'? •. ^W:> 2^^,,- i * ■.%■ ♦. t/» !;'/■'. fei ?i^ :-C. >»*r» *:'aJ: V :V/-«>. '•i; ■'•**.■ ;-,* 1** ^i ■■ x/': -. ni lCw^ ■^i^^ \ V^ ^^er, '47^ ; ^'-^'^f ^ ' 'r^ •^. IN THE CUSTODY OF THE B05TON PUBLIC LIBRARY. SHELF N? AUAMS 1 ^y « ^ Sh« ^ v^« 1 ?.. ■3* '■^ ^ \ f X ■^ ^ i H)^ -^ > t 1 ^ n '4-^f^ lOAN. HENRICI ALSTEDII SCIENTIARVM OMNIVM ENCYCLOP.£Dl^ TOMFS TERTIV& Complcftens OperisPartcmQuartam,Quintain, & Scxtam, dVARVM C0N^flfNT4 SEHVENS foltum indicAbit, L V C D V N 1, Sumptibus lOANNIS ANTONII HvGVETAN Elij, & Marci Antonii Ravavd^ viaMercatoriaadinfignc Sphsrr», CVM PRIVILEGIO REGIS, Vr;;> ^^ I I N D E X LOCORVM COMMVNIVM Tomi rertij. ENCYCLOPiEDI^. LlBER XXI. L O C I E T H I C I. Cap, L I 6 LO C I Cap I 2 3 4 5 6 Elicttas tnoralii. ShyieEliim ethices. Caufs & effefla virtmi^ moralit. SHbte^a & aditmna virtmis moralis. Cognata & «ppojita vinutis moralis. Prndentia. 7 luflitia vnititrfalis. S PiftM. " t) Temperantia. 19 yigilantia, ^ 11 Fhilamia. 12 Modejlia. 13 SedHlitat, 14 Sufficientia. jf Honefltumeduiremparandi, 16 Parfimonia. 17 Fortttudo. |S Hmnanitas. 19 Vrhanita*. 10 Juflitia particularii. 11 Ojficiojita»\ 21 Liberalitas. 2 3 Afanfuetnda. 24 Humilitaf. 2^ Concordia^ 16 Veracitat. 27 Jucunditas fermonit. 28 TaciturnitOf, 29 Grauitas. 30 Cimlitas. 3 I Verecttndia. 3 2 ^5Jo moralis. ^j Ethicafpecialis. L I B E R XXIL ^ LOei OECONOMI 1 Felicitas oecommica. 2 Domus. 3 Societas conitigalis. 4 Societas patria. 5 Societas herilis. 6 DifltnBio & accjuijitio reifamiliaris. 7 Officia oeconomica communiter. 8 Oflicia coniugum. 9 Officiaparentitm & liberorum. 10 Oflicia herorum & feruorum. 1 1 Amplificatis familia. 1 2 Curatto familiA mali affeUt, Z^ O Ecommiafpecialis. *; Tom. III. Pag. t(5 22 ay 51 34 3J 40 44 47 55 f4 58 6c 62 d4 70 71 75 79 81 S; 88 90 97 102 104 106 loS 112 115 il6 Cr. E R xxiir. P O L I T I C L Finis politica. SubieElum politice. Afateria reipublica, Forma reipublia. Cattfe fttpernatMrales reipublici. Ordinatio reipublicit. Norma adminiflrMioms reiptthticx. Forma adminiflrationis rtipuhlic£. 9 Defenjio reipublicx. I o Caufefpeciates conferuantes remp^Ucam. I I ^mpliflcatio reipHblics. 12 Curatioreipubliccc. 13 Enumeratio poUtiarum fpeclaUum, 14 Poittia Judaica. Jy MonarchiaChaldaorum. 16 Monarchia Perfarum. 17 Afonarchia Gracorum. 18 Monarchia Romano Germantca. L r B E R XX^V, LOCI SCHOLASTICL Pag. i(Ji 164 l6y 179 182 ibid. 1S4 1S8 »95 196 »97 ihid. 201 20^ 205 207 208 ibid. 1 Finis fcholaflict. 2 Schola. 5 ./l/<«r «-/<« fcholt. 4 FormafchoU. f j^dminiflratio fchotarum ingenere. 6 SchoU vernacuU, 7 SchoU cla[fK£, 8 Schold public^. 9 ^<«?<'(7 Academiarum,. 10 Defenfio fcholarum. 1 1 Ampliflcatio fcholarum. 12 Curatio fchoU affeSlti. 13 Scholajiicafpecialii. L X B E R XXV. ^75 *77 ^78 281 ibid. 1Z6 288 .*?' ibid, ibid. 292 Loci theologix:l I}(J S E C T I 0 I. 137 *38 l Exiflentia Dei, 321 144 2 Attrihuta Dei. 5^3 I4J 3 AEiiones Dei, 3^5 14S 4 Ctdtus Dei. ■^16 i;o f Motus euoluendi librum natur». 3»7 »;' 6 Liher natWA magntu. 528 153 7 Liber naturaparuus. 3^5) iJJ Sectio II, »^7 i;8 I Summum hominis bomtm. 331 160 z Symbolum ApofloUcum. 3>5 a 2 3 Deca Index ^ap f r Pag. 3 Z?*i:4/*^«i. 5Jy 4 Oratio DominicA. 338 J Jnflimin haptifmi. 359 6 lnjlimio S-Cans. Se C Tl O III. 340 X Scrlptura. 54t £ Dem. 347 5 OperaDeiingetiere. 3JO 4 Decreta. Dei tngenere. ibid. 5 ProHtdentia Dei dterna. 5;i 6 Pndeflinatio. ibid. 7 Creatio. iH 8 GHbernatio mundi ingenere. ISS 9 Gubernatio creati-trarum Hon-intelligenttHm. jj 7 10 Gubernatio creatHraritmintelUgentiHTningeHerth ibid. 'j I j4ngeli. 358 %i Jmago Deiitjgenere, jiSo 1 } Fcediu natnrte. 5 6 1 14 Libernm arbitritim. ibid. . 1 1 PeccAtnm &p«na pecc^ti. }6i. j6 Lex. j6j 17 Coniugium. ^ji j8 AfagiflratHS. 375 J9 Schola. 574 ao Executie pr&defiinationls circa angelos in hac vita. ibid, XI Foedfugratie. }7j ii Chriflus mediatori ibid, »} EuangeliHm. J79 i4 Ecclejia. 380 aj Focatto. 382. . 26 Paenitentia, 384 »7 Fides. ibid, li! Sanilitas. 38 f i9 Jufiificatio. ibid. 30 San£lificatia & bona opera ingefter^. 388 31 Pmsipua bona opera. j^r ,^i Adoptio. ibid. 3 } Libertas Chrifiiana. 3,9 1 34 Perfeuerantia fantlerum. ibid. 3J Beneficia Dei accefloria. ibid. 3 (5 AfiniUerium EccleftA, 353 ^ 7 Hosles Ecdefiii,. ^cj<^ ^% Sacramentaingenere. ibid. ^^ SacramentaVet.Teflam. 397 40 Baptifmus. 3pS 41 Sacra Coena. 39^ 4t yltimus Chrifii aduentut, 400 4} Refurre^io carnis, 401 4^ yitimum iudicium, 40 i 4j Vitaaterna. 403 46 AiorsAterna. 404 Sectio IV, I F««« Theologite. polemica. 40 (J 1 Modus componendi controuerfias Theologicas in genere. ibid. 3 Modus componendi controuerfiai Theologicas in fpecie. 407 4 Modus componendi controuerfiAS cum Ecclefitt Romana. ibid. 5 Modus componendi controuerfias cum Lwhera- ""' 416 S E C T I O V. Cap. Pag. i Cafiis .confcientiie circa primam fymboli par- tem. 4;o 3 Chid. loi Cultus bei quis "uplex? ' ibid. 101 Quot fint claffcs impiorum? 103 Quas virtutes compleilatur pietas ? 204 Quod temperantias elogium ? ,47 10 j Quot afbus tcraperantiae ? ibid. 1 06 In cibo & potu quomodo deleiflus fit adhibendus ? 'ibid. 107 An ebrietas cxcufet delidlum ? 48 108 An voracitas deterior ebrietatc? ibid, 109 Qux tadix caftitatis & qui fruiSus ? ibid, 1 1 0 Quam rara auis caftitas ? ibid. 1 1 1 Quid de polygamia pattiarcharum fit ftatuendum ? ib, iit An Cain ducens fororem fuam in vxorem fit inceftuo- fus ? ibid. 11} An Canonifta: audiendi de gradibus confanguinita- tis ? ibid. 114 An gradus confanguinitatis fint difpenfabiles ? ibid. 115 In voluptatibus externis quid fpcftandum fit? ibid, 1 1 6 Qualc regnum intemperantia; ; ihid. 117 Au 4?' t ibid. .-> Qu^ftionum. 117 An de temperantia ptius doccndum quam dc toni- tudinc ? '.'''''• 118 Quodnam tcmpetantix fit obicftum principalius ? ibid. . . »19 Quaiii noxia fit intcmperantia , qu* ta 1 5 1 Qliot claffes horainum , 8c quot fint hoftes vocatio- nis ? ibid. 151 Qux iit prascipua pats fcdulitatis? ibid. 1J3 In quibus confillat diligencia ? ibid. 1 1 4 Quatc fufficientia nobis commendata eflc debeat ? 61 155 Auimus fua forte contentusquis ! ibid. 1 5 6 Quombdo vir bonus diuitias rccipiat ? ibid. »J7 Qux diuicir» Chriftianorum.' ibid. .J58 Quot modis violentur lcges fcdulitatisl ibid. 1 j 9 Cur debeamus honefte rem parare ? 61 1 60 Modus acquirendi lcgitimus quis ? ibid. 161 Studium honefte rcm parandian toUat diftra\!^ionem jnter ic-niQii & ;tf?C" •' •'''''• 1 *i Quot lint modi honefte tem parandi.' ibid. 16.} Quantum ve(ftigal parfimonia .' 6} 164 Qui fint aftus parfimonia: ? ibid. 1 6 j Cuius rei bafis parfimonia fit ? ibid. 166 Fortitudinis moenia quomodo ftruantut? 6$ J07 Fortitudo qua? vita excludai ? ibid. 1^8 Aa moaoraachia fit licita? ibid. 169 An lacrymjc pugncnt cum fottitudinc? ibid. 170 An liceat pro patna mori? ibid. 171 Quid fortitudo bcUica ? ibid. !7i Fortitudo togataquid? ibid. I7J Patientiaphilofophica quid? 66 1 74 Quoraodo vit fottis conteranat raortcra ? jbid. : 75 Quis fortis ? • ibid. 17 6 Quot raodis violentut praeccpia fortitudinis ? 67 177 An e(/rii;^j£f pcccent ? ~ ibid. 178 Quid foititudo modcrctur? ibid. 179 Qui comitcs forcitudinis ; ibid. 180 Quomodo diffcrant foititudo &• magnanimicas ? ibid. I 8x Vir fortis vt fe gerat circa laudera ? ibid. l8r Qus vici forcis dcfcriptio ? ibid. 18 j Quomodo robur forcitudini infcruiat J ibid. 184 Muniaviii foicisquse.' ibid. iSj Quotmodis fortitudo diuidatur? 68 586 Qui' fortitudo raereatur laudem ? ibid. 187 Qui fortitudinisdiuifio? ibid. 1S8 Quac fortitudinis oppofita ? ibid. :S9 Quomodo coraitas difta 6; fafta noftra condiat ? 70 190 In quibus coroitas pofita ? ibid. 191 Quantum naiuta poffit in comitate Sc vibanitate ? ibid. I p j. Quinara pecccnt aduetfus coraitatcra ? ibid. 194 »95 Xj6 »97 198 199 ioo roi iOl lo; 104 105 io£ r07 ro8 109 rio ri I rir rij 11 + 2-'5 1X6 ii7 r 18 119 rro rri iir ii J 114 ri6 i2-7 ir« 119 ijo ij» rjr 1J4 136 137 1J8 ^39 140 14« 141 143 144 145 14* i47 148 149 rjo i5' 152- ^55 M4 J-SS 15« 157 158 -5 9 160 z6i x6i t6i Vag. Qijx piatcipua iint monita comltati»& affabllitatis • ibid. Quoraodo vrbanitas condiat dida & fafta homi- ibid. ibid. Ad quodvtbanitas non dcbccdeclinate? Qu^r pt.i;ccpt.i linrin iocis obferuanda? Aii ioci prolinc ? 71 E:: quibus locii liucantur ioci ? ibid. Qux oppofita vrb.Tiiuatis ? ibid. Quinam pccccnt in lcgcs vrbanitatis? ibid. Qiii catalogus falium ? ibid. Qu.im alta moEnia fint iuftitiac particularis ? .74 An lio.fti fides fcruanda? ibid. Qux' prxcipua monita iuftiti.v difttibiuius ? ibid. Qu£ prxcipua finc monica iuftitix coromucatiua: ? ibid. Quot raodis violctur modus iuftitix particularis ? ibid. Quoraodo fcruet zqualitatcra iuftitia particularis l ibid. An iufta; pccm fint contra naturam ? 7 j Quomodo feruet xqualitatcm iuftitia commutatiua? ibid. Quot virtutes graticudo compleftatur ? ibid. An omnis •b(sO'''"'^>>'\'^* iHicita ? 7* Proximusquis? ibid. Proximus cur amandus ? ibid. Amorem proximiquid pariat! ibid. ibid. ibid. 77 ibid. ibid. 75» ibid. ibid. Quot fint clafles corum , qui non amant ruum proxi- mum ? ■ ibid. Amor erga mortuo.? in quibus vettatur? ibid. Cur dcmortui fint honorandi ? ibid. Quismodus in amorc dcfuniflorura.' ibid. Ciuomodo violcntur pnccpta araoris crga defun- (ftos ' ibid. An licitam fit dcflerc obitum amicorum .' ibid. An fepultura conducat adfelicitatcmvei infclicltatem Sternam ? Gracitudo qualis virtus .' Quot partes gratitudinis ? Cuius rer bafis fit gratitudo l Qua; oppofita gracitudinis.' Quotuplex officioiitas .' Quidnam IucrefOr,qui alii? gratificatur ? Ecquis vcre giatificctur aliis .' Quot modis [iatx officiofitatis tranfiliantut ? ibid. Q_uomodo in pra:ftandis officiis fit dclcdus haben- dus ? il».id. Quac raater ofliciofitatis ? ibid. Beneuolentiam quid inprirais commendet ? ibid. Quis beneuolus.' ibi^ Odiura Vatinianum an fit vitium ? ibid. An piotum gaudium ob impiotura fiippliciura fic vi- tium ? ibici. An omnis inuidia mala .' 80 Quot raodis pra;uariccntur horaines contta prsccpta beneuolentia; .' ibid. Liberalitas cur homincm dcceat ? • 81 Quomodo liberalitas fit promuscondus virtutum.'ib. Vnde libcralitas a-ftitnanda.' ibid. Quxfitprxftantia magnificcntiae eleemofvnariar.'ibiJ. Quot modis violentut ftatuta libei aiitatis .' ibid. Literalitas an dcbita vel indebita .' Hofpitaiitas quid.' Cur hofpitalitas cxerccnda? Quis fit hofpiralis ? An pauper poffit clTc liberalis .' Cur hofpicalitas dicatur virtus regia.' lus hofpitum quanam in le confiftat .' Qu^ot raodis peccetur aducrlus hofpitalltatis ptxcc- pta ? . ibid. Qjiid clcemofyna.' 8} Qux arabiguitas in voce mifencordia ? ihid, Quxnam nobis impcrcnt mifericordiam.' ibid. Quinam fint mifcticordes? _ _ ioid. Quoc roodis conciaucniamus rcgulis raifericordJa; .' Mao-nificentiaSc munificenria quomodo difrerant .' ib. An auarus fit prodigo dctcrior .' ibid- Quodnam fit obicciura manfuccudinis .' 85 Quocuplcx obiedlum .manfuctudinis.' ibic. Qu.r partes manfuccudinis.' '-•■■^- Qux ira lit fta;nanda .» iir d Qux rcmcdia iracundii ? k 6 Qus vindiifla licita vcl illicita.' ibid. iJjJd. *79 Qjioinodo araicitia fi: vtilis ? ibid. z%o Quot raodis dicatur amicitia ? ibid. iSi Quid & quotuplex amicitia moralis ? ibid. 181 Quis finis amicitix ? ibid. 183 An indi^entla mater amicitis? ibid, 184 An (imilitudo morum fit mater araicicia;? ibid. j 8 5 An frequens bcnenolentiae ad^us pariat & fqueat ami- citiamj 9i i8fi' Vode nafcitur amicitia? ibid, 487 Qu2 caufs conferuantes amiciciam? ibid. x88 An amicitia dcbeat efTe llabilis ? ibid. 189 An omnia in amicorum gratiam fint facienda? ibid. 190 An omnia araicorum fint cpmmunia? ibid. 191 An tonfctuatio crebra rccjuiratur ad amicitiam ? ibld. 191 Amicitiacuius tei pars? 95 193 Quomodo veritas , libcrtas , csndor requirantur ad amicitiam > ibid. 194 An in amicitia locusdandus fit fufpicionibus ? ibid. , 195 An in amicitialocum habete pofTmt calumtiis & quq- rela: .' ibid. x^6 Ouas fint metgc amicitia: ? ibid. 197 Vbi quxrendi fint amici ? ibid. 198 Num lex &c ratio amicitia: pugnct cum lege charita- * tis .' ibid. 199 An amicitia inter folos Chriftianos fit contrahenda ? ibid. joo Num amicitia cum malis fit ineunda? ibid- )oi An teftatio de mutuo atiiore fit necefiatia in amici- tia? _ 94 302. Num amlcitia cum mulris fit ineunda ? ibid. 503 An amicicia pcrftifla fit tantum inter duos ? jbid. J04 An amicitia polTit elfe inter in.Tquales.' ibid. }05 An araicus dcbeat celare &; probare vitia amici.' ibid. 306 Crater philotefiusan probandus ? jbid. 307 An amicitia illico cum aliquo ineunda.'' ibid. J08 An homo debeat fcipfura amare .' ibid, J09 An homo debcat feipfum fumnic amare.' ibid. 3 10 An legc naturali teneamur aiiqucm amarc? ibid. }ii An teneamur naturalicer amarc parentes? ibid. jtr An teneamut amarc proximum ? ibid. JI5 An cumDeo pofTimus habercamiciciam ? 95 314 An Deum naturaliter poflimus amare .' ibid. 3 H An cura angelis podimus habete araicitiam ? ihid. An amate fit mclius quam amari .' ibid. An fenes fint recipicndi in amicitiam .' ibid. Quid fit veracicas ? 97 Veracitas vtinclinecad verididionem? ibid. Qualis veracitas ? ibid. jii Qjuoc mpdis vlolenturprxccpta veracitatis ? 98 jii Quid crimcn falfi ? ' ihii. }i3 An omne mendacium illicitum? 99 314 An poetae fint veridici.' ibid. J15 Qualis veritatis oratio .' • ibid. 31* Qu.T piftura verltatis.' ibid. 317 Qux' oppofita veracitacis ? ibid. }i8 Quod fimulactura calumnia: .' ibid. 519 Eulalia quid moderetur ? i oi i\o Conceptio verborumqualisefle debeat? ibid. 351 Qnibus dc rcbus loquendum? ibid. j 31 Sermo decorus & acceptus quis ? ibid. J3 3 Qua; fint tacenda? ibid. 3 34 Cum quibus pcrfonis loquendum .' ibid. j 3 5 Verba fermonis qualia ? ibid. jjS Quifint requifitain pronunciatione fermonis? 103 J37 Quodnam obieftumEulalia.'? ibid. 338 Quomodo Eulalia quantitatem verborum mcnfuret? itjid. ii6 317 jiS JI9 310 ibid. ibid, ibid. 105 tacitufnitatem f ibid. ibid. ibid. 107 §^tft. Tag. 339 Quoraodo Eulalia qualitaccin fermoDis refpiciit? ibid. Quomodo Eulalia moderetur reprehenConem i ibid. Quod prsraiumtaciturnitatis? 104 Quodnam fit iudicium difcretionis in taciturnitate 2 ibid. Taciturnitasquos inprimisdeceat ? Silcntium an arguac confcnfum ? Qui fint canones taciturniratis ? QuK oppofica tacituruitatis ? Qumam prsuaricentur aductfus ibid. An taccre fit rlielius quam loqui ? Qax turpitudo gariuhtatis ? Qu;e fint tacenda ? Morum extcrnorum ratio cur habenda? Vnde pendeat dignitas raorum ? ibid. Quid fit grauiuas ? ibid. Quomodo fit leruanda dignitas in motu corpotis .' ibid. Qualis dcbeat cfTe habitus corporis? ibid. An grauitas cadat in iuucnes ? ibid. Quomodo gtauitas fit temperanda ? ibid, Qua; oppofita grauitatis ? ibid, An femper fit malum peregrinos mores iaducere .' ibid. An chorea fit fignum leuitatis ? Qu.ot modis peccetur in leges grauitatis ? Cuius rci fit commendatio ciuilitas ? Qu2 ciuilitacis fitanima? Quot clafles eorum , qui exorbitent contta ciuilita- tem .' ibid. C^aiis virtus fit vcrecundia ? itr Quos inprimis ornet verecundia ? ibid. Quioppoficavetecundix? ibJJ Quomodo aftio natuiahs & moralis fefc habeant / Quid fit adtio humana ? ibid. Quid fit a 351 353 354 355 35« 357 35« 359 jSo 361 j^i. 3«3 364 3«5 i66 3«7 }«8 }«? J70 371 371 373 374 375 37« 377 378 379 }So }8i 381 ibid. ibid. 108 ibid. L I B E R XXIT. Q_y^STIONES OECONOMIC^. OEconomicaquid ? Qujc prima focietas ? Quid bonum osconomicum ? Quomodo ftacus quancitatis & qualitatis i diftinguendus ? Quodnam oeconomica: fubiettum ? Quoc perfoni conftituant familiam ? Vnde pendcac familia? Regere & rcgiquales fintadlus ? 9 An rcgere prius quam regi ? 10 An regcre & regi a;que neceflaria? 11 Quid fit imperare? II An domus cuiqueafylum? 13 Qui partes domus? 14 Qua: prreemincntia focietatis domeftica;? 15 An in familiam plus cura: impcndendura? 16 Quomodo domus perfefta incegretur? 17 Quibus contineatut focietas domeftica ? 18 An squabilicace focittas conrineatur ? 1 9 Quoraodo triplex focietas domeftica quadru nitatur? 10 Quomodo focietas coningialis fit a natara ? u« ■ibid. ibid. ,n familia ibid. '57 ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. U8 ibid. ibid. ibid. ibid. plici iure ibid. ibid. II Quas Qu^fl; lonuni. 140 ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. it Quarnamaccutatefintclifccrncndaincoiimgio? ibid zt Aii focictas coniiiy;laIis !ic tantum duonim? ib:d 15 An lecand.x- nupti.r proband.c? 1+ Coniuqium peifcclum quod .' 15 An confcnfus parcntum (it dc nccclTuatc coniugij ? •''''!• , . .,•4 16 An vir;jo potiusddccndacjuamvidua.' ibd. 17 An coiicubinatus probandiis ? _ _ "^l^^' iS Contrjdurus couiu;;iumandebe3t eflc Pabius? ibid. 19 Qu.i: imjiedimencaconiugij ? "4' 50 (.^u^omodo fint diio gradus coniugij ? 31 Quotuplicia fponfalia? _ _ 31 Quo iurc nitacur pro'iibitio fponfaliuin iuceltuolo- rum ? 'l''J- 35 Soeicras parriavndc pendeat ? 144 34 rotelljs paciia qualis Sc iiuid (it .' i> 5 di}l^ patrcs imperij paterni ? 3 6%rpatcr lubear ius vit.e & necis in liberos ? ibid. j7 Qualis focietas heriiis? I4S j 8 Qu.i: dcfinitio & pidura ferui ? ibid. ^9 Qu.-E partes potcrtatis iieriiis? ibid. 40 An hcrus liabcat poteftacem vita; & necis in fciuos? ibid. 41 Quomodo delci^lus famulorum ii.ibcndus J ibid. 41 Quis modus acc]nircndi lcgitirnus.' 146 45 Qux potior poflclTio ? J47 44 Quoc modi acquircndi legitime? ibid. 45 Quot res inprimis funt opus in acquircndis pofTcnTo- nibus ? ibid. 46 An ratio accjuirendi vidura naturalis ? jbid. 47 Res ruftica Sceius fcriptores quam vtiles ? ibid. 48 Quot coluranis iirtatuc acquificio rei familiaris ? ibid. 49 Quim neceffaria rcs familiaris ? ibid. 50 Quibus regulis modus acquirendi circumfcribatut ? ibid. 5 I Quod elogium gcorgiccs ? ibi^. 51 Quid metallica? 148 53 QuJJ P^'^"'"^'* •' '''■'^' 54 Quid ptidatoria .' ibid. 5 5 Quid mercatura ? ibij. 56 Qjjid officiaria.' ibid. 57 Qua: cxtraoidinaria acquifitio ? ibid. 58 Qua: mixta acquifitio? ibid. 59 Quomodo focictas osconomica confcructur Scdcftrua- tur ; 150 «o An officia aeconoraica mutua ? ibid. 61 An amor condimcntum officij ccconomici .' ibid. 61 Quomodo labov fcptum famili.c ? ibid. < 3 , Qu.c reguLx confcruandi acquilira .' ibid. 64. Quid compleLlitur adminiftratiofamiliae,' ibid. f>j Quid in coniugio inprimij curandum .' 151 (6 Quarregula; defidelitate coniugij? ibid. j6y An coniugij vinculura facilcdilloluendum ? 152, 68 Quod officium commune parencum ? i j j 69 Prudentia coraparatiua quam neccllatia parcntibus ? ibid. 70 Quoc periodi educationis liberorum? . 1^4 71 Qua; liberorum officia in parentcs .' jbid. 71 Quxofficia libcrovum erga fc inuiccm ? ibid. 7 3 Quod officium tieri erga fetuura, » 1 5 j 74 Q_uod officium ferui erga herum ? 156 7 5 Qua; officia fcruorum erga fc inuiccar : 157 7(5 An precatio ampiificet donium? ibid. 77 QuantumvcLT:igal lit parfimonia? ibid. 78 QHalls 8c quanta patris vigilantia ? ibld. 79 Qux macetia domus? ijS goQuocuplex vfurpatio bonorum? ibid. 81 Quomodo difpenfatio rci familiarisritefiat ? ibid. 81 Qjiotuplcx ceconomicadifpenfatio; ibid. 85 Q£a: ftracagemaca CEconomica .' ibid. 84 Vnde oriatijr ftatusoeconomicus afFeftus? ibid, 85 Qui; ptodromi &: quac caufs morales corrumpcutes familiara ; »5 9 ?6 An familix mutatx vel euerfa: fcfe facile recollisant > ibid. ^ " 87 An patcrfamilias rci medica: debcat efle peritus ? ibid. 8 8 Quomodo o:conomica fpecialis diftingucnda? 161 S 9 Quot pncipua; fpecies ccconomia; ? ibld. 90 An paterfamilias folus pollic ceconomiim adrainiftra- le? _ _ ibid. 91 Ecquam vitx domeflica: rationcaa quilibct ingredi de- bcac ? ibid, tt QuQinodo plures cecono.mja" coniungcDd.T ? ibid. >*. Sli'ifi. XXilL' P»^- QViESTIONES rOLITIC^. I Quidpolitica? i(Ci t An policica lit difciplinaarcliiteiflonica? ibid. 3 Quomodo politica fc habc.it ad theologiam ? ibid. 4 Aii politica differat .1 Iurifprudenti.1? i6j 5 An politica lit gcneralis vel fpccialis ? ibid. 6 Qu.cprincipia regulatiuain politicis? ibid. 7 Qu.aIimctliodo politica difponcnda? ibid. 8 Qtix idca honi politici ? ibid. 9 An beatitudo ciuilis pradica? ibid. 10 Quid beatitudo ciuilis ? ibid. II An eadem fit beaticudo .fingulorum ciuiura & totius rcipublica: ? jbid. It An rcligio fit fummus politix finis .^ 164 j-3 An politica intormct voluntatem? ibid. 14 Quomodo refp.lacc & fltidc digituv? ibid. I 5 Quid (ic rcfpublica ? ibid. l 6 An refpublica fic prior domo 3 1 65 17 An refpublicacotum collec^iuum? ibid. 18 An refpublica fir quiddam contingens & neceflarium? ibid. 1 9 Quot faraili.-c confFituant rempublicam ? ibii, zo An refpublica fit a natura.' 166 11 An dlftinftio dominiorum probanda? 167 ii Qus partes efientiales reipublica; ? iftS ij Quid popalus Sc res populi ? ibid. 14 Quidcirca vibes.pagos & vicos fpedandum i" ibid, ij Quibus perfonis rcfpublicaconftet ? ibid. ~6 Qua; caufa cfficicns reipublica; ? 169 27 Quomodo Deus aucor reipublica:.' ibid. i8 Quo proxiroa caufa reipublica: ? 170 J.9 An naturalis affedus irapcUat ad araorem policia: ' ibid.. 30 Qu.t; caufa exemplaris rcipublica: ? ibid. 31 Quotuplci conl^itutio maglftratus diuina? ibid. 31 Quotuplcx conflitutio magiflratus huraana ? ibid. 3 3 Quid pacffio rcipublica; ? ibid, 34 An elcdio vel fucccfTio principis melior.' ibid. 3 5 Qus fotma eleclionis niagifliatus ? ibid, 3 6- An vota fint numcranda in elcilione magiftratus ? 1 71 3 7 An elc-ftio magiflratus committenda forti,? ibid. jS An liceat emere magiflratum? ibid. 39 An magiflratus politicus committi poffit perfonls ec- cleiialticis? * ibid, 40 In eledioneraagiflratusquxnam fpe(flanda? ibid. 4 1 . An virtus exemplaris in magiftratu fpeflanda .' ibid. 42. Quxnam in niagiftratu requirancur ? ibid, 45 Qualis cruditiorcquiratur in m.igiftratu? '74:' 44 Qualis eloquentia requiratur in magiftratu .' ibid, 45 An fencs apti ad magiftratum cipcirendum? ibid, 4* Corporis ratio an fpc(Sanda in magiftratu? ibid. 47 Prxele(flio qualis in magiftratu conftituenda .' ibid. 48 Q^omodo aliquiscogendus ad magiftratum ? ibid, 49 An plurcs magiftratus fint vni dcmandandi? ibid, 50 Ad honorcm magilhatus gradaiim cft afcendendum .' ibid. 5 1 An magiftratus fupremus perpetuus effe debeat ? ibid. jz An primogenitus in regnis h.-crcditariis redie fucccdat.' ibid. j 3 An primo"enitus inhabilis exdudendus ma!2iftratu ? ibid. ° 54 Inauguracio magiftratus an necefl^jvia? ibid. 5 5 Quomodo acqulratur inipeiium iure paifti Si iuie bcl- li ? ibid. 56 In maieftatc maglftratus quot fpedanda.' 176 57 Abdicatio riia"iftratus qualis ? 178 5 8 Ec quomodo ficri debeat J ibid. 59 Ecquotmodis? ibij. 60 Quot modis populus confidcrandus .' ibid. 61 Qiiotuplex ordo populi ? ibid. 67- Quid (ic nobiiitate tcncndum? ibld. 65 Gradus nobilitatis vndc .T;ftimcntui;.' ibid. 64 Libercas & feruirus vt a poliucis cohfiderentur ? 179 6^ Quid dc ciue cenendum.' ibid. 66 Quid forma reipublicx ? 180 67 Qu.v fumma diuifio rcipublic.T ? ibi(J. 68 An rres duncaxat fovm.^M'mperij .' ibij. 69 Quot modis dicatut monarchia .' ibid. 70 Monavchiaquando naturalis ? ibid. 71 Monarchia an triplcx ? ibid. 7i An monarchia fitoptima fovma rcipublici'.' ibid. 73 DciQocratiacMi: mutacioQitnaxiiiK: obnoxia.' ibid. 74 <$ -criQi f ibid. . Si An vtbibus mccnia necsflaria; 81 Vrbium fitus,qu:s falubrior? 8 5 Nuni fuburbia parccs vrbis ? 84 Num afyla permirtenda? 85 An annui rcditus neruus reipublica) ? 8^; Qu-t: diftinclio reipubiici' optinia ? 87 Quot rcs in populo cotiiijetaiids ! ibid. ib;d. I8j ibid, ibid. ibid. ibi4. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. 184 S8 (.JjjkI coUegium ? 8j An pauciotes tribus f^ciant collcgium? 90 Qualis & qaantus prxfedus colleijij ? 91 Boua collcgij quorum fint ? 91 Quxnam pars in collegio concluuat ? 95 Quotuplicia colicgia? 94 Aii xrarium & quomodoconftitaendura} 95 CoUatio in republ. quali-s "uplex2 96 Tributa quomodo cxigenda? 97 Quomodo prudentia jn exigendis tributis cernatur in tribus ? ibid. ^8 lusquid fit? ibid. 99 An ius politicum ex quatuor fontibu» fit hauriendum f 100 Quid lcx l loi In legibus fanciendis quid fpeftandum ? 102 Promulgatio lcgis quomojo inlHtucndu 103 An rcquiratut promulgatio ad lcgcni .' 104 Executio legum quaro ncceilatia.' 105 Vnde vis legum .' 106 An aliquis reipublicae ftatus ponlt confflcrc f nc pri- uilcgiis? i^8 107 Qiiid princip.ilitet in eleaione perfour ad officiL:m fpeftanduni.' _ _ ibid. ic8 Quid in ele-llione ac conSrmatione alicuius perfona: ibid. ibid. jbid. ibid, 1S6 ibid. fpeftanduni ; 4 ibid. 109 Offi:iummagifttitusin i^cnere quoj.' ibid. 110 Qiia: pricipur pattes officij magiftratus circa ecch- fiam.' »89 1 1 1 Quodnara officiuni pij magiftratus circa fcholas ? 1 90 III Quodnam ofSciura priqcipis circa oeconoraiam fub- ditorum? ibid. II j QuodnaraofRciummagiftratus circapctfonas & mu- nera politica.' ibid. H4 Quodnam officium ephororum? 191 ^1.15 Officium fubditorum quodnam? ibid. li^ Qua.Miamdcbeant effc laxamentapalitica? 195 117 An bella fint licita.? «bid. 118 An pacis tcmpore arma tradanda ? 1 94 119 An pnncipembeliis intereffeoporteae.' ibid. 110 Q^iarrequiranturin duce belli ? ibid. iti Qu«iniiulite fpeiftanda ? ibid. III Qu.i: in bcllo fpcctanda ? ihid- 115 An munitioncs neceflari.E.'" 196 114 Amicitia quomodo muniat rcmpub!. ibid. 115 Quidde fcederibus tenendura.' ibid. 12.6 Cui reipublicr llatuiarccsconueniant? ibid. 117 Honores potcntiorum cui reipublica: ftatul conue- niant ? _ ibid. 12.8 Qu.^'inprimisconfcruentdemocratiam ? ibid. 119 Quid maxime confeructariftocratiam .' 197 130 Neceffaria £f honoraria in republica quomodo dif- cetnenda? ibid. j;i Quajreddiiu rempublicam populofam.' ibid. 151 Incrementum rerum in politia vnde ? ibid. 13} Quomodo tertjtofium dilatetur ? ibid. 134 An vlla refpublica fine morbis politicis? 198 1 3 5 An rerumpublicarum periodi fint fatalcs .' ibid. 136 An vfura fit licita ? 19? 137 Qualis labes rcipublicr flt tyrannis? ibid. 158 An tyranno licear rcliftere? ibid. Qux viria reipublicarfi pcrdant? 100 139 Qiiomodo fiant ptognoftica politica ? ibid. 140 Remcdia politica quomodo adhibcnda ? ibid. 241 Q£ocnodo caula; cotrumpentes tempublicara ab aliis propQp.antur .' jbid. 141 An fpecialis politica necefraria? , loz J43 Cur politla:qu.-cdam dcantnt inculta:? ibid. i44 Quales quatuor nion.nchiae .' ibid. 145 Qupippteftatibusdctiniaturpolitia ludaVca? ibld. 146 47 48 49 50 51 5i 5J 54 55 56 57 58 59 60 6t 62. 6J 64 65 66 67 63 Tag, Qapcmm terrx Canaan fuerit conftltutio Sc diuifio./ 103 Lcges politicx apud ludaros qiiales? ibid. Rcligio in politia iudaVca qualis ? 104 Prima monarchia cui lei conferatur ? 105 Quid dc pjifca Geimanorum politia fit ftatuendura .' ibid. Politia Sicyonioniin qualis .' aoS Politia Argiuorum qualis ? ihld' Politia jtgyptiorum quam vatia ? j,o7 Politia Athenicnfiumqualis? ibid. Politia Troiani regni qui i . ibid. Politiaregni Latinorum qualis .' ibid. Politia regni Maccdonum qualis ? jbid. Politia regni Lydotum quae.' ibid. Politia regni Tyri qualis ? ibid. Dynaftia Sinarum qualis ? ibid. Politia Perfarum qualis ? ibjd. Qua: politix tmerferint fub fccunda monarchia ? 108 Politia monarchi.-e tcrtia: qualis ? ibid. Qualis poiitia rcgni Pctgamcnfis f jbid. Quarta monarchia cum quibus comparctur ? 109 Qua: Romani Impcrij amplitudo , firmitas , diuitia:, opeta.virtus ? ibid. An Romanura Impcrium monatchicum? nj, Regna tcmpore quarta; raonarchia: qua: i «16 L I B E R XXI.V. Q_V ^STIONES SCHOLASTICiE. I An fcholaftlcafitpecuharis difciplina? i^j I Qualis fclicitasfcholxpropofua? ibid. } Qmd fit fchola? 17^. 4 Au lchola conupniat cumiure diuino ,natuts ,& gen- tium ? "ibid. 5 Nominum.quibus fchola: appellantur, vtihtas & vatie- tasquanta? ibid, 6 Officium magiftiatus circa fcholas quomodo diftin- guendura abofficio hominura de fchola ? 17 j 7 Qualis debcatefTe prxceptor ? lyg 8 Qux potcftas pra:ccptoris in difcipulos ; ibid^ 9 Quxrequiflta difcipuli? ibid. 10 Qmd m Icholaprimario fpeflandum i 177 II An fcholxreganturmonarchice ? ibid. IX Q^uot fint fcholarumgenera ? ibid. Ij Quomodo jprxceptor fibl concillare poffit audorita- tem ; 178 14 Quot rcbus contincatur adminiftratio fcholaftica ? ibid. 15 Quot partibuscontineaturofficlumprxceptoris ? 179 16 OfJIcium difcipuli quodnam? ibid, 17 In fcholas vernaculas qui mittendl ? 181 18 Scholx vcrnaculx pagaiix & ciuica: quomodo infti- tuendx? ibid, 19 An puelLx linguam Latlnam debeant addifccie ? ibid, 10 Quo anno xtatis liberi mittendi fint in fcholam veina- culam? ibid. 11 Quomodo pra:cepta de olficiis fcholafticis flut Intelli- gcnda .' z8t 11 Catccheticam exetcitium In clafTibusqualcJ ibid. 1} Relaxatlonls ratio in clalTibus qua:? ibld. 14 Ratio fcxtx clallls qux .' ibld. i; Ratloquintx claffis qux ? i8j 16 Ratio quattx clafns quxf 18^ 17 Ratio tertix claffis qua:.' ibld. 18 Ratio fecundx claffis qux ? ibid. i9 Ratio ptimx claffis qux .' ibid. 30 Ofncium pxdagogcarchxquod.' ibid. 31 Quot curricula infchola pubiicatequitantur? ibij. 31 Lcftionis ratio qux ? ibid. 3 3 Aufcultationls tatio qux ? ibid. 34 Scriptionis ratio qux? ibid. 3 5 Repetltionis modus quis ? ibid. 3 6 Modus declamationis & difputacionis quis J ibid. 37 Ratio peregrinatlonis qux? 187 3 8 Otdo in ftudiis feruandus quis ? ibid. 39 Gradus in Academiis cur inftitnti ? i88 40 Depofitionls Academicx origo & vfus qualls.' ibid. 41 Quot fiut gradus in Academiis.' 190 41 Quot in grajibus Academlcisobferuanda/ ibid. 45 Qiiotuplicia priuilegia fcliolaftica? ipi 44 Lcges fcholafticx quales? ibid. 45 Amplitudo fcholarum qux prxcipua ? ibid f6 (Hii^ Qu^flionum! 4» QuT inprimis fjciiiit ai fi.liolj; amplificationem ? ibiJ. 47 C2u.o"iioijO catalogus morborum fcliolafticoium tcxen- dus? ^ »9' 48 Quomodo fcholi fanentur ? ibid. 49 Succelfio & propagatio fcholarumquali».' ibid. L I B E R XXV. <5J jESTIONES THEOLOGIC^. S E c r I o I, Qu.im z7iix!>C>i^&' fit vox Theologi.r ? J 1 1 An theologij Ct thcoretica ve! prartica? JiJ. Quomodo theologiaiiacuraUs fit tradenda? ibid. Quot (inc partcs thcologi.rnaturali'. 1 ibid. Quomodo lumen natiira; nos conuincat DctKn efTe ? ibid. An fctiptura doccat, gentes naturaliter nouifle Dcum ? 7 Qaahs fit cognitio Dei , qus pecituc cx lumine natu- rx ? ibid. 8 Quxnam Dco fint tribucnda? ibid. 9 Quo: fint momentaperfeiflionisDeo digns? ibid. 10 Quo ordine atcributa Dei dcmonftrentur ? ibid. 11 An Deus ab itcrno omniaprjefciat & ordinct ? 32.5 II An Deus architcftils mundi ? ibid. ij An Dcus conferuec &gubernet omnia? ibid. 14 Qu.-E Dei aftiones poit hancvitam ? 316 15 An &quomodo Deus colendus ? ibi()|r 16 Quibus virtutibus Deas coleiidus ? 317 1 7 Aii Deus etiam colacur officiis erga homincs ? Ibid. 18 Quocuplex liber natura:? ibid, 19 Quomodo fit lcgendum in libro natura»? ibid, 40 Piopiietates mundiquid nos doccant? 318 11 Angeh quid nos doccant ? ibid. ar Corpora coeleftia quid nos doccant J ibid. 1} Elcmenia quid nos doceant ? ibid. »4 Mereora quid nos doccant? jbid. ij Fofliha quid nosdcceant/' ibid, %6 I'lant3e quid nos doceant .' ibid. 17 BcflicB quid nos doceant ? :!i9 i8 Coipus hominis quid nos doccat.' ibii aj Anima hominis quid nosdoceat ? 330 30 Proprietates & adiones hominis quid nos doceant,' ibid. j I Status vita: humanr quid doceant J jbid. S £ c T I o II, THEOLOGIiE. QuoJnam encoraium catechcfcos .' j j i Qua: origo & progreflus catechcfcQS ,' ibid. Qua: authoritas catechifm! ? ibid. Qux necefTitas catcchifmi ? ibid. Quis modus tradendi catechcfeos ? 3 ? t Quotuplex neruus inftitutionis catccheticas ? ibid. Qua: praxis catechifmi ? ibid. Quodnam fummum hominis bonum x«T a^Qi y^ S^t- 'C'v ibid. 9 Quam prasftabile bonum fit cortmunio hominis cum Deo? ibid. 10 Quomodo coramunio hominis cum Deo fit in Chrlfto quairenda .> ibid, 11 An fummum hominis bonum ex<;Iudat bona fubordi- n«a ■' ibid. ir Q.uotconditioncsfummiboni? ibid. ij Qiiotfintcapitacatechecica? jjj 14 Qns conncxio capitum catechcticorum > ibid. 15 Qiit: nomencIatuvafymboliapoftoHci? jbid. 16 Qn.r authoritas fymboli apoftolici ? j-^^ 17 Trichotomia fymboli vnde fumpta? ibid, iS Qiiisprimusatciculusfymboli? ibid. 19 Quis fecundus articulus,' ibid, zo Quis tertms articulus .' ibid, XI Quis quartusarticulus.' ibid. 11 Quisquintusarticulus? ibid. 13 Quis fextus articulus ? ibid. 14 Quis fcptimus articulus? ; 5 5 H Quisoiflauusarciculus,' ibjd. i< Quis nonus ? J^iJ_ »7 Quis deciraus ? ibid. iS Quisvndecimus .' ibid, 1 3 Quis duodecimus ? ibid. 30 Particula A»»n in fymbolo quiJ notet.' ibid, 31 Qua: pra;fatiodecalogi? j.g jr Quod primum dccalogi priceptum ? ibid. 3 3 Quodfccnndumdccalogiprxceptum? ibid, 34 Quod tcrtium dccalogi pra-ccptum ? J37 3 5 Quod quartum decalogi pr.TCcptum > jbid. 3 6 Quod quintuni dccalogi prxceptum ? ibid. 37 Quod fextum dccalogi prxccptum .' ibid. 38 Quodfeptimumdccalogi pra-ceptum.' 358 3 9 Quod oftauum dccalogi prxccptum .' ibid, 40 Quod nonum decalogi pr.Tccptum f ibid. 4 1 Quod decimum dccalogi prxccptum J ibid. 41 Qu.T prxfatio orationis Dominic» 3 339 4; Q_ux prima petitio ? jbid. 44 Qux fccunda petitio 3 ibid. 4J Qux tcrtia petitio ? ibid. 46 Qux quartapetitio? ibid. 47 Qux quinta petitio? jbid. 48 Qux fexta petitio ? ibid. 49 Qhx confirmatio orationisdominicx? ibid. jo Vocula Amen qualis hoc loco .' ibid. 51 Quodmandacum informula baptifmi J ibid. 51 Qux promiffio in formulabaptifmi ? 540 53 Qux comminatio in formula baptifmi ? jbid. ,j4 Qux prxfatio in inftiturione S.Coena: ? ibid- 5J Qux traftatio panis in Euchariftia? ibid. 5S Qux traftatio vini in Euchariftia! ibid. 57 Qux communis obfignatio vtriufque a£lionj« Eucha- riftix ? ibid. Sectio III. THEOLOGI^. 1 An fctiptura gfdxye/y®- ? j^t 2 An fcripturafit lucerna? ibid. 3 Aa fit perfedafcriptura? jbid. 4 An fcriptura omnibus legenda ? ibid. 5 Quomodo fcriptura difpatt eucntu legatur? ibid. 6 Qux caufx & attributa fcripturx facrx ? ibid. 7 Qui.s modus legcndi fctipturam l ibid. 8 An fit Deus ? J47 9 An Deus fit fpiritus .' jbid. 10 An Deus fit crcaturx fimilis 2 ibid. 1 1 An Deus vnus .' ibid, 11 An folus Deus lehonah} ibid- 1 3 An Deus viuus .' ibid. 14 An Deus immutabilis» ibid. IT An Deus immenfus? ibid. 16 An Deus xtcrnus.' ibid. 17 An Deus omnifcius/ ibid. 18 An Deivoluntasimmutabilis? ibidi 19 An Dei voluntas liberrimaj ibid. 10 An Deus omnipotens? ibid. 11 An Deus fanftus ? ibid. it AnDeusiuftus? ibid. 13 AnDeusverax? ibid. »4 An Deus optimus ? ibid. 15 An Deus beatiffimus .' 349 16 An Deus fit ttinus petfonis in vna effcntia.» ibid. 17 An Chriftus veius Deus.' ibid. i8 An fpiritusfancftus verusDeus.' ibid. 19 Qux regulx de Dci cognitione ? ibid. 3 o Qux regulx de attri butis Dei ? ibid. 31 Qux regulx de petfonis Trinitatis > ibid. 31 An opcra Dci a Deo &propter Deum? 350 3 5 AnfiantaDeo liberc .' ibid. 34 Anbona.ampla, magna, <3ecora> ibid. 3 5 An omnia fint Deo nota.' ibid. 36 Q^xafFediones operumDei ? ibid. 37 Qux generalcs diuifiones opcrum Dci? ibid. 38 An decreta Dei abxterno? ibid. 3 9 An decretum Dei mutabile .' ibid. 40 Qux connexio decreti Dei & connexionis dccreti Dei? 351 41 An Deus omnia prxfciat ? ibid. 41 An Deus etiam nunquam futura fciat ? ibid. 43 Qux afFeftiones dccreti Dei ? ibid. 44 Qui aftus indccreto Dei? ibid. 45 An Deus ab xterno decrcuit creationem & gubcrna- tionem mundi .' 551 46 An prouidentia Dci omnia gubernet ? ibid. 47 An prouidentia Dei immutabilis ? ibid. 48 An decretum Deiexcludatmedia? ibid, 49 Decretum prouidentix quam latepateat/ ibid. 50 Dccretura prouidcntix quot adus compleftatur? ibid. 5 6 51 Anpra: % Index [/(Jixiie Sc bene- ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. f I An prsdeftinado (it a-terna ?. _ ji An ptideftinationis caula piinia rit placitum Dei? 5 5 An Cluiftus ab .x-teino clectus ? 54 An omncs angcli elerti ab xtcino ? .55 Anomnes homincs elcdi ab.vtcnio? 5<; An ele£lio liominum tacla in ChriftoP 57 Quomodo elec^io incluJat ftudium bcnoiura opc- rum? -■ Jbid 58 Quoinodo fit gratuita? 59 Quomodo immutabilis ? 60 An multorum lit elcflio ? 61 Quoniodo fumlamentum gauJi) fpiritualis ? 6i An quidam ar.geli non cledli ab aeterno ? 6^ An quidam homincs non elec\i ab sterno? ^4 QjH^ prxdeftinationis natura ? 3 7 j Qua; rcgui.T de fotma coniugij ; jbid. Qua; regula; de fine coiiiugij ? ibid. An migilhatus Dco probetur .' jbid. Quodnam officium magiftratus .' ibid. Quomodo magiflratus debeat bono exemplo pia;irc fubditis .' . ibid. Qu.x reguLr de magiftratus ndtura.' 3 74 Qu£ conucmentia & difFcrentia intcr magiftratum & miniftcrium Ecclefiafticum .' ibid. Qu.x- regul.T de officio raagiftratus ? ibid- Qu2 regula: de officio fubditorijm .' ibid. An fchoLr fint a Dco ? ibid. Qui gradus fcholarum? ibid. An lchola: requirant certa loca & ftipendia ? ibid. Qux reguLe de f^atu &officio bonorum angelorum,? ibid. Qux rogula; fint de ftatu & minlfterio malorum an- geloruiji .' ibid, Qux regulx Je fcedere grati.i: in genere .' 37 j Qiix rcgulx de ajminiltratione faederis gratuiti ? ibid. C^od Chrirtus fit ')icu(i^t^7t'S>' ? 376 Quomodo Chriftus aftumpferit naturam humanam f ibid. Quomodo fafta fitvnio perfonsHsin Chriftc? ibid. Quotupkx officiura Chrifti .' ibid. Quod fit ofncium propheticum.' 377 Quod fit officium Chrifti faccrdotale.' ibid. QuoJnam lit officium Chriftiregiurai ibid. CJuotuplex ftatus Chrifti.' ibid. C^u.T regulx Je perlona Chtiftl .' . 378 Qux regulx Je officio Chrifti? ibid. QuxregulxJc ftatuexinanitionisChrifti.' 579 Qux regulx dc ftatu cxaltationis Chrill:i ? ibid. Euairgclium quiJ .' ibid. Euangelium & fadus gracia: quomodo idem in V. & N.T. ibid. EuangcHum & focdus gf?tix quomodo diucrfum ;n V.& N.T. " ibid. An EuangeliuOT & foeJus gratLx requiratti ftuJium bonorum opcrum? 380 Fcedu.s gratix & naturx , itemque lex & Euangelium quomododifferant? ibid. Qu^omodo lex & Euangelium conucniant ! ibid. CVuomodo lex & Euangclium difFerant? ibid. Quomodo lex & Euangelium fuborjinentur & oppo- nantur .' ibid. QuQ Jifcriminc lex & Euangelium circa peccata vcr- fentur ? ibid. QuomoJo proraiffiones Euangelij fmt vniucrfalcs .' Qualepeccatum increJuIitas ? ibid. QjJoraoJo vox Eccleiix vfurpetur.' jSi C^uQtuplex Ecclefia ratione vocationis 5 ibid. J95I Quo Qua^flionum. 199 Quotuplex ecclcfia ra*Tone hof^iura ? ibid. loc Quinam pertncant ad Jcclc/iamcatliolicam; ibid. ^i An in cccicfia parciculaii &: vilibili hypocritatmifcean tur cicdentibut ? tot Quar notarecclelia; inMifibilis ? 10 j Qja« noca: cccklix vilibilis ; tc4 Anci(]uitas an (ic nota Ecclcfia" f zo^ Qu.v ugul.x de ccciefiain genere! »oS Qu,,t tcgula' Jc vaiiis paiiitiouibus eccicfi.r = ^07 An in vocatione gratia Dci pr.rucjiut .' to8 Quid vocatio extcrna ? , «,09 Qijottiplex cucntus vocationis eitcina: ? 1 ic Ouv clfeiaavocationis inteijia:? III An~pja:pepta crcdendi &fande viuendi; rui:)ordiiien it»id. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. )bid. 3»! ibid. bid. ibid. 3J-4 ibid. ib.d. ibid. ibid. ibitl. ibid. ibid. 385 fbid. ibid. ibid. ibid. JS7 iWd. ibid. ;gg ibij. ibid. ibid. ibid. ibid. ?89 ibid. tut vocationi intetnx ? ilL Quomodo pioanffioacsEuangelij rniucifalcs j, i } Qui tcguli' de vocationc m gcnere > »•'4 Qui caiiones de vocationc conimuni ? tlj Qux regula: df vocationc fpcclali ? 1.16 Quam ainbiguavox pceriitentix ? 117 An pccnitentia fidemantecedat? ti8 An fidei vox ambigua ? 119 Qua; forraa fidei faiuificjE ? tio Qui orcus & gpadus fidei faluificx ? m Quidfanftitas? tti Qualis faniflitas hominis renati? II j Vndc fanftitas in nobis ? ii4 Qua: 'oumvvuin vocis iuftificare ? 115 Quid iuftificacio ? 11« Quid iuftificari ex legc & fide = 117 Quid fides iuftificans .' %i% Qu* effcaa iuftificationis.' 119 Quotuplex coramunio ciim Chrifto ? ijo Quotuplcx iuftitia.' ij I Quid fit iuftitia? s. ji Quid iuftificatio aftiua & palTuia ? ij} Q£S partes iuftificacicnis ? aj4 Quatis iaftitia imputata ? ij? Quidfan j9{ 165 An ecclefia habeat hoftes ? ibid. i.Cy6 Qui^modo vnus Aiitlchrirtus? ibfd. i<>7 Quam varij gradus hoftium ecclefix? ibid. 169 QuomoJo hoftes ecc!efix fint debcllandi ? ibid. i''^ Qu.^ ineaAiitichrifti.' ihid. 170 Quid finc faciainenta .' jji; 171 Quomodo facramcnta repra-fentent res fignificatas firailitudinc fua ? ibid. i7i Quot modis facramcnta fignificcnt ? ibid. 47« Qualisfit vnio facramenialis.' ibld. 174 Quomodo lint accipiendi phtflirs IdcramentaUs/ ibid. i; 5 Qui fit conucniciitia& diffcrcntialvcibi & factamcn- toruni ? ibid. 176 Qnalc vcrbum in facramcmis .' ibid. 177 Quo: fint diftiiiguenja in facramenri adminiftratio- nc ? " ibid. 178 QuonioJo vox facramenti in ecclefia vfurpetur ? ibid. 179 Qu.c dcfinitio faciaiiicnii .' ibid. -V,o Qualia fint figna lactjnj-.-ntalia ? ibid. 181 Qu.vnam fit rcslpiritualis in facramcnti;? ibid. igi Qu.r reguia: Jc caufis facramcntorum ? ' ibid. zSj Q_u.XDam ciicfla lacramcntorum • 597 184 Qiia: fit conucnicntia & dilFcrentia intet facramenta V.& N.T ? ibid. 1 S 5 Quale facramentum circumcifio : ibid. 286 QijOtupIcx circumcifio ? ibii 187 Quale tacramencumpafcha.' • ibid. i88 Qua; reguli de conuenicncia facramentorum V. & N.T? ibid. 189 Qua: reguli de differcntia eorum .' ibid, 190 Quinam fint baptizandi ? $98 191 An adminiftrjtio baptifmi & veibi cohireant inter fe? J99 191 Qualis immenfio in bapcifrao ? ibid. L95 Qua^cfFedlabapcifmi ? ibid. 194 Qus intcgiitas baptifmi ? ibid. 195 Quid vox baptilrai fignificct.' . ibid. 19 6 Qus rcgula; dc facramcnto baptifmi ? ibid. 197 Qui regula: de caufis baptifmi ? ibid. 19« Qu.c rcgula: (int dc fubicfto & adiunfto baptifmi i ibid. 199 Ad facrara Coenam qui admittcndi ? ibid. jco Qua: optima agcnda S.Cocna: ? 400 joi Vbi Coena Domini adrainiftranda .' ibid. joi Quomodo panis & vinum in i. Cccnafint corpus& fanguis Chrifti.' ibid. joj Cur S.CQenainftituta.' ibid. 504 Ad S.Cffinaro quinam debcant acccdere .' ibid, J05 S.Coena quale fit factamentum ?, ibid. 30^ Qua: caufa: S.Coeni .' ibid. 307 Quomodo vetba illa,Hoc eft corpus meum , fint ex- plicanda? ibid, J08 Quomodo Chriftus fit prxfcns in S.Cocna? ibid. J09 An Chrifti:s fit venturus ad iudiciuin & quomodo? ibid. j 10 Quando Chriftus fit ventuius ad iudicium ? ibid. jii Quam certus Chriftihicaduentus? 401 jii Qualis fecundus aducnrus Chrifli? ' ibid. j I j Qua; figna fecundi aduentus Chrifti ? ibi 31 J14 Quanjo ic quomodo refurrcdtio carnis fit futura .' ibid. Jij An idcra numero corpus rcfurgat? ibid. 3 1 <> Quotuplex refurredio carnis ? ibid, j 17 Quomodo probctur rcfurrcftio carois .' ibid. JI8 Qux caufa; huius rcfurteftionis. ibid. Ji9 Quomodo Chriftus fit iudicarusraundum ? 1401 jio Quot fientin vltiino iudicio.' ibid. jii An in vltimo iudicio nouum coi^ium & noua tcira ciccntui.' ibid. 511 Qua; canf^-vltimi iudicij.' ifbid. jrj Quis finis fa'culi? ibid, J14 Quibus in rebus vita .rterna fit iita .' 40} J15 An in vir.il .rterna dentur gradus.' ibid. ji(> Qualis flaius iiiipiorLUn in intcrno? ibid. 517 An dentur gradiis scernx damnationis.' ibid. jiS An vita a;terna hic inchoanda ? ibid. J19 Quid fit vita retcrna? 404 ^jo Quomodo dcntur gradus in vi:a aneina.' ibij. jU O^ale fic rcgnum Chrifti f ibid. j ji Quid mors .x-terna ? ibid. jjj Quibus pattibiis conft^t mors a;tcrna ? ibid. 3J4 Qiialia peccata d^mnacorum ? ibid. Sectio IV. I Qua: nomenclatura Theologia; polemica: ; 40 S i Quis finis Theologii' polemici ? ibid. j Fides vcra qui .' ibid, 4 Quid caiion charitatis & pruJcnti.T :. ibid, 5 Mcthodus thcologiaspolcmicxquomodo fit inftituen- da ? 407 6 Quotuplex fit modus traiflandi polemica in thcologj- cis .' ibid, 7 Quate dclcdlus con:rc!>'"• .9 Quomodo toHipofliincontroucrfijf iinctLuthcraiios ^: ortliodoxos ? 4i.fi 10 Quantus fit confenfus inter Lutheranos & ovihodo- xos ? '^"l- S E c T I o V. Qjia: anatome confcicntia: ? 418 Quodnam fundamcntum folutionis in tafibus con- fcientix.' , 419 Quiii.ini applicatio fundamenti in foluendis cafibus confcicntKC ? ibid. Qui cafus confcientix de S. Sctiptuia ? 459 Q^ui cafus de fide ? ibid. Qui rafos canfcientijE de Dei effentia , attfibutis Sc operibus ? ibid. Qyi calus de SS. Ttinitate .' ibid. Qui cafus de Dco patre ? ibid. Qui cafus dc perfona Clirifti ? 451 10 Qui cafusdcofficio Chrifti? ibid. 1 1 Qui cafus de ftatibus Chtifti ? ibid. II Quicafus dc Spiritu Sando .' , • " ibid. ij Qui cafus confcieutia: dc ecclcfia & communionc fan- (florum? ibid. 14 Qui cafusdc remiflione pcccatorum, &c ? ibiii. 1 5 Qui cafus confcicntix de dilcdioac Dci & proximi in cenere .' 1 C qui cafus circa primum przceptum .' 17 Quicafusdecultu Dei cxtcrno in genetc' 1 8 Qui cafus circa fecundum pnc.:ptum .' 19 Q^icafuscircatettium praeceptum .' 10 Qui cafus circa quartum prxccptum ? -I Q_uicafus adquintumpnccpium? 11 Qui cafus ad fextum pt-cceptum .' 1 5 Qui cafus ad fcpcimum pra;ceptum i 14 Qui cafus ad oftauum pra:ceptum ? » 5 Qni cafus ad nonum pia-ceptum ? x6 Qui cafus decimi pia:cepti ? 17 Quicafus de otationein gcnete .' 18 Qui cafus circa lingulas petitioues otationisDonii- nicDE? ibid. ij Qui cafus ad facraraenta in genere / 459 jo Quicafus citca baptifmum ? ibid. ji Quicafus circaS. Cccnam^ ibid. S E c T I O VI. II Quar partcs imaginisDei? ibid, 13 Qua; iit conndctatio moialis attributorura diuino- rum •' iWd. 14 Qjiale fpeculum fit vita Chrifti ? 455 15 In quibus pofita fit vitaChtifti .' ibid. 16 Quomododcbeamusimitati vitamChrirti ? ibid, 17 An norma: fubordinaticfefe inuicem iuuent ! ibid. iS Qusimitatio fanftorumangclorum ? ibid. 19 Quoruplex imitatio fanflorum hominum ? ibid. 10 AnChriftianus debcat viuereinaliguo ftatu ; 454. z i Qua: officia lv^x.%iai^ .' ibid. 11 An quilibet ordo vitx humanx habeat fuos ritas } ibid. tj Quodnam officium fuperiorum in famllia ? ibid. 14 Quodnam (it officium infeiiorum in familia; ibid. ij Qusnamfint officia ccconomica in fpeciej ib*id. li Quodnam officium p.^dagogi ? ^jj 17 Quodnamofficiuro pra:ceptorisS ibid. 18 Quodnam officiura difcipuli ? ibid. 19 Quodnam fo:dus intec Deum & remp. ^jg jo Qus officia politica principum & fubditorura 5 ibid. L I R E R XXXVL Q_y^STlONES IVRIDIC^. S E C X I O I. 4;i ibid. I ibid. lijid. X 43; i 434 ibid. 4 s 456 6 4i7 ibid. 7 8 ibid. ibid. 9 10 ■4j8 II I Quld Theologia prophetica ? X Quis finis concionatori propofitus .' 3 Qus tequil^ita concionacoris ? 4 Concio facra quid > ' 5 Quomodo ec?Iefii' cxameninftituendum? 6 Qgae media necclTitia concionatoti ? 7 Quod thema coucionatoris .' 8 Qus argumentorum inueniio ecclefiaftlca .' 9 Quz difpofitio totius concionis.' 10 Qus occultatio humana: fapicntia; & eloqucntix in concionc ? 44* II Quspronunciatio Sc aaio in concione? ibid. IX Officiun^ concionatoris poft toncioncm quam (it nc- 440 ibid. 441 ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ce{D,rium? 1 3 Qujbus in rebus illud confiftat ? ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. 449 '4 Quomodo gcnera concionum dlfcerncnda .' jj Qua: diuerfitasconcionum in diuerfis linguis .' 16 Qaot clafTes petfonatumecclcfiafticarum? 17 Qu2 regulx de rcbus ecclefiafticis .' 18 Quomodo habeat conferuatio politije ccclefiaftic* ? ibid. z$ Quomodo habeat amplificacio politja: ecclefiaftica:.' ibid. 10 Quomodo habeat curatio politis ecdefiaftics .' ibid. 11 Q_tt«politiaeccIcfiafticafpecialis.' 450 s E c T I o vn. I Q^id fit theologia raoiJalis i ihid. X Quisfinis theologii raoialis ? ibid. i Quid informet theologiainoralis > ibid. 4 Quid tridat theologia moralis? 451 5 QuomoJo^.ftatus vitajhuraanarconfideieotur a theo- logomorali? ibid. 6 Qur naturaobferuantis fpititualis- ibid. 7 Qu J viitus fpiritualis? ibid. 8 QuiJatlio fpiritualis ? itid. 9 PerfL-uerantia fpiritualis quid? ibjd. 10 Qux partcs fpititualis pcrfcueiamix 5 451 II Quam rigiduB» cxemplar morum Chnftianorum fit imago Dei ? ibid. gencralis fit tradcnda > ibid. Quomodo lurifprudentia 4jS Qiii fint regulx dc iurc n«turali & geotiuia ? ' jbid. Quid lcgum interptctatio? ibid, II Qiiid Antinomii lcgum ? ibld. II QuiJ Exceptioncs aduerfus leges? ibid. 1 3 Qux regula; de verboriim fignifica^ionibus > ibid. 14 Qux regulx iuris tenendi ! 460 ij Qijid informetatque reformet lurifprudentja / ibid. j6 Qujd explicet lurifprudentia? ibid. 17 Beltis & res inanimatx quomodo fint obic^m iu- ibid. 4£t ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ris ? 18 QUomodoIurifconfultus fexumconfideret ? 19 Quomodo lurifconfultus icatemconfiderct ? 10 Quomodo valctudo confidcictarin iure ? 11 Quomodo ftatus libertatis &fcruitutisJ it Quomodo ordo hominum ; 15 Quomodo familia confidercttr in iurc ; 14 QHoraodo capitis acquifitio & amiirio confiderctur ia iure ? 46 } i j Quomodo fpeftetut iii iute ciuili poteftas ccciefiafti- ca 2 4^4 16 Vnde poteftas politica; ibid. 17 Quomodo poteftas fcholaftica confidcretur a lutifc, ibid. 18 Quxregularde iure interparcntes & liberos ? 19 Qux regulxde poteftate patria? 30 Qux regulz de fponfalibus ? 3 1 QuoC regulz de dote i 31 Qux regulx dc donaticMic ante vel propter nuptias > ibid. 3 3 Qux regulz de matiimcnio? 34 Qjix tegulx de fccundis nuptiis} 3 j Qux regulx de folutionc matnmon)^ 3 6 Qnx regulx de adoptionibus ? 37 Qu,c legulx de dilfolutione patri.? poteftatis ? 3 8 Quxregulxde liberis naturahbus , eoriimque legiti- mationc ? ibid. 3 9 Qur rcgulx de tutcla & curatela } ibid. 40 Qux regulx derebus mobiIibus& immobilibus! 467 41 Qux legulx dc rcbus corporalibus & incorporalibus ? bus ; 4*8 41 Quxregulxde noniifmate! ibid. 45 Qijx rcgulx de acceffionibus reram ? ibid. 44 Qux regulx de lebus qui nullius aut alicuius funt ; ibid. 4 j Qux regulx de rebus publicis & priuatis J 46 Quid& quotuplex conditio ! 47 Quis volens facere dicatur ? 48 Ojiomodo conftet de voluntate ? tg Non volens quis facere dicatur i jo Qus bona & mala fidcs ? ibid. &:d. ibid. 46; ibid. ibid. ibid. ib;d. Jt ibid. 4f?9 ibid. ibid. ibid. ibid. Quam Qu^(.tioniim< ^«/f. _ ^»z- j I Quii" vsrii riientio teniporis in iure ciuili ? ibid. 5 1 Quibui contincjcui ius pcrfonarum , rcium , & adio- num .' 47" (j Qux rcgulx de, obligationibus ? ibicj. 54 QjJ"- ''"' Ipedlandam obligatione, poffcfnonc, & do- minio ? ibid. 5 f Qui' regul.r de poflcflionc ? ibid. jo Qu.e rtjjuli- dc dominio ? ibid. j7 Qjjx regula; de iurifdidiionc ? 47 1 j8 Q^K ixguli iuns dc Inipcratorc & Principibus ? ibid, 59 Qi* tegula; dc m.iginratibus ? ibid- 60 Qu.r rcgulide dignitate? ibid. t\ Qi^je rcgulx dc nobilitate ? 471 % Qua! regulx de contsaftu conoentionali ? jo^ Qux regulxde contraftibus in genere? 107 Qjl* rcgula; dc conttaiflibus nominatis & rcalibus ? ibid.' t©8 Qux regulx de mutuo ? lo*) Quae regulz de commodato ? j !0 Qus regulx dc depofito ? Ilt Qus regulx de pignore & hypotheca ? 1 1 i QuiB rcgulx de emptione vendicione ? Hj Qux tegulx de hxreditatc vendita? 1 14. Qux regulx de a£lio,veiidita ? Hj Q»« regulx de pafto legis coramifTarias ? Jl4 Qux teguls de addiiftione in diem ? H7 Qux tegula: de priuilegiis creditotum? -13 8 Quw regu!:«de locatione condudione? 1 15 Qi>aj vegulx de regulx focietate 3 140 Qux regulje dc inandato ? ibid. ibid. ibid. 48j ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. 484 ibid. iii Qujc regul* |dc obligationibus , quaf recontrahua- tiii ? ibid. iir Quxrcgulx dc verborumobligatione? ibid. 1 1 3 Qux regul 3c de iure emphy teutico ? ibid. 114 Qux rcgula: de innominatis coiitraiftibus? 4X; 115 Qyae regulx de donationibus ? ibid. 116 Qux regulx de fldciiiflbribus & mandatoribus .' ibid. 117 Qu.ie regul.i; de negotio cutn eo gcflo.qui eft in alie- napotcllatc ? ibid. itS Qux rcgulx de adiunftis contradumn ? ibid. 119 Cur dcliaorum dodlrina proponatur ? ibid. 130 Quxrcgula: deobligationibusexdclido ? ibid. 1 5 1 Qux regulx dc difTolutione obligationis J 486 131 Qu.T regulx de folutione ? ibid.. IJ3 Qux regulx dcacceptilationibus? ibid. 134 Qux regulx de nouationibus ? 487 1 3 5 Qu^ regulx de tranfaftionibus ? ibid, I } 6 Qui regulx de compciifatione ? ibid. 1J7 Qux rcgulx de liberationc .' ibid. I 3 8 Qu.T rcgulx de reliquis caufis liberatipiVum ? ibid. 1 3 9 Qux regulx de obligatione & obfignatione ? ibid. 140 Quxregulxde confufioneobligationuin? ibid, 141 Qux regulx deinteritu teidebitx? ibid. 141 Qux rcgulx de iureiurando ? ibid. 14}. Quxrcgulx dc obligatione , qux tollitur raorte na- turali f • ibid. 144 QiKE rcgulx de delidis in genere? 488 145 Qux rcgulx dc delidis {circa caufa publicas facras .' ibid, 146 Qux regulx de deIi(!Ks circa caufas publicas profa- "'is ? jbid. 147 Qux.rcgulxdedcliifliscircaperfonaspriuatas ? ibid. 148 Quafrcgulxdedeliaiscommunibus? ibid. 149 Qux rcgulx dc deliiftis innominatis > 48 9 150 Qux regulx dc fircllionatu ? ibid. I J 1 Qux regulx de delidis irapropriis » jbid. 1 5 i Qux rcgulx de poenis in gencre ? ibid. • i 5 Qux regulx de poenis in^fpecie ? 490 154 Quxregulxde iudiciis? 491 155 QuxregulxdccompromifTis? ibid. 1 5 6 Q.UX regulx dc iud ce ? ibid. IJ7 Qux rcgulx dc officio iudicis? ibid. 1 5 8 Qux legulx dc aduocatis ? ibid. 159 Qux regulx dc procuratoribus ? ibid. 1 60 Qux regulx de notariis ? ' ibid. i^i Quxregulxde poftulantibus? ibid. l«r Qux regulx deaaore.reo & re litigiosa? ibid. I 65 Qu.x legulx ds quxftionc in geoere & de quxftione in fpeciej 49J iflionc ob tutpem caufamj ibid. 189 Quc rcgul? dc aftiouc negotiorum gcflorum i ibid. 1 90 Qu^ regul? de mandato dc non offcndendo ? ibid. J91 Qu^ % Qua^ftionum. 191 1S5 5 94 196 S97 198 J99 lOO lOI 102. lOJ :.04 105 iOd i07 loS IC9 iio 1 1 1 112. i'5 il4 115 1 Jb 117 il8 119 110 11 1 111 115 114 115 11$ 117 118 119 130 iji 1 ji -3 5 134 Pag. Qux reguLx dc luJis ii fpeftaculis ? _ ibid. Qu.e rcgula: de coiidiLl.one cx delido in generc ? Qux regulre Je coiidiiilionc cx dclido in fpecic^? ibid, Qua- rcuia; de intcrdidis lcu mandatis ? Q_ux rcgulx dc mandaco pignorationiii ? §li'^fi- ibid. ibid. 505 ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. 5^4 Qjix rcgul.T.- de intcidiclo vndc vi.> Qux regul.c dc prccario ? Qii.^ rc"ula; dc rci vindicatione ? Qux rcgul.^' de cxccptionibus ? Qux- reguLi; dc cxceptione doli mali ? Qua: rcgul.x' de cxceptionc ignoranti.t Quxrcgula; dc exccptione abfcnti.T? Qua: rcgulx ds cxccptionc non numerat.ie pccunix ? ibid. Qua; r.gula? de cxccptione proteftationis? ibid. Qux tcgulxdc cxccptione rei iutJicats&in iudicium dedudx ? ibid. Qua; reguLT; dc ccirione bonorum ? ibid. QuT tegulx dc ciceptionc quod cjuis iuris in alte- rum ? ; ibid. Qua; reguLi: dc iudiciis populatibus Sc Ciiminali- bus ? ibid. Qux regulx dc iudicils publicis ? ibid. QuE regulx de iudiciis ptiuatis ? ibid. Qui teguli dc litis contcftatione? 505 Qu.c tegala; de in ius vocando & citatioiiibu; ; ibid. (.^.T rcguljc de incjuilitione ? ibid. Qua; rcguLr de tcltibus ? 50^ Qua; regulx de cdcndo ? ibid. Qu.x- rcgulx dc dijitaiionibus, o: eiceptlonibns dila- toriis ficc. ibid. Qu.f rcguls dc iuramentiscalumnla; &allis clurmo- di? ^07 Qux regula: de pofitionibus &; articulis? ibid. Qux icgul.T dc iurciurando ? ibid. Qu.T regula; dc oidinc cognitionum ? ibid. Ou.r resrula; dc officio iudicis ? ibid. Qux regulx de cucntis & confcquentlbus publico- rum iudiciorum? ibid. Quas rcgnlx de appellationibus ? 508 Qux rcgulxde (yndicatu & reuifionc? ibld. Qu.r rcgul.T de rciVitucione in integrum ? ibid. Qya; regula; de rcftltutlone in intcgium aduerfus lapfum fatalium ? ibid. Qua: legulx" de rcftitutione in integtum maiorum .' ibid. Qui; reguLi: de minoribus vighiti qulnque annis ? ibid. Q£a; tegula; de redu(f*ione ad arbitrium boni viri ? ibid. Quxrcgulxdc fententia & re iudjcata? 509 Qua: legulx de cxecutione iudicati & aiflionc ludi- cati ? ibid. Qua- regula; de fumptibus lips prxftandis ? ibid. Quxregul.-B de fpoitulis ? ibid. Qux regulx de miflione in poflenioncm & venditio- nc bonotum ? ibid. Q_ux rcgulx de aireftis ? ibid. S E C T I O II. 5»! ibid. 514 jbid. 516 517 t lurifprudentia fpecialis an neceffaria ? X lurifptudentia Mofaica quotuplex ? j An lurifprudcntia gentilium fit cclcbris ? ^4 Q^alis lurifprudentia vctcrum Gticorum ? 5 Qu.t lcges regix Romanorum ? <; QuxlegesXII.Tabularum? 7 Lcges Romanotum an a diucrfis magifttatibus fint la- t.T? 514 t Quani vatia fit methcdus lurifprudentix Romanx ? 9 Qu* accuratiffinia luiifptudcntix Romanx metho- dus » 517 10 Qui collatio ftudij lutidici &Thcologici? 6i« 1 1 Quotuplcx ccconomia libroium in corpore iutis ciui- iis? II Qux methodus Inftitutionum luris? I ; Qui mcthodus Panjciflarum ? 14 Q_u.-c mcthodus Codicis ? 1 5 Qux mcchodus Noucllarum? i 6 Vnde petenda lurifprudentia Chriftianorumi 17 Quim varia coUatio flt lurifprudenti.T: Chtiftiano- tum .' jbid. S E c. T 1 o III. f^^ ibid. ibid. 519 530 ibid. ibid. I Quomodo fit dilponenda lurifprudentia ccclcfiafti- ca? 551 1 Quomodo plene adornanda lurifptudcntia ccclefiafti- ca gcnetalis ? 531 3 C.ut fit ncceiratia lutifpiudentia ecclcfiaftica Mofaica? ibid. , 4 Quomodo difponenda fit luilfprudcntia ecclcfiaftica Mo{.Vica ? ibid. 5 Num lutifprudentia Pontificia fit vcilis? ibid. 6 Quomodo lurifprudentiaPontificia fit accurate difpp- ncnda? ,ibid. 7 Qu.x difpofitio iutis canonici ? 554 S Qux diuilio iuris canonici autore Azotio? ^39 9 Quotupliciaagenda ecclcllaftica ? 540 10 Qua: collatio agcndorum ecclefiafticorum fit iutet fe ? ibid. L I B E R XXVIl. QV^STIONES MEDICiE. S E c r' I o I. Qu.Tnam medicifvx optimadcfinitio ? 541 Quoc fcftx medicorum hoc tcmpore ? ibid. Quis fi^ismedicinx propofitus ? 541. Quid excoht incdiclna in fuo difcipulo ? ihid. Qu^imodo corpus humanum fit obiciSum inedicina: ? ibid. Qux optima medicin.Tj pattitio ? ibid. Quomodo meJiclna phydologica tradcnda ? 545 S Q£alis confideratio clementotum phyfico-mcdica? ibid. 9 Qualis confidcratio tcmperamcntorumphyfico-medi- ca? 544 10 Qualis fit confidetatio humoium phyfico - medica ? 1 1 Qualis fpiiituum confideratio fit phyfico - mcdica ? ibid. II Qux regulx medicorum de pattibus coiporis huma- ni> 54« j 3 Qui fint rcgulx medicorum dc facultatibus animz ? ibid. 14 Quianalogia aftionum &f3cultatum? J47 15 Q_uxdefinitio & prxftantiadixteticx? ibid. 1 6 Qux pattitio dixteticx ? ibid. 17 Quxdixteticaaeris ? ibid, 18 Quxdixtetica alimentotum ? ibid. 19 Qux di.Ttctica cibi ? 548 10 Qux dixtetlca potus? ibid. 11 Qux dixtetica mocus & qnictis ? ibid. 11 Qux dixtctica exctetorum &l:etentorum? 549 13 Qux dixtctica vigilix & fomni ibid. 14 Qux dixcetica afreduum .' ibid. 15 Qux anomaliadixtxgencralis ? ibid. 16 Qux regulx de fignorura diuifione apud medicos? 550 17 Qux regulx de fphygmice , id eft , arte diuinandi ex puUu .' ibid. i8 Quxregulide diuinatione mcdicorum cx refpiratio- nc ? ibid. 1 9 Qux regulx de Vrofcopia .' ibid. 30 Qux diuinatio ex fxcibus ? ^jl 3 I Qux diuinatio mcdicotum ex fudotibus .' ibid. 31 Mcdicamenta , aliraenta , & venena quid difFcrant ? 551 i i Qnomodo agat medicamcntum ? ibid. 34 Qux difFerentia facultatum inmedicamentis .' ibid. 35 Qux medicamenta fint tempcrata vcl intempcrata.' ibid. • 36 Qux dicantui facultates primx &fccundx? ibid. 37 Qux dicantur facultatcs tcrtix? ibid. 3 8 Qux dicantur facultates quarti ? 5 5 J 3 9 Qui gradus & gtaduum manfiones in facultatibus me- dicamtntotum .' ibid. 40 Qux fint difFerentix raedicamentorum cx niodo fub- ftantix ? ibid. 41 Quis ccrtifllmus modus inucftigandi vircs mcdica- mentorum .' ibid. 41 Qux prxparatio medicamcnti ? ibid. 43 C^ualis i!,;Y,"^ "*^'i''^^™'^"^°'-"'^ ■' '^■'^' 44 Vndc fumanrurnicdicamcatalimplicia .? ibid. 45 Quot finc caufx componcndoium mcdicamentorum? 554 46 Qua Qua^ftionum. ibid, 5 5« ibid. 557 jbid. 558 ibid. 46 Qaalis modus componendl mcdicimcnta ? 47 Quilis appararus mcdicamentorum? 48 Qux mcjicamcnca ar,)Au;)-^>tras .' 49 Qjio: paitibus jbfoluatut hygicina ? 7 Qua: methodus intertogandi a:grotos / 5^tf 68 Qui methodus mcdendi apudFernelium? ibid. 6^ Qua; fint indicationes prxcipua; & ptsecipua indican- tia? 567 73 Quid euacuatio medica ? ibid. 7 1 Quid cathartica ? ibid. 71 Quid euacuatio fanguinis ? -568 75 Quotuplcx chirurgica ? [569 74 Qualis mcdicina:pars fit chirutgica? ibid. 75 An chiturgica ad medicum pcrtincat? ibid. 76 Kum hoploiatrica fit probanda? ibid, S E C T I O II, I Qux lausmedicinxchymit*:? J70 i Quid fit quinta eflentia ? ibid, j An collatio macrocofmi & microcofmi fit neceflaria medico ? ibid. 4 Quxprzftantiamedicinsex mineralibus ? ibid. 5 Signarura rerum an habeat aliquid folidi i 571 6 Quotuplex eucrafia microcofmi ? ibid. 7 Quid diaplafis mictocofmi? 571 8 Qax dia^ts racio apud chymicos } ibid. 9 Qua: figna medico-chymica? ibid. 10 Qua* pharmaca chymica ? 57j ii Qui hygieina chymica? ibid. ii Quiprophyladtica chymica ? ibid. 1} Qux caufx morbifica: apud chymicos ? ibid. 14 Ad quot genera fumma chymici omnes raorbos redu- cant? 574 jj Quac fitcuratio chymica tutiffima? , ibid. Secxio III, An medlcus difcere debcat regionumdifcretiones? j8j, An medicina; veinacula: vfurpanda;? 58 j An fextus vatiet medicinam ? ibid» An prsgnantium & pattutientiumcura fit medici? ibid. Qua: cura medica puetotum ? ibid. QuE cuta medica fcnum ? ibid. Quibus conueniat meaicina folatis ? ibid. Quomodo literati debeant tueri fanitatem ? 584 LlBER XXVII I. QViESTIONES C E N M E C H A N O L O G I C .« E R A l E s. X Vndeattes mechanica; dicantur? ^i j I Quis finit artiura mcchanicarum? fbid. Qua- inuentio artium mechanicarura ? 616 Qn_E difciplina mcchanica ? ibid. Q£id ingcnium mechanicum ? ibid. Qu2 poflefllo artium mechanicarum ? ibid. Qus cxetcitacio mcchanica ? ibid. Quam iatc pateat matetia artiam mechaniearum? ibid. Qua: dignitas artium mechanicarum rationc mate- ."a: ■' ibid. iO Quid imitentur artificosmechanici? «17 I I Q^ae inftruraenta mechanica .' ibid. I i Quotupkx forma in mechanicis ? ibid". &'■*/■ Tag. 15 Qua: vatictasartium mechanicarum? ibid, 14 Qi^x- conucnientia artium mechanicarmn cnm libera- libus? 618 Jj Qua: conucnicntia artium mechanicarum intcr fcfc » ibid. 1 6 Qua: diffcrentia artlum mechanicarum a liberalibus } ibid, 1 7 Quxdifl^crentia artium mcchanicarum inter fe ? ibid, 18 Qiiotuplex diuifio artium mcchanicatum .' 619 19 Vndc dignitasattium mechanicatum? ibid. 10 Quot clafles attium mechanicatum in cncydopxdia explicatarum.' ibid. 1 1 Quid tcnendum dc catalogo artium mechanicarum in - figiorum ? jbid. .11 Quid ttapezonomica f . 6jO 1 j Quid penuatia .' jbid. 14 Quid culinatia,' ibid, 15 Quid laniatotip ? jbid. 16 Quid molitotia? ibid, i-7 Quid fuUonia ? jbid. 8 Quid textotia ? ibid. 9 Quid tincftoria ? <;ji 0 Quid coriaria ? libid. 1 Quid fartoria ? ibid. i Quid futoria .' ibid. 3 Quidephippiaria? ibid. 4 Quid reftiaria .' ibid. 5 Quid ferraria ? ibid. 6 Quid lignaria? ibid. ' ibid. ibid. ibid. ibid. Qmd figulina? 8 Quidlatetaria? 9 Quid lapicidaria ? 40 Quidcaemcntatia .' L I B E R XXIX, QJiESTIONES MECHANOLOGIyE P H Y S I C iS. S E C T I O I, Quidfit Gcorgica i Quotuplex confidcratio rei ruftica:? Qua: res commendcnt agricultutam J Qui principia agricultura: .' Quot fint fpe^flanda in fundo .' Quomodo terrx natura in fundo fit attendcnda ? Quis modusfundi? Qua: tutela fundi? 9 Quotuplicia inflrumenta agrlculturat ? 10 Qus quoque loco fint ferenda? 11 Qtixtemporis confideratio inagricultuta? it Qux ptognoftica ruftica? Sectio II, ibid. «J4 ibid, ibid, ibid, 6f6 ibid, ibid. ibid. ibid. Quod fit encomium rci hortenfis ? Quam late pateac rcs hortenfis ? Quxcultura vinex.' Quomodo tes arbotea curanda.' 5 Qualis fit horti cultura.' S E c IIL I Qux fumma diuifio bucolicx ? 2. Qu2E fumm.T parccs rei pccuarix ? j Qua rc contineatut cutapecotis.' 4 Quodnam fit encomium bucolica: ? 5 Qux bucolica pecorum minorum ? 6 Qua: bucolica pecerum maiorum i 7 Qux cura canum inbucolica? 8 Paftores quales efle dcbcant ,' 9 Qualis villatica paftio .' 10 Qux cuia auium? I I Qua: cura fcrarum bcftiarum ? 11 Quicuta pifcium? 1 j Qu.x cuia apium .' S £ c T I o IV. I Qu3" nomina panis .' 1 Quam vatia panum ac placentatum genera? 3 Qua: pra:togatiua panis ? 4 QujB coifluta panis ? 5 Quas figuta,fapor,& odor panis ? 6 Quis vfuspanisordinatius? 7 Quis vfus panis extraordinatius ? 8 Quis vfus panis fupcrnaturalis .' «58 ibid. ibid. 6j9 ibid. 1*4» ibid. ibid. ibid, ibid, <4J (54J ibid. ibid, ibid, «4j ibid. 64« ibid. 6{4 . ibid. *5T ibid, ts6 ibid Sectio V- Index S E C T I ■ I QUa; vini pi.icccllontia ? V. Tag. Quisvinidclcftus fu lubeadu^? ,. .''^''-^- Q^x optima (ix. latio paiandiS: confetuandi vinum ? ibid. ., . , Quidviiiumimitatinuin? '"id. Quidvinum fublinutum? »Did. Quomodo vinum conuptum in acecum fit conuerten- dum ? Quim vaiia vinamedicaca? SectioVI. Quaiii f rsftans ars fit Zychepcica? QiTot lint gcnera potuum ? Q^am vitia nomina finc pocus fiuracncacei ? Qij.x- prxtogatma cereuilia; ciicicex-.' Qux (ic przparatio frumeati ? Qu.t prarparatio ciemoris polcntacei? ^ AJdicio lupuiiquam neceilaria? , Qux fermencatio cereuifix ? Qu.x infulio ccreuifix .' 10 Quxadicftio lupuli? "^ 1 1 Permiftio fxcum cereuifi.irum (]\xx ? jr QujE pr.T:paracio ccteuifia: fccundarij: J 1 5 Qux "diftcrencia: cereuifiarum / 14 Qux vires ccrcuifia: .' I 5 Qux ccreuifix faftitii ?1 1 6 Qui parentur cx cetcuifia .' Sectio VI I. Qux inftrumenta pharmacopcEi ? Qujc collci.1io herbarum ? Qux exficcacio herbarum .' Qax affcruatio herbarum & fimilium J, Qua: cricuratio hcrbarum? QuKCoftio herbarum? Qus locio medicamentoxum ? Qux infufio apud ph.^tmacopoeos? Qux d,feftiilatio opcima ? Quis fic apparacus pharmacorum Galenicorum ? Qux priparatio medicaracQCorum Chymicorum ? ibid Sectio VIII. Quales atces chirur^ica & anacoraica' Qualis dcbeac efie chirurgus ? Qqx chirurgiacuttorum.' Quid chirutgia fupetftitiofa? ,S E c t I o Qus prxftantia mecallurgicx ? Qui metallutgi ? Qux infttnmentametallurglcoruiii? Qux vcnx mctallicx? Qux prxparatio Sc excoflio mecallorum ? Qux fpecics mecaUicx; 1 X i 4 % 6 7 8 9 10 II T ■i. J 4 # IX. I 1 J 4 5 i ibid. €i9 660 ibid. 661 ibijl. ibid. 66i ibid. 66i ibid. ibid. ibid. 6C4 jbid. ibid. 666 ibid. 667 ibiJ. ibid. ibid. ihid. [ibid. 66i ibid. ibid. ibid. 67X 6;$ ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ib;d. } Qiiot offlcia picloris ? ibid. 4 Quocuplcx obiedum piiflur.r ? ibid. 5 Quoc finc confideranda in fubiedo pldurx ? . ibid- 6 Qux mcnfura piflurx? >bid. 7 Qux arccs affincs pidurx ? ibid. Sectio IV. Qu_x excellcncia aucomacorum ? 684 Quam varia horologia aucomaca ? ihid. Qui defeftus horologiorum aucomacorum ? ibid. An aucomaca motus perpctui rcuera dentur ? ibid. Quim variis modis globi fiant , qui motu fuo motum " " 68j LlBER XXX. QV^ S TI ONES M A T H MECHANOLOGIjE E M A T I C >E. S E c T 1 o I. Qux prxftantia Typographix ? ^l^ Qux materiaTypographix? ibid. Qui oculi Typogtaphix ? 677 Qux genera charafterum Typographicorum ? ' ibid. Quot fint obferuanda in Typographica fcriptione ? ibid. Sectio IL Quid & quotuplex fit horologiographia? 679 Qux fit vtilitas vmbrx xquinodioualis & mexidia- nx ? '^^]^- Quodnam prxludium gnomonicuraJ ibid. Quid fciotherica generalis ? |bi4. Qux prima cuta in gnomonicis? ibid. Quam vari) circuli gnomonici ? ibid. Quxnam in gnomonicis prxftent? ^80 Quot prxcipue circuli infcribantut folariis? ibid. Quomodo fit fabricandum folarium horizontale ? ibid. 10 Quomodo fit fabricandum folarium murale ? 6S1 11 Qux faciliora problemata gnomonica?. ibid. Sectio III. I Quibus rebuspifturavtatur ? ^8? z Qualis debeat efle piilor ? ibid. cocli rcprxfentant ? S E c t I o y. 1 Qiix fint iforrhopa ? 6 8 6 X Quodnam fundamcncum iforrhopicorum ? «87 5 Quxinftrumcncaiforrhopicorum? ibid. 4 Librx cur llateris cxaftiores ? libid. 5 Anlibrx maiotcs exaftius examinent poudera ? ibid. 6 Qux faliacia iforrhopica? ibid. S e c T I o VI. I Qux fit Mufic.x- infltumentalis cfEcacia? 6*7 X Qi^xfummagcncrainflrumencorumMuficorum? 6S8 5 Quxnam prxcipue finc obferuanda in otganis Mufi- cis ? ibid. 4 Quxinucncio chromacicienarmonicidiaceffati ?^ ibid. j Quxpri.'cipua inflrumcnta Mufica? 6jo S n c T I o VI L I Ars nauigandi a quibus inuenta fic & potifnmum ex- culca? ibid. 1 Qu.E & quanca fucric apud veceres nauigandi petir tia? 691 Quam varia pericula nauigationum ? ibid. Quis vfus nauigationis in vitahumana ? . 691. Quibus artibus nautadebeat clfe infttuilus? ibid. Quidbolis? 694 Qux materia nauium > ibid. Qux gencra nauium ? ibid. Qu.Tpartcs & armamentanauium ? ibid. Quxmagifteria & minifteria nautica? ibid. I I Qax compofitio & diuerfitas pyxidis nauticae? 696 li Qux dchneatio rhombologix ? ibid. Sectio VII L Quotuplcx polemica? Qyx inflrumcnca militaria 1 Qux figna militaria; Quis ordo milicatis ? Qux polcmica mschanica belli naualis ? S E c T I o IX. Qux fundamcnca biafticx ? Qaara late biaftica pateat ? S E c T 1 Q X, Qualia ptincipia lufus ? Quam varia genera ludorum ? Qux defctiptio & commendatio ludi Scacchix Alphabctum quomodo difcacur ludendo ? Quid chartiludium ? Qux defcripcio & encomium ludi Lorzij ? Qux racio comoedix & cragcrdix ? An alcx ludus auerfandus i Qui ludi honcfti ? S E C T 1 O XI. Quid & quotuplex venatoria .' Quale encomium vcnationis ? CJualis eflc dcbcac venator ? Qux qualicas, excrcicacio, & variecas canum venacico- rura.' . . 'bid Quomodo veftigia varient ob excern^ accidcncia ? ibid, Quomodo ferx"finc capiendx ? 7 Quodcempus venacioni apcura? 8 Quale fic vcnabulum f 5 Qux venatoria fpecialis .» Sectio XII. 1 Quz laus ixeuticx? X Quomodo aues fint capiendx ? 2 Qux ixcutica fpecialis .' S E c T I o XIIL I Quod encomium halieuticx .' i Qualis pifcatot & inflrumentaeius? 3 Quod tempus pifcationi accommodum? 4 Qjiyhelieutica fpeciahs ? i. i 4 s 6 7 8 9 10 I z 5 4 5 I X I i J 4 5 6 7 8 9 I z 3 4 5 6 69S ibid, 701 ibid. ihid. ibid. 701. ibid. ibid. 70J ibid. 706 707 709» 710 ibid. 711 ibid. ibid. ibid. ibid. 712, ibid. 715 ibid. ibid. 716 ibtd. ibid. ibid. PARS PARS QVARTA. QVINTA. E T S E X T A ENCYCLOP^DIiE. fEthica. r T.L-1 r L- r» ri.- i Oeconomfca» Philolophia Pf actica *< p i • • IScholaftica. \ '!,"V>"^J*eo aggrederemur ,idnegoti] nohu darlVidebamus^pt fontes difciplinaruminqtii^ reremus, ^ex illis riuulos amoeniffimoi deduceremus. Hoc prxfiitimus hucufque in fhi- iojophia poetica ^theoretica tedenda : nunc idem prafiituri in philofophia pr.iSiica , qua rvfitate efi tripartita, videlicet Ethica, Oeconomica^e^Poiitica.-O-fiite -pocatur uifo^ lium totius ^ncycloptedia. Sed quia Schalafiica iure accedit , phiiofophia pra&ica potefi eomparari cum T ctt:a.c\iOrdo jquod rite puljatumfuauifi^mam edit harmoniam-,adeo qui' dem^yt philofophiareliqua fine hoc tetrachordo potius ohfit quam profk.Namphihfophia fraSiica efi yeluti cor,0* fceptrtiucrf* efl tidti : I- t< ucfira, f^ iarufftf /^uic non unt, Tranijml- litatammi •vt fart- iuri PHitm agi. ^ C A P. I. ^ ^TjTri^ Es quxJam iii potcftatc noftra funt : qilsJam non Hj-^^ {uDt Iniioftiapoccftatccftjopinio, appctitio,dcfide- r-!v"*^ iiiuii,aucilatio &,vt vno compleftar vcrbo,ciuaElibet fira , alu noilja; aftioncs.Noftii arbitrij non funt,corpus,pecuu'ia, glo- ^""'" tia,iini>eria: ad fumniam.ea qua: ipfi non agimus,omuia. C A p. II. Ac ea quid -m qui nobis parent,libera funt natura fu3 : nec prohib;iiab vilo.nec impediri pollunt. !n qua: autcm ipfi ius rum •ii.uu, „jjiiyn, ),abemus , ea funt iufiima, obnosia feruituti, obnoxia inJuHi- impcdiinentis, ahcna. '^ - C A r. III. Proiiide memento, fi ea qui' nacura feruiunt, libeta putaris, ja* »0« & aliena pio tuis habueris, furc vt impediaris, lu^eas , pertur- >-"'' beris,de6f]ue hominefqueaccufcs. Sinid folum tuum exifti- maiis,quod tuum cftaliena vero, vt funt aliena : te nemo co- get vnq'iapi , neiiio impediet , neminem accufabis , nemincm criminabi rissnihil aj;cs inuitus,ncmo te Ixdct, inimicuiti non habebis. Ncque enim vllamcalamicatemaccipies. C A P. IV. Cum ijjituvtantasrcs appet3S,{ic eas fufcipiendas efTemc» /ivAu ii- mento, vt iis non mcdiocriter inciratus, atque aliapenitus re- »» *£"<• linquciKla,alia in pta.fcntia omittenda cenleas.Quod (i & illas defidevarif,S: magiftratus etiamatque opesappcticris , & fuos florerf vo'ueris:forca(lc nc h.^^c quiilem afiequeris.propter ea- fum, qu.-s ancediximus, ciipidit.TCcm : iisccrte omnino cxci- des,per quas folas fclicitas Si libcrtas comparatur. C A P. V. ^twmodt) Itaque vifo cuiuis afpero , ftatim fic vt tefpondeas , operam tt^truan JjIj^j . Vifuii! id cdc.nec planc id quod videatur.Poft in exqui- rendo , cas adhibeto rcgulas quas haoes , camque cum pnmis acpotinimum ,vtrum id vifum 'n rcbus vcrfetur noftrx pote- ftati fubi .■t1'S , an vcro alicnis ? Quod fi in alienis , in promtu fit, illud ad te nihil attintif . C A p. VI. Appct'ti6nis eam cflc pollicitationem memenco , fore vc conlcqujuir id quod nrpctat. Aueifationis , ne in id incidat, quod au'-iletur. Js ponoqu-m appetitiofiultratur,infortuna tuseft:qui mid incidit quod aueifatur, calamitofus. Itique fie ea (olii.ii auerfore, qua; eorum nacurx qua; in tua poteftate funt , rc'vj<;na'u:, in eorum quiauctfaris , nihil incides: at ft morbura auerferis , auc mortera , aut inopiain, calainitatem luOibis. C A p. VI I. T£ri*m (urriadH ? 'ii4fpetiiio ■ nu^ auti fation» tif/c/imtH, ^aa Aucrfationem igitur ab iis rebus amouebis oranibus,qua2 in ' P''^'omous Verbi causa : Mors non cit malum ; alioqui mspirtur. ^""*> *^ Socvariica vifura eflec : fcd opiuio de morce ,qu.t nia- bam. lum Lam f.icit. Cum igituv iinpedimur , aut diftrahimuv : noii alios culpenjus, fed nolmetipfos , hoceft nolhas opiniones. Alios accu^^are in calamitatc fua , honiinis cll: ineiuditi : fe- iplum.cius qui evudivi cccpit : ncc fe nec alium, crudiri. To/n. 1 1 i. C A 1>. XI. Nulla aliena pnftantia eftctaris animb. Si equus femet ia- Nii»* dicii ftansdiceret,fum pulcher:fetendum elfet.Tu vero cum info- «'"'""' lentcr gloriaris, ce pulchium cquum habere ; fcito cquo te bo- nj"!" no Uipcrbire. Quid igitureft tuum ? Vfus viforum. Quapro- ptcr ciim in vfu viforum ita moratus fueris , quemadmoduin naturapoftulatjtumcfferciis. Tum eoim aliquo tuobonolie- tabcris. C A p. XII. Quemadmodiirnin nauigatione, fubduAonauigio,fiaqUa- ^,^ ■uide»-. tum exieris , obiter fortaflis etiam cochlcolam coliigcs ,aut dKm cft,i't bulbum : anirao autem iii nauigium intento elfe opoitet , ac '"cmiiteri- continenterfollicito, ne sjubernator vocet : ac tum illaorania """ '., X ,■ • r, • • .... Holta eljc relinquere , vt ne vinclus tanquam ouisui nauira coniicians, ,„«,, „^. Itaetiam in vita,fi tibi vicc cochlex, aut bulbi,detut vxotcnla uiidiiomn & puer : nihil impcdict.At fi gubernatot vocarit,currcs adna- uiin,reliv.qis illis omnibus: neque rcfpicies. Quodfi fenex t$j cauc vnquani a nauc recedas longius i ne quando vocatus,de- ficias. C A p. XIII. Nepoftules,ea qui fiunt,arbitratu tuo fieri. Sed.fi fa()is,iJa rf'l*i^t!i cito : fi mea neglexeto, non crit vndc viuam. Nifi puerum ca- """' '*"" „ . , ^ . T> /1 ■ r ■ ■ 1 cogiiattO' ■ ftigato,maIus erit. Prxitat enim penre tame,timous ac mole- „,, inmi^ ftix expertem , quam copiis omnium rerum circumflucnterh, len animo viuere perturbato Et puerummalum efl'eptasftat,q(j«Bi te intclicem. C A p. X V I I. Aparuis igitur .lufpicare. OleumefFunditur ? Vilium furri- U litHtf pitur ? Subiice tibi : Tanti venit tranquillitas.tanti conftantia: "" ■^»"""' gratis autcm nihil acquirirur. Cumveio puevum vocas ,fievi ".f^,]," ^^^, polTe cogita^vtprxftonoii fit : &,vt fit,nihilagatex animi tui ^ij^j^ fententia Nequc vevo ei tam bcnc fit, vt tuaiHni periurbatia- nnm habeat ille poteftatem. C A P. XVIII. _ Gptifgu^ Sed quidpvoficerc vis,ne recufa,qao minusobresextcrriai, -J^'^,^^, amens & fatuus habeavis. Ne quidfcive viderivelis. Quod fi .tdmitiicud quis aliisefle videarc : ipfetibi diftidito.Scito enim facile non luai eflV,ii-.ftitutunituurainco ftacu, qui fit naturx confentahciis, conferuare,& ;es externas ampledi : fcd aliter non pofie fieri,- quin is, akcvumquicurct, alterum negligat. C A p. XIX. c, ,-. ii Si in id fludes, vt liberi tui, vxor, amici,perpetu6 viiiartt & /V^^^Jl' floveant, ftutcus es Nam qux in tua poteftate non (unt, ea iri ,jf„„„j4,' tua poteftate efl"e vis , & aliena efle tua. Sic etiam , fi puerum ijux non peccare non vis,ftultuscs. Id cnim poftulas,vt vitiumpon fit juntimto- vitium, fcd qyiddam aliud. At fi co quod appetis fitufttari non #«^ ?»'«' vis : hoc quidem potes. C A P. XX. Cniufque don^nU* is eft,qui ea qua; ipfe ■(rult , aut nofi Vult, potellatcm habet vel confcruandi, vel cripiendi Qu^ifquis igi- tuv libir elfe volct ,i-teque cupiat quicquam, neque auerfetur, eovurhqux pencsalios funt Sinminus,feruirenecefleerJc.- C A p. XXI. iti-viuen^ Mementoficin vitacffevetfandum .tanquam in c0nuiui6. dumift,-yi Si quid circumferendo ad te peiuenerit , porrcifl^ manii par- ^^,^,^;,^^ tcm modclle capito Prxterit ? Ne dccirte. Nondum adefl? ^^y^^,^^^^ Ne longe appecitum cxtendito , fed cxpefla , dum ad te petla- Wui coai^ tum fuerit. Sic erga libcios, fic erga coniugein,fic «ga Biagi- uifhm^ A ftratus^ Verd litet^ i«j T/rpi^; , fitur} 2j Introitus in Phibrophiam pradicam. ^tionioda ftntus, (ic evga diuitias fi affcdlus fusiis.aliquando dignus eris conuiuio doorum. Ac vcro C\ oblata etiam aon acccperis , fed dcfpcieris, non conuma deorura modo, Ccd & imperij confots ciis. Sic enim cum faceren: Diogencs , Hcraclitus, vfc fimileS, meiito diuini vt etant, ita &C dicebancur. C A P. XXII. Cum eiulantem quempiam vidcris in luflu , (iue peregr^ i^eamui profe(fto filio , iiuc rcbus amilfis : caue ne te vifum illud nio- »01 aliti ucat, vtexiftimesverfaiieumin malisobcxtetna. Sed (htim accommo- jpf(. tccum diftinguito , fitque in promtu vt dicas : Iftum affli- ^""^ gitnoncafusille (aliumenim non affligit )fed conceptadcco opinio. Ac oratione quideni tua eius pctturbationi fublcruire ne dubita j atque adeo,'' rcs ita tulcrit,congcmifctrc. Caucbis autcm , ne intrinfccus etiam cougemifcas. C A p. XXIII. Vttanifltt Adoremeffefabulae talis , qualis magiftro probata fuerit, fb"l'' 'c mcmento : fi breuis , brcuis ; li longa , longx. Si mendicum * agere te voluerit : fac eam quoque perfonam ingeniose repra:- fcntes. Ita {iclaudum , (iprincipem , fiplebeium. Hocenim tuum eftjdatam pcifonam bene cfEngcre : eam autcm eligere, alterius. c A p. XXIV. , }fg„.„.n S' coruusinaufpicatumcrocitarit.nc tevifumilludmoucaf, fabir /«« fcd ipfe tecum diuide ftatim ,& dic : Nihil iftorum mihi por- feriHnit. tenditur, fcd aut corpufculo meo , aut rcculx mea: , auf cxilli- macioni, aut libcris, aut vxori : mihiautem faufta omniapor- tenduntur,fi ego voIuero.Quicquid cnim iftoram accidciit,cx eo penes tne eQ, fmdlum vt capiam. C A F. XXV. Slu'mitdo Inuiiftus elTepotes, fiin nullumccrtamendefcendas, quod fop.mus^ viacerc tuiaibitrij non cft. iii} C A P. XXVI. Fin veri Si quem cximiis honoribus afFcdum , aut amplapoteftate ai Uitna-. praeditum,au£ alioqui florentem "ideris : Vide nc quando bca- m ■ytram. ^^^ iUum prardiccs , viforum impctum fequurus. Nam fi in rcbus noftrac poteftati fubic£Hs vis tranquillitatis conlliterit, nec inuidia,ne€ aemulatio locum habcbit : tuquc iplc nou im- pcraCor, non fenator, non conful c(Ve volcs, (ed liber.Ad eam autemrem via vnicaeft :eotumqui in potcftate noltra non funt, contemptio. C A p. XXVII. e> moi Memcnto non eum qui conuicietur aut verbcrct, audorcm ''omo fibi effe contumcliae : fedopinionem,dc eis tanquam contumelio- fc(pt im- fis conccptam. Cum igitur tc quifpiam irritarit , opiiiione cua feraiti te irvitatnm clTc fcito. Quaproptcr in primis opciamdato, rni vifa tibi aircnfumextorqueanc. Nam (i ll-mel tcrapus & rno- um impetraris ; faciliusipfc tibi impcrabis. Cap. XXVIII. Meiittitio Mors & exilium , & omnia qus in malis habcntur , ob ocn- 'yattisijnS k)s tibi quotidie verfentur ; omnium vero m.iximc mors. Sic ntced^iiis} nihil vnquam humilc cogitabis , ncc Jwipcnsc cupics quic- quam. C A p. XXIX. Safiemix Sapientlas ftudinm fu("cipcre cupis ? ftatim te pars, quafl fu- . ftu lum-vt tuiumfit,vt deridearis vtmulti cc fubfannent : vt dicant tc i"u- difmi ' hitophilofophumextitiirc : Ttrogcnt vndc fupcrcilium iitudj Tu autem fupercilium nc habcco : ca vcvo qux optima ;ibi vi- debuntur,fic tencto , quafi a Dco in ca (lationc fis coUocatas. Cnctcrum mcmento,te, fi in codcm ftatu permaiifcris, iis can- • dem admirationi forc qui te ptius derifcrunt.Sin eis (uctubue- ^ ris, dopliciter fore deridendum. ,T,-ru . . c A P. XXX. rtjtioiopiT 5; (.jiando accidefit vt foras promincas, & aticui placcve cn- tmmbus fe pi^s : te de (tationc cuadeicitum elIc(cito. Qunre iiiomnibus tjfefhtlofi. rebus illud tibi ("atis fit, te cfTe philofophum. Sin alicui etiam ^fhilhi. rideripkilofophuscupis : tibi vidcve, idque f.itisclto. > C A p. X X X I. Studiuho- Iltae cogitatiorres ne te crucicnt , fove vt fine honore vruas, noiisquitle & nullo fis loco.Nam fi honorecareie maluiTi eft:nihi!oroa- fiobantiH. gis peraliumin maIocfl["epotes,quam in vicio.Nunquidigitur tui muneriseft , impeiio potiri ? auc ad conuiuium adhiberi? Nequaquam. Quiigitur eaiamerit ignominia? quinullovf- «Juam toco eris !qucmin iisfolisaIiquenic(reopovtec,it fnf noftia potcftate non funt , hcri non poffe vt eadem tibi tri- /"•"'«'? buantur.Namqui valcbit tancumisqui foresnon frequentat, atquc is quifrcquentat?qui non aifcdtatur , atqueisqui aflc- dtjtut-qui non laudat , atque i$ qui laudat ; Iniuftus qui eriS, & iucxplcbilis , fi nonnumcrato eo pretioquo illavencunt, grjtis ca coulequi te poftulcs ? Age quanti veneunt laftucx? ponamus , obolo. Siquis igiturobolo numerato,laiftucas sc- cepcrit , tuautcmprctio nonnumerato,non accepcris, ncc ttf dcteriore conditioue cfl"c putes co qui acccpic. Vt enira laitu- cas habct iHe:fic cu obolum non dedifti. Ad cundcm quoque modum & hic fc rc$ habct.Non inuitatvis es ad conuiuium ali- cuius ? Nec dcdifti quanti venit conuiuinm. Vendit auccm id eonuiuacot !audacione,vcndicobfequio. Dato igiturpretium, quanti vcnit.fi ctc tua eft.Qu6d fi nec illa vispriftare,8c haec accipere : auarus cs , & vecori. Nihil igitur cccnas vice habes» Imo habes : non laudafti , quem noluiiti : nou toleraftieias iufolenciam in ingrcltu. C A P. XXXIII. Naturae propofitum cxiis rebus , de quibus tiflfk cotitro- MiorHii actfia e(l, cognofcipotcft. Exeraphgratia ; Si vicini puer po- (*■'"«"« culum aut quid aliud coufugerit ,,in promtcl illud ftatim cft: "^"'"1"^'^ Ita fieri folere. Scito igitur,(i & tuum confradtum fuerit,eun- ffjfntUi dcm edc te opcrcerc,quifueris ctim frangerecuralienum. Sic transfer i(ta ad maiora.Filius alcerius obiit , aux vior ? ncmo eit quin dic3C,humanum idefre.Siuipfi alicuiid acciderit : (^a- tim,hci mihi .' inquic, 6 me miferum ! Meminiffe autem opot- tcbac, vt atfevti fimus , cum cale quippiam de aliis audiucri'* mus. C A p. X X X I V. Qucmadmodum aberrandi causa meta non ponitur : fic *''"» ^''1 ncc niali natura in mundo exiftit. Quod fi corpus quidem ««""''/** tuum aliquis obuio cuipiara permittcrec, indignaicri». Tu ,,,^,„„,^ rcto, qui animum tuum cuilibet permittas , vt \\ conuitia tibi dixctit , pevtuibetur & racrreat , non eriibefcis .' Quamobrcm cuiufque reiantecclTionibus & confecutionibus confidcratis, fic eam aggredcr«. Alioqui primum alacriter eam fufcipiesj eorum nullo,quac Confequuntur,expetifo.P6ftautcm,turpitu-- diue aliqua cxoita, verecundabcris. C A p. XXXV. Vis Olympia viiticcie?Et ego medius fidius.pracctatum cnicii Minii habetur. Scd confidera,quid ancecedere , quid fcqui folcac: aggrejjx. atque ica rcm gercndam fufcipito Opof tebit te conferuare or- ">' 'xpen- dinem :edeieingvatis:abltincre bellatiis :exevccrinecc(rario, , "«"- & ccrto tempoie : in aeltu, in tiigote : non trigidam bibere, confiqutn- non vinum nifi pixftnito. Ad fammam, tanquam mSdico , fic ti*. lacciftoc tc tiadas oportet. Deinde in certamen defccndere:ali- qunndo manum lacderc : talum diftorquere: multum pnlueris dcglutirc.iuterdum ftagris cxdi , & vinci polthzc omnia. His omnibus confidcratls, pugillum ccrtaraen fufcipe, fi lubetad- hac Sin minus.vt puetirclilies:qui nunc pugilcs ludunr, nuns cibicines,nunc gladLacoies:iam cuba canunt,iam cragoedias re~ prxfencanc. Titquoqne fic,nuuc pugil, moxgladiacor, poftea oiacav , demum philofophus : coca autem animo nihil. Sed vt fimius.quidquid (pcdaueris,imitabere,a(que aliud ex alio ad- am.ibis. Nec cnim fufcepta cogitationc quicquam es aggrcP- fus, aut cxplorafti pvius : fcd temcrc.appetitus leuitatem fecu- tus. Sic aliqui philofopho fpc£lato , & audito aliquo dicentc fic: QuararcLtidicit Socvates.'enim vero quis itadifTerere po- teft, vc ille ? ipfictiamphilofophari volunt. C A p. XXXVI. Homo primum ccrafideva, cuiufmodi fit re$. Deinde na- Hjwo d<- turam quociue tuam, cara nc ferre qucat eiplora. Quinquet- .""* '''■''? ,r . 1 .1 ■ , r> 1 • . r c & "atuiM cio ede vis,aut pad^trita ? Brachia tua intuere , reinora « ruatninbi- lumbos confidcra Namaliud alio nacuia percinec. Putafne tioKtfeuu te hxc aggrelTum , iquc faftidire .' Vigilandum efl , laboran- ». dum , a tuis recedendum : a puero contemni , in omnibus de- teviore conditione effc, in honore, in magiftratu, in iudicio,ia ncgocio quolibec ,oportebit. Hic confidera , tecilmque fta- tac, an his rcbnsredimcre vclis animi tranquillitatem ,libcr- tatem, con(tantiam .'Slnminus , videne vt pueri ,iiuncphilo- fophus, mox publicanus, polt orator , denique Cxfaris procu- rator fias. Ita non confentiunt : vnum te oportethomincm eumquebonum vcl malum cffe : aut exercenda tibi ratio dc mcnse(t,aut res elternae excolendcc. Aut in internis elabo'» randura , aut in cxternis : hoeeft , aut philofophi tuendus lo- cns, aut ho-minis pkbci ;. C A P. Introitus in Philorophiam pradicam. Omnui »f- tei* vtu- Scnbm mttuniia. tttUliMM cafaa. tiiaii l ^criha: ctr- ti Tcguti iit CVHutr- fiiiiint. yytcitura:- tXiqufjiitQ- *i teltnd.1? .Almtim ftr-nmcs ^ lom^tio txf.p-.trt- Modttittio T.rus, Ttlg-» iti' tiji^tjanili, C A E. XXXVII. OmniaoRiciaiii viuucifam, nuuuisaffeflicnibus fuutme- tienda. Patct ei\ > ptxcipitur, cuiahi ciu^ agcfcdani , cedcnduni eiinomnibus : ficonuicictur , fi vcibcict, fcrcndum eHc At patcrmaluse;t 1 Nun^uidigitur natuiacum bono patrecon- juudus cs ? Non, fcd cum parrc Tu igitur muiuis tuum crga ipfumtucrc : necquidillc agat, conlidcra: fcd quibus rcbus agcndis , tuum inftuutum natur.c futuium (\t conlcntaneani. Te cnim alius non Ixdet,nifi ipfc velis. Tum autcm laifus ciis, cum tc l.t:di eiidimaris.Sic igitut vicini, ficciuis.iic impciato- lis officium inuenics , fi mut"uas affeaiones fpcaare confuc- ucris. C A t>. XXXVIII. Religionis etga dcos immoitalcs prxcipuum illud efle fci- to.reflas dc cis haberc opii.iones : vt fciuias & efTc eos,&: benc iullcquc adminilhatc vniuetfa : parcndum ciTe cis,& omnibus iis cjua: tiaut acquicfcendum : & fcqucnda vltr6,vt qu.T a men- te ptillantiflima regantUr.Sic enim nec incufabis eos vnquam, nccabeis negligi tc conquerens.AIitcr autem id fieti ncquit, ou.\m (i iis qui 'u potellate noftra non funt, tcliftis , tam bo- ua quam mala in iis qux in nobis fuafunt,colIocaris. Natn fiquidillorum fenferiscfle bonumaut malum,aliter cert^fie- li non poterit,quin cum iis fruftratus fueris quac vclles Jc in ca qua: nollcs incideiis , & culpes & oderis illarum tetum aufto- xcs. Illud cnim naiuracft infuum omni animantium generit Ytca qux nocitura videantut ,eor(imquc caufas , fugiant ,& auct!'ciuur : contra viilia , & caufas eoiura pcrfequantut & admiicntur. Nulla igitqr tatio ell , vt is qui noccri (ibi putat, J;vtctur quod noccrc videatur : vndc Ctiamipfo damno vtgaU- dcatui, hcri ncquit. Hincfitvt & patri filiusconuitictur.ciim ca qux in bonis habcntiir , iilio non impcrticrit : & illud cft quod iiucr Eteoclem & Polyniccm bcUum concitauit , quod boniim eiilliniabant imperium. Hac dc causi dcos cxectatur agiicola ,ob hoc niercatura, ob hoc mercator.ob hoc ij qui iiberos & vxotcs amittunt. Nam vbi vtilitas,ibi etiam clt pic- tas. Quamobrcm qui id dat opcram , vt fic Sc appetat & auet- fetut , qucmadmodum dcci,ti is eadcm opera & pietati dat cpcram. Liban.iuni autcm & facrificanduin, & ofFcrcnda: pri- inuix funt vnicuiquc , ritu patrio : Callc , non luituriosc, nec irtJiiigenter, ncc fordide, nec lupra facult..tcs. c A T.; XXXIX. _ Ad vatcm acccTurus , memcnto te ncgotii cacntum igno* rare : fcd ea caus-a adclc , vt cum e vatc cognofcas. Quale autcm id eflcr, vtiquE ciim venircsjciuifli , fiquidcm philofo- piius fuetis. Nam fi ex eorum numero fuerit , qujc in noftra. poteftate non funt:nec bonum efle, nequt nialum.omnino eft neccffc Noli igitut ad vatcm afferre vel appctitioncm , vel auetfationcm,alioqni trcmcns eum accedcs.Scd illud conllitu- tumtfli: oportct,nihil intcr qucmuiseuentum intcrc(fc,neque ad te attinere eum. cuiufcunquc modi fit : liccic enim eo tedi vti ,neque in eo tibi fore quemquam impedimcnco. Magno igitur animo dcos,vt confiliarios , acccdito Dcindc ,fi quid confilij datum fueiit, mcmento quos in confilium adhibuciis: & quorum,nifi paiu'ris, auitoritatem fis negledurus Sicau- tcm ad oiaculumaccipicndum acccdito , quemadmodum So- ctati placcbat, iis videlicet de rebus,quaium tota conlidcratio icfcttur ad cucntum : Sc in quibus nec ci rationc , ncc cx arte alia fuppctunt occafiones,ad id quod propofitum cft , confidc- xandum. Ciim igitut vel amicus , vcl patiia cum pcriculo dc- fcadenda ctit : noli confulcre vatem , fintne defcndendi} Nam fi tibi vates prsdixcrit , cxta infaufla cflc : mortcm fignificaii conftat , aut alicuius mcnibri truncationem , aut exilium. Scd ratio tamen fubcft , & cum his ilKid etiam coniungitur: vnacumamico & patria ptriculum cfTc adeun- dum. Q^amobrcm ad maiorem vcnito vatem Pythium : qui fcmplo eiccit cum qui amico in vitce pcticulo non fuccur- tilTet. C A p. XL rr.Tfctibc iam tihi formam quandam , & legem , qilam cil- uoJias : quamquc & ipfc tecum , & in congtcfllbus hominum obfcrues. C A p. X LI. Ac maiori quidcm ex partc filcntium pixftctur : autneccf- farladicantur, c.iquc paiicis Raro autcm,cum fe obtulerit oc- cafio, ad diccndum vcaicmus : fcd non quidvis diccmus : non de gladiatoribus, non dc ludis Circcnfibus , non de pugilibus, non de cibisaut potionibus, qux res paffim inculcantur. In- primis autem dc hominibus cum vciba fiunt , nc eos vel laU- dcmus, vcl coinpatcmus, caueatur. C A p. XLII. Quod fi potcs , familiaiiura tuorum fcrmones tuls ftrmo- nibus, co quo decet,ttaducito. Sin a petegtinis circumuentus fucris, taceto. C A p. XLIIL Rifus nc fit multus, ncc ob multa , nec efFufuS. C A p. X.LIV. lufiurandum tecufa , fi ficii potcll', omniao : fin minuS, (juantumpotcs. Tm.lll. ^U« CD»- uthta fu- gttuiiti Sftiomnia T.xa. jint »tth:bi»tiai ^^mtnica.- SluomtttH in ncita- ttoiiibus vjiorie.tt ji gtrtit ? Vt C A n. XLV. Conuiuiaextctna&populatia dcuita. Scdfiquandotuleiit occafio,animaduetfio cxcitctui, nc foitc in vulgarcm confue- tudincpi pioIabaris.Scito cnim, fi tod.ilis pollutus fuciit,cum ctiamqucm is attigerit , ncccfiario poUui , ctli puius ipfc fuerit. C A p. XL VI. Qua: cotpotrfciuiunt,catenus adhibeantur, qiijtenusani- nio lunt vlui : vcluti cibi , potus,ami(Sus , adcs , fciuitium. Quicquid autcm ad oftcntationem aut dclicias attinet, ic- pudiato. C A p. XLVII. Arc venciea.quantum ficti potcll , antenuptias purusefto. . Sin attigcris , ca lcguiiric vtendum. Nc tanien iniquuslis iis, i^„^^l„^ qui illa rtuntur,neque eos aiguas : ncquc pallim udcs , te ca non vti. C A P. XLVIIL Sl quishUntiatit qucndam tibi raalediccre : ne rcfuta qua» S/fiioiltt di(ftalunt ,fcdrefpondc,eum ncfcilfe cxtera tua vitia. Nam gi',f"""^ alioqui non illa fola fuiffc difturum. mateMcttf C A P. X L I X. Theatra frequcntare non cft nccclfc : fcd fi quando tempus Thtiraiit tulerit,tcnullinifi tibi ipfi ftudctc apparcat , hocelt ,eadun- frtnuit- taxat ficri velis,quae fiunt :&eum folum vinccrc, qui vincit. '«'"''"? Sic cnim non impedieris.Clamore aut«m,aut auifionc,aut lat- giore commotionc penitus ablHncto. Ac poft difccflum, nc multum de iis quoEflcciderunt difputa, cumnihilad tuicorrc- • flionem faciant. Alioqui ex hoc appaicbit, te Ipedaculum cfle admiratum. C A p. L. Ad recitationes ne veni.ncqucfacilSacccde. Sin acccfTctis, grauitatcm & oonftaniiam tucte : &: ifl vna cauc,ne cui fis mo- leftus. CaP. Ll. Cvim aliqviid nee;otii tibi futurum cft cutn aliqub , tx pto- ^"""""^* ., '- . °- r' .!_• ., . '« c a. cumprott- ceribus prcclcitim ; ipfc tibi proponito .quidin eare tadtuius f,(,„,\„f. fuiflet Sociatcs,aut Zenon.Ita fict,vt tc tatio non deficiJt,qua. jtntium} id quod obicfttim fuetit, rite adtniniftrcs. C A r. LIl. Ciimadmagnatumaliquem ituius es,proponito tibi , fore ^'■""^* eumdomi non inuenias, vt inclufus fit ,vtoccladantur tibi „r/J('^"," fores , vt illc tc ncgligat. Qu,6dfihoc rcrum Itatu venirc de- j„, ma. cnerit, cafcras qu:^ fiunt:neque ipfe vnquamtecum dicas,non griftit fuilTe tanti. Id enim plebciumcft, & eiusquirescxtetuas ca- '^"('"iirii lumnietut. C A P. 1,111. InfamiliavibuS tongreflibus abfit facinotutii autpeticulo- rum tuorum piolixa Sc immodica commcmoratio. Nec cnim, «,,/f,(,»i vt tibi iucundum eft tuorum certamiuum mcminiflis, fic& ?««( j/n- aliis fuaue eft, ea qux tibi accidetunt audite. iUmli.m ? C A p. L IV. A.bfitiIIudetiam,ne rifuin moueas : namis elufitiodi locus ^■f'" ""' eft.i quo procliuis fit in plebcium morcm lapfus : camque vim ^"'j ""' habctjVt tui obfcruantiam facilc apudfamiliatcs diminuat. *' "'" C A p LV. Pcriculofum cft etiam , ad orationis obfccenitatem ptogte- " /f*»'- Ai. Cumigiturtalequippiam inciient:aut ;h tetctoppottuni- „^ i,„an. tasjobiuigabiseum qui fctmonem illum inicccritiauttacitur- da^titit- nitate faltcm & rubore vultuqueoftendes,cam orationem tibi (iMiia. difpricuifle. C A p. L V 1. Si voluptatis alicuius imagincm animo conceperis, iiiodc- rare tibi,nc ab ea moucaris : fed & rcm examina,& tibi ipfc de- libcrandiprKbc fpatium. Deindc vtriufque temporis memeto, tum eius quo voluptate pcifueris , tum cius qUo percepta iam voluptatc dolcbis.tequeipfeobiurgabis, atquehisillaconfer: fi abf^inucris , forc vt gaudcas, tcquc ipfc collaudcs. Quodfi tibi fufcipicnds tci videbitur effc tempus , cauc nc te vincant eius blanditi.-E , & fuauitates , & illcccbrx : fcd illudoppGne, quanto priftantioi fit talis vidoria: confcientia ! C A p. LVlI. Cum facis aliquid, quod facicndum efle ftatulfti, nunqaam tecuf^s inter id aeenduin confpici : tametfi futurum cft,vt vul- gusdc co fccus iudicet.Nam fi pciperam tacis,tcm iplam tuge. doiti,ri Sin refl^,quidcos vcteris,quiuon rede reprehcndunt. coiiutmati C A p. LVIIL Vt boc pronuntiatum, Vie> eft,&c, Nox eft, magnam habet in Conuiut feiundione vim , in doniunftione veroprorfuS nihil valet: fic ?"''' maxima qusquc ex iis qua: appofira fuiu, arripcrc,vt tefpe£tu corporis , magnieft niomcnti,ita fi coramunitasconuiuii fpe- ftctur,magnuin habcbit,nifi caucris,dedccus. Cum igitur con- uiua cs alicuius : mcmcnto,eorum quae appofita funt pretium, quodadcorpus attinet , confiderandum cfle ; fed & cam qU3C conuiuatori debetur, reuercntiaro efic conferuandam. C A p. LIX. Si quam pcrfonam , quie vircstuas fuperat, induer!S:tum ni iniluit eam indecor^ eetcs ; tum eam quam fuftinetc poflTes , negli- («' /!> fw- ^ A 3 C A p. I» famU liaribui iTt Vhluflat ■vt ftjjlt /ptrni ? Itl nHioKl^ bui ptiblt- cii ^:icmo- mt- ni rtjjfe ^«^ beati Etm petfi- 6 Introitus in Philofophiam pradticam. C A P. L X. Mw ;« Qucmadmodum in ambulando caues , ne claunm , calccs, ,li;,Kd» pcdiiiivc diltoiqucas : Itc in dcgcnda vita cauc.nc gubeniatn- v:,.: ««»• -^^n, aaioiuim,mcntem tuam la^das. Quod ti m le vna) fcres auimo conuiciatorem. Nam adlinv=uladiccs,ita vilum cflc illi. C A p. LX V. yaaquiiq; Vnaqua'que res duas hafaet an(as vnam tolerabilcm , alcc- "" ''■"'" ram intoltrabilem. Si fratcr iniutiam fcceiit.noneam prehcu- habeian- j^. ^^'^ ^-^^.j^ iiuuriam:ea cniin cius aulanon clt-toler .bilis.Sed ^'"' illinc potiiis : cfle fratrcm , cfle Yn.\ cdueatum. Sic prchendes eam, qua elt tolcrabllis. C A p. LXVL Oratioties Oratianes hx non coha:renc : Ego fum te locupletior , ergo Kca (ohtc- fum tcmtlior:Egofuin te cloquentior,ergo fum temclior. At """ £? jjjjj nnaois coha-rent : Ego fum tc ditior,mca crgo pecunia tux 5«« jJ»!?' pr.-cftat : Ego fum cloquencior , mca ergo diitio cus ptxftat. Tu vero ncc pccunia es, ncc dictio. C A P. LXVIL ^mmodo Lauat quifpiam cito : ne dicas lauallc malc ,fed cito. Bibit «('oiK fa- quifpiam multum vini : ne dicas bibiirc male , fed multum. cii ludt- Piiufqiiam enim id dccrctum diiudicaris, vnde fcis an male-Sic M«c<lii"fD- peiftaie,Ycl Ytilitatem : fed a rcbus extcrnis. Philofophi (tatus & exprefla Imago cft,omnem vtilitatem&datimum afemet- ip(o expedare. e A p. LXXIL Signa proficientis func , nerainem rcprehendcrc , neminem %>•'« prt' laudare,ncminem culpare, nemincm accufarc : nihilde lcipfo f^'""" prirdicare^quafi aliquis fic,auc aliquid fciac. Cum in aliqua re ""'JJ'""'' impcditus fuerit aut prohibitus,fcipfum accufat. Si ab aliquo laudatur, fccum iplc deridct laudatorem,fi reptehenditut, non dciendit fc : fcd ritu infirmorum circuit,metuens nc ftatum il- lum con-uellat , priufquam is confirmetur. Omne dcfiderium a lc dcpcndens habet ^auerfationamadea folaquxnatur.c eo- rum rcpugnant,qucE nobisparent , tranllulit. Appctitionead omnia remifla vtitur : fiue ftolidas fiue indoiflus habeatur,non curat. Deniquc, vtinimicutn & infidiatorem, feipfum ob- feruat. C A t. LXXIIL Si quis iRtelligentia & explicandi facultate librorum Chry- Ofiimi ejt fippi gloriatur,ip(e tibi dic:Nifi obfcurefcripfiflet Chrylippus, >n dtfen- nihil haberet lUe quogloriaretur. Ego veto quidcognofccre it;'""'»^ ftudeo;Naturam,&hancfcqui. Qu;eroigitur,quis fit eius in- /"'"" terprcs ! Ciimaudiero ChryfippumclTe , eum conuenio. At fcripta non intelligo.Quxro igitur enarratorem. Achadlcnus quidcm nihil praeclariCum cnim enarratorcm inuencro , reli- quum eft vti prceceptisiid qbod folum pr^clarum ell.Sin ipfam cnarrationem admiiatus fuero , quid aliud nifi giammaticus philolbphi loco euafi ; eo duntaxat exccpto, quod pro Homc- ro Chryfippum enarro. Magis igitut, cum quii a mc pctierit, prxlegi fibi Chryfippum erubefco ; cum fada ncquco fimilia verbis 8c confentauea prieftare. C A P. LXXIV. ,. ,. Ha:cobfcruatanquamleees,cltra piaculuni non violandas. '' '"' . Quidquid autein de tc diclum tuerit , ut ne curato. Id enun ^^(,„ „„„ noaiamtuieftarbitrij. euia-*di. C A P. L X X V. , Quoufque t^ndem ditFercsptaEltantiffimaquaequc tibi ven- Pemir.inii dicarcj&nullatenusdirtiniftionem rationii violarc ! Acccpifti 'ft '"^"' pra:cepta qax amplcftenda cibi fuerunt ,eaqiie amplexuses. J"j^™ ;' Qualeiii igituradhuc dodloremexpeflas , cniusin aducntum ,„,„. tui correfticnem ditfcras ? Non iam adolefcens es,fed matura sctate vir. Itaque fi neglexcris & ccffaris^ac fubinde morx mo- ram,piopofito propofitumadianxeris , & dics alios poftalios conftitueris , non animadueites nihil te profccifle , fcd homi- nem plebcium fore tam viuentem.quam morientem ? Nunc igitur viii petfcifti & proficientis vitam tibi ("umc : ac quicquid tibi vifum fuerit optimum , ca lex fit inuiolabilis. Ac fi quid laboriofum,aut fuaue , aut gloriofum , aut ignominiofum in- gruerit.memento tum adefle difctiroen, tum inftare Olympia, nec licerc difFcrre , ac profcclum vna dadcac remiflione vel pcrire,velretincri. Ita Socrates ineumeuafit qui fuit; cumin omnibus fe ipfe promoucrct , cum nemini aufcuitaret nifi ra- lioni.Tu vcro etfi nondum cs Socrates,fic tamen,vc qui Soct^- tcscire velis, dcbes viuere. C A p. LXXVL Primus & maxime necetTarius in philofophia locuseftis, j''" ," qui agic dc vlu decrecorum , veluti de non mcnticndo. Altet, ,^,r,„i„\, qui dcmonfttaciones craftac ; vcluti, cur non fit menciendum? ,nc,^ai^. Tertius,is qui has ipfas confirmat & diflinguit ; vcluti,qui fiac vt ifta fit demonfttatio?quid fit demonIhatio?quid confequcn- tia?quid pugna:quidverum?quidfalfum ? Quare tertius locus neccffarius eft propter fecundum , fccundus propter primum. Maximc autem neceflarius cft , & in quo cor.quiefcendum fit, prinius. Nos vcro diucrfum facimus. Namin tcrtio loco im- moramur.in eoque omne ftudium noftrum confimimus : pri- mum autem prorfum negligimus Proinde mentimur quidem: quomodo aucem demonftretur non efle mentiendum , ia promtu habemus. c A p. Lxx vn. In quouis incepto haec optanda funt : Ducmc 6 lupiter, & iHqtmia tu fatum,e6qu6 fum a vobis dcllinatus. Scquarenim alacii- inctfio tcr. Quod fi nolueto : & improbus eto , & fequar aihilo- ?«"i "P"*- minus. C A p. L X X V 1 1 1. ^ «, ; j . Neceflitatiqui piobetc accommodat, fapit : cftque rerum ^'"' ''''1 ... V ■ ' naiu rera diuinaruin confcius tonfcmi* C A P. LXXIX. Scd& tcrtium illud: 6 Crito,fidiis ita vifum fueric,ita fiat. impriH^'» Meaurem Anytus & Melitus occidcrc fanc poilunc , Isdsre prffi„st l^- ver6nonpofl"unt. dere benol. Fhiis Compendij Epi^eti- LOCI LOCI COMMVNES Philolbphi^ pradic^ , pr^flantiffimi cuiufdam noftri feculi Politici pragmatici. E T H I C A. I. D E H O M 1 N E. Eius pra; rcliquis animantibus preftantia. Mifcria. II. De Lege NatvrjB, Vt eanobisiiiferatur ? III.De Conscientia, Quid fit? curdata? *■ Eius vis inbonis, in malis. IV. De SyMMO FiNE. Felicitatem omnes expetere. Vndc ca & a quo obtingat ? Qua inrc fita lit ? Aninhonore? ■ ' Quamftudiose pleriquchonoies appetant? Non fitam elfe felicitatem huraanam in honoribus. An in diuitiis ? Qu.am auide multi opes confeiflentur ? Non fitam efle fehcitatem humanam in diuitiis. Aninvoluptate? Quam ardentet nulti ad voluptatesferantur? Non efle fitam in voluptate felicitatem humanam. Anin gloria? Eiuslludium, ieatitudinem humanamin yittttte confiftcre , acvirtutis aftionibus. V. DeVirtvte. Quid fit & quotuplex ? Eamin mediocritate conlifl^re. Quam in omnibus tcbus feruare intcrfit ? Viuus vtparetur? inftitutionc & doiStina. : exhortatione,laude, reprehcnfionibus i eiemplo virorum bonorum, in primisconfanguineorum> defuniflorum, maxime amicorum. Quo pertinent iniagines. Imitatio quid valcat ? obferuatione prxmiorum, quibus bonos , - & fuppliciorum quibus impios afficit D e V Si PosniE diuintE quo tardiores,e6 grauiorcs, exploratione fui & esamine quoiidiano, Deturne in virtutis ftudio progrelTuj ? An virtutes onines fmtpares ? Vitiaparia? An qui vnam virtutem habet, habeat omnCS ? Vitia vt pellantur ? Principiis obftandum. Nullum malumleue ducas. Maxima mala oriri,ex minimis. Poense mctu quofdam in officio contJneri. VI. De Actionibvs Hvmanis. Omnem aftionem prsecedat deliberatio. Incipienti cogitandum de fine. Initio rerum plerofquc feiios efTc ac feruentcs ; poftea torpefcere. .Seiuandum inadionibus tcnorem. VII. De Spontaneo. Bonum ni fponte fiat, caret laude. Malum ni fpontc fiat,culpa vatat. An quis inuitus peccet ? Videri. Neminem pcccare inuitum. Adioasj coaftae qus ; Voluntatera non cogi. An ignotantia excufet fadum ? Qusnam ignorantia fafti culpain cleiict ? V 1,11- D E P R AE I t E c 1 o N I. Quid fit ? DcquUSUs ? Non de prjctetitis. Non de neceflTariis. Si medi.T xSuiJx-j^ , fitffs ipfc qiioquc impoffibilis. Dcliberationes elfe de fingularibus poflibilibu$. 1X.De Volvntate. Qmd ca ? Eiuscbieftum efie bonum. Et malum neminem velle. Malura fxpe inducere taciem boni, Malum fub Ipccie boni appcti. Homo quod vult, liberc vult. X. De iis qj^ ae svnt in host&A POTESTATfi. XI. De Afpectibvs. Quid fint ? Qijotuplives ? De ira. Quid fit ? Eius fo:ditas. Mala atque incommoda, Priuata, Publica. Pofsitne quis K&i irafci ? Non videri. Poffe , contra StoicoS. De odio. Quid fit ? Eius fceditas. Mala & incommoda. Non omne odium in vitio effe;. De inuidia. Quid fit ? Eius foeditas : Mala & incommodij. Dc xmulatione. De gaudio. De fpe. De metu. XII. De Portitvdine. Pericula fortitet fubeunda pro patrii 5 Quam id honeftum ? Religicnis Chriftianje causa : Quam id laudabik ? , . . . Exempla eorum , qui pro pacria nullutti fubire Tcriu funt peticulum. Excmpla Martyrum. be aegritudine animi lcniendj. Confolatio aduerfus mortem imminentem fibt. Aduerfusinortemamici,patris,filij,yxoris. Confolatio aducrfus morbos : Adueifus paupertatem & exilia- Exhortationes varia: ad ferendas forticer res addcrfas, Fortitudini prudentia coniungi debct. Yirum fortem um re & manu ptomtum efle , quina ore : In iaftabandos Thrafones. De faftis fortibus reft^ iudicare folosfortes. Non red^moUc! : Przfertira in conniuiis, JDe audacia & temcritatc De metu & periculorum fuga. Eortis non mercede conducicur vt mlles aut mcrcena^ rius : Non ira ftimala.tur , y t fcra : A 4 Ntfn 8 Introitus in Philofophiam pradicam. Non fpe acccnditut vt mercaior : Non dtfperatione : Non infcjus & incautus pcriculuin adit vt viator. Xlll- De TEMPtRANTlA. Voluptatem non efle nimium expctendam. Qux mala uimium voluptati^ Itudium confcquan- tur ? De libidine. Quam ca fcedi l Quam varia ? Quam noiia publicc priuatim ? Excmpla libidinoforum. t)e callicatc Dc c--ricta"c. Exempi.i ebrioforum. Quam fufceda ebrietas? Quam noxia ? De itmperantia in potu. Deguls vitio. Excmpla voracium. Excmpfa corum , qui exquifitas epulasinfttuxevunt. Dc tempeiantia in cibis & conuiuiis. De luxu iu vcftibus , monilibus , annulis , gemmis. Quam is parum viios deccat ? Quamper feinutilis ? Excmpla fumptiiofarum veftium. De tcmpcrantia in vcltitu. De iuiuin fuptlkiftUc. Exempla. Modum adhi!icndum. De luxu in Muiicis & cancu. Excmpla. Moderationem ctiam hic aJhibendam. Dc luxu ciica odorcs fucum alia. XIV. De LlBERALTTATE. Circa qus vcrfetui ? Muncra quibus dauda ? ' indigcntibus. ad eam rem exhottatio. Benemcritis. quomodo Si quo animo dandc f cito. ptompto peftoic linc conuicio fine fpc & cxpevSatione temuneratlonis. quat danda muncra ? conucnicntia pcrfonje daotis accipicntis quis modus largilionum ? Dcauaritia- Quam ca fceda ? Auarus omnis iniuftus. impius idoiolatra. quam noiia? Excmpla fordidorum. Exemplaeorum quiper auaritiam familias & R.c(f. eucrterunt. De profufionc. Excmpla profafionem minus habcrimali quara auatitiam. XV. De Magniiicentia. Hancpropriam eflc Principum&Rerump. Publica opera fplendidc cflc extruenda & fumptuosi. Excmpla. Splendorem adhibcndum ad epulas. Exempla. Largitioncs fplcndidc faciendas : In nobilcs exhauftos. Exempla. In virosdoflos. Exempia. Deanimi anguftia. Quamcaprincipcs viros dedcccat ? Exempla principum fordidorum. Dc afFedatione magnificentia in priuatis. quam ca tales paium deccat ? Excmpla priuatorum,qui afFeftatione magniHccnti; res fuas cuerterunt. XVI. De HCNORIBVS. Honorquid fit? Sitne appetendus'? NonyiderL Licere. Quis modas honotem confequeodi , & qui fint adillum gradus in toga,in bello, in Ecclefia ? Non ftatim fummos honotcs clle appetcndos, fcd adfui» gendum gradatim. Exempla eorum,qui fubito honorcs confecuti funt. Deambitionc. quam ca noxia? De ignauia & abic^lione animi, De j^loria. (itne appctenda? Nihil efle quo quis gloiictut. Nonobopes formam natales lobur bona animi. XYll. Db Mansvetvdine it Cti- MEN T J A. NoD cfle omnia fummo iure agenda. Necdebcrc virum bonum alienis oiFeniis nimium cammoucii. De iracuudia. Aducrlusiram rcmedia ■* I. Cohibcndum primum impctum. 1. Reuocanda omniaadrationem. ;. Motam iniicicndam. 4. Vitandas fufpicioncs , nequeillisindulgendum. ^. Vitandascaufas irarum. Non irafccndum iuanimatis. non biutis. uon infantibus. non per ignorantiam dclinquentibut. non niaiotibus Non ob resleucs. Etquid iu tcbus humanismagn\im? <;. Exctccndasquifque ad placabilitatem & fedationcnl aaimL 7. Luxusfagiendus&crapulai Iia in viuo noiia vchemcns 8. Vide an non idem potuetitin tccaderp. f. Vita fadum. Ira in fuperbo & ambitiofo vchemens cft. 10. Cogita pra:ftarc ferre iniutiam , quam iafcirc. I I. Cogitafccditatemitx^ iiatoium. 11. Quiba« itanocuciit. 1 3. Scdlare fedatos. Dc ctudciitat;. quam ea tutpis & nozia I Excmpla. XVIII. De Comitati it Affa- E I L I T A T E. quam ca hominem dcceat 1 in primis magnum. ^emincm contcmnendum. De rufticitate. De morum leuitate. XIX. De Veracitate. Candor quamhominemdcccat? quam dcdcccat iadantia & ollentatio ? Vcritas plirris facienda , quam vllius hominis autho- ticas De Cahimnia: Quid fit l Eiusproprium 1. Bonos arrodcre , nulli parcere. 1. Abuti ad honorcm vUibus capitibus feruotum, pucro- rum , mnlierum. non femper direfto, fspe etiam ex obliquo inccderc- Quam foeda fit i Remedia aduerfus calumniam varia : 1. Vitatc iuftamreprehcnfioacm. l. Non moueri calumnia. j. Confcientixftudere. 4. Tacere. 5. Excmpla fibiproponcre optimi cuiufque, 6. Euentum expcftate a domino. Deconuitiis. XX. De Vrbahitate et I 0 c 1 ». Varij fales. XXI. De Vericvndia. Ea impediti faepe honeftas aiftioncs. Exempla. Quam virum fenem dcdeceat? De impudentia. Vsfccundia virtutum cuftel. XXII. Di IVSTIT JA. Quid Introitus in Philofophiam pradicaffl. 7 Q,uid fit » £iuslaus. De iudicia vniueiTall. Lcgibus parcndutn. De iufticia pacticulaii. Eiusprxccpta. Dccommucaciua . ,^ In emptionc, Ycnditionc, & aliis coBtraftibtiJi Dc furto. De vfura. Pecunix datx mutu6. Focneratitia. i)e fidc. Fidem ciui fcruandaiil amico hofti. t>e pcrfidia contra promiflioneffi verbo fcripto iurciurando fadlam. De dolo malo. De iuftitiadifttibutiua. Suumcuique tribuendum i.Deo Rcligionem Venerationcm & eultura. Adorationem. Rcrum omnia a D £ o capiendil eue piimordia Eidcmgracias agcndas. Qax D E V M togare oporteait Idhominemex fcnefcire Roganda falutaria. Multos fa:pe rogaflc & impettaffe natri. Z, Parcntibus honorem obfequinm alimouiam , ii egeant. j. Scnibus reuercntiam. 4. Paribus officia. j. Inferioribuscomitatem> 6. P. tria: omnia De iudicis officio'. XXIII. D8 Amicitia. £am itiftitixprxftarc. Amicusvt parandus ? quis ? Amicitia colenda cUm cognatis adfinibus vicinis ciuibus. ycra amicicia non eft nili cx viftute. Eiempla amicorum fidclium. fixempla deferti turpitei anjicrtir.' Officiaaraicorum. Ittuarc animc> opera fccuniS falario. De afhicitia dcferend j. i Deadulatione : quam frcqucns tutpis noxia. XXIV. De CONTINEISITIA. Incontinentia. XXV. DeToierantia. dcnVollitie animi. XXVI. De Virtvtibvs HsRdieii', de vitiis bclluinis. XXVII. De Prvdentia. Quid? Qnotuplcxi Vt parctur ? vfu: actatev Senes fttuenibus effe ptudentibtes. De pcregrinatione. cam ad prudenciam conferrc. quomodoea inftituenda ? Aduerfus curioficacem , & curiofoS rcrum alienarum fcrutatorcsV XXVIII. De Vita occvpatav Mulcos de occupacionibus qucri. l^ranquillitacem cuique parandam. Quam malc multi vitam occupent ? Vitam non melius coliocati , quam iu fapientisiy lludiit , k virtute. Qjuanam vica louga i quxbrcuis ? qux nulla ? toe vita contemplatiua , pradica. Tttapr*ftet? -=4 OECONOMICA. I. Db ViTA SOCIALl. Frxftccne vita folicaria fociali^ Videri. Socialem priferendam. Hominem elfc animal focialc. Dataci ad focietatem conftitucndain ftanni plumbi auiichalci ccrx mellis mulfi. Sitnefas fapientiquaeftum facere ? Opes qusrenti minima IpernendaJJOn funt. Prscmiagraramatics :poetarum,orat.philof Med.ICt. Sitne viro principi, magnaci, nobilidecoxum, «juxftua- xiam facere ? Arrcs fedentarix Typographia Sculptoria Statuaria Piiftura Fuforia. Vicriaria. B Toi \ lO IntroitLis iii Philofophiam pradicam. Tormcnroriim. Fabulcs cx ligiio, ai-l acdes, naues. Penaiia ad rtipellcailcm, dvmos, arma, fcuta,gladios. Csnientaii.i. Mcrccnaria, Mulica. Saltatoria. Tlieatrica. Mimica. Coniica. Tragica. AleaLoria Pila , Sphxrifteriuns. Gymnaltica. Natatoria. In lionefta Vencficium , Lenonia Meretricia Monopolium. XVIII. Dto/SERVANDI lACVLTAtH. Frugalitltis laus , in domo , vefte , cibo. Defumtu conuiuiotum XIX. OrilCIA HERI ET HER.J». I. In fanitate. 1. In nioibo. medicus dature accerfatttrj teftamentum ptocuretur. 5. In morte De execjuiis, fepultura , luftu. P O L I T I C A. I. P O L I T I C A. Ciuitss alicuius boni causa inftituta eft. Bonum Reip. maximum. Ciuitatumptincipia cflc a natura. II. E.XAMEN RER.VMrYB. Platonis. Eius vitia. 1. ComiTiunio vxorura. z. Communio liberorum. 3. Communio bonorum. 4. AliavitiaRcip. Platonis, Eorumrcfutatio. Phalea: Chalcedonij. Eius Rcip. vitia. HipodamiMilcfij EiusReip. examen. Cretenfium. Eius Reip. vitia. Carthaginenfium. Eius vitiapioprla. Athenienfis. ludarotum. An legibus ludaicis Chriftiani obftiidi fintS Romanotum vetcrum ; Antereges. Sub regibus. Sub confulibus. Sub Impcratoribus. Germanorum. III. Db TraSLATIONE iMPBRIt. Romani Hcluetiorum Anglorum Florentinorum Gallorum Neubutgenfium Scotorum Turcarum Danorum Pcrfarum Polonorum Mofcorum Vcnetorum Tartarorum. 1V.De civitate. Qu^ communia fint omnl reip. In Rep. conftituenda fpeftanda tria. I. Regio. 1. Incolz. 5. Vicini. Quislocuscapiendus ciultatij I. Qui ciuibus fuflkiat 1. Qui hoftem non facile admittat. 3. Qui idoneusegrelTibus &exportationibus. 4. Fluuio vicinus , aut mari. 5. Salubris. Quid ciuitas, vrbs, oppidum, municipium, pagas -• Vrbs nc nimis laxa fit. Incommoda nimis laxx vrbis : I .Nimis remoti quidam afoto Sccuria. 1. ludicia non poUiint commodc cxerccri , & in(peftio in ciues minuseftidonea. 5. Peregrini fe facile pro ciuibusgerunt. Ad ciuitatis conftitutionem requiruntur, j. Alimonia, ergo Opifices,agricolx. X. Attificia & Artifices. jArnia Milites. 4. Pecunia Diuites raercatores. 5-Sacra. Sacerdotes. 6. Dcliberationes Senatores. 7. ludicia Prstor & ludices. In ftrufluiis fpefta Mosnia,portas,munimcnta &propugnacula,sdes facraS, Prytanca, Fora, Bafilicas. In difpofitione partium, curandum vt Ct 1. Benc&pulchre difpofita. z. Sufficiens fibiadvfus vitx. 3. Vt ciues alij alios iuuare queant. V. D E C I VE. Quisoiuis? An qui capax adminiftrandae per setatem Reip. An quilibet .' Ciuium varia genera. Exfpe ,infantes. Ex focio , mulier. Milites. Agricolae. Mercatores. Prsllantiores, Nobiles, Senatores, Sapicntes ; Horum inter ciucs piiuilegia. Faftitij , allefti , ciuitatc donati. Quafi ciues. Incolx. Coloni- Dcbcatne definitus elTe ciuium numeius ? Ciuium diftributio in Trihus , Curias , Sodalif ates : Ro« manorum in clafTcs & centurias. Deexulibus. VI. De tormali parte reip. Impcrij ciuilisneceflitas. Anarchia: foeditas, incommoda. Debeantne imperia effe perpetua ? Videri. Non debere. Nam & qui paret, fspe imperio dignus. Dcbeantne conftituiad commoda & Ttilitates vniuj.' Videri, Nondcbere. Quia hoc eft facere ciues omnes feruos,& herum vnum. Imperia alia rcifla funt, alia declinantia a rcfto. Formsalia: fimplices, alise raixtie. Simplices reiflx quot ? Mixtx quotuplices ? Quaenam optima Rcfp. Collatio regum cum Democratia Optimam cflc, quas omnibus commode mijsta fit. VII. Qv ID DEBEAT IN REfVB. DOMINARI7 Lexne, an homo i Pro homine Pro lege Decifio. VIII. De Legibvs. Lexquid? Legum ncceflitas. Legiflator. Varij legiflatores. Legiflatoris munus. I. Prafcipere ea, quz Reip. forma: conueniunt. 1. Etiamquae adprincipes Rerump.familias,& ad «dcs pertinent. 3. Vetare noxia. Leges non temer^ abrogandas, aut innouandas. Non obruendam Remp. legum cof ia. IX. De Magistratv. Sjtne magiftratus fupra leges .' Nonefle. An vir fapiens fit adminiftratuius Remp. » An fenex ? Quinam diligendi .' Amantes Reip. peiiti, prudentes, iufti, Non impetuofi. K. OiPiciA MagistraTy;s gemekai.xa4 Infpicietin omnia. Faciet id ipfe per fe, per alios. Equorumdifpofitorumvfus. Habebit in aliis Rebufp fibi addiiftos. XI. MaGISTRATVVM VARIiB fORMA. I. A durationc,perpetui,annui, fcmeftrcs. i.Abofficio. ^ Introitus in Philofophiam pradicam. i i XII. Insignia Magistratvvm. - Fafccs. Viator. Lidor. Liccatne Ptincipi aut Magiftratui alienare publica f Videri. Non licere. XIII. De DONATIONB CONSTANTINI. Pro ea. Concra eain. XIV. De Pap a. Sitnc in Rep maxima poteftas magiflratus ? Sitne Papa Romanus fupra Impcratoics,&ciuidctn iure ? An poiru Rcmp iuie magiftratus fpoliare ? An ciues teneantur magiftratum a Papa profcriptum de- fcrcre ? Qua: regna fibi obnoxia cfle Papa aiSrmet ? Rcgnum Italix contra. Anglix contra. Gallia: contra. Daniac contra. Hungariz contra. XV. Leges vtiles circa natales. Dc officio obftetticum. XVLClKCA SCHOLAS OFFICIVM MA- C iSTRATVS. Scholatum neceifitas. vtilitas. XVILRatio circa templa, ^ d i t $ a- CRAS ET RES DIVINAS. De bonis Ecclefiafticis. Deofficio Epifcoporum. Concionatorum. Preft)yterotam. Diaconorum. Cantorum. XVI n. De nosocomiis. De acgrotis De Medicis,PharmacopcEis,Chirurgis,B,anau(iftis,Empi- ricis, Circumforaneis. XIX. Ratio circa edvlia. Prxfefti eduliorum. Praefcdli annonx. XX. CiRCA CVRIAS CIVITM ET OTJICIA. Praefeftiearum. XXI. ClRCA STRVCTVRAS PVBIICAS. Prsfcdifabroruni.. XXII. CixcA roRTicvs. item ambulationes. thcatra. balnca. gymnafia. palaeftras. XXII I. ClRCA rORVM. XXIV. CiRCA orriciNAS. XXV. De iOLEMNIBVS ET ANNIVERSA- RIIS MERCATIBVS. XXVI. CtRCA ORPHANOS ET PVPILLOS,, Orphanotrophia. Praefcdi illoium. Circa fenes imbecilles. Gerontocomia. Praefefti illorum. Citcapaupercs. Prochodochia. Praefedli illorum. XXVIL De Ivdiciis, ludiciorum fpecies. I. Dcrebus coriigendis &componendis. 1. Si quis Rcmpubl. fraudauerit peculatu. Rcpetunda- rum. j. Derebus ad Reip. ftatum pertinentibus. 4. De damno priuato. 5. De priuatis contradibus. «;. De cxde. 7. De peregrinis. S.^De contraftibus minorisfummx. 9. De fama & iniuriis. XXVIIL De Pr^torb. Eius munus. XXIX. De Ivdicibvs. Quales effe debeant in fe ? Vt fc gerere debeant in caufis cognofcendis > Vt in caufis iudicaiidis ! De aduocatis & patroiusqualescffe debeant? de teftibus. „ Tom. m. De carccre. Dc cquulco,& variis tormentorum genctibus. Dc fuppiiciorum gcncribus. XXX. De iERA^tlO REIP. Expediatiic habere congcftamin vnumlocumpecuniam publicam? Qu.i:ftioiium Varij oidines. Qu.a:l!oiis nmnus. Eiadoris niunus. Ratio pccuniam h Rep. colligcndi. j. £x vcnditionc bonorumEcclefiafticorum abfoiuta. feruata lumma ccrta in fingula agriiugera, velin do» nios , cyix poUca quotannis per pra;totcm exiga- tur. z. Ex venditione fyluatum publicarum autaiboium. 5. Ex confifcationc. XXXI. De Proscriptionh. Ex decimis. Ex paftionc boum, equorum, ouium. Ex boum & ouium madatione. Ex agris, fumma cetta in fingula iugera conftitutS. Exdomibus, puta infundos, teda , caminos. Ex venditioue 3grotum,iKdium,equorum, boum, fupcl- ledilis in auftionibus- Ex tributo in ca qtiae confumuntur. Vt funt ligna ad focum, candelJE , cibus, ttiticum, lcgu« mina , fal , potus,vinum, cercuifia, acetum , buty- rum Ex locationibus, conduflionibusagrorum, aidium. £x importationibus & exportationibus. Ex deduiflionibus. £x conuiuiis. Ex pecunii prctio intenfo, vel temiflb. £x menfuim conttadione, aut diduftionc. Ex rcdicibus annuis bonorumpriuatotum. Ex reditibus ad vitam. Ex cenfu annuo. Ex petraiflione ptadarum, ealege,vt pars ali Exterus. ludicia dc iTiiIiceHifpano,GaIlo, AngIo,Scoto,PoIono, Turca, Italo, Tartaro, Belga. Domefticus. Vter prxftet ? De militc ordinario, fubfidiario. Notacboni militis. I. A patria. z.Ab itate : an fenex deligendus ? 5. A cor- pore. 4. Ab anirao j, A confuetudine fiuc cduca- tione. 6. A moribus. XXXVII. De disciplina militari. I. Exercitiorum neceffiras. Exercitia varia militum. I. Armorum & imaginaiias pugna. ' i. Curfus Sc icineris. 3. Oncris ferendi. 4. Operis facicndi , valli, folTaE. 5 . Infomnix. 1. Ordinis ratio. Eius in omnibus icbus neceilitas,prjcipue in re militari. Ordo excubiarum ';^is , viAoii. Qiiia dccoia, vtilis , tuta. L. De «kllo civiti. Eius interduni gtauiter puniat fuo commodo. LXII. CavSjA mvtationvm. Contumelia ciuium.Metus ciuium.. Auaritia Principis. Ambitio. Luxus. Visexterna. Viciuitas conttari* Rcip.DilFidium internum. LXIII Aristocratia. Dcfcriptio. Habec niixtutam libertatis, diuitiarum,& virtutis. Exemplatalis Reip. Proprietates. Deligerc magiftratum fummum exoptimis, boc eft, uo- bilioribus, prudentioribus, ditioribus. Magiflratumnon habereperpetuum. Rcpofccre inuicem racioncs abiis , qui defunguncur ma- giftratu. Duratio Ariftocratis. Modus confcTuandi. Attcndere ad leges. Ad lorm jm Reip. Nihil innouave. Caufi: mutatlonum. Seditio ex eo, quod pauci admittantur ad honores» Inxqualis mixtura: vtfinimium tribuatur i. Libeitati : tunc enim ficDemocratia. 1. Si nimium diuitiis : tunc enim tit Oligarchia. Negledus paruorum initiorum in lcgum obfcruatione in forma Reip. inrcrum innouationc. Vicinia contrarise Reip. LXIV. De Ol ig arch I a. Delcriptio. Species varix. Exempla fingularum. Propriccates. Mala fiuc incommoda. Durati^. Modusconferuandi. Conferuatur Oligarchla 1. Ordinispeipctuaobferuatione. i. Cura militis terrcrtris: equitis puta &peditis,Itcmque nautici. Caufa mutatlonum : Per fe eadcm qus tyrannidls : videl. I. Iniuria. z. Sedicioeorumquacnonfunt in magifttatu : Eorum qui prxfunt I. Ob paucitatem. 1. Obcontentionem. 3. Ob ambitionem. Per accidens : Cum ad pauciores conantur formam tra'* ducere , tcmporc Belli. Pacis. Conuerfio Oligarchlae : Fitfaepe in tyrannidem, Ariftocratlam, Detaocratiam. Rcmedia aduerfus conucrfioncm. Qui nimiiim efferuntur pellendi e Rep. Mulftandique exilio ad tempus : Perpetuo relegatione, dcporcatione, ablcgatlone. Eripienda inftrumenta potentiae t I. Licentia compefccnda, carcere , mutilatione corporis, exccecatione. z.Opes mlnuendac. j.Amici eximendi. LXV. DeDemocratia. Eiusdcfcriptio. Species varix. Proprietates. Demagogosfiue tribunos plebis habere. Libcrtatem adferere. Magiftratum eligere exoranibus. Omnes magiftratus fingulis commiwere,& fingulos om- nibus. Magifttatum forte cligere. Noti faccte magifttatum ex cenfu. Nulli eundem magiftratum bis committere. Magiftratus breues habcre. Nullum perpetuum. ludices hic volunt eflTe oinnes , ex omnibus , & de onini-< bus. Imperlum penes plebem. Obfcuritas huic forms proptia & paupettas. Mala huias formie. Vulginatura. Promifcuc. DilHna^ : Inftabilc. ludlcij expcrs. Ad piurcs pronum. Inuidum. Sufpicax. Credulum. Res au^ens fcrmoac. Introitus in Philofophiam pradicam. 1 5* Iii vetlta pronuni, Tarbidum. Calidorum amans. Negligcns Rcip. Mecu&fpc nimium. Duratio huius formz. Alodus confcruandi. Libcitatis tutclacrto. Publica iudicia rara funto. Rara icera comltia. Cau(.i; mutationum. lufolcntia 5'l^'"^S°g<'r"m- B 4 ENCY i6 ENCYCLOPyEDI^ LIBER PRIMVS ET V I G E S I M V S, TropGnens E T H I C A'M. C A P V T P RI M V M. De Felicitate morali. Pr^cepta. .5^ T H I c A eft prudentiade bono mora- W''^^ li o]5nntnAo: abas ditiiHr philofophia morilis , philofophia monim , & rhi- ^,^ loiophia y.!fT' it^oxUu j & int-.tdnm philo- "f^ife^JW lophiaciiiihs. Eftqne generaUs, vel fpeciaUs. Ethica gcneraHs rradit tinem , fubiedbum, & media vitae adliua: in generc. Fini? vitiE a6lius,ade6que Ethicae , propofltus , eft fchcitas moraHs. Felicitas feu beatitudo moralis eft acflio virtutis moralis. ^^/.w ^;coni. Encyclop^dte Lib.X X T. Ethicse Cap. I. 1 7 Qu« re gulz in primis obl^ruan dcinphi lolophia pM^ica boni, cuius animus fempcr eft vcluti fol fupia horixontcm. Hinc p.ucc quciue , cani efle pra:llantiorcin tlicoretlca : Etfi enim pcuJcat a theoretica, c]ueniacimoi.lum voluntas pcndcc ab int. lUdu, & ita philofophia thcorctica lit pv.cftantior: omue ijQippe indepcndens nobiliiis cft cicpcnJontc: att,^mcn quatenus pracflica habct rationcm tiuis , thcorctica ratit^ncm medij ( cognitio enim vcritatisad vittutisadioncm dirigi de- bet , ne fitdiabolica ) nemo non videt pradicam cflc prxii.in- tiorcm. Finiscnimeft !^riMx,Hx mcdiot\Mn. Hinc lapicntif- flmi quiquc vitam adiuam antcpofueiunc vit* contcaipla- tiux. 1 1. /« philofophii praBica opmet vel inprimis atttndere ad hiU regttlM. I. YJJ Oniorntfuiatittce iJtrtat honefliim. Falfa igitureftopinio, £~lqua: tenct, Honeftatem conftaic homiiium opinione. f Honeftasfiquidcm arceflitur a lcgenatura:, qu* cft; notitia difcriniinis honeftorum & turpium , nobifcum nata , & digitb Dci fcripta in cordibus noftris. Ifta naturx lex , fcu lumcn in- telleflus difcrctiuuni , vti vocanc, eft fons & matcr omnis ho- neftatis , quippe qu.x cuilibet homini non diftorto didac ifta rrincipia : Deus, qui eft fupra omnia,e(t diligendus fupra om- iiia : Homo , qui eft prope feu iiixta nos , diligendus eft ficut nos :qu.'B funt duo principia totiusphilofophia; ptadica; cat- dinalia. Eadem natura: lcx, an lux, didac has quoque Maxi- iras,qux dicuntur principia luris : Honefte viuetc,Suum cui- que tribuere, Neminem inedere. Ex his principiis manant ifta: Turpe fugiendum : Quod tibi non vis fieri , alteri ne teceris: Rerum dominia debent clTe diftiniSa ; Alterum ne Ixferis , vt tibi profisjfea, Non licet fui commodi causanocere alteri: Quidquid fine detrimento poteft commodari,id tribuatur cui- que vel ignoto , vt funt, comiter monftrarc viam , non prolii- bere aqua profluente, pati ignem ab igne capere , lumen dc lu- mine fuo finere accendi : Pafta func feruanda : Legati non funt violar.ai. t. Fhilofophia pradicii deber flinare mor bos -uolunt attf fjy affeciimm. Philofophia debet fupplere defcLlus naturx, thcotetica quidemdefeftus fiuemorbos mentis,pra£lica vero morbos voliintatis , id eft vitia. Hinc Apuleio philolophia redte dicitur indagatrix virtUtum, expultrixque vitiorum.Hoc iiitellexit Socrates : quicum a Zopyro phyfiognomone pro- nuntiareturhomoftupidus, mulierofus, & vinolentus, amicis ftomachantibus & obiurgantibus iftumphyfiognomona,dixit: Nihil mencitus eft. Omriino talis futurus eram , nifi me phi- lofophix gubernandum tiadidilTem. Et refle PhilippusMa- ccdo hortatutus filium Alexandtum ad philofopliix ftudiiim, vfus eft hoc argumento : Ne , inquit , committas , qux mc fe- cifle nilnc ptEnitct. 5 . fhUofofhi» prttilicnfic efi propontnda , njt flurimis ijfqiie piirpureu , locorum commurtium pnnnii inuoluaiur, vt cum Sidonio locjuar : hoceft , flofculi diifloriim memorabi- lium, apophthegmatum,fimiIitudinum, adagiorum,cxemplo- rum , emblenlatum , hieroglyphicorum, & mythologiarum, funt in medium adferendi, itaquidem,vt verborum prope nUmerum fentcntiarum numerusconfequatur, quod de Thu- cydide pronuntiat Cicero. Hocautemita elt prxftandum , vc Hierofolyma conferantur cum Athenis , & illis prxferanturj quoddici folet : hoc eft, vc Biblia facra confcrantur cum fcri- ptisethnicorum & illis longointeruallo prxfcrantur. Et gcn- tilesquidemphilofophiaudiendi funt, non vtphilomelx, fed ■vcranx, quoddicere folebat Maximilianus primus Imperator laudatiflimiis : hoc efl:,non vcprimx, fed vcinfimx claflisprx- ceptores Sunt enim iniufti poireflfores bonorum monitorum, ficuc j^gyptij vaforum aureorum. Sequamur itaque confi- lium AugulHni , & bona philofophorum gcntilium di Harum cnim confideracio pertinet ad Ethicam : quippe quc monftiacmodum peruenicndi ad fcliciracera moralcm. Con- tra hanc fentenciam difpucac vir cjarifrimus, lohxnnet Althufiut lib. I. de ciiiili conuerfatione caf.i. Summa difpucacionis huc redic. Plerxqne virtutes, vtiiufticia, piecas, probicas, caftitas, patiencia, amicicia, focietas,vcrecundia, veracitas,humilitas, charitas, prudentia , Iseneuolentia , candor , ccmperantia , fo- briecas, conftantia , liberalitas, fidclit.is , obedientia , lenicas, nemefis, roifericordia, & fi qux func plures,quas alij adEthi- cam referunt, iubente legc Logicx , ad fuas quafquc faculta- tcs & arcesremictendxfunt ; partim nimiium adtheologiam, partim ad phyficam & politicam ,partim quoqueadLogicani, in quibus virtuces habent fuas fedcs : & ex quibus eaium plc- na & vera cognicio haurienda , in quibus illx homogenex & clTentialcs, Nec ctiamfi quis haium vittutum cognicionem kabce Ethica; Cap. T. 19 habct & praxin , idco ftatiui bouis moribus pr.Tditus dici po- tcft: qui tamcn.c(l; huius aicis fiiiis fummus, ail qucin prx-cc- ptaeiulHcm coUimavc ncctiVc cft. MoJiis & via bic pi.ifcri- bcnda , qua virtutcs in aliis aitibus pr.vfcriptas , cccrccrc , iii aiSum &: pablicum proiluccrc , & aliis communicarc pollis. Quam oli caufam malc vulgo dicunt , tlvcologi.im & iuril- prudcnii.ini clle riuulos Ethicx : cum contra virtutes , tju.c vulj;6 KthicL- piopri.c adfcribuntur , cx iiis ,S: rcliquis aitiuni rc^ulis &: pixccpfis fucriut dclumt.c ; e.uumquc Tm^Tftxa &'confcrt,uia fa.-pe dicantur , qu.i: plcniils, vbciius , & rc- ftius iufiiis locis ttaduntur , quam fcoilim & fjparatim in Ethica ,iuftiticc rcpu_cnantc Icgc. Siquidem ciufdcm cft ar- tisdocctcpnrccpta, & plo.\imc inde nafccntia confcftaria. Soli ii^itur Ethic.c rclinquicur propria moruiYi honcftoruni &dcccn:ium fcicntia & vfus , quibus virtutes in aliis artibus ttadit.isc:cinininmus. Nam cx aliis artibus vt benii & rciTii^ agamusdilcimus, ex Echica vcro id ipfum quod icfli fit, etiamdccori: , vcnufte , clcgantcr , cum gratiS, & concinne fccundum naturani rci , pcrfons vcl cauf? agamus , pcrcipi- mus : quibus fcil. vcrbis alij exhilarcntur, qiiibus ofFcndan- tur , quibus opinioncm & iudicium virtutis vcl vitij nobis apudalios procrccmuSj&quo habitu& adione corporis qu.e- Itbet pcragcnda & traftanda. Modus itaque & via hic prafcri- benda, qua virtutcs in aliis artibus praLfcriptas, excrcere , in a!iyi!,v ac tribunal legum artium & methodi rcuocatis , quid taiidcm Ethica aliud,quam ars mul- tarumacrium fpoliis con(arcinata& dicata? cui fialienabo- na auferantur , quam ridicula illa auis alienis pennis exorna- ta , deplumata, & nudata > Quid aliud plcrxque virtutcs Ethi- cx quam riuuli ex aliis artibiis dedufti & dcriuati ? quid aliud, quam confeftaria ex aliarum artium rcgulis &praeceptisfor^ niata.vel pcr confequentiam dedufla axiomata ? Contra hanc yiri Clariifimi , quemque ego vencror , fententiam teneantur ifta axiomata. t. Res cmfiderata potefi ad multai difciplinni feninere : moduf confiderandi efi propriw ciiiqne difclpli>i&. Sic depietate traftattheologus, vti eft virtus fpiritualis, profi- cifccnscic fide. Deeadem traiflat Ethicus, quatcnus cftvir- tns moralis. 1. Iltafunt tradendii In Ethicis , qua ad fummum eius finem direcfi tendunt , ^ reciproce cumformn- fyfine eiits congruunt. Non igitut rcfte in Ethicis docetur de fapicntl.i, de matrimonio , de vita fociali , & fimilibus. De beatitudinc crgo docendum eft in Ethicis & quidem ante virtutem.Nam in omni aiftione prxftituendus eft'finis,& conftitucnda funt mc- dia. De fine vero primo docendum eft loco , quia finis tan» quam caufa facit ad diftiniflam cognitionem mediorum. Quare ficut viator cogitat , quo & qua cat : ita homo ad tem- plum honoris tanquam fincm , contcndere debetpet tem- plumvirtutis tanquam mcdium. y,Propteraffinitatem,^uam EthUn habet cum O Economica , Politica , Theologia , (y lurijjiru- dentia,fifefit,vt aiahores illuflriiiionis causa materia/mtdtfiA mtfceant. ^ Bonus logicus hic adhibet falccm prudentix , & exempla a prxccptis , prxccpta & prxccptorum illuftratio- neni , & fimilia difccrnit. 4. Ethica prdfupponit cognitionem Piyfues. Sed quia multi accedunt ad Ethicam, noncognita tiiuilo c]UH in r^ conlilUt? Diib gra- dus TctsS beatitui dinii. Phyfica,vfu vcnit, vt doiaorcsEcLici in illotijpi gratiam mal- ta rcpccant ex Phy (ica dodrina. yEthica eji au^:it vermn hom?» , vt hoc fiat , vt denique """ '^ fciiit je femncr habitururni PRimocnimrcquiritur, vt aliquis vacet malo,& affltiat bonoAlioquinalicui non potcftbcnc clfc.Dcindc qui nort noiiithonCi fuum.vcic bcatus cenfcii non poteft Deniquej«iui angiturpcrpctua folicitudinc dc amifiionc boni, quod habet, mifer potius diccndus clt , quam bcatus. Et h.xc cft contcm- platio illa afFcdiua,in qua confiftic fummum hominis bo- num Vndc p.uct , philofophiam prafticam efic pixftautio- icin thcorctica, quatcnus illa monftrr.t fummum iftud bo- num. Hinc &illud cuadit manifcftum , iuucnes cllc pofTc idc- neos Ethicx auditorcs : quia ad illos xquc pertinct fummum bonum arque ad fcnes. Hilc pettinct illa quxftio : An fit di- ccndusfclixin hacvita? Refp.omnino ,fi fpciffctaranchora virtutis. AtfifpcQetur mifctia huiusvit,o» tenditur nrcm, Ec ittud Silij Italici : Acilofi defit , virtM eft futile ncmen. EtirtudHoratij : E/ genuf ^ virtM , nip cum re , vilier alga efl. Dcinde ad aiftionescongruentcs rccto iudicio, vidcl. radiis fapientix diuina; , homo potiitseft condicus, quam adhabi- tum: vt inHippoIyco fuiccogitatio congruenscum tefto iu- dicio, nonattingasnouercam': & voIuntasimperansneruis,vt ftc cieant memhra externa , ne attingant nouercam Phadiam. Sicin Achillecftcogitatio connenicns Icgi , Nonoccidasdu- cem : & voluntasimpcr.lnsncruis, vt ficcicantmembraexter- na, nc interficiant Againemnoncm.Quid ergo ? An homo prx- ditus habitu virtutis,non cft dicendus il-Iix ? Sane felix cft.fed ingradutali.quircfertur adfupcriorem. Habitus enimordi- n.uurada(aioneiti. Sicut ergo artcra difcimus , vt fccundum eam operemur : itah.ibicum virtucis nobis compacamus,vtil itim exfcramus. Ita patet.viros bonos,dumdovmiunt,raiferos nonelie. Deindeaftio vittutisnon fempcr cftluculcntavcin- currac in oculos. Nam vir bonus Deum amare poceft in mcdiis flammis , vbi vircuces erga pioximuisi fe non poiTunc icaexfe- rere, vc incurrant in oculos. Idem efto iudicium de carcere, de Iqualorc.de exilio viri boni. Tamecfi enim nonpoceft fe vir- tus luculenccr ibi cxferere : fcmper camen ibi eft aliqua aaio. ^a perctnet illud Stoicorum, viram bonum etiara beatum eUe,quandoinPhalaridis tauro concrematur. XII. FelicitM moralis conficieratur vel in idea, vel in fubieRo. TN idca nihil cft aiiud , quam pevfcaum omnium vircutum 1. tthicarum teu moralium exetcitiura^perfeaum dico petfe- Ctione partuim & gradnura. In fubieflo perfcaum exerci- tium inucnitur, non quanrum ad gradus,fcd quantum ad par- tesellentiales.Isenim ccnfctur vir^bonus, ac proinde fclix,qui itudctomaibus virtutibus. Et hoceftquod Upfii^ dicit lib. ^. m^niMns, t^dVhlof.ihi.m Stoic.m , Vir perfeae bonus 'T a^^u c' ^'^"'P''°"- Prsfi.mtuofaigitur potiCsquam vcia elt tlla SenecE vox : Honfi^gi,,,:,-, iftud hum„ni inxent, de- Ci^, n: c insentem im^ginem falU rri eoneipirr,,.. , fed quewcon- ZTrT^ ' '^t ''"''' f^.^^'''^^'^'-- Magnifica fanc vox , fed vox caatum. Nam quodm alig prxftare voluit , debuit prids Encydopa^diae Lib. XXI. Fclicicat moralis duobus niodisco- fideratur. ia fe ipfo efficere , mcmor illlus • Inripe a te ipfo. Sed hoc mi- nimefecit :quia,vt Diou in Nevone rcfcrc, Ncronem hortatus clt ad matiis neccm.&concubitu lulis vxoris Vicinij fc pol- luit, & auaritia: crimine fuit odiofus. XIII. yoluptas praUica , quA ex virtuturn aUione profi- cifcitur, non efi pars,jidcenje<]nensfurnrni boni. SVnt,qui difputant hunc in modum: Illud cft optltTium & fummus fiuis , quod lex Sc euangelium , tanquani vltimum bonijin proraittunt, & proptcr quod alia expetuntur. Atqui Ie,\ &: euangelium promitcunc in hac vica & poft hanc vitam obcdientibus tranquillitacem & Ixticiam. Ergo.Rcfpondetur, tianquillitacein illam ptoraitci , non vc fincm principalem, led vc miniis principalcm , qui coraicacur principalem. Nam Deus cft luiiimum bonum fiue principalis hominis finis, quem comicacur Ixticia. Deinde affertur hoc argumencum: Vlcimum in ordine bonorum e(l finis. Tranquillicas , feu vo- lupcas , qua; tequicuc vircucem , eft vlcima ; poftevior fcilicec actione vircucis. Ergo trauquiliicas ifta elt finis. Sed maior cft neganda : quia vlcimuiu tempore , faEpilTime non cft principa- lis finis : vt ambulationis finis principalis eft cxcitatio caloris, vt fiat codio i hanc fequitur color melior : quod ctfi pofterius eft , tamen non cft principale. lofcph abftinet ab aliena con- iuge prjEcipuc ptopter gloriam Dci. poftca etiam proptcr fa- miira : quod etfi poltcvius cft , non tamen eft principale. Huc pevtinet illud Viigdij ; Vicit amor parii., laudumtf, immenfa cupido. Quera vetfum citat Valla , & inde vult extruere , volupta- tem elfc finem \ quia Brucus deleftacus fucric illa gloria apud ciues. Sed vedc monet Melanchthon , Virgilium coniungere duos fines , quorum alter fuic principalis , (alus pacrix i altet pulieuor, gloria apudciues. Povro cvanquillicas, fcu volupcas fequicur acltonem vircucis, ficuc vmbra fuum corpus , & ficut. ctfcitum pcndcc a causa. Vircus igicur ancefecenda ell vo» lupcaci honella:, canquammacer filiir. Hinc Ecclefia vulc fan- ftos rctiucre principalem finem, (cilicec virtutein , adeoquc Deum ipfum : poftea affirmac fecuturam ttanquillitatcm. Sed adco blandaeft tranquillitas, vthomonon rcde inftitutus in eam intucatur,& virtuti prxfetat. lis vero longe alia eftmens, qui noucrunt difcernere fincs,& fiuem principalem relicjuis- antefevrc. An volu- ptas pra- 3ica i\i pars fum- mi boni? XIV. Voluptas Epicuri non efi fummHm hominis bonum. An toIu- ptas Epi- curi fit ... ... ,/ n I . r ~ ^ /n^» funiBlUm vurgo dicitur, Artsp ^aAonifli», fymiai^ TnTiaofS/j. ^luoii VO- ho.Tiinis lunt homines , libenter audiunt. Hinc varia: extitevunt fcnten- bonum^ tiac dc fummo bono : inter quas iUa, quse eft Epicuri , valde blandaeil&acceptacarni nofttiE. Stacuic illc volupcacemcor- poris elfe fummum hominis boiuim quanquam alij pucant, Epicurum locucum clfe de volupcace honefta , quas oricur ei vircucum excrcitio:vtpotequitotusdcditusfucrit contempJa- tionibus, & vitam fuftentauerit fola aqua & pane hordeacco, vt author ell Lnertttu in ipfius vita. C^idquid huius fit , apud omnes bonos odiofum ell Epicuri nomenihoc fcilicet no- mine , quod voluptariis fcncftram aperuerit. Breuiter icaque refutemus prscipua ipfius argumenca. i. Finii cmufiihet na— turjt efi hnc, ad quod vltro ma^no impetu fertur : non illnd , quctl di^culter agit. Tendit autem nattira humana vltro ad volu~ ptaies : e contrario difficulter obtemperat legi. Ergo vc/uptof efi finU hominis. Rcfp. Maior eft vera dc natura non corrupta. Hac tendit ad finem , ad quem condita cft , fine impedimen- to. At natura hominis ingenti impetu fertur ad voluptates poft lapfum,quia eft a Deo auerfa. Eft igicur fallacia accidcH- cis in hocargumenco. Deinde eft fallacia a dido fccundutii quid addidum fimplicitcr: quianon cocanacuraferturad vo- lupcatem : fcd mens ante faftum & poft faclum repugnat.Nam poft deliaum fequuntur cruciatus,& ante delianmmulti- plici bello confligunt rcfla ratio & afFeaus. Impotfibile igi- tur eft, camrem autadionemnacurs fincm eflTe, quam nacura auerfacur , & pocius non eire mallet , quam fuftinere confpe- (ftum eius fafti : vt Dauid mallet non efle (nifi fcitet rcmilfio- nempeccatorura ).quam fuftinerc confpeflum ("ui fcelevis.r. ^udibet naturareBo ifs' erdinato impetuappetitconferuationei» fui.Vcluptaseft conferuationatHri.hominis : virtuf efi deftruSio, vt in Valamede, Socrale, (^ omnibui virisfor^ibii^ apparet , j«f in causa iuftd dimican>es interftciuntiir Ergo voluptas eft fnii homi- nis, »£>» o) >/«^. Refp. Eftfallacia accidencis. Nam quod vircus deftruic nacuram , id fic vitio hominum : vt quod Socrates in- tcrficitur , caufa cft non virtus in Socrate , fed iniuftitia inimi-> corum. Deinde voluptas non conferuacfcd deftruic nacurami debilitandocoipus, &corrumpendo iudicium. Q^od £#«(«» metr.-] .1. j . eleganter exprimit hunc in mod»m. Habet hoc omnu volaptas : Siimuiu agit furenies, jlpiiimque par volantum, Vbtgrat» mtUa fudit, Vttgit^ Ethic^ Cap. L 21 Jugtt, j>§< mtnu-i tenxei Yirit id^ coriJtt morfu. Tertio , non crt (uiiplicitcr vetum , quamtilict naturam ma- ximc appetcrc fui confi-iuationem , lautiuii vt fit : kd hoc vc- lum dt , Omncsoicluiateappetunt , vt lint incolumcsin illo Itatu , ad qucm natura ell eondita. ,Sic Diaboius mallct niliil clic, quain i!c cllc i ac hoiiibiliter dolet , quod non poteft leaigi in uihilum. lam vcro horao non ell conditus, vt in vo- luptatum cceno l'c volutct , fcd vt iu co tuigcat in^aj^oDei. j. Dito bona jntit potioni -otio.yirttu ^rcsjecttitiin ^unt daobo- na. tr^o^virimnenefifiimmiim bontim ,fcd coiiiiinBio diiornm bonornin. Rcfp. Duo couinnc^ta bona magis cxpctenda fuiU, fuo ordine , vidclicct ita , nc principulc & ncccn"anum amitta- tur , fi coniun^i ambo non polVunt. Nccellafia enim non- necelVatiis antcVcrenda funt. Eil autcm prmcipale bo_num& neceflarium, viucre cx piiiciipto virtutis. Deinde ii vnum bonum (it infinitum , negatut duo bonacouiunfta mai;iscl- fe expetenda quam vnum. Dcus autcm clt bonuui intinuum: ac proinde fummus nollcr finis. Ita Dcus iiCc communica- bac tribus viris in tbrnacc Babylonica : qui bcati el:ant hoc fo- lo nominc. AOio vir- X V. ^Elio virfitis eji reguU & menfura relltjnorum ""*! '^ bonorum animi,corporiSyCS'forttin£. Injuorum fconoruni. "K TAmbonaifta.vt eruditio ,pulchntudD, d!uitis,hotior,& XX.fimilia, nonnierentur laudem , nifi referantur advirtu- tcm tanquam eius inllrumcnta. Itaque per adlionem virtutis lit,vtfcientia non fit infcia , fed Socratica; vt fapientianonfic infipiens & da:moniaca,fedafFeftiuai vt libettis corporis nori . . (icilliberalis , fcd comcs libercacis animi , vt fanitas corporis non fic anfa vttij, fed fomes fanitatis animiivc pulchritudo non fitincentiuum libidinis ,fedvittutiscomniendatio ; vtdiuiti^ non linc cxca: , auc itritamenta malotum , fcd neriiircrum; vt amicitia uon fit ollaris aut turpis , fed honefta ; vt honor non fit titillatio carnis,(ed vbcrrimum virtutis alimencum, vt denique bona fama non fit cymbaium tinniens,fcd lymbolum virtucis. Hiu^ patec , non rcde didum elle a Stoicis, folam vircucem eire bonam , diuicias , fanicatem , & fimilia non efle bona. Etfi cnim virtus fola fic bonum honeftum : hinc tamcil concludi non pote!t , diaitias , honorcm , & fimilia elfe mala: quiadantur variz diuifiones bonorum,hoc modo. Elt bonurti increatum , puta Dcus , qui lolus pronuntiatur bonus a Chri- fto , videlicet otiginalicer : eft bonum creatum : & hoc eft morale feu honcftum , vc virtus , vel vtile , yt aer,ignis , vel iucundum feu fuaue, vt latitia in .corde,Vel deleftatio in ner- uis. Illudifto,& illud hoc eft pt.T:ftantius. Prstereabonurri animi feu rationispraefcrendum eft bono corporis , & hoc bo- nofortuns. Etbonum animi a(5tiuum,Icu eleftionis, prs- ftat in focictate bono contemplatiuo, feu Intelleflionis. Hic bonorum ordo dicitur comparatio , copulacio & fororia con- fpiratio bonorum. SzA, inquis, fi fola virtus cft bonum hcne- ftum,diuiti.s & fimilia bona erunt iuhonefta; Sed,inquam C|;o,i)ocminimefequicur : quia fic eracoppofitio inllicuenda, aut eft honeftum , auc non honcftam. Dcindc diaitix & firai- lia bona, quateuus fubferuiunt virtuti tanqaam fini fuo prin- cipali ,honcftatis faleafperguntur & condiuntur. H?c ctiam quaritur \ Stoicis , An mors , morbus,paupetras , & fimi- lia fint accenfenda malis ; Quod quidem illi negauc. Hinc Polfidoniut S|toicus apud Ciccronem x. Tufcul. indolorc po- dagra: exclamac : Nihil agis dolor : quantumuis fis molcftus, numquam confitcbor tc malumclTe. Sed teneridumeft, cala- mitatcs iz&.i accenferi malis ,qaa:dicunturpccnnE & caftiga- tionis. Sane quoddeftruic naturam, malumcft. Iftudautem malum non pugnat cum Icge Dei , fcdraaiiihc confirmat le- gem : ciira fit executio ftabiliens legcm. Nam Dcas non vulc conferuarc naturain a fc auerfam. Ideo malunTpccnaEDeus velle diciturSc approbaic ptopter iuftitiam. XVI. Bonit externa re^HtrmtHr ad felicitatem duobtet modis. SToici negant , felicitatcm rcquirerc bona cxterna , quod illa fint fluxa & mobilia. Sed refte Peripicus hic infurgit contra Stoam.Etcnim bonaciterna faciunradfclicitatis mo- xalis cminentiam & fplendotem.e.gt.nobilitas generis facit ad promcius excrcitium virtutum. Deinde quia animus noftex pcndetab organis cotpotis,& vcro hoc fotietur bonis exter- nis , quis eft , qui noi\ videat , illa rcquiri propter indigentiam eorporis noftri ? Nihil itaque moramur farcafmum Luciani, qui Aicxandrum M. apud inferos anercntem introducit , Ari- Itotelem fibi perfuafilie boiia fortun^ neceffatia elTc ad fum- mi boni integritatem , vt audcret ab ipfo petcre bona ifta. Quire bona corporis & fortuns non debent appeci tanquam fummus finis ,fed tanquam media &: infttumenca virtutis. Nain fine virtute vana fpecics iftorum bonorum nec Ixtificar, nec fatiat.nec liberat,nec cxakat.Sic diuitii nocuerunt Croc- fo & diuiti cpuloni,nobilitas Catilinx,puIchricudo Helense. Tom.lll. XV An bon» Cxtcrna requiran- tur adfe- licita- xttai I r. yaletude corporis eiiam ammoprodej} ; qHttt Varetu corporisfultiirii ani/isit^ftjhtietnr. "'* ^' XVIII. Lihertate nuUa res c(} faitorahilior. l'bert»j« cjua fitx' RErtc ergo dixir Diogenes,fc mallc lingcrc filcm Athcnis '*""' ' in fuo dolio , quam frttiopipata mcns* inaulaAlcjan- dtiM. Et ledc PoJ^ta: ^ilrea libcrtM aure pretifjior Ofnhf. XIX. PnUhrititdo ejl muta comfnendatio. PKUhfi- HJi.c irnim ad commcndauduth hominem plus valet auam ti» omucsepi(tolsc,ficUin vucucc fitconiundta. Hinc'vctfus, Gratior c!t pulchvo vcaicus c coiporc vittus. Sic virrus in So- crate & vElopo dcformibus non adco fuicaccepca vcin.Piato- nc vel Alcxandro M forma cdrporis praeftancibus. X X. Diiiitijiftne virtute funt feli.x arnentia & "Diaholi in- DiiJitii fidin. : ctirn virtutefint nerui rerwn. fint?^'"* Hlnc quod ille dixit de bcBo, pecuniam ibi primo , feciin- d6,& tcrtioncceliaiiamctrc, nos poffumus cxtcndere ai vniucrfam vicam. XXI. Honur is demufn prohatur , cjtdi k viris honora- '■^^r.oi tijfmis defertur , & cititti fundamentuM Junt wtntes. «'"*• Hiuc honor vocatur confedarium virtutis. XXII. NohilitMrs Varij finitgradm. Nobilltat NObilicas eft w/ 'virrntts , cififque vcl togacsc vel fag^- quani va- C3E,& ea quidem princcpsiquo fcnfu omncs dicuntur no- ''*■ bilcs , qui virtutibus , in ptiniis heroicis , funt prxditi . -vtlge- tierif.Et hxc eft velfnmiliij qua: a primo continuntur ftemma" tc, quo fenfu Catilina fuit nobilis : ■vel ferfom, qua quic ad no-. bilitatem familia: adiicit nobilitatem Virtutis.quo fenfuMau.. ritius Iraperator Bclgicus dicitur nobilis, CuifimiUm totuti vix cfl ccmplexn! hic orbis. Licci: autcm fola nobilitas familix non reddat beatum (quippequod virtus ex ignobili faciat uobilem , & vitiumc nobili ignobi!em,i) non idco tamen contcmncnda eft ; quia eit nobile iuftrumentum vircutis quam cavitioncm (i obferuaffci Frifchlinus,in cantum difctimennon incidiiTec. XXIII.' Lmdem ^iii quarHnt a viris illaiidiitli, tjUAritnt luditm. 1*. D E fama bona cogitccux illud : i£ofi bonam famam rnihi fernaljojftit ero diuss. FLORILEGIVM. BEATITVDO MORALIS. SSntent. Bcati- tudo veranoneft,de cuius xcernitacedubicacut.<4«?J(/?..';^.i. ferunt , quam lcuitcr fiautcs: fic Iplendidifiima fortuna ma- gis obeft hominibus ,quam mediocris. Maximttt Monachtts fermcne i8. E x E M p. Abraham , Ifaac ,& lacob cum virtu- te poffederunt diuitias : Apoftoli fuerunt vii:uteptxditi,ftd paupcrcs. Conftantinum Maguum, non fupplicanccm ds- monibus , fed ipfumDcum verum colcntem , Deus tantis ter- renis implcuit munetibus , quanta optarc nuUus auderet. jiH^uJiinlib.^.de ciuit.Dei.c.t^. HlRROQi-yPH. Cadtt» 22 E ncyclopafdia^ Lib. XXI. censvna cum eornucopis efl; indiciuitl feiicititis : item na- ijis , vitis , & oka adicfta caducec. jE N i g M a : Quid exi- rtimas ia orbe fplciidiinmuin = Refpondit cjuidam , folcm. Atqui folcm non oninos vidcnt, ait altet ■ vidclicct ca:ci. Vir- tus igitur miilro fplendidior folc : quippc quam etiam cxiri vi- dent manifcflilfimi;. Emblcmx in raomcntaneam felicitatem apud Alciatuni : Aerenm prnpter creuiffe cucHrhita pinuni D:citui',0> grandilnxari/ijp con.ti. Cum ramoi ctmplex* ipfumque e^^reft cacumeUi Sepnflare aliu creduVt arboribin. Cu:finu-s , tiiminm hreuu efi hicglcria : ».'.rn te ^ Protimm adueniet , ijui. male perdet hyems. INFELICITAS MORALIS. Sentent. Qui Hequitcr vult viucre , nonne tanto mifciior eflc conuincitUr, <]uant6 faciliiis mala eius voluntas implctur ? Auri^ht. de Virgin. Quid mifcrius niifcro , non miferantc fcipfum : flente Didonis mortem , <\\\x ficbat amando iEneam , uon flentc mQrtem fuam,qu3e flebat non amando fc ? Au^uft.lib.i .Confejf. Magna hominum miferia , cum illo non efle , finc quo non poteli:e(l"c.In quocnim eil.pioculdubio (inc illo non elt:& ta- inen fi cius non meminit,eumque non intelligit, neque diligit, cumillo non cd.ld.deTrin. Apud Cliriftianos non qui patitur, fed qui facit contumeliaffl, mifer eft. Hier.inepifi. Ssn.lTroad. iJsmo fe (redie miferuM,iicitfit : Tollefelicts, remoueto multo Viuites auro , remoueio centum Rurit qiiifcindatcpuleHtn bohstf. lauperi furgent animi iacentes. EH mifer nemo nift comparatstf. Prarftans valctudine , virifius , fottuna , acettimis integerrf- mlfquc fcnfibus , etiam fi libet , velocitatcm da , diuitias,ho- nores, inipetia,opes,gloriam : (i fuerit is, qui hic habeat,iniu- ftus, intempcrans.timidus, hebcti ingenio , atquc nu!lo,is ciit profedo tnifertimus. Cic. Tufc Ap o P H t h. Bias eum dc- mum infclicem cflc diditabat, qui infclicitatcm fuam squo animo fcrrcnon pollct L.iiert. Cbilon Lacedxmonius admo- ncbat fcrnndis tebus elato non applaudcndum, nec irridcn- dam. Infelixfclicitaseft, qus^homincin reddit infolcntiorcm» e(Sque non plaufum , fed lachrymas mcietur. Laerf. A d a g. Mifctum c(i pcccarc , mifcrius in peccato petf:ucrare, mifcrri- mum peccatum cxcufare. Mifer eft , qui non poteft eire mifer. E X E M p. Saul , Achitophel , lulianus apoftati , & omnes, qui bonis corpotis & fortun.x abundant.deftituti boiiis animi: quotum hieroglyphicum cfto vpupa, auis diadcma geltans ,& corpoie commendabilis, fed cxctemcncis humanis vefccns. Ca P V T ir. tientem : atquc ita caueat , nc fit cymbalum nlunai,qtiod prx- tcr tinnitum nii\il piaeftat :quales fucrunt philoftSphi ; qui quod baibam promillam , pallium & burfamgeftarcnt ( qui eiat habitiis piifcotum philofophorum ) eo ipfo puxabantfc c(Ic philofophos. His piobiiloco fuit obiedum ■ Bi'f,^iC3* palliiimvideo , philofophum wn "video. Quain i£ etiampccca- uitTraiartus Imperator , qui quod ncBiin fuum vbiquc in- fcribi iubeict parictibus , a Conltantiuo M. fuit vocatus Pa- lictaria. Csterum totus homo eft fubieduin virtutis : quii totus homocft (ubieftum felicitatis ,quce oiitur ex virtute. Dcindc ciim totus homo fit (irbicftum vitlj , totus quoque ■Virtutis fubieflum ftatui debct ; ita tatiien vt anima principa- tum teneat , corpus anim.T fubfcruiat. Redlcigitur ratio ap- pellatur auriga & domina. Quemadmodum enim Achilies, gladium ftringens in Agamcmnoncm tctrahitur capillitio a Paliade frxno aurco : ita aidentes & cdncitati motus refta ra- tionecohibcntur. Alias corpus, rii(i confideretutvt inftru- mcntum animx rationalis ,nou potcft vocari fubiedlum vit- tutis : vtpote tes bruta. 1 1. Volmtoi ejifabieElum virtutis moralis proxtmum. t>ef»b'ie^o Ethiccs. Pr^cepta. f^^ VBiECTvk vit?E a6liuT,atquc adecJ Ethi- jg^I| ca; , eft informationis , tradlationis , & opera- tioiiis. Subiedum infoimationis eft totale , Vel partiale: Vtrunque eft internum. Subieftum totalc eft totus homo. Subiedlum partiale eft voIuntas,&facultates mi- fliftn-Ejputa fenfus , appetitus , affeftus ( qui alias di- duntur paftiones & perturbationes animi ) & loco- motiua : quorum dodrina e.t Phyficis hk repetenda. Subieftum tradationis eftj bonum morale , extra focietatem aliquam abfolute conlidaatum. Subiefftum opcrationis luntDeus,& homo fecun- dum quatuor ordines vitx humanse , quatenus il- li corriguntur & diriguntur per virtures morales. Hoc fubiedum dicitur e.xternunl i eft.que perfonale, Vel realc. R E G V L ^. *utit65 I. liomo ejl f7ibie5lnm virtutis totale , ^natentu rationis tMperia regttur, & corporu mmiflerto vtitur. _ . Irtil»; quippe facit , ne homo homine exuto in fcram V tranfcat, nc (it limilis folio.nc altcri homini fit lupus:fed vt fit fiugi,vt fibi fit amicus,vtaltcri homini fit Dcus.Vno vcr- bo , virtus facit, vt homo ratione anima: & corporis viuat Titam contcmpiaiHiam , adtiuam, & fa^iuam fibinea difleii- vfrtutis towlc, V Subic- Sum rir- cucis pco* xiitiuiii. VOIuntati fiquidcm competit amor boni & fiiga miji: quemadmoddm intelleftui competit afflrmatio vcri & negatio boni. Duplcx autem cll voluntatis relatio. Nam pri- mo refertur adintrllc(flum,ficutrcginaadrcgem. Et hocmo- do intelleHus regit Votuntatem politice, f^ port.it ■volnmati lucer- «am.vtin Scholis loquuntut:itcmque, 'IttritmnotitiAintntel- UBuparit igrtauinm in ■voUntate. &, Obfcuritns notitii in intelle- ilu parit ignauiam in 'vilnn^ate. QiU) pcttincnt Sc illa : Ignoti nuSacupido : Error inteUeciu^ parit eriortm in^jolnmate.lzemc '»- ttUiHus efi veluti fol , qui liimen funm impertit ■voluntati tan- quam luH/i. Sicutautem ctrorin intellcftu cxiftit ex afErma- tionc falfi & ncgationc vcri : fic crror in voluntate exiftit ex amore mali & fuga boni. Hk tamen memincris , non onviem adtum malum in voluntate pendete ab eriorein intcIleiSu. Nam vidcmus multos fcire ea,qua: funt rcfta & honij(la,ncqiic tanicn illa facere. VndeSeruator Luc.t .duplo verbetatumiri dicit feruum iftum , qui cognouit voliMitatem dominifuiSS non fecit. Sape igitutdatur in voluntatca^s inalus,qui non pendet ab crioie intclleiftus.fed a libercacs voluntacis,qu« po- teft agere vel nonagcrc , acccptan^cl repudiare id , quod ab intcUeiflu monftiatur. Deinde voluntasrcfcrtur ad infcriorcs facultatcs, iifquc impcrat:& appetltui quidcm impcrac regimi- rc politico fcu ciuili , locorootiua: autcm regimine defpotico fcu herili. Cjctciiim vt intcUcftus iraperat voluntati regimine poIicico:fic viciflim volantas imperat intcUeitui itidcm politi- cc. Sic v. g. intcllefttts occupatui circa cognitionem Dci , qiia- excitatds mouet monetque voluntatem, vt Deum amet.Vclun* tas didto audiens amat Dcum,& amando ftimulat intcllciJtum, vtimpcnliuscognofcat DeumHoc loco tcncatutelcgansifta comparatio :Homo viuuceprxditus efl velutauguftale , cu- iuscancellaiiaelt cerebrum , thalamuscor , organa fenfuuni fcncftra: ii ianus, rcliqua mcmbra conclauia.omnia & fingi*- la piduiis vittutum ornata. Atque ita quiuis homo virtu- tc prxditus , etiam ethnicus , placet Deo : non quidem ra» tionc perfonae , fcd tatione habitus & aftus boni.Hicnon ab Quomo» re fucrit tcnerc diftinftioncm intcr adiones renatoium & do afiio- non-rc-natorum, Extctn.ie acTiones in lofcpho abftinente ^ nes rcn^- c«niugc heii , & in Peleo abftincnte ab Admeticoniuge ,& ^^^ ^^^ in Belicrophontc abftinente a PtKti coniuge , & Hippolyto natorum abftinente a Phasdra noucrca , func fimiles. Sic Dauid nonin- dilfciaiii? terficit Saulcm ciim pofTct , Achillcs parcit Agamemnoni: quac fafta cxtcrna funt fimilia. SedinlofepboScDauide eft aliquid, quod ipfos Dco commcndat. Quod vt cuidentet cognofci poflit , rcm totam a capitc arceflcmus. Suptemse ira homine potcntix funt intclleftus , qui accipit notitias , & eft inceicbio ; & voluntas , quzimpcrat aliquid neruis& mufcu- lis,& eft in coidc. Sic Achillcs , ctiamfiirafcitur Agamcmno- ni , tamen fra:nat manus , ne eum interficiant. ScxtusTar- quinius fcit adulterium turpe cfTe , & fccuturas poenas;imperat nihilominusexteinismembris, vt fcelus perpctient. Qjuan- quam igitui dcptauata natura cft; tamen libertas rcgeadi lo- comotiuam eft reliqua : quia Deus fic condidit neiuo3& mu- fculos, vt cogitationecicri pollint. Et h.T;c nciuorum & mu- fculorum natura manet reliqua, ctiamin ncm-renatis : quia Deus vult intelligi difcrimen inter agens liberum & non libe- rum,vt fciamus ipfum efTe agens libctrimum. Vuk ctiatn in hac politica focietate homines obtempcrare honcftis lcgi- bus. Hicteneatur commonefu^ftio dc cauGs ,quare difcipli- nam prxftare necciTc fit. Ptiroa caufa eft mandatum Dei : fc- cunda, vt micigentui pociix : tertia , vt conferuetur focictas humana , quse durate non poflet , fi liccret vitam , corpora, & les alioium raperc. Quarta caufa cft , vt fi: pa:dagr>gia in Chtiftum :quia certiirimum eft, eos qui negligunt difcipli- nam exteinam , non noncflquiJiljm nr.linatum ,fcd gralTatur, vt ccecx ciipidita- tcs impcUuiit , LiJic iiiloiues , couliimat malos, Scii lcx cll ijuidd.im ouliii.uuiii , dilccincns bona & inala, coutiiman* boua & bouos , concra vcio cocrCLns m.ila , & puiiicns nia- los. lain atpiciaulur oificia p.cdagogi. Non taiitum cocictt acpunit, (cd cti.im cSicrcct ac ciocct. Ica lc.x cll ilUilhe tclli- inonium dc Uco , conuiaccns ouincs hoiiiincs, vt tateri co- gantur , gcnus humauum non cllc cafu nacum ; feJ clfe mcn- tcm coiulitiiccm , cju.c ti.iusfuiulic in honiines notitias otili- natas, dilccrneiitcs t^dhi &: noii reCla , & qux addi..iit cjruiti- cem , videiicet dolorcs coafcicncix , punicntes turpi.i. Dcin- Ac &: mores ic:'it : qui.i aotiti.E mcntibus inlic.r , fontcs funt honcltarum aiJtioiuini in tota vita. Cilm auccm & natur.c in- linnic.itc , & ;i Diabolo impediatur libeicas, & vero Ds;us in Ecclclia e!e>5tis fuis fuccurrat , vs! potius pi.-ccurrat , concur- rat, & fuccutiat , multiplcx difcviaicn csiilHt intcr obcdicn- tiam rcnatoniin & piulolopliicam. iic v. gr. Scipio coercet ^ocomociuam ratione fua , noleus attingcie alienam fpon- fam. loteph non tantum cxtcriora mcmbra cocrcet latio- ne , fed mens & cor teguntur pr.T;fcn!i,t Dci in ipto. In mcute Filiiis Dci pcr verbum cxcit.it cogitationcs de.mandatis Dci; de comminationihus , dc piomillionibus , de cxemplis im- piorum & hotribilibus fcandalis : in corde Spiritus fanftus eft flamma , accendens caftos motus , qualis ipfe efl , con- grucntcs mandatis diuinis. Sempei itaque in confpcftu lint impedimenca & auxilia. Impeclimenta funt , naturae infirmitas , diaboli rabics &; cxcnipla inipiornm. Auxilia apud redte inuocances Deum funt , pisteucia Pacris, effica- cia Filij , qui efl; vitis , nos palmitcs , & adiutor Spiiitus fan- (Sus. Has caufas adionum prodcft confiderarc ties ob cau- fas. Piimo , quia necefTe eft difcetneie s',enere doftrinarum, philofophiae & dodrinx Ecclefu^. Philofophia elt parti- cula leois de rcflione externorum geftuum , feu locorfto- tiuae. Videt itcm philofopliia infirmitatem naturx , (ed ne- fcit rcmcdia. Sed Ecclefix doftvin.-i oftendit auxilium con- tta naturx infirmitatcm , & contra diabolum. Et do6ttiiia EcclcfijE monftmt id , quod efl: prstcipuum: videlicet ope- ra non placcre Deo , nifi sxsiySjj^if ■sri^riiii; , vt loquituc Euat;tius , id efl, pixcedente fide. Secunda vtilitas cft, vt hi, qui iuntin Ecclefia , fciant , difciplinam extcrnam ciTe ncccf- fariam: quia fcortatotes & raptores non poflidcbunt tegnum coElorum. Tertia vtilitas efl;,Vt exerceautur iuifocatio f ilij bei, &. petitio auxilij. III. f^clnntaih ohieSlnm tantim eji homtn, INtellige bonam vcrum , vel apparens. Ncmo enim vult malum , vt eft malum , fed vt induit laruam boni. Sic ergo malum appetitur fub fpecie boni Ita qui mortem fibi confci- fcunt , mortem concipiunt fub aliena f.icie. Ideo refte dicunt Ethici : Bonum eire obiedlum voluntacis pet fe,malum per ac- cidens,quatenus eft bonum appaieus. I V. VolHntas aliifiiid vult appetltu vel hilari,fel triHi: JeH Ihbentia plena , aut ferniphna. V'OIuntas non cogicur : qtiia libercas eft ipfiiis proprietas etrenti.ilis. huellig" hl.: coadlionem propric dii51:am,qu,c vocatur politica , non impropriam , qu.E dicitur oratori.i, quando fcilicct voluntas argumentis cogcntibus , id eft , per- fuaforiis indurittif ^d aliquid volendum. Et h,-cc dicitur vo- luntas fracfta Ouod attiuct ad priorem coaclionem , fi vo- luntas hocmodo cogetctar , non effet vo^untas: quia velle ell fponte agcrs. Spontnnekas autem ifta eft duplex , direiSa &indirefta. Hinc adius voluntatis fuut vel diredlc fponta- nci,vel indircfte. Direfte fpontanei funt , qui fiuut plcna lu- bentia : vt quando Paiis rapuit Helcnam. IndirciTle fponta- nci , funt qux fiunt appetitu trirti & lubeiitia fcmiplcna; vt quando nauta vrgente t:mpeftate ahiicit mcrces in marc. Huc pertinent diifta: Bonum nl Ip^nte fi.t^ , mret Lvid''. Et, Nemo feccat inultiM. Etfi autcm dantur aiSiones coa(3:.E : ibi tameii coaftio non eft voluntatis . fedvolehtis , qui cogitut rcfpeiftu Idcomotiux , vtquando Eleazarus coaiSus edit carnem ("uil- lam. Praeterea voluntas etiam rctinet eltcntialem (uam ]i- btttatem ,quandp eft vinifia , mancipapi, fcvua 3c quafi capti- ua. Hocenimii^odo fi fe habeat voluntas , vel natui;e de- ptauatio, vel habitus malus , vel confuecudo iuueter,ita, vcl fuggeftio Diaboli adeffe inrelligitur : quibus omnibus pofitis, (equiturinc!inatio,non coaiftio. Tamecfi cnim pofitohabi- iu necefTaiio ponitur aftionis facilitas : hsc tamen non eft iieccflitai coaftionis, fcd conditionis, fiue connexionis, vt lo- quuntur : quatenus pofita caufa ponitur efFcctus. Non igi- turqui malum conttaxit habitum , coadcagit male , fcd li- ber^. Habitus inclinant quidem ,fednon neccfllcant. Itaque "ypetboiicum cft illud Pbtonis : Homines inuiti func mali. Verura autem iftud : Nemo peccat inuitus, tametfi multi pec- cent poft multiplicem ludlara rationis &: afFccluum. Hic no- ttntur dux n-gulx. I. Ubertai It.ire potefictimnfctjfitatene:'^ tiin, fciiimn cuin n ceiftt.i:a co.tciir-rti,. i. -lemiii femyr liher^ efleUcf.o , non tAmeyi ei fempi-r lihrrii ifi ex cu-io. £rgo cum Toluntas dicitur cflc libciaa nccenitatc coadlionis , hoc acci- pieiiduiiicftdc clciftione. Cctciuin libcrtas voluntacir cft vel concradidionis (cu cxciciti| , id eft , volcndi oc nolcuJi , cuin vniun duuraxat ptoponituv obiccfi^ni :, vcl Contv.-uictatis fcui (peciricatRinis.id eft , iiduobiis contlaiiis vuum cligendijalte- tum tcculandi. V. Giibemmo volnntntis efl clicita , bd imptrnia. Dit itur ctiarn imperinTn. C"^ Vbernatio elicita, fcu,liquida cft , quando infcriores fa- J culcatfS , appctitus & locomociua , non reluclancur vot luncati:vtquando Abel (aciihcat Deo. Gubernatio imuevata cft q.iando facultaccs intcviotcs tcfiftunt i'olun:ati:vc quaiidt) homo vuit bonum , fed non potcft excqui prppcer affccluuiH rcfiftcntiam. Ettum poccil v(utpariilludpdiica: : l\nureq>iii .ii*r:^.i ,n.c aticiit carrui huienM. ■ Guter- natio v!J« liifuacis diiplcK. V I, Folnntatis aElio efi determinata, vd fiif^enfa: V Volunt».^ tis aSiXo du^lexe An affi- &,o.% lint Olicio deteiminata cft , qua voJuntas finc dclibcratiojic vulcfummum bonum & media liquidillim:; ,& (uramiim. malum finc vlladclibctatione aueitacut. Sulpcnta volitioell, quam pvjecedit delibcvatio , in mediis nou omnino liqLidis, Ita nemodcliberat dc line , au vclit efie bcatits ; ncmo etiain dc mediis liquidis, vt an debcat cibo & |iotu fufient.ue vitam. Sed quando media non funt liquuia , homo dcliberationeiD. inftituit : dc qua potcit viuipavi id quod Poiica ftiibit^. vEneid. A queAnijnumhtic nunc ceJeremjnnnc^ diaidit illuc, In pari ■'■f.jue mfii variai,pcrijne umnia verfat. Hiic i:lii>ian'i jwtior fe-a'enti.i vifl. Dcliberatin ida non eft de pva;tcritis , non de nefceffariiJ, non de impoffibilibuSjfed de fututis poflibilibus. VII. .Affi^Mis per fe ftsnt boni , pcr accideni mali. RAtio prioris eft ;"quia afFciftus a Deo funt inditi homin:- bus.Katio pofteriorJs eft , quia fi immoderati fint , ncccf- fequoque eft , vt fint mali. Acque h.mc ob ciul'am voc.mtQi ind.ifTeventcSjnon cjuod inter booum & malum decui mcduim, quodiit vcl ncgationis, velpatticipatipnis : fcd quoclobnoxij fint moderationi ic immodcracioni. Si fint modetati , funt in- ftar ventifecundi, qui vittutis nauem piopellit ad povtum: vnde viitus dicituraffeftus ratione tempcracus. Itcin.AfFc- (ftibusbcnc vti, virtus: male vti,vitium. Pafteriori modo coii" fiderati afFcdus , noii parcnt rcfta; tationi > ideoque ("untvir- tutis quali iurati hoftcs : quippc qui tanquam clfrxnes equi cxcutiunt auiigam fuam , of ^ji- Aojpv , rcciam rancncm , & abti- piuntnauiculam virtutis nonaliterat^^ue ventiilli pioCcllofi, de quibus Vitgilius: . ■ fnii i-urufque Notiifqtie riiimt, crebetque'proce"ii ./ifiicw,fy-v.i(los tolliin! iflUttorafl:iciuc. Qlvo etiam pettiactproueibinm ■.Mnliim .idfeehflrafjit^^vf Ciciiu niibes. Eriarunt itaqae Stdici , phllofophi illi paticn» tiam pvofefTi , quando omnes afFcftus malos eilc contende- riint , &cc'.Tra,i .Hcw dixerunt fammam hominis ornamentum.' Contra Aiiftotcles resftc fenfit y.ir^a-milicMv in Ethicis elFs ■fpeilandam AfFcvftuseium funt niotusindifferentcs , quibus propofita nobis ohicijta petfcquimuv aut fugimus : Siintque hominibus indti, vceflcnt vivtutis (tiinuli& calcvtia. Frigidre pvofeiffo circntcctioncs, nifi afFcftus efT-ntinaniiuo. Ea pto- ptcr vt nauis dcfticuta ventis , tavde proiie:iiunt ; ita fincafFe-. «ftibus , puta Ipe, timove, amovc &c. animi lenti f unt : idco ira vocatui cos foititudinis & anirai nctuus ,cuius intcntione Sc laxatione impetus gubernatur : & fatL-llcs rationis, iuxta illud philo foph i : lrf.i ■vtendum efi vt miiite vel vtfitellite, ncu v; duce. AfFeftusigitur funt fcmina virtutis per fe , per accidens fiunc femina vitioruiTi. Tria eigo in iis funt confidetanda. i. P^yT- fiemin. : quomodo fcilicet afFeftus reludicntur redtx rationi.z. viB ■W/Jiquoiivodo iidcm vincant lationem j .obedioitia ; quo- modo pareant rationi. VIII. In qttoiibet hdmln! duo funt duies (^ conciona' ^°° f"" . r. (-, . • Acrm !• r,. • . cesinho- tores contran],Retlaratio,& Ajfectti^mcilt. Strattovtri' f„i„e. " cit,vilioria ejl laudahilii:^ vinctt(tr,cl.idcs eji mifereibilis. RAtio redaeftinftar facerdotis , afF^dus malus inftar ty- ranni :quorum ille lege.hicferro vtitur. Illeincapiteho- niinis veluti fuggei^u fuperiove concionatur afFeftui tanquam lconi rugienti, canique latranti ■ Hic in corde vehui fuggefta infcriorc concionatuv: & huic potiiis quamilli ,ehcu ,obfe- q^aimur. Hinc duo exiftuut fyllooifmi planc contvarij in quo- C X libet 24 Encyclop^di^ Lib. XXI. Virtus in quibus a- ^ionibus & aflfeai- bus ver- fecur. Affeaus frimus & fecundus quis? Virtuti^ gradus vnde pc- tamur i libet homine ; fyllogirmus rationis , & paraIogifm"s affc- «9«AV,<^; c7nJv/^.>:THJiy> c"'" '^'■'''"' pia:cipuis chordis cithara: compatat. QuemaJmodumeuim hx licct propotcioneintcr fc dilfideant , uihilominus tamen iuxta Pythagors inuentum, quo i-zr«Tj) ad /uiirlt/J relaca 2^.-nic-afinv , & hxc ad tnriu/ ^Ijs' Tiiv-rr , tandem extrcma: dux »>m >(s'i xrarii-ni ^la. Tmm» conftituentes , fuauilTlmum cfficiant conccntum : ita fi tres ifta; fundioncs anims inter fc amice confencianc , hoc eft, ii vis irafcendi , qux in corde fedem habet , & appecendi, quoe iecori tribuitur, obediat rationi-, qux eft -n riytvgtiu^v , longe fuauiffimaefficitur4iarmonia Nam vt vox infima &grauilli- ma , quK vwa-n: eft , certa eft,& regit ca;ceras, fic rationis iu- dicium eft certum : cui ciim paret ftimi .qua: motus & affe- dus cordis fignificat , & vti-n, , qua: eft odlaua , & quam lon- gillimc abeft a ratione , & appetitioncs voluptatum dcnotat: tum nimirum karmonia virium in hominc conltat , quam PJatoprimam iuftitiam , & primam virtutem nominat, ex qua omnes bon.t adlioncs otiuntur. Nam cum ha:c tria, RMio , Ira , Cupiditas, intcr fe confentiunt , cx illis conflacur iuftitia ,qui non eft fine pietate ac religione; & hx pariunt fortitudinem , temperantiam , & humilitatem. Qu^i omnia cum Prudentiaconftituunt eaTTOij^o/i?!!» illamlyram, quahar- monia illa Platonica conficicur. Coercendi igitur funt affe- dus,ne ipfis demus posnas , memorcs iftius quod Mantuarfjus canic: Ardua res, vicijfe alios : viclorla maior BJi , animi fiuSlm comfofuljfe fucs. Snl/iecijfe metU4, (^ debetlajfe timores, Ciiiuii^, J^em^ue ^raiti fnppofuijfe iugo. I X. Virtui verfatur In aEiionibtu & affeElibtti illii, in qnibui potefl effe rnedium. OVse talia nonfunt , ea mediocricate non poffunt reddi re^a -, iuxta regulam:Qjix fuapte natura mala funt,nul- lis circunftantiis pollunc bona efftci: QnaEdam vcro virtutcs magis occupantut circaaffeflus : vt tempetantia& fortitudo: qua:dammagis circa aiSioncsivt magnanimitas ,liberalitas, iuftitia. X. j4jJiElfis efi primtts , velfecundui. PV.imus eft icconfultus , prima videlicct motio , qua homo defubito,antequam rationis iudicium adhibet , in tem ali- quam quafi rapiatur. Secundia cd confulcus ,qui adhibito ra- tionis iudicio aliquid approbat vel improbat Tametfi vero vteique in malis vitiofus eft , tamen primus ille non ita malus eft vt fecundus. Et licet primi illi motus non fint in noftra potcftate, quatenus rationem antcuertunt:funt tameninno» ilra poccftate , quatenus difcipliua difponi poffumiis,ne fubico moucaiTiur. X I. Firtutii gradtu inprimii petuntnr e.x obie&o, qtiod efi Deui, vel homo. IDcm Ac vitio iudicium efto. Grauius cnim cft peccatum, quod aduerlus primam dccalogi tabulam committitur,quam quod aducrfus fecundam. Magnopcre igitur errarunt Stoici, quando docuerun: vitia cffc paria , & non minus delinquere «um , qui gallum gallinaceum cum opus non fuetit occiderit, quam cum qui patrem fuffocari: , vt eft apud Ciceronera pro Mur:Ena. Lacrtius in Zcnonc caufam addit : Sicut qui centum ftadiis Canopo abeft, & qui vno , paritci non funt in Canopo : fic qui paruum vel magnum dcliquit,patitcr abeft a refto. Sed confundunt ifti homincs paritatem forma; & gra- A\3.yS Etfi enimxquepcccat ,qui in minimo impingit atque jlle qui in maximo , non tamen xqualiter : quia illud refpicit formam pcccati , quje eft atniiix , hoc gtadum , qui exprimitur ifto verfu : Caufa, modm, damnum^aradtti, ohieBamj, lotuftfj Et temjjtt^, 'variant faSa bona atque mala. _ Sicv. g. pcccati grauitas Kftimatur ex caufa feu perfona, eiiifque vocatione, vt an paftor d.-linquat vel auditor : ex mo- do , quoplura vel pauciora prxcepta violantur, vnde grauius cft peccatua>,quod in plura prxcepta dccalogl impingit,quatn «juodinpauciora; exdamno, fipeccatum pluribus vc! pau» cioribus noceat : ex loco facro vel prcfano : cx tcmpore fefto vd ptofcfto : eigtadu intcnfo vcl rcmiffo : ex obiedo primae vtl lccunda; tabulie. FLORILEGIVM. AFFECTVS. Sentent. Regium eft ita viucre , vt non modohomini ncraini,fednc cupiditati quidem vlli fet- uias. ( ic.pro Silla. Animum i^incere , iracundiam cohibere , vi- dloriam tempeiare , aduerfarium non modo extollcrc iacen- tem,fed ctiam amplificate priftinameiusdignitatem:Ha;cqui facit , non modo eum fummis viris comparo , fed fimillimum Deo iudico. Idem pro Marcell. Ciam pracipitur , vt nobifmec ipGs ipipcrcmus , hoc przcipitur , vt ratio coerceat tcmerita- tem. Id.z. Tufctit. Gubernatores ventorum mutationibus lc accommodanc : & viri fapientes affeftibus. StobiMs firm. i^ Elegans cft illud Boetij de coofol.J.I-jiioflib.i. Nubibtt-s atrii Candida nuUum Ftindere pojfime Sidera lumen. Si mare voluens Turbidtu Aulier Vitrea dudum Tarijj ferenii Vnda diebiK, Mox refoluto Sordida caeno Viftbus obfiat : ^luiij; vagatur Montibtif altii Jiejiutts amnii S^fe reJiBit Rupe folini Obice faxi. Tu quo^jue fi vit Lutnine claro Cernere verum, Tramile reB» Cafere callemf Caudia felle, Felle timorem, Spemtf; fiigato : Hec dolor adfit : anbila mens efi, VixB.^q, Jr£nis, Hic vb! regnant. A P o p H T H. Cato maior dicebat eum optimum & iaa-» dedignumcffc imperatorem, quipropriis fuis affccflibus im- perare poffit. Vlutarch. in Rom. '■ifofhth. Alphonfus Arrago- num rcx aiebat , (i. fibi contigiffct nafci temporibus , quibus Romana refp. florcbat , fe fttufturum fuiile coatra curiara templum loui Pofitorio , in quo priufquam venircnt in Scna- tcim Patrcs confcripti , odium,amorem,acpriuatos omnesaf- feftus ponerent. Panormit. lib. ^.de diiits ^ f.%6iU Alfhonfi. Idem rex nihil inconuenientius effc dicebat , quam fi quis aliisimpcral:et, qui fuis affcftibus propriis imperarc prius noa poffet. f/Mora. /ife. 1. dereb. geU. Alfhonf. Angelus Politianus dicebat, Sicut Tatquinius papauerum fumma capita ,dum ia hoito ambularet , baculo docuiffit , fic fempet animo validio- ribusaffciflibusatquc potcntieribus potiffimu.m cffc refifteti- dum. Polit.lib. de ira. Demonax cuidam fcruum fuum virgis cxdcnti , define , inquit, tc fcruo tuo fimilem oftenderc. Ser- uus enim elt , qui fuis affedibus & cupiditatibus impcrarc noa poteft. A D A G. A\B-fut:r®r ti'e/(3-(^, HomoEuripus. Simi- LiTVD. Quemadmodum in arcam Noe omues animalium fpecics admifit; ita homo admittit omnes affeftionum motus. Thilo ludint deflantat.Soe. Quemadmodum pafferculns pe- de alligatas , volare incipiens interram funiculo retrahi- tur : fic quoque mens affcdibus nondum libcrata, & ad rerum ccelcftium cognitionem volare contcndens ab affcclibus ia tcrram reuocatur. Idem decharit. Qui rcgUBtur affcifiibus , fl- miles funt iis,qui oculis turbati aliud pro alio ccmunt.ChryfcJt. E X E M p. Eli facerdos affcdibus in filios nimium indulfic. I. Sam. 4. S-.iidas Homcrum putat cxcum appcllatum , quod affeftibus numq^uam fuccumberet. Secrates, qui Delphico ora- culo fapientiflimus omnium iudicatuscft,necrifit in tora vi- ta , ncc flcuit : & vno fempcr codemque vulcu eft vifus , vt au- thor eft Laert.lib.i. c. j.HibRoglyp h. Pedes funt fignum affeftus inftabilis. Pier. VaUib. j j. Panthcra vaiiis maculis di- ftimfta eft «ota affcftuum variantium : Euripus fimiliter, pro- pter fiuftuum vchementiam & multitudinem : qux duo etiam cernuntur in affedibus , hoc modo. In omnipcrturbationum motu & progrcffu confiderantur tria,principium , medium , & finis In finenoneftmotus, fedex motuconfurgenspoffeffio obiefti Motus autem foliim eft a principio ad medium , & a medio ad finem. A princlpio ad fincm communiffimi affedlus funtAmor & Odium : in finefolum confidcrantur Voluptas &DoIot:in medio funt Dcfiderium& Fuga. Hxc quatuor dum refcruntur ad obie, aquoincipit Malum:quo j motus. oblato cx^ f«cA, fidbfit. citatur I Oolor , fi ptxfctis L fit. irafcibilem; & r^fpi ciunt at ciuum fi\ quis id fc obtinere I polfe iudicet , oritur fBonum^ Spe^ I I Si putet quis id fe non } I poffe confequi , oritur . J V. Oeffer/ifio. .■^ ^Rcformidamus I f Si id no I ac fugimus, I I eftpr;«-J oxixm rimor. LMalum-< fens,& j Aggredimur, I id I dicitur Au~ 1 l. dacia. ^Si efl: prsfens , dritur /»■«. Ex his illi pa/Tiones dicuntur pratcipus , qusc funt aliarum eomplemcncum vel finis , quxque adeo omnes alias confe- quuntur. Sic tefpedlu boni incipit motus ab amore , piogre- ditur ad defiderium, terminatur fpe : compararione mali in- cipit ab odio , tendit ad fugam , finitur timore & dolore. Nu- Bierus pafiionum harum fpedatur fecundiim differentiam pr.-efcntis & futuri. Motus enim fututum refpicit , quies in aliquo prxfenci eft. Igitut dc prafcnti bono eft gaudium,de prxfenti malo ttilUtia ; de bono fucuro fpes ,de malo futuro timor. Carterx paffiones ad has completiui: leducuntur. Porto palTiones in tabella enumcracx in alias diftribuuncur. Sic v.g. amor refpeiftu eius , cui aiiquid opcamus.oicitur amicitise : ic- fpeiftu boni ipfius , quod optaraus,dicitur amor concupifcen- ti.T.Rurfus amor rcfpedu affeiflus dicitur amor complacencix, itemque bencuolcntis > refpcdlu effcftus , amor commonica- tionis. Seruant autem prsdiftse pafliones hunc inter fe ordi- rem. Quoedam funr veluti motus principium , vt Amor &: Odium. Hiscnim inciinamur ad aliquid optandum fugien- dumve ; ficut lapis grauitate fua naturaliter propendct ad de- fi:enfum. Q^uaedam fe habent vclut ipfe motus ,vt Defiderium & Fuga. Defiderio enimferimurad rem : Fugafacic vt refilia- mus quafi a re. Alia: dcnique vt quies & terminus motus,vel- Ut Dele^aacio & TiilHtia. Dcleftacio enim cft vt quies in lo- co rei idoneo & conueniente : Triftitia vt quies in oppofito loco. Quoniam etgo ptincipium motus ipfo motu prius eft, & motus ptiorquiete : ideo intet palfiones appetitus concupif- cibilis , qus circa bonum verfantur , amor eft prior defiderio, defiderium deleclatione : intcr eas veto , qua: ad malum ten- ^ dunt ,odium prius eft fuga ,fuga prior qu.\m triftitia. lam ridcamus breuiter , quomodo petturbatio excitetui. In exci- tanda pertuthatione primo fe nobis offcrt obiedum, velut in- iuria, aut aliquid fimile. Hoc mouet fentiendi facultatem, iuxtadiiSum : ObieB» mouent fenfum. Facultas fentiendi ei- citata ab obiedo,illud cognofcit :eaque cognicio vim ima- ginatiuam attingit , qui obieiflum primo abfolut^ iudicat, mox cmn conditione boni vcl mali , fiue adferentis nobis de- leAationem vcl triftitiam. Hoc iudicio excitatur appetitio, proadeptione vel fuga. Hic fpiritiisalterantur , permutantur, &certomodo corpus afficiunt. Mox pervimimaginandi vna cumappetitu diriguntilrinftrumenta fea membra motusad fugam vel adcptioncm. In vniuerfo hoc ordine triplex confi- deratur motus : vOus facilltatis cognofcens ab obie(fto:fecun- dus facultatis appetentis a iudicift : tertius totius animalis i facultateappctentfe & organis cotporis. Primds eft caufa fe- cundi,& fccundus caufa tertij.Ptimus eft magis fpititualis , & minus proprie dicitur motus fecundus:magis corporeus , ma- gifque proprie dicitur motus : tertiuS iartl propric penitus eft motus. Confulehacde te P''ccn'hi:rinf-mgrad.\.phit(f mo^al. «•.j. Coronidis loco notentur iftse quiftiones i An affe yf Ediocritasnon fine causadicituraurea Etmodtesom- Xv J.niuiii rcrum pr^dicatiir vtiliiiiitius. Virius enmi coniiftic in incdiocrirarc, feu in ir.cdio. Vnde poeta : l-iriM efi medtum, riiedio tuiijjiniiu ibU '. Occupnt extremiim fcahies,ex-'renia relinqtte. Huc refcrri pollct xnigma : Dimidiumplm (■o/o-Nam totum not.uc potclt exticmitaccm, dimidium a:qualitatcm Siquideni C|ui dimidiocontentus cft ,is in mcdio confiilit : contraquif- quii ad totum vfquc progrcditur, is ad cxtreinum pcrucniat oportet. K.eifleigiturHc(iodus: Porro virtus cll: mcdium negationis , non participationis: Jatitudinis, non indiuifibilitatis feu pundi : pcifon;e, non rci: Geonictricum , non Aiithmeticuin ; ac proinde non cll veluti centruni, vt exirtimarunt Stoici , fed admittit ma<;is & minus; & inxqualitcr diitat ab cxtremis, ica vt incerduiii cxcelfus, in- terdum deteflus propius accedat ad vivtutcm. Sic proditur doflrinade tribus niedictatibus , (cu tribus fpecicbus propor- tionuin. Primo efl: proportio Aritlrmetica , cum tribus auc pluribus teniiinis pofitis , negleifta propoitionuni (iniilitudi- loiuphos? nc, fola cuftoditur .xqualitasdiffcreiiciarum : vt j.y.y.j.diffe- runt iqualibus numeris, vidcHcet binario. Ha:c ccqualitas di- citur medlum Aritlimccicum , quod xquallbus numcris ater- minis diftat. Mcdiuin igitur tempetantii non fumitur ex Aricbmctica proportione : vt, non tantum bibat imbecillis adolclcens , quancum robuftus milcs. Dcinde eft proporcio Gcomccrica, cum pofitis ctibus aucpluiibus ccrminis , ucgle- (5la iiumerorum diffcrcncia, cantum culodicur proportionum /imilirudo : vt 1. 4. 10 10. Sicnt fe hab;;nt 1 ad 4, ita lo.adio: & vicilfim. Hic eft vtrobique dupla proportio. Hxc analogia tribuit idoneis conucnicntia. Sicut fe habet Manus ad prx- liandum : fic fc liabct Ciceio ad dicendum. Tertia fpecics eft proportio Harmonicafcu Mufica,cum pofitis tribns tcrminis, ncglcftis ipforum diffcrenciis & proportionibus,qucmadmo- dum maximus terminus ad minimum comparatur,fic diffcren- tia maximi &medij comparatut addiffercntiam mcdi) & mi- nimi: vt j.4. 6. Scx adtria fuatduplum : itadno ad vnitatem hincduplrim. Sxpe in vica his confidcracionibus vci ncceffe eft. Sic ficti non pocclt , vc finguli in cribucis denc pcnfiones scquales numeris , quae nominacur xqualicas proporcionis Arichmccica; lcd fumenda cft fimilicudo proporcionum , vc plus pendac diuesquam panper. lca cirm Paulus z. CoW»;/;. 8. iubcc facere concributioncm ex xqualicate, non vuic vcsqua- libus numeris, fcii proportione Arichmecica, vidua paupercu- la & diucs Tobias conferanc , fcd incclligic proporcioncm Geomecricam , vel ctiam Harmonicam : vt proportionc Har- mouica j. 4. 6. cum Tobiasliabcns 6.dat i. mcdi^s babcns 4. dat i.itafiunt ;.In Demociatiaqu;rritur xqualitaspvoporcio- iic Atithmecica: vcparitcradconfulatummicci debencPaulus ./Erailius , antecellcns genere , & virtutc , & Terentius Varro lanius. In Ariftocratia quxritur xqualiws proporcione Geo- mecrica, vt conuenicntiatribuantut idoncis : vt,PauIus /Emi- ]ius fit duclorcxcrcitus, Varro laniuscurct culinam. I:r ixiyio- Xtct quxiitur xqualitas proportione Harnionica , vt ncc genc- je, hec virtute, ncc diuitiis fint .xqnalcs, Critias,Thcramenes, Hippomachu; : fcd ficut fc habct fupcrbus Critias ad infimum opprcfium , fic eft confonantia mcdi j contra infimum. In Ec- clcfia fit proportio Gcometrica ingubcrnatione : quiagt;bcr- natio Ecclcfix debet cffe fimilis Ariltocratix. Sed refpc Quomodo hzc duo Ethicotum effata cOufiftere polliat : Vir- tus ert medium propovtionis Gcometricx:&, lullitia Jiftri- butiua feruat proportioncm Geometricam , commutatiua Arithmcticam! Refp. Omnis viitus eft pofica iumedio , noa fii'}i'i,io; , f»rticipaliouu , fcd a^tvijjais , negntionif. ; & quidcui ia iTiedio rationis,non rei. Mcdium rationis, alias pcrfonx , pei- lonale, Geometricum,proportionis & coraparationis Georac- tricx cft , quod vni cxtremorum cft vicinius, ab altero remo- tius : vt 6. intcr 4.& 9. Medium rei,paritatis , realc, Arithmc- ticum, & proportionis Arithmeticx, xqualicer diftac ab vcco- que extremorum, vc j inter 6 & ii. Virtus quxlibct eft me- dium Geometricum : quia non xquali prorfus interuallo «li- ftat afuis extremis , icdcum vno maiorem habet cognatio- nem , quam cum alrcro ; vt ad ptodigalitatcm potiiis , quam. ad auaritiam accedic liberalicas. Dcinde eftmedium compa- latione noftvi, quod ad nos collatum neque deficit, ncque ex- fuperat ; cjuomodo cacibiportio,qa2E Socrati pro cius tempc- tamento conuenit , dicitur niedium tcfpciftu illius. Ateuira quia non ojnnibuseadcm temperamenti & caioris ad conco- quendum vis eft , fxpe id, quod vnius collatione medium Jra- bctur, refpcda alcerius deficic auc excedit. Hxc vera funt de iulticia diftri,butiua & commutatiua. Vtraque eft medium Gcomecricum , & medium lacicudinis , in quo dancur gradus- Scd in eo efl dilciimen,qu6d iufticia difttibutiua in cxercitio, vt ita dicam,Gcomctricam fcruat proportionem ; vt alium Jo- cura ctibuic magiftratui, alium ciui : commutatiua Arithmeti- cam , vt in mutuo. Hancdodlvinam pvopovtionum cotvupe- runt Anabaptiftx & alij , qui volunt effc xqualitatem pecu- nix & mulievura. Et Stoici non obfetuavuut diltindionem medij, quod aliud fit latitudinis, aliud centri, q6od confillit ia indiuilibili. Nequc enim ftatim peccat , quinon fejnper cen- tvum, vt ita dicam , mcdij moralis feruat. Hoc cnim medium hahcc latitudinem, ita vt nunc perfcftiori , nutic imperfeiftiori modo attingi polfit. Quarc illud tvitum , ^eclo non datiir re~ ^/'«,duntaxat locumhabet in Mathematicls,non veioin mo- ralibus. Sic aifliocius, qui ex affcdtu mifericordix pecuniaiu erogat egenti,redl:acn:,vtpote confentancatc(ft.xrationi:aion dominatur ab vnoann ,/(d ab LilfitM- Ee habiiits tjl prxftjfUior cjium alli^ iti virtnlibni : at in vitii^ acltu mintts eji rmliu (jiiam habitm. SIc cbrictas aflualis Noachi noa fiiit taiUHOT \itium , qunil- tum fiiit habitualiscbiiccas Alc;i:uiaii M. Ncc coule.iucns eft: Uauicl rapiciTi vxoicm Vria: tyiaiiuice fccit. Eigo tuit ly- taiuius. N^c hocrCambyfcsiniuftoiudici cuccm dctiahcns ciufquc fllium iii tribuu.ili ca ftrato collocari iubcns , adduis his vcrl->is:Difce iullc iudicare : iuftc fccit. Cambytcs criro fuit iuiUis. Kcchoc: Thcfdofius fcincm millia hominum Thcllaloa-ca; curauic intcrtici ob Sodomiani auriga: niodei a- toris ludorum Circcnfium , & ob intcrfedos aliquot luos orti- ciaiios. Efoifiiic tyrannus. Tamctfi autcm aClus ia viriis nuuusmaluscrt quam habicus^nun camca excufacionem me- rctur :i]uia'uialu\n nunquam eft lauJ.ibilc. Dciadc ia toro iuridito aihis i>ocii:s fpcdaturqii.im liabicus. ica vcrbigracia, iiidcx punit a.iulceium , vel furcm ob >num aftum : incerirn grauius punicur habitus nialus. V I. y^yiafi)it,ejiuergavirtiiternprir,dpu locnm ali/jua ratione vldentitr obtinere : piita F^ires anirrix j Huhttuf, A tiittnts, Aios, Ajffitetudn, Excrcitatio , ylgere jponte, yj^ere imtite, ^gere fjofi-jj)onte,A^er£ infte!4CM,Age- re perinfcieintarn, ylgere pervim, Elettio , PrMletiio, CofifiltatiOyf^oluntM, Liberttti, Circttmjianii&. Viresan!- T~\E his omnibus tencamurifta a.vicmata. i.Vires xnhna. fx quo- \_Jt ■'unr itjfer:ores,i-i:l fu^nie^rei. hifrtorts, funt coguitionis cuj-l.ccs ? cxpcrccs : vc cft vis alcndi , .augendi , fuiiilc gcnciandi, attia- hcndi,rctincndi,coqucndi.cxpellcndi. Sufeiwres fuat cogni- tionis pairtcipcs: & rurfusfunc vcl racionia cxpcitcs, vt facul- tas feiuicndi, appeccndi , & loeo mouendi : vcl racionis parci- cipcs , vccft vis aiiima: rationalis partiai noctica, partimdia- iiotcica. Illa confiftic in apprchcnfione fimpliciual, compofi- tionc,& diuihoac : h.xc in difcurfu.parcim infercncc lcu fyllo- giftico, parrim ordinantc feu methddico. Si faculras dianoeti- ca conneclarur cumnot;tica,&ab ca fumat principiaprima Sc neccllaria, conft-ituic facultacem yyTifify-i ir.lM , ad quam lapien- tia & fcicncia pcrcinet. Si vcro coancftatur cum piincipiis cornmunibus, varietati obnoxiis. vel in re non-neccilaria ver- fctiu, exift-it facultas>.3>«si^), ad quam pei cin-t opinio.Deiade iatcllei^u.': eft vcl patiens, velac.cns. Officium iatelledus pa- ticntis, fcu mentis poteftatc , eft incellfgen lo fievi omnia fpi- rirualiter , percognitioncm & imitatiuii:-m. Officiumagcntis cft-, ea, qu3c fimcincclligibilia potcftate, reddere intelligibilia adu, qucmadmodum iumiue coloresafturcdduntur vidbiles. Mcns , qu.-e dicirur poceftace , vcl confidcvatur vt omaiao, id cft tantiim.cft poteftate vcl vt cft habitu pr.i.'dita:vclvt cftfi- mulai^hi & habitu. Omnino' poteflate eftin pucris : folum habicu eft in fapiente dorniicnte : hablcu Sc adlu in fapience & conrcmplante. Duin meas pr.rdica cft habicu, vel habicuseft principium contep!andi,vel agcndi.vcl cfficiendi. Inde confur- git cii]iicxciu5dift'erenria.Dacur enim mcnsad contemplatio- nerh , sclior.em , & effcftioncm dirigcns. Infupcr mcns con- tcmplandi habitu prxdira , vcl cft co pra-dica imperfeifle & cuni d;nii:iurione, diciturque >Kens infpeSrix : vel eo prxdica sft exa(f!ilTimc & exquifitilTime , & nuncupatur mens e.dcpta; quiafcilicec adcpta ellvniuerfam perfcilionem cius mcntis, cuius officium eft intelligibile poccftace reddeic intclligibile actu.Alias A.\c\tvi-!::ntellclius adefim^r/iens animctriei, infe reuir- Jngfnium ^^^ tttfnmentcfarttdpmaiunHii. i. Acl njires animi. pertinet etiam tjixidi in^eninm : quodnihil cft aliud, quam ingcnita vis.quarcsme- lius & facilius.vcl difficilius appreheadere&iudicare polfu- mus. Eftenim ingenium bonum.vcl malum. Cumbonome- diocrem vim memori.E coniunftam clfc oportet. Mediocrem dico,Bon eximiam. Frequcntcrcnim fit,vt, qui valent memo- ria , careant ingenio fcu iudicio. Ingcnij boni eft ii/|«K^a«, crMir,s-i<; & iuFi-juia-iiy. : cui opponicur xTx/Jiiia , hebetudo feu tar- dicas. Adingenium cciani pertinct «JcivoTjjj , qua aliquisalfc- quiturca,quiadfcopuiTi propofitura pertinent : itera uy^^ivnu qux cftceleritasquxdaminucniendi ; & dcaiquc iut5^;;Ai«, quxpec- cat auc,asA>iV<;feu voluncace,auc^';afeuerrore.Qvi3rcusgra- dus eft ^aipiTi! , qux duo compleflicur ; rcftum iuditium in mcate ,quo fontes, circumftancia: , & mcdus afpiciuntur ; & liberam in voluntateelcftioncm : vt Ariltideselt fortis& con- ftans , non cedit , vbi redum non ell cedetc. Acticus largiccr dat, vbi dccet , non profundit , vbi non decec. Acquc ha:c confidcracio eft vcilis, vcdifcernaatur caufa:aftioaum,qux in' fpecicm funt fimilcs. Diflinguuntur enim aftionas cx qua- tuoriftis gradibus ,quos iam recenfuimus. Sialiter fe habec fimuIacioThrafonis, aliterlulii forticudo , qui naruram iudi- cio moderatur , & videt vbi coaftantia fit retinenda, vbi cs- dendum. Cum mcns Uionerrat, &voluntas libera concurrit, faftum diciturciTej-f^fsW, conftlio , & libcra elcftione faiftum : & integcr effcftuseft vttiufquc caufx , fiue boaus , liueraalus. Quando hac noa concurrunc, tunc non dlcitur adiio ai^etf^W fafta, nec ell; iaccger efteftus vctiufque cauf«, ncc integre bo- ( nus , necintegr^malus. Siccum OEdipus iguorans occidic patrem , & cum Apoftolus Paulus dicit l'e pet ignorantiain C 4 feciife»' 28 EncyclopsdisE Lib.X X L fccifle , non dicitur aftid OOuifiini faiaa. ScdDauid a&ci^fitri pepcat, cum rcicus lcgoin Dti , coiura cam volens eligit & imperat raptiiin ahenas coniiigis E contrario icipio atfA^f.iri ui;ci>i.^ , ideft , non fpontc faftom. Porro agere ali- quidfponte aliquis dicitut vel abfolute , vel pro tunc,id eft, pro neccffitatc alicuias temporis : vt cum intet mala moiefta minus eligimus , quod tamcn abfolut^ non cupimus, fcd quia nifi idcJigamus, in maius malum incidimus. Sunt igitur ta- les adliones mixti , quac pirtim confilio, partim violentia fiunt. Sponte agevc late dicitut de propcnfione naturali ,& illo apperitu fenfuum, qui cft in btutis : ftricftc & propric tan- . - tumdchominibns. Aliud iiritar eft airere ignoranter, aliud ratitiaex- perignorantiam : Ibi alia cftcaula , quam ignorantia; vt cum c itc de- ebrius aliquem intcrficit:hic ipfa ignorantia eft caufa adionis. Iiaum? Qjui agit ptiori iTiodo,non excnfatnr. Qui agit poftcriori nio- -. Scd non excufat, li quis delinquat ex crafsa finiplicicace. Sic vendicori non prodelt allegare ignoraniiam, nec liccc venditionem fuam refcindere ,quud ncfcierit prc- cium & dignicacem fus mercis. Hoc enim debebat fcire cr ofticio. Ad lumipam , ignoiantiacll abtbluta , vcl refpcdliua. Abfoluta , cum quis verc ignorauit inalum quod patrauit , vt, ciim Noefuit incbriatus. Et lia,c ignorantia mcretut vcniam^ non quoad tutum, fcd quoad quantum. Ignorantia tcfpeftiua cft aticdata &da:moniaca , ciim quis non vult inquircre ea quae neceiic elt cognotci de iure vel fado ; qualis fuit igno- rantuPharifa;orttm.io. l^olunrai (^ prdeUiiio nmbi. fupponunt Voluntas eogniioucmmcntn , 0' ambn, fetuniur inbonum. Late vollintas &f"'^fl<^- «licitur de quauis appetitione Ita autem folent diftinguete ^'".'''IT vohintatc&pra:elcdioncm,qy6d illa tblummcatis iudicium ?" ° >' ' expotcat, in tinem tendat , & non modo refpiciat pertiuentia ad nos , vcrum etiam ad alios , & noa tantum ad ea , qua: ia iioftiafunt facultate , fcd ctiam quae fuperant vires noftras: ha:c autcm expofcat contulationem , pet quara vnumalieri praeferatur , tendat in ordinata ad finem, telpiciat folilmcaj qua; ad nos pcitinent, & quidtmin noltra funt facultate.Prje- cledio autem & conlultatio ambx verfantur non in rcbus nd- cetiariis, nec impoflibilibus : & funt de inediis in tiiicm ordi- natis. Fiuis enim lupponitur , dum de re aliqua contiiltatui: confultatio autem antecedit , prseledio fequitur. Illaenim ellinucftigatio mediorum, &de illis tatiocinacur, haec cftam- plcxus tei lam dccil«.',Confultatio dirigit.pr.Tcledio diredio- nem fequitur. Proptcrca contultatio cft ofiicmm tacultatis cognolcentis, pra:eledio appetcntis. Ex his patet, elcdionem elfe tine coutultatione , pr.xciedionem cum confultatione. Ca;terum coulultatio lequiritur ob ambiguicatcm ,qua:ori- tur vel ex natura lei , qu.e cft inconftans & indehnita , vel ct nortra impeiitia Porio voluntatis obicd:um c(t bonum vel verc cx natuta ici, vel ex parcc noftri , quod nobis ita vidctur. voluntss 1 1. Voluntoi efl tibera, quattnnt nec cociBn , nec inflinclu mero na- nuomodo tun ,fed prieunie ratione oper.ttur. Liberum dicitur tribus mo- Iibcra? dis ; quoduuUi fubiicitur, vt Dcus :quod pro nullo oppofito-' lum cft definitum , fcd aeque fcu inditfcrenter fe habet ad vtrumque :dcniquc , quod iponte opeiatur , & quidem vel fcnfus notitia , vcl ratione pr.ccunte. Hocpoftremo modo voluntas eft libera. Vudc patet , libcrtatem voluntatis non tollcre immucabilitatem aut couttantiamin Deo , fandis au- gelis , & planc regeneratis hominibus. 11. drbltrium efl vel tnieUeciiti ,vtLvoi.uri:a:ii vu. Alias euiracft vis pofita in iudi^» caudo, approbando rcprobandoque ,qux pertinctad intclle- dum . alias visin appctcndo auerfandoque obicdum ab in-' tcllcdu nionliratum , qui pcitinet ad voluntatera. Vfitat^ tamcn cft vis voluntatis circamedia verfautis ,qoam nccclfe cft iudioo mcritis dirigi. Dicitur libetnm atbitrium , quate- nus nou coade agit quod agic, & ad oppofita fc habet tua na- tura indifFcrcnier. Hic dilpntant, Vttum libertas in volunta- tc, an in rationc fit ? V ficatam adhibcnt diltindionem,qu6d in voluntate fit proprie, iu intellcdu virtute,fcu eminentcr:quia rafio elt ladix libcrtatis. Nollram fcntcntiam vidc luprain Pncumaticis. Exhis.qua; hadenus dilputata funt , coUigitur- iftc ordo adionuin hum:,naium. PriiiiO meus alifoluta tem iudicat: deiudc cadcm concipit rein (ub ratioQC boni : tertio voluntas vult bouum : quarto vis conlultandi confultac de mediis pro eius adeptione dcnique idquodin conluf atione ca;tctis fuit pr:cpofituin , prxclcdio prKeligit , nifi.p' -ticuS fenliciuus obltet , vc fic in incontinente. Ex his appa ' i.quod ^4iSa'«fjbominist"unt iimpliccs, vel mlxt.r. SimtUccs iiint vcl fimpliciter voluntanx , vcl fimplicitcr inuoluntaria; & inuitx. Alixn fcu mcdi.i; funt , quarum caula non cft vohmtas plena: vt cumquisinmateproiicit nierccs , propter tcmpcltatcm vr- gcntcm. Dciudc adioncs hominis funt clicitx,vel imperata:. Elicitu funt , cum voiuntas politicc regit appetitum , cumquc obfcqaeutem habet. '.mpirat'. tant , cum voluntas imperat executionem afFcdui & locomociu.t:. llllc eft obludatio ; hk non. Imperium cnim in locomociuam ctt defjioticum : hoc eft, tale , quale elt heii in famulum : fed imperium in afFedus eft potiticum, id eft , tale , qualc eft principis in populum liberio" rcm. Ti?»-r«"ci , adiones hominis vel amecedunc habituro , vel fequuntur. Dcillisi^iccipchocdidum : ABiofifeiterarafacit habitum. Itcm , /tcHones qinhahiium aniecediint funt difficilet (f imheciliei. De his accipe iftud : /lciio fequens habltum efi facilif. Huc pertinet illafcala adionum moralium : Sex funt gradus adionum. 1. Benc agere. 1. Indifferenter agere. 3. Otiofura cfTe. 4. Aliud agere. y.Nihil agere. 6. Mal^ ' ageie feu faditare attcm pcccandi. Eftautem niclius , otio- fum etle quani nihil agere , quia nihil ageie elt rebusinani- bus tempus tianfmittere : & vt Dcmonax ait,jnulgcrc hii- cum & muls^euci cribtum fupponcic. Y 1 1- T3>fiM Ethic^ Cap.III. 29 Priiti» eaula vif- CU[ISt)U>^ Dei gra- li» in vti- tuiu Hu- Jio vt c6- CUIUi? Via com- pendiana »d vitcu- teni. Caufi» virtacis fccunda ttxnatu- r», (yntc- relis , & confcien- tia con- caccunt. I.exnacu- x«vbi oc- currat } VII. Deiu efl prlrmt virtHtis c.vtft & eficiens, Crfi»al(s , & exernvUris. TT" Vjiciin! ; qaia omnc bonum naturale, moialc & f('iiicualc J^dcfcenilic a fiitnmo bono Finalis; i^uia lumma cauli ct- ficiens&: hnalis funt rcs vna. Bxerr.fl.iru , quia piopiiciatcs Dei (.lebemus nobis pioponcre tanquam prim.im vita: icgu- ].im,onuu cxccptionc maioicm. rropiictatcsitico , quiruin cftlcluscommunicancurcrcatuiis : vt cll vciacitas &: lani^itas in Dco. Ncciuc cnim Hclicmus omnipoccntiam Dci, & limi- lia atcributa , C]u;t tlicologis dicuncur ciitgt acutum. Tempeiamentum ex.tra©idinariuni eft heroi-» Encydopa^dia^ Lib. XXI. - EJiica- tionu vis, bona qi:?? 30 ciim. Tta in vniuerfum qulnque funt claflcs ingcnionim : In- acnia videlicct nimis mobilia,iiimis taida, mcdiocntcr acuta, S,cdiocnter tarda , & hcioica. HiccxccUit tcmpeyamcntum (ancuincum mclancholico pioxlmum : qu,a hnguis a:tinam aaru, quam moaciata mclancholia tctapcrat. Hic obucuur, fi vcrum cftiiiud vull^atum , -ore^ ,..mn„ fe iuhu' ur lemfe.u- menuim rnr;,->m , nuU.rcpus cft Ethici: & morcs nou mcren- tur laudem , vtpoic qui fitnmc cx pnncipns natur.K. Re!p. lu rco-ula aiximu5, tcmpcr.anentum taccrc ad ftudium vircuns no^> printlpaliter , fc^ inflramcntaliccr. Et notum eft , artem })ra;fupponcre natur.im. Hinc l'aluitur quxftio , An gcmms qux-aam faciant ad promtius ex.rcitium viraitis ; Fac:unt hon immcdiarc, f.-d mcdi,ue : quaenus qu.i;dam earum aguut iii cempcramcntum corporis, cx uuo dcpcndenc mcrres. XVIII Enwatio £r inftitutio reSia eft dohibra ingenie- rnm HMioa fcahrornm , Cr ex «nl?no lereo facit ad.unantinHm inftiidio virtntis. MAt;na igitui' ipfius vis eO: in vrramque partcm.Tdeo Cri- tes apud Plutarchum aic:.Si pollem exaudiri abomni- biis hominibu3,altilfimam conrcendcrcm turrim,& cLimarera: Quo ruitis 6 homiues, qni nummos corradins,Sc interim cdu- caiionem lib'.rornm neglijicis. Ec refte Conlicus : Vt qarl- quefiliumfuum vultcffc. ica cft. E.vemplum rcdx cducatio- nis eft Socratcs : praua:,Themiftoclcs adhuc puer,cui hic fori- tcs cr.at familtatis : ' jj.ioa cgo volo , vulc mater mea : quod vcilt matcr mea, vult pacer meus: quod vulc paccr incus, V(3- lunc omnes ciues. Ergo quod cgo volo,voluucomnc5 ctucs XIX. Bona edticatiofit exercendo & coercendo,hahetqtse qltutnor iidniinicuta, Sucrarn ScriptHrani, L^^cS, ExaHf'!ii,& Execiitionem lcguin. LEgcs fuiic vcl naturilcs, vel poficlui. lll.x: fint epiaj/.o^,- & columiix ho.nel^aium acflionum : ha: func inccrprcta- tioncs , cxplicationes , & applicationcs Icgum naturaliunl: dcbencque conftarc promifrionibu<. & ftimulis, hoc eltcom- tninationibus. Rcfte icaque Nofinb:;rgenfes refpondcrunt Maximiliaiio Tmpcracori , vcrborum lcr.icate',' & poenarum afpentace. Cum enim ro2;at''ntLir ab Impcracore ,qucmad- tnodum cantam mulcitudincm benc rcgerent , rrfpondcbant: Mii guten-Tjvsr en,i-ini i>-i"en ft-afn. Itaque parenrcSiSc pr.i:- ceptotes iuuentucem , thcfauvum illum vcriufque politi.r,do- Ceant verbis bylfmis , cxcmplo , lacryniis , & pcrnis , & cogi tent illud : Qui non vecac pcccarc, cuin poflit iubct. Exempla funt aliena vcl noflra. De nofiris mcrico dicitur ; • l^Dce doci^is, vitarjue iloccn. ,nicbu docet ille : T>:iin f.icitnia drcct , dtinj.i, docenda fiicit. Itcm illud Grcgorij theologi lib.i. fcoc. (■'elnon doceio , vei docelo moribv : Hicne Irahens mxnu ,repe'dii4 abera. Verhtx cgehi' , fanSla tjuif^^ci' , mtniis. Vicior tahe'lt( c^^^fpr.tbatKr edifi;. Eiccutio legum eft ipfarum feptum. De hac vficacc dicituf: lexfine executton" , cft c.impan.: fine pislillo. Atque ha; lune cau- fje virtutis , qu.s in aftionibus ho.TclHs magis funt confpicujs. Nam aftioncs mas;is confpici po.funt, quam habicus : vt funt repreffioirxin Achille,in Iulio,in Augufto ; reprcflio flamma- rum libidinis in Scipione , Pclco, Bclierophonte , Hippoiyto, Alexandro ,Carolo. Confiderant-ur auccm cauf.c ifta: virtu- tum & aftionuin honeftarum partiivi in renatis,parcim in non- rcnatis. Et in his quidem xque ac in illis lunt mens, Cogitans legem, voluntas ,imperans neruis,vt fic cicant mcmbracx- terna , caufa: adiuuantes.bonum tcmpcramentum^allnctaftio a.a cognitioncm honeftam & conccncioncm rcprimendam, ficut dicirur : Dipr, liahent petrus. rommada magnn 7nor&. Icem : Ceicritm in'rnlcct c-nfilio. Et , Sv/i.S>- Ko'«'j £?7,5£A73fflt_;j^3ua. Item: 'Da veuia."! , l^fpftM impetu-s omnii loabet. Sedpr.-Erer iftas caufas in renatis cft Filius Dci , vcrbi aiuini lucem accendcns pcr Spjritum faniSum , & conterens caput fcrpcntis. Ita caftitas loft-phi eft lux acccnfa a FJIio Dci , & motus transfufus in cora Spiritu fanfto:at caftitas Scipio;iis aut Bcllcrophoiicis cft lux dcbilis ,cicicac 5i.fy:i', & impcca naturali , non tanicn abfque iope Dci. Tu vttilquc aurem cft libeiF,-%5 n-aturalis , qui potifliniirm cernitur in rcgcndaloco- motiu.'i. Ncquc c;iim necelTe ell Paridem raperc Helcnam, Sextum T.iiquinium vi opprimere Lucrctiam , tyrannum 'Vincentiuum r.ipcre filiamciuis, vi oppreflvm d\iTcc:ire , & diffcdla menibrarcmicccrepatri Tn Scipioncabitincnceiab Alu- ci j fponsa caufs: adtionis honcfta; funt mcns cogitans lege Dei naturnliccrnotam , & fecucuras pccnas, & cadem niens amans honeftacem : iccm elcdlio in-,pcransncriiis&mufcu!is:& deni- quc bonum ccmperamencum , & aflucfaftio. Sed in lofepho Jrxtcr & fupra iftas caulas sil motus cordis a Spiricu fancto. X X. Ex'empla alierit vlrtutM & tnrpitudinis oh ecnlos Exemplo- poftta. , & molliffme fttadem , & vehe- quTnVa? mentiljime Tnfittent. IDco 'tereutianus fcnex fiiium fuum in vitas hominam t!iti- quaai in Ipcculum infpicere iubct , &e.'i aiiii fumcre exem- pluui libi. £c .Spartani mancipia vino madcncia iiberoruni in conipeftum pioduccbaiic , vctcneris ab vnguiciflis cbrietacis (ordcs odiiI'e nicipercnt. itaiiquis paticnciaui lobi , turtitu- dmem Scxuola:, Sociatis a:quabilicaceai .Kegnli intcg:itacein diligcntius apud tuiiai animum cbgit.ibit , abelTe noii poteil, quia & ipfe haruro ac ■viicutum lludium , vcluti ftiinalis ac calc;iribus quibi)l"dam agatur & rapiatur. Sicut enini qui otci- tantcm videt, ofcitare paiicet iucipit : & (icuc appccitus iamc- licoium, fi corara epulantes videanc, magis acuitunfic exem- pla honcftatis & curpitudinis accenduat animos noncyclopi- cos. Si vero homo fic officiperda , omnia lunt conclamaca. Sic Alcibiades Cum tcmperantiam Socratis videcec , abiurata luxurii eam eft a;raulatus ; fed tilix Augufti nihil moraCJE tac- tunt cxerr.plum pattis. Huc fpeftat peiegrinatio , cuius finis eflc dcbet cognitio viri , cogninonis aftio boni , a£tionis glo- ria Dci , &'emoiumcncum patria; , quse emittit liberos fuos vt receptis vtacur melioribus. Ca:ccriim quanckj exeaipla l:u- diosc incuemur, exiftit ludta , qua racionis iudicium cum Jcftu alFcdtuum canquam cum Kuripv confliftacur, vtin Herciile vi> dere elt,qui, ciim ipfi in biuio (quod dicicur licera Pytliagors) coulliiuto occurrcrcnc dua: virgine; , Virtus & Voluptas ;polt loiigam ditpucationcm (ecucuseft virtuccm , & poftca duode» cim decancatos labores feliciccr exantlauit. H Obf rua- tio bene- ficionim Uc iiidi- ciciru Ddi hciz zd Vc fpcftac infcriptio ftatuiSennacheribi , qusin tem- fti.dium plo j£gypciaco fuiv podta , hoc modo r !n w- inftens ali^ Vircutis. XXI Oferuittio pritrniornm qttihni honos, & fuppll ctortim (jnibm rncdoj apcit X)eKf,plnrii/tnm ftcit ad fttidinm virt^ttis. cju!.;,p!:t.i Jir. Proderic itaque fcmpcr in confpcLtu habere ca- talbgUm , & veluti promcuarium priniiuiuin & pcsiraruiu apudauchoies facros & profanos occuirencium. X X i I. Examen Pythaaoricitm , id eft qttotidiantt fni exploratio , injigniter f.tcit ad pfgii^f- fi-.m in ftadio virttitu. IStud autcm examen Pychagoras inclufichis veificulis , pro-. uc occurrunc in auteis eiiis carminibus : M;;o y^jv i^Xcingiszii itr ouiJ.tf.c-i cc:f^5:5«o^, , n< r.-c.piioloi/ i rii' (fi^x i -n uai oiiv csx iitX:cB-,i ; AcifCc f,)/i 'Mtc^rXa^ , £ /fj.3r,\i).o-i<,"^i},-i» di , TTpar». Hon frms in didcrm detl nen: tnmlna foinnum, t^.am 'er totisH re//ctiusri6 ada diei : aumfrs tranfiiij ? r^ftidfci > An praua peregi ? A frimo exorfta msmora'0 finjttl:t : deinde Tarp 'a depl"ransrciit> U'.ib:refaSii;. Nos qai Chrifto nomcn dcdiirius, prxccpta Decalogi ordi- ne pcrcurvamus , atquc ad fingula paululum fiibfillences', ac- curace difniciamus , quam (cduli tuerimus obfcruacoies. Vt aucem lioc examcn cum rruiftu inflicuatur , lerapci mcmine- rimus, vitiafacile pelli, h piincipiis obftemus , li nulhim ma- lum leuc ducamus, fi prauonim fodaliria odio Vatiniano pro- fcquamur , fi occafioncs viriorum declineraus. Nam tcrpens ille anciquus coco corporc facile illabicur in cornoftrum,ti pvimo capuc potlir inferre. ^.Hiatc hanc virofam bcftiam in: ipsa heibA, quodaiunc , incerficiamus. Dcir.dc maximamala oriuntur cx ininimi.s. Ideo virtuti daturus operam , nulkint elcuet pcccatum , (cd omnia grnuiaducat. Sicut enim ex ouo non m.-5i7no crocodilus.monftrorum & noxiumanimal, exciu- dicui : ita minimis e vitiis, abfoliita candem & pxoiefta nafci- tur improbicas. Virg.x reuclli polTunt , aiborcs non poflunt: fontcs obftrui , fluuiina non inhibcri : fla.Tima difFiculter,fcin- tiljamomcnco leui cxtinguitut. Semper igitur fimus inemo^ res iltiusquodeft I.^cob i.verf. i f . Cupiditaspoftquam con- ccpic.parit pcccacum : peccacum vero petai parte lateat. Etiamli omucs dcos homintltjuc cclaic pollimus; nilul tamcn nobis auaie,niliil jniiilte. niiiil libidino^ic, niliil iucontinciuci' cll tacicndum Sa- pieutis er.im elt propiium , niljil quod pccnitere pollit, facerCj ilrd rplciidijt, coultantcr, grauiter , honclli omni». Cic. ?. O/- Jlc. Itaviuj, vtnihil tibi committas , nili quod committcrc ctiam inimico tuo poHls. Senec.tn erifi- Honcftuiri nullum , vt honeftiim,malumcft; ncc turpe vcturpc, bonum. FWei» Al- cib. Honcilum, vtile, Sciucundum quiloquendoinuiccin dif- creuit, noneft audicndus. Mnr/H.f^icin.in Fl.ir.d- Ugih. .■Iiul.i. Hoctamen Maililij diftum cum mica falis eft accipiondum. Honeitasidoncum militem leAdit.t^ejet.ill'. i .c^ip.j . A. v o p rt- T H E G. Pythagoras, fac ea , ini^uit , qax iudicaueris elTe ho- ncfta, etiamli poftquam feceris , in!;lorius fumrus fis. Omnis cnimhonefti rei inalusiudexeft vulgus. Quorum igitur lau- dcs contemtui haberes , eorundem ciuoque vitupcria fperne. Stob.ferm. 44. Plato, Optimum fanc , incjuit > hoc diiftiim eft, etitquefempet : Quodvtile , fimuletiam cft honeftum. Stob. ftrm. 1. Socrates diccbat ,Eqaus generofus iudicabitur, non «juidcm furatuose ornatus, fed eximius natura : itidemnec vir honeftus, qui opibus prarditus , fed qui amica egregius erit. Stob.d.l. Huc pertinet fymbolum Claudij Ca:faris : Gcneris virtus nobiliras. ItemNcrua; Coccei : Mens bonarcgnum pollidet. Et Pefccnnij Nigri: PlaCcre viuu9 , laudarimoituus volo. Et luli) ./Emiliani : Nongens , fed mens. Simi litvd. Ciuemadmodum in fimulachro , fic iii vita hominis omnes partes pulchras elle conucnit. Socrates apud Srcbdum firm.j. Vtftatua bafi:fic vir bonusinftituto honefto innixusnulla- tenus dimoueri debet. Stob. d. l. Eicmpla & piduras vidc ifi- fra adfin^ulas virtutes. CKVSM EFFICIENTES VIRT VT t S. Devs: Omnis donatio bond , & omnc perfeftum donum eft fupcrne, defcendens aPatreluminum./<«ftf^. i.v. 17. Nemo vitmagnus £hc atHacu diuino. Cic, tji Deiii tii Ttobis, ttgilante calefcimtis iUo, Sediiuf ifhereisjfirirtt^tilie ■venit. Ouid. Bonus quidem Dcus, & quidem Deus caufa boriorum : mi- lorum autem omnium non caufa. Platodfle^^ib. P r i n c i- P I A p R I M A. infita funt omnium artium nobis femina, magifterque ex occulto Deus producic ingenia. Senec. in epifi. Si hoc naturaprsfcribit, vc homo homini , quicunque (it,con- fulrum velit, neccllc eft,fecundum eandem nacuraiTi,omnium vtilicatcm eflecommunem. Quod fi ita eft, vua continemur omnes & eadem lege Idque fi ita eft, violare alterum naturx lege prohibemur. C/V. }. offic. Homo naturx obediens homini nocere non potcft. Idem. Hinc illa vox Impefatoris : Talcm prxftabo imperatorem priuatis , qualem ipfe vcllem priuatus. Et illud «ni)»y»3!: Summum inter homincs vinculum efthu- manitas ; quod qui diuumpit , homicida cxiftimandus eft. Et iftud Ciceronis pro Milone : Efteniro f iadiccs jhscnon fcripta, fed nata lex : quam non didicimus , accepimuj, legimus ; ve- rum exnaturaipsa arripulmas , haufimus , exprefltmus : ad quam non do(fti, fed fafti ; noii inftituti, fed imbuti fumus : vt li vita noftrain aliquas infidias,fiin vim,in tcla,aut lationum, aut inimicorum iucidiflet, omnis honefta ratio clfet cxpedien datfalutis. Cognitio s v i. Emendari non poteft fibi ignotus ; qui fibi , qui fuis deliflis ignofcit , & qui non in fefetentat dcfcendere, vtimonet ptinoeps SatyricotumPcr- fius 5it/. 4. Idem Sat. i. iJe te quifiueris exlra, IdemSat.4. Rej}ue,qtiodnonesi totlat fu» mtinera eerdoi Tecum habita, Qf noris ,ijuam fit tibi eurtafuptlleii. Primus felicitatis gradus eft, non delinqucre ; fccundus,de- ]i(fta agnofcete. Cyprianttsl.x.epifi. 3. Hasc prauitatis caufa eft, jgnoratio fui. talient. lib.i. de falf.relig.cxp, 1. Quinquefunt oitficilia : Seipfum noffe, Vidiflfe tyrannum fenem, Aicana re- ticere, Otiumreft^ difpenfare,Iniurias toIcrarc.rt<»/«. Vitia fua confitcri, fanitatis eft indicium.S^n.e///?. 54. L a v s.Qucrti laus allicere ad reiflc facicndum non poteft , ne raetus cjuidem a fcedilfimis faiffis poteft auocare. Ctc. Philip. 1. O quam con- temtarcsefthomo, nifi fupra humana fe eiQXtiizlScn. fnf.l.i. nat.quifi. Ita eft, vt poeta canit ; tatidataiue virtits Crefcit, ^ immenfum gloria, calcar habet. InsTtTVTio. Qui monet , quafi adtuuat. Plaut. Curc. Admoneri bonus gaudct,peflimus quifque correptorem afper- lim& patitur. Sen.l- j. de ira. Qnem neque gloria , neque pcri- cula eicitant, ncquicquam h«»rterc. Catilin adniilites. Prx- ceptorum falutarium aftidua meditatio , aiflufquc rerum boni, & intcnta mcns ad vnius honefti cupiditatem dat animo pa- ccm. Se».//i. j de iracap.^i. Longum illud tempus , cum non eto, magis ifie mouet , cjuam hoc cxiguum. Omnis igitur no- Itra cura debet in hoc verfari femper,fi poftumus , vt boni ali- ^uijd eificiamus. Sin miaus , vt C€rcc nihil mali. C»V. Q'Xi}ur >t 3t «;^«3i xifvii A'(.v-n»(. Theophrafiui apud Stob. ferin. 4.50. E li '^^ c A t 1 o. Arborpcrfc iufrUgifera,tainen inficionediciturfer- rc tiudus : ita prauum inoenium inftitUtione ad bouam fril, gem potcft dematari. tiin.l.b.ij.c.,^. Vrfus informcs oignit catulas,fai lambendo format : ita rudem ingcnij foetum diu- tutna cuti expollriconuenit. Idem i:li. H.c.z^Wt tena.quo mc- lior c(l naturi, hoc magis cornimpitur.fi neglinatur ; ita inwe- nia , nih rea^^ excolantur.quo funt fcliciora, i^oc pluribus vi- tiis obducuntur. Pliitarch.in moralil>. Lycurgus,ciui Laceda:- moniis leges condidit,cum conareiut ciuerfuos ^ motibuS prilcntibus ad tcmperatiorem videndi tatioiiem traduceri: (eraut eiiim corrupti deliciis ) duos catulos educauit , eodem patre cadiimque macre progenitos,, quorum aiterum palfui cftdomi lautioribusvcfticihis,alccium eduflum vcnatitrUs excrcuit. Dcm cum ambos produxiflfct in forum apud multi, curiinem , poftiit illic fpinas fimul &cfcas delicatidrcs : mox: cmifitlcporein, ctlm vterquc rapetetur ad aflueta.alter ad cfcas, alter leporem inua iciec : Annon Tidetis , inquit , ciues, duos carulos , ciim eiufdcm fint generis , tamen ob diuerfani cducationem admodum diirimiks intct lc euafilfe , plufquc ad honcftat-m momenti habete edUcationem , quam natu. lam. Plutarchus in lac.&liruf.i z <-»p. 58. Pertinent huc fimi-. litudines cquorum generofbrum benc educatofum, feminis & agti bcnc culti, depofiti & argenti in fcenore collocati, fta- tuarij , currus bene gubernati , adamantis mollcfccr.tis fan- guine taiui afpcrfo. Bona: educationis cxcmpla fuut duo filif Noi; , Mofes , Tobias iunior , lefus Chriltus Scraator & Ti- mothcus. Mal;c cdUcationis exempla funt Cham, (ili j Eli.Ab- folom, & fimilcs ofHciperdx. Pertinet huc fabula de dapbus canibus, c|iiorum altcr vcnaticus prardam feiebat domum, alter demi ha:ren£ pridam dcuorabat : qui cum a vcnatico increparetur , accufauit herum, quod nullum laborem ab ipfo hicritcdoaus. Hanc educationis necellitatcm perfpeaam ha- buit Plato , qui tribus de rebus , tanquam de tribus maximis in fe collatis bcneficiis.folebat Deo gratias agere : quod fe crcailerit mafculum,non fo^minam : quod fe nufci.fecerit tem- pore Socratjs,tanquam optimi philofophiiidquc Athenis,vrbe cekbcrrima qua appellabawr E"A«f i«,iicur inconftanria. Ex his duabus refulcac tranquilircas anfmi. Propriecaces fpeciales lunc , qux competunt cert» virtuti, fecundum gradus quofdam confideratx. Suntque i . communicas & fingularicas ; vnde vir- tus eft ordinarra , vel excraordinaria, 2 . perfe(Sio & imperfediio , vnde vircus eft perfeda , vel imperfedta. 3. confiderari in idea, vei in fubiefto. ViiTus ordinaria eft,qurE fecundum eflentiam fuam abfolute fpedatur in homine quocunquc : alias vul- garis, commiunis, & humana dicicur. Vinus excraordinaria eft: , qu£E fecundum emineh- tiam fpcdtafur in naturis beroicis : vfitace dicitur he-' roica, icem dinina. Virtus perfeda eft,qus induit fiaturam habitus : & dicitur virtus priicipaliter , item viftus abt' i^ox^- Vinus 3^ Encyclop^dicE Lib. XXI. Vkms imperfedla eft, quse confifti: in !u Lmni coutineniiam: Ci- ctio JifmUchrum viriitits. Ms con- tlimcn* tum vir- Conllan- tia co- Jumnti virucis. An virtus h^roica diSerat f|«ecie ^ «rolgari? Virtas Jieroica 5h qoos # Jfrgcni* Jieroica tar4. R E G V L v£> i. Sinceritof eji virtntii primum condimftitum. Vlrtus quippc cfl: fimplci, non phalerata vel filcata. Hiflt vctt.Tum illa foiiiuila : Rcilo pcdtoie, \A ell , ingeiiue ci- tiaque liitTiniularioiicin. Sic qui yirbbiilt quod piobaadum cft, damiiaiit quod Jamuandum cfc, re^tO pciTloie loquuntur. Qtii niliil non proban:, auc niliil non damnant , non agunt rcilo pciftore : vti nec hypocritx qiti rtmulandi & diflimulandi ar- tem faditant. In hos tales optime qiiadr.-int illa adagia : aJ!- nm Ciimmm , Simia in purptird , B.irhAteniii fnpientes , Paries tlealkzrrn ; i-j" Bifions Mercnriiit , Aiitidin tinilo ,aliild infyxi- de; item Comti fufercilio breuitr. Contia de (inccro hominc reftc dicitur, qiiod fit fronte apcvta,lincrua paica,mente cUii- sai quod fit totus tCrds atqiie rotundusiquod cor inlingua ge- rat. Huc peitinet quod frideiicus II I. Inip. fi quandodon- Iiliarios Vienns curiam ingrcdi vidcret, optare eft folitus , vt ad vnum omncs priufqtiam intraicnt, dcponerenc duas peftes Rcrumpubl firoulationem & diffimulationem. Vide /tnenm Syiu. de diciisVriihrici. Q^uamuis autcm vii bonus interdum fimularc poffit,& dolo bono agercfquo pcrtincnt ftiacegcmata milicaria ;nunquaiti t.imcn tranfiUt limiccs linccritatis : quia Jiajc non facic vt SefquiulylTcs , non vt i'roLcu<: politicus f de quo dicitur , Politicus eft oinnishomo, )fcd vr Vlyffes, Scimi- tatat Dauidem qui obfcruauit illarrircgulam: Stnltitiamjimitliijfe Uco fapicnciafu/nma efl. I I. Conjiantcit cfl velMlcolimna ftfleutans JJilenili- dijfir/mm tiirtutii paLuitim. VNde Sorrates foUtilseft diccre, vt ftatuamta fuibafi , ita viruni viitutis ftuiliofura bono piopolico nixum immo- tum efTe & qu.idratum Idcm Socratcs eodem fcmpcr vultu reueifus eft domuir. quo cxicrat.Qiieinadmodum aucem con- ftanria facit vt homo fit quadr.itus , ica inconltanua facic v6 homo fit Trocho vcifacilior, Chamslconcc mut ibilior Hinc inconft^ns dicicur Chim.tra , Frotcus , Polypus, Evripus, Vcr- tumnus, Cothurno vcifatilior , & deniquc homo Suoir.^iif/^ci- t^--,dtiodccim ar.ium.^a3\r,\xis ailtem fa:pe prematur,nunquam lamcn oneti ccdit, fed eft vclut hctba quxdicitur feirpcrui- Ka. Quorefpexit Scipio AfricanuS , qui legatis Antiochi hoc lefponfum dcdit:Neque Romanis , fi vincancur, animos mi- nui.nequc fi viucant, rebuj fecundis infolefcerc. III. f^trtm ordinnH.iJiife communii non fpecie,/ed gradn dijfert k virthte beroica. COnaeniunt cnim definitienc , adeoque fatma effcntialii Vndc virtus hctoica datur pcr cmnes virtutis moralit fpecies : vt quando diciinos iuftitiam, ptudenfiam, temperaa- tiam heroicam. Sid Ariftides fuit prsditus iuflitia heroica.Sa- lc>m.on prudcittia heroica.Iohan.Baptifta heroica tcmperantil Herosfcilicctcft veluti Pharus inhoc vcl illo virtutisgcacrc. Deordinariaaccipcillud Horatij: Uemo adeo fertts efi, qui non mitefcere fofftf, Si moiio culturipntieniem accommodet aartm. IV. Heroica virtm mn cadit nijiirt heroica ingenia. D efl, talia quorum tcmpcramentum eft quiuta: , vt itadi- , eflenti.x ; adcoque fe habet ad 4. tcmper.iment3 , cho- lericum, fancuineum, phlegmaticnm, & meIanchoIicum,ficut ccclum fe habet ad ctcmcnta. Hinc rcifc dicitur , Herculis cothurnos non pode aptari infanti'.& Herculeos laboreSjHct- tfulis clypeum , Hcrculis deniquc columnastequirerc uonni- fi Hcrculem. V. DsM nonjingtilis annis , fedjeculi^ excitat heroicaingenia. QVoties fcilicet vttlt rerormari mores vel artes,& fieri ma- gnam aliquam reruinpubl. cataftrophcu. F.xemplo fint Mofcs , lofua , S: Snmfon, rcformatores Ifraelis , Cyrus libe- rator ludxorum.AIeicandcr M.rcformator luiusPerfici, lulius Cxfarauthor Monarchix apud Romanos, Conftantinus M. primus orthodox» tcligionis dcfcnfor , Carolus M.Gcrmanis vetbrmator Idcmiudicium efto dc artibus , inquibus heroes &S velut Atl.-.ntcs cxciteninc Plato , Ariftotelcs,Thomas Aqui- nas , Picus Mirandula, Fjiafmus , Mel.Tnchthon. Sic in reli- gionis nf gotio fasifli -^.pc.loii fc martyrcj fHcrnnt prxditi he- I loicavirtute fpirituali.Inmcchanicis deniqUcDeui ctiam cx- citauit hcroicasnaturas vt Atchi;riedcm,Albcrcum Durenirii, &c. Hxc vircus vocatur diuina duas ob caufas ■ tura quia ili- iiinicus pocias immifla quam acquifita videtur , adcoquc cft diuuium quid & afflacus diuinus : tum quia homincs hjc tili viicuce prxditi a'd Dei pocius nacuram altcnderc, quamadhu- manam foitem fe dcmittcte vidcntur. VI. Tres fnnt effentiales pnrtes virtutis heroicii\iT/)p6tni . P^rtes ,. . p ' , . ' y:r:utij e.vtaorciinaniii jme raptttf diuintts , conjt.imia itimrna, hcrolc» fcUciTas mcrtdihdis : qtta trta Ittlitt.' Cafirfic effiitHs ejl: 4"*- r««», Fidii Fici. IMpettff cft vocatlo diuina intcrna fc extraordiaariaivt quan- do J^l^fcs intcrftcic .^-gyptium. Sic VYicIefus , Huffus ,j£ Luchciiis tali fuerunt impctu pr^rditi , qumdo fulceperunt rcformationcm rcligionis. Coniianiic eft,qua hcroes fic a Dco confirraantui in fuo propofitp vt nullis minis, machinis ,tort- mentis , ii procellis a luo cuifu dimoucri fe pa[i.intut, oiiiiii.A- quc cctriculamcntahabeancpro brutis fuiminibns ritavchic locumhabcatillud : ?M'f«ri» »3C ^t/w/ »^» me tio. Hanc con- ftantiamfequitur /e//V/.-«(. Nam opasI>ei in heioibus non potcft non fclicem fprtiri exitum , ita vc virtus hcroica fit vcluti pa!ma,qux qub liiagis ptcmitur,c6 magis emeigit,coii- traque onus nitituf & tandcm e contcmtibus cxit j vt canif Poeca. VII. fiirf»» heroica interdnm eflfiahUum, interdum virtme fi.^gellum Det^ v: Deifi vtatai? NAmquoticsEcclcfias&Refp qujc ficut ftells oriuntut & occidunc, & vt luna ijitremcntum & decremoncuin capiunt ,erigcrc Dcus vulc & inftauratc vel peffundarc, totics hcroas excitat,qui vivtute & fclicitatc lua bonis prolint, malis noceant,& omnia in inccgtura reftituaiit- Sic Attila fc voca- uit flagellum Dei. At Cyrus fuit nutritius Ecclefix pius , felix, auguftus. HicquEvi fefiia!itaf, Virtotf* i^Hi dicitur confcieniia dedoletnia , eaque fictmdum am- opoofi- «».1 vitiormt genera. »»">, Hj£c eftviciumttuo liienS eftauerfa abomni humanita- tis fenfu.Sic Abfalomisfericas fuit inobedientia aduiJifu^S patiem.Neronis fericas fuitcrudelitas. Atque ha;c fetitas dici- tur moralis ,item afF.-ftata, accerfita,& culpabilisicuiapponi- tur feritas miferabilis, qualis cft phteneticotum & Anthiopo- fiigorum in India onininoque Nomadmti. Prioris feiitatrs cxempla confpciftiota fueriint Gigaates,Titanes,8t Cjcloges: vnde illxphrafcs t:t,i\te.x\!.x\r,tjigantif.%rt , Gi^antum pu^na , Gi- gantum arrogantia , Gigantum jmterculid, Giganteum'nomen,Tl- tanict.f.v.».^7. ra/^.S.-u.^./lfl.i.v.^A.KiJOT.ii.r.S.f.iC.iMj.HabctclimpIici- tatem columbje , nc cuiquam machinetis '<<« de vita Crmsribv! ij^iicf Multo magis ad rempcrtinet, qualistibi, qaam qualis aliis videaris.b>».s/<^.8.Malus quando fc bonum limulat cft [)clfunus.&».'» ;;rp(.-er^.AporHTH. Dionyfius ma- jor,Sicilix tyiannus cum eflet intcrfeflormatiis , fi!iorum,& propmquorum ,nihilominus camen voluit videti iufticix ,& omnino viicutis ftudiofus , ideoquc ties fuas filias fplendifil- ma inligniiiit nomcuclatuiaprimam Arcten, fecundam Di- ca:olyi)'.'n,tertiam .Sophrofiiien appellando.Diogcncs cuidam fibi placcnti, qucd lconis cxuiiio tcdlus ingccdcrccur:Non cu dcfinv's,inquit, virrutis ftragulas pudcfacere. Indccorum cfle ccnUiic,quod homo mollis Herculis amidum fibi vendicaret. Alexandcr, cil.ii audicct laudari frugalitacem Antipatris,dice- bat : Fort[s Antipaccr albo vtiturpallio , intus veroeft totus purpuicus.i.c aniblciofilfimus. Ptutarch.in re^. ^ imp. apofh- tiis^.S I M t L I t v D.Hypocric? compatancura C h r i s to fcpulcluis dealbacis Mii-'.'/;.ii.hiftrioai & merccrici fplcndide inccdcuti , a Chryfoftomo i camelopardali, qui collo refert cquui-n,pcdibus &cruiibus bouem.capicecamclum , maculis tigrim aut pardum , ab Erafmo ; faciei fucatx & auro adul- terato,ab cndcm.A D A g. Flere ad noucrcx tumulum : Simia in purpuia : Mulci Thyrgfigeri, pauci Bacchi,D;e kuttemacht keinen Mtsnch: Kon omnis coqttM eft , rui loni^w eiilter adhtref. Afinus.ipud Cumanos: MegarenfiumIacrym.T:Barbam & Tom. 11 1. pallium vidco , philofophutn Jioo video : Parles dealbacus: Lepusdormicns^Aurumfubfiatum^Simia barbata& caudata.- Mcllitusgladius.ExBMP.AbfoiomeigaAmnonem,IcxabcIz. ^«•^.j.jo.Hcrodcs, Scribar & Phacifa^ij^^imon magus.Elimas &!Demetrius .rfff.ij.t^ ij.Ciccro ^.rtt/r.fctibit , Epicurunt tjntummodo pcrfonaminduifle philofophi. Hierogli ph. Struthio& noftuasiitnotx hieroglyphicx hypocritarum.Na ftruthio cft auis magna, adeo vt videatut inter eas lex.ciim fit ftolidiflimo ingenio , & no(ftua ctiftis auis palamnon mouet Itrepitum aut tumultum.ciam vcro ftruit infidias,quas poteft. CONSTANTIA. Sentent. Conftantia com- menditat Matth.f .v.fy.z.Cor.i.v. iy.Efhef.^.v.i^. lacob.l, x-.^. t^ j.-v.ii. Hor.lib.j.carm. lufJum (jy tenacem propofitivirum mon ciuium ardor , praua iuhenttHm , tion vulttu inflantis tyranni , Mente quatit folida ,neque Aufler Vux inquieti turbidcu /idrin , Hec fttlminantu magna manw Ituis, SifraBiit illabatur orbis , lmp»uidumferient ruina. Apophth e6. Diogenes monenti cuidam,vt iam fenct a laboribus quiefcerct : C^uid, inquit , fi in lladio cutrerem, vtrum oporterct iam mecx vicinum curfum rcmitcete ? Laerf. l'b.6. CacoVticenfis, cumdcploratis rcbusamicicum horta- rentur, vtadCaefaris clcmenciam confuecret : Viftorum, in- quicbat,eft, & eorumqui deliquiflent , lupplicate Catonem necviduinnec captura cire,qui fe pcromncm vitam inuitum prxftitiflet, ac Ca:farem honeftate iuftitiaque longc fupcraf- fet Cxfarem potiiis vii.^um captumque efle,qui bellum.quod diunegaflet fe moliriaducrfus pattiammmcid egifle conui- dus fitProinde pro fe Cxfarcm oraient,qui vcllent,pro Cato- ne ;nemineiTi orare debere. Sed hodie multos videas , qui nou animo Catonis.fed ftomacho Cicerouis funt prxditi.P/a- tarch.in Cat. Ludouicum fcniorcm Bauarix Ducem Stcphani Ducis filium.cum captiuum habcret Albertus Marchio Bran- dcbuigenfis,non pauca ab eopetiic; qus cum illi negaflTet, ttadeieeumin manus diiii inimiciflimi fibi principis mina- barur. Tum Ludouicus : Qux poccris ex me , inquic , libero impecrare,eade modo ex capco pccito. Si quid amplius voles, corpus meum in tua cft poceftate, animum mihi,non cibi ob-- noxium ianeaei. A^nens Sytii.in resgelfai Al/hoiifi lib ^.com- ?»t>it. Si MiLiTvD Anshclmusvirnconftantem confert lapidi quadiato Stobxus ftatrrS.&hryfoftomus ftrenuo athlctx pro- pter coronam decertanti , Liplius columnx , poeta paimx. ExEMP. Noe,Abraham,Iofeph,Mofes, Dauid, Daniel &eius focij,Sufauna,matcr cum fcptcm (iVu^,i. Maccab.';. martytes: Hanuibal, Regulus, Scipio , Camillus, Horatius Cocks: HiEROGLYPH. Cubus , & falamandta in igni perdurans. INCONSTANTIA. Sentent. Inconftantia dam- natur l.Cor.i f.v.i..i..Cor.T .v.iy.Gal.i.v.6.cap.^.v.}. Vphef^. 'v.i4..Heb.ij.v.^.Iacoh.i T.g.Maximum indicium malx mcn- tis cft fludluatio, & inter fimulationem virtutum, & amorem vitiorum aflldua iasflatio. Seiec.in frouerh. Apophtheg. Lcotychidas a quodam , quafi minus conftans eflct, notatus: Mutor,inquit,fcd pro temporum ratione,non vt vos.Prudeii- tis enim cft.pio te naca mucarc confilia:Gne caufa aucem fub- inde aiium fieri,inconftancix vicium eft Vlut.in I.«f«».Mecel- lusDiodoro, que Rhecorices magiftro vfus fuerat.defundo, coiuum lapideum eius fepulchro impofuit ; Iuftum,inquic Ciccro prxmiiiretulit. Nam volate ipfum docuit.nondiccre; notans Metelli leuitatem & incoadaatia.. Plut.in Hom.apophth. A D A G I A. Eft Chimxra:De ftatu demigrare:Modo togatus, modo palliatus : Ttochi in motem : Venti campus : Chamx- leonte mutabilior : Proteo mutabilior : Polypi mente obtinet: Homo Euripus : Euripiftes:Cothurno verfatilior. Aliud ftans, aliud fedens:Duabus federe fellis:Maritimimores:De toga ad pallium : Mulieris animus. Similitvdines. Inconftantes confeiunturChamxIeonti,qui fubinde mutat color9m,& Lu- nx,a Nazianzeno & Tertulliano. Caflianus confcrt cum cera molli & flexili ; Seueca cum orbe & pila facile mobili; Plinius cum cancris crcfcentibus,& decrefcemibus & cum camelopar- dali ; Scrabo cum hyxna & ichneumone , qui modo mas eft, modo foemina ; Mela cum mulo , qui ex equo & afina confla- tus, nec equus eft,nec mula ; Erafmus cum Euripo,qui de die fepties defluit & refluit mita celeiitate , ita cum xftu matis, Sc cum amphiftjxna ferpente , qui vtrinque caput habet. ExEMPL. Laban,Populus Ifraeliticus in deferto,Iudxi./ent6^. f.8.i6. Baldus ICtUs, quem Zvvingeius in theatro,multis ia locis fibiipfi pugnantia fciipfifle teftatur- Obiicit ./Efchines Demoftheni, quod fubinde commutata faiftione Euiipum fua inconftantia viciflet. Lotharius Imp.Ludouici Pij filius, eam vitx vatietatem attu!it,vt meliorne an detetior fuerit, diiudi- cari iion potuerit. Nam contia patrem optimum faftiofus, tandem monachum in Prumenfi ccenobio induit. H i e r o- GLYPHicvM. Scala, in qua varij funt giadus ; cancer nunc ante , nunc retro, nunc in ttanfueifum gradiens ; & bi- tipitium , inconftanti» funt hyetoglyphica. t> OBSTl 54 Encyclop^di^ Lib. X X I. Obftinatio cauen- K(iwi.i.^'.5.i.r«»7. OBSTINATIO. Sbntenti.« daD(r«f.io.x'.i6.I'/«'-9S-'^SP''''"-^*-'^--9 c r ,!.,i3.H.^.3.^.8.ii.>5.SalV"ahamligacas.noafertoaheno led mea ferica voiuntate. VUlemcum t , - 1 c -1 • £■ ,r Fv ncviipiAaenun vo^untace tacia eu coniuetudo, & dum conlUetudim nou refiftitur faAaeft ne- ccffitas. Quibafdamannulis fibiannc.is , tenebacmeftr.de duta ferui;^. AH,uim:6.Co„f.j].^^c cumu^cundia.aut pe - tinacii rccle difputari poteft. Ou. i . defimb. Inut.hter ahquid concuprfccrc, &in co pcrfcuer.intcr moran, ex.t.o vicina cft ca dulcedo. PV... Af..v./;^.7 •^"■tmac.a qu. errant.non f un t fa- cile curab.lcs.r/.»;«.'« «.f«/V^.«-6-'-^- i • Homm.bus n.m.a percinacia atquearrogautia ..ccidcre folct, vt eo recurrant & id cupidifllmeappctant.quod paulo antc contemfer..it.C.^r. .h bHlo chUL Ad.vg i A . Oftrei in morem hirct:Mord.cus te- lere-Toto corpo.e:Oitrnibus vnguicuhs.Gladiator.oanimo: Gtadura fi^-crc. Exbmpla. Caim , Pha.ao , ludsitemporc Chris ri,& varij fophiftx,ciui fcntentiam lemel conceptam iwordicus defenduut , ncquc veritati manus dant.quando er- roris funt conuiai. Hi debcbantco£;itare illud Ar.ftotchs m Ethicis ad Nicomachum- iHc de ideis contrapra-ceptorem Pi3tonemdifputatu!us,prqf.tur,vcrii;atispotiovemrat.onem, qaimamicit.x afc habcBdam-cum philofophorum fit, vcti t«cis tuend.r caufa vcl fua ipforum decreta euerccre. Hiero« GLY PH 1 c 1 M. Oftieorum fiue conchyliorum natura cft, ca- pilLamearisquibufda.Ti incer fc cohxrerc. Poceft itaque hoc ani.nalis ^enus hierogWphicc nota.e obftinacu.Ti & pert.na- cstTi. Huc etiam pertinccilludjGermanomm : tr/> Earaa,& Pia. ^uinta pais cft Lniierniitjtexiz fcil.furii,quorum dcaeftLaueina , qux diuiditurinTerramlatronum , Furto- franciam,Phlagianam,& Codiciam feu terrani auaritix. Vide pr?diftum libellum illuftratum tabulis mjtho-geographicis. III. Vitittm efi habitm rna^m ; peccatum , a£iui maltii ; vitioJitM, ipfa malitia. Hlnc Ariiiotelei ■y.I.tJiic. Sicom. vitium compara: hydropi, fcu fiti permanenti.Et Auguflin.lib.de ferfeHione iufiitiA r.^.fimileeffe dicit vitium cuDuitati.pcccatum vero claudica- tioni.Sicut enim curuitas cft qualitas,permanens,i qna oritur clauuicatio tanquam effeftum a fua causa: ita etiamvitium eit qualitas permanens^a qua oritur aftio vitiofa.Potro vitio- fitas eft pura puta ptiuatio bjOnitatis alicui enti incffc debitac, ac proindc eftnon-ens, ac vitium eft: ensmaIum,vtpote quod connotat habitum. Et ita quidem in accurato dicendi genere hxc vocabuladiftinguuntur ; atin vulgaricoufunduntur. I V. Fitittm morale mn contrahitur vno peccandi aHu. NAm quia eft habitus ptoxreticus viio aftu non acquiri- tur,fed affuetudine,qux cottat ex multis adtib. iteratis. Vitiurr, vt virtucj oppona- tut? Vitium, peccatu, {Sc vitioli- tas dittc- runt. Vmum tnorale vt conttaUi- tut? V . In comparatione virtutii cumfuis extremis triplex "^"f^^t r-t I » r • op(>o'"'" jpeaanda efl oppofitio. virtmis VT virtus eft naturalis , intclleiftualis , vel moralis : ita «c vitij. etv.m vitium eftnaturale,intelleduale, vel morale.De folomoralihicagitur:inquo triplex occurrit oppofitio. Vri- waeft medi) & extremorum, vbi virtusfuis extren-.isita op- poBitur,vt alterumexcedat feu fuperet, alterum deficiat feu fupcrctur : atquc ita cum vno extremorum comparata fit ma- ius quid, cum altero autem comparata'fit minus quid. >>(•««- dat^ extremorum inter fefc : vbi maior eft pugna duorum extremorum vitioium'inter fefe,quam cum virtute:cum quia excrema a fe inuiccm lorgius diftant , quam amedio ; tunx quia maior eft diffimilitudo inter extrcraa , quam inter rac- dium & cxtremum. Vnde fit.vt vitium intcrdum virtutis fpe- ciem induat.Nam,vtIuuenalis canic Satyr.4. laUit nos ■vitinni Jpecie virtutu ^ -vrrbra. Cumquoconfentit illudOuidij : tit malafunt 'viiin» bonis, erroref^b ilii P« vitio virtm erimina f».fi tttlit. .-,) lertla Ethica! Cap. VI. Ttrlia compatatio cft extrcmorum cum medicvbi vitia vit- cuti opponuutui- xqualitet, vnum niagis.altcium minus. I;i- terduiu enim pro diuersa natuia virtucuin vitium cxcedcns inagis aduerfatur virtuti , intcidum vitiuni delicicns , piouc ucmpe hoc vel illud vittuti elt fimilius auc didimilius. FLORILEGIVM. VITIVM. Sent. Summa tibi fcientia.fumma notitia iitjvitia vittutefquc diftingucrc ; qua: quanquam fibi contra- ria fempet fuu,aliqua tamen c,x eis tantaiunguntur fimilitu- dine, vt difcerniomniiio vixpoilint. Hieron. adVcmetrLid. 'virginem. Saipc fc vitia ingcrunt,& fc elfc vittutcs mcntiun- tur.vt tenacicasparfimonia.cfFufio largitas, crndelitas zclus juftitiae, rcmilliopietas vclicvideri. Gregor. difiinB.j^i. causd Si^efe. Horat. i .fcrm.j . — Denique teipfum Concute : n:im ipix tibi ziitiorum infeuerit ollm tiatnra , aut etiam confuetmio tnala : n.im^ue KegUcli 'vreud.ffiiix :n.i.ifcituragri}, Vidcndum eft diligcntcr,ad que vitia (imus procliuiores.AliJ cnim adaiianatura procliuiotcs fumus. Quod facile exea voluptateS: Kgricudinc, qux nobisaccidit,intcIIigimus. Sic autcra quifquc abta dcbct concrariam parce deducere. Arifl. i.Erh Apoph Crates negabat intet homincs quempiamin- ucniii pollc,qui non aliqua in uatte laberctur:addcns,nullura inucniri malum Punicum,in quo non fic aliquod granum fup- fai:cL.iert.!ib.6-c.^. S i M i L i T. Qucmq^modum color ia corporehominis febrem indicat:fic vitium anima: morbum. J^hilo lib.de 'oe rifipijcentia.Sicnt qui febi e decQbic, non vna quapiam partc.fed toto corpore sgtocat:iia totius animae in- firmitascltvitiuni. .«^.(V./.Pcrniciorumeftfcruire vitiis: quia quot vitia habet anima,tot & dominos.-Vyff».- Pyrl-j.uguricii-f in tnchiridic. HiERoctYPH. Theologi noftri TCtcres,Cacenas fignificarc vitia contendunt :qu6dillafe inuicem gignere, ai(£tiflimeque compkifti coafueueie.P»«r.r«/fr.//^.48. C A P V T VI. ^ Be Frudentia. P R .iE c E p T A.' P|V I T confideratio virtutis moralis in senere: ^^ deinceps ent in ipecie. Virtus moralis eft dirigens,vel diredta.lUa guber- nans,gDmmunis , & vniuerfalis 5 hsec gubernata,pro- pria, & particularis dicitur. 35 Virtusdirigcnseft,qu2 moderatur reliquas vinu- tes : ideoquc eft norma virtutis particularis. Eftque prudcntia, vcl iuftitia vniuerlalis. Prudentia cft , quae dirigit rcliquas yirtutes pro varietate circumftantiarum. Ea diuidttur ex gradu & modo. Prudentia ex gradu,fiue fubiedlo, diuiditut in fb- Iitariam,qualis cft in priuato •, militarem,qualiscft in duce; OEConomicam,quaIis eft in patrefamilias; rega- lem,qualis eftin principe; politicam,qualis eft in ho- minibus de republicaUcholafticam denique & cccle- fiafticam,qualiseft in hominibus defchola& ecclefiak Diuiditur etiam in fenilem, & iuucnilem.IUa in feni- bus , hxc in iuuenibus habet locum. Irem in pro- priam, qua aliquis eft praditus : & mutuatitiam,qua aliquis corufcat per alium, vti principi tribuitur pru- dcntia confiliariorum. Prudentia ex modo cft direda, vel obliqua. Prudentia diredla eft , qua optimum meliori , S.C melius bono prxfertur : alias prudentia mera. Eftque nomothetica, vel polidca. Prudentia nomothetica , feu legiflatoria , eft quse leges condit, & remp.ordinat. Knde Arijlotdi dicitur archite£tonica. Prudcntia poIitica,feu ciuiliseft,qu3c remp.fecun- dum leges adminiftrat. Eftque iudiciaria , vel deliberatiua. Illa obit iudi- cia : hsc in fenatu dicit fentcntiam. R E G V L ^. [. In traBath»{ virtHtum tria conJlitHendafunt fumma capita. Tria ca- pita in colideri- tione vit- Nlmirum i. quara virtutifit ftudendum. 1. Quomodo "■"""• poliit perueniri ad exercitium virtucis:Et deniquc quot clalles eotum, qui virtuti non ftudenc. 1 1. Optima ziinutfs diuifio efl , qux congrutt cum ordi- .Optin»» tie decalogi : hoc efi , (jux. fumitnr ex obieiloy diujfio, <]uod efi Dctts , vel homo. VArisc variorum occurrunc fententiaE de virtutum gene- ribus :equibusaliquotattingemus. fieolhomineHsgrad^ 4. P^j/o/.OTonj/.haecfummatim habec. f Naturalis ^ s f Genctis, feu familiae : vt Nobilitas. V I RTVS -^ cft fCorporis: Sanitas , Robur , Pulchritudo. LSingnlotum •{ ( ("Facultas. LAnimi-^ V.Congtuens difpoficio. CFides. . . ., I rDiuinitiisinfufa''^ Spes. i < I ^ LCharitas. I fScrt»perTera:vtSapienti4," V.Aducntitia-( fMcntJsjquaediciturvirtusratioms^cftquc-^ I LErrori obnoxia:vt Opinift* ' f Scmiuirtus : vt Mifericordia , Obedicntia, Tolerantia. Appctitus "^f Exccllcntior,quse dicitur Heroica. fenfitiui:-\ j C £ftque I I f Vniuerfalis : vt luftitia j Virtus abfolu- I | vniuerfa. ^^L teficdifta < Communior, j fCupiendi^vt, , I niii-^iViriir ! Tempetao- tia, Libera- litas,&c. C Noftra}dih'gentia acquifita^^ : I quidicicur 1 L^ciuilis I Patticula- \ I ris,tegens _^l.appetitum -^ Itafcendi:vr, I Fortitudo , I Manf«tu- L do,&c. tcm.Hi. D * CUD 56 Encyclop^dte Lib.X X I. Cum hac diulfione concidit illa : Viitus cft vel phyf.ca, quSpTrficitres naturS conftantcs : vel morahs fea etl,i« & ciuilis , qux perficit virum bonum : vel rat.on.il.s , qu« con- ftituit virun^fapientem, & alias dicit..r y.rtus d.anoet.ca & intellediua, feu i.nellcaualis: vel d.u.na, qua: format Chriftianum. Vittutes ab Ariftotele expl.catas ..icludunt Voci memoriali .>^^«.cft,dicirurquc IfKfxixix , coJti»enti.i : & perfciltim , (iue toiuin , qui; dicitujt ifer;! & ijif : & dcttiquc /yCro/f.jw,qu,c fupia Commun':in allo- rum iioniinumcaptum aliquid prsftat. Alij ptoponunt hartc diuilioncm. f Voluptatem : vt Tcmpcrantia. f Primas & ve hemcntiflimas-^ I V.Dolorem: vt foitituJo. rAffeaiones, eafque,/ Viitus modc- ratut vcl \.Non-primas, nec adeo vehementes: puta ciipiJitatem< fHonoiis: f MoJeitia. LMagnanimitaS, ^A(?tioncs.^ I f Neceflarias : vt luftitia. I Llt.c. Manfaetud», I « LDecoras , fcu decentes in ] f Danda pecunia-^ fMcdiocii : Liberaliias. L Magna : Magnificcntia. CSeimone ; cuius fpedatur f Veritas. f Congrefluonibus : AnU- Llacunditas in<( citia. LLudis : Yrbanhasi AfluS prudecis qui ^nt? Nobis ptobatur llla virtutum diuifio.quat fuftinet examen baium regularum. i. ^es non funt multiflicandi fecundum vtrb». Non igitUt tot viitutes funt conftituendae , quot funt nomina virtutum : ciim facpe vna cademque virtus tribus,vel etiam plutibusexprimaturnomiaibus. t. '^ irtta communis (^ htroicitnon ,fecie,jedgrad:i dijferitnt, j . ')iuifio virlutum efife- tend» ab obieHo fumperfon»li,quod tfi Deus ^ homo : tum reali, amdefi afftllio vel aHie : Ac proinde diuifio iUa eft oftima , qui nnrruit cum ordine Decaiogi , quem non fine causa diieris m\»fim- Talis autem ell ea, quam in hoc Ethicet fyftemate proponinius. Nam decalogus conltat praefationc & cxplana- tionc. Praefatio contiiiet tationes,quae nos impcllere debent ad obedicntiam lcgibus praeftandam : ideoque ibi Prudentia & luftitia.duac illae vittutes gencralcs & dirigentes includun» tur. Explanatio Lcgis duabus continctur tabulis : quaruin prima refpieit D e v m, fccuuda ptoximum. Ibi e.i\ Pietas, hic Probitas ; & hsc refpicit vcl nos tantum , vel alios tantura, vel nos & alios fimul,fecundum fex pta:ceptafecundi tabu- Iz. Csetetilin virtutcs, quae pertincnt ad ptimum decalogi praeceptum, funt veia Dci agnitio, Fides, DileiTlio Dei.Spes, Timor Dei , Humilitas erga Deum , Paticntia & Perfcuetan- tia ; ad fecundum,CuItus Dei confiftens in geftibus corporis: ad tertium ,Inuocatio Dei , Gtatiarum iiSio, Confeflto , & lufiurandum : ad quartum , Cultus Dci ratione certi tempo- ris : ad quintum Pietas crga patentes, luftitia vniucrfalis, lu- ftitia dirttibutiua bonorum , Sedulitas, Gratitudo, Reueieu- tia, Grauitas, Modeltia : ad fextum : luftitia particularis, lu- ftitiadiftriburiuapceiiatum,Fortitudo bellica & togata, Pa- tientia philofophica , Manfuetudo , Mifericordia , Studium concordisE,Amicitia, Fidelitas, Candor, Hum.initas, Zelus: ad feptimum Caftitas, Verecundia,& Tempcrantia ■ ad ofta- uum luftitia commutatiaa, Libctalitas.Hofpitalitas, Fiuga- litas, A'urttfKuu : ad nonum Veritas, Simplicitas, Conftantia, Candor, Docilitas , Tacitutnitas', Vrbanitas : ad decimum Sincetitas & Prudentia. Sspe autem vna eadcmque virtus ad pkira decalogi prsccpta referri poteft. De vitio idem iudicium. III. Pmdentlafacit, vt prttferitla cernamus,pr£terita repetamus , futura prouideeimus. ISocrates dicebat, virum prudentem debete meminirte prse- teritorum, agere ptaefcntia, caucie futura. Hinc piudentia dicitur conftarc tiibus aftibus.videl.pr.^fcntiu fcientia, prae- teritorum reminifcentia , & futuiovum profpicientia. Facit ergo haec virtus , vt homo fit Ncftor & lanus, atque adco euin Vlyffe videac S)U£fint, qui,fuer!n', fU£ mox ventura fr:thanfur. Verfus eft Homeri a Virgilio conucrfus. Verba Graecaita fonant: O f t}a)t TK ifiVTVt, T7U T ilXrti1jipa.,lt3f? T t«v{^. Facit, inquam, vt homo acctum habcat in peftore. fit na- tis & auris acuta: , cerebri felicis , gerat innunicros oculos, iifque profpiciat futura tanqu^m dc fpcciila: iuxtaillud Se- nccsE : Si piudens eft animus tuus, vita aifliones nibus tcm- poribusdilpenfa , pixfentia ordina , futnia proeuide , pra:te- rita rccordare. Nam qui nihil de prxteritis cogitat , vitam yetdit : qui nihil de futuro ptsemeditatur, iil omnia incautus incidit. Tom.lll, I Vi Prudentia pendet a vrxceptis Ethicis , experienti^, ^t\iim\i. & htrtoria. p«ct«rf PRxcepta infignfora hsc funt. i. Optima dsbenlur opttmo, IdcoOEVs diligendus fupra omnia. i, Ordinata charitat incipit a feipsa. Homo itaque fcipfum debct prius diligerfi quam proximum. Atque hxc philautia eft funii^mentam K mcnfura amovis proximi. j. ■incutum jfintunU fr^feren.iun» efi ciuiii , fy" inter.ium namraU : (^ nMurale cinili ,7iifi hoc flt fitblictim.tiMwvzXc autcm vinculum cft humaiiitatis vel lan- guinis, quia obligatur hoino homini, & piopinquus piopin» quo : ciuilc eftamicitix vel meiitorum :tpiiituale Chiiftia* liifmi- Alij hanc icgulam fic cfFcrunt: 1'iudentia difcernic oflficia natuta: debitaab officiis virtuti nioralr vel fpirituali dcbitis. 4. Lex humana ceiit diuim , fy>cs.remoniiilii moralit Tabida fecunda ceditprimn : tex de vtili cedit tegi de honefloi Lex Ipecialis derogat generali : Lex natun fnfei cndsi eft legi fimpliciter ciuili. 5. ?ul/lica friuatis anteferend.i bmii. 6. Mtef- na caducis funt (nferenda. 7. El-gibil;fts fdfe prsfirtur prta ftaiiiori : vt aqua vino, feirum auro, arillocratia monarchi*. Nam prxcipua pars boni confultoiis eft,delpiceic non lolum quid per fe optimum fit, fcd quiJ pio tenipoium ratioiie fie opcimum huic vcl iili. 8. Nonfitnt facieni^ mala^vt eueniant bon.x. j. ^nierduo vel pltira m.ila miniu e(i eligcndnm. Sic cum Carolus I X. Rex Gall opcionem dedilfc: Principi Condenfi, Vt vel MilTain, vcl mottcm, vcl perpctuam captiuitatem eli-. gerct, prudenter refpoudit : primum fc nunqu.im ek6lurum, D £ o iuuantc : i>cliqua duo rcgis arbitiio pcrmittcie : fed D E V M tamcn h.xc omnia patcine moderaturum IntcUige mala culpae, non pccnx. 10. M.ilui» medicinale ,vti eft caftl'-^ gatio,prsfereiiii!m eft boao apparenti,pHtafelicitati,qi\!im pio» mittunt impij. 11. Grauiora mal.t priiis (=/' potiiis depellenda, qnam leuiora. 1 1 . Nc» ex priu.itis ajfeclibtt^ , fed ex fano iudici» de malorum grauitate ft.itttenditm. Hoc obfeiuauic Dauid,qut cuui illi tiium maloium capit.llium propofita fuilTet ootio, famis, bellis, pcftis, malui: iu manus Dom.ini,quiun hoftiulti incideie. ij. Propter maltim auerruncandam nonvidnndm eft fietat m Deum, non confcientia nofira, mn refl-uhlica. Atque haS dicuntur legcs de triplici comparationc,vnl perfonatii,aIteri bonorum , tertia malorum. Expeiientia , coniunda cum ra- tionc.cft omnium rcrum magiftra. Dico, coniunfta cum la- tionc : quia expctientiae oculus eft ratio, fiuftus eraendatio- Si veroaliquisfitprsefraaaconfiJcntia; cxperientia ftulto- rum eft magiftia. Hiftoiia deniquc facit,vt cx piaeteiitis pis- fentiaa:ftimentui,futuracaueantut Facit enim vt inftitua- mus collationem inter tempora : vbi quatuor prxcipue funt tuenda. i. A pari ad pat valet confcquentia. Non igitur ex- traordinaria trahenda in regulam. i. In munJo fcmper ea- dcmagitur fabula : videlicet tragico-ccimcedia, perfonis tan- tum mutatis. ?.Diucrfa tcmpora diucvfas requuunt aftiones. ^ 4.Deus fxpc difFert pismia & pa:nas..non aufcit. Et illic tar- ditatcm magnitudine beneficij, hic tarditatem giauitate fup* plicij compenfat.Castciiim magnaeft vis hiftotis adpiuJen» tiam comparanda : quia homines excmpla malunt,quam vei* ha : neque tam obfetuant,quae dicimus,quam quae facimus. V. Pruderiti triafunt munla ; diu deliherare , acute comparare , & fapienter mutare. RAtio primi cft : quia feftinatio eft nouerca piuJentiae. Et non Epimetheus , fed Piometheus vincit. Caueac D * ita , qujm u-mcr.t>i.( cleritas. Vir igitur pruHent cu.u'tatur interdum -i vc tccit Fabfus cunftator , c}c que> Poeta : 1'yitfAhc.niO n^bU cunciaiich rcHiti<'t rem. Cun.datur,iii']uam,i.c.lciitc&bencd;-libctat.Atnoncun- (Satuv , qu.iiulo id , quod maturo condlio conftitutum ell:, oportct cxcqui.Tum cniin locuift iiabcc iilml .vallultijil-mf/- q:i.im inrifim,rcii,''u!ta ; ,'*■ '.'bi ioi»f:dnetK,miiture facio ofm tji. Ahaspotcrit occini vcrfts iile, mu^ hnifo nobif c:do dfSihuit rerr. Ccitctii icnque illud: Dum Rom.i; difputJtur , Saguntum pcrit. Ratio rccundi ell : quia cuni non omnia omnibus con- ucnianc , delcclus rcruni , pcifonaium , legum, bonoruii», inaloiuni, locoium,&: tcrnpoium habendus cft , iuxta regu- lam proxinrianiccedenrcm. N'on itaquc ftatiin protopolepfia fuc.iit, fi prudcns p.:it"onam pcrfon:c antctulcrit. Ratio tcrtij fft : quia cinn re mutandum conlilium , iuxta illud Scneca:: J^enrjl lurfe ctim re mtrare confiliuin. Non itaquc fcmpci cft lignum iiiconllautiae , calculum reduccre : li nempe coii- {ilium in melius commutetur. V I. OpHi prndentii eji , dm pojjii nolle ttocerr, Blas Aufon. Prudcntia fiquidcm eft officiofa & ingeniofa. Prudens itaque in locD & tcmpore nouic (imulare & dilTimulare, hin- liiic cum eauis, rugitc cum leonibus , balarc a'am ouibusi vlulare cum lupis, & omnibus fieri omnia:morc fciliccc Socratico , non aulico ; more Pauli , non Sauli ; id eft ita , vc habcac ratio.nem intirmitatis aliotum,eiquc fc accommodcc fine infirmitate : itcmque vt maliciam alionim fua ptuden- lia , ncn autcm hvpocratica diflimulationc , vcl cludat , vel cmendct. Ita paicntes cum libcris folcnt Ludere par inip.tr , eq:rio iiiceditjgra- du , quando opus eftceftudineo. 1 X.^iVOT.r.-.HJ (y jioli.JiUi, cjiii cjinrunt qiiod ncquit inuen:ri,-jcl ijticd nccet inue;'tiim ; qu;- que cum plurcs habcaot calks , deterioif:tti cliCTunt & pe;i- culoliorcm. V n I. py^cipKt cofitrotierjtx de prhdentia riAthra, dignltMe,^ ofJiciii,cominenttir hi^ reguiis. I. T) S«r?^»//a diiierfh rejbcffu efi virtfi intellcRualii <^ mcr/l~ 1 iis. Intellcilualisquidemjquatcnuseft in pradicoin- tellcftu. F.t cius confidcratio pertinctad hexilogiam , quain Vide (upra.Moralis autc.quatenus verfacur circa to zj-(»b«tk',Sc ordinatnr ad bonum. Vnde nullum ptudcntcm eiTc afiirmac Aiiftoteles, nifi fit vir bonus. 2.'. frH-.ienia prjijlar cuil,^ quatcHM efi perfeciio inteltifiM ; quippe qui dignior cft voluntate. Sed rcfpeclu fociecatis prudecia pr.-cfta: fapicntiz: quia,quod in, corpore cll oculus,id in focictate eft prudentia. ^. Prudenti.i eft pnsiantior fuam iufiitia vniuerfaiis ratione di- reciicnif (fy prnfcriptionti ; quia per priniam, vt Picolhomincus loquitur,confultationcm pr.tfcribit cuilibcc vittuti.etiam ia- fticix.fincm -, & pcr lecundam confultationem,tradit rnodum & circunftantins.quibus obcineti pofTic ille finis. Rurfta iufii- tin vn:uer(alii efi fri.flantior quAm prudentia rntinne inclir.it- tionis : qua tic,\ t inclinet hominem ad obcdicnciam omnibus lcgibus praftandam. ^.Sapientia lantum cofert ad prudcniia/n, qiiantum fLilofcphi.i thtoretica ad praiiicam : id cft, quantcim fons & origo ad fluineti. d.Tametfimaior prudehtiA ^radtti jit in finibui cjuhm in iuuenibtu : hos tamtri '^.eo non excludit prudentia : prafeitim ii fint arcate quidcm inuenes, at non itt- dicio. Hinc Bion Boryfth. TiTiPfoviio-ti y^famnTc; i:i<.yiJ,'QiFi, TrHdcntia valent fenes. Et vfitate dicitur : Scnilis prudcntia. Item : Scnllis prudcntia in iuuenili peftoic. Ta1is fuit Scipio minoi iuucnis ; de quo Cato fenioi in caftiis apud Caithagi- nem ptonuntiauic ilhtm Homcii verfum : llie frpit folm , reliqui volitant veliit vmhra. Hoc innuit Vcnetus quidam legacus. Curii enim Vcneti ad Tuicicum ImpcracoJem mififlcnyc legacos imberbes, & ty- rannus ftomachaietut , quafi in opprobrium milTi effent ,re- fpondic princcps legacionis intrepidc : Si cs fola batba dc hominis ingcnio iiidicium fcitndum ,meIior eiit hircoiumj quam hominum conditio. Ideo lede Valerius Maximus ait: Iniquum cft , eum honori nondum tempcftiuum videri, qai iam virtuti cft maturus. Ec iliud poccs : Canefcant alij mento, nps mente. 7. Vrnientia efi virtutum difficiliima propler lubricititteM obiecii. Obicdum quippc cius tunt tk — «jcictw , agibilia , Sc proinde riicunftantix lcu fingulaiia; qux cum rcccdantab vniuerfa- libus,ob niultitudinem,vatictatem,& lubiicitatcm fuatTi,noa f.icilc pollunt cognofci. Hanc difRcultaccm exprimit Plaii- tus Capt.hoc modo : J^iii cauet, ne decipiatur, vix cat4el, ciifn ettam cauet, Etiair, citm cauijfe raltis , fnpe ii caulor capttu eft. Qi.ienl.admoduiii autem prudcntia eft difficillimaproptei ob- iit,;'iQm ; fic iuftitia vniucifalis cft difficillima proptei fubie- (ff um , quod Kgte poteft difponi & inclinari ad obedientiam omnibus legibus prxftandam. 8. Trndentialnrebm ambiguts plni mettiit quamfferat; quia metus acuit diligentiam. 9. Pr«- dens femper eft idem ; fcil. quoad virtutis adioncm : fednon efi femperidem^c^nozd circunftancias. Hs enim variant afliones. 10. Prudenstiuac rafit,nunc capit ccnfilia. IIIud,curapciiculum cft in moia:hoc,cum datui tcmpusadconfultandum.i i.Pr«- dens diti dciibcrata celtriter e.\equitur. Si enim hic cunfletur, occafioncs bcne geiendi icm ipfi eripiuntui. Hic itaque cum Alcxandio M. dicit.-^i.-ifs» cux.?dX'.ii^^. Ii-Trudens niinquam vtitur maOs medits ad bonum Jtnem obtinendum. Nouit enim media debere ita e(Te comparata,vt a fine fao comcnfuientiit. 1 j . Prudentia dijfert fpecie ab aliii virtutibttf : quia fcil. elt nor- ma ipfaium. I4. Prudentiaprncedit relicjuai v'irttites,iUns comi~ tattir (Jv feit, non euertit l'- 'g,.pi pkil.xutii cjuia honcrtatis clt.bonum communius ii latiuS Fi.ttcric boiio niiiioii & paicicul.ui. ii/. Sihiaejli tietiiropiio, vt virf-tuderii i!li4i' le' jil'i ,vel f^tfriji etigat,fbi fotlU) tjuam[ii- erix ij't:itf c/;e;V;fjuia pct honcllatcm illani ipfc pci ficitut.atquc ita idoneus tedJitui ad pactia; infetuicndum. lo. Prudcns ,]i *vidcafp3:rem (^hliumfuum .'» codem verfari pericidt , fy' ■vniim tuntiitn iutmre pejfit ,tatrem potiils itmat 'Jiihn filifim.Mi^is enim cftpafti obligat'us:vtpo.te a cjuo& vitam& bonam fci honcftam vicam acccpit. ii.Si patriei^parentesfericlitcntiir ftmut,ncc pojfibiUfit ■virique fiicced,rc,prutlentiaiubetpatriirA- ti-nempoticrem >;fl*frr.- tjcia lcx pattia: eft fupotiat , vtl)otc Publica.ii. Sipcriclitettturvir bontHiitemqiie maiiHyf^ huic fa- eiiiiis poffit fitcciirri , prudeniia iubet ofitulari Tjiro brno : quia TJt bouus cft publiCJm bonum , vit malvs publicum itialum. i.^.Simultii^ni'ti,0' vrins ■virbcntts nottu fint in eodempericulCf frudeniia iubet multos igntitos pctiiis eripere , quam 'vnutn itltim notum. PluicScnilh funt piaeferendipaucis. Et licct ignblc- tur ,an intcrillos iguotov fint viti boni : pnldcntia tamenft charitashcminc m.'lum'prxiudicant.s.4.S/»«/vjn/H/»JcJ'/"'"'~ tut ineoiem ver[enturpericiilo,prudentiii dicHt,inf.wttilo ejjefuc^ currendiin:. f Jatiira eniin Jocct infirmC) potiiis elie fucuticii- dum, quamqui aliena opc tantopere non indig^t.i. 5. Siaga- tur devitu (^ bonii arKici,(^viri heni non^amicijprjtdentia nmi- ctimpnfert •.c\\i\:!i\iic elt maiot obligatio.zC. Benefticiori,.qiii flurimis nos accumulnuit bciieficiU,iu periculq vil i fficcUrrenduni fotiiis ijudmitm;co,fi ambo iquefiiii Jo»/. Diferte dico,fi pliiri- mis nos afFeccrit licnefic*is. Alia enim elt ratio, fi bcHcfadtol: vno vcl alteio beneficio nos fibi obftriftos habeat. Idcm iu- «liciumeftde j;ratificatione , quam vno codemque tempotc poftulat neccffitas benefadotis & amici, bcnefadotis itcm & 'piopiiK^ui. 17. S/;/ho xijtii amici ve! propinqiii v>io ecdemquc tem- J>ore nos imiitent,aiter adnupti.trUytt c«tebritatem,alter adfiineris deduBionem,ex prtidentis, acpittiitis dici.imine gratijicandum efl ei, Mi eU in lu^u. lllc fiquidem magis-indigct noftra opera & comolatione. FLORILEGIViii. <: PRVDENTl A. Sentent. Prudcntiieft a D i: b, l.Par^j/.zi.f.ii.tMf.i.aj.iy.cftpiisomnibusnecefTaiia^.V/itfr^. \o.v.\q.\. Pc.',4. T. 7. Eius commcndationem vidc Prou 1.5. i ii.Eftoteprudentcs ficlit fetpentes;quia ptuderltia abfque bonitatc malitiaell;& fimplicitasabfque rationc ftulcitianc- minatur.H/fren.i» Hof. PrL'dens eft fimilis animalibus iltis prophcticis, Fzfc^.i qus plcnafuerantocuUs, /^OTiro/t/Z'.! j. tr.or.i!. Mcnfuretur perfeftorum fidelium vita pcr quadrums & tantum habct fpiritiialia atrij latus vilurri , quantum lacera fingula Iqiua vnufquifque tantum prudenscft,quantum tem- perans,fortiS,& ii.Hliis:tantum tenipctans , quantuin Jjrudcns, iuftus,& tor tis. /././/. Ej;''<-^./'.jr/'.i./;o»);7. 2. Quatuorvirtutes, prudentia,tempciani:ia, fortitudo.&iufticia quando perfcft.c lunc finoula:,tunc fibi funt coriiuniSlx, difiundae aUtcm perfc- dx e/fe ncquaqu:iiti poirunt quia hec prudcntia vcra cft,qux iufta,& tcrapcran5,& fottis non eft:ncc temperantia pcrfecfla, qua; fortis iuftj,& pruJens non cft,&c /i/./.i.Mor-Js/.Scopulus iIle'vitanJus eft.vbi altei otrendit. Pecora ipfa vitare.norunt, qua: fe la:fifit cbs;nofcunt:itinera illa non rcpctunt,vbi in fo- ueam corriierant;tenaces laqueos auis capcd decllnat,&c.//(/ l.^.efifl. Tunc inuenifti fapientiam , fi mala tuaprxtcritl dcfleasifi pr2fentia'ha:cbonaparuipcridas,fifututabona toto coidis dcfidcrio concupifcas Bernh.i£fchylus. A' »1« ■jTzifi-n Iffcvntf , fiii ■/rn^m anr^!. O' ^iimfi eieiji , i^ 0 ot»' eldtj; nj-i;. f)«.£ optof efl,pr£fens difpice, ne pr'.fens abfis. , i-jidia>r, , fcslerats. murmHr» lingHA, Spernit ctamofi iurgia vana firi. ^ Omnematum ( hrcuiter ) prudens fpernitqtie fugilqtie. ^'rtutemqiiebo-/iigaudia msntishabi'. Conttniufque vnd hnc tnortaltifriiiethorforis,^ , Pi-.quehiitniti p.ztiens nefcit egere c.iso On.ni.i fri ; (°r fi aifm co/npmit ad on.rieii : ^iod loquitur lingu.\ , pittore j'cn:it idem . _ . ._ • .^ Fiudcnti'.) citcialum virtutum dux & 'ihatct cft Etenini vututes oiiincs ad pv.tfcrijptiim "ii. tationem prudcntix confti^ tUuntur. Damippui fyjiagonctu lih. d,- pnid. (yfortun. Top-ur» j. c. Tantu.il a c.ctciis vi'::tutibus JifT-:it piuJcj.)ti«, quanturii vi(us'ab alil: leiMiljus.Cri)«.B(ir)'^M;.Ti/;i;'^ ""•' f «^ei^Tjv ^fitr,'/-!!- ftm -yi >iy.m(fti , /.{•.■n i-^ii ^ h-mi : l . c • 1'ruJcutia m';ir'us t-utjf- limus. Nequecriim JcciJic , ncquc prodlttir. Anfflh. Fcji- £!tt.rrapit,qiii alienopcriculo 'i.if^'\x..Viaut.Merc.K S o P H t H. Sociatesiog.atus.quiJ clktY.Midciicia-Animi^rjtcfpaddic^ccri.- ciniiltas. Stot..deprud. IJem aJhoitabatUr fubinde '.liosdifcr- pulos, vt hxc tiia in oninivita fibi pararcnr.vt in anirt^ofcJL Prujcntiam.in lingua SilentHim,:n vulta Verecu'rtdiarn habe». iciit. Max.fer.4,1. Penander , qua-rcnti quid iii miriiSrio cll'et inaximum , tcfpondit,PiuJcntes cogitatiou^is in corpore hu- 'maiic. Stci.fer.y A b A G. Euni aufcufta , ciii qualuoV fur.C ■aures:A fvonte fimill & occipitio oCculta'i:us: Alcer Ianus:Mu':; vrii non fijic antro.^-A fronte atque a tergo : Tanqtjnn de fi)'e- 'culo: Acctum habct iu p^^ftorc. S i j.1 1 1. i T v D. Sicut trtetal'- lorumomiii^lin piobatilfimum cft aurarnlita ;ni:cr an ■m« vii;^ tutes prujctia habetur probatiffima. ''hi!o. i .allegor.legtf.Miitk confert ptudenti.im cum fanicate cfjr^oris , cum muro , cuin. impcr.itoreexercitus, cum gubernatorc!nai':is,& cum aniinS. E X s M p. Abrahara.Gf??.»^. i ?. •u.J.IaccB. (',>«. jox'. 51. lofeph, G?«.4b.Iethro. Excd, 1 8. Rahab. /0/1. DauiJ. i. Stim. 1 8. Abi- gail. i. ■?«??;. 1 1. Salamon.i. Reg.t. Nehemi.:iS. Neh.'?.. Efthcr & Mardochsus. Ey//;. 4. VilliCus if.iquitatls. .fc. i6.Ncftor fcnex,Cyrus puer,Vlyfles,Iulius Cxfar,& Piinceps ConJasaSj cujus in regulis hiiius cap. meminimus. H i k R o 'g l y r h', i.IFornicaiqux memorhyemis cibariacoparat terriporc sfti- uo,& femina, ne nafcantur,morfu riecat : compottac item Ce~ mina cuni lunaeft pernox. '.Serpens.cuiincer aliahoc tribui» tur,quoJ capitis cuftoJia fit valJc interitus. 5. Gorgonit ca- put pro Minerux peilore ftatutum. 4. Maniis;qui eadem. maneris , in palitiam extendicur , & in pugnum rcftringitiir. 5. AViriola vulpcs. 6 Mus ; de quo Plautu- inTruc.^it: Mas pufillus.fapiens beftia, jetatem qui vni culsili nunquam com- inictic fuam.Quia Ci vuum oftiuni obfideatiir^aliud pcr.fugivuk getit. Embiemata. /. / j»c lific>!s,qui iarn tra;;ft^A'.futiiraq:te caUes. ^iiiqiteretrof.fnr.aijficntcj^am^evides: Te tot ciir ocutk , curfingunt vultilitff ? an qtiod Circtiml^eSu/?) hominemforma ftiiffe docet f II. NocluaCecropiiiinfigniafriftat Athenif, Inter aues fani noHua ccnfiH']. III. Itxlics. iamitis feiii celeberfimtts author, Iffcfuum claiifit cnrmine dcgma breui'. §luo fr£tergrejfr({ ; qnidcgis > quid omitt't: agendutn j lianc raticnem vrgihf r.eddere quhnquefihi. ^iod didiciffe grucir^ votitantiim ex agmine fertur '^ ^lrrepttim geftant ifuapediitM lafiderr^, Ne ceffent, nett tranfuerfns mnta fiuminn rapteht: §111.4 ratione hominiim vita regendafuir. A p o L o G I. Huc pertinet lcpiJidiraus libet,qui infcriblcui: Ke'r,ike vutpecula : item apolo!;us Je leone , qui fenio confe- e£iar.!ia,nut!aretrorfHm. , iMPF.VDEN T I A. Sentent. De impnidentii in Jole ac noxa vide Prou.xi.v.-Lo.c.i^.v.i^.c.i 6.v.>,.\\. Ecctef. 10. II. 11. 5 1. 54. 40. Qu?corpus exercenc, & ncgligunt ani- mum, imprudenter agunt, principempartem ncgligcntes , vt fubiciftam & infiriiam excolant. Plato in Chyr. Stultus dicicut tribusmodis.i.quiquxricat,quodneqiiitinueniri.i.quiqux- rit,'quod nocet inuentum. 5. qui fine propolito , cum plutes habeat callcs,dcteriorcm Jeligit ac periculoliorem: dnon. Fe.». • ttinatio improuida eft qxcdL.Liu.dec.^.l.i. Temeritas infcitix foscus. Na^^iani^.oraf.d. Qurbus confilium deeft, cadunt ficut folia. .J?'fc;;/:;./9>-.}o.Qualis ciuitas cft,cuiusdirucafui!C mce- nia ; talis eft virquinonomnia cum confilio iaiz.ldeinibid. Omnis adio vacaiedebet temcritate& negligentia.C/f.i.O/- _/»f .Nihil eft a grauitate fapientis, errore,leultate , cemeritatej difiuniflius.^. ///-«i^.Serhm eft cauendi tcmpus in mtdiis malis, Sen.Tfjyeft. Temeritas vbi piimum impetij efTudit.vcluc qui- dam animaiia amirtb aculeo torpec.CMcf./ik^.Piudcns eft-,qui faiflis verba firmaueric:ac bis imprudens.qui fecus faxic. vl»;»; Ego id verum cfTe cxiftimo, quod dici folec:temeiitatem fs- pcnumcro.homines ad i)ifaniam& ad nihilum adduccre fole- itt.Polyh.Hb.i^.li V o p'h t h. Petrarcha dicebat;Litcrato ftultcj nihil importunius. Habet enim inftruraenta , quibus fuam ventilctacdefcndat amentiam:quibuscoEteric3rcncespa:ciils infaniunr. £/«»Grammaticos aiebac VlyfTis ctrores impru- denterinquitcre,fuos ncgligere.Sro&./fr.^.Nequc Afhillis ar^ ma TheifuijiKqis anuni^bona" feomini impruJenti cettsaiunc. P 4 Siob. 40 Encyclop^di^ Lib. XXI. Sfob.eoii.fer^n. S I M I Li T V D. Imprudentcs a Socratc corripa- rantur hiftronibus & intaiuibus : Cratcs contcit tencbris: Philippus Maccdo (btnis , qux nihil aliud habeiit , q«am os apcitum, & ma-na pudcnda : Dcm.iacs tibns : quibus (i os demas.nihil fonaut. Ex £ M P. Omncsilh.quifla-itus & fce- k-ribus luis vclamcnla qux. «nt , vt dc Nei onc icnbit i>af/« i3.rfn«^Aitemilli, quicunifatuisvirn;inibus Manh.x^.itnoxx bMparant ad rcadenaum rationes v.llicatronis (ux.Item ilh, quicunftandoacrtituun: rcm , diir.niiles faUio cunaaton, (ic quo Hoiatius : {•«.'« hotrio ncbif ctmar,ndo r.-B>ti:it rem. H 1 E R o G L Y r H. I. Homo confcendens equum ferocidi- nwm. 1. Icarus, a poetis decantatus. ^.Phacton; cuius hoc cft epitaphium: Hu ft"" ''ft Phaeton-iUrrM anri^^f^tcyni : o)uf»iJin''n rcniitl^nianni^ ta>nen excidit attjls. SIMVLATIO. SiMVLATio bona. Solum in- (iaiarumremediiim,(i non intellit;evcntur,rclatur Agiippina. X'cir. 14. ann.tl. nimirum hoc voluit diccre, remcdium infi- ainrum.eflTe, (imulaie , guali eas non intelligas- Anrn. Cando- re,ide(l,piuaciui.iapeita regularitcr ; (imulatione,ideft:,pru- dcntia obliqua^nonnifi ob aliorum vulpinum innenium vten- dum. SiMVLATio MALA. Simulatot ci^,quiin fuperticie bonus efi:,& in alto malus,opcic parcens,corde la:uiens:mai)U mitis.voluncate crudclis. i--i^f3jf' Knteced.foriUg.iie iyft^crifi. CREDVLITAS. Vitium eft:,.omnia crcderervitium, nihil credere. Sen.de nwrih. Vtrunque vitiam eft , & omnibus credcre,& nuUi. Sed alterum honcftius dixerim,a!tcrum tu- tius. [d.l.i.epiil.^. Manus no(Ttx oculacx funt,creaunt quod vidcnt Plauf. .i[ir:. Manus vetat priufquam pencs fcfc habeac, quicquam creacrc././.rr»'. Vetinus: ^ti ciiO creiliJeri/.fiilierur f^pijeuifpte Eft cordii -.raro fxllitur lif- fcnex. Ouid. Sedqnia creditlitat dantno folet e^epteUit. C V N C TAT 10 M AL A. Omnis moracatamitora efl: iamftabilitiscon(iliis.N /x:;'H'/ ferc aiia5::!i:0{>%jl^. Confiat , Alexandrumjic re>pcndiJjerogartti , (^ut tot obiuijfst timpore gejla breui l Kunquam, in^ait, differre voUns,quod ^ indicat alcf, Voriiiir h/ic dnbi.es ccyr anne fict. Hicroglyphicum ii'Hus cunctationis eftteftudo ■• itemqns formica , inprimis poiita fub ala velpcrtilionis. Aiunceiiim formicam eo numquam rcpere , quo vefpertilio vcl fcmcl acLeflerit. Capvt VII. De lujlltm vniHerfali. Pr^cepta. _ . „31 V s T I T I A vniuerfalis efl vircus obli^ans "»lw[ hominem adobedientiam omniumvircutum & legum : vnde & obedientia vniuerfalis di- citur, qua homo fuum cuique tribuit per omnes vir- tutis moralis fpecies. Nonna ipfius eft lex,flue ius, quod cft regula iu- ftorum ik iaiuftorfi. Hinc Ux dicitur pr&Jes fy dtix bo- nornm, Jponjio reip. via vita, mfll& inittfli difiritncn & dtfcrftiojex opernmfiue faciendorHin flatHUmfiHdicitm, lex iuftitiit. In.Iure videndaeft conftitutio & interpretatio. Confticutiolutis eft duplex , naturalis & ciuih's. Ilb. communis , hic propria. Hinc ius cft naturale, Vei ciuilc;feu com.mune,vel proprium. lus naturale fiuc commune eft , quod Deus im- preiTit nacurar. Hinc dicitur lcx DeiJex/jaturd,Ux ta- ci!a,ituDei,iu.simmiitr-(/r«/// , cse'.re:ti>n,confll» ttitio (^ f.iHCtio principt::we\ a pluribusjw ifl plebiflitur/lf velfenattficonfitUum. Plebifcitum ,fl,^iiod plehs popnli Eomttni in coi./itiif trilniit^,ptthtjo mingijtrntu-z/duti tri- httno pleh'A J^i^.p^aiinterrogi,nte,conflituit hiffragio. Sc- natusconfultura efl , <]itoi Jenattu fHffragiis fm jjtr^ dif" cejjiorum , vel maieris partis [ententieni'are trutind : Reiiami'iizm decet ingredi : CUunm re~ tiitm opartet lenere : Adamulfim Ittpidem , non contra ad lapidem atmtjpm dcret /!/>/!/!V/!»'^.jEquabilitatcm indicant idaiSummwn i.v.f , fnmma iniuria : N"» oportet leges fcribere fii,ngiiine humnno more D^ijfcnf/.vcracnimcft illaSaleuci vox^tcx^/rc/M/.!? Lef bla;(\\ix flciili poceft, lioc eft cum exccptione accipi,fcd fran- ginondebet. Sedhxcregula debctaccipi de legc pofitiua. Nam kx nacur.-c eft regula PolycIeti,Sc libra Ciitolai. III. TnjtitiA vniuerftlis nititur illo principio , qttoil Chrifini protuUt,c^ Alex. Seturm tantifecity vt iHud milttibiu in cafirii accini iufferit voce pn«co««;Quod tibi non vis fieri , alteri ne feceris. Item illo : Dilige Deum fupra te , &c proximum iuxta te. ABhisenimpendentLex&Propheti. Ec hoc|fatis efle poffit ad vit2 rationes,{i originem iuris fpedcs.Scd quia intelleflus nofter fc habet inftar vcfpertilionis & nyfticora- cis,& voluntas inftar equi efFra:nls , opoitec h\i principia va- iiis regulis & prxceptis iuris canquamcommentariisilluftra- re.Huc pcrtinent illa: Sltiod quifque iuris ftatuit in aLtertim,ipfs eodem vi debet.\izm,?atere iegem quamipfe ttllifti.\x.tm, Alte- ritu animum de tuo metierit. Et denique tria illa, qux ICtisdi- cuntur principia luris : Honrfte-vinere, ^eminem Udere , Suum cuique tribuere.Qv.x fi mente voluemu9,innocent'am tenebi- mus , in qua iuftitia velut in prlmo gradu confiftit. Primus cnim gradus eft,non nocere proximo,fed offi.ciose prpdefle» I V. De ittre iudicandiim efi exfaSo, id efl,ex merito catififtite exeo ijnodpertinct ad arcem canfa. NAmius iacausaeftpofitum,& exrc conftituendani,hoc cft', ex fidi negotiive circunftantiis partibufque bene cognicls. V. In qitoHbet homine eflpartim notitia iuris natttralisy partim inclinatie ad illud. ILIahomocognofcic id quodiuftumeft :hac itnpcllitur ad illud faciendum. Sic quilibet homo noult prima ptincipia, qux fpeftant ipfius officium racione D e i,raclone fui , & ra- t;one proximi. Ratione D e 1 , vnum eft: Deum fupra omnia. dtlige. Ratione fui , tria func : Dtfende teipfttm," onferua-jitxm J>cr Tr.edin lecejfaria , Propaga jpeciem. Ratione ptoximi , duo funt: .V»» Ude alterum,Sai*m caiqtie tribue. V I. lui natttr£ omnibiu genttbm efl vnum,fedgradM & niedn* impellendi vartat. NOn cnim infcvibiturex a:quo in cordibus omnium, fcd m aliis copiofius & efficacius , in aliis minus copios^. Ratio quoque f^penumero aberrat in conclufionibus indc oeduccndis : abcrrac inquam vel per infirraicatcm.ve! per ma- litiam;fiue perignorantiam fimpliccm vel afFedtacam. VII. Iuris naturti fimulacrum efl in brutis , iuris gentiHrn non item, RAcioprloriseft; quia hoc ius nacurs doccc hominem vcl vceftanimal, vel ytcft animal racionale : &priori modo natutadocetbcftias, vtfe dcfcndant. Ratiopofterio- tis eft;quia ius gcntium tefpicit lciuilcm focictatcm. Hinc cx. iutc gcntiumbclia funt introduda.captiuitates, poen.-c malc- ficotum,obligationes,douiiniotum diftindlipncs, iudicia, le- gna,vtbes,magiftratus,conftituti,& nmilia proifus neccflaria & vtiliaadfociecacishumaQX continaacionem & confccua» tioncm. VIII. Itu naturt &gentium tfi infe immutabile:iMs ciuiU mutabile, Il.Iud enim & iftud cft nocio aeterna , prxfcribens omnibus, fcmpcr & vbique,quld fic rc(f\um,quid fic vcile, quid non,nc hffr/tnei homines mutent quadrata rotundisi Autfaciat Cyelops,aut temfiUut ater Candida de nigrii , (^ de candentibu* atra. Sediusciuilelicficnonin tocum tecedacaiurc communi, fed ab eodem analogice deducacut •. ab codem camen difcre- pac in accomodacione ad parcicularianegocia , acquc ica mu- tacis circumftantiis mutatut & ipfuni. Hinc lex moralis dici- tur efle fimpliciter 2terna,fed lex iudicialis Mofaica diftinfte confideratur,iuxta hanc rcgulam: ^uicquideft iuru communis inlegibui iudicialibtti,id eft iternum: contri, Sluiequid eft iuris particularif, ideft abrogatum. Per ius partlculare intelligitur id,quodgeniumpolltiaeMofaicx refpexic. Mucacoenimfi- ne mucancur & media. IX. Iniufiitia vniuerfalis primogenita flia efi iniuria, cjua horno ajjicit tumfe , tum alios. SElpfum voluncatc pcrcurbaca : vc cum Alcxander Magnus ebriecace feipfum inceremic , & ica quoque raorcuis infer- tur iniuiia;vel voIcnces,vc cum cyrannus e medio coUicmar- tyrcs.Hic cencndafunc illa axiomaci. 1. Nemo fand ^ integra msntepndittM -vult aut ficit pbi iniuriamformaliter,fedmate~ rialiter : id eft,nemo vulc auc facic fibi iniuriam fub racionc iniurix , licec id , quod faclc voluncace non refta , habeat ra- cioncm iniuriae. Intelledus enim inluriam non concipit for- maliter fub ratione iniurix , fed fub tatione boni apparentis & pcrfonati.i. Volentifit inturia ,fi ■velens non intetligat rem no.xiam , -vel 'velit iniuriam aitn fine. Ibi funt infances & furiofi .hicraarcyres : nimirumfiqulseo finc veIic,vcglo- riaDEi illuftrecur. Nam fi quis alio fine vclic , v.g.vcpla- ceac fuperioribus , ipfi non fic inluria : quo percinenc ciniflo- nes aulici.quinon abfimilcsfunc populis in laponia. Sienim lex ipforum alicui dicac, Abi.vencrem fcinde tibi,ptotinus di- flo eft audiens. X. Qit} agit contra iits natura,faluit vinculum hummi- tatls i & proindeferm efi & Cyclops. POntifex igiturRomanus'cycIopicoaufu liberorum luo- bedienciam animat , armac , & probat aducrfus parences, quandoillosinmonaftcria feccdcre poflTe pronunciac inuicis parcncibus. X I. Qui agit centra iuigentium , tollit vinculum focie- tans;& proinde crudelis eft turbatorque pacii, CRudcIls igicur fuic Sigifraundus Imperator, quando non feruauic fidcm datam lohanni Huffo. XII. Qui agit contra impoftiuum, iam promulgatum &fincitum,committitcrimen contemta maiefiatis, REqulricutautemhic promulgatio , vt quillbet fciac le- gem poficiuam : Ec fan£lio,vc quilibec venerecurlcgem. Cxcerum in regula habecur concemcs maieftatis, non autem lacfx;quia hoc eft aliquid grauius. XIII. ^ejuitas nonpugnat cum iure , fed tfi ^ruietti txceptio ,pertinens ad ipts pofitiaum , tan<^uatn appendix ipftts, ABfquc hac aequitate fi fueiit, locum habebit illud Comi- ci:Summum ius, fumma iniutia. Sic e.g.Lex pofitiua ve- tat ,|mosnia lcandi, & fcandentem iubet morte muldari. S£ veto ciuis afccndat.vt iaducendum cxtinguat,vel hoftem de- pellac ,iudiciserithancaddere excepcionem legi ifti : Nifi falus publica concrarium impetec. lus ftriftum vocacur «xQ/itohy^tt : aquicas i5o«x««. XIV. Iiis natura & gentium efi fipra hominem ^uemcuncjue : ius pofitiuum httmanum efi infra &fupra hominem. INfra , quaccnus homo tanquam legiflacor illud deducitc iure nacursE vel geucium , & illud incerprecacur acque ac- commodac. Eft fuprahominem,quaccnus illumobligac. In tantum vero obligat , in quantura confentic cum iure nacurse An iii« nacurale fit immu- tabilc ? Iniurli) vnde oriacur? Qui Cyi clops i Agere cotra ius gencium. lus pofi- ciuum, quamgra.. ue? >Eq«ita» quid f lus natu- tx, gen- tiu,S: po- ^tiuu vti fe habeac ad homi-; nem? 4^ Encyclop^di^ Lib. X X I. fumina- cjm tenc dum? '& gentium. Cum enim folas D e v s fit Dom.nus confc.en- Sl, iUam diicae & immediatc non pofl-unt ob gaie n>fi mandata ipfius. Indircac autcm Sc m*?d>ate poUunt leges lat* amaoiftratu. Et liancobligationemauget perfonama- aillratas Tqui elt vka.ius D e i , cui propter confcient.am "i j- j n.n„„i r. ri^prnoui lc2esnatur«,2entium, obediendu.neltjK-om.i^. ^.^x^eio'!""'-;^ >o ' &Vo!muxii<;antauobus modis. ,. Semper&adfemper,,.d eft',ita vt nuUam patiantuv exccpt.onem : v:De v s pura mente colendus. i. Semper, fed non ad (emper , .d elt .ta vc admirtant excepdonem: vt , Obediendum eft magiftraiui: fcilicet vfque adaras. ; n, X V. Initejlitia vniaerfjtf ^ intHria tjnintrfdis ita dif- i-ia qiiid fcrunt, vt Hl^^ ftt inobedicntia fiue contHrmcia adtterfnt nmnts Irges ■■, hdcfit violatio onmiHrn legum,opponens fe ■de induliria omiikts legibm, & fumn nemini tribtunSf fed omniii malr. inferens jocietati humana. Dc iniuria ifta ceneantur hse regulae. i. Voluntatem ^ af- feci:ir" miuriandi qui non hnhet ,uHon Mciti^r inferre iniuriam: vt funt furiofi ,profunde cbrij , peccantesex ignorantia vel crrore, quiquc ob iniunilu.n ofticium aliquid dicunt vel fa- ciunt, &quiobviilitaccin Rcip.verumprofett. i. Atrocior^ rnaicr iniuria extjliKatur qns. n.agiflrntai fj- partnri, quam quA exlramo infertw : ita, qun a dififulo velfuhidito inferttir: maior tlem ons. ir.terd u quhm nociu,iji4i iltm inforo,rheetro,coram ma- giftra:u, in pnfentiH ^ anfpeciH plurin^orum infertur , maior qns, in dignirafiifus, habiiu Incedenti vel fecedenti inferrttr . ma- iordenlq:ie iniuria cenferuy,q:ti. 'nflures perfonas redundin,quam qiti vni inferrur. In plures vcro perfonas redundat iniuria per confcquenciam , vti eft iniuria qux vni ex familia infertur, quxitcm liberis.vxori, fponfx, affini,fcruo,legatomittentis, cu.x olTibiis , fiatUvE , vclmouumciuodcfuaai infertur, qua: vni ex coliegis,vel conforci Vivde fic, vt quot funt pcrfona:, tot quoque ccnfcanrur iniuria:,qu*pro perfonatum qualita- tc difpares intelliguntur. 3. minri» ejt v- rhaU.vel reaL:*:(\ax tlux fi^scics fa-pe concurrunt. Alij adduntperfonalem. .\.i,'er- balti i?ii!iriafit ■voce ■velfcr!iiura:\tfi quls alium appellat no- mine probrofo, vclironice !auuec,vcl vcrbisalij minatur,vcl fcommate exagitr,c,vel iniuftcimputacalceri malaS; calami- tatcs!, vel ambiguainccrpretacur in partcm deteriortm , vel aliorum fcommata & fanuas inaliuin concitat,vcl alienx vicsrationesdiuulgat ; vel cum lil)cllustamofus,famofapi- dura,epifl;oIa,car.nen ,hiftoriainalterius contcmtum vcl contumeliam componitur. 5. Reaiiiiniuriaeft,qutfacio ,ge- fiive illicito ^ ingeniofo i.ifertur corpori altiriff^,velextra illud: vt quanio quis alium fua re vti impedic , domum alcerius vi intrat, manus alceri infcrc.in facicm confpuit,jlium iurc fuo vti prohibct, litem improbe mouet,indebite incarcctac,pudi- ciciam alterius folicicat,baculo cerrcc,minatut vel pulfat, qui lint^uam deducit,veftimenta alteri fcindir,miniftrum altcrius verberat, ftuprurn infert, impudice ofculatur,qui mandat vel procurat vt iniuria infcracur , qui euentum fententicE vendit, qui habitum mentitur diuerfo vcllitu ,quidefundi cadauer contumelia afficit, lepukhrum fpoliat,&c. Pricipux quaeftio- nes de iu- ftitia vni- uerfali. X V I. Z?^ pricipnis contronerfiPi circa nattiram & offi- cinm iufiitiavninerfalM teneantnrifl^ regula. I, Xvftiiia-Vniuerfalit etjiprsfitetnmhuifacultiitihfnhominif, \_palxtinm tamen fy aiiguftalefuum hahet in i/oluntate.Hinc a ICcis dcfiniciu conftans ac pcrpetua voluntas ius fuum cuique tribuendi. x.luftitia eftvirtta praflamiftmg : quiaeft obedicntia crga omnes leges. Hinc Theognides .- £'» ^ S^Hf^ia-UM^ ffi/M^Jt^f 'ims o/pl-nt 'sj. laHitia, inftfe virtwes continet omnes. Et Meriahdei : Ideo Ariftotelcs iuftitiam Hcfpeto & Lucifero admirabi- iiorem pronuntiat, eandcmque prxftantiflimam,opcimam,ac perfeftiflimam nomLnac:& Pythagoras eam vocat thefaurum bmnium virtutum:Cicero fplendidillimaiTiexcellctiflimam- que virtutum omnium reginani acdo.T>inam:Picolhomineus ipfo Solc meridiano fplcndidiorem elTe dicir. Pertinethuc pulcherrimum illud iuitiiix f.niulachrum : Iuftitiae(t ciuita- tis domina,dextratcncnsgladium,quo malorumfceleravin- dicare , finiltra fufpcndcns lance.ir, qua bonorumopera cx SEquo penficare porfic. In huius vnius pedore omncs reliquaE vircutes cam moris quim mcntis , non alicer quam fidera in coelo lucenc. H.-cc elt Aftr2a,qu3: in ccelum euolac , quando profligacur. Hsc eft ciuitatis norma,magiftratus anima,cau- fa & fundaiaentum lcgis. Huius veluti canalcs fingulos cx- terarum virtutum riuulos excipiunt & concinenc , indcque iii vniucrfos gencris humani ordines deriuancur- Hanc Ipfanacura peperic, cxpcricncia nucriuic , fapicncia denique mulcarunra:catumin folio maieltacis,vcaugultifiimamrerum huraanarum imperatriccmcollocauic. Caeccrum de contca- tioneptudenciae & iuftitiae vidc cap ancecedreg.vlc. 3. 7«/?/- tt* 'vniuerfalufacit, v: homo no» tanthm erga aliosfedetiam er~ gafefitiuflin. Hinc diuidicurin cxccrnam, & incernam. Illa circaproximum,haec circanos verfarur Nimirum ficuc medi- cus Cii feipfum,& alios igros curat : ua iufticia vniuerfali qui eftpraedicus, & fui &aliorum habct rationem.Qjrando igitur iultitia dicicur «j«}tv «>.A«'7f iu.!efii:^ii-or : vclit cxtenderc ad eum, qui fcaudit ma:nia vt hoftcm dcpcllat, aut incendium reftiii- "uat. 14. DA'nn-im iviitnt.nium qui altcn i/!fcrt,ficit e: iniu- riani. Et hoc d.imnum dicitur i^iKia, qux proficifcitur ex tnalitii. Alitcr fc habct damnum inuoluntarium ,quod eft I . 'Ati,;^i.<<# , profcdum c.x ignorantia: vt fi venatorinfylua volcusfeiam transligerc, homincm transfigat. 1.' A.nci.^ni-^, quod proficifcitur vel cx pcrturbatione mcntis , vel ex culpa leui.vtii quis incautc tradct bombardam,&:la:dathominem. Hniufmodi damna ciim fiant abfquc dolo & malitia , non polluut appcllaiiiniiiri.E.Intellige hic perturbationcmmen- tii,quxvcl afurorc.vcl a terrorc, nonautema vitioaliquo prolicifcicur,verbi gratia, ficjuis ex inuidia,odio, velebrieta- tc alicjucm intcrhciat. 1 j . Sificinorojiis iiib.-atur a m:igifiratu feij fum occiderc ,f-.icitjiLi ininriam ,fi fareat. Violatenimle- gcm natur.T, Defende t.ipfum. Non igitur hic moramur confuctudinem illam Romanorum fub Neronc , Tiberio , & Domiti.Tno.quafolcbantmitterc tribunumjaut centurionera, (]ui extrcmam neccnitatem dcnuntiaret:vbi (1 quisparcbat,& moncm occupabat, manebant teiiamcnta & iufta tuncris;fin miaus,ccce carccr, C;irnifcx, laqueas,fifcus,Gcmoni.c.Q_iud- quid caim pro hac confuetudlnc dicitur, fpecicm habet , non foliditatem : quia contranaturam eft, fuiipfiuselfe catnili- cen^. XVII. Claffes illornm tjui htc prtuarkmtHr, fnnt vndecirn. I. Vy /fjW/irAr/iiSfw.5;qui vbique vrgent««e/(?>^'<(^i^»,hocefl |[\^ furamum ius , qaod antic]ui putarunt , vt Columclia ait,fummain crucem. 1. [udicesprjicipiiej ; quihus proponatur iIlud:Pr.xcipitatio eftiioucrcaiuftitis. ■^.ludices prcfopoiefu; qui tcfpicium qualitatem excernam perfonae, &l ideo ius fle- dlunt. 4.'iidices ; i^bft^u^'., idclt , doniuori ; quipatiuntur fe coriumpi pecunia , quos facct^ dicunt callere dialeCium Doricam. 5. Papiftt ; qui negant , hxreticis feruandam efle fidem. 6. T/r.znni; fiue fint tales abfque titulo,fiueexercitio. 7. txleges; qui nullam fibi legem.pofitam efie volunt.8. ina- bitrifli.; qui, nefcio quam fimulant fandlimoniamin con- traftibus. 9. trfurarij. lo.Fura ; fiac illicrimen iimplicis fur- ti, fiuefacrilegij , fiue peculatus , fiue denique ftellionatus committant. 11. Mercatores qui ftUunc fiii:>?i ; quod pecca- tumvfitate dicitnr Pancarotum, q. d. ItiVicc , Banche rotto, ideft, Bancharupta. FLORILEGIVM. IVSTITIA VNIVERSALIS. Sentent. De juftiti^ obfeiuationc & violatione pleni funt libti Propheta- lum.Deiuftitia: elfic.-.cia vide Preu. 14. ^ io.Ha:ceftperfe- ftaiuftitia , qna potius potiora,&minus minora diligiraus. jlug.de ■v^r.i-elin. Omncs virtutum fpecies vno iuftitix nomi- ne cor.iiaifax. liiercii.iidVemetr. Iuftumeft,homines proptcr iuftitiam diiigcrc, non autem iuftitiam propterhomincs ne- gligcre. Gregor.inrcgi(ir. Ouid.i.mctamorph. ViBa iacetfictfu, Q' lirgo ctde inadentes , Vlnma caslefium ti rrat yffirxa reliqiiit. Budore,modcftia , & iuriitia omnis ciuilis focietas confer- Uizm.DtonyfHalic.l.^.luiihia. vniuerfalis cft harmoniatrium pricipuavum hominis viiiura , vtvidel. ^w^oyv «; (5j-<)v^iji7,(«V obtemperentT!JAo><.£i'i Flit.^.polit.Airf^.iet "/im-miipiiri, SiS^- x'.i,iSii, taftifiuninatur.i dcicfrind ,confi(etudine. Jirift.polit.i. '^■.Hcf.i-F-^jr.iPfiu -^oM y? , Iiifti:ia fulcrnm eft feu etnchora ciuita- !i<. Plat.^.delegih. 0',or '^uirw, «?£< tjJv cuB-^aTruv ^jet , fet ^ir»- ;.»;'? Tniv. ar,)ffiTui cu-h-fuinii; iide!>T; Ki aiKa,ieiru/Jlu/'iu' et(r croAta» yrtir2'/rK(;.Nonqu6dipfe nihil iniu'te facias^iuftuseris proptcrea; fi cos, qui ab aiiis iniuriam patiuntur,vbi tibi po- tcftas erit , non itefendas. Prcrcj-.di. iello Perf iih. 1. Quinon repellit a focio iniariam,fi poteft, tam eft in vilio , quam ille quiinfcrt. Ambrcf.de (jfic. Iuuenal.Satyr.3. Cttrandtifninprimis , ne magnainitiria fiat Frrtibtn cr miferif. Et paulo poft : §luodmodo propofui , non efi fenientii! , verum Credite me vobii fotilim recitare SihyUi. Qui non defendit,aut obfiftit iniuria: , fi poteft , tam eft in vitio,quam fi parentcs.aut amicos,aut patriam deferat.OV.j. cjjVcIniuriainiuft^ irrogata , infamiaeiusquifecit. Senedtt eplft. A p o P H T H. Plato fummam cfle iniuftitiam aiebaf, vcUc videri iuftus,fi fisiniuftus.Scci./t^i-ai.S.Socratesomnium morborum turpiflimum dicebat efle 'imaCtma.m.^itcb.ferm.^i. ^gyptiorum reges hanc legem feruabant, vt iuvamento ob- ftringercnt iudices, vtrege ipfo iniuftam flagitante fenten- tiam, ei morem non gerercnt. Fliirarch. Antigonusfcribebat ciuitatibus,fi quid iniuftum & legibus contrarium per epifto- lam mandaturus eflet , ne parercnt , fed ipfum ignovationc lapfum cenfcrenc-/i^.Socrates frequentet dlcere folebat,peius eflciniuriam facere,quam pati.B''«//»'fc. i.cap.4. Ariftointer- rogatus , quid igrc fcnefceret , refpondit , Gracia & Iniuria. X.«eV/./ik5.f(»/'.i . Solon intenogatus,qui fieri pofletjVt quani minimum iniutiarum exifteret inter homines ? Si,inquit, qui afFefli non funt iniuria , xque dolcant atque hi quiafFedi funt. Quifquis enim violat lcges,non vnum ciuem.fed totam IxditRemp. S i m l L l t. Iniuftitia vniusrfalisconfertipo- teft cum pandora , cum apopicxia , cum gangrxna & cancro. Sicu t enim illi motbi totum corpus afficiunt:ita iniuftitia vni- uerfalis totam Remp.E x e m p. Lyfander,culpantibus ipfum, quod mulra per dolum agendo,indignum Hcrculc fe gereret, dixit : Vbi leonina pellis non fufficit,ci aflucnda eft vuipina. Tltitarch.inapoph. Quibus verbis germana iniuftitiae vniuer- falisindoles fignificatur : quippc qua: nihil cft aliud , quarn maIitia&ingeniofa& armata. Hucpertinet tyrannis ,puta Phalaridis, Icroboami, Aftyagis, Netonis, &c. item iniuftitia Pharifaica. Huius loci eft non infaceta hiftoriade rufticoSc prastore. Cilm taurus pra:toris taurum ruftici interemiflet, homo callidus prstorem adit,eiufque tautum a fuo t.-iuro in- teiemtum efl"e indicat. Qusrit quid iuris? Tum prdEtor:Satis- faciasmihi,inquit, oportet. Ibirufticus : Da veniani,inquit, lingualapfusfum: nonmeus tuum,fed tuus meumoccidit. Tu'm pritor perfrida frontc:Alia.inquit,res eft:ego tibi nihii dcbco : non tu tuum malum scquo animo feras ? H : e R o- c i y p y . Iniuriam nemini inferendatn efte docet hierogly- phicuia 44 E ncyclop2:dia; Lib. XXI. phicum acanthidis auiculx' de afellovincliftamfuracntis.An- tipathiau explicat iHiMn.Hb.io. frtp.^y.AroLOGvs.Peitinet huc Fabula de olitorc , qui fe demittcbat in puteum , vt inde canem co dclapfam cxtrahciet.Cumdcfcendiflet in puteum, canis veiitus ne ab ipfo mctgcietur, morfu lacetauit. Ha:c fabula narratui contra iniullitiam. >£ N i g m a. D;V mihl, qnid, qittfv, toto iam repitt in orbe t Dic tribits hoc -verbu , liternhlqite tribuf. 11.1 ff: Non vfbvt iribuf, ajl vna relpondeo Tjoce, lus, ■uel tranipofitU , vis, marelilertiln. lus o> vis apice; f:irHi) ili\crimine diflant , lus nunc mttndu6 hcibet , vim quiafemferhabet. C A P V T VIII. De Pietate. K .^ C E P T A. _»jt^s^^ A T I s de virtutc dirigente ; fequitur di- i^5^^ reft.T , liue particularis , quae pendet a diri- ^*^J~i- Re G V L ^. Pietas & ^» Pietatis efl , animum cum illo vnire a cfuo de/cendit, probitas prohitatts efl neaue fihi , neaue alceri /lue fit quomodo ' ■'. r i n. I a ■ /T diiferant? arnicHi, jiiie hojtts, hojtem ejje, PIus enim animus maiori animi fui partc , licet conuerfe- tur cum hominibus,hsret otigini fui,ad inftar radiotum folarium, qui contingunt quidem terram , fed ita vt ibi (int vnde mittuntur. Pijcrgo cognomenomnibusprxferendum. Nam pietas eft virtutum fundamentum : quia non coniungic D E o, cui ratio teddenda fadorum : quiaeft cornucopis fe- licitatis, & ad oninia vtilis:ficut e contrario impietas eft me- tiopolis omnium calamitatum. Nam qui Devm deferit , is a D E o & ab omnibus cteaturis deferitur : Hinc Henricijs I V. Rex Galliarum a quodam (ic inttoduciturloqui : Caufi mes. cidii fnerit qui, quirerenoli , Deferu! Domiaum, deftrit is famulum. Pius qtiis? 1 1. Pins efi, quiDeum cognofiit,cognitumqHe colit amore , more, ore, & re. HC^c eft qui ipfum diligit fupra omnia De hac virtute ait Plato : Summa apud homines virtus eft pietas erga Dcum. EtTrifmegiftus : Vna cuftodiapietas. Semperigitur ob oculos nobis verfetur iftud Mantuani : SoUfit hiimamfiietaf cynofurm cnrim. Probus autem eft, qui cogitat hoc efle optimum,vt ipfe fit optimus,ve) optimis proximus , ideoquencc fibi> iiecpro- ximo fit grauis. Cognicio Dci vnd* haiirin dcbcat? Pietas Deu con- tcnca. III. Supremm pietatu gradui eft , amare Deum , etiam Summui tum, quandoft nobti contrarium oftendit , id eft^ gladL"' cum infchola crucis nos e.vercet. HIc enim cogitandum.quod fcholacrucis fit fchola lucis, & quod Deus per defertum nos ducat in tctram Canaan. CJuando igitur fumus in dcfcrto , ne retrofpiciamus ollas jEgyptiacaj. In aduerfis itaque Deo ne diffidamus,& in pro- fpetis ab eo ne recedamus. Ibi Scyllam fuperare debemus li- ducia, quafit, vtinaito non altum fapiamus , nec cum Dco contendamus : hic Charybdin euitare timore Dei , fcilicec filiali illo,non feruili.Hic quocritur, An pictas fit caufa cala* miutum per accidens ? Neg.Peccatum enim cft illarum cau- fa : Immittit autem Deus calamitatcs piis,vt peccati neruum infringat , eiufque dominatam| inhibeat.| Ideo fchola crucis dicitur fchola lucis. Ei pij dicuntur frui beata paupertate, ficut diuitix impiorum dicuntur pauperrima beatitudo.HinC patct, calamitates piis cfle maium mediciBalc, ficutpotio amara dicitur malum mcdicinale a:groto. I V. Cognkio Dei hauriri debet e Ubro nattirs & Scripturn. PErlibrum naturx intcllige confcientiam &mUndum:iU ert lex naturx, hic creatura: tanquam litcrcc hieioglyphi^ Cx potcntii, fapientia:, clementiae Dei. Hinc Antonius Ere- mita«»«Ai^«o>)7®-crcaturas vocat fuos libros,vt teflatur Eu- febius. & Bafilius mundum appellat officinam difcendiani* mis rationalibus. Kediffim^ iguur PIutarchus:fol, luiia,fte!- 1k fpecula funt,in quibus artem illius fingularem intueaiiiur, qui mundum condidit & ornauit. Nec cft aliud mundus quam templumDei.Pcr librum Scilptura: intelligc parua& magna Brblia. V. Pietas eft conteata Deo,id eft,proram& puppim,val- lnm drfoffam felicitatis colIocat,non in rebnt ftuxis, fed in vnionc & communione cum Deo. IDeo pij dicuntar femper circumfcirecoclumincorde fu«, ficut i coutratio impij dicuntur ciicumferre infcrnum. Exemplo fit Abtaham ,cui vnus Deus fuit Schaddai. Item Lautentius in ciaticula, &alij Martyrcs. V I. Cognitio Dei generalis & communis illa , vt hic conftderatur ,fufficit adhominem red- dendum inexcufabilem. HVc pertinent praeclariflima Ethnicotum di£la de Deo. qux teftantut, notitiam anteceptam,feu anticipatam de Deo mentibusnoftris infidere. VII. Cultus debetur Deo & internus & externus. ILle hsius eft menfura & veluti anima. De interno accipe illud Plutarchi : Malitia letinetui metu Dei , vt qui huma- nis aftionibus & paffionibus non tatdus & cundlator iudcx incumbat. Et hoc Ciceionis:Quis non timeat omnia proui- dentcm & cogitantem, & animadueitcntem , & omniajad fe pertinere putantem,curiofum, & plcnam negocij Dcum ? De cultu externo , coniuudlo fcilicct cum interno , loquuntnr hxc difta : i.Galeni; A nobis Deus hunc maxime cultum cxigit, non vthecatombas ipfi facrificemus , fed vt omnibus notum faciamus , quanta eius potentia , fapientia bonitas. z. EpBeti • Si quid mente valcmus,quid nobis agendum, nifi vt Deum affidue celebremus,ei hymnos , ci gratiarum aiSio- nes canamus, dum terram fodimus,aut vertimus feu labora- mus , feu lequiefcimus ? CJu^as autem ? Magnus Deus , qui hscc inftrumcnta dedit : Magnus , qui manus ipfas largitus ell nobis ; Magnus qui dat , vt nec cogitantcs crcfcamus , Sc dormientesiefpiremus. Hic omnium debeteirc quotidianus hymnus. Etcur nosinDeo laudando tam fegncs , in ciiius celebratione tam dillgentes illx in aete volitantcsauicula:? Si lufcinia eflem , facerem quod lufcinia : cum autem homo fim quid faciam ? Laudabo Deum nec CcfTabo vnquam , vos vero vt idem faciatis hortor. VIII. CultHsDei internus & perfeBio prima &fecunda .*^'''"'* cultus externi : exterior autem cultus non eft negii- quotii- gendut , quia eft nota interni, P^*^"* ILle fiquidem facit, vt hic non fit hypocritic^Us. Tametfi au- tem Deus fit fpiritus , ideoque rebus externis per fc non dcleftetur : requirit tamen cultum externum, vt ita nos ma- gis excitemur ad cultum internum , & ipfi datori donorum fpiritualium & corporalium, fpiritu & corpore feiuiamus. Hinc ipfi gentiles cultum externum fcmpcr adhibueiunt : & Gr«cs Cognitio Dei gene- ralii. CuUui Dei du- plex. Echica: Cap. VIII. 45 Quot Hiit claires impioru i Grxcl iLiibul'daiiiiiui:n- tatum. iJcoHeiodotusiif Caiiibylc aic : Inraiiiuiit i]ui U- ctos litus licridciit. Indicat cnim ratio , extcnuun proti-llio- iicm & cctcmonias proptcr dilciplinam conlcruaiulas cllc. Kxccuius vciocultus linc inccrno Dco nonpiacct. Hinc di- cic ". Milc-ricoidiam volo , noii racriticium : quoil diftum in- teliii^cndum cft in lciiru conipaiato , q d magis volo milcri- corduni.quamracrificium. 111.1 cnim Ucus dclci-^latur pcrlc, iliononnili pcraccidcns.lilciliccc rciflc oircratur.iiic iJc illud vulgacumcll accipicndum : Hon vox , feU votiim, non miijica chordiila,ffdcor, Ne» cUmans, fed aman, i cUnsit in anre Dei> • IX. Clajfes tllorum , f«/ hiiic virtuti nuntinm remttiunt ,fnnt nouern^ j. * Thci ,(cM ingcnia Lucianica i qui Dci exiflenciani X\apertc neganc,non quidcm fempcr.rcd camcn ad teni- pus : non enim clt liomo,qui nclciac cllc Dcum:& licct|mul- ci hoc ncgcnt ore , cordc camcii negarc non pollunt : quia tamctficonlcientia iploium ad tcmpusdormitat, tandcmta- nicn cuigilac, necpcrmictic , vc forniacis f)'llogiriiiis ftatuac nullum ctfc numcn : qualcs tucrunt Caligula, quo nenio vn- quamaudacius ncgauit Dcum, ncmo furcntiiisnegatum ftu- duit contcmncic , &; Lucianus Sophifta pcrniciolus. Hi non verbiSjfcd fuftibus funt refutandi. i.hpicurei; qui negant Dei prouidcntiara, idcoque vcntrcni pro Dco habcnt , quorum porcorum fciaciirimumeftnoftium fcculum.Talesolim tuc- runtSardanapalus,Epicurus,Lucretius,& Nero,qui impcrarc diis concupiuit,ncc quicqu.ini gcncrolius voluit.Talcs ctiam fuic ^''aulus ccrcius Poncilcx Romanus , qui in liminc morcis conftiturus dixic , fe iam cria expcrturum de quibus in vni- uersa v.ca dubitatic:N'um lic Dcus;Num iit intcrnus . & num eninia (it immortalis ? \.[d(.L^ta.triaperti ^ crajjt; qui creatu- ras adorant ,puca folem, animalia, imo&iplum Diabuluin: quo pcrtincnt tthnici qui 500CO. deotuiii, & in iis tieccntos loUcs habuctunt. Talcs olim tuerunc j£gypti],& hodie func multi Indi,Tartari,& multi fepientiionalcs.Talcs ctiam ho- die Uint Magi , liue protiteantur magiain diuinatnccm , liuc operatricciii,TutcaE,& P.ipift^ qui inuocant Sanilos : & dcni- quc illi qui fcfe iadanC femidcos , vcl Dci ciculum afFcflanc, quales fuerunc Hcrodcs Agrippa, Alexander Magnus,qui ita ad macrcm fctipfit : Rcx Alexandcr louis Amaionis iiiius Olympiadi matti falutem. Item : Pfaplion,qui aluit auiculas, illafqucdodas fonare haec vcrba , Magnm Dem eft Ff.ilhon, dimific. Tales func, qui patrum nofttorum nicmoria , icem- que noftra , fc venditatuntpro Chriftis 4. HoLcilatn t^cii iy fnb:ites : vti funt auari,quibus nunimus eft fummura numcn, oran;fque ij qui in rcbus humanis confidunt.atqucitaex re- rumfragilium arundine faciunccolumnam tiducix. ^.Admi- ralores renim hnmnnarum, ijucu anteferuat facri- : vt func Ma- chiaucllift.1; , qui politiam tine cxercicio rcligionis conlillere polTc doccnc: ac religioncm nil nili nomcn inancac vincu- lum politix elFc putant, timilcs Maximmo Imperatori , qui legc (ancica pcimifit, vt quo quifque ritu vcllct, Dcum colc- ret. Itcm poeta:,qui nil nifi ApoUincs crcpant,&: alia Echni- corum numina iiiuocant : & dcniquc Critici iUi qui a Biblio- lum Icdione abhorrenc,qualis fuic Hermolaus Barbarus,qui adSadoIctum fcripfit , fe Icgendo Biblia dedicilVc Latinita- tem : & alius quiamicum dcditum ledioni Bibliorum , his verbis deterruic : Ah corrumpis bonam diclioneiii Ciceronia- nam. Et dcniquc Anglus quidam , qui odas Pindari antetulic Plalmis Dauidis. 6.Hi}miiiei illi , qui ntin ]ti.xm meminerunt Dei: vt funt iUiquidicunt,fe aliquid etfciflumdaturos.nec addunc piam illam tormulaiii , Curn Deo ,alias hoc vitiuni dicitur fe- curitas,qua quis line timore irx Dci & iudicij iplius viuit,ficut niaxima pars gcncris humaniviuit in pcrpctuo ftuporc ne^ i^Iigcntc iram &: iudicium Dci :Talis eft CyclopsapudEuri- pidcm qui lic inquit ; Nen vll.i ntimina expauefco coclitum , Se { viffimoi •vni Oeorum m.iximo Ventri Denoffero, Oeos igmroc&tero . Iccm illi , qui, ciim tacla hcroica rcccnfcnt , Dcl mcntionem non faciunt. Qjao pcrcincc hiftoria dc Hadriano Papa, qui, cumfaclus cllcc Papa , ipli hoc gratulatorium fuitdecanca- tum : TraiciSum planiauic , Louanium rigauic , Casfar incre- m-ncum d^-dic. Tum quidam non incpcc adfciipfic : Hic Djus nihil fccit. 7. lllufor-s Dei (y operum eitn. Icem difli- niulatorcs bencficiorum & iudiciorum Dei. 8. .-ifoftati; qua- lis fuit lulianus Impeiacor. ^.Snpeiftitionumpatres^^panoni; qui mantiflain craficionuui tanquara caudam vulpinam alluunc cog.-E Chrilli : quiquc crcpant relis^ionem maiorum fuorum, imitaci otaculum Dclphicum, quod confultum.quo pado Deus colendus, rcfpondic, vi'^« -f ^cXi»; , ciuiratis more: vcnim cum diccretur, uiorcs ciuitatum fa;pe mutatos, fubie- cit, Optimiimfeftandum. Quod poftctius refponlum, me- lico laudacur. Tom.U:. X. Piettu trga Deutn compunitur t/eram ipfim aenitio- 0.'""' ''>■ mm, dtledionem,fiduciam,jl>eTn , timoreTn,hur/,ttitate?n 'f\l^ua',^^ erga Detm, patientiarfi,& perfenerantiam , tuxtttpri- pict»»? murn Decalogi prtceptHTn .- honorem e.xttrnum ingejli- l'ns,iuxta fccundum : inuocationem ,gratiarum aitio- nem, confcjfonem & iujiurandttm , iu.xta ttrtium : ob'- feruationem certi temporti certorHmjHeifio tempore ri- tuum, iu.xia quari nm . VEra Dei agnitio cft vcl philofophica & lcgalis, vel Chri- ftiana&EuangcIica. Piiot illaluc attcnditur; quaratio agnofcit,Dcum cllc nientcm vnani,.ctctnam , conditriccm & confctuatricemomnium reium bonarum. HxcnotitiaDci fpIendidiHimis difputationibus a l'Iatonc,Xenophontc,Cicc- rone,Scneca,&aliisilIuftratacft Dehacagit Apollolus Soto. i.Cum hac notitiapugnantifta:ignoratio Uci,crrores Epicu- rcorum & Stoicorum dc Dco,quibus Imgitur Dcus elVe nicns peimixta omnibus mundi corporibus, cicns & agens omnia: itcm Academicorum,Sccpticorum,&(imilium.D;7rcj!/o OeicH ardcns mcendium , quo iiicns & voluntas Dcum complcifti- tur,& illi fe fubiicit,adc6 vt fcruct omniaiplius madata,cunv qu i.dam Ixtitia, acquiefccntc in ipfo.Cum liac pugnat odiuni Dcitremitus&indignatio cordisaductfusiudiciuin[Dci,pr;E- fcrtim in xrumnis ; & Itupor pedoris, non fcnticns ardcntes flammas dileClienis V)c'\.>-iduciii eft,quain Dco Ipcm colloca- inus. Cum ipsapugnant dubitatioiics Epicuico; & Acadcmi- c.i: de Deo & prouidcntia Dci, diliidentia, non acquiefccns iii bonitatc Dei; dcl'peratio,nou tribuens Dco laude veritatis & niilcricordiijVt Cainait:.i/i*('o»fyf iriiquiia.! me.t, quair, ■vt vc~ B(a/«ion/s<^«.jiqf'vbi Auguftinus rede, Men:iru, inquic , Cain: Maior 7'tcr ccrif.i , .jua> ; Oi.'tni:tm feiCctu.rut). pnjeria. Pugnat iccm cum tiducia iftaprxlumtiofcu confidenria , qua quis confidit propiiis viribus.vt propiia fapientui •. ucm fidu- cia humanotuni prxlidiorum:quibus vtcndum,noa nitedum: Fiducianamque 111 Dcum non cxcludit mcdia , (cd inCludit, & dcniquc idololatria, cuius ipecies luncquacuor.Prima eft, fingcrc aliquid clVc Deum , & coleie tanquam D.:uui , quod noueftDcus: quomodo proinifcuum vulgus apud cchnicos coluic ftacuas tanquam numina. Scribunt autcra limulachro- luiii culcum a filio Bcli, Nino , traxilVc originem , qui patris mortuiimagincm leceritlndc Lyr.iirt Sf^^.i^.c.fciibit cxtitif- fc nomina Bcl, Baal, Beclzebub. Ita Chalda:i & Perfx igneni tinxcrut cllc dcum: & gentiles varia numinafunt commenti, vc Iouem,PaIladcni, latts, numina inquam tiicics mille, qus d.itinxerunc in dcos maiorum & iiiinorum gentium.Dcnique rcsillas,a quibusallquam vtilitatcm capicbant, locoDei ha- bueiunt;vt fcles,ciconias,libcrtatem,viCloiiam,fid£m,&c. Et AugulVinus ex Varrone rcfcrt.antiquos Romanos plus qua.n 170. annis line fimuIachrisDcum coluiire. Mcliorcs tamen cthnicorura abhorrucrunt ab illo idolotum cuItu.Nam vete- rcs Gcrmaninon limuIachris,non teiiiplls,aut aliis habitacu- lis diis tuiscultum exhibucrc:qu6d asdiculis includi, autpa- rictlbus cohibcii non pollent , coclcftium coiporum magni- tudine pcrfpcdVa.Nccin vllaiii huinani oris Ipecicm alVimila- bant: figuris l"ub humanum vifum -cadencibus clfigiari nec po!Ve,ncc fas clVc rati. Itaque lucos & nemota confccrabant» racit.demor.'j,rt:i. Et Xerxes in Grxciam traiiciens cii excr- citu , Magis auihoribus , omniadcovum Grxcia: tenipla in- flammauit , quod nullum in locum dcorum numen mcludi polVcc.Romani quoquc per multos annos nullam dcorum ef* ligicm habucrunt: quiadocuerat Numa.Dcum c(]e nicnteni puram,miniiiie genitamaut vilui fubiedam,qua:ve humana indulU-i.iexpriniipolVit,vt cftapudC;'f.i.(^£/f/''i.ita vt neque ■oAxfcS, neque ^xslci coli pofVic. Secunda idololatri.x fpecies cft , honorem Deo dcbitum rcbus quibufcunquc , qux non funt Deus,cribuere.Sic auavus cft idololatta ' ph. 5 item inuo- catio Sanftorum.Tcrtia fpccies cft alligare Deum adres,quaS ille non pra:fcripfit:vc ad ltacuas,ad monafteria;in hoc vel iU loIoco,vcRomaE,Loreci,CompofteIIa:. Qti^atco, eligere cul- tus,& iis confidcrc : puca Mi(Vam,ieiunia, ceremonias varias. Hic nobis fuccurrat illud Ambrofij : Signaculum noffrum in corde & fronte. In cordc.vt feraper diligamus Deum:in fron- te,vt femper confiteamur,vt ita luceat eius imago & in con- fclVione,in verbis,& operibus , vt fi fieripolVet, coca cius fpe- cies exprimacur in nobis. Spe> eft,qua cxpeiftamus auxilium a Deodilacum.Ciim hac pugnat defpcratio.vt in Saule,& pra:- ■fumtio,qualiserat in Sennacheribo: dequatcifte vfurpaueris illud Ariftotclisiquiinteirogatus,Quide(Vct fpcs, refpondit, Somnium vigilaniis.Et hic^eft illa fpes, quam Hctiodus fin- gitinpyxide Pandorx folam remanfifVe. Timor Dei cH , qao mctuimus offcnfionem Dei tanquam patris clcmcntifrimi : & ideo dicitut timor filialis,vc difcernacuv a feruili,quo aliquis fiigic Deum , ciim cimor filialis faciac nos fugctc ad Deum. Cum hac pugnac fccuvicas, qua fic,vc maxima genevis huraa- ni pars fic fine cura & cimore Dei : iccm fuperfticio trepidans timore , vbi non eft timor , qualis eft hypocritaruin , qui dic E Yenc 46 Encyclop^di^ Lib.X X I. Veneris nolunt vefcicarnibusritcm Epiciuciis& Cyclopicus Dci contcnuus, qualis ab Homcio dclcnbituL- Otljijj.^. He hibeMfuferns ,-vt ego -veredrve, colemve , NilCyclope, enim lUit^^rum m>"i'>'>' curanr. Humil.tM erga Denm elt , qua memctcs noftri immundi- tiei libentes nos fubiicimus diuina; maicftati : & quando arca- Txos Sciiinutx fcniiis nos alfeciuimur , eos rcueremur potius, quAm rcprobamus, vt ait Dionyfius Alexandrinus. Cum hac pui;n.at fupcrbia , qu.c cll fine timore Dei : ciiius cxcmplura claiilfimiiin (in:;uli in nobis ipfis cernere ponunius. Patientia eft , qua obcdimus Dco in tolcrandis aduerfis. Cum hac pu- ^'nat impatienlia irafccns Deo in a-rumnis , vt in lobo , lere- jniajfraclitis vagantibiis pcr dt;lcrtum,in Catonc, CiceronC, &c. & hvpocritica tolcrantia cruciacaum fponte acceifito- rmn,vt in ercniicis Si monachis flagcIiatonbus.Pe-iyiwera».'»* e(I,quaconftantcr Deoadha-remus.Cum hac pugnat dcfcdio a Dco,& ptrtiiiaciain fupcrllitionc.Harum virrucum lucidif- fima fpccula funt Carolus M Hcnricus Auccps , Henricus Banibcrgcnfis 5: alij,quidoniit!scchnicis delcucrunt idola,& coegcruncdomitos audire veramdodrinam : in qua ipfimcc quoquc pctfcucrjrunt. Et Carolus M in inftitutionc cpifco- patus Hamburgcnfis fcripfit : Volumus gentem Saxonlcam non nobis, fcd Deo lcruirc rctcnta libertate. Gejlw externtn, quod dcbcnius Deum honorarc, debct elic conformis virtu* tibus primi pta:ccpti iam cxpofitis. Initocntio Veied , qua fo- lum Dcum ardcnter & frcqucnter rogamus , vt nobis adfit. Cum hac pugnat oniilho inuocationis ; inuocacio echnica, Tuicica, idololatrica; & inuocatio mortuoriim. Inuocatio auccm non cxcitat DL-um, qui clt omnifcius, fcd nos Gr,itia~ rum aciio cd , qui Dcum toto & deuoto pcdore laudamus ob beneficia nobis data. Huic repugnant ingratitudo &; hypo- critica gratitudo.qualis cftPharifa:i,i.«r. 1 S.ConfcjJio eli:, qua coram hominibus ccftacamfjcimus nollram de Dco fcncen- tiam.nihil moraci fupplicia. Huiuscxcmpla funt Danicl in- ter lconcs,Matthatias patct lud.c Maccabii,omnes apoftoli, Paulus , & marcyres , vc Laurenciusin craticula , 3c Igaacius; qui cum in circo bcftiis obiiccictur , Fra»zite , inquit, me, (y comminuite inflarjrratii,-ur liam p^tnis Chrifio gnuto'. Cum hac pugnac pcrcinacia impia dcfcndcndis erroribus,qi.ialis fuit Scrueti,qui anno 15 ^i.Gcncua; combuftiis cft:& defefliofcu negatio , cuiusinnumcrabiliacxcmplafucrunt confpcda fu- pciiori fcculo in Principibus , ciuitatibus, dofloribus , & pri- uatis.cum liber ContclTionis Auguftanxpromulgaretur.Ta- lcsqaoque fucrunt Interimiftx.quiTiJ Intcrim amplexi funt. 7.vyJ'..?--j,>«/«f»eftinuocatio vcri Dei ,quapetimus vtfitnoftri fennonis teftis, &fallcntcs puniat. Lcgitimum autemiura- mcntum cft , quod vcl imponitur a magiftratu , & dicitur i.THKiat, vel fufcipitur cogente vocatione. Dc hoc gcnere 'fo- er.ites aii Demonicum a\z : luramentum a magiftratuirapofi- tumpropccr duas caufas fufcipito : aut vt tcipfum curpi cri- mincliberes , auc vt amicoscxpcticulis ferues. Devtilitatc Jegitimi iuramcnti dicit poeca : 'A«J)to5 ^"tvofKH yjijtii mloTTiS-lv a/ptiav' Viri fcruantis iuramentiimpofleritof fAicior erit. Et Paufaniasin Arcadicis refert,Philippi rcgis Macedonix !i- beros ideo in tantas incidilTc calamitates, qniapatcromnia promi(ra,paifla,& iuramcntaconculcaucrit. Pugnantcum lc- gitimo iuramentofophifticK & calumniofi intcrpretationcs iuramentoruin ,iuramentaimpia, vt monachorum; periuria jnagiftraruurn,mercatorum,& omnium Chrirtianorum; quia omnes violamus iaramcntum , quod Deopra:ftitimus in ba- ptifmo. Obfernatio certi temporu ficri , facrorumijj iflo tempore r:/««OTcft,quaconuenimus temporc certo, Dciimque in pu- blica pancgyrilaudamus. Vultcniin Dcus, aathor cemporis, vt certum aliquod tempus impendamusculcui eius. Atque hoc diiflat natura. Hinc TibuUus : Luce facra requiefcnt humtu , reqniefcat arator: Et grat4i fulpenfo vomere ce']et opfu. EtlieniinD,;usfit fpiritus,locatamen facra , templa facra, & resfacrx ipfius cultui deftinantur: quia nos fumus corporci talibufquerebus excitamur, & aequum cft,vtrerum corpora- lium datorijCorporibus noltris rebufquc corporeis feruiamus. FLORILEGIVM. PIETAS. Sentent. Pictas & impietas non Deo, fcd homini prodeft aut nocet, ib j j Pictas eft mignus qux- ftus,i.r«OT.4.& 6. PenesDcumnec pictas fine iuftitia cft.ne- que finepietatc iuftitia , nec fine pictatc ccelefti fcnfus , fine bonitate squitas , fine a;quitace bonitashabetur. Virtutes Ci feparata; func,di!abuntur:xquitas fine bonitate fa:uitia eft, & iufticiafinc piccate crudelitas eft.C/j;-^/»/?./:'/-»;.!^?. Pictas cft iuftitia aducrfus Deum Cic. i. de ntt. deir. Pictas fundamcn- tum cft omuium vircucum Id. pro PUnc. Homo nacus eft co- lcndiDcigratia, qui nos ideo gcnerauit, vt fcruiamus. LaB. iib. 3 . cap. j,. Confiliorum gubernaculum fit lex diuiua. Cyfr. Primuseft dcorum cultus, deoscredcre ,dcindc illis rcddorc i-aaieftatcin fuam. Sen.epifl. 96. Pietatiscft , ita dc Deo loqui, Vt eft. Bias. ^i ^ ^zs^; <->io]i cm £e^.^«v : Non dccct cum Dco contendere. i^ind. hym. 1. Pyth. Omnis fapientia hominisin hoc vno eftjVtDcumcognofcat, &colat. LaB. lib. 4. dei/er. fap.cap. i8. Ha;cfapicntiacft lumcn cordis humani. Id.lib.t. de orig.err.cap.j. Qjri qu.xrit, an Deus fit,non verbis, fcd fu- ftibus rcfutandus. Diog. Laert. Tisf ,2KAo/4"Sf «>««j»s «»«f, Cn (^j)» iiiirtoii; y^ an^^io";. ylWiflh. Euirtoeici iTn^n/uii 9^^' %^~ tj-Hos , Tietof rfl fcientia diuini cuUm. Zeno. Clttic. Animus pius maiorc fuiparcc illic eft , vnde defccndit. Scnec.epift.4i. CJucmadmodum radij Solis contingunt quidem tetrain , fcd ibifunt, vndc mictuncur : fit animus magnus & faccr , & in hoc dcmiffus, vt propius quidem diuina nolfemus, conuerfa- tur quidem nobifcuin,fed hxret originifua:. Id.ibiii.HKpHhtifoi iofn~; ©£» fivhfiii. Fcftilumma, Dci eft inemoria V«7M»r. notxJeAiTfi&^ajeJf 1» i3^ti)ir^ tJ0£ J. In alto non altum fapcre, Dco chaiiirimum , apud homines rariflimum. Ber?ih Piecatis ert fpernerc mundum. Munduni cnim fpcrncrc , eft Deum eligerc. Obiicitcaro: At pius eligit crucem. Regcrit piusr- Quisnon lubcnsaurum argento, fiiiccin gcmina, vitruin la- pide vitiofo commutarct ? At amici ofFcnduntur? Quid tuin? lucuudiorcs cum obtincantur. At rainuuntur rcs ? Sed crcf- cunt opes illae ,quasnec tinea; demoliuntur , nec tollunt fu- rcs. Definimus elle in prctio apud mundum ? Scd probamui: authore Chrifto. Placcmus paucioiibus ? Scdmclioiihus. Mactefcit corpus? Sed faginatur animus. Marcefcit nitorcu- tis ? Scd eniielcit decus animi. Carcmus voluptatibirs coi» poris ? Sed frulini.U' internis. Sicut cnim non licer fulcaie inarc finc pcriculo & vcntis , comparare carnfs finc oITibus, bibere vinum fine f.ccibus ,colligctc frunlehtum fine paleis, inel comederc fine infcllatione apium, rofas colIiL;'-re line pidura fpinauim :ita ncc rcgnum Dci potcft nobis fine rri- hulationibus obucnire. Anonym. S i M i L i T v D. JPietas a C iccronc confcrtur fundamcnto , a Mantuano cynofurar: pij in Scriptura comparantur lapidibus viuis , bonis pifcibus, arboiibusplantatis adriuos aquarum, tcrra; bon.T:, tiitico, & quercubus : a Chryfoftomo confcruncur cum niercatoic, qui non lcntit laboris molcftiam. E x e m p. Abcl , Enoch.Noe, Abraham immolaturus filium , Dauid , lolaphat , Ezcchias, Daniel inter Icones , Conftantinus M Theodofius , Hono- rius , Laurentius in craticula i Achcnicnfcs , quorum formu- la in iuteiurando hxc crat : Fugnabo pro facrn , ^cum aliis ^ folu/'. Icem Alcxander Scilerus Impcr. qui, cum Chriftia- ni publicum quendam locum orandi gratia occupafient, con- tra autem caupones quidain gcntilcs iam antc fuum effe con- tendcient , audita controuerfia, etfi ipfe minimc Chriftia- nus erat , rcfpondit , quoquo modo clTet , fatius cflc eo in loco Dcuincoli , quamcauponas excrceri. Icem lohanncs- Fridcric. Dux Saxoniie Eleftor , & Philip. HafTia: Landgia- uius : Henricus denique Georgif Saxonix principis frateti qui , cvim poft mortem huius lcgati diecrent , multumeire paratx pecuni.i; , multum exquifitx fupellcftilis & argenti plurimum a fratre reliiftum , qux fit confecucurus omnia, modo voluntaci fratris de nihil immutando in rcli^ione morein gerat , mox e vcftigio , Sanc , inquit , hxc vcftra le- gatio plane mihi reprxfentat illud, de quo proditum elt ia S. literis , ciim Satanas Chrifto pollicerctur totius mundi regna , modo ptocumbcns ad pedes ipfum adorarct. An vcro tanti cfTe apud mc putatis vllasopcs , vt carum causa vclini ab agnita vcritatc, puraquc religione decedere?MuItuin certc vos cxpcdatio vcftra fallit. Epiphanius Salaminc Cypri cpi- fcopus, cum templo quodam veluin Chrifti, aut fandfi alicu- ius iinaginem depiiftam vidifTct , fcidit , deditquc confilium Ecclefix cuftodibus , vt pauperem potiiis mortuum inuoluc- rcnc. Et licet Damafcenus fcribat , fimulachra ignbrantibus literas elTe veluti trophacaconftituta,&Iicet Gregoiius dicat, elTc libros laicorum : hxc ramcn fcntentia cft icfcrcnda in- ter ca,qux Patribus ignofcenda potius , quam coinprobanda. Rcdfe igitur Tljeodofnu /^ yalentinianu-s l.i.C . nernini itcere, fanciuerunt, crucis fignum& Saluatoris nec in folo, nec in lapide fculpendum. Et Plato canibus & lupis comparari, in- quit, qui deos credunt donis placari lib.\o. de U. Et ideni ve- tuit, dcorumfimulachraex auro & argento fieri. Quanquam idcm hacin partc peccauit , quod fiinulachra dcoiumcx la- pide & ligno fieri voluit : vt illo mentis ftabilitas, hoc men- tis fragrantia fignificaretut. Pifturareligionis. CJuaenam age tam lacero veftita incedis amictu? Relligio , fummi-vera P atru fobole . . Cur veftis tam vilis ? Opes contemno caducas. CJuis libcr hic ? Patris lexveneranda mei. Cur nudum pedus ? Decet hoc candorvs amicam. Cur innixa cruci ? Crux mihi grata quies. Curalata ? Homines doceo fiiper aflra -volare. Curradians? ^enrii difuiiotenebras. Quid docec hoc frxnum ? Mentis cohiberefurores. Cut tibimors premitur? Mers quiamortis ego. Huic Ethica^ Cap. I X. Huic adJatur cmblema f\i\x rcligioni<;. Il.ejiili rcfidens meretrix piilcherrim^ jidn , Purfureo infig)iem^cUnt honore feflum. Ommbu^ (^ Utices fleno i cra!erepro[inai ; jit circumcubitans cLria tuibA lacet. Sic BAhylcnii no:ant , qii.igen-cs illice forma , Bt fiSlafiolidai relligione eapif. I M P I E T A,S. S E N T E N T. Impicras abneganda eft. Tit. i. Impijruiit Dco abominabilcs: Ffalr/y. i. Dcum con- temnunt. PJal. 14. Proximumpcrtlunt. il>id. fcipfos pcnliuit. Ffilm. I. Hinc Comicus, Impiis apuJ infcros funt pCTnxparata:. Cic.i. delegihtM. Suaqucmquc fraus.fuum facinus.fuum fcclus,fua audaciade fanitatc ac mcnte Jcturbat. iJemin Pifen. S t m i l 1 t v d. Sctiptura inipios confcrt argcntoadulterino, canibus.porcis, cerxflucnti, flamma:,fiimo,t?a-no, leonibus, lupis, mari fer- uenti,myrica: fl:ctili,palcis,pulucri,luto,fpiDis,rotx, ftipul.-c, terr.-c mahic , zizaniis. A p o r h t h. Bion impictatem dicc- bat malam cife contubernalcm fiducix, q.d. filiam impictatis clle malam confcientiam.I.«ei-^/;'^.6. A d a g i a. Lydi mali, poft jEgypti j, Cares perditifnmi : Mali commatis : Adulteri- nus : Duplcx cappa, id eit, i(anoV ; Cecropiffarc : Viyffis remi- gium : Oppcdcre fulminibus : Diagoras Mclius. E x e m p. Cain , mundusantcdiluuianus,Cbam ,Pliatao, .Sodomitx, Efau i Corc,Dathan,& Abiram; Saul,Goliath, Abfalom,Afa, Scnnacheiib,Rabfaces,Achab,Icroboam , Iczabel , Holofcr- ncs, Herodcs , Antiochus Epiphancsi Mezentius , Cydops; ItiliatiHS Impcrator ,qui religionis Chriftiaux fuit fummus contcmtor. Is contra Pcrfas excrcitum dufturus grandcm ipfis mulclam imporult. Il!i grauius aPaganis tractati , Cx- pius auxilium Impcratotis implorarunt. Sedhoc rcfponfum tiilerunt : jEquum eft vt mala fuflincatis , cuni hoc fitpri- ceptum vcftri Dci. Scdin i(to bcllo accepit vulnus lcthale, ex quo haufit fanguinem,volaque in ca;lumeiacuiatus dixit: Exple iram tuam Galilxe ; Vicifti mc Galilxe. Ncro impera- re diis concupiuit, ncc quicquam genetofius voluit.vt ait Pli- jiius. Pctrus Bcmbus Cardinalis, lefcrente Georgio Fabricio Chcmnizcnfijdixit : Semel lcgisBiblia: quodfiiteium mihi legendaclfcnt, perdcrcm omnem Latinitatem Nimirumqi.ii vitam omnem in ethnicis fcriptis confumunt, ad poftrcmum gentiles euadunt, vtait HemmingiusHuc rcfer illam hifto- riam : Erat proucrbium apud Italos :Paruum eft peccario- lum, non crcdere eflc Deum, Melanchthonhoccxprobrauit cuidam Italo , dicens : Vos Itali, creditis Deum effe in paiie, qucm non crcditis elTe in calo. Omnes ifti ponaiit Cbi ob oculos Muficam damnatorum, quae fic habet : K;. Vtinam montes nos obruerent. Re. Repleta eaim eft malis anima noftra. Mi.' Miferabilesfafti fumus. K». Faciem cnim noftram operuit caligo. Sol. Sol autem iuftiti.-c nunquam orictur nobis. La. Laffatis itaque nobis nulia datur requics. C A P V T IX. De Temjjerantii. PRy€CEPTA. ^^?i T A cflpietas: probicas cfl vircus refpicicns ^t| homiiiera. Eltqiic hmplex , vcl coniunfta. Probitas fimplex eft, qus vel ad nos , vel ad alios refertur. Probitasadnos relata,eft modcratrix vcl cupidita- tis,velatFedtus. Moderatrix cupidiratis eft temperantia , vel vigi- lamia. Tcmperantiacft, quas rcgit voluptates corpo- ris humani : ^uihia opponUur voluptasanimi theoreticay praEiica, Qr poetica : iiemcjue voluptas bejlialis. Temperantia verlatur circa voluptatcs corporis internas , vel externas. Voluptates internx funt vel nutrimenti , vel Ve- neris. Nutrimcntum eft cibus, vcl potus. Circa cibum verfatur Abftinentia , qux docet ci- bos {alubres tempeftive & moderate comedere : cir- ca potum Sobrietas,qua: docet falubrCm potum tem- pertive & moderate bibcre. Abftinentix in cxcenU opponitur voracitas,in de- Tom.lu. 47 fcdu ieiunium nimium. SobrietascxCcfluscftcbric- rasidefcdlus , nimia ii potu abftinentia. Huc pcrtincr abftinentia noxia Scuerianorum & Encratitarum,qui vinum non bibebant , illud Diabolicum clVc caufati. Item ludxorum modernorum , Ercmitarum, & Mo- nachorum;qui a ccrtis ciborum generibus abftincnt. Circa voluptatcm Vcneris occupatur caftitas:qux dicitur continentia : caque cxlebs , qus vitat omnes vagas & caninaslibidiiKs cxtra coniugium -, qus eft virginaliSjVt Iofcphi:& vidualis, cuius vcftigiumap- paretinturture:tumconiugalis feu maritalis, qux in coniugio feruat ordinem a Dco inftitutum. Ei in exceftii opponicur fa:uitia in naturam no- ftram : in defedu fimulatio caftitatis , qualis eft cleri Romani : & omnis libidoieu impuritas,cuiiis fpecies funt, I . Fornicatio , qux eft fcortacio cum mcretrice. i. Concubinatus,qucm Papa probac. j.Adultcrium, quod proprie eft lcortacio cum alcerius coniuge. 4. Sruprum , quod eft fcorcacio cura virgine. j. In- ccftus,quieft fcorcacio cum conlanguinea , vel affine in gradibus lege diuina velciuili vccica. Lcge dico di- uina velciuili", quia in prohibicionibus macrimonio- rum non moramur ius Canonicum feu Poncihcium. Hoc vicium mulcis magnacibus hodie pro lulu eft, quorum mulci imicancur Caligulam,qui cum omni- bus (ororibus ftupri confuecudinem fccic , vc Succo- nius refert.Et Papa hic difpenfare folet contra ius di- uinum & humanum. 6. Mollities,cum quis non ha- bcc honorcm fuo corpori, fcd per fcipfura voluntarie poIIuitur.7.Lenocinium,cum quis feruit alienis libi- dinibus , fiue proftitucndo vxorem , filiam fororem aliamve e familia (ua,fiueconquirendo,& adducen- do fcorta lucri fauorifque rurpilHma causa. 8. Sodo- mia,quae diciturpeccatum mutum,quod-ItaIi&: Hi- fpani non habcnt pro peccato , adco quidcm, vt lo- hannes Ca!a Archicpifcopus publico fcripto hoc peccatum cclebrarit. 9. Beftialitas, fcortatio hominis cum beltia: dc quaeft lex Exod.iz v.i^. Volupcacesexccrna: funt circa fomnum , munda- tioncm corporis , rccrcationem corpotis , veftitum, domura, & (upellcd:ilem domefticam : quas omnes temperantia fic regit, vt fmt moderatiE. R E G V L ^. I. Temperantla eji obfldrix virtutnm in animis msirii, ^^^[^^x^ mater fanitMti-, & dnlcijfirnajine^lutis ntitricula. ' gium. SAnitatisdicotum corpotis tnm animx. Conferuat enim bonam valetudinem & pulchritudinem corporis , tuetur vitningenij & acumen iudicij , fouct prudentiam & fapicn- tiam,& in ptimis reddit hominem aptum adculrum diuinum. Itaque 6 homo fic viuas, vtfittr.ens fanain corpore fano. 1 1. TemperantiitJlriEie ac Jpecialiter Jumtx duoJmtaBw. DOcet enim voluptates abfcnces tempeftive ic moderat^ appetere , & praefentibus rcmperate ac moderate vti, frui:atquc ita facit, vel ne fint voluptates , vel fi fiiit , vt finc honeftx &. vtiles.Facit icaque vt homo nec fit Diogencs.nec Epicurus. Atquc fic fttifte accipitur hoc vocabulum. Nam & late fumitur , vt cum Cicero qninto de finibus ait : Tempe- lantiaeftmoderatrix omnium commocionuiu. II I. /» cibo df potti oportet adhibere deleHum perjonit, obiedi, loci, temporis , iuxta hoi regttlas. 1. /^Onfideranda cibiquatitas & qualitas.i.Salucariafua- V^uibus prsfcrenda, non contra : faluraria autem funt, quae valetudinem firmant,famam & rem familiarem tuentur, & hominem expeditum reddunt ad excrcicium virtutum. j.Confiderarequilibet debet tum vafa , tum viresfuas.vt vi- tecvtramque facietatem,tum illam quxeft ad vaU,tum illam qux eft ad vires. Satietas ad vafa eft , ciim plus cibi aut potus ingeritur,quam capacitas ventriculi comodc continere pofllc. Hic cogitctur illud Stne.cx:Turpe eji fuiftomachi menfuram non noJfe;Sc iftud PluarcKv.Cihionerofimulrarumdgritudinum funt E 1 fatiji. Tfperan- duo. In cibo 8f potu quo- modo de- lefius nA- hibSdus ? 48 Incyclopa^di^ Lib. X X I. An etirie- tas excH- fet deli- An vora- «icas de- terior e- ea!uLia;(\\.ix Plautodicitur Per- bibelia,vbi corruptorcs vinigrxcancur , gcrma.iicantur, fla- gellant ftomachum & cerebrum,3c celebrant Cyclopica co.i- uiuia, inquibus vnuscnecataltcrum. j. Virginiit , velpotiiis Sodoma 5: Gomorrha; vbi regnant ftuprum,fornicatio,poIy- gamia , concubiaatus , inccftus iuris gcntium & ciuilis, quo- rura ille pcrpctiatur incer afcendcntcs & dcfcendcntes,hic iu- tercolIatcrale5,adultcrium& quafi-adulccrium,raptus,&So- domia.fiue peccatum obbrutcfccns & portentofum. 4. Moro» nta; vbi rcgnat Epimcnides femifomnis,& Diogenes cum fuo doIio.Eft autc.n Moroniailla .nnltiplcx, vidclicet Rifia.Va- riana feu mobilis,Moronia FeIix,Pia,Faiua,Afpera,5cc. XIV. Temperantia do^rin£ ordine prior eft ^e tem- ' , - . , ' pcrantia ^uam fortitudo. prius do- cendum INterprctes Ariftotclis , &nominatim Acciaolus ac Petrus quam de Martyr, contendunt prius de fortitudinc tradandumefTe, fortitudi- quam dc temperantia: quod fortitudo vcrfetui ciica res ar- "** duas,& fit fplcndidior quam temperantia,qu6dque vis irafci- bilis propius ad rationem accedat,quam concupifcibilis. Ve- rum hx rationes militant pro dig.iitatis,non vero naturx or- dine. Eft autem tepetantiaprioi naturx ordine ■■ quia cupidi- tas nutiitionis & generationis natura prior efl,quam atfeilus. Tcmpe- raciz ob- ieftum principa- X V. Temperantia magis verfatur circa voluptates, quam circa tegritudines. NAmquia magis procliues fumus ad voluptates corpo- lius. ris,quamad sgiitudincs.tcmperantix potiffimum inu- nuseflrcgcie volupcates, & concupifcentiam, hydiamillam multorum capitum, configere. XVI. Iritemperantia,^U£ committitur taSlu,magi6 eft noxia , qukm ilia, quA committitur guftu. INtemperantia taflus cernitur in Venere:guftus in cfculen tis&potulentis.IIiaeftpcrniciofior qua.n hxciquiatotum gisnox coipus dcbilitat,& animam planc atfligit,tcirxquc affigit. Intempe- rancia , quz com- mitcitur taiSii.ma- XVII. E-vtremum temperantia, in exceffn , videlicet in- temperamia, magis cuipandum eft^qnkm extremwn ipJiM in defeBu, videlicet ftupor. RAcio cft in promtu:quia intemperantia cft magis volun- taria quam ft upoi. Rigoris iftius excmplum eft Dioge- nes Cynicus,quipro domicilio vtcbatur doliode palofufpcn- fo,& paneexcauatopro catino,crudis hcibis& aqua fimplici vidlitabat. Diogcnes iltc vulgocanis diccbatur. Cum autcm multafintcanum gcncra,vidclicet vcnatorij,aucupator;i,cu- fiodes ouiu.n & xdium,& qui in dcliciis habentur; & quidam percontaretur.qualis ipfe efTet^Efuriens melitxus.dixi c, fatur moloirus ; quod cibi appetens blandiietur , fatui moid£ret. Itc.n Michael Venus, de qno tale extat carm en r Stla l^enm tentopoterat fuccurrere morbo : Quamfe poUueret maluit ille mori. Sed in ea nunc incidimus tempora , de quibus Mantuanus ira canit : Amhi Extrem» tcnipe- ranti3C. Ethic^ Cap. IX. 49 ^ jTTihlliofM honos, {$• fpf<, & fivda •voliipttis : Hdc triafro trino numine mundm habei. X V II I. Clajfes eorum , ejuihtc prnuricantHrf fnfit notiem. I. ^Teicii qui volupcatcsonincs, ctism necelTaiias , hoiiC'- ^ftas , & licitas arpeinaimir : qualis tuit Diogcnes C) ni- cus,c]ui pro domicilio vtcb.itur i;iolio,*£ hcrbisciuiiis aqua- que viiilitabat. i.Hypocrit.t;c\\i[ eurioslimulant & Bacchana- liaviuunt:qualcsfuntplcriqiicclciici j.'cr.i<:.'j quitcirx af- figuntdiuina;p.irticulam aur.-cdumnimio .lut nimis exciuifi- to.aut etiani immatuio cibo corpus laginant. 4. ^■^''''■f'-^ '"" "'7 muUnrii qui nimio potu fc ii)guigitant,fiue fpontc fua (iue a compotoribus inuitati : qualis fuit Alcxander M.& Claudius TibcriusNcro , quiappellatus fuit Calidus Biberius Mcio. Voraccsilli & cbriofi i(li,rcd^ dicuntur Epicuri dc grege porci, quia porcorum inilar ad paftum obie(fti funt , & illis vcQtcrcft Deus.Et de iis facctc dicitur , quod femper fint in Comedonia,Pcibibe(ia,&retedia. yl.uxuricfi^qni -i^fftet iim- ptHtifai geftanl ; quiquc inftituunt fumptuofa & Cyclopica conuiuia, inquibus vnus altcriusftomachum flagellat , vel ctiam alterum bibendo enecat. Q_u6 pcrtinet {uniptuo(uiTi conuiuiuni Antonij Cleopatiij.dequibus hiftoricus.Bacchus, inquit, & Vcnus concurrerunt (;.C./?io»//?t ; quiprobant lu- pauaria. 7. Mnl! Chr.-lliani ; qui (cortationemquamcumque, dequa inpnceptis,fcftantur. 8 Pc/y^faw/j quiniultas habent vxorcs:qualis fuit Salomon. 9. Vettres l'l cftihati; quiconiu- 2es duduri cum illis ad tempus vixerunt, quas poliea pio lu- bituvel dimlftiunt, vclinraatrimonium collocarunt. FLORILEGIVM. TEMPERANTIA. Sentent. Temperantia man- datui omnibus , Ejroi.io.t.Pf/r. j.i;. i i.Tm-.^.f.i. T:?. i.^r 1. Coniiigiiim ert honorabilc , Heb. i ;. Hscc eft voluntas Dei, f.ini^Hiicatio veflia , i. Thelj. 4. Se(5lamini caftitat?m,line qna ncnio vidcbit.Dcum, Heb. 15. Vbi vcia tempcrantia , nifiiu Chiiftivit.i= (oli temperantcs diccndi funt , qui tiusvitam iinitari ftudcnt, Bernh.ferm. T.yin Camic. Sobria frugaliras & alimcntum cft,& vcluptas,& (anitas:Nimium-vei6e(t noxa, faftidium&morbus. C/.-ryyi/FoM, Virgil. Hec Venerii, nec tu vini capisrif amore \ Vno namque modo Vina Ventifque nocent, Vt Ventu entruat vires, fic eopia Bacchi Et tentat grefftn debilita.'q^pedes. Multos cic<4s amor coglt fecretafateri : Arcattum detrens detegit ebrietas. BfUiim fipe petit fertts exitiale Cupido , Sipe mantts itidem Bacchtu adarma vocat. Tcrdidit horrenio Trciam Ventts improha bello , Et Lapithas beUo perdis lacchegraui. Denitjj cic/n mentes hominumftiriarit vterq, , E' pudor, (^ probi'as , ^ mettu omnis abeff. Compedihsts Venirem,vinilts confiringe ly.ium, Se le inuneribtis Udat vterqj fiiu. Vinafitim fedent, natis Venus alma creandis SerHt.if : hos fines tranfi/Hffe nocet. 0_ui ventri dcditus fpirltum fornicationis fuperarecona- tur,limilis eft homini incendio oleum reftinguenti. Amnym. Philip. Mclanchthon. Tui ttyf^i Si^Tnf ii^. ftiia (pfv/av. Cafia Detu mens eft, cafia viilt rnente vocari, Bt cafias itljfit pondu4 h-ibere preces. Bacchylides. l't citm de ftattiafacies firtr/ofa rcuulfa eft , Kon dccus in rcliqtio corpore trtincns hahet '. Sic relipiimores jpre'iffie homreiacebunt, Ntjint crnati Lande ptidicitin. Vlrginitatls iugum nemini Imponito. Pcriculofacft cnim eius polIc)Tio , & difticulter cuftodiri potcft ,quando co.iftis impeiatur. lunioribus concedc coniugium , piius quarn cor- rumpaiitur confuetudine meietricum. Ignaiitis. In coniugio ha:c confolatio propolita (it , quod coniuges oporteat natu- rxhumanas pcrpctuitati ftudcie , wtJiberos liberorum relin- quentes, fcnipcr Dco culcorcs in fuum locum fubftituant. TUto 6.'Je le?ih.OpoTtct paientes liberos gignere , qui vitam tanquam lampadem pofteris tradant,vt femper (int aliqui colcntes Deum iuxta iplius legem.fi^.«iii.Multi magni mor- biabftinentia&quietccurantur. Celfus. EtPlato inTimxo lubet !3-jt(5a;k-.y.^v 2ilg.iTu^; , hoc eft , dista moderaii corpora. Mater bona: valetudinis fragilitas,inimica luxuriofis epulis. Valer.MaxJih.i.cap.i. Xoipoi «««^i/OT.Tjty 4"'. »/o&-),'i73«to) JV, idell, Sapientes vinum quidcm bibunc , fcd non inebriantur. ZenoCitticui. I'anis cibarius &:aqua, cum quis egensilla in cibum fuinit, fummamvolupcatem adferuut.I/U^rf./» cpicur. Tom. 1 1 1. Vitistrcs vuas fcrt ; vnam toluptatis , altcram cbrictatis, tcrtiam mocroris. Anacharfis. Virgints nullo cultu mcliiis ornantur , quam (implici Erafmw in apoph. quud notccui: contra /(jeM«)7nir^o»,idcft,i»/(:'V'.'i'"»cer/orM <■«/(■«»;. Pudor mu- lieres niagis dccct , quam purpura. 1'lau/. Non cgo illain inihi dotcni puto cllc, qux dos dicitur, fcd pudicitiam & pu- dorcm , & fcdatam cupidincm. /^. A p o r h t h e g. Alc- xandcr.ciimaquibufdam moncretur , vt Datij vxorcm & fi- lias firma pr;citantes iiiuifcre& Ipcftarc vcllct ,rcfpundit, Turpc futurum , eos qui vicillcnt viros,.i mulicribus vinci. Curtiui. Dcniocritus diccbatTcmperantia qujc iucunda (unc augct , & voluptacem maioiem facit. Stob. in ferrt,. Socratcs rogacus, Quibufnam rebus maximc abllinendum fit, rclpon- dit , turpibus voluptatibus. .S.oi. Pythagoras tcnipcranriain anim.r robur clTe diccbat. .^cr'. Non cft dignus Romano no-' mtne , qui plus appctit , quam quod ad viclum frugalem fa- tis cft. : rafm in afph. Alcaincncs Lacon cxprobranti cui- da.quodfrugalitcr viuerctcum amplasfacultatcs podidcvcc, rc(pondit : Dccct eum , qui multa polfidct , ex ratione , & non ex Iibidine viuere. /(. /i/.i'. S i M i L i T v D.Tempcran- tia cft ba(isa<5lionumanims . corona vir.< , & propuj^nacu- lum aducrfus tenrariones Diaboli. Ex e m p.lofcph , Mo- fes,lob, Daniel, Sufanna,raulus ApoftoluSjAlcxandcr M dd quopaulo ante: ■'tira?/' » av^ntu fe continc;ntillirnumoftcn- dit , cumcaptismultis Mithridatis regis concubinis, formj infignibus omnesillxfas cognatisrcltitui iullit Ve.ei" abfti- net a Cretheide Acafti legis vxorc , aquaad ftuprum folici- tabatur. B^ile.-oihimte. cohibec (e ab .\ntoc.i Pexti vxore. Cy- r' non vult afpiccte Panth.am Sulianam Abradati coniu- gcm. f«a,rf/i(.'r(abl(incta captiuaCoa. Oi.molihen^i, cum Lais nieretrix' fcug/i*; ^kx,t-'.a4 , id cft , icoo. coronatos pofccren Ego, inquit pcEuitcie tanti non emo. ••/i.icrini'! Impcr.adul- tcrij rcos fcmper viuos (imul iunftis corporibus tremauic. Lex lulia Iib.48.''aiide(S.coeicccadultcria.'i'.-if)'o) conrinet fe acaptiua AUucis fponsa. •'«'/^.»- Impcr cafticas a Marceili- no cclebracur. .iiireli^ini" Im'-'cr. mcdicum ad (cciim agro- carct , nunquam vocauit > fcd ipfe fe incdia curauit. tenelopt vxor Vlyrtis, de qua poeta ; P' nekpe pvrcr.it bis deno •■ cafJa per annos Viuerc : bi< drni' (■• tKlna diirn.i viri;, P/;.7ow5fi.'A:ornon vteb.iturornacu aurco, vt ca;tera: foemi- ns , quod ip(i Kin&-/ic-/ii tfrii-f.Qy , id cft , (atis magnus orn.3rus, eflctmaritus.H.Vronic iiXii.-.Cumcnim Dionyiius iunior Hie- roni cxprDbtarctoris grau?olcnti.-;m,& illeexf oftularet cum vxorc,qu6didfibi nunquam indicallcc : Tum illa.Purabam, inquit,viros adcundemmodum olcre Eximium profcflo pu- diciti.c ar£;umentum , qu,c nuUi viro tam vicina fuerit,vc oris halirumfcntirc pollet , prxteiquam vnimarito. *ir./«^;'i/f. Modicus actempc- ratus cibus carni & anima: cft vtilis. Id.ad Ruiiic, Hor. i. ferm. 1. jlccipenunc, vHiu^ tenuis qui quanta^fecum Jlfferat : inprimis valeas bcne : nam varis. res Vt noceant homini, credas, memor illitcs e fc < , eiuifimplex olim tibi federit , acfimul ajjis Mifctteris elixa ,fimtil conchylia turdts : Vulciafe in bilem vertent, ftomachiipi tumuhutn ^ Lenta feretpiluita. Vides vt paUidtts omnis Coend defureat dubia ? quiH corptts onuftum S. i Jiefter 50 Encyclop£Eclia2 Lib. XXI. Florile- gium in- temptta- tic. Hc^erHU vitiU animnm qnoqns pn^raaat 'vna, A'que afjigit homo liiinnt fttriicnlam auri. j^lter, ■uhi dicfo citiii- eurata fopori Membra liedir, i-e^eiu! prttfcrlpta admurn»furgit. luucnalisSatyr. n. — ^'cliipiiiiescnmme/rJatr^^riervfw. Vna fyl-ua pluiibus cicphantibus furticit.homo vcro pafci- tur terri & mari Senec. a-( Liicil. Infcliccs cftis , qui intelligi- tis vos famcm maiorem habcre , quara vcntrem. Idefiji.y^. AporHTHEG. Socratcs cum.qui vittuccm, tanquampa- triam intueri <1cfideiat .ailmoncbat , vc ablUnentifnmam a"-cns vitam , voluptatcs omncs , tanquam Sircnes , fugerec: Stob.ferm. 15. Ec ipfc folebac ambalando oblonare famcm. Vrodictu diccbac optimum condimentum eire igncm , quafi dicat , obfonium bcnc coftum eire fatis. Plato in cpiflola quaJam lcribit : nuUo modo pUcuit bis in die faturum ficri: & ait. iiiiponlbilc clle vc prudentia licapud eos qui quocidic bTs fatirri li.uit ^' noiftu nunqilam foli cubent. Cic. ij^i.TnCc. Darius fug.uus ab Alcxaiidro.cum aquam turbidam bibifTct, ftcgauit fc vnquam bibille iucundiiis. Nunquam vidclic.ct lincns biberat.//.'iiV. E x e .m t. Mofes , Dauid, Rcchabicat, Ifraclit.s. Chnrtus Scruator > Socraccs, Placo; Augullus Cae- far , qui brcuinimi crat cibi ,primulque a mensa furgebati Barrolus lCtus , qui ad pondus comedit.H ieroglyp h. i.C:j*»c/'«i qui in duodccimum vfquc dicm finepotuper- durat. Hinc cameli a poctis dicuntur E/«r;>n/r/. i.Tympa- nitm \ quodconflatex pclie arcfadla qui fi humidaefTet, fo- numnonedeict Sic quoque anima ficca fobria. 3. ?rttexta, fcu praccextatacilhicroglyphicum pudicitife ,cuiusea atas, qu.x prxtcxt.ita dicebatur, in primis debct efle (ludiofa- E M B L. .^HKi iC. X!nx,1. !iufiine{ Ejjicleiu^ dicebat ) ^ abfliae : oportet Mitlta pati , iUicitii abfqui' tenere manui, Sic dtnii imft rinwvinclinfert pcptitttaurui In dexiro : jic fe ccntin^t i ^pjatiidif. PnJicitise emblema cft potphyrlo auis , qux mattisfami- li^s adultciium fuipcndio fuo indicat domino. Virum pcrpe- tuo fitientcm pei ory^ii anirr.ntn hicroglyphicum lignifica- bant vetercsrquin Sc tcmedia fitientibus cx eo compatabant. jimethyflnm c\ao<]ai ^ro lobiietate poncbant:quia vinoeum tentari nonlinit, aquo gclfatur. INTEMPERANTIA. Sentint. Impudentia Kixi?n •oV.^, id eft, morbus pelTimus.EaW/i.Impudcntia prx- cipua duxeflad pncipuafcclera Xenopl-: i.pn^iii Cyri. Non turpe cfl.vti concefsa voluptate , fcd ei feruire , deditiimquc cfle, turpillimuni. Erafm. Luxu nihil turpius i ex hominc pc- cudcm icddit /nmiu , Cnr age viuit aJhuc ? Omniaflamma voraf. Gjiiin etiam tumidu cilr nen extinguitur vndis Kaiitdiim,quo.'iesmollia cordafnbit ? At lune tanfu capiare errcribw, audi, Veriu qtiidjit am^r, earmina noflraferent. lueundiefUborefi, lafciu.i perotia : finum lUiia c[i nifro piiniia <;lans clypco. Alciatus etiam fiabct cmblema Hc Sopliodc , qui lam aftc- fla xcatc puL-Ham iluccns.iiuuciitutc fic dctidctur : tiecin^ vt in r::muli{ ,fiipervrq. cndauerebube: TU/jV apud ^ophocjem nofjra pu-H.t feAet. Pifturi Hk in compcnciium contraliam Virtutis & Voluptatis pi- Volupta- (^ur.im apud Xcnophontcm. H«rculcs pubcfcens cogitat tis & Vir- jpijj (\ ^ qujn,„ain viuendi rationem fcquatur, voluptatem- "■ ne an virtutcm fctlctur. Ecce protiuus ip(i apparcnt dux magn.x mulicrcs. Illarum vnaeft elcganti & honefta facic, liberali ingenio . corporc munda , oculis verecunda , geitu niodc(ta,vertitu candida. Altcra cft carnofa, mollis,accurra- te comta,cuce fucata, figuram ercftam mcntiens, oculis va- gabundis , propriam fubindc vmbram & veftem conccnT- plans. Piior illa codcm , quo ccrpit gradu,pcrgit. Scdaltera praeuenic , & Hcrculem aftatur hunc in modum : Vidco tc , 6 Herculcs , dubitaie, quarn viacndi rationcip ini;rediaris Ec- cc fequcre mc, ducam tc ii> viam oppido iucundam , vbi abfquc laborc habcas cibum & potuni , & omnino omnia, qua: hominibus func jr.Tc.i. Hic Hcrculcs qu^rit, omulier, quod ciT:tibi nomcn ? At illa> mci quidcm aniici, ait.tclicita- tcm me appcll.int.ad hoftcs iniiidiofo nominc ,(o- <:'"«> awKnum: \\\ praci medioellaliud fcpcum , & alia povca. Pratum iftud cftdoniicilium bcatorum : vbi fant omnes Vivtutcs & Bca- titudo. luxta poitam ftar mation.q formofa, conftanti vultu, & xtatc media, vcde fimplici, infiftcns laxo quadrato & im- mobili. Huicadlunt du.c filix:ica vc media fic Eruditio,altc- ra Vericas ,alcera Suadcla. Muncva eius funt Fiducia, Sccu- ritas, & Vacuicas a pcrtuibationibus. Scat auce excva fcptum , vt holpitcs fanet ac purget inftar medici Eruditio icaquc cx- puvgac niala ifta, qus fccum adfcvunt hofpitcs.videl. Igno- rantiam, Errorem, Arrogantiam,Ciipiditatem , Incontincn- tiam, Iracundiam,Auaritiam,c.Tteraque omnia ,qu.x inpri- mo fcpto ingurgicaucranc.X V I I I.Homo ficpurgacu,s,mit- titur intro ad fcicnciam & cxccras Yircuccs. Nam intra por- cara eft ccetm m.-itrcnarum formofavum & modeftarura. Pri- ma hic eft Scientia. Reliqux funt cius fotores,Forticudo, lu- ftitia, Integritas,Temperancia,Modeftia, Liberalitas,Conti- nesitia, Clementia. Iftx macronx hominemexcipiunt ,& ad mactcm fuam deducunc , qux cft Bcacicudo. XIX. Hic cft via , qux ducit ad faftigium illud , qux atx cft feptorum omnium. In vcftibulo fedct matrona conftanci xtate & for- mofa, corona florida, in alco folio : qux eft Beatitudo. Huc qai perueniunt , coronantur : vtpote qui maximis cettamini- bus fintdcfunfli. V.icerunt cniin bclluas maximas.qux prius iplos vexabant. Beilu.x ift c funt Ignorantia , Errot , Dolor, Luiftus j & omniagenera vitioruin. X X. Ccrwu «y?iemhrn mnriu} Cur iiiuenu, ttnerdque etiamlanii^ine vernat 5 irba , quetts Pylium ciim fuperare fenem l ^imerihiis quandoqiie mcii ft parcere difces, lunior, (y forti peiiore fempor eris. Tymfana non manibttt, capiti non cornua defunt , ^tuos nifi dementes taliafigna decen' ? Hoc docto, nrfiro quodabufu4 munere fumit Cornua,^ infanui moUiii firira quatit. §lliid vult ille color membrit pene igntm ? Omen Ahfit , an humanu vteris ipfefocis ! Hincfapit hic , liquidii qui nos bene diluit vndis ! •^iiinon , ardenti torret ab igne iecur. Sedniinc medocem, qui vis mifcerier ? ^qud Te fAntu tutumpendere lege qutat ? 6)uadrantem addat aqui, calicem fumpfiffe falernl afui ctifir, hocfumipocula more iuual. Stes intrageminas : nam quiprocedere tendit 1'lira , alacec-tfedmox ebrius indefurit. Res dura, hacnimiitm funt penlulaguttura,duUe Tiifittii : heufacili commoda niiUa cadunt. Huc pertinet proucrbium , quod pr.xfcribit modQmvini diluendi:autquinquebibe, aut tres, aut ne quatuor. C A P V T X. I)e VigiUntia. PRy£CEPTA. i- ^ G I L A N T I A cft virtus ioinni & vigilias Wi^Jk moderatiix. Eius exceflus eitinlomma leu vigilia voluntaria: defedlus , fomnolentia. R E G V L ^. I. Vigdmtla efl virttts , e^mtentu tfl h.ditm laMdahi- lis reRe vigilandi. Vlgllantix vocabulum modo fumitur pro a£tu vigilandi, & itaeft adioindiffcrcns : modo pro habitu redte nio- derandifomnum , & ita elt virtus moralis. Incerdum eciam hxc ipfa vox mctaphorice vfurpatur pro induftiia & diligen- tia, quam in re aliqua adhibemus , & fic opponitur incurix, intcrdum pro cauta & circumfpcfta prouidentia, & fic oppo- An vigi- Uncia lie virtus . pro cauta sc circumfpccta pr nitur iecMuiztimmix.Timpl.i.i-thic.c. 8.j i. Somnole- tia & in- fnmnia II. Somnolentia y (fr inflimnia immoderata ^fhnt vitia naturalia , vel moralia. "^ T primo quidem fomnolentia, & infomnia immoderata, <]"=''» vi ifunt afFcdius morbofi & iuuoluntari) , qui a mcdicis np- "^^ pcUa n luv EthicGe Cap. XI. pcllantui fomnus & vigilia pijcccrnaturalcs. Dciiidc funt hubitus voluntarij,pcr(]uoshomovltra moduni naiurxcon- uenicatcm , fomno auc vigilia: inJulgot. Ac(]uc Koc modo func vitia moralia : tum ijuia dcfinitio vici) moralib cis com- pccic ; cum qui« hominem pciorem cliiciunc ; lum quia vitu- pecium & pocrtain mcrencur. III. Chjfes eortim , ejni mn obferuant medium in vigiUndo y funt ijuinque. I. /^ViaddicSilfunc •««/«/»« fuptrjlitiofis , vt monachi irt vJPapacu. 1. Quiamanc vigiliin fceleriit(i4,\\.'m\^i]yC['ai dura in ledo iaccnc.inccnci funt iii omncs occafioncs noccn- di. i.No4?«« , fe^ v.-jpertilicnts; qui de nofte vagant^ir per platcas , & alios moleftant. 4. Eniiymisnes ; qui maximam tcniporis partcm dormiendo confumunc ,dum alco folefc- mifomncs iacenc , & alto folc redeunt ad templum fomni. 5 . Luciibr.ittfnibm addicH\\\ ti funt quidam homines de kh«- la,qui lucubrando valctudinem atterunc. PLORILEGIVM. VIGILIA. Sentent. Quicunquc viuere &faperfi cupic niaxime quam loiigitrimo cempore vigilec , (ola fanica- cis commoditatc fecuata. Ad hanc vero non mulco opus efl: fomno , fi beue affueueris fomniis. Magiftratus profcifto in vrbibus noiflu vigilantcs , hoftibus terrori funt. fUto-^.de legib. A r o P H T H. Plato fomnolentiamimprobat , eoque fcripficin legibuS': Kiii^aiA^"*^ kWj ihio; «^i®-, Nemo dor- tniens vll i re digniu f/f . H i E K o G I. I P H. jEgyptij facer- dotes pet leporem , qui oculos incer dormicndum apercos habcc , vigilantiam pingebant. Vler. Valer.l. T,-L.Vct \coms etiam capuc iidcm faccrdotes vigilantiam atque cullodiam ofteiidcbaiu : quod ioUim hoc animal c.x iis, qu.ie recuruos vnguet habent, fimulacquc nacumeft, cernic. likmlib.i, E M E L E M. Alci.^t. Inflanti^ qu)id figna cantni detgallm Boi, Et Teii cet fAmulai ad nouafenfa manm : Tiirribti.s in facru effingitur area pelui4 , Ad fiipercs mentem quod remcet vigilem. Efi leofed cuflos, oculi6 quia dormit apertis , Templorum iccirco fonitur aittefores. 53 C A P V T XI. De PhiUnti^. Prtecepta. 5^KS3 I R T V s modeiratvix afFedus refpicit amo- ^j/^ rem noftri , vel deflderium retum deficierabi- iium, vel dolorem. Virtus refpicicps amorcm noftri dicitur Piiilau* tia. Philautiaeft virtus , qua homo propcnfus eft ad feiplum moderate dihgendum. Eiopponitur in exccftu Authadeia, fiuefuipla- centia,qua homo leiplum & fua nimis diligit : in de- fedu Autoftygia, lcu lui odium,quo homo lciptum &C fua negHgit ac odif. R E G V L .€. AnPh.I- aiina lic virtiis? I. Fhi-autiit ejl virti*) moralif,ijHatenftifacit i/t ho- mofit prop^fifm adfeipfum moderate An homa primu {K maxiini fcipfum anurc dc- beat > ■ An phil- autia li- cita^ I I I. Homo poft Deum debetfiipfum primo & maxi- me Amare in iis rebtti , cjua jpeHant ad ipfins perfeSiionem. VVlgo dicunc : Homo debec fcipfum primo & maximc diligerc. Sedopuscftduplici limitacione. Nampcimo homoDcum primo & maxime amarc , canquam fummum .-imabile. Deiudcpoft Dcumhomo primo &inaximc amaic dcbac quandoquc feipfum, in i's ncmpc rebus.qux pcrtihent ad bonum honcftum, ipliufque hominis pertei5tionem,in pii- mis vcro ad falutcm jetcrnam ; quandoquc vero proximum in iis, quae fpeiftantad bonum vcile & iucundum. I V. Amortmfui imperat & commcnd^t natura, cuim lexefi: DiUge proximum ftcut teipftim. CVmigicurdileaionoIlri fic menfura &icguladileiaio- nis proximi,confequicur,homiQcm priils icipfum,quain alios amare debere. Hinc profeftum cft iUud : Charitas or- «linaca incipic a fcipsa. Ec Auguftinus ait : Qui fibi mali'mus cft , cui bonus crit ? Mcmincris hic , (pixau-ncu iu viiio poni, quando eft immoderata. V. Amorem fuigignit cognitiofui ; cjua home nouit ^To*"' honumfuum & niaUanfHum. tiacut? BOnum fuum ita noflc dcbec , vt ftatuat fc efle imaginem Dei , |fe eiTe ^infjiyja-iiait , adeoque immortalem. Suum malum ita noife debct , vt ftatuac fe ellc maflam pcccati, idcoque Dcum & omncs creaturas cxpcriri aduerfas Hxc cft ycra fui cognitio , quam iiitinitis laudibus crnarunt Ethnici. icavtdixcrint,diuinumillud yvaii ncwm , c coclo dcfcendif- fcj; vndectiam foubuscempliDclphici infcriptum fuit tan- quam oraculum e tripodc Apollinis piofcv.T:um. Ideo idem oraculura Croefo roganti , quonam itinere ad felicitatcm fummam peruenirepoirct, talc dcdit rcfponfum : Craefe bealut eru,fi te co^nouerii ipfiim. V I. Homo debet amare Deum infehabitantem. 0-"''' ^^- mo de- HOc eft , humanitatem & honcftatcm , qux eft filia Dci. ^"g^ ^" ^* Nam homo eft piobus.vcl improbus. Ille dum fe amat, amat virtutem ; hic, dum fe amat, amac vicium. Homo magis a- mabitpa. tria quim fc. VII. Homo magu debet amare patriam quamfe. DEbet,(i gloria Dei hoc poftulec. Tum enim non cam pa- triam , quam gloriam Dci anteponit fux faluti. Itaque nou meretur laudcm Marcus Curtius , qui fe prxtipitauic in fpecum, vcRoma, qua- ingenci hiatudefedsrat,coiiet. Non enira fpcdlauit Dei gloriam. VIII. ^uiUbet ejlfaberfui infortunij. Quilibec eft fabcr QVaftJuis enim omne animal , adcoquc omnis homo, fe- f"* f°c-. ipfum diligat : tantatamcn eft iudicij noftii corruptio, '^""** vt nofttis ftolidis fadis nobis accerfanius Iliada malorum, vcl exmalitia, velex imprudentia&infirmitate. Refle igi- tur comparamur turdis , qui Cbi proprium cacant malum,vi- dclicetvifci gluten, quopofteacapiuntur. , I X, Homopotefl corpusfuum affiigere & cafligare,vt ex- An homo peditiorfiat ad decurrendum ftadinm virtuti^. Ji^t^^cor "us C . , . • fuum af- Aroeft rcftnngcnda, nonextinguenda.Sicutenim Deus fiigerej nos caftigat , non quod pij fimus , fed vtpi j firaus : ita ratio officij noftri flagicac , vt nofraecipfos caftigeraus , vt pij fimus. diUoendttm. c> ALias eciam accipi^ur vel pro fpecie affeftus riaturalis, puciamotis; vclfi\) fpccie vitij moralis , quje a Lacinis dicicuc ccEcus amor fui. He"b^a"c"fe ^^' ^"^'^'^ debet feipftm amare,iimorefcil. moierato. vj ipfum a osrc ? RAcio prioris eft ; quia lex nacura: & Dei praecipit, vt ho- mo diligac proximum ficuc fcipfura. Ratio poflerioris eft;iquia amor fui ipfius moderatus , quo homo fiipfum amat, quando, quantum , quomodo, & in quibus debet ; hic talis, inquam,amor, hominem pcificit, & ad virtucem ciiif- que aifliones reae difponit : ficut e concratio amor fui im- moderacus, quo aliquis fcipfum amac, quando , quantum quomodo , & in quibus non decet , hominem reddit deterio- rem,&ad vittutemeiufque aflionesincpciorem. X. ^oddam odiumfui eftfalutare. ' I quis nempc odio profequatur vicia fua. Acque hoc eft ) odium , non perfons, fed vicij. X I. Auari& voluptarijfi oderunt.^ Via pluris faciunc corpus & corporalia , quam animam & fpiricualia. Huc faciunc illi iambi ; Si defipie , qui defpicit Caducm immortalia , It fufpicit mortalia : Sane fapit qui fufpicit Mternus immortalia,] Et defpicit mortajia. XII. Homo poteft feipfum laudare. E & faifto femper debec , ore non debec , niC quando cogicur. Tum (enim Yalet tegula; Pars officij eft cueti authoci An odlum fui fit in- terdum falutare? Auari & volupta- rij feipfos odio ha- bcnc. R An homo poflit fe- ipaii lau- ditre? 54 Encyclopsedia: Lib. XXI. authoritatem officij. Item illa:In fc ciudclis eft , quidona Dci iibi collata nou vindicataconrcmtu. Philo- ftorgiaert (pecies phiUutic. XIII. Phlloliorgh rcai refertur ad amorem fiii. QVia, vt ait Imperator.filius mcus eft alter ego : ac volo & iple ialuusclVe Sc in gcncre confcruari meo. Hinc ■VirgiHus ^neam ficlaudat : Ommi in Ajcmio cxri jint curafarentis. Amor fui quij Ctfi- Quot fiiit gcnera Jinmode- Titz phil- aucis i XIV. Amor ftii facit ad Deum {mpenfms dili^endum. NAm amor noftri facit,vtnequcfaciamusDco,<]uodnp- lunius iiobis fieri:vt , Patcr non vult contcmni afiliis. Ergo ncc ipfe Dcum cojitcmnct. Amor item noftri facit , vc quam aiclentillime tliji^amus Dcum, qui tot tajitilc[u,c nos accumulat donis.' ' • '■ ■ ;'i ;■. X V. Ch^es illorrm, ^ui hanc virtutem afe ^ernuHtfimt t^uinque. I. A l^/cf/j^/V^ i qui fcipfos mutilant & occidunt , quales X\fuerunt AchitophcL, ludas , Lucretia , & illi qui fibi oculos crucrunt pcrtifi fcclcrum in mundo , qualis fuit De- mocritus;vel fc caftrarunt muciiaruntque proptcr rcgaum coelorum,dc quibus in Ecclcfiaftica hiltoria. i. Mon^iffci t^^gel' [■itores i qui fcuticis corpus fuum mifcr^ fpcdant. j. Varentes Kfi^pi; qui fuos libcros nou amant , quorum imago func corui , qui pullos implumcs dcferunt. ^.votuptnrtj (y- auari; qui cotporis fui racioncm potiorem , quam animx habent, ixxc eft vox : ■ O ciues, cii4es ! quirenia pecunia primiimi Virim p«Jl nummoi 5. VerfeBifiifeH Pharipii ; qui fcfc putant angelo5,& alios in tiumero bcftiarum vcl etiam Diabolorum habcnt. In hos JECopas iaiftauit illud fcitum : Homines hnbent binni mamicm, alternm ante feHus , alterp.m a tergo propenden'em. In priorem tnufunt vitia alienn , in poft.-riorem fti.i : hoc cil,in aliorum vi- tiis Cernendis funt lyncc-s ,in fuis talp.iB, ita vtrcfte dixcric ■ Tercntius : Itane comparatam ellc hominum naturara om- nium , Alicna meliiis vt videant & iudiccnt quam fua ; Huc ctiam pertincnt Stentores , qui fi vidcant fc vno atque aUero dono alios anteirc, plcnis buccis illud crepant,fimilesp.-iuo- nibas,qui fibi placent quocies caudam afpiciunt,cum intcrim habeant pcdcs leprofos. FLORILEGIVM. PHILAVTIA MODERATA. Sentent.P*- rinnder. 'ZiMinv ^ixa, Teipfnm nenegUgas. P R o v s R B Tvaii tnatiji) , Coi;nofce leipfum. S i M I L 1 T v D. Bias : i.if ifciirz^i%i>t\fitXi-^x^ ^iufH' K«f fi fO/j •feff^i! !^Ur/i ,ii.},iit,-nsrii Infpeculum cum in!]iictf , contemflare. £t fi quidem pulcher appares , dignn te Tezc. Si ■veri deformis , faciei DefeBitm iUufiraprebitatibw. PHILAVTIA IMMODER ATA. Sentent. Omnium affciiluum principium eft philautia. Hanc qui am- futauerit, cadem operaomncsafFec^tiis ex ca oricntcs abfci- dit. Maxim.de charit.cent. 3 . j 6. Menander. Seipfum nuUtti fatetur ejfe mnltii. Hor. I. carm. 18. Snhfequiturcaecfu amorfui, £t toUens ■vacuum pleu mmisgloria vertictm. » Idem ferm. j. 'Egomet mi ignofco , SdAuius inquit, Stulttts (^ improbus hic amor eft, dignufq, notari. Adac. au , Sc diuitcs fine labore , vt ait Bernhardus. Ariftotclcs hos calcs vocat ,5«->nnr vc lcgitiini appcca- cuc^ Honores qui con- tcmncdi? Modeftia & magna- nimuas quid do- ceaiii? Quinara pecccnc in leges i{ix'. Modeftia qii:ilis Jic mnJerii- tiu: Ethic^ Cap. XII. 55 o.cmuni viicrit, cuius animum nec proriicT.i foituna fl.nu fiio ctVetct ,ncc.idui-tUinftint;ct. Dcuuk cailcni vittusclt nio- tkratioin omni rcrmonc &adionibus , caucns , Ncquid ni- mit. Etcuni nicdiiim attinscte tcmpcr lit dilficilc, fempor fcic ftudct niinus f.iccrc potiils quam nmiium. Ita mclius cll minuscirc fcucrum.quam nimis crudclcm,nnm\s tcnipcran- [1111, cjuamcbriofum. Sic M. Anton. fcrilnt Capitolinus om- jiia crimiiia minorcfupplicio ,quam lci;ibus pIeflifolcat,pu- niuille. Hinc Vlhi. lii>.i\.a[z rcrniciolillimum inomni vita, »]Uod Nimium.pr.rcipue t.micn corpori,nnniiU]Uc i]uod gta- uat cjuolibct modo vtilius. Ell infuper modciatio fcu pru- dcntia amplcdcns mediocrcm vit.x llatum , nec appctens ni- niis ma;:;nas fiuK^ioncs in fublimi talligio vitx , vt mouCt vcrfus Pliocylidis.quem Arillotelescitat: Omn!» fu/if meliora i>irii mediocrihtt!, ipfe Huic vrbi mediw ciiits iiirffe volc. Et fcitcHoratius : Am,emor.ire maltim eft ventofa ^ inania, verba. 1. J^mulacjo, dolens a!terumnobisantecellcre,& propterca cupiens eum premete atit toUeie.ne nos inferiorcs ducamur.' Ita Saul inuidet glovix Dauidis, Cain Abelo, Aharon & Ma- ria Mofi ; Eufcbius epifcopus Cxfarienfis inuidet Bafilio De- metrius epifcopus Alexandrinus concipit flammas xroul.i- tionis aduerfus Origenem! Themiftoclcs odit & pellit Ari- ftidem xmulum , Peviclcs Cimoncra, Agefilaus Lyfandrum, Sylla Marium. Cxlar Dompcium. Nimirum «f y.l^ftiu; K(^/^H HSTlti, X. TtKtgvl TiKTUI Illuftre rcprelfx xmnlationis cxemplum refertura Plinio lib, 5 y.de Apcllc,qui fuit in xmiilos beniguus.Hic quxritur, An hxc fit vera modeftia, qua quis alios leipfo prxftantiores exirtimat;Rcfp.Siciubet Apoltolus fhilip.z.v.:,. Hocvidetur prima frontc pugnare cum iuilitii fed eft fallaciain voce ^''(M,qux non gencralitcr accipicndaclt pro quouis hominc, fcd pro quouis prxftantiori,ica vt hic fitfcnIus:Modeltus cft qui aliosle ipfoprxftantiorcs pro talibus habet, idcoque il- lis conuenicncem honorcm cribuit. ?. Ambitio ; qux eft vi- tiola cupiditas glorix,cum fcil. cxpctitur anteccllentia inor- dinatc , tcntatis aftiombus non necefiariis aut inuilis , extra vocationera, fiduciaproprix fapientix & propriarum virium: vt Pompeiusvolcns A(£» iig^^ti^» , K^ iWh'^»;^;^ 'tlUf8//Mf k^ii» 1 hoc eft , ftm'r-rr tenere frincipattirn , (Sf fublimiereffi, confidens 'propriis viribus, vtiaflitabatjfe fupplofionepcdis totam Ita- liam cxcrcitibus repleturum cflc: vndemouit bellumciuile non-nccellarium &i iniuftumin quo mifetabiliter periit. Sic Antoni.is volcns folus clle monarcha totius orbis, infert bel- lum Au^ufto. Arrius appctens gvadum epifcopi Alexandrini & r> puifam pallus , moucc perniciolum dogma de filio Dei. Sapi:jnicr autcm Plaio Po//r. i.dixit : Si eflet aliqua icfp. vito- rum vcriibonorum ,haud alitcr fugiendi imperij gratia pu- gnarctur, qu.';m nunc ccrtatur imperandi cupiditate. Ideo Alc.\ander Scuerusapud Lampridium , fccit prxcorij pr;cfc- }yt- ftatx , impudintiam effe maximam dncein ad iiirfiitHdin^rn. Cu- ftos enim virtutis cft timor Dei , & metus iudicii diuini & aliorum tcdc iudicantiuni. Q30 remoto , in omnia flagitia homines facilc prxcipitantut. V I. Crimcn ttmbittti efl vitium Reip.pernlciofiffmum. PLato ineptos elTe dicit ad Remp.qni per ambitionem fefe ingerunt. Et Reip.intercft , coerccridignitatum & rcrum per ambitum concupifcentiam , idquc iuxia legcs , qux (unt contra ambitum !atx:v't eft lex Potilia,Cincia, Licima.Pom- pcia,Iulia,&alix.PoIybiusnotat Cartiiaginenfcs,qu6d apud cos impune licetet magiftratusambire. Alexander Imp. lau- datus , tju6dofficia& honorcs non palfuscft vendi , aut pet ■ambitionem impetrari. luftinianus quoque otficia voluic cffe gratuita,propter multa, qux ab eo enumcrainur,incom- moda.adeo vc hoc vitiumaliorinn fontemappcllct.C»«i/;'/.8. Extat Cxfarisin Syllamfcomma , qu.x cumprxturam largi- tionibus adeptus fe fua poteftate contra Cxfarcm vfurum minaretur,Iure,inquit, tuam vfuramdici^, quam tuo xre re- dcmifti, vt docet Flut.ircn.in Sy/.a.Modeftinus aicQj^i contra legem magiftratum aut (acerdotium peticiit, per S C.iu cen- tum aureos cum infaniia punietur. '.T,«/<-,i.j5f! ii-Heg-»! luliam de .imbtt. Huc pcrtinct (acerdotiorum pel: ambitum & Simo- niam aucupium. Si enim hoc vitium in piohmis culpatur, quant6 magis in clericisincuciet opj>iobriuin,vt iiuiuit Vy/«_ mach.Can.ciuUa^.i. i.i. Et luiiiiiianus Ni^ri'//.ii3 hacviain- greiTos ini^ar publici criminis & li(x maieftatis posnaa gra- du dciicicndos confiituit.scd hodic h.v leges, ficut ali.cple- txquc,mjgno rcip.detrimento,aItum dormicaut. VII. Adagnanimi efl Uues imnritu contemnere. REfte igitut aitille: Si magnanimtu fueru,non iudicabii tibi contumcitam fieri. De inimlco dices,non mcuit mihi , fi animum nocendi haOiiit : ^citm illum in poeftute t-.a viderts, vinJili.impntabii , vindicare potui[f.\ Nimiiumvir magnani- mus eft tanquam equus gcnerofus , qui latratum catellorum inluper habct : fed molofibium morlus fcrre non fuftinet. Porro magnanimi eti.tm eft, non mugna putare , qux vulgus admiratur , iuxtaillud Hihil alitid iiue ,v!iirnu)iisnr;b:i- hn- manis eft,ac animm m.ign-i defpicien . E contratio magna du- citdicicque ca,qu,-E cum virtute (unt coniundta Magnanimus itaqucimitatur SocratisxquabiIitacem,quiad calumnias cu- iufdam fic refpondic : Mihtnon mali dicit , qunndoi^uidem ea JH< dicit, mihi non inhi.rent. V I I I. Mdgnc.mrnitits & modeflia diffaunt grad» , non jpecie. NAm modeftia eft vircus,pcr quam honores minorcs conuenicnter ac dccor^ appetimus, acquirimus, perfe- quimur ,& tuemur : ita vt obictlum eius internum fit appe- titus honoris ,quem regit, ne vltra ("ortcm ac mcritum appe- tat honorem : cxternum, honor minor , itque verus,non fal- fus. Et verum quidem houorem docet modcracc appeterc, falfum vero rcfugete ac refpuete. Magnanimitas autem eft virtus,magnos & emincntcs honores , quemadmodum opot» tet expetcns,adept6fque pro dignitate tuens:ita yt ipfius ob- ieftum intcrius fit appetitus honoris magni , extprius honor_ magnus.Etfi Teromagnanimitasrefpedu modcftix fit virtus hcroica : tamen quia potcft altlus alfurgejre , & iu fpccula fu- pcriori collocari , tum denium dicitur virtus hcroicaabfolu- te , quando gradum illum fupcriorem eft affccuta, vt reifte difputat Picolhomin^usin gradibus moral. I X. Nota, ex ejHihm , velut eM vnguibtu leo, magnn- nimiu cognofcitur, hAfnnt, I. /"^Mnis nlagnanimus fingulari prxditus eft fortitudi- V_^ne. Opottet enim vt dcfpiciat inuidiam , cui expofi - tus cfTc folet. Quam ob caufam magnanimitas dicitur vir- tus periculofa : non quidem ex fe & fua natura , fcd tamen ex accidenti. Aliasfuanatura eft purpura teliquarum virtutum. 1. Magnanimus contemnit honores minores, & folum dc maioribus hxtatur, ita fcil.ne infolcfcat. Etfi cnim honor efl maximumbonorum externorum: maior tamen eftmagnani- mus.quam vt ipfi fit efcaadinfolentiam ;.Magnaninnis ad iniutiam notoriam, a tali prxfertim pcrfona perfeftam , qua; illumfacile in fufpicionem trahetepoteft , non conticefcit, fcd omni conatu famx fux opitulatur. 4. Magnanimus iniu- tiaium Crimen ambitus ciiulc t Officium magnani- mi quOi£- Magtianl- mitas & model^ia differant? Notj ma« gn;iiumi 56 Encyclop^di liarumfcmelobliuionitraditarum vulnus in animo l patiturrecrudeLccre. Hxc enim cll ladicma 1»""'^^^^' X Lib. XXI. ' / luonon s,a c]ua a ,,,^..(^ ,i;r.mi>; quam ciui niaximc. matinammus nollei tam clt jucnus, '■1' , , ' „ . . ., «.Maiinammus uiluli-iriciiais a^.tiomi.'"-' > clt, piudcuti cundauone naturam & ex.tum ipfarum e.xplo- rac.6.MAi;nanimus raioin locis hono.at.s , m ou.bus ah) prrmas occupant, pr^fenti.r fux cop.am tacu ; tum ne hono- l-is auidus v.dcaturitum ne te ah.s fubmitterc necelleha- bea: 7 Ma.mammus nemm. inn.det : ahoium tamen d.fta fa 5 7. ta«/r/j. 5 . 5 . 8.1 l.i f.iS.^o.L/tc.iS.Aci.io.^om.w.i.Cor.^nobls commen- datur,i..S.«ro.i;.. trcu.i i.i^.Efa 6 6.MMh. 1 1. 1 g.ij.W^rr.j. Lnc.^.Ro:r.iz.i.Cor.i^.i.ph.^Phil.z.(y ^.i.riOT. 6.Difciteamc non mundum fabricare fic Augullinus Chrirtuin loqucntem introduclit , nou cunda vilibiiia & inuifibilia creare , non in ipfo muii.lo miiacula faccie,& moriuos fufcitare : fed quo- iiiam mitis lum &huiiiilis coide. Cogitas magnam conlti- tueic fabricam ccllltudinis? de fundamento pnys cogitahu- miliratis. Augujl. Je x'e>h. Domia. Oiiincs dcledat ccil.iudo. Scd humilitas gradus eft. Quid tendis pcdcin vltia tcrCadcre vis,non afccndcic ; A gradu mcipe , & alccndilli. ibiii. Magis cob;ita.c debecis , quid vobis delit, quam quidvobis adlit. Q^od habcs,caue ne perdas. Q_uod nondum habcs.lupplica vt habeas. ii.fr,>!. ^^fuperyta, h. Hsc in omnibus (ola pcr- fcLtio, fucc impcrfedionis cognitio.H'>r.7i/.Qui Imehumi- litate virtutescingteg^t, quafi in ventum pulueremportat. Cregor. in Vfahn.fanit. ArniatU.a tutinima,animi .nodeftia. t.u.'griu4. Beatus cuius vita cxcelfa,fpiritus autem hu.nilis. Kittn. In tc conlift.to,non intra dciici.non fupra attolli, non euadcre in longius,non extcndi in latius. Angufl.in >eg. Mo- dcftia yj,^iw/ ySK iij^tin^ , ptilcherrimiim Dei dormm. turi^. Se- ncc. Tragocd.6. • ^ ^un frtunn altitis 'Euexit ac leuaiiit humanof rp's, Hoc fefifprim-.re magiifetii.em Ucce'. Ouid.i.tiift.clcg.i. Tiiim petit inllrmii nimittm fttbltmiapennii Irartf.', Icaritf nom^nafecil ajuif. Modeftia: magiltri in populo efle debent : nam nil vtilius populo moratO' f^trit.^ilerep.cap.-y. Pudorc,modeftia,ac iu- ftitia omnis ciuilis focietas confcruatur. Dionvf. Halic. lib. (,. A p o P H T H. Liuii Augulti Csefaris vxor intcrrogata,qui- busrationibus Auguftum fibi fubiecilTet ? refpondit , Multa niodeftia, quodeaquarplacerent Augufto, facerct libenter, quodque fe fcire diiriinularet,quibus iUc rebus domi fruere- tur. Dton. Auguftus Caiar fi quando lilios fuos dimitteret ad peregrinos , modefte eos hominibus lic commendauit , vt benefaceren:,fimercrentur.S«i?/. Ifocrates.cilm quidam apud cum obtredatoris fcrmoncm rcferrct.ac diceret,me pra;:ente ille h.xc conuitia tibi fecit. Nili tu, inquit , libens audiuilfes, nunquam conuitiatus fuilfet. fAax fe/m. 10. A d a g. Nofce teipfum : In tuum ipfius finum infpue . Secum viuere : Con- trahere vela ; Tecum habita , & noris quam lit tibi curta fn- pcllex : Intratuampelliculam cc coQtiiie.Ne quid nimis:Ne- que pe(limus,neque primus;Ne fupet pedemcalceusiOporcct agrum irabecilliorem elTe , quam agricolam : Tuo te merirc pede. SiMiL. Superbi funt velut alti arborcs in monte , qax potiiis iniuriis vencorum expofit.t funt , qu.-im hutnifesm conualle.C/jry/lHuinilitascftparua gemma, quxmaximos lapides vincitieftque vclut Solis iubar quod patuos ftcUarum igniculos obfcurat. ]Hieron. Humilitas torrenci timilis eft. Quemadmodum enim is a;ftate tenuior eft , hyeine veroac vcre inundatiita humilitas inprofperis animum modcftum, * in aduerfis magnum oftendit Laar. Iniii/?. Sicut aromata commiiiuta vehementiiis& fuauius olcnt:ita hominis bona cum per humilitatem quafi coniminuta funt , Dco func gra- tiora. G«/V. Paral. Humiliseft vcluc fol,qui in fuprcma Zo- diaci patte tardiir.mc mouetur ; eft veluti|vas profundum, quodplurima capiticft veluti fpicagrauida&ferax ,quae in terram inclinat ; cft veluti vas plenum,quod pulfatum noa tinni:;eft vcluti nauis.qua modico velo fe.tut;eft fulctum & vinculum omniii virtutumieft vas, quo dona Dei excipiiuus} cft radix & altrix virtutis ac glorixicft contubcrnium felicj- tatis. Altillima qua;que flumuia miaimo lono labuntur, auc* rapaces maximum Ihepitum edunt intcr volandum,at man- fuctje non itcm. Ex e m p . Abrahain,Iacob , Mofes,Gedeon, Ruth , Anna mater Samuclis, Dauid , lotaphath , Manalfes, lob , Efaias , lefcmias , Daniel , ElHicr, lohannes Baptifta, Chrillus, Mari3,Chanana;a, ,iatth. 15. Marc. 7 1'ublicanus, Luc. 18. Petrus, .-ici. 3. Centuiio,,*^*///;. SPaulus, d. 7.14- 11. Rowi.i j. I. Cor. 15.1. .(.)•. 1. Eph. 3. iv.id. 4. Socrates di- cebat , fe nihil fcirc nili hoc vnum , quod nihil fcircc. Pytha- non iraySa ,fcd fiAo(ni(pat fc appellauic. gotas modertia; causa Artaxerxcs Mnemon voluit vxorcm fuam vcm curru aperco, auhvis lublacis , vt omnibus lupplicibus ad illam patevet ac- cclfus. Catolus V. ciiin Francilcuiti I. regemGalliaiumcap- tiuuni inuiteret, ac videretillura fymbolo fuo ; Lts vltra, ad- fcriplillc hxc verba', Hvdie mirj:,crai ii^i : fubfcripfit , Fatesr me ejje homintm, Memoria dignus elt illc Maiimiliani Imp. rhythmus : hh hmeirtmann, ■vvitein ander er mann , Nur dajs mir Gott die ehrengan. H I ER o G L. Dcpofitumgcnu,eft indiciuinhumriitatis. A p o L ■! G. Cum mutca forniicam dcfpicerct , quodcauita- tcs tcrrac incolcict , nequc alis pndita clfet: formica retpon- dit, At improbitas,tuaodiofacft omnibu> : contra tc vencna & flabclla paiantur : :Eftatc volas & confpurcas omnia : hye- me morcris. ItemiCum arborcs cxcelfa£& pulchrx deride- rcnt pulillam & dcformem, hxc rilit, cuin ilht cj;derentur ad matcriam. P V S 1 L L A N 1 M I T A S. Sen x. Pufillanimitas cft vi- tium animx ,peiquod neutrjm polfuinus fcue foicunam» nec honorcm , ncc ignomiiiiam , 0>,_5'fl/-,./«i'<>.'.Pulil)animi- tas , quia amjnMi iu hoininciii inducit, Jctcrior clt quain fu- pcibia , qua; vircuci eft vicinlor. Ariji.t./h.^. PulilLnimiieft patuoium .irticulorum ,pa.uoium oculorum, 6cpaiua;f.iciei. .^riji. Scgnifli.ni cft torpcrc, cum l'i cognofcat inuitatum ellc.Cnj] I.i.'j:i. E.\i..MP. Domitiauus quanqaam honoris appetentilhmus , nouum camcnhonoicm mccu inti- diarum rccutauic :quo decrcciun erac^vc qu.;tiLS gereiet con- fulacuin, cquitcs l<.omani, quibus fors obtigillct , trabeaci &C cum haftis militaribusprxcedcrcnc eu.mincLr lidorcs& ap-" paricorcs. Pompeius clade Pharfalica accepca , Magnum le non elfc amplius recordans , a caftris abfque comicacu fugic admare. Lud. X I. Gallorum rex Corcerij mcdici obiurga- tioncs, quas vix mcdiaftinus a tultico ferret, tam ftupida tu- lit paciencia , vc quiergaomncs cyrannum fe geicbat,inedici mancipiuinetfct : cuius arce fe immortalem fore ftulcilfimus homo Iperabac, vt eft apud Phil.Cowineum. it M V L ATIO. Videfupra tic.de inuidiaNotentuit.i- men brcuiccr ifta. A r o r h t h. Echcodcs Laccdimonius dicebac, Spartam non poffe ferre duos Lyfandros. Archeftra- tus Achenieulis dicebac, duos Alcibiades Achcnis colerati non potfe. E .x e M P L.Iofua, \'um. i i.t<.i8. Phatifa;i,M«/?/;. j. t;. I i.Apoftoli, t«r.9.T.'.49.DifcipuliIohannis , lohan.\.v. 16. Placo & Xcnophon in.V;^o>•'»» , Ke fuferbitovnquam, Cleob. Prudencius in Pfychomachia: Definegraride toqui •.frangit Dewomne fuperbum. Alagna cadunt , inflata cnpant , tumcfaBa premiintur. Vifee fuperciUum deponerr , difce canere Antt Ethic^E Cap. XII. 57 j/lnteftdesfoMeam , qttlfquisfnbUwe minxrif. Eutip. Ciim "viderii in fublime quempiam elatum , Sflendidiiglcriaruem ofibM ac genere, SHpercilioque fupra fortem fuxm fajluofum, iUim celerem dimnitin exfeHn breut vindiBam, Scoec.Herc.fur.aft.i. Sequitur fuperbos vicior a tergo Deui : Vel vt alij lcgirnt , vltor. Apud fubcrbum » ceu apud figu- lum aucftacuanum,pcruerfastcrumimaginos vidcre cll. So- c-rAt.ha atque fuperbiamalainuida. C»r'./.3. Habet hoc vi- tium'omnisfupetbia:nontefpicit.Sw.r;.7j.Supcrbiacommu- ne nobilitatis malum. SaUujl.bell.Iugurth.Safethns a Dco de- lcritur: defertus autem omnia interturbat , nccniultopoft poenas fupcrbix foluit. PUto de IL. Omniummalorum cau- fa ambitio. rhuc.la illis, qui captant ambitiofas laudcs ,ple- rumquc ell aliquid fatuitatii. Hinc Germanisy?c//i. i Latino rtultus fcu ftolidus ^ziVliiut. Keckerman.in Ethic.Ne fuper- bi profter diuitiaf : quia funt fluxa:. ^> profter gemmtn ^ nu- rum ; quia nil nifi lutum funt. Et reflc P/(»/.x.<:.6 j.ait. Vif- cera terr.x extrahimus, vt digito geftctur gemma , quam pe- timus..Quot manus attetuntur, vt vnus nitcat articulus?Nec licethxc bonaetfcric. Imo cx eo , quodad vitam attulilti, pars magnaponendaert. Detrahcntur tibihacccircumicfta, iioiiiirmium vclamcntum cutis tux , detrahetur caro & fuf- fufus fant;uis , detrahcntur oifa neruique firraamenta flui dorum aclabentium. Sen.ep.ioi. Hefuferbioberuditimem: quia etfi Ain-At?» i^iirn o\ f(^6inr- f^K/ui^^Ta : tamcn Ouc)«t tu^funo^ /V» iiircu/m n(p®'. Qmfque aliquid fatuitatis ha- bet adiundum. Etnullumeft magnum ingenium fine mix- tura dementis. Ne fuferbi ob fubUmim/em .- nam Deus ex celfa humillat ,& alca tollit , vt ait itfopusapud Laerc Ec idcm j£fopus interrogatus, quidDcus faccret^refpondit, lile nanf it magnas oUas , & cx ftullis alias nouas componit \e fijliM erige obvejhs : quia illa: nihil iunt aliudquam laqueus, qucm geftat fur.Ec cogiiaillud Laertij : Aiunt Crafum, cim lc cxquilitiirmio omnium ornamcntorum generc compo- fuiilcc, fublimiquc in lolio fcdcret, inccrrogalle Solonem , an pulchrius vnquani fpcdaculum vidiiTct , illumque dixilfe, gallos gallinaccos,phafianos,atque pauoncs. Illi cnim a*'/^ cp'jj:K{i y^ fiug/ai >Ht»./i>v( KingrfilwTaj , nitere fy fulchritudi- ne n;ntirali ac incredibili vejiiuntur, Se ^iritumfume eb vitnm (mUcxm. Nam Paufos beauit aula,plures perdidit : Sed ^ hos quorjue ipfos , quos beatiit, perdidit. Hic cogitetur illud Soioais: Aulici , qui apud rej;cs & pr!n- cipes authoritate valent .fimiles funt calculis,qui in compo- nendis rationibus adhibentur. Sicut enim illi interdum ma- iorem, interdum minorem numerum fignificant:fic rcgcs ho- lum qucmquc , prout libitum fuciit , aliquando illufticm & inclytum efficiunt, vt multamillia valcat ,|aliquando obfcu- rum& ignobiiemreddunt , vcmiuimum aut nihilctiam va- leat. Cogicencetiam illud ■ienea de breui:.vit.<: ctf. 15. Om- nium quidcm occupatocum Jconditio mifcra eft : corum ta- inen mifcrrima , qui ne fuis quidem occupatoribus laborant: ad alicnum dormiunt fomnum ; ad alicnum ambulant gra- dum ; ad alienum comcdunt appetitum : amare ac odilfe rcs omnium libcrrimas iubcntur. Heresb.ichitts l.i.de'refijiic. aulicam vitara vocat fplcndidam mifcriam. Etrectcnon nc- mo fic conquericur de vita fua in aulis adla : Contriui mtfere mifer tot annos , Gujlnndo malii , gratiafqtie ttgendoy Sperando , ingentii pte feruien^o. Tnntorum m:hi fnn^ium laborum Sun: fapere a^que pceniccrc. VeinfoUfceobpatriam:c\mz non oportet fpciftare quo lo- co aliquis fit natus , lcd an fit dignus magna !c illuftri patria, qucraadniodum ArilHppus refpondit glorianti ciuide magna patria. Et vcromundns eft patriaomnium. HincDiogencs xogatus cuias cllct , t(s'^f.cc-mAnj!; jf 1} , mundantt^ dixir. Negliriare He /tgilitate , robore , ^ fimiUhus : quia turpe cft gloriaiit^eiis ,qus cum brutis habemus communia. Hinc illud fci[UinAriftippi;qui ob natandi peritiam fc cfFcrunt.glo- riaiitur de iis , qtKE dclphinum ac pifcium propria func. A p o p H T H. Democraces iam fenex afcendens in arcem Athcnis pcrquam anhclofus , dixit , idcm fc faccrc , quod vniucrfa ciuitas folcret : nempe fc magnum quidcm fpirarc, paium autcm valcrc. Stob.fe":.i7.. Cum Socratcs videret Al- cibiadcm fuperbire ob prxdia , 'iulTit ipfum in tabula tertx fi- tum complexa oftenderc- ifta prxdia. S.'ob. Plato cum ali- quando confcenoiffet equum , mox dcfcendit , dicciis fc ve- reri , ne cqucftrifaftu corripcretur. N.im fupcrbifiimum ani- mal cft equus. Laer;. lalia Cxf Augufti filia , cum vltra mo- dum fapcrbircc omni corporis culcu , admonica a 'quodam, vt fe ad paternx frugalicatis exemplum coraponeret , refpon- oit, Pater obliuifcitur fe Cxfarem cfie , ego vero memini me Cxfariseffe filiam. Stob.ferm.iz. Cum Pambo apud Athana- fium degcret Aiexandrias,, confpicacus fceminam maximo TOOT. lll. ' veftitus appatatu fuperbientcm , fteuit. Inctfrrogacus cur id facccet?Deflco, inqui_t,huiusmulicrispcrditioncm,& mcani ignauiam .quodnontantum ftudeo placcie Dco vitx inno- ccntia,quantumhxc mulicr turpibuscupit placcre homini- hns.HiJi. ecclrf.l.i.c.i. Sl Mi L. Supcrbus e(t vtcr ftultitia in- flatus ; eft facculus aranearum ;cft chamxlcon , qui prxtcr pulmoncn nihil intus habetjcft mcmbium vitiofum pur^ turgidum;elt fuinus,qui fpatiando inacie euancfcic ,eft vas inancquodmaximi tinnit ,eft fpica vacu3,quxin iublime crigitur ; eft Icpra.inficicns omnes vitcutes. E x e m p. Adam & Eua ; xdificatoies turris Baby lonicx, quo pertinct piyao-n- fittX'" ; Corc , Datha ,& Abiram ; Goliath; Nabal ;Senna- chetibiNcbucadnczar;Holofernes;Haman; Herodcs ; Pha- rifxi; Domitianus de quo Eufcbius : Primus,inquic, Domi- tianus Dominum fe & Dcum appcllari iuinc:vnde verfus poc- . . tae ciniflonis , Edi.^um Domini Deiqtienoflri, ■^UO fnbf Uia cerrlora f.unt. " Vnde inftitucum eft ab co vc ne fccipto quidem aut fermo- ne cuiufquamaliccr appcllaictur '.tatuas fibiin Capitolio nonnlfi aureas & argent-as poiii pei mifir. Scptcmbrcm & Odobrcm .^ienfes appellauit Gerraani jm & Domitium, quod altcro fulccpilVet imperium,aItcro n.ic;iseirct '-iporrex Perfarum vocsuit fe rcgem regum , participem li.l'-; um, fra- tremSoIis& Lunx Salmoncus tonitur.i mcntitus cit v: Dei- tatisopinione;v. fibi vciidicai;.-t. Scd fulmine percuflu'; obiic. Pontificis Romani fuperbia notoria omnibus eftexofa : cul fic acclamant CanonilLc; Sec D <■■ e< , nec homo , ("d neneres iniervtrunqiie. Hinc Berengavius cpifcoposRomanos appel- late folebat pompificc;. Et Grxciolim Pap.T mifcrunthanc formulam rcpudi) Potcntiam tuam fummamcrga fubtlitos tuos firmicer crcdimus: Supcibi.i;-n tuam fummam tolerare noii poirumusrauariciam tuam faciarc non vaiemUs:Diabnlus tccum,quia Dominus nobilciim. ,•[''»', v.'!/ /.x.c- -.Ex infini-' tis cxcnipiis tria dclibatrc fuffi -iat. Papa AlcxandcrFriderici Barboiollx collo pcdL'mimpofuic:Giegoi ius V H primus Im- pcracorcm exconimunicauit»&; potc'tateni Imperatoris con- fticuendi (ibi airoizauic. & bonum Henrirum I V fine calccis & pilco fxuience hyemc cocgit expcLlarc refponfum.Francif- cum Vcnetum Papa coegic olfa legerc fub mensa. H l E R o- G L Y H. Ccruix in fcripturis accipitur pro fuperbia. Huc pcrtinet defcriptio fupcrbix.quam cx Mantuano & aliis poe- tis itafummatim colligimus : Auis turpiffimacuolat ex lacn Aucrno, magno ftiidorc fc tollit in altum , & nubesconatur perruinpere , extcnfo ore , ign.-ifque oculisomnia intuecur, omnia pcdibus turbarc nicicur;ex orc grauis anhc!'tus,fumus, ncbula.fpuma & vencnum prodeunt;ardua eft fronce:putat fe louisalitcm^tarde incedit;ceruiccm habet altam; atcrgo ha- bct turbam auicularum , quxad ipfius motum & niuuni fe componunt;his comicaca populatii.r agros & tcifla,lacerat cre creduli fam:uTi,vngc horribili mottcmintcntac. FASTVS, rACTANTIA , OSTENTATIO, ILLVSIO , ARROGANTIA. Faftus canquam pa- Faftuj. ftor , homincs , quoquo libetadducit. Dieg.afudSrr-h. Vt aer diftendit vcr;'S,ita homiiies ftolidos faftus. 'ocra:. Si vis fub- limc oftcnderc virtutis.noli fapcre fublinie.C»i-^y?'y?./n Matth, Nihil cft , quod magis minuac laudis prxconium,quam fucs affidue iaLtaie fucccflus , & fingulis diijbus anni vendere di<;ra vnum. f^al. Max.ltb. i. Laudare fcipfum vani , vitupc- rareftulcicft. /iriftor.apud Stcb. Qui pIurimaiaLtant, firai- lcs lunt lignis ,qux plurinium fumi,caloris rainimum exhi- hent. Plut.inafofh. Deforme eft defeiplo prxilicarc, falfa prxlcrtim, Cic. de offic laftantix exempla funt Phavao , Go- liath, Sennacherib,Ncbucadnezar,Nicanor , AntiochusEpi- phancs , Pharifsi , & Pfeudoapolloli ,ij«/«/'. 6. In gloriofos iftos iadetur ifta fabula Rcucilus quidam in patriam , ma- - gnifice (ua pr xdicabat fac inora ,& incet alia , quod in infula Rhodo fignura falcando fixeric, quod ncmo omniuro pocuerit alfcqui. Tum vnus de circulo : Hcus , inquic , hic Rhodus, hic faltus. Oftentatores fimiles funt iis , qui viiio malo fuf- pcndunt hedciam ; quique de naui onufta vitiofismcrcibus fufpcndunt magnificam tabulam,ibi omniaefTe fana,inccgra, pretiofa. Epiftetus & Politianus aiunt : Qucraadmodum oucs in pafcua demiffx vcfpcrl non gloriantut apud pafto- rem fuum multo fe paftas gramine , fcd lac ei affatim velluf- queptxbent: ita nec quifquam prxdicare dcbet ,quantum prxftare qucat|, fedrcipsaoftcnderc idquodpotcft. Vt oua plcna (inquit Erafmus in limiUbus,) fidunt,inania fluitant:ita qui veris virtutibus eft prxditus , non oftentat fc.Lud. XII. Gall.rex,audiens Bcarncnfcs & Pidonesquofdam ignauos Sc imbelles de nobilitate fua in morcm aliorum vcie nobi- lium sloriari : Atqui , aic , decem iftius modi nobilibus vni- cus eufis facis fupcrqne fucricHuius loci eft apologus de ca- nc vcnatico ,qui cum cepilfct lcporem , dctulit domnmad molofl"os,ihiquemultaigloriacus eftdc fuaceleiitatc.IIIi vcro leporem eripueriitoftentatori,&interfefedifcerpscre.Oculus irrifiOj illufor cft abominatio Domino-P'': t.io. 14.19.11. ler. 10. j^ 48. Geftus irrifoiii notatur proueibiis iftis:Nafo fufpcndere: E Poftica liSttnut» Oftenta» tio. 58 E ncy cIop^disE Lib. XXI. Poftica fanna : Ciconia piiifit aliquem a tcigo : OftEB-o«/./.i. Mcndacium du- plex t(i : vnum.quod committitur dicendo lcuiora & minora, aIterum,. Biou aicebat arrogantiam profedus elle obftaculum. /.Bn. Infreta dumfiuu:^ current , dummontibm vmbrt Luflrabunt , conuexa poltti diemfydera fafcet, Semfer honos , non.enque tuum,laudefjue manebunt. Ar o r H. Ariftotelesprzcipuamdignitatemcfle iudica- l>at,abaliis dignum honore iudicari. S/oi. Alexandcr capta Petra, arce muntiflima in India , amicis dicentibuSjipfum an- tecellcrc Herculi gcftorum magnituaine : At cgo,inquit,res measgcftasnon exiftimo vni Herculis verbo comparanaas. tlut.in apoph.lAcm cum in prcelio vulnus accepiflct,multique accurrcrent ,qui ipfum frequenterUeum appellabant. Hic, inquiebat, fanguis eft,qualis emanare folct aiis. Cijm vir quidammagni^ominis lohamicra Pieum Mitandulam, qui Phosnixltalix dicitur, amicorum fuafuad Cardinalatus di- gnitatem peCe«dam , vel certe fi offerretur amplcflenaam nortaretur , refponait : Non funt mex cogitationes veftra: cogitationcs:BonaEcclcfia;,paupcrumbona funt lehan.Vran- eifc. tic.in eim vita. Cicero fibi proprium & folum hono- rcm iftimaridicebat ,quemquis nccjue maiorum commen- dationc , neque pcr altcrius calamitatem aflccutus fic Cic. in rhilipp.laUas Csfar , populo ipfura regem falucanci , Cxfar, inquit , fum , nontex : Plut. in df M Antoniuscum Rho- dum vi cepiflct , & in ingreflu falutarctur rex atque domi- nus. Ncque rex fum , inquit , neque dominus : fed regis ac domini interfe£lor. Plut.in Anton. S 1 m 1 l. Vt non quxuis corona quemuis decet vidorem : ita non quiuis honos quemcunque hominem. ?lut, in moral. Vt colofli fcu ftatux malelibratx cuettuntut : ita magnus honor per inuidiain fubucrtit mxAtos.Id.d.l. E x e m p. lofeph, Mofcs, Dauld,Da- niel , Nehemias , qui fummis honoribus affedi fuerunt , Sa- lomon , Chriftus , Conftantinus M. Carol. M. H i e r o g. Hallx geftamen & clypeus funt infignia magnanimitatis. AMBITIO. Sentent. Ambitio dlamnatur Matth. lo.j^ij. i.Cor.13 Ambitio poflldet omnium virtutumpra:- mia Augufl.fup. Pfal. Omnium prope criminum tres funt fon- tes,GuIa,Iaftantia , & Amhiiio. Ambr.in £.Kf.E.elinque ambi- tionem : timida tes eft , vana, ventofa , nuUum habet ccrmi- num.Sen.Ambitio multos mortales falfos fieri cocgit.C^c.Rhet, - A r o r H. AlcibiadescumSocrati magnifica miliirctmune- ra, Sl ille refpucrct , Xanchippc auida difluafit. Tum Socrates, Hxc,inquit , Alcibiadesmittitambitiose : &nobis noftracft ambitio. Er^y". i8.«/io/i^. Ciim Antifthencs ambiticj^Se omni- bus oftentarct veftem laceram , Socraccs dixic , Pcr hfluram pallij tui vidcoinanitatem. Id.^f.apoph. Plato fragaWs erat,fed munaitieiamans, contra Diogenes foraiaus. Itaque hic cal- cans Platonis culcitram , dixit , Calco Platonis faftum. Tum Plato,Calcas,fcd alio faftu. L«<'>r./.6.Cifardiccbat, fe mallc in oppidulo quo in alpibus diuerterat^eflTe piimum,quam Ro- ma: fecundum.P/w/.'» CafSi M l L. Qui dolet.quod non ex- ccllat in omnibus, etiam diuerfilTimis', molcfte fert quod non fit Ico & cacellus fimul,qu6dque vineanon ferat ficusSi olea botros Piut.in moral. Tauius, auis pufilla voccm bouis imita- turiita & ambitiofi,re nulli.voce magni funt.Ambirio elt am- bientium crux,fecretum virus occultapcftis,doliartifex,ma- ter hypocrifis,liuorisparcns,vitiorumorigo,tinea fanditatis, & cxcicatrix cordis. E x e m p L. Extru(ftores turris Babylo- nicsiMaria fic AharonjAbfalomjfili) Zebedasi&fratresChri- fti./o/Ay.Philippum magnitudine rerum ebrium dixitDemo- fthcnes. lulius Cxfar honores nimios recepit : vt continuuni coHfulatum,pcrpetuam dictatutam, prxnomen Imperatoris cognomen patris patriae , ftatuam inter reges , fiiggeftum in orcheftra. Non poterat fcrre fuperiorem , ficut ncc Porapeius parem. Caligula induit deorum veftimenta. Francifc. 1. rex Gall.pacem cum Carolo V.Imp.faiftam , non diuturnam fore pronuntiauiti quod ncc ipfc parem,ncc Imp. fuperiorem pof- fit. Infignis quoque fuperiori feculo fuit ambicio in Ducibus Guifiis& CatdinaliLocharingio.H 1 e r o g i. Pauo, qui cau- dam explicac,cura videt plurimos adcfle fpeftatores. i. Bi^Ua, qu.x turget ai»re.5.F«»J/« ; qui , quo altius afcendit, eo magis diflipatur. C A P V T XIII. De Sedulitate. Vkaczvta. ^i^M Ircus -gubernans defiderium laboris dicitut ^^^^ Sedulitas : item gnauitas,diligentia,& tpiXcTro^ Adus fedulitatis funttresjalacriter fufcipere feu ag- grcdi labores,pcrfeuerater progredi,& feliciter egredi. Exccflus (edulitatis eft nimia fatagentia : defedus ignauia. R E G V L ^. I. Duoftint ^mfacimt hominem diligentem,amor,& (pes. ^"5 j|^" AMorenimfacit vc difficultacem fuperemus , fpe5,vt fu- mnie di- peremus cetti de fruoni, laboranJo non taci;;atur,agit lccuudiim lincam rc- itam , cft in pcrpctuo motu,lciuac propottioncm Cjcouictn- cam,& abhorrct a vacno , itcmquc a progrcflu iu iuHnicum. Sic igicur & nos agcrc dcbcmu^. III. Omms vocatio hahet a Deo pmnljfionem. Hlnc illuil Caroii Magni, quod protulit dc fo:mina ucntc ac cancnte : KfHtifila Dettf mentemconitingit Olympf. Quilibct cr<;o in ftacionc (u.t mlliccc, cogitctquc tcmplum Virtutis ducerc adtcmplum Hoiioris. Et (anc qui vitat mo- lam, vitacfa[inam:&:arscftccnfus,opcra, vita. Vndcpoiica: aluifquis afcs -jndnpf; cimer, Ipinafque rofeti, tion mel, nonfifces, nc/i feret iUe rofm. I V. M.igH'* ptir^s vit£ hominum elahitur nihll agtndof Viaiorpars male agendo,ma.xiwa aliudageniio. Et ijua- tuarfnnt hojies vocatior:is lcgititm, videl.nullKt Libor, imrnodcrattti labor,inutilis labor ,C^ inordinaitulakor' Hlnc vidcas alios agcrcinigas, numerare fluiflus,travt vertit Mclanchchon.iicis ambitio- fi in hoc ipfo , quicfccndo & faciendo propvia. Vbi illuftris cmphaliseft. Vitiofa ambitio , feu cupiditas hono.is incitat plunmos.vt fintinquieti Sc aideliones, vt extraraetaso,fficij fui erumpant,vt Brutus,Ca(fius, & filius Alcxandri V I. Pon- tificis, C.t:far Borgia.,qui fcripfic fymbolum, nl nihil,autCsi- f^r.Wxc Vibinacem ducacum, periufinitatcelcrainuafit , fed ad paucos dancaxatannos tcnuit. Tandcin ex ipfo dutatu, imoex tota Itilia eiertus ,inuifus gen.nihumano - & vclut hominuinaAiSi-K^iex hominum coniorcio exclufus, in culina legis Arragoni.x mifercxul, mendicus,latitans,iurecuIinario olFaquerancidavictitauit:ac tandcmillicingloiius , cxofus, homlimm omnium vocibus allatratus infelicemanimam ef- flauic. In huiufmodi horaiuibusnon fuit cupiditas veri ho- noris, fcd vmbroe. Contraria fit, inquit Pauliis, in vobis vevi honoris cupiditas , qua: cft ftudium tranquiilicatis , & docct facciepropriumofficium, Hinc i. Pc-/-.^. moncmur , ne fimus a».!iJsMt7nry^-!s-ei GaUl. 6. iubetur vnufquilque probare fuum opus, vt gloriam apud fe habeat : id eft , confcicnciam habeat non fauciam. Si quis cnim fuum rcifte faciat officium , habcc gloriam apudfe, ideft, bonam confcientiam. Alij, qui ha- bcnt lauciasconfcieutias.quxrunt applaufores, velobtrefta- tores, vel alfentatores. Huc pcitinent dida ("apientum , quoc pracipiunt, vt vnulquifquc intramecas officij fui maneat:vt, Spartam nsdus es , han; oma. ltem,Qjramquifquc nouit arccm , in hac fc exerccar. Item 'iTraitiS iirmvw iAii), i^ «m^V ««<*«■/. Item : Textov ^ m , chi eVjjiSef ^u\iff)^ifol. Itcm :"a»9 i «y«T?«.. Et ilhid : teierti hniid ijuidqHat/,, >,ifi ■^ttvd fecifje iiecefle efl , , fnciendaiibi fiic fedi^o, y vrge ffopcfiinm^nnthoriciteiu tin.jue DnD. ' In ipsa vocationc inouenc non uccefiaiii lofias , infcrcns bcllum j£gyptiis,i ciuitas Attica , nujucns bellum 1'clopon- nc(i.uuin . iceoj,dil"ceiu. i uoii ucce(ratia . omiilis ncccUaiiis. Tcrtioquirunt uon iKtciraria,& non pr.rieptaa U» o omif- fis iiccelfarus & |.u\vceptis, vc milcs nou volcns dimicar.-.nifi • prius ctrcui (ic, ic rcdituiuin t!ie ex pugna fiue vulncrc ; do- Cloi noiivolcns riotcrcnili prius ccrtus fic,fibi uihilforcpc- nculi. .\ducifushanc fpccicm .r»At/..,^«y 1^»-««',,? opponantur dicta Subditus tlto Deo,& cum ora:l'nmum quxritc rcgnum Dei S: cxteraadiicicncur vobis : Nolitc ("oliciti cfTc dt ciafti- no,vbi prohibetur folicituJo de cucncu , qucm Dcus non pa- ' tcfacic, aonaucemlblicitudoarti'.& laboris ; vt loabiuquit 1. ,:■/. I o.Pugueraus Dominus aucem taciac.quod bonum tlt in oculis fuis.Ec Siracides ait fa.-.^.Qus maudauic cibi Devs, ' laacte cogita:necopus eft,tc fcire abl oudica.Porio quemad- niodum folicitudo eftduplex,artis &euentus , quarum illa pixccptaelt , hxc prchmita : fic & feturicas alia cft phictns Deo.qua facimus prxcepca a Deo & pctimus ab eo auxihum, & iu co acquicftimus. alccra glailiaioria & Cvtlopica.eoruni lcii. qui dicunc, 1'ereanc, qui craftina cuiauc Q_iii hoc iiiodo luut fecuri,necpetuncauxiliij a Deo nec in ipfoaciiuicfcuuc. ' V I. DiUgentia efl prudemia in projpiciendofine voca- Diligctia lioitts, & in o.dinuHns tnedtw a. 'iriimnda fcrenti- '^\^^f'^^., hm : c^ intentio animi ac affiduitMinmediis.illtspa- ijta? tandts Cr tuendts, Slc dillgens eftdifcipu!us,qui cetnit finem ftudiorum priu- , cipaieni.gloriamDti, & vcilitac.m Ecclefix, KLipubl.ic :' puuacx vux,DeiiUe incclligit^rints mcdi.aos,ftudioium clfe , c-iM r.i ic ^'Mi^f.it '.>^i.iw.'Jv.^.lw. Tumprolpicit n.ediaiadillos fincsredaducemia,. vidciicet oidiuc dil'cerc prxctpca.vtilui legtrcpauca,vtilij,& bona fcripta iu fingulis artibus; fufti- pete labores in loquendo & fcrib.ndo. Quarco in iltis mcdiis paraiidis adhibec attentioncm animi, curani,& cogitacioncm, ncc peregrinacur^anlmo fuo. Quinto prxftat alliduitatcin: vt Apcllcs in fua arte nullum dicm prxterae finebat , qu^ nonaliquid fux artisopusfaceret. Hinc illud: nu^h dies fi- ne linea. F L O R I LE G I V M. SEDVLITAS. Sentent. Labor manuum pr.Tci- pitur i'faL\i%.Prouerb.io.i2..n.t%.^i. i.Thefjul.^. z.Tt.eff.j. Diligentia com.mendatur Vrouerb i . n-MTa ^ii atihxtvHc^; ;m,5iT4>«7Wf wf«y^c.i3c, ideft : Omnia negotia conficiuutut alfiduitace. Mentnder: Ttiv rrliai/ ^oXxim kuh .ircmTa r' xyajT» • %t. ideft, Petlabores vendicnobisomnia bona Deus. hiiith. Mt^.iTti it 'n ippt J^iAA«. id ed, Cura augec opus. -lefod. Xng^V ' fc)£K yi iht £i/7i/3jc7: Siue Dco nihil feliciter fuccedit. .■!no>i. &ii fi.i ' iiii if^iiemit!^ , Deo non dantc nihil cfficit labi)rimprobus.Nfii{w?/«,.Qui in laborc hominum non fuut, ' inl.iborc profefto dxmonum crunt. Bernnard.fuferCaniti,.. ■ ClauJ.innupciis Honotij. Hon quilficam fruiturveris odoribitt, Hyblxos latcbris nec ffoliat fdtios , Si fionti cauext ,fi timeatrf.bos ; Armnt ffina, rofai ; n.eliti tegiint af/es. Sencca ; Herculem duri celebrant lnhores : lUe Centatiros domuit ftiferdos , uibffulit fiUo ffolium leoni , Jixit ^- certit volucres fagittis , tomu cernenti rapiiit draconi , i^c. Martial. lingue folum lafj'itt,fd iuuat iffe labori Manil. Omnin con.xndo dccilis folertia vincit. Gencrofos auimos lahor nutrit: Laborem fi recufes.parum cflepotes. Non eftviri timere fudorem. Stnec.ep-fi Mulcum abhorret opus,cuius inchoatio inuidia.continuatio eft labot, finis elt odium./6;W. A r o i> H T H. Democritus diccbat, om- nes labotes otioelfc iucundioies.Sfoi. /i?)-/». 19. Pythagotas; familiares fuos hortabatur , vtoptimum viiiendi genus fibi deligerenciquamuiscnim laboriofiifimum eficr,coniuetudinc t.inicn fore lucundum. toc ferm.^o. Socraccs cnidam cupieu- ti quidem ire ad 01ympia,fed itiuctis labore deteirito:Cum, inquit, domi Ixpenumeto totum propc diem ambulcs , aute praiidium, rurfusaute coenam , fi domefticas ambulationes proferas adquinque ft-xvc dics facile peruenics ad Olympia. £r,tfm. j. aioph, Scuerus Imperatot fymbolum tiibuuo d.iii F i iudit, 6 o Encyclopsedia^ Lib. XXI. JuflTit, Laboremus .•Pettinax, Militemus. XUtu Sj>arta. Florus fciipfcrat lios verfus in Cxr.Haiiriauuni ; E^o nclo CAfa' rjfe, AmbHlnrefer Britamos, Scythiciu pati pruinai, Cui Carfar tcfpouditJ £^0 nolo 'Blortu cfjn, • AmbuUre fer t«bernil<. Latitare per popinnsy Vnlices pati rotimdos, SenticiiS,honeftas occupatlones turpi & InutiIi|otio ptsfe- lendas cflc.iWfA»'» Adrian. Scipio Africanus cciUurionera,qui pucna; non adfiierat, ciim increparet,atque illc diccret, (c in callris cuftodi.T: giatia renianfiflc,dictbat : Non amo nimium diligcntcs. Adagia. Ad amu/Iim : Ad vnguem : Rumina- re ncgotium : Oailis fixis intucri : In occipitiooculos gerit: Vnum ad vnum : Incudi rcddcrc : Ariftophanis & Clcantliis lucfcrn.i : Luccrnam olct : Mctiii digitis : Somnnm non vidit: Vel acum inucniflfes inProns occipitio prior. S i M i l i T v d. ririlo laborcm confert cum Iticc, finc qua nihil vidcre poilu- mus : ita l.ibot cfl: oculus anima'. Idem confert laborem cura «iho. Difficukas & vtilitas laboris oftenditur hoc modo : Ro- fade fpinis nafcitur; Ager.vt ftiidum fcratjfcinditur.aratur, occatur; Ferrum vfu fplcndcfcit,fitu corrumpitur ; Aurumex vcnis eruitur multo fudore. E x e m P l a. Cleanthes philo- fophus ob ip/Ai-ij-ov/wfappcIlatus fuit altcr Hercules,itempro Ciaathe B X. E M A dc vigilantia & cuftodia : In{i»ntii qnod jlgn» canens dst CalltM Eoi, Et remcet fctmulcu ad noun penfa manut ; Turriytts in facrit effingititr treapeluis, Ad fuperes mentem quod reuocet vigilem. EJi leo,fedcufies, oculis quiadormit apertit, Templorum iccirco pouuur anteforcs. Ap o L o G I. i.Pabulade formica& cicadaefl:nota. z.Ru.- -fticus moribundus accerfit filios,& ipfos alFatur hunc in mo- »i"!Tf'»v: ideft, Laborcm non-ne- cefTarium nequaquam labotem voco : Nam non-neceflaria, iiegllgcnda funt. Plato in legibus hanc quoquc fert,vt finguli ciucs vna m tancummodo artem difcant & excrceant Nam,vt iuquit Xenophon, impoflibilc eft multa fim ul f .cerc,& cadcm omniarefte facere. Curiofusnon eft, quinon fit malcuolus. ^laul. 'itich. Ita comparatam efle naturam omnium homi- num, vt aliena magis iudicent, quam fua. Ter. Heaut. A p o- '"j" '^ "' "^^^'^* '" ctrliim fufpiciens inciderat in barathrum. Id ancilla confpicata , mcrito id illi accidifl"e dicebat , qiiod , 'P« . contemplaretur.Mox rogauit.an videretur.tali vultui conuc- nirc quxftiones eiufmodi proponerc. Laert.lib.j.c.l. Socratcs intcrrogatus a quodam.quid agcretur apud infcros,deridcns f.ominis cuiiofitatcm rcfpondit:Nccego,inquit,vnquam iui, lec ciini ..lu jquam illuc reucrfo fum collocutus. Max.ferm. 36. Sic dHguiiinitt liv. 11. Confefcap.iz. meminit , cjucndaia quxienti, quid Dcus ante mundum Conditum feciflTct, re- fpondifle : Alta fctutantibus geheniias parabat. Socrates illud Homeri femper habebat in orc : O T?< T; C11 fiiya,foia-t y^Mi iyajuv tf •nnxTKj ' Mdibtu in noHrit qtu reBa aut praua gerantur. Idem fubinde iis,qui afttologica& meteorologicatantum curabant , refpondere folebat : Qux fupra nos , nihil ad nos. iaeVr. Ariftotelcs cos,qr.i res euidentes demonftrarc conaren- tur , fimiliter facete dicebat, vt fi quis folem pet luccrnani' oftcndere conetur. fAax.ferm. 1 1. Demonax,cum quidam ex- quirerct,an mundus eflTet animatus,& rutfus an globofus,re- fpondit : Vos de mundo foliciti cftis, & veftrara ipforum im- niunditiem non curatis. Max.ferm.11. A d a g 1 a. >cit,quo-» modo lupiter duxerit lunonem : Canes vcnatici : Nodum in fcirpo quaetere. S i m 1 l i t. Curiofi confcruntur cum galli- na, qux afiorura domos ingreditur ; cum gigantibus , qui ii\ CQ^luni fcandere parabant ; cum Argo , qui centum habebac oculos. E X EM p L A. Eua,Dina,Ofias, Herodcs , Petrus, Pharifa:! : Dcmofthcnes, Pcrides , Lyfander, Funccius Chro-. nologus, & fcrmc homincs fapientiflirai Ita cnim eft,vt D«- uid Chytrntis ait m rfgulis vita : Vitiura ^roA'JOT?«f/.<5irK«');? communiflimum eft fere omnium fapientum. Funccius poly- pragmofyncs fuae pa:nam fupplicio capitis luit.Quod ipfe te- ftatus efthoc emortuali difticho : Difce tKei cxemplo mxndato mtinere fungi, Etfnge cett fejiim liw ■roM^rc^a.f/JisTLujljj. Non mal^ addideris monachos, iuxta verfuin : §liiidquid .igif rnun.iws, monAchusvul; ijjefscundttf. Apologvs. Cuiri diuinator in foro refpondct confuien- tibus,accipit nuntium, paterc foies domus ipfius. omncmque lupclledilem dirept.^ni eire. Quo nuntio petcuUus doniuin propcrauit. Cui quidamex turba : Heus tu,inquit,ciim alia:^ rum rerum prxdiiftioacs profiterere , cum tuas neglige- bas? IGNAVIA. Sen t en t. Pigritia damnatur, Prc«. 13. 1 9.10.1 i.ri.xk .'Ecclef.M .v.i.. Re?/).:n.ii.v.\ i. Pigritia: niala Prou. zo ii.i4.0tium vitandum,PM).'(.6.9.io.i6.i8.3l.'/'>>''/ 4.V.1S. 1. TheJ]'..^.v. 11. z.Thejf.^.v. 10. Tir.i.v. i^. Ouid.i. Pont.cleg.6. Cernii nit ignauum corrumpant otla corptu : Vt capiant vitium , nimoueantur, aqua. Piftorius in Epigram. ^uo te cunif. die >iil fanHi egijfe videbit , Hunc tibi vel fenitks deperiijfe pnta. Catullus ad I.ensiam : Otium ^ reges ,jimul dr beatas Perdidit vrbes. Ouid.i. deremed. amoris: Sluiritur , Mgyjihui quarefitfaBu^s adulter J inprotntu caufa eji, dejidiofta erat, Martial. j.epigram. Cras te viBurum , cras, dicis ?oflhume,femp0f. Dic mihi , cras ijlud , Pcfihume, quando venit ? Rerum occafioiies tarditatem noftram & iguauiam non ex- pedfant. DemoJih.i.Philif. Nobilis equus vmbra quoque vir- gx regitur ignauus necalcaiiquidemcoucitaripoteft. C<//?. 113. Vigilare deccthominem,qui vult fua tcmpo- ri conficcre negotia. Plaitt. Rud. Quidotmiunt libentcr, Une lucro & curamalo quiefcunt. Id. ihid. Ennius : Otio qui nefcil vti, plttt negotij habet , Gluam cttm ejl negotitim in negoiio. hleq. domi niinc nos,nec militid. fumw. Imits huc, hinc illuc ventum ejl, ire illinc liibet. Vbi focotdix te atquc ignauix tradideris , nec quicquam deosimpiorcs;irati,infeftique funt. Salujf. loniur. Catil. Pro- fcdo vita vigilia ed.Plin. prsfat.ad yejpaf. ^ftimatione no- fturnx quietis,dimidio quifque fpatio vitx iux viuit. /:em vide Pr<)«. 6. "t.j.io.i i. c.zG.v.i^.c.zo. 'v.^.c.io.v.^c.xo.-JA ^.c.^i.-v.z^.z6.e.zz.v.ij.cap.i6.v.i !. e.i4.-:i4..Erclef.\o.~J.\S. i.Fucm, qui apibus eripic mel , cft ^•- fymbolum ignaui vcntris. Huc refcr emblema dc templo Vacun.r, feu Vefidix ; quod folum ciat Romi in humili loco cxtra vrbcm , ciim reliqua templa cITcnt in vrbc , & afccnjc- rentur. ?. >?/>»<« eft hieroglyphicumoti) &:ignauix. Fabvla. Apicula defcrcrix fuigeneris fa€cepta. ^^. ^ '''• T V s vedrix dcficierij opiun efl: primana, , Wf^ vel (ecund.iria. Primaria ell; Sufficicntia,qua quis efi: contentus il- la opum menlura,quam Deus ipli eft menlus. Alias dicitur Frugalitas , qu^facit loomines frugi , t^uos Gritii ;(j^!)(^ju«s' dicunt. Grdt.cis dicitur P^uTv.^x-eia.. Extremum ipfius in excellu eft lolicitudo etlinica, die htidfiifche Bauchforg , & immodica habendi cupi- do ; in deteftu faftidium rerum prxfentium , quale fuit in Ilraelitis faftidientibus manna , & fimulatus opum contemtus , qualis eft in Monachis & lefuitis, qui dicuntur paupercs fine defcitu. R E G V L ^. Sufficicn- I. Sujfuientia nohis debet effc commendntta ; cjuia is diues, nobis dc ^'" ^'"^ fi'^^ contemui efl , & cjHta ille efi fapiens qui fctat tiTe contentw efi rnenfura, ^uamfihi menfm efi Dei*i. Rcftc icaquc cecinic Chriftianus Pofta: friliat fupellex fobria, 1 6yuam rapta fer vim diuitum Recie^j parta recula, I Vaflidiofn cofia. Animus 1 1. ///^ animtti fua forte contentm ef} , qui pritfentihni lua forte A • • ^^ -r ■ ■ ..,''' contentus '"""* '«^« cllct impcndi). Vndeipfc (emper iu- cunde cdcbat & bibcbat ^qwia ncutrmn fjcicbat nifi cfuriens & fiticns. Laert. Idem aduocarat aliquot diuites ad cosnam, cumquc Xanthippc ob id clfct folicita, quod apparatuselTct pcrquain exiguus . Bono auimo es , inquit ; nam (i frugi fint, boni confulcnt ; li niiniis, nuUa bonis hotuni cura debet effe. Laert. Idcm, Xanthippe cum increpantc , quod tenuiter fc ad amicos accipicndosprxpararct , di.xit : Si noftri lucrinr,nihil curabunt . (in alicm , nos dc ip(is nihil curabimns. Max.ferm. I ?. Idcm qucndam ex amicis conqucrentcm , quod Athcnis omnia maguo vcnircnt, vidclicct vinum, mrl , puipura,& (i- niiria.manu illiu' pichcnsaduxit in forum faiinarium • Obo- \o , iuquicns , lcrailcxtaiius vcnit. Viiis igitur annona eft. Hinc adolcra d'.duccns , Duobus, inquit , xrcis ("cxtariuf. Non magno igitur in vrbc vcncunt omnia. Nimitum qui paucis ac necclianis contcntus eft, libi facit vilcm annonam. tr.tfm.y iipo:h Diogcncs, ciim aliquando a Cratero Alexau- dri M prxfcclo ad coenam iauitatus clTct, rcfpondit,(c malle falem Athenis liugcre , quam apud Cratetum adipatafrui iTiensa. L '-er-.lib. 6 Cyrus rogatus ab ho(pitc,quid ad pran- dium apparati iuberet , Nihil , iuquit , aiiud , quam panem. Nam (pcro me propc riuuni coeiiaturum. /4mmian.lih. ii. A D A-G. Vita doliaris , fcu vita doli| : Salem & cafcum ede- re : Ne quid nimis : Olfula conteiitus. S i M i L i t v D. Qjtcrnadmodum agcr fimo luxuriatur : fic animus humanus vberiorc vita infolclcit,frugaliotc vero ac alpcriorc mitcfcit. Flutarch. in apof.h. Tcm^lwm Dian.x Ephefmx tutos rcddc- bat obxratos a creditoribus : fic fru;.;alitas & parfimonia tu- tinimum prxbetafylum. Vlin.Hh. ^6 eap.14. E x e m p. Pa- triarcha:,Prophctx,Chriftus , Apoftoli ; Paulus ApoHolus di- cit fe efle iumfy.>i . Phili/: 4. Gvranarophiftx Indorum,Hcf- feni Iuda:orum,Socratcs. H lERocLvrH. \.Otlna ; cuius bacc^' apud vcteres perlxpe parfimonix causa funt appofitac. a. f(i/ii,fcunianus claufa. CVPIDITAS fcuSITIS IMMODICA H A- BENDI. Sentbnt. Cupiditates immodic.E damnan- tur. I. Thfff.^-tJerf. ^ . i .Ti>n. j . t;. j . i .Tir?i. 3 .7.1. i . 1 . Tim. 6.v. i o. Tir. i.v.ij. Non eft in carendo difficuhas , nifi cum fuerit in habcndo cupiditas. /Iut^n/i tih. Confeff. Qui fcmel Chrifti fer- uus eftefTciflus, noneiicmammona: famulus. Chryfojl.hcm.^. in Matth. Virg. %. jEneid. §iuliinon mortalia feBora ctigis Auri farra famts ? Quimdiu tibi fatis nihil fuerit , ipfcaliisnon eris S^^nec. epifi.i^ Nuaquamparum eft ,quod fatis , &: nunquam mul- lum,quod fatisnonell. if/.epifi ly.Cupiditates lunt iulatiabi- les, qu.-E non modo iingulos homines, fcd vniucifas familias cncrtunt , totam etiam labefaiflant (a:pc temp. Cic. i .defin. Apophthe c.Diofrn''! multa & magna fimul appctentes, infigniter racndicos dicebat. Timon fcnrztvS^airi^ clementa malotum elfc dixit, infatiabilitatem & ambitionem. S 1 m i- L I T v D.Cupiditaseft tanquam fcbris augcns fitimjeft velut hydrops, quifacit vt ^tio pltis flnt potA , plm fltiantur ai]tii, E X E M p. Midas apud Ouidium ; lulius Ga:far , qui Bri- tanniam petiilTc crcditut fpe margatitarum ; Darius, qui cum legeret infcriptioncm monumcnti Scmiramidis , ^uicunque rex pecunii indiguerit , aperto fepulchro, quantum opm eli , acci- piat : protinus illud aperuit. Sed loco pecuniarum inuenit hasc verba:Nifi vir malus eires,&pecuniarum infatiabilide- fidcrio flagrares , haud fanc mortuorum loculos commouif- fcs. HiEROGLYPH. Canis hiaiiti ore ; adolefcens infi- densequo ferocienti & abtcptus eius impetu ; & palma fcu manus eipanfa, funt fymbola incxplebilis cupiditatis. C A P V T XV. Bejludio honejle remfnrmAi. Pr^cepta. E^p^ I R T V s rc61:iix defidenj opum fecnnd.^ria ^!v»^ refpicit opum acquifitionem vel vfurpatio- nem. Acquifitioncm opum rsfpicit fludium honefte rem paraudi. Eius excefTus eft ftudium ditefcendi pcr fas & nefas : defedus , pigritia in acquirendo. Re C V L ^. I. Hencjle deheTmu remparare : ijuia omnU vocatio habctaDeo prorniffwnem , & hoc ejl mfxi- me/icH:idkm natmam. ETenim Adam in ftatuinnocentix labores diuinitusprx- fcriptosobiturus fuiiret:& omncs cteaturx munia fibia Deo pra;fcripta alacriter faciunt. W.Aiodpti ac^utrendi lcgittmtu efl,ciHi mnpiignat cnrn iuremturdt, O" gentium^adeoqHe nec cu?ri iure diuino, HOuertc igitur rcm parat , qui prece ardente , & labore frequente comparat facultates moderatas , vtvito; fux aliorumque confulat , dum tempcftiuum eft , citra proxirai difpendium Hic igitur pcccant i. f.«/>«/ii;''c^ <-«n/ , qui ho- niines exedunt , vt (unt vlurarij, qui exercent vfuram roden- tcm ; & omnes auari. 1 Inutilia tempondera ; vt homines illi quidicuntur Numerus : Talcs funt validi mcndicantcs , lu- dxi, Monachi , MoniaIes,& Malcdid^i illi homincs,qni opus Domini faciunt neghgenter. Talis fuit Caligula, qui mufcas cepit , vnde & muliricapitaneus , a quibufdam fuit diftus. 3. i7»/a(7/i,quidiuitias criminantur, &: ncgligunt pecuuiam accipcrc in loco. 4. AlchyrT,i:li (^ co.pt.ilores h.fanrorumfub- terraneerum. 5 . Hvpocrita , aui fim''L'nt cometr.ttfni diui^ic.rum, quiquc pauca dcfcrunt v t mulca coiifequantur : quales func Monachi. Cur dc- bcamus honefle rem par»- re? Modus acquiren- di Icgici- mus quis? III. Studium bonefle rern p.irandi non dehet enertere Studium i.n.rT • rr ,r r • hoiieiie dtjtinctioncm tnter peiJefjiPnem feu proprtetatem, ^j, , „,. & vfiim [cH cummunitatem. ^""'^' "" ' tolUt di- Llcet enim bona debeant effe communia quoad vfum:do- j^^,,, j^^^j minia tamcn ipforum dcbcnt eiredillinfta. Nam diftin- ^, ~ j^, gj (flio dominiorum a Deo eft ordinata & fancita. Odauum .j^,.j.,,j cnim pr.-rceptum prohibct furta. lam fi omniabona cflent communia, nihil opus elTet prohibitione furti. Nam furtum. cft tapere aliquid ex alieno. Deus igitur prohibens furta, cxprefsc fancit diftiuiTHonem dominiotum & proprietatem rcrum. Et lex naturx piobat eandem diftincSionem. Intelli- git enim naturalis ratio in hac corruptione natura , cum non fint pares caufa: quxrcndi & conleruandi bona, cum alij fint iguaui, alij prodigi,aIii induftriofi, opus elTe diftinftione do- miniorum. PractereaverbumDci approbat emtiones & vcn- ditiones. i. Cor. 7. i.T^fj/! 4. Sic Abraham, lacob , leremias emunt agros : & Abraham , Ifaac , & lacob fiunt diuites. lo- feph, Dauid,Salomon, Daniel.Cyrus tenucrunt regna. Vult autem Dcusnos tencre iuftc res noftras, vtagnofcamus om- nia bona nobisab ipfo dari,noncafu obiici,aut induftria no- flra parari ; vtque ipfum propterca inuocemus , ipfi fidamus, ipfi gratias agaraus : dcnique vt pauperum inopiam fubleue- mus,adc6que communia faciaraus noftra bona <\noii.pjg',!r.v, qux funt proptia quoad x,Tyi(rti. I V. Tot funt modi honefle rem aci^ulrendi ,, ijuot fnnt artes honefls, atejue vtiles,/iue ill&Jint ingenun ,JiHe fellularie. Hlnc refte dixerunt veteresGerraani , omncm artcm ha- bere aureum fundum.ExcIuditut itaque hiftrionica cir- culatotum pragmatica rabularum,& empirica circumfora- neorum& dentifrangibulariorum. Hic poteft quxri. i. An fit furtum fi quis rcm inucntam dctineac , quando ignorat polfelforeni ? Refp. Vcteres hic fuerunt nimisrigidi,quorum regula fuit : Res inuenta & non teftituta , eft turtum, fiue fcit cuius fit , fiue ncfcit. Non cn im furti tcnetur qui hcrum rei inuentx ignorat,dummodo non celet. i. Anpra;fcriptio tem- poris fit legitimus modus acquircndi ? Rc("p. Vulgo diciraus, Gaudcnt po(ridentes.& , Harres iure prxfcriptionis iuftum alicuius reidominium acquirit. Sed hxc omnia accipienda funt cum hac reftriflione , fi proximior ha-rcs ignauus & ne- gligens fucrit , non autem fi interuenerit ignoratio : Hinc recSc dicitur : lura vigilantibus fuut. ; . An Chymia fit acccn- fcnda honcftis modis acquirendi ? Refp. Chymiarationalis vtiquc illisaccenfendaeft jquiaeft pars medicinae : fed irra- tionalis non itcm De hac lepidc dicitur : Chyraia cft ars fine arte , pars finc pattc , cuius initium eft fcire, medium mcntiri, & finis mendicare. Item : Chymia cft multiplicatio totius pct nullam. Itcm ; Chymia eft cafta meretrix , qux multos inuiiat, neraincAiadmittit. FLORI Quot finl miHli lio- nclle rem parandi? .j^l. EthiciE Cap. XVI. 63 FLORILEGIVM. ASSIDVITAS IN PARANDA RE. S e n- T s M T I /«. Hcliodus : AdJeparum ftrua, paruo fnferaiUc jiHfillHmi Tiet (^ hoc ina^nuni, infelix pcUttur c^ejlm^ Sophodcs. Eamtit quktn ceUrrime. t}on potefi inim luila liiiitentia vnquttm reprehendi. Si quif ctiofuf rejjpexerit alterum Lociipletem, ufeHinabit > vt aret, fUntetq; , E/ rem domtBicam rire diifonar. JEmuLilur enim vicinuf vicinum Diiefcentem: eft autem htcimulatio viilii mortalibM. Operando viri p/rnicicfifiunt & diuites. Ai 4j litboritns.mulio m.agli amatnr a diif. AporH,THEG. MenaiKlcr .lit , fi vel modicum modicO coniiinxcii?, idquc froqucntci fcccris,ftatlm fict hocquoque «.^'■'uum.Omnia cnim alliJ.uitatc ccnficiuntur ncgotia. Stch. ferin. 19. Dcmocritus , vt alliJuitatcm in operc perfcquendo commcnilaret , iliccbat , pcrpctuam cunclationem redciere aii^ioncs impcrfciitas , & laborem continuum contuctudine ficri fciplo lcuioiem. Su.kibid. Llem interrogatus , quomodo quis diucs ficri pollcc: Si, inquit, cupiditatum pauper crit. tfiax. frm 1 1. Hanc ia lcntcntiam Epicurus adPytocleam fcribens, Si vis, inquit, tc diuitcni faccrc , non pccunii adii- ciendum,fcd cupiditatibus dctrahcndum cii.^oieca. A D a G. Miuutula pluui:iimbicm parit:AliiJua flilla faxum cxcauat: ^iuid m»gif eft dnrum faxo ! qiiid moUiiu vndd t Dura tawn niolli faxa caiianrur aqua. NovTcfque dicfquc;MuItis Idibusdciicitur qucrcus Excr- cicatio poccllomnia:Labor omnia vincit improbus.S 1 m i l. Vt qui paulum addit paulo , idque frequentcr facit ingcntcm accruum accuraulat : ita alfiduitas ad augendam fubftantiam plurimum valet. Pliur. Vtftilia cauat affiduitate faxum.vt fcn um contrci\ationc atteritur:ita ailiduitas etiair durillima vincit. E X E M p.Adamprotoplaflus a Deo fuit coUocatus in pnradifo , vt hortum coleret:& poll lapfum in fudore vultus 6ii comcdit panem fuum. Hinc illud Gcrmanotum : Als Adam haikt ,vnd Euajfann, VVer vvardamals ein Edclmxnn ? Romanorum prxcipui fucrunt agricultur.x dediti, adeo vt multi ab aratro ad confulatum fucrint promoti. In primis memorabile cft exemplum Furij Crcdini; qui cum in paruo agello fruiflus multo largiorcs, quam inamplinimis vicini habcrciir, in inuidia magna erat, vt qui fruges alicnas vene- ficiis pelliceret.Quare dic ipfi dicla, inftrumentum omne ru- fticum in fo*um attulit, illirdque omnlbus oftentans ait, Ve- neficiameahxc funt , Quiiires : ncc pollum vobis oftcndere, aut in forum adduccrc meas vigiiias.njeos infinitos fiidores, concatcnatos labores.Tumquc illo oninium cakulis abfolu- to, iudicarum cll , aratorem nili tcmper iucuruum , pra:uari- cari , opcraquc potiiis & alTiduitate , quam impensa. aut foli magiiitudine , agiiculturam conftarc. Hieroglyphica[\\x func eadcm, qux fupia ad tirulum fedulitacls. INIVSTA ACQ^VISITIO ET POSSESSIO DIVITIARVM. Sentint. Mclius eft parum cum iuftitia,quam muici frucTus cum iniquicatff.P''o».i6.Q_ui coa- ceruat diuitias vfuris , & foenore mulco, in paupercs congre- gateas. Pro».i8.Nam,Male quificamale dilabuutur. Ec De male qiiifiiit nongaudet ierrit^^ hires. Acque hoc cft quod Germani dicunc : Vnrecht gat fafeh n'chr. Ignis indomo impij thefaurus iniquitatis. Kiich.6. Di- uitix fcculares fi dcfunt,duin pcr mala operaquxrantur iu mundo : li autem adlunt , pcr boaa opcra ferucntur in coelo. Animum viriicm 3c Chriftianum nec dcbent ; (\ accedant,ex- tollere; nec dcbent frangere , fi reccdant , ^1«^«/?. e/(/?. 100. luuen.Sat. 10. Prima fere vota , ^ cunHi^ norijfima tcmplis , Diuirit vt crefcaiit O" opes, vt maxima toto . Softra fit arcnforo. — ■ Tam cxcaell in honiinibusbreuislucricupiditas,vt feeius causa pcrpctux fcruituti addicant , ac feiplos volentcs ac vi- uentes perditum cant. Inhah.Dfmeiriu-iin hift.Polon.K p o p H- T H E G. Dcmocritus diccbat , Diuitia: malis artibus compa- ratx,infami.r nota intcr homines inf gniuntur. Siob.ferm.^o. A D A G. Midx diuiti.T:TantaIi diulti.c:Vndccunquc lucrum captant:Liicri odor bonusqualibet ex re, quod ttibuitur Ve- fpafiano:Diues aut iniquusc(l:,aut iniquihxres. S i m i l i t. Iniuftorum diuitixquafiamnisexarelcent, &quafi magnum tonitrucum fonitueuanefcent.Si»-.!'r/. :.o flj:! diuitias iniqiias pnranr , nedunt fibi funes & laqucos , quibus implicantur: comparanc fibi fpinas , quibus fodicancur: funtquc fimiles cam ,'5-fopico. Sicut enimilic vmbrain carnibus prxfcrebat, quod maior apparerct : ita dluites vmbram rerum terrena- rurn pr.xfcrunc folido corpori xternitatis. Viuites ilem , ftoli- di (uisinluftisopibuscfticiuntur. nonalitcr atque is,quibo- nuni cquum poITidens, equitandi artcm ignotac. ^ut iiuitins iniiiSi>t>aranf, fimllcs fuut lanlis, qu! c.xcoiiant pecus : & ma- lis pall:oiibus,quiuon tondent pecus.fed deglubunt ExemP. Diucs ^;pulo i.«f. 16. Vefpafianus,quiex lotio veftigalcat- pcbac : fl.igcUacorcs annonx. Emblemata. In diuiccs publico malo. Anguillas quifquii captat , fi limpida verraf lltimina , fi ilLimes aufit a dire iacw , Crajfus erit : laudetqj opcram; muUurtrexcitet er^o Si crctt. , 0> viireas palmula tuibet aquas , Viues erit : Sic ^ refpublica turbiUa lucre eft, §iuipiKe arHati legibm efuriunt. Malc parca mal^ dilabuntur. Miluu^ eiiax, nimid quern naiifea torferat tfct, , Heu mihi, mater , ait, vifi era ab orefiuunt. lUa autem, quidfies } Curhac lua vifcera credoi) ^ii rapto viuensfola alii^na vomis } H i E R o G L Y p H. i. Sfim futfocantcs femcn. i. Turchts malum fuum,id tft, vifcum quo capicur,fibi cacans. 3. Pauo- ntscaud.t , quxquocannis dccidic, quando frondcsarborum decidunc,& redic cnm arboru.u gcrminc. F a d v l A.Anfercs & grues vno in praco pafccbancur.Aduenicnteaucupcgrues leuitatcfua adiuti tacilc auoIant,?.t anfcrcs impcditi grauita- rc ab aucupc prehenduntur. Oftendii fabula, eos, qui pcrjfas & nctas ditcfcunt, compararc fibi farcinas , quibusouuftiiu- cidunt iu laqueos aucupis infcrnalis. C A P V T XVI. De Parjlmofnd. Pr^cepta. 3^1»-^ I R T V s refpiciens opum vfurpationem eft m^H- Parfimonia , quaopes ica conferuantui: , nc i/i^- 1 .11.11111*^1110. , qua opes i^ illis lcruiamus. Extremum eius inexcefTu eft profufio : in defe- du tordida ten.icitas. Re G V L ^. I. ParfimoniitfummHmeJlveBigaL Parfimp» nia fum- Arhmonia enim tacit, vt qushtacomparcamus jocparce g.jj^ difpcnfcmus :iccm vccaucamus ne fumtus fupcret redi- tiun,acqucad,;6 viuamus fjjclfccenuspropria^icem vc impcn- damus pccuniamln rcs ncccllanas, &aon fimus emaces, fed pocius vcndaccs. Nam ccrcuin eft quod Ciccro dicic : Non ellii cupidum , pccunia el'! , non etlL' cmaccm , vedigal. la prlniis aurem parfimoniam fouec mcdicacio illius regulx: Cogicaco , quanr longa fic hyems : nc nobis id concingac quod a formicis audiunc cicadx apud ./Efopum : .^ftacc cc- ciniftis, hycnie igicur faltaae. Oportct autem in tcmpore par- ceic rebus necelfariis , ne illud Scnecx obiiciatur : Seraia fundopaifimonia. 1 1. Parfmonia resp>vpriiU cufiodity vtilittr coUocat, vi- tat fimtm non neceffiirios,putli emacitatem^lHXiim., timtHAtioncs, &dificationts : cfr tamen , vbi ratio pofinlat , expendit qmn- tum epHs efl. DE emacitatefugienda notetnr Catonis diAum,quodie- citat Seneciilth.\A,.epift.^y Emas, non quodopus eft,fcd quod neccfTe eft. De mutuationibus Chilo forlbus templi Delphici inlcripfit : Comicem xris alieni etrc miferiam. Dc xdificacionibusnocifunt ve^ficuli : 'Ef Titviufj oifti^ t9iv smtcaiuTTi. JEdificare domos , fj- corpora pafcere multa , Ad paiipertatem froximui eft aditns. Qui finc afluspar^ limonix ? III. Parfimonia eft bafis liberalitatis. PirCmo- nia balis liberali- NOn poOruntenim ad benefaciendum fuppetetefacul- t»tisf tates,nifi parfimoniaadferuentur , vcmoncc vfitacu.m dii!l:um; Bontts Seru.iti:f'< facit bonum Bonif^cium. Ec Chriftus lchan. 6. non fine causa aic : Colliglte fragmenta , ne quid pereat. Itaenim facultaces nollrx coiifcruantur> &adbcne- ficenciam furatufque neccfiarios copix fuppetunc Q£adc re Plinitti lib. 1. ad Caluinam ita. fcribit : Quod cellat ex re- ditu, fiTigalitate fuppletur , ex qua veluc fontc hberalitas noftradecurtit. Qux tamen ita temperanda eft, ne nimia profufione inarcfcat, P 4 FLO 64 E ncyclop^di^ Lib. X X I. FLORILEGIVM. FARSIMONIA. Sentent. rarfimonia augct opes. i^rOH.ij.Qr tj. Probatur a Cluifto, lohan. 6.v,iu Ouid. i. remcd. Non minor tfl virttu , qnam qitircre,p»rta tueri j ■ Cafm ineft tUic , hicerit ttrtii oftu. Id.ibid. Contrahe de mtdtts ,grandis acerum erit. Claud. I. Stil. P/«* eftfernajje repertum, S^uant quitf^e decm, Hefiod. Grmiu infnndo parfmcniei. Thomas Morus : Vtere diuitiis ta.nquam miriturtt!, ^ idem Ti,nq't^m viciiirmparcito diititiis. Tarcere diuiuis , qiii tempere nouit ^ vti , , lUe modi/m feruans inter vtruinijj fapit, Non eos qui pkirimas pecunias polTident & cuftodiuiit, fe- ]icesduco( nam hoc padto qiii muros cuftodiunt , fottuna- tiffimi forent, quippc c]iii omnia, qux funt in vrbibus,cufto- diunt ) fed qui parare quam plurimas iufte poteft.S: plurimis prxclare vti, hunc ego feliciirimum arbitror , atque etiam ipfas eius pecunias : Xcnoih. Cyripid lib. g.ApoPHTH Es. Demofthenes dicere fojebat , plurimos quidem homines pa- rarediuitias.fednon icemconieruare. Srob ferm. 13. Socratcs jEfchincm , qui prcmcbaturinopia , folcbat admouere , vt a feipfo fumeret mutuum fiue vfuram , & addit modum.fibiipfi fubtiahcndo cibaria. ExpcditilUnia nimirum eft ratio augen- di ccnfum.detrahere fuiBtibus. Er^fm. j. apoph. McECenas ad Auguftum ait : Diuitia; magn;^ non tam multa accipicndo, quam non multos fumtus faciendo colligunt. Diun.lb. 55. 5 I M I L I T V D. Tcmplum Ephefii Dian.i: tutos reddebat obiratos a creditoribus : at muito tutius aiykim prxbct pai- (imonia : Ptut.inmor.iiikNaa intelli_t'ttudof,tcit , vt marnia firnamus in Animis tiojhii , ^tu capi non pojfmit. MOEiii.i aiitcm illa {liuuntut ex liis gnomls tanquam Ijpuiibu'; fiiniilliniis. i. Malum cft ce<{ctc malis,& iis libcitatcmluam ifeik-rc. 1. Magnum cll nialum , fcnc non poflc maliim ; & iuFclix efl i.]ui teiie nequit infelicitatcm. 3. yEquus aiiimusS: boua coulcicutia cft optimuni xtumnoe condimcntum. 4. Rcs acluetr.c nulli fuut maLT: , nifi repu- cnauti. Et, Afpctapl.icidc teicndo lcniuntur. f.Calamitas cft efficax viitutisgymuaiium. 6. Rola intet fpiuas, iatcr (iiilicultates vivtus, intcr curas gloria. 7 . Miferos meliota fe- qucntiir. 8. Fortitcr illc facif qui mifer effc potcft. 5. Siiii vnuni locura cundi (ua mala contulilfcnt , futurum vt pro- piia Jeportarc domum ,quani alicna eligcremalient. lo.Ho- mo timidus iplc (ibi malci.]icit. Ca-terum fortitudo eft co- lumua ciuitatis , loiica liominis , palma pacis , viftoria bclli: ob quam iplius pta-ftantiam Aiillotcrcs in Ethicis ab illa iaccpit. 1 1. Fortitudo & Stoicumjluporem, & immodt- mtutndolorem excludit. ^yAm formid.abllia quidam funt o''Sif HiifaTnv , quE a ^ uullo homine pio & lan.x mentis linc metu (eutiri pol- luntivt fulmina : quA'dam ,oir' ««.^-fi^iro», qua; ab homine polfunt metui & uon metui : cuiufmodi (Ijnt paupcrt.is,m^rs, raptiultas,&c. In hoc gcncre tcrribiiium , non in priori vci- fatur fortitudo. Non igitur fortes funt, qui ncque teirimo- tus, ncque lludus timeut, fed infani : qualis fuit Xcrxes, qui volcbat mare catcuis conftringere : & Pfylli , qui contra Aurtrura armata mauu profcfti funt. Ncque illi fortes ceu- fcutk , fcd purdlanimcs , qui fibi ipfi mortcm confcifcunt. ■ Quod autem attinct ad fadum Samfonis , illud tanquam ty- picum non cft trahcndumin regulam. Nam illc fuit typus Chrifti hoc ipfo, quod mortc fua nocucrit Philiftacis. Porro fortitudo lit Socratica ( Socratcs cnim nc colaphis quidem prouocari poterat vt cxcandcfcerct ) nou autem Epicurca, cualis fuit quorundam Celtarum & Germanorum , qui bci- lura gcfTcrunt cum vi-ntis & fluiflibus. III. AfonomachiA , ^Udt coniunEla eji cam bonopn- hlico , eft licita : ilUcita , (jueproficijlitur ex vindi^£ cupiditate , vbi ali^uis habet sy.oTTov ipov^fd^. NAm monomachia eft duplcx , laudabilis & vitupprabi- lis- lUa eft.qux proficifcitur ex animo fitiente illuftra- tionem glori.c DciSc boni publici promotionem:quaIisfuit DauidiscumGoliatho congrciicntis. Iftaeft^qurc proficifci- tur ex vindida: cupiditate,qua quis iniurias fibi illatas depel- kre,(uumquc honercm dcfendcrc iJupit. Vbi notandum, plc- ralquc nationcs iuiquiflimam habcre legem in causa contu- meliarum: tlfjun contumetiam ftrferat iji tMterit (y dijfimu- liineri;^pro conttiHj h»be»tur : cum ipfi gcntilcs agnouerint,ne- minem ad pctfcqucndam iniuriam fibi faftam cogi oportcre. Q^odautcm atcinct ad legero illam, illa accipicndaeftde anabaptiftica ilLt vcl potius afinina patientia, qu.ialiquisfa- niam ncgligit. Alioqui nemo cogi debet ad perfcqucndam iniuriam. Inteiim vir bonus &L fortis placida tran(aifti6ne,fi ficti poteft, famam tuebitur. I V. Non omnif generis Uchryma pugnant cmnjortitudine. LAcrvmarum fcx reccnfcntut gencra. i.turrymt pnenitefH'- ris.; quales fueruut Petri Apoftoli. 1. Lacrymn erucu; quas exprimit calamitas. j. Lacrym^amorii , quas exprimit nobis mors ncccllariorum. ^. Lacrymngaudif ; c\\i3.!i folidum gaudium exprimit,vt dc lofcpho lcgimus Genef.^6.&L de Pto- lema:o Philadelpho, qui , ciim fcptaaginta iHtcrpretes ad ipfum vcnirent .pras gaudio lacrymauit. ^ . Sunr lacrjmi zeli; quas cxprimit zclus pro gloria Dci , quamvidemus concul- cariab impiis. Ita Chriftus fxpc fleuit, ade6quidem,vt Len- tuIusadTibcrium dc Chiifto fciipfetit,iidcre nunquam,fie- rc fcmpet vifus elT;. 6. Sunt lncrymiCrocoiiili; quales fu»l hy- pocritarum. His addcrc iicet lacrymas praiiae confuctudinis: vc funt lacrymct fcerainarum, dc quibus poiita ; Vt jtcrent ocuies erudiere fuos . Itcni raclancholicorum, dc quibus pocta : torie trulancholicui (ftm Bacchica munent fumjit, Flebit, ^ad fuperot ebria vota dabit, Qualcs ver lacrymas efFundit vir fortis ? Rcfp. Lacry- nias pQcnitentia:,crucis amoris,gaudij,& zcli.Deinde vit for- tis uunquam ingrcditur Nilum, hoc cft.non profundit lacry- masCrocodili : lednuncfundittiuulos nunc mare lacryma- ram. Riuulos , cum fuas & aliorum calamitatcs pcrpendit: Mare , cum fua pcccata deflet , & raalorum elFrxuera auda- ciamiutuetur. V. Pro patria honejle mori , tji inter prAcipH4 for- titudinit apotelefi/Mta. NAm patriacftquafi alter deus; &primus maximilfque parens , iuxta illud Hierodis elcgantiflimum didum, CT' yj ") TmiitsurcuiHifJ-n^i'; ti{ %if. Pro patriaitaquemori, ciqne nos totos dedcre,& in eaomnia uoftraponcrc &qua(i confccrare dcbcmus,vt aitCicerode Orat.Notallint Dccio- rum,Fidenorumquopatii£e amoris cxempla. Oportctautcm honcfte mori pro patria : quia non honorc,fed ignominia af- ficitpatriam , qui inhonellam pro ca appctit mortem. Ille cnim non eft iyi^io/Bt^^j, qualciu decct clLc virum bouum. V I. Fortitudo bellicfi eji virtm propugnatrix itijlititt, fnfcipiens pnicuU & labores pro dtfenftone Ec- clefiA , patriit , honesiit dijliplinic , con- iugura , & liberorum. CAuCx ipfiusfunt: i.Mens iudicans , quaenam pericuia fint fuicipicnda,& voluntasobtempcrans menti, & cor- disimpctus,& isquidem faepc heroicus:vt in Abiahamo,Da- uide, Carolo Magno, Mauritio Bclgico. z. Mandatum Dci, prxcipiens dcfcnlionem lcgitmiam ?. Auxilium Dci Ze- baoth, gubcrnantis cxitum,!uuantis cor Spiritu fanfto, vt ar- nict raanus,& ardcntcs fpiritus in mcmbra fpargat.Eftautem bellum vcldcfcaiio legitima magiftratus , vel pocna , quam excrcct magiftiatusvnde bellum aliud cft dcfcnfiuum, aliud oflvnfiuum (i;u vindicatiuum. Vttinique finis dcbct eifc pax Ectleli.x & politia; , atque ade6 confcruatio honeltatum lc- gum,defcnfio patria:,coniugum & liberorum,& pa;na: fcele-. ratorum. Hi fincs,qai viroforci in gerendis bellisdcbenceire propofiti , illuftri oratione pinguntur apud Hiimerum Uiad.t, vbiHcftorhis vetbis nilliccsadhortatur: Conuerfi naues animit in^entibtu infer S^ifque fiio piignateloco,nec vulnere quifijHnni Seu mortu fugiat pauidia formidine viHm , Sediaceat fatifi quemfors dtiraperemit. Pro patriamagnam dectu ejl frofundere vitam. Kam rellqui ciiies nojlra virtiite teguntur , Etfalui. interea matres, natiej; manebunt, §luifunt Alalii venturiLfemina ^ vrbis. Ti^mfta manenr, legefq, bom, pietafq^pudorq. , Et tunc quift^fuis rebtu fundifq^ fruetur , Cetm ptdjifugient IpoRes in patria regna. Excmpla huius fortitudinis illufttia func Abraham , Da- uid,Cyrus: &apud Hcrodocum, Miltiades profligansPeiias ad Marathonem , Leonides ad Tliermopylas , Thcmiftodcs ad Salaminem,Paufaniasad Plateas : apud Liuium Hotatius, Camillus , Toiquatus, Marccllus, Scipiones , Marius , Pom- pcias, Cxfar : itcm Germanici Impciatores ac principcs mul- ti, vtCarolus Magnus ,Otthones Saxones, Friderici Sueui, principes potcftates.VVilhelmus Auraicus ,&fimiles. Italia quondam hoc noraine fuit illuftris. Vnde Ciccro, Italia , ia» quic, armis vinci non poteft : nec Gra:cia difciplinis. VII. Fortitudo togata eji confiantia animi perfeturmU in propojito honejio reBe fufcepto iuxta vacationem, & tolerantis iniurias propter honejiam caufam , & ex- celfo animo dejpicientis varia pericula virtutis causa: ita videlicet vt propter h«c impedimenta prepefitum honejium non ahiiciat. HJEc fortitudo omnibus boms eft necciratla , vt re£le fa- ciant ofticium. SicDanlel non abiicit inuocationem vc- ri Dei , fraftus metu ne abiiciatut intcr lcones. Apoftoli con- fe^Tioncm dotflrini omnibus voluptacibus,honoribus,& vica: lax antcponuot. Fabius obtreftationem collcga: & inuidiam jion ponit ante falucem publicara. Fabricius contemnit au- rum a Pyrrho oblatum, nec mouctur terroribusab clephan- to inculTis , vt aliquid alienum a dignitate teip. dicat vel fa-» ciat. Dehoc Pyrrhum dixiffe Eatropiusfcribit : Ille eft Fa- bricius , qui difficilius ab honcftace , quara fol a fuo cnrfii dimoucjj An liceae propatria mori^ Fortitud» bdlic* quid? Forti£u togata quid? 66 Encyclop^di^ Lib. XXI. ^arientia Pnil.iTo- ample;ci funt. i.Le- uitas &. inconftatia , mutans fcntcntias & idiones, aJ quam- lib- 1 fortuna: auram , & feruicns tcmporinegleai tcligione &difciplina: vtinEct;bolo&: Alcibiade. j. Iniiifta peruica- cia Sc btoica inorolitas iu detcndcndis fcivtcntiis falfis , vel non ncceffaria , qus falui honcftate & niagna cum vtilitate pubhca mutari potcrant, vt in Gatone & Demei.Huc pcrti- netfortitudo apparensia cbriis.de quibusPlato reilcdijtic /. 4. iie Ug. illos tyraunicum gctere animum. VIII. Patitntia philofiphicit efl vicinaferlitudini, H^^cenim moderatut dolorem, nc oppiimat naturam,& ue impcllat , vt contra iHllitiara , conltaatiam , mode- Ifiam, vcl alias virtutcs aliquid committamus. Dc hac iiote- tur didum Epiiitcti, quod cit.at Gelliiti lib. 1 7 taf. 1 9 ' .KHy^u kJ a' ^"fti"^ (^' aiji.ne , 1«;./ i'»;/ wei^i; quod vtiliflimam vita:rcgulam contiuct. Vicinum eft illud Euripidis: «iVis» >^ e'A;T/rs»» : lcfreHdum ^ Jperaniinm. Item ■sroAu.^paV.ijri/ iflud; fi^iii, fffi. Huc pettinct virtiis iu omni vocatioiW & genc- le vitx neceilaiia, qu.c -^ipyi -Trufonu , vt ait Ilocrates -dfii tii^.r,';. Stigelius fabula: dc afino fabinde mutante couditio- aeni, addii hoc sctkuAd/ : Sn aji/tiif, cfuemcun.j, a/irium/hrs afperafecit : ^iuiflnclde ler:ei?i fcrre fcit, ille fnfi:. Veriim cnim vero itacn;, vt Lucianus ait : Amor nouita- tis & pr;«Icntium faturitas feu failidium naturaomnibus ho- niiiiibas ineft ; & vc ThucydiUes lib. 1. ait : -70 Tiwao. «« /2«ju, Pii.!'en> fintm jemHr efi f,rtui< : &:,quod idem tradit/ii.j.fcm- per fumus fcrui rerumabfurdaruin , contcmtorcsrerum vlr- tata rum. Dilcamus autem agnofcere hoc vitium , quodpu- gnat cum voluntace Dei, &: tranquillitatcm aninii turbat , Sc niaxLmam vitsepavtem rcddit infuauem : & fcmptr nobis in confp.'rta fit iliud fapieutillimuai Pindari didlum , quod cx- ^t j. Pythiorum ; iii.vtit vnnm boniim nMln (itBnl T>:i« d ftrilmtnt ijtminihm Dij iinrntrr/iUs. M*Li i^i/ur Tson pojfunt it^icientts tUganter ferre , Boni vero pulchriora foras vcrtitnt. I X. Virifortis efl mortem contemnere , non more EficH' ri , fed tnoref.iniiorHm hoTninum- GVeuafn, lih. ■[. horologij principmnhene ait : Etfi inors cor- poris guftandaert omnibus, & finis .Teque probos ac im- probos manet; tainen inter hotum illoiumquemortem plu- limvim intercft, dum bcni,(i vitx defidcrio tenentur.ideo fit, \tplus boni agant; mali vevo ,fi vitae amantcs funt , non aliam ob caufiim fit , quamin mundo magis fruantur.Quan- do itaque vir fortis cipctit vitam, cum Apoftolo Paulo fhil. 1. hocfacit , vt aliisprodeflcqucat. Alias cum code:Ti optac diifolui & cflc cum Chnfto , atquc ica mottem uon reformi- dat vt molles illi , qui habent fauciam confcientiam: multo miniis vt Epicurus, de quo l.aertiu-t ifta refcrt : Acerbifiimum jTialorum & horrendum maximC;mors,nihil ad nos:quoniam ciim nos fumus ,iriors non adeft : cum veromors adeft,nos iam non fumus. Neque igitur ad viuentes , neque ad mor- -tuos pertinet. Nam iis qui funt, illa non eft;quibus vero ad- eft, iam illi non funt. Ha:c eftimpia Epicuvi vox. Alitcr ani- matuscft virfortis. llle fcitmortemelfeianuam vitx,&ad- uerfus ipfiusamaritudinem pugnat hisarmis : i.SoIatuife fpe Ixti euentus. Nam diesifte, inquit Seueca,ja«?» tanquam «.vf rem um reformidai , dterni natalit eft. Tunc in tenebrii vixijfe te dices, ciim totam lncem totm ufj^cxeru , ijuam nunc per angu- JiijJimM 'cuhrum viai intuc/u , (^ tamen illfim admiramurpro- eul. 1. Expcndit communem hominum fortcm , S^od, ait idem , ^rauijfimum naturafecit, cotnmunefecit : vt crudelitatem far( confolaretur i.qualitaf. i. Horrendam mortis imagiucm pcnicillo Ciceronis reddit amabilem. Quid vero Cicero? Ipfe, inquit,aw/»)£ difcejfm a corpore fit fme dolore,fj^ fit fUrum- que fme fenfu, nonnnnquam etiam cum voluptate : totum hoc le~ uceft , (^ qualecuntjue fir , fit «J punHuni temforis. Qjiam in fententiam Scneca itapronuntiat: Mors miferanoneft: aditut ai moricm mifereft. 4. Rccordatur vitam honelle aiSam. Vul- c jra res eft, ait Seneca, confuir.m.ire viiam antemoriem. Et non potcft male moii.quibcne vixit. Idco viri magui hoc agunt, quod Plinius iunior alicubi pr.rtipit : Oumfuffetit vila,eni- tamur vt mors cjuam paiiiiUimn, qu.i.pcffif abolere ,inueniat. 5. Perpendit milerias huius vit.-e. lUam fcilicct efle fabulam, efll- vmbram & fomnium .efle tragico-comcediam.Hoc bcne pcrpendit Similis pr.xfcclus Adriani, qui vacatione datain agro fcptem anjios quod reliquum fuit vitae iii quicte excgit. atque hxc moticns fepulchro incidi iufllt : Simiiuhiciaett,. euias atas quidem multorum annorumfuit , feptem tamen diin' taxat annit vi.x-ir. 6. Excmpla virotum fortium , qui mortem intrepide adierunt , fibipouit oboculos. Itacnimeft , vtait Tullius , Sapientiffimm qmique anit/xy^juijiimo meretur , Jiul- tifimw inijuiftimo. Hanc ad rem conducuut i-m^p^yfex^ cisxyinct fcu Aojj(j/n}a»«Tioi , hominum in Ecclefia&extra. Ecclefiam. Illorum duxeft Chiiftus ; m his fant ethnici,noii quilibct, fcd ^(Jnr-n;, vt vocat philofophus , id eft illi , qui ethicis & politicis dotibusfuerunt infigncs, puta legumlato- res , philofophi , politarchjc. l.iuemadmodum enim tcfta- menta honiinum iuat morum fpeftacula, vt ait Plinius iu-- nior: fic apophthegmata virorum fortioinmorientium funt fortitudinis fignacula. Huiufmodi .apqphthcgmata &; cy- Apoph-^ gneas catitiones in Scriptura habcmus vatias , vt lacobi Gtn. thcs;masa 49. Mofis,D*l»f. 3 I. O" ji.Iofux,f*;i 14. i4i»M /«&<-/. Dauidis, monen- z.S^wi li.t^tj.i^K?^. i.Zachatia: filij loiada:,! Parat.ii^.v. '"""" 11 Mattathia» patris Maccabxorum , i. Ai-c. 1. Icfu Chriftl Pontificis noltri Opt.Max. Luc.tj v.t^ ^i-A^- iohait.i^. v, 26.r7.i8.}O.M/i«/AZ7.TA4tf. Stephani protoinartyris, .Ul.y. f.}6. J9. 60. Pctrus Apoftolus , cum ad martyrium vxorem fuam duci animaduerterct, exclamafle dicitur : i coiiinn.\,me- meutci Domim. Eufeb. eccki". hift. lib. 5 cap. jo. Ignatius ad belHas damnatus, ciim Romam abduceretut, dixit : ^'i» luro, ^tio lupplicij ^enere rnriar. Frumfntum autem Dei cicnfim , be- ftiarum dentibtn tomminui aique fubigi deteHor , vt panisfiam mundm Chri P.D , qui mihifanis eftvitt P.jlycarpi Smyrnen- fis epifcopi precatio ante martyrium eitat apud Eukbium lib.^.cap.if. eiushic eftfiiiis : I^Wui liem es tu.&fme tr.enda- cio. Broflerea Qr in omiiibits Uudo te, ^ benedii oie,i^ l^l^ri'! co te , per £teruum Ttsum ejr Pomljiccm hfum Chriflum dileclum FdiiiMtuum. per qucm (y cum qiiotiii cu:n '^piriiu faniio ,gloria e^ nunc fy- infutura fcuLt, Amen. Cyprlanus ante martyriurai has voces protulit : hxul r;on e(i , qni ijJiim in meute habet cii- ins ifi terra. Itera : Salm mea (y vir'm mea Chriftm,J)otninn4 eft ,fuifiie^fine feniire deheo. DcTheo.lofio MagnoaitAm- biofius ; Dilexi virHm,qui c-tm coryore fcinererur , magvs de Bcclrfiarum flaru , qu/zm de fuis periculu nntehatiir. Nam mo- libundus imperium intcr filios Arcadiam & Honoiiunr diui- fit, ita vt maior Conilantiiiopolitanuin , altcr Eurcpx inipe- rium teneret : &vtrumquc ad veram pietatem exhortatus mantu tuets , D"nnne, tradidi Eeclefiam meam. Luthevus repctiit in .agonc diclum Dauidis : In manm tuoi commeniio Jpiritum mcum:redemifti me, Dem verax. X. Fortii efl., cjuinec rebttl prefperti tolUtttr , neqite cid- Forti; uerfis mtrgitur , fed. honeflatis causa intrepide adit 1""=' perictda , dr proptilfatf poffit : ft vero mnpoffit ,pa- tienter tolerat : cjui infitper initiriiis, calurn»ias,& mor- tem, cjttdi dicitur omnium terrihiliim terribUijfimnmy contemmt : qui^tte vnoverbo mifir effe fotefi , iii.via ilhtd poets,. fortijerille fjicit fii tniftr eJfefoteJ{. Xl.Sex Ethica^ Cap. XVII. 67 Quot mo- dis vio- lcntur prxccpca lorticudi- nisi in vicio? Forcitu do quid modcis- ■ tui? 1. X I. Sex fnntclaffes illorum qui htc peccast. I. ^^X^ HrxfMies fett \f^niiSiuDtt ; qui optant & adcunt ex JL ai3iii(iri pericula, qualis fuit Afcanius, qui OftM afrwn aut fuluum Jefcnuhre monte leonem. Huius clalTis funt qui cutcni reJdunt infcnfatanfi. 1. Mili- tes tnercenttrtj ; (]ui proptcr flipcndia militant cti.im contra bonam caufam: itcmque niiiitcs illi, quos defpcratio tales fa- cit:dc quibus prouerbium , Defpcratio facitmilitcm. j. P«- /aiammes , rrtoUes , ^ ifecminaii ; qui vel folij ftrcpitum me- tuunt: cjualcs fucrunttemporc Caroli Quinti,c]ul foinnilam interreligionis fcu intcrim amplcxi funtHuc pcrtineut xu -i- ;K«(>«,vtSaul,Sardanapalus,Curtius,Pilatus ,Iudas, Lucretia, Cato,& vireincs Lcmni.i:. 4.Temerarii,quiaf>pan-nremfeH trra- tioMlemyfiducniriam , m hi\bent,mimam vna cum cor- fare perire j cumf)] mortem ideo non metuant ,cu6d fciant jllam elTeportum malorum & portam cccVi.^. 'gnaulfuci ; & afini qui non laborant in vocatione lua : quos Plato e repubi. ciicicndos clTc docuit. XII. Non/ttnt fortes dicefiJ/ , ejnl fbi mortem con- Jiifcum j cum vel patrlar» iunem , vel taclio ' hnim vitit mortem oppetant vt viia feliciore frnmtur^ REfp. Multi cum legerent libros Platonis de immovtali- tate anima;,ftatim fibi mortem con(ciuerunt,vt felicita- tc SEterna frui pofTcnt Sed fciendum ell , non eflc facienda mala vt euenianc bona. Malum autem eft fibiipfi manus in- fetre : quia eft: contra natutam , fuara ipfius carncm odio ha- berc > & contra oftauum decalogi prjEccptum, vitam libi eti- perc , cuius dominus eft folus Deus : ita vt refte dixcrit Py- thagoras , non licctc nobis iiduiTu imperatoris e ftatione no- ftra decedere. Ad fummam : AuiJjjwe^anon ell fortitudo, fcd impatientia:vt,Cato non fuit fortis,qui3 non potuit fcrre res aduerfas : Lucretia non fuic fortis , quia non potuit ferrc ini- quam populi de fc fufpicionem : Curtiusnon fuitfortis,quia credidit Diabolo quempucabateffe Deum:virf;incs Lemnis, qua: fcipfas fufpendcrunt nuUa certa de causa ,non fuerunt fortcs : Pelagia virgo,quje fc dcdit pra:cipitem . metuens ne a carnificibus conftupraretur , pcccauit in modo tutelaf. Idem iudicium efto de honoratirtima foEmina Digna.qux ciira At- tila occupalTet Aquileiam, ex altillima turri fc pra:cipicauit, ne a Barbaris coriumperetur. Quod attinetad Simfonem & lonam, alia ibi cft ratio. Nani illc impullus a Spiricu fanfto feipfum intcremit , vt etTct hoc modo typus mortisChrifti, qua infeinales Philift«i funt deleci : hic videns volnntatem Dei, in mare fc abiici iuflTit. Vide Polanii»' in Syntag.thed. tib. •vLt. cap.itf. Hicqusritur, Anpoena in au7f/./!^.i.M/'.io.PhiloIudxus vna cum aliisludxis cx aulaCaligulx eieftus,qu6d Cxfari diuinoshonorcscx- hibere rccufaflet, ad fuos conuerfus dixit : Bono animo elfo- tc,viri:non dcerit nobis auxilium.Vbi cnim humanum celTat, diuino non deftitucraur.E«/ffe. Athanafius , cilm ci indice- rctur a luliano Imperatoreexilium, mcerentibus cuni3is,Bo- no elfotc animo filioli , inquit, nubecula cft , qux brcui eua- neCcet.t1iceph.tib.io.cap. 19. Ambiofius , poftquamaduerfus Arrianos& luftinam Auguftam in templo multadifputaflct, a Valentiniano iuniore Imp-iufFus tcmplum cxirc,refpondit: Lubens id quidcmnon fecero : ncqueenim lupls ouiumcau- lam prodam , neque blafphemus templum diuinum concc- dam. Qiiod fi nccaiemc vis.in ipsa ceclefia in me enfem .-lut cufpidem ftringc:perlibentcr cnim cxdem eam tulcro. Theod. lib.ycap 1 5. Lutherus Caietano faicafticiquxrenti.vbi man- furus cfTet Cxfate deleturo religioncmjaniiTios^ rcfpondit Si non fubco:lo,tamcn in coclo. A D A c. Mafculum : Adamaii- tinus:Achilles:Hercules : Animus heptabooeus : Non cedcn- dummalis:Indifcrimincapparet,qui vir:Marri armanon fuiit oneii:Aut manenti yincenduiB, aut moiiendum : Mania fer- leaj Ethica: Cap. XVII. 69 jta, non tf rrea : iicc tiniidi , nec tumidc : 'H -m, i. '^ TCMqua iormula Lacoii c]uidani Laconicc filium cxhortab.itur auc fercndurn dypcum, ijucm ipli tradcbat , aut lupra clvpcura morieiidum..S 1 m i l. Vt palmx ramus impolito oncic non deflc£\itur in tcrram , ctteraium arborum morc, fcd vcmitti- cur,& vltroaducrfus (acrinxpondus fcfc ciigit :ita viri fortis animus.quo plus negotiis prcmitur,qu6i]uc magis (cruit toi- cun.c,hoc eft erc(f^ior.P/<'«.//i.i. <-<»/'. ^j.Nauclcrum quidpro- bat > Tcmpcftas. Quidathlctam ?.Stadium. Qiiid ducem ? Tugna. Qiiid mat;naiiimum ! Calamitas. Quid Chriftianum? Tcntatio. Quid animam ? Rcs triftcs. £-■//:■««. Vt in arbo- ribus robuftiorcs funtpartcs Aquiloni oppofitx- , ciu.rmqua: Aurtrum aut Zcphvrum fpccflant : ita foitiorcs ac firmiores fumus in his , in quibus cxcrccnt nos res aducrfe erxfmtii. E X E M p L. Abraham,Gidcon,Samfon,Dauid Elias, Daniel cum fociis.IudasMaccabius, lofcph Arimatha:us;Miltiadcs, Themiftocles,Caminus , Torquatus , Hannibal ,Scipioncs, Cifar. Arihemifia reginaHalicarnalli,qux in auxilium venc- lat Xcrxi.inter primos duccs bcllum acerrime ciebat,ita vt in viris mulicbrem timorcm,inmulicrc viiilem audaciam cer- jieres. /«7?/». /'^.i. Huc pertinent tres illi chori apud Sparta- uos. Senum chorus incipiebat : AuuiS Tar vjOft tc}jcIuol iieu^ictf. tlcs qiiondnm eramm inrlyti bello viri, luuenum chorus fuccinebat : A^uKt; ai y ii^' ccv /lAvjf, ecLyxrstat Kos y fumits : fnc sfi velu,fericulum. Puerorum denique fequebatur '. Kosfortitudine plitrimicm pnfiahimHs. A!e.xandtr Maf»'-«apud lujlinum iib.ii. ait Anlmi niagni- tudinc didici aducrfus vircs hoftium, nou aduerfus calamita- tescontendere. Vir , inquit luftinus.fuprahumanam poteir- tiam magnitudine animi pr,edicus. Rex Aifbonfu-s huic fym- bolo,rto Icqe & grege.appingi curauit pelecanum fodientem roftro pcftus,& elicientcm fanguinem ad pullos pafccndos:fi- gnificans , principem omnia pericula adire dcbercrcligionis ornanda:, ®ionisdcfendcnd.c causa. Mauritiu-s iihperator ciim vidcret coniugcm & liberos inteifici a Phoca , forci ani- mo illa pcrfcrens exclamauit:Iurtus es, Domine,Sc reiSa iudi- (ia tua. Bembus de Stephano aic : lb»t onans animif,(y' /pefux damna leaahat. S. Higne rubens in martyrio : Dltm formofagenai Hagneperfufarubore frodit adardentem iam moritura rcgum : Cur rubeatibiberitne vinum , viillumtfj colore Ebria,earnipcis voce rogata, reftrt ; G^inmihi ptirfureAfacies itafanguine Chrijli Oraque diuino tinlia cruore rubent. tretricui adolefcens fcholam Zcnonis diil frequentarat. 8.euerfum patcrintcrrogat, quid didicerit?Q£i cum fe often- furum dixiflct , indignacus patcr , ipfum verbcrauit. At ille iDodeftc paticterque fcrens:Hoc ipfum, inquit didici,vt iram patris moderatefcram. Petrut Ramu^ cum anno t y^i.Parifiis ia fchola Cameracenfr aufpicaretur Dialefticam fuim fre- qucntiffimo auditorio , ab aemulis clamorcs , ftiepituS , fibili ingentes per fummam petulanciam cxcitari fucre. Sed Ramus hac infolentianihil permotus, eum fe orarorem pr.-cftitit , vt multom diuquc , licet obnitcntibus aducrfariis,perintcrual- la tamen clamorum inCrcdibili conftantia, ncc minorccam Slorii pcroratit. Qua cius virtute confternati inimici in po- ftetum minus ei fucrunt molefti. Hi eroglyph. Forti- tudinishicroglyphica funt.i. /Inrerioraleonis ; qnii^^t: robu- ftiora. 1. ^'eSpic ; quxpugnant in hoftem. ^.Cameltis ; inquo cft mirus dorfi vigor magnaque famis & fitis tolerantia.4. Ttgris; fluuiorum omnium rapidiifimus. j-. Adamas ; qui mal- leum & limam contemnit. 6. Palma,^\ix,vt poeta canic,tan- dcm e contcmtibus cxit. 7. Aquila ;Auis illa Sacurnia. De palma & aquila videris quoque in hanc fcncenciam emble- maca Alciaci. Parienti^ hyeroglyphicum eft iugii.Eius excm- pla func lob , C h r i s t v s.Laiarus, & Belifarius,qui iuffa Impcracoris luftiniani ob Inuidiam exc-ccacus, eleemofynairt peccre coaflus cft ; quam calamitatera aequo tulit animo , vt nihtldiceret aliud.quam , Vi,-itor daobolum Belifario,quem yirtus extulit, excicauit & ad fummam paupertatem redegic inuidia. AVDACIA. Sentsnt. Qui nullum omnino timec pcricalum,fed adit omnia.is eft audax. ^rifl.i. Er/;»c-.Periculo- fa eft audacia.fi vires non fuppetant fpiritibus.Eri»/»;.;» apoph. Audaciafine coiifilio,femel aut iterum fortunatacfTe potcft, oemum autem omnia enertit. Franeifc. Patrit.lib. (..deregno. Audaces antc pcricula edita laborcfque fufceptos nimis «Juaraacresvidencur : funt ad incipiendum praeclpires :p6ft vcto magis magifque deficiunc , viderique inciplunt h.-cfitan- tibus fimilioves : tandem concldunt animls,apparentque jpfis enamtimidistimidiores. lou.Pantan, lib. i. defort, Stat. 10. Thcb. Da fpatiumytenuemtfj moram-.maU cunBa mlniilrnt Imfetiis. ■■ ApoPHTHBC. Chilo dicerc folcbat, non cflc tcntanda) qui ficri non poflunt. ALxander audiens Darium multas pararc militum myriadas,dixit,Vnus lupus nontunctmulcas oucs. Max.fcrm.yi. A D A G. Ncquc ccrra;motus timct.ncque fludus:quod Ariftoteles dicitclfe ua^nibficit t^ aixXy.ijut, infanorum^fiupidorum : Gloriofus miles : Thrafo : 'Pi4'i>xi>- (^kix^ ein y^aghali. SiMlLiTVD. Audaccs funt vcntofi, tumidi,galligallinacei,facci pWuiaianeatum. E x e m p. Pcr- diccas Macedo in fpeluncam le^Ense ingtellus,lesnam ipfam non dcprcheudit , lcd catulos eius fccum exportauit : & ma- gnam hominum adniirationcm hoc faclo mcruit. .'llian lib. 16. Sct Ccpio Conful coiitta Cimbros in Italiam Irruentes temere pugnans xx c. millia amifit. i::i!i^. !ib. 6. E x e m p. Hcrcukm lub aroorc cubanreni pygm.i:usaggreditur,fed ab excitato inftar pulicisprotcnrur Vulc ^'i.t.mbiema ■ilciati. T I M I D I T A S. S E N T £ N T. Viri timidi nullum ha- bent in pugaa num-tum , fed prxfcntcs abfunt. i-.ur:-. Vita mollis , & nialatimiditas neque domum, ncqusciuitatemre-» ^e gubeinaueriut. /.Virg. .tn.i. Degtnrres Miim-s ::c»'.r iirguit. ■ Lucan. Pharafal.^. Audendo magntu regitur timir. Quifquisaliosmctulc feruuscft.lic^t ncfclat. Amiflhenes Tlmiditascft coriuptio lcgitinii iudicij de rcbus metuendis, auc nonmetuendis , aut ignotaiitia tcriibilium , non tcrribi- Iium,& neutrorum. Hiero.-is>. Timidusquidcm armacontra felplum haber, ftultus autcm pccunias. P 'nfan. dff^n. nrater. A D AG. Vmbram fuam metucre : Abiecit haftam :Timidi iiunquam ftatuunt trophium: Vcl ruufcas metuic pr.xcer vo- licantes : Ante tubam trepidas : Vir ccruinus.Lingua bellare: Nc my quidem audet faccre : Animus in pcdes decidic : Domi lco, inacle vulpes. Simil. Timot eft frigiJicd^ qusdam : eft vinculum orationis. Timidi polTunt contetricum canibusil- lis de quibus dicicur:Canis timidus vehementius latrat,quam moriIet,vt ait Cuniits lib.j. Crocodilus terribilis cft in fu»a- ces/ugax contra infequentes:Ita quidam fi concedas aut me- tuas.fcrociunt, fi ftrenuc contennas & obfiftjs, ftatlin conce- A\iax..Piin. lib.^. c-ip.i^. Vt chamaleon, quia pauadillimuin eft animal , fubinde colorem mutat : ita qui vlribus non pol- ient ,ad vatias confugiant artesncceffe cft Id. i.%. cap.-^ 3. ^ lib. iS.cap. 8.E X E M p L.Loth.Gwf/^Tj.lfraelltcE. Exod.n, Exploratores. N«m. I 3. Saul &c Populus. i. S.iw. ly.Petrus Apoftolus , & Nicodemus. Sardanapalus fuit mulierc nioUior & timldior. lufiinus lih. i. Pifander adeo clmidus fuit , vcmecueiec, ne anlmam fuam alicubl vldctct.qus fe viuum rellqulirct. Inde ortum adagium : Tim^dior Pifandro, Erafm. in Chiliad. Agamemnon eiat ^■^riS'eiX'3)' , chole- rlcus , temerarlus , &Terox : In laceflendo habcbat ftolidos impetus,fubItos cltoque deflagrantes,animl non erac fortls iit dIminIcando,vt cauisln laceffendopetulans, leulter Iiflusre- fugit. Ifocrates inter amicosdicereeftfolitus, (c quldera do- ccre decem minls : csterum qui Ipfum docuiffet audaciam, merccdls locodatutumdecem millia. Naraanimi timiditas reddcbatlfocratcm ad diccndum.Inutilem. Hinc Ifocrates confcrturcum cote , qui licct ipfanon fecet, ferrum tamea fccarc facit. Sic Ifocrates Ipfe non crat eloquens, alios tamen eloqaentesreddebat.lmpatientlaeactimiditaclscxemplumcft in iis,qul fiblipfis mortemconfclfcunt,vt Saul & ludas.Nequc enim aanx^?" '"unt fortesiquia contra natuiam agunt. Nam blanda conciliatrix & quafi fui lena eft natura. Cic. i. de nat. deor.Ez vc BoetiM ait 4 confol. ^.Vtxci^ua. mortallbus cura vltae retlnendi.Nam vita: gratialaborant homines , volantaues, natant pifces,latlbulls fe abfcondunt hsdix. Horoiog-principii» frooem. HiEROotypH. Lepu?, cuculus , crocodilus, & chamilcon. IMPATIENTIA. Sent. Impatlentia reprchendi- tur Exod.i^.i /.W.6. Telecrus fracri luo qucrcnci , quo,d ciues eiga fe perinde non afficercncur acque erga illum , Tu, inquic.excraomncmcomicacem poficusiniuriam fcire ncfcis, ego aucem feio. Plut.in Lac. E x s m P l a. Titus & Adria- nus Impp, quorum ille dicebat , non opoitere quenquam a CzfariscoUoquio ttiftcmdifcedcre:hiceos dctcftari folcbat, qui inuiderenc ipfi hanc humanicacis volupcaccm , quam per- cipiebac cx colloquiis humillimorum,& regcs Perfarum , qui feieno vulcu accepecunc munera qualia qualia a fubditis. MOROSITAS. Sentent. Homines morofi funt dclicatum iracundii gcous. Sen.de ira lib. i . caf.i,. Morofi vita non eft vita.fed calamitas. 'Eurip. Inhumana rcs eft , durita? vica;. Menand. S 1 m 1 l i T v d. Quemadmodum vinum au- fteruni non eft apcum pocioni:fic moiesja^ieftcs non func apti conueifacioni \\ominvim. Stob.ferm.%. Homincs JiiuxoAo/ lunt inlfar maris inquieci. Sicuc enim hic fluiftus fiuclum , ita ibi luiflus ludtum excipic. E x £ m F i. a. Ifmacl, Laban, Nabal, Dionyfius ; quem ctt» Aiiftippus interpellaret pro arnico.ncc il]e Ethica^ Cap.XIX. 71 ili." prccesadmitteret.proftiatus ccepit ampIcL^i pciks,& im- pttrauit. Cum icprclicudcrctui ob'hoclf.iduin t.inqu.im plii- lolbpho iQdignum,icfpoiidit:Nou c^o lum imculpa.lcd Uio- nylius, qui auies habct in pcdibus. Philippus Maccdo , cum dicerct pauperculx fupplici tacl.v , fibi uon clle otium,vt caufam ipfius cognofccrct, illa inchim.it, Proindc nc rcx qui- dcm circ vclis. Xlij hoc tribuuut Adii.mo Imp. Cum lcgati Laccdrmoniorum ad Lygdamin tyrannum vcnilfent, ncc au- dientiam impctr.irc polVcnt , quod rex dicerct fe infirm.i cilc valctudinc , illi dixcruiit, Pcr louem , non venimus huc cum illo hiiflaturi , fed coUocuturi. Talis homo intraftabilis, au- Ucrus,&accrbuscratTimon Athenienfis. Hierosl. i.Echi- ntu, quem quaqu.! tr.icl.uc voles , afpcritate rctincntiaquc hotridum expiiarc. i. Pythagoricum illud , /f»f»j ^W;'» n» fode vel JijJ'eca,monct, morofos vciborum afpcritatc ccu gla- dio non clfc laccflendos. / Vrbanitas codit di- C A P V T XIX. De Frbanitate. Pr.«cepta. gfc^ R B A N I T A s eft vutus,qux docet vfurpa- jj^^ rc libcrale iocandi genus. Alias fuTntmr Ute pro ciniUtutc morum, zt in illo verfu ■• Dicerii t^rbanKi,fed non vrb^nm haberis j Chth ceu vacca bibccs, & fuis hisiar tdm. Eius exceilus eft lcurnlitas : defedus , rufticitas in iocando. R E G V L ^. I. VrbAnititsfaclt , vt dicla & fiEla noflra frlt feHiiti ingtnij condiamm , vtcjue aliorum iocos ferre pojjn/im: vndt dicftnr ornarntntmu veritatii. FAcit, inquam , nc fimus fcueri vt Stoici , nec diiToIuti , vc £picurci : ne fcmpcr trillerour cum Catone , Euiipidc , &l Heraclito,nec fcmper ridcamus cum Dcmocrito : fcd vt vcii- tatem dicamus cum quadam vcnuftate ac gratia , ita vt con- diamus iocos fale Mercurij. locos dico,fme illi lint ihetorici, fiue pradici , puri vel mixti, aperti vcl obliqui, fimpliccs vcl afgni^matici:quorum omnium triplex debct elle finis ; videl. iufta rcptehefio,inllitutioblanda,&deIe(Clatio liberalis. Quae omnia li obfcruentur,ncque in defciftu pcccabimus cum Ca- tonibus motofis,qui nequc ipfi iocantur,ncquc iocalarcs ho- mincs fcrrc poflunt:neque in cxccllu cum fcurris & profcfib- ribusiototura illibcralium,qui inrebus feriis,diuinis,&cala- iiiitofisiocantur. Hi talcslafciuia potiiis quam Lttitia con- iecrant fuos iocos,& dum omuc ludicrum in pretio habent,ipfi non funtin pretio. Hi dum laetantur , inlaniunc , & nilnifi nugalia proferunt.His ita pnmilfis facilc fucric folucre obic- dlioncs contrahanc dc iocis & facctiis dQcftiinam.Quod enim dicunt,iocari elfe rcm lcuem,idde fcurris &: niimis vcrum eft: qubdaiunt,Platonem/;t. I !.(/« tC.damnaie locos & facctias, Quiiitilianum dicere, no boni indolis fignum efle,fi quls io- cctui , &denique Apoftoluna suT^KTrr;!/»* inter vitiarecenle- le , id nihil tacit contra nos. Nam Plato non fimpliciter io- cos & facctias damnat,fcd eos icprehendit,qui in his fibi tcm- perarc ncqueunt, acproindemonetdcfiniendumefle let^ibus, cuiiociri &ridiculis vtiaut non vti liccat Quintilianus vero cos improbat,qui nihil in fuis iocis qua;runt nifi vt rideantur. Apoftolus feipfum explicat,dum to £«V>t9»& fubiungit , quac non conucniunt : nara ctiam vrbanitas a fandis luit adhibita. Sic i.Sff.i8.'Jfr/i7.Elias propheta vfus legitur falsa Ironia. Confercum lcbi \i..'i.'.z.\.Ccr.%.'V.T..z.adCor.ii. ■v.g. Huc pcrcinet apiarium Marnixi der Blnen Kcrb. Neque contra hanc doittrinam niilitat,quod Ariftotclcs i.Rhet.c.ii.kuhit, vrbanitatem & falcs eflc &'f'^uSf n' y.y,fiioi.fAfi>i , ingenioji aut exncimti hominu cui cr!./!:fo»«QuintiIianus,qui Lib.d.caf.a^. & Ciccro.qui i.de orat. affirmat iocos , & facetias in natuia efife pofitas , attem nuliam defiderare , qui carum rationem quan- dam & attem tr.idere fint coiiati, fic cxtitilfc infulfos,vt nihil aliud iIlorum,nifi ipfa infulfitas ridearur. Hxc & fimilia hanc in fcntcntiam allata no eucrtunt Ethicas prarccptiones de io- . cis:quia licct natura plutimum hic poflit , tamcn quia facilis in huiufmodi rebus eft lapfus , oportet artem naturx fuccut- icie,illamque corrigere,dirigcrc. Hicquacritut i.An facetia- tum fcriptores |in tep.fintiferendi jRcfp.polTunt toletari , fi obferuent lianc lcgcm : Gcnus iocandi profufum,ncc immo- deftum, fed ingenuum & facetum elfe debct, in primis in fcri- ptrs. 1. Ali hrftriones , comosdi, tragoEdi,& iaculatores,in aulis principum vcl in rep. fint ferendi & foucndipRefp. Suut, n (equentes regulx obfetuentur.i.IIliberalisiocus,ne homi- nequidemdignus, firetum turpitudini adhibetur vcrborum Tom. m. & gcftuum obfcoenitas.i. Non funt facicndi fumptus mirabi- lcs & mifctabilcs in mimos & profcflbrcs illos Uidicios.^.Pro- h-lforcs iftarum rcrum fic foucndi funt , vt illi fugiant otiufi- tatcm,matrcmnugarum, acnoucrcam viitutum. 1 1. FrbanitM non declimt k veritaie adfalfitatem. Vrbanitav . "e degc- VRbanus cnim vctum dicit, fcd veritati habitum gratio- tierct. lum induit. Sic vcrum eft illud Stephani dc medicis , fc J falfo fermonis generc prolatum: Se medici bene hittjenr,tum demum citm male inulti; ^u6% valenr plures, ars ■vatet ilLtt niinits. Iteiii:Q^uivnumfamulum habet,integrum h.abet;qui duos, dimidiatum; qui tres, nullum. Itcm, Famuli habcant roftrum fuillum,aures afininas,dextcra cxplanata, & pedcs ceruinos. 1 1 1. Vt Uberales , eruditi, apti , & ingenitft ftnt ioci,ha- ^pfj^',^^' heuda eji ratio rerttm , qitantitatts, qualittitiiy ver/ona- wm: ob- rurn , temporis , & loci. iciuar.da. QVoniam non cuiufuis hominis eft luftix^;, vt ait Arifto- teles, oxaV/fi^ , af, l- ■ocari,(t:A ingcnij hic acumen , iudi- ciuiii cxquilitum,ars dcnique & doifliuia inmimc vulo-jris re- quiritur.paucis , qua-namoblcruanda lint.vt Irbcialcj , incc- nioli,eruditi,apti,noii ruitici atquc intulli fint ioci, olLiiiucn- dum.Pendct aucemres tota acircunlbntiis.Ac princ:p.o qui- dcm habendaeft ratio rcrumiptarum. Non vtciuluni c!!:iocis in rcbus magnis & grauibus,vt iu rcligioue &: lci;ibus;aut ca- lamitatibus & mileiiis iiili ;nibus:auc inipiobitate,fccicrcat- que flagitio aliquo,qul.i ingcmj quandam pctulantiam in rc- bus magnis & lcriis:in calamitatibus & milcriis inhumanita- tem ioci indicaiit : fcelcra vcrbatquc flagitia pon ridcri , fcd vuInerari,hoc cft^puni^ijSi cocrceri dcbent jccundum prarce- ptum cft Cjuantttatis & niodi. Non enim niinis frcquentibus vtedum cll iocis,quod hoc fit Icurriie ac mimicum, adcoque pugnet cum gtauuate viri bonr. Tcrtium eit qualitatis,vt to- cis oc tacctiis verecuudis & modellis , non obfanis vtamur. Nam vir bonus ingcnuitatcm & luborem pra-ftarc debet, idcuque vitare omnem vcrborum turpitudinc. klcm quoque vu bonus declinare d^ bct iiam & inlanabiles caluiiinias ; ne adhibeatiocos dentatos Hincrccle dici.ur; loci citbent efle edcntuliinon verbdcntatr ; & ornniiio ciulcemodi , i]ui dele- ftcnt , rion oftcndaitt , aut tam.c vcl vita: pciiculuin aliquod ciecnt.Quartum pra;cepcum cft pcrfonarura^ Non cltfacctiis & iocis vtcndum in calamitolos & milcriis oppreflos , puta cgcnos , a-giotos , exulcs , corporc deiornics:quia hoc elt ab omni alicnum humaiiitate ( & petulans atque fupcrbum^indi- cat ingenium.Ncqucctiam iocis vtendum eft in niagiftratuiu autaIios,quos colere ac vcncrari dcbernus, quia ibi rifus pra: (c f.;rt contcnitum , & iiam grauem paiit. Non licet quoque iocari nationcs iatcgtas , in ordiucs , conditioncs , & liudia multorum : quia hoc c^uoque c um pcriculo cft coniunAum. Su.-c cciam peifon.t rarioncm habcbii vir boiius, ncijuc; com- mitt"t vt iocis & facctis authotitascleuctur. Profer.it itaque facctias officio & dignitatifua; conucnicntcs. Quinta cacitio ell temporis.Non intcmpcltjuc elt iocandum,nequc tuin,cviin fcria.aut etiam triftia , qux lcucntatem quandam requirunt, fiint ttadanda- Quiaioci &faccti« delcdatroni infcruiur.t.ac j'roptcrca tum dcmum gratiani habent ,cum recrcaie & cx- hilarare alios volumus. Scxta habenda eltratio loci. Pluri- mrim cnimrcfcrt , vbiquis vtatur iocis.Nam in coiiucrfatio- nibus familiaribus, & quotidiano fermone hilaria funtap'a: non itidem in funciibus,Ecclclia, & Senatu locum inueniunt. Neque accufatorcm atioci in causa , ncque patronum in nii- fcrabili quilquam iocantem fcret. Hinc dcducuntur ifta po- rifmata i.Iocariquandoque dccorum eft& graue.z. Noncft iocandum in rcbus facris,giauibus, flagitiofis,&obfoenis. 5. Non cftiocandumcura hominibus auftciis& intra(ftabilibus. 4. loci debent cflc fubtiks & faccti , non longe lepctiti : fa- ciles &iucundi,non molcfti & tacdiofi. 5. loci commode . exerccri non polfunt , nifr ab homine cauto , acuta & promta ' fagacitate ex impiouifo fe exeicente. Confiftunt enim in peculiariquadam promtitudine, venuftate.&celciibus anirai motibus. 6. loco vtcndum tauquam forano & quicte , cum grauibus feriifque rebus fatisfecerimus , vi: Plutanhus lib.z. fyrrpofproblem. i.\-nonec. 7. Conceflus eft iocus fobrius , qui eftabfque fcandalo , ep^e/4. t"'';/'" 2.9. S-Ita rifum iocancio moucbimus,ne ridiculi fiamus. Nam ita eft , vt Clemens Alc- xandrintM 2..fid. caf. ^ • iT y.ait , Xo!g/(c*7T5-i«» i }iXaTcTni>;ricy, ■vrbane ac lepide lo(juendum ,nm rifm caftandti^. g Intcr io- candum is rifus probatut,qui cum timore DEi,modeiatione, &fympathia.eft coniuniilus,iuxtailIud Senecx: Salestui]finc fine'dente, ioci fine vilitatc , lilus fine chacinno,vox fine cla- mote,incclfus fiue tumultu.Iociergo mordentes,acuIe3ti, & dentati fugicndi funt. Sub his enim iniuti.iE latent. Hinc ifti ioci dicuntui mdiftf^^, Xoi^ue^oti, •^ipi, 2^.So?ictf j & iploium profelfores dicuntui (^tXomiiiteu^H;. Fugiendi etiam ioci & rifus Sardonici.qualis dicitur fuilfe rifus Caligula:, crudelis plane & immanis apud S:ietomum inCatigitU. 10. Qu.i in G 2. eludi:ii Encyclopa^dia! Lib. XXI. An ioci prolini:? 72 eludcnais & pi-afcrcndis fjlibus & iocls dcy.ui fanc, clcgan- rcrquc pollunt false didla cxcipcic,& lcpiJc eadcm letoique- re,"iatiofi funt. 1 1 . Ncmo , vt aliis placcat , lc iplum vikm abiedumvc facerc dcbct.aut infulfiim & lcumlcm le fiugcrc, iieciue pcrfonam ad pcccandum fufcipeic. Studcndum itaque facctiis, non apii aut vrfi morc, fed ouis. Hiic pertinct Cata- lofus falium.quorum quinque funt clallcs. i.Salespungcn- tcr. 1. Salcs philofophici 3. Salci Ethici- 4. Sales rhctonci. ^. Sales lcnicntcs. I V. loci libertilcs proftnt cjulncjue modis. OBlcdant cnim primtim : quia virtutis quandam viuam ima"iiicm concnienc. Et propterea vrbanitstis nomen huic viitiui inditum,quod fcrmo & fafta hic proptium quen- dam fcrunt s;uftum Vibis,& indicant ingcnij vimrquaCicero tnbuit Acricis.&aiteos prxter citcros fuilfc vrbanos & tc- iliuos proptcr coclum puium : vt contraThcbani, quia crailo funt vli acre, nihilproifus fcftiuitatis & clcgantix habuc- ruiu. Dcinde ioci atque faccti.c rerum fipe maximarura mt)mcnta vcrtunt: tiiUcs loluuut affciflus ; frangunt odium & iram : fcucritatem lcniunc atquc mitigant. Documcnto func iuuciies Taicntini , qiii cum multa dc rcge Pyrrho fccu- rius inccr cccnani locuti eifcnt, & lationcm facli repolcerent, vnus cx illis dixit, Imo niii lagcna dcfccillct, occidilfe- mus te , quo iococlapfi func. Teitio animum ab intcntionc rcrum frcqucntcraucrcunt Quartoctiam rcficiunc,& a txdio atquc dcfatigacionc rccreanc. Quinco rcs odiofx, qua: argu- nientis facilc diiui ncqueunc ,ioco & rifu dilVoluuntur. Ad cxcvcmum incongrcllibus & colloquiis ipfahilaritas amo- rc m acquc bcncuolcnciam conciliat,& iludi j rcquics cll iocus, vt Plato in Philcbo faibit. i:xqi'ib"s locis <)»i- cantiT ioa*? N Vrbanita- tis oppo- iiij. Oul pec- cct i 1 le- ges vrba- nitacit } V, Lod locornrn fitnt vel rertir/jy vel %/erhortm. Am facctia; vcl inrcbus & fcntcntiis, vcl in vcrbis at" qiicorationis gcncre fpciflantur. Locircrum & Icntcn- tiarum iniocis obfciiiandi funt hi.Sent-ncic facccij funcqua: pra:cer cxpciftationcm & opiniomiin audicntis proferuntur; qux contrarium habent lefponfum ; ciim fupra vcritacem ali- quid ridiculc dicitur,vc farpc apud Plaucum ; ciim in tota ora- tionc fcueritatcm quandam pro nobis fercndo, ludimus , cii- iufmodi apud Platonem in difputationibus Socraticis inue- niuntur. Huc pcrtincnt fubabfirtde diifla; retorlio ioci inge- niofa; cum quis prx fc fcr: paticnt!.-im&lentitudincm quan- dam-.cum adhibctur concefiio & confenioeius,quod aducrla- rio noccc. Excmplum ioci rcalis, vc ica dicam,c(l illud Cicc- ronis:Vacinij anno magnum fuit oftentum , quia eo conful: nec bruma,ncc'vcr,ncc sftas.ncc autumus faiflet.Nam paucis dicbus fuit conful. Idem dc Marino dixit.ncmincm pranfum, ctnatijmve fuifleautdormiuifle confule Marino, quippcqui fcxhoiis meridianisconfulfuerat Verborum locihifunt.i Si adfcrantur verba tranflata:vc{i dicamusdc eo,quimeliusob- iicit crimcn quam dcfcndit : habcrc illum bonam dcxtcram, fedmalam iiniftiam. % Si adhibcantur paronomafia: : vt cx oratovcfaduscft arntor:llle cft ridiculus facic;nonfacctHs. ?.Ambigua mulrum faciunt hanc ad rem:cuiufiiiodi excmpla plutima repcriuntur apud Plautum , qui in ambiguis crcbro ludit 4. loci c.aptancurcxpcrmucacionc fyllabarum , & vo- cam;vt pro Dccrccum.Difcrccuni ; pvo mcdicus,mcndicus & merdicus ; pro Polycarpus.Polycopros. Icem cx fyllabarum cllipfi, vtaic A.lthufim cap-i- ciuil. i-f^nrierf.vcpto Calimirns, lrus;pro Marcus.arcus; pro vinofus,6 fus ;pro facerdotium, otium ; pro augultus.vftus. Sic additionc litcrx- pvo Vrbanus Turbanus 5. Vocabulorum interprctaciones ad ridiculum conucrcrintur. Ita Cicerodixit,Verrem lubico cx hominc fa- ftum eflc verrem.6. Allcgoria:, prouerbia , apophchegmata, fabul.x, & a:gnirnata fcftiuitati & iucunditati inferuiuiu- Ad paronomafias & vocabulorum lufus pcrtincnt multa Kabba- iiftarum diiSa:adfabulas,quxdam Talmudica'figmcnta. VI. Vtba;ntatiin defHtt oppomttir tnfulftioi fettrtifll- cltoi : inexcefn fHrrilitxs,aiieni leporii infciix ({ff.Batio , & nugacitai. RVfticitascft iiihumana&intempcftiuaiocorum libera- lium fuga ,qu.r veluti tetrici & vuituofi Catoncs necipli incamur,nec alios iocantcs fervc polfumus. Ad fcurrilitatera pertinetdicacicas,quaquis in aliosiacic didla dcncaca.Nuga- cicas crt.qua quis profcrt ics futilcs , qux nec lcienti profunt, nec ignoranti noccnt : vcl ctiam illas audit cum delcclationc. Et illequidcm qui piofcrt nugas,fimilis elt mulgcnti Iiircum: qui vcro lubcns auilit , fimilis eft illi , qui cribrtjm lupponic mulgcnci hircum.Hucetiam pcitincnt farcatmi,& mydcnf- mi acerbi & virulenti: & dcnique omnes impuri homincs. VII, CUjfes illoritrn cjui hic peccant ^funt cjuatmr. Rofeffires iocoruTn illikeraliiim; <^m\es funt niimi,hiftrio- ncs,& multi morioncs in aulis,quorum profellio cft ri- P fus captarc. Hi Gcrmanis dicuntur iiie Uaf: otier Tlf^hnxrre?.. i.Scnrrd;f\\\\ ex ore faciunt podiccm, Cicnnanis Sch.indnarren. itcm 'ichiilkimrren. j . H'^t>iinei lUi qui dum Utinrnr , ififuninnti cuiufmodi non paucos inuenias.4. Morrfi Calo/iei;c^\ii necipfi commodc iocos profcrunc , ncquc aliorum iocos xquis aui- mis audirc fuftincnt :qualcsfuciunt Heraclicus , quifcmpcr flcuic, & Euripidcs , tragicorum poiitacum princeps , qui fuic VlII. Prodejl Ethico texere catalogttm filittm mifoiellaneorum. Tlro tres de Ciceronis iocis libros confcripfit: fcd finc iu- dicio.Nos adhibito aliquo iudicio rccitabimusquofdani fales,vt Ethicx cultor inde iiitcIligat,huiufmodi fyllogcn tu- multuariam multumKabere vtilicacis , fi velimus nosiplos tccrearc. i.Placo dcfiniit hominem hunc in modum . avi-^a- vi; i'h, ijjj» ^wiM) «.Tilifii , animal bipcs fine plumis. Dioge- ncs Cyn. gallum gallinaceum nudacum pcnnis in cius fcho- lam inucxic , diccns : ktbV :%i» 0 i^iim'^ atB-fnis-^: Hic efi FUtoatfho/no. Vndc adicctu cft definicioni,7u -ni;^!47zJ»ii;iflp,Iacis vnguibus, Dtog.' aert.z. Thales r(?gatus,num morsa vita dif- tcrrec, rcfpondit, i^ii, crj iii 2^ -n sinc ^inittijx»; ; 071 i^t 2^.- (pi^et. Quatc igitur non moreris ? i^jtia nil dilfert. j. Vtrum pUues viui,an mortui ? ■Jnarharf. riss ■so^(oi'5« t» -n.i-ei; ; na-^ uigantcs in qua parce func confticucndi ; ^.Diogen Cynicus cuidam apud fc philofophari cupienti, periiam dcdit,ac fequi iullic. Cuin autem ille ptae veiccuiKlia,abic(fto quod fcrebat, diiccflillct, poft aliquando occurrens illi, ridciis , aic : riai (tIi/j iC iftL/j ipi/.iu* mATticiig ot:Xx.lv:<^, cum cirec iuucnis, nihil fe di- cebat fcire, vbi veto ad virilitatis aonos euafcrat, nihil igno- rarc. Lai/rt. y.Poeta de Clemente VII. Papa, & Carolo V. Septimw inferior qninto. ■^U credat > Hnbetqj Imperittm ^luinttti, SeptimiN exilium. 10. Papa eft participiam : quia capit partem a clcro , partcm a feculari , finc modis & tcmporibus. 1 1. Fridcricus I. Imp. aicbat : In capitc orbis D e v s pcr imperium cxalcauic Ecclc- fiam , in capitc orbis Ecclefia nunc demolitur imperium. 11. FridcricUs Eleiflor Saxoniiinconucncu Coloniae habito poft coronationem Caroli V. ad fe accerfiuit Erafmum , & rogauit,quid tandem peccauit illc mifer mcus monachus Lu- thcrus, quod ipfi tam infcfti fint omnes ? Refp. Duo maxima pcccata commifit, abftulit coronam Papx, & ventrem mo- nacKis. i j. Icer Diaboli eft circulare. Dicit cnim iple lob i. circumirti terram : Saltatio cft huiufmodi itcr circulare. 14. Papa cgragie nos vexat ; nullam nobis concedit vxorem^ & ipfc habcf tot , quot vult. i <. Medicus quidam inccrro- gabat aiccrum,quo pafto cam fadus fcnex elTet;alcer refpon- dcbac, quod eo niedico non clTet vfus. 16. Cum Demadcs aegrc fcrrct admonitiopcm Socratis,& dicerct,Sus Mincruam docet : Ilta, inqui: , Minerua non itadudum iiiadultcrio elt dcprchcnfa. 17. Ciira Xantippc polt multa inalcdiLta & conuicia candcm eciam aquam lordidam fuffudillct , facece Socratcs,Notnm, inquiebat, mihi erat , poft toc conitrua tan- dcm pluuiam fecuturam. 18. Afvicanus Cenfor,ciini calli- garcc milicem , quod in pilgnanon fuiJTcc, is vcro dicerct, fe voluiifcintcrimcaftra cuftodirc,nequis indealiquis aufcrvet; Non,inquic, amo milices nimis diligcnccs. 15. Lx-lius cum ab improboquodam homine rcprchcnderecur ,quall maioribus fuis non refpondcret , Tu vero , inquiebat, diguus es maiori- bus tuis , notans hominis improbicacem. 10. Maximilia- nus L folcbacdiccrc:Trcs regesfunc hoc tempotc : Vnuscft rix hominum,altcr afinorum, tertius rcx rcgum. Rcx homi- num clt rcx Hifpania: , qui adhuc flroderate rcgnat , & lcntit fc prarcflc hominibus. Rcx afinorrl eft rex Galli.-c, cuius fub- diti omnia onera , qux ipfis imponuntur , vc afini patiuntur. Tcrtius rex regum ego fum. Nam quilibct mcorum tubdi- torum vult cfTc rex ,& facere qux fibi phiccnt. Ali) rctcrunc hoc de Carolo V. quod dixerit , fe in Hifpania pr;rellc homi- nibus , inGcrmaniarcgibus. xi.Iulianus apoftataquarrcbat c Chrillianis , Quid facit fabri filius : facct^ illi tcfponfum, Fabricar luliano loculum. ri.lnnocent.I I I.cap.foUt ,de maic- ribus i^ obed, dicic : Dcum duo magna luminaria, ncinpe duas magnas iiiftituine dignirates : qUiC funt Pontificalis authoii- tas , & rcgalis poteftas. Scd illain, qu-T: pr.-ccft fpiricualibuSj niaioicm clTc dicic: vc quanta eft inccr Solcm & Lunam,cant.i imei Catalo- gu f^liu. Ethicx Cap. X X. 71 juter Po»tirices&' rcges iliffcrcntia cognofcatur. Si igitur (iii- ui ncc facetum dicunt i^pfi , & camen cos , qui dicunt , permolcftc fcrunt, & agrcftcs Sc duri vidcn- tur 'hii. A p o p H. Dioc^enes profcilori , qui duos tantum habebat auditores, dicebac, my B-nif habes auditorcsduode- cim : quia in audicorio nouem Mufjccum Apoliincdcpiita: eranc. Diogenem a lcthali fomno exporrcflum mcdicus in- tcrrogauit , quomodo fc habcret , Rcfte , inquit ; nam fraCer fratrem ampleftitur ; alludcns ad illud Homcti, quod JaVo/©' SiCu^3r fint germani fratrcs. Ltiert. lib. 6. Idcm ad mulierem aniculam cuiioiius fc ornantcm dicebat : ii viuos allicere volcs.multum falleris : fin defundos,oro ne diu cunftcris. iJ. Idem Didymo , qui vulgo audiebat adulter , & oculum vir- ginis curabat , Vide , inquiebat,nc corrumpas ^pLu ; qu.x vox &i pupillam & virginem fonac. Laert./ih.d. rhilippus Maccdo medico curauci fraiflam clauiculam , & (ingulos omnino dics aliquidpofccnci diccbac : Sumcquantum voles : nam habcs nA.sJi*, clatiem. Plur. in apoph. Ciccro obiurgantibus , quod homo fciagenariuspucllam virgincm duxiffct , Cras, inquit, muhcrcrit. Era/TO.^.apo^Ai.CubicuIarius quidamquirebatei rapa,an ctiam recitatet otationcm Dominicam , diccndo Pa- ter nofter & Rcmitce nobis peccaca. q. d. ipfum non clTe fan- i3um illum pacrcm. Ncro in Claudij ftultitiam fubindeioca- batur produdlione fyllaba: , Defiit inter viuos morari, id eft, ftiilrum agcic ; a Gi;eco /««fW. Sueton. Auguftus Cxfar fcri- pfcrac tragccdiam Aiaccm.quam quod ip(i difplicerct,dcleuit. Rogatus.quid agcict ipdus Aiax ?refpondic, In fpon^iam in- a\\hQ\t.McicrBh.-L.Satur.citt.i,. Aril^ippo philofopho cuni pro- broscobiiceietur ,quod habcrct Laidcm meretriccm : Quid rum , ait , fi modo non habeor a Laide ? (_/«>• Cum Alci- biadi Athcnicnfi Lalneator plurimum adminiftraret aqua:, Laconid vidcns,Quid hoc rei cft, iuquit : Plus aqux infun- dicquafi nonputo, fcd vehcmenter fordido. Hocfcoramate notauit vitam Alcibiadis muItainfamiacontaminatamXaeV/. Dcmoiiax rogatus , an philofophus etiamplaccutis vefcere- lurf Quid, inquit , num putas apes ftultis tantiim mellifi- carc ? tmfm. H.apoph. Stratonicu'; fe vehcmenter admirari diccbat.Satyri (ophift.i: macrcm.qui illum dccem raenfes tu- liiret.quem nulla ciuicas dcccm dies fcrre poiTet. Id. 6. apoph. Lud.X I. Gallire rcx, audiens indoftum quendam inftrui5li(Ti- mam habeie bibliothecarn , dixit, cum limilcm elfe gibbofo, quimoiemindor(oportanscam nunquamafpiceret.Maximi- liinasl.dkchit : LieberGott vvsm du nicht belfer dtu reiftU- Tom.lll. ' ^ ' chevndvveltltche B.egime»t ditnn dutch dentoUenvndvoUen l'faffen ( lulium 1 1. ) vnd diirrh michaL einen armen Kiemfen~ fieiger re^iereft,fo vvere es mit vns verloren. Aher du vvirji a livolverjehen. Bucholccrus folcbat diccrc : In aula rcquiritut fidcspiaboloium.DiaboIuscrcdit.&contrcniifcit Rcnncche- rusdiccbat:In aulis funt multa paulo poft lutuia.Lco X.cuni Augurcllus ipfi mihlla libros dc Chymia ipdus no.nini infcii- ptos,ml(itip(ifaccum,vtillumimplcictauvo 6 i m 1 l. Rhi- noccros.^rnu gcut ia naribus : ita quoruudam fales dentati funt & aculcati. >'lin. lib.S. c.io. Sicut (al modic^ cibis afpci- fus,cos condit:lca fi Paulum ioci admifcuctis.oratio fiet venu» ftior. Hr.ifm. E X E M p. In iympofio Xenophontis multa per- lcpida occurrunt. Plautus intcr Latinos poirtas comicos ioco- tum vcnuftatecxccllit. Addc fabulas iEfopi,CoiloquiaEraf- mi,qux- func pcrpctuus quidam lcpos,vt & plcraque Luciani; locoferia Mclandri,Facetias Fri(chlini,Sphingcm Hcidfcldij. Scaliger pater contra i ard.inum multa etiam facece fcriplic. Et Scaliger filius multa lufit vibaniufculc:qualc cft illud , Tres fun: cmutHi, Uermanni, e.audir, ^ Anglm, DiCjquii edat meliies, q.,i5 meliiifve bibiit ? ISlon comedts Germ^ne , bibis tu : non bihvs Angle, Sed come^is ; comedu Flandre hibrf.jtie bene. Elcgans etiam eft illud Beza: : Jffl» temere ai^.iquas muiat i^ajconi.i iccest 'glueis nihil eft aliud viuere, quam hibere. C A P V T XX. De luHitia fdrticuldri. Pr^cepta. |r^^ E c^v I T V R iiiftiria particularis, qua fuUrtt ^^j'j caique cribuimus in obiedlo certo. Didmw oh- i.Uirii ':ertum : cjtita ittsittia "jntuerfults etiarn iHum citi- ejne trlbiiit , fed p-r or/i^ies vritHtii mnriilfs fpecies. lu.^iria parricul.iris eft Gommuratiua, vel diftribu- tiua. Illa dicitur iuiis priu.iti,ha:c publici. Illa Gr.-E- cis (j-t/XictV.a«77)tn K^' Tv fjtiy ,lixc J^.iiiiiv>i.n Ka.T d^iitf dklt ir. iuHcia coi-nmutatiua eft.qux Teruat ptoportionem arithmcticam in iure priuato, (eu contradtu. Eftque contradtus vel proprie,vel improprie did:i. Contr.i£l:us proprie didhis eft permutatio , loca- tio , oppigneratio, donatio , depolitum , commoda- tum , mutuum : improprie didlus eft in liasreditatcj dando Sc accipicndo. Hinc dicitur iuftitia permuta- tionis,]ocationis, dcpofiti, mutui, S n.itu rninimo vacationem militid peteret ,filinr/i dilfeSlum Juifedit, cr patfem tranfire in medio coegit, addens, irar/i bahitare in auribtts. id cft, commoueri diEiis odiiffis. luftitia diftributiua"eft fidclit.itis,vel difciplin^. luftitia fidelitatis fiue|fida eft, qua aliis probamus noftram fidelicatem. In genere eft Amor proximi,quo vniti fumus aliis conftanter in bono proptcr De v m : Huic in exceflu opponitur amor inordinatiis, quo quis proximum plus diligit quam par eft:in defe6tu charitas fimulata & momentanea, itemqueodium proximi iniquum. In fpecie confiderata diuiditur duobus modis: I. Exbonis, qux funt tribuenda. Et ita verfatur circa vitam & mortem aliorum ; circa bona animi, libertatem vitne, honorem alterius , iucunditatem, & bona fortunx. I I. Ex perfonis,quibu$ aliquid eft diftribuendum. 'PerfonsE ifts iftimanturex gradu vel c6iund:ione. Ex gradu perfonx funt fuperiores,pares , vel infe- riores. Superiores funt talcs vel dignitate , vel mericis , & beneficiis. Ibi iuftitia particularis dicicur Obferuan- tia ,hic Graticudo. G 5 Pcrfonse Encyclop^di'^ Lib. XXI. Tuditiz parccu- laris moe- ria pii- alu. An fi.ies hofli (er- uanda } luftitia diftribu- tiiii pri- cipuamo- nicii. 74 Perfonx pares & infedorcs fnnt tales vel tcnipo- re feii a;tare,vcl Ibtii icu di_^nitatc,vel meritis. Circapares iuftiria parriciiiaris verfarur ipfis tri- bucnclo,quod iilis conuenir : vick-l.arnorem. Circainfcrioresiul1:itia parcicularis verfatur ipfis tribuendo,quod iiHs conuenit : vidcl. humanitatcm, quafcntiant fc quidem babcn pro inferioribus , led tamcn non contemni. Pcrfonx^xftimatx ex coniundlione funt vel con- fan^^uinex, &:alSnes:vel nullotanguinis autaffinita- tis vinculo nobis obftridtx. His omnibus iuftitia tri- buit, quod fmgulis debctur pro vinculo nccclTitudi- nis maiori vel minori. luftitiadifciplina; verfaturcirca prxmia, & dicitur rcmunerans ; vel circa pa:nas , & dicitur corre£tiua, recalians, icemque pilniens. Hnw-) idea apnd Ciceronem eji Sermui SH!pitiii6-,nobilis ilie iufiitis,ficerdo!. Vtraqueeft aifVina , vc! palTiua. Illadocct prxmia & posnas rcd-c diftribucrc : ha:crite accipcre & fcrrc. luftitix particulari opponitur iniuft:itiaparticula- ris : eac|ue commutatiua,ve!diftributiua. Liiuftitia commutatiua in commutarione ; diftri- butiua in diftributione , feruat inajqualitatem. Ad vtranqnc pcrtinct Pleonexiaj iVL-ion;x ia , & Prolopolcplu. R E G V L yE. I. Iufiiira partictdarii prs^ha kttbet T/ianld, x tinMi t k^m't?o»« > quod vlcium dicitur «yeiJ/oJ^^yTnna/iyd/, : mali iudices.vidcliccc nimis rigidi,profopolepc.T,pr«cipices,& doniuori,qai dicun- tur callerc dialeftum Doiicam. Deindc contmciiinm cfirru~ ftore>.,yi funt vfurarij,faccularij,fures,Pancarotti profenores, Anabaptift'je. Peitinenr etiam huc mendici valiJi ac plani illj, cjni cgcntibus elcemofynas pra:ripi'jnt. Huius vitij olim fuit propria aftio'^ uipyiM x-'?''»- ^^ IiTipp- Gratianus, Valcnc.& Theod. iubcnt infpiciendo exploraii eos,quosanccrca men- dicitas in publicum quxftum yoc:tni:..l.v».i.Coci.'en:end.TJs- iid.iib.i i.Et l'l,iro S. lie refnbl. :ih,vbi mcndici multi, ibi certri cft reperiri nXi-^mx; -n >C (ixXcwnoiiif^n , k. iieouv^^Jt , k] ■nu.fmt >\,j.i.iii iJj/xia^yaf, id eli:, fiires, crumenifccas, facrilegos , om- niirroque icclerum architcftos. Confer B'fit. in r^f.-J. 14. vbi iubct mcndicorura haberc dc!c(flum,nc ad ignauiam & mali- tiamfumtus fappcditentur. Tcrtio l\ipiftii, qui ncgantfidcin ha:rcticis e(lc fciuandam. Quarto , qrii clrc^ mortuos non recte fegeriinr. vt Scoicl qui non lugenc mortuos;efFoeminati,qui in omnem lugendi formam fe vercunc ; barbavi ,qui cantu & coraeiracionibus morruos honorant , vel cadaucra ipforum ctcmant,canes fepulchrales , qui lucrum ex morte captant,& dcnique iili , qui morcuos flagellanc , & rurfus occidunc ; qul nonabfiiniiesfunt icporibus.qui morcuis ieonibus infultant. Pertinec huc iepida hiftotia.quam lchannes laco^nn Gryns.m in apo^ii-l)epnMii moricntiiim recitat. Superiori feculo eratqui- dam Occomarus qui Lufcinium fe dici volcbat. Elt maiedicis quibufdam&infulfis verfibus , nobilem virum' Huldrichuin ab Hucccn,pic hac vica defunftum, infedami Philippus Ma-» lanchthon ita refpondit ; Citm lnceres miferos crudeli carmine Mjtnes; Nomen erit -vultur, non piiitomela tibi. Lufcinius jllc multos habet fratres , qui funt imn^morcs veteris didti, Oj^ OTiyj K^iBfiottrtv i-zsr euidpxviv luyiTtiii^. Nimirum folent bene multi Lyfandros fepultos reSadere & iugulate , quo nihil viro bono & ingenuo indignius el- fc poceft. Hos tales re£l:c contuleris cum bubonc , de quo pocca : Ignaum bubo durittn mortalibtes omen. Item cumanfciibus , qui obftrepunt interolores , & feralia carmina rcpetunt. Nos cum Gregorio Nazianzcno nunc huie fophiftx.nunc illi Scencoridicamus : Aucdefinc cuis nu- gis obftrepcte noftro fiientio : aut tibi refcremus vt breuidi- mum , ica verinamum pvouerbium : Tum cancnt cygni , cum tacebunt graculi. V I. luflitiit particularisfiruat atjualitatern cum CAteris hominihm, & nullim corporis,ftims,,vd boais nocet,vi autfritude. VEtus definitio iuftitis hic cft : Aj.-^aT-Jtif ■^ ngiiDtix S-fiS //.J' iirsT>f]j>'. Atque ha:c eft iuftitia vniucrfalis qux com- pledliturduas Decalogi tabulas. Piior docct iultitiam cile communicationcm,qua Deus fefe ncbis communicat : lccun- da tabula docct a:qualitatem erga proximum yEqualitas au- tcm ifta cernitur vcl inproportione Arithmctica , vt in mu- tuo ■, vclin Gcometrica , vt alius locus tribuitur magiftrati- bus, alius ciuibus. Atque hacc eft iufticia puticularis. ICti complecluntur iullitiam vniuerfaicm & particularcm, quan- dodicunt:Iuris pra:ceptattia funt ; Ncminem i.xdere ,Suum cuique tribaere , Honcd^ viuere. Vtraque illa eft legalis feu forcnfis & ciuilis.acproinde ditfcrt a iiiftitia Euangelica,hoc modo. luftitia vniuerfalis eft rcifiio iocomotius iuxta omncs honcftas leges,ficut dicimns : AriftidLS cft iuftus ciuis , id cft, obtemperans omnibus legibus in extcrna confuctudine. lu- fticiaparcicularis eft recliolocomociu.t,vcneminem lidas,& fiiumcuique cribuas:vc Dauidnon cft fediciofus concra Sau- lcm,ncquc infidiacor,& ideo pctic fc iudicari fecundiim iufti- tiam fuam, qua: cft particuiaris, & dicitur iuftitia caufx.fafli, itcmque confcicnti». luftitia cuangelica eft, qua aliquis proprei" luftiris comu^an* ui priFci- pua nita. mo- Qiiocmo. di.s violc- tur mc»- dus iulli- t'y parti- cuUxi&i: lufiitii particuij- ris.vc (cr- uec ,Tqua- luate.u.' . Ethica; Cap. XX. 75 N: Proptct Ch R I s T V M eft acceptus coiam U e o :& dicitur iurtiti;» pcvrou.c. l'ort6 cauf.c d /«'i'» nonVisjieri,^ltenn:![cceris.\icm:Dil>seproximumjicw tei/fiim. Uem^Expeten laejl conferuatio j^ccui. Non potcllautcmellc contcvuatio.liali) alios linc iuPto ovuiue intcvfuiant, li cTiii- bus, iniuriis, tuibaiionibus coniugiorum , &iniuftisiacult.i- tum divcptioiiibus omnia tcplcantuv.Cum mcns h.vc & (imi- lia coi;itat,voluntas his notiuis obtcmpcvat,& iuxta cas vcgit motus coviiis & cxtcvna mcmbva. Prjcipuuscius crtcdus clt ■contcruatio Ipccici & ibcietatishumana: ,iuxta ilUiJ Aril^o- tclis I.Pj/iV. To (33» euirmjs-iiiif ni(,ti m! aroAw. .Tqual'tai conferuntcinltasei. Cum hac virtute pugnat iniuria , qiix fit vel vi,vcl J.lcrtionc, vcl fvauJe , ciim altciius covpus , fama, Tcl bona l.eduntur (ine iuft.l causa. Sic Ariftotclcs dcfinit. l.Shet.T} i^y.ui 'iyt "' ,3>.«.77«» tyjii'^ Tmfx tvi vi>u$v , Ininri^m f.tcere eflltilc-e -volrntemcowrA le^^em. Sunt autcm gradus in- iuriarum. Primo cllnequitia, (\\\x oninibus cupiditatibus linc vUomctu infamix,& fine vUorcfpcduiudicij confcicn- tia; propri* & aliorum rcdtc iudicantium fia:nos laxat , liue noccat a!iis,liuc non. Sccundo cft pctulautia , qua; pro dclc- <;\amcnto habct aliis damnum darc. Tcrtiocft catustortui- tus. Quarto ell culpa, cum vcl ignorantia , non tamcn affc- iSat.i, vel ncgligcntia , vcl pr.i:cipiti quodam affcdu impulli, aliis noccmus. Qjjinto eft dolus malus,cum lcientes,volen- tcs ois r^?:ic; ■m^iuysixi^, admoniiiom^s & exern^ plt. 8. Malis cxemplis l^celeratorum corrumpercntur alij fa- niorcs,ni(i pccnis afiiccrentur ij , qui mcrentur. Hanc in fen- tentiam illulhis cft locus apud Ciceronem. Pioilip. 8. In cor- porc fi quid eft ciufmodi,quod rcliquo corpori noceat,vri auc lecari patiamur, vt mcmbrorum aliquod potius quam totum corpus pcreat. Sicinrcip.coipore,vt totiira taluum fit ,quid- quid cfl pcftifcrum ,anputcmus. Cum luftitia diftribucntc pornas puguat i. Crudclitas , qus pcrnis iiimium afpcris& fiui'; qu.ccuiiquc dclicla^plcdit.vt Draco omnia deliCta ca- pitalibus punicbat luppliciis. Idco Demadcs dixit, Draconis lcgcsnon atramcnto, fcd tanguinc fcriptas e(Tc. i.lndulgcn- tia non punicnSj&augcns liccntiam fcclcrum. Hic cogitan- oum ell illud : Intimpeflina milericordi» erga lnpos,efl crttdeli- lai crca r'iei. 2. njjcCTaro>,(j4//« , fcu ina:qualitas,cum eadcm fle causa alij plelluntur , alij ncappellantur quidem:qua dc ic Horatius ita canit ac lamcntatur: Oat venidmcoruis, -vexat cenfura columbas. Iiinitia VIII. Inflltlit comnutatiua feruat acjualitatem .Arith'- meticam in contracJihm feu commutatione rertim,ac proinde ornnif generis fttrtci prohibet. cofnriiu cariiia vt jr-riict ;e- <)nali:a- uem '■; CAufa efScicns huius iuftitia: eft nicns cogitans manda- tum D E I , quod pi.ircipit, nc quis dccipiat & defraudet in ncgotiatione frartcm fuum , & voluntas obtempcrans rnandatoDsi. Fincs ipfiusfunt, vtfocictas hominum,qui jta ordinata eft,vt alij aliorum ope indigcant,confetu«ur;y t cicrccantur ofRcia dilcdioiusergaalios ; vt dcniquecom-- moncfiamus de iuftitia D e i , qui icqualis cft cri;a omncs crqualitcr lc habcntcs , nec cft acccftorpcifon.iuun. Nain oniiiis , qui crcdic in Filium, habct vitam a'tcrnaiii:& unuiis, qui non crcdit in Filium , condcmnatur. Pugnans cum hac virtucconinia furta, viuibus rcs alicna inuitodomino attvc- (ftatur, vcl rapitur. Sunt autcm pluiima fuitorumgcnctaiu. onmi vita,priuata&pubUca. i.Fraus & •t.j-A"»ti;(« in cojitta- dibus. 1. Rapina: pia;donuni& ptincipum in bonaccdefia- ftica inuoIantium,dcquibusdicitur c,'<<. jj. Vx qui tpolias, quia fpoliabcris. j. Iniufti contradus, fiuc fiant rc , fiuc vcr- bis&litcris, fiiic confciit"u:vt in mutuationc, comaiodato, dcpohco,pignorc, ftipulationc, fidciulIionc,cmtionc , vcndi- tionc,locatione, conduCbonc, contiaClu cmphyccufcos , fo- cictatc , niandato. 4. Expilationcs iniuft.c & iminoJcrata^, qualcs nunc feri: in omnibus icgionibus vfitatcc funt. Qjras quia plcbsdiutius tolcrare non potcrit,murmurationcsme- tucnda: ftint.Plerumque enim iBxtadiCtum vlitatum, ^iuan- do diipHcjntur laiens, -venii Ajijes. j . Furta priuata, dc quibus M.Cato diccr; eftfolitus : Fnrespriiiati in neruoat% compedi- bu4 uatem degtint, pilblict in attro uti]; in pnrjurd. Nunc vjita» tc dicitur : fiires tenues firangnLtntur caienisferieif, magni au- tem fures geBant incoUo caten.ii aureas. fi.Iniufta; mercedcs & ftipcndia, qui Jeuorantur ab otiofis ,cvim intcicafidcliter fetuientes fcvefame contabefcant. Nimirum Dec-efcuttt apibn^, cnfiuni jiia pa' ulafucis. 7. Ignauia fctuorum , dcquaCato dixit, /'/.-« nocere feruwn ign.iuHm,qu,m fnrcni !.n..Kii»i. 8. Mciidic;tasnon-nccc(ravia, vc iii robuftis mcndicis,de quibus o^iij.,-. ra-. dicitur : Hic qtiia nc-jiiitits nflinnii, adire labonm Non vul/, iS' liinidi populi peiit osiia voce , P'/ reflere fnam ■lueai iiijailiibdis alunm. 9. OmMialucrainiuIta, quxmalc parta,ma!edilabuntur , vC Hefiodns monct : Mi! i^^cc icipdxivc-iii , }(^y^ xl^stct l(r UTtjirlu .\e ifiaCe iusrer-i , mma itirra cquulia dan nis. 10. Vturx luciatoria-, ideft, tales , inquibusfinis cft lucrum piopter officium mutuationis fupia fortcm cxadum. Hic \a-^ lcrcrc plac.c funimatim quid Melanchtho» paulo ante obi- tum tuum docucrit de vturis. In fccundo libio Efdias cap. j. p>>pttJ«s qucritur, fe aJeo onerari vfuris,vt filios& filias vea dcrc cogantur. Nchemias igitur non foliim hanccrudcTita- tcm.tcdctiam vfuras ccntcfimas prohibet. Ideo promittunt ciues, fc & vturas rcddituros clle , & iion plus forterepetitu- ros. Ha:cell .Tqualit.is lumca piopovtioue Arithmetica,vtin nuituo tantundem rcftituatur,quantumacceptumcft.Dicun- tut autem vfura; centcfimx , quse centefimo menfe a:quanc lortcm :vidclicet cum mutuo luratis loc. aurcis datur vfurse nomine fingulis mcnfibus vnus aurcus , vidclicecvnoanno duodecim aurei. Bxcmplum \c'^\\\iiDigefl.lib.\z.tit.i. 5.40. vbihic verbaleguntur : Lcftacftin auditovio jtmilij Papi- niani pr.tfcdipritorio I Cti caiitio:Lucius Titius fcripfi,mc accepiik a Publico Miuio i j- . proba rcfte dari Kalendis fu- turis tfipulatus eft: Publius Miuius, fpopondi cgo Lucius Ti- tius.HancperioJum fic explicat corypha:us politicorum Me» lanchchon : Publius dcJit mutuoLucio 1 5.fcftcrtia,iJeft,co- rouatos 575-. & Lucius promifit fc foluturum eire Kalcnd. Oclob.fi non foluat poft moram fe Jaturum ceutcfimas vfu- ras , viJcIicec Je ico. iz. EtTenc igitur vfurs vnius anni 36. coronati&9. Acccllit & hoc padum,potle Lucium foluere partes lummx Kalend. OCTobris joo.denarios , hoc cft 10. coronatos, &deindcKalcnd. Noucmb. jo. coronatos ; & ita deinceps. Sednonfoluit Lucius. Ideo Publius de tota fum- tna vfuras pctit.__ Rcfpondet lex , dcberi cantum de 30. coro- natis, quospromiferacillc , fe foluturum circHuius mitiga- tionisratio eruditiirimacll:, cum vfurx promiira;cflcnt poft moram,& nondum totam fummam pctere Publius pofrct,fcd tantum coronatos lo.debetur tantum vfurade illis jo.coro- natis. Hic coiifidcretur , quam crudit^ & a:qualitas quxfita fit, &faifta'raitigatio , ne vfuia; Je 15. fef^ettiis nondum de- bica; pofcereiicur. I X. Gratitudo compleElittir veritatem & iuftitiam. V Gratitil* docom- pkSitur Ericas mente, ore,& coMe fcntit ac profilctur,vnde ac- d«as vir» cepcrit beneficium : iuftitia obligat ad mutuum offi- tutes, cium. Intellige hic gratituJinem ergaparentes,pra:cepcores, minilfros EccIefiic,gubernatores reip.patriam,amicos , & be- ne meritos Nam giatituJo aJuerfus Dcum , pcrtinet ad pri- mam tabulam- Fines & effcdf us gratitudinis funt: i.Vt agno- fcamus , Deo quoque deberi gratituJincm. 1. Vt aequali Sc Jtiutua officiorum communicationc confeructur gcnus hu- manum. Nam gra/itudo , vt Cicero ait pro Planco , vir/us efi non fnlitm maxima ,fed etiarri ma'er virtutum omniu»>retlqua~ rnm. 3. Vt vitcnturpoensE, quibus ingraci omncs a Deo ple- fluntur. Non enlm recedct malum dc domo ingrati , Irroiietb. i7.4.Vt viciflim abaliis iuucmur. Xd^tx.^^gyiv yocf i ^v >i iiK.riio-' «« , Gratia enim femfer gignit gratiam , vt habet fenarius So- G 4 phocti^. 76 Encyclopsdi^ Lib.X X I. nfliat ex omnium An oirnij prolopo- lepfia ll- cUs rugnantia funt adulatio & inj^iatitudo, qua: co mendacio, fupcibia, & iniultitla. Excmphs pkna clt c hominumvita. Nam vt Catullus ait: ^ Omnia funt iii^raia ; nihilfedjle benl^ne ejt. Legatujvoratio Mclanchthonit deingratitudinc cuculi. X. Non omnii ^rofofoUffu efi ililcita. SVnt cnim niplices pcrfonarum qualitatcs.i.ytquitatis, vt fides & infidelitas, feduiitas & ii^nauia.i.Aggrauantes & ekuantesi dc quibus verlus : ^gfrauar ordo^lfctis ,f:eceata,feienti»,temptis, JEtOi, conditie, ntimerii^,7nora,cofia, caiifa, tfl modtf^ in cnlp/i , Jlatus alttt^ lucia pnfilia. j.Qualitates externa:,v t cpes. Profopolepfia refpicicns qua- litates tertijc clartls , eii vitiofa : qux vero tcfpicit qualitates prims & fccunda: clallis^clt laudabilis ; & caquidcm triplex. 1. Dileflionis : vt fi magis diligas parentem quam alium. 2. Eledionis : vt cum do^llum pr.xtcrs indodo. 5. Donacio- nis : vt cum huic non das vclplus dasquam illi. X I. Proximw eft cui nos feruirl , vel qui nobii feruire poiefi. VNde & impij funt proximi noftti : licet cnim fint filij & pvoximi Diaboli quoad vitia,tamcn iudicium charicatis & lcx humanjtatis iubtt vt illorum pcilonam amcmus. - .^ j X i I. Proximurn arnare debemm, ijiiia efl irnago Dei '-, t^ cnr ama- quia cjHi pro.xir/ium non amat , nec Dev.m arnat ; & auiahicamor efl artifex pacis atcjueconcor- di^,^U£ efl vinculurn omnii foiictatii. QVoddamtamcnodium proximi elUunum-Odiumcnim iuftum , cft appetitus a nobis amoucndi illos, quorum incurriu;ibileiii maliciam animaducitimus , proficifccns cx conftan^i amorc D E i ic probitatis.Imagincm Diaboli odiflc, imagiucm D i 1 amare dcbemus. Prnximus dus? Aniorem proximi cjuid pa- riat? Quot fint clafleseo- rum , qui non amat proximu.' Amor fr ga mor- tuov ia quibus rercacur XIII. Amorem proxirni parit cfgnitio proximi,t]ua coqnofcimni ipfim bona, tjM a Deo habet, vel mala cjud patitur. AMor autcm proximi duplcx eft.CompIacentis & Com- municationis: lilc cft , quo a:rtiniamus dona proximi, non vero vitia : hiceft,quo ipfi gratificamur pro viiilino- ftra. Gradus in fcliola amoris Icgitimi hi fiint; vit bonus amat D e v m plus quam fe , proximam amat ficut fc , hoc ordine : Parcntcs omnibus aliis hominibus ,confanguincos a/finibus, patriam omni.bus piopinquis,amicum inimicQ,&c. prarfcrrc oportet. XIV. Claffes iUorum ejui tion amafit preximum, funt cjuintjue. 1. '~T^Imones,uimy5-f'j-!mi ; qui vitant hominum congrcdum, X & i7n:tii^'.i(gii(si qui ridcnt cjuando aiij flent , qnique fimiles funt Timoni Achenicnfi , quicumvnico Alcibiadc adolcfcentecolcbat amicitiam , quod fciict illumaliquando multorum malorum Athcnienfibus caufam futurum. i. Fra- tres ■\auli/s ,(]\ii fimulabat charitatem trga Dauidcm. In hac claflefuit Carotus Sonttf rex Gallioe , qui anno 1571. regcm Nauartx,principcm Condxum & Admiralium totiimque no- bilitatis orthodoxx fiorcm inuitauit ad nuptias (ororis , qux reuera fuerunt Thyeftcae. 3 A'»9-f «iW^effxai ; quos Ethici ve- nuftVm cnim fepultuta fit res externa.nihil confcrt ad xter- jnitatem.Itaquc fi malorum iniquitatc bonis ncgctur fe- pultura,vt iliis hxc rcs non nocct,fic improbis ctiam fpecio- fa fcpultura nihil prodeft. Incerim honcfta fepultuia facit ad bcatitatcm vel infclicitatem politicam.Hinc Sctiptura inho- neltamfepulturam vocat fepultutam afini, /fr.iz. -i>. ig.Nec locus confecratns aliquid confcrt defunc^^o : omnis cnim lo- cusDco facercft. Hicquxritur,An cadauera faclnoroforum fint rciinquenda in inlttumenco iuftiti-t ? Rcfp. Multis in lo- cis relinquuntur , vt fint veluti fpecula & poftillx pra-teieun- tium. Et hoc fxpenumcro eft acceflorium : quia multi latto- ncs & bomines perditihoc modo contincntur in olhcio. XXI. Gratititdo efl vlrtu) accepturn bcnef iiim agnofcens, tiitfque mernoriam conferuans. Hlnc illud : Immortales Gratiarum horci, i d cft, bcneficij collati menaoiia debet cfle immoitalis. Ha;c viicus de- betur An licitS (it dcfletc obirum amicorii r An ffp»'- tiira con- ducat .nii tVlicitaie vtl infi-- hcitatein aternani^ Orarirn- do qnali'» virtus 1 Ethics Cap. X X. 77 Gratitr- ilinisfai- C(t quoi? CratitiN do bafis commu- nicatio- JIIS. Cratitu- dinis op- rofita? bctuv cet:is,non qaibufvis , inprimis .-lutcm patti.cparcuti- bus, prxceptoiibusj&niagiftiatibus ,dcc]aibusclici iblct; Arbor honoremr, ciitM noi vinirrA iiie ur. Et hacc gtatitu Jo crga fupeiiorcs dicitut obfi-ruantia, quac Cernituriu. artcftu(&crtcdui & crt",:dus iu vcibis,gc(tibus, nionumciitis.&obfcquiis. X X n. Afemoria beneficij oflenditur fignis , tum volnntatfi feu animi , turnfaSli. Hlnc Jicuur alia gr.itituJo animi , alia fa Reiccit alio dona norenliiim Vuttu, (^ per obfinntes cateruM Exfliciiit fti» vichr arma. Senipcriniquuscftiudcx, qui auc inuidct,aut fauct.dcbet- quc in iudicio imbccillis ^111- inuidia. Ctcer. pro fUnc. Abdu- cuntur nonnunquam iudiccs ab inllitutis fuis magnitudinc pccunix-./<^.6.;» ('fir.Cum iudici diccuda cft fcnteutia,mcmi- iierit tc D E V M habcrc tcftem,id cft, mentcm fuam, qui ni- hil homini dedit ipfcDEvs diuinius. M, .o//iV.Iudcx non de- bct dare.ncquc accipcrc. .±liiis Spartlan. in Vefcen. Dc vita SC fpirituhominis,qui cftpars muudi,& animantium numcrum complcclacurum fcntcntiam, diu muhiimquc cundari opor- cct,nec praccipiti ftudio , vbi irrcuocabilc faaum eft, agitari. Jim. v.arcvll.lib.ig. Ad pocnitcndum propcrar , qui cito iudi- ca|t. In iudicando criminofa cft celcricas. eneca inprou. Diffi- cilc eft iudicem non fledi muncribus. Nam Difficiie efi tribiilos (y jjinM inter euntem lUifos reiinere fedLS illsfajj criira. Apo p H T H EG.Fythagoras,QuidemaIis,inquit,pa:nas non lumunt.bonos afhci volunt iniuriis. Srci.^tyfr?».^- vKa- ^«y?f7i/-.Democricus,Opcimus,iuquic,iudcx cfleiudicatur,qui cito iutelligit,& lence iiidicat. lmon.de incorruft.iidUil The- miftoclcs oratus a Siraonidc poeta , vt amicum non adeo bo- «am caufam habentem iuuact , rcfpondit : Ncc Simonidein bonumpoetam torc , nilimenluram in canendiscarminibus feruarct,nequc fc bonuir, pi.-Etcrem,fi lcgibus ac iuftiti.r,ali- cuius gratiam prxpotucric. :-:;;ru.'c,'- .in .<, t.jh. Duo paricer fcc- lerofi Icle inuicem acculabanc.Philippus Macedo audita cau- sa pronuntiauit, vt altct cx Maccdonia cxularcc. alcer illum intcqucrctur. Viiit. Alexandcr orantc accufacore alteram au- tem Iblcbatnianuoccludcrc. 'nton.in Mell lA tart \.(erm. ' ;. Symbohim ferdinandi Impcratoris : Fiat iuftitia & percaC mundus A D A G. ludicium Rhadamantcum : Minerus fuf- fragiuiii: Atticus tcftis. Solehant cnim Arcopagitx in tencbris iudicatc.nc quis agnofccrctur S i m i L 1 T.R^edus iudex de- bet cllc limilis fagittario , qui cogitat illud , Oculum in fco- pum : dcbctcllegubcrnator.qui redum curfum in mediis te* necproccllis:dcbet imitari folcm, qui omnibuscftidem : de- bet adhibere bilancem,& caufas ponderatc E x e m p l. Mo- lcs, Ochonicl,Sainucl,Salomon;Areopagicx;regcs Perfarumi Aritlides, cognomcnto luftus ; facerdotes .■) gy^ptiorum, So- cratcs; Seleucus , cKTn lcgem tulitrcc de adulccro excxcando, ciufquefilius inadiiltcriodeprchcnfuseflct,fe vno,fiIiuin al- tero priuauit oculo. Epaminondas Thebanorum dux,filiuin corona donatum fecuri fcriri iufTit , quodcontra mandatum patcrnum cum hoftc conflixiflcr , eimquc viciirec. Traianus tribuno militum rcnunciato tradidit oladium,Cape,inquiens, fcrtum hoc,& fiquidcm rcde imperium gcflcro, pro me : fin, contra me vterc. Hiiroglyph. i. Lyra ,qua:concordi fono tcmperat voccs , notat hominem compofitis affccTiibus. 3 . Statui iudicium afudThehanos ; qux erant abfque manibus. Imago iuftitl.T: cft in Ieone& dclphino , quibus animalibus hoccft in more pofitum , vt inter fe patiantur pia:dam , & rtiaiorcm rclinqnant ci, qui capcurx prasfuic /i//«». i./;;/. anim.mp.^. ACCEPTIO PERSONARVM. SentenIt. Hxc prohibetur Exod.z^.leuit.i^.Kumer.^ j.Dcv/^.io. 1 6-17. Job I j. ( 6. PrdJM 4. 15. 17. it).2.4.Quis eft,quinon iudicat per- fonalitei?CJuidiligita;qualiter. .iugufl.traci ^o.in lohan.kh- fic, Dominc , vt cabernaculo tuo prs pauperibus accipiantui: perfonx diuituiii,aut prx ignobilibus nobiIcs,quando potiiis infirma mundi eIegilli,vtconfunderes fortia id. Inter omnia pcccata faccrdotumcft maximum,qu6d noncaufas,fed per- fonas confiderant. ■imbrof.fufer Malach. In iudicio gracia ab« fit, caul'xmeritadifcetnantur./(^.i.;/e cffic. Ouid. Curiafauferlbiisclaufaefl: dat eenfuihortores , Cenfm amicitiat •.faiipervbique iacet. Non decec errorem eundcm hnlc finc fraude,illi exitio ha- bcn.Taeit.annal.f.. Hefiodus 'ifftut «. introducitpatrem quiti- tantem de preflura iuftitix : E^o nec iffe nunc inter homines iulitu EJfe vefim , neque meus fiiiioi : quando malum efi, luBum ejfe rfejtiidemflus iuris hahebit iriiufiinr. A p o P H t H. Anacharfis diccbat, lcgcs efle fimilestelis aranearum , iAquibus infirmioraanimalia hxrercnc, valcir- tiora pcrrumpcxent. Si mufca aut culex incidcrit,retineturrfit vero vefpa,aut Spes,di&upta tela auolant. Ita leges confttin- gunt humiles aC teiiues, a. potcntibus' impunc violantur. A D A G. Domefticus teftis : Corrupta iudicia : Kieinedieb hengt man insfeld , diegrofjenins gelt : Sarrilegiaminuta pu- niuntur , magnain triumphisferuncur : ^en.epifl. 88. '•■ear- mtn in die afch , die reichen in die tafeh. S i M i L 1 T . ludex corruprus expugnatur aureis &'argenteis haftis ; Ellquefi- milis cxco cbrio. E x e m P l. Eli.Achab, Pilatus , Alexander Seucrus fuffbcauit Thutinum Verconium , qui omnibus tu- mum , quod aiunc, vcndiderat,addita voce prxconis : fuma fireat. 78 Encyclopsclis Lib. XXI. ftrent , qnlfumfim V!ncl-dit. Demofthcncs aiigina laboians di^fVus cft labcraic ai jcntanginl IVSTITIA & INIVSTITIA COMMV- TATIVA. Sentent. Enitum ciim niale eft , fempet pocnitet. Cicer. aci. 6. in rer. Lucium turpe accufatio naturx eft. Vlut. ludico lucrum eflc pulcheirimum, quod cumnulla iaaurapr«bcntisditiorcmefSci:accipiaucm.iie/»Wo/-./.j. In Caimin. Grxc. Kf{®^ TTOHff^. i^rlf^lcU lin tpift^l, LHcrum mnlum [emper folet dammm dare. Plaut. Capt. Uon ego omnifio liictum omne effe 'vtlle homini rxiflimo. i,cioe^o,mHitT>i iim hcrum liicutentos homines redilidit. EJl etiar/i vii profecTo damnum frifiatfacere ,quam Iti- crum. Vfuraiuter Hebrxos fuit prohibita,F.vci(/.iz. Deut.i^. Ife- hfm.y Si c[uis vfuram accipit.rapinam facit. Ambrof.de bono mitrttf. Nihil vfuris turpius, nihil ciudelius. Alicnas negotia- tur mifciias, & hicrum fuum alterius aducrfitatem tacit. Ta- lis eft , c^uafi maa;|m fufcipions , & in nauftjgium irapcl- kns. Chryf, Lucan. I. Hint vfura vorax , auidumif, in temfore focntt^ , Et conatffn fides , &" multu vtile iellum. Aufon. acdil. i j. §luod vitx feltabor iier , /i turfia lucr» Vuenotis , ^ velo.t inopes vfwn triicidnt i I.icob. Bill. anthol. facr. SUiod lepetint hyemes , isliua^^ tempora rurfum Algidafn- ,fiig's terra negel^ fiim : Definemir»ri ,Jhil nfq, explode querelo!. Hoc ecenm is.fi follulat ira Dei. Nam qui.i ium s /»« fuat ferrea feBora , rcddit Cneliimetinmn^bti durim ire Deu^. £t quiii iam niimmosgignunt fff" nora nummi, ^nte fer:t.x tellxi defmit effe fr^x. A r o p H. Tlialcs nolcbat homincsper iniuriam ditefcc-- tc , cjuod lucrum fiaudc pauumdamnum (it, non lucrum. Laert.lih.i. f.i Chilon diccbat ; damnum turpi lucro fcmpct pr.xfcrcndum effe : illud cnim fcmcl dolcre.hocautem addi- talndullria farciripotcft Etluiprum ex (celcre , non lucrum cft,fedd mnum. Laert.lib. 1^4. Thalcs afriJue in ore ha- buit, Nolidirari nequitcr. Laert^lib. i.r. i.Auacharfisdiccbat, forum elTe locum matuis hominumfraiidibus & rapinis dc- ftinatum. Laert.Ub.i.c^. Antiphancs dicebat , vfuram quoc- fturaque illicitum habcre brcues dclicias, lougam autemca- lamhiKm. Stob. Cum quidanl cx Catonequicrcr^t.quidellet fcencrari, rcfpondir, Hominem occidcrc. Cic.z.ojfic. A d a g. Eft Pylus autc Pyliun : Vfura nautica: Fcenus funus .S i m 1- I. i T V D.AIphonfus vfuiarios conferebat harpyiis,quas Vir- gilius dicit ex raptu viuere ; Chryfoftomus pecuniam vfura- rij compara* morlui alpidis , cuius vencnum latentcrmem- bra pcrcurrit. Idem vfuram confert cum ferinentomodico: Plutarchus cum fcintilla qu.E paulatim totam fyluam incen- dic. Idcm in mnralibu^ ait : Lcpus firauil parit,& aliud alit , & rutfum fuperftctat ; ita fcenerator ces alicnum priufquam conceperit,parit. Erafmnsfoeneratorejconfcrt cuni vulturi- bus ; & fane homines poQunt de fccncratore dicerc , quod aues deaccipitrc conqueruntur, Odimiu accifitrem , qtiia femfer viuit in Armit. E X E M p. Tcmpore Ncronis cx annona: caritate per mo- nopolia fauorc Ca;faris conccffa quidam auliciditefccbant. Suet. HodieIud.Ki funt profelTorcs modi acquircndi per vfu- ram mordcntem.qux ab illis dicirur ludaica. Apud Spartanos, jtgyptios & vetctes Gcrmanos fuita erant licita,& laudi da- batur , fi quis aftute & clam aliquid furripcre poterat ; pio- pterca quod hac ratione ingenium acui & folertia imbui cre- debant. Qjji vero deprchendebatur , multis veibctibus mul- ftabatur.H i e R o g ly ? h. Paftor deglubens pccus,eft fym- bolum eorum, qui publico damno lucranturdiuitias. Imago iniuftitis eft mullcr , quam comitanturcalumnia, iaftantia, fimulatio,calliditas, dolus, fraus,nialignitas. G R A T I T V D.O. S e N t e N x. lugircr fibi conucnire facit, cui collatum beneficium antc oculos femper affiftit. Cjffin Pfal. In refcrcrHia gratia , fi modo Hcfiodo crcdimus, debcmus imitari agros fertiles, qui plus multo adferunt, quam acccpcrunt. Cic. i. offic. Sapien^ omnia cxaminabit fc- cum,quantum acceperit, a quo,quando,vbi,qucmadmodum. Itaqucnegamus,qucnquam fcire gratiam retcrrcnifi fapien- tem. Sen.epifi. i 8. Bcncficiorum mcmoria fencfccre non de- liet. Id. debeneficen. Acccptum bcneficium aetcrnx memoria: infigendum crit. ibid. A P o p H. Chilon diccbat, Bcncficij dati obliuifci oportet , accepti meminiflrc : vulgus hominum contra facit. Laert.lib.j.c. 4. Simonidesdicebat , fcdomiha- bere duasarcas, alteramgratiaium, alteram nummorum , & priorcm illam ferme inanem cffe. Ex poftcriori promebat, vnde aliosiuuarct, quam cxhaufT:am fubinde rcplchat : in al- tcram rcponcbat,fi qui forte giati dfent.At hxc fcmper tnan- fit vacua. Stob.ferm.de iniiifl. A d a g. Immortalcs gratiaram hotti : Nemo vnquam bencfaftori boucm iiimiolauit , prx- tcr Pariam:Ncmo fcribit bencficiain Kalendarium: 'a^tjot- /Kfyfii'. SiMiLiTvD. Gratitudo cft illcx ainoris, dum fa- cit vt gratia fit aliisWonitas naturae agnolcentis bcncficiuin coUatum. Eadein cft inater virtutum, 6c pcrpctux communi- tionis fundamentuin. E x e m p t. Rcx Sodomorum, <^en. 14. Pharao , Gen.\i. Dauid, i.Saw». xi. Efther, '^.flh. 7. jEgyptij adco fucrunt ftudiofi huius virtutis, vt brutis etiam animali- busgratitudincm pro bcncficiis acccptis oftenderint. Arta- xerxes Mncmon grato animo acccpit aquam a rul^icotamba- bus manibus oblatam , & ci millc Daricos & auieum cantha- rum donauit. Alexander M. prardicaic folebat, a ncmine fc VBquam benignitate fuiflc fnpcratum. Idcm cum Hicrofo- lyniiscx laddo Pontifice audirct , fote vt iuxta vaticinium Danielisrcx Graecia: Pcrfiam occuparet ,amplifTimis ludxos muneribus affccit , & permifit vt fuis vterentur lcgibus. H I e R o G LY p H. l.CaBMjqui non|obliuiicitur eorum,qui dc ipfo bcnemerentur. ^.Cucufha »«« ; qus parcntes fe-« iiio confcdos eodem in loco , vbi fuit enuttiia , nutiit , pen- nafquc inutilcs vcllicat. E M B L E M A. AHrto infignU fietate ciconia nido , Imflumes fuUos , pignora grata ,fouet. Tatiacf; exfeciat Jibi muncra mutua reddi, Auxiiio hoc quoties mater egebit cmw.. iiec fi.i Jfem fobeles faUi,' , fed feffafarentum Cor^craferi humerii ,fraflat ^ ore citos. Itcm: Ttes Charites Veneri affiflunt, dominam^ fe^juunlur: Hincque voluptates,atque alimentaparanl. Ls.tiiiiim Euphrofyne ,IJjecioj'um Aglaianitorem, Suadela efl Pi.uiis , blandm ^ore lefos. Cur ntsdn ? Mentts qutniam candore vcnufio! ConsTat , Cf eximid fimpUcitate place'. An quia nii referi. hc tngrati, atcfj arciila inanii EJi Charitum i qui dat miinera, nudm eget. Addita cur nufer fedibm talaria .' Bu dat ojuiciiii djit,minimi£rtitia tardafreti. Imflicitis vlnU curvertitur altira i GraiHi Wenerat : huic remanent vna abeuhte dui, lufpiter iisgenitor , cocli de feminediuas. Omnibtif acceftas edidit Eurynome. Huius loci cft cmblcma de fcruo,qui leoni fpinam ex pedc extraxit. Lco capitur , & aflciuatur in fouca lconum. Seruus dclinqucns obiicitur leonibns. Scdlcomemorbcneficij tue- tur ipfum aduerfus morfum reliquorum. A p o l o g v s.Fiir- mica inciderat in fontem : quod columba cernens,ramum de- fraiflum abiecit in fontem, cui adhirefcens fc tmica,mortem cuafit. Paulo poft adfuit auceps , qui arundinibus difpofitis infidiaricaepitcolumbx: cui metuens formica , ad aucupem intcropusarrcpfit, & illum ita vchcmcnter pupugit, vtarun- dines prae dolore abiiceret : atquc hoc ftrepitu columba ter- lita auolauit. INGRATITVDO.Senten t.Scx differentia: fmit: reddcrc bona pro malis, non rcddcre mala pro malis;hjEC bo- norum funt, & prius mclius. Non reddere bona pro bonis,&: tcddcremala probonis; hxc duomalorum funt,fed pofterius deterius. Reddere bona pro bonis , & pro malis mala ; hxc mcdiocrium funt. Aug.in Pfal. 108. Improbus cft homo,qui beneficium fcit fumerc, & rcddcre ncfcit. Nihil amas, lun- gratum amas. Plaut.Perfa. Petrus Crinitus l.i. poem. Ingratns efi vitandus vt durumfcelut : Hil cogitari feBilentitis fotefl, Hcceffeportentojiusquicquamputo. Ingratus aut malefacit, aut male cogitat , Sibiij, tantttm farcit, alivs detrahit. Et odit ortineif , qui bonis benefaciunt. Ingratits efl audacior quo nequior , Et impudens ad omniafcelera trahitur ^ Audaxqj cuncia femper in feim mouet, Ingrattts eft feminarium fceleriim omnhim , Hinc efl auara mens , 0" animut ferdittts : Hinc fafini imfotens , ^ ambitm grauii : Ingrattti hoc vntim bene facit , cismferit. mam telltts ipfafaedius nihil creat. Portentum idcmnium efl habendiimmaximum- I Ingratus eft , qui ncgac beneficium acccpifle:ingratus , qui diffimulat : ingratus, qui non reddit : iugratifTimus omninm, qui oblitus eff . ^en. Fere maxima pars morem hunc hommcs habcnt,quod fibi volunt,dum id impetiant.boni fuiit:fcd vbi iam pencs fefc habent, ex bonis peflimi & fraudulcntifllmi funt. Plaut.Capt. A p o P H t H. Ariftotcles rogatas,T( ■mx.u ■y>tfa.ini.H ; y^a^; 'i0vi' ^uid cit^ofenefcit ' Gratia , inquit. Til- buirur ctiam hoc dicTium Diogcni. Antifthenes audicns Pia- toncm dc ipfo ro?!c loqui , Regum eft , inquit , cu.-n benc fe- ccris, male audirc. Laert.lib.k.caf. i. Plato Ariftotclcm lole-^ bat appellaic mulum, quifaturatus lafte aiaterno calcibus peiic Ethica^ Cap. X X I. Officio fitas cii' plex. <5i'idliam li:cretiir, ()iii aliis gratifica- cur? Ecquis vere gri- tificetur aliii i p,etit iTUtrein. JEtinn.Ui'.^. var.hl/i. Ariftotcks.i-ogatus.CuE icliquiflet Athcnas : Nolui, aic , committiTc, vt Athciiicnlcs bisiaphiloiopliianiprccarcnt, notans iploruni ingracitudi- nem. Ad a g. In»;ratitudo vulgi : Ingratiiscuculus : Alc lu- poNim catulos : Arietis minilkrium : Hirundincs fub codcni tcilonc habcas. S i m t l i t v p. Ingratitudo cft mctiopo- iis omnium fcclerum : vnde illc , Ingratum , inquit , dixciis, omnia (cclcraobicccris. Ingiatus clt vchit hcdcra.qu.x cum ope ramorum crigatur , illos enccat : & vcluti honio,c|ui at- fliclus tcmpclbte accurrit .id platanum , vt fc dctcndat ad- ucrfuspluuiani,(ld vbi icdiitfcrcnitas ^ramosiphus vcllit; <]uod (ibi accidilVc qucrcbatur Thcmiilocles. E x e m r l. Laban i rhar.io illc nouus , l^xcd. i. Ammonit.i: &: Mo.ibit.-c, Deni. i;. S.iul, i. cuniquc Impctator affiimarec falfas clTc qucrclas .piotulit iircias ipUusmanu fubfciiptas. z. fncffic ofi: qui debit^a , nccrllana , & hoacfta officia aliis recufanc : quod vitium aulicis niniii quam familiate cft, itcmque ciniflonibus Pontificis R.omani vcif.uitibus inca- mcri Appftolica. j. I.-ihcritfti ■/;.(/.;; jqui ad officia illiciia piomti funt : quo peitinent leuones & lcna:. V. In praftandis ojfiriis deleElu! omnino eft habendm. i«- N In prs- ftadu o(- Oti ignotis, amici inimicis , boiii malis, paupeves diui- leCiui ha- cibus, bene meriti male motitis , digui iudit;ids & giati beiidus. lngratispra:feiendi (unt: nam malis quatcuus n.-iluuiit, ivon dcbemus prae.tare officia, hoceft ,quatenus nolLra fAcilicite abutuntur,& in peccatis conhrmancur,ne nobis obiiciatur il- lud Seneca::Bispcccas,cum pcccatiobfcquiumaccommodas. V I. Ojficiofitatis mater eft Humanitoi feu Benetwlentia. OfHciofi- tati.5 Kia- terhuma» mta$. BEneuolentia eft virtus , perquam ahimus indinatUrad rauendum proximo : &in ExcclTu opponitur bcncuolen- tia dcmens ; in det.;ctu, maleuolcntia , inuidia , fimulatus fa- uor , t7n^ai^x.$.'^ y^ JVoxfotrai?®-. Et in communi vita exempla eotum,quibufcum viuimus, obuia funt. VII. Beneuolentiam prAter alia hobis commendat hec, ^^^"'^ quodDiabolm ma.vimo contra hanc virtutem odiofia- quid in grat, cuitu proprium efl inutderc. commett- ' V III. Beneuoliis eft, qui ficfauet bonis %vt ipfigratafit '^^'' Beneuo» Odiiim Vatinia- numaniic vitiunis excjue accepta illorum proU>eritas,(juam illi experiuntur lus quisj in boni aticuitn vel continua ffuitione^wei incrementis^ aut in noui alicuius accejfione, ita vt preptereii fincere & ex animo gaudeat illorum causa, atque iliisgratH- letur & beneprecetur. I X. Odium Vatinianum mn eft vitium. ESc enim odium iu0um , quo Vatinios, id cft, profligatiC- fimx vitx homines piofcquimur. Nomcnclatura eft a Vatinio,in quem acerrim^ M. Tulliusinueduseft. iHicin tanturnodium populi Romani peruenerat, iam deteilis illius flagitiis, vtinptoiierbiumcefrerit Odium yaiiniartum. X. Piorumgaudium ob poenas impiorum non eft '^^a^fitiavlii. NAm pij non gaudent ideo, quod raalis tanquam homi- ^. ........ nibus male fit.fcdquod illis tanquam hoftibus Dei ma- "o" «ft lefit,nepiismal^lit'propterillos. ConferPfalmum 5z.& 58. """"" X 1. Son Piortim gaudium obimpio- rum Aip.. plicium viiium» 8o EncyclopjBclia: Lib. XXI. Ku omnis inuiiiia Qiiotmo- Ai^ pn- uarKC- niiirad- nerfus bereuo- letiipra- X I. Non otmis imtdia ejl vitupcrabilui. INuidia capitiuaaiue, vclpaniue. Pafnuc.cum intclligitur de eo, cui inuidecur i ac tum non eft vitium. Dc hk acci- f leuda fuut illa dida i Sfero iwiuiiam : iKuidia meliorift mlfe- TA:ione : t?mi,iii eji comei feluitatif. Itcm, Bgo AchiUei ejfe ma- limimiMi dnox:M, qHkmThe>fite> ab iUa immunii. Aftiue capitur, cum de cb intclligitur , qui inuidct. Et fic eft lauda- bilis, vcl virupctabilis Laudabilis , qux & fanfta dicitut,eft, ciimquis triftatut le nonexcrccri & coetceri infcholactucis in qua videcalios pios vcrfavi. Sed hxcnoii nifi catachrelU- cc cicitiir iiiuidia. Vitupcrabilis cll triplcx illa in regulis dcfcripta videlicct Diabolica. Canina,& Humana. Hic no- tetut fohuium viii boni contra telura iuuididc , quoddocet Cicc*io , fic alloqucns Quiritcs : t^oiii ■vos non innidere mihi, quotiniiifim quod -uos nonsfii^,fed qu^odvos, qnod ego fum , ejfe neque.-.tii : &. illiid Aurclij Impcratoiis : tiullum contra inuidis. te:iem inueniremedium ,n!fi proiferitatis ahdicalionem, (^ad" iierfifortuna conrnbernium. XII- CUffes vitiorum hnita leci Jitnt Jeptem» I. TJ T.neitolentiaflolida ; qua fit,vtbeneuelimus Diabolo & Jjil'''^'^ notoiiis adminiitris. Talcs fuerunt Origenifta:, qui credidctHnt.Diabolum vna cum omnibus impiis tandeni putf acum & libcratum iri. Talcs hodiequc funt, qui perditis bencuoluut , cum bencuolcntia vt vmbta comitari dcbeat opinioncm virtutis. i. 'nuidia Diaholica ; qua quis deftruit Sc corrumpit bcna fua vel aliorum,nc quifquani hominumillis vtatur fiuatiuvc . quod vitium etiam dicitur Stcllionatus , a ftellionc,quod cftauimal fupra modu inuidum. Cutem enim, quam quotaunis exoit , dcuorat, inuidcns homini comitialis morbi reracdium. Ica PhililhtiomnCs putcos , quosfoderant feiui Abrahani,(56- xiu. ; cum quis la:tatut alicnis malis & illis veluti pafcicur,ne- que ridet nifi videat alios flere.Tales fuerunt hoftes Dauidis, inpfinlisDo'eg 3cSimei.De lioc vitio ait Aurelius Imperator: KuUum Inviro bono maius crimen incjfe foteji ,quamcernmodit do Ure, j^ incommodis^audere alienis. fLORILEGIVM. O r F I CI O S I T A S.; /«J qii^ Benigmtas , Beneuolenria, Jlumanitas , ^ Ccmpajjio. S E N T E N T. Non ita claudcnda cft les familiaiis , vt eam bcnigRitas aperire non poflit ; nec jta teferanda , vt pateat omnibus. Cic. 1. cffic. Bcnigni oculi Ifunimam animi pulchritudincm comitantut : 8c contingit,vc qui non excandefcit, iiafcirut aut bile mouctur,faciem fplen- didam fcrenamque habeat. Siccftrat denuptijs. Mcmento igi- tur, necelfatium elTe ad rcs augendas homiaum bencuolcn- tiam. Auftcritas vero folitudinemamicoium parit.P/«/.Ho- minesad dcos nulla te ptopiiis accedunt,quam falutem ho- minibus dando. Cic.pro Ligar. Reiflc pixciperc vidcntur , qui xnonent, quanto fuperiores fimus,tant6nos fubmifriusgeia- nius.///.i.o//i'c.Tant6quifqueperfcdiorcft,quant6peifc(flius fentit dolores 3t\\e.aos.Gregor.lib. T ^.morat. Triplex eft rrujdus compairionis : cx vitio,ex natura, ex virtute. Hugodetrihus 'voluntatibus in Chriflo. ApopH T H. Philippu"; M.acedo fi- li)im Alcxandtum admonete folcbat, vt cum Maccdonibus comitcthaberetconfuetudinem, & vnlgi conciliatabencuo- lentiaopes ac vites f.bi pararet Tlut.in apoph Antigonus ami- cis fuadcntibus, vt fi Athenas caperet, validis illam prsfidiis communirct, ne qusndo deficeret : refpondit, fc femper in ea fuifle opinione , nuUum etTc regni prxfidium firmius , quam ciuium beneuolentiam. hraftv.^.afoph.SiOZizKS dicebat , Ve- ftescotpoiisinconcinnitatem,bcneuolcntiam veiopeccatum tegete.SMfe. S i m i l i t. Bcneuolentia eft ignis,quQ fouetut {ocietashominum ; eftfluuius foecundus , quo rigantut agii & piata;eft condimentum vitx humansc.Humanitas eft aqua, qu2E extinguit incendium odlj, & glutcn focictatis.Compaf- fiofacit, vthomoilatuat, omneshominescITe^membraciuC» dcm corpoiis , qux fe inuicem amant& iuuant. E .-^ e m p l. jintioc hiu c\\m Hietofolym.am obfidcrct , ludari: ad maxi- mum fuum tellum cclcbrandum feptem dics pctentibus, noix fol iim concenit , vcruni etiam tauros auratis cornibus adoi- natos , magnamque aromatum vim , ad pottas vfquc vrbis cum folcnni pompa deduci iulfit, tradicaque facerdotibus holliaipfcin caftraiediit. Regis benignitatcm ludxiadmi- raci, fcii:o pcrado , fc in illius potcllatem de derunt. lofeph. in «»»7.T/V«« Imper.recordatusaliquando fupcr coenam, quod codicin nemincm contulirtct beneficium,cxclamauit : Ami~ ii,'diem perdidi. Ptolemius Philadjlphus jEgypci icx , vt LXX. intcrprctibus giatiam icfcrrct,EIeazarofum mo Pontifici mi- fitingentemauri vim ,v: ornamento clfettc mplo , & omncs ludxoscaptiuospci tocam jtgyptumconqu ifitos, fub prio- libus regibus bellocaptis, pccunia fua a d ominisredcmir ac libertate donauit. Humanitatis excmpla funt Hethxi.Gf». i5.Rcbecca,'''«».i40bftctrices,Ej;(i(/.2.Booz,/l»/^.'-.Dauid, i.Sam. 30.FcIix,/l(S.i4.Rahab,ffc^. I i.PIutarch.in Numa au- thor eft , ./Emyliorum familiam Romx ^ t-w ai fviKi'»; , hoc eft, ab humanitate , nuncupatam. Hierocjlyp h. Cerui cumftctum ttanfeunt.fic fe otdinant, vt pofteiiorfupei an- tctiotem caput collocct. Quodfipiimus laffetur -^proximus ci fucccdit. INHVMANITAS & M AL E V O LENT 1 A. Sent. Infoitunatum ne irriferis ; communis enimcftfot- t\ini, Chilo fapiens. Sammx malignitatis eft,fimulandofacili- tatem & fimplicitacem iniquifliinum fe pixbeie , Gregor. in moral. Ou >^;i tTn-^aif « » rif u^ixiri, Hon oponet gandere ob alie- nas calamitates. Ap ophth. Theologi dicuut , Nc odeii:; fratrem tuum, pro quo Chriftuseft monavis, Antoi.ferm.t 3 6. Timon Athenlenfis fiira*.9-pias-3>' inte irogatus , Curomr.es; odifiet homines J Mciit6,inquit,im pro bos odi:rcliquos aute, quia improbos non o&ei\i\\x..Max.ferm.(,.hvho.OA\am agre- fte : Odium nouercale:Odit c ane peius & anguc: Empcdoclis fimultas: Belluma.oj-onhi', irreconciliabile. S i m 1 l i x v D. Odium eft ignis confiimens cor & focietatem ; &eftinftat morfus afpidis & canis rabidi . E .x e m p l. Cai n, Cham, I.a- ban,fiatres Iofcphi,PharaQ,Simci,Iudas,Timon Athcnienfis; Nero, qui ade6 difflcilis & morofus erat , vt neque cum fer- uis, nequccum libeiis fcrmoncs conferrct , fed omniaqux vellet , in libellis fctibcie confueuerat. Xiphil. in Nercne. Et hodic multi funt fisircu^^azrcii,cczs-cMB-fii'sr(ii,in<.uB-fU7rai,^axrft~ nhi, ««soa^iS' , d)imc>,ci, Sc ^^'eg^;vo>Tf;. Hl EROGIIPK. Coturnix apud <€gyptios notabat malignum irominem. Co- turnixcnim ca eftmalignitate,vtaquamlimpidam , fimulac biberit,roftro pedibiifque corrumpat , pulueie ctiamincam ingefto. z.RubHsficcaed indicium hominisafpcri,moiofi ,& difticilisNam tubum ficcam fiangas potiirs quam fle^aas. INVIDIA. SiNT. Inuidia damnatur,U''^. 5 . i^fal. 5 7. Pr-o«. 14.50»». i.f. 19 i.Ccy.ij. lacob. |. ludaci inde peticiunt, quod Chrifto malaerunt inuidcre , quam crcdere. Cypr.de li- «ore.Fugc inuidiam , quae non folum alicnos , vcrum multa magiseum, qucmpo(lcderit,laccrarcconfQeuit: Ambref.l.de ftiga feculi- Inuidia eft filia fuperbix:fufFoca matrem , & noi: crit filia. Augufi. de verbis Domini. Nihil eft, quod magis ca- ritatem impugnet,quam venenum inuidix. Saresb.lib.y.c.z^. InfeUxfibivideturcflTe felix , cilm fcliccs cecidiffe videt.ScB. i.fe^nf/iy.Inuidiaeft Logica Diaboli,qua committiturpara- lo^ifmus Gomparationis.Nam,vt canitOuidius z. de arte : Fertiliorfegesefi atieno femper in agro, Vicinumq, pectii grmditis vhsr habet. Horat. i.epift.i. Inuidtu alleritd rebus macrefcit opimii. Virgilius graphicc defcribit liuorem hoc modo Ltuor tabificutn malis venenum, IntaBis vorat ojfibus meduUaf , Et totum bibit artubtu cruorem. Shudtquififsfurit inuidet^fcrti, Vt dsbet ,fibi fcena femper ipfe ejl. TeHatur gemitu graues dolores, Sulpirattgemit, incutitj. dente s. Sudatfiigtu , intuens quod tdit. Ejfiindlt malalingua virtts atriim : VaU.or terribilu genas colorat. Infelixmacies renudatojfa. Non lux , non cibus eftfuau is iUl. _ Kec pottts iuuAt autfapor Lyti , Ueefifocula lupfiter profinet, Atq., hicforrigat ^ miniHret Hebe , Aut tradat Ganymedes iffe ne6l ar. Ncnfomnum cafitaut qui'fcit vnqiiam, Torquet vifcera carnifex cruentus. Vefane tacitas mouet furcres. Intentans animofaces 'Eryr.nit LethatU , Titijcj^ vultnr intus , ^ui femfer lacerat comejljj menrem. ViuitfeHore fub dolente vulnus , €i»odCbirma nec rnnnH^ lemret, *^ $iec Ethic^ Cap. XXII. 8i tJnVhxbltsJohlefqi char.% fhaebi. Adde Inuidi* piiSuram apud Ouidium i. Mctam. Pailor in oreftdet : macies in corpce loto : Nufijuam reli* »cies : liuent rubigine deates: teHorafelle virent : iingua eflfiifftifa veneno l Rifia «beft , nife qaefn vifi mouere dolores \ Nec fruitur fomnit vi^ilaniibw e.vcita curif. Sedvidel ingratts , intabefcitq; videndo. Succejftts hominum carfitijj ^carfiturvui, Suppliciumque fnum ejly ^c. Bono viro nunquam vlli dc re innafcitur inuiJia. Tlato i» Timto. Eft mifetorum, vtmaleuolcntcs fint, atquc inuideant bonis.P/««/.C-j;i/.Sibi nc inuideatur.ignaui ipfi redc caucnt. ///.Bj»ff/7Xi/.Mauclim mihi inimicosjnuidcre.quam me inimi- cismeis.Nam inuiderealij beneelle.miferia e(l:qui inuidcnt egent ; illi, quibus inuidctur,rem habent. Id. rr«f.Proprium ftuiti cft, non poHc,& vellc nocere.B;«* Aufon.A p o p h t h. Socrates.cuminuidix naturamexprimere vellet,anima:Tlcus Scfcrram apfcUauh.Stob. fcrm. ^ 6. Ariftoteles dicere folcbat, inuidumeire autagoniftambonorum. Ant.Meliff.part.i.ferm. 61. Theopliraftus dicebat,inuidos nou tam propriis gaudere boiiis, quim alicnis miVis.Stoh.ferm.de inuid. A D A c.f igulus fis^ulo inuidet , faber fabro : Inimicus & inuidus vicinoium oculus:Edcntulus vcfcentium dentibus inuidet-S i m 1 l i t. Vt a:rugo ferrum, & rubigo frumentum : ficinuidiaanimum inuidcntis confumit. Ocalus inuidi eft inftar falcini , quo ix- dunrur bona viciui. Vt fcarabxi ftercorc : fic inuidialiorum calamitate nutriuntur. Inuidus cft velut nauis ,qua: fcmpcr iaiflatur a procellis. Inuidia SicuH nen inuenere tyranni Tormentum malus. Inuidus fibi femper hoftis eft. Hinc poeta: E X E M P L A. Satan.Gen.j. Cain ; fratres lofephi; ^g)ptij, Bxod. I . Ahaion Sc Matia, E.vod. 1 1 Sanaballar, Nehem.i.ViCci- puli Iohannis,Mj««/;. j.Frater prodigi filij,L«r.i j. Alexandcr M. oderat Pcrdiccam , quod efTct bellicofus : Lyfimachuraj qaod militandi peritus : Seleucum,qu6d magni aniuii : Atta- lum,qu6d imperatoria dignitatc pclleret:Ptolomsum , quod ci omniaprofpere fuccederent.CaligulaTorquato torqucm, Cinciunato crinem , Pompeio cognomentum Magni inuide- bat.H I E R o G L Y r H. i.Hydra ; cuius vnum caput fi am- putcs, plura enafcuntur. i.t.£i/»«OT;quodpcrmiftum tritico, ipfi nonnocct,fed fuam in finu fouct inutilitatem. A p o l o- a V s.Canisinptsfcpiarcctboues,atque eosfosno vefcipro- hibet , quod ipfi non eft vfui, Antidotum inuidix eft, fi nihil rerum humanarum magnum putcmus; fi cogitcmus.omnia 2 Deo gubernarij fi perfuafum habeamus , nos eife nicmbra vniuscorporis;&denique cogitemus,vittutcm acfclicitatem fuo fulgore vrere malos. C A P V T XXII.- De Liheralitate. PR^C EPTA. pipjjj Iberalitas efl, qua luppeditamusca, li^qua; ad vitJE animalisfuftentationem pertinenr. ^Uas dicltHr Beneficentia. Ea confideratur velabfolutcsvei cminentcr. Abfolute conliderata dicituu munificcntia , & li- bcralicas nomiue generis ; ac diftinguitur ex eo quod datui-,&: co cui datur. Priori modocft vel fumtuaria,vel traflatoria. Liberaliras fumtuaria dat fumtus & munera:vndc muncraria dicitur. Libcralitas tradatoria veriatur circacohuiuia:vn- de & conuiuatoria dicitur. Pofteriori modo liberalitas cft vel hofpitalitas,qu£E circa peregrinosexcrcetur:yeleleemofynaria,quas er- ga egenos exercetur. Hucpertinet Milericordia , per quam nobis cordi eft aliorum miferia : Ei in excelTu opponitur cfFoeminata mifericordia^in defcdlu immi- fericovdia & mifericordia llmulata, Liberalitatis exceirus eft prodigalitas fme profu- fio:defe£l:usauaritia-,^W vitinm veLhoc nominemaxi- me ejicontra natHram,:genta & oEioginta millia PhUippicortim. Augusitti C&far Ho- ratio ferM)i,fi.pe'UUihm, & totos fundos dedit. Et Cara- calla fmpexrsr del-SlatM eiegantiacarminumOppiani ipji infcnpiortim , infingulos verfM fingulos attreos itijfit repfiid,'. Sfdfov.s hiiitts magnificentiie hodieexaruit. Deinde magniftcenriaeodem modo diuiditur,qilo Libcrahtas abioiute fpedtata. Magiiificentis in exceflu opponitur largitio pro- fula,&magnihcentia furtiua, & furtiua magnificen- tia, in defedu parujficentia. R E G V L .,£. l.Lihefalitas cmn primis decet hominem;i^uia omne honwm l-iberali' ejl communicatiuum fui,vti malum ejl diffipatiuumjiti hominem & boni;^uia omnis gratia fimpUx it,duplex redit.t^uia cipromiyfeu «»««j;qui cum fuis geniis belligerant,vt eft apud Comicum,quiquc fimiles funt DiogeniCynico,qui rogatus, cuiufmodivinumbiberetlibentius?Alienumrefpondit.j.Pre- minummi,^ EHcUontii qui omnia occupant.non Yt ipfi fiuan- Magnifi- centiz elecmo- fynarix przfiatia, Quot mo- dis vio- lcntur H tlU} 8z Encyclop^dis Lib. XXI. Liberali- tas an dc- bira, vd inJebi- u Hofpita tui-,fea ne quis alius.ln hos quadrat adagiu : Aur. c»rcer»ua- r,'>"'- 4- Migrtijicent.ifurt.uipro. ^7i)rr;inquibusexccliitI'apa,quipvohtetnr,fepo(reImper.a, R.cti' wiWTws ^ccft;, hoc cft, Niciam,fi non habet iuftam caufam , di.nitce. Si vero habet iniuftam caufa.n.mca causa eu.n dimictc. Omni.-io autcm di- mitte.y.AIieni noftta ope indigentes.nobis funt iuuandirqui nempe nobis vel fociecate Ecclc(ix,vel eiufdcm ciuitatis,vcl ftudii,velnationis,velgcntis, vel linguxconiundi funt. vera beneuolentia , & omnibtts o^cijs hojpitalibw com- pleUimttr.Et in exceffn opponittir incorifiderata O" in- honefla ho^italitas : in defettn inhojpitalitM. HMc virtus nobis commendatur Matth.i^.i.Vef.^.i.Tlm. 4.H«i.i j.Excmplafunt Abtaham,G?».i8. Loih.Gen.z^. ViduaSarcptana, j.Rff.y.Sunamitis, ^.«eg. ^.EumxuspaftQC apud Homcrum «JJox.^. hac orationc VlylTcm cxcipic : Ncn mihi fas, necfifeior te ■venerit holpes, T»fiidire peregrinum. Ham conditer idem HoSpitis /ttque inopit Det*s eft. Ego dona lihenter Parua quidem ,fed amica dibo. ■ — . ItaTclemachus o^Jor. «.Palladem excipit.CxfarcumMcdio-' lani hofpes cibum fordidius apparatum propofuiflct, & cxte- ri comites naufeabundi cibum afpernaretur,largius comedic, ne hofpitecn auc ncgligctix,aut rufticicatis arguerc viderctur. VIII. Hejpitalitatem hilariter exerctre dthernm , ^ttia plurimas amicitias parit In primis autem aduerjiu pau- peres.HiiC enim hojpitalitas eft in catalogo illorH operum, ^ua Chriflus in vltimo iudicio puhlice commendahit. I X. Hojpitalis efl tjui alios te^o excipit , txceptus btne traUut, henetraiiatos dirnittit ^uandodimitticupiunt. Hlcquxritur, An Ho!pitaiu deieat ejfe -zi-at^o^^f^ , idefl, ita animatns,-vt omnes promifcue teiloexcipai 1 Refp.Au- guftinus fic rcfpondct : Difce Chrilliane fine difcrimtne ex- liibere hofpitalitatcm, ne fortc.cui tu domum clauferis , cui- que humanitatem ncgaueris, fic Chriftus. Hac fcitcutia Au- guftini vcraeft , fi raaliria hofpitis aduciitancis nobis non fic pcrfpefta. Hoc hofpitalitatismunus laudaturin Abrahamo, Lotho,Cimonc Achcnicnfi, Cydone Corinthio, cuius hofpi- talitas prouerbio locttm dedit : Semper alicjim in Cydoiiif dnrrio. Et Carolus Gothorum & Succorum rcx intcr maximas legcs confticuit,vt nuUum viatorcm ccift:oarc<4rei.t:quod fi quis te- ciflcc & idoncis ccftibus tcr ncgaifc hfifpitiu.n conuidlu» fuilfet, imrailfo ignc xdes eius co.nburi iuflit. X. Pauper potefi effe ho^pitalfs. QVamuis cnim non poflit magnos fumtus facere , tamcn officia hofpitalitatis exhibcrc poteft in hofpitibus li- bentcrexcipicndis , mediocritertraiflandis , &huraanicer_di- mittendis. X I. Hofpitalitoi dicitur virtm regia. QViamagnates in primis hanc virtutem cxercere vtpof- funtjita debent. Sic Vefpafianns commendabacur, quod regix ipfius forcsfempcrpacercnt. Apoftolusquoquc Paulus lianc vittuterain primis requirit in Epifcopo^r.Tj/m.j.^u.i. X 1 1. /w hofpiti'] confiftit in eo , vt hojpesaniuw defca- dat pafftuum non aliter at^ue membrum focietatis fkit donuftics. SIc fecerunt Loth & Abraham Gen. i8. ^ ig. Memincrit quoque, hofpitem pafliuam ficdici a paflfione faluatiua, non corruptiua.Hic quxri folet i .^uamdiu hoS^es ftt rttinett' dm > Refp Vulgatus elt vcrfus : Pcft tres fipe dies pifcii 'vilefdt ^ hafpes. Sed hic verfus accipi debet de hofpicibus illis qui dicuntuc aduentores & mufcx:non de amicis , neque depaupcribus, quales funt exules & fimiles. i. An tejjhra hofpi!a,li6 ftt dene- eej/itate vel ho^neftate } Refp. Telfera hofpitalis oliin erat fyni- bolum hofpicale , quo prolato cognofcebantut hofpices , li quando rediflTent.Hinc pacet,qu6dnon fic neceflaria , fed ho- noraria. 3. An liceat hofp'temdiutliis retinere quam velit , (3' ipfumprolixius inuitare i Neg. Non iilud; quia non eft bcncfi- cium quod confertut nolcnci. Obferuecur ergo regula Ho- mcri : A«"|«»o» Trafieoii^^iAH» , IjeXorruii m'f{7recie. HOc ica patet.Munificcntia cfl mcdletas feu liberalitas irt traftandapecuniaminori :magnificcutia Infflalori : vbi Tom.m. pcrpccuniam cum ICtis laxiori figiiificatione intcUigc ftujia &ollicia i\^{\ii,t.i>tctinii. i^H.Jf.de > .s.Dirtcuiiit ii.iquc piiino h.T yiriuics r^ncTs a-oni. Vndj patet.Itum aiitiucm niagiiih- cum ellc uon pollc. Dclndc dilKiunt uiodo aCtionum : quia niuuificcutia Innplicitcrdac, nuu;niricencia funitus iinpcdic magniticos. roftrcmo inconUqucntiacoiilccutionis , vc lo- cjuiuur.diUriiucn t'acic:qulaomiiis maguificuscft munificus, lcd uou concra oninis luunificus cll mag.iiljcas. Conuenien- tia pofitaclt iu hiUc: i .Vttaquc modum ilatuit largitlonibus, nc ilI,a-obfincci,qui dacvcl ci cuidatur,iel cciamaliishomi- nibus. Ita fibi obcft.qui aliis laigicn.lo fc & fua ic pctdiciun. Hinc illa; lcgcs:Ncino cum altcrius coiumodo dcpaupcrctur: Ncmocuni alteiiu- Incommodo locuplctecur.Accipicuti no- cec, qui altciius maliti-m toborat & vcluci armac fua bcncfi- ceucia,adc6quc pluiibus vi.tiis imphcac.Aliis daniuumaccer- fic , qui ipfis cripic vc habcac , quod aliis dct.Primuai ci\..i?j>^- y.«4 fccuiidumimprobicacis, Ccrcium I;iiufticia;,quia ncino cumalceiius d.-aniia locuplctari dk.bct. 1. Vtr iquc in dando obfcruat citcumftautias:vciligni pr.vfcrancur im;'robis,ainici cxct.:ncis vc magnirudo bcnerici| rcfpoudcac luagnitudiui fai ultacis,nc bcnigiutas maior fitquam tacultaccs. j.Ncucra eii lucxpcii^atiouelucri alicuius pro prxiKtobcncficio. Li- bci.ditas euim , vc rcftc ait Cic^ro , dcbcc ellc gratu;t.',non mcrccuaiia. 4.Ncutrapiocraftinatbcricficium,iiequc libcUos fuppiiccs cxpcctat : quibusad iuuandum Imiitctur,vbi .apcrte ncccllitatem dandi coguoucric. j. Vtraque fpcdatur potius iu dandoqu.i.in accipiendo 6. Neutra bcncficium cxprobrac. Si vero illi linc iufignicer Ingiati , dequibusben. nie:icilu- nuis, licitum cft uotareillorum ingratitudiiiein. Porro llccc magnificcutia rclpciltu libciaiit.itls dicacur a fit virtu^ hrroi- ca : tanicH qui.idantuc gradus mignificcncir rcde cum Pic- colhomineo illa m.ignificcuri.i diclrur heroica,qui raaxime fulgcc,iatqucclcuat ad fiucm emincnciorem. Dixi libcralita- teui ctiam Ipeclari inaccipicndo , qit.-itcnus ftil. oportec ibi niodum lc:u.uc,vt iii pctcn(.lo.Hoc iiou oblcruauic lohanncs Cal.iguricanus.equcs Alphonfi rcc;is,qui tct & taiita pctiuic a rcgc,vt illc dixcrit : Mcnciar ni uitcr cam niulta& varia quje peticcqucsracus,mctuciim,nc vxotcm ci.iamipfam ame ae- pofccrct. X X. JTiberalitas cfi dcterior ^^rodi^ditate. Auarm QVia illlbcraliras magis diftat a medio vlrtutis , quam go det«- prodIgalitas:vudc &: h.tc progrcfiTu cempoiis corri;^i,illa riot? iioii tacilc poc^ft.Prxfcrcur tameu aliorcfpedu auaritia pro- fufioni , quatcuus upcs coaceruacx aliis cedunc poft moitein auari. ' FLORILEGIVM. LIBERALITaS. Sentent. Liberalitascommeu- datur nobis iV' «. j.Ljif.iS.Hi-/; I j.E/i.^S. Dandum cft, quoJ ncc tibi,uecaitcri noceat. iug.de fcrm. [iom in ):.onte.Modas libcraiicatisccuendus eft, vcquod bcnefacis, quotidie taccre pollis. ,iml.r:>f. Nunquam cll vacuamanus amuncre , fi avca cordisrcplctacft bona vohuicate.Giev. ij. m.r--;.'. Non foluin qu.rdtur quancum, fcddequauco,& quo anlmo dccur: !',?,hr. t» Cyr.Kon adeo claudi rcm familiaremoportec, vc eam be- nignicas non aperiac uiccitcm rclerari , vc paccac omnibus. C.T.i. ofjic. Nullum daco bcneficium clfc, id quod cui f.icias, nou p!acet.;-'''«.'<-.rW«. Anlmus fpedaudus in beneliciis.Nain bcnchcium quo datur onimo,Qcbctur.Sf'« i.de bevef.caf. ^.'iic demus bencficium^quomodo vcllemus accipcre. Auccomnia ]ibenccr,cir6,finc vUa dubitatione. Ingratum eft bcncficium, quod diu inter manus dantis \\x(\x..ld.i.de'oencf.c.i.Vxox\x\\\\s eft ncgauti,qui dclibcrauicZ-.Iu donis capicudis cum .''.nto- nino luip.v-re ^«TK.KTt Tmvmtj-x-n ,-iv'.ga77KV77.j>,iiequc omnia, nequequovls ccmpore.neque ab omnibus.Nam ii;huraanuin eft,a nemine" accipcrc, fcd pa^Tim vililllmum, omnia au uilll- -^ mum. Bcneficium ab hoinine duj/o afperc dacum.clt pauis la- pidofus , qucm efuricnci acclpere neccllaiiura cft,elle accr- bum , vc InquitFabius Verrucofus apudSeuccam i'/(m. debr- nef. ,-.?,. In donis micccndis caucbimus.nc muneia fupcruacua mitcamifi.vcfceminxauc feni arma vcnacorla, aut ruftico II- bros.aut fludiis,aclitcrisdeditis retia.Atquccxconcratio.cir- cumfpicieiidum,ncdum gracamicccre vo!umus,fuum culque morbum cxpr,-ibrauclamiccamus, ficucebriofo vina, & valc- tudinarioracdicamcnca.,SOT.i.'^''^f«f ""^.ii.Munus fit malcdi- ,«3j a^^^il» dandn benefirio aximM inprimis jpiciundui. Marcial. j- Exfra fortunam eft quiJqnid donatur amicif, &uaf dedcrpf , fotcls feivpcr l:atehis opes. tiberalicace nihil cft natur.-c hominis accomniodatius:fcd habcc multas caurioncs. Vidcndum cftcnim primuniineob- fitbcnignicas&iis ipfis,qulbus videtur beuignc ficri,&c.ece- ris. Nam qui aliis nocenc.vt in alios liberalcs fint,uon bcnc- fiici,ncquclibcy:,iles, fcdpernicioG ludicandl fuuc. Deindc,ne niaior fic bcnignicasquam faculcas.Namqui benigi-.iorcs cfie voluut, quam rcs patitur, primo in copcccaucquod imurio- fi.fuut in proximos. Videre ctiara liceat plcrofquc non tam H 5. nacuri} 84 Encyclop^dia^ Lib. X X I. natura libcrales, qiiam quadam gloril induaos, vc benefict vidcantur facerc n.uha, qux viiencur m.isis proficifci ab oltcntationc.quim a vL-Kuuatc Tum ilhul vnum conhaci.in- dum eft.vcprodi^nitatc cuiufquc^ tnbuamus.Of i.o/jfr.Benc prxcepitEnnius,vtqaulqLndr.nedet.imcPCoponitcommo- dari,id cibuatur vel ic;noco Kx quo lunt .lla commun.a.No.. proh.bere aquam proriucntcm , Pati ab .gne capcix .g.iem,Si quis velit condHum lidclc dclibcrant. dare : qux (unt i.s vti- lia,qui accipiunt,danii non molefta. Cuius vcrlas .wnpudc- bit fubfcribcre : Homo qui errimtS comiter morflriit viam,^ eiHafilnmen de fno liimine arcendat ,facit rt nihilo'>nni'-' ilfilticeat , cum iUi accenderit. Tta Cicero i.of/ic. A P o p H. Bion fcmper diccfrat , optabirics clfe fuam meirc.Ti alteri laig,iri,quaiTi alicnam deccrpere.Sen- lit, beatius cllc daie, quani accipcie. ! aert.lib. 4. Aiiftoteles tiequam hoi>iini opem fiicns , & propterca rcprchenfus rc- fpondit, i n/ cw^f^iTu^-j) '•Jhi(j'., a>i-~o'. tiS ofB-fa-xiyji, q-d.non mo- res miferatus fum.fed horainem LaertJib. <;.c.uD<:mo({henes inteiroi;atus,quidDcol1iniie haberent homines ,refpondir, Benitrne (^icae.Max.fer»!.^. Xenophon dicebat, multo pta- ciavius ac laudabilius cire , bcneficiornm quam trophsorum multitiidinem poft fc rclinquere. Stoh. ferm.4,6. Attaxcrxes Longimanusdiccbat , Rei;alJU3 effe addere , quam demerc. TUnarcl-.inr g.iipoph.^ D A c i A. Pleiia manu : Plcno modio: Bis dat, qui cito dat : Promus magis quam condus : Com.nu- nis Mcrcurius : De alieno liberalis. S i m i l. L.bcraiitas eft vejuti promus condus rcliqaarum virtutum:eft mate,oxquo fluminaoriuntur , & in quod rcfluunt. E x E M P. RcxSodo- moruui,G\-«. i4.Rebccca,Gc».i4.Dauid,i.S;JOT.30.riutarchu* fcribit,Ci.ilonem;j^-)'t:«TK jctko^ «? !i^^'"-> X''^ ^' as-nadirx, Fo [idere opi^s vt vtaiur , vti amem vt homreiur. Cyius apud Xfnophontcm iurat per omnes deos, fe maiovi voluptatc at- fici, cu.n alios bencficiis atTicit,quam cum fciplum ditat.Ali- bi ait : "Outo,- iy m ;«:» J^rj-J •f./y.c.a^. Ita rgofi'io vobn rratifi- cari : Alcxandcr M.Auguftus Ca:far, qui de fui raagnincciitia foHtus eftdiceie, Romam latetitiam acccpi, maimoieam re- linquo. Titius Conftantinus M. Spindo cpifcopus tempore fa.nis claucs horrei fui tradebac paupciibus. Hurogltph. l.Terra ; q\ix libctaliter fupp«ditat viftum. 1. Ga!li>ia£0, qua: anis maximoerga hominem afficicur ftuaio. PRODIGALITAS. Senten T.Prodigalitasdam- natur Prnu.f.lta. tealiorum mifcreat, caue ne tui alios mife- icat : Pl.!'4t.Tri/i.Ma.\c caucc prodigus , qui fcro atque ftultc, priiis quod cautam oportuicpoftquam comcditiem,poftra- tioivem putac. /./. /ii'/. Hocfacile cumulus aceruatur ctiam longo tcmpore , vno vero die facile dilTIpatur. Euphrcr>. A p"o p H. Aiphonfns equiti fubinde aliquid fiagitanti , fed mox quod acccperarprofundenti-Si petgam, inquit.tibi dare qu^ pct's,cicius me paupcrem efleccro,quam te diuitem.N?m qui tibi donac , nihil aliud quam aquam infert doiio pertufo. VMor/t:it.tL reb gefl. Alphonf. S I M I L. Plutarchus luxuiiofo- rum vicamquafi quotidie morientcm eiFerridicebat.M«A-/OT. ferm. dcprodigal. Prodigi cmunt volupcace dolorem ,ica vt cciam hic locum habeac illud poeti : Sperne voliiptates, nicet etnta dolore volufta^. E X E M r L.FiIiusprodigus,C«i:. I j.CaliguIalmpet. vicies lepties milliesHS hoc cft 6y$. tonnasauri vno annoprofn- dit. Plurain hanc fcntentiam vide fupraad tit.Patfimon. AVARITIA. Sentent. Auaritia damnatur f;ro/A«f;A'g/i6:i«!jT?!i7rAis' Tcavmv n^y-ifi, Cupitiitas arx omnium malornm. Bion. Cupiditarinihil cft fatis , naturx eciam fatis eftparum. Sen.z.de confol.c.i i.Tcnaces funt limi- lcs Diogen. Cynico,quirogatus,Cuiufmodi vinum libentiu"; biberet Alienum refpondit. ■ «(•'/•/. Sempercupcrc nihil aliud crt, quam fcmper miferum efle. .-inon. Auari mifeiiorcs funt mendicis. lUi enim exigao,hi multo egent. Sen. Paupcr quis? 2\iains. Bion.Aufon. Non qui parum habct,fed plus cupit,pau- per cft. Sen.iiepaup. Egeftacisgenus grauiffimum , iiidiuitiis ino^^ia.ld.epift.y^. Argcntum pallec, 'in^xt^i!;'i^ iTnSoXiiot^s/.;, quia niultos habet inf.diacores.D/oa./.a^^f/.A P o P H. Bion dc diuitc quodam dicebat.Hic facultstcs fuas non poffidct , fcd ipluni pofT.dcnt facuItates..'a('V.'./..^.f.7.De.Tioctitus dicebar, auaros efle procutatores diuitiaru.n,non dominos..\/«i.v./ccw. ii.Idem aiebat , Cupiditas plurium amittit prxfentiajVC sanis J£.Co^'icas. Stob.fe--m. 10. Diogenes intcvrogatus , qux-- nam elfeut ferac pcflima:, In raontibus, refpondit, vrfi & leo- iies , in ciuitatibus publicani & fycophantx. Alax. ferm.xi, A D A o . A mortuo tvibutum cxigcrc : Vndccunque lucruni captant: Noncurat numerum Icpu5:Charybdis : Baracluum: Preminummns: Euclio: Exigic a ftatuis fariaas : Lucii cfi bonus odor ex qualibct re. S i M 1 L. Auarus eft fimilis infer- iio,qui nui^quam iatiat ur, cft cscus ; eft firailis hydrcpico^d^c quo dicitur : Slu^bfttnfunffon ,plti^ fitiuntur aqui. Auaritia cft morbus infaiiabilis , fornax inexcinguibilis , ty- rannisinciedibilis, fiamma vchemcns , idololatria turpis , & ex homine lacit lupum , vrfum , vulturem. Auaritiacft tri- ccps inlcrorum Cc.berus , cuius capita funtquaftus, tcna- citas , & illibcralitas , vox vndique oblatrans cft illa apui iunen. fatyr. 14. Vnde hahemquirit ritmo , fed oportet halere. Hoc tnonflr/tnt ■veiuli pue^ii qmrentiht'! ciffem, Hoc difsunt omnes ante alpha ^ betha puelli. E X E M p L A. Paftorcs Abraham &Loth.G>?7.t \.Lzha.n,Geff, 3 i.Balaam^^JMw.ii.Achan,/»/-;. Filij SamucIis,i.S«»jac/.8- Nabal.i.Saw.i^. Gchafi, i.Rc?.^. ludas proditor, Ac^atth.ii. Adolcfc^ns,Marc. 10. Simon Magus, AH.S. Innocentius III. Papa r ciim magnam habeiet perunix vim , dicebat Thoma; Aquinati;Vidcfne Thoma, Ecclefiam non amplius,ficut olim cum primum iucipcret, Jicere pofle,Aurum & argentum ncn habco. MoxrefponditThomas, SanftePater , fatcndumhoc cft : fed Ecclefia modo non poteft , ficut primitiua , ad clau- dum diceie,Sarge,ambula , famis cfto.llluftre fordium excm- plu.n hoc cft. Ciim Theodoras Gaza exlii berct SixroIV. RomanoPoutifici libros Ariftotelisde animalibus exGra:co conuerfos.quodfieri non potuit,nifi aberuditiflimoin vtra- que llngiia, & libet cfiet ornatus aureis laminis, interrogauit Pontifex : Quanti conftaret ornatus ; dix.t miniftcr, quadra- ginta aureis : totidem ei & prxtctca nihil dari iuflit.Nimiruin Pontifices antiquum obtinent : qua de re loannes monachus eleganter introducit coUoquentes Papam & laicum. Iniw quis > Tn quis .' £gofi.mui hic vinum bibcns vernaculHm Miraiur, Eel^U vndehicfit copia vini , Tum Belga iefidi infit : ^uidhoc dicamfiel : No> bibimus vinum, quod vtflris crefcit in oris , Hed vos afelli adiniJar vnda viuiris, A r o L o G. Cum diuiti ellcnt L Aianfuetudo verfatur in modo ira : hoc efi, iram inordi natam moderatnr,obortam compefeit, & vindiUarn refr&nat ; vnde appellatur fr&num ira. PHilofophis appcllatur virtus animofa; quia verlatur circa obieaum difficile , affedlum videlicet valde humanura, iram & vindiftam; dum facitneiraefferuefcat, irafcibiliquc potentia impotcnter abutatur.Iram itaque compefcit,ne viiu faciat rationi;, eamve reito ftatu moueat : nofque ad veniam quam vindiftam reddit promtiores-. qux omnia funt impcn- dio difficilia:vnde dici folct,Iracundiam qui vincit,holtem fu- perat maximum. Et:Bis vincit , qui feipfum vincit.Ideo nihil laudabilius , nihll magno & prxclaro viro dignius placabili- tate & clementia, vt ait Ciccro.HincPlautuspronuntiat eos femper probiores,qui aniraum vincunt,quam quos animus. 1 1. OhieUum manfuetudinis internHm efi ira, externum pxna. HjEccnimvittusnon folum iram iuftc moderatur, fcd dupUx etiam pccnam mitigat , dum vindiftx cupiditatcm ic- frcnat :cupidicaccmdicovindi6lx, dequaluuenalis itacanit, vcl pociiis latrat : hft vindiiia bonum vitd iucundius ipsa. Obitftvim manluc- tudinis Partes mmfuc- tudinis I n. Panes confitetudinu tresfunt , lenittti , pla>- cabilitas , &feueritas, Llnitas f/? ,quanobis temperamus ab oranl ira inordina- 1"*- ta. Hxcficui defit , is adquotidiana vitx negotia norv magis aptus eritquam afinus ad pulfandumlyram. Hoc in- tellexit Dcmonax.qui interrogatusabaIiquo,quo pado pof- fet delegatam fibi prouinciam optime adminiftrare:Si,inquit, iracundia vacaris. Et Pyrrhus iis, quos in ccrtaminibus gym- nicis exercebat, prxcipere folcbat, ne irafccrentut , quod ira perturbct artem. Ideo Archytas villicum , quodcflctiratus, caftigare noluit. PlacabilitM offenfam nobis faflam facili obliuifcitur, ac condonat, & in priftinam cum co qui nos of- fendit , affcdioncm rcducit. Alio nominc dicitur ipnofcen- tia, dequaCiccro : Animi optimorumhominum funt fxp^ irritabiles, fed iidem placabiles. I V. Iram inordinatam franare debemtM. Ira inor- dinata IRa eft triplcx ; paffio feu affedus , virtus , & vitiura. AfTc- ftmanda. duni & vitium frxnare debemus;virtutcm colercNam ira inordinata ctt furor breuis, & vitium pueiile iuxta & niulie- bre. Scd ira ordinata eft cos fortitudinis , ftimulus officij , &.' H i fatellcs 86 Encyclopsdije Lib.XXI. (Te' Uemedia iracun- ciiz. fatelksreflxmionis. Hinc peripat«icia,cunc,non cUe v.- um.qai ncfciat iraCci. Ira autcm od.nata eft.qua non fubuo Lat-c mmt. fcd pnauun impctum coh.bcmus.ncquc uafc.mur u.animatis,bvutis, .nfantibu. •, pcr ig«>tant>am del;nqucnt - bus.vcl dcnique rupcuotibust& ma.onbus : fcd ua ualc.mur, vt sloviam Dci aileiamus , & ofccuun no hum tucamur. Irx aua-m f.xnumcll icda racio, quam ph.lolophus vocat cor animr.rlato caput mcncis & cius alas nom.na:.H.nc dic.tur: Jra i-ationi accubat tanquam can.s paflo.i. V. CertiffiT»^ iracmdU rtrnedia futtt preces, hurnilitM , & cmHatie. HJEc enim faciunt, Tt miferia: noflrx (imus mre.iiorcs , vt omniarcuoccmusadrcftamrationcm , vt vitemuscra- putam ' nia2;ift.am illamuacundix;&: dcnique fcaeiriur pla- tidos.Me.a quoquc cft irx medcla.vt ait Pliniusridco Plato, qui ci.ra. liruum aliquando iratus vcrbci-are vellct,retrahcns fedixii:Vapularcs nifiiratus circm. Iramquoquc tollititc.n famisfedatio- Nam famclici facile ftomachantur. Viundx quoquc fulpiciones temciavi.-E.ac perpcndcnda excmplaillo- rum quibus iranocuit Dcnique cogitandum, fatius cffe per- fcrre iniuvia.u qua.n infcrtc. Atque h.rc funt mcdia .-noralia. Natuvalia funt.qux prxfcribuntur a .vicdicis. Cumenimcor excitntum a fcUe incalcfcit, ac calovc fuoinccndit crrcumfu- fuivi fanCTUvnein & fpivitus vitalcs , vndc ccrebvum irvitatui', «otiimque corpus alteratur , videntur rcmedia natuvalia pr.B- fctvbi pofTe contia ivam.ca fcilicet qu.t cholcta.n abtundunt. vinJiSa V 1. Flndina (jUA dicittir efficij & defefifionis , ejl licita, '"'=a &: fjon aiiti?/iilla,fJH£ dicimr affi^M offcnjioni-s. ilhcica "^ ' f^Vnt eni.n t.es gradus vindiflx rvidclicet diuina.publica, lJ&:priuata.Vind;itx diuinx cxemplafunt ,diluuium, con- flao-ratio Sodomotu.n, fubmtrfio Pharaonis, iaculum luliani cn'ub;bus acceptum,mors Arij in cUuca.Vindift.ipujlica cfl: niagiftratus legitimc vocati:& caquidem vcl-iufta, vel iniu- fia.Iufta, quando magiflvatus vindicat pcccata.tanquam vi- carius Dei fecundun. lcges. Hoc ius vindidx excvcuerunc Mofes & lofua. Iniufla,quando illc excedit modum in vindi- cando.abreptus affcaibus,& aliquid humaiiipatienslta Ma- nalfcs .n Efaiam crudeliter , Dauid in Vrla libidinoscpoenam decreuic. Priuata vLndifta fimiilitcr cfl iufla , vcl iniufta. lufta cft vel (..npliciter priuata,vel fccundum quid.Simpliciter pri- uata cft, fi quis noflurnum furem occidrt , f. aliquis in angu- ftias rcdaftusintcvticit alium , quoddicitur modcramcn in- culpx tutetx:cum quis liberos ii; vitamdefendit contra vim latronis, v el altevius , iugulu.n ipfius pctentis , cuius manum effugcre non potefl : & denique ciim maricus zclot) pus adul- termn obtruncat eW.ortpo^a' dcprchcnfam. Vinditlafccun- flum quid priuaca eft ,cuin prxtcrfamilias tanquam rcx fa- mili.x vindicat pcccata domcflicorum : ciimque aliquis apud ordinarium magiftratum conqucriturde iniuria, &: ira vindi- cat fuam innocentianv Ec hoc vocant repetere vindidam. Hic itaquc grauiter pcccaiit Anabaptiltx , qui dilcftionis rc- gulam itacxtendunc, vcvlndii.lx nullumplane locum rctin- quanc. Publicam enim non agnofcunc , quia .nagiftratumin N. T.non agnofcunc. Priuacos vcto homincs hic Itupidos & Scoicos, id eft,lapides,fungos,& ftipidcs cfficiunt, vt interfi- ci libcros, diripi domum , fcrvo & igni omnia yaftavi,videant fine condolentia , f.nc proputfandi conatu : acque ita tollunt legem naturx: Defende tcipfum. Sa.icdiligcndus cfl pvoxi- mUs,fed ita,vt vitia odio habeantur, & a magiftratupunian- cur. Vindifta priuata iniufta cft, cum quis iniurias verbales, reales,& perfonales, ita pvofcquitur , vt conuitium conuicio, & raakficium makficio recalicc , fempcrque illud canquam Gorgonis capuc obiiciac : vim vi repellerc licccquafi nulla fit charicacis regula, qux vindicandi ftudiumpofTit iScdcbeat temperare.Hoc vitio labotarunt ludxi, qui ex lcge dc pa*na talionis iudicibus lata T>eut. 19. nihil non liceve fibi crede- bant. VndeChviftus Matth. ^. ^ioWvih dillerit contraabu- fuin lcgis iftiut. Manfue- tuHinis ofHcia quz. VII. Triafunt manfietndinis ojficia. PRimumeft,leues iniutias ,putaconuitiainfciti.i;,& igno- biIitatis,ftoliditatis,paupcvtacis,dilTimularc, conce.nncrc, fc prorfus condonarc : ite.n tolerave & condonarc co.nn.u- nes hominum nxuos.de cjuibus dicitur , Amici morei miieris, nonoderu. Akerum cft,in vcrisiniariis,no.i camcn acrocibus, pociovem habercpublicx ctanquillicacis, & falutis,quainpri- uaci dolovis rationem.Tcttiumin atrocibusiniutiis kgitimo modo (e defenderc , fcd camcn in animo rcmittere coram Deo. In hac igitur virtute in primis eminet c/ruiKetu & mife- ricordia. Illa in pcvfequcndis iniuriis vemittir aliquid dcfum- moiure, & colerac in aliis mulcas infirinitatcs. Sicut autcm in Logicis methodus prudencix non cucvtit mcthodum fa- pientix.fvcccquitas non tollic iuffitiam, fed rumraumius tera- perat ratione circumrtantiarum.Hxc dolovc affic.tur inalie-. nacala.nitate,prxfetci.n bonovum &fcduilorum hoinii.uin, f & pvobabili rationc knic pcenas & opitulatur miftris : idquc ■vcl propccr iu(hcia.n, vt cuin fxuicur erga innocences; vcl proptcv bonicace.n relaxantcm aliquid dc fuiTimo iuve ,vcl quia nobis quoquc in comuni focietate aliovum milcvicordia opus eft. Cxtcvu.n manfuccudo ica fr.xnat irain imniode- satam, vt fimul ctiain ardcat ira modcraca: & cum dicicur Neracfis ; quo pcrcinet ira hcroica , vcappellat Mclanch- thon. SicMofcs indignatione cxardefcens confiingic vifa- luin aurcum , & Phinccs interficit fcortatore.n. Ira ifla in Ecckf.x dodlrina vocatur zclus , qui fubordinatut .nanfuc- tudini. Ad hanc vivtutem ( cuius ftudium nobis pevquiun accidit difficilc ) nos impellcnt fequentia. i.Mandata Dci, coniunifla cum feucrKTi.na co.n.niiiacione , AXa///;. 5 6.^^ 18. Qp Lnc. 6. 1. Exeinplum Dei , qai ex immcnsa fua nii- fcricovdia nobis acvociffi.na rc.nitticpcccata , &pa:nas mi- tigac. Hinc quo natuvx funt prxftancioics , gcncrofiorcs, & Deo f.nailiorcs , eo func miciores & placabiliores , f.cut dicitur : 6J(io Itilfcf; efl tnaiory magii efi flacnbllis in, Etfaciles mottc^ tnens generofa capit. E' contva.io , quo nacurx func deteriores &imbecillioreil, c6 funt cupidiores vindiftx, & tenaciores ofFcnfionum , hoc tamen cum gvano faliscft accipiendum.Nam ves ica fe habet, fi bilisflaualit fubtilis, f. veio bili flauxad.niilccturmclan- cholia, tum cardior eft iva, feddurabil.or. icmultxhevoics naturx,quibus eft (anguis .nclancholicus, fouentiram quam diutiffimc,qux (xpe in furorcm vertitur,vt inHcvculc,qui fe ptxcipitauic in cauernas .■'Etnx: & in Aiacc , quein iraadtu- rorcn & morcemdeduxic. Vc autc.n in Dco, Iic pv.xcipue in pvincipibus & gubevnacovibus , qui fur.t vicari) Dci , bonita':. & ckmcncia , c.ninerc dtbet. 3. Proprix inlvtmitates & pec- cata , quibas & diuin.r & huinana rcmiffioiie opus eft. '.)i!ars cum alios nobis rcmittcre vclimus^ignofcamus aliis c^uoque, iitxca illudNazianzeni : Sifcis alijs te Aebere mortalibtt! , Vifcj; alios tibi nmos tuos remittere , In alios ^ tti znaris manfuetttdine, In iniies namq, e^ Dcus mitis Pater. Succurvarnobis illud Lucrctij,poecx vetuftl ; Denique caelejli fumus omnts femine oriundi : Omnibns iUi idem fater eft. 4. Confidetatio vtilitacum , quas hxc virtus adfert. Nam ita fit,vt gtaciam!Dei non amiKamus,v: communi tranquillitat!, priuacx quicti & commodicaci, famxque noftrx confulamus. Sic Baf.Iius ccdiccpilcopo Eufebio, ncEcckfiani CxfariefeiTi tutbcc. Scipio ccdictribunis,.w, parriam bcilo ci uiliimplicec. Ec qaod accinet ad forenfcs litcs , quotidia.rx litigantiuni qactclxdocent,cau(idicorumartem prxcipuam cfTc litcs cx- tvaherc, vt pecunia clientes e.nulgea.vt : & experiencia docct, tande.n cum annos multos litigatum eft, ccia.nfi obtinctuv fcnccntia,ta[nenfatius tutuvu.n fuifle.fiiuitiodimidiu.n eiu« rci,de qua difceptabatur, fiiintum fuiiTet.quam vt tanta fum- tuum,ingenij , & tctiipovis iacftura fieret. Confulimusetiam hac rationc noftrx famx; qux etiam ciim iuftain litigandi caufam habcmus, multipliciter ab aducrfariis deformatur.v!: moncnc hi vecetcs vcrficuli : Hoc fcio fro certo , qnodfi cum ftcrcore csrti, Vinco njel •vincor ,femper ego macidor. j- . Confideracio cxemplorum , vt alibi , fic & hic plurimuni poccft. Dcus cokrac & condonat peccata gencrishumani, Chviftus eft huinilis & mitis coide, Matth. i i.Mofes eft .nitif- fimus omnium hominum , tJtim. 12. Dauid pavcicSimei& Sauli , I. Rff. 14. Cyri & Agcfilai apudXenophontcm tanta pvxdicacur clemencia,vc in fuinmo impcrio, non modo nihi! txuum & crudele facerenc , fcd ecia.n ne vcrbum quidem afperiias cfFerrenr. Pericks iubcc deduci cum lychno cum , a quo cocum diem in foro conuitiis profcifTus fuerat. Socratis, Arl(l:idis,Phocionis, manfuccudo nocacft, M. Anconius apud Volcacium fcribic : Nonenim^uidquatneft ,qitod mperatorem Rom.mel:)iscommendct , quam clementia. H^c Csfirem dcum fecit ; hic .1uguftt4m confecranit , ^ Antonium PtJ nomine er~ nauit. Ipfe fiquidem fedicioncs mantuctudine comprcffic, ii.que ipsa hcrba excinxic, & fcmper paccm amauic.illud Sci- pioivis vfurpans ; Malle fe vnum ciu'-m (cruare , quam .nilk homincsoccidcre.Hacquoque vircutc fuit ptxditus Aurelia- nus Cxfar, qui cum Thyana Bithyni.x vvbc obfcfsa fovte pcr iracundiamdixiflct, fe ne quidem canem ineaciuitatc inco- lume.n reliftutum, eaque voce milites in fpem prxd.x crcxif- fct , capta dcmu.n per proditioncmciuicate , vnuin pvodicu- rcn occidi paffus eft,reIiquisomnibus parcens ciuibus.Ct.m vcro milicesdircptionemciuicatis flagicarenc : Agice, inquir, cancm negaui mc rclifturum, cancs omnes occidicc Sic co- dein pafto & proditoti patri.x fuam mercedcm rcpendic , & militum elufit auaritiam , fingulavi vfus ckmcnti.T , cum vc- niam davet his qisibus venia opus fult,vc funt vc*ba Senec:c. A WiM Ethicaj Cap. XXIII. 87 Quotmo- dispccce- tur circa virtiitcv irj nintle- racricci? iAiiguflus t0ler.1t Cinnam , Fabius magna liiniicatc animi ro- lcrat mas;il1tum cquitum,& ci opitulatur.nc dilcoidia coruitt iioceat Rcip.vntlc Eiiiiij vcilus : Nonfonfb^l tnim riimeres -i»/c falntem. Coiuiduslmp. paici: Guclfo Juci Bauaiix.aiWuilusconiu- «•is GuclH cS^- c.ctcrarum nobilium nijtionarum Itratcgcma- te.Ciim cnim mulicribus pcruiiirum cflct , vt c.v arcc oblcl-- sa difccdercnt fccum tcrcntcs , cjuanrum c]u,vc|uc gcllarc pollct ,ipl? ruos niaritos & libcros in liumcris a(portabant. Q^otla^Ieo placuic Impcratori, vt omnibuspcpcrccrit , tcde Riuclcro.cVuidam icx roloni;f,cuni;in(ligarctur,yt rupplrcio articeict eum qui tiixcrat,rcgcm apud onincs malc auciirc,io- co vfus Jixit.Maio vnum homincm apud omncs , . Craceccru vcro elTc ip(A-,?«!nAe« , innuens.illum clTc alTentato- icni, huiic vcruin philofophum. 4. Si»«_f«/«,{ni Cr crudeles; qui nonnifi vinJiaafcdari pollunc i quoJ vicium dicitur bc- Itialitas. 4. lncendiart\ (y tubiliiium (y^bellorum ; qui alios atl itacundiani iiicitanc, quicjuc pcifonas odcrunt,non autcin vi- tia pcrlonatum. r L O Rl LE G I V M. MANSVETVDO & CLEMENTIA. Sent. Manluccudo commcndatur lof. 7. 1. Sam.i^. Vrmerh. 3. t?" 5- Marth.^.GaLf,. Efh.j,.',oicff.^ i.Tim.\6. 1. /»». i.T/V.^'. Mites lunc , qui ccdunt improbabilicacibus , & nou rcfiftunc malo, fcJ yincunc in bono malum. .-lug.firm.Dorn. inmont. Bcacus, c]ui fcucritatcm & manfuctudincm ccncc , vt alturo difcipllna ' lcructur,alccro innoccntia non opprimacur. Ambrof Rc^ac dircipliiui; rigor nianfuccudincm , & manfuccuJo ornetiigo- rem:&fic altcrum commcuJacur ab altcto , vt nec riifor fit rigiJus nec maufuccuJo Jiflbluca. Gregor. j j,. „,or. Ma^ua cftvutus ,fi|non la:Jas,aquo l-vfuses.Magnacft forcitudo.fi eciam Ixfus rcmitcas. Magna cft gloria, fi cui pocuilti noccre, parcas._ ifiodor.foliloq. i.Exemplum cmnium lunima; clcnien* cix ipfum habenius omnium fcruacorcm Chiiftura. cyrill. ParacLis clVc dcbcc homo pius & iuftus,pacicmcr eorum mali- ciani tuftinerc, quos ficri bonos opcat:vc pocius numcrus crc- fcac bonorum,quam vc pari malicia fc quifquc numero addac malorum, Auguji.ferm.de puero centur. Primum iufticix offi- cium cft{, coniungi cum Dco ; fecundum cum homine. La£{. lib.(,. Summum inct-r homincs vinculum efthumauitas; quod qui difrupeiic , iicfarius &parricida cxiftimandus cft.j/t/. /. 6. 7n/?;V. vbiplurimahanc in Icntcnriam aJfert. Terrent. ReipsJ repcri, fallacicace nihileHchomini melius atque clcmcntia. Ouid.j.Trift.clcg.j. Corpora magnmimo fntit eft proftr.ijfe leoni; Tiigna fuumjine>:t,cum iacet hoftii^habet. jSt lupus iQr. trift^ s inftant animmtibtu vrfi, £t quicunque minornobilitatefera eft. Claud. — Magnicufios clemeniiamundi. Scnecain Oc^auio : Fulchrum eft emintre inter tlluftres viros, ? Confulerepatrii, , parcere tijjiiciii,ferd Cxde abftinere , temptu atq, im dare, ' Oibi qnietem,feculo pacemfuo. Hic fumma ■virtiM, pe/itur hac coelum via. Cleraentiacft , qux alieno fanguini tanquam fuo parcitj & lcic homine non clle prodigc vtendum. Sen.de clem.ad tHe- ronem. Beniguitacc acque clcmcncia hoftem vincere,quam ar- mis pr;vftac. Volfh. lib. 5. Humanum cft , humanis cafibus in- gemitcere. Herodian.lib.i. Non turpeeft, domefticos dome- fticis cedcre. Amn. Eflc te hominem nunquam cxciJerit. Simoiiid. ManfuecuJo cft mocus animi , vtrunque niunji fta- tum xquaii lancc pcnfans. Cic. off. Grauitacc ac manfuecudi- nc aj vircuccra ciuilcm maxim^ opus eft. Plut. A p o r h. Clcomenes Jiccbac, bonum piincipem hatftcnus debere ellc placidum , iie lic concemcui. Plui.in Lac. Socraccs rogatus,cur Xantippcn , fosminam morofilTimam Jomi alcret ,refpouJe- bac,fc pararc cquum ingenij ferocioris. Latirt. Philippus pla- ci Je auJicis Achenienfium legacis, qu;vfiuic, qua in re gracum facere polTcc Achcnienfibus. Tum vnusexiis,Si ceipfum,in- quit, fufpcnJas. Indignancibusregis araicis,ille iuflicincolu- mem Jimicci hunc Therficem. Flut. in apoph. AlexanJer M. tancx fuit clemcntix,vt Darius prccarctui' a Jiis,vt auc fupe- rare pollet clcracntia Alcxan Jrum, auc fi ipfc rcgno fpoliare- cur , folus AlexanJer inPerfarum regno imperarer.iJr////.}. S I M I L. Clciriencia iram fejat , Jum igncm igni non con- iungic,nec oleum camino aJJic , Jum aquani cepiJam huma- nicacis afpergic flammis irx , dum ligna fubcrahic igni ; dum inftar coqui ahenam feruens pauca confucac trua ; dum am- putat alas irx, dum hunc adamanrcra cmoUit hircinofan- guine. Clemens imitacur agricolam , qui non ftacimeuellit arborcm curuam,feJ circumciJic& ftatuminat. Clemencis efl imicari mcJicum , qui non ftacim aJhibcc Vrc-feca. Clemen- tia inftar Solis Jiflipat tencbras,& rcs turbulentas componit. Aniraa viri mitis eft iucundior harnionia , Julcior & formo- fiorhorto leu viridario amcenilfimo , gratior aura & Fauo- nio,columba micior.olco craquillior,& cera traiftabilior:qus tria poftcriora vfurpantureciam prouerbialiter. ExEMP. Mo- fcSjAfluerus , Chriftus; Alexander M. lul. Cxfar,Auguftus, & alij Impp. Romani. Cliniasin iram prolapfus arripuiccicha- ram Achilles cancando iram repreffir. Placo difcipulos iracos iuflac intueri in fpeculum. Lacones , qui hanc vircuCem canci fccerunc , vt in publicis facris apprecarcntur , vc poflcnt in- iuriampaci. Hi e r o o t. i. Leo ;'m quomulca injiciafunt clemencix. Nam ptofl:ratis parcit, in viios potiiisquamia fccminas fxuic , infanccs nonnifi in magna fame periniic,nec a mifericorJia fcparacur , vc ait Solinm lib. 4. /-/»/. 8. Hinc pocca: ffi nobilit Ira leonii, H 4 Fr,rcerf 88 Encyclopa'di£e Lib. XXI. Varcere fuhieBtl , 6" debeUxre [uperhs. ^ diue Elephantut, c^aoA animal tintaeft: crquitate ac confuecu- _.-ie,vt crudelitatis alien« minilkiio tungi minimc cogi pof- r!t.;.0/f«,(]uxoptimumeftlenitatisindicium. LENTITVDO. Diogcnes.cum Plato laudaikt quen - dam qui cif;a omncs lcniilimus & manfuetiirimus effet , le- fpondic, NiTquidquam huicliomini tnbuendum eirc.qui ho- miiiesdolorc, lircs pollularet, non afEcerct. Nimirum fenfit homoprudens. knitatem & manluetudinem nimiam pluri- mum in Rep.obede.i^^s^^^-^^^-^-Iiitcmpcftiua miferiGordiaer- ga lupos.cft crudclitas ergaoucs. W«9». Hinc pocta: Biandii patrim fegnes facitindulgentia nates. Archidamidas cuidam Cbarilaum regem laudanti , quod pariter efa cunAos mitis fuillet ac manfuetus : Et qua fron- te laudetur aliquis, rcfpondit , qui erga fceleratos fe mitem pri-bcat ? Pcrfpexit viregregius , manfuctudinem cum iufti- tiaconiuinftjmcde oportcre. Alioqui principis in facinoro- fos lcnitas , quid aliud cft , quam in bonos crudeHtas ? ilut. npoph. IRACVNDIA. Sentent. Iracundia' damnatur Ieb.^6.Prot<.i%.Ecclef.7. Matth.^. Tfhef.4.. Col.-\.i. Tim.i. Ira feftuca eft,odium trabs. Aiig.in PfaLm. Non eft qu.crcndum, vtrumquis irafcatur,fed quarc irafcatur ; Id.io. dciuit. Dei. Per iram iullitia relinquitur, & fapicntia petditur. Gregor-y moral. Hinc poeta : Impedtt ir» antmiim , ne poffit cernere verum. Melior eft, qui vincit iiam, quam qui capit ciuitatem. C:iiliod.iri PfxL.^. Ouid. f/w^e iinimoi iramj. tuam , qtii c.itera •vincit. Isacandiam qui vincit, hoftcm fuperat maxiraum.Pat.Syr. Et : Fortior ejl , qui fe,quam qtii fortijjima vincit Mcicnii : nec virlti^ altiits irefoteft. Iniuftus eft, quidepolltis armis mcntemrctinetarmatam. Sen. Proprium eft magnitudinis verx , non fentire fe pcrcuf- fum. Sic immanis iera ad latratum canum leiita refpcxlt : fic irritus ingenti fcopulo fluftusalfultat. Qui non irafcitur.in- conculfuspcrfiftit : qui irafcitur,motuseft./.zo. Epicurus rogatus.quid immoderata ira cf- ficeret ; Infaniam refpondit.Se»fr. «•/>//?. 1 8.««^ Lucil. Plato fen- ticbat ,homines iracundioris ingenij ad difciplinas quidcm ellc idoncos, ad gercndam rcmp.non nem.PhiloJir. Biasdicc- bat , bono confilio duo efle maximc contraria,feftinationem & iracundiam. f.i)ieV*.Socratesferuodelinquenti,Ca:deremte, ait , nifi irafcercr. Idem dixit Xenocrates fuo famulo. Sen. de ir,7. Ariftippusvidensquendam tumultuantem : Ne vctba,in- tjuit ,periram profcramus , fed verbis iram compefcamus. Stob.rerm.\%. Sotion dicebat, fapientibus iriloco elTe lachry- mas&rifum. Id.ferm.io. M.Catoiratum ab infanonuUa alia le difFerrc dicebat,quam mora temporis./<^.yfra. 1 g.Cum Dio- «enesaccuratediltereret de non irafcendo , petulans adole- fcens periculum fafturus , an pracftarct ea quse doccrct , in- fpuitilli in faciem-Tum illc,Nonquidem,inquit, irafcor, fcd dubito tamen an irafci oporteat.L/. lib.]li. A d a g. In in- ferno iacere : Mutus fluiSus : In fermento effc: Iracundior Adria: Mordere frxnuni : Stomachari :Ignem gladio fodit: Luccrnam acceudete portlSjquod Theoctitus protulit hoc modo : Sicira incaluit ,facile accendijfe lucernam 'Ex ipsa vt po/Jis. ■ SiMiLiTVD. Horac.j.epid.i. IrafurorbreUK eji : animum rege-.qui nifi faref, Imferat : htinc f^nis , hunc tu comfefce catents. Iracundia eft perturbacio ferina.perditionis fcarurigo , ca- lamitatis-focia , flamma vehemens , fluiftus decumanus , fo- lum tumuitu plenum , equus ferocicns , torrens impetuofus, tcmpefta,valida, fumusmordicans , nauis vcntis agitata.na- uisdeferta, cutrus dcfcrtus,aqua turbata , acr ncbulofus, pricipitium periculofum, vcntus tem inclufus , & cam con- cutiens ingenti terrcEmotu E x e M P. Cain , Saul , Haman; Achilles ftatim in primo libro Iliados cxcandefcit , & vbique apud Homcrum ftomachatur; Ciccro ; Horatius i Hycrony- mus, Theodofius H 1 e r o c l y p h. \. Elephasirritatus.z. Vrftunafofumans ^.Craficula fubleS-iigni ,ify' corde impofito; qua re facerdotes j€gyptij dcpingcbant tbuUitionem fangui- Uiscirca cor.i. /f»«;qui & alia confumit & feiplum.5. ^uer- fiu , atbor a(>>eirima. Scd ©lca quercum amplcxa cft fignum iracundix expugnata;. Loco emblematU fit pidcra irati ho- minis : Flagrant & micant oculi ; rubor vel pallor cft in ore^ fanguis xftuat ; venae intumcfcunt ; iabiaquatiuntur ; dentes concutiuntur; horrent capilli; audiuntur vcrba tcrtiata^mui^i- tus , boatus,geraitus;manus coraploduntur,pedibus pulfatur tellus i totum corpus contremifcit. A p o L.Iftus ab apicula vrfus, ira iiicenfus,in apiarium irruit. Scd apes totis cxamini- but in ipfum faciunt imperium. Hicvrfus, Quanto fatius fuerat.inquitj vnum apiculx vulnus paci, quam tancas copias irritaie ? C A P V T XXIV. Be Humilitate. Pr., hxc vcrba , Formauit Deus hominem dc limo tcirx : & Luca.1 TreUitlittf iuniot tabiil.i (cu traciariiproprio de brernmie viti. Summa hxc eft:.Tres func tcftcs brcvitatis & fragilitatis vit.x nolhx , Dcus, Natura , & Expericntia. Ac primum qui- dcm ccftimonium cll voluntas & ordinatio Dei,qui vult vt in pulucrcm rcnertamur, Gen. 3. & conftituitcertum numcrum dierumno(1:rorum,/ofe 14. v. y. Ethnici hunc iii (incm finxc- runt tres Parcas , qux difta: fuerunt Clocho , Lachelis , & Atropos, FiUtrahit Lachefis,glomeriitClorho. Atroposoccat, TresiftxParcx poetis tiia func tcmpora, in quibusomnia voluuntur. Has fingunt vit.x hominum prxlidcrc , & nendo eam daccic. Itaque quod in tafo pcifcilum c(t: , priccriti temporis racioncm habcc : quod corquetur in digitis , mo- incncum pr.xfcns indicat : quod nondum cx collo craifViuTi eft , futurieft noca. Lachcfis a (otticndo , Clotho a voiucn- dojAtroposa non reucrtcndo. nomcn acccpit. Totasau- temtelx contcxtus duabus partibus cot«im;cur , ftaminc & fubtcgminc , quodtrama dicitur. H.r; Paicx finguntut ab-. rampcre curfum vita: vcl in principio , vcl in mcdio. Sed nos cx Scripturi nouimus , Dcum clle longicudiucm annoruin noftrorum , Veut. i o. & cundcm decurcare dics noltros, Vfdl. go- SccundumcelHmonium eft nacura parcicularis feuper- (bnalisinhomine , & vniuerfalis in operibus Dci vniucrlis. Sinacuram nofttam cxamincmus, viua nol^ra cfthalicusS: lomniom. Facilc (iquidcmdilfolui poccll:proportiocalidi & humidii.idicalis , in qua condftic vica noftra. Somnus quo- que eft imago morcis noftr.t- Quod fi oculosconuercamus in rcs illas.qua: nobisadhsrcncvcl cxcerius obiiciuncur,per- (picimus vbiquc viuas brcuitatis vit.c noftrx imagines.Nam vrabraqu.E comitaturcorpus & togaleu vci^is ,quam quo- tidie induimus & exuimus , pingunt nobis vitae fugacitatem: qi'iavmbra tiaufit, & vcftis cotrumpitur. De vmbra vide 1»«. i^.^i.i.P/fl/w.ioi.v. ii.j^ioj.t;. 13.de vefte lob. i^.v.i^, iicihf.j.^.-r'.^H.Pfatin.ioi.v.iy.O- \09.v. i3. lam intucamur creaturas iuxta ordinem ti,nrifi'z\i. Piimo die Deus creauit dicni fc nociem. Vita noiha cft veluti dics ,qui cft pauca- lum horarum tempus,/ci. 7.aM.ir.i4.f.6. eftvelutinox, qua: paucarum cft vigiliarum, & horrorem incucic, Pfilm. 1 3 o. x». 6. Dics quilibcc ,vc aic Solou, habet 14. horas , & hora 60. minuta , annus autem dies 560. Qi.iis autem noftriim cft, quipolTit diccrc , fe vnum diem totius anni finenubc , vel vnum minutum totius dicl fine fcllc vidiiTe } Secundo die Deusproduxit co:lum , vbi criplcx cft lciftlo , doccns breul- tacem vltx. Cocli namque diutius duranc , quam vlca noftra: tandem camenpraccrcunt, Pfilm.ioi.v.iy. Matth.io.v.i^. i.P«.'. ;.t;.io. motusdenlqueipforum cercls fpacils definlcur: ica vt alii planec.v tarduis, alij citiusabfoluant curfum fuum. Tertiusdiesponicnobis ob ocaloscerram,aquam , &hcrbas. Cum terram incuemur , nobis in mcncem veniec quod cft Genef. j.x'. ij.Puluises & in puluercm reucrceris. Confer tf'il-lo\.v.iJf.lob,-j.v.i,c.ii.v,\i,I.cclef\Q.v. 8. Aquxdc- curfus fugaclcatem vlta" nobisreuocac in mcmoriaiTij/ot./.-L'. j. 1'falm. ^o.f. j. Hcrb.u in campls& hoitisnoftiib .laadcin iiobis proponuncdoilrinamjP/ii/.ijo.xi.j.^. kfM.^o.v.C. PJal. loj.x'. I j./.ic, I -V. lo.ll.l.P^'.''. I.f.14. Idcm dc arboiibusam- putatis&: puttcfccntibus iadiclum , lob.x j.-u.iS. Lur.\^.ii.(,. Qnaito dic fccit Dcus Iblcm & lunam. Vt fol c(Hcic vev, a;ft.iccm , aucumnuin , & hycmcm , vbi quxlibct parsluuin habct terminum, multipliccmquc vlcl(litudincm:lta vitano- ftra In certas .xtatcs diuiditur, qux refpondcntqnacuor iftis anni paicibus. Ec lun.xniiuatio varia vicc noftr.c condicio- ncm pingic.Vtriufquc luininarik cclipfis idcm docct (.)uintus dicsnosablcgac ad pifccsS: aues : Sicuc pifccs reci & aues la- quco dcrcpeate capiuntui:ita & nos iacidimus In calFcs mor- x\s,i-cclefi).v. 14. Nosauolamuscum auibus, '0^.9.16. Hoc d;c leptllla quoque func creaca Inlis vermcs docenc nos, homincm ede ma^^itn^^fuTii, einmadenfach. Scxca dics duclt aos ad confidcratloncm bcftiarum , quarum lon'j:;xuitas fx» pe fuperat aoftram vltam, vt in clephanto vidcrc cft. Scd ta- mcn illx Ipf.cctlain nioriuntur , &nos cum Ulis.Eff/. j.-u. 18. Atque ita brcuitatls vitx noftt.x Imagincm vidcmus in fex dicbas crcationls.Septimus dics quictis ponic nobis ob oculos vitam xternam,cumqui l\ conteramus uoftiam vitx.Mi,vix illa inomcntl fcupunftiftiti j rationcm obtinebit Duobus hifce ccliimoails accedic tertium,ExpcrIcncia fciliccc vniuerfalis &: parcicularls, qux & faplencum & ftulcorum clt magiftra. Illa auccm cribusmodisad oculum demonftiac brcuicaccm vlcce noftrx. Ec prlmo qaidcm In gradibus lcu xtatiiius vicx no- fttx. Quid enim amabo cft Infaacia noftra , nifi primus aA mortem gradus ? Quid iuucntus ? Mors noftrx intancix , Sc (ccundus ad moitcmgradus. Q_iiid fcneftus ? Eft mors iu- ucncucis . & poftremus ad morfcm grr.dus. Scd raulcl oppri- niunturin primo gradu, qui ad lccundumnon pcrueniunc:&. niuiti in (ecundo , qui ad tcrciuni non pcrclngunc. Dcinde in commani huius niuadi curlu cxcmpla hoininu.ii , quivlxc- lunc indc ab Adamo , doccncnos nullum cfle homincm , qui ncn prxtericric tanquam vmbra & fomnium. Tcrtiocxem- pla familiaria domelHcoruni & amicoram noftroium idcm- nos docenc , 1. S.im. ii.i;. ij. Qux omnia quociescxpendi-.. mus maximc eonfirmamur In proaciblo illo apud bvncfium,- t'ira homwK a filo depcyide'. Ouod Dionyfius cyranaus figni- ficarc voluic , quando diftriiflum gladium a fcca equina fut. - pcndl iuflic fupracaput illlus,qui ftatum p,airiXiy})\ exiftima- bac nihil habcremolcfti:c Cum quo coauenlc vlicatum dl- (Xam,^itam nifiramef]} lapid- mmclarem fufiiiKfum afilofericc. Atqac hoccft antidocum fupcrbix , quod obfignamus pul- chcrrima i(la Rabbl Akabix fcnccntia : Confidcra crcs res , & non venies in manus cranigrcflionis. Cognofce,vnde vcneris, qno fis abicutus,& coram quo ratlonem redditurus Vnde ve- nifti?Ex guctulafordida. Qiio candcm abis? Adlocum pulue- ris&vermium. Coram quofuturum eft, vcracionem rcddas? Coram regc regum omnium , qul eft fandtus-& benedidus. Ergo, S)iiis fi.!,qtiU fuerisjjui eriSjfemper mediterif. Subinde q,uoquc]hasquxftionescibiproponc: SUiid fumf^tliHijualtiljuantt/Aiqtiottifi vndelqtlibufve Orttu auii}quorfiim tcndo) quibufif, vii>> Verir,is:homo:maUir.e.\iguu/.:poflremfri:ab imo: TaliLus (y> cretiiiiNitor ad afim,fide. Dc Phllippo Maccdonc rcferunr, illum aluiflc pucrum, qui auribus ipfius Infulurraucrlc , /Saa-iMZ |«:,«i>^() «iB-icTT-^ m, Pexmemento tehomtnemejfe. Nihilopuscft nobis hululmo- di pixconc :quia coca rcrum vnluerficas nobis innunicros cx- hibcrprxcones & concionacores , qui brcuicaccm vicx nos docencjvcl lam plaaum fccimus. 1 1. Hnrnilitas efi vincttlnm ordinum viu humand. FAcicenlm vcnos appetamus malora vocaclone noftra, fcd In ea ferulamus Deo : nec defpiclamus alia Dcl 01- gana. III. Humtittm repugnat in exxeffn nimia ,ficla & fi- mulata htimilitas:in defeElHfuperbia. Flc^a hnmllltas eltin monachis, qul forditie & villtate ve- ftitus ,tcguntfuperbiam animi ,de qulbus Bcrnhardus ait^VoIuncellc humilcs finc dcfpeflu.&pauperes fine dcfedu, & dluiccs finc labore. Talis fuic Antifthencs, quem, cum ve- ftcm laceram ambiclofius oftencarcc,SocBaces reprehendic his vcrbis:Noadcfines tc nobis comcrcfignificans, elufdem cflc ambicionis,vIlicacem amictus ofteacare , & dclicaco cultu fc- fevcndicare. Superbia conclnecur amor ful cxcus,qaalis fuic la Pompelo , qul non pocerac ferrc parem , & laftabac , fe fupplofione pedis cocam Icaliam excrcitibus replecurum eirc. lcem in lulio Cxfarc , qui non pocerac ferrc luperiorcm , & dlccbac fe malle ia paruulo pago in|a!plbus circ primum,quani Romx fecundum. F L O R I L E G I V M. Yide fupra ciip. 11. de Modefiia, Sunc cnlm cognacx hcc Tfit.CU Humilicai eft vincu- Jum fo- ciecaci»'. Huinili tatis of polita. 90 virtutes. 'Encylopxdix Lib. XXI. Et iblquoqnc occurrit Flonlc.q*um fupcibix , & Concor- dia onini IDurofor- tior. Modiis pertienif di ad cor cordiam. Qiis /Int necefla- ria ad philcfy- chiam ? Quid fa- &Ci opus ^?f lp(A!)- C A P V T XXV. De ConcordiA. O N c o R R I A , (cLi .ftudium concordix eft, quo quis pro vidli ftudet vitrc tranquilLT. D/- ciiurMiai Phileryehia : & eUu fiudhfiis eifmc^nomSfti couitat iUiid Plntmhi , i^iy (^vye^v /xw ^ynelv S-iy.Uu : cui avui^ui'M illud^ ft ?"'' !"'''"'<' Hi-"' »' ^Ui&^rM litem. Euis excclilis dl indulgentia : licfcdus , ftudium tiirbarum ku contentioiita';. Emmentia concorJix ciicitur Amicitia ; cuius ex- ccllus ell amicitia promifcua&: inhoncfta ; ciefedus, inimicitia,caquctum cKculta , quar dicitur Simultas, tum apcrta,qua; ciicitur Hoflilitas. R E G V L yE. I. Coacordla efl omni mnrofortior. QViacftviiio animoium iu virtute intellcftuali , mor.ili vrl fpiiituali^vcl iii tribus limul:& hic eft fuaiculus tii- plct iudilloiubilis , fuiiiculus coivi.exus ex icligionc, probi- tatc,& fcienria. Hlc funiculus tirma cfRci: auxilia in omni- bus vitx ordiaibus. Q^uoilpiobe intellcxit Scilurus,c;ni mo- ribundus OLloointa filiis totidem tela in vnumtalccm ccm- pada tradidit,quem fafccm cum vniucrh nequirent trangcrc, fingula fingulos tela rumpcrc iullit , eofquc id ccemplum imitari. Non potuit , ait Plutarchus , Scytha mogis Scy thice temob oculos poncrc. NccclTc autcm c(l , vt lit concoidia Ncftoris & VlylTrs, cuius fundamcntum fuit virtus. Inter malos cnim noneft confenfio , fcd confpiratio. Huiusvir- tutis hieroi;lyphicum crat in templo concoidix niduscico- niarum.ficuc coniurationis cxamen vefparum. 1 1. Modni Derutmtndi aAconcordiam hic efl. - X Ibcntcr domi fua: clTe,id eft.non raulta tcntare , fcd intra " Jj ,vocationem fuam fc eontincre, nc aliis prxbeatur inui- dix occafio ; fuain fecrcto habcrc i aliena non pcrueftigaro curiost : Sc dcniquc noumoucre contrcueifias uon neccfia- rias.Vnde facile efl. coUigere , quot fint dalTes illorum qui hic pixuaricantur.In primis hic pcccant, qui irritant potcnticres, ftuItos,naturas malitlofas & fcvuilcs , quiquc hom incs Inter fe mitcunt, & foucnt Gmultatcsoccultas. r 1 1. yirtutts ad tuendam concordiam necejfaritt , funt qtiatHor. PRima eft liuniiHtas , frxnans fuperbiam fine causa rlxan- tcm. Sdcundaert manfuctudo , modcrans iracundi.im & vindiftx cupiditatcm cum offcnfi fumus , Si iuftas litigandi caufas habemus. Tertia eft pacicntia , tolerans co mmuncs hominum infirmitates & nxuos , vt morofitacem , sroAunfa- yLua-uoLu , fufpicacitatem , attentationem ad rem,auiditatem glotla: , intemperantiam , &; fimilcs. Quarta eft 'iTnf-y.aa , *jh;V«s , qux etiani ,ciim vcris & magnis iniuriis afteili fu- mus ,remi ttit aliquidde fummo iure , & iniurias condonac publicxpaci. Gcrmaninoftri eleganter dicunt dc hac vir- tute : Der mann ift vvcis Vnd vvolgelehrt Der alle ding zum be^t-n kehrt Exhls patet, quodlUidiumconcordia^ fitvivtus humiliterdc fe fentiens , & frynansac moderans iracundiam , tolerans aliorum infirmitaces , & condonans ctiam vcias iniurias , at- que icacaucns.nc pugnemusvlla de re non nccelTatia, ne pu- blica tranquillitas Ecclefia:& Reip.turbecur. I V. Studium concordiii efl virtia adrnodnm di^cilis. Jdeo precihui hic eft peropw , & diligemi meditatione necejjitatii & vtilitatis concerdin. RAtioprimi eft ,quia homo naturaeft animal fuperbidi- mum. Ratiofecundi;quia hxc fuiu duo mcdia ccrtKTi- ma,quibuspcrueniturad«v.^o'TtAi» lucidiffimx huius virtu- tis.rrimb itaquc orandus eft Spiiitus S.vt illc tanquam nexus nuitui amoris inter Patrem & Filium mentcs atquc volunta- tcsnoftras ad proximi dilcftionem fouendam , & concor- diam mutuara fledat ■. vt mens fibi proponac mandatum Dei , i.Ccr.i.Ephef.^. ihil.z. & noticiam naturalcm, quie di- ftat ,homines ad confociationcm & concordiara clTe natop, & vt voluntas obtcmperet menti rcftc iudicauti. Dcinde vti-- , litas concordi.c eft longe niaxima, Na.m communis focie- tas Ecclefix , Politix , Seholx , & OEconomix pcr eam fal - ua & incolumis- confcruatur ; & .TmphfTima prxmia couft- quumur omncs ij,_qui fincero affciflu ftudent concordix. N.im bcati funt pacibci, quiafilij Dei vocabuQtur, Alie.^/A/.j Et Deus eft diledio : qui manet iu dilcdione , manet in Dco, & Deus in co.i.ic^.t^/.^.Scdnulla cloquentiaimmenfas con- cordi.x vtilitatcsexhaurire poteft. Itaeniraeft,vt Salluftius fcribit : Ccnconii.i res farii/i crefcunt, Uifiordid fnagrid diUbnn~ tur. Hoc omnib.us feculis pcrpcndcrunc viri i7i/|«f(?a57;yi,quo- rumexempla palTim inhiftorlis tunt obuia. Sic Abrahain,etC authoritate , fapieHtsa,virtute ac xtace ancccellebac , camett cedit fratri Loch,OVn. 1 3 .Scipio ccdit criminatoribus tribuuo- rum plcbis.apud ^/'h.'«';j D?citX/>.^ii{iides etiamfi offcnfus erat Thcmiftocli ,tamen diffimulati.s iniurlis com- ir.unicat cum eo conhlia de profligandis Peilis, apudHaWi^. /.S.Athcnicnfevpublicamfalutem Grxcixpriuato honori an- tefcrenteSjCcdunt dc ducatu,addeuccs hanc Tocera, Qjjocun- que loco coUocati fucrlinus, prxliabimur, vt bonos & fortes viros decet. Grxci faiiciunt lyncrctifmum.Cicero poft inteE- fcLtum Cxfarem fcribit le iecille fundamenca pacis,£: Ache- nicnfium vecus cxemplum renouallc, vt omnisincmoiiadii- cordiaium xccrna obliuionc dcleretur. Neftorapud Home- rum i^o-. y. fuam cum Vlylfc coniunftionem ad teip. fal»- cemdireiSaH^prxdicat his vcibis; JV.jra inconfiUu vnquampoptilive cOroni Ore ftimin vel iudicio diiterfeifenit:, Sed nobit eademmem,^ fenttntia coticors lecit nos po/iitofic ionfu!':irc Pelafeurr^ Vt ficrent femperpro vefti y oplima vctts, Ita Molcs & Abaron vcicfraceinasiunxcruntdcxtras.Ho- rum excmpla imicemur,& nobis infuper iiia limilia ponamus ob oculos : Membra covporis humaiii fine diiluiiis conferuut operas ad commuucm coporis falutcm, i.Cor. i ;.. Vt oculi bi- ni , mamis 6: pedes bini fuiic idco couditi , vt coiuniSi le ad- iuucnt,non inipedLmt:fic ilccct frarrcs, & collcgas , animos, confilia,& adionci couferrc. Vt oibes coclcftes fibi inuiccm cedunt, vc luara harmoniam eo quafi obfequio tucantur : fic principcs & Coilcgas dcccc ccdcndo, tcrendo , & placidt' con- tra nitcndo,& concordiam retincre,& curfum ful"ccptum ho- nefte ac prudenter abfolucre.Sicut autem cx concordia oirrnis gencris bona oriuntur : ita cxipiAsKii/xjfcu contcntiol^ate, qux eft vel fuperbia ex ambitione, vcl itacundia ex fuperbia & infolentia aut monftrofitate naturx orta pugnans dc te- bus leuibus & non ncccllariis, & ferens pomuni EridoSjideft, litesacdilTidia.nec aliis cedens:ex hac.inquam , plutimx ca- lamicaces in omni vita,inEcclcfia,in politiis & alibi,tanquairi ex fonte quodam pcrcnni , fcaturiunt , vt moaet fententia Grxca,quam Stob.xus rccitat:7K^>.''^«'eK9'C^^3'''ii <^ ipi~ Xnnx.i»; tf^iifziTnf, Magna maU non aliier , quam ex ftudio con~ tentionis nafcuntur. Scd diligcntor hic cauendum,ne ftudium concordix abeat in lentitudincm , qua fic vc non pugncmus de rebus valdc necelTariis, vc de recineda purlcate difciplinx, de honefta difcip!ina,Iibertate , defcnfione famx , coniugum & liberorum:&quK curancfcic vitiisirafci,eaqueoditlc. Hic cogitanda funt illa : Ciim heminibta fncem colo ,vitiii bellum gero : Odiffe viti(!,amiire perfnnnm decet : S^i vitia odit,odio of~ ficij eft priditi*!iqMiperfona-), odioiniuria, Y.yimicitia eft cencerdia reciprocafummm gradui;vtpo- te partirn ejualitas,partim relatio mutua conftans arno- re aBiito (j^^pafftuo vehementiits intenfo- Dlciturautem hic amor ncceffitudinls:quiacft fuptemns gradus dilcttionis crga hominem. Cum igitur amicitia fit gradus dilcJlionis , nequaquam puguat cum legc caiitatis. Hinc Chtiftus lohanncm dilexit prx rcliquis difcipulis. Sic Dauid &Ionathanintimi tueiiitamici Inamiticix Inude to- tum lib.S.Ethic.proocmiii Ariftoteles ponit, & illins dignita- tem, nccelTitatcm, & vfum oftendic- Dignicaccra; cum aut virtutiscoinitem ,aut iptam virtutcm cfic definic. Neceffi- tatem ; cum neque res profpcras deleiftabilcs ,neque res ad- ucrfas toleiabiles fublata amicitiaelTe oftendit. Vfum; cum iufticix confortcm , naturx vinculuni , ciuitatis prxfi- dium , fenedutis folatium , vit.T: humanx portum effc infi- Qllid Sc amiciiu? u uac. V I. Amicitiiz perfeH^a leges hdtfunt. I. Olmilitudo bonorum morum & humorum cft fundn- ^mcntumamicitix. Hinc inter malos & in.xquales non cftamicitia. i. Multitudoamicorujn tanquam pcftis folida; amiciti.x, vitctur. Itaque acccndat lucernam Diogcnis , qui veruni vulc quxrere araicuin. ^. Amici infirmicaces l.i;pcnu- mero diffimulandx f.mt ; ica camcn vt viieturadulatio. 4. Amicciursi I.eges' amiciti;c pcrteda,. Ethica^ Cap. XXV. 91 TlOlCt lc- gcs ami- ciuz.^ ^mlifOcum omnia fiint communia , non rationc poflcflionis, fcd viurpationis.k-u aniicis arc.i: & pcdora patcaiu, qu.itcnus illsesa Dci maieftatc licct:oportct cnini copitarc il lud Pcridis; Amiciu vfijue aii^rai.f. Amici non fiiit qucruli & fufpicaccs. Sufpicio cnim cfl vcnenum amiciti.v.6. "iccicta amiciti.v non funt eliminanda. y.Amicitio; tundam.-ntum non ponacur in arcua diuitiarnm.S.Amicitix ius non conllllit in inipcrundo, ied incommunicando.j.Signa amiciti.c funtanalogj vircuti. Non igitur probanda Pliilotcfia , qu.ilisquidcm liodic Cll: in Tffu. lo.Amicus ita c(t diligcudus,nc lit iniinico locu^.Explo- datur igitur Diabolica illa difHdcnti.-c vo.xi 4matan1.p1.1m ofit- ruy.Sc audiatur illa fiducix plcna vox: ■^m.t /an^j^a.m ^iiwquzm c/uritt.Vida 8.& y lib.Etliic.Atift.& Ciccronis Lasliuni fcude amicitia. 1 1. PacTtum & conucntio inter eos,qui amicitiam fanftc colcre cupiunt,intcrucniat,id cft,altcr altcri tcftctur de luo afFc^u. XI. Amici Dcum producant teftcm fu.x volunta- tis, ipfiijfque nonicn intcrponant. i ?. Amici mores noueris, nonodcris 14. Amici auxiliaiij prxferuntur confiliariis. if. Veccrcs aniici prxfcrcndiluntnouis. 16. itrumnisamicorum condolenduin. 17. Virtuces amicorum aliis modcratcfunt pra:dicandx. VII. Clajfes eorum qtii tolltmt leges amiciti£,funt tjuatuor. I. A Miciollates qni etiam dicuntur amici menfx;quo- x\i"um hicrogl) phicum cft hirundo. Dc his Gcrmani di- cunc,^>/fV;'K>«mH/r/(-(y».?//.i.Amicihuiusmundi,hoccft,ma- lorum : intcr quos cft factio potiiis quam amicitia;cuius ami- cici.v caufacftodium Dei &piorum.Ita Herodem &Pilatum amicos fccit communc odium Chiifti Huc pertinent illi qui cum intidelibus incunt fosdcra tcmcraria & non iieccir,uia: quale fuitfocdus lofaphaticum Achabo. ;. Amicilaruati fiue fupcrticiarij, qui habcnt mcl in orcfel in cordc : quales fue- lunttrattcs lolephi. ^.Amiciti.c prodigi,qui cuilibct manum iniiciunt.S: lcui dccausa amicitix nuntmm rcm'ttunt. 5.Ini- niicijdcquibus Scneca : Quitlucit,efi: beneuolentia.Ergo etiam comparaturadti- kus bcneuolcntii.Sed contra obiicitutiAdus prscedens ami- citiam , cll qu.xdam i.nperfcfta amicitia. Sed res imperfeda, non potcft alteram.Iqux eiufdcm rationis fit , perfcftam pro- liucete.Refp. Ncgo roinorcm,na.n rcs.mperfcftanon poteft perftd.im producere, finitatur virtutc propria.fi autera ope- retut V t eft inftrmnentum rci perfcftiotispotcft aliquid fcipfo pelfci2iusptoduccie,&ita avf^us bcncuolcntia: pioducit pcr- fcdam amicitiam.non pvoptia vi,fed vt eft inftrumencum rc- ftx rationis, quae & ipsa amicitiiptaftantior cft , & princcps caufa omnis virtutis raotalis. XVII. Amicitia nafcitur e.v omnii honi cogniti ap- prebatione & cognitione. Tlmpl.lib.x .Eth.gen.c.6.<].i^. refle ait,cx boniinaliisco- gniti approbatione & appetitione originem duccre ami- citiaiH,liuc illud bonumfit vcrum bonum , liue apparcns bonum , & rurfus fiue toncltum , fiuelvtile,fiue iuLundum. Quia nempc nulla eft vera amicitia abfque amorc , amor au- tem otitui cx boni in alio cogjaiti approbationc & appeti- tione. XVIII, Caufx confiruojites & adiHuantes micitiat», Junt nnmere oilo,hoc ordine. I. T"' St propenfio , quam a natora habemus , ad amandum £^ca,qux honeftirationeraparricipant i.Propinquitas &quafi identitasrciamataecum amante. 5. Similitudo natu- ra:,morum,3rtatis,ftudiorum. 4. Communicatio, qualisinter ciucs,miIites,difcipulos. ^.Cognitioalieni amoris & bencuo- lcntix erga nos.6.Conuerfatio frequens.inter amicos,qu2C ad Conferuandam amieitiam plutimum facit. 7. Bcneficentia, qus tum bcne mcrentes mutuo amorc accandic, tumeum maximc,qui beneficio afficitur, fi vel bonus,vel non omnino deprauatus eft,ad paria facienda extimulat,^& adredaman ^ummirifice impellit. 8. Cognitio eius boiiitatis propter quam amicus diligitur. Hic notetur didum Germani illius Herois Lazari Suuendij : Studioforum amicitia eft ex hvneJio, aHlicorum tx foeulii ej» iucundo, mercatdrum ex vtiti. XIX. Amicitia dcbet ejfe ftabilts. MAioresnoftti extra omnem controuetfiam prudentif- fimi , rt amiciciam aEternam & perpetuara, non fluxam & fragilem efle debcre condocefacercnt. , dupli'ci mcdio y(i funt. Primiimfal hofpitibus appofuerunt. Cjuemadmodum onim illud corpora folidiota facit, & diutilfime conferuat , fic amicitiam inchoatam volucrunt nullo tcmporisfpatio inter- mittendam. Deinde etiam modum Hcrculeum vfurparunt. Vti enim ille indiflolubilis fuit ; pari ratione , amicitiam , vc veram , fic indiflblubilem cfTc voluerunt. Violari enim apudillos amicltiam, tedcCie.lili.i.epift.fam. ad App. nefas eat. Vtinam &hoc exulceratifTirao mundi ftatuiquo, vt Oui- dius ait, Dumiutiat Qfvitltu ridet fortunafereno, IndeUbatas cunBa fsquuntur opes. jttfimul intonuit,fugturtt neque nofciturvUi Agminibus comitmm qui modo c'nHu4 erat. Illudautemquamab hominibusdebeat cfle aliennm,inde patet,quia amicitix vfura nunquam demenda eft. QuoJ prsteralios Litm.Dan.in lib.de am.cljr.c.y. docQt.Si votum,n\~ quic , atque animu^ eorum Ipelietur , qui amicititm interfe con~ trahunt,terpetUo inter eos ejfe durariipie debet femel inita amici- fia,fuandiu quidtm vtri^ne viuunt in hocfechle.VioliAtvu ; Sci- mus,viri boni effe propofitum tueti.nec ab eo liefleftcrc.Ita- quc fi viri boni nomen in nos cadcre & quadrare velimuS , vt conftantes in aliis,fic & amandis iis,quibus cum amicitix fcfi- dus pepigimus , nos cfle decet. Rede igitur ille, quo fol fa- picntiorcm neminem vnquam vidit,in Ecclefiafte ait , Nede~ reiinquas amicum antiquum. Ucuttt enim non eritfimilis iUi ; vi~ rium nouum,amicus mutu veterafcat , (^ cumfuauitatebibts il~ lud.VtxcSiii. Hieron.inefift.ai Ruf. Obftcrote,neamicum,qui diu qudriiu', vix inaenitur,dijfictle feruatur ,fariser cum oculis (^ menteamittof. Optime Atantts : Si.peviatoremnoua,non vetM orbitafp.Uit: Sic fcciiim fociut,nmvetiu,imo nouns. Quod autem Bias inquit : Ama tanquam ofurta jlm^fttn magisani;iii,quam cagitationc dixiffe videturjcim iniqua fit & peflima hxc fentcntia , adccr vt Cic. in Li.1. fub perfona Scipionis dic^t , nullam vocera inimiciorem amicitix potuilTc rcperiri,quam eius,qQi dixifl^etjita araari oportete,vt aliquan- do eflec ofurus, ncc vero fe adduci poffe , vt hoc a Biante di- (Sum credat , fcd illad cft impuri cuiufdara. Intctim tamefi notaudumcum Kecherm.Timpl.^ Lamh. Dan. propter fcelcra & flagicia araicitiam difroluendam cfle,cum talcj ab omnj- bu$habeamut,cum quibus conuerfamur. X X. Non omnia in amicorHmgratiamfuntfacienda. OPtimum nobiv & falutare hac de re confilium prxfcri- bit Lamb.Dtin.inerudniff. juo libeUo dt am.Chr.c.-j. hifce vcrbis ; Amicilin. hic in vniuerfum modus,at(fue hifines 0> metA conftitui dtbent , vt eatentu iUa pnftentnr , quatenu4 iUnsa Oei maie{lAte,vol»ntaie,^' glorid p.-tjfan!. Atque huc fpeftaffe vi- detur Arift.lib. i.Eth.shi Platonem dc fummo boiio refellenS', ait : S;V amicM Vlaio,amii-ru Socrates,magis tamen .imica eft ve~ rirai.Y.t Perides rcfcrcntc Plutaich. in apoph. amico rogantt, vt piofc falfum diccrctteftimoniam,refpondit :<4" n.u^nfal- T«/ 7iirfix»i{ i7ha u---^i /Sii«Jf,id cft,j^ratificari debemiis amii- cis.led vftjucadarasldcm innuit C/c.hisverbis : Cttm in ami- citia,quihonefta »os fimr ^pojhrlantur, rtligio ^■fide: anlepenen- daeft amicitii. Toto igitur ccelo nbcrrauit , & inconftanti» maculam nomini fuoafperfit,quando in//^.'/^«»;.dixit:Si qun occafio acciderit,vt minus iuftst an,icorum volunfates adiu;ian~ difiat , in quibits eorum aut caput agatur , aut fama , declinan- dum eft de via ^ honeliate. XXI. Amicorum omniafum commtmia,pc qux focietas fit.j.DupIicem ef- fe fortunam, fecundam &. aducifam , vno omnium eonfenfu compiobatui.Iam vcroamicus in vtraque acielTe debctjin fe- cunda quidcm ad iucunditatem , in aduersa veio ad auxiliuro &folatium 4.Abfentes,fi nobis amicus beneuolentix fontes apcriat,& orania officiorura genera in nos conferat,non pof- fumusita bene pat pati reddere,quod tamen efl effentiak amicitix. 5. Veraamicitia diffidentix omnem vitam prxcht- dit,fufpicionibufque finiftriscollum prxcidit.qui auccmrara vtunturconucrfatione,inter illosoiiantur fufpicioncs 6. Ii» conuerfatione alterad alterius vitamfuam conformat,atque in diesfefe melioremprxftat, tradita ab alio viuendiprice- ptaarripit,illiufque veftigiisinfiftere contcndic.Et vti picSo- res a peritis picfforibus iraagines fi£las fibi proponunt irai- tandas,fic alter alterius honeftifllma ftudia , mores , & animi cffigiem intuens, virtutes tenaciflimc! imbibit Eigo magnif a- ciendam effe conuerfationem , cetto certins cft. 7. Nihil cll amico gratius,nihil iucundius, quam amicum optima vale- rudine ptxftantcm cernere,quod finc couuerfatione fieii non poteft. Quod autem quidam fic ratiocinanciir , & nobis obii- ciunt.amicum non poffeabefreabamico^fi conuerlatioomni tempore fit exerecnda , acftum agunt : ipfc Ariftotelcs hanc obieiftionem diluit , diftingucntcs iiiter amiciriam fccunduin habitum &propofitum mentis & fc-cundiam adum. Priori modo amicitiam principalirer pofle cfle intet abfentes,po- fterioci tantum intei prxfentes efle alTcrit. XX in. An oir.- nia in au-icorti gratiam' facitnda? An orr.- ria ami- coru Cisjc commu- nia? An tow uerfatib crebra rc- quiratur in amici- (ia. '.1. Ethica: Cap. XXVI. 9.^ Amicitii eft par: jultitix. Inanuci- tia rci)iii- tiitur vc- Tita$,can- .e.i. dr 7. amicitiam eflTc partcm c]uanJam iiiftiti.t .lit. Et multicam Etliici .id iiillitia vcfcuint.Eiit ii;itut liinmiopcrc nccciraiia ad coutlia.uuiani aiiiiciti.^m , id «iuoiiduabusiationibus iuiiotctcit : i.Quia iuiliti.x l.uiccm bcnc ilirif;crc, notinam bcuc flci51cic,,vquitatis amullnn bcnc conliiictaic iIciHnius,vt in officiis prcrrtaiuiis lcmpci a-quali- tatcm rctucinns.Hinc Cic.ln Lil.Ecihmmoiioerga amtcum nf- ft{ii fimtu , .]iio er^n nofmetififos , e^ noHra in amicos beneuotcn- tia , ill^ru^yi c'xa ms bcnciicilcniit paritertqnitHterj; reTpomifctt. i.Q^iia amico in aniorc rcfponJcrc conucnit. Hocautcni, ciim citra iullitiam ficri ucqueat , m.agmim illam adiumcn- tum ad amicitia; conferuationem affcrrc neccflariumcft. X X I V. /» amicitia reqiiiritur ■verim cum candore, & lihertate. Clcero in Iianc fentcntiam pr.i:clarc ait : fermmicitii pro- prium eji,monere i^ moneri, alterum tihere (^ nonalper} fa,- cieniinm efl , atterum fatienter, non repugnanter acciplendttm. Illud tamcn notadum, cjuod dum coniilio & monitis aniicum iuuarc fludcmus, ab co diligentcr caueamus , nc animum il- lius blanditiis captum atquc irrctitum dctineamus", ncvc ad vitia , qui in amico dcprchendimus,conniueamus. Docct id C/UO in dift fuis : Ctmque mones atlquem, ne fc Velit ipfe moneri, Si tibi fit cii.irM , Boli defiBere coeptit. Docct & idcm praeclara vox Phocionis ,&digna, qux per tot fcriptorum naufragia falua & incolumis in poflcrorum animis KcoVxtar.Hon potes me ■vti afftntatore (3>fl»j:Vo.Nullum igiturhuerc puto,decere amicos {incerilTimos,& omni exirti- matione dia;nifllraos , vt illos, quos intimis animi (cnfibus complcifluntur,inflammcnt atl virtutis (ludium capcflcndiim, faccique cis addant, vt vitia amputent ac circumcidant. X X V. /« amicitia non daniitu efi loctu fnffitciemlms. PRobatur hsc fcntcntia i. Auftoritate Uiertiriymi in epift. Dc amicitia omnis tollenda cft fufpicio,& fic cum aiiiico, quali cum altero fe,Ioqucndum. & A«n-»iSenec.ififi.ij aientis: Si aliqucm amicum cxifiimas, cui non tantum credis , quan- tum tibi, vchemcntererrasj& non fatis nofti vii» verainami- citije. Quibus fane verbis grauillimi & fidc digniflimi hi au- «Jlores indicare voluerunt, omnem fufpicioncm aditu ad ami- citiam piohibendam cflc.Prob.t. Quia amicitia: vcncnum cll: fufpicio,tefi:e ^ugiift.tih.C.de ciuit Dei. Probatur 3. hac ratio- ne : Quia vcrus amicus vcro amico fidem vel maxim^ adhi- beredcbet, hucqueomncs ingenij neruos intendere,ne fidcm illius in dubium vocafle videatur. Ergo iufpiciones ex ami- citia: finibus cxularc , & longi/fime fugari dcbcnt. X X V I. /» amiciiia locum haberc non pofifutjt calumnia & cjuereU. RAtio ptioris eft :quia ab vtroque amico vnice defudan- dum cft , ne alter ab altero iniuril afliciatur. Poftctioris ratioeft ; quia,vtdi(5lum cftq.i i.amicus in omnibusofficio- rum a:qualitatem fcruat , & eadem vt crga amkum affcaione vtatur,omnibus quaanimi, qua corporis viribus allaborat. XXVII. Ver£ amicitiitfines ^ met£. RZfp.Religiojfides & veritas,anteponatur amicitii,& ccr- gitetur ilIud'AriftotcIis qui fic de fe pronuntiat : Amat Ariftotctes Vtatonem , magii tamen ■veritatem amat. Ergo amici causa neque in Capitolium faccs iniicere , nequc pcccando in pra:cepta Dci, perdcrc & nos & amicii dcbcmus. Quare impia ert ilia vox oracoris : Si qua occafio accidcrit , vt minuS iufte amicortim voluntatcsadiuuandae fint , in quibus.eorum aut caput agatur , aut fama , declinandum eft a via & honcftate; modo nc fumma tutpitudo vctfetur. XXVIII. Amici ^uarendi funt inttr eos, i^uiftudent virtuti. SI vnquam a fano Senccx iudicio pcndere licct.fane hac in ^. rccius nobisauifloritas ptxlucerc debct. Sicaute f/ii/^.i^. ait : Ncineft ,qHod amictim tanticm'jct Inforo , vctin curia qu*- r*< ■ fi ditigeuter attendert6,domi inuenles. Errat enlm qui amicum in atviit quirit,f^ In conuittlo probal ; In peciore enim amicM, non in airio inuenitur. Et alio in loco : Si amictim perdidiili , alittm qitirc,^ ibi eum qn&ras, vbi inueniM. ^mre inter artes libera- les, Inter recla J^ honeRa ofiicia , quire in l.tborihus : ad menfam ilia resnon paratur. Attcndcndum hicetiamefl fapicntifllmi Socratisconfilium, qui amicosquifiturum,non in intempe- rantium tabernas , non in auarorum gurguftia , non ctiam in fumptuoforum aulas, fcd ineorummittcbatdomicilia,qui cf- fent continentes in iis voluptatibus qu.r coipore pcrcipiuu- Tom. 1 1 1. tur , iuramentum fcruarcnt , iii paftis nondifficilds fe prxl>e - rcnt , bcnefacicntibus bcncliccntianon inlcriorcs. Incomu- uiis crgo ncutiquam quxicndus amicus. Nam Hunc quem caena tibi, '/uem tnenfa pararii amicutn, Eftf piitof fide peliiu amlciti/i ? Aprumamat,^ muUos,^ fumert,Qr oflreA^ncn te. Tam benefi cocnem, nofier amictu eris, canit Martiat.tib.i).eplr.i j. Dctcrminauimus igitur quxftioncm , qu.im traderc fucru mus poUiciti , antcqiiam, cum quibus incunda cllct amicitia, inquircrcmus. Nunc quodinftituimus, pcrfcquamur. XXIX. Poffumw cum ali^uo amicitiam coUre falita charitate, NAm I. Si facrx Paginx nobis maiidant,& feueriflimc in- iungunt.vt eos, quos in amiciti.im noftram afciuimus, intimiori animi affciftu compleftamur, liquc arguCit illos,qui imprudcntcr,im6 inconftantcr amicitias difluunt , vt quili- bct animum hiftori.c facrx lcdionc pafccns facilc intcUigit, fcquitur,nos pofle extra violaticMicm charitatis magis diligc- reiIios,quibufcum amicitix fa:dus icimus,quani illosqui nc de facie quidcm nobis luutnoti. i.Piorum cxcmplum imi- tari & prcfla ab iis ycftigia pari palfu lcgerc poflumus & dc- bcmus. Si igitur illimagisin amicosanimaci runc,quamin alios,quidni & nos idem faccre potcrimus ? \ .Dcus & natura nihil faciunt fruftra, ait ?hi!ofophus t. % .dc ccclo,^ 3 .de anima. Atqui naturaamicitix iiis concelcbrat.&introduxit. Hiicac- cedit communis omnium gcntium confenfus,qux idcm farti- tant. QiLiis enim cft tam inacccflus , tam ab omni hominum proborum conforcio in tetris remotus locus.quonon prx- ftantiflimx virtutis amiciti.r; fama aut eciam vfus peiuafcrit; qux hominum deniquc natio, vel tam immanisatquc barba/- ra,qux non amicitiam fummo in honorc habcat ? Quarc na- tura ipfa , & communis omnium gentium confcufio , qux eft tanquam vox Dci, ius amicitix cclcbrac.dum iubcc vc proxi- mum diligamus (icut nos: fedita vt obfcruemusgradus cha- ritacis.quos Dcus ipfcdiftinxit Plus cnim diligendaeft vxor, quam libcri & paicntcs : & plus domcftici fidci quam infidc- lef::& magis amandi funt amici,quam non-amici.Ita Chriftus lohanncm plus dilcxit , quam cxteros difcipnlos. At,inqais, proximum quemcunque dcbemus diligere ficut nos. Hic lex non diftinguit. Refp. Implicite diftinguit, hoc modo : Dilige proximum ficut teipfum. lam vero tcipftim amas , vel vt ho- mo, vel vt talis homo in hof vcl illo ftatu. Num Ic^ & ratio a- micicio: pugncc cum pras* cepiB.ha" (itacu:' 1 X X X. Interfiiles ChriWt.wns contrahi peyfe[la amicitia potefi. An ami- citia in- Nter folos fidcles & Chrirtianos, qui Dei fpiritu &metu chriftia- nos lic ducuutur,contrahi amicitia,& eflcdcbcre,auftoreft iijmb T>an. lib.de /j»j.C/;r.f. z.qucm mcrito hac in rc fcquimur. Nani 1. Si fimile nobis amare debemus , quis ambiget , amicitiam cum probisineundamefle ? x.Ionathan &Dauid,vt legere ert :.Sam.\S ©■yii^^.cf. amicitiam vn4 coluerunt, fuit autem vtcrque probitatis laude confpicuus. Quod fi igitur hos imi- tari nos dccct, vc quilibct ,quiChriftianx militix nomendc- dit, fatcri cogitur , ni! reftabit , nifi vt nos piis adiungamus, cofquc amicorum noftrorum albo adfcribamus. 5 . Si homini fidcli cum infidcli nullafocictas& confcnfio animorum clfe dcbet,vt vas illud clcftionis D.Pa»/«< innuic , quando z.epift. ad Cor.cap. 6. iubct ,\z ab eo hominum gencreprocul feccda- mus, fcquitur, cum folisjfidclibus, folifque probis amicitiam contrahcndam elFe. X X X I. Amicitiii cum malU non efi ineiinda. RAtioeft. I. Qui cum prauis hominlbus amicitiam con- trahit,prauitatcm tradlu tcmporisaddifcit. Scrpit enim femper latiiis vitium.ncc polTelTorc fuo contentum in vicinos quoquc f.-cuiflime dcbacchatur. Ecenim vt vnum pomum cencum facilc corrumpit, fed centum bona nunquain vnum corruptum cfficiunt bonum ; fic vnus qui prauis moribus cft imbucuSjfacilitis omnes quicum co contrahunc amicitiam, coinquinat , quara centum quibus boni mores infiti funt, quum peruerfum ac improbum ab errore ad frugem leuocet. i.Exprauorum amicitiaexctelcit Ilias malorum. Qui enim cum balbo familiaritct viuit, & ipfc balbutire difcit ; qui cuni lippo confuecudinem habet,eodemmorbo afficitur ; qui vici- nuseft claudo,ipfe claudicaredilcit j qui picem attiiigir,coin- quinatur ab illa ; & dum impij mutuum fa-dus percutiJnt, Sc familiaritate coniuncti , in omnem flagitiorum gurgicem, omnibus verccundix ruptis repagulis fc prxcipicanc, etiam fe mutuo coUigato quafi nexu a falutari fidei portu abiiciunt,& tandcm variis proccUis ad inhofpita faxa, & fcopulos xtcrns damnationis allidunt. Hic tamcn notandura cft ex Lamb. Dan.lib.de am.Chr.cap.t. c^ubi (\Mnnium a.i mutua officiaob- cundaattinet, quandam cum impiis conuerfationcm haberc poflimus. j xxxn, concra- henda? Nu am!-' eitia cum malis in- eunda? 94 Encyclopardia; Lib. XXI. A» teSa' cio de itiutuo a- more fic ncceffaria jn aniici- ti3? Nu ami- cicia cum mulcis iu- eucd^ f An ami- citia pcr- feila iit tatum in- ter diios? I An ami- cicia pof- ficeiTc in- ter inz- qualcs ? - An ami- CU5 de- beac ccla- re & pro- barc vitia amici ? Cracer Philocc- iius an proban» dus? ttn ami- cicia illi- c6 eum aliquo fit iseundai? X X Xn. PaUnmfeH (eflatio dtmuttto altmw trga al- terum afitiitm eft de necejfitate amicitia perfe^ia. ESz enim viua coniis vtriufqiie rox fiimius diututniufqiie perpetuitatis vinculum S: iirmaracntum. XXXII l.Ctsm mttltis amicitix. fxdtti paKgefJnm non ej}. SEnecaeplJl.js.Omnesamuos io ahere ofirofum effe , Mi , fatU efc inimicos non hakere. E.dem ell fententia .^Wi?or.qui vi- rum bonum ncquc vult clTc «^iAo» , neque 7roAi*:J(Ao», lioc eft, ncquc nuUorum , ncquc nmltorum amicorum ; Hefiodi , cui acque :7tAo^Mi«, ncquc «|£»(« probatur ; l'y'ha;or£ , qui ttoAi/- aiKut.1/ moWihiiia fyi^i^oU ftto: Ke mtiLtis manum iniicicu. Idcm etiamdocct B.trlhol.Keckerm.fyf.Eth.lib.i,.ctip.6.Timpl. i:h.\ .Hth.gm.c-k .q.-!.i. Hac fcntentia his fandamcntis fuper- fliuitur : i.Ainici funt longo vfu temporis comparaiidi , vc fcq.qu.vft. vidcbimus. Ergo dum amicis quxiendis inuigila- mus , tempus , quod omnium rerum efl prctiolillimum , vt Theopkrafias ctt. artclor, inuciliter confumimus. i.Amicitia tantura cum viris bonis eft coutrahenda , quoruai ciim Cun pauci , tefte ("uenat.in Sat. Rari quippe honi,numfre 'vix funi totidem, qnot Theharum forti, vel diititis oliia tJtHi fequitur, paucos in amicorum album afcifcendoscfle. ^.Q^ui niultos amicos liabct , ad illorum fe nutum &voluntatem totum fin^ere atque contormarc debct. Id autem quam fit ar- duum & diiEcile,nullus non animaducrtit.^.P/.»*»» in Pfeiid. ait, Pawci px mnltis amicifunt homini quicerti fiott. Ergo ab- furdum cPt , plurimorum amicorum corona cingi. Plurcs ra- tioncs adderc fupcruacaneum ducimus, Qui tamcn hacde re plura cognofccte volct, confulat AriHotelem,^ Keckerm.fyfl, Eth.lih.ycap.^.Citn., c. XXXIV. Amicitia perfeSia tanttim eft inter dtm. AMicitia eft laxior fcu (implex , & arftior feu copulata. Illa poteft ciTe intcr pluics : hxe tantum ell i.ntcr duos: quia i^ai; K^ oiTi^eris ob rcciprocaiionem non admittunt nifi duos terminos. Qnid crgo? An non polfumus habete multos amicos ? Sane poflumus. Scd quando dicimus,amicitiam pcr- fcdamefre intcr duos tantum, intclligimus relationem mu- tuam,qu£ per vnam curtit & recurtit lineam. v.g. a Dauide feitur in Ionathanem,& indc tanquam ccho repeicucitur. « XXXV. Amicitia etiampoteft effe inter tnxqtialei. AMicitia sequalium maxim^ proprii cft amicitia , i]us xqualibusothciis colitur: fedamicitiainsqualiumofn- ciis proportionalibus colitur Ibi obferuatur aequalitas y^-m Tcairfi : hic xqualitas h^t aitar. XXXVI. Amicui non dehet ctlare tntia amici, Cfr illa fuo filentio prohare. NAm aflentatio vires amicitiat prorfus infiingit , & eius naturam adulccrat. Sanfta igitur eft vox Phocionis: tion potes me vti ajfentatore j^ amico. XXXVII. Crater philotcfii*s , Griicis KpstTOp a.yt^^ ■A.iaov®-, qno in conuittiii amicitiA conciltamur, habet fiturn vfum & abufum. OLim (piXoT^tria ifta magnam habuit gratiam & laudem: hodie maximam partem eft tcmctaria , inprimis apud Gcrmanos. XXXVIII. Amicitia non eft illico cum aliquo ineunda. SEneca ep^iJl.f.M : Diu cogita,an tibi in amiciwam aliquis recipiendus fic; qucm placueric fieri , toto illum peftore admitte,tam audaifler cum illo loqucrc, quam tecii Et lnHu^ i«/-/T««,multos modios falis vni edendos efle , fciitit , vt ho- mines intet fc vcram contrahant amicitiam. Huic fcntentiae & nos fubfcribimus, hoc moti argamento. Cic. ad jUiint.jra- trem ait : Multis fimul dabitationum inuolucris tcgitur , & «juafi velis quibufdam obtendicur vniufcuiufque natura:frons, ©culi, vnltus, pcrfoepe mcntiuntur. Ec Phil.Melanch.ah, Omnihus rebw iam peraBts, NuUa fides eft in paBis : Mel in ore , Verba laRis ; 'Bel in corde, frans in falhs. Ergo omncs animi vires excitanda.s,omnia circumfpicien- da', omni vtendv.m clTe diligcntia atbitramur.vt illis ad ami- citiam noftram ingrclVum dcmus , qui noftro amore digni funt, quibufqne fiderc cutopofrimus. Id aucem non extcm- plo,& quara citiflimi!, fed longo temporis interuallo ficri po- teft. Labuncuv igicnr,totaquc errant via,qui quemlibct aditii & tores ad aiiiicitiam libi apetiripo(lulanttm,non coufidcra- XXXIX. Homo feipfum amare dehet. ta ingenij indole , num virtutum ornamentis' ccndecorattls, an vero vitiorum nxuisfitdeuenuftatus , ftatim abfquc vllii mora in amicorum fuorum cacalognm refctunt. An Iinmo feiprua. NOtum ell,amorem alium efle modcratum,alium iramo- debcjc deratum ; item alium cfle viium probum,alium impro- amart? bum.Vide Timpl.lih.z.E.th.gen.c.^.q.y Hispofitis,cum v4r«y/. dicimus, libi^.Eth. ad Nic. «-«/J.g.ptobum quidem dccere fui amantem efle.Etenim fibi prodcrit honefta agens & aliis Im- probum autem non. Nocebit enim & fibi 5c proximis , prauis afFe. Arr/hrof.in lih. dd off.cap.^. yli4piJi.lih.i}.qn.iJiionum,q.i. Cic.lib. ^.Tiij'c.iju&jl. Deinde bonum'eft (ummum , ve! fummo proximius , vtl .rb illo remotius. Deus primo & fupra omnia amandus cft , pofl hunc homo feipfum amare poccft,in bono honefto magis quam proximum , in bono autcm vtili & iucundo xque ami- cum ac feipfum diligeie debet. Prima pars probatur : Quia Deum dcbemus diligere tanquam fummum bonum , & tan- quam creatorem & bencfadforera. Secunda pars probatut: Quia quilibet fcipfum magis petficere tenetur ,quam alios. Tcrcia pars probacur : Quia cefte Cic.lih.i.de Leg. in amicitia necefTariumeft, vtalcer nihilo fefe plus >quam alterum dili- gat ; quod fi tantillum interfit,iam amicitis nomen occiderit, cuius eft ea vis,vt Cmulatque fibi aliquid quam akeiimalue» rit, nuUa fit. Hinc rcfte Scaliger : Uon eft tihi quifquis fibi nefcit e(fe amicM , yerkm ne^ fic, quifibi vttlt nimu fe amicum. X L I. Lege naturali non tenemur aliquem diligere, amicitia perfe£}£ denominationis. dcbrac An fege naturali teneamur N Ataraii amieicia eaque perfedx denominacionis , non »"1"'P^ -^ * anlare> ^cenemurvUalege aliquem diligere.Probacur : i.NuIla lex cogicur quantum ad id , quod non eft in noftra poteftate. Sed vc naturalem & perfedlx denominationis amicitiam ergi aliqucm habeamuSjtioeftinnoftrapoteftate.Prob.min Quia ad perfeflx dcneminationis amiciciam rcquiritur mutua quxdam beneuolencfa. Acbeneuolcncia vc mutua fit, non praeftarc polfumus. Quamuis enim quifque fuam volunta- tem ad hoc poflat impellere vtalteri bene velit, nemo tamca poteft alium impellere,vt alteri viciffim bene velit.Atqui hoc ad pcrfeftx denominationis amicitiam requiritur. i. NuUa legc iubemut,ija charitatem habcre erga proximos,vt ipfi vi- cifTim fimilcm habcant charitatem in nos. Ergo idem diccn- dum efl: de amicitia ; quia leges de chatitatc malco funt prx- ftantiores, quam deamicitia uatu],'ali. X L 1 1. Tenemur naturaliter diligere parentes. RAtlo I. Quianaturs (quam ytCic. ait, tanquamduccm fequi dcbcmusjnihil magis eftconucnicns.quam vt cos, 6 quibus vitam haufimus , quorum opera dilciplinis inftitui- mur,quorum induftriS virtucum ornamenciscondecoraraur, fumrao amore colamus. i.Iltud ipfum lex diuinicus inftiruca prxcipit, &nobis identidem inculcat ,vt parenccs in oculis feramus. ^.Hinc fcrtiliffima vtilicatum mcfTis excrcfcit,quia Deus illis,qui parentes diligunt,Iongamhuius lucis vfuram, & coeleftem benediftionem poUicecui , vc quintum Decalogi pixceptum demonftrat. Idsm docet Ecclefiaftes cap.ij.alens: j^ui honorat patremfuum, iucundabitttr in fiiiu , jy <» die era- tionis exaudietur. X L 1 1 1. Proxtmtim tenemur amare. LIcct'nullum tam vtile^nullum Chriftiano homini tam necefl^arium reperiri poffit pracceptura , quarn illud, quod diuinafapientia,dum vniueifae quafilegiscompeQdium tulit, in amaic;: An tenea» murnacu- raliter di- ligcrepa- rcncci ? An tmej- mur dili- gerc pro- xinium? 1 EthicjE Cap. XXV. 95 An cum Dco pof- fi!nu<: Iia- bcrc »Tii- ciciiiin. AnDeum nacursli- «f r .polfi- nius araa- re? An cu an- gclis ha- bere p»f- limus amiciiia^ An atnare iii melius cjuani amari ? An fcnes /inc reci- picndi in amicitia? ia qua canquam in tabuli , qu.r facie:i>1a iioIms & cxprnilcn- da,ciu.cTconiittcmlajrcftarcnt Jc[iinxit,vi,lclicct clixuVct:»/- ligts Pominum Dsum tuum, tyc. &: p.uilo l'6(l : Diliga froxi- mum luum , ficut reipfum:x.x\\\i:i\ ciun vctciacoi illc magnus gcncri"; liuni.iiii rcnipitcinus Uollis, iil cx 'animis noftris cri- pctc conctur, Kuic tci conlirniiud.T; aliquot rationcs lubiicie- mus. t.Dcfuniicur .xh aitiloritacc Dc/.qij.un antca attulimus, SiiijitUr illi arrCLlis auriLius conucnit aulcultarc.illiufiiuc monica placiilc cxcipcrc.prouiJcndum cft,nc hac in p.irtc di- uinammaicftatcm otlcnJamU';. i. Ecclrji^Jliciti ij.ait^Omnc animal Jilii;it liln limilc : lic & omnishomo pro.ximum fibl: Sc i4.C^i jVrpicit pro.ximum,pcccat:& ^r.Nc aucrtas faciciu tuam .1 proxi;r.o.D. P.tiilrfs /lU CVi/.r. j.Omnis cnim lcx in vno fcrmonc implctur : Dilit;cs pioximum tuum , licut tcipfum. 3.Silimilis (imili ^auJct:cureos non Jilio;cmus, amabimus, complcdcmur , qui tanta &tali fimilituJinc nobifcum con- iunt^untur , vt non cam ouo ouuni , & ficus ficyi limilis clle poiric 4 EanJcin naturam a ccnctis , vT Grnrci aiunt , vn;.;ui- culis Uauferunt:caJem iis qui uobis,Jona &' munera a com- muni rcrum omnium parcntc concclFa funt & tributa : cun- dcm habcnt cieatorem. 5. Grucs propter immenfum m.iris ttanfitum fibi inuiccm innicuntur; iJcm faciunt cerui , cum uoua pafcua quirenccs ,(ingcntes tranfeunt lacus ; formice etiamoneri (uccambentes,formicas fublcuant.Siifte natura- lis inftiniflus a natura in Jitus eft brutis,c]uij bencficio tationis carenti; quaiuo magis iJhominibus faciendum crit, quibus rationis vlum cceH tcrrxquctabricator,cont"eruator,&: moJe- rator l.argitci fuppcJitauit } X L I V. Cum Deo poJfnmM hahere amicltiam. HOmo non potcft naturalicer habere amicitiam perfcft.-t: Jcnominationis cum Deo.Dico wa/Kra/jVcr, quiachari- tas in Deum,quam Jiuinitus habemus-nobis infufam,eft ami- ciciaquaeJam perfcftx Jcnominationis , fed non poflidctur nifi (upernatuialiter. Prohatut hxc tentcntla duabus potilli- miim rationibus. i.Quil^crfeftc dcnominantut amici,illi fa- miliarcin inter l"e vita; coniunilionem perpccuumquc con- uiftum habcrc Jcbcncvtcx q lo.notum cft.Atqui hxchomo naturalitcr cum Deo haberc non poteft.i. Vera amicitia cx- cludit omncm iram.Ergo natura non poirumus habcre talcm amicitiamcum Deo quia, teftante S.Sfr.'/).'Kr^,filii ir.c fumus, ac gratia fupcrucnientc & jiatuiam perficiente , nouum hoc nomcn acquirimus,qu6d amici Dci audimus. X L V . Deum naturaliter amarepojfumtii- RAtiones hx funt. i.Id pofiiimusaniare^in cuius amnrem naturali inftindu rapimur. Sed tali ii^iftindlu tapimur in Deum, quodprobatur:Q£ianatut3e inftii»(fturapiinur in eius amorem quod a nobis cognolcitur vtbonum honeftum , & hoc pafto Dcusa nobis cognofcitur. z. Si naturaliter non polTemus Deum crcatorem amare, Deus non dedilTct pricc- ptum dc fe diligendo,quod quam fitabfurdum, quiuis facile intelligit. X L V I. Cum angelif poffumpii hahere amicitiam. CVm angelisnon polTumus naturaliterhabercamicitiam perfed.-E denominationis ; polTumus taiiicnhabere cum illis cirentialem. Prior pars probatut: i .Quia angeIorii[aducr- fum nos beneuolentia naturaliter non eft nota , nequc co- gnofci natiiralitcr poteft. 1. Amicitiaperfei^xdcuominatio- nis requiricfamiliarcm &amicum conuiftum.vt exquxftio. notumeft , talem autem nos cum angclis haberc naturalitcr non pollumus. ^.Ad amicitiamperfeilx denominationisre- quiritur amicorum xqualitas. Scd inter nos &: angclos niniis magnaclt iniqualitas.Vnde Arift.quandonegat,hc)minicum diis amicitiam clfe poflc deorum etiam nominc angclos com- prehendit. Poftcrior pars prob. O^ia angeli funt honeftatis, virtucis,& beaticudinis capaces;crgo a nobis polfunt chaiica- te diligi:crgo & naturali amicitia,quia vtriufque virtutiseft par hac in ic ratio. X L V I L Amare melim eji, ^uam amart. HjEceftfcntctia /J'-//?.//i!'.S.E/^.f.8.1dem fentit K^i:i;-./;i'. I./y7?.E'/>.(-.6.Probatur autem hijc fententiahis rationi- bus. I. Aiftioeft prxftantior palTionc. Cum igitur amarefic aftio,& amari pallio.vt quilibet in pialdlcamentorum doftri- na vel leuitcr faltem verfatus intelligit ; vtiquc melius ciit amarc.quam amati.i. Matres magis gaudent eo amort , quo amant,quam quo am3ntut:ergo,&c. X L V 1 1 L Senes non adco funt abtt ad amicitiam. RAtio. i.Versamicitia non patitutquerclas.Atvero feneS funtqueruli.i.Vcra amicitiaiequirit conuerfationem.At lencs funt morofi,& proindc ad conucrfatiouem incpti.Inte- nm quida lcnes func apti ad amicitia fiue cum iuucnibus,fiuc cum fenibus incunda: vt rigidior fi-t Ariftotelis fcntetia ^.Eth. (■i-C 5- vbifenibus omnem adicu.m aJamicitiampricludit. Tom. lll. Atque h.xceftnatura amicicijc. Dcasfaxlt.vt illam, cuam iptc animis inferuit aJ vircutcs fciiuillani, cxlulc:iemu.s,& in hoc amicitix flagrantis incunJium vhto coniiciainus,:it vero glacialc illuJ inimicitix tiigus, illam animorii acetbillimam hycnicm,qiix nuUi nou iucoinmoJat,tanJcm aliquanJo ex- cutiamus. iJfaxit Deus,cui tbli fapiciui,inuifilnli,iinmorta!i fit honor, laus,& gloiiain fccula (cculoiuin : Ainen. FLORILEGIVM. CONCORDIA.Sentbnt. ConcorJia nobis conr- mcnJiUur Pfal.ii, j.vbi eft elc_.;ans concorJis imago;f)-o«. 18. feVt/r/j y. M*tth.^. Ko7i.li. f.Ciir. i. i.Cor.i ;. Ephef.^.i hil.i. r.Thrff.;. ConcorJi.i rcs parux crcfcunt , difcorJia maxim.r dilabuntur. ■^aUitji. A p o r h p n e o. Anriftlicnes dixit ct;n- cordiam fratrum ellc quouis muro firmiiis munimcncuni. f./...6 ..i.Sicut lignumrLCuim cum curuo noa conucnit, ita ncc boni cum malis ; & ficut duo ligna curuaintcr fc con- ucnirc nequcunc . ita intcr improbos concoiJia cllc non po- teft, aicbacMufonius. Swii.ftrm.yS. Lco Byzantius Sophilta concordiam perfuafurus Athenienfibus, fu<;gcftum confccn- dit , & dixit : £go adinodum pufilhis fum,"v't viJetis, & vxoc mca mulco minor cft mc. At nos taro pufiUos , quando JilTt-- dcmus, vix toca ciuitas Byzancium capcie poccft. el'»: irch.in /■.//-. Hoc iplum apophchcgina alicer icccnfcrur a Philoftra- to.-quoJ ncmpc Lco Byianciu.s fuggcftum conf;cnJeiiS rifum moucric populo.quoJ elfctobcfo ventre. At illc iiihil tuiba- tu^ ritii multicudinis : Quid, uviuit , ridccis viri Achenienfcs? Vxor mihi cft multo obcuoi, & camcn conccrJcs vnus capic ledulus, ditcordcs ne totaqaiJem -iomus. Chdoflrni. At^eii- laus logatus.quao:) caulam Spaita moenibus no cingeretur, oftcndit ciucsarmatos& vnanimes : Hi, inquit, (iint Spartx ciuitatis i-naims.. L'int ..',f>st h.Lat '■«.Lycurgus ad fuos ciues,qui fcrlpteranc,quo paifto hoftiu.u inipccamrcpcltcre polTcnt, fi, aic, paupcics manfctitis, & contcncioncs macuas dcpofueri- tis. Britf. I.1..C.4.. ArchiJamHS a duobus intcr fe Jillidentibus delc,;l:us arbiter anibos duxit in lucum Minerui, & ibi excc;ic ab illis iufiuradum,vc liarcnc arbicri] iudicio.id vbi iurairenc, Pronuntio, inquir, ne prius hunc locum exeatis, quam inui- ccm rcconcilicmini. Apud Lacedxmonios autem nefas erac fallcre , quod in Mincrux fano promitfum elfet. Plut.Lacon. Apophthcgma Sciluri viJc paulo ante reg. i.Mycipfa rexiam. iam moriturus, filios luos patcrno monet affjftu vccoilror- des finc.auvcis tcmper litteris fcribendam fententiam aJdens: Concordia rcs pavux cretcunt,difcoi-diaautcm i-nnximx dila- buntur. SMitft. ie heHt lngurth.K D a cj. Concordia fulciun- tur opcs, etiam exigux : Concinere:Doiiee concinere:Paricer rcmum ducclciVnam xdificare Trojam : Operas mucuas tra- derc : Mofes & Aharon : Manus manum lauat : Funiculus tri- plex. S I M I L. Nazianzenus ia orcix.de modcfl. explicat illam fimilicudincm, quomodo focietas quilibec debeac efle ad in- ftar corporis.in qiio membra a fe nondiflcntiunc,fcd fingula obeunt fita munia. Nam oculus non graditur, fed ducit : pes non cernic, fcdvadit: lingua noncxcipic voces , auris non loquitur. Auguft. //^.i. de ciuit.Dei.c.n. explicat fimile illud Scipionis, qui ciuitatem ix fummis, mediis,& infimis orduii- bus conftaredixit, non aliteratque ex diffimillimarum chor- darum fono fit fuauiffimus concentus. Illuftris ctiam cft fimi- litudo Dionis, qui quid poflit concordia, oftcndlt fimilitudi- nc currus &equorum parentiuaurigx, & fimilitudinc nauis, qui qLlamdiugubernator & reiiqui faciunc of?icium,quifque fuum.felicicer fulcat mare. Idcm ofteiidic,quid cfficiat difcot- dia', addufto fimili 3. feris , qiix fi eodem lepco claudantur, mucuo fe conculcant ac perimunt. Vliitarch.in wc>-57'«*-, Ciuicaces Grxcii fama immi- ncncis a Xerxe belli audita , ptiuatas fiihultates omncs faifto Syncrctifi-no,obliuione deleuei unt : cuius inftituti primos au- thorcs Plutarchus facit Crctenfes , qui alias frequenter bcllis inteftinis inter fe pugnabant. H i e k. o g Lvr r h. i.lyra apuct vetctes Romanos erac hyeroglyphicum concordix. i.Ca^Ju- cenf Mercurtj , angues circumiielrttoi hnbens. Fabulantur enim poifta:, Mcrcurium inuenifl"e duos anguespugnantes ,& di- remtos in caduceo concoiditcr iunxilie. }.Oud perdices, ouii quiijue fuM inctihnvs i(y pullitiem excludens. Nam remitTo in- credibili libidinis ardore mas & fccmina fcorfum excludunt oua. E M B L E M. i.ExortoapudRomanos bello citfili, fole- bant partes fingulx dcxttas iungere : quod erat fignum con- cordi.x. z.Cornicum mira eft concordia. ^.Geryones, fratres tergemini, habuerunt legna inuicta , quia concotdes fucrunt. i.Ciim Athenienfcscxcrcitium in Siciliam mitruiiefrent.iulTi funt adhibcre facerdotem accerficam Erythris nomine >;ro- Xicui : quo cum fignificecur quies,mooebantut Athenienfes, vt quieti fc darenc. Apolog. Membra corporis humani; cum fingula facerent tuum ofKcium, bene habcl anc. Sed ali-. quo tempore bellum indixerunt ventriculo ; vbi omnia com- J X memoiaci^ t. 96 Encyclopa^dte Lib, X X L BicmoratUfuIs officruaccurarmu vcm;iculum, quoaomn.a abiumeret. Conucnit it^itur Intcr rcliqua mcnibra , vt hngu 1 ccirarcnt ab officio. ut..a iic?Bicai ccmporc omn.a& hngula acScctc,lanc.u«c,ac tanacaa fuas qu.-cquc funa.oncsrcdue. DISCO^RUIA. StNTSNT. Dilcordia vitanda.Prc/». G.ito.f.i.T«>«.i.Inaifcoraia.icmobcncaicitpominum.^fc- gitft.in Pfnl. Si Dci vocantur tilij , qm paccm taciunt : procul aubio Satanx fun t fili |,qui confu.iaunt pacem S.cut nih.l cft pretiofius Dco viitutc-aileflionis ;iia tiihil cftactiacrabiluis Diabolo cxtinflione charitatis. Greg. meafiorali. Vugiiws 7. ,£ncia. Fuiiam Alcfto fic alloquitur r rtipotesvnanimes nrmare irtfrdlia fratrety jitq, odiit verfare domos tu 'verhera tccii}, JFfnneJfyiie ixferrefaces j tihi nvmina mille, Mill-neceiidiarteS. ;• — _ « /'t > Quictiirimam vium aj^crent homii-ics in terra , ti hac dtfo Terba a n.atu.\-i rcium o.iuiium tollcrcntur, Mcum. &: Tuum. Sen.dc morih-M. Maiorcs infiitucrunt conuiuium fotemnex quoa CharilT^iam vocarunt,inquo tollcbant controuerfiayot- tas intcr pfopinqnos. ^'cl. Max t.t. Malum eiternum ailcor- aia. Tacit. a.nniil. 4. Nulla natio potetlab aattcrfario deleti, ni(i propriis aifcoraiisipfa fc contu.nferit. VegetiMlib.^.c.\o. Tria Chilonis pi .xccpta lureis litt:rts cemplo Dclphico in- fcipta funt : Nofcc teipfiim i Ne nimium cupias ; Ans alic- iii atque litis mifctiam cffu;;ia5. Steb. Phauorinus in ailputa- tione quaaam ccclcns Haariano prirvcipi, cui infcnlini.Tius cr.ir.aamiiant.bus aliis cur ia faccrcf,Nonne ceaam,inquit,ei, tpi viginti legio.us habcat? .*/.!/«• f<»r. /;/]?. Apophtheg, Scipio Nu.nanTia cuctsa qu.trens ex Tyrefio Celtico prin- cipe,qua" dc causa NurrJ.intia.ptius inuifta , dclcta etlet , hoc rcfponfum tuHt:Conconlia viftorianv, difcoraia exitium aA.- fcrt. Pet. Diac. hill. 4. M. Agrippa dicere folcbat , multum fc huic fcntcntix dcbcre t Concouiia KS-parui crctcunc.aifcor- aianiaxim.T:dilabuntut. Sen.-pift.l.:^ Alphontus fxpenume- ro folitus cti diccic , Si Romanorum tcmporibus vixiiret , fc conftrufturuin fuitTe templum loui Potitorio , vt dc rebus- atluii.in eo prius conuenirent. & contcntionem omnem de- poncicnt.P.'Wcw;;V degeft. Alpio. /.5. A D a c. Omne rcgnurtn' in fediuifumdefolabitur^Domctticumaiir.aium : Bellumiu- teflinum : Fratres Caamci : Caainaa vidoria. S i m i 1. i T. Quemaa.noaum Caicias ventus trahit zA tc nubes quas fe- «piitur : vt venti certaiites inret te concutiutfrmarc:ticut tui- batut harmonia,fi vcl vnica choradnon rede lc habeitrlicut vnus ftatus auas aiueifas tibias infiarc nequit : flcut cortiua- ks ailfiaent : ficut auis cybinaus internccinum cum aquila gerit bcllum , vt aqua in locoshiantes duftamagis eosdi- ucllit:vt lingula hatHlia facHc frangas , csniunda non poflis: ita & aifcorcies atque aifcoraia fc habcnt. E x e m P L.Cain & Abel ; paftorcs Abraham & Loth , Genef 1 5 . rcgcs Cana.jaei, Gf'»^/i4.Soaoma2i& Loth,G^«f/^t9.Efau-5i \3.zck>,Genef.i-; Gongregatio aaucifus Mofcn,& Aharbnem , S-xod. i b. Ifrael. & BcniamiiT, Iuiic. 10. Dauia & Saul , i.Stim. iS. Roboam & Ifraelita:, t .K^^j.i 1. Paulus & Barnabas , Alior. 10. Phaiifsi & Sadducxi , /li7.7. !. Corinthij , i. Cor. 1. Romani & Gcrmani! Atheniclifes & Spartani.H ierogivphi. Luput (^ agnuf fat 01116 apud jEgyptios & politas eft fymbolum dilcordi^. r. yingnillariim venatio (ignificat hominem , qui hoc vnicc agir, «t crefcatper tmbas ciuiles. Nain Hntic iuHat .ingniHas tHrbat^quiirere ftagno. if.Vas igniariiim , /■«'/? tlmrribuliim , cum njuario piBum , efl: fi- gnum difcoraiac : quia ignis '& aqua non funt compairibilia, vt loquuntur. A P o L o G Leo & vtftfs vno eoaemque tem- Pore in hinnulum inciacbant. Vterque illo potlri ciim vel- icnt,mutuis vulneribus conciacrunt.VulpecuIaeuentum pu- gnx expcftans Ivinnulum reliftum in meaio atflrahit. Ica Philippas Macedociuitatibus Graecorum mutuoMarte con- feftis potitus efV. AMICITIA. Sentent. Dc anvicitiivide hinc in- de Proucrbia & librffm Siraciais. Nihil fic probat amicum., ^nemadmodum oneris amici fupportatio.^w^. ii.J«.«J?.Ami- «itiain malo cfle non poteft. /^^iJ%jQr,q«i-- amat , liy- redamatur.ld.x. Rhet.4. Uem velle atque idem nol- k,ea dcmum firma eft amicitia. Sa//«/?. Amicus eft vna anima in auobus corporibus habitans. Zeno Cittic. Amicus eft altcr Ego. /(/.[Difficile cftnominate , quotamicos quis pofliatas* Secr. Ye pij reges omnes:ita onincsfiaiamici fciibi pollunS Vno in a-nnulo.j<»o».Amicos ( fciI.oIlaics)resoptimxparant, ailucrfx proban& P!,it. ^ ty? nu'la amico piM dies pinget arnicum. Heu heu mihi , quod harula iam fandidit vna} Teiffum infciiim transfer,^ hac arte fropaga,. Regno vtilior dicitur exiftere amictu. Fu-are benefica dexteritate fodales. Multi adcyathum faciles,frodigiqj amici, S)uos itnmemores efficit vna vmbra fericlt, Exccpta fapientia nihil melius aatum cft homini a aiis im-' mottalibusamicitia. CJuidenim dulcius,quam habere cuir* quo omnia fic audeas loquivt tecum ? Qu^is clfct tantus fru- (ftus in profperis reb.nifi haberes amicum,qui illis a:quc ac tui ipfe gauderes? Aducrfa etiam ferre difficilc eiret,fine eo,qui ii- la grauiiis etiam quam tu ferct.C;V. Amicitii leges vulgo reci- tantur iftse : 1. Amicitia non incarur,nifi a virtute prxditis, Sc. ob virtutem.x.Amicus alter ipfe efto.j.Amicorum omnia tuDe communia.4.Idcm velint&nolint amici. ^.Amicitiaeftb fin— Gcra,fine fraude & fufpicione.6. Araicitia conftans cfto in fe- cundis & aduetfis. 7. Amicus amicum , quando eft opus, mo- neat.S.Amicus amico patcfaciatareana. ^.Amicus nihil turpe poftuIctabamico.io.Amicus vterque colatfilentium.ii.Ami-- ci cxternacomitatisofTicia fibimutuo dcclaxent.ii. Amicitia fe vlcra atas ne cxtendat. Amicifinceri charaBeres hi tradun- tlit. i.Amare vnu vnicc.i.Infelicem feputare,quando non cft cum amato. ^.Etre cum amico,faIten3 cogitatione. A.Studeic placcre amicoij.Laudare &iuuareamicii.6.De amico crcderc omuia fumma,ide6quc nihilfulpicari:quia ftifpicio venemim amicitii. y.Pati pro amico incommoda. S.CondoIcrearaico. ApoPH. Socratcs dicere eftfo!itus,nullam eirepoflcirioncm prcriofiorem verobonoque amico rnccaliunae plus fruftus autvoIuptatiscapi-Er^/j.a^o/iA.Ariftippusirafcebaturhomi- nib. qui emruri vafa piobant ea tinnitu, elefturi vero amics»! nulkim adhi&enc aeledum:ci\m frpc in eburnca vagina latcai intoxicatus gladius.Cato diccbat,Amicitix,qua: non pliiccnr^ dilTucnda: magis quam disfcindend.iE funt. Cic. Diogcncs ro- gatus,quBmadmoaum amicis vteretur Dionyfius Vt vafculis, refponaic:aum'pIenafunc,euacuac, dum vacu3,abiicic.Et ho- die potcntiorcs vtnncur amicis ccu calculis, qui nunc millia, minc nihil valen". Caco incelligeus . amicum non potVc ferre admonitioncm amici,Noli,afcbat,indignari amico:nam apcm proptcr aculeum non odilti, fcdfoues propter i\\\£t\.\m..Max, fer.d. Cum Alexander vna cum Hephxftionc inuifcret D.arit matrcm,vxorcm & filias captiua5,matcr Darij Heph.-Ellio.ic, qaodcodemetfct ornatnquo rexicorpore etiam maior, ado- laairpro rcge. Sea c\jm ex nutibus prarfentium incclligcrct er* roTem,perturbata dcnuo falutauit Alcxandrum. Tum Alej. Nihil cft,6 matcr,qu6a tucberis:na.Ti & hic Alex-cffifcntiens, amicum etrc altcrii ipfum. Plut.in Alex. laem interrogatns a quopiam,vbi thefauros haberct,amicos oftenaens, In his,i:.i- quit. M«A-. Cum Darius acccpilfct prsgranacmaluin Puni- cu,m,& quid-aai cx eo iTcitciMretnr, cuius reitantum. numcri!v iiaben- Ethica: Cap. XXVI. 97 fcabercopcarct.quantus illiccfroc granorum^rcfpondicZopy» rorum.Zopvrus autcni cr.-it virbonus,£: D.ino amicus.ADAG. Ncquc nuili lis amiciis,nc4uc multls: Amicorum omuia com- munia : Amicus alter iplc; Aiiiicus maj^is ncccllariiis qnain ignis & aqaa:Vbi amici.ibi opcs-.Vlquc n\ ."vras amicus : Syn- crctilhiusiFelicium multi coi;nati:In cculis,linu,&capitctcr- rc:Tcmpus arguit amicum: Amicus ccrtus in re inccrt.i ccrni- turiHunc dic amicuni,cum quo niodium raiis.comcclllli: Ami ckias immortales cllc oportct : Grati.c nuiix : OU.c ainii-itia: Amici vctcrc$,vina veteia,vctus aurum. S i M i l- Amicitia cfl Ibl.fal , conJimcntum, ncdlar,& alcxipliarniacum vitx-.in primis alBivfl.c.Amicuscll tiicfauru-^.diniidium anim.T,aiiima: cudos.vna anima in liuobusccrporibus Exemp lacob & Ra- chel,Ionathan& Dauid.Hiran &: .Salonio,Chrifl:us & lohan- rcs:Hcfculcs&Thclcus, Hcrcules & Ncftor,Thcfcus & Pi- rithous, Achatcs & j4incas, Damon & Pythias, L.Lucullus&' Ciccro,Horatius& Mocccnas.Hi frogl.i. Cana ,r3tioac li- |5 I D I M V s probitatcm coiiiun61:.im , qna; pr.Tcipue regic affeiStum intenuim : iam vi- debimus probitatem coniuniflam, qux prx- cipuc regic figna afFedus externa ; fcrmonem icil. & geftum. Sermo eft proferenduSjVel non. Sermoncm proferendum regunt Vcraciras & Eu- lalia feu lucunditas lermonis:non proferendum regic Taciturnitas. Vcraciras eft,qua quis ftudet dicere id quod res eft. .Atquehec dicitnrventtt6 pra^ica,iju£ conjijtit inxcjiti- tione rationii ad itppetitnm :JicHt verltits theorecica feti f^eculmm in conformitate intelleEli^ ad res ipfu. Hnic igntir virtuti reElh fnbiicitHr Docilitas , per cjuam vc- ■ f^trn flndemui intelligere:& Ca.ndor:, juifacit vtinatnne dicamiu cjuod res efl. Ei opponitur in exccftii mend.icium augens : in defeiftu mendacium minuens. Hitc pertinent ornnia mendaci.i:vt pirfidi^,perinriim,calumniaidetraSlio,dela- tic;iuiiantia,ajfent.itio,comitium,£C]iii!tocatio,(^c. R E G V L ^. Veracitas I. f^tracitatii efifermonem cum intetle8lu,& inteBeiltim cum rebm conjormare, VEracitascft orationis conuenientia cummentis fcnten- tia.Hinc dicitur:Vu bonus cor fuumgcricin lingua.Di- citurali.'i'i veiitaspraftica , ad difFcrentiam veritatis theore- tici fcu logic.c, qux cft congruentia mcntis cum rebus ipfis. De hac virtute ait Comicus: Ha Veraclta» qujlis ? 98 Encyclop^dia^ Lib. X X L Quot mo» dis viore- tur fix- I cepta ve- quarat.tcnemuf ipfi dueflc lefpondcre.fi hoc faeiat ad ipfias sdificacioncro.Simus itaque memorcs illius quod c(t ad £//.. 4. Depofito omni mcndacio loqaimini vcri»accm , vnulquU- que cum pioximo luo. 1 V. CUjfes iUortim , f «« l^>'c delmqHmt, fmt numsfo vndecirn. 1. r*Oph!(lt; qm laborant tgnorantia praus difpofitionis, C^hoc cft, cx malitii aliquid negant.quique loquuntu». .: fcribunt contra confcicntia. Huc pcttinet difhnftio Theolo- «^i^quod alius fit Tlieologus gloruic,ahu5 crucis.Huius etmm foci funt difputatores, qui vcnti & oftentationis cauK^a in ytramquc partem difputaiit , noa a»tem^exercUij gratia , vt ncmpc vcritas eruatar. 1. lefuit&i qui data opera ambigu^ lo- quuntur vtalios circumucniant, hSc in panc imitati Apolli- ncm , qui di(Sus cR A)|('«{ , quod ambigua rcddctet rcfponfa: vtcum Athenicnfibus cxercitum in Sicrliam raiflliris, author cfll-t vtadhibcrcnt faccrdotem wjj/«* , quomonebantur vt quicfccrent. ^.MachiaueUtfixyfiiipolitfci, qui hic axiemata tflitchiauelU defeTtdunt ■■ rrincepsqui fapicntiae{lprxditus,de- bet ea promifTa vitate, quae fuis commodis forc contraria vi- dct. Itcm : cum principis magnireferat belluinum ingenhim fcitc inducre , &c vulpis- & leonis mores aiTunTendi erunt. 4. Hiflorici, qui abrepti afftciibtu , ■virtutes fui. nationii extigge- r.rntfVii/ji. vero exienuant : contra virtuffs aliarum nationum extcniiant,7itia vcro exajgeran!:;qualis fuit Bodinu3. ^.foi- ti ^oratores , qul mmdiicia lenocinijs verhorum fucare folent. ir. i^eritatis parcipromi feu mcndaces ; qui hoc l-u-crantur.vt ciim veradixerintiiUis nt>n credatur.Hicnotentur duo iira:Tcnue efl mcnrfacium , pcllucet fi diligentcr infpexcris. Itcm : Ca- lidummendacium cft optijnum. 7. PaRcresiUi, v^uospropheta iiocai canes ■mutos , feu ajlhmaticos ; qut propter faci um dena- rium (vt vulgo loquimcaT) non adhibent paFrkcfiam. S.Adu- latores aiti pal'im bl.indiumiir , clam ,fioccafio efi,ffigidam fuh' flfii/f fiijfundunt , vt PLnttio ait. De his vfurpari potcftillad. pcouerbium Hcbrrcorum : Vox eft 'acobi , mantu efi immanli Efaui. Hi elcganterdieuncur parafiti ; quiaveluti mutesfemper eduntalienum cibum Sc nunquam fiunt Cituri, idcoque fcm- pcr vcnduntblanditias,quxfuntmcllcuslaqucus.Hincpara- £tus Plautinus ait:Famcm fiiillc fufpicor m.Ttrcm mihi. Nam poftquam natus fum,fatur nunquam fui. Talis fuit Martiaiis «|ui Domitiano fic applaudit : EdiHum dominiVeiq, noslri. Aliter erant animati prifci Latini qui adeo candidi fuctunr, vt inde natiim fit prouerbium : to/we /0^««, ideft candi^e. Hucpcrtinent delatores:conttaquosvt& adulatores.vttuta «flet innocentia,Iuftinianus lcgibusfuis cauit.Noucll. con- flit. IJ.&Z6 Laudantur etiaTO Impp. Pertinax &Tiaianus, quodadulatorcs & calumniatorcs, qnibus apudDomitianumr Jocus fuerat , ciuitate cxpulerint. Princeps qui delatores non caftigat,irritat,ait Suetonius. 9. fiypocritis^yil dant fme corde manus, quiquc profcrunt vcrbahonoris,quodvitium in aula nimis qnam familiare eft : quade rc notetur eleganscolb- quiuraquatuorfratrum-, quorum primus ait: /f iw opensSy vttam,forniamt}, impendimin tmltt. Secundusquxrit: tnmiapro meritif qui retrihuta puiitr ? Tcrtius refpondet : AuU dedit nobis rcfcripta notatapapyro, Quartus addit : 'Etftne corde manu-s, ^ fine-vocefonos. 1 o- CalumniMorts; quibus hic thcfaurus in Irngua fitBs , vr qu.xftui habeant male loqui mclioribus. Quorum viua ima- go hxc eft:Si quis ftudct humilitati,illi dicunt,Hypocrita eft: fi recreationi.Gulofus eft : fi p.itientiae^Timidus eft:fi iuftitias, Imnatiens eft:fi fimplicitati.Fatuus cft:fi ptudentix,Verfipel- lis (;ft:fi re!igioni,Singularis clhfi fociecati,Secularis eft:fi pa- ci,Di(runuIator eft:fi vtilitatialiorum , Curiofus cft. Huiuf- modi homines odio extremo profecimis cft Auguftus Gaifai, quimcnfi fu.B infcripfiflefertur hocdiftichon : Sluifquis amat diiiii abfentHin rodere vitam, Hanc Tnenfnm vetitam neiierlt ejfefibi. II. Slnitemereifirant , immemores illiusquod Pythagoras ait : 7s» cf!f^t AcH : itcm iftius, fin jbOjitiz."? 'iuvue. Debcbant ifti cogitarcquodiuramcntum fit inuocatioDci , vtfitteftis vo- luntatis noftrs quod non velimus fallere,petamufquc vt ille fallentcspuniat , atqae itainhanc pa:nam nos obligemus. Huc referiIlos,q!ii pcrierant. Peierarc autem eft falfum iu- rare, &fallerecredentem iuramento.Abominabilis autcmeft Cicetonis fenjentia, quiaffirmat, falfum iurare non cfie pe- icrare , fcdquod ex animi fententia iaraucris quod verbis concipicur,id non facere pcriurumefle.o^r. ;.ciimduplicino- mine pcriurus fiat , aliud oratione prof ;rcns iurando , alind mente celans : quod a Flatone fuo 1 1. de II. dilcerc poterant; quiait,fiaudulcntttmiuramcntum.a diis puniri,& non dicen- tis , fed audicntis gra*ia orationemprofciii. Nara ittfiuian- dum non eius , qul fc obflrinxit iuraniento , fed eius, cni ob- ftringitur , causa inflitutum. Porro damnamus leuitatem in iuramentis illis forcnfibus.qua: ICti voc.int maliticc :& om- iiino illa qu£c fiunt contra verbum Dei.De his teneatur illuc? Hieronymi:Iuramenta, inquit, tribus modis foluuntur & ir- rita fiunt : primo cirm quis male iur.it , fecundo cum incautc, tcrtso fipucri. Ecce, inquitlGdorus, quod iuramenca illicita laudabiliter foluantur, &damHabilitcrferuentur. Tale fuie iuramenturaHcrodispra:ftitumfaltatrici, W« tonis 11. de LL.Renm linguam facit mens rea.ScA proh dolotS ver^ Lyfandcr dixit , reges iuramentis bidere , nou alitcr ac pueri luduntaftragalis. Denique hicqua:ritur. Qua: forma i .iramenti probanda ? Rcfp.Qu^od propria religionc iuratHsn-i, ei ftandum. Vndc fi ludjcus dextra fuper verba tertij praiccpti pofiia iuiet,item Turca per Alcoranum, ethnicus per louem , ei ftandum. De iute ciuili & canonico iuratut per fanift» Euangelia : vnde Noueli. Confiit. 5-0. ait, «srS^W t «y/ai» tuiiyfiAiiiv o^vuKMf . Sic in ludiciis decurionura & magiftratuuni iuramentis , digitis Euangeliorum libro impofitis luratpr. Iii reliquis iufiurandum prxftatur , digitis duobus ercifHs , his verbis prolatis : Sic me D e v s adiuuet , & fan(fla Euangelia. Romanis fanftiflimum erat iuramentuTn per louem lapidem: quibufdam perSsygiaro paIu-dem:Socrates per anfcrem, Ze- no per capparim, Platoper Themidcm, louem , &Phcebuin, feu Apollinem.Pcr Thcmidem, vt iatelligeretur, qui iaraa- do fallercnt, eos contra fas & ius humanum ac diuinum pec- care. Per loucm , quod cum ille nutu & fulmine omniaccni- «utiat , falso iurantem inultumnon firveret. PcrPhocbiim,ne perfide iurans putaret fe latere. Quid vero > An huiufrnodi formulx fuut probandx , ciim per viiius rcri Dei nomen (\t iurandum > Refp. Tametfi formula: ifts non funt licitae : ta- men quia rcligioncm incutiunt iis , qui pcrfuafum habent fc legitimeiutare, vtiliterinforo admittuntur. Ad hunc locurn Ethicum refcr vatias iuramentorum fpecies : putaiuramea- tum promilforium, affertorium^iudicialc , voluntarium,con- uentionale , necefTarium, iuramcivtam in litem, iuramemum. ealumnias, iuramentummalitii, iuramcntum fupplctorium, deciforiiim, purgatorium, &c. de quibus confule monumeii- ta lurifconfultorora. V. Falji crmen ejl imltatioveritatii, dolofafla, GRxci elegantcrdicunt, ^ -z&fxoijj^rf? fi>tht u^ok f*tT uir,-' %^t [tlf-iiTi;. Norieli.Confi. ■j^. Committitur autcm fal- fum di(ao',fcriptura, fa(f^o,& vfu.D»So;fi quis dicacfalfum te- fliinoBium,vel cclet veritatem, vel denique corrum.pi lepa- tiatm , ne dicat teftimonium. Atque huiufmodi honio ofFcn- dit Dcuin iudiccm , & proximum. Pro illo imponitut posni- centia, pro ifto infamia inuritur, pro hoc irrogaturpcena pro modo laefionis. Scriptura ; cum vel falfa fcribantur,vel verum expungitur , vcl falfum figillum vfurpatur. VaBo ; cum falfa moneta , meiifura vel pondus cudirur auc vfurpatur. ''/«> A quis vtator falfo inffrumento, vel gerat fcpxo liber® cum fic fcvuu.ri, Faffi cr."- menijuiii? Eth ic^E Cap. X X V r. 99 An omDe mendaciri iUicicum.' >n poeis iint vcri- dici? Veritatis oratio fiaiflcx. fouus, pro milite cum non fit, vcl vcatur falfo iiominc dolo inalo. Brcuiter , faifum committifur , quotics veritas dolo occultatur Gcneralis porna fiHi clt dcportatio . V I. Ornne tnendadftm eji illidtum. NAm quod vulgo mendacium diftinguunt in pclnicio- funi , officiofum , & iocofum : lioc potius pl.iufibilc A: fpcciofumcft ,c]uam foliJum : quiaomnc mcndacium luo Kcncre malum cft. Iiitcriui diftiiigucnJumcft intcr lo mcn- tiri &prudcntcr didimularc vcritatis partcm. Etcnim didi- jiiulatio crt rcs mcdia, ideoquc nunchoncft» , nuncinhonc- fta:& honefta quidcm tcfpicit circumftautias , hoc verfu comprchcnfas: C»ufa, locus, tempttt, ferfonatf, , qu«U^,qu/intiim. Dcindc , intctdum cum gloria Dei & falus Eccleftx atque Reip. fic cxi''ir,non tencmur omne, fcii totum verum dicere, (i maximc tcncamur partem vcri diccie Excmplo fint obfte- riiccs illi Exodi i . & Athanafius , qui cum nauicula fugerct Atrianotum tyrannidcm , & Arriani ipfum fecuti , & tantiim non affccuti cflcnt, faiftum cft diuinitus, vt cymb.i fc obuer- teret,hoftibufque infcqucntibus obuiafietet. Tum hoftcs ex Athanafioquarrunt , nunquid vidillent Athanafium hic pia:- terucftum? Athanafius rcfpondet.Modo huc ibat Hic Atha- nafius vcrum dixit , quod fcil huc abierit, fcd non dixit omne vcrum,quc)d huc quoque rediciit. Teneantuiitaquc hicdux illat re^ulx;Aliudtftmcntiri, aliud veritatcm prudenterte- gcrc Item:Chaiitascftofficiofa,& ingeniofciideoque partcm vcri dicit, quando non eft ncccffe omne vcrum diccrc. VII. Ouidampcetit etiam fitnt veridid. POeta:dicuntur,vellatc, vel ftri(Se.Late,qui metrice fcri- bunt; ftriftc,qui fingunt,& hi opponuntut hilloiicis, lUi vcra,bi fiifla fcribunt. Hinc patet incptos eflcjqiti Hcmcrum & Virgilium, non hiftorias, fed fabulas fcripfilfe , hoc aigii- mcnto probant,qu6d pocts fucrint. D;inde , poet.i: , qui fin- guntprofcrunt figmenta,vel incongrua,& hi nientiunturi vci congrua,8f hinon mentiuntur,quia nimirum,vel Phyfice.vel Ethice, vel Politicc illa funt explicanda & applicanda , idco- que|in illis non fpe; ^gjvtif. ^iiodji putat prodejfe perrinaci^my Vahfnlleris , nec rem prole ccnfiderns. Vcritas itaque non pendet ab opinionibus.Alias mifcrrima eftec. Nam ica eft vc canic Scaliger : §lui pendet ah errore ^ opmione vulgi. Vcadet msgit, atque arhore quipendet ah alta. Candor eft vulcus vericacis fpccicfiflimus.Hic facit,vt ve- re & apcttc noftram voluncacem fignificemus ; & piopcer probabilcm tationem alienas voluntaces approbemus : am- biguc deniquc difta in meliorem parccm inccrpretcmur. Hic oporccc^utcum illudEpiiftcti fcmper mcminiire : omne di- ftum taftumve duas habctanfas, vnam dexcram , alcerara finirtram. Vir bonus nou finiftram , fed dextram accipit. Vc- rum nunc temporis licct vfurparcillud Ouidij : Candor it) hoc mo resinteimoriUA pene. Simplicicas denique eft veftis vericacis; perqUamfit,vt fine inuolucris & ambagibus vcra , refta , & vtilia profera- mus perfpicuc. Nam icS-^o» ow^fff ««' , & in artibus,&in nioribus. Itcm , Sspov n m(pi{ , i tj fiii ra(pW. Et rede Euripides , 'A^c^us i fiv^(^ v «Pi)j^i«f e^o. Cum hac pu- gnac A-aiAciTff , duplicitas , vt Rhefus apud Euripidcm io- quitur : i>i?~u Xiy^i T a,\«)7Ef , K ^'ni\,x{ ^tpox «*Vf , Jmo veritatem , (y non fum duplcx vir. Huiufmodi homincs Scriptura dicit habere cot & cor , St aliis vocantur ei4/u;vi, hicordes , & Viy\u-P,ti , billngue . Atque ha:c eft fpeciofa illa virgo , de quaPIato dicit tifnDt.u yerita- tem otnnium bonorumcaufam effc. X. Veradtati opponitur ftndittm mentiendi feu menda- cUtm , idcjue duple.v '■, ^uod extollendo men>itur , c^ di- citur iaRantia , c^ ejuodminuendo mentitur , didtnr- ^ue deira£}io. VTriufque fa:tus eft calumnia , qusE nocct tribus perfo- nis eadem opera , dicenti , audienci , & delato, Duo vero funt remedia aduerfus calumniam. i. Studere con- fcicntix , hoc eft , vicarc iuftam rcprchenfioncm. Intcrim non eft taccndum vbi non oportet : cilm ncmpe fama noftra periclitatur : crudelis cnim cft , qui famam negligit fuam. 1. Eucnrum expcftarc a Domino , & cogitatc Chriftum eriam fuifl"e cxpofitum telis calumniatorum. X L Caltimnia efl Chims,ra , cmm architeBi & paren- tes funt mendacium & inuidia , curiofitas nutrix : cor habet a§fidii : dentes funt ptgitts. : otuli lyncu. HJ£c plenius intclliguntur ex tabella ifta , quam ex ele* gantifllma oratione Lipfij de calumnia confecimuSj hunc in modum : Veritatit piciuia. Veritatls oppoliiat Simula» chrii ca« lumniz. I 4 la lOO Encyclopa^di^ Lib. XXI. 1 «' • fSubieai. Cadit r^iks. I inperfonas < Ignauas. fQuamfcedal iLoqDacer. Ctirationc<( j f Pater, Mcn- I Formx. Ipfa eft | dacium. L fostiai^uia eius-^ Mater,Inui- I dia. I, Nutrix,Ca- C riofitas. In calumnia hxc tria notauda -i fVaIida;quia la:dic Quam perniciofasPcr- . ■ :ft < { Aper- tc. Occut- te. nicies cuis ei I I Varia;quia *« laedic { In omnl rc. Plerofq; omnes. Quomodo tattenda Duo-cly- f lungccntia. l. pei adhibendi, videl. ■^ LPati^ntia. Msfec methodusin traftatione aliorum yitiorum etiam po- tert obferuari.In virtutibus (]uoquc cnarrandis contraria me- thodus vtilitcr obferuabicui : vcrbi gratia , quam pulchra fi: tcmperancia, quam vtiiis,quomodoexerccnda& excolenda. FLO RILE G I V M. VERITAS.Sentent. Vcritati lludendum : ?fa!. 3 o. 50-1 I 8.E/>^.4. Vcritas dulcis ert,& amara : quando dulcis c(i, parcit:& quando amara, curat. AHg.ad C^ny?.lncomparabili- tcrpulchriorcll: vericas Cliiiftianorum , quam Hckua Gvx- coram. Id.efifl.md Hiercn. Scn.Troad. Veriias nunijuam laret. To rsitim^i T? a.Xit%liii qiMHffi , fpecinfu4 ejf vidtKs veritiifif. Clemem /llexiindr. Pretrept. a.i gent.' A^pm t-/mv ^iAoiv 'otuh ti&tiuxi tLm liXilieitu/. Arift. i. moral. Melius e(l pro veritate pati fupplicium,quam pro adul-atione beneficiurft ^Jwow.Tan- tam fempcr pocentiam vcritas habuit, vt nullis machii>is,aut euiufquam hominis ingcnioaac arte (ubucrti potuciic. C/V. in r<»//».Nulla: dux rcs incer le cam amicx & concordes fuiic, quam virtus & vericas , nempe diis gcrmanx,a Deo genita:, &humanis mentibus ficut vtilillim.-e , ita etiam integrisi»- cundiffima:- ^iu.lib.t.de *nima. A r o p H. Pilato dicebat,hic dlio dataeffe hominibiK longcpulchcrr!ma,Vcri5ati& Bene- ficentiaE ftudcre./^/. i^.viir.hift.\iiL<:.m intcrcogatus,quidDeo fimilcfaceient homines?Cum vcritatcm cxercent,refpondit. Stob.ferm. 1 1 .Caius,Vcrttas, inqulC, nullam requirit prsmedi- tationcm.S/ot./t/W.Epitletus dicebat,nihil vericatc prcciofias habcndumcrtcjnc amicitiam c^yuAcm. Ant.de wrjV.Agefilaus cum audilfet rhetorem qucndam laudari , qnod rem fpecie tenucm multis vcrbis amplificare polfit^Ego fane, inquiebar, nc futorem quidcm arbitror bonum, qui paruo pcdi magnos induat Calceos. flut. ctpoph. A d a g . Antiquus Plato , anci- quior vericas : AmicusSocrates.amicus Plato,amicus Arifto- tclcs, fed magis amica vcritas : Veiitas tempoiis filia : Vcri- tas odium paiit : VVer die vvarheit f^gt, ktm keine hirberg bekommen.'S i M 1 i 1 T v D. Veritaseft hiftoria: aiiima & fa- crarinm : quod eft oculus in corpore , id vetitas in fcrmone: vcritaseft robuftusarmatus,quiomn(ft vincit.Vide ^.Efdr.^. ^ 4.vbi vinum forte, viiio fortiorrcx, & hoc forcior mulicr, oronium autem fortiffima veritas pr-xdicatur. Vcrltas cfl: f )1 orationis & margarita : eft purpura hominum (ptx-^M^ut. E X E M r L. Prophetac , Chriftus, Apoftoli , Martyrcs. Perfx pcr omacs aetatis gradus illud prxcipue fuis incuicabant , vt fugientes mcndacium.vera fempet loqucrcntur.Hero^uf .//c'. i . MieROGlyPh. I. Cor h^minis i^ppenfwn hum.tm gutturi, apud jtgyptios iigqyXu. Pind. A p o p H. Thcmiftiu-s nullam maliriam rrra- gis alicnam a conueifationc homiaum efle dicebnn , quam pcrfidiam. Aduerfus hanc enim nulla cuftodia dari poceff. Nam quod vnicum habcmus pcrfugium,ncnipc iufiurandum, ibi \lo]a.tu^.^tob.ferm. 1 z.Lud. XII. Franc. rex pro Punica fi- de dixit Hifpanican>. A d a g Punica fides : Grxca fidcs ; Verbis conceptis peierare:Supcrauit dolum Troianum Achi- tophel alccr : Alcer Indas:Ex codcm orc calidum & frigidu.m efflat: Alcera fcabic,altci j fcric manu : Alcera fsrc aquarn,a}te- ra ignem : Alteta kpidem , altera panem oftentat. S i m 1 l, Vidc Pfal.yS.v. ^y.hef.6.v.i^.c.y.v.jy,Kum.t^.v.i^.zo.Sa- hum ^.x». 17. E xe M P L.Pceni ; Grxci;Hifpanicx inquificic- nis patroni,Iefuitx, qui fcmpcrin ore habcnt illud.: Hs.retici3 non efl feruanda fides: Sc dcfcndunc Sigifraundum Imp.qui.fal- uum conduftum lohanni Huffo prxfticum vioIauic.H 1 ero- . GLYH.Scorpius notat hoinincm perfidum. Nam ia cauda ve- iienum occultat.Hinc poetaj « Non nifi defeiid,credam tibi, fct)rpio,caltda, Armaq, in pcenaifoedera nuUa dabo. E M B l E M. Allsciator anas volitare per aera turmat Congeneres cemens,admlat aiqj -vocat. Fr£tenfaincautos ducit fub retiafratres, ObHrepitant capti,confcia at ipfafilet. Ferfida cognato fe fanguine pcUuit aleSj Ofliciofa aliis , exiliofa fuis. A p o L 6 G. Crira Alexandct M. ab Athenlenfibus paccmi quxrentibus poftularet, vt fibi tradercnt pra:cipuos lux ciui-» uitatis oratores & gubernatorcs,Demofthenesrccitauit apo- logum de ouibus, qux lupis dederant canes cuftodes grcgis- Videfnb Mfop. PERIVRIVM. Sent. Periurium ptohibetur. 'Exod. %o. Leu. i g, Matth,^ .Venaiij posnidiuina cxiti3ra,humanade- dccus.C/f.3. «/ff/cf»^. Sacranlentum tibi oblatum duabus de cauils iuraco ; vel vt ceipfum curpi fufpicionc libercs , vel vt amico; ex magnis pcriculis eripias. Anon.Iiandc pcri'itiuni, aftringicur,nonfoluicur. C«V. 5. ojf. Dij funcpcriutiarum vin- dices.r«/?/'«./. 14. CoiTimifra pcriurio fiaus in nepotcsrcdun- c.iZ.Paufan.lib.i. Pcriurium ad Dci contcmtum rcfcrtur. Ni- ceph. Greg. Qui iureiurando fallit hoftem , hunc fi metuere, Deum vero contemnere fatetur.P//*?./» Lyfandro. E x e M p l. Glaucus pcierauerat:cuius farailia radicituscx Sparcaextrita eft. Plura vide fupra in regg.huiu-i cap. DELATIO. Sent. Delacio & delatotesdamnantac Py^/. I o I. tf/n/V. ig.-v. 16. ^t-r.S.x".! 8. Tiibusfimuldaranofuseft delator.Nam &illi, quem traducit, iniurius ell, & auiUenti- bus eum,& ipfe (ihi.Bafil.Mag.Qm. delatorcm & dccradorcm auditjDiabolum habec in amc !i cordc,quera ipfcdclator & dctrador habetlin lingui & corde. Anon.luipia malf dica ma- Ix mentis eft indcx. phit. Delatores genus hominiim publi- co cxicio repertum , &. poenis quidem r.unquam Luis coerci- tum. Tacit. annal.^. A p o p h. Socrates cuidam dicenti , Dc te aliquis male loquitur, rcfpondit : Etiam veibcret mc non prxfentem. Af'JA,-. yir»». f?.Alex3nder M. iam iam fumtarus potioncm medicam, accepit epillolam in medicum fcriptum, Vipote regis vitx infidiantcm. Sedcontcmfit. P/tfW» liU^i. S I ?i. EthiccE Cap. X X V L lOI :> 1 M I L i T V D. Dcl.uoium lingua cft vcluci gladius Sc no- uacaU, vctbitunt butyio & mcUc dulcioi.i.ilcnccs luiiclan- tex Si. fagictr.H ibroolyph. Vclp.c vipciis allLu.x vc- ncuumia pccudcsiS: homiucscrtaaduut:adc6i]uc lyaibulum funtdclatorum.A r o l o c.Gallina yEloiiicaciim .x-gtotarct, fcli rcinuilcnti&intctiogauti, tiuomoJo valcrct, rclponJic, Redc fi cu difccdas. Fclis hic figaihcac dciatoics. UETRACTIO. Sent. Uccraclio damnatur & vcta- tat. ExoJ.ii..Leuif.\^.loh.j^.Pf)ilm 5. ^ 6^.iiem 5 7.110.141. Quidaliuddccrahcntcs faciuat, nifi (juodin pulucrcm luf- flantP&Vrc.'» ftief>J.Cauc nc aut lingu.im.aut aurcs piuricntcs habcas: idclt, nc aut ipLedctrahasaliis, aut alios audias dc- trdicntcs. Hier.ad \efotiMnum. Ne maledicas furdo. Surdo malcdiccrc , cft abfcnti ac non audicnti dcrogare. Gre^^ar. in paSioraii. Noa folum iilc tcus cft.qui falluin dc alio profcrC, fcd & is , qui cito aurcm criminibus prxbct. !fui. de fum. boii. /.5. Arbitvari dcbcmusmagis clle contia naturam, homincm homini dccraherc lui conimodi causa , cjuam omnia incom- moda fubiic , vcl cxterna, vcl corporis. Cic. opc. Hor. i. fcrm. 4. Abfentem qui rodit amicum : gVpurcant matulifamam, ftitfidi/jj magi^rl, /iculeones, curlones perditi. QiuJfjtciam .' redddjnnevicesiSed nonne cicadam ^ld tenetofnd jftrefe! quifc magis } §^idfrodell niiifcas oferojn felierefiabris ? SeQli^ere pnftat ijuoii poies non ferders. A D V LAfT 10 & A S S E N T/A T I O. S i n r e n r. Adulacio e(l cxecrabilis. Pfal.i-L. Pro«.ij.. 17. ig.tvW.e.KflK. ii.Galat. 6. Duo funt gcncra perfccucorum , vicupcranciunt & adulancium.Scd p!us pcrfequitur iinguaaduiatoris, qu.i;n nianus pcrfequentis./f«^y(•;«. Lcuius non dcbcc pucariquod gladio minante,quam quod lingua in- {Idiance committitur.M.rf»ii. Is qmflM nttnceft multo vberrimtn. A r o P H T n.Diogcncs Cynicusrogatus.qux bcllua pcrni- ciffimc morderec < refpondit , t ^ «.yp/,ui mn^t^ia/jTri? , x ii ««i^*»)yA«|, ex ferusfycsphanta, ex cicuribn4 adulator. Laifrt. C\im Ariftobuluslibro fcripco tesgertas Alexandri fupra fi- dcm exculiircc.& regi obcuIilTct, is librum proiccit influuium Hydapfen,5:dixit ad Arirtobulum : Tudignior cras , vceo prsrcipicarcris , qui folus mc (ic pugnantem facis , vc vel vno iaculo intcrficiam clcphantes. frafm. S.apoph. Idcmtixam compofiturus inter Eph.xftion?ni& Craterum,morcem vtri- que minatu^ayy.i. Illi quippc mortuos, hi viuos dcuorant. Stcb. Sigifmuudus Imp. cuidam fupra modum ipfum laudanti ala- pas dcdit,diccntique,Cur mc cxdis Impctator,rcfpondic,Cut ftic mordes adulator > v^n. Sylv. Diogcnes in aflcncacione di- cebac velut in fcpulch;toquopiamfolumamicitix nomen in- fcriptum cfle Stob. Socraces aicbac : Lupi cum finc eanibus fi- milcs , aflcncatorcs amicis , diuerfa tamcn ftudia fequuntur. Stob.ibH.K D A G. Ad folarium veriaii : Prxconium merccna- rmm : Gnatho : Gnachonicus : AtB^ fVTm^tmc^ : Placcntinus: Vcrbis coqninarils : Demulcere caput: Athenicnfem Athenis laudare facilc: Cauda blandiri : &avxTifiii fc^-m , Lclhale mulfHm;Xf!i^?>iyi^:r,2XM-i : Gloffbgaftorcs:Ciniflone5;Ert vox lacobi, manus cft immanis Efaui. S i m i l 1 t v d. Adu- lator fimilis cft polypo , funix , hciiorropio , hyxn.c vocanti hominem eundcmquc dcuoranti : cft vcluti chaiu.ilcon.mu- ica, vultur , fclis 1'arafitus eft mftar inu;is. Naai paiafiti & mures tcmper cduntalicnum cilnun.Vlani.C.ipr. ii nunquam hunt futuri , iuxta illud parafiti Gclafini apud Plautum. in Stich. f amem tuilVe fufpicor matrcm mihi. Nam poiiquam natus tui, nunquam (atur fui. Diogcncs muiibus lubrcpcnti- bus ad iplius mcnfam :'iiis, tf-^ , x, Aio^ni ■prag^rfnsi 'ffe^f «, licci,i>i.^uit,^ Oiogeries parajitcs niiirit. Latrl. Prxdam ll-qui- tur ifta tutba,non homincm.Mel mufcx fcquuntui ,cadauera lupi, fiumcncufcrmicx. ii.it.deremed.foriuu. I51.aulitix func f*o.im>)«yx,'""i> melJeiu UqtieiM Diogeni Cyiiico , &Plauto vifcusmerus.E x e m p L.Cotc,Daclian,& Abira;n : falfi pio- phccx& facerdoces in Populo IudaicoihliaH.:rodi;uiis.Uio- nyfiusiunioramauic alIencatores,qui indc didi funt Diony- fio-colaces & Alexandcr M.fxpc illisaccommodauit aurem, vnde didi func Alexandro-colaccs. Caligula volcbat vidcti rcmcum lunahaberc. Itaque quxfiuit cxViccllio.vidilfctnc fc cura dca congrcdi. Tum illc attoaitus oculis m tcrram de- nuflis, Solis, inquit, domiuc, vobisdiis lic.c inuicem vidcrc. Trcbonianus K^cus pcrfuahc luftiaiaao , ipfum non moricu- tum,fed vna cum corporc iu coclum migiacutum.H 1 e r o- G L y p H. I. Fiiiul.icum ceruopul^, eft hieioglyphicum adu- lacionis.Namceruus adeo deleftacur fiftulx luauicace , vc in eam inccncior facili: capiacui. 1. /ipi-i, mcl habcc in orc , acu- lcum in cauda. j.C*^"it,mea rcfcrt, fuifum ifti, an dcoifum foncnt? Quantadcmcntia clt, reron ne infamcrisab mfam.bus ? QuiU llultms clthomine vcrba metucntc=s>«.f;i.9i- Antifthcncs rogatus , Quid ilii b- cicndum elfct, qui malcdiflis incclfitur J Tolcramium magis, inciuit , cjuam fi lap.dibus pctatur. i«^'-'- Anlbdes a quodam malediftis laceifuus dixic , 2^'»^ t^ ^««17«™, ^^bfintem ermm •Vtrberei. Laerr. AntiUhencs dicebat , /3a(nA(;(5V , .OK^iJf ;tc;bvto ^Kd: ur.it,>,regim?i eft,»>de audtre^aim benefeceru. Ariftotelcs cum iudiciorum metu Athenis piofugifTct , iiiterroganti cui- dam.qualis eflct Athcnicnfium cmitas, rclpondit, IJukhcrii- wa : fcd in ci pyrns fuper pyrum , & ficus fupcr iicum coiife- nefcit. Quo diilcrio notauit Athenicnfium fycophantas, vi- risbonispeinii.iolifiimos./EA fvar.hiflor.ft d a G.Sycophan- ta; h-oc falfump obrum : Samij mores : Albo rcti alienaca- iitant bona:Argiuacalumnia: Frufkra Hcrc«li:Cratcr litium. 5 I M I L. Camclus non gaudct potu , nifi prius obturbata aqua concuicatione : ita malignis naturis non placcntdifta 6 fada aliorum , nifi tuibcnt & confpurccntca faij glollis. Dciitcs calujrniiatoium Innttela & fagittas , & linguacorum gladius acutus:Calumnia cl\ Acc , dca illa apud Homerum,a »]ua in populos dcriuat.i: omncs noxac-Illam ita defcribic: tertiiciofa dea, qtti. 0ir.nci cffendir , &Hitcrram>ic» tangii,incedir atitem fcr capi:a •virorum, ^t^x loitetri ipfnm hfti- — — — Calumniatoreftdilcdiifimus &piimogenitusDiaboli filius. lllc cnim a calumniando habct nomen , quod D e v m apud homines & hosapudD E v M calumnictur.Yt ignisin aquam tonicdus continuo rcllinguitur: fic faUum crimcn in caftam vitam. Etfi cnim vcrum elt , quod aiebat Alcxandri M. adula- tot& copria , Quidvis in quofvis cife confingenduin : Vt enim vuliius maxime fanctur , mancbit tamcn cicatri.^ : & vc iUcidemaiebat, Calumniarc audafter, femper aliquid haret: . etfi,inquam,hoc ita cll apud roalos , apud quos irianet (ufpi- eio:apudbonos tamen ahtcr clt. Nam bona; naturx iionlunt fufpicaccs.Porro calumni.-vtanquam tiilmenpctit lumnias ar- boics.agCTiedituique columnas, idcft.viros macnos, quibus ftatns publicus iniiititur. At vir bonus inftar tcopuli detpicit flu(2us iftos, & dicic cum Cynico , llli me riden ,e^oninrideor: &: cum Catone Romano ijlo Socratc ait: .Vow iiercules aiiimad- uerreram: c\aod ille dicebat ,cum quidamipfum inospeicuf- filfet,ac poftea dcprccaretur. E x e m p l. Arcades & Mofchi in probra funt procliucs.Legc Lapia dclatoribus prxmia funt conftituti, vthacrationc homincsnon italibctepeccarent: vtpote adclatoiibus acculandi.Nero princeps delatorum li- centiam volenscomprimcrc , primiaillaad quartasreuoca- uit,Vndc quadruplatores funt di(fli,quod quartam mulfts de- latoribus conltitutx parcem accipercnc > cum antea media mulda ipfis cedcrct. Domitianus delatores in pretio habuit: Vcfpafianus &: TitBS illos cocrcucrunt pcenis , & Pius Anto- uinas capitali peEnaafFcciijfi non probarent. HieRogltph. i. Bnfilifctft ajnid /Fgyptios facerdotes hictoglyphicum crat caliwriBiai.Nam bafilifcus non l.xdit morfu,fed occulco radio. Itacalumniatoresfine morfu perniciofi funt. i. Aurti ampti- tara,c(i (ymbolum eius,qui dclacoribus pracbec aaics patulas. Viciuracalumnii, auchore Apcllc , prout ocsutrit apud Litcia- ijnm denonfacilecedendo,potcfic[lc iiiftar nocx hicroglyphi- Cx.Ad viium grandibus & pataliS auribus,quales cribuuncur Midje,quem dua: muliercuIa:,Ignorantia & Sufpicio,circum- ftant.accedit bclja admcidum muiier,CaIuirnia , qus eximie eftcomta,ceIcr^tcr incedit.vultu cll minax,pc£lore2ftuat,fi- niftra manu tcnet faccm flammiuomam , dextra iuuenem in CQslum {ufpicicntem & deos fax iiinocentia: tcltes inuocan- tem capillis trahit. Antcit vir pallidus , impurus,valde ocula- tus , tabe confeftus , vidclicct Liuor. Comitantur fimul ali- tluot mulierculnc &pedi(requa: , Fraus & Infidix ; A tcrgo incedit lugubri habicu, pallens & lacera Pocnicencia, quac ic- fpicienscum lacrymis& pudore Veriraccm incuecur. Itafci- Jicct Apclles fuos lufitcafus. Nos audiamus confilium Pla- tonis,qui ait : Opcimum eft mencieniies- ti^ w-i»; ^■fp k^ m ^M^ ■/r^arletv , fancte-viuendo, ^ recie faciendo , non veio cla- nioribus, rcfutare. Capvt XXVIL t>e lucunditate fermonk. PR^CEPTA. p^ VcvNDiTAs fcrmonis efl; , qiix docet imivera proferre appofite : refpidt obieftum, quod profercndum eft ; qiiantitatcm , qua aliquici profercnclum cft ; &qualicatem , fme modum ; quo aHquid proferendum crt:. Dkitur atias Eulalia. £ms cxeellus & defedus cft mokftia inter lo- EuIaEa qiiid mo- ligiecus?' Cccf^i» verboru qualis ef- fe debeai? quendum. , peccans in obicfto , quantirate, vel qua- licate iermonis. R E G V L .«. I. Eulalla moderatur verboriim concepttomm & enunciationem. NAm vfus lingua: & fcrmonis decorus confiftit in hts duobus , vt rcde concipiamus verba, & prudenter pro- ftramus, vti CI. Althufius eradite monet lib. i.ciuilis con.- uerlacionis : cuius mechodum iu hoc cap. vc &ini5.ex- ptimam. 1 1. Conceptio verborum debet refpicere ^uditatem rerum, perfbnnirHm, & wrborum. NAm «fiaxg^rif y^ ^xf^ar/afermonis noftri confiftit in his , vt difpiciamus, quid profercndum fit , coram qui- bus,& quibus veibis. Hinc '^icero o,ar.td B ut. a.h:Dchc~ inus conliderarc in omni re , qutd aptum fic & confentarieum. ceinpoii & perfonx,tumquidin didis fadlifque dedeceac. Et lefleSeneca : Quidquid difturuses ,anteqiiam aliis dixeris,. tibi diciro. Nam ad pcenitendum properac qui cito dicic.vcJ iudicac. Didtum cnim indidtura iieri ncquit : non diftum fa- ciledici. Ec cor dicicur fonslingux • ingelledliis liaguxdux & comes : lingua mentis nuntius & imago. III. Inrebiii, de ^uibm Jsrmsnem inflittiere debcmm, Quibnj-fe videndum , cjucu dccomm & honejlitm fit p^oferrt, ^^^^^^.^^ grias tdcere. yltt^ue luc Jltnt duo illa tempora , quiH Ijfcrates ittbet ad dicendttm deputare, DEcorum eft loqui de rebus cognicis,conuenientibtis,vci- libus , necclfaiiis, & verix. Eft autem maceria ftrmonrs vcl de D E o , vel dc proximo, vel de nobis ipfis. Dc D b o eft; videndum, vt nomcn illius fandl^ vfurpctut. Dc proximo- fl dicendum, confidcrandum eft, an caufa fit bona , vel mala. Iix bona promt^ veritati teftimoniumeft pcvhibcndum. In mala nihil eft dicendum , nifi propria confcicntia , & vocatio vrgcat. Nam fi a magifttatu requiracur vc dicamus , C\ caric.-js exigac vc proximum admoneamus , fi falus publica poftulec vc ad futura mala prxcauenda loquamur , impium fueric ca- cere. TDenobisipfis nihil faciIedicendum,quodadlaudem vel vituperiumpeitiaet. I V. Sermo decorta & acceptm efl, qtii habet comites sermoss^ fapientiam , veritatem , lenitatem , fidem, '°"^"' * J i ' ' 'j * acccpc*.i5. ^ cwram famiproxtmi. ^uis ; SApicns , vel potlus prudens fermo eft , ii'» qua habctur ra- tio circitmftantiarum. Vcrus eft, qui rem, vti cft, profers- Lenis cll humanus , benignus ,& ad auditoris captum atque pium palatum accommodatus. Acque hxc humanicas cer- nitur potiiTimijm in falucacionc & affabilicace. Eides ccrni- tur in conftanciapromiifoiuni. Cura famspsoxiipi eliicet iu ftudio veiicacis. V. Ea quatacendafunt , dtiorHm fmt generum. AVc enim omnino cacenda func , vci func res txdiefx, alienx , falfx , & inconuanientes : aut ad cempus. Sed hac de re vide cap. feq. V I. Cnm iUis perfonis Idtjucndum ejl,^uibm ex officio tenerii ; vel cjuibufcum conuerfari neceffitas veL vtilitas tua , aut alteritu exigit. ALloquium iftud cernitur velinaiTabilitace, vef in' cell*- cione. De afFabilicace , vide fupra. Collacio & commer- cium fermonis cum iis etfe dcbet,quorum conucrfatio te me- liorcm , non deteriorem poceft rcd.dere Qjio.modo conucr- fandum fit cum infidelibus , ftulcis , iraeundis , iis qui audica eliminanc, fubfjima coribus , vcrbofis , rixofis, adulatoribus, irriforibus , fenioribus , htominibus teneris & delicatis &. curiofis, fupradiximus. VII, Verba fermonis debent effe elegantia, modejla , & iucunda. NOn igitur vtend ura cft verbis iis , qnibas amarus fapor ineft, quaaque imbuta (unt vcncno qtiodamdoloris & contumelix , atque in receffu aculeos Kabent. Nam qui his vtitur, illius confortiumquilibet fugic, ne a fencibusauc cri- bulis pungacur. Non eciam vcendum eft veibis fordidis & Jiumilioribus , quam qux dignitati rei refpoDdeanc ; veluti (i c^uis sraicttm ac familiaiem dixetit congeironem : ncninui^- saciSy Qiiz fint tacenfk? Cdm qui- bus per- {bnis lo- quciiiiiB i Verb: fermoni^. qnai.Ia-' .y 1. Ethic^ Cap. XXVII. 105 in pronu- tiatione iermonisi* ObieAum £uUiliz. tatis.infolcntibus, duris, pcrcgriuis,C) nicis,aifcdatis, tragi- ds, clKatralibus , triuialibus. VIII. Scrmonit cmcepti pronuntiatio dcbet tjfe tempejiiita, &fono decenti praMta^ TEmpcftatiua cnuntiatio cft, c[ux adfcrt comniocluin au- fculcanti,noa tadiuiii, molcitiam.pudorcm; vel iraciiii- tliam procreat : quarquc ciiiciu coiiciliacgratiam ,non (ulpi- cioncm vel prxiudicium paiit. Deccns & congtuus fonus, Grarcis iz-Titjj-va, fpcc^^atui in gcncrc.vcl in fpccic. Ingencre, nc vox fit grauilTima vcl acutillima > fed modeiata. In fpccie pronuntiatlo dcbct clfe contormjs rcbus & afFcdibus. AtqUc hxc eft mcthodus, quam Cl. Althufus obfcruat in priiiia Etiiiccs gcneralis(vt illc vocat ) paitc. Nos hoc loco agimus tantum dc fcrmonis iucunditate , quae docet vcra proferre appofitc, rationc cbiccli, quantitatis,& qualitatis. I X. Obieiium Eulalia efl id quod tempeftiue dicitur. ESt autem tempeftiuaoratio,qu« profert res perfonis, lo- co,S:tempori conuenientcs. Intempeftiuum igitur eft commemorarc rcs odiofas, qux audicntcm vulneianr: rcci- tarchiftotias mclanchoiicas & tragicas ccmpore Ixtitia: pu- blicae : interrumpcre aliorum fcrmones ex infatiabili dicendi ingluuie , cum inter diccntem & audientem fymmetria cflc debeat. Rifus etiam multus, folutus ,& effufuseftingratus: itcmreprchenfio indecora & inciuilis , &dcniquenon con- ueniens loco , vt fi quis in aula dilTcrat de rcbus ad ftudia pcjtinentibus. feulalia X. Etilalla ejmntitatem verbortm commenfurat necejfi- juantica- ^ • ^^- ^ confuetudini loci^ vbi viuunt . lem ver- ^ boru3i - . ., . , . , apte nic "VTAmprinio vir bonus hoc lui oftici) clle vidcr,vtrcs f"rtt, 4Jx fufficicnter proponatur & exponatut : deinde dcfpicir, ne extrahat fcrmonem vltra rempus,quod iu aliquo loco folet obferuaii. Xivomo- ^ I- Eulalia ^ualitatem fermonii rejpicie ratione inHrn- ■io Euh- mentorum fitiorcianorum pronHntiationii, ^jgt, rattone rnodt , & ptrjonarum. 1. oreaiia f^^Saia vock ita conformat , vt vOx non (it acutilTima, ^roniin- V^necgrauiilima, fed mafcuri & fuauis.Cum hac fuauita- tiiciaiiis? tc pugnant iftavitia. i. Voce nimis clamosa& ftcntorealo- qui. 1. Nirais dertiifse loqui , vc non audiaris : quo p^rtinet mutfitatio , fufurrus , fupprefFio loquclx in gutcure, reforbi- tio vltimarum fyllabarum. j. Vitiofa cantiilatio. 4. Rifus intcr loquendumnimius. y.Simul edere& loqui velle. 6.Af- fcdacio pcculiaris foni incer loquendum. 7. Vicia pronun- tiacionis ratione licerarum : qualia func ' ahdeicifmM , qui eft impoccncia fonandi liceram R, vc pellucidurn , pro perluci- dum ; Valefius, pro Valerius : lotacifmm, quo literx cognacx mucantur, vt pro iecit, gecic ; o,pro a : Pfellifmtu , qui eft im- pocentiapronunciandi literam S, vnde h\x(i iTraulifimtci leu - Battarifmti!, qui efticeracio fyllabx,vcpro caue,cacaue ; pro Tullius, Tutulliussquod vitium etiam dicitur Titubantia & fMyt>.xXi'a. : Bnttologia, cum inanitcr repctuncur vocabula cum Batto, vt erant fub montibus,fub montibus : KeiAo^^tia, qua tox^velut e cauo fpecu atquc oris receifu rcfonat: 'l-^nii},;, exilitas ^ anruf/ia , qua vox labiif femiclufis promitur , cui vitiocontrariuseft PUii,ifmiti ,cum ok plus fatis patulo & diduiflis faucibus fenno profcrtur, fono pinguiore & cralfio- re, ('>'//H,7)iri!n«V;/;(»»,quandofonusper nafum potius erum- pit , quam peros; vndc tales homines dicuntur coruicincs: Gargarifmiis , cinn fcrmonis tenor quafi inrctciditur rudu quodam, finguItu,crepicu,ttridore,fibilo,gemicu,fcreacu,tufri S.iiiodiMn ^'^' riluiiitcr loquenHum. Q_uod Mm^tzA modnm loquendi, loqutnJi? Eulali.i docet loqui przmcditate , ne lingua prxcurrat mcn- " tcm :iccni cummora qu.idam articulati; linguadcnique & dialcclo vfitata , minimeque afFcdata. Hinc Ethici monent, pronuntiacionemelfe formandam fccudum morem patrium: quod valde inciuilc fit& iudecorum^afFcft.ire in pronuntia- tioncpetegrinam dialedum, vcputaquandoGermanus Bel- gice,& Bauaius VVeftphaliceloquitur.Plebeius quoquenou morc nobilium & patriciorum, atque aliorum eruditorum hominum prouuntiationem forniaredcbet, neque hi ad con- fuetudincm & morum rufticorum & opificum fuam elocti- tionem inilituere. Verfonm , quibufcum loquimut , Eulalia hunc in modum expendit. Loquimur vel nobifcum , vel cum aliis. Vitiofum cft , fecum ipfo phantaflicc ac ineptc loqui. Loquela cum altero confideratut vel in genere, vel in fpecie. In genere oportet loqui cum alio nonnifi bona ; aperte vel clam,prout res cxigit ; lingua intelligibili,vcrbis vfitatis.fua- uibiis,accommodatis, rerpondencibiTs dignitati rei , non afFc- ftatis, tropicis modetati^ acconucnieutibus, opporcunis, af^ j.pcrfo nas? fcdum exptimentibuSjConuciiicntibus locoac tcmpori,con-- ucnicnti dilfantia ab co cui loquiinur. Non itaquc dcccr pro- loqui praua; infufurraiioiiibus & mullitjtionibusalios in ii- niltram fuipicioncni adduccie ; loqui lingua pcrcgiin.inua: abaliis non intclligitur : loqui vel iciibctc verbisinulicatis, antiquatis, nouatis, alpciis.duris, contVagiofis, humilioribus ac dignicati rci non icfpondcncibus , cropicis inimodcratis & non conucnieutibus, afi-l-aatis,immodcftis , fcuriilibus.afFc- t\\x\\\ rci non cxpnmcntibus > non conucnicntibus loco & tempori ; & dcniquc lic coUoqui cum altero , vt cum habicu noftro concing;imus , latus cius foduimus , cubito vcl digito noflro ad aulculacionem ftimulemus. Cxtcriim quod dixi- mus, loqucndumeflc atfec^libusaccommodace.id bicuitci fic habet. In miferationc vox fit flcbilis , flcxibilis , & plcna. Iw iracundia acuta,incitata, & crcbro incidcns. In metu & vcre- cundia fonus vocis contraftus , hxfitans & lentus. In dolorc grauis, prclfa,fono obduifVa & lacrymabilis. In tifli & Ixtiti^ pura & cxultans. In fupplicatione & petitione tcnuis, dcmif- fa, flcbilis , humilis,lenis, moUis. In dolore afBifta & tenera. Incorrcifione &adinonitione lenis & bcnigiu. In tumultti alta & cJamofa.Variain dclectando.ln ollicio defercndo ami- ca & fuauis. In minis & correftione af'pcr»,dura,& incitata.In diccnda fcntentia vox fitanimi piena. In confetlione & de- ptecationc humilis & amica. In calamiti;tc plangcns & picna gcmicus. De his videprolixe Linguam Erafmi , & Ciuiicm conuerfationem Althufij. XII. Eulalia prnfribit modtm in reprehendendo. DOcet enim in reprchenfionibus cohfiderare les , & per- fonas. Resdcbetclfe talis,qux repiehenlionem meica- tur. Perfoni hic cft confideranda tum reprehcndcnris , cuni reprchendendi. In perfona reprehcndence requiricur inno- centia, modusiulUis, locus,& cempus Innccentiareprehcn- dentis in eo confiltit,vt ipfc fc excuciac, ne huius vitij, cuius alium arguere v ult,argui pclfit.Nam ita eft,vt Pkuarchus aic: Qu^oium vita turpis clt, ij obiurgandi libcrtatem fibi adi- munc. Quod fi vero ipl"c reprehenfor eft culpx reus,conuenit vt fe quoque culpx mifceat.Modusreprehendcndi ciuilis eft, quando rcprehenfio ficbeneuolc, humanicer, pacernc,fracer- nc,Chriftiane,ex amoiC fidequc fincera,cum fpiritu manfue- tudinis & fympathia,noncupide,&afFeftate,& iTn^ifm^txs^Kiu Huc pertin-ct ifta formula, quaperftringuntur vitiain pcrfo- natcrtij. In primis hicetiam cauendum iis qui obiurgant,nc poft obiurgationem delt:ituant trionitum , neve committanc yt ipfumcontriftent aut propalando vitium , aut irritando alios contraipfum.Ante repreheHfioncmdebemustffecauci, lir reprehenfione y>.vx.j7nx.^i , <^"/f■'/?. 4. Ef^.Opoicec vertari in conuiuio fermones, vc cafticace incegros , ica appecibiles vecuftace. 'Macrob. Satur. Ai. Ap o P H.Thalesfubinde folituseft admoncre,ne icalo- quamur cumaraicis, vt ferirjo in ius nos vpcet. l-aert.l.^. iEfopus Eulalia modcra- turrcpre- henlionci 1 04 I ncyclopa^di;^ Lib. XXI. yEfopus inteu-ogams , qiud clfet homiiiibus bonum & ma- lum, linauam ellc aixit. .i^x.delo.jHudt. Bias Amaddi Mgy- rcioium^yranno iubenti.vt f.bi, quodcnctin viaima.quam ad illum milerat, optimum &pcinmum, Imguam rclcdam i-cmilit. Demadeslolebat Atlienicnl"cs tibus ccmpaiare :ex ■quibus li lins^uam detiah.is , rcliquum mutile enc. i>toi.ferm. 1. Theotritus Chius ciim vcnirct Bizantium , & veiborum prodisos homines inuenirct : Refle, inquit,dc vobis dicitur, quod m ore omnis vobis rupcllcx d\,&L vnicum domicilium. Stob. Idcm Anaximcnc diauro , ita pr.rfatus ell : Incipit ver- borum flumcn, mentisgutta : fignificans, h.ibeic multum lo- qucutix,lapicntii parum. Steb.jerm. 34, Crates vidcns ado- leUcnuulum fccrcto arabulantcm interrogauit, quid illic lo- lus faccrctrMccum, iuquic , loquor. Cui Crates,Caue,inquic, nccum honiine ma!o loquaris.5f«.f/i;!/?.io.S i M 1 L 1 T. Lin- Euacftcqutis rcgius 5i fra:num ei immiferis , dodrina tua Cjradaiium fcccns i afcendet in eum rex , & quielcet 111 eo Si autc nullo fr.cno domiteris , fcd huc atque illuc infrarnem ia- (ftari pcrniifcris ,diaboli eam vehiculum fecifti. Chryfpfl.ho' tnil.^oin .*.jiir'r/;. Osimpurum eftveluti doaca ; ospurum cft inftarfontis, aquoriui limpiditTimi & plancmcllei cmanant. Jris iacrymabili voce vtun- tur,fedita, vt dc iUis dicere poflis lacrymae crocodili. Qtii- dam funt fcorpioncs, qui primo commendant , & poftcaap- pendunt maculam, &quafi caudatertunt. Quidani luiicmor- daces , qui fcommaca canqua,m aculcos ciaculantnr in alios. Quidam dcnique malcdici funt ignoti,qui pafquillos, pii.T:u- ras aut ("cripturas famofas fpargunt. Dc his vide CoUjJ.^.-v.i. l.Tim.j.v.x.Pf»l.-no.'v.iz.Pf/iL^o.v.io.Rom.i.v. 30. i.Cor. Il.v.io Incob.yv.^.tQ.c./^.verfu 1 1. »1 il I I C A P V T XXVIII, De Tacitnrnitdte. Pr^cepta. fjnr^^ AciTVRNiTAs efl virtus , quse do- ^«Ig^ cet id taccre, quod tacendum eft. Eius excefliis eft garrulitas : defedlus filGntium ni- «lium & intempeftiuum. nuacis prsmium quod ? ludiciaia dilcretio- nis in ca- citurnica- i»C «juod? Imagr ftira». R E G V L ^. I. Tactturnttatu honcjla maxlmum efl pramium. TAciturnitas eft vel inhonefta,vel honefta : atquc hic eft i.Modcftia:, cijm filemus ob incerdidum fuperiorum, vel ob aecacem, adeoque rcucrenciam aliorum,de quanocecur illud facecumiln diicis & conucrfationibus feniores finc vo- cales , iuniorum alij (uic fcmiuocales & coufonx, alij mucx. i.Neceiricatisi eum (ilemus arcana,ficexigentc gloriaD e i, &falutercip. j.Prudcntia; ; cum a fermoneabftinemus , vi- tandi peiiculi causa. Vnde facile coUigere Iicet,qua: cacitur- nitasfit inhonefta, videlicctruftica, jion-neceiraria,& i.nipru- dcns. Taciturnitatis honeftas prxmium longe maximum cft, quod hominem vel in primis commendet , nuUiquc noceat. Nam homotaciturnus non eft finiilis ebriofo,qui,vt ait Vii- muilib.\^. c. 11. mortifcras rediturafquc per iugulum cfFun- djt voces:fedinrtar mercatotis vlnavel ponderc vtentispax- cis mcnfiirat fingula verbis. 1 1. TacitHrnltatis ef} diftrnere inter rumores & verm reUtiones, HOmerns daas portas infomniorum finxit,altcrnm ebur- neam, ucmpe dcntium ; altcram corneam , puta oculo- rum ; per eburneani, puta dentes.f.ilfas vmbras cgrcdi dixit, ^uod pleiuiBque vana fint, qux fama pcicipimuur : at per corneamvcras cgredi, quodeafolum certa, quacoculiscon- ipicimns. Hinc Plautus in Truculento ait , piurisclic tcilem vnum ocul.itura,quain auritos d-Ccm.Apulcius narrat^Socra- tcm inuertKTc, plutis c^Tc autitum vnum , quara oculatos dc- ccm. Nam cuni adolefccnttm confpexilTct dccoiuni, (edt.i- ccutcm, Loquere , inquit, vt cc videam:nimiruni oubd oculis folum forma conlpiciacur , ex oracionc charaftcr animide- prehcndacur. Verum illa Socratis fentcntia nihil habct com- mune cum illa Plauti : cum Plautus loquatur non dc exami- ncingcnij , fcdde obfcruatione rcrum gertarum:Iuftinianus ■vocat fidem oculatam. Quare cum facilis fitlapfus circa ca quxfolo auditu (Phyfici vccant fcnfum fpoliatum , pcrci- piuntur,taciturnitatis eft , non facilerumorcs fpaigcre,vcl cxciperc. Huiuslocicft illudapud Ptiitarchummvita Niceai Hofpes, inquit, quidam in Pytcumdiaertcns,cum in tonfo- ris tabcrna narraflet, qux in Sicilia accidiifcnt, caque tonfor in vrbe fparfiflet , ruinoreque in vniucrfum populum fparfo tumultus excicatus fuiflct , aurhor rumoris tonfor qua:fituS atquc in carcerem conieftus fuit , co confilio , qcod dc tanijs rebus inccrtos rumores protuleritin vulgus. Idem nuthor in ./i/^AraMi/ni oftendit, quomodorumor fcrpat. Philotasamicsc indicauit, illa amatori cuidam , ille altcri vt fit, denique ia vulgusmanat,virefqueacquirit eundo.Pertinet hucgrapliica fama: defcriptio apud Virgilium 4. Aneid. Kxteinplo Liby& magnnf itfnmn per vrbci, lama malum, quo non aliudvehciits vllur» MobHtate vigtt, viref^ acquirit eundo : tarua metu frimo, mox fefe attoUit in auriu , * In^rediture^folo, (°r caput internubila condi:. lUitm terraparem irairritaia Deo,;im £xtremam,vt perhibent,Cs.o hnceLtdo.jj forcrem trogenuit,peilbrn celerem, f^ fermctbiii al-ii : Monflriim horrendumjngensycui qutt fiint eorpore plumiy Tot vigiles octili fub:er { mirabiU diciu ) Totitngui, lotidrm ora fonantftot fnbriglt ailiei : ' Koiie volat cceli wedio, temq, per vmbram^ Stridens, nec diiLi declinat Inmina fomrio : Lucefedet cufltis, aut fummi c idmirii; tecli, Turribus aut altis, lHra amiamas , lo^namur pauca : & tjma Japtentta dcceai? conjiflit in profnnditate fermonu ,no n in eiui iongitHdi- ne j inprifjtii tarnen iuuenes &• viros graues, IYuenes ideo ; qura nondum pra:dici funt ocalo cxpcrien- cia:)& dccorus adolefccns indccorc loqucns ex ebuinci vagina educir gladium plumbeum. Eius exemplum pra:no- bile eft Papyrius praccexcacus.Viros graues ideo:quia illis fcr- mo in peftore , non in ore nafci debcc : & qu,ocics illi aliquii proferre volunt, debenc linguam intingcic in mentemj quoii hiftorici prsdicanc de Ariftotele. 1 V. SilentiHm in rehm fmorahilihm appetendis trahitur ad confenfnm. Hlnc illud : Qui tacet , confcntrre videtar ; addiintquer Silentium eft rcfponfum tacitum & obfcurus intcrprcs fermonum. In rebus aurem damnofis , & prKiudicialibus ex filentiononfl;atim confcnfuni inferre licet. V. Tacitnrnitatemformant qHatttor »/?quum loqui. ^.Or:ttores,qui ni- mii hreuiter dicunt ; & abucuucur aureo illo Pindari difto : In bonacausacria vcrba fufliciunt. ■ MyHy , fittiffi e(i Tom.lU. An taccre iii melius qium lo- «jui? Carruli. tatn [ui- picudo qua ? tacere, qunmloqui: Hoc obfcruauit Auguftus , qui (crmones cum fingiilisatque ctiam cum Liuia iua grauioresnoniiifi r kiipcis & libello habebac, nc plus miniifvc loqucrcturcx t«mpore. Nam nulU tMcuiJfe nocet, nocet ejfe lo^uutum. Et Eximia ejl virtttt priflt^rejilentia rehtt^ : At contra gntuis eji culf<» tacenda loqiii. Vtinam hoc pctpcndcrent locutulcij, qui nihil coiitirterc tacitum queunt, fcd oftdnia cffutiunt, apta inepca,bona mala; tempeftiuaijicempcftiua 1 Vtina cogitarcnt ganulicaccm efle ftultitix indicium! Vafa cnim inania plurinium tinniunt. Vtinam cogitarent, incontincnciam lingux turpiflimum cflc moibum , vt aitEuripidcs 1 Morbum dico loncicum &cpi- demicum, qui non cancum nos I.vdic , fcdintegias etiamfd- cictates, quod Horatius ita exprelfit, O tacittnfafciji pojjel coruus, hahcret Vliis dafis ^ r/.vi multo minin inuiJiiiq, ! "i Hxc diligenter perpendamus finguli , & nosad tacitilrnita- teraafluefaciamus,nec vnquam rurapamus i;vies. X. Ea qiiiZ tacendafitnt, dtttrtintfunt genertim-.Aut enim Q"^ "- omnino tacendafunt , mt ali^uaterm. Omniuo cacendum & fcrmo cohibcndus, quando honefta & conucnicns dicendi maccria vcl lcicnciadeeft Materia ho- ncfta decil in rebus auditu odiufis , qux decoro & honeftati aduertantur. Decoro aducrfantur res inconucnicntcs.txdio- fx,a)icnx.&falfx:vndchoraodiciturinfuIfus, bardus, tudis, tatuus. Dc tebus inconuenicntibus fermo inftituitur.quando func iaipcctirreiHCs., jieque conucniunt ncgotio de quo agi- tur,aacpcrfonx loquencis, auc illis ad quos fcimodirigitur. Dc tebus c.v:diofis & foctidis fcrmo habetur, quando cx ver- bis & fermonc noftio per iraagiHationem audicntis ofFcndi poteft ipfius aliquis fcnfus ext£rniis,puta vifus, audicus, gu- ftus^olfjftus, auc caiflu!. Honeftaci aduerfantur rcs fai5t:u,au- dicu, & diftu turpcs. Vndc homo talia proloquens , dk'^ & Epicurcus cognolcitur.EiuImodifunt rcs turpcs, fpurcx,ob- Icccnx,inipix, &illicit.x. P/ii/. i^i.t/. ;. i.Tim.^.v.i 3.E;/;'. 5. •v.^.Uc.i.v.i(,.c.t.v.t.S.Coto^.}.i!.S.Maiih.ii.'u. 36. vbi agi- turde veibo «pyji f ?■««, 4. v.i 4.^.1 o.X'.i 8.15. c.ii,v.^.c.iz.v. i 3.14. 19 f.i G.v.ij.zS.cij.v.io.zj.c.i g.x/.ii. c. II. v.ij.c. 3. 3.r.iy.t;. iS. Atquehx funcres , de quibusomninoin con- ueifationenonloqucndum. Temperandus eft fcrmo filcntid in aifciifu &dincnfu , incommcndatione , inmentione alio- lum facienda.in iocis,in iirifionCjin ccnfura,in rcpvehcnfione & incrcpationc,dcnique in conccncione.ln his enimfi fetmo filcntio,& filentium fermonccempcrecur ,ccrci(fimumeftin- (Mrrtim hominis animi fui corapocis.ln aflcnfu cigo & dilfen- ■ fuierrao ica tcmpcrandus.vtabfit leuicas : pudor vitiofus, & malitiola alfeflatio &obftinatio. Commendacio cftfuipfiuS, vcl aliorum laudatio Seipfum laudare licet,quando idcxigic honorisnoftridefcnfio. Alios icalaudare cportec.nc incuira- mus vitium aduL.tionis vcl dctradhonis. Illud facic vt alicui nimium tribuamus:hoc eflicit vt alij aliquid dctiahamus , & alteri tribuamus , vcl faltcm cum alio taciariius communc, quodcfc alccrius. Quando aliorum mcncio elt facienda, bo- nos conucnicntibus citulis ornabimus, & infirmos a malicio- fisprudenter difcernimus.In iocisferuandafunt pr.i:ccpta fu- pra recitata.In irrifione hoc dabimus operam , nc illa fit far- caftica,fcdSocratica.Il!apungitpcrfonas;h.xcnocat vitia.Illa fitexdefpicienti5,contemtu, & ignominia:hxcex animo be- neuolo.Cenfula dcbct efle publica.id eft,talis,qux ptoficifca- tur ex neccflltatc publici officij,non autcm priuata, qualis eft rigidorumcenforum,dequibus lacoh.^.v.i.cap.^.-u.i 1. Inre- prehcnfionc fcruandus cftmoduscap. pr.-eced. prxfcriptus. Contentiodenique pro veiitatc ciuiliscft& licita, fi non fiac imprudenter & teracrc. Hxc enira uihil eft aliud , quam nc- ccflaria difputatio, qua veritas eruJtur,nonautem importuna altcrcacio,qua veritasobruitur. FLORlLEGIVM. TACITVRNITAS. Sent. Tacicutnitas laudatur Prou. 10.& ij.Ecclef.zo.Scxo loqui plerofque,cum cacere ne- ic\ZM. Amkrof.-i .ojf. Silendi patiencia.opportunitasloquendi, & contemtus diuitiarura, funt maxima fundamenta virtu- tum.lbid. Diuconfidcra, quid loqucndum fit,& adhuc taccnS prouidc^nequiddixilTe pocniteat.Sapicns vt loquacur, nuilta priusconfidcrat,quid,cui,quoloco,vel tempore dicat. Hicron. cpijl IIIc fcic reftc dicere,qui noitit tacere.Gr.-^cr. Moral. ^ot^ bonius : t^obilelingHA honum,Ji fariin tempore nouit : Kebtle lingua miilum,fifari in fempore nefcit. 1 0 6 Ency clop^di^ Lib. X X L r* ^,idiam,^,lo.,uumur p.ima. Zeno. Loqui ignorabit , qui ta- cere i^ikb.Vnfacm Aufin. Nihil facilius cni.tt.tur/iuam roa- lcd.aura : nihil citius excipicur: nihil latius difl.patur. C,c. fro flanc. Niniiium In-vitiumcreiulaiHrhafumits.. Nu.iquam ticct.qucm ftioibustcnctloqacndi. G,a. Ahum f,lerc quod volcs, pnmus filc. Ser,.H,fpeL Oratio ilU roaxime odiola.cim rcm a2;aS,long.nquum loq«,. PUm.Merc Sermo bonis ualcitur in p-cftorc,non in ore. Anon. Non multa verba faccrc, prudentis animi fi.^"^™- r^"'"- Eum qui n.h.l oppor- tune dicit, lonc^um exifHma , licet duas tantum lyllabas pro- nunciauerit: a'"t bcnediccntcmne longum ex.fti.Ties,etfipcr- iniilti dixerit. ^4«»». Sapientiaconfifl.t in profunditate, not» in lon"itudu)c. .inony.KA bonam caufam tria vcrba fufficiuin. J^ir.-I. Optimumae tutilli.num rerum adminiftralidarum vin- .«rulum taciturnitas. Vtil.Max.l.z.c.^. Nunquam me pccnituit tacuiflc : quod locutus fim.fjcp^.F/M^arf/?.'» o/)K/?.Nemini di- icris, quod vis taccri. Quomodo cnim ab alio poftulabis fi- !enti| fidem, quain tute tibi Hon pratftitilti. /(/. A p op h. So- crarcs admonebat difcipulos, vt haec tria haberent : in animo pnidcntiaiii, in vultu vcrecundiam, in lingua filentium. Ari- ftoteksinter.ogatus ,quidnamin vitaelletdifficillimum.rc- fpondit, Tacctequa-nondicendafunt. Sroi'. Apollonius di- cebat , cn'cviripla.icimpcriti,nonpo(retacere./«'. Adag.Nc gry quide.ii:Taciturnior Pythagorcis : Lapididixcris:Silentij citum ptcemium : Quod fcis.nefcis: Laconifmus:Laconicc:Iii finu (!,audcrc : Arcopagita tacituriiior;Manum ad os appone- rc:Continetarcanum. SiMiLiTVD.G.ucsciimex Ciliciade- uoKitjlapillos in os fumunt,atquc itaTauru.n moiuem aqui- lis plenum tuto tranfuolant, idquc noflu:ita tuciffimurTi vbi- quc filentium.P/«f. V t cotpora modicis laboribus augcfcunt: itaanimushoncftis& moderatis fcrmonibus.M«.v/OT«!»{. F. x e m P i. Maria viigo 5i»t.'ki^ i Vlyflcs difcrtiffinius maxime fuit taciturnus. Oi^«- 5n»( 5' mjztyi^n TntmtTM* iau:, , Vlfcipuli l-y:hagori. inte- grum ijwnquenniurrifilebnnt. taert. Hinc proucrbium, Sileri- tium Pythagoticum. Laconcs paucitati verborum inprimis ftudcbant. Metcllus fcnator Romanus , cum quidam ex eo plura diligcntius exquirerct , fi, aiebat , intentiorem tunicam hotumfcirem cflc confciam , piotiuus cam igni exurerem. BLaurcntius diaconus, feu prsfeftus rcddituuiii Ecclefiafti- corum maluit in ciaticulaad ignem torreri ,qukm thefauros Ecclcfia:,(ibi a Xyfto Epifcopo Rom fub fide filentij concre- ditos,pra:fcao v.bis, qui hoc impcrabat nomine Decij ilmp. indicare.Faftum Papyrii f ra:tcxtati, nobilis adolefcentis Ro- mani laudatur. Is cognoaicn ex eo aflecutus eft,quod in pr«- tcxta fcu adolcfccntia maxime vfus cft fapcre. Cum enim a partc duccretur in curiam ( quod folcbant fenatorci Romani) in caque tradarentur arcana, domum rcuerfus & a mattc in- tcrrogatus,quidnam in le.iatucflTct a£Ium,vtduae,inquit,vni Bubcrc pofltnt. Qua rc intcr matronas fparsa,man^ greg^im ad curiam concurrerunt,mult6 urquius cfle clamitantes,duo- bus vnam nubere:cuiusclamoriscausatandemintellcfla,Sc- natus Papyrij taciturnicatcm in ca artatc admiratus,foli in po- ftcrumcxxqualibusaditumiuSenatum conceffit.Cum Cato Cenforiusnomine populi Rom. Iccationcm apud Athenien- fes obiret.quia tunc Gtsc^ ipfe nclciebat , ca qux habcbac in mandatis per iiiterprctem cxpofuit. Ibi quod ea,qua: paucif- fimis verbis Cato dixerat,interpres vix longisambagibus re- ferrct , Athenlcnfes orationum diffimilitudinem mirati , Ro- manis fcrmonem in pcdore, Athenicufibus in ore nafcidixe- lunt.H 1 E R o c Ly r H. i.Pcr numctum 109 j.jEgyptij foliti funt taciturnitatcmindicarc. Caufas videapud eier.Valer.lib. li.hieroglffh. i.Monas non exit fuumfinem , fed femper in no manet : dyas autcm cft initium diiFcrcntiae in infinitum, quando neceflaria dicuntut. Augufl. Eft tempus qUando ni- hil, eft tempus quando aliquid, nullum autem eft tempus, iti quo dicenda funt omnia. Hugo. Tyrannicum quid eft multa loqui : cum aures dats funt homini dui, vna autem lingua. .^fchyltM. Motbii cuiatu admodum difficile atquc moleftum in cutam rccipit philofophia, garrulitate.f/«/. .cfe< «^ME^/wf. Garruli in co funt infcIices,quod ncque audiunt.neq; audiun- tur. Id. Silentium non folum fitim nonconciliat, vt aitHip- pocrates : vcrum ncque triftitiam,ncc dolorem. Id. Ex multi- loquio plctaque nafcuntur incommoda. .Mon. Auaritiaquac- damcftjomniavelle dicere,& nihil audire. D^wcri/i Dicendi modus non penes loqucntcm eft, fed penes audientem. Stob. fer.fb. Ingarrulo vcrborum fiumcn,mcntis gutta. /W. Gar- ruli in eo funt infelices , quod neque audiunt, ncque audiun- tur. Plut. ApopH. Tlmon AntilthcRcm appellabat ■muT^puiit quod ingenio ad qusuis verfatili varia traftarct atgumeta, fi£ in his quxdam parum dignaphilofopho. ZenoCitticus ad Ariftonem difcipulum multatemcte ac pra^tipitatci garrien- tc.ndiccbat: Ficri nonpotelt,quin tc paccrebrius profemina- ric.Zcno Ptolemaei legatis,qui multos eruditos ad conuiuium inuitauetant,percunftantibus, quid de ipfo legi fuo eflent-re- nunciaturl , dixit,,Vidifl^e vos fenem , qai in conuiuio tacerc nouerit.Errt/Ja.y. apoph. Zeno CitticuJ aitdicns adokfcentem ni.TiisgarruIum:Aurcs,inquit,in linguamdcfluxere.Sifi./^fW. 6.1dem,e difcipulis fuis alios dicebat efle ipiXoMyx^, id eft va- riarum rerum cognitionis ftudiofos : alios Xo-j^(^iA)Si , id eft, loqucudi tantumlfadioIbs.Sfoi.yfm.jS.ldcm, adolefcenti ia Academiade lebus friuolis garrienti dixit , Nifi lingua in Hientcm intinfta dirtcrucris , adhuc multo amplius dicendo dcl.nques. Ibid. Demofthcncs in conuiaio cuidam multa lo- quenti,Si tam multa , inquit, fapuifll-s , nunquam tam multa locutusefles. /i. Archelausgarrulo toafori fubindc roganti, Quomodo tc radam,6 rcx, Silendo , inquicbat. Plnt.in npoph., Quidamapud Maxiitium monachum ICto loquacisljcit,Non oportct mulcis vcrbis pauca dicere,fcd paacis mulca.A d a g. ArchitaEcrepitacuIum:Arabicus tibicen , ' A'^(<>fi'A'ti-Ti®-'.T\\t- turc loquaciot : Ptolixius Iliade:Cornicari : Cicada vocalior: Daulia cornix,Hirundinum Musca.Didonxum as:Cautelo- quacior: Os infrine:Habct fpiritum coDtradi(ftionis:BaInea- tor : Battologia : Si coruus poffit tacitus pafci : Quicquid in buccam vencrit:Sinccapite fabula: Linguaquo vadisPcreftu- ra ciuitatcm,eandemdenu6 fubucrfura. Si M i i. l t v D.Vi- de /ac. j.VafcuIa inania maxime tinniuntrSeraen, quod vel a libidinoCs,veIcit6 efFunditur,mutiIecft ad geliituram : Gai~ rnli non poflunt verba tcnere , qucmadmodum pucr non po- teft retincre glaciem: Vt in fomnis,ita in multis vctbis eft va» nitas;GatruIi funt velati porcicus heptaboea feu feptiuoca in Olympia qua: pro vna voce multa reddebatjitem funt fimilc» lacui afphaltitijinquo nihil mergipoteft,fcdomniafupcina- tant. Vtinfantcs, qui celcriusIoqnuntur,tardius ingredi in- £ipiunt:ita garrulus ad lem geicndam minus eft paratus.Lin- gua gairuli eft nauis abrepta procellis ; eft velut equus cfFri- nis i vnde tei»pcfth$ lingux , & lingua effxaenis dicitur : eft item vcluti feditiofus , qui vallum ciuitatis tranfccndir. £ X E M p L. Delila Samfonis vxor : Vxor lobi : loneserant garruli. Hieroclyph. Garrulitas hictoglyphic^ defi- gnaii poteft per cornicem , quaea Pallade reicdla eft, quod garrulitate fua turbet meditationes:item per hiiundines,quas Pythagoias ideo cenfct non habcndas , iifMpoSiHi ^Xi^vut fot iX^t > itcm pcr ranam, picam,cicad4jn, & anferem,qui Virgi- liodicitur ftrepetus. Capvt XXIX. De GrmitMe. V K JE C EPTA. y Itafetmodonecapudvnilmanct, vcrcaicanuseft,qu6dfi ad ._j^. , n n . . .1. altcium tianfieiit , iam fpargitur in famam. Vlut.in moral. E^^C&g I R T V S regens geltum elt grauicas , CUlllltas, 3.Hatpocratcs,huiusvirtutisapudj€gyptiospra:fes;quiin- 'i^"- <>- J:- diccm digitum ori admoiicbat , & ita filentium impeiabat ft. Hinc antiquitas indicem appellauit falutarem. J£ti ig m. In conuiuio bene inftituto requiritui integium alphabctum : id eft,vocales,fe.-niuocales,& muta:. SILENTIVMINTEMPESTIVVM. SiNT. Qui vbi loquendum cft tacct , fi quidem impciitus eft , prudenter facit : fin vero pcricus,i.nprudcutcr.T/jfc//?r. Tacere noli,vbi , non opoitct. yer. A p o p h. Thcophraftus iuucnCTi in conui- uio taccntem animaduettens, dixit: Si impcritus taccs, peri- tuscs; fin vcro pcritus.impcritc taces. Max.de tacltur.Knka. Mutus canis : Amyclas pcrdidit filcntium : Caput fine lingua: KoKpoy (z^mimi , Muia ferfona. : Mutus magis quam pifcis: Mutus magis quam fcapha : Muti citi'us loquentur : Bacchx more : NuUus, malus, magnus, pifcis. G A R RV LITAS. Sent. Garrulitas & loquacitas dam- tkiaux Breuerb.i^.Col. j^. Abfic vt multiloqaium dcputefflj r^ & vcrccundia. Grauitas eft virtus , externum corporis habitum, gcftum,& mbtum aci decoram dignitatcm, cuiuiquc ftatui Sc officio conucnientem componens : cuius exemplum eft Cato, vnde cius cenforia grauitas pro- uerbio locum dedit. Ei opponitur in exceftu nimia feueritas : in defc- (Stu, lcuitas : qualis fuit in Craflb , qui cum adolc- fcentibus difputans nimis illis obfequebatur , cuius lcuitatis ipfum tandem puduit , cum diccret ; Dum obfeqHor (idoleJcemlbHi, mefmm ejfefum el>litw. R E G T Ethiai! Cap. XXIX. 107 R E G V L Ai. I. Licet moYes externi tson ftnl:lilUettt^t.imenf mttli frit, cffindnnt oculos :fi honc^li fint , decem & ernant ho- minem , rjui ejl animal politiciim : & vtrique funt tn- dices nnimi. REftc crgo Thcologus iraj;iii ncniinis , cuidam ininuni- diticm cxcufaiiti, dixit : Su:s (^ »fnni non ingrediunwr coclum. 1 1. Dignitxs moriim Aependtt a decoro per/onaritm, locortm,&temporum. GRjccis dicirur t»' «?£«»■ & diftinguitur in cthicum, poli- ticum, fcholafticum,cccle(ia{licura, & occonomicum- III. GraMtaftJl virtMs, G'auit! V 1 1. GrauitM in omnem cadit £tatem, & proinde (juoque in iuuenes. RAtio in ptomtu cft : quia grauitati opponitur leuitas, qu3c omni homini eft fugienda. Inprimis tamen graui- tas dccet virilem & confiftentcm sctatcm. In hac quippe au- thoritas cum primisrcquiritur. Grauitas .nutem cft parens, nutrix, &a!trix authoriiatis. Hinc ait Ilhiftr.Hadia: Landgr. Mautitius in Ethic. A conftanti & proucfta ietatc grauitas cxpcdatur : ficut adolefcentis magis proptialausettmode- flia ui verecundia. VIII. GrauitM temperanda ejl ajfabilitate, ALias degcnerar in fuperbiam. Hoc notent illi,qui putanc afpeftus toruitatcm , morum afperitatem , fupcrbiam extcrnam,cornuacrinium , & batbam Saturninam conciliare homini grauitatcm Idco Cicero commeiidat illos, qui ita funt moderatis temperatifque moribus, vt fumma fcueritas cum fumma humanitate iungatur. Et hanc laudem tribuic Atticofuo ,qu6deiuscomitas non fine feueriratefuerit, ne- quc grauitas fine fadilitate , vt dubium fuetit , vtrum eum amici magis veriti fuerint, an amarint. Tom. III. I X. Grauitati repiignat in e.vcejfu fasiui,in defeclu leHitas, FAflus cft oftentatio ,qua quis caput vclut intcr nubiht condic propter dona , qu.c liabct a D e o , & propcci oJn- ciuni quod gcrit.Lcuitatis cxeinplum eft in Crallo^qui nimis obfcqucbatur adolcfccniibus , quibufcuni difpurabac : cuiu.<; ipfum tandcm puduit,cura in h.xc criamperct vcrba: Duni oblcquor adolcfccntibus , me fcncm clfc fnm oblitus. Ad hanc lcuitatcm optinio iurc licct referrc chorcas ridiculas, qua; nihil avtis contincut , fcd potius infania: & libidiuis funt argumcntum. X. JVon efi fimpliciter tnalum, peregrinos introdftcere mores. MOres funt vel mali, qui nullo modo intvoJuccndi funt; vcl boni ,qui vel fimplicitcr boiii funt , vcl fccundum quid Simpliciter bonifiinc ,qui omnihus fcmpcr & vbiquc lunt talcs : & hos introducerc , non a;quum , fcd a-quillrauin^ fueric, fed ica vt non fiat mucatio fubita Morcs boni fi.-cun- diim quid funt , qui ccrto loco, tcmporc,& populo boiii funtj &hi nuUo modo expcrcgVinis locis inpatnam iiuvoduccndi funt:ideo Perfa; pcr capitalcm lcgcm prohibuevunt nouos aut pcrcgrinos morcs iaduccrc. (^cmadmodura enim cibi infoliti , quantumuis boni , ftomacho noxij funt : ica & hic i"e res habec. X I. Non omnis chorea fiufiiltatio efi fiignum leuitatis. SAltatioquafaltatio noncft res turpis&noxia.fcd qua la- fciua, libidinofa , & itnmoderata. Rcde igirur Martyr ait: Modcrata (alcatioac gaudium & la^cicisra an;iiii tc-.ui pofTu'' mas.Et idem ait : Mihifancno videcurhoc faltationisgcnus, quod l.xcicixcaus.1 cxercctuv,c(Tc natuva fua vicioluni & pro- hibicCiiquoniam .igilitas coiporiscll donum Dci-.& [l icccdac aliquid arcis,niniirum vc corpus ordiiie, mte, numcro, & cuin dccoco moucatuv,non vidco cur debciu rcprchendi : modo in temporc, modcrate ac cicva ofFcnhoncm fiat. Hlic pcrcinenc fakationcsLyric3;,Pyrrhichic:c,^pondaicoE, & (invlcs dcqui- bus vidcndcs Scaliger in Pocticis. Loquicuv autera Martvr de faltationc folitati^ , non vevo de focia , qua viv cum muliere promifcue faltatiquitame ipfa noncftiua natuia mala.licec plevumque fit pcticuloIa.Elt igicuv lalcatio honcfta.vcl inho- nefta.Honefta aut cft indcx gaudii vel lpiritualis,vel raovnlis, vel naturalis:aut eft cxercitium corporis, inptimis in milicia: aut eft cfFciflum artis. Inhoncfta eti plane Ipurca, iuxta iliiid: Saltatio eft circumfercntia,cuius centvum eft Diabolus Huic tamen malo mcderi pollunt leges magiftratus, hac de re latx, loco cuilibct conuenicntes. XII. Ctajfes eorum cjui htc aherrant a ianua, ■ funt (^uinque : 1. O Imij aliarumnationum quoitd-vefjes; vbi facili^excellunt O Gcrmani , quorum demenriam notauit nobilis quid.im pidlor Turcici Imperatoris ; qui pofteaquam omnes narioncs certo habita in tabula depinxilfct , Germanum nudum & tc- nentem manupannum deplnxic. Rogacus caulam refpondir, Germanos in fingulos prope dies mutare habicum. t.Homines de tribu leui , quosvoiant ; qui per omncs lcuicatis numcros fuam dementiam probant , adeoque & fe & (uum officium in contcmcum adducunc, qualis fuit f lorus pocca,dc quo Adria- nus Imperator: t.go nolo Flcriu ejfe, Ambulare fer tabernat, Latitare fer fofinas. j. Hom!n's fibi intquales , in quos iafletur illud Plinij : Sic- ut Camelopardalis collo refcrt cquum , pcdibus & crii- ribus boucm , capice camelum , maculis tigrim auc par- dum : ita quidam inaequalcs fibiUunt.si culcum infpicias,fan- flum aliquem exiftimes:fi oracioiiem audias, (atrapam loqui putes : fi vitam expendas,nebuIonem inucnias: fi (cripta, bu- bulcum. 4. Patroni forditiii (jrrrulicitat^f ; qui dicunz fordes e^fe infulas, & infignia philofophorum , quique malos mores hoc pallio tegunt THoc eft Gallicum. yferegrinatores ridicu- li i qui confuetudines patrias defpiciunt , & pcregrinas vnic6 fufpiciunt, illafque in patriam introducunt. F L ORI LE G I V M. GRAVITAS. S E N T. Grauitate ac manfuetudine acl virtutem ciuilcm maximiopuseft. Plnt :n CorioUno. Admo- dumcftefficaxanimi fcrmonifque abfcilTagrauitas Val.Max. lib.(,.c.i^. Crauitas eft firmitas & conftantia animi.& in vultu,- moribus,verbis,rcbufque agendis quxdam feucjitas (\ax nc- cclfaria vocacionis yjfficia conftanter.hoc e(l,eodem modo fa- cit,& omnes avftiones & gcftus regit, vt cogtuant cum ordine K 1 natur;^ Cr.Tiiita- ri^ oppu- liia. An fom-i ptr lic 11 alO, pc-^ rcgnnos niore.s in.* (luccvc^ An cho- it3 fi: (i- gnum le* uicaiis? Quotmo3 dis pcc- cetur in leges gra'. uuacis i I o 8 Ency clopa^dia^ Lib. XXI. natorar, pcrfonaium, locorum , & tcmporum. y}r,on. S i m i- t . T V D. Grauc eft.quod fubftat omn.bus dcorfam lafs. 1« conftantcm & ptudcmia pr^ditum , grauem dicimus , quod uec prccibus , nec miuis, nccaliapa panione moueatur a rcdo Oppofitum faciunt, qui lcues'funt. Vnde Ouidius - P R O V E R B uis Cubus, clegantci cit. Huc quoque pertinent T>tLeuiorfoliu,tunrcUmfmep(»dereJucci ^ V E R B. T£.f^.j-v^. E X B M r L. Cato fuit adeo gra- t indc nomeu habeat giauitas cenfona. H i e R o g l. & fabrc faflus, virum grauem egrcgic pm- ^ apophtheghiata grauiter pvolata: vt cum ThemiftocIes"ad mare defcendilTct^vt occiforumPer- farum ftragcm jnfpicerct , cumquc pafTim humi mortuorum m-Mitum torqucs & armillas aureas videret,ad amicum con- uerfus dixit : Tu,qui Themiftodes non cs, ifta colhge : gra- uiffimo verbo oftcndcns, conditioncs, quibus homiuum gra- dus difcriminantur , eas efle , qui faciant , vt aUquid agere dcceat,aut non deceat. Ita Laceda:monij Philippo Regi Ma- ccdonuin , cum rem iniciuam. ab iis petiiflet , rcfpondcrunt: LaccJi-monij Philippo rcgi ; dc eo quod ad ipfosfcripfciat, nullo verboaddito. A P V T XXX. Cimlitdte. De Prj€CEPTA i! 1 V 1 L I T A s cft virtus, qus componit tonim oiis habitum ad elegantiam. AppelUtur Ciuilitas «ommcn- tJatio ani- mi. virtus ccremonialis. Ea relpicit iitum , cjualitatem, & aftiones cor- poris. Situs corporis fpedlautr in ftando , fedendo , & cundo : Qualitas in munditie omnium membrorum: A(fl:iones in fpiritu ducendo , in ridendo , in fumen- do cibo , in fpuendo , in fternutando , & fimi- iibus. Exceflus ciuilitaris eft aiFedatio geftuum : defe- ftus , rufticitas geftuum. R E G V L ^. I. Cmlitasjit commendatio animi. HOc ni. Ciuilita- tis anima ^ccorii. D 'Oc cft , morum externorum menfura fint mores intet- Alias non tam honiines , quam fimios inde arguerc cft. Meminerimus hic di-Statui cuiufque c Imparium. I proprio ^ Parium. fPerfona-j Ptincipalium. rum ^ Adminiftraru, Aftuicon- Communiea- fAlimenta. uiuali,ra-.^ tionls men-.^ Scrmone. falis,quoad LHabrtum. fNatalitiorum. Varioru I Puerperalium. couiuio- -i^ Nuptialium. 'rujn,puta 1 Inauguraliutn, j Sacrorum. ''Profanorum. Huius tabella explicatio fuccinfta hsec efto. I. ReguU guhernantes firmonti conceptionem & prolatio- nempetantur tx/uperiori doflrina Comitati^, Vrbani- tatis, Veracitatu, Eulali£,& Taciturnitatis : inprimis exiis,n, ies , qui omnibtu hominihuijitnt communes, vel affumti. duphccs. I .Cor. 1 1 .Z'. 1 3 . Et habittu injitifunt hominis loqtten- tis, audientis, -vel vtplurimum filentis. IV. GeFlm lo^uentis refficiunt veltotum ipfim corpw, Offti>? vel partes eiHfdem. Regula"! gubcrna- tes fer- monem vnde pe- tcndz ? Habiius' & geftus hominis conTide- ratiir in giaeie. loqucn- tis. TOtumcorpus hominiserit fccudum naturam eteftum & excelfum. Plura vide paulo poft hac de re. Corporis par- tcs ita fe habebunt. i. Capite demiflb modeftia figuificctut; auerfo nosaliquidauerfari intelligiturivcrfus loquenteverfo obedientia& humanitas fignificatur. i. Vultusacfrons tan- quam animi ianua,diligenter regatur. Et vultus quiJem noa induet varios habitus.ita vt velnafum corrugemns,vel osdi- ftorqueamus aut comam iaftemus , aut caput fcabamus , auc aurcs fcalpamus.aut fputo maculcmusaftantem. Frons vero apertaerit , & fccundum naturam. ;.Inter loquendum oculi fint placidc intenti in eum , cui loqucris. 4. Manus impri- mis loquentem adiuuat,quando fecundum affeftus natura - iales,& qualitatem iei,quade agitur, gubeinatur a loqnentc. j.Viti:} Ethic^ Cap. XXX. IQ9 ; CeRus (tfdiencis. mctnbro- tam. 5. Vitiofum & inciuile cft oculis limis aliqucm afpiccrc ,ca- pitc cotaco aliquid iicgarc, retluLlo acccrferc, vcntrc & pcilus proiicctc, latus ci todcrc cui )oi|ucris , &: cuiMto luo aliiiucin Itimulare ad attcntioncm 6. Vchcmens coiitcntio pro in.ini virboril viLtoria vaKk indccora clT: & procliuis ad tumultum. 7.Poppyfm3ta,libili,& digitis cxprelfi foni.quibus aliquid in- nuitur ,parum conucniuut honiiniciuilitatis lludioto. S.ln- «lccorus & caninus rifus, quios latc diducit.noconucnic viro fapienti. y. Ad tcttiumctiam vorbum cxpucrc, indccoium. lo.Labra intcr loqucnduin fubindc lambcrc vcl mordcrc,non cltdecorum. n.Scrmo ijitcr otcitandum ore hianti non cll concinuandus. ii.Idcntidcai iutcr loquendum tulfnc, vcl ad ccrtium quoquc vcrbum crudarc, fcreare, nafuni emun^ere, facicm dcinuiccrc, iiumcros diducere, iadarc brachia,ab imo pnimone pituitani tiochlcis adduccie , gcfliculari digitis, pc- dibus vacillarc, toto corporc loqui,admodum cllinciuilc. V. Ge0HS 4iHdientis gHbernattir his reguli^. 1. TNauditioncconftitutio vultosquieta , arguit hominem J[conftantcm& prudcntc.i.Grauitas fupcrcilij,ocuii vagi, corpoiis circumaclio indccora,femoruminterfc pcrmutatio, iiutus.fufurrus.ad altcrum fubrifio,foranolcntx ofcitationes, demiflio vultus , & fimiiia ponuntur in vitio. j. Inuidia eft peflimus auditoris alVcdbr & confiliarius. 4. In vfufcrmonis prius eft acciperc rcilc quam emicterc, ita vt conccptio & re- tentio faetus parcum antecedat. ^.In conuerfatione inter lo- quentcm S: audicntem talis debet clVc proportio.qualis eft in plLc ludo interexcipicntcm & mittcntem. Habia s V I. HcibltM homlfiif vtplurlmum filentii fnnt vel in membris fnguii} , vel in toto corpore. De habitu mem- hrorum funt hs, recAU. I. 'C TElatio facicicft habicus&geftusliominis melancho- V lici , triftis , pudorc aftccli, aliorum occuifum , collo- quium, & coufolationem declinantis. i. Capitis dcmilfio cll habitus ludu!:, doloris, &humiliationis. j.Caputeredura & alcum cft habitus viftorum. ^.Moucre capuc folcnt, qui alie- nam calamitatcm admirantur vel deridcnt , aut alios habent iudibrio. 5.Capiilorum euulfio arguit indignacioncm, lucftu, & dolorem. 6. Annuere capite vel manu eft habicus honuiiis atfirmantis &approban:is. y.Haberecaputafpevu.intonfum, &iiicultii,eft habitusnegligentis& perta:li hominis. S.Frons duia lignificatobltinat,ioncm & impudentiam. j.Fros rugofa cum attraclis fupcrciliis cft habitus attente meditatis, cosyta- bundi,& philofophici. lO.Autis inclinatio notat habltum ho- minis attenti.vel libenter cognofcerecupiencis rcmqu.Enar- ratur : auris obduratio notat contrarium. ii.Cumoculi finc iucerna corporis, quam diligentiirime habitus illorum cft re- gendus. Sint igitur oculi placidi & compodti. Hi quippe ar- guunt animum fedatum & compoticum. Oculi tublimcs & elati funt habitus & indices fuperbix. Oculi crebro nutantes notant loquacem &peruerfam naturam. Oculisconniuenti- bus, circumacflis,& lafciuis intueri, eft oculis moechari. Ha:c cnim funt pnludia pugnx vcnetccc. Oculi torui funt trucu- lentorumsvagi & volubiles ieuiiim aut infanoruniilimifufpi- cioforum ac intidiantiumiiramodicc diduLli ftolidorum ; ftu- pentcs & dctixi attonitorum;acres,iracundorum. ri.Indeco- rum & contemtus indicium cft claufo oculotum vno alium intueii. I ; .Ocuios attollerc & aperire eft attesdentium & cu- pid^audicntiUm. i^.Laclirym.? funt iudices vel fympathix, vel impotentiKanimi,vclmalItis.vel posnitentix ij.Super- cilia exporrccla, inciuilitacis ; addufta , toruitatis ; fublata in altum,arrogantix ; deprella, raaiarum cogitationum funt in- dicia. iS.Frons hilaris &explanatact1: lignum animi 3perti&-,' liberalis ; in rugas contrafta,iracundorum ; torua, taurorum. ly.Kares vento vel fumo inccnfx funt hominis vindidam tpirantis. i S.Inflarc buccas,eft indicium faftus;dcmittere eaf- dcm , ett animumdcfpondentis. 19. Dilatatio oris eft geftus irridcntis , infultantis , & contcmnentis. lo. Naribus vocem emitcerc , eft cornicum &clephantorum. ii.Nares habere muco & purulcntia opplctas cft hominis foctidi & fordidi. ii.Olcitatio vola velftrophiolo eft auertcda;in fternutatio- »e corpus auertendum. t ; .Alium confpuere,eft hominis con- temncntis , abominantis, & aucrfantis. 14. Sputum eiciftum, nc cui naufcam moucat,eft pcdeprotercndum. i^.Rcforberc faiiiiam,eft fordidum & caninum. tb.Frequenccrfpucce, vio- lcncius cxfcrearc & emungcrc , arguic naufcam & intempc- rantiaii'.,& parit moleftiam. iT.Ofculum fandum & pudicum eft charltatis & mutuac amicitix fymbolum. 18. Labia mo- ucre (ine cioquio, eft geftus hominis ardentcr peccantis , vcl meditabnndi. 19 Labrum infcriuspremcre fupcrioribusdcn- tibus,vel fuperius infcrioribus, cfthabitus minantis. ^o.Lin- guam cxferere eft habicus infultantis & irridentis : candcm mandcre, eft dolentis& exacerbati. .ji. Silerc tum , quando homincs loqui folcnc , cft habicus vehcmentiflime corooti & perculfi,vcl conuifli.yel patientiam prx feferentis. ji.Frcn- Tom.in. ' «lcrc dcncibus , cofquc inftar ctni* claceibati didudis labiis ortcndorc,cft irafcencium,dolentiuin,vel irridcntium. ; 5 .Cc>- ucllcic alicui barbam, eft hominis ignominiam & iuiuria iiv- tcrcntis. H.Batba liortcns & fylucfcens eft niafti aut fordi- dati hominis. 5 f .Batbam fubindc intorqnerc.eft liabitus ho- minis atfcClantis ornatum mulicbrcm. 3 6.Pili capiciG dcfccn- dcntes radcndi funt.quia vifum impcdiunc. 57.Barbx pili,qui nihil muicfti^- aJt'crunc,rciinquendi tuncquia vultui grauica- cem adfcrunc^ j S.Vultus placidus & iucundus cft liabitus ho- minis compoliti, moiati, ciuiiis,& fua forcc contenti ■ y.Fa- cicm abfcondcre & aucrteic,eft horoinis au-rfantis & aiicnati animi. ^o.Facics demilfa pudorcm, malam confcicntiam, vel liumilitatcm indicat. + 1 .lacics fordida cft habitus iugcntis & mtrrentis : ruborc fuffufa^elt indcx vcrccundix : pail'ida ma:- ftitiam,dolotcm,timorcm,&luaiim indicat in iiio.cui pallor noncft natiuus. 42- Coilum crcaum indicat libcrcitcm vcl fuperbiam : curuum & dcprelTum fTruitutcm & obcdicntiam: extentum arrogantiam ^i.Brachium cxtenlum vcl cicuatum tignificatpotenciamadrcmgeredamcouticicndamquc.44.In cubicum&humcrumrccumbcrc, cftimmorantium, & fami- liaritcr ac fccurc agentium. a y .Manus multiplius habicus cft artifcx, & varias cordis affca^ioncs cxprimit. Ec fublataqui- dem,credta & cxtenta vim,robur potcntiamquc indicat ; pen- dula, pigrititi ; iadata hinc indc ftoliditatcni vcl pcrturljatio- nem)elatr,afli:ucrationera,extenca,poftu!a:ionem attecionis; porrcaa.habitum iudicantis ; ori admota.modeftiam vel ad- miiacionem; coraplofa.lxiiciam-,aiteri data.fidcm & promif- tioncm ; expanfa.pctitioncm ;exculla,aueifationem;rtmitfa, timorem & animum dcieftum ; pedinatim comf licata, trifti- ciam notac. ^e.Digitas ori impolitus,cft habitus .^I'.-ntis;cum aiiis digitis geftum lacicns , commcmoationis & attcntionis cft indcx. 47. Tcrgum verterc , clt fugicntis & ccdcntis. 48.Lumbi accincli indicantpromtitudinem ; difloiuti & con- fradVi doiorem. ^^.Inflcdtcre ceruiccm& adduccre fcapulas, pigriciam arguit. yo.Ccruiccm iii, Ixuum vel dextrum veroe- rc,cfthabitushypocriticus,n:li colloquiuni aucalia ncccflitas poftulct. ji.HumerosxquoIibr-mine tempctare.cft habitus bcne compofiti:at more antennarum alceium tollerc,aiterum depvimere, pigri. jz.Feraur fiuc coxam f:iire, eA eorum.qui fc deceptos, aut alios errantes agnofcunt 5 x . Ofcitacio clara eft habitus fatictaris, otij, fomnolencix,animi vagi&apcrtse fecuritatis. 54. Singultus eft indicium diaphragmacis nimio cibo diftcnti $ f . Crcpitum ventris coram aliis emittcre , eft contemtus indicium , nifi fiat apud familiares ^fi.Anhelnre, eft habitus anxie & foiiciti fpcratis. 5 y.Ingemifcere eft com- moti & commifcrantis. 5S.Spiritusai-:giiftus& tenuiseftin- dcx mecus. ^^.Genuflcxiocft habitus fupplicantium & oran- tium. <;o. Pede terram percucere , eft habicus infultantis. (?i .Pcs conftans,redus,& certus, rcfti ftudii & firmi propofici afFedtionera indicat : inconftans,motus & titubans,fencentiaj mutatione.m, dubitacioncm auc metum arguit. 62..Pedum fe- ftinatio temeritatem indicat & inconfultam adionem. V I L Dif habitu & geslu totiia corporif funt hit regnU. Habiras I- TTAbitnstotiuscorporiscontideraturvei in ipfismem- '°""' . . JLj.bris&ipforum motu&aaione:vel inipforii veftitu. ^°^^°^"'' 1 Habitus in motu corporis cft incefrus,ftatio, furreflio, fef- fio,&c. ^.Inceffus fit honcftus,decorus,& ciuilis:non furiofus, leuis,nimis tardus,fradus,prxceps,vacilians. ^.Inccdeie cuin coilo exlerto,ere(fla ceruice, manibus exfertis.gretruummo- dihcacionc,eft hominis fupcrbicntis, 5.Mcretricu& foemina- rum !afciuarumcftmotufrado,ingrelluraolli, oculis fcintil- lancibus, colioque in obiiquura reflexo inccdcre. 6.in via fluduarc, rcfupinarc corpus, ftipina ctruice obuios rcfpiccre, an fe afpiciant , hominis cft fuperbi. 7. Vir honcftus in via non curret, neque nimis tardc incedec iliud enim cft curfo- ris,hoc teftudinis. 8.1n incedendo pcdcs non ita alte funt tol- lendi , vc eos ex medimno videaris cduccic. j.Pedcs in obli- quum impeiiere, eft hominis cemuienri. lo.Sxpe moueri in-* tcr eundum,eft fignum leuitatis. 1 1 Status fit reftus & deco- rus. iz.Seffio fit piana & xquabilis:fiatque manibus & pedi-,. bus otiofis , nifi fortaffe aiiquid ncceflario hifcc fit agendumw . i j.Curfusnonnifi neceflTarius conuenit viro honefto. 14. Pu-, defieri eft habitus eius , qui voti & confiiij concepti non fit.' ' compos. I j.Sudareefthabitusdefelfi.vci languidi.i6.Qjjaiia fignafint faiutarc,dormire,iacere ieiunare,feabfcondere,tre- pidare,obftupefcere,cadcrc,&c.notum eft. 1 7. Vcftitus fit de- corus & honeftus ; hoc eft , petfonx vtcntis eo, vocatior.cm, vitxgenus,xtatcm,acpiecacem deceac.ig.Vcftitusfittompa- ratus ad necefTitatem & vtilitatem corporis:ita vc cegac nudi corporis deformitatem,& defendac corpus contra iniurias ca- loris&frigoris. i ji.Conformis veftitus eft,qui accommoda- tus eft conditioni vcentis. lo.Vtilitati & neceffitati repugnac veftitus fuperuacaneus , & nuditas. Ibi eft vcftitus nimis ex- quifitus, quo percinec facies ccruflata & fucaca, comaque ca- lamiftraca,ite vefticus aiienus,vt fi vir muliebri,& muiier viri- li veftitu incedatcontra mandatii Dci ,D<^« .ii. Contra deli- catulos & calaraiftratos teneatur Ulud Archefilai philofophi: K i mhil I lO NihU mtenjl , <,iuhu4 wmhrk clmJi f>tif , pff^rlonhu, «r,fr!c- rib^. i i.Vemms coipoii non acommodatus , eft innab.hs, or vel «inoi- quamV ell. Huc penincnt d.lTo kita- vcftcs fonum ,ybi thoiax cum caligis confligcic vcl c v.dctur; j -1 • „.,„r»-,rT fnfrii; ;thoraces tumidi.nc (i hy- prxiirandcs pilcn coiuigat.-cr.-iicix ,uiw. , ; ', ^- Sr ,,„ ^i;, ,,,»,,, rco'ercnti& IHoUxxillxt-CEini- moriicum vcl tcrcum.iliqucm ccgcit" > i j ., nMr,» rincTcre vci canos colorare , non elt narum caud.c ii.ruo'! tingcrc , »,- ,,. . ' Encyclop^di^ Lib. XXI. tibtts. maior ve asa honelhim. i3.L.-icciationcs 'diflcftiones, alligationcs, varie- bus. tates,veftiam vcrficolorum fimiis potius,c|uam honiinibus conucniunt.i4.Vcftitusrcrpondeatvitasgencriacprofcrrioni vtentis Itaquc milcs non incedat inftar molitoris.auc fchola- fiicusmoremilitis.aHtciuismoreComttts. n-Jcftitus ac- commodatus fit loco & tcmpori : nc in Germania inccdas ha- bitu Mofcouitico, tciT pore Ixtitia: vcfte pullata, intcrdru in- tet^umcnto noaanio. i6.Veftitus forma eft vana. Eft enim vmus coloris aut diuerforum : cft veftis manicata , vcl finc m.nnicis ; cft p^dis , tlioiacis , manus , vel capitis ; eft icgis, ptincipis, paftoiis, &c. Habitcs V I n De hahitu affumto , (jui efl vel confuettidinarmi «ffumtus. ^d arbltrarim , teneamur iFid. rrghU, \ I. TNhc^bituconfuetudinario Ethicuscogitabit i!lud,3;;J^ Jnj^ j>rjs-«7,n- , prsferrur fccundocerio , hic tcrtiocctio , & fic deinccps. In populo Romano erant tres oidines : primus fc- natorum,intctmedius equcftiis, infimusplcbeiorum. In Ec- clefia funt paftorcs & doiftotes , leftores , acoluchi , diaconl» 7. In conuerfationc ciuili caput eft nofTe mores hominum: puta diuitum,fenam,adoIefcentam,nobilium,& aliorum. Vi- derishacde reinfra Oratoriam. 8. Officium inferiorum crga fuperiorcs confiftit in motibus rcocrentialibus & obfcquiali- bus:vt fcilicet in illis praeftadis ncquc fint nimis exquifiti, fu- peifiui & prodigi : neque iiimis parci & tenaccs : fed fint elc- gates & vrbani, ita vt & modcrate & tempciHue cxhibeantut.. 5. Morcs rcuercntiales funt communes , vel fingularcs. Illi omnibus honoratioribus coiiueniunt,* exhibentur fermonc, Tcl geftu : hi competunt illis dignioribus , qui funt cum im- pcrio.io./ny«rwo»e reueremiali ita fe gercnt infcriores:Proba- bunc hk fuam modeftiarevS: fctairica tcm:loqacndi facultacern priorcm rclinquencdjgnioribus : coram ipfis loqucncur fub^ mifseacfuauicer : facicnc ipforum mentionem honotificam; virtuces ipforumpleniore laudabuntoxe|Contraii?uos tegenr & diflimulabunt : etfam poftmorrem viuct memoriahonora- tarum pcrfonaruBi,inferinrestiibuenchonoracioribus citulos coiiucniences:nomcn iltorum prxponcnc fuo nomini : pio la- lute & incolumitatc ipforum otabiit Dcum:falurabunt illoSj. & ,fiopus ficconfolabuntur.nominibus &ticulis honorificis; fi aducrfandiifit fuperioiibus in rc quapiam.id fiec ab infcrio'- ribus timidc,pcdctentim,ac iaio:in congrefrionibus & conui- uiis fermo ipforum nonefl: abrumpcndus , neciis obloquen^» dum aut refponfandum : nihil accrbe ab honoratioribus exi- gendumicum illis no iocandum,nifi fortc nosprouoccnt, iu- beant,& inuitent. w.In feftu ^ hahitu reuerfmiali ccnmntu: operiB obfequiales& officiaies,vtvocant ICti. Hic fupcriori- bus tiibuatar locus fupcrior & confpeftior : ipfis fedentibus adftare efticucientiiargumetum:ineundo pra:cefIio conce- datuT,mfifbrce infcrior iubeacurcomitari:fi prijccreanc hono- raciorcs,oporctT affurgerc^obuiam ipfisprocedcrc, fignum eflt reucrentia: : deceffio c via eiuf tempcftiui , & magna cum toleraatia prsflancur. Porro hi geltus confiftunc in obfcquio &operis. Obfequium pra:ft.-i- tar ita ; vtnonnifi venta & licencia imperaca f upcriorem acce- damus; vcnon accedamus vcftibus fordidisivc Itances audia- mnsipfum; vcobedienciammandacis pnrftcmus adamuffiiTi, nihil addendo auc dctrahendo; vt defendamus & amplificc- Bius excetientiam atque authoritatem magifhatus , curc- miifquc neilla contcmnatur vel vilefcat ; vt promoueainus profpcritateiTi,falutem,&comiTiodam ipfius.adto vt falutcin & commodttm magiftratus noftro anteponamus; vr afFcfli- bus eius ftudia& acftioncs noftrasita accommodem"us, vt ilie turbatusfanctnr,a maloreuocetur gracia eius mcacur.cofer- uetur,aut ai-riffa recuperetar;vc commocum filencio.filencein & triftem alloquio cxcipiamus; vt munufculum oflcramus; vt imagines , natalcs, & ludos in ipfius honorem infticua- inas^rit^habcamu.si vtaecefllcatibus &c3lamicacibus eiii^ Ethica^ Cap. XXX. I X I Conuer- facio fu- periorum cum infc riofibus, Conclolcamus Sc fuccurramu? ; vt ciuiliccr honoremus gcnu- flcxionc , corporis incuruationc, & titulis conucnicntibus cributis.Gcftus conliftcntcsiin opciis funt fcruitia & niiniltc- lia corpotalia : vt fufccptio muncris a niagiltratu dcluci. Pr.i:ltatio cributorum cll, canonis ccnfus,angaiioruni,paian- gariorum, collcftarum , contributionum cxtraorJinariarum, capicationum,&c. . X. De connerpttione/hperiorum ergo inferiores haftmt rcgnU. Cotiuer- fatio pa- rium in- ter fcfe. Conucr- fatio con- uiuahs. :, I. /'~\Fficium fupciiorum crgninferiorcs, efl vclomnibus V^communcvcl t]uibufd3m pcculiare.r.OflFicium com- muncconfillit in facicndis& omittcndis. j. Facicndaconfi- Itunt in vfu lcgitimo morumreuerentialium , & indcfenfio- iie dignitatis & llatus. 4. Vfusmorum iftorum confiftitin fufcepcionc obfcquiorum^&canuerfatione. j. Sufccptio dc- bet ita cfle comparata:Supciior honorcs congrucntcs fibi pra:flitos bcnignc ftrmone acgeftuexcipiat:nonplus hono- tis tjuam par cft , exigac : honoics non extorqucat:ne reiiciat & aucrfecur aliorum bcncuolentiam : non ad amuflim cxigat obfcquiainkriorum, fcd omnia t7r;«jc5f iuterptetctur:niuos leuiores toleret, toUatgiauiorcs. fi.Conuerfatio fupcriorum cum infcrioribus fit grauit ite huinana , & humanitate graui temperata , qux amorem conciliec ac honorcm ; ficque con- dita iuftitia. y.Superioi- dignitatcm & famam {uam defendat: calumnias rcfutec incegritate vita: : veftitui conuenientiftu- dcat : himtus honcftos liberaliterfaciat. 8. Superior caucat, ne nimia humanicatc ac frequentiori Conucrfatione fibi con- *cmtum accerfat. 9. luftitia fupetioris erga infcriorcm coii- fiftit in mutuo amorc, in aJfignacionc miniftcriorum conuc- uiencium , in pacrocinio,& dcnique in compenfationc obfc- quiorum. 10. Supcrior fugicc ifta; hoiioces iibi compctentcs non recufabit , obfcquia inhumanitcr & cyrannicc nonexi- gcc, infcrioccs non ladabic fpe inani, vitabit fupcrbiam, arti- hcia fordida non excrcebic , arcana cum infctioribus non communicabit , indulgentiam in moncndo fugiet, fe pfmii non cxtenuabit, lcuitatem in di(flis & faiSis vitabit.vcftitum fordidum & inconuenicntem fugiet.inhonefta minifteria non cxiget, ingratitudinem vitabit. ii.Proprium ofliciura quo- rundam fuperioruin erga inferiores hoccft: Summus magi- ftratus vitabit vocifcrationcm vcrboriimque intcmperan- tiam; fa:piiis loquetur inferiotibus pcr fuos officiariosjha- bebit famuios, curfores, TOj<9s'5(puA«»«<, K officiaiios, equitatum, oftiarios , cubicularios , nomcnclatores ; in vidu &ainic1u crit fplendidus; gubernationemreferec ad vcilica- tem fubdicorum ; omnibus virtucum genetibus pnluccbic fubditis fuis , adeoquc iuita Ethicam Paulinam eric Pius, luftus, Sobrius. XI. Comerfitio pmnm inter fi inHiCemguber- natur his regulit. I. T)Aret agnofdcnt dona& olScia fuainuicem:fed ita, ne J. adhibcant ccrcmonias , quibus honorantur fupcriores. i.Parpari fc nonanteponet fcrmonc velgcftu. j.Tnconuiftu adfit alFabilitas , abfit feucritas :adfic eciam bciieuoIencia& gracificandi ftudium. 4.1nter amicos patcs qu'libct antcucr- tcre dcbet peticioncmamici. 5. De.amicis rcbufqucillorum honorifice loqucndum. 6.Honor& fraternicas incer parcs confiftit iniympathiain rcbus profperis&alpcris, in honorc debiro , in fama: defcufionc , in gratitudinc , dcniquc in pa- tiencii, dequa Cato : yincere citm poljts, interdttm cedefoditli ; Obfequio quoniam dnUes rsttnentur amiet. ^tii fitperars pores, interdum vinceferendo. Jsiaximti enim morum femperpatientia virttts. ^uodpitdeat foclos, prH^itns celare meminto ! A> plitres culpent id, quod tibi di^Ucet vni. Infipiens efio, citm tempm poHulat aut res: StultiriarfifimiLijfe loco, fapien/ia ftimma efl. Tcncatur ctiam hic illud Marcialis : Si vitare voles acerba quidam, Hr Irlfles animi catiere morfus : Nulii tefjcies nimisfosialem , Gauiiryij minris , ^ minks dolebis. In fumma : Frons fit aperta, lingua paica,mcns claufa. X 1 1./« a&u conuiitali connerfatio ciuilis fbeSlatur ratione perfbnarumi comrnunicationis , & Jpecierttm conuiuiorum. I- "pErfoniinconuiuio funtprincipes, veladminiftra: : & l. illa: conuiuator & conuiua. 1. Officium conuiuatoris fcu modiperatoris confiftit in procurationc &gubernatione conuiuij. 5.1'rocaracioconuiuij confiftic ininuicacionc, qus debet fietii:umdekau&formabcneuola,amica, fcria,cerco tempore, iuxta confuccudincm loci : item in appaiatu conui- uij.qui rcfpicic cfculcnca , poculcrita , fupclUailcm mcnfa- lcm, tcmpus commodum.locum amocnum & capaccm': item in exceptionc conuiuarum, vc Jomus vcl patcat, vcl cclcrri- mc apcriatur illis aducntantibus , vt amicc falutcntur a toti tamilia , vtprocurcturdcpofitio pallij ,&lotio manuuin :& dcnique in locatione , vt colloccntut conuiu:^ rationc fcxus, a:tatis,dignitatis,conditionis,aliarumquc circumftanciarum. Ipfc conuiuator locum poftrcmuin dcligct,qui ad circumfpi- cicndum & furgcndum fit aptillimus. Solcmus autcm hono- ratiorcs adcxtriscoUocarc :quanquamCyrus conuiuas ho- noris gratia a latcre finiftro, vbi cor fitum putacur , coUoca- uerit. 4. Gubernatio conuiuij confiflit inhumanicaccconui- uatoris , mundicie , colloquiis conuiuialibus : qup pcrcincnt tefici (7i',M!sro,(>-nirii(f «i Iv-MQ/i^na.i. 4.pre- cationc ad D e v m vel cantiuncula. 5. valcdiftione & gra- tiarum atftione. 6.dedu(ftione domum verfus.vel domuicio- ne. 9. Species conuiuiorum funt varix : puca nacalicia,puer- peralia, inaugutalia, focderalia, milicaria, triumphalia,artifi- cum popularium; contribuIium,nuptialia, funeralia,exequia- lia, facra vel verc,vt agapx Chriftianorum,vcl quafi,vt Bac- chanalia, Saturnalia, &c. dc quibus late & erudite Stuckitn i» jinti^uiiatihus conuiualibm. FLORIL EGIVM. CIVILITAS MORVM. Se n t. Hofpcsprxdltus cffe debet tribus virtutibus,vt adfit tempcftive,vt capefiat fe- demquxipfi affignatur, vt tempcftiv^furgat. ^ncn. Hofpes nullustam in amici hofpitium diuerti potcft, quiu vbi tri« duum continuum fucrit,iam odiofus fit.Vcriim vbi dies con..^ tinuos deccm ire ad eundem reflat,tamctfi dominus non inui- tus patitur,fcrui raurmurant. Plaut. Mil.Oaid. i .dc arte: K 4 Muff I 12 Encyclop^dte Lib. X X I. Verefun» dia qualis MtmdttitpUceant , fufcenmr cerporn campo , Sit hene conneniens , & f'»e Ube togx. tin^ua^ necri^eat, citreantrHbigine dentes , Ni vagm in UxApes tibi feUe nntet. §luifis,pricipiam : nefufcet inertia dentet, Oraa, fufcepta maie Uuentur aqua. Kecmali deformet rigidos lonfura capiUos, Sit coma yfit doHa barba refe^a manu. Ztnihilemineant&fintfinefordihtc vngues, ■ Inji cauanuUuffiettihinarefiluf. necmaleodoratifittrislnanhetitmori^, Nec Udat nares -vir^; pater^gregif. Sintmodici ri/Kiyparu.ttj. vtrinq, lacum, Et fummos denles ima Ubitta ttgant» Jiecfitaferpetuocontendant ilia rifu, SedUue nefcio 'nceJJ'» pars non temncnda decorii, jiHicit ignotos illa fugaiqj viros. Carpe cibos dlgitis, efl ceriusgenttt edendi, Ora nec immunda tctta ferunge manu. iitve domi frs,fume dafes,fed define citra c uam cufias,pauLo quam foies effe minuh Hfec coram mifias cerunfumfiffe meduUoi,. Nectoram dentes perfiicuijfe probem. Ifia dabunt faciem,federant deformia vifu, Multaif; dum fiunt turfia fiiHafUcent . . Certa tihi a nobts dahitttr menfura hihendi : Ojficium pniiint meaf^pedes^fuum. lurgiapncifiie vinofiimutata caueto„ Etnimiitmfacitei adfcra hella manni. Occidit Euricion fiidiedata vina bibendo > Aptior efi dutci mtnfa merumq, ioco. Tarua monerepudet, tatorum difcere iaiiieff Vt fciat (y vires teffera mijja tuas. Tunc fumtis incauti fiudwijj operimtir inipfe, Suda^ fer Ufu^ fiHoramfira patent. Ira fubit , deforme malum, tucrique cufido, largiaqj (y rixi,folicitufq- dclor. C^rmina dicuntur,refonat, ctamorlbtes ilher,. Inuocat iratos ^fihi qulfif, deos. "^ Tertinet adfaciem, rabidos comfefeere tnores , Candidafax horuines,trux decetiraferas. Oratumnt ird,nigrefcunt fanguine vena, Lumina Gorgonio fdittiiis angUFmlcant. Odimtcf immodicos (exferto credite ^fnlittst Sifetaccns odl fieminavultta habet. SpeBantemJ}ei{a , ridenti moUia ride : /Snauet , acceftas tu quoqne redde nota/. Hara tamen menda fucie< iM-el ; occule mendoi : §luodij;fotesvitium corforu adde tui. E X E M ^ L. Ciailicatis Sc inciuilitatisexempla funt cotx- wiuia frugilia, Tt coena Saturnia , Hccatx PhiIofophica,Pla- sonica, Laconlca : itcm conuiuia ludica , Cynica, Timonica, luxuriofa , Sybaritica, Perfica,&.c. HisROGLyrH. Ciui- litatis feu eles;antis morum nota hicroglyphica eft; adok- fcens decorus, De authoritatc,grauitate, veftitUjinceflu.ve- xecuudia , pudore , & fimilibus ad ciuilcm coaucrfatioaem pertiueutibus vide fupra pafriin. Capvt XXXL I>e Verecundia. Pr^cefta. [PKS EREGVNDiAcfl: victus , pct quam ho- jj0^ mo in pudcndo modum decorum obferuat. Eiinexceiru opponitur ftupiditas,feuimmodicus pudor : in defedu , impudcntia. R E G V L i£. I. Verecundia efi vlrtti^yper cjmm veremtir infamiam J«- mmta verecunata , cttm alifjiicm pudtt ret honejtA :in fua. defeHu inuerecundia fu impudentia , cjt4a cjuis Deum, fitam confientiam , dr omnitim honorurn tudicia con~ temnit, & itaomnihta cupiditatihHS frena laxat. HJEc eftptxcipua dux ad omnia rceleia, vt aitXeno- phon Attica illaapis. Hxc reddit hominem abomina- bilcm , certaquc indicina , deletum efle in animo rctuia ho- neftarum &turpiumdifcnmen. FLORILEG IVM. VERECVNDI A. Sen t en t. Verecundia eft pu- dicitixcomcs, cuiusfocietate caflitas ipfa tutior ed.Ambrof. deofjic.Uh. i. caf.ig. Verecundia ciim fit omnibus xtatibus, perfonis, temporibus, & locis apta,tamen adolefcentes iuue- nilefqoe annos maxime decet. Vc artifcx in matcria com- modiore melius operari folet ; fic verecundia in ipfo quoq.ue corpotis decote plus cminet. Idem. Ingenia liberaliter edu- catafaciliiis verecundia, quam.mctus luperat ; & quos tot- menta non vincunt , inteidum viucit pudor- Hieron.nd fam~ war^.Quidamabiliufverecundo adolefcentePquam pulchnr, & quam fplendida morum gcmma eft verecundia , in vita & vultu adolefcentis ; quam vera & minime dubia bonx fpei nuntia, bonxque indolis index > Virga difciplinx , expugna- trix malorum,.propugnatrrx puritatis innatx , fpecialis glo- ria confcientia, famx cuftos, vitx dccus , virtutis fedes , vir- Eucum primitix, natutx laus, & infigne totius honefli.Ber»^. ferm.ii.fufer Cantic. Hom. iii Iliad. AioiiB^ii^t T &>^m ■ahinvit n'ii i; m^tTxf,, Vereciindaiitiumvirorum flures falui , quaminierficitintur, Cuftos virtutumomniura,dedecus fugiens,& laudemmaxi- mamconfequens,verecundia cft. Cic. deorai. Bonuminado- lefcente fignumeft,cum illi cxaltorubor fufFunditur. ■^£'». ii. efift. Nutricndus cft pudot i qui quamdiu in animo duvaue- rit , aliquis eritbon» fpei loars. Id. efift. zy Socratcs horta- bacur iuuenes , vt hxc tria habercnt : in animo prudentLam, in linffuaUlentium , in vulcu vcrecnndia:!i. Maxim. ferm.^ i. Maufonius , Verecundia , inquic , dignus apud omncs habc-' beris , (i primum teipfum vercri inceperis. Stob. ferm. 3 1. Theophraftus, Rcuererc teipfum , diccbat , & non erubelces coramaliis. /rf. E x e m p c. Sem & laphet, Gemf.i). 1 ;. Dio- genes adolefcentulum vidcnsinhoncfto difto crubefceiitcm: Confidc, inquit , fili : hicce color virtutis eft. Laen.invit. HiEROciYPH. Apud Philologos hicroglyphicum vcre- cundix elt os. Vndc impudentibus dici folet, Os eos uon haberc. tier. lib. a. C A P V T Ethica^ Cap. XXXII. 115 C A r V T XXXII. Be ABione morali- P R ^ C E P T A. ^^^ V r T Aiecologia : fcquitui- Praxiologia, quac IJ^J^ goicmlitcr traftat de adtionc morali. Adlio moralis cfl: motus hominis ad bonum vel malum morale dcccrminati. Eius occurrunt principia, &c gencra. Principiaadionismoralisexternafunt finis & cf- ficiens : inccrna, matcria& forma. Finis cft boni propofici aflecucio , & mali decli- nacio. Efficicns alia cft in homine,alia excra hominem. Inhomine eft i.nacura,feu propofitio naturalis ad bonum vcl malummorale agcndum, orca ex cempe- ramenco corporis. 2. incelledus , & habicus intellc- «flualis. } . libcrum arbitrium. Extra hominem efficicns alia eft praeparans,vt edu- cacio, infticucio , & difciplina reda vel praua:alia im- pellens , vt fuafio & diituafio , laus & vitupcrium, prxmium & pcena, &id gcnus alia. Maceria eft mocus nacuralis : forma, dererminacio mocus nacuralis ad bonum vcl malum morale. Gcneratio adionis moralis ccrnunturin hacqua- druplici diftributione. 1. Eftquebona, vcl mala. 2. Eft interna , vel externa. Illa infcnfilis : harc, fcnfilis. ? . Eft abfoluta,veI fymbiotica.IIIa eft hominis cx- tra focictatem degentis : hsc , vt dcgit in tociccace. 4. Eft fimplex, vel mixca. A(5lio moralis fimplex eft , qus vnius& eiuldem cft nacurae. Eftque fpontanea, vel inuica. Adio fponcanea eft , qux fic ab homine ad agen- dum propenfo , & cognofcence fingulas aftionis cir- cumftancias. i Eftque confulca, quae ficdeliberaro animo & ex cerca proa:refi : vel inconfulca, qu£ ficlinedclibera- tionc & prosrefi. Vcraque vcl ancecedic , vel confequicur habitum moralem. A6tio antcccdens cft, qua habitus moralis acquiri- tur : confcquens, qua habitus moralis iam acquificus exercecur& declaracur. Inuicaadlio cft,qu£ ficab homincper ignoranciam vel vim. Proinde cftimprudens, velviolenca. Imprudens adio eft,qux fit perignorantiam fadli poEnitentcm : violenca , quje fic \ principio excerno concra hominis agencis propcnfionem & volunca- ccm. Atflio moralis mixcaeft, qux fimplicircr neque fpontaneaeft, nequc violenta, fed medi.x naturse. R E G V L ^. Aifo na- I. ABlo nattiralii,<]na talii,ejl hona : eadem in ordine ad niyalii r^v»r«/jti cjl indijftretu. Sed aElio moralis aut efl bona^ k Iia- aiit tnala in hypotheJi,etJi in theji potefl effe indiffirens. ACth nxiuralU eft natmaliter bona , ficut prasternaturalis rempcr eft mala.Et huc facit diltindlio bonl naturalis Sc moralis. Aciio moralU confideratar in genere , vel in fpecie: feu , quatcuus ficti poteft , aut iam reipsa fic. Prioti modo aflio moralis eft bona, vt lauddteDeum; velmala, vt Deum blalphemare; vel indifferens, vt frequentare templum.Pofte- rioti modo nondatur indifFerentia in aiftionibus moralibus. Nam eo ipfo, i^uo adio aliqua moralis proficifcitur ab agcn- te, eo ipfo, inquam.quo fit,bene aut male fit.v.g.ftequentare templum in thefi eft indifferens , fed ipsa operis fpccie cft opus bonumvel malum. 1 1. A£lio hnmana efl , ijux ex lihera horniai^ vo- luntate origlnem habet. HJS.C autcm aflio cft , qux ck rationis dcHbcrationc fcu mcntisconfultationc progignitur • itavtaftio liumana idcm penitus fit , quod adio hominis dclibcrata , fiuc adio, qua: cx ratic^ne dclibctante pronianat:vt funt vcrba Ich^nnii ji^i^ortj iib. I. Infl. moralium c. I. vbi clcgantcr cxplicat , quo fcnfu Thomof Aquinas i .i.q.i.art. i .tria irta dc adionc huma- na tradidcrit. Prim6,cam elTc, qux conucnichomiui,quatc-. iiuscfthomo. Secundo, clfc cara,cuius homo dominus cft. Tcrtio , huiufmodi aftioncm clfe , quae ex libcra hominis voluncate proficifcitur. Cum docct,ai2ioncm hunianam eiic, qu.i; conuenit homini, vt homo cft,pcrindc cft, ac fi dixilfct, qua; congtuic hominipcr rationis & voluiJtatis facultatcm: nam aftiones conucnicntcs homiui cx fola intclligcndi ,ri- dendi , flendi , & loqucndi vi , quanuiis folius hominis pro- pri.x fint^non tamcn dicuntur eflc adioncs hoininis,vt homo eft, quia folum conueniunt homini cx aliqua parte , & facul-.' tace cerca , licec hominis propria , non ex omni pai tc : homo cnim,vc homo cft, id dicitur cllc , quod cx toto cft.non quod ex parte eft : ex toto autem homo eft, cx rationis & volunta- tis facultate, non vcio ex fola intclligcndi,ridendi,flendi,aut loqucndipoteftatc. Itaque actio humana cft , quajconucnic homini, vthomo eft,hoceft, qux conucriit liomini cx toto, non cx partc, Eodem pafto ptiuii voluntatis adus , qui ra- tionis deliberationem praccurrunt , quaniuis folius hominis fint ptopii), non tamcn fuiit atftus hominis,vt homo cftrquo- niam non conuemunt homini cx toto, f>d cx pr.rte,ncmpc ex voluntaterationem penitus pra-ucnientc. Dcinde, aflio hu- niana cft , cuius homo cft dominus : vbi non e(l fcrmo de dominio ciuili, qiialc dominus habct in aftionc opcra, &: of- ficia ferui; fcd de dominio naturali, quodquifque h,ibet in fuas functiones, & opera ,ob libeiuui arbitrium ,quxeft fa- cultas rationis Si. voluntatis, ex quibus Iaudaii,aut vitupera- ri, iure benefada & malefadta poffunt. III. A^io Ubera efl talis vel a neceffltate , vel k vlokmia. 0.11 id H; . attri.' hu- Qj^iid fic aftio li- beta? l Llbertas apud Magiftrum fcntcnciairum lib.z.tHfi.ii. dici- tur quadrifariam. Eft enim libcrtas , qua quis libcr efta peccato. Et haecpcrnatuiam cftiin Dco, pcr gratiam vnionis in humana Chrifti natuta , pcr gratiam infutionis in bcatis angelis & hominibus.Deinde eft libertas a miferia , fiue pce- na , qu« refultat ex priori. Tertio eftlibcrtas a ncctflitate, lu-E in eo vercitur , vt ea caufadicatur libere agcrc,qu« po- cis oranibus in agendo requifitis ita opcratur,vt abfque vlla varietatc,vel mutatione in fe,vcl in altero fafta , pofllt agere vel non agere. Denique llbertas a violencia eft in omnibus iis,qus inuite non fiunt, fiue ex voluntatc,fiue cx naturic ne- ceffitate libeitas ea proficifcacur. Nacuraenim dum nacurali propenfione mouetur, vimnon p3cicur:& voluncas dum cx cognitione, aut cum cognitione operatur, fponte fua, & non per vim agit ; & tametfi ncccflario aliquando vclic , noii co- gicur, quoniam (\ voluntatis eft aclus, eo ipfo eft iuxta natu- ralem voluntatis propenfionem ctFeftus. Eft cnim voiuntas ad volcndum fua: natura: conditionc procliuis:vt funt veiba jizori) d.l.cap.i. Itaquc libcrum a violentia cft,quidquid in agcndo vimextrinfecus illatam non patitur At libertas, qua quis liber eft a necefliitate,eft,cum aliquis non cx natura: ne- ceditateopcratur, fedexrationis & voluntatis facultatc fic agic, vc nonagere pofllc. Atqueharcgemina libertas dicitur naturs^cui opponitur libertas gratia;, Sc gloria:. Hinc f.icilc eft refpondere adquaeftionem propofitam , quid fit adio li- bera ? Ea nempe , quce libera eft a necelTitate , vel violentia: ifta enim vtraque libertas hic intelligitur. Libertas a neccfli- tate dici foIetindifFerentia:,conrratietatis,& contiadiftionis. IndifFerentis quidem, quia caufa in agendo libera no n vnum certeacdefinite , fed quod mauult acprobac arbicratufua, determinat. Contrarietas vero dicitur, quia caula libera po- teftitavnumprocrtare , vtpoirit ctiam contrarium profequi: nam poteft voluntas temaliquam amare,&odifle. Conrradi- dionisautemdicitur, quia caufa libera poteft vnum agere, & poteft etiam obire , ac exequi, quod id ipfum pcr negatio- nem tollit : poteft voluncas amarcpoccft odiflc.potcft opra- re ! item poteft eciam non amare.non odifl^c, non opcare. At- que hatc libertas elt propria nacura: intclligcntia praeditse. I V. A^io volnntaria efl, . 19. & dicimus, ttia adaflum imperandi pertincre : ynuaicfl ordincm agcndorumpraefcri- bere : alrcrum dcnuntiarc fubditis , quid lit faciendum : ter- tium eflad agcndum alterum moucrc S: impellerernon enim omnis , qui altcrum inouet , dcnunciac , nec otdinem rerum agendarum pra:fciibic:uecomnis quidenunciat aliquid fadi- tandum , ordinat. Conltat autem inter omnes , ordinare res agendas effe vationis dirigentis; & denunciare,efi"e pariter ra- tionis , ratio cnim intetligendo loquitur : mouere autem yoluntatis cfle. Prima opinio affitmat, aftum impeiandi efle , impellerealterumadopus praEfciibendo & dcnuntian- doei, t|uod eft fafturus ; icpropcereaadlum cfTe voluncatis niouentis ad opus cx denuntiacione & pr.xfcripco racionis. Sccunda opinio docec , impcrium elfe prarfcripcum & denun- tiacioncm racionis cx mocu &; impulfu voluncacis profeftura. Ec hicopinio eltprobabilior. VII. Dmfitnt facultates in homine:v»a, tjua rationi ob- feqitipotefl,vt facultoi concupifendi (^ irafendi : al- tera, iju^ rationi non obedit, vtfacultoi naturalii,pttta vti nutriendi, augendi,generandi. REs toca ( vtomnesaftus Toluntacisimpevatosenumete- mus ) ita habet. f Wwo^aiftus voluncatis iinpcratus poccfl efle ab alio aiflu voluncacis impcracus;acque ita voluncas fibi imperataliquando , hoceft, cx vno aiflu fc mouctacappli- cat ad aliud volendum ; &; hoc modo nos ex amore vel timo- le Dci excicaci promoucmur ad dctcftandum pcccata : & pro- pterea peccatorum dcreltatio eft aiftus imperatus ab amore 'De\..SecHrtdo , adus rationis potefl elTc impcratus a volunca- te. Hac racionc aftus credendi c(t quidcm adus elicicus ra- tionis, fedimpcracus a voluracace , qunccnus proficifcicur cx pioafFeiau& impulfu voluntatatis. T^-mo , aftus facultatis concupifcentisvel irafcencis pofl^untelTc imperati , vt quaii- do motu&impulfu voluncacis irafcimur ,concrillamur , do- leraus, defidcrariius, cimcmus. 2^«;(r/o,aaus virium fentien- tium poflunt efle impcrati ; vt ciim cx motu voluncacis , & racionis iudicio ccrninms , guflamus, loquimur , odoramur, tangimus. %/Vo , aftus facultatis animalis loco moucntis poflunt crtl- impeiati : vc cim homo incedit , corpus aliud impelhr, tvahit , porcat : nam inceflus hominis , imperio vo- luntacis (ubucicuc : & homo potcll imperio mcntis aliud coipus impcllere , trahcre , portarc. Aftus vcro in homine, quumpeiiovoluntacis & r.ationis non p.itcnc, pcicinent ad vnfs nacurales , & vitalcs. Ibi c(f vis nucricndi , augendi , & gencrandi, adcoquc accrahcndi, rctincndi , coricoquendi ,& cxpellendi : hic ell pulfu'; & refpiratio. VI 1 1. D; anionihKf moralihm tencaninr fe- cjuentes qus,Hiones. I. A N omnu aeiiomomlu habeat finem aliquem horttim ? Ita /\.eft. Nam quicunque moralitcr agit , proponit fibi li^ nem,& eum cjuidem vcl verc vel apparentcr bonum. 1. y-^naiiioneimoriilei pendca.ni atemperamcmo <&■ di(poft^ tione corporis ? Remotc pendcnc a tcniperameuto : proximi i libcro arbitrio & educatione. 3 . An intelleHuipt pri::cipirtm allicnum mor.tli: m • Voluii- tas efl: piincipium proximum.inccUeiaus remocum.Nam vo- luntas pcndct ab intclleftu , quatcnus homo nihil vult iiifi quodintelligit ; &quidem fic vult,vc incelligit, _ 4- giL«''^/'/"'^'*^«'^'i'? Eftvolitio confulta, hocefl^.appeti-. tio mediorum ad fiucm confequendum idoneorum. Huic vo- litioni confult;T: opponitur volitio inconfulta, qu.x eft appe- titio finis. Dicitui autem inconftilta : quia de fine nunquam inftituitur confultacio , fcd is lempcr tanquam pr'ncipiuni prxfupponitur. Ex his yidcte eft , ptxelectionem differre i volitione taiiquam fpecicm a fuo gcnerc. _ 5- ^"'«'/•'«^'''^^«.•«««'a.^Eli ciafmodiaaio, cuiusprin- cipium cft in homine, viinternaadagendum propenfo,& co~ gnofccate fingulas adionis ciicumflantias. Hinc potefl col- ligi , quidfit <»i9i« in vita, qu-x nempe fit ab homine per vim, vel iguoranciam. 6. AnaHiofpontaneaetictmcaditttn natfr.xs non-inteHigeri-. tes ? Siaftio fpontanca lacc & gcncrcilicer vfurpecur proqus- libet operacione, qua: libcra clt a coailione, quceque fic cum appecitu aliquo , fiuc fiac cuai coguicionc,fuic fine cogiiicio- nc;compecic omnibus in vniucrfum rebus- nacuralibus. Si vero ftriifle & fpcci.ilitcr v ftirpctur pro aftionc , qui fic cunx Quifum- matim tC' nc-nda dc aftioni- bus mo- ralibus ? racione & votuncatc.compcticfolis atmis intcIligentibus:o£ ita nihil eft aliud ,quam a^tio vo(unt:ir.i,qu.-c opponirurin- uoluntari». 7. Sluom.^do diprttnt , cfere per igTr^^-.tr.iiam , /y agere igno^ rantetn} Ibi principatis caufa.i(ftionis cfl (bla ignotantia :iiic eft aliacaufa principalis, cum qua taracn ignorancia con- curri: : vt cum aliquis pcccat ex cbiietate , agit ille quidcm ignorans , fcd non per ignoranciam : quia ha:c non eft caufa pnncipalisillius pcccaci, camecti cum agcnce fitconiunaa, Similiter difFerunt ifta, hominemiratumdiquidagere,&pei: iramagerc. 8.^ An ignor.wtia excufet : fitte , an ignorantia reddat aBie- neminuitam flgndtancia iuris vniuerfalis, itcmque ignoran- tiajutis parcicularis affeaaca , non reddic aftionem inuitam; quia caula peccati ex tali ignorantia commiflr non tam clt ipfa ignorantia, quam hominis petuerfitas, qui noluit ea fci- re, qus potuiflct & debuiflet, antequam aftioneni fufciperet; fi falteni mediocritei attendeie voluiflet. Ignoranda aucem iuris non affedaca , iccmque ignorantia fadti redditaflionem inuitam , fi hac pofteriot fit dolorifica , fiue pcenitens ; non autem, fi fit impcEniccns,feu dolorisexpers. 9. An aciicnes mixti. magis fint ffcntanei , quam inuii£> EtfiaiSiones mixtac fimpHcitcr nequefuntfponcanex, ncquc itiuitaej tamencomparate magis funt fponcanex.quam ivs- uitx ; idquc ratione finis , principij, mediorum , & circum- rtantiatum.Namfinisibi eft maius bonum , ideoque eh>cn~ dum : principium eft confultatio reifta, & prieleftio ei cbn- fcntanea;media,feu inftrumenta,Iibera tunc temporis in ho- minc fupponuntur : deniquc circumftantiarum violentia & ignorantia pletumque ab eft.e.gr. fi quis ingruentc tempefta- te hoirenda, bona fua in niaie proiiciat , ne patiatur naufra- giura ; aut latroni magnam fummam pecuni;E pron/ittat, vi- ta; conferuands gratia: hx afliones mixtx fuat ;& tarocii magis funt fpontaneae , quam !nuit.c. I o. f-Vr«m aBionei mixtifer fi lauUem, an -vittiperium > 'je- niam,anpcenainmereannir} Inaftionibus mixtis confidera- tur cIe(flio,& coaiftio. Racionc cleflionis laudcininerencur, fi quis propccr maius bonuin fccericminus inalum: atvicu- pcrium , fi quis propccr minus bonum fcccrit maius mahira. Rationc coaftionis veniam merencur, ficxcrcma fic Coaiftio, vc fi quis Cormentis coadus falfum fatcacur:ac pccnain C\ non fic excrema coaiftio, vt fi quis vit.x fux confcruaud.c gratia, ^autrchgionem abneget, aut patriara prodat, auc p.irentcs intcrficiat. I i. Vtrum acliones ex irn. , cnpiditate, aut aiiJt animi pertur. bationeprofeHifntfpontanei,an inuiti. ■ Sunt fpontanc.-t^quFa in irato & perturbato homine priiitipium agendi cftincer- nura, non vcro excernum. I z. An ailiones morales, qm habitiim honum,-vel malum an- tecedunt , fint eiiifdem fptciei cttm lis , qui confepiuntur } Non funt , quia qux atliones ancecedunt , func caiifa cfficiens ha- bicus moialis ; qurc veroconfcquuncur, iliius cfflclum. 1 3. An infaciiltate lyomini; fir agere jj> rion n^ere, tam hene ^iiam mali ? Ica eft : fi fenno fit de libertacc contradidionis & contraric Ethic;^ Cap.XXXII. COntiatietatis.qu.TTtrique hominicfl cflcnti.ilis, Atvcio fi cxtendatur ad vircs libcii aibittij, dirtiniTacn.oportct iutcr bonum mor alc & fpirituale. 1 4. An fola intenth bcna reddtit adionem bonam ! Neg. «juia bonitas aiflionis debct xftimari cx bonitatc pro.«ic- (is , finis , & mcdioium. AaioBM I X. uiEliones Jyml/lotfca latijftme patent : & fj>eSfaft- «""quo" tnringenere, vel in Jpecie. VKde ipfarHm traElatio Biodo tr,. dici pgtefl Symbiotica > & diuidi in comrnmem & dcnJr? ', proprnim. TRadamus itaque hoc locD iftam Ethicx partem , oppido fane vtilcm Sc ncceUaiiam. It.ique I. S-/mbio:ic* communti , feu generalu , agit deintt^itate focietatit in genert : »c froindi de officijs fymbiotaritm ex ■virtu- tefuenlibtu , CT eorumfeliti Jlntu. Hlc m.iximura fuelrit cbmpcndiilm in enarrationc oflficio- rum ojconomicorum , politicorum , & fcholafticorum , pct- \ t^ cutrcrc fiugula dccalogi prxcepta: vclomnia &(iiigula feli citatis ac virtutis genera, in Ethicis cxpofita, ita vt circa Ynumquodque ofticium videas fequentia. In officio cuiuf- que videbis finem feu felicitatem, & media fe«Tirtutcm.Fe- licitas cft animi vel corporis. Ibi eft gloria, 3c gaudium, quo aliquis Cbi coraplacet in boni alicuius cetti pofl'clfione,maxi- nie autcm omnium in contemplatioue Dei , vt faucntis : hic cft fanicas coiporis , & rerum ad h.iitc vitam tuendam Ik. fo- uendam necellauarum fufficientia. Fclicitati oppomttti mi- feria , Sc glorix quidem ignominia , gaudio triftitia , fanitati morbuE , fufficientia: rerumegeftas, Vinus pefitacft ia mc- dio, fcilicct intcr duo vitia, vnuminexcelfa , alterum in dc- fcrtu,quod in Scriptutis eftad dextram & fmiftram deflccle- re, Virtus confideratur quantum ad caufas cfficientes , com- iBunes afFediones, & fpecies. Caufa: efficientes funt luxna- tmx , Scriptura facra , temperamentum , honcfta cducatio, flagella Dei , &c. Communes ipfius aftediones funt fincc- rit3S& conllantia, communitas & fingolaritat. Per finccri- t-atcm tales eflc ftudemus, quales habcri volumus. Hinc fi'A(»g^»j(r dicitur , quaC tiTwAij Kg^vifSfi&', qlii ad fpicndo- rem Solisfacil^difccraitur. Conftantiaeft, per quam quisin honcfto pcrfcuerat. Commanitascft , perquam virtus eft vulgaris: fiugularitas ,per quam eftheroica feu cximii. Illi opponitur vitium, huicflagitium,<^uodcxeo nomen habet, ciuia flagitatione , id eft accufatione , cft dignum. Vitcutum fpecies duplici mcthodo enarrari poffiint. Principio iuxti ordinem decalogi. Nam decem pfaecepta ita fe habett ad virtutes & vitia , vt dccemptaEdicaracntaad omnc gemisre- rum. Prima tabula cradtat de pietate erga Dcum : fecunda de probitace ergahomines,&prim6 de parentibusjfecundo pro- mifcue dequibufuis hominibus, quantum ad illorum vitara, & faraam : & vitam quidcm tuendam , propagandam , & per bona externa confcruandam : qui ordo eft fapientiffimus, vt- pote quem fapientiffimus legiflator ipfe in.Iege fua pra:iuic. Deinde obferuari poteft methodus a nobis in hoc Syftemate Ethico exprcfla. Si ergo , Verbi gratia , dc officio magiftratus, pr«ceptoris , vel patrisfamilias dilTerendum fit , ha:c via in- cunda,v t dicamus de fine ac mediis , feu felicitate & virtute: & hancexpcndamus quantam ad caufas cfficicntes , proprie- tatcs, & fpecics. Itaque magiftratus proponcc fibi bonum fi- ncm, videlicecaiftionem vircutis. Confiderabic caufas vircu- tis , videlicet lucem natur.x , temperamencum , &c. Studcbit fmccritaci & conftantisc. Eric pius & probus , &c. 1. Officia Symbiotarum confiderantur difiinSie, vel coniunSle. j . Di{1inlle confiderantur ratione ferfonarum fubordinata- tum • qttifuntfnftes, (yfnbiecii. ■ 4. fnfteseft ferfcna alijsptpofna,iuflamfoteftatemhabens aHquidregendi. 5 . fnUitif -videnda tft vocatio,^funffio. 6. Vocntto eft ordinaria^-vel extraordinaria.Wii mcdiata,ha8C immcdiata. ■ 7. Cocatinie ordinarit legesfunt. i .Prafftes fit certus de vo- cacJonc fua, quod fit legitima. z.Vocatio legitimaficcogno- fcicur. Candidacus,qui vocatur, difpiciat an vocctur interncj ica vt fibi confcius fit dc neceflariis donis ad officium fun- gendum ,faltem mediocriter, & an adTirornmprudentium cxamen dignuj iudicetur, qui ornct hanc Sparcam : an deni- qvieDeo religiosc inuocaca fe ad id inclinari , allquatenus raltem lentiat, vel ccrteadid obligari. j. Ad vocationem in- ternam accedere dcbet externa , qux fieti dcbet ab iis,qui ius vocandi habcnt. 4. Si plures vocationcs fimul vrgeantur , ca cft obliganda, in qua euidcntiores & pleniores lcgitimae vo- cationis notae modo commemoratx apparenc : & vbi cori- fcicncia melior ,ac opera noftra magis neceflaria& public^ vtilior yidecur fucura : quasquc fi dcfticuatur noftro auxilio, maius incommodum reip. creare pofllt. j Euentus diuina: prouidenti* perpreces humiliter eft committcndus. S.Quod fi optinu' cogitata, minusfelicitcr cedant ; Deo nihilominus fidcndum,&per obftaoala etiam pcrgcndum. Solcccnim Dcus nonnunquam fuos piobatc per Icquioterti cuentum corum , qua; optinic func cogitata. 7. Si quis in vocationis primoaditu cxpcriatur quold.iin iniquos , acquicfc.it invo- luntace magiftracus , aflenfu bonorum , & coulcieiici.c fua: tdlimonio. 8. Si cui lcgiiimc vocato,oninibusnicJiistcnca- tis, rcs non(ucccdac,cogicaiidum,elie liancdc alia vocatio- ne lubcundaadmoaitioncra. Excipefocictatcm indiflblubi- Icm, vci ell couiugium. H^ BxtraordtnariA ^ immediataDeivocatio fic dignofcitur, ca mcns vocati planc ccrta rcdditut dc ininudiato Dci iuflu : & ca cxciaotJinariis Jonis eft illuftris : conucnit ctiam cum verbo Dci. Solctquoquc miraculis clara clfc , non ca- men ad cuiufuis lubicumcJcndis. 9. Fttniiiodebet ep conformu frtctPtit Zthicii , ft bonam confcitntiam afud Deum , Grbonamfamam afud iiemiiti rtti* neamm. Inc 10. FunSHoalia eft fubinitittm, ali» infrogrejfu ,aUa fub finem. 1 1 . Sub initiamfrafies conciUaiitfibi delitam authorilalemi quod ficreligiofo diuino: glorix ftudio.iuiis fui cuflodi^,hu- nianicate debica , & nKnuiii grauicutc. In priiuis co"icccur il- lud : Qui Dei maicftatcm tuctur , ciiisautLoritateni tuctur Deus, iuxta illud : Honorantes mn, honorabo, contemtvres aiitivf mei ieuci fient. II. Infrogrejju prtfiesf^cietoffcium funm diligtnter ,frti- denter, 'ibenter,finceri:, ac co^jftnnter. I 5. Officium illud ift indicium , vil itidicium •.fcu modits do. cendiQfimfkndt. Modi ilti docendi& iroplcndifuniprxdi- camenca totius. Symbiotica:. 14. li^odui docendi eft,.juopriftes docet inferio^es :idquevcl nmplicitcr, abfque conjitione , vel cum conditione , eaque alias exprefsa,ahas tacita: item vel fiiiipliciter,vel compofitc. Ibi Tnus aliquis docenJi modus vfuipatur,hicplures. I;. Modui docendi eftvel ante offiitum inftiioriim , -velpoft iHtid. Ibi eft Narracio & Hortacio,Legiflatio & Sanftio^hic cft ApprObatio & Improbatio^Excufatio & Accufatio,Abfoluti(3 & Condemnatio. 1 6. Narratio eft, qua inferioribus aliquid indlcatur. 1 7. Henatio eft, quafuperiores admonent inferiores. 18- Legiflatioeft, qud fuferiores aliquid defignant lege:eft4i frxceffio,iHterdi£iio, -vel conce/fto. lila efl dc faciendii,ifta defu- giendi(,hii.c de rebtis medijs prudenter a^endis ■vel omittmiii. Ac- que huc percinenc confllia , quiK non debcnt elTe de ccrtis ac impollibilibus. Ita non eft deliberandum , an velimus Ded obcdire.auccurpicudinem fugeie. Hicenini valet illudCy- priaMi , qui cum iuberetur i gentibus retraiftarc Chriftianif- mum, Inre, inquiebat, tam faticiationeftconfultatio. 19. Sandio eft confirmatio legiflationis. Eflcf; promijfto "vel comminatio. Vbin,on extancfanilioMes,ibi eft indulgentiain- tclligenda, qua: eft fehtencia de nulli benignitate vel feueri- tate exetcenda. 10. Afprebaifo fipe comitem habet cofntnendatitmem : In>fro- batio refrehenfionem ty querime» am^ 1 T . Excufatio ^sbfolutio eft inndtentium : accufatio (^ con- demnatio nocentium. 11. Moduiimplendieftjjtiofupiriores imptent indicata. Eft% dtliributio,permijfio, impeditio, 'vel tolcraiic. 13. Diiiributto eft benejicentiit vel coerSit- feu fr&mitim,vel foena. 14. Permijfio eft ,.qua fuferiores kUquid fermittunt arbitrid inferiorum. 1 j . Imfeditio eft , qua fiiperiores aliqnid impediunt. 16. Toleratioeft ,qudfuperiores, aliqitidneqiie notabil! frn- m'0, nequi notabili fcena afficiunt. 17. FunBio frafiitis fub finem talis ejfe debet , ■vt iilefolicititt fit de iti, quos habent fibi commendatO! , ne iUii pofl morlem ■vel tranftationem in alium locttm crcerur aliquod incommodum. Hic autemin primis opuseftfamflis precibus,& fauis confiliis. z8. Officium fubieHi eft indtcio (y itiJicio prittittifefeibmit- tere : quamdiu fcilicct contra Dcum , & totius communitatis incoluraitatem nihil committitur ; faluis tamen cuiufque priuilegiis. 19. Officium itaque fubieBoriim finefubdit(i'.-um eft circa mo- diim docendt cr imflendi. Circa modum docendi debet elTe Fr- /!?fJ,refpondens narrationi j C(Vc«wi^c(^/o,cl:galiprtationems Obfequium in 0,'erando, rcfpondens pra:ceptioni ; Obfequiiim in declinando , refpondens iiiterdidlioni ; CircnmffeHiu vfMli- heriatii in rebns medys feu indifterentibUs ; Obedientia fidei, refpondens promiffioni & cofDmiaa.non\;Sufpenfiofidti Qf ffei, refpondens indulgentice ; L&titin , rclpondens approbntioni, Commendacioni,excufationi,& abfolutitini ; Tnx?//;'«,rcfpon- dens improbatioiii,rcprehenfioni; accufationi & coudemiia- tioni. Circa modum implendidebet elTc Grs viiseftdi- rimcndus, idque vel amicabili compofitione, vt vtraque pars »ltcri aliquantum ccdat , quantum fert tona conlc.ent.a, vel experiuudo iurc , vcl , f. his modis non profic.atur , dr- mlcatione. _, • n- 5 I 'iymbioticn propria MpnSe profomt aHiones ceconomi- eM,politicMjWjoUJiic*h&^"''M^'''^' Dcillis itaquevi- dc fuo loco. FLORILEGIVM. ACTIO. Sentent. Omnis virtus in aftione confi- flit. Cic.i.offjc.t ^tta ipfk conferttntur cttm c]Hadrantibn6 anni , vt aursra cum vtre , meridies cttrn &J}ate, crepiiftHlitm cum autumnp , no.x curn hyeme. Locus eft patria cuiufque , eaque vcl vniuerfaliter fpeaata, vt Europa, A{ia_, Africa , America, vel par- riculariter,vt Germania, Gallia. Tempus eft Vetcris vel Noui Teftamenti. Eft- que vel ante Chriftum , vel poft Chriftum. Et il- ludvel antequatuor Monarchias,' vel fub quatuor Monarchiis : hoc eft , fub Citfaribus , Latinis , Gr^- ci$ j & Germamcis. Teraperamentum cft cholericum , fanguineum, phlegmaticum , velmelancholicum. Quomodo hxc in Ethicis confidercntur , patfii' bit cx regulis . R E G V L ^. QuomO- do ex E- thica ge- neraliHat ff e(i»lii ^ I. Ethica jpecialti hoc loco dicitur ea virtutii conjtderA' j. ^ /' r'^* tio , qud reificit mores certorutn hominum extrafo- qu.d? cietatem osconomicam, poUticam, fc holaHicam, vel tc~ clefiafticam conftderatorum. ALias Ethica fpccialis nihil cft aliud, quam OEconomi-. ca & Politica : quia nimiium ibi ttaduntut virtutes re-^ ftriftx ad certam focietatem , adeoquc ad circumftantias re- late confideratas , puta tatione parentum & liberorum , do- minorum & feruoru.Ti , principis & fubdicorum : Ethica vero fpccialis hic cftaltera pars Syftematis philofophix moralis tradlansde vittuteteftridlaad certas circumftantiasabfolutib cxtra focietatem oeconomicam,politicam , vcl fcholafticara confideratas. Nimirumhic oportet difpic ere , quomodo prae- eepta iuftitix, fortitudinis , tempcrantix , & fimilia portint applicari fexui, actatibus variis, patrix cuiufque , diueifis fc.. culis, & variis temperamentis. Hucpertinent varij traiStatas de moribus nationum : putade ofculo , de lotione pedum,dc genuflexione orientalium ,de turbinatispileis Turcarum Sc Perfarum, de temperantia jEgyptiorum, qui duobus conten- tieiant ferculis, ds conuiuiorum ratioflc :quempoftremuin titulumcopios^illulUauimusfuprade ciuilit. IL Friiceptageneralis Ethicafitnt expendenda ficUH' dum quint]ue titulos Ethicie jpecialii , f «» comprebtnduntur hoc vtifu : Sexui ,fofl iteu, loctu, ^ complexio, temptn, EX Ethica gencrali facile fict Ethicafpecialis.fi infingU'» liscapitibus Ethicx generalis attentc ac folicite confi- derauimus quinqae modo recitatascircumftantias,verbigra-. tia,in locodc felicitate morali, confiderabimus temperan- tiam marium & fceniinarum ; puerorum,adolefcentum,iuue- num, virorum,fenum ; puellarum,virginum nobilium, ma- tronarum, vetularum ; Europxorum, Africanorum, Afiatico- lum, Americanorum ; populorum &homiuum antcdiluuia- noi;um, & illorum qui vixerunt tcmpoie quatuor monarchia- ruiT. ; dgnique choleiicorum , fanguineorum , phlegmatico- rum j.^melancholicorura. Diligensenim ifta confideratio, perducet nos in cognitionem plutimarum rerum , de quibus alias nc per fomnium quidem cogitaremus. III. Sexus & firniles circttmfiantidt, non variant effen-' tiatfi virtutis,fed tantum exiftentiam., Vlrtus in ideafi fpeftetur.eodcmfe habet fempermodo. In fubiedlo variat & veluti modificatur,hoc modo.Prin- cipio fexus mafculinus cum fit ordinaric p^xftantior fexa fosminino iuxta illud poetx : Fortites ingeniiim fulpicor ejfe ■viris ; nemo non vidct, virtutis dcterminationem independere.De- inde cum mores hominum varient fecundum xtatcs,loca, tempova , & temperamenta , exercitium quoque virtutis eric maius vcl minus, prout omnia ifta funt affeda.Sic verbi gta- tia, adolefcentes funt caUdi,mutabiIes , prodigi , propenfi ati iram, honoris & contcntionum amantes,cupidiamicofum8c fodalium,inifericordcs. Cgnttaria ferC fenum eft ratio. Vidc infra Oratoriam.Ita morcsgentium variantSic vefercs vclu- ti domeftica probra annotarunt trium prxcipuarum gcn- tium.Thrac um barbariera,Phrygum infipientiam, & Grxco- rum fuperftitionem :& rurfus Thracum fortitudinem.Phry- gum intelligentiam , & Gt.-ecorum fapientiam. qux intelli» genda funt de diuerfis te.nporibus. Videris hac de rc infra ta- bulam loachimi Camerarij de reglonum Sc nationumqua- rundam ptoprictatc : vt Germani funt fi.Tiplices,bencfici, bel- latorcSj&exhis Sueuiloquaces & gloriofi.M.fnenfesmagni- fici & fpcciofi, Heluetij bellicofi & fidelcs ; Itali ingeniofi & vindiftx cupidiiHifpani confulti &arrog antes,&c Huc per- tinct illud-Itali fapiuntantc faftum, Galli in fafto.Germani poft fa(i>n.n Denique cholerici funt ignci v el in vittutis cxer- citio, vcl in vitij (vt ita dicamjfupplicio : melancholici func lenti & conftantes. I Quomo- do vircu: variet ir fubiedo^ I V. Virtutes regulariter & ordinarie erninent in fexu mafculino & cr eodcm fe habet mo- do Sedciuia vnumcjuodcjuciccipicns tccipit fccundum moduiii (uum , & vcro raotes vaiiant prout humotes fe ha- bent : ficri nonpoteft, vt vittus codcm modo gtaduquc fe habcant in cholciico & melancholico. Ac.jue h.mc regulam vn.i cum praccdcntibus diligentcr notare opottcc, C\ vciimus linccic iudicare de virtutc; ne lcilicct ftatim pto vitio habca- inus , (i virtus rationc huius circuniftantii non ita tc habcat, vt ratione iilius. Quod ipfum ctiani facic admclius excici- tium virtutis in hoc vcl illo Ioco,ifto vcl illo cempote , in il- la vcl iila perfona latione fcxus , xtatis , & cempctamcnti conlidcrata. VIII. Ad Ethicam jpectalempertim Ethi- ca mythclogicai. HJ£c enim a poetis eft ttadita peculiati i^occndi gehcre: ptout fcilicct gcnius ac ccmpcramenium poecarum cu- lit. Brcuis "^syiuHacr.; ipfius h.TC cft iuxta H^m Ethices Da- uidis Schrami.Er/)if« /;«/».< »//(* /»»f p Coniu^ium. Illam Pyl.ides & Orcftcs excoluerunt: huius nacurani mutirf) Oiphei Eurydiccfque amorecxprcf- feruncpoetx ^. Accufitio Qf Poenitentia. Illa depiifta eft ia Anca,qui fatetur, fefe Didonls interfeiftx fuifle caufam : hxc (ignificata fuic per correctioncm voti Midei, quo optacum.vc omnia.qux tangerencur.autea fiereiit. 10. Coijejio c* Satiifa~ ilio. Illius exemplum eft Agamemnon ,qu! apud poetam fa- tetut le initium licis illius notx introduxifle: huius Menede- mus Comicus, qui fibimec fc pcenas dare aic, quodfilium fua eiecerit iniufticia. i i. luramcn- .>m j'j AJ/mc///; 77-. Illiusimago func dij ,quibus pcr Stvgiam paliuicm iutare apudpoctas fo- lcnnnc eft rhuius,Hcrcules,qui Augix ftabulnm caniturper- purgaire. 1 1. fides {jr ipe:. Illius exemplum eft Ignatius, qui dixtt, MoIardcntibusbeftiarum,vt p?.!.'s mudusrepcriar^hu- ius hicroglyphicumeft domus, quK contiaimpi;tui:i icmpc- ftatis perdurat ad finem. Vidcamus ctiam bteuiter cxcmpla huius Ethices , ad fingulapaiia virium & virtiitum. .'i..lvires quod attinet, Numinu excmplum func pueri , qui de nuptia- rum pra-ftantia ambigenci refponderunt , Sume tibi parem: Liberratu. Alexander ,qui cum poflcc, noluittamen afpicerc vxorem dcuiifti Darij ; Se?i/ionis , Alcibiades , qui cum videret tempeiantiam Socratis , abiurata luxuria eam xmulatuseft: /r/rfjciSff-jQ^Ceditius^qui fua animapatiix falutem redimen- dam decrcuit: ApprobatioK!.s,Tis]a.ii\\s,<:[m Chtiftianos ad fup- plicia inutftieati noIuit:Dfii'//',Ca:far,qui Domitio,qucm au- daciufculo animo petcbat, mortem non irtogauit : yoei, Alc- xandcr, qui dodlrina potius , quam potentia cxcellcre voluit; it^mquc Athcnicnfes , qui ignotum coluere Deum , Atuntis item precatio, qua mortem Camilli optauit : Luiia^Cato, qui licet fiti tantum non conficetetut , tamen vltimus omnium bibit: Nohilitatis, Euclides, qui fciendi causa Athenascon- fccndit, etiam de vita fuapericlitatus •.Curs., Casfar, qui quce intetdiu arniatus prxftabac , nodu rogacus confcribebat : ln~ w^, Hcfioauy,qui paruum paiuo addcndum folicite monet : Lri.r-./ir«m,GiUus,qui fuo .ncommodo pa- ttixcommodaredcmic : Reuerer,tU, DecretumilludRoma- noium, qno feniores conuiuati k iunionbus domum deduce- bantut : Graiitttdinu , Hiftoria lconis , qua benefaftori vicif- fmi bencfeciiTe fcrcut : Cohibitionif, Dcmocntus.qui parrem Capillitij fibi abfcidilTe fcrtur , vt egrediundi facultatem fibi prxriperet : {'■;>? >;«/«'«, Plato,magnus iUc Philofophotum antiftes : Amicitii ,Din\on &c Pythias , quorum famiharita- tem fibi exportauit Dionyfius:COTi«^9, Romani , qui tantum honoris iili habaerunt, vt nonnifi maritos ad honores admit- terent: .U^ufaticnit, Epidletus , qui ait eum qui fc peccati co- arguat, iamtum ccepiire crudiri: Paeni^entii, Alexander.qui indolait, quotics Clcitum k fe ttucidatum meminit;Co«/(r//i'o- nn , Cicero , qui Cxfari confitetur , fe volentem profe(Sum clfe ad eum oppugnaiiduro : SatiffaRionis , M. Sc.xuola , qui dcxteram in confpcda Porfcnai combufTit : iKnwienti, Cice- to , qui iufiurandum prxcipuum politici ordinis vinculum e/Tc confitmat : Mir/nrM/;, Cyrus,qui ementito pottento le- gnum acquifiuit : Fidei ^ Sfei cxempla funt Ignatius & fan- di Mattyres. PERORATIO ETHICiE. TquehasceftnobiliiTima illa philofophiamoralis , fir- ^miflimaaftionum ciuiliumbafis.Tradat enimde virtu- tequx id cft in animo,quod haimoiiiainfono, redam in in- ccffu,puritas in cibo,munditics in habitu:& dc viiio,quod eft di(ronantia,claaditas,&immundities.EiusergoprKccptaqui nouit,in reliquis philofophix prafticae partibus facillim^ po- tcfl: progredi. lam illam claudimus parua quadam Ethica AportoirP.iuli& pauculis monitis. Pania illa Echicacftad Thilippenfts 4. 'Lm crAvpfl , «ra. ^^»«t , 'Ira, ^U'.^a. , 'nm kyva., 'oto. a&s-^iXi , 'q^ i'^yi^, id eft , Quxcunqvic func vcra ,qu2cun- quc vcneranda, quaccunque iultaquaccunquc pura , quxcun- que amabilia,qu3ecunqueboni nonriinis, fi qua virtus , u qua Iaus,hxccogitate.Monitafuntifta. i.hthicaeji ■vetutimeta- fhyjiea qug.d m difcifiina,rum fra,{i!carum. Sicut enim Meta- phyfica explicat gcneraliffima , & fubfiftit delata ad cns fpe- ciale.quod pcculiarcvelut regnum conftitaeiequeat,etfi fub illiusmonarchia:itaetiamEthica progrefrum fiftlt,vbi pecu- liarc aliquod teriitorinm attigit , aliam cx fuo orbe virtutum ducens coloniam. x.Telicirm ^ -virrui indiulduo contubernio funt j««fl*.Etfi autcm fclicitasper virtutem tanquam caufam anteccdcmcm obtinetur : tamen,vti eft finis intentionis,pn- mo loco debct confideravi. 3. VirtutPi ingcnium efl praCiicum, hoc cft , operofx indolis. 4. Si de virtute aliquafufiiis dijferere velifjiriadices. Primo naturam eiusexplicabisex caufis, fub- icdo,efFedis,obieflis , & oppofitis.Dcindc rationcs adduccs, curea virtus fit colcnda, & contrarium vitium fugicndura. PoiTunc autcm aigumenta duci a lege naturi , a mandatis, ptomiirionibus , comminatiouibus , laudationibus, caufis, cxeinplis.teftimoniis.&cTeitio oftendes modum peruenien- di ad poflefrionem & cultutam virtutisivt pcr orationcm,llu- dium,confuetudinem cum piis, fugamoccafionummaloruin & improborum hominum , &c. 5. firtui jplendorem ab animoy Cfanimuf fplendorem a-uirtuie ^.sto ■queinadmodum fciliccE fol maicftatemfplendotisfui habet alucc, & lux a fole- Scd vt gcmma cftpretiofioiauro : itavirtus illuftiioreft ornatu, non habitu naturs.Ornatudico:quia vircuscftaccidcns, ani- mus (ubftancia. 6. "inunim efl .fuidam connexio ^njt iiyvitio- riim.Wmc fortitudo iufta & iuftitia fortis.fupcrbia inhuraana & inhumanitas fuperbia dicitur.. 7. {.adrm aciioad p'tires 'vir~ tntes,vet ad p!ura vi'iii reprri poteji vt,bcne mercri de paren- tibus,en:iuriitise& gtatitudinis. 8. iciio •juilibet ad eam-vir-' tutemrtfereaiJa eli p-.ii'! mitm, cumqua maxine c ■ nfentil ■ Idcm iudicium de aflione viciosa Sic moderace de fe fentire, magis ad humilicatcm , quam ad veiacitatem percin et. 9. ' num vi- tium iJinerfi: tfnnun ^uam opponitur viriutibm : vc fuperbia opponitur veracitati , humilitati,&C. lo.^irttitum vfm vel Dnini,vei certo tempore -jl nece'ariif'. Sic iufHtia vniuerfalis fempcicft ucccffariajforticudo bcllica nonfempei ii.Virtu* vna eadem-^; magu deiora itut neceffaria eft ac commendatur iri hdc quam in il/d s.ta'e,"^agis in hoc ijuam in iltofuhi.cio :vt pitt- dencia magis in feneiflute quam iuuentate rcquiricur : ma- gis decoraeft vrbaiiicas hominis aulici vcl curiaii;,quam ho- minis ruftici & in vmbradegcntis. Ita "vnum id.mifjViriism magif hic qukm illic,magis nunc tjuam alids vttuperatiir : v: paupcris fuperbia & fenis pctulca libidomagis vituperantur quam diuitis & iuucnis. Hinc emergit confeiftarium Hic vcl huius virtuseft melior & optabilior ,quamilla 7el illius, iaxta illud poetx : Gratior efi pulchro vertiem e corpr.re vlrttu. 1 1. Verfeciior moralit debe' ejf man^tduBio adferfeBionem fpiri- tualem. Spiritualis ifta perfcftio pendet a fide iuftificante: cuiusradix& fuccas eft Chriftus . fniiius funt bonaopera, qux faciuntad noftti fan( Subic propter comrnunem ciuium tran^ttillitatem ? Diflinguitur triplicitcr.I.SipofTit vnam religionem intro- ducere , omni ftudio in id incumbct , fi vero abfque diffipa- tionc Reip. non poffu, non dcbet Alias & politiam perdct & «cclcfiam : quia politia eft hofpitium Eccklix. I I.Religionis vnius exercitiumpublicum conccdct : rcligioiissdiuerfas pu" blicc exerccri non permittct. III. Religionem prohibitam legibus ciuilibus non permittet ; vt Arianifmum. Gratianus Tm. II h I f Grauitas. f- sationem,£ane debet voueie TOtum calUtatis,aut confimile. Ad quartum pratceptum. I. Vtr}tmper totos ftx dits continuos indefefsejit lah- randum ? Refp. Ilta verba ; 5ex diebtu optraheris , funt concediua , vt in lis tantum laboremus , quantum faluis naturae viribus li- cct : qui nifi intcrdum remittantur,franguntur,vt dixit Ana- charfis. I I. Virum vi hultti prt,cepti,ab omni prorfnt eper t cef- fandurnjlt die Sabbathi ? Rcfp. Verba illa : MeminerU vt diem Sabbxth!,^c.C\int prar- ceptiua:& non refpiciunt opera diuina,vt precari,concionari, adminillrarc facramenta : neque opcra humana charitatis, vc fubuenire 2egrQto:fed operahumana negotiationis,commer- cij,opificii,& omnino illa, quse dicuntur feruilia. Hic tameji libettas Chiiftiana nonteneturrigidisillispraECcptis, quibus ludaeiobftringcbaatui. lisenimnec Manna , nec ignemac- ccndere,ncc carnes coquere illo die licebat. Verum hodie li- bertas Chiiftiana abiit in licentiam , qua veie feiuilia , id cft diabolicaopeia patiantuidic Sabbathi. I ll.Cur dies ftptirna ft facro cultuipra alijs dejfinatai Rcfp. Duabusdecaufis. Quia Deasillo die quieuit,id eft, cefiauit creaie nouas partcs mundi & fpecies : & quia feptc- nariusnumerus perfeflionem & pcrpetuitatemin Scriptuia {\gni(ic!Lt,ifa.ii.v.i.Leuit.:6.v.i^. I V. Curinlocum diei feptiin& ftihfiitHtaJit inN. T. prima, cjtti, dicitur KVftaKil ? Refp Voluonint Chrirtiani in ptimitiuaEcdcfia ot^endc- rc, fe non amplius aftringi ceremoniis V.T.& idco aliitm cu'.- tus publicidiemdeIcgcrunt;&nominatim quidcm iihim.quo Chriftusrefurreiit,& negotium falutis obfignauic. H xc ati- temdicscommuniconfcnfu fuitreccpta&fancitafub Impp . ChMizais, l.penult.C.deferijs. V. An hoc prActptum ft ftiblatim ejttoad omnts ctre- monias txternas ? Rcfp Sabbathum legalc & ccremonialc proifus eftrubla- tum,ac pioindeomncsceremoniae ludaicx. Scdquoniam in Ecdefia omnia dcbent fieri iujuKiui i^ «"n^i;^»,*,-, opoitet aliquos litus, loco, te m poti, & populo cuique conuenicntes, illofque (fgjCTffTfiV obferaare. V I. An oblattones & dedms, vt in V. T.fic ttiam in 2s[. penineant ad miniffros Ecclefia ? Rcfp. Suntxque ahndi miniftri N.T. atque illi in V. quia quiferuit altari, debctviuercdealtari Sed decimx illis non funt oiFerend:e,vt volunt Schoiaftici & Canoniftx : quia niu- tatapeifOnasum conditione ia N. T. etiara ias earuro muta- tum Appendix. 1 1 1 tumeft.Cumerp^o miinrtii N.T.non fmtilecimapopuli pais, klcirco dccimx iis iioiiiJcbencia. Houcllc au:cm jlciiJi lunc iuxta conrtitutioncs pioium Inipp. de cjuibus fWj^it"- /'''. lo. Ad qvlirttumprxceptiim. I. Cim ttatHr.i omnes expetant tjfe llberi,an pr^cepttim hoc violet itu nutitrx , dum liberos fubiicit potefiati pa- trU ? N. Qjiia non tollit natuialcm libertatem.fed ipfius gtadus diftinguit. Nimitumlcgibus fctuirc,libcitas. II. ftrHm filitis mngislratm , patri pritiato debtat cedere loco O" affurgere ? Rcfp.Si filius (it magiftratus , & fuo in loco piacfit ,pater autcm non (it magiftratus, fed priuatusifane pater filio habc- bit houotcm:vt exemplum Fabij Max docct. In negotiis au- tem priuatis, filiusctiam magiftratuspatri aflurgcrc cicbcc. III. f^trum Uberi parentibns per omnia obedire de- beanfi Refp. Ex Ef/.'e/^6.'v. t.debent iis obedirc ovkosJi», id eft, in omnibus honeftis & zq\iis. I V. An Ltberi parentihus debeant tdimenta prt^bere: cum patres teneantur liberis thefaHriz.are ? Rcfp. Ordine votoque naturx bona parcutum debentur liberis. Vndc lurifconfultus, Ordine turbato fucctdii, Bnlgare, nato. Sed quia fa;pe contingit,vc parentes egeant,a:quum eft, vc libeti iis rcddant tuTiS-ftTrliie/ici t^ ai/3i,slcu' , atque ita difcant «♦ii^Aitijy»' ex ciconiis,qus fcnet parcntes fubuchunt hu- meiis adpaltum. V. Vtruin itberi parem debeant prtflare honerem patri & matri.cUm patris videatur maior habenda ratio ? Rcfp. AriHot. 8. tih. putat matrcm plua cffe diligcndam, qUod ipfa plus diligat partuni , & plurcs in gcnerationc ac cducationc fuftincat moleftias. Alij exiftimant,patrcm magit effc honorandum :vtpotecuius iura fint potiora infamilii conftituenda& rcgcnda.itavt imago Dci fi: conlpccliior in patre.quam in matte-Sed quia iusdiuinum & natuialc parcn- tes coniungunt,squalis honor ipfis cft tribueadiis:nififoicd I aher ptxcipiat honeftumjalterinhoneftum. V I. Ouinam hoc loto f/enlant nomine parentHtn ? Rcfp. Omnes , qui nos attingunt gcncratione & adoptio- ne ; quique nos antccedunt vcl dignitate, vt Principes,domi- i»i, paftores i vel mcritis, vt patroni ; vel xtate,vt fcnes. Ni- mirum prxccpta Decalogi fynecdochicefuntconcepta. VII. Vtrum patrix debeamus primM tribnere in pra- ximi dileEiione ? Aff. Sedita , nepattiam illata eceleftem negligamus .tcI Deum ofFendamus:id quod fecerunt multi cthnici , quorum deuotioncs pro patriafa(Sx fuerunt impi.-t.Nos imitemur Ic- remiam.Nchcmiam, & Maecabxos , qui patriam pro viribus defenderunt. VIII. Vtritrn politico & ecclejlafiico magifrattti ftrn- pUcittr pt parendnrn ? N. Nam poteftas magiftiatus reuocanda eft ad ccrtos li- mites ; cum folius Deipoteftas fic abfoluca & illimitata. Pcr-' tinent autemresalixadfalutem animi,alixad tranquillita- tempublicam. Ibi magiftratus cft alligatus ad vcrbum Dci: hic eft alligatus adbonum publicum Salus enim populifu- prcma lex ert;,veteri formula. Impi.-e igitUr func illx adulato- ruravoccs:QuodPrincipi placuit,Iegishabet vigorcni:Impe- rator e(l dominus corum,qux func in tciris,Iex autem maris: Qiiidquid Dcmetrius iubct Athcnis.illud apud deos fas,apu(i homines ius cfl:lus cft Spartx,quod eft vtile- Quod libct , li- cet:Augiiftus & AuguftanOn tenentuc legibus. I X. An magisiratiii pelitico fnbiiciantur miniHr* Ecclefia in catifis cisllibm } Refp. ex Bcinhaido,quiinquadamepiftolade clerifis ait: Si omnis animaeft fubdita:cigo & veftra:quis vos exccpit ab vnluerfaIitate;Neque valet K^^T.p'jyiny Papillarum in prxci- picnils (crmonc non contincii pcrfonam loquentis ! quiare- gulaifta valct in iis Icgibus, quxfcruntur a fupcrioribus, vt a Deo.magiftratu, prxccptore. Chriftus certc & Paulus com- parucrunt coram policico magiftratu. Et ius ciuile vult , vt clerici in ciuilibus &criminalibus non fint excmti iurlfdi- dione feculari. Contra ius Canonicum. X. Aninrebtu EcclfflAfticis Jlandttmft frnpliciter voliintati (t dtcretis patejiMls politkd. ? Rcfp. Impiis magiftratibus hic non eft parendum, fed piisi puta Dauidi,Iofix, loas , Con(tantino M. Theodofio : ita ta- men , vt prius audiamus ducem omnium C h r i s t v M. Tom.lll. Adtcxcum prxccptuni. I. An infantes dr furiofi ,fi eccidant leomintm , te^ neantur hoc prdcepto } Rclp. Exculancur.quiarationis iudicio ca.*-ent ; uifiper in- tcru.illa id fcccviut. I I. Ftrtim dominis feruos , (^ pareniibus liberos occi- dere itceat ? Rclp. Olim parences & doniini habuciunc ius vicxac ne- cis in libcros &fcruos.iV.M.i.v./it j.f.g. Scdhoc iuscft bar- barum &: crudclc : idcoquc prohibitum Icgc diuina, txod.z i. ■v.xb.Si Impp.Anconini, Scucri, & Iultiniani,aIioriimquc re- fcriptis& Icgibus cmcndatum, l.ff.hi foieilart. iyt.i i.f.adL. Corn.de ficarys : tandcm ipfo fadlo fublatuin. Sanc Jibcri funt caro & fanguis parentum ; & feruifunthomincs.Ncuttosii'!- tur occidcrc licct. III. Ftriim dominis ticeat cafligare feruos ? Refp. Sunt qyi hoc ncgant , c6 quod fcrui fint mcrcenarij; quibus detrahcr.da fit mcrces,non infligcnda plaga. Veiuin iurediuino& humano concclfa cft ilta caftigatio , Exod.-Li. "V.zd.Pet.l.V 10. I V. An liceat parentibm caftigare liberos } Refp. Suntqui hoc negant , c6 quod libcri conftituanc vnam cum paiencibus perlonam ; & iis in,omnia iuia fucce- dant. Scd lex diuina contrarium docet, Iphef.^.v.jf. V. An pr^ceptoribu^ liceat cafiigare dfiptilos } Rcfp. Suiit qui hoc negant,qu6ddifcipuli fint homines li- beri,& iis fit facis paeiix,fi nihil dilirant.Scd hi hallucinanturj xquc ac illi ad quxlt- 3 . & +. quia difciplinx fcholafticx dua: lunt partes, exercere & cocrcere. V I. Vtrum tnarito liceat aliter emendari vxorttn^ quam verbis > Rcfp Prxftat cum rationc & moderatione corri 9.i'.?.P/a^.8. falfum itaque cl1:,c]u6d homincs ante- diluuiani abflinucrint ab c(u carnium. InluKi ergo futrunt Pvthagorci, & Manich,ri,c]ui damnarunt c(um carniuni. Mc- mineris hic , abilincndum clfc a crudciitatc in traflandis bc- ftiis : vtpotc qua: in nolbuni vfum lunt cicatx. X V 1 1. u4ii jit hornicidiu?/) ^embryorKsi-a vtero ene- ca-e, (•}" ipartuin inr inedicarneritti abigere} R':fp. O.nnino. Tametfi enini quldam philofophi , vt eft apud Arijl.-j.polit.czG. & CanonKia: diftinguunt incertatum formatum & non- formatum : fandior tamcn clt fandio iu- j:isciuilis,qu6dillos,qui abortionis poculum aut amacoiium dat,etficxdolonon faciant, tamenc|uia reseft mali cxcmpli, damnatj& pereunte homine,fupiemo afficic fupplicio. Quod auteni dicunt, fa-tum dic demum 45. a conceptione animari, ideoque impune rntc illum dicmoctidi polfc^id audax niinis eft, & improbum : cum ncniini datum lic fcirc , quando Ueus animam infundat. X V 1 1 1. Ftrum monHra ex hofnine nata liceat occi- dere} Refp. Si habeant formam hominis , non funt tollenda, fed in tcfbimonium diuini iudicij rctincnda. Sin autem non rctineant formam humanam, audoiitatc magiflratus func Bccand.l. Sic Romulus & Rcmus monftra iu^; ^' 35»?;, ftafim a fartu, iullcrunt necarri : &: Mautitius Impcrator lau- datur a Niccphoro , quod monflrum fuo feculo natum occi- Ji priiEcepeiit. XIX. Ftrttm liceat hornini feipfiim occiiere impunh N. Nam hoc pra;ceptum rcfpicit & nos & alios. Et Apo- ftolusait,nemincm odilTc propriamcarncin, Fphf.^.verfnj. ^y^ib pcrtinet illud vulgatum •■ Nemo cfl dominus membro- rum fuorum. Hoc vidit Pythagoras , quando dixit, hoinines in hoc mundo a Deo elTe collocatos , velut in Ifatione qua- dani, cxquafine confcnfu illius, ceu imperatoiis non fn mi- grandum. Ncque vcro fortitudinis cfl, hbi morccm confci- Icerc. Nam, vt poi^ta canit : Reh>*f in a:tuerfis f/icile eft contemncre mortem, Vortiier ille f-icif, qui mifer ejfe pntefl. Ncque valet dillinctioquorUndam ICtorum , qai diftin- guunt inter cos,qui fcclcris confcicntia adaiti fcmeipfos in- terficiunt, &ilIos,quifamc, impaticntia doloris, vitrc t.xdio, amore vel ira vi'fra- tum, & pluiimi fucrint p.\;dcralhr,& malhipr.itDn-s cvilxdi! pathici , fodi)niita; : «juia ma!a multouim ciuifuctiidonim- quam cft bona. t XVI. Anftuprum in bruta animalia commijfttm k viro, vcl 'afmniivd^ft d.tmnandtmi ? Att. Q^iiiatalcs homincs abiiciunt fc infra pccudcs , & gc- nusUim ipcrnunc. Hinccthnici minatauros &alia monfti?! dctcftati funt. XVII. Vtrum coittts cum dcemombtts fh darnnandiif: citrn itnaninatiene potihs , qttam reips.\perftciatttr'>. Rcfp. Certum cft, diabolum allunico corporc ficri fuccu- bum vcl incubum.Scorculoicaqucilla capituliter punicnd.i cll. Idcm dc iinaginationc iudicium : qiiia& ibiellabiuracio Dci. X VIII. Vtriimij , cjtti aniino fnfipicndA proli concumbttntextra conitigiiirn ,pecctnt ? ^ Rc(p. MaxiniC :qui;i. inrcutio bonanon facic boniimopus. Itaquc pcccauit Thamar, concumbcns ciim (bcc;o fuo IuJ.i. Genef.^?,. XIX. Si ^uisper errorem vitiet eam\ (jH.tm ptitat effe ftmn conitigcm, an teneaturhoc prjiceptol Rcfp. Malcficia xflimancur cx animo & propofito. Proin- dc fi is abfit, & crror ab ignorante admiccacur , cancifpcr qui- dem talis pcrfonaexcufacur. Scdquia hic cafus vidcturim- polTibilis , dili.|;cnti opuseftcircuinfpeL^ionc, qua iudex in- quirat in huiufmodi fa>ila. X X. An lacobdecepttii a L^tban , reUe fccerit otihd alteram Jororem fiiperinduxerit ? Neg. Commifitenim inceftum : &idc6 tot pcinas exper- tus fuit. XXI. Anilla , ejti£igncrans nttlit ei , qttimaritfti eft , cxcufetur'! A(F. Quia legitimam copulationcm fequitur. Athlaritus, quiduxicalccram.gr.uiiiriniil-pcccar.ltaqucnon fuflitir pcena illa, qu.\bigami &tiig.mii qwibuldam iii locis mitiati tan- tiimpopuIooftcnduntur;quia aliis adultciis (unt lon'iede- teriores : vtpoce , qui fainlla Dci ordin.itionc ad (uain ne- quitiam abutuntur , & fidcm fuperioribus coniugibusdatam fallunt. XXll.Vtrum e.xrtif^tndaft vxer, tjtt£ defertorcm coniiigij fnaritiiT/i,frtiftraper alijuot annos eicpeUiauiti & poftea ntibit ? Rclp. Simarituscx iufta & nccciTaria caus.iaben: , debec illnni vxor fcqui.fi potclt. Si non poteft , & fortc maritus fic damnacus capitis,dcporcatus,aut cxul,dcbct abftincrea con- iugio,quandiu abclt maritus , eilmque viucre nouit. Si vero abcftcx causa nulli necelfarii , & fpontancus cft defertor, poft annoruiticertorum decurfum , cdguitis oriinibus vtriuf- que perfonx circumftanriis, vxori potcft conccdi , vt ad eui- taiida plurima incommoda tranfear adalias nuptias. ii X 1 1 1. Vtrltm ea , tjtid. a raptore vim pajfa efl,ob violatttm corptts, teneatur hac lege ? Neg. Animus enim & voluiicas non corrUiiipItur , etiam- fi.Voipus conumpaiur. Ita cafta manfic Thaiiiar com- pieffa per vim ab Amlionc frarre : & maritat.-c muliercs, itcmque virgiiies , quas Gothi ftuprarunt capta Roma ; finii- litcr Lucretia. H.ac dcrcqu.cftio fuitexorta intcrAugufti- nuin & Ambrofium: qu.i; facile dcclditur hunc in moduiii. i.Proxrcfis facic vicium. i. Virginitas confidcratur vcl natu- ralitcr, vel nioralitcr. Illa eiipitutiis , qux per vimftupran^ tur : hxc non itcm. XXIV, Viritm corporis culttu , conititiia , tripudia, chore£ , ofcula , (^ id geniii alia recreationes , hac lege ibeantur ? Refp. Valctudinis & corporis cUra & honcftx rctreatio- nes non ("unt prohibicx. Sedopottet vt abfit omnis tui- is aftcftus, ne talia fiant Tm^m-AJn-^in^ , pr/iparatoria. , ad li- .lidines : cuiudnodifuut cantilenx & pidurx amatori.i;,lafci- ua (fcripta , inipudica , carmina , theatra , (pcftacula , & gcfticulationcs impudicx laru.-c & mutacioncs vcftiurrl vi- rilium cum muliebribus , tripudia, tympana, choret lafciuaTj luxus in cibo & potu,comeirationes,ebrietas, tartus impudi- ci, defuauiationcs & deolculationes xftuantes carnali cupi- ditate. Rcle igitur Periclcs Sophocli prxtori Athcnienfi, for- mofum puerum contemplanti , dixit : Prxcorem decct nort foltim manus, fed etiam ocillos habete abftinentcs. Ad praeceptum odauuiTl. I. Vtrhm inter Chriflianos furtttm fteri pojfit ? AfF. Etfienim inpriraiciua Ecclefia omnia intet Chriftia- §os erant communia t^ >^iV{, li 4 ' .^cltir. prohii l 124 Encyclop^dia^ Lib. XXI. ASor.^. Nam clula nulli adhuc erant certi reauus , Chnftiani confcrebaiKomnia lua in commune. Hsec autem commum- tasiion tollit diftindioaem dom.nioram:qu.aqu>hbet rcn- nebatfuabona, ul.^>v. 54- Hcet cx Clu.ft.anacbantate lar- ge co.iferebat. Ncque moramurTotum Platonjs.qu. optabat fublata elle pelHfe.a illa vocabula, M e v m , T v v m. n. Cnr Dem praceperit Ifraehtu > vt ^oliarept %y£aptlos vafis aurit^ & argcntets i Refp. Non fuit hoc furtum : quia Deus tanquam d.fpcn- fatot omniui.i rcru.ti libcrrimus , fua bona dedit populo fuo> & tanquamiudcx iuftinlmus Ifraclitis merccdem dcditope- raria: feruicutis pei loo.annos ; & ab j€gyptiis , tanquamab hofiibuspcr lo plagas deuidis iufT.t praedas agere. 1 1 1. ytriim tn rebm mHndanti fieri pojftt furtum., citm DiHf 0'nnia in comtnune profuderit : & fideles fint heredes mundi ? Refp. Dcus profuditomnia incommuncm vfumifedidein introdu.xitdominiorum dillindioncs. Deinde pij lunt hjere- dcs mundi, quoad legitimuiii Yfum. I V. An rapinafii fHrtmn ? Rcfp. Scholaftici & Gratianus perperam doccnt , Alisn* raperp,non rjfe con'ra fritceptum: quod futtunn (it occulta con - treiTtatio &fraudulcnta lei a!iena:ab!atio. Namexnominc fpecici & parcis in Dccalugo i.itelligitur geuus & totom. V. Fcri-im etiampattperesfurtwn committant c citm non ha^jeant , vnde vitamfuam fnfientcnt ? Refp. Om.iino Paupcrcs autcm dcbcnt !aborare:vel fi hoc non pollint diuitum &piorumopcm implovare. V I. rtritm libert cOMmittantfwtum,cj[iandofiiis pa- rentibtu cl.mi enedicendum, qui nobis maledicunt ? Refp. Aliud cftpati falfum tcftimonium,aliud dicere.Illud virtutis cft, hoc vitij giauiflimi. I I. An Ahraharn, Rehecca,Rahah,ohfictrices ty£^ ftite, & Jimilesin V. T.fint rnentiti ? Rcfp. I . Mentiri non licct , fed veritatem fxpc celare licct- i.Non omnia piorum exempla nobis funt defendenda.Excm- plis non iudicatur, fed regulis. III. Vtrumpueri, impuheres , & furiofi fint excu-^ fundi, tjuando dicunt mendacium : & rntdieres quandcque ob imbecHlitatemfextis ? Refp. Si impuberes doli non fint capaces,non tenentur hoc pra:cepto, quoad forum foli:fed tenentur quoad forum poli. f uriofus fi quid committat , commiferatione potius eft di-- gnus , quam poena. Fceminanon poteft praetendereimbecil- litatem fcxus . quia lex hic non diftinguit. Et Vero cuin illae non habeant aliaarma , quibus fcdefcndant ,linguaro&do- los adhibent : vt eft in prouerbio. I V. Vtriim hocpr^cepto damnentur parentes,pracepto- res,& patroni,fi infilios , difcipulos , lihertos aut cUentes di.xerint cjuyA«tK(t , vel potius tis^w illi,ni.-igna ptoximum& tcnip.afliciunc iniuiia.tiuanJonondicunt quod tes cll : & ptoindc tencntufhoc prxccptp. V I. Ftrum etiam defunilo pojju feri comitiurn aut contumtlia hac legeprohibita ? Refp. NuUius viui, vcl dcfundli famam licct la:dctc. VII. An omnes falfarij hoc prtceptoteneantur^ Refp. Maxime. Committitur autcm falfum in tcbus diui- nis pci hiicfim & calumniam vcrbi Dci : in rcbus humanis, (\ quiscorrumpat, immutet, vcl fupponat falfa pro vcris,fiue publisc inpondcribus, mcnfuris, monctis , cdidisj&refpon- fisprincipum in fcntcntiis fercndis , incaufis proponcndis iudicandifque in foro : (iue priuatim in dicendo ttftimonio, xu tertamcntis.in contradibus^in colloquiis. VIII. Curnpericulofurnjit dicere ttpimoniHm in /'«- dicio , vtrum (jMilibet teneatur tejiimomum dicere eorum, aut, vidit dr audiuit ? Rcfp. Nemo tcnetur vltro leuclatc omnia,maxim^, (i aga- tur de gloria Dei & falute piorum. At fcelcra,quae fcire inier- cftreip. qiiilibct bonus vltiodebetindicatc Deniquefi quis authoritatc iudicis intcrpellatut ad diccndum verum ,dcbcc 4iccte tcftimonium. Vterqucenim reuseft,vt fcit^ait Augu* ftinus,& qui vcritatem occultat, & qui mendacium dicit:quia illc prodclfe tron vult,hic nocere dcfiderat. I X. 0»id faciendumiudici,Ji rem pluriurn tejlimonijs conuincMHr, iudex autemjciat , rem aliterje habere ? Rcfp. ludcx in tali cafu dcponet perfonam & officium fuum,&: allumet perfonam tertis : ne quis innoccns opprim.i- tur. Extra talem autemcafum iudex fccundiim aila & pro- bata iudicabit. X. An itidex fecundnm plurimortsmjenten tias, an fe- cttndum fuam conjcientiam iudicare debeat ? Refp. Si fententise plurium aduerfentur Dco , & eius ver- bo,iudcx non fcquetur pluralitatem votorum, fed potius ce- dit mac;ilbatu,vt confcientiam feruetillicfam.Sinantcm vo- ta illa (iiit contra fcnfum iudicis, idque (iat citra confpiratio- nem , iudex potius pluribus oculis quam vni oculo fidct. Et hoec cft praxis iudiciorum , vt cx plutium (enfu lites dcci- dantur. X I. Vtriim mutatio nominis hac lege teneaturt Refp. Sl mutatio nominis fiat in fraudem & damnum al- terius,mntare nomcn non licet , etiam dc iure ciuili. Si vcro mutatio fiat ycI alicuius rei commcmoranda: vcl conferuan- di causa,nihil falfi coiitinct. Ita enim Deus Abrahi & Saras nomina mutauit : & Salon\on,Iedidiah:SauIus , Paulus : Syl- uanus,Silas : Simon Batjonas a CKrifto vocatus eft Petrut. X 1 1. Si tjiiii veva tjuidem prohra obiecerit aUoii^fed tamen^nimo cenuitiandi,vtrum hac legeterreattir i Rtfp.Omnino. Nam animo corrigcndi.non infamandi & couuuianJi dctegcrc oportct crimina;*: quidcm tum quando Rcip. intcrelt, illa conftarc. X 1 1 1. ^;; hoc prtcepto dam}ietur omne merMcinm, perniciofum , ojjiciofum , & iocofum i Rcfp. Omno mendacium hic prohibctur , qualc quale fit. Sed quando mcndacium quoddam dicitur officiofum & io- colum, catachrefticcaccipitur voxmendacij :itavt ibi pru- dcns cclatio vcritatis,hk apologus vcl l-ibula crudita intclli- gatur. Et hoc fenfu ifla ponuntur in laudc. XIV. Ftritjnhoc pracepto damnentiirjlrategemata: tumplerum^ue alicjuid fal/i haheam adrnixtiim ? Rcfp. Ipfc Deusrtrategemataimperauit fuis: lcf.i.Iud.10, i.Sjm.^.T/.jj.&ipfcmifitexploratorcs, Sum.i^. X V. Vtrum hoo praceptoteneatur u, ^ui errort animi deceptus ipfe ,falfum dicit > Refp. Leuitatis & incogitantli fignum cft , piofcrrc td quodnoneft fatis exploratum. Satius igitur elt tacere, quam temere aliquidaffirmarc, quod fallu.n eft:ne pccccmus ad» ucrlus hoc pracccptum. Ad praiceptum decimum. I. ^uid 9pfu fuerit hoc decimo pntcepto , ciim in fupf rioribHs ommbm , nonfilitm externA ailiones ,fed etiam praui affeUm fuerint damnati ? Rcfp.In fupctioribus prxccptis damnantut cogitationes & concupifcentii , quje cum aliquo aifenfu funt coniunftas: (cd hoc ptxceptum illas etiam concupifcencias deteltatut, qu* nullum adhuchabentaflcnfum, fed ^el animumprxter- uolant tanquamcogitationes momentanes,vel gaudioquo- dam pcaoratitillantjicatamcn rt illas exccremur. I I. Cnm omnes concupifcenti* in genere prohibean- titr hoc prAcepto , cur in Jpecie tantitm quarundam Jit mentio ? Rerp.Hocfitcxmotefcfiptutx.quas in ptjcceptis «•««««A- ;t<>!d,- ex parte totum, & cx fpccie senus colligit. IT T /^^ y-t 1 1. Liirn ornnis comupijtentia hoc prAcepto damnt" tur, lacob. i. v. ly. dicitur,concupiJcentiam tumdemum gignere p«ccatum,poflejHam opere impleta eji i Rcfp. Apoftolus oftcndic ibi gtadus pSccatorum, atque ita matrcm cuin filia, fcatutigincm cBm aquis , tadicem cum at- borc daronat. I V. rtritm hocpracepto teneanturttiam turpia ^ la- Jciua infomnia,blanda titillationet carnis,& altj mottUiqui noHu ^uandocjue dormientes inuadunt ? Refp. Si fomnia & pollutioncs noftutns oriantur , vel er turpi cogitatione diurna.vel ei nimiis deliciis, omnino tene- mut hoc pra:ccpto. COMPENDIVM ETHICiE ARISTOTELIS, PERPETVIS QjViE STI O NI B VS CONTEXTVM. O H A N N E s Cafus Anglus edidit fpecu- ium morale in vniuerfam Ariftotclis philo- lophiam ; quod compleditur grauiffima- um quaflionum elegantiffimam decifio- .,cm. Redegi illud in Enchiridij foxmam, quam hic exhibeo ■ tum quod omnia in^Sg x^ >~uKiMK^f fint cxpofita , tum quod vni- uerlam Ariftotclis Ethicam ponant ob oculos, ita vtfinCTUlat feftioncs tefpondeant fingulis libris. ° SECTIO PRIMA. 1. An philofiphia praStica Jit praflantior 'jMam tkeo" retica ? AlF. Eft cnim orlgine illufttiDt , fiuiftu vbetiot , finc bea- iioriqufa euidentius cft , ipfam a Deo trahere ortum , quam iheorecicam:& occupatui citca bonum: & finem habet aaic- nem virtutis, qui eft ipfa beacitudo. Hinc alias artes ad hinc tanquam teginam dcamque referuntur.Hinc Ciceroniphilo- fophia.qux in moribus vcrfatur.dicitut fetacior philofophia, qus in obfcuritate rerum eft pofita. l\, ^umodo Arislotelts diuidat philofophidm pra- Elicam ? Refp. InEthicam,qu« dc raotibus: in Potiticam , qu2 de ciuitate : in OEconomicam,qu2 de familia : in Monaiticam, qux de piiuata ac foiitaria vita diiretic. III. An plui valtat tidvirtutis fiuditfmtdncatiOt ^uam doSlrina ? Dift. Educatio eft naturalis,vel ciuilis.IUa eft Confeiilatio infantis in fanitate coiporis: haec eft publica,vel priuata Pu- blica fit pet magilliatum,priuata pet ptJCccptores.Ciuilis pri- uata hic intelligitur. Et h»c plus valet ad yittutis lludium, quam doiftrina'; idque jprofteic 1 2 6 Encyclop^dia^ Lib. X X L De felici- tace. fDignitatem fubiefti. Voluntas cnim edacationi, I uuellcauscloannxfubiicitur. I Excelkntiam obieai.Bonura cnim refpicit educa- proptcr^ tio, vciumautcmrcfpicitfcientia. I Nobilitatera finis.Nam eaucatio bene & beate nos I viuere, at aoftrina nos fcire tantum ac philofo - ^ pharidocet. Quare cura morum dhcaio fiat vel pcr aoarinam ,c]u* prjcccpta folum virtutis tradit , vci pcr lUfciplinam , qux ob- feruationcm prxccptorum vrget,ncrao non vidct hanc illi pra-fercndam cile. I V. ^n ofwiia appetam bonum ? AfF. Malum cnim, quamalam, noncftappctibile.IntelH- ne ifitur bonum verum, vcl apparens. Et diftinguc intcr ha- bitinii rationis, & impctum paflionis. V. u^nfu vnw remmgerendarum finis J Aff Vt cnim omnia fun: ab vno, vcro, bono : fic omnia aJ Tnum, verum, bonum. V I. yin fit rerurn in Ethica demonfiratio ? Dift . Si flriftc fumatur vocabulum dcmonftrationis,ita vt fit rerum nccclfariarum , in hac difciplinalocum habeic non potcll:quippequx tradat res contingentej. Latc fi fumatur, oinnino Ethica fuas quoque habct demonftrationcs, cxempli gratia , hjcc cftdemonllratio Ethica. Inter quos eftconfcn- lus vcrus in virtute theoretica & pradica , illi func veri ami- ci. At inter viros bonos libimutu6 notoseft talisconfcu- fus. Ergo. V 1 1. An itmenii fit idoneui auditor Ethices ? Dift. Ariftotelcsexcludit iuucncm , non ictate, fcd mori- bus : id cft,omnem horaincm,qui fcipfum non vincit. Dcinde iuuenis non tam idoncus eft ad audicndara philofophiam morum,quai» ad contcmplationcmccium:quiapluribus ferc laborataffedibus, quam fcncx. V 1 1 1. yin bona externa Jtntfelicitas ? Neg. Nam rationc poircfllonis non funt nofira , fed alic- na:raiionc acquifitionis fxpc malis artibus corapatantur:ra- tionedependentii ad aliarcfcruntur :ratione infufficientix appctitus illis non clauditur vcl terminatur. I X. An volu^tas Jitfelicitas ? Neg. Ell enim naturalis afFeftio : eft communis homini & bcllua: : & Ixpiiis ad raalura, qu.im ad bonum incitatrfaEpius denique corrumpit ,quara conferuat. X. An honor fit felicitas ? Neg. Proptcr inccrtitudinem, quia cfl: bonum fluens Sc ex- ternum:proptcr periculum, quod cx co contingit : & propter iclationcm ad aliud bonum, quodper fe expetitur. X I. An diuiiidi fintfelicitas ? Neg. Quia fluunt & rcflaunt : quia bonis &:maIiscompG- tunt :quiapluresad pcrnicicm,quamad virtutem rapiunt. XII. An virtHsfitfelicitas ? Neg. Qulacxpctiturpropteraflioncm eiulciera, qua: aflio cft beatitudo. Confidcratur autcm hi-caftio , vcl vt imma- i)ens,vel vt tranficns. Illa mutari & impediri ncquit, quia eft firma& imnmtabilisbenc opcrandiintentio:hxcpotclt, quia vtitur vatiis mcdiis. IUa, nonha;c,efl:beatitudo moralis. XIII. An honorft honorantis vel honornti i Refp. Si accipiatur pro applaufu externo,eft in honorantc; fi pro afFcd:uintcrno fclicis,eft iu honorato. XIV. Anveritasjit praferenda authoritate & a?ni- citid ? AfF Quiaveritas aDco fluit,feraperquecft conftans. X V. An idea Platonisfitfelicitas ? AfF. Plato facit idcam feparacam & abftraftam , qua: cft prima caufa:& coniunflam fiuc fubie^iuam^qu.-e eft contcm- platio primx caufx. Vtraque eft fclicitas & quidcm diuina: cui opponitur humana,caque tum aiffiua ,de quaAriftotcles 1. Ethic tum contemplatiua,deqna difputat lib.io. XVI. ,Quid ft felicitas ? Rcfp. Eft bonum fufficiens , idque idco : quia felicitas Se- betefTe tcrminus & finis aliorum bonorum; dcbet effe bo- ■ num per fe,inimutabilc,piefpetuum,&: honorabilc , ficuti vir- tus cft boiium laudabile. XV W.Quotnodo felicitasmoralis ftt bonum ftifficiens'; Rcfp. Non abfoIutum,diuinura, & iucomrautabile ( hoc enim raodo folus Deus cft bonum fufficicns ) fed compara - tumfeuhumanum, qnod refpcdlu omnium honoruminhac vitaeft caufa fufficicns. XVIII. An tria illa bonorum genera , bona animi, corporis, &fortHne, reijuirantur adfelititatem'} Rcfp. Requiruntur non ad eius Eifentiam ( fic enim fola bona anirai lequiruntur ) fcdad cminenciam, exiftcntlam,&: ornatum. XIX. Anfelicitasfit donum Dei i Dift. Noneftdonumabfoliitum & immediatum , vtifttnc dona quatdam Spiritus fanfti : fed rcfpe£tiuum & mcdiatum» feu cum mcdio & conditione:quia hominibus virtuti addiitis datur felicitas, non vcro otiofis. X X. Anjit dicendiii felix in hac vita ? AlF. Pioptcr ftabilitaccm virtutis , & conftantiam bonS propofiti. X X I. ^« felix poffit ejfe mifer ? Dift- Mifer furaitur ttibus raodis:aut pro inope &pccuniS indigentc , aut pro homine abicfti animi , aut pio hominc mancipato fccIeri.Fclix potcft cire mifer primo modoifccun- do & tcrtio minimc. XXII. An res poferorum pertineant addefun^os^i Dift. Perinent , non ratione curs & fcicntia , fcd ratione amicitia: & vnionis. XXIII. An felicitas fu potilts bonum honorabilei quam laudabile ? AfF. Honor cft diuinus.vel humanus.IHc foli Deo dcbetars quiafoluseft plus qua honotabilis. Honorhumanus eft vel extcrnus,qui confiftit in leuitate fortunx : vcl intcrnus , qai eftin firmitate virtutis. llle ferapcr eftpra:mium felicitatis, hic non femper.Namficut vittus fempereft laudabilis, tara- etfi nemo Iaudet:ita beatus ferapcreft vencrandus, ctfi iicmo) honorem ttibuat. Deindc honoriiic intelligitur non fcruilis, qui dcbetui domino,vcl naturalis, qui debctur patri:fed ciui- lis,qui debetur fclici propter vinutera. XXIV. An ad morMe?n ^ iiilofophiam f^eElet cogm" tso animdt, ? Dift. Eft ipfi necefTariahjCc cognitio , non Heceiritate es- plicationis ,fcd neceffitatc rcmemorationis : quia fubieftum virtutis eft appctitus inchoat^ , voluntas perfede. Opoites igitur fcire naturam appctitus & voluntatis. XXV. An appetitus jit fnbieilum virtutum rnorA~ lium ? AfF Appeticus fcnfitiuus, ifqueti-.m concupifcibiiis, tum irafcibilis,eft fubicdum virtutis inchoatuin,quia ib! iiichoan- tur virtutcs : intellciftiuus, fcu voluntas, cft lubicfium pcrfe.* Ncg. Aut enim violcntum opponitur natutali , vtmotus ^ lapitlis deotfura cll violentus :aut voluntario)& hoc modo fcmpcr ell inuoluntBtium. V 1 1 1. ^« ainjuii aUm volmtatufit imoluntariHii Dift.Adus voluntatispriniaiius & immediatus femperfft voluntarius,vt vcUe.nolle : fccundarius &mecliatus fipef cft inuoluntarius.vt loqui, ambulare. I X. An a6iio mixta magis vim quam veluntatem/i- t^uatur} Pofteriusaff. Quia voluntas eft intcrnum principium. X. An concupifcetitiafit volumaria i Aff Quiahic ell confenfus yoluntatis, & appctitus dck- dationis X I. An eUEIiofit in pueru & belluis ? Dift. Inchoata ibi eft.perfcAa non crtjquia ad hanc requi- ritur intellcdus vt pfincipium , roluntas vt fubicAum , refta ratiovt medium, finisaiSionis vt bonum auimi folidum. XII. An eleElio fetnver fiit optimorum ? Dift. Elcdio cft fana, vel corrapta. lllo modo femper cli- gimusoptima, hoc non item XIII. An ornnia cadant in deliherationern 3 Neg. CJuia ncquc ftulta,neque ccrta,neque SEterni, neque natur.x & fortuni eucntaadconfultationcmrcfcruntur , ftd ea , qua; funt in noftia potcftate fita,qu«que a nobis pcragi debent : ncque tamcn hx«omnia.fed ca foKim qux func du- tia & inccrta. Hinc dici fole{:Obicftum dcliberationis dcbct clJc bonum , non malum ; humanum , non diuinum&: iter- num;contingcns,non nccclfariumi voIuntarium,non natura- lc aut violcntum i dubium, nonccrtumcognitum ; magnuni & vtile , non triuialc & noxium i futurum , uon pr.cl"tnsvel prxteritum ; poffibile, non impoflibilc. XIV. Quid eltBio & dellberatio dijferant ? ^ Eieftio eft aftus in mente inchoatiue , in voluntacc pctfe- illuc:delibcratio contra cftiachoatiue in voluntate.pcrfedi- »e in mente.lntellcdus e.nim di^jucit^voluntas perficit adio- 'ncm delibcrantis. X V. An ornne eligihile cadat fuh deliberationem ? AfF Ei modo didis. XVI. An omnis deliberatiofit refolutdria ? Neg. Quia dcliberatio fit vel per refolutioncm, ab ctfeiflis adcaufas ; verpercompofuionejn,a caafis adcfFcfta. Ilia eft dcliberatio piopricdi(2a,hxcpotius inquifitio,quam dclibc- ratio dici dcbct. XVII. An verumbonumfit obieElHm voluntatis ? Dift. VoIuHtas rationi fubicfta ad vcrum bonuni fccun- dum cfTcntiam fuamfettur:fcdeadcmafFc£libus obruti,'fcr- tur in bonum apparcns. Scmpet itaquc appetit bonum ; quia nialum non fub mali, fcd fub boni rationc appctit. X V 1 1 1. An volnntoi ft libtra ? AfT. Nam necefTitaseoaftionis & confcquentis hsclocum nullum habeti ncccfTitas inclinationisfcu confequc ntiac non tollit libcrcatem. X I X. /4« voluntas & inttUeUHS fmt eadem petentia} Dift. Non dilFciunt re , Ced rations'. Vide fupra in Pncu- jnaticis. X X. An voluntasfit nehilior imelleBu ? Dift. Intelledus eft nobilior.quatenus dirigit voluntatcra: voluncas eft nobilior,quatcnus habet rati«nem finis,vt amor Dei eft finis cognitionis Dci.Iam vcio amare Dcum,eft nobi- lias, quam cognofcere. XXI. An voluntM moueat intelleHum ? Dift. Voluntas mooctur ab intellcftu quoad intcntionem: intellciSusavoluntatc, quoad a(n:ionem& eiecutionem re- rum. XXII. An intentio boni & malift aElw voluntatis} Dift. Eftaftus intelleftus ; fi fpciflctur in intentionc con- ceptio eittfdem : eft aftus voluntatis, fi fpcftctur relaticreiuf- dem ad fincm, & in ca commoratio. fudine'"" X X 1 II. ^id fitfortttuds, & cjuttuplfX ? Rcfp Eftforticudo i. KatumlU , qui confiftit in virrbus corporis:& hocmodo leo dicitur fortis. i. Ciiiilu, qnx (iimi- tur latc & fusc , pro militari fcruili & legali : vel ftricfte, pro morali, qua: cft virtus intrcpidc fufcipiens & generose perfe- rens pericula a:quitatis causa. 5.C- ftar bruti tuit in pcriculum : aut fupetba impudentia adit pe- riculum. XXVIII. Timiditas ^uetuplexi Duplex. Aut enim timidus e(l aliquis a natura, vt melan- cholicus : aut ab vfu, vt moUis. XXIX. An forttsfit vUe modo dicendm , qui fibi mertem conficifcit ? Ncg. Quia hoc cft contra natn.ram.reftam rationcm, lege* ciuicacis, & maiedatera Dci, cni diJliilijur. XXX. FortitudocjnotHpitx. Rcfp. Duplex ; vcra , fcupolitica ,dequa iara diximiis: & falfa,fcu analogica.caque i.CiuiIis quatido pugnatur (pe ho- noiis,vcl metu dcdccoris. i. Scruilis,quando pugnatur vcl rr- more fcruitutis,vel fpc lucti. 3 . Natuialis ; quando pugnatur vel impctu natur.x.vr in bcUuis ; vcl impetu itacundi;c, vt ia biliofii. 4. Militarisi quando pugnatut vcl nimia vi(flori.-s confidcntia,vel ftultacxpericnriamilitarisfcicntia:. ^.Cafua- lis; quando pugnatur vcl rcpcntino animi motufineconfi- lio, vcl ferapoenitentiafine rcmedio. XXXI. An ira (it JiimutH4 fortitudinis} Dift. Iiafecundanon cftactlleus fortitudinis.fedmodcfi- ta; quia hac vircs corporis confirmat , & aEftumnacuralcm eoncitat. XXXII. Vtmrnfortiorfit, ^uifne aniAii perturba- tione infiubitis periculis verfatur, qukm qul prtmeditatm adpugnam venit ? Dift. Fortitudo confideratur vel quoad cfFentiam abfolu- tt , & fic magis cernitur in pnuifis & prxmcditatis periculis, quam in f ubitancis : vel quoad exillentiam refpciftiue : & C« magis , poftulante nccefTitate , cernitur in repcnrinis , idque propcer metum depulfum , periculum fufceptura , honoreim comparatura. X X X 1 1 1. Anfortitudofit res tnolesla ? Difl. Eftres triftis & aceibaproptcr naturasinfirmitatcm, obie(fti difficultatem, & medij, puta laboris, afperitatcm : eil rcs delc(flabilis propter habitum virtutis, bonum ciuitatis, & praemium honoris. Breuitet:A(ftio fortitudinis intetna cft iu- cunda.externa, triftis. XXXIV. An di^ciliwfit deioresperferrt, Iendoreni a(flionis,& vti- litatcm tocius ciuicatis. Alias Iibcralitas prxfcrtur niagnifi- centi.E,quatcnuscft bonum communius &fiequeuiiub'". ^ L (^tdfit magnamrmtus \ gn.nmu- Rcfp. Sumiturvel communitcr& popularitcr , atque fic "'*• pertinetadfortitudincm : vclproprie & philofophicc , atque itaconfiftitinhonoribus appeteudis iultcac modcHc , acci- picndis parce & dccoic.petfrucndis fobric cautc & fruftuos^. lufK-.ne fiiTiusiniurio(i;modcftc,ne (inius odiofi,paice, ne li- mus ambitiofi.dccore ,nc (imus infolcntcs ; fubric, rcfpedu noftri, cautc.relpcftu hoftisifiu^nuose.rcfpcftu ciuiiaris. X I L QH^modn modeftia dr magnanimitas diferanH Rcfp. Non cllcntia, fcd modo & gradu. X 1 1 L Au niagnaniMitas hnmilitati contrarietur ? Ncg. Tamet(i enim fecunduni aiftum externum & habi- tum intcrnum humilis alios (ibi priponit ; tamcn fccundum habitum animi internum fe quoquc dignum iiuHcat honori- bus, & (1 opus (it , fccunduni ^Q:\im cxtcrnum aliis fe prspo- nit. Deinde magnaninuis non concemnit perfonam , ("cd vi- tium. Dcniquemagnanimus veifatur circa honoiis appeti- tioneni moderatam. XIV. An elatio animifit deterior ahienione ? Ncg. Quia abicdio efl vitium, quo & nobis & Reip.noce- mus magis qiiam clationeanimi. X V. An melius ftt honorari, Cjuam honorare ? Prius aff. quia houorari eft tcftimonium vircutis nobis in- hxrentis X V L Vtriirn magnanimi, fit potius contimntre , ^ukm appetere honorem ? Affirmatio vera eft,(i intelligatur honor,qui cft (ignum be- neuolx opinionis : negatio , fi intelligatur honor , qui eft li- gnum reUerentia; virtutis. X V I L An tnagnmimi ftt recordari iniiirias ? Neg. Quia ipfiuseft,res aduerfas ad vfum & fplendorem virtutis adhibeie. X V 1 1 L^« magnanimus recordetur heneficij accepti* Dift. Non recovdatur,vt noUum accipiat , fed vc grati ani-» mi o(iicium perfoluat. XIX. An modeftiaverfetiir ciyca honores paruos; ?'^,'*"^"" cum omnis honorfit magmis } Refp. Omnis honor, qui habetur virtutijcftmagnus abfo» luti ; comparatc paruus efle poteft. X X. Anmodeftus pojfit appetcrs honorem} Sane poteft, fiabfic ambitio. XXI. An modesltafit virtus } Dift. Modeftia naturalis.quieft verccundiahomini infita circa honorcs,non cft virtus:('ed moralis, qua: e(t veliit habe- na eIationis& abieftionis animi. X X I I. An abieSHo anirni ftt virtus ? Dift. Sumitur enim,vel pro humilitate , vel pro vana fim- plicitate,vcl prohypocrifi. Illo modo eft virtus; ifto & hoc iionitem. X X 1 IL An manfuetttdo,fieu clementia,fit virttu} ^etuiSi"' Dift. Manfuetudo eft vel naturalis ,qu2 eftpropcnfio ad nc. lenitatcm , vel moralis. lUa non eft virtus.fed ha:c. X X I V. ./^» comitas & manfuetudo difftrant ? Dift.Si late funiatur comitas, non diffcrt a raanfuetudine: quia hocmodo eft moderatrix ii-sc;fed ftrifte fumta,differt. XXV. An irafit obieHum manfiietudinis , vel eim eppofitum } Rcfp. Eft obieiftum , (j^uatcnus eft afFeiaus : eft oppofitam, quatenus eft habitus. M XXVI. IgO EncycIop^di;£ Lib. XXI. De affa. bilicatc & locto. Df vcri- tate , co- luicacr, & X'frecun- dia. De iiifti- »iii. XXVI. fmtm llceat Wafci. Dift. Irafci licet, fed non fuicre. XXVII. Ftrum cUmtmia difaat a manfnetudlmi Refp. Non eft liiftinfta virtus, fed eadem , vaiiis giadibus confideiata.Nammanfuetudo propriediciturrefpcauintcr- laobicai.ciuodeftira : ck-nieutia refpedu externi obieai, *]uod eft pcrna. X X V 1 1 1. Jn ira & iracmdia differant ? ' Rcfp. Sa-pe lixcduo confunduntur nomineifed rc difFe- runt. Nam iracundia h jbitum, ira affedum (igniticat. XXIX. An fijfibUitas fit virtiu rnoralti,cum nonfit neceffa>-ia,& fit fi^a atejnefncata aElio ? Refp. Omnis virtus cft neceflaria abfolutc , refpeftu tm- tius vit.i; liuman.r : fed non item , fi fpcftctur comparat^ rc- fp.ftu huius vel illius circumftantix. Dcinde atFabilitas con- liltit in honefta rccrcatione mentis , & ingeniofo fermonis vfu:fed a-iulatiocft, vt Thomas ait,inimitando fimia ; nam, iiais,ait,(i neg.is.negat : in apparendogemma,nam vt vitrum iplendetjfed cum fplendct, frangitur:in fallendo vmbra,nam cito tugit & euauefcit : in mordendo vipera , & in occidendo ciaita. X X X.F^irmi ajfibilitaf differatab amidtia ? Refp Omnino : quia afFabilitas circadcleftabile , amicitia circa amabilc verfatur : illa eft linc affcilu, hacc cum affeiSu: illiuscll: d.-ledarc, huius amare. XXXI. yin liceat locari J Rcfp.Licet, fiin iocisfpedeturbieue tcmpus , nam lon- gum nocet : (i locus honeftus, nam fufpeftus inficit:fi modus iuftuSjnamprofulus Ixdit : (ilicituni iocandi gcnus,nam uii- cjuum vulncratili vtilis finis,nainmalus perueitit omnia. X XX II. An veritiM fit virtta moralu ? Aff Quateuus videlicet efi: habicus dicendi ve: uci, fine vl- lafiaudc& didimulatione. Et lioc modo dicicur cinliderari finaliter, & quidem in voluntate. Alioquineriamconlidcra- tur materialitcr in rebus , foimaliter in orationc , & alreftiue in intelieiilu. X X X 1 1 1. u4n mentiri ticeat ? Dift. Mendacium accipitur vel propric, vcl catachreftic^. Proprie clt vitium veritati oppofitum , & hoc fua natura eft turpc :eftquc vel fimplex . quod profcrtur ab alitjuo deled:.'!- tionisgratia; vcl compofitum , quoJ dicitur malitiofum & pcrniciofum. Catachreftice cft vcl iocofum , vclofBciofum. Illudeft velpoeticum,vt riclio ; vel ironicum , vt illufio. Et hoc non eft vitium. // XXXIV. y^n dicens venim aliqnando metitiatttr'} Att. Si nempc diccns ipfe non credat verum quod dixit:vel Jubium S:incertum pro indubicato & cerco contidenter af- firmec X X X Vw ^n comitM fit virtm moralii ? Dift. Nam comitas accipitur, vel naturaliter, pro infitJ tjuadam humanicate;vel nioraliter,& ita fumitur vcl latc pro manfuctudine , vclftride pro moderatricc iocorum & ludo- rum,cuiopponiturfcurrilitas &:rufticitas. Scuirilicas cft im- pudentiain audacibus, molcftia in hiftrionibus , vitium iii omnibus : rufticitaselt ftupiditas in fatnis^immanitas inbar- baris, vanicas in omnibus. X X X V I. >4w liidifcemcijint liciti ? Dil^. Ludi fcenici func vel communes & populares, i]ui ad fcurrilicaccm potiiis, quam comitateni rcfcruntur:vcl Acade- mici, vtfuntcomoedia: & tiagaedi.c , qua:funt licita; propcec mcmoriam antiquicatis, vim vocis & geftus , & multipl;ceni fcientiam rerum, quam in fc comprchendunt. XXXVII. An verecnndia fit virttu \ tlift. Verecundia fumitut vcl pro aftcftu, ve! pro habitu morali.dc quo vfurpari dcbctillud Socratis ; qui Xenophon- lem iuucncm idco laudauit, quod purpura virtutis, id cft,vc- recundia.malas fuas tinxerat. XXXVIII. An verecundiacontingat ex alienis mttli^^i Dift. Vcrecundia communiter fumta cx alicnis malis ori- tur : ftrifte accepta,non nificx noftris. X X X 1 X. ytrttm verecundta ali^uando in bonispr/L- tteniat rationim ? Dift. Vcrecundia, qu.T oritureximbecillitate naturx , po- tcft pr.xucrtere rationcm : fed non item illa , qua: oticur ex fufpicione fceleris commilTi. X L. An verecttndia feni Jlt vtilis ? AtF. Si vcrccundia ponacur pro habitu., qui nos imbuit ti- more infami.x, qux cx vitio oriri poteli:. S E C T I O (^V I N T A. I. An iuHitLt ornnes virtntes in fe contineat ? _ Dift. luftitia eft vniuerfalis (qua: & lcgalisj vel particula» lisifcu gcneralis,vel fpecialis. lila compleclitur ius diuinum, & humaiium ; & hoccum naturale,tum legale:ac proin com- plciflicur onincs vircuces. Particularis cft vcl commucans,vel difttibucns. Vcraquc cercum habct obieftum. Illa coramuta- tioncs, \\xz pra-mium cSc posnam. \\. An ifiiiitiafit nobiliffima virttu ? Dilt.Dignitas virtucis pendet vel a fub)eaoi& fic fapicntia cft prarftantillima.vtpotcquae eft in mcntc : vel ab obicftos; & fic fortitudo eft prxftantiffima^quia circa moitem verfatur: vcl a finc ; & fic iuftitia eft virtus maxime heroJca,quia refpi- cit commune bonum ciuitatis. III. Quprnodo differant tfHylHflumyLex,ABio iuUiy & luFiitia t Rcfp. hoc modo. lus cft prarfcriptum dominl,puta Dci,na- turx, vcl hominis : vndc ius diuinum , naturale , humanuir. Iuftumeft,quodcuique fccundiim ius , id cft pra.fcriptuni domini^concclFumcft. Lcx eft norma, contincns impcrium domini , ac fubditi otficium. Aflio iufti eft opcratio procc- densab habituiuftitix.Iuftida efthabitus, quo fuum cuique tribuimus. I V. An verumfit illud Arifiotelis : Adultcrum mr, effe , f.ti liicri , non concHpifcentit, causa alienam contre- ilat vxorem ? Rcfp. Vcrum eft,fi cum hoc falis grano accipiacur : Mate- rialitcrcft adulccr, tormaliter auatus, quia non fadx volu- J)tatis concupifccntiam,fcd cupiditatempccunia: fequitur. V. An iufiitia particularis ab aliis virttttibtti differat cbieilo, aiiione, ac proprietate ? Dift. In obicfto^aftionc, & proprietatc fusc fumtis cortue- iiit cum .Tliis virtutibus : lcd ab iis pcr fc ac proprie acceptis teipsaditfcrt. V I Citrn iufiitia vniuerfalis , feu legali<,fit teta vlr- tw annon ea pojita , tanquam toto , ponantttr & reli^jux, tan^uam partes ? Ncg. Q_uia iuftitia vnluctfalis non tft gcnus,vel totum in» tegrale,fednorma, & proinde totum potcntialc. V I \.An iujlitia difiribuens fit medium Geometricnmi AfF Quia medium iuftiti.-c diftributiui ponderatur fecun- dum roeritaperfonarum : vtfiSocrates duplo plus laborauit quam Plato,pIus duplo dignitatis ei debetur. VIII. An proportio munerHm deheat reffondere di- gnitati ? Dift. Proportio rcifcu arithmetica, nonfcmper aequiualec dignitati pi^rfonarum ; fed proportio rationis feu geometrica fempcr xquiualere debet. I X. An honor tribuendiu Jtt regibnu obfilam virtu- tem'>. Dift. Regi tribuendus eft honor abfolutc , fi fit vir bonus: & comparate,fiue fic vir bonus, fiue malus , propter officium: quo fic,vc rcpraEfentct partim Dcum,partim tocara ciuicatcm. Nimirum vitcuci boni viri per fe debecur laus & honos j vir- tuti officij habeturhonor rcfpedufanguinis , & ciuitatis. X. An iuflitia commutans fit medittm rei interdarn- rtum & lucrttm ? Dirt. Extrcma dicuntur vcl refpetffumedlociitatis , quoad nos : vcl refpedlu xqualitatis,quoad rcin ipfam. Ptiori modo extrema dicuntur duovitia, quac obfidcnt vtrinquc omnes virtutes,& illarum arccm inuadunt:poftenori modo damnutn & lucrum habentur pro extrcmis , intcr qui iuftitia commu- tans,vt xquale ac arithmcticum medium verfatur. X I. .^» iufiitia commutatiua differat jpecie k diflri- butiua ? AfF. Quia difFett ab illa ratione raedij , officij , finis , & &ai5fionis. XII. Ouomodo iudex bontu defcribatur ? Rcfp. Mctaphotice & cmphatice dicitur oculus in fceptro principis,faccrdos iuftitijE & 2Equitatis,moderatorlcgi$,&iu$ animatum. XIII. An lex talionii fiu repaffionis fit toleranda in repuhiica ? Dift. Talio Pythagorica non eft probanda.propter inaequa- litatcm petfonarum & aftionum : quia pcrfona: funt publi- cx vel priuata:;& aftiones funt inuiti,vel voluntaria:. At ta- lio Mofaica omnino eft probanda : quia eft iutis gcntium. XIV. An nummns & indigentiafint ad&quatA men- Jurdt rerum comrmtandarum ? AfF. Et indigentia quidem eft menfura naturalis; nummus autem eft mcnfura ciuilis, qui lege conftituitur , vudc etiam legalis dicitur. X V. l^tritm omniacommutabiliafinteiufdemgenert,'? Dift. Commutabilia confiderantur , vel ratione naturs ac proprietatls fua5,& fic funt diuetforum gcncrum: vcl rationc vlus Appendix. Mi vfas humanl : & dc vcl iuftc commuUti polUiuc , vt olcum, tiiticum, &c. (\\ix (uiu ciuCtcm gciKris:vcl iiiftc non poflunc commutari , vcl iiuia commutatio coium proliiliita dl Icgc aaturxjvtcommutatio vxotis.vel lcgc ciuitatis, vt commu- ratio laccrdotij ad tcmpus. XVI. CuM res Mimatd pluriffint,afj res omnes com- mutubiles polfunt ptcunitt tnenfivari ? Rclp. Rcs animatx- confKlcrjntur vcl rationecrtlntix, vcl racioue vfus.l'iiori moilo vna mufca pluriscflquam rcs om- ncsinauimata; : pofteciorimodo tcs auimaci fub mcnhiram pccuni.c cadunc. XVII. A'i aUcjuis pojfit ftcere iniuriam , vt interim non fit iniiiftus ? Dift. Qui iniuri.-im infcrt fureiiter per affciftum.vtputa in- faniam,vcl infcicnter pcr naciuam ignorantiam, velinuite&: fortuit6,non ell iniulhis : fcJ qui fponte ac confultoper ma- litiam , is cft iniuihis-Nam priotcs illi per accidcns , poflrc- mus illc pcr fe ficic iniuriam. X V 1 1 1. -<4« ini!iria,d.mnum, &peccatum/int cm- fa, legum J Did. Sunt caufa: non per fe, fed pet accidens,& ex confc- qucnci,«iuaccnuscxmalis moribusorcx funcbonx leges. XIX. An m-JgiflrAtum gerens , pltis aliis quamfibi debfitt confuUrc ? Aff Si nempe pcra/Zoj intclligatur fyftemareip.Nam fi ia maj^illratu confidcretur natura hominis, eft (ibi proximus : fi vero Ipcdctur pctfona ciuitatis, magis rcip. quam (ibi prod- cllc debec. X X. An itti politictim magifiratus diffemt a iure do- mi"i mfcruum^patris infHiutn , viri in vxoiem ? Aff Quiacfl lcgale.rcliqua funcnaturalia. XXI. Vtnun ius ctwle reSle disiribhatur in iiii n.nii- rale cr legMe ? Aff lus ciuilc fumiturlatc vel ftriiflc , Latc cftorJinatio inas;iltratus circa fubditos : eftque vcl nacuralc, quoda|nul omncs c!l idem ■ vcl lcgale feu lcgitimum , quod cft poiiti- uum. lusnaturale eft triplex vniucrfxle, quodomnes crcatii- rass^ubcrnat : comunc,quod natura docec omacs ai.iimantci ptoprium, quod natura docct homincs.Strii!^e ius ciaile idcni cilquod lcgalc feupofitiuumi&itaiusnacurale Sc ciuile func , oppofita. XXII. An itu natttrale pojfit mutari ? Dift. Quod cftnatiUale complctc fecuudum formam,mu- tari non potc(t,vt fplcndor in fole : (ed quod eft nactiralc in- completc fccundum m;itctiam alitcr fc habcrc poccft, vt fo- lium in planta.Cum crgo philofophi docent,ius naturale non mutari, non fimplicitei & abfolute , fed ex parce hoc cfl in- tclligcndum. XXIII. Firhm ii^j legale poffit mntari ? Refp. Poteft, fedtaro, nc fequaturincommodum; &: in mclius, nc exiftac periculum ; & prudcntcr aiquc fenfim ; ne rcip. naufragium ex ifta mutatione fequatur. XXIV. An inuite,perturbate , & ignoranter agens, faciat iniuriarn ? Dift. Scride ac pet fe iniuriam agic.qui fpontc agit : com- municer Sc petaccidens,curbacus & ignoraus , iniuriam quo- que facic. XXV. An omnis hfo Jit ex ignorantia,cmt paffione, Aut e'.ciliof}e} Aff. Nam l.-efio eftvcl volunt.iria,vel inuoluntaria. Illacx cleiSijnc otitur,hxc vel cx paffione animi.vcl cx ignorantia, caque tum iuris,qus acmincmexcufat;tum fadi, qua:excu- fat, ^\ non fic cralfa & affedata. XXV X.Vitwniniiite agentes fintveniafemper dlgni^i Aff. Suntcnimdigni venia vel rcfpciftuinfirmitatis, qux comitem habct pccnitcntiam^vcl ratione ignorantix,fiue illa fic infita.vt in pucris & fatuis : fiue fortuita : fiue violeuta,vc 1) moriens vi movbi otiosc loquatur. XXVII. Vtrum iraius fit primus author iniurix, /eH lifw.iif, vel if, qiii ad irarn prouocauit ? Poft. affirm. quia qui ixritat, primo agit. X X V 1 1 1. An (ponte aliciuvs patiatur tniariam ? Ncg. Quta iniuria rcfpedu agentis eft voluncaria Ixfio; refpeftu paticntis, eft violentadamuiillacio , & velut im- prcdio. XXIX. An alicjuis vole-ns patiatHriniuflum ? Aff. Accidic aucem hoc quatuor modis. i. Si voluntas non nO libcra : vc fi infans pro ailro, i^uoJ pccir , accipiat fctruni, coquc fc l.vdac. XXX. An omnii ^ui iniunum fert , patiat ur ttiam iniuriam ? i Ncg. C^ialatius palcttniuftumpaci,quam iniuriam patl. Nam pati iniuftum , fxpc cum voluntatc coniunftum clt : ac iniuriam pati, (cmpcr a virtutc alicnum cft. XXXI. An qui damnum pAtitiir metu maioris mal\ 1 1 cuiw necejJJtatcm efl coacliu,patiaturiniuriam : vt Ji alii/uis det pradoni fuam pcc uniam,ne vitam tcllat ? Dift. Abfokitc non patitut , fcd comparatc. Illo enim mo- do iniuriam patitur,qui aliiiuid fuftinct fimplicitcr concta voluntatcm : hoc.qui refpcLtu neccllicatis volens tcfpcilil conditionis concra volunt.ucm patitur. , XXXII. An qiiicuncjue facit iniiijluui, fit iniujlm Dirt. Qui facit iniuftum cx paffiouc finiplici & naturali» puci timorc , non cft inluftus : concra , qui f.icic cx partionc mixta & humana.id c(t tali , qdx cum prauo habitu cft con- iunfta. Sic ctiam qui cx elcdione & crafsa ignorantia facit iuiuftum, iniuil:us cft. X X X 1 1 1. An iudcx corruptm magis peccet, quhn qui iudicem cor/tipit ? Aff. Quia iudei magis obftringitur lcgi, cuius dcbcbat cffcinterprcs. Corrumpitur aUtem iudcx refpci3u fui , ci- more mali , fic cupiditace boni : aut refpcdu altcrius , amorc vcl odio. XXXIV. Onidflt dLCjuitOi ? Refp. Correftio & moderatio iurisnoncommunis,fedpar- ticularis i quod cum fxpc dcficuu, xquitas autcxpowcndo fenium , aut cmcndaudo dcfcdum , aut moderar.do pcrnam, modcratur lcgeni. XXXV. An (tqititaijit diflin^a virtiti a iujlitis legali ? Aff Qiiia cft correftio & moderatio iuftitix legalis. XXXVI. An^cjuita^fit moderatrix iurts naturalis} Ncg. Qu^ia lcx naturx (cipf.mi cxplicat ; v-g iuris naturalis cftjDepoficum rcddendum cft. Sed futiofo repetcntigladium dcpolicum.non opoitct gratificari ; quia iutis natUr* vox eft. Ncminem ixde. XXXVII. An aliquis fihi iniuriarn inferat ? Dift. Formalircr nemo fibi faciciniuriam , fed materlali- tcr : quia nemo appctic malum qua malum. Deindc fi corpus & pocentix infcriorcs non pareanc rcflx rationi , homo po- teft fibi faceve iniuiiam. X X X V 1 1 1. ^« confcifcens /ibi mertem,Jibifaciat iniuriam ? Solutio patet cx quxftione ptxcdd. XXXIX. An alicjuis jfitte. vxori fluprum inferat , jt in debito matrimnm] animtes fit inttntus meretricii ? Refp. Indcbita& vetecunda adione non faciti fecusin impura. X L. Plmm iniuflfim agere Jit tttrpiiu,quam iniujlum pati ? Aff. Quia iniqua aftio eftpeccatum,Iufl:apaffioefl:vIrtus. X L \.Vt>um'lex id ornne vitet, quodnoti iubefi DKt Sipervocem omne intelligantur vniuerfim omnla, falfa cft affirmaciua;quia Icx multa non iubec,qu.x non vctat» vc ducere vxorem.Si vcro incelligancnt mala,certum eft iftud axioma : Lcx qux uoniubct,vetat:vt nouiubecftuprari. SECTIO SEXTA. I. p uidfit reBa ratic ? »' virt. ■> ;, "^ , , . , •<- T n 1 ■ n- tlbuS I Rc(p. llla eft vel innaca,vel acquifita.Innacaelt vcl inltin- ,jiieau ,pro- ficexprcffa, fcd cacita;vcquandoinuiduspacitutdamnum, grejfum , & terminurn i vcalceri noccac. i-Si voluntaS fit cx patte,& non integra, vc Rcfp- A^fcnfuinitium , ab appetituprogrelTum ,ab intel- in martyribus mortem appetcntibus. ;. Si voluntas fit ct lcftu tcrminum & pcrfciflionemhabent omnesartis& mcn- conditione,& non abfoluta : vt fi pauper ferat dentatam vfu- tis virtutes.Nam a fciifu operatio,ab appetitu 3(ftio,ab intcl- tat limaro, ne fuccumbat, 4. Si voluatas fit lii?.ata,& non plc- lciftu contcmplacio fluit, Tom.lli. o * j^ ^ s.vtrhm 132- V. rtriim metteElui Apfetltnm pncedat tn difqmren- da veritate, vel contra appetitm intcUetlum > Refp. Si fpeftetur ordo, appecitus feciuicur mtelledum, ;ia hic primo prs fcribit : Si vero confideietur aaio.incclle- Encyclopa^cte Lib. XXI. tjuia hicprimop.—vi»-... -- - , . lcx: aliquando in rebus vi fua niolcltis , qux tamcu incontnitnti compollto, id efl; Jcrtorto,funt iucundi- , idquc quacuor mo- dis. I. Ex morbo,vt in pleuritidc. i. Exinfania.vc in plucne- (i. 5. Etconfuctudincvtinbarbarie. 4 Ex corruptanatura: V t li quis contra gcnus dclcdktur lapidc, contra fpociem pe- cudc i fi quis concra ordincm natura: non fcruct modum ; (1 quisdcniquc contra fcipfum (uacapiatur forma. Molcllum itaque fimpliciccr non paritdclcftationcm , fcdiclpcducor- rupt.t natun. XIV. Vnnmincontinentia circa cupiditatem deterior ft e,i, qtiA circa intm virfiitur ? AfF. QjJia iratus fubito mouctur, & fimilis efl; incauto fcr- uo , cftque (implcx & apertus , & plerumquc agic pcenitcn- tiani:at incontincns mouctur cum quadam dciiberatione, cft limilis fcrs infidiofs , eit dillimulator , & raro agit po:ni- tcntiam. X V. jinfcritM morimjit horribtHus quidcm, minui tamen maltim ^tiarn vitium ? Difl. Nam fcritas, quK contingit ex dcledlatione rationis, vc in lunaticis&quibufdam pra;gnantibuscft minusmalum, quam vitium; quia vitium elt malum animarum,kritas carei aninia : at fcritas , qua: oritur ex peflima conluetudine , vt ia tyrannis.eft mams malunv, quam vitium : vtpote qux ellvi- tmm multiplicatum. XVI. ^riintemperantia hydropi incontinentiamor- bo cojriitifiii reH-e ajjimiletur ? Aft. Nam vt hydropici fcmpcr adclFc fcntiunt fuum ma- him, epilepticiautem intcrualla habent : ita intcmperantes pctpetuo cxhalant fcclus , incontinentes aliquando inducias liabcnc. XVII. An contincntes temirarij fint minus mali, qukm infrmi ? Aff. Quia folum cx afFcclu finc deliberatione pcccant. XVIII. An continens tn reSa ratione Jcmptr per- fislat ? Aff. Continens enim & pcrtinax in hoc vno conueniunc, quod in opiuione vterque pcrfutanc ; fed ille in bona , hic '\a mala. XIX. Anfaciiius incontinens ex conjuetudine, tpikm incontinens exnatura curetur ? Aff. Quiaconfuccudo citius mutatur quam natura. Harc cnim altillimas agic radices. XX. An melancholici incvntinentes facillime cu- remur ? Dift. Melancholici, qui fiunt naturaliter, facile ciirantur; alilli, qui fiuutvioIentcr,vc excura , morboi ftudio,nonfa- cile. XXI. An jpeElet ad philofephum moralem, dif^ut^tre de voluptate CT dolore ^ Dift. Naturalis philofophus confideratiftarcfpeiflunatu- ta: : Moralis rcfpeiftu virtutis- Fiiiis cnlm vltimus coniun- ftus cft cum voluptate. Etomnis vircus hutnana verlatur circa voluptatcm & doIorcm.Pcr voluptatcm deniquc & do- lotem , vcluti pcr qusdam figna, anadlio fit bonavel mala, auguramut. XXII. Anfit aUcjiia ahfiilitta voluptas ? Dift. Voluptascft (implcx , qux nullum admixtum habet dcU"rem, vt in contemplantibus : vel compofita , quz dolo- tcm habct admixcum,vt in felicitate aftiua. Hic tamen do- Jor , qui coutingir , vcl contcmnitur , vcl in bonum conuec- titur. XXIII. An voliiptMfit bonum per fc ? Dift. Volupras bona eft vel per fc , vt illa qux fequitur aiftionem boni : vcl per accidens , vt illa , qu« ordinaturad virtutcm. XXIV. Anpntdens femperfu^iat voluptates ? Dift. Voluptatcm fcedam femper fugit : bonam , quse eft vtilis & nccelfaria, non itcm, XXV. An voliiptas diri poffit furnmum bonum^ AfF. Scilicet refpeiflu naturz , qus dolorem, vt fummum malum fugic : &rcfpc>Sugradusi quia vc eftaliqua voluptas bona, ita etitaliquaoptima. XXVI. An voluptates corporis magis expetnntur, c]tiam tintmi ? AfT. Qu,ia magis naruram demukcnt. Tom-Ul. XXVII. An di^cHeftttenere modiim& rationcm in voliiptate ? Aff. Idque idc6cucnit:quia voluptaseft naturalis , dclc- dlabilis, infi«iiofa& fubtilis. X X V l II. An DeM vnk & Jimplici in perpetuum VoUiptatr fruatur ? Aff. Dcus enim fcmpcr in fcipfo dcIcLlatur. SECTIO OCTAVA. De»mi- citia. I. An amicitia fit virttu , diftinUa ab aliis ? Aff, Amicitia accipitur vcl n3curalitcr,aut pro fympathia, vt in plantis i aut appctitu focictatis.vt In bcUuis : vcl raora- litcr, &ficeft vel bencuolentiOEaClus internus ,vcladlusex- tcrnus, ortus ex bono dcledabili, vtili aut honcfto:qu3E podrema cft virtus vcte ac fimpIicitLr. I I. An amidtia confistut inamare velin amari'i Refp. Confiilit in vtroquc : maxirae tamen in nS araarcj tanquam dignioti. Ailio enim prsllantioi ell palfionc. III. An obieEliim amicitis,fii bonwn amibiie ? Aff. Amabile autem illuH eft talc vel proptcr fe.vt virtus: vel proptcraliud, vt iucundum& vtilc. Dcinde amabilc eft vel (implex , vt vircus : vel mixcum , vt vittus coniuniTta cum vtilicate. I V. An reEie amicitia dt^iid.ftur in tms jpecies ? Aff Nam ficuci ttiplex eft obicAum amicicia; , honcfluili, vtile,iucundumi itatrcs ipfius luntfpecies,videlicetamicicia itudiofaleu hrma, vtilis, &iutunda. V. Anamiriiia vtut tannim :it inrer bonos ? Aff. Quia inter eos tantum eft fimilitudo morum : cum morcs mah (int diirimilcs cum bonis, tum fibi inuicem. V 1. An amicitia veraft obnoxta calumnns velin-- iurtii ? Neg. Qnia amici proprium eft amate amicum tanquani cura, qui dicitur Alter cgo.Quod fi aniicus labatur,emendari dcbct, nontiaduci. VII. An loLorum interualla tollant amicitiam'i Dilh Habitus amicitix non dclctur locorum interualloi a<3us vfufquc eius quotidianus abfentia dirimicur , nifi com- pcnletur pcr incciuuncios & liceras veclorcs illos animi. VIII, Anf nesfint idonei ad amicitiam ? Dift. Senex quoad propenfionem nacura: , cll: minus aptus ad focict.-itcm i quiaelf morofus, au.arus, melancholicus : fed quoadeducationcm bonam,eftaptiffimusadamicitiami quia fic eft conftans, fapicns, & dcleftabilis. I X. An amicitia abfoluta jeuperfeBa ftt folum in- ter duos ? Aff. Quia relatio eft inter amicum & amicum , qui funt tantamduo. ^ X. An amicitia ex iucundo fit fmr.lior vcrs, , c^uam illa ex vtili ? Aff. Quia certior & diuturnior eft dekaatio, qaam rerum affluentia. X I. An reges , fummi Aff. De ptopoitionc rationis, vt diximus ad quift. penult. ic&. anteccd. I I. An dantis potiw cjuam accipientis Jitpretium rei £J}imare,vt proportio in ciuili amicitia obferuetur ? Refp- Eftpotius accipientis, quamdantis.Quia hoc rtiodo accipicntesmagis grati,& dantesmagisgratiodredduntur. III. An philojophorum amicitia £i]uari pojfit ? Negatur, quoadrcm. Quiabcneficia docentispropter ex- cellentiam animi,dignitatcmfapienti3C,& bonum incommu- tabile repcudi non poffunt. Scd affiimatur quaeftio quoad compenfatiijncm tationis.qux fpeftat laborem.Phiiofophan- tis itaque amicitia compenfati non poteft quoad rem ; fed cjuoad rationem poteft. I V. An patri obtemperandumfitin omnlbm ? Refp, In officiis omnibus iuftis, honeftis,& vtilibus eft pa- rcndum. V. An agretm medico potius debeat credere quam fatri ? Refp. Attifici perlto in fua arte ctedendum eft. Encyclop^dte Lib. XXI. V i. An filim patrem imperatorem belli,jed imperitum, asferis rebiu X. An dirimendafit bonorum amicitia ,fi alter alteri in/ignitcr prsluxerit ? Neg. Quia licct diffentiant in gradu & perfeftione , non tamcn diffcntiunt in habitu & conlenfu vututis. X I. An vera amicitii5 intelii- gere : quia Diaerfum feniire duos ie rehm ijfden), Incolumi licuit fcmper amicititi. Tametfi autem concordia in opinione poteftefle , magis tamen inrebus agendis vctfatur. XVI. An benefici vehementius diligant , qaam dili'- garjtur ? Aff Quia bcncficus eft veluti artifcx , qui fnum opas im- pense diligit. XVII An philautia Jit licita ? Dift. Amor fui eft vel apparens in malis, qui feipfos potius odcrunt quam diligunt, vcl vcrus in bonis:qui ideo maximus dicitur, quia charitas ordinaca dcbct incipcte a leipsa.Et qui (eipfumnondiligit, non poieft aliosdiligerc. XVIII. Vtriintfelix indigeat amicis ? Dift. Felix eft vel contcmplatiuus, qul abfoiut^ fuis bonss intcrnis eft contentus : vel aftiuus, quia amicis indiget ; quia non poffumus in focietatc dcgere abfque fole & fale amici- tiJE. Vita: monaftici & conteraplatiux alia cft tatio. XIX. An in quouisgenere amicitit plwimifint con- ciliandiamicii Neg. Nam in amicitia proptcr Toluptatem iucunditas perit, fi diuidatut inter multos. Idem de amicitia propter vti- le , iudiciumcft.In amicitiadeniqaepropter virtutem, con- fenfus in virtutenonpoteftcffe intcrplurimos. X X. An magis in adiierfis, qnamfecundis rebMS defi- derentur amici ? Dift. Si neceffitatem fpeftes , amici magisrequiruntarin aduerfis: fin virtutem, fecuritatem, & vitx honeli:atem,*ma- gisin fecundis. Nam ibiopem ferunt, confilioliuuant &do- lorem leniant : hiccontrafuperbiam.quam pariuut plerum- quc res fecundx, & contta inuidiam aliorum nos muniunt amici. X X X.Anprefintia amici fit femptr iucunda in vtra- qut fortuna ? Refp. Omnino. Eft enim iucunc^a ncceflitatis causS in ad- uerfis i fecutitatis & virtutis causa in ptofpcris. XXII. An virtui magis luceat tn prosferis quam fotitts audire debeat, quam militem expertum ? Refp. Milcs expcrtus potius audiatur quam patcr inex- pertus. VII. An potiies fubueniendum fit amico indigenti, quam viro bono nohis ignoto ? Refp. Amico potiiis fuccurrendum proptct mutuam di- lcftionem. VII. An benemerenti potitts fit reponendum benefi- cium, ejuam dandumJpcio,Ji vtrique poflulanti reffonde- re non poffs ? Refp. qnodfocio :quiaille cft vitscomes&altcr cgo. I X, An rnoribm mutatis repente fit dijfoluenda ami- citia ? Refp. Oportet cito vitiura fugerc , & tamen vitum dilige- re. Si ergo amicum peccantem vidcris , ftatim a vitio auola, f?d fcnfim a viro ( C corrigi non poffit ) dedioa. Refp. Sanc. Licetautem exiftentia virtutis maior fit in re- bus fecundis:efl"entiatameneius non minuscerniturin afpe- ris quam fecundis. XXIII. An maxime fit expetendtim cum amico vi- titre ; Dift. Duplex dele£latio nafcitur ex amicitia : vna intetna, qua: nonfemper afpedum amicirequiric:altera extetna.qus prsfentiam amici maxime defiderat.j Requiritur itaquc con- uidus amicorum, non propteiamicitix cflentiam , fcd pro- ptct illius cxiftentiam feu emi-nentiam. SECTIO DECIMA. I. An nihil latiuspateat in humana vita , quam vo- luptas ? Aff. Quia cft infita a natura,& per omnes partes diffufa:& fme illa nec mens virtutem,nec corpus affeftum habet. 1 1. An De volc pcaie Sc telicitac conrem- platiiia- Appendix. 135 ! I. An falfa dr periculofafit orMio veritatis , fi t/ita tion relfondeat ? Dilt. Oratio vcritatis fcmpcr vcra eft c[\ioai.\ conflitu- tioiicm reii fcjfalfa quoadoinnioncm multitudinis fcupo- puli , fi vita uoiitcfpondca^:quia popuius cx vita iudicat oratioiicm. III. Afifi*mmHmbttiumperitdtiitionemalteriHi boni fiat meliui ? Dift. Non fitmeliuscncntialiter.quia cft vltimum & pcr- fc(Siflimum:fit mclius contingcntcr, id cft, ornatius & fplcn- didius.Non fitmclius accclfione boni intctui, fcdcxtcrni. I V. Vtrhm voluptasfit rnotw ? Dift. ^lotus fumitur lat^ , vel ftridc. Latc omnis affedus cftmotus animi, & fic etiam voluptas.Stride afFcdlusdicun- tur liaberc tationcm motus, alij cjuietis. V. An dolor fit indigeiitia eitu , quod efi fecHndum tiatitrttm > Rcfp. Proprie non eft ipfa indigentia eideleflabilis , fed aifcrtus qui fequitut indigentiam. V I. An volitptMJit expletioeiui , qwd efi fecunditm natiiram ? •' Rcfp. Propric non eft ipfa cxpletio rci dcfiderabilis , fed afFcAus animi fcqueus iftam cxpletioncm. VII. An volnptas obfcwna fit dele^abilii perfe ? ■ Refp. Voluptas obfcosnapropter nigram, vt aiunt,caii- dam , rcucra cft accrba : fed apparcr deleftabilis vitiofo aniaio. V 1 1 1. An volnptates Jpecie dtfjirant ? AfF. Quiavoluptatumobiei.T:a diffcrunc fpecie. Alia enim cft voluptas temperaiitis, alia liberalis,&c. 1 X. An voluptas mentis fit perfeiiijftma ? Rcfp. Mentisbeneaffcifta: voluptas eft pcvfediflima pro- ptct diuinitatem n.ituri ipfius , & exccllentiam finis , cjucm contemplatur,& fimplicitatem atque perpctuitatem attionis. E' contrario mcntis corrupta: delcdatio eft pclliraajVt in pec- cato & ignorantia. X An voluptas aElionem perficiat vel impediat} AfF. Nam quia mouet ad agendum , & ad ioncm conti net, candcmquc abfoluic.omnino aftionem perficit. Vnde pcrfpi- cuum eft,quomodo eadera impediat adlionem. XI. An voluptas vnius virtutii,aut potenti- niicu:n qmu? OEconomica^ Cap. II. t ^f turqualis ficocconomia, num vidclicct vitc conftituta , ritc adminilttctur vcl fccus. Hic auccm ftatus cft vcl integci, vcl malcalfcdus. Integercft pertcdus, vcl jmpcrfcdus. Ptrfc- duscft,quo ccconomia con(idcracur lccuadumpcttcdio- iicm pactium & graituiim. Illo modo pcrfcda dicicur a-co- uomia, in cjua omncs parccs cllcntialcs & intcgralcs rcpe- liuntur. Hoc modo pcitcda ccnlctur CEConomia , qux ha- bct pattcs faas cmincncct lcu in gi.idu ciccllcnci, vc cum CEConomiacmincc rationc cruditionis vcl religionis. Impci- fcdus occonomixftacus oritiu vcl c dilparitacc, vcl cxdcfe- iftu. Exdifparic;icc cum a;cacis, vtcum iuucnis ducic vccu- lam vcl fcncx iuucnculam : cum condiciouis, vtcumpau- per ducit diuitcm : Kx dcfcdu vcl pcrfonaium , vcl facuita- tum : vc patris, matris , l-.bcrorum , fcruoium , pccuniae, &c. De ftacu malc affcdo vidc infra. ,f L O R I L E G I V M. OE C O N O M I A. S £ N T E N T. Compendia OEcono- micaidiuiniilimalunc, P/i/w.iij.ii^.iig.ij i.OEconomo adrcm cucndam modi funt quatuor : primum paratc, dcinde paratum tueri, linc quo nilulo magis parare iuuat , quam in vas fundo carcns aquani infundcte : pritetca ptudentem circ acdiligentem. Exquo l'oius intcrrogatus, quid maxi- nie cquum laginaret : Oculus , inquic , domini. Libys ctiam jiitcrtogatus , quod optimum Ixtamcn? Vcltigia rcfpondit domini. IdcoSocr.ites diccre folcbac , dominum antcfcruos exurgcre , S:vltimum ire cubitum oportcrc. Surgerecnim nodu. &: ad valctudincm , Sc ad ccconomiam , & ad philofo- phiam confcrrc. ttrifi.inOtcsn. Ciuitas eft corpus quoddam ex faniiliis conflatum ,&quafi fumma earum. Valida igitur dcraum cll relp. fi priuacim tes ciuium bcne habeant. Pmt.ia compar. Ariflidu (y Catortis. Qui negligit domum, negligic r.:mp. Hsrclog.fr-ndj'. Nifi priuatarcdc adminiftrcncur ,pu- blic.ifirmic:irem non habent. ^Uto 7. deU. Qurpriuatimma- lus publicc bonus nunquamerit. ^/f/.:/'?. Apop H. Thalcs eam familiam probabat , in qua domino plurimum otij agcrc licerec. Stcb.fenn.^T.. Chilon admonebac, vc fu:E quilquc do- muiprxctrcc :qu6d non (icidoneusreip. adminiftranda: , qui domum s^ubcrnare nclcit. Laer-. t. i. ClcobuUis opcimum Qsconcmum indc iudicabat, fi plures habcrec fui am.inccs, quam mctucnccs. Srob.ferm.S j.Bias diccrc folebat.cam fjmi- liam clle optimam , in quadorainus (poucc (ic huiufmodi, quilis propter legem eft ious.lbid. Pictacus opcime conlticu- tam efle douutm aiebac, cui fuperfluura nihil abundct, & nc- ceflarium nihil Ae.' 0i^i^ 'ix^ aa«r:^. Idem de hofpicio iudicium eft : quod hofpici tutum receptum & fe- curitaccmprxftac, vndc lupiter Xenicus , quafi hofpitij prx- fes. Sic apud Homerum Diomcdcj parcic Glauco ptopter hofpitij bencficium. FLORILEGIVM. SOLITVDO. Sentent. Solicatio difficilis eft vita- Ariftot.^.Ethie. Homo folitaiius, aut Deus, aut beftis. jTrf.;'» /'c//f. Quidam adeo in latebias icfugiunt, vt putenc in turbido effe , quidquid in luce eft. Sen.eftfi. z. Quid prodeft recondere fe,& oculos hominum aurcfquc vicarc?Bona con- fcieiitia lutbam aduocat , n\ala iu folitudine anxia eft atque folicita. 1 38 E ncyclopa^di^ Lib. X X I L^ folicsta. ld.epifi.9u Homo eftmagis anim^l fociabile ,quam apis. Arifl.i.poht. Soiitariusaut clUnfoitunatus, vt turiolus: aut malcdiaus, vt latro : aut beatus,vt fpcculatores. hxCa. fo i.polit.Sen.epifi.i^. Viuit is, qui multis vfuielti viuit is,qui fe vtitur : oui vero latitant & torpcnt, mortem fuam antc- cclTetiint. /«7?.6 I. Omnia robis mala folitudo perfuaaec. Kemo efticui non fenflius (it cum quolibet effe quim fecum. Ihid. Licet foris rcfoneut omma , dum intus tumultus non flt , dum inter fe non rixentur cupiditas & timor: dum auari- tia luxuriaque non diifideant, nec altera alteram vexet, bene eft animo: Nam quid prodeft totius regionis filcntium,!! af- feclus fiemuiit. iyi'i- Nulia virtus )atct. Id.epift. 74. A D a g. Scytiiarura foHtudo : Homo non homo : Timon. S i m i l i- T V D. f^^ui viuunt in folitudinc , (imiles funt athletis ,qui donii fe continent , ac cura nemine manus conferunt :item fimiles funt viatori , qui folus ambulans facilc aberrat a via. E X E M p L. Timon fticm'iB-^i>i7rS^ rogatus , cur in folitudinc riderct,cum cifet folus .' Atqui ob hocipfum , inquic, ridco; fubindicans graciflimam fibi folicudinem. Antonius, magnns ille /Egjpti raonachus, quem Conftantinus Imp. valde dile- xic , adeo vitam folitariam dilexit, vt fiequcntcr dixetit: Quod pifcis in arido, id monachus in oppido. Pythagotas Snno integro iii fubtetraneo quodam fpecu latuit. M. Anto- nius poft dadem Adiacam rclida vrbe in mari fibi doniici- lium extraxit ad Pharum , proicdlo in altum aggcre , idque Timonium vocauit , atque ibiextorris ab hominibus cgit. 1 1 1. Plui cwri impendendHm efi In focUtatem dd- Majti.na meftkam , ejukm in poffejfionem. faiiul.a, RAtio huius eft ; quia focietas cft natura prior & dignioi poirelTione. Vnde philofophi focietatcsillas modo cnu- meratas vocant partes elTentialcs , poireiTioncs veio partes fortuitas & accidentales , quos exiftenciam potiiis farailije quam elfentiam fpedlcnt. Sane , poITcIfiones vocantur in- ftrumenta neceflaria : verum non limpliciter , fed fccundum quid , non necelTitace abfoluca, fed necelTitate finis fcu cxpe- dientij; ; quia, tametli clfentia domus in trina focietatc con.^ fiftat, ad cxiftcnciam tamcii eius nccelfaria cft poIfcirio.QuaB ciim ita fint, paterfamilias, in lioc vnice incumbet , vt focic- tates ift.B tanquam partcs elTenciales re: rem familiarem leu domefticam. Socictas domeftica eft triplex ; Coniugalis , Pa- tnx,&c Herilis. Societas cohiugalis eft vnio Sc communio inter maritum & vxorem. Re G V L it. Partes doinus l.Partes domtu dm funt , homo &poffeffio. INtellige partcS raatcrialei feii integrales.Ex hisenim dua- bus conftatdomus, perfonis &rcbus oeconomicis. Forma vero eft alteta pats eflTentialis , vidclicet vnio feu coniunitio lcitima. At ais , Ariftoteles i. aeccn. cap. 1. ait : Donius qui- dempartcsfunthomo&poireflTio , homo materia: jpolfcirio fotmsrationemhabet. Refp. Pars famili* eft ptimaria , vel fecundaria. Illa eft ipfa forma , vtordo fcu vnio familia: in virtncc oeconomicS : liic eft alFcdlio confequens ipfam for- mam, & ficpolTcflio formaautpars formalis dicitur. Sicnim res polfefla omnino tollatur, domus corruat necelfe eft Hinc rcfte dicic Cxfm i. polit. quod fine re polTefsa. domus ncc clfe , nec bencclfepoint. Vt cnim nauis tuta non eft fine inftrumentis :itadomus noneftfalua, fl dclint inftvumcnta OEConomica. Et rurfus qaemaditiodum in naui gubernator kabet inftrumentainanimata, vtclauum ,& animata, vt ic- miges ; ita patrifarrtilias inftrumentum irtanimatum eft fu- pellex , feruus eft inftrumcntum animatum : vt ica feruus confideretur partim vc perfona in focictatc herili , partiin vt respolfcflain adminifttatione. Societa- 1 1. Sacietas domeftica ell menfura rci famillaru. tisdome- J J J J «minen* Ih ^^"'"^ focletas eft finis <;ili , ad quem rcfertut rcs pof- -- iZ^Ccda tanquam medium. Hinc focietas domcftica cft velut corpus , cuius anima vircus , caput niaritus , cor libcEi & vxor, miniftri pcdes ac manus , rcs familiaiis cft cibus& ■yeftis , quibus corpus fuftentatat. t)'.nUi pcrfcaa vt intc- gtetiit? I V. Domtii perfetca ektrinafocietnte, nuptiali , paterna , e5" herdi coniiat. AT indomoimpetfai.T:a fipe aliqua iftarlim connexio- num defidcracur.Nam domus paupcris ex domino & bo- lic aliquando tantumconrtat. Ex his autcm tiibusconiuga- tionibus ptima cfl nupcialis, vt conftat ex Gencf.i.rjr i. non hcrilis , vt vulc Ariftotclcs , hoc nixus argumcnco : quod in liomine intellciSus domini, appeticus fcrui rationem habcat. Ibi cnim tlon nifl analogia domini & fcrui cernicur.Cxteturrt hx crcs fociccates func vcluci crigae crconoinicc , quas cle* ganter conferunccum mur.do maiorc , ita vtmaricus fitcce- lum & primum mobile, vxor tcria fercilis.liberi fruftus coe- li, & ccna: famuli. Societas ceconomica alioquoque nominc vocatur iugum ccconomicum , quia pcrfonae domcfticaE reci- proco conlcnfu dcuinciuncur ad prxftandum fibi inuiecm de- bica in familia ofHcia. xr ^ . I »?• • • -> • Soiclens V . Societas domefttca conttnetur vnione & commmtont domeUi- ta quibii» £ontinea* (ur? virtutis &feUcitatis oeconomici.. SEu , vtalij loquuntur , contiiientut coniunftione & fim" ctione lcgitima, coniun>ftione inquam munerum & Q\St- rum. Atque hxceft vnitas& communicasnon numeti.fcd viicutis : non Platonica & Anabapciftica, fcd Chriftian^.Vni- tas Platonica eft maxima illa vnitas, per quam fit vt focicca» ilullam admittat diftinftioncmiernmiperfonarum,vcl aiftio- num. Hacc vnitas pugnac cura nacura fociecacisi quia fociecas eft mulcicudo, confiltens in diftiniftione feu difFerentia & vfl* rietate graduum,quam ifta vnicas Placonicacollit. Requiri'^ tur aucem hic vnicas confenfus , qus confiftit in confpitacid- ne vfuque virtucum, & in proporcione Geomccrica. Ad com- munitatcm Platonlcam quod attinet , illa eft ttiplex , videli- Cet commuiiitas vxorum, libciotum , & rcium fcu polTeflio- num. Scd communitas illa viorum & liberotumcil contra nacuram ; quia gradus confanguinitatis confundit qiios na-' turainuexit ; quiapermittit inceflum concubicum ; quiafcE- cunditatenl impcdit; quia certitudinem liberorum.curamque parencum, acquc adco ftorgen , naturalcm iUum ignem , qui ctiam in bcftiis lucct & calet , toIliti& c coiUrario introdueit amicitiam aquofam, qux fic dicitur, aut quia fluit nimis, aut, quia frigidacumfit , citoextinguitur. Dcinde Platonicailli communitas rerum fcu polfcfnonum cft contra iuftitiamiquia bonum focietacis , puta concordiamdirimit , & diligenEiam fingulorUm rainuit,& confundit diftincftionem illam in ceco- nomicis & politicis vnice ntceirariam, quac eft inter KTtiir.i & ^'^T.i. Inccrim manec nacuralis illa communio aeris , aquae flucncis,pifcium, aUium, ferarum, carumque retum.qua; noa habent priuatum dominium , & qux in communem vfum funcgeiiiti , ac cicra vllius iniuriain comrtunicafi polfunCj ccduncqde occupanti.nifi longa ptsfcriptione aliter fit coiri» paratum. tnft. de rer. diuif. ?. (y qiiidem. Quaedam tamen iura naturalicommunia magiftratus fccit propria , confcntience populo:vt ius venationis.DeniquePIaconica communicaseffc concracxercitlura piet.lcis & probicatis. Vide hac de re Ari- ftotelert i.fo/(V.f.i.i. vbioftendit, vnitatemPlatonicam pa< rere ncgligentiani rerura , liccntiam morum , ofcitantiam ci- uium, ruinam ciuitatura , horribilcm vxorum , libcrorum,& dominiorum in rcp.confufioncm & perturbationem. In fum- nia: communicatio vcilicacum & amicorum eft licira, noii confufio Anabapciftica dominiorum. Nos igicnr expIosS vni- tate uumeri tctineamut vnicatcm prdinis 3C virtucis. yi.Secie OEconomica; Cap. III. 139 Sofiftas V I. SocictM contimur '4 ricictas Aartntv.vi, id ej},ftiiptialis,patn.t,& herilis,efi iuris viVnim ruuiira ^£cntiurn,ciii4im , cr ciuilis, 1'kciiure, T^Tcnim focietineoniugalu \ natura inftituta eft proptct XZ^^^oiifi-TU^^"^""-""' fp^cici , qu.un omnc animal appctit na- turalitcr; &:apud omncs gentescft rccepta; & Dco probatur a quo inlHtuta c(l ; & in mrc ciuili munita ed certis priuilc- giis.DcindeA<-/>i'libido,inconftantia , pcrfidia, legis & impcrij impa- ticn:ia,rcgcndicupiditas,garrulitas,fordcs,lites & iurgia. Et h.ccquidcm ("unt infcparabilia, inquiunt ofores , acciden- tii coniugij. Sed tcncndnm , infcpatabile poni vcl pro illo quod di fficulter potcft feparari , vel pro co , quod plane non poreft.Mala ifta nequc perpetua (unt , ncque coniunfta funt, neque tanta (unt, vt (cminaiium vitx humanx,ieddant infa- nie vel malumfuanatura. Et veio hic cogitandumiIIud:0»j- ni( roi nijt (.vnema vrgente mctjjitate. DVo htcdicuntur: Priraonon tcmerc nuptias fcciidaseire parandas.Ratio ; quia raro funt fccund.c, idque duas ob \ caulas.quia vidcl.amor non eft ita magnus in fccundo coniu- gio vt inprimo , vndc dici folet : Amor in primisnuptiis cft ■ aureus , in fccundis ligncus. Deinde pcriculumcontentionis metuendum liadfint libcri;quianoucrca infefta& iniuftaeft prioiis vxoiis libctis. Hinc vetetes Romani cam fceminam corona pudicitia: honcftabant , qua: vno contentamatrimo- nio, pcjpetua viduitatc incorrupti animi (inceritatem oftcn- dcbat. Talis fuit Valeria vxor Seruij , qui cum apropinquis rogareturjCuramiflfo matito non nubcrct alij ; rctpondit-. fibi virum (cmpcr viuere Scuiium.Putabat cnim fibi viium viue- rc , qucm in animo afFediiquc gcftabat Et fanc coniugium non corporis illeccbris, qua: funt momentanea;,(ed animi af- fc(ftu,qui debct eire perpetuus,metiri oportet. Sccundum hu- ius regulx membrum loquitur de neccffitatc, qua: non habct legem,& vulgo dicitur durum telum frangcns ferrum.Duplex autem ellneccflitas nuptiarum fecundarum: j.lnfirmitas ho- miuis.fi nempe viduus,vel vidua fit libidinis impatiens.i.Rci domeftica; adminiftratio , qux l'a:pcnumero vidui vel vidux humcros fuperat.Et hoc tcnendum eftcontra TcrtuUiauum, qui nuptias fecundas fua natuiamalas cllct docet. Coniugiii XII. C omimurn perfe£lurn eJ},^ttod coinrakitHr pcrteitu ~ r •fl quod? . '^ firnihbtu. ETfi enim intcr dKTimilcs fape fauda quoque fintinita coniugia : (iEpius taraen funefta quam fcfta fuctunt , ita vt rcLtc cecinerit poeta. &ttkm male in,iq»ales veniunt c.d aratra iHuencii S! qna ■voles apte nuhere, ntibefari. Coniugium itaque ne contrahatur cum difIimilibus:Qucm- admodum cnim fimilitudo amicitix.fic & coniugij eftmater. Ca:tcrum dillimilitudo ifta eft i. Diuerfitas religionis ,qux quidpolTit,ex Salomonis excmplo difccre licct, qui profana- ru mulicrij conuiftu fa£lus eft idololatra.i.Diuerlitas .ttatis: vt n fenex iuuenculam,aut iuuenis vctula ducat.Hinc ait phi- lofophus Anglicanus Cafus:Senex aniator cft ridiculus & ex- trcmu infoitunii!i,vetula vero iuucni e(t puri^atoriu.j.Diuer- (itasopum.Si enim paupcr ducat diuitenon vxore,fcd domi- nam ducir,& tuin yeniunt n docc fagitts.vc poeta canit. Idco An eon^ fenuis p«- rcntuiiil'r de necrl fltBtCCt Ciim patiper aliiuif, con.-rahendo nuptitu, Q^fis vxor ajferr accijitpecnniai, Sefi dat ipfe potiio illam qnatn accipit. ^.DiucrfitascoiiiplexiOnis.Sicnonbcne conucnitcomplexlo- ni fanguinea: cum mciancholica. y.Diuerfitasmorum.Ducas icaque, quoad flcli potcTt, parem. Nam : Mortua citmviuti inngumttr cerpora, luSitit, Noii leeitii : tumultt4,non thalnmtts fuerit. Magnum hic opcri prctium fuetit tite ipixi :;.►«,««»: qua de re vulc paulo poft cap. j. X 1 1 1. Conftnjiu parentemefi de contugij necejfitate, FAcit enim ad iplius ellentiam , nonquidcfti vt parseiren- tialis , raatcria fcil. aut forma : fed vt caufa efhciens non quidcm proxima , fcd tamen propinqua^ Coniugium quippe honcftum eltc nOn poteft, nifi libeiorum confcntus inciudac »"§'llo gra- ias con- iugij. ^UAtupli- fpUciVas lls. Deulis : its v t vCnliftatcmiciuoquc requiras ': (luia Jcfoimitas cotpoiis tktormit.mm aniini rkrumtiuc indicat. M.mibus .leiiinuc, ita vt dotem fpcrtcs vltimo loco. Vltimo dico loco :ciuia uoii facit taurtum coniupum dos,(c«l vittus. LLo TlK-mutocks Iblitus tuit diccrc : Malo Cpoivfam piam , carciitcm tlotj ojnima , quam dotcm optimam carcntcm pia i;>oasa. Et vcro vuvlc Jos iiigrcditur,mai>na iudc cgiciiitur li- bcrias. AA Jotcm pcttiucnt parta dotalia , & douatio pioptcr nuptias. t ia-i. .^ fuiiilia qua:u ftuiiiofifllmc pr.Tcipiuutur ab ccciiuomicis fciiproribus : ^uia bonum coniugium eft tcrre- (tris p3raJifus,at malu:;i coiur.\ cfl tcircftris iufcrnus. Ncque vero fi fcmcl accepifti vxorcm , vcnum poitmoilum canJcm clponcrc potcris.Sc cum alia comniutarc, fcj ncccllc cft . hahrat tecum fernefque fefulchro. CcrtilUma cnim cft illa vox iBnuis efi ciin-iunciil.f.Tu fn mr.t: Bgo turii-.Sedlont^Hmhabtt efiphenema. Pcccant ij;itur j;rauidi- riic.qvi pcr fcncftras ocuiorum ptofpiciunt.non autcm pcnc- tralia Jomus infpiciunt, Jii ambiunt nuptias alicuius,h c.qui nulli prijuia Jeliberatione^nullV) aJhibito iuJicio 3 J quamuis impctuc.xco& planeCyciopico proruunt,& quam priis af- fciftus csccus ipfis obiicit, aivipiunt ftatim & accipiunt. XVII. Impedimaita contuglj legitimafnnt ejun vitunt^ vel ipfiU perfonM comrahentes , vel liberum & hone- Jlum conir^hentiam confen/um. SVb honcfto contrahcntium confenfu parcntum fcnfus im- plicitc continctur Ncque cnim honeftus confenfus Jici potcft ,qui violat quintum Decalogi pr.-cccptUin. De priotis generis impcJimcutis hi funt verfus: inultw, confanguineM ne fasdera iunganty Faganiif, incretrix, infimSi cy furibundi, | Leprofuff conifix, drfertor , jpado (^ ineptUA. incsritima impeJimenta apuJ Canoniftas & Bcllarmiiiitrh lunt plurima - v: votum contincntia:, crror in pcilona latio- tione Jiuitiarum, quaJragefirtla, &c. XVIII. Duo funt gritdiii coningi) , SponfkUa & Nuptla^ Hlnc apuJ Grxcos feyyinn'-^ Sf yft^v Jifferunt. Videntnt aute cius mo is Jui potidimum caufi gencralcs fuIfTc: Vnavt tanti momenti obiig.itio non protinus.feJ Juobus Je- nium Jiftinrtis gtadibus perliccretui:altcra,vt mcJio tcporis intcruillo,num aliquiJ fortadis elTct.quod matrimoni; cbn- lummationcra impcdirc:,tempeftiue Jifpiceretur.Quo ctiam pcrrinet trinunJina vt 3cia vocat) proiimlgatio in Ecclcfia leccpta. Forro Juobus iftis graJibus vere folcmne ac lcgiti-. nnun matiimonium. intcr piofanas etiam gcines perfciftutn fuilTe , Terentianum illuJ declaiat : Platn!', detpondi , nuptiis diciui efl dies. Inde& illuj confcquitur.totiJem eireeius vin- culi diriraendi graJus,ncmpe repudium,c^uo fponfalia, & dt- uoriinm, quo matiimonium, iam ipsa intcrueuiente corpo- rum copula conf.tmmatum Jirirtiitut.vr Jifcrtc Jcclarat Mo~ deflintt'1 l.iatn- pupruni.D.ie verb.fign. XIX. Sponfli.zfiint dniim genertm : videUefiituro ac prAfenti. SPonCilia dc futuro fiint, qui folis verbis Jc futuro,vt lo- quuntur , fiue puie , fiue aJJita conJitionc concipiuntur, vt fi^quis dicat, Accipiim. Sponfalia Je pra:tenti funt.qua: fo- lis vctbis Jc pr.cfcnti concipiuntur, vt fi qilis Jicat , Accipio. J^riorailla fponfilia ipfo iuie nullaac planc inutiliafi;nt:etfi nifcrimen verborum in prifcns & fururum conccptorum non t«fej«.Eadem proportio in pacruis,amitis,auunculis, materteris,maioribus &maximis fcruanda cft.Sobrini hicdi- ftantquinque graJibus,vc zlacoboBethuel, k Lab.me ifaacm: itcmque pacrUelium , vel confobrinorum , vel amitini filij a propioribus fobrino.vt. 'acobif^ a Behuele,Sc ab Ifaac» Laha». Nihil autem prohlbet , quo minus vnus & idem quifpiam di- uerfo refpcc1u,acccdentc videlicec ad cognationcm aHinitate, autrepccicacognatione,mocl6propior,inod6remotior diuer- lis nominibns ccnfcatur , atque adeo ei agnato vcl cognato liat affiiiitatc parens,veluti lacobus fit ob matremRebcccam Labani filiusfororis , cribus abeo gradibus diftatis ,quife- cnndum pacernura genusqninque ab eo gtadibusdiftat. Sic Abraham pacinus magnus Rebeccac , macrimonio incer Ifaa- cum & ipfam inito , hc ipfius focer. Acquc hxc eft germana, perfpicua, ipsique nacura: prorfus confcntanea graduum nu- meratiojVt eft a fapientiflimis lurifconfulcis cradita , qui ni- titurhoc principio : Totoportet ef[;gradui,quot funtgeneratio- nes:nec afratre adfratrem perueniri lia!eft,nifi per communem pa- trem tranfiu. Quanquam vero Canoniftarum regulse non funtaccutats:confuetudo tamcn,maxima tyrannis, inEuan- gelicis , quas vocant , Ecdcfiis inolcuit,vt gradus cognatio- num in caufis matrimonialibus plerumque numerentut. Cx- terum Beza contra computum Canoniftarum hxc fumma- itm adfert. In linea refta , afcendcntium vidclicet & defcen- iliic potuit. Naturaenim ipldoftcndit , tot clfi: oportcre gtadus, quot sutgcnciationcs:nccpolic[pcrucaiti a frattc i4 hacrera,ni(i pcr pactcmcommunem cvanlcas. Icaquc vcciquc tratcr feotlira conhdcvatus, vt hllus vidciiccc.diftat a fuo pa- ttcinlinca rcdla vnogvaduraltci autcm ab altero, rtfratcr, duobus.Sic pattuelis , cum pcr auum ttanfcat ad altcrum pa ■ tiuclcm,ab auo quidem communi duobus diftat gvadibus , i patruclc vcvo quatuor. Et dc gtaduum quidcm numcvatione hadcnus. Nunc vidcamus , iatta quos gradus nuptix prohi- bcantur. Oportct autcm hic fcqui pva;lcriptura vcvbidiuini, Leu. 1 8.{V 10. nequc putarc qua; Dominus hac dc rc pcr Mo- fon fcripficadfolos IfraclitaspcrtinuilVe. Eftenim vniuctfa- lis ac pcrpctua ilVarUm lcgum ratio,& lcgis iplius naturs pats: quamuis ipfo mundi initio neccllitas coegcrit quidam non ad vnguem obfcruarc in iis,qua;ci latcie coniunguntui.Ta- mctfi enim Cain & Abcl fibi compat-aruat foiotes : id tamen nunc non licec:quia genus humanura nunccftampliffimum. Etfi vcro certis regulis ilta vctbo Dei non funt comprcKcnfa, tamcn cx iis,quae ibi vetantut, difficile non cft ceitam quan- dam normam conltuuete;quamuas enim totidcm verbis noil omnia ibi funt exprclVa , tameu red^ hinc colliguntut xqui- pollentia per analogiam a pari.vcl a fimili , vel a contrario, prafertimcum legcs ciuilcs Romanoium adco cumdiuinls hac in rc confcntiant,vt hinc penc ad vcrbum dcfumtjB vidcti poffinc Resauccm breuiteilichabet. r. In linea ri.^d afcen- dentium (Sf defcendentiun:,id eft , interparentes (y liberoi in infi- nitiimprohibitum eft matrimonium.iimc illud,S» Adamut htdie •viueretj-TJXortm ducere nonpojfet. X. /» lined cognationit ccUaterali nuptii funi prohibitd inter fratrem,(y forore,n, ^y inter eai ferfo- nof , qui. in hac lined farentum (^ liberornm locum obtinent, Hic autem patcntum loco ccnfentur fiaties & forores pa- rcntum, auovum , &omuium maiorum : vti fuat amita 8C materteia. Libcrorom autem loco in linea collaterali h.iben- tur fratrum noftiorum , vel fororum noftrarum filij vel filia, ncpotes vel aep:cs,&c. Aliter autcm fe res habet in iure Ca- nonico:vbi omaes perlons vlquc ad quartum giadum inclu- fiuc matrimonium contvaheie piohibeatut:quia quatuot funt in corpoie humores,& quatuorelementa.C-r»?/!.!?;.».} j.j.i.j^ l.c.progeniem.Qn\A ? Vctus ius Canonicum piohibuit matri- nionia ad leptimum vfque er.idum , quia funt feptcm mundi a:tatcs. Papalis hxc licentia in giadibus modo contrahendis, modo laxandis miaimc fcrcnda elt,quippe qux nuUa rationc vcl authoritate diuinanititur. y Duorum frairiim vel fcrorum li'jeri,vetfratris (^ fororii,co>iiungi pojfunr, nonfolum iurc ciuili, fedetiam diuino. Exempla coniugij conlobrinorum recitat Zepperttt lib.^. de legg.frinfc.i^. vbi totahicmateria folidi traitatur. ^.In gradibui affinitatn eade eft matrimor.ij prehibitio, queingradibm cognationu. 'N^min lincareda petpendiculari ■inter afcendentes&defccndentesprohibitioell in infinitum: quia fcil.afccndentcs paicntum,dcfcendences libetorum funt locOjin quibus commixtio eft contra natutam. In lineaveid ttanfuers^ mairimonium prohibitum eft intet illos , qui fra- tium vel fororum, parentum vel libetorum locum obtinent. Theologi & lurifcoafulti eicipiunt hic illuftres pcrfonas^iif- quc iadulgcnc , in primis , fi in bonum pub!icum hoc vcrgat. Ica Maximilianus 1 1. IiTiper. pacruclem fuam duxic vxorcm. Povroob honeftatem publicam qu^edam perfoa.-E macrimo- nium iauicem contrahere non po(Vuat. Itafiquiscumqua- dam pure fponfaliacontraxic, nonpoteftilladefunif^aaliam de cius confanguincis ducete.Ob caufas dcnique ciuilcs pro- hibentur nupti:c intcrtutoris filium& pupillam , fenatores & plebcios , prxfidem & fubditam , raptorcm & raptam, & alias caufas plurcs:qux tamen paitim legibus ciuilibus & ca- nonicis,paitim confuetudinc funt abtogats. FLORILEGIVM. CONIVGIVM. SsNT.Coniugium inftituicui & fani cicur Gen.i.eft vcile, i.Cor.^.honoiabile^Hf^.i j.ArflilVimunA efteius vinculum,Gf».i.M:«|m>.'o».Ec''' OEconomicjE Cap. V. 145 cjuiJ iiiiram (1 libcii clinlanc ma!;irti;uuum iuilicia,&: cuaiiant ijrticipcrJd:?l-alh pi.ctcic.i iticic lulliuiauu, qui uuUos omni- 110 populos pr.i:tci Rouianos t.in:am in iilios h.iliuillc potc- itatcm putai.cum cxtct lc.v iliuina , ^ju.c omnibus popuiis fa- ciQlaucta cllc dcbet. Lcx illa ctl OtH.'. 1 i.xi . iS.^j-yf/.;. vbi tribuiturparcncibus poccltas in liiios crga (c rcbcUcs lapiiii- bus obrucnJi:moi.i6 id tiat pr.vtcntc m.igirtiatu,cui nuUa cius rei cognitio aut iurilliiclio ilatur.l'orr6 Cclt.v, Pcrl.c, aliii]uc pocellatc, qu.iRomani vticon('ucucruiit.Gal!i,inc]uit Cxlar, potcftatcm viccac nccis in vxorcs & libcros aqucac in lcr- uos habcnt. Ec legcs liuodccim tabularu impcriuni illuii vitx ac nccis in libeios canquam vniucria; Reip.vcilc landius & lc- ucrius contirmarunc,& pattifilios vcdcrc perraifciunt.Ex his ommbusiuxca Bodinum ctHcicur^patriam potcftaccm vita;& nccis in libcros apud facros facram t'aill'c,& proinde poftlimi- nio rcuocandam. His accedic & illud:Dcus h.abec potcftatem vitx &: necis in homincm , quia patcr iptius cft. Ergo & patcr hanc habct poteftatcin in liberos l'uos,quippe qui hac in par- tceft i;nago Dci. Iii hac ditlicili controueifia teneantut fc- qucnccs aphoiifmi. i. Impcrium patriHr» ell bUndijJimiiin^^y pUiU ci.4t:e i quAr» diit fcilJiberi f.tcimit oj^citim. 1. Patriapc~ Ujlas dn.tbtn coniinetiir partibKs,qtufunt exercere 0> coercere U- bsros. 3 . ie.v liiiiiiia itibet filios coritumaces morle afficere. 4. Legts huiitip.irleiftint dia , vna dc officioparen'um ergafilium contu- tKicem,a!fera decfficio iiidicurn ^popnli, ^ . Ojficiiim parentum efi ifiiim fiitum proditcere in iudicium , ^ acctifare apiid iudices; quifinM f.xri.%nt officium , h.ic poteftm detioUiittir ad parentss. 6. Oficium iudictimefl damnare iflum filitim ad tapid.it ionem: f puii fentcntiam ifiam exe.jui. 7 . Ipfi parentes aciionern in iiberos r^belles inftiruere iiibentur , fedpcens. execulio non penes ipfos pn- Tfn ei confiituiiur, fedadiudices ord.nario: dcitoiisititr. S. Peenn e.ipifniis conilitttta lege Mofaica non tanfitm concernit parriii- dv>,fedelixm paren-UM p.'rcuJf^r:s,ettamJitnors ».1« fiibpij«a'ur. Qu.n etiam lex Dei pconam capicis in illos deccrni; iibctos, qiu parcncibus fuis imprccari,conuiciari , illifque malediccre aufi fuciinc. >). Cum h.iclcge diuind confmiunt '.eg^s ciuiles .■^tiii l^l.:tone!n,C!cerotitt?:, l::ftini.imim.l>iominmm hic confen- tit lcx Ponipeia:Pocna parncidij more maiorum h.rc inliicu- taeft,vt parricida virgis fmguincis verberatus , deinde culeo inllucur cum cane.gallo g.illinacco,vipcra & fimia,dcinde ia ni.^rc pr.ofundum culcusiaftetur. Hocita,fimarcpioxiinum, alioquin beftiis obiicitur fccnndum diui Hadrianiconftitu- tionem. Eadem lex iifdcm fcrevcrbis coiiceptacft in Codicc fub nomine Conftancinilmperacoris. P/«'o i i.de ll.7r:<.r^ax.iz- noi '1 uiii^axmoy non vna morts dignum elTe iudicat , quod ta- lis homo fit reus a^KiM, anStiXi, x^ iif^mXicK. Ncque vcro cft quod alicui durum &: dirum videatur fupplicium capitale: quia authoritas parcncuin poft Deum cll pra;cipua,& grauius clfc criiTicn ccnfetur,fi liberi parcntibus,qu.\m fi fubdici ma- gi.'hatibus fuisrebcUes finc : & iniuria hx cum faraiHaruni falucc pugnanc , qu.-E hac racione confcruari nequeuat , adco vclnimaua: fociccacis vincula & nerui hocpcccaco conuel- lantur. Et hberi qui in parcnccs immorigcri & iniuriofi cSc afTucucrunt, nullis legum repaguliscolirceri polTunt.Vbi hoc iion ofcicancec confiderandum , quod lcx diuina dicit de filio concumaci -. Sanguis eius fuper eum eric. His cnim verbis ca- picalc iudicium xquiflimum eirc oftcnditur,& no alccri quam ip'i filio imputandum. Quod fi pocna iila ncgligatur, fangui- nis leacum & culpam in totumpopulum trahi Dcus innuit hacphrafi , quotics in fentcntiis capitalibus apud Mofcnoc- currit, qucmadmodum fipe rccurrit. Romx hoc facinus in- audicum. PrimusL Oftiuspatrcm occidifTe tradicurpoft An- nibalis bellum. Piut.in Rtim.Cic.pro Tt.ofc Amerino. FLORI LEGIV M. Vidc infra deofHciisparentum&iiberorum. Societas herilis <)ualis? C A P V T V. De Societ0te herili. PR^CEPTVM. s'f^ O c I E T A s lierilis cft vnio &: comnninio ^M^ interliaiim & lciumn, R E G V L ^. I. Soctetaihenlis eji infimttfocietatisfbicics. ■ Ocietasherilis eftiugum, quo herus& feruus inter fe dc- uinciuntur. Hic fub hcro hera,& fub fcruo ferua compre- hcnditur : quia genus mafculinum tanquam dignius fub fe continet foeiiiininum,vc loquuncur. Incerdcminum aucem & fcruum non potcft cflc amicitia par fcu xqualis , fed Cantiim impar & in.-cqualis:quam Logici vocant rclacioncm difquipa- rancix-Sed hxc non eft amicicia ftrifte dida.qux eft confenfi- to parium vircucc,facitque vt amicus dicatut akerego.Eft ita- Jom. UU S quc non nili amicitia communitcr di>fla , qux cft mutu.i con- cordia & conlciillis in bonovtili, quod vttiquc prod.lt. Ec h.cc quidcm amicitia tantum cft inccr dominum & fcuuuu naturakm.vt vocant,nou vcro legalcm.iciuus naiui.i , liuc naturalis dicitur, qui aptusnatus cftadl'cruicnduni:aimirum qui cx mancipio conccpcus cft. Acque intcr hunc & doiiiiiiuiu potcltcllc quidamaniinotumconLcnlus. Sciuus lcgc,lculc- galis cft vcl inmilitiacaptus, yelpccunia condai.^usad tcm- pus.Qjiod attinct ad fcruum in militia captum, opoitct coii- lidcrjrc caufani bclli , & natura l'crui.Caul'a bclli cft vd iiift.^ vcl iniufta.Ibi cft fcruus fccundum quid,hic fiinplicitcr.Nam etiambonus incausabonacadcrc potcll:Malus vcroiulli ca- ditincausa mala. Nullibi potcft clfc amicitia intcr fcnium talcm& dominum : quiaqui vincit in causaiufta, non potcft aniicitiamcolcrc cum viAo,proptcr gcncrofitatcm animi : at qui vincitur.non potcllclfc amicus proptcr aninii malitia:ii» Nacura l'erui cft bona, vcl mala. Ibi cft kruus cx partc fccun- diim legcm.hic abfolute ac limplicitcrPioindc cadem hic cll ratio , qu.x inodo dida tftdc causii bclli, cx qu.x aliquis tft fcruus.Seruus cnim pccunia coaduilus ad tcmpus , lcge, non aliter quam fcruus natura dcbct prxftare otlicmm fciui.Cx- tcrum vfitatc rcccnfciitur quiuquc gcncra fctuorum. Vnum corum.qui narura ferui dicuntur,inxditi niniiruin iiigcnio in- firrao & lubicditio. Altcrum eorum, qui c.ipti fiint ab liufti- bus,& iure gentiCi fiunt fcrui.Tcrtium clb corum,<|ui ad opcra publicadaninatur,vtad trircmes:quiappcllantur fciui panx. Qu^artum eorum , quifeipfosin fcruitutcni fpontc dcdunt. Quuitum cft eoium,qui a piracis aut latroiiibus vcnditi,boiia iiilc ab empcoribus pollidcncur.Dc fcruo mcrccnario idem iu- dicium. Qiixricur hic, .tn mxncipiahnlere cnniienlat ci:m (ege iharits'-^ C/jr;y?;aM?Rcfp. Conftat, patriarchas h.ibuifle fcr- uos & ancillas:atqi Chriftianis liccrc feiuis vti, dcdaiat Pau- lus Pliilcmoni fcruum reconcilians.ldcm officia fcruoium cr- ga domiiios & horum inillos prxlciibit. Adde heiilciii pote- ftatem ad hum.uix vit.x vfum iuftitutam , vti tcftatur Thcodo- f;r-.>)i-;ir.s.Pr?tcrea quidani horaiiics ita funt coniparati,vt non polllut regi & cocrccri,iiifi traftcntur vc ».ancipia.Hlc itaque durus ifte bolus cft inftar panis quotidiani Sic taiiien oportec mancipia traftare,vt legcshumanitatisnon violcntur. I I. Scyntii eji inflrimtntnm anitnntnyn, a[litiim tfepara- tnrn, (ilterim homo e.xifletis , ztenfcjue ralione alicna, nonfna, cui naturale & "^'tile efl feruirei, Dlcitur inftrumcntum animaram,vt ab inanimato : adi- uum vca fadiuo:feparacum vt aconiunifta;homo altc- rius cxiftcns.vt a libero : vtens racione non fua , vt a libertc: cui nicurale & rtilc eft feruirc,vt a captiuo diftinguacur.Ser- uus fic dcfinicus , ab Apelle olim fic graphice fuit depictus,vc aures afininas, naresporciuas, manus omniinftrumcntoium gcncrc rcfcrtas , humcros patulos, macilcntum ventrem, pc- dcsceruinos, labiaduabuilcris claufahaberet. Pcrauresafi- ninas tardicas in audiendo confilio:per nares porcinas vcloci- tas in olfaciendo hcrili commodo : pcr manus inftrumcntis plcnas voluntas ad omnia fubcunda opera : pcr humero,s pa- tulos rcbur ad omnia fuftincnda opcra;per maciltfntUm vcu- ttem vitx fnigalitas pcr pedes ceruinoscorporiiagilitas:per labia fcris duabus claufa animi fidelitas intelligitur. III. Herilii poteflas eji imperinm conftsletis in ittre exi- genii operas , & cogendi ad oflicia feruiUa , jed tamen honesta. HIc difputatut quxftio, An hcrus liabeat poteftatcm vitx & necis in feruum? Refp. Ethnici quondam hoc ius fibi ■. Addit-X liqaidem funt corporibus homi- num notx, quibus poflis habitum animi dcpiehcndcre , fi la- ' gacius obfeiucs. In quorundam oculis telucet feritas ac bar- barics, in frontc dolofitas , in toto vultu iracundia. Vetuni huic diuinationi ncque nihil tribuendum cft , neque nimis: qul dc te vide fupra phyficam. Porro vt deieiftam opovtet vigilantem eflc, ita uon oportet efle morofum. Alioqultaro coiret fccietis. Et auribus certius eft ludicium. Pcc aurcs ciiim difcimus patriain, parcntes, educationcm ,pviotis vitoe fpecimen , atquc minifteri) fidcm , fi cui fors ant^ famulatus cll: Ex ipfo colloquio non obfcuia cft morum fignificatio.Sic enim euidenter pcrfpicitur hominis figuta, iuxta Socratis fcntentiam qui adolefccnti iuduparenti ipfum adeunti, vt ab ipfo vidcrctur,loquere igitur, inquit, vt tc vidcara.Ncc in- fcitum eft , quod de Diogene refcrtut , qui in audlione cum fcdens a prxcone llare iuberetur : Qjjid refert, inquit, nonne pilces vcnduntur ctiam iacentcs ! PiUes muti funt , nec ho- mo filcns dignofci potuft,fiuc ftet.fiue fcdcat.Parum felii au- gurium eft , h fctuus malc loquatuv de iis , quibufcum antea vixit ; fi garriat otiofa : fi colore nihil immutato mentiatur. Hic vcro non folum fpeflaadaeft naturx ptobitas,fedetiam congvuentia. Ncc cnim diu coharrcre poliunt , qu.x non con- guiunt. Itaque qui natura propcnfioret ad iram.quxtat lc- aioris ingenij fainulos : qui pictati dcditus eft.non adraittat, nili ftudiofum pictatis, aut ad pietatcm docilcm : qui anlicus e;l , quirat aptos aulicis moiibus : qui ncgotiator , adiungat fibi adquxrtumattcncoi &callidos. In hac ratione non mi- nimum momenti habct pattia. Haud facilc rcpcvias famu- lum Sueuum , qui «ongvuat Bclga:. Rarius Hifpanum , qui Getmano conueniat, cum Hifpanus Hifpano fidclitct vidu parcilfimo feiuiat : &, fi vulgi fabulis credinms, quidam taii- pKplora- tum inuolant , vt hctosquoquc Meicmiali proucntu alant. tio Umu- Atque haec de famulotumdcleilu. Supcteftexploratio. Mo- il qua? nachifmum piofelluiisdatur unnus probationis. Expedit cr- go etiam famulos hac conditionc recipcvc, vt liberum fit cx- adlo annoillos rcmictcre. Non debet offcndere rudit3S,fi comperias mgenium docilc 4c tradabile : cuius primum ex- periinentum elT; in extruendo foco narrant vulgi ptouerbia. Ex paucioribus euim lignis aptc compofitis maior ignis eft, quam ex multis tcmcr^ congcftis.Congcrit pvsfocatur fljm- ma .quxcommodis intcruallis alitut atque cxcitatut fpiti- tuum adminiculo. Ex hac igitur foCi exttudione fclix fumi- - rur augutium vcl infelix Ita fimulta pci fe vidcat famulus, & fit memor monitotum, atquc ex his etiam alia tatlocinan- do colligac, bonae indolis cft indicium E fcrmonc tainen cettidima eft ingenij conicduia. Pioba; indolis atgumentum cft, fi famulus errati adinonitus lubore fuffiindatur , fibiquc dilpliceat , ac viciflim gaudeat , fi fcnferit fuum offlciuttt do- mino pvobavi : &,figaudcatdominipr2efcntia,eofquediligat, quibus intclligit hcvu eflc charum,odcrit, qui malc volunt & obtredat.Ne putes tibi foie fidclem famulum, qui fcrderatus eft vel inimicis,vcl,quod pevniciofius cft,fucatis amicis.Qui- dam ftudio rclinquunt alicubi nummosaliquot, vcluti pe r obliuionem , vt exploVent anfuraxfit famulus. Gatrulitatis expcrijDcntum lioc pafto licetcapere : Siquid Tanicommit- tas famulo,feri6 monens, ne quis tefcifcat actumfubotnes, *lui piacbcat occafionera effutiendi. Scitum eft , quod dc fcnatore quodam nairat Plutaichus quem ciim vxoirogaret, vcl potius vrgeret , quic' ageretur in fenatu, rumor enim erat aliquid agi rei ferix : cum vxor nullum faceiet flagitandi fi- ncm,Dicam, inquit,fi poflis tacere:Lapis,inquit,citius loque- tui. Vifa cft aquila tianfuolare ciuitatcm accinda raagno gladio.Hocoflentum quid fibi vclit confultant.Videturcnim aliquodmagnum malum portcndi ciuitati.QjJidfaftum?An- tequam matitus perueniflet in forum, iam concurverat popu- lus difputans dc oftcnto. Senatui dcmiianti vnde concurlus, fenator rctulic fabulam dc v.toris filentio. FLORILEGIVM. Vide infra de ofticiis herorum Sz feruoium. CapvtVI. /^ De Dijlinmone cr acqiiifitione reifamiliariss Pr^cepta. 5^^ V c V s q_v E defocietate ceconomica: nltnc ^^ de rc domeftica feii familiari » cuius diftindtio & acquifitio facit ad fundationcm domus. Diftindio rci familiatis feu poflcilionis domeftica; hacc eft. Poffeflio domcftica eft immobilis, vel mobilis. Immobilis eft naturalis, vcl artificialis.Naturalis eft vcl terrcftris, vt ager & horcus ; vel aquca, vt lacuSi ftagnum,pifcina, fons. Arcificialis cft domus. Pofl^eflio mobilis eft menfura, vc nummus:vel men- furata, c.aquc animata , vdinanimata. Animata eft vel homOjVt fcruus,vel beftia , quae facic vel ad nutritio- pcm, vtouis,capra,fus',vcl ad laborem,vt iumenta;vel ad munditiem, vt felis; vel ad cuftodiam,vt canis;vcl delcdationem^vt delphinus,pfittacus, philomela. lu- animata pofleffio cft vcl neceflaria, vel honoraria. Ibi funt vidualia, vt cfculenta &potulcnta ; & lupclle- 6kilia, caque partim veftiaria, vt veftimcnta,lcdiftct- nia,mappx i partimvafaria,vt culinaria,ccllarin,men-* falia; partimfcUaria, vt ciftac ,menfaE ; partim opcra- ria , vt fecuris ; partim ignominiofa , vt matula : Hic funt imagines, ftatua:, tapetia. Acquihtio rei familiaris cft fimplcx , vcl mixta. i Simplex cft ordinaria, vel cxtraordinaria. Ordinaria fic laborc : cftque vcl naturalis , vcl arti- ficialis. Naturalis cft Vcl primaria , vtGeorgica, fub qujl Agricultura, Vinicultura,Horticultura,6<: Cura fyluc- ftris:vcl fecundaria, caque vcl pccuaria,(ub qua pafto- ritia,venatoria,aucupium,& pifcatura; vel fofliira mi- neialium ; vel cacfuralignotnm. Arcificialis acquihcio cft permutatio , vd adifi- catio. Permutitio cft mcrcatura,f(Eneratio, & opcrac elo- catio. Mercatura eft vel libcralis , caque tum domeftica, quae diciturinftitoria & ftataria, tum cxtcrna,qus c{t maritima feu nautica,& terrcftris.fcu veftoria:vcl fot^ dida, Yt cauponatia. Aiercatwa hieroglyphicumtjl ma^ go Afercurij, mwfHpium manu tenentis, &£a!lum ttd ba' fm habentii : caueatur denique, ne cui damnum detut aut tccinendo, aut auferendo. Retincndo: vt, primoiniulladimenfionc.pondcrc, mcnfura 1. Alienatio- ne fiaudulenta. j.Negando inuenta repctenci.^.Ncgando aut mutando depofitum vcl pignus. j Detincndo merccdem la- boiis. Aufcrcndo : i. Furto,quodcft vcl hominis,& dicicut plajjium ; vcl pccorum, &: dicitur abigcatus ; vcl pccunii publicse,.. Moiiii acf|iiir<'- d. legiti mus 4iii- OEconomica^ Cap. V L 147 PoflTclllo pocioc qu«? AloJi ac- ouirclidi publica: , 8: dicitar pccuhtus; vcl tcrum factatum, & dicitut lactilciuiu i vcl tcrum pduatatum , quod lutluj cll vcl lim- iilcx, vcl mixtum, quod coniumTtum i-ft cuin vi , vc cttoliio- iic nortutiia, turbacioue ac violacioucpacis publicx. i.Nc- Kationcdcbitiofficii. 5. Friiidj maltiplici:qu6 pcttiuent Cac- culaiij, hoc cft, qui impollurx artcs taditant : & iUiiioncs, qui vatiis colotibus ftaudum alios dccipiunt , aut rcbus , aut vitxinfidiantcs.4. Tranflatiouc tacultatum ccclcfiallicatum a facro vfa in ptofanum. f . Simonia , qux ett mctcatuta rc- rum diuinarum. 6. Dctcntionc bonorum cctlciullicorum. 7. Mendicationc , qux C a r 1 s t i nominc «butitur ; quo pcrtinent Monachi mcndicautcs, &mcnaici validi.^8. Mcii- dacio & pcriurio. j- luiuftacxac^ione. 10. Calumma. 1 1. IiU pojfejpo eflpotior , ^na babet ratie- , nem m:n[w£,. SIc nummus cft menfura ptima omnis rei familiatis ; vnde .lupcliatut fponforconttactuum. Res ctiam immobiiis.vt domus vcl agcr, pv.cfcrtur bono mobili, finuminumexci- pias. Itadomus prifcrcur feruo. III. MoAi ^c^Hirendi Ifgitimi fmt numero oBo. PRimit4 cft Georgica, fcu Ruftica , qux eft omniuranatu- ralilliroa Sc innocentilUma. Nam fuccurric naturx, & be- nedidioncm cxpeftaca D e o- Hinc Patriatch* & nobililfi- mi l\.omanorum faClitatunt hanc artem. Secuniiut cft Bucoli- ca, leu I^ccuaiia, qu.E ctiam dicitur PaftoritiarproiiraaGeor- gica: tura dignitate , tum vtilitate. Tertitts ell Metallica , (iue Folforia, qui mctalla & hpidcs cruuntur c cerra j^i'». .'<« ell Fra-datoiia, vt Vcnatovia, Aucupium, Pifcatura. Hic qu.tti- ritur , an im i'enandi folafrincipiLm ccmpeut > Rcfp ius ve- nandi cft naturaic, vel ciuile. Natutalitcr omncs homines habent illud ius. Tametfi cnim homo amilit dominium fuum in creatutas pct laplum : poftliminio tamcn illud rcccpitpcr D E 1 niifcrarionem, vii D e v s difcrtc teftatur Noacho poft diluuium Ciuilitcr ius vcnationis efc intcr principis regslia, & pcndct a plncito populi : qui quoniam principi rclignat fuumius, ncceiTc eft vt i venutioue abftineat. ^iinrmeih Mcrcatura, qux cft iuris gentium , Sc fi rede iiiftitnatur ner- uos confert teip SexfM eft Officiaria , qua quis opctam fuani aliis addicitin ftatuoeconomico,fcholaliico,eccle(ialtico vcl politico. Seprimw eft Acquifuio exttaordinatia , vc cft lufus honeftus.inucntio iei,donatio Odautu eft Acquifitio mixta, ciim plutes modi fimpliccs acquiruntur: vbi vitanda cft canc pcius ac angue jtAi"?r?«v,HSir««^,uc vcl nimisinulti,Ycl plane aducrli m«di coniungantur. Duo iii {itimissLit opus in acquiren- di.v pof- fcui "'" L^bentur,& necelfatia prsferuntur honorariis. Sequeftta- tio eft, qua pofredioncs ka fcqueftrantur iure familiaiitatis, nc ftatim omnium pcticulvtn iucidac. I V. In acquirendis pojfejfionibfu deleElut & /eqiie- jlratio inprimu funt opm, DElei^us eft, quo pluta ftuefuofa , quam inftudluofa ha- fc ' " V, Ratio acquirendi viEiam efl naturalu , vel imme- diate, vel mediate. l\ kauo )C- quirendi viSu cft Baturalis. . , . . , a TMmediatc ac (implicitct a natura,pendct agricultura : mc- [diate actcmote mercatuta,ars ,& commutatio. Sed , in- quis , mcrcatuta , ars , & commutatio funt modi acquirendi arcificialcs. Rcfp. Sunt inchoatiue naturales , perfediuc attificiofi, \tMCafu! \.polit.cap.y\dcm author d.lib. cap.6. ' commutationem ita diftinguic , quod fit ttiplex. i. lerum eum tcbivs , vt vini pro oleo ;quae eft fimpliciter naturalis ac lcgitima. 1. rerum pro pecunia;qua5 inchoatiuecft natura- lis, peifcftiuc artificialis Ethaeceft legitima proptcr ne- cellitatem naiura;,& faciiita:em commutationis. j.pecunia- rum cum pecunils , quam Arif^stclcs nec naturalem, nec to- lera^ilem effc docc; in ciuitate. Scdnimis rigidum cft hoc iudicium philofophi : ciim vfura & cambiura,fi reda rationc gcrantur , fint ucceirarium vinculura coutradluum. Hic dao quarruntur- l. Anindi^eniir, fit c.iud commutationii } i. An fecunia fi! necfjfnria ad commmaticneTn t Refp ad i.Indigcntia rerum hominem primo impellitad commutandum. ad i.Pe- cunia eft neccflaria ad commutatLoncm non {implicicer,quia ante pecunia: inuentlonem fuic commucatio: fcd compara- tc , quia facit ad bcne cire ciuitatis. Hinc fadlum Lycurgi , non mcrctur laudcm , qui cura vidcrec multitudinera in fua V reipub. inhiare pecuniis, argentum in plumbum ,aurumin ca & eius ^'^'""" commutauit , tantxque molis ac pondcris , denarios rcriptorcs f^^cit, vt vix tresobolos humerisfuftincrcpotuiires. nuam vti- *M? V I. Res ruHica efl prora & puppit cecsmmifi, , ac proin- de firiptores rci rufiica vtramque facitmt pa^inam OEconomicafMHlttttii. Agnum itaque cft opctx prctium tcnercpracceptarci tUiiic.c ; dc quibus vidc iufra iu Mcchanicis. M VII. yicquifitto rti famitiaris quatuor nititur colnmais, qH£.fum ordo, diligemia,pruUeritia, cT ci.ariias. ORdo eft perfonatum, tcrum , & i&ion\im.Ord pfrfo^ a- /«/«ctit talls, qualis cciuitur in hoiolos^io vui vnarota niouet teliquas. Hucpcitinct rcguIaPallaaij : In icbus do- mcfticis maxinic ofticia iuucnum, & nnperii knuin con- gtuunt. Ordo reium cft difpoluio concinna iiuc iliitiiiCtio polVcirionis, qua ht.vt patcifamilias h..bcat quali locos com- muncs fiuc tabuias pratdicamcntalcs ici fauiiliatis. Jrdo Aciic~ num dcpendct ab ordinc petfonaruiri , & rcrum. Viii^entim cparuaoeconomia fa.;it magnam .emagaa maximam. Dc hac elt regula Catonis : Rcs domcftic nc cft , h vnam rem fcro fcccris, omnia opcia fcro facics. Sicut cnim in catcua, li vnus annulus tumpatur, in toiam id redundat catenam,ita lA familia, fi vna tes vel nou fiat , vcl indiligcncer iiac , vel fcri fiac , toca oeconomia turbatur Ideo i'liuius ait : Optia non impcnsaconftat cultura. Idco maiorcs icic.lill:nium 111 a<'to oculunidorainicflcdixeiuuc. frn.Uniu p.ittistar.uli. s fido- minctui ,nullum numen abe.t. C>}.ir ts,i deuiqucrcquiiitui" vt vicinorum animos libi rcddat dcuiiiipo. 10. Laboretquifque dorai fux, nihil folicitus de iit,qus ge« ruutur a vicinis, luxta illud pocta: : aluifque domi Upidu Sifyphut e{ioful. X. Acquifttio Georgica eft omniiim naturaliffma, antiquiffima , & fan£iiffma, NAturaUifima ; quia maxim^ imitatut naturam,& cft fa- mula naturs fidilfima Anicjuijfim^ ; quia non Ab ori- ginum feculis , fed cum Adarao nata , nec a Cerere.vel a (uc ducit originem , fed a viris innocentilfimis. SanHiipma. ; quia prouentus agticultutJE.vt ait CoIumella,funtinnocentiflimi. Hinc Ciceto ait : Omnium rerum , ex quibus aliquid exqui- ritur, nihil eife agricultura melius , nihil vberius,nih;l homi- ne libero dignius. Et Xcnophonti nihil tam rcgale videba- tur,quara ftudum agti colendi. Vnde veteiesSenacoresRo- ^ 4 fiiani Acquifi- cio ici fa- miliaris quoc ni- Ciitur ce- lumni,? Res ix- miliaris quam nc- cciTaria^ Modilt acquicen- di circii- lcribitur cercis rc* gulis. Elogiur*» Georgi- cct, 1 4 8 Ericy clopa^dia^ Lib. XXII. Metallica Pfriiari.i CUlii? maiii erant agrkols. Ita Quhitio Cincinato aranti nuntia- tam ell,eumai£latorcm£irc fadlum. Pliniusai:,agruin maic colcre ccnfotium probrum iudicabatur. Et Cato rctert, qucm vitum dixillent colonum bonum , amplilTime laudadc cxi- ftimabant. Cxterum Ipecics Ceorgicx funt agricultura, vi- nicultura, horticultura , & lignaria liuc cura fylucihis. Pix- • cipua autem hic cura cfto , nc termini arborelve terminales moueantur. lUi enim funt maledicli, qili hoc ciimine fe ob- fttingunt.DfW-.is.-^-i^-ConferProBcrfc.ii.wr/iS. Plato de legihJib.i. profcrt lcgenl , ciuam louis tcrminalis vocat:Ne quis vicini ciuis aut percgrini lines ac tcrminos agrotum fce- dercaut iureiuiandopolstos moueat .cxilHmans hpc rcuera clfc m .■k!»i^ x-''^' > »"" mt,tiendii mouere. Et idem tiadit,iute- iurando a diis foimatumTerminum, quo amicitix & inimi- citi.v; tcrmincnrur. Alteriusenim lupiter contribulis , alte- xius holpitalis ell teftis. Quilcgem tranfgreditur , piimum Deo vindici,dcindclcgibusobnoxius, qux patiiubcnt pro- ur iudiccs pronuntiarint^cognitoics fiiit «7^'v'o,h5'. LcxX 1 1. tabb. ell:qui tciminus cxaraffit, ipfius & bouesiacri funto. X I. Met.illica,fine fojforia , efl ratlo farandi viElumex tffjfione Tnetallorum & lapidum , turn preticfo- rim , tiirn vnlgartHm. HvCc licet fit labotiofa & pcriculofa, tamen non elT: con- :ra natuiam , vt quidam fomniant. Tametfi enim efFo- diunt opes iriitamcnta ni.iioium : hic tamen abufus noii toUic vfum & rei eficntiam. Hucetiam pertinct Alchymia, <\\ix admodum periculofaelt , & ita corrupttlis lophilla- rumobruta, v: nou facilc laudetur & feratur in prouincia aliqua : licet multi lureconfulti ccnfcant, ipfani iicitam cife iureciuili. XII. Pecitaria ejl ratlo parandi]& pafcefidi ^ccoru. Prlda- tnria quiii? Mcrcatu- ra cjuid? Vcpcrtinct vita paftoritia. Ethic modiis proxiracac- ^ccditad agriculturam. H XIII. Prddatoria efl ratio ^u&ritandi pofeffmem ex prxdSi feu capsara fcrarum : cflqne vcuaioria, aucit- pinmjiue aucMpatoria, cr pifatoria, D hunc Sf pricedentem acquircndi m.odum difputari , foletquxrt:io: Qualcnam ius hahc.Tt homo in creatu- ras non intelligcntes .' Refp. Hominesclecli ius dominatio- nis in creaturas in Adamo dcp^rditum,in Chrifto rcceperunt, vt hanc vitam tueaiitur,*; ipliusgloiix amplificandx impen- danc. Et illi fandificant ca , quibus vtuntur , pcrpreccs& graciarumadlioncs. Iinpij vero funcpolkflbies malx fidei. XIV. Alercatura efl ratio ac^uirendi ex mereibm, qtia importantur & e.vportantur res necef- faris, honefli lncri cattsa. \ Anc Laurcntius Mcdiccs vocaui: caput , vnde robur & Lneiui manant in Rcmpub. cuius rci hiculentum tefti- monium nunc temporis funt tres illi fiorenciirimx Relp. Vcncca , Genuenfis , & Belgica. Efl aucem dc iurc gcntiura hic acquirendi modus. Cxterum mercatura fitnauigatione, deueftionc, & ncgociatione : & ncgociatio fit per commuta- tioncm,qux tiiplex cft. Nam commutatur aut rcsin rem, vt trumencum in vinum : anc res in pecuniam & viciflim:autpe- cunia in pecuniam. Huc percinec Cambium liucarscampfo- ria,fic dida a cambire,quod eft commucarcrcm cum re:aliaS diciturnummulauaindullriofa. Eft autcm cambium i.Mi" nutum iciim aurca moneta pro argentea vel sreacommuta- tur , & viceuersa. i. Nationale ; quod fit pet literas e regio- ne vna in aliam millas.Hrec ars campforia, vt & tota mcrca- tura, magno fubiefta elt abului, qui non toUicarcemcaufa:, ficuc nidus hirundinis non cucrtit palatium , licet iflud com- inaculct. Contva vliiram hoc loco adferuntur illa quodlex diuuiaomnem vfur.im prohibeat ; quod ethnici mcras vfu- las improbent i quod lcges ciuiles prohibeant vltra Ibrtem aliquidaccipcre ; quod Chryfoftomus vfuram vocct fchema mifericordi.i; , quafi qui opcm lanirus in foueam protrudit. Scdtcnendum cfl: , illa dicide vfura immodcrata: cum legcs ciuiles ratione vcri & non fimulaci intcreirc , quod accedere potcfl, modcratam cius , quod intercfl, compcnfationcm, cuius cfl nccelfanus vfus in commerciis , permiferinc lufti- nianus ilkiflribus perniifit polfe llipulari trientes , mercato- nbusbcllcs , communiter omnibils fcmilTes. In traiediciis concraflibusccncelimamconcefticj^.eo/.^.i.Co/s^.j/tf/wr.Cori- ftitutio Impcrij quincuncialem permilit , atquc eam exce- dcntem tanquam vfurarium & illicituni contraftum dpm- nandum. Eiat aucem vfura alia ceweftris, qua: menRrua fuit, alia nautica.qux &ipfa bifariam ficbac. Aut enimaliquis in altcram ncgotiationcra ftipulahatur, qux vlura dicvbkiuv E E7Tpo7jAyf : aut caucbatur , ne aliccr dcbcretur , quam fi nauls cum racrcibasincolumis donium reucitilkt , 0[ux vluiavo- c a ba tur t^K^po-xr^-ujKnf» I X V. Officiaritt ef} locatio opere , e^ua pro mercede alicHt addicitur operapublice aut priuatim vtilts. Stquc arcificiofa , aut artis cxpers. Artificiofa ed: libcr?- elmcchanica.Liberalis cft artis dignioris, qua dofti viri llias operas locant in ftatu ccclefiaftico, policicc ,& fcho- lafHco. Mechanica cfl,qua arcifices locanc fuas operas : Eft- que ftatuaria.fuforia, chirurgia, typographia,&;c.quxfaciunc ad viuendum vel abfolute , vel commode , vel decore , vel iucunde. Artis expers eft fordida: quo pcitincnt opera; Uxa- lum, baiulorura, bubulcoruiT>,&c. XVI. Extraordinaria ac^uifttio efi , <]ti£ citr.t laborem fit\, EIus fpecies liint, fucccflio , donatio , cefTio boni,inuentio rci, accrecio ieualluuics , depoficio fcu ccrcamenpigno- risdcpoiiti&: lulus honellus, vbi hxc formula velcxpicfsi ponitur , vcl fubiatcDigitur : Do, vtdes, id elt, mearapccu- niai^ peiiculo expono, vt & tu tuam. OfR^iarii q'j,idf Extraor>^ ' dinaria acquiliuo Acqiiifi- tio mixt^i XVII. Actjuifitio mixta efi , cttmplures modi compU cati vjpiam concurrimt : vt ciim diqui viutmt partim quid? expaflfiii,partim ex mercatura, HIcdiligentercaucndum,nenimis mtflci coniungantuc modiiicquirendi,Aliasobiici poceft illudGcrmaiiorum: bibcii h.miii-ck.,tJie,^Z'i.ert ■v>irliu!;. Atquc hifuntmodi ac- quircndi legicimi, qllibus opponuncurinfinitiillegitimi,qua- les func , Mereciicia , Lcnonia , Vcnencium , Aleatorea , &c. Scd paulo plenius enarremus quofdam modos acquircndi, I. Modi .tccjain'!)dii: jHmo. i, t-artj fsoif mndl , qnibfnprina- tnm deminium iiijle acquiritiir Dico priuatum dominiura: quiaquE funt vniuerfitacis , vt forum, theatrum, templum, nonpolfunc fieripropria huws vel illius , fcd iure ciuitatis fiunc fingulorum. 3. Aajmrirnu! octupatione ,eiccejJione,idifi- atione, confiifione, , niienlione, tr,iditione , pr^fcrip/ione fi-u ufu- capione, dona'i(He,fi4cce0ione,teniimenio,petiiioneh£reditatif, aHomfamHis, hercifcundi, aHione commnhi diuidundi , iitidcia fininm regiindonim, ■vfufruHu , a^ricultura,per alios, mercatu- ra ^ negotiatione , militia, , artibta , labore , officiis manuariis, parfimrniafy^poena fiirti , ^c. 4. frimtu acquirendimodw de iure gentium fit occufatione eorum , qUi nullitn funt propria ; vci func fcrx, volucres, pifces.Excipe, fi quis longaprxfcripcio- ne aliquid acquifieric : & fi populo confentiente magiflratus habeat ius vcnationis, tanquam rcgalc. 5. Accejfio legiiimn cernitur in alluuione, animalihiis dominio nonrofttbicBif , ^ la- bore noBro partis. Ita flumcn poteftaliquid noftro agro adii^ ccre , auinialianoftrapofTunt fcEcificare , &plancacionc cre- fccre poflunt varia vcgetabilia. 6. Confufione res acquiruntur, fir^nfcnfm vtriufque partis abfit. Sic fifrumentum meum tuo commixtum fuerit vtriufque confejifu, vterque dominus ef- ficitur, &locum habet communis diuidundi iudicium. 7. /»" uentionis ■varij ftiat n;o'Ji. Nam qu.c in litorc maris inucniun- tur, inuentoris fiunt : ac non itemqux in itincre. Thefau»' rum inucniens , fi in fuo f undo inueniat , optimo titulo cum polTidet. Ac fi in alieno fundo , non data opera , fcd fortuito inuenerit , diraidium doraini foli & dimidium inucntoris fit. 8. Tmditione rei faffa a vero domino acquirimtn dominium. 9. Prifcriptione feu-vfticapione acqulrimtu de iure ciuili. Nam ne dominia inincerto eflTcnc pr.-efcripcio iure ciuili eltintro- duda. Res autcm mobilis triennio , immobilis intcr prxfcn- tcs quidemdccennio , inter abfentes viginti annis vfucapi, omnefqne a£lioncsomniaque vitia triginta annorura fpatio prxfcribi tradunt. Quatuor autem rcquiruntur inprxfcri- ptione legitima: vt rcs bono titulo, bona fide, tempore legi- bus definico , cittaquc temporis interruptioncmpoffideacur. Addunt aliqui, vt rcs talis fit, qux prxfcribipofIic:qui3 furci- uc & iniufte pofl'efra,res facrx & publ!cx,& alia quxdam noii prxfcribunCur. ic. Acquirimus donatione plurihui modit. Auc enim causamortis fit donatio, cumquis ita donat , vc fi quid humanicils ipfi contigerit, habeat is^ui acccpic,fin autem fu- pcruixcrit, recipiat is qui donauic, vcl fi eum donacionis pce- nicucric, vcl prior dcceflbrit is , cui donatum ; & hx donacio- nes funt inftar legacorum : auc donacio fit intcr viuos fimpli- j cicer finc moicis cogitatione , qux C pcrfeita fucric , rcuocari non pocelt. Huc pcrrinec donatio propter nupcias. Perficitur autem donatio, cum donator fbntcntia fuam fciiptis aut finc fcriptis manitcftauctit. Et reuocantur donationes propter in- gratitudine donatarij ergadonatorem. Iftavero vocationoti hxredibus.fcddonatori competlt. Porrb fi donario loo.foli- dos exccirerl: in vulgaribus , & in caufis piis 500 rc(]uirit in- finuationcm,hoc cft puhlicationem coram magiftratu w.Suc- eejio iegitimafft itiftijjimn acquirendiratio. In (iiccellionc ali- csai OEconomic^ Cap. V I. 149 tf m hofreJum triplcxoido habctiir : piimus dcfccndentium, vchiti tiliorura, hharum , &: ncpotum , cjui lucccduntpaicn- tibus ab intcltato : rccundusalccndcntium ,fi dciccudeutcs defint.ncmpc parcntum vtriulquc fcxus, iuxta giaduuni prx- togatiuam.vt fcihcct pacet pra;tciatut auo:tcrtms collaccra- lium ; vt li defumftus ncque dcfcendcntcs ncquc afccndentcs iciiiiucrit , fucccduntfratrcs & foioics vtiinquc iunto , -oeftcjpecunia numerata,^ cjl- terii rebttf , qui. vfu confiimuntur. In huiufmodi enim rebus conftiruitur vfusfruflus,qui cft ius alienis rebus vtendi frucn- di, (alii.^ rerum (ubftanciai & veldiiKnguitur aproprietate, vcl cam ca coniungitur. Ibiformalis , iiic cauialis dicitur vfusfriiftus. 18. Nf» fdicn per nos ipfos acquirimui , 'veriim aiamfei atios : vcluciper feruos. 19. Inter cmncs acquirendi tnr>'ios agriiulrurainprtmu eftiufla. C^ac , vt aitphilofophus, eft, maximc nacuralis , & nectffaria , c matre ttrra quxllum ■ parans, corpora uon encruans, vt artes fordidx plerxque, fcd ad labores ("ubcundos roboras.Hinc agriculcura dicicur opti- ma OEConoma. Ex hac honeftilTimus minimeque inuidioius pcciturqu.-eftus , quem exercuerunt pacriatcha: ,& pricipui iiominis famili.-E apud Romanos : itcm Aglaus ille , Apolli- nisoracuio fclix iudicatus- Hunc acquirendi modum Deus inparadifo inftituit. zo. Mercatiirabonefla iufte acquiriww. Honcfta autem cft ^CTKiS^icn»^ , qua; circa vfum neccflarium vcrfatur, non jLotTniAiiKi, cuius finis non cft vfus,fcd quiftus. Illam Ariftoteles fubiungit mcrcaturx, quiaagricolaqu.t- dam vendit, vtrurfus alia emat ad vfum quotidianum : hanc tnerito damnat, & propriam eife dicic propolarum,qui cmunt vt carius vendanci I. Miliria honefta accjtnrimits , Lk^. 3. •u.14. Huius militix fe^acorcifuerunt Matcinus ,Iouianusac Va- lentinianus fub Iouiano:legio fulmineafeuxej^t/HiSijAi^fub Antonino.Atque huiufmodi milices mulcis ornaci funt priui- legiis. Scd hodiemilitia ferme eftomnium fceleruin fchola. a 1. Agrum male colens cenfcrium prol/tnm. VUn.iib. 1%. c^. Oell. lib.^.c.ii. Nam fi quisagrum fuum pacerecur fordefcere,non purgando & arando diligenter ,cenlbicsipfi poenam irroga- oanc. Cyras fi quando agium bene cultum cerncret , eorum liominum laudabat iudu'triam, coiitra fi ncglcftum, grauicer obiurgabac& rauld.ibat. Ita vifumRcip.intere(re,vt agri be- ne colcrentur. z^. In moiiii acquiiendi pncipuarario habea- furvicini. Melior cnim cft vicinus bonus , quam frater lon- ginquus,P»-0(.i7. Catodc re ruftic.Idagcndum,inquit,Tt di- ligantur ricini. Malus enim vicinus cft cxitiofa peftis , iuxta illud Hefiodi : Uius^ 1(5"^« '/'itz^'- Thcmiftocles apud Plutar- chum cum prsdium vcnderet, pisconem addere iuifit , quod bonos habcrct vicinos. Columclla vicinitatis incommodo mulcos dcicruifire proprios penates , atque in diuerfam orbis f artem narrat pi ofugilfe. Cato in agro fpeflari voluit viam, aquam, & vicinum. Nam vt iter commodum agtis adfert,ita aqua: bonitas ncccflaria & coeli falubricas.Vbi cnim cum Or- co ratio poncnda, ibi non folum perccpcio frugum & fru- ftuum, fcdetiam vitacolonum cft dubia. Colum.i.^ . FLOTIILEGIVM. AGRICVLTVRA. SeNT. 'Hyiu^^ixl^fi^^.ifaJ^^itCi .^gricuLtttra m.iximi ittfta eft : quia non pendet ab hominibus vel volentibus, vt cauponaria, vel nolentibus, vt res bellica, fed cft maximc naturalis. Naturaliter enim a matre cundlis alimentum fuppe htatur : itaquc & hominibus a terra.Facul- tatum itaque cura hxc cft prima,quia naturam fequitur. Arift. i.cEfon.r.i.Optimaratio parandi opes eftex agricultura. Ibid. Omnium rerum.exquibus aliqiiid exprimitur , nihil eft agri- tultura melius, nihil vberiiis , nihil libero homine dignius. Cif.i.oy^f. Vitaruftica,quam nosagreftem vocamus ; parfi- monia:,diligentis,iuftitix magiftraeft. id.pro Rofc.Amer.Vi- la ruftica maxime difiunfta eft a cupiditate , & cum ofEcio Loniunfta. /i-'«/. Hominum gcneri vniuerfo cultura agrorum c(t falutaris. NuUa vita beauor eflc poteft,ncque folum offi- cio,fed & deleftationc & faturitate,copia quercrum omnium, qu£e ad viftum hominum & cultum eciam percincnc. Id. Cat. mair. Agro benc culco nihilpoteftelTenec vfa vbctius , nec fpccic ornatius./i/. /«/i»ri7.Ex agritultuta maiime pius qux- Itus ftabiliHlmulque conlcquitur, minimd-que inuidiofus.Crt- to dere rtiilicd. M;iiorcsno(hi virum bonum cum iaudabant, ita laudabant : Bonum agricolatn bonumquccolonum. Am- plilhmc laudati cxiftimabatur , qui ita laudabatur. Id. Vnum genus libcrale &: ingcnuum rci familiaiis jugcnddt , quod »< agricolationc coutingit. Colum.lib.i.frt.f. Ouid. l'ont. Tempin in agrorum culiu conftimere dulct tft, Horat. cpod. Beatiu ille, qui frociil negotiu , yt frifcagens mtrtaltum, Taterna rtira bobns exercet fuii , SotutUi emni fcentre. iiecexcilarnr cUjfico miles trilti, Nec horret iratum mare : 'Ferumj; vitat, (y fuperba ciuium Potentiorum iimina. luucnalis 14. Vitiite ctntenti cafuiis^f^ coUibtti iftis^ O fueri, Marftii dicebat (y Hernicui olim , Veftimifquefenex ifanem quiramui arniro, §}uifatK eft menfis. .. Virg.i.Gcoig. O fcrtunatos nimiiim fuafi bcna norurtt .^gricolas, quibui ipfa frocui difcordibus armU Tundit humo facilem viSlum iufii/Jima telliis. A p o p H.Cato maior dicebatifortifTimos viros ac ftrentiif- fimos milites ex agricolis gigni,minimcque male cogitantes. Flut. afoph. Idcm dicere (olebat, pecuniam pedibus compen- faii;fcnticns,ad villam fxpius cundum efl"e:CiV./ro f /a , Deferere crdinem : Pen- fum perfolucrc : Contribulis failus fcrua ordincm. VICINITAS. Sent. Vitinuj csucrc dcbet, vt nihil Ticino contrarium faciat : & hoc tum in aliis,tum in vniucrsa ogrorum cultura fempcr vehcnientcr vcreatur. Vlnt de legib. dial.%. Naiilus c(tpr.-cmium , quisquis naifluscltbonum vi- cinum. Hefiod. 'ify. Tantum danini cftcx malo vicino.quan- tum ei bono commodi. !ii. Non peribit bos vtique.nifi afFue- lit malus vicinus ./rf. A r o p h. Thcmiftoclcscumprardium quoddani vcndeie vcllet.pcr pnconcm adderciuilit,qu6dvi- cinos ctiamhaberct bonos. Stoi.ferm. jj. M.Cato admone- bateos,qui agros cmturi cflent,vt antccmnia animaducrte- rcnt, ne malum habercnt vicinum. Er.tfm. j.mpoph. S i m 1 1.. Vicinus cft inftarLuna; : quxpra:cipucmouetinfcriora,quia tertiseft propior. Capvt VIII. De Offciii coniugum. Pr.^cepta. 5^S Ff ic I A propria variant fecundiim focietatetti ^g^coniugalem , patriam , & herilem. In focietate coniugsli officia funt communia,vcl propria mariti & vxoris. Officia coniugum communia continentur amo- re & auxilio mutuo , ircmquc fidelitatc coniugali & patientia. Officia propria mnriti funt , honorific^ de vxorc fentire , verecunde cum illa viuere , reuerentiam po- tius quam metum ipfuis concili3re,eam dcfcndere ab iniuria , exnrbitantcm deriquc corrigere , quoad cius fieri.ioteft , fuauiter ,& nonnifi exrrema nccellltate veniread vcrbcra , vel vfurpare-Tn' Vre-Seca. Officia vxoris prcpria funt , cfie domiportam in- ftar tcftudinis , caftimonia: ftudereinftar Penelopes, difpenfire labores domefticos inftnr apiculx , efte condam pofiusquam promam , maritum haberc pro lege & norma fiia ,ah'enis negotiis fe non immifcerc, deniquc non efte mufcum hirundinum. R E G V L ^. 510 quid ^' Prlmaconltign cura debet el[e,vtjitcaJlHm:Jicundity "P""'»' vt tranquilluTn. curandij? ' CAflicas coniugalis confiftit in amoris reciprocationc. Nam anior mutuus cft fundamentum bcacicudinis con- iugalis. Eft cnim vinculum cordium,S: condimencum ccrum- iiafuin coniugij. Hic (i dcfit,cor,iugium cft charybdis.fi adfit, tollituromnisan^ator. Idco lefte dixit, quicunqucdixic: Sa- tius cftquouis tenarum fugcrc,vbi nec Pclopidarum fada liequc nomen aiidias,(i ablit a coniugio amor.Modus adeam, icciprocjtioncm pcrueniendi pcndec a prccibus, & confidcra- tioiic voluntatis Dci , qui coniuges copulat. Concordiain coniugio procuratur hoc modo. i . Maiicus parentibus & cog- natis vxoris , & contra vxor partntibus & cognatis mariti, eam cxhibcac rcuerentiam.quam propiiis cxhibec. i. Coniu- gc; communemgcrant curam rci domefticsc, & partiantur in- tet fe Iabores:ncc3ppetant diuitiasin infinitu.j.Vcrinquede- pofitaomni fuperbia inanfuctudinem colanc.4. In rebus pvot- peris & afpeiis alccr altcri xqucadfit.5. Cogitcntillud: .imor foltanafei po'ep.,at fnliis crefcerenon potefi ; quomodo vidcmus vnum lignum in foco non foucrc flammam. Anior enim non cft vuius, fcd duorum : Q^arc nifi adfit reciprocatio flamma: coniugaiis , omnis alfcdus in fumuni & vapoies abit. 6. Erfi Tcrum fit illad ; Coniugiuni fne froU,efi mnndu^ fine jtle-.xfiw tamcn arrimo fcrcnc , fi Dcus vellc ipforum conlugiumeff*' ftciilc. 7. Valdc ncccflitia cft e'7tii/Ke<« condonaui inccrlcfc inuiuo aliquas iiifiriuiiitcs & n-.tuos coniugum. CJjiod cniin vulgo dicitur , imiii tu^^rei noiiirryn"!! od rii, id in coniugioj . quoJ Uimiiiuscft amicitix gradus , pricipue valcic dcbcc. Ainor, inquam, coniugalitcft pt tfcil.e auiiacix Ipccics. Etli cnini inulicr cit vasintirmum, & infcrior viro raciont ccinpc- ramcnti & obcdicucia: : canicn aniot illc coniugalis nou ctb impcitcdus: quia vxoi coulidcratut tanquam pais matiti. I I. De fidelitate coniugali funt h* regttU. Fldelitas cft anima con?ugii. Maritus igitur fic VlylTcs , &t, "•• vxor fit Pcnclopc , h. c!^ M.iricusni.mad quafuis, ctian» Thaidcsdcuolu.icur,& vxor tuo canctim viro adhxrcat, cciaR procos habeac vt Pcndopc. Hic pcccauit Thtmiftoclc.s, qui (c dcdit libidinibus, & cti futaiisprocc(fit,vtpafl'us fitfe produci in forum a quatUor mnlictibui nudis.i. Fidclltas coniugalis fi violctur,mftacxi!tic rcpudii vcl dcfcrcionis cau-- fadc iuie diuiiio& humano.3. Coniugcs fccrcta niatrimonii fccrcco habcant. Infaniic igitut CanJaulcs Lydorum rex, qui viorem luam tormofiirimam omnibus prxuicabat ,camquc nudam fodali fuo Gygi oftcttdcbat i qua visaita cxarfit , vt cogitarct.qui potirctur illius amorc.Vxorctgteferes Cadau- lis'amorem infanij,occiderc cum adukcro pcrmiGt,ciquc (e Sc regnum tradidit.4. Adultcrij tupitudo f.rpc cogitctur.Ccrni- tur auteai illa in hisce ; quod coniux vcluti dimidia corpoiis' pars erip;turi quod alter coniux graui facrilcgio Ixditur) quodfans^uis confunditur , & morccuculi parcusadulccrinuff pro vcro ("upponicur i quod circa h.xrcdicatcni ftirtum cora- mitittur. Hinc tam atrox fcclusab omnibu'; fcrc gcntibus' feucre puiiitum fuit Lcx Mofaica conlHtuitpccnamcapitisf fic & Icx Iulia,qui licct ad cempus dormicrit, vt conqucritur Satyricus, tamcn poft capit rcuocari. Xcnophon ait , adulte- ros non occidi , quod iinpud^cas reddant vxorcs, icdqiiod ainorcm coniugalem aufcrant. Fidrlitat coniugi- 1 1 1. De patlentia coniHgali funt ht reguU. I. ^^Ogitetut, quod vita coniugalis non fit ampliiis pafadi- U» V— '(us.vel ctiam in paradifo.fcd extraillum:quodque con- iugesnonfinc angcli, fcd homincs. 1. Omiiiapriusexperiri confilio ,quam vetberibus fapientcm mavitum decet. Ideo quando paululum. ofFenditur,non dcbct prsc impaticntia cum - Achillevolutari in luto, vel ctim Augullo capita parietibus allidcrc.vcl cum Lycambcad reftim coiifugcrc. lupitcr fuam lunonem rixantcm & tumultuantem caftigabat vcibis, lenie- bat obfcquiis , a vcrbctibus abftinebat. Et Socratcs Xanthip- pcn fuam touantcm & plucntcm ferebat,& quantum potcrat, jnitigabat. Hoc tamen ita fiat, nc maiicus fit gyrtxcocratumc- nus. Nihil enim dcformius cft& inutilius , quammuliebic impcrium. Maritus igitur fit rex,vxor rcgina.qux domui im- perct,non marico j.Vxor magisftudeatpatientix,quam ma- ritiis ! & quidcm adco ftudeat , vt intcrdum de fuo dccedac & remittac iurc. Si eniin maricus coruum vidcaC , & vxot porci inftar grunniat,vcl canis inllat !attet,vcl apis inftar aculcum infigat , ittitabit crabrones , & camarinam mouebit. Id opc- ramdabit.vtpofllc vocariviriplaca : quod in maximaponituc laude. Abfque hac virtute fic:in coniugio dominabicur Afmo- dxus. Qux cum ita fint, coniuges verlum iftum nonforibus fuis prx(cribant,fed cordibus infcribant: Doris amara faai n^n intermifceat vrt ^at. HucpertinethiftoriaLconis Bixantij , qui , cum fungcre- tur legationcad Athenicnfcs , &in concionc irridcrctur ob corporis breuitatcm : Cur,inquit,ridetis bomuiicioncm.cuiux vxor cam pufilla eft, vt matiti gcnua vix attingat ? Etfi autcm anguftinlmo cubili continemut : nihilominus tamen, cum iri exarfimus,vix Byzantij mceniajquaniturauisamplafint,cape- rc vtrumque polTunt. IV. VropriamofficiumTnaritltrgavxorentconfftit in fauendo &fouendo. Iy! f*uendo,\& eft.completflcndo vxorem amore, fed matita- li,h.e. virosdeccntc. Habeacigicur iUam non profxccaut ferua, fed pro cordc.adeoq; eam rion foliim amct,fed & reue- rcacur. Vnio enim elt coniux : fi fenciac accjum, corrnmpicur. Scd hic amor non fit coniuniftus cam nimia zclocypia, fiuc fi- niftta fufpicione , qus vt c(t vcncnu*n amicitix , jta & pacie coniugalis. Infonendo confiltic officium protcftionis & fullcn- tationis. PnfeSio rcquiritur,quia maritus eft caput. Niquc ta- mcncft quod maritnsfibi pcrfaadcat , fe vxove fuperiorcni efl'c,vt Pvinceps rubditis,aut paltcr ouibnseft fuperior : fed fl- cutanimacorpore fupcriorell, cumqiio natnrali quadambe- ncuolentiaeft coniunfla. Non igiturimperabit vxovi defpo^ tice.fcd politice, vt rcucjcntinm potius, quam mctum conci* Jiet. Vxor euim prxcipua poft maricum domus pars cft, Hind vxorccareusquafi Gne d*mo dicitur. Vnde ,mhrof.defaradif. ait. Sicut vii cxtcinis & politisis isbus,ita vx«r demsftici s cftf defti(\» PaticntBj PropriuiB manti oHicitin) quod^ 1 5 2 Encyclop^di^ Lib. XXII. Oflicium propriuia vxoris quod ? ^^■eftinata. Viii quoqucSc mulieris caJem lex , iuxta illud Chnfojt.irt M«/fi.5. Mulicr & vir viiuin: neque legc duUngui- lur,quodgencre coniungitur.Cogitet igicur mulicrem ex vi- X-o fuille fumptam , eandemque quidcm non cx capitc iplius ptodiiflc, vt virodominetur.ncqueex pcdibus.vtab ipfo cai- «:ctur,fed cx latcie , qu.c coidis lcdcs cll,vt eam cx corde non fecus acfcipfum anict .Permittat itaque vxori imperium, fcd ^elliiftum & limitatum,ne tiat ipfe y ■■Mainsx?/I>s/^.S)^ Miki- rimumenimcltimpcrium& prorfus contranaturam , (i cor- pus animam , & luna folem regere conctur. Hinc icdc Ger- mani noftri : V-veihcr regimmt , Himt [elitn etn gut endt. Hicquccritur,cur viti fortilTimi plerumque fint y5«;af lyicgji?»- /4"": vt Hercules, Thcmiftocles, Pcriclcs, Caifar, & Sparta- ni? Refp.quia muliernm funt amantiores, quod habcant cor- pora plena fanguinis & fpirituum. Et (i maiitus nuUam velit ab vxote pati iiiiuviam , nuUamipfi faciat. Magna vero hic ppus eftprudentia, quod vcicres fic cxprclTcrunt : Sicut fol ftcUarum domin-us abfqae Mercuril focietate curfum nou pcrficit , ita&maritus imperium fuum nifi fapientia comite non dcbet excrcere. Porro cum iniurii afficitur vxor,illam fi- bi fs.dam cffe cenfebitmatitus , iuxtaregulam : IniuriafaSn •vxori, ipfimaritofacin cenfetur. Oportet quoq; maritum tole- rare quofdam vxoris nxuos : vti Socrates Xantippen,& Anro- ninus Imp. Faudinam. :. ferm.g Socrates niullcre-m fpcciofam & malaiii dlccbat efrc templum a:difi- catuni fiipcr cloacam. .' aert. E .\ e m p l a. Fclicis coniugij exempla funt Abraham & Sara , Ifaac & Rcbecca, Iacob& Rachcl, VI y(fcs & Penclope. Tnfclicis, lob & cjus vT'6t, Sam- fon&Dalila, Anuerus& Vafthi, Socratcs & Xanthippc, Au- rclius Imp & Fauftina Amoris coniugalis mutui.qui eft fua- uisS^ finccrus,exepla funt Ifaac &Rebccca, I.rcob& Rachel, Admetus &■ Alceftides.Sulpicia & Fuluins Flaccus Fidei con- iugalis illuftre (pcculum cft Lucretia.qux vni mariro corpus cadum feruare cupit. Communicationi.s bonoruni finiul ac arumnarjum exeniplum cft coniux Chriftierni Danorum re- gis,qux maluit matitoexilij fociaeflc,qiiam finem.uitodo- llii in rcgno florere. Sulpitia fcquitur marirum Lcnculuni in Siciliam. Vxorcs Guclphi & nobilium obfe^rorum in arce VVinfberg, ciimeis cohrcflum eflet, vt falux abiicot feren- tcs, quantum quxque fuis humeris gcftare pofct, ipf.-c mari- jos & libcros afportant : qua: hiftoii"a cxtat apud Nauclerum. 'Keta efthiftoiiade Yxoiibus MiDyaium,quam herodoiMb.4. rtdtat. Hi^RocLVPH. Arrha fcu annulus cft nota fidci' coniug.rlis. Turtur & columba (unt noth.T; hicrcjglyphica; of- ficiorUm coniugalium. Adultcri) hicrogl)phica nuit ciiculus', «jui oaa ponic iu alicno Uido : ra/>ir olidus:iccni .inguUo» n'iirxn,4. i'i\=}.t -riiiera apud jtgvptios nocac luulicjcm, qUx viro blnnditut coicus causa Coaiugij fymboluin c(i Ignu >fi<«^, ob vtilitaccm. H M B L £ M A. jilfna Venui,quinain hic faciei ! quJd denotnt iUk Tefludo, molli quam p,iU diua fremii i l4e fic ejfinxit Pl'idia<,fexumquc referri Toemifieum rioilra iiijjlt ab tffigie : ^iodj; manere domi,(j< taclioi decet effe fUeUaf, Suppofuit pedibio talia figna meii. Quomodo vir& vxor fint vna caio : &quomodo Txotft fub viri potcftate , docct Rcufncrus liottulo policico-hiftoiL, co coron.^.flor.i.j. C A P V T IX. i)e Offciis farentum (^ liberorum. P R .(E C E P T A. ^^f^ Ff I c I A iii focietace patrii fuhc patentumj VM gSiJ^-l liberotum Officia parentum funt vel communia vtriufque pa« rentis, vcl propria patiis & m atris. Communia Tunt liberos amatc, fuftentarc,& edu- carcjita quidcm vtfcmen ingenij arborefcere finanti adhibito fole amotis , fale inftitutionis , pluuia prd- miffionis & Vento cafligationis. Propria patris officia funt, liberos deFenclete,& ad bbcdientiam matri praeftandam hottari, Propria matris officia futit , hberqs matcrno poriuS ladre quam alieno cnUtrirc , 8c hottari vc reuereantUt . patrem. Officia liberorum funtj p;irentes hoiiorare amorej more,ore, re ; ita fcilicct perioha parentum illis facro- faniSta fit ac irluiolabilis , vt timorem filialcm pra: fc feranr, vt honorific^ illos compcllent , & denique ci- coniarum more pietatem fuam erga ipfos fenio ene- d:os teftatam faciant anripelargia. Eorundem officia ciga fratrcs & fororcs lunc concorditer viuere , & fe mutuo iuuarc, il E G V L ^. I. Ojficiuni cemmnne vtriufcjtie parentii erga Hheros ^^'^l^f. hii co/itinecnr legihni. paremuih PArcntes i . ament libelros , non vt fimis , qil* corliplex* ^ enecar.t fcecuin,fcd patcrne,&: legie. Nam patria focictas qilandam formam regalis poteilatis concinec. Rcquiritur ita- que temperaraentum iftius araoris. Hoc temperanicntum fi abfit , niniia indulgcntia cortiimpit Ubcros , vc doccc cxcm- plum lulis filix Auguiti Ca:faiis,qua:, cum ab amico mone- retnr , yt patcrn^ frugilicatis excmplum imitarctut , refpon- dit:Patct obliuifcitur fe Cxfatcm e(rc,ego autcm,mc Cxfaris, filiam eife.nicnuni Ideo Auguftus diccre folitus eft.fuos libc- los .fibi effe carcuiomata,&: hunc Vcifum crebto vlurpauit: O xitinam aiit coelfbi ninnplhm, aitt prole carenm '. i.Prxluceant & prseant liberis proprio virtutum lumine. j.RcIinquant ipfis patrimonium perenne.bonam famam fci- licet & virtucem. 4.Cum feruis ipfosraioagerc finan: j.Poft mortem ipfos cbrrimcndenc aitiicis & patronis , ne illis acci- dat , quod Ciceronis fijio contigic , iqui ihicio thagnam de fc concicauic cxpcftacionem omiiibus , fcd poftea defunfto pa- trc ita fuicbibulus , vt vno hauftu duos pocucrit cuacuaro congios.vnde & bicongius diftus fuic. 6.Ne fiuc pricipiies io mal^ precando liberis. Nam dirx (Tarcncum valde grauant li- beros.vti videre licec e maledic^tione, quaNoe Chamum de- uouic. y.Profpiciant liberis dc rcbus- neceifariis quoad vi- flum, amiflura,& inftitucibncm. Oportet enim,vt ait Socra- tes , vel non gignere liberos, vel fl eos genUeiimus, de reifta ipforum educacionc cogitarc. ^ • h A i'^ i I. In focieiate paternJi aiihihenda tfl prtidehtiti compara- cornparatitM, vt vocmt. *'"« 'i"='™ , . . 1 . necclTaria- COnfiftitautemillacomparatio hifce. : Parenceseduca- pgrenci- tione inter fc partin deberit.»-.Libcii itiafculi foeminas K biu ? Q ptina 1 5 4 E ncy clopa^di^ Lib. X X 1 1. Sex pt- iiodl edu- caiionis tiberoiu. liberorS •fiicia cr- us. piimogeniti teliquts prsfereiidi.czteris paribus. ?. Etfi vtet- que paicus eft amiiidm Sc honorandus .- maiot tamen honoc illi debetut, in quo magis relucet imago Dei, v t ferme eft pa- ter. 4.Materfereimpenfius diligit libcros,quam pater. . 1 1 1. Partntei cOHJiituent fex periodos feu intefuaUa tducationii, OFficium parentum continecur wetfJwte, v«5jir/« >j (piAai- «iHqiiitria ccrnutur in fcx periodis ertmnperiodui rcfpi- cit primuin quadriennium iuxCa has regalas.i. Viftus infan- fum debet efle iac,& inpiimis matcrnum. Si tamen ex nccelfi- late incuitabili alitcr facere cogantur matres, videlicet ob morbUm.ptofpicientiiifatibusdcnutticc optima& honeftif- fima. Nam folent puerivna cum lafte fugere humores & mores nutricum. Vnde Romulum ferocem exticifle fcrunt, quod fuxerit vberalupac. Hicctiara fcdulo cauendum,nein- fcntibuspropiiietui vinum : vtpote quod cuidenter la;ditce- icbtum tenellum. Vtinam hic vaktct lex Platcnis , quiante annum i8 prohibet pueris vinumdarc.i.Parcntesdcntopc- tam,ne corpufcula infanculorum depraucntur iiigluuie.laplu, velali^ tatione. ?.Ad conformatiouem & co..tirmationcni fcu robur membrorKm vtcntur fafciis, ferpetaftris , & fi- tnilibusinftrumentis. 4. Ftigusmediocrepucris vtilifTimurtJ elfe mcminerint. Hoc cnim membra firmius condringlt, ealorem ad prsecordia pcllic , fpiritus vitalcs auget atquc va- lentiores reddit , ad rem militatem apiiorcs emcit. Hic ta- nien Ccltarum morem non laudo . qui infantcs nudos in flu- men mergebant : fed illotum confuetudinem improbo , qui omnem flatum & aeiis motum tiincnt. Pronuutio cum Ari- ftotclc,infantes fiigorimoderatoeffe afluefacicndos. ^.Pa- tcntespcrmittent, vtpueri fubinde plorcnt. Sicut cnimfletus inimodctatus nocct : ita mediociis plurimumprodcft infan- tibus. Nam membra eorum dilatat , fpiritus vitalcs excitat, vocem confcruat , cralTos humorcs pcr lacrymas a capite dt- ducit. iecunda periodiu domeftici inftitucionis cft ab annp quatto vfque ad fcptimum , hoc modo. i .Ploratus etiam hic fcrendusiitcmque fric;ori afluefacicndi pucri, ob caufam mo- do di(ftam. Omnis pigritia tenellorum corporum hic eui- tanda ^.Augmentutn cotpotis promouendum. 4.Ludi per- tnittaniut liberales & faciles : nou inhoncfti, nimis laboriofi, Vel niniis lenti : Ludos iftosvehemcntct probant prsccpto- tes occonomici rqui funt prreludia quxdam eorum , qui poll Jn adultiori itate funt pciagenda. 5. Pueri pcrmittantur ver- faricum feruis,qui non funt fcruili ingenio. Alias fr cum clau- dis habitent , fubclaudicare difccnt. 6. Proponantur libcris in hac petiodo piiluri & fabula; honcftcC ;vt uempc mens alTuefiat paulatimad attentioiiem , & prarparctur ad femina ■virtutis,quae in fabulis proponuntur. Remoucantut autcffl |>icluri & fabulae obftosnce atqus aniles:quia pcrillasfacu- Jasvirtutum exiinijiiuntur, fparguntur fcmina vitiorum,cot- lumpunturmoiesi&infinita malagiguntut, videlicct otium, libido , tempoiis iadura ; naufragiuin rerum, & vchemcns ad flagitiofos morts induendos incitatio ac motus. 7. Mittan- tur in fcholam alphabetariam : & doceantur hiftorias varias ac diifta Scripturac. Tertia feriodu-. crit ab anno fcptimo vfquc ad decimum. Quo tempoiis intcraallo difccnt certam artem: &fiapti fiiit ad ftudia libetalia , iacicnt fundamenta Gram- matices , •.ijunrta feriodm incipit exado decennio , & dura- re dcbet vfque ad annum xtatis vigefimuffl primum. Hic oportebit duo interualla conftituerc : quorum primum fit vfquead annum pubertatis ij. alterum inde vfqueddannunl 1 i.Ibi ftudia vel opificia difceda:hic cxcrcenda. iluintateio- dit! refpicit clocatioiiem feu collocationeni in matrimonium. Hic parcntcs profpicient liberis ad coniugiiim aptis de bo- no matrimonio. Sexta periodm cft circa lib ros iarn in con- iugio viuentes : quos iuuate confilio & auxil.o paiences non dcfiftcnt. In omnibus auteitl hifcc pcriodis duo mcminifle dcbent parcntes: videlicet patriam potcftitcm cire rcgi.Tm, tiondefpoticam aur tyrannicaffl : & caput inftitutionis efle,lj- bcris prxlucerc bono exemplo. I V. Liyeri dehent parentibtu amorem , honorem & antfpelargiarn. AMor 4: KotJot ifte non folum in ^ty^ confiftic , f^d etia' in viitutis iniitatione:vt ncmpe libeti fc confotment acl >irtutes parcntum Pra-nobilc autem officium eft aCTi^xiXxf-ytit, /cu , vt Paulus loquitiir , «;A3i^c:g cnjiiic.^ mi; ro^yonii;. CjiuS tci nobile exemplum refert Plinias Roma:humilis in ple- he & ideo ignobilis puerpcra , fupplici j causa carceri inclusa m:itre.cam impctraffct aditum, a ianitore fempcr cxcufla.ne qnid infertet cibi , deprehenfaelt vberibus fuis alere eam. Quo miraculo matris falas donata cftpictati, ambxqueper- flituis alimentis,& tocus ille confecratus c(l pietati. Vide exemplum C.Ttanxorum iuiicnum apud Virgilium in jflEr- na dc quo in flor'l'-gio huius cap. Ad hoaorem , qucm libe- ti A"h<:>\: paie;ui[->us pcrtincc .'.:-aK;i'»,,lcu patientia, tolt-rans p8ren?«in infitmitatcs &nscuos ; vCapad Littioin T. Man-» lius ttJbuDo , qui patri in fc afpetrimo dicm dixetat , cxdem, ni lcntcntiam mutet, minatur : eoque laudabilius erat, qiioil animum eius tanta acetbitas patria nihil a pictatcauercilkt. Nimirumoportct cum Ciceronc pro Clucntiodiccre : No/i tnodo reiiceri hominet parentum iniuriiu , fed etiam d^uo animt ferre oportet. CjEcetum ^ffifia libcroruin ciga parentes tjis continenturlegibus. i. .^qualiteramcnt paticm ac raatrcin, quatenus quidem funt parcntes : magis tamen iftum , in quo imago Dci maxime emicat:quod ordinaiie fit in patie,extra- Oidinaiie in matre. r.Obcdientiam prxftcnt filialcm, memo- resiurisduiini,natursE gentium.&ciuilis inprimisillius.quod luftinianus dicit.Filio lcmper honefta & fandla pcrfona pattis videri debet, adco quidem, vt filio nec adio de dolo aut iniu- ria in parentes dari debeat. j . Exhibeantipfis reucrentiam , St quidem vt diis,vt Aiiftotelcs inonet.Huc pertinet lcx ciuilis; Prafes reuerentiam cxhiberc macri filios cogac ,&(Tproft- dlam ad inclementioics iniurias iraprobitatcin depichendc- rit.lefam pictatemfeucriiis vindicabit. Ec Impctatorait, Etii militibus pietatis ratio in parcnces conftabit Si tameu filiut gcrat magiftiatum , necefle eft, vt paientes filium honorent, nonqua tilium.fedquamagiftratum i non in rebusfamiliari* bus.fed in publicis. Ita Quintus Fabius conful,^ui pacii ad fe in caftra venienti non modo non alTurrexit,aut obuiam pro- fcifius cft, fed ex cquodefcendcret,inclamauic,nonpeccauiti qu;a necclfe habebat tueri authoritatem fuaffl 4. Studcnt gratiiudini,camquedifcant a ciconiis qui fenio confeftos.Sl tantum non eneiaos parentcs alis fuis portant. Itcm i Solonc, quiait:Siquisparentes nonalat,infamiinotctui. De cicoaiis f^ ait Ariftophancs in auibus : E/7 etiam nohis auibm hic antiqita lex Tiefcriptainleglbfu tahularum , qniu cicomt Seruant. Varucu n*m cumpa'er chonias Hutriuit , f^ iam facl i funt vol.itiies, Oportet hanc naios referregraiiam Parentihuf, ■vt fenes tiiciijfm alaiif^ De hac pieCatc PIato,Hom5rus illc philqfophorUin W.deH. eleganterait : Qm patcnies fenio confciftos domi tanquam fhefaurum fuftinct , is iiunquam aliud fibi tale fimulac hruin magis efficax domi fua: affuturum cxiftimct. Ac Homerus, Plato illc poetarum , breuis vitx futuros canit.qui parentibos non foluunt.«*t<.^5ejrT))g^«. Videleges ciuiles l.i. (y.i,C.tteaL lib. f>^pare»t. At c meretricc natus non tenetur alerc patrem, d.l.ftquiialiberu.c^ax lex in matrimonij fauorem eft lata. Item fi parentcs ncglexctint liberos re(3eedueare,ki illos ale- rc non tenetur iuxta lcgcm Solonis,& leges x i i.tabb. j.Me- moriam parentum & cognatorum defunftorum deccntcf conferuent : imitati lulium Casfarem, qui ftatuas & trophza Pompcij defcHdendo,fuas confirmauit. V. Liherarum ofjicium erga fe inuicem eji $(X«/6x^i«, amor mututa , mutuum auxiiiur/t & certameninjiudio honejli , /i/»;i) ij^.Scdtara eft hxc virtus Pertinent huc hiftorix fratrum Thebano- rum Ethcoclis & Polynicis, Cyri & Artaxerxis , Perfei & De- mctiij filiorum Philippi Maccdonis, ncpotum Catoli Magoi, fratrum Pala:ologorum, qui Turcas atcraxerunt Bafliani,qui fracicm Gecara fupra maciis pciftus multo vndantcm fangui- ne obtruncauit Solent Turcici tyranni fracres e medio tollc- rc , vt ipfi foli reruffl potiantur Denique adeo vfitata funt in imperiisfratcrnxinimicitiaecxcmpla.vtPlutatchusinDeme- trio i[c3.t,Tyranos,ficut Gecmctri tti-ni c{0.m Vtln- cbcrjfn fumunt, iM4 fiiijj exidimare , fratrem regni conforrem interficere. Cuirt autcm ccrtum fit tantam acerbitatem odiorum inter ftatres a Diabolo , oriri maiori pietate& ardentioriinuocationepe- tamuscor^anoftradiledlionc diuinainflammari,& ipfi etiam. femiaadilfcnfionum & odioium maiori dili»eacia viicinus. florilegiVm. OfFlCIA ET VITIA PARENTVM. Sent Libetos lefte inftituenc , Ex/;. 6. luuen Sacyt 14. Nihil diBafaednm, vifuij; hic lytmina tangant, Intra <\ut. piier efl ; procul hinc procul ite f.ielli. Maxima debetnrpuc-ro reuerentla. Liberorum educatio doclrina: potiits cuidam & admoni- tioni, quamlcgibus fimilis eft.P/aco dial.6. d? U. Libercwun» gratia qiiis omnia fottafle audebit. Procop. lib.i.de beil.PerfiC. Tci. Adelph.i. Hocpatrium ejl fotliis eonfiii-facre filium; ShA /ponte reliifacere.quam alieno metu. fioc pater ac dominm intereR hocjU! nequit. Fateatur nefcire imp;rare liheris. A P £3 P H. Socraces cum Laniproclo filiolo pueriliter ludcns ab Alcibiadederifuseft. Atipfe :Noneft,ioquit, qu6dmepa- tentemrideas, qui ignorasparencum in filios affciiii. JEl nn. i.var. hifi. Agcfilaus e^juitabac iii aiandine vua eum filiolis. tluf. lllitroi oflieuie uiceoij OEconomicaj Cap. X. 155 pr«f. in Laf.apdph. Ifocraresiibcris pudorf magis, qiiam aurii coiirulcbat eirc rclinqucndiim. S 1 M 1 L i T. Vt liumordc tadicibus jfccndit in hcih.iin : ita aroofcx parcntibiis , tan- quani r.idicibus.in rilios lieriuatur.C^y/i)^. E x e M r.Piorum patcntum c.tcniplalunt Adam & Eua, Abraluin, lfjac,Iacob, Dauid , Tobias fcnior. Hi cnim libcros dilcxerunt , pictatcm tosdocuerunt.peccataipforum concxcrunt, pro ipfoiuiii fc- licitatc or.uunt, tacultaces ipfisrcliquetunt, dcquc matiimo- nio ipiis profpcxcnint Hcrodcs fuit pater u,:fy3^ , ijui , cum iiccallct tiliuin fuum Auc^uftus Cicfar dixit,mallc fe Herodis ■porcuni ciuain Hlium cllc. lunius Brutus , Romanx libcrtatis allcttor.duos fdios adolcfcciitcs proditionis coniiictos publi- ccintcrfccit. ManliusTotquatus tiliiim fccuri pcrcuiTit.quod prxlio Latino contr.i impcrium in holtcm puf^naifct. H i e- K o c L I F H. .Signa ip/A35i?(>-/<«< parentum funt : i. Ghni-fi- fcsi apud vetcrcs fuit nota patcrnar dilii^entire Fouet enlm iftc yifcis fua oua pcrfeucranti cultodia, vfque ad diem 40. & jo. donecitafoboles coalcfcat, vtabrcHquoium pifcium Iniuria fc tucri valcat. 1. Pelicitnus -, qui fuo iplius roftro ciFodit pe- Aus , vt pullos fuo fan<;uine nutiiat. ?.'>//« i <\nx lambendo Catulosfqimat.4tj.»/i/;7«; quxfouct pullos. ^.talumhes-yC^ux poil lolftitium hybernum emittit partum , & tum fibi euellic plumas , vt pullum tcgat. Indult;entia: patetnaccxeinplum eil Eli & Samuci : hieroalyphicum afi>,tu ^fimitn , quorum iUe cico impetu per mcdias flammas lobnli fuccurit , hic nimio complexu fcEtum ciiccat. Indulgcntla ifta facit,vt parcntcs cx iibcDS faciaiutruncos S:ftatuas,non vero homincs.Quopcr- tinet lepldum illud quodaccidit Ccnlori Romano : qui , ciim eiret niillus Nolam (qux vrbscft Italixj &apud hofpitem di- nertiflet, iuiTit ipluin conuocavc hortiincs Nolanos. Quid ho- fpcs? Dlcpiogreflus inloGum buftorum & tumulorum excla- mat : Adeftc homines , Cenlor Romanus adeft. Redit ita do- mum. Cenforcxpcftat aduentum ciuium : fed frulira. Roj^at es holpite quid rei fit-Hic illeomncm rem narraie ; It ronuo- c.ifTe mortuos.quod viuinon tam homines flnt.quain bcftlac & fera: truculentA-.Piiilura wpy^=parentuin in libeVos Ganda- uiina:re incifa iic habct. Cilm ibi pater vna cum filio propter «normia fceleta morti adiudicati efrcnt, Comes Flandiis pc r- nofccrc cupiens , iu quo effct ardcntior fseyi) , vitam conctlfit altcrutri,quialteri caput prxlcLnderct. Patcrtadem xgre pct- fuafit iilio diu renuenti , vt carnifici^ ofRcio in gcnicorc fuo fungeretur. OFFICIAET VITIALIBERORVM. Sent. Patentes funt honorandi , K.r.'rfio. Prfw.i ■ . kt'hef.6. Col.j. Amandus eft genetator.fed prxponcndus eftcreator. ^ugujl. Primus gradu^ pictatii eft honovarc parentes. /imbrof. in Matth. Mcretur cxcitatis fubirc luppllclum , qui parentum vultus totuo vifudcfpcxerit.&clatis oculis lefiEtit pictatcih. Hitronyrr.m Mano. Comicus: t\if{(Sh' in^x; j3>!U'3-i ■n/iytV viufi. Lex pares rim honDre; fayentibtu friheii'/. hi>\is ^ttii «rS infni; 0* Itfeais \yji>. Tibi funt p.xren'es prstno loco hon.^randi. -4^;- Colens parcB es l.Ma fpfres omni». Oij inaximi partnres funt rtiortalibi€i. : . . Item : i .. - ;. Kihit paren'es fun' deorum imaginesi tn vetbis pet totam vitam parentes vencrari maxime de- czt..Plat.\.de U. Cuius pater vei niatcr, vel horumparcnteS confeiSi fenio , quafi chefaurusquidam.domi iacenc:isputct, nunquam aliud fibi tale fimulachrum magis cfficax doml fux afFututum , fi rede ab eo,vtdecct , colitur,/ii'»! ii.de U. Pater tria beneficia dat filio : cfl ipfi caufa eirendi gencrando, caufa nutricndi cducando , caufadifcipiinx infoimar\do. Anon.Tii- lis liscircaparentes, qUalcs vtiq; prccatus fuerisevgateipfuin tuos filios ifocraf.adDe^nrn. SmAnm tcparcntibus tuis prxfta Sen. li.epift. Nnllum eft eilidentius fignum impix mcntis, quam negleftlo & contemtus parentum. ..^Kon.Uitx paretum nunquam funtirrit.c. Pioinde filiis non fperncndje. Anon, Euvipid. .^uifcj uis in vit A fuapa rentcs cdir. '■ Hic 'viitM /v defunclM diis ch.irtis efl: . A* o r H T H. Th*les filiof fubinde admoncbat , vt pa- rentibus beujfacercnt.his verbis. Quale pra:mium tepcndcris parentibus tuis , tale a libcris tuisexpcillato. Laer'. Pittacus nliuniadmoncns,ne cum patrein iudicio litigaret,his vfus eft veibis: ^\ dcpatre inlquiora dixeris,damnaberis:fin xquiora, vclob iftuddjmnati dignus es. Stob.ferm -yj. Alcxaiider.cum fibi multadematre ftrlpfilter Antipater : Ignorat, inquit, An- tip.itermatris vnicam lachrymam multsrum calumniarum cpiflolasdeleturam eirc. Plut. DemetriiisPhaleteus admoiie- bat adolcfccivtes,vt in folitudine fcipfos, in via obuios,&: do- mipatctes diligcnter reucrerentur. Lae'ri ///'. j.Solonintcrro- gatu«.curnullas legcsaducrfuseos^qui parentcs verbciaflcnt, conftituiflct : Q_ii6d nullos, inquir, tales extituros exiftlma- bam.A;rt.\-./e'»j.i5.,S 1 m il. FiliusfiUgicft baculus&idili- lom. IU; cium pattis Pieras erga parentes cft 6indamentum tcliqi.ia- rumvivtutum in libctis : CTpyi naturaliscft incendium anio^ lis.ic aJamas fcrrum incidcns. E x s m P l A.Pietatis eigapa.* itutcs cxcmpla funt lofcpli, Salomon & jEucas cripicns pa^ trem Auchlk-ncx inccndioTtoix. Filia Cimonispatrcm fa- nie nccandiim vbcribus alit. Duo Catanxi iuucnes Amphi- nomus & Altapus , cum ittna igncs in vrbcin Catanam cie- ciflct, & alij icliclis parcntibus fugcrent, vt flias opes cfFcr- lentillis dluiti.c folx matctquc patcrqiJe, vt Virgilius canitj H.mc rapiiinr prxd.nri , mediumqi exire jer igiiem Ipfo daniefidvm jtoperam : imaxima rerum, Et mtrird pietas hfmini rHtiJJim»virtfis ! Erubucrefioi iHnenes arrin^ere ftAmmi, 'Er quaciinif;feru>it illiveftigi.i.ci-dunt. Ingratitudiniscrga patcntcs cxcmpla funt Afcfolbm , Nc- ro & Hcniieus V. Iinpcrator Hcnvici I V. filius.qui ab hifto- ricis rci^iflime vocatur nouus Abfolom: quo titulo tcdiui 01-hari potcilirjfy^ illc apud Comincum Adolphus Eg- mondanus , Gcldiix dux , qui igic letcns longiuam vitairt patiis Arnoldi.cumacervimanoiJte hycmali cap'tum quiiiquc niilliaria fcminudam ablquc calceis deduiaum in carccrein, detiulit. H ieroglyPh. i. lUuene; duo 'Hbiriii i:igo fji> cnrrumtrahrntes ,in inonumentis antiquis funt hietoglyphi- cumpictatisin parentes. Sunt autem illi Bithon & C!eohc4 fratres jquimatvem defunftanl currui impofitamad luno- nis templum vexcrunt. 1. F.v»wVi; qt»s; cuiant funeraintet fe inuiccm ,& laborcspartiuntut. iC;cnwi'<» ,cuiuslmago cer- nitur in nummls Hadriani.adicifti infcriptione, Pierat Augu~ fta. Ingratotum filiorum nota hievoglyphicacft cuc\ilUSimi>« trcm dcaoraus. E M B L E M A : Terpiedios hoftespa->ii ciimferret ab igne JS.rteaf humeris dulcepdrentn ontts : 'Pnrctte , dicebat : -vobu feneadorea rapro Ntilla erir ,erejro fed parre fumma mihi. Hlnc Viigilius pafTim trlbult /Enex cpithetoh Pij. F A b \i I. A. Senex lco prxcipiebat filio fno , ne vnquam cum homi- necongrcderetnr. Leunculus fenticns lam vires fuasconfir- niatas acccdit ad boues , S; rogat,num homines fint. Illi veto fc homines efle negant,fed ab homine impolitum iugum por- tare dicUnt. Ab iis digreflus equum confpicatiir : Tun'homo es,iiiquit! Minim^cgo quidem,ait equus,fed hominiobtem- pero. Tandcm videt infylua homincm ligna findentem ,aA quemaccutrcns, Homo inquit,videtlscfre. Ita eft,inquitille. Tum Ico.pngnabis igitur mecum,ait. Maxime, inquiti!le,fed quxfo te,diltvahe prlus hauc aibbrcm, cui vides ferrum iftud inipaiftum. Incutit mbx lco vngulas fillurx aiboris, inibique excuflo cuneo hxret inifer. Hic lignator clamores tollere, SC oe agro vndlque viclnos aduocave contra lconem. Hicverd cum fe in difcrimine verfari vidcrct, omni conatupcdesdcli- gno cxtvaxit, cruentispedibus ieueitvis, Mipater , iliquit, fi paruiflcm mohltis tuis,vngulas non amififlcm Docetfabula, libcros parentlbus debcve libenter obfequi.Cxtevum gratitu- do llberorum in peftore debethabcre fedcfn:non alitet atque antlquiias tcmplum Gvatlis in hicriia Ifvuebat vrbe, on-nibuS Vt pateret ingrcirus,& fic fxpiusmbnitideabuslitarent.CJuo- modo liberi debeant parentcs luos honorare opcrc, fcrmone, & patientia elegantcr docct Reufnenes horrutopoLtico-hilhrico corond ^.f.ore 6. IWidem fiore y. dcmonffratur vetiras huius axiomatis , Parentum dirt,liberorum fun' fnrii : item fiore 9, aireritur veritas huius afTertionis, Sratritm ^ confanguineo-. rum odiafunt Cainica, C A 1' V T X. T>e Offciis herorum (^ feruorum, pRytCEPTA. fj^v? F F I c I A in fociecate herili funt heti, vcl fer* j^yj ui. Heri cft, feruum habere pro chencc , ac me» minifle feruum ciTe imaginem Dei , hcec non quoad quantum, camen quoad quale : ac prdinde non folunt praefcribcre feruo opljs , fcd & diaccam bonam. Serui officium eft , domino probare amorem , ho- norcm , & fideliratci& inprimis fcruicutem aeqUo ani- mo fetrc. Eiusdem eft amarc ac iuuate fuos cotl^ feruos. .\ Re G V L ^. I. Officitm domini erga firuum continetUr humamtate officium y?« (iqHitatet,ac Jeueritate, iuxta bas regulas, fciuuiB?* I TT J. Jl.fcritar.eam , (i fit (oiura aacuram , hoc cft ii abeat in Erus meminerit, hanc focietatem naturx non efTe co-» ti, O > tytaij Encyclop^dte Lib. XX I L Offieium fcruicrga Serum.' tyrannulcm. Hetu$ i§itur feiuum habeat vt clientem, imita- tus philolophum , qui ne auiculam quidcm , qux tc in iphus finuai icciperet.perdcrc voluit.fed ilUfam tanqualft clicuteni dimi(it.2..Aliudefthabcicferuumpion)ancipio,aliudcftcms ♦ti mii^ifterio. j. Doniinus cligat famulos nequc tiiuidos, neque tumidos. 4. Dotninus non clt qui poffidct fcruos , M quiillisrea^vtitQr. j. Dorainusfetuis ttiadebet iopus ,ci- bum.ac caftigationem. Nam cibus fme operc facitlcrumn porcum i opas finc cibo afinum i caftigatio fine vtroquc ca- nem. Nam nulla.vt ait -«'0. 4. V* re rujtic^ homii>is ncquiffimi cuftodia certior , quam quotidianaoperis exadio. 6. Derur femo tantum cibi , quantum fatis eft ad fatictatcm & robur. Namitaert vtaitSitach.<-«/>.3}.Pabtllum,virga, &opusafinoi panis, difciplina , & opus fcrvo dcbcntut. 7- Seruis vcl nihil, vcl pciparum vini dandum. 8. Seruis dentur veftes in tempo- le&illa: fatis firmat.fatis magnxacconucnientes. jCcrtum tcmpus prsfiniatur laboii fetuorum. Proportionem obferuct arithmcticam incct laborem , tempus & vircs ferui,& haec ttia «juafi in bilance ponat. io.Q_ui copiofam habet familiam,iil- Itituat diftindtioiiem inter feruos.vt alius fit dircdlor,ali j opc- Janj. Prxliciatautemaliis tanquam etjjJVwKTiw eum quifit frugi & libcralis. 1 1 . Animaduertat in cxorbitatcm , fcd non tytannice. 1 1. Infpiciat ipfe oninia, ipfcque primus furgat, & vttinms cubitum cat , vt inquitCato. Nam pra:fcntia dominl clt optimum ftetcus.vt ille ait. i j .Opcras ciigat,nunc per fc, ntoicperalium. 14. Scruo nonfacil^fidat , memorillius Bo- diniani : Quot feriios domi tua: habcs , tot habcs hbftcs, i j. Quod fcruus vnciatim coinparfit,nc ipfi cripiat. i 6.Mer- ccnario laborem perfoiuat.ctiam ante folis occalum,Df«f .14. V.14. 17. Si oriatut contentio ihfer conferiioi , paterfamiiiaj iftttjiiitt faneito. II. Officiftm fitmuU ergadomimm ceHtihetHr vtntra- tione y obfetjMio , & fidelitate. Pl^imura officium in focietate hetili eft, vt dotiiinus & fef-'' uus beneuolo erga fe inuiccra fint aninfo , illebencmc- rendi, hic demercndi.vt ihGilberttt^ Cognatui in oi'«;(T),.Magna fcilicet pars officiotum cft bona voluntas. Dein » t initio v tel'- que alteti fcfe accommodct doncc cx mutua notitiacoeat be- ncuolentia Intcr multos enim dirtilit amicitia,priufquani al- ter alteri fit^cognitus. Multi prima fpccic difpHcent , qui pro- pius infpedi placcnt. Ad id conducet cx vna palte domino- lum comrtas , & ad lcuiorcs lapfus conniuentia : ex altefa fa'- tnulorum obfecdndatitJ. In noniiaUis humana func vitia, fcd qux virtutibus abund^ penfcntur:qu3cdam eius gcnerisvt fa- Cileponintcorrigi.Itafuntfamuiitardiorisingcnij,fed,fiquid prxfcribasjdifto audientes, & in pcragcndo fcduli. Domino- jrura cft , modcrata corilitatc tradare fiiflulos , vt ncc fsuitia alicnentur.nec indulgcntiacotrumpantur: necexafpcrcntut conuitiis.fcd bcneficiis adiungantur, vt proximo fuu loco fc- cundum vxorera& libcros. Dcbctur illis viftusSc amiflirt, non addelicias, fcdadnecetritatcm: illi vic>(iim dcbent fidc- le officium : vnde i tilx.i-mi voCantur , ac ^fa-rctTct , quod fa- milia: pars fint,& hetilium negotiorunn curam agefc debeant. Ncque yero femptr valet proucrbiii : Nos totide domi boftes haberc , quot fcruoshaibcmus : ciim intcr fctuos inucnti fint, qui iSi vitam fuam pto inColuHiitate domini *ilcm habuerunt. Nec omnes ferui tales etant, qtiales in conl&diis inducUn- tur. Tercntius vnum modo frogi fcruum induxit iri AdciphiJ, eamqUc paupcrcule paupcrcm Getam : in Htcyra Pamphili Parmcnonem inducit Icuitet vitiorum,ccn'atorem, cutiotum, &furilem. Porro nifi famali tibi fueiint multitargumcntis e-xplotati , rion cft corrultumarcanaiis comittcrc , li nulla vrgcatnfeccflitfasiqaemadmoJuui ncc liberisaut v^iori Nihi! «fifficilius , qaam eontinerc arcanum : & fi fidi funt , muta- iiilcefthominisingcniura. Dcniqucpcr lulurronescorumpi poflunt. Eftcnim malitiofifrimum & abieftilTimum homi- num genui , cui ftudio crt intcr heios & famulos fimnltaterii fercrc : citmque fuam (\omum regcrc ncqucant , aliena rnodcratotcscflTcvoIurrt ,ob]iti n6ti fiuc catfsa liudati cir- minis Homeijcii _ ^ _ (f-fli ■ni cii utyliQtTi Kji>(p'v T aya')^! -n TtTOKTaf. Mdibuf irt proprin qui. reHaJie frauaite fnr.t. Cicfarum lcgcs conccdunt aiSionem fcrui corrupfi : ncc diuerfa crt ratio famuli corrupti Quidquidcnim hic pcccat, illisirriputandumqui inlHgant. Probi vhicti , fjmulos alic- nosadofficia cohortari ,& fiquid inciderit iirter illos ac he- ros farcire gtatiam. At liriguae , qiiKfamulosalienant a con- duftoribus , dignsc func qux in fumariis fufpcnfa: durcntur fumo. C^6d fi famulus deprchendatiVt in atroci Cfimine, vclutfurto , adultcrio , autdctationc maiitiosa , ftatini ablc- ganduscft tine longo iurgio. Quoniam autem ficrinon po- tcft, quin famnli ex domcftico conuidu multa rcfcifcant, hancopOrtetetTcprscipuam famuloium virtutem , vtnihil effutiant reifc^rti domcfticarttm' , quo J mclius (iletetur : pri- fertim fi aliqifid libetius dicatut in conuiuiis. Famulus qui ttiulta aiiuack infcic in doinutn , multa cScnc Cfcdcndcscf^. Nihil profcdo fccletatius iliis , qui a inquit ,,pcti« falatium , curti non fisrcceptus ? lUe lefponditi fc menfcs aliquotegiiTe famulum. Quid igitur, inqQiteplJ fcopusOfficii pi.xrtitifti?Prxliiti,inquitquod alij tui pr^iiftant. Quidillud? Comedi&bibi. Epifcopus cxhilaratus eo rc- fponfo , Vetitfima, iriquit , piacdicas^fimulque ei iutfit ndirie- rati. Poiiofeiuuspcrpcildat famuIaturricfTc mUtuurrt. In nc- gotiis leuioribus famulus infciuit hcioihctus in giauioiibus; Suppeditat viif^um & amiflum.defcnditque ipfum contia in- iurias. Nc igitur fcruus exagferet obfequia : qo6d veldomi iiabeat vndc viuat , vel honcfta famiiia fit natus. Intctitn hcrus harurii rcianti curam Kabcbif : & in Vniuelfum famuloS habebit pro hCrriinibus & conferuis fuiS in Chrifto , non au- rcm' pro iumcnris aut iis qui dc lapidc fint empti. Serui etiaili perpcndant commoda , qd* ad illos redundant ci conuiiflu domirtormrt. Siciiim illifintdoiSi ,& prudcnteJ, & magni, ftiulta es iis difcunt:fi vcr6 afperi & incornmodi,cdoniatui fa- Tnulorttm ferocia,& paratui animi mcdiociitaS: Pio coionide hic notetur probi fartiuli imago quam Galli effingtfnt in con- clauibus fais,^ticfcit CognatusNozorcnus. Pilcum lubiumi' & elegans eiat in capitc , ncc inclegans inteiula; ifcgcbat cor- pus,roftrum erat fuillum,aures afininoe.pcdes cerliini : dcxtra' manus Ciefta Sc in palniam explicata : humero finiltro pcrti- ca librabat duJs aqnse fi t.e.taiiSiqiij crebiomutccdomlnum.' Naia" OEconomicje Cap. X I. 157 Kum quotfum quoifuni fc vertat , fcmper tamcu dominuiTl ioucnicc, iion aiigcWfii: imo f.cpe cum ;illno /•Efopico ab oli- toic ail ccr^ioncm tugict , flainmamquc tui^icns , uiciilct in it;i)cm. 4.Sit racituinus. f .Si dormiat .'itadoimiat, vt fc fer- Uui» cogitct.o. WauJata ilomiai fui citv'; cjuaJrigis ciiiiis pcr- ftiiuatur : & iiicedat gradu non tclhidinco, k.i i;raIlatorio. 3dco vctcics dixctuut:.icruus lit l'cgafus,itcmijuc,Mcrcurius. Scditacft, vtait illc : V:i1ortimfamuli funt cmni tempors t/trji, S'!.-/..». ■ quamic vorant, p-igefiiirtt qunndo l.tboriint. 7. Hcri fulfamam & ciirtimationcm a calumnilt vindicct.8. Aui^^at rcai iamiliatein, nonminuat. 9. Vcncrationcm pri-. niam 8c obfccjulum primuiu hcio, vcncrationcm fccundam & obfctjuiam fccumlum hcr« dcfcrat. In fumma : Scruus Abrahanri Genef. 14. c!to pr.rclari(rimum pij & fidclis ferui <:xcmplat:dc cjuo lcu^crc licct oraiionemt. rheodoretitpifcopi Cv'-vvbi ctiamait,multosfortunafetuos,dignos cflcvrlibc- lis impercnt,idquod exferuo Abrahami liquct.Et Anaxilaus Argiuorum tyrannusfcruum liberis tutoremtotiufqueimpc- ii) adminifttatotem conftituit. III. Scruerum ojjicitm trgit fe innkem efi Tnutus, eba- ritiiih tjkielitatii , & ati.xHi]. MEminctintinprimis ■tiiM a^yta* )(.nx.v(^y'ia! uu^yJLu , fequC ad hoc vocati, vt labore fuo augcantrem familiare do- iniiiotam. FLORILEGIVM. OFFICIAETVITIA HERI.Sent. Officium '&potc.'tasheridcfcribitur lxod.:.i.Leuit.i^.{^.t^.Deut.j.i^. ©■ iJj.Iob.f i.Pwa.i^./fr.L^.Eff/.y.j j.4i.i^^.6. C0/.4. Q>epi~ ftoi» »d Philem. Phocylid. Vetjtris Jebitam mercidem prtbe ftriiit. Jd. Seruo padla tribuas , vt tibi (it bcncuolus. Cum fer- uis familiaritcr verfaridcccc prudentiam tuam Scruifunt? 3m6 homincs funt. Scrui fufitrlmocontubcrnalcs.Scruifunt? Imo humiles amici. Serui lunt?Imo conferui.Sfw.«f//? ^i.allo' ijUf is imperatorcnj. Qjui in fcruosfuosirafcitur & crudeHs cft, fatis oftendit potcftatem aducrfus alicnos fibi defuiflc. Id. demorib. Scruis tuis hilarem tc praeftes, ncn fuperbum : fupc- riorem te colant potius quim timam. Id. epifi. 47. Non vcr- bctum , fed verborum caftigationc vtendum erga feruos.P;- trnrcha fHil. 5 y. ,iefe>Hif mittis. A p o p H T H. Antigonus con.' fpiciens filium fuumeos, in quoshabebat imperium ,fero- cius tradantem atquc irtfolentius : An ignoras,inquIc, fili, legiium noftrum efle fplcndidam feruitutem ? Vlut. M.Craf* fus.diucsiUc ,magnam feruorum turbam domi alcbat,quo- rum prajcipuam agebat curam , difcentibus aftans & ipfe do- cens cos. Diccbat enim,hanc oportere prascipuam cife patrif- familias folicitudinem , noflfe, quotfintrcifamiliaris inftui- mcnta animata. Plur.in Craffo Demonax videns quendam feruum fuum crudcliter veibcrantcm , Define , ait ■, ne feruo tuo fimilis fias. ludicauic vir prudentlfllmus , reuera feruum cflc,qui afFcdibus fuis imperare non poflit. trafm.l. s. afoph. Ariftoteles folitus eft diccrc, t?i5v Si^Tm » i>ix(^ , 'ifyn , j(,a«- «t^' «^ Tfo^^f Trihtts indiget ftrw.u , opere, caHi^i^tione , (^ rj-i io. jinfi.i.cecon r. f.Comic. Eir -^ «^jAgV cUfdf 6 hm-eijii. In quar^ fiTUtu •vnia etl hertu donio, Quidam incerrogatus, qu.T res potiflrmum faginaret equum? tefpondit, Oculus domini. Altcrrogatus , quod Itercus eflet optimum ? Domini vcftigia, inquit. V terque autem fignifica- Uit , domini prsfentianj plurimum habere momenti ad rem gercndam.f r«/?B. ;» Prow. A D A G. Qualisrex, talis grex: Rejis ad exemptum totus componitur orbis. S i m i t.Bonus herusfll vcluiimperatoi:maluseft inrtar tyrani. Ex e m p l. Lacedaemonii fetuos fuos indulgetiiisquam parerat, tiafta- iunt:vti t^ftatur Philofo^htn \.polit.c.f. OFFICIAET VITIASERVORVM. Sbnt. Seruorum officium defcribituc Genef.i 6.14.30. 31.39. Exod.z. ^.Rrg.^.?roH.iJ,.\j.i^.-L^.V.ccl.-i..-j.Xo.tuc.i2..A£i.ii.\.CDr.y. £f>h.6.Col.\.i.Tim.(>.Cu.m quisincidit in feruum bonum,nul- laeft polftflio melior in vita Menand. Non dccct fuperbum «flc homincm feruum:P/a»/. Johaaaes Campanus famuli inoresita defcribit Scis mihi qua, Polydcre,potes ratione plaeerei Si qiii fnfcribam prtcipuamqjfacis. lexigiturfitprimajpidemferuato: deinda A domir.i mundai rebta habeto manui. Odi mendacem,non poffumferre proteruum. Net tt4 lttforem,crede, placere mihi. Odi qiii mtiltiim fefe mihi iaffat , ^ odi Al'erimfa!nam qiii laceraHdo prrmit. Z>i!}l'Cf' in.iocilis ■.mmium mihi dilplicet iSe, ^iifine non duro murrnure iuffafacit. Hon eR quod dtiruir.fion efl aiiod Utu ammtetPf .. . Tom. IIL Co» lalium non efl inuidia quidjmtti. jtjffni.itorcm piani nen dtligo,nee cjui Oefllii fuerit deditut at;^ gul^. J^un to/erit fumutum domini fecreta volentem Seirequiieliituin,nmllilojUuniififerat^ Tallacem fugio cru tartara : deniq. cflum Ingenuii hrminem morihu^ efle vott. Itafcruum par vidctur fiugi fcfc inlhtucrc Pcrind; vr hc» ^i.ipfc itcm fit, vultum c vultu comparct: iriftis fit,li hcii line triftcs : hilaiis fit, ligaudcanc. Piaut. .^mphi/.Qni iiunquanj lcruiuic.ctiam dominus laudcdignus fieiincquit.F/4/c 6 lef. Boni fjniuliliberi func B-on. Scruuscft,fcd fortaflc libci ani- mo^en.etiji. 4^. SctUo vtilius cft pnrcrc dii)o , Qnam affcrre confilium. Cwr/././.y. A p o p h. Cum aniici moucrcnt Dio- gcncm.vt fcuiuvn fugitiuum Mancm inucftignrct : At ridicu- lum , inquit , fi Manesablquc Diogcnc viuat , Dipgcnes abf- qucMaiie viueienonpoflit.t/ifrr/.i.^. Hadrianus Imp.ctim feruum fuum vidcrctinccr duos fcnatoies ambulantcm , ini- fic, qui illi colaphum impingerer , diccretquc, Noli intcr cos ambiilare , quorum adhuc feruus cflc potcs. Di9n. Lacama quxdam captiua cum intcirogarctur ,quid fcirct ? probc in.< quit, domum rcgcrc. Pliif. in Lac. apoph. Alia Laca-iia iii au- ftionc rogataquid fcirct > Libera,inquit,'cfle : fignihcans.fcfe captiuam quidcin eflc , cxteium ad illibcralia iufla non pari- ruram. Itaquc ciim eratcr imperaflct quitdaih non conue- nientia libera:. Plorabis , inquit , qui tibi ipfi talem inuidcris poflcflionem , moxquc fibi necem confciuit. Ibid. Puet Spar- tanus fub hafta venditus doinino fuo obfequcbatur in tMnni* bus , quicunque purabat ab ingcnuo deccntcr fieri poflc.Cit- terum iuflus afferre matulam renuit. Cum hcrus inftarer, pucr confccnfo teflo , Sentics , inquit , cuiufraodi nicrcatuf fueris, & mox c fublimi prEcipitcm fe dedit. Ibid. Idathyrfus Scytharum tcx , in quem arma mouit Darius , fuafit lonura regibus , vcHiftiici poncis iuniftura foluta , fugientcs fe.» feinlibertatem vendicarcnt : qui cum id facere recufarentj ne violaient fidem , qua Dario erant obftrirti , vocauitillos mancipia a^nfa id cft qui fugtre mtllenr. Ibid. E x £ M p l, Seruorum frugi exerapla funt Eleazar feruus Abrahi , I3- cob, lofephjferui Dauidis,i.S4TO. i j.fcrui Cornelii • Bor. lOi Seruorum , qui obtemperant dominis fuis in re mala , exem.^ pla funtferuiPharaonis , ^xod.^. ferui Saulis.i. Snm. 18. Ab<- folomis.i.SflOT. i j. Nebucadnezaris D^in.j. Herodis. Marc.6 Seruorum inalorumdefctiptiocft M^rr^. 14. Lhch Hi »- R o G L Y p H. Annulus cftferuitutis hietoglyphicumcqui;» notat fidcra hero datam. C A f V t XI. De Amplificatione fnmiliAi, Pr,^cepta. IM^ MptiFicAtio familis eft,qu3ii? domd Q^^tLSredduncuromiiiailluftnora & ampliora. Ea pon: precacionem pende: a compendiis, ftrata-f' gematis ceconomicis. Compendia oeconomica funr patfimonia , vigilan- tia , & moderacus vfus bonorum. Stracagemara occonomica contincntur nomint prudentiiE oeconomics, R E G V L ^. Precatio cac domum,, I. Precath irnpetrat heneeliUionem dltiinnpj ^ ^utt fr- ampl.fi mam & atnpUm riddit domum. INtellige prccationem vocalem.mcntalem , &vitalem, vt loquitur VViclefus:ideft eam, quoc non tantum ore fit, fcd ex corde proficifcitur,ita vt radix ipfius fit fides,comcs poEni- tcntia Hsctalisprccatio impetrat a Dcobencdiflionem.qux eft optinia influentia coeleftis : ita vt rerte dixerint chcologij ccrtillimam aftrologiam iudiciaiiam,fcu aisymitiis» ^ «5^«A«- yiici occurere,0*«M8. I I. Parjtmonia eU maScimHm veEli^al , & potior amni ParfimbS Craffi CroefcjKe thtfnure. HjEcenimfacit , vtresparujecrefcant. Ha:ce3eS .«S/a, ncm debet coaduftoii damno efTe , fi praetcr modum incoramo- dauerit. VII. Dij^enfttio aiconomica eH parttm conjeruatio^par- tim vftrpatio legitima. VIII. Difpertfatio bonorum esl Perfca , vel yittica^ PErfica eft , cuui ex iis qu« fundus iKjftet fert , fcruamuS ncceiraiia,fuperflua vcndimus : qualem modnm apud Per- fas inftituit Pericles. Huc pertinet arenda , quae probatur ft arendarij fintboni, quifufidos meliores rcddant, non au- tem corrumpant. Atricn difpenfatlo eft, cum omncs fcuifbus vcnduntutad conficiendam certam pccunia: fummam. Prior illa in oeconomiis maioribus , poftcrior in minoribus folet obferuari. I X' Prudentia aeconemica cernitur in hls flratagematu^ P^incipio vicinus omni tatione demulccndus efl : quia ma- lus vicirtus decumanum eft raalum Xieinde opcra danda, vtquotannis icgitimum intcrelTe feu vfuram compenfatoria habere portimus. Tenio dcbica rempeftluc fuut cxigenda: quiabona nomina mala fiunt non compelleudo , vt air lu- rifconfultus. f'uiirto in mutuando admodum circumfpc- fte fe gcret paterfamilias; ne dcnegando mutuum perdac amicum*, velgratificando amittat, quod habet. Mcmiucric 'jbklepidumiftud Lutheci: Si co!timQd;^i$ , soo t^Uabcbij^ fi rchabcbis , non tara citS : fi tam cico , noii tarh bohum ; ft- tam bonum , perdes amicum. ^tint» fimulatione & dilli^ mulatione Ylyflisplus obtinetar , quam ligiditate Catouis» Sexto anita patrimonia nonnifi extrema vrgcnte neceffitata vendautur. i«;iriwiocumThaletercs viliemautur, vtcafdenv carius diuendamus. Quid vero Thalcs > Cum qaidan» ipfi exprobrarcnt paupertatem , ille caramotus his vitiis opo matheleosmulta hyenic prsuidit futurara olcarura ftctilita- tcra. Igitur adhuc bfcme vili precioab /AafSTijjAw in Mi- kto & Chio omne oicum coemit , & paulo poft cum ma?na olci caricas incidiffet , ipfe clci monopoliura nadtus , pro ar-» bitratu fuo vendidit. Caue tamen hic fias flagellacoi autia'* ccndiarius annon*. FLORILEGIVM. S A N C T A V I T A. Pietas eft ad omnia vtilis, i. T/rw.^^ Qui aliter viuit , quam pwdicnt vcrbis fuis , ipfe fc accufat. uitfjlirf.-Pietas eft fundamencum «mnium virtutum Cic. frH Planc. Honorius Imp. cum femper pietatis ftudiofiflimiU efiet; a Dc© liberatusfuiccxinfidiistyiannorum yndiquein- , furgentium : Sigib.in Chron.itn ctiam pius paterfarailias tutus crit ab infidiis maleuolorum, / P A RS I M O N I A. Emas non quodbpus cft , fcdquoi neceflc eft.C«'».Qiiod non opus eflc.aire carum eft. Sin.ef.^^. BonusScruatius facitbonum Bonifacium. Et , Qui celic Ser-a uatium ,coletut a Vinccntio : Vver beheli wann tr liat der nimt vnjiinn tr darf. Vidc fupra in Echicis vircutes-fcdtice* appecitusopura. C A P V T X 1 1! XJe Ctfratione familU inal^ (iffeclA. Pr^cepta. ^^W^ I D I M V s media refpicientia ftatiim cBCona*.^ 1^^ mis integrum:iam videbimus media refpicien* tia Ihtum atFcdtum fcu turbatam, qus veniaiu nomi^ ne curiitionis oeconomica?. Curatio ceconomica efi; ratio fanandi morbos fa* milis : Vti funt mala animi,vCorporis,& fortuna». Efttjue I lodicatio mocborum oeconomicorinri per prognoftica ccconomica , quae fumuntut partim' aperionis & rcbus familiaribus bcne vel male affe- ftis j itcmque a. vicinis bene vel male cupientibus fa* niiliae. 2. Applicatio remediorUm tempeftiua & pru-« dens. Remedia ifta funt prasmia & poJnae. j.Extirpa- tio caufarum morbificarum : vti funt mala educado & negligcns adminiftratio* R E G V L vE- I. Stattu ceconomiic male .iffBiz eft a trihm caufiSi PR«';;;oeftmaledid:iodiuina, cum familia implicaturpu- blicis malis, v.t beIlo,fanii,pefti,ob peccacapopuli. Dcinde func pecc?ta famili.x , puta paientum , liberoium , feruorun» &c.vbiquatuor funt vitiacardinalia,videlicet impiccas.iniu- ftitia, iuccniperanLia, &inobcdientia 7>r'>ofatalis periodus osconomica. Vt cnim rcgnorum fatjlcs funt pcriodi , fic 8c familiarum,quaspeiiodos longaobferuatione didiccr\inc vi-' ri litecaci. Itn tcftantur hiftoris omnium temporum, regna SC rclpubl. potentiores quingentis annis plernmquc flciruiflcJ multa circa medium huius- periodi defcciirc, pauca eodem re- rum ftatu huuc terminum fuperaffejfcd in ipfo pene quingen-' tcfimi aniii articulo aut aliquanto ante vel cuerfa , vel alio tranflata, vel in nouam formam commucacafniire. Exeraplo fincrcfp. Lacedxmonum, refp.Romanorum a regitus delc- tis, vfquead mouarchiam Augufti.& in piimis retpubl.Iudai- ca a folucione captiliitatis Babylonicae.ad excidium Hierol"o'< lyroitanum : quam periodum Daniel ciij>.^. dcfiniuit numer» fcptuaginta feptimanarum ,qua: faciunt annos quadringen- tosnonaginta.quibuspropter rotundacionem numcriaddun-* tur dccem.Intcrdum tamcn fcptingeiitotum aDnorum,peric« duscftfitalis:vtCarthagincnfium refp.ftcccratannosfeptin- gentos,quando a Scipioucdcleta cft. Eodem inodo familia»- habcntfuasperiodos: videlicet annam quinquagefimum,vel| fcxagcfimum. Magno enim cxcmplorum confcnfu obfcrua- tuiueft oeconomias intra hoc (patium aut cuerfasautimmu-* tatas fuifle. Ratio hxc eft.quia horainis xtas raro fuperat cli- madcrem magnum , id cft , aniliim 6 ?. Cadente autembono patrcfamilias orconomia vel cadit,vcl cedit. Excipe hic fanai- iias keroicas, quas Deus diucius confejust. \l. Brit Statns «- conomii affeaus vnde attacut< OEconomic^ Cap. X 1 1 i ^ 9 Prodro- ini&cau- ftt iJiora- lcscorrii- pcnicsf.i- niiluoi. FaniiliX imicacz vcl euu,hxHrihu-s:t/.y- fmuD», & avibitio. TAinctfi cnim «mnia pcccita iii triplici focietatc ttco- iiomica cxitium familix attiahunt : hsc tamcn inprimi3 hoc ptxftant. Nam principio iiiipictas cft ctimcu l.xf* ma- icllatisdiuin.^Trtcinde libido cx horaine facit pccudcm : ftu- dium pono infinit.x- conrcntionis parit domcftica fcu intc- llina & cxtcrna dillidia : cutiofitas comitcm h.-ibct ncgic- ftum ptoprij officij : ambitio dcniquc iniurias & vindids cupiditatcm habet a latere. Hxc vcto vbi rc;;nant,ibi bcue- didio diuiua exulat. . III, FamiUi rntitata, vel euerft rurd prisiinam recttperant dignitatern. ETfi famifii trifti aliquo quartatae cafu in meliotem fe- ftitui potfunt ftatum-.taro t.imen priftinum rccupcrant ftorcm.nili magna adhibeaturdiligentia& piudcntiain cu- rationc , cuius ha:c funto prxcipuamouita. i.Mcdendmii eft Jnorbis occonomicis cito, tui6,&:iucundc. i.Extremismalis extrcmaquxrcnda rcmedia. ^.In curatione morbi rcmouen- da cit caufa pct aidentern precationem, & vitse emcnda- tioBcm. I V. Paterfamilias debet ejfe periius rel medicd. NAm quianon fempcr prxfto furrt medici jnecclTe eft patrcmfamilias non foluni in ptomtu habcre mcdica- menta quxdam turog/iy» in fuo pharmacopOlio domeft:ico,vt vocant : fed infuper etiam requiritur , vt perfpedum habeat itiodum vtendimcdicamenrisfamiliaribus.Quade refuntfc- qucntes regulx. i. Fundanientura vcrx mcdicinx vnicum 8c catholicum Koc eft.vt pcr fpiritum,qui eli: m rebus natutali- bus , cohfottemus fpiritura noihum. Hic vero Ipiritus nihil cft aJiud, quara qiiinta qiixdam ellcntia clcmentis imniixta. 5i quis itaqoe quintam illam efTentiam pbflit quam optimc fcgregare , eamque magis & magis intus aflumat, vcl faltem his rcljus frequentias vtatur, qu.? hac abundanr.vti (unc au- jum,vinum,triticum,faccaium,myrobal3ni,&:c. tacile coni"!!- let fux valetudini. i.MoJas comparandi fpiticum muudi,fctt ■vcram qiiintam efrentiam, non eft petendus ab Alchymiftis carboniperdis , fed a veris philofophis, quos inter excellic Cornelius Drebbclius ; cuius breuiilima commentacio dc qainta eflcntiafoliclilTimc monftrac modum facillimum pa- randi quintam eirentiam ex auro , omnibilfquemineralibus, vegctabilibus, &animalibus. Hunc itaquc traftacum (iiipra Phyfic.-E fubiunftum ) contra gemmas & aarum tibi chaium habeto j.Theriact vis eft mirabilis contra {encxSuicm & ve- nenura. ^.Aloe cnhebi,cf ihyri.haUni inprimis conferUnt ad firmam valetudinem literatorum. 5. Sir.gulis menfibus pro- dell femel aat bis 'vomere. fi.Singulis fcptlir.anis poteft fumi acetnm fcyHiihum: cui tamen , fi quis (it feuex, ob ftoma- chum.paululum cinnamomi,gingiberis, & cardamomi, ad- dcndum cft. y.Nonnunquam prodeft s\\urehin'hiM Venc- /^, auellany magnitudine. Purgat ertim. %.Gm^iber conditum ieiuno interdum protucrlt. 9. Hybcrno tempore vinum hele- nium,»hftn.hia.cum,xut aryofhyRaciun:, in prandio vtiiiter bi- bitur. lo.Dcnis dicbu';, aut quauis hebdomadageminatafe- mel ants folis & lunx coninnftionem ant oppolitionera, roto die advefperxmvfque eibo ahninere , longeeft laluberriiiuim. i l.Co»/Ic7/'o«!< intcrdum kii'hriddticd, aw Theriaa Andro- *3.tf/j) far.' c.ictis : itemij^ coniugium inicmpetiiuum. Ailia.^ re iuuenifrudus,fenicrimen. Pnfe.S^r. Aniornon bcnefeha-»- bens,eft infana amicitia : Sen.epifi.^. tic «^i)a«^(j»tov k^o/./«, va^, caniium occiipatio.Diog. Soctatcs rogatus , quando vxor du-^ cenda, refpondit , S/f i^ miK prJiiRm , nit JV 'rn^t^fiuirifoii ui].' ii TmTHTt: itiueniiits nondum, lcniitn rii,ntju.*m iioC cft , nirais iuuenibus aoc calido c.^coquc impetaadrera vxoriampro-v. nis , aut ad alcndam vxorcm imparatis : f;nibus nuuQuam» id eft iis, quibus lcx Papia fibulam impofuit. Laci^tt.defalfl rclig. C.16. 1 1, Coniugium iiitum fine cunftnfu pnnntum vrt vtriufqjpartti contrahentis. Mattimonlum abfque authorltatei^ parentum contraAum^aduherium vocatur : & raptus a lufti.* niano. Beufner. Vxor hoftis cft , inuita qux ad viiain nuptuin datuc. llaut.Stich. lll.VijfcnJio in reiigione. Coriftantinuc Copronymus Iriip. Conftarrcinopolitanils cum vxore Irenei Cacaiar Auarum ducis filia feroper difcordi vixic auiiuo, cuih illa idololatra, ipfi; iconomachus elfec. CHipin.inCdftribu^: Idem teitatut Zonaras de Thcophilo Irap. rc6nomacho SS Theodora ipfius vxore.IV. Mtai ctniugtim coniugio nondura apta. Apta vero cft pubcrtas faltem a'fFeda, fi nondum plena & pecfeda : qux lcgibus Romanis in mafculis 14 in fcrminis ir.anno xftiir.atur. Ncquccnim nuptaeft,ait Labeo.qux vl- rum pati non poteft. V. tittpii^ inceiiuofi, qux cCntrihuntur inter eos,qui dicuntur X1X.M1 oTx^icaj, domeHici carnie. Nuptix: illxnunquam fuut felices. Excmplo fit Pcolcmxus jEgypci rex, qui fororcm fuam (ibi copulauit : Caracalla,qui nouer- cam : Herodes Antipas , qni vxorc lcgitimaindiftacausare-" pudiataHerodiadcmPhilippifratrls vxorem furrim abJuxit, abicfta fanguinis reaetentia. V I. Vitia niariti f^ vxorit. Miil- ta funtmulicriim vitia : fed hoc e multis maiimum eft, curn fibi iTtmis placenc, nimifque operara'danc, vc placeanc viri '^'^' "*^' '^'"^ ' .'**•?' "^ ''■'Xjir.pi/^»,/a^;;/j«wj,illud ; Angflm ejl iuue- Tienn? Senibf S/ttaniTat in ttnnif. Nam qui Satanifac iuuenis, fenexnon fiet angclus. Et verotuipe eft florera iuucntutis diabolo, ffeces fcncftutis Deo confecraic. Hucpertinet ot- A'j3^/!i/»>iS). iftud : Herotnn filt) no.vJt. Ita Adam Caiuum, Ifaac Efauum, Dauid Abfolomum , Eiechias ManaiVem , Cyrus Cambyfcm habuitdcgcnciem. Caufa huius rei rntcraliaefi ncgligcns cducatio Nam heroes implicantiir laboribus pu- felicis , & fere negligunc paruam fuam rempub. videlicct do- inum. Aliascaufas huiusrci vide apud Keufner.korf. poiitice~ hiji.cor.yfcr.%. II. TyrMnnis pmrmiitminliberos. SicAthalia, auiacrudclidims.omnes iuos cx Ochozia filio ludxoium re- gc,ncpotcs intcrfccic.vt ftirpem Dauidis radicittis extirparct. Herodcs filios duos prsftantillimos, Ariftobulum 8: Alcxan- iigratitudincni,qui tum captiuus tCBebatui Nailiurci ab ifto Catolo Burguado: t]uo in obfidione Nancaei caftri ab Hclueiiis trucidato, a Gandaucnfibus liberatuscx carccrc, copiifquc bellicis,qttas contra Ludouicum X I.Gallia: rcgcm Flandri confcripferant, prifed.is paulo poft ad Toinacum leui in pugna cecidic, luque minutas partes di/Tcclus eft : vt author cft Couiimm lib.f.d£r."b.g/'f!isZ.udourciXt.'linc facit illud Arifi.y.f.th c 6. Qui a filio ttahebatur, jtrahendi fiiicm faceie iubebat ad fo- les. Nam a fe quoque ad hunc vfquclocum patrcm fuuin traftum cflc. Pluta ingratitudinis huius Abfolom.iciexcmpla Irideapud Richtcrum «xioct. a?ron. 3 7. Filius , qui harieditatis causa allidet xgroto parenti , vultur eft . cadauer expcftans: Sm.ep.tf'^. Et huius hsrcdis flftus fub peifona tifus elh ftib. Syr. Ingratis iftis opponatut lex tfta : fctin; n^ 7f!if >) ^iM,a-t\- yKt^Efw IV. D/V« pitrer/'Hm;^u:z non finc causa vocantur li- jbeiorum fuiis.Nam vt benedi. Raiilfime bcnc pioccdunt , qus oculis aruntur alic-» nis. Anon. Qui fciuus fempei monetuiofficium luum, ncc voluntatc id faceie meminit , fciuus is habitu haud piobus r{i- finuf.^tiiih. Seiuus noii fit tineaaut foicxdomus. Ancn, Ignauus feiuus fibi obllat ,qu6 minirs fitftrcnuus. .inon. MORBI OECONOMICI CIRCA ACQVIt- SITIONEM, ET DISPENS ATI ONE M. fosnuS pecunis fiuiuScftanims : le» Diuitia: malc paitje uon pcr- ueniunt ad eos , qui vltra tertiam lunt gcnerationtm. Adng. Patiemfamilias Tcndacem , noii tmaccm cflc opoitet. t-lar. _ C/j/o dt re rmfl. c»p.% Tov cii^Kifiu» ^i*«i6e x5 t^itfiy , d[fi T «t 7UOT.I» , "cfe» X! «> ijt^alficirwitTX^ , |K>i a^tii9 IJJM» , x^ 'jr (piiTH luiui} titeal , >^ TiT «s£9«ff fi'"« (p^.iTriVi» -n l^ diy^cv , id eft. Eum qui tcfti vult familiam regcie, opoitet locoiuin, in quibus negotia geict, gnaium, & njtura iugcniofum, & pro- pofito laboiiofum atq; iuftum cfli:,vt ait .inft.x.acun.c.^.Sei iftarcquifiti in plurlmis dcfiderantur. Rufticoium pndio- rum adminiftratio pofcit duiu alique & agicftem , cui ncque- , labor illc giauis , nec cura foidida , nec triftis folicitudo vi- dcatut.r//'«./ii.<;.f.3o. Patcr paifimonia; ftudcns diccbat filit> prodigo Maioiemcxiftimationem tibi conciliabit vnicusdu- catus in maifupio,quam decem cxpenfi. .'ntin. Doiminus con-« viuij non fi tam lautus , quam fine foidibus. i^arro. Idcm in- iiitct non multot quod tutba plerumquc cft tuibu!cnta>& racmincrit adagij, Scptem conuiuium, nouem conuitium. Hinc Vaiio conuiuaium numeium incipeie a Cratiarum nu- mero & progrcdi ad Mufarum numcrum dicebat. Sciat-de- nique quatucr icquiii ad conuiuium: Si bclli homunculj col— ledi funt , fi leftus locus, fi tempus leftum, fi appararus nor» neglcifTus. Ki w. yEdibus vitium additur ,bonxcum curan-. turmal^ Vlxut. Moft. Aquam infundibulo hauriunt in perta- fumdolium ,qui parant opcs , & non tucntur. Arift.i. eecor?, c, (,. Paterfamilias vitet dcbitatanquam fcopulos. Namco» mesiiisalicni eft mifcria. P/fw./.y.cji.Lcuc arsalienum, de* birorcmfacit, gfaue jinimicum %en.ep.\^. Mclius cft vnum Tene, TcQC , qiiam ccntum Cape, Capc. Prouerb. Tti atuXti' f/^^. f{it fiinl^a V «ny OT Ai» , Impendin ne flit tn.i'or» quamfru^ citK- Arift.^.ceccn.z- Petfa quidam togatus, n' /Va-j» 5n«ivflj t^D , 0 S' han-irn i/pjzi}..^^! : ffitiiJ ejunm rriaximi pinguem efficiti. domini ocultts.relpondit. Arifl.d.l.'i.t Kitt inteirogatu», ■zj-o/« KsatSs «£/'51)) fi Sj' cia^irn i%r/i ,i^i: §^iodntim flercM effet optintumwefligia dimini dlxir. ibii/. Vnicuiquc fuado- mus nota cfle dcbet. C:V. i .a// g^Fr. Scd muitis,cheu, vixan- . gulusindomo eft cognitas.Pateifarailiasdiligcnterregatco-' ' quos, Nam coqui funt fentcs : quia quod tctigere , illi cora- piunt:fieas crcptum , illico fcindunt. Ttaut. Ceifin. Qiiidaifl miferiimos homines cflc diccbat , qui modo lubram ,modi pallidaHi habeient faciem. Notaba: autem cos,qui nuituo ac- ceperunt : quidummutuum feperitur ,erubcfcunt : dumve- ro creditorcm vidant , pallefcunt. S'«V vr Jjliin- f uatiit ? Qtutuor frxcipuz ipfcics ctcono- mxx. Qttituor ptccipuc (pccics CECODO- R E G V L i#. I. OEconbmici* fpecialii difiingmiHr YiUiont circHm fiantiarut/i. NAm TAtiine perfcnarutn feu ftatuum.eft publica vel pri- uiia.ecclcfiaftica^el policica, puca impcratoris, icgis, facrapx, & fitnilium : ratione quatttitatu , cft ampla, raedio- cris, vel anguftn &: tcnuior .'rdWDne/nci, eft Gecmaiiica, Gai- lica, Italica,&c.pagana vcl oppidana : ratime ttynpcrit^ed to- gaca vcl fagata , fcu militatii : icem alia vccno, xftiao , au- tumDali,& byemali (etnporc. II. OuatHor funt prtci^Ht fpecies OEccnamicdi Regia, SatrMpictt, Politica, PriHAta. RJ?f /j vcrfatur circa monetam, importata & etportata.St oniiiiiio fuiiitus publicos.De Hac vidc J^^gjv liariMi^t fc- icniffimi regis magnx Bricannix lacobi. Satrafica refpicit dtcimas , metalla , fruftus , & fiugcs agrocum ac hoctorum, parturam &: mercaturam. Poliriea cft t ynt^tK^i , ificuKx!»» kJ toA/« J., id eft, agriculturi, artium, & mcrcacur*. Pr/«»f« cft tufticorum , qui craflant agriculturam , parcntcm illaml om- nium modorun» acquirendi. Beurerus hiS addit OEcono- miam Sophocleani, id eft, viri eruditi. II I. OEconomiam dmplamfoltt) & t/nictu pUierfa- mili.h admininrare nonpotefl. DAbit ergo id opefam , vt habeat vicafium, villicum, cfi.i' fpenfatorem, promum condum, rationarium , & fimilcs pcrfonas , qutc peicalleant rationcm ccconomix admini- ftrand;^. i V. Quilibet ttAn ingrediatur vitt domenHt rationtm^ tjne rtffiondct ipfttu Z/ocationi. ITa enim fict, vt ratio admiaillrationis fit facilis , felix , & dccora : qua: tria oeconomiam, pacuam illara monacchiaiD, lcddunt oppid6 fcliccm. V. Plnret (tcenorme ita coniunganihr , nt fibi inuicemfint aduerft. Sf C', ^- g- agricola p6teft fimul efle pecuatius , Ycnator , 8f pilcatorhomo liceratus limul potcft agricultui* vcl hoi- ticulturx pricirc, fcd noii icem mcccatuix. PER.ORATIO OECONOMICjE. OEconoraicam nobis daUdant clcganfes ihytHihi M^.LvjJ. thcii. Dm iflgtvvifc ein fromt*)ir Man,' Verfich iimb ein wtib nimmit »n. Es ift gevvifz tin fremmts vveib^ Vt/a fie biy einern tnanne bltibl. iin ehemann fol "vernutnfiig ftin^ Seitt -vvtib nichi halien vvii ein fehvvtirjl, Ein hatiifravv fot gelduiltigftyn, Vet mannti vvtifi lernenfeiti. Da vvirdt Gott gnade geben t«, Vafx. ihn dle Bhgar fanffie thu : Vnd vvird dem TeutffeL vvehren vvol Hafz. er fein lifi nicht ejiden fol. f I>ir mann miift. felher feyn derktttihff Vvit ers im haujfe finden recht. Diifravv mufx. felber feyn dit magi^ VvHfie im haufe jinden raht. Cefinde nimmermehr bedenckr, yf^afchad oder hutT im haufe brtngt, £t ijl ihm nicht viT gti^en dran, Vvtil fie ts nicht fuer eigen hatt^ Bcqiiam „ vit« do- ireltic» , taiioncirf quilibet ingrcili dcbrac ? Plures <)l- cunomic vt c6mA- gcndatV AfioiHMEinsIz OECONOMlGiC, ^Finc, f*f.l. SubieAo, eaf.t. f^tHitiVii ie.( rC6ftragalii;«.^i M I c A ell "^ Mediis ; qiise rcfpiciunt , L /latuiu {amilix "^ f SoeietatisK^ Patii«,f.4l f tunAatioiqux- cftconfti- ! (.HeHlii,c.j. tutio aconomicX \ I l,Rei,M;.f^ f Cdmitiunibus,Mf.7. f Ititegruni'^ Conferuatio 5 cju* J pendet ab officiis^ rConiugiani/«^.8; o traftationis , cjuod il pbiitia,id eftjciiiicas.fiuc refpublica.Dehnitui ptutie- na;quia opoitet piiiicipia politica accommodare ad rcs ip- l'as & cucumflantias , non autcm rcs ipfas ad principia Pnus illudeft prudcntia:,pofteriusfcientijc Hinc piudentiadicitur habere rcgulam mateiialeni D Pilicica an fit di- fci^lina arfhite- '^onica? , fiue Lcfbiani , au.T accomiTio- datur , ipfis rcbus , falua tamen lioneftatc : Scicntia veto di- citur habetc regulam fornialem , fiue Polyclcti,ad c]uam accomroodanrut ipfx res. Dchnitut dcniciuc prudcutia gere- dx Rcip. cJ obicfto & finc adxi]uatis. Obic^um adaquatil feutorale e(l Rcfpubl.cui usmarcriale funt homines, qui na- tura funt aniraalia politica : formale cft vnio ciuilis & illam fcquens commuiiio. Finis adwquatus cft naderc modum gerendi Rempubl. cxcjuo tanqu.im centio pra;cepta rcliqua tanc]uam lincs educuntur. Et ad hoc ccntrum tanquam mcn- futam & cinofuram omnia Politiccs praecepta rcferuntur. Cuni hac definirione coincidic illa : Policira eft prudcntia reipubl. Wcne re2;unda;. Hanc Policica: definitiouem tiadit Ktrchrreyu< di;i)iK\.de repub. rh' f.z quod focma Politiccs in lcpubi.bene rcgcnd.^ coniiftat. Et addit : Vita: ciuilis confti- tucio non folLim iu bcue rcgcndi , fcd & ohcdicndi rationi- bur coafiftit. Vcrtim eninivcio ,quando dicimus Politicnm efie prudontiam bene rcgendi rcmpiiblicam , non excludi- mus fubicdionem ciuilcm : quia vbi eft lcgitimum regimerij ibi & ol^fequium elTe oportec. 1 1. Politica efl prudentia archi[e£lonica,fine cardlmlu. PRudcntia fcicc vocacur epilo^us omnlum virtucum : quia fequicurea^ tanquaiB domina.dirigens, dcCcrminans, Sc eli^es mcdia,per qua:finis \n fubicilu introduci poceft,& de- bet.Idem de ciuili ptudtncia iudicandii cft. Hicc cnim liuulus eft diuiiix fapientii , qua tota hsc mundl vniuetfitas a Deo rerura omniii opifice gubernatur. Ha;c eft dux & modcratti* vtcx ciuilis, oraniumque ac. y^^Aifr* »p^T!KVtiKif, priiiceps (^ maxirre archltelfonica nuncupatuv ab Anftotolc i.Eth.cap.t. Nmirltm dilciplina: diuiduntiir iii ar- chitedtonicas fiue principcs,& fubditas fiiie fubiedas. Archite- ilonicac funt.qus aliis imperant,& quidcm impciio vel cheo- tetico, vt Mecaphyfica : vel pradico,vt Politica : vel poetico^ ideft organico,VtLogica:vci fupcri>atutali,vt SS.TheoIogia. Rcliqua: difciplina: dicuntur fubdita;.Itaque Politica cft difci-' plina architcflurara Homerus proponit iii VlylFc ,quiomnibus ingeuiis fc accommodabat , non ta- Dien fme ingcuio , & (tultis fiebat ftultus per condcfccnfuia ■vti loquuntur. Vude illud : ■ituiiitinm fi'nHUffel:co ,fiipienti» fumma efi. Sfd multinunc tcmporisfuntSefquivIyircs. Sanc multipd- licici fciipcorcsabfurdaprodidcrunc dogmaca :quxnihilper- tincnt ad Politices eircnciam , faJ uigcnij humaui infiimita- tem , vel malitiam arguunt. Ita enim comparatx fuut prsecc- pcioucs policicx, vt reliquam poll lapfum humans mentis iucem nonextinguanc ,fcd acccnJant& foueanc : atque ita nequc cnm rcliquis pbilofophix patribus , nequc cum facro- fanfta th.-ologia pa<.;neut. Non illuJ : quia omnes difciplln* inuentce fuut lumiai natutx magis magifquc acceudendo & foucudo. l^on iftud : quia lumen natur.iL fubordinatut lumiui gratia:, uon aliter atque luiia foli Hiiic ipfa Politica til: intc- rior facrofanfta thcologia : vtpote cum illa particulam lumi- nisnatutaiexcol.tt , hjcc omucs luminisgratia: radiosexpli- cet. Scd aliorcfpedu Theologiapcndcta Politica ; quatcuus icilicet politia eft hofpitiiNTi Ecclefict , & illam dctcuJit gla- diofcculiri. (.^UaEritur hoc loco , Our Politica diuidMurtn Chriflian.im ty 1'rofxnAm , cuili nuilo moJo ptignarc dicatur cum thcologia ? Refpoud. Profanum hic non Jicitui id.quoi cft iinpium:fed,quoJ a profanis, id eft,cxtra gremium Eccle- (ix conftitutis hoitiinibus , eft confcriptuin. HaEcitaquedi- ftributio nou eft geneiis in fpecics, fed parcim cfFcdti in fuas caufas,partim aJiuniSi in fubieda recipientia , vel ctiam fub- iedi iu fua aJiunda.PoIitica profana perficit voluncatem uo- ftram ptincipils & conclufiortibus natur.ilibus : Chlilliana a»-n'MX:ticiti adiieitex libro fcripcKtJE. i6j Ao Poli- tica diffc- rat a lu- rifprudf- I V* Politicitjjiecie diJfcYt a tttrifl^rudenti^ VVIgo dicitur : ^W Pctitictn dejinit , ib' IC. cisappolitc. NaquiaPoIiticSmunuscU t An Poli- ♦ica fit g«ncraliJ * Qjecia- ICttu incifit. Sa- tiadaie Je itri- pctio in gcner.',ade'.>quc Je officiis ciuii Jius in communi: lu- lilprudeutia: autemptarciperc Jc impcrio , pcrfonis, rcbus, & iflionibusccrtis accommodato: nemo nort vidcc , lurifpru- dcnciam fubordiu.ni l'olicic3E. Subaltcruatuiautcm Ijtifpru- dcntia Policicx rcfpeitu liibicdi , <^uodefttefpublica , rcfpe- flu finis qui eft gcrcrc rcmpublicam , & refpcdlu principio-' tum , quac in rolitid ftint gcnctaliora quam in lurifpiudcn- tia. Q^ub pcrtinet quod Htgcndotphiuus in Epitome Iuiis ciuilis aic philofophos thcfes tradcre , ICtos hypotcfcs; Id quoJ afuIcisibiJ^m exemplis dcclarat. VnJecllicitnr , Poli- ticam lCcoclI j maxime necelVariam : uon folum vt ic^iuam iliarum arriura , itcmquc fincm, qui mortalium JirigitadTio- n::s,cafque tu.u Jiiliuis.tum ciuilibusacCommocfatrfeJcciarrt vt difcipliuam fubaltcrnantcm , quiE probat principia fub.il- tcrnatx. Errant itaquc , qui l'oliticam a Ictrifptudentia niWl difRTfe tradiinc. Q^amuis enimfitmagna affinitas hasin- tei facultacc? , hinc taracn male conclujitut idcntitas. Ex his patct,qtK)dPolitico fitdifciplinafubalteinatai&fubalteinans: iubaltcruatarcfpcdlu Ethicoc, cuifubaltciuatarrationcpiiW- cipiorum. Politicus enim vtitur principiis Etliacis. V. Politica €X jinefiiodiflrii)uitur in^ntri*lem& Ipecieiler/i. PRimar claffis politici Politicartt diiiidunt in generalem & fpccialem. Qux diftributio nititur duplici fundamento Logico. Primum eft, quoJ cum omnibus legibus fcu normis boiix Jiftributionis conuenit. Nam cft reciproca, & con- ftat partibus , quie intcr fc diirentiuut , & cam toto confen- tiunt. Altciumeft,qii6dfumta fit c.x fine Pptitices : 6 quo di- uidcndas effe difcipliitas piafticas lcx metKotti analyticsc ii»- l>ct Finisenim Politic3c pro?rtuS,ad:Equatus,& proximus,eft traJcrc mndum bene' confticuendi S^ adminiftrandi remp. Az moJus illc duplex cft:generalis & fpecialis. llle occnpatur tirca vniueffalia: hiccirca finguiatia: Intellige ics fingula- 'ono aHqiiis beatasvocati: Jc eire potcft: fcd li quis plurjmis afiluat bouis.tvim de- mum bcatinotniue meiitoappcllarur.Suut autem trcs graduS beacitudinis ciuilis. Primstsconfiftit in bonis ahimi:fcCuudus in bOnii corporis:tcrtius iu boni>: fortuni fiue ext.;rnis.Ex hi? intelligere cft , non fLatim rcmp. bcitam clTe prsdicandsnt pr6pcer vnicum bonum ,putaob diuitias. PiintipiM rcgulati-* ^a in Pt>- UiiciS' Polirica quali me- (hodo di- (fonii* t Ideabo^ policici quM 1 ^ettiii/- do ciuiliV eft ftiSH- fieatrtu.- do cjuih'3 quid t fit beati- tudo (in- gulorutii ciuiuin Sc X h Eadcm efl beatittido fingHloriim ciiiium , & totiiii reipuh. EAenim eft liattira totiiVs aggregafiui fiuc colIedKd, Vt idcmhiiis parti pripofitus fit q\il totius eft : vt totUS totius excrcitus cundem rcfpicit finem qui propofitus militi,ncmpe r*'?,"^"' viLfotiam. Qtjid ? Etiam in toto integtali hoc idem videic ** elfcvt eadim clt eeipoiis faniiKS , Sti fiiigdlfftlHn ipfius mem^ brorum. XllkM 1 64 Encyclop^di^ Lib. XXIII. An rcli- gioJii sa- mus Poli- ticzfinis? virttts ciuilis piopric c(i medium pcrucniendi aci felici- ciuilcm. Atquc hunc fcopum fpeftauit Thcfcus , cuni XII. RcUgh rfl/Hrmm Polkici finis. ^Tiiis internus Politica: , \A cft talis, qui proxime fpeaatur, ^ & fempcr obtinciur, cft traticre nioaum bene conli:uucn- di& atiminilbandiicrop. Finis extcrnus clt, qui non fcmpcr obtinctur a pra;ccptorc l'oIicico : tamctli lit norma finis inter- ni. Eft autcm finis illc cxtcrnusvel princcps , vel minus princeps. Finis princcps eft, , ad qucm mcdia in politia alicjua principaliter rcfcruntur. Is fpeftatur vcl luiipliciter , vti cll publica honertas, hoc cft , virtutum moialium communis & publicaaitio atque excrcitium : ycI cumgradu cmioenti», vt efl partim vera rclij^io, partim contcmplatio,id cft, puoli- cum exctcitium virtutum intclledualium,fiuc bonarum lite- rarum. Finis minus princepscfl pax excerna, honor , s;loria, fplcndor, & fimilia. His ita primiffis aio,rempLib aliam cfle Oiedioctcm , aliam heroicam & exccllentcra. Relpubl. me- diocris eft, in qua ccrnitur finis abfolutui,de quo Ciccro ^.de rep. fic ait : t't ^iiberriatori cnrftu fecundu^ , medico falHi , im- ftrafori -viBoria : ftc httic moderatori reipub. beata cittiumvita fropojtia cfl , vr cp!b'-f< frm.t , copiii locupiei, glorid .ttnpla ; vir- tttte honeftnftt reipiib. Ht4im ertim oferK ryi^xirri in'er h^^n^trtsi atque opttmi illurrt ejp ijfeBorem voio. Harc TuHius in aurca il- laadQd^iatrem cpilVoiarepetit. Ergo virtuspolitica fcu ciui- lis , c|ux nihil cft aluid quam vittus moralis accoiiimodata cevto officio politico , eftfinis politia:. Intellige hicpervir- tutcm ciuilem ipfius aftioncm , fcu not.iir^xtitu/ -nAiax.lui . Nam vi tatcm cinilcm. Atquc hunc fcopum fpe ex plunbus pnj^is vnam Athetiarum ciuiiatcm conlccrauit; Ipeftjuit & Romuhis , cum Romam conderet: fpccftauit & Cyrus illc primus, cum Perfas in vnum Rcip. corpus congrc- i^auit. Refpubl.hcroica fcucmincns eft,qus fini ablolutoad- iicit cmincntcm : ita vt ciucs non lolumpublicx ftudcant Ik)*. neftati , fed etiam priclaiinimarum retum contcmpiationi fint dcditi, neqnc hoc tantiim , fcd ctiam tcligioncm , & eam qiiiden: luxta vcrlium Dci tcformatam, amplcdantur. Rcli- (^ioitaque , & quidem ipfius vnit.is, cft fummus rcipub. finis. Hinc p.itct, nullam cfte argumentationtm illoium, qui cum Icfuitis ita difputant^V bi nuUus cft finis,ibi nulla cft fclicitas. At (iinrcpub. non fit vnitas religionis, nullus cft finis. Ergo tiuHa fcllcitas. Maior propofitio hic ccrta cft : quia omnis te- Jlicitas habct rarioncm finis. Scd ptopofitio minor peccat iii illudprincipium Logicum : -^emoiiorievn-m fnis ad remoiiu- nem omnium pnium non "vatct ill.ttio. Non igirur eft confe- qUcns ■■ In hacrepubnon eft finis cmincns , putacontcmpla- tio, vel rcliglonis vnit.is. Ergo nulla ibi eft fclicitas. Potcft cnim ibicffc finis (implicitcr Ipcclatus^vidclicet honcllas po- litica, aquarefpub.dicitur bcata,!icct non bcatiffima. Diucr- fitas edim teligionum ( f; modo authoics Apoftafi.r fiue tur- bones compclcantur ) non impcdit honcf^atcm publicam. Quarc fic concludannis : Inquarcpub. nulkrs cll: omnino fi- nis , in illa nu.Uacft fclicit.is FaUura itaquc cft iliud pfeudo- politicorum : He^nhlic^ , in pid nnt efl i'nirit> religtonii, ncn efl •vera r<-fpub. ^- mngiflra.>tti ibi cfl tyranntti \ ^ ciues fub tali mairiftraf» runtfiires ^ L^irones. Quid , amabo , diccmus de florentidlma Athcnienfium & Romanorum icpublica ? Ibi ron fuit verareligio. An if;itui''nulla politia ? Abfit.vt itain- faniamus. Notandum nutcm hic , quod Rcligio fit naturivel gratis:Illa hominera rcligat Deo iurc crcationis, & complc- ditur principia naturx mcntibus nollris infculpta dc rcbus diuinis:hxc dicitur Chtiftiana, & hominem reJigatDeo iure redemtionis. Sincpiiari nulla potelleire rcfpublica : fine po- fterioii multxfucrunt:vt Spartana.&c.Iicetnonfucrint Rcfp. inexcellcntl gradn. Porro hic inc5duntdu;e grauilumnrqux- ftiones. 1 . 1^1» ciuilu beatitttdo magii in e.xternn , (juam intemis confiftat bonK .' i. /s.n it rcpub. ideinfit -jir boniif , f^ tiuii bottttil Anciiillis Trimam ^u.flionem affirmant,qui oculis viilgi afpiciunt bona beatitudo externa : negant, qui orulis philofophorum.Hi euim ita pro- injgi'» in nunciant. Quemadmodum echo Bon cft vox ipfa , fcd vocis txtviiiis reueibcratio : & color in ivide non eft vcrus color,fed coloris qtiain m- imacrinatio , vndc in fchola Optica vocatur color intcntio- ternisco- ,.^ . ' ■ „ c i fillac bo- "^''^ • itaextcrna corponsSc tortun.x, vt vocanc, bona, non ,j»i5 ? funt folida , fcd bonorum verorum fpecula fpeciofa , & ido- la. In ils igituvciuilcm beacicudinem non cofifterepatct^quia iuudamcntum ipfius nondebcceue lubvicum. Dcindc in bo- nis illiscxccriiis appccendis nulhncft finis , nulla fatictas, niillaqaics. Tcrtio bona ifta xquc malis ac bonis conue- niunc. CUiarto cxpctuntur propcer aliud , non pcrfe. Deni- quc mileros l"a;pe mortales efficiruit , nifi vcfcranruvad vir- tutcm, tanquam inftvumcnta ad cauiam ptincipcm. Sola igi- turciuitns eft bcata, inquabona aninii, non Teroexrerna iU la priucipaium tcnent. Cacterum bona externa dicunturfa- cete ad eminentiam reipub quatenus funt adminicula , pcr qax virtus ciuilis comraodiilscxerccri potc(\ Hincbona in- terna elcgnnter coufcrnntur cum anima, externacum vefte acu picVa Sicutenim velfis phv)glonico ritu picta ornat ho- mincm pulchruirl : ficbona externa ornant homincm virtutc {•rxditutn. Sic enim fuiiit iiiftrUmcnta viicutis. Secutidnmq^uii- /(o«rtB Lipfius & Danxus affirirtant ,quardo eundcmciuem 8r. virum bonum in politicis agnofcant , non auccm alium j\„ ^^^1 ciuem bouumalium virum bonum : Machlauelli loboles ne- (u virti gant : ali) diftinguunc •; quibus & nos fubfciibimus, hunc in viri & modum. Principio virtus vivi & ciuis bonirealiccr diffcrt: °*'^'), ' qHcmadmodum lex moralis a forenfi fcu iildiciali reipsadi- '" ftinguicur.Dcinde vircusboni ciuis fcu officii nunquamrcpu- gnac virtuti boni vivi.Tercio in rcpub.heroica necefiarium eft conturbcuiium vtriufque Tiitutis,8i illius qux dicitur virlat- quemoris, & iftius quxdicituv officij. QuattooiTinis virtus ciuilis prxfupponit aliquam virtutem moralem Etfi ergo ci- uis bonus fit vir malus vcfpcftu huius vel iftius vitij moralis, puta libidinis : non tamcn coto genete potcftcHc v'r malus, In fumma- Virtus offici j politici eft tundametum politicx Ib- cictatis proximuin : viitus luoralis rcmotum. Ficricr2;o noii poteft.vt fit politia efficax.vbinulla cft pvovfus virtus moralis. Qviinto dillinfts funt quxftioncs , Anidcmfitviv bonus & ciuis bonus,&, An Idcm debeat elTe vir bonus & ciuis.Prioris negatio,pofteviotis affirma'tio eft vera. Quicunquc etgo vult cffe membtum rcipub.legitimum,'debcc hoc a^eie,Yt fit Ari- ftides,qui & vir & ciuis optimus cfl habitus. C A P V T II. De Subieifo roliticx: PR.iECEPTA. IVfeiECTvM Politici eft triplex-: informatio iWll "'^' tr-i^Sationis , & operationis. Subiedum informationis cft voluntas , qux pec normas politicas clirigirur ad boiii ciuilis acflioncm. Subiedlum traft.itionis eft prcximum , vel rcmo- tum & vltimUTii. lllud eft modus bene conftituendi & adminiftrandi remp. hoc cft refpublica feu vitaci- uilis. Eft autem refp.regis& gregis vinculo legis col- ligata & ad publicUm bonum difporua vnio. Subieitum operationis feu vfusfunt OEconomia» Thcologia , lurifprudcncia , Medicina , & relicjUa philofophia. Harum cnim bonoconfticuitur politia. R E G V L A. I. Fracepta politica informnttt intcUeBnmprimo, voluntatern primtirio. INformant incclledum primo, id cft, Imbuunt lllum cogni- tiorte rcrum pohcicarum. Sed voliitacem informaiit prima- rio, id eit,paiiunc afFeilum, quo ducc bonum politicum pro- curarur. Atquc hsccdicicur cognitio afFe re- rum , & a£liontim cinilinm. REfpublicadiftaeftare & publico. Rei autem vocabu- lumlatofenfu hic accipitur , ita vt rcsin fpecte diitas, pcrfonas & adioncs fimul compleftatur : vt eft apud Grrgor. TLolofinum de repub. l.i.c.J .num.6. Publicum vcrp dicitura. populo , quafi populicum , quod ad omncs de populo perti- nct, vel pcrtinerepoteft. Gregor.d.Ub.num.ii.i-L. Sumicuraa- cem reipub. voi vel matetialiter pro formec voluint- cem ? Rcfpub. dici ur vel laci vel Jtrj Quid (it refpuMi- ca? Politicac Cap. 1 1. & 1 1 1 16$ Kn patri- uchx ha- fjucrint >cfpi!bli- Uimulti- udo U- ronum it rcfp. Lainulci' ndo lmaT.o- lum lit efp. Lerpnbti- aan pri- irdomo? Iffpobli- eit to- um col- ;:Qiuum. ita vt rcfp. Cn cornmunitns pluriuni ciuiracum : ciuicas , pars )cip. politia, rcgimcn fcu .ulminilbacio rcipubl. Acquc h.x-c pcrciiicnc addctiiiicionci)! & ciillinC^ioucm iiominis. Ad rcm ipfanj Ojuoii accincc , lcicnttum cft, rcmp. cllc cotum coUcrti- uumrac proinJc non admittcrc pcrlcliani dcfinitioncm. Pct- fcCtx tamcn proximacll iila , quam acculimus in prxceptis; cum qu.r coinciiiit ifta niodo allata, in t]ua propofuimiis tri- gam illam policicam , qux abloluicur rcbus , pcrfonis ,& adionibus : ad qux rcfcrri potcft omne id, quod in policicis occurit. Porio cx ii.ic dcfinitionc pacct, quid lic rcfpondcndu ad illatu qusftioncm liiftorico-policicam , infatriarchiha- btii rini reipublictu } Cum cnim ciuitas fcu rcfp. fit ccctus mul- titudinis hominum, communibus lcgibus vtcntium , &qui- dcm communi confcnfu, fiue vnam duntaxat , (iue plurcs vr- bcs iiiliabitcnt : &. vcro cx Genef^. colligi polTit , quofdam patrcs antcdiluuianos, vt vocant, habuille integras ciuitatcs; jiecelTario cfficitur , quofdam fuilfe tanquam regulos, fimiles illis , qui Genef. 14. vcrfi. rBemorantur. Hinc & iftacontro- ucrfiaexpedicur , /la tmdiitudo latrmum fitrefpublica: item; An ccttin Avii\onum fit refpiihlica ? Nam quialatrones, pira- ' t.r . &. fimiiis furfuris homincs confticuunt ccctum ncfarium & non folum vetbo Dei damnatum , fed ctiam iuri nacurx, gentium,ac pofitiuo prorfus contrarium ; relinquicur,ibi non cllc vnicnem ciuilem;quia inter malos non eft vnio,fcd con- luratio Ad Amazonidum congregacionem quod attinet , i!-^ la non eft refp. quippe qux non cft comraunitas pcrfonatum ciuilium. Peifonx namquc ciuiles pra:lupponunt familiam, atque adco focietatem coniugalcm. Latronum itaque confo- ciatio nonnifi ^cquiuoce, Amaionidum nonnifi analogicc di- ci potcft icfpublica : Hucpcrtinet illuJ ;PopalusfiueRefpu- blica debeteflc immoitalis. I V". Reff.Jtue cluitas cfl natur^ priort & v»fleri»r domo flne familla, PRior eft natura iutendcnte ,pofterior naturjgenerante. Duplcx enim eftordo natuts. i. Ordo generationis;& fic partes ciuitatis (unc priores ciuitatc. x .Ordo pctfeftionis fiuc inccncionis : & fic ciuicas eft prior luis parcibus. Hinc dicunc policici.ciuitatem dici primam quoad eneidomum,quoad fic- ri: vbi clle fignificat modum pcrfedionis , fieri modum ge- nerationis. Sicut igitur manus non eft raanus fi axorporc fit feparata : fic domus non eft domus vniuoce , nifi fit pars reip. Huc facit & illud , quodciuitas fiue refp. fic familiaefi- nis. Finis autem cft primus iu iutentione , licet vltimus iu execncioue. V. Rcff, efl totum colleEllnum , idque ordlmttHmi & ^uidem politice. ESt collcifliuum fine agregatiuum ; quia cftmultitudo fa- miliarum.Eftcollediuumordinacum.quia eft multitudo direfta ad felicitacem pradicam:qu3E dircdlio ordinem iuclu- dit Huic opponitur collcftiuum fortuicum, quod dicicur ca- fualc & temcrarium , vti eft aceruus lapidum. Eft dcnique colicfliuum politice ordinatum ; quiahicnon fpcdtatur or- do numeii , fiue arlthmecicus, quahs eft incer primum & fe- tundum: vcl loci fiue Phyficus.qualis tcrnicur inccr fupcriora, & inferiora:fcdordo virtucis, qui dicicur moralis & politicus qui cft ordo iuftitii,prudciui.r;,& alicnarii virtutum, tum di- tigentium, tum dircflarum. Hinc deciditur quxftio : An m~ vvigjTtiA/f , id efi , multitudo oficiperdarum in eodem loco habi' 1antiHm,qualem ccndidcrunt Pbilippw Macedo, ^ Atexander M.firr-fp. Rcfp.Llcct ibi fit multitudo familiatum , vt in Tartaria & Indil vidcre ef^ ; non tamcn ibi eft multitudo po-- litica, cui vitam infpirac virtus. Oportetigitur inrcp. potiiis fpev-^arc formalc quod cft vnio virtutis , quam matcriale qiiod funt familia:. His ita poiitiSjConfcquitur, nullam remp. liae politiam circ vcram & cfficacem fine virtute : Illaenim politia eft vcra & efGcax,qua: eftfecundiim naturam.Atom- re quod virtuti repuguat elt: contranaturam. Hinc politl- cus .^nglicauus in limine fph.-eri ciuitatis ait ; §luodefi in n«- tura ffjvnftrum , idcfi in ciuitate 'vitium. Deinde cxperientia vniuerlalisr qux iuxta Ciceroncm inftai legis naturae pucan- tlacft) confirmat , policiam veram pcndere a iuftitiavniuer- lali. Vbi auccm cft iuftitia vniucrfalis , ibi homines fatentur fe obligari ad obcdientiam omnibus honcftis legibus praefta- dam. Denique vircus ciuilis,qu;E dicitur officii,pendet ab ali- qua virtute moraH, qas dicitnr virtus viri. Abfurdus itaque eft Machiauellus,maculatuni illud Hetruris vellus, qui con- trarium his 06I0 axiomatibus pronuntiat.I.F/Wf j,f/f»>f»///j,//- heralitat,omne> deni^iiirtutes damnofi funt ciuitati.l \.Princi~ fi peierare , fallere , 0" difimulare (ine vUd duhitatione licet. III. Relifio animos hominum deprimit , fauitia fubditos in efficio retinet. I V. felix efi princeps , qnem populut non diligit , tuta efi fiuitas , cjui diftdia ^yfaclionesnutrit. V. Kex ille fapiens , qui honi publici fiHdiofos &• amantes tolUt. V 1. Ante omnia opt-an- dum efiprincipi, vt pius ■uideatur, non tamen vtfit. VII. Opor~ m Principem femper adHirfurium infealecs,v:,ei! fpprejfo jpo^nt Tom.IIl, liorvideatur. VIII. frincefs ingeniumvtrftttile »Tle -vfque fa* iiiim infiuitiam zTperfidiam habere debet : reipfa lalem feprt.^m fiet ijuoties expeditrii. Hxc funt fundamenta politi.c Machia-i Tclli , lib. deprincip. c. tf. 17. 18. comment. in LiuiHm 1. 1 . r .4, /.1. c. 1. 17. Scd Socratcs , Plato , Ariftotcles, & omncs trcrc^Philofophi vidcruntnon diupolfc confcruari tcfp. qua- rumcuftodcs fiunt vulpcs, lcpus & lco , id eft fraus, timor, & furor ; idcoquc politiam finc virtutc docuetunt clTc quafi plunibeam tcgulam finc manu artificis. Sed contia hanc fcn-. tentiam fequcntia obiiciuntur. I. Sttatagcmata fiuc fophi-. (uuua bcllica funt licita, qua- tamcn animo decipicndi fiunC. Ergo politia bellicapotcll clfe finc vlrtuce. 1 1 Politicse lcges fanciunt , vc prodicorum tilij lccmquc fpurij puniantur. At hil func innocentcs. III. Lcges politica: probant vfutas & lupa- nariaqua:mala funt. IV. Vir malus poteft clle ciuisbonus. Ergo politianonfcmpcr.1 virtutc pendct. V.Politicapcrmic-. tic occiderc.inuoccntem,fi falus publica id ciigat, & ita iubet " facerc^malavt cueniant bona. R.cfpondctur ad primuin : In militi.i non liccc pcrfidiam in hoftem cxercerc, Ced ncccfre eft cnm Regulo fidcm perfoluere. Stratagcmata vero non funft acccnfenda perfidice, fed rebus iudifrerencibas , quibus vti li- ccac aduerfus hoftem. I L Non cft abfurdum puniri aliquen» priuatiucfcuncgatiucfinc culpafua: at pofitiue puniri fine pjfopria culpa iultc non poteft Hinc regula : Aliquisiufti puniripoteft fine culpa; nuUus tamen caftigari dcbet fine causa;& hoc fit imitationc diuina; iuftitix , qua vnius homi- nisvidclicet Adami ctimen tranflacum eftin cotamhuraani generis fobolem. Sicproditorespuniuncuf poficiue : at ipfo- rum fili j priuacluJ , quacenus illis negancur priuilegia & im- munitatcs.quibus gaudcntboni ciues. 11 L Politianonpro-» bat vfuras mordaccs.nec etiam lupanaria,fed illa colcratjnon rcquirit, fcdpermittit , fi quideni non pollint abolcri fina reip.intcritu. I V.Virtus eft vel viri , vel officii. Virtus viri cflb moralis fiue Ethica , & hic non fcmpcr & neccfTaiio in bo» num ciucm cadit. Virtus offtcij eft vel ciuilis & politica , vel ccclefiaftica. lUa fcmper requititur in membro ciuitatis , hacc in membroEccIefise. Sic virtus officij eftinfutorebonoscaU ceos conficere,quod fieri poteft, etiamfi fic vir Ethicc malus.. Interim tamen vircus viri fiue Ethica prsefupponitur in poli- tia,non quidem quoad omnia inciiuidua , fed tamen quoad pleraxjue. V.Pofito hoc dilemmate , vt vel peteat vnus inno- cens puta Curtius, vcl tota refp. periclitetur ; tolli vnum po- tius natura & ptudentia fuadent, quam.vt totCm pericliteturi Etfi vcro hoc fit contranaturam fingularem , non tamen eft contra naturam vniucrfalem, qu:E hoc modo conferuatur. Ica fi auccadendum rcgi auc cedendum ciui, pocius ciuis nc- gligenduseftquipriuaci , quamprinceps qui cocius ciuicatis perfonam geric. Nocum eft illud : Triu»t» cedunt fublicis, V I. Reffu^. efl ^uiddam contitigens & neceffarium. COwf/?2ff?2j,quacenu3 pendetaboperatione hominis. Eft ^"'0°="" j/ PR>€GEPTA. ^^j\^ E D I A , per qux finis Policiccs in futlefliim II^^L- introclucitHr , refpiciunt ftatum integruni;; vel turbatum. Ibi eft reip. fundatio , & fundatx coafet- natioatque amplificatio : liic curatio. Duo ptiora mC-; dia (unt primaria , reliqua dao fecundaria. Fundatio reip. cft primum medium, qnotefp^i^ cundum naturam conftituitur. Ea refpisic macfiiale & formale relp* / P Matcciale 1 6 6 Encyclopa^di^ Lib. XXIII. Materialc reip. e!l: k\, ex quo rcfp. conftac : vci func res & perfonae politica: Res politicac feii ciuilcs pcndcnt vcl a natura , vc aer, aqua,terra,vela cura,vt (lomus,ciuicas,nunierus, territorium. Pcrfonne pblicica: appellantur ciilcs , qui ius ciuira- tis habenc : iuncque magiftratus policicus , ephori , 8c populus. Mjgiftratus eft perfona , cui iura maieftatis in- func. In magiftcatu conficleracur confticucio , maieftas,& abdicacio. Confticutio fpefticur in fpeciebus & caufis fuis. Species func,qu6d conftitucio magiftratus eft i.di- uina , vel humana. i. ordinaria , vel extraordinaria. Illa eft vel fimplcx, vtfucceirio &c elcdio , vel mixta, vt eft fucceftio temperata eleftione : hxc fit iure do- tis , emrionfs, fajdcris rcciproci , belli , reftamenti &c. C lufa , feu fundamentum huius confticucionis eft triplex. Eftcnim caufa i. iemoca& prima, vc-ordi- nacio diuina. z. incermedia , vc func bona animi , pu- la vircutes inte!le(5luales & morales ; bona corporis, vtfexus ,£tas iufta , ftatura &c. vc bona fortunx , vt patria, diuiti.T, & fimilia magiftracus requifica. 3.pro- xima,vc eftconfenfus populi. Maieftas eft fumma poceftas , quam magiftratus habec in popnlum exconfenfupopuii. Abdicacio magiftracus eft refignatio vel depo- fitio. Ephori funt peifons , quibus admiaiftratio reip. Vna cum magiftracu darut a populo. In ipfis o rcurric elciflio , & diuifio. Ele(5^io eft pcnes popuium. Diuifio eft.quodfunt perpecui vcl temporales, ge- neralcs veHpei.iales,ecclefiaftici vel fecularcj. Populus cft mulrirudo ciuium parere volencium. Populus confidetatur in poiicia minori , vclma- iori. Ibi eft vicus & pagus : hic vrbs & territorium & hoc eft diftridtus , baronia, comitacus, ducatus, rc- gnum&c. R £ G V L i«. An refp^ j_ Reffubl.Jiue ciuitas efl a natura cr/ecundum naturam, ta ? jfi»e confideretnr materialiter, fiueformaliter. MJferUUter, quoarl famillas ex qaibus refp.conftat. Tftx enim fum a natuia.F«rOT«/i/er,quoad familiaiu irtaium vnionem. Nam & hanc natura inteniJit. Eft crgo refp. a natu- la non tantum iiiclioat^ ,fcd etiam confummate. ludioare; quatenus in nobis infita funt zopyra quxdam , id cft, femina aternitatis, vt loquicur Scaliger, feu principia ptai.^tisa. Con- fummatc,quatenus nobisnon tantum innatuscft appetitus quo ferimur ad focietatem politicam,fcd ctiam vis intellc(flus iftam regit , &vfus fermonis eara confummat , & fic facit vt vnio virtutis,animaillareip.eam perficiat. Sic itaque lefp.eft a naturaquoadfinem, qui cft refcdio&peifciftio naturx.Re- flc igiturpoliticidicunt,qu6d regerc & rei;i fint adioncs na- turales , diuina; & ciuilcs , quippe profcdx ex iurc natura; & gcntium,& confirmata: iure diuino & ciuili.Ex iurc dico iiata- tx commuui & proprio. Ex commuui ; quod homo commu- ne habet cum bcltiis. Natura enim imagincm aliquampoli- tix docuit brutas animantcs vt in apibus & gruibus inprimij viderc licct.Ex proprio ; quod homo nVhi «„ ^.fv haec hypochefis anabapciftarum inprimis conuclknda , qui [unnx ftatuunt policiamelfe purumputum inucucum carnis,&ad- fuificnc dunt coallitutioacm rcrumpubl. eflc iu iain peccati poenam |n"atu ac primxuie iftius libertatis labcm & iraniinucionem. Sed illi ".">^""' homincs impctice confundunt impcrium blandum cum one- rofo. Nam oncrofum impcrium cft pocna pecc3ti:ac blandum illud cft opus naturi.quod fic patec. In ftatu innoccntii fuif- fecdirparicasratione fexus, ratione a:catis, &ratione potelfa- tis patrii. Secundum igitur naturam cft, vi mas fosminx, fe- nioriuniorijpater libetis imperct. Prsteieaante lapfum fuif^ fcnt vtique multx farailia:. Mulcicudo autem , nili rcdigatur ad vnicace aliquam,abit in infinicum,vcl in nihilum.Sic vide- mus, mter angclos bonos locum liaberc aliquam reipub for- mam. Ad fummam:In ftatu innoccntiae vna familia cum alia fuilTct conucilata : quia homo cft animal focialc. Hocautcm fine ordine pQfitico fiue vnione viiucis policicsE fiqri non po- tuilfet.Quid muhis:VittuseftfecQdumnaturam. Ergo & vir- tuspolitica. OmnCcnim quod cum vittute coniumflum eft, eft natura: confcrttancum. Huic fcntentix fic contraueniunt nonnulli. i.lmpotcntia fiuc defeftus eft prxter uaturam. At rcgi ab aliquo eit impot-ntia.i.Pcena cft ,'^xtcr naturam.Set- uitus eftpocna. ?.lus naturale & quod cft luris naturx,omni- bus competit. Seruitus autem Vel impcrium non conucnic omnibus. RiSp.ad. ilmpotenria eft vel naturalis vt foemina, infantia&c. vel pixternaturalis vt morbus. Sic dcf dus funt tales vel negatiu^,vel priuatiue. Illi funt natutales & pcrtinet ad perfcftioncm naturx : vt dcfe<3us volandi pcrtinetad per- fettioncm hominis.Defctlus priuatiuc fic di(fti , funt dctcfta* bil<'s& damnabiles, vt peccatii. Hic illud non ofcitanterper- pcndeiidum cll , Deum fuadonam prima creatione non di- ftribuifle fecundum proportioiwm arithnicticatB,quxdicitur aiqualitasad pondus, fed iuxta proportionem gcomctricam, quxdicitur xqualitas ad iuftitiam- QjJod autcm huiufmo- digradus iacerhomines habicuri fuitfent locii inftatuinno- centix.velhinc patct,qu6d vir magisparticipaueritdeimagi- ne Dei, quam fceinina : quod item caium & elementa variis gradibus fuerintdiftiniSa. Relp.^i.r. Vocabulum feruitusac- cipicuv late&ftrifle. Lat^ feruusdicitut qui eft alio infcrior: & ita feruicus non eft pcena peccati.fed impotentia naturalis. Strid^ fcruitus ell vocabulum odiofum & ouerofum,& ita cft pocna peccati. Re[p. «li. ;. Quicquid conueiiit fecundiirpius naturx abfolut^ & formaliter,id omnibus conuenit : vt, Dc- fendc tcipfum. At feruitus,itcmque impcrium funtfecundiiffl ius naturx comparat^ & refpcLtiue quatcnus videllcet lcx na-'.. turs alitci obligat patrem , alicer filium. Atque hoc firmite* tcnere oportct,non folum contra fabulas poetarum & Plato- nis.qui fcribunc, in prima hominum sctate, quam illi aureaia & leculum Saturni vocaut, rtullas cOnftitutas vel Conftituen- das fuiife refp. fed etiam contra fuiores Anabaptillarum , qui tot malectiftionis Dei tcflimonia cfle clamitant , quotintct homines apparent rerpilblicx.Qui fententia cum verbo Dei ex Diametro pugnat , & diftamcn reiflx rationis conuellir. Nam Scriptura tcftatur , reges a Deo decerni , Deum confti- tuiflc politiam Molaicam,& pios regcs fuifle typos Chrifti ac nutritios Ecclelix. Deiiide lex naturs nobisdii5lat,policicani fociecatem originem primam habcre a Deo , propinquam ab affciflu nacurali, quem Deus hominummentibusica infeuit, vt nulla rationc dcleri poflit , proxiinam a confcnfu mutuo. Origo Vrbium autem condendarum proxima caufa fuic hominum reip.c(U mecus, tum a ferisanimaatibus , tumab aliishominibus, vt nam? cleganttrait D«»<£«< /j^. i fo/jf.f.j.Quialitcr fentiuncde pri- ma reip origine,in quatuor diuerfiflimas opinioncs difce- dunt. Primo funt, qui nimis cxiliccrde tantx rei origine fen- tiunt vt Herodotus, Ciccro, Ouidius,& alij, qui cenfent pri*- niijm homines intcr fe conueaifle,vt a potentiorum iniuria & aeris inclcmcnria fe dctcndercnt. Alij religiofam huius con- fociationis caufam funt com:ncnti:quafi metus numinis pro- xima fit leip. caufa. Saue apud quofdam ngitcTr^uiU ii^tik\ fuit caufa rcrump. fcdnon proxima. Atqucfic oportccacci* pere verfus Srigclij : jitij. ■vbi fenferuntyfe fimina durere citlo, Atff, aliiu fatriii^fiimiiia , vieui, fairii', vrbs, ^ciuir/u. C^^jfj/f.^wOTcftifocietashorainiscumhomine. Socit;~ tai fatria eft parcntum & liberorum. familia(^c\\ pkna) com- pleditur focletarem coniugalcm, patriara, & herilera. I'icu4 a via diclus eft ; quia ex vtraque patte vix funt xdificia, atque ita vnica placea:& hinc didifunt vicini. Eftautem vicus vel gencilitius.quem conftituunc homincs eiufdem fanguinis: vel cxcraneus.qui conftituitur ab hominibus fanguine difcre- tis. fagtu ex duobus vel trlbas vicis conftat,fic di£lus a fon- te,fcil. i Dotico m^yii. Pagani enim dicebantur,qui ad aquam cxeodemfonte hauriendam conueniebant. Sunt autem pagi vcl fimplices, qui nuUis gaudenc priuilegiis : vel priuilegiati, qui i,urifdicundi poteftatcm, magillrum fme pra-fcftum pagi, ccrtum item territorium & nundinas habent. ^^iis fiue oppidi eftpagorum multitudo , fofsa& muro fepta: fic dida vel ab vruo, vel ab oibe , quod in orbem circumduceretur aratrum, % lll.Fart(t 1 6 8 EncyclopEedi^ Lib. X X 1 1 1- I! Partej 1 1 X. Partes reip. tjjentiaUsfnnt rnateriit &form». ftntiale»? Tk /Atetiacftrcmota, vt tegio : & proxima.eaque tum po- JV^lpulus, tum ics populi. Foima eft ordo. Et hatc lunt ne- ccffaiia ad ellentia reip.Pra:ter hic aute multa funt neceffaria ad beac cfle/mc ad exiftentiam reip.vti funt pecunia & firoi- liainftiamentavirtutispoliticat. Quamuis enim Lycurgus ^ politiafuftuleritomnem pecuniatum vfum : hoc tamcn non accipi dcbet.nifidc pecuniafttidedifta , qui fumiturpro im- preflo auro , argento , & sre. Alias fi latc accipiatur pccunia pro omni mcnrura& medio [Ciuni commutandarum , ciuitas non poteft cfle fmc pccunia. f opuTus ^ ^ ' Pop»l**i fft muUitHdo vniuerfalii hominum,filutis & rcj po- ciuili^ caufa conficiata. Res mtempopuli eft multitudo puliqiu^? ^c?«or«w puhlicorum ad focietatem popuU bene infii- tuendam & conferuandam. FNter hxc duo ccrnitur clcgsntifllmus correfponfus. Nam J fi fpcftes rem populi.fcx valde neceflaria ad omnem ciuita- lemrequiruntur,vidclicetalimonia,artificia,arnia,opcs,facra, Judicia : c]uibus refpondent agtico!.-E , artifices , militcs,opii- lentijfaccrdotcs , & iudiccs : quam prardaram paititionem & comparationcm acceptam fcrunt Scfoftti rcgi iEgyptiorum. Ha:c omnia funt adco neccfuria ,vt fine illis cmitas nuUo inodo conftare poflit.Nam finc vi""<* fi' menfura merifiirans in rcpubl. id cft.res tali5,qui ia nuninio contraftibus valotc fuo casrcra dcmctiacur. Oportet .lutcm ffi&iit? in nummo fpeftnre caufas & adiunda. Caafa ejficiens efl prin- ccps , qui omnia rcquifita nionctariapr.xfcribere debct. Fi/.is nummi cft metiri & acftimate citera bona omnia , mobilia & immobilia. Ai/»fcr«a ellotdinatia vcl extraordinaria. Ordina- ria& genninacft , qux fua natura & proportionc rcbus vbi- quecosquandis habilis& ftabilis cfle poteit: vti eft aurum, argentum, & xs. Solent autcm hodie plerifquc in locis cuderc nummosnoncx auro &:argcnto puio piito , fcd scrc.Kquabili portionc, pcrmifto : culus miftionis caufa cft partim foliditat & durities nummi , partim compenfatio impcfldij fabticatio- nis. ■Kquabilis vero miftura crt,cirm vigcfima quarta tantiim pats in marca auii , acque in marca argenti duodecima cx alicno nacMllo, admifcctui. Maceria exciaoidinatia & impio-» pria eft miniis habilis & ftabilis: vti cft plumbum,coiiam,Tcl res firailes. Hicauccm nonnifi tcmpoic nccetruacis locum liabct. fci>-OT<«confiftit in valorc publico.qui dependetpariim a pondere ccrto ; pattim a charadere fiuc fignatione , qu« continet nomcn , effigicm , infignia,vcl fymbolum principis; partim a publica & perpctua iftimationc. Jdiuncianummi funt commoditas & ornatus. Ad commoditatem facit rotun- ditas figuix.quippc qux ttaftabilior & duiabilior i & partitio inpartcs minutiotcs & minutiflimas , vt adqiiafuis maxin^i, mcdioximi , & minimi prctij merces commutandas valeat. Parcesautemillx funt pctfcdiorcs & vfui populicommodio- rcs,quae numcrisinccgris,nulla additafrairione conftant :cul partitioni conuenientcr adhibcii poteft numerus fcxagena- riuSjde cuius mulciplici & commoda diflinilione fjpra in Mathcmaticis vidimus. Ad commodicatcm nummietiam fa- ciunt nomen.numerus valorcm apcriens,& annus quo peicuf- fus eft. Ad ornatum facit fubtilicas charadleium & figurx. Videris hac dc re Bonitiumlib.i. partit. polit.cap. 1 8. V I, Re^puljlica confnre dehet variis perfonarum erdinihw. Quibu» pcrlonis refp.con-. QVemadmodum noftra hxc corpora pluiibus mcmbris, 1*"% *' iifquediuerfiscompinguntur : & ficucimundus pluribus ac diucrfis crcaturarum genctibus conllat : ita neceire eftvt rtfpubl. variis hominum gencribus conftct, fi dcbeat confet- uari, &refto , quod dicitur,ftare talo. Qua dete iciro^tx- clarc 1. de rf/Mt/.itadilfcrit : i't infidihuf ac tihiis ,at^ue cantH ipfo ac vocibm , conceniu6 eft quidam tenendtu ex diflmflisfonis, quem immutatum ac difcrepantem aures erudits ferre ntnpcffunt, ifqutconcentw ex dtjftmillimarum vocum moderatione ccncors ta- men efjicitur ^ cmgrutns : fic ex fummis ,0> imis , ^ mediis in- terirciji crdir.ihu4 ,vt fonis ,moderata ratione ciuitof confenfi* difimillimorum coiuit : ^ qus. harmor>ia i muficis dicitur in can- tu,ea in ciuita-t efl concordia , arSifftmum atque optimum omni in repubt. vincuium incolumitatis :qu£fine iuflitia nuUo pal{o effepo:efl. Porro refp. compleftitur ciues, vcl cxtiancos. Ciucs funt vel magiftiatus, vel fubditi : & fubditi funt vcl nobiles, vcl ignobiles. Extianei funt pciegiini. Et ita quidcm late fu- mitur vocabulum ciuis.Hicincidunt iftx qu.-cftioncs. i.r/r«OT quo maior atque populofior efl ciuitoi ,eo fit felicior atque tlitiort 1. Vtritm quemuis honum virum certt, reipubt. oportet ciuem ejfei 3- 'iluis proprie ciuis dicendtis } 4. Anregesfint temporenaturi- que fnbditis friores , vtl contra ? j. An pere^rini fmt admittendi inrempublicimt 6. y>nludiifinttoltrandi in repnblica ? -j . An diflinilio hominum in nchiles ^ ignohiles prohandatRelfond.ad.l. Pio ratione loci & fertilitate agii, in quo fita eft vrbs.conuc- An q«4» nit illam ellc magis minufvue populofam. NamqujEvrbcs ciuitas fitx funt in locis iufoecundis, & taiibus,in qux non facilc: ali- pop"'"- quid importari poteft , c« fi valde populofx fiant.ftatim fatif- 'r^ ' '^ cunt& exliauriuntur. Hinc Ariftotcles inpoliticis vulc ,cer- tum ciuium oumcrum dcfinicndum eflc,nc nimia populi mul- ticudine vrbs onciata confamatui & cxhauriatun Veium quod idcm Aiifti^tclcs ■;. poltt.ciif.i(,.zM\i,ih\ ciuiumnume- rus fupra cum,qui femcldcfinituscrit ,excteueiit, curandum efli; a magilliatu,vtfoeminxfaciantaboitus,tum fcilicct cum fcctusnondum lunt animati, idcft , intra quadiagefimum a momento conceptionis dicm : id lanc impium cft. Semen quippe, vt author eftFernelius,&rc(fta ratiodocet ,cum pri- mum in vtcrumeft proicftum , animatum eft & prolificum. Atquchinccft,qu6d prsftantiflimi Thcologi&ICtireos ho- micidij peraguut , qiii partum, etiam abfque dolo malo,abi- gunt. Ri-if.n-f.adi. Quilibct homo ,quicupit,efle virbonus, Vtriim in hoc dcbct vnite incumbcre , vt proximi fui xdificationem quc"''"* piocuret.Id autem extia focietatcm fieri non potcft.Etfi enim -"'?„. ingenia thcorctica , qui dicuntur , fuis meditationibus & lu- ^^ ^ jjp_ cubrationibusiitcelaborandisfcceflum ac folitudineni qux- ciuemcifc lunt : non tamen extra omnem focietatem dcgcrc poflunt. conue- Hinc prophetx , Chriftus , & ipoltoli , excmplaria illa omnis "'*' ■ virtutis, exccptaperfccutionc,aut officij obcundi neccflitate, ccrtx ciuitatismembra fucrunt. Hoium itaque exemplo vit bonuscertx alicuius reipubl. ciuis efle debct ; quamuis non fcmpcr vnius &ciufdemrcipubl. membrum elTe poflit. Sxpc- numero cnim iegitima vocatio iubec alio migrare, & belli ncccflStas,auc alia calamitas & domum & dominum fxpe mu- tare cogit.Huius loci eft dilputacio de concentionc vit.x theo- reticx,praiflicx,& ciaTiinix.f(.elJ)ond.ad ^. Ciuis veius&plc- Qulipro- nuseft homo liber ,qui ius ciuitacis habet, itavt domicilium, pri^ciuis) tribum ( fcu para:ciam)& ius politicorum munerum confc- quendorum habcat. Hincdcducuntui iftapoiifmata. i.Siut ali.juisfit ciiiis ofiginaritcs , natu/., ^indigena ,fiue ciuisfacltfi omrtino/ion atitem ex parte ; plenni. iion autem femiplcnin , efl ci- uis , fiomnibtti cluium pTinilcgiis fruatur. Ita apud Hebrxos plcnus ciuis crat,qui ex femine lacobi natus, aut ex alia gen- te fcfe Ifraiflitis aggicgans , ac circumcifus,ii^& ingrcdiendi tcmpli, &publicorum in rcpubl. Ifraelis honorum adipifcen- dorum habcbat. Plenus ciuis Athenicnlls cx lege Solonis etat, ^ui publicoium iudicioiuin, confilioium , & inagiftratuum in Athenicafi « Politica^ Cap. III. Atlieuicnfi republ. gucnJoriim lus InbcSac. Ciuis plcnus Roniauus crat honio libcr , cjui iii icpubl. Romana domict- lium , tiibum , &publicorum lionouun potelfatcin ciat aHc- ptus.i. Seriins mn eft eiuu : quia (cruus liabctur pio moituo aut iiuUo , quoil aJ ciuiiim iura & priuilcgia. IiitcUigc hic jnaiii ipia,liuc (cruos ftriAc Jirtos, i]ui Gra^cis dicuiitur (J)*A»i: non iamiilos, quos Gnci dicunt iUtnc: , qualibus vniuerluni Cliridianonim gcnus viicur. lilicuim poduntcni- crucs : iil- cjuc vcl piciic,(i liabcant tocum & larcm <;audcantquc priui- lci^iis ciuinm : vcl iecuncium quiJ , quatcnus rcferuntur aJ fuos hctos , & proptcr ilios vno vcl altero priuilcgio truun- t(ir. ;. Cinii hencr.triiis ticn ffl fltnm ciiitf : quia non li.ibct do- n'.icilium in ciuit.ite : vt ii aliquis in (jcnnania habitans fic ciuis Venctus 4. InjiiiHnHf nonej} pleniti ciitu • quianon ha- bctius publicovum magilhatuum adipifcendorum. f. Munt- tfps non efl f/:n!i< ciuii : qiiia licet habcat tribum & ius adi- pifccndorum publicoruiu bonorum inquapiam rcpubl.iuea- dcm tamen domiciliuin non habet. tf. Fcemim decrspin , ^ pyerifitnt ciucs ,m^,' -n : videlicct quatcnus funt partcs fami- liaium , exquibusrcipubl. componitur :& ex fuisprxdiis ve- fligalia confcrnnt ad onerapublica : & deniquecas pra:ftanc opcras ,eaque munia,qux legesciuitatis a pucris,fcnibus , & fcEminis poftulain. Hic obitcr excutiamus illam quorundam politicoirim fuhtiliratein : .■In ciuls habea.' ius ciititatu, -uel ci- itiiim ; Viitata faue ciuis definitio eft,qu6d habeat ius ciuita- tis. Contra hancdefinitioncm quidam fic infuigunt. luraci- uitatis commiinicaii non pollunt : at iura ciuium ilint coin- niunicabilij. Ciuis it.ique crit , nouqui iureac communitate ciuitntis , (cd ciuium f uitur. Conciliatio hic tencatur ifta. Priordefinicio cft populatis : poftcrior acciirata Kc^cnd.ad 4. .<■! reges 5, pijncipur.i & fubditorum ratio formalis , qujc confiftatin iubditi^s? 'slationc.lpedctur.lunt limul. Verum fi confidcrcntur matc- rial)tcr,id eft (i ics ipfa fpcdletur ,rcc;es a fubditis crcati funt, acproinde fubditi rcgibus funt tempore naturaqucptiores. Vnde non rcgumcauia fubditos nafci , fedreges commodis fubditorum infciuire dLbcrcmanifeftum euadit. Nullapro- feiSo rclpubl. vnquam fundata fuit , nifi vltro cicroque priiis habito inicoque conttaftu : ita vt confenfus fubditorum eli- ciensccnfcnllim principis ,proxima & immediata (itrefpubl. caufa. Hinc Platonisptouetbium : Reges e.xjigricolif naii. Hic ctiani qusri folec, Refpond. Rc- gere & vegi (unt relata difquiparantiae : ac proinde ri regere, tanquam adio piiuseft,quam Tircgi.vtpotc quod paffioncm notat. Nimiium iubditi vkro fubniiitunt fe principi , ideft, faciunc feipfos , vt ita dicam , tegibiles. Pvinceps ipfo adu illosregic Itaque Magiftrattti eft fiibditu natwaprior (ypofle- rio' : Prior eft , quatenus regit. Manct enim illud logicorum: Agere priuseft,qua.m pati Poftciior cft,quatenus a populo conftitutus eft Popuhisomnem fuam poteftatem contulit in piincipcm : quod accipiendum cft cumulatiue , non priua» tiue. Etcnim fuffragio cieatos clfe primos reges,qui tyranni- KcCp. Elt fit virtus cadcm virtus fpccie in paiente & impciante,fi fpeftetur homo parentis itemque virtus abfolute : fcd non eft cadcm , fi confidcretur & impe- [jo,„o iccmque virtus refpeftiuc, vidclicet ratione officij. c.g. lul^itia abfolute fumcacfficit principcm bonum.vt cft homo, & fimilitcr fubditum bonum, vti eft homo : fed rcfpeftiuc confidctata efficit principcm bonum in priefcribcndo , & fub- ditum in fubfcribendo Huc pcitinet rcgula : Im naturs quoad raUicem fuam omnesobligar eodem naodo ifedrami eim ohltgant hominei ratione variorum efjiciorum. Cxterum fi confenfus illc mutuus eft immcdiata Reip.caufa,confcquitur,Bodiiuim gra- uiter errare,qui ftatuic vim & cupiditatem imperandi cffc cau- fam efficientem Reipub. quod probat exemplo Nimrodi , qui Ge!j.'o .'J.i .9 . dichm robuftus venator : quo nomin-dicit, in Scriptura fignificati prxdonem fiue latroncm. Sed Bodinus confundit hic Rempub. cum impcrio , quo illa adminiftratut. Nam impcrij caufa efficienspoteft eirc vis & cupiditasimpc- randi. Sic Nimtod non tuit primus auchor Rcip. tcd fuit pii- musauthor impcrij tyrannici.Ance Nimrodum tuitimperium politicum : led ille cccpit fupra vfitatum morem cmergcrc, & imperium politicum fiuc ciuilc {quod proxim^ acccdit ad im- perium patiium , & indudit timorcm filialem exclufa omni coaftionc)commutauit in defpoticum fiuc heriie.quod iaclu- dit timorem fcruilcm & degenerat in tytannicum. Naturslis atfe^iis , impcllit ad amorf poliiix i Reip.cau. fa exem- plaris «!U£? An poli- tiaMnfji. ca p^lTit effe exl- ptar rei- jublicK? X. NittHralis a^Slpu impellit homines ad condendarn (^ colendam politiam dupliciter. I.^rj Atione honeftatis , quam homo appetit duce natura, l\^noncxorbitantc.i.Ratioiicindigentii & expedientix, quatenus naturaeftfua ipfius mcdicain rcbus naturalibus.Ica vidcmus^vrbcmeffeconditam vtcllctprxddiam Scarx aducr- fus omnis generisiniutias.Gen.^.xi.iy. Et hoc ellquodpolici- ci dicunt,vcilicatis in hominum coetibus & adiuuandis & con- feiuandit magiiam effe vim,ade6quidcm , vc illaiublatanon ficrijVcl ccrtc non diu psrdurarc poflit politia. X I. Optirna eji rejp. cinilis t]ua ad remp. mundamm & Chrifiianam tjttarn proxime accedit. HJ£c enim cft duplex caufa cxemplaris fiue imagcad cu- ius imitationem omnes omnium temporura pij 3c fa- pientes politicircfpcxcrunt. Nonigitutrclfp.Romana,Attica, vel Spartana vel fimilis potcft etre cxemplar rcip. primarium, fed duntaxat fccundariura.Ca:tcrum imitatio excmplatis pri- matij confiltit in ttibus. Prjw» in fimilitudinc iaipcrantis& fubditorum.Nam in rep. mundana(qua: Ciccronidicicur refp. magna & vere publica , & Chryfoftomo communis ciuitas) Dcuscrtator 8: creatur2e:in Chriftiana Deus rcdcmptot & homincs elcifti; in ciuili ptinccps & fubditi confidcrantur vt lelata. Df«'»i/^in fimilitudine vnionis. Naminrcp. mundana creatot & cteatura iure creationis : in Chriftiana Chril^us& Chriftiani iurc rcdcmptionis : in ciuili princcps &. fubditi iurc iTiutus obligationis vniuntur. De«<'^«cin fimilitudinc com- tniinioiiis. Nam in rcp. mundana creator cum crcatura , & crcaturx fccum ipfis : InChriftiana Chnftus cum clcdlis , & cleifti fecum ipfis ratlone Ecclcfisc triumphantis & milicantis: in ciuili princcps cum fubditis , &: hi fecum ipfis omnia com- municant faluis camcn indiuifis , id elt,proprietatibus fingu- lorum. Ex triplici hac compar.itlonc triumiftaium rerump. deduda fuilt lex iftaprincipia , quai luiit veluti lumina& co- luminiipfarum l.^^eruator r,rdo profiyrtionis yeome'ric^i.l1. S^if- que fuum nfficium facita. III. Bonnm commtine tmr.es qHirunro. IV. t^acwim nMumadmiititor. V. Omne-violentum procul ahefto. W.Omnes aClionis funto cireula'es p)> lineares. Circulares,id eft, •a finc incipiunto,& in eodcm definunto : Lincares,i.c.fiant fe- cundum l;ncamrciftam,ade6quccompcndiose Hisprincipiis c diamttro opponunturptincipia reip. Cuc ciuitatis Diaboli, ^ujeeft caufajexemplaris reip.mal^ confticuts.Hic quseritur, Anpolltia Mofatca polftt effe exemplar reip. nunc temporis? Refp. Legesiftius politiifucrunt vcl pcrpetus, vel teniporalcs,vel jtiixtat. ills fucrunt motalcs , & rcdadls funt in cQinpendium *xce!1cnti(r.vidcl.decaIogum,ciiiuscommentariusoccurrit ia libris Mofaicit & Prophcticis Et hx ncccffario funt obfcrua- dx fcmpet & vbiquc.habita tamcn rationc circumftantiarum. IftjE funt ccierBoniales, & funt antiquat je iuxta rcgulam : Ce- remcnii Mefaia nunc funt mortu/i,f^ fi reuocetur fiint mortifert,. Hi denique funt forenfcs;quac funt pcrpetux,quatenus prie- icipiunt dc gubcrnatione foliiica : iei tcinporales funt ^uace- nus agunt de gubcrnatione rcfpicicnte talem politiam , id eft, ludaicam , iuxca rcgulam : 6J«< funt iuru communii i,i Itgihus forenfibm , funt ferfe ua ; quA 'Verofuni iuris particiilaru.ccriam refpieiunt folitiam :liem,Lex iterna eft,cuiui ratie eft a.ierna. XII. Confiitutio magiJirMus diuinafit Dei "z/ocatione^fiue iilafit rnediata , ftue immediata. H^Viusconftitucionisilluftriacxemplafuntlofephuspro- Conftitu- icx jEgypci , Mofes cancellarius ille Dci,& dux primus tio niagi. populi Dei,Dauid rcx , & Daniel admiffionalis maximus Ne- Hratui bucadnczaris. Omnem vcro magiftracum a Deo cou(titui,pa- '''"'°* , tet cxDf«f.ig. Dijn.i.^.g.cy i < . ^ ad "nw.ij. Hicduoobii- '""f"'" ciuutur I. Deus Hofea 8. ait, quod Itraclita: ipCconftitucrint rcgcm.at nonexipfo confercum cni. ij.x-.i i.L.Nimrod.Tui- ca,& alij tyrauni pcr vim fibi vcndicarant Imperia. Refpond. ad I. Ifraelicx a Dco poftularunc rcgcm , 1. S w.g. vbididin- gucrc opotct poftuiacum a modo poftulati. Poftulatum fuic bonum , modus poftulati malus. In hoc cnjm modo tria con- currunt pcccata , vidcl- temeritas ,qua pia^uenerunt Dcum, ipfius authoiitate iion expedlata : tum diffidentia, quod fidu- ciainin tege terrcno collocauerunt : tum denique ingratitu- do aducrftis Samuclcm. Ad i.Diflinguendum eft inter rcgnum fiucpoteftatcm qus a Deo eft , & inter cius acquificionem, vfurpacioncm,& adminiftracionem , qu.t fi mala fit,cft a Dia- boloi& praua hominis voluntate,quacenus quidem cft peccar- tum. Alias eiiam eft a Deo , quatenus cft pccna pcccati. XIII. Humana maei(?ratus conflitutio efl ordinaria.vel ^.o"^''"- ^ ,. . ■' tio n agi- extraoratnana. iiratus humana ORdinaria cftfimplcx fiuepura : vel mixca fiue compofi- An elc- Aio ma- gjAraciis commtc- tenilii (or- tii XVIII. Infietiione tnigljirtitru vot* fine fuffraglst funt optim-t «'««. Dcum colic , fic Dcus, iuxca illud Auguftini : Pietate fy iufii:iapr':ncipes diifiunt. Idco Numa Pompilius & Scipio Afti- canus nunquam ad negocia publica vel pri uata ibani; , quiiji \xt, tcmplotum ccUis cominorati alliiuantifpcr ctfcnt. XXV, Magiflratw Jiudeat iuliitis vniucrfali ». luftici» & particulari, vniuer- VNiucrfali : vc iuxca lcgcs regac morcs fubdicotum vti fe- ccrunc Auguftus , Conftantinus,& luftinianus. Particu- laii, cum comniutaciux in coutiailibus , tum difttibutiux ii^ pti-niiis & pcenis. ^cnti». XXVI Prudentia m^gijirattu confijlit in tribiti. i-T /"Tnumerisfui dignitatem & grauiratcm perpendat,& V ita ftatuat , nullum aninial tr.oiofuis clfc hominc,ma- ioremque requircrc artcm i fe veio clire fpiiitum vicalem, qucm multa millia ttahant,nihil ipfafutura nifi onus ac pr«-. da,fi Ipiritus ille ac mens imperij fubcrahatur : fc deniquc efle fcruum fcruorum. 1. Vc iulf ar lani priEcerica cum prsfentihus comparet.&fututaprofpiciat canquamex fpecuia ^.Vtcfr- cumftanciasperpendac , &imprimis ingenium ac genium po- puli fuipcrnofcac. Hic quxri folcc, AncMdiicu in ,/.jgi/lratu Jit iderMtior, cjuam niniia Jtmplicitai .'Refp. Tamct(i vrraquc ablolute vitium eft : tamcn non compatatione melius eft,ma- giftratuinefrccallidum ,quim nimis fimpIiccm.Nimia enim (implicitasexhomine faciccruncum. Inccrim camcn non e(t probandacallidicas Machiauelli , qui faadet vc princepsfub- dicos verfec inft ar mola: tiufacilis,qu6 yu1C;& fallaciis & frail- dibqs circumu?niat. XXVII. FortitMdomagiliratHicerniturinhifct 4- Pa^tJ^ cjuatuor. "* • SI fitlabor in negotio.magnanimitasin periculo , indufttla in agcndo, cclcritas in coaficiendo , vt in Alexandiro M^- gno a Csfatc vidcrc licet. X X V I II. Temperantia maximum efl magiftratm ornd- ^•T«'»'p!-; mtmum , dr imperi] firmamentum. """*' NOnenim attingunt remp. qui cupiditatum fcfi: lenoci- niis dedunt. Et vero cum magiftratus non foliim ani- niis.vcrum eciam oculis ciuium feruue debeac, nemo non vi- dec,hanc virtutemimprimis in Principe requiti : quo nominc Solon tuliclcgem vt ebrius magiilratus impunc occidctctur. Nani csteris dignc non impeiabit , fibi irapcrare qui nefcit. Ideo Seneca ait , ncmo ab aliis toiitemnitur, nifi a fi>ance qui conccmcus eft. . XXIX. Modsflia in magiftratu ttmperat fernper fermo- i. Mod«» nem , CT" cultum. "'"• HJ£c admodum eft difficiiis. Nam in alto pofltum non alci fapcre , arduum eft. Vnde Salul^ius dixit : Superbia cominune nobilicatis malum.Cogicec aucem magiftratus noi» minus hominem t'e,quam hominibus pracefTc ,magnafi^ue ai- boresdiucrefcctc , at vna hoiaexurpaii. XXX. Clementia efl virtus maxime propria principii, 6. clc- mt:mi('«'«) tjuoad 5 ^■mvlu/, MAGNincENTiA. f fNatutalis. I fCoramunis. \.A M I c i T I A, vel'^ Ciuilis, eaque pattim-^ Perfeda. I LSocialis. l. Hofpltalis, 9ao|£»/«. VHoftis accTdti'^, <5J\x('« KuucKi^ccX'^ , ccntum vndiquaque ftipata furiis lufernalibus. Sobrinz:^ ^Fit, MvNiFicENTiA, Beueficcntia. Secundus Dearum chorus,£cde duobus monftris vidoria. f Fidentia. ^c •_ _ /i • r t. .— } Ma?nanimitas, «iweJ.sJ^uy/a. rSocisE, peitus iplius roborantes:< _ & >/^/- t a- i' "^ ^ ; Patientia. I *-Perfcuetantia. lORTITVDlNIS'^ Minlftta, (fiMTKtU auetfata otium igiiauum. I . ^Confidentia, l f Afionte,T EME RITAS: cuiuscomites LHoftes ipfam oppugr^ntes^ I ^Diffidentra. . ^Ateigo,TI MIDITAS :cuiusfocix« ^Confidentia lites.} Infolentia. / l'ertinacia. ^lmmanitas. ^Diffidentia. \ Miy.ft-l^uyjoc. f Impatientia. ^lnconftantia. Tertius Dearum Chorus & pugna cum vanis monftris. f Sobrietas,cui ad- c Gulofitas, Ta^t/^fyia. ('CoNTlNENTlA : cuius filiac'^ vetfantut i Temulentia. L Caftitas, holHs omnis Libidinis & Impudicicix f jEquitas, E5ri«'x««. I Huroanitas, ^iXiuti^utrl». fsneillantur<( Ecnignitas. I I Facilitas. I I Mifericordia. TEMPERANTI.^"( CtEMENTT A:cuiJ ^Neipefis. iiliae '■< If CaIumnia,malitios^iuta interptetans. I Miff2t*dpfitzriec. 1 f Cr vd E LiTAS, J Malignitas. I I cuius focise 'S Motofitas, uv^Sau. Laduerfantur<( I Mcleuolentia, iSn^^ftiyiic/», L *-Inuidentia. Lcnitndo. f A>kXL,nft«^,Mi. fOculi/ uiclentia:quo ■< f Strabifmus, Aftutia,fiue Calliditas. "^ ""^ I Vitia:Tmpru- j _ fCaligo, Cicdalitas ftulta.' L »icntix -^ C*citas,Stul- | rAaKMK^i.Fcftinatio improuid». I titia : cuius^ HuK^Xanfa , Supcrba i^oSv>.U. Membra:<[ I l. fpccics LMutuatitl^ , Conftltatij & Adminiftii , c Mutuatitix i *r, • cAcuta&apcrta. Ptopris . t obtufa.Paticntis fcta daufa. I SufFufio , Inconfidcrata tcmeritaf \. in fufcipicndis ncgotiis. I Nafus, Sagacitas. LOs, Orationis grauitas & clcgantia. f OEcoDomicus. LAmiflus.pattim^ fTogatus. LPoliticus, vel^ ■Lsagatus. Quintus Dearum Chorus, Principis boni, omnibiifquc numeris abfoluti effigicm rcprxfentans. loHl PaiNCIPIS'^ f Cutrus regius , l-v s t i t 1 a. j fFoRTlTTDO. l Equi ttahentcs currura<( j LTlmpir Al^ T 1 A 1 Autiga, PRVDINTIA • ^^ .j Comitcs in- V. diuidusE : -^ {Leniras. Indulgentia. Bcnchccncia. Studium bene mercndi dc Rcpubl. f Effentia, Radius a Dei maieftate fiincipibus indituj, Pattes ma- 5 Admiratio. terialcs- ^ Metus. f Honor. Parentes:'^! LRcuerentia. Nutricula,Maiorum virtus. f Vitx & morum intcgritas I I M A j EST A S ^ L cuius f D £ I fauoi. I Opes. ■^ Altrices:y Potentia : cuius inftramenta funt<^ Arma. I I 'v i Confilia. I I LFedeu. ; I f Conftantia. Llmpcrij-^ Scueritas. LAdlWaio. ^Conftitntione. f Ecdefiafticum in religionisi Fropagatibne- I finceix ( Conferuatione. LIus ^ ^Propugnacionc. I fSanflaoncm, I f ETternS difciplina f Lcgum-<( ( I Confcruanda pcr^ LExccutionem. ^Politicum in-( I Concordix confciuand^ ( L ftudium. LCommodis focialis vita procurandis. BONI PRINCIPIS IMAGO. Ex Era/mo Roterodamo. Onvm Princitem fi pingere velis ; delinces ccelcfte quoddam animal ; numini quam hommi (Imilius : omni- bus virtutum numciis abfo'utum:omnium bono datum : imo a fuperis datum fublcuandis lebus mortalium :quo4 oculatilHmum profpiciat omnibus , confulat omnibus: cui nihil fit antiquius , nihil dulcius Relpublica : cui plut quam paternus fit in omne'; animus : cui fingulotum vita chaiior fit fua : quod dies & noftes nihil aliud agac aitatur- quc, quam vt optime (it omnibus :apud qucm piscmiaparatafint bonis omnibus : malis vcnia , fi modo fefe ad tiugein mcliorem refcrant : quod adeo gratis cupiat de cmibus fuis bene mercri ; vt,fi ncccfle fit, non dubitet fuo penculo illorum in- columitaticonfulercquod patrise commodum fuum ducat ciTclucrum: quod fcmper vigilet , vt cxtcris liceat altumdor- mire:quod fibi nullum relinquat otium , quo patriae liceat in otio vitam .igere : quodfc iugibus curis difcruciet, quo ci- uibus fuppeta: tranquillitas : deniquc a cuius viitutc publica pendcc feliciia?. M ALI 1 74 Encyclop^dte Lib. XXIII MALI PRINCIPIS IMAGO. MAJum Principem oculis fubiefturus , pinges immanem quandam ac tetram belluam , c dracone , lupo , leonc , vipcr«, vrfo , fimilibufque conflatam portentis : vndique fexcentis armatam oculis : vndiquc deiitatam : vndique mctucndam stduncis vnguibus : ventre infatiabili : humanis faginatam vifceribus : hnmano fanguine temulentam : qux peruigil, omnium fortunis vitasque immineat :infenfam omnibus, fed prxcipue bonis:fatale quoddam totiusotbis malum ;quam execrentut Sc oderint vniucrfi , qui bene velint Reipublicx : qu* nec fcrti pofllt ob immanitatem : nec toUi fme magna orbis ruina , ob ar- matam przfidiis & opibus malitiam. Quatis e- tuditio rtquiicda in magi- Aratu } Qua!i5 e- luquencia jequua- lurin ma- gillraiu? An ftnes apti ad iragiftra- tu czpef- feaduni? XXXI. Eruditio in magiFlratu reejuiritHr modica. ERuditio quidem reqniritur;<{iuia eft ingens adiumentum & ornamentum falcium. Hilic Rofnani , ciim Imperator Tacituseligeretur, acdamarunt: Q_uis melius, quam littcra- tus inipcrat? Modica vevo hxc erit eruditio s quia princeps non crit dodot in fchola vel ccclefia, fed pallor populorum. Modica autem erit, fi princeps difcat ea, qufE^eccffaria funt ad clauum reip.ttaftandimi. XXXII. Elo(](iemi* in magiHratu reqniritMr nen yifiatka,fed ^ttica, vd Laconica. ELoquentia quidem i quia hoc modo populus potelt rac- lius tradlari.&inofficiocontineri. Duciiurcnimauribus, i.e. diferta ratione autibus percepta.Attica vcro ; quia ha:c vc- titatem ac iuftitiam dcfendit.hominum tcnc:ccEtus,& mentes in officio contiiict , ciim ACatica noccat. X X X 1 1 1. Senihui idoneii tutijfme committitur reifublica. ILIi enim tertium habent oculum, videl.experientiam.Hinc Phto fanxit,ne quis magiltratum geterct, qui paucioies ^uam jcannoshaberet. Legesquoque ciuiles ad admini- Itrandam lemp.ncmincm adiwittuat ante i f .annum.Scd quia multi funt artate quidcm iuucnes,virtute autem aliifquc donis fents, etiam illiscoraniitti potefl: magiftiatus. Scmpci- tamca fcncs luucnibus ptsfcrenJi . c.xtcris paribus XXXIV. CorporU proceritM ac formt dignittH jpeiiari debet in magijiratu ,/id nenfola. RAtio primi eft;quia pulchiitudo corporis eftcpiftola commendatoria.Ratio fccundicftiquia pulchritudo cor- poris fine pulchritudinc animi eft tcgmcn vitioru. Ideo Socra- les deformis corpore, prxferedus cft Abfolomo formofiffimo. XXXV. Indlgent, idonei prtferendi peregrinif in eletlione magijlraim. NAm aduenarum amorergaremp.eft aquofus. Idco Ari- ftotclesaitJAduenasfruaumciuitatisdeuorarc, nonfc- cus atque locuftac nocerc folent fegcti. XXX V'I, Nobtki apti tligantHrpotih,^u»rn igtiobiles. TAliscnimnobilitaseft maMificus reip. thefaurus. Hinc Antigonusdiccbat, nonadolefcentibus fortium paren- tum , fed fortibus munera danda i' XXXVII. Diues probus praferendtis pauperi improbo in eleSlione m.igifiratus. ^yArtipccuniacftobfidisac pignorisloco apud remp. In V fumnia,in magilhatu non adiumenta fortuna;,fed orna- menta ai.inii praccipu^ fpeftanda funt.Scd nunc tcmporis Clodij ad tribunal , Catilins ad confulatum , Satdanapali ad impenum vbiquc fercgentium rapiuntur. •4' X X X V I n, //; candidato magijlratus habenda efi ratio legitima natiuitatu, SPurij enim fcrmi funt diftord. Si tamcn fputius (it probus, p!:sfetenduscltlcgitirao improbo. Nam virtuslegitimat, vtdicifolct. .3 , Cjuofn»- XXXIX. Bonlviriad magiflratitm capeffendum con- «juis^d gfndifHntmore Derno^henico ,i.e.argum(nti4. tntpWxa.- fujforiii impeliendi. tum ih ■ . . togedus? T TOcenim requirit vtilitasreip. qux (ic beatarcdditur lic Corporis racio an fpeAanda ftratu? l*f*ele- ftio (jua- lis in magiftra- tu confti- «ucnda? I. An plures magiltra- tus func [dignitas virtutis, cui dcbetut honos. X L, Tlures mngiFiratui arduiores nonfant vni cornmittendi. T' r!i-j Vt '^^'°'^"'*"""^*^''"''ecillitas hominis.vtvix vnum tnani,adi. £\^ poffit fuftincrc magillratum. Si tamcn aliquis fit Scxuo- la vcl Scipio,S: non fint ad manum ali.x pcrfons idonc«,vnuj fotcftgaete multos magiftiati*. H X L I. Melius eflgradatim afcendere ad hanorem magiUraius, quam fkltHatim. Oc cnlm eft fecundum naturam- X L II. Magidratusftimr/ttiSyftHeprimHS, eflo perpetuut. ESt enim veluti cor leip. quod mutari non expcdit : cum mutato principio mutentur ca , qua: a principio dcpen- dcnt. Magiftiatusautcmintermedij funtmutandi, prout le- ges leip. iuben:. X L 1 1 1. /» regnis hsreditarii^ primogenito dehetur /iicceffio iure gentturn. REliquis tamen filiis qusdam ditio honeftavc conditio danda, ne fortc feditioncm moucant. Eft enim iutis na- turx, vt ftatrcs ha:redicatem intet fe pattiantur. Obiiciunt, lc- gem de iure ptimogenituriE D«ttf.i i.cfle cerenfonialem. Refp. Rationeaccommodationis fiuc circumftantiarum ifta lcx eft ty pica:fed quoad fubftantiam fuam clt iuns gentium. Nam li- bcie hxc lex obferuata fuit a Gr*cis,Hungaris, Gallis,&:c. Sic ex Caroli I V. bulla aureain cledlorali dignitatc primogeni- ta; fecundogenitum excludit. Nititui autem hxc lex ilta ra- tionc, fi falus populi lequirat. Addc ,qu6dfplendor familiK obfcuratur , fi plures filij fuccedant ad xquales^vt loquuntur. Verum opoitct vt primogenitus reliquis fuis fratiibus relin- quat & det,vnde fe aletc polfmt honcfte. Atque hoc Galli vo- cant apenrM^iitm, q. tibnnnung , cxclufionera a rcgno» Adhono rc magi liracus a fcendcn- dum eit. Magiltr» tus (upre mus citi perpe- cuus. An pr:i mogeni- cus in rei gnis bzil rcdicarii ' te&i fw!, ccdac^ X L I V. Inhabllitas primogeniti nen adimit ei ius fitccejfionii , An pffl mogcni- V tus inhi' HOc enim cft patrimonium.quod nulli potefteripi. Taiti- £1,,"-^^ ctfi ver6 ipfe non pofGt per fe adminiftraie lemp.poceft magiitr; lamen pcr fuos curatoies. tu i X L V. CenHitutionem ordinariarn magiflratus fequi debet inauguratio. HJ£.c enim cft necefraria,quoad ipfam fubftantiam : arbi- traria,quoadcircumllantias. Hinc iure gentium eft re- cepta,&iurediuino approbata,N«w).i7.i.SaOT.|. Subftautia vero inaugurationis confillit in folcmni commifTionc rcgni, qua magiftratus teccns creatus iir pofrcirionem regni aftii iiTimittitur. Circumdantix pofiti funt in ceremoniis , vti funt pioclamatio, coronatio, acclamatio, & pompa. X L V I, lure belli acquiritur imperium tribus modii, I . /^ Vm vnus princeps alteri indicit iuftum bellum, illum- V^que cxcutit imperio. 1 Ciim temporc belli nouus ma- gift.atus conftituitui extra ordincm. 3. Inuafionc lcgitima B.itbarorum, qui vel nuUius paient imperio ,vcl mctuendi lunt ob barbaricm & potentiam. Non tamcn libidinc domi- nandi oportet iftos fubigcie, fed vt ad tranquillitatem & tutc- lamomuiaditigantur, & ipfi barbari aferitate adhumanitate deducantur , contra quam fadlum cft ab Hifpano in Indiis. X L V 1 1. JurepaEii acquiritur tribus modii, I. TVte dotis: quomodo Auftriaci plutima acquifiuerunt. X i.Iurc cofoEdcrationis. j .luie cmptionls.Cartctum ex his regulis facilc deducentut ha: contioueifis : & proindequi- dem. iils de fundamcnto magiftiatus. i. Art hominiChriflian» ileea.t rr./tgiHrntumgerere ? 1. ji» magiHratut in rif.fit necejfa- rite6 ? 3 . An liceat magisiratum arnbire ? 4 . An aliquis cogendtu a li magiHratum } ^.An ftrfont Zcclefinflict admittendtt ad ma- giBratum foliticum' 6. An mulier fit cafax impery politieii 7. An iuuenei admittendi ad majisiratum ? 8. An truditio ma~ giHaitii necejfaria ? 3. Anpulchntudo dr diuitia. in magifiratu fpeHandi ? 10. S^;ii -virtutes infrimis requirantur in magifiratu? Refp.ad i. Magiftiatum gercrc bonum eft, & Scriptun facrie confcntaneum. Id enim eft bonum , cuius priuatio eft mala. lam vciomagiftratus priuatioeft mala, vt patet lud.i g.& ij. Deinde fine magifttatu nulla cft Icgum cxecutio : & fic probi la;duntuf , inque illos impuni giaflantur improbi. Ergo qui probos tueatui,impi6fque coerceat.magiftratumefTe neccffa- rium cft. luniui qitift.pol.part.i.quiji.j. Tcrtio Scripiuia pro- bat magiftratum,quando illum aDco efle docet, Bom.i^.v.i. & proquibufvis in eminentiaconftituti$orareiubet:i.7Vm.i. f. I. Ccnfer D^wr.i.f.ij.i.JPt/r i.ii.i}. Similia difta extanc Inaugi racio m. (iracus i neccllii ria? Quomo do acqu ratur ir pcrium 1. lucc \\ bclli^ 3. turt Anhon ni Ch ftiano ceac m giltracC getcre? I PolkicsE Cap. III. t7l arailtthnicos : vtapuil Hef!oJum,<>x^' j< , Magifjmtm .» I). u ejl. Idv.ii fij.-^,Ai vocat /loTftt^rtV) •' /<"2i- fubicdKd magiltrarus & nil- nilkiij Dificientijfimiliter pdlita cft in tribuV-i.In obiciais: quia mjgiitratus polititus cxeicct imperium politicum, f.: Ad lcgitiinuin in Ecclclia oidincin conftitumdum occi^->:itut circa homincmcitciiium : ccclefialticus vero circa honiincin internum magis occupatui.dum doccndo,iTipncndo,& cxtc- ras o(ficij partcsexequcrido id opcram dat,vt confcicntiaerc- iXx fintapud Dtum.i In rationepa-narum Magittiatus cniiit politicus gladio feculari pocnas ciuilcs : cccIcfiaiHcus gladio vcrbi fpiriclialcs infligic poenas ; In poccft.itc fcrcndaium & cxponcndaru legum Magiltratus namquc politicus non fcrt Icges.quoad fid*m & vicam Chriltianam fcdcluoadoniincm, decorum,& honcftatem publicamiat ecclcfialticus cx otc Dei hges fidciac vitacvel fett, vcprophctx& apo'!oli,vcl incct- prctacur.Rf/f .a»/ (>. Focmina confideratur orduianc.vcl cxtra- A" "lii- ordirt.ine. Ordinarie lexus fajminiiiuseft mafculino iiiferior: ''fffitta- & ita foeminanon potcftgcrcrc magiftratum,iuxtaillud Ari- {'"'^fj^ ftot. I .foli\ To af'f'..<»rf8.Priuccps no confenafcet in !ittcris,neque ita fe illis A"*'""'" dedet,vt impcrij curS ncgligat,qualis fuit lulianus ajiofiata, ^' j „j. qui diiftus fuit Gr.xculus literio,qu6d lcrtlorii cbmicorum& celTarig^ alioium auchorum nimium tribuctet. rvCiff^ hoc c.iCoEthes perftringic F.r>ifm"-t in pnfai.fuper Sueton.ad Tridcr.etect.Saxon^ vbi aic,ad puhHcaofficiaminusaptosefTe.quife in bibiiothe- cas abdunt. Dum enim omniaexacle volUntcognolcere, ne- gliguntremp.inftar nauclcri,qui in riaui fcdes nonnifi philo- fopharur,& ita riauS negligit. Hucaccedit.quod eiuditio im- modica principe ita infiat,vt fibi Iblus videatur alba: gallinjc fitius,neque audlat fuos confiliarios. Atq; hoc eft vnum excre- mum quod magiltratus cauebit. Alte rum cft coruiqui volilni principem planc rudem elTt; : qualis Inter alios fuic Lud. XI. Galliarum rexsqui tamccfi faerit ipfe fflediocritcr do6lus,tcft6 C^minio lih.j.comment. fili,.m tamcn fuum Carol VIII. plani nldemcfTe voluit,necquidquamLatin^fcirciiiiJi illud vnum: ,g«« nrfcit di/ftmuUrs,nefcit regnare. TaleJ fuetunt Gothi illi^ qui cum vidercnt rcginam fu im filium Alaricum infticui cu- rare literis humani.iribus, ipfam rogatunt,vt illud intermic- * teret,ne regem iniitilefaCcret ad res bcl(icas,vtrefeit Pwr»^; lib.i.helliGorhici. NoS vtrumque illud cttrcmum vitemUs,fii cum Carolo I V.authore bull.E aurex pr2cipiamus,vt princi- pum filij in variis linguis & difciplinis in(Ktuatur,antcqilarri ad gubernacula veniant. In mentc cjlioque nobis Veniant iftS didta. (Darolus I V. modo audatus; Wragx intcgrilm diem in- tererat ledlionibus publicis,cumq; ^ cofiliatiis monerctur,vt ad coenam veniret, Hic, A'\\\i,mea eft caena. VladillaUS Bohe- mix rex.refcrcntc J£nra Syiniolib. t.^?y?.Bo/?»;.dixit:Non vi- dcri fibi hominctti,ncdUm prihcipem, qui lifcras ignoret. Sic Alphonfus, Arragoni* rex, audicns literas in principe imfito- bari ab Hifpaniavu rege,Bouis iftam elfe vocem non horriinis dixic. P^rnormit.de dici.fy fnB.Alpl^onf Hinc regibus Pcrdcis no patuit aditusadregimeri,nifi cum magis familiariter fuif- fcnt verfati,& ab iis inftituti;vt authoircft Phil.,xd pr&cep.b.& j.decalofi. Manifcfta: autefunt caufxiCurnlagiftratUrti ppot- teat effc Ilteratum. Cim enimprudentia vel inptimlsdeccac principem • cum ille naturam gentis & regioniS, ciii irnfe- lat, probe pcrfpeftam babeie d«beat:cum d« controaefflS itili^iaail- N 176 E ncyclopa^dia^ Lib. X X 1 1 1. Quanam pncipue difcenda principi ? Mn pul- chritudo; diuiciz Hc fimUii in prlncipe ipcaada ? Qu* vir- tutes in- primis ornenc insgiftiu? Aft Biagl- ftratus poflic ap- pellari ordinacio humana ? An ele- eio ftic- cefiione potior? An ele- 6io ma- giftratus forti co- niitteda ? An !ure bclli le- gici rc acquira- tur magi- firatui ? «eligionis capitibus, deque controueifiis iuiis ipfum iudicare opovteat:nemo non vidct,modicam doiftpuam ipfi elle peine ■ ccHariam.ne alienis oculis videie habeat necefle. Cognofcet autem princeps fummatim irta. Ex linguis'antiquis Latinam, difcet.vtpote vniuerfalem totius propc tciraiiim oibis : ex re- centibus cxcolet vernaculam, & vicinaium gentium linguas. Logica prscepta pauculis menfibus compieliendet, ita vt ad praxin omnia leferat. Eloquentiac ftudium , inpiimis Atticsc, fibi habebit commendatum. Ex poetis inpiimis lcget Homc- rum , Vir«y^ fam author!t3'e7n marljlrattu , fequitti.r atnijjio ^ mutatio im- p?r/>r«/;j.Excmplo fit Sardanapalus oranium hominum long^ cffcEminatiffimut,qui in gynxceo perpetuo defidcns colum 5C lanam traftabat , & ideo contemucbatur a fubditis, atque ita occafionem prxbebat transferendi primam monarchiam ab Affyriis ad Chaldxos. 1. Authorilas conflat ex admiratione ^ metu : cuiw ■vtriuftfj temperits gignit authoritatem. 3 . Authori- tatii caufdfunt tum conciliatrices , tum conferuatrices. 4. Conci- liatricesfunt tum virtus, partim maiorurn , partim fropria ; tum fotentia ofibus firmata. 5 . Conferuatrices caufi funt forma itn- perij ^ mores imperanfis. 6. Forma imperij fit feuera , con^ns^ (Sr ajlriSia. Sit feuera, ne lentitudo inducat contemptum. Sic tamen adhibeatut feuericas , vt pcena ad paucos, metus ad omnes peiueniat. Ita falutarisfeueritas vincet inanem cle- niencix fpccicm Sic dcinde conftans,ne per crebram & temc- tariammutaci0nemhebefc.1t acies auchoritatis. Sitdeniquc aftrifta , ne fcil. magiftiatus fuam authoritatem transfcrat ia alios. Admodum enim periculofum eft,fi priuati hominis no- menfupraprincipis attollatur. j.Mores imperantii fum interni ^ externi. Interni lunt virtutes & imprimis timor Domini. Externi funt in corporis habitu , vbi tria necefTaria. i.Magi- ftratus eam feiuct in geftibus dignitatem,qu? tacendo loqua- tur. t Grauitatem itatemperet, vt morofitacem & arrogan- tiam exuac. 5. Vitet nimiain familiaritatcm : quiavilcsfunt, qui funt nimium ciuiles.Idco hilloricusPatauinus aitrCra/»- nutcs afpecins miniis ■vereitdos magnos homincs ipsd fatietaie facit. 8 . Potentia magifiratu^ e^ , qua ille par efi difendendti reip. EiuS inftiumentafuncquinque ; videlicet opes,arma, confilia, fcfc- deta , & felicitas. 9, Ofe; firmant potentiam. Suntenim neruus imperi j. Reiflc igitur Demofthcnes aitiOpus funt opes,& fine iis nihil fict quod opus. 10. Arma tuentur potentiam. HinC Liuius : Agendo audendoque res Romana crcuit. Omnia ta- men priusconfilio ,quam armis cxperiri virumdecct fapien- tem. ii.ConfiliaJlabiliunt potenliam. Idco Tacitus ait ■■ Arraa confilio temperanda funt. n.. Voederapotentiam atigent. Fce- dera dico , qux cum fociis potentibus & bonis contrahuntur. Hic tamen illud fempcr cogitandum : In caducum parietem iie inclina. ij TelicitaipDtintiamperficit.\dzo Pompeius di- ccrc folebat:Maiorafortunaquam fapiencia. Foituna, id eft, profpcritate in rebusgercndis& cxpediendis Maieftas orta, elt: poteftas principis procurandi negotia falutem publicam cdncerncntia. Eftque vel dil"penfationis,qua princeps aliquid cuftituit : vcl obligationis,qua princep: fubditos fibi obfttin- git. y^jffSic»^ >?7ii;?/iat«funt quatuor. Nam maieftas. i.Efl fumma & independcns:non ratione Dci, fed latione fubdito- rum fingulorum , non vero vn'ucrfoium. r. Eft vniuerfalis: quia vniuerfos compleifHtur fuo Imperio. Nam vuiucrfi fub- diti conferendo principiiusmaicftatis,vItio fe ipfi fubmittiit. J .Soluta lcgibus ciuilibus,qu2 concernunt fubditos.qua fub- diti funt. 4.Pcrpctua& indiuidua. Ffflciaform^liamaiejiatis, id ert iura.qux a formaipfiusfluunt , tribusfere modiscom- memorantur. Primoiusmaieftatis eftecclefiarticij,vclciuile. Illudcofiftitin primx tabuI.T Decalogi,hoc in fecundx praxi. lus igitur ecclefiafticuiii confiftit in rcHgionis vcrx introdu- (ffione, conferuacione, & defehfiQjie,iuxtaprxfcriptum verbi Dci.Princeps enim non eft voluntarius cenfor,vel arbiter ho- norarius verbidiuini:vel etlam ipfius interpies, fed tatum cu- ftos vtriufque tabulx.infpciflor morum,& criminum vindex. Sccundo iura maieliatis fuucaiaiora,vel minora. Maiora funt difpeiiXato In maie- iiacc ira- giltracus I tjuot fpe- aand«? ' MaieQas qUQCU- pUx? AfFeS;. nes n:ai ftatis qux? lura n- ieflatii qua ? Politicse Cap. 1 1 1. ^77 (uibus :tij ct'. leacur telb> mcipis? 1 prin- ^s iura iefta- abfo » pof- cns fic >icfius (ibut? difpcnfatoria , vel oligatorla. Ibi cft i. rotcftaslcges ciuiles authoticatc proptia condcndi, proiTiuIganJi,& abro"andi,nou accipicndi. i. lus conititucndi maqiltratus ccclchailicos & fccularcs. 3. lus bclli indiccndi &: finicndi. 4. lurifdidlio li- bertiina,&: cxtrema prouocatio ab omnibus inagiftratibus. 5. Pottlijs tiibuta &: vcdigalia imponcndi.exigendi.eximcn- di , dilpenfandi. S.Ius comitia indicendi, ordinefquc impcri) conuocandi. 7. lus pccuniam cudendi , mutaudi , tolltndi, dcque cadifpenfandi. 8.1uspa:na:ftatucnd.T fecundum lcgcs, ab caquc libcrandi pro rationc circullanti.irum. Hiceft i. las fidciitatcin atqualitcrab omnibus exigendi. 1. Focderis petcuticdi. j.Inucititura dc teudis.Minc-JWJJiie/i^jr^iwjilunt, qu.x fiuc maieftatis iadura aliis conccdi polfunt : qualia funt. i' Poteftas houorcs , pr.tmia , dignitatcs confercndi & refti- tuendi. 1. lus nundin.irum & publicoruni mcrcatuum. 5. lus lcgatos mittendi & rccipiendi. 4 lus vcuandi , aucnpandi , & pilcanJi. Tcrtio iuramaicftatis fpe£lantur vniucrfim , vel di- lHni.Tc Vniue jim confideratur ius fund.^ndi & confcruandi temp ordinando , adminiftrando , tuendo ,amplificando , & niutaiido Itatum publicum. rHflhiUe iura maicftatis funt ef- fcntialia, vel.iccidcntaria. Elfcntialia funt duodecim. i.Ferre legcs dc rebus , pctfonis, & aftionibus publicis & priuatis , fa- cris& ciuilibus. i. Leges &: priuilegia fic inteipretari , vtifta iiuetpretatio f ro lege habcarur. ! . Leges mutare pro exigen- tia circumftantiatum. 4. Pffinam ftatucre, a pcena liberarc; ptarmia & beneficia publica impertiri , hoiiores & dignitatcs confetteirertitucre aliquem contra fententiam latam. f .lurif- di>Sioiiem libeirimam & omuimodam habere;atque adeo ius,imperium,& iurifdicflionem in,alios dcriuare ac diftnbue- rc . creare item magiftratus infciiores. 6. PtouocaNo fum- ma ,(iue fummura tribunal. 7. lus conficiendi xrarij publici; percutiendi ^alfumendi , mutandi , tollendi nummos;&dif- pcufandi dc pecunia. 8. lusbelli indicendi & finiendi : adco- «lue pctcutiendi foederis. 5. lus indicendi comitia , & ordines imperij conuocandi. lo. lus iuramentum fidelitatis (iuc ho- magium ab omnibus squaliterexi2;endi. 11. Iusmittendi& recipiendi legatos. ir. lus domiiiationis. ■^ccid/nriria (am cjuatuor. 1. R.efcinata: qualia funt, qux piinceps fibi rcfer- uat difponenda,necaIiis magiftratibus facil^ concedit. i. Ar- cana ; qui habent affinitatem cum teferuatis. 3 .Rcgalia i qux funt iura quxdam principalia , emolumento & patrimonio principis deftinata. 4. Priuilegia i quibus principcs gaudent. Atque hxc funt iura maicftatis, qua: aliis dicuntur fumma po- teftas.manus regia.fumma rerum.imperium lacrum.principa- lis authoritas & maicftas : & in imperio prardominante irape- latoria maieftas ,& maieftas regia. Dicuntur ctiam notx & chara(ftci£s fummi magiftratus. Hic mouentur iftae qusftio- lies. I. G)u:btis m'ri{ aurheritm mngiftrxtm conrinearur ?i. An frtnctps tegitutfitfolurwt ? j . /^» frin^ eps habeat iui rjitsi nc necit in (iibditos ? 4. An frincifs pojftt ztire damnatosliberare centrn vitnlefum} j. /In prfnceps bona fnb iitorum ^-vel eriam publica pojfit aliennre > Rejjt.ad i. Sola Dei Opt.Max.voIuntas cftper- petua & immutabilis omnis iuftitia; regula Illi ergo finc om- ni cxceptione opoitct parere. Quod vero ad obedientia ptin- cipibus debita attinet,vtiquc fi perpetuo cffcnt tlohim, \A elt, fi cx Dci cuius funt vicarij,ore perpetuoptonuntiarenc & im- perarcnt , & illis fempei & fine exceptione obcdiendum eiret. At cum petfspe contrarium illis cueniat , addenda eft hxc li- mitacio : dum nihil impium vcl iniquii ptxcipiant. Impia feu itteligiofa mandata font , qux pugnant cum prinia Decalogi tabula :qualefait illud Nebucadnczaris T)jn.%. Iniqua man- data lunt qux pugnant cura fecunda Decalogi tabula : quale fuit illudPliaiaonis Exod.i. Ex his conftatomnium magiftra- tuum authoritatem.quantumuis maximam, duabus hifce mt- tis a Deo ipfo pofitis veluti feptis concludi:pictate fcil.& cha- litate : quas fi tranfilire ipfis contigerit , meminide d^bcnius lilius regulx Apoftolicx : ^rifiat ueo,/juam hominibM rbedire. <^aproptcr humana mandara diuinis ex xqnari fine fcelere non poirunt, ncque Dei inandata hominum niandatis poftpo- ni : quod facit Martialis.quando ita applaudit Domitiano : Edirum domini deic/ue ni^Hri. Vtinam vero lioc noftto feculo non inueniantur.qui ab hu- iufmodi adulatione non longe abfmc ! Vtinam omnes princi- pcs non paiatiorum ycftibulis, fed cordiumpenctralibus iftos Senecx verfut infcribant ! ycs, jtMm reclor marii atq, terrt. Ifts deJit magnum necis arque "uitt, Toniie infiaros tiimidofjue ■vultuA. &uidqutd a vobif minor extimefcitf.^ MaioT hcc vcbis Dominus minttur. Ort.ne fuh rerno ^raiti/^re rrgnum <•/?. KeSp.adi. Hic teneantar i(H aphorifmi. ^.fote^of abMuta dicilur vel/imclirif^r, -uet fecrmdHm quid., Illa eft folius Dei; hxc principis. Recle igitur AlrhufiU'1 inpclir.c.^. negar illani JBodini aflertionem,qux eft i.de rrp.c.S. maicftatem principis efTe fummamin ciucs ac fubditos, lcgibufquc folutam.i. Prtn- ceps,z>t hemo eftjifibufd, nature (^gentium : ■'."■ hriftiann^ efl, legibui diHtnu ■■ f/ princeps ejf^le^ibiti pofitiuii feHciuiUbus , far' Tm. lll. timfundamtntalibut, {rinc.fu relin.fuur.tur. Alias princcps eft folutus lcgibus ciuilibus.qua: aJ lationcm officij eiusnonpcrtinent..SeJ pio bruta ifta fcntentia.quod princepj omnibus lcgibus in folidum (it (olutus.fcquencia btuca fulmi- na adfcrri folcnt. i.Pnnccps tft imag» Dei viua. Ervo cxlcr. i.PopiiIusomnempotcftatcmtranftuIit iii princijicni'. j.Dciis principi tribuit abfolutam pottftatcm.i. •r.g.vbi oftendicur, quodomnia fint principis. 4. Leges ciuilcs eandcm potcfta- tem principi tribuunc j. Vit malus potoft e(fe bonns magi- ftratus. Eigo magiltratus non tenctur legibus mor.ilibus, tei tantum politicis. Keip.a^i i.Uqo magiftratHS cft fub lcgc.qaia PopuluE non habuit abfolutam illam potsftatcm ,qux nihil eft aliud, quam beftialitas. Ergo non potuit in prinfipcm transferre. Ad ^. lus principis ibldefctibiiur cfiplex ; vcrum, & vfuip.itum. Deinde multa ibi dc(cribuntur iura vcra, licet dura. Tcrcio omnia funt principis quoad defcnfionem, iuit» illud : Ad Regem poteftas omnium pertinct , ad fingulos pro- pnetas. Ad ^. Legcs ciuilcs tribuunt principi potcftatem ab- lolutam , fi fpe')^-^,'f/f ;quatcnus cftmultlcudo hominum ,qui parent ^maoiftratni. '.!'/!>-A;/^f'!f<»//iif' . quatcnus cphori to^aci ac fagati fpi'iitu.il,s & ciuiles , popuhim repixfentant. Hicduo ve"niuntinqu.xftioncm. I. &u.,n-^ fi' populi poteftm} :.. ■^:i>tn- tafir ep^orornw porel}a-< } Aii\. Populus vniuerfus dignjpr & pocioreft tnmn-.agiftratu,tum cphotls Ille cnim & hi iunt proptcrpopulum,&ex eius gi-atiafunt id quod luin : dum ab eo conftituuntur,ncc abfque populo eflc po(ru'U,licct hic illis orbatus fubfifteie ponlt. Hinc redc docenr politici Ddpopu- lum obtincre regnum & iura maie(tatis proptictare ac domi- nio ,principem'& cphoros vfu atque adminiftratione. Nam populus vttumquc illud & principi committit.vt fupremo ca- piti,& cphnris vt contucoribus , infpefloiibuS:& obferuatori- bus. Vnde ficut pupillus , licccfit rerum fuarum dorainus , ra- men , quia eas tutori adminiftrandas dcdit , non poteft de iis rlifpenfare,& obligarc fcfc abfque confcnfu & authoiitatc tu- toris : ita quoque popu!u<; , qiiia hos rcftores conftituit fuL tutores, nihil fine ipforum nuthotitate agcrc potcft Nec mit nuspopulusperfidus , fi infte impeiantibus non obcemperat', quam princeps & ephori , fi iniuftc impcraiit. Si tamen adnrl' niftiatorcs oftcium fiinm f.uere nolint , fi impia & iniqUa niandcnt , fi contra dileaioncm Dci & pvoximi ag.int ; popu- luspropii* fakitis cuvam arripiet , impcrium male vtcntibus abro^abit , & in locum corum aiios fuWlituec, .-id 1. Ephori alias"dicunturInfpeftores & Cirracorcs icip. itemque Opti- mates. Hi adiunguntur magilVritui , ad eius potcftac?m liiiii- tand.im. Nam vniucrfum populum rcpr.^fcntant , iuiequc il- iius vruntur in fummo magiftraru conl>itucndo , iuuando, coerccndo, & prouidcndo , nc rcfp. quidquam detrimenti ca- piat. Hinc,quodOptimatcsfaciunt ,omnes ciucs faccre di- cuntur. Porrocphoii validiora ipfo if-gc imperia obtincnt. Priiicipcmenim conftituunt & deponunt : id quod amplilTi- mum cltpiicmincnti.c aigum-ntum. Atquc h.vc prxrogatiua niutuispafti.sltabilitur. Hoc tamcn non de fingulis cphorls, fcd de vniucrfis cft accipicndum. Intcrim princcps fu-nm.im poteftatem ohtincre diritur ,quatenus cphori adminiftiatio- neni impcrii & cumulum poteftatisipfi comniittuncDcmquc optimatiini vniuetfovum potcftas non cft infinita & ablolu- ta, fed ccrtis vekui rhetris ac clathrisdcfinira: vrpotc non ad propriam libidincm, fed nd vtilicatcm & falutem populi alli- gata Hincillorummuniafunt rcgcm dcfignare ,conftitucrc, 3naugur.uc : conftitutnm confiliis & auxiliis inuare : finc con- lenfu & .ipniobationc principis , quamdiu illc fuum officium focit , nihil'in rclp. neootiis fufcipcrc : nonnunquam conuen- tum infcio principe agere.ncccffiratc rcip.cxigente : magiftr.a- fu in raptiuitatcm abdu>.1o,prodigo vel nhrcncticci aut inha- bili cffc(fto,hr.bcnasrcip. capcdcie : ipfo mortuoonus rcip. infcderiuarc: iura rcgni temporc intcricgni nd fe non per- trahere : populum conira omnis gencris tuibatorcs & vioLa- tores dcfcndcrc. Hic notciuur rcguls : l. Magijha'»' infenrr liebct iKwr.i' parere, Irarjt roH indneret conCfientiam. Non igitur pareblc, fi illcaliquid impcrecrontra legcsdiuinas naturalcs, &fundamentales. atqucadco contiapviuilcgia. 1. Ma^ifira- !!M ivf"ior crrfir/^rmiir in rradri fullimio'! Tcl uferior'. HlC funt officisrii .ibi funt cphovi : vt In Romano Imperio Elcifto- res qui non a Papa Crtgotio V. fcd ab Octhonc 1 1 I Inipcra- forcfunt inftitatj , vt conftat ex hiftoricis non fufpciftis. 5 . Gjuilibet vniiierfitai poteft efkoros conliituere. Illi enim funt ca- ftodeSjpraefides, & piocuratores relp. atque prudentes & dili^ gentes iegis & iuris executorcs. 4. Vopidut certKlegihws 0' con~ dttionibta defert efhorit adminlfirationem , ({y curam lurium re~ gni. Itaqucephori a:que non func foluti legibus atqucpiin- ccps. j. tLphort ftm: insiar contutorum ,f»tulua efi inf/ar fitfilli. Magittratus nerape eft tutor : cui ephori Bdiunguhtuc tan- quam contutores. Atque hxc eft caufa,qudd cphoii appellan- tui fratres (ummi magiftratus. lidera appellantut patritij, fe- niores , pvimores , & officiaiij tegni , pafti inter magiftratum fummum & populum initi vindices^cuitodes & dcfenfores iii- ftitiJE & iuris, quibus fummum magiftratum fubiiciunc & pa- lere cogunt ; itcm cenfores fummi magiftratus, infpcftores 8C confiliarij regni , dcnique cenforcs honoris regis. Ex hilceli- quet , hos cphoros quafi pedts & fundamenta elTe avfi^icij^as 5roA(7(Ki»V. 6. tHgnntut (y consii'f.uniur eflobri ccnfenfu totim fO- fiili tributini,ren;uriatim,cariatim , vtl virifim ■ veL forie ^fe r un- dum cuiurqiie regni naturam vel confueiudinem. Qiiandoque etiam princeps , vel ipfimet eph^ti habent poteftatcm ephori eligeQdi.vel iu locum dcmortuifubftituend;,idque cx populi concefTione & bencficio. 7- Eligendijuntefhoii, qui m .vn^m habcm petentiam ^ ofes ; cateris famen paribit-i . Itacnimfiet, vt malorem amorcm,defideriuin,& curam pro rep.gcrant, quain laluara effe ipforum maxim^interfit. S. Pmcicx flunmiseli- gendi fint. 9. Elecfi efhori iurant, fe vrilitatem reif.fideliler cu- raturas. Dc officioephororum vidc infra fuo loco. 10. fphori funt ferpetui,vel lemporales. Perpetui , feu hxreditarij , ita fibi commiirum habent hoc munus , vtctiam adhxredes fuosid tiansfcrant. Tcmporales contra, ad certum prsEfcriptum tcm- pus hoc officium gerunt. 1 1. Efhorifunt ecclefiaftici , vcl fecu- lares. Ecclcfiaftici (unc.qui ex pcrfonis ecclefiafticis conftitu- ti.rcrum Ecclcfiafticarum curim gerunt. Seculares, qui rerum publicaruni (cicntiam& curam habent. Atquc hi rurfum (unc nobilcs,vel plcbeij. Nobiles cx ordine nobilitatis dcligun- tur:Plebcii cx tcliquls regni pagis,& ciuitatibus defumuntur. Omne.s vero hi cphoriTunt gcnevalcs , vel fpeci.des. lllis cura torius rcip. committitur: hi prouincia, aut pattis prouinciae tutelam & cuiam fufcipiunt. L I H . OrdoJiHt clajftspepuli eji vel\mere naturalii, vel cinilii. Ordnr puli ',iu. plcx ? nobi MEti!nataraIis eft ,qu6dalij fant feniores & mares, alij iuniores& to?min.s Nam ordinarie mas naturaeftdi- gnior qnim focnuna, & fenex quam iuuenis. Ordo ciuilis cft, cuius caufa rcmota eft natuva , inftitutum vevo politicum eft caulaproxima : viide alij funt magiftratus,nobilcs,libcri offi- ciavij,& ciues : alij fubdifi, ignDbiles,fcrui,idJotJ6,& hofpices fiucpcregrlni. L I V. Nobilitoi ejl naturali^ , vcl aduemitia. NAturalis cft Iiona Indoles, orta ex bono temperamenco. tc Aduenticia fcu acquifita cft theoretica , vel praiSica. dum . Thcovetica cft,qiiam metimur virtuce intelle(f(uali,videl.cru- ditione prarclara , fed rice coUocaca : vnde Bodinus aicproxi- mam a virtuR; caulam Bobilicatis pleriqacin fcientiarum ab- ditavum ac pvxftantifiimarum cognitionc pofuerunt:quas qui alfccuti funt, nobililliraps dKctte iex appeliat. Nobiiicas pra- ftica eft moralis , vcl politica. Moralis eft vera & perfccfla no- bilitas , quam opoitct mctivi virtutemorali.fed in graduemi- nentiori confidcvata : dicitur etiam nobilitas perfonae & fadli. Nobilitas politica fiue ciuilis cft familis vcl offici j.Nobilitas famili.E fiue gcneris confiftitin profapisc fingulari pr.TO^antia, & dcpcndec partim a lcgc.paitim a forcuna fiue fplendore. Ertque noua , vcl vetus Noil^ el^, quam quis fuis mevitis bc- ncficio principis cft conlccutus. Vetus elt , quJinquis a fuis m.ilovibus vivtute prxceilentibus accepit. Nobilitas officij confiftitin digiiitate muneris prxccllcntis,quo tiuis cum lau- dc fungicuv.Alii diftinguunr nobilem in natum & fafl:um,vbi tcnendum , quod nobilis nacus pra:ferendus fit fafto, fi ftudio doiflvin.x & vivtutis augeat & ptrficiat nohilitatcm gentis fui. Tum enim cft triplex ibi nobilitas, vidcl, fainilis,thcovetica, & praftica • cui fi accedat nobilitas officij , aliquid prxdari & diuini (olet exiftcre. L V, Gradtts nobilitatii afiimantHr vel ex rei veritate, Gra. 1 r . J- nobilit; velexconJHetudine. jj^ ^,,^ EX vei vcrltatc quatuor funt gradus.In primo eft nobilitas »Ri"'' ' moralis:in fecundo theoretica:in tertio nobilitas generis: '"^ " ' inquaito nobilitas officij. Ex confuetudine nobilitas gencris collocatuv in primo gradu;& id quide vcift^ fi coniuda fic cum nobilitatt raorali.vel alia.Alias nihil cft nifi nome.Hlc qua:ti folct , Annon nohililm generu fiijvet ctirn riatura ^ firrpitirfii Ciim enim omncs fimus scqualcs refpeftu mateiia: , fovmsr, accidcntiuiTi,& bcatitudinis carlcftis , vtique debcc efie acqua- licas intcr omnes rcip. ciues. Refp.i. Dift-iigucndum cft intct xqualitatem & iquabilitate. jtqualitas cft, cum finguli incet fe cxxquantur:& ha:c cll fonsomnis pcrtuvbationis.diciturqi 1 5 qua.litas ar^ thm<;tica. ./Sc uabijita? cft, cim iingulis pro digni- tatis Politica: Cap. 1 1 1. & I V. 179 Libertas & Terui- tus vt i policicis confidc- rentur? Wtis &: onlinis fiii ratioiic & ditFcrcncii honos & libertas fua rc!inc|aicur : & liicicur xqu.ilicas gcomctiica , qu;* ell vincu- lum omnis focictatis. z. Diftinftio honiinum in nobilcs & il^nobilcs ("umitur non cx adiunL^iis communibus, (cdcx pio- priis Sc quiJcni imliuidualibus.Sanc nob!lit.is non fluit a ma- teri.i vcl foriiia boniinis , fcd vcl a fiiccclTionc fanguinis (ficut enim cx ra.iicc (uccus in ramos ditfmiditur , lic f.vpcnumcro ci luMoibus & (cmidcis in tilios nobilit.itis q«a(i (apor dit- fundicur,) vcl k dottrina.vei ab babitu virtutis , vcl a tortuna & applaufunuiititudinis. Hucpcrtinct ill.i controucrda , An ex biiiits biini getierentur ? Rcfpon. Bonum cll duplcx , cntis & inoris. Piioii raodo omnc fimilc gignit (ibilimilc in fpccic: iiec enimouis lupum s;ii;nit,ncccanis lcoiiem.Poftctiori mo- Ao natura cx bonis bonos contendit gigncrc,largicndo inftru- menta viituris : lcd muki homincs his inftiumcntis abutun- tur, & ita nccuram a fine fuo ("celcratt^ pcllunt. Et h.xc qui ta- ciuntipfillimafunt monfta.Sicutenim monilrumeft naturcj, fiouis lupum : lic monllrum cll voluntatium, fi Aiiftidcs Ne- roncm t;i'j,nat. Sapienter itaque Zeno dixit : Filius bonus cft pvs patris , inalus cft vomitus natuta:. L V I. Lihertas & ferttlttu a politicis confiderantur in natfira lipfy um tnuemttir. Vtt fOjt ncftpocna, fed ful pernicies, fcd lalus ; non denique malum , (ed bonum ad ET hoc mo.^o fcruitus noncftpoena, fed fubfidium i noti " *. . . . ■ ncceirarios vita: humanx vlus. Seruitus igitut non eft prxrer naturam , (cd fccundum naturam, quatcnus illa in nccedaiiis noudciicit.fed fuam miferiam fcruoium caticjuam inftrumen- torum opcrcticir. Necvetum cft , quod fcruitus (it iuiperfc- £lio & impotcntia fimplicitcr. Eft enlmimpcrfeitio nacurx fiuc impotcncia naturalis , qu.-c eft fecuudum naturam , vti fexus fcEiniiieus diciturimpoteiitiarcfpcftumafculini. Quid de L V 1 1. Cluis eft aiu» tmalo^ice cr fecmdum JimiUtudi- '"V? */'"'■'» •" alin-f fimpliciter & fecundum ejferitiam. I. QVbprimo nomine percgrinl fcrui, fenes (fecrepiti &:infan- t3tes comprchendunnir. Nam hi lcge & luc»ciuitatisnon alitcr.quam alij ciucs vtuncui. Veruntamen^quia peiegtini & fcrui rerum ciuiUum pcr fe non funt participcs : & quia decre- piti.itemque infantes ab officiis'& ncgotii'; reip. vacant , noi\ abfolutc & fimplicicer, fed fecundum quid & ex parte inter ciuesnomiQandifunc. Hicquxricur,V'i.. ^n CigM-i (y ludii ferendi iii rep. ' 5 . Siim opifices ftnt cinrs ? 4. Hnm egeni flcrandi /n ri«i>rt'f ? Rcfp. ad I. Lcx Achcnicnlium de non recipiendis pcregtinis cum raica falisaccipidcbct Nan nec pcrcgrinitas,iicc nimis multi p;rcgrini,ncc infamcs & fla- gicioli funcrccipicndi,fcd viti boni,qui amicc funt afFcflicrga icmp. inquamcupiunt rccipi. Ad 1.. Cigari funt manipulus furum,& coUuuics impoftoium & Ignauorum fucorum. Nul- latcnus igitui fcrcndi funt. Vnde & conftitutioncs Rom.iai Impcri) illosnonfcruut. Ad ludi-Qsquodatiinet, illiquidcia fcrcndifunt , (cd ica , nc nimis mulci alancut , ne (fntdomini Chriftianorum , & ne (int fpongi.T^qu.r fangulncm & luccum ChtilHanorum cxhauriant. .id 5. OpiHccs (unt ciu.s , iique vel ptocrcacione , vel adf'.riptioiie fcu dicationc , vt Ciccro loquitur. Sunt cnim libcri homincs , legibus obligati, & eiut- dem rcip.immuniratibus gaudctes,qu,x cft definitio ciuis Hic autem opus cft diftinifHonc intcr opificcs alicuius & nuUius notx. Illi funt honcfti ,hi non itcm : illi cxccllcntem artcm trailant,& pioindc digiii (unt rudc fbcrtatis, lii miniis valcnc ingenio,& lunt aut lcrui a nacu'a aut fcruis proxiiai.idcoque indigni lucc & theatro ciuicacis Interim tamcn illi ipfi funt ciues xquiuocc. Atque ica catnitites etiam dicuntur ciues. Ais : At omnium opificum artcs funtiordidx ? Rcfp. Soidid* funt vel coiTiparate,videl.refpe(3:u liberalium,vcl vcrc,vtillo.- rum.quivolulantur in fcntinis ciuitacis ..'U 4.. Egentium tiia (unt gcnera :piiin6 infirmi.vti funt orphani , mendicoturti filij,decrcpiti,c.Tci,claudi,infc(fll.& mifcrabilcs : & hi funt fe- rendi , imo & fubleuan.li. Secundo infortunati , vt vulnetati militcs , deiccli ciues, .xgroti paupcres : & hi quoque fcrendi, ac iuuandi. Tcrtio dilfoluci^vti func prodigi , vagabundi,de(I- diofi & validi mendicances. Pro his carcer,labor , & flagclluni apparari debcnc. Et de his duntaxat accipi dcbct lex illa Pla» conis ; i^emo noflra in ciuitate toendieui eflo. ^ C A P V T IV. De Formd reipuhficit. Pr.^cepta. y^^5^TA fc habet materiale reipublicx : fcqiiitur pl^ ipfius formile.quod eft vi\io rerum ac perfona- rmii politicaruiTi. Dicitur alias ftatus quahtatis , & forma reip. Forma reip. eft Monarchia , vel Polyarchia. Monarchia eft forma , in qua maieftas vni ineft. Ec Monarchia diuiditur tribusmodis. i. Eft elediua, fucceffiua , vel mixta. Inillahiberis popuH futfiagiis nouus priticeps eHgitur , vt in Germania , & Polonii. In ifta rcgius honor cerr:E f.rmilia' a popnlo defertur, itavt proximus in famiha fuccedat in imperio : qu.Jis eft in Hdpania^G.aUia , Angha.lnh#c fuccelTio tcm- peratur eled:ione : vt in Dania. 2. Eft regnum ,vcl dominatus. Ibiprinceps gubernat Cubditos iquirate natur.ili,hbcrtatc ac dominio fubditis permilTo: dici- tur alias monarchia regalis , vt cft io Germani.i,Hifpa- nia, & GiUia. Hic princeps libertatis ac poiredionuin dominusfaftus impcrat imperio defpoiicofeu domi- nico,vt in Turcia. 5. Eft eminens,vel minus cminens. lllapridominans,ha:c dominansdicitur. Illa fuperio- rem non agnofcft, vt Hifpania : h:EC agnofcit,vt Du- catusin Romano impeiio. Ad eminentem monar- chiam pertinet ver.a,qu.'E dicitur,monirchia, itemquc honoraria : ad minusemincntemquifi monatchia,ea- quetum temporaria , tum rributaria^ In vera monar- chiacernitur poteftas, & iurifdidio:in honoraria gra- dus honoris ac prjcdominij tribuitut alicui imperio abaliis:in tempor.iria ccrtus cft temporis tcrminus: in tributatia cerniturtributi perfolutio , non veroob- fequium. Polyarchia cft, cijm maieftas pluribus incft. Eftque vel Ariftocratia, vel Democvfltia.lUi oppo- nitur Oligarchia & Timocratia,huic Ochlocratia. Ariftocratia eft , ciim maieftas paucioribus ineft, quf dicuntur optimates : ahas dicitur tefpublica I 8 o Encyclop^di^ Lib. XXIII. T^orma reipub. Siimma feip diui fio quij? Tres dun taxat Mnnar- chia qua- do njtn- tllisf Eftqae I. Dimmuiratus .Tnumuiratus.Septem- uitatus, &c. i. Alia quoad pofTe , aliaquoad clVe. Ibi ad tempus : bic perpetuo imperant Optimates. Democratia e(l , cum maieftas vniucrhs ciuibus incft. Aliasdicitur ftatus populatis. R E G V L yE. I. Forma Rrip. ejl harmonlca partiHm Reip. coordin>itio, dr ad vnittitem«rdinti potitici rednfiio. PEr hanc enim Rcfp. eft li cjuod eft,& cflentiallter ab aliis rcbus (iiltiiiguicur. Dicitur autem hic vnitas otdinis poli- tici,qux^con(iftit in propottiorie Gcomctiica,a(i excludc.iuin viiitatein numeii , fiue arithmeticam , itemquc Platonicam illam , qux intioJucit comunitatem bmnium rerum.fine mei tuii-ii diftin(ftiane:qu3e lucs potiiis eft reip.quam forma ipfius. 1 1. Reffttblica efl reBa , vel non reila. H.T^c eft prima diuiGo reip. & qui Jem gcneris xquiuoci in fpecies. iiirff < eft, iii qua communi bono ftudctur i ma- giftratu : quod fit,(i magiftiatus Ci: medirus,patcr,gubern3tot nauis , & bonus p.iftor. Mcdicus erit , fi dih^gciitet cognolcac morbos ciuitatis'& cognitos pradentcr curcc.Patcr erit.ft fub- ditos taaquam filios diiigat , & iplis lanquam fihisnecelTaria fuppediret Gubematorerit , fi fcopulospiolpiciat, & naucm in joitum beatitudinis producat.Paftorerit.fi (ubditosa lupis dcfendat & ip(e neque vcilcra tollat, neque fuas oues deuo- ret. '\'cn rtfla fiue fucatacft , in qua bonum vnius vei pauco- tum.non autemreip quxrirur. S'.'d inquiunt nonimUi : Niil- laminuenirccft remp. fiiie iabe. Male ij;itui diuidicur in re- ftim & non reifl.im. Refp. Labes non cft magis pars rcipub. quam fpina rofi qutr cum illa crclcit. Si vcro labcs fiat lcthi« fcta, & foimam t.iiiquam animam rcip.eripiat, indetefp.dc- nominatur non reftafeumortua , vbi tantummaceiialeinue- niiut vt in cadauere. III. Triplex in vniuerfum eft reip.fotma : Afonarchia, uiriflocratia, & Democratia. PHartHmgenHS,qtioi dicitur rnixtum , nndum efl. TResduntaxat efleicip. formas,itapatet.PopuIus omncm fuam poteftatem & iura qu.i; habet , vel vni confert, vel plucibus : & hi funt vel optimates , vei ipfc populus. Ncquc rcferc , quod temperamcntum quoddam in gubernatione ccr- nltur. Nam,vt reft^ ait Bornitius,monatchia gubernari poteft ariftocratice, vel democratici : aiiftocratia monaichice, vel democratice : dcmocratia monarchice vel ariftocratice : adco ■ytfipe triplex adminiftrandi ratio commifccatur , ftatu illi- bato. Itatrcs humores in corpore hominis cholcricipclTunt regi , vel phlegmatic^ Q^iiemadmodum cnim inomnibus,ita in reip. formis a poriori , feu eo quod pridominatur,fieri dc- bet denominario : fic tametfi quatuor humorcs , choleta,f.in- guis,phlegma,& melanchoiiareperiantur in caiufuis hominis corpore ; ab vno tamen , videl. ptxdomlnante, fitdcnomina- tio. Hinc homo dicicur cholericus, fanguineus , &c. Eam ob caufam Bo^/hiiu l. dtrep. cnf.l. Gngaritu Tholfan'if 6. de rep. eap. I. luniut in qmfl. polit. qmjl.z. lApfi'n Itb-i. cinil. d^^clrin. cap.i.Hcrrion.dijp.polit ^.mixtionemretump teiccerunt : quam ex vetcribusPolybiusS: Dionyfius Halicarna(Teus,ex reccn- tioribus KckeiYnannus & ali j accerrime propugnarunt.Ratio- ncs plurcs pto noftra fentcntia vide apud Hceoon. d. l. ^ Tim- fleriim lib. f.folit. cap^.t.. qMsfi.-^. - I V. Afonarchia diciturjimpliciter , velfecundum i^uid. ILlaeft folius Dei.hxc in politicishabet locum ■eflque vel minor, vt diftrit^us feu dominium,baronatus & comitatus: vel maioi.vt eft principatus, regnum & imperium,il:ri(fte (cil. acccptis vocabulis. Perexcellcntiam tamen quatuor nume- rantur monarchix ex T)im.T..^ ■j.cnpp. vldel. Affyrio-Chaldai- ca, Pcrfica , Grxca , & Romano-Germanica. Sleidanus voca: quatuor fumma Imperia. V, Monarchia tfl natnraltf ,fl imperet homo virtute exceliens. Atio; quia qui impeiat,c(Tc debet vicarius Dei, noa autcm Dlaboli. Monar- chia cri- plex? R V I. A-Ionarchia efl heroica,Laconfca, vel Barbarica. HEroicafeu riuilit eft,in qua pr.Tflantes viri imperant tcm- pore pacis.I./i(-os'>a feu mi!irar.t eft,cum in militia poce- ftas vitx'j& necis cft penes vnum. Barb*'ica eft (imilis herili imperio , c^ux a tyrarjuide in hoc difFcrc,quod inuicis non im- ponitur. Et hic fccundiim leges viuicur, fed admodum onero- fas, vtinMofaica. V 1 1. T.,7/ie:Jt monarchia flt optlmareip.forma : nonta- An m men ftmperO- vbiejue praferenda efl arinocratiaaut "j*"^" democratia. Prodiuerf.t enir/t regioni*m.,populorHTn,tem- na rcij foris aliartsmahe cinicm/lamiarhM Varietatereiv.for- ^"'""«' f nia variat. DVx funt partes huius regulx , quas diftiniftc vidcbimu». Pnmo monaichia ttcdecim potilTimurniatioiiibusopti- marcip. founa euincitur. i. Ad dmim guijern.%ticn ■ fi.riiliru- dirHm jH im prc.ximi accidir-.ytpozec^ux fola omnia in viiiucr- fo mrindo rcgit , quaque regimiais foimanulla daturpeife- flior. Et Christvs ell vnicus mouarcha Ecclrilx. x ''<.lun~ taii diuintco/inenitnfiljirva^c^uix^do^mdem ipfc Dsvs hanc fuo quaficakuloapprobatampopulofuo pixlciipfit,quando ipfis rcgcm conftituit. j. Antiqui:jima,-y cum ipfis mundi ncun. bn- /« inchc^ata. Cum enim mundus & animalia creataelTencillis continuoa fummo monarcha vnus rcxconllitucus homo,qui dominarcrur iis Etaiitiquirtimi populielcgcrunt vnumApoi- linem ,ad quem coiifugercut. Sic Romukis Ronix , Thefcus Athcnis , & alij alihi rcnuerunt clauum. Hinc Arnifsi.mlib.\. polit.cip 9. eam monarchiam cxterarum matrcm dicit 4. luri- gentium aciommid inl. in princ.j. Efiomnium ferfeHiJfima: quippe mcnfura reliquorum ftatuum. Hinc refp. dicitur genus cifwi», cuius praucipua fpecies fit monarchia.8. • Finem fuMuifacilli/ne «ffe^uitur : fiue conClioium inucntioncm & exccucionem , fiue imperantem.fiuc ipfam gubernationcin fpcdcS j. libfolutiifma maxime^ue diuturna. Nam^quoquid magis eft vnum.eoeft fiimius& diuturnius 'vt m Anglia.Hi- fp3nia,& imptimisRomano Impcrio videic Wcti.^ o.Digreffio- ni /fy abcrrationi non ita i'7?.;>o/f>. lib.i.e. I .Qr curfuphilof.dijp.i^ tbef.4 1 .probl.6. Hoenon.difii.pd.^. thef. 1 5. Hinc maiorum gcntium politici hoc loco oUfcruau- dam elTc monent illam celebrcm philofophi diftiii(Sioncni intcr TB i^a^v ti. Tv aiciTV' , fcu intei ivliiXUor v^ ■n «(jtTOTTgy», i.c.intetpriftantius &cIig!biIius.Sic v.g.aurumprxftatfcrto, fed hoc illi piifcrtur in vui armorum:& vinum prxftantius eft aqua , fcdhxceligibilior eft fcbricitanci. Sic Ariftocratia hu- manx iinbccillitati cftomniumaccomm,odati(Tima.Vide con- fultationem fcptem piincipum Perfarum de optimo gencrc imperij apud Pontan-tmprefym.i^ol.^.p.i.Cr Zepperumde vitiis acdegenetatione crium iffarumfotm3rum//i.5 ll.fore.tf. V II I. Democratia maxirne efl ohnoxia mutationi. Dem» craciai iniuati ni mal RAci6 i quia magna hic eft concraiietas opinionum,maxi- n-e cbr infif>Mixta. . Irregularis 3 qux fit iute do- *-tis,cmtionis, bcUi, &c. QB»l'ta tisi vbi< . func j Signis confirmata ; qus dicliutlnau- : L guratio. .'*-ObIigatio. rNaturalis. flnterna^ ( Llnduftrialis. f Ampliatio^ I I fSpontanea. I Secundatiae:videl. . LExtefna-< ^ ftatiisreip. "^ Cviolcnta. I fProphyladica. l.Curatio pei temedia^ LTKerapcucica. f Perfc(ftior : monarchia-< f Eminentior. I ' f Integei •< I I i Imperfc(flior: , Spceies:puta ! ^ L polyarchia \ LMinus cminens. f Exaiflior. ' f Ariftocratia< I LMinus cxaAa. ftatut qua-'» i^L litatis fLi^e LDemociatia< LRefttidior. ^Supernaturalitc ,c a Dco. AffeausV feutur-5 /-Bello. batus ^Moraliter, /itio : in- j f Occupationis. primis "j Tyrannide< Admiuiftratio- j L nis. ' Oligarchia- LOchlociacia , fcu cheirocratia. ^Bello. ri f Aparchia. / Vitio : in- j ^ orimis ; Xvrannidi If Principatus. 'fVetuftu$< ( LRcfp.in fpccie fic difta. \^ LSpccialis< f Ynluerfalis Romanum Impciium. fCultior < ( fRegnum. LParticuIaris< Eleftoratus. 'v.Ducatus,&c. f Afiaticus. ^Incultior< Africanus. . , LAmericanus. Alllegitimus : vt Turcicus. t LModerniis< 'fLegitimuj< Tom. JJI. dixit Pc- cunia. quid tcttio J lepetiic , Pecunia. X I. Difin&io reipuh. cjuifit inffjttu & coUegiapotior ejl illa , i«- /jj collationiseft euidensreipub. necelTitas& vtilitas. Res,ex tjuium porilftmiim coHntioexigenda eft,funt I . qui minijs Boce- re pauperibus pofiunt 1. rcs minuti.non veio graucs. j. qux publici iuiisfunt, v.jr.agri publici , viiregi«, flumina naui- Q^ 4 gabilia. 1 84 Encyclop^di;^ Lib. XXIII. gabilia , pomts , 8:c- ^.qui minus nccelFarix Tunt, &quibHS non vtimur ad quotidianum vidum. His , inquam,rebus,rc- iaiu$& tucius collationis ncceintas imponitur. Prefeilio coUa- //o»»eft , qua patrimouij , & nominis contcrcntis atque ero- anns apu^ magifttatum rcipiib.fit teftificatio & Jcnuntiatio. ^efcriptio eft , qua finguiarum pcrfonarum confcrcntium , & rerum collatarum nonicn,& collationis moeliis,in tabulis pu- l Tribiita qtiomo lo «igeda.* PriiJctia in cxige- dis rribu- tis ccrni- tiinii nio- dcftia. 1. Mode- di cqiia- Iitate. ». Cohi- bitione miniftro. rum cxi- gentium. in ax ncccnitate rcipublica:. Spedei cvllifionti lequuntur. Eft jtaque collatio ordinaiia , vel extraorilinaria. Ottl^iio otUinn- r<«,feu rcciularis , clt penfio,vcl a^ftimatio. P«»/ tibrnm ■, qua: fit pro viribus patrimonij. 5. Capitatio , Gr.t- cis fWK^^iaJvKiz; qux viritim in fnigula caplta , quae numeran- tur ,noninfpe(£la'patrimoiiij quantitatc, conftituitur. .^ppel- latut ctiam capitalis iUatio. 4. H"/^/Vibiita exigMtiir tujle & priidemer. Infle exi- gwtur , qumdo ipfornrn rieccffitasfitadetur iri (renere & In jfede. ' CVm cnim afpcrrima in auribusvulgi vox (itTiibutum: primoollcndcnduin eft,qu6d rributa lint ornainenrapa- cis, & fubfiJia belli , & frudus quibus rcfp. augcatur : dcinde fpecialis ncceflitas , qux incidit varia & valida, diligcntct in- culcanda. Qjiod li m.igiftracus fnadcndo nilnl impctrct dic.it cum Thcmiftodc : Duabus dcabus comitarus vcnio S v a d *. ST VioLENTiA. Et fubditi hic cogircnt iiluJ Taciti :Sttafio ab co qui iubcic potcft , vim necclftcacis adfcit. XXII. Pritdentia in exigendis trlintu cernitnrtn mode- Jiia , ic^ualitate , exiaentium miriislrorum cohibitione, &fideli exaUorurn tribiitormn di.ffenfationr. XXIII. Alodejla £atialitai exnEltonem atternperat ad Jinguloruin fiicttltAtfs & obfcruat iflat reguUs. l.^V T E trihitaftnl nimis grandia , fed modica : ne maglftra- J_X rus rcm auferat cuin puluifculo , vt Piautus loquitur: &nea'rariuin illius (it fpolntium , vc lunc vcrba Plinii,& crncntarnm pr.rdaium rcctfptacuium ; nc ita pcnnas incidat, vc non rennfcantur:ne deniquc fic Roboanius fcd malic tondc- xe pccus,quam dcgluberc.Qui cnim]nimis cjnungit,clicit fin» guinem. t. Trwuta ne jin' fr,tiria ^y miigtfiratM:u.lign* Tur- pe cnim eft lucrum cx omni occafionc odorari , & vt in pro- ueibio eft , vcl a niorcuis aiif:rrc. Non igitur dicat piinc ^s cum Velpadnno : Lucii oJor cx quauis ic bonus clic loKt. Nonetiam llcct tributum cxigcre cx rcbus minimis & iiiho- ncflis ,' vt ex Icnociniis & lupauaribus : non etiam a pcrfonis piiuilcgiatis , putacccleliafticis nificxtraoidiiiaiic. ;. iributa n' fi/it freijuentio. Lociini hic h.ibcat illLiJTaciii : Nc cxquiras fubindc nouos finus, & vaiia pra:dandi vocabula , vt ccntefi- nias quaJiagcfimas , quinquagclimas. &c. OJio eris fi ciebra exeoctis. Et hcEC caufa pr.Tcipiiacft in iis ,qu.c Bclgicas pio- uincias abalicnauetunt x Kcgc Hifp.niiai uni. .\.Tributa iqua- li'er imionanrur finf Oiitj aui grntii teiprei'< : imponantur , in- quani iis.qui noii funt imniuncs ab iftiufmodi oiicribus. Hic locum h.ibeat ilUid : Mjgiftratus comnioda & incommoda ciuium non diucll.it- Summa : Ma<;iilratus in cxigendis tiibu- tis confi Jeiet ciicumllantias , quanJo , quantum , quomodo, vnde , & cui. XXIV. Cohihitiomlniflrorumexigent!Hmefi,f]Uaeerum auaritia tfratij, cr crhdilitoi refrenatur. SVntcuimfcrmc ifti hominesfelibus rapacioribus,& velu- tiharpyi.-t & hiiudincs ,quibus ftuJium eft hominem ex- coriarCjiirxJamquc in finum fuuni confcrrc. Hi funt homincs cumrtnisnianibus, quos fi Argus fetuct, qai oculus totus fuit , is uunquam feruet , vti Plautus facetc, more fao,loqui- tur. Huiufmodi homincs , qui piiuato luo conimoJo infcr- uiunt.non adhibcbit inagiftratus, fcd rem iftam fpciftatillimo cuique demandabic,& fallcnt^'s amoucbit , imb & expriinct tanquam fpongias, poftquam affacim biberunt- Secus h taxit, fubditi clamabunt fibi quoquc duos clle Jiuos , paupeitatcm & impotcntiam. XXV". Diffenfnio exaEiorum tributoriim efl , qua in reipub. comrnodurn tributa conuertumur, OPortet ncmpe vt fciat populus raagifttatum cuftodcm & difpenfatoicmellc illoium , non vt[uorum,fcd vtconi- luunium bonorum. 3. Difpe Utione tiibuco- rum «Jt»i C A P V, T VII. De NormA admmijlrationis. I^Si^^DMiNisTR ATio fiuc gubematio leipub. cft, ^^»3 qui ciues in officio continentur. Eius occurrit norrna & forn)a. Norma adminiftrationis eft lcx , fiue ius^cuius fpeftatur varietas & validitas , vc it.i dicam. Varictas efl , qu6ci ius fit coromunc vel proprium. lus commune eft vel niturx , vel gentium. Iiis pioprium, eit vel facruni,quo Chriftiani vtun- tur : vel ciuile,quo peculiaritet vtitut quxlibct relp.Sc dicirur iiis politicum. Eftque vel (Ancitum , quod fcribitur&publicatur: vel coniuetudinatium , quod pendet a donfuctudine rationabili. Vcrumque eft publicum , vcl priuatum. lus ciuile publicum eft rerum ^ perfonarum rum politicarum , puta m.igiftratus , confiliariorum, lega- torum , &c. tum ecclefial^carum &fcholafticatum, tum militarium. Priu.uuin tfl rcrum & perfon3r»m osconomica- rum : quo petcinet ius ciuium priuatorum & ius fa- milias. Validitas cft,qualegi fcuiuriconciliatut vis: quod fit cenfur3& excmplo. Cenfura refpicit prxmia & pocnas. Exemplum eft bon^ vita eorum qui praefunt. R E G V L ^. I. lus eji pricceptum £;nt. Nos concilia- mus fecundam & terriam fentcntiam , hoc niodo. In Dcmo- cratia qu.iiitut iqualitas proportionc Arithmecica: vt pari- tcr volunt admicti ad confulatum Paulus ;¥tnilius antccel- lens generc & virture , & Tercnrius Varro laniiis. In Arifto- ciatia quarritur a;qualitas proportionc Geomctrica , vt con- uenientia ciibuantur idoncis Paulus j£milius fit conful & du- ftor cxercirus , lanius cmet culinam. Similitcr in Monarchia. Atque hic vcra funtje iuftitia Jiftributiua. Scd in iuftitia commutatiua feiuanJa eft pioponio Arithmetica. Qiiia ve- ro piopotcio hatmonica maxiniaiii habet conucnicnciam cum Gcomecricai Politica; Cap. V I. & V 1 1. 185 Dt poli- icum c luanior antibiis iiuricn- UH); GcomctiicS , fic vt mutti authorcs pronunticnt iii iuftitia dc- bcve oblciuari proportioncni luimonicam.cuin pofitis tribus tcrmiais , iicgkais ipCorum ditH-rcutiis &: inoporrionibus, qucmadiiiodam maximus t>:rminus comparatur ad miiiimum, Cc diftl-rcntia mc Ji| & maximi ad difcrcntiam mcdi j & mini- mi:vti;.4.6- lcxadcria funt duplum : itaduo ad vnitatcm funcduplum.Sic plus dcbct confcirc Giallus.iiuim Iruspro- Jiortionc li.irmoiiica 5.4.6. cuin Cr.ilfus , vcl Grafus habcus fc.d.ic 1. mcdiui liabcns^. dat lita fiunc j. >.ic cdconfonan- tia mcdij contra inlimum. Idcm fcinic conticiturpropottio- iic Gcomctrica. Et ob lianc proportionis harmonicx & s;co- nK-tric.r conucnicnciam , facile poliunt conciiiaii pactoni lc- cund.xac tcrcixfcnteiiti:c. Sic vidcasquofdam thcoiogos di- cerc.in Ecclcfiaobfcruari ptopovtioncm Gcomctricam,iiuot- dam haimonicam. Rc; cnim feie rcdic eodcm , v. gr. lofcph, Dauid, &: lano in crucc funt diinmiles : fcd vt lofcph ad Da- uidijm.ita liic ad lationcni in cruce .rcfpciflu fidci fc habct proporcionc Gcomccrici vcl h.irmonicr Contra Placonico- rum dcliiia vide pallim Echicam,OEconomicam,& Politicam_ 1 1. Ini polltlcum colUgetiAttm ejl e /jU:Uuor principiii, Natura , Rutiotie^Scriptwa , & Prudetiiia. IV'; cft vel natura: , vel diuinum , vcl gcntjum,vel ciuilc, vt omncs policici ChrilHani ic&i cradunt. Diuerfa aucem iuris naturo; &: iuiis gentium nomcnclatuia ci^ apud diuerfos,ini6 &apudeofdem : vci hmc indc in hacEncyclopedia videreli- cct. Qjaa: rcs nc tvroni nebuUs ofFundat , breuiter adfcre- niusconcili.uioncm. Principio itaque ius narurx fumitur la- te , vel fttiiftil. Late ius nacur.-c diuiditur in primum & ortum. Primum lubdiuiJitur in primaiium & fecundaiium. Illuddi- citur ,qaod naturaomnes animantes docuit : FIoc,quodna- tu.a omnes homines docuit ,quatcnus funt animalia ratio- nalia. lus naturlortum eft, quodnatuiadocuit iionuncm vt eft a11im.1l fociak : atque hoc eft ipfum ius gentium. Si etgo late fumatur lus naturs , complcdlitur fub fc ius gcncium. Scd llriftcius nacnra: funiicurduobus modis. Piimodiciturid, quod iiacuia docuit omria animalia. Natura aucem ell potc- Ilas fcu vis Dei , perquam docetanimalia, vt gencrcnt,fdque & crencrata conferuent. Deinde ius natuts dicitur id , quod. natura Jocuit hominera, vteftanimal tacionale. lus gentium {imilitcraccipiturhtd &Oiide. Late ias gcntium eft , quo«t racio intct hoaiincs conftituit. Eftque vel primxuum , quod cum r;enere humano proditum eft : vcl fccundarium , quod vfu ic humanis necefTitatibus exigentibus introduiflum elt. Conftituit vcro ratio nnuralis inter homincs duo iura , amo- tcm ergaDeum & homincm. Vnde iuris gentium eft femen religionis erga Deum,& amor proximi. Hinc tx hoc iure orta funt bella,fevuitutes, manumillioncs , difcret.^ gentes ,regna condlta,dominiadiltln£la , agtis termini pofiti, idificia col- locata , commer.:ia , cmptones , venditiones , conduftiones, obligationes inftitutxi Striifle ius gentiumdicitut ,quod ra- tiointcr homines conftituit, quacenns fuiit aniinalia focialia. In politicis autem & quotidianis adlibus hxc fignificatio at- tenditiir, vt ius naturae d.catur , quod natura docuit oninia animslia : ius gentium , quod naturalis ratio inter hornines conftituit. Porro ius diuinum r^lpicit obligationem legalem vcleuangelicam. Ec lcx diuinacftmoralis ,iudicialis , vel ce- remonialis. Lexmoralis clt arterua :quippe qu.xeft ipfa lex natura: animata & vegctata per explicationem diuinam. Lex iudicialis cft limplex , vcl mixta Illa eft perpetua .• quia con- eernitpoliciam , qua politiaeft. Ha;c habet aliquid de iure commurti , & aliquid dc iurc particulari quod concernic po- litiam Mofaicam. Lcx ceremonialis eft certi temporis. Obli- gatio euangelica refpicit ius redcaiptionis pcr Chrilium. Se- quitur lus ciuile feu politicura quod fic dicitur, quod co pra:- terius natura:ac gentium vtatur quKlibet ciuitas , addendo vel dctrahcndoaliquid , quod falua manente fubftantia addi & detrahi potcft. Ncc enini tocum a iute naturali & gencium tecedit , nec per omnia ei fcruit. Additautemiuri communi, cum id fupplctquod ad circumftar.tiam pctcinet ; idemque dcclarat , ac certis folcnnitatibus iijformat. Detrahit,cum indetcrminatum eius cuvfum coariflat, & certo limice dcfinic. Qiiid veto , inquiat aliquis , an non ius naturne ac gentiuin fatis eftad rempub. rite admiaiftrandum ?Huic bteuitet ta- lem comparatam volo refponfionem. Si vna eademque popu- lorumjiatura , fi mores lidem , fi vna cadcmquc omnium rc- gionum ac locorum ellcc ratio, fi tcmporum & caufarum coa- ucniencia', fi aliarum circunllantiarum conlenlus ; vtique vnum & iJem ius vnineBTis ac fingulis conueniret , & res po- licica eil('t in facili. Vcrumenim veiocum gcniusingeniinn- que populorum ovbis fit varium , variaquc fint cosli clim.nta, diucrfus locorum habitus,& veliquarum circumftantiarum dKTidlum ; idcopto ratione cuiufque rcipub. difFcrente, diffe- tens iu9 cft conltitucndiim : quod ideo ^ire r^; tt^iMcii; , dicitur politicum.. Atquc hincfapenumero fit , vc quod hic a:quum cll,alibi fitiniquum. Mutatis enim caufis & circunftantiis niutatur ius. Ex Kvs colligct; cft , cut iacaiione dixcrimus. An magl- tlr.i[i)5 hodtc rc- |>ub. cx lc^ibus MuCiicu iorilibut rcgcre dibcac } An I'ge» pcHiiivix obligenc conlcicn» tiam? lex eft DotRia. ius politicum colligeudum clTc ^ quatuorptincipiis.in quibu» ptudcntia politicaius naturx- , gentiuni , acdiuinmn pro va- lictatc populoruiu , perfoiiarum, iocorum,cau!atuni,ac tcin- porum fiijgulis rebufpub. conucuicnter adaptat. Hiciiicidic qu,Brtio, /in Uges forciifts MofAtct. obli^int ChnJl-anOi oui Te- jUmenri^ J Et, A/t t(!;e> joftlint, a mafillnfu l.yu,Ji rol/li._ Si quis crgo iftas lcgcs hodic poiilivninio r.uoca- re vellct,fimiliscHcciIIi, qui i"empiib. Venetam lcgibusvci- pul». Bslgica: vellct conformaie , quo quid magis inf.ilfuni in polici.acoinmitciponit,nullus vidco. Quod vcro attinctad legesfoicnfcsfcuiudicialesiinmucabiles , quia inillis Jomi- natur lcx naturje & .tquitas mor.ilis.omnlno Chcillijnusma- giftratus illis obligacur. Mofes enim lcgem naturx,qux non- nifi oblcuve & confus^ nobis clt nota , declarauit modo diui- nillimo. Hinclcgesiltx Mofaicx, quas a:ternus pr ctor fan- ciuit, vtfunt verba Hercsbachij, magisquam alix obliganc conlcienciam. Coufiilc luniuw lie pelit)» ((i',(^ Ze^prrum dt Ifgibm Mofaicis forenfib. qui dvib totam Iftam contfouerfiain cictctminanthacdiftinftione:(|u.x in lcgibus forcnfibus funt iuris communis feu lcgis viacurx , illa funt jecerna : qua iurij particularis,t!-mporari.i.Kf/4.^». a.di.. Lcguspofitiuxfcu ciui- lcs non obligant confcieiuiam , qua cluiles funt , id cft , latx ab hominibus : led quatenus conucniunt cura leiiibus natur.r, gentium,& Dci Opt. Max. Refpciftu nnmquc huius confcnfiis iniis lucctmaieft.asDei ,qui folus habet dominium incon- fcientiam. Ideo repceni4 diflribuendu difiinUiofit farienda inter ferfinM} 7. An iiifiiiia iudicialu ad/iiittat -siism-nXyi-^itui ' Kefpon. ad I. Honor cft naturalis.vel ciuilis. Honor naturalis debetur fan- An fc gHinisfucccliioni:honorciuilisdcbecur foli adioni vircucis. " """ Hxc enim eft vcra menfura diftribuenda: dignicacis in ciuita- fl^^^'*, te : cum quia iufta cft & xquali^ , cnm quia communjs omni- (-„^3 j;. bus , tum quia comparatu eft facilis , & denique perpetua & ftrihuer immutabilis. Grauiirimc igitur erranc ,qai vel corporis , vel di hor.. foicuns , vt vocanc, Bona fpedtanc in dilhibuendis honori- "^ ■ bus. Refprn. ad 1. Lcges func vel fandameucales,vel non fun- An Riv damcntales. Fundamentales Icges non func mucands , nifi ta (inc fint iniqu.-e. Quod fi xqu.ie finc , & priegnans , vc loquuncur, mucanil neceflitas vrgeat , non nifi fenfim ac leniter lunc mucandx. Ptxftatenim , vc funt verba Bodini.Iegis condicionem vtcun- quc iniquam ferrc , & paulatim non vtendo antiquaie , quam mamentoabrogare.Ecance omnia vidcac magiftracus , fi alio modo refpub. conferuari nequeac , fc nou.T: ilta: leges ad po«- pnli naturam & mores accommodcntur , vc ita eliciat ipfius contenlum. Alias, fi populus non confentiat iii mutationcm lcsjam , cicatrix potius feratur , quam nouum lethale vulnus infligatur. Quod attinet ad lcgcs non fundamentales , qux conccrnunt feiuitutes, iura tcftamcncorum , concraiftus, & fi- milia ncgocia poIicica,has interdum conucnic pro racione circumftantiarum mucari. Homo fiquidcm non fcmpcr fert lcgcs tara abfolutas piudentiae , vt in illis nihil fucccflu tempoiis Politic^ Cap. VII. 187 temporis paflfit defiJeraii & cmendarl. III.a tamcn mutatio debct cUo paica &; piu.kns, iie kgibus fuiulata ciuitas . lcgi- buscUvTtatur. Et ciebia leguni inutatio pr.rterquam cjuod paiit conccntum lcgum , fubilitos ail icditionem cxcitat , & ma^iiliatus authoiitaccm iniiuiic. Rcdi: igitiir dicuut po- litici : Cum dc iei;is mutationc agitur , oinuu lunt in ftatcra pondcranda. Nam ui(i aJmodaui ciicuiiifpct'lc hic agatur, ilias maioruni foietorivi : cum pcriculofum fit,fund.imcncura alicuiu.s domus mutaie. Hinc politicus AnJcgaucnfis ait : Nc t)uis fublhudioncs aitilfmiarum 3;Jium , faluis illis,rcnouaic fcpolle putct : cju.c etfi non ruaiit , plus camcnipfa concudio donius incommodi.qu.im noua matcria vciiicatis cll ailatuia. Nihil it»quc magis ad concordiam itabllicn.lam in reipub. conJucit ,quam lcgcs & morcs vctercs , qaantum ficii po- L pccna tert.rctincrc S.efp,ti ad ^ Pjurima leguntur apuJ vetcrcs poe- fti (it narum gcncra ,qaibus furcs afticcrunt. Alij enim cos , qui iitilis. paucafurabantur, fputisdelioneftabant. Alij fuies lapidibus obrucbant. Draco, lcgillator Athcnienlis , qui nonatramcn- tolcj fanguine, legcs luaj fciipdirc dicitur , lanxit , vt oinne furtum , ctiam rci exigu.t , pntaolciis, clfct capitalc. Contra Laced.^-oioncs , alias viri acics , patrio iurc ac le<»ibus furan- di vfuni pcrmifcrunt , idquc hoc fine , vt folcrcia illafuran- di ingeniumacucrct , & animos iuuenum ad vigilandi colc' ranciam, & omnino prudentiam , velut obfirmarct. Sparca- ni furtum cautc aftutc. .i^ acut^ commilfum laudibus celc- biabanc , led furem dcprch;'nrum ■■■a-' aiinipiila») verbcribus & tiac;ris multabjnt : quoi impcritc furatus cflct. Ac Deus populo fuo diftinftas lcges de pcEna furti prajfcripfic , videli- cet poenam dupli , quadrupli , & quintupli. Exod. 11. v. 1.4. Hodiein Romano jmpciio onine propcmndam furrum eft capicale , cx conftirunonc Fiideiici Barbaioffa: , vc qui quin- quc lolidos hicvlt fuiacus , laquco vicam nniat. N*os facimus cum iis qui diftinc^e rcfpondcnt ad hanc quiftioncm. Fut- tum primu clt (implcx , vel compofitum. i!ludell:, cum quo non coucuiritalind fiagitium : hoc fecus. Dcindc fiucum elt vel honiinis , quod ilicitur plagium : vel externotum bono- rum , !k quidem vel rci facra: , quod dicitur facrilcgium : vtl ieiprofanx,cuius fuitiim cll vel abigcatus , quo p coraabi- guntiir , vel rerum inanimataruin : idquc aut occultum , aut manitcftum. Occultum efl: fimplex duntaxat. Manifcftum «ft (implex , vel compofitum , quod coniundum elt vel cum inui(fta malicia feu malitiosa repcticione , vel cum vi feu vio- lencia , vti funt efFolIio noduina aedium , giinacio publica, infidiac vitx , latrocinia , & omnino vis publica. His itaprx- miiris fic ftatnimus. i. Furtiim omnino punicndum cfie ic- (ki ratiodocct. 1. Modus pornx pendct a circumftantiis. 3. Crefcentibus dcliftis crefcant & pccnx, led non excrefcanc. Itaenim pocnx funt eiaceiband.r , vt gcnus poenx non mil- tecur. Secus eniin C\ fiat , fubuertituranalo!;ia f:u proporrio, nobile illudiurtitixfundamcnrum. 4. Plagium , facrilcgium, &furcumcum violcncia coniunftum , de lege diuina func capitalia. Exod.ri. v. i6.D?«M.j.. %'.-'. lcf.j. v. i i.i ^.exflr/.ii. T/.i. Edegcs X I I. tabularum , ac poftea Romanx fimiliter, furcm noi^^urnum occidcre pcrmiferunc, & diucurnum ,fi fe telo defenderct. 5. ?vlalitiofa furti repcticio multiplex facic furtum capitale. Nam Jmmmedicahile vulmu Tn^e recidenJitm efl , n? pitn finreratrahatttr. 6. Furcum limplcx ita puniendum eft , vt falus reipub. exigit. Hinc fures apud alios damnancuc ad mecalla , triremcs , alia- que opera publica : apud alios puniuntur reftitutione dupli: apud alios capite pledniitur , vt in Angli.i. Hac dc replacet adfcriberc fcntcntiam C;n/.'. Peikinfi theologi Angli :quiin Cacechcfi fuain cxplicacione g.prSceptiilccalogi ficait : Fiir- tipirna iii:i'ribu4 fljtwnd/iefl pro delicli mn^nititdine , ideojiie fares ijuanioijne capifati ful-pHcio piiniendi. Si dicatur, legem Dei iudicinlem qnadrupli refiilutionem pro mulfla infTituere, fciendumcfl , in potesiate mngiflrzttu e(fe , qiiando augetur de~ liciiliiman,di fuum cafum , finolit haber^feuc- rior: vc iunt vcrba lnfephi lih..^. antiqiiit.cnp. 8. Hfncetiam Roins cnlioiudicura sftimatione, in mulftam pecuniariaraL fuiccommucaca,tefteijti'ro(/. /.i. non Ixfus ,fcd iudices irro- . gabant talioiicm , aj Ixfi accufacioncm , qui aifiionem habe- bcbat :aiuiiai.uiii,& tali«uis poftulabat eum,'qui laferar. Eft lionis 34- i88 ]gncyclopa^dicE Lib.XXIII. /EA: auicra viiirimilr , iadicfs pro lua prudentia hahuirtc la- tiouciiiyiifuniftintiauim : vt.li cui tjlio icdJcnJa crat , tam inhvmus cllct Jcprcln.iilus, vt codcin ipli nicinbio frado.mo- rituius fuiirct:itcm,li .iliquis l.-rfus crtct a paupctc, i^uia .iiiiil- fo codem mcniUro, non poHct attcni ("uam amplius cxerccic: line dubio iu.iiccs non indulfcrunt piiuatis l.vli atfc^^ibus, lcd ligorcm talioiiis mirig.irunt. 5. non fortuitos idus , lcA con- ccptum auimo lcclus,t.ilionc Ucus muliSari voluit.Cuius vo- Juntarii fcclciis iuftilTuna cft: pccna. _£>«< enim, vt tciftcillc spud CicUium , i..tii 6. Quiain iuftitia difttibutiul ptamiis rcriiaiida cft propottio Gcomcttlca , omiiino ncceirc cft.vt di- * ^P<^"" ftiuiftio aliq^a fiai intcr pcrlonas. Nam proportio Gcometri- caomnia hominum taifVa ad tcilam acfiuabilitatcm rcducit. Wiftinclio aliqiu I Licita.' tfrpcrr>. Ec'' cipoiullitia vnlt, vt qui benc agit , pr.tmioornctur , (jui naj fjcic- malc , pccna afficiatur : cadem tamcn non iubot cxco inipctu J«J rucic iu collaiioncm pr.imij , & pccivi irrogaiionem , abli]ue conlidctatione circunftautiarum.Quod itjiiuc potcft mitigari in pctna, iubct iuftitia remittevc. Ita ctiam alia cft ratio li in- £antuhis vel phrencticus aliqucmoccidat, quim fi aduhus & An ornnis '*°'"° rccla vtcns rationc. S.c>fon. */ 7. Theodorus B s,» in an- rrol^po- i'>t->tionikm mmoribui in N. T. fuper Marc.\i..'v.\^.. ek-^antcr i<-,->(ia il-docct ,ctli perfonx appcUatione fignificcntuv 4]u.Tlicatcs ani- rai ,corporis,&rcvumcxtctnarum , v|u.c a iluroiibus vocan- tur perfon.T: attribucr : tamen iion damnari omniiimpcrfona- nim dilcrimina ( quod ficri non potcft i]uiii fumma rcrum omiiium aTK-i* inucharut ) fcd cani dcmum .-rtJra^tAicyj.-t* dici & tcprchcndi, qu.r tcncbras off-undit vctitati. Ec futer /.j- rib.i. r.^.ait.cam duntaxat profopolcpliamd.imnari.tju.t fal- fiim pro vcvo difcrimcn fci-iuatuv , deinde in<.]ua non fcuetut modus , pioftrcmo cnius noR lit vcifVut finis. ^ic farm Cufer Rem.i.v. I dcmonftrat cruditi dupliccm cllc piofopolepfiam; viciolara, qua quis tribuit .xqualibus in.Tqualia proptcr cxter- nam conditioncm , conrra lcgcs , gr.it:ficans vni vt iniuriam fiaciac altcii : & lcgitimam ,c]u,v fit proptci qualiiatcsaggia- uantes aut clcuantcs , vel proptcr qualitatcs a:quitatis,vt funt cruditio , pietas , &: fimilcs virtuies. Rutlus prolopolepfia cll vel iudicialis , qux cft vitiola fi fiit ptoptci qualitates cxtcr- nas.puta diuitias : vcl extr.iiudicialis , qu.t cft dilcdionis.do- nationis.vcl cjeiflionis vt fi quis plus diligat pavcntcs qu.im alios, viii c duobus paupcribus pavibus vcl impaiibus aliquid donct , doiftum dcnioue eligat in paftoicm , non indoifluni. Vidc fupra pallim fvft.ethicum. I X. Nulltu rcip. ffatiu confflere potefljine certu immn- nitatibtu & pfiuilegijs. Slcinftatu ccclcfiaftico paftorcs ordinaric excmti funt«b omnibus tvibutis & vcctigalibus Nitituv autcm ifta c.vcm- tio nonaliqu.i h-ge natuv.c , vcl dluina.fcdfolummoiio ciuili i?c politiua.adcovt incafu necclTitatis mjgifttatusillud priui- Jcgiumrcpctoicac teuocavc polTit. Qjiod autcm rontificcs Romaiii conrendunt, immumtatcm ill.jm pciidcre a iuve diui- 110 S: natu:_ali , prorlus falluntur Nam Chvidus iubct Cifari dare qua: lunt Cxfavis, M/tr-u.ii. '.•erf :.i . cai cTtointu a ion!- »5A3" ? i9.il. •ie"'. i }. verf.6 7. Hinc ipfc Chviftus pcifoluit tributum pro fe , & pro Pctro. Dcindc naturalis iquitas po- ftulat,vt qui ius ciuitatis habet, communibus ciuium lcgibus Iub(it,ac proiu ctia.-n eadcm fuftineat onera : cum eodem Tnodoam.igi;hatu politico defcndaturatque cxteri. Sed quia pcrfon* ecvlchaftic.e inuic,i!ancf.ictis, & viuuntex reditibus ecclclialhcis , Chiiftianilhmi Impcvatorcs illis hoc priuilc- j;ium coiicclTcrunt , vt immuncs fint a muncrihas & ontri- bus ciuilibus. In ftatu Uliolaftico ab Impp &:Regibusva- lia etiam priuilcgia funt conccfia , de quibus infra in fchola- ftica. Qviid mcmorcra in ft.itu politico piiuilcjjia principis; fcnatotum , legatoruin.ac iimiiium ? Nihil dico de priuilcgii; tnilitum in ftatu polcmico. In ftatu ccconomico qiiis ignorat priuilegia ciuis tiim n.ici . tu'n in vtcio adhuc ciillcutis ; gra- uidatum , puerpctarum , & fimilium ? An ali- «)iii« reip. it.itu.s polUc c6- iillcrc Ji- ne priui- C -\ P V T VIII. De Formd Ad7niniHrfitio7:is. Vkacevik. ^^^Orma ac'iminiftrationist]icitur politij, & con- y^^ lillit in fiindioneacrcl.ixationc. FinK'1io conluieiatur communitcr &: fmi!ul.-»ritcr. C-ommuniccr, quantum ail pcrtonas & muntra. Iii pctConis attcndunrur p.;rtim qualicatcs .inimi, corporis , ^' bonorum cxternorum : parcim ipfa voca- tio, a Jcoi^ne clcctio iJs: continaatio. Muncra funt pcrpctua vel remporacia j publica vcl priuar.i, honotariavcl ininiltcrialia. Funiftio politi.r fiiigularitcr conccrnir magiftra- cum, cphoros , &: fubtiicos. Fundio icuofliciummagifl-ratus cft circapolitiam, ccclcdanj, icholam , &:ccconomi.im tum propriam, tum lubdicorum. Et rurfus rcfpicit magilliacurM ipfummet, cphoros, & fubditos. Fundio Itu oflicium cphororum cft refpciflu ma- girtratus, cphororum inter (cfe, &: fubditonim. Fundlioicu ollicium (ubdicotum cft ratione magi- ftracus, ephororum,&: fubdicorum intet fe. Relaxatio cft laborum ac ofticiorum honefta rc- millio; caquc partim ciuilis.vt luntconuiuia publica: parcim militaris.vt cft hoftiludium : partim ludicra, vc cft" choica honcfta. R E G V L ^. I. Jn elenionc ferforu ad t>fliciu>a (jualitates animi pr^fe- Qmi! rantur qualtCattbui corpsru bomritm & externorum. prmcipi ' ' litcr >n Valitates animi lunt vel remotz , vt uigcnium , pictas, pcrion» virtutcs moralc:j &: i»tcllci.'\ualcs. vcl pvopinqux.vt vit- ad offiei tus orticij : aiquc h.cc eft proxiina caufa, ob quam aivquis vo- Ipcaaa- caii dcbct adolhclum. Qualitaics cotpoiis far.t a:tas , tempc- 'i''"'- ramcntum,valctudo , pulchiitudo, ft.ituta. Q_iialitatcs bono- tum cxtcinovum funt gcns,patiia,gcuus , nobilicas,fama , di- gnitas.authotitas, & opcs. Quod ll tiiplicisiftiiis clalfis bona in aliquo coniun>f^im rcpctiantur , ilLc citta coutvouerfiam erit aptirfimusad aliquod munus feliciter capcllcndumatquc adaiiniftvandum. Sed quia in hac rcrum humanarum imhc- ciUitatc id non datur,bona animi piincipalircr fpcttanda funt in candidato, qui ad raunus aliquod vocandus cft. Denique fi dcntutduovel pluies , quoium vnus Kabcat bona animi & mulca cx bonis coipoiis atque tortuni.vt vocant teliqui, ve- 16 rantijm piarditi finc bonis animi , fine dubio ille pracfctcn- dus , qui lubct pluva bona. I I. In eleUione ac corifinnatione perfom , cui muntu ali- jkoddefertur , requiflta nectjjaria & honoraria firtiul debent adhiteri. HOc enim nififiat , committetur nullitas politics, vt vo- cant : & multum dcccdet authoritati eius,qui munus fu- fcipit.Elci-Tio itaquc non fit clanculaviaifcd manifefta : & liac niorc publicc reccpto , vcl per fuffragia, vel per fortcm. Can- fiimatio fiat in iuramcnto , & fi opus fit,inftiumcnto publico. III. Af.igiflr.itiu fitmmuiftt nutritius , cuflos , e.vecH- tor , cr cultor terra. Slt nutricius^fouens ccdefias & fcholas.Sit cuftos dccalogi,' quod ad cxternam difciplinam attincc,& canquara vicarius Dci lonct vocem lcgis mor3lis,& iuxta cam lubditos rcgat.Sic ctiamcuftos fuarum lcsampofitiuatum , qua: lunt tanquam adminicula fevuandi legcm n.iturx. Sit quoquc cuftos pacis, dcfcndcns coipora& faculiatcs hibditoium contia iniuftam viokntiais. Sit cJccutot kgum dccalogi , itcmque fuarum: hxc cli , exerceat judicia , & pccnis corporalibus contumaces pumat. Non enim ftuftra gerit gladium : fed Dci miniftei crt. ticm. 1 5. Et jtfchincs eleganter ait, nullam cflc vtilitatem ci- uitatit,qux non hab;at neruos aducrfus viclinquentcs. Sit de- liique ^esyiif .hoc eft,cultor rcrr.t.paterno animo profpiciens cie viclu fubditoium, vt loloph. Foueat culturam tcvrx, non deglubat fubditos immodctatiscxafliouibus: vtTibcriusfo- lituscft d!ccrc , Bonif-aiieriseji temiere pecitf , non de^iubere. Et •pud Danielcm pingitur princcps , vt aibot , fubqua fubditi pafcuncur.Porro fibi pioponat cb oculos mulca pericula & in- gentcs mifciias , quac omncm gubcrnationem comitantur, dt quibus plurimx paffim cxtant fapicntiflimoium hominum fententia:.D^n7cy/>;<7;fj pulfus inexilium dixit, fi duivixfibi propofitic cfTcnt, altera ad fummos raagiftratus in rep. altera rcrta ducens ad mortem , velle fc ft.itim cam ingvedi, qux re- i^a ad niortcm ducerct.ob varia mala,Qu.xinomni gubcrna- tionc vhtata finc , vidch ccrrores, mccus inuidiam.calumnias, ceccamina. .^yi-iint-i incpiftolaadPhilociacem fcribic, fe Ijc- cari.quod a rep.tauquam a tabiofo cane libcratus fit. Ifecrates dicit,impcria fimilia cire mcrctticibus.qua» adolcfccntes amo- ic fui acccndant : fed poftquam eaium confuecudinc vfi fue- rinc ,pevdauc. Similn quidam, cclle Dtone,cumaliquotaniK)S inaula Adviani inuicus hxlkllct , candem vacacioncdata , (c- ptcm annos in agio quictc vixit , ac moriens, hoc cpicap^hiam iepulckio fuo iofciibi iuflit : Similn hie inttt^ cuius tiif blicz pacis. Dcbenc aucem obfcruare mccam obediencii or- dinacam in hac rrguia Freueri.i^. Timc Dominum , fili mi.JC regem. Q^are ciim mandjca magiftracuum cura lcgis diuinz prima vcl fccunda cabuiapugnanc,nulio modo obtcmpcran- dumeft:vc ctiara apuJ Placonem Socratcs iuquic : imo^itf tJ ^J i/jT^ti r. uu/V , Obediitm Dee lun^u ^uam voiu. £t ia Fhcenifris Euripidis. K.111. nifi 7m>a»»*.l^ t ilnjifoi e«:nv«>i ArUy. OiiK. aizritiipc^ i r, nyMtit HttiJijlit. Cri, ^utd l an jlniu!» frincipum exejui hauddecel ? Antig. Ve« ,fiimpi» ^mbu male imptrarafint. Idc6 laudantuv crcs fccijDanielis Dim. 3. & macer cum fc- pccm filiis parcrc rccuf^ns Anciocho, 1. Machah.y. i Eleaia- rus,qui ccuncari maluit , quam principis obfcqui mandato, & fuilla carncvcfci. Atquch«ccft inobcdientia, vtitaloquat, laudabilis. hit axiemtuis. reli- IV. Prtciput fartes efjici) clrca EccUJiamcontinentur Iflritum 'rti- I .f^t^ra rel!gio'tit hacfenui pertinet ad magHJratHm , V illam \_jeo!}iluat y> defrndai .Etct\im magifttatus pius cftcuftos vtriufque cabuls,& nucricius Eccleliz , vc Dcus ptomittit apttd Efaiam,£/a.49. Hinc .lugufiinus epifl. jo- ad Bonifacium eleganrer ait : In hoc fcruiunt Dojnino rcgcs , ciim ea faciunt illi,quz non pofluntfacctcnifi rcgcs.Hoc autcm cft rcligio- nem conftituctc.confcruare , defenderc,amplificare. Maximi Tcro ad magiftratum pertinet cura indituendz , inftaurandz, ac cucndz religionis , quando epifcopi dormiunc , aut hoftcs aiducrfantureuangelio. Tum enimconuocabitfynodum mo- re Conftantini M. Sc atmis coipotalibut dcfcndct Ecclcfiam. l. Subditoi ncn debet co^ere ad veram religijnem ,f.dprs.parare. •• fub- Ratioeft in ptomtuquia nemo poteftcogi ad fidem, fed tan- «°* titm przparati Vfitata hic eft dirtinflio inter coaftionem proprie diftam,fcu politicam , quz fit pct vim cxternam con- oni? ttapropelioncm naturalem aut voluntatem eius qui cogitut: & impropii^ diiSam feu oiatoiiam ,quz fit verbis &argu. mentis pcrfuaforiis, quibus homo adducitur ad aflcnticndum vel diflcntiendum , ad volendum vel noiendum id quod fua- detur vel difluadetut ; quz coadio ctiam dicitur perfaafotia. Prioriergo modomagiftratus non dcbcf fubditos cogeread ■»eiamteligioncm,fcdpofteriori ; hoc eft,cx oflicij fui tarionc omniaczterna mcdia adhibebit , pcr quz Deus homincm or- dinarie rult ad vctam religionem deducere. Sic autero adhibe- bit extcrnaifta m'.dia,vt nullam tyrannjdemexcceat in con- fcicntias.femperque mernot fit iiliut vocis.quzfamiliaris fuit Maxirailianol Dcninari c.nfdentHs ,efl cceli mrceminuadere. j. .'4.agifirattuprudfn'er dflinguet in'.erht.refi'0!,<^ui erran',^ tMgi- ^uitnrhant. Hzt tici enim alij funt fcdudi & tantiim appro- nnu batores hzr^rfis : alij fcdu£lorcs , authores vidcl. & ptopaga- "?*'"' toreshzrefeos. Rurfusfcdufli vcl ex malitia autobftinatio- ippljcio n^ ^'Ef'^^'" ^''iplc^ftuntur , velei fimplici mentis ertore. Illi coercendifunt, ne fiant fcduftores: ifti lenitatis atqae man- fuetudi.iis fpiritu funt tolerandi atque inftituendi : contra quam Neftorius voluit , qui,tefte Eufebio eccl. hifi.l.-j. cap.if. lic cxdamat : D« m-hi , 0 Imperator , terram ab hireticif repur- gatam , (y egt tiii cixlum daio. t>i(ferde mecum hereticts,^ ego difperdamiecnm Verfat. Seduftores , authorcs, &propagato- res birefis, qui fua dograata non folilm defcndunt.fed etiam fparcuntjCxambitionc & auaritiacammanifclta malitiicon- ion^a ; & ad il!a amplcctcndura alios incicanc ; quique fzpe ac fidelicer moniti , pias admonitionesinfupci babenc. ac c6 progtcdiuntur , vt remp. turbent, aliofque inftar torientis ra- pidiflimi fccum abripiant : hi.inquam, non alitet atquecatci- nomata quzdam , i:a tefccandi funt a corpore reip. vttan- quaiB authores vel apoftaliz , id eft dcfcdlionis a veio veti Dei cultu.iuxta lcffem Dci Deut. i ; .vel pettorbationis reipub, iuxtalegesciuiles e mcdio tollantut. Ita SenatQS Geneucnfii Seruetum, & B-tn-nfis Gentilem vltimo affccit fapplicio. Ex hispatct,nu'!um hzrcticum capitali fupplicio afliciendum eiTc ptoptcr iolam & fimpliccm Lztefiminifi cum hzicfi ma- nitcfta m.. :iria&imp'obit« fit coniunfta.atque ex fe pariat 4eliifta exxerna & nefatia , quz legc «iiuinji Sc buoiao» capitit Tcm, Ui. fupplicio digoa-iudicantur. Ezcipe quafdam hziefc(,quai noii licct tolctarc in Romano Impcno pcoptei atiocitatcm do^tiinz, vti cft Arianifmut. Quivl vcio fi Actianutquicte fe gcrat,nec tcmp. curbct , an nihilorainus ad fupplicmrn capitis tapicudus ) Rcfp. Moncodus cft,vf cxtra dwji Impcti j Roma- nifc confctat. 4. liia^^iflratut Chrijli.ini cjl ,vnam rrtifinrm, quamipfe veramagn fcit,pri viriti confrruare : ^nihilominut, fifalui reip.fic exigai , exercitium diuerfarum retigionum infut territorio ctnttlere. Ratio prioiis eft mauifefta , quia maei- ftracas ChriOianus cft nuccicius EcclcGz , ac defciifor ficlci. Racio poftcriocis ica paccc. fax religiunu cft edidlum , dc tcli- au t gionisliber^ colendz faculcate , concocdiftacuum rcip. fuf- fragio , fub grauiflima pce.ia promulgatum : alias dicitur -'M- /onoOTi/jpct lynccdochcn Conceditui autcm ifta pax.quando tcipubl.falus^^fupiema illa lcx;Con('ciuari uon poccft,nifi plu- res religiones tolerentur : vt in Gcrmanil.Cailia , & Polonia, vidcre cft. Olimquoque Imperatoies cthnici , »t Nerua, Ha- drianus.Antoninus Pius, Marcus & Commodus qui fzuitiam a Chriftianis,quantum in ipfisfuit,dcpulciunt,libcrtatimqu» confcientiisrcliquetunc,auconomii fueruat ftudiofi. Siroi- litct Alcxandct Scucrus , Gotdianus, Phitippus patcc & filius, Galienus itcm ,& cztcci fuccclTorcs vfque ad Dioclctianum conccfl"crunt autonomiam. Ex Chriftianis Impcratoribus Conftantinus fcnior, Conriantinus M. cius filius,Valcntinia- nus, Thcodofius,&eiusfili|,Zeno ,Leo, Thcodoiicus&alij fucruncauconom zftudiofiflimi , vcecuditd& piolix^ oftcn-. dit Antoniui Benbe'tona de(>od'nlii: IC in eommenfario luridi- C!-pil'tico-hiflririco dtface religienu vbi etiam copiosi edilfc- tit initia & progteiTum pacis rcligiofz in Gcrmaiiii , fub Ca« rolo Y.Au;',ufto , & Fcrdinando Czfare,principibuslaudacif- fimis &feliciflimis.;. Itu eli?endi fjflorei fertiiui ad magijira- lumfoLiiicum , tanquam defenforem fidei. MagiftratUS eiiim cft primum mobile in politia Ecclefiaftica. Paftores cura fcnio- ribus etiam vocint minift os, quaceiins fubordinantur magi- ftratui. Populusdenique Chriftianus fiuc totuJ Ecclcfix cot- tas confirmat vocationem. 6. Etiganiur faflores quatuor noit» inflgne'. 1. Perici fcripturi ; quam ad rcm plurima requirun- tur. 1. Dida£lici ; qui haSeant donum docendi f quod in N. T. appcllacur donum prophctiz )& fimul elenftici,quipofliiit aduetfaiiosicfutate.j QiJi fini vitzinculpatz : adc6que noa tantijm doceant fa.cicnda,fcdeti»m doceant faciendo ^.Qup- rum patiensdiligcntia fitomnibusnota. 7. Bnnafacrafeuec.. cUfiifiica cenftltiianiur,(j^ cmfiituta ne prtfaneniur. Ratio prio- rit eft i quia eft de iure diuino & gentium , vt qui feruit al- tari,viuat de altari. Ideo in V.T.Dcus hac in partc cauit Leui- tis & Sacerdotibus. Et tempore Conftancini Magni plutirai teditus Ecclefiaftici funt confticuti.Ratio poftetiotis cft.quia, fi bona Ecflefiz ciipiantat , ncc difcu',id eft occonomia, nec fifcus.id cft.politiafloretc pofTunt. Hinc dicifolei : Booa £c- cUfiafticafunt inftar pennarumaquilz.quz aliit penis immi- ftz,illas confumunt. Hic conctouertitur : ./» b'na ecelefiafti- ca a maioribm noftru ceifti'uta,fint e'cicfiit infi)tidum relin^iUett- da. Rcfpond. Tamctfi bona facra Ecclefiis dota;is & diutis paulatim in abufum dcgcncratint : verus tamen illorum vfu» toUinon debct. Legitimus autem vfus fic eft : vt Ecclefiz & Scholz confeiuf ntui , vt paftoiibui & doiSoribus ftipendia numerenturvt ftudiofipaupeie$& ingeniofi alantut, vt pau- petibus elecmofynz etogentui.vt dcniqizdcs faciz ciftiuan- tui ac rcparentur.Sed obiicis:raaio:es noftros in Papitii fuifle fupcrftitiofot,ideoqi ipfo iure nulla efic bona ecclefiaftica ab ipfisconftituta Rcfpond c Multi in mediisPapatus tenebcij fuerunt eledli & pij i- Supcrftitiofi homioesiftabonaconfti» tuetunt aJ cultura Dei plantandum : quem finem ciim peruer- tetint ignaui ventics.noftmm eft illum poftliminio reftituece, non autem bona illa iniuft^ detincte. 8. tmmuniia* perfona~ rum , (^ boTurum Ecclefiafticorum ift mira,vel mixta. Meia cft, quapeifonz Ecclcfiafticz in caufis mcie ecclefiafticit iure diuino & natutali excinpt* funt a iudiciis & oneribas fecula- libuf. Hzenim caufz nonpettinent adfotum foli ,fcd poli. Imtnunitas miita eft , qua paftoies ccclefiaium quoad peifo- nas&facultatcsfunt immuncs.incaufit merc ciuilibut,nb dc iuie diuino & natutali,fcd de iuic pofitiuo : idqi otdinat ic,fa- uote pij ptineipit, non veto eitiaordinarie in magnis necefli- tatibtts. Sane Chriftas & Apoftoli Summis migiftratibusfub- iedli fiiciunt. Et Chiiftut iubet daic Czfari,quz funt Czfaris. Huc acccdit lex naiutz.quz diaat, non xquii eflc.fed zquif- fimum,vtqji ius ciuitatis habct.ctiam communibas legibuf ciuium obtempeitt. Relinquitut itaque,imn-.anitatem illara 4 fpcciali piiuilegio magiftratus pendetc:contia quam PapiftsB doccnt.omnimodam clericoium eiemtionein in caufit eccle-» Cafticis&ciuilibus efledeiurc diuino & oataiali. Czteium maciftiatus Chiiftianus debet Ecdefias oraare piiuilegiis: quiaidfecciant piiflimiquiqoeprincipetV. &N T. Etratio diftat,iesac peifonas cccIefiafticasTcl imprimis alScienda* efle priuilegiis : quia videlicet principem in rcp locuiri obti- nent. Quare fi aliis ftatibns inferioribaslarga manudantur piiuilegia , lebus & pctfonis ecclefiafticis d»ii debent lar- giflima. j. M^iiiftrMltt frecurtt lemtU , ^ ^uidem ornatm, i, Otoatam '•«, An pl«t rragf rl- re pttcm rcli^g- V ig o Encyclop^dte Lib. X X 1 1 1 drnatum intell!s;e conuenicntem, non ludaicum , non pom- pohim , non idololatiicum : fed fimplicem & maieftati letum diuinarumcomp^tcntem. ReiS m.igi- J i.J J i _ ftratus T^Vndatio fcholarum continetut his axiomatis. i. Ad;p- eirca J^ ci.i fchnUsiicaextruanturin l:cecomrr,ci!o,c- ornentur decen- fcholas ttcultii. Locuscommoduseft , adqucmfacilcconuenirc vn- qLodna? (!',(,„£ ftudiofi ,& vbi commodc degcre poflunt. Idcoque in eo'requiri[uraeris& viftus faluSriWs , frurtuumcopia,com- merciorum facilitas , & incolarum humanitas. Locus etiam ciic amceaus &tranquil!us .adeoquc fcpaiatus a to:tore ac flrepicu tum p'a:tL-rcuntium, roaxime curruum, tum opifi- cum tumultuantium. Ornatus deccns confiftit inauditorio- rum fplendore conueniente.i.'rDf?'>.-'.'r doeiores,qui pnditi fnt •valuntate ac fac'd-a:e exercendi <■ cofcendi iHneHtiiterr, . Vo- luntas confiftit in fidclitate ac diligentia.Faculcas in fcientia, cloqucntia.&cxpericntia f.CanfiitiianrHrfcholarchi. ■.^mhns demandeturinfpccTio fcholarum , ne refpublica literariaca- piataliquid dctrimenti. 4. Le^i^es (^ priujlegia fhotaftica fin- cianfjr : ftipendidipie Cr alia be"efi>ia fcholafiica mtiniflce ccnfe- rantiir. Confcruatio fcholarum hanchabet regulam : leges^ friniUgia fi holafiira. defendamur accura'a executione , Jl'pendia fcholanicatempeftiueperfolua/irur, tdificiafcholaflic» riie repa- rentnr,^ collginfchDlafiica diligcnter vifiientur. officium V I. Ogicium magiftratut circa ccconomiam fuUitortim f rincipis rellfcit ipfdriim natiuitaiem , fanitatem , viflum, edu- conomis catienem , vitam iucmdam & honorificam , (^ denl- fubdico- „,,g jnortem, ruquod? •' ...... r f DE his accipe ifta monita politica.l. Vnnceps habeat ratio- nem coniugwrum ,grauidarum,obftetricum,legitim} nxto- rum , (y nutricum : vt nempe pevfonx idonex conttahant ma- tvimonium , ne abortus piocurentut , vt legitimi & fpuri j di- fcernatur, & infantci expofititij in TTtnhtin^mii educcntur.i. Prmceps profpicixt fubditif de peritti ^ fdelibtis medicis : defa- lubritate eihorum : de medicamentu probatif : ify- tempore peBiS non permittat lymnibtt^ fugxm. Vtile quoqae fueritconftitueie plouiforet fanitatis,quiprocurant publicam munditiem:qua- lcshabetrcfpub. ''encta. 5. Mauflrattt^ accurdtam habeae ra- tionem annons.. Conftituat itaque procnratores annonoecuret agtosriic coli , fufcipiat curam medioium & ponderum ad annonam pertinentium , compefcatdardanarios fiueflagella- toresannonx.quiftcdicuntur a Davdano mago, quisfuisar- tibus fterilitatem agrorum inducebat.4. Prinups educari curet fubiires rn 'uirtut btis e'hicis,oe^oncmicii,^ politlcif :idque tum in fchoHs , tum extra fcholas. 1'oftquam vero rite funt educa- ti,curabic attes , quas finguli didicerunt, refle exeiceri. Quo etiam pertin;t cura hocologij^quia liCCelfe cft, vtopifices ac- cutatam tempons habeant rationcm. y. 'iithditi henorifice ^ cnmmcdi •viuent ,fi princeps ftuih^t am'Vni'ati f/luarum ,horto- rHm,fi'{miitH'n , ^ ctmi orum fi ruret ndificia , nbditortim exrui per architecios pefitos : fi de-ique ftu.ieat hsbfre errporia opportu- m , »dfO lue promouea' mercaturn^n , euVM neruum mcidunfmo- nt<-olia. 6. Maciftntrtii ciret , i't teftamenta recfe condantur , t;/ locufrtulturi.pntextravrhrm^riethefi.uri-^vni rum mortuiihu- meniur, v ctiinuerit. horif rr.atntinhf adf^ptiliuram dfferantur, -vt lib''in!tr'is ^%'e}iU;dquemala confiliaplerum- quc inautlioremrecidanc , iuxca illudHcfiodi ■ r, J^siyi»» finAii ■nS /3»Abura<«Ti >(gixi.pi. Exemplo fic Papyiius Curfor apud Vale- rium,& Eutropiusapud Socrat.hift. crip. Concrabonum con- filium nemini eft fraiidi : 1} A' «-«^ /»aA>) TtS iS!i?.iumii'U K.^-n^. Faculcas complciftitur virtutem eximiam,eruditionem modc- racam, & cloqucnciam infigncm. Racio primi eft ; quia confi- liarius proximus cft a principc quoad dignicaccm , & ideo cciam pvoximus cffc dcbccquoad virtutcm. Ratiofccundieft; quia eruditio nimia reddit ingenia calida , quo: tcmpus terunc niilium teiebrando , & in lentc vnguentura quKiendo. Ratio tertij eft;quia piudcntiafine eloquencia eft clcinodiumquif- quiliis obrutum. Hac fi alicui infinc, idcmque fic fenex,indi- gena,&coipoiis foiraa Cemperamentoque infignis,prcsfera- tur iuucni,extraneo,& minus formofo miiiiitque vegcio,hic mouetut qua;ftio , yrrum in cojifiliario l;igc>.i:im i^nti.m prnfe-. rendum fit teme Refp. Terapcram :ntum cx vtroqi,ie maximi probatur. Alias ingcniumigneum prxfeitur tcrreo.fi quidt m patiaturfeab aliis quoque legi. 5. OffiriuMconfiU^rtjccmtlc.» Biturfncicnda (y-fugienda. In faciendis funtdoo , videl. rcfpi- cere finem & mcdia intet confultandcm. Finis cit gloria Dci, magiftratus dignicas , &reipubl. incoiumitas. Pcc.aritigitur quicommodum priuatum fpeflant, quibusbos cftialineua, quique adeo argcntangina laborant. Hinc vcceres dixerunr, co(ifiliaiium nullasdebcre haberc iranus & oculos cl.-iufos, ne fcil. nundinaciones exeiceac & fe corrun.pi patia-i'r mu- neribus. Sane accipcrc poteft muncra, qux publicc clicrun- tur honoris & bcneuolentia: caufa a fupcrio.ibus , fed non illa, quae priuatim conuptclas gcnera ab hofte dantur. Media ad fincm prrcftiturum ducentia & condu:entia funt numero fcx. I. Cordis fincciitas;qua fic vt confiliarius legem Dci fta- tuatgubernaculnm,& non folumiurct reipub ttdetiamillam iuuet. Idco optabat Fridericus 1 1 1. Impcr. vt confiliarij iii veftibulo curiae deponercnt duas veftcs, fimulationcm &dif- fimulationcm. 1. Libertas ; qua fit,vt fortitcr & non obnoxii fua confilia exponat. 3. Conftancia jneexaliena libidine huc acque illuc fluftuans agicecur. 4. Veiacicas ; vt non vcatur a:quiuocatione , prxfercim Icfuicica , fed dicac finc nube Sc vclo quod cft e repub. Improbi enimeft vcri copiam non fa- ccre , & fufpenfaiefpondere. Incerdum ctiam vcecur vcrbis liytnnis,incerdumhaftacis.j.Taciturnitas;neficTancalus,fiuc dolium Danaidum. 6. Crcumftanciarum infpc.ctio ; qua fic vt confiliarius aliquotics in confilio mcditando petcutrathunc verfum : §lui( , ijuid^-vhijquibtis auxiliis , cur,quomodo, quando. Tugienda funt ifta : i.Contiimacia ; confilij remora, qua fic vt aliquis habeat fpiiitum contradi<3:ionis,velitque omncs cx fuo iccore fapere, & ex fuo ore loqui. i Difcordia cum colle* gis ; qux parit flammam.quiepecit iugulum reip. ;. Perturba- tic ; quia vbi affeiftus reguat , racio feruit. 4 Confidrntia ; quce pcruertit aliorum confilia etiimmcliora. Hic cogitetur il- lud: Melius efttecurvcre ^mcdio cuifu , quammale currere. 5 . Nimi* Politica^ Cap. V 1 1 L 191 ^ j. Kimiiietlerifit'. Nainconfiliacaliiiapiima fpecie funt lacta, ira^atu dura.euentu tiirtia Huc peitinct piituia Couliliaiij: Coiililiaiius haboat frontem apertain,auic<; oblongas.oculos claufos,niaiius nullas, Iiiiguara3cclaufam &libcram. 61 Ad~ hii/itio eanti6ris natuix,idL-oquc pcn- liculatius & prcirius omiiiaexpendiint : iftifant acuti:hi .icres & vetitatis iiudiofi.Phlrginatici feime funt inepti aJ confiUa. y. Cotifiliariis finibiu adiungat iiiucnes. i o. ^l-gtt confitiarinm magnanimum ,taci!urnum , qui norit fta-um reifubl. qui bine fit affitHm ergcirernf.ijui f'iuata foHhabeat fublicis,qHijHe fii vxf- fr.nafiit. 1 1. Anieafforitfui confiHar os nr-nfacile inutet. i i.Ma- luri injliiuat corfultaticntm , ^fi ■valde fit momtn/ofa , ipfe in~ ttrjit. ij. lUa fujfrA^ia funt omnium oftima , qud fy numero , (y pondtre ■vincun'. 14. focmin 4 regulariter in ccnfilium nonve- niant. ij. Imtrconfiliaricsfemferhjbeattates , qui oratorum (y Itgatorum muneri fungi cumUudc fojfnt. i*. I iberam ^fa~ rem dkenii faculta'em nmitib'" conctdur.ne fcil.confiliaiij cou- «jueri poirmt, fuaiudiciavinda,8c vota ligata cire. 17. Excu- li*t confida , ^ itidieif propria lanre ponderse , memcrij}itif Rab- binici : Si tibi fucrint triginta confiliirij, nc defere confilium auim* tui. Hk tamcn diligentcr virct «i;(ai*«^ ,c]ua fit vc princcps in corde fuo volutet iftud no.xium axioma : rruKcps ciplorat confiliaaliorum, nititur fuo. 18. ^■luditi^ ly lofidtrit- Tu confitiit cerii aliqutd decernaf. Hic dus inciduiit cjusflio- nes. I . An tolerabilior fit regni ftatHf , in qiio confiliari^ mii.li (y friiicefs honuc , Vnlccntra > 1, /In confiliarius non -vccaiu* ■ueni- Tiiebeat : ^ «n in con^iliumvinire Aeb< at ,qHando fcit traB.it um iri , cuifalua cotfcitnria neqiieat affentiri f .'<*/?. nd ad j. Si pcr malnm piincipem intelligatur fimplexac minus pruJens , fa- lius eft habere principcm maliim.quara ceniiliarios. Vidcmus cnim principesadhuc iaf .ntesbeneadminiftrarercmpubl pct fuos confiliaiios. Si veio pcr malum principem intclligatur jnalitiofus,tolerabilius cft habcre confiliarios takj,& princi- pem bonum.Dcindc iii monarchialimitata,vbi princcps pcn • jct aboptimatibus , tolcrabilior eft ftatus, fi piinireps fitma- lus : contra in monarchiaabfoluta. ^eSpond. a^l i.S\ confilia- riuspetfuafum habe.it, fe fuaproefentiaprodclTepoirc rcipub. inuocatus etiam (e fiftet. Deinde etiamfi fciattraftatumiri, cui bouaconfcientia non poflit airentiri : nihiloininus tamen le firtct; quia ratio officij hoc ab ipfo exigit. Oe o§ciatibtts fun' hi canones. i . Officiariorun videnda eft tnm ehliio, lum offi- eium.i. tleB onit hic eftgenemiu lex : Cuitjiiemuneri trt/ieia- tur ferfrnf honeftafjyafa. Honcftas rcquiritur : tjuia magi- fttatus nofcitur ex roiniftris. Aptitudo prxter probitatcm eft iiigcnij& virium. Ingenium enim fpeftar>dum , ne c|ui pro- peodctadmalitiam pracficiatur ihoro. Vircs quocjue fpciflan- ds, ne jEtnaiinponatur nano. ^.Officium cfficiaru rontinetur c>uinju' refultf. 1. Sit obfequiofus. Quantoenim quifquc apud fuura prineipem obf quio promptior,tanto maioribus hono- libus & opibus eitollctur- z Sit vtibilis : ne ipfi obiici qucat jilud :Nilnili numerus cs & pondus. r,. Sit modeftus : vtmc- tiatur fe fua , non principis fonuna. Itaerit extva iaiflum in- uidi.x. Hancmodeftiam patiet ctcbra cogitatio mifetianim aulic.irum , de quibus loquuntur ifta didla : Au'.a par.idifus vulpium , inftrnuslimplicium ,purgatorium diuitum. Item: In aula eft vox lacobi , fcd manus Efau. Item : In aulis cft fplendida mileria. Hucpcttinct querela quatuot fratrum de gratitudineauljca: I . yitam; oferaf,animum , fumptM,impendimiu auU. 1. Primia fro meritK qut. reirlbuta futm ? 3 . Aula 'iedit nobts refcrifra norata faf yro. 4. Erfine voce fonos , ffr fine corde mxn'^. 4. Sit paticns : vt potcntiorum iniurias hilari vnltu , non pa- tienter tantiim fcrat,vt ait Seneca : qui fcribit vetcranum au- licum intcrrogatiim, quomodo rarillimam rem in aulaconfe- CLituseflct, videlicet fcncftuterncrudam, rcfpondilTe^Iniuriai ferendo . & gratias agendo. j.Sitextremecaiitiis Nam fr.ius fublimi in regnat in aula : & voluntatcsprincipum , vt vche- mentes fic mobiles : imofspe fibi aductf*.Talisc^ui noneft, eum Senecaiic canat : Stet quicunque volet fotens AuU ctilmiise lubrico, Me dulcii fartiret quies, Ohfecnro frfitu.- loco I.eniperfruar ot'.o. 4. A^'»?'7f'''»'«* nonfaeHf flura (ffififi, ,trifirtimnrin» imtonti, Tm.lfi, "vni. Sic cnim cft,vt Bod^nti' .^.deref.caf.J^.M : Singulis fingu^a muiicra tcftecurarc difficile cft , plura ntniopotcft. R.ulicul'i igitut fuit inf.v.n^ci hodicnnilti fuut Cwfjrcs ,pauciCatonc$ : multi fimilcii Mc- liocho , pauci Fabio. 5. frinref" fruden:ir vtetur e.vploratori- bui : & qiudeni idco,vt infidias cuitet, llatiimquc icipubl. pe- nitius cpgiiofcat.Adhibcbit igituv huic rti viios giaues & piu- dentcs.non fciuilcs, leucs,o[acurtas,& lubaulcuhatoies.qu'» huiufruodi fcorpionos non bonis piintipibus ild fyrannis fuiit ii) dcliciis. 6. DiJHniiti ofti/iariu iiiiiniaini/" Bet ■ ita 11 ali) fint Noinophylaccs,qui legcs tuftpiiianii alii Sophsoiiillx, qui nioribus iuucnum prifint ; ali) C7tt.T:cocofmi qui cnranc gyn.cccum ali| Cenfoits,qui vitia notent ; alij Apodcftx fii» quiftoiesialii Agaronomi.ali) Sitophylaccs.quotuin iUiiiuu- dinationi , hi fiumentoptxfuni:. Oe turHdidione Junt lai taac- nes. i. lnrifd:£lioriuili4 elf , qH.i mag!flra'iu f"bdirii ex efno (^ b^no iui 'iici'. Quod airequetur fi iurifdiclionem lemperee clementia &feueritate. Sapicntes eniiii iudicaiuur , qui qoa (ingulaad filum redigunt. Etidco lex diuifa ab a:quitateeft quafl corpus exaninic : quia taiuum ad qu,-crtionem infinitam pcitinet. Sed necctfc cft , vt demcntia tcmperetui fcuctitatc, ne illadegenctet in lcntitiidinem , qujc paiit impunitatcm Si pcccandi licentiam. Idco Impeiator rcde ait :Nonclt inhu.» •manitas fcd potius fumnia humanitas, cum multi paucorum animadueilione faluaiitur. Et Plutatchus ait, non etl: fuauio- rcm aut vtiliorcm havmon'am , quam feucritatcm cumclc- nicntiaconiunctam. Hicobiicitar ex i. C"-,(;.Chriftianis uon Jicere publica iudicia adirc £c exerccre i quod euertant lcgem charitati.s & arguantpriuatam vindiflam.Refp Apoltolus noa daninat ibi rem ipfam , fed modum illcgitimum & pruritum litigandi. Deinde lex charitatis eft , vt amcmus pcifonam Sc odio habcamus vitia. Tenio rcpcter<: vindi(fiam a inagiftratu aliud crt.quiim fumete Yindiiaam.Pixterca quia Dcus,cieator cocli & tcria:,iudicia ciuilia inftituit , eadcmque magiftratum inftituere .ubet,vc Zepper lib. f . do leg. forenf cap. 1 .annotat, ncmo non intelligit,Chriftiano licitum eiTe in foio agere , vt fc & alios ab i;viuiiis defendcre ac vindicare pofTit. 1. Iunfdi- Bicnis occurrunt fartes^ffecies : Et fnrtts qiiidi m dutfun!, vi- delicet caufarum co^nitio,ir cognitarum dtcifio. ? . Cc^nitio cau- farum conftaraudi.-ione (^ d fcufone f*Hexiiminatione,iuxta ha* regiilas.t. Princeps inftituat iudicium ciuile ac criminale. 1'. Habeat iudicium forcnfe ac cenforium 5 .A iudiciis forcnfibu» cxcluduiiturthcorctica, vniuerfalia, infiiiita,impoffibi!ia,in- ciedibilia , vana , leuia , & merc Ecdefi.iftica. 4- Non folutn atlor , fed & teus audiatur : Qua de rc talis eft formala apud vetPies : jtquuni me vtiique paiti pra;bcbo;ncutri paiti.pia:- ter ius & fas addii-^lus cro : Q_i'6d fi hxc non obfei uauero,om- nibus incommodis ero cxpolitus , tam hk quam in futuro fe- culn,in hoircnco iudicio magni Domini Dci & faluatoiis no- ftri^efuChrifti.habebuquep^^vitem cum Iuda,& lepram Hie.. ii,&tremoiem Cain.Hoc nomine Plutaichuslaudat Akian- drum Magnum , quod cum audirct accufationes altcra manu obftvuxeiu alterutramaurem , vtillam puvam abfetiti fcrua- let. ? . Caufa examinetur & logici^ & iuridice. Logica quidem tribuit iudicij puritatem & piocelfus breuitatem.Iutifpvuden- tia vcio aicem caufi inuadit colktionc fafta intcr legcsdiai-. nas,natarales,& pofitiuas iuxta hxc axiomata : Prudcntia lea fupicma efto : Lex humaiia cedit diuinac & natuvali : Tabula fccunda ccdit priTia;:Lcx fpccialis dtf-rogac generali:Non .^Cti- pturamlegis,fcdfeiuentiamoportctfcquirLegescrinibusnon fuiit crahcndx, fed manu ducendx : Aliqui continetur in lege vel totidcm vcibis & explicita , vcl analogice & implicite. 4. Vecifio eft iutii fenfnrii tiimfoniintiatioJumexertttio.Pionun- tiatio ma-no confilio regenda eftiquia ficnt canfa bona rnali ageiido perditur.fic bona fencentia male pvofciendo mala red- dltur. Exccutio non fiatpcr magiftratum ipfum,f.-d pcrmini- ftros : in ouibus etiamfunt carnifices,qui & ipfi honefti lunc ratione offici j fui , quatcnus cxequuntur iufta iudicum coatra fceleratosmandata. j. Srecies iurlfliaionis funt ,quodal,aJie e.vrraiudicialtf , al'a iuMcialts. 7 , lEid^trjiiidiciiilts eft , cummg,-, giftratu'fine frorejf» iudiciario iti4 dicit ; idque vel immediate, vel mediite fc fub:lelegates,qui dicitntur fubcommiffarij,q-aor,ifrt munw eft caufm ex aquitate mngif , qu '» ex rigore fummt lurtt componere.-; lurifHaio indtciixlu eft,ciim magiftrcHW IU4 dtcitiu iuririoordinario4hitiU»dfi'fttmmt,m,kquonond,iSuraffeUtir,i,, vtifunt ?arUmen'a , fitieintermidium ,a quo datur affeUaluin caHfajViUcet affeUabili. Siinr enimmulticat,fiin«penahi,ts,vtl tninHtt,itemcrimen Uf* maieflatit liquidum. 8. Iniu-iieiootcur^ rit primo ijfiiu conftirurio , tum exercitntio. Et conftitutio qutn dem iuxta has regulas. i. ludex & alTefrores , iique tutn pnn- cipalcs.tum minus pvincipales,fintpotius mnresquam .oemi- nx.dofli quim indoai,fenesquamiuuenes fenfibfilquclania priJici quim coed.furdi & muti, coEtcristamepaiibus Opor- tet enim hic magis fpcftarc virtutem moralem , quam intel- kauslsni : pi3«s h»a^ aDun;,ciuim coipcr- nas , quas aliis intcndetunt. Sic Haman agitur in cruccm , in quam voluit iuiuft^ toUcrc Mardochxum. i o. In caufa ciuili idcm poteft condemnare & excqui , at in criminali alius elfc debet,qui fententiam dat, aliusqui cxcquitur. ii.Vi fineprc- eeffm ha funt re^^uU- i. Pcrr.(3:.i re difl"cntire nefas cft. z. Lau- denturqux refte di6ia& fa. negotiis nilAlfaciant,^. Magiftrattii fiimmo captci,ahf'nli,fnriofo, fatuo,minori,prDdigo y ■velaliismcrbts,i>nt imfedimentisadreipub. udminiftrat ionrm inebt", inutiliqne cjfecln, tutores,cura!ores , aut procuratores re!;ni confiituere iQ' adiungere. 5. Epbori tempore in- terrcni funt redores ^ procuratorcs refni. 6. Difendire debent fiimmum magiftratum, eiufjue iiira : defciidete,inquam .contra coniurationcs & ambitiones fubditorum, contra infidias & fupcrbiaiii nobilium , contrapotcntiorum f.i(f(:iones,dcnique contraabutentcs poteflatc regia.camque minucntes,adimen- tes,vcl impcdientes. 7. Imprimis dtre debent ot>eram,nequid de- trimenti re(}.capiat . %. Ephori amabunt ^ iuuahimt fe inter fe.^. Ephorit generalibnt totius reip. (^ emnium prouinciarum eitistu- tel!t,eiira, ^ inifeBlo eft demandata. 10. Specinlts ephorusqiirli- het , iitprtuinciafHt, cun ^fidei commijfa,tampoiejljitem Qp ius ORiciiMi haber, quodfummtu magiftratns in tot» rigno. 1 1. ConfultHm eft^ vt ordines generales ©> JpeciaUs,^ rurfum JpeciaUsiu. erje,cemi modis (y rationibtn deumciantur, Qr afe inuicem pendennt ,inique alius alterius ofe ^ confilio opus habeat. 1 1. o^tuiibet ordo intr» fuai contineatur metas, ne alium Udere pojfit ; atque certa habeivt reroedia,quibutalter aduerftn alterim iniurias tiitut effepojfit : vc nimirum ecdefiaftici otdinis ambitio , cqueftris ordinis info- lentiaatc]ue plcbeij ordinis liccntia cociceautur, & iniurise altciius in alium prxcaueancur. I X. Officiumfiibditorttm ejl in fiihieliiene erga magiflra- f° *"»"!' tttm & ephores , & amore atjHC aHxilio mntHO ergafe rum. intticem ^fecmdum varios ciuium gradtn, l. Q Vbiiciio ciuilis eft , qu» fubditi obligantur fuo magiflratui ^addekita fubieH/onu olfciaprrftaiidii.tixc adeo eftnccef- fatia , vt nuUum impetium fine ipfa confilteie poflit. Tametfi, vero inter imperium & fubieftionem cfl relatio difquiparan- tix(nobiIiusenimcft iegcre,quam regi) fubieitio tamen noQ cft imperfciftio aliqua abfoluca,fcd eft pcrfedlio fubditi. Regi enim icgiminepolitico &patrio,cftpafliopeife£tiua. Deinde licec populus vniuerfus,tanqiiam quippiam ■vniuetfalc & im- mottaIc,fitpr2fiantiot raagiftratuquoad pcrfonam.qus fiii- galaris eft & mortalis : magiftiacus tamen rationc olficij di- gnior eft omnibus fubditis. Officium enim ipfius cft vniuer- fale & perpetuum vtpoce quod populusipfi commifit : atqut ica telignauit fuainpoteltatem,& tocum teip.fyftema ipfifub- iecic. Vbi & illud obferuandum vcnit , quod fubicflio ciuilis fic & neceflaria,S< volunraria. Ncccflaria ex hypothefi finis & obligacionis : voluntaiia,quatenus noneftcoacfta.i. SubieBio refpicit offuia fubditorum , eaque tum generiilin , lum fpecialia, Oflicia generalia veniunt nomine Amoris.Honoris.obcdien- tix,& Exhibitionis tributorum.Amoreft,quo fubditi complc- fluntu. magiftratum tant)uam pattix patrem : qui amor in. cludit timorcm filialcm. Honor cft , quo fubdiii fuum magi- ftiacum dcbito cultu profcquuntur. Confiflit autem hxc vc- neratio non tam in genuflcxione & honorifica compellatio- ne,quam in aifc^u interiori ; quo fit,vt magiftratus habcatur pro vicario Dci , pro paftore populi, pro mcdico ciuitatis,pio animareip. & denique pronaudero. Magnactiamhuiusho- noris patt eft,vitia magiftiatus diifimulatc ac tegcrc.quantum cum bona confcientia fieri poteft. Obcdicntia cft, qua fubdili facilcs funtin audicndo & excquendo. Hxt; obcdicntianon dcbeteflc cxca, fed occulta , hoc eft,pia& fpontanea. Pia; quia non licet pictatis & honcftatis prxfcriptum violarcia graciam vUius mortalis. Spontanea ; quia qux non amotc iuftitix , fed timorc pcEux fiunt , nomcn virtutis non mcrcn- tur. Si obcdicntia ita fit comparata , icdt^ dicetui matei fe- licitatis Exhibitio ttibutorum elf , qua fubditi nongraua- timconfcruncquxad confcruacioncm rcipubl. & magiftra- tus requiruntur Ad confcruationcm dico honorificam & ma- gnificam , non fuperbam & fuperfluam. 3 . Officia /fecialit con- fiderantUT dininlfe , tum quoad reip. admiijiftrationemfcholaftt- eam , ecclefiafticam , ciuilem , ^ heUicam : tum quoad fubdito- riim 'varios ;jradiM. In his autem omnibus hx regulx imprimis obfcruandx. I. Subdici tum vniuerfi ,tumfinguli( fi quidem fint viriboni ) exaininent mandata fui magiltratusad legem natur.T & Scripturam facram. Nullus enim magiftratus extra aleamciroiis eft conftitutus. 1. Legibus potiiis obediendum quam regibus : fi contrariis concurrant ftoncibus. j. Singuli fubdici poifunt refiftcre tyranno , non quidem vi , fed tamen iure. 4. Subditi vniucrfi polTunt refiftere tyranno,& iure,& vi: fiuc fic tyiannus cxercitio,fiue fine ticulo. Legcs enim politicae nonad deftruitioncm , fcdadconfeiuatiouem rcip.funclatx; & proindc potior habenda ratio vniucrlitatis , quam tyranni: quippe qui exuit formam principis, & induit pcrfonam priua- ti.vcl pocius mali viri.fiuc fp-.iftcsvirtutcm moralcm,fiue of- ficij. Et hxcrcfiftcntianon eft fcditio , fcdlegitimapccna,ni- tens illo axiomate : Ceflatitc condlcione cclTat obligatio.4. Circa adminiftrationem fcholafticam a fubditis requiriiur , vt fcholas mtgnifaciant 0> collatu in medium fismptibu-i illas con- ferttent tanqu.im reip- columniu. j. Circa adminiftrationcm Ec- clefiiiftlcam fubditifint lfraelits,non lefreheliti. : imitentur Mar- dochinm , non Haman-m ■.fiimlesfmt Petri iy loannes , Aftor.^. non HsTodianorum , Matth.4. ideft , e» negotio religionis ne ven- dant ccelum , vel "Jalnerent cer.fctentiam in gratiam corporit, Ciim enim Deus fit lex regum, & magiftratus non nifi vafal- lus Dci, iniquiflimum profefto fucrit cx magiftratu faceic Deum , vcl plus quam Deum. 6. Circa adminiftratlonem ciui- lem fubdi'i obferuent leges latas , ciuili cbedienti.t , (^ impofitx officia exfequantur , memores illitu : Obfequia mitigant imperi». Turpc profcifto eft ex rep. facere comccdiam , in qua rcx ha- beatur pro homincperfonato. Imprimisautcmhic vigercdc- bet ftudiumconcordix ciuilis.Nihil enimell melius ciuitati, quam vnio ; nihil pcrniciofius,quam diuifio. Neque vllx func vircs , qua: concordemciuitatem diruere poflint. Huc pcrti- nec apologus de membris corporis intcr fefe & a vcntrc difli» dcntibus , piopoficus ab Agtipp* , quem Pattes Confciipti mitKbant Politic^ Cap. IX. 195 Qnalia fe Uxa- f«a po- niittel>aiit aH plel-HoJ attinet »ii^ra~ dtcfj.trios ciuium,h<[i*ntregnlt. i. SubJiti mcmincrint intcr clucs eiiirjcin rcip. non x-qualitatcm , fcJ xquabilitatcm cflc Jcbcrc. lUa (ingulos itquat iu omnibus : h.vc cuilibct pro Ji- gnitatis &: orjinis fui racionc honorem rclinquit. i. Ciucs primarij (iuc honor.iticrcs porioiibus gauJcant priuilcgiis: qualcsfunt nobilcsJitcrati,& vinutc militari clari j.Nobilcs libi caucant i Jc(iJia,tytanniJc & iuuiJia-4. Litcrati non abu- tantur fua JocT:iin.i in pcruicicm rcip. feJ conucrtanc illam promcn(iua Jonorum fuorum inipfius emolumcntum Etex his thcologi ("unto interpictes rclig'onis , non minillri Mam- mon« , vc1 ambitionis, nec curiofi hofpitcs in politia • qualis fuit nobilillimus ille Chronologus Funccius. lureconfulti nc funto rsbul.i; ac fori tintinnabuIa,fcJ iuftitix faccrJote$,ora- cula ciuitatis.culloJcs atquc intcrpretcs legum.qui funt vin- f ula rcnimp.funJ.imcra Iibcrratis,vita: hunianx (olatia,& vc- luti muri magilhatuum , contra vulgi importunitatcm, vt aic Lco Impcvator. McJici funto experti, qui fuis viJcant oculis, nonalicnis, quiquc morbosaufcrant,non vcio mortcmaJfc- rant. 1'hilofophi non funto Epicurei , non Sceptici , non izo- ptici,non vcntoft,(eJ pi ),fcJ moJcfii,fcJ mcthoJici. Oiatores nc funto ri>:o("i , fcil viri boni.qui bonos afFiflas moueant,&: inal(is amoueant. Hiftorici funto veritatis a.maiitcs, itemque fimpliciratis : & texunto hiltoiiamqua; fit tcftis temporum, lux vciitacis , vita memorix,ma!;iftra vit.i: , nuntia vctullatis. roecv Jcnique ftuJcnto"& prodcfTe & Jeleifl.^re : ncc funto lalciui & turpcs, quales fuerunt OuiJius,Cacullu';,& Martia- lis.dc quibus Jicitur : OiiidiusmaIus,CatuIIus peior,Martia- lis peflimus. f . Qui funt pra:cl.iri militia: lauJc, non conucr- tant (uam fcicntiam in perniciem reip. ncc litcras vel litera- tos oJio profequantur , fcmper memores illius : Litcris & ac- niis conllat rcfp. Itcm : Alter alterius femper cget auxilio: tim milit.Tris rcs legibus in tuto eftcollata ,quani ipfe leges armornm ("eruatK funt ptPcdJio.S. Ciues fccunJatij non inui- Jcanc primariis : & ex his mercacores vitenr malas artes & omniaaucupia , ne conciucs (uos cxhauiicnJo & rcmpub la- bcfa>ftcnt &iiiercaturcc , fua alioqui natuta honefts ,Iabein afpcrgant , atque aJeo audire cogantur illuJ : Mercatorum gcuus nihil hnbet lacrum,pra'tcr vnicum pecunii lucrum,cui le totos ceu Deo confccracunt. Hoc piecatem , hoc famam, hoc Jiuina paricer ac humana mctiuntar , reliqua illis nugi. Alias mercatura per (e eft: virtucis publicx & priuatac inftru- nientum. Et honeltum eft lucrum pcr quod ncmo IxJitur. Agricolx JeinJe Jiligentcr faciant ofFicium, Jufti antiquit.a- tc, Jigiiitate, ncce(Ticate,& vtilitate vitx 1 uftic.-c. Opificcs Jc- nique Jiligenter cognofcantxlliinium & vtilicatem fui opifi- cij,vtinflainiTienrur parciin aJmoJeftiam, p.Trtim aJ diligen- tiam. 7. Percgrini fe prxltent dignos exceprione , alloquio, colloquio,ofRciis,& bencficiis incolarum. Hoc obtinebunr,fi (inc moJefti,boni ftomachi,grati,& cauti Modeff i ; quia nihil ijuolcrabilius,quam fi ignotus quilpiam accurrens ftatim hoc aut illuJ in rep. corrigerc conetur,non penfitatis circumftan- tiis. Boniftomachi ; quiaNarcifTu; ,quiregi(i valt viucre,de- bet raanere Jomi fu.x in fuo pilatio. Grati i quia i:i£;ratituJi- nc fua noccnc tum fibi , tum aliis. Cauti ; quia peregrini func vclut exulcs ,quos infinitacircumftant nsala. Sit igiturfrons iplotum apcrta, linguapaica , mensclaufa, ita vt fic comis & co.nmunis vultus aJnerlu'; omnes,animus vero extcrno nulli pnrcat.lcJ veUit in checa claufus con(ile("cac. Tn fumma : Sub- Jici meminerintrempub.c(re inftar horologij , inquofi vni- ca rota vcl deficiat velaberret , tocum horologium conciJat nccelfe cft. X. Luxamenta politica frrHire dehent honefid etc moderatie voinptati ; ne vel UJJint,vel lu.\:ent rempublicarn. SIc icaque inftituencur laxamcnta policic3,vt faciant vcl ad virtutis ciuiiis atque niilicaris cxcrcicium , vcl aJ corporis &aniini recrcacioucm. Advirttites ciiiile: concfucunt (olcnnia conuiuia,conuentus anniuerfarij , foIcnnitatcsnuptialcs,luJi fcenici ; viJclicct comcEdi.v & tragocdia;,fymphonia: mufics, & fimilia. Ad ■virtittes mititares excicanJas pertinct (^uJium venationis, equitationis,luJus glaJiacotins , lufta , cercamcn haftiliiun , exercitium fclopetorium & arcuum ftatis tempo- ribus,luius pilx,curfusfuper glacie, lulus latrunculorum (iue fcacchia. Ad orforu ^ ani>r)i rerreatitim^m faciunc lufus ho- nefti & chorea: , qua: incra honcftacis fines cohibcntuv : Hic obiter obfcrua , quacuor falcationum gencra Jari Eft enim l.iltatio t.militaris, qux facit aJ robur &agi!itatem corpo- ris. '-. lafciua& impudica. \. arcificialis & concinna. 4- fan- u lcgitimo , qui rcquiiit aptas pcr- fonns &C lcgitimum ordinem. AptJ: perfonx lunt pattini magifltatus militarcs, iiquc vcl fumini, vcl lub fummo : pattim milites , iique peditcs, vcl cquices, Ordo legitimus confiftit in officiis milit.iribus. Munitionesreip. iunt vel naturales, vcl artificialcs,' vel naturales, & artificiales fimul. Media extcrna funt duo : videlicec amicitia cum vicinis vcl etiam diflicis ; ic foedus cum amicis vcl hoftibus. R E G V L jE. I. MuglHratus bona confiientia beUttm defenjinum C!r offcnfiuurn gerere potefl. BEIIum cftiuftum veliniuftum,Iuftumeft,quoJ vel pro religione, vero Dci culcu,&pattia JefcnJcuJis gctitur,& Jicicurdcfcnfiuum:vcl aJatrocem acnocoriam iniuuam,pau- pctibus & reip. illacam , propulfaiiJam fufcipitur , & Jicitur offenfiuum &vindicatorium. Vtrumquc ccnfctur iuftum , fi habeat triailla.authorem lcgitimum,caufaui & finem bonum, vt :-iifft-s j./)c//;.<-.jf.4. eleganter tradit. Author legitimus eft princcps , aut ille qui loco principis. Caufa cft dctenfio , vel inuafio viiiJicatoria. Finis bclli continetur illo Ciccronis fci- to,quoJ cft i.o ffic.Ui bcllum fufcipiatur,vt nihil aliuJ,quam pax qusfitaviJcatur. Dcnique moJusetiambelli Jebet cffe lcgitimus. Sunc enim & belli,ficui pacis , iura.qux virum bo- num violare non Jecet. laiuftumbcUumeft ,quoJ vel apri- uacogericur,vel aniplianJx Jicionis caufa,aliis innocencibaj infercur , magifque aJ priuatam , quam ad publicam rcfcrcut vcilicaccm. IBclla iufta quod actinet, Dcus illa in V. T. prxce- pitpopulofuo: &in Noua nulquam prohibuit , feJ potius probauic, quanJo per loanncm Bapciftam pr^fcripfic militi- busrationcinofficii, ^.««r.j.i;.! i. Hinc Chriftianilfimi princi- pesinN.T.bellagcfrerunt.vtConlfantinus M.ThcoJo(ius,& ali). Porio bcllum Jcfcnfiuum cft iuns naturx , quia defenfio cft iuris naturalis. Et bellum oft"--nfiuum elf publica pcena fea vindifla , quam magiftracus , ranquam vicanus Dei.exercetC poceft &dcbet. Sed Anab,iptiftx,fecuti Manichxos , conten- dunt bclluni nullum eire iuftum , nequc vnquam a Deo pro- batum, adtoleratuminVTinN improbatum. Coutraillos h.vc axiomatateucnda: 1. Bellum eftincroJuaum iuKrJTui- no & gcntium lure diuino ; quia Deus prxccpic bclla populo Ifraelicico & lcges bclhcas prx("cripfit apud Mofem,& iu libris Regum & Chronicoium. lure gentium , quia ratione natura- li didautc omnes gentcs conflituerunt , vim vi rcpcllcnJam e(Te ad(alutemrcip. confcruanJam. i- Bellum iuftum funJa- tui in lege naturx.Nam lcx narurx Ji(flat,bonum c^fe iniutias repellere,bonafibiereptavinJicare,rationc & iure yti ccntra eumqui rationcm & ius violacfcipfuni Jenique& (ua Jefen,- Jcrc.j. Bcllumlcgicimumeftaausiuftitix puniciucc. Eftigt- turnccefi"arium , vc remeJiumafpetum. Obiicis,qu6diniini- ta peccata neceirario fequantur bcllum , vt cxdes,rapinx,&c. R--("pond. Bellum a:ftimetur i^ fuis cfrcntialibus ,qux aJ iUud fufcipienJum&gercnJum rcquiruntut , non cx iis qux per acciJens aJhxrent , vt funt cxJcs ac rapinxillcgitimx. Liccc enim hufteni fpoliare.vc & occidcre tempore bclli. 4. Bellunx iuftuni rcligionc non carct. Hinc fanaa iura bcili apuJ om- nes.qui pro ari; & focis Jcpugnarunt. j. loannes Baptifta Lhc. ?. T-'. 14 lcgcm milicarem Jat militibus. Ergo militarc lua nacuranon efl maluni. Centurionis quoquc fidem Chriftus laudauit Mtiuh.i.Ez Cornelius ccnturio Acf. i o.fuit vir pius Sc timens Dcum E hxc vocatio non Jifplicct Deo. QuiJ ? la Apoc Jiciturquc)Jf"anai bella fint gcfturi aJucrfus impios? Chrilfus autem & Apoftoli non JeJeianc prxcepca Je bcllo: quiaClu-ilUanipiimitius E«"iefis iftis non habcb«nt opus. An beUi finc li«i- ui rUcui» 1 9 4 Ency clop^di^ Lib. XXIII. An pacis tempore arnia cra. An pnn- cipe bcl- lis inter- efle opor- teac ? 0^12 re- <]uirancur in ducc bdli? Oun: in irilite fjoajn- da? Placuic enim Deo fanguinc fuuclare EcclcfiimN. T. nonar. snis plantare , iam veio pcfttjuam Chriftianos habemus prin- «ipcs , alia cft ratio. Prius tamcn iuris & pacis yia tentanda^ quamad arma vcniamus : cjuia licct beilum fit iuftum,t]HO(| «lefenfionis vcl vincJicationis cauragcritur,ftmpertasneninc, uitabilia cjuaciam incommocHa ilkid ccmiianiur , vti funtc« dcs multorum innoccntium , vaftitas agrorum ,ftupra virgi- num & mationaium. 1 1. Sfihdiii tempore facis exerceantur in re militeiri. ITa cnimcx ignauo ciue fortis,ex intcmperantemodevatus, edcdtliofo fticnuus ,c luxuriofo tiugalis,e libidinofocou- tinenscflicitur. Idco fapientidimus rcx Salomontcmpoic pa- cis arma , cutrus , militcs , cquos , equitcs, lcgioncs pcditum, ccrtis in oppidis dcfcripta habuit , & m mcdia pacc aima tta- (flauit. £t lanc valdc neccflarium cft , vt pacis tcmporc cogi- icmus de hofte. Dcniquc hac latiowe habebimus viros ido- ncos, c]ui incidcntc ncctflitate manu «pcditi, piomti,& fcm- per parati fint ad vim quamuis illatam armis propulfandam & aucrtendam , vcl vim hofti armis infetcndam. I'ra:ftat au- tcni ternie habcre militcs cmes , quam merccnarios : quia illi potjusquam hi alacritcr hoftcm patiiae aggrediuutur, & pio atis ac focis pugnant. 1 1. Primeps potiiis praejfe , ^ukm intenfe prdtlie dehet^ RAtio prioris efl ; qviia prifentia principis in bello ma- gnum adiumcntum ad vidloriam adfcit. Omniaetiam maioti cum authoritatei geiuntur , fi piinceps (ummse rerum prarfit. Hinc princcps dicinir cflc tanquam lumen exercitus, ex quo milites fpiritum animofque fumant.Huc accedit.quod ■valde peticulofum fit exercitum, pcncs quem eft robur re"ni, dcmandare alij. Ratio pofterioris cft; quia fi piinceps prs- lio fiue pugni fe mifceat , in piaLfentifTimo pcriculonon fo- liim exercitus ,fcd ctiam patria verfatur. Facile enim acci- dere potcft , vt princeps in difcrim?n vitae incidat. SufHci: ciiim fi pct ductm tanquam vicarium fuum intcifit. Si tamen falus populi rcquirat, vt princeps ipfe intcrfit puy;na:, noii detrcdabit hancpiouinciam , fed cum Deo mtrnia trana- lict & hoftilcs aciespcrfringet- I V. Jmperator,fe» dux heUi,pt vntts,Atatis media peritu^ rei militarh,fnmiliajj/l(ndida , atftans patria. PRincipio fi pluics fint duccsbclli a:quales potcftate , vcl nullumibi cfticgimen , vcl inccrtum. Poflunt auteni , & vero dcbcnc , plures cllc duces lub lummo : quiabtllum vc ordinc (jeratur , jncertas cI.Tfles didribui debec ,quibuspra:- erunt pcculiares duccs. Dcinde dux ncque nimis fit fcncx, ncquc nimis iuuenis , fcd statis viiilis , qux & aptior cft ad labores militares pctfercndos , & ad diiciplinam militaiem rccincndam magis idonea. Nec tamcn tam a:catis , quam virtutis ratio habcnda. Tercio requiritur in duce pcritiarei milicatis ,caque partim generaiis , p.irtim Ipccialis. Illa peti- tut cx doftrina , lcftionc,& auditionc rtrum bcUicaium: hxc vfu & propriaexperientiarcquiiitur. Ad pcritiam etiam pcrtinet prudcntia militaris , qua imprimis ftratagemaca fiue ibphifmata bcllica, vt vocanc , inucniuntur. Ncque e.niin huiufmodi artificia funt piohibita :ciiin lofua , dux populi Dci , ftratagcmatis vfusefle lcgatur , & quidam dolus fit bo- nus , pi.xfcitim is , qui hoftis impudcnciam vtl ignauiam ca- ftigat. Pr.ttcrcadux bciri lit pra:dicus fapicntia in confultan- do , confilio in prouid^ndo , induftria ia aticndo , cclcrirate jnconficitndo , promptitudinc in confilio capiendo.fagacita- te in ftracagemacis , vigilancia in incertis, foititudine in pcri- culis , patientia in laboribus , (cucritate in aiiimaduertcndo. Ha:c fcicntia nutiic dimicandi fidentiam- Ncmoenim facere liietuit , qu.e fe bcnc didiciflc nouit. Qus Ciccro nunc in fuo rompc|o,nunc iu Cielare magnifite extollit. Qiiinio conful- tiuscft.duccm bcllicxilluftiiquamcxobfcura familia, indi- gcnam quam peicgiiuum ,eIoc]ucntcm quam impcditx lin- gua:,cxtcris tamen paribus,cligere. Splcndor cnim famili.is coniundus cum virtute bcllica , fulgore quodam maicftatis pcrftringit animos militum. Ad excremuni nifi dux fic boni p.itrix ftudiofus , in prcvfciniflimo pcticulo vcifatur non fo- lum exevcitus, fed ipraetiam refp. Vno verbo : Dux prxdicus fit virtuce impcracoria & morali. Ica enim authoritas &fcli- citas ( quac duo in te milicaripluriraum pofl~unc_)ipfum non dcfticuenc. V. Milites adhiheaniur feUni, fortes,& patriaaddi&i, AqDmilicis deleiflum pcrtincnci fta. Potius domeftici rU.im extranci miiites cligantur : vctique fin' animo & caipo e valcnccs : vtriulquc fint turta fyinbola : elcdi iureiu- iicndo obligcntur, cjuod dicitur facramentum : plurcs fintpe- dites,quam cquices , quia illorum vfus eft vbique , fecus ifto - ^um :adhibcantui iiinulcatapht%kli&leuioiisatm4cai«mi-> lices ; limicanei in terra , clafliarij in matl conftlnianrur. For- titudinis milicaiis cft animo ptomto & impettcrrito airi'rcdi pcriculuni , flrcnuc in bello progrcdi & pcriculum fufi-en1*&, liDcus bencdicatprslio , ita fe gcrerecrga viflos, vci viflof cupit holfem fegercrcaduerfus ipUim,fi vidus ipfe cfl"cc. De- nique tcquiritut in milite , vt fic addidus patiix , atque adco illam impcnse amct : quia fi abfque hoc amore fic merum fri- gus occupac milicis animum. V I. BeUum iuUe fufcipiatur,geratur , &finiattir. BElIum iufte fufcipicur , quod a principe , pacis causa gcti- cur. Aprincipc dico-quia illefolus haber iui gladii,& tan- quam vicarius Dci, rcmp non folum defcndcre clcbvc,fcd ccia iniuriam publiccacccpcam publicc vindicare. Deindt bcllum iufte fufceptum, iufte etiam eft gcrendum. Icaque publicitus indiccndum, nifi aliquando expcdiat & honeftum fit clam "c- lerc. Indiftum gericur prxdacionibus ex holtili agro,obfidio- nibns ,&procliis : fedpiiEuiis confiliis parcim rtdis, partim obIiquis,qua: dicuncur ftracagemaca. Bcllum iinicur duobus modis, vidoria &pailione. Viiltorianon debet clTe crudelis, fed lenis & modcraca , ne fortc obiiciacur illud vulgacum: finc-re fdt Hitnnibal , viciori^itunefcii. Paiftio cft compofitio belli fpontanea , qui quancum fieti poteft ineundaell: , fed xquoiureacfitmicerincunda. Citctiim finito bello pismia fua conftabunt militibus. Et omnibus quidcm, fi pctanc,den- tur ceftimoniafiue licerxpublica, qua vocancur P^fz.pcrr. lis aucem quifuam fidclitarem& forcicudincm pra: aliisproba- lunt , conferatur giadus nobilitatis , vsl ctiam geneiofitatis. Hicdcteltandus efl mos illc ,qui apud Pcrufinos & Florenti- nos olim inualuerat. Apud illos fi quimilitare capiflcnt, quampiimum cx ii;nobilibus efficitba cur nobiles . Aliter Ro- maniconfertbanc gradum nobilicati bellicx. Si quis enim cumSiccio Dentato innumera belli pcricula fuftinuiflct, titu- lumnobilitatis magna cum laude ac gloiia coiifequcbacut. IftiusDentari oratio aduerlus patritios extac apud Vluiar- , ihuminGrticchtf,&CKc\wai zBodino Itb.yde rtp.c.i. p^g-^SJ- vbi gloriatur lc annos quinquaginta pro patria ftipcndiafc- cifle, centum& viginti priliis dimicafle , vulnera quinque & quadraginta , vno die duodecim , omnia aducrfa , corpoic ex- cepifleiquatuordccim coronas ciuicas.trcs cbfidiona!es,cor- qucs aureos tres & odtoginta,brachialia aurea cctum & fexa- ginta,haftasdecem , infignes phalcras quinque ac viginti tu- lilfe. Scd paulo plcnius delincemus hanc Policices Parccj, qu.-e dicirur Polemica Politica. i. Folemica politica efl frudentia bel- lirei}): yerenrli i. Inbello -videniin fttnl jfeciei ^y partes. Spccies: ita habent ; Bellum iuftum eft defenfiuum vcl ofFenliuum, quod& vindicatoiium dicitur. Illud geiitur defenfionis cau- ta,qua: lcmpcreft iuris naturalisiHoc ad iniuria: illati vltio- ncm fufcipitu:;quK ipfa vltio quoque cft iuris naturat, fi pro- ficifcaturnon a fcrmento priuatse vinditftx^fed ab ilio qui ha-* bct iusgladij.Vtiumquc eft vel intcrnum , quod dicitur ciui- le : vcl cxtcinum : Ec hoc tcrreftie , vej nauale : & vtiumque eft politicuin vcl religiofum , quod facium dicitur. j. Fartes Ltllifnnt ipjiin cc»ftitui!0,adminiftratio, ^ depofitio. Etco»ftitu- tiorefpicit caiifiu,^ ftifceflionem. 4. Caufs. belii funt fufcipientts tly imptUintei. Caufa fufciplens cft magiftratus , non ccclcfia- fticus , fed politicus. Ratio piiotis eft ; quia ad bellum fufci- piendum inhabilts funtqui faciis vacarc debcnt , ciim omnis prouincia , impiimis aidua ( qualis profecfto cft Ecclefiaftica) totum rcquiiat hominem. Ratio pofterioris eft;quiaDeus magiftracumpolicicum srmauic gladio feculaii. Hic incidic quxitio : Kum etixm iriftriormagi^ratv^^ foffit fufcipere bellum infcio fufericrt >. Refpond. fupetior magiftracus habec ius indi- cendi &gerendi bellum.inferior non habecregularitei. Regu- lariter^ico : quiacxcipiuntur duo cafus : i. Si violentusinua- for fic repellendus. Scmpcr enim pia func aima,quibus nulla, nifi in aimis.fpesvics poficacft.Deinde, fi fupeiioimagiftra- tus remp. in prxfentiflimum adducat difcrimcn & morbum kihakin , per tyiannidem,Ycl alia ftagitia : ita vc piius omni- bus mcdiis lcgicimis tcntatis nihil profeccrint in animo prin- cipis a fciitatc ad clementiam craducendo. Natura enim do- cet,potiorem cflc rcmp. cyranno, qui co ipfo , quod tyrannus eft,definic cfle princcps.Neque camen hoc modo priuacis ape- litur fencltra e medio tollendi tyrannos , quia vc bonum cftfv opcimatcs intcrficianc cyrani\um , icamalum eftfipiiuaci fibi fumant quod opcimatum eft. Vfque adco verum eft illud: Duo cum faciunt idem , non eft idcm. Cxtcrum dcnuntiatio belli dicitur claiigacio;cui opponicur diffidatio , die ahfa^iirig. 5 .Catifd bclli irr>pel]cntes funt defenfio (^ •vindicatio.Dtfet^ido cft, CLiminiuua inrecacarepellitur. lure namq;natura: itacompa- latum elt, vt forticudo tolcras habcac comicem forcicudinem propulfantem. Ec Ytiniufte facic.qui prior vim infert,ita qui virn illata non propulfat, vecercm fcrendo iniuriainiuitacno- uam.Vindicatio c(t,ctim iniuria illata vindicatur.lniuriaaute illa infercur vel Deo.vel hominibus. Dee quide.fi quis veram icligionem extirpet ac tyrannide exerceat in confcientias.Ho- minibus infenui iniutia.dii vel magiftratus a fubditis^vel fub- dici QtiiE i hcllu fp« Politics Cap. I X. 195 l cn'\ a maf;iflr.itu contra luumentu ficMitatis & K\c;es fiinda- nictalcs l.tJuuiui.Dcnii]uc magiUiatus & lubditi ab c.xtrancis i.cpeaflkiutui iuiuri.icruda.iJ cll,'4rauillimi,cac]uc pcilouali, vcl tcalj.Hic i;;iturciraiu oui trcs iltasbclli caufrts aifcruiit. 1. liitidclitatcm. Ha;c cnim uonpiiuat liominio fuo Phaiaoncni vcl Ncbacarfnciaicm.Nara inliiiciitas non toUit ius huina num, vmie rcruni diiminia dclccndunt. Alia vero c(K]u.vl 10 d-c infi.lclltatc fctpcntc& turbantc alios. 1. Amiilihcationcm impcrij. H.xc cnim li iullacllct caufa, vtracjuc bclligcrantium pars pollct iliani pra;tcnilcrc. ;,. Propiiam inincipis <;loriam. Cumcnimprinccps rcip. causl fit conllitutus , ucbct ictuirc icip. non fuis atK-dihus. 6 S"fieftio belii ji- Itni» , iieceihlate *x,i-tri,i^ ,r.tinni.i. Lcntaeric, fi, Dcus rogctur vt nos a bclli nccclTitate libctetfiquc omnia priiu tcntcntur, qu.im ail aima vtnijtur Hic inpiimis illuJ .Sallullianum cogiiandum : Onme bcllum funii facilc potcll, at a't;criime dc(iiiit:nec in eiuldcm poccitatc luitium cll: ac iinis. Hoc fcccrunc Romani, <]ui bcUa tard^, & nulla liccntiafufcipiebant, nullimiciuc bcUum pium putabanc ,c]noJ non indiccrctur per cjuatuot lcgatos fccialcs, cjuoium vnus velato capitc infinibus corum qui iniuriam iii- tulcrant, in h.vc ciumpi.bat vciba : Audi 'upirer:E<:;o fum pu- Llicus nuncius populi Romani.iulU' picquc lcf;atus vcnio &c. Ncccfliiatc extertacnt, fi pra;ccdac dclibcratio matuia , qua nnagiftratus pondcict ac mctiacur vircs fuas, vires iccm, inge- nium , faculcates,& locios l.ollium. Ordinata denicjuc crit, fi coullct ccitoappaiatu & dclcclu piudtiui. 7. Af-pxraiu-! bellicu-s eij.tjno comfnr^nnir rei nd be::i t' um nicrljari.i : cuiufmodi Junr perw /jiy/irma, f^co?nr?ieafif. Pccunia c{l neruus belli , fit adfic conhlium ,iuxcaillud Tiiucydidis: Pkraoue belli rcs conS- ciuncui pccunia & confilio. Hinc Lizarus Suucndius reifle di- xic pccuniam in bcllo cencre piin.ias, fccundas,& tcrtias.Aima in pronuu linc,& dctcnliua & oi-l^-nfiua:& cum armis arcifices, cjui cacurcnt. Coinmeatus dcniquc onuu cuia pioui.icndus cll: :quia li'pius penuria, quam pnj;na confuraic exeicitum. Ec iciro Ijcuior cll: i.mics:qnia iiurinfccus pugnat,& nulla vi po- teft repelli. Hinc Xcnophon dicic , bretii eius ducis impcriuin pcriturum, cuius culpacicrcitus caret icb.neccflariis & com- mcatu. 8. OtUclM efl ecriiin, qiti nrrrtif ijcnei fiint , cum iudich iiijtitttra f/(-c7/V.Hic confideranda; funt peifonx eligcndxtum moduselieendi. Peilonx cligendx funt publica: , vt principcs inilitix,& pri«at:v,vt militcs.Principcs bclli funt dux fiuc im- pcrator & adiunfli. 9. AdinnHi ii>.pera'ori hcUico [:<»' ferfom milirarrs^iirmnu impcrlo !n militts. \n iis requiritur lcientia.for- titudo , & fides. Ex his lupetior dicitur lcgatus Impcratoiis, itcm vicarius ducis & locum tcnens.lnferioicslunt coaliliaiij militares.variiquc magiftii& pr.-cfcfti inrcgimine cquitum.ia legimine rei armamcncariaj,& in regimine peditunr : itcmque ii^curma equicum , & cohoite pcdiium. 10. Milites diitiduntur '.■ariis moiiif. Primo funtcquitcs vcl peditcs:& hi quidcm vti- liorci funt rcip.qiiia vbiquc prndcfie poflunr,& minori fumtu nurriuntur. Dcindc lunt ordinari j.qui in calttis verfantur, vcl fubfidiarij.qui leponuntuiin ncceflariospracliorum vfus.Tcr- tio funt tyioncs , qui ad militiam iniiitiTuntur , nondum tarr.cn in ordinem funt relati ; tum veieres,qui bcUo intetfue- lUBtitum dcniq:veterani,qui legitmam miflione lunt confecu- ti. Quarto fuiu iiuranci feu domertici , vel cxtranci. Quinto sut,iiicrcenari) vcl ciucs.Sexto (vM ordinanj,llationarij,prs- fifiiarij,pr.\'torini,paLuini, fubfidiarii, limitanei &c. i i.k.odtu deiigendi perfcntn miHiares conjlmt cdhciione (y ordinatione miti- tum. Col/ecJio confiai vocaticne militum ly ziocatorum prohstio- fie. 1 1. Vocatio fit -vel ftibito, citm tutnnltiis oritur, Tel ctim mora, Vocat autem dui vcl fuos valallos.vel fuos fubdicos vcl,iner- ccnatios, qui probaiitur ficaufabelli fic iufta.Sedeo impieta- t!S nunc dicrum militcs mcrcenaiij piogiediuntur , vt oir.nia quacftu xftiment & optimum ducanc, quod vtiliirimum. Sunc tamcn , qui ad militiam tecipi non polTunt, fi maxime velint, videlicct, qui funtinfta xtatis annum ly.qui funt cmcriti.qui Jaboranc raorbo lontico:iccni muliercs.fciui, coloni,negocia- toies , & deniquc inifames, vti funt proditorcs, tiansfue;x,ad bedias damnati , rclcgati , publico iudicio damnati , & qui parcntibus malcdixciint. 1 5. Pnbiiiio inilitum fierivelab irn- fcra'ore,-vel a majiiflru milimm delet. Perficiautem dcbctnon oculis coiporis , fcd animi. Perueifa igitur eftprobatio , qua di;;iii iudicantur qul tiuci vultu funt pra:diti , quique lingua maglsqu.\m manu dimicant. Ca;teroquinapud vcteres inviu tratcinguli datio, qux crat infignc armorum & militix orna- inentum. 14. Ori/:ntitiomiliies dilhibiiit Inc^rtos ordlnes.Wxc apud autiquos ficbat in legiones & auxilu. Legioiics confta- bant ex pedcftribus & equeftiibus copiis. Pedefttes copia: continebant io.cohottes,iTianipulos fiue contubcrnia jo.ccn- turias 60. Equcftres diuidchantur in turmas & dccurias. Au- iiliacrant inilites,qui a fociis vel fccdcratis mittcbantur.Ho- '.l:e autcm cxercitus , quantuiwiis inagnus diuiditur in tria re- gimina. Primum regiraen eft equitum , quod diftribuiturin cohoit'es & tutmas. Cohors ad fumnnim tieccntos : turma 40. plus minus continct. Secundum rcgimeneft rei aimamen- tariac.Tertiumeftpedirum , quod difponitur in certascohor- ;es & contubcraia. Cohors pcditiim tft trecentoium vel 400. vcl 500. c]uod pntatur optiinum Contubernium dccciw fcrme milites concinct. Militcs ita oidinati laciamcnium pta-lljut. Et Chiiftianiquidcm militcs olim iurabaiit pcrUcii & Chriftuai, &.")pitituni laiiclum & maicftaccm Impctatoiis. Vctcrcs autcm Roraani nioic luo iurab.mt pcr uununafiititia. lutabanc, iiiquam, onuiia le fjduios, qu.« pta;ccpciit impcra- tor: nunquain dcfcituios n-iiliciam , ncc niortcm iccufaturou pio rep. Roinana. I j . Admi)nfiraii!i belJi diiui h.ibir piir:es,iiidi~ HitHcm (y e.xei unonem.\ni\\Ci\o bclli non cll ncccflaiia fi caufa bclli fic .lcfc nloiia : fi vcio fit vindicatoiia , pio aibitiio ducis indici pocrft vcl non, proiit occafio potlulat. Apud Romanos autem nullura crat iullum bclluni, nifi dcnuntiatum piius at- quc indifium. l 6. h.-rrcuio bcUi lj.tfl.itur in ^utcrnaticine prilu Cy Rcfpond. Oidinari^non eft li- cita: fed extraoidinarie, fi gloiia Dei,vel falus icip. exipac, omnino cft neceflaiii:qual!s fuit nionomachia Dauidis &Go- liathi. Sed ncccfle cft, vt non piiuata fcd publica aiuhotitate hoc fiac. 1 9. Exercitium miiitare cjl :yronum condocrf- dfio, rrbo~. rii ccnfirmatio, (y 'vetervm luHraiio. Illa e(t , qua tyroncs do- cencui a campidutloribus rite vti omnis gcneiis armis : ifta eft, qua ad militarcm grcidam, ad curfum , a. racii ho- fijem fiang-^re fas eft, darccertc ncfascft. Sin fidcdarciuseft, y- '"j'j datam (cruare oportct. Hic enim ipfa fibi funt confcquentia. ■ Quarc lofua Ifraiilitarum imperator , vt ait idem d. l. focdcre cum Gabaouitis , dxmouum cultoribus , initio,tametfi fraude circumuentus elfct , ncf vlla iunhurandi religionc obligari potuilfc cum cxteri duces contcndcr;nt , niiiilominus fan- ftiffirausimpcrator fidcm feruari oportcre dccrcuit;ne,inquit, prxpotencis Dei, quem focdcris tcllcm ^ppcllauimus, iracun- diam ac furorcm cicre vidcamur. Et Tholofintf.< Uh.Z.de rep r.S. rcdc aic priiicipis i/crba ad firmitatcm propcmodum diuinam accedcvc dcbcrc.Qj,iod obfcruauit Sigifnuidus Impcrator , qui ci\m vcccrano milici cxigenti promlfla dixiflct , Immodcraca fuit pcticio cuaiis autem rcfpondiflet, potcras negare cirm pc- tfiem , nancline turpitiuliiic, quodpromilTum eft ,rcfcindcre non potcris:addidic, fi cx duobus alterum mc faccrc oportcat, facilusrerumquamfamxiarturam fubibo. Et fanc fi princeps ilfimopinionem dc fc concitaucrit , quiid velic pro libicu fi- dcmviolare, nemo legnros acccptabit, ncmo ampLius eiusli- tcris & figillis ciedet.ncmo fosdus aut paila iulbic : quod (i in- hicrit , codem modo dccipcre & fallerc ftudcbic , rnde & toci rcip.& ipfi principi graue imminet periculum. E concrario tan- ciuium inter fe , nec iJlta reip. pars finc fidc conftare potefh Nec vlla,vt ait Tullius,vehementiiis rcsremp.qui cx tot di- ueifis ae variis propeiiiodum conflata eft hominum gencri- buSjitaftabilcm tcddit vt fidcs. Ec Ariftoceles priclate ait, Infirmatis violacjfque padis tollitur inter homincm com- merciorum vfus :hisautem fublatis, dilfoluiturrcip. corpus vniuctlum.Dcnique nihil in principe tam iefulget,quam fides, qua Deum ipfum imitatur,qui pafta cum fuo populo inita fci- uat conftantiflime. Q^uod fi vcro piinccps fiaude aliqua circu- uctus,pafta aut fasdcra cum aliquo firraauerit,qux cum rcip. cxitio & fuo ipfius intcritu coniuntfla fint, vcl ctiam fi vicoa- dlusaliquid talc , quod verbo Dei & piiblicx vcilitatircpu- gnct,promifcrlt,a fidc fimul .ncperiuriolibcratui. Intcntionc fiquidem ac propofito pcccata difccrnuntur. C A P V T X. De catifis J^ecialibus remf. conferuantihas. Pr^cepta. 1^^ ./£ c de caufis genciaiibus rcmp. conferu,inti- It^ bus: fequunrnrfpeciales.qusE vni poriusquam akeri fonns ac gubemationi conueniunc : alias di- cuncur pcculiares,ac proprix. Hic itaque conueniunt vcl monarchia:, vel arifto- cratia;, vel democratiac. R E C V L .i£. I. Democraticum Jiatum euertunt arces (^ pr^fidia in Arces cui medithUio eoUocata : fed monarchici flatM funt orna- rcp-ft»- , _ •* •* tui coue- menta & jirmamenta. ARijlotelesj.folit. Platonem arguit, quod peculiarescau- fas,quxrcmp.conferuant, prxcericrit.Ec id quidem me- rito. Hxc cnim res magnum habcc momencum. Sicin'ftatii dcmocracico arces & prxfidia,fi qux in e.t gubernatione extra vicinam hoftium cxtruuntur , quam primum funt euertenda: quemadmodum & Ariftetehs d.l. docet , & res ipfa tuin Athe- nis in Pifiltratarum tyrannidc docuir,tum alibi quoque , vt in Heluctia &in Valefiagcntcilli viciua.fuperiorifeculo proba- uit. At veio exdem illx arces funt monarchici ftatus non tan- tum ornamcnta , veru n ctiam firmamenta. Quamobrem & a Dauidc,& a Salomonc, regibus, optimis , funt diligenter ex- xdificatx , atque tetcntx ftudios^ prxfidiis. i.S.jw. ^.wr/^.i. Reg.^.i^.^feqq. I I. Ciuium potentiorum & vlrtute priccelientinm conti- tinnata in ^erendis honoribiu authoritai efi monarchi* Z^ arisiocratii (alm : democratitt peflts. RAtio potius eft;quia in vtranaque hanc politiam magnx labes inuehuntur, ciim agricolx, opifices, naucx,merca- tores fimiliiquc generis homincs ad magnoshouorcs, quan- quam duntaxat id fiat ad tcmpus, euehuntur, vt irift.j.poiit. c^. rradit. Ratio pofterioris elli quia in dcmociatia populus ipfe timeri vult, vulc ipfe monarcha videri,& eam fuam fum- mam libertatcm elfc putat faccre prxcipereque quidquid velit & lubct. Icaque ollracifmus Achenis propccrca fiiit inftitutus, vt fi qui niraia inter cxceros ciues auchoricatc pollercnc, eii- ccrcncur,vt iTadiz Plntarchm in Wr;/7ii/e. Oftvacifmus iftc fuic An oftr*- gcnus exilij ,ab Athenienfibus inuentum.,quo per integrum cifmus dccennium viri virtuie dignitatcquc emincntcs , pu,blice fe- proban- dibns patriis pcUcbantur , collcifiis teftis , in quibus cxuluin "^ ' noraina infcripta crant. Non debct autcm hoc cxilij genus iu rcpubl. bene conftituta locum habere:qaia viri cxccllcntes ac infignitcr boni funt quafi norma & Itwc virtutis , Sc fuo exemplo tanquam cyuofura reliquorum aclioncs diriguoit, aliilquc Innumeris modis ciuitati profunt , ita vt cos releg.a- rc non fit piincipis boni , fed plebis furiofx. Redc igituv di- xic Anacharfis , ci ^/.^jxgjsTij: Myxiri f^ m az^i\ , xg/lmiri JV o( cty^Hfi' , 1/1 democrit'ico ft.itn ccnJiUum dant quidem faplen- te! , -vcriim imptriti dc eo indicant. Verum in monarchia & ariftocracia populus eam cflc fummam libercatcm fuam cen- lct,fi xquc minimcque dura fibi prxcipiantur ab us , qui im- pcrant:& fi dum opprimuntur, paceat fibi libcr & facilis ad fuos illos magilfratus aditus , iiifgue ab illis dicatur aK^uum. Eius rci pulcherrimum exemplum extat j , 'J^wKf/. 1 4. rbi po- pulus iniquum Saulis imperium de lonathane trucidando damnat. Paret aucem eidcm Sauli iioftias &prxdas omnes adducerc ad fe prxcipicnci. ^ III. Injiatu democratico tria maxime funt obferttanda, Qp* . «n- ^til conferuetur,fn.s popalum. I V. In Ariftocratko Jl/ttu mitxlme virtnt impt' rantiumjpenatnr. Nlfi in ftaru ariftociatico vittutis imperanrium potior, quam uobilitatis,gcneiis,opuin,acccnfus innuyiftiati- busdemanci.iutiishabeatut ratio, vcl nifi conftantct viitus & «cjuitas fcructur , ftatim labafcit illa rcipubl. forma , Sc vel m cligatchiam ilcgencrat , vcl in monaichiam commutatur. Sic ptoptcr filiotum Samuclis imptobitatem atiftocratia Ifraeiiti- cainiegnum conucrfaert, i.Sortt ijuibttjdam morbii. Nlhil enim in hamanis cft ftabile:& omnium rcrum datur vicifTitaclojOrtus &occafus, incremcntum & dccremcn- lam. Vt vt eig;o icfp. ciuam fapienciffime fundctur , & quam prudcntidiini gubcrnetur : ficii tamen non potell ,qain ali- «luando marbis & malis ciuilibus an inciuilibus inficiatur, in- feftacoitumpatur,corrupta mutctur.tandcmque deltjuatur. Hinc poijta: Momenie permagn» ruunt , f:-mmif(\ite nrgatum Stare diii , nir"iic]ar ^rattes ftb pondere lapfu!, Hinc& illud politico-theologicum:Om«i«r?!^»« fuiufatx- Iti h^bint periodos^foHm Chrifti regnum hiinch,ciuod nonfii inelufum certisvelloci -vel temporis terminii. Nam quam- /^Onuerfioncs Ji euctfioncs reruiroub. non funt fortuitar, V^fcd fatales. Intellige liicfatum Chriftianum fiue theola- gicum,id cft ptouidentiam Dci : qux non adfert neccflitatcni coaftionis, fcd infallibilitatis : non fatum illud fatuum,quod eft vel Chaldaicnm fcu aftrologicum, & Dcum fubiicit aftris; ■vclStoicum , quod Deum fubiicit connexioni cautarumfc- cundarum. Tale fatum mcnto cxplodimus , & cum fanio- sibus ethnicis omnibufqti.e Chtiflianis afrcrimus , ab ^etcr- iia fapientia iufte decretum clfe , vt omnia, qui Qitum,incre- rieni um, progrelfum, niatutitatem, & fcnciftutem habent,in- tcritum eriam aliqucm habeant. Cuiusrci caufa: nobis qui'» ) «iem ignotscirepoiruntjiniufVaeeflc non polfunc. vidc Dan.i. & 4;vbi memincrisillud:Dcus intcr fc committit lupos,vt pax flt ouibuSjid cft.facit vt tyranni faepe in fe inuicem fa:uiant,vc Ecclefiaiplius & honcftac politi.E ab ipforum rabie fint tutx. Cum cnim Dcus fit i.we^i-^jfxnwri , vt ita dicam , iniuftc ape- Tc nec vult,nec potcft.Iuflc igitur conftituit & prxfixit hic re- irum omnium arbitet, omni , qua-cunquc fub hoc oibe fublu- nati c.tiftit , rci , tcrminum certum, cxtra quem cxcurrctc nc- • ^v *juit.ltd rcgnis &rcbufpubl tcmporaceita prxfixit,quibusin- choiintur, crefcant , floteant, mutcntuv, & dcnique inteieant. Atque h.tc appcllatur periodus Imperiorum : qux, vtmaq^no exemplorum confenfu comprobatum cft , 500. & 700 anno- rumfpatio fetecomprchenditur. Itafeynicquingenti anni nu- mcrantuia ducatu Mofisadrcgnum Saulis,a fdluta captiuita- tc ad moircm Clirifti,ab Ezfa, qu! ludaicampolitiani inftau- rauit vquc ad Vefpafianum,qui totam dcftruxit.Totidcm fe- reanniircsi;num Athenienfium & Lacedxmonum durauir.An- jiis joo. confules rcxcrunc remp. Romaiiam. Carthatro Itetc- xat annos -00 quando a Scipione dcleta eft. Ciuilcbellum Poroi^cij & Caifaiis, quod lemp. Romanam euertit , incidit iii «iinuaiabvibe condita fcptingentcfimum quintum. Exaiflu s /■ eft nunc quoque ab inftaurato pcr Carolum M.Impcrioocci- jientisannus .700. & vltra : &a CoUcgioeleftorum Oihonis Tettij fapicutia conftituto 6oc. & quod excurrit : ob qu«m duarum pcriodorum concurfuni impendere mutationes raaxi- nias,non cft oblcutum cum res otbit Chriftiani ad prscipitem minam iam uunc videantur inclinatx.Vidcris intei alios Peu~ cerum de diuinat. Cf tiiam Reu/nerum in horrulo hiftoricc.foUli- /•o.Caufas huiusrautationis quodattinct,ill^funt vel occuliac, vcl manifcfta:i&ha: paitim nacuralcs,partim moralcs. Dena- curalibus mira fomnia piodidcrunt Platonici , qus vidcfis Oipad Bodintsm tib..^.de rep.cap.i. Nobisita videtur. Annusreip. joo.vcl 700. idco eft fatalis , quia intra hocfpatium decurtic liominum gcHeratio fcxta , quae deflcitit magis magifque ab corum fimplicitate, ac fortitudine, qui initio vitibus ac virta- tibus hetoicis imp»ria acquifiuerunt Sc confctuatunt. Sicut cnim corpora quarta & quinta gencrationc fiunt languidiora, itactiam dccrcftit yirtus : qua pia;cipue acquiruntur confcif- uantur,ac propagautur regna, Huc accedit, quodmagna fide- rum pofitus fit mutatio intva fpatiuni di(fium. Sidcra veto ma- gnani habeiit vimin humoiibus , acproinde moribus hpmi- num immutandis ; a quibus pcndct rcipubl. incolumitas vei mutatio. Caulas morales , id cft vitiain ftatu cecono.mico, fcholaftico,ectlefiaftico, & politico grafiantia,deinceps vidc- bimus. Vcrunicnim veiohsx ita fuucaccipienda , ncquis vcl numcro, vcl p.ictcc cali influentiac vim aliqua tiibuat,aut hac periodum ita accipiat,quafi fit cctta Sc ptorfus definita,auc nc- ccfrario cipcitanda ficcoiTuctfio vcjcuerfioiplo anni jocs.vel 700. articulo. Videmus ciiim quofdam rerumpubl. cata- ftiophas pofl hoc rcmpus accidiire.Nimirum Dcus ex fua im- fiicnsa mifcricoidia prorogat aliquando ittum teiminum; nonnunquain contiahit & minuic ob fcelcra mortalium. Sed nos loquimur de co, quod fit c.r. -n mXv , vtflurimnm^hiic itaq; obfcuicntuv fcqucntcs cautelx : I. iJumerm ncnpoteft efficere coniietfionrm rtrtimp. vti doctiit plato. I I. Coelum (y meteora^ ^ in iu cometi, mirum in mrdum allerxnt humores hominum ^ coxfequenier aai»'OS ,ac frtinde fliquaui inprsci;ivrgendm eft articiilus anni : tripla,qu:e fic.2/* Trii^Tf t^ 2\g^ ■mi.mi ', qua: quod omncs concentus compleflitur <^Vi,'W- vocatnr. Si vltevius progrcdiare ad cam rationcm, qux eft quatuor ad noucm , infuauis ratio , & auribus fupra, niodum ingrata futuva elf. Atquc hoc eff , cjuod Plato voluic cx mciue Bodini , qui pluribus hoc argumcntum pcrfcquitur lib 4. dc rcp. Scd-niittamus hanc fenteiitiam Placonis , quia non fine causa vetercs quclH funt , his numeris PUtonicis nihil cfTc oblcurius. KecenfcaiTius itaquc fentcntiam aflro- logorum. Illi ftatuunt, quatuor imprimis caulas alhologicas cffe hic fpeftandas. PnV"» cft mucatio abfidum planctarum; qua ncmpc planetx quinque cum fole , apogca 3c perigca fua, &vnacumiis motum fuum vclociorem vel tardiorem,in alias atque alias Zodiaci tcdcs f f f. rransferunt. Secitnd.i eft muta- tioeccentricicatis folis. Hanc fiqiiidcm mutacioncm fequun- tiir reliqui planeti exccpta luni. Jeriia. ell mutatio obliqui- tatis Zodiaci , qux augetur & minuitur cum ecccntricitatc fo- lis. %uarta caula cft coniuncftio planetarum, imprimis magna ilia,qiVE fit in ctigoiio igneo.Et ita quidcr.i aftrclogi fenriunt. I II. /» Polidcs Cap. XII. 199 E licua f « pr. lus? a dolus hibi- cho- lici- Rn iro- ^omachii 'roLada * ^nomnia bphifjna- adanna- lla» jTanni5 cterrima tip. la- cs. ntyran- " liccac Mcte ? 1 1 1. /« caujts rnjrhonm cimlium diUgemer caHtn- dum, nefd/a caufa pro vera fuifjittutitur. Slcv.g. mulci vriii.im fimplicitcr daninant , &numcrantia iis niorbis , qui rcipub.rmc prorlus cxitialcs , & vc vocant dcIctcrii.Dcbcb.it boiiiilH viri.vclpotius non viri,flilHngue- rc intcr vruramodiofini lcu luJ.iicani liuc rodcnccm , & nio- dcraram fiuccompcnfatoiiam. Hac dc re placct adUriberc iudicium fummi theojoc;! Ouilielmi Ferkiiiji , fii' <" exfiicnt. decjl. aj pra- titUr.Huius notac , in,licia . & characflcres luiit p.utim gcncia- lcs,puta violarc lcgcsrcip f(uid.imetales,cne hollciii fubtiico- rum, abuci iuribus uiaicftatis , tocis vinbus ftatiim leipub. ric- lctuni iic : partim fpecialcs, vt ics tcip.in piiuaium vfuni con ucr[crc,aut ctiani in pcinicicm publicam , bona icgni d llipa tc,miiiucic, alienareiO('cs.fubditoium ad ic rapcte & ixhauti- re,idq.vcl viapcrta, vcl pcr cuniculos bcIUiiutrhc,vi o.hail- liantur fubditi . piimorcs regni fcu optimatcsvcl vi , v^l dr.lo oppiimctcifaftionesaleiciiitct (ubdiios.aUcrutrip lui r..i;iio- se fc adiungcrc.cum poffit vcvamque c/cicctc ; piolub-.rc lio- neftos conucntus ; tollcie fcholas i fubmittcic aulcubatcrcs qui fubditos per caluniniam dcfir.mt iinllita^rc dcn.qiic lu- panaria, popinas , & ludos inhoiicftos , ad corrumpcudo! po- puli mores.De hiiiufmodi tyranno vfitatc dicitur : Bvn.'-<'. frin-^ cep> efi dtxtr,% Dei , njnlu j[i,ii(}ra. Itcm ■ t fi i i. H ■ eft u^io^ iufia tamen efi palfe. De huc igitur longe diffi.;illimu.ii fuC- rit difputarc ac fcribere , cum illt pofTit amputir> ac ptofcri- bcre, vt loquuntur Dd politici. Hinc Liyfu^ Itb. 6 Veiitic.e.^. aic , regcs a DeoefTe^ac proindc anceps cxde fe qualilcun* quc principis crucntare. Etibidem : Quifquis cs , in:/«'/ , in- tcr fubditos , fcurum tibi niagis quam gladiumcom.i.Kido, Ferendatuncrcgum ingenia:non enim vluifunt cr^brx mu- tationes. Veiumenim veroquia populus magis Dubl. in qua viuit, pcrforat , & confociationem vniucrfalcm , cui prxcll , quan- . tum in ft eft,difloIuit ac cucrtit, fubl.icislegibus fundamen- talibus & iuribus maieftatis tum ecckfiafticx , tum politicac. Principi crgo obligrrntui fubditi intantum , in qnantum te&C adminiftiat rcmpublicam Celfante autem conditione ceffac obligatio. 1. Piincipes in feipfos ftatuunt ius refiftentix i quia vel tacitc ,velcxprefse confentiunt inillamconditionem , vc regni proceres contr-a ipfos inlurgant , fi fecus atque dccec faxint. Quod autem ius aliquis in fe ftatuit , mcrito ratum habetur. ej. Princcps concta paifta & fundamcntalia regni agens , amifTa maieftatc inuiolabili , fit priuatus : cui refiftere peimifTum. 4, Conftitutio regis non tollit defenfioncm Icgi- timam contta v^m & iniuriam , quam ius naturale conccdie cuilibet,inprimis populo mulcfianti principcm , qui cft tvran- nus notorius. f. Legcs ciuiles lTa»c fententiam confirnianc» quando fic pronuntiant : '^upra terminos trbntn fibi ii.rfdi- iiionvs , velextra po'efiatemfihi datxm impergnti , ^ fincs de- tnandati offtcij excedenti , impxne ncn pareatur. Sec enimreipu- hlica principem confii.'uendo ,feipfam fui feruandifacidtaiefpo- liauit , hancqiie illi diripicndam tradidit. Excmpla ecsum qui reftiterunt fummomagiftrarui,occuriunt i.Se^um ii, vbi de- cem cribus deficiunt a Rechabeam, i. Chrcn. 1 6. vbi fummti* facerdosrcfiftitrcgiHutzix, & 1. Rrf.i t. vbi fummus facct- dos lehoiada interficit reginam Athaliam. Barclaius obiicit locum i.%/im.%. fcd illius confideiationcHi vide infra in poli- tia ludaica. Csteium abfit vt dicamus cuilibet priuato lice- re tyranum exercitio , vt vccant , ^ iviedio tollcre. Hoc eniciJ fi quis defendat, bonos in principes innumerus futurus eft na- mcrus tyrannorum. Ita fcneftrx, imo port.x homicidia re- gnum quorumcunque apcrientut. Sic fides & iitramentura violabltur : fic occalio rcbellaudi rcgifquepro ludibrio ha- bendidabitur. Ad fummam , medicinaipfo morbo forctde- terior , fi impunitas necandi principem authoritate propiia priuato concedcretur. Cum vero tyranno cum in fincrn re- fiftatur, vt publica faUis farta tefta maneat , conlequcnseft, optimatcs ac tcgni ordines,qui funt rcipubl. compcnuium, publica auclioiitace de xeginiine piiucipis iudicium feite , £( cyxaanu^ 2 o o Ency clopa^dice Lib. X X 1 1 1. QBTvitia remf>.pcr- djnci' Progno- Atca pcill- tica quo- modo fanr? «yrannutn auferre debete ; ita tamen, vt inferiores fuam ope- xain ipfis accommodcnt. Prius vcro quam ad cxtremum hoc remcdium dcuciiiatut, verbis monendus eft & conucrten- dus , prxcibus item ad Deuro fu(is irapediendi funt ipfius co- natus. Quod fi oninia fint fruflia , tyrannijeftauertcnda , 8c armis vtendum. Rcfiftant itaque primores, tytaano decla- rato,frulha raonito , vltimo neceffitatis cafu ,cum maiori rcipub. commodone fotcercfp. volens vitare Charybdim, in- cidatin Scyllam. Kfj^cn.o-.j.Tyranno dcbetpopulus vniucr- f us refiflere hoc fine , vt rcfpub in tuto collocetur , & ipfe ty- rannusadfiuocm, fi vllafieii poffit ratione, perducatut Md ^. Rcfiflcnduni cit tyranno pnrao ad cn\cndationem . deindc, fi nulla affulgc.it eiasfpes , priuaciue, vt loquuntur, &eouf- c]uc, quamdiu reipub. incolumitas id pati poteft. Sed quid, /I optimares tyranno faueant , & ipfius tyrannidcm foueant? Qnid tum faciendum infcrioiibus i Ad tempus benc longum eftquiefcenduni , doncc paticntii fipius lifa abeat inimpa- lientiam. Hic cciam cjuxritur , j4n tyranm ■vclens initlidere remfiii. Jibi non corHniijfam , apriuxto pofjit priuenirifriuatione 1'its. , ne inuadat .'Refp. Voluntas faciendi pavtim prona, par- tim per certas notas pnodiia , habctut pro opere. Hinc fcele- raante cfFeiSiim opetis , vt e(lLvl-.jf./id IJul. dicunturperfe- fta , qu6d'animus,non euentus fcelera diftin^uat. Si crgo cet- to confter de voluntatc inuafoiis vt vocant , fatius eft priue- nii e , cjuam pracueniri. Y l. Fc ordo confemat remp.Jic a. rx^iet i Ilam eucrtit. CErnitut autcm illa confufio partim in violatione prsce- ptoruni Decalogi , partim in perturbatione cjuatuorfta- tuum vitx humanac, Principioitaque vltia contra primam Ue- calogi tabulam admilla, cucrtunc rempubputa epicurcilinus, athcifmus, idololattia , magia,fuperftitio , hcsrefis , blafphe- mia , apoftafia , multitiido religionum per incuriam conceiTa, & profanatio Sabbati. Contra fecundam tabulam ilfa com- mittuntur cum reip. pernicie: inobedientiaac iniuftitiapu- blica & priuata , honicidia, authophonia , latrocinia,iniuri«, inimicitia: , odium ,priuata vindicfla, audacia , imptecatio- nes > libido , fcortatio , ebrietss , luxus , lafciux chorcae , lu- panaria, lenocinia ; furta, rapins,prodig«iitas, auaritia ; do- li,mendacia, calumnix, contumelia: ; conuicia, libelli fanvofi aciniuriofi &c. quibus vitiis & flagitiis fumma impietas& iniquitas aduerfus legem Dei & ius gentium in rempub. inue- hitur,vnio ciuilis turbatur , & Deus ad iuftam pcenam inuita- tur. Dcinde in fingulis ftatibus fiue ordinibus prxter commu- niailla animi , corporis, ac fortunae mala,qus inpnceptis commemorauimus . fingularia fubinde oriri folent ddifta, vel pccns. Nam in flacu ceconomico eft paupertas & xs alic- num , mulcitudo Talidoium mendicantium & mifcrabilium perfonarum,icem infancum expoficitiorum,otphanorum , vi- duarum, daudorum , mente captorum , fenum dccrepitoium, item prodigorum teu deco(ftorum, militura vagabundorum, Cigarorum, banditorum , agyrtarum , circuiatorum. Sunt etiamhic rixse, adulteria,a»»^y/o!, ncgleftus|gricultura:,con- tumacia libctorum, fa:uitia dominiorum, ccElibatus inducens Contemtura coniBgiorum, &c. \n ftatu fcholaftico elt arfium & ftudiorum defedus , pracceptcrum & difcipulorum igna- uia & alix caufa:,qux barbatieni in rcnipub. inducunt In fta- tu ecclefiaftico.fiue in politia facra eft Cmonia , hypocrifis.fa- etilegium , profanatio rerum facrarum &c. In ftatu politico crt principis impietas & improbitas ; magii>ratuum ctudditas, lentitudo , indulgentia , impunitas ; iudicum affedlus & aibi- trium ceiebrinum , vt loquicur Botnitius , id eft, eigenthofifch recht vndwillrkohr ,si\iocatovum & piocuiatorum doli & contortuplicata fophifmata ; confiliariotum pricipitantia & i^a^^i^ttyia. , vt itaclicam i ducum & militum dclida militaria; leges & confuetudines irrationabiks ; lcgum dcfeftus , dubic- tas, obfcuiitas, confufio, multitudo, difTenfio ; prxmiorura & posnarum dcfeflus vel abulus ; fcandala principis & magillra- Tuum ; ciuium vitia, vt rebellio.crimen Ixfx maieftacis, defe- flio,tumultus ; coniurationes,confpirationes,illicita collegia, Llliciti & dolofi contraftus, priuaca monopolia.illicicx vfurx, corrupcdi mcrciura , numraorum dcficicncia , xiaiij publici inopia nimix concribucicnei, immcnfa vcdligalia &c. Omnes autem iftosftatus afHiguntcalamitatcspublicx,vtbellum in- teftinum fcu ciuile & externum , idquc vel vicinum, ve'l pere- grinum ; lucs & intcritus-animantium,pelHs, contagia, incen- dia.diluuia, pluuioficas , ariditas , fterilitas, nix immodciata, grandincs,fulmiiia, tcrrxmotus, naufiagia,Iocuftarum copia, cdacicas murium , vrfoium & luporum graffatio , frequcns militum trartfitus,fxx hurainum, farailiarum intcgratum oiors. VII. Prognojlkapolitlca pendent k diligenti reipuh. txamine. EXamen illud duobus modis inftitui t^ebet. Primoenim omnianegotia, con?TUS& animos principum ac populo- xum extcrotum erplorare opoitet,inprimis Ticinotum, vtium. beneanmal^ in noftram rcmpub.ffnt afFefti.Defndeinquiien- dum eft in reipub.defc(Sus,fcu vitia.Cognofcuntur autem ifta vitia vcl apctt^.vd clam pcr proditorcs,fpeculatorcs,& cxplo- ratorcs. Apcrtam inquifitionem plutimum iuuat piudcntia hil^orica. Vide in&aHiftoiicam. VIII. Remidia politicA funt adhihendaprudenter etc tempejiiue. OPoitet itaque illa applicaie tatione vel refta ,vel obli- qua&occulta:ade6 , vt quando via rcifta procederc non cft tucum , arte quadam & fophifmate ciuili vtamui. Deindc medcndum cft malis ciuilibus appofite , cit6 , tuto , ac, quoad cius fieri poteft. iucund^. Tertio lemouendum eft centrum morbi,id eft,caura:ne corpus icip.patiacur recidiuam.Quarto curatio inchoanda eft ab iis malis, qus cxteris funt periculo- fiora Quintopluribusmalis concurrStibus,minusfueiittole- randum , v t toUantur grauiora. Sexte extremis malis excrema funt quxienda remedia : in morbis inueteratis eadcm reme- dia fxpe fa:pequc repetenda:publicamaia prius curandaquam piiuata : nouis moibis noua qua:rcuda antidota. Denique rc- media prophyladica priiis tentanda quara therapeutica-cura meliusfit praeuenire , quam poft vulncratam caufam rcmc- dium quxrere Qupd fi malafintimmcdicabilia ,qualia funt tenacia illa, inuctcrata & veluti hjereditaria vniuerforumpo- pulorum vitia , qux fine intericu totius reipub. toUi non pof- funt, cogitandum eft illud medicotum , Noli me tangere. Sci vidcamus in fpecie quxdam remedia ciuilia morborum inci- uilium. I. In bcllis,prxfeitira ciuilibus , qui ciues vei vrbes z nobis noftrifcjue partibusdifTident, funt comitate acbcnigni- tate ad nos icuocandx, vcl alliciendsc. i. Bclla ciuilia pcr eos pocilTimura tum excitaniur , tum aluntur , qui plurimiim fub eo ffatu,qui mutatut auc mutanduscft, auchoricate valuc- runt. Quainobrem vt ifta bclla celTcnt , vel ne excitcntur, ifti funt in noftras paites tiaducendi , vel nouis pnmiis , vel fpc dignitatis fux letinendx. j.Bella ciuilia quamciciflime funt piincipi cxtmguenda ,minime veio fouenda. 4. In Bellis ciui- iibuspax,fcedus, & reconciliatio facile admittenda, modofit tuta, Aj«y?«-/)(jix(a quoque feu <«/«»»>n'i» induccnda. ^.Bclloci- ■uili compofito, caucndum nc pars vna alteram contemtui ha- bcat. 6.Qui hoftes plutimiam nobis nocuerunt, iidcmfum- mo ftudio nobis funt conciliandi. 7. Principem oportctad multa conniucrc , ac fxpenuraero fimiljlare. Intellige fimula- tionera,quxcft cffeiSumprudentiaE, non illara,qux eftmen- dax deceptio. 8. Coniuratorumconfiiiatiosconiuratione ini- ta, fibimagiftracus tnaxim^ conciliet. ^.SynCrctifmus eft tu- tifnmum remedium aduerfus incendium bcUorum & ciui- liura& exteinoiuin. Reitiedia policica' quomoda adhibea» I X. Cau/k, ^uihui rejpuh. mntatHr , aut plane euertitHr,ab alifi ita proponuntHKVt alit.jint diuini£,alia hnman£;& hct rurfutjint inttrnt , vel externa. Ptrinde enim htc eji, vt in corport humano, ^uod in/ejlatur a caufis mor' hijicis internii , vel externii. CAufx inteinx funt communcs , vel proprias. Cotnmunet funt quatuor. I. Enormiiim deiiHorum magnitudo : vt funt inpiimis Epicuicus & Clyclopicus leligionis tanquam fabulx contempcus : Hypociifis.qu* velo quodam rdigionis pclliat pcccata : Supeiftitio.qux fibi fingit cultum : & pcrfccutio Ec- clcfix. Hinc illud : Immutatavcraieligione, clades inuadic rempublicam, i.e. illapedctentimruit.Nullaenim tampotens refpub qux fe aduerfus Deum, (i cum ofFcnderit, lucii poflit. 1 1. Delinqnentium multitudo. III. Delirxjuendi confuetudc; quando homincs faiftitant quandam peccandi artem , & pcc- cataexcufant. IV . Atroeiutn deli^trutn publice concejfalieem- tia ,atque imfumiai;<[ux confuctudinem vettitin impaden- tiam & mentes in cfFienem labiem agit , vt inftai brutotuni erubefcere ncqucant , & fcelera foelcribus anncdcre non de- finant:donec eadem clamore filto nubcs pcnetiante iuftam Dei vindi(2:am piouocent& concitent. Qua de le Bonauen- tuta fic ait: Mali mala fua,quod malotum vltimum cft, amant» tunc autemconfummatacftinfelicitas, vbi turpianon folum dele(flant,fcd etiam placent : & dcfinit cffc rcmedio locus, vbi, qus antea fuerunt vitia, morcs fiunt. Hoc vbi fit, ibi prxfen- tiflima imminet reipub. petnicies , ita vthoc poflit effc pro- gnofticon vniucrfale fiuc perpetuum omni aftrologico cer- tius : vtipatebitconfideranti cap. 18. Deuteron , vbihabetar certiflima aftrologia iudiciaria decuiufqua hominis (scono- mise, rcipub & Ecdefix ftatu fato. £t hz funt caufx commu-* nes in reiSon: fcilicet & populo. Cauft cerrumfentes remfubli- cam , infrlniife ,funt quatuor. I. Tyrannii ,/iue crudelitas ; qn* fecumtiahit violentiam, fraudcs, iniurias, vindiAz^upidita- tem , negligentiam in tuendis legibus, infanam regn^ndi Hbi- dincm,eipilationem fubditorum( quseeft flabellum rebcllio- nis, quemadmodum exTacito vidcre licet, quirefert Gallof, Frifios, & HifpanosfubimpcrioRomanorum rebcUaffe hanc eb caufam ) U 4cnique fophifticiun , ittftii illud : ybifutiti», iH Qaomo- do cinb\: corrupca I les rcmp, ab aliis proponi (ur i 31( /t P' h /./ ftip tit Cl ctl M« Idll lai Polidca^ Cap. X 1 1. & X 1 1 1. 2 o i ibi fophiftita , cr contr», Nani lioiniucs Geiii mcndaciis & lo- phifinacis con.intui cxcufaic ctuJcliter taLti. 1 1. Aurhorir.i- t u rfmii/io; cum fcilicc: fubditis im['rimi:ur vilis & abicilla opiuiode mas;ilbatu. Dcficicncc liquidcm authoiicatc , l"c- <]uunturmutatioiics imjKriiscxiciol.iwti la|icriori leculo ac- cidic , ciiin bcUuin rullicorum cx inlHndu Kiuhuli.illaium Sc AnabaptilVarum cxarlit. Vt autcm confilHt authontas ni.igi- ftiatu.sin fapicntia,virtutc,i:"clicitatc,&bcncuolcnti.i;(icaniic- ticur impiudcntia,'maliti.T,infcIitatc,S: auftoritatc principum. Imprucl.cntia cft , ciim principcs non intclliguiit officia <;u- bcrnationis.aut rcftc moncntibus non obtompcrant.fcd mor- dicus ictincn: fcmcl conccptas opinioncs , & pr.i:fciunt adu- latorum conlilia confiliis viroium bonorum : vt in Xcixe& Dar'o vidcic licct Malitia cft , cum in principibus decrcfcit ftuJiii viituri*. Infclicitas cft nuitatio forrunrc,qu.v mutjtio- n.m bcncuolcnti.c animis fubditorum ingcnerat , iuxta ilhid Sajuftij : (Tl.v.^ :'efor.'H>ia ,eo fefiuor hommiim inr/innf.AwAcn- tas dcniquc principum ipfis conciliat metum fcruilem , <]ui pefTiinus cft rcgni ruftos. 1 1 1- Rc%/on« & legtim »;.■;.' .«f/isqu.c non fufcipirur finc mai;nis motibus. Quemadmodum ciiim iii a;dificio tuunt onniia vno tigno exempco : lic vnius lcj^is mutatio fxpe ruinam trahit omnium, prifcrtim (ifitlcx tun- d.imcntalis. Idco hiftoiici prohibcnc fufcipcre legum muta- tioncm ,quantumuis illx aliquid habcantincomraodi , modo non fint contra bor.os morcs. Tum cnim muMtio legumin melius fufcipi debct , fi obfeructur ilkid Vlpiani : /» rebti< iic- uii crnjlirnentia eu'dens delet effe ratio. Ifta quoque mutatio dcbct ficri fucccfTiuc. IV. SeeUrnm impmiroi ; ciim magi- ftiatus fc polhiic focictate fcclcram , & eam obcaufaui non punit dclifta. dnfi eorrumpente-- rsr/ipnhlie.im , in pe-puh , f''nt itiicm &pcpcrit ret!;nain Hilpa nia;. ULfcribuncur auiem qu.ituor illx monari-hia; a Daniele tap.l. (y 7. ita vt caput aureum ftatui , & l-o fiut liiero_:;ly- phica raonarchix Babyloiiicscpciiasargirnteuin & vcfus l'er- fics , vencer xiietis& pardus Gra:cx feu Maced.jnicx ,crura ferrea & beftis decemcornis Romanae Si ciiim hiitorix fin- gulaium monarchiarumconfciatitur cum tcxtu Danielispa- tcbit , duas illas vifioiies r/';.i. .\ 7. nonpofle ad alia rcgiia, quam ad quatuor monar-rhias aptaii ; quemadmodum erudite ac proliXC probat ■.ruditifTimuS L,r.> ertn in h ftori^ antichrnn-, *bietiam rcfutatfcntent am Cl. virorum , Frxnclfci 'unij , eV hti^oau B-tt;"k>mi , Sc aiiorum , qui per ventrem & teitiam beftiam intclligunt Alexandrum M. pei pcdes (latuac & qu ir- tam be(HaiTi ipfius pofteros:cum defcriptio quartx beftioe noii competat ip(is , & Ecclefta non (it prcffa ab Alcxandro M.Tacco , quod pofteri Alexandri non conltituant rcgnum peculiarc, diueifum a regno Alexandri : ciiin &nomen & lc~ ges regni Alexandrei retinuerint. Scd conlulehacdereproli- 3tam 8i accuratillimam interprctationem loannu CMitirti in eaf.i. (jy 7. D^ttielK. C A P V T XIV. De PolitiA ludaicA. Pr^C£PTA. F^^ Electio pr3:cipuarum politiarum cft.qnafu- ^^^ (ius tradlaiitur ill e , qumim confideratio impri- mis fa:it ad prudeiitiam politicam. Eftque hiftorica , vel pr.igmatica. Hiftoiicaeft, quae tecenfetres politicas iuxta filum hiftoris : Pragmatica , qune expendit refpub. illas in quibuSjVel cum quibus viuendum. Nos propone- mus hiftoricam politicarum rerum feledionem , ira vt primo fimus di6turi dc politia ludaica , deinde de qu^uor monatchiis. Politia ludaica confiderarur quoad fuam ( vt fic loquar ) we?(t«|uZ«j , tttjwZa» , & Trag^Xji*^ , feu xtatem crefcentem , confiftcntcm , & decreicentem. i£tas crefcens complc61:itur infantiam ipfius ab Adimo vfque ad exitum cx yEgypto : & adolerccn- li.Mn ab exitu ex i£^ypto vfque ad regnum Ifraiili- ticum, i£ras coiififtens fiue virilis eft ab exordio regni Ifraelitici , vfc^uc ad diuifioncm ipfius in duo regna, lud^- & ifi- .e!is , fub Roboamo. JS. s decrcfcens continet aEsarem ingraucfcentem adiuilione 11. tribuum vfque ad captiuirarem Baby- lonicaiP : fencituteni a foliuionecapriuitatis vfque ad dc ftrudiioncm politix lub Tito : & denique motcem ipluis fub Tico. R E G V L yE. I. In politia Ittdaic a ^uatttor potefiatts ohfcruare expedit: videltcet putriam , iudiciariam , regiam,& pontificiam cum ducalipermifiam. POteJliupatriaet\3.h Adamo vfque ad Mofen : quo tempo- rc viguit patcrnumimperium ,omnium moderatilfimum & xquiflimum. Patres enim familias , coiumque pnmogeniti rcaipub. eccIcCafticam &policicam in fuis faniiliis &domi- bus adminiftrarunt , regumquc fimul & facerdocum ofHciis fuiiiSr fuerunc , adeo vc hxc reipub. forma reftc monarchia quaedam cerifeatur. Hi ex verbo Dei non fcripto , & poftca fciipto interpretationc iuris naturahs , & communibus illius iiotionibus , prorenata.vel cafibus incidentibus lcges politi- casftatuerunt , quas poftcrimagis magifque auxerunt (uif- que iocis ac temporibus accommodarunt. Vtbcs ctiam a pa- triarchis antediluaianis , vt vocanc conditas & gubcr .atas eife , patet cx Gen.^. Nam Cain vrbcm Henochiam condidit: vnde Heniochij populi ad Caucafum fiii , dcquibus btcpha- nus , putanturdidi : &iegio Heniochia illius primae ciuitatis Hrnochix eft veftigium. Pertinet huc cxhiiicdatio Ifmaelis, iudiciura capitale iudae aduerfus Tliamaram , funeiatio & fe- pultura .Sar» ,de qua Abraham tranfegit & paduseftcum fi- liis Heth , confoederatio Abimclechi cum Abrahamo , & de- niquc augmentum populi Ifraijlitici in /tgypto.tendens paii- ladiri ad ccetum politicum. finiliu iH/^aulcm conftituit. i. Sam. 10. Tj.ij. ij^.. In Samuclc quoquc cxtraordinarium fuit, quod omnibus dicbus vitx fux Ifraelcm iudicalfc dicitifr, l.Siio^.y.v.i j. 16. quemadmodum & illud, quod vtramquc perfonam ecclefiafticam & politicara , fimul fiiftiuuit. Pofe- fiai regiaed a Saulc vfque adcaptiuitatem Babylonicara :quo tempore refpubiica fuit monarchica , temperata atiftocratia & dcmocraija. Habuitenim regcs tanL-iuamcapita & monat- chas fuos. Ariftoctatia fuit in fcnatu t x x. & fyncdrio maio- rijcui Hicrofolyniis prxeranc Lcuitx ludices illi vocancar pa- tritij .principes , rcgifque alf^flores.qui fuinmumregniiudi- ciumconficiebant : ad-quodcaufx difKciliorcSjCkiftio rcgis& poncificis pfcudoprophetx diludicatio , & poena, belli gcrcn- di confultatio, afaquc totum populi corpus concerncntia.rc- fcrebatur.De hoc fenatu vide z.-inm 1 ^.i. Kc^.u .1. tjren.^i. Jcrem. 5 «.u.i 6.io.De hoc fynedrio Iofephus,ait: tiil.il af^at rex Ji>iepontifi'ii ac fenatorum fen'en- a. Fuctunt autcm hi f -nato- res eo apud regem loco, vt fracres eos & amicos (uos diccrcc, ». Ref.^.-u.^. i.Chron.iS.ii.i. Adarillocratiam ctiam pcrci- ncc iudicium municipale fcu ciuile , in fingulis rcgiii ciuira- tibus, in quo chiliaichi,ccnturiones,quinquagen3tii,& dccu- rionescognofccbant caufas minutiores,t.C''.'>-c)7.i yiS' I9 Dc- mocraricum fuit,qu6d populus lonathanum innoccntcm e rnanuSaulis eripit, i. S«w.i4. f 4f .quod Danid cum vniucrfo Ifraelis ccetuconfilium init dcreducendaarca.i.C^reB.ij.-M. 1. 4. quod idem vniueifos regni ftatus conuocac Hieiololy- mam.piobaturuspopulofiHj fui iuaugUtationem,i.C/rrK.i8. Pc-efta^ iac'r,^'ot,'li! feu rmtffiria , cum ducali fcu principali permiftafuiti folutacapciuitace Babylonica vfque ad euer- fionsm httiUs politix. Hic autem fuic yarius populi ftatus. Nam Qunr po- tclucibu» dcfinu- cuT pnii- [ja lud-i- ca i* Politica^ Cap. X I V. 203 Nnm populus exaftis 70. annis captiuitatis,& in terram fuam redfundi potcrt.ite a Cyro impL-ti.ita , li.ibuic duccs & prifi- des prouiacialcs cx ftivpc tcgii.Zorob.ibclem & Nclicuiiam, cjuorum illc tcmplum cum lofua laccrdotc , liic vtbcm cum Ervlr.i legirpcrico rcftituit. Fuerunt autcm illi tanciuam vafal- li rcgum Pcrdcorum.doncc rcipub. rcllitutio.adcoquc coniti- tutio iudicij ciuiiis ac criminalis impctraca tuit pcr Efdiam ab Artaxeixc Longimano. Monarchia ad Griccos dcuoluta, Alc.\anjcr fub Hiicano populi duce vrbem Hicrofolymam obfidcns concclfic ludxis «J,mvo^i'rt* , piacatusa laddo pon- tifice , in i]ucm fumma potcftas cjuadantcnus co-pit con- flucre. Poil obitum Alc.tandii Ptolcmacus Lagi , lex .i'Ei;y- pti,Hicrolblymamoccupauu ,& Iud.Tos inpotellatcm fuam rcdegit , cofdeinc]uc inclementcr tradauic. A mulatione por- ro &:coatcntionc de pontificatu.intcrlafonem & Menelaurtv fiatres exoica, cum vim lafonis Mcnclaus non fuftinerccad Autiochnm EpipUancm , odauum Syrijs regem confugit, & immancm bclluam in ludacos atmauit. Atquc hadcnus populi ludaici duces.a captiuitatc Babylonica,fucrunt dc do- nio Dauidis , numcro cjumdccim a Zorobabelc , quorum vl- timus fuit dux lanna, fccundus Hircanus. Poftea fummum impciium policicum deuolutum fuit ad tribum Lcuicicam. Nam ludas Maccab:rus , Matathii facerdotis filius ,ex AlTa- mona:orum familia Leuitica , diuinitus excitatus , cum fra- tribus fuis rcligionem ac regionem heroicc contra Syrosdc- fcndit : donec Hircano 1 1. & Ariftobulo 1 1. fratribus , Ale- xandri pontihcis filiis , dc faccrdotali & regia dignitate al- tercantibus ,& Hircano contra Ariltobulum Pompcjimagni auxilium implorante , foediill]ue cum Romanis feriente , lu- diiRonianis prinium fubiici,& res ludiorum inclin.Tri cce- perunt , annis antc Chriftum natum 60. Sub Auguflo Scna- tusRomanus Hcrodem Idumg:um , ludxorum rcgcm creat. llle pontifices ( etiam piofclytos ) dcdit ac remouit pro fuo libitu. Q^Qidam pontifices etiam a prxfidibus & procolf. Sy- ri.E,puta Quitinio ,Phalereo,& Vitellio,& poftea ab He- rode Agrippalunt dati & rcmoti. Vltimus autem pontifcx Phannia^ a populo tumultuante fuic forte lciflus. Et fubhoc Hicrofuly.ma capta cfl:,ciui fuit 84-ab Aha'onc pontifcx Vidc If^ffhttm :a antiquit. Iiiii. Carolum S^gotiinfn d.i repiih icd lu- diorum , ^ Zeppe'umde Ifgibufforenftbu^. Hinc patet , poli- tiampopuli Dci magna ex parte tyrannicam fuiflc toto hoc tempjtc Aliqua tamen poli!ia:& reip. facies fub Efdrapo- tiflimiim & Nehemia fuic. Ducum titulus manfit vfque ad ludam Maccabacum i quo tempore pontifices ad hoc fafti- giumafcendcrunc. Ariliobiilus autcm , Hircani filius ,regem fe piimus nominauit , & diadema capiti fuo impofuit. Act)ue hic om'iia fapiunt monarchiani. Ariftocratia cernitur in fynedrio magno l x x. tfdr.%. ^ ^.Seh.^.^ j. item in fync- drio minori , feu fcnatu chiiiatchorum ,centuiionum , &c. Zfdr lo.S.h.d.^ j. Tantaautem fuit fynedrij magniautho- ritas , vc ipfum etiam Hcrodem , cxdis reum , ad caufam di- cendain vocarit : & Herodes huic iudicio fe ftiterit. Regnum tamenpoftea adeptus ,omnesillos iudices fuftulit ^ medio, excepto vno Samca , qucni ob iuftitiam comprimis in hono- re habuit , tellc lofepho /ih.i^.arfi^^uir. ludic.cap. [7. Atque itaexpirauit fynedrion illudmaius.quod circitcrannos r+oo. inde vlque a Mofc , continua fuccelTione in populo ludaico durauerat. Dcmocraticumdcniquealic]uid fuit Seh.^.^v.j.Sc £fdr. io.z'.9. item t. Maccab.ii. -u. 5. 6. vbilonathas dux at- quc poncifcx fuo , fenatus, facerdotam , & reliquorum lu- dsorumnoniine litcras ad Spartiatasmiccit :& i. Maccab.14. T.41. 41.46. pcpulus Simoni pontifici ducatum& principa- tura deccruit. Septem igicur confticui poflunt intcrualla hu- inspoiicii ; videl.i patriarcharum antediluuianorum. 1. pa- triarcharum poftdiluuianorum. 3. Succeflio iudicum. 4 Suc- cclfio regum. 5. Dynaftiaducum poft captiuitatem. 6. Dyna- ftia famiiis Hafamonajorum a ludaMaccabxo. 7. Herodia- darum. Sic crgo ftatus populi Dei fuit libcrior fub patriarchis & iudicibus: reftriflior fubrcgibus : turbatiorfub ducibus & Pontificibus poft captiuitacem Babvlonicam. Durauit er^o hxcpolitia abinicioraundijvfqueadannum mundi 40i8.fed varios fubinde ac validos palfa eft paroxyfinos. . I» politia ludaica ff^tEletur re^io ^ religU. Et yegio tjuantum ad materiale & formale. A-iateriale efl ipfa terra , in ^na j^e^Atur Cfnllithtie natural^, & diuifio ■i»nam J J 'aC«- n fuc- :onfti- ,"& •/:.,■ j|ifio? artipctalii. TErra Canaan , fic difta a Canaan filio Cham , primo fuit inhab:cacaab Abrahamo : pofteaa feptem populis,qui- bus adlunguntur Palxftini feu Philifthsi, a quibus nuncupata eftPaliftina. Indc a pofteris ifraeloccupata , diitafuit cerra Ilrael. Acr ibi fuiccalidior : monces multi . c quibusprxcipui Thabor Carmelus , Hcrmon , Libanus , & Sion : dcferta ma- sima : fluminaparua,in quibus ex.celluit lordan : avborcs va- tii : fcrx pluriiix : vicini vxgioncs fuerunc j£gyptus , Ata- b:a, Idum«a,&Chalda;a. Diuifa fui: in 1 1 paitcs,qu« appel- Jm.lll. lantur ttibus. Poft^ fciirioncm rcgni diuifa fuit omnis terra Ifracl in Samaiiam ,Galila:am ,& ludxam ,mcdiccrraaca$i Paktllinam & Phccniciain maritimas. Samaria; vjbcs pratci- pua: fucrunt Scbarte.fiuc Samaria mctropolis.Silo & Sichcm. Galilxafuit fupctior fcu gentium ,& inf..rior fcu Tib.-riadis. Pr.-ecipuac ipliusvrbcsfucrunt Naiareth , Capernaum , Naim, & Bcthfaida. In ludxa cxcclluic mctropolis le.ufalcm ; mi- norcs fucrunt Bcthlchem , Hiericho,Bcthcl lu Palatftina cc- lcbranrur Gaia , Aioth , & Afcalon : in PliamciaTyius , Si- don , Sarepta. III. Formale peliti£ Iudttict confiflit in ItfibMtiudiciis, & rnapjiratibtu. Lf/es hic inteliigepolitlcas , f.u forenfcs & iudialcs , qu« aDcopcr Mofcnfunt latx. IUarum ali.c funt fimpliccs qnx concernunt politiam Mofis tantum , & dici poflunt puri torcnfes : alii compolita: fcu miitx.idqucduobus modis.Aut cnim admixtum habcnt aliquid motalc , aut aliquid ccrcmo- niale. Legcs purc ludicialcs funt fua natuva muMbiles & tcmporaneae ; quia ad politiam Mofaic.im pcrtinucrunt fin-« gularitcr : vt ila: de primo coniugii anno de ven litione libc-« roru.n , de libelle repudij. Leges fotenfes , quxcum morali- bus fun.t compo(ita:,funt imnuuabilcs & pcrpctu.x' : vt illa; dc gradibus coniagiorum in Leuitico prohibitorum , de pocn* adultcrij , dc pccna finiplicis furti. Lcg"s forcnlcs ,quse cum legibus ccremoiiialibus compofita: atquc raixtx fuiic , muta- biles funt atquc tcmporacix : vc illx dc iurc primogcnitursE, dc afylis,dc dccimis.de anno iubila:o,dc non comcd.:i'do fan- guine, de cadauerefulpenfi ,de tena abfolutii nou vcndenda, de mixtura lcnlinum in agro. Tamctfi autcm natura fua hxc finc mucabilia,& iurc abrogentur:llb<:ra tamen hominum vo- luncace , pro pcrlonatum , rerum.locoium , temporum , alia- rumque circumftantiarum tatione & commoditatc , in vfom reuocari denuo poifunt , typis tantummodo, quibus in V.T..<^ veftitx fuerunc , fublatis ac fcparatis. Sic honic lcx ptlmo- genitorum in capeflenda hitredirate multis in locis obfer- uatuv 1 item k-x afylorum, & lex dc fufpenforum cadaucribus e fufca coUcndis. Porvo lcgc; foiciifc^ Mofaicx autecckfia» fticx erant , auc mundanx. Ecckfiarticx er.int de locis , pei- fonis , ac temporibus facris. Dauid autem forcnfia ifta Mo- faica auxit ,diuil!s perlonis facris in facerdotcs & Leuitas, & his fubdiuifis indodlores.cantrres ^ianitor.sthefauiaiios, & prxfc(ftos feu iudiccs. Leges mundanse crant vel acono- micae.puta de coniugloivel ciuiles,cxqne d^ regalibus & cri- minalibus belli ac pacis cempore Sunt autf m leges ifta; Mo« faicx forenles.vt &ceremoniales , appcndices Decalogi, vn- de pulchertima exiftit harmonia hunc in modum. Leges, qux primi pricepti funt appendices , agunt de pfeudopro- phetis &hxreticis , dc raagia , de fcederibuscum impiisido- lolatricis hominibus Secundi prsecepci appcndices funt le.» ges de idololattiaexterna , de templis.altaribus , imaginibus. Tertij prseccpti appendix cft lex dc blafphcmia. Quarti -^x- cepti appcndiccs funt fefta ludxorum , legcsdc mufica tpm- pli, debonisecclefiafticis & decimis. Quinti prxcepci appen- dices func leges de iniuriis magillracui & miniftris Ecclefiac illacis. Sexci appendiccs func legcs de mutilacionc cotporis, de homicidio , dc percullione prxgnantis vt abortiat, dc bel- lis,eoruraque antecedenribus,coniun(flis , & confcquentibus. Appendices feptimi prxccpti funt lcges de caftitatc,& coniu- gio,de fcovtatione , de adulteno , de gradibu" confanguinita- tis &affinitatis.Oftaui pvxccjniappcndices funt lcgesdefut- to & eius prEna,de depofito & re inucnca, de pauperibus,men- dicis & pcrfonis miferabilibus. Noni praecepci appcndices fcr^ func leges Mofaicx de iudiciis, de iudicibus,dc liciganti- bus dc fencentia & illius executionc.dc poenis capitalibus.pu- ta fufpendio, lapidatione ,igni,acgladio, &non capitalibus. Atquc hx func lcgcs diuinx Mofaic*. Originem ac primige- niamfuara illisdcbencomnesomninoechnicorum leges,qusE aliquid fani & prxclari habent. Nam alter Hcrmcs Trifme- giftus,qui in /tgypto, paulo poft Mofen primum & antiquif- fimum legirtacorcm, j<«-(^, quia fuic philofophus , faccrdos , & rex. Mos enim fuic .''^gy- ptiis , vt Pln'o eft author , cx philofophorum numero facer- dotes , & ex facerdocum ccetu regem eligcrc. Solon deindc Salaminius.qui fepccm fapicncum fapicntilftmus fuicvt PUt» in Timio ipfum vocac.Iegibus Draconis ob rigorem abrogacis, Athenienfibus fuis leges pra:fcripfic , quas cx ^Egypto fecum atculerac. Romani mifcrunt quatuoc lcgaros Achenas , videl. Sp.Pofthumum, Album T.Manlium, P.Sulpirium , & Came- rinum,iuflerirncque inclytas Solonis lcges dcf.rribevc. Reuer- fis illis legatis creati func Decemuiri , qui prxfcripfcrunc po- pulo leges X.tabularum,& centuriatis comitiis illas prxl gc- runc. Cirm vero legibus Grxcis aliquid deeir^cduas ex pubii- ca poteftate adiecerunc ,quibus propris Romanorum lcges contincbantur , quiXlI. tabulatum lcges appeilatx func. $ » Inie Lcges po- liticz ap: d lu- lcs? 2 04 Encyclop^dia^ Lib. XXIII. ladc porio corpus iurURbmanicxtiaftum cfl , hunc in mo- dum. Cumluftinianus vidcrct, ius conltarc legibus X 1 1. ta- bularum plct)i:licis , fcnatufconfuitis, pritotum edidis.pru- dcntiumiefponiis & priiicipumconlHtutionibusatquercfcri- pris,atqus ita dilpi.ifum efle, vtvix mentc compiehendi pof- let ccita luris ciuilis idea , anno Impcrij i, hoc ncgotij dedlt Trcboniano , Doroth.-o , Thcophilo , & aliis lCtis,vt ex tri- bus Codicibus.Grsgo ijno,Theodofiano, & Hermogcniano, qui Impp. conllitutiones,coium vei6 maximc , qui ab Ha. driano & Antonino Pio vfque ad ipfius tempota gubcinatio- ris fuminam continebant, Codicem priorem coiiigerent. An- no dcinde quarto Imperii , ex omni vctcri iure,lcgibus videl. X 1 1. tabul. prortoruai edidis.Senatufconfultis , plebifcitis,& prud.iitium refponfvs , Pandeftas per Trebonianum coUigi mandauit. Deinde vt tyronibus confulerct , fummam iuris comprehcndit breuibus Inftitutionibus. Anno porro Impe- lij 8. nouum Codicem , priori antiquato edidit, Nouellas dc- niqucpromulgauit qua:in authenticis,vel iure luftiniani no- TuJicis uiffimo continentur. Kiy^V;.* Heb aeorum erant eccledaftica h brfo- & politica In ccclcfiafti:o iudicio nonniiires facras diiudica- tum q«a- jj oportebat fcd ex confufione.quac poft Maccabaeoium tcm- pota poIit"am Mofaicam inuafit^faftum cftvt fynedrium ec- ckdaftcum forcnfium quoque contiouerfiarum cognitio- nem & diiadicationem,imocapitaliactiain iudiciafibi vcndi- Caueiit luaicia politicacian! concioncs, fcnatus , &iudicia fpeci.uim dicla. Cli»..« erat populi congrcgatio • alias ecckfia & fynai;o^a , eaquc vcl vniusrfalis totius populi,vel tribulis fcu familiaris , vel vrbana& particularis. if'*»»'«?quoque tri- picx fuit , qui tnplici concioni elcgantct refpondcbat. Nara erat fcnatus popu.aris x. x x- feniorum, fiue maioris fynedriji feri3tus familiatis conftans fenatoribus fingulatum tcibuunii & fenatus vibicus, in quem conucnicbat feniotes fingularum vrbium, Concionibusiftis& fenatui ;!<(^'V'» fpeciatim ficdi- fta , hunc in modum refpondcbant- Erant iudicia duo ; fum- nium,& fubalternum. Illud vniueifale , hoc patticnl.ue, IHud rel'pondcbatroncioni& fcnatui,tum populi.tum tiibuum.hoc concioni & fcnatui vrbium. Ulud communiter maius fync- drion.hocminus fyncdrion vocatur. Synedrlon magnum an- tecaptiuit.itcm Babylonicaminiutrunt tex,duodecim princi- pes populi feu tribuum , l x x. feniorcs , pontifex , principes facerdotum & fcribx , ftu legis doftores. Poft captiuitatcm ctiam faccrdotes in illud concilium cooptati fuerunt. Vbi fumma retum ad Romanos dcnenit huic concilio tantum re- lidla cft condemnario,animaduerfio autcm ercpta,& ptocura- Magiftn- tori Rom.ino commifTa. •la^iftr^ttt, Iriebixoiam crant to- tus He- I gati.vcl fagati. Togati crant i. vniucrfi populi , vt primo iu- brsorum Jijes , poftea reges & principes. i. fingularum tribuum . vt erant ii phylargi. j.principcs fingularum familiarum,qui di- CHnrurpatiiatchs. 4, fingularum ciuitatum ,qui vocabantur principcsciuitacum,iiquccbiliarchi,centurioncs,quinquage- natij & decuiioncs fcu dccani. Sagati erant i. princtps mili- xix 1. duces infcriores. vt chiliarchi,centuriones,quinquagc- natij &dccuriones. ?. prifcdus exercitui feu prifidio tcm- pli.GefTerunt aucem variab'lla fub Mofe , lofua.reliquis iu- dicibus , Saule.Dauidc , & poftca varia partim ciui'ia , p^tim extcrnajCumrcglbus jigypiorum.Syris AlTyriorum ,Pcrfis, Maccdonibus , & deniquc Romanis. Hjc oritur grauiffiraa «Juaeftio de iure legis , quod defctibitur i. '^.im. 8. quomodo nimirum illud conciliari polfit cum iure rcgis , quod defcri- bitur D H . 7. Antilogiailla apparcns huncin modumcxpe- ditur MoLs defctibit iu regis vcrum & gcnuinum : Sarauel partim verum paitim vlurpatum feu fadi. Ft ruvfus ius ve- rum eft vel mite ,vel durum & onerofum. Vfurpatum eft, ^uod repugnat piincipis veri iuris. Vide Zeppe--um t,.le!'. fnr. cap ^. (^^ nremandumde Ei-rT,h rg .Urfgn: Otl^fliiiis. Hic&il- ludquiritur, annon iftaduo pugnent,qu6d rcgcm Ifracli- lis Oiomifit Deus, ^:i.ii.v.6 :a . 9.". lo.Detit. y.&populus lamen,tegem pctendo, Dcum ofFcndit adeo vt in ira fua ipfis rcgem dederit , .',/. ^t. 1 i.Refp. Poilularu.n populi fuit bo- num , f;d modus poftiilaci malus. Primum enimhiceftatt- dacia & f^meritas qua pisuciiiunt Dcum. Deindc peccant difRd-ntiai quia plus pr.Efidij ponunt inrcge ,quam in Deo Pofttemo ins^ratitudiuepcccant in Samuelem, optiro^deipfis mcritom , & f?nem emeritum , quem tantopcie contemnunt, vtmottem ciuscxpcflarc nonqucant. quoru- plices{ Rtligio in pohtia Iiidiica qualis ? I V. Rellgio iHdiorum contlnebcitur legihtu rnoraUhtu & ceremomnUym : iterntjue lege fidei,feH Euangelio. LF.X mnrxlii eft ipfa lcx natura!,defcript« per Mofen,pr!Eci- picns honefta,& prohibens turpia,ijblig nis omnes homi- ncs. In^ctipta enim cftcordibus omniura mortalium ,& eft voxDei forinnsiu homine quolibet. Realiter itaquclexna- turs non diff-rr a lcge morali Mofis, fed modo tantum i quia per Mofen diftindiiisacplenius cftcnarrata. Ltx reremsnia- /Kcftdoftrina dcexternis a(flionibus,quJc populum Dei con- tinetedebebant in officio. Fuanelinm e'i lcx fidci , fcudo- £liinade ctcdendis ,qucn)3dinodum lex eft dodrina de fa- ciendis , vndc dicitur lex operum. Porro ceremonialia V. T, funt duplicis generis , alia typica , idtoque propric talia , alia ordinis. Typicafuerunt aut terum prxtetitatum rccordatio- nes , vt Pafcha , manna , fcrpens «encus : aut fututarum prsfi- gnificationes ,vt factiflcia , lotiones, & fimilia. Ordinis fue- iunt,qu.x tenipus , locum , perfonas , aftiones,modum,& cir- cumftantiaspolitisE ecclefiafticae definierunt. Deceremonia- jibusptimi generis ccrta eft fcholafticoiumregula: Legesce- moniales in .V. /. fune nerriu ^ mortifersi. Dc ccrcmonialibus fecundi geueris hxcefttegula: f» ctremoniiilibm ordi/iem con- (ermniibue jpecier^feu iMfarliculare^i^uodadlud&Oifrofriefer- tinuii ,fuhlatum eft , mantnte genere , id eft ,iure commiini ^ 'vmuerjlfti ,tjuod adecclefii N. T. ordinem feu poLitiam txter- n'm peninet. Leges igitur ceremonialcs refpiciunt loca , tem- pora , litus , & petfonas facras. Lbcsi, facra erant continentia & contcnta. Contincntia crant duo. 1. Silo inSamaiia , vbi primitus fuit tabernaculum. 1. lerufalcm , quse fita efl in nie- dio Eutopse , Afia: , & AfricsE ,qu« trcs parccs conftituunt trifolium,£uius cot cft vrbs ilia fanfta. Eius topothcfiam vidcfupri inin Geographicis. Contentafuerunt tabcinacu- Ium,& templum Salomonis, quod ludaei ex Babylonia teuerfi ex cincribusexcitatum resedificaiunt. Sed Herodcs templum illud fccundum euettit , & nouum in iifdem fundamentis ex- tiuxit. Et \\xc quidem duo loca Dcus prjEcepcrar confecia- ri, Prater hsc duo ereda faerunt duo alia , vidclicet excclfa non idololatrica & fynagogi. In illis Deus facrificare pcrmi- fit , vc videmus ludic.6. In his Iuda;prim6 conuencrunt tem- pore , vt vidctur,captiuitatis BabylonicE, vt eirent loco tem- pli. Vero templo oppofita fuerunt duo alia, vnum in Samaria, altcium in j^gypto. Tcrapluin Samaris extrmSum fuit hac occafionc. Manaffes fratcr laddi pontificis duxerat vxorcm alienigcnam, filiam Sanaballath prxfedVi regis Darij. Hanc ciam per legem Dei non polfet retinere , confiigit ad foce- lum , & ab ilio impetrauit , vt templum permifTu Alexandri M. qui vicerat Darium,in nnonte Garizim poirptcondcre. Hoc gitur in loco ManafTcsiile faiflns cft ponrifc^x Samari- tanorum , qui e ant reliquiae deccm tribuum in AfTyriam ab- duiilarum , & lcgem Dei multis fuperftitionibus foedatam ha- bebant. Atque hinccontentio & capital; odium interIuda:os & Samaritanos de praeiogatiua templi.Tcmplum jtgypti c6- ditum fuitin Heliopolitanapracfcftuiaab OniaOnis ponti- ficisfilio ,quifeditioneorta Hierofolymis,terapore Antiochi Epiplianis , ad regem Ptolemaeum Antiochi hoftem profu- git:quieo lo i fuit pontifei inter ludasos, qui ob feditio- nerp vrbe pulfi in ^Ec^yptum concefTerant T--rrrporafacrj crant fcfla hidiorum , eaqucftata, vel conceptiua. Fcfta ftataab ipfoDco pei Molcn inftituta & prjecepta fucrunt:& erant vcl hchdomadaria , vt fabbatum ; vcl menftrua,vt neorae- nije ; vcl annua , vt Pafcha , Pcntccofte , Fcftum tabernacu- lorum , & Annus lubilseus ,cuius pars quoca crat annus fe- ptimus, fiue fabbatarius. Fcfta conccptiuaapopulo Deipoffc Mofcn, cx pia dcuotione inftituta fuerunt , in mcmoiiam infignium quorundara bencficiorum Dci.vtfeftum Purim (cu fortiura , & Enciniorum feu Renoualiorum. In illo rc- uocabant fibiin memoriani libcrationera ab extcrminio illo, quod intentatat Haman : in hoc recolehant memoriara teno- uationis rempli , quod Antiochus Epiphanes profanaueist collocaco louis Olyrapi) idolo in tcraplo Hoc fcftum infti- tuit ludasMaccabsus , i. Macc.^b. 4. & Chiiftus fua prx- fentiaatquc Icrmonibus facris cohoneftauit ««a.io.f ti ij. Ritm ftcri etznt facrificia , confcffioncs ,munera , & iciunia. Sacrificia erant communia , vcl propria. Illa ad omnesatti- ncbant ,erantque alia i,\a?j.{9», vt holocauftum feu pljcato- tium , facrificium pro pcccato inuoluntario , & facrificium ptodiliifto feu peccato voluntario •alia !u' «g/(,i-«, vt oblatio cx frugibus tertae , ho'i:ia pacificorum fcu facrificium pacis, & facrificiura laudis. ^':cnfeifio>'ese[int formulae folennes,qui^ bus Dci bonitatatem infacrificiisextollcbant. Hucpcrtinsnt tria muficorum gcncra apud Hebrxos: videl. -^ctXmi , quL tnufica pulfabant|inftrumenta , Mtht , qui canebant afsa vo- ce, alias ^t aeh); & i,^«ATTiT/)Vi,qui rauficara vocalcm & iu- ftruracntalem coniungebant. Sactificia propria erant ccrta- rum pctfonarum : vt facrificium mundationis & cxpiationis. Alune -« facra ofFcrcbantur vel ex lege, vt priraitia;,dccimx,& pecuniafacra : vel ex toto,qualeerat votumNazira:orum,vcl expura \o\nntite.Iei'Wi , q. d. af«»i>-<«f : qui diftingucndi funt a Naioixis feu Naiarcnis.per tiadc.&Nazatcis pcr tfain.6. Hfjy^nriquos Drufius vocat Hafidxos.y.Hirroi/iJ»! i qui eiant ludjci hypo- critx , Herodcm pto MelTia habcntcs. Vidctis hac dc tc lofc- phura .Tcrtullianura ,&: Eplphanium. 205 ronar- hia ctii (i eon- sracui? C A P V T XV. De MonarchiA chalddicA feii AjfyriacA. Pr^cepta. Ji^j^S Onarchia prima confidcratur rationc fiii ^m^S domini) , & politiirum paiallelarum. ft*i>5T8 Dominium piima: raonatchiaE confcrtur cum capitcaurco,D:us illos quafiinicdofraeno cohibuit, nc poflentita libere vagati , vci caepetant EUik Reufneru*in »/%()^./!//?Dr.minutatimpeifcquitut hanc comparationem,hoc ferm^ modo. Aurumcft metallum pixftantiflimura ,caput cft vclut atx horainis.leo eft rcx inter quadiupedcs.aquila in- ter volacres. Sicmonaichia AfTyrioru.n diuitiis, fplcndoie, virtute,maicftate,potentia& clemcntia,der)ique diuturnitate reliquas antccelluit. Huius iniiia iecit. N'raro//,qni piopteica ceiebro huius capitis atnmilaii poteft.propter iudicium , quo vfus eft in regno hoc conftituendo. Filius eius B?/'« inftar pi.iE matrisfeliciter gubeinauit:nepos Sinu4 cum vxoreScmi- ramide tanquam dura mater durius exercuit impcrium. Nynim pronepos liabuit multoj eunuchos & mulier&s , qucmadmo- dum cianium multas habec futuras:abnepos Aritu , piinceps modciatus fimilisfuit colori viuido faciei : atnepos /€r<»^'i»<, homo voluptaiius fuit huius capitis caro.Alij tamen tradimt, hunc Aralium fuiife optimo & militaii ingenio vnde confeiii potcft dcnti;icliqui monarchae XXXI. vfque ad Sardanapa- lura fuecunt capilli : SitrJannpalM (qui Scaligcro eft 41.) vlti- mus fuitin monarchia AlTyriorumintegrajtanquamfrons-fci- co mulicbri cxornata an confpurcata. Huius infamem vicam audicns Phiil Belochw ( vnde audicui coraparari poceft ) vna cum Arbacc Medo ineffaeminaci regis necemconiurauiciquo inceifefto monarchia haec diuifa cft in AflTyrios & Medos. Idem Phul,auditis Ifraelicarumintertinis difcordiis, ipfos in- fedlauic fub Menahera. Filius eius Tiglath Pilefer, feu Tiglach Phalafar videns tcrrae Ifraelfertilitatemfvnde vifuiconfertur) tribu Naphtali in AiTyriam abdudta, Galil.ram atrais acquifi- uit. Huius piatdx patcrm guftura pcrccpit Satmtmajfnr , qui per tricnnium obfcffa Samaria , eaque expugnata , cocum re- gnum idraelis deleuic,deccmq;tribasincaptiuitatemabduxit, in fcdcsearumnouiscQlonisex Afia &Petfia deduiftis.?M«;t- eherib{o\(iA\i\ comparandus)fuauem odorem regui luda pcr- cipiens , Hierofolymam obfedit. Sed cxfis rna noifle per aa- gclum 185000. miliribus tautus fcetotipfius nares inuafit,vc ignobili fuga in Affynam rcpcdaret , vbi a propriis filiis nec«- tur. Succedit filius AlfarhadJon ^^.Affjnoram & Babylonio- rum rcx:queni tetigit & regno pcpulit Merndach, rex AfTyrio- rum 44. cx alia ftirpe ociuadus : taftui idcirco comparandus. Tom.Ill Btnmerodseh ^f.qomfiuti poteft mandibuia iiif<.riori,N'«4tt. WWfl»»i«,aliisNabopollaflat,rci46.mandibul;?fu- pcriori.Nam illc rcgcm Matjalfcm captiuum tcnuit.hic filium Nabuchodonoforem magnum in Syriara miiit ad fubiupan, dosrcbcUcsTyiios k VA\xll'\nos.Sabuch(id,>neformagnu^,i\n~ NabopolUirar.rcx Babylonioium 47.« Daniclc fpccjatim vo- catur caput auicum,& ipli tribuuntur ala: aquilinx.proptctca quod admitandacclciitateics inaximat confccctit. Huiusfi- lius EuiimerodMclt , icx modciatus , (imilis fuit linguo: bona:. ««foiT-Slofepho Ncreglairai.rcx 49. & Ub.iff^rd» h , Hcio- doto Labynitus,fuciunc ad inftar baibx.quam Cyius abraCc. Nam Labanardach mcnfc 7. Impcrij ab ipfo fait cafuj. Vlti- itius Babyloniotum rcx Beifaz.er, fedes fnir adCarpathum montem , qui ab eodem StteuiM nominatur. Imferitim qttoque ettn fnit ab hcc Sueito -vfcitie ad R hentim. Stth hoc atttem //» s , Herculis mater , in Germaniam venit, qun. pojiea tan^uam dea.fnfertitn in Heluetlorum trnBu ctdta eft. Herciilei vero hic lybitis appeUa- tusfuit. Hnit^ qi4(iijue temforibtti tyrannis Bufiridi^ in PhceniciA illuftrisfuit : atqne tunc Celtes,hoc eft Gallos,ctim quibufdam Ger- manis per montes , quoi Pyremos a confl.igratiene fyluarum diHos nt^i'ianf,ab Hiffanr feparanif. tionns Germanorum rex antc Mofis natiuitatem fuit Candali*^ : circa cuius tempota Hifpa- nils,filiQs Hifpalis, nepos tlerculis,ex Cekiberis nomen Hi- fpanorum fccit,& Galatae Celtx Galli vocati funt,& hinc Pto- lemxo Celtogalatia efl. Ab hoc rcge Vandali , die VVenden, funt orti.ex qu.bus hodie florent Poloni feu Lechirs,Bohenii fcu Zecchi, Sclauoni , & Ctoatas : quotum reliquix funt circa Vandalioas ciuitates , Oceaiii Gcimaniciaccolas.vclucLubc- cum , Roftochium , D incifcum , &c quae cciamnum dicuncur V.-indaIica:ciuitares,/;« r'(>«i!y;/;ej?*.'-c?. Et ficquidem VVil- lichius optnatur.SedAucntinus.Ciomerus,& ali j putancVan- dalos piifcos, qui circa Vifurgis fontes habitarunt , poftea in Africam infufas ibi regnuiin conftituilfe , ac a Romanis tan- dem deletos eiTe : & volunt diuetfum effe populum, ifi'rn- dsn.SdMos fcilicet. Decimus eft r««/o,Vandali filius : a quo Tcutones,& Teutonarij apud Ptolemseurn. Hic fuit Germa- norum Mcrcurins , circatempora Mofis. Hinc verbumT.?«/- fchen , intcrpretar-. Sub hoc tempus Narbon (aliis Haibon) in Gallia rex fuit, vndcquxdam eius pars Narbonenfis eft difta. Vndecimus eit A emar.ntts , Un^xnn Hercules GeuTianorum: tcmpore Pharaonis Amenophis vt vult VVillichius , qui edi- (flum de necandis Hebi jeotum pueris propofuit. Vox Hercu- les Otthoni Heurnio videtur compofita ex Hc & -kul. q. d. communem telliculuni.h.e.patrcm communem Hic rex lco- ne vfuseftpio infignibus.Leonemetiam catenatum plerum- cue fecum duxit. Vnde leonum infignia in familia Bauaiiac principum.QuatuoripfiusfiliifucruntNoricus,Hunnus,Hel- uetius, & Baius,a quibus hodicque ccrtorum populorum no- nienclaturx funtvfitatx. Duodecimus fuic Bcf?« , filius Ale- manni , vnde Boji , B.iuari , & Boiemi difti. Sub hoc rege pri- miim duo cxcrcitus,vnus virorum (Cimbrorum) aher mulie- rum ( Amazonum der lvlelz.en ] tanquam colonix , in Afiain emifli funt. Amazones Ephefi templum Dianx conftruxc- runt,vt& ipfamvrbcm. Inuentrices funt bipenniuin& tym- panotum. Boius floruit circa tempus cxitus Ifraelitarum ex jtgypto.Dccimuftertius fuit /.■,i'r.«»j, filius Boji,£empore lo- fux. Decimufquarius fuit .4^c//fr , filius Ingrami , tempore Ehud iudicis. Dccimufquintus tarein , fiuc Laertes apud Ta- citum , circa tcmpusDcboix Dccimusfcxtus ^'//?n? , Tacito VIvITl-s , quidicitur Germanicus ad diffcrentiam Ithaci. Et Gcrmanirus iHc non vcro Homcricus,condidit Afchiburgum ad Moenum. Dccimusfcpcimus fuit Brenner ; aliis Berno ; ante euiustcmpora Germani expcdltioncm fufcepcrunt in Afiam, duce Gcltcro : cui fe oppofuicrcx Ttoi.t: Laomcdon.Sed cum parum pvoficcrct, ffEdus cum eo iniit. Tempore Brenni Ama- zones in Tioiano bello Troianis contra Grxcos fuppctias iuerunt. : quarum regina Pcnthcfilca ab Achille interfefta fuic. Deciiiiufo(flauus fuit der Ho^^kar ,we\ ,yt alij volunt, Hirhrer, Hyfe.Jr, vel Hechrttr,a.h //ef^fn,id eft,mordcndo : tem- "porelephthe.Succedunt filij trcs, Kels.vnde Celtx G & Hyllir, vnde lUyrij. Cxterotum fcries contiiiua non habctur. Fuciunt aucem hi frxcifue ,Franc(K , der Tranck: MeUo primus;Belloaefilf,der BatduHeifz.:Sigouefm,iierSiguueil!i.x Heliionnu ,derHetd: Medofecundtu ; Ciconitts,derZecco: L««- dinu.s,de Laudin: Leomrm, der lenhard: Lothariuf.der Litther: l^iridomxrit^,der yi'irdmer,\£\ Fridmayer: Dorulacftt , der Dur- Urch : Briicmarus , der Breitmar , Arioniftm , der F.rnHefl, qui 4 quibufdam Erneftus dicitur. De moribus & politia vetcrum Getmanorum vide Germaniam Ccruetij Taciti eqaitts Romani iUuftriKartteruditijfimis commentaTtjs alodoco yyiliichic. III. Sicyoniorum politia diuiditur in duas dynafiias. Slcyonlorum regnum coEpit anno mundi i86i. Regnarnnt inPeloponnefo. Primt dyn.tftid ^i\m\iiiixi\x\t jt.gialeus. Cui fuccelferunt Europs,Telchin, Apis(a quo tota icgia dnS.l cft Apia intra Ifthmum ) Thalxion , .*gyrus, Thurimachus, Leucippus , Mcfapus , Peratus , Plemnxus , Orthopolis, Marathen , Maratlius , Echyrcus, Corax , Epopeus ( qui tem- plum dedicauit Minerux , in quo eius moimmencum , & dij 'Mf»T^i-ir<^ii>i) Lamcdon, Sicyon (aquo vrbsita difta) Polybus, Ianifcus,PhcEftus,Adraftus,Polyphides , Pelafgus,Zeuxippus. Secunda Sicymiorum dynaftia eft fcpteni facerdotum Karnei Apollinis,qui funt Atchelaus, Automedon Methodeutos,Eu- neus,Tli£onomos, Amphi£l:ion,& Charid«mus,a tempore Eli vlque ad tcmpus, quo floruit Samucl. In Charidemo rcgnum Sicyoniorum defecit propter rcditum Heraclidaium iii Pelo- ponnefum. Vide Paufaniam , Eufebium , & Scaligerum. I V. Regnum Arginonitn peperit dynafiiam HeraclidiC rttm fccundam : & hdc dynafiiitm Corinthiorurn fuun~ diirn,& Ldc^dtimoniorurnfecnndarii. AJfgitiorum rff»Kw; ccepic anno mundizoj}. Primus rcx fuit Ignachus. Ei fuccelfu filius Phoroncus, Huic ncpos Apis, qui alio oomine Ofiris & Scrapisfuicappellacus.Hic in jEgyptum ttanftulit fuum imperium,& homines rudes multa docuit, puca agiiculturam & vlni vfum. Vnde poiteapro deo cultus fuit in formabouis , qui Apis dicitur jEgyptiis. Apidi fucccdit filius Atgus.a quo Argos legio Pclopounefi difla, vt & popuU Argiui. Huius tcmpoiibus coepit Gixcia exercerc agriculturam,ita fcil.cdofta ab Apidefeu OfiiidcArgo fucce- ditfiliiis Criafus , &pol^ huius mortem alter filius Phorbas, quem Auguftinus ex Varrone facit filiuin Crafi. Photbanti fuccedit nlius Triopas , qui Rhodum tcnuit,& illam liberauit ferpentibus ,inptimisingenti dracone:ob quorum multitudi- i>em infula didla fuerat Ophiufa. Crocopus Triopamrcgno cxuit. Crocopo fucccflit Schenelasihuic Gelanor,qui confen- fu populi regno eft pulfus a Danao, vndc Danai func diili, icem DanaidiE;qui obtinucrijt Argos vfque ad Pelopidas.Nam Danao fucccffic Lyncius,/f gypci fiacris Danai filius , huic fi- lius Abas.huic filius Pra;tus,huic fracer Acrifius,a cuius vlci- moanno ,qui eft mundi 1636 confurgic regv.itm Mycentirum, hoc ordine : Stheneleus cum Pertco patrc , Euryilhenes filius Sthenelei,Acreus & Thyeftes frattes, Pelopis filij (vndc Pelo- pidx) equibus Atreus Olympicos ludosin honorem Pelopis patrisinrtaurauit Sub aniiis Atrei & Thyeftis comprehendun- turanni Plifthenis , qui fuit filius Atrei, pater Agamemnonis, & Menelai. Ab Atrco illo difti funt Atridtt ,hic ferie. Pri- mus eft Agamcmnon ; qui cligitur dux Grxcorum aduerfus Troianos Agamemnonem rcducem obtiuncat jlgifthus, adulcer Clytemneltrx , filius Thycftx, natus cx inceftu Orc- ftes , filius Agamemnonis , vlcifcitur caJem patris in -tgy-* ftho & matre. Poftea ad infaniam redaiftus , fed duce P^' lade, & ope fororis Iphigeniac , ad aram. Dianx Tauricx , fanitaci fuit reftitutus. Penthilus fuccedic Orefti pacri in regno Myce- narum. Oieftis familia poftea regno pellirur ab Heraclidis in Pcloponnefum rcdeuncibus , quod concingit anno 80. a Troiano excidio. Hic igicur incipic fecunda Hcraclidarum dy- »3ff//!,quxpepeiitfccundam Corinthiorum,& fccundam La- cedxmoniorum dynaftiam.Nam reges Hcraclidaruni pcpere- runt duas farailias , quaium vna dicitui Hcraclidarum Lace- dxmoniorum, altera Heraclidarum Corinthiorum. In Corin- thicrum dynaftia fectmda,c\ux cepit rempore S.imutlis, primus fuit Aletej.Priraaipforumdyna.'>iafuit Sifyphidarum,qnaper fex gensrationes potiti.exuti funt a Dorienfibus. Alctcs cniin Doridan &Hyanthidan , vltimos Sifyphidarum cxpulit. Ale- ti fucccflit Ixion , huic Agclaus : huic Prymnis : huic Baechis. aquo dynaBia Bi. & dcfiit ann. M.3 194. Scquenti anno Cypfelus aufpicatus diqt/intam Corinthicrum dynaftiam,c\\.\x dicitui Cvpfclidarum.in qua Cy- pfclo fucceflic filius reriandet : qui obut anno 4. Olymp.^S- quo Politii Sicionio ru quali: Argiuf rum p^t- tiaqual» Politica^ Cap. X V. 207 quo tempore Cotinthus lihcra fic a tyrannis. Sed iam dicamus dt fectmd.i Latedimcniorum difnafita. Piiot euim dynartia ab Euroca, vcl Lclcgc,cleftitaituv fcrie anuorum. Sccuudaautcin Lacxdcmouioruin dynaftiaeft gcmina , vidcl. EuryftlieuiHa- tum , & PtocKdjrum. In Euryltiienidarum dynaftii ptimus dynafta & rcx fait Euryfthcncs,anno M 1S48. a quo hicdy- nalUa dicitut Eurvfthenid.uum. Huic fuccedit filius Agij , a quo onincs poftcri Euryfthcnis didi fuut Agidx ; & hxc dv- naftia Agidarum fuit circa tcmpora Saulis. Agidi fucccdit h- lius Echeftratus ; huic filius Labotas ; tum tiiius Doryirusi huic Agefilaus filius ; huic Archclaus F tuniTelcchus F.huic Alcamencs F. tum PcIydorusF. fubquorcgc cocpit bcllum I. Mcircni.icum , in cjuo Lac.-cdemonij fupcriorcs per 59. annos in Mcircnios domiuati funt. Pofteaoritut bcUum 1 1. McflTe- niacum , quo Aiiftomencsnouusrcx per 18. annos Meflcniis prjceft : tand'.-m vci6cum totagente fcdibus a Laccdimoniis pulfus Rliodum appellit , tcliquis in Siciliam dclatis. Dcin- cepsapud Scalis^eruin habctur continua fcrics reguni Lace- di-moniorum , vfque ad annum M.j^^o. quo temporeCleo- mcncs cft rex Sparranotum , tempore fecund.-e «onarchix. Huic fucccdit Lconidas frater,quiin pugna ad Thermopy- )a , crditur. Huic dcinceps fucccdunt X I I L Euryfthenidl. Dvuaftia Proclidaruni feu Eurypontidarum incipit a Protle fiatre Euryfthenis , definit an.M. 5 630. De SfartanArep. vide frolixamdijfert. Keckerm»rmi tcm.t. V. Rfgmm M.gyptiorHm diutditar in dyn^iffiat X X X H. v/jtie ad monarchiatn yin^itjii. DYnaftia: jEgyptiorum funt vel prolcpticT; , vel hiftoii- C!E. Prolepticjc funt , qus lupta mundi exordium excur- runt : numero odo cum dimidia. Hiftorica: fuut rclicjua: , dc quibus Scaliger in canoniltu Chr.nic.fa^. 1 i2..Qrfccjq.Sci\os in- fra in hiftoricis. Dccimaoiflaua incidit in annum M. 1107. cuiusptimusrexThemofis lofcphum euexit ad fummos ho- nores. Amenophis promulgat editiiii dc iutanticidio Hcbra:o- rum.DynaltiaXI X- incidit in an M ly jj.X X. 1741. X X I. iS6y pauloantc tereporaSaulis. XXI 1 anno M. ^^C^j. ciica diuifioue regni populi Dciin regnum Ifrael & luda.XX 1 1 1. jojj.XXIV.jiSi.XX V.5i--6.XXVLu66.X XVII an. M.3417. citca fecundammonarchiam. XXVIII. 5 5 jg.XXIX. 3f44.XI X. jf6?.XXXL j^oi.quo teinpore Artaxctxes Ochus recuperat ./Egyptum : vnde dicitur dynaftia Perfarum. XXXI I. an M.j^io.quo tempore Aleiander M. occupauit .^gypitum i vnde hic vltima jtgyptiorum dynaftiadicitur Macedonum. Ex his dynaftiis i.& i.dicicut Thinitatum 5.4.. ^.78 Memphitarum.j. EIephantinotum.9. 10. Heraclcopo- litarum.i 1. 12.. t j.ig.Tj.io.Diofpolitaium.i^ Xoitarum 1 f. 16. 17. Paftorura. ii.i;. Tanitarum.ii. Bubaftitarum.14. i^. Saitatu-ij. jEthiopum.17 a. Perf1rum.i8.19 Mcndefiorum. jo Sebennitarum. ji.Macedonum Inhis verodynaftiis hifto- jialofephi multum difcrcpatabhiftoria Africani. Yidc H*/- uicHm in theatro fiijlorico. VI, PelitiafAthenitnJiHmfulfdittifafult in qHatuor dynajiioi. DTnafHiiprima Athcnieufium eft regum i ^.intcr quos pri- mus fuit Ceciops Dipycs. Huius anno piimo Mofcs erat ii.annotuni. SccunJus fuic Cranaus«,^5jJ&>:tertius Am- phyiflion,Deucalionis filius,&c. Hsc dynaftia fuit annorum 487. Sicundaimt cbp^atmr perpetuoriinumcro i j.Primusfuit Modon , Codri filius an Mi88i. vltimus Alcmxon an.M. }i)y.Tertia dynaflia fuit Archonton deccnnalium fcptem, quoiii primus fuit Charops an.M.; i jg.vltimus Eryiias an.M. 3^67. ojMiJ.-Mfuit Archontonannuorum,qux cospit anno.M. ?i6g.& durauit poft AlcxandriM temporaFasehancpolitia dcfcribit biei kermnrthtti tribui traiintihw tcm.z. Qferum. VII. Dynajiia Troiana , f « tiaftiamibaa M^ ^614 vfque"ad an. M 36:6. 7>r//«.cft poft ^*"*'" diuifionemregni Alex. M. vfqucad dominium Romanoium: quo tem|)Qie dyaaftiam Maccdoniae obtinueiuntpofteri An^^ tigoni. X- Regnum Lydorum diuiditur in tres dynafiiiu. PRima dynaflia cft regum Lydis, qui dicuntur Atyad?e quorum piinceps Atys.pater Lydi a quo Lydia, quje prius Mxonia ^eiunda Lydoium dynaflia cft Fieraclidorum, tcgum XXII. quorum piinccps Agron filius Acxi filij Herculis au. M. 17; ). Teriia Lydorum dynafliaefl Mermnadarum , qui Sc ipfi funt HeracIidxNam Hercules cx Omphale fufcepit duos filios, Laoinedonta ,aquo pr.Kccdens familiarcgum Lydi;^ dynart. 1. & Agelaon , aquo Mcrmnadx , in hac dynaft. j.acl quos quomodorcgnum peruencrit .vidcapud Herodor. lib.i. Hxcvltima dynalHa fuit rcguin quinque.intei quosprimus cftGygesan. M. ii;8.qui Candaulem vltimum anteced. dy- naft interfccit. Cand;iulis iftiut tempore X.tribus a Salmanaf- fare fucrunt deportatx. Vltimusin tcrtia Lydioi. dvnaft. fui; Ctcefus ,vidusaCyroan.M.j406. X I. Regnum Tyn diuiditur in duas dynafliai. PRima dynafli.j {ahtegam , quorumprimus Abibalus.pa- rens Hiromi qui Salomoni ligna ad idificium templi fup- peditauic.Abhocnumctantui decem veges incluliuc vfquead Pyginalioncm,caius anno.7 Dido inLybiam profugit.Ab hoc Pygmaliqne vfquc ad an. M. j 3 16. defidcrantut leges Tyti vfque ad Ithobalf m alterum- Sfcnniia dynalha efl iudicum, qui dicuntur SufFctes ab Hcbr. Q'DSit7 Horum vltimus fuit Hiromus 1 1. cuius annus i ^.conuenit cum primo Cyri. Politia regni ty- dorum Politis regr.i TjfT riquali^? XII. Dynaflia Sinarum efl antiquifflma drfioren- tiffima. DVrauit enim inde a X I H. Djrnaftia .^gyptiorum a4 noftra vfquc tempora- Capvt XVI. ' De Monarchia Perfeirum. Pr^cepta. i E c V N p A tronarchia cft Perfarum , quse confidcratur partim ratione fiii dominij, quodconferturpeftori argenteo i)<««.z. & vrfoZ)^». 7.partim rationc cosuorum rcgnorum , vti prxter dy- naftias Coft". Romanotum , iEgyptiorum , Athenien- (ium Lydotum , Maccdonum Laceda!raoniotum,qui- de bus cap. praeced.funt rcgnum Sicilise & Scotice, 5f dynaftia Sicambrorum. R E G V L A. \. Perfarum monarchia fimilisfuit feUori argenteo ftrvrfo. Efignatur per peftus ; quia vt peftus duo habec btachia, ita iioc impeiiam ab inicio fait y»,/">'«»"'» ira- ^e«j,incoide. lUe fi;?jLmlw , 8c tt^^v.fj.Ux) , fiue astatem crcfccntem , confiftentcm,& decrefccntem. yEtas crcfcens eft infantia , & adolefcentia. Infantia cft fub dynaftia Aboiiginum & ./Eneada- rum. Adolefcentia cft fub feptem regibus. i£tr\s confiftcns eft pattim fub Confulibus , ( quo- rum loco ahquot annos fumma: rerum pnfucrunc Tribuni militum , Confulari poteftate ) pattim fub Imperatoribus Italicis. ^tas decrefceos cft indc a Conftancino Magno. Politiac Politica^ Cap. XVIII. 209 Politia; paralleli feu contcmporanca; funt varia:: videlicct vatia r»gna , principatus , comitatus , respu- blica:. R E G V L it. I. pHartM monarchia apud Danielem cap. 1. confertHr citrn ttbiuferreis, (*r ftdibus exferro ac luto permijHs; dr cap.7. cHtn beflia terribili ac dwa , cni erant dentes ferret : tjHAm Grafertu eleganter vocat Bibcftiam^rfl- pter Imperium orientis & ocfidentis. PRincipio ficut ferrum robore ac duritie omnia metalla fu- perat &comniiniiit . & vt beftia:robuftiores fuisdentibus omnia conhingiint:ita ha:c monarchia fuperiores & fortitu- dinc& iliuturnitatc longe vicit .aliaque tegnadeleuic. Den- tcs autcm & Tugues ipfiuspra:cipui hifunt. '»l.Ceuini*i,^C. T.ibriciu- Pyrrhum Epirotarum regem potcntirttmum fotcitec teprefferuut. .■lf.Cl,iH!iim,Myal.MeJfaU, §)^Fab.U4, (yP.'cipig Ajfricuniif .v.<«f r Punicabcllafortiterconfcccruntideque Poe- nistriumpharunt. P. Scipio jffricanui .Vliwo»- Carthiginem in- flammatamdelcuit.M.iVijirreflw Gallos, Infubrcs,& Getraa- nos feh'citcr aditcere cctpit. t. JEmilim Paulm Gracciam , dc- uiifto Pcrfto Macedonura rege vltimo , fubiugauit f.«e«'/«/, Crajfus,(^ yompeim domuerunt Qrientem,& Pompefus Syriam in piouinciam rcdegit. ^ufitu Ctfar quinquagies bis confcita manu cum hoftibus conflixit, & occidentem armis fubcgit Marit/^ Helvctios& Cimbros profligauit, & Afiicam, capto rege lugurtha, occupauit. i4«f«y?»* denique,deuiflis Antonio & Cleop.Ttra , aliifque gcntibus , qux rebcllabaiit , fuperatis, impcrium orbis in pace obtinuit , ac proinde cuin offe facro eleganter confertur , vtiCscfarcum oite enfiformi. Quod au- tem harc beftia , iam fatura & lafciuiens,non potuit dciitibus fuis dcuorare, pedibus conculcauit, & Rinditus deleuit.Exem- plo fitexcidiumHierofolymitanum & Imperatorum,qui mc- rctricem Babylonicam adoravunt, conatus tyrannici- Dcinde' quemadmodumfcrrum ignobiliuscft Ere.argento, atque au- ro:fic haec quarta monarchia morum bonitate fuit inferior fu- perioribus : vt hiftoria: gentilium Impp Romanorum tcilan- tur.Porro dui tibi.* notant diuifionem monarchia: in orientis , &occidentis impcriura.IIlud aTurca. lupo crudeii, eucrfum: iftud ab Heiulis , Gothis , Vandalls Hunnis , Longobardis in Italia mifctabilitcr fuit vexatum , donec Carolus M. fublatis' Longobardis illudin integrum reftituit,&eiit. i^.-u. 49. multi exiftimant. Pingitur autem ha-c aquila biceps , quia vnum caput in orien- te , alterura in occidente habuit. E.liai Reufnertu hanc monar- chiam confiderat vclut homincm,omnasque ejns astatcs per- ccnfet , hunc in modum. I. A<]uilt. Romant inciinahula funt a Coriti janigenis, vfqueadlanum Creufje filium.Coriti-Iani- geni funt poftcri iani & Conti , qui ante Aborigtnes regna- tunt Inter Aborigencs RomanelTus appclUtur $aturnHS,deus Romanorum tutelavis,& lanus iunior dicitur Mars Italus (iuc Latinus. Coriti-Ianigenae ex Berofo fic tecitantur. Gomer. an. M.i73 9./«'.an.: 916. ^abatiu.^. an.i^jt. Deinceps Cranus, fiue Coiitus, h e rex AurunHs;Malottages;Sicanus;Gigantes, an.,VI. 1173 . oppviracntes Italiam ; Ofiris yEgyptius , qui gi- gantes ( qui vocantur Enaki j Lycij 'expulit ex ItaIia:Leftrigo. Hctcules Libyus:Thufcus: Alteus:Kitim,qui & Italus & Atlas. an M. 1558. cujus filiafuit Roma a patre prima Aborigenum regina creata an. M.n 3 ' qu.-e prima vrbis Roms fundamcn- ta pofuit , qii.T: poftea a Romulo pcrfeda fuere. Sub Kithim igitur diuifafuitdynaftia ita vt Abovigencs vfque ad /Encam primum rcgem Latinnrumregnaucrint inltalia, Coriti lani- gcnx autem loiiga ferie vfque adan. M. j 6 6. in Thufcia re- gnum renuerint. II. Infnniia eftfub regibusRomanis, nume- ro feptem. III. -i/^.lef-eitia eft a L. lunio Bruto &P. Valcrio Poplicola , primis Coff. vfque ad App. Claudium Caudicem & M. Fuliiium Flaccum , fiuc bellum Punicum primum. Hoc enim tempore popvilus Romanusrobuftusac juucnis, domita jam fubaftaque Italia, orbi terrarumin potel^atem redigendo par effepotuit :& alpes confccndens , fretumque nauigans, Afticam, Europam , & Afiam bellis viftoriifque fuis per- agrauit , & illuftrauit. I V. luuentm eft a bello Punico primo vfque ad Ncroncm. Augufti fuccefTorcm. Hoc enim leroporisintcruallo fopulus Romanusin iuucncro ac virmn erci;vel afflida , vbi eft Heniiplexia & Hetpes : vCj rccupcrata.vbieft iiifantia,adoIcfccntia,aetas grauioi,& fenc- dus. III. Capuc, Yt eft imperator. IV. Mcmbra,vc funt regej, principcs,comitet,ciuitates. Atque hx funt periodi multiplices Romani impeni ,quoddurabit ad finem vfque mundi , iuxta prophctiam 0 ->»'>/. t;. 44. 4 ^ vbi pcr lapidem , qui comminuet hoc tegnum , intclligitur Christvs , venturus ad iudicium. 1 1. Aiagnitudo Romaaa colligituY partim e potentia,p>ir- tirn e virtme Romanorum.Potentia cernttur in arnpLtH- dinffinium.frmitate imperij,m<4£nitudi/ie opftm,tc rna- gnificentia opeyum.Virttu cernitur paftim irt viru,par- tim in difiincHone virtuiis Romanti. ' FVse hac dc te fcripCt 7«/?«« tipjitu in m/ignitudme Heman^: quem librum. Adamta Liehigius feptemt.ibuln adumbrauit. Nos theatrura F..omanae magnitudinis partim cx Lipfio , par- tim ex aliis boni commatis auchoribKiscxhibemus. Principio iti(\ae amp[itti:io fi/iiumCf e£iicut quantum ad fines ipfos,&ea qu2 intra fines. Finei fub Augufto erantab Oriente Euphra- tes;a MeiidiecataraftxNiIi,deferta Africac, & mons Atlas:ab Occidente Oceanus:a Septentrione Danubius & Rhenus.Ni- mirum Auguftus bono confilio inftituit claudere imperium natuvx aliquibus liinitlbus. Sub pofteris Augufti fines fuet runt maiores.Illi enim intra tcrminos , regna aliquot, defun- dis aut cijerfis tegibus fociis imperio fuo adjecciunt : & yltr^ terminos noua qusfiucrunt , vt Claudius Bvitannias, Traja- nus Arabiam,Armeniam,Mefopotamiam , & Daciam fubegit. intta fin''t erant ytoxiincix lautilfimae, latillima:,ac laetiflimae; vtin AfiaColchis.Ibcria, Albania,Pontus, Bofphorus,Cappa- docia,Ga!atia,Bithynia,Armenia,Syria,Arabia, Palatftina, Ci- licia, Pamphylia.Lydia & Afia minot:in Africa,j€gyptus,Cy- renaica,Marmarica,Gitulia,Afvica propria, Numidia, Mauri- tania, aliasque minores : in Europa Italia , HifpanisE , Gallix, InaIpini,Rh?tia,Noricum,Illyricum,Macedonia,Epirus,GraE- cia.Thracia, Mcefia,Dacia, Pannonia. Firmitat S.omani imperij cernitut in munitionibus per copias & colonias. Copii in vni- ucrfum erant fupra quadringenta millia ordinariorum mili- lum. Nam in prouinciis copii non minus fuerunt legionum, cohortium , & alatum , ducentis quinquaginta millibus aut circa ; in vrbe fuerunt ad i6.milliamilitum,& poft Seueium vel ad fexagena:in clalTibus haud miniis centum millibus militum ac remigum. Fuerunt autcm copi.-E duplices , terre- ftres & claffici. Terreftres erant prouincialcs , v.el vrban.E. Prouinciales ferme difponebantur in locis longinquis & limi- taneis , vt railes fubditis etfet minimo oneri , in hoftes maxi- mo vfui. Paucae difponebantui in locis intcrioribus : in oppi- dis videl. magnis aut validis , & ideo motui aut rebellioni obnoxiis. Alias pleraeque prouinciarum mediarum erant fine milite, acarmis.fub Augufto&Tiberio erant legiones pro^ uiMcialcs xy fub Ttajano & Hadriano 30. & fupr». Vrbin^ Copi« AmpTitu- do nniuitl Romaiii populi t\azi Flrmita» iDipcri] ROT.ani quanta? 2 1 o Encyclopa^di^ Lib. XXIII. copia: fcdcm fuamhabcbant Roma:, fine duplici. Prim6,vt piincipem iii ca [ueieiitui:deindc vt elVcat pto vrbe. Ibi crant miiites prsetoriaai, diuifi in 9 cohortesicuocati.qui erat cque- Itris oidinis iuu';iie£,& cubiculari|.& Bataui : Hic erat cohor- tesofficiales & minilk-rialts. lllarumerat nodtu excubarc, ac '(■ationcs ao-crc contra graflatorcs & ficatios:harum, tueti vt' bcm aduerlus inccndia. Claljici copia: piratas cohibebant, & hofles cicludebant:crantc]ue vel maritima: cjuarum duce ma- ioresduccbantur pra;toiix,dianitatis causa.dux minores (im- plicitv-r vocabaatur clalfcs^vcl fluuiatiles,quarum piima(Gcr- maaicam vocab.^nt;in Rhcuo.altcra in Danubio,tertia in Eq- phrate. Co/i»';»V pluiinix lunc deduftx , inde a Romulo : &ita collocatae.vt ipfaiura loca tctcireut Romam tancjua matrem, fic vt in ipiis lotis eitiucrentur fora Capitolia,templa,curiai, pio illiiinagine:& in gubcrnatioiYe duum viii quafi duo Cofl". d.cmiur.es pio lenaiu eilct.Fiues & viilitates in hoc inftituto crant mulriplices. Nam vtbsptinceps hoc modo allcuabatut, & fuperflua multitudinera velut fanguinera, occulto politico con(ilio,eniittcbat,vt viftusefle facilior,& eduda veluti fsce populi ,pinior pars maneret. Dcinde colonix ifti colebant ajros,ill6(quc no aliteratque copix defendebatDenique mi- litibus emcritis dabantur hoc modo pramia. lUis enira prster MaBtiitQ- ^i,^°^ conccdcbatur legimen. Magnitndo opum Homva^rum do 'opum collinitur ex illatione & crogatione. Illatio erat redituum a Romina- a fubditis, & manubiaium triumphalium. Reiiirios a fubdi- mm ito- liura vctus,hoc piuprle Cap:tolium vocabaiur. lUud in rcgio- nc fcxta CitciFlaminij , hocin regionc oi:l:.iua foii Romaal fuit. /« C.j^/.(7/io {nouo/ coulidd. i. tfetU^io. ,Sic didum hiit a capitc Toli, c6 loci inucuto, cum fuiid.imcntum poucrctur. Vndc ipfc mons,in cjuo hxc a-dcs , c]ui ptimo iiJtuniius & T.irpi:ius, dirtus fuit Capitolinus. i. Coii.H.orc :cquibus Tar- cjuinius 1'rifcus Uruerc ccepit ex voto, quod voucrat bcllo Sa- bino : Tarquinius bupcibus pr.ccipuus tuit author opcris, ne- jalta, In quibus Ipccics ceita: venalesrvt forumSuariura,Pifcatorium, Piftorium, Boarium. Olitarium. Ciuilia erant,in quibus rcs ciuilcs & lites agcbantur , numcro quinque.i. «(i«7««»»),fic dicflum a Romulo ; alias Vctus, Ma- gnum & Latium. Situm fuit inter Capitolinum & Palatinum monres. i..7k/;«w ; quodauthorem habuit Ca:farem.Dio Caf- (ius fcribit , hoc forum pulchrius Romano fuiiTc. ?. /*«?"y?«OT; quod conditum fuit ab Aiigufto ; quod videret hominum & iudiciorum multitudini non fufficereiftaduo. ^.Tranjl.-nrinw, fic diilum , quod per id in alia opportune tranfitus effet. Alias diciturPalladiuin a Mineruaprffide^item forumNcrua2;quiid a Domitiano affedum petfecit & agnominauit.j. ^'lpinm,Cme Traiani:quo opcre viiila fueruntomnia illa, quae inuiifla fue- rc. Et hoc foium vel fub affiduitatc videte , rairaculum fuit. Lj«.*/-)-/8fuerunt (hipenda: niagnitudinis : adeo vt Ammianuj ron vcrcatur (cribcre , Lauacra in modum prouinciarum ex- trufta. Inter hacc excelluetuntthcrmx Antonini& Diocletia- ni : cx quibus illa: habuerunt fcUas rnille fexcentas , c polito inarmore ; hx ter niillc ducentas. Ornatus illorum fuit maxi- nius.ex ftatuis,cplvimnis , marmoribus , picfluris. Alia fuerunt giatuita, qualia tempore M. Agtipps fuerunt 170 :aliameri- toria.in quibus paruo a;rc,vidcl. quadrantc,liccbat lauate.La- uabant autem quotidie , de more. ituri iam ad coenam. Statnt erant infinit.T,non folum matmorei & xrea.fed etiam argen- tei,3ure:E eburnea:. Varia: fuerunt ipfarumfpccies, colo(leaE, curulcs , cqueftrcs, pedeftres, equorum , lconum, fphingum, obelifcorum CulVodicbantur a milite,cuiuspnfedtus dicrba- tur ComesRomanus , quod opera vrbisfcruaret : OfRciuni ipfum vocabarur Comitiua Romana. Circa ■urhem erant via: ftiatx, aqusdudus, & cloacae. !'«/?»•/»/* pleracque ad munitip- nemerant comparatx Itiiis erant tripliceslapides. i. Gran- diores,qui viam ad oras arflabant,ne difflueri* Hoc erat mar- ganari.i. Cippi quidam eminentes , inquibus infidcrefcdis, onera reclinave , & ex iis iu equura afccndere fas effet. li cre bcrrimi difpofiti per rotaro viam. Columella: ; qux notis merorum incifx milliaria notabanc. Hinc ille mos pcr lapides tomputandi. L^tus vprumquc vi.TEprsicxebant vaiiamonu» nienta & fcpulchra virorum illuftrium , libcttoium , fcorto- luiu, (ctuoruin : <\\ix viancibusctant veluti codices Inpiimis dux vix fuctunt inligncs, Appia, & Flaminia. Appia fhufta ab Appio Claudio Ccnforc , longa ptimitm fuit ab Appio Ca- puam vfquc , poltca Btundufium vli-juc ; lata pedcs 1 5. Fla- minia non brcuior fuit Appia. Nairi Koma Ariniiiiuni vfquc, & inde porid Aquilcum duccbat. Ai^uiiduftii- inucnii fuin ab Appio Claudio Cculorc, codcm qui vias ftcinerc inlhcuic Mox autem ita vbcrtim aqua induii^a fuit , vt quifqu. dunii, aut in vicino habcrct copiam. Canalium magnitudo taiitjv fuit, vt vir cqucs commodc pcreos poffct inccdcic. Arcus & fomiccs aquxduifluum quibufdam in locis luldaiati fuc- runt ccutumpcdcs. Quulain caaalcs a quadragcfiiiio niilliari fucrc perdudi , per vallcs & montcs. Talis aquxduclu-, fuit Claudii , qui vicit antcccdjiucs omncs , quippe a quadr:Jg»:- fimomilliari.ad eamcxcelfitatcm , vc in omncs vtbis moiucs lcuati influxerint Curtius atquc Cxrulcus fontcs. Fucrunc in vniucrfura aqu«dudus X X Addit.imcntaaquitduttuueiant lacus millc trecenti quinquagiiiia duo qui crant aquaium ii» publico rcceptacula. Scxccnci hoiiiines pcrpct.ii t'ucri,int .id aquarii tuitioncm C/ .1. tfacicbantad mun.litic &qu.vmuii- diticmamatjfanitatcm.Latxerant pcdcs 16 altx rotideni.Prx- cipu.x erant,('eptcm,quot ctant montes. Nam cx i b d'jflucbat & dcriuabantur aqux ac loides , &. in iu.igi.aiii vnam CLuflue- bant, pcr quam alucogtandiore extra vtbcm fcrcbantur 1'rx- tct has tucrunt minut.x iiuuimcr.T. T.mta fiiic ckijc.uu v.ifti- tas, vt validosalicjuot terra: mocus, & vari.is ruiiia.> inde, fcii- bant cxtitiffe. Si cloaca: non defluereut aut ncglisoretut, c.n- fores in earum inftauratioue milie circircr t.ilcnta impcndcre habcbant necelle. Invirtute Roma ^i fpeftantur duo , viri , & virtus ipfa. *>''■< ciant capita , membra minora. Communis omnium nota erat toga : propria fcnatoium ius laci cl.iui <;e- ftandi , ecjuicum aureus annulus. Cupiia erant potcftates.pac-. tim lacrac.parcim ciuilcs. Poteftiee ac dgnitatcs facntRomnnc-. tum erant Pontifcx Max. Pontiliccs qui diccbnntur minorcs: Augurcs:Rex (acroru, (cu rcx faciifitulus:FLuiiiucs : Fecialis: Pacer part3tus,fecialiuiTi piinccps:Veftalcs ; Dnumviri facro- tum:Septcmviri Epuknir :Salii:Sacfrdotcsbonxdcx:Curio- nes:l'oticii : Pin.'irii;Lupcrci:Galli : Fracres aruales : dequibus prolix^Pi;»'fl»«< procymn.^f.vvt ter' .j.ir' . feeun'^ . Ciudes l:oma- nori(m poteflates 3iCi\ign'n:ites confiderantur vel libcra vel mu- tata Rcpub. Lihera lep. e!antS<:n.ito'.es & Equites ^en.i.cres ab .-etate dicli ,i cuia patres,inirio a Ri>mulQ centum faifli: pofteaad ttccetos creuere, &in libera Rcfp.fic mai feie,v('que adLiuiii Drufum.quiin fuo tribunacunumeriiauxit,&ad (Ix- cenros fecit. Atquc ica manfille videcur ad Cifarem, qui am- plificauit, & vel ad tpille allegit AuguftusadnumcruiTi veie- rem,i.e.fexcetos,redegit. Viles & fordidos n5 facile admiite- bant:inopes nunquam. Si quis eo loco indlgnus, amouebatur. Fiebat id filcntio, ita vt in recitando fcriatu(faciebac id publ^- c^) nomenelus prxterircnr quem fcnatumoium vellent Pri- mus in fenatu recitatus, dicebatur Princeps Scnatus Nota hic dilcrimen inter Senatum proprie diiflnm, & Scnatorium ordi- nem. Ille certo numero ftctit,& qui in illo habcbant lus fen- tentlx. Hic latius patuit,& iuucncs quoquc ac fcnatorii fiiio;, ali6fquc equites ilhiftres complcxus fuit. His enim, «juo ce- lcrius reip.affuefcercnt, proriniis a virili toga latum clauum, ( infigne Senatorum ) indiieic liciiip. Ejui e crant in tt plisi difcrimine : vidcl. equo publico.iudiccs, & qui ccmmuiii no- mine dicebantur eqnitct. Ancc Coff. eiat Rcx : Tiibunusce- lcrum , a rege proximus : Inrcrrcx. Pofl exaflos reges evant Coff. Procoff. Didfator vMagifter equitum : Cenl'orcs : Prx- torcs: Praetores prou'nciales ; Proprxtorcs : Laci Procoff. & Proprxtorum : Legati Confukim : iEdiles plebjs : Curules: Ceteales: Tribuni plebis : Tribuni milltum feu militares confulari poteftate : Quxftores vrbani, fcu xrarij : Quxfto- res prouincialcs : Quxlfores parricidij : Proquxftorcs: De- ccm viri legibus fcribcndis , & licibiis iudicandis : (^uinque viri mcnfarij , turribus murifcjue rcficiendis , cis & ^''isTi- berim : Quatuoruiri curandarum viarum : Ttiumuiii capita- les , nofturni , valetudinis, monetales, reipub. cgnftitucnd^, colonix dfducend.x , iuuencs idoneos ad arma conquirendi: Cutatores tribuum : Duumviii nauales , pcrducUionis CiuiLs Romanorum poteUates mutata refuhl. funt Imperatores ; Au- gufti, donati tribjinitia poteft.-;te , pontificatu, eonfulatu: Principes iuucntutis, di(fh Cxfares , & nobiliffimi Cxfarcs: PtxfeiSi vtbis , xrarij , prxtorij , frumcnti poptilo diuidendi, vigilum , itgypti, Prxfcflurarum , Confularcs quatuor per Italiam : Aduocati fifci. Auguftus quoque vatios niagiftratus creauit. Vide Pon'anum d.l. ^ loh.Samofcium mafium Polr.nis. Cancellarium de Srnatu Pomino. Mlnor/f membra reipubl. func plebs,cuiusdifcrimen fumcbatqr a ccfu, & gencre:atque hinc alij cranr ingenui, alij libertini, alij liberti Qui magiftratum petebant,candidati dicebantur. In plcbe multi erantminiftri magiftrataiim,putaScribx,Appati:ores, Accenfi, Inteipietes, Ptxcones,Liftores(qiiorum infignia fnfces & virgx: Viatorcs, Scrui publici&Carnifice';, qui non folum in numeio ciuium i)on 9tai)t, fed ne doa^icHiusii quideiu in vvbe habebaat Ei(l «niin Encyclop^dia^ Lib. XXIII. 212 enim de fc^ leratis fupplicia fumete no eft ignominiofum, fed honeftura : tamen quia iUi homines pluiiu.um fuerunt fao- noroh & fcekiati, malc coepit auHiic officuim : atque ofh- cuun non ipibs , fcti ijifi potius fuo vitio polluuut cfficium. Ita»-^ , a qua lUmani laudabiles, vcl potius admuabilcs fue- lunt ,~cft (iupkx niil.taris , & ciuilis. Mtiiniru , gemina po- timmum ; vhk 1 luftitia, & Fortitudo, cuius caufa; erant in- formatio in piima atiolcfcc-ntia ; pedeftris militia , qux vi- guui annorum decuifu djniqiie tcrminabatur , cxercitia aifi- dua, in ipsa pace, vt ita vita omnis clfet in arrais, honos qui omuis -rat ab aimis; & dcnique mctus pcciiaium , iis infligi folitaium, qui in acie , vel In prxfidio , ftationcm fuam de- (crcbant. Qj-iis enim nefcit, locum ibi miiiti fcruandum , vel moriendum fuilfc ? C»;"/7« virff erat potifllmiim triplex; Pretas qua pro fuo captu farris operabantur religiosc acde- uct^ : Probita'; qui ccuiebatuv in Abftinentia ab alicno i in Contincutia t bidinis; in Simplicitate , quae tanta , vt pio- ueibiUiT abieritHomo Roroaiii mgenij , Romana fimplici- tas R ^mana fidcs: denique Conftantia. Hk t;imen memi- 'Bcris illud: ' »VV' eri,t7' , (^inec homines trunt. Hic nou ab re fuerit inferere iftas tabellas. DgnitM Jmperij Orientalis (jr Occidentalis. fVixfe&as prastorio Otientis > fub quo Piouiucia: L. Pratfedus pra;toi!o IlljTici , fub quo Prouinci.c X. Prxfedus vibis Conftantinopolis. ' x-Prxfcntales l I. f Illufires^ Magiftri raili-\ Pcr O icntcm. tum V. 7 Pcr Thracias. ^Per lllyiiuin. Prffpofitus facri cubiculi. Magiftcr officiorum. Qj-ixftor. Cumes larsitionum. Come': rcrum prmatatum. Comes domcfticorum cquitum. ^ Comes domcfticoium pedituni. fPrimerius cubiculi. I Caftrenfis peculij. I Primircrius Notariorum. , Matriftri Scrinioruni I V. D'gnitate$ IiTiperij Oricuta- iis Spcfla biles Proconlules I , cAlise. i Achai Comes Orientis. Prxfeiflus Auguftalis. Vicarij V. Comites rei militarisl I. LDuces rci militaris XIII. fConfuiate-: XV. Clari{I]mI<( Corrcc^otcs 1 1. IPraEfides XLII. f Praifcs Atabiae. '-Perrcaifrimi < LPraefes Ifaurii. fPraefeilus pritorio Italix , fub quo I ProuincixXXIX. Prafeftus pra-torio Galliarum, fub quo Prouincix XXIX. Pra;fen{3^ deuolutum : vnde hoc imperium dicitur Romano-Gcimani- cum. De primo tcm.^orc fic h:ibe. \x\\\a mundi -905. C. lu- lius Cil-n qiiartum Conful fine cr.!lcga, abdicauit feConfu- Ir.tu , fi iquc tVitfccit Ci_Faiiium M,'xi;viUm & C Trcbonia- num. Ex h.ic anno houorarii Coff crcaii ccepti , vfquc ad tcTLipoia luftiaiani. Dc fecundo tcmpore Ker\te'mannttA lib.\, fifi. /(V f/ip.i. fic ait : Putaiit quidcm Politici nonnulli, intet quos eft -:/:hiifi!/^ ratj. ^i, lilud imperium collegatum fuille Arift icraticuin S.ed putaiim potiiis fuilfe monarchicum im- pcrfcdium : fiquidi-m ifti coUcgi ciilfribuebant inter fe Ro- in.-.ni impeiii proiiincia^,& pleiumque longc a fe inuicem ab- ei int,vt Arift .ciatica fotina non poffeiit confilium capcrc. Sic Keckcrmannus "-an^ monavchia tum tcmporis fuit : quia coUcwx ifti no habuerunt cumulum maictl:atis,qui tuit datus Impcvatoribus. Tertiu -i tcmpusquod attinet, Imperium lub CarcTlo M.cft diuifum, ita vt alij tuerintlmpp. Orientis, alij Occidennis.Hic r.ionarchiaifta vulnus accepit, fcd ita vt di- gnitas ac niaieftas manfcrit in Occidcnte. Libeie itacuepro- nuntiarous, Imperium Romano -Gevmanicum cfTe n;onar- chicum : cjuia tumma (fecuiulum Dcum ) ipfius cft maieitas, qua; ceniitur in Icgibus condcnd s, & creandis mogiftritibus: & quidem ira cernitur, vt nunc temporis prim'g nia omniuiti' legura ciuilium & magifhatuum huicimpctio fitacceptafe- rcnda. Scd audiamus avgumenta Bodini , qui Ith.de u^i.r'-- rt methodc hifi. acerrime ccmtendit. Irapctiura Romano-Gcrma- nicum non eflp monaichicum , fed Aiillocraticum i.Hifpa- Biarum regnum & Mufcoui.T; ducatustum populorummulti- tudinc tum rcgionum amplitudinc longe longeqae ruperaiic pomaiia Imperij Romano Germanici, icl potius Germanici. Idcm de ImpeiioTurcico, Tartaiico,Sc /t.thiopico iudicium. Rei^. Impeiiura Romanuin & regnum Geimania: non funt idera. Deir.de .(latus qu.intatiseft vel amplirudinis , vel ma- ieftatis Illa dicitur qiiantitas phyfica , h.icpoiitica De hac. non de illa quititur. Tcvtib iniqua eft comparatio imperii Turcici & Taitarici (vtvumque enim eft violentu.m) cum im- pcrio Romano.i.Eleiilor Moguntinus apud Slcidannm in elc- (ftione Catoli V. fatetur , Rcjmanum impcrium ariftocrati- cum eirc. Hffjondeo. Non loquitur ibi de ftatu, ("cd de adniini- ftraiione. St.nus mon:irchicus aiiftocratice potcft admini- ftiai i, vt fupra difputatum. ;. Impcrium Romanum eft tri- butarium Turci : pvopterea qubd annuum tiihutum fifco Turcarum infcrtut pro frucnda Hungnrii parte. iie'pon,i. Id, quod propter fcedus cum hoftc pei cuflum numeratur.non eft tributum.fcd penfio : vtipfe Bodinus fare ur//i. ierepuH.r.tj. p 114. Deinde hoc tributura penditiu" nomine regni cxterni: ac proinde maieftatem impenj non minuit. 4 Imperatornm poiitentia a Romano Pontifice diminuta et^. I^' fpond.Votmt Pontifcx minuete maieftatem iir.perantis , vitio quorundam Iinpp. maicftjtem irapcrii non potuit. Dcindc Papifubiciftus cft Irapevatori , non tantum communiter , vt pcvfon.n eccle- fiaftica : ftdctiaTn fingulav!t?r. vri dono habet Italiam ab Im- peratorc. Non er.ini habet Italia regcm originaiiter , nifi C.x- farera. Deniquc fi Impcratoi cft- inferior Pontifice , P^^inifcx illam '^uperioritatem obtinebit aut iute communi, aut fiu.Tu- lari. Si iurecommuii! , vel iu'e diuino , vel iuic gentiura , vel f oCtiuo. Non iure diuiuo : quia-nuDum (vcloquimtur; fupef hoc Polidc^ Cap. XVIIl. 213 hocemaaauitprsEeeptum diuinam.vcl explicit^.vcl iinplicirs!. ContwDsvs dilKnxit glaiiiufii Ipuitualcni .S; (xculaicm : & vult x>li, Dillin- ^Suatur qua-ftio fafti & iuiis. Deinde Roma eft.vbi Imperator eft : tocuraque Imperium eft ciuitas Romana : vti nos fumus ciucsRomani. i j.Imperator non habet amplius regna, quae olim incoiporata erant Imperio. Reipend. Confunditut rurfus qux(l:io iuris & facli. C-Etevum , quod Imperium Romano- Germanicum non (itariftocraticum.italiquet.In Aviftocratia, omnes iifdcm tenentuv lcgibus , & abfoluta parlque poteftate imperanc At Imperatornon tenetuv iifdem legibus cum pvin- cipibus Imperij : & folus in omncs cuiufcunque potcftatis,ia- rifdiiftioncm exercere poteft. Non igitur clt ariftocraticum. Venit hic mihi in mentem legis regia: , quam appellant. Lex ifta regia monarchiam imperij cuidentet ftabilit.fcd ita,vt fu- pevioviras ifta refpiciat pollticum impcvium.non vevo natura- lem xquitatem. Quando igitur lege regiapopulus omnem poteftatcm invnum principem cranftul't,legibus ciuilibus ip- fumfolutum elTe volu!t,&ip(i vni gubernacularcip commi- fit. 'Difceptant hic de origine legis regi*. Et alij quidem ad primum reip.Romanx ftatum eam refei unt, ita vt fub Cxfare _ poftliminio fit reuocata : alij regiam legem nunquamfuilTc latam e_xiftitnant,fed ipfo fafto introduif):am,ita vt ius regium (hiiic illi legi nomcnjprincipi fit tributum ipfa confuetudine. Nobis ita videtur.Lex iftatemponh. .*.ugufti fuit lata, & fub Vefpafiano de nouo quafi introduifla.Hinc /. i j .rnfide manum. lexregialcx Augufti dicitur. Cumenim Auguftus , oppreffis Tcm. lll. Antonio.Bruto, 8C rdiquis CTdis luI.Caefaiis couftiis , icrufn folus poilrctur, paulacim viiii maicftacis ad fc crahcic conatus eft. Idco habita orationc dc dcponcndo impcrio , nc tiiics ( vt (imulabat) illud coadc iu ipfum tranlh^lillc vidcrcntuv, aiij- mos Scuatoram ita dcmulfii , vt illi multis peifuafionibus 8c atgumcntis ad princi)>.uum iam folum obcincndum cum im- pulerint. Principatum iam foluscumobtinerct,vtctiain lcgi- bus folutus cllct,tcncauic,ac impctrauir.Tnndcm P.Silio Ncr- ua & C. Sciuio Satuvnio Cort^Scnatus coiucnJit ab Augufto, vtpro fuoarbitviooinniacmcndarct.ac lcgcs,quas vcllcc.fcv- ict , illifquc nomen Auguftarum inditum : quibus Scnatus ac populus fc obtcmpcraturos iuramcnto profclTi fuiit. Hoc pa- «floScnatus & populus omncimpcriumln Auguftum traiillu- lciunt. Porto lcx ifta rcgia liib Vcfpefiano cft rcuouata.Vcrba ipluislegis,in tabula xueaincifa, hsc funt : prout hodicia Capitolio illudMonumcntum nifitur. I. Fcedu/vecum ^uiLus "volet ,farere liceat , it* ■uti licuhdiuo Aiiguft". Tit. lulio C.fari .^iigufi.Tiberioiue CUadio Ctfiiri Auguft.Gcrrrar.ico. 1 .^'tiqueei fenaium habere , relntionemfncere, remittert Senatufconfulta fer relmionem difcejfiottemqiie fj.cere ticeat , iia vti licuit diuo Aug. Tit.lidio Cifari Auguft.Tit.Clau.iio Ctfari Aitgufto Germ/inicc.}^ Vtique curn e.x voluntxte authoritative , iuffu , v>and.ituve eittf, frnfemeve eofenatM kabeb!tur,c?vmum rertimiin ferinde habe»- tar,feriiil:ir,acfi ilegefenatai ediciioi cffet,hatereiuri>ue. i,Vtiqui qiios magiftratim , poteftalem , lir.perium curatitwmve ciiitu rei fcndintei fenatiii populoqiie Rcmjtno commendauerit , quihiifve fiffrag»tionem fuam dederit,promiferit,eoriim C-miiiif quibufqut extra ordinetn ratio habeaiiir. j . '.'tijue ei finei imperij proferre pro~ mouerCjCum ex Republica ccnfcbit elfeliceat,itxiit liciiit Tit.Clxu- dio,':ifari Aiigiift.Gcrrr,cincofuit.6yiiqiie quibm Irgibit-fjtlebif', vcfciiu fcriptumfiiit,ne diuin Augusltn Tiberiiifve Claud:ta Ci- far Auguft.GermnnicK/ tener/ntHr,eif le^ibw flcbifuefeitii !mper. Cifar l^elf.ifiansti folurmfii ,qu£ijue ex quaque lege ,rcgatione, TiiuHm AHgiift.TiheriumluliumCifarem Augyft.Germanicum fgcere cporiuit,ea omnialmp. Cjifari yitj^efiano Au^.faeere liceat. 7 . Vtiq:te qttn ante hxnc legem rogatam aifa,^ffta,dfcreta ,impera- ta ab Imperatore Cifare Velp.fiano Aug. iv.ffu mandaluvt eiiu .» quojKofun' , ea ferint-e iusia , rataquefirtr , ac fi ffuU plebifvt iajju acia effent. S A N C T I O. Slqulihuiufce tegis ergo aduerfus Uges,rogationes,plelifuefci'ta, fenariifve confuitA fcir,fccerit,fiue quodeum ex lege,rcgatio- neplebifve fcito,fenatufvecinful:ofacere oportebit mnfecerit,hu- ittslcgu ergo idti nc frnudi eft^,»eve quid ob eam r^mpcpulo ditre debeto, nevecui deeare aiHonrveiudicatioefto,neve quis de ea re apudCl. finitio. Atque hxc eft lex regia,qu2 tribuit principi poteftatem folutam legibus : nimirum iis , quas populus & Senatus in eum confeiie potuit.Plus enim iuris in alium trans- fervc,quam habuit,ncc potuit,nec voluit. At iuris naturalis & geiitium poteftacera nonhabuic populus. His igicurprinceps non cft folutus. Cxterum Auguftusin oratione ("uainter alia fic ait : Id autera maius eft.cilim in noftra poteftate vos^fTetjs, & ciim nos virtuteac fortunaflorcmus, vt voleacibusnolcn- tibus vobis imperare polfemus , tum nos neque animis elacos fuifl"c,neque vcgnum afpiralTc : fed patrem mcum (lul. CjeC ) id a vobis oblacum refpuiflc , & mc id acccptuni reddidilTe. lam veniamus ad ttatifi.iuouem Imperii. Bell.ivminns dcfen- it hanc thedn : Romaniim Imperium a Gric:< aa Fra.icoijummi „g impcti/ Fomincis atirhcritate trapft.twty : & iftam : Romainim Iml crium "'' c.crma- a familia, Caroli Magni , ^ genre Tranorum adfamil-am O:ho lUadaai i niiWjify gentemSaxomim , fiiinmi Pnntificti iiuthori'ate tranfiit. Vide iib. i .0" ^- A^ tranfinticne Re.mani bn';cri; a Grs.cii ad Fran- cos. Sed Bellavminus hic & «SeoAo-/©' , & «hs-odijtO' eft. Narri prirao igno?at dilcrimen rniniftri Euangelij ,& magiftratus politici. Minifter Euangelicus eft pcrfona.immediate » cl nnc- diate aDeo vocata.addoccndu Euangclium.&adfacramenta adrainiftranda, habcns maadatum puniendi contumaces ver- bo,non vi covpovali. Hinc Chriltus ait loan. \%. Rcgnutn meum , non cftci hoc mundo. Et A/ai'//j.io. Regesgentium dominantur : vos autem non fic. Et /ofl». lo. Sicutmifitme Pater,fic&ego vos mitto.Epifcopicrgo & paftorcsinEcciefia non habent iure diuino authoritatcm conftituendi imperato- res aut reges , & regna transfcrendi : fcd debent e(Te fabicftj principibus ,quemadmodura Chriftus fubicflusfuitTiberio, & Paulus Neroni , qui fait cioaca multarum lcgionum Dia- bolorum,vt ait M,l.in:iitbon in Erhicd cytinca. Quanquam ve- ro Dcus in Ifrael interdum conftituit reges per prophctas , vi Saulcm & Dauidcm ; & quanquam pvophcts quidam fuerunt principes & rcges.vt Daniel & Dauid : hoc tamcn non poteft trahi in confequentia,vtpote quod eil: parcim c7-traordinariii, partim etiam typicum. Qux ciim ira fint, non habuitRoma- nus epifcopus iure diuino authovitatem rransferendi Italiam, vlT Imperatoris ticulum ad Carolum. Ouid iif-tur fecit Ponti- fex ?• Fecit tantum, quantnm paftor in publica d -fponf.itione. Paftor non tradit fponfo fponfam quia fponfus iam anre illain habet tfedeft tcftis illiuscontraflus.qui antea faftuseft.Non ,vcl de- fcnfio & pfEnafimul : vtraquc profedaamagifttacu. Ita Ro- mani iulVlfime tcnucrunt Macedoniam ,Athenas,Hierofoly- mam : quia nolueruntquicfcere donec cogerentur. Sic eigo Carolus Magnus,qaia cx Italia eiecic Longobardos,iure belli obcinuit Italiam. Ncquecamcn cituium Imperacoris acccpit, nifi fafta tranfaftione cum Impp. ConftantinopoUcanis,de ti- tulo Impcratori';,& dc partc Italise ; ab alpibus vique ad Nca- pulim tenenda. Sancitum quoquc e(i , vt vibsVcnecacflct li- bera , ncucris fubdita : inchoata Attilx temporc , anno Chri- fti 476. ciim hxc pax ficrcc anno 801. Cstcriim Carolus co- ronatus cft a Lconc III- Papa,atquc ita confiimatus eo modo, quo paulo ante diximus.in matrimonium confirmaria pafto- re Ecck-fix. Sic itaquc Carolus Magnus , qui crat dominus Germaui.-E , iurc fucceflionis , (Francici cnim regespoticban- tur GcrmaHia&Gallial&dominus hali.-E.iure belli.faduscft Impcrator.iure bclli , tanquam caufa remota,iure tranfadio- nis,tanquam caufa proxima ; & folemnitct a Leone III. cpi- fcopo Romano renuntiacus. Sic crgo patet,quomodo Impetij polTcfllio & dignitas peiuenerit a Grscis ad Francos fiue Ger- manos. Nunc vidcbimus.^tjuomodoporroaFrancisadSaxo-. resperucnerit. Bcllarminus contendit , Othonem I. cogno- mento Magnum non a;atem Hcnricum aut Contadum fuiffc Impcrarorem primumex gentc Saxonica , eumque a fummo Pontifi-ead imperium proueftum. Sed vtrumque eft falfum. Namftirps Carolin.f dcfccit in Ludouic.IV.cui fucceffit Coil- radus dux Franconi:i; , & huic Henricus Auceps, Othonis Sa- xonis filius. Hinc liquet , Henricum Aucupcm.patrcm Otho- nis M.ngni , fuifle prinium cx gcntc Saxonica Impeiatorem. Nequc valet illud Bcllarmini : Illum non fuilfe Imperacorcm, quoniam nec Roma ad Pontificem vcnit,nec ab eo vnftioncm vel coronationem vllam poftulauit.Hoc cnim iamrefutatum eftin fupcrioribus Dclnde Impcrium Romanu tranflatutri eft a Frantisad Saxoncs vcluntariaeleflioneacccflione Gallico- rum rcgum. Qjra de re vidc vlatihiam FUceinm lUyricum de trimfliifipr.e Imperij.kt^ue hscdiftafufficiant deduplici trans- latione Imperij , vna a Grxcis ad Germanos, altera a Francis ad S.-5xones. Vbi memineris , primam ita fa(fl:am,vt Iinperato- res Groeci non fuerint priuati fuo imperio , altcram fecus. Ver^amus nunc ad patrimonium Petri,vt vocant,id eft , ad ius prxtenfum Poncificis Romani in Icaliam.Tradunt Pontifi- dona^ione ccs Romani,Conftantinum M primum Chriftianorum Impc- conftanti- racore.poftcaqu.im baptiiatus fuic a Syluelho Romano Poti- ncc,eidcm non folum Roma, verum ctiam SiciliE regnu,Ita- liam totam,Galliam,Hifpani3m, Germania,Angliam,totiufqi occidcntisditioncm donaire,ideoqi Imperatotem tunc ex oc- cidentalibus partibus Byzantiu,noua illam Roma^conccflifle, ibiq; Orientis imperio tantum contentum fuifle.Scd ha:c do- natio eft purum pucum commecum Babylonis myfticae. Nam ptincipio falfum eft,quod aiunt,Conftantinia Roraasa Syluc- ftro fuifle bapcizatum.Eflenim baptixatusNicodemi.T; ab alio quoda,vt teftatut Eufebius,qui inquit : Citm Confiantinus efjet tiicomedist,morbo corripitay. ibique quod fciretquam incertaeffet hominnm ■vita , dnum fufcepit facri haprifmatvs. Id enim facere ad illuii vfjue tsmpU'1 diflulenct, qnia in lordane fltmio confecutu- rnm f]'!rat 0 Qp h'arcnt. Durauit cxarchatusifteper annos ly^circiter: quo tempore Ludptandus , vel,vt alij fcribunt,eius filius Af- dulphus decimufnonus legum Longobardoium in Italia Ra- ucnnam occupauic , & exarchatui Gncorum finem impofuit- Iftorum cxarchorumalij cum Longobardis pacem coluerunt faftis induciis, alij infeliciter Longobatdos contrafe krica- runt : pleriquc vcro vaftationcs & clades Italix incukrunt. Cum autem & Romanos epifcopos fibi infcltos multi reddc- rent,hi contra Exarchos& Longobardos tandem Fraacosac- cerfiucrunt. Hic igitut Poncificcs ex dilfidiis Italiae,non aiiter atquc Mahomet cx Arriaus ha:refeos fcftionc , na£Vi funtoc- caftonem, vt aliquid molircntut : prcefertim cum vidercnt Im- peratores orientis non polfc cx oricnte difccdcre proptet atrocia&continuaPctfarumbella. Quamobrem modo hunc,- modoillum principem in fui auxiliura concra Imperacoruin exarchos , & regulos Longobardicos, qui in dics furgebant in Italia , cuocare coepcrunt. Vnde Gregori«is I II. Carolum MartcUum, virum magni nominis in Gallia , contra Lud- prandum Longobardorum regemin Italiam adducerc tenta- uit. Poftea Zacharias 1. Childcricum Galliae rcgcrn in Italiam vocarc decrcuit. Sedmortuo Zacharia Stephanus Il.Papa Pi- pinum cx Gallia euocatum Simoniacis attibus dclufit , vt ab ipfo Cbi donari impetrauciit exarchacum , & omnia, qux ad ipfam vtbcm fpeftabant , & quidquid Padum & Apcnninum interiacet a Placentinis vfque ad (lagna Venetorum , & quid- quid intra Ifaurum flumen , Apcnninum,& Adriaticum finum continctur. Ciim vero Defidcrius, Longobardorum rex,exar- chatus caufa Pontifices Romanos vexarct , Stephanus III. Carolum Magnum Pipini filium in Italiam contra Defide- riumcuocat, qui profiigatis Longobardis plurimasrcgiones donauic Hadtiano I. fuccelfori Scephani ,aquo Romara de- duiVus eft : vbi vcrique ancc D. Pecri altare ftantes,mucu6 iuraiunt ,Romanos Pontifices ac francos pcrpctuam intct fcfe amicitiam feiuatutos. Pollca Carolus a Leonc III pro- clamatus cft Impcrator. Carolo fucccflit Ludouicus filius, qucin Papa ille callidus Pafchalis adco fafcinauit , vt fibi hoc iufiurandum faccret : Ego Ludoniciti lmper.%tor cencedo tibi heA- to Pesro ,prinripi apoftolorum , ^ vicario tuo Domino Vafchali, fummo ?ontifici,fucc'ff ribiifiue iiti4 in ferpetuam , ciuitaiem Ro- mam cum fua iurifHBione , omnihiifque circa terrii , ciuitatihus, fortubns, f^ maritimis locis Hetrurii , in ea denique mediterranea •vrbem Veterem, Baln'0,Ref;ium,Viterhium, ^c. nec non exarcha' tum Rauenns. integrum ,ficutfi& recordationif Carolus pater , ^ item fiptnm mus mlitr bem» Stephan» dudum e^nceffere , -vide- licet Politiccc Cap. X V 1 1 T. 215 Rcet Rattennam, Biuinm JEmHUni , Fortim Fomfitij , Foriim Li- uu , fyc. 'jui omniu fit. memorit Pifinui auui : dciude Carolu-i genitor noiier , fer Aiherium ^y Meyn.-.rdnm , Aibarei ha fpcnrc mijjos , beato Vetro , liufqne fuuefjOTibus fcripio ctncefftrunr , ncs item frobiimtc4 Atqueconi.edimiUj^c. Foimulam intcjjtam vidc in Eufebiocafiiuo //.^.Quomodo^gituiha/c oniuia aConftaa- lliiio Magno donaM fueiunt, fjux Pontificcs a logibus Gallo- luroaccciicrunt ? : MAnhic pr.ttofiliii camen :finceTna B^h'mw. Hi fia'nunt Dominum cunHii ferfectila fwnmum. Quid veio diccmus ad ea , qu« a magni nominis hiftoricis adfctuntur , qui maiorem huic Seuatni Eleiflorali anciquita- tem tribuunt ; Exiftim.int illidecrctum illud dclmpeiii pro- ceiibns non tempore Ochonis 1 1 1. fancitum , fcd potius in vfnm reuocatum,quod a Caiolo Magno iam ante faflum tuif- fe Suffr:du' Petri probat , & Hirfiuenfe Chrotncon coiifiimat. C^uid , inquam , hic refpondebimus ? In prompcu eft lolutio. Hirtorix teftantur.ante Ochonem III. Imperatoriam digni- tatem fuilTefere haEreditariam , non eledltiam. Incun.ibula tamen huiusScnatus fottc dcbemus Carolo Magno. Nain Carolus vniucrfam Germaniam in quatuor diuifit C3pita,Bo- ios, Sueuos , Francones , & Saxones. Francones Ecclefiaftico principi fubclTe voluit : rcliquis quoquc ccttos principes prx- fecit : ex quibus deinde elcftores orti , ex Boiis Palacinus, ex Saxonibus Saxo, cx Sueuis Btandeturgicus. Cstcrum B'llnr~ minuf Ib %. dftran(iAi. imteri'., vult,elexr«- iam eft cxcuticnda. Dcfinicur autem hic pax religionis cdi- Ro^aoV" «ftum decerta religionis in Romano Imperio libciecolendx imptrio facultate ,concoidiftatuum lufFfagio , fub grauifTima pccna P"'''*"''»* promulgatum. Eft ediclum,'ii eft ,conftltutioPrincipis , mo- narchiain reprafcntantis>eam dico monarchiam, in qua ordi- nes funt eleftores,ptincipes , daces,comites,ciuitates,puta li- bettace gaudentes. De certa religionisfacult.ite , non hxiefeos nOTorix exercitio. I iher^e exercenda , non morc Libertinorum, fed bonoruni Chriftianorum. Concordiflatuum fuff^ragio^euam ipfius Impeiatoris Caroli V. principis viftoriofifTimi, qui no- uem confccerat cxpcditiones in Gcrmania,fcx in Hifpaniam, feptcm in Italiam.deccm in Be!gium,quacuor in Galliam,duas in Africam. Eius enim aufpiciis hxc pax primilm eft initain Tranfadione Paffauienfi , anno Cristi in^- ^ poftca 3 Ferdinando regc Romanorum, fracrecius,anno i j ^5. in Co- miciis Auguftanis iulfu Caroli cekbraris , fancita &promuI- gata :quamipfam conftitutionem ipfe Carolus arprobauit,& confirniauit. Hisitaq; Comitiis conftitutio depacc rcligionis poft conucntumPafrauienfcm naftaeftpriroum robur ,idque communi proceiumfufFtagio, in comitiis poflea Ratiftioncn- T * ■ £bus 215 Enoyclop-^dr^ Lib. XXIII. fihnsanno 57 & Auguf^anisanno J9.& tuifus Augulkni»6«. fanftiffimis verbis icpet.ta. Nccelleiguui eft.vt lrapctator,& Status ftenttam fanao piomiflo.conua quarn doceiu lcluit?, & ahj.qui aiunt Caiolum V.fuUre vi compuUum vt pnncipi- bus Impetii morem gcrcret qaique prouocant ab Imperatore roale infotmato ad melius intocmandum. His- comparatam Volumus talem refponfioncm. Optime dicit VlpLnrs- W. . yd. quedrrift Vim accipimus eam , qua: contta bonos mores ht, non eam, quam magiftratus rcdlc intulit , fcilicet iure licito. Nam qui fuo iure vtitur , ncmini facit iniuriam. Hoc autem fecerunt factatirfimi Imperij proceres , quod fic euincimus: Qiii facit id,quod lex prxcipit,fiue ea diuina fit.fiue humana, jutc fuo vtitur. Arpiiiicipes imperij feccrunt id quod lex diui- na prjEcipit. Eigo iute fuo fuerunt vfisac proinde nemini fcce- lunt iniutiVn. Prob.minor. Lcx diuiiia pr.rcipit lcrutari Scri- pturas,& in iis mmcre.vtpote qux fint vtiles ad doarinam,ad ledargutionem, ad correaionem , ad inftitutionem quae oft ia iufticia:vtperfcausfithomo Dci.adomne bonumopus per- fecle infttuclus : 1. rim.i^. At prmcipes Proteftantes , qui di- . cuntur.hoc fecerimt.idque toties iteratis fuis proteftationibus ac libellis fupplicibus ad naufcam vlque repetiuerunt.Ergo fe- ccrunt id,quod lex diuina eos facere iulfit.Sed inquis,qur func illi principcs rrotcftantes > Annon funt ha:retici ? Sed,iii- quam cgo non fatis eft aiiquem vocare hjercticum : prxfettim eum ,qui faam confcffionem elimpidlfTimis fontibus IlraElis deducit. Dcinde hxrMicisquoque feruandafides : iroprimis quando reli2.io(a accedit affeueratio, qualis occurtitin Con- ftirutionede pacc religionis , hanc in fententiam : ^'hesbey i!.eyfirlichenvnd Kcnid chen yi'urden , TnfiHcLen 'ibrhen ^'vnd vu^iarenvwrtem {^cSedcum inedidloifto duntaiat fiat mcn- tiorchgionis Romano-Catholicx & Auguftana: Contdho- tiis , annon exduduntut Caluinifta: , quos vucant ! Retpon- deo verbis lnfil Springeri ICri.qui iracia;. depace r ligionis r. 1 f . cisfincmluperhac quceftione ita ait : Inquoperfuadendo c6 plus me proficerc pofTc fpero , ejuodetiam #ioteftantibus in tefponfo fuo fuper Palatino Caluinifmi fufpedo ad Cxfa- team Maicftatem idem vifum fucrit his verbis:S3 vnere dficb ihrgeme! , vnil vn-i m'ynung gar niiht , ihn Chnrfurfi Pfaltz- gr/fuen, cder anderc , fo in etlichen artii keln mit ihnenftreiti^ , n Teiitfchen oderfrembien Nationenin einigegefihr ^vU^vuewgcr aufz. Ae Relifir.ns friden x.» flellen. Sic Sptingcrus d. l. Verba Germanica4efumtaftintextcfponfo Protcftantium arino 66. inComitiis Auguftanis Maximiliano I I.exhibito. Hic non difputo ,AnCa1uinifts,qui dicuntur,in omnibus confen- tiantcum AuguftanaConfeffionc^ne illo quidem atticulo ex- cepto, qui agit dc reali covpotis Cbrifti prxfentia in S. Ccenai Hoc mihi fatis eft , quod Status Imperi j non exduferint CaU An Kale- uiniftas ( vt vocantur ) apace tcligionis. Extrema iiobis fu- darnim percft controuerfia de K^iUnd^rie GregrrinnOyC^uoik CKgo- Grego- riox III. Poiuifice fuit promulgatum : An iliudfaltempo- rianum jjjjj^ Qf probandum ? Difette dico Potrtic^. fqam neque ("'^^.P-"' AftronomicS,neque Thcologice probatut inftitutum Pon- •»pprob5- tificis. vc» Aflronomid : quia noui iftius Kalcndaiij ratio iami Jion eft oranibus numeris abfoluta, vt fupra in Computo pro- batum. Et veio fi maxime abfoluta efTet , vcrus tamcn annus Aftronomicus cum ciuili , quo vtimur, tam praecise conciliati non poffctjVt pcrpetua vtriufque ratio conllaret- Sor.Theo- logite-.qmi. dum Pontifex edita bulla Imperatori Romano, Recibus , Principibus, & quibulcunquc Imperij Ordiuibus mandauit , vt Kalendarium illud ampleaerentur & fequeren- tut,& libertatem Chriftianam , quam Ecclefia habet in ccre- nibniishumanis,violauit,quonornineolim grauiter repre- henfusfuic Vikgc Buchananum inrcbus Scoticis. Dioiditut hocre- gnuminduas dynaftias. Piima cltamundi anno 3 (! > 7 quo Fevaufius fuit primus dynafta. Secunda c't Stuartorum an. Chiifti 1570. 1 1. Di<««.« fceKW?" anti? Chrifti natiuitatcm or- tumeife perhibent. Scd certa eias hiltoria adanros ceitos tcfcriiuon poteft: & in Chronologiam accommod.iri , vfque ad tempora luari , qui floruitanno Chiifti 815 vt vulc Hsl- uicus. Reufnerus tameii inannum Chriili 77«. coufert Gj- tricum. III. Kegnwa G.iUii diuiditur in trcsdynaliias Piiraa ell Meroucadjrum fiue Merouingoium : quorum piiinusfuit Pharamundus anno Chrifti 419. Anno y 57. Clothariusrel;;i- quit quatuor filiosin rcgno quadtipartito fucceflores, ^qui- bus Sigebeitus condit legnum Auftrafiae , quod fub Pijino tuifuscoaluit cum regno Francix. Secunda cft Karolidatutn feu Catolinorum aPipinorege , patre Caroli M. annoChri.- fti 7 j 1 . Tertia cft HugoniHarum , feu Capetornm. anno ChrifiisiS^. vbi primus rex cft Hugo Caputus. Heluicusha- bet quatuoi dynaftias Francorum , ita vt priinacoiitintat duces Francorum : quorum initium Hunnibaldus collocat jnannum 404. ante Chiifti natiuitatem, quod tempus elt inchoatoe mona.rehii PcrfLcac. Ber.-^atHM lib.^. ChrenJc.r.y, Francos aSicambris ortos elTe tradit , qui fuerunt Germaiii; & ridet cos , qui comminifcuntur Fraucionern Troianum, Hefloris filium, primum Fr.incotum patrem Heluicuj fe- ricinptimae dynaftiasdcducitabanno Chrifti 50. VVilhi\ius Narbonem Gallia: regem co'locatin tcmpora Tcutonis r>-gis Gcrmanorum. Vide pauloant^ cap. i j. Quidquid huius fit» nominafancducuiTiGallicorum arguunt, originem Fr.5uco- tum ad Sicambros rcferendam. Nominailla (uiic Anthcncr, Ratthciius ( qui condidit Rotcrodamum ) Richimer , Odc- niaius , Marcorairus, Clodomiius &c. I 1 1. Dynafti.% Perf»- rum dnplex. Prinia eft Arfacidariim , quorum au-chor Arfac!:s: a quo qui rerum potiti funt in Farchis , Atfacida; diiti. Hxc durauic vfque ad annum Chrifti 130. quo occitus fuit Avci" banus , Parthus , Arfacidarum vltimus. Secuuda Dynafb"» incipit anno Chrifti 1 3 0. quo Artaxerxcs fuit primas huius dynaftiz , vltimus lezdegird annoChrifti fiig. quiinterfe- dlus a filio Caliphas Babylonis , xiu; lezdegirdicx fecic ori« ginem , videlicet Saraccnici in Perfia imperij. Hic ergo inctpie dynaftia Aiabum Scenitarum , fiue Saraccnotum , intetfefto letdegird. Piimus huius Dynaftix fuit Mahoiiicd pfeudopro- phcta , qui cojpit anno Chrifti 611. quo iplo anno coepi.t dv- naftia Calipharum,';feu vicariorum Saracenicorum in Bat^dcd & Damafco. Calipharusillediuifus fuit in Calipharum Sytise & vEgypti anno Chrifti 8 6 8. Caliphae ifigypti floruurunt vfquc ad annum Chrifti 114?. Deinceps rcrum pociti funt ferui , feu Mamaluki. Caliph.-e Sararenici in Syria floruciunt vfque ad Annum Chrifti 115?. quo Muftjnarzar vltimus huius dynaftia; obiit. Nam fiiius cius Muibea- zcmaTataro Haloco fiiit interfciftus , atque ita Caliphatui in Bagded feu Syrii cx Abafidarum dynaftia fviis imponi- tur. Deinceps incipit linea fiue dynaftia Othmenidarum, fcu rcgnum Tuicariira Ottomannicum : cuius priiritis rcx fui Ottriigarcl anno Chrifti liyfi cuianno ftq. fucccfiit filiu» Ochmen ,fiuc01man , vel Ottoman a quo defcendunt mo- dcrni Imperatores Turcici- 1 V. Dy^ij/ii) Oftro-Gothvrum dn- /'/f.x-.Primaeft Ortrogothorum fub imperio Hunnoruiii , an- tcannum Chiifti 4? i- Nomina prsecipua dynaftarum funt Huaimundus, Thorifjnunduj, YYaUmir,Thodeinir, VVi- dcniir- PoItoCap. XVIII. 217 «lemir. Secunda cft OftroGotliorum in Icalu ,cxcufro iugo Hunnorutn anno Cluifti 451. Piin.us ipfoiuiii itxThcuilc- ricus occilo OJo.icio icge Hcrulonmi piimo & vlrimoin Italia.HigrcJitur iu Italiain- Is tuit filius TKcodcmir.vhinu 111 (iinaftia piima. Tlicodcricus ilic dicitur Vcrouciilii ,oiiua- dus cx Gotliis in Thracia Sc Ma-fia. Scxtus in hac dinaftia icx fuicTotiias anno Chrifti f 4i.fcptinius& vltiniusThcias anno Chtifti 541. Yiillus a Narlctc V. DynaflU V\ ejl-i funt a V Vlrila A.riano epifcopo , quorum rtliquix adhuc in Ma:otide funt.Vltimus VVifigothorumrcxanno Chrifti 70 i. fuic Rodericus , qui a Mauris rcgno fuit fpoliatus anno Chri- fti 711. Alij tamcn exiftimant , Allures cx Gotinis ortos cf- fc : qua de rc paulo poft. Nos ita conciliaraus has fcntcntias. Rodcricus fuit vltirrius in prinia dynafti Gothorum-, qua; poftca pcpctit dynaftiam fccundam Gtothotum Afturum.V I. X))najii* l.oti^obtirUorum , Jine Lnrixob.iriio/^ur» in Hur^ia (y J.!w»>nirf incipitanno Chrilli ?9;. VII. Djn.»/?''» Sueuorum tegiin» in Gailfcia anno Chrilti^oS. fuit rcgumdecem ; in- tcr quos nonnulli Atiiani VIII. Dyn.tpm uniiiiorum Siiin- ^(jr«/n/rt .(l/Wra anno Chrifti 42.8. regum fex. I X. fxnrcim- tui Banennai in Ifaliii. Prinius exaichus fuit Longinusannd Chrifti ^S^.vltlmus Eutychius. Tumenimanno Ciuifti^^j. Raucnna a Longobardis capta exarchatui iinis eft inipoli- tus i qui poftca perucnit ad Pontifices. X DynnfliA HHiinorum (extuplex. Prima eft barbarorum , quam Sigcbtrtus inchoac anno Chrifti 381. Pr^rcedcntia tcmpora ignota (unt. Piimus xex fuit Balamber anno Chrifti dido. i'oft eum Mundzucht patcr Attilac &i Bledi. Attila regni fedcm pofuicin vrbc Si- cambra ,qus dicitnr Buda.afratrc ipfius Buda Sccundaelk clucum , qui c ScYthia in Pannoniani reduces facre anno Chrifti 744. Nam Chaba & Aladarius, fili) Atcilx,dimicantcs primus le- giotitulo cftexornatus XXIII. Refnu?a Noruucgin ccefn an. Chrift.Soo.PrimuS rei fuit GothoXXIV. Regnnm Suecinca:- pit an. Chrill. 8 i o. circiter. Nam Siuaius Fro pi imas rcx fuic euyj;^«ii®-Ludouico Pio Imp. Atquc hxc funt legna rjyz"»» Aquils Romanx,de quibus vUe clafficos hiftovicos , vti funt R.odevicas Tolctanus dc legnis Hifpanix ,iteni RodevicuS Santius , & MavineusSicuIus :deregibr Francix j€;riil & lo- vius,itcm Beroaldus:dc regibus Angli* Polydorus Virgilius; dc rcgibus Scotii Cuchananus : dc vcgibus Danix , Noruuc- gix , & Suecix Cvanzius : dc regno Pannonix fea Hungaria Bonfinius : dc regno Polonix Mcchouius & Cromerus : de tc- gno BohemixDubrauius.Iampenitius infpiciamus Imperium Qaomeis Romanum. f Vniuetfum antem regionum Si ptoainciatum f""'.'"'"" •^ < I- ■ •" , ■ r n ■ impcriuin omnium,quas compleiu luo impciium ambit.lyftcma in cer- 4,a,cl««uif tas fcdrioncs tefoluitut, quas civculos vocanc : eoiumque de- ccm conllicuuntur,dc quibus vidc fupta Geogra'h.part.\.cap.j. Deinde Impeiium Romano-Getmanicum ( quod exccllcnciz caufa vocatur din R-ieh ) diuidituv in tvcs llatus fiue ordiucs, vt ^./.eiaditar Piinccpsomnium & caput clt Imperatoi. Sunt autcra tics clafTcs Impp.Romanoram.Prima continet Latinos, fiue Italicos,a lulio Cxf.vfque ad Conftantinum M. Sccunda Grxcos,fiue ConftantinopolitaHOJ,a Conftantino M. vfquc ad CaroI.M.Tertia Germanicos , a Carolo M. ad noftram vf- quer^tatem. ViJe infi. in G»oot(i/i'o-/«. Sccuni.kis ftatus com- pleflitur Superilluftves (vt VagetiM loqultur in fua Germania /. i49.)& illuftres.Superillullrcs funt Elcdotes & Archiduces. Illuftres funt Duccs,Landgrauij, Marchionc3,Comites,Baro- nes,Domini. F-leSires func I.Ecclefiaftici trcs : puta Mogunti- nus,CoIonienfis,& Trcuircnfis. Ille eft Archlcancellarius Sae> R.Impp.pcrGermaniam :ifteper Italiara :hicper Galliam.In Avchiepifcopatu & Eledoiatu Moguntino primus fuic VVil- ligis, Cavpencarii filiusan. Chrift.vjo. qui forcis fLixmcmoi; roram pinxit in inlinnibus. In Colonienfi pvimus fuit Hcti- bertus :inTreuerenfi Ludolphus , Saxonici fanguinis : vteiJ ^ue anne;y^o. II.5ec«laresli Il^. Ar, h'Anrei ^u^hU agnofcilt primum Alber- tiiml.qiiia patrc fuo Rodolpho Exarchatum cum Ducatii Stiiia: &. Cariiiola: cficonfecutus.PrBr/pfjCwnrfWiV/hifunt: "Oncfi B^HJ-rh , Comitcs Palatini Rhcni : 'Duces SaxonU, Landi.'rauij Thunngix , Marchioncs Mifnia; : Marchicnes h'»rni-b:trgi(l , Duces Borullise , StetiDi , Pomerania; ; '^uces ^ranfvvL enfe> , &C l.uiicburgenfcs : Duces \:egatolenfes Duces Vandalil : ■Jucs ^.txonis. inferiorit , Angrix & Vvcftphaliae: Vtice: ilefiiici & Holfati.ie:D«f« Pomeranis. : Lund^rMt) Haf- JiiOuces lulUrenfrs fy' CliienQ' : Vi ces ' vinembergenfes-.Mar- chimes B idcnfes, & Hochbergenfcs : Prinritt^s Anhaltini : D«- /es SiUfii : D;. Ro>r. hnf . far'. i. f. ?. "• 4- Sunt au- aurcm ift:E ,Lub»ca , Brema , Roftochium , Sundium, Vvif- Piaria, Thorna ,FlbinL:a, Dantifcum .Regius mcns , Bianf- b-ri;a,Riga, Dtibatum , Reualia , Stetinum, Stada, Vlzenia, Bux'teh;.d I. Stargardia, Hamburga, Luneburgum , Gryphis- vvJadia .Colberga. Colonia Ofiiabruga, Sufatum , Minda, Heruordia Paderborna, Lemgouia,Tre.iionia,Monafterium, Neomagus, Daucntria Zutphania SvvoUa, Hardervvicum, Gfoninga , Vefalium . Duiftiurgum Rurcmunda , Arcnacum, Campi, Bolfvvcida . Venlo, Lippia , Vnna , Hammona, Em- mcrica. Bilefclda, B'unfvviga, Magdeburgum , Hala , Sten- dalia , B,-rlinnro , Hild^fmm , Goflaria , Gottinga , Hanno- Mcra, Hamelia . Q_^aedlinburga , Afcherflcbia &c ^ quibus alix plane funt libersc.alia: non item : & rurfus alice pcrtinent ad Iniperium , alia: funt exemta:. PERORA. TIO POLITICES. AT que hacc eft prudcntia relpub. rit^ gcrendac,cuius pro- .ra& puppis inco fita elTc dcbct vt refp.fit my.iHoi, iuxta 2oi>3nnem Ferrarium Hb. i .t>e rpp Quandoquidcm in hoc ciuitai terrenaconditur, vt cxleftis illius ciuitatis imaginemprx fe fcrat:quam & {igiiificar'> debct , & reprsEfentarc.vt cx vifibili- bus iliis tcbus deturarcenfus ad inuiflbilia:im6 vt&defccn- fus detur, quo cx politiarum mundanarura ortu, incremento, &cafu defcendas in teipfum,difcafquci!lud Salomonis yani- tat-vanitifnm , ^'v- ernnia vanita.<.Cx\cinm nc mirare , quod politias fpecialcs inferuimus Politicis.Hoc cnimaufim dice- re.plus prudctix politicae hinc hauriri poffc, quam cx fpinofis difputationibus ; impritnis fi quis paul5 pcnitiu sinquirat in pvxcipuarum politiarum arcana. Not hic lineas dutaxatduxi- inus :alij addant colorcs. Q^uodfi methodus politiarum pat- ticularium non arridet.habe iftam.Politix fiue Dynaftis funt Orientis , Occidentis Metidiei, vel Scptentrionis. r^ynaftU OWfn'«,adcoque Afia:& jEgypti.funt ;. Dynaftiae iEgyptio- lum(iua:& tiiginta. i. Dynallia Babvlonica eaquc quadru- M E T H O D V S plei iuxta ?rali^erum lib i.can. ifa^^. ChaldatorUm , Arabatn, Allyriorum f ha:cdynaftia eft prima monarchia )& Medo- rum,poftca('um Sardanapali. j. Dynaftia,fiuemonachia,Pcr- farum.4 Uyuaftia, fiue monarchia, Macedonura.5. Dynaftia Alfyriorum.poftquam ab Allyriis poft Sardaiiapalum dcfece- lunt. 6.Dynartia Babyloniorum,poftquamaMedi&defecetiit: alias dynaftiaNabonaflari vDyBaftiaPcrfarum fccunda,poft Chrillum. 8, Dynaftia Arabum Scenitarum , fiue Saraceno- rum.authore Mahometo.9.DynaftiaCalipharum,exquaorta cft Dvnaftia Othmenidarum, fcu Imperium Ottomannicum. 10. DynaftiaDardani & Iliiregum. i !. Dynaftiaregum Ly- di3E,eaquc triplex,Atyadarum, Heradidatum, & MerniDada- rum. II. DynadiaregumPcrgami. m. DynaftiaregumTyri. 14. DynaftiaHebr£eoium,eaquc Iudicum,Regum,Hafomo- njtonim, &Herodiadarii 1 5. Dynaftialmpeti) Sinarara. Dy» ruillii Occidentti ^ huropn f^nt. i. Regnuin Sicyoniorum, diuifum in duas dynaftias. i. Rcgnum Germanorum 5. Dy- naftia Argiuorum. 4. Dynaftia Mycenarum. 5. Dynaftia Athcnienlium quadruplex,videl.regum,atchonton pcrpetuo- rum,archontondecennaliiim& atciionton annuoium. 6.Dy- naftia Lacedicmoniorum triplex : videl. regum , Heraciida- rum Euryfthenidarum , & HeracUdarum Proclidjrum fiue Eurypontidarum. 7. Dynaftia: quinque Corinrhiorum,videl. Siliphidatum , Heraclidarum, Bacchiadaruin , Prytaneon an- nuorum,& Cypfelidarum. 8. Dynaftii tres Latinorum^videl. Aboriginum , .i€.ncadarum , & regum Latinorum. Hisaddc quartam,qu2 eft Confulum fub Rep. quiiita ttibunorum nii-» litum confulari potcftate:fextam Confulum ia integtum te- ftitutoruiTi:feptimara Impen j Auguftoium vfque ad encxnia Couftaiitinopolitana : oftauam diuifionis Impcvij in Gracuni & Latiiium. DvnaKit nattonnm fept entrhnalium ^ meridi'na- lium , qu.r imperio lacetato fuccreuetunt. i . Dynaftia Ortro- gothorum. i. Dynaftia Vveftgothotum: vbi ex Scaligeri ani- maduerf. Eufeb.p.iyg- nota,Gotbos eordemefle cum Getis. 3. Dynaftia J/andalorum in Africa 4. Dynaftia Longobat- dorum. j.Dynaftia Scotorum. 6. Dynaftii ttcsFrancorum. 7.R(;gna diuerfa Hifpaniarum. 8. Dynaftiae Anglo-Saxonum in Biitannia. 9 Dynaftix Hunnorum ic. Rcgna Danorumy Sveonum . Norvvcgio:, Poloniae &c. 1 1. Dynaftiae Mauro- rum in Africa & Hifpaniis. 11. Regna Croatiae, Neapolis, Sicilis , SardinisE&c. 1 3. ExarchatusRavennx. 14. EleiSo- ics , Archiduccs , Duces , Marchiones, Comites, Dynaftx in Germania. i j- Ptincipesltalix. Hic auftarij loco ex Scaligeri tinimaduerf.Fufebianis pug.l-j f .zcc\fe.\\\ad : Scotuseftnomcn Britannicum,omnibus gentibus.qux locapopuli Romani in- feftabant,accommodatum:ita vt Scotifint >.ri^^>tB^, id eft, la- troncs , prxdatorcs : quemadmodum vetuftioribus "a^Zh fkIuiitc^ , poftrioribus Bcdvvin & m^»Lrai , idem defignant: vtetiam vox Ainbione9,qua Cimbri quidam funtdidH:itaTt baEC non fint nomina propria populi, fed appclUtio omnibus Nomodibus &lationibusatttibuta.Port6 ScotidicuntutPau- faniae, Ptolcmaee, & lauenali Btigantes, qui font populi Hi- bernix, qui florente Romano Impcrio in Hibcrniam traiece- lunt, eiufque fcptentrionale latus diu populationibus infe-« ftarunt:qui tandem ab Antonino Pio in oidincm redadti fini~ bus fuis fe continuerant,adhucque Hibernicam linguam tetii nent,homines femifcri,quos fylueftres Scocos,vvilde Scotten, vocant. Vt ifti Brigantesfeptentrionalem plagam infulse:ita. Britanni, qui alitcr Pifti dicebantut , oecidentalem obtine-. bant,qui ipfi quoque colonias Romanorum Brttannlcas iufc-> ftabant. Alteri di(fti funt Scotobrigantcs, alteri Scotobritan- ni, ex quibus in Aremoricum Galliac angulura non parua ma- nus tranfmifit , qux hodic eadem lingua vtitur,qua Piiflobii- tanni in Vvalliapofiti. Hinc AremoricanosiftosGalliasHie'" ronymus vocat Scotobritanuos. Ex his patet,Scotos dici noa foIumBrigantes, qui ex Hibevniain Britanniam. tranfniifc- lunt.fed ctiam indigcnas Britannos , eofque veros Piclos, eofquc fermone difcretos,Iatrociniis coniunftes : ex quoruti> finibuscolonix Britannicx Aremoricauxpropagatxfuat, P O L I T I C E S. flinc , cap.l. Subicfto , cap.u ("Genera- / I lrs:de^ I ■Politica-^ j Mediis ; qus re I fpiciunt ftatum I^Mateiiale,r«/.3. f Fundatio j refpiciens^ (jEoima\e,cap.4.. f Supeinaturalibus ,cap.^. I fOrdinatio reip. cap.6. vbi eft-^ fVnioetl^a-.^ Naturalibus: ' Adminirtra CNorma,r.7, Conferuatio; | libus | vti funt .^ tio ; cuius <■ Forma , «.»► pendens a-^ l. LDefenfio,f<»/'.j. caufis LParticulatibus,f<»/i.to. I LAmplificatio, (-<(f. 1 1. LTutbatum vbi cft : Curatio rcip.f;if . ii. Specifllis L politiaium : vbi eft f'Eaumer3rio,f«;'.i ? . um < ^^''olitioeludaicxjf^f/'.!^ \.Sele6lio^ Q^atuot monar- 5 Al {^ chiarum. < Pe Aflyriorum, cap.t^, Grxcorum ,eap.ij.' Pcifatum , ca^. i i. H,9inano-Gej:manoiuin , c/if .1 *• Politica! Scholaflic^. 210 F L O R I l E G I V M P O L 1 T l C V M. HOc floriltgium politicum cxit tripartitiim In piimo ptoponemus politicam facram ; in fccundo Iiicrogly- pliicam ; in tcicio piot.iiiam , id cft, coikdaiii cx authoiibus, ^uos vocant , piotanis. Si plur.i dcli.icras , confule Axhmxiu Kichreri ,c}ui tuiu piomptuaiium cotius philofophix pradi- cx indiu^ftiHimum. POLITICA SACRA. POIiticam fjctam trademus methodicc , ita vc in ca diftin- dt vifoti fwnus politix Fundacioucm , Confcruationcm, Ampliticationcm , & Cuiationcm. Fuudatur aucem refp. noil aliter ati]uedomus,(i conflet maceria & fotma. Hiciwicur de ciuibus,dc re populi,ili:dcformisrcip. a^cndum. Conferuatut orfIciis,iifv.]uc tuin magiltratus togati & armati,cum fubdito- liim,jje6quc cetcis Icj;ibus Amplificacur & ornatur commcr- ciis, adtficiis, & amicitiis cum vicinis. Curatut pct vitioiunr ciuiiiu'i] cautioncm & fanacionem. FvNDATio R£ll>vBtlC/«. jin.trrhia eft mst^nutn m.^lum , (y vtluii lern» ac iliium^lerum. ludic. 17. v.f!. & i S. V.7.& Ij. V I. Sc II. V.15. Finii polieii deiiel ejfe tr^m^tiilitt.u fuHicn, 3tqt4! ititexenitinm •viriniit publicwn.i. Sam.io. v.17. Cii. Pf^i.v.i.&ioi. Proii 10.V.8.& z6.Fe!icitai reif.fende k finioriDei,lTcul'ui,f!a^Dc\iz.^.v.^o.c.6v.l 8.ii.i8.c.iS c.5. V.51 c 17.1 Sam y.v.io C.6.V.11.C 8.1 Reg.io.v.S.i Rcg.ig. v.^.i.Chron. 17. 18. 19 ; i 5 j.54.56. Pfal.) 7.71.S j.144. 147. Vrhesjr mUmcorfiits.. Gcn.4.10. & 11. Momrci ia i. Saai.S.v.j. 'R.xQ-egniimaOe^.l Sam i.v.S.Dan 4.V. i4.PfaI.4.v.4.& ;s. v..4:.&i i.v.1.1 i.Sam.i 8.V.1..1. Reg S.v.i 5. lob.iiT.iS & jfi v ^^.^^^.'.^.'«^/■'''/"'''^'■"•'•Sam.io.v.iS.iSam.i^.Y.ie. 22 '.^/■•(«.Deut.i 5 v.i.j.Ii Pi»«ffr«.Deut.i4.v.2i> C.15.V.4.6. C.i8.v.6.c.i4.v.i7.l9 lO.c 16. V. 11. Pei^egrin'. Gen.i J.V.4.C. 26 V 14 10. ifJ 50.0.41. V.. 8 C.4f .v.i6.C.46.&;o P^-iuitrarum fami^iifiiTi reflu inftitU'io.Dea\. 2.1 v.19. 10.1 i.Iof 7. Gencf. J7.V.} S.Prou.j v.ii.Vidchincindc Gen.Exod Lcuicicum,& tocum Pcnraceuchum Migiftra'u> n.ce/rtn. Rom. ij. iir,j orJirifi 'K !-/),i.Sam.9.».i.c.xo.v.i;.24.i.Reg. 18 v. j^.i.Rcct. 4.V.1.1 Chron-i j.v 16.17.- Sam 9 Migift--a''*f eleHi .lui 1. v.i.D"ut 16.^ i8.i.Sam.!.v.}- Dcut. 17.V 14 1 Reg.i. v.j^. 40. i.Chron.i i.v.io.Iud.9 v.i y c. i8.v.7.i.Sarn.i.v 4. CoMsERvATio ReiP- Pempublicam cnnferua^ot ifla. I. :^er-" ver' D-i cnl'toi.i.Keg. 1 jv^l. cap.i^-v.ii.cap.i 5.V.1 ;. c.i8.v-40.i.Re|? lo v.i 6. c.i 5.19.3 i.j j.Pfal.i 11. 1 1 j.i 19. i. Sam 1.V.17.]. Chton.i.i. Chtlyv.i6.ij.c 14.V.6.C. 34.V.6. c.t7.v 7.8 c ;o v.ii. Hof I -V.4. Efdr.i.v.S c i. v.y.c.j. 6.7. Neh 5.4 & ii.I I. 'V?i;^xVorM.Deut.9.v.io.i I lud.i^.v.io.i. Sam ! i.v-i ).i.Reg.i7 V i c i8.v i8.i.Reg.j.v.i j c.iv.i^.i. Chron.29-V.ll.34.II J Coni-ord-apriua.'a,ieii pax domefticn.Qe- ncf.ib.v.i.c 11 v.jo.i.Sam.i j.v.ii.Pfal.iii-& i j ;. I V. Vnx fuhfrra.(^ ijtncu") extern eft.i. Cbron i v.i y.i.Reg. rS.cap.^. &24. Gen.i;.Num.io.v.i4-c.i7.v.4 Dsut 1 j.v.^.Genef 1 1. T.i^.y.i.Sam.j.v ;7.i.Reg. y.v.i.Iof.n.v. 19. y.Summi mag!~ ftr.ittti pruden • : ^Hemcni 1 x ,i^ alii. •utrtutes r^^/x.Iud 6,^.17. 1 . E.eg. 5 v.9.Iud.i'.v.i9.i. Sara 5. v.8.c.7.v.i6.i.Sara.i4.v 1. lud.i i.v. 11 Sam j.v.^fi.c.^.v.ii.c. ^ 6.V.10. c.i8.v.^.Pf.5 8. & si^VI.Conyy.Var.y oc/'iitiira.Gen.\^.v 1 3.Exod.i.& 1. Gcncf. i^.v.j.Iof.j v.;.i6. i.Sam.i 1.^.6. i^.Pfou io.18 l'X..SocietjiS cum -jicinvs ^extra- Ticii po: :ilii c.onrraci 1 .luA 18 v.2 8.i Sam.iS.v.i. C-19 v.i.c. jo. ■v.i.Iud.li.Y.1.4. c.io.r.^.S.c.il. V. 5.11.X. Hoftiumrelp.bfiJa 7/>'ifi;;,y.i:tiu^ ft CMJi^i.tni. lof.l 5.V 6 J.I.ChroD.^.V .^I.cap.5. V.19.XI. Officinm ci.iium. Ejtod.l. v. 17. 20. Aflor.4. v 19. 1. Sam.ii.v.i6. C.16 1 Sam i^.v.^.Iud 3. v. 15.0.9.^.30.41.5 i. l.Sam.;i.v.i .2 Sam i.v.i4 \(>.e.\6.y.g c.i9.v.4;.XII.ii.c?i?>: fu'a {erdig: n ^3^ ^«''m "W( Dt/.Deut.i ;.v. i^.Iof.ii.i Reg. 8 v.xi". Deuc. \i,.v.\ .g.Je ■xtern' /< rro. Dcut.ii. v.j. 6. c 14. v.lo.i Tim i.v.1.9 d- h mici-H^i.Dcaz ii.v.-l c.il v iilofio. Num. 3 y.v 1 1. 1 .R "g. i v. j i .iV* w,!?_f i i.Deut.iS.v. i o. i .Sam.19. v. •..1. Rcg I .v. ' 6 c.2 i. V 6 cij.-/^ adulte>ii^.Deuz.tz.i a.i y. Genef 54. 35. i.Reg.ii. v.^^.i.Rcg.i ; v.5 -j.de vfurii. Dcu- ter 1 j.v.i 9 Nch.y. 1" ?o?!:wri«. Genef.ii. T.n.cap.2 6.v.g. 2. Sam.Tt Ruth.j.^. i . Rcg. i. v ;.i. Reg 8. v.i 8. ^«^««(^//«//j. ttt^ Genef II V ;o.c.--y.v.6 Dcutcr.ii. ^.16.17. cap.2 j.v.i. Iud.9. v. ;8 d, me-cernrif. Gcnef j I. v.7. 24. 40. Deut. 24. V-i i. XIII. Oficinmf^uflifte m^^iflra tu.\. Chron.1 1.^.19.2. Chron. i;.i <. 11.1 6.1 Chron 19 v iy.Prou. 26, v io.ii.c.19. V.14 Exod.i.v.i 5.C.1R v.ii.ij.Deut. .V I J.14.C.16.T.19.10. t)euc.6.v.7.c. 1 1.V.19.XIV. Otticii. himmi ma^ifiratu--. lof i. V.7.2.Sam.6.v.i.c.7.v. i .2 Tim 2.Deuc.i7. v. S 2.Sam.2j.v. jj.c.^.r.l.c.lf .V.4.C.17.V.1. Vtde pujjimiii txedi,LeHitieo,iin^ meris,^ Denteronomio.XV. O/pcium magtftraitn infe-lorii. Iu,o.v.i9. 11. P'-.erjc.ijU'iid.i lud 7 v 15 c 8. V. 11 .c.i8. 1 Sam.14. v.^.Iof 10. V 19 1 Sam.8 v 6. lui viHotlt^uidnam. lud.ii. V.il.i Saoj 9.V. 1 1 2 Reg 14 v J j.14. AMriifiCATio ReiP. Rempuhiicatn amplhrem at crnatioremf.,ciunt ifts..\. Meirop-lii. Nch 7 v 3 Cap.13 V.19. 1 1. Commercia cumextramii. 2 Chron 1. v 10 Gcnef.13 v. \S. Ad II. 10. III \iti'e (^res nautic£.2. Chron 8 V19 cap.9. V ii.i.Rcg 9 V.16 IV. Artificia (^ agrirul/iira.Ecc\e{ ^.v t. V ///nfr/<«), «^//Vo'i/ f/V/'/».i,Reg 7. v.i 7.2. Reg.12. V, 5.9 C.12 V 4 i.Chron.14 V. j.cap.34 v.S.ii. CvRATiO Rei^. i, folitia muiari poteft , ^ fxpefler. C:a 47 v,ii 21.1 3 Exod.y.v,!© 1 1.C.14.V.12.I Sajn 8 v 4.5. c 16 V I 2.Sara,i© V is I Regi2,v 4,16 14 25 ig jz Efd 60. v.ii. Efdr 6.V 11 Prouig v.28 c.19, v 8. 19. Ecclcf 4. v 14- n Rempuhlicfi^neuertunt ifta iContcmttis Dei. i.Sam ii.v.17. 17 Exod 8 V.9.C 14 tof 14.V 1 1 c ici lud.6 V.6 I Rcg 11 v J. C 9 C 1I.V.44C I3.V 8.9.2, Rcg J V.I.C.I4V4C1J.V4C2J. T.4 1 Chron jo V. i j.c.j i.v.j^. Verareligio immuiatn lof 22. V I i.c.l.T i.'8.i}. i9.;4,A(S 17 v,t\. AUl'fici.i ciuiuw lud. »0 v.1,1. Sam li.v.8 c.ii.c I ;.V. i.i 3.1 ^.13 i Rcg 19. v 16. I7.C.11.V.7 1 Reg 17 V 7.8 9 1 Chron.36 T 14 Crudeiiiat pu- ilica.Qcn.^y.y i^.Iud.t.v.^ C.I9.V.I9.1J. Auaritiamagiftra- titt. Ncb.j. v.i 5, Proucrb i9,v 4.0,18.7, t J 16, Poten-ianimid •vicinireip. 1 Reg I 5.7,17, 18.1. Reg 1 4 vS 0 I fi T,6.7.cij, v 37 CI9 v.^i. }j. Caiamitaies fietjuentes ac fip'Usaccepti t. Regi^.Pfal 111.125, 114.115, 13J. \,\.i.Sedi'iocmitt>t> nter fejiue bellum ciuile.z.Sam j V.l o.l 1.15.0,4 V \.Coniciratiofuh- ditoruminprincipem.i Sain 30 v.6. DefeBio fociorum i Reg (. V 10 11. 28. A/K/f/V/^/» Ao/T/MW/.ItaNcbucadneiatafflixrt lu- dios- Tyrnnnis.\[xi. g.vetC.jS.Mali autici i-Sam 18 v 21 c 21. V S.Pfal 51,2. Sam II v.4 0,19 ^,3.1. Reg 9.V ;i Efth.j & 7. I I 1. Prcgnoftca ira, Dei. Mulierum fterilita» . Gcncf 10. v 1 7. vitiaprincipti ^p$puli. Deut.28. a-rtxncc prindpum. i Sam.i. V ; ^.^^.Wdrifi/Vn/.-n.i.Rcg 1 j y 18 1 Chron jj v ij.Efa }. V.J.C.57. VI. IV Prognoftica fauoris De<.DcQC.i8 V Modui fanAndi morbos ciuiies. tn genere fiint prects (y piavta In ffecii hiftes fiint nobts concdandl.i. Sam 3 . v.io 21./» bellis cuiiihut duces ily anteftgnani fiint nobis conciliandi. 1 Sam.i vetf.7. 17. I8.<» coniurationibiis conftliarij nobisfunt cencii'and-.z Sam. I J. Tcrf 14. tyrMinorefiftendumeft,no>} a priuatu , fed abopcimati- hus. ludic 9 verf 50. 41 j i. Acqae hxc cft delineatio politi- CSE facrx : cum qua cOnfct ea , qux fupra in philofophiae pra.« fticx introitu collegimus ei piouerbiis Salomonit : & omni.» no cibi pcrfuadc diuinilTimam Politicam occurreie in Pcnta- tcucho , libris Regum , Chronicorum , Samuelh , Nchemiic, Eldrx , Pfalraorum , & Ptouetbiotara^ i>oi) Z20 Encyclopdte Lib. XXIII. POLITICA HIERO- G L Y P H I C A. POlitia SocietJtis politics l.ictoglyphica fut>t. i. P^/«'<'<» ^pum 1. Sone m grHum. J. Sph^r» c,u,m,>^ : cuius pifla- ram vide fupia in ■. fyii- ;'''■■ ^- 3 .•»/»". Nauis , domus, corpushominis^&fimiliamf.gniterctum pohtis rationcm dtrpHitrunt. _ .. , ^i ,• MAGISTRATVS. I. itgypti) rcgem per eUfhanti ♦u-iuglyphicum aclmonebant officij. Hoc enim animal re- gias virinrcs, quomadmodum & leo , ponit ob oculos. Inpri- mis in elephantum grcgeis ,qui natu eft maximus, agmen ducit. Et: efi nobllU iraleonU, P^irere fi. 6. Pidiira boni f'^ mali ^>-in'-.-;iM propofita eft fupra^y?. \.pollt.ce,p. 1 1.7. Sacrum bo- nipriucipi'- hierogIyp'iicum e^nrbD' illa, Ditn. 4 quac adiiio- dum masinifice ob oculos ponit principi omne ipfiusoffi- cium. R.idix iftius acboris debet efle pietas ; cruncus pvudcn- tia : ramus potcniia : friKftus inftitia & clemcntia. Admonec quoque fubditos officij fui : vtfcil. arborem iftain non vio- lcnt, fed protegat & honorent. Huc pcrtinet illud vulgatuin: irbcr honore'nr , cKi'f' nfi v.hra tttttur. 8. Sffcerdotes ■Fgyptij principem & Icgiflatovem per (-««w hieroglyphicum cum diademate , fafcia vel amiculo, reliquo corporcnudo , fignificabat propterca , qu^d princcps debeat geftarc Icui-fomna covda,vt aic Lucretius , id cft , vigilare pvo falute leip 9 Apud Homeium /'«?«''■ C?" /"«yJorfunt fym- bolaregis: vtpotequi debct efle pater patvijc, & m/,«iu A«J» fxft^^r ''ouiUrum- Ping.uur itaque patris iinago coiigrcgantis liberos . &paftor'spafcentis oaesio.Gall n- congre^ani pul~ loi ^■tos expiimit aft" t\nm principis erga fubditos. i i. Apud Homcvum Iliad. 9- Achilles hicroglyphicum principisponis auem, au^ • urat pullo^ implumes : & ica dc fe loquitur. Si^uf auis, qui profuEi/s inplumihm ipfa Eaolat, CJ- pafiummiferispamt , hxudfecwipfe Fro Dstnais tnata multaferens , cjuot fipe peregi Pcrvlgiles ncHes, quot Luces Mnrte crHentiu, ^fftiue dum belijgero , dntn pnlior iffis VroijUi ■vins fjr" coniufihui , Vanaumqtie falute ? 11. Aquil.i , rexauium. eft hietoglyphicum pvincipis aptiaJ dominatum. 13. Vrfus lupics , & fimiles beftis rapaces,noii generofx , ctiam inter aues, vt funt accipitcr, falco eyr. func imago principismali. VideD««. 7. 14. Qui ciuitatem abim- becillo principe rciftam fignificarc volunt , pingunt vficapat; quodeftinualidiffimum. i f . Piftuta principis hxceft : Homo habcns diadema aureum pietatis , purpuram clementis , fcc- ptrum &bilancem iuftitix, frasnum prudentiat, fphacram di- ligentix , facem honeftatis Pertinet huc toga Aleiandri M. in qua fivmanientum vna cum ftellis fixiseratelegantct ex- preffum. 16. Altas eii imago principis quia vt illeccelum,ita hic fphxram ciuitatis humeris fuis fuftentat. 17. Sclitudohie~ roglyphici figirificat , vni eirc committendum fcepttum: quia vt Ouidius canit Non ben^cum fociis regnuyenufpte manent. 18. Sceptrumed imagoiegni apud fcriptores facros Srprofa- noiiteiwvirga. 19. ApudThebanos iudicum /»!/t^«»f5 vifun- tur .tbfjue ma,nibus , & ochH rrnn'uenf: quia iuftitia ncc mune- libus capi, nec hominum vultu ftectidcbet. 10. SyHicoraxed tyrannidis hieroglyphicum , ob occultationcm confiliorum. II. j£gypti tyrannum fignificabant per Polypum ey locu- flam: cjuia locuft.x dominationcm exerccnt in polypodes. ■2.Z. Philippus Melanchthon in .::T^ct.-junti; Ethicis , vbi expli- cat iilud Ariltotelis j. 'Ei\\\Q.".*f^u Af! ipixai tl>u-i,w : Mahlet eiich den Vofenfiir : ier oUn einerhand haben tabulas iegis , ilt der >n'lern elriQhvverf i.r.'ie m.-^n den Rerfer m,ihlet. BELLVM '. Bclli fignum hieroglyphicum eft equt^. Nam , vt Vivgilius cauic Bello armantur equi , bellttm h&e armentn mimmtur, Et Luctctiusduellicam equorum pvolem nominauit. 1. Aries liieroglyphic^ fignificac bellum : quia hoc animal , fimulac cotnua crcuciunt , cft pugnaciffimum in homines & alias fui generis bcftias. Hinc olim indifturi bcllum pixmittcbant aiietem pet fecialem,quem in hoftium fines immittevet.j.Sa- _f««>, veftis militaris , cft nota bclli. 4. Hafia crat indiciiini belliapudCarthagincnfes. Vndc Romam mifcvunt haftam, voluntatis fux fignura. j. Vivtutis bcllicae hgnum apud La- cones evac Venut armatafitetn reliqui di j dexquae onines,qui- buslancea crat in manu. Q_uia nihil ducebant tuvpius igna- uia , nihlbellica virtute pulchrius , tali fpccie propontbanc dcos fuos,quaIes cupiebant cffc ciucs. At cxterorii Grxcorii thcologia faciebat dcos otiofos , cofqae fingebac gcftu rccii- betium. 6. Ve^eres poein finxcrunc , bcllum abinfetis immitti. Puriatum minifterio :neque quamlibct luriam ad hoc nc- gotij conficicndum circ idoneam , fed deligi omuium pefti- lentiffimam, cui fint nomina miUe , millc noccirdi artes.Hxc innumctis armata colubris, taitarea buccina ptaicinic. Pan infano tumultu orania complet. Bcllona furiofum quatit fla- gellum. Furor impius ruptis omnibus vinculorum nodis euo- lat horridusove crucnto 7. Hannlba! cumc Pyrenxis mon.» tibus defcendiflet , vidit iafomniseffigicm belli huiufmodi. Serpens miva magnitudine, cum ingenti ftrage arborcs & vit- gulta profterncbat : nimbuf]uecuinfragorc coeli ,grandinc, ac fulminibus gtauidus, villarum culraina corripiebat , do* morumquc teda ac fummas vrbium arccs. LEX i. Corcnaeft hieroglyphicumlegis, proptercaquod cevtiseft complicata vinculis , quibus vita noftva vcluti leli- gata continctur Et qui fecundum prilciipta legum inftituilt fuam vitam,lauro&coronafeIicitatis vedimiiiconlpiciuntut. 1. Infacrislitevis («^«'« eft hieroglyphica legum nota. j./e- li ac retia arane.f-um notai\t hicroglyphice abufum legum. Sicut enim mufc.E & alia volatilia minutacapiuntut & irre- tiuntut telis , quas fwrtiova animalia pcrrumpunt : ita legcs imbcllem ac imbecillem plebeculam cohibent, pocentioribus nihil adueifantur. Ita fentit Saleucus Locrcnfium lcgillator. CIVlS. 1. Maloiura ciuium nots hicroglyphicx func locujii ,qua: omniaexedunt , membra corporii pu: r da , c^ax funt abfcondenda, herb* noxia. quae crefcunt intcr maceiias & rui- nas oedificiorum,item2,J£a«(«& W;«ro. 1. Bonorum ciuium hieroglyphica funt litiu"-, homogenufleRens 'vel caputaperiens, equtu generofu" parensfejfori , iter» tuUi peUcani ^ gallin/i. S E N A T V S. Alciatus huiufraodi emblema habec de fcnatu boni principis. Effigies manibtu trnncs. ante altaria diuum. Hincrefident , quarum lumine captafrior, SignapoteftatU fumms. , fanHiqm fenatiti, Thebanisfuerant ifta reperta viris. Cur refident ? qtiia mentegraties ikcet ejfe quietA luridicos , aaimo nec ■variare leui. Cur fine funtmanibuf ? Capiantne Xenia,necfe PoUicitufleBi , muneribufue finant. Cictts at eftprinceps , quad folis auribtts abfque, .Affeflu , conftans iulfafenntni agit. CONSILIARIVS. i.Corefthieioglyphicugiconfilil : qnisl confilia dcbet efie cotdata, id eft plena prudcntiiE & fortitudi- nis. i.Vetcves, cumcofiliaoccultaefte debere fignificarc vcl- \e'a.t,^\\\'^\ii.t'Plutonem galeatum icProferpinam:o^\3. Pluto eft cuftos fubterrancorum fiue occultorura , &raptus fit dam 3c galea tegit cap. 3. Emblema Alciati dc confiliaiio piiacijfis. Scmiferum doSlorem , ^femiuirum Centaurum. Affideat quifquit regibus , effe decet. 'Eftfera , dumvifilatfocios , dum proterit hefles: Eftqae homo , dum fimulat fe popido ejfefium. 4. Eiufdem emblema de vtilitate confilioium. Sellerophon vt fortis eques fuperare Chim&ram, Et Lycijpotuit fternere monftrafoli. Sic tu Pegafeis viBtn petU ithera pennif, Confilioque animi monlira fiiperba domas . }. Emblemaeiufdem,denon vulgandis confiliis. Limineqtiodcmo, ebfcura ^ caligine monftram Gnofiacic claufus D&dalm in latebris, VepiBum Romao* phalanx inpmlia geftat, Semiuiroque nitent figna fuperha houe ; Rite monent , debere ducumfecreta latere Confilia : authorieognita techna nocet. (,. Parem delinqucntis & fuaforis effe culpam , docetidero tali emblematc. Srticonem Utuoperflanfem claffica , viSlrix Captiuum in tetro carcere turha tenet. Slueis iile excafat , quadnecfit ftrenuKi armis, (■'lli'6S autfiuo liferit e»fe latm, Hic illi : ^uin iffe magts , timidijfme , feccM, i^uiclangore alios i.ris in arma cies. >5FRARIVM I. I»«» eft hietoglyphicum aciarij iquod per fas & ncfas conftituitui. Hinc Traianus Imp fifcum,lie- Hcm Yocarc folebat , qued eo stefcente rcliqui artusomnes iabcfccicnE Florilegium Politicum, 11 1 tabefcerent. i.^rarijreiflc confticuti nota liicro<;lyphica eft fceleton corpoiis Jnimani , meru ntruu a^t.jiatii : cuiiilmocti iconctapud Anatoniicosoccununc. Pccunia cnim , imptiinis publica , cil neruus rcium gercndarum. VICTORIA. I. M(!?«(• erat indicium vifloiix. Hinc ptoucibiam , NoiSfaaw/tffiiHftoiix cft iiictii.ium. ;. Qjila.(tc»^»w alias aues volatu nntcc^llit, vi- Aorix c!i:hieroj;lYpliicum. 4. ?a.lmi\ cll^-f'' iruvium vifto- rix fignum icancjue lntirio' & - ■'o:.::r.. POLITICA SENTENTIIS, Apophthegmatis, fimilitudiiubus, 5c excmplis authorum profanorum illuftrata. EXliibco tibi floresfolici.oSexxerptos exhiftoricis GrK- cis, H.roili 0, XhticyUiat, Xenof.home, (y Pcfyl>isi;cx hiftori- cis Laiinis , S.iUufiio , T. tiiiio , S' Comello Taciio ; CK fhilil>po Comindo. hiftorico Gallo^ex philofophis Gra:cis, Plmon!, Ari- fioteU , ^i> ftutarcho 5 cx oratoribus Grxcis ; Ifocrate ^ Aga- ftto ; & dcniquc cx oratoribus Latinis , Cicerone (y Plinio ie- <-tt»!^.^^.Excerpcisiltilli a Lamberto Daiiaro Siediti anno i $83. titulo Aj.horilmorum Policicorum ,^a nobis renifi , & lcmma- tis marginalibus aufti. Malui autem iftos aphorifmos hoc or- dinc proponere , quam fubcertos ticulos canquam figna rc- uocare , vt eadcm opera & politices & hiftoriarum liudiofis inferuirent.Narailli (juidcm ex iemmatis marginalibas, & ex Indice huius Encyclopa:dix iocuplctiirimo facild vidcbunt, c]ui aphonimi adeandcni pcrcincauc matciiiai:hi \ cio ad lc' gcuitum bonos illos auchoics inflammabuntuv lcdionc ho- lum aphoritmorum, & iniimul vfcntur illis tanau.im hcnins intcr lcgcndum. Cur vcro plciofiuc laudacos fcriptoics tuin Grxcos ; tuni Latinosomifcrinuis, vcluci cx Gra:cis hiftoricis Dioiiyfiibm Halicain:ilfeum,Diodotum Siculum , Appianuni: cx Latinis C. lulium Ca;fareiTi , lullinum liilioricuin , Dcmo- llhencm , Curcium , & alios ; h.xc caufa fuic , C]u6d cjui ex ivs colligi poffc vidcbantur florcs ac aphorifmi planc cum his noftris confcntiant : vel vnius inntum gciitis hiftoriamtc- xant:vel ab aliis fint copiosccollcfti, vt Gnoniologia Demo- fthcsis iijohanne Loino ; Curtij ab anonvmo quodam in cdi- tione lacobiStcer anui 1^01. Scripta Machiauclliqiianquaiil contincnt multa egrcgia:hic tamen a nobis ncglcc^a func:t;im quia pleraque , qux Machiauellus cx Liuio & ahis vctcubus auihoribus haulit,hic funt propolita, tum quia principia, quse Machiauclli (unt propria , non funt digna,qux a noucUis vir- tutiscultoribuslegancur : vtitcflantur tr.igici cxitus illorum, qui prxccpta Machiaucllica obfcruare in rcgimine fuo ag- grclli funt. Ca:farera Borgiam , Alcxaudri VI. Pontificis Ro- mani filium , & Ludouicura Sfortiam intcUigo : quoruni ille exiguum ducacum Vrbinacem perinfinica llclcia vixoccu- pacum non diu cenuic , fcd tx illo eicftus & vcluc honiinuin aXdfuf cx hominum confortio exflufus, in cnlina rt gis Arra- goiiii miftr, cxul, mendicus , diuiurc cutinario offaqucran- cidaviftitans, infclicem aniniam cfHauit:hic McdiolaRcnfcm Ducatura magna cum perfidia vCurpauit fcd cx co Galloriiin armis depulfus vnacum vxorcin arcc Lochiana inGatliadiu mifcr & c.iptiuus vixit , & in cadem cum fuis iUis ptxceptis Machiauellicis moitiaaseftac fepultus. FLORILEGIVM POLITICVM EX HERODOTI HISTORI^ LIBRO PRIMO Princeps iniurius in procdet. Inperium ^Q* con- 'ifaient & & Mgeat '. *{rorum In beUis Biuliiio. 'Princjpii eiirus cft <>e4idns. Homicidia «Knnda. Trranniij 'farpatur. Trnnni OltllS. Vifti hu. !n«niier "nt tra- fun ftindi. (ofali (e. R 1 M o R V M inter longinquos populos bel- louim caufx extiterunt raptus mulicrum & adulteria. I» prom^nio. 1 Iniuria iniigni^in reginamautaliquem ^ rcgni priucipibus etiam a rege iplb fa(fi:a,faepe incum conlpirationcin excitat, pcr quam cx- des eius , auc regni priufltio , faltem iniuiia: acceptae vindifla tcntetut ac fufcipiatur. De Cand.itile, qfii ab vxorc rcgnop.riHJ- tui efl. \ Ad regnum alicai peregrino etiam illud iniufti; occupan- ti ftabilicndirm, po»cft plunmum , alFcrtque momentum ma- gnumcorum qui pra:textu rcligionis populocommendantur, fauor, &: pto illius iurc & defenfione eorundcm refponfum ac pronunciatio. D ■ Pyhya 'Onfirmante regnum Gygi. 4 Anniuerfaria hoftilium agtorum , frugum , ac melTis va- ftatio , dcpopulatioque etiam abfque eorundcm obfidionc, tantum illis incommodura afFcrt, vt tandem de deditionc,ni(i mati potiantur , cogitare cogat. f Inopia; commcatus , aut imbecillitatis virium {imulatio dillimulatioque faepe ptodeft. Ve Thrafybulo tyranm Mile- fiorum. 6 Non folum csterorum hominum , fcdmaxime princi- puin,quantumuis pio tempore aliquo felicium,cxitus vitx at- quc extremi «lies funt fpcftandi , priufquam feliccs dici ccnfc- ri V e polTint. De Solone id rejpondente Crcefg,^ de Croefo qui fo~ ftea a Cyrr> captiti efl. 7 Ho.micidsa fortuita apud vetuftiffimos mortales etiam profanos deteftabilia tamen & exccranda fempcr vifa funt,vt- pote quod natura humana a ca:de & fanguiae abhorreat : rta- quc certis folcnnitatibus cxpiari confueuerant & exilio mui- tari. De >4./r.j/?o l'h'y^e. 8 Tyrannidem facile in Rsmpub. vfurpat.cui arma tracla- re, & milites haberc ad fui cuftodiam fpcciali priuilec;iopr:B csteris licet Itaquc \\xc ncmini in Rcp. fuut concedenda. he Sififtrn'o. 9 Tyrannorum varis tandem calamitacesefle folent. V>e Hfiftra-ofer rxtu'Cc. :o Conditio honcfta & infperata vii-^^is a viitore propofita, eos vel in pattes vidoris traducic , vel ad fcditionem mutuam Commouei. D' ''Ifiii^ATo 'viB-re conna Aihenienfes. II Populi ftrenui & panperes nunquatn a ditioribus & opulentis populis irritandi, vel gloiiz , vel regni amplificandi foees non gratia. Sanianuconfitium ad ''raefHtn. irntandi. 11 Coniugiorum inter iffos hoftium principes padioeft Btlla ano- facilis bcllidiifoluendi modus. Ve Cyaxare , ey ''.«/^'«/.•«'-^''{""''j.fl^"' gihus. u5iur> 1 3 Iniufta bella triftes exitus habent. Ve bello a Creefo eon- fl^']-";"7„'. tra Cyrum fufcepte. faufta. r4 Quamdiuhoftisin armispetftat, tamdiu&tibiinarmis E>^?r':""«. a I • > 1- • 1 r , n- r qiianto di- perltandum;necexcrcitusatc dimictendus , fi hoftisfuumre- imtiendusj tinet. De Croefo exccriitum dimiuente ^ cApto. 1 f Quaparte potcfthoftisinprxlio plurimnm.lmepedita- Quomoilo r • " • ^ , n '■ r ,1 I 1 '>o"is ag. tu.liucequitatu ,ea maxinic vel itracagernatc taliendo , vcl grediTannis vlurpatur. Scpernitfo noiet re- biuag^Uis. Sacrilegii panita. Imperii magni ini- tia. Prinreps iniunus ii proceres Quomodo ad defe- ^fonf po- puius inci- citetiir ? Exerciius impcrator xjui confti- cuenJus } Ciuesfcor. fuin VI- Pneri vt inftituen- di? ^ax Inter eMif,'..in gentis pro. tsiRcias.' r Militires viri fbi nulli .' Militares viri vrbi nulli > iSupplices non dcfc- rendi i're- gibus. Vrhiiim cxpugna- cio luua- tiir . *upplic?s non def'- reiiui a f e- £ibus. \i<;ioriam iiiuat. Bella initt- Hi funt in- faulla. Dtinican- dumvbif Princeps in tjuof- uis in iu- riiis. ^iilica flj. gilia pu- nienda. Tyranni eri^ mor- tiii funi cxoli, Prlncops prodigus. Miliri» nc- Sle«.1a. Monarclrif buftiores & violentos tueniiiorum gratia primiam inftituti. De ^Deioce in regerti S^lei^orttm eiecfo, 14 Vrbes & arces piimiim inlitliarum & periculi ab hofti- bus imminentls piopulfandi gratia a ptincipibus fuerunt con- dita:. De Ecbatana 1 5 Princcps ac! tyrjniiidcm parat fibi viara , qni vcl paucis, vcl nullis fubdiiis fuis conccdit,vt ad fcfc abfque intcrnuncio accedant. De Deince. 26 Rerum cjua: naturaliter fiunt fuperftitiofa obferuatio, fiepe fcliccs coaatusmotatur , & rebus agendis nocet. De Cyaxnre d'fifienre apngnii propter eclipfin. 17 SactilcgiaaDco ctiam in ipfos profauos vindicantut. DeSiythtf yencru Vrariiif.irtKm jpoltantihM. zS' Ma^norum imperiorura fundatores & incunabula noniiumquam cx paruis & quidem pudendis initiis,fc-d extra- ordinaiiis & miraculofis modisiaciunturac conferuantur. Dt Cyro pttera feruato, 19 Rcgum in pvocercs crudelitas , aut infignis iniuria mukarum in cum commutationum caufa eft , ac faepe eti.im tegni,amittendi. De Harpa^o vlcifcente iniuriam fibi facl^m. 30 Conuiuiis , follicit.itionibus, donis,& futurxlibertatis promiirione, populus facilcaddefedionem & fcditionem iiUr pcllitur. DeCyro Perfof e.xapiente conuinio. 3 1 Nemo cxercicui a rege vel repub. prxficiendus , qucm ipfa grauitcrprius ofRendcrit. Nara vt fefc vlcifcatur,res, im- pcrium,& exercitum quantum poteft, prodit &: perdit. De Afty.ige Harpitaum prnficien^e. 31 Lepia laborantibus , vitiligine, autaliqaocontagiofo motbo, locus arcliquis hominibus feparatus eft mature,ifque publice, affignaiidus. De :norii/m Perfarum. 5 3 Pucri funt a prima ftatim infantia aifuefacicndijVt ve- rum dicant , mendaci-i fugiant. De moribu-' Verfarum. 54 Ad paccm iiitcr eiufdem gentis & lingu.x Re(p.liberas colendam , neceffe eft coinmune quoddara totius gcntis Coiicilium conftitai , in quo dc totius gcntis cootiouerfiis & lebos communibus confultetor , ftatuatuiquc. De tdHionioi:^ Thelstii confiliu»! qnoqne. i S Quibus in vrbibds multa mercatura viget,funtque frc- quentia gymnafia , ludi, thcatra & fora, in iiidcm fere folenc clTe imbelles homincs , minimeque militares. De Lydu. 36 Voluptarium vit* genus publice vel priuatim fufcc- ptum emollit viros, etiam cos qui priils ftrenui, hoftibus for- midolofi , ac militares fucvant. Sic Lydi « Cyroimbelles effeBi. 37 Supplicum ad fe confugientium quibufqtie fides data cft,Princeps vcl Rcfp. fummam rationem & curam habeat : in primis autcm nc contia tidera a fe datam eos hoftibiit prodat curandum eft. Oe Paciianon reddito a Cumni^. ; S Aggerum terrcnorum in oppugnando Sf propugnando oppidomagiius eft vfus. De Phofeacapra. 3 9 Crudclitas & inhumanitas in extraneos viitos , & per noftras rcgiones fugientcs, vindicatur i Deo. De AgylUhfibm morht correptit. 40 Magnum fibi ad vidoriam roomentum afFert , qui flu- uium, vel munimentum occupat , vel auertit, cui hoftis fidit, De Cyre Enphrafem Cj' Halym auertente. 41 BellanonnecclTaiia ,& iniufta , infelices fucceifus , & tragicosexicus habcnt. DeCyro ajhomyriregina cnm exerci- tu deleto. 41 Prxftat in hoftiIi,quam in tuo folo & regno dimicare cnmhofte. ConfiUum Crce[i ad Cyrum. EX LIBRO SECVNDO H ERO DOTI. I "\ yTAgnoruminiuriarum a principibus illatatummagns J[VAfolcnt clfea Deo vltiones. De Troikcapt,^. X Adulteria aulica>ieprchenfa,etiam inregina ipfa, & aliis principibus grauiirimc ad citerorum excmplum puniri de- bcnt.E.vfro/j/KOT Rampfiniti Mgyptiorum regit,qui •vxoremfuam cum ali'4 aulicti propterea cremattit. 3 Menioriaprlncipum , qnipopulum opprciTcruntac fati- garunt,quantumuis opiilcntirm & ambitiofoium, fubdicis ni- hilominusexccrabilis &infauftacft. De Cheope ^ Chephrerte regihw Jfnyfti. 4 Inancs principimi fumptus & ambitiofa coium ccrpta, non modo fubditos vexant & cxhauriunt , fed ipfofmct adco principes ad inopiam tandcm redigunt, & fcelerata ad cogen- d:is pecuniasconfilia capcie cotjunc. Dn Cheopc rege JEgypti. qui Pyramldesvt exfirueret , fiUam profii/uit. j Vrbi nullns eft militarium virovuni ordo & cura.ibi nulli funt rcip. nerui:itaquc ea rcfp. facilc euertitur. Dc lethone rege S.gypti militarem ordinem al^'ernante. 6 Vix eft vt nationcs , monarchis & rcaibus parcre folita: I ' • c r • 1 aliam rcip. totmam lequi , & monaichis caicic poflint. De Agyftiu duodecim reges eligentibfu. ) 5edirior rtiouct. Militia i gleaa. ReJigioi antiftirc Princip; cuItoJs: Princepi ignnbilr tateni lit concUiei Principi lulus qu ^ lis effe : rediius public^ affi- gnatos babebant, vnde aleientur honeft^. De facerdotiom ./Egyptierum. 10 Ex ordinariis militibus cuftodes ac, ftipatores , Prlncipi dari fatius cft ad fublcuandum publicum xrarium , quam ex- tiaotdinarium illi pia;fidium magi-ko funnpcu conllitui. Aios J£.gyptierum. 1 1 Principi cauendum , ne maiorem fuorum fceditas , aut nota ignobilitas eum in contemptum adducat.Itaquc diligen- ti iuris adminiftracione,perpctua de regno cura, & iu fubditos bencficentia& scquitate, raaiorum fuoiummaculam ab eo elui necelTeeft. De Amafirege JEgyptio. 1 1 QuanquamPriBci£em,vtireIiquosmortaIes, a gradio- ribus curis animum rcmittere, fi;que exhilarare fas eft;tamcn ne in fcurrilitatem proptereaincidat,illi caucndum eft:aut ne cas animi relaxitioncs,Iudos & iocos palam omnibus,fed ad- midis tantiim paucis iifque amiciliimis faciat, & exerccat , ne fui contempmm pariat. D» Ami-fipropterea reprehenfo. 1 5 Demonrtrent apud magiftratum tcnues,tum ciues,tum incolx & peregtini , qua lacione viifbum (ibi comparent:ne furtis & latrcJcuiiis abundet vrbs, aut regio ea, vbi id neglisi- tur. Lex .im^ijis regii /tgypti, Ci" Salontf. 14 Extrancis apud nos mercimoniacxcrcentibus,&adue- nis intcr nos veifancibus in fua lingua fuoque ricu religionis fux cxercicium & formam habcre liceat. De Amafi hoc conce~ d.ntis Gncis. I j Extraneos mercatorcs,vnius & eiufdem mercis.ad cer- tam & eandfm rcgni, vcl Reip vrbem accedere,quam pcr to- tam regioncm liberi! vagari , fatius cft , ne pto meicatoribns fiant ci'pIoratores& vt certus cuique mcrci extranei fit locuf deftinatus. De Naucrate in /f.gypta confiitum tid ta,m rem. EX LIBROTE R T I O HERODOTL 1 T)Otentioriprincipidcnegatum a minori principc coniu- Bellaui jI gium.fiue fui ipfius, fiuc eorum quos habet in potcftatc, caufa. extitit facpc magnotam bcllorum occafio causaque.I>e Amafi dtnegante jiliam CambyfiPerfarum Regi, i Eiushoftis, quem oppugnaturuses,vicinos tibi prius choaiui focios facias , vel concilies , maxime eos , e quorum regione bn< qui commeatustibi petendus eft. Le Cambyfe ArahumRerem li- ^ef'"'"' , . ... * . /j ^ J & curai bi concittante. ^uni. 3 Pocentioi princeps, qui armis viiflotiam perfequitur, eft viftor etiam a populis vifto populo vicinis deliniendus & concilian- 1'"'^'"' dus. De Afrui^ Barati Caynhyfem fihi ccnciliantihm. 4 Nemo ex ingentifcelere pctpctrato fit fortior,etfi obfti- ^'J'"' natioi fieiinonnunquam poteft, adcmpca fibi fpc veaix. De CaribM crudeliterpro Pfnmmcnito Pege fngnantihta. 5 Viiftiprincipis conftancia & magnanimitas in ipfaaffli- iSlionc, viiTtotem, ad miferi^cordiam mitigationcmquc niifcrjc illius condicionis, prxfercim magnanimum , fape commouet & impellit. De ?fan,menito vicio , ^ Cambyfe viHore eum cx- ferientt in filie ^filia. 6 Erga cognatospopulos , qnamuis loco a nobis diflitos, Populii bencuoIcntia& ius fanguinis valcre peipciuo dcbet.D^ Phae- *'""' nicihui recufantihtts fe itiiros aduerfus Ca.r!haainenfes- 7 Sub Ipecie munerummittendoium maximxregni alie- Etpion ni cxploracioncs fiunt. pe Camhyfe fic exploranterci MthiO' ""'"'* plim. 8 Alicnum populum & regionem antcquam aggrediaris nt^ia auc inuadas, nocam vel per te ipfum, vel per fidos cxplorato- isnoia. rcs habcto. Ibidem. 9 Bellaccmerc ('id eft rebus omnibus non priusreftepvo- Bellate. fpeflis & paratis ) fufccpta , ttiftcs cxitus habcnt & iiifcli- '"""'*• ces. De Cxmbyfe temere exercitnm <» JE:hicpei 0> Ammonios ducente. 10 Ob Ixfaminfigniterpietatem etiam profani ipfi fciri- Principu bunt fuos pvincipes mciito demcntatos , & «d infaniam reda- ""i"""' ftos fuilfe. De Cxmlyfe pofi occifum Apim , violatum tcmpliim Vulcani , Deos Cnbirorum viotatos. 1 1 Quicquid libet licct Princlpi ; Lex quidc«i & vox Per- farum iudicium, vevum perniciofilIima.D«w)/i?Mrci5 .rin. PM irol. ichii .P lam ai.1 confpiranJum impcllit. De PW**jJe («/« .i Ctimhyfe-.dt Smer- (ii occife nb eoiic/a d/nl-s fe. 14 Iiacundo priucipi confilium vix,,nc ne vix quidcm, tu- to dati potcd. Oe C.imbyfe irafcente in Croefum. 15 Stolidilli.iius cft , minimcquc piudcntcr fuar auiftori- tati confulit is princcps , aut Rcfpublica , qu.r lcgcs ipfa fuas irridet & manifcftillimc afpcvnatur : c.-ctctis eniin ad idcm faciendum prxbet viam & cxemplum. De Cambyfe le^es fuut irrideme. 1 6 Mos fiue bonus.fiue malus,(i modo iam rcccptus, vfu- que validus.rcx cll, Jc bonis confiliis capicndis, & cceptis pcr- ficicndis obllat quum cjuid aggrcdimur illis motibus contra- rium.ltaque boni morcsmatuie inolelCint,& dcfuefcantma- ll. Herodntis e.x l'./,iiii'0. 17 Tyrannorumcft,fratres fuos,rincipnm principcj,vtextra fui territocij fincspcriculofasinfidiosafque i^crTi» ad alios tanquam amicos , veidm holtcs C< infidiatorcs , pro - ' fcdiones tcmere inconfultc-- «iem infit» toafuvS. "■"• 46 Qui nouo armifque recent conquifito impcrio poti- Princcp» tur.fjcile tum ipfe quauis iniuria in vi(ftos propter fufpieio- n"?"»». ncm rcbcllionisirritaturitum illi quoque recens fubafti po- puli incum , fiquadatur occafio , confpirant, vteum ciiciant. Itaque vttique & modcftifrime & cx paftis legihus fcfegerc- ledehent.De Ota}]e Perfa irritatoa Samiii. « 47 Transfugis non tcmerc credcndum , autquidquam in Transfligii ' bello committcndum eciam fidem iufts fus ex partibusfugi " crccica- facientibus , & fefe ftrenuos aduetfus partcs dcfcrtas pr^ftan- tibus. De B.^byloniU proditis a Zopyro. 48 Maximum ad res hoftium prodcndas & perdendas ftra- Tranfiigij tagemaeft, fiquempiam honoracum ^ noftris ducibus apud ^J^^'''""' hoftcm illi gratiofum habeamus fidum nobis& transfugam, qul nobifcum colludens ferio agcre tamcn crcdatur , quiae vcl toti cxercirui, vcl alicui hoftilium copiarum parti , vel praefidio prscficiatur. De Zopjro transfugam fe a Dario fimu- lanie. E X L I B R O-. Q^V A R T O HERODOTi;. 1 T Ongiorprincipum a fuis regnis abfentla , coruminter 1 ^fubditos obliuionem & contemptum paric , aut diffici- lesad ptiftinam audoritatem recnperandam aditus prasbec. De Scythis per ti. anncs ahfentiht'^. X In bcllo inluft^ fufcepto fa:p^ tcrrores Panici a Deo im- mittuntur, quibus pcrculfus excrcitus fugit abfque manifefta tamenxausa. Oe scy tharum feruit fugient ib»' . 3 Propter mutatatn a principe vel public^ , vcl priuatim rcligionem pattiam,& ob peregrinam fufccptam , popuius fxpe a. priucipc defcifcit. De Scyle Rege Scytharum fropterea *bie£io. 4 Inutiliterbellum fufcipitur aduerfus eumpopulumqui velnullis eft opibus vel exiguis. jirtabanif ad Dariumconfi' lium , i^Cosxis qui Erxandifilitts fuit, 5 Princeps in alienam regioncm irrumpens tutum redi- tum fibi feruct. Deponte qttem Darim feruauii. 6 Ne quis fefe in focietatem iniuftibelli quscunque oc- Cafione demittat. Refponfum Scytbarum quorundam ad (J^M. 7 Princcps is maxim^ tutandus eft fub cuius tutela reliqui vicini pacificeviuunt & proccguntur. Hijiiti Milefij confilium de Dario canferimndo. 8 Poftclademinfignem plebs facile a principe fuo defci- fcit , quoniam tunc cum contemnit. Oe Apy viBo i(y eieBo ah Agyptiti. 9 A principe vcl Republica facra iam lecepta, mutata,fc- ditionemetiam aduerfusprincipem ipfummoucnt. O^ Arct' filao Batti Clttudifilio, Prlncipii abrcniiai Tcrrore» PaHici. Relijio mutait. Celia te< iDCrAna, Religio alicna, Kellum ia» iuilum. Prlncep» vtiliS-. cc^a. Religlo niutaia>.. 2 24 Encyclop^di^ Lib. XXIII. ProMrei perdit. Auxiiia calliji. In bello prnct ma- darum ni- iiil Rit' Iterexerci- tuslotijin- quum. viifloris «udflitas. Pnuilfgia. Proccres fuffea». Itidicis co- cuCsio. Faniilia bene infii- euta. Ducum exercitus contentio & difcot- dia. Seditionis ciLtfa. Coiuratio in tytannii. Coiuratio in tyrannu. Colonia vt ducenda. Societaj inititur. Proceres vtdepri- Proceres vt depri- mendi. Milltes firenuf. Tj-ranno- ruoi ars- Clades. Socictas inititur. Bellorum inter vici- noscaula. In cerea- winc focij locus. Equitatus (raogitiu. 10 Inuidiam & cxitium fibi parit is , qui quantufnuis egregius & ftrenuus , tamcn fe priucipis (ui smulum feque illi patem oftendit. De Aryande fmfeae JEgyfti qui a Dnrio occijiu eft. 1 1 Auxilij ferendi prstextu fip^ alienas regiones inna- dendi & fcrutandi confilium tegitur. De Pxnis hac ratione al/ Aryande tentatts. L'h. j. de Arijtagora. li Ert fapientis exetcitus Ducis nihil prster mandatnm ab impcratorc fuo aggredi , etfi rei bene gerendae occafio prxtermicti videtur. Ds Amnfi Mgyptio Cyrenen intercipere reciifmte. • 1} Exercicui longinquum & remotum a finibus itercon- ficienti maxime ab iufidiis incolarum & rufticorum impri- mis cauendum eft. De Agyptiorum exercittt necato a rafticis Pienu. \ is Viiidi<5la etiam a Principe viiftore crudclius faflapu- r\itav a Dco feaere. r>e Pheretima,^tts,pofl crudelitatem in Sarcios computrmtvermihtu. E X L I B R O CLV I N T O HERODOTI. I /^Auendumne cuiquam ,quantumuisbcnedeRepubli- V_>camerito , talequidpiam tribuatur quod Republicx pacem turbare vei in praefcns velin pofteruin polfit. De di>no qtiod Darius HifiiM de Myrcino t^dificando cnn ^L ■ reuocato. i Qui ob pocentiam inter populates fuam fufpeifti funr, debent inde honorum aut laudationum publicarum hone- fto prxtextu abdiici. De fiiftuo qaem Dnrius fecum abduxit SufM. ? Concuflio aiudice fafta punienda eft. De '^ifamne quem Cambyfes excoriauit , jy iHjfit eiiu filium in calhedra ex eo corio facl» federe. 4 E priuata domo bene conflituta potcft fieri iudicium de prudentia & indultria patrisfamilias , vtad publica gubcriia- cula admittatur. De Milefit4 ngros excolennbits. j Peniiciofa omnino eft duorum Ducum in codem exer- citu inter fe contentio & rixa implacabilis. De Macir.^re J^ Ariftagora. De Demarato Cr Cleomene regtbu) Lacedn- moniis. 6 Deprchenfa magiftratus fraus &aftus fxpe feditioncm mouec. Oe HiftUo iinitfiaduerten^e Dartjfraudem. 7 Deficcre a tyranno volencibus plebs eft aliqua liberta- tis oftentatione aut coiiccffione dclinicnda , & ad partes tra- ducenda. Oe Milefia flebe quam dciininit Ariftagorof. 8 Deficere atytanno potente cupientibiisprimum focic- tas aliqua , & ipfa potcns quasrenda efti De Ariftagora Lace- ddmonioi petente. 9 Colonia in alienam regioncm non eft temere , fed pru- denterdeducenda,qmfc tueri poffit aduerfu^indigenas. De Dorico eam remere cortdente in Africa 10 Facilius fpes ccrta vel apparens lucri propofita quum facilis apparct,rerum poft illataium exccutio alios in noftram focietatem pellicit , quam caufae noftts «quitas. Ariftagoras verfins Sparis. fic ferfuadebat. 11 Quumquis magni iam apadpopulum nominis eftde- ptimendus & deiiciendus , maxime debet vel religionis prx- textUjVel altetius iam commendati notique viri oppofitis lau- dibus & cooptatione ( vt abfque feditionc aut murmureid fiac ) fenfim excuti ac dimoueri. Clifthenes Sicyonitufic Adra- ftnm Sicyone deiecit. Sic ALcmi.onida, Atheniseiecii. 14 EiusPrincipisaut familiiquamde Republicaextermi- narioportet ,omniaegregia monumenta, praefertimpublica, funt vej protfus tollenda , vel cominutato nomine aliis tri- buenda. Sic Adraftus apud Siiycniosperiit. 1} In Republica & Democratia ciucs fnnt magis-ftrfi- «ui ptopugnatores libertatis & Reipublici amantcs ( quo- niam iutcr eos eft xqualitas iuiis ) quam in Monachia feu Rcgno. 14 Tyrannorum ars hsecmaxima cft , nempe potentiffi- mum &- optimuin quemque c Rcpublica tollere , pvius faifis ctiminibus accufatum, vcl aliis de caufis aliouc modo nccare. Conplium Tlirafyhtdi ad Perlandrum. ly Cladcs initio bclli acccpta, quum eft i-paxima, fspe focios a nobis auertic. De Athenienfi "'< tful lones deferiierxnt. Kt Felix rcrum incajptarum initium multos focios nobis conciliat. De diribu^ ^ Cypriis qiii lon-hm acceffenoi'. 17 Principibus, Mon.irchis, ac potencioribus fada; a Re- publica velPtincipe tcnuiorc iniuria;alcc inanimis infident, nccnifipriusviadicatK omittuntur vel obliuioni traduntur. DeDario acceptas ab Athenhnpbtos iniunaf ad animum qtioti- die remeantf. iS Socilsbeili a nobisafcitis optio loci in acic honeftius concediturquam locusprsfcribirur. DeCypriu qu; hanc oftio' nem dederun: lombtt^. I j Tutiflimuinadueifus equites equ6fu,e quantumuis fc- viaori cauCx^ viSoi ciulz. liltBt. Ducts rc< ftt" (iflQIU fiac. roces in pra:Iio remedium efl , fialiquipeditesfummitantur, qui cquos ipfos jn ccrtai-nin? concidant , auc vulnerenc. De Onefito equum Artibij per fatellitem ocridente. 20 Inter dimicandum proditio , transfugium , velaliud quiJpiam in fauorem hoftium a quibufdam e nofttis tenta- tum totum exercitum noftrum pertertefacit & profligac & in fugam vertit : item , fi quod auxilium hoftibus adaeu- tare vel cetnatur , vel credatur. Defroditione ficia ei Stef-nort Cyprio. 1 1 Viftis vel laborancibus auxilium fuperueniens in prse- Jium, eos ad pra:Iium animat , illifque animos addit. De Cari~ bti-s anirhos refumentihuA prcfrer auxliiim Milefiorum. 11 Excrcitui etiam timido fpes omnis fugx erepta facic vt ftienuc pugnet. Pixodora confitmm Caribut datum. ij Quoties in exercicu plures aliquot ftrcnui magnique duces conuenere , nifi hoftivim vires eos fimul arma coniun- gtrc & cife cogant , commodius , Sc ad pacem intet fc tucn- dam, &ad hoftem fatigatidum , copiasdiuidunT&indiucrfa loca abducunt ; vbi corum quifque rem pcr fe & bellum ge- faciquamfimul & vnarctinentui:. De ducibus Dary ia d.ucr- fas regicnes fe diuidemibtu. EX LIBRO SEXTO HERODOTI. ^ T TOftilis excrcitus pet homines illi notos , per literas hoR» jL Joccultas immiffas, per honeftaS: sequacum parte ho- '^'■'^'"•'' ac i -1. II- tczm lum roiilera , pcr mecum peticuh & mmarum, tcrrendus.rti- uidendus, vel ad^IefcAioncmfolicicandus. Sic Ditces Per/a- rnm agitnt adtterftcs lonum exercitum. 2 Vbi ij quorura maximeintcrel^dimicaie ,pcrieulafubi- ^^^^ re recnfant , occafionem aliis ,ac praEfertim fociis , ad fugam miiie vel defcdionem & iuftam & facikm praebent. Sic eucnit g"* lonihm nonparen'ib:r,' Dicnypo, (^ munia miLitin recu fantibu'', 5 Sa;pe qui extranei ad partem duntaxat legionis pofli- deodam inuitantur , fiuntinfidiose tandemillius totiusdomi- Perej ni De iamiu Zanrl.%mi>ccutan'ibtcs. Snuii; 4 Mdgnas vcl toti gcnti vel ciuitati calamitates vcnturas plerunqueprxcedunt aliquacxtraordinaria figna vel portcn- _, ,. Idi.DeChit^ ab Hfti'.B'viS ' ^ eiierfis. fi^s«. j Fraudcs tandcm minimc redle cedunt cuiquam. Vita Hiftiii id doret , perjidi P^aric. Fntu 6 ViftoriaErecentis terrorfacile in viiftotis , modocurfum "*'*• felicem victoti» perfcquatur , manum qui fuperfunt ex ho- ^j^^j fte vifto cradir. De Perfis (y rhcenicibus poft Melitum ^ infu- ftaa lai vicinai captas Heliefponttim capientibttt . 7 Hofti cransfugx non tcractc aut cito fidendum. De Stefagord. 8 Peiiculofum eft Reip. in eius qaem ipfa offendit.autqui ab ea fe ofFenfum credit , manus & impcriumdeuenire. De f,"™- Miltiade (y Ci.erf.-.ifiis ab eo vinBis. ^cu, 5 Tyrannus cftanimal timidiffimum , vbi vis illi inteiita- tur , & magna , & maiiifefta. DeMiltiadeCiinonvsfiliofifiiu Tyra fugiente. 10 Optima veiftigalisindicendiratio.vttotaregio priusdi- uidatur in certas partes , cuique paiti certum ttibutum indi- Yr!b catur. Dff .ttaphernefic lones diuidenie. indic 11 Quifit apotentc Principe nouus bclli apparatus , debec omnbus vicinis cfTc fufpeftus. De Dnrio Mardonium cum no- Eelli uo exercitu mittente in Grticiam. ^"" J 2. Ei metallifodinis rcJitus folcnt cfTe ampliflirai. De Thrafiis. vedi 1 3 Magnam nouo Principi conciliat populi bcneuolen- *° ' tiam ,fi vcceradcbita &tributaremittat ciuitatibus. Lex Per- „ . farum. _ „„„„ 14 ArtiScia & mnnera quxdam publica funtapud non- "«» nuUcs populos in familiis hacreditaria. De coquis ^ prAconi- ' ^ biiA apud Mgyptios. 1,^^,. 15 Subditi potentes a Rege & fummo Principe conta- "'• meliaafFcifli , fxpe fefeacetrime, etiaui cum totius patiia;& ipfius rcgni iadtura , vlcifcuntur & vindicant. De Demaraio iifij Lacediimonio. • f^nfr t G Omnispoteftas fumma'eftimpatiensconf(jrtis,ncc fa- cili: inter duos eiufdem Rcipublics Rcges conuenit. De Ciao- P"'"^ tnene &D£maraieregibristacedimo>iii4, ^^-^ 17 De Principum ,quifucccffotes futuri funt, jcgitimage- .'"V* nituta conllare intci populum intcrcft plurimi*m ad co- princ rum fccurum impcrium. De Demarato Rege frofterea eie- S"^jJ Ho e regttn. 18 Fraudes Regum aDco vindicantur. De LeutychideRe- geLacedtimonio CfCleomcne. ■ j,|,j,„, 19 Qui quum fint eiufdcm Regni autfocietatis rars , ta- nata. mcn foli cum hofte communi foedus faciunt mei ito a reliquis socif puniuntui. Dff Avinetis foedm ciim Pcrfts ineuntihtts. "'"" j 10 Impietatem Regum Deus vlcifcitur. P< Clecmene (y imp,e.| eitts tnortii (tiufis. . II E . 7ran omiv inidu Florilegium Politicum, ) mo$t- tit4u. ai- II E pluribus fractlbus Regiis {e:i priniogeatcut rucce- dcrc folcc ia Rcgno. SU Sfartt. Idaipu- 1» Q?> Dui infcriitue magiftta*s abfque fupctiotit l:b rio- Ptincipisauc Kcipublicx confbnlu aliquid hol^ibut vci fociis Inprolii" fpopoudic auc dainnum intulic.pto (loii iifdcm cll dedcodui. I- Dc Ltutychide Rfge LAcrdtmonio litdito. i \ bb depolitum fiddicei non tcddicum , Kefpublic» Sc familix i Dco punici. Ve Glauco ifartane. n, Irapiccas l'rincipum in Deum ab ipfo viDdicacuc. D< Sginitit abjlrahentibut ex adytu Cererii fugitiuum. ly Apud Rcgcs follidxaDdaalTiduieciam zquaquzim- peccaca Tolumus. De iu jui Darium foOicitabant Ad htUui» Athenienfibui inferendum. 16 In ricini p9puli,& qui facil^ SC cnh auxilium oobis fet- re poccft , pocinimum cucelam comtniccete oos debemas. Ot htcedtmcniu Plattenfes recufantibut. 17 Ctudclicas pactum io filios , & maticotum ia Txotet, ilinu. ctiam publicc a Dco viodicaca. D* Stlafg» Ltm»ii( $»Jiii$t fuos crudeiibnt. EX LIBRO SEPTIMO HERODOTI. lacipun i>iticoda,TC cos ad ea pacaciotcs habeat. Xerxu txtmplum dt bii'. UGrtdsinferenda ddiherantu. >nc«lio 4 Summus ptinceps , aut qui concilio prxeIl,xquo aoimo fetrc dcbcc, vc concracix fenccnciz dicancuc ; imo vc confilia- tij Tcl plures vel vnus,ipllmec concradicanc & aductfeatut. Xerxit exemflum, y Bcneacdiudc refcmel fufcipiendadelibctatimaximum eft tum lucrum , cum rei exequcndx adiumencum. Herodoti fenttntia in oratione Artabani. 6 Regam & tegnocum infoleocem fuptrbiam , & aliis vel vicinis , vel cxtraneis , vel fubdicis iniurioflm , Deus candem deiicic& punic. Artabantu inoratione. 7 In cunflando mulca fzpd bona infunc , przfcrtim vbi de belloinexcetos fufcipicndo agitur. Ineratione Artabani. % In delibctacione dc bcllo fufcipiendo non iis tcmcri cre- deodum qui viics hoftium pet contcmpcum diminuunc. '» ;■ oraticne Artabani. E ,"' 9 Vindiifli libido , fip& confilia bellaque cemcraria fua- r dec Ptincipibus. Xerxesftc vltionii cufiditati Grtcis tetnere bil- lum intuiit. 10 Eftprudcntis & clementis prineipisd quos etiamcx fubdicis vcl folo vcrbo offcnderit , eofdem lcnire & apud eos fuam ipfius culpam agnofcerc- Xerxn exemflum veniam ab Ariabano deprecantif. II Sxpe tcj^nis & rebufpublicis clades diuiniciisimmit- tuncur, vcl facaliter ineuitabiles immineiu ,& omninofunt fubcundz,quidquid contra fani confilij capiatuc,fiat,& oppo- natur. Sic clades Gncu a Xerxe diuinifus immifja efl. 11 Nemo fubditus honeftedetreftatmilitiamin quaprin- ccps ipfe verfatur , acque ptoticifcicur cum aliis. Xerxif re/pon' - 'oifii. fum ad fythium. ncilio ririz ;niis uur. . drli. tdiu. tin . dcli. |i4iu. ■at fa. rcdat. tp» foi i 11». tiU- llquf M :itu< S:us «• dui. I I j Non maior parandus tum terreftris tum naualis exet» citus , quam cui alcndo & confetuando tetra & porcus com- meatumprzbcrc &petfugium pofrmt. Artabani ad Xirxem cratto in coUoqme, ' . 14 Quiomniapecicnlaeimet,nihilaggtedicut:quinulIa, faciUimJperditur. Pnftaccamenalacriccr aggrediencemfibi quidam pcricula proponere quam in tc qualibec metuen- temnihiipciiculi inre vlla fulcipicnda vellc fubire&paci. Xerxes aJ Artahanum In coUoqmo. tta. Jj Magna coepca cum magnis pcriculis funtconiundla. •ritu. Nec ftatim tcrum totus euentuj aut exitus perfpici poteft. Xirxes ad Artabanum. 16 Inmagnis imperiis eertumnumcrummilitumconfcri- „ ptum ali neceffe cft i quiferaperadquofuisimpetushoftium " * excipiendos parati fint & expcdici. D« deeern miUibut Firfarum qui Immortales dicebantur. 1 7 Supetbia Rcgum quanturouis potentum & opulentum a Peo punitur. Exemplum in Xerxe a Gncu vicio , cuifts fufer~ bia apfaret in ipfiui ctUoquio cum DfmaratO' 18 Qui populi &paupcres &cuftodcs feuerz difciplinjB funt.iidcm & ftrenai & vittutis alumni effc folenc. Demaratttt dt Grtcif. 1 9 Legaci violari abfquc fcclere nefario , quod candem x Deo punicur , non poffant. De legiitif tirftVHta fui a Lttetf*'- mtniis futrant viol»fi. Quictz flotentefqueRefpublicz & teena fefc in ppti- bcpi focictatem debcot zsii ac lentc demitteie. Ct 2.25 10 Pecuoiz publiez quz Tititiffif«n:ibfqueTlli^necefli. t»ie ciuibus diuidcndz, commodiiis in pubjici alicuius opctis «dificatioDcm & vfum Conucrtuntur.,qua(pYiricimiingniis «mibus noa cgeois difttibuantut. Di fifumA ^thfnimfiurrt j«. IX confilio ihimifloclu m nauis conuirfa ifl. } ' Qu,ando beJium communc fociis & toti cotpo^i Reipu- blicz imminec,mj:mbrotum, inccc fe fimuivaccs, odja, & con- tcnciones funtominendz&conciljaadz. Atiomiipfium (onfi- iium t/uum Xerxes aduentartt. 11 Gtaui bello jmmineote vctetes focictacet tcnoq^nd;^, & nou« conciliandz. Aihemeafis m. ftrium Grtcii,. 17 Nimiaindigenaiumambitio inimperioactotaaufto- ritate pcncs fe retinenda , cos plctunque extcrnorum auxilio- rum bono priuat;funt eiiim auxiliaies copije gradu *;loco hoocfto fempct habcndz. Gricta [ic friuata auvilio Gelonis froftir imferium retentum. x8 Non temefi fumraum cxcrcitus impcrium exttaneo duci , quum intet indigenas ipfos ad impciandum funt aliqui »pti,eftcommitendum , ue vel contumelia indigenisproccti- bus ^rta videatut, vel dux iftc cxtiancus alienam Rempubli- camfacili ptodat. Grtxi pc retinuerunt imftrium txircilut nd~ HcrfiK Xerxem. culofi bc^i locictaicm ueccnt zg Corcyrtii , Critenfibtn , (jj- aliu ccnfuitantibnt vtrum Gnctt au- xiliafirrent, jo NuUi fortioi neceflitas vel excuf^io vetioi eft quim imbeclllitas viiium. Theffalorumriffonfum adGrtcos. ji Defcitiincomrauni bello & causa focij iuftamadho- ftes dcfcifcendi & tranfcundi cattfam habcnt. 0< Tiiejfalu ad ttrfat tranfeuntihttt, j t Vt totius tcgionis incolamitati confu!atut , hoftis eft piimo illius aditu , quantum fieti pQceft,ccita maiique aitf n- dus. De Tloermofyiu ^- turifo a Gncit contrn Xerxit» infeffi. j i In Pylis & anguftiis locotum eft a patuo cxercitu cum roagno confiigendam , non in zqu» planicie & patenti loco. oc minoi exeicitus a maiori circumucniat«r. D* Grttit Ther- mofylas occnpantibtit, J4 Inpericulis& bellisfufcipicndis Dcuseft piius inuo- candus. Exemflit^ 'Athenienfium ©> GrtiotHm Delfhoi mit- tentium. 3 f Accepta in bello dadc Deus eft extraotdlnaiij inup- candus. De Magit Perfaramplacantibin Thftim. 56 Qui in communi periculo funt czteioruroae focio- rumduccseledi , debent ipfrtum ptimi adexeicicum conue- niie tum foitius pugnatej«tn,vt gradum fu\im diu retincant, conftantia & virtute ailj« przlucere. Sie Litcedtmettij in exir^ citu Grtccrum ad ThJrmofylM. 37 In pritno certamine & confliiftu cum hofte parta vifto- ria, vel opinio virtutis,roagnum adteircndum hoftcm, & ad totum reliquum bellnm conficiendum,iIIiufque viiloriain pofteamomentum habcc & afFert. DeSpertanufortitirinfri^ tno certamlne fugnantibm contra ferfM. 5 8 Bella vcplurimum fama eonftant ; & timetur illclpotif- fimilm&fer^quifibiiam opinipnem vircucis ac fttenuicacif comparauit. Eodem exemple. }9 Prodicor pacris ?ft profcribcndus , & In clus eaput primium ^onfHcucndum. Nam & a Deo ipfo tandenr, idero punitur. De Ephialta frodente tramitemThermvpylarum. 40 Plutimiimadvidoiiaiftconducic locum ab hoftcnon obfciuacum ancccapcie, vel cum qui ad hoftem fcrc, ab eoque non obferuacur, fcd cucus & iauius cenletur, per ducps viarum peruium faccre & fuperarc. De tramite Thermffyla-um indi- tato: quodGncos euertit. 41 Vbi fie eft perteirita exercicus pars aliqua, vi naqpe verbis.neque eiemplo aliotum rctineri confirniarivcin ca- ftris polTic, eftcanquam c; veniaabeundi ilH conccira ciimit- Cenda ; tum ne hoftes eam trcpidationem animaduettanf,tuni etiam ne rcliqua pars cxcrcitus conftans & ipfa pcrtetreatu;, aut fe defettim ejiflimst. Df fociifiirege teovlde diaiifsi »i? Theri/iopylii. V 4» «^S» PtcatiU pubJica tn tn^liu^. 5cllu« in- choantibuf quiii j|{Cn- duin Sf ctf- randun). &elluni 10- chuannbui qukI agcn* Jum K (it^ randuai. Jxpluta- J9f. KfCf. cf<- fcii. Rtfp. delff bcranr. Petcehoilt dUK. ' }icrc;rii4 ii4uii«(i> Pctcftiau Bella caut ttfi;f«Pi{, Sxc«Gi(iO eptusa. tocietat diOblHi» Regio »« defendfn* da & mtt* iiieada. Exerciiut paruHt. Bellum Tt rufcipi a« gcridctiM^ fM(»", Socinaii) dutti. Hoftci» t«rcs Bc!)a ftit>4 conftani, Proditpf patrijt fi|.; |iicni|u|. vi^orijio iui)4C. EiefrljHf peit?jfj(lj|' J 226 Encyclop^di^ Lib. XXIII. certamen 41 Contra aefpMatum hoftem , & tamen obftinatumrpu* auo."ffi- gnafolcccffedifficillima ac periculofirtima. ExemplumLace. ?.)l°mu,n. d^moniorum , poft paufacium tranfitutn Thermofylarum. M.lmbus 4j Forcibns & ftrenuis viris pro patria & comrauni falute ■"■r nuis occifis virtutis monumcntaadpofteritatem funtrclinqucn- 'm* da. Epigramm/iiaUdnidi^LacidAmcniu ab AmphydionibM }ofi a. H;:p :- 44 Res hoftium ex fidis exploratonbus vel transfugis no- •'"-'■'- ta:, facillima iiobis atl delibcrandum & cxcquendum conClia i^i-rtlor.' icmomeina^ixhiat. Xerxes ini, rrogamVemarattim. soc/etaj ' 45 Peiiculum domi quantum poffumus , prxcipui crcan- •ihnn.j,.m vt diJi-n eft iis , qui intcr ipfos hoftes vel eorum auxiliares pluri- ■""^■'"''■''•■'' ivium apf arcnc fticiiui, & fortcs 5 funtque caeterorum in prK- lio duccs,vcadfuatutandatcuocentur,6c alij deferantur.Co«> filium Demarati ad Xerxem. 46 Siepe conducit ad hoftium reliquos duces tcrreiidos, quofdam cx iis captos quantumuis ftrenuosdura &ignomi- niosa poenapublice coram toto excrcitu afHcere. Sic Xerxes Lemidam regem Spartanorum affecit. Hoftcm Itfrct. Scdiciode- lenor beU lo. Difcorvlia tlomi* EX LIBRO OCTAVO HERODOTI. SEditio long^ deteriot cft in ciuicate eo bcllo quod con- Socii! dif- plaet dux fupcrbu». AEqna corditct ociitur. De ylthenienfihei-i cedentilu^. 1 In communi peticulo non modo lunt inutiles , verum etiam noxiae magnoium maloium cauCae , ciuium vcl focio- rum inter fe contentiones dc primatu : itaque oraittendi. jithenienfeific cejferuiit LacedsimoniK. } In fociotum exercitu aut concilio Ducis ex vna focio- tumgente eicftifupetbia &faftus facit tandem vtipfigcnti ex qua eft , impciium in focios abrogetur. Vropter taufaniam Lacedimonij imocrio in foaes priuaii. 4 Etiamquaevtilia funt.fipc funtmuneribus &donisho- etiam mu- nellis etiam iplis ducibus petfuadenda. Sic Themifieclesiury- fcpeobti- ba:em (y Adimanium perfuafit W manirent. nendj. ^ Magnum ad viflotiam momentum nobis afFctt confilij aiult.""" ab hofte de nobis clam inuadendis ab eo occultc & fccreto ca- Pti eognitio. De Scylli* vrlnntcre Gricos admonente. (, Attonitis iam hoftium mctu hominum anirais , quid- quid fupcruenicfmc oidina.rio fuic extraordinario natutae cut- fu , id omne attonitis pauorem augct. De Perfis expauefaBis propter tmbres "^ teiitrua. 7 Ab exercitu hoftium optimi & maxim^ ftrenui eorum foci j vel prccibus , vel muncribus , vel bcllis domi illis con- flatis funt abducendi. Themificclesabduxit lones (^ Cares ab exercim Perfarum. 8 Inufitata exercitus hoftilis facies & color fxpc nos terrec & fugat. De Fhocenfibtii sypfalif , & eo paBo fuganlibtu Theffalos. 9 Ante Batbarorum, quibus proptcr multitudincm occur- rere nolis , vel non poffis.aducntum , & priufquam ilU rcrum potiantur, mature vxores & liberi & fupellex cft ab iisqui ce- dere coc;untur tianfportanda , & quidcm publicoeditfto, non hofti relinquenda. Sic Athenienfes vxores tranjportaruni Troe- Tenem. 10 Inpericulo imminenti& magnarerum perturbatione perteiTitui non comniittcndiim.vt pro communi falute confctiptus com- munisexcrcitus ibi conftiruatur, vndc ptoptcr loci vicinita- tem, vcl fus res;ionis prafentemcladcm viia iftiusexcrcitus pars ad fua tutanda dilabi polTit & conctur fed vires tum ma- ximeconiundaeretineri,& contrahollcm cercare debent. De eonfilioTh'mifivclii vt apud -alaminem piignarerur. ir Hofti quimmininia&pauci(Tima,&quidemiIlaetiam fenfim & non nifi poft xiumnas illi facflas , funt c noftra re- gione & oppidis cedcnda. Themiftoclif confilium de conferuanda Salamina , 'Ae^^ara (j)-c. 11 Defperatis,& iam extremaquaiqueoptantibus & fpe- rantibus , nequaquam ccitamen aut pia;Iium elf offcrc ndum, fed moratantum & impcdimcntaobiicienda, ne amiHa reci- pcre , vel dcnuo fefc erigere poffmt ; ftatim enim diffluent & dilabcntur. Ariem'fiiconfilium. I j Spccie bcncuolcntii defpcranti vel defperato hofti (x- pe illud quodnos iuuat confilium refte dandum, vt noftris confiliis tanquam tutis ab amico profeflis acquiefccns , in infidiasadduci poffit, vdvt ea confilia fequatur. Themiftocles ficperfuift Medii vt in Saltmine pugnarent. 14 Reipublicx causa funt dcponcnda: priuatxinimiciti* «juamtumuis iuftx. Exemplum Ariftidu (^ ThemiftoclU ante Salaminicnm fugnam cum Perfis. Pugi con- 1 f Confilium fuga: etiani ab cxercitu & duce vido pru- filitim eft ^entcr tegendura , & hoftes celandum. De Xerxe hoc fa- tcgentlam. . ° ' ctente. rofls 1 6 Celerrimorum equorum conftirutio & vfus , quas Po- ftas vocant , in magnisregnis & Rcfpublicis eft vtiliffiraus. Dinuntiit ierfarum iy Angarii/s. ▼iaorisin V>uac. Socieras hoftmm vt dirsipanda? Hoftem erret. Barbari in grucntes , &irjucii. ICS, Exercitus diis. Oppida vt conceden- ii hofli. Certamen contra ouos dif- ficiUimii> Calliilum conHlium. Inimicitix dcponcH- 17 Cladisacceptae nuntiura eftab ipfomet vido fuat Rei- cUdeijj publicjEmatutc, ne rumor vel hoftis omnia augeat , mitten- cept», dam.Si Xerxes in Perfidemmifit nuntios fuicladis. - „,nd; "' j8 Emagnaclade & fuga,fimod6princepsipfecumpar- ciadt,. te exercicus hcetexigna faiuus euafcrit , totum regnum a fe- "P"- ditione ¬farum rerum motu ac luteritu fcruat incolu- me , quantumuis duces alij peiierint. Ariemifia coafiltnm ad Xerxem. 19 Turpi(rimaminim6que in regno bcne morato tole- i.eiin randa eft ars & mcrcatura hominum Icnonum , qui vel raa- *" resexfecant, velmulieresafecmptas profticuunc. Panionim funitm. \ 10 Magna ad pccuniam a populo & fubditisexigendam i''- funtnumina& adiumcntaSuadela &Neccfficas. Themtftocles "',; ad Andries. m ii Magna rerum ageHdaium,imprimifque pecuniae a fub- ^^f ^ ditisobtincndac impedimenta funt Seditio & inopia feuim- comi , poffibilitas. Re/ponfurr, Andriorum. inoin. 11 Inuidiofum & tanquam patiix proditi crimenimpiu- ^||" gitui Impcratori , quicsEtciiseiufdcm excrcitus ducibus ne- ^ui Icientibus & celatis pecuniat a communibus hoflibus clam i''"' accipii vcl cxigit. OeThemtftocle fecumoi abiu ^ut oppugna- bantur infulantt clamexigente. 1} ifEgtotusexercituscft pci vicinas ciuitatesediifto,cui- ^g'g " que certo numero affignato public^ diftribuendus , in qui- buscureturacreficiatur. Alioquienimeummifeid perircvel ignominiosc ac inutiliter diffipari oportet. S/V Xerxes re- uertens in HeUe^cutHm mandat fuum exercitum excipi ^ curari, n r. ' n 'r. r \' • r o PrXQ itt 14 Parta viitloriapart ipoliorumin lacrum & pauperum paup,,„, vfum referuandacft,pars in prsmia, qua: funt ftienuisdanda; ccaat pars cuique pro fuo iure tribuenda.Sif Cmci poft paream ad Sa- iaminam viHoriam. ij Barbarispopulis vel extraneis & inhumanis iiiuenti- ", .^ bus non fidendum ueque credendum. Lactdtmoniorum ad nim. v Athenienfes fentintia. tnpc ar 1 Of cioni fui. 16 Ad toUendam ex focLorum aut populi animis omucm f^"" proditionis aut arcanx cum hofte communicationis nofln 'qu fufpicioncm,curandum cft, vt nihil hoftis nobifcum agat.nc- ''" que nos viciffim cum co , nifi iis ipfis prafentibus & confciis, qui fufpicariquidpiamdenobispofTent velvellent. De Athe- nienfibui admitientihui legatos Lacednmoniernm , vt ttudirint Mardcnij Perfii.legat»s (^ mandnta adfe. ' EXLIBRO NONO HERODOTl. 1 /'^'Vipopuli yelciuitatesconiujiAavinci non poflunt Popi V^funt fadionibus excitatis intci fefe comraictendx. """' Thebai.ortim confilium ad Mardonium. 1 Optima & cxpeditiffimafaflionuminter concordesan- PpP' tearefpublicas vel ciucsfcrendarum via, pecunia,quapoteB- "'" tiores inter eos expugncntut : item fauoi & ptzrogatiua qux vnis duntaxat corum a nobis detur ac concedatur. Ibidem, (^ pofteu irtaba:^! confilium. j Intempeffiuumcft imminenticertoprxfentcqucpericu- P"" lo ludicra folennia exercere , vel noUc prsetermittete rt peri- J™"" culo obuiaraeatur. Sic Lacedtmonij exercentei Hiacynthia,re- preherifi ab Athenienfihtn. 4 Maximccauendumeft,neper faftumnof^rum vclncgli- Socii gcntiam , vclpeifidiam fociis,& ptacfcrtim fidis & ftrenuis, f""'' ' pacifccndi cum hoftc occafionem dcmus , & fibi defeitis con- fulendi. Chilei confiUum ad Ephoros. $ Pra:ftatfingulis&adhuccoeuntibus hoffibus,quam to- Cert:«i tis & iam colle£lis,occutrerc. Mardonjj confiUum in profiigandis ^°"a\ * Lacedamoniis. ficiU • 6 Qui plurimura inRepublica fapit, eum adminiftrationi Rcip «• nonpracficieft iniquiffiraum , &ipfi Reipublicaedctrimento-. ''""' fum. Perfifententia adTherfandrum. 7 Sufpciftoium aut timidoium militura fidelitaSTcl vit- ^^ff'!* tuseftaliquo peiiculo illis obicfto exploianda , piiufquam tuto eorum opera vti poflls. De Thocenfibm i Mardcnio pro- batis. 8 Ad extraneos hoftes irrumpentes & inundantes (quan- !"_.", tumuisilli fint fortes &ftrcnuij debcllandos aceipellendos, vtrtr nihil cff elficacius quam totius regionis' mutuus inter fe con- '^"''' fenfus & fyncretifmus ; & fublata ex indigcnaium animit fu- fpicionc proditionis , vires coniunAat , & vrbes , & cxcicitus in idcm c-onfpirantes. Sicfe tutatifunt Grtci adHerfm Mar' donium. 9 PedeftrisexcrcituslicetTalidus,pluiimum tamenterie- ^V"^ ri folctequitatucxiguo , fcdfirmo,ab eoque infcftari & affli- gi. Sic Mardoniu4 Gncoivexauit ia Cithnront : Sic in Platiinji certamine, '" ■•■ 10 In pra:lio laboranti parti maturJ & ceinfeftiOT fuccuien- ,"{,"/,-. dum eft. Sie Saufanim Megarenfibtn, XI CoD Florilegium Politiciim 227 extrci* cooicn* ttei pi>- vr tol- auis ar- itura. lid obfcr. 'ndum i ijClrua- ir tiCTlr- "eiin- oril i qufd iduni. em -t^ui. Tj Contfntionesincxcrcitu.quamuis dc viitutc & loco lufceptx , lunt it.^tlm omiiium excicitus ducum iuiticio tol- lcn(l.r& liclinicndx; t,iiidcm cnim longius llipunt , funtquc pcriculolx. i'>tinei qui Perfeu fugientes perfei^uH- tifunt in Thiffjliamvfque. 11 Spolia ex hoftibus demum poft eos fufos partamqae plcn^ viiftoriam func legenda; idque ne pviiis fiat,fcucieeftin cxcrcitu tntcrdicendum. 1«'t Grtri pojl pugnsm Platttnfem. ij Spoiia nccontcntiones & lixas pariant, a viriscx toto excrcitudcleftis & fidis funt coUigend.i , Sc adduccm fum- uium cxctcicus bona fidc omnia affctcnda. Sic Vaufanias iujfi'. 14 Spolia cx hoftibnsfunc iuftc& fidclitci pto rationc pa- fti vcl a:qualicct pronumcro pugnantiuminccc viftorcspai- cicnda. if Ex fpollis hoftium pra:mia quadam pr.Ttcr fortcm ftrcnuiffimis & optimis militibus ac ducibus qui omnium iudicio bonam operam in ccrtaminc nauatunt , funt danda. Sic Cr£ci. i(> Ex fpoliishoftium ctiam pats quxdamDeo,idcft,pau- peribus & piis caufis confccraiula. Sic Grici. 17 Poft pugnamfunt cx noftris ca:fi tumulo condcndis Honotificti veio tum milites tum duccs , qui ftrcnui fucrunt. Sic Grsci. i8 Fugientes & viifti cxercitus clades , quantum ficri po- teft.eos cclanda eft pcr quorum agros iter cft illi excrcitui fa- ciendum Sic Anabaztu celmiit Thiflitl s. 19 Viifto excrcitui quam celcrrim^itcr cftfacicndum ac maturandum.ctiam acgtis & infirmis , nifi comrood^ vehi poi- fint,rcliftis.S/V Ariabazttt. 50 Dcmum poftpartam viiftoriam rcbcllionis aut belli auiSorestutopofcuntur ,qu£eruntut ac puniuntur :& quifcfc adnoltram focictatem optantadiungere,admittendi benigne, Sic Patijanias (^ Letitychldes feiere. 5 1 Sufpcfti milites func honeftis de caufis a prilio ex- cufandi , vel dimittcndi; minimcquc p-rmittcndum vcintct- fint pugn.TC. Sic Satnij & Mileji'] dimilji a Verfis. 31 Inceftus piincipumaDco, etiam magnis familiaieo- rum cladibus &pacnis, punitur, S/r DeU6 Xerxis inceflnmin nnrum punilr. ?3 Principum fffiminarum fumma folet efli; in fuas pel- lices, id tft in fuorum maricorum fcorta , crudelitas : Ita- quccaueanc mulicrcs,ne cum principibus coniuojbus fcor- tentur. De Amejhi vxore Xerxis i ^ einsfAuilia in Mafijla Vxorem. 54 Exeodem foloeadcmque rc^ione raro rolcntadmi- randx frugcs , & ftrenui bello viri nafci. Cyri diHum. 3 j Principum facrilcgia tandcm a Deo puniuntUr.D» Xer^ xe ^ ArryaHa. Frx^i» prxda. Militib. (trcniii» aliquid pratcr or- ilincm dar» duin. Vrxdc p.ir« Dcodctur. Viaonl pan^ quiil agcndiim. Exerciiut lugions ExerciiUf Vl^llS. Rcbcllei quando puniendi* Suf>eai militcs. Princeps inceftuo- fuj. Prlncep» ficmina.' Rarl bofii. Princept factilejui. FLORILEGIVM POLITICVM EX THVCYDIDIS HISTORI^ LIBRO PRIMO VlCf aex- enda. vici- rici- edc VICI- vici. Jtn- rde- loru Qin npe- ujn* ■inos lOtS. "• N T E R popnlos vicinos ctefcens nimliiin , 'K vniuspotenciaprimiim parit iiuiidiam , ac j^^ji deinde bcllotum caufas ac femina , qua '^Jr"??! vaciis aliis honeftifquccaufis tamcn pr.c- ^^I^i^l tciuntut. ntiidiafoientiA Athenienfitim cref- c'.. ti r/. «./ hcUum Veioptnnefiactitn. 1 PotLnium vicini rum incendium ac bellaaut a viclnis quietis ftatim extinguenda ; aut ipfos quietos vicinos trahent in idem bellum , ac iifdem malis inuolucnc.rD/^ Grtcia impli- cata helio k Corimhii ^ Coriyrenjibui fritniim commeto , vide quoijH' ftnem prim'' Itbri. 3 Vicinx calamitates potiusquum licet , abfque periculo fpeiflandx, quam (efe illis abfque caufa grauiflima implican- dum,ne tota cladcs in nos ipfos tandem quamuis duntaxat in- cefidiolupcrucnicntes , nun autcm in ipfos incendij autorcs incumbat fi ruat. 4 Non fcmper prudentix eft nolle cum aliis peticlitariifcd denium vbi extra teli iattum & periculum tutus in aliorum difcrimincatquectiam poft vidloiiamefle poces,aIioquiaIiis periclicantibusquicfcerenobis non expedit. Inoratione Cor- cyrenfium. 5 Nulius princeps a fuis fubditis iufte puniendis arccn- dus eft:& qui id faoicparem in fe legem ftatuit, ne fuos & ipfc lubditos puniat delinquentes. Oratio Corinthiorum afud Athenienfes. 6 Maxim^ aduerfari cenfctuiqui Reipubl. vclprincipi vl- tionem fuorum fubditorum paranti obftat : maxime amicus qui eam iuuat. In eadem eratione Corinthiorum fithents. _ 7 Initiis potcntix vicinx niraium ac manifcfte crcfcentis a Ticinls maturJ ocurrendum & fyncrecifmo tefiftendum. In Tom. II l oratione Corinthtorum laccdimcn. quld ^uiffent Athenlinfium fotcmiam crefcere : 0- in oratione Coriothiorum ad focios ^ Ltt- cedimonios. g Bella non temerc , fed medicato & poft long.ani delibe- rationemdeiiiu.Ti fufcipienda. itteratione Athenienftum Lact- dtmon. 9 Pccuniancruusbelii. 10 Bella nonmagis atmis quam fumptibus getuntut. /» oratime .Irchidami. 1 1 A medicerraneis aduerfus raaritimos bella non nifi cam magnis fumptibus fufcipi pofliint, ncquemediterraneimari- timos valde fxpenumero incomraodant, hi autemillos pluii- mum. In oraticne Archid imi. 11 Nec criminationibus nec laudibus eorum qui nos ad bella fecura & fua caufa fufcipienda incitarc volunt , facile credendum. Inoratione Archidumi. 1 5 Nimia fegnities aut pigritia fociorum aut fubieftorum in officiofaciundoprscftandifque promiffis, caufaeft,vtapo- tentiore focio , aut principe fuo durius &pr.iEtcr conueutum trac^antur- (■'bi de Imperie AthenieKjiH in Infulares immutato agit. 1 4 Socij quorum opera ftrcnua in bcllo, aut non accerfen- di nobifcum , aut tenicrc non diraittendi. Inde enim fufpicio» nesgraues ,ac poftea fin:altaces& bclla nafcuntut. De Athe- Kienfihtf^ enocatts a Lacednm. contra Meffeneos ©• pofiea dimifps. I j Quiprofnero bellorum fuccefTuinfiatuseft, eaqujene- ceflario funt poft viftoriam cogitanda, non cogitat, In oratio- ne Corintliiorum ad focios. 16 Qui propter nimiumquietis dcfiderium & voluptatis fiuitione fegnis cft,dum nimiij diu quiefcit, tande fc fua quic- te priuat,& in peiieulii adduciiut./» eratione Corinth. ad ficios^ V t 17 8?! Bella non rufcipien- da icioeri. Belli ner» uus pecu- nia- BcIIi ner- uu! pectt" nia. MarttiifiOv rutr popu* lorum ca- moditas prae niedi'» terraneis. Bella non fufcipien- da temer?, Socius ^ focio cur.. opprima- lur. Bellorum interfo- cios caufXc Perdit Rtp.ftlieU tas Perdunt Rfmp.feli- citas & ni» miuni oiij delidctiA 128 Ency clopsedice Lib. X X 1 1 L Bellorum eyentuscit incertus. Kelp.infir- iflnn}. ii Quicquid ex xquitate & iuftitia faciendum eft , licet fxpenon exdignitate Reipub.fieri videaiur, nihilomiiius fa- ciendum eft,vc bellum & calamitas imminens euitctui. /« fo~ flremo :,ihro , -ubi ds ediHo ^lthcnienfium in Megar^n, es non reuo- eato differlt. ■L 5 Bella fuftinent magis opcs fuperflua; quam violents CoUationes. /« oratione PeritLu. 14 Qui ndn vno gcnris concilio velut fummo magiftratu vcuntur , fed g^nte difpares,fuffragio tamcn inter fe (unt «- cjuales, nihil in conimunem Reiimblica: falutem confulunt, fed vel fui.i c]u:l"que coiiimodo v;.cant,vcl,(]uodagendum pto communifaluce eft.abfque matuia dehbcratione dcceinunt. in oratiortf Pcricltf. X f Magna rcs cft maris imp-rium : & ars nautica eft quae non mteruallisduntaxat temi.'Orum,fedcontiniie cxerceri dc- beat, vt-Rcfpub in ea fitpotcns & poUcat In omtione Pcriclis. roedera ru, pta viniU. canrur k Deo. Vrbcs de nouo oc- cupat£. Bellorum iimia fmu feruidiura Bellum jn* choatibus quiil a»en- d'jm & cu In konico verranres quid eos facere oporreat. Ad prxliQ quid ho- ftesincitet Xegdri ho- fliumob- fcrnandi. Dnxin fu. fpicionem adducen- dus. Bellum vt fulcipi ac geri ,le. bcat. auucandus &■ arcen- dus. Strcnuis prinila danda. Indcnio- crjiu ho- ntire^ cui dentur. In demo- cr.irl.i li- bcrra^ po- puiaris. In dr-ino- craiia li. EX LIBR O SECVNDO T H V C Y D I D I S. I T\ Vptifoederispojnavtplurimumfcquituripfosperfidos J]X & foedifragos. Pe Thehann P/atda-i uccnpantibnr. I Vrbsde nouo vi occupatacft maiore quam fint illius ciues pvccfidio & numero tenchda. VeTtiebxuu e.xpulfn PU~ i&a Ofpido. 3 Omnesinterbelli initia ardentius fefe tucntut , & atios oppugnant. In appara/u beUi Lacedimmiorum ^ Athe- niefi m. 4 Bellainchoantibus&focietatcs veteres rccognofcend* acnoua:comparand« /^/'/f". j Maenum adconciliandum nobis vicinorum & rcmotio- Soci"^' "^^™ populorum amiciiiam in bello momentum habet fima quid con- de viiidicandis lis qui tvrannide opprimuntur, & liberispopu- ciiiet no- lis a feruicuteindi?nalibetandis./» xppAratu Lacedimomorum Dis. ' I r ^ (y AthemenfHm. «•In hoftili terra nianentes oportet femper cfTe pra:fcnti animo , ac diligentius fibi cauere, ac excubias agercS: omni- bus periculis rrofpiccre. lioritime 'irc'i:d.imi. 7 Incendiacxteraque huiufmodi damna& infolita.facile eosquieapatiuncur.aii iracundiam,ctuptiones & prxliumin- cirant. Inoratiin- Archid.imt, diim Ad^ariiei a9rii'rt,nrur. 8 Non committendum vt hoftium legati, qui noftros ter- ierepo!runt,cumquopiamnoftrorum colloquantur. Poflom- tionem Archidami. 9 Hoftium duci (Irenuo conflanda , quantum ficri poteft, inuidia , vel parcendo illius agris , vel aliud quidpiam pi xter quamcsetcris , illi gratificando. Dc airns reric/tsnon vaft.ita. 10 Bella conlilio, pecuniE vi,& rcfiftcndo potius quain ag- gredicndo conficiuntur. Vericlis diBiim. II Vniim totius Reipub. concilium , commune , ac fum- fn°quaqu!? "1"™ cffc pra^ftac , quam pHira. De Thejeo conctlin Atticorum Rtp. fum- tollente. vlium.''' "• Hoftcm abducere anobis ad fua tutanda confultiffi- Hortis ir- mum, fi qua ratione fieri poteft : itaque in illius rcgionem it- ruens vt rumpendum. Sie ?ericlti confUioirrumpune lithenienfes in Pe~ lojoneftim • Scipio in Africam : A^athocles inagrum Cartha- ginenfem, I? Fortittr pro patriain bello movi.-ntibus, honos & prs- mia corum libevis donenturin excquiis occiforuin.E* oratio- nefunehri Peri, Us. 1 4 Iii dcmocratia honores omni bominum, id cft, ciuium ordini , pvout eovum ciuifqae fui fpccicm dat, communiccn- tur./» or^tior,efun'bri Periclts. 15 In democratico i^acuplus conccdcndmn cft libertatis, publicae voluptatis, &liccntix,quam invlJaaliaRcipub. for- raa. Periel.': 1,1 oratione {•n.-bri. 16 In dcmoc-aiico rtacufaciliushofpites , & extranei in btr.ns po- numcrum ciuium cooprantur , auc habitare in Repub. conce- puiatis. duiirur , quam in vUa alia Reipub. forma. tericles irt oraiicne funtbri. Ctjt tius n qnis i nctu» VI t>cc tum. mia quibu: iit. relicil fcqult inuidii VMlgU mobil ftmpc 17 Viio pcudenti triftioreftpublicacontumelia, ignomi- P"' ni» comes,quainmors cum publica laudc coniunfta. Pencles ^",'_" ' in oratione ftmehrt. 18 Liberos eornra, qul pro Repub. forciter occubuerunt, strenu paupetes ^equumcft aRcpub. ipfaalipublic^. Mos Athmen- Jlnd».' fiurn : Irt oratiene tericlosfi,nehri. 19 Peftis faruiens manifeftum Dei flagelium eft i & vires P*:"'»» publicas minuit. De pefte Ai henienjium 10 rrsftat Rcmpublicam public^efic fclicem, tutam,& di- ^^l'' vitem.quamfingulosS,: ptiuatos nam illa fclice, &hiquoque ct ii feruahcur : his folum beacis ; illa vero mifcra , tandem & ipfi cucituntur. ^noraticne fericlu ad Athenienfes. XI Confiliarium Reipublics idoneum oportet & ea noflc qua: fa£lo furit opus , & qus cognofcit explicarc polie : Itcm patriam fen Rempublicam vnice amare ; dcnique pccuniam quoquecontcmnere. Perictes inorattone ad ^thenienfes. zi Impcrlum aut vi nonoccupandum inalios,aut, ni peri- Impei te omnino voIunius,etiam vi rctinendum ; quoniaminoccu- pando multosofteudimus , &innosprouocamus. Inoratione Peiiclts ad Athenienfes. . 15 Diuturna quies &fecuritasa bcllisexsrarieis noncon- ducic potenci & bcllicofo populo , fed infiimo. Ihidem, 14 Ob rcs maximas & iullas inuidiam aliorum fubire non eft nii:tuendum Reipublicx aut principi bono. ibidem. ■ 1 r Vulgus mobile eft, & facile probat quodantca damna- tat. De Perul ■ ab .ithenietifibi'' eUcl'. 16 Maritimx ciuitatil&Rcipublicae fatiseft ,etiam'dum terra inuaditur , fi niaris inipeiiam rccineat : rAram aucem & M""" agios vaiUri potiusquam ft de imperio maris dciici patiacut q',"j' Confiti .m AthenitnfibM a 'pericU.datum. fimui» ly Magnum efi ad potenti.x faraam conferuandam & fo- j,'","' cios in olficio contincndos momcntum , non abduci Rempu- Socio blicam a propofito & femel fufcepto negotio, licec aliundc Sfjgf prcmatur. Oe Atrjen^enjibuf Potide/. ohfidtonemvrgentibfts, (y meco Komanis Capu.-.nnm, "'"^ i8 Colonias inalicnam gcntem & nupet deuiftam mittc- (■q];,, re,eft tuciirimum ad imperiumillicrecinendum. UffD/i«/«a, » rum \ quam A'henienfes ccloniam dimiferant, « fini 19 Intraneutralescenferi nondebentqui fcfealterutripar- ^^y,, ti addixerunt,vnique duntaxat parci faucnr,neuttalitatisenim quict ius hoc ipfo violatur. ^ lii. ;. de Platie Jil"i^. "™' jo In oppugnando temeritas fcmpermalecedlt. Ve Ch»- Oppu rum tcmeritate in ag^redii-nda Strato Acarnanum vrbe. "°." ?i In pra;liis ordo& filentium militum plurimum ad vi- ceJit. doriam conferunt & iuuaut. In orationt Phormionii -.iid '".P'; .,. • ' quidt mitiies. ujnd, 52 Si paucis nauibus contra plures dimicandum eft , funt ''^f"' anguftia: maris cligendas. 35 Vii2orcsdumordinesnonferuant, farpeviiflis ipfide- '''"" derunr occafionein vinccndi. Inpugna nauali Atbeni,nfium ^ Lacpdimoniorum. 5 4 Portus maiis abfque prsfidio nunquam relinquendus ^°*.^ Ue Pirtopineintercepto. ., )f Conciliarc tibi eum qui apud hoftera plutlmnm ■'''>" potcft, fempcrtutifnmam , vt hoftis confilia & noris, &dif- %^^i fipes , vel impedias. De Perdicca Seuthi-n Sitalois patruelem Exht conciliante, {^jl^j, j6 Coniugiainterhoftcs & hoftium duces inita,eft facilll- q'!l!. mabclli dillbluendi ratio. De Perdicca fororem Stratonicam ^*J,? coUocante Seuthi. duci hoftium, diflbl tlU'1 EX LIBRO TEKTIO THVCYDIDIS. I A Nte bellum hoftibus indi(ftum,ncc fubditi, nec focij Sabilii X\iurefubtrahi aut ctiam dcficicntcs recipi poilunt a 'J,j"j nobis. Dfc Lacedimoniu I.efiios refudianlihtu. fint. 1 Subdicorum & fociorum rcmotiotum res farpius infpi- ^^ ciendsE , maxime fi eorum fides nobls dubia elt, aucde nefe- obfen dlione rumor fit aliqnis, 5 Iropevatis bcllum quacumquc ratione eft differcndum, Bellu &auertendum. De Mityler>s,i4 naites Athenienfium inexfeBatai j,TJ'''i, ' afe remouentibtis, 4 Impatatis interea tempoiis omnia proeparanda, quo foe- idcm dera duranc.DeH/i/»/» Mi^ylemts. j In hoftico non temere,prKfertim locorum imperitislon- inli''' gius progrediendum cft. '>e Afopo Phormionis filio. ^f 6 Fcedcra inter diuerfasRcfpub. aut mutuusmctus , aut fj mucua squitas conferuat , eaque reddit firma ac diuturna. In ^P^''^ oratione Mlityteniorum. quiJ - ' 7 Honeftc&iurea foedeiereccdit is,cuifcedusnoncftab '"">.' alia paitc levuatum, (cd ptius violatum, vcl vt violarccur ma- q,iir n nifcftc rcntatum. Ti ora'ione Mytilemorum, fcrujr 8 HoncO^ ab eius focdere & fociecate rcccdltur, qui com- muncm caufam & libcrcacem opprimeic tonatur & tcntat. In arntione idiijlentierHm, f Noi?. Florilegium Politicum. 19 9 Non pr«rcr seratij fjcultatts cxcrcitus alcridus.aut con- fciibciuHus. Dc Athenitnjibui , 3«» Ararium numcioiiA:ituin «i. rnio txha:iftrmt. 10 Adctuptianes e» orbfciro oppido faciendas-ttiajtime idonea no.\ tcmpc(tuofa,& illunis, caqueobferuanda iducL- bus. D« VliticnliH}}! truptifn", 11 Auxilia adccrtumdicm vcl tcmpus obfeirispromlrta.Jc non ptxlHta.fcu raiira, maiorcm promittcntium coiitemptuni jitenjj. gignunt,& julUm fc di.v)cnJi,pacifccndiciUf cum hollibus oc- calioncm fxpc dant obfcdis. oe L.iie.-fiiinfnri)ri4m auaiir,igin- ixrciiin «antuf (HtlUS & irandus > Eruptie t fiil. Obfsrsii ■cmilT» l(s VI UCHlii. litionB iro ve n«< Cx ' J Hoftes fxuilTimi effc folent , qui nulla iniuria lacclTiti irKjui. aduos pcrdcndos veniunt. Il-iii. jitire- 16 Quauquiim Aibditi aut focii rebelles func puniendi, nontamcn capoenaqu.x vel eos addcfperationem adigac,vel ahis.fi nos ofTcnderint perfuadeat , nos femcl ofFcnfos impla- .fiim contra Mi.ylentrs. I7 Scmel feditione irritatos animos quanta niala confe- quantui docct exemplum (-orc^icuflum i&poftea/.-iro^.v^/-- to corumlciTi faiftum. I? Ad tollendam fedicionera fttnt illius authorcs vtfn- cue licec pauci, puniendi : C'n(l!!um Sicojirari .ithi-n enfi. Ad Corcyrrnfe! : c.Tteri paulatim eiicicndi. I9 Srditionis initia funt periculofiflima . qu3j niii ciftin- guantut , ad alia? ciufdem Reipub. vrbes atque ctiam fxp: ad vicinas emanat. Oo Csnyrtnfi^^m fcAitione , ijui aL:af 'Ihoihs Gncii cinitKtes turhiiuit. 10 Quibiis in locis&prouinciis ali) populo, alij optima- tibusfaurnt,feditionesex.oririneceirecft. Dt Grtcii fiditionei froptere» m"UPn'i!M. i\ Ciuilia bclla hominum manfuctam prius naturnm cfFc- rant , & vitia ciudelitatemviue , in fortitudinem , & viitutum nominamagiioetiore eommutant. Thur^dides ir> defcriptione fcdiltonum Uricii. 11 In bcliisciuilibu? perfidiamaiimi viget , in6ili:e,cru- dclicas, Dei coiitcmptus. ihiiem, 1 ; Ciuilia bella maximc cxcitat auatitia, ambicio , & fua pattis tuendx ftudiutn ctiam inanc , 5f oftcntacotium. 14. lambello occupacis & labotantibus bel!umaliad& quidem lo.-iginquum iinnime fufcipiendum. Nam luUepcuni caufannui.Tse atfert. Dt .itheaien^wtti iifulurrihdlnmcuin P»~ iisonefiacn lufcipiia^lhu!. 5 f Alienis confilIisalien6quc ducftu non cfl temeie &{«- cile cuin exercitu pergciidum Duci,in loca ipti ignota,ni(i ya- lidus fit ipfius e.xercitus , & reditus rationem fibi prius plane compcrtam habsat , itcmquc a duce vii , obfides habeat. De Demoflhene in .i.tol- sper^^ujfu Ueffeniorum irruente. i< Colefitas Ducijinbellis & ineiequendo,magnacom- moda affcrt. »« Enjlocho cy Athemenfibiu CytherAm^^if Thy-^ re.xm ociHp .n'iltt4. 17 Holibus conflanda apudomnes quanta poteft maxi- ma inuiJia , maxime ca , qua fociorum dcfertotcs videri pof- fuit. Demofihent Lacedit))0)iioi folos dimiitente ; Ambraciosre- tinente. ig Nc auxiliarcs populi , qui iam funt nobis fotmidabi- L'S , aut ^rauiotcs hoflibus, fedcm firmam apud aos,& in lo- cis vi. ini., liabeanc , cauendum eft. Jtaque quam pnmum illi funchonefte cum primio a nobis dimittendi. De Acaraain- hitf q»! Amhrxcixm exninmtri sh Afhenienfihiu noluerimt. 19 Spolia hoftium & manubiz, ex sequo.yel ei pafto (in- cpre inter nos & focios belli funt diuidcndac , magns enim rixs foienc inde oriri. Ue Amhradorwn [polits diuifis intfr, Acarvanes , f^focios Athenienfe;, etdturonin, ftd nmjtatitn. Vojlia de ffihmc Sethoriii vccufatt ^6' Athenieiifih»: | Iierii de Cyther» injutn. X In rebus deploratis audacia nulitibus potius.quim con- Dtploruh filio opusctt. iDOratiene Uetnojihenii ad mui'is. ''^ n'i,?n j Pax tuti.cuiuis bcllo , ctiamiulto.eft prxfcrond.Tjadci w^ t>ili<» ■»c nc niagna: quiJcin alicuius ptolpcritacis iutxfpeiSlato f""-"''*' cucnturccufaridijbcat M.Mi.ln orationeLafedxmoniornm a^ud Athemenfes , (y in oratione tlermotimi. 4 Beneuola reconciiiatio anitnorum facic diututniorern pjsc beUo. paccm.quam plciumquc vnius partis vidoiia. Invraiiont Ln- Pt*f«'«'i^' cedimoniirum ad Arhenirnfs. f Hominum mulcitudincm ad bellum aut periculaconci 5e'li con- • . r t\ r r ■ ■ r • , ciuiot.s tantium .opiimum trenum clc , li iplimcc in iltapcnculaao vt lubeiU bella dcducantuv {C obiiciantut , tiantque eotum vt cxccii partcs. Dc Cleono inijfo fyliim. 6 Scditionefcme!irtitati,ao mutuis iniuriis laccfnticiues, SniitionH VII , ac ne yixquidom prius conquicfcunt.quam parte vnaab altera prorfus exftiiiifta . Corcy'e'.fih'<*. D" vifarenfioii-. 7 Nouasarees&munitiones exttuctc minimc conccdcn Subilim dum eft fubditis. Ue Chwnm n,:i'e dtruto. 8 Vt pax intcr diueifas Refpub fiat, vtplurimum oportei •''""• quamquc cedere de fuo iure. /';.i-..' .'.4' Hermorini. pjj^' i» Quibus alienaauxilia ad bellum gercndum funt accita, aut neccliatia ,iis paj; maxim^ eftquxtenda ,& obl.ita acc^- pcaoda. inorati'ne '^ermo; j c • I n- «juibus ca» lufpedtis lubditis maxime caucnduin , & ne quid iHl mo- mn^iKn, ucanc molianturve ioter l'e colledti. Quamobtem funt , vcl in diiiei fa & infueta illis loca diducendi, vel cetcis locis fepa- r^ti cuftodicndi. Deferua Lacedimonioriim Pyio cafta in Felo~ fOKnefo. 16 Vcqufque populus , vel priuatus maxlm^ fe dignum ^"^^^f.^^Jlj^"' libertate & immunitatc putat , ita maxime i-nfidiitut ei,qui in tcbeluns. feruirurem fe abducit, aut opprimit,& vc primo quoquc tern- poie abeodcm de.ficiat, occafiones qiixiic. ii'"/f-"". 1 7 In duee peregrini cxercitus virtus & continentia ; & in -^"''j. ' ipf"o quoquccxercitu peregrino moJeftia conciliat tum vttif- nu,. que,tumetiam toti genti corum fauotem in quorum tegic- ne & oculis fic verfancur. />« B^-afid^ conciU.inte omnss Litcer d,iiii ciuitatibtti ad Brxfidar/t defici^mibtts ttb Athenienfium imperio. ij» Fcedifragus non eft qui fubditos hoftis fui ad fe dcfci- fcences recipit , antequam de propofuis foederibus fic planc conuentum. De Br.^fidn Scionarecipiente. 30 Imperatorcm prudentcm in bello , non tara de no- uis oppidis occupandis , cjuam de occupatis firmandis ac re- tinendis follicitum efle opottct. De Brafida peft Mendam captam. I prsrlio i I I'i receptu cx pralio faciendo , qui maxim^ coaftanti receptui. animo funt.faciliiis tutiiifque fc recipiunt ac feruanc. Oe Bra~ fid* lUjriosfuftlnente. Sfroniii 51 Quandoquidcm flrenuitas inbelloRegibusac Princi- ajpeexoi. pjbus ignauh ac tiraidis eftinuifa,dcinduftiia ftrenui duccs ab iUis deferuntur.vel in rcbus getendis impediuntur. De fer- cyca, defereme B'iifiiiam , ^ ad Arhenienfes d.ficiente. 3 5 Ducis aui: excrcitus pere^rini, cui fe populus vltro re- ccnsdedidit, fiuities ac duriusftatira imperiiim, imo vci fo- lum aiiquod diclum facliiinve acerbius facile impclht eos ad excuciendos nouos dominos , & vt priuv imperium a fe abdi- catumrequiranc ,facic. Oe PolydatmdA, ^ Mendfnfihtu. 3 4 Deiicicntes foci j,auc fubdici,a aobis funt ftatimoppu- gnaiidiac recipiendi,dura noftri mctus adhuc apudcos du- rat , & priufquam alicjio cuipiam impcrio aducuerint , idera- quedum noftri memores ac fautores aliqui inter cos adhuc iuperfunt. De Athentenfiimin Menlenfes ,Scioni.cs,Amphipoli' tanos dejidentes , expeditionern fufcipiennbtif, 5 j: Vt fubditi, quos fufpeiftos habcmus,in officio ac pace eontineantur , funt muris , folTis , ac piopugnaculis omnibus ' fpoliandl. Thejpenfinm muri i Thebanit diruti. Bediti Tt traAandi. SubditiJe- ficiencM tecipieBJi. SuSciiti n in officjo eontinlii. E X L I B R O Q^V I N T THVCYDIDIS. o U hellis pararior efto. Woi^ii n.-)n conterH' nendus. Clidis »ti- l!t4S. Subdi»iHc- ficientes. ExereitH: 1 TN belHs qui prius inftrutftus & paratus prodit.niagnas ho- 1 fti cominoditate Jcripit,& uaetum iniicic. De Athenienjihtti foft faedera p.irai'fjtmts. 1 Hoftis nnnquam contemncndus, quantumnis timcntis fpcciem prx fe fctat. De Cieone Amphipolim obfidente , (y Bra- fidi vires comemnente. i Poftquam cladcs & calamitatcs vltro citriquc fuerinc acceptae , etiam quipriiks irreconciliabiles ,obftinati ,& fu- pcrbi crant , ad fosdera mutua pacifcenda facile inducuntur. Ttefcederum , j«£ inter Lacednmonios ^ Athenienfes faHa funt, caufis. 4 Infperatae inufitatxquc clades acceptae fubditos & fo- cios ad rebellandum defcifcendiimquc facile mouent. Itaque tunc pace potiiis,quam bcllo ad cos in offici(> continendos cft opus. Jbid. 5 Duces ciercitus,& Primores Rerumpublicarum ferapcr qiSls?"" funthelli rempore multorum inuidix & calumnixobnoxij, ptoptct dctrimenta qu.s ptiuati, &quidem multi tuncacci- piunt.itaque nonfunt tuncpiiuatorum.querimonia: adueifus eos pto iuftiscriminibus audiends , vclijpropter easamu- nere deponendi. ibid. iddera 6 Fcsderum illibatorum confcruandorum , optimaexpc- feruari vt ditiiTimaquc ratio cft , fi ab iis qui fccdcra pacifcuntur , cora- mune aliquod conciliuni, quod de eorum inter fe controucr- fiis poftea cognofcat & iudicet,communi confenfu conftitua- tur. Infaederibm Athenienfium, j^ Lacedimoniorum. Itent Am- phyHiones. 7 In fcederibus pacifccndis , non t.inttim ipfis bellorum primis authoribus& ducibus populi, verumetiam eoiurii fo- ciis vtrimque caucndum cft , & confulendum,ne illi vel intet fe conciliati bcUum aduerfus pacifccnrcs moueant , vcl fe ad alios vtrorumque hoftcs adiungantr atquc ita hsc fcsdcra tandem irrita faciant , aut inutilia. De Lacedimoniu ijui infuo cum -lihenienfibusfxdcre , fociis non fatif rauerunr. 8 Principum potcnciorilmque populorum opes , fides , & authoritas infirroioribus fociis fufpeaa fcmper cft , ne fe in feruitutem rediganc , fed tunc prxfertim quum iidem illi po- tentiotcs popuh fefc cum fuis hoftlbus.vel aliis validis popu- h^ rcconciharunt atquc fcedus inierunt. De aufa cur ielopon- nenCes defciuerunt a I ^CfdsL-rtoniii. Ttjederj 9 Fcedcra intcr Rcfpublicas eadem gubernationis forma b"!^"''' '^""f^sfu'":<:on'niod''^'T'3 &maximc ineunJa : inrerpopu- "* los autera , aut Refpubiicas c^^x *Uu«fam a noftia foiraam Foedi. SeJ.': caai*. habent , noti funt tam firma & commoda. De 'Bmouis Arpm- Tum feedera recufantibtcs , (^ Ar^iut6 Athentenfium focietatem Lacedimoniacs. prsferentibtt^. . 10 Qiji ex paifto ,vel forte prior implerc focdcTa tene- tur , fi non ircplet.non funt eidem fcedera illi feruanda a no- ^" bis. De Athenietifibus qui Lacedttmoniis iufte non feruarunt faedtra. 1 1 Perfidi ac fcdifragi aliqui ex eo effe vel intelliguntur, rocdif quodmuitis tcchnis & commentitiis prxtextibus fe fuaque 8""i"' confilia fimulant di(rimu)antvc,& vchcmenter laborant ne ea deprehendantur , qux tamcn iam ci cfFeiftis & ex patte inno- tcfcunt. De Lacedimoniii quifoedera cum Atbenierifibtt^ facin fxdi/s artihm -vtentei f/egerunt. II Vcl vnius hominis potentis attjue apud populum vcl principem gratiofi publicus contcmptus & ignominiafsp^ totam Rerapublicam tutbat & commouet , im6 ctiam in diC- crimca adducic : ac pioinde nemo , qui tantus eft , temere SC abfque occafione manifefta eft iiritandus. De Alctbiade con- temp!t) a Lacedi,moniii , ^ fropterea excitante in ees fopulnm .Ath.-nienfium. 1} Authoiitatipotentum ac gratioforum in Repub. ho- '"'»"■ minum muitum detrahit , fi dc iis multum Reipublica polli- ceantur , a quibus nihil tamcn pcftca imjjctrant. Itaquc fo- brie eft illis dc aliis promittendum. De Niciamulta de Lacedt.' tnoniispoliicente. l4 Magna & inreftina bclla in offlnes vicinos tandem selU ' Iparguntur pcr antcgrellas duorum duntaxat vicinotum pn- tm, milm inter fc proiitaciones , & iniurias. QjAibus pioinde matur^ obuiam ab aliis vicinis eundum cft , nimirum confti- tutis qui ius vtrique parti irritatx & fefc armanti dicant : De- nique curandum vicinispopulis , vtpax incer vlcinos colatur. De LacedAmoniis ^ tlem if Epidauriii vllre citro^uefefe irri- fantibus. f if Nutantcs&dcdefedioneautbcllo cogitantes fubditi ^"''^'' aut focij priueniendi funt,nimirum aut in eos iuft^ fufccpto r«cipii bcUo.aut iis ipfis ad diucifas cogitationcs diftta^is, & ad bel- la extcrna abduftis. St 16 Acicsinftrue Argiuaplebeeijcitnte Ariliocraiiam. 18 Tara verumeft , iuftitiam in bellis fufcipiendis lequi- ri , vt ij etiara qui bellum ambitiose aut auare aliis inferunt, ac proindc iniuftum , iidem pta-textum tamen fui ccepti iu- ftum captent aliqucm , nimitum fuam vcilitatcm dcfinien- tcs efle iuftitiara. In difceptatione Athenitnfium ^ Me- iiorum, 19 Crudclis eft fcmpcr eorum qui facuiunt indominos faos viiftotia. Itaque totis viribus ca femper prop«lfanda cft & impcdienda : aquior autem cfTe folct fociorum in focios aut parium in pares dominatio. Bell iuHa. Vil "" lium petcntibus , ftatim 3c impigti luccurunt. In om/ihim Ai~ (.cip.fclici- 8 Refpub. nimlo otio ac fclicitatc fraent , faciii , tum do- ""■" mi fantSosmoresptilVinosi cumctiam forisJc in bello , rtre- nuitatcm amittit. Inoraii^ne AtcibiAdit. (rip.confi. 9 Qui rationc a periculofo inccpto tcuocati ncw pof- iidcra fxpe fumptuum propofita magnitudine , & appatatus immcnficatc ac oftencationc dctcrtcntut , ac iCt uocantuc. 10 Horti inuadcre volcuci , fi vltr6 ipft: occutras , &tHis animos addis , & liolU dctrahis. In oriniont Htrmocttis »d Syraciifioi. 1 1 DemocratisE fundamentum eft , opottete totam ciui- tatem , noii autem illius partem dunta3tat,in confilium de rcbus publicis admitti : itcmquc populum , poftquam audic- lic elie iudicem dcliberationum publicaium. In orntitnt jithcntgcrt.. 1 1 Eiploranda qua: nunciantur. 1 5 Prxftat fe ex vano metu & rumotc aduerfus pericu- la pnparare , quam ex oimia fecuricatc, & hoftium contera- ptu imparatum ab iis opprimi. Intratione Magiftratm aJ Sy~ rncujAnos. 14 'Male auxiliarcs fuos ad pugnandum Sc petiiftendum animant i j , qui eos , in ipfo eorum adueiuu Screrum ptinci- pio , frufttantur Sf deludunt. Dt hgeftanu ^ui Athenienfes deceperant. I f Omuis exercitus extraneus maxim^ ftacim in ipfo ad- uentu & initio eft terrificus : ergo primo quoque tempore efl illi aduerfus hoftem eundum, ac priliandum ; nc fi terror iftc maia diuturna cu3nuerit,hoftes animum tecipiant, & in eum audaciores fiant, C-^nfdium L^machi terttj ducii Athiniett- pum ypoftea re ipfa comfrobatHm , iiiro 7. De Gjli^pe, Dc Demo- fhen^lib.y. .i, 16 Saepcexturpibus eaufis magnotum Sc pulchrorum ta- m.lua menfncinorum occafiones natsp: quocirca fzpe prudcntibus viris eftiis abutendum» PifijhaiiditrumtyriinnK ab Ariftogito- ne ex ~jrbe A'henit ob amoremfaedum expulfa. 17 Coniuratio nifi &paucisconfciis&quampriraumexe- cutioni mandctur, faciledecegitur. De Hermodij (3" Arifiogito- ois infidiis Je'ec{M. 1 8 Tvrannidis Inchoantis & glifcentis initia & diligenter petquirenda, & quamprimum exuingucnda , ac feuere nemi- ne tamen iniuft^ damuaco punienda. De Athenienfibtts , qui de Hermii fraaii inquifi-lonem feueram inftituerunt 79 Violatacreligionis pntextu fa;p^ invirosbonos&Rei- publicae vtiles ac egrcglos (quoniam alia occafione eucrti non poflunt) infidi.e &incriminacicnes magnae & falfxftruuncuc ab inimicis, quac proifjde non funcfacile admictcndar.De Ai- eibiade hoc crimine falio accufuto ^ oppreffc, lo Fallacia, falfa fpes , & ftratagema quodcunque facile hofti perfuadctur pei homines fubornatos, illi notos & fami- liares. De Cataneii Syracufanos decipictttibcts. ii Apparatusexercitusin fpcciem ipfam terribilis& foli- tomaior tecrechoftes , &proiiide macureeaoccafionc in ho- ftem vtendmii ed. Inorartune Sicis.admilites. zi In prxliis ac vifloriis abfque firrrio equitatu nullum hoftietiara fugienti, magnum incommodum inferij poteft. DtSyracufahu Aih'ni^^fes vilforei pr^^htbentibu/S. 5 Pcditatus quantumuis firmus abfque cquitatain piae- qimi- Iii5,tjiiqujm nudus cenfetur. /^i^^P». Z4 In duccndo hibernandoque eicrcitu prscipua com- meatus fcu annona: curaducibas habenda ei^. De Hicia Ca- tanam recipiente, if Imperancium multitudo& curba ( licet per vicesid fa- cianc ) & domi,& foris nocet. In oralione Hermocratit. 1 6 Non ell fatis,milites ipfos in exercitu & prxliis efle ftre- nuos.nifi ouces habeant intejligentes , & eos quoque ipfos ftrenuos , & nifi ordo & obetiier.tiaiimul coniungatur , & f?r- 'uetur a fiiigulis. Ihidem. 17 Summos belli duces fummo, a quo prouocate , aut cul refiftcre non liceat , praedirosimperioefreopottet, vtfacilius bella s^erant , alios fibi obfequences teddant, fintque omnia cotum coijfilia magis arcana. Ihidem. 28 Opcima rcijionis totius tutandx aduerfus extr:ncos hoftcsirvuentes r.Ttio eftfyncretifmus,id eft,quumomnesre- gionis i'lius populi & vrbes communi confcnfu ac viribus ad- uerfus huiufmodi extraneos conueniunt & pugnant, eofque k fuis ceruicibus communiter propellcre conantur. In orationf fiermocrafis ad Cczmarinenfes. 19 Ad hoftlum vires paulatimdebilltandasmaximeprod? eft focios abiis abducere , vel eos cum fociis fuiscommit- terc,vel aliosaliis fufpeflos reddere ,veldeniquc melio- rcm eorura fubditis squioremque conditionem ofFerre, Ibidem . 30 Quoplura qurelibcc R.cfpublica , auc princeps habet, eo plusoccupacur ; acproindedi(!iciliusetiarafingi;.lisnecerT f^iis proQ>iciE, In eratione Eufhemi, ■«lura- fit. Bni- niiia» ccrct «rtun^ U Mgt- iTiile T »crcita «tliis. |l «rrci- |onx •habe- ■ iciier- |)cifcs Ki no.- u Maximi terrct hoftej, qui incommodacx caparte& "o"""» caipfa qu« ilii iidem m?timi timent & fotmidant , jnfcrt. In ' trationr Alribiadis ad lacedirj.onios. 31 Piinceps aut dux hoftium quifpiam ad nos iransfu- Honcttsr. gicns , illis maximi nocct : nam moram paratit ab illis rchus "'('«'• affcit,& corum conatus iuterrumpit,& confilia patetacit. Ita- que vt tales in noftras partes ttanfeant.nullis non conditioni- bus&pnmiis cftnitcnduin. .-'« Aldbiade. 3 5 Qiii Itoftis vchcincuter nocuit , idem ille amicus plu- Hoftii cSr rimum prodeire potcft. :noratione Alcihiadu. m.l""" 34 Hoftcs nortrostcrrct finontantumafociisnoflrisbcl- Ho(lei\ifci- BeHaGns p;e:itium,eos pcrdit funditus : i^quicas auccm & modcratio differentium doncciufUid, & commodi faccre pofliiit,eos feruat , & tandem viftoresefEcit. De AthenienftbHs ternerein hellum Siculum incumhcniibiit,ac 'viffis : ^ Lacedtmoniis £quiut agentihta .poft epiftolam Niclt, 4 Etiaraaudaces viros&milites tcrreniij, quiillis contra Hoftestei. obuiam cunt , & ipfi audaAer. In oratiene Hrrmocratit. rentur. j Preefidium pcrpetuuni & firmum quantum fieti poteft, P'*""'» itihoftilirelinqucndam , quoi regionem vaftet , vt &terfo- rem & daranum Koftibus afferat. De Dscelia ,(^ Pylomuris (ircumdat/i. 6 Batbari qaibufcunqueinlocisnon tiraentjfuntfaBuifli- S^ffcMli mi. De rhracibtti Machtrophorif, 7 In nauali prilio qui nautas auc naucleros occidunt , fa- cil^ fibi viftoriam comparanc. Ad eos veiocxdcndos condu- p^j,;^_ cic prauis nauigiis peritos iaculacorcs imponere , qui tempore naujl? . conf^iftut naualis eos celis petant. De tcrtio Syracufanorum prdio aduerfiit Arhenienfes. i Mulcorum a nobis defcftiones fequi folcnt , vbiapetto Martc infigni aliqua clade vifti fumus , nifi quampiimum alius exeicitus ifque robore firmus comparetut , & hpftibus opponacut. Di Demofthene confirmante focies Athemenfium dficientes. 9 Prjeliumnoftucommiccere ,nifiexplpracifnmoinloco, ^^^'^^*" tcfferaque facili daca , ac denique rationc ad receptum viiftil idoneaprius conftituta periculofifTimvim eft. D« Dimofthene noBu Epipolas inuadente. 10 DifToluercbellum mature pracftat , & dumadhuGfpes ^J^^^J^f; cuadendi fupercft,quam tebus in dics pefTum manifefte magis magifque euntibns, omni fpe & auxilio vicino deftitutos.pet- tinacitcr per miferam ambitioncm in bello tamen permanere. DsVliciaobftinato , qui tandem exercititm Athenienfium perdi, dit in Sieilia. ^.g.. , 11 Quidcviaotiaprxfumensvincituriautquialiisimpe- ai.vp», tare cupiens , eofque fu(forbe aggreditut , fi ab iifdem (upera- rur.longe deieiftiori turbatioieque eft animo.quam qui de fe- fc talia minime prsfumpfcrat. Itaqueis facile vel ad iniquas conditiones pacis adducicur , vel omnino pcofligatut ac intci- necione deletur. '» oratione Gylippi admilites. i-L Qu»&aquibusconfilia, fiuepalam,fiucclam fugger ^^«F'""* i-antur,diligentetpcrpendendumi&priusquarnfidcsillish3- '9"^' beatur , diiudicandum ; ne pro amico veLfalubri confilio infi- diofum afferat^r. De Hermtcrafii in retinendis Athenienfibtts ftratagemate, . 13 Viaisfeferecipientibusquamcelerrimiitereftfaclen- p/fg,"} dum vt locaper quxeundumeft,prEoccupent aritequam ab debtant, hofte teneancur, & vfquequoaliquod iiifupetabile vailum ac inccrliitium inter fe & hoftes obiecexint , yelut flumen , oppi- dum fuum &c. De Athenienfibit^ fugientibut. 14 Superftitiofatonitiuum , cclipfeon , cxterarumque rcr ]^^^'^^ tumnaturalium obferuatio multos terrotcs paiic, inancsil- \<)i quidciB , fcd lamen jrcbjjs beue geren4is iniitik? & po- 5ub[li:or(i defcftio. Ijjjni ju 232 Encyclopaedi;^ Lib. XXIII. xiasj&moras iniicientes. Dc Nhla fkniltiniiim ohfcurum oh. feriunte. Dt Ati.nnenfi;im txcrciiu fiighnte , ^ fulgura cb- feraante. Sutdito- ftjin ilttc- Clades ac- ccpta. I3cfe^iu. Bclliiniria. "fip. fccu- fitis. IiicUdi- tus ceJcn. 3i.m tcm- furi. Irt cjtprcitu (itncDliu- nej. EXLIBRO OCTAVO T H V C Y D I D l S. 1 ■* / Agn.TS cladcs , magna focioium & fubditorutfl dcfc- jLvJLii^io kiiui loieuitaquc cuiauilLUii,vt hrmis.li ficii po- tcfl,tuiuraaxia:epr£liJiis tcntautur i & hollibusaliquid nc- gotij incxfp(;cl.ici obuciatut. i)« ^nhefiunftum confiiinitione (^ lOciuruni Jefccfionc. 2. Vod inagnas calamitates acceptas , fumptus publici pii uatique coetccudi funt ac moJerandi.vt pecunia fuppctat ad publica negotij, imo etiam poieltas extraoidinaiia , quK ma- turc occuiat incQ;ninodis,vel potiijs nouadecemeiida./Wi. 3 DcfciStionum confilia non tantura occultc ag:tanda,vc- rum etiara quampiimum exccjuenda , ne depiclrendantur, aut impediautur. De Coiu •jHi ub Athemenfibu-i fueruni de- prehir.ji. 4 Ecfi belli initia feliciter non fuccf dunt, propterea tamcn noncft animo llatim dcfpondsndum & laiie,ucfccnd«m. aI- cibindei an fudium kfhvrum. 5 Vt ,'quifpiam Princeps Vicinos populos fjcile fupcrare, aut inter eosa quibusfibi mctuit, ngnave ac tutus ellc poflit, funt difcordix iiiter vicinos & cos ijuos inctuit , fcrenda & alcndje.ac fcnipei illius.qui facrit potcntia inbrior.pattcsad- iuuanda;, & adaetfus fupcriorcm dcf^ndcndac ac fuftcntand*. ..iUifsindii cqnfitium Tffaphcrni. 6 Tempoti calamitatique in politicis rebus ccdcndum e<\, itaque&prior ftatus Reipublici immutari ,& anteafaif^adc- crctateuocari dcbent ,fi (ic fiiadcat R.--ipu. vtiljtj*. D« Arhe- nirnfihtu AtcibiiiderT> reitoc^mibtts ,^ finttim kt'fubli^i mn- tanrihw. ' 7 Inbellis dini-nfiones ducum corrumpunt ,aut inutilcs reddunt multas tci pr;zclarc scread.-c occafioncs : iraoetiarn fipc toti cxercitui cxitium affcrunt. Oe VeUtirin Qf Aftyoclio dncibfts Litcedtmoniu di^eniiemibw. 8 Vbi irarium publicum omnino decfl , vcl cft tcnueac inualidum , ibidcm rcrum priclarc getendaium fundamen- tumdeticit:vnde nccefratio publicuin irarium habendum eft, &illudttiam pio magnitndine impctij , & cceptotum coirti- lioiumquc tatione copiolum ac locuples. De AthenlcnfmTn trariel ojl Snutum heUii!'i cxit-iwto. 9 Pta:tcr ordinarium srarium, quod publicis fumptibus ordina lis tit deftin.itum, aliud quoque ad extraordinarias «ladcsac calamitatcs fubleuandas ftotfim,fandlequereferua- tum inquaque Rcpub. eire oportet. De Athenienfium milit ta- lenTU in chIm exrrnordinariOs fefofitis. 10 Inoppidis hofli oppofitis , & iis quotumobfidio time- tur, commcatus pro numeio puguantium , & ciuiuin retincn- dotumad tcmpus diututnum dcpofitus ailctuari dcbct : itcm- quc caetcras bclli munitiones , ibidcm paratas efTe , & confer- uari oportct. 1 1 Omnis Rcipublicae ftatus ac formi mutatio , multa fe- cum incommoda trahit, ac proinde periculofa eil ,fubditis molcifa, ac feditionum & rebellionum occafionem pia:bLt. De yithenienfibtu Democratiam in Olignrchium n.ntun- tibti/i. II Curandum eft ne fotis exercjtus 3 confiliis diffentiat, qux Refp. domi ptobat. ■')? Arheniertfium exercitu i-jui Samy erai , ,- a Hep. /liherreifi. diffenrietat, 1 5 Vires hortium maxim^ infirngit,qui focios ab illis alie- n3t,aut agioscommeatu ,aut pecuniam fupeditantes illiseri- pit. Oe Mc hiiiie >ecet:am ab Aihenierifii/m C3' l iffafhernem i Laccdjimoriiis auertente. la Qui hortibus valde func vtiles duces . autfocii ,func variis modis apud cofdein in fulpicionema nobis adducen- di. De jlcihiAde Tiffxfhernem aaducente Laiednmtniii infu- Jpicionem. " 15 Non tantum vinccndum eft , fcd etiam vi,floria vtendura Duci , imprimis vt perterriiis hoftibus inftet. He- gcf.itidrida> Laceddmoniun fru^um itHorid. perdidit cun- Hnnriii. 16 Spcs prsdi , vel nimius hoftium vitflorum contem- ptus, fxp^ pulcherrimas viflorias corrupit.adeoque nonnun- quam cx vitli:; viftorcs effccit. De Pelojionenfibni Q> S^raenfa- nu ad Abydiim "vi^ii. AftJtiii.J Aerariul Ketf. holli yi Reif .'. OiamuEi Inexr-< "-«< frafeiiuru4 in aux^iiiim Medorum. I j Optima cxcrcitus legcndi ratio eft, quum vir virum Jegit. Sic Cyrtu ducentoi elegir , ;/// atios 16 Nemo in bcUis ftrenuus euaJere vnquamcontupiuit, folius laudis giatia,fed& commodi quoque fui causa ; Quarc ftrenui fuiit & honorc & pratmiis afficiendi. Cyrm in or.i.icne adducentoi a fe etecioi. , 1 7 Strenui funt bellatotes , qui & certandi laborom , & in cxercitu fjmem& fitim , & rcliquas bclli srumnaspatienter ferte,&abf'que fatigationcmagna pofTunt. ihld. Cyrit^. \% In bellis xquitas iuftitiaqus belli fufcepti inprimis & noftcnda Duci ipfi,& aliis ab eo proponenda hid.Cyrt.-. 19 Hsceflbelliiufte fufcipient^icaura duplex : nempc fi vcl iniuriaiam illatanobis ipfis propulfatura nobis, vcl ami- cisfociifquc lacefTitis &pctcntil3us auxilium feratut. Ibidem Cyrui. ko Optimus eft illebelli Dux , & toti excrcitui veneran» dus,qui curat &cfHcit,nequid nectfTarium^acprEfcrtim com- Hieatus aefit exercitui. In ceUoqnio r.yrt (y Cambyfis pattu. 7. 1 Duccm & Principcm non canx fumptu , aut voUipta- tisfruitione , fed maxim^ prudentia&laborcin cxcrcitu cx- terospracccdci'e oportct. Ihidem. i 1 Pecunia , quse non deficiat , paranda eft ei qui fidum & ebfcquentem flrcnuum perftantemque fecura exercjtum ha- bere veJit. Cambj/fes ^mer «d Cyrum t i Mi Princed inilole qualis* Socii qu f^cili ht Bcllivi v'ba«ii>li> Excrciti; qunnioi IrsCi .1' SrfCT Ui pran'10 >liniliiinittti jintto •l)C«t .' .■ni «t- rrintium jntJont.* odtndij. JCiiab «rciiu ndi. 'fhiiin ■mmirti lanilo bcit. ifidix Hido op- •noiiz ? b tj Militfs in cxcrcltu func inaeis obfcqucntcs in icruin neceirariarum copiS , m.-igis autcni Iticnui dum duiitaxat pic- muinur, iionautcm prorfus iisddbtuuntur. ibuiem. 14 .StrcnuQ niilitcm facit lucri Ipes prarlcrtim ma^nijccr- ta vel conccpta.//'/ vcl fibi necellaiia parct , vcl fc niilitaritcr cxerccac , fcmper occupatum Ibiii, 19 In (xcicitu obiecjucntes prx caetcrismilites funrpubli- cis prjcraiis a duce, & qHidcm public^ alBciendi. Ibiii. 50 Milirum obfequfum & bencuolentiam maximc pa- rat & concillat ducis iplius in curandis militmn commodis & vtilitatibus prudeiuia , & illius velut communis patris cu- ra & lollicitudo ,erga milices,e4c[ue totl cxercitui nota & pcr- fpcila. ibid. 5 1 Militum obfequium acbeneuolentiam Duci couciliat, fi vna cum militibus ipfe militariter cibum capiat, & fi in la- boribus ac pcriculis cum illis vevfetur , Sc perfeueret : irao fi plusillarum rerum, «]uam militcsalij, participct. ibij. 31 Tummaiimecum liorte confligcndumeil, quum mili-' tes quidcm lon tvroncs , feu exercitati alacri animo id poftu- lant,& loci conditio commoditafqucnobis fauct. )j Horti quacunquc ratione fieri poteft incommodan- dum,vim infeiendo, prxdando infidiis, ftratagemategraflan» do j non tamen perfidia Sc fide data violata. Camljfis pattr ad Cyrum. J4 Noftri , & focijinbello nullainiufiafunt abexercicvj publicc, vcl priuatim afficiendi. :b!i. 5j Obferuandum quum lioftes fiinc imparati, dormientcs, frumentantes, f:curi iniquo loco pofit, vt tunceos aggredia- mur , & quacaftrorum , vcl excrcicus fui patce maxiine funt imbecilies. ! 6 Simulatio, crepidacio & mecus a nobis fiiftus.facilc ho Florileeium Politicum. ^ll 9 Ncordinc & in aciedifpofid miliccsomnes idexequan- tui, quod vni cx illis duntaxat eft impctatuin &.fKicndum. 10 Conuitia in cxcrcitu & intcr milites fcucti; cnerccud.i. Exiis cnim pugnx&tixx priinum piiuatx .poftctiam larpe totius cxercitus intcr fc fcditio uafci folet. 1 1 Ncc in milite , atc in Oucc nimia foucrita? & tiaturx agrcftitascll laudanda. II Militcs ignauifuut cx cxercicu ftacimciiciendi,v-I di mittcndi. Nam hi fuocxcmplo& lad.itionc alios dcprauine & incitanc, vtmiiiusquidem laboris, pluscamcn prjEiniorum pctant. 1 j Itcm fcditiofi milites & fafliofi , itcm imptobi & fcc- leratinecacteros corrumpant. 14 Cuiuis militi ftrenuo & pvidara gcrcnri.fiuc nobili, fi- ue plebeio, pra-mia proponeiula & quidcm, fi xqualia faJno- taplebeius milcs generofo ediderit, aiqualia- U.cremm Cyi fX communi i^ucnm frncnia, ' , 15 Imperatorisexcicitus.non fingulorummilitum iudi- cium effc debet , ecquis fe Iticnu^ & dignc pt«mio in bcilo gcflent, ccquis non/^((^f»». 16 Excrcicus oM(«^;K'«ff inaftris ftrenu^ excrcendi, S/V Cyrm. 17 Fundicorum , fcrincariorum , &eorum omnium qui eminus fcriunc , magnus cft in primum a|.rgrcdicndo , vel fu- gando exercitu vfus : cominus autcm fcricncium , & gladiis rem getentium rfus iu fundcndo , proflijj.indQ ca:ilcud6qu(; exevcitu maiot- ibdem. 18 Militesquosquifpiam Dux velitalacri animores bcl- licas gcrere, & inpiimis (bci j & auxiliarcs, (unc tu.-n prsmiis, id cll, pccunia ; tum verbis, id eft blaiida oratiouc venandi & concihandi. ^ 19 Duciexercicus prstcr publicaspecunias, priuacis eft pccuniis opus ; vc ipfe per fe llrcnuos milites prjEmio afliccre podit. ' -' lo Venationisautlatrociiiij fpeciein hoftico aut fufpeiftis fociisoportuna l^caoccuparccommoduin & vtilc fttaca-^e- nia eft,. Sic .yriM Armeniorummonte- ■ircnpat. ^ 1 1 Qtium telandus cft hoftes nofter aduentus,adicus nun tiorum occupandi , & quocquoc occurrnnt, vel capiendi fi.nt acrctinendi:vel fpecie lattociniilongiflimcfugandi.>/f Chry- faniUf rtrenics. r F.vcr.-ifiin^ Imp. ^.voc Vlci"..-il,tt. In cxerci- lU .1 mir icaJi ^ui? In cxercirii liimi ic.idi qui ; 1 Sircnuis prirmi^ dandj. ^trfnuul) Hui, ? £iirrciin« C.tlCi IfS. Fi.ridiiorii vf.K in en- erdta. .Milites 3 1 1 ' ri^S «^iiid fs» cu!|t. Srrenuit pr*mi3 i|jnd;t. Socij fuf, pccV. Hofics Fl ccletur a<\r vcniusn^.! i»cr. >fitm ritt. ti Eaeft pro breuilIimaexetcicuiviaeligenda,q«3Bfacilr ftes in infidias , aut ad audendiim quidpiam,pra:ter ipforv|iTJ Jima & cutiirimaeft. • yrM. vircs inducic. 'bid. ij Minimeiniuriafunt ab Nouainftvumenta bcllica& hoftibus ignota acinufi- tata m-ignumi'Iis cerroiem affcrunt : Itaque Duci in idma- xime incumbcudum , vc noua bcUi inftriimenta inueniac. IbiAem. 5? Milites excrcltati & eorum animi aiacrcs funt raagna vi'5toti.t:p3randx inflrumcnta. ibiie-m. j9 Imperatoria ars multa exetcicacionc & medicacione egct , imo diunoftiique fiacallidua. 40 Nec certaracn , fcu prxlium in bello , nec aliud quid- museuj. piaiij maioiis momcnti , aut periculi4nbelIo , vel pace , antc •iiiom inuocatum Dei nomcn, eft a Principe yei Ducc tcn^andiim./» .«mitti &JS librt. uadu -^ bcji ; EX LIBROSECVNDO DCENOPHONTIS DE pxdia Cyri. «lium nminitti ando' bcat » crcitus iperjtor laratio- , «raius ' nperato- ' , quiJ in f 'itnij r()e- '- 1 andiim ; ► nrepri, <"n pra, I liajiro- ■ ! me.i.lj. I lerciti.s |'d.n,n- 'iis, ..rus (."^tiir "ipcr. ' enerci- ' ' '^jchi- ': mi- '■um r.uor .a;i- Kcrcirus ' diUin- uciidus. ■I Mperatori& fua- & hoftium copire:quantum fieri potclt , fuac cognofcenJs , vc de coto bello mclius deli- 1 In bcllo & prxlio inprimis fpeiftandum Duci , qua: fua arma hoftium armis , & quam exercicus fui parcem parti ho- ftium opponac./n i-f/ioyw.o Cv.jx«rM /'^- Cyri. ; Praemia ip bclloiisqui erunc ftrenuiantc cercamen ceu pra:Iium ftint publice pvoponenda & pronuncianda. 4 In caftris eft varius exercitus per naciones diftinguen' dus:nationes per vcxilb:vexillum<]u6dquc cum fiioducepet cohiuniftacontuberniainterfe vicina fub oculis ducis&com- miliconum conftituenduni. 5 Laboies inexcicitu afladui faciunt, vt milites fintineq .manluetiorcs. 6 Miniftii exercitus , vi: fabri , medici , chirutgi , tubicl- nes, caduceatores , cornicines , qui mathinas vehunc, &te- liqui fimiles ; funt & ipfi qupque firenui a Duce exercitus, vti & ftvenui ihilites, lionorandi, & ad epulas inuitandi. Bxe~ fli4m Cvri. 7 Beneuolenti.im militum conciliat Ducibenignadiftri- butio efculentorum & potulentorum fuorum , paititioque ab cointermilites fafta, aut adeos viritim, vcliurmatim efua mensa milTa^vel ad coenam eorundem cum Duce iauitatio. 8 In acic nc poftremi progrediantur , nifiprimi,feuante'' Jipiys iu eodcm agmine & turmaf roceffcrint Ptiis. EX LIBRO TERTIQ XENOPHONTIS PE; psdia Cyri. I TJ : E G I s fuga.aut manifcl^a defperatio.vei trepidatio re- iVliquum vulgus tcrretifrexcrciiu, & in defpcracionejp adducic. .-Irmeiiij re/ufuga popiitares terruit. 1 Ad veniam impetrandam a Rcp. vel Regc , pia:ftat hofti capco vevum , quam mendacium dicere , & veniam fumtnifs^ poftularc, quam proccrue in yiflorem inuclii. Armenijregis confitium ■■ item j^ Cyri. ; Siibdici ancea rebclles, fed bello recepci, funt , quantum fieri poteft, nobis aliquo beneficio conciliandi^quofintma^is jn pofterum fidi. Sic Cyrtu Armeniumtrailnt. 4 Hoftium prsfidia noftrse regioni vicina funcdeiicienda, YC facile eos a noftvis finibus arceamus , & ad fua cuvanda re- uocemus..s'(i- a Cyro deieci.% yr>fidia Chnldiorum. j Noui populi beilo parti funt benefif io afficiendi.quo lu-n bentius nobis parete velint. Sic Cyrw Chald.ns. (, Eftbonipriccipis viciniduorum vicinorum pacem con- ftabilire interle,ac pvopterea fe interponere,& vtrovumque iniuriasac fines prxfidio in vcroriimquc confiuibus a fe con^ ftituto.ciimab eopeiiturvlcifci &feruatc.S/c/?^C/r»*/w«rs. fojuit inrer Armcnios ^ ChatddOs. 7 Imperatorem in cxercitum liberalera efie oportei , vt eiusbeneuoientiamfibicQnciliet. Sic Cyrns beneficM infuurri exercttum. ^ toBge pt»ftat,exercitum nofl^ um iji hoftilj «juain ip sgr Exe;cir«s ImpcratOf risfu^*. Hoftis c)f pi'JS. Subdiii nt tiahendi. Prsrfiitia hiilimm deiici^nd^ 9 Popnli Atf noHo ac- GUlllti Bclia vieii na vr eK- tingl^eBdg, ExCFCicfi, Impi.-atpf vtfqnci- liet. t«ff''i($ 2 34 Encyclopa^dte Lib. XXIII Fxctcttus habcndLiS Tbi? Holles ter- reutur. VfiSorii progiiofli- con . "■ Prsliu cS-- niitti qua- item fubditorum, nifi a viflis viresquamptimiim in- ftaurentur. Sic Hyrcani a' .iffyriis defectrunt. 4 Hoftis fugiens quainprimum eft pcrfequcndus : nec ve- rovitflor cxetcitus in Ipoliis illius lcgcndis, donccfugientem protfusprofligarit ,debct retincri. Cy>i edicium fcTjeiuentu ^jfyrios. ^ _ ^ Nullumeft lucrum vitflotiamaius. Widem. 6 Pra:ficiendus eligcndufque fempcr aliquis in exercitu, qui in toto illius icinere commeatus curam habeat. Cyri di- ffum. 7 Spolia Impetatoris iulTu abvno aliquo fido delcdlo & legcnda funt & fideliter feruanda, donec ex communi omni- um fententia intcr omnes diuidantur. Sic Cynn irt §otiu Ajjy- riorum fu^ientium iegtniiii fecit. 8 Studcndum cft, vt quac gcns peditatu valet, & ad pcde- fttem pugnam ftrenua eft,cadem quoque equitatu, fi ficri po- tcft, valcat , atquc ad pugnam quoque equefttem exeiceatur. Sic Cyrw perjuafit Perfi, , qiii oftimi fedi/ei erant. 9 Regio bcne culta prctiofa adraodum poflcirio : male ve- ro habitata caret infinitis bonis. Cyri ad Hyrcanos di^urr.. 10 Vt viftotia tuta paretur,omnes refiftcntes.vim infcren- tcs fcu repugnantes funt occidendi:arma vero tiadentes Itquc dedentes funr conferuandi. II Q_ui fc in bllo aut prilio populi totos & populatiter dediderunt,& a nobis capci fuiit.coniraodiiis ad fua remittun- tur,fedomnibusdemptis armis:autin fuo agro & fedibus iu- fto ptKfidio impcfiro , rctincntur , quara vel rctineantur apucl nos , vcl in alienas regiones tranlportcntur , nifi mani- fcfta rcbcUionis ab iis in fedc & tegione fua manentibus f utu- ra figna cetnantui & »ppateant. S«> Cyriu caftiuos Affyrioriim tractauit. II Quamdiuexfpeftatur aut metuitur hoftis, ncc auxilia funt dimittcnda , ncc diftiahcndo; vire« noftrx. Sic Cyrm Mc- dos retinuit. 1 5 Cauendum cft,ne Principi tibi infefto fubiiciaris, & in- cius poteftate inaneas & fis. De Gobria ttansfugiente ad Cy- rum. 14 Rcgis in principcs & primarios regni viros iniuria , nifi verbis, vcl donis ab co leniatur, eos a regc cum tota ipfoiuia regionc facilc alienat. jijfyritu Gtbriameoe^it dejicere. ( E X L 1 B R O CLV I N T O X E N O B H o N T I S pidia Cyri. D E Strenuof quid Lor- rutnpat i Exeruri'^ Itnptidtij contt.niij Sociontii exercitus Hol^is vt opprtmt cito yoi^ Hofti% pci terrifu.s c pcrfcqnci dtis. Hoftis pei territii. i perfequt. I dus. rnholtic In hollic: Pricda bd vt diui- denda. InOJiJcpi riculolitt mx. SociiSfijiii bus fuccu rendum* Regionii, aditus ••! cupaailisl I T Ibido atquc amor fpurcus fape ftrenuos viros a bonis I .coeptis auocant,& ignauos teddunt-Itaque continentes minimeque libidini & fcortationi eos addidos elfe opottet. Ve Cyro recufante 'viJere Abradats. njxortm. t Magna in adolefcente Impetatore virtuseft continen- tia. ExempiumCyri. 3 Sociorum exercitus non per vim , fed bcneuolentia coti- ciliandus ac retinendus. SiV CyrmMedos retinuit. 4 In hoftem quem breui dcbcllare & pertetrefacere volu- mus , funt CQncitandi , & in noftram focietatem contra enm afcifcendi omnesqui illum aliqua cx causainfeuse oderunt. Sic Cyrm Cadufios ^ SacM excitat in Ajfyrios. j Hofti perterrito inftaudum, SicCyrin Affyrios freme- bar. 6 Quo malor cft trepidantis exeicitus numeros, c6 maior cft illius metus. Cyri diBum. 7 In hoftico quicunque nobis vlrefiftunt, pofTuntocci- dijimofunta nobis occidendi. Cyri fnceptHm ir^ Babylenios ducentK. % In hoftico ingrelTus exercitus ftatim omnia cidibus & rapinls implcat , vt magnum hofti tctrorcra dc fe iniiciat. Sic Cyru^ ingtejjtti fme, Bnbylo/iicrum. " 9 Socij,pra:fertim noui, maioripr.xdne capta:parte donandi func , vt nobis lubentius militcnt , & magis m,ng'uque conci- lientur.S/r Cyttt donat Cobriam. 10 Nullx pericuIoGores reftiorefque in bello funt infi- di.e,quam quum cx compofito aliqui in vtroque cxercitu Duccs agunt , tanquam valde inter fe fint hoftes , quum ta- mcn fint amiciflimi,& vlcro citroque exercitum aker alte- rius infcftat vetilm,cx collufionc aliis incognita.SiV Cyru4 egit ctim Sfadoie. 1 I Nouis fociis laborantibus eft auxilium ftatim,quo ma- gis nobisconciiientur, fcrendum. Sic Cyrw Gadati lulie cen- tra jijfyrios. I r Duces hoftium , quibus ipfe legionis aditus commifTirs eft cuftodiendus, funt innoftraspattes, quantum fieripotcftj pra:tcr cacteros traducendi ; vt ij aditus ptimi locorum occu- pemur a nobis. Sic Cyrwi Gadatam conciliaui' fibi. I? Noiftu proficifcentiexeicitni maxime filcndum. Nam Excrcita, notSurnura icertutiirimum fit pcraures , diurnum pcrocalos; 'i"nuiS vtrumque tamen per prxmiflos femper equites & explorato- res. Cyri dicium. 1 4 Imperatorem exercitus oportet non tantum noraina, fed ingenium etiam , animum & indaftriam fingulorum cea- turionum fui exercitusnofle. Sic Cyrtunorat. I j Imperatorem dum excrcitus itcr facit,vno duntaxat lo- co confiftere non oportet:led in diucrfis paiiibus exeieitus va- rie verfari, vt obferuet, vtrum ab emnibus otdo fcruetur,vel, num quas in excrcitu fint rixa:. ^ic CyrM. 1 6 Imperatori lummam multum bencuolentiam jpnciliat, fi vulneratos in pi*lio cxcipiat ipfc, curet, foueat, & Ipfc cum Medicis, dum eorum vulneta traftantur , adfit. Slc Cyrui Ca- dufios milites curauit. 17 Cuius exercituseft hoftiliminot, illiuspars nuUadebct abvniuerfo exercitu diuelIi.S»f Cadusij viHi ab Affyrlii. 18 Pars exercitus iufcio Impeiatoie non debet quoquam prxdandi, vel puc;nandi gratiaprogtedi.?»V Caduf^viiii. 1 9 j£quum eft etiam in mediis bellis^ne agticolis , & agro- rum arationi noceatur. SicCyrM. 10 Giatiofi apud populum piincipes rlii funt fempei regibus fqrmidolofi , maxime vero quum lera publicam prasclate geiunt , aut bella fotcitei adminiftrant. S;V Cyrut Cyaxari. I I Nnnquam eommittendum Principi , vt omnibus fuis fubditis fit fimul odiofus & exofus : tunc enim prorfus petie- rit. Cyri diiium. % 1 Regum ignauoium coi viit , quum quempiam fuorum fuis aufpiciis les magis prxclaias geieie vidcncquam feipfos. Sic Cyaxares, vrehattirob res Cyri. 1} Cauendumprimariis in regno viris (nefemaiori comi- tatur,aut populibcneuolenciaac tauore confpicuus cetnipa» tiantur , quam iplummet regcm , fi modo cuti viueic , & non fufpeifti Rcgi velint. Cyaxarts 14 Militesdum videntur haberi concemptui,bonlquidem Muitc» &ftrenui, definuntelVealacres: inaii vcio , fiunt dcteiiorcs. Cyri dicium- EX Exercitg Intperati noniina rtontdu cum. _ „ rxcrcitlh ' ""•1 iji Exercitti Impcrat vt concit .. Iiet. Excrcitiii tion min< endus in pericult^ Frzdaiic lu bellii agricolii parccndi Procerei Itrcnui, Princep* exoius Procere Urcauf Proce»! Florilegium Politicum. ^35 :trci(U« unJotli- illcnduj? Hibcma .'lCCClIUS. Hmes. fillis. Biberni «rcitus. iploMre lorftt ftium iplora- plora- n*. EX LIBRO SEXTO XENOPHONTIS DE paciJia Cyri. I A N T E confcftum bcllum ncquc dimittcnilus cft X\cictcitas , ncqucdiiroluendus : fed ictinendus , & »d ccrrorem hoftis , & aduollroium)confctuationcm. Dtlibera~ li> yAx^rii, I Hi^ernacxcrcitus illic dcmum commodi collocantur, vbi non modo Uuces ipli.fed & miliics.St militum famuli ; ac inptimis equi tcifti tcdo ac commcatu abundaie poirint. Cj-W conjV.i:.ir. 5 DuiilTimi hoftcs duo , atquc a nullo excrcitu erpugna- bilcs, ac pioindc caucndi, nimiium fames & ftigus. Cyri di~ Qum. 4 Exercitum maturi diflbluere praeftat, quam pati , vt fa- ine , vel fri^brc cxpugnetur ,qu6d nuUibicommodc proptcr muhitndincm hibernarc poflit.Cvri diHum. y Exercitus in hoftico commodc &L tuto demum ibi hibcr- nct, vbi caftclla vicina occupauit. Cyri diSum. 6 Hoftii, quaniuit longiflime abfencis, rcs funt a nobis ei- plotand* , & per exploratores tidos cognofccnds. Sic Cyrtt4 explcrat rei Ajjyrij in lydiamfugientii. f Exploratores optimi , funt principcs viri non vulgarcs, qui hoftium confilia & ordincm,Bon tantum vircs yiderc pof- funt ac renuntiant:& qui ea duntaxat confilia noftra hoftibus referunt , quibus impediantur ipforum fanaccepta & fortia. Sic /irajfam injlruit Cyrm. g Exploratorcs ij fcre apud hoftes fidem impctrant, qui in noiho exercitu magni nominis quum cflcin,ex iufta causa lu- gilTeccnsetur , licet nobifcum colludant:vt pote (i crcdantur illi a nobis offcnfi , & indign^ tradlati.SjV Araj^M k Cyrofugit ad Affvrium. 9 Inexercitu cataphrtiflos equites & reliqua huiufmodi cxercitus robora efle oportet , qus in acie hoftibus velut tur- rcs inexpugnabilcs opponantur. Sic Cyrn6 farauit currtu f/il- catos. I o Capta vxote aut liberis Principum , & ipfi quoque fa- cile poftea innoftraspartes traducuntur, ptsfertim (i vxor & libcri eorum benigne a nobis ttaftentur. Stc Cyrtu tradnxit ad fe Abradat am. I I Exploratores optimi funt ij quoque, qui extranei nobif- que palam nondum addidi, alicno , id cft, fuorum Principum nomine ad hoftes eunt , vt in eorum caftris verfcntur , & eos nobisexplorent , & fpeculentur. SicCyrMmiflt Indosad Afsy- rium explorsitdum. II Animorum in bello vel ccrtamine capeifendoalacritas eft optinium futurx vid^oria: aut fclicis eiitus prognofticon. Cyri dilium. 1 5 Ea ccrtamina & domi , & in exercitu publici inftitucn- do\x- da,prjemilfque ornanda.qua; ad vfum pugnac & przlij prodef- «ndi? fepofteapoflunt. ^ic Cyrtn. jlora. '+ Exploratores & ij quoque efle folent,quifpecie transfu- es boni. garum a nobis ad hoftes defcifcunt , v C ad nos poftea redeant rcbushoftium petfpeflis. 1 5 Publicus excrcitus noftri metus & confternatio de ho- ftium viribus& numcro , cft quamprimum ab Imperatorc conaocatisducibus & miluibus tollcnda.^ii^ Cyrw. 16 Hoftes quamprimum funt aggrcdiendi, dum &impa- noiitti rati adhuc funt, & auxilia fuorum cx^e&2ni.''rri tonfilium. 17 Profciluro eietcitui commeatus eft pro numerodie- Annona rum,& nu-mero hominum parandus,velequi$,mulis,ac plau- ftris ferenduj. Sie Cyrm aduerfiu Crcefum ittirtt^. optima '^ Expeditiffima commeatus parandi ratio , fi militcs «neatus aquambibcreafluefcant &foleant. Sic Cyru^. 1 9 Commeatus plurimum militcs alit, qui cibis fal(is,acu- ti», & mordacibus conftat.C;m'xi«Ar. 10 Profcduro cxetritui, &eaquaeinicinere3Egrotis funt neceflaria , paientur , & lora fcu vincula , quibus equi farci- nsquc colligantur : & fabros ac reliqua inftrumenta qui ho- minibus & cquis calccandis , curribus rrahcndis , armisrefi- ciendis, veftibus rcfarciendis funt neceflatia,SiV Cyrtu. 11 Eft ducum cuiufque vcxilli feu ccnturionum pcrfpicerc quanta (it ab vnoquoque milite fuo parata commeatus copia: & negligentes coercerc. SiV Cyrm. 11 Mercatoresquineccflariacxercituiaffcrant,praemiis & priuilegiis inuitandi.vt caftrafcquantur. Sic Cyrm. Mnpedi- ^? Tmpedimenta cxeicitus vcl in mcdio , vel in extremo itae«er- agminis collocentuf. Sic Cyrui. 14 Quum profedurus eft cxctcitus.euique non modo ag- mini,fedetiam centurioni fuus.qucm fcruct, in proficifcendo locusconftituaturablmpcratore. SicCyrut. •pedime. 15 In impedimentis collocandis fuus cuiufque ccnturis exerci- impcdimenris locus , ac fignum quo dicnofcatur, conftituen- dum cft , & vt faciliusillius centuriac militesex iis fiquidha- benc opus, accipiant , & inuenianc. iquires apbri- cljcon' •io3l qui. sacci- •tnr fa- li. Vloraco. ogflofti- 1 viao- niesquo- rcitut iiu col- dus' xlium ^Jo quxa n. tinius ntnea- quu? «rcituj .ntiona aoda. ui. rcitus t6 Profedurum cxcrcitum fpcculatorcs oquitcs fcmpcr Excrcinu ptxcedani qu.im longiflimi poflunt : & maturc fuigula ic- ""• nunticnt excrcitui. Hi vcro equitcs quofcunquc ci indii^c- nis poflunt , capiant , & dc hoftium loco , ftatu , numcro in- terrogcnt , & quam cctciflima queunt , cxpifccntur. SicCyfttt incedebat. 17 Q^i fublatis dexttij cx hoftico ad nos transfugiuuc, Dddente» benignc cxcipicndi, & ad Impciacorcm dcduccndi. Sic Cy- ^'' rm. J-8 Non extcnuanda: hoftium vires,vbi conlilium de dc pr«iio cert3'ido capitut , fcd potius au«nda. Sic Cyru^ Arajbaa deliberan- iubet. »- 1- = ^ JT ,„,„. 19 Ccrtamen non dcbet , quantum quidcm nobis licct, Prjiioqu» cum hofte committi,ni(i pnvls noftii niilitcs corporacurarint, ^"'"'"*' &equis,machinis,ca:terifque tebus bcllicis reliquanccciratia profpcfta fuerint,nc inter pugnandum harum leiumdcfe^us plurimumnoceat. Acirsvtifla ^rucnda( Mctropo| lis dire- EX LIBRO SEPTIMO, XENOPHONTIS DE psdia Cyii. I TN acie ftruendamaximcprofpiciendumeft, nenoftraab Ihoftibus circumucniri portic , auc nc noftri ordincs, fcu agmina fic inter fe procul colloccntut , vc alij aliis laboranti- bus anxilio (tatim adeire non poflinc. Sic Cyriu aciem Lydorum damnitiiii, t Magnatum ac capitalium vrbium direptioncs funcquan- lum tieri potell, prohibendi , ne vel reliqux vidi rcgni vrbcs ptii>. obrtinatiiis reliftantrvcl milites nimium ditati diffluanc. Etgo fefe ccrta mercedc militibusdatarcdimant. Sic Cyrtts Sardes confeniauit. 3 Bellicofis populis viftis arma funt adimenda , ludi,con- uiuia , lucra ex mcrcimoniis duntaxat rclinqucnda. Sic Cyrtti Lydu ademi' arma. 4 Qui duas fadiones fibi comtarias in eadera rep. tollere cupit , fc vtriufquc amicum prxbens , calklla &arccs vtciuf- quc occupet & diruat. S'V Cadufiits in Carld. 5 Fluminis abdu.ftio , commeatusintctceptio, fofTarum completio , muiiimentorum & praefidiorum ereptio , mul- tiim obfelTos terrent & turbant, Sic Cyritt Babylonioi txttr- ruit, 6 Oppida facile tunc capiuntnr, quum ciues fecurc conui- uia agitant,nihil de hoftium conatu fufpicances.S/V Cyrtts cefit Bttbylrnios. 7 Dumoppidnm capitur , qui cxtra aedes occurrunt,intcr- imendi : item qui armati in aedibas fc celanc, nec arma abji- ciunt. SicCyrm in Babylrnios. % Regia maieftas, quac pluribus populis imperat , quo fit venerabilior fubditis,debet externc quoque fplendere:ac pro- inde rex cuKodiam corporis habeat , rcgiam fupellciftilcm, fumptus longc maiores priuatis faciat,venationcmhabeat.S/« Cyrui pofi BibylonerT) capram. 9 Capta vrbe.quidquidin c3 eftac repetiturhominum aUt bonorum, iute vidoria: cedit viiilori- Cyri diclum, 10 Dcuifto populo arma dcttahenda, & duces prarfcdl- quc dandi non e fuis popularibus , Principibus praefeitim potentibus & fadiofis ; fcd ex ipfo vi^torum numero. Sic CyrH^. 11 OptimaPrincipum cuftodla, corum virtus,& fubdito- tum beneuolcntia, Cyri fententia. EXLIBRO OCTAVO XENOPHONTIS DE pedia Cyri. I T> Onus Princeps erga fubditos fimilis elTe debet bono pa- Jjtrifaiiiiliasergadomefticos. Chryfantis diHum. 1 Incolijmitas regni ia co fita cft , fi Principi ptorept^ omnes parcant, etiam proceres .Ibidem. 3 In ea dcmum Rcp fubditi & proceics funt boni, conti- ncntes & ftrcnui, vbi ipfc fummus Rcipub.magiftratus eftca- lis.D* C ro. 4 Qualis Princcps, tales & rcHqui ciuet. 5 Qu6 multum otij Principibus ad rcfpublicas curandas fuppetat i domcfticarum rcrum ac bonorum curam aliis , fed paucis ac fidis dcbcnt committere. SrV Cyrtn. 6 In magnis impcriis eft magnis fumptibus & impenGs opus, Cyri femeniia. 7 Procercs ac Principes regni maximi regi & fummo ma- giftrarui pro officio faciundo coguntut adelfe , quum ni- hll abfentibus tiibuitur , praefcntibus aatem folis qujcfacil- ]ima& maxime hooefta ac frut^uofa func dctnaod«ntur. Sit Cvrtti, » 8ft ViAis qiui adioien- dum ! laAioBet Tc toUeH' dx? ObfelTo» tecrent' ObrelTt oppiJa c«- piuntur. ObfilTa oppida Ca° piuntur. Regcs vei nerabiJc* rt fiant Oppida ea° pta. Viftis quil adimendii; Cufladifi Pcincipir. Princep$ bonut quis? Incolum(- las regni. Procere» vbi conli- nenici } Subditi imitaDlur Principt. Princept publicacu- rare vc poffit, Regna m*- gna. Procere» vbi dilifl lest 236 Encyclop^di^ Lib. XXIII. t>cicultut- Subdiii qut ■naximc f Subditt imitantut Vnnci- Vrincifls €XtrCll2' tio. t*rtncipis velhttis. Artihcia Vhl 3CCU- r>i> i Kcget Cuot cxplorato- res ha- beint. Tfincipis ftoput tnnccpt libeNlit quindo? Principit fcopus. Regctce- oerabilet VI, fiinc. Viftutts 2niperatO« ric. Procerct gratioA priniipi* bui ^ui? In cxtrcini ordinet feruindi. Ttincipum obligaiio muiua cum fubdi. ili. prouincia- Pr>f Curferum vfut 10 rcp In ffgnis clediuts quis prz-* ereniias .' Princepi Biociens. , < £(l boiti tegisiapcimisdiaini culcus conftitaencU & coa- ftituti exetccndi curam habctc. Sg Caftt* Id«m Mililib ignauis iC ptrna. i' Scneai Florilegium Politicuni. i X Caftra mctan Ja circulari fbima, non c]uai.1rata. 19 In calfris ipfis miliures-excrcitationcJ inftuantut ac ^57 liqiii |l cAc Ini. c iJftftin naiu. y jo In c.iftiis Dcusiuuocanram lij. ItlK inu\ ■i:or «10- , C f;,. "Hico fires. ^/^ X E R c 1 T V s citraneus nequaquam e.1 in 7^^ aliquodnortrum oppidu!n,pta;fcrcim robu- ftus , tcmeic & facili inttomittendus. Ue Alejfanil ty i^hej^io occupwU. i Eft fidclis Reipub.item ducis & Impe - ratoris , fuos quicontraiusoccuparunt op- piila fociorum fpecie fcrcndi au.xilij bcllo perfcqui , & com- jSvehenro.'; ciauicer punirc. Nec cnim vUis.nedum fociis pr.t- tcxtuauxili) fcrendi fuafuucadimcnda. De Romf.nii Ktmxnos 5 00. JH' Rhezr-iin ocriip.iranr, puninntibus. ; Ad populi victi bcncuolentiam erga fe captandara ptodeit plurimum moderate paiti vidoiia vti. HuronH e.xemp'u'-i. 4 Milituni fcditioforumj autex:rjncorum,qui funcinuti- ]cs,colIcndorum,h.cc eft cxpeditiflimatatio.fi prxccxcu ccrta- minis huftihiis obiiciaiuur , ic iii acie czJcuJi defcrantur. Hieron fu ddeuit feiiiiiofoi. j Viciui populi niniiijm crcfcentis potentia eft mature quacunquc cx occafionc deptimcnda & (iftcnda. ^ic Hotnn- mani Cw/Jie^inetfiriproferttiiohfiiterunt Mizn ertinK fucciirreies. 6 Excrcitcii in pcrcnrino folo verfanti focictates indigcna- rum regi6ilIsminimcrccufand.-E , imo ambicndx. S''c Romnni inSiciliii Hieronis amicitiam acceptart. 7 Hoftis fupcrandi victoriarque obrinends facillima ratio efl, C\ arx Sc pr.cfidium quod habct hoftismaximum, & inquo nilituni annonam & commeatus leponit, capiatur. S«V Roma- »1 Agriijentnm. 8 Ohlulio abfnaccommcatu Sf annona parata, aut horreo vicinojiicque tuta,iieqiie diuturna, neque fclix cHe potcft.S/f B.omj.ni Erbefo capta preffi. 9 Poft vi^ftoriam pattam non funt excubix negligentius ah c.xercita 2^cnd.i:.S'<.' ptccatt4m a Rom^nu vicio Annone. 10 AduciUis hoflcm in nauali bello & rc nautica potentem pavandx niuc?, cxercitiumqiic rei nauticz colcndum. Sic Ro- m:ini Cirthafinenfihus. ! I Noux in bello machins & hcftibus incognitacjmagnum ad vi^floiiam monicntum afferunt. Sic corui nauium » RomA- ni6 exeojritari. II Imperatdr in prxfiis infelix, ab cxercitu crtremduen- dus.vV Annih^l in brimo hello Punico ejl remotm. I; Bcllum in hoftile folum transfcire.quantum potTQmus, dcbcmus. Nam ea ratione magis tcrrctur hoftis, & ad fua tu- tanda rcuocatur. SjV Ptmaniin Africim traiicit*nt. 14 In hof^ico verfantcs omnia tcrrore , inccndiis, rapina iraplerc debent ad fui metum iniiciendum : item loca ad (eXc rccipicndummunire, acdeniquc perdufis iam hoftibus infi_ ftcre. Sic Rerultti in Africa egit. I j Magnas eicrcitus clade* folct fociotiifli ac viciriorain Jom. IIL acfciftio , incurfioque fequi.^J/V Carthaginenfibm yiSis accidi\ 16 Ducum in excrcitu iropericia ctiamftrcQuis Biilitibus obcrt , ac dadiUm caufa cft. Xantippi diiium, 17 vCqui conditioiics ctiam viiftis VC fefe fummittant, oftcrendjc. Suiuauccm squa: , quibus omninonequc laudc neque rcbus fuis Ipoliatur. Kf^«/«.( dnrior Carlhagine non cepit. I 8 Acics (ic inftrutnda , vt ab holte vcl toca , vel ex pattc circumueniri non polLt Regutu.i fic ^eccauit. ly Impcratoiis citracoutroucrfiam milrtaris &periti,Tel vnlus prxfcntiaac fcntcncia , cencum Ducum impcricorum iudicio & ftrepicui pra;fcreuJa elt. SiV 'vnui Xanti[ftn rejlituit tem Ci>r'hi'.ginenlihu,i. 10 Iiihoftico vircs noftrs pil fiducia animia nobisim- rtrinuci , magnarum Iipe ciadium caufamafFciuut. ^ic pecca- runc liomani , dum Re^ulum i)i AJriftnum ^tirtt t^atttm copia- TUm relnqutinr. I I Duobus maximc modis hom ines folcnt in melios fcn- tcntiam niutaic.vcl propiiis calamitatibus tdodliivci cladium alicnarum excmplo aJmoniti. ?olyhij ftnientia. 11 Dux pcrcgrinuspoft les pisclaii inalieno (bloa (egc- ftas , ftatim nc lit multoiuni inuidja: obnoiius difccdat. Sic XantippiM fe recepit. 13 Suis in hoftico laborantibus eft totis vitibut fuccurrcn- dum,nc ali) fianc ignauiorcSj&hoftesauJentioies.SicRBjWisnt y;ilitii genere perteriitus , neque facilci,neqac cito aducr- fus ea confirniatux, %if R,9mnni tlephnntis diti fmtt strrefttSi. J5 }i Ns>B gnas" qiH'4 fequatur t Cladiuia caufd. Vifti vt tradandi ? Acies rt firuencU? ExercitU5 Imperato- ti'- lervteisp- tia. Cladiuna C^Ulft. Kcfp. prii<= dens fih EKerciruj Iinperator i>eregrini(9o In hoAico vniame:. Prajlium nauale* Cladiiinii caun* Pr3el%m nauale. ftw Clades fria- gnas quict fequi d<- be^t. NJUtfc« rc», Evereini^ pevterrt^ 2^8 Encyclop^di^ Lib. X X 1 1 1. RegionfS aditui. -Ob(i.»o. Idim. Jdem. AMe prx- Iruni pr£- nna pio- "por.endj. 01>!ldio. Him. iuuale. Hoftsm tci-ret. Nauibii5 ^Uf lnc3 Cla^es ac- cep/acoai. 'pcufanda. Aerari/ in- epia. Pralium Tipiiii cft t>nt*iiiira . ^/auricarej Interaiiffa. ^chud in- Sxercitm Smpfrator cedat tcm- ppri. BtUa iliu- tatat. Ctadei ma. gna quid feqaatur? Exei^titus Jfregiinu» vt haber.- du>> Zitltl. Exercitiis Otium. Exercitni pcrr;|fnnus vr hjben- «lU!. tdem.' Ixetciius tterulus. SciiiltO iDiSiiariT. 3 1 Non qu»uis hoftium faga,mora, & detrccVatio certa- minis , eft veru,iii pauoris illorum ac roetus lignum , fcd (xpe ftratagcina cft.ad nos in locum iniquura alliciendos.vel fecil- riorcs ,ac minus cautosreddendos. Sic Cecilius conpU, H Oppidum quod regni acnodroram finiumclauiscft &nmnim-ntum , vti nimmis viribus eft oppugnandum ; fic oppugnatum defcndcndum. De Lilybio fic cfft^gnnit ^ de- fenji. 3 j In obfidione cft magnus periti 5c flrenui Daeis , fi vf- quam alibi , vfus. Dc Imilcme Cilybio. 34 Inobfidioncquiprsfcrtim pcregiinidedcditiotie age- re deprchcnduntiir , muneribus & cxhortationibus contir- mainii , & icnicndipotiusquam vircptimcndi.S/f imiUt Gal~ los LHvI"'- 3 j Noftris obfeffis & fortiter fe gerentibns eft quampri- mum mittendiim auxilium,& totis viiibus,hoc enim cos val- de coiifirmat. Sic Cariha^ineryfs /:i7yi<£«,Ucnique quid agant, dietim , quantum fieri potcft , explorandum. 5*; Duci obfelfo vtcndum ell.&quidem confcftim alacri- tatc aiiimorum,quam in (uisvidet,ad irruptioncsfacicndas & hoftiuin obfidentiu.m machinas corrumpendas. Sic ImUco Lilybi!. 3 7 Pr.xmia militibus funt proponenda quo ad magna faci- nora edcnda excitcntur. i/r :iy.'U\,fic yjffi.!s CLiu tin:. ?S Ob(clTis ad inccndcndas hoftium machinas vcnto , (i quis oppottunus exoriatur , matuie vtcndum eft. S-c imUio Lilybii. I ^39 Oppidaquae vioppugnati non po(fiinr,famc Tcllongo tldio tandtm deditionc capiuntut. Sic Liiyrnum capiiim. 40 In praho nauali potior elt eius conditlo qui pelagus tcnct , & in pleno niaii nauigat , quam quicitca litus pugnat. Sic C.irrhi-iijnehfi::?/} ctajjis D^^efaai fnii fu^erior. Elt enim naualis certaminis ars & commoditas fumma , fi per medios hoft'js pra;tcilabi,ac deinceps in pugnantcs impetumfacete poiTis. 41 Hofti fortitcr aggrcdienti oppoflta viciffim fotiiter vis ac virtus tcrrct eum & tugat. Sic ^pp.us Cl.f»Jius ai> ^iiiinfrb/i- lefr^fus Drep.mi. Ai Clairi&. loca importuofa femper & quouis tempore fngienda ac tempcftates prxuidenda ; alioqui tacile petit. Su Homnnoriimclajjis in Pachyno, 43 Cladesaccepta,l"i ficti pot?eft,nouoaliquo lucro ftatim, & damno hofti illato compcnlanda i alioqui languidioics fiunt vifti. Sic L. iHniiis E^ycem monitm csfit. 44 Quum Refp. per fc & ob inopiam publici scratij quid- piam tfficerc non potcft : piiuati lunt pcrfuadcndi, vt interfe eos fumptus pattitos fcrant & faciant. Sic Romani tjuaiirirtmes inftriixcr^in'. 4j Eadem alea bclii facpius tentanda , vbi vitcs Reip. fer- re pcffunt Namqus femcl fclicitet non fucceflit, poftea fuc- ccdere poteft. Sic maritimn res tandern rcBifnccefit Rtmanis, 46 Nnuticae rei intcrmifTum ftudiumSc exercitatio, raa- gnarum poftea in nauali pr.xlio cladium caufa cft : Itaque nunquaineftintermittenda. SicCarthaginenfes viBi. 47 Quum Reipub. vires non patiuntut aleam bclli am- plius tentJti.cft & maturi& prudcntcr cum ho(tibus, vcl per fe,vel pcr focios de focdere agendum, priufquam id hodes ipfi penitus noircpofllnt , didimulato & prudcntcr cclato ruinac noftfX mctu.S/r /Imilcarfxiliis fccit. 48 Eft optimi Diicis fcire 5c vincere , & cedcre prudenter tempoti- Pilybij fcnteniia. 4? Diutuina bellatandcmalterutrius partis calamitas fi- nit, etiam qux priiis ncque ratio , neque scquitas terminate poterat. Sic primum hell^im Pimicum finitum. 50 Maena exctcitus clades dcfc^io fociorum ac fubdito- rum fequi folet- Sic Sumids ^ extranei defecerunt a Carthagi- nenfibn* victu apiid E^adem infulam. 5 I Extranei milites ftipcndiati j,vcl habcndi non funt,vcl funtillis (ua ftipendia fidclitcr pcrfoluenda , ne in nos ipfo» infif rgat. Sic Carth^iginffifibtn hfrtliim piricuhfilfimiim conflattim, ji Vbi extraneorum militura inagnacft multitudo , non funt fimul habendi,feddiucrla in loca (ne inter fc contra nos eonfpircnt ) deducendi. Sic Gifo. 55 Otium & fegnities milittim in caftvis , aut prsfidis; itemque nulla eorum difciplina,omnium fcditionum fons clt. Folybij fententia, f4 Excrcitus exttaneus ex pluribus & diucrfis populis conflatus vti ad obcdicndum paiatiot eft ; ita ii fcmcl fcditio- nem moueat , implacabilis. Sic exercittu Carthaginenfiiimex- traneiis, 5 j Extranciexercituspignota apudnosrctinerc fatinscft, ne vcl in nos coniurcnt.vel pctfidi fint. Ptccatnm irj et a Car- tha^inenfibui, j 6 Ab extraneis propter ftipendia non perfoluta femel ir- titatisnouaEquotidiepetitiones, nou.\'quc belli occ3fiones,& qucrimoniae ptoponuntur Scquxruutur. SicibiLm. 57 Ad fcdandas railitum feditiones plurimiim confcrt ex iis^Benapiaiaadcosmitttre, ijui cum ipfismilitaiit , eos hu- manitcr traftarit, & queraipfi diligant. Sic Gtfco mifut adtu~ tnuLiuiiHiej mitires, 58 Cum inquauis fcditione.tumpnfertlm militari.pedi- ta\ qaique tc duces couftituunt : itaque vel tolhndi , vcl le- nicndipncipuc. 59 Nim)aimpcrantium£rudclitas& auaritia facit.vtquae- cunque occafio occurrcrit , fubditi ftatim rcbcUent. Sic C.ir- thnfinenfiumfcrudUitat (^ auariti» ,if-o, ad rebe.tioKem cblat/i occmfione impulit, 60 Infitmacftrifp.imo facil^euertitutqu:E nuUosnificx- trancosmilitcs (uos habet. Su C'ir.ii.,ginenjCi per,e p-ft yrimu»' bellum Punic.im tueifi 61 Rcn-.publ. pvudentcm opotct in confiliis capiendis non tantuni pra^lcntia IpcLlare , lcd etiam futur^ prolpicc- te. Itaquc non contcntam clle robus ptolperc, ad tcmpus flucntibus ; fcdquis cxitus inde Cn futurus , pcrpendcre. Poly- bif Jcntentia, 61 Hoftisfugiens & perterrituscftperf;quendus,nonau- tem finendus virijs& animumcolMgere. Anno prepiereu accx- futu, , .^miicar contra laudatu:. 6 5 Secutitas poft viftoriam atquc fcgnities Aunonem pcr- «iidit. 64 Qui Principes pccunia! coUigenda: , atque xrario au- ' gendo potidimum fuiuaddifti , & la eaic iadaltrij ; raro viii itrcnui ac miiitares elTe (oknt aut euadunt. Sic Anno Car-.ha- ginemfi.. 6 5 Nimium pratcipitaiitcr fpes viiiotiar in ipfo certamine concepta tacit,vtotdihcs non fcrucntur,ac vincendi occafio- uemholHbus (jepc prxbuit. Sic Lybies\vicii ab AmiicArt fi^- lib.x. de JLroliS of lHyrico exercitti viSik. 6 6 In fociorura dcftflione magnum ad eos perterrendos & profligandosmomcntum attert, (iquicxillis vel(pontc&; vltr6,vc!a nobis follicitati & rctradli ad nos redcant. istc iiAr.ia \umiiia Libyas deficientes /j Cxriha^inenfibus terrui'. 67 In bcUo ciuili (cu fociali vidoris in captiuos clemcn- tia , &eorum libcralis di.miQio , traiflatio , &.-!d lc iniiitatio, niultumadcontrariaspatiisexcrcitumd.flTolucndum, & ad fe pcrttahendum potcft. S;f AmiUarpcft partuin viBoriam aduer- jus jlipendiarios €% Hoftis crudelisimpctus& furor ir.asime contratiapa- lique crudclitatc in cum adhibita (iftiiur & cocrcctur. o;V Amilcar jlipenijjariornm rxercvum. 69 Ducum in exeicitu difcordia nafci maxirai folet cx di- Veifoeotumingenio,nimirura fi ecrum alter (it militaris ,al- ter non ; alterfcgnis,altcr non : vel fi fint ex diuctfis etiam irt eadem vrbe partibusfeu fadionibus clcif>i. Ergo nifi illidu- ces diHentieatej fcparentur , tandcm ipfura exeicitum per- dunt. t)e Annone (y Amilcare. 70 Excrcitus imbccjllior poteft rel faltem comroeatum firmioii intercludcre fepc : ac proinde id faltem conetur. 7t Nc cuiufquara principatus aTicinisfinatur in tantum crefcere hoftibus illius opprelTis.vt pro libitu pollea dorainaii inomncs polTit. Sic Hiero Carthaginenfes iuuit. 71 Incaptiuos quibus fidesdataeft, aut pi.Ttctfas dcten- toscrudclitas adini(ia,tandem a Deofcucr^punitur.$;Vj?;]fe«- diariorum in Carihagincnfes crudeiitm vindicata, 73 Excrcitusa pvudente& ftrenuo Impcratore duftus !i- ectexiguus, longcfortior eftmagna multitadine coufufa, aut ab ignaro Duce gubernata. Ibid. 74 Pr^ftat etiam in bcllo nihil tam crudelc facere,aut fpontc attentare , quod tibi omnem cum hoftc futuro recoa- ciliationis fpemadiraat, Pclybi/ fententia. 7 5 Bella ab imparatis & adhuc dcbilitatis proptet alias cladcsfunt rcdimcndaetiam iniuftc illata. Sic Carlhaginenfcs Sardinia cejfert Romanif conqtiirentibus. EX LIBRO SECVNDO P O L Y B II. I 1 .'' Xcubiarumncgligcniia,& nimia ctiam obfidentis exet- C/Citus fecuritas hoftibus , & quidcm obfcfTis victoriara fatpe dedit. Dt Efiroiii ^ui ab lUyriu ad Fhcenicern vrbem ci- ft fiint, 1 Maritimls ciuitatibus& locls ctiam pacis tcmpore prx- fidia necelfaria ; quoniam ^uouis tcmporc ab extiaueis in- uadi , & percuni tacile imcuftoditi poiTuat. Sie Epirots , .Stoti, yichdi. 5 Societas ca temeraria e^ & peticulofa, qux fprctis vici- nis, longinquoium populorum amicitiam qu^rit & prxfcrt, velpcrcgtinoium ignotorura fidei fccommittit. De Epirotis. 4 Populis dc perfidia & ieuitate comrauni ijmniuin voce infamatis non teraeri vcl fides habcnda,vcl fua oppida & fcfe coraraittcndura. Poiybij fententia. 5 NuUus cxtrancornra numcrus eft in oppidum vllum aut prasfidium introducendu» , qui vitibus vcl numero ciues ipfos lupctct. folybijfeiitintiif 4e r>r-j>!fder}tin Kpireiartim. "- ( Prxdaiiii «I Idem PriT cruUt u, Refp. ii. aii. P : il::.. H ,, V amit So ticie Eell uilc H( for tiiu ti dac fco; A int( dcn Vic pol Cai crai Ea rob Bel deli Bel tnei ri Ilin: geni Por ritii per Jio di,a dicr S ipiH' Idei Pr» qiti^ 11» i Florilegium Politicum. ^39 Silitirt k<;s vn liii f«- Cf tnSti. p tanim f> nlil. ll^iJ qur ri o-UDI ■i Hho i mmi- «quj ima ■bui 'rena ulc (litt- :Icui mdir. belli icndi ■tgt- t ve iili? 4oria tJtfm .uttnt. h titcm t tcuai. » Ilio ( Pr.xdandi piriticamquc in mari excrccndi liccnria a nulio rcge luis ("ubHicis concecicnda , quxcuntjue ("['cs aiic JulccJo, auc parcicipacio prxdx Hac auc cffulgeac ; rcddit cnim cus le- bcllcsportca. Sir punit» iliyriorHvifiratiat. 7 Lcgati facrofanfti funt:ac pt.oindc pto iis vioiatis bcllum iuflcfufcipicur.^/r KoCTjjnijfon/r» i/vri s,(y coriiriiG.tll.>i. 8 Caucndum niaxini^maritimisciuitacibuSjnc piraci vUi, quancumuis rcccns cxorti , potenciam nimia carum patientu iu mari acquirant : vcl aquandiaut commeacus patandi pii- tcxcu in rcgioncm, vel oppida ingrcdiantur. Sic Hlynf Dyrrh.i~ chinu, Coreyrfnfibm (y yxhiumolffli.. Jtaqucfunt communi- bus riribus ab omnibus ciuitacibusmaritimis Aatim oppti- mendi. 9 Qui in rcmota rcgionc Principis nomine prxeft, fcmper pericuioscab ipfo Piincipc irnt.itur, vel minisquadiuillic elt & pixcft , terictur. Nam vclfcdicionem aduerfus Principem mouerc , vcl alij rcgioncm cam tradcrefokt. Sic Demetriut iHyrim Conyrjm trA.iidit T^omanis. 10 Vbi iniuftijvcl cxofi fubditis.vcl vicinis impcri j incJina- tio pcima fieri , pratfertim a potcntc vcl arquiore hofte cccpir, ftatim tocaillius ruina, intcgra eucrfio i vicinis impulfa ,le- quicur. Sir lUyricriim rfgnumfncHe a Kcmanii euerfim. 1 1 Ad proflit^atumquidcm iam , fed dc quo nobis in pofle- rum mctuinius , hoftcm frcnandum, &: femper cocrccndum, tuciHimum eft , prxfertim quum procul ab cius regno abtu- mus , Tcl alium ciusptoflioati , & cxpulfi loco fubfticucre tegcm, homincm illi inimicum & infeftum:vel vicinum po- tentiaaugcic.bVcD«w«;r<«r,ant4. 11 Magna militum ars eft fcirequaratione ptcffi pedcm, feruatis oidinibus referre,& prcmcntcs hoftem pcdcm infcrrc debcant.Magiialmpcratorum acicni inftruentium arsquoquc cft, (ic acirm difponerc , vt fpatium militibus ad pcdcm refe- rendum Ijtetum & tutum relinquant. iic Romani ohferuabant 1 } Conftancia in hofte obfidcndo , & eodem tcmporc ob- fcHis fuis fuccuriendo , hoftium animos prorfus infringic , & obfedum hoftcni fugerc , auc fe dcdcre cogit.S/V Remani m ob- fidenda Acerrd -Jrbe. 14 Quacpiouincije fuo potiusquiqne comraodo , quam patrii libettatiltudcnCjinccr fe confencire non polTunt. Pa/y- hij ffntenria. 1. f Quar prouincis incer fc difcordant,faciI^ in concordiam adducuncut , vbi commune omnibus periculiim fingularum viribusmaius coeperitillis imminerc. Sic feloponnefij itter f» coniunHi ccntra Phitipfum, i6 Clcmentiapublicaatqueiuiis ajqualitas focios quamuis prius inter fe dilfidentcs , in focietate retinct. Sic P« lofonef;) concordiam eo/uerunt iH''r fe. 17 Ad recupcrandam libcrtaccm facil^ rcliquce vicinz clui- tatcs incitantur vnius aut alterius cxemplo.cui id feliciter fuc- ceffit, & qua£ pofteareliquas illas ad (bciecitcm inuicac Scad- snittit. Sic Achiorum vrbes txcitntn, Jom. 1 1 /. 18 Eiufdcm iuris,moris,& gubernacioni^prarfcrtim acqua- bilis pctpctua confctuacio & rcccntio facil^ n.ultis pcrfuadet, vt & fc uobis adiungant , &: nos aequos ac conft.intes cfle in promidis ccedanc Sic de Achnii omnes Felopounesif fl.inierunt. 19 Qua: tcgnabellainiufta fufcipiunt,facilem pnbcnt te- gibus fuis viam.vc ex bonis legbus cy tanni cuadant, nimitum It-mel iniuftitix cx populi confcnfu affuctij.SiV Cleomenes L«- cednmoniiu tyrannrn tuafii. ]o Rcgcsncminera uatuta habcnt amicum tcI inimicum, fed cx fuo coinmodo araicitiat ininiiciciafquc mctiuntur ac initcant. fo'yi'if /ententia. 51 Optime fibi coufulunt tcnuicres refp. a potcntioribus bcllo laccrfita , qu.-t prudcnter & piopofica pcriculi ma?.nitu- dine& vicinjcace pcUiciunc alias icfp. vcl rcgnapocdcillimain fuam fociecatcm aquis conditionibu3,& qua: nullam ccnuio- libus fcruitucem imponanc, autdamnum afTcrant. o»c Aratta Antigonum focium afciuit. , 5 1 Excubia: nunquam funt.ccfi multa vicina auxilia parata fint.ncgligcntius agcnd:e,nc ab hoftc inipacati inuadamur. Sic Cleomcnes cepit Me^^^/opotim. 5 j Clementia vidloris inexpcflata iu vidos hoftes, fi qul- dcm fint illiingenux naturx , cx iuiniicilfimis folet amicilli- moscfficere;fiu minus,tctriorcs.S.c Mantinienfs ab ^ratohu- maniter traHati. 34 Tyrannis omnium hominum iniurias& fceleracom- plcditur. Polybij fententia. 35 Tyrannum non tantum bclli,fcd etiampacis tcmpore capere & occidcre fas eft Pclyl^ij fententia. 36 Eft prudcntis Impcratoris,quum non potefthoftcm rc- pcllere aut illi occuvtere.fc tuco in loco,conceniptis vulgi que- rimoniistantiipct munirc,&contmerc,&pra-fcrtim in mccro poli ieruanda laboraic,duin maioves vires colIigat,& hofti pSr aut fupirrior effc poffit. Quod illi quidetn efl quamprimum curanduin , acqae iracum exeicitu ad animos fuorum confir- mandos , prinio quoquc ccmporchofti obuiam cundum. Sic jSniigontit Cleomrnem refuUt. 37 Nunquam fiiprviovis loci opportunlcas hoftibuseft ton- ccdenda , vt ilU niniirum fiiiantur fiiic vi locum huiufccmodi occuparc, tanquam poftca quam confcendcrint, laffi & injpa- tcs futuri iacproinde facil^ vinccndi & dciiciendi.S(ci/if5//«- monij st Maced nibu4 'vditn Laconica. ;8 Nimiiim prxcepsRegis aut Impentoris vifti de regno fuo fugaintegram viiftoriam hofti rclinquit:qus fipc paruis occafionihus & infperati; poftea oblatis, vel ertpi toca illi po- cuit.vel minui ; & regio dignitafque rccipi. Cleomenit fu^a da-, i/>n.ita. EX LIBRO TERTIO. P O L Y B. I L 1 /^Avs A hcllia helli principiodifFert.Eft enimcaufara- V^tio, qux in delibcrationc de bello fufcipiendo propo- nicur , facitquc vr belluin deccrnamus : Principium vero belli cft prima ia bello iam decrcto adtio hoftilis , igiturin hoftem tcntaia: vtraque vcro diftinguc^ida, & iii bellp juftaefrede» bct. Po/ybim. 1 Iniquit condiciones , & vi ncccfntat6ne cxtompotiis qiiam iure vllo bclli & squitate conc-efla: a populo vido vi- ftori , quHinprimam datut occafio , rcuocantur & violantur, filntquc magnorii intcr vcrumqucpopulum bellorum poftc* caufa::ac proinde vidcant viAores , nc vldlis nimiumduras Sc iniquas conditiones imponBiic & feranc Hi fuerunt fecuadi be/li Punii cauf . 5 Nimia alicuius cnm hoftibus famijiariras eum de prodi- tione facic fufpeift^im. Itaqae curandum,vt quos incer hoftej maxime tiincmus, cos fi ficvi potcft: , familiarcs nobis habea- mus :auc falccm cum illislxpc communicemus. Sic Annikal redditm Antiocho fujprliif-. 4 Prscexcu legacionis rcs vicinorura & eorum quos nobis lioftes futufos fuf^icamijr, explovandjE.Stf R^mani ftffaraturn Antiorhi jfecu/ati funi. 5 Nimia felicit.ij & inccEptisprofrerfucccfTusnos facil^ ad bcllum nonnecefTarium fufcipicndu.Ti inipellit.ScV Carthagi- nenfium fe'ix fucceftu iit Hifpanid eos imfulit ad i.bnllnm PttTli- cum fH/^ciflendu-n. 6 QuandoquiJem peregrini facilc fiunt indigcnls inuidioil, cauendnm cft pcrcgrinis.ne quam inuidcndi aut malc de fe fu fpicandi occafionem dcnt , vel nimii libcrtate fua , vel com hoftibus indigenarum familiatjcacc. Sic Annilxtl imprude^s afud .inii rhum. 7 Magnam noao exctcitus Impcratori authoricatcm con- ciliat ilius tnm animus omni auaritiamanifefte vacuns, tum fttcnuitas aliquonouo coepto faftoije oftentata. Sic /ipniM fommendatus. 8 Simulatio mctus a nobisfaif^a, fzpe hoftes noftroireipe- rarium quidpiamaggredifuadet vbi vincuntur. Sic Carfetaru vi^i nb Annib/tle, SOCKtttClH cuncih.ine P inccfit of . jnnu» T.Jci PrincipM %m cus hK '. Socj bcll/, E«cu(,i« .' rum ltc^1l« gcntu. Viao» quid cora- cilict nu- bis t Tyrannlr quinttim nulum ^ TyrannuiTi ucciJerc > Exerciius I[n}JcrJtor prudcat. tn bcria Licus fa- feiior. Principif vidti (#i*t Bclla l!i«(. iulU. Failcr^ Ixercftu» ilucum t'^- niiliaritas CUB^ hoAf Exploraiia Ticinorij. Bella non« necelTari» (Qouec^t^ Peregrini Vt inalien» loco varr fari tlc- beant ? fmperatf^- rem cxef* cims com* niCndafr. Hoftii ce- inerariiii, II 240 Encyclop^di^ Lib. XXIII. iiciio cuentus inunm f"'" 9 Bellanecfa:peiislocis,quibusputantut, geruntur:nec ,'/" eosexitushabentquifperabjntut. Itaque non nih poft lon- gam deliberationem funt fufcipienda , & rebus omnibusin Ytrumqueeuentum paratis. Sic t^cm^m m fecundo bcU^Pnmco dcceptt. , , • , - Rmnim 10 Ijs populis.quosDeus caftigare vult,multa incomrao<{a 5?unmr" 'imul eodtmque tcmpore infpcrata cueniunt. S,c Romann U- Bellf. loa- 1 1 Ma"num & longinqaum bellum geftuns.nullus hofti- j,n4u«m lis locus ipfis infcftus a tcrgo relinquendus. £/i de cauf^ A71- nihal iagtiniwn ctpit. ik tcinocu, ,, pereorinus exercitus reccnsacluenienSjti quidprcecra- ptrcsti. r^ ocflcrit , totam legiontm pcrtcrietacit cito- i>tc L. /tm.Ustt ""'■ H.yricos -victt. M.litis te- 1 5 Temeritas in militc feu Duce quantumuis ftrenuo & ■na-ius. lobufto frequcns tandcm eum ipfum perdit.D^ Demeirio eha- rcnfi. "" . . rctJujpu- 14 Quumfoedus publicumprxtcr confcnfumReip. vio- bluii v:o- jjj^ijjj eft,ille quiviolauit,eftproculdubiodcdenduslxfisac conc^ucieniihas. Sic Amiibal petirii: i Rcr:ii/tif. Pffidus pu- 15 Bella abiis iniuftc fufcipiuntur,quipritnifosdsrapii- bl.cumvio. tlicarupcrunt. S!cd.i»jriefi a ?• lyb-o CArihagincnfcs. ylonnoa- \ 6 Coniultiffimum cft in Impetio quod plutibus diuerfif- rimruilo- niiepopulisacprouinciisconftac, vnius prouincis niilitibus alrenus proiimciae dcfenfioncm committctc : contraquc , vt hocpadoroutua qundam officij pra;ll:atione iuter fe deuin- ciarftur. Sic A/inihalmijit Hiii^no, in Africam : .ifricanoi tra- iecit in HiljianiKm. p.ipulus yt 17 Ex populo recens deuiflo Princeps obfides accipiat pri- tcncprfus; j^^j^^j^ nobilitatis viros mares ac fcEminas,ac pr.cfertim iunio- res in vtroque fexu. Sic Annibaltx ciuittnibfn Citrihaginetiffum aecepit. EeHuiain- ,g Bel! um illaturi dcbeiTius vctcrcs eorum , quibus illud q^LKUsen! indiifluri fumus,hoftes ptids in nofttam focietatcm muneri- dum&cu- bus & communis pcriculi mctu tentare &allicere. Itinera «ndum; verolongafufceptuiis in hoftcm , piius vi.x omircseitploian- Ax funt, quibus facilc traiici exercitus poflit. Su Annibal tlla- turm ieUwn l>or/i.i>tt<. Bellum !6. , ^ Lonoinqua bcUa &: itinera iiunquam tut6 abfque mi- &'remmu. litum cxploratis priiis ai-.imis fufcipiuntur. 'ic A nihnl. coloniaru 2.0 Coloni,c a nobis in holticum deduflae femper pr.-cfiuio vfus & (i- (^j.jj, jijjjg _ Yj p;.Q munimento nobis (int. Sic Rommi xdnerfiu Annib.il'm. eoloniaru II Colonix in agrum deuiiflum nunquam abfquc magno ratio. ipforumincolarum dolore ac mctu dcducuntur:itaque vallis & muri5&: pixiidio firmandE. nam mfidiis vcl armispiimo quoquetcmpore ab indigci.is petuntur, & cxfcinduntur. Sic Crer/.ona ^ flacentiu, a Boifs petitn. , Ronisir- 11 siquispotens hoftis inPrincipem , velRemp. vicinis Sk'*''"' formidolofam , aut fufpeftam infurgit , facile omncs illi vicini cum nouo hoftc coniunguntur. Quamobrem huic maxim.epcriculocft ab co qui inuaditur , femper & matur- le profpicicndum , firmirfimis adueifus hoftcs iftos vici- 1-ime profp prifidi Callu^ Boijs ^ aliii frofter nos p'rifidiis feroper obic(!««mV Annthaliad- bne irrumfenti in Italiam. 51 Hoftis in hofticofama.m fibi concilicr clementii erga in h eos quos deditioue accipit. Itcm duces pi«fidiis & arcibus ■/''"*' holtilisagtumpodtos , magnis doni^ & pra:m,is quam maxi- mc potelt,in fuis partes alhciac & traducat : dcnique prxfidia fibi dedcutcs magnh ptxmiis donst & afficiat. Sic Jnmti.il irt Itulia ve>-j.:tm. ;i Maxime caueudum impcratori , ne exctcitus territus, Q"'. mcrc, fi priufquamconfirmeturaliquafclicipugna& viiitoria de holtc , tamcn itcrum in aciem cducatur & pugnct. duin. InOi qitailc^ po tll Inli l qiia.lul p.iriu f Viil clciiitl Tnnpc, ta e;.e tus. Hofle pr.rln JTOIK Exci Impc 46 Hoftis fxpius viiftor potius cuniftatione quam prxlio hoP i- fubigitur, modo illi oppida firma nulla fint,in qux fc tuto re- cipiat , nobis autcm & militum multitudo adfit , & fuppctat commeatus. Sequcndus tamen eft , & quantum licct prcmen- dus,conferto nou diflipato agmine. iic ^^.Fabius domnit An- nibalem. 47 Maris imperium in omncm partem mnximum mo mcntum habct, fiue ad commcatum inuchendvim.flucad mi- litcs traiiciendos , fiue ad hoftium porentiam roaritirr.am in- '"'■ friflfendam. Ac ptoinde omni ftudio vel comparandum,vel rctincndum. Carthat^inenfinm fenten' ia. 48 Portus maris nunqaam fuis fpcculatoiibus carcre ^^'"_' debet. _ p=' 49 Peregrini populi animos plurimum tibi concili3S,& '1'; cos ad te ab hofte traducis , G ipforum obfides ab holte de- ^!;. tcntos tu captos illis reftituis , vel afficis & dcmeteris bene- f ficio ,ei fcueritati ( quam hoftis in eos cxcrcuit ) contraiio, 1,3; idquc piimoquoque tempore. Sic Scipiones .id fe traditxer nt bn Hijpanos 50 Eftprouidi DuciSjpraBfcrtim in hoftico vetf-ntis ,ma- ture hybernis cxcrcitus conftitucndis , & commcatui,lcu an- lionx profpicere. Sic -Inn-i 'iGetione. f I Prxd.-c confcruand.-e ftudium f.spe tiinidiotcs militcs facit, vtiparandxnuiditasfacit audcntiores : itaquc parta tu- to inlocodcpouatui. . 51 Ea M3r pir I- e\t. Pr^i tliia. »* Florilegiuni Politicum. hts qiir pognaa- ^•i Ea potilTimum hoftium pppida,vcIoppugnanda,vc|,fi ficii porcft , intcrcipicnih, in quibus i:ommcatus,annona,icr- <]uc alia: ad bclium ncccliaiix funt ab iis collat.i: &; colloca- ti'.S'V Annihji tiejpotit.%».jm .jri^m cepil. f 5 M3}|;no cum pcriculo fcnipci tyroexcrcituscontra ve- teranum dimicat : iciquc maximcfempcrcaucnduni. Htfiie- Tiint caiirs. iladiuin Hom.DiOTiim li-ntr.i A/i»iLa.tm furnantiiim. t4 Xihil contcntionc fummorum Dncumiu exercitu pe- riculofius. In L. ^'miiic,(ir C- iirrone. ff In patcntibus awtis nunnuam ci fponte & vltio ccr- „, tamcn tulcipiendum qui cquitatu clUonge infetiot , <.']uam "•'- hoftis. fohotj fentcnti/t. j.,ji.' 5 ^ Majrnns cxercitus cladcs fubditorum & focioium dq- fcdio fccjui folet. Po^ Cttnnenfem fugnnm tot» vetat GrAcia a Ki-m.inis liefeii.'. 57 Eft conrtanris populi , Ptincipis , vel Rcip. ctiam poft daJcs magnas ,&:i-]indcm fvpius acccptas , fe fuamque ta- incn libertatem ac dignitatcm aducrfus hoftes vcllc tueri: i]uod conUliuiu tunc piobandum cll,c]uum citra manifcflam totius Rcip. ruiuam i,l ficri poteft,& hofti rclifti , quod viics (upetlint adhuc. Sic B.omani pofl Ci^nnenfem fu^nm» ftierurtt COitfluHtfS. 241 xercitui icsm Jii* jcIiN vSi <-nniiUC- Ip.pru- II. E X L I B R O Q^V A R P O L Y B I I. T O vbi iftis|in f pro ndi. ilocct iere icun. :;< tdiia. ri & es OCJCH oliti? liias C!ii llE u Sot IM- (11 la»- I ^''N^' populi funt foliti viuere bellis , pr.xda vel latroci- V,_^"'is,vix pacem inter fe, velcum vicinis fcrrc polfunt i!c COiwie. De .i tolf, I Quamdiu hoftis in noftio agro verfatur, vcl in vicinia, quidcjuid iile poUi^catur, cxercitus noftei non cll: dimicten- dus. A;V Aitim ab A,nlii vilfief. } Pirat.E vagaiitcs , & mare noftium regioncmque infe- ftare&: prxdarr lemel auli, nifi magnis viilbiR"repcllantur.in- iuri) elle perleuerant : imo ctiam crefcunt eorum rapinx.vircs ac audacia. De /£toitt ^j» Illyriis coniunila i» piratifd exerceniiu. 4 Pcriculofus fempcr cft ac mctuendus in libera ciuitatc nia^nus ciuium rcftitutorum.qui in pacriam prius eoniuraue- rant , numerus ibidcm habitans : ac illi proindc nulli funt Reip parti pr.xfieiendi. Sic Cyneiiienfes (y Aretdes. j Proditores vrbium fap^ ne ipfi quidcm per proditio- nem euadunt , fed ab hofte trucidantur. De Toiemnrchu Cyne- tk>enj!eiif. *.. Mufica: ftudio alTuefaciendi populi , qui natura funt in- genij feiociotisaut aggreftioris.Po/yW'** de .^rcaiiihn<. 7 Cpudclitas feritifque etiam in domcllicos dunt.ixat exeicita, tainei» cft exofaciteris.De Cynelhenfibta obeam caii- fnm exofis omnibiis. '""' 8 Quibusin locis non confi.'ntiant intcr fc pra:cipui ma- giftratus dcpace,vel bello .• fedex lisalij huic,ali) illi faucnc, maximas fcdiciones oriri necclTe cftDf Lacedimoniorum 1'ts.- Jidihui inter fe difjident 1 buf . I"*" 9 Princcps priuatas iniuriat fibi fa..1as condonare poteft: nut- publicas vero, id elt ; Rcipubl. taftas , aut aliis etiam priuatis jllatas rcmiticre non pQceft. Vhiiippi Macedeniim Regu fen- tentia. 'P™' 10 Q_ui popuIilatrociniapiraEicamque exercuerunt;mul- tos tandem libi holtcs cxperiantur necefie eft. De Aiolutoti Gncit. e.xofis. II Qui Iiberietiam collefli populi pcr fe funt hoftibus impares,lcfead vnius alicuiuspotcntis Rcip.vcIPrincipis im- ptiinis vicini ac tiili fucietatem adiungant, & quem fuum pro- tcclorcm conftituaiu , libcrtate fua inteiira lecenta. Sic Gnci coafti^iurit ad Phitiffnm Macedonit, regem. 1 1 Fama de hello pro libertatc populis opprelTls reftituen- da a nobis l'ufcepto,multos nobis conciliat & focios facit. %ic k iiri.cu belltimcontr» /i,toiosfocialeft4fceftHm,gra.tumfuit om- nibus. I ? Qmim ciuis populns aut Refp.in Ducem cligit,cum qiii multisfecit iniuriam ; aut quum prardas ab co fadas rctinet, proculdubio leipfam illarum iniuriarum, vel autorem,vel fo- ciam niagiio luo malo farit. Sic ALtoii citm Scojiam in Dticem eleger:-»'. 14 Inter malos focictas facile dcbilitatur , maxime fi ab vna eoiuni parte squalis prjcds diftributio non fuerit tcrua- ra. Poiyhii fententia. I f Fujiienda quidem funt bclIa,fednon ita t3men,vtpcf- fima qu.xqae, nc fulcipiamus bella , perpeti velimus , vt tu- gain , feruitutcm, ac dutiora quam fitbellum ipfum. Polybij fententia de Mfffenitt. 1 6 In communi bello & causa non funt noftra , i.e. vnius prouincicE commoda ,aut iniuiia , totius focietatis commo- dis , aut iniuria: pr.ifcrcnda. Sic male Meffeni\ -.flc Epiroti, 17 Eorum cft optanda fequcndaquc maxime focietas.qui fcmpcrofficium 8c fidem feruatunt , ctiara dum incotninoda acccir^eiunt data. Sic Acarnanes. Jem. 1 1 1, vt Ivdi- pro ipes nu- ■niu II» F-1 9a> .igcre Princepj, penurus. i PgoulibeJt- 18 Ndulcftaut facicndum inhoncftc.vclpacicttdum turpi- B^llavtfu. tu.vt pace nobis frui quocuiiquc modo liccat. Ncc cnini pax «'""'"' cltlcmpcrquouis bello antcponcnda. Po!yhltis lomra Pinda- aariim foHtam. '9 Difficili tft periurum homiurni latere ac effu Dcum. Sententia Mcfj.nioriim. 10 Nihiltam coinmuncni totius Reyionis paccm aduct- lus cxtraneos hoftes , aut incolas illiusquofdam illi infidian- tcstuctur, quiraomnium vcl pi.vcipuarum illUis legionis ylJium mutuum fg:dus Si iVnctctifmus. Dt Mefleniii ry Megatopolitanu. 11 Bclloairucti populi iiunquain intcr ft abfqus ^raui |editione_agunt, piafcrcim fi Rc<.;c autbcllo carcant;luiuque »1 rcbus iuis domefticis adinimlliauais pxomptillnni 5; Ixuif- timi. sic l-accdimontf. z 1 Iiigratus cft populus, qui , fpretis Icgitimis Princlpura ciigeird"''' bcnede fc rncritorum tanitliis, itgnumaifalicnas Sc ignqiias 'i»^i transfcrt. Sic l accUiimcnij. 1 3 Maiitima ciuitas in oftiis maiis, i)cr quce rcs inuehun-» tar aut cucWuntur,fiia,cft amic.i habcnda.ac a tota vicinis ad- uerlus holtcsdefcndciida. S/i;i>i'/rf«//«n,. i4 Nihil niagis iiifidum & Ittfpciflum quam vicinus ho- ftis :nihilvei6 bcllo baibarico crudclius ac formidolofius. PotyhinA. if Sxp^ infpcrat.T viiftori.-E Duccs ipflsad rcgnumoc- cupandum nioucnt & impcllunt.alioqui niodcftos. e Achto. 16 Intcrvicinosicgesfici populilibcti & iis imbccillio- jres, vtrorumqucinaicltacem a:qu.-'.litcr,quan{um ir.fecft,co-. lant. Byfanttj propterca (i ''rufi 1 acciifati. 17 Sununa prudcntia cft ad vircs hoftium dcbilican- dasprxcipuum coruin focium , vcl vi , vel beneficio,vcl pr.x- mio ab iis abduccrc. Sic Rl/odi^ /uhittm» Byz.aniiu ahduxe-. riin'. iS Vicinis intcr fe belligerantibus , potentior viciu-us fafe intcrponcnsfacile inter eos pacein & fu;dus cowciliat. Sic Ca- narta Rex Oall rum iiier Pruju-.m ^. ^yy en-ios. 2.9 Vbiomnifpcratoauiilio deftituimur, & vircs noftr:?. labalcuat, holtiuni vlio cicfcuni.pax primoquoque tempore qua:rcnda & incunda. S.ii Byza» ij.' -)0 Nc nimia infsquendi pracdandique hoftis auidicate'vr- bem defehforibus vacuain , prifcrtini vbi lunt vicini ho- ftcs,rclinquamus, caucndmn eft. Sic Lycinorum vrbs a Gnofitti eiier fa 3 1 Vbi tnter libevas ciuitates potentiores Aax inter fc foe- dus arfVius ineunt.hoc cxceris debet elTc nierito fufpeiSum: fiiJus. quarc fibi diligeniius piofpiciant , & ab iis caueant. Sic Cohy- nes (Sr Gnofff relitjU.im Cre.am ofprefjerim!. 21 Bcllum.moturi, in focietatem adfcifcant vel follicitcnt '''"""'"• - / 1 n /- choantibur omncs qui corum lunt holtes , aut eos odeiunt,in quos ipfi quij .igtn- bellum paranf..t/c Achni in Ji.tolos, ly PeUyreneiin Gnoijtoi. ^"'" * V' ', . . ... s r ■ • , ran.lum.' 33 Ebrictas ab excubns afcenua : txi>eenimcapiendarum excui.u- ab hoftibus vtbinm caufa fuic. Ds Agira caftir. tmn ptiti; 34 Qui totius locictatis Dux ncsn fuccuriic pcrignauiam Beiiujnfo- parci fociorum opprella;,fcd illius fpem fraudac.cftdiduccnda; "•*''•. folucnd.xquc iUius lociecatis occalio ai:ixm\a.D( AratQiuniore Dymenles non imtnnt:-, ^ 3 j In communi focietate qus pars ob non latum fibi auxi» lium, & inftans tamen pcriculum nihil in commune ampliiis conttibuit, fed in Uiam vnius caufam ac dcfenfionem fna tri- buta rcfcruat , peffnnc tandcm &: fibi ipli & toti focietati con-' fulit. lic Dymenfrs, PharenffS,fyTrirenfes repreijenfi. 36 Qui inercenario militi ftipendia minime pcrfoluerc ce-t fcntur , & vulgo cieduntur , vix ctiam in fummis luis pericu- lis poftca mei.cenavium militcin habcre poirunt, Sic Achii «cilumfo-- mercenarij dcfiituti. tule. 57 Inter plutes diucrfasIibcrasRcfp. tam diu focietasdu- rat, quaindiu fpes eftaliam ah alia tubfidium accepturam effe 1'oiybif fententia.Wbi vcro fpcs illa proifus deficic , tuncpriu^-r tim vnaquajqu? fibi fuUque rebus cpiifuler? ac confiliurn c^i perc fokt. 3 8 Vbi in fua ipfiut regione hoftis eft pertcrritus &: impa-r ratus,eft perfequcndus ; non autem tcmpiis iUi concedendum per longain alicuius fui oppidi a nobis fufccptam obfidioneni j,^ hoilico Hacratione feccat Philippm moueits in jiroios. 5 9 In hoftico vcrfans exercitus omnia terrQre,cxdihns,ra- pinis in refiftentes ilebec impIcie.iVc Phiiippus in Ji.!oiia 40 Celcritas Ducis & iter pcrfeflum priufquam fpciarl poiret,illi imparatuni hoftcm, & qui tacile vinci polfUjobiicit. Sic Vhilippus ■vicit klicnfsiiem Pfopi.idiam vrle/n ctpil. 41 Excicituscxtraneus fi in ipf& prinio fuo aduencnquid pva;clarum & inexpedacum gerit.omncs terrct,& facilfi adfli;- ditionem cogit.SiV P-hitippivs Fetoponnefi Pfphidiun,, Liajfioucm, Stratiiim cepit , (f)' Tripljytiam inrra fe.>: liies 41 Is focius excra omncm perfidlg; fufpicionern cffe debet, qulquamuis potcncioc , tamen dliis lociis oppina & praEfidia a fc f3ptarert.ituit,qux func iplis commodilljins. a^i te tutandos. Sif P hilffffu Achti'.. '■> . , (.', HirHi?? Maritimft ciuiia^. tlonis t«- ! rrrnmus n hoftico jCcupare. o Vrbs capta. Belli iu). EX LIB R O P O L Y Q^VINTO B I I. Tyrannus quis ? RexbonuJ qnis? Viftoria optima. Vlftoriat nomine gratirDeo agendx. Princeps iuuenis. Celcritas inbello. I f~\^'^ Magiftratus abomnibus fpcrnitur, inutilis eft ,3C V (^pvoindf deponendus : alius fubftituendus.S;V Bpiratus deieBni : A^-at'^ ieninr fubflitutM. I Nihil in aulaPrincipum periculofiuscft magnatibus & ptoceribus Regni , quum funt calumniatores bonotum Sic ..ipelleifub Fhilippo fuit. } Princeps prudens fibiaquoiiisaulicomagnateambitiofo caueat,neuc illi mtiltum tribuat,aut eum crefccre (inat,quan- tuniuis appareat Regis amans. Nam tandem hicipfe in Rc- gcm confpirat , fiquae ambitioic cupit confequi , aliter non pofllt. De Ape''e. 4 Is autem Aulicus ambitiofus ctTe procul dubioeft cen- fendus.qui prstextu regiac dignitatis amplificandac omnia pro animi libitu ipfc adminiftrat, vetcres Rcgni officiarios , & iam probatos mutat ,alios autem fibi fauentes in eorum locum conftituit. Stf ApcUesapud ''hilippnm Pe^em. f Ea maxim^ vrbs, fi fieri poteft,eft capicnda, qus noftris finibus ad eicurfioncs in nos faciendasimminet, hoftibufque tutiffimum prxhec tece^tnm.SicCeplialemiitentataa Vhilippo. 6 Ducum inter fe difcordia maximum rcrum agendarum impfdimentumeft.DeZ.w»*/o(^ Arato feniore in exercitu Fhi- lipP'- 7 Vel confiliatij vniuspcrfidiain Regiopublic6ve confjio potentis , maximas rerum pulcherrime gcrendarii occafiones Reip. eripit : ac proinde fidi in publicura confilium folum ad- mittendi : & fi qui perfid^ confnluiflc dcprehcndantur.grauif- fim^ funt adcacterorumexcniplum punicndi. De Leotitio. 8 TEmuIorum & fibi mutuo inuidcntium confiliariorum inter fe contcntio, in caufa cft, vt male Reip. confulant ; dum alter alteriusconfilia cuertere vult ac conatur. De Leontioin exercitu Philippi Regi« Maeedonum. 9 Iterexercitui aatprxlium,nifi prius refedis cibo corpo- tibus,minimeeft firfcipiendum.S/c Vhilippiu Rex Macedonum. 10 In hoftico quidpiam occupare cupienti.eft feftinatione, non procraftinatione opus , vt imparatos hoftcs opprimat.S/V Aratui Phllippo Regi.SicThermm captaefi. 1 1 Etiam in vrbibus capcis a templis teligionis diuinae crgo abftincndum ed. Ex Polybif fententid. II lurabelli perrnittunt fauire in armatos hoftes , eornm cafteIla,portus,ciuitate$,vilIas,itemmc(res&fi:uIititnim irnu. lonar. hia. ^onar- hia. .riflocra. la. icmocra- •' quid > 45 Nautici milites in portibus auc maritimis vrbibus dcfi- cicntes , pluiima fccumiiicommoda affcrui.t. Itaquc nc de- fici.int.funt iis maxiiuc iHpcndia pctfolucud.i, DeScerditaiUi drficienif a Fhilipfo. 46 Vbi iuftus excrcitus decft, qui hoftibus opponi, autfa- tis noftia tutaii pollit.tunc iniutiis hoftium patcmus , & dii c- ptionibus , cladcfci«c accipimus : dcnique fit bcllum latroci- niumpotius qu.ini bcUumritaquc maximc profpicicndumcft, vt bcllo fufccpco nunquam nobis iuflus dcfit excrcitus : nam quod auaritia fcvuarc & parccre ftudct.hollis cripit.Dr ttrchio- rum iy focierum flalH, -vbi PhilifpM extrcitumdiffoliiit. 47 Caucndum cft,ne'in paiTlionibus cum hoftc initis de vr- bibus prodcndis proditorcs hodcm ipfum vrbanisprodant, cum quo dc ptodenda vrbc pacifcuntur. Sic lafon Agttam JEtolumprodiMr. A.% In vrbium intercipiendarum conatu fummopcrc vi- dendum eft,&caucndum Ducibus ,ne loca& adicus iliarum vtbium miniis comperta habeant, fcalas brcuiorcs afFerant, dtt & hota paifta nonadfint , autquippiam in huiufmodialiis rebus peccent.Facic cnim ea rcs,vc eludantur &.pc;ieant cona- tus irti, ftrcnui militcsinpoftcruaj timidiores fi»nc,& boftis de vigilando admoneitai-Polybif Jentetititt. 4j Ea oppida pra:cipuecapienda, cxquibushoftis adnos aditus,vel nobis ad cum patet. Sic Vhilifpus Thebsu cepit. $0 Principi longinquamexpeditioncmparanti non mod6 tegnum prius cft componcndum , verum etiam vudequc cum vicinispopulispai&quies & fccuritas ftabilienda. A/V Vhilipfiu in U^rium frofeSurm- ji Faciic perfuadetur Principibus bellicofis , imperandi luidisjtclicibus & viftoriofis,vt longinquam expcditioncm & bclla non neceffaria fufcipiant.SiV DemeiriKt Bharenfls thilipfo de trarisfretando in ItnUam. 51 Magna imperianafccntia vcl crefcentia omnibuspo- pulis funt mctuenda etiam remoris. Nec enim facile antea conquiefcunt , quamomnia domuerint. Itaquedeimpedien- do eorum curfu funt matuie confiiia capienda;Syncretifmi ab alilspopulis inter fe fatlendi. Nec func iila vllopriccxtu& occafione auxilium ab vllo populo vocanda. In oraticne Age~ lai in confilio Grtcorum. fi Admagnaimpcrianafccntiajvelcrefcentlaoculoscon- ucrtunt omnes : & quas fimultates,inimicicias,& rixas,inter fc habent , ad ea imperia deriuant , vt fe quidem vlcifcaiitur in fpeciem conantes ; re autem ipfa eadem illa impcriafuis dif- fenfionibus amplificantcs. Sic resGrecorum (^ Afrorum ad Bo- manos delati. j4 Qui populi in eadcm regione ad ptincipatum in alios obcincndumnatura feruntur , vel funt libettatis pra carteris amantesiiidem indefinenter incct fe dimicant , quod ftudcant alij aliisptioresefrc. Sic Pelcponnefij inter fe.Polybicu 5 5 Panicus terror.id eft , qui nulla iufta dc caufa exercitui fiue pedeftri,fiue nautico incidit,optimas tci praiclare gerendae occafioncs corrumpit. Itaque nc incidat ,neue quidpiam te- mcre in exercicucredatur , eft ab Impctatore diligenter pio- fpieicndum.SiV turbnta Phdippi Regu uauigatio in lUpium, EXLIBRO SEXTO P O L Y B II. I "VT Ec foix ea: tres Reip, formz effe polTunt, qua: a Phi- i. Xlofophis traduntur, Monarchia , Ariftocratia, &De- mocrati* ( funt enim plures:) nec eadem quoquc merae & pu- rs conlHtutii fuut commods:vcrum cae demum qux ex tribus jUis formis fimul mixtis conftant. i Regnum eft non quaeuis poteftas Monarchlca; fedea duntaxat qux fpontaneojfubditoium confcnfu vni alicui in ca;teros eft concclTa ■ quae magis beneuolentia ciuium > luani timorc continctut ac conferuatur, & quidem certis legibus ac poteftacis finibus circumftripta , non pro regcntis arbitrio li- bera & effrcnis. Potybius. 5 Exregno maleadminiftrato & in tyrannidem vetgente ac labcnte folet oiiri AudociiLCh.Polybius. 4 Ariftocratia cfteaRcip. forma , in quaiuftifrimiacpru- dentiliimi quiquc adgubernandam Remp. cliguntur aequalj inter (e potcftatc pra;diti. Pc/yirW. 5- Dcmocratia eft ca Reip.forma,in qua multitudo pietate & honcftis motibus informaca id dscernic ; quod ad Reip.gu- bcrnationcra pertinet. Polyhius. 6 Ariftoctatia male adminiftrata in Democratiam delab folct acmutari.Po/ytiJ». 1 7 Ex iDemocratiamal^ adminiftrata, vbiimperiofior ac infolentior fuic multitudinis poteftas , Regnum feu Monat- chia nafci folet. Polybim. 8 Formarum Rcip.origo ex eo prlmum nata eft , quod iti vaga, & nuUis adhuc legibus coercita hominum multitudlne, qui corpore robuftior crat, priKcipatum ia ali^s vfatpate ccb ■ f it. Ffljbitff. Monarchia ^uiJ > Menaccki* 9 Legum Sc iuris cuiquc prKfctibcudi initium fuitrum ugam filioium in parcntes,tum bcneficiatiorum in beachidoics ma- ftiii.cu.ia-, nitclfa ingratitudo ab omnibus hominibus coamiuiu vocc '"""'"•* damnata. Polybiu^. 10 Rcgnum & vniusdominatio ptimaomnium Rcip.fQt- marum iutcr morcalcs fuic conllituta. Ij vcro in Regcspii- niuni clcdi confcnfu populi, qui in »lios fuctant bcachci, velut qui cos ab incuifu fciarum , vcl ab iniuria aliotum ho- minum defcndcrc vi corporis aut prudcntia animifolebaut acpotcr«i)t. Volybiut. 1 1 Eorum,qui ex ftrcnuis & bencficis parentibus nati funt, bcncficia in populum tandcmcffcccrunt Rcgna hxtcditatia: eorundcm veroinfolentia effccit Rcgnaclc6tiua. 11 Vrbiumartiumquca:dificatio primumiiRcgibus fada vrbium cft.tum ad ipfius Rcgni maiorcm contrahoftcsexteruos fccu- p„'o,'a""* ritatem;tum etiam ad ipforummct Regum iii fubdicoslaudo- ritatcm, ac fjcpc tyiannidcra llabilicndam. Polybim. 1 3 Quandiu Reges fuo muncie icdc & fincerc fungcban- Mon«rch;» tut.parum areliquis honiinibus,viclu veftituque dilfcrebant: °"'"""'- Vbi veroadlafciuiam& libidincm fualllapotcntia abuti coe- pcrunt,tum vei6& viflum & vcfticum &appaiatum infolcn- tiorcm & fumpcuofioremcacctis hahcre volueiunt. 14 Prima coniurationum iu Reocscaura& oiigo fuitco- coniuit, rum non in quofuis, fed in gcneiollorcs atque animofiorcs J°,go™ fubditos fuos conturoelia : qui plcbcm ob fimiliumlniuria- tum metum aut fenfum in focictatera fui coiifillj & fafH afci- ucrunt- if Hireditaria honotum & bonotum publicorum fuc- m"""»^»* /r o' ■!■-,. . • r 1 olitiarun CCllio , & a panbus in hljos ctiam imperitos rcvum & caulx caufa. cur ca confcquuntui- concinuatio, cffccic Ipfos fucccffores In- fo!entes& obliuiofos : & caufa fuit vt optlmsRcip.formi, velut Rcgnum & Anftocratia,in Tyraunidem & Oligarchism taudem dcgencrarcnt. I 6 Tamdiu vcrx Rcip.forma; in fuo ftatu dutant,quamdiu Muratianij qui in iis pixfunt, omnia refcrunr non ad'fuam vtilitatcm.vel «ura'.'""* libidinem i fed ad ipfius Relp. commodum & falutem, Idqus finccic & uon fiifte. 17 Tum Monarchiar , tum Atiftocratiae iniuiia: populum ^XVarum ad Democratiam inuitant. ciufa. i 8 Plebs largitionibus & alienis bonis , non fua indufttia 1-^8""'' aut labore viuerc airueta.facili impeiium In fcipfam diuitlbus pr^fcrtlm audacibus vendit. Nam hi muncribus pleb?m eoc- rumpunt :atque ita tyiannos fibi Ipfi plebs Imponit. 19 Quselibct Rcfp.habet fuainitia,auxefiiifeuinctemcn- ,e,"'^ "* ta,& finem feu decrementum a Deo conftitutum. Polybim. 10 jErarij publici poteftas&difpenfatio penes confilium Aerarium pubIicum,non ver^pcnesvel Regem , vel Qusftot^f s^o- »"''d'ifp«i. Polybita.Sic Senaritf RomanPts eampotsfiatem habuit, fttur ! II ludicia publica vnoquoque Regno conftituenda ,quaB & priuatoium lites decidant;& fcelera publica puniant:& pro- uinciarum feu partium Regni lites jnter fe diiimant. Sic Sena- ttcs Romantts. ti. De Bello & Pace cum hoftibus pacifcendi : ias Leeatis ■"/■ ■ r I ,■ o ■ ■.. <-> j- ordinunj cxteus rctpondcndi auctoriras , pcnes concuium Urdinuroi regni au- non autcm pcncs vnum Rcgem aut Confulem cfto. Sic Sena- ftoritas tus Romamu hoc im habnit. fl 1 5 Maglftiatuum fuorum elciflio in vnaquaque ciuitate fit ,J^i^'^""" penesipfumpopulum. Sic RcmifaSium eji. ftio. 14 Concilium publicum Oidinum de rebtis a fummo Ma- ^°|^^'J"^ giftratugeftisiudicetacftatuac. SicSettatiu Homanus de trium- aoriia» ' fhu Cenfiilum. V ' i{ DuoRemp.maximeconferuint:Sttenuitasaduerfusex Remp. traneos hoftes fcu Vis foiis,.& Doml coECoidia:quam vtiam- cQnfcruii» que maxime labefadat vel vna Auaritia : quae idciico c Rep. quantum fieri poted tollenda,immInuto pecunis ac diuitum» minime viroium bonorum honore. Polyhim. rfi Bonl feu honcfti ciuium mores ac faniftae leges requi- Renp.caifA runtur, vtquaplam Refp. icdle inftituatur, fit fanda , fiatque (■""■»• felix. Polybitts. 17 FormaRcip.a Platone inftltutsE prorfus inaaginatiaeft ^3^°'^''"'* atque abfurda. 18 VIl^us frugalitas ac tcmperantiapublic^Remp.» mul- rtu6''«v, tis malis ac vitiis libcrat. 19 Nequaquam probandum eft illud Rerump. confiliura j^5„p, quo ad fua tutanda, & bella gerenda, pcregrino potius, quam euewant. indigena milite vti malunt : ac propteiea mllitiam negligunt, Accufati Carthafinenfes propterea, jo Inciuitatibusmaiitimis & mercaturamnauticamexer- Vfbes mt., ceatibus nihil fere folet cflTc & cenferi turpc, quod ad lucrum r'"'^* * faciac. SjV de Carihagine PclybiKs. «dJiai. 5 1 Impiagenseft, itcmque ciuttas,in qua iuflurandumfa- PerSdia- cilc,vel priuatim,vel publicc violatui. folybiusde Cncisperfi- dts : iy Rcmanu fidei tenacibfis. ?i VblRefp.eiparuafitmagn» ; cx tcnuidiyes:tunc in ea *J;^''"" & firaultates ciuium inteife,& ambitlofa de principatsicctta- do ircque- inina,acdcnique feditiones&Iuxusorirl folent. '^'Jc' ,j^. T, 3 Etfi calamitati ac tcmpori cedendum eft, videndum ta- pori^edat, ^en,ne id a quapiam Rep. iel Rege prsetei illius dignicatcm X 4 8»: ludiciacri, minalia publica ef* fe ilebenc in qu^uis reip. fcr. 244 Encyclop^di^ Lib. XXIII. autfuturam in poftcium vtilitatem , qus merito pixuideii l>otelt , fiat. Ue Komanu abnuentibut redemplionem fuorum captiuorunt. Vrbsob- ftlia. ^'rbs non fjni niii- sita. E X LIBRO SEP TI MO r O L Y B I I. I TN obfefsa vibe oulla iiiuri pars , cjuantumuis munita na- 1 tura & fitu loci , vDquam eil abfque prKfidio & excubiis relinquendaihaccnim partc via maximefolcnttentare holles. 1 Excapnrte vrbs vel niuruseft incuftoaitus, vbiaucs fi- (icntes conquiekunt , & non tertcntur,aut auolant. Sic La^o- ra-i defrehiniit Siirdeeriim ne^ligentiam. libertas popult exofj tj- rannn. Wnilis non rtcu';Ci- llQlllS. olifides qui ? Vrbs ob. kSii. In hoftico arx capta. <^3ptiiii li. beiandf. Explorjdi qui ingre- "Imntur. Stratagf- tnt. Honiscum f a cclan- dus. Vrbs ob- ftila. Trjnsfiijf. Obndionc foluit. EX LIBRO OCTAVO P O L Y B I I. 1 i Yrannis maxime funt inimici , qui libertati populi pa- X ttociaantur. 1 Ne tciTietc quifquam fidat aut fcfe committat hofti noii- dtnn fuicctc leconciliato , & a quo nullos obfides habct. Sic Archi.ia^mtii mjlijidii Cleomeni. 5 Obfidcs & argamenta fecuritatis ac fidei feruand.-c funt Iufiiirandum,Iibcri, vxorcs, amiciab eo nobis Jati , itemque vita prsteritaeius cui fidinius. Poljbiuf. 4 In obfidionibus fiMc ad oppugnandum , fiuc ad propu- gnandum maiimus eft artificum, quiMechanici, feu Mathe- matici dicuntur, vfus ;ac proindc compatandicSc conquircndi. /Irihirrfiiii exemplum in chfiJione ■vrbit Syraeufant. f Inhoftico quiprimum fummas acmunititnmasarccs vi capit , facile teliquas rcgionis partes ad deditioncm metu po- ftea cogit. S:c fhifippm Iltyrios Acrolijfocnpia. 6 In captiuis clain abducendis & liberandis eft fummopere caucndum, ne cxtrancis prorfus hominibus totum hoc ncgo- tium committatur , ncue abfquc obfidibus aut pignorc dato id cuiquam faccre piomittcnti crcdatur,aut ne iis qui funt de- prehenfi nicndacts fidatur. De Achso. 7 Nunquam cuiquam vni , vcl pluribus licere Jebet , vt cjuando vicini funt hofies, poflit ingredi egrediue,nifiprius & ipfo explorato, Sc eius comitibusquoquenon obferuatis. Sic Tarentnm cmpmm /f frodilum a Philemcne. 8 Prudentes Duces cum quidpiam magnum moliuntur aduerfushofles,fparguntplcrumque famamdc fe «grotis vcl inortnis.Sf Ann:hnl. 9 Vt nofler aduentus latere hoflcs pofTit, vel omnes qui occurrunt rctinendi,vel fpecic latrocini j fngandi,vcl occiden- di : Ipfe vero exercitus quam celcrtimc inccdere debet.omnes tamen ordiaes fcruare,nemo vero vagari.-Denique locusquo tenditur,p3Ucis quoque notus efle debct. Sie Annihal cafturui T.trentum. EX LIBRO NONO P O t Y B 1 I. 1 (~\^ I obfidcntur,funt de auxilioillisdandoadmonendi. V /^ic ohfelji Capuani tih -Innihale admoniti. 1 Qjji transfugarum fpecle ad nos accedunt, fxpe funtc^- ploratores, aut per eos ipfos hoftis fua confilia quibus vult, c noftris communicat. j Vt hoflem cogas ad foluendam obfidionem, cfl vel ipfius aliqua vrbs vicifiim obfidcada , vel inccndlo ipfius regio va- ftanda:vcl damuum aliquod infignc illi inferendum.S/c A>mi~ hal Romanis ut Capun. ehjidlonem folueret. 4 Hoftem pertcrret noftra in propofito fcmcl fufcepto pertinaciii , qua illi incommodamus, vel non cedimus.ii/V Ae- mani in zirgendd ohfidione <-.npu/i. y T.iciturnitas & difTimuIatio confilij Imperatoriexcrcitus necefiaria eft. 6 Cijm inrebus aliishumanis omnibus, tum vcro iiibellis maximc dominatur occafio,qu3c minimc pra;termittendaeft. 7 Ad nodlurna itincra tutofacicnda etiam Luna: motus COgnitio neceflaria eft. 8 Inrebus omnibusquoe excompadoinbellis geruntur, temporis,loci,iTiodi,& perlonarum nonobferuataexafta ratio & conftitutio , totumcceptum redditinutile , imo iis ctiam ipfis, quinobis fauent,noxium & periculofum. Dt Aratohtic ddigtnterm Cyneihiorum ■vrbe ncn ihferuante. 9 la bellis facpe propter parua momenta neglefta, magnse tei bene gerends occafiones amittuntur. EX LIBRODECIMO Hofte '. rer obl navio p itra. Prmi t cacituri tas. m bi OCC.IIlO I pr*r( fi . tenu... Iter (■■. citusn' ^tiirnti: Stra, . mJtunif. tor. ' In hy snomei P O 1 Y B I I. iindolis coruin fciatill.c plerumque apparent. Sic in Piib. I TN iis qui infigniterpraftantcs funt futuri, ftatimilluftres _1' Scipione miiiore. 1 Eius locl quem obfidere tentcs , fitus prius tibi apprime eftnofcendus. Stc Scipio in noua Cartlmgine olfidendd. i Expugnationem vrbis, prxlium,aut aliud quidpiam ma- gnum aggiefPuri Duces, prxmia prius proponant militibus,vt ftant audentiores & ftrenui. Sic Scipio in >iona Carihagine ex- pugnandA. 4 Ipfius Ducis ftrenultas S: prccfentia in periculo confpi- eua,milites plutimum animat & confirmat. SicScipioinCar.. thagine noi-.A. j Ad terrorem hoftis dum vrbs expugnatur , omnes occi- dendi quicunque primi occurraat. "^ic Romani foliti. 6 DelciSoscx toto exercitu elTc oportet qui pradam ex hofte fufo,& vrbe capta colligant & diuidanfS/V/n///J Romani. 7 Captis vrbibus,viftorum in mulicres continentia & cle- mcntia ciues illisfacilc conciliant. Sit Scifie fihi concitiauit Hifpanoi. 8 Ducis ipfius cofttinentia reliquos milites in officio con- tinet. Id in Scipione apparet. 5 Exercitum exerccri a Duce prsfcrtim in otio oportet, & dum refidet in hibernis aut caftris. Sic Scipio in Hijpanid. i o Dum iter facit exercitus,oportet Imperatorem non vna femperin parte illius verfari.fed modo in hac, modo in illajvt ordines mllitum & filentium obferuet. Sic Scifio. I I Ij optime imperium fibi coaferaant,qui candem bene- faciendifubditis voluntatem & mentcm retinent,quam initio imperij atrulcrunt Polyhiiii. i#. Magnati cx caftris hoRium ad nos fugienti non facilc credendum. ?ic Scipio in /lndomali Hifpano excipiendc. 1 5 Belli tempore eft R.cx & fummus maglftratus de exer- citu , in quacunque regai partc fit,a(Iidue & celerrime admo- ncndus,vt per fingula inoraenta illius neccffitati profpiciatut. Princip tittuiut iHultrit nota;, Vrbs o denda. Vrf-f Princ Uienuu Vrbsexi gnanda. Vrxi: leruandi Vrbscap Ptinci (Irenuus MiliK exerceiii in caltri! Iter ext citus. Reinp.ct fctuant. TransftiJ Expedii Iongirii"t'. 8 Vlque eo profperum cft impcrium , dum in eo vera con- filia talcnc. Vbigratia,tiinor,voluptas,auaritiail!uiicorfupc- icprimutn immiuuuutur illius opcs ; dcinde eciam ipfummcc impcrium adimicur ac peiit. 9 Inipciiumii confiliis forcibus , & prsliis fclicibus rcci- nccut. 1 o Iir tyr.inniJc ita bonum , malumqnc publicum cxifti- macui, vc corum, i^ui doniiuaacur,(nnulus,libido , & arru- jiantia fcit. 1 1 Bclllcofo populo quies diuturniornocct ; iufta umcu bclla feniper ciTc opoitcc , ^ux fulcipiantut. R.cmp* fl«^ biliunc. Tyranno buiium ^a* bliCUtn • ^lUiJf ? k-npuluj bcUit:«LW. rj FLORILEGIVM POLITICVM EX TITI LIVII DECADIS PRIMiE LIBRO PRIMO ;Qi \»i' «Sfc. s vt :xA M Agnorvm Impcriorum initia.quanquam Cxpc fuerunt exigua.atque hominum m- dicio ipfa cx ttfe coutemptibilia , fe.T.pct tamen aliquain e.ttr.ioidiuariam , & pc- culiarem Dei dc primisillorum impt.n'10- rum conditoribus , & generaicm eiLifdcm D K 1 dr; gcntie ipfo humano ciiram & prouidentiam oilen- dunt.ccrnirimaque vtriufquc teftimonia contincnc.SjV Rom^f- ni Imf>erijiTsit:a fy> ftrd'd* ^ inferjtta , (^ganerxiii ^pt-citli.i- rii proiiidentix Dci dtgencr^ iiumanci ar^umenta hjibint, 1 Florentiumlmperiorum rulnis Devs vticui ad alialm- pcria,&pra:fertim ma2;na, in orbe excitanda ; ac proindL- hxc fcr»^ no exoriuntut ,.quin illa priora ruant & ciicrtancuc.Sf,'- ix Troi.inorum Imte-ii' euerfo D m miilln alia tdifiaiuit. ncip;$ 5 Nullafides regni fociis:itaquc feiinper infidaeft duorum '" . _ incodem imperio eodcm tcmpore Principum pax ,6c cancor- ). dia. Sic aom^tlut RemHmfr*:rem occidit. Liem Romnlt-u Tu^iutn Sabiriorutfj Regem. 4 RudeS ac feroccspopuli piius meliufque rcli5;ione,quam lcgum metu cicurantur , & in murua focietate officioque fuo continentur : verum proxiroum eft poft religionem intcr eos conftitutam iura quoque & leges iifdem a-quilfimas (cribere. Sic Romultn frimiim facriiydeinde inra cendidit cpUecia afe mul- tudini. Ipj 5 VtnouisRcgibus veneratio.Sc auguftadiCTuitas apud po- au- pulos illi lubJicos,pi.'Efertim agreftes adhuc & fcros , accedat, iliai? ^^ Regibus aliquis cxccrnns decorex veftitu,fatcllitio, comi- tatucircumpon;ndus ,ac niaxime qu.ilisin vicinis aliifue re- gionibus Sc Regibus efle folet , quorum maiellas habetur fa- crofandla.S c Romidui App irit resftd efi, i z.Liciore>, feUam cu- rultm , toiT4m prs.tcx'iim furr^pfi' ab Hetrnfrii. 6 Qux tegni Metropolis in nouls Regnis &Imperiis de- fignatur, eftampla condenda , Hc condita munitionibus fir- mauda:& ne illa vrbis anipUcudo vana ficadiiciedamultltudo, vcl ex vifloruin populoiii multitudine, vel proceribns in eam ttanflatis:vclvicinisad ]candc cx multabenignitate, & piiui- legiornm prsrrogatiua inuitatis S' R-"n'ilus Rr,m~.m aiixi:. ,7 Colle(3a multitudine promifcuj vt corpus illius co:ifu- fum ordine inter ("e coalcfcat & colurrcat , viaatque tum intei; le concots & tranquinum, tum aduerfu.^ extraneos hoftes ta- tum , cft ex ca illa multitudine primum Senatus deligcndus, qui paccm domi tueatur:Deinde miliccs qui bellis vaccnt, de- fctibcndi. Sic Rornulus Qc Senatum,cr CenlHrias equiium con- fcripfif. ; . . . , tiif 8 Magna Iniperia non nifi ex vicinoruni ruinisprimum i«ti. crefcunt:quibusin fuam poieftatcm fubadis , aliorum popu- iia lorum etiam remotiotum ruinx fequuntur , & ab iifdem im- periis fiunt : Ac proinde & virini remotiores popuH debent coniunclis viribus emcrgcnti illi potenciK &c luturo terrori macure fcfe opponcre. Sic Homa rreuir. cui\ 10 Vana eft fine viiibus iia Itaquc quantumuisiiiiurii fit "'" imbecilliori popiilo facl.i , illatamcnab imbccilliorecft vel dilfimiilanda ; vcl dcnium vicinorum viribus adiuniftis^vt pa- reseflrcporfintpotentiorilvlcifcenda.S^VOsinrafi^i-Jci.ire' ^ Bomulo ■vicil |:ipl II Noui Rcges & ftrenuumquidpiim prxfenini inbello gcrere debent, quo fe noiiis fubditis commcndcrc : & rcium a |liai. fe ftrenae geftarum magnificam laudcm &: nonumenra rclin- qucre. Stc ^omutus ll'il:a dncis CeninenftHtn icitifnffendit,^^ /ro iiiSiiria^areA lem^Lum idificat. •opo- : adi- HRIJ ~ liit i. nn I"" pt u- ptior 1 1 Qui populi per fe & finguli fint viLJno hoftc inibefilio- popnUis n rcs , pcilnne fibi confulunt , & txiium fuum accctfunc , dum >Uiiccilu»- finguli & feorfum aduerfus cinii bella fufcipiunt & gcrunt.Ii- demautemconiunfti& collciftifacilecum vncunt.Itaque fo- cietas , 6i vnioillis oraniuo fcruandae(l,fi modo faluicflc vc- liut.SiC /■in:iiiies,fic Crustumin ),pc Cenimenjes rjiBi. S'C Lati^ nia Tiirq-iiinio Pnfco finrnli dcmiii. I j Mcrito proditor patris etiam ab hofte ipfo i cui eam painx pu prodit , necatur. SicTarpeia occift .i iahinit 14 In medio certaraine , laborantc acie,, vota lcgitima rit Deo pro viclotii conccpta,po(lea viiSoic funt Deo reddcn- «on^P'*- da. S'C liciittit-i: hi.i Scatori -joium beruliiit. ij Mulierum vtnquc acici nncarum & dileftarum inter- p";^^" ucncu fa:pe bella grauilfima fopiancar. Sic Sabia^ conciliai.t na. iioin.inoi /y- Sjijmos. 16 Lesati iure gentiura facrofanili. Icaque proptcr co» iff»" J»- • 1 ■' n 1 u ^ ,- I- • • • T- • r ' , • crounfti. violatos lultc bellum lutciaitur. icT-ititu occij-u a iaifwis. proJitor rix p nieiiiiiii.: Pru vivto- vot4 ^ T • • 1 •!_ Vicmi lcl^® 17 Cclenter vicinorum populoruni concia nps mocibus, a.iuerfus incuifibus,bellis,Sc iniuriis cft occurrendum. Sic comuLuf Fi- noi coai- denatibtn a i^tiii. Alioquiii cnim in contemptum apud eos ad- ""'"">"•■'■ ducimur,'& illi audentioies fiunt. S;.- Tullus Ral/infspr^occurjt. 18 Vifti populi vcl in rcgiones nolhas iunt tranfportan- qyi^gfcant? diSc diuidendi : vel agri fuiparte mulcandi : vcl firmis colo- niis in eos dcdu-^is contincndi.His cnim modis ctibus flc ma- Xime,neilli facilc rebcUaicponiwt. Sii. Kcrmiii e^crun:. iirincipnm ly N0U1S&: domlnationis infolitis populis ac fcrocibus, (upcrbu. ■ eoiumquc pr.xfcrtim proccribus. fere intolcrabilis eft primo- rum Rcgum fuorum faftus.fupcrbia , & cqmicatus , fi quenx habent cerribilem fubdicis. Icaqueab illis propcereaoccidun- tur Re""cs. lic Aonmtns occifus ob ttecenios a-rmatos ques ad cu- fiodi^n7cor[:oru, ry formidinem fofuli fibi circumpffuerat in face (j" hellT. lo In nouo Reono feu Ptincipatu caueanc Procercs , ne Protfniin plcbeni impoccnti taftu , aut Iffiuitia , auc inhumanicate pcr- cerrcanc.vexenc , aut irriccuc. racilc enim cunc fcdicioncs , & quidcm periculohHi.njs , n:ii'caniai. Sic Senntus pofiiio defert ius U'7'>idi !'e7'm. ti ' Rcgum ekaio fic Senatus & populi comraunibus fuf- ^/J^-q^'"'' fragiis & coafenfu , inuocato Dei uomine. Sic Reges Rom.ini eli:U-. %: In Regno cIcL^^iuo ij fur.c fiue cxindigenis , finee«- traneis in rcges cligcndi , qui opcim^ ipfi regno profpiccrc poifunt ; ac proindc qui &C plentiflimi , & iuftiilimi inccr om- ncs moicalesaudiunc. iiV iV«OT« ,/ji Ancus Marinits ■jficTnr. • rifc :4s ei. cii Rfm/i. ij MagnasvKaoriasmagna & diuturna pax lequi lolct. nirna qni S/V,40. to os annos pf.x Romti pofi Romulum iellatoran etiam Jo.' mortuum. 14 Non eftpermittendum,in nouoprxfcrtim. Principatu: PopuH^fs vcciaes fcufubditi nimium diu armis & bellis alfuefcant, jo"«n«lit nam fcrociorcs fiunc, ac proindc domantur , ac parent poftea ditficilius. Sic Sum.i Romanos ab armorum tractatiom reiic- 1 cauit, 15 EftboniPrincipisrcligioncm prlmum omnium confti- PnnctpJ tuereprxfertim pace fibiabhoftibuspafta. S/c \ //»;«. 2.6 Rcis pietas plurinium valet ad infercndam lubdito- rum anlmis pietatem. ■■;£ ■ ti a 7 M.i^nj imperia faclle nimio pacis otio lab.^.lcunc ; vcl in mucuas fcditioncscxcitanitur, fi holiiscxtcrnus omnisab- ijuieia? cft Itaque prud."nccsPrincipes cutant vciuft:e bellorun> cau- fa: fuis nondc(inc ,quasnoricuniftanccr accipiunt. Sic Ancus Jslar us tofi tiu'r:xmrtr'em, i8 luftiim eft bellum , quod propcer res nobis captas.re- BtllumiB pctltas,& n6 leftirucas fuftipitur.SiV Romnni ttdntrfus ^il> nos. ip CusB qutni-' Idcm. Pax Jiii- PrinccP» piui. Ittipena fnagna Vf I 246 Encyclop^dia^ Lib. X X 1 1 1. DoeII>- legei Sande. Imperr,u-,uiiiin Lntincriim comfenfmi. Jij ln DemocratiaacRcp. poteiuiorum in tenuiorcm plc- bcm graues vl'ui.i: fcJitionem vt pluiimuni moucnt.qu.i: non avmis , LJ pkbis lubleuationc tollcnda acfciianHaeft.SicRc- j mi. VleOs Jeceji: 1:1 incntem fAcrUm , {y fer .'tUneium jirriffam fe.iM». rpcriuni '■<' lu magilis Inlpcrlis augcn.ils tilm Ducum,tum militum oiidriiunt ipfoium cclcritas & fticnuus & atiicns in Rcnip. animusrc- !'"''""■ nLiuitut. Vtiiquc vcio piimiit & laudibus propofitis pri- 1 (titifquc funt etiam excitandi. S/> S.om%n!im imferium crtuit. I I liellac.Ktcrn.iiiigruentia fcdant domcfticas feditioncs, Sic Hcm* fife Uv:tn conttgit. Extcrnus timbr cft magnum con- cordi.T vuic^ilum. Linini. ' li In Dcmocracico aut Ariftocratico fiatu nimia pauco- ^^^^ *'^' rum potcntia & opes A;nt plebi inuilx. Itaque vel hxc eft ixi; m- fublcuanda.vel illi rcmeucndi. S'<- Rvmi. ific Athertu fer oflra~ cihniti», 15 In quouis Rcip. ftatu eft fempet inopix aniions publi- iiohah;- f j. caucndum, nc plcbsea laboret. Nara laborans facili fedi- tioncm moucr , cltquc intolerabiUs. Sic feji cre.itos primKm '!'. il>u>io> K miconfnltmr pUbi. Den,o- 14 In Dcmocratianemoinplcbera iniuriusdiu tolcratur. " ?•'• Sic Co' it>l'inifj eiecim Roma. r nb- ij Qui iuiullavclambitiofa bella rufciperecupiunt,exo- ""■.* lctum vcTlutatc odiuiri fuorum in eos , quos aggrcdi volunr, llumln- ' ^'■' '^"i^ ^ artibus refiicant & renouant. Sic. A.cuu TMiit> i'ol~ lum. fcQs ■'xatu: . '■{.•■inu. is Potcnti & ftrenuo Duci hoftium ad nos dcficiendi ,'< qui Jem fcrio , potcll tuto poteftas non tota, fcd aliqua com- niiiti : cft cnim infcftior holH.a quo iniuiia afFcclus cft,qu.iin nos f.uius i & in co pcrfcqucndo animolior. ^ic • orioUnif, tpartj ^"^ Multa per muliercs con.imodius.quam pet viros gcrLiu- lucmi- tur ad tcntaudos primiim holtium aninlos. Sic mmeriy- cou- iitxCori.Un'. , 18 Stratagema eft , (i in communi obfididne hoftis agro- rum,:ut ciuiuni aliquorum duntaxat partiparcat Facileciiim inde fcditio inter ciiics mouetu:. Sic Coriolanio S.omi.ino:,it fe iiticneni, ij CHii a nobisadhoftesiniuriaprouocatusdcfecit.refqce >j me- nortras pernouit , cft potius quani quiuis alius hoftis a nobis phcandus,& ab hoftibus auocandus. Sic Kom.%ni ft:tdem plac.i- re CoriolAnivn. inoni- ^ji IiiDcmocratico ftatu fcmel Plcbs dclinita & inefcara duicedine opum alienaium vcl agrorumdiuidendorum' , non facili poftca conquicfcit. Indc quoque petpctux fedicioncs proptcr agrosipfi diuiden.los. : eco- i' Exercitui odiofus Duxnonprsficicndtistfcipfum cnim txertri- &excrcitum pcrdct Sic Snii tts conful d.uui m.ih Reifiib. Sic :, ,u- ''^PP''"- 5 1 Potiiis iiad ars cxccnentlbus ingeniis,qua ciucs rcganc tuinultuantcs,quam qua holles fupercnt. Li:t'n>. 3 3 Intcr fc comniittcndi , qui fubditorum animos ad fedl- tioncm impclIuntSc moucnt. Sic Tribuni pUbi4 irner f k ^enmn Jijtc ommi :i periniceffiows ip^orum. J4 Magna im.pcria diu dur.un,ni(i fcditione inteftina labo- rentivcrumpcr cas ftatim dilToluuntur. Hetrufcorum dt «oma- nts fcntcntia. 3 5 Milites, dc quornm ad pugnandum voluntate dubitaj, non priiis quam ip(i ccrtamen poftulcnt , producendi ad pu- guam,(ed in c:;ftiisconiinendi. S/f Romani Cojf.citm fuu militi- buf notfid: rent. %6 Cum ad ghdios vcrttum eft , pugna & Mars tunc cft atrocilTimus. iinitf^. 5 7 Irricato.f niilitum in Ducem animos placat Ducis ip(ius l'la- in eos luimanitas, velut dc fauciis cuta , Si. corum cgcnorum fubleuatio. Sic Pabij R^mn.fnciipopuUres. , ?8 Neoptimatcs in Rcp. aduerfusplcbem tyrannicam po- t:ftatem vUirpen: ,magiftratus fuus plcbi cft dandus qui cam nduerfus optimatam iniutianl defendat. Tunc enim plcbs qaictior viuit. Sic Trihuni plehii creaii Roms.. 3 9 In Rep. diucrfac faLtioncs , qux non moucant fcditio- tole-" iicm,funt toleranda:, quo ei his fiat tcmperatiov.Rcip.ftatus, &quoddam a:quilibrium Sic Somt, Tribuni plebis Cojf.^y Se- Hxmi opt"fti. Sic iidem trihuni prftea auHi. 40 Non permittat potentior fopulus vt focij abfque ducc a fc acceptdbellum gerant.SiV Confid Launis etiam nonpetenii- hm ditut. 41 Malodomaiid2poteftaj,qrl8e in Rep.fcditionum autftof cft. Litiius. 4.i ^atum tutaeft fneplcbis viritms , 8c populi confenfu maieftas, aut publicidignicas,£,i«ii!«. 43 Aciuerfus plcbis tcmeritatem nunquam Proccres & Se- r,atus i:a ccitcut , fcj Comitite, Scnatnt Komani fententia ^ ttJge- "e«io tuates cile ■ntur. tio itur. ■erium num ■tiiur. ites fH- rcituBi [t, I: i- (t- tio (lar. Me« tii Isi ntior, diiip tur. aieDas e.vemplum SUtinlij conf. Uiidattttn. 44 Militarit Ducis, itcm cuiufuis Piincipic vis toca in obc- dicntium conlcnfu (ita cft. Itaquc magnopcre caucnJum, ne dux fuos militcs omncs,aut Princeps omncs fubditos iiiitct in fcfc fua fauitia. S.V Centnriene^ (T Tribnni Apfie rejjioni/tn!. 4j Inccndiis vicotum.prxdationibus agrorum,£r captiuo- tum multitudinc hoftis etiain inuitus vel aJ cectamcn jJJuci- ur i vel in contemptumivcl mctum fuum prodit.. SU Sabmi it lalcrio prouocari. ^ 46 IniquilTimacft pugna, ciim intcgri a fcfnseicipiuntur: ac proindc curandum, vt priiis hoftcs ctiam vanis tcrroribus, &pugnisfatigcmus ,dum ipfi intcgras corporis vites adcos inuadcndos fcruamus. ^ic ^aintiii-t ^'olfcfs xexauit. ., _ 47 A viiflore nihil dc diligentia in excubiis agcndi; , & ca- ftris cuftodiendis tciriittcnduni cft. Sic i.jii;ntiM CohfHlviHtr VotfcorHm e^ii. EX LIBRO TERTIO PRIMy£ DECADIS Tui Liuii. Principir dt^nita, Sc VII in quw lit riia. Hoftcm »* ),r.rlium p^ouuca t. Crrtamtfft cquod impur* Excnbic ncglc^x. I \ Criuspugnantquibus nulla fpcs pacis ci X> aut vcniac reliqaa cft...?(f X. ;nl coi.fa Ki? cumhoftibus, imanus. I Holtcm popuUtionibus potiiis , qii"Xin acic & pugna excrcit,uum vincere Jilhf ilc cft , nili Sc vrgcas , & vias a< iti- nera eiut fcpias , caft;Ilis eum obfidcas. Sic /i-jiii vicita Ro- manu. 3 Horti vndiquaque infcftanti nos & agtos noftcos,vnAi- quaquc fi occurras,quoque cu.ir tertcstfui agerc finas, confir- mas. Sic Jftjni repulji. 4 Pcftis bcllo coniunfta, oft graui^Timum Dei iudicium:& dcpaccpotius,quam bcUo tunc cogitandum. Sic Roms. Ebutio (^ Siruii'o CjjJ, 5 Hofti populanti non modo cxcrcitus, qui pugnct,oppo- ncndusivcrum ttiam altcr , qui populationes arccat. Sic i Lio- tn.ni. 7 Qux popuio grcta funtSc commoda, vix illi eripias.Ita- quc vel conccdcnda , (i cum iuricia , aut falute Reip.nonpu- gncnt : ve! aliis bencficiis oblatis ca funt adimenda. Vi eniin vix ab ca auferas.Sit Lex TereniiUn detrib inii flejn augendisvt cojf. titejtai coerceretw-, 8 Eft bonorum fociorum , fociis laborantibus, etiam ante- quam voceniur, fuccurrere- S-c Titfculam Rmanu. •> Leuius cft Sc vanius , fr fua, quam aliena decreta &con'" fulta tollipatiatuf SenatUs. S):i n y fentemta. to In difcrimine faltem Reip. bello laboiantis, optimi & ftrenuidimi quique,virtutis, non opum habita iatione,iii Du- tes funt eligcndi. Sic L. Slttintiiu Ctncinnattu ele ha a Romantt dicl.usr. I I In bello prjcfcitim ex punLto temporis fspi maxima- rilm rcrum momenta, lucrtuntur & pcieuac.Icaquc celeritatc opus crt. Livcinnnti diHinn. 1 2. Leges in Democratiis cx totins ciuitatis confenfu,non ex V nius aibitrio feruntut. Sictcges \t. 1 ait.itarum latA. I ; Nulkiseft tam gtatus populo Magiftratu6,quin cidem inuidiofus & exofus fiat, vbifxuitiam atiuerfus plebeme.ter- cet. Sic decem -viri Rcmi odtofi. 14 In ftatu Democratico pancis etiam prius bonis nimis connnaatum (iimnjQm impenurn facil^ in Regnum veicru- dclcm Oligarchiam dclabitur, quod poftca vix dilfoluitut. Sic Romn ilecemuiri ii/.iya.fyjM iid tempui indiiiunt. 1 5 Eelli rempore rcpeti folitx libeitatis iara aritca dpprelTa faciliiis & polfunt Scfolent. "cr Pop. Romcint. 1 6 Nullum crt tantum imperium.quod iniuftc vfurpatam, vel cxcrcitum , tandem uon frangatur vi. Sh Apfij Claudy de- cemuiri fraH.i potejl.^i. 1 7 Superbiam & crudelitateih et(i fctat , non lcutfs tamen fcqui folcnt ^ccnx.Liuitn. I S Hoc cniandum ma;time, vt vlifti hoflis caftris quoque ftatim exirantur , & impedimcntis fuis fpolicntur, vt plena fic Tidoria,il!iquc vidli animum dcfpondeant. Sic Romaxi. 19 InDcmocraricoftatu fuperbaauc iniqua Pvlagiftratuum fcfponfiodat occafi(Jncm , vt populi auftoruas inmaiusau- ceatur , &ad eum tunc prouocatur. Sic primum triumphM in Al^idi' monte dti rettts a pr.pido ^'alerio. lo Vbi a iunioribus nobilibus fiunt ptcbi iniuria:,facile fe- ditioncs commoucn;ur:aut xquari plcbein nobilibus togunt, Sie Roms,- , , • zi DifRciliseft mbdcratio in tuenda Jiocrtate. Nam dum vnufquif^-Tue ordo cauetncalium mcttiat , metusrtdum fevl- tro ipfccfflcit: S: ita fe quifquc extollit , Tt dcprimatalium. lude feditioaur.r) magnaorigo & fegcs iri Democracico prat- fcrtini ftatu : ac proinde a comrDunibus arbittis ex Vtiaquc |>arte dcleftls t6taconleha6f6j>ien'^?.sf^ Umut, Acnorpa- gni. Viftorii. Hoflit ter- rcntius. Peflii. PoiJiUatio- ncs arceo- dx. ScditioniA inaU. Populi amor trjpi no petclt. Socif boa Reip. creia- de- Duces pt3t ficicndi qui f Ccleritai in bpiio maxinie prodclt. tegcs D«- mocratica: Mafifira- tuslit ex9. fus. Democrar. tia. Lihertat rcpetiiui, ImperiuiiH magnum cuertiiur» Vitiafpu. niuntur. vi&\ pre- mendi. Deniiocrs- lia, iiimo. libertei Ss. Ccditio %4^ Encyclopa^dia^ Lib. X X 1 1 L Diicrtpr{- li Optimam eft , rt in excrciwei Duci defciatur pluri- fiiiedi . Rom. a^Tum intet Ardtates ^ Aritinos contre~ Uerfum JTvi adiudicauit. P EX L IB R O Q^V A R T O StJitto lCiCUC. on«- I /^^Vi Vjpr DECADIS PRIM^ T I T 1 L I V 1 I. Vibus in locis aut Rcbufpub.maximum eft fcditionUm Paci bel- lum pr.rte- rciidum.' Concoidia i»fiimum. Plebij in fcnium. Ccnfura fic inKep. Niin cuius ici prxmium eft,ea maximc crcfcit. ConfuUm ilicdnn. s. Vel infclix beHumpaci , que fcditioncm domimouct, przfcrcndum. Senartei R,mn>^i ftntiHtia. } Vt firma inter oidincs Rcip. concordia ftet : illi cas lc- ges condere debciu, pcr quas ordines matitari,&; intet fc con- trahere coniiigia pollint. Hoc enim modo maxim^ coalcfcic Rcfp. Alioquinalij ab aliis fpcrni prorfus videntur ; cftque ea res magnarum fcditionum^aufa. Lex De mAritAnduonii- •nibm iMa Xrm. faT no"i.' ^ '" i^-'P ^'^mi^i^.iftratione, qui nondum fada funt,fieri, & iiidaci polfuiit , fimodo funt vtilia. Ncque cnim infolitum quid , fi vtile, repudiandum. In or,iricne Cnnuleij. pluotlot" J Nimia vnius ordinis Reip. in fuadignitate (ibi rctincn- «f. rtp. da.nallique alij communicanda obftinatio, m.ip-nas fa;pe,caf- que inutilcs,& ipfimct illi ovdini funcftas contcntioncs paric. Sic de non maritandi4 ordinlbtH : ^ de altero confule ex plebe ^ „ trexndo le^es frullrA h Senatu imtediti. Cnncordia , ,r r- ■ i. t» ■ n .... ordiBum.J 6 Vt nrma inter ordincs Reip. ftet concor.iia,hcere dcbet ex ordine infcrioriin fupcriorem virtnti"; ergo confccndcre, Vt fpem eorundem prsmiorum , quotiefcunquc nieruerint, confequendorum , viamquc lihcram inferiorcs ordincs ha- beant. Stc fancitumvt erinm ex plebe confulei fierent . 7 Sipe plebs potius ipfo iure ^i honorc fibi conceffac po- teftatis contentaeft.quamillius vfu , nimirum ne a potcntio- ribus videaturfpreta , fiius illi ncgetur. Sic eleiiiTribuni Milt- tnmex flii pxtribttt a piebe Romana. Idem ripetiturlib.6.in M.ml^ Capirclini cr.itiene, 8 Ccuforum , qui in (ingulorum cenfum , mores, & vitam libcic,8i: (iiiccr.^ tamcn inquirant,poteftas in quauis Rcp.bcne inftituta cft necciraiia. Src elecii 1torr:£. nafcuntur. 9 Faftiones in Rep.funt pluribus populis exitio,cum bclla e^iSterna , & fames fxpc ex leuibus caufis niagnas fcditioncs excitant. StV .^cY?*. ^ ' '°' 10 Obfidio abfque parato commeatu non tentanda , aut fufcipicnda. Sic \'ollc!j ad Ardcam "viiii. 1 1 QaT primilm vix a plcbc impetres , tcmporis fucccffu plan^ab cadem , & quidcm lubentc obtinebis. iic redditi Ar- deatibif.^ a^ri a i'l^be Rem. mtcrccpti. II Agti ne dcferantur , elt a magiftratibus profpiciendum, ac proinde nc ruftica Plebs fapius pcr vllam occafioocm in vrbcm vocctur.aut in caretincatut,f3mcs cnim ftatimfcqui- tur. Sic Pomi Geganio jy Menenio Ccjf. ij In Dcmocratico rtaru non tolerandus qui Plebis ani- mum priuatis Iatgitionibus,qu2ex publico fieri dcbcnr, deli- nit , & fibi (ic conciliat , vt er co vno plebs in omnibus velut ex Rege pendcat. S'c Spur.^teltUf Tiomioceifui. 14 Qu^i bellnmimplacabilc fufcipcre volunt , totum po- plicabile. pulum aliquo horribili aductfus cum.qacm bcllo aj;gtedi cu- piunt, facinorc ptius implicant.nc fpes vlla pacis cuni codcm poftea conclpiatut. Sie Tolumnitti Fidenates implicuit. inbfili? if In fummo bcUi difcrimine furama potcftate,caq;cxtta- teftjscon" ordinaria.qu^ omnibus rcbus cum impeiio fummo prolpiciat, «ituenda.; Opuseft. Sic iti difjicillimu bellM Diclator a Romani-s creattif. Democra" ^^ In Deinocratico populi ftatu vfqucquo Magifttatus tia. orancs populo fuhiiciantUr , & conimiiniceiitur,nuIla quietis fpes. Vbi iidcm Plebi fubditi fuetint , fumma quics. Sic Romt T. §l!tin!io ^ Cn. Uilio Ccff. ccrtainen 17 In no(fturnis tuinul tibus patuus cquitum V fus cft. Eft cnim ea tutbamodcratu difficilis in tctii:\ins.Sic A.Pofihumim diciator fenfil. I 8 Magna hoftibus trepidatio iniicitur,fi quum caftra n6- ftra vcniuntoppugnatum.ipfotUm &caftraexpugnatum mit- tamus. Sic A. Poflhumius diciator. Kellgiones 19 Pcftis,aut fames , aut bclliim,autqua:uis alla diututn» nkrepnnt. & poblica calamitas , vt plmimum pt^rtcxtus affcrt^vt multi- plcxreligio & cxterna tunc inuadat Remp. ac conualefcat. Iiaque tunc tempotis ne quainducatur vei« rcligionis cor-- ruptela, maximi cauendumeftamagiftfatu. Sie L. Ser^ie ^ H^ Seruiiio Ctjf. Plebls m- jeniuin. Agrinede. fetantur. Democra- tia. Xellfi iin- noflnrnfi. Hoaein icrret. 10 Bellum vt fitiuftum, perfeciaks fcmpcr denuntian- du i res repctendz, Si. noftta: apud ho(tes iniurios querimonii exponcndi.SiV Rornani etiam aduerftu Vtientes , cum ijuibtii in~ ducinrum dia cxierat. 1 ii Complurium imp eiium eft bello inutile. Nam ten- dendo ad fua quifque confiIia,dum aliud alij videtur,aperiun: ad occati oacm locum hofti. Liutut. 11 Eft boni Magifttatus,fuoiuii« animos ob cladcm acce- ptam deicdos , pulilicis ediftis & fcriptis in bonam fpcm eri- gere. Sic Mamercut /Emilitti. 1} Nouum genus armoium &: inauditum nonmodoter- ret hoftcs , ted etiam ferc piimirm viftoiiara affert. Si Fidenis. 14 E6 facil^ impcditur labor , & pciiculum, vnde emolu- memum,atque honos fperatur. Liniu^. i y Quo diutius viciuos bello exercucris, co formiJolofio- rcs hoftcs habebis. Sic ^'olfciexenitia Roir^ants. ib Magnamin pugna viftoriac occafioncmpra:bct,fi equi- tcs ex equit defilicntcs in ho^iium pcditcs pugncnt , Sc cqui- tum holtiliumequos confodiant. sic in pu^n* aduciftis -'o.jcos C.^emfronio Cf.eoii, 17 Bclla illic fortiter & conft.rnter admlniftrantur, vbi ab Imperatorc exercitus cladis acceptx , vcl vi(ftoria;non reiata: tatio (cnatui velpopulo reddenda eft. Sii ■ o.n^ ■i.^ijat. 18 Nemo ciuis vnas tanti clfc R<;ip.dcbet,vt parcendo vni, nialum publicum otiatur , vel inultum reliquatur. L. ^empio- nij diiium 19 Seruorum fcu Mancipiorum condirio durior eos ad coniuradum aduerfus dominos.vcl Rcmp ij^fain compcllit.i.'e«p fiJiarii iiiiercii tur. Oucu e fWt Citus c^Tf' riTiric dif.-or Mllitli' ftlfCBil I Florilegiurh t^oliticum. 49 siCati!» jj CimeftiQexercituobiucemrerumpfrtuibatio, mu- j"""'" tato^Impcrjtorc . i: alioincius locum fuffcAo viiolheiiuo, omniaquoque iumclius murantur. itic huritt- C*;nidu4incn- * I ftru S.ort.a>,i.nim .mmn rfji:uii. '!!l»Wlii II Bonus eucntus.ac ttllxferc virtutembonaque ConHlia 1. »«iUJiini. fequitut racproindc nihil , pillertim in bcUistemercac fine I iullo conlilio inccptandum- L,i»iii> de Furio C''">t f. \ 'iioicuio. I } Cuniculotum magnus in obfi^ionibus vtbium vfus.S/.: 'rcno'" ^'V ^'^f'- : ,'vrti ct- 14 Eft ptudentisDucIsexercitusdeei vilrc.quam fe fta- j(d(4u*r (in) captutum putat , fupremi Maeiftiatus fcntentiam fcifci- 1 tati, 6c fcqui. ^ic CamAliti fecit. ' .iWionet if In longisS: moteft!»,&<1iiitUrnisobfidionibu»eftprx« i7e"«ii« f *^* capt* Tvbii militibus claii<)a. S/V ■ >».< cap'uprtda liat». 4citui>3- I 6 In vnoquoque Regno aut Rep. vnam (luntaxit mc- ^oouclx! fr^politt' ■ tio" autcm piures e(Te opoitet. cuius iuta non mi- jjia lic voi nantur. Facit enim ca res rcliquum rcgni cotpus intet fcco- ■BUMt. aJunatum tc confentiens. Plurc» vcro mettopolcs illud antea vmtumdiutdunt in faifliones. SicSec»iui Roman.oifiittnei^eif (f Rcm.i i:juentur. »'• 17 Magnam inuidiam confiliat fibi duxbelli ,qai prxdam I'-'"' militiiam piomilTam minuit,etiam leligiofi Toti fptcie Sc pi«textu. Sic CamiUm. eJitionC '8 >tquitas,iuftitianncctit»fque tioftra, hoft>ndta,&pa* idct. tefarta, f*pe eum ad nos volentem pertrahit, & permouct vt fc liobis dedat. Stc Talilcifededunt CamiUo. ti beiii. I j Truculcnta efl fera, non homo, qui in bellis nulla cfTe bclli.vti pacis,'iura cenfet ifedf^aiduis tura liccte iudic3t,ne- que ca iuia fanftc fetuat. Sic mpondit Cavilltu. iitiiiiae 10 Non fempcr boniviri fttenuique militej inRep. reti- intiidi. npcndi; fcdtunc nr.axim^, cimgraue aliquod bcllum magna- que calamitas impendet Rcip. iic imemfejliu} eicifiti RcmaC-t- tT-iiltu. toninrt 1 j Vcl indigenarum inter fe fcditio, vel tem alien» dul- iliints cedo.vel ipforumpcregrinorumraultitudonimia foleteos ira imtt » alienas tegiones pelliceie,& inuitare.SiV Jalli in Italiam trnn-. feuDt irsH ati. (Mriir- ji Barbarorum in noftras rSwiones itruentium animi le. tM. ' nieodi porids vt difccdant , & aiio fcfc tecipiant quim armis initandi. Sic Jeccatuma ftcm.n' legxtU aj OaUos. |Kus la n Lceatutlurisgentium feu AmbafTiator inaeie dimira-. !J^. xe nondebet armatas Sic peccatum k i.egatu Rcmantf contr* Mt. Callos : ^ l b.g. rltdium 14 Magnas iniutias ab aliquo populo fa£las ma^nT cala- '■ mitates eiufdem fcquifolent. Stc Romaniiniurij in QaUos ab iit faidc viBi captiqut. s" 1 f Magnas calamitates fequuturas folet magna mas;iftr»- tuum impiadentia vel negligentia, etiam prxtci folituip, an- xecedere. Sic Remanu 1 1Hii a GaUn f.ccidit. m. x6 Nondebet noftrovum quantumuis nobiIuifti,alitgra- t;ofotumpopulo,fauorobftare,quo minusab iis iniurts vici- pis vel baibaris gentibus fafli , de auibus eonqueftum ill* venetunt.refarciantut ; alioquin iniuftum bellum a nobis fuf- cipituii cuiusefl tandem triftiflimus euentus, Sie IKomani ob ligaierum qui GaUos ijiolariint nohilitatem, iniuria^ «i in faBat nonfuHt in iis iffis vlti. 17 BellaabfqueDeiinuocationefufceptafer^ funt infeli- >iir. o«tVo- *•'*• Siepu^na ad A!l'am fluuium. ittke. •k&Iia «Bda. < ttafii- -■ tax COIUI. 18 Obtidio eius vrbis.quam cit6 capcre ¥«lis,& vrgenda, & ptemcnda : curandumquc nc obfidentibusannonad-firiat. Remidio cnim aui negligentia obfidentium reddit obfidio- nem tandem inucilem. Sie tnall a. GaUii ehfejfum Capttd. lium, t? In rfbusdepIoratisfiquijDux ftrertuus nofter nobi**- ue notus auxilium ex infperato adueniat , perinde atque exipfo ccclo dcmiffus nobis diuiDitils creditur : noftrofqnc animosplan^confjrmat,& fortes ieJdit,& in fpem cri it Ita- que in magnis periculis Reip. talem quempiam appirere cx boni.s procctibus opottft , vt (iteius iinrr>ottaIe nomen. S pri- illicit. 5tnrem rumdofe^^^oiSc , pvsf 1 \ yl^AgnasRelp.cIaJesInreou! folet focio IVjLvicinorumin affliiftam Rcmp. cciiiur; qui prius ab ea Izfi fucrant. Sic He.rufci. fic He.niciin R :manos fofl pu^^nam ARienfeminfur^unt. 1 Prima in bello ex hoftibus pra:da militibus dafa , maxi- n\h eos in reliquum beilum acuit & animat. S-c CaniiU^i ^^oU fcorum ^rtdam dedi- miiitibin. ; Viftotcm hoftem inuad^te ipfo viftoriae die { quod fcri foleatcfrsnegligentioraut difTjlurior) vt pluimum tutuni .uiT,y»c C»milli€i HeirufcosfutritfOTum viclortf vicit , Tom.m. rcgionishofti^-;;;.:;r (juibus ma» Xiffli i 4 Ad vibem ptiis incendio corjfumptim cito tcxdifican- vrM t*M dam ,dcbet Rcfp «dificantibas materiam gritis vclmininio «'"nttiif pretio concedcre: eofdcmquc priuiiegiis & pistugatiuisdo- ^"'''' naie.vel in pctpctuuin,velad tcmpu$./»f Romaa o„Jt, txiin» rfi ificaia. 5 I" obfidionibusadoljfefros fatigandos hiulturtiprcdeft obi;4i|> oblidenti Ducifuos omncsin ceitaspaites.calqucplurcsdiui- ''"'■•• ' dcre,qui ccrtis hoiis fibi viciffim (ucccdantin continuanda dic noduque oppugnacione. fif dn enelira capra. 6 In bellis vti nihil tiniendumquodfit nimtunijita neque .'"nlenti» contcmnendum. C.AmiUw. '" '"*'°- 7 Vbi pluiabclla fimulRcip. ingtuunt plutes quoque du ««"••piui™ eeteligendi.quofaeiliiisfiiigulaadminiftientui. iuntauiem 'l'",l\'*' fmgulis finguli cum a:qaali mipcrio piaclicicudi. 8 Vbi inexeicitucxcommunibus & pluiibus fociiscolle- ocUSu^ ^topats vnavcladholUmdcticit.vel alios tociosdcferit.tun) %Zlt^x^ lacihs cft hofti de rcliquis viftoiia. ji. CamiUui vicii Celjcot h"""*"' Aniia ibtn deftcient.hu-. 9 Etiam poft viftotiam partam fecuiitatit Rcip. qu^m ''■'ip.'ccu- vindiaitatiopot.us dft habcnda./.".,f*a^i; ^».y auxu..,m Z","T Suiry prnl.twh a CtmiHc. pritcred», 10 Fidis fociitprxfcitim ad clauftra noftrx rcgioni obicftis , matutc a nobis totifque vinbus fuccuueudum.yi. fenatui btif„l'nu er i>Ktr,tt A.i»trjtci Hettufcos tuii: auxi Itum. 11 In Ariftocatifo velDemocratiro ftatuinterduos rhm- f *fi?o^ mos viros,&ca:tcriscmii.cntes ,apcrca& irreconciliabili^ fi- "u!,\!" inulcas , vel inuidia cft pcriculofillinia ; & fa:pc totam Rcmp. «luurum eucrcit.jjf «>,',■; Ap.'oli^um, Camllumln-da. - punnium^ it In Aiiftocracia vcl Dcmociatia vnUs qiii^^iam in ho- m Arifto. noiibusnimium diucontinu. tus .ctteiis Pioceiibos cft inui- ""j^'',""* dlofus,& infidiisvelciiminationibusappctitut vcl tollitur.y;»: C miUff.' II Cup(t lino. 1 3 Olim fuerunt nametoflflimi naticJnes , qui niinc vix perellnt"* Seminaiium fobolis habent.yir r//»? t?/ ,i^ /i.i-»i. ifiur. ctiamfr». 14 Vlurx coeicenris,certaquc mciifura.qus nonficgiauis f"'^, plebi,definiends.A!ioqtiinfcditiofacileexcaiumin modcia- ta eiadioue oiitur. fic Rom^A. Ccrneiio CoiioitiSaioie , T. ^luinto Mafiflroequitum. T f Principes & Magiftiatus inpopulo rcgendo, im6crio- P''"''?-'* que tuendo lclecontentuhominumlubditorum,& Dei aucto popuii t6- litateniti intellisantpotius quam vitibus piopriis Namvbi ffni^J*"'- populus vires Iu..s lemel agnoUit & a:ftimat , facuc Reges t«r. dciicii,&depcllit. /■^0'-«'iD»e Manlij Capi e.tni. 16 Si Velfemelapud fepopu usdecreuicnetytannic^re- rjrannit gatur, & vt tyrannideni ^ fuis ccruicibus depellat & decutiat, f,/iL"mL pcneiam tyrannidis vi(ftoi eft Magna enim populi aducrfus Tyrannum vi^rizpars eft , NoUe amplius Tyiannidem pa- ti. In i'ra'ioyie i^.u Itj C,.pitoilni, 17 Vulgi mobileineenium. Itaquef'a,.il^ filbuerti apud Wtfci» *»= /r ■ , . ^ t . ■ r ^ gcnium eumpoHunt quj piurtmum antca valu.iuut , piaEtcrtim li a u,ut>bilt. Proceiibus populo fauentibus & gtatiofis apudipfumnictpo- pulum accufcntui f'. Ma»l.r: ( apitoi'»-- . ue f . 18 Plebisea naruiaeft , Tt libertrtis& honotispotiusno- P'«i"'» '»■ mine & iure conccfTo gaudeat,quam v.u iplo-icaqueetiara **°"""' quos honotes ip'"^ vel plebii homines geieic polfeitt , taciltf fuis fuffragiisProcciibu'. & nobilioiibus, aliilque ordinibus maioribusconccdc & dcteit Sic Trii/,i,.i nnli.itm treAiijaie fe n.p r e,x p.* .9 In magiiis imperiis pKires exeicitus efTe opottet, vt_ '"?"■'* qui in diucrlis repni tinibus bcUum gerant 1 vcl qui ad gcren- gni, cxct- dum , li fuboiiatur , fint paiati. /l; Romani fewfe>- pimei h:t- 5'"''"» bue Hnt. 10 Bcllavelnon abfque populi rOnfcnfu funtab Ordinii *«"' '"*« bus decernenda : vel ex ipfo populi fclto funt indict.-da ,qui JtctctB. &iuU & maioiiai\imogetantui.y»c B.oma auScribuf fairib^ tUi ilei ' ehar hellum. II Minoi eieicitus maioti , prifeitim vetierano & excr- Exercituf citato& viftoii,nOn tcmerd ad pugnam obiiciciidus./> yiStoHt paratur. fn fociera- »«ni allicit. tilem. Idcili. ■^ Miiltf» rtrciliii Tub quo (itrce? Inccrta- mine con- iun^i nta- neant mi- lltes. X)bf^fsi! Tus 4"*' IN Repub.bcne inftituta ne liceat parentibus liberos fiioSj auc cjuicx iis minus piofpcri erunt aut fciti, ablegaie,du- te cra£larc , aut prof tcrea eiiia;icdare. Sic damtmttu itlanlitti im^enojM. I Certamen & bcllum aduerfus focios eadcai militia: di- {ci'plina dc annorum genere vtences quo nos, long^ difficilius lolec elTe , quam aduerlus cxttancos : ac proinde auc rai6,auc nunquam illi hoRcs habcndi. Sit btUa cnm Hernicn ^y Laiinis fktr.- Homarm ct [ficiliora. 3 Impetia uunquim ex paruis magna fiunt abfque variis, continuii , periculofisque tum cum populis vicinij^ tum cum remotiotibus, cettamiiiibus,pta:liis , & bcllis. bic res Roma- Tiii creui:. 4 Sspc ptofuit equitum numcrum vel fallaci fpecic auge- re.agafonibusarmatis & in equosimpofitis, quo tetrorhofti- bus addatilr.vcl dimicationi numerus iflc fupcrucni<.ns hoftcs pauefaci.it , quafl nooarum vitiu.m acceirio circt. Stc C. Sulpi- tittt diciaior contrn GalJcs pugnaturtafecir. $ Socij deficientcsquamprimum vel arrais,vel arquis con- ditionibus retrahcndi, nc exemplo fuo cajtetos addcficien- dum moucant. Stc Rimani fcTiper fiuduerunt. 6 Coloniac a nobis conditx dcficicnccs , funt grauilTi- mipunicudx,vt cxteris tetror iniiciatur. Sic RtmaHi fiim pU' tiitiertoit. 7 Nimia fiuitia non irritandus hoftis , prifettlm potcti- tior;candcm enim poflea in noflrbsrcpcndit. Sic RomaniTar~ quinicnfibm fAuiltam immolatorum infuoforo Rcmanoram re- pofuernnt. 8 Qui nobij affliiSis fuccurrerunt, aut auxilio refugioquc fuetUnt, b.nigne fcmper traftandi , Sc facilc ad pacem & fcE- dus ,etiamfipoftea hoftcs fiant adm.itccndi. SicCdritiifaeile fa.x diit.i a pofnlo Fomano. 9 Nouarum tabularum ptomilTlo , aut dcbiti condonatio, ctim fidem publicam , & lurifgentium conttadus tollit ; tmn etiam potcntiorum animos in lenuiores concitat : ac proinde nunquain ha:c ratio fcenpiis diiroluendi ineunda : fed potiuS vcde p.yibiico rtlpub. pto tenuioribus foluaj vfotis in"/ortem imput»itis.5;V Komi.f.iLium a ^S^uincfiienirn Menfariis. 10 Aut iiunquara, ant rarohoftis iu coIleSc de fuperiore loco pugnans , cft uiuadendus. Nam qui in eum locnm fub- eunt , facil^ & laliantur , & vincuntur. Sic Galli ■vicfia Pofilio. I I Magna viifloiii cbtinendae ratio cft.fihoftem , qui fo- lum ex rapina, non commeatu viuit, piridati, ftationibiis dif- poficis,prohibcas:cumco vcrone confligaj. Sic L. Furitts Cai. Tiliifi eyit. 11 Multiimad vicinos potentiotesinnbftri belli focieta- tem pettrahendos prodeft vtilitatis, fccuritatis, & magnitudi- nis impeiij,qu3: ad eos inde vcntura eft,perfpicuadcmonftra- tlo. Sic CamfAni a^unt apud fen-itum Kom.nntim. 1 3 Quos impellere ad nos defendendos oblata iifdcm fo- cictate nonpotuimus , noftri dcditione fada ad nos tuendos pcn^cogimus. S;V Campxni fe dedunt Uomanu. I n Vt noui cominodiorefquc focij afcifcanttit , hunquam veteics focij pcrfide vel viohindi.vcl lelinqucndi.Nam ea no- ua focietas tandem mal^ cedit. Sic fcrfide agtint Romani , dum Siimnlies foiiosdeferuni frofter Camfxnos , fj- inde grakifim» lell» nitta. 1 5 Acerrim^ fub eo ducc pugnant milites , qucm habeilt charum. SicRomam fub l'alerio Coruino. 1 6 Qui a cnnfliau fc in aiiqucm locii fubducunt, ex qua- cunque caus3, fa:pc fc in grauc peticulum coniiciunt , quod a leiiquicxcrcituscoiporefc feparcnt , & horti valcntioripa- tcant. Sic P.Deciiu colle occupato pene feipfum perdidit. 17 Citcumfenis&obfcdis vnafalus nullam fpcraiefala- icm. Nam defpetatio Vires & animum addit.SrV F. Vecim. 1% Cum noxctuptioniopportuninimainbellis: tum vc- tonoftis fccundavigilia. P. Decius. 1 9 Pauenii hofti ex quacunque causa & pettetrito inftan- A^m.P.Decttts. lo Stienuisducib»s,item &militibus, per quosrel vifto- tia patta cft,vel fcruatus czctdcus , ptazmia danda ad cztctos cxcitandos. Sic P. Decio ^ tius militibtts da« z I Aducrfus obftinatum hoftem eft obftinati & totis vi- ribus iunftis pugnaiidum. Sic Romani aduerfw Sa'mitts. li Vtpax intermilitesCt,eft pt«da fincete ab vnis , dun» alij pugnant,feruanda,& pollcaiuftcdiuidenda.S;V M.i^aleriits Caftrii mmnitum c»ftif. 1 3 Tunc optima hoftilinm caftiotum inuadendoium op- poitunitas eft.cim illifccuiiiftumentatum , & pi^cdatum ie- iunt,& magno numeio. Sk M. yalerim. 14 Peregrini auxiliares inuitati fzpe nos dulcedine no- ftrs legionis cipti expcllunt,aut expellere conantur , ptifer- tim fi nos imbelles videant. Sic Romnni fiationsrij expellere cc- gitnnt Campanos. 1 j Seditiofi miliccs pci; fpeciem honefts mifiionis aut commeatuspiocuiandi, fsepe purgandi potiiis,quam miffio.. ne inhonefta. Sic C. Mariitts Ruriliui fecit. 1 6 Diflicili bcllo vrgente militum feceffio & rtiuimut , li- cf t pcEtia dignum , pro tempore diffimulandum tamen po- tius &condonandum,quamf^uere puiniendum. Sic M. Vale- ritis Coruinus impetrat veninm fedtiiofis mililibM qui ab LaUr*- tiilis fttgcranr. 17 Intcftinas frcquen:efque alicuius populi feditioneS foknt fociorum& fubditcrum defc^lionesac tcbellioncs fc- qui Liitifis. EXLIBRO OCTAVO Noi^l! Honnj, icmcui Milici)! flrenuis bonuj t rrarmia. Cerladi t obitinar j ^naiido ConL^,r cxercitu Caftra : fiiuxn. 'Pctcf, «Uiciun in mirtr tegiijiii. Militej . diliori I ttaAam Milites |i dition \j4 ■lisiuufi Jeditt mala» P R 1 M iE T I T I D E C A D I S L I V I I. J /^ Vm veteres focij facil^ in fcedus antiquum recipjcndi, V_V tum libeii ielinquendi,vt fuo arbitrio bellum & pacem cum iion confoederatis nobij populis geretc poiTmt Sic Rcma- nt admittiint Samtiites. I Hoftibus vidis , ager , Teftigslia fua, & reliqux tes vel minuenda: veladimeuds,ne facili poftcaarma cspiaut. Sic Romani foliti. 3 EtiamcommodaoblaraafpeTnanda, ne fidemdatain,& foedus fociale violemus. Sic RemaniSidicinos Teiicitsnt. 4 Caueant imbecilliores focij , nc pioptet potentiorum fociotum xquicacem , iuftltiam , modeftiam, aut mollius crga fe refponfum infolcfcant,& fe mctai ab iis patent. Itaque nc temei^quidpiam ineos cbncntuiauc moliantur f Etfi qus focij & hoftes occulci in nos machinantur,fx- pe funt dilTimuIanda ; tamen nunquam prztetmittcnda funt, quin iis a nobis obuiam eatur j & lemeditim quxiatar. Sic adiierfus Lalinorum conimatienttn Romnnifrudenttr fibi fra-. (pitiunt. 6 Vbi aduerfus validos hoftes , & eodem nobifcum ar- morum genere vtentes bellum cft , fcueriflima difciplina, & Manlianis Tmpcriis opus eft, qua exercitusnoftcr conti- neaiut, & conferaecur, ac viftoi fiat.iif in bello contrtt Latinos Romani. 7 Nunquam in caftris militaris difciplina vigebit , fi DuS exercitus fuifuotumue fauote quofdam militesdeeadifpen- fec. Sic Maoliui Conf. filiumfleiiiiujfii. 5 Hofti vido vires fuas recolligenti eftihaturJ obuiam eundum ac occurrendum. Sic Manlius latints viBis txercitum toliigemibtts. 9 In magnis & difficilibus bellis priihli cuiqtie ftrcn:io,& vifloiia: audoii aut patti,honefta tiibuenda. Sic Manliitsfecit •vlHtf Lntini4. 1 0 Mifcrrima eft popull conditio,qui neque pacem,neque bellum feriepoteft. I I Vbi neque ad pugnandum hofti pat es , neque cum eo pacifci vis, in oppidis tc contineto : & fi e^uod ex his ab hoftc oppugnetui, communibus viiibus defenditor. 11 Firmiffimum eft impeiium,quo obedientesgaudcnt. L. Vurij diBum. 1 3 Beneficio potius , quam fumma clade & internecione foci j a nobis vifti lunt affieiendi , quo & ildcm ipfi & cseteri fint nobis iquioies. 14 Dumeorum, qui vi1 In- Huni- iftra vbi ObliJio tji». ;ocu 4UI .b«Mll •fifil- icUatc. aria. tapiir»> ilior. |tt bo- Fnde? ulitio f°A • rotiu I I-Iinrr» I .plina. •entor iiitur. lumin. ti. lUBiu. _ «xtr. hbrc- li» vi- prx- iti vt iga»- icpri 19 «rr- «I tu- quoK > ■ntiaii. tincrpi ctipieriiJi , c[ui amici plijrimum in bcllo prodcfrc s vel inimici OOCCicpcliaac. Sir l'r nerniitei csHej f.i-li iS Nou tlt coti lociccati.aut ciuitati iinput.in<1um,quoii i iBibuCiiiii lilius ciuicacis piiuacim , non auccm publico cuu- liefil. ■'iu Simnhfs reipo.tdfnt Remanti. If liiiufti bcllum fufcipit , qui a(l commuiics focios di- Ciepittiouis ac qucreJainm causa piouoCatus non couiparct; fcd ll»tiiii arnij uitcit.S/c Sxtnn: csf^ccantprouocati ,% Rnmana. 10 tuin iocuni in bello capcre eii confultirtimum.vbi fo- ciccitcm iioitioin,qui fibi mutudaaxilium fcitc co<;itaut, di- timcre, auc impcdue pofVis. ii £uin qui iam klii-itcrobfidionem ccepit abca miniiiie aBocari oppoucf.lisd vfqucqno (it cjpugnatum ,prjEftat eum ibi rcIiiK]ui. Sit P.-il:-! mi i'aUo;cUnrci'{l':-. 1 1 f ortes & ftrcniii & qui no.'iris hoftibus plutitrtum no- cerc polluiic,faciie in noftrarti foclecatem admicccndi. Si Bru^ '') (T .ipitl-i .-» tom.intf acrefti. 1} Pia;ftac hofti c!i.racnti{e Jcdere & fido ,quam fociis uucibus, iuiuriis , & ferocibus fcfc coiAmittcie. Sic PHiiopcli- titni pi£ cr ••,r kommos Sarr.niTibtit. 1+ M.ixiine ab eo proditorum genere cauendum cft , qui quum Piiiicipcs lint ciuitatis , cum hoftibus vel per fe , vel pcr ttaujfugas fibinotos confenliunt. Sie Charitaui PaUcfo- i.nprod:,-lit. 1 f Sxpe iniuriis & conturaeliS cme ntita populus aut ma- giftratus irntatur iii vicinos aut focios.Itaquc hniufmodi que- rimoniis dc iniutia a vicinis illaca minimc credcndum tcmerfe crt. Sie decep i Tareifini. I f Pocentiorcs populTTtequaquaiTi,rel non tetnerc ab iin- becilli iiibu^ ad bellnm prouocandi. Sic Samnites nclunt fro- ucca,re RorriAiics. x6 Ex malis movibus bonae leges orti. Sic »b Ubidinen 'Vnit4^fctneTatcTisdeJic'tin: deb'tores i^om&necli. i8 Nimialmpcvatoiis fcueritas re ptrcfettim bene gcfta; jhoiict lcditionem in exercitu fipiirin'^ ^uminum enim ius fuaiina cft iniuria. Sic fafyrim Curfor i^uiim f ibium -^i. eqi t. 1 1 Obfidio tcmetc abfq; fru/nenco in cxercicium obfiden- tcm ptiiis parato , fufcipicur. -iv ab rarutn .' Pupyrir Linerii. 11 . Tcmeri gcnsca.qu.i: fuarum rerum impocenscft, aliis populis pacis auc belli modum faccie conatut. S.c Xareutini a Pnpyrio irrifi, , . 15 Propccrobfidcsautcaptiuosapudhofte.m noltros.funt hoftcs capci & viifti fxpe knius ttactaiidi. nc :.u4 ^o'r70mhUKi*»fn{(Hcstiii.. . , T,,-.- P«x lai'^ In vrbc cr.^r piO<:A qulij[ RgCll..l1tll? Obfidu». Popului impotfn- liur. Captiuif Colonia; dtncientcx. Viflut tu, tiiit fefe recipit ng- po.! iisftriiada. feftJt nor\ rirgtifta. Aoi. Capti-;i" 11 x$z Encyclopa^dias Lib. XXIII. Canlilit roflra nc -pateanc. *tcr exet- «ritusiriter- ceptum. Hodis vi- Te**le 6on- VijE publi- vincirjr ^oftis. -Cdem. tdcm. K6noie» «riKutiplc ^:i£S. Militiun tlsftrscio> "• i Coloni* Imperia ctcrcunt quibus ar- cibus. Viftariz rrodeft. Buccs sii- sii in fum- mi^ pcri- calis. Xtinera vt cxplorada. Siibditire- fcellanc fa- . tilt!. ^uinam in locictatcm «^rcifcendi. Vrbs ex. pugnatur quaaito i Przdi enerac. yiciniseo- iurantibas in nos oc- turredum. Vi^orquis cenreatur > Acies vt ^scnda. }j Intertepta a nobis itiiiera nc quis noftri con(ilij aiit cocpti ad holles itimor peiuadat , eos valde & teiict,& incci- tOSCOnfiUj {ick.SicHe nici perturhant kommos. 36 Intetclufi.obfcptis itineiibus,commeatus,Kofl:i fugam autdeditioncm luadcnt. 37 Ne hoftisconiungat fuas vires ,eft caucndum.iliiquc pTsefertim incompofitoagniine venienticft occuricndum. Sic Samnitei occnrrimt Aiariio Cof. 1% Vla:8iropcrapublicapcrmagift;ramsreficienda:& pu- blic^ propterea locanda. S'> Romipebat a Cenfiriim. 3 f>ij Claut^ij. 10 Quum acie dimicandum cft, oprirni quique & ftrenuif- fimi duces in exerciturctincndi ,vel ad eum vocandi. Sicyo- i»m»ifn ttiam iamto AJpie Titmtus /tb txercitt*. II Vt vifti hoftespcnitus fpcm fuicolligetidi aroictant, funt.quantum quidem lieri poteft,eodem temporc pcrtertiti, cifttis exuendi , & impedimcntis. Sic Rrmjsi femfer. 11 Excrcitus pra;da onuftus facilc vincitur. SicSatrmitet k I. Volnmnio. 15 Captiuorum.fi modopluresfunt, inexercitu din»ican- vc vel dimicaturo atfta cuftodia facieda eft, nc lu medio con- fliLlufoluantfc vinculis ,& ianos pugnantes a tergo itruant Sic Samnitcs •viiii a L. l'olumnio ad ^^uiturnum fltimen. 14 Pridacx hoftibasrccepta acecrfenditura noftri , tum focij,vt quifquc quod fuum erit , recognofcat & tollat : qua- rum vcro rerum domini non extabunt, ijlse militi cedaut. Sic Homani foliti. Aiioqui nos ipfi pridoncs nofttorum & foclft- rum fumus , fi przdam retincmus. 1 ( In cxetcitu, in Magiftratu nihil bono & ftrenuo colle- gaconcordifirmius ad Rempubl. tuendam. Fahi/ Maximidi- iium. Nihil difcordi collcga pcriculofius adcandcm Rcmp euertendam. 16 Duces inbello feii optimi.qui nati militix,fa(3isma- gni , ad verhorum & lingua: certamina rudcs , & ingenio ho- ncfta niagnaquc appctentes funt. 17 luri dicundo optimi , qui cailidi fblertefque ingCnio, iuris & cloqncntiae confulti popularem lutbam regere pof- fuiic. 1 8 Exercitus antea trepidus,itineiibus dcuiis,& mutatio' ne locoium tum cxcicctur, & confirmatur ; tum ctiamnobi- liot & falubrior fic. fiitj Verrucojjidicitim. 1 9 Hoftium nota confilia etiam prudentilTima fiunt imiti- lia Itaque cxploratoribus,qui ca vcr^ refcrunt,magna prsmfci funt danda. Sic Fxhius exfUratoribtu Clujinis. jo In ccrtaminc cum co hofte , qui iiiptimoprzlio fero- cilTimus eft , lcnte primiim pugnandum eft , vt hofte fatigato vircs noftrcs fint intcgra6:ac pioindc facili vincatur.SfVS*»)»»- tes * Fahio •viiii. 3 1 Nouum genusarmorum hoftibusobicitum , cosfaci- lc tc:i£i,Si f\l'?.,it. Sic effeda terrent Romanos ar.tea i^nota. 31 Plurimilm ad viflotiarapoteft, in medio certamiBeper circamueflos cx noftris hoftem a tergo aggrcdi. Sic Rorna- nifoltti. 3 3 Re fcliciter gefta, extra ordinem railitibus danda ptx- mia , qu6 fmt ad eofdem laborcs icerum fufcipiendos ala- criorcs. 3 4 Pcr caliginem die & oppida capi , & caftra inuadi faci- lius folcnt. Sic cajlra RamanorumaSamaitiitis epfugnataM. Attilio Cof. i j- Non temer^ oppida hoftium ingredienda,etiam in qui- bus folitudo & filentium apparct:polfunt enim fa:pe latcre in- fidix. iic fcflhumiiti exploratum prim Ferentinum , ah hofte dc fertum , ingrtditur. 3 6 Cum obftinato hofte obftinatejf ugnandum Sic Koma- tii contra Samnites. 37 Acie nunquam, nifi piius inuocato Dei nomine , cer- tandum. 38 Qunm acie confllgcndumeft, vlcini exercitusnobi$& noftri moncndi , vt vel adfint , vel fupcrueniant , vel hoftem impcdiant , quantum polfunt. Sic fafyritis denuntiat colie^i Caruilio. 5 6 Milcs qul inuitus & c*iiftus pugnat,facile vincitut. Sic Samnites a fapyrio 'uiffi. 40 Sspc ignauo^s milites cogit fttcnue pugnarc, quum ali- qui funt difpofitiexipforura numcro ,quieo$ fugientesexci- piant &. occidant.Sic Samnites pu^nantcum Papyrio. 4 1 Quum praElium committendum clt , nuUa , fi ficti po- tcft, copiarum pars auocari alio dcbet. ' 41 Vbi hoftisobftinati nullus iam fupcreft exercituspro- pter elades ab eo acceptas , bellum eft ftacim circa illius op- pida circumfcrendum, eaque & capicnda, & diripienda, & cx- fcindenda , qub perdomatur tandero.S oinm~ iitts «huwte gffefatiffadufit txftimtttrtm, SLORl Tnjco buOis. Idem. Captioi. ,Pr»da holMt.UJ rcu^pia. ilratibu: coarcnl' Duces I inliii fu< im; |)Ci ciili: MigiB cus lurii 4Ui<> pci fcWTci cuiiHra cur. Cow hoUiua Rota. I CerYM d«. Honi *et nOL armoru genus. V(Ao» >u«. Miles tus. Cert; nc mi exerci Hoftis SociiY xitiunv tini f< Uum, li vt tempe Deuxi \hj t i ■^ cincfpj Fioiilegium Polidcunl. ^5^ FLORILEGIVM POLITICVM EX C CORN. TACITI ANNALIVM HBRO PRIMO; '! '*»«"- na ele- ercs. ncips. nouus (al>i- luj. in.tpt Ji_ ou- 'irciu. o con- ■in lus. -iSatio inidif. rrit!ni indpis ncilia- %e>Iia ».ie- Oliicur. "nB in cipcm nritas leiiila. 4»rii, tiilij ^roiiu- u. ■' caft is lino in ]'citn vt leoila. Mitio fdtd!. tilitia O V V 3 & populo infolitus piincipatiis doiiis in militem , bcneficentia cicmen- tiaque plebem , honoribus in nobilcs oblcqucniiores & ad fetuirium paratio- rcs > dcniquc ea dulccdine otij quam oni- ucs fcntiant, efl flabilicndus. Sic Au^ufita CdjUr I ni/n Priiicifatum. I Ceitamina principum inter f€,auaritia Magifl:tatuum,& inualidum lcnum auxilium , quod facilt omnia corrumpan- tui pecuni.i , faciunt , vt facillimc Ariflocratia feu Kcfpiib. in Mouaichiam mutetur. Sic Homann B^ejpub. mttlatairifrin- cifnttim. 5 In clcifliuis fegnls psulatim ptoducendi & in magno- rum honuntm confortium vocindi matuie a regnantibus ij cjuoslibi fucccdcrc cupiunt. Sic Aiigttflu-iTibei^itm. 4 Re;,;um filiis noucici, qua: & ipfi cxiifdem tegibus fi- lios fufcepeiunt , fufpccfae en&fcmpcr debent. Sic Liuia,}iliu AgriptA. Sc ^grirpina f.liu AleJfaSirin. 5 Vt nouus & infolitus populo princlpatus confirmctur & lubentius fulcipiatur ac inolefcat , veteium & lain notorum magiftratuum noniina funt retinenda .minimsquemutanda, iiV i-iU^u.j]m Cifarffcit. SicTiberilli inittti Priiuipafas. 6 Iracuiidus & faruus Princcps, quamuis ftrenuus,mini»He tanien cligetldus. Sic Therius a prudeniibus.repudiitttis,. 7 Qui malis artibus fibi -rel fuis principatum affciflant, legitimosillius fucccilores vcl extiuguunt vel remouent i fe vcro aut luos prius ciicumpofitis cuftodiis introducunt de- funtli pr.xdccciroiis mortem non diuulgaut , priuiquam libi omnia fuerint apud eos qui obftarc poterant, prouifa ac tuta. Sic Liura Tibcriuin CiUrim. 8 TyranBicum impf riom cftjCuiii i5,qui impcrit.rationem vnifibircddi vult ctiarri eoruin , quoium cognitio adiudices aut Regui Oidincs pcrtinet. S>c Criipus SnUuflius. 9 Nouo Piincipi nouuni iufuivandum ab omnibus Oidi- nibus prillandum cft i feu daudum. Sic Romt fiebas i>bin: BUfp. Sic Germania fub Germ^nicn. 1 7 Exercitus feditio ftatim non vi, fcd blanda ducum oia- tione cohibenda.Facile veio aci vicinos exercitus alios pciua- dit. Sic ^ JunioB'ifo fedata fehrio Legionum P.inn^-nicarum. iS! ^Exeicitus legionarius & limitan^ue tum cib nimis exi- guaftipcndia,tUinob longius militia-.in qua derlnetur , tcm- pus, teditioncnl mouct. S'V Pi^nn^nics. Le^ioTies fub Tiberio. 19 In comvnoto populo fedaiido eonuertcnda in fa- pientiam & occafioiiem mitigatiouils , <\\ix cafus obtiilit^ Tem. 11 1, &quxpopuIus iUe pauct , aut obfcruat ctiara fuperftitiosS. 10 In vulgo nihil modicum, tcrrct , ni paucat : vbi pauc- re cceperit,inipun^ contcmnitur. Tamen vbi cft Sc colleaura fc adhuc armatum vulgus , (;oraita e perraulccudum cit ^non armis & foitioiibus icmcdiisirricandum. il Populari fcditioni ,aut cxercicui tumulanti.denique yulgoaliquidcontta fns tcntanti , maximo tciiori c(i'e folct itlfolita cofcli facics,& anni tempcftas turbida ftatim fuperuc- niens.b'«V Pannenicu Lf^ionibtts. 11. Tyrannisfoimidolofifnntfemper boni , & quipopulo grati ,populiqueJibertateinamant. ,.ic ^amanicu* CnfarTi- berio dfari formidolofu-i. rj NimiaDucumexcrcitus fKuitia, nimiique militUm la- hores.vtdiuturni , nullo cxrraordinario prjcmio donati,fcdi- tioncni^ncxerciia concitant. Sic Germanun infenoru Ugicnes commotn jub Tibeno. i4 Exercitus fcdiciofu; placatus ftatirh in boftem ducen- dus, vt quietior fit. , 15- Excfcitus fcditio placatur fublatis fcditionis auiftori- bus : vel (1 qui iii eo mancnt boni & intemerati , in paites no- ftias traducautur prarmiiS. 16 In Regni leditionibus , qu2 ex vna vel pluribiis parti- bus agicaii nuutiancur , fi qua vrbs cft caput tocius Regni,ea eftaPrincipc fiimo piJEfidio tcncnda.ncque vnquam deieren- da.S;V Tiberiui in fediricuibtu Germtmicarum Legio: um. i? Ncgleflai ab exeicitd excubiz & ftariones enfn holti obiiciuut tiucidandum. S«V Cerr>,anicifiaGermiiJiicoCjy,t. iS Strcnui duces tyiannisformidolofi :itaqueillicaucant, iie nimia rcium geftarum glovia a populo cekbrentUr.S« Ci- J.irGermanicus foimidoliftM Tiberio. 19 Adulteria Procciuni punienda. Ve Sempronio Grtccho. ?o Populi fauorem populatitas Princrpi conciliat,veluti fi ludis publiciique populi voluptatibus ipfe frequens intetfit,& lemifceat; Sic Auguflus dfar intergrat ludis publicit. 1 1 In (ufpicione feditionum imminentium, viri Principcs opulo gratiofi,viiiciendi,aut amouendi.illis cnim arootis hi- il plebs aufura tH.Seveflu diSiimad Varum. 31 Tunc tempcrtiue bellum hoftiinfertur,quumeiusPvo- cercs inter fe diflident. s« Cermanicus dfar Cermanu belltim ittferr, quum Arminius ^ Segefles difcordarent. 53 Proditores ctiam iis jnuifi , quibus feiuiunt , & aliaj fuaraue pattiam produnt. Segejlis dicitim. 54 Abexcrcitu in hoftico verfante, itincfa;quibusrcdiie ac regredj poflit, funt diligcnicr leruanda.Sit Genhiinicui d- far in Armeniam profecius. 3 f Pra:d* auidicas magnas viftotias auaris,& iuidis mili- tiduscnpit. Sic Arminio Ciciiinaeliipfus. 56 Qiii in rebus fecundis feruidi & feroCes elTe foleti: , in aduerfis (unt incauti& nullius confilij. 37 Abfencis Impetatoris vxorprudcns Scanimo fortis.to- tumcxcrcitum fa;pec6fitmauit.S»V Agrippinavxor Germanlci. ;8 Impetatovi beneuolcntiam eiercirus mulrum cociliat, fi focios in praelio ipfe vifitct , pecunia tunc militerir itiuet ; & comitatc finguIosquiptKliacifuetint, leniat. ?9 Hiftrionura licentia in Repub. bene conftitutaeftre- ptimenda , ne in quemqiiam piobra iaciant , aut feditionem moueant. Sic a Tiberio reprefli, 40 Centefima teram v^naliiimab Augufto poftbellaci- uilia pecita & exaifta in tnilitare a;rarium. 41 Saltcm poft vicefimum militi* annum , veterani quii in ea honefte vevfati funt , dimittendi. 4t Flumiua & lacus vti facili non duettunxur ab aluco naturali ; fic in iil-derti ob iiiundationes auertendis , magnum toti rcgioni incommodum & commercioruin dctiimentum affertuF. Sic oppi.ia iiy municipi» Italii impedierHntne fiaminn in^uentia in Tiberim ■verterentur, 4; Continuatk) eiufdem Praefedli & Ptasfidis prduincia»- vti tyraniiis eft fufpefta ; fic Pvouinciis ob folitara noaorum Prafidum auavitiam vtilis. Sic Tiherius continKxuit, 44 Plurcs tamen , fcd eos non auatos, vcrtlm viros bonc"> ad curam Reip. vocari , formari, & initrui eomraodi(!imunn efc. Sit R,ejp, Rimxm MagifirntHs ^mianrtn mutautt. l Vul^llSpM muibCniiul Vulgui cerreiur. Tyrannf» fbriiijdo- ioii. Scdirio lA exercitu 9ed:tio i cjvercitu tullKur. liem. Mtftropor Ijs in fcil'-' lionHin nxrtu fcttt* per reti- npnoa. Kxcubisi neglefis. fjux Aifc- nui^. Procertt a^uiceri Principi fauor^tq conLiiiac- In ferfitio- nis metu quld agcp duni. BclIumCu- fcipitur ce- peUiue. Prodito!^ anuifur. Itcr cxer* Cirus itx boUiCc. Viaori^ amucitur. Duces ira« prudfti^tcf q.,i. pucis vxor i>pc iuu.^t milites. Duciau- ftoritatcm Qc fjuorem conciliat- Hii^rion'4 liccnaao Veftigil i^enrefiin*. Militcs emeriri. Kceiqnb flutmna npn auer-^ cenda. . Majiftrai tus prxrc- gacio. Magiftf»'- f i Mt 1$4 Encyclopsedi^ Lib.X XIII. zlfaeius. Princeps perAdus. Proccr«s boni vt a Cyrannis tolUntur. Xter eter- ciiii> in pa- li*doC\i io- CIS. pnncei vt populi <\c EX LIBRO SECVNDO ANNALIVM CORN. TACITI. Princsjit I Y^ Xternis moribus afTuetus.inAftutufque princcps pbtias, moXi! JLLquam patiiis, non tantum populo fufpedus cft ; verum iion iiatrii, «tiam ingratus & contemptus.ac Tclut extraneus taudem eii- '"'■•■"■' ci folct.iVj ^enoriej eieilta a. Paythti,quia RomanU mribiti edu- cattn ernt. ■L Pcrfitlia rei^is totum eius regnum ciofura reddit. S/j tropter Anion um ciomani exoji Armemu. 3 Eft tyrannorum fibi fufpedos viros qaantumuisegtc- gios & E.eip. vtiles primum honcftis pta;tcxtibus velaRep. prorfus amouerc , vcl honeftis muncribus ac legationibus ab iis.quibus gratiofi funt,& a patria ipfa ablhahererdeinde eof- dem poftca infidiis tcclis& aflu trucidare , excitatisineos & imminisprocetibus aliis, viris potentibus,qui fpecicfimulta- tum eos vel vi, vel veneno toUant. He (jermttnico fic aTiberio tand. tn lubtatoper Cn. Fifonem. 4 In loca paludofa nunquam teiriere dacendus cxerti- tus. 'Vix cnjmefl:, vt illic indigenispar Cic , quantumuisro- buftus & magnus. Sicpeccatum a Germanicc , dum CMtasg- greditur. 5 Ex fermonibus ptiuatim & inrcf cibos.intcr ciues habi- tis , raclius difcic Prinoeps ecquod fit cxctcitus & poPuli dc fe cognofcjt. ludicium , quam ex concionibas & conuentibus publicis a le praefertira indiftis. Sic Cermanicm Cs.far explorauit militum de fs iudictiim. 6 Optimum eft noftrorum , fi qui incaftrishoftium mi- litant , animos tentare , & ad transfugium vcl defedio- nem pelliccre promifTis. Sic Anniniiu aaimes Batauortim tentanit. 7 In viftoria aducrfus gentem fipius rcbellem & indo- mitam,cxdibus eft infiftendum: noncaptiui excacapicndi. Sic Germantctii CifaK leer extr- g Eicrcitui tutius fcmper cft iter terta,quammari.Sif /«r£ tiu"' (ruod. ^Ppi^^P" exerciteti Csfarts Gerrnanici in Cermania. Poft cladj 9 Poft magnas cladesji nobis 3cecptai,tamcn , quantan» polTumus , eft noua vis holU intentanda & opponenda , qua- cunque ex parte illum adoriri poifumus , nc nos animuro exi- ftimetprorfus defpondiffe. Sic Cermanictt.s pfft cii>Jfemam!Jfam in mari Germanico. 10 Magica: avtes ctiam fub Imperatoribus infidelibutpB- nitx , & ex iis diuinatio. Sic Lihopunitm fi*b Tiberio, 1 1 Quamquam familia iu vnaquaque in auro , argcntcs, & iis rebus , qua; ad vfiim parantur , aliquid niraium aut modicum cx fortuna polfidcntis a:ftimatur : tamen diftin- ftos efTe frngulorum ordinum Rcipub. fumptus , vcftitus, & fuppclledilem , vt dignitaribus maioribus liceat ea podi- dere , geftare , & habcre maiota & fumptuofiora. Inoratione ^fmij Galli. II Nimia aulicorum ae delatorum auftoritas , eaqae in dies crefcens,& priuilcgiis,h-onoribu^,&: opibus exornata,ini- tmm & via & fatellitium eft Regii dignitatis prius modcrarar, in tyrannidem mutandx. Sic fub Tiberto dfare , t^ in fifonis eratioie vrbecedentis. ij In Repub. bene conftituta Magiftratuumelcflioncs ficri longe & aliquot ante annis non debent.^uam elcifli ma- giftratum incaiit , hac cnim ratione ad vfurpandam tyranni- demfeditioaefvembucndas via aperitur. Sic Tiberius contm GMum. 1 4 Illuftrium familiarttm inopia a Repub. vel Principc in TranifugK qui rollci' unili. ftinatus ViAin, acceptam vis ortca- lanila. M«jfa dl- natt. lcgcsrum. p[uari2 in kep.vfiiss. Monarchia inryranni^ Jdeai. Procetei ForniKfi- niilitudo id dignita. ' In princi- (ii fpem ^ui alijtur. prindpc pofteris induftriis fubleuanda. Sic Auguftus ^ Tiberius multo- lublcuidi. rumSenatorum^ HortaliinopiifHceurrerunt. ij Fotmat fimilitudo facit vtpletique impoftoresfefe iii locum Principum peregre defun(florum , & populo gratiofo- tei euexii. rum , faciIifubintroducant& iuGnucht. Sic Clemens feruM fe pro Agrippa fuppofuit. 16 Qui in fpem imperij aluntur , eti»m priuati colen- di. Nam memincrunt in impcrio huiufmodi contcmptus de fc fafli , & eoj qai fe contempfcrunt , affligunt , & odio fcrfequuiitur. Sic Tiberim jirchelaum Cappadocii regem odio habuit. 17 Qiii in fpcmimperij aluntur,mature alTuefcant mMitix cxercitibuspra»ficiantur , vt illis innotcfcaut- .SicDrufus ,(!c GermanicHs , fic Marcellusfilij aut nepotes Augnfii. 1 8 Optimus eft cxercitus.qui parcre Duci didicit , ordines feruare , fequi figna , confertim , non autem per catcruas va- gepugnare , & (ic collocatur , vt fubfidiis mutuis firmentut omnes acies. Tacitns. 19 Princeps fubditis fuis graui aliqua calamitatc afRi- flis fubuenire , tum ex arario pablico , tum tributorum remiffione debct. Sic Jiberius ii. vrbibus Afii. term mctu concujfis. 10 In malum finem fauorem exercitus fibiconciliatqui licentiam in caftis & iefidiim ceuccdic > fcacras nibunos di- tJem. EKcrcitut ftrenuus^ ^ur»? illsditis «rftiAti fubueniac frincep» & r.cfp. Vi^iojits llrit. mouct , vagum & lafciuicntcraperagros aiilitcmfinit,&Iar- gitioncmilitcs corrumpit. Sic Cn, Pifo leglonei Syrias corruj/it eonira Germanicum. II Vt noui populi facilius nobis a(ruefcant,& nofttum iu- ■gam patianturifuntonetibus & ttibutisleuandi.S/VC«^^num ■Si ca- lac. a pu- s ra- t .ti) uriiirumir) o^jtiio coDtinuerunt. I } Aut non tcntanda , autkniiter primum agredicnda re- lumaliarum pia:ccrc]uam rcli_c;ionis, cmcndatio, qua conigi abfquc publico totius Rcgni motu non poffuut. Sic LfgcifMi/,- f.u.irii .< Tihcrio iic^itH^i. 14 Sumptuol.v conuiuia t' ieiamn .iffeciani lyr.tnnidim e^if. T. Legionarij frpe funt a fummo Principe luftrandi , & rc- cognofcendi , eorum numcrus fupplcndus , ac modeftia difci- plinaqaeobleruanda. 'icTiheriu- mr^nuit , (^reHe 3 Boui Principis eft, annon.x publicx deficicnti,infcccun- ditati terrarum , afperis m.Tris obuiam irc edicfiis, impenfis, ac ciua diligenti : denlquc pronidcrc ne prouincijc nouis oneri-- bus turbcntur , & vt vfetera fineauaritia,& crudelitate Magi- ftratuum tolerentur. Tacitut. 4 Aulici , in quorum poteftaic eft Rel, & ex quorum vc- lcntste gcrit omnia , quamdiu tyranhi noii funt,ant tyranni- cem r.on afFecVant, vel vltores metuunt, bonis confiliis & fa- ljtii'l)iis Reip. feie notcfccte yolunt- Sie SeianMi, • ^SS ; Domluaudi & tyrannidis vfurpandx fpct prlma difflciJij T;r.h„/, & inarduo. vbi vcioquis cain Ipcin tucrit ingrcifus adfunC "'■"'"'*•' homiiiumrtudia.&minithinondcfunc : Ac ptoinde'coium ""' qui tyrannidcin aifciftant , ftudia piimo quoquc tcniporc vi dcturbanda : & ij n«candi,«iui talcs dcprchcnduntur : vclco. rum miniftii. 6 In Rcbufp.benemoratis hidtionum immodcftia fcuct^ Hifl./onci citcocrcenda. Sic fubTiberio «ow, Stn.uufcenf 7 Prmclpibusiijqui t.intum funt dcfignati , viao adhuc PrincV, prajdecclloic , cft maxime caucndum, nc fc ilii parcs faciant """'""i»- codcmquccumcogradu& loco &fauoic publicc ' ' '"^ [C put quc (c coli paciantui,.iut col'dem honotcs fibi dclatos ad pnuatim- litliiatl* rait- tat, comitatutamftequente habeant,nimlum illam fpcm vr- gcant, pr.vteranc, & iaacnt:dcniquc nc qulcquam ad re• Dckifta cx his& conftituta Reipub. formicfl. I j Nofcenda populj , qucm rcgcre vis, natura cft:quiquc Populi ir- camcallct.pruHcns dicitur. rafiVtf. i^'^'^ ">- r^ cv r,-.- 1 ,./•■,., » . ifttoltendu. 14 t-onltitucaRcip. tormalaudaii tacihus,quam cacnite Keip. for- id cft.pcrfeaa habcri Potcft:& fi eueBit,haud diuturna effc fo- "'S i"""* lct. Tacittts. petfeft». M Sub tyrannis nihil tutum eft Nam difta, fcripta, fafla, ^ „n„ijjj, fomiiia rccitata,& qui duntaxac funt medicata,in crimen Ix- onus. l.cMalettatis vel religionislafxiapiuntur.Sicy^i Tibtrio, C«- ligula, Nercne, 16 Q«aem3.£;'ft»tisvult&cit6,&accurat^eirepsrfcfl2 oper» pi,.; ipfcmet curct.alij non delegec. blica. 17 Plerunque cuenit vt qui Principcs famam Kominura Prin«pf«- contemnunr,iidem eciam conccmnant vlrtutes ; &ptacclaium f^r^'"c,' quidpiam.dum viuunt, agete negligant. Tacilifi/itentia. 18 Principese6dlfficiIiiisconfillacapiunt,qu6detiamfa- confiiia mx fuxrationcm habere cognntur & Aehem.Tihtrif fenteniia. prmcipi.ni. 19 Aulici.quantumuiE gratiofi, mattimoniartia fortc lon- *ulicicon- ge potiora fempcr cum m.igna alioram aulicorum inuidia , & 't"*n"c'"/iJ4.' luo cum contemptu& periculo ipfi ambiunt : oblata vero a '^"'"- Piincipe no'n piudentcr afpernantut. Sic Seianiu eutrftu fub Tiherio. M^utfm A^rippa etieciui fuh Au^uflo. lo Aulicorum affcdlantium gubernacula Reip. h^ funt Aalifiam. artes. vt Principes a rebus publicis coenofctndis ancrtant.il- bmofi, & \ r 1 1 ■ V I- 1 - T ■ - ■ /• Reip. gii- Inquc volupcates pro huiulmodi cxdio obuciant : aut 111 fc- bernacuiai ccffus aliquos & percgrinationcs procul a concilio publico "Sii^^aniei. afcducant. Tunc enim ipfi rcrum omniura arbitri fiunc. SieSe- ia nu4 Tihsriiim alduxic. IX Inuia &aidua oppida,praEfidia,& caftella non nifi mil- vrbes inu. tiitis aliiscircaprsfidiiscommode obfidentur. Sic Thraceiin ?''*'"'*" ■I I r ,r \ ««eantuj, montibu4 oijfeljt a Rcmanus. II Coada iieii dcditio muniti alicuias oppisli & caftri, Beiliiio, proxima quoque dedere cogit. Sie Sahinm Tiiraci& locn re~ cepit. 1? Tandiu mollibus refporifis hoftes ftint diftlncndi, do- leffati dj* ncc excrcicum iuftum coUegcris, aut rcrum tuarum fecuritati '*'"«"'''; profpexcris. Sic Sabinm Thrafihuf illufit. 14 Quando priucipes faminx ad fccundas naptias con- Regin^ aiii nolant,ma"num futuiis Repni fuccefioribus pcriculum crea- ""'"'''■ II plerunque tolet, & multum ex Rcp. fetmit.SicTiberittsfenfie cOuolite»» denuptits Agripfir.e. 15 riocerum fufpiciane: mutux ,licecfalfx aliorum in P.-oceram alios , eos i.i mutua odia concitant , ac tandem euertunt. Sis '„'^7'*"' Agrippiiix enerfa propter fujpicirnfmfuar/i in Tiberium. 16 FerociaPrlncipum ingenia&liberamagijpatencinfi- jnQAi^ ii.S.Sic DrufitfVterque iili!t<,0>neposTiberij. .quibiii fa- 17 Poftmagnapra:Iia,vcl cladesa Repub.aceeptas,in ciui- MUK/bu^ tatc humana & bene morata fauciis , cgenis, & afRiftis proce- mincraiir rumxdespatcre foleHt,vt eorum largicionc & cura afflidi jl,'j^'^""° luftcntcntur. StV foft cladetn Fidenis acceptam. Idem a Rcgibus quoque ficri dcbct,vc a.fliftos estraordinarlc fubditos,dc faci fablcuent. SiV Tiberim Cnfar in incendio montu CittiJ, 18 Sub Tyrannis, raaiimc ab airlicis, ac omnibus tyianni Aulicis af. fauoiein caj-tant;bat,cat!endum eft bocis on:nibus,& ne qaid fe?»»i9i^*' y 4 Mt 256 'Encyclop^dia^ Lib. X X 1 1 L t>u5 irc.ni iiiis fccieti fai. commuoiccnt. Sic Sahmtu cmrfUi i. Utiare Sc- tJa nc c6- mita.. nntore. ... vca.galij 1 j Nimil ihrxi^eivdo tiibuto fcuciitas ; itemquc nimium immo.ic . .^_^ tributum im>olitum,mouct lubditos ftcqucntcr ad fc- duioRcm. SUG^iu ,fic FrUi,, ftc H,jp^nufubT,ter,0 Tvrinnos perJunt. Adulatio. Tyrannoj p^Vdunt. Principa. tus nouus. Vfur*. PrifciSi prni;incia- itini qui- \)ni'formi- ■l^bilei > Bellum iti ajio^ tras- ttr-"i >ic j IpHs quoqucTyraiinis fua flagitia & facinora inarcanu Aipplicium vcttuntur : & fxpc fuas ipfi pcenas & cruciatus, qnos in aninio.- fcntiimt , fateri coguntur. Sic Tacittn dt Titerie. 4 Noua 5: inufitata potefias xquitate eias, qui cam gf rit, tandem probatut , & inualefcit. Sic R.omA Vmfecturn VrbiA fub iilicenaie (y. Pifone. f Annonjc caiitas, & fcencratorum auaritia,atque pra:tct lcgum cdiCtum exaC^io ad fcditionem populum miSucnt. S«i Itbcrii^hoc cO!i:igit S- Gatha ^ L. Sylla Coff. 6 Qui cxtrcmis Regui finibus & Ptouinciis praepofiti funt, aut inagnis txercitibus pr3efunt,foimidabiles funt tyrannisi& nifi ab us Frouinciis dirccdant.non facilc a tyrannis tiucidan-- tur. Sic Getuliccci tu Hf fuh Tiberio. 7 Eftprudeniis trincipis,armaextetnorum procul a fc re- mouere.acproinde eos ipfos aftu & confihis fuis inter fe com- riiitterc & AiiYiMte.. S'C Tibcriiu f.irtloci. 8 Barbaris cundatio quxuis fcruilis : ftatimquiduis cxfe- qui ', regium habctur. Taritifntnitia. $ Tyranni quos vi apetta non audcnt tollerc,necant vcn<;- horvcltfiflimulatiDne Si donisapud le retiaent. S'V Artahaniis Fmceres Perfxrnr/i. 10 In pra;Iiisfama etiam falfaoccifi Ducis fcd crcdita, il- lius pattes tcrict. Su m certami?ie Orodu p- Vharajrnanui. 1 1 Externi'milites niercenarij,& cuftodcs corporis , facil^ fiuntRcgibus miniftti fcclcrum. Taiiti lentewt.i ir Tyranno ccdcnti & fugam e rcgnb capclTenti inftan- dum.nam coilciflis vitibus ftatim cft rcditurus. s/c Artnbanus l'arth rum Tyjiinu!. 13 Populi impcilum iuxta libcttatem-Paucorum domina- lio , rcgi.^libidini propiorcft Hanc igitur tyranni prifeiunt popuh iibertati, & potius obtinerc volunt. Sic Ariabanut con- ftiluir in Sileiicia. 14 bum nouum imperium iufte occupatur , cuiusrcxcft adliuc fiipciftesautaliquis ex eius faillione,uon circa caftella immorandum,Gd Regia cius impcrij piimiim inuadenda , dc- indcintcriora regni petenda, & cunftantiumaccederc ad no- uum Regem dubicatio oftentatione armoium eft tollcnda. Dcniquc non nimium tiibuendum vni cuipiamaliisomnibus exofo & fufpedto aulico. Beccatum hac raticrte a Tiridate, Qr a Bard.i/ie. i j Qui deccptns eH: in eo qijem delcglt ad imperandum,& quem ptius amabat ; crcdendus cft,fi cundem, quem priiis dc- legit,accufat poltca,ve\e odifle. Neque enim odium fimulare aut fingere is [oht.Taciii fcntentia. Tyrannis /ttfpcftj qui» SeUHsiet. Principa- jus nouus. obfito re- cineri t]ui pofsint. raftiofi qui } Popuii pr.rdiB ex- Jififiti. Militaiis ditVipTitij W)(erM&di' EX LIBRO VNDECIMO ANNALiVM CORN. TACITI. i^T^Yrannisfuntfufpcfliomncsopulenti^validisgencrofif- X quepropinquitatibusfubmxiiitera viri militarcs,&ftre- nuiqoi milltibus ^rxCant.Taciti jenreniin. Sic Cerbiilo Clandio. i Dclatorum & accufatoruni primia tollenda omniuoi aut moderanda. Sic Senaius fuh Cliudio. 3 NouusPiinceps initio regni in Procetcsautpopulares fe- ueiioi, omnesin rocoiicitat,& fere dciicitut vel occiditur. S('n. EX LIBRO DVODECIMO Annalivm corn. tacit. MileS fl CUIS. Pere| feiutox CffoT glllrjtu Pam prjncir fic laa< Print vt inai Piio oScQfi AVIici tunc vtl iniqui Inel llis ini riis II llone^ Ccrra quan«l in I ttrapo ceden nc quiduispro libitu fuo cxcquuntur icqUBm auHcc iquum, cum Principis neque iudiciii,neque odii •""'"' cft.nifiab illis ipiis auhcis lulfumaut indltum.id cft , cura illi ipfi Principem in poteftatc fua habent.r.jci/»' fententia. I Incclta coniugia etiam apud profanos d3mnata,&nc2 iticcfl; Regibus quidcm ipfis , nvfi cum fumma cuniftaticne & rato ct-lcbrata. SicClaiidiin dttm /igrifjinam neptem ducitin-vxo- rem. 5 Etiaiti in ele^iuis regnis non funt vfuierebra Regum mutationcs. Itaquc fcrenda lunt icgumingeaia. Claudijfen- tentia. 4 Imparatus ne praclium excipiat;fed cun£letur,& flumen, & munimentaholti laceffenti obiiciat. Sic Gotar^^s r.duerfui Mehcrdate?f!. 5 Muniti oppidi cxpugnatio ab cxterno cxcrcitu ftatini ^"*P' fada tertorem eius omnibus iniicit. 6 Sap-S vifti ad viftorem confugientis fumma miferia & viai ingcmiafupphcatio cumad mifcrieotdum flciflit. Sic Eunones •" '"' Mithridati Fontico feferclt. 7 Piiftat arduum Sc diflicile bcUum euitaie,honeftis con- ditionibas hofti conccHis, quam fe cupidicace vindiiftx ia iu ccrtum Mattis cucntum coniicere. Sic Clauditn Mithhdati concelfit , ne iriumfharetur. 8 Tyrannidis occupandae aftatus modtis rati6que eft,cxtra- '^'^} neos legitimis fuccclfotibus prsfcrre honcfto ptastcxtu , vcl adoptione , vclpublicorum munerum honcftiotum delega- tionciiccm remouetc honcftis ex caufis eos qui lcgitimis fuc- cefloribus fauent : vel criminationibus tolleic. Sic A^rifpnit filium Neronem JBritannlco fr/ifofuit. 9 Principis mulicris zclotypae eft iu alias muliercs , quas R'«''" fulpciflas habet, odiumimplacabile. Sie A^griffin^ia Leliiitm "'^^ £J' Calfhtirniam fnb Claudio. 10 HoftisopprImendifacillimatuncratio,cijm pratdabun- "°^'.' dus,& imptouifus vagatur.S/t: Vomfonim Cattos ofpreffit. II Cniihoftiadprsliandum eft impar.fcfecaftellis conti- certi ncat. Sicfannliu Sueuus feccat fub Claiidio. nuiai 11 Vicinis prslio & bello intcr fe certantibus,vicina ▼ttir-,^'^'_"'^ que loca noftra funt valido paratoque: fubfidio firmaiida , ncbus q vidoria elatus vicinus noftram quoque partem tuibct. Sif^S'"''' Claudim refcriffit Attilie Hiftro. 1 3 Sociorum defedioni , vel fubditorum rebellioni ante- Jf^^'" quam confirmetur,cft primo quoque tcmpore vi obuiam cun- guend dum- Sic P. Oftorius Britannu deficiintihic<. 14 Colonixin Teteres& obftinatoshoftcsdcducenda:, Yt Coi facilius iii ofEciocontlneantur & domentur. Sici» Sritannia M^' tolonia Camalodiinum deduSa. if Tunc maxime milesinaciem&ptxlium dcduccndus, cert cum alacri animo & infenfo in hoftcm ob iniuriam quam pu- l"*"' tat fibi ab hoftcfaiftam, piaelium ^oicilSic femfer Imferatcres R>mani. ., I 6 Plerumque poft cladem acceptam acriiis incnmbunt in y,^„, vindlitam vidi prxfertim gencrofi. Itaque & moderatc , iion modi l^arbare vtenduln vichoria:& viiftotibus eciam poft partam vi- (ftoriam nihii eft de priftina diligentia temittendum. Sic Bri- lannie.xarferunt cafto Caracifco. 17 Spoiia&pr.cdaexhoftibuscapta&ad vicinos honoris _ ergo mifla, eos nobis conciliat, & fitpe in eofdcm hoftes pio- ad »i {'ititS.icSilures Bntanniam commouent. "'^j i9 DUiiot aut contumcUofa vox Impcratoris hoftilis cxcr- capi cicus ?| neil micrel Florilegium Politicum. 257 ditat >nutn lue riliz. «10 rivru. njru •ttra». nno "ulfc- orutn lua. ept ;ii'a um int. noUi riuu- 1 pro- Vluri- »rum i{io- ^tllUIJ. ipi- iDduU cife. iionum :1U. ' 101. oru,. citus in nos auJita & pronuntiata, Ccpc nos nciius ad brllura iacit,ii;aiit piius cjuictos excitat taiuiiiaiii ijni id ciitiun» ilc- llinatos .lut contciiiptos lt.iqu>; ca knif ci cit aliftmcnduin SV $ilMrt>exiiit"'it. vx t.Oltori). ) j (.J^Kinium licti potcll, agii noftia: re^ioniscolcniii, vt cx iis iiobis annona abundct potius , cjuaui vt Juntaxat inuc- ihtio & inccito , id cit , cahbus cxpoiito tiuaicuto viuaniUS. TueiiH! (ic eii de cMij» acrufut It:)lj>. 10 Is qucm tcgno fuccciuuuiii nimiumpraccps icgnan- di libido nimiumque tcttinata lapit , tuni in iplum antcccflo- itm ruumadhuc viuum, tumin vicinos multa partim vi, par- cim dolo & tcckrc molitui.ltacjuc oranibus cii cauenduj. S'V &UMdamijiu4. 1 1 Scminaodiotum & bclloruminteryicinosnobispopu- los vt pluriiuum tutam paccm uobis ptxtlant. Sic Giuadr/ni rtjPtnjuin. 11 Vbi difcordibus ciufdem regni pfouinciis difcotdc» Pntccli prxponuntur , tacile difcordii inter Piouinciaks (juot^uc ciclcunt,& latrocinia inJe beUaque tandem cxardef- cuutiSc excitantut. Sicinier GaliUes e^» SamaritiinosFelicctS' dimc.no prtfidibuf. 1 j Tiibutis non funt onerand* Prouincix quat bcllis fue* rint vexatx & dcpopulats. Sic Clattdiw: Byzantiui. 14 Magnasimperiorum mutationes prarcedcre plerudiq» folent piodigia. Sic monem An^ujii 0> Claudif frtcefjerunt. ij Principis maircm aut fororem aut cognatas nimiutn opibus& audtoritate ciefcere in Reip, adminifttatione nun- caam tiuum e(L Nam cum pcr fe cft mulicbre ingenium in- lolcns &• fuperbam,tum etiam auarum & crudcle-ltaquc opti- mos quolqu. St quidem allu &'dolo,aut falfis accuCationibus, aut finiultanbus intei cos excitatis perdunt jftxpotentes fcB- mia-x. Sic ./t^> ipfma fui> ClaMdio (y Herone. EX LIBRO DECIMOTERTIO ANNALIVM CORN. TACITI. I 'T" Yrannis fufpedla cft tota cotum,quos iniufte trucicja- J[ runt,familia.ltaqaeineamquacunquearte vel vipof- funt , delendam gialTantur , efique iiuic ab iis femper timcn- dum. Sicjimi" Stiane ah />grifp'>'>a orc-fo ■L TeneiaadKuc principis artate, prodeftaducrfuseos qui nomincprincipis impotent^r, crudcliter, vcl auare imperant, aliosopponere.Piiiicipi adinouere,&dignitatibus cohonefta- lequimoderati fint,&; ingcniomanfiieti&intct fe concaidcs. Sic A^ritpifii opjofii. Burrt.m pr Senecx. 5 Nihil loEtius populo, aut principi nouo fauoribus, quam fi vcterem Reip. foimam tcltituat ;& fuacuiquey Magiltratui muiiia rclinquat. i)V \ero in pnmo tjuinjuennic. 4 Aregibus plura confiliis & iu)minisfama& aufpiciis, quam telis & vi geiuntur. i Quale (it futurum noui ptincipis ingenium & legimcn, appaiet ex iis , quos piimo muneribus publicis ptartuit. Si enim bonos &cgregios viros eligitamicos & Magilliatus,bo- num & felixiegimcn futuium elt: Smmalos, & giacia,pecu- ria.vclambitupotius quam virtute fubnixos admouct,infclix futurum eft. S<£ /cf /»■ •<...manu^ df inuenta '^ercnu. 6 Fama in nouis coeptis validirtima ad multos nobis con- ciliandos : itaque eius fauorcapudanimos iameaptaEoccupa- tos , vtendum. S'i orbute iifiK ea. 7 Repentina aulicorum qui confilia & movcs principls improbant , & poftea eofdem laudant, mutatio animi fcmper principi & aliisaulicis , vti infidiofa fulpeiia efle debct. S/ Vallan'i ,fic Agrifpins. mali ceffit. 10 Qui in fpem futuiatum ac cxcitandarum fcditionum a!untur,fere ab ipfis,a quibBsalebantur,principibus,viautve- neno tiucidantur. ?/r Britamicus a Nirine occifuf 1 1 Nihil lam fiuxum eft , quam potentia non fua vi nixa, fcd alierio duntaxat fauore. r<»«/«telJitu rcclcrum principi}. C.uo vr MCretriit lcu ii.orEA aulicua. Vcftigal nncaiiciiii >'c foflea feipfum occidente. 5 Maturein earum artium odium inducendus piiriceps quaeeum dedccent,vti Auiigaium .Ludionum , Cithariftatu, Piftorum , reliquarumque fimilium Principis cnim in huiuf- modi lebus occupatio ac ftudium tum illi parit dcdccus ac contempturti ; tum i cuta Reip. auocat ; tum denique ing.nio ftolidurri»& impudentem icddit. Sic Nero. 6 Vt gensquscque fegnis adpericula;Cc infida.fiquBocca- (ioicbellandi datur. De ArmfnitsTacina. 7 Ducis bellihaec fumma ptudentia , vt vtaturclementia adu-^rfus fuppliccs , celeritate aduerfusfugientes , feueritate aduerfus fefe occultantes vel tefit^entes. Sic Ccrbulo in Ar- menia. 8 Qijuni colonia: deducuntur , non fihguli & fparC et Va» riis vrbious vel vciillis colledli ; fedcoUetfti tribus& vicina vcl vexilla (imul mittenda. Sic fefcmum a, i ciunt ftafim.'^'V Tigellius apud Keronem egit. I .(. li valde fufpefti & mctuendi de feditione , qui in ft,c- gno Proceres funt nobilitnmi, pauperes tamen & auarijSc audaccs ij Iniaftorum fceleium a priilcipe iufTorutti fflinifti! odiofi fiunt ipfi! quoque piihcipibus,quorUm iufla itftpia funt cxecuti. NaijJ quafj cxprofaaatU!,' *b illis ftrpidttotUir» ^* Anitm, ' Rcjtnz . aoiDiiluflVi SUbdtlUt (jucm inC* ruit priSL* ccfs. Piinctpit tcpciuuia □lutattg* Frincepli r«eUratu>f Artcj pnn- cipcin qi*£ ilcflcccanri Populi ill* iidi qui. Ducis cU^ mcntia. Ctilbnie vt Uciiuce." ix. fcucij ctt« VfbJ fleCi pr«feicd* tetifuxm.r fieni. tjit^cotdin in cxcrd.^ Aulico eie aula ^uan- do >lilcc4 ransi. PfOctrrt de CcdittGi.'! nc ruifcAA.) fcelrrurrt ptuncijii/j /i i 58 Encyclop^cli^ Lib.X XIII. Tmperia magna vt fiant & c6- firtieniui. Tyrannoru fcntentu. MoftJs rueni vt iitocandu EX LIBRO DECIMOQVINTO ANNALIVM CORN. TACITI. I Tk ifAgnaimpctianonqaiete&igtiauiatednenturjquum JX/I laceiTiintur ; fed virorum, armocunque aducrfus ho- ftcs lacf irenccs ceitamine. 1 Tyiannica vox eft , id in fumma fortuna aequius , quod valiciius,& regium efTc.non tantiim fuaretincie,verum ctiam alienaoccupare. 3 Hofti in noftram reg!ohcm'lrtuiturb itinera prstJiiden- da , commcatus & aqua adimenda : ptsfidia in ipfo rcgionis & arccdus. gjjj^ tortillima ofpoucrtda; &quac vrbes prims obiiciiihtur, eorameatU& vaUdo miiitc muniends. Sic Corbulo «duerfiet Obfi.l/onis Oui populi inacie tantiam valent &Ptxlio;inexequen- fta.. dis veioobfidionibus i & vrbium oppugnationibtis nihil no- runt , aut poflunt , exiguam militii pa^tem didiccrunt. Sie tanhi. P»^ "'. 5 Quum fumus imtjccilliores vel imparati , prg:ftat ho- quirenda. 1 ^— . ... . .1,1 r • ncfto pacis amicitut nomme cum potcotiore holte paci.c:, fi qua ficri poteft ; quam obftinationc aut fuperbla ait>imi ia armis perftare , in quibus vel noftram imbecinitatem, vel metum prodamus. Sic Vok^efes tMhorum Hex cum Cor- buloKe •«ritdient g Magnus in exercitis ducum fempcr ettor eft ^e com- fic"en"! "" nieatu cxcrcitui itci fufccpturo prius hon profpiccre.jjt ?*;«* damnatus, Corhulo laud^m. eonniiuin 7 Qui Imperator exercitus neque in fuis , neque in alienis j^retum. fanis confiliis conftans eft,facilc feipfura & cxercitum eueitit. fic tiiftu a Colfgefe fffw. . Ixercitus g Tuncfit timidi(fimus &dilaben» exer«itus,adc6 vt nc fe- ipfum quldemaut fua tuendi curara tetineat, ciim iam dade aliqua recepta pertetritus, totus ex alicno auiilio & accerfito pendet,aquo omnia tccuperatum iri Qjeiat &fibi peifuadct, fic txercilM lUti^Cc^rbulone nccerft 0. 4) Amifla przlia fatentur cthnici ipfi efle documenta& exempla a Deoedicacohtra eorum qui vifti funt, fupetbiam. I o Abfquc obfide ne dui hoftilis cxcrcitus in caftra hofti- liaveniat I I Tyrannis funt ij fufpecfti qui nobilitate generis poUent Oafpeai!' prs cxteris , veleadcm officialium nomina domi vfutpaut, qu« habct tyrannus ipfe.yJc N banda, autin locopublico coram omnium o.-ulis patrand». Multos enimetiam ad inifericotdiam commouct.Jif Hifirtk ttniuratie in Htronetn irrita. EX LIBRO DECIMOSEXTO A N N A L 1: V M C O R N. T nullo. Extm- flumheUortmciuilinmpefl morrem Neron:^. j Qrii detutbato tyranno militibus gratiofoimpetiumoc- CUpat,n;)ilitcs donatiuo, ac muneiibus ftacim fibi concilict. 4 Idem faniiliares fibi optimos viros & fticnuiirimos,non autem ii;nauos, exofos, aut ftagitiofos ftatim adiungat Nihil crudeliteragat • Mettopolim regni ftatim adeat , & occupet. Deiiique magniim fpecimen comitatis, benignitatisj & virtu- tis ed.lt jic peccar m a Galba. f l3ife^iic ert plcbi vel ttftatii libcttatem pati , vel totam fetuitutemi 6 Qni piocerss impeiium fibi dcftinaut ,qriantomagisfe ea fpe decidere vidcnt, tanto celttius in R^gnantcs coniuraut. Sic Otho in Glabam. 7 Etiam profufas fuperioriim Regum libcrtatcs in pro- cercs,ab iis proceribus repeti cft periculolum, eofquc aJ coii- iurandum facilC Cires impellit. ^'c cm arasur m ^uihitm. 8 Bellorum ciuiliura ij funt exitus , vt non tantum fiant, qua: vidoics volunt; fed ctiam vc iisfit nios «^eiei.duscjuibus adiutoribiis parta elt vidoria. CueroadCurrnjicit Gaibam. 1 1 Qui primiam tyrannicc inuadere cupiunt impetiam,ple- bem , & gregaiii)S milites feruilitci in exeicitu demeieii po- tius loleut quam ipfolmec eotum duccs,aut Reip.Proceies..5?V Otho dum innaUi imperiur,, c wr. ijalbaKt. 13 NuUus cunftatio:n locuseft in eo cohfilio exequen- do, quodnon potell Jaudaii nifi peaftum. ■■,ho. 14 Infclicia fuht confiliaqilxcapiuntut tunCjC&meoruin tempus cfFugit Tamfi, I 5 Admilla in piardecefl^Qiesfaos reges fucccffores eorum feii vindicant, qu6d vltionem eam eiiilirocu: ibiiTiuiiimen- tum elTc in praftns ac poiterum, ne i.]uidpiam,firailc ia fe quo que ab aliis attentccut. I 6 Ducum & ccnturionumauaiitia & cmdelitas in mili- fes diffoluit difcitlinam militarcm : & miliccs ipfos auaros Ss lattottes facit : icemque inopcs,& be;la ciuiiiaappeccntcs. Sit Othovoca'ifnes qiti redimi fteharit , fl.u.it. 17 Mmotc procetum inuidi» & difcrimine fumifcur prin- ceps, quam quxritur.Tv^zV»'. 18 Q^os furori plebisfubtrahere veHs,vincias,& qaafi ad maiorem pccnam deftinatos cuftodias. Sic Cmiltt frna usfub yitellio.Sic \Jarin3 Cetfus \ub Othone. 19 In bellis ciuilibus nihil feltinatione tutius. Nam ibi fafto magis,quam confiliocltopus, itaquequiCunftantur vcl trepidant, ftatim 'xamiiaAi.Ctctnnifemeniia ad fiieUium. Sic. Oho ceniet cjHo^ue. 'iicperiir lo Multa felicitet fuccedunt,vbi milices, quamuis fit dux ignauus.munia ipfi fua per fe obcunt,& Ducis paites impleut. Sic in exe.-citu y-iellif X r Priuata vicinarum vtbiuiri , aut ptouiiiciarum odia , in bellum publicum, ciuik auc excernum,fi quod cicitatut,faci- li deriuantui.Sicixi/» Lw^danenftHm.^ vierin ,.fivm. II In bellis ciuilibus frcquens eft,vt Duces parcium in fefe Ihutuo parent infidiatores , vcl vencno fcfc occidcre tcntent. SicQlho itedtum , coiitrdque. 1 } In bellis ciullibus frequen<: eft Vrbium & Proiiincia- rum moJo ad has , modo ad illas partcs mutatio & inclinacio. Fidcsenira aut amormctu autneccflitate facile tunc mutan- tur. Tacitus. 14 In bellis ciullibus fere rcs externx fme cura habcntur. Tacitus. if Qua: gens valet equeftri tantum,non etiampedeftti certamine, multaincommodapati fo!ct.S/V RoxolaniStirmati. 16 Priiicipatus fcclere quxUtus fubdica modeftia,& prifca grauitate neque regitur. neqrle retinetur. Tacittn. 17 Pax & dignitas R :ipub. incolumitate Senatus publici, & illius auftcritatis conferujtione nicitur & firmatut. Otho. 18 In bellis ciuilibus funt fpecie & prctextu militix Pra- ceres omnes.pracferim fufpcili, ab iplo Duce partium abdu- cendi cx vrbibus ; & fecum in caftrb habendi. Procci ambiti In pr res lii litas. Bellii lpe!ierefolet.yrc exe" ius Sjrii commeti tnem^U ItnUctTum , j»» Qthontm ^ ViteUiurn «U^ermt, l Multa rmpi q.un uadii» ttii taStk Floiilegium Politicurn. 259 j MuJt» honvi.ium generi» , ^iuerfa tamen tationc , ciuile bellum capiuttt : jli) jmoiL K.cip. vt bciic coiillituatuiiali j ambijionc ialij aiiaritiai ali) odio icgentium. Itaiiuc faciic tontitari illur! potcft 5:^61^1. T^ciiHf. o.xfi. 4 ficilccftinipollortbLis.qui dctuni'!!? itgibus funt facic uii Jo ilatutaciuc coti'otis fimilcs , iiiipcrium ail teiiipus coiUm ncJ- „tium ji Mercnem ejj'e finxit. j Viclorcsctckus facili vincittir , ficum poft vldoiiani incautum & fccuium ftatim aggrcdiiris. Sic r,uUiani inGnllin UiirLontnfi vimiint Otl/oniunOi. 6 hi facilciuuidcmus,».]Hospriusii\ .xquo nobifGumcon- fpcvtos poftca xccciui fortuna illuftrcs intuemur. Taciiui. 7 Vt bcUi; pra:tcrtim ciuilis,initia encniunt,caetctapoftci ctcduntur. dci/tntt. i \taria Diiur. l^iriL rum t. iktn :rta- •bi P» Iii bcliis ciuilibusdocis & ciercitus modeftia plurimoii in luas paitcs traducit : eorundcm vero immodeftiaaccrudc- litas(.]uaa. pluiimosab iis vel atcet.vel abigit. S In bcUis ciiii.libus ptiiis aliquid Ihenu^ audcBclum & agcndum , <]Uam fenefcat noftti eiercitus fama. dcinnt. e.xempiwn. 10 In ciuilibus bcUis fcic pliis militibus , quam DucibuS licet. Itaque iis etiam tutbidis multa fa:pe funt 3. Ducibus cOadonauJa. falcnm Fahij femenria. 1 1 .^gie fciunt militcs , imrnincntc periculo ab hoftc , fe roboiicxcrcituspartc Ipoliati, eamquea fcdiuclli : itaqueca diduclavcl fcditioncs nioucnt i vel rgnauiotes rcdduntutad pugnaiiK.ic proinde tiinc maximetotus cxcrtituseftretincn- Jus. bic :n cxerd.-n falcnrn dijper/is Bmauii. I z Multa bclla impctu ptimo valida , per txdia & moras tandcm cuancfcunt Sueteniuf PAuUinn'. I j Iii bcUis ciuilibus publica: ptiuatxtjuc opcs.S: immcrt- fapccunia fctio ■"alidiot cft :ltem copiacoinmeatus Auiflori- tas oidinuro , ScVtbs capitalis regni. Itaque terc i) melioic loco lunt , qai in ciuilibus difcordiis ea pcnes fe habent : & iidcm pcr moras beilum ttaltcie facilius poifunt. ScJ tainen caomniaJhenuitas partis aduerfiE cripcrc vel crnftanti i vcl imbclii parti,vcl vidat poteft. Suettnnu Snuumm Mucianm. 14 Bcllorum neruuspecunia. 1 5 Rarocaptailiafelicitcr tiJccedunt, qujEcbntra ptudcti- tum Ducuir. coniilia committuntur. Sic Orho ■viBm. 16 Abeapugna ,&cettartUDC, vbi de famma tetutn femcl agendum ac decettandum eft ,pcricuIo(i(Iiine fcmper fum- miis Priaccps abelle folet. NanT^ius abfcnti.i & Duces & Mi- lites tiiTiidi6tesfacit:&partem exercitos adipfius cuftodiam, & facpc etiam meliores abducit. Sic Otbo piccuait. 17 Magiiamilitarisfcientii pars eft obferuare hoftisim- "■"- prudentiain ac tcmeritacem ,caquc ad tuura commodum Sc victotiam vti. Slc Cicinna jy (■'aiem vlncnnt Othcniani)!. 18 Bcllis difcordiifque ciuilibus airuetsc gentcs aut raili- tes, vix paceiri domclHcam fctunt. Tncitus de liomAHu pofi Scylli (^ Ci/CjrM heUa ciuilin. 19 Viilismilitibiis vnicum in conlenfu intet fe mutoii, prxfentiacjueanimileuamentum. Anntj Gallifenrentia. 10 Difficilc eft tempera?e fcHcitati, qua te non putcs diii vfnrum. Oihonafsntentin.StaritM. Non paicit popnlisbtcue regnum. zi In bcliis ciuilibilsetiam poft pattam vidorinm non ftatim pax : tcd vatius metu$,& pra^fettim viftsr partis Proce- ribus rcrtat. Sic tnonm Othone Senatus , qui cumeoerat,fatiga~ tUi : 0. Roma ctdesfacia. ■Lx Ir< bellis ciuillbus viiftoris crudelitaS itividlos milites animos fuorum etiam fa;pe a fefs alienat. Sic yiielliui lUyrica- nci mlllrei a ft alienauir. 1 5 In bellis ciuilibui Tiftorcs milites difFicillime inofficio intct fc , & modc-ftia , prjEfertim arvibitiofo vet luxuriofd Frincipe, concinentut. Slc Vrelilnm viflores perulanilfimi. 14 Imperium cupicntibus nihil medium intci fammaauc pra:cipitia. Veii.itfian'-^'. 1 f Eorum confilia folent eiTc tutiota, qui fefc periculo & coiifilio fociosnobis adiiingunt. 16 In bcllisciuilibusfollicitandae femper in noftraspartes, vtbcs,trxeicitus,&Prouiiicix vel dul3iK,&adhucilutantcs,vei ctiam aduerfaria;. Sic l'e>^afianu4 egit. EXLIBRO TERTlO prn- •bel ili- iue. B ipa- li euis cmi. 111». litu- lello >CIU- num int». nlilii bello foU- li belto quil tdnm historiArvM Cornelij Taciti. iTjRiufquam bellum ciuile iuftc fufcipiatur, profpicien.Jum X Duci ci paicium , qui amans erit Patriac, ne intciim limi- tes tegni hoftibus exttanei & vicinis eiponantut ; aut ptor- fus prxfidio iufto dcftituantur. Srir Vejfafitmtu fecit mlffis ad Farihoi legatu. Sie Ptimonictts exercitmfiimftt* lazygum Prirt- cifibus. * la bellit ciuilibut ffes adacrfanl jlrtesii tuefetibus fa- CpptignA- ii.>. In bdlff cicnda aoriim omniuni retincmiotum , fi tios fcquaatat ; qu« apudhoftcs iiabent. SicCicinnavlHw. 3 In bellisciuilibusducumaductfx pattisad n»s defeftio, tdcoi; magnum ad res illiui ad nos inclinandas momcntum aticit. Sic B^Jjus deficirns ad x'e(pafiauum , 1'lieUuTriferdidit. 4 Explignata; vtbis prida ad militcm ; dcditx ad duces Pf»dr \c- pcrtincl. biiirxpu- 5 Obfidib nif» ftouiiGs tcbtts ad cam neceiratiis ftifcepta obliuio. aut nunquam.aut taro fclicitct ccdit : nunquam autcm noflu oppugnatio vrbis tcntanda. Anrornj Prlml ciiafilium. (> ^ Excrcitus , quantumuis itiagnus,fcd fine duce ptajliant, txcrcitje facilc funditut ab cxetcituminon , quii bonod.Uce rcgitui. '""""r- ' !\ic Vitelllanus exercitHsfulus. 7 Stratagema hoc,nempe fama fparfa dc fuperucnientibui stratage* auiiliis in ipfo pijElij feruorc, facile terict hoftes & fugat. Sit """ An>o>iiici trimus Viteliianosfreglr. 8 Teftudo fcutoiUm a militibus faifta m.ngnam in oppu- gnationibus vrbium ad muium fubcundum commoditatera, afFeit. Slc Antonianl in offugnanda Crrnwria. 9 In bcllis ciuilibus maxima ctudclitis , prnffcrtim in ca- {)ta« vtbcs ,&in captiuoseiciccri folet. Sif ifi'.)»t^»M.i(3«OT ciinl" 'tu inCremonenfes(y< VlrelJianos. .iditas. 10 Inrebusdcfpcratis, &in qitibusremedio cititfimo cft confiii» bpus.femper cft teteiiimum mcdia confilia ancipitia.aut cun- [^J,^'^''^* j',. dationes fcqui. Sic VaLens damnatus. 11 Magna vitis militatibutindignatio oboiitur, quum la- . W''""'^ borum & periculbrutn militatiurn piffmiaij atrcquuntui, qui ^ ''"" "^ illis peticulis nunquaminteifueiunt. Antenius trimus ad Ve- ^afianum fcribens. 11 Stultaeft ditTimulatio cladis acceptzfaflaa Piincipe, cladt» ac- itui rcfatciendi idem non profpicit. Sic yitellius jididus. dinirou"-" i2 In metu publico confilia piudentum ,& Yulei luraot '"'"'!• . imptimis audltUr. racitus. rutnor. 14 Initia belloium ciuilium & pi.xlioium pisEmittencta B«ii' ciui- foituns : Vidoiia vcio eorUndcra confiliis & tatioiie peifici- fufo','" tur. An/nnius Vrimus. ■ 15 Tempore belloium ciuilium peticulose in aduetfjc cautio in partis caftris, bppidis , & cxcrcitu vcifantur ij ,qui alterius ^^j" ""■ partisDucem fanguine vel affinitate contingunt. SicSabinus fraisr '/efpafiani ferlculose fuit Romi. i< Sempcr eft pcriculofa nobis ca pugna ,in qua inter- ^'ttinta ieddsequiti pedcs cft,& dcpugnat ex paite hoftiumcou- cum!" " ttanos. t? CurandumDucibasexetcitus, ncinearo vrbeth,quani vrhsvti a tapina & inccndio,& caedibus fciuate volunt , alpetatus mi- ueiur. lcsingicdiatut:&peiuic belli potius ,i3 ncui in- geiiium iis forman- rdc*. Rcip.flatuj a pruifltut tolerSdiiS. Prjncep» qualifcun- que tole- ranilus. T>r«nni< ffs effre- nis- Rc:p. p»«- perta. A principe fiiblcuailfi. Regionuir & proliin- Ciarum 16- gtnquBrum prafe ftipen- tlia fine tributis habcri ponunt 19 Bonorum Principum vfusex squo a vlcinisS: temotis fubditis fentitut. Ssuorum auttm cruai-litas a proximis iater quos verfancur , maxiini pcrcipitut. 50 QjJoraodo t^crilicatcin, nimios imbres,& cscetanatu- rx malaiita luxus & auaiitia domiuantium toIcr.snda.C mifsa omnibus impunitate. SiV B.ttaui f^ Ciuiltsad officium reuoca ^tif ;Ipum 'Uinamaa- tti». ^'rinceps «nilitarij. Impittas. Ptinccpj Jornellica- rum rcrutii ncgligens. Itiein. Princeps quos libi conciliet. Subilirtt? qticm me- auit prin- cepi Ccrtamini fiimma re- ruro vix ' commit- tcnd*. FLORILEGIVM POLITICVM EXPHILIPPO COMIN.£0 E n I T E s & leuis armaturi milites cum funt pauci, vix prolunccum muiti,iuuant. 1 Etfi viftori* fant a Deo prudentia tamcn & ftrenuitas Ducum nihilomiuus requirirur , eaque in huiufmodi rebus ma- xima. Cap. 5. ej- »9. I Superbii anteit rainam , citque illius proxime venturae JndiciumcertilTimum. Ca^- 11. infine, o> capite ji. injine, jj» cap. gt, in fine. 4 Princcps animo quidcm militaris', fcd iuftitioc belii con- tcmptor ncquaquam fclix tandem el\, nam fibi fuifque cxi~ tium acccrfit. Cap.^^. f Quibus in politiis nullus cft verus Dei metus,In iis nc- cefle eft cxtarc vei furamas Maojftiatus crudciitates in fub- ditos, vel fubditoium uiter fc fcdiciones , vel cxtcrnorum lio- ftiumincas R?fp.bciiagrauiflrma,veifspe h.rciimul omnia. 6 Priijceps lua ncgoiia irfe non traftans , faciic fubucrti- tur,& vtiliafibicoufiliarepudiat. Op. 44. iafine. cr^i- &47. 7 Princcps minime «■conomus,fed fua temere donans aut dinipans , paulatim fe futSfque exhaurit , ac deferitur etiam a fuis domefticis. 8 Illi iinprimis funt conciliandiciiiuisPrincipi , qui apuJ aitcrurti principem poffunt plurimum auftovitate , vcl pru- dentia,vtillius vicini Piincipis tum confilia facile detcgaiuur tum coiiatui iucrr.^ntur. Cap.f^i. 9 C^i fubditus Principem fuum metu fic tcrrct , vt Prin- ceps ab eo pcndcric , ipfc veio audotitatem fibi principis tra- hatjinfciiccmcxituin habec tandem.Cop. 47. ?•• 6'i.?j' f«^.«'i. :o Rar6,aui: nunquam tot:% fummarerum eft prxlio cora- mitcenda. In quo qui viftas erir , ft.atim fpcclcc & cxcqnacur quidpiam,quo fuorum aiiimos erigac. cap.i^.f^ ji. mjine, ^ 3 j. in Jine, jy }$ T I Magna mutatio tetam fcquitut ex yiftori* etiam par- uxmomcnto caj'. zi. I i Selia inrer Principcs potcntes facili excitantur,difficil^ jnteteoldcm ledantur. lav. ;?. I 5 lDdiiti.ones hunt propter ncccrtitatcs Regni. Rc.ges au- tcm domin :; fjo contenti cfie debenc , ad fc & totam fami- ll4mexhibc:.:".im. cap. ^l. 14 Piinccp', iummus nealtetius fummi princlpis,ra3xime eumquo anci-a ve! bcllo vel vecbis concendit, poceflati vn- quam(fifieri potsft)fefe committat. cap.n. Franctfto I. Rrgt male cejfir, Ludouico ^uoque vndecimi, qui fe commijlt Carelo Duc' Bur^undii , Dauid Go'horum Regi mati fe c-mm fit,CaroLu4 fim^dex Cimiti Veromartduo , caf. iS- i f Lej»ati eitetnl honeft^ quidem excipiendiivctuntamcn &obfcruandi &cit6dimittcndi. cap, 57. &iidem, fi potes,in tuas partcs trahendi. cap 70. 1 6 Princeps facile vel decipitur, vel dcilcitur, qui cx alic- no Sc imprimis ex vnius duncaxat coiifilio & virtutc pendet. Sic olim dHxBritannii. cap. 61. cap. 44. 1 7 Confiiiari j bellorum , fautores & conflatores , a Dco poniuntUf. ra^. ifl. 1 8 Princept facili euettitur.qui nullo r.ifi fuo ipfius confi- lio vtitur.S;>C/jfo/«i Carolcfin' periit. cap. 94. infine. 1 9 Patricidium vcl crudellcas Piineipis non manet impu- nixa. cap. if ;. cap. 159. cap. i jx 10 Ptincipum ftatus panitur a Deo. "De Comite SanHi Pauli. Commintu^ vhi.jue. 11 Hoftiambiciofo dandaeftpluta,quam. efficerc podit, ampleflcndi occafio. cap. tf j, 11 Infideiitas ( quod non timentur Dei minse ) elt fons & caufa in Ptincipibus eoiutn fceleium ^u* pcrpetiant. caf.iii, X } Abfijuc M rcru Inte cipc^ ficil cui. V ncct Pi prin' le e pafc mill it: 113.0. Pr CX VI arbif pend Cun mjli. Tr cx ii bitrii : dcnique , iionoratiflima maieftatis regii ledcs. Maxime enim hxc tiia fauoicni liominibus conciliant. } I Potent:nimuni ac fotiiiTuTium rcgnum eft , cuius Pio- uincis onincs fitus, & linibusiDtci fe coniunguutur.^.p.S i., 51 Cn.dclitas Principis a Deo vindicatur.i.fiir.« m/i.i 11. Ve Rich.i-d rege Angiti. cafite I. dtrege Ferra-ido Neafolita- nt , ^ cpp. 1 7. 5) Nullum Pilncipum aut Relpublics fcclus tanciem Deus reiincjuit impunitum r«f.8 . Nam cum maxime ficrciis & quictuscoiUm ftatus videtur, tundCalamiiatcs a Dco im- miituntur. c^, .ll '(f cap 1 11. J4 Prmcipcs duiius a. Deo , quatn priuati puniuntur. cr.ti, III. CXf.,1^^. 5 f Ab .rcquiltis de nouo fubditis debent clemcnter tribu- ta & lcnius eiigi.quam. fub prioribus principibus.c^r/i.S^j j6 P;riuria Principum&hypocrifispunitur a Dco.f4p.47, 48-49. 37 Cum vifloria de hoftibus fa:p^ ex leui occafione con- tlngat , piudetitst acies inftiuitur fic , vt qui primum in acie ftantauthofti occurrunt , fint ftrenuiirimi , atquc nonfacile peitetieantur.c«/i. 5 .f/* vtHo Citrplo CarUefio ab Hel .e iv, ;8 AmiiTumprsElium multa incommoda fequuntur. Ita- que raro de fumina rcrum tota ptxlio deccrtandutn. Exem- fluminCarrlo duce Bur^undiic*p.S\.i'_^ cap.&v-iy. 3 9 Refpublica felix , iii quaqui imperat Princeps , timct Deum. cap.i,<)..n /ine. 40 Niraia vindifla: cupiditas etiam poft calamitatcm ac- '^ ceptam ijtpc Principes filuditus cueiiit. caf.%%. ^ 90. in Jine. :.«f. 41 ObfelTie vrbi maturc fuccuitencium,pta:fcrtlmvbiqul .ux. Dux ftrenuus in ea effe ccnfebatur , vrbemque tucbatut, cx- tinflus eli.fap.tio. 4Z Npn auditis iis , qui arcana fe proditutos pollicet^tur, fipcniagna:. occafionespra:ternolant. cap^z. 4? Non quiuis fori),fed potentes aflumendi funt,quorum focietas non fit uobis oncrofa , fed auxiliaris. caf.^j. de hxlii. 44 Fides violata,caicunque fuerit data,tandem a Peo,pu- Vi\z\i,i. caf.<):.di C.troioCaroUjio. . ' 4f Pugna: leu prxlio nulIi,quinobi3 fufpefti.autquialio- run, fuexunt pioditorcs, interefle coucedantur aut permittaa- tur. caf.g. 46 Cura de caftris reft^ circumdandis & claudendis ih exerritu & militiafit Principi prsecipua.StcCarotus Carc efti apttdComm.cal 91. con, 4?" In febus dubiis ac periculis iftirtiincntiDUs es condf- tlonesaccipieudat ,qusEaliquid_fpeiceica! rel'nquunt. ^.if.44 «lotu 4.?, Lcgati ad cxteros Principe* mifli magnain In fEbiis & uatuilloriim Ptincipum cogno rendo pruni nnam "vdiliofcn- tiam adliibcant , nequ'd pol^^ri fuad-^rnt fuis principibijs a qaibnsmittnntur.inutile, antfaUum. caf.9 ^.iri fu,. .19 Ingraritudo feuimp'etasPrinripis fibi.non anteni D-O, laudtm fua; poreinijc & felititatis tiibuentis j tandMn a L»ea punitur. r«/. 9j. Qnra,*- >(?. ' •• . ' :. jo Tyrannorum exitu'ifer^ {unt traeki: rji^. 13 jf. Nan» vbi rcgnatur ti fanp'ce populu:) res noB.lsexpotit '•«i- -. 51 Principemdat populis Deus, proat C0s valtvel cafti;» ai{al IK>do dum. iocept iras, 'ieiin» ndx « iinma rtlix ilia de lenttj siit ndi. •i qui ucdi. tmini nte- iHra cada. miii BtS ifto- niiis i4ai gare , vcl fubleuare. eaf.r:9. iahj. fi Confiliavii maliautPrincipis ipfius iudiciuTI ialmina- tum,eftmagnijm Dei iaRegiiuni iudiciuuj. caf. 11 j» - - To(». i 1 1. f) Aircntatotesnonquiconducunt.fcd qujc P.incipi pla- nfr.nnJ*- cent ac grata lunt.confulunt. caf.^^. Itaquc i fidcliuus toiili- ie>- liariis dilicincndi. 54 <"aucndum Principibu$,nc nimia & incxfpciftata pro- tonijiii fpcntatc mflati bonaconlllia , qux prius oinnino conduccrc ■'<"'» 'p"- fcicbant, vepudiciu,autinutcnt. Ot L.udouicovndecimo cf.jg. """""■• f 5 Piiiicipcs tuin maiinic Dcus cripit cxhoc inundo , tcI Principc* eucrtit, quum magna moliuntur , fibiquc vidcntur fclicifliini. """''""< cap. 50. de £!;■« Carolo ettako. 56 M.-ignacocptamagno cxaiftoque confilio fufcipienda. "'^enacot. caf.ioo.xi^.dc duce Maxnnilii-no. *"*' 57 Inmagniscocpciscxcqucndisnon tantum audacla.ftd ConRitia; ctlam conftantia > virtutc & quidcm cxtiaordinaiia opus cft. cap.ioz.cap.i.Sic Car.-Lus 1' 1 1 /. .„ e.vfcdi,ij:e ..eafviiiana. 5 8 Difcotdiae hoftium augcndjc , vt cielcas De i udouico -.^ ^^ ■vndtcimo iyUavdauey.fiiu.^. cai. lo^. hoih' m, * 59 Obfidio lumniis viribus & cxercltufcmp^rmagno vr- obrijio. geatur,vtfit,q^am potell tieri, cttiflimacxpugnati;.. nj. 60 Vicini Principis rucntis pculuncui.is vicini Principcs prih«pi ▼ariis modis & modiis fcnipcrdi.cctpunt. Extmfitmin ^ e,,e- t\ita,. ti6.caf.4.(!. 6\ Prlncipesfempcrmetuunt neipfoium aiifloiltas vllo Princ.>t< fiiio immtnuatut. c.>p.,^\. metuifuin- ii. Populus li Ixfit Pvinclpem fuiim,fit humlllimus, & pla- "'"-Vintcp. cct cum magno obfcquio. offinfui. 6 3 Sufpuiones & detiaaionc"; In Ptiucipurti «ulis funt & Aulictiru* ipfis Priiicipibus , & corum faraulis caufa- magnorum malo- Jerraftio- lUrti..4 5. ""■ 64 CuiqaeregnoDcusalludvelregnum.veloppidum.vel Tmpcr;..m Piliicii'em vicinuin, & xinuluin oppoluit , tanquam contra- in^perio rium & fra:num,quo tempcratior fit vtriufque poteftas. cohi- •}'„"* °^' bcaturqut. (•«•'. icy./n/f^if,^. iO'j. 6j .Rtgis 'apienti5eftinquire--eea, dcquibusllli fufpicio spfpicio- iniicitm:nonautcmtac.clarc,cani']uefufpicioiiem alc-re. cn, . ncipr.a- 45 .i4jUi,:. ccpi ne <.6 luftura eft.militeni.cu: ruaftipendlajJerfoIuuntur, a vi miIh m- & conriiilionc piohib.-ri, vcl pur.ul. rap.ic.frrcufirttr». p« cocr- 6 t-.onclt.E ccnilicionLS &: pia: ti-pudiacx ncquicqualn doointio- poftcapnlcuutur.iivo a Deo vindicantur. ^/»/-.44. 47.93, "«« ho"»- 68 Vhradomiuium Princeps nihi! potcft iufti^ & abfqiie ri.at».''"' tyrannidc exigetc a fubditis,niii eoiutn confcnfu iSc conceflio- Piinccp» ne. i.'p.io^.:^ 109 ©< 140 .^f iinfiraiereTurc: ,un. infnr. nu'f"of,t. (■<) ForcioreH !'rinceps& extcrnisformidolofibr , qui ci iTmctp» fui f'opu!i confenfii &: connlio bt.|lagcrit , .Sc adiriniftratics q>i»nd<. ».- rcgiii ^qua^^iquifuo iplius duutaxat confilio. cap.iod. infine mZoloCat; CP ..'/;. i 10. 70 Bcllaauaerentlbus & fouentibusmultafcmperinfortu- Popuiifcel- nia accidunt, multKinre cladcs.r. p. Ic?. w/rnf. lorum cu- 71 .Senatoiujn,Confiharioiura, aut Pfsfeaorum belli J'^^.' '"'*"' auaritii in qaouis ftatu R.ip. non tantum ignoniinram , fed Coniiliarij ttiam exitiun- Rcip. acceifit. f"r 46. "^'^'' 71 Ordiimm regiii cuiufquedi bccefTc fummaauifiorlfas. prdinuirf cap.ioi. ,nfin.' fi 109. f'>> iio enam in excraordinariis cXa- reennu- ^iouIbu<: auttributis indicendis. «;>. 119. iTtur.tai 75 Vbi protelatione opus cft nonftatim rcfponfiodanda, jvroteW- fed promilfis & lcgatis fcnipct noais , qui fupcvius cum aliis "°' aila uefciaiit , eft agendum. Cap. 1 t 6. 74 Coiiiugiis funt regna ditioncfqUe vicina: , quantum eoniuji; fierlpoteft, Aofttlsadiungend:?. r. n6.ei' 117. de VncijJaBur- *" ^un iin. 7f Eitctni Principls , itStrique comitatiis illius mores: PHhf^i viftus , & habitus vix ac hc vix quidcm tolcrancuc diu nifi "'crnis r i r L 1- . ^ ■ > nionbuj le ad lubdiccrum mtiresaccomodec r.".. 1 17. Omnino vcro aiTnetaj fi ciufdem Principis comiti J ea otBcia & adminiftvationes <"t''i'^»- regni , quas mdigenx t«nerc folev.t , petant aac babeant , fe- qaiturfcditio peiiculofillima 7f> Mifeirima cil eius popull condltio ;qni percgrinum Refp.e*» Piincipcm eligcrc •-Ompellitur,qu6d indigenii ad rcgnandum "pe°«e'i^ aptis careac. cap. i ; 8 mtclix eft, ^•^ Litium multitado & pra^maticorum fiumerus irtdies P"grtiiii. - , I r ' I- ■ ' . * . . • j. caium nu- minui debet , vt linc diuitcs priuati m quouis ordine. caf. 1 1 5 nicrus te- LU'' ' 'ico refe Vndrt gp.o deiri- i, 7», Principcm fuccelTurumplures^fpeflant, tolunt &ad- '"Vf';?,^,',^ mlrantur , q-jam feuem Pitncipfrri iam caducum ap. 157. rucceirnriiii fompeii dictnm. Plurcs alpiciunt tolem orientcm qUam occi- ,", ' dentcni 79 Dcusdat l'egtia(& admit. rinf I ?S. Rcgna i 8 o Principum vita eft plcna curatum,foIlicitadinis, 5c ia prmcipum Isoiis.ra,'.! /'7 I ;8. ' vita. gi BeUafxpi'cxti.-sodinarioquodammotn,qiiiaDicoda- ^'*'2^ tUI principibus , iulcip.nntut. Ci'^. 1. . ccre» mui- • $ 1 lutcr pares eiuQli-m Reip^Procetes aut Officialcs facij^ dm^ - - -' - - • Mereatori- bmiPrin. cifiib. iiide; g? Mcrcaioribus , aquibus pecnniam aiccepic Ptiriiicpsf, ^J^erdtJis feruet fidcm^ rap 9.vt poftearhttua pecuniani accipcre pofTit. mter fo ?4 E-ytcrcitUm tempcranccrti efle oportet, prxfettjm iatM '^^^ 'i^^^^ «©i£5t^*£jatisf«dcat6?(rfcli;dJ!*ndifi?iit.r<»f II. , i>«i. % Sjt PojaU, nafcitui innidia,fic,vt eoium alterutct fitabigemkjs.-'»^.*-''»- Ludo licr fj' Sa!:£io '^euerino, lo.b (jr //tnafia » 1 I 262 Ency clop^dte Lib. X X 1 1 1. Excrcitu; intcr fo- _ 3 y Popull atmato furoti cedendum cft ad tempns.D* Fetra Medtceo ceAenre. 86 Difcotdix in exercitu iam dilabente funt certiffima cx- tremi ciufdem cxitij augnria pisfeiitinima. cap.^s.de fedi~ lio»eor:a tnexerciui iyicmfenfert in Neafolitf.noregno, 87 Tyraniiorum familia: vlli vix izo. aniios totos vn- diicor.iijt. quam rccnaruiit^aut duraruiit. De domo Mtdicea.citp. i \ . Tyrannorfi %i ]n Aiiftocratico ftatu caucndum, ne vnius familia ni- mium diu regnct, vti florentitt Medicea.cap.i 5. g^ Vbi neutra pars in pada vel conditiones politascon- fentit.mcdia quidam vii aut pcrfona: vtrique vcnerandx cli- geudx aut proponendx (unt, (|ai poftulata tcmperenc. exp.^i. 90 Ciim populi pcccata puniie vult D^s ,excitat hotierri cui r:(iili nou poteft, & cui omnia cx voto fucccdunt. Torn hi- fisrliie.vfedttitiniS Cnroli V 1 1 1. Biegis Trancorum Setfcliti-ni, cap.if 16.17. 9 r laipietas principura punitur a Deo.De regibm Ueitfoli- tiini^f.ctip.ij, 92. Populi vox , vox Dei. cnp.ij, 95 Piincei-^s crudelis nunquani llrenuus Scfortis. ra^. 17. ?.-. Viiicciidum& vidoria vtcndumcclL-rriir.e.nihilque vi- fti)rpioptcrearcmittat dc fcd'vilitatc3c diligentia.fa/>.io. >f In nouoregno non temcic vetctcsofHciarij deponen- di. cny- 1, ^.de LudonicoX I I. 96 In nouo rrgno , & populo& nobilibus gratificandum ed.cap 10. (gr> j4. 97 In nouo rcgno omnia funt accuratc & diligcntctdif- pjru nouo poncnda& inunicnda. cap.i.^ ofruur,! jg Plares hortes funul non irritandi,prxfertim in periculo cminenti ; fcd xquis conditionibusilli placandi,aut pacifcen- dum cum ajquiore. caf.i^. (y zS. dc Oiice Anrelio : ^ caf. 17. 'vbi de Cei2ii.i a^irtir. 9? Viresexcrcitus in pcriculo non minucndx , fed colli- gendi.f«f.H.(^ iif. 100 Cum bella a veris Dei feruisfunt prsdifta vcl pro- bata , ea res magnum in animis hominum , vt viLtoriam fpc- rent Sc fortiter pugnent , habet momentum. cap. i^. dc fratre, Hiirfnymo. ici Coniugiaincefluofa ctiam in Principibus a Deo pu- nita.r*^ t^i.in fine. 102. Opinio de maiotibus hoftis viribus timorem & cun- (flationem dimicaturis fa:pe pcriculofam iniicit. cap. jo. 103 Veneno etiam aduerfus hoftem abftinendum. cap. j i. 1 04 Dum pr.xlium expeftatur , cauenduaj nc animos ho- vcllCilUllU rt., , , ' * *ollenduj Itlbus addas cap.%1. '05 In conflidu auaritia libidocjue prxdandi vt pluri- mumpcrditvicfloriam ra/i.ij. 106 Mendaciuin crcditum^quanquam fxpenon fallit diu, magnum tamen habet in vtramque partcm rnomcntum cai. 59. 107 Prxlium facile pofcunt &flagitantinexperti ,vtTo- gati. (■«/>. 40. 108 Diffidcntia prudens confilij fons cftiitimprudens eft Ciffideniia pcrpetua proprixruinx &ingcntium malorum conciliatrix, Vt profic ... .... noceir- quc. Pftriiiria Pnnclpu. Frincipuni vicinonim inierfe of- tenfioncs toUendr. Vittt ma- li. Concilium Quibusper- ioiiii con- Htre de- heat. Concordif bcllum. cnedrbtdt. Pop.ili fu- rcni reden* duill. Exercituf fjiniti^. Ariliocri- tii. Media vii incunda. Roni< in- .CKpeC^aius. (mpieras principuni. fupuli vo^, vox Vei Princepy «r.idelis. virtoria neglijen- tiores ne aos raci.ir. In princi- veteres re- riiicndi Sc nubilibus graiitican. dfi Si om- nia accura- te difpo- Denda. Hollesnon pluresirri- t?ndi. Exercirui non mi- tiuendus. Bella nci verbo con- Annata. ' Vrincipum incenus. De holiiD viribus fa- ina nocet. ■Vcncno no bunis Animus hoili non addendtis. l^rzdandi llbiilr> ri. Auriam adimit. JMendaciii credituin. Proni ad prxtia. eft autem imprudens qux ne mediis quidcm prudenter proui- fis confidit. Certiflimum aduerfus tyrannos temcdium populi dit{idcnria.f«/>.4^. infine 5 i.tn fine ^i. 109 Periuria Principum a Deopuniuntur. caf. 47. i'o oft^nfiones Principum vicinorum qsantumuis ab initio leucs, tollcndx aut mitigandx ,quiatandcm bcllagta- uiflima paiiunt. cap.i.Exempla Careli t>ucU Snrgundii. , ^ caf. IX. e^ if.de Ducihtu Diorchi ^ Ltnclafiri. III Malc partanccdiuretinentur necfacil^.M/i.^if. III Conciliumpublicamdiuerfts perfonis,ii[quc diuerfx conditionis conftare debet , vt fi t tutins.ra/i 47.1» fine. 1 1 5 Concordiares parux crefcunt , difcordiamaximsdi- labuntur, rerumque benc gcrcndarum occadoncs amittuutur. cap.iS. eftdcnique difcordiaprxcurfor ruinsc. cap.iy, 1 1 4 Fides hofti feruata , quem fallete potucris , magnam probitatis apud omnes laudem, & magnum v t alios ad te alli- cias,momcntumhabct. M^.iS. y> ^^.infine. 1 1 5 Fides, rara virtus,ac proptcrca in Pritlcipe multos illi conciliat cij/i.}}.i»jf»*. 116 Qjii magna prxftarecupir, ftatim a teiicrisannisvir- tuti,reiSxquecducationiafl"uefcat. f«p i%.infine. 117 Piincipcs fummiaut raro, aut nunquam fefe mutuo coram vidcant , fi diu concordcs viuerc,& altcr in alterius ad- mutuo ra- niirationc cfle vclint. c«/|.l ?. '"iprinceps "^ Princcps rerum , imprimifquc hiftorix ignaru» vel prudenti confilio dcftitutus,fuumquc rcgnum in funimas tan- dem calamitatcsconiicit.fi»/>. j4.f.} i. lio Princeps raodcftus plurimos fibi conciliat. caf. 17. & 18. 1 1 1 Qui vincerc cupit , Dcum xquitate caufx & belli a fc Viflori» fafcepti , in fuis partibus habcat S-in^^^mitnicomttK diclitm, fonsiufta ' ' . J.,.. 1 • ,- " Mura. « > i^ V is conuhj expcrs , mole luit luiii. caf. 49. . Fides fer- uaia. Tides prin. cipum. Inflitutio i fcnefis. Principes vicini VI- ileant fe hiftnriae sfnarus. Princeps huirnnus. Prinreps fnodeftus. II i Addiflipandas feditiofotum hominum iam coliciftas viresacconfilia,quxuis canditioncs politicx , qux ntquc Dei cultum toUant , nequc Regni lcges furtdamentales cuettant, acccptandx. c»/'.i;.mod6Kcip. & Magiftratui auf.oritas fua falua maiieat. 114 Sxuitia & ctudclitas Principum fiue in fuos , fiue in cxtrancos , tandcm a Dco punitur .cj.p. io.de Dftihn.s An^iicit exfamtlia lancafirica ey ctip. 1 ji. de Riehardo Rege. I % 5 Piinceps hoftem fuum non metuens ftoUdus cft.faci- leque fupcratur.r;?/).^ i.de hdomrdo rege An^lorttn, lontemninie comiiem l 'Varuici.fy- c. ^t.infine,^ Si-i? II9. 1 16 Per fcEininas (icpe fiunt communicanturque abfque fufpicione tutiiis , qux per viros expcdiri abfque lufpicionc non pollunt.ejff»7/i/«»» re^it kdouami. ca"-. j i. ^ 8 5. 12.7 Itcm per ignotas & viles perfonas fxpc commodius literx defcruntur ap. 73. Verijm pcr eafdcm magiiorum confiliorum 6f iicgotiationum crtcfta exequutioni ditfecile mandantur , etfi facileper cos iftarumrciuni initiaiaciuniui. eap. 100. cr- I o I . ii8 Vrbsacque pax tutius & compendiofiids pccunia & comitateeniitutab hofte,quaro ccrtaniinecompaiciut.^Af?» flamregU LudouiciX I.eamementu ab Anglo.caf.-j\,i^ ap.l i j. ty 1 1 4.?V li^. de rege I.udculco vrbes errienl3. ii9 Piocerum'ciufdemregnifaiftione£ femper periculofx regno. Itaque ftatimcxtingucndjE.ca/i.^ j.;»/»i'. O" m- "U" quara a.\Q\-iix,cap.\ ^Z.tn fir.e. I }o Calamitas communis dilTuJentes antca vicinosPrin- cipesinter fefefacilc conciIiat,Scconiungit. cep.i^di Ducijfa Sabaudm (^ Tigrane. i;i In calamitatibus Principum primum & prxcipuum rcmedlura elt , recuirere ad Deum. cap.^o. de duce Hi^gytt- di . Secunduin aniicum quempiam fidum habeie , cui com- municent tuco &. libcrc fua confilia ; &, qux falutiiia funt, audiant. 1 3 2. Qni ftrenue & prudenter conftanterque Reip profue- runt.abfquc caufagrauilliuia minimedeftituendi,&. de gtadu luo dciiciendi. caf:. i j ;. ciip.i, defrarribm (JaUaci/ S. ieiierino & Ludouto rxpulfit a Cicone Secretario. if} Calamitas magna ac clades acccpta rcddit Princi- pem tum vicinls tum fubditis contcmptiorem , minufque pofteametuendum.fA/i.^o.t/e Cttroli duce Burgundii. EX PLATONIS MENEXENO. Vis ( COUliilK Seditio tollendj dillutlii profiOt peudiu \ u. procc fiiCnuo Vicir, con-.iJi cala,"i Cli.' tcmga. .. Confil. riuciet j ti.nt d tueniji f Prifi { riiens I tdaoit I iTN Rep. bcnc morata , rebus prxdari geftis laus & prx- J^raium tribuitur. 1 Pelitia in gcnere eft difciplina ac rcgula , nutrix & cu- ftos eorum morura.quibuj homines rari^ fiuc ad turpcm,fiiie ad honeftam vitam informanturNam fi bonafueritReip.for- ma,boni homincs funt futuri i Sin contra,mali. Danda itaqae e(l opera , vt politia bona eligatui ac inflituatur. } Democratica: politiae ratio minimi poflu!at,vt omnia ex populiarbitrio gerantur:fcd vt ita fit fumnia pen.es populum potcftas , vt miiltorum quoquc negOtiorum fit fumnia pencs Scnatum auifloritas. Irao omniam fenatui fit audlot cum ap- probationc populi. Sic Athenis ,fic Romt 4 In tiibuendis Reip. muncribus , vnius maxim^ virtutis, non cenfus , non generis , non virium , c*tcrarumquc rerum cxternaium ratio habenda. 5 QiLo quis a maioiibus generofior eft , c6 ipfe , fi yirtute vcradcftituatur,turpiorcfle ac videri folet. 6 Turpium faiftorum merces cftnon modo in hac vita luftuosa , fcd etiam in fututsi infelix ac mifcra. 7 Bcne raorata Refp.corum,qui pro ipfius falute oceubus- rint , & paientcs & liberoj fumma cura compledi debct , & fi poteft , alcre. Przt fortib. da. Poli r2nua fiib.d/ui- litix >r. lublcr- ■iiei. inrueiu- . ijuiil.' fx l«n- i Lcges ilnc ciuium bonis moribus , quantuniuis fandx, funt inutilct. 7 lllcgi;inia adtninirtrationis.quar fit a ni.igiftratus , liu- pleicaufa:nimirum ipliusHiagiftratus vel laipcutia ; vcl libi- do ^prauufquc animiaffcif\us. g Lcgcs pio vatii tcium & pctfonarum difTcrcntia tcm- pcramentum accipiunt : non funt autcm vbiquc exdcni, Sc in (■adcm ciuitate perpetux. 9 In Rcp.bcne motata, & pracmia tcfte agentibas, & fup- plicia peccantibus propofitaelTc dcbent. 10 Magiftiatus bonuscjuidcm efficit, vtfubditi vitam fc- licem viuant : malus autcni , vt mifcram- 1 1 Politici fcicntia: cognatx funt iftx.Eioqucntia,Iutif- prudcntia , Rci militaiis coguitiokfcicntia. 263 5 Ad munus publicum ncmo , nifi exploratus , ad*nit- muhus cui tcndus. luinniiile- 6 Profligatx in Rcp.difciplinx indicium cft luiifpcrito- "ciorum rum numcrus , & Mcdicorum copia. Itaquc dc hominum has * M"1i'o- artcs ptoHtcntium & cxcrcentiura numcro coerccndo & dcfi- mmlg." " niendo , lcgcs funt c»ndendx ii feruanda:. EX MINOE PLATONIS. 1 Tk /Agnum cft confuetudiniV diuturnx & iam reccpti in XvjLvttamqui partem momcntum. X Dccretum ciuitatis lex eft , fcd illud inprimis , quod ra- tionc xcjuitatequc naturali nititui. 3 Qjjanquam firmamcntura omnium lcgumcft reflara- tio : tam^n nc ptoimprobotum hominum libidincca mutc- tui,ncccirarium eft, vt cert.x lcges in quaqnc Rcip.forma fan- ciancur liberis populi futfragiis. Ij vcro de Rcp. bcne mercn- tur , qui bonas illi leges prxfctibunt. EX LIBRO PRIMO L A T O N I S Republica. D E Jinnicu ( 1. ' giftra- e n fco- f > .ui. £ I. I iciiiiit r iic« f limen- I . I ¥t cui- I) fuum I utndti. iSiOra- I n lco- 1 '1 'Yiannicum eft, illudomne dicereiuftum, quod ad po- X tentioris vtilitatem pertinct : itsm fubditos Ptincipis magiftratus vtilitati efle^deftinatos. 1 Tyiannicum clt, dicetc Piincipcm legibus efTc folutum; } Publica vtilitas & falus dcbet clfe lcopus magiftratu' prxpolitus Idern libro j. 4 Veritas eft fidei & iuftitiae candor. 5 Fidesctiarahoftidata, feruanda. 6 Omnis felicitatis fons eft iuftitia : infelicitatis autcm mater , iniuftitia. 7 lus fuum cuiquc ttibuc«'dum,vt cuique crit bono ; non autem noxa:. 8 Magiftratus nc priuatam fuaroquc vtilitatcm ptxfcrat vnquampublics. EX LI BR O P L A T O N I S Rcpublica. S E C V N D O D E rorum laiio, >licscur dii«> >. plu- t. iciiatii 1ic« inicn- mnitr- \ , 1 pl«- «Cr- ntli- tio iii- 111 ft). •la. ■p: tam teft^ inftitucndam. Et lih. ^. i Ciultatum aedificandarum caufa & origo fuit vfus ac neceditas humanx vitx,quod nemo fit pcr fcfe «u7K(iK^f,id eft, fufficiens ad benc bcatequc feu fcliciter viuendum. } VaaquxqQC Reipubl. fotraia pluribus membris , & di- uctfis etiam magiftratibus , non vnico duntaxat conftare debet. 4 Hxcmaximain omniReip.formacura,vt imperanti'im, & patcntium niunus diftinguatur. 5 Commcrcia debcnt cfle libera. 6 Ne in Rep. bene morata vnuS & idem vcl plures artes, vel a fua diueifas exerceat. Iderm lib. }. 7 Primain omni Repbene conftitutacuraefto de vera re- ligione:non autcm falfavel fabulofaftabilienda, inqua fum- Hius magiftratus a teneiis a Dco annis inftituatur. ej> lib.^. E X L IB RO P L A T O N I S Rcpublica. TE RTl O D E E X L I B R O P L A T O NI $ Republica. Q^V A R D E T O ' \/f '^"''^"^"*^'^'S"'^^'""'=^t"^"exlegumprxfctipto lyJ.Rcmp.Itaqueneque mcra.ncque infinitapotellascft magiftratui tiibuenda. Idem lib.^. 1 Mediociitas melius tuctui Rcmp. quam uimix opet. 3 Diuitix nimix focotdcm efficiuutRemp. & fupcrbam. 4 Non opibus.fcd viris Ihcnuis bcllum gctitur.Ergo nc iis Rcfp. vnquam careat , vidcndum cft. f Non potcft imniutari tcligio abfque magnx Rcip. mu- tatione. 6 Magiftf atus cft etiam fummi profpiccre,& operam dare, vtpueti & iuucneshonclle & fandcaprimaadeo xtate & in- fantia inftituantur. 7 In Rep. bene conftituta ne fiant temeraiix publicorum confiliorum immutatlones. 8 luftitiaciuitatisin eoeft,vt qui imperant&parent,nnt intei fe concotdes,& ciufdem fcntcntix:deinde,vt ipfimet ci- ues inter fe confentiaut.ii/c/» lib.j. E X L IB R O [«fum. I T Er^csfamptuarix inRep. benemorata funtcondcndx, "ll{,l L.&fcruandx.cyW.4- n. 1 In Rep. bene moiata fit omnium rerum extctnarum icitatis modus velut in piftuiis , veftibus , xdibus , aliifque rcbus "Ttn- '>3''cn'''S- 5 Rcmp. facit firminjmaraciuium omnium inter fe con- iujIi"* ^'"^^'* ^ «onfenfus, qui & inducendus cft , vbi abeft : & reti- d^. nendus, vbiiam conftitutus eft. 4 Magiftiatiw omnibas auautis fatdibus carere dcbet. Xm.lll. M.ijinr» tUS 4U4l|« cilc iic- bcJt > Reip. opct nimiz no- cent. idcin. viri ftre- niii. Mutatio relii;ionis. Magiiira- tus ofliciii. Reip. de- creta ne fa- ciU mu- tcntiir. Feliciialit publicor tundamcn- lum. Q^V I N T O PLATO|NIS DE Republica. 1 "\ / Agiftiatus dc fuo munere ignorantia , eft fumma Magiflra- iVjReip. pernicies. iusofeci&. 1 Refpub. tuni futurx funt fcUccs, quum vel reges philo- Refp. feiix fophabuntut fcrio, vel veri philofophi regnabunt. quando ; 5 Viitutum oiunium cft fcKmina capax,quarumcft capax f«n>in"' mas ipfe. 4 Libeii iummorum magiftratuum matuti funt bellis af- likerorum fucfacicndi , & artibus ad bcllum necelfaiiis. f ft^t^^uuo 5 In bellis ciuilibusne quis captiuusfiat malfcJpium : auc Bclla ciui- nc fpolietur aliis rcbus , quam armis:ac neeiusquidcmcada- ''"j'^'" iicr, ne tioph-va viijlorix in iis ftatuantur durcntvcine incen- diisalij in alios agant ; neregionis veftitatem inducant. 6 Bellum piopric eft , quod contia extraneum & pcregti- Eellum num fufcipitur:quod autem ciues ipfi aut cognati populi con- 1""*' tia fcfc mutu6gcrunt,fcditiocft, & tixaduntaxatinon autem piopric bellura. EX LIBRO SEXTO PLATONISDE Republica. ' Agiftratum etiam fclici memoria prxditum efle, val- Magiflra. r tus qualic • "■• r A f • J • '"■'■*'- 1 Maona mgenia , 11 naitatuennt prauam educationem, bcat f tanto eua"dunt detetiora. Ergo illa inpiimis refte & fand^ in- „',"g""""^ llitucnda funt. in|eniorii. } Magifttatui eft neceffaria veti fummiquc boni vera co- Mag.ffta- f a * tus quallS gnitio. I "V /Agiftratu J_vjdc confe: elfe de- beat i EXLIBRO SEPTIMO PLATONISDE Rcpublica. I T7 1 V s Reipub. qux felix cire volet (omnes autem vellc p,;ncipi» J^dcbentjmagiftratusinvcri Dei, & vcriboni cognitio- innituiio ne edocctor piima ftatim in infantia : attifque omncs ad eam ^"^,',', ' * • primariam fcientiam edifcenda neccflarix eidem adhuc ado- lefccnti traduntor. Vbivcio fic inftruftusmaturx xtatisfue- rit , ad Reip. gubernacnla tunc idem magiftratus admouetor. Veri Dei, verique boni ignoratia innumerabilium cum priua- tatnm, tum publicaium calamitaturo , pcfTimorumque confi- liorum in Rep.fons eft & origo. iV'"'^ '<"" 'Jio Hbrofrohnt ?Uto. 1 Mathematicarum etiam fcientiarum , velut Arithmeci- idem. cx;Geomctrix,Mufic«, Aftronomix eognitiofuturo PrincipL omnino necctratia eft, tuni ad politicas rcs domi gerendas , & leftt! adminiftrandas:tura ctiam ad bellicas, velnt vallum eii- gendum, obfidionum machinas exftrucndas , itincta commo- de inftitucnda , & cxtera huiufmodi. Z 1 2X ^. 64 ^ncydopxdix Lib. XXIII. Mil' ^olitii rosdiii. Dcmecra iia. Itlcm» iiitit. EX LIBRO OCTAVO ■ PLATONIS DE REPVBLICA i*«io i/^VumuihilgcnitumfitiEternumrquumomniahEEc hu- i«: V /mana variis icrum viciflitudinibus ac niutatioiiibus finc ubnoxia:c]uuindcnique resquilibetgenitahabeat fuam quandam pciiodon , ac proinde floiein,& poftca cmarcefccu- tiam fcudcfluuium ; neccircell quoque & ipfas humanas Po- litias hdberefua ini':ia,incremcnta,& fuas quoque mutaxiones, & viciliitudincs, ac «ieniquc tandem intci-itum. 1 Ex roonarchia fit tyrannis , cum rex, coutempta lesum MtltatfO ^ , • 1 ■ ■ • r • 11 - 1- 'mmur- auaontatc , quiauis agit pro animi lui libidinc. ibii. , E.t ariftocratiali: paucorura dominacio , cura qui priuS .Mutano . A, ,- t-L" r, 1 • -,1 1 t ,1 srritofia lulte & lanctt Kcmp. adminiltrabanc ad opes accumuiandas, "*■■ anrosponiJeiidos , anibitionem & vindiftam priuatam animi cxplc.-id.im, fiia ilia poteftate abutuntur : & quum non virtu- tisjfcd cenfus in magiftratibus eligcdisratio in ea rcp.haberur. Mtitatio 4 Nulla veio cft tam fubita, pericuIoffl,t.imque vehcmens •poiiiixa: mutatio , quam quum quifquam fic cx ambitiofo vcl bono "'''■ viro auarus vcl pccunix cupidus. Arirtocra- 5 Futurxcx Ariflocratia in oligaichiam proximc mutatio- tii in oii- nis prognolllcon cft,quura adolelccntes qui ad Rcip. admini- ri'u'tat'10'.' ^'^Qtiouera fuccelluii func. & bonoram paternovum obliguu- toics,& infol-.-'ntcsaclibidinofi popularitcr cuadunt. ix oiijor- 6 Ex Oligarcliiafit Dcinocratiafacile.quod plebsinfolen- inocralu^' '^'^'^^ & auaiitiam Principum tolcrareamplius non podlt.Nam iu oligarchia diuitia: fuiitin magno pretio. ibique veia tcm- perantia & iuftitia nulluni fere locum habcnt:fcd earum can- ti-im vmbra qua:dam , & fucus. 7 Ob tctnus imnicnfum,quod proccres exigunt, facilis fil ex oligarchia in dcmocratiam mutacio. 8 Dcmocratiaeft, vbi libcri funt omnes ciucs , Sc qmdcm a:quc;vt ncque cogi,nequc prstcr Toluntatcin populi , puniri ncinc ciuispoltlt. bfmocra- 9 E* democratia facile fit tuni in rcgnuin , tura in ochlc- tii niuta. cratiam fcu fumniam confulionem miit.itio, vbi plcbs contu- meliose & petulanter orania pro aiiinu libitu dccernit. 10 In ochlocratiam muratut dcmocratia , quum nemo vnus contumelii &petulanti2 populi fefc opponcrc pbtcft yel audet,proptetnumeiaeorum , qui vtrumque iUud vitium in populo fouent. 11 Democratiain regnum mutatur quum ex Hcentia po- pularific plebisanimus effeminatuseft ac clanguicvt nullaro. amplius public.-s falutis curam habeat populus.fcd fui tantum pafccndi, fux quietis & volupcatis fouends augendxque:De- nique cum cft,vt ait ilIe,fe(flor ac,vendirorfauoris & fufFragij ipfe fui populus. Mutatio it In fumma,haE mutationes omnes accidunt, quod intcr rcii'"* ^ imperantes & fubditos non conueniat, id cft, non fcrant pro- bcntque fubditi impcratis mores, & adminiftrationcm;vt fibi nimium iniquam : contr.iquc quum imperantes non poflunc diutius fcric paientium feu fubditoiii iufolentiani , & mores. EX LIBRO NONO PLATONIS DE REPVBLICA. I ' I 'Yrannidis & ftabilienda:,& inuadendae animus obrepit, 1. pracfcrtim in deraocratia , quum ex tenui & rigida vita: ratione,ac feucra,qu« fuit fubpopulariftatu, ciucs voluptuo- fam, otiofam , & incrtcm vitam dcguftare cccperunt , hacque delc(flari:& habent «juicamillis fumminiftret acpra^beat, vel polliceatur. t Tyranni rtialime ab iis , qui bona fua obligurierint , & volupratibus tamen carercuon po(runt,ftabiliuntur,inducun- tut , ac fouentur. j Tyranni in democratia vel ariflocratia nafcuntur ij ma- xime , qui fpecie clementia; & bcnignitatis in plebem , plebi^ fauorem fibicOnciliant:raa2;num intcrim fatcllitium alunt,id- quc vel ad voluptatcm populi , vel ad fui cuftodiam a fe fieii prastexentes. 4 Qui tyrannidem inuadeie cogitant aut ftabilire, adula- toresmaximeafcifcuncifcelcracis fe iociosadiungunt: famuli & ferui , imo mancipia euadunt eorum,quos fibi ad id faucn- tes , & ad fuaiuffaexcquenda audaces vldent : denique con- fciis omnia indulgent, quantumuis praua & iniqua , vtimpc- rio tandcm potiancur. 5 Tyrannica ingenia femper imprcbiltimis adulantur ali- cut feruiunt:inquiccc viuunc:furiis & cruciacibus confcienciac torquentur : denique funt prorfus infelicia ac mifcra , quam- cunquc vicac lacticiam fimulent auc pr je fe ferant. 6 Omnium morcalinm maxim^ ferui fuut viliffimaque tnancipia , qui tyranno fubiiciuncuri& fi qua: Refpub- vel re- gnum iis patet. lu eo denique ftacu tandcm omnis veri.boni, & iqui ftudium & amer pctit non modo publice , fcd etiam ptiuatifli. rcif. Tyranni» inuaditur ttali vbi ? tdcih, tdcni. lilein. Tjrnnnica ingenia quilia^ Vilirsima vnancipi* <3uz > 7 Tyranuus , more caeterorum hominutn ingenuornm, neque domo folusegredi , ncque publicis co;iuencibus incec- eiie.neque liberi loqui vcl viucrc potcft.lcd velut mulierin- cra priuacos panet.:s Ijticans, vel ftipaToiibus canquam carce- rc circumfeptus , ab iifque eriara obfcruacus,& abiis fibime'» tuens, lacitat,& viuic- 8 Tyranuus;quancilrtihisfelix,eftbono regc,quamuis'in- fcIicc,miferior fepcingentis vigiut» noUcm panibus,iij eft, in- finitis modis. 3 Ntinqnam fclix, qui ihiufti agit. Tyrann ingenia T/rar.t 'olclix fempcr. , tUcro. EX LIBRO DECIMO PLATONIS DEREPVBLICA. i T^Eus gcueris humani curam gcrit. Itaque iuftos Priii- L^cpcs bea: cuin iu hac , tuni in futura vica :iniuftos autcm vtrobique punit. i Magiftratus dct operam,vt ex vOces affidue ciuium au- iibuscircumfoncnc,qu3C eos a fceleie auocenc:& ad iaftitiam & piecacem in^lruanc , & exciteut. j Omiicsartescuiiofi: & libti vani,auc inDeumblafphe- mi,a bono l'rincipe coilcn.li. 4 Boiii pr.Einiis ad vircutcm hortandi : fuppliciisa vitio pio.hr.^ lCUOCaildi. fuata EX LIBRO PRIMO PLATONIS DE LEGIBVS. bOnu:( tui^.i inttirti quaiii ■ Artej riolj i uitJtcc: I T TOrrcnduineft Pxderaftias crimcn:fcd& coicusomnis 1. A'" quo prxct;r uacuram.aKC honeftatem homincs con- cumbunt,daraiiandus cft. 2. Non poffunt exdcm leges omaibus Reip.fotmis cfTe ac- commod.i.c3c:fcd cuiqu-' lotina: funt fuiousdam acpeculia rcsfeiendc.Iu omiiibu'; tamen naturalisillius iquitatis,& re- nftx rationis norm.i fequ.ndaeft , vtpoteomnium lcgum lcx ac usndamentum fcu firmameiitum. 5 Lcgesncquc nimiuiTi feuerx fcu aceibje ; nequc etiam himium faciles ac indulgentes fuuto : Sunt enim vtraeque vi- tiofi. 4 Legcs de corinubiis , quo gradu nimirum homines cOn- veuiant,qai oidiaes inter U", qua Ktatc, quibus conditionibus maritari debeant ,pri*ium in Rep.bene conftitutalocumpe- ne obtincnt, funtque conftituendx. 5 Proxim.x funi fupcrioribus leges dc reiff a puerorum in- ftitutione , qua reshoncftasftudio complciSantur adolefcen- tcs : a rcbus autem tarpibus abhorieant. l:h. 1. delegihm 6 Bellotum duo funt ;enera:Viium,ciuile:alterum, pere- grinum. Illud autcm cluile hoc pcregiino longe elf periculo- fius: ac proinde ad ciuilc reltinguendum , bellaextetna fufci- pere expedit. 7 Leges aur Refp. quae totse ad resbcllicasgerendas funt comparataE.bclla potiu^^iquam paccm in ciuitate alunt:qualcs Laccdaemoniorum lcgcs tucrunt. 8 Bellum nHlium iplum pcr fe cft optandum , fcd pacis tantilm causa lulcipiendum. 9 Etiam viifforis ipfa: funt fa:pc ipfis quoquc viiftoribus funeft.-c & Cadmcx. Itaque bella aiinimc optanda, vel adea Relp. com;jonendi confonuandaque. 10 Nihil anarchia periculo(ms. 11 Ebrietasin onini bene morata Rep. ciftiganda. Nam ebriofi funt facilc lcditiofi:vfum rationis vbiquc , & coiporii vires iiitegra adhuc a:cate amittunt. Et lih.6. EXLIBRO SECVNDO PLATONIS DE LEGIBVS. J T^ifciplina,&rcgula aflionum cxternarum aliqua debct |_. linz Sc^ vt :adx ■red*. litiz ««nita lUi. I /"^Vcmadmodum liomo abfque focietate viuere non V^poccft : ita nequc focietas uiututna aut tlita abfque lcgibui fnquati cllcpoccrit. t Itaquc liominum natura &ipfa squitas lcgcs & Reip- formas cxcudit , cxprcllit , inuenit , edidicque. 5 Optimarum Rcip. formarum optima eft mornachia, quibonis h-gibus fancita elt , ac vtitur i proxirae enim ad patiiam potcilatcm acccdit. 4 Rcgum tyrannis & iniuftum impetium popularem li- bsrtntem induxic : quod huiufruodi regum mores populus amplius non pofTct pati. j OmnisRefp. &illius forma a feipsa propter fuborcas in ca tandemcorruptelas delctur& euercicur. 6 Leges populi fuifragiis liberisprobari dcbent , vt vim habeant.illilque obcemperetur. 7 Ignorantia vel improbitas impcrantium cft politia: pc- ftis & pernicics fumma. 8 Infinitapoteftasetiarain regibus ipfis,qujc fcfelegura vinculiscoetceri non patitur, eft certillimaregui ac Rcipub. ruina ; & proxime occafurx prognofticon. Contra quam rc- mediumell , vt leges obfernentur etiam ab ipfo Principe, idque faccre cogatur ab Ordinibus regni, vel inuitus. E X L I B R O Q^V A R t O PLATONIS DE LEGIBVS. ficus. 4Ilier- »fii. a? ana- irmi. :ritas «i ft. «fii- fir. nim « fetuare: fedinlatcbris eas violant. xima 1 Maxima pcena cft malo afTentiti. ope» 3 Nimix opcsdiuitiatumquecopia eft Reip. noxi.-'. Nam no- cx i!la infolentla , difTidia & immanis voluptatum fcediirima- ittm vfus & luxus oritut; Tcm. 11 1. 4 Magna virtus & vidotia pattiis lcgibus obtcmperatc, & in co fcipfum vinccie. j Qui magifttatum malos punientcm adiuuat, is omnino magni cft in l?.cpub. momcnti, bonufquc ciuis. 6 Fidcs cll fundamentum focictatis humana: : pcrfidia vcro ciufdcm peflis. 7 Patria, ciufquc falus patcntibus corumquc incolamitati cll a libctisprxfetcnda. 8 Hofpites& fuppliccs vel tic i Rcp. admittantur ; vel adinidi , ne ptodantut. 9 Ciuitas nimiiim populofa in colonias exoneranda cfl. 10 In coloniis deducendis lcges, fcdcs, affignati agri , & munimcntacoloni,x ,aceiufdeih impetiuul aecurate defcri- bcndum , ac tuendum cft. I I Lucri facicndi modus in Rep. fanclc inftituta eft Icgi- bus dcfinicndus, nc quiuis ars pecuniaria liccat; aut quodui* lucri genus concedacur.Deniquc tccnori modus prxfcribcdus. 11 Menfurarum modus ad comm-Jrciorum cum vicinis racionem commodus, pra:fcribcndus quoquc. I 3 Agri publici , eorumque fincs & modus publicc nocus fit , acdefcriptus. EX LIBRO SEXTO PLATONIS DE Legibus. 1 /'^Mnisde Rcp.confufid tollenda: itemque infinitum V-ZiTiagiftracuum mipciium certis finibus coeaccndun). I Lcges policicx mutaii ex vfu Reip. pollunt ; fed ex con- fenfu tum magiftratus ,tum populi ; intciim , & viqucquo fuerint immutat.-E, eltcx iis viucndum quibuflibct ciuibus. 3 Religiovera bonarum lcs;um origo clt. 4 Legesabfque migillratu inutiles. j Boni munciibus publicis pra:ficicndi : nam fuaaudoti- tateabuccns magiftratus maxime nocet. 6 Magiftratus fanite. idelt, inuocato Dei priits nomiaci & circumfpefte id eft cx populi futfragiis, e'igendus. 7 Nullaert Refp. vbi judiciorum fotenfium racio autnul- laeft, aut non rcifte conftituta, 5 teftinatio elt iudiciorum nouerca & labes. 9 Non vnusduntaxat iudej fit qui ftacimde quouis ne- gotio vltimamferat fcntentiam : fedplures fint appellationis gradus. 10 Piius peramieos tentandaetl pax intet ciues,quam Jites intententur. I I ludex Dei petfonamquodammodo repracfentat. ii AdoIefcentia:rc(ftainllitucio cft publicorum negocio- tum omnium maximc ferium. i j Nc quis dura Rcip. vacat & infcruit, in priuatis bonis damnum patiatur: fed intcrim illi profpiciatur. 14 ScrUi alitcf quara ingenui traftandi. if Noua inftituca tanjcm conluetudine emollefcunt, & placerc incipiunt. i 6 Eciam de mulietibus , & iis rebus , e]u.x ad eas perti- nent, legcs a bono Ptlncipe f^ienda:. 17 Primaficcorum , qui Dci cultui infcruiunc, creando- rum & habendorum cura Rcip. 1 5 Sccunda , raagiftracus cias cligendi, qui legum cufto- dix pr.Tfit. 1 9 Tercio milltarcs nlagiftratus, duccs belli Sc centuiio- nes eligantur. zo 'QuartO; «diles ,ideft, ij|n1agiftratas qui minutam politiam cutant , eligendi. Li NuUus magiflratus a tcddenda fui muneris ratione Reipub. immunis efto. li De coniugibus, dotibas,& diuorciis legcs fcribuntor. 1 j Cenfus difcrimcu habendum,vt inde digntatis latio in- ter ciues haberiquoque pollit: iccm& onerum publicorum. 14 Quxftorcs , qui publicoa:rario prxfint, illudque cu- rcnc, qumto loco creantor. if In muneribuspublicisdemand.indis, norl perfonarum fcd ipforum munerum, & eorum qui ad ea fuat idonei , ha- bcnda ratio. 1 6 Elediones liberc & incorrupte finc ambitu fiant. 17 Qui ciuis munus fibi a B.cp. demandatum recufarit, damiiatus efto. M»gn.1 »/» ^onaquff l'uniciii IIUS. oafi li- U lol- lur. ndicitas ihibci- is runm aetur cuique |u< da- nrlli :raiur. au erti in aocoi.* rantur. cntmcia •4Nntur.( lupoilj: iiuatur. apnatt- uni nu- ut cer- Aaiua- 10 Tutoium nfgligenti.r.rapacitatis.aut au.iritix in ad- minifttiiidaiJupiilorum libi commilVoium tiitcl.i Dcus crit vindcx : ac pioindc lit cotumin tutotibui vitiorum niagiitta- tus iudcx &: viudcx accrrimus. 1 1 Tucor pupillois fibi commillos pcrinde atquc pto- ptios libcros, cuic: pateruo afTeiflu. 1 1 Tertia magilhatus cura fit de matrimoniis. Nam & lii funt quoque ncccllarii inter mortales contraflus ac iurifgen- tium.vti tcllamentoram laftio, & tutorum datio. I j V t inatrimonia lande cocant : coiiuenta cafti confcr- ucntur ; prolesex iis fufcepta educatut > idquc prouideat ma- giftratus. 14 Qu.cconiugia contraiflacoalefcerc non poflant , vcl iam conluniniata.vcl nondii.diuoitio vel rcpudiodilloluatur. ij Ciuaitamagiftratus cura (ic , vt liberi patentibus fui$ obfcquantut. Hi cnim libeiis funt viuum Dei ipfius fimu- lacrum. 1 6 Iniutii , contumelix , conuitia , famofi libelli , detra- iflioncspublicxptiuacxque, funta magiftiatucoercendae, vt pax iutcr ciues mancar. 17 Mendicitas in Rcp.benc moratanou eft publice tole- randa , fcd cogatur vnufquique viduin fibi honclUs attibus qua:rere , & conipararc. 15 Siqnadrupespaupcriera , vel fcruus noxam intulerit, pro damno accepto aduetfas eorum dominos ius & adio efto. I 9 Quoduis damnum ali j ab alio datum , luflu magillta- tus, (Iquiiotulit, vltionon facisfacit.tcfarciendum eft. 10 Libertorura & dicntum in patronos obfcquium lcgi- bus Uncltor. II Qui vencnum adhibuerit , capitali fuppliclo afficitor. 1 1 Cauponarurri numcrus , & cauponarix artis luci um & modus a magiftratu lege publica definiendus cft , qui ex v(u Rcip. (it, & ex acquitatc. 1 5 Rabula, & ars ipfa rabulatia feueris posnis coercetori imo cx Rcp. bene morata protfus expcUitdr, abigitoxquc. a. «tara tti. EX LIBRO DVODECIMO DE LEGIBVS. I T Egum finis eft , vt obfequantut homines , ac praecepta A_,cfficiant : iftius obfequi) finis, falus Rcip. 1 Legcs publicx in reiigione hoc primum ftatuere de- bent,vt Deus purc, & ex aniroo, & non autem cx opum & rc- lumexternarum luxu & fumptu colatur. } Dcinde , vt quamuis corpus , ( quod eft animi domici- lium;(it honefle fepelicndum, fumptus tamen Sc ludus iii (e- pulturis ac funeribus (it modciatus , & defiaitus. 4 TcrtiOjVc iuiifiutandi publice velpriuatira interpofiti audoritas , fidcf, & obfctaatio faafla fit, rata ,firm3 , & in- uiolabilis. j Ctctcnlm cxdcm publicaelcgcsctiani dc politicis icbns fancirc dcbcnt. 6 Et quidcm ptimum , nc quis priuatS audoritatc publi- coin uigotium gcrat: idcft, nc priuatus in raagiftiatus fincs itruat. 7 Deinde , vt qui in°publici muncris adminiftrariouc pe- cuniam acccpcrit, autprxuaiicaridcprchenfus fuerit, grauif- lirac puniatur. 8 Tcrcio, ac proindc in omncs Reip.magiftratus cenforis ac cenfuia: ("upicraaaudoritas eirc debct, qui pcccantcs ma- giftratus vd in magillratu ipfo, vcl poftquam cx eo abicrint, puniat,loco moueat, ScAc gradudciiciat. 9 Sactum aliquodcolltgium inquauis Rcpub. inftituatur quoque, adquodpublicaium lcgum violataium cognitio fic ius pertincat, qui lit fuptcmus Reip. fenatu» Idem. Ciuis bo- nut onus 'rcip. non r.i.Cr>''^-4- In fumma in omni politia quaeritut fpcdaturqi>e iurisquae- dam inter cos , qui func illius Reipub. partes , communitas. Ariftot. lib.^. Polit. cap.l. 14 Monarchiacft , vbipenesvnum Tirumbonum,& exle- gibusfandisomniagerentem, cftfummum totius Rcip. im- perium.'Qui huic pricft ,dicituiRcx. Hicautemomniaad ipfam Reip. vtilicatc,non fuam lefert. /irifi.tib i . fel.lib. 5 ..c. i c. if Huic monarchix opponitur tyrannis : eft autem cum vnus cx libitu animi omniagerit in Repub. Is aatem tyran- nus appellatui , qui omnia ad fuam vtilitatem , vel libidincn» vindidamquc animi cxplendam refert. 1 6 Rcges a ciuibus cuftodiuntur:tyranni ab exttancis.Rc- ges amaac fuos ciues,& ab iis amantut.Tyran*ii cos odcrunt, Z 4 »"i'^ Ciuisbo* nus (^uis? Vrbium condcnda* rum finis^ Ciuicai quid i PoUtix ra* lio , mutti* plex, ncm- pe cripiex* Monerchfs quid? Mouarchif vicium op • poruurn. Monarchf^ 8c tyranni il 268 Encyclop^^dr^ Lib.X X 1 1 L Yvrjnms vade ; Xriftocra- Arirtocra- tiz laus. Vriftocra- tt^ viiium oppotiui ? Dfmocra- tia quid ? t)emocra- tii funtla- mentuta. Detnocra- tif q'iid oppoua- tur ? Monarchia pr£f.;reda. Xtges id foniiam «ejp. (imt attompc- raadi. leges fint racrofa»- Moribut bonis in- flitiiendt ciues. If jes quo. tupliees. lejetquo- modo dc- bMnt elTc comp-ara- tx. Confifca- tio bono- rnm viritm probanda ? leges de qutbus re- bus feren- Idtm. Magirtra- tus pritcr leges in Rep. elTe oportet. Magidra- tus muniis dan 'u qHo modo ? Magiftra- tus niunus cuidadum? Vobilium iu<< inso ipfofmct fatcllitcsfuosmetuunt.Regesfubleuant fubdi- tos tnbuiis,quantuinpofruntTyiaDni eos onerant.vt exh»u- rian: ,& oppiimant. Rcgesnobilitatcmregni ,& viros bouos aluntjfouent, & confcruant. Tyranni & nobiles, & bonos vi- los vel vi.vel clam tollant..,^r/j^. /il'. f.Pel.c. lo.il.lih.^.r.^o. 1 17 Tyrannis fcre oritur ex nimia procerum in tegera adu- latione,in monartbiis : inaliisautcm Reipub.foimi5,ex varia procerum & optimatum criminatione , qu.^' ab vno aliquo fic apqd populum. /i/W..Pauci vetodominatus tyraunicifuut diu- turni.Z./c'. s-f^p- it.fottr. . 1 8 Ariftocratia eft,vbi penes plures viros bonos fimplici- ter e(i fumma Rcip. & aequali inter cos potcftate & lure ad~ rainiftratio. 19 Ha:cdiuturnior eft &:fcre tutior& a:quiot:legesenim plancdoininantur.Ex virtute ,non ex cenfu honores deman- daiitur. Nobilitatis verx ratio habetur.Hulus tamen pofluut efle vari» fpccies. j^rifl. tib. 5. c ii.lib.^.c.j.iib. 6. c. i. 10 Huic opponitiir Oligarchia : cft: autem quuiti pauci omnia pro fuo libitu agunt in Repub- & fummum impcrium liabent , qui non cx vututc , fcj ex opibus ad cum honorcm dcliguntur. 1 1 Democratia tcitia legitima: politia: fpecies. Eft autem quum pcnes totum populum ius ipfum fummum imperij , & rcrum pu^olicarum deliberatio definitioque manct. 11 Huius politi.E fundamentum e!llibertas,non autem li- centia popularis. Itaque omnes dignitates in hoc llatu onini^ bus,ideft:, cuiuis hominum ordini communicantur. Ari nul- la in populariftatuhabenda.Diuitej adgtauioraoneraeligan-. fur M.igiftratusmutantur, ncc vlli funtpcrpetui. Arifl iib.6. Poii.'. c. 1. tib.-;. c. 9. Ex legibus reueie iudicatur in hoc ftatu 13 Huic opponitur popularis confufio , vbi populus pro libituanimi, velut tyrannus , non ex xquitatc omniagerit ic decernit:vcl fuismagiftratibus non obfcquitur , vel denique ad fuam , id cft , tcnuiorcm vtiiitatcm omnia refert. Arijlot. lib. 5. <■. I I. Volit. 14 Monarchiaomnibuslegitirtls politiis prifcrenda cft: vbi bonis legibus , & a bono reo;c adminiftratur : fccnndum monarchiam eft Ariftocratia eligenda. ij Leees cuique Reipub. formi funt accommoJanda: fteque cxdem omnibus politiis funt vtiles & a;»ta;. J.rifi.iib.!,. Volit.c. II. i(> Legesautcm femel conflitut.^ & lati d.bcntobtinicre, & valerc:non autem fperni.Nam qui vult hominem rei;nare, ille belluam ; qui leges , ille Dcum ipfum regnare vult. lib. i. Po^iV.Leges enim a nemine impune violari debent. ty N^on tantuin autem leges , & quidera fanftas , in Rcp. eflcoportet: vcrumetiam mores ipfos ciuium fanclos.& pri-^ tnam eorum educationemcfrcpiam, & virtuti confentaneam oportet.Nequecnim leges ,quantumuisfanifbx , valent , nifi priuata ciuium difciplina , caque fanfla , accelTcrit quoque. Arifi. tib.\. Pcilit. eat.%. 18 Legesomnes (vti vitaipfa hominum eftduplex in otio & negotio , domi vel foris ) fic vel ad o^cem ciuium intcr fe tuendam , vcl ad bellura fori adniiniftrandum pertinent. Ar^d. i-b.-j. 'flit. cap.i^. 19 Potius ad pacis.quam belii rationcm , & vfum compa- ratx eflc dcbent leges in vnaquaquc Rep. Bclla enim etiarti ipfapaciscaufa fufcipiuntut. 30 Bona damnatotum confifcari ,lites vcl accufationcs iaterciues elTe frequentes; quippiam ih Rep. obfcSnumdiilu vifiique(quales funt inhonefta: pifturaej tolctari,vetcnt leges Rcip.bcnemoratae. ".^r//?. /;7'.6./'(i/t^ cxf.^.lih.y cap.^j. ; t Leges autem maxime de connubiis caueant.qua itatc coniusia contiahi oportcat,intcr quOs,& quibus padionibus. Item de prirtia liberorum educatione , eotiimque publicis iib.y.cap. 16. ^17. ji De rcbusetiamfaerislegesinRcp. bcnemoratafctan- tnt accuratiffimc. lib. (,.c. g 3 3 Non modo leges in Repub. effe opottct , verum etiam magiftratus ,quieas appliccnt adhominum fafta pro variis citcilmrtantiis : qui ciuium lites inter fe dirimant: qui deni- que publicis negotiis fiue domefticis.fiue bellicis prsfint:Pr2- ftat denique in Repub.cfTe bonum magiftratum abfque lcgc, quam bonas legcs abfque magiftratu./'/'. 7. />."/. Magiftratibui autcm omnes pro ipforum jurifdiillionis finibus pareant. c. g. O» 14. 34 Magifttatusdemandcntutex populi fuffragio , faltem ex confcnfu : ncque vni & cidem plura munera publica dele- gcntur, fedfingulis. Vnum enim vni gercndx idoncum efTe, multum eft. Arijl.Hb. (,. Polit. cap. 1. tib. 4. c. i 5. ? t Mandentut autem magiftratus viris virtutc prxditis, prudentibus,cius?ci, quxincomagidratus viris virtute pra:- ditis, prudentibus, eius rci, qu.x in co magiftratu traftari de- bet.cnllentibus , Vcracibus, &dignisrtonex ccnfus rationc, fcd virtutis&fcientixgradu : dcniquc iis, qui iiulli finteX ciuibus hoftcs & infcnfi. irifl.lib -j.c.-r (^ 8. 36 Diuitibus& nobilibus fua qu.Tdam piiblica muncra pcculivitciiefciuanda. Hisquidem ca jqux funt miiitaiia: iliis autem ea, in quibus maiorcs fumptus fant faciendi. lib. ^.eoiit.c.g. tib.^. c. 8. lib 7.C.J. 3 7 Perpetui magiftratus non folent efle tam finceri,qua.m (iad tcmpusduntaiat eligantur. Et vices parendi acimperan- di inteiciues eflTe.lontre tolerabilius tH.Arijl. lib. 6. P»lit. f.l. lib. 7. cap. 14. ^38 Ex opificibus nSminernad maglftratum eligendum pu- tat Atiftotcles. /'6. (:.c.-;.Vclit. 3 9 ludices qui litibus & conttoilerGis ciuium definiendis prxfunt , ardesnotascuiuishabeant, & foro ludiciario vici- nas : iteinquc ca:terl magiftratus pro ratioue fui muneris. 40 Magiftratuum alii lunt omniuo neccfTani : alii ad diu- turnitatem duutaxat Reip. vcladopus aliquod pro tempore vtiies.^'^. 6.e.S. 41 Neceirarii fiint , qtiibusriuhquarn Refp. carerc poteft, quales hi fcte,iudicio Ariftotclis,.-Edilis,qui opificum contro- ucrfias ditimit:itiacrum & a2gevum,agroiuinque publicoruin prarfcilus ; quxltor , qui veftigalia publica exigit: pra;fcftus xrarii : fcriba publicus : piLcfeilus vrbi: cenfor denique, qui omnium piiuatorum ciuium & magiftratuum mores infpi-= ciat.rerum pubiicc vel ptiuatim iieftarum rationcs cxigat, & audiat^dcniquepublicafdifciplinxcuftodiedie pracfit i.G.c.S. 41 Nullaclt Ivelp bcnc infiituta,qu.t: cenfura cenforiiquQ muncre publico, eoquc in moribus fingulorum pro-bandis vel dajnnanJis libera poteftatc prsedito carcre poflit. /<^. 4.f. 15. C^ i6.l!b. 5.f. 8. j 3 Muncra magiftratufquc bellici hi lete funt; Prifciftus equitum , pr.Tfeif>uspeditum,pr«feiftus leuisarmaturac „prx- feftusclafli Imperatot iple totius cxercitus. tib.6. c 7- 44 Per militarcs viros Rcfp.incolumis fcruatur. £tfi vero eatenus illamuncra funt ucceflaria.quatenusbellumlingruic, non autem pcrpctua: tamenaitcm militarcm fcmperinRep. exerceri vtilc.imo necclfarium omnino eft- lib. 7. Polif.c^. 4j Ciues nimiumarmis, aut militaribus artibus addidos eflc^aut inftrui , ex pubiicis moribusciuitatis minimecondu- cit. Duriticm enim indecontrahunt , vt abfquc bello viuere poftea non pofTint. til>. 7. c. 14 infirie. 46 Tenipla rcligionis gratia funt a magiflratibus infti- tuenda , omnifque cultus diuinus pic conferuandus. lil.i. cap.S. tib 7. cap.i.^ 9. 47 Pijetcr fupcriora omnia videndum cft , quibus modis Rclp. tum ornata , tuni etiam tuta ac quicta elfe poffit. 48 Ac quidem ornata crit G commerciistum ciuiumipfo- rum intctfcfc tum pcregrinorum cum ciuibusabundet. l'b.6. 49 Incommcrciis ciuium cum pcrcgrinis maxime cauen- dum eft,ne ciuium boni morcs cxrcinorum mcrcibus lafciuis, aut moribus turpibns corrumpantur. Lib. fi. Po//'. jo Et quia fineforo commetcia effe non poffnnt , fotum rerum venalium commod^ txftruftum vnum vcl plura efle opovtet : ciuium quidcm, aut vicinoiuin intei fe,inria vrbem: peiegrinorumautemiemotioruin .extra vibem. Lib. 7. r. 12. 5 1 Ornata erit ciuitas , d ardificiis publicis magnificis fit exflrufta , vbi & magiftratus conueniant : & archiua publica fcruentur , & epulx publics fiant , ac populo pixbeantur. L'i-7- Pcli^c. li. 5 2. Ornata ctit,fi opes publicas,agios, vel vefligalia nirai- lum habeat ciuitas. Exagrisatitem publicis alios vult Arifto- telcs ellc deftinatos cultui diuino peragendo,& rebus adeum nccefraiiis,aliosfuinptibus & expenfis publicis. fib.j.c.ic. j 3 Dcnique ornata erit,fi hxc habeat ciuita«;vi6lum ncm. pe fufficientcm, artificia, inflttimchta multa, arma, & caetcra qua: ad ciuitatis defcufionem fpeftant. ' ib. -.c.%. j4 Tutaerit ciuitas,fi & feditionesfugiatac euitet : & ca, qux maximc Rempub. feruant , confcftetur ac velit. 5f Seditioncs maxime oriuntut ei inxquali ciuium lure inter fe:bonis adcmptis , verberibus illatis , iniuriis cum ma- gnacotumelia vni ciuium pavti ab altei3faftis.X.i^.5. ?'"/'"•':• !• 5 6 Prxfeiftoium nouitas, noux exadiones & ouera impo- fita.diuitum fpoliatio , lucra ex malis fcclcratifque caufis ; vt bellis ciliilibus , peicepta , facile mducnt feditiones. Lib. 5. «•. 8. 6»7. 10. 57 Item procerum inter fe fimnkates &difcordix irre- conciliabiles:eorundcm faiftionesdiucrfx & difcoidcs prxla- tio vniusfamilis in magnis diuturnifque honoribus , vel cx- teris cxclufis, vcliis contemptis , adqucsiidcm honoresde- ferri debent:nobilitatisnimia liceiitia , ac inprimis militaris: procerum in conciliis publicis pcipctuus diffenfus facilc exci- tant feditionesinRep Lih.f^.c.b.^ 7. j8 Crudelitas Principum , impunitas fcelcrum , violatio frequens lcgum , peculatus pecunix publicx , odium deniquc prxfcntis reipub. ftatus facile feditiones excitant. Lib. j. tolit.c. e. ■;.%.<). j9 Ea vcv6;qus fflaxime Remp.conferuant,funt feve eiuf- modi:Bonafilm icgum inuiolabilis auiftoritas :maoiftratuum inmuncreobcundoprudcntia , diligentia,& alacritas : populi aduerfus magiftratus obfequium : ciuium intcr fe concoiciia ac confenfus : magiftratus eiga populura patcinus animus & cura.Z.i^. j,i>d//Mr. s. $0 Iceni Ma = i(> tue pei. Magif . tu^ ...Mt cai ddi i ludic; tium. Mipi , tuum i.',i fiu Magili. tus 1.1- ,'- f.Ujqu »:qui» Cen'o.U miini; ccfljr & pubi^ MiIitB m.i2atl tus. Idem. I Ciues potiiis Templ (liiueo Refp. Refp.o lur. Coinii cia qu lU Idcro. RefE natur. Idcdi. Xdecn. Refp crit & ■na. Sediti oiiunt Idem- iXzA^ IdeflJ'. Remp. ieruaa Florilegium Politicum. 269 60 Item iuris cuiCiUe fui , ac bonorum tn:a poffciTio , ae fuus honos, locus,& gridus alTignatiiS. Partium in Rcp diucr- confcruatio :faiiila vniufcuiuUlue ciuis iiiftitutio piiujta , Sc farum iullum iiuon..n- .:.> quarda. Princepfi famili^irti ntquc po- pularis. Populo conilonan* da^quifda. Maginra- tus collc- gas hono.' rct. Princcpi peritiorcs audiat. Reip fcli- citas quan-, do; Rcmp. ca- peffens n« iii auorus. Remp. ca- pelicns quid cura^ re .lebeat? Beneuo- lentia ci- uium *con- ciliatur. BencuO" lenria ci- uium. l'.,puIo ffl- lutaris quie« , nori impcrus Priuare di- fcoraix. EX ISOCRATIS ORATIONE ADNICOGLEM. itidiis Jiu. pnlirt en- ■ula. im. io. M A cosquibuE impcras.7.11. EtefEce,vc ab iifdem quoquc viciflim amcris. 1 Amor populi diuturni iroperij eft fundamentum. 11. i j. 55. 3 Populus neque petulans efTe, ncquc iniurisquenquam afficere concedatur. 4 LegeS mal* & confuetudines tollcndx , quantumuls diaturnz. 5 Lites mlnuenda:,& qusc leges eafdem alunt,abroganda5. 6 Sumptus publici fuperuacanci fugicnili. 8. 7 Religio veraefl morum fantftitas. S Fidcs & conftantia didotuin in lege pcxcipuc coni- mendacuc. 5 LiberalitaS itcm in extfaneos. 10 Extiancoium fittuta habitatio , & libetuni atque abf- que iniuria eoruudcm commerciura intcr nos. 11 Belloium fcicns Ct quidem Piinceps , pacem tamen amet. 1 1 Prscferendi in Repub.getenda qui prOmiflTa pt:Eftant,& coepta perficiunt.5 j. 1} Qui vtiles antca Reip. fuetuut boni quoque. Prafe- florum cniTi iniuriae, in ipfos reges aut Refp.redvindant. 14 Paiafitifugiendi. 18. 19. 3 5. ij LegipaieatipfcmctPrincepS. ?7. 5 1- 5 !. 1 6 Feli* eft imperium,in Reip. AITentate- rcs fugien-
  • Princeps Jcgtbuspa- rejl. legfs bo- niE leruan- iix. Pieias. Prineepi qiialis ? Eeneficcn- Ui* Princepf acerbiis. Princeps aberran^. AllVntato- res tti{;ien- tli regibtis. I'riiicepf qualij cilt clcrbeaU Idcin. laiis vera. Subiltti vt traclandi; Talio di- uina. Uelibera- tiu. lulTa fua rrinteps perpemlat. iTinceps legib. pa. rtat. Princcpj ne toleret maloi. A principe afcirceoili qui. Subiliti vt traiflanili, laem. ludtcia- Conniii, Subiliti vt traififtndi, Princepj «iiftorita- lem fani^^ «ucatur. A prjncipe qtii aman- «li ? Fict». Officium principis Princeps vt ledebeat jerere ? Prineipej l>eus iudi- cabit. EX AGAPETO DIACONO. I /'^Vo quis inRcp. maiotemgradum dignitatiseftcot»- V^Cvfequutus.eo Dcunicolat fumraifTius. 19. X Rt-x legi ipfe pareto: fuis autem legibus iifque iuftis po- pulum rcgito, 1. j Bonac Icgcs funt Reip. neruus , at iniuftitia, & efFrcnis liccntia ell fluctus Reip. ac tcmpeftas pcriculofiffima. 4 Pietas non in veibis , fedin bonis operibiis, imprimis autem vera in Dcnm pcr Chriflum fide pofita eft. 5. 5 Kcgis Toluntas & vita (it Dci voluntati conformis& conftntanca. 6 Solus bcncficertti.T fruiffus manet , 4c in bencfaflorem rcduiidat : curaque commendat maxime. ■<,%. x^. 7 Quam accrbui Piincepseft fubditis &durus, tam Pti iracm pri ne et melic Pri ne fii exora Pri n 17. ^ 6 In bcllis ciuilibus, nihil cuiquam Senatus decieto dari debct , quod vel illi ipfi , vcl aliis malc in Rempublicam & partes noftras cogitantibus cxemplo fit,aut prslidio ad teme- rcquippiamaudcndum,& bellaciuilia redintegranda. Epift.4. 7 Vt tyrannis tollatut,non domiuus tantura tollendus eft, fed domiuatie ipfa vetccnda , ncc alius,qui eiufdcm cci fpcm, aac Pti '11 neai lus. ll tn ciuili ul quid \, landi > Bella tS lijpr Lrnd: Bella l,a>l« dofo 3 tur. 4 in' ;t knsb ' quid. 1"!" dnm (!• a: Idcm 1 , t! t 'f TJ d vt ti; tur. ; Florilegium Politicum. 271 rkciiit loUu. /i cUi'. aut ad eum graJum habcat , cuchcnclus. Tunc cnim non do- iniQatio .luc tManitis toilicur : lcd doiuiuus tJniuni a uobis mutatur. -pijf^.f^fib. iMts 8 Poiiculose omnino ad paccm Rcip.coiifcruaudam , no- 1 in-u. bilis adolcfccns quifpiam exttjoiduKiriis honoii! i/<.+.io.<3' 18. 9 InbcJiis ciuilibus,aliiU]uc niagnis Reip. c.ilaniitjtibiis, cius Magiitratus''!]^! fu.'.i.ii:r icrum , aut patti vni piarcll) niou,ii.-_t,na 11 Rcip.toti.aut parti illi , cui pracctat , pcrtuiba- cionem a Jrcit. ltai.]uc tuuc faciie pars illa vincitur , vd ab at- mis rciiocatur. Sir m r< H.rcij fllo in p.iitcni nobu aducifam fufpcdlus e(l eligcndus , ftte- nuiis & Itortis. Enji 7. to, la bcllit omnibus,tum praefcrtim ciuilibns , ij demum ad dignitatcs militaies admittcndi , cjui ex fincciitate tc fide veri in partcs noftias noti funt, aut a non (ufpcflis comtnen- dantur. tjift.i.O' l '• 1 1 InipcracorciTi pra:fertim in eiercitu,etiam in cafu fuo. 'um libique chaiiflimorum conftantcm , ac non nimis nicE- {luin vcl coftctnatum clVc oportct,vt cxtcros confumet Hu- afmodicnim nontantiim ofHcio 5c natuix , fcd etiam popu- io &c fccn.T: feruitc opottct. hfift.^. II In bclljs , p[.-Efcrtiin ciuilibus ,dum viiflampartem vi- ilor ncjn ft.iumperfcquitur .efficu vt ex eius manibus viifto- liaclabatur. Epift.io.Cr i f. 1 1 Vbi militum deliciaE,Imperatorum fcu Ducum infolc- tia re^nat : vbi non ler, non tatio.non ofBcium valct,(^d vult quifcjuc tantum in Kcpub.polTe,'ciuantum habct *itiU')i &: ar- c oruiivibi lumma Reipub. pertutbatio, ac taiidem bellumci- uile exitiale oriatur neceirceft. Efift.io- 14 P;irncidam hoftem Rejp. liberi adhuc tcncri , auc vxot nobijcum mancntes , non dcbent inani mifericordiie fpecie a iulta pocna hberare & eximcre. Spift. 11. & i j. 15 InbcUis femperfirmum aliqucm excrcitum vicinuni eflTe oportet, ad <]uem nolhi oppiedi ferecipiant. Lp:fi.\\. , 16 Inbellis ciuilibusMctropolis regni imprimis,fiii(Mi - poreft, occupanda, aut confetuanda. Sic feec»: fomjeim , ^ai Rcmnm dererit. Sie Brutut in Italiam vfc-ff--"' ex G-Mrit. 5. 17 Duabustebusomnis Refpub. maxim^continetur,pra2- t .cs mio aut ptrna. Efi/?. if . „„(j iS SublacaTyrannide,inftrumentumiItius&vtilitasapud a- ncminem telinquenda, fedcuiuis eripienda. tpift. (5. , 19 Tertiuiiifpedacuiumopptelfaabimpiisciuitasopitu- ^' landi poteftateprsecifa. Itaque praiftat tunc ab ea fugeie & abalTe^quam iu eamanerc. tpi(l.\^. con. «-o Eciain confenfus Reip. fumraus in tuenda libercatc rad- aduetfuseos ,qiii illius tyrannidem inuadunt , nihil piodelt 7" abfquearmisaci eofdem tepellendosparacis. ^.pift. ly eto- ^i Faciliusintimote benigni quamin 7iin li In bellisciuilibuSiCuntquicunque publiciserc^citibus *«'- ptaefunt.in noftras partcs,pi«mus, pecuuja, &honoribos tia- ducendi. Kpift.i j . n«i- »•? Qiii tytannum occidit , merito cius hrredibus «ut li- omnibus tyvannidcm inuadere cupientibus fufpeftus eft , ne- .''" que iis fidcre dcbet. S'eBmttu neqnc M. jtnlsnio, ne^m OBnuio fidie. e/»/?. 16. n>it 14 PulcheriimaPiiocipis viticonfolatio , Memofia ted^ V'" faftorum. 1 f In vindicanda Patria fortis & libcr aniraus fine confta- tia& Dcquabilitateinutilis eft,acnullus. ^pi:i. 16. Quienima fanilD Pacrix cucnda: propofuo dcficit, plus nocet quim pio- ficic , & caceros exccrrct ifi Sic malisRcip.ingtuetitibus, pfsEfettiminciuilibello, profpiciendum f ft a nugiftrstibus, vt per aliamala,& quidcm itiS. deteiioraillis , quaeimminent , non medeantut. Neque enim eftiftqd libcrare Rcmpublicam,fed euertete. r.plft.iy. —vra. ^7 Stulta eft prudentia , quod veieris ita cauetc , vt illud lu«? ipfuin vltro tibi acccrfas , etiam quum vitate foitafTis potue- ris.^^Mi?.!?. 1? Bonusciu'seft ,qui non poteftpati eamin fuaciuitate porcntiam , qux fuptalegcs elTe velit. E/"7J. 17 xq Grauioreft& difficilior animi & fententis , maximis :•"" pi^^ertim iu rebus , pro iltcro, quam pecunis obligacio. Ita- que fapienter coafiderandum , quales Reipublicx tunccom- meademus. £,"//?. 18. "ni» 30 Maximus in Repob.noduseft^&adres piaeclate geren- das impedimcntniniinopiareipccuniarii.pp/jj 18. ,^j, 51 Plus pecunixin bellis ciuilibus, quam in extetnis im- »« penditnr^qu6d milit&s duplo funt tedimeudi,ne ad koftcs ho- '^^ ftiQsaeficiaiu.£/' illud accipit, &qucmipfius Rei- publicx vtilitis& vox adillud uccirfu , nonfua II Q uod fadum niagnopere placct , placebat etiam ante- <)uam fieiec Itai u hac latione animus & voluiuas piincipum anCta lateas dcctificur. i ? Optima prxdccclfcris ptincipis laus,fi fuccefTotcm bo- num elcgit , & leliquit. 14 Militaiis diix feu prlnceps eft deligendus,vt & fijbditi & excranci in o/Kcio coiuincanvur. 1 5 PL-flimus cft ibi militaiis ftjtus , vbi atmorum ftudium a manibus adoculos , a labure ad voluptatcm ti juflatuscft, & exeicitationibus miliratibus con aliquis veceranorura, fed Gra:culus Magiftet afliftit & prsEeli:. i 6 Princeps vt (it militavis ,debet priiis multusi &diu in bello peiiclitatus efle : fic enim difciplips militaris fcientifG- mus erit. 17 AfTucfcat princcps cum Republica calculum ponerc, &expcn(i acceptique rationein iUi leddcrc. 18 Bonus princeps cum ciuibus , vclut cum liberis fuij, vcrfaridcbct. 19 Piimus principum in vrbes ingrefFus Ixtus ac feft^s effe dcbet , & cougiarium populo tunc dandiun. 10 AfFabilitas ptincipis viitus maxlina. X I Principis in pauperes libcralitas vald^ cum commcdat. 11 Princeps fiuftia Renipublicam pk-be ncgkiffa ( velut dcfcflum corporecapat ac mox, uutatuium / tucri ftudet, & fc polfc putat. 2 j Eft bonipiinciscurate,vt itinera ,portus,& commet- ciafintin totoregno cuca , & iibeia. 14 Eft boni principis piofpicerc annonx, & fi qua: ipfius rcgio inopiafrumencipreBiitui , eam fubleuare. if Magnotum imperiorum hic eft cominodiras.qu^d plures fub illis popuK in pace viuant , & quae in fingulispro- uinciis illiu» eximia aut vtilia funt,ab aliis prouinciii ciufdem regni fenciaiitur : Denique facjlius vnius prouincis inopia ab alia fubleuctur. i6 Ell boni piincipis,tam qu fingulis , id eft iftis creditur. priB«| ' c7 Princeps etiam fuminijsR'ip iureiurando velut illius , •'""« omciarius, obltnngitur : ac ipla R-pub.leuiegno miiior clt. vifaiiu . j8 Noncft ptiucepsfipra lc§es:fedlc.;cs fupra p i.icipem «"'">' 59 Tutiuseft& fecurius cuipiamex ptocciihus h.ibcre cy- yZ%. rannum iratum ,quam fibi affentantem & uropitium id eft, .''/"ii, lUimulantem. * 60 Numquam aquoquamdeceptuseftant decipitur prin- m,i ' ccps ,nifiqui priiis alios ipfe dccepit princc 1 61 Bono principi tamdiu cliarus p iiicipatus ,ac vitacha- Prio,, raclfe debet , quamdiu ptt euin iuLold.nis , & falua effe ''«p'"- = Refp. potert. 61 Eoni principis cft fic datcarma militibus, vt iis vtsn- -^. tur in fciplum (1 ii) Rempuliiicani peccct bonm . 6. Eft boni principis ooi^iles familias , ctiam collapfas, ''."''6' a^ ' f ,- ^ lcnur. itucce,& mcicnces augeic Aitouccc. i,icin. 64 Pcffim^ confiilicR.lp. prinffps,quum vel malignita- i-ti,, te, vcl ueoligciitia, malcagentibus 6l in officio fuo v.rla.ici- P"'"''' 1 bus pr.rdJibas prouincijC , & aliis Magi '^ratibus domefticis, fju^j, vel bellicis ■ ocurat impunitatem redc autem fuo muneie peifunflis : 'um dat aut procurac pracmium. Hac enimra- tioiie, ilii a. itletetiores ,hosin beneagendo fegniores. 6f N':qiic Reip. felicitas effepoteft abfqneprincipis feli- ^'' citatc ; neq.iC , tiiicipis beatitudo , abfque illiusquoque. 66 Bonas pnnccps ( vt esm populus reucteatur ) omnes ^o rauiieris lui partesdiligentctamct,& obeat,nuIlas vcroafper- P""c H' tur. Qui luuTi enim pnncipatum & officium obire dedi- gnjtur , coiitcmptlbilem fe aliis ptopinat , & idolum potius, quam princeps a cun0.^is cenfetur. 67 Supcrborum principum SEuum omne & breue & fra- Pri n gllc cft. '■"P" 48 Non poteft non nimium cffe prluacis , quod pvlncipi p,,-, fatis erc. S9 Ert optirai principis ititer, fubditos , praEfertim inter su' )" ipfas prouincias intcr fe dilfidcntes, fiucctiflimc ac promptif- ""', fimc ius diccre. iw.nu 70 Optinius eftprinceps.qui fatellitium habet fanitiffi- ^^^^'^ nium,& luosdomefticos lanifle inftituios : n ■']ue enim ipfum (im moddprincipcm faudumelk oportet , vciiim ctiam eius co- mitatum quoquc , & familiam ta em cflc duLCt. 71 Diligi princcps , nifi ipfc diligac, nonpoteft. p, 71 Pcaecipuum piiucipis opusbonos amicosflbi compara- ""■ rcquo^ fouere,& audircdebec ac pioii^dc bonoS viros eligat. ^J,,,. ,. Prii>H beatii M Bo 1 ?} l'iinccps ncniinem protfus inuicum "ap pud fe retincat; ro- gtatiorenim ert bonisomnibus etiampotcftate libcrtas fua. Ij^jj 74 Honcftius cft ad poftcroium mcmotiam dici opci- im» ^ tnum ptincipem ,quam fclicem. llludenim eft virtutis, hoc '■'^'^| j, forcunz. ij-i* 7f Tunc veriflim^iudicatur, merueritquishonotcmncc- [|"*^ ' ne,quameum adeptuseft ,nam magiftratus virum at ,uc. ma 1 Prudencec tamendiiudicandi,&c3Uiniaandi]ptiusfantij qui- buthonorcscommeodani.Ui;. arpi ENCY 27 5 ENCYCLO P^DI^ L I B E R CLV A R T V S ET VIGESIMVS, TROPONENS SCHOLASTICAM, fpe- 4( C A P V T I. De Fine Schol^flicA^ PRj£GEPTA. Cholasti ca efl prudentia de felicicate fcholaftica obtincnda ; ^uikHf- dam dicitur Politia fcholaftica. Eftquc geiicralis , vcl fpecialis. Scholaftica generalis ttadit fuum fi- nem , (ubKdum, & media, Finis Scholaftics cft intcrnus, vcl externus. Finis intcrnus , eft traderc ^TrdiiS^Aii^M, adcoque modum bene conftituendi & adminiftcandi fcho- lam. Finis cxternus eft abfolutus , vel relatus. Finis abfolutus confidcratur fimplicitcr,vel cam gradu emincnti.-c .Ibi cft fclicitas fcholaftica, pofita in vnione& communione bonorumanimi , adeoque in fiiomipia. , TixvoTv^icf. , & y/po'n;t^>'OTA» f dem. Eft enim inftarfaccari in cioaca, inftar vini in vcnenato vafe,inftai gladij in manu furiofi. Quo pertinet fcuum illud: 'Eruditio in homine malo male habitat. Dicamus igicur vno vcrbo , liimj[S^riM) debere fcholis cfle propofitam. ^virw,- ^■^rU veronon eft,vbialiquisfacit diuortiij cognitionis veii & aftionis boni,fed velut indiuiduo coniungit fcrdere ac ma- ttimonio. Itaque E^uTmftT^pia» , id eft.ieiftam iuuentutis infti- tutionem,facimus ttipaititam. Primo eft /3(oi7Tip(a,id eft,fapie- tia ledi viuendi. Deinde z^TtxtioTiipi», hoc eft.fapientia exi- ftcns ei recfla artiuraperccptione. Dcniqueeft ■y/ufsrtxtU , id cft , artiura quz docentui, exetcitatio feu vfus Paulo alitei Scholafticam difponit Theor!o'iti SchreuiLius in fuo taUmoae, feum diatribtf fcholafiicii : hac nempe latione. ^Antiqnitas & otigo. f Lans&commen-\ Neceffitas. datio : vbi ^ f Ecclcfiam. ^Vtilicas,eaquein<( Rempublicam. l Vitaauq; moies. OEco- f Naturam, fcu ^ur.ti^t Siuikf.ti;. 3 rt tk opcrationis ^.'.h.iJV! Siiiiicdum infoim.itionis eft voluntas,qus iiic iliri"itiu- , v: velic lincm iS: media , pcr qua; fcho- liN bcnc cft. Subicdam tradationis eft fchola , aJeoquc ofK- ciuni homiiuiiii de lchoLi. ^ Subicdu operationis efteruditapietasin omniftatu, I. SchoU /fi coetns docentifm & dlfiemlitm ea , quA phhlic e priiiatimqtie jum vtHiA, R E G V L yE. cura iuie (Iriino,na- tliri , !t gcntiun:? ' Vlgoificunt Schok e?l cloccntiuni piftiinum Sz crgaflu- Inin-iuiicnilisnequitia: ilabuluni, pucrilii petijlaiuij; ic- ccpe^icuUim. calamitatis liolpitium, thefaurus iugis penuiix, U-cdoris myrothcciuni, molelbaruiii dcuoratoiium, niale tra- iTiarorum Uidatoriuni,otii ncgotiolidimi paulaincjuieta, opc- ris peipettii rcciprocatio, monii lcfc exercitaatis dccurloruini 2tque cxcrcitatotinai , xrumnarum confluxus , & mikiiarum Occaiiusivt videre cll: m Stiit.riiluuo Io^u»,iu Sci?e!lc!ib.'>jii.Yt:- rum in his vcibisoportet e3,qua: funt peraccidens,ab iis.qurt: fuiit perffe,diligenter difccrnere. Nam fcliola fiianatuta. cft CfEtuscorum , qi-ii docciit& difruiu dilciplinas ncceliaiias & vtiles. Vitia it^itur qu.c in fcholis ccrnuiuur, hominibus lunt tribuenda , uo'i fcholisacccpta fcrcnia.Ad molcftias doccn- tium 5:difcentiir.n qiiod attinct, oporrcr meminille antiquiL- fimam illam dcnuntiationcm \^cznx,In fwijre v.d.m /uifepe- ris pinie itio. Vitia, qu.-cin fcholaS irrcpunt vitio nofirro , funt amputanda falce pictatis.& cogitandum illud:Scho]a: fiia na.^ turafunt iu in rep. quod oculiin corpore:qui licet moibis f.K- pcnumcro infcfterur,ob id tamenon cfFodiuntur,fcd cutatur, I I. SihoU cfl inris dkti-ni^mwirx., (fr gentium SCholaeft collcdiuum.vt loquuntiir Lcgici : non temera- rium & fortuitum, vcicft aceiuuslapidum^fed ordinatcim, vti eft domus.Hic autc ordo(qui non cft numeri.fed prudctix) conucuit eum triga il!aiuris,vc vocant:iuiis , inquam, diuiui, naturae,& g-^ntium. Etenim Deu"; in V.T. fcholas inilituir, & Filius Dei eafdcm in N. T- Ginftificaoit Deinde omnis focie- tas, qiix !ibi propo(ira.m habet virtucem & fclicitatejn, ell: fc- cundiim natuiani. Deniquc omncs homines omnium icatuni & tcmporum fchobis piobarunt. Iiuellige homincs minim^ Cyclopicosiqualcsfucrunc Gothi, vaftai^brcsilli fcholarum & bibliothccarum. Paucorum iftorum immanitas nonprxiudi- cat le^i hum inicaris-Hic qu.xri fo!ct,An fcholx in ftatu inno- cencia; locum fuificnt habiturre ? Refp. Scholi profcfto fuif- fent, inquibus mutua collatio.locum habuiil-ct ad communi- candu n cognitionem cx?crimentalem,quam vocant Quauis cnim lumcn natura: in omnibus cx xquo fuliiflet:cxpcrientia tameii omnibus non fuiircc eadcm. Diliingile igitur hicintei I rem & modum, & dic fcholas fucuras fuilic in !*atu ilio bcato, fcd non talcs , quaies habemus in Itatu hoc mikio. Nominu. ^1. VnriitfchaJd nomina egrigie natmarn eiui e.vplicant. ftiloii ap- 'S'«"? autem (jnatnor capita , e.v ^uibia nornina fhola- l''u,''\"' *'""' deduSla fmttvidel. perjonit, off.etc., leca, adinnSla^ Varicus quanta > "t ^ T a ''erronii quidem nomiila fcholarum bifariam dcdacii- XZ/tur Mia cnim stit ab authoiibus-vt Acadcmia & Kadmea: alia a pcifonis in literarum ftudia incumbentibus , vt Ccno- bium , Collcgium, Doiiuisprophctaium , Lyceum , Mandra, Synagoga. ylLrffiri^Si funclionibus orta-funt hic nomina, Afcetcnum,Apollonium,Cynofarg<;5, Diatriha, Didafcaliuni, ^it^ Domus »cl locusdoiflrin.T, Heracli;um. Hermxum vel Hcr- -'^l#'-' mium Athcnxum . Ludus , f!iA'n)'g/i(!v, Miiseum vcl raufium, . . Phroiuiltcrium , Schola.Studium. yl l"co Gibha fiuc Gabaa, -'; ■ . E.ibratha fiue Lcbtathin, Monaftetium, Peripatos , Stoa- yil> ad'im.lii Amalthcaduc Amaltheum , Gymnafium , Xyftus. Vidcamus brcuitcr fingulorum c.Kplicationem. V,im«t.j«,fiuc «ijjsWKfirt.aut eiiam 'Ej(ai?i,«('« vndc lit diifla , non conuenit in- tcraudiores.AIij enim ciuitatem,a!ij lauacru.alij gyninafium iiiterprctantur.Qui ciuitate, hi «;f5w,»vi«a'7Ttov confuctudinc) Aca- demia pcculiaiiter dicitur fcholapriuilegiis ainplioribus or- nata ab Iinperatore,rege,ve! Pontilice Komano. Kadmes, (i\.\,_ Kadmia, olim vrbj & arxTlfcbarum fuit : poftea gymnaliunr apudeofdem fic fiiic appcllatnm. Ccea"', f'?wapud vecci^stuic locus y.vaii t illud,in quo prophe- tx dilcipuIoE fuo5,vt paties filios.doccbant- /vc iim , fiuc Ly - clum,dcducunt ali j a Lycio Pandionis filio, vt Paufanias ; alij ab Apollinc Lycei pracfidc.qai did^useft a Grscis Lycius : alij a lupo facio Apollini , cuiii? fignum in Lyceo fuit : ali Xsra -r >uti'i;, ' l '/■■-, fiuc proiHcr d;-,firiii.-c luccin, quam in^epcrcipic- bantftudiofi.fiuequoci clarior ciretlocus,& plushaberet lucis vmbrarque misus quain Acadcmia, cuius ambulationes vm- brofas Eupolis appellauic Tanius deriuat ab Hebrxo :.(J ytytvtffiT» ctgjs-iw; : quoium luftinianus mcminit /.7 C.dc jiim- tnaTrinit. f^fid' Carhol. Svnagoga fignificat locum & ecclc- fiafticis & fcliolafticis ccctibus apud ludxos habcndis olini d -ftiaacum. Templis enim concionalibuSjTOjc^jtAsir/jryjg^vf, fcholi plurimum erant fldiuniS.c. Afceterinm in piifta Ec- clefia erat gymnafium facrum,in c^^uo afccta: nut afcccii.T , id d\ , viriaut fcerainSjfc in ni'-ditatione reiuni faciaium occu- pabant , vc poftea idonei effcnt ad munia publica vel piiuau. Sic appellant Leo & Anthemius Cafaies/w/. crr.-.iin 54 C>'d de eplfeopii f^ dericu'. AfoUcniii'" ah Apolline eft dii?lu:n , no.n fanc pncfide fcholarum ( vt Grsccorum vanitasargucabacur oliin)fed c terum obfcutarnm,& qux in vulgo nefciuntur de- claratione.Apoll oenim,/o|.'a< ille adeo obfcuie rcfpondebat, vt ApoIIo Apollinc , & vc C/Wo 1. (/s£7'ih/««/. aic, iiucrpres inrcrprcte cgctec. Cywa/If^cfolim gymnsfitim fuit Athcnis ptoxim^ Scholailica: Cap. III. ir$ provlmc vrbcm , vl)i ma-ximc docuit Cynicorum natio Hoc ili) didum volunc i canc albo.Hercuh lacio : ,ilij a Phcrnici- biis nonicu impolitum volunt Nam i-hirmiik airg apudSyios cftoidinarc inltitutioiicm. GrsEcittuditionis locum ^indignik taiftu ) in maledicUonis formulam tiaiiimutatunt vuli;ato pioucrbio, f'f icKuo»af>4>. DurriLa , cft locus cxi.icitatioiium & diiputationum- Oiiijfcalium , cft locus doc^rinx tradcnda:. Domu.tTjel lc{Hf dtdrintyi^yxMBe:!^ tr^r.Jra iVu ot. i/Mi.a iulto fcholarum vlu.Hfrrfc/cM;//,*!!) ab Heiculc Libyco diflum vo- luntralij a ftatuaHcrculiscjua: antc gymnaliaponi lolcbar,vt toitesclVcdoccrciitur , quituiiiiuc ad litct.>rum Hudiaaccede- bancHinc Hcrculcs dicius tft jitoTO;^7j;f.Hctculcsautcm lu- nioelt voxl'hn:nicia& Punica^cx Hcbrio -ayli quod (igni- ficat vitum peditem , vias pedibus tcntantem. Hinc rhociuccs &;Pa:niduxcrunt commuuc nomcn virotumomnium Ke^al, &. Regl.r : cum vcio e.lrngii vocatunt, qui variis petcgiinatio- iiibus petitiam tcrum //!'«T«e/ia< cotnparauerat. Atquchinc fo^KKiii lunio putatur di^us:quem ali) lic appellatum volunt quali -^ ij^f kA!®-> lummu^ioriiir)t.Htrm.iurn, i^ut/^oi , cft locus eiuditionis faccr Mcrcuiio : quanquam ctiam hoc nominc diafca fuit in Auguftali fcu pra:toiio Ca:faris , vtauthorcft 'Tianqui!lt;i ind uiiio^nf. Eftautcm Hermcs , Phccnicia oti- ginc.idcm quod Hcrculcs : videl. avr.f TcPu-sjAa.^jI/Eif . vt Ho- metusdc Vlyflc loquitur, id cft, vir varia& niulta percgiiiia- tionc excultus.Atquc hinc Hcinics,liuc Mercuiius, tuil com- muiic omnium gymwadoinm fignum : vnde piouerbium, j^pi- >W £{«/)(. Idco liilliff lib. I. epiji.^.ad Attic ^'ed nd me , in- quit , de Hermatheno fcriuis,fer mihi gr»rum. Ejl ornamenriiin ^cader/iii frtpriurn mci : ^iiodf^ Htrmes commi>ittseum, vcl musium,vt Spattianus vocat,eft locus Mu- farum priuatus.vcl publicus, didus a Mufis. Muf^e aarc didi quafi ^il.TTtf , vel fc-j^mi , vel^Mi/itu^dira^ , vel i«» sraf : aliis ab Hebrio AJofe! lunio ei Hebrao , & Phcenicio Alus , quodcft perfcrutaii P//c(in //Je-WMfn, a Socratcpiimuin nomcn habuilTc dicitur : cuius difcipuli appellabant ip^a>T!fKr , quod alij offi- ' ciosc curarent alios ex humanilHmo Socratis inftituto. Aptif- Cma fani^ uymnalioiuni colleg:atoium,vt vocant,dcnomina- tio. Sehoia, ^oXHot , tranllatitium cft nomen , vt Aufoniuscic- gatitci docct : Grnfo fchola nomitie dicix ejl. ' lulfa taherif rl- tribuaniur vt ctia Mfji.. Alij ttcs adfctunt huius notationis caufas. i.qnod fchola fuis fcflatoribus dct vacationem muiierum & oncrn ciuilium. i.quod corpus ceffct a feruilibus negotiis. 5. quod in fchola fitotium litciaiium fiue liberale .S/K«?iKwrccentibres perin- foientcm quandam abufioncm dixerUnt fchobm. Gibhd , fiue t.-.^h,ia , apud Hebra:os &Syroscollrm fignificat vel cditum locum. Hoc autem nomine olim in populo Dei apellabatut locus habendis cojiucntibus fcholafticis & ecdcfiafticis dcfti- natus:quod plutimum ifta loca in editioribus eircnt collibus. Atquchincprofeflaell vetus illa Gabiorum apud Volfcos in finibus Latij appcllatio. I abra-ha vcl ielr^rhdn , .^gyptiis, Afiis , & Avmcnis (quos Hcbr2Ei,& vicini Hebnorura Phc:- niccs.docacrunt iiteras ) eft locus accliuis vcl dediuis , a La- iara.quodillis cft dcfcf ndere,Et hinc Lahrd^tota ■nu^iK.ia, in tiecliuitate pofita.& fubic6a fynagogjE fuac : Labrarhd, fyna- goga; I db^rum , fiue Labirurr ,vtTi\\\\im facrum. A«o|i«igitur «•ft tota parcici ^atque Ticinltas.qusE vno quafi coUe aut tliuo difterminata eft , & ad conuentum Ecdefiae vnius pertinct. Nam oppida , vt docct Epiphanius xj t ' A^eta/Acui-niy.o^nx Chriftianam amplcftebantur religioncm , iti labras fucrunt tliftributa , quas hodie vocama- pa.cecias; & fingulis labtis prefbityter,omnibusautem archiepifcopus piscfuit. Tumple- rumque infummo labti iftius loco fuit nbratha, fiuc lebra- thd»,i.z. fynago^-a^Iocus conuentui ecclefiaflico & fcholaftico, j,Lycci Iolus fy»ii'»Aij>-, vt ab Arillotcle fxpc noininatur, fic diiitus cft, uoii quod rotun- da circt ipfiusforma , fedapta ad ambulationcm , qua ttadc- b,intur iyK-jKAinf, i c.attcs libciaks Solcbant cnim ibi ambu- lare l'cripatctici,& dc tcbus philolophicis agcrc : Siniilitwr «u'- «A^- & ty«u»Aiai.f»Vi)i , Latiiuscircus & citculi dituutur loca, vbi huiulinodi ambulationcs inftituuntui. iVti« , «a , cogno- mcntOToiinA);difla, ra:i://.Spattiaiio,idclt,varia :qu6d ibidc- piili eircntfortes illi & pr.-cftautcs Yiii,qui in pugna Maratho- niapro patriaoccubuctant. Gymnafium fuit Z,cndnis Stoico- rumque, fitum ex aduerfo fcrmc iplius Academi.-e. Genciatim vcro potticum ftrud^uramquc oblonga fignificat , qualia ple- rumque funt bafilicarum & niagnificorum opcrum vcftibula: vc /■'/.i.tn.^.xi.t.c lo.v.i 5. Amaiitjrd, (v^e AmaliheHm , tft gy- mnafiam bibliothcca inftiuilinimu& confcitiirimum tquoi luniusdcriuata Male,(\\ix vox Hebixis& Syris fignificat plc- num. Vtitur hac vocc TuUius in cpiltolis ad Atticurob , hoc ncinpe fcnfu , vt fcholain vocet Amaltheam. i.,ymnhpum, proprienominabatur locus , in quo nudi athlet.e cxerceban- tur. Dicicur veio )t5 irujuix,hi,Juj dc quolibct cxercitationis loco , & ,(5i3-' iJo-epa;(r/a)'de ludo litctario & Academii. Nam huius in acceflu erat gymnalium cxcrccndis luuenum corpo- ribus inftitutum , nc obtorpcfccienc affidua ftadiotura tradta- tionc,vt docec 1'aufjnias irt Atticu. Xyftnt, Jufof, lata porcicuf & ampla diccbatur , vbi cxetcebantur athleti hybcrno tem- porc:gymnaljum , inquara , tedum , veftibulum Acadcmix. Hinc a/cf,' iruviKh)j;i ipfam quoque Academiam nonuuUi di- xerunc Xyftuni. Sed ^Aiy i!>uoV. c A p V t iii, De MateriA fchoU. P R .€ C E P T A. 5lK(p E D I A, per qu£ obtinetur felicitas fcholaftica, ^jg^ rcfpiciunt ftatum fchols integrum , vel afFe- (ftum. Ibi eft Fundatio, ConfcruatiOj & Amplificatio; hicCuratio(choli4 Fundatio fchols eft , pcr' quam fciiola conftituiciJi: cx materia&forma; feucx materiali& formali. Materia fcholae funt res& perfonaj fcholafticsc. Res fcholaftici funt reditus annui.locus commo- dus, bibliotheca publica,& priuilcgia. Perfon^E lcholafticse funt priccptorcs 6c difcipuli. PrxceptorUm confideratur qiialitas & potcftas. Qrialitas eft tiiplex , Scicntia frugalis , Confcicntia teneia, & Prudentia fumma. Potcftas eft ciuilis, non vero dcfpotica, In difcipulis requiritur Amor, Admiratio, & For- titudo. R £ <5 V L .(£. I. FmdutiflfchoU, vt & admlniftratio atchittSomca, diftinguenda cft ab cjjiciali. q; Officium uiai^ittra* tu, civcffi Cchoia» quo- fnoito ^i* Vcmadmodumin omni focietatc , itaetia.'n in fcholafti- ftmiiitn- „ 1 n . r . dun» abor- ca,opoitet partes duas conlticuerc : quaium vna lit mU- ^^,0 ho- 7i)c<, rejpiciens conftitutionem , alteia «1 antijrixi; , rrfficiens admi- minum ile niftrationem , focietatis.Rurfusopottet idquod cft architcdlo- nicum.diftingaere ab eo quod eft niiniftcriaic,fcu officiale,vr vocanc. Sic magiftiatus politici officiuni circa fcholaS fundail- das & admiuiftrandas eft architedonicum & principale , hot; modo. Magiftratus pius exctuct acdificia fcholaltica commo- da,imperticturrcbus& pcrfonis fcholafticis ptiuilcgiaampla, conferet ftipendia manu munifici , & cutabitea teinpeftiui diftribui , deniquc per fcholarchas curabit,ne quid tefp. Uho- lafticadecrimcnti capiat. Ptmdfib i.d ficia commoda idut , in quibus ea cernltur figura , vt & capacitate & diftiniftione fin- gula auditoria commcndcntur: & locus commodicatc , falu- britatc, amccnitacctraquillitateacincolarum humanitatc eft infignis. Eric autcm commodus locus , fi ftudiofi Cndique ad cum facile conuenire polTrnt , & inibi commoraii. Eiit falu- bris , fi non canturo aer natuia fic purus , fcd etiam mundities ciborum & domiciliorum rit^ procurctur. Erit amcfcnus , u non tantiim naturalitcr arboiibus hortis, fluuiis, & fimilibus, fed etiam aitifieiaiitet piduris ac ornatu conuenieti caftoqiie A» * sondeco 276 Encyclop^di^ Lib.XXIV. condecoretur : quemacimodum Acadcmiam Athenis fuirte ornatam, teltis cll Paufanias in Acticis : dc quo ornacu paulo poft Eiittianquillus, i\ i fltcpitu tranleuntium , &opihcum tumultuantiumricremotus. Eric deniqueinfignis humanitatc incolaium, fi iUi ncque nimis fint diuites.neque nimis mopcs. Illicnim fcrme nolunc.hi non polfunt ftudiofisaccommoda- rc cam qui rcquiritur , operam. Nequc tamen ticri potclt , vc om i)is fchola cum L) cco Ariftocclis fit in loco accomodatilfi- mo : fatis ell,(i (it loco commodo. Necjuc omncs fchol* pro- pcer hotcos balfami & pahnarnm extrui poflunt ,quoci dc fcliolis H^ (fenorum meinoti* cft proditum. Satis igitur bene Mufj.s; vtait ille)credemus habitate in locis mcdiocritec amcEiiis, FriuUegi.%, qux magiftracus debet conccdctc pcrfo- nis & rebus fcholafticis , funt communia , vel piopria. Cora- iiiuiiia fuiu , quibus omncs fcholi illuftres gaudent : quaha pocilfimum funtquatuor. Frimttm cft Friderici Batbaroff* Imper. l^h.^.Codic. ti.'.\ j.de fccuritate ftudiolis data vel dan- da,dum (t confcrunt in certa loca ftudiotum caufa : vt'ncmpc fccure pofriiu adirc cmporia bonarum litcrarum , & (ecurc in ;is habitare. Eciam bclli tcmpore intet hoftes funt priuilegia- rii , feu priuilegiati. Srcundam eft: Conftantini & Marciani Impp.qund lludiofi fint «Tf?.«i7«i , liberi aveciignlibm , feu,vt IinpLtarot loquitur , quod ipforum merces fint improfcfTaE: quod item libcri fint a muneribus & oneribus ciuilibus. Ter. titim eft varlorum Impp. regum & Poncificum RB.. vt nullus IrifiRcdor ftudiofum capiat& retineat:qui fccus faxit^adio- ne cadat & i.ifamia notctut : vtque reftor ciuitatis , qui hanc iniuriam ftudiofo fieii paffusfuerit , vcl illacam non vindica- uerit , ufdem ccneaLUrpccnis, dignitatcmquc amittat ^tiar- tuin cft dc foro ftudioforum:vt in quocunque negotio,&: qua- canque in iite conucnti fuerint,habeaiu optionem & elcdio- nem iudicis.fiue conucniantur incaufa pcfuniaria, fiue incri- min.:li Quod 'iX fcholaftici grauentur vcl opprimantur,imme- diareappellare polfuntad tribunal Impcratovis aut principis; qui cos omnino iir protciftionem fuam rccipic, & ab iniuriis polKcitus cftcos vindicaie. Prxtec h.xc priuilegia gencralia, funtmulta fpccialia in variis lcholis. y [de Gregorium Tolofa- numlib.1%. ffntag.de r.p.cap.j. Conceduntur autem priuilegia ftudiofis bonatum artium ob quatuor caufas , vt tcftacur Fri- dcricus vEnobarbus fcu Batbaroffa d.LCodiif.x. Quiaeorum fcicntiatotus illuminatur mundus. i. Quia amore fcicntitc patrias fuas rclinquunt , & cx ciuibns fiunt quafi cxules , cx diuitibus paupcres piopter fumtus ftudiorum. 5 . Quia cum in longinquaspioficifcuntur prouincias, ftudiorum caufa,vitam pcri^culisexponunc , imoprop^ negliguiK. 4 Quia ex praua quadaraconfuccudinc corporalcs quafdam iniurias a viliffi- misplcrumquc hominibus patiantur. Confule P. Cregorium d l. 0» 4n^r. fricciiim derepubl. emendanda , traci. de frhola. ^otio (lipend a fchfla(lica{\.\nt nerui fcholarum. Hasc itaquc ma2;iftratus conftituct cxcmplo Chriftianilfimorura princi- pum , Conftantini M. Valcntiniani , Caroli M. Alphoiifi rcgis Arragoniae:ccrt6quc ftatuct,intcr notas tyranni hanc non c(fe infimam.fi fchol.-e toUantur vcl afrligantur.ftipendiaque (cho- laftica minuantur , vcl cripiantut, vt in Antiocho Epiphanc, Ncroncac luliano Apoftaca vidcre eft. Neque vcro eft, quod magiftratus aliquam difBcultatcm hic caufecur:cum ex coin- muni arrario , fiico , & rcditibus tcip.particula faltem dcccrpi queat ad conferuationcm fchoiarum : vt nihil iam dicam de reditibus monafteriorum ,qua: olim fuerunt fcholi optime jnftituta;. Quo pertinet confilium illud, de ditiotibus a-nxm; monendis,vt aliquld in communc conferant,quod ad fchola- tum conferuationcm faciat.Ita fi inftituant rcs fuas pij princi- pes,tria ftipendiorum fcholafticorum gencra, qua: ab eruditis affignantur.facile potcrunt habcre. Salaria dico , qua; docen- tibus non tantum fufficiant , fed etiamad ipforum honorcm pcrtineanc. Bcneficia dico,quibus optima fuftcntantur inge- nia , quorum conatibus obftat res angufta domi. Honoiaria dico.quibus docentcs & difcentes cxttaoidinarie'infIamman- tur & animantnt.Hic fuccurrit confilium matutum dc pracce- ptoiibus humiliorum claffium ; quod vna mccum probat Rc- ucrcndus & Cl.Vir.Dn. loannes Pifcatot,qui illud Genciofif- fimo illufttis Schola- Hctbornenfis fundatori fe quondam dedilfe tcft.arur. Coafilium illud ita habet. Aget hoc princeps, vthi talesamplo & lauto fruantur falario :vt ne vcl rebus domefticis , vel triftitia quadam auocentut a dextta nouello- rum animoium inftitutione , qu.-e fundamcncum eft omnis eruditionis & felicitatis in rcp. Huic fini adhibcrc oportet dodtiffimos homines inclaflica tt;hola , etiam infima. Sicuc cnim vitium primi concoflionisnon potcft corrigi in fecun- da ita qua: in cla^fibus infimis ncgliguntur , nulla rationc in fupcrioribus emendaitur. Ad ha:c ca cura incumbit pio prin- cipi, vc falaria tempcftiue diftribui curct : ncque ipfe occafio- nem vllam prxbcat iuacntutis informatoribus , vtrcmittant de fuo fcruore. In hunc fincm conftituendi erunt fcholatch*, homines litetarum pcriti , & licct.itorum amantes , qui pol- lcant authoritate , rfuquc rcrum & expcrientia fint ptaedlti. Atque hijcomniapcrtinctit ad principcm.curamque principa- lem: ac proinde ad policicam psccincnc. In fcholaftica au^em qu^ritur, quidfaciendum fit.docentibus & difcentibus , vt lchola ritc fundctur , fundata confcruetur. In his ergo dein- ccps fe occupabitrtylus nofter. 1 1. Fraceptor idonem efl , cjni efl dtdnBictu, Dei timens, ^^'^^ ■ & experientiapntditni. pr*«j>i' QValitates fcu requifitaprxccptoris & difcipuli funtvel communia,vel propiia. Comraunia ex ethicis funt repe- tenda:propria hic enarranda.Piincipio autem tria rcquiruntur in pnceptorc : de quibus iam otdine diffcremus. Primum cft fcientia frugalis & fobria , coniunifta cum ^M/xftfi s^f^ijj/J/iK)?, dnno docendi. Volumus itaque prsceptorcm elle dc»fliiiri & difcrtum. Sit dodus, ne docendo ipfe primiim difcat. Si cnim vfpiam locum habetillud vulgatum , Scndifcere,fed diduijje: fanc hic locum habet. Sit difercus.vt ani.mi fenfa poffit dextri efFari ,& amccnitates , vel , vtScaligerait ,felicicates ingcnij poftit communicare. Sed fxpcnumcro accidit , vt pticeptot fit aicnarius , quod in vitio raaiimo ponitur apud Quintilia- num. Eruditionihuic , quam requitimus ,non tantiim oppo- niturafinlna, vt vocant,infcitia : fcd etiam fcicntla ebria,qua quis vcl opinionc ncfcio cuius eruditionis obruitur tanquara lethxo poculo , vcl varietate & confufione rerum, quas lcgit, ita turbatur fimul & oneratui,vt loco concoftionis fubfcqua- tur vomitus. Huc pertincnt ftcntores Homerici,qui hauftum laiftis gallinacei te daturos promittunt. Profundc doftuta prarceptorem requirimus , non fuperficiarium aut vcntofum. Dcindc fcicntix condimcntum efto coiifcientia, caquc tcncr- rima :quipfXceptor fit Dci timcns.ac proinde laccrtotus in vocationc , candidus & fidelis in inftitutione ,manfuetusin corrciflione. Non fit ^ixpo^pa-.yQf^ Sc xi"if^^''S''^( t^^' ^l^d obii- ciatur illud : Op'ime call^s diaUBum Doriczm. Non fumac muncra promifcue ab omnibus: ncc fumat immodica. Pru- dentia dcnique fumma hic tequiritur : quia eft ats artium , vt ScheUenbergim in Formatorio fus ait ex Narlanzeno, & fcie'ntia fcicntiarum , homincm rcgere , omnium animantum verfu- tiffimum fimul, ac moribus diucrfilTimum. Vcrba Nazianieni ita fonant : tm oi/n y«* «vttj ^xiviTui juoi ir^vyj tis «v«f •nx^air, >C)nn^ti^':i-m^um , ai^fin^t «'/«> 71 mAurp oWto^» ■mti^ciuv k^ TTCociA.aTK^i'. Prudentia igitur hic opus eft accurata. Eam au- tem in examine ingcniotnm , & in condefcenfu verti atferi- mus. In exainine ingcniorum prxceptor fit proxeneta , & di- fpiciat in qua clalTe ingeniorum rcponi debcat difcipulus. Sunt cnim quxdam ingenia ignea plan^ , vt mobilia illa Sc prxcocia : quxdam funt tetrea , vt ftabilia,tarda , & ferotina: quxdam funt teraperata & mediocria. Et hx funt ctes clafles ingeniorum ordinariorum. Prxtet haec dantur quxdam in- gcniaheroica & extwoidinaria. Hoc nifi animadnertat prsc- ccptot : omne olcum opcramque perdct in docendo,& ducen- do,excrcendo & coercendo. Legatui hac de te libcllus loaKnit Houartis Hiipani Ae examine ingeniorum. Poftquam ptxccptot explorauit ingcnium adolefcentis , altera cuiaetit, vtfeac- commodet cuiufque ingcnio,ica quidem,vt igncum onerct,vt fic dicara , nc infolcfcat : tardum fubleuet , nc totpefcat : me- diura media ducat via,ne ad extremitatem prolahatur. Ingc- niuin heroicum quod attinet , illud reuerentcr admiretur. In fumma : Pixceptor ita fii aniniatus,vt v.elit acpotfitcommu- nicarc ■njc'">^''yi''** *}, /ii»mfiitt. III. Poteflasprccceptons in difdpulum eflo patria, MEmini illuftrem animara dicereprxccptores iftos aptio- puj j ^^ rcs etfe^qui habeant liberos , quam qui «TtxKK fint, vcl coclibcs. Nimiium hoc fubinnuere volcbat fublimc iftud pe(ftus,in prsceptore requiri affecftura patcrnum crga difcipu- lum. Si enim prxceptorfit plagofus Orbilius,mctura feiuilcm habet apuddifcipulos, qui eft tV^CS'^'^^ «^JiW^' > impedimen- tnmprofeBm. Redle igitur illc : Scn habuerii pnceptorem , nifi eundem ^amicum. Caue tamen cxiftimes , pattiam potcfta- tem etfe incrmcm. Omnis cnim poceftas armaca eft anthoti- tatCjlegc, baculo , quo defendat pios , & caftiget malos. I V. Difcipulns aptM efl,!n cjuo amor , admiratio,(frfor- titttdo conlficiuntftr. AMorhiceftvarius.i. Literarum ; quia fiquisoderit Ute- tas , nunquam fecundo vtetur remigio inOceanoftu- diorum fulcando. Idco Seneca rcifte dixit;Magna pars cft pro- fcftus,velle proficere.i. Prxceptoris ; quia fieri non potoft.vt illete afficiat,quem fcruilitermetuis.i. Ordinis;quiahicdiffi- eillima quxque reddit facillima. 4. Caufatum ; quia cieduli faciledccipiuntui. 5. Vniuetfalium, fiue generalium ; quiaex hit facillimo negotio deducuntut fpecialia. 6. Conueifatio- nis litcfatx;quia hxc homincm icddit meliotcin & animofio- rem. Admirationem rcquirimus eam,quabonus adolcfccns pr.-eftantiam litcrarum & literatoium ita impiimit animo , vc citato qoafi cuifoffcratur ad capetTcndam cruditionem .Similis etgofiit Themiftocli, «luemaon nnebanc dermite trophxa Miltiadic Pqk pricep ■ ris in i> difvT : q-JZ t Scholaftica; Cap. IV. 2-77 Inatus dcoiix Mikiadis. FottiruJo in difcipulo cft viitus i >a.K\fi iivuMi(.\!r ■ Fortitudo adhxrct literarum ftudiis,fiue colas ca apud te & Mufas , vt loquebantur veteres , iiue iu ofRciis&functionibus iufti>cade occupes. To ^i (ai-jfiiv , llu- diorum eft venenum. Tertium fuit olea, infigncpacis , c]us licerarum eftnutiix. Acque hxc quidem inceftina litcrarum hona ; cjuorum vnum fi tregeris , caruiTi ftudiafrcgens atOjUC fuiiulcris. Porro in aditu & veftibulo Acadeniia: (labac Mcr- cuiius , pacer ( vcquidcm volcbant illi ) cloquencia: , acque cxco ;i]ff.'«77;i-' , quafi intcrpres , appcllatus. Proximum igitur Acadcmici & liceraiii iUius ftudii ornamcntam cft eloquen- tia , & coinmoda reriim cnatiacio : qua plurimum iuueiuus ad Itudia folct txcitari , ftudontes adiuuaii , & viri boni do- c^rina pi.vftantc; , emenfo ftudiorum curlu ptodcirc quain pluiimis , ob^lfc uemini Antehunc (1;abanc nouem Muf.c, calVr iil.c l"o'ores , & fili* Mncmofynes fcu incmoii.E Hos Is;uur cranc indiccs humanitacis , & animi non immeinoris beneficiorum , qiia; per literarum monuracnta ad genus hti- manum petucniunc. Hxergo virtuces proxim^ adilanc elo- quencia; : quia ftudia perpecuam quali adfeftricem humanica- tem colunc ftudiolillime , & viciffim ab huraanicatc coluntur honeftilTime , omiiibus olficiis : vnde (\Jjhe.*x: liberiilia,Sc Kumaniora , vulgo dicuntur. Tcitium Acadcmix ornamcn- tum,quod pofitum fuit vlterii\s petentibus Academiam, fuic a-raPiomethei , qiioex locoftudiofi iuuenes cum ardentibus fac'busad vibcm vfque folcbant currcre curfu perpetuo : (cd. hac lege tamen , vt faces cuirentium non extinguerentur: auteas aliis ordine ferendas tradercnt, vfque dum aliquis ar- dentc adhuc lampade in vrbem dccurriircc, viiVoriamque hocfignocomparauillet. Atque hinc iliud prouctbium: ^«•n- pa /j t.-ad''re. Huius auccm rci cotius fignificatum eft prudcn- tia exercita & labore culta. Piudcncia enim , finon colicur, torpcfcit ; fi colicur , £c fubafto iungicur ingcnio , facile vi- ftrix cxill:it oinnium. Piomccheus itaque fit (hidiofus Nam Epiinctheo & bardo ftipiti nihil cum litetis humanitacis. Qiiartun. ante ingrellu'n in Academiam filic Amoris fignum cum ara quod fignum Charmus dedicauerat. Amorcm intcl- lige caftii 6i pudicucn,quo homines erga iicerarum ftudia ma- gis magifqac exard'. fcunt. Quincum, & quidem inprimisno- bik ornamentum , fuit a monumentis hinc qiiidem viroium torcium , qui ics prxclaras pro pacria gercntcs fortitcroccu- bucrant illinc vcro fummorum philolophorum , qui fcientlsE facem in publico accenderant, & omnibus prxluxerant. Ni- niinrn iftiufmodi excmpla in rcbus humanis plurimum pof- funr cuir, ad inci'andos , tum ad recrahcndos & inbibendos animos corum , t|ui incumbunc liceris. Excimum ornamen- tonimoranium ancc Acadcmiam fait gcminum , vnum qui- dem Dianx fepcuin , cam fignis , vc aic Paufanias , '.^gji^:; t^ Kx»i^f . i e. Dianx feu excrcicacionis opcimx & honeftiffi mx:alccruiTi veropalxftrx.fiucgymnafij propiie appeliaci.cui vac.ins a ftudii<; iuucntus.aliqaid cemporis cpmmode vcilit^r- qncfolcbatti-bu' re H'sitaquc fignis fignificabatur .impera- batur, & obferuib.TCurcorporum exercicatio ; fine quaetiam pr.TcKira qu3cui<; ingenia folenc corpcfcere.Acquc hinc faftum eft,vc tudcs& illiccr.rci homines,a7rB'A£«y?ii, Gixcisdicerencur. ' Atque hxc qiiidcm func Acticx illins Academix ornamenta: exquibiis dilrcre cftomne officium prxccptoris & difcipuli (addo &magiftratusl circa fcholas , officinas illas pietatis & humanicatis , non folura fundandas , dd ctiam adminifttan- dis. TmJlJ. C A P V T IV.' ^ De Torma fchoU. PR^CEPTA. |^p5 O H M A fcholae confiJcratUr vel infe, vel cum |j^(^graclu adhxrcntc. Forma fcholx in (c (peftata confiftit in ordinefeu vnione , qua perfonx fcholafticai intet fcfe dcuin- ciuntur. Ex gradu adharrcnte fchohc fum intiniae , mediacj vel (uperiorcs. Schola: infiiiiaE func vulgarcs & vernaculje , in qui- bus pucci & puellx docentur piimordia pietatis , vii- tutis,& boiiarum aitiura. Schohc medla; (unt illx , qua: vfitate dicunturtri- uialcs , vel gymnati.i ; in quibus ingcnia ita cxcolun- tur , vt cum iaudc po/Iint aliquam fun6bionem fufci* perCjita tamen.vt non ornentur gradu honorario. Schola; (upcriorcs (unt Acadcmix , Aa7'{^o;^it* fic dids , in quibus tngenia ica cxeoluntur , Vt oriicntut gradu ahquo honorario. R E G V t M I. Infthola oportet primitrio attendere fiatum ^Pintttitatu inter,'2X, indeoijHeformam, non quamitatem externam, VT in omni focietaCe,ita etiam in fcholaftica, oportec at- cendcre ad liacumquantitacis & qualitatis.Status quanti- tatiscft, quo quxiitur quanta fit fociccas : (tatus qualicacis, quo quseiicur,quali3 fit. Rutfus ftatus qualitatis.eft vcl inter- nx,qu« dicitur viitutis & perfcftionis eircntialis:vel extcrn*, qux dicitur molis & nunicri. Rede autc pracipiunt fapientes, principalitcc fpcdandii eiVe ftatumquancitacis inccinx. Hxc enimquancicas cum otiacur ex conubio matcrix & formx, proximc & immcdiat^, manu quafi no« ducit ad ipfum fot* mam. Non itaquc fpleddor,non pompa.non frccjuentia,& tes fiiiiilcs,qux oculos vulgi prxdringiic, primario in fchola fpe- iftaridcbenc : fed fecundario : nc force obiiciacur ptouetbium, Sef^uUhftt de^ilbata. Erranc icaque qui Acadciniam , qux flc di- cicur i^f l^cw, ica extollunt, vt reliquas fcholas non dignccuf hoc nomine,fed mcndicabula fcholaium appcllenc:digni , qui bibant hcllcborum. Vcllem hos homines fe metiti luo pede, Vel potiiis vncia.quseft decima pcdis pats.Szpenumerociiini accidit , vt iniqui ifti iudices vixhabcant vnciam eruditionis Academix. Vellcm dcnique in illis inentem vcniretprotricum illud falcem in ftholis ciiuialibus Logicorum fcituin ; M.tii4S ^ in':nH, nmvarinnt ^eiicm , fedgradus difcernunt. I I. Ordo , ^uijeniatur infchola , fimlior eji arifl»crati£ , quam monarchitf TAmctfi enim vnus eft reiftor fcholx , qui monarchain rc- pixlciuare vidccur : camcn quia ille in luos collcgas non habcc impcrium,carquain in fubdicos,ariftocracicum illud iu- rc cenfccur.Huc acccdic, quod redloi vna cuin collegis reprx- fcncatluiim principalcm vt vocanC,id cft, magilttacura , qul fcholsE prxefi, & in illam habet impeiium monaichicum. III. Tres fmt gradut [cht>larum Uberaliim. OCholxfunc illiberaks, vc vocanc, vellibfrales Ibi funt i^ gymnafia mcchanica,palx(l:rica, & ymiyniih (eu ludicra, de quibus hoc loco agcte non inllicuimus : hic func gymnafia i>.^J)ie/ix. , in quibusanimus humanus cognicione liberajium difciplinarum informatiir.Hsc auccm diuidunCur mulcis nio- dis. Ac principio quidcm (cholx libeiales (iinc vel commu- ncs.vel fingularcs-lUxcuiuis promifcuepacenc, nullo habico tcfpeiflu gcneris & ordinis:hx cercis iogeniis depucantur , vsl cx pleb'cace(vt )oquuntur)vcl cxnobilicace. Dcinde gymna- fiorclm alia dicuncur ■muoh.^^u-^mi. , alia )QviT>ig^oi.. Illa mino-" ribus erudiendis infticuca : hxc grandioribus & proi:e. , & ad ius ciuilc pcrtin^ncibus. Poflca veroimaginem potius & fpecicm Academix habucriic ludxi, quam rci vcritatem , cx quo labi ccEpit rcfp donec Chriftu':, almus Saluator,inftitucic fcholam illam hihHsfjro^^Xo-i , vt fic dicam , qua:po(tca longc I.neque fuit fparfa , adco quidcm, *t poflquam Romanoum Impctium didicic fafccs Chiiflo Domino & Regi ictetno fubmicccre , varia fcholar in variis prouiuciis fuerinta Chriftianifliir.is Principibus inftirutae : vt Bononienfis a Thcodofio iuniotc.Coiiftantinopoiitana ab eo- dcm.Beiytienfis a luftiniano, Parifienfi-; & Papicnfis a Carolo Maguo .abaliis alix. Porro fcholaediuidunturin obfcuras & claras:in publicas & priuatas: paganas & oppidanas:vniuer(a- Ics & particulares , priuilegiatas & non-ptiuilegiatas : triuia- les & fublimiores. Noj complcxuri omnes illas diuifioncj eonfticuimus trcs fcholarum gradus , ita vt alix intermedii, aliar fuperiores ,quaE ita (ibi affincs & coniunfts funt , vt cs infimis admcdias , ex mediis ad fummas ccrtis quibuldam giadibus tianfitus & ptogielTus fiat. Scholae infimaE funt ver- caculi, quas non tantilm in vibibus , fcd cciam in pagis con- ^\tm^xxc\^'\tcttnon.(, Conc-Cvjlantinopotham VI. qua dc re vi- Atx^ii^l^ihelmHm ZepperumVb.-[.pol!t.erclef.ciip.-j. (jp Brnhar- dumTextorem lib.z.obferu.it.prallic.Scholx inteimcdlaE vocan- tur tiiuiales ,a tiiuio , i, e a tiibus inr.iumentalibus, Gram- niatica,Rhctorica& LogicJ:qu6d illac impiimis ibicxcrccan. tut. QJuanquam hodic cctti dantu: gradus fcholarum triuia- liiim : ita qnidcm , vt ali.x fint paedagogica; & claflica: t.in- tum , aliac infuper publicx ,qu,-e peculiari nomine dicuntur illuftrcs. Scholac (uperioresdicuntur Vniucifirares & Acadc- mii Quamuis enira ( vt cx fuperioribus conftat ) Academiae «omen fuerit olim commune omnibus fcholis : vfus t-imcn hoc tempore obtinet , vt qu,T huiuGiiodi pr.rfidio & autho- ritate fuerunt ftabilitae , vt ibi conferantui gradus honorarii in fingulis facultatibus , ejc fingulari quodani iure & con- fenfione publica nomen fibi vendicent Acadcmia:. C A P V T V. De Adminijlr/itione fcholarum ingernre- Pk^cepta. 1^^ V I T fcholarum fundatio : fcquitur earum g^^ conferuatio , quie pcndct a legicima admini- Itr.itione & dcfenfione. Legitima adminiftracioeft parrim Didadic2,parcim Nomochetica , & vtraque fpcdatui in geneic &(. in fpecie. Adminiftratio fcholarum in gcnere pendet nb of- ficiis communibus , qOcE reqununrur ab omnibus priEceptoribus , & fimiliter ab omnibusdifcipulis, Ec hxc dicitur Didatftica & NomocheiicagcncraUs. Officia communia pi;rtcptorum confiderantur fub iditiuin, progredum , & hncm funftionis. Subinitium prxcepcor fibi conciliabit authotita- teni dcbitam. Sub progrcirum fungerur offiao fuo fidehter: qux fidehtas confiftit in dodrina & dilcipUna • cui vctique accidit relaxacio. Sub fincmaccurate examin.ibit, num quid eorum fic priccrmiirum , qux difcipulo crant tradeiida. Officia communia difcipulorum funt triazvideli- cet pr.-cftituere fibi certum ftudioruin finem , amoli- ri ftudioruni impedimenca , & adhiberc media ad fcopum pcrducentia. R £ G V L j€. I. Ptiiceptor ntji authoritate fit armatw , rernpnb. Uterariam pejfnrtdalrit. QVcmadmodum fundatio fcholarum eft politica vcl (cholaftica: ica3c earundem conf ruatio ,ampliticatio, & curatio. Nos hic agimus de fcholaftica, i. e. ea, qux pro- ficifci pocclt , cdebet , a prxceptoribus & difcipulis Illo um autem , vc & iftorum, officia fpecljntur communiter & iin- gulaiiret Primumprxceptoris cuiufque officiumcft , ("ub Ini- tiumlux tuncSionis dilpicere, quam maxiniafieri p. teft cum circumfpciflione , vt dcbitam libi conciliet aurhoriracem^ quod fit teligiofo dininx auihoritatis confciuanda: rtudio , 8c iuiis dati cuftodia.humanitatc fcilicct.fed non 1 imia : & mo- lum gtauitate , (ed non camcn ad (upcrbiam afTuisentc. Abl- quehacauthotitate fit,ptxceptor idcrit infchola.quodlai- ua &: truncus- Q.uon| pr^te fiul C liire 1 1. Admimftratio fihoU dtiohtti cnn'i>ietur, didafcalia, & nomethifia fihoinJlUa. ki ■ ftrJli klu.1 I dujbl conii ' DldafcitliafcholajHcx coniiftit in comrounicatione doflri- rcbui nx , qux fit pet compendiofam infticutionem , fidelem repcticionem & pateinam relaxationem. Nornethijl.^fchoia- flii.' confiftic in morum gubernatioiie , qux continentut lc- nitatc pa:erna , difcrerione dilcipulorum diligentium ab indiligcnti^us , & morigcrorum ab immorigcris dcnique in Kguiij fcholafticarum promulgacione , famSione , at- que executionc. Leges iftx funt gencrales , vel fpeciales: riccpcorum , vel dilc:puloruin : de difcencia , vcl demo- libus. Quod accinet ad leges difcenti.t in claffibus, illa- lum capita elegantcr conftltuta hxc funt apud Ventanutrt Velumine t. pregymnafriatum linQin Latintt. I. Saplentiam a numine afliciuiffime cfflagitanto , interim ita laboiioscdifcunto.vt fi a fedibus xthsreisnihil cxpedcnt. z. Doiftorem nou fecus quam parenccm coluiito }. In ludum ,quoad fieri poterit, feriiis ue ingiediuntor: ante tempus d potTint adfunto. 4 In gyinnafio modcft^ confu{ento, idque tantiim agunto & cogitanto jCuius causa locum petefrunc. 5. Ne dormiunto , ne fabulantor , ne nugantor, ne con- tcndunto, ne vlla ratione doiflorem perturbanco. 6 Quocidianam Magiftri aurcultationem priuato ftudio anteponunto : ac nifi fumma ncceffitate , ne feincl ab- funto. 7. Veibis ac fermene cim Magiftrum, tum fcriptores optimos , qui explanantur , cffingerc fludento. 8. Si quid haud probi percepetint, aut fi dcquodubiraue- rint , Magiftrum adeunto , inccuoganco^ coafulunto , pudo- rcni luilicum cxuunto. 9 Qi'« Scholaflics Cap. V. 279 con- ■ UR1 Cft9- > Qu* retinert nicmorii.cum audiunc,ncc]uiuerint, char- tis maudaiuo. 10. Qu.!: commodc calamo annotare non potuctint, cum ptiinum domos rcpctiut-rint, fuis locis rciibunto. 11. A fcholadniielTi , nc IhitimoninLni u-rum.iudit.inim turam, & cogitationem.ibiiciuiito : tempu'; aliquoii ii.s ticitc seaolucudis , aut cumaliocontcrcinliscoiifumiinto. 11. Nill cum liber iiilpicicncius.aut fcribcndum cft , aurcs atcjue ociilos in priceptorcm duigunto ! j. Quod hoditrna lucc difci potcft , in craflinum nc dif- fetunto. 1 4. Ncuc etuiiitos fe cxirtimanto antcquam fint,neuc plus quam (int, 1}. Tcmpore nihil pretiofius ; ptoindene qua parsillius .fine frudu ctfluat prouidcnto. 16. Diem in ccrtas horas partiunto , & quid quaque hoia faciendum lit.ccitum ac definitum habento. 17. Antclucana opificum indulhia vinci fc ne patiuntor. 18. Et illius difti itidcin rccordantor : Aiirora Alufis Mtnira. .'9. Longioiibus implicatioribufquc ftudiis honcftam ac liberalem rccrcationem intcrmirccnto. ic. A mcuia ad libros poft ioteruallum rcdeunto : noflur- uo ftudio tcmpcranto : valctudincm nc ofTcndunto. 1 1. Prartcrlabores a Magillro iraperatos , ahos fibi inipc- rjnro. z <.. Multa & muhum fcribunto, chaitis & atramefito aeu par anto. Hic mat^num efl opcrarprctium. Icc;es variarum fcholarum in confpcfiu hubctc, & tx illis optimasexcerperc. Qaa dcic l!C ait Em:inJii4 hich.rif in Oifle rice unimoriim ruf 6 Ei me hcrculeipfi Icfuitae ,ex optima Lacedimoniorum conluetu- dine, non iunt vcriti, miilta cx icjjulis & infiitutis fcholx Ge- ncacnfis , in coUcgiorum fuorura vfum detiuarc & tranfplan- Sarc. 1 1 1. Pr£: eptor fitngatar ejficie fuo diHgcnttri prnderiter , conjlanter , &pncere. DHi;erHer: vt nihil omittat eorum , qux funt neccflTaria. Prudinter : vt non tutbct ingenia,vel codcm pedc omnia m:tiatur.Co»yJ-8«.'*r:vt fe turbari non patiatur Siiu,re:vi com- pendio tradat res vtiles. Difliii2;uat itaque tcmpus mcmoiii & iudici j. Illa in clafhbus inprimis elt foriTiaiida:hoc in fchola publica. Nam in itatc tcnclla viget memoria, & pioinde ibi ftudiose excolenda In pracceptis etiam vnius artis non varict: fcd eundcm authorcm , eadcm formaha , candcm mcthodujn feruct, idque tum iii compcndio ciufdcm artis,tum in plcnio- re fyftematc. Porro diligentii & (peftatis moribuscxcmplo fit difcipulis. In monendis denique ac calHgandis difcipulis abfit negligcntia, adhibcatur fcucritas abfquc crudclitate , vi- luperatio abfque malcdiCto. Ex his patet , duas eflcpattcs ofEcij prarccptofum doftrinam fcu fludiorum inftitudoncm, &difciplinam feupiam & honeftam morum gubernationcm, TC rciiie docet ■^aniJ Crjymfi m regulK v:-a.. Doclrin.i conti- nct o-ousjj» , i. e.ierum cognitionem : Sii^-MJxun ic/uiiidfjlix.luj', i-e. facultatem resanimo conccptaspropria & pcrfpicuaora- tione cxplicandi. Ad rerum do ■tni.j.m dikipuli5 inftillandam pcrtinet t. Orio in tradendis artibus. Et hoc confilio gradus &claiVes infcholisinftituuntur,vt adolefcentcsordine per ar- tes viti nccefTarias ducantui. Tres autem potifTimum gradus infchola plene conftituta func obfctuandi. Primo elcmcnta funt doccnda, eaquc triplicia.vidcl. pietatis cx Catcchcfi.lin- gux Latinae ac Graeci ex compendiis Gtammaticis & Rhcto- licis Scclcmenta Arith.Tictiscs.Dcindeplenior linguarum co- gnitio vrgcn.la. Tettio ad facultatem auquam cft acccdcn- «lum. 1. l'riide/i:ia qt dex eri-tu in tradcndis prKceptis nccef- fariis, & adhibendisilluftribusexemplis , & fpaigendisin do- ecudo illccebris cx quadani hiftorijuim,fcntcntiarum,fabcl- larum, didtorum & exemploium varietatc , vt nccclTaiia tan- tum & vtilia in finguli» jrtibus, difcantur , omillis inanbus cauillatioiiibus, ne obiiciatur SenccsEdiftum- '■^ece^unji 'ino. rarr;M,(s'v«w«. £t ha: «juLdem o£to vcilitaccs adfcrt lepedcio & examen. ji. IJ' ,fd vt,qui mortes, m ormivitd ijfe facere xideans. Et Ouidius; Sic frtitur cenf-f ■ ,(^ pc exemfita parari'»'; t fim iudex , ttlioi qi:ii ■> mor.tt , /^yl f^citt Et fan^ Turte eft doBori , i itni rulfa redar^uit if/um. Mcmincrit ctiam prxceptor illius vulgati: '?«/ hene dcctf, ^ tnalev uit,vna m.mu dejtruit, cjufd ahera extruxit. Item huius? Poce f.icienJr,0' doce faciendo.ltcm iftius.quod cflapud Stuti itiiu incpiftolisclanicis& Acadcniicis. Cum quidam conta- rnuiatix vits cxplicaretoificia Ciceionis , obicftum cftipfi a difcipulo fertiuumillud. ij K/ docet cffiiiMm ,7iortfacit cffctufn. Hucquoque pertinent exempla virtutum & titiorum , & horribilium pOEnanim, qua: violationem difciplinx conntan- tur. 5. Pr:emiis & caftigationibiis n oderatis. 4 Tollcndi* occafionibus delinqucndi. Nani , vt vulgo dicitur : ' i^arefec- ca a , eft vitare ocafoKe: ji--cciitorur.. PoriodoiflrinaD Scdifci- plinat rcquiritur quidam rclaxatio:quia Sc ttlTo quicfcciKlum, & quiclcentiagendumcft. Nam. ^uod raret aitri.arecfui , dlirah'le non tfl. Et arcus nimium tenfus rumpitur. Priccptor itaqUc dablt opeiam.vt adolefcentes horarum niultitudine non onerentutj & fingulis feptimanis habeaiit feriasoidinjiias, & i.onnun- quam extraordinarias : vcri.m ita. icdifcip^ina laxa patijt cf- fimcm viucndi libidiiiem , qualis hodiepafTim inlcholis cer* nitur. Adextremum fundic j r.vccptoris fub fiiii-m in co etit occupata vt difcipuluni admoncat dc iis, qu2 ipii difcendaic- ftant : qux fcilici.t vcl nonduni potuit dil'cere in hat vel illa xtatc ant claff: , vel noKiit comprchcudcrc. Tcfta^tur etijm de fuo ftudio adhibito , & deincaps quoquc,fi opus , Ct adhi- bcndo. I V. Stndioftti M.fe^t in curfu ^Hdwrum fibi prAJli- °f,«,';;;*^ tuft certutn ft opurn , irfipedime-ra rcmottebit f vtuAumt O" meaii le?it',t/ia «cihihehiti, o PRincipio finis ftudiorum in confpcflu cfTc dcbet. Ita enini cft.vt ..Jili/'- ub. de iecen:fti kiiictf aiz.Si nr£lifu;ti, (fiais) ciiif^ fra'-a quidc^tiid co^ttaniu* , n.oVnhw , a;'int4» facienda fnnt , non foliim froxtme aci ed mif-^ a,i hriita,veriim etiam rr.er.ifi neftri,veliilifir.e arte n,tui^ia,:ji'il/(t.' dcfiiit , qiii clauum regnnt^ aut temere iinc illuc omni verno cicurt,frun'iir , aw d-nicjtue fcr^ pu!u illifs.rrjiferrit?,'enaufr.i!^ii,m taiiun'ur. Eft aBtcm finis ftu- diorum aiius rcmotus & gcncralis,alius proximus & fpecialis. Remotus & gcnetalis ci! gturia Dci, & falus,tum noftta, tun» proximi.Qua.de re teneacur illud Bernhardi ierm.jg Ju. trCari' tica : Modmfct n-irft (inquitj vt fda' quo or.li e , qucftudio, quofine, qu.tijue nojf oforieat. :uo crdine ? F' id prius , ,juod eil tnaturim ari filuttrn. i}:,o ftudio^tr^t id arden'iiis , ^jucd Vehemen^ tius ad amo,dan', '^erbi cniiiA pra fttuni.a , fro hontnibiu ; ^ turpi quifttn eft. Se i funf A a 4 i'*'>i'^ 2 8 o Encyclop^dia^ Lib. XXIV. ijnoqae qtii fiire vnlur.t , vt idlficenf s & chtrifas efl. Et Item qm fcire vo/unt, vr ndfirentur ; ^ prudentia eft. Horur» ormiium fo- Ihm vlttmi non ir.u niuntur in almjione fcii^ntii : tjuippe qui ad hac va'unt in^clligere , vr bencfacinnt. Denique inieHeiiiu bonifi oinnihM faciin'ibt(f eum. Reliqui omnes audiant. Scicnti bo- num,&:non facienti, ptccatum cftei.Sic Beinhardus de fcopo ftuHioiuni ucnciali. Specia'i? fcopuseft erudita pietas, piaque eruditio iniftovitac generc ,inquo cupimus Dco iiiferaire. Dchoc fcopofunt iltx reguls. i. Siudivi ortmibm , qnt ton^e lateqii^ pateai.prifi/iienda cft mei a,quoiifque poffts vno curfupro- gredi ; quid & quantum vdu vnA vice in quouit affequi. i. Sco~ tfj! fit exceUens , accommoJa.:tti , jV HxM. Excellens ; quia non daturenieigere iis , qui cogitant humilia. Studiofus itaque cogitcc illud vulgatuni : Aurcum currum qui (ibi proponit, (i noa rotam , tainen clauum accipit. /Iccomn.odatu; , fcilicet cuiufquc ingcnio, tcmpcramcnto,& inclinationi natuiali. Si cnim ingcnium trahaturcrinibus non potcftfclix cuentusex- pcvSari. «v;« & (l"r.bilis ; quia (i fcopus varict , mcdia noti poiruiitcir: ccrta.Et dcfulcoria ilta varietasac lcuicas non pe- netrat ad nucleum, fcd.hxrct tantum in cortice Impedimen'» fiit.iiiirurr. fuut iiouem. i . Labes feccati. Hic cnim eft vermis, qui arrodit arborem; vt exarcfcat. i. Dcy? A/j : qutc adco in- yaluit in fcholis , vt vulgo perfuafum (it , vitara fchol.ifticain otij cfle plenam. O (i rcuocaietur poftliminio lex illa j^gi- ptiorum , qua otiofos volcbantcllc ar.fivs ! Vcinam cxcmplo veterum Romanorum Vacuns:, ociolurum patronx , nullum in vrbe vcl fchola tcmplum extrucretur, fcd trans Tibcrim, imo 3pud Garamantas ! 5. Pufiilinimitoi , ^« •j^|a-.j/uY/.; ; qua fic , vt ftudiolus non fit a^i'/<.>fl<^s , fcdfugiat honeftas & ne- celfarias ffi-^sjriiVf»? «^ m^'St'^c:srHs. 4. Arrc_^ «.■/.i,teu inanis cru- ditionis perfuafio ; quj: Giarcis dicitur i^^^nrc^iK. Hjcc adco pl"roiumquc animos occupat , vt thcologii quidcm ftudio(i concionentur,antequam Biblia lcgccunc : lurifpfudencix au- t;ni dediti adolclccntes dicant caufas.antequam Inftitutiones a primo falucarunt vcl alpcxcrunt liminc :medicinx ftudiolr miiceant opiu.n , antequam quid fit apium noueiunc : Philc- fophix denique tvroncs difpucenc dc hxcceitate , principio indiuiduacionis, maceriaprinia, & fimilibus, antcquam quid fyllogifmus fit didiccrunt. j. Priuatiim dimtax.it ftwiium, tt.iT^^Hu. ■ ciim quis ncfcio qua correptus i.o'btJ[cia. piiuato tantum iudicio inflicuic ftudia,non rcquifito fupet ifta rc pru- dentum confilio. Sunc , fatcor , quidam xu^i^ditnni , yel po- tius %i^^K-m, vt -Inionitfi Eremita , lohannes Piru4 Mir.in- ditla, Scali>rer,Si alij.Scdifti funtpauci ; & extraotdinari^.fin- gulati Dei gratia , funt talcs. 6. Rerum vnnirum conftBatio, fj^ SsroTrjjv/a! : qua iit vt pcrmulti fmt quam fimillimi Arifto- macho Solenfi , qui in mufcacum narura indaganda , puli- cumquc faltibus fcxagincameciendis , annos confumfi/Te fer- tur. Huiufmodi mufcicapitanci tandem fiunt vcl inutilia terra: poiidera , vcl proterui fophiftx : quos opcime Arifton llmilcs pr.tdicabat eire edcncibus canctos , qui propccr exi- guum alimenrum pcrcenui cum fruflu in offibus & tcftisplu- rimis occupantur. Pcrtinec huc,quod Saciricus Arbiccr , agens de fdi fcculi dcclamacoribus & ftudiis , exiftimabac, in lcholis fieii adolcfcences ftultilTimos , quia nihil ex iis , qux in vfu cfrcnc , auc auditenc , ant viderent. 7. noAUTifxfyjniiii , arde- l!'na'fM , vt loquitur Emnn^^icf Richerinf in obftetrice animo- r«-i. Tacit hocvicium,vt multa agendo nihil agamus.Optan- dum hic clTet , hodierno die ali pr.cconfs illos veretum Ro- manorum , qui populo (aciis in Capitolio opcraturo accla- mabant : H o c A G e . S . Immoderata ^ nimia ftndia : qui- bus ingcnij vigor & acrimonia attcritut. 9. Miitatio pncepto- ftm : cum ncque eadcm retincnius pr.tccpca , ncquc vnius prxccptoris ingcnio familiariter nos applicamus. Sed iam vidcamus media , quibus ad optatum ftudioium tinem pcruc- niri poteft. Ifta funt numcro tria , Prccacio , Nacuta , & Cura. Prec.i-ioAthei effe mentalis,vocalis,& vitalis,vc (olituseftdi- cerc Vviclcfus : id cft, ica comparac a, vt nafcacur in pcdore, profcracur ore , fanftaque vita coronctur. Omncs cnini , qui fic orant,cert6 confcquuntui a D e o, Patre illo luniinum,fa- picntiam , fi cum precibus coniungant laborcm , iuxtaillud vetus : ira ?V labora. Natira ell aptitudo difcentis. Nou cnim ex quouis Hgno fit Mercuvius.Ncccire itaquc cft, vtqui ftadioaliicui ("c dcdere cogicat , penitidimc fuum exptotet in- geniuOT , vtducatur, non tiahatur ad artcm. Curfi eftexcrci- tatio & pcfcgiinatio. Ej\: j-rj/a/tfl fit diligens & diftinda. Dili- ^entit. , fcu ptXo^tiicc; pr.TCcpta hxc funt. i. Prxcipnaeftcru- ditif^ , difccrc vclle i Oportct dilcentcm iuxta prxceptoris prxfciiptum vn!?re, & cogitaie illud : SUii monrt , quafi adiu- tta'. Et rciSc Gellius ait : Oifipulw ne det legem priceptori Item illc apud Liuium : Sipe audiiti , mi!i'es , eiim primum i^e virum , qi.H f confr^ai ,quid in reraifit : feciiniumejfe.qui bene momentiobrdrat : qui nr-c iiiff cmfulc-e nec alteri parr^re fciat,eum ex'rem! e^e wf rij. ^ Fundamenra omniiim primo iaciantur. Non cnim fieri potcft , vt m.iirna difcantur antc parua. Et in ruina'n prona funt, qu.i fine fundamcnris crcucrunc , vc funt vcrba Sen^e-- lib. 1. r^t ira , cnp. 1 6. Fundamcnca autcm non in fummo , fed ia imo qusruntur. Itaquc non in fumma teria, l leuique manuqujcramus ea,qu.E folidam pariuut fcientlara, led in fundo,vbi vericas lacere dicitur Veiiiuc nobis in mecem iftud Ciceronis de finibus : -^iuifine frineipiu cir.U dticemvl diftmi ,fundcnieniain aquaponunt. 4 Fundamentis non fcra- per inhxrendum : fed danda eft opcva^vc polHnitia adiucre- nientaq'.!oque veniatur. j. Neceffaria prinib difcautur : & paterga nc fiancerga. (,. Proctaftinacio canc pelus & auguc vicecur. Maxima enim vicx iaftura cft dibtio. Illaprimum qucmque cxtrahit dicm , illa eiipic prxfeiicia , dum vlcciiora promitcit. Maximum viuendi impedimentum cft cxpeftatio, qux pendec ex craftino. Perdis hodicinum : quodin nianu fortunx pofitum eft, difponis,quod io cui, diniictis.vt ait ^e- njca de breutt.vit.cap. 8. Et icde 1'laurm in Mcfiell.jia illos peccare iargiter, qui bonam occafionein dimiccunc. Ec idem i/i yfeud. Ccrta amiccimus , dum incertapetimus. 7. Ocium ha- bcacur pro puluinari Diaboli, & viui homiiiis (cpulcurajvcait Scneca epift.g i.Hinc Plauttn in £!ff/y.feliiue, vc omnia: Piger cftinortuus,& tcrrx odium inambulat. 8. HUmilitaseft vas, uo fapicntiarn a Deo datam cxcipimus^quemadmodum Ari- :otcle£dicebat Alexandro Ji>ci)j:cra'i»;.i. E contrario elatio eft profcdtus impcdimentum , vt paulo ante oftcndimtis. Hoc pcrpendcre debebant illi , qui (t.itim fapiunt , ftatim fciunc oninia, ncminem vercntur, imitantur neminem ; acque ipii fi- bi exempla func , & meri oftcntatoics: De his Capniofacece di.vit : Piimo anno nouicioli lciunt diiudicare omncs contro- ucrfias, fecundo incipiunc duhicarc, teitio vident fc nihil fcitc & tunc piimum incipiunt dilccrc Cxterum fi quis velit fciie, num aliquid folide tcneat ncc nc.cogitet illud Ariftotelis: Signnm fctentis eft , docere. Non igitur audiendi funt llcen- tiofi illi monitorcs , qui Neroncni Scnecx addiclum mone- bant , Exuetct magiftrum , vt c(l apud T~tcitiim 14. ann^l. 9 Cum his conuerfari opoitct difcipulum frugi , qul ipfura incliorem faftuii funt.non vero cum illis, qui vcl molliorem, vel deterioicm facerc polTunc , voluiit. Elcganter Senecadib. , d,- breuitate vita cap.-j.M : Vita ilIos,qui tc fibi aduocant, cibi adducunt. Nim qui incer hos nucriuncur , non magisfapcve pofiTunc^qaam benc olcrc, qui inculina habicanc, vcait Petre~ niui Arbtter in Suiyric. i o Lucubvationcs ita inltituantur , vt nc ainittamus ingenium , dum cupimus formare ingenium. Intcr fc i(ta mifcenda funt , & quicfccnti agcndum , & agenti quiefccndum. Cum reruni nacuradelibera : illa dicet tibi, fe & diem haberc,& noclcm Ne igitur nox tibipro dic fit. Hoc non foliim notabunt illi , qui habentinmore poficum ruKn- ■Jtlw xj tutiroftx^iv , vt loquicur ScheUenbergitu in Forma— torio : fcd ctiam lucubtatoics illi tyianni &carnificcs,quibus folenne eft i ^tj-mlin^! , id elt , cupidus difcendi , au- diendi , & inceirogandi. Dc gratitudinc difcipuli nihil pi\E- cipimus : c]uii hoc citethicum. Tribus tamcn vcrbis aiicjuid dicamus. Difcipulipisceptoribus fuis dcbeut beneuolcntiam & ii-iAi^ , iuxta illud Euripidis : lnjlum eji , labores dign* Tnercede ccmpen!art: & iftud Ariltotelis , Wj tpiXmfiu^ y^ivn- Jfoi/'; , yj^ 7t?ot j9V«V 75 iyiih)^ifS/ji' , id clt , vettcnte Chycixo, Prxccptoribus . c\m veram fapientiam nobis impcrtiunt , uon potcd par honoranobis rcferri : fcdfortallis , vt erga Deum & crea pjrcntes , fatis eft referie gratiam quantam quifque poteft. Hoc fecit Alcxander M- qui fubinde faiTus elt, plus fc dcbere Arillotcli prxceptoii, qu.im Phiiippogenitori : quod ab hoc viucndi tantiam , ab illo etiam bene viuenditationem acccperit. Ec Ifocratis crga pra;ceptorem Theramencm tanta fuic gr.uitudD,vtcum a ttigintatytannis publicc inuadcretur, omnibus confteruatis,non oratione folum,fcd etiam corpove fuo foniter eum defenderit. Et M. Antonius Impp. vt refert Capitolinus.magiflris fuis tantum honoris detulit , vt imagi- nc$ corum aureas in tcmplo Ifirium haberct Pere^rintnio hlc fub fe continct ablegationem liberorum ad fcholas octeras ecrtas , vt ibi ptoficiant in literis humanioribus. Ea impiimit pendet a cura parentum : idcoque peculiarlbus prxceptis non cget. De peregtinatione , qux fufcipitut ab aduitis , infra przcipicmus. C A P V T VI. De Scholis njerndculis. PR.<€CEPTA. ^ip Dministratio& Nomoth?tica fcholarUitJ \^^. in (pecie dicitur Didadlica rpcci.nlis,quaE cft alia atquc alia in fcholis inlimis,mcdiis,& fuperioribus. In fcholis infimis , feu vcrnaculis, (iue fint pagana;, fiue oppidani , fiue tnafculinac , fmc puellares , adhi- beatur praeceptor paticntia ,tanquam lorica , pridi- tus^huinilisitcm &prudcns :& ca ptoponantut,qu2 funt pietatis , bonorum morum > ledlionis & fcriptio- his hnguae vetnaculr. R E O V L ^ I. Inf.holas "VsrnaculM mittantHr puellit i& iUi /hlitrn putri, (jHi anibtci mechanicis ali^itando/e applicabunt: dt piteri , ^ui ajpirant ex defiirmtione parentum ad vheriorem ingenij cultUTam,non in vtrnacuiai,fed re£la in LacitiOi dedncantur. RAtio Canonis cft i quia tempus.quod impendltur leflioni & fcriptioni lingui vernacul» , meliiis collocatut in le- ftijane & fcriptione lingus Latinx. Sed contra obiiciiitur ifta. L S^penumero fit , vt ftudiis altioribui deputcntut ingenia Jnepta. Quod li ergo illadiu hireant in fcholis Latinis , & poftea illas defererc ncccfTe habeant , ignoiabunt vtiquc le- ftionem & fcriptionem linguac maternz. 1. Multum fitum eft in legitiraa Iingux vernaculz lcitione ac fcriptione.Re^.u/V i . pelcAusingeniorum eft habendus:nc nobisaccidatquod eft infjbulis. Lupusinfcholam miffus non potuitadduci vt di- cetet a: rogatus caufam , diiit , fe idrecufate adeo.ne habcac aecelTe dicere b. Idem iufTus fyllabizare fa Sc ter ,lc rogatus <^U!dfaccient/,8c a, tefpondit//« : quid /,«,& r, refpandit ter. Sed lufTus coniungete /i* & r«r,dixit /t^ntn. Quo pcttin.-t metettix.quxiuliacolligctc literas in voce cajlitti,, dixit xmo. Kflp.adi. Saac multum hac in rc fitum cft. Sed ludcndo quali , partim ex domcltica iuftitutionc , partim c.\ Latini linguxconuciiicntia , hoc omncpoteft abuudc adJifci Dif- fcntiat hic ,i]ui volct. Ego ptopoiio cani viani & rationcin, quam tcri vclim ab iis.quos optiini iufticucus opccm. I I. In fcholis vemaculii pagMtf pueri apHeliis per clajfet diihnUM feparentHr : in vrbibnt difiinilx JintJcheU pHerorum & pu:liarurn. NAm in pngis non cft ea liberorum frcquencia , vel fum- tuum ratio, »tdiftinLtas fcholas apcdrc opottcat pro pueris&pucllis. Neccfrc autcm cft , vt per clalics diftmflas feparentur pueri Sc p'iells : qui.i fi promilcuc fcdeant , petu- lantiam & lafciuiam arcebunc. Pono fcholij paganis pra:fici poflunt aedicui , qui quidem huic pioamcix tunt p.Trc3. Ita cnim ruiticinononcrabuntur pcifolutionedidadtri cuin adi- tuus habeat ftipendium, cui qualecuuque auitatium cx bonij ccclefiaflicis addi potelt, vt tcAt confulit f' ilhetmtti Z-ppertu Itb.i.pUt.ecclef. cxp.j. Hucfpeftat decrctum concilij Con- ftantinopolitani V I. vt prefbyteti ptaeceptotes in pagli vel villisnihilptetij a dilcipuliseiigant. I I I. Pttellit ordinarii non addifctnt linguam Latinam. Hj^ccnimlinguaipfisnoneft vfui, fed magno potii'isin- commodo.fiue fpedtes tempus , quod impendendo in hancliaguam inutiliter coilocant , fiue varias occaConc' 1 Domi non legantur vUi libriptsEter eos ,qui expli- cantut in fchola 3. Librum partiatur pra:ceptor in cettas lc- «Siones, vtfciatdifcipulus, quam breuipoffit abfoluere pen- fum. 4. Qua;libet ledio ( vt vocant ) clata vocc tecitetur a pTiceptore. f. Intet repetendum rnus condifcipulus alrcium corrigat. i. Praeceptot munufculis certis fibiconcilictanimos nouiriorum. 7. Quatuot horas de die ( non amplius ) pucri fcholam frcquentei)t!& hotis maCutlnis memoriam exerceanE edifcendopattiraelemcnta teligionis Chriftlaus.partim difta Scriptura illultria , & fententias moralcs , imprimis rhvth- micas. Hotis autem pomCridianis difcant pingcrc , & redd.tn{ rationem aftorum totius diei. 8. In pingendo ploponantur omnium primo litercrx fundamentales, dc quibus fupriiiil Grammat. Nam qui haslitteras rite potcft pingcre , reliquaj facillim^ addifcet. Ou.x obferuatio in omnibus ommno lin-' guis valde clt ncceffana. CAPVT ViL De Scholis cUficis. tttari tbc* ti mittendi in fchotdm vemacuU? infhrutio vernacula debeatcflV c€^arat«( P R ^ C E P T A. Str^ N fcholis inccrmediis & fuperioribus eadetn ^l^ eft inftitutiottisratio : fed priuilegiorum cft di- uerfitas. Hic igitut communiter diccmus de inftitu-' tione,qui ccrnitur in fcholis claflicis , & publicis. Scholx claflicse ( quibus prxeft Paedagogearcha, feu Redlorpidagogei) funr,in quibus animi difcipu* lorum imbuuntur plcna cognitione linguar Latinae Sc Graec.-c , itemque Muficjc.ac Arithmetici, & guftum pcrcipiunt Logics. In his fpe(3:anturcommunia , & fingdaria. Communia in omnibus clalTibus fpcftanda func numero tria. i. Pietatis cxercitia. i. Stylus , faltem inconficiendis diatiis. j. Rclaxatio animorum. Singulariafunc propria GUiuf<:|Ue cUflis^hoc axdine. 282 Ency clopxdi;^ Lib. XXIV. In vniucrfum fint r.x cla(rcs,e quibus rresinferio- res dicantur Grammatica: , reliqui ttes Humanitatis: i quibus ha: fic dicuntur , quod plenius acccdantad arteshumaniores. In infima Grammatices clafle duplex pritet exer- citia pietatis ( hic enim omnibus debete elTe ccm- munia , modo dixinuis) adhibeatur cura : vna alpha- betaria , vt doceantur ca qua; pertinent ad lecftionem & fcnprioncm linguas Latinx : altera paradigmatic.i, vt fiixiones nominura & verborum analogx fcu re- gulares , itcinquc vocabula ex nomenclatura rhyth- mica difcsntur. In lecunda GramiTiatices clanc , quae dici poteft Iticdia , proponantur praccpta Etymologii &: Syn- raxcoSjVna cum Terentio ; & variatio Grammatica bic lit inftar omnium ftyh Grammatici exercitiorum. Hic etiam doceantur ea , quae pcrtinent ad ledlionem Sc f riptiunem lingui Cixcx , itemque Hexionem noiT.inum &: verboium irregularium. Initiadenique Muficcs roonftrcntur. In (uprema Grammaticeo clafle vfus praeceptoriim Grammaticorum Litinorum rnonftretur in prora : id- queper analyfm ,Terentij (cilicet vhius,& genefin cxercitiorum ftyli, ita vt c vernacula lingua in Lati- nam , &C viciflim e Latina in vcrnaculam aiiquid quo- tidie transferatur. Hic ctiam proponantur pricepta Grammaticx Gixcx : Sc initia Arithmetices adiun- gantur excrcitioMuficx. . In infima clalTe Humanitatis proponantur elemen- ta Rherorica Sc Poi^tica lingux Latina::&: vfus Grara- maticE Grxc.x monftretur anaiytice , in Demofthene &c Homero tancum fynthetice pcr excrcitiafiyli Grx- ci. Arichmctica etiam 8c Mufica in hac & duabus feqq. claftibusplenius exerceantur. In media Humanitatis claftc vigcant excrcitia Rhe- torica Sc Poctica lingux Latin.^, ita vt vfus prajcepto- rum monftrerur in Ciceronis cpiftolis, 8c facihoribus orationibus.item in facilioribus carminum generibus, apud Horatium. Vfus quoque Rhetoticx & Poeticx monftretur in Demofthcne 8c Homero. in fuprema clallc Humanitatis proponantur elc- menta Logica , cxplicentur or.ationes Ciceronis &c Demofthenis, Sc fcribantur declaroationes , itemque varia carminum gcnera:idque in lingua Latina & GrjEca , imprimis tamen in Latina. Ec hxc quidem clalfium ratio fere paflim obtiner. Ab illa nonnihil difcrepat ifta , quam dclineauimus fupra lib.^.cap.vlt. vbi fcx claffibus prxmittitur fchola veIdomcftica,velpublica quidcm.fedtamcnfeparata a fcholis cladicis ; vc ncmpe ibi di("canc pueri legerc Latine,&radices Lacinas adiicianc. R E G V L .«. Quomodo I. In ojjiciis fcholaWtcis fancimtur cHm relatiuis ScX"is correlatiua, fcholanicis ...... -. . ..^ . ,. intciiijen- TD elt , cx officio ptsceptons intelligitur omciutn dilcipuli: ***' J.&coiitia. Hocdcinceps diligencer obferuareoportet , nc otiofa opus fit repetitionc. Vbi & hoc mcminiire conducit, gcneralia illa , qux fupta cap.?. funt propofita, in omnibus lcholis quaclifllcis , qua publicis , elTe obferuauda. 1 1. Cathechefeos editio triplex in dijlindfi clajfibtu profoni debet. PRimi compendium Latinum ptoponetur in duabus clafTi- businferiotibus pauculitcollans qua:ftionibus & rcfpon- (ionibus. Deindc in duabus claffibus fcquentibusaddentur diiTlaScripturae infigniora. Pofttemo in duabus clafTibus fu- perioribus plenior Catechefis proponctur Sc cipOnctur. Reiaxatio. III. ReUxatto animorHnt in clajftbfu ita erit comparata, niiratioin r • l •_' r r^ . • t. r . cijftibus vt ferutat voluptatt cr projetlm tn lingua Latina, quz i ETfiomncs csercitationes , qaxin fchoiisliberalibus vi- genc,pro ludis habendx fuat,Ycfupra cap.i.diximus: Catcchcci- cum CKCr- citium m cUl.ibus quale i tamen quia fic natuia cft hominum , vt ludos in corporis agi- tationc, non in mcntis excrcitacione quczranc , cpoicct iufic- mitacis nollra: rationeni hic habere. Sic tamen infirmitatis iiollra; ratio habcnda eft , ne pcr ludos accerfamus infirniita- tcm aaimi (imul &:corpoiis. Itaque ex mcncc Ciccronis iocis & ludis ita ivti dcbemus , vt foninis & quictibus , & tum dc- mum,pofiqu.imgrauibus & fcriis fatisfadum eft ncgotiis : Sc ita ludcndum, vc ludus fic ingenuus& modcraius rvtanimus voluptatc non cfFcratur , vt pcricula vrtcntur,ciufmodi nmlta funt in digladiando , natando , venando , pifcando. Illudau- tcm in ludis , qui claffibus indulgentur , imprimis obfctuctut, vt (ctmo fit Latinus.ludorum ftata fint ccmpora , vr modcia- tor adlicvc ludi deligantur magis idonei , maffifquc vciles. ia curriculis mctas figcre , curtcrc , faltaiejcaflra mecari.cxcici- tum duccie,acicm inftrucre,ccnturioncs & duces conftitucre, legioncs conficcre , & eas cohottibus diftingucre,& llbcralc, & vtilc , & iucundum cft. /€dificiorum etiam dcmonftratio- ncs facerc , & hortorum , & villx, fuauc & ingcnuum cft. Ex vrbe egrcdi, hortos Sc prata vifcrc , hctbas efFoderc , nomina inccrrogare , guftare eas & parciri , plus ne voluptatis an vti- iitatis Wxc ludendi ratio habcat , dubium cft ; vt elcgantcr aic clegancillimus ille Germanix noftrs Ciccro loari. Siurmnu i/t e;tJlolts clafftcU. I V. Itifimit clajfis praceptor meminerit , (juatuerfibiejfe f"'^°. agenda <]uam eni.xijfitne. ^"*' CLaffis hoc in loco fignificat ordinem difcipulorum eiuf- dem propeinftudiisprofcdus. Qusrvox tempore Q^in- tiliani hoc fcnfu fuit vfurpata.vt illc tradit /. i . f a/-. i . Fuitau- tcm accepta a foto : quia Roraa olim in quinquc clallcs fuit diuila,vt cfl apud Liuium.Alias clafTcs ifta: fcholavum vocan- tur tribus & curia:. Hatum alij dcccm conRituunt , vt Stut- niius : ali j quinquc, vt Adamus Siberus : alij quatuor.alij fex. Nobis ariidet pofirema fententia:non quod in numero latcac myfterium, vt Pythagorici crcdidcrunt, fcd quia fex ifti ordi- ncs ita funt comparati, vt (tudiofi adolcfccnres fi anno xtatis quinto incuntc mittantur infcholas iftas cla(ficas,fpatio duo- dccim annorum,atquc ita aniio artatis fcxto & dccimO , pof- fint quam commodidimc abfolucre ca , qux in claffibus dlfcenda funt ; fi in vna claiTc biennium coniumant. Quod (i nonnulla ingenia fint magis viuida , non tam diuin vna curia necelTe habcbunt hsrcre. Quanquam noii facilc hic cft pro- pctandum. Sed iam videamus fingulas ordine claflcs. Atquc vc ab infima faciamus initium,praeccptor huius clafTis ftatuct, difcipulos fuos e(re ftirpes & plantas,non ex alterius asro ac- ccptas,fed quafi nouellat radices , nuilius manu adhuc cradla- tas > idetSque multum operae ponat in folerti ipfatum educa- tione ac nutricationc. Neque vcto humilem& abicftam ciTc fuam conditionem atbitretur:fed potius regiam credec,vtpotc talcm,quiE fit fcminarium ipfius fchoIi,queniadmodum fcho- la cft feminarium ccclcfiae & politii. Quatuor autcm pr^rlta- bic pra:fciftus iftc. Primo docebit alphabctum , literas ncmpc lcgcrc ac pingcre. Hic fubinde cum Ciceronc dicct , fe mirati eins ingcuium.qui fonos vocis,qui infinlti vidcbautur,paucis literarum notis tcrminauit. Dicet,homincs in vniucrfo mun- do nihil difccrc ptaeccr alphabetura , & fubinde iccitabit illud Hieroijymi fufer Efa. cap.i^. 'U. 1 1. Gratias ago Dbmino meo, quod de atro & amaro litcrarnm fcmine dulces frudtus capio. Ha:c,& fimiliain mcdium adfcret, vt nouitiolis alphabetariis hoc Itudium dulcefcat magis magifqus. In tradendis litcra- tum formis non opus cft partitioae aut dcfinitionc fubtili: fed oculorum & fcnfuum indicarionc , vocis pronuntiationc, linguz flexibilitatc. Litcras fono vicinas accuratcdocebitil- los difcerncrc , quoque organo pronuntiationis imprimis ad- hibito quacuislitcra fit profercnda doccbit. A litciarum pr0(- ' iiuntiatione ad lcftioncm paulatim progredietur, initio faifto ab inflciionibus nominum & vcrboium. Hoc fine habcbic libellum,qui pracccr aIphabetum,dcclinationcs & cdniugatio- ncs,nihil contincat. Po/7*isi^u(piuf. Raro ad vcrbcra , vcl ctiam vcrba afpciiora yeniet : fcd memor etit praccepri Horatianl i. cpifh - — Pueriiiiant crujiula hlandi DoHores , elementa velintvt difcereprimii. Puciulos itaque & vcrbis, & palpo,& donariis dcniulcebit. Ita cnim & pueres,& parcntes habebit promtos. Q£id ? Com- parabit fibi thcfaurum amicorum, qui ipfum & libcros,fi quos habet , potciunt aliquando adiutum ire. Pucri enim ,qui ab ipfo folerter inforDiantur,ad fummas perueniunt fscpe digni- tatcs , poftquam curfum ftudiorum ftiorum abfoluerunt. Tum primi pra:ceptores illis hacrcnt in vifceribus , & ipforum liberifcntiunt auram aliquamfauoris. Hic non ab le fuctic infercre confilium Clcnardi de rationcdocendi ac<}ue difcendi fuudamenca lingux Lacin». NICO i>i Scholaftica^ Cap. VII. 285 NICOLAVS CLENARDVS lOANNl VAS>eO S. P. D. Mll>i:csvii^ctur longe facilKma, piierosanalphabfticos m tua timiliaintia anniimco picduci , vt ciuotiHiana Ibucm Laiinc , & aufiicniiis lcilionibus LatiniN fiut idonei: Dc iis loquor,<]ua: alioqi;i captuni pucri non txtedjnt Quan- quam ijuis cit adiio oblcuius autlior , vmle pnei nih;l exccr- pat n:c iicccflc cll vel mc totam Ciccronis allccjui pa;;inam? Piincipio iplo dic ciiUat, a h c defg h i k , Sc eas littcras pin- gat : alio die. l mnop ijr st vx z &cas,pinc;at tcrtiociic vo- calcs ijuinc]ue,.»f i 0 t, ^ocalisGrneca)'. Diphthongic^uatuor, ta AH frt /^;, .id cll,y". Deiudc Ivllaha -je-ta lc: : DiiSio, ; crales qi'.;/«, quid frU.iha. Numcro piolatisdigitisffM/fj^Kof funt fyU.ib.i ' :res. Dcin- tie,i'oci.tes .juot lunt iticn} Sep-en:. Ncc neccfTe eft vtfcias, lyllaba cft niinima pars vocis compolita:. & citcras incptias, iid.rpendia. Atquc hxc omnia perpctuo l.atin^ luntagtnda, etiarafi non intcUigantrnutibus & gcftibusaliquid diuuiando con(cc]ucntuv .rcliqua ignoient , ncc tamen vapuknt. Piiuio liatim die Caiboui chartam obieci fic fcriptam : Vocalcsquinque , a e i 0 -v. ^ Alio die altcram chartulam. Liieri cxn rnanies , b c dfg h h l rr7 n p qr s t u xz.. Dcindc cuni irem cubitum , dicebam Latin^ : rocali; ctt n (onfon.inte f:trie f)ll.ibam,ba ie hi ho hu , ra feficof/* , ncc vnquamquic- quam dccbraui vernacula lingua. Sit hic labor hebdomada; ad fummum. Intcrim tamen ad- motamanucapiti diccbam cipm , ~:afu.\nculi<^. & ita lin_<;uiis diebus vocabula aliqaa in libelium refcrcbam. Et ii.tcr vc- fticndum : Heti4 Seva^liane ccdo milil a--!4: rn'i:i fcH-mm , dinitis couicndi capitis oftendcbam figna. lam du- ilura airequeris qux velim Sequitur lecun-ia hebdomada. ^ Primadcclinatio. a A s. am a t^-) > £ artim is as t u S ^'"l"' In intetioriorc manu dicebam , t* « * "'" <* ". Zxteriore. a arum it as t. u. Deinde aptabam ,/*:/* /^i : ita vt biduum occuparctur in ■«navoce Mufa. Cafus fcx. ^ominaliuuf. Genitiutu, Dafinus. Accufatium. VocatiuHf. Ahlalit*»'. Sit hoc ante pr.mdium fonandum prolatis digitis , & manu lam intciiore , quam exrerioic. Senucnti dic. i^r:meri diio. S'ngahru. y , r • c 1 Vltirdu f dversa manu iigmncabam. CcEnanti,prandcnti,eunti ad lcdlum,furgcnti,femper occi- ncbat IMuft •Mitfi^rjr, Nec dum fi.it,quid fibi c^fui vclint,quid i^umerf^. Poftalicjuot dies vbi audicrit,Ci' ow/V;;' map^!ifn,!i Hic fl Jorifiiia map!a;tum dices,'/?« l:int caftu, majpa,mafpi.m; aiiquando dicimus mappam , aliquando maffa, ; fed poftea id intclligcs. Deiude. Trima '{e:l'nit!o habet •vnam terminationetn , nempe « , id le- gat , necintclligat. Fort^ miraris , quipoifit legerc Multa coUigic pncrvno terendo vocabulo ,rr,iii...m»fdmufam. Deindedum haflenus tam paucae voccs occurrerint , i^vc^xles ijiiinjne Co- fsnantes, 'Dithit origi cj-.atifr. y!!.i, ' tJomlyia in um fun' t^eneris neulrius. 'Keutrahahent tres cafui fi • ilis invircquenumero ,nomina- tiumn , ai cufa:iiium , ^ vocafiuiim. lii cafiisi» plur.
  • »,'er/>. l'itn,-e»,f,'um , id tierinon potcft.quin obi- ter difcant,quid fignificct vox//»y/«. iehs iiune,quan/(e niro, ejl notnen neu ru>/, ,J mfer irti cafui ftinfimiles. Vide,quiijD, Domin:'^ efl nom n 't^ii: um • \i inccpcrit coniugare vcrba , Iomnial>it noini- nadcdinari , verbaconuigari. Scd pcrgauius. Cenera ;»/; iria. Mafciilnum. Txmininum, Seiitrum. Hic obiterdifcit legetc diphthongum cc ,tanquam p,& non pcrdiias lyllabas , 0 e. So/.:ina tn m fecundi declina:icn'A funt mafculina , vt £>a« miniis. Somina prim& in afiint fccmina , vt Mufa ts^min» f^cutids. in um ftixt newri , vt Terrflum. lani hoc vtcunqac capete poteftsfi niinus , aliquot poft dicbusiinelllgct Scd heus,Vai'a:e , Cfluene pucrum oncres articulis, licjnc, lior. Mci nc fomnijrunt quidem had^enus quicqucin articu- loram : tantiim prolatis digitisdicunt , A/k/^j , Muj. inccno- iTiinant aut cafus aut numcros ; mants ipfa loquitur- EK. Er » 0 fm er 0 f , . . f- Faber, t orum is os t u > B R. crefcens. Tr eri ero er'Jm tr ero j eri erorum erU eros eri eris S C irb}. Slnidflacet Domine ? Puerquot fim' fyU.ib' } TitiC.Dut, dni. Pueri qa:>rfun''> Tns , T^es , 'res. Sic obiccr corrigo , nec c.iuf.is acido,vc condifcanc ,aIiquando fic,alias fic loquenduin eflfe , i. c. crefccre. Sonne iatr. es maoniu ? £/ ciim e!jes in lerrai tua,rras larufcs ? Eti im Domine. Iamcre'>ijii. Sic puer hahet dttas fllah.K,r'.ieri ires : ergocreUi'. IntiUi^ii ? Eriam Domin: Magi- fler, q er fyll. bi ? Tres. y.agifiri qucf.Tres.C^efci- ? r.en Dnpri- ne. Collacione contrariorum rc3 optlme difcirur. Haflenus noncuraui muUitudincm cxcmpiorum. Ca:cerumfrcrefcens vel non crefccns ,quod non tam I.ite pacet, fcrmc omniaad- icci exempla , aut praccepto cacholico comprchendi , quod idem faciendum eft in tertla declinntione , vt lingua& aures iiisvocibus airuefcant. Qux fi multx font, niialtitudine ip'a pr.Tceptumdlfcipulo infinuanc i finpauc*, iplo in loco dccli- natio earum difcicur. Ir iri iro imm Ir ir" ■) . . _ . ... . . . . . . s- F;r, Leuir ,TreUir, iri ircriim irK iros irt iris 3 ' ' ur uri uro urum ur ure -> ■ > Satitr. uri uroriim iiris uro> urt tiris J Secunda decfmatio h:ibet quin/f, terminationes, ttf um er i- itr, Hic fortc obiter accipit,7«<' valcte nue. Ants forte non occui- rit, &abbreuiationcs ptincipio fugiendz funt. Rcliqua fecundjc declinationls omnia omittantur. Ciuo.Tiodo guftum dabimusadicdiui Sc fubftantiui. Nomen duplex. jfdiecliuum 0- j^bflxmiuum. AdieBiua. B(in'r< , bcna , bcnum. Maliu , m.tl I, malitm, Magnu^ , ma^na , mignstm, Pi-rAitt , farua , paruum, Dono hic grandem fyluam nomlnum adlcfliuorum , fcm- pcraddcndo concrarium ,quod obicec facicad dilcendam vo- cisfignificationcni. Quamuisenim dum tradicui Gramniati- ca,nihil omnino curandum cftde vocis fignificacione •, tamcn ficitradifpci)dluin inflitutionis propofits iuucrur difcipulus, arripiendaeft occafio. Ponenda , inquam,funt adicTtiua pluii- ma.caprxfcttim, qua: fufpicaris pucrum iam aliquoties aur- dilVe intra tantillum tcmpus.Hscficdocco : cumlicct diccre, bonics ejiitc, maltu eijiius , magntis tquus ,pa''!lper frcfpera frofptriim. Ncckbolo,vtaJiuii(fl:iuum cum fubflantiuo dcclinet,prx- fertim fi liabeaiit diueilos exitus,quale fotet bcnu^puer ; nam turbanfjr in re non ncccfTana- Sed patce Valaee ,quod tam «iiu lim intcr pafcafios Scanalphabeticos , quali tuhicigno- res. Sedquia lic voluifli , ineptiui potius quamnihii fcnbc- lem. Muto ad te Giammaticam vnam jtthiopicam,iam olim a coquo meo inccptam& defcriptam ex Hbeilo meo queni eis tradebam. Non cft imegra , fed indc licebit conicdluram faccrc. Aufim polliceri, fi tu eam fic rudi figura pcrfeceris , & bono ordiiie lem oculis etiam obicccris , fore vt intra trimc- ftieh'cdifcipulus optime declinet & couiugct. Intereadum hxcdifcit , fiiigulis di^bus , vt diii , exerceat fe pingendo. Et nullusdics pistermittatui , quin vocabula aliquacondifcat, partcs hominis,rcs culinarias , & quac in douio, foto, tcmplo, agroque fun: ohuia, hoc elf quotidiana ilta. Ea credo nouerit antcmenlcm vnum Nam fingulis diebusdiflindis horisnunc legat , nunc pingat , nunc ledtionem & vocabula cantillct , Sc iocusdt , non labor. Vbi hxc quotidiana vocabulaconfcripta fuerint ,& iuftus iam vidcatut numerut , in codem libcllo pergamus ad ora- titinculas quotidianas. Heiu SehaHiane. ijuidplacet , domine ; Vbi efl \UrliKeif luit aqtiatum. ^^idagit Nigrinm ? Siudet , fcribit , faratfocHm, Ejtne Culielmut domi ! Son , domine. ^uonam abijt ? hiit aiforum. Sluid co ? Emptumpifcei. Mxcpaucispiimum conftcnt verbis , & legant mod6,vfu difccnt & diccnt mcmoritct. Qu^anquam omnino confultum ert,vt fimulatque ficfatislegere noriut , fiugulisdicbus exer- ccant memoiiam in huiufraodi dialogulis , qui contineant quamuis materiam domcfticam &. puerilcm. Ciaai tibi tam multi fint vtcunque proueifli difcipuli , curabis , vt tu his ru- dimentariis modo ftudiorum rationem pra:fctibas , & vnara tantum horam , qua; alioqui tibi periict,eis impendas Prouc- ftiorcs aurem tres aut quatuor quotidie in orbera cum illis paerulisludant , &audiant eos dedinantes , ficut quod alij faccrcqueantjtu ne fubeas. Id maioribus.quoque lucro erit, vt rationem docendi condifcant. Cztcrum cura,vt vfu potius difcant quam rarione. Verbi gratia , in tertia dedinatione fic dico : a,atii,neu rum. Declina, Carbo,Dogma , Dogma dogmatu, dogmati,i^c. femper ipfe eis dico genitiuum, nec tento an iam fciat:verum ade6crcbr6dcclinabut,vt tandem imptudctesin genitiuum incidant. Itaque de accufatiuo in im , ablatiuo iu e &/,genitiuo plurali in nm & ium , non cos volo torqueii , fcd ipfe intcrdedinandumfuccurro. Vbibiennium fuerint verfa- ti in literis latinis , tum demum fuopte ftudio lcwcnt grandcs iftos grammaticos,aut certe eis opus uon habebunt.ipfi cnim canones fibi ex vfu auftorum formabunt. In dialogis mulia «biter difcontut , vt vetbi gtatia , numeri. ^juota efl hora ? frima ,fecunda , teriia , ^c. ^uot fbifunt hominei ? Decem , vlginti , triginta. In vetbis primac coniugationis , praeter ea qui regula vni- uerfali comprehenduntui,fcmpct addo omnia conipofita,hoc pado. Stt),^eti,flatim. Adflo , adftiti , adflitum. Confio , reflo , pr^fto , profto , difto , infto. Sic intertii& qnattaconiugatione & fccunda , vbi certus eft numerus , nec pr.-tccptum cfl: generalc- NuUumenim pra:ceptum pono in tertiaconiugatione, fcd hoc pa^o pono terminationes. Cio. Tacio ,feei , faHum. Confeio , confeci , confeBum. Afficio , perficio. Quare pracpofitiones pono ftatim poft nomina. XXX. Accnfatittum regunt. X y. abtatiuum. 1 V. 'vtrumtjue cafum. lam fciunt diccndum : Gutielmus iuit adforum,<\\i\i ad tegit aecu(atiuum. Ncc dum fciunt , quid fit comparatiuus , tamen in nominibus in or pofui compatatiua or oris, doftior.melior, vt declinent. Sic & verbalia in io , vt audlio , natib,faiftio,&c. Poftea eos titulos intelligent. Mei iam multis nienfibut a me ncgliguntut , eo petdu^i func , vt intcUiganc domiuum ; ncc multum iam curo , fui aliis occupatior, quam vt cos multuih relpiceiem. Perucncraut vfquc ad tcrtiam couiugationcm, tortc aliquid iict Biaccaiac. Tu nihil dc palfiuis verbis tradas , nifi omnibus abfolutis couiugatiouibus , tuin de pafliuis agendum fimul & deponca- tibus lu or. Poft vcrba tradenda pronomina ncc fciunt quid primiti- uum , quid dcriuatiuum, Demoftlhatiuum &c. tautum decli- «ent. Aduerbia, coniuncflionefque vfu difcant. Scquitur fyntaxis, cuius caput primum dc adiediuo &;fub- ftantiuo trado ftatim poll fccundam Dcdiiiationem. De vet- bo aftiuo cum acculatiuo intelligcnt, vbi fcicnt imperfcdium. elfe comede , nid adiis fanem , carnes , &c. Cotnparatiuui abiatiuum regif.fuperUtiutis genitiutim. Duo~ rum fuhftaniittorum alierumjemferfu genitiuui , ducrum verbc- rum alierum infitiiituus. Hac paucafufficiant Nam qus adicitiua genitiuo gaude- ant ,qus ablatiuo , indialogis obiter difccnt, vbi co pcrdudti fuerint , vt ipfi obfcruare incipiant verba & nomina,qua; Catholicispiaeceptisnon continentur.alia alios poftulatc ca- fus , vt vefcor , fruor , vtor , ablatiuo &c. Si hoe pado pneium inftituas, ante fex menfes communia nouerit capita totius Grammaticae Et inteiim in dialogis cum profettum habuerit , vt multa norit garrire Latinc. Scquituranni parspofterior ,quo putaiem illi nihil peri- rc , filedtioni publicx Tcrentianx intercffet, uon quod to- tam aifcqucretur , fed dum tc audirtt copiose dilfercntem, Vos ifthic tK'ro auferis , multa , crcdo , intelligeret. Sinio pa- tei familias fcruos aftaotes alloquitur ,iacebant pio foribus aut ligna , au nefcio qux farcinx , aut onera , iratus dominus Si ftomacholiot in pigros , defidcs & negligcntes fomnolcn- tofque fcruos , oj inquit , ferui quid ifta fic relinquitis pro foribus & ante oftium ? A::fer;e , hoc cft, afportats, Intrc, hoc eil:, in domum , ifthtt, hoc eft, ifta onera. Puer fex menfibus in tamilia tua verfatus, nihil huius enairarionis allequcictur? Pcrge. .'^/./i-rr*, imperatiuus ab .■/«/iro , regit accufatiuum: Ifthac dicunt poetx pro ift^intro aducrbium locale &c. Alia qua: adferes auditoribns , non aflcquctur Quid tum ? adhuc tcncllus eft , & dies diem docebit. Quam mirabantur , quod D Ludouico enarrarem Liuium ! Et tamcn res procelht pul- cheirimc. Tibi quoque dextra crunt omnia, fi modo Saimati- cenfium mores caueris, qui fi difficilis locus occurrat,ibi ncr- uos cxplicarc ftudent , & fui miraculuro apud plcbeculam fa- ccre. Tu pueri mododicito ,non potes iain oflcqui. Interea tamen hic pucrdomi habcbit fuaftudiainDialogis legendis & pingendis. Quos C adhibita etiam cura confcrip- fcris, fieri qucat, vt nnUafit vox Latina, quin antcfinempri- mi anni ab hoc pueio fit faspius leifia , fcripta , audita , & be- nedetrita. Quomodo , quifo ? Principio nomina poetica, fluminum, herbarum , monrium &c omitto , & antiqua pt£E- terea vocabula. Dcinde in his dialogis ,etfi arguaienta etunt aliarum rerum potes tamen fubinde Grammaticum fimul agere, & Dialogi rem agere. Vcibi gratia, Foite concludituE Dialogus , hoc eft , pagina vnafnam nolo tc fplendidc tic la- boiare) Diaiogos voco confabulationcs quauis de re , & funt fingulx paginz quandoque Dialogi, vt res feflTtulerit , fem- per pofitis in frontifpicio perlonis difcipulorum tuorum, non coruiTi modo qui haec difcanr , fed quorvjnilibet , quicquid noui vel tibi vel Cxfari ipfi contigent , inde fiat collo- quium paruulum ( fi modo captum difcipulorum nonexce- dat. ) Efto ergo , fit finis dialogi ifta.j Faciam qniccjnid lufferis. Ingredere hic occafioncm vt difcant compofita verbi Facio, & fic digere , vt alter nominet ipfum compofitum, altei ora'. tionem ci eo dcfcriptam reddat, Carbo. Nigrintu. flacetne exclttere compofita verbi Tacio ? ferplacet, tu frSLito. ftihjeruiam egofro viTili, Afficie. Rex meafffcit fummo honort. Si i d commi ferU , afficiertt maximo dedecore. Expende fic omnia compofita & dialogos fic confcripcos faltem cteberrimclegaat, haudaliter atque no» horascano- nicas. lam vero volo.vtetiam data opera cerra quxdam verba cum fuis compofitis deligas , & fic cum vno atque altcto ex- emplo fcribas:tandem minuetur kxicon, & pauca rclinquen- tur.qus tuus nonceperitdifcipulus. Deinde hoc padoquan- doquc,vt facit cotnucopix,nominaado omniatu n li^mum. Couuiii in //!:■ piurima beitjiei.i. Plnrimiim ili n.t me>i:Uf ijl. &c aut iicflcndo fcntcntias auftotuin & aila^ia Omn/«xfn- cis Amor , ^ntisci:iiainu> Ainri, a n oimila p jjumu'' enmet. t'/ jcff:im:is,q-ijnd ■, i-t volumir, n"» llcet , &c. haec vaiictas ctiam grata crt Po'lrcm6 vbi iain omncs lationcs pcrtradaucris, lapiani Lexc-n S^brijff.Jis , & dccuifis ordine vocibusli quam toite puct ucc tum audieiit , aut ctiam fi audictit , nio- do cius occalioneoiatio elcgans cmctgat,eam ordinc alpha- bcti dclctibam , Scitcm rcliqujs omncs, & nc fadidium fiat, litc.am A poiiani. Dcindc aliquosnouosadiiciam Dialogos, poilea U. Sic. Non cnini ncccde eft«, tc gtaue & fcrium argu- niciitu.u ad hiicm vlcjue pcrduceie, Eiafmico moic , fed taa- tiim vlum doccs lingui Latinre. Ptoximumannum fi fic animi caufa impcndcris iftis anal- pL.Seticis , totam linguam Latinam patiio libclio & vrili toaclafciis. Et cjuia foite veretis , ne in longum cicri.fcat: principio quis longus dchct ccnlcri liber , fi viius modo a di(cipulo tr.iOtanduscft ! Dcindc ,c]uando pingendo , legcn- do, & audieudo hic libcr fic dccantabitur intcr eorum manus, liccbit lubindc expungere , fi qua fapiiis eadcm occuivant,ac in corum locum alia (ubftituerc.\}u\quam quid periculi.liea dem crebro in libro codcm ttJpareat ? Liccbit adierto aduerb. aut aiftiuo vct(o fn paffiuum, faltem faciem oiationis matare. Aliudtcftat. Vnus hic libellus omnium inftaverit.quiqui- dem ad l.nguam Latinam attinet.ltaqae non folum lcgendus crt , lcdtaiiquam iuftus audor habcndus. Et qiiemadmodum fciip:ores rjEteros cgimus , &arrepta vocula quapiam , iudc tomiriWiifcimur aliquot orationet, ita cum lubcbit tibi remit- icre animum , lcgarur cx hoc libello pagina vna. Et fi qua vox rarior occuirat , trartctur bcne , & viua voce ibi penle- tur : quod fort^ non fxpiusinfit inlibcllo Egrcgium ccrno fruclum , mi Vafxe , & fortc multis vti- lcm laborcm, fi vclis aliquid hic adhibcrcdiligentix vt eadem fidclii non duos dcalbes parictes, fed multos, vnus tibi libel- lu5 fuppcditctlinguam Latinam vniuerfam , infignes autho- rum fentcntias, adagia innumera , copiam orationis, infigni- um viuutum & vitiorum dcfiaitioncs , & poftremo quod tibi & multis aliis qucat eirc vfui , vt in promptu a primis ftatim annnis diicamus , ne profcLli h.etearaus iii quantitatc fylla- barun. Mihi vlu venit , fi quando nugor , Vt afHatum Apol- linis perdam , dum non cccurrit carmcn poiitsE , & vidco Grammaticos , Aaiite V coiripitur, &c. Itaqnc nupcr, dum infaiiircm dcfunflo Einfmo , animus erat fcmel mcnfem vnum elaborarc , li.x'fitanti peipctuum parare r^medium, fed alia cura interpellauit. Et fi a mc alieniim cftilta iam oEtace, tamenanimuseilnifi tu peruertcris, auxilio racorum ./Ethio. pum illud laboris c.ipefr;re Sedordinead fingula. Multis vris difplifct exauthovibus infii^ncs locos qui Cen- tentiasgraues contincnt , fclig ve , &in eis legcnlis opeiam poncrc ,pLoprerea qtiod apud eos ipfos authorcs huiufmodi rcdliiis intelligaiitur,mcliusdifcuntur , quam fi quis ex mul- tis authoribus gtandcm fibi naiet fatragincm. Eiufdem fum Seipfe piopernodum fententii. Cacterum &apildGrsco5 non iiefuerunt qui fcribercnt >»4l/<#r Et longe optimii arbitrarer, fi quis ita dilceret liiiguam Latinam.vt quem vfum vocis •ccipir,pueroratione alioquiinani,ipfum fcrrct '-x huiufmo- di oratione,qu£ prxtcr fi 'nificationem vocabuli etiam mo- nerctaliquid, vt funt adagia , apophthegmata, & fimilia^vbi cft vel hiftoria , vel fibula , vel talc qjippiam. Occurit illud mihi Ciccronis: Sullnm efi otfc'um tam finTum A>j:if rotemne, quodnon (f<»'i:iacomm!n"ere at^ne violare folrn'. Iiifulciatut alicubi in dialogis occafione vocisx'/o/'', aut CBiufuisaltcrius. Iti quicquid infigne eft & illuftre , per occafionem interfcra- fur. Cumcnimpucti fint tcnaciflima meinona, a piimis an- nisea imbibant , quaE nos poftea fenes vix ma<^no labore difcimus Legimus totum Tetentium ncc quicnuam poflea mi-niiiiimus , qiiam eiufmodi locos infignes ,qui fi num mf- nus clcg.mtet fcrinti fui.t, aut etiam elegantius ,ptaEftarc opinor.vt tuus ifte libcllus horum fit plcniHiinus .etia.nfi cxcrcfcat plurimum. Ttaqne cjaufulas Valerii Maximi,& qiiicquid in Tra;;;ico Sencca , in Cicerone , Plinio ,& citeris clafTis authoribus memorabile fit .quando fufpicor tc (ubdu- ^alinea'n codicibus tui'; il uftrafPc , otdinc nvnifter tiius exfcrib.it , tudcindepro tuoiuJicio cx eo follcflarioin lo- cum aliquem dial^gici libcHi referas aut lib;Ilorum. quid enim periculi , fi in multos tomulos aniius vnus exctcrc.--t? lam ctfi primo anno non far ies verfific.Ttorem , tamen ve- liin te ex omnibus pneris cos verficulos cligcre , qui pratcr- quam quod f ntentiam continenr , aut hiftoriam , aliquid dignum memoria eam etiam contineant voccm, cuius quan- titas canonibus generalihus non cuntinctur. d^H^^us inijue •v!cem,t>ribentHrcr^ r.t fxni.tif . fern^ fcx lo ^s aptari potcft Multa Hotat'us , plurima prsbebit Ouidiu^ Qnod fi ordinc alphabetico feceris, tibi etiim nunc grandsuo poteiit elTe Tm.lU, v(tti ,fi fparfimimmittas relit nolitpucr , iufigct memoritt. Etqiiiatam v.irias tatioucs collisio , vt(patio aniiuu La- tinum vtLunquc rcddamus difcipulam ,& viium in libiuin totam voluinus coiigctcrc liuguain : cai ctiam ni,n hocpo- fticmo .iddimus »t coiigcltis hinc indc auihoium diflis, ticu- los aliquot vbcrcs Ai vittiitibus k. viiiis morc Valctii , & dc rebus aliiscontiiigainus ? lJ)c fiT/i.dc iV.f.^; or;i/<«,de Alt- dicu , dc ehiioiOf.h ' , dc f.i.iitiiuf , L> .^iitbiu , Rc^ibut , tif btit, Uc. Exempli causi. P!uit!t. Rrji^it^n •.'/'/. erit In pretioprctium nunc cft , dat cenfus honotes. Ccnlusamitiiias paupcr vbiquc iacct- Doncc cris fclix , malios nii.ncrabis amicos. Tcinpoia fi fuciiit iiumla , folus ciit. £t item alia qux codein pctcincnt. fnrr!.^. Nefcio qua natalc folum dulccdinc cundloJ Dctinec &c. Vidcortibifortenimius.fcd tu fcligciidi Jebesetre arbiter> Vaf.cc .fiinulqaccogitarc , tumquoj mhiloftlcciit , fiqux- damlub aiiiiicxitum lam dialogicus codcx contincat , qu* nonplancintcliigantur.tum vcro feulim copueium dcduccn- dum , vt exctcitio dil(:ipaloium grandium alfucfiat , quoS gtandcs& ipfequotidie , pr.etet penfum ftudioium fic cier- ccie potcs, vt& ipfi collertanuin habeant fcntciiturumiiu* pluribus tonftcnt vcibis,q'ialia fuerint caim.iia aliquoccx laucnalc , aat compaiatio quicpiam tpeciofior.vt illa. i^cv.!i4'iinf(ip'4o,in:.JE>ii-'-.At: veiuis. Itcm ceddcnda quotidicfcxauc fcpteraadagla, & fcnfas eorum vctbispaucis mcmoritit reddcndus , d.c qua rc nuper tibi fcriplcram, Omnino fupraopinionemrcstbi fucccdcc, fi modo piacu- lum ficdomi tuaaudire voccs vernaculas, & quemadiiioduin antea monui , aliquot ^ grandioribus tibi velut hypodidalca- losteceris, vtvicibusin orbem cuntibus ncmo docendoaut audicndo grauetur,& ana'phabetici tamcn ifti nullas habcaut hovas vacuas, quin ea vcl lcgant pvacfente quopiam, aui fcri- bant, aot commcndent memorar autcum Latinis colludant. Vellem vthanc rationcm publicc fufciperes , non inuitatis auditotibus, fed vc colle6\i> aliquot eti.im tudibus & gtan- dioribus natu,qui fc obfcqutntes pracbetent , eosvnacuro domcfticis inftitucres , fort^ pcrfpcfto tam eximin fiudu, plarcs vltio conflucrent. Id modo te oro > ne pudcat ad hxc in fpcciem minima dcfcendcre & potiiis omnia Giarca poft- habcto ,etiam domi , vt ais ('foit^ tradtnda. Sis Pafcafiovura lotus , donec finem ridcamus fututae cachedra: , &c. Puto iam fatis iiieptiui , ignofce Vaface , cupiucram heti abfolueie cpiftolam , fcd Pafcafij me prolixum fccerunt. Vnumaddam, prxcipuccurandum vt ficu & ordinc fcriptamm reiumoculis quoque gracus fis , h. e. in Dialogis oiunem rerpoufionetn fcmpet in nouo verfu coUoces hoc pailo. ^id «» ? ybi ej}Gulielmufi Stndeo N^^rdo ^■'mlne. Miccoad tc principem Dialogoruin iEthiopicorum, vnde fi* niul&rem& ordinem agnofccs. Ea rcs tantum habet ino- jiienti , vc bonus alioqui liber plan^ damnavi dcbcat. Sctiplc- tam quondain tabulam Hebraicam , tabulam , inquam , non iuftamGvammacicam,quod & typi minotes decfrent, &Cam- pcnfemnoUem vidcvi emendare ,etiam fic difpofueram , vt mirifice iuuavet memotiam. Modo vidi eam fic impreflam Parifiiis , dum rypographi charts compcndium fcquuntur, vt metitidoiftisomnibus meus labor difpliceat. Sit iam tandetn finisfabulac. Imo adhuc vnum reftat : manopete conducere ad faciendam fidem huius inftitutionis tuse fiqucm nancifci queas puerum.nonqai adhuc Gvammaticam ignotet, fcdqui Bc litcram quidcm vidcrit , quales ego accepi jCchiopes , St cum fic inftituas , vt anno primd iam lcgat & pingat expedi- t^ , loquatur& intelligat fic Latine , vc illos long^ fuperet, qui trennium ifticartem audiu.nint Nebvilfcnfis. Non debes GvKce docevc iu gvaciam mearum infticucionam,quando eam lcdionem non debcs , velim tocus , vt dixi , fis Palcafiotum, etiam priuatim , & omnem lapidem contraaquilam moueas. Rhetnrica fi quando exirc dcbcbit , fumn opeie adlabota , vt nouapricepta,& in vniuevfum quicquid ad pvaeceptum ahud, aut aliam conditionem pcvtinet , occupet pvincipium verfus: nam id valdc facit ad perfpicultarem docendi Saiisaperte& fimpliciter, imo vaftici tibidepingo ,qus niihi ad iuucncucis rertam inftirucionem conducerc vidcntur. At vclim te noftra non ficaliis tradcre . fortc n.ridcrent. &c. quando iftis illic diis nihil placet , nifi quod fpccie commendetut. V . Prdfe [iHsqHtntii cl.isfi! meminerit qKini^ne tjfe partes ojjicii ftti. PRi»«^/fCogitabit,Latinum fetmonem in hacstate,cui pripofitus eft , efflorefcerc : maturefcctc in fupcrioribus gradibus.Itaq; facultntem inflcc^edi nomina & vcvba inchoa- tam in festa cuiia c6firiBabit:additis ota:cepci$ Giamatic* La- B b «in« qtlint» claf'<» 286 Encyclop^dia^ Lib. X X I V Ratio qiorts Katfo rrr '•■-' cla (is Ratio re- Ratio priiiT dasfisqu;: Officium archi quod? tiiia: pauciffimis .Ccnfirmabitetia elemeta Catcchctica,qu3C pucii didicerijt. Deinde dabit operam,vt pueri fibi cornparcnt copiam vocabulorum partim ex Nomcnclatuta , partim ei Tercntio & vt vnam phranndifcant variare Grammatice.Vi- de fupra iftius excrcitij modiim,in Grammaticis. Hic neceflc cft, vt omnia pciae.intur clara & diftinCla vocc : rccitatio vo- cabulorum, leiftio Tercnti), & variatio Grammatica , vt non folum omnes ledlcaufcultarc, fedalij alios ctiam,(i opus fit, emciidare polhnt rfc/oiaciet fundamentalingux Gr3EC£E,do- ccndo alphabctuni & paradigmata declinationum & coniu- gationum faciliora.Hic rurfus crit in promtu libeilus pauca- rum paw llarum , in quo prxter alphabctum , declinationes & coniugationes nihil contineatur. DfK;"^^;.'f docebit fnos di- fcipulos initia Muficcs & Aiithm.tices. Et ex Muflcisquidem p' oponet alphabetum , id eft, fcx voccs, claues, & interualla fonorumex Arithmeticis quatuor, quas vocaat, fpecies^ V I. Prsceptor quarta. claffis mtmtnerk ^uatiior ejje par- tes ojfici] /m. PRlm.t ipfius cura crit , vt totum Terentium teneant pueri, ita vt (inguloru r.itionem exGtamn aticapoflint accuratc reddcre. HaDcbuut hic (ua diaria,in quibus notent phrafes & fentcncusiufigniores. D^infis adimitationemTcrentij dialo- gos lactos limiliaqueexercitia vernacuja pvafcribct;impera- bitetiam ver()oncm quavundam comcediavum Tetentij vei- naculaui.rprr;cj Gvammatica: Gracca: pra:cepta iniungct : pau- ca tanicn illa, vt infra in Grammaticis ini^icabitur. \uariu di- fcipuli hic ircipient canere , & quatuor fpecicbus Arithmeti- eis adiungent regulam de tvi,& fiaftionum doiTtrinam. . Vil. Pr&pofittti teni£ clajfi ^HAtuorpartes ojfci} fnihoc modo percwret. P»»,?' elemcnta rhetorica&poetica iniungctfuis difcipu- lis T) inti prsccpta Grammaticx Grccx , qux in quar- ta clafle ("unt imprcflj, rcpetet , atque in Dcmofthcnc & Ho- Kiero ipiorum v(um demonftrabit. In Homeio dico : ciuia hunc p'>etam principcra , e Gvicis tantum prxlegi iuuentu- ti vid.tuv coiifultum. In hoc eiiim omnis totius Gracciae opcs funt leconditx , (i addas Demoflhenem. Hicopuseft, Ttin ephemcridibus notentur phrafcs & fentcntix Grxcae elegantiores.rffCio exercitia Grxca fcribenda funt.fed hreuia: vix quatuor pcriodorum. iuar'o praxis Mufices & Arithme- ticcs hic plenii fueiit proponcnda Qu^acrat hicaliquis,curHo- xnetum Djino'iheni pvasmittcndum cflc cenfeamus ? Httic talem comparatam volumns refpondonem. Maiori cum vo- luptate librum primum Iliadis aut Odyflcae audient difcipuli, quam ovationem aliquam cx Demofthcne. Hoc igitur illicc funt inuitandiad ftudium lingnx Giatcx : a quo non facil^ aliquis liberandus eft , nifi parentum voluntas aut ingenij incptitudo aliquem cxcufauctit. VIII. Dhofunt officia prsceptoris fecundd clnffis PRlrnl vfum Rhctorices ac Poetices monftiabit in cpiftolis & facilioribus ovationibus Cicevonis.itemque facilioiibus carminum generibus apud Horatiuin:& fimul iniunget exer- ci-ia ftyli ad imitation m vtriufque DdtiJe vfum Rhetoriccs & Poeticcs monftrabitin Deraofthene& Homero : & fimul pvxfcribctexercitia ftyli ad vtriufque imitationem.Mufices& Arithmctices cura hic eadem, qux in tertia clalTe. I X. Tria funt officia pntceptoris prim£ claffis. PRincipio explicabit orationes Ciccronis & Demofthenis: & prxfcrib.t excrcitia declamationum in vtraque lingua. Df/n^f proponet elementa Logica ,& illorum vfum in or.-t- toribus demonftrabit.rtr/(o prxfcribet variacarminu geneta, X. Pitdagogearcha. officium refficit prttceptores & difci- pnles claffices. PRaeceptores horrabitur , vt khh>!xix & prsclara illa depo- (ita libi commifla non perdant. Difcipulos itacontinc- bitin officio , vt quoiidie clafrcs vifitct.diaria & Hbros infpi- ciat, exainina folenniter pvocurct, promotioncs difcipulorum a^^p.usti, i;rfara-reA.!T?'.o.-promoueat,& vno vetbo frxnum di- fciphnjc rite modcrecut. CAPVT VIII. De Scholis pnblicvs. ^¥>^ N fcholis publicis(quibuspr.iEefl:re(2:orm3gni- ^l^ ficus ) proponitur ccrrx f.icukacis ftudium : vbi videb'mus curcicula , & moduai curciculorum. Curricula & veluti ftadia hic debenr cfleduo : fta quidcm , vc primo tricnnio curfus philofophiiE abfol- uatur : rcliquo rempore accedarur ad illam faculta- tem , in qua Dco feruire eft animus. Modus in iftis curricuhs obferuandus abfoluituc fex parcibus : vidchcct Ledlionc , AufcuitationCj Scri- ptione, Repetitione, Declamatione, & Difputatione: idque vel in fchola patria , vel in fchoHs exceris , quo pcrcinet peregrinatio. R E G V L ^ I. DttocurricidaJiudioruminfcholapHblicafuJficifint.^ul fchol s, POftqua difcipulus anno xtatis X V. emerfit e fcholls claf- ^'^"^ . ficis, tricnnium adhuc impendet philofophicis : ita quidc, vt primo anno repetat, plcniufque addifcat artes otganicas, id eft,Rhetoricam,Logicam &c. iifquc addat Mathefin. Scqucnti anno ad Phyficam & Metaphyficaai adiiciet animum. Tertio peicurtet philofopbiiam prafticam. Confet fupra iii>. 4. c. vli. I 1 1. LcSlio gttbernaturhii regHlis. 1 A Vthoresrccentes methodici omniumprimolegatur. /X.1. Omnis difcipliiia tii^bus edifcatur impteffionibus. Primo imprimatur definitiones &di{ttibutiones:deinderegu- l2:poftrem6 controuerfix. ; In prxceptis®ulis cdifcendis legatur vnusaliquisauthor. Conttouerfix cognofcantut ex vatiis authoribus:e quibu s ali j funt legcndi dc punfto ad pun- ^um, qui nempe funt ptobatiores & vclut authcntici:alii pet indices tantum. 4 .Editiones libtorum corieftifnmx raundif- fims ac ferm^ reccntiffimx emantur : &iniis compatetui memoria localis ^.Collegium Gellianuminftituatut : i.e.ta*- le; inquo fexfeptemve conueniant.&inmediumadfeiantea, qux de propofito loco communi cx vatiisauthoribuScnota- runt 6. In lcdione, &vniucrsa ftudiorum ratione difccrnan* tur ipyi & TTttfijiyic. 7 .Intet legendum doiSiinaliadifcernan- tur ab oratoriis, rcs a vcrbis, piaecepra a commentatiis. III. .Aufcultationis maior efi energia , tfuam leBionii'. ftquidem doHorfit erudittu,metbodicMS , &fidfu. lUius regula htfitnt. !• 'T'Res prscipue afFecftus requiruntur ab eo,qui cnra frn« J. ftu alios velit audire ; ad.miratie , amor , vel odium, Odium dico ptopter aduerfarios,quos audimus,& quorum vi- tia odimus. Amorem & admirationein dico propter res prae- claras, quas audimus , & dona eorum,qui audiuncur.i. IntcK audicndum ea funt annotanda , quae habentgenium , vcli^i ephemcridibus , vclin locis communibus. 5. Nonfoliimau* dijtndi funt prxceptores in fcholis, fed ctiam plebeij : quia. Xl9?jsci*t i*c^ KtjTmifios ^vii^ i^Kot ngttQ^u «»iii: Sipe eiiam ejl olitor ii.ilde opporturnt locuftis. Item homincsdeforo.&omninoqui pollentczpcrientia. I V. Scriptionis methodus gHbernatur his regulii. I . CJ Cribendum eft fxpe pulchrc, iudiciosc. Sxpcquia fty- Olus eft optimns difcedi diccndique magifter & effciftor. Pulchrc ; quialiteratum elegantia facit ad meliorcm impref- fionem.Iudiciosi ; quia non omnia funt annotanda", fed geu»- mxtantum & floies, id eft.infignioraita vt diaiia & volumi" na iocorum communium fint veluti placcntx conditx ex om- ni dcliciat um genere- 1. Loci communes adornentur iis in di- fciplinis.in quibuscupis cxcellere. 5. Locicommunes,qui or- dine tumujtuaiio fciibuntut in Aduerfariis,Diariis,MeiTioria- libus , & Ephsmevidibus . in peregtinatione potius habcbunc locum, quam in ftudiis fiiis , vt vocant. Ibi enim rnaius fuciit opcrxpretium.otdine mcthodico titulosdigcreve,&ad fiiigu- loslocosannotarc prxcepta,regulas, & quxftiones. V. Repetitionis methodus hsc efioinfeholapublica. I. 'Vy Epctitio fit paitim folitatia,partim focia.Ibi vnus ta*- ' i^tilinrepetit,vcl curfim , velprefsc:hie plures coniun- gunt fuas operas. 1. Studiofus publicusdicrripartiatuiintiia iuteiualla:ita vt horis matutinis exerceat memoriam, & horis pometidianis ftylum & vocem,vefperi deniquc repetat ea,q»x totodic didicit. %. Sub finem feptimanx inftituatur repetitio hebdomadaria.Hic raemincris ex i^.horis diei & nodis, oiTto ftudiis, totidemcibo &rcl3xationi, totidem denique fomno tribucndas , eiemplo Alphrcdi Biitaniiix tegis. Ie raui- V I. Methodus declamationis & difputationis hisc efio. m r.^VTIhil tefcire ftatuas,quod nopoflis & dedamado & di- piini iXfpatado cica:ftatc.i.Dcekin»tiones fc diif utationes de "J' benc it. A>-''., nis 'lil' 1- oiirinil Scholaflicci^ Cap. VIII. 287 1' pe- bcnc ffTecrctr* Nuiii . 'a; funt coslingui , lii ingenii.j Dt. clam.a[iones inliituuiuai in culUgiis puuatis , 6c JUi^itouis publ. JifputstionLS liaiilitcr. VII. I/j peyegrin.itione ohferuttie oportet pnem & tnodnm Flnis peregiinaiionis continetur iilo (<.\K.a:\Utaptrt^r',n\- ticnueji co^niiio, co^nittvnis ailio , nHionu gloria eirr- , jui •vniuerftim hanc 'viiam voluit ejp ffegrinationnn ad -vfe v:!»- lem ! iiAin , ^ farin , qu,< emirit liberfs, ij! rceeptu itatur n e- iiorii>i4f , ernolumenum. Modus confilHt in itionc , commora- tioiic, & icdiru.ltionis pr:Ece['tum cft , vt ftudicfus diu nuil- cumO|Ue delibcrec , adhibito lupcriotum & aniicoium cond- lio ,tur,t]uo ,ouamlo , quomodo , qu.in-.diu, pcrcgrinati de- Wac. Hic noii ab re tuerit diligentcr infpicerc tabulas (;eo- ^iapliicas , & commcutaiia ad illas : itcm conuctfaii cum iis, <]ui locj vaiia lam antc pcrluftiaiunt , &: ab iis difccrc (jux hi*»c liuie iint ei^mjiai^ y K^ioXi^ , «5rj^>i;^i'jO^. Conimora- tionis prxccptumcil , vtfcias quamdiu vno loco (it fubfi- ftcKluin : i]uoinodo virorum magnorum confuctudine pof- (isv:i ciuac dcnitjuc iinc refcrcndain diarium lcu cphcmeii- in V 1 5 1. Ordo cuiufcjue cttrriculi cornprehendatur certo ftudiornm typo & Kalendario. OllJinem rcrum difccn^^arum expre.Timus iii eurriculis O.da tcmporis in cjuolibct cutriculo hic erit Primo ty- pusftudo um crit iii promtu : qucm nolumuscflc horaiium, fcd 'iiiirnum.-ica vt diesquilibet in ciiamaiora interualla diui- da:ui,de quibus fupia.Idco autem typum horarium improba- mus:qu'a li horis lingulis fingula traiflentur ftudia , mens di- lcciic.s diftiahirur. Deinde Kalendarium ftudiorum tcquiri- nuis id eft dcfignationem temporis , quo ftudium quodlibec poJiit ahfolui. Pedet autcm ifta dcfignatio partim a. difciplin* prolixr.ate ac neceditate , partim a difccntis tempeianienco. Aiq..c h.tc sut prsccpta Didacflicacgeneralis &: fpccialis^quac fac. e polTunt ad hanc vel illam fchol.im accommodaii,habiia rationc circumftanciavum. Cur vcro inquiac aiiquis, hic non diflcritur de ftudio philofophia:, theologix,iutifprudentii, Sc riedicins ? Refpond Huiufmodi traftatio pertinct ad prico- gnita cuiufque facultatis : vt videre eftei Didadica fupra lib.i.. propofita Sed in pauca contrahamus .quxhaftenusdc fcKolaliica inftitutionc diximus , & quaedam amplius illu- fircmus< /. De djcfore fchili in Cftiere. i. Vitam profcflioiie fuadi- gna agat, bonoquc & laudabili excmplo difcipu is praluccat. »• Peritus fit eius rei, quamdebet alios docere. 3. Qi.a: fcit,ne «iifcipulisfuis ncfci.it. 4. Difcipulos patcrno airiorc con-iple- Aatut. f. Doccat pcifpicuc,brcuirer, & petfcifle. a. Difcipu- 3os fuoscommendct Deo feriis precibus. y.Ne fit h.fi<(,a.yO'. S.Mores & linguani dilcipulotum inpiimis fcrmct 9. Exor- bicantes corripiat& cortigat 10. Hoc vniccagat, vtdifcipu- lusprxcepcoiem ainet&: rcuereatur , non mctuat vel oderit. 1 1. Diuerfis ingeuiis fe accommqdet. II. De difciptilo i>}_^enere. \. In coi^fpeftu habcat nomen fucm, locum in quo vciratuv,tempus,&: fincni fuoium parcn- tum & eoruHi s^ui Uint loco parentum. Nomcn quod attinct, ftudiolus clt, &; appcllatur. Ergo nomini fuo icfpondear , & ftadiis inuigilet Dcinde vcilatui in ioco,qui cft oflicina picta- tis & humaiiicatis , lcu cmporium virrutis fapicntix. Sic ita- quc vcrfetur in hoc loco , vt illum non coiuaminct. Porro quia niliil cft lugacius tcmpore ,ne'inat illud fibi abirc & pe- liie abfquc hinSn. Dcniquc parcntct , S: qui funt loco pa- Knium , hoc fpcftant , vt filius in fcholis optimum viaticum & thcfaurum parct Caueat itaque illc , nc fpcm dc fc con- ecptam fallat. 1. Dct operam pietati & modclHa;. }. Bonas liceras aincc. d. Ftsccptorcs fuos in pretio habeat , cofque amorc & affcClL iihali profequatur. y. Difcat in timoic Dti cuin diuini nom;i!is & numinis iauocaiione ; animo attcnto; fine tiJioifine od:o difciplinae & caftigationisifemper & vbi- que i denique cum modcftia, abfquc ('lioTt^plu Itaqurhoiam leftionis fuo aducntu anticipct, in filftio atteiidat,nullo prx- iudieio occupctui &c, III. D" co^amuriicatiorie doclr^in* in fcnpre. i. Non nifi vnumvno tcmpor'- doccatur. 1. idque crcbio. ^ necdimit- tatur , priufquain folide fit perceptum. Itaque nonnil vnus author vni in re , & nonnifi vna matcria vno dic tra ita vt vnum cctcuni Itudium quouis fcmeftti,trimcrtti,»cl bi- niclui coullituatnr , atc alia Louiungantur , luh quodpuin iliinus piiniipjlr quod tamcii icpciiiiuni pomis ici ptiusco- gnita: , quain iiuuitci dikciuia; allignciur. K. Noiitia cotifu- la pr.xccdai diftind.im. 9 Vniucrlalia doccntoi inilngula- ribus, totuin in paitibus. 10. Omnialpcdcnt adharmonura. Imclligc hainioniam iion folum linguatum , lcd ciiain ai- tium. v.gi gi.imniatic.e Si ihccoiicx,gianiinacicse,icthotica:, & logicx.logux & gconictrix i logicx & mctJiJhyficx 1 gco- mcciix&opiicx &c. 11. Magis ncctifaria ,& fcacilioia piiils doccncor. 11. Situs tci difccndx ornatc in libio dilpofirus cfto.Quo pcrtincnt elcgantia typoium.munditics chaitx , fi- gnamncmonica.tituli &fubtituU &c. 15. Pcxccptri kiiban- turncruosihieuitatc. 14. Oinnc txdium dihgtntiflime cui- tandum. ly.Prima rcpixfcutatio , qux ric intellciaui , fit ac- cuiata. 1 (, Omnia doccntor abfquc violcntia : falua t.irrcn admiuifttationc rooium. 17. Recu-atiohoncfta fit quotidia- na. 18. Authov inquolibct ftudio fit iucundus , & difcipulo accommodatus. 19. Omnia ficdoceantur, vt difcipulus fta- tim aliqucrafrudum pcicipiat. 10 Non omnia.qux difccn- da iirut , fiuiul obiiciauturintelleilui. 1 1. Piima xias folo au- ditudifcat , confiriiiatior vero & vifu Scauditu. ii. Rcpctiiio cvcbranon tantum fit continua , fcd ctiani fiat pcr intciualla. ij.lnftitutionisinicium a facviscfto.z^ Piima xtas vltraqua- diantcmhorx, confirniatior vcro vltia hoiam in kdionc ne dctinctor. 15 Nullahoiancgligitor. i(i. Quotidie vltraqua- tuor hoias lcdiones ne habcntor : quibiw fcil.vnus idcmquc dikipakisinteifit. 17. Varia iccrcatienuni gcncrainftuuuii- tor. iX.Horxdux prxlegcndo ne contiuuantor , prxfeitim a mciidie. z9. Expcrienrix nulla auilioiitas prxiudicet , nec conluctudoaut pixconccptaopiulo pixualcat. ir. Den-mothtjiaf,hoUfl>ia. 1. Lcgfs non folum feran- tur dif^ipulis,fcdetiamprxccptorihus. z. Pixceptor doceac inlpcLtor difciflinam ttirct , adeoquc dct operam , vc legts exccucioni manflentur. ;. I.cges fcholafticx funt gcncralcs, vel (pcciales ; & ruifus alix funt dc modo docendi & difcen- di, alix demoiibus. 4. Ccnfuia,moium fit feucta , nan fxua. t'. Vefcholii lernacuth. i . Hic doceantur pucii & pucUs catechifmum, 4: linguam vcrnaculsm legereac fcribcre 1 In fcholis vernaculis paganis pucri a puellis per diftinftasclaf- fesfeparcnrnr : invrbibu'; diftin.Sx (int lcholxpuetoium & pucllarum. 3. Liberi quinquenncsmittaruur in fcholam vei- naculam. 4. Omnes dikipuli habeant cxcmplaiiaeiufdeni editionis, tum in catcchcticis , tuui in lciflione lingu.x veina- cul.-E. y. Domi non Icgantur vlli libri prxter eos , qui expli,- cantur in fchola 6. Libium pavtiatur prxccpror in ccttas le- dlioncs, vt fciac difcipulus ,quam bicui poflic abfoluete pcn- luiii. 7 Qu^xhbet lctlio clara voce reciretur a pixccptoic. E, Hoiis nacutinisdifcaut pueii catcchefin & lcdionem lin- gus vcrnacuix : a meridie difcant pingcre , & repetant Iciftio- nes matucinas. 9 In pingendo difceinantur litcrx fandamcu- talcs,vc vocant , ab ortis. (•■/. Dt- icioHi cl/tUicis in genere. I. Exe/citium pietatis, vocis.cantus &: fcriptuix, itemque repetitio in omnibus claf- fibuslocum habeat. 1. Sex in vniucrfum clafles funto;aqui- bus trcs infcrioies appellenrur claficb Grammaticx , tics (a- periores , Humanitatis. j. Nulla claflis obuiitor mulcitudiiic lcftionum. 4. Claffis fupeiior confivmet ca ,qux funt p;o- pollta in clafle infcriovi. Itaque fubindc repctantuv ca , quse proxima clafTc fucrunt propofiia. 5. Pr^us quam ad alia pto- ccdatur , tentanduseft difcipulus , anaflccuiusfit necHC,id, quodpvopofitum fuit. 6. Difcipuhis ndiil legat cxtva autho- rcm , qui pvof oviirur. 7, Pixceptor nopuifi cxcniplis exaii. thoic petiris doceat. 8. Ad quamuis linguam fulficiunt ties libri . videl. author, gtammatica, S^ Lcxicon. Proponaruv au- tem pvimo aliquis author , ex quo m.0ivftr tur latio lingua ignotx ,& quidemprimum in lingua veinaculil, pofl: in aliis linguis. 9 TeiBiioi Giammiticales fint iidemln qiiifuluis linguis. 10 Analyfis logica in Iinguis & difciplinis cft tnuti- lis. II. Analyfis vhctorica & graiiimatica fit fcuera 'i.Nulla lingua docetor cx Giammatica , fcd ex vno aliquo authove, eoque bono. Qui vbi piobe hiciit cognitus . veniendnm cft ad prxcepra Grammatica. Nam ita tlt , vtad num 3. dixi- mus, prxcepta non tam dirigcve , qu.im confirir-are dcbent. Cxteium intclligimus hic nomine Grammatic» , plenuiTi fyftcma , quantum ad ctymologiam Sc fyncaxin lion vcib clemcntaIe,quodcoutinet alphabctuin & paragdimata decli- nationum & coniugationum. 1 j. ClalTir.m diltributio talis inftituatur , vt fingulis meufibus , vcl ccrtil bimcftribus , ali- quid certipetpctuoabfoluatut infingulis. Hoc autcm facile fiet , fi iuxta prxlciiptum cnnonu -j.num. j. quo-uis fcmeltri certum quoddam ftudium conftituatur. 14. Veibera non tam ob Ihidia , quam obmorcsinfligenda, 15 Rcpctiiiodircipuli folitaria lenon faris coguita. ptohibitacfto 1 6. Non fcmper fequendus eft ordo pvxceptoium ,prout in libro defcriptus eft. 17. Vniucrfaiuuentus adfcholam mittitor 18 Difcipu- lustaidiorisingenii , diutiiisin vnaclaflc rclinquitior, donec .id aliani cuui Uuiftu ttaafiie q^ucac. }d Tcro non eiit n>ole- 2 8 8 Encyclop^dte Lib. XXIV. ftum, fi in'Htutio fit libcralis , & nullo modo plagofa. 1 9. In clafllbusexeiccaturi)otiuimGmoria,quam mdicmm. lo. Iii fineulis clalfibus omncs difcipuli habcant cxemplaria eiu(- dem editionis. 1 1 . Domi non kijantur vlU libri prster autho- rem , cxceptis Bibliis- _ . . . r / f. Ue f(holis (U$c!s hfperte. I. Pucr incipiente an- no oaauo mittaturad infimam claffem Grammaticcs , & per rehqnas ita ducatur , vt anno decimofcxto appetcntc vel exeuntc ad fcliolas piiblicas cmittatur i. In clalfi tnfima ii- uc fcxra prstcr excrcitia communia , locum habcat inltitu- tio alpliabctaiia leu elcmcntaria , paradigmatica , & vocabu- laria , hoc cft , puer ptimo doceatur literas Latinas legcrc & pingcre; Jcindedcclinationes & coniugationesrc^ularcs di- fcaT, dcniquc vocabuia vfitatiora ex nomenclatura rhythmi- ca memoris impiimat. Triplex itaque eft ftadium fiue inter- uaUum inhacclaflc. 3. In lecunda feumetl^a dajfe Gramma- tic s, qusefl quinta , primo proponatur Tercntius : dcindc Etymologia & Syntaxis Grammatica: Latini accurate di- fcantur : tcrtio variatio Grammatica fit inllar omniumftili Giammatici cxcrcitiorum : dcniquc initia Mufices mon- ftr-ntur ... Iv fnpren.a Grammatices cl-rp , qux cll oidine quarta . vfus prxceptorum GrammaticaE Latinx monftrctur in prosa , ii^quepcr analyfin vnius Teicntij , & gcncfinexet- cicioriini ftili,ita vt e lingua vcrnacula in Latinam, & vicillini cLitinain vcinaculam aliquid quotldie transferatur : dcinde proponatur Elcmentalc Gr.xcum , icavt doceantur ea , qus pertinentad leftioncm & fctiptioncm lingua: Grici.item- quedcclinationes Sccoliiugationes faciliores : denique initia Arithincticac adiungantiir excrcitio Mufices. j. !n mfimd cl.tffe Humayiitati ,<:\\i£tilox&\nQ. tcrtia, proponantur Dcmo- Geclenitis in Lexico fhilo- yo/)/;/ro_rcdlcannocanc.Scdmoduscft rccentior 1 qiii e proxime fuperiorum fcculorii Acadcmiis ad noftios Academicos pcv-^ uenit. Nam , vtauthorcft SazianT^nusin orat.fun hri ' afiltj Magni , folenni pompa candidatus in balncum dcduccbacur, hoc modo.Poftquam ille variis contentionibus cxagitacuj ef- fct, difponebant fe bini ftudiofi pct interualla , qui candidaco honorisergo pracibant. Cum propriusacceffifrent ad iauacru, clamorc magno & exultationibus vtcbatur velutlymphacici. Tum pvomotor iubebat , ne progtedcrentur vlterius , fcd ibi confifterent. Hicpulfantibusaperiebantur fores , caiididaco iniiciebatur metus complofione , tandcmque copia ficbacin- grcdicndi. Candidatus cx lauacro procedens cxcipiebatut i profefforibus tanquam vnus dc numcro Ac3demicorum,libcr- tatis ac honoris particeps.Ha:c aucem omnia.tcftc Nazian7.c- no,direLia fucrunt eo, vt in nouiciisillisrcprimcrctur fpiricus & animi clacio , & vt ftatim ab inuio tvaftabillorcs & ad fub- ieftioncm aptiorcs redderentur. Atque hic quidem erat titus dcpofitionis Attic3e:a quaquomodo recedat hodierna depo- fitio , vel quid cum ea commune habcat , docet '^oclenitis d. l. Vfum dcpofitionis iam indicauimus, videl. initiationcm Aca- demicam. Legc,fi placcchanc in fententiam carmen f ridevici Vvidcbrami, quodfichabet. DEPOSITIO SCHOLASTICA Fiiderici Vvidebrami. nis niic &v qua. • N Vi grauis offenftti nugis fcurrillbus h''l}es &uii.rat, in hac coena quidfwilit hiftrio quiram^ Menftrofl fecoru duSior ,nxinftrcpor ipft: Pauca locuiuro flacida< aduerttte mentes. Nonmifir } fiammafitrafimfereuU cttpo. Ant Scholaftica! Cap. I X. 89 Attt fl.^iiiiu mniummxgtfrum dc{i:i virornm Infulfis faiibiu ccaulni» condio Minu^t. FHnfim »t ojjicif mandato miinere , ■vultu Ludcra d:4m fimiiU ffieff.tctilit feritt fif^o; ReHiut , uc mcilti , qui rilit tem/>oru huirn Ofiimcipropoaiiniforis,iniii qua , dante Deo , tam craffo e ftipitepcjfim Fingere Alerctirliim,^' qttod curutim e(i,ponerereSum, Duriorifta quidcm tcneris rafura vtdetur Tilidis m.iirum , quclm qua fuhtilibus Ifttt Conueniar merito dominnftris debita : veriim Boc tjrcciniiim eft ; hs.c funt frs ludia tantitm Alterius lo-ngegrauiorii nimpepaUjiri ; In qua, venrurts omnes Defcnimur annis, Crsm,queferre dolit , cogeruflwimaferre. Tiim vero qtiod nunc fateris, ludumque iocumque Dlxeris effe,frA vt qus. fromet adi.ltior s.tas. B./ieri or , nidulor atitem, Manticiilor , tricor moror , venalia recii Mtituor , altcriui fic riierce negocior : atqui Infiitiam nu/lam veneror ; fedfacneror^ cum Nen fntif inde lucror .prndor ,jjolior ,papulorque, Turor,drpnu!or ,po.'ior,Utorque potittt^, CunBei fedinficior , g/auor , omnia Sumina lefior : Sic naricifcc opes -Jic diuitias adtpifcor. Sed non radicor. quiadigncs artibm ifiii Sortior eueniiu : laquiattis quando reuertor: Carnificemque feqwr. Sam qnando perictitor ^ iam Ominorexi.ium, vitnque remelioracla, Tum precor , ibtefior : tum iriflor conqueror , imo Non tantiimqueriior, fdL.%crymor ^- /amen or. At quia fero nimts ifrnftra conflor , adr.orlor, Nec 'etes elttcior , dublo dum pectore luilor, §lliam mjtf lunc radior, ci nuiricr (y iam Vermiculor, pcndenfque tilu atque vngue renaf,.or, Nec tanien hts vitiu medeor : fed debrior iilis: Jmmoro'-, immorior , mijerum mepunior vttro. Nec mala, qui mareor, vereor, prxfentia donec Exferior,truncor , cernenfque tenehricor. Ah cur Ken mihi fuppeticr ? ?/V mortis laborad vmbriu; Et Stygiis vrinor aquii , nlftr^ibi/e diciu. hic tam tena bonos quia Deponenria mores Depcnun' animamq''e nscant : depone vicijfim, tt quA compofiti fimllcs cognaiafigurs, Aut fprcie nobis hinc vfurfma frequenti Eiufdem gencris , verbngrneran'ur ab iflu hlon modo Grammaticis ,fedtoticcgnita mundo, Non ifto numeranda toco , l^co haLebts eodem Verha tuam paffiua dccent , Afiiuaque vitam l Vtfaciasf.icendd, paiifacien^laque difcas, Vt malafuftineas rite abfiineafque cupilis: Sis fimitis geflu , femper medttere , quis es tu ? Cauttif in ingreffu:gaudet doBilna receffu : A tenerU afuefcepati, fatientia magnum Epadolefcentu decm , O' non vttima virttts. Nunc faber aggredior magnum memorabile ify ingeni Deucalionti optis, quodnec contenderitipfe Jingere lyfipptts , necpnftans Ds.ds.tu4 arte: E faxoformandm homo eft , ex ore Beani, E cerebro Biichantts , agrefii e caudice Pallas, jTupatiens , egofum mtdicn4,qHs:cunque prcplno, Exorbere tuum efl , adptagas tudere rifu : Calcandum pedibtcs tergum fubmiitere cunSis: Multa audire, iv pauca loqui,fufflare lumentes Ad colaphos bucciK, Qr magnai addere grater. Sic hodie efl moris , fic mtindus traliat amicos. III. Tresgradm in Acaiemiis fnnt vjitati, itifimtu, mcdiwy & fitmmtii. THeologise ftudiofos per ccrtos quofdam gradus in popu- lo Dei fuiffe dedu£los, exempla & leges Ifraelitaium do - cgc.Nam Deus facerdotibus & Leuitis tenipora tyrocinii pro- greflus.miniftcrij.&funftioHisprafcriptit ^«»..4 itaquide vt tyrocinio.adpcicipiendafundamenta doftrinoe cxleftis , vni- uerfum puetitiat & adolefcentia: tempus,ad vigefimum vfque aetatis annum , prxfinievir , tanquani prinium fludiotura gra- dum. Inde ad vigefimum qulnruin annum in rerum amplia- xura cognitioncm prouehebantur , vt co demum anno con- fortesellcnt honoris alicuius & minifterij , fcd tamen fctunr darij. Atque hicfuit fecundus,& quafi Licentixgradus. Mini- fterio fuccentutiato tocidem anui fuetunt dati. Tandcin ve- 10 , cum ad trigcfiinum sctatis annum psrucniflenc , rcnuntia- bantur o^rj^^i , iuitamque fua: funtflionis t'Aj0.953i«* coiife- ciuebantur , vfquc adaiinum quinquagefimum , quo dabatuc vacatio a miniUerio labonofo, tanquam emctitis:non vt vcn- tres otiofi t iTcnt, vel aues aliiles in fagiuario,aut in hara por- ci:fcd vt doftrin.£ loluinmodo traidtDdae.abobeiindis laboti- bus csteris imniunes , attcndcrcin. Et hxc quidcm kgitima fpatia iam olim a Dco ludiotnm genti fuciuntimpciaca la lunfprudentiae ftudio olim haec rano fuit obferuata. Primo auno , quo iuri primum iuuenes dabant opctam . prius Da- pondii pctconccmtuniapeUabantur.pofl Nouirclcripto lu- ftiniani , fccuiido Editlales ; tcrtio Papinianiftic , qiiarco Ly- tae.quafi iam apti foluendis qua:fiionibus cx lure piopofitis, qui hodie dicuntut Liccntiati ; quinto irolycie , ac vclut Do- ftorcs , fucrunc pronuntiati. Ncc dfuerfam fuitTe ftudij Medi- ci i;ationem , ex quo publica authotitatc couflitutum elt Me- dicina: corpus, fit vcrifimilc. Scd Acadcniia: inde a Caroli M. temporibus aliam in gradibus inftitueadis viam iniuctuiic. Nam tres,ad diuini(vc vidctur)Iegis imitationem confticue- runt,infimum,jncdium, & fummu.Infimusgradus appellatuE haci.al.MtrcorHm ( conupte Baculaiioium , cjus vox lCcis no- tateos.quiin filuisligneos vicut facifculos:) quia bacca lau- iea,olini ApolliniSc Mufis facra , tribuicuriis , qui in prima- lura inlfitutionum fcientia adeo prouexerunc, vc dc iudicio collcgij ducanturaliquohonotedigni.Mediusgraduscft h\i'. ■ glfirorum, i.ceorum, qui in fua facultatis ftudio cantii de fcn- ccntia collegij progrefrum fcceiunc , vt alios pofTuit docere clemcntafaculcans tuse , & de cjctcro ea muncia cxcrcetccx- tta Acadcmiam ,qu2 ipfoium facultati func coniuuda. Ho- rum capiciimponcbatur laurea, libcrtacis iudcx. Summusdc- niquc gradus clt DvBoru/» , id ell , corum , qui Ccrlltgio fa- cultatis plenam & abfolutam fuara cruditioncm piobarui\c in co gcncre-His plura dignitans fymbol.. confcruntur.quam' fuperioribus. Eceniui prubi & fciti Doftoiis officiuin libio 6l C2thcdra,piiuilcgia&commoda pilco.annulo, vel eciam ci;-i- gulo , conlenfioncm «V to o^7i,i in vtramquc pattom vctilarmr i.Dilputatio publica; vbiduplci vuiii folct via. Autenini proponitur ipef/3A>.tTvii vidciicet Baccalaurcatus , qucra vcteres di.xerunt ivi '4t-fnji lixifjig^ , Nazanrenus ^fint mpi-nnsy. Secundusgradus eft Magiftctium, fiuc i^yq^ n^ii(^t , vt Nazi.Tnzenns lo- f>uitar !'• orar. ftit.eh.B^Ji!^. Suprenius gradus cft Doiftura, i:oc Do<3orntus. Cum t^Mtuis coniunfti funt -n^i^idcft honorcs& pri'jilegia,quibusgaudeat candidatirenunciati & vclutconfecrati. C A P V T X. De Defcnjicne fcholaruTn. Pr^cepta. ttili^ AcTEN vs de adminiftratione fchoIarum:iam ?Li?l;> He illitum dcfenfione. Derenfi'i (cholarum pedcc a priuilcgii5,& legibus. Priuilegia funt communia , vel finguiaria. Leges funt alia: de officiis docentium & difccn^ tium , alis de ordine & politia fLholcE. Huc pertinec Nomothcfia fcholaftica. R E G V L ^. I. Prluilegia fchola[lica funt dttum geneyttm. ALiacnim funtdc vacatione ac immunitatc ab oneribus: alia de commociorum prarrogaciuis , & honurum accef- fionibus. Hxcenim duocapita fuilfe olim fcholis inpopulo Dei attributa.aliquot in locii Mofcs demonftrat luculcntilfr- nie. Phanicesquoquc ,ChaIdii, Indi, & j€gypti) honorem iftum litetis & Iiteratis & religiose & femper habuetut. Ciuiii; «juod neipfiquidcm 1 hiIift2i,quo ttmporc in tocafetE ludara icrum poticbantur jUcias prophetarum fcholas infeftarunt, fed prophetis dodoiibus atque difcipulis locum fuum , tun- iI:iones , otia , honorcs in:cgio$ & inuiolatos pcrmiferunt. Q^autum gens Gixca Acadcmia: & gymn,.fii$ , Mulatumquc dcJubris ( vt Tullius cx vfu Gia:corum vocat ) in hoc gcncre indulfcrit,ncmo ignorat,qui bonos authori's legit. Q«x om- r.ia TiiUioj lib 5 ei,ijl.fi,}nU.b. aii VaTnnem his vcibis comple- Jtus cll : .; ui jiudiA.tKt-^noti n. l.(}n':ri' tn Jenuniiu,vucai'i.r:,rn ij.,li,nt etiarr. piiliii Tiiiintrii^iii concedente repuh.ciir nonabtitj:. tnur } Impiimis vcto id teftantur Gracca & Romaj^ inra ciui- lia & Ecckfiartica , Caefarea &. Poiitificia , randeaa, Codcx, NoucUx Cojrftitutioncs Rcfciip.aque & Authentic3e,quibus jriuiic^iis iam olimomata fuerint & amplificata Academia- xum iuia. Sunt autem iftapriuikgia vel ex communi , vel tx lingulari iure amibuta fcholis &: Academiis. Vtraque dcdic literarum culccribus fapiens antiquitas , vt liberaliore bono- rum ftudioiuni cultura an.phils accendercnturSc inflamma- xentur ineenia iuuentutfs ad res maiores , & falutem Ecclefii commodaque reip.viri (cicntiis iitcrarum aufti 5c ornatifaci- lius ac meliiis prouehcrent. Hoc veio tfmpore , proh dolor, tantum abeft , vt homincs in cniinentia conftituti fcholas 01- nent priuilegiis & honoribus , vt potius , quantum in fe cft, illas oibentimmunitatibus conceilis. J^jjj I !• Legesfcholafiicx ita debent effe comparate.,vt prdfcri- ^) bantfunUienes (irpoUtittmflfolaflicam. aVascunque leges latae funt fcholis , aut ad officia & fun- aioiics pettinenc eotum , qui funt membra lchols , auc ilfi'» afll- DtU- adiuftum & dccentem otdineni. Officiaaatcm munciiquc alia fuiit corum.qui doccnt,aIia auditoruiu Rurlus icges do- ccntium ali.c coinmuniier pcrtinent ad oiuncs profciroies, alix Ipcciatim ad ledorcm , & pmfelli)res ccitaiuin faculta- tum attmcnt Similitcr auditoiuin officia dcUribunc I.gcs qu.rdam con.munes omniuin , & quxdani Ipecialcs iftius fa- culiatis , cui daiit opctain. Otdini politi* lcholaftir x legts limilitcr funt coininuncs , vcl proprix. Qus omnia petcnda funtex Icgibus (ingulatibus fcliolatu n aut ex vctcrc & rccc- pta in fingulis confuctudhi,- rationab:!: videlicct ) cog'io- kcnda. Coiifuctudo cniin ' vt luccoll". aiunt ,habetur pio ic- gc:nequc ceineic in huiulinodi caufis pcifrin^i dcbct : uccu- iiis ambinoncpublicus oido violct.ic , muc in au.ciain vllius ftcrnatur viaad alia confunilia.qua: bcnc inftauiaauticccpta non inalc fuctint , pctiumpcnda. C A P V T XI. De Ampltficfitio!te fchoUrnm. Pr.<€CEPTA. S^K V c V s Q_v E dc fcholarum adminiftrationc; W^% fcq ^J^||fcciuitur iplarum amphficacio. -"-^*^ Ha pcndct a caufis tum fupernrcuraUbus, videhcet benedidione diuina , & pietate erga Deum: tum naturahbus, feu tahbus , qua: noftram rcquitunt induftriam : funtque alii in niagiftratu poUtico , aU;? in hominibus dc fchola , alix in ciuibus, \n magiftratu rcquiiitur affi.(flus p.-it«rnus erga fcholas i qui cetnitur in amore literacorum , priui'c- giorum executione , (Sc munifiLcntia crga hccrarum cuUores. In hominibus de fchola requititur concordia in- ter fcle,& cum ahis,tum vicinis , lum diflicis ; huma- nitis erga omnes ■, & dihgcntia in facicndo oflicio. In ciuibus requiritur humanitas crg.i literatos , & tolerabiUs pretij pro vi(^u & habitationc exadlio. R E G V L .«. I. Infihola principatiter oportet QieSiare virtHtts t.no>i jplendorts , moi(i,(fr n, amplitudi numeri. nem Amplirurto tch,)Iarum ]>ua.' ETfi enim cxcerna illa oculos vulgi perflringunt fuo ful- gore : vera tamen fcholaium bcatitado conliftit in o-ffi- ciorura fcholafticorum & politix fcholafticx genuina ad- miniftratione.Sedtamen quiah.tc Cixaz \xr att.yiAxJub-^riinara, omncs focictatis fchola(tic£E ciues in id vnice incumbent, vt procurent vwiufquc iftius amplitudiuis fccdus Sc coii- tubcrnium. 1 1. SchoLim imprimis ampliorem reddiint hic tria: Mtnft, puhlict, Vtri clari,cr Typogruphiii. PEt menfas publicas intellige Communitates, Burfas,& fi- milialiberalitatis principum monUiVicnta. Vbi hx inenfa: habentur , it.iquidem vcduabus notis lint inlignes, munditic ac prctio tolciabili , ibi ftudioforum concuifus eft Ipeiandus. Viri clari funt coi fcholx , vnde fpiritus vitalis per arterias 'u totum ^otpus ditfunditui.Typogiaphia celcbiis eft inftar alje, qua gymnafium volat per vniucrfum terrarum obcm. CAPVT XII. De Curfttione fchelx mate affeB-e» Pr./£CEPTA. ySf^i Vr atio fcholarum nunc eft videnda , qua y^^^ morbi fcholarum fanantur. Morborum fchoLfticorum videbimus numeruni caufas , ptognoftica , &i. remcdia. Numerus morborum fcholafticorum eft innume- rus.Prxcipui tamen func hi.ln prscepcoribus eft inlci- tia,auariti\ , ncgUgenria , & inuidia : in difcipuUs eft . negligentia , vita dilVoUita , ordo nullus aut pr^po- fterus inftudiis. Caufs motborum fcholafticorum func hs. i- Ira, Bb 4 ^«'» Qurini. prnnis 1«. cunt ^d rchol.£ aiQ. plihcaciQ« 2 9- Encyclopa:dia! Lib.XXI V. ni<-rl>oriim curuiiK fdUCntut? Dei, qui khoWi conftituit f.italcm periodum ob no- ftiam ingiatirudincm. t Multitiido lcholaium , qua- lenusilia parit confufionem & varietatcm in modo difcendi , necnor. odium fcholaium eiga fe inuiccm. 3.P(rnx publica; : puta pcftis , bcHuin , & fames. 4. Odium fcholatum , partim in principibustyiannis, & auaiis , paitim infubditis. j.Laxa velpotiiis nulla di- fciplina in fcholis. Pro"no(lica morborum fcholaflicorum fumun- tut a vitiis modo iccitatis , qux ccrnuntur in magi- ftratu.Tiominibus de fchola, &C fubditis. Remcdia funt prophyladica , vel therapeutica. II- la prifetaant (cholam a corruptione : hic malis in- tixis medentur, ea vel mitigando, vel tollendo. Vtra- que pcndent a prudenda magiftratus &: prxccptorum, Sc cmcndaione vitx fcholafticx , feu rcformationc fcholaium corruptarum. R E G V L ^ r. Cataloiriu morhBntmfiholafticorum re^isfme texitut iuxta-erdimm Decdogi. NAmplindpioimpictasrHa plus quam Llciniaiia, qii^t ■ c.umurinplunmus fcholis , piimam Decalo;;i talni- lam conucllit. Secundam impngant hic vitia. Ignauia, Li- bcthna hodiemo die inuadit omncs prope dixciim Uholas, & infingulispene collcgiis ("obolercit. feipetuum cft tuibaium seftuannrn, & infjnus^quidam EHiipus. Pioba , lana & mcor- luptaillaprilcorum Atticorum clocjuentia & lcpos Atticus j.aui tcrme cxulat , adeo quidcm , vt nihil pixtci illud An- ftophanis x-^iy.o' /3>,rnif mox lit futurum rcliquijnifi Dcus >OT «;,T«v;;f piofpexciit , & bonos confiimauciit. Humanita- tcm inhumanitas cxpellit palam , tyiannidc potcntiorum PjUorundam , fumo aireniatorum potcntioiibus higidam lut- fundentium , armotum licentia,& motuum Ircquentia Suc- ciefcit odium & innidia in litcratos , inio in litera^ , pcr im- periti.-im vul?i , Suffcnorura y^.^Cy,Xici* , impottunbrumque «^£.J4A»V«« malitiam , vcneno calumnia: & detracT;ionis cm- mia c]uamuis puriflima inficicniium. 'Honores aufcruntur digni5,indignis fcurris & libidinis voluptatumquc admini- flris certatim ofFcruntur. Ligratitudo difcipalorum ergapra:- ce^tores fumit vitcs Conimc(rationcs,compotationcs,alea- tioncs, telfcri , ludi «TOAotissiomnia «"■?>,-/■! & Sybaritica cu- lantur potiiis , quairi honefts corporum exercitationcs art animi confrniationem pcrtinentes. Multi funt , quitunide- mum homincs fibi vidcntut eflc , cum ( vt Ariftodemus ille Cumanus apud Dionvfium HalicarnalTcum ) id vnum lata- gant , vt litcrarum ftuiia iutereidant , & homincs tadi aJ imaginem Dci in bruras transformentur pccudes. Linnitis ctiammodis videas exorbit.ire profeHorcs & pra:ceptorcs in praftantiffimis quibufque fcholis : qua de re con(uleo'<»/2«- nem Kirchneri i^r-fataLibns Academiarum d^lfaticniiius-.Sc duos ijortros difcurfus ,vnum de caiifis corruptatum fcholatum, alterum de prouidcntia Dei circa fcholas. 1 1. Pritcipm axinnatapMhologicni & therapmica circd fcholas morhidAS b&c funt. j.TNauditum vulnus inaudito cautcrio eft exurcndum. i. iMcdcndum eft morbi-. fcholallicis cito , tuto & iucunde, quoadeiusfieri poteft-i. Radix ¢ruinmorbi , h ccaufa, oniniura primo cft indaganda& tollenda. 4. Plutibus malis concurtentibus mii.us fucrit tolciandum.vt deterioa liltem fucceiru temporis tollantur. f . Vt muucus chordas dKTonaii- tes nou ftatim abiicit , fed fcnfim intcndit & remittit,vt con- ccntus c(ficiatur:fic cogitct pra:ccptor dc difciplina fua lcho- laftica.fT.Non multa lcgenda,fed multum. 7. Ingcniorum va- rictasnifi attcndatut,fcho!a;pc(l"um eunt.8. Concoiftos &di- gcllos humotcs oponet cxpcllcrc , non crudos. 9. Neceflar.a & vtilia (unt doccnda & di(ccnda,non nugalia.non fophiftica. 10. Pra:ccptotes & difcipuli athcmcli funt pcftes fcholarum. CAPVT XIII. ScholdjVica, J^ecmlii. PRt^CEPTA. jf^^CnoLASTi c A fpeciahs fupercfl , qux tradit g^Il cnumerationem fcu coUecHonem fcholaium praecipuavum j & quAtundam telciftionem. Enumeratio hxc eil. Schola; funt veteres , vcl re- centiores. Schol.T vetcres fuerunt vel ficrs , tum in V. T. iii populo Dci , tum in Notjo , vi fchol.x Apoftolorum, virorum apoftolicorum , & Patrum ectlefiafticorum: vel profan.^ , exquc i. Chaldiorum. %. .^gyptio- rum. 5. Magorum in Perfide. 4 Indorum orienca- linm. y. Diuidum in Gallia. G. Graecorum ; quotum lchola: celcbriores mcmorantur nouem. i. Poetaium, duce Lino & Orpheo. x. Seprem fipientum ; vbiex- celluit lonica Thaletis. 5. Itahca, duce Pythagora. 4. Sibyllarum.j.Cynica. 6. Epicurea. 7. AcadcmiaPia- tonis. S. Stoa Zcnonis. 9. Peripatetica Ariftotciis, qua: (uperiotes tanquam torrcnsabforpfic. Fuerunc aucem iftocum philoiophorum dogmata fparia hinc inde in fcholam Rhodiam , Pergamenfem,Corinthiacam , 6c iimilcs. Schohercccntiorcs ,qux hoc tcmpoic florenc.func varix. Scledtio ichol.irum eft ,qua cognofcimus inftitu- ta, leges,piiuilcgia , & arcanaicholarum eminencio- rum j itemque geiiium Ichohe patri.-CjVel iftiijs,in qua nobis viuendum eft,5cdcnique fcholaium vicinarum. R E G V L ^. I. Aiajmin ejl oper£preti!t>n, tenere fholaritmpropaga- tionem drficcejfioner/j. MAtrices omnium (cholarura funt fchoLx fan<3orum pa- tiiarcharum , hocmodo. Noah fcholain fuam a maio- ribus vciut pcr manus tradiiam, poft diluuium diligentilTime informauic. Atque liic (vt Heurnio videtur) eft Ogvges illc, fic didus , quod gencris humani ianuam apcrueiit. Idcm eft Saturnus ; qua voce Cimbri lemen magnum & potcns indi- gitant. Diftus cadem rationc cft Hcrcules : qua voce Scyths tefticuium communem fignificarunt.Nam /jyrcommune fiue publicum & ad omnes fpeftans : Her-man, monitor publicus: /irahnm Syrai , iy idtmrepferit Chaldaicxs : Ijis artenonminoreprotulit Agyftias : ^gypti fcholaium celebrantur ea: , quae in lonia , Rhodo , Afiaque minore conftituta: fucre. Nominatim Cecropsex '5-gypto profciftus in Attica regnum condidit : Danaus i' qux voi Hebrais iudiccm (ignificat) Rhanie{is,vcl vt alij volunt,Sethofis >f gypti regisfrater poft occupatam ab Ifraelitis terram Canaan Argos venit , ibiquc regnum adeptus literas a Cadmo confanguineo fuo paulo ante tradiras , fcd poftea aboHtas .poftliminio reftituic,&: Dardaniam condidit , qusE vox fignificat habitationem iudi- cumei Dar & D«»: Alculapius deni^iue , filiuj ApoUinis, 7 ic qucm itgyptij mcdicinam inucniffc dixerant , quudmulta ipliadiccillct iis, mquaiu , yi-fculapius cx Agyptoin Gr.x- ciam tianftulit mcdicinam. Didus cft ./Elculapuis cx vl gy- ptiaco JEfih , capra, & Celeb , canis : quafi dicas Capricancm; qaod caprino jadle ad vircs xgtotum inftautandas \ tcrctur, canis autcm lingu.i adcxtcrnorum vlccrum mcdclam. Hic jtlculapius iilios rdiquit Podaliiium & Machaoncm ; qui ambo Troianx cxpcdirioniinteifucre. Ibi Machaon fuit in- tcttcdus, Podalirius in Gr.Kciam tcucifus lcholain apeiuic, cxqua poflcriori xuo crcs colonix fchoLuuni nicdicarum dc- dudx fuctunt : nimirum Rhodia, Cnidia, & Coa C^ux xmu- lo attis ampliiicand.v lludio diu ccrurunt , doncc Coa geiiuic Hippocratem, dcciinum fcptimumab jlfculapio. Vltinia au- tcincius luinina poll Hippocratcm fucie Ptoxagoras & Ati- itotcles , donec tandcin Galenus pharmjca ccrtatuin denion- Itrationuin piiftinx; intcgritati rcltitucn t Theologiam por- ro & philolophiam cx /t gypto in Gixciam intulit Orphcus, Lini dilcipulus contubcrnalifquc Hcrculis. Is cnini ex Grx- ciain jtgypcum ptofciftus, ibi plurimis /Fgyptiorum myftc- riis cognitis in Grxciam rcdiic Solon cciam & I yciiigus lcges Grxci.E inculerunc primi ex ^gypto , vbidoccntem Sonchi- rern Saitem audiueraut. Hinc eorum alter Solonis, id eft, pa- cifici nomcn adcptus cft. ['ythagoras etiam , & Plato Solonis conlanguincus(quorum altcrnaiuix lingua, alter naturx na- turadiccbatut ) philofophiamex ./rgyptiorum fontibus hau- fctunt. Pythagoias enim conuenit (accidotes Heliopolita- nos , & indc Babylonem pctiit ad pcrdifccndos fydcrum mo- tuj. Tandem ia Grxciam fuit reuctfus onuftus Agypcioruin myftcriis & philofophia fymbolica fcu hicro^lyphica Simih- tet Plato cum EutipiJc in vEgyptum profcdus a faccrdoti- bus yTgyptiis philotc)phix prxceptis iinbutuscft Huic fuc- celiit Ariilotelcs , qui omnia omnium philolbi horum, Indo- rum, Babylonioruin, yf gyptioruro , ludxoium, Pcrfiuumque inuenta adunauit. Babyloniorum enim dodlrina a Callifthe- ne habuit : Indotum & Perfarum cx doftrina Pythagorx SC Democtiti : ludxorum a Ptetone. Hic enim non (blumab .«Egyptiis , fed etiam a ludxis pluiima acccpit , ita vt e ludxa uoqucin Grxciam fapientia fuerit tradufla, hoc modo.Mo- cs ab vtgyptiis accepit varias difciplinat, quas vna cum diui- nis lcgibus tradidirfudxis in terram Canaan proficifcentibus, Apud hos philofophiam cxtremam pert\:(Stionem acccpit fub Salomonc. Tandcin autcmvariis bellorum acdifcordix flu- itibus iaflato Imperio Iudaico,varix philofophorum & theo- logorum fcholx fucrunc ortx : quaium ptincipcs fuerunt Hell.ci, Sadducxi,& Pharifxi ciica annum M.^gj 1 , quo tcm- pore Macchabxiclaruerunt.Iam videamus fcholas Perfaium. Marccfccnte Imperio Babylonico fumma rcrum , ipfaquc philolophiaperuenit ad Peifas, quorum facerdotes appelkui fuerunt magi : qui adlubcbantur filio regisprimogcnito, ita quidcm vtquacuor ei tota Perfi.a viri felciftifnmi iungeren- tur, quoium primus efTet fapientiffimus^fecun^us iuftiifimus, tcrrius ccmperantifTimus , quattus fortiflimuS : a quibus filius regis magiam, iufticiam,cemperantiam,& fortitudincm difcc- ret.Magoium iftorum fcholx dnrarunt vfquc ad ChriftiSer- uatoris tempota , & longi poft, Multis tamen modis magia Perfarum vcxata & C(>ttupta fuit Ptimo enim a Maccdoni- busPetfia fuit fuba(fla, tempore Alcxandri M. DcindcMacc- donesa Parthis , gente feruili, fuerunt impcrio in Pcrfiafpo- liati , Arfacc fuadcnte defciftionem,a quo diifti funt Arfacidx, rcgcs iUi Perfarum qui Arfaci luccefTerunt. E quibus Mithri- dates non multo poftad fummam gloriam Paithorum no- meneuexit. Tandem Artabauus vltimus Parthorum regum fuit intetemtus, & fiiblata potentia Parthica,Pcifis reftitutum imperiumab Artaxeixe Pcisa. Q^ri cum annis ampliusqua- dringcntis illud obtinuifrent , ab Homaro Arabum Principc circa annum Chrifti (^iO eo fuerunt exuti. Conferhxccum Achelogiilib. 5. h,uius Encyclopxdix. Sed miflis antiquorum fcholis,vcniamus ad recentiorcs : e quibus , oxdine regionum alphabetico, in .^«^/m funtdux, Oxouicnfis& Cantabrigien- fis : in B'hemia Pcagenfis:/» Dama Hafnienfis : in Galli» fcde-' cimiAndegauenfis, Auenioncnfis, Auteiianenfis , Bituricenfis, Burdigalcnfis,Dolana, Duaccnfis, Lugduncnfis, Mon(pelien- fis, NanneCenfis, Parifienfis , Piiitauienfis^Rhemenfis, Thoio- zana, Valentina, Cadurccnfis : in Germa.nia yis^inn quinque; Argentincnfis , Altoifenfis , Bafilienfis , Colonienfis , Diliu- gana , Erfordienfis , Francofuttcnfis , Frariekerana , Fribur- genfis , Grypsvvaldenfis , Groningenfis , Heidelbcrgenfis, Hclmftadicnfis , Ingolftadienfis , Lipfenfis , Louanicnfis, Lcidcnfis , Marpurgenfis , Moguntina , Rcgiomontana , Ro- ftochienfis , Trcucrcnfis ,Tlibingenfis , Vicnncnfis , Vvice- bergenfis ;V» Hilpania viginci dux i i quibus ptxcipux Cora- plucenfis,Conimbticenfis , Gtanatenfis,Salmanticcnfis,ValIi- foletana :Toletana,Lullianain Maiorica wn Itilia vndccim> Bunonicnfis , Fetraiienfis , Floientina, Mediolanenfis,Pataui- na, Papicnfi3,Perufina,Pifana,Romana, Scnenfis.Tauriiicnfis: in Polonia cresiCiacouienfis, (feu Graccouienfis, a fundacofe vrbis Graccho) Pofncnfis,& Samofciana ; in $et:id cies Aher- donicnHs , Glafquenfis , Sandandcea. 1 1 tru EncycIop2cIi£E Lib. XXIV. 294 1 1. Prudmiitfcholaftica pendet ab experientia & colla- ttone variarum fcholarum, : pofteriot hiftorica. Ex PRiorilladicitur cxpetimcntalis : poftenor hiftorica. Ex- perimentalis comparatut peregrinando , &doccndodii- cendoque eregem fchoiafticum , vita etiam reda inftituta luccndo. Hiftotica comparatur diligenti vanarum fchoia- rum intet fefe collatione : imptimis ceiebriotum & nobis vi- ciniorum. PERORATIO SCHOLASTlCiE. ITa fe habet Scholaftica, cuius ttia funt pricepta palmaiia. Piimum eft : Tij;»oAoyia* , id eft,,cruditioncm vatiisattibus compiehenfam ordinc ac plcn^ commanicato. Secundum: Biimipicui , id eft.Canflam vitam dilcito,eaquejtanquam prx- ftantiffima gemma , eruditionis annulumcondecorato. Tei- tium : rvfetoTtx'"" , id eft , arfis excrcitationem , ptoiaai * puppira aitis ftatuito. IDEA SCHOLASTIC./^. fFinefuo, cAp.i. Subieilio,M/.i. f^Matetia fcholx, Mp^.j. fFundatio : qua: abfoluitur< ^Forma eiufdem.fo/.^. fGeneralis,'^ I traiftans dc S e rt e> 1 A-^ s T I c A cft fClalfic?, Mediisi quo rum aliare- fpiciur.tfta- t. tum fchol£ f logenere, cap.^'. I f lufiraarum , eap.6 f Admini- . | ^lntegrS:'^ j ftratio-' Infpecic:<[ j "»/-7- Conferuatio I "^ • ^^hola- latetmcdiarum & fu-^' pendens a^ lcgicima vt fchola periotum communi- tei : vbi lunt fchol* ' Publicse, L caf.%. LS^ipeiiotum fingulaiiter,c«/*y V.Defenfione , cap.to. ^AmpUricatio , cap. u. L AiTcitam ; Cutatio fchol* , caf. 1 1. .Specialis.ra/i.ij. FLORILEGIVM SCHOLASTIC^. FLORES EX EPISTOLIS L. ANN^I SENECiE CORDVBENSIS, Qui quidem ad rem Scholafticam pra^cipue pertinenc. Quibus floribus przmictemus illud Hieronymi in catalogo fcriptorum ecclefiafticorum, de Lucio Annso Seneca. Lucius Anmui SenecaCordHhenfsySotionu Stoicidifcipului,& patrutu Lucani po'€t£,continenti[fiTnit vitttfnit ,^uem tion ponerem in catalogf faniiornm , niji mt 'tUt, epiftoUprouocarent , de te concipio. Non dilcutns , ncc iocoiiim mutationi- bus inquietaris : aegti animi iaftatio ifta cft. Primum aigu- mentum bcnecompofitacmentisexiftimo po(rcconfirtcrc& fecara moiati. Illud autem vidc , ne ifta ie(^io mukorum au.. ftorum , & omnis generis voluminum,habeat aliquid vagum &inftabile. Cettis ingeniis immorari & innutriri opotcct , fi velis aliquid trahere , quod in animo fidelitet fedeat. Nuf- quam eft qui vbique cft. In peregrinatione vitam agentibus hoc euenit, vt multa hofpitia habeant.nullas amicitias. Idem accidatneceireefteis , qui uullius fe ingcnio familiaricerap- plicant,fed oninia cutfim , fcftinantcr & properancei traiif- mittunt. Non prodeftcibus ,nec corpori accedit , quiftatim fumptus emittitut. Nihil jeque fanitatcm impedit , quam re- mediorum crebta mutatio : non venit vulnus ad cicatticem, in quo ctebra medicamenta tentanturNon conualefcit plan- ta , quae fxpius transfsrtur- Nihil tam vtile , quod in tranfita profit. Diftrahit aniraum librorum muttitudo Ttaqueciim lcgere non poflis quantum habueris , fat eft habcre quantum legas. Scd modo , inquis, hunc librum euoluerc volo , modo ilhim. Faftidientisftomachicft mulca deguftare ,quse vbi va- ria funt & diuetfa , coinquinant , noii alunt. Probatos iteque lciTipet lege , &fiquandoad aliosdiucrti libaerit , ad piioics redi. Aliquid quotidie adueifus paupeitatcm , aliquidadu.;»- fus mortem auxilij compara , nec miniis aductfns csteras pe- ftes. Et cum multa percurreris , vnum excerpe , quod illo die concoquas. Hoc ipfcquoque facio : expluribu"- quae lego, aliquidappiehendohodieinum^hoceft^quodapud Epicurum aa<^tu« .'aria n .cnt. Florilegium Scholaftica^. 95 na(flus fum. Soleo enim & in aliena ciftra ti.iii(irc , uoii un- quam rransfu'4a , Cci t.inqu.ini cxplor.itor. jicicic roil ainiciciarii crciicndum ell , antc amicltiam iudican- R dum. Diu cogiti , an tibi ui amicitiam aliquis rccipicnJus M: 11 cum placucrit ficti, toto illuni pedoic admitcc , tam audadcr cum illo loqucte, quam tccum. Ep I S T O L .\ ILluJ autem tc admoneo , ne eoium niotc qui non picfice- re.lcd conlpici cupiunt, faciasaliquaqua: inliabitu tao,.iUt gencre vit;E notabilia iunt. Afperum, incultum , & intonfum caput,&: negligcntiorem barbam,& inJidum arjcnto odium, & cubilc humi poficum , Sc quicquidaliud ambitionem per- ucrla via fequitur , dcuita. Satis iplum nomcn philofophia:, ctiam (i modtiU tratlctur, inuidiofum eft. Quid fi nos homi- num conluetudini cocperimus cxccrpcre ; Intus omnia diffl- milia fint , frons noilra populo conueniat. Non fplendcat to- ga,ncc lordeat quijdcm. Non habcamus argcntum, in quo fo- lidi auii carlatura dcfcendctit. Scdnon puccmus frugaiitatis indicium, auio argentoquc caruifl'c. Id aganius , vt mdiorera vitam fequamur , quam vu!gus,non vtcontrarium: alioqui quos cmendari volumus , fugamus , & a nobis aucrtimus. itiJ Ncmpc propofitum noftram eft fccundum naturam viue- le. Hoc contra naturain eft , torqucic corpus fuom , & faoi- lcs odilk mundicias , &: fqualorem appetere , & cibis nan tantum vilibus vci , fcd tcttis & horridis. Quemadmodum de- licatas res defidcrarc , luxuriz eft ita vfitatas , & non magno parabiles fuj;ere , dcmcntii eft ; frugalitatem exigit philo- fophia iion poenam. E V I S T O L A VI. funt ccn - MVha habeam , qui debeant corrigi,qua: extcnuari,qua5 atcoUi. Ethocipfum argumcntumin raelius tranflati animi eft.quod vitia luaqui adhuc ignorabat,vidct. Quibuf- dam a:gris gratulatio fit , cum feipfos acgros effe fenferunt. Ego cupio in te omnia transfundere , & io eo gaudco ali- quid difccie,vt doccam. Nec me vlla res delc Tur- Mnire mul* lcBiia «r. teor jmbccillicatemmeam. Namque mores,quoscxtuli,rcfc- lo. Aliquid exco , quod compofui , turbatur : aliquidex his, qu.^ fugaui rediit. Inimica -^ft multorum conucrfatio. Nemo non aliquod nobis vitium, aat commcndat , aut imptimit.aut ncfeientibus allinit. Vtique quo maior eft populus cui com- inilccrour, hocpcriculi plus cft Auarior redeo , ambitiofior, iuxuriofior 1 iroo vero crudelior& inhumanior , quia intcr homiues fui NecelTc eft auc imiteris eos , aut oderis. Vtrum- que autem deuitandum eft,ne vcl fimilis malis,fias,quia mul- ti (unt : neue inimicus multis ,quiadi(TimiIes(unt. Reccdein teipfum quantum potcs. Cum his vcrfare,qui te meliorem fafturilunclllos admitre,quos tu potes faccie meliores.Mu- tuo ifta fiunt , vchomines , dum doccnt, difcant. Ex Epistqla VIII, TV me (inquis) vitare turbamiubes,fecedcre &confcien- tia cire contentum ? Vbi illa pricepta veftra, qui impe- rantinaftu mori?Quodego tibi videorintcrim fuadcrc , in hoc merccondidi.&foiesciaufi : vt prodelTepluribus poifem, nuUus mihi per otium dles exit : partem noftium ftudiis ven- dico,non vaco fomno , fcd fuccumbo , & oculos vigilia fati- gatos cadcntefqije in opcre detinco. Scceiri non tantum ab hominibus, fed ctiam a rcbus,& primum a rcbus meis. Pofle- lorumnegotiumago lUis aliqua , qux polTintprod;:flc, con- fcribo : falucarcs admonitiones , velut medicamcntoium vti- ]ium compofitioncs,liteiis mando : elTe illas cfficaces in meis vlccribus expertus , quae etfi perfanaca non funt, ferpere de- ficrnnt. Rcdtum iter,quodfei6 cognoui &la(rus errando,aliis monftro Clamo , Vitate quxcauque vulgo placent ,qu.r ca- fusattribuit: adomne fortuitum bonum,fufpiciofipauLdique fubfiftite. Et fera pifcis fpe aliqua obleftante, dccipitur Mu- nera ifta fortanx patatis ? infidis funt. Quifquis noftrum tutam agcre vitam vol-t ^quantum plurimiim poteft,ifta vifcata beneficia deuitct ,in quibus hoc quoquc mifcrrimi fallimnr : abire,quod habeie nos putamus, hactemus. In prse- cipitia curfus iftc dcducitHuius emineucis vit.t: exitus cadcie e(t. Hanc crgo fanam & falubrcm formam vitx tcnc , vtcot- potitantum indulgcas , quantum bonx valctudini fatis cft. Uuiius tiaftandum cft , ne animo malc pareat , cibus tamem fcdct.potio ficim cxtinguat, vcftis atceat frigus.domus niuiii- mcntum fic aductfus infclla corporis : hanc vttum ccfpcs cic- icrit,an vatius lapis gcntis alicnx.nihil intcrcft. Scitotc , ho- mincm tam bencculmo,quam auro , tcgi Contcmneomnia, quac fupciuacuus labor , vclut ornamcntum ac dccus , ponit. Cogitatc pixter animura nihil clfc mirabilc , cui magno «ihil magnum cft. Ex Epistola IX. STilbo , quem Epicuri cpiftola infcquitur , hic ci»im capta ^ntot patria,aminis liberis , amifsavxore.cumex iiiccndiopu- '"'*' blico folus,& bcatustamcncxirct.intcrrogantiDcmctrio.cui cognomen ab cxitio vtbium Polyorcctcs fuit , Nunquid pet- didilTct ? Omnia ( inquit ) bona mca mecum funt. Ecce vir fortisac ftrcnuusipfam hoftis lui vidtoriam vicit. Nihil ( in- quitjpcididi. Dubitarc illum coegit , ^ viti^fcc Omniameai mecuiiifunt. luftitia , virtus , tempcrantia ,prudentia , hoc iplum , nihil bonum putare , quod etipi polfit. Si cui (inquit) bonafuanon videntur amplilTima, licct totius mundi domi- nus (it , tamcn mifer cft. Mifcr eft , qui fe non beatitrimuin iudicat , licet iniperet mundo. Quid enim refert , qualis fta- tus tuus fit, fi cibi videcur malus ? Qiiid ergo ? inquis, fibea- tum fe dixeric ille turpiter diucs , & ille multorum dominus, fcd plurium feruus , beatus fua fententia fiet ? non , quid di- cat , fed quid fcntiat , tefert : nec quid vno dic fentiat , fcd quidalTidue. Noneftautem quod vcrcaris,nead indignum les tanta perucniat. Nifi fapienti fua non placent, omni* ftuU titialaboratfjftidio fui. ExEpistola X. CRates(vtaiunt,huiusipfiusStilbonisauditor,cuiusmen- "''"'P' '^- tionem priori cpiftola feci)cum vidilfct adolefcentulum fug'ind6. fccrcto ambulantem , interrogauit , quid illic folus faccret. Mecum ( inquit ) loquor. Cui Cratcs ■■ Caue ( inquit) rogo.Sc diligentetattende , ne cum hominc malo loquatis. Lugcn- tcm.timcntcmquecuftodire foIcmus,ne folitudinc male vta- tuc. Nemo eft ex imprudcntibus qui relinqui fibi debcat. Tunc mala confilia agitant : tnnc aut aliis ,aut ipfis futura pcricula ftmunt : tunc cupiditatcs improbas ordinant : tunc quicquid aut mctu,aut pudore animus celabar, exponit : tunc audaciam acuit , libidinem irritat , iracundiam inftigat. Votorum tuorum veterunilicctdiisgratiamfacias,aliade QuidiDeo integro fufcipe : roga bonam mentem , bonam valetudiuem pstendum. animi,deinde corporis.Tunc fcito elTe omnibus cupiditatibus folutum , cum eo perueneris , vt nihil Dcum roges , nifi quod rogare poflis palam. Nunccnim quantadcmcntiaeft homi- num,qu6d turpiflima vota diis infufurrant i Si quisadmouerit aurcm.conticcfccnt, & quodfcire hominemnolunt,Dco nar- rant. Sic viuecum hominibus ,ranquam Deus videat. Siclo- quere cum Deo , tanquam homines audiant. Ex Epistola XI. LOcutus eft mecum dmicus tuus bonx indolis , in quo j.-jnum quantam clTet auimi , quantum ingenij , quantum iam bon« in. ctiam profcc^us , (ermo primo oftcudit : dedit enim nobis gu- "*• ftum , ad quem ref)'ondcbit : non cnim cx ptxparato locutus eft,fed fubit6 deprehenfus : vbi (c colligcbat , verecundia bo- num in adolefcentc fignum vix potuit excutere , adco illi ex alto fufFufuscftrubor. Hic illum ,quantum fufpicor , etiain ciim fe confirmaueiit, & cx omnibut vitiis exuerit,fapientein quoque fcquctur.Nulla enim fapientia naturalia ccwporis aut animi vitia ponuntur : quicquid Infixum & ingcnitum cft, lc- uitcr atte non vincitur. Quibufdam etiam conftantiffimis in confpeftu populi , fudor etumpit non aliter , quam fatigatis & jEftuantibus folet : quibufdara tremunt genua diJtutis, quoiundam dentcs colliduntur, lingua titubat , labra concur- runt. Hxc ncc difciplina,nec vfus vnquam excutit.fed nacura vim fuam excrcct , & illos vitij fui etiam robuftiflimos admo- net. Hxc,vt dixi , nulla fapicntia abigit alioquin haberet re- rum naturam fub impciio fui , fi omuia eradcret vitia. Quiiiitiz non U- ixani. PeregTina- 110 quah^ i qui nonaftus taiuum, fed etiam cogitatus emcnJat ! O fcli- ceiti, quificaliqusm vetciipoiell: , vcad raemoiiam quoque eiusfi; componat, atque ordinet ! CHiilic aliqucm vcievi po- telV,cit6eiitvcreii()us Elige itaque Catonem , ft iiic vidctut tibiiimii5rigidus,eligercmiirionsanimivirumLa;lium;clige eum.cuius ttbi pla.uit & vita & oratio, & ipl^us animum antc tcfericns& vultus .illum fempcr tibi oftende, velcu!lodem, velexemplum. Opus cft inquamjaliquo , adqucm motcs 110- ftfrfcipriciigant.Niri ad regulam , praua non coiHges. Ex Epistola XV. ^ ADiire nunc ,quod maiore corporisfaicina auimus lacdl- tui,& minus agilis eft Itaque, quaniu potcs, circiilcribe coipus tuum, & ainmo locum laxa : multafcquuntur incom- mocl.i liuic deJitos curx Primum e;vercit3tioncs , quarum la- bor fpiritum exhaurit, & inhabilc intentioni, ac ftadiis acrio- tibu-; reddit Ueiijdc , copia ciberum fubtilitas animi impedi- lur.Qjiicquid fjcie5,cit6 icdi 1 corporead aiiimum, illum no- ftibus ac dicbus cxcrce:laboie modico alitut ille Hanc exer- citaiion.m, non fiigus, non arftus irrpcdict nec fcnciftus qui- dem. !d boniin cuca, quod vetuftate tit nulius. Ncque enim te lcmpcriiib.;o imminerc libro, aut tabulis.aut pugillaribus. Dandum eft aliquodintLruallum animo, ita tarncn vtnon re- foluatur^fcd vt r mittatui Gi.ftatio & corpus concutic, &ftu- dio noaofficit ; pollis legcrj, poffis didat" podis loqui, poflis audir.' , quoium nihil ncc ambulatio vctat hcii. 5tiilti viaiugrata eft , trcpida t ft , tota in tuturura fcrtur. Cuis liic (inquis)ditit • ldc:n qui fupra,quam tu nunc vitain dici eiiftiir.as ftultam.H.ibc & Ixionis. Non ita clt,noltiadi« citur, quos ciEca cupiditLis in nocituia . ccrcc nunquam fatia- tu:a piaccipitat, quibus (i quid fdtis clfc puHu, fuifict quinon cogiramus, quam iucundum fit nihil poliere , quam magnifi- cum plciiumedc, non cx furiuiia pcnderc. Difccdant ali- quando ift.i iiilidiofa bona , & fpcrantibus nuliora , quam alljcutis. Si quid in illis cflct folidi , aliquando & implerent. Nunc hauiientiam fitiiii concitant. Quaie potius a fottuna impctreni , ut dct , qu^ni a me , ne pctam i quare autcm pe- tatn , oblitus frugalitatrs liumtnac i Congeiam ( inquit ) la- borcm. Ex Epistola XVI. ILlud antc omnia vide , vtiuin in philofophia , an in ipsa vita profcceiis.Non eft philolophia populaic artificiura.ncc oftentatioiii paratuin. Non in vcrbis fcd in rcbus cft. Nec in hoc adhibetur, vt aliqua oblccfl.Ttioiic confuroatut dies , vt <3cmaturotio naufca. Animumformat & f.ibricat , vitaiii dif- ponit , aftioncs tegit , ag^nda & oniittcnd.i demonftrat , fcd &■ gubcrnaculum crt,& pcr ancipitia flndluantium dirigit cur- fuin : finc hac neino lccurus cft. Inr.umcrabilia accidunc fin- gulis hotis . quK fonfilium exigunt , quod ab ha.; pctendum eft Hsc adhoitabitur , vt Deo libentcr parcamus, vtfottunx contumaciter lefirtan.us. Hxc docebic , vt Dtum fequaris, feras cafum. Sicquoque ab Epicuro diftura eft : Sr ad naturam viues, nunquam eris paupcr : fi ad opiniones , nunquam erisdiucs. Exiguum natuia deliderat , opiiiio immcnfura. Congeratut jntcquicquid multi locuplctcs pofl^derunt , vltia priuatum pecunis mo.lum fortuna teprouehat, auio tcgat , purpura veftiat , & .0 dtliciarura opumquc perducat , vt terram mar- Dioribusabfcon.^as. Accedant ftatua: , b.. pidluia:, &quicquid Yllaluxuriaelaboiauit : maioracupeteab his difces. Ex Epistola XXVIII. ANimum dcbes mutare , non ccclum licet vaftum traiece- rismare, Iicet(vtait Virgilius nofter terr:Eque vrbefque tccedant , fcquentur te , quocunquc perueneris , vitia Hoc idem cuidara quiienti , Sociates air , Quid mir-Tiis nihil tibi percgtinationcs prodcfTe , cum tccircumfcras ? Preniictcea- dem caufa^qua; cxpulit. Quid tcrraium iuujre nouitas poteft? quid cognitio vtbium,aQt locoruni?In iriitum ctdit ifta iafla- tio Qjiicquid facis , contra te facis , & motu ipfo noces tibi, acgrum enim concutis. Ac cum iftud excmeris malum.omnis mutatio loci iucunda tienin vltimas cxpellatis tcrras licebit, in quolibct Barbari.-c aiigulo colloccris , hofpitalis tibi illa quaiifcunque fedcs erit ^iagis qnis venciit,qnam quo inte- rcft. Non peregiinaris , fcd crras , & ageris , ac locum ex loco mutas, cCim illudquod qua;ris , bcnc viuere , omni loco poG- tum fit.Nuiiquid 'aiw tuibidum ficri potcft, quam forum : ibi quoquelicet quicti viuetc, fi necclTc fit. Sed fi liceat difpone- rc fc, conlpeftum quoque & viciiiiam fori procul fugiam. Nam vt loca i;rauia eriam tirmilTiiPam valctudinem ten- tant , ita quoquc bona: mcnti nec dum adhuc perfc(ftac , & conualefccnti funtaliqua parum liilubria. Tcnipus cltdcfine- re, fed Ci prius portorium lciluero. Initium eft falutis , notitia peccati. Zgregric mihi hoc diiiffe videtuc Epicurus. Nan» qui peccarc fc neftic , cortigi non vult : dcpxehendasteopor- tct,antequara emcndes. Q^ui.tam viciisgloriatur, qui malafua virtutiim loco numciant. Tu exiftimas aliquid dc temcdio cogitirc Idco , quantum potes , teipfura coargue, inqflire ia tc, acculatoris ptimum partibus fungere , deinde iudicis ,no- uurimc depiecatotis, aliquando tc ciFcnde. Ex Epistola XX XIV. C" 1 agticolam atbor ad fruftum ptodufta dcltftat : (i paftor C?cx toctugregisfui capit voluptatcin^fialumnum fuum ne- mo alicer iiicuetut , quam vt adolelccntiam illiusfuamtudi- cetiQuideuenuc ctedis his , qui ingeniacducaueruut ,&qu* tcnera foimauerunt,aduIta fub:t6 »ident?.\llero tc nuhi, racu opus es. Ego cum vidiflem indolem tuam , inieci manum,ex- hoitatus fum . adJidi ftimulos , nec lente iic palfus fum , fed fubindc incitaui, & nuncidcmfjcio. Sed iaracuirentem hor- tor & inuiccm hortantem. Itaque pais magaa bonitatiseft, fi.ri bonam. Noa eft haius animus ia reiflo , cuiusaAadif- curdant. itit,!,. E X Ep I S T O L A XXXV. ANte omtiia hoc cura,vt conftcs tibi.Quoties experiri vo- les, anahquid aftuni fit, obfciua , aucadcm vclis,qu£e hcii::nutatio voluntatis indicatanimum natare alicubi atali- cui apparere prout tulit ventus. Noa vagatUr.quod eft iixum, & fundatum. lUud fapienti profeflo contigic aliquatenas , Sc proficienti, perfedoque. Quidcrgo intcrel^?hiccominouetui ^uidcm,non tamcn traniic, fcdfuoloco mutat.Illc ueccom- inouctur quidsm. Ex Epistola XXXVII. QVomodo ergo (inquisjexpcdiam me ? Effijgere non po- tes neccnicatcs, potes vinccrc : tiat via,& hanc tibi viam dabit philofophia : ad iianc te coiifer, fi vis faluus etTe.ti fecu- rus , ti bcarus. Denique fi vis clfc (quod elt maximum) libet, hoc contingere alicer non poteft Humilis res cft ftultitia ab- icita, foidida,feruilis, multis atFeftibus & Isuitliinis fubicdta. Hos tam graues dominot intctdura alteinis vicibus impctan- res, interdum paritei.diraittit a te fapientia , quac fola libertas eft. Vna adhancfert via,& qaidemreifla,nonaberrabis,vade ccrro gradit. Si vis libi omnia fubiicere , tc fubiice tationi, multos reges, fi ratio tc texetit,ab illadifccs,:juc (ciiam , doccnticjue a:quc Itillarc illam nolo,t]uamcuticie.Nccextcniiat autcs, nrc obtuat. Nam iila Non vacatin veib» dubic cadcntia confcdaii, & vafiiiiam in illis ineam cxpeiiti. Nunc mortifcta mccum (uiuNunc vaco ad iflasiDcptias. la- gcns negotiumin maiiibuscft. Quidagam ?n,ois inc fequi- tur, tugit vita : aducifushxc mcdocc , aiiquidctfei , ne mot- tcm nontugiam, vitamcnon fugiat. Exhoitarc aducifu.s dif- hcilia de xquanimitatc, aducrfus iucuitabilia , angultias tem- poiis mci laxa , docc non cffc politum boiium vitx in (pacio cius, fcdin vfu^po^Tc ticti, iiiio fa:pc ficii, vt quidiu vixit , pa- rum vixeiit.Dociles natuianoscdidit , lacioneai d-dit imper- fciflam,fed qui perfici pollct. De iullitia mihi , dc pictatc dif- puta, de fiugalitate,dt pudicitia vtraquc,& illacui alicnicox* potis abliincntia clt, & hac, cui fui cura. £ X E p I S T O L A LIX. COrpora noftra rapiuntut fiuminum more , quicquid vi- descurnc cum tcmpoic Nihil exhis, qux vidcnius,ma- ncc. Ego ipfe, dum loquor mutavi ifta, mutatus fum. Hoc eft, qiiod ait Hcvaclitus:In idcm flumcn bis difccndimns , & non defcendimus. Manetenim idem fluminis nomen , aqua ttanf- milfa eft : hoc in amne manifertius e/t , quam in homiiie. Sed nos quoquc non roinus velox curfus prxteruehic , & ideo ad- niiroi dementiam noftram , quod tantoperc amamus rem fu- gacifTimam, covpus , timcmulque ne quando moriamur , cum omne moraeutum , morspvioris habitus fit. Vis tu tiitlerc, ne fcmcl (iat ,quodquotidiclic ?De hominedixi :fluida ma- tcria& caduca,& omnibus obnoxiacaulis. Mundusqaoqus xcevnavcs & inuifta , rautatui . nec idcm manet. Quamuis enimomniain fe habeat, qux habuit, alitet habet , quam ha- biiit,oidincm mutat.Quid (inquis J ifta fubtilitas mihi pvodc- lit ? Si m?intevvogas:nihil. Scd qucmadmodum ille cxlator oculos diu intetos ac tatigatos,& vcmittit atque auocat, & ( vt dici folet) pafcit : fic nos animum aliquando debemus velaxa- rc,&quibufdam oblcftamentis veficere , fed ipfaoblcflamen- ta opcta fint. Ex his quoquc , fi obfcruaucvis , inuenies quod pofTit fieri falutatc. Quidex iftis tvahiiin , quodcupiditates meas compvimat ? vcl hoc ipfum, quod omnia ifta. qux fen- fibus fetuiunc, qux nos accendunt, & ivtitanc : ncgat Plato ex his tflc ,qux veie fiiit.Igitnr iftaimaginaria funt,&ad tera- pus aliquara faciem fcrunt : nihilhotum ftabilenec folidura eft : & nos tamen cupimus , tanquam fempcr futura , ac Cetn- perhabituiiimbccilli, fluidique pcr interualla conftituimus. Mittamusanimum ad illa , quixterna func, miremurinfu- blimc volicantcs rerum omnium foimas , Dcumque intcr ilTa vcr(antcm,& hocprouidentem, quemadmodum quximmor- talia facere non potuit (quia roateria prohibebat ) defendat a movtc:hac ratione vitium corporis vincat.Manent eniin cun- fta,non quia xterna funt.fed quia defenduntui cuca regentis, immortalia tutore non egent Hxc confcruat artifex , ftagi!i« tatemraatLrix ifuavincens. T«mpu» pr fit articuium , non vchiculumnauemque confccndic ,fedad- uocat mcdicum , vt frad.ipa.rs iungatur.vc luxata inlocum leponatur. Quid crgo i inimum , toc locis ftadum & extor- tum, citdis locoium mutationc polfc fanaii ? Maius cft iltud nialum , quain vt gcftacionc cuictut. Pcvegtinatio non facit mcdicum, non oratotcm. NuUaars ioco diicicur Quid crgo? *y "'^llt^ Sapientiarcs omniani maxima in itincrc colligitur ? NuUum lur. cnini{mihi crcdc jiter,quod cxtta cupiditatcs.cxtra iras, citra mctus fiftat.aut fi quod etn-t , agmiiie fado, gens illuc liuma- na pcrgeret. Tamdiu ifta vrgcbunt mala, maceiabuiitquc pet tcrras ac maria vagum , quam diu malorum geftaueris c;.u- fas Fugara tibi noi» prodctfe miraris > tccum funt qux fu^s. Tc igitui cmenda, oncta tibi dettahc , & «mendadelldcria. Omncmexaninioetadenequiciam. Vnuscft huins v.t.t flu- ftuantis & tuibid.c poitus : Eucntuia contemnerc:ftaie fidcn- Kr ad portum : tcla fortuna; adueifo pCLTorc excipcre, non la- titanccm, ncc tcigiuerfantcni. Aurnm , ^"^ .irgcntum ,&quic- quid aliud fcliccs domos oncrat , relinquatut.Non poteil jra- tisco>aftare iibertas. Hanc fi niagno xftimas , omnia patuo sftimanda funt. Vale. M OR,itio follicitaphilofophumnon dccet. Vbl tandcm erit fortis & conftans , vbi pcriculum (ui facier , qui timet veiba ? Fabiahus non crat negligens in oratione , fcd fccu- us. Itaque nihil inucnies fordidum. Elefta veiba funt,non capta- ta , ncc liuius lcculi moie contta naturam fuam potita & in- u.^ifa, fplcndida tameu :"quamuis fumanture mcdio , fcnfus honcftosScmagnificos habcnt, non coados in fententia ,fed alciiis didos, Scc, Ex Epistola CV. SOciatem , querenti cuidam , quod nihil fibi peregrinatio- nesprofuiirent^refpondilTe fcrunt : Non immerito hoc tibi eucnit. Tecu.m enim peiegrinabaris. O quam benecum qui- bufdam agerc:ur,fi afe abcrrarentlNuncprimum kipfos fol- licitant,corrumpunt, teiritant.Qu^id proueft maretraiicete, & vrbes niutarc r Si vis ifta, quibus vrgcris , efFugere, non alibi fis oportct, fed alius Pa.ta venitTc te Athcnas , jputa Rhodon, clige arbitrio CUo ciuit.Ttem. Qiiid adrcmpercinet , quosilla tnores habeac ? tuos afFercs. Quid per fe prodelfe peregrina- tio cuiquam potuit ? Non voluptates illa temperauit, non cu- pidicates retrcnauit , non iras repvetTit : non indomitos amo- lis motusfrcgit, nulla dcniqueanimo mala cduxit, noniudi- ciumdcdit , non excuffic ervorem , fcd vt pueium ignota mi- ranccm, ad breuetempusreium aliqua nouitate detinuit.Cx- K:um inconftantiam mcntis , qux maxime xgra cft, laccfTit, mcbiliorcm lcuiorcmque reddit ipfa traftatio. Itaque qui pe- lierant cupiditTimc loca cupidivis deferunc , & auium modo ttanfuolant , citiufque quam venerant abeunt. Pcregrinatio notitiam dabit gentium , nouas tibi montium formas often- <3et ,inufitata fpacia camporum,& ivriguas perennibus aquis valles ,& alicuius fluminis fub obfcruatione naturam , &c. CaEtetilm , neque meliorem facient , neque faniorem. Intcr ftudia vetfandum cft , & inter auiftoies fapientix , vt quxfita oifcamus, nondum inuenta quxiamus. Sic cximendus ani- mus , ex miferiima feruitute in libevtacem afTetitur. Mcdici- na«rgo querenda noa legio eft Fregit aliquis cius,aut cxtor- Tt.yi. 11 l. E X E p I S T O L A CVI. Nlhil tantum xcjuc pioderit,quam quiefccre , &minimii j^TMiim cura aliis loqui , plurimuin (ecum.Fft qujertam dulccdo fermonis , qui irrepit & blanditur , & non alitcr quara ebrie- tas, aut amor , fecccta ptoducit. Q: Ex Epistola CVII. Voniam , vt voluifti , morem gefTi tibi : nunc ipfc dicam '"'^"Pf- mihi.qutjddiifturumetVcte video. l.atiunculis ludimus, icnpji^s!' inluperuacuisfubtilitastciitur. Non faciunt bonos ifta , (cA A pettior res eft fapcrc, imo limplicior. Paucis cft ad mentem bonamvti literis. Sednos , »t cstera in fuperaacuum dilTiin- dimus.ita Philofophiam ipfam : quemadmodum omnium re- rum, fic literarum quoque intcmperantialaboramus.Non vi- t«, fed fcholx difcimus. Vale. E X E P I S T O L A CIX. H./Ecietuli, vtprobatemtibi.quam vehementeshaberent tytunculi impetus primos , ad optiir.a quxque, fi qurs cxhoitaretur illos , fi quis impendetet. Scd aliquid prxcipien- tium vitio peccacur , quinos (^ocenc difputare : aliquid dif- cemium , qui propofitum afferunt ad prxceprores fuos , non animum excolencli , fedingenium. Itaque qu.T Philofophia fuit fada, philologia eft.Multum autem ad rem pertinet , qu6 propofitio ad quam remaccedat. Qui grammacicus futuru^ Virgilium fcrutatnr,non hoc animo legit illud egtegium, Fu- git irreparabile tempus.vigilandum eft.nifi propeiemus,reliD- quimur.Agit nox.agiturque velox dies^infcij rapimur. Omnia iii faturumdifponimus,&intcrprxcipitia lentifumus. Scd vt obfefuet,quoties Vitgilius de celeiitate temporum dicit , hoc vti YCfbo illum fugit : Optima qttsLijue diestnifertt morr .illbu! tui Trimafiigit , fubeunt morhi , irlfii^/jue feneBut, Et tahor , fV diin rapit inclementia rvorti^, Illc qui ad philofophiam fpciftat , ha:c cadem quo deber, adducit. NunquamVirgilius inquit, dies dicit ire, fed fugctc, quod currendi genus concitatitTimc fe & optimos quofque primos rapit.Qu^i.d ergo ceffamus nos ipfi concitate,vt veloci- tatem rapiditfimx rei poflimus xquarc?meliora prxteiuolant, dcteriora fucccdunt Quemadraodum ex amphora primum quodeft fynceriffimum efBuit , grauiffimum quodque turbi- dum fubfidit : fic in a:tate noftra,quod eft optimum , ptimum cft. Id exhauriri in aliis potius patimur , vtnobis fsccm rc- ferucmiis. InhxreatiftudaDimo , & tanquam miflumoraculo placeat. Optima quAque diestntferis ramalibttf iui. Vrima f»git. Quare optiraa ? quia reftat quod incertum eft. Quate opti- ma ? Qmaiuuenes potTumusdifcerc, potfumus facilem ani- mum & adhuc traiflabiicm ad mciiora conucrtere : quia hoc tempusidoncuin cft labotibus .idoncum agitandis pcr ttudia ingeniis , & exerccndis peroperacorporibus. Primusquifque tanquam optimusdies placeat, & rcdigaturin nofltum Quod fugit occupandum eft.Hoc non cogitat ille , qui Gtammacicis oculis carmcn.iftud legit. Idco optimum quemquc primum eflc diemquiafubeunt morbi ,quiafcneiSus premit , &adhuc adolefccntiam cogitantibus fupra caput eft. fed ait Viigilium fempervna ponere morbos & fcnedutera , non me Hercule immerito. Senciftusenim infanabilis morbuseft. Ptxtcrea in- quic , hoc feoeftuti cognomen impofuit , ttiftcm illam vocat: Subeunt morhi trififque feneiitts. Non eft quod miteris , ex eadem matetia fuis qucnquam ftudiis apca colligere. In eodem prato bos herbam quxtit , ca- nislepoiem, ciconialacertam. Illudadmoneo , auditiooem C c > Philofo luuencs quomo»'*' innituedLt Tempilf iiruenculff laboribus aptum cA. Finij fiu- dlj. 3 o o Ency clopdi^ Lib. X X IV. Pwecptor fuu:nconi- tno*1nin qu^rtfns mudlis. Ctiiillatro. nibu^ luttit antmusno pfoficit. Philofophorum , Icflionemquc ad propofitum beata: vitae trahenvJam , non vt veiba prifca , aut fifta captemus,& tranf- lationes improbas , figurafque dicendi , fed vt protutura prac- cepta.Sc magnificas voces, & animofas.quac mox in temitraiif- ferantur. S?c illra difcamus , vt quz fucrunt vcrba, lint opera. Nulios autem peius mereri de omnibus mortalibus iudico. quam quiphilofophiam , vclutaliquod artificium venale di- dicerunt , qui alitcr viuont , quam viucndum elfe prscipiunt. Excmplaenim feipfos inutilis difciplina: circumferunt , nul- li non vitioquod infequunturobnoxij. Non magis mihi po- tcftquifquam talis prodeffe pra;ceptor, quam gabcrnatot in tcm"eftate naufcabundus. Tenendum eft, rapieiue fluclu.gu- bernaculum,luc14ndum cum ipfo mari , eripienda Uiutvento vela. Q^iiidme potcft iuuare retftor nauigii,attoiiitus & vomi- tans ? Qiianto maiote putas vitam tempeftate iadtaji , quam Tllam ratem ? Non ell ioquendum.fed gubernandum. E.\ Epistola CXII. ViJ voccntur Latine fophifmata ,qusfifti a me. Multi tenc.iuerunt iilis nomen imponere ; aptiffimum tamen mihi videt[ir,quo Ciccro vfus eft.CauilIationcs vocat,quibus quifqae fc cradidit , qusftiunculas.quidem vahas. Ca-terum ad vitam niKil proiicit.neqiie fornoi fit, neque temperantior, ncque clatior. At ille , qui philofophiam in rcmedium fuum exercuit , ingens litanimo, pienus fiduciae , inexuperabilis , & maior adcunti. Quod in magnis eucnit montibus , quorum proccritas minils apparet longe intuentibus. Ciam acceircris, tunc manifeftum fit. quod in arduo fumma lint Talis enim,rai Lucili. verus, & rcbus.non artificiis philofophus. In cdiuo ftac admirabilis, celfus , magnitudinis veras. Non cxurglt in plan- tas , necinfummis ambulat digitis ,eorum more , qui meii- dacio ftaturam adiuuaiitjongiorefquc,quam funt, vidcri yo- lunt.ContcnCusefl magnitudinc fua.Par fibiin onini ftatu re- rum, fiuc fecundo curfu vitaprocedit , fiue fluiftuatur per ad- uerfa ac difficilia. Hanc conftantiam cauillationcs iftx , dc quibus pauloantc loqucbar,prarftarc non poflunt. Luditifti.s animus, non profic't , 5c philofophiam a taftigio deductin planuni Nec prohibucrimaliqua'udo iltaagere , fed tunc,cum volcs nihilaoeie. Q Ex Epistola CXIV. DEfidetas tibl fctibi a me , quid fentiam de hac quseflione Quon , iadata apud nollros. An iuftitia , an'fortitudo,prudentia, ^'j^"' cxteriquc virtutesanimalia fint. Hac fubtilitate efficimus, Lucili charifrime,vt exerccre ingenium intcr irtica vidcrentur: &dilputacionibus , nihil ptofutuiisotium tercre. Hafcdifpu- tamus, attraftis fuperciliis , fronte ru?ofa. Non poffum hoc Joco non dicerc illud Carlianum : O triftes ineptins ! ridiculx iunt. Quin itaquc pocius nobis aliquid vtiquc ac falutarc traftamus , & quxrinius quomodo ad virtutes perueniie pof- fimus , & qux nos a«) illas via adducit. Doce mc, non an for- titudo animal fit , fed nullum animal felix efle fine fortitudi-' ne , nifi contra f»rtuita conualuit, & omnes cafus, antequam cxciperet medicando prxdomuit. Quid eft forticudo ? Muui- mentum huraanx imbecillitatis inexpugnabile.Quodquicir- cundedit fibi, fecurus in hac vitx obfidione pcrdutat. Vtitut cnim fuis viribus , fuis tcHs. Ex Epistsla CXXIII, TVrpis , qui alto folc femifomnis iacet , cuius vigilia me- "« 1 dio dic incipit,& adhucmulcis hocantelucanumeft.Snnt quiofficia lucis nodilque pcrucrtunt, ncc ante dcducantocu- lo.s hclterna gianes ciapula,quam appeccre nox cocpit. Jualis iliorum conditio dicitur, quos narura ( vt au Virgiliut ) fedi- bus noltris tubditos e contrario pofuit : Sofque vlii primui e'}!'u ortem af^auit p.r.helis, lUii ftra rnbens acccndir litrr^ins; 'U^iper. Talis horum contraria omnibus non regio , fcd vita eO:, Tam infanftihomines fuut, quam noifturn* aucs.licec irj vi- no vnguentoque tenebrjs fuas cxigaut, licetepulis,& inmnl- ta quidem pcficula dilcoftis, totum Ditu-jt^^um vio-iljx tem- pus cducant, non conuiiianrur , fed iufta fibi faciunt, mortuis certc interdiu pnrentantiir. ArnicHctcules nullusafcnti dies longu.sell. Extendamus vttam Huius & officium'] & arou- mcntum aiSus eft Cireumfcribatur nox , & aliquid ex illa iij diem transferatuc. Df tioA' SENTENTIJE ILLVSTRES PERTINENTES AD FLORILEGIVM SCHOLASTIC^. ^ 1 L I G E N T I A. Ad Thcopliraftum audien- dum difcipuli accurrcbant ad duo miliia.DiDif. Laert. Ad Pythagoram fcxccnti dilcipuli no- &\i confiuebant. !d. At hodie accidit quod Stratonico citharift.T , qui fcrtur ftaruas. 9. Mularum dedicafle, Apollinifque vnam , cum duostantum habcrctdifcipulos. Cum .TUtem cx coquaefiiunj efl'et,quot ipUus difcipuli forent.refpond-.c : (t-k^ 'his ^Jj"/x L,i]v , Oportet difcentem iuxta pr.xlcri- ptum pr.cceptoris viuerc. Arijl.^. Erhic. cii. Admoiicri bo- nus gaudct. Snec.Tlib. 5. de ira. Facili imperium in bonos. iUtit. Md. Firmiffinuim illud impeiium , quo obcdientes gaudent. LiH.l.%. -A xf^yjts^njiuj^, abalio moneri facile.r/.'/i- les.Liuiiu. Sscpc audiui, miliccs, eum primum effe virum , qui ipfc confulat quid in rem fit. Secundum e:T: qui bene raonen- ti obcdiat. Qui ncc iplc confulere,ncc ahcriparcre lcit, eum cxtrcmi ingcnij elTe. Atkemelm qul fine fundamcnto captat fublimia. Operum faftigiafpedautur , laccat fuadamenta. F.ib.lib.i. injl.orat. 'Afiil;Mi<» 7» ftiyaX» «3© X fiix^uu ?ra(»jO^»«f : non potefti fieri vt magna difcantui ante parua, PLilon. In ruiiliam pro« na funt , quje fine tundamcTitis creucrunt. Sen.i.de ira cap.i6, Non funt contemnenda quafi parua , fine quibus magna con-' (fare non pollunt. '^irron. p^irt.z. traS.i.. ep.^. an ■/n^JJcti T' fiMiJatiitiu : Credere difcentem opoitec. AriJl.Elench.c.t. S'\- ne pcnnis volare hauc facile eft. PLiii'. Pien. M'.yji.Kcw/fit7t, y^^ m fiiK.>^ cirK icnxo-i , magna iadtaiit , & parua ignoranc. l p.phan.in Catham. Ab illis .iigj.Sarao-t , -vel laiftis gallinacei hauftum (perarepolTis. Vlin.f''i.j.it. ad Uefp.ijicin Fundamen- ta non ui fummo quxrantur. Itaque fi in hoc iuuentusfobiia incumberet , hocniaiorcsdocerent, hoc minoiesaddilcerent, vix ad lUndum vcniretur, in quo vetitas pofica cft, quam nunc in fummatcrra, & leui manu qtiarrimus. Se.iec.l. %.nar. quajl. r. }i. Qii.i finc principiis certis docent yel difcunt, fundamcn- ta in aquaponunt:C(V.i«'.j5'«. Ncque camen fundamentis lem- pcrinhxrcndum. Danda operaell vt poft hasc initiaad incre^ nicntaquoque veniatur. Cy/)»'. /. i.ep. y. Kecejjdria difcenda. Quia non tam obeftaudire fupcrua- cua,quamignorare neccnaria.Frtii«.'./.ii.c,8.Itaque tu Athe- mele maximasnugas agis. PUut. Ajin. hge fis tu finepennis Tola. Ihid. Difcittili inepti. Quidam difcipnli audent darc Icgem. GeU. l.i.c g. Aliusait:hoc me primum docc : item alius , hoc volo, inquit, difccre, iftud nolo. Siyltu. Lcdtio fine ftylo cft fomnus. DAmaftM 'B.omcmiu. Scribendum itaque. i.SoepifTime ,at non fcffinantcr, feddili- gentifnrai. Nam:«f 0 fctibcndo non fit, vt bene fcj:ibatur , be- nc fcribendofic , vt cito. 1. Proprie. Sanid^fficile eft proprie communia dicerc. Hirat.in arte poet.ii. Pur^. Propone tibi Ciceronem. Stulcifnmura credo, ad imitandumnonoptima proponere. Plin.lih. i . f/. j . Prater illumeloqueatia: primas ucmo tulit. Tac.lih.ii^.anrt.Af. Ornatc. j.Perfpicuc : ne orationi OEdipoopus conieftorc. PUut.Pcenulo 6. GrauiteI:Necora- tiones aut liceras compones verbis magnificis , rerum vacuas. Tacit. i j .annal.He dc mui Yeibotuui,gutta le tuip. Jdag. ' Pncrafi Florilegium Scholaftic^. 501 trocr»fHnattB. Peccamdi latgiter , qiii occslionem iianc amifilli tam bonam. r/-tU/. ..cjteH. Ccrta aniittimus liun iii • cctta pctimus. ri.fut. Pfeud Maxirai vitx iadciia diiatio clh Illa piimum qucmquc cxtraKit dicni , ill.i ciipit pi.-cfcnti.i, dum vltciiotapromittit , Max;inuim viucadi inipcdimcntiim cft cipcdatio , CJU.X pcndvt cx ctallino. Pcidis lioJlctnum: quod in manu fottuna: politam cft difpoiiis , quod in tua.di- mittis.b"fn./..Vf breu.vix f.S. 0::um Ocium finc litccis mor<; , & viiii hominis fcpultu- tz.Ser).c\ 8 }. 7*'-'i',"'t^-'/,< inquiicrc (okliant , qiiid quifquo Aclicnicnfium agcrct , quonam qua:ftu (ul^cntatr tur , vt ho- mincs honcftatcm , vita: tationcm mcmorcs rcddcndam cf- fc , lcquctcntur. TloXintKim'^' «■aXacfji, xf'"'^ '• (umptuo- fi/TimaiaAura tcmporis. D/oir l.aer; in viiaThcoph. Ex hoc quantum lucrum , qu.intum folicitudincs occupant ? qu.m- tum niors, antcquam vcniat , optita ? quantum tencrijaut ru- . 51. Q^i i EUce nucleum ciTc vuk,frangat nuccm. Vlmit.Curcul. Mcyoria. Thcfaurus terum omnium memoria. Cic. \. de ««.'.Tutpc cftcxcommentario fapcre "iVn. eu. j ?. Pra^ftat in- ^enioaliusaliumconceJo:fed vtplus eHiciat aut minus Nc- mo tamc repetitur.qui Gt (ladionihil confecucus. pyntJtil.t.i. <■. i.Omnisdifciplina memoria conftat, huftraquc doccmur.fi quicquidaudimus,prxterfluit.Fi«^./. i i.t.t.Elephas etiam fuit Grammacicus j€/ «wf<^. Et voces humanas difcunc expiimerc corui&pica:, aues vilifIrmx.'E/B ciTTJ^^^;^»-'" ,>^/m.i c» -mi xifiTKf! rx ^p^a^^Hi : auimopotius quain chartis commcn- tariainfctibenda An'ifl. 'icioi , Ktj;gii^i'KiBi Nos homincs no« omniafcimus , quod eft vniu': Dei , diccbat Hcraclius^nequc omnia ncd imus , vt Socratesaicbat , quodeft pccudis. Dioir L»er'. in vita. Her.xcl. ^ ■ocrat. Sed fciencia noltra cft humana, hoc eft, ignoratio- ne tcmpcrata ilr^orufqniCjneyel setate akcrius , vcl statc , vt liiinor ccdit ? Stacim fapiunt , ftatim fciunt omnia , neminem vercntur ,imitantQr ncminem, acque ipfi fibi cxempla funt. Tlin. Ub.S.ep.ix oftcntatorcs meti. P/a«;.C«r. Quibus fuis ni- hileft,nifivi)a lingua./'«.y.Tune ftatue quodfis gallina filius albi. lu-.itn. Sat. i ^. ' Oitirn zjOfo-r^f 'yj^oTm ,profc(ftus impe- diracntum elatio. Bion.Borylih. XifMot ^tiU-nf , ■nSiitct.-^ di- ^.mf.t : Signum fcicntis^poffc doccte. Ari[i,i.Metitpiyf.cap. i. Capnio de ftudiofo iuiis : Primo anno fcit diiudicare omnes eontroucrfias , fccundo incipit tlubitarc , tettio videt fe nihil fcire , & tuncprimum incipitdifcere. Profeii:c. Difcipull cgrcgi^ croficiunt, ieu ■>« i3r©'-^v5<4 ' £" . 4i ^i «to-xiJ iTMJTfnKzv rhvi) : Malus malo iucunde conui- uit Arlji.-j.t. Zudem.e. j.Cum hisvctfare qui tc mclioremfa- '&.an funt. LU ai^ T 0'^.ffiot v.yfi j-eo; a^ T t/n^iov : Ad (imi!e>ri fimilem confuenir dti^erenumen. Ham. Od-.ff. Idco Deum prccatc Qui inter hos(malos)nu- triuntur , non m.igis fapcrc poflunt , quam bene olere qui in culinahabitanr Pe'rrr, ,\rii . Satyy. Refr.i.^"tf Liccntiofi monitores Ncroncm Scncci addi- ftum, monebanr, F.ynrte' 'rarifinim Tacii. 1 ^.annal.^'\c ho- die fibi inuiccm hoc infufurrnnt ifti rcfraftarij : qiiibus auda- ciapromuro habcnrr. C'it'li-.i «i' »)////!? j. qui vclunt non iu- beri , non rcgi, cundlaquc cx libidine agcrc. Tncit. 4 hifi. Ad- nioneri bonus gaudct , pelTimus quifquc corrcptorcm afper- ritnc patitur. Sfyi, lih. % de na. cvx, iw iu iipy^eit ,k>i aJp;^5-itnu : Nemo bencinipcrat , nifi qui ante paruerit imperio. Ariji.}. Volit. Lucubrationes. Intcr fe ifta mifccnda funt , & quicfrcnti agcndum , & agenti qui':fccndum cft. Cum rerum natutade- libcta , illa dice: tibi , fe &; dicm fcciirc fc nodlcm , Sen. ep. 3. Nc igitur illis nox fit pio dic fed fi Nul lih Ti>,£.5-fi , aiaS-o/ i vvx-n vn^fc^. Vlurim» iam nox eft , noBe fnrere dccorttm. Hometus «lliad, II. Tom. III. Notcnt hoc illi qui folcnt, vel Ni';.'. /^. 10 r.i . Auditor, :um audit, fit Irmilis edenti cuin vcid audita in m;moriam Sonmus animi rcquics. a^y/« « iint^ <^ ■4'"»;?f- /trifi. r. Erh.e.n. pandumcftjliquoduitctualJuinanimOjitatanien, nonvttc("oluatur,fcd vt icmittatur. 'ien. ef i j. Perrgrinitio. Pcrcgrinatutus habcat duos (accospaticntlx, & vnumpccunix. ■''/'.ir. Non Hiciololymis fuifli: , tcd Hic- rofolymisbcncvixilfc, laiidandum cft. Hi.ion p.ir/. ).tr,ia.9. r.7 Q_iii enimcftcno,cftrc.pcntina& tumultuaiii dofttira pridicus.'.f//./•'■,*//( «c-fco- mo. fib «i.f.i.Illc fccutus qu6 pcs fcrat atquc cx tcmporc viuit. Ter.fat 3 Inconfultus illis vanul"que cuilus cft, qualis formi- cispcrarbufta icpcntibus , qu.xin fummum cacumcn , dcin- dc in imum inanes aguncur His plctique fimilcs vicaai agunt, quoium tionimmetitoquis inquictam incttiam dixcrit". ~en, lib d£t<.inq.titic. 12. Quidam vcniuiu vcaudiant, non vt difcanc , licuciu thcatrum voluptatis causa, ad delcdlandat aurcs. //.<•/>. I 09. Dchis hnniir- tphig. Imni hnc, hiiic i/luc , 1 um iUuc vc»:um eft ire illmc tubtlz Incertl eyrat animiu, pnter trofter viam viui ur. Igiiorat peregtinari , qui ncfcic , quid fugicndum, quid pe- tcndum.quidncceirariuin, quid (upeiuacuum, quid iuftum, quid honcftumfit : hoc non eft pcrcgiinari , fcd criaie. Sen. ip.[os,. Pcrcgrinatioprodcft iis, quinon tantum locavifenda ]uftiant,fcdvitamin iis probatam viuunc. 'Jif.i ar'.i,.rrali 9. C.7 . 'Nihil diu pati , & mutationibus vt rcmcdiis vsi, eft sgti propvium.Sra./ h.i.de tri.iujuil.vi i c.i. Keieti i,'. Rcpctamus & traclcmus , Sc vtcibos manfos , ac propeliquefadosdimictiinus.quofaciliusdigei.rntur: ita lc- Cliononcruda, fcd muka lcrtionc mollita & vclut confcifla mc cun reuocat, fit fimilis ruminanci..'/«^.Nullarcpctitio nimia Stin- 'ju.iiti nimrs dicitur.qriod non facis difcitur.Sfn.e;..77.Non no- cec bis diccrc , quod bene dicitur. em if n^AuTtXi^Tot civi>Mii£f, %»-^ : SumtuofiHima cftiadHratemporis. rheoth.Cur. Quii tempus vnum cfi.quoii necgratusquidem poteft reddere. Seci.tib i.ep.i. Itaque omne tempuspcricquodftudiis non impenditur. flin Docct igitur fcruirctcmpoti, &non amitterc tcmpus.C/r. At.iic. . 8 . c, .-/i. j . Hebetes. Hcbetcs crudicndo quici facimus i Refpond. Fl.ii4f. Pfeud. In pertufum difla ingeumus dolium , ope- ramludimus. Perpetuanda eft indulhianihilo fecius , & di- ccndum id quod quidam ( ambigitut enim de authorc ) fcrtur dixilTcifatis funt mihi pauci/atis eft vt»us,fatis eft nullus. Sen. lih.j.epift 7. Scofui (liidioriim. Doccnti & difccnti quid debeatelTe pro- pofitumdocct Sf^. .;>. 105. "Vt ille prodefTe vclit, hic proficere. Docc , quod necelTe eft. Sen. epift. 110. T« Mnyn^ix iei Ma- ^x yjf^ 1UV 'oiixirKi. Rerum enim cximiarum non tam podclTionera , quam vfum fciftari dcbemus. Hiffodnmtts Tku- riw !- nert. T)«l^ormaltc. Doiftot arenarius eft , qui ambitiosa feftina- tione a poftcrioribus inLipit.S: dum oftcntare difcipulos circa fpcciofiora mauuk.compcndiomoratjr. *«/);/./;/.. i.^^f.. 7, lUe autcm pcfTunus qui in ore habct -n oxiTim mo-nn-i. Eruditio. Aiaipif^G-i]/ 01 :TT/r!«(^'Jt/^«( riit i KzciS^cfJm-i , i.-vif 01 6toU.fjicf.Tfii.iot iT7r!inz.iii aaut^^f \ quo domiti cqui abindo- mitis. Arift. Icem , qao viuentesa mortuis. Arift. U-cii^x at f^ mii !$j TOXictli yj).j-fjisl . c'y n iBlf iruj;<«lf lytjmp'.''/^ : In pro- fperis eft orftamcntum , in aducrfis cft rcfugium. Arift. I.airt. Doiftrini fama non fenefcit , rieque marccfcic. Vlin.lib.i^. caf.t,Q. Indoftuscft PiiCS»- tTri Xii^ , lapis fuper lapidem. Ari- ftip. UAISS-I&' affiiti; ifjfscitim ^fu im ftifot : Diues indo^us eft ouis anreo vellcre. Viog. Cyic. ",\|Kh»o» iTruirlv/ , !■ xTia,^V '/CflHSt'''f '" " ottlfjiinTfn ^tovmt . Mclius cft mcndicum ficriquam indoiftum. Hic enim pccuniis , illic hu- manicate cgetur. Ariftip. luucnibus difccndaea, «ff ati^ii j«»o^5^»< j;5»'tra/TLrj , qu£E virisvfui futura funt. /irift. Kkxt.mt s'ipo^j 7ro(a«'. 1 1 ^.Ciim te ad vclocitatcm p..rauens , pai lepufculo non ens. Schota : Eft docentuim eigaftulum ; luuenilis nccjuitis fta- bulum ; puenhs pctulantis icceptaculum ; calamitatis hofpi- tiura iQa;is thefauius penurix , p.vdoris myrothecium ; mole- ftiarum^tleuoiatorium ; male trait.torum inftitutorura fuda- torium , otij ne£;oriofillimi paufa inquietaiopcris perpetui re- ciirt.catio ; monii fcfc cxetcitantis decurforium, attjuc exci- citatorium ; scruinnarum confluius : miferiarum Occanus. lohj.n-->che!l>:itb'"£"" '" fwmilniiio. In-reniorum varietiu. Facifiuseft currcntem incitaic , quam languentem commoucre. btyiw. Ncc fciibcre tanti^m , nec tantCim legerc debemus. Altcra res contrift4bit,& vircs cihaurict.de fty lo dico : altera j Ibluetacdiluet. Inuiccm hoe illo commutandum ell , &alte- ' lum altero temf erandum, vt quicquid lcftione colleclum elV, ftyhis jedigat in corpus. Sm. epifi.S . t.ibfi. In bibliothccis loquuntur defunftorum immortales anim.if. Pl7i.'ib. ^.'ap.z. Nonrcfei t quam multos , fed quam bonosUbio h.ibcas.Sm. ffi/?.45 Oncrat difcentem turba non in tituit : niultoquc fatius eft , paucis te authoribus tradcrc, quam crrarc pcrmuhos. !'>. lib.i.de tra»(]. Nullus hbertam malus vt non .TJiqua ex parte profit. Plia. Eloauehtta. ^'Omv &v tivMfit» dVyaTzcf o-vjijsay, Tvmvv cv 7nj>ii- reixi; iyjiii Xoy^ : Q_uantum in bcllo fcrrum, tantum in Rep. valetcloqucntia. Deineir.Philof. Caufainferior potcft ficri lu- perior dicendo. Cicer. in B'Hto. Compofitc &aptc finc fcnien- tiis dicere , infania eft : fcntcntiose autem fmc verborum & inodo& ordineinfania. Prsfiati amme. Vbi fum , ibi non fumrvbi «on fum , ibi eft animus. Ptntitui in amorem. Bifciplina. Froeccptorum eft intcrdum acritcr inuehi indi- fcipnlos. K«j oi iargi)! Ttit K^fitism (7maA>)7?»»-i : (]uia & mc- dici ciuandoquc itidem faciunt in languidis & motbo affcctis. ./in-ifih. nxidute Tits fti^ yiei^ (rid^^otrtwtj , tvi; ti ^iiroim^sis 7rw?KUvhu , Tvit ct mtyitri TShSr@' , rwr ^' ■ZJ^Hiriat; >^cr/Jisi'- Dilciphna praftat iuucnibus fobrictalcm , fcnioribus fola- tium ,pauperibus diuitias, diuitibus oinatum. Dialo^. Ma- gis neccflaria difciphna , eft mala dcdifccre . Antifth. A« tim» g*^dOj;4c(f 73i; viTi/nTic iidb >^ tpiKiiUfitiatias 'nn ficmii j^'Ju7ni W wAfiok : Pudor&laudis ftudium eftfraenum.cjuodpuetis admoucndum. ycon. Schotafiici*. Tw ovm jo kvT^i /j^t ^tiiviTxtj 'n}^t>iU^ eijcct Tf^v^y yj^ iTFt^^iiuii e-m^ct^n t x^6fit^7txif etyiv td ^XuTfctivtJTU^v Tuv CjCettiVf yjLf ■mnKiXa mIsv : Ars artium & fcicntia fcientiarum efte vid^tur , hominem tcgcre , omnium animantium verfutif- fimum fimul , ac moribus diuerfiilimum. ^'regoriM liiiz.itin~ ienu4. Inauditum vulnus inaudito cautcrio eit exurcn- dum. Piclura. Liter2 illifunt gallinx manu fcriptac , quatuin alix alias fcandunt. fUut. Pfemi. prompto nnimo. Marti arroa non funt oneti. leciio. Ptobatosl(:mpet legc ,& fi quando ad alios diuerti hcucrit,adptiorcsfcmper redi.Sew.^f/^.i.Ledioccrtaprodeft, varudclcftat. Iil. epift.^%. Leclio oniDis gcneris voluminum habct aliquid vaguni & inftabile. Certis ingcniisimmmorari opottet , fi velis aliquid trahcre , quod in animo fedcat. Nuf- quam cft, qui vbique cft. Id. epift.-.. V D I N E S, APOPHTHEGMATA,SIMILIT EXEMPLA, EMBLEMATA , ET HIE ROGLYPHIC A FLORILEGII SCHOLASTICL D M o N I T I o. Qui ddmonet difcipulum (^^iVA\(?.-^' frugi , addit calcar equo currcnti , iuxta illud Acer ^ad f.ilma, fer fe curfiiriis honores, Si t*men horterii,fortiiis ibir e.juus. f^ Quidam gemma; accto maceratjc mitc- cunt , plcrxque melle decodta: : ita quofdam meliorcs rcddit aciis obiurgatio.quofdam admonitio blandior.P//n. Remedia amara etfi mordent , tamen conferunt falutem litafalubria monita initio nonnihil funt amara.poftea fiunt iucundillima. JPliit. Equis in ipfo curfu frxnum non iniicimus,pucros lapfos nonftatim obiurgamus , cum raorbus iii acceflu eft non ad- moucmus rcmedia : ficadprimos illos ira: & fimilium per- luibationum motus non elt adhibcnda admonitio ,fedvbi ccEperint efle lcuioics. Plnt.i^ Sen. Ignis e filice non vno iftu clicitur fic in fiigido noftro pcftore , primo adinonicionum idu non accenditur latens & languens in nobis vis jlla Hone- fti. £.;■/./»'«. . Adoiefcenti^. Adolefcentcs xftuant ignc cupiditatum./?»;- hrof. Vetccundia cft gcmma , ornans adolefccntiam. Bern- ha'd. Adolefcens eft vcluti ager qui fert zizaiiia , nifi cola- tur. .-»«"«. Piftura ingcnui adolcfccntis ex Piutatcho , Scnc- ca, &Clcmcnre Alexandrino hacc cft. Facics corufcans radiis modeftiiB & iucunditatis : Os fcra claufum : Ames patuls: Pedcs & manus plumis ornati : Vcftes mundx : Oratio dcni- que blanda. li.m:U:iohoneft3. Vt non eft vcrus amor. qui carct leloty- pii : ficnon amat vehcmcnter virtutcm , qui non acccnditur semdlatione rede faiftorum ab aliis flut. in mornL Tttnc bene fr li etjHttt referato ctrcrt ctirrit, ' um q'40i pritce^iat , qii6f.]iie feijuatur habet. Ould ;. deart. Alcxander Magnus fe lotum ad cxcmplar Achillis componebat. Hincvifo Achilhs fi;pulchro , colla- cluymari coepit , Itiidio glorix& xmulationc viitutis. Plut. Sicut infantcs loqui difcunt , imitando vcrba loquentium fic in Icholis eloqucnrcs fiiint imitatiouc illorum , qui ipfi ra- Ics fuot. /«»/(/?. Scipio Afiicanus Cyrum Xenophontis, lu- lius Cxfar Alcxandrum Magnum , Sclimus Turcarum prin- ceps Cxfarein fibi piopofuit imitandum Z«««»f*'-'«*'« theatr. Plato Sociatem vfque adco in fcriptis fuis imitatus cft,vt paHim Sociates iunior.etiam ab Ariftotcle ,fuctit appella- tus. Idnn. ' Ccnitus. Quaeiendi dcfatigatio turpis cft , cum id , quod qiixritur.eft pulcherrimuin. C V. Sicut iu itincrc non fatis eft viam noffe , nili incas : ira fcicntia nihil prodcft.vbi virtus dcficit. Plumrfh. Non oportet bouc vcnari leoorem , auc aratro iaculari , aut fagcna captaie ceruos. !d. D-fiii». Apicula videns facos abfque labore vitam tranfi- gcrc , defcrtis fuis apibus iftatcm commodc tianfcgit intet fucotum furta. Sub hycmis autcm frigora fucis fc condenti- bus in terra: cauernis .apicula cogitat rcdire ad fuum gen\us. Scd omnibus ofliolis obfeiatis , gelu [hycmis & imbibus opprcflaperiit. loach. Camer.infab. JEfop. Emblema Alciati : §}uifjHii iners abeat ■ nam in choenicefigerefedtmy Nosprohibcn! Satnij dogmtita janBafenu. Siir£e igitur , dnroqite mjnui ajfuefce labori, Del tibi demenfo' craftina i't horn cibos. Eiufdcm emblema. Vefidet i'i modio fcj/i«< ,^ecuUtur ^ fftra, Subtta ^ atcertfam conttgit igne facem. Segnities jjiecie rtHi velata cucuUo. h:on fe , non alios vtHintte iuuat. Difcere. Vtapcs omnibus floribus allultant , & vafaquerO- libct humotcm accipiunt ; fic doiftrinre cupidos nihil non at- tingcre,& vndique qux funt vtilia colligcre oportct. Atiaxim, frm.i^. Solon gloriarifolcbat , fe aliquidquotidiceddifcen-. tein fcnem ficri Hinc ilk ipfius verlus : Aiei 'j/ijfettrx.a) TtvXt^a oid)zcx.of»^(^. Cic. inCatcncmti]. Zcno confulens oraculura, quopaflo' poflct vitamoptimcinftitucic, hoc accepitrcfponfum cfny- ^fuZ^iii) Tvif »f«j»if , S« cincolor fieret moriuis , hoc cft , fi vctc» resdiligcntcr legerct. Laert.Lib.e. Dcmofthencsinteirogatus, Quo padto fibi oratotiam facultatem coniparaflet ; PIus , in- quit.olei.quam vini mihi confumium eft. Stob. ferm.t-j. Idcm tantadiligcntia veifatus eft in oratoria , vt nullara aliam ob caufam magis fe dolerc dixerit ,quani fi guando opificum anielucana victus cflet induftria. Cicer.4. Trtfcitl. Diogenes Athenas profcdus , ad Antifthcnem fecontulit. Aquofxpe repulfus ( nullum cnim difcipuluin admirtcbat Antifthenes) non dcftitit tamen hxrere : adco, vt cum aliquando baculum intentaict Antinhcncs,vltr6 baculo capiit fubiicerct , diccns: Cxde , fi vis : at nullum inucnits baculum tamdurum , quo roeabs te abigas, dum aliquid dixeris. laert. iib.6. Difcipltna. Qucmadmodum trunci fylaeftres in hortum tranflati & bonis furculis velut impraEgnati fruftus dulcifli- mos profciunt : (ic lionio agreftis difciphox bencficio ita fubigitur , vt frudtus dulces fuo tcmpoie ferat. Thriueritt. Mifcenda eft Icnitas cum feueritate , & faciendumcx vtra» quc quoddam temperamentum, vt nccmulta afperitate exul- cercntur auimi, necnimia bcnienitate foluaucur. Gregarsf0 lib.ie. tnorttl. ^ Vifci^tilm, Fiorilegium Scholaflica^. gog Dlfrlpnltii Cum ailolcfceus quidim , Poiuicus natioiii: , in namcium «iifcipaloium AiitilUionii iccipi ciipcicc,0atcr ip(iusiju,ctci( t. Quibns icbusopus cllct : Libto, imjiiit Aiiti- lthci)os,nouo , Itylo nouo,iu)uii)ue cabcll.i , fignihcaiisaiii- inuni i vitiis vacuum , ltuJ_uotha- bercc dilcjpulos ; Cum diis ,in<.]uiE , duoieciip- Erafrritn 4. Aufonius Eidill.j. Vifce Llens . terrici aec fri..cepli>ris habeniu Vet jinrfnefOi ■■ nunquiimhQrri.iaformiHTiitgiflri. >Uf licet tr^flu fetiio , nec ■voce ferenui Afiein ccniraBi minifeturiiirgia frontu. K»nqH.tm immanis t rif ,pl»' iiia ajfHeiuiiine •vullta ■Slui ftmel imbucrit , rugai nutticn amobit. Qui r fiigit » atrem , papfos , auitlque rrementei Anteferunt fatribtu feri , riiux ciira , nefotes. S'c nerjue Pe.i.^em terrebxt AchiUea Chiron TKeJfilico permixtn equo , nee flnifer Arla;. Amplytrioniademputriim,fed blandtci iiterqut Milittbiu xU^qtiii! teneros mtdcebat alumnos, Tu ijuoque ne meruas , quamuis fihcla ■verhere multo hlcrepet , (^ trucu entn fenexgerat ora magifter. Degeneres aKimos timor arguir , a- rihi coi fta Intrepidm , n.c tec!iim'r,pl-2.2o. Ariftippus videns aiiquem pioponcre cuidam inig- ma , Quid,inquit , amiciannon hoium altet hircum mulgeie vidctuv ,alter cribrum fupponere j Erx fm.i^ a/oph. l<.\e.m cuin fludiict quofdam dcinundi figura difputantes cuiiosc , Vos, Miquicbat ,plus iquodcmundo folicici,ve(ham ipfoium im- munditiem negligicis. Stob. Balduscum Bartholo difpucauit Bonjniianno 13 .54. pcrquinque horas in fchola , & vi£lor ibilC. Zmiiig.rheair. fol.%% \ i. D:B-in.i. Cachedra cft hieroglyphicum doceniis. Et vid dodrina piiftantcs hieroglyphic^ conferuntur cum plancis virorcmoratum diu confciuantibus , vc func aloi: , fempcr- uiuum & cadla fiftula. ' angiiu inpolyanth. Thales incerroga- tus.Quilnam cirec fclix ? Qui corporcjnquicfanus cft,aniino aurcm ciuditus. Laen. //i.i. Socrates interioganti,quodnam eircr puIchLnrimum animal , diXic , Homo dodtinaornatus. Anton. Mili^. Idcm Socrates dicebat, fcientiam vnicum cflc bonum , contra vnicum malum ignorantiam. Ersif:-!. apnfh. Idcm videns hominem prxdiuitem.fcd planc indoftum : Hic, ait, cquus argcnto cft ornatus. Er/f/wi.S. <»;id;'^J. Diogenesro- gatus , (^uod onus terra gtauifTimum fullinerec ? Indoftutn homincm, refpondit. -Wa.v. ferm 17. Theophraftus dicere fo- lebac,virum eruditione prSclarurti , vbique inuenitc Patriam, &in alicnis locis nunquam peregrinum efle. Bnifon. lib.^^ cat. x\ Glycon erudicionem diccba^t clTc afylura,ad quod ora- nisgcncrishominesconcurrercnt. Max.ferm.\j. PrTeptor Nulta res difcipulo ita eft pcrniciofa , ficut vica magiftii concumcllofa. £).»■'/'<( de difciplin /r^o/.Magiftcr prius difcat,quam doceac:(ic manfuecus,pvcutopporcunum cft:rigi-^ aus,vc lites diiroluacoblatraiues rcmoidcac, obloquentcs rc- fiimac.proccruiemes caftiget. Dcbcc iceracflc diligens. Natn ficuc in vnoquoquc opetc nuccr conftantia inuenirur : ica vni- ucrli-doLhinx noucicancgligcncia./'/"K. Magilfrr (!t in fct- nionc vciax, in ludicandoiuftus.ui conlilio pvouidus incom- iniiro lidclis , coniians in vultu , pius afpcdu, viitutibus iuli- ghis,bonitatc laudabilis./J Mifcrum clt.cum clfc nia;,ifttum, qui uunquam Ic nouit clfv difcipulum. Id. luucnalis.' §!ui pnerptorim fancii vnLitere parenliis tjje ioco Bonus prx-ceptor ert inftar agrict>l«,mcdici,ftatuarij,& pa- tris. tolri^^np- Eruim. Malus cft pr.Tccpcor,qui canqua.n lu- pus agnos fidei fux commilfos deuoiac. Aldits Man -.'/«<. Cum inccr magillios aliquoc proponciem de hypodidaf-alo, quidam non infimx- opinionis fubridcns , Qjiis.uiquic , faU- ncac in ca (chola vicam agcre inccr pucros , qui polTic vbiuij quomodocunquc viuerc , rcfpondi modcdius: Hoc munus in hividcrivcl impiimis honcftum , bonis inoribusac litcris: inlhtucre iaucntuccm, acquc Chiilum cain xtatcm coucem- Iiirc ,&innalluiu redius collocaii bcncficium , &nafquatn cxpciaari fru^lum yberiorem:vtpote cum illa lit fcgcs ac fylua rcipubl. Addidi , (iquifinr homincs vcri^ pij , cos in hac clfc lcntentia, vt putcnt fcfc nullo ofticia magis dcmcrcri Deum, quam (ipucios trahanc ad Chriftum. h.rafm. inepift. Prxcc- ptor non fit plagofus Orbilius fcd veiba magis quam vcrbcra iapromtuhabeat. Ihilelph.z.de edueai. Nuilum munus rcip. adtcrre roaius mcliijfvc poirumUs, quam fi doceanius, acquc iuuciitutem crudiamus. ./V.j. de dihmar. Diogencs puerum confpicicns indecoic fe gerentem , p«d.igogum illius baculo pcrcunic,dii;cns:Curficinfticais > lthiho»iii^. Laco quidatn paidagoguspuciicuia fufccpta ciim intcrrogatctur quid e(re« illum dodurusi Etficiam,inquit,vt honcftis^^dclcactusjtuipi* bus oifcndatur. f /«,'. ;» i^ac. Emblema Andrei Alciatii Alorii vetufti cft aliqua profejjorii^us Supcradiici cognomina. 'Tacites aperta^yue rxplicails tantlun loccs^ Cano.i ■vocatur Curtius. Reuduitur qUi lodem , ^ ittr/it qui nimis Aien.jnder , vt Par.fiUf. Obfeuius e» conf.ifuf , vt Victffuit, Lahyrinthm appeUahitur. Kimis breuis , mulra amfutans,vi Claudiutj. Alucronii agnomcn feret. < &tti ■vel columnni ■voce erumpi: , farpaliSj Diciuf triio eftfeloi laft.icis - ContraelvocaitM ,tenuisejfet Aibittt S^Uod^voce , ■veffertiUo. Al ■vlrimtti tnutilans colobotttt fyllabiK^ Hirundii Craffns dicitur. f^iii furdtis aliis fclus ipfe ■Vult loqui, Vt Sttirnm inprouerbio eft. Hic hUfui , iUe raucn^ , iftegarriens, Hicjthilatceu ■vipera. Ttimulniarur iUe riBu ^ naribtet, Huic lingua terebeUamfarit. Singulrat aliccs atquettijfirhnfitanr, At confpiiit aliu4 ■vlffecai. §luam mulia rebm tjitia in humanii agunt. Tim mnlia fitrgunt nomina. Bartolusquinqtiennium confumfit integrum in prEleftio- ne legis de statt fFde minoribus. Richardin m tiws ■vira. hloqucr.iia. Vitiofum eft.in tefeucra dclicatum infcrre fer- moncm. Cic.in Rhcr. Seneca optimum oratorem dicit euro, quiplurima paacis dicic. Langiu- in Polyanth. Eloqucniia in homine prauo cft venenum in poculo aurco. Auguft.-i.de ani^ ma. Tullij linguamomncs mirantur , peiSus non sque. Ati- ftoteli'; pedlusomnes,IinguaiTinon xqu^. Platcnis peuiddifcipli>its , dignurr. -vt eji , in ceteTtt Sudamw , a'qtii- fingulat inq:iirimiii 1 .Annox magK fuadelam , quimorralihtts 7> egina fh rft ^ ex amuffim injuirimtu } Exempla virorura eioqucnciirimorum funt OrpheuSj Neftor, ^- ^ ic >ora fiuxl'^ yAi/Kiar» pliv «u it^ PeticIes.Demufthencs, Cicero.&alij. Hictoglyphicafua- Qiseloquentiscfunt "^irencs.pfittacns.apis & angues caduceO complicati ; quod poftrcmum hieroglyphicum docecpiudcn- tiam cflc neccflariam eloqudntis, qux per virgam denotacur: quippe qua: regatdidtis animos.Quanquam aln virgam iftarn aureamMcrcurii , a qua dcus ipfc n;fiti!raf^«5nf appellatuc ,di- gnitatis & eicellentiz,quam tiibuit eloqucncift , fignum efle eontendunt, K/«r. l'«/. /ji.ifi'. 4. ; j .. . jQ g 4 Jftmaliyna 3 o4 Encyclop^di^ Lib. XXIV. Emblcma Alciati: Arcum Uua tenet, rigid^mfen dextera, clm»m, Contegil & Simees corfora mid» l'S Herculif hi.c i^i.'nrfacies ? Vc» conuenit iUud, e^uod vetui , & fen'o temforn cana^ent. GUiiT', a:ioili>i?M» '^' lewbns tr»ieHa cntenit, &uc!s fifiif-icil' is allicit aure viros > jtnne~qnod Alcidealmpid, non robore,GaUi Injlxntempopulis lur» dediffe ferimt ? Cednnt arrTiti to^i , O" q»'muis durifima corda l-loij"io p U.ns ad fua vaa trahit. Dj7/f?a/(.(. Laconescommunc hoc proucrbium femperiii orchabebanr , Admota manu fortunam elfe implorandam. Quo iiinuebant,fiuftia inuocari Deum, nifi manum rots ad- inoiieris 'elut. •■» Z,iJff'«. Rcflaprudenfquererumgcrendarum inadolefcente inquifitio, & animi boni , & vegetae mentij commune fignnm ell. Dfw.^J/.Nihil eftcautis hominibus ac- quc circuinfpcftisadeo foimidabiie,quin diligentia prxcauc- li polTit : ncque vllum malum eft,c|uin pigris & incautiscue- nire qucat. //Al ;xandium Magtium idcm Dcmofthenes di- ccbat fjdum Lhctm . nondefidendo , fcd agendo , & labo- lando, iJcaudcndo -a.- l. «/>(/?. Scipio Afiicanus centurioncm, qui pugnac nou adfucrat , cum increparcc , atque ille difcrcc, fe in caihis cuflodioe causa remanfiUc : Odi , inquit , nimium diligcntfs. CA. i. de c.rt. kx mp!ti.in. Longe magiscicmplo , quamculpa peccat.qui iuuentutipia:eft. /■/.i/'. In facic phisofFcndic nauus , aut vcr- rucula , quam in reliquo corporc grandes macul.i>Sic exigu.i delida , magna vidcntur in principc.piseccptore ,ac omnino ■iis «juorum viia in confpicuo elt dre^or.inmoral. Ouid. 6. Faftor. Sic tigrtur cenfuru , (^ ji^ exnriplA parantur. Cum indtx alics quod 7?ionet ipfi facit. Claudianus. ScilicctirtVulrus manMi exempla re^entum. Txercitatio. Vt fcrrum aut xs vfu fplcndcfcit : fic excrcen- dis ncgotiis cnitefcit animi vigor. ihit. in mi^-al. ry (jeifus lii/ 1 1. Qiicm in ipsa te trcpid.ue noIuetis,antc rcm excrceas. Sen. 15. epifl. Demonax quendam infcliciter declamantcm admonuit, vtlcfe diligcntcr cxctccict : cumque isrcfpondil- fet ,Nuiiquam apud nic non dcclamo : N;hil igitur mirum, inquit, fidicis incptc, qui hadcuus fcmper ftulto auditoce folitus fis vti , '^rafm. 8. apoph. Plato folcbac admoncre.vt liequecorpus line animo exetceamus , ucque animum finc corporc fcd pariter vtiiufquc curam habeamus.NamaUerum athictatumeft , alterum inertium. Laert. lib. 3. Ouid. A>cui jy nrma tut tihi funt imilanda Tiiani, ^inunJii/tm lefjs 'eniere ^rrc^llis eris. Nulla tam ma^na eruditio atque virtus , qua: non citra exercitationem t jiidcm elaugucfcat. ThriuerM inapoph.De- moftcues ,cumfbi non tam artcm quam adionem & pro- ruiuiationcm d-effL- animaducrterct , fubtenaneum locam domi fux cedificauic , in qucm fingulis dicbus delcendit, aiflionis formand.s vocifue componendx gratia Sarpc etiam duosauttres menfes continuos ibi egic , rasa alteta capitis parte , vtne fi quidem vcllet, indepra: vcrecundia cgvcdi pof- fct. /tlinn. iib.j. ■"'', hifl. Hcrcules Amphytrionis filius in Xifto ( feptumid cftin Elide } fcntes omncscueUcrc folcbat, •vt hoc modo ad laborum patictiaraqootidianis cxercitationi- bas fe confirmavcr. ? uifan. lib. 6. Socrates fubindc ad vcfpe- lam vfquc ambulabat. Intcrrogatus autem , cur id faccrct? Vt mcliuscancm, refpondit. P/.J/0 /(i. i-.deopt. ciue. Indtilgenua. Fcenum gra^cum quo peius traiflatur.hocpro- ucnit mrlius : ica pucti quidam ,quant6habucris durius,can- to melioreseuadunt Er.iim.in /;m;/. Auriganimis rcmictcns habenas, & equos fcipfum corrumpii : ica parcnccs & pracc- ptorcs Lixa difciplina corrumpun: pueros. Vhtarh. Sicut eft illibcralisprseceptotis atque parcntis , puero rccufare qund vtilccft: ita admodum impiudcntis , concedere quod cum difcrimine eft trj, >;,.;» flpo/iw. Vcftes , qni raio induuntur, fere a tiucis eroduntur: & pueri ,qui nimis indulgentcr ha- bcutui, fcrnie a morbis & internis animi vicis coriumpuntur. Ibid. Quodfionto Conful adpopulum diccbat dc indulgen- tia Ncrucc : Malum efle fub piincipe viiicre , qui nihil ,pcius fubeo,quiomnia verm tteret, nihil prohibcrct : idpiaecepto- ribus quoque rcfle vfurpatur. I>?geni'im. S,>:pe fuinma inscnia in occulro latent. Flaut. Ca/'. IiitCi bonasartc": intcgvum ingcnium bieuiadolet. fi.!l- Ifffl. Ifocrates pneios fclici ingenio folcbat nuncuparc JiJ» imi^af, lioriimfitio;.C!c. de clar. (r.*'. Vt vafa angulto orc ibf- ficilius iccipiunt , fcd rctinent certius liquoiem : ita ingcnia, qua? tatdiu'^ pcicipiunr, fcic ■ncmincrunt tcii.if ius. r^mmil. i. orat . !nfi'u'. Adama< vna rc inollcfcit , ad iftus ferri alias indomitus ; ita nnlUini cftini;cnium tam fcrnm , quod noa alibua vacionc qncat cxpugnai i. E'afm. injtmilib. Vr qui Ipi- nas habet in pedibiis , vbiquc (pinas calcat : ita ft^^rili inecnli> Oinnismacciiaeft lleiilis. Senec. Vc horologii vmbiampro- gieflam fcntis ,progredientcm non fcntis ,& hcrbam creuif- lc apparet , non crclccre : ita & ingcniorum profciftus , quo- niam minutisconftat auilibus, ex intetuallo fentitur.i.i«jTO. injimil. Vt intev tot hominum millianuUaE facies pst omnia fimilcs ,nec vllx voccs : itafuum cuique ingcniuin eft ibid. Vttcrta,qu6 mclior cft natuta, hoc magis corrumpitut , (i ncgligatui : ita ingenia , nifi redc cxcolaniur , qu6 funt fcli- cioia , hoc pluiibus vitiis obducuntut. ''iuta' n. m moralib. Oliua fcr6proucnit,(cd fruflum habct egrcgium:falixftatini adolcfcit , fed elHierilis :ita przcox ingcnium. l'i:n.lb 16. c. 16. 17 Vt atbotesquaEdam belle florent.fcd nullum ad- fcrunt fruflum : itaquoiundam pucrotum indoles magnam vita: fiugcm pollicetur , qui fimul atquc adolcQciint , tallunc expcdationem omnium. Plin. lih. i e. c. 16. 17. Vt ad napii- tham ctiam piocul vifam igncs tianfiliunt ob natura: cogaa- tioncm : ita ingenia liceris nata ftaiiin eas arripiunt. idem. i. «•.io8. Sicut vinalanguidlora vapefcunt a;tate,generofa eua- dunt fortiora : fic defipifcunt vulgatia ingenia , eximia etiam ad cxtieraam duranc xtatcm. trafm. injimil. Ex atboribus qujE vchcmcntcr foecunds funt celeriter fencfcunc : ita raio funt viuaccs , qui viuaci praditi funt ingenio. Ihid. Aquila apud Pindarum hicroglyphice notat ingcnii promtitudincm, velocitarcm , & petlpicacitatem, C/tr. rat. Sphinx ha(T:z Pal- ladis fubie5la oltcndit, nihil cam abditum efle , quod ingenij acumine non pofTit ciui. Idem. Injlitutio LeflioccrtaproJcft , dclcftat Qui quod deftina- uit , peruenirc vult, vnam fequatui viam, non pcr raultas va- getuv, Non ire iitud , fcd crrare""eft. ^en.itijt.^.^. Quid cft ftultius,quam quia Bon didiccrvs , non riifceve ? Omnis xtatis homines fchola admittit. Taindiu difctndumcft , quamdiu ncfciat. Si ptouerbio eredas , quam diuviuas, etiam fcni difcendumeft. Id.epiji.yb. Eft tcrraquxdam afpcrior durior- quc , qua: tamcn culta protinus fcrax ledditur, fic ingenia duriora inftitutione manlucfcunt. Plitt. inmontl. Quemad- modum cotcs , cum ipfx fccarc non pofTint , fcrrum tameii rcdduncacutum:itaquidamaddicendura planc inutilcs, alio» tamcn reddcre idoncos poffunt : vtvidtre cft in Ifociate. Ei-«/)'j. inaprph. Qiiemadmodum nullus ager cft tam prx- gnant , nulia planta tam integra , qu^ culcura non habcat opus ;-ita nullus homo tam felix cft, qui ntglifenter inftitu- tus nonfoideat,fercque e6 fordidior fit,qu6 eft felicior. /1/. Cftlithus cum pullis hirundincis cl^ hicioglyphicum inftitu- tionis. Pier. Valer. lih.ii. lufientus. Stnih ,<]ux font in adolcfccntia , tanquam ia heibis fignificant, qujc vittutis maturitas , & quxnam fruges induftriac futuis. ( ic.proCoet. Plutaichus iuucnes hortaba- tur, vt haec tria habcre curavenc, in animo ccmpeiantiam , in lingua filentium , in voce pudoiem. Ant.inferm. de iuuenib. Ephcbi apud Athenienfes huiulmodi iuramentum reipubl. prarftabant : Non ignominla aiSciam arma lacra , nequc de- fciam mcum commilitonem , cum inn^flus fuevo. Dimicabo pro avis & focis,& ("olus, & cum multis. Pacriam non dcieliu- quam indeceriori ftatu , fcd ampliori mcliotiquc qnam ac- cepcvim. Scmpci magifttatui prsfefto prudentcr obediam, K lcgibus conftitutis parcbo , atque aliis quibufcunque ple- bifcitis. Quod hquis leges vcl irvitas facere , velcis non ob- tcmpciarc velit, non conccdam.fcd vlcilcar, & folus , & ci-m pluvibus.Sacraquoque patria colam Hovum dii mihi teftes & confcii fanto. Stob. ferm. 4. dercp. Poft hyemcm dcnu6 rc- cuvrit ver, at poft (eneftam nulla tccurrit iuucnta. Erafm. Vt viti pedamencisac lidicisopuseftne iaceat.fiic iuucntuti mo- nitis , nc cadat. LtpJ~ de reB. proaun:. Vt aquilegcs cjm raanc halitum qucndame terra erumpentem vidcnt , iuditium id habcnt latcntium aquarum:fic dc foecund.a fcaturiginc virtu- tum fpes , vbiinadolefcente prcit & clucct cupiditas difceu- di. /./. lib. 4. Conji. Laior. Democritus dicebat ,omnes laboiesotio iucundio- res efle. Stob. fermz^. Idem adolefcentem confpicacus indu- ftiiuro , Optin.um, inquit , fencftuti paias obfoniuin. Max. ferm. ji. Dioecncs cuidam admcncnci , vt iam fencx rcquie- fcerct a labonbus : Quid, inquit, fi in ftadio cuvrcrem,vcrum opovteicc iam met.x vicinum, cuifum ccmictere, an magisin- tcnderc ? l a'ert. lil.i. Vc afparagus fpinofus dulcifrimum fcrt frudum : ita ex duiis initiis magna voluptas oritur. flnt.in wfra/.Sicut fine lucc videre non pofTumus : ira animicoculus nullam virtutis adtionem poceil atcre£lave : nifi a laborc ceu lucc adiuuccur. Vhflo Iii/iu.^. Sicaz k cibo pendct vita fica I;tbore pcndct quidquid in rcbus bonum cft /d. Qucuiadmo- dummulierfine vivo: itabona fp.-s abfquel.ibore nihil parir. Socraies apud Srobntim /erm. log. Vt lofa . flos vnusomnium longe gtatiffinius , dc fpinis nafcitur : fic i triftibus & afpciis, laborisfruiJhiscapitur iucundiflimus. Erafm. inffr.tl. Plantl mediucvi aqua aiuntur,immodica (ufFocantar;fic animus mo» deratis laboribus adiuuacur, immoderatisobruitur. Pli-tnnh, in moraL Vt qui ecmmas vel aurum quxtunt . non fummara terrae cutem lenitct ftringuat.fcd in v ifccra cius penetrant fic oui veram manfuramqne doftrinam ,altius nccefiTum cfl ii» fc!iptoium loc^ & fenfa fcCe imniittant. Lifffu^ cent.l. ai Belg. Florilegium Scholaftica?. ^05* B»/f .f».4,o.Vt ei (liidiiigaudium ficipfaftudi.i proucniunt cx gauiiio. (/•//i'. X d«/«/./*i^.Clcanciicsctatomniuin laboiuin pa- timtillimus, aJco vt altct Heii.ulcs nuncupaictui , itcmi.^ui; tpfia-lAKi, >iuia jc noiilc hauiicbatjcjuani c putco,vt Jininum vichimpaiaiet.Larr/.»'» c/.*...'iiM.ir.S.Plinius niaiot diccbat,nullum librum iammalum,qui in alic]ua partc ptodeiret. £''r»/m.;»d^(i/-/j.Alci- biades luduni licctaiium iiigrcdus , pctiit a ludimagi^ho ilia- dein Homcri,cuius lciitioiicm pluiimum admitabatur. At lu- dimodcratot cum lc nihil Homcii habetc afBrmarct,inflixit ei pugnum latis durum , dicens : Impcrituscspticcptot , & tibi fimilcs tacxsdilcipulos. flii.-arih.in apofh. Alcxandci prxtcr ir.odum delcdabatur leiflionc Homcri, adeo vt illum ad ver- bum cdidiccrit , ac dormiens ctiam cetuicaii fuppofitum ha- busiit Diccbat.faimina ipfius non ad citharam,led ad tubam KiXe canenda. Addebat illud, le mallc Homeri Thcrfitem eirc, '* ^uara Chcrrili Achillem. Chcciilus autcm erat Alex.indii pocta non latis felix,c]ui fertur ita paflus,vt pro quoquo bono ■vcilu rhilippicum aurcum.pro malo colaphum accipcict. Ci- €er.fro .-irchia. Lcflio inftituenda eft inore apum , qua: non quiduis ex omnibuscolliguntjfedaliunde metvn.aliunde pif- foceion,aliundc piopolin,aliunde rhithacc,aliundc fobolcm, a'iunde nichica non omnia pctcnda ex eodem auchorc lcdcx vnoquoquc funiendum quod habet ^ciliiriraum : ex p jctis & oiatoribus vciboiumlplcndor.ex dialeiflicis argutia ailferenj- di^exphilofophis cognitio naturas. Plin.lib.ii i.j. A floribus Jnarcidis abftinentapcs : ita non attingcndus liber, qui pucri- dashabcc (encentias Erafm. in fimiltbiM. Vt tuciflimum cfl in trifolio cubare ,qu6din hac hcrba negent (erpentem latere: ita in his verfandum libris, in quibus nulla vcnena timcntur. ibid.Vt cum in (ole ambnlamus,etiamfi aliam ob caufam am- bulemus , ficnacura ramen vt coloremur : fic cum doftorum libros ftudiofiils legimus , fentimus otationem noftram illo- xum cantu quafi colorari Cicr.x, de cat. Qui fcmpcr vnius generis aflucuerunt cibo.femper ventrcm infirmum circunfc- iunt:& pucros.quos peifefle volumus erudirc,oportct ad va- lios authores traduccre. Thriitryu^ in ap^ph. Apes i variis va- rios colligunt fuccos. fed eos fuo fpiritu mutant ad digcrunt, alioqui non faftura: mcl : ficeuolucndi fiint authotes omncs, fcd quos legeris,in tuos vfus transform^ndum S^APf.Alphon- fus lex Biblia fac a vna cum commentanis & glofllsquater & decies pcrlegit,& pleraque ita tenuit memotia , vt non folum les , fed veiba etiam ipfa pluribus locis fine fcripto reddcre pofTet. fanormir. Cypfianus in Tertulliani lcftione tam fuic alTiduuSjVt nullum dicm abfque cius leftionc pntermitterct, ac amanuenfi luo fspc diccrct Da maE;if'tQm,nempe Tertul- lianum. Hiercn.in catt^.l.-jir iUfflr.Sci^io Africanus iocraticurn Xenophontcm in manibus fcmperh-ibebat.Cv.z.r»/-. Virsji- lius Ennij opera & diligentet Si fxpius cuolues.rogatus quid ageiet,Autura,inquit,lego exftcrcore. :^abe!!icM lih.z- c.p i^. Libri. Libri liberis charioies funt parentibus,qnant6 men- tis filij funt prxftantioresqua.Ti cox^on^.P'*to'pi(l.li'".~ Libri fetiam boni fcclcllorura hominum funt tollendi lege Graeco- tum,vt mcmoria eorum aufetatur. i-Ut. in Grat. Sicut in vn- gucncis & vinis : ita libris prctium addit antiquitas. Erafm. In jimilib. Inuenias scgtos , qui vaiia ciborum gcnera appetunt, pra:(entes faftidiunt : tales mihi vidcntur,qui vario & fcmper nouogaudcnt librorum numcro^fed parura fruunrur illorurri auxilio. r/;ri'.'(srKfi in a.poph. Vtillud opus eft laudatidimum, in quo fimul & ars commendat matetiam, & materia vJciffim attcm:ita libereftopcimus,in quo & atgumenti vtilitas com- mendat cloquentiara , & authorisfacuadiacommendat atgu- mcncum. hrafmu,! in pmiltbt<-i. Vt qui fapiunt , non ftatiin e quouis fonte bibunt:ita non eft tutum,quemuis Iibrum euol- ucic. /W.V. Qiii diuitcgaudcnt libiorum fuppcllc(ffi|c , atqud illotum magis fruuntur IpcClaculo quam ItuUio , limilcs fuac pucris, quibus totas aoii^cs latupadcs ardewt.fcd parum adui- gilaiit. Thiiuer. apofh. Aieiiiia:io. Mcditaii niUil aliud eft .quamcicbro icpcicte imagincsatquc ucuircic. Ihemijt. de mem. Nulla atsprxlu- iiiiiut doceri , nifi iutcnia ptius mcditaiionc difcatur ^revor. in P.tflcrati. Mi-moria. Maiimi cft ftudloium confcruatio , fi non fcri- bantut , k-d cdifcantur. Vt.ito ,n epiji. ad Oicnyf Mciiioria ne- ccilariuinmaxim^ vitxbouum, & thcfaurus cloqucntia;. Cic. in Citcne. l|,qui in magno motu, vcl proptct pcituibationes,- vcl proptci ;i;tatem rcrlantut , nou valent incmoiia. ^nji. de OT"». Cogitatio & meditatiomcmoriam confcruaut iccolen- Ao.ld. Alimcnta,qu.Bacccpimu.i,quamdiu ui lua quahtate pcidurant,& (olida lunc,ftomacho innatautoneia. Ai cum cx toquodctairt,mutatafunt,tuncdcnuim in vircs & fai.^ui- n.-in tranlcunt. Idcm in his , quibus aluntut ingcnia, vt qlix- cunquc hauluims , non patiamur integra clTe , ntc alleua fint, fcd concoquamus iUa Alioquin in mcmoriam ibunt, non in- genium.?.».u/.<7J.85. Vt lrbri,quos non cuoluas (itu coh.Tre- lcunt : ita mcmoria cuanefcit , niii fabindc icnoues. t.r.,:mM. Cyrus,Thcmiftoclcs,Ca:far,Scncca, B.aucnnas,& ali) fuerunC pra;diti memoria: vimctcdibili ;de quibusiu 1'olyanthea Lart. vij titut. memoria. Ordo. Atrilius diccbat , nec adolcfccntibus in foro a caufis centumuiralibus aulpicandum clTc , ncc pueris in fchola ab Homero:qu6dvrrumque lirmaximum: cum oporteat pau-- latim & pcrgradus adid, quod fummum eft,pc»uemre. tUn, ad Itla.x. Boetius metro (Tl.ij Sic q-ii d pr-icifi-i Tjid Certum deftrit ordinemf LitOi non hahet exituii Ajionym. Ordinefernato mundtit ferUatur , ar IUq iie^teciup,j['imtoiMi (yorbuahit. Anonym. Ordinefuc d.icfa'. , eS" dexttr halchere doBor: Ordinefc diuaf , ^ bene ioB'!- eris. Quicrudoadhnc cibo nouum adiicit , r.Epe aciophiam aa macifm conriahit Nec potek promouere ad maiora , qui negleaisprioribus propcrat ad poiteriora. Thrmerti< .s;^(h. Qucmadmodum lapidcs , Ist-r- s , tigna Ct teculx inordinat^ quidcTipioioda^adnihil vtiliafunt : cum vcio oidiaancur, domum conit.cuunt : (ic etiam in btllo , licrt multoshabeas rnilites,parum tamenefficks nifi in ord.ncm colloccs. X n jh, l'ib. :.-',- iici-s cr faBu Sooar.Tzle quid etiam cft in (tudiis:quse fiordinecareant,fatigant,noniecican£,obiuunr,noniuuant. O i,:m. sicut aqua refes corrumpitut : ita homo defes peiis ammo Sc coi^oie. lunin.Patriarch.degrad.b frfea c..p.9. Neo eorpusbenepioficit.cuiusnutritio intermittitur : nec animua feliciterfnomoucc, vbi auc ftndium diu inter;umpicut ,auc Tirtus iuacontinuitatc fallitur ac diftrahicnr. Thriucr. apoph. Ormmtanto peius cll fon'no,qu6d fomnnsdumtaxat cot- pus,otiuiTi veio & ipfam afficir anlmam. Ibid. Dlogcnes crc- brohabebacinorevcrfumillum Hefiodi : £pj3» y' idi, o,e,(}~@.. j iipy,>! dt mei^;^. irafm. l:b. 3. apfPh. Piaco c difputacionc difcedcns , folicui! eft admoneredifcipuios; Videcc , pucri , vtotium inrcqua- piamhoncftacollocetis ■ aert. lih.^. DrACo Athenieniiumle- giflator ftatuir , vt qui damnati forent otij , capicc mulcflaren- tur Un^iH, iuFolian-h. Ocium literarium & philofophicum eftfaginaanimi ,6tiam illibeialecft viui homini fcpultuia. jinen. Ennius dicerc (olebat, qui neiciiet vti otioy plus nco-o- tij habcre quam eumqui eft iii nQoot\o.B'i4f.lih ^.i.i%.Qax- dam tempora nobis ctipiantut , qu vdam fubducuntut , qujE-- dam effluunt.Turpiirima tamen eft ia^ftura qus per negligen- tiam fit. Polyanth. FltJiilcgio noftro iijfcrainus duas Oratioaes de le fcho- laftica. ORATIO DE PROVIDENTIA DEI CIRCA SCHOLAS, E M o veftnim eft: , quem fugiat , fcholariini hunc effe morcra vernaculum , vt in pancgy- ricis conuentibus Sc celcbrioribus congrefTi- busea proponancur, qua: iuQCntuce.Ti de tc- bus neccirariiserudire , auditore'; honorarios obkflare,omnesquiadfuntado(ficiumpi€ta- tis excitate polfiiit. Cilm igitur ab iis,qt!i cura impetfo funr< Hercules,vt itadicam.fcholafticus ad medjuolutus fit , mihi hocnegocij fimul datum e(rcisn«lligo, vt huncaiffumfolem- nem (olenni aliqua otatione exordiar ; non ea, quam hic lo- ius auguftus requirit , fed tali , qux ab angufto nieo ingento pcoficifci poteft, Scio huc locin-ikil nifi perfeiilujri ingenio, 'iliboiitasa 3o6 Encyclop^di^ Lib.XXIV. elaboMtum inauada, acumine vermlculatnm adfcrri debet. Talia decent hunc locum ad diccndum ornatinimum , qus lucernara olent, & acmorlos fapiunt vngues. Poftulateadem confpeaus veftcr ampliffimus Reciuint deniquc officmm hu- iusloci maximum. Huicemm loco prsteaum cfle , p:oxi- inum re.7no munus cftrciir itaque maximum hoc non fit offi- cium = Vn-orum fjpientia & pruaentia prarftantium conlpc- clusquomoao non poterit efTe ampHlTmius ? LoCus floien- tifllrua lcftilTimoium auaitorum corona exoinatus.quomodo nonfit ornatHnmus! Ha;c dum condaeio , parumabeft,quln formiaine maxima perculfus vaaimonium defcram. Viaco enim hnnc prouinciain pro aignitate neminera tueri poflc, nifi maxirao (itingeuio , fumma copia aicenaiquc facultatc priaicus. Qusomniain me cum fint cxigua ,hocimprimis tempor€. quo non habeo firma laccra,qua' oratorem vel im- primis habcix- couucnit , facile intelligo , me nonnifi aura& Fauonio bcncuolenti^ veftra: fretum polTc ampIilTimum hunc aicenai Oceanum ingrcai ; me nonnili veftrx patientix vclis aaiutum poflc in eo progreai ; nec inae egredi , nifi in veftra aquanimitate proram puppimqne colloccm. Adefte igitur, auditoies , mcque vcftra bcncuolentia & humanitate iuuate, dirigite. Faxo,vt intcUigatis, quomodo prouidentia Dei circa fcholarum incrcmcntum & accrcmctum fit confpicua. QuoJ arr^umcntum nobisomnibus eft perncccflarium : hoc impri- mis tempore , quo mira & mifcra eft omnlum rerum facies, ita vt non incpte aliquis vfurpaucrit illud Homcri : Noftis, doflrinam Je prouidcntiaDei , ciTc fapicntia: , bo- nitatis , &potentia: Dci infinita; thcarrum illuftriffimum , ti- dei & fpci fuicimcntum firmiflimum , fupcrbix & impaticn- tix f).a;num tutilfimum , gratituainis ftimulum acutiflimum, relifioni' dcniquc mai;iftram ccrtif[imam. Hos igitur f uftus omnes cx hlc orationc acmctere liccbitrvcpote inquaproui- dentiant Dci circa fcholasex coininu^fcholarum praxi vobis ob oculos ftatuam. QiioJ vt faciliijs aflequar,in vtroqueora- tionis huius fpatio fcholas Chriftianas ( de iis cnim potilfi- mum in'hi fermo ) cum paradifo,domiciIio illo protoplafto- jum , confcrre niihi nunc eft propofitum&' dclibcratum. Po- tuiflem quidem hoc ipfum confcqui , fi fcholam cum naui comparaircm , inqucilla nanpcgum.nauarchum, Scarchitha- laflum Dcum , angclos clafliarios, epibatas & uauphylaces magiftratum proretam , libertatcm faburram oftendiflem , fi dotlores gubcrnatotibus , leges antenna: , exccutioiieni le- gum vento fecundo, fumtus pror.x & puppi contuliflem. Sed quia venit in mcntcm , fcholas vfitatc hortos & viridaria te- jiellis platis.vtilibus herbis,omnifque generis arboribus afpe- (ftuiucUHdillimis, fruftuiiquc fcrtilitatc pr.-cftantiflimis, con- fica & quafi conueftita nuncupari , cxiftlmaui me maius ope- rxpretium fac^turum , C\ dc fcholarum cum par.idifo collatio- ne aiccre inftitucrcm , indcqucprouidentiamDci circa fcho- ]as deducerem.Quod duin facio,a vobis.auaitores, enixe con- tenao , vtpcrcxigui tcmporis interuallum iisrebus audiendis impendatis , ^e quibus vfurpari potcft ia, quod Hcclor illc 2/« ftiif l-cll^ns opiliM , nihH indiga noflrl. Hic opifcx fumma arte & inefFabili fapicntia hunc hortum jiroptiis , vt itaaicam, manibus efformauit , eumque muro validiflimo & prxfidio fivmiflimo circumuallauit , cuftodia rumirum Chcrubina. Cultor huic hotto datus Aaam, homo fapientia&fanditate pr.rditus , & velut horizon naturoe vi- fibilis &inuifibilis. Struifturx pulchritudincm fi confideres, hortus ifte tam incredibilis fuit amoenitatis,vt ex omni deli- ciarum copianullus locus homine ad imaginera Dei crcato dignior in hoc vaftiflimo totius reium vniuerfitatis theatro inucniri potuerit. Qiiid dicam de rerum vbertate, qua: in pa- radifofuit fumma ? Hic vidercerat arbores, herbas,&p!antas pulchcrrimas,tragrantiflimis floribus , gratilfima colouim va- jietatc^vtiliffima frufttium dulccdine confpicuas.Terra vber- rimo preuentu largiirimc & libcralilTime in finum hominis vltio cffundebit , quidquid ad viftum & oblcaationera defi- «leraripotcrat.Etquia hic hortuscrat palatium, auguftale ,& regia imperatoris Adami non in fpatiolo aliquo aut humili & «ngufto ourguftiolo fuit inclufus.fcd ambituampliflimo, po- moeriifquelatiflimis protradus. Hucaccedebat cocli tempc- rjes,nulla grandine, vreaine, aut fulmine terribilis, nulla fii- goris afpeiitate auftf ra , nuUis ventorum intcr fe confiidibus ii;quicta,nuliis moleflisnebulis obduiSarfed ibi ver erat per- petuu.aer femper amabilis, totufque dcleiftabilis. Porto, cii.-n non vltima hoitorum gratia inde foleat a:ftimari, quodad aquarum decurfus plantati fint , Deus horrum iftum amcenif- limum.ampliflimum, non riuulo aliquo turbido, li:d flumini- bus quatuor maximis, nobiliflimis itrigauitide quibus optimo iute dixcris.Flumina ibi laais,^ flumina ncctaris ibaat.Dcni- que , ne quid ad fummum fplendorem & omnigenara com- nieadationcm dceffct , Deusarborem vitsc plantauit in hoc horco.vt homo.candidatus illc a:ternitatis,trLidu huius pana- cc.x vcfceusnuUo morborura infultu vexaretur, abfque meta etia debilis fcnci5lutis,in perpetuo iuucntutis virore ac vigore donis Dci vterctur, ad illum vfque aicm^i^^uocx hac vta ani- maliin fpiritualem erat transferenaus. Huic arbori mirabili adaita fuit arbor fcientiac boni & mali j cuius nomcnclatura fumta fuit ab euentu.trifti eheu cuentu ! Quxomniacum ita fint,quis mccum non exclametto magnificentiam paradlfi in- comparabilemlo aecorem prorfus inexplicabilcm .' 6 bonotii optabilium abundantcm ibi affiuentiam , & affluentem abun- dantiam ! Sed quorlum haec recito ? quorfum ? Vt manifcftum cuaaat,qu.\ rationc hortis fcholafticis omnia ifta conueniant, .. vtque prouidcntiam Dei circafcholas fiorentes & aeflotef- ,,, , ccntcsindc colligamus Principio igitur ficut paftdifusarchi- <^^ * teclum iiabuit Deum : ita natales & incunabula fcholarum, \l c|ui paradifi lunt semula:, ad nuUura alium authorem,nifi ad i. I Deum , rcferri poflunt. Quidcnim ? An exordium rci tam ex- ccllentis, tam bons, modifque omnibus fufpicicnds , ex qua tanquam cx Amaltheae cornu IxtilTinia & copiofiltima maxi- morum bonorum a^ vniuerfum genusmottaliiiredunaat fe- gcs,ali) authori,quam Dco foti & fcaturigini omnium bono- rum, acceptum fcrri potett ? Rccftc profciflo aixit , quicunque aixit,orginem fcholarum eandcm cflc, qus eft Ecclefiac.Sicuc cnim Deus,Pater ille ccEleftis,in primo rerum oniniii cxoraio vineam ingentem (Ecclcliim intelligojplantauit , plantatam confcruauit aduerfus vulpes & apios,conferuata amplificauit, itapro incff.ibi!i fua lapicntia hic vincae adiunxit hortulos & feminarialcholarum,vt quoticfcunquc palmites vincae vel fe- niocontabcfcerent,ve! morte collaberentur, recentes, vegeti, nouclli , & fucci plcni ex horto fcholaftico poffenc fubrogari. O ineffabilem Dei fapientiam, qua vineaefuz chariffimz,Ec- clefix.adiuniftam voluit fcacuriginem pcrcnnem, fcholam ! i^ bonitacem. admirabilcm, qua, vt voluit clfc femina in magno hoc niundi thcatro', ne res morrales vnquam deficerent, ita in horto Ecclcfia: conftituit fcminarium incxhauftum fcholamj vc indc fubolcfcentes & arborefccntcs plantx iii vineam illam fplendidilTimam tranflatz conducerent adperennitatem ! Sed nonfolum origoicholatum , verum etiam defcnfio ipfarum cbuccinat prouidentiam Dei inexpIicabilem.Qucmadmodum , eiiini paraditus nvufp fuit cinftus , & prsfidio angelico muni- f'* tus ita diuinx proteflionis ptopugnaculo, angelicarum cxcu- "" biarum prxfidio,& legfi honcftaf[i,aifcipIinacque accuratioris ' vaIIo,cuius ciiftos eft magiftratus poIiticus,his,inquam,muris communiti funt lchola:; vfque adeo,vt nuUa extrinfecus op- pugnantium vis , nuUus intrinfecus debacchantium impetus, conqualfare illas.ncdum euertere poffit.Hinc femper in mun- dopiie fcholxfucrunt, inpriniis in populoDei :&per Lrifinita Dci gratiam & potcntiam durarunt vlque ad hsc tempora , & (liccatmihi,auaitores,vatem agereipcimancbunt vfquead fi- nem mundi,in vita denique xttrna perficiciitur.Qua: res adeo clara cft:, vt folisradio dcpifta videatur : apudtos precfcrtim, qni non funt hofpites inhiftoria.Nam in Vetere Teftamentci tcmpore potcftatis, quam voc*at, patria:,fucrunt fcholsdo- meftica: , aritata: intra ptiuatos patriacharum parietes : fue- riit & fcholx publicae. Sic in domo Adami fuit fchola priuata, cuius difcipuli emincnWflimi fuerunt Abcl & Scth. Schola ifta Adamica fmit conferuata in pofteritate Sethicuius filius Enos piiblicam primus erexifle fcholam creditur. Idem fecere Noc ac Scm. Hinc diuetfx fcholac continuatx funt vfque ad Abra- hamnm ; cuius fchola confcruatafuit ab Ifaaco , & latiffimd propagata a lacobo ,& lofepho proregc illo .'Egyp ti. Ad po- teftatem ducalcm &iudiciatiain populi Dci placct dcfccndc- re ? Hic ex prsfcripto & ordinationc Mofis , quem cancclla- rium Dci indigitant.fcholac propagatac funt vfque ad tempo- ra Samuellis. Mofcs enim vna cum frarre Aarone inftituit fciiolas thcologicas & iuridicas , iifquc prsfccit docflores or- dinarios Lcuitas : Prster ordinarias iftas Leuitarum fcholas fucrunt infupcr fcholx cxtraordinatiae prophctarum, qui hc- roico iclo reformare agrefli funt fcholas pcr incuriam Leui- ■ tarum corruptas. Imprimisautem fchola: ift.-E ptophetarum viguerunt fub poteftate regia. Hinc totics Pandcfta: illa: fa- craEiiominantfilios prophetarum,i.e.illorum difcipulos Fue- runt & Naiir.-Ei,profeflorcs & ftudiofi theologiac.Quiddicarri dc fcholis populi Dei fub poteftate facerdotali ? Hac tempe- ftate floruerunt Pharifaei Theologi, Scribx, ICti, & Lcgifpe» riti Theologi & ICti fimul : Flotuerunt Hefleni : Fuerunt in ciuitatibus fingulis fynagogae. Ncque folilra in populo Dei ,fedctiain apud gentilesfuetunt innumeri fcholxante Chiiftiaiuenfum.Ade^enLmrchoUcumrtiUus&neccfritas, gmnibuv Florilegium Scholaflicci'. ?07 iri- Jio- omnibuspropc dixcrim fxcra popuKim D i gciuiliu<; inno- »uic,vc pluriin.i:,ca;i.]uc cxcellcnril1iii).c,(cliol,i; in diucrfis rc- gnis cou(licuc.i;,rci;iilqucl'umci!iuscoiiftruat.x- fucrinc. Quis ■ ienorit antii]ui!li;iias Orphci , Lini, iicrcliquorum poctaiu.u {cholas Pquis Mas;osPcrfaruin?quis (^iccrdoccs y^Egyptiorum? quis Gallotuni Dtuii»s?quis lcptcin (apicntum collcgia?quis Platonis Acadcmiani ? quis Aridotclis Liccum ? quis infinita aliorum gyiniialia ? Dics mc liic potius & vox dcfoccrint, «juani diccnJi ati^umcntum.Hccaliexorilio mundi numquam intcrrupca lcholarum fucccllio, ("uii;ulari Dci nucu & bcni^iii- racedcduda ct vfquc ad Si-cuaxons nortri Opci. Max ccmpo- xa :qui anno .ccac.s i i.tcdit in mcilio dJam in fchola Antioche- iia publice aocuerunt Barnabas , Simeon Nigcr, LuciusCy- lenxus, & Manahcn. Thoniasapollolus docuit apud Ofroe- tios , Aiidicasin Scychia 3c Gr.tcia , Simon Zeloccs in Aftica & Bricaiinia , Marcus in yEgvpto & Libya In Europa docue- iuu: Paulus &Iacobus Barn.ibas docuit in Lombardia & Me- diolani,ApoIlinaris Rauenna;,Lucius Cyrencnfis Ratisbons, Maccrnus d.fcipulus Pccri Argcntini & Colonia: , Clenicns Paulicommilito Mctis.Crcfcens Pauli difcipulus Moguntia;: &quis oicnia ea commemoret , qux apud Eufebiuni & Ni- cephoiurn mai;no numcro fe ofFeiunt ? Prxtcreo hic lyiiago- gam Libercinoriim , Cyrciicnfium, Alexandrinotum , Cili- cum , & Afianorum , dc quibus in Adis Apoftolorum. Nihil dico de Uholis Corintliiacis , Athcnicnfibus , Ephcfinis , Ro- nianis.Byzantinis, & fi.milibus, a nollra memoria rcmotiori- bus. Vclim vos duntaxat intueri cas fcholas,quxa Chri- ftianiflunis Iiiipcratoribus , Regibus , & Principibus funt in- ititutx , quarum in Getmania numetantur fcx & viginti , in Hifpaniadux & viginti, in Icalia vndecim in Polonia crcs, in Scotia crcs , in Aiiglia dux , in Gallia fedccim : vt nihil iam dicam de fcholis innumeris criuialibus , quas vel lcui cogi- tationis aurapcrcutrcre fit labor. Ingratus fim, fi tacicus ptx teream illultrcs& generofiflimos dd. nollros iiluftris huius fchoLx direftorcs.qui inter primas fuas curas id curant.v: no - ftraSarepca& viduaalac, ideftreligionem, & Elifa:uin, id elt fidos doitores. Acque hinc pace: , ad hxc vfque tcmpora inde ab otiginc muiidi fcholas , nunquam interrupta fucceirione duralTe. Vnd,- non obfcure colligere licct , feholas a^d fincm tfqac mundi permanfuras :quidquid etiam alij contra bla- rerent , qui fcholarum fatalem periodum in aiil^ futuroS: iequentibus figunt.Quilibct fpcronifi fon^in mcridie noclis conftitutus, vccum Comico loquar ex dWR inrelbgit, quam nobilis fit fcholarum origo, quam vcncranda fut-cclTio,quain admiranda propagatio, dcfidcrabilis petfcdlio. Ordo nos vo- cat adcultores , quos hortifcholarum xqu^ rcqulrunt atque paradifus. Cultorcs ifti fant doflores &difcipuli In doceiiti- busrequiruntur non folum virtutesiill*, quac impctatotix cxilHmantur , labor in negotiis , fortitudo in aduerfis . indu- ftria inagendo , cekritas in conricicndo , confilium iii pro- aidcndo : fcd prxter has ctiam picta?ergaDeum , totius vitx innocentia , tcmpcrantia , fummafides, prudentia , facilitas ' acdcxteritas, infj^cnium foIcrs,huinanitas, alacritas , rcLlum- queiudicium. Huiufmodi vcro viros.quis eft , qui nona Dco dari&excitati fatcatur? Q\i6d fiper hiftoriarum monumenta eamus , nullum feculum nobis occtirret , quod non habueri: doiftorcs illis notis, quas dixi, prxfignes Scippcr ctiam fcho- Ix habucrunt difcipulos , qui per omnes pietntis, diligcntix, modefti.x , ac eruditionis numcros probarunt , quantoperc Dco cur.x fit fcholarum coufcruatio. Scholarnm dico , qua- rum pulchritudo tanta cft , vt illa inftar iubaris tot.>m collu- ftrcc rcmp. vtque illafublatafucccdanttenebrx Cimmetiis&: ./Egyptiis multo dcnfiorcs. Quid enim pulchrius eft eo ordi- nc , qui in fchola , tanquam in excicitu, cernitur ? quid ama- bilius ijs rcbus , qui in fchola docentur & dilcuntui ? Scd hancpulchritudinem non vidcnt Cvclop-s,Cccauri &Ther- fic.t.quorum iniquisfimis iudiciis, farcafmis actibinlmis, afi- ninis. clamoribus fcholx vapuiant : dc quibus vfurparc fo- leo illud poccx. V;rem fro cithara ^xti^et ha^erf M''^'"- Videamus porro, auditores , quam fingulaiis fit Dci proui- dentia circa hortorum fcholafticorum vbertatem ,Tantaeft illa , vt nuUius tantum fic flumcnt ingenii , r.ulla dicendi auc fcribendi tanta vis , tantaqiie copia , qu,v non dicam exorna- rc , fed enarrare veftram , horti fcholaftici , foccumlitatem & vbJrtatem posfit. Nam abfquc vobi s fi fit , homines transfor- mantur in helluas, in truncos , in lapidcs , in monftta imma- nia ,deT]uibus ingcniofilTi nu« nequitiarum poeta in fua me- tamorphofi. Homincs natura funt veluti tabula rafa,cui nihil infcripcum eft , quidlibet autem infctibi pctcft. Vos vero fcholx , infcribitis literas Pietatis & Humanicacis Homo natura eft veluti linea slba , qus colorem qucmlibet lecipeie poccft. Vos tingicisalbam iftam lircam viuoHoncft.icisco-» lore Homincs in luccm cdici func vcluci lapidcs,cquo quac- libct llatua ficri potcft.Vos habetis Itatuarios periu(linios,qiii refingunt homincm , & ita tcfiiigunt . vt imago Dci macis niagi(quc(c cxfctat. Vos gii',auteain audaciam irliffiineitiij Cyclopicain imuianitatem coinpcfcitis.vitam Epicarcani\.or- rigitis. Vos clliscmporia & mcrcatura bonarum litciarum: fcminaria Ecclcfix : armamcntaiia rcip. viuaiia ojcononiist- officinxpictatis : niaglfttx humanitati» : fonccs honcftatis: tcacurlgincs vcilicatis: nciui niorum & dil"ciplin.v:lioiti Gra- tiatum,& vnovcrbo, Cornucopix omnimodx felicitatis, O igitui fcliccs Ecclcfix , quibus hxc pictatis domicilia func adiunfta ! 6 beatas rcfp. in quibus hxc iuftitii cnipoiia func aperta .'6lcculum nolhum fclici(Timum,inquo ab innumciis ("cholis non fccus atquc ab ApoUinis capiUis infinita dcftillat C. Ampli- cominoda! Scd ampluudoparadifi vellicac niihi aurem, dc- <"''"''''''- quclcholarum amplitudine aliquid ni« diccre lubcc. Con- tinentut autem fcholx iildcni , quibus hxc tcira habitata, tcrmmis. Etenim nuUa gcns immanirate tam barbara, cru- dclitatc tam cfFcra vnquam fui: , cuius aiiimos aliqua fchola- lumvcl fingulaiis admiratio & vcncratio ,vel in fuis teriis erigcndarumcupiditas ac dcfidcrium non inuaferir , noniii- ccHcrit. Nam & Turci , & Scythx , & populi ln nouo orbe fcholas habcndascfle cenfent , & plurimas habcnt Slauoni, homines alias ipla baibarie magis bjib.iri , taiitum habenc fcholis honofcm , vt lationes, co loci qui dcgunt , confpicati hominem inftruiflum a libro & atramcutario'', fumma r-ue- lencia ipfumexcipianc, & quibus poirunt humanitatis officiis profequantar. Vndc veio cft: tanta (cholarum vbcrtas?am- plitudo tanta vndc ? (^emadir.odura paradifi fcecunditasa blanda& b,;ni>;na cceli tcmpt;nc:.ta fcholaruii vbtrtas a <-ra- 7 T«ni(>p- !■ • r- ^ • I- ■ rr . ^" ^^^^ ccrlf tix diuinx rauoiiio a leienlllimo veric.itis , <.|Ux in ipfis (o- c,ua- fu m nat , vultu,atquc fole illo concordi.c origincm dycit fuam. f^hoin? His accedunt quatuor faculcatcs , vt vocanc , qux fcholarum vbcrcatem & vtilitatcm promoucnt , non alitcr atque qua- tuor illa flumina paradiium lcni dcfluxu & ftata esuiidatio- ne foccuudillimum^ftece^runt Nimitum fatrofandx thcolo ' Q.'fa'uor gix Oceanus profundiflin.us iurifprudcnri;F mare vaftifli- f^hriir'" nium ,mcdicx aitis pontus iucundlirimus, phiiolophix d:ni- q"*- que fluenta (eptemplicia , funt quatuor illa fluiruna maxima, limpidifllm3,iucundiirima, fcrcilnrima , qu.r non fccu-; atquc ciuatuorparadifi fluniina ex vno,& co quidcin inexhaulio, cliuinx fapicnti.-c pelago fcatutiunc , & verfus quatuor niundt cardincs in quatuor vitx humanx ordincs fluxu & curfil vnanimiconiundtilTima larniflime fe exonerat. Pofllt hicau- ditores , triumphare oratio mca , nifi vcflra mihi fatietas fu- gicndaeflet. Quate vc primum mex orationis fpatium ad fi- nem dccurrat , agicc videamus , quomodo arbor vitx, atbor- quc boni & mali in paradifo cuiuflibec fcholx Chriftian,x a Deiprouidcntia plancencur , foueancur. Arbor iraquevicz in nicdio , & q. grcmio ac finu hortorum fcholafticorum plancata,eft almus iUc Seiuacor lefus Chriftus. Ad hunc enira tanquam adfcopum omnes omnium labores iu fcholis colli- inarc dcbeiit. Hoc eft ccnttum k quo iiaex pictatis & huma- nitatis ad circumferentiam fcholarum dcducunrur, & inquod c.-cdem rcducuntur. HoG eft cor , hxc lytTtXiz^i ^. adtionum fcholafticaium . Huncqui habet , cmiiia hab t : hunc quj fcit , omniafcit. Vndc pi^ pia antiquitas cecinit, S! Chri(l'im b n-. xii , f.vii e '. fi cfeyn n^fcu-- SiCh^ifi •»! nef-^' , riihtl efi ,f c£:er.i .■Hfi-!. Etreifte mellifluus Ecclefixdocftor : Icfus inquic,eft mel in ore , melos in aure , iuhilxus in corde. Hunc thefaurum qux fcholx rctincnt , non poliunt non pctfundi nccS.irc fcliciratis & amplitudinis, non quidem teirporalis & cadu.;.x,fed fpiri- tualis & xternx. Quid vero , auditores , vidctur vobis de ar- b.ne fcientix boni & mall in hotco noftro fcholaftico ? Qux "' ^ illaeft ? qu.x amabo ? Hxc arbor eft difctimen honeftorum fclioiit. & curpium,cuius nocicia mencibus noftris in primo ortu diui- nicus eft infica : culus diuinliTimum compcndium cft Dedale- gus. Dccalogus eni n lua naciua indole eltarbor fciencix bo- iii : quippe regula iufticix , nunquani cxorbicans , nunquam fallens,nunquam a rcdo cramice dcflcdlens, fed fibi perpetuo fimilis & conftans , ac proinde omnes omnium hominum ac- tiones examulTim gubernans. Rcguladico.non Lcfbia,fed di- uina,ccrtiot omni regul.r Polycleti , omni libra Critolai. Scd & hicideni Dccalogns eftatbot fcientix mali noftro vitio, St fimul (quod alicui pradoxiim videatur) noftro bono Nam (i no cicidiflemus p imxua noTra integritate, nihil odus fuiflec ex lege, tanqu im ex fpcculo cognofcere ma.-ulas animx,pec- cata." Sed poftouam a Dco turpiter defciuiaius, ex Decalogo difcimus foEdilTimam vitiorum lcrnam toto peiSorc aucrfati» cxecrari, & (:anc pciu5 ac angue fugere. Veniant nunc iirifo- rcs fcholarii.& dicanr, f holas elT' nequ'tlx iuuenilis ftabiHa, pucrilis petulanti.x doniicilla calamitatis h fp)tia,iuge<: che- fautos penurix oxdoris mvrothccia,xrumnarum confluxum, & miferiarum Oceanam. Potel^nc veto id qiiod Devm habec authorem , nequitix appellaii ftabulum ? Potcftne id cuius defenfionem fufcipiunt angeli , & pi) magiftratus , elTc domi- ciUum 9 vitz in rchoUt ■lUiC. Artot 16. A-bor fcif I i? bo- mali 3o8 Encyclop^dia^ Lib.XXIV. cilium petulantix ! Poti-ftne id , quod vtilitate eft maximum, gloria ampliffimum , dignitatc fummum , appcUan p.tdoiis . , myrothecium , & Oceanus miferi* 1 Sed videor miln vidcre, ,'°m, "'. (]aid fibi vclint , qui fcholis talia. imptoperant. Dehgunt ilh c. fvhola- oculos in vitia , quiin fcliolas iriepunt , uldcmiiucexitium menttm"' m.nantut & machinantut. Sed cjuid hicad noftram Aadro- machen ? Non enim ipfa fada e(l meretnx.fed i j^quibus hoc necroti) a Dco datum , vt intemeratam huius diui «aftitatcm propufnarent , hi,incjuam,fui muneris obliti, Dei vindicis ira prouocanint, vtquciile phiaias excandcfccntix fux, (dequi- bus in Apocalypli ) fupcr lcholas cjuoque elfundcict , cffcce- runt. Atc]ue hoceft .auditorcs , altcrum oraticnis mc.xfp.-i- tiuni, quoddumcadcmbrcuitate ,qua primum illud,^ecur- ro, aurcs animofque bcneuolos mihi accommodatc. Dicam hic de re maximi momcnti.de caufis videl. corruptarum fcho- larum:vbi vos oro atque obteft:or,ne ab animo latyrico canis alicuiusrhetoricihxcqualiaqualiaprofciftaellc lufpicemini, lcd de medio fumta eflc vobis pcrfuadcatis.Hic vcro non c(t, quod culpam confcramus in atchiteftum horti (cholaftici, Dcum , vel in dcfcnlorcs horti,angelos , vcl in quatuor ipiius fluniina , thcologiam , iurifpiudeiatiam , mcdicinani , & philofophiam : vcl dcniquc in vbettatcm hoiti , cocli tcmpe- ricm,& duas hortiarboics. Quomodo enimres tam ianillx, tam vtiles, tam exccncntes Camarinam fadam patere , te- ttamquc Mcphitini exhalare queant ? Fomcs itaquc huius mali qusrendus nobis elt in hominibus , horti defenfoiibus & cultoribus : in magidratu dico , in fubditis , in pr.xccptori- bus , in difcipulis. Hx enim funt quatuor rota: , quibus Dcus hunchortum penlilem voluit vehi.Ex his rotis (i vcl vnacou- cidat , aut luxctur , hortus noftct non amplius pcndct , led ' s.(5,uonio- veliacet, vclruinam minatur. Qn^odigitur ad in.agiftratum ^ratuTdc- attinet, tametd fatendum (it,plunmos iiunc cui cllc nutri- (ittiinoffi- tioseccIcfiaium& ('choIarum:vidcrc tamcn o;l bcne multos, fcholls'?'' quibusrc.sirtanoneft curatio. Paucos proFciflo videas , qui fcholam habcantpro fcminario pietatis : pauciorcs,qui lcho- lamhabeant pto (lUaptimogcnita: id qnod Galli dicunt dc fchoIaParilicnli , illam elle primogcnitam regis filiam :pau- ciffimos, qui eum eiga fcholas ahfcvtlum oltendant , qucm Theodolii , luftinianus , Cavolus Magnus , & alij printipct Chtiftianiflimi pr.Tfctulcrunt , quando fcholas fundaiunt, fundatas priuilegiis ornarunt, & amplidimis rcdicibus inftru- xerunt. Hincert , quod pannofos potius , quam nummo(os videmus docftoresde fchola : hinc cil: ,qu6d xdiiicia fchola- ftica , qux dcbcbant cllc ornatiflima , non rcparantur , non ornantur , hinc cft. quod menfx public.-e , qux debebant clfe tabuls , in quibus magnilicentia principum velut Apellcis lineisdepi(flacon(picerctur, multis modis defotmantur. Non requiro hic magnificcntiam Alcx. M. qui Ariftotcli fcripturo hiilcriamanimaliumdcdit 80 talcnta, i. e. quadringenta& odogintamiUiaPhilippicorum: non rcquito magniliccntiara Angufti Cxfaris , qui hloratio fctuos , fupcllcdilcm,& totos dedit fuiidos : non etiam rcquiro magnificcntiam Caracallx, qui Oppiano in fingulos verfus fibi inlcriptos fingulos iulfit rependi aurcos. Eam hic poftulo in Principc magnificentiam, qua docentes Ixtentut , difcentcs excitcntur ,omnes iuuen- tur : ne homines de fchola neceire habeaut vcterem illam cantilenam gemcndo potius , quam cancndoprotcrre: Nos mufii muln. ■ ftini.zijne ncllrit fames. Scdmultinunc fimilcs funt RomanoPontifici Sixto IV.cui ciim TheodorusGaza exhiberet libtos Ariftotclis dcanima- libus ex Gtxco conucrfos , quod fieri non potuit, nid ab eru- ditilTimo in vtraquc lingua viio, & liber cllct ornatus-aurcis laminis : intetrogauit Pontifcx, quanti conftaret ornatus: di- xitminifter , quadragintaauveis. Tocidcm igitucci reddi, & prajtereanihil dari iullit. Nimiium Pontifcx aurum proauro, pro labore nihil numcrauit , Pontificio fancfacinorc . 1 ,. • Ad fubditos mc conueito,& in iis tetram noto ingratitudi- 5. Subnitl A r /- J. e *" tl - quomodo ncm : qua fic, vt perpauciagnoicant , prxdicent ,& cxtoUant ptccft c.r- fiiigularc hoc Dci bcneficium, quo nos afFccit , quando fcho- " ''"''"' lisbcneconftitutishataenus halcyonia prxbuit. Hinc cxiftit contcmtus fcholarum ,hincodium crga doccntes & difcen- tes ,hincinfidix , hincfraudcs ,quibus vcxantur ,& tantum nonopprimuntur homincs publicc vtilcs in fcholis, vt& bo- ni iuucnes , qui funt thcfaurus vtriufque politix. Di(firailcs profedo funt vetecibus ludxis PhcEnicib.Chaldxis,j€gvptiis, Indis, & quod mitcris , ipfis ctiam Philiftxis : qui de fcholis honorifice fenferunt , & illas amplilTimis fumptibusconfcr- uarunt. Quantum gens Grxca acadtmix & gymnafiis,mu- farumqu^delubfis (" vt Ciccio vocat) indulferit ,ncmo igno- rat. Pleni funt libri , plcn.-c hiftori.x iftius rei tcftimoniis. Imprimisvcro teftantur Gr.xca & Romana iura , ciuilia& ecclcfiaftica, C^xfarea & Pontificia^Pandccl.c, Codex.Nouel- ]x, Refcriptaque & auchcnticx potentifllmorum C.E(arum,& fottirtimorum ac religiolidimorum principuur , quo animo tum ipfi , tum ipioium fubditi fucrint propcnfi crga (cholas. Vetiim cnimuero , nc aliquis cum Dioiicnc Cynico mc fimi- lem cffc dicat Gtammaticis qui cum Vlyfiis mala notarent, fua negligcbant, bona veftra pace, auditores, ingrediar ady ta & penetraliafcholaium , quidque ibi decremcutum fchola- rum promoueat , indagabo. Hic primolc offcrunt motbi,qui totum (cholx corpus & (yftema infcltant : & inccr cos agmcn ducit impietas plus quam Liciniana : quafit , vtiltxvoccs cx quibufdam de gente Ciitica an Ctetica audiantur : Icgen- do Biblia dedifcimus Latinitaccm , & corrumoimus bonara diftioncm Cicerouianam : Vacando facris, -n.A'jTt?.iru% «>«- /,«tytj;;f 0»®-, labitur. Hincfaftidium rerum ficraruni faccrri- mum. Hinc multi fimiles func illi Anglo,qui cdas Pindaii prxicrcbar plalniis Dauidis : & illi Mathcmatico, qui mori- bundus legebat Euclidcni. Hisnihilo meliores funtilli,qui difputationes concracardincs, i. e. piincipia religiouis Chri- ftianx inllicuunt , & immcnfos leligionis Chiiltianx agios decempcdarationis fux metiri conancur ,'au(u lacrilcgo. v'el- lcm iftoshomines cxpcndere ,quod inhii^oria ccclcfiaftica occuirit.Cum Arrianus quidam protecuus diu multumque difputafietcum no(tris, & variis fophi(matrs iirctiillet , tau- dcm acccdit agiicola , quiex Arriano qu.\;rit,'au credat in Chriftum ! Hic Aiiianus obmutuit : qt;od cnm mitaicntur Chiiftiani, iplc di.\it : Quandiu vciba vetbis futrunt oppod- ta , mcrito fiipeiior fui : fed cum primcim vcrbis oppofitx tuerunt rcs, ccdcic coaiftustai. Impictatcm cxcipic calumnia, quam uicCEtu fcholaftiico inucnitc habcm.us validam & va- riam. Literx ficjuidem , qux diumitiis (unt datx ,vthomo homini lit Dcus, hodie vix alium habcre vfum putatut, quargf vt homo ab hoiviine dillideat, vchomo homiivi fitlupus , vel vt rciTtiiH dicam , diabolus. Apud (cculum priiis protetua conuitiorum , ("curiilitatum , vernilitatum , concumeliarum nomina in circulis,iii lulfris, in cauponisnalccbantur, &ini- bi nofccbantut. Hodic eiinu liccrarum nou ca tancum , fed noua, (ed inaudita, (cd intandapiodcunt. Inciuilc, petnlans, improbum-aliquod didlum cxcogiianduin clt ? Nc longcdil- ccde. Dabunt fcholx, dabunt litcr.c & quoJquxris,& fi hoc tibi non fatiseft , eciam carum rcrum ga.iros fubminii^ia- buat , qui per oinncs calumniarum numeios ,qu.intum in ea pala- ftra profcccrint , tibi probabunt. Qu_id hodicrni prxfc- tunt libii polemici , qui a thcologis fuper ncgotio religionis (lcilicct ) fcribuntur ? Qiiid , inquam , prxfcrunt, quam in- crcdibilcm iniuriarnui & conuitiorum fegctem ? Quiaam fe hodie ad examinandum aliorum fcntentias confcrunt , qut iion putent , fibi in litcris omnem malcdiccndi licentiam pa- tere ,qux ncmini parcat , nullum genus hominum patiat^ur cxpcrsefTc virulcntix & importunitatis fux ? In hac autem mi(ena^lludeft*miferrimum , quod homines iftius furfurij hanciaudrm ingeniorum fuorum maximam crcdunt, fi ra- riis male JRis, qua licct , qua non licet, alios impctant. Hic moibus comiten^^bet difcordiam : qua fit , vt diuerf* fen- tcntix diuerfos ,^^potius adueilbs pariant animos. Vtinam hiccogitaietur illudpoecie. Diuerfum fentire duos de rebus iifdem, lacotiimi licuitfemper amicitia. Vcinam illud Atiftotelis fuccurrcret : Aliud eit oju^tioix, aliud oyshlia ! Scd quid facias animis exulccratis ? itftua- rium difputationum^an contenticnum hic eft pcrpctuutir: nullx hic inducix : quia hunc difcordiarum Euripum foris perflans a gigantTbus & Centauris omni cx parcc C.vcias per- mouet , incus ambitiofbrum & um-at^it hominum intempt- rantia. Quis vcro fruftus iftarum contcntionum ? Dotct id nos fatum Academix Atcicx , in quaperpccux altercan- tium rixi.iurgia & odia hoc cfFeccrunc, vttandem dilfipa- rctut miicrrimc. Sic florentifTima (chola Alcxajidtina, qux prima Euangcli doLttiuam in auditoriis fuis excepic , con- tentionum vanicatc dilacciata cft. Ncc alia pcftis Acadcmiain Pragenfem , olim florentillimam , afflixit , & tantum non ex- tinxit , quam contentio. Nihil hic dico de lognmachiis logo- dxdalorum , prxtcrco /^vcAo^iai* ^/ ,tcem morte prxuenuis peruenit.vt author cll Vagctius. O teftu- Nihil hicpcccauero , fi ad (cholas aptaucro noiii mundi delcri- dinem, cj forinicinum gradum! Tertius imprudenti.r gradus in ptionem qua Mercurius Gallo-Bricanicus cuulcauit fub tirulo eo vercicur.quod prxccpcores nimisdiu immoiancurartuim in- JMundus altcr & idcniiEli hic Ciapulia diuila in 1 ampha"oniS '"'-'" teiiamGulonii.cft hic Tcrra ebiiofa,diuila in ' ° ■flrumencalium,vc voc.inc,explicacioni.Qua de re i^ineas Sylui ■itaqueritur:Maximum,iiiqiiic,gymnali| vitium elt, quodnimis • oiutinam opcram jn Dialcciica, nimiumquc temporis in re non magni tiuCtus terunc. Oracoria & poircica apud cospcuitus iu- cognica,quibus omne ftudium in clcnchis clt.vanilque cauilla- , -- - ... OEnocria 8c Lupuianiam,cuius ciues luncequices aurci doli)icfl: hic terraRi- xatia PIoraui.i.Rilia maior & uiinor. E; quis omneshu.us .oui orois partes reccntcat > (^iam vcUcm nobis fcmpcr ob oculos vcrlaietur cataltrophc floientilIim.E Acadcmi.c Eitoidicads» tionibus.folidi haudquaquam inultum. Hac ipsa de re grauiter Cum fludioti illuc lcici te pjtulantiiis trerercnt aducrlus ci fubindcconqueltus clt Maximi-lianus l.Imp.laudatillimus, qui prxccpcorem fuumdiris deuouit , quod in corcice DialeCticcs tamdiu ipfum decinuiliec.lmprudcncia: gcrmana foror cit tyia- Jlis,quacx ludo tic pilhinum.ex fchola caniiHcina, quxquc .Ur «^orcs couuercic iu coitorcs. Plagoli irtiOtbiliinoii J^^erunc illud vulgatum:N'on h.ibuerispra:ccpcorciii,m(icundei^R:aini- cum.Scd hicmorbus nunc rcmporis fermc eft^jttindus, inque locum eius fucccllic alius longc pcltilencior. (^em exitlimacis inorbum hica nic indigitari ? liidulgentia,indulgcntia ell mor- bus ille tbnticus.quo frxnuni laxarut iuucntuti fcrocienti, adco c]uidcm,vt licentioliiriina (it vita (f udiotoruin in omnibus fcho- !is:(i modo vica dici pocctf,qux viam expevinillimam ftcrnic ad , jnorccni. Debebamushicperpcndere grauitri.iiam voccm Ale- xandriSeueri (mpcracoris:DilcipIina maijrumtcmp.cenct qu.-c Ji dilatatur, & nomcn Romanum &: imperium amilimus. Cur vero hoc.optimc Imper3tor?0_uia, vt Valcrius Maximus ait, cx l difcipiinx (inu omncs triuniphi manarunr.E contiario ex laxac dirciplinx finuomnes manant mifcrix.Excmplo nobis lit fcho- laBcrytieulis. faatilla legum nurrix : erat totius Pha:nicix rhcEnix:crac mufeutn Romaui orbis:craccribunal iu(lici.v. Scd iion diu erac.Maximiis enim fiebac maximoruni priuilegiorum, iminunitacum &: iudulcorum abufus. Qjx vircutis & lultitix crac otncina.in omncvicium &iniuflitiam,in ncquiciam,in pc- tulantiam degenetaliat. Qijarum rerum atrocicace opcimusac ftudioforum amantillimns Impcrator lullinianus adco com- moucbatur , vc adSalaminum , virum dilcrcilliraum, fcriberec hanc in fencenciam : Illud vero latis neccllarium conllicucum, cam fuTima incerminatioiiecducimus,vt nemoaudcat , neque in hac fplenduliirima ciuicace, neque in Bcrycienfuim pulchetri- flio oppido,ex his,qui legicima pcragunc ftudia.indignos & pef- fimoSjimo magisleruiles,&: quorum effciSus iniuria efl, ludos ; cicrccrc,& alia crimina,vcl in ipfos profe(l'or:es,vcl in ("ocios, Sc maximeeos.qui rudesad meditacionem lcgum pcrucncrin:,per- petrarc. Quis enim ludos appellct, ex quibus crimina oriuncui ? Horfauhuc loquicur Imperator) ficri nullo modo patimur, (cd optimo ordini in noltris tcporibus & hac partc tra iimus,& toii ' nodro pollero tranfmittimus tcculo , ciim oporceac priusani- ,1 raas, & poltca linguas fieri erudiras ? Epie^iam & veic regiam < tanci Impcracoris lentcnniam 1 Sed mifcirimos Berycienfcs if u- fe^d dc mcdio fumli,qu.-c fimplici ttylo dc vitiis,n6 vcro de iier I (iiofos^Cum cnim neque Imperator;* feuetiirimx prohibitioius fonis.commen.oraiii. pt qui potui a!itcr?Nam qui fub initium grauifli:n rque coinminationcs,ncquc profetTorum ac pr.cccpto- mihi propofui oftendeic piouidcntiani Dei circa fcholas neccllc ium fidclifrimcg admonitiones qaidqiiam proficerent, Dcus qui tarditatcm pccnarum fupplicij grauirate corapcnfarc folet.llibitc) uitempcilanofte,ciimgurgu(tia helluaciombusfumarcncgancf cum cumultibusnotTurnis vrbsm lacelierent . cirm lapidibus tccta domotTUcobrucrent.cum feneltras & forcs hofpuQ lian- gerent populus magnoagmmecxcitus collcgiorum domosad- motisbcllicistormentisobfcdit,cxpu<^n.iuit,acvtqucmqueftu- dioloru luuenu obuR'i babuit.velut b<^ltcm,arripuir,vulueraurt, trucidauit.neque priiis quicuit, quam vitulantium .adolefcentii anultitudo uiccnibus vrbis ctlct profligata.Iaccc ex illo dic etia- num.olim florcntillima ,'.ca.leni]a,quamLutherus,quiprimam ibi lauream confecutus cll,pai-ac fcholanotaui, nullius famjTljli: liabui& incicmentum& .lccrcmentum illarii vobis ob oculos poneic. Incrcmentum huitis horci audiuiflis pendcrc .i Dci ar- chiccrtibonit3tc,ljn.;loruin angclorum.legu bonarti & pioruin »c iiiftra libidimbus fcrueteat.cydogicis clamoribus omues at.- niagiitr^tuii cuftodia,.a cultoiil pictace ac diliocntia,.! flru(flui-x Tom. Ul. ' D d ° ' " oidine. 310 Encyclop^di^ Lib. XXIV. ordinca ferum vbtrrtate.i veritatis fercnitatc, a qaatnor fa- eultatam foecunduace.arbordinqueduarum cxccllentia.De- cremcnticaufam non ifi Dcum.non in fanaosangelos.non m ipfas fcholas conferendam eire intcllexiftis.fed in hommibus, qui hortum iftam rite dcfendere ac colere debcbant, re(idere co"nou\(f is.-ncque tamen in omiiibus.fed in quibufdam dun- taxac iibras fruiflijfque viciorum partim haercrcpartim emi- nere cx me audiuiftis. Incidimus icaque,auditorcs,in ea tem- pora.inquibus vircus & vicium, vt inomnibus vitae humanE ordinibus icaetiam in fchola, perpecuis &mucuis pr^liis fibi aduerfancur. Ex illa enim parteprincipu munificentia& pro- pcnfioers^a fcholas.eihactenacitas&odmm ergaeafdem pu- . rrriat:illi"C fubditorum humanitas & liberalicas hinc corum- ilem barbaries & auaricia cercat.illmc pr.reeptorum eiuditio, prudentia& humanitas.hincillnrum infcicia, imprudencia & tvrannis dimicat : illinc ftudiolorum dilii^encia, modc-ftia & pictas, hincignauia , arrogaatia & vita dilTolutaconfligicur. Qu.r ciim icafint,nuuc ceite.fi vUo vnquam tempore.uecel- fe cft o.Tincs i j.qui boni elFe & haberi volunt.nci uos omncs m- tcudnnt ingcnij, vc his fcliolaruin moibis co^nitis medicina adhibcatur piis votis ac precibiis vicique ac moiii cmenda- SchoUtu neceflitas &vtilicas. Scholaiu depraua tio. tione. Ta igicur, Domine Deus, Pater mifeticordix, afplce & facicu efto horci cui atchitcdus & defenfor,& oculo prouiden- tiae cua: illum dirige.manu fuftinc& gubcrna.aproccllis, vre- dine.gcandineconferua & protege:fandtos quoquetuos ange- los pr xficc.qui nos manibus fuis portent in viis nollrisdiortu- lanos conftitucpiospiincipes & dodorcSjqui ligoncdiligen- tia: ac vomere prudcncia- folum ricc fubigant^farmentaque & lolium infclix feliciccr exftlrpent : leges legumquc eiccucio fincbuic horto inftar Zephyri,qui liltum iuftiiis & violas ora- nium virtucum educec : procul pelle vulpcs.ipros.bruchos & fuco!,qui hortum tuum cortumpcrc allaboranc. Da denique (tu enim (olusdarcpotes)daprecor,vtomnesinhochorto qui fumus,gnaulcer ofhcium faciamus.ita quidem vtalij femina pr.xparent,alij eadem folo commiccanr.alij planras nutricenc, alij lolium ctadiccnt.alij frudus lcgant,allj eofdcm condauc, alij conditos promanc , & omries ad te vnum oculis noftris incenci fimus , vt bieui accipiamus immarcc(Iibilcm illam gloria: coronam,quam nobis mcrirus cft lefus Chriftus, cui tecum & cum Spititu S. fic benediclio, & honor, & gloria, & robur , in omnes oranium feculorum fcrapitecnitatcs, Amen. i s^ r^ ^^. !^ ■^■^' rj^; ?>? ^%. r^ i'^ r^ s^ s^ m !>"¥^ ?^i''? • 5^ ^'T! 5^^ m .'vs w sy^ r>[^ m Mo sv? 5t? ty^^ ^ J^ ORATIO DE CAVSIS CORRVPTARVM SCHOLARVM. K$/[5 E M o R. I A prodirum eft.Illuftriffiine & Clemcntiftime '^X^ l'rinceps,Dcmofthciie,Gr,econ:m difcrtifiimri, intcrro- g.iium.qoot eftcni neccllaria ad oiatione habcn.fam, rcfpon- dilTc tria.Primuin dixit clIca(5I'one:fccUMdu,a£Iionc,tercium, artionem. Quiiius verbis nilul aliud voluit innuere , quam aaionis ui oratoiia faciilraceprajftacia.Huc rcfpexifle videtur a''iguftus illeEcclcfiix; Doclor Auouftui', quaiidofcnpcii reli- qu;r,huinilicacem in choro viriutii,tenerepriinas,fecHndas,& tertias.Sicexercicatillimusquidam belli duxrefponcHt magno cuida principi.ad bellum feliciccr perendu criarequiri :primc) pecuniam:fecund6 pccunia:& tettio recuniam.Mc Ci quis in- tcrroget.quot fint column.x ftatus ecclcfiaftici & politici, re- fpon jcbo tres.Primam diiero fcholas:fecunda fcholas : tctcia itidem fcholas.Tanta enim eft fcholarum neccflitas,& vtilitas tanta,vt abfqjillisfi firjhomlnes transformcnturin helluas, in truncoSjin lapides.in monftra deniq; immania,cuiufmodi me- tarporphofin Oiidius acuce admodum defcriplilTe pucacur. QuidenimPAnnon homincsnacurafunt vclaci cabula raf.i,cui nihil infcripcumcft,quidllbet auteinfcribi poteft?Annon funt velutalba liiiea.qu.x coloveqacmlibec rcciperepoteft?Annon funtinftar laoidi': e quo qua:libti ftatua ticri poteft?In icholis aute rabulis bifcc infcribuntur liccr:E Pietatis & Huraanitatis. Infcholisalbx ifl.c line^tingutur viuis Honcftatis& Vtilitatis coloribus.ln fcholis (unt ftaniirij peritifllmi.qui refingHt ho- minem ad imaginc Dci Opt.Maiimi.Vnde ("chol.xnon imme- iitiT vocatur empoiia & mercacur? bonaru litcratii:feminaria F-cclefi.E:armamentariareip. viuatia CEConomia::o!ficin3e pic- tatis:magiflrij huinanitacis^foiucs honeftacis;fcacutigines vci- liC3tis:nctui inorum & difciplinoc:horti Gratiaru:& vno verbo' cornucopi:t omnimodr fclicitatis.In his enim gigantc-a auda- cla difFringitur. Cyclopica immanitas c6pefcitui,vita Epicu- roacorrigitur.Abfquehisfi fii,iuuentus,chefaurus illc vtriufq; politi^.corrripitur.&hocchcfaiiro corrupto ip("a rcfp.labafcir, &hAC labafccntelabat quoq; Ecclefia.cuins hofpiciii cft refp. Nam exinftitucionc m^lapraui pueri.peiorcs adolclccces.pef- fimi viri euadnnt:c contrario ei bona inftitucioue boni pucri, nieliores adolcfcentcs, optimi viri cxiftiiiu:vt non immerico maiorum gencium politici lcribance fcholls cjnqua fontibus felicicacem public.'i & priun ta.no fccus ac ab Apollinis capillis dcftillarc.O igitiir beacas rcfp.in quibus hsc cirinoria funt a- pertaio fclices Ecclcfias,quibu$ hccpiecatis domicilia funt aJ- iunftalo beatitacem huiusfcculi maxima.quod plurimisabu- datfcholis! Verum enim vcro quod'in oinnibus fcrmc rebus naturafu.ipr^lllitlfrimis &optimis vfuvcnirefolet.vtrechnis, filiaciis & fraudibusantiqui iftius vcteratori^iDiaboli iniiiiin nioduiiidepraue'Uur,&'rancum nonin puriipucum venenum cciinutcnrui:id ena proh dolor fcholis accidil]c,& indies ma- gismagifc]; accidcrc vidcmus,& magnocum dolore videmus, fi modoaliquid vidcmus.Tantuin eniin eft huius feculi(quod iionnullihcioicii vocare folentiquam rc>fti ipfi viderintjtan- tumdico eft h'iius exulcerati fcculi cacoi:ches, yt in maiima fiholarucopi.a lic inaxima viroiupublice vtiliu, qui cum rcip. tum Ecclcfi:cfun(^ioiiibusfa_tis idonei fint,inopia:ade6 quidc vt fcholas iii iplis fcholis defidercs,& Tantalii in mcdiis aquis fitire.ac filrmind^a iii mcdlis ignibus algere no incpccdicere polIis.ProfcClo fi verumfaceri voIumus,hoc tempore vfurpari poteft querela Socrarisiqui ciim fartoiii Athcnienfiu multitu- dinem cuin fapientu eo loci raritatecomponcrec.in has erupit voces:S' Ath'-nis diccic, Surgitcomnes fartores,protinvis ali- quammulii aft.iigctcnt, fibiquede numerosafua niulcicudine congratularentut:Acfidiceiem,Surgitcfapientes,qiii Athenis cftis, hn quam paucos videre liccret .' Si quis fortc putet me oratorio tnorc hoc Socratis didlil noftro a:uoaccomraodaie, hunc iubebo intucri ftudioiii ruina, liteiarum vaftitatem.Ii- tcratoru raricate^qua: omnia iiitra dcceiinium proximii acci- dertit.Amifiiiius enim,ehcu amifimus in Theologia Luchcros & Caluinos.in luiifprudctia Barcholos& l',aldos,in Mediciua Galcno's& Patacclfos.in Philofophia Melanchthonas &Ra- mos:& loco illoiu habcmus mendicabula Theologoru^IiUif- confuitoiii.nicdicorum & philolophoiu innumera.epicaphia ■paucilfima.Nam fi Ecclcfia dcfideicc paftorem,faciliris impo- ftorcin inucniecquam paftore.Ec rcfp.pro Adante & luftitis facerdote f.cpKrime accipit harpyiam & iufticiae tottorem;pro doftore iuris.iiiris dccodlorcm.Neqjaliud videas in Medicini & Philolophia.Nam ibi pro medicis faepius mendici nummo- rum aucupes.hic pro prxceptonbus frepc deceptorcs fc olFe- runt.-Qji c fi quis calumnio.;illratus,c]ui fcholas pai;anas non funclandas elie perfualuni habent:Cum tauiC vniucifjL reip. intcrlit, vt huiulnioJi fchol.r excanone fexto concilii Conllan- tinopolitani V I. aperiaiuur. ScJ h.rc pLxtereanius, & difpicia- mus.cluomoJo fchol.c funJat.« conreinentur. StipcnJiadoccn- tibus non foluuntur iulio temporctautu abell vt amplificentur. Scholispra:ficiunturcenfores & vilit.itorcs partini imprudcntcs, partim iniqui.partim neglijjc.ites. Priuilcgia fcholallica veleri- piuntut.vel contrahuntur.jEJificiafcholaftica non reparantur, ii6ornantur.Men(.vpubiic.r,qu?debebant efle tabul.cin quibus magnificentia pvincipum velut Apcllcis lincis dcpicfa confpicc- retur.multis modisdelronnantur , dniii fubinde accclfiofit pre- tio,quod intia mcdiocritate conllitiii par crar, & cibus non tan- tum non fufficiens.vcium ctiam infilubris Sc minvis mundc ap- par3tusdatur.Atquehocc(t curare (cholam.o pnncipesJioc cft efrenutritium Ecclcfi.TcdiacefKcholahabcrepio (ili.i primogc- nita,quodGallidicuntdc(chol.iParilien(i,ill.ie(lL-primo^enitam re<;is filiara. Perpenditeamabo principu lauJatilfimoru.&cxtra omnc (ine dubioale.apolitotu, fadta hcroica m fcholis fundaii- dis,con['eruandis, curandis & amplificandis. Aniiou mcmmiftis, quidTheodofius, Iu(tinianns, Carolus M.ignus, & ali] fexccnti fcceriutlPolf quam Romanu Impcviu didicit Chrilfo Domino S: Reoi .•sterno fa('ces (ubmittere,Vo!atcrranusauthor cll.pofitain fui(feBononi.^' in Italia Academiam a Thcodofio iuniore:quani paulo ante Ambrolius fcmiruta:: potiiis vrbis cadauer.quam vr- be.m fuilTc fcribit.SicaluffinianoCrlare Romanam, Conffan- tinopolitanam,& Berytienleniific a Carolo Magno l'ari(icn(cni, Papicn{em,Ticinen(cm Acadcmia fuilTe conditani,hiffori.T nar- lant.Sexcenta poirem huiufmodi profcrre.Sed p.iucula illra (uffi- ciunt ad inflammandos bonos pruicipcs , vt (cholas fundeiit in pagis & vrbibus : vt fumtus conffituaut necefTarios, vnde tum aedi/icia fcholaftica extruantur & conferucntur , tum doiftores nori folum viucrcfedetia iucundi viucre poflint : vt conlf ituanc curatoresfcholarumdodos, prudentcs, aEquos& diligcntes : vc fcholis profpiciant de"pr3Eceproribus aptis,qui pr.ciiiti fint pieta- tc.facultateitem & volutatedoccndi:vt habeantrationc illorum ftudioforum,qui elegantioris quidem ingenij,(ed tenuioris liint fortian3E:vt dcnique priuilegia conccdant, &concefladcfendant atquearaplificcnt. VcnionuncadyM^^«rw , & illorurn inprimis taxo ingratitudincm erga Deum in hoc negotio. Taiita vero cR illa, vt nulla oratio pollit e(Tc par illi couimemorandx. Nullus entm fermeeft (ubditoru^qui lior Deibcnefidum agnofcat,pr.r- dic£t,extoIIat,qu6draperiori fcculointer nos acccndit lucem bo- iiaruraliterarii apcrtis vnJiquaquc fcho!is,cvim omniaCimme- riis ante id tempus implicata eircnttcnebris. Si quis eft: qui hoc agnofcat, admodum tamc fvigidc hoc fic,& quad per fomniurt. Ex hacfcaturiginequalcs riuuli promanenr.facile c(t cniuis in- telligere.Hinc exirtit contemtus fcholarvi:hinc odivi erga fecflato- res fcholarum.inprimis in aulis:hinc infidii , quibus oppiimun- tur priuilegia docentibus & dilcentibus conccda. Sapicns anti- quitasliterarumliumanioiualumni?dabatpriuilcgia, vt libera- liorebonornra ffudiorLicuIturaampliusaccendcrctur,&inflam- marentur ingenia luuciitutis ad rcs maiores,& falutcm Ecclcfii commodaque Rcip.viri fcietiis li'crarvi aucffi & ornati facilivis ac tneliusproueherent.Concedcbant illi vacationem ac iramunita- tem ab oneribus : affurgebant Iiteratis:habcbant honorelireris: jnfinitis pra^rogatiuisinaclabant pr.rccptores & difcipuios. Hoc facicbantIuda:i,Phoeniccs,Cha!d.ri,IiKli,/Egyptii,&,quod niivc- ris.ipfietiam '-'hilift.xi.Ouaiituni gens Gra:ca AcaJcini.r &gym. na(iis,Mu(aiLimquedelubvis(vtCicero vocatjm hot gcnere in- duI(crit,ncrroi<;norat,qui bonos authores legit.Pleni funt illo- rumlibri,plcn.^'hi(lorii iftiusrci teftimoniis. Inpvimis vevtire- ftantur Gra;ca& Romanaiura ciuilia & Ecclefiaftica , Ca:(arca & P5tificia,PanJeft.r,Codcx.Noucll c.rcfcvipuquc & aurhcnti- cxpotentilfimoru Carlarum & fortifiimotuacreligiofiinitioruni principum:quiomiiiahic vccitare (it mota moleili(fiiTia.<^id verti nuncdicrum fieri viJennis hac in re fcholis adinoJnm ne- ceflaria-Dicam verbo. H,Ecteinpora,pvoh Jolor.odio infeftilli- mo &contcmtu literavviindignofl.igiant,non facilcornant ho- noribus,vcl priuilcgiis augcutrcmp. litcrariam, intcrraoricnti- bnsfcicntiis, humanitatedifcedeute, pietate pvofligata, inuale- fcentedcnique barbarie Sed cominus niinc vidcamus morbonl gcncra.quibus ipfi fcholarunl vifcera infeliantnr.Occurrunt hic vitiacommunia priceptovibus & difcipulis, occurrunt propria. Et communiaquidc funt impictas, calumiiia,difcordia, vanitas, & confuUo. Ad impieiatem quod attinct, vcrum c(Ie quotidie experimur, quod raagni nominisvir pronuntiauit^GrajfT^/wr ia fcholis impietnf plu4 qnam Lici>iiar2ci.K.^A]x huius viti) eif vna; ramimultifidiifrucSus multifarij. Radix eft i"iwratio vcri Dei. Tom. l 1 1. 311 Rami funtatlieifmus &ha:rcfisin doflrinl , epicnreifmus ia vita.FriKf^us (unt contemtus veibi Dci.artes m.agica:,difputatio- ncscontia car<^mcs rcligionis noftvx, quos vocant aiticulos fi- dei.tcmciario & facrilego aufu fufccpt.c, opinioncs dc rcligionc nionftrol.r & alia iniiumcia,qu.r horieo memmiiTc Hinc nimi- rum voccs ill.r criticorum : l.cgcado Biblia,dcdi(cimus Latini- tatcni:Vacaudo ficris.corrumpnnus bonam diClioncm Ciccro- nianam : Aiidicndo conciones malc collocainiis tempus , cuius (umcuscftpictiofillimus.HincfaftidiumnominislEsv.proquo inalunt ifti homines loucm & Apollmc dicere. Hinc adn-iratto niagnicudinls & anciquicacis Romanx, & coutemcus anciquita- tis Ecclcfiaftict.Hincdcniqi ni.igic;e arccs & illarum profclfio. NonpolTum quin hic intctfciam.quomodo fchola Pct"amcn(is ob vecicarumiftarriartium cultuiani dinina vlcione fitctilfipata. Erat ifta fcliola florentilfimoril medicorv'i empovium, eiat toiius M\x oculus. Scd diuiiia illa falutavis niediciu.c profcdio, qu* lua indole ad fupcrftitioncs procliuiseft, vtPIinius cft author. ica brcui obfcurata,& m,igicisvanitatibus frauJuIentilfimilquc, vtidebquitur^avtibusdemcntataell.vtlohanncsapoltoloruiu viuaci(li:iius,Satanx (cholam 1'crgaaii dominari, cx reiiclationc cceleftisangdilcripferit. Scd hic cautocft opus. ncftatimilla, qux non iiiccIligimus,Jamnemiis titulo vanicacis magicx.Quoci fciolo ctiid.i.^cciJi(Ic mcuiininuis, qui rogarus iudicmui dc arte LuIIiau.i,quani vocaut, refpondit,M.igi.i- efle compendium:orc nnpudenti, calumnia rjiiciJa, infcicia incolevanda. Nihil cnim illa ert aliud.quam Logica quxdam concrcta , vt philofophi lo- quuntuviiplifqi rcbus applicata Scd mittamus hanc caluinniam, Calumnia & quomodo calnmnitt iioceat fcholis.abrque calumnia indice- P','*'' mus.Hanc m iioc coetu inuenio validam & variam.Litcrx fiqui- |u^ " dcmqux duiinitvis lunt datx.vt homo homini fit Jcus.hoJic vix alm habcrcvfiim purantur,quam vt homo ab honiine dilfideat, homohomini fit l'ipu.s,&,vt rcaiiisdicam.diabolus Apud (ecu- him ptius protcvua conaicioium,fcurrilitatum,vemilicatu, con- tumeliarum ncjminain circulis,in lu((ris,in cauponis ijaiccban- tur.&inibinohebamv.Hodieefinulitctarvuion eataiitum, fed nouaXcdinaudita.fedinfanda prodeunt. Inciuile, petulans , ira- pvobualiquod diclTum excogitandum?Ne longe Jiicedc : Jabunt fcholx.dabiint hter.T,& quod quxvis,&,fi hoc tibi non facis eft, ctiaeaiiireiugnarosfubminirtrabut , quiperomncs calumnia- rum numeros,quantu in ca pal.cfttaprofecerint,tibipiobabunf. Quid hodierni prxferuntlibri,quam incredibilc:n iniuiiarum & conuiciorura fegetemrEcquiJ (celcratum.execrabilciucxpiabile excogitari porc(t,quod librorum nouorri tot, tanta,tam irama- nia exaraina non contineaut? Qu.ina ((;hodie ad fcribendu con- ferunr, qui non putentfibi iu liteiis oranem maledicendi liccu- tiam patere.qux nemini pavcat, nullum genus hominii patiatur expcvsefli; virulentix & importunitatisYuxPVlque adco vcrum eft illiid niagni cniufifain hiflorici:Ho.mines in fcholarii puluere & vrabraculisdcgentes excitant puluercm calumnix,vt noniin- mevit& dici qucaiitpvofclLires calumnix.Optiuie dixifti,vir op- timc.lftiusciiim furfuris homines,quosnotafti,animum obtre- (flanJiaJ lc(!lioi]cm librorum adferunt , & itanunquam decft, quod reprchendaut.Minima re conccnti (unt aJ calumniandnm, & Cyclopcorumlibrovumpovtentofis titulis oneiant nundinas Francofurtenfes : vt a fcholarum fecftatoiibus nihil aliuJ cxpe- (Sanduni fit,quam plauftra criminationvi.fycophanciarura ceu- toncs, confumcliaru fariagines, quaiLi etiani vilillimas meretu- cespuderct.Dicauiuslanc^audatler, non Libyaui , led fcholain quamlibet aiiquid noni hacin materiaquociJie pjvcicHoc ca- coethes aJei) fcrplir, vc quemadmodum gangrxm non tollitur, nifi menibro ablcifTo.ita hxc inhumana (cribciidi licentia.non, nid ipsa authovummorrecomprimipolTe vidcatur.Ncq, tamen idco finis tucrit. Nam fuccilis huius hydrx capitibus, alia (ub- oricntur longc: Jeteriora atquc peftilctiora.Ec quod moJo dixi- rnus dc fciipcis nonnullis ,qu6d contineant plaulfra calumnia- runi,ide accipi volumusdedlfpurationibus plcrifqi qu.i publicis qua priuatis , de declamationibiis , deconuerlatiouibus homi- num hcerisdeditovu. Auditoria enim refonant caiumniis:musea perftrepuiu conuitiis:& fcholx vno vcrbo funt agri , in quibus levmonis intempcrantia, & cfFufa in ouincm imptobitatcni c.a- uillandi licentia fevifur,plantatur,rigatur, aJ florem deuique & ftmaum matuivicJucattir.in hacautcm milijria illud cftmilcr- rimum, quod homiiics malefcriati hanc laudcm ingenioiu (uo- rura niaximam credunt, (i variis raalcdicflis, qua licct. qua noii licet, alio,<, iinpetant. Hinc fit, vt collcgxccrtatim (c inuicem profcindaiic conuiciis , in apvico & per cuniculos. Hinc fit , vt ptxccptorcscalumniciiturcidcipulos fuos , & hi viciflini illos. Hinc fit.vt dilcipulus noii fic tucus a Thcouino condifcipnli fui dentc.Atqihoc eft,quod Pindafuscgicgic dixk, lnuitisfermones DifcortJia funt obfcntj ls!0. !'orr6 hic morbus comitcm habet difcordiam, qtiomodo qux ipfa etiaeft varia.Oriiintur cniin fetflx & contcntioncs iiiter "ffligat theoIogos,inedicos,philo(bphos. Religionisncgotium tratffatui ''■'^°'''* animis cxuIccratis.Diucrlx fcnteutix cliucr(bs ve! potiiisaduer- (ospariunt aiiiinos.Ita iiimivura vniTroia aedificatur. Iraclo- riaDeiprocurarur. Ita cceium plantatur. Cxterivmhoc xftua- liuin turbavum.rixaruin & contcnrionum cft perpetuum.NulIx hic funt inducuT.Hunc enim difcordiarum Euripvi foris peifians a gigantibus & Centautis omni ex parte Cxciaspermouet , in- D d 1 tus Encyclop^dise Lib. XXIV. Vanltas in fcholis leccpta. Confufio qwomodo psftis fcholaiii! eus ambitiororum k i^<^> liominum intemperantia.idcin Runcaccidit.quoa AcaHcmi^ Attic£.«iuaI'hto, prmccps lUc ingenij, piar.tauii, accidiffc hilloriacproduiit. Illacnmi iplo etiamnii viucntc & vidcntc magi(ho,a difcipuhs v«ata,a di- fcipulis raifde c}cn,?,itata, i difcipuiis defcrta & diffipata tuic. Et hiccou[ctionis'&imulatioiiisvtcr'pcperit Acadcmiano- ua.pcpcnt media.pcpcrit Pciipatum, pcpcrit quam plunmas filiaslpurias, qus, vt ficri folct.matns fencduti iniultabant. Indcpcrpctuialtcrcar,tiriiixx,iuigia,odia,indcplurimarum abfurdariiopinionnnubcs,indc vciboiU inanitas.&friuola dc rcbus omnibus contcntiosc difputandi vanitas.Idc planci fuit fatii fchola: Alciandrinat.qux primaomnm ccEleftisdoihiii? lact;pub!icisfuisfiiggcftis&auditoriiscxcepit,brcuiqaetcm- paris cutiiculo tanta cclcbritatcm adepta cft,vt apud cxtcras Oinnes lcholas fumma cruditionis opinioi/C ctiam ii habcict, tjui falce Alcianiiiiria Acadcmix limina lalutalTcnt.Hxc flo- xcri.liina fcliola iriifrtrime dilaccrata clHixrcfi Arriana inua- lcfcente. H.ic quoquc non iiicptc rciulciis vchcmcntiftimas illas cctcnfonrs intciGsrmancs &: Kulicmos dc_L;ubcrriatio- iic lch'jlx Pra«ctih5,qux niultos aiinos pencs Gcimanos fuc- latrcxdcs Itc iccutas,& exitia.JodhMixi-lulliiicx oppujjiiauo- lie.cruetaque ccitamina,quib°i(ta Academia ita dcpiclla tuit, vt ad hxc vfque tcmpoia caput rmfum attollcrc. priltiiiaquc Ctltbritare & laude acquucrc non potuerit O pcftcm.pcllcm fcliolaiii & literaiii cettiifima contcniione & dilcotdumlllla vctitaccm omnc in dubitationis fiimu & funus trahit.Illa,vbi elanllima tcium lux ell,nebulas & caligincm vltro ofFundit. Il'a,vbi contciuio null.i.nuila contioucifia.aducrfitas nulla, fpofitc (ua litium fauillas feiit,bcliotum lcmina Ipargir. Hac flatnma dcfiagrauit .'\cadcmia Atitica, hacpelte Alexaiidrina fchola eft cxtinita.hoc moibo Acadcmia Pianefis affliilla cli. Sed nondum finis e(l moiborum. Succcdit iam moibus vcrc lethaiis,qucm dicunt %ianiiatern.Hxc vaniias ccrnitur in vcr- bis.Sc rcbus muhimoda. In vcrbis quidcm.quando logoma- chias iogoda^dali inlhiuunt : qualcin vctborum inanitatcm Apoftolus gcntiiim in Athcnicnfibus rcprchcndit. In rebus auicm, quaudo homincs ad ftomachum & naulcam lubtiles nodum iii fcirpo qu.trunt , & fuis fophi(\icationibus faciunt Cnniiuiii i.ie»igrU,(yiie catnierdtibm atra. Quos opiimc: Anlton fimilcs praidicabat clle cdentibus can- ctos & aftacos , qui propter exiguum ahmentum pcrtciuii cu ftuftu in ofTibus.teftis & crulhs plurimis occupantur.Et hxc vanitas miferrime quoquc afflixit Athciiieufium Academiam. Tantus enim philo(ophoiii xrtus,&aflus,«;0,- xaivoAo^na* y^ (t<5,fu(/o quam hic ccrncrc licct triplfccm. Ptirao crum confuiiduntuc vcra cum falfis,hunc fcrme iti modum.Si quis fic, qui vixcric aliquamdiu in ^cadcmia, putai fe ipfum Apollincm , & pro Apolline ab aliis vultagiiolci:quafi iionie Acadcmix (u Gor- goniscaput & clypcus Aiacis.No inhcias eo, gradus ccitos in Academiisoptimoconfilio a inaionbl.isnoflris cllcin(tiiiiios: fcdmaxinu! hic ccrni ahufuni limul ptoclamo.Pci huc cnim ficvt Mag:ftii milciicoidix,quos it.i vocant.Liccntiati nulc- lix,& Doctotcs affliijhonii.ncc habcat ptxiiuiim fux virtutis & cruditionis.nec aliis fint in excniplu.ncc icb'' publicis faiis caueatur, vc qux accipiant (xpcnumeio per(onatos do(fiorcs pto vcris.Hxcvclim pcrpcndia tumidisiftis do(5loiibus & llu- diofis,qui (cmpcr Ac.idcmiam & ciiulos (uos crcpai.ipli uitc- lim iidiculi& nul'cri.Si:quicur altcra confiifio,qua uo habctur dclcilusingcniorum.Ncc cnim hodiccuratur,nuin prxccpior aliquis cxccllat ing(:no,ptudcncia 5c do(5tiuia:fcd cadcni (unt priuilrgiji iUoiii,qui ftugi,& iftorum.qui fuiigifunc & cucur- bitx.Idcm ludicium ello dc cx.inijnc ingcuioium in dilcipulis Cutacoics enim Zc dodtores fcholaiu codcm modo cur^nt & inltituuni oiniics &r fin.:ulos,no alitcr ac fi matcria piima.vt aicille fit ptx manibus.Qux cofufioquantonoccat opcie,vix fado cxptuni pot-lt.Rcftu cofufij tcicia.qua plurimv fchulx vel code vel diuci fo platic modo conllituutur & admuiilha- tur.non habira ratioiic citcumltantiarCuqux tame maximas habcnt vircs ora>iibus vn rebus.Atqut: hxc vna caula clt,quod multitudo fcholaiii hod:crno dic fit noxiarquii fcil.mulcitu- «» dixete.vt author eitPImi°.S'Cuccnim irtud an:mjlculii tard;lhmc omnium infc(!toru ptogredicur, tamctfipedes niillc habeat:ita rcfp. litcrata ctfi mille pcdibus incedat.fi fpc(3cs gymnafioium numcrum,tamcn minimaeft hominu folide literatoru copiaiita vt pletiquc in illo nunicio Euadant numerui, frnges confumerenali. Satis opmor dixi dc viiiis.q fibi obnoxios habcnt prarceptores iS>: difcipulos:iam videamus ^rj^r»/» tu priccptotu tum di(ci- puloru. Et ptxccpiorii quide vitia ex hac tabclla faciic fuerit coIligere,vbirequifitafidoiu in fchola doiftoiu ponuntur ob oculos.Prasccptorisinfcholaclltxcrcereluosdifcipulosin li- tcrij,& coerccre in monbus.H.inc ad rcm tria conducuntivi- dcl.pictas.tacultas & voluntas. Picias facit, vt vita vetbis re- (|)ondcar,vt & ipfe ptxceptot v ittuie doccat,d(-quc illa dicat, & cx cadc viuat,neforic nccellc fit vlurpare iliudiDoclrinam accipite.morcs relinquitc.F.(f«/Mfcomple(f\icur do(5lrinam& vlum,Tt doiftor inftrudtus fit cognitionc difciplinaru, & in iis bcneexcrcicatus.Cd^;!Hio dcbct e(Ie ("olida,n6 vetofa vcl aeria, iioncirciiforanea.V/'» fit euidcns, plenus & prudes. Euidens, vt difcipul; C3piant.P/en(«,vt2uditoreimplcat,ipfiquefatisfa- ciat.f rat/f»s,vt ingcniotum dcleiftus habeatut.P'(i/«n(/w com- pleiihtur dextciitatcm,fidein,meihodii,& paticntiam. Dixte- ritatis cltmodctari difccntiu iabores,ftudiotii amoie cxcitarc, ftudioiosadpetfctcdasmolcftias fpc honoris&vcihcatis pro- pofiia animare,ad xtate & captii audttoium fe accommodaic & demittcrc,in gratia dcniqj pueroici aliquado repuctafccrc. tidei & diligeti.x cft nonobitct & perfuniftonc, & ad clepfy- dia,vt veius clt veibum,(ed firmis latcnbus& larettisdoceie, ac vno vetbo ellc Hcrculem fcholafticri.A!^;.&odcniq; eft,quaprxceptorinduic animum parcniis,& alfiduus potiuscftqu.im immodicus.nce eft plagolus Oibihus.Hxc cft piituta ptaccpioris vere Apel- lija.Sed nimis quam paucos hoc xui vidcre eft,in quos c6pc- tant ifta lequifica. E contrano aute plerique priceptorcs his notis funt iiifignes.prxrcr iUas ccmmuncs iam recitatas : his dico notislunt tcimeuifigncs;infcitia.imptudctia,ncgligetia, tviiinidcinuidia & indulgcntiaivc miruni no fic.fcholasxgr^ ciahcre an:niam,cum ipfum caput male habcat. Principio fc otFctt iinraanis bcllua i??/f(/;<»,quap in hoc gcncre hominii.qui aliis doccdis -iit pfxpofiti,tiita cft.vt pigeat comcmorare.Aut cuim pUiii!: lunt indoi£li,aut (emido(3i.Dc illisfic ptonijtiant: S)itodque parnm diiiicit , nemo docere potefl. De his accipiediim clt illud:Homo femidoiftus eft animal pe- ftilentillimii.O vcinam omncs memioiflcnt prxcepcu Socra- ticum.quo iubeiur,qui atcem cuius fitignarus oftctarc velic, alia potiils omnia, quam eius opcra fa(!^itare ! Nec eft.quod laruii crudicionispro folida faplentia putemus.Suncenim ho- miucs lumid ,qui magnam prx fc ferunc cruditionem,cii fi- miUimi finc faccoilli apud Catullii,qui plcnus cracarancatii. Hic nobis in tncntem veniac illius.quod eft apud Ciceroncm dc diuinationciSus roftro fi humi A litera imprelTerit, inquit illc,non ptopterea fufpicari quifqua fanus poterit,Androma- chcn Enni) ab ca dcfcnbi pofle.Hsc porro infcitia c6 minus c(t fcrcnda, quod illiufmodi homincs (ui admirationc prifc- roccs,(oleat dominari in omncs,quotii aliquod tft in dodtti- na uomfi& quidquid cenlueriot, extcmpliD omnes tanquam bafilicis edi(5Iionibus audietcs cflc vclint.Si cotra quis audcat hifcercilli minan,furcrc,orania mifcerc.Quosego.Sedmotos prxftac componeie fludus:cuni non-inicUigetiuai plcna fint omnia. Pifti piacc 0. tis. InOl pra cun run rchd 4J Florilegium Scholaflic^. 3*3 ip . omnia. Ad imfruJtntiarA pra-ccptorii mc ducit ciftrus orationiS. m Hx-cqij.inta (itpcftisgvninailoium.dicinopotefl.Qucmadmo- •''!°'dnm cmm nauckius impeiiliis naucm (cmpci, imptutlcns fxpc """ ini.iilciimen adJacitrita&pi.tccptoi inkiti.x fua |-uppim fcliol;C fihtcommifra.-nunqu.inl ndii penlit.impiudciitii frpilTimc.Hacc autcimprudciiti.i nilii! ellaiiud,qu.iin cucuindanti.itu.qua: co- I niitantur rcm fcliolallicam.ncglcdio.rcl oftirans iiifpcdio.Ccr- liitur autein hx-c impruJciuia in tribus potinimum.Primo funt, qui no habcnt (iciedum ingcnioru.idcoque cadcm fcrula omncs caftigarc iblcnt. Qjiod quam (it mcptum.ncmo non intcliigit. Saffc (i cancs &cquos ita educamu.s vtalij ingcnio aliij aani- bcamus moduni , quid nohis facicndu putauimusin cducando l «nimalium delicatiiriaio, quodcd homo. Multum igitur rcfcrt lcirc quo quilcjue lit ingeniornum terreo & fcrreo , an igneo & aurco. Noii incpte dixit , qiiicunqi dixit, ingenia adolcfcentum traflanda c^Tc vt vitia.quorum alia funt cra(liu(cula , & proindc a tuflicis tr,iiS,iti pon"unt,alia fubtiliora.vti Veneta.qus digiti? quoqi fubtilibus clucuda.Dcinde &: hoc ei\ impriidcntijc, nimis ptolixc rem aHquamcxplicare.Hoc nomincraaleauditquidam ThomasHafcibachius.natione Su;uus,quiin Academia Vicn- nenli Thcologia.n prtlegcns , duos & viginti annos in pt;imo Efai.t capitc intcrpretando confecit.ncqi ad calccm,mortc prx- 1 ueutus,peruenit.HuiusHal(elbachij(imilcs (untplurimi dofto- tcs Acadcraici,qui tcfludinco & formicinogradu (iiis in lcdio- nibus progrediuntur:(i raodo hoc eft ptogredi.difccntium com- moda reraorari.Tcrtioimprudcnria prxccptorum in eo vcrticur, quod nimis diu immorantur in artibus inlbumentanis,quas ita vocant.Hac Je re jtne.is Syluius itaqueritur MaximHw,w^u\t, gymna/i\ vitinm e/l, qiiod nimis diutinam opernm in DixUcii- (a,nimitt •nque temporis inre non magnijrnliHS ternnt.S^i ma- gillerij arttum timlo decorantnr, hac ■una in arts maxim^e exa- minantur.Ctterttm neq^ kiitJtcA,neqi Rhetorics.,neq;Arithmetic& curam vllam gernnt.'E.t paulo p6ft:Or«/or/<» ^ foi-tica afud eos fenitits incognita.quibns omnejtudiU in elenchis efi, vanifq^ ca- ttiilationibus, foliki hattd^ttaqua multum.la Syluius.Hac ipsa dere grauitei fubindeconqucltus cft Maximilianus Impcrator, fuumquepra:ceptorcm dirisdeuouit,qu6d incorticc Dialediccs tamdiu ipium detinui(fct. Sed hk prouide agendum.nedum vi- .tamus Charybdim, incidamusin Scyllam. Sunt enim quidain jnaligni priccptores,qui dclpiciunt ex alto artes iftas organicas, ^ &di(cipulos fuo.s ftatimdeducunt.vt illiquidemloquuntur, in ipfa facultacum penetralia Sed hoc nihil eft aliud.quam aliquem docere (inepcnnis volate.Impfudentis germana foror cft tyran- "'"■jjjVjquafit vt ex fchola &ludo fiatpiftrinum&carnificina.Ty- rannisifta&incredibilisquotundamOrbiliouim duritiesetiaiii j. optima ingenia detctrct ab inftituto. Nequc id mirum. Cuius 0 enim animus no frangcretur,cui literaru amorera non ininuerct, fi corpns fuum,ctiam quandoque immerens.confciudi flagris fc- ptics aut oities indies (ingulos.contundi bacalis, & nudura di- ftrahi in terta Scythico motc fentirer? Qjiisfcrret pra:ceptorem fpirantem fulinina & igucs:Vulg6 dicunt,& reclc dicunt ; Non tabneris prjeceptoicm,ni(i eundcm & amicum,vel pattem. Duo (iquidem funt afFc^tus , quicum priniis funt neccllarij , (i quis aliquid vclit addilcere, Amor & Admiratio Ncucer vcro horum afftdluum ibi habet locum, vbi regnat merus fcruilis. Tamctfi ■vcro noftra raemoria multum remiferint prjcceptores a tyranni- dc,ita vt corporadilcipulorum nonfiantludus&piladics&no- des : eft tamcn ncfcio quae morofitas &difficultas Doftoribus noftiisptopria &velutidomeftica, qua ftudioforu animos non folum a feipfis.fed ctiam a bonis literis reddunt alieniorcs.Quod pcccatumquamgraue (ir.iisxftimandu relinquo,quibus eftvel * mica confcientii.Sed mitro hunc morbuin, & ad inuidia abeo, JjmCuiusoeftroperciti funtpluiimi fcholarum dodoresrdum velin- 1 uident aliis donadiuinitus conceITa,veI nou docentomnia.quoc debebant docere aut fi docent, per ambages docent & tenebras, vtait ille : quia fcil.vcrenrur.ne alijnimis citoenauigent Ocea- num eruditionis.Diabolicah2Ceft,non(an(fla inuidia,vti multi Tocant.Facit enim,vt nolimus videie bene effealteri.Quo qua:fo tjuid cft tetrius ? Quid, inquam, eft tetrius, quam horaini,qui jcque conditus e(t adimaginem Dci atque tu.qui aquc Chriftia- iius c(t atciue tu, &forte mclior , huic inquara precari, vtcius (Si©-(it«oiaT®-;Nam inuidciealicuifeliciratem,eft ip(i precari vitam non vitam. Eft & alius inuidiac modus,quo dclideramus nobis aliena bona.Qno fit,vt illis adcmta cupiamusrillifque ab- Jint.vt nobis adlmc.Qusinuidiactfi eft (ine odio manifcfto alio- rum:tamenab(queimmoder.ite&iniciuonoftriamorefierinon potcft.Vtraque illa inuidia eft criraen in quouis homineiin do- doreautemcftfaciilegium.Doclorenim qui cft.idcm dcbet elTe patcr.Teneraurem ille affcdtus.quo pater compleditur libcros, non (init vt illis inuideac Nec cit quod exiftimct aliquis arrem aliquam nimis cito addifci poffc. Ais enini eft longa.vita breuis, vtait Cousillefcncx.Et Gallieleganter dicunt.viam fcholx cire longam.Apagite igitur,praeceptoresoptimi,apagitccaninaiftam inuidia,& vos eiTe homines.icemque paties.ipsa docendi prom- f itudine & dextcrirate comprobace.Semper ob oculos vobis ob- ucr(etur,quod habcr magiftcrillc fnbtilitatum Scaliger, hanc in KV\KntUirn.Si addideris lariora elfe.qtu ignorent al:j:iam hoc li- Horis e^ fio hominis Gaudefenim,fi,qu£jrirerKihi ferfuadei),(o- Tem. III. gnita ejje omnibus intelligartt,quiit liajce noHes tnfefiilfimo Caurd gelidijftmm huiufce tei causa vigilo:vt ingenioriifilicitales comm tnunicentur.Is ejl fafientumfini* qui libros co»dunl.lmov:\:6; ■ vir acuti(Time,hic dcbct cllc tinis omnium fapicntum.liuc libros coiufuu.liiic ir-cros(di^-ipuli cnim (iiiit filii pixccpt6runij iii- ftitiiaiu,(iucaliud quid moliantur & cinoliantur. Vcriim liodie omnia (uiir plciiainfipicnciuin. Noncnim hucccndunt dida & fciipta.vttclicitatcs ingcniorUm c6maniccncur,fcd nc ilLc com- municentUr.Vltimopr.rccptorcs infcftat t«es ibi filebant^Profcfloresirridcbantnr^Frxccptoresfpernebancur.Mo- nitorcs iniuriis & contumcliisaflicicbaiitur.Sed mifcrrimus tan- dem exitus manfit fcholamBerycienhum florentiffimam. Ciim cnim neq; Imperatoris fcuenlfim^ prohibitioncs.grauiffimxquc CGinminationes,neqi piofelToru.n ac pr;rccptoiii lidcliinmx ad- inoniciones,quidquam' loci inuenircnc,Dcus,vindex omnis ini- quitacis ceicilTimus, cerrxmoru reiribili irainilTo, fundamenta ' vrbis euercit,moEniaproftrauir,cecta diriiicdomos diliecif,canta horainuinfttageedica.,vc,te(tance Agathia.quiluftinianiresge- Itas fciipfitjCria arapliiis mille ftudencium,vulgi numero prxte- rito,vna illa mifcrriraa nofte intericrint.Quid quxfo,IlIultrilTi- me & Clcmcntilfime Dn.Princcps,ex omnibus annahbus fune- ftiusquid miferabilius.quid horribilius,litcris& litcraruin cul- toribus occurrere poteft;Eiufmodiptofcct6 eft hocexemplura, vt non tantum omnihus fcholis iuridicis,omnibus rribunalibus, omnibus confiftoriis.vt Vigilius lCtusad Carolum V.Imp fcri- pfilTe lcgicur, fcd eciam oninibus acadcniiis & gymnafiis !it ap- pingendura,hoc Virgilij verfu fubfcripco : Dilcite iuftitiam moniti, (^ non temnere diuos. addica infuper(vc bocaddamuslvocc illa Seruaroris noftri duK ci(Timi,qua reipondic illis, qui ruinara Silox tuiris, ftrageinque ^ rcfcrebant Nifiadfrugem reuerf! pcenitentiam egeritii,code fato cunHt peribitis.^LO aute diligentiiis hoc cxemplum eft frcquen- tanduin,qu6 res (chol.uum nunc (iint periculofioie loco.Prxce- ptorcs cnim Beryti faciebanc fiiu ofHciu monendo & minando; quod pauci faciunc hodierno xuo profcirores & prxccptores. Etcnim vclfilendo.vel bylfinis verbis adulando.vel comclfatio- nibus ftudioforum fe niifcendo , ipfi pereunt, & alios perdunt. Qjranquam Beryticnfes illi prxceptores non fecerunt omne, qubd debcbant facei'e,officium.Non enim ad Vre Seca progrelli funt. Quod omnino ficii dcbet in nioibis dcfperacis , qui vires acquirunceundo Acque hxc dicla (iifficiaiic dc morbis,qui pri- mo pra:cepcores , &"dehincip(iisfcholas inuadunt , occupant, exerccnt,perimunt. Hxc vti cx animo caiidido & dolcntc vitio- fam viccm fcholarum profcdta funt, ita velim a candidis ingeniis accipi,citra vllacontumelix notamSed agc,!'rinccps felicilfiine, Tequcrc me pro tua innata clementia ad morbos ipfius iuuentu- tis fcholafticx Ad illosdico.quifunt con(peCtiores. Herculeus enim labor mihi cxantlandus foret, fi omnia & fingula (tudio- forum maleferiatorum vitiareccnfcrc vellem. Cernere auce hic eft iftos niorbos:Odiuin liceraruin,Ignauiam, Pr.irpolterum di- fcendi ordiiiein,inuidiam,Arro.Hic maxima vitae parsnihil a2endo tranf.nittitur. Hic fo.Tino i.npcnduntur hora quot.die plus quam duodecim. Hic rara eft auis, qui repetat lediones. In fumma : Ignaui.^ caftra hic funt pofita.NuU^ hic formicae, iiuil«apes:pIurimi:verocicada:,pluumifuci.Siquidifcantintra priuatos parietes, putant fc luo muncre pracclarc funftos : nec opuseffe.vtprodeantinlucein^fatis elTe^fiintus canantfibimu- fifque fuis.Quid .nuItaJStudiofus eft anhnal vel.iihil.vcl aliud ii'.;ens.Ouod vtrumque in vitio ponicur inaxiino.Ali,qua.n vcre dixit polyhiftor ille Francifcus lunius : Intus ignattia ( fi dicere fas eft)Liiethnei hodierno die inuadi: omnes pUtestf ,1^ in domi- iui pene jin^nlii foMefiit.V ii\\t hoc inagnus ille lCtus Cuiacius: quem cum adiret ftud.ofus & rogarct , qua:na.n cfiet regia ad apicem luris via,refpondit ; Sume li&rnininmaatei.^facquod me iain videsfacere. Quid vero ille tum faciebat?Librii quenda lurid.cum manu volucbat & rcuolucbat.Profedo hxc cft .naxi- ma fcholarum peftis, quod inter mille vix fint dece.n alliduijta quidem vt aliis queant eire ia exempIum.Sxpe hoc vidi.nus,& adhuc videmus non abfquccordolio.Nonpoffumhic pratcriie Itulutiam quorundam ignauam , &ignaui.im oppido ilulcam, qua fit vt femper inquirant in .nodum ftudendi , manum vcro nunquam admoueant aiatro Hornines ifti non funt abfimiles viatoribus.qui de via femper confult«nt,quam nunquam ingre- diuntur. Ita du.Ti tempus ducitur,fubducitur. Hanc ignauiam quid putas aliud cofequi potcft.quam frdpojlerus difcendi ordo} Qui morbus vcre eft fonticus.Sicut enim ordo eft anima inundi, paterintelIigcntii,memorix mater:itaconfufiocft illaiu rcrum nouerca crudeliffima. Non itaque mirum, quod perpauci ritc emetiuncur itet , quod ducitad tcmpIuin.Virtutis & Honoris. Nam quia ftudia non includuntur ceitis cancellis, ncque certis interuallis defcri'.iuntur,pleriqueregia via.excidunt. Pcr pra:ci- pitia.per anfraftus.perdifpendia pleriquc irruunt:ac in quo cer- tillimus lapfus ac ruma elt pofica , quemadmodum Gtegorius Papa hac dc rco-rauiter monet.ad fummum faftigium perabru- pta inferioribus gradibus polthabiciS cotcndnnt.f^uid vcro pof- jfint priftare fine lege & modo tyrocinii,ex archiceclonica.nauti- ca.vel futoriadifcerehcet. Si hocnon eft cum Icaro finepennis volaie, nefcio quid fibi velit iftud Plautinum. Q_i;id enim hoc aliud.quam quodfieri vulgo videmus:Perorant, antequa loqui didiceriit.-difpucant.antequa rcm legerunt,nedum intellexcrunc: concionantur,antequam Bibliaviderunt, quidque fibi velit hoc vocabulil, intellexerunc:in forum progrediuntur,antequ,un cu- nabulaleg.timiftudiiattigeiunt;opiii.nifccnt,antequam ap.uin coououerunt.Sed quis vias omncs crrorum.& ta.n pr^ooftcri or- dinis tationesperfcquatui?Si modo vix,firationcs diccnda: funt, qu.-E a coinpendio in difpcndm.a luce in caligine.a cclebricace in varticacem.a (cicntiainignoranciam,ab optimaculcurain rudi- tate & barbariefeducunt.&.vc iUe ait,cx Arabia felici pcr Ara- biam defertam in Arabiam pecmmabducunc.Sed vndeoritur hiKC confufio ! Logicus diiftatqr id nos docct, quando ait : Vbi nullus fcopus,ibi nulla mcdia In ftudiis autem fermenullus cft finis,vcIfieft,non eft fixus.no excellens.Hinc fit.vt muka bona ingenia multas & varias infticuanc lecSiones finc modo.fine fine. Quopaflo ftudianoniuuantur , fed perturbantur, & ingcnia obruuntur. Et fanecum omnibiis fimul ftudiis nec vita , ncc niens humana queat fufficcrc, id omnibus curandum cft quam ?nixifnme,vt certum alique fuorum labotii fcopum antc oculos ponanc, inqucm vniccac femper coIIineenc:alia vero ftudia & alcerius argumenti libros fic traftcnt.vt ancillaturos ipfis ad fco- pumiftiicontendcntibus. Quod documentumquam vtile fit in tota vita dici non poteft. Sed ncccfrc eft vt no foliim prxfticua- mus nobis fcopum, fedetiam opottet vt ille fcopus fit ftabilis, fixus & cuiufque ingenio accpmmodatns.Verum enimvcro non eft e mille vel vnus,qui ha:c requifita fcopi attendaut.Hinc fit, vtalljnon difcant, alij non fer.6 difcant, alij non neccllaria di- fcant.alij verboru.n ftudio intenci negligant rcs ipfas, alij deni- que fundamenta qua?rantin fu.nmo,cum illa in imo ponantur ab architeilis : & quis omnii ftudioforii diuecticula recenleat? Scquicur inuidia.c^az ftudiofi bcne .nulci funt infigncs. Si enim videant aliquem fuorum commiliconum heroico poilcre inge- nio, ftatimomnes adh.bent machinas, quibus ipu prxcludant viam compendiariam. Hxc inuidia tantaell:,vtcaninx natura: non furtincant indlcarc libios cgregios ; vt non co.nmunicent manufcripta.qux habcnt fipc vtilia,vel ad tempus iufto brcuius accommodent : vt diligentioribus inuidiam confleiit apud bo- nos : vt ipfos in odium adducant apud omncs.Scilicct hoc cft, quod pia vetuftas dixic : /nsvr^i 6u^'.if a.^Uici, Sed hoc de vitio fupra diximusiuter moibos prxceptorum, qua: huc facile pof. funt transferii. Accedaraus igitur ad iirrogantinm,'\\X3.m. dicunc h:'i»n(p'icu. Huius moibi noxam fi arqua animi lanee perpcn- dcrent ftudiofinoftri,pauciores certe ftulta fcientis & cruditio- nis pcrfuafione propere inflati , veluti folles vento , fete turpi- ter daruri ellent, & per Ma^a* nauigationis fuae , naufragium faciences,alios fecum in periculum naufragij eiuldcm abriperent. Vcre profeclo & eleganter dixit Demociitus , praefumtionem ebriam elTc \y>ij,7tU c^n^Triis. Multi eniin, vt ai( fapiens ille Romanus,ad fapientiam pcruenirent , nifi c6 fe iam peruenillc fibi pcrluaderent. Quod quamvere dicatur, fidcm faciunt ho- dierni Academici,& omnino fcholafticidifcipuli : quorum hic eft Iabor,contemncre pr2ccptores,iudicium fcrre dc hominibus extra omncm aleam pofitis.damnarc inaudita & incognita , filn niare fcientia: vendicarc,aliis gurtam fapicntii vix tiibuere , fe inuicem conccmncre.ex fe facere in Thcologia Chryfoftomun. vel Auguftinumin lurifprudentia Bartholum vel Baldum , in Medicma Hippocratem vel Galenum, in Philofophia Ariftote- Icm vel Melanchchonem, vel etiam aliquid tantis viris maius, & quidem longo interuallo. H.iec,ha:c eft bella ifta hxri7i(rotp.xi pra:fumtio,hxc pcrfuafio pucrilis & inanis. Cui nifi brcui nun- tiumremitcimus , regnum licerarum concidcre neceflum cft. Qiiomodo enim duo monces coalclcanc.Quomodo ibi concor- dia vigcrcpoteft,vbi mcrxfunc iaclationcs, & de A^uragojTKOT» concentioncs ? Pra:cerea exhac radicc confurgit ramus maxi- inus , inobedieritia. Ciim pri.nilinicnim peftifera illa perfuafio domiciliiim fibi fixit in animo horainis , illc protinus omnia Im confiliadctpicerc,adraonitiones nihili faccrc.obiurgationes de- tis riderc , pra:ccptorcs poftica fanna cxcipcrc,omnes dcniquc fu- perciliosc delpiccrc, Hac inobedientiaiegnante,nuIIa in fcho- lis vigcre potcft difciplina : qux fi iaceat , omnia iacere neceire cft.Monendi erg6 funt ftudiofi, vt humilitati ftudcant, itaque ftatuantapud aniinum fuum, huniilitacem elle illud vas , quo pollint exciperc fapicntiam.quam Deus paratuseft illis dare.vt philofophusad Alexandrum dicebat.Csteroquin comes inobe- diencia: eft ingracicudo difcipulorum , qua nt,vc nec agnofcanc bencficia in fecollaca,nec pra:dicent,nec compenfent.fed potiils malcfaffa benefadis refundat, & ftrenue mcntiantur fe hoc vel illud didadron obruIiflc.Ad extrcmum hic (e ofFcrt egregia vi- tiotumcoronis , 'vita fcil. dtffoluta , quam plerique ftudiofi viuunt. Si quis hoc neget, paulifper commoretur in vibe , vbi vi fchola eft fundata.vtcunque celebris.Audict ibi clamantcs,graf- foli Iantcs,debacchantcs,vlulantes,boantes,rugientes,gi£;anteo aufu miia meditantes ftudiofos,quos ita vocant, licet iniuria.Quid- uis enim potius illi funt,quain bonartim literarum ftudiofi. Bi- berij funt, Capitones funt , Rabirij funt , func fponfi Penelo- pes , funt ardeliones. Talcs ftudiofi iion ftudiofi fnpsrio- ris feculi anno vigcfimo oftauo pcenas lut-runt dignas Ey.. fordienfi in Academia.Cum enim petulaucius fe sjererent aduer- fus ciucs.ciimtumultibus nodurnis vrbem laceflerent.ciimla- pidibus tefta domofqueobruetent , cum feneftras &fores ho- fpitum frangerent,populus magno agmine excitus collegiorum domos admotis tormentis bcllicis obfedit , cxpugnauit, ac vt quemqueiuuenumftudiofoiu.n,veluthoftem,arripuit,piotinus vulnerauit,& trucidauit,ncqueprius quicuit,quam vjculantiura adolefccntum multitudo moenibus efl^ct vrbis piofligata. lacet ex illo dic ctiamnum, olim floicntiflJima Academia : quam Lu- therus,qui primam ibi lauicam ell: confecutus, paradifum Get- manix id a:tatis fuiire tcftatur:in qua Eobanus Helfus millc & quingcntos auditores h.^.buir : qu:i: dcnique fuit mater ftudio- ruin in Gcrmania,qnod de Oonoiiienfi in Italia fertur iam a lon- go tcmpore.Hic verocum omnia funt mifera, tum illud exiftit mifcrriinnm,qu6d fhidiofi ifti ccrtatim conantur efle bibones, ve[pcrtiliones,& propedixcrim cacodxmones.Quam infenten- tia facithiftoria tiiftisan ridicula.quam paucis accipitc.In Aca- demiaquadi2Saxonia:,qu.-Eex diffipatxPragenfis fcholsrudcri- bus erat cxcitaia , & quafi colonia noua tum tcmporis dcdufta (Pragaenim Gcrmani fupraduo milhaproptcrcxortasHuflitarii concentiones , vno die difcedcntes , tnumquc dierum itinere illinc profedi hic confcderunt ) in hac dico Academia vixit equcs quidam nobilis , hoc nomine celcbris , quodomnibus compororibuspalinampr.-eripcrct. Ciim enim LeonjrdusFilfe- chius.eques nobilis,in paulo ante excitatam Academiam appu- lillet jdcquc fobrini fui ftudiis ac raoribus perquiliuiHet , hoc refponfum tulit;Optime illius tui p;opinqui res ii; habcnt.Intcr milleenim ac quiiigentos , qui in hac vrbc ftudiorum causa commorancur, adolefccnres , ille vnus potandi gloriam .tc pal- mam poflidet Egicgiaui vcro palraam ! Quis vcro no(1:riim eofdem tiiumphos in Academiis hodiernis,& quidem multo fuperbiorcs non pcrfpicitlquis non dolet hxc fieri ! fieri infoper & laudaii!0 vcinam tandcm aliquaiido Dcus cxcitarct Hcicu- lem Academicum , qui morc HcrculisilliusTliebani debcllaiet monftia 1II3 fchoIaftica.Thebanus illc, vt cftapud Plaucum, Cnm leorte.i^ cum excetraxum ceruo,crim apro JEtolico, Cttm auibtts Stymphalicis.i^cHm Antio deluctatus efl. Hxcmonftraomnia,ira6 plura,& magisfcia, in fcholisnoftris gralfancur. Quodpaucisfic oftcndo. ^Principio leoncs pliirimi vcrlancurin fcholarum grcmio:uon tales generofitate , (cd im- manitatc, quxcernitut partim in rugitu,partim in tumultuno- durno,parcimdeniqi in prdiis.quse iftiferoculi (blct inftituere, nefcio i 'IJ Florilegium Scholaftic^. 3'5 ncfcio quo gsnio impulfore. Deinde no vna luc efl cxcetra, fed inmimcia;. Hoc vt iiicliiis intclligi poITictencndricrt, cxcecr.iin fuille liydram inLcru.i Argiuoiiim Ks;ione,vndi.- £c iiydra li.cc Lcinx.iilicitui. H.rc a^leofuit tcrribihs, vt vnoc.vfocaoite tria excrctccret. Annonimpiolii qurl.iin llailioli codcin feiiabcant moJo, pcrvelim coiifiJcrarc quofcaiiquc cordatos.Sicnim nio- iiuioDibus vel cafbigationibus vniiiii vitiotuin capucamputarc concris, tria & fxpc pliira fucca-Icunt. Dc liac cxcetra & hoc proditumeft, illamin Lerna paludem extitilVcqu.e aquas euo- nu-nclo vaftauctit vicinas ciuitatcs , in qiui viio meatu claufo juulti crupcrint. Et hoc quoquc in ftudiofos iftos non frugi competit. Illi namquejilcno OiC euomuut aquas vcrc ftygias, quibus ecclefia, rcfp. & ccconoinia vaftatur. Si vclis obftrucrc viuim nicatum , aliquammulti confcftira alibi erumpunc , & plus dainni dant, non alitei quam Camarina mota. Quid vcro dicemus decctuo, quem Herculcsdcbcllauit?Naininutiliailla terr.rpondcra cum ceruisaliquiil habentcommunc ? Saiic ha- bent. Qneiiiadmodumenim cetuuseftanimal nimis quam ci- midum : ita ifti atdelioncs oniiii ccruo funt fugaciores.quando pcriculamdebentfacercliiorum iiigcniorum in pal.x-Ihalitcra- na.incathedra eccleliaftic.i, inforo.iupraxi nicdica. iEtolicos porro apros hic vidcrcd.itiirplurimos: qui omnia vaftant fua immanitatc, publicum ptiuatum, & frcrum profanum faciunt. Barbariem hic noto, qux cernitur in vita, in morib.in fcrmone. Sed intclligentipauca.AuesquoqueStymphalidashic habenuis. Qi|euiadmodumenimiftx aucs , (ic didlj a paludc huius no- ninis.tantafuerunt magnitudinc, vt folisradios obumbrarcnc, &totam Arcadiam deuaftarent:ita in fcholis ineptiifti fchola- ft ici alis fu.T: ncquitix nobis eripiunt fplcndorcm Solis iiiftitix: quo non lucentc Sc nos foucnte , omnis pelTum ic refp. tam Ifraelis, tuin forenlis. Ancxus deniquefuic gigas Libycus,m.a- gno ac procero corpore , homoqaorumcunquc cercamiiiuin. Huiufccmodi Antarosdanc nobis fchoLx- pluiimos; quividcri po/Iinc ■yiya^^i^af.yJeK iftius vetcris inftauratores. His igitur leonibus oporcec deccahere exuuias viciorum immanium: has Iiydras prudencecin ipsa. hctba fuffocare : hos ceruos ita fi;'crc, ■vc mecas exturbetur : hos apros fortitcr profterncre : has aues StymphalidasTugare : Antxos dcnique fufFocare. Quod nili faciantdodores&difcipuli, vereiiduni cft.ne Deus,qui lempcr fui cft fimilis , exiguam illam lucem licerarum nobis fubcrahac, & ccnebrasimmiccat Cimmcrias , loco crepufculi quod adhuc liabemus, quodque facile conuerci poteft in lumen metidia- j)um,li per noftram impiecacem non fteteric. Habes iam,Prin- ceps Illuftrillime , habes fomitem mali , & caufas morborum eum ipfis morbis, qui fcholas infcftant immane quantum?H'ic igitur lifto , & quae hadlenus dixi ea , qua pocui breuitate , in pauciHimaconfeto. Impietasin fcholis incipit furete : ignauia jnuadit omncs : perpetuumeftcurbarum sftuarium : proba & lanailla Accicorum eloquentia & lepot Atticus fcrme iam exu- latj&aduro para(itorum& fcurrarum ore frigidampotcntiori- bus fuffrindeutium , & literulas calmnniantium adeo mifere profligatut , vc nihil prjecer illud Anftophanis «t?»(s» ^Asjt^ vidcatur rcliquum humanitatcra inhumanitasexpellitpalam, motuum frequentia,alTentatorum fuco,pocenciorum cyrannide; ^ui tum demum homines libi videncur eITc,cum id vnum faca- gunt, vt literarum ftudia intcrcidant, & homines fadi ad imagi- nem Dei in beftias transformentur:pradentiaf infuper &ciuili, &fan C A eftdofttina viriutis inoialis. £ius pai- tes funt de viita < te mora--4 li ; quae fpefta- tui in ^l-ura 't Exeicitationis. rPiobitas. Effefta : Vt funt < r Animi. CBeatiias;qu4hlumadbona i Coipoiis. (.Fotiun*. Subie&a ; equi- rRecipiens : Homo. bui aliud eft ^ Occu- \ Piimitium : Den?. (.pans c Secundarium hoino; quantum ad affcftus Si aftionte.. rL3iidat)ilis. r CQmnnunia : qubd viitus eft^ Diftitilis : in piimis hetoica. I ' 1 Vtilis. V.Adiunfta> LExfcrs abufit, . Fropiia: l. vt funt .DilTentanea : vt> funt rvitium I (,SimuIaii Sincetitas. Conftarttia. Ex cdens. Dcficiens. lio viitutis moralis. moiale rObieaum funt i l""? ^ ""'' fPrudentia;J i Pctlonx & leges ?. q::oruni compatationemihllitmi. «-Vniuer ' falis I 'Diuifioex { .. . > j /' S Direas, vcl obliqua. MoJo:qaod fit -^ p,„pria,vel muiu.iti.ia. rOEcononiica,poliiic3,&c. Subicfto : qubd Ct < Togata, vel inilitaiis. (.Scnilis.cxperimcnialis, &c. } Specie : vti V virtuseft< j lt4ftiiUvmuer. t Vis : obligare HGminem,& coniiinceie quod tcneatur legibus obediie. L fnlu ; cuius < Amplitudo : fuum cuiquc iiilnieie fccundttra oinnia decalogi pr.vcepta. rPuta. i^qux eft Dei |^°S''""' " '""° I S«'ip[ui,. (.Cultus j Intctnus- Exteinus. Sobiicias J Viftum i Amiaum /■Cupid {; Patti- I cula-y . ris ' fiJoi : vbi ! ' eft mo .^ dciatiix k ^ 'TcmfirantU < citca t di-\ Ccaftitas. s f VigiUniia , par. c Laboiis V tiens tempus i Vigilia I Probitas; i < lelpi- "^ L cicns t Affeafis; I L quieft -^ ( s 8c otij. & fonlni. Ordinati &L Modciata. rHonoiis : vbi MedeUia; cuius gtaduj emi. I nehs eft Mst^nantmuM. Defide- J Laboiis : vbi Se rFnndamentum vocatio. riuni J duhtat , cuius ■< Amplitudo quatuor fta. i tempus C Vigi r Amot noftri ; vbi eft Philautia < < I »-Opum : vb ^Aggtediens-^ e rFnndam js < Amplitui C tus. rSii]f:ctcHlia. i < StHdinm ho C Parjimonia. onefie rem parandi. Alios : vbi eft virtas. j Dolor: vbi ' l-Tolerans _, „ , C HrimanilSs. fcHiMUK'^ 1 Vtbanius. I I ^•vtraque'^ J [ ri Chriftiana, vel philofophica. . Togata , vel fagata. . Perfefta , vel imperfeaa. V.»[y(K»n}ZiK)) \ rUSiimf^tieiiUru ^ Cominutatiua. ) ' i Diliribuiiua. Ltberalitai Nos 8c alios fimul. Vbi eft viitus legens .Affeftum 'Ofjiciifitat f Manfiicl Munificentia. Magnificentia. ^^ CLcnitas. c Clcmentiai < I Srgna af- I fcau;; L puta PrAxielogia; \ deaftione.^ virtutis; cuius rFinis: intentiobona, I f Propenfio c: I rln homine < ludicium in jrPrincipia^-' Efficiensy (.Aibiiriumvi I I I HitnitlitM. L Ceticardia. rProfcten- ct'cracitM. rSetraoncm < dum c £«/0/1.1. / ( Reticendum : Taciturnita/. t r Graiitfa*. ^Geftum < CiuUitat. V^ytrecundia. cx tempeiamento orta. telleftirs. voluntaiis, feu pioziens. . rEducatio. Extra hominem J Suafio & difluafio. I Laus &vituperium. Fizmia 8c poena:. Matetia,aAio naturalis , feu indeteiminaia. LForma : Deteiminatio feu fpecifiiatio aftionis naiuialis. rSpontanea, inuita, vel mixta. I Confulta, vel inconfulta. LSpecies ; Aftio./ Antecedens vel confequenshabitura. I Bona, vcl mala. Llnimanens feu internaj vel tranGens fcu extetna. OE C O N O Florileeium Scholaftic^. in OE C O N O M I C A. ' fOngo, Ce\iJ I fumiatii!,^ { pendcQS k f ^•Coniupaliintcr msrltum &v«oiem. rPetfonis o:conomicis in focictstc < Patcina inter paicntcs &: libcros. I t-Hciili mtcr hcrum & fcvuum. r Mobilis, vcl immobilis. OE coNeMicA cit doftrnia benc conftitucndi & J adrainilhandi fa- ouliamiin qua cfl j Rcbus ceconomicisjin ! V. quibusattenditur j LAcquifitio< *-Miita j"Coniniu- I nia : vt fC0nferuatio,[iciofEL-{ funt I cia cEConomica -^ ^lnteger : vbi ) I I cft familiiE j LStatus^ l I I I L Amplific»tio. V.TOtbatus : ybi familix Cur»iio. f Diftindlioi quod pof- I Menfurans, vcl mcnfurata. I fclfio domcltica fit-^ Animata, vcl inanimata. I NatQialis, vcl artificialis. LNcccllaiia, vcl honoraria, ,. , rOrdinaria 4 Naturalis. pSimplex^ •• Artificialis, ^Exttaotdinaiia. ■Adminiftratio< ; t Impetium. ^ Subicffio. Amor. Labor. Familia:: vbi 1 Subicdio. Rei familia- i Confcruatio. ris : vbi * Yfus. {Coniugalis. Patcrna:. Hetilis. P O L I T I C A. POLl TIC A cft dodtrina bcne con- ftitucndi & adminiftra J di rcrapu- Uicam : in quaeft ' -.Origo.fcu fundittto, pendes a<^ \ politic* ^Miteria: | vti funt./ _, , . , V Partes funt 7^11 fPopulus , cuius > ' Collegia. I / ^ Ciuium. I NOrdincs|incolarum. 5 Serulares, vcl ccclefiaftici. rPetfona: ! n 1, ■ ^^^'^"'■MGcneraHvclfpecialcs iLStatus Diuina. fConftitutio< ? Elcaio. 23f t iucccfnp. Magiftratus; cuius LRcspoliticae. I < Monatch; LFotma t polyatchi Monatchica. ca. r Conferuatio Integei: vbi j pcr politica' rcip. j ( Amplificatio. Turbatus : vbi reip. Curatio. C Ordinaria pimple Hmnana J (.Miita, < Jo 1 cBellica. ^ C E«faotdinai.a { p^^^^^^^ jPerpetua, vel tcmpoialis. Abdicatio ■J yoluntaria.vel coada. ^ r Summus, vel inferior. ^^Diftributio ; quod fit \ Togatus, vel atmatus. tBeftia:: vtequi,cameli,&c. flmrao- c Naturales: agri.fontes, Iacus,&c. Inanimatx-^ biles i Aitificiales : domus, pagi, templa, Scc. I f Corpora- 5 Inftrumentapoblica. LMobilcs^ les 1 Reditus publici. Incorporalcs : vt religio.res literaiia,leges,difci- plina, confilia, iudicia,commercia,fQedcra. fNorma, lex. Adminifttationcm i cuius<( ^RcIigionis. I f Togata^ Rei iiterarii. LForfqa : cura-^ ^ Rerum ciuilium. Subicdlionem. I Militaris, c Sufceptionc l. in belli <■ Gcftione. SCHOLASTICA. f Perfons fcho- ^Materia: | lafticx SCHOLASTICA 1 cft do(Srina benc > conftituedi & ad- ^ iiiiniftrandi fcho !am i in qua eft f Origo, fcu I vt funt-( fundatio, ^ pendens a rVitae integritas. I quifita "> ^ I fVo]untas,feu rVits fcholaftics. ^Spccialia^^ amor Z Difcipulorum. 1 fEruditio. »-Facultas \ pjudentia. Difcipulusi f Voluntas.feu r Rei di(cendx. cuius rc-y amor 1 Pra:ceptoris. quifita ■ Facultas t Bonitatc indolis. ^- in 1 DUigentia. {Locus commodus. Libri. Stipcndia. ^ Forma : vt eft ordo vittutis fcholaftica:. {(•Didafcaliam. Conferuatio per J , Imperium. . .,.,...^ AJ,pl,fica.i: iNomothefiam : vbi { s^aio. ^Tncbatus : vbi fclwU moibidoe Cnratic. I CORONIS 2i8 Encyclop^dia^Lib.XXIV. CORONIS TOTIVS PHILO SOPHI^ Practic^. A Tqueharc eft illa philofophia , quam Socrates t caelo in /\terram euocauit : ^c qua illuH reaifllme dicetur, quod Cicero pro Archia dc litcrarum ftudiis exdamat : HAcftudtx adolefcentiam aluntJencciHtem oilecJant,fecundtu rcsornant, aduerfts terfugium a- foUtium fr&bent :' deleBant dimi , non i„pediuntfoni:pernoaantmhtfcum,peregrinAturyrufticantur. Ouxfruftraomniuoin aliis videmus atquedcmiramur , ni(i poftquain prarceptionum guftum percepimus , vfum quoque adiuneamus-Quorfum enim attinebit,rotam pofteriorcm fem- per currere, priore immota ? quorfum, femper audire, & nun- quam ad vita: aftiuac petfectionem perucnire ? Hoc certe ca- coethes nunc dierum vbique legnat , vt pofthabito philofo- phia: praifticac reali ('vtitadicam) exercitio , homines prxclare putent fe munere fuo defundos , fi excrcitiis difputationum incunnbant. Quse vt vehemcnter probamus fi moderata f*nt; ita , fi immoderata cxiftant , vehcmentcr imptohamus. Vtriu{que ratio qua;nam efTe debeat, conati fumus expiimerc in Tctrade noftra pradica : in qua Ethicam memincris efie fundainentum , quippe qua: morum integritatem foiniat, & , ita palatium vniuerlam huius phiiofophiEE firmat : OEcono- micam inftar parietum , ex quibusmagna domus pohtia;con- ftat : Politicam fimillimam tefto, qHod paiietcs & fundamen- tum defendit : Scholafticam deniquc inftar fcneftrarum , per qaas lux , prima illa domusgratia , intioniittitur. Hanc Te- trada conati fumus ita pioponete , vt pietatis & humanitatis ftudium faciilime poffit piomoucii. Quem noftrum cona> tum , confido , non improbabunt ij, qui feipfis & dodiorcs & meliores euadere cupiunc , adeoque fibi proponunt iliudcle- gans : Aiyt '^xkIxus , >^ 'n^ct-t.i XayiKus. Sed vt hoc poflis pra;ftare , fequentem tabulam fubinde ob oculos tibi pone. MODVS VTENDI SYSTEMATIBVS PHILOSOPHI^ PRACTICv€. f Qitid debeat ene, & cur dcbeat efle. f Pietatem : vt 1 Quod non fit.& cur non fit. in fingulis ! iingulia ! capitibus perpendas ^Precationem. I Quomodo poflitefle: j »-voIuntatis D r i. l, videlicet per -^ Confiderationem< I *-ExempIotum variorum. Vfusfyftematum . philofophispra- > &kx refpicit Llmkationem bonorum cum Lu£la affcduum coniunclam- /■Prsceptis. '^ I Regulis. i Hic magnum operspretium fuerit infpicew f Scientiara > qU3e-abfoIuitur<( Scholiis fcu )■ Indicem huius opetis in cuiufque loci Qoxr^ I cominen- I muuis tradatione. l. tariis J '' Prudentiam; quamacquiresper Adum ingenij reflexum , qui confiftit in applicatione priceptorum ad circumftantias, feu faifli cuiuflibcC accommodatione ad regulam. Experientiam &peregrinacionein. ^Humanitatem./ Eloqoentiam ; quam ac- L quites hinc quoad f Difpofitionem. Si enim de themate aliquo ptadico fitdifleren- dum, hicinucnies methodum difiertationis. rBiblicas. Patrum. Poecarum. Oratotura. 'Sententias-^ Magnacuin qua: di^ fFlorilegium Icuiufque thematis, , & in eo ^ petluftrare Icuntur Apo- phthegmata. Vulgi ; qux dicuntur L prouerbia. Flores : vbi percurrerc' oportet Similitudines. Exempla. f Hieroglyphica. I LPiduras-^ Emblemata. I LApoIogos. Indicem ptimum huius EncycIopa;dix : vtpote in quo materia: cognats fub vno velut figiio ftatuuntur. Sic dc auaritia pcroratiirus qu.xrat hunc titulum in Indice : vbi plus fatis matctiae ' inueniet LIBER LIBER QVINTVS ENCYCLOP^DI^. I N S^V O TRES FACVLTATES PRINCIPES Totidem libris explicantur. I. T H E O L O G I A. II. I VR ISPRVDENTI A- III. M E D I C I N A. 520 r^^^^^^^^ P R tE F A T I O In TRES FACVLTATES PRINCIPES. ■.^^.^^ T A f/?, mi lecior : T^on cj} viugenu-s, quod calim}iiis,Jycophani!ii,€enftiris ini-^ Is^ qtiis^Ci' ^lii^ id geniis monsiris isqne ddccieti^r^atque iUud.qnod Itteratum dicitnt. i)*^(c^, Oportct igitur obprmare a.nimtim aduerjits hxc tcla , o" Jub mtiro aheneo covfcien- ^^1''" ti£ opes Jcientia 7io'nfoium poftdere , Jed ettam fords dare , nth/Ique morari eos, "X.,. t^^;>^:: qtiibtts h^c -vna efcaejlvefca^vt ait liicjabores altorttm carpcre, etiam illos, qttos nonpojfunt capere. Feci hoc in fttperioribtts Encyciopxdiii mex tomis , idemqne iamntmc faciam in hoc tomo quinto , qui exhibct tres facuitatcs prtnctpcs:non fane eo conQito , vt 'vclim vei ipfe eztroXv^sy^yfJlS^j^v^veialios hanc pcsiilentiftmam artem dccere;Jcd iit parti?npienajlt nosira injli^ tntio , partim aitj videant numforte methodt^s noflrain ipfortimfacnit atib m aiiquid iucis adfcrre atieat , vartim deuique fudiofm theoiogianonfoiiimfacuitatiijua pienum fysiema hif habcaty fedetiam ex Ittre ^ Medicina pofit ca deiibare,quibHs ntinquam nen vtimur in theoiogid. FieH cnimnonpoteJl,vt aiiquistituUimtheologi dcfendat in quibujdamdifpntationibtismixtis, vti vo- cant,fi piane fit hofpcs in Itiridicis (^ Aiedicis.Agtte itaquc^veiapandamtis,^ nobihfimarn hanc trigam rite adornemmtquam foieo conferre ctim tribtn liiis anim£ factiitatibtis , quas Gr^ci eiegan- ter appeiiant Ta vo*(Iikov fcu yiyiin$vty.ov, t« Qvixdcov, (^ ro J^vdi^/xnTiKov. Has, tnquam ,facuitates animix. httmanA moderantur d^ regunt tres nofiroifacuitatesdifcentix Nam Theologia eminct /»- ter hafce facuitates ,vti to vo«tj«oi' inter facuitates animir.. Et lurifprudcntiafehabetad Mcdtci- nam , vti ro duutK,ov ad to 'fhdvy.yntKov. Rurfm Thcoiogis inprimis propcfttim efiro «j^^oviitoi'^ in quo cernitur notitia ^ diiectio : lurifprudcnttit to dvfAixov , in quo efi nemefs : Mcdiei^ix to }S7hdv /i^injH,ov , in quo efi cupiditas. Nam Theolcgia docet notitiam CT diieclionem Dci, fummi iiiiiu honi. lurtfprudentia hoc agit, vtfuum cutque trtbutttur in ciuiit conuerfattonc. Medicinafrxfcri-' hit regimen cupidttatis , vt iliajeruet modiim in edendo, bibendo , (^ Jimiiibm muntis. Vnde ma- nifeBum eft , quem dignitatis gradum ifi^ nofirAfacuitatcs obtineant , quidquc afingttiis expe- Bare deheamm. Sed his mifts ad ipfam adumhrationem methodicam veniamm , c?" cenforibm maiefrmtis opfonamm exempiur/i Anfonij Fojfeiuni , qui Bthiiothccam Juam felcBam , quatuor facultatibm ,theoiogid, iftquam, iurifprudentta,medtcind,^ phiiofcphia ,di(}in£iam, cr tan^ quam quatuor columnis firmatam , in pubiicu?n emifit , neque ob hoc futim facittm vapuiauit. £luanquam hoc exempio vix ^ ne vix quidem potero me defendcre ; quod experiamur pietatis^ 'ueritatis , ^ humanitatis aiumnos indies decrefcere , vt hodierno die rcfpiibiica itterariapiures hahe%tfinifiros iudiccs,quhn dccennale beilnm Bohemo Germanicum miiitcs.Adeo verum efi iiind: Scientia crefcicconfcientia decrefcit. Verum quid cfi,quod his immoror , >J^ infanum caium- niandt pruritum moror ? Satisefi,fiex rnediis inuidix fiammis , & infinita Jycophantarum titrba ' njnmfit, qui nofirum iuuandt fiudiofam iimentutemfiudiumprobet. ENCYCLO ?2» ENCYCLOPiEDIiE LIBER VIGESIMVS Q V I N T V S, E X H I B E N S THEOLOGI AM, In (eptem feifliones tributam. SECTIO PRIMA THEOLOGliE In qu, a Theologia C A P V T I. De Exiftentifi Dei. PRj€CEPTA. ^/f:^I^I: Heologia efl: fumma huius vitz fapicncia & prudentia , perueniendi ad vicam aeternam. Dtcitur etiam Theofophia. Eiuspartes duas funt : vnagenera- lis , altera fpecialis. Pars generalis proponit & exponic ea, quae homini funt necelfaria fcitu,creditu,& fadlu ad vita zternam. Eftque theologia naturahs , vel fupematuralis feu arcana. Theologia naturalis eft do61:rina ex principiis na- turx monftrans cognitionem & cultum Dei. Principia illa naturr funt duo : kimen natura:, & liber naturae. Ilkid primam theologia: naturalis par- tem confticuit ; ifte,lecundam. Lumen naturas, id eft,ce£ta ratio , monftrat cogni- tioncm Dci, quantum adcxiftentiam , &: emincntiam Dei : cultumeius , quantum ad officia pietatis erga Deum,& humanitatis erga hominem. Exiftentia Dei probatur principiis naturalibus in- fitis,& acqLiiiitis. Principia infita funt partini theoretica.in intelleftu agente: partim pra6lica,in fynterefi &confcientia. Principia acquifita fiint partim rationes philofo- phicas , partim experientia naturalis , eaque tum vni- iietfalis, tum particularis. Tom. II l- traditur naturalis. R E G V L -<€• I. Vox theologis„cum vjcT^Cc^iiix©- Jit , lioc loco de illa Dei cogmtione inteliigitur , qua7n hoitw in hac vita ajfeqm poteft ex Itbro naturdL & Scriptum, , per Itt- men natur£, & gratix., Tiieologia nomeii liabet a '^iaXiy^Sf \ & l:ic a 9j«5 & >ips, quafi -tii Jioi , feu rtjfi J 5ii Ai/«>'. hoc eft , cjui de Deo diire- nt.ltaque '^oxnyi» eft Aejsf «sfe' 'S 3^5, hoc eft, fermo de Deo. Alias etiam cft Piojs? f jix, id cft,feimo ipfius Dei ; vt adnotat AugufliiiMS lii.S.de ciuitate Dei cap. t .Prioi ligiiilicatio eft vfi- tatior. Et ita /iic vox fumitur latillime,ftrii5te, & ftri(5li(Tirae. I.«//;^»?c theologiaeft cognitioDei : eac]uefalfa, vclvera, vn- de & theologia eodeni raodo diftribuitur , vel potius diftin- guitur. Theologia falfafia opinabilis,eft etlinicorum veterum & recentiorum , ludacorum blafpliejnorum , Mahumcdano- rum, & i^cudo Chriftianorum , vt Arianorum , Anabaptifta- rum. Rurfus, ethnicorum veterum theologiaerat vulgaris , vcl exquilita; & h.xc theoretica , vel pradica. Theorcticaerat tri- p!ex ; fi.^Sixti.id eft,fabulofa & poetica ; (pvmxi,, id eft,naturalis & philofophica ; mitily.^ii, id eft, ciuilis, c6 potKhmum fiaciens, vt qualicunque religionis exercitio populus in officio contine- retur. Pradica, fiue (accrdotalis, cratpartim magia.de placan- dis & aucrruncandis malis dimonibus i paitini thcurgia , de diis & deabus,bonifque da:monibus.pcr prccationem & facrifi- cia inuitandis & adiurandis. Theologia ■vera cft archetypa, vel ectypa. Theologia archetypa zH QOgmuo , qua Dcus fcipfuni cognofcit. Theologia eciypa eft effigies quxdam archetypx, communicata cuni creaturis. Eftque triplcx.i.T^jo/iJg»« vnio- nis; qui eft cognitio rcrum diuinarum , communicata carni Chrifti, lohan-i.ib.Col.t.y Dicitur ctiam theologia ^fo^s^iti, ^CECoiwmcn.x.Thedogia vifioniitOfix c^ cognitio rcrum di- uinarum , communicata cum beatis angelis & hominibns in coelo, Af«r/A. 1 8. to.lo^. ^-i^.i.Ccr. 1 3. i i.Dicitur alias thcolo- gia excclfa, intuitiua, clarx vifionis,vi(ionisbc.nificx,conipie- henforu.Ti,breatorum,ecclcfi.»; triumphantis. 5 Theolgia reui- lationii \ qu.r cft cognitio rerum diuinarum,communicatacum gencrehumano in nac yn3.,Deut..\.6.i..Ttm. j.x^.i^.if. i S.Alio nomine dicitur theologia vix, viatorum, noftra,humilis, cccle- fi.x militantis. Et h.xc diuiditurin pofitiuam, & mcthodicam. Theologia pofitiua cft Scriptura facra , fic diila , quod tradat Hieras pofitiones(,id eft.ptincipia firmiter pofita. Thselogia me- £ e thodtiA Vos theo. logiat cx- pltcatui. Encyclop^dte Lib. X X V. Ab thco- loji.i fit iheoreii. c» vel pta^ica 9 Theolo- gia natu- lalis quo, modo (rj> dends i Qnot fint paites theologij; natmaUf! Qiomodo lumea naturx nos con- uiiicat, Peiiin Cffe} thodica eft epitomc axlornatum falutaiium iti veibo Dei oc- cmictuiura. ad certa capita, ordiue conucnicnti, i-euocatorum; fiueilla aji.omata lolo lumine gtatix compreliendantut , fiue lumin.^ ijratiaf &natur.T. (imui. Et ita quiacm lanffime fumi- tur hucvoi.theologia. S/nVZ* eft illa facultas, qus diauigui- cur i icliquis tnbus faculratibus, mnfprudentia, uiquam, me- dicina, & philofopiiia. Atquc hoc fignificatu ,^elt cognitiore- lum diuinarum , quas homo Chiillianus in hk vita difcit cx libro natuia.- & Scripturje. Rurfus , thcologia hoc fignificatu eft ve! iiabitus in menvc refidens , vel pr.Tceptorum fyftema. Noj pisftcriorera fignificarioncm hoc ioco attenduuus. Ad extremum , theologia firiciijfiine c'ii allcrtio dcitatis J 'hoyx- qqo Q.n(u lohaiines euangelilla in Apocalypfis mfctiptione appcllatur J^./i^.ops . quod rlu/ Jtiniia 'S ><>y« apettc adnio- dum airerucnt in ifto libro, itcmquein cuangeiio. Huc & illa fignificatio pertinet, qua theoiogia ell nomen partis, vt thco- loiMa naturali.s.theologia cafuum,&c.imo & particul.i-,vt thco- logia deangelis,deiurtlficatione',& fimilibus materiis (\\xc locis conimunibas theojogicis. Vndepatct thcologiam nofham va- tias admittere partes , qux non diftuiguuntur fpccie,fi escipias theologiam natutalcm & fupcrnaturalera. I I. Tkeolorria efi h.^bittis comvofitui ^x fafientia& t>rnde»tiA;& proinde efi theoretica & praUicz. Redlc Thomas .■^qninn.s difputat , theologiam cfTc mixtam ex theoria& praxi. Coaliftit enlm partim m contcmplatione fcu cojnitionc vcii , pattim in aftione boni ; rcdilirquc homi- nctti fapientcm, P/iiy.S.i.T*;» 5.16.& prudentem.^A/a/r/^.io^.iS. Idco tlieoloTiaeft_/^?'«2?^s commtinis traiflat de cognitione & cultu Dci , fine rc- fpedn ad certas creatiii-as, qu.i' funt veluti paginx libri natur.-c. Varsjhcrialis percurrit omniacreaturarum genera, & dillinde oftendit , quid ilLx nos doce.mt de cognitione & cultu Dei. Vtraquc eft thcorctica & piadica. Thcoretica , quatcnue agit de cognitione Dei; pra6lica,quatenus dccultu Dei dilTcrit.Etfi atitem in vtraque illa paite lumen natura: , & liber naturx toniunguntur : tameii in piima parte inpriraiseft vfus luminls naturs i in fccund.^,!ibri natur.-e. V. Lnmen natnrs, fitgcerit ejuincjue clafi^esargn^nen- torum, qmbuj exificntia Deiprobatur. Quod apnftolus Hebr.\ •. ait , Accedentcm ad Deum opor- tet crcdetc cflcDcuni ; id non cuertit cognitionem Dci natu- ralem : quia fides, fiut lumcn natura: , prxfupponit lumen na- tui.r. Idautem docctDeumefTc, iion vno modo. Nam quod Deus fit, hoc cft , fummum aliquod bonum, etiam gentes na- turaliter fcire potueiunt ; & <|uidem ita ; vt naturalis notitia Dei fucrit ipfis congenita , vel ab illis acquifita proprio ftudio. Notitia Dei Katumlis, horr.inicongeniia, eft, qui nicitur prin- cipiis iheorcticis & prailicis implantacis intcllcdui .agciiti & fynterefi ; itemque^teftimonio confcientix. Priucipia theoreti- tica implantata ititellectui ageuti ; & pia ijLumA clajfis ell cxperientix naiuralis,eaquc tum vaiucr(alis,tum par- ticularis.Vtraque enim docet, Deum cfle. Nimirum expcriun- turomnes& (ingali homines, & (eufu duce difcunt , in hoc mundo, & in politiis atquc faraiiiis , admirabilcs infperatolqae efle rcrum cuentus,variaellc Deidoaa & pccnas infinitas , coii- ucidoncs &; eucrfiones familiarum aiquc impcrioram (ubinde accidcre, homines quofdam habcrc viitutcs hcroicas. Vno vcrbo : Imus per ccelum & icrram,pcr hiftoriam faciam & pro- fanam.pcr ftatus vits humanx,pci omnia noftra mejiibra , pcr vniucilam vitx noltra: curriculura,& liinc m.agis ac magis con- firmamur iu hac corainuni nocitia , quam altiffime mentibus Aoftiisimprefsa , Deui ejl. Huc peitiDct vniuerialis gentium confcnlus, qui, Ciccrone tcfte,inftar lcgjs natura: putandus elh S: caim cotifulamus ethnicorum mcnumenta, videmus oinnes gcntcs naturaliteradaliquam icligionem, id eft , notitiam & cultum numinis , piopcnfas fuillc. Sane nullus eit ex authori- busethnicis, qui non fubindeteftctur Dcum efle. Vnum auc altetum allegafle fatis eiit. ?lato , o. de legiO. tacile <:l\,ini)uit, veritatcm haix oftendcrc,qu6d di) (int.Terra,foI, fidcra,ipfura- quc vniuctlum , tcmpotum quoque ornatiflima varictas annis mcnfi':u(que diftintSa id ofteaduat:Gra:corum piu-terca baiba- rorumquecon(cnfus,dcns cflcfatentium.ii/fw» .^..delegtb. mo- net,Deumnobis maxime,M(itov>^i!,^TO)i, i.e. raen(uiam om- nium rcium e^fe dnWxe.Apud Anjlotin ltb.de mundo cap.6 .dt- ciiur.-y ctus fernio cft,a maioribufque pioditus interomnes ho- mincs.vaiucrfa tiim cx Dco.tum pcr Dcum conftituta clle,nul- lamque naturamfatisinftrudam ad falutem cfle pofle , quae .citra Dei prsfidium fua: demum ipfa mtcl^ ■ji^jim^, i.c.fciuator & gcnitor.£< «//.•Q_uodm naui gubeinator , quod ia curru agitator , qaod ni choio pisceatoi.quoddcniquelcx in ciuitatc, &dux incxerci.» tu:hoc Dcns cft in mundo C/f. i.i^f natnrd deor.aitiln mundo Dcus eft aliquis,qui regit, qui gubein.it, qui curfum aftrorum, quimutationestemporuin,rerumviciflitadinesordinc(que con- (eiuat , tcrras& mariacontemplans , hominuin commoda vi- talque tuetur. Iiem : Dii fcmpct fucrunt , nati nunquam funr, .xtcrni funt futuri. Et i.de nat. deor. Omnibus innatum eft , & quafi infculptum, efle Dcum. De rcjponjis aruJj>icum:QvjM eft tam vccors , qui cum (ufpcxcrit in coelum, dcos cfle non len- tiat, & ea,qus canti meute fiunt, vt vix quifquam atte vlla 01- dineni Theologice Se6l. I Cap. 1 1. 525 «Jinem reruatque vlciffitudinem pcilequi pofnr.cafu fieri putct? i.Tuf .qui/l.liinuiWwum hocaiJferii viiiecur.cui ileoscflccic- / .i.io.^'/y?^ij. tribuit ipfisno- fj)cuni. tiriani Dci cic alpcillu creatur.uuni. Tribuit iplis lcgcmcoidi. ( biis indrripram , RflW.t.14. Trihuic ipfis confcicnciam , qu.c Dcum cfle remuncr.itoreni bonoium , & vindiccm ("cclcruni, tcrtarji.RcA/j.i. 1 y. icripcura docct,liomines alpiccrc cicaturas, & cx crF,;chi caufam colligerc,E/i .^o.i6. Pftlm i 'j.\.Sap. 1 3. j. S/V.4J.I. E.idem Scriptuta tc(tatur,oniniaopcraUci bcncdiccre creatorem (uum.ccclos, aquas, vcntos, tulgura, imbrc;, niucs, maria fluuios, ccelum &tcrram, &qu.xin iis fuiit , P/<»/.69 56. j o^ 148.1. quod nonlit etFs.liiuc, vtloquuntur, (cd obiecliuc, i Jioc cll .quanJo homincm adcognicionein opificis adducunt, &matcriam iaudis,amoris, & culcus.fuppeditant. ■: VII. Gentilcj ex luviine n.iturs, habiterunt veram i/cri Dei cogmtionem , fed valde Lingiii,- dam & imperfeliam. Ratio prioris efli quiafciucrunt , quoj Deus (it, quodque fic bouus,-furtus,verax,&c. Ratio poftcriotis eft; quianontan- tum igiiorarunt , quis fit verus ille Deus, vndcin applicatione grauillimc errarunt, cribuences creacuris,qucccreatoridcbeb.in- tur : vcrura eciam , quiaillis ipfis, qua dcDco fciucrunc, lan- guide alTcnfi fuerunc. Intcnm camen veri Dei fuit vcra cos^ni- tio :quia uon errarunt inqusftione /i»y?f Dens, jy qiiaUsjit, lcd in quaEltionc,5«»j_/7f iqux du.E quiitioncs in alns quoque rebus dil-linguends funt,vc in loco de Chiifto, dc antichiifto,dc peccaco originis. tl iieic iine. ■kx; C A P V T II. De attrlbiitis Dei. Pr^cepta. Minentia Dei ccrnitiir in attribiitis & aiflioni- i biis eius,ex riatutx lumine irianifeftis. Attributa Deinotant eminentiau) fiue perfevfbio- neni ipfius,vel vt e!itis,vel vt viuentis ; enti?,incjuam, & viuentis fpiritualiter. QiKE notant cmincntiam Dei , vt entis, remonent ab ip(o imperfedionem , vel raultitudinis , vt vnicas; vel cauf4 c. i i./»i/;I'ythagoras vnuni Dcunicon- fitctur, diccns : incorporalem c(te mcntcin,qua-pcr omncin le- riim naturam dift"u(a & intcnta vicalcm (cufum cundis ani- niancibus tribuat. It,-iqucpcrfcdio Dci iudicatur cx ipfius na- tur.i ,& opcracionibus. 1'orro liancrcgulam illultrac, qua:/» vita Vythagors, lcgitur dtlcripcio Dei mctaphorica : wuy f^t- ><'"» T.^jjitK*» uTiifovS , Tjn^ T lyfvmmi : Dcus eft cxceflus maximi numerorum fupra proximos. Id cft : Deus eft vnitas dciiarij, tanquampcrfc(aifliniinumcri,hoccft,uaturafimplicif- fima.omncs oniiiium perfcdionum gradus complcxa. 1 1. Dsio fum momemaperfeUionis Deo digna : ejfemia & vita fpiritualis. Deus in creaturis aliquantulum adumlirauit naturam fuam, Itaqucexperfedtionibus crcaturaruni rccle colligitur perfcdtio creacoris. Duo auccm func momcnca pcrFcclioms in cieacuris, eflcntia & vita : ad qu.^: duo omnes rcliqux pcrfcdfioncs redu- cuiitur. Itaquc h.Tcduoeciam funcin Dco , &:quidem funimj, lioc clf, modo planc iiidefccto. Pi imo crgo in Dco cfl natnra y/'»>»'«^fe;quia circntia & vicacorporalis clt iiupcrfccti. Dein- de nauua ifta fpiritualis cft excellentiflimo modo vna, immu- tabilis,fiiTiplex,&c. Qua dc reinfigniselHocus apiid ^riji.lit. de mnndo:Tir': ^^1 -zsfe* 9^5 24^i/etu eji fimpUcijfimus. I. Quod maxime vnum eft.id eftfimplicilfimun). At Dcus eft raaxime vnus. i.Qilod compofitum cft , id habct caufas, a quibus , & ex quibus vnitum cft. At Deus eft prima caufa. j.'Tuodcompofitum eft.refolui & int£rirc poteii Athocpla- iiiflime eft diuini perfcdioni coatranum. ^.Quod eft com- poiitum.nnpc.fcdum eft. At Dei.scft ens perfediffimum.fine dcfedu. ^.^irifioitlei g.P/pyf.c. ;o.cx infimta virtute primi mo- toris coHis^it cius indiuiiibilitatem. V. Deiti eft immenfti!. I. Nam qui cft fupra omnia , nihil eft , quod ipfum polTit metiri i .Omnis imperfi;dio eft a Deo remoucnda. At fini- tum cllc, eft irapeifedtio. Quod enim finitum clV, ab alio fini- tumeft, adeoque depcndcns. Iterura, quod fiiiitum eft, id vt aincubi adeft & alicunde abcft , ita alicubi agere , alicubi non accrepoteft. j.Dcus omnia penitus nouit,ni.^xima& minima- Ercjo nufquam abeft.4.Deusomniaregitin toto nmndo. Eigo cft in toto mundo. y Seneca jdcm docet : vt pauloante rcgula prima cx ipfo adnotauiraus. Notum etiim eft \\\u.ii.Hermeti6: Dcus eft fphxra.cuiuscentrum eft vbiquc,circuaiferentianuf- quam. Arijlot lib.i de pxriibumnimdl.c.^.x&iiit &i\3.uAM(\'\- <2um illud cuiufdam uifionis philofophi : Ncc ab cxigui do- muncula abctTc Dcum.Ef (i./.cy.ait : numen diuinum ita com- paratum e(l'e fua natura, quoquo vt vcrfus pcrmcet, nimitum & ea, in quibnsipfi verfamur,& nobis fuperiora. V I. DetM eji nternta. i.Deuseft primum ens aquo funtoirmia, 5: quod eft fu- pra omnia. Ergo etiam tempus eft ab ipfo , & ipfe eft lupra tempus. i.Si Deus nou eft arternus , aliquando crepit. Ergo aut a fcaut ab alio. At neutrum eft. Non a fc : quia nihil cft caufa fui ipfius. Non ab alio : quia fic ne Dcus quidem ellct. j.Dcus eft immutabilis. f. nec incipere , necdefinere poteft. 4.Deuscftcns fimpliciter necelTarium. Itaquenullam fui cau- fam ao-nofcic. 5 Et hoc gcntiles quoque intellexcrunt. Vlato in- deJinitionibM haiicthinc defcriptionem : Q-.of £51 ^ao» uix- yitTji!, ouirzi^xti afsi dj^\Mu,i,i'i'M , iii t' cc^Si cpti- ««,- ail'.^ : Deus eft ens viuura , immortale , feipfo couten- tum adbcaticudincm , elTcatia a:terna , caufa boni in nacuia. Arisletelei i.mctaph.c.-j.dXi : (f^jtfiifi 'j t:» ^o» ei»ay IZat, «i/jo., «0/!5B». > fS ^;' « t' ««'»'■ aiut-^i "^ «lc)'/©^ ijzjf.f-^ T&r 'jtai. Jtj j^' i 5ios : DicimusDeum elTe viuentem , Kccrnum , optimum. Itaque vita , & auum continuum iterniimque eftinDco. Id cnimDeuseft. Idemlib.z. ^ie ccelocnp.i. wj» cis^j-cia aja»»- 01'«. nS n H S51 C"» '"^^■3r ■ Dei operatio eft immortalitas. Hoc autemeft vica feaipicenia. Teltimonium Ciccroais vide cCfp priLced- regul.^ VII Deii4 ■vinit vitam perfecHffimam. 1. Dcus eft ens pcrfedifTimum Eigo non tantum cft , fcd viuit qucque. Nam viaere eft pcrfeitiui: , quam (implicitcr ef- fe. r.Deus intclligit& vult. fcrgo viuit. j.Dcusfcciccrcaturas plurimas viuentes vitam intelleftiuam E. talcm ipfe quoque viuit , modo perfciftiori : vtpotc fons vica:. 4.EC gcntiles hoc intcllcxerunt ; vc planum cft cx commate prxccd. S. Intelle. VI il- Dem i>iteUenufi!ipient!fpmoeftpri:.diltis. diui. I. Deus viuic fumme. E. piadltus cit inccllcdu fummo. i.Deus fecic crcaruras intelligcntcs. E. ipfe miclligit j.Opcra Dci ar"uunt opificcm fapieatilfimum. ^.Dccreca, & executio- nes dcc^rctorum Dei idcm docciit t .Gentiles pafliai Dcura ap- pellant mentem^S; primum motorem. Contct ctiam paulo poft commate 10. & 1 1. :>. Voiun- l X. Dem ptsid'itweJivoluntateliherrima. e«. I. Dciintcllcc^tus cftfapieutifliaius E.& voluntas libcrriraa. Nam vt ille noci accipit aliunde fapicnciam.itancque hxc aliun- dc motum,irapulfum,aur dctcrminationem. t.Q uidquid Deus, vult.aut vult cx imniutabilicate natuia- fu£,aut fic, vt vim lia- bcac cfficiendi & permitceadi inuittam .Neucro auccm niodo mutari.impcdiri aut retatdari potefl 5 NuIIa res, neque fcnfus expers , nequc volcr.s eft fupra Deum. ^NuIIa fclicicasablqiic voluatatc clTe potclc. (.Hoc intcllexcruiu gcacilcs , quaado Deum appellarunc animura. CJuo eiiain fpcct.it illud Quidij, Hji Deits in nobis , agitante cxlefciiijM itlo : Sedibtu athereu jpititns ille venit. \ e.Omvii- X ■ Dei potentia e/l ftimma , id ejl, eji omnipotentia. poiemia. i. Potcntia (iiquitur inodum cdciui.c. At e(r:iuia J.i'.iina eft immenfa. Ergo & potcntia. '..Vbieflriiraiuus intcllcdus , &: fumma voluiitas , ibi & fumiria poteacia. At illa fLiiit iu DiO. j. Viti, E. &ifta. j.OperaDci funt diuinacomnipotentiac inuftriflima documenta. ^.Et gentiles hocipi^o argumenio Deum omnipo- teiitcm edc intellexerunt.Nam fi Deus eft ptimus mocor.omma potcft iTiouere,& a nullo moueri. Hinc AriHot. i i.metaph.c.j. iy g.phyf.c. lo.primo motori tribuit infinitam virtutem. Et Ho- merits Mz:®ict '■) ■mviunti. iuutojrxi: Dij omnia poflunt.Sic C»- cero i-de »»i/»r/K^eor.ait.NihiIcfl.quod Deus cmcere non pof- fic.&quidemfine \aboK.Euripides in Vh«n'ffis ita canit : na»5» ^' /J ■miit 5i»'s.Omnia diis funt facilia. Infigne eft illud Epichar- mv.Ofii» 2j\a.(pA/y'i ra tfei ov.tjJ J ■yiteticxm o-e ifl. ca/Tos iS «^a» tTraVriif. i/Jiwz^gt 3 kJVv ')itJ : Nihil cfFugit.numcn.Scire tehoc oportet. Ipfe noftri eflifpeculator. Impolfibilc autera nihil ell DcD. Ouidiui 4. de trijiibus ita camt : ail. ita (nbiime e{\, fupraque pericula tendit. Non fit vt inferius fuppo/itumque Deo- Cicero in fomnio Scipionis : Deus c(t,/«^«/r,qui fentit,qui mc- miait,quiprouidct,qairegit & moderatur,& cft xtcrnus. Idem j.de nat deor. la muado Dcus cft aliquis, qui regit.qui guber- nat, quicurlum aftrorura, qui mutationes cemporum , reruin viciflicudines ordincfque confcruac : terras & maria contem- plaas, homiaum commoda vitalliue tuetur. Hinc prifci gcnti- lcs familiariter vfurparuat illud : Ouic'a«/ij ^^») Non finc Dco: vteftapud Xenpphontem imqttiuocis. X l Intellecius Deiprnditus e/i fummafcientia (^Japientia, id eJiyCmnifiieniiti ST omnifapientia. I . Qui cftplane beatus , pcrfeclus , & immcnfus, fieri non poteft , vc fit alicui igaorationi obnoxius. i.Deus omnia crea- uir optimo ordine, fumma varierate, adfiaes luos. j.Angelis &hominibus eximiamdediclapiciuiam , qua m arcana oiunis natuta: penetrarc queuat. ^.Gentilcs hauc tantam fcieaciam pra:dicanc : vt Orpheus : XlcdiT i^e^ix, }^ Z^'clilT* ^Jt^iW , If^ ■TrxVTOt /3(?^bX«. Omnia vtdet,^omniaaudit,iy omnia remiinertttnr. Sic Heliodus: Omnia videt louts ocicliis , y» omnia intelligit. EtCic.-f.de nat.deor. aic : Obfcurum aihil Deo elTc poteft. Sic Flautus ici- Capttuii : Eft profedo Deus, qui qux nps gerimus audicque vidctque. XII. Voluntas Dei pnditatfi omnimoda fanBitale,id eji, veracitaie ,bonitate . i^iuslitia. Deus efi fancius ; quia vbi eft fumma fanitas intellei2us ibi eft fumma faaditas voluatatis. idem eft verax. i .Deus eft ipla petfedtio: ideoque vtoraniafine errore cognofcit.ita vult. :.A fide & veritate homiaes dimoueri contingit vel ob imbccilli- tatem iateile£liis,vcl ob mccum.vel ob prauam fpem.Ha;cau- tem omnia luat a Deo alieniHima. j.Dcus nuaquam fefcllit qucaquam. Deuse(i bonti', infe, (^ extra fe. lafe; quia vt c(t fuinma vcritas.ita fumraa bonitas. Extrafe ; qaiabona facit,& benefacic. Fccit caim omnia bona , & erga opcra lua cft beni- gaus.hoc cft libcralis, b.;ncficus,munificus. Deaique Deus e/i iufius : quia fibi, vt fummo & optirao , tribuit (umir.a & opci- ma : aliisaucem rcbus tribuit.qui ipfis coaucaiunt. Difponic caim omnia optiinc, fine vllo vitio : & didiibuit vniuerds pri- mia vcl poeaas. Qiis omai.i iatellcxerunt gentiles : »t Pluto w Proiagtira : ^vio^ f^ ccrdfjco sc^Pov ^M^v ot/ ■A^aig.oio'/ 7? j^ u 1717 ^ofov jivst. yivofv^cy j ^^fii^^^tv 011 TebtiTv^ ~^ «1«) «.^ eiv«/ ai- ^'j,oc ocy/i^oy , oiciaucc^v >tj CVK o:iiJfcii7rnoy. oc)it,ct ^os ocv tocI ra i^ t\ ^Sms : Fieri quidcm virum boauiii.lane arduum eft.Licetveio ad tcrapus aliquod elfe. Verum cum fuerit aliquis bonus , in hoc habitu pcrmancre, & elTe viruin bonum , impollibile cft & noa hum.inuin. At vero Deus h.ibct hoc decus. litem ait %'ci ettcif cuTiii § oc}/xH , oitMTicy j i(^k5 : Dcum elTecaufam bo- »i nulla vero ratione caufam. mali. Idem iuThexteto : 0ti? issu^/i iiau^us DcaiKoi,ci.ii:' ajc oiot Tt oiiccchotut^,!^ ctrnHtv ccvtiS o^tBTtpjft sJ^v ii 'oi kv VifAuv cU y^jiifxj 'oTi dii(gt.ioTT^T(^ Dcus nuf- quam & nullo inodo iaiuflus, (ed quam mftiflimus, nihilque illius fimilius,quam iudifljraushomo. Notum etiara cft illacl Hoaieri : £>« 'ji»; 'skJkcov '.fOi'P'.«fjl" .'(^'''^S^''^ W djiii^fjyvcif fitif : Dcos maxinie bcatos & feliccs cxiftimamus. Et addit ; To/; Qnis ■ms « ^t^ f(js'S''3*©^' • t)iis tota vita bcata eft^ lc.li. Theologi;^ Seft. I. Cap. III. 325 t(i- Cicero \.de nnt.dearum : Ea efl Dci vita,qu5 nihil beatius, nihil omnino boiiis oiniubus afflucntius coginri potcft : fua potentia & virtiite gaueict , habct cxploratum , forc fc (c^mper cam in maximis.tum \n xiernisvoluptatibus. Apule\usde Deo Socratu : Dcusctt bonus & bencticus.optimus.nihii nuiigcus, iplc confercns omnia.Teliimonium ihocyhdis yide p^ule an- ti commAte i. Acquc hxc funt attributa.fcii proptictates&perfcdioncs cf- >fi» fcntil Dci:quasalij rcfcrunt ad tria momcnta : fcil.clli;,viucre, & fumme viucrc . Deum efje pcrfcdiirimc oftendunt fpiritualis natura, vnitas.immutabihtas,limplicitas,immcnlitas,& .vicrni- tas. Eundcm viiiere pcrfcdilfimc indicant intcUcdus fummus, voluntas liberrima , &: omnipotenna. Deniquc fummam vitac fj)iritiialis integrrtatcm notaiit virtus &: bcatitas , vtraquc (Inc vllo defeilu.Virtus eftlapientia fumma in incelledu,&; funima fandicasin voluncate, id eft, fumma bonitas,vciacitas,& iufti- tia. Ueacitas eftgaudium & gloria lumma. C A V T III. De a^ttonibta Dei. Vkjecevta. Ctiones Dei , natura: lumine manifeftx , funt ante tempora,in tempore,&: poft tempora. Ante tempora eft cognitio & ordinatio rerum an- . tequam fiant. In temporecft procuratio vt res fiant, &confcrua- tio atque gubernatio poftquam faHx funt. Poli tempora eft beatificatio,& Jamnatio. ,. R E G V L ^. «« I. Dem aonfolitm ab ettemo fionit omnia,fei etiamilU ■* ordinc.t vt fiam in te?npore. ', I. Deus eftfummus,iafinitus,it9('jf 1'®', ■TO''?p>/3«nAiJt/f,xa- g4<^ ; quibus ncminibuspaflim nuncupatur a gentilibus.Opor- ftt itaque ipfum fcire omnia pnterita , pra:fentia , & futura; adeoqueconftitueie ac oidinare quz fiunt& fuiura funt. i.Si Vlylfes,apud Homevum eft is, 'Of ah, m io»5c. TO T ixiio/ici , quique hunc rerum omnium oidincm condncnt , cer. fW.m , immorcalem , & fine crrorc. 4.Stoici olfccerunt hanc -iem,dum fatum fuum adco pcrtinaciter defenderunt. f.Q_ux ..apud gentilcs occurrunt de idcis , huc pertiuenc. Trifme^i- .fius in Pimandra f.S.ait:Dcum plenum clle idcis.P/a/o in Ti- tnio ideas collocat in mencc Dci , & aic mundi opificcm imi- .tatum efle fempiternum exemplar in mundi conftrudione, jpsumquc fibi , quantum fieri potcrant , fimillima omnia ficri .\olutire. Arfioteles ii. metaph. text.^i.. dupllcem conftiruit ■ Gtdinem , alterum in diuina mente , altcrum per vnluerfum oibem expanfum , quorum hic ad ilUim referatur , ficut ordo 4:xercicus ad cum , qui cft in iT.encc impcratoris. 6.Dcuseft archice<3:us muudi.vt docent gentiles nobiliores. Itaque a:difi- cij fpeciem conccpic per propvias parcium eiusraciones Con- fcr cum re^iil. 3 proxime fequente. !l : II. Deur/) cjfe opificem mmdi, reBa ratio docet. ' i.Danturcaufc fccundi. Igitur & prima. i.Dantur caufs particularcs. Ergo & vniuerfalis. s.Qui; fij'it finica,& compo- iita , dependent^abinfinito& incompolito. ^.Natura abhorict aprogrelTu ininfinitum.ltaqueeftaliquodens primum, a quo funt reliqua. j.Omnipotentia Dci, pv.-ECed capice alTcrta, idem confirmat. g.Gentiliumhjccquoque fuit dodrina:vt Orphei & So^hodiSiCap.pri^ed.com.i.Vlatonis, liid.reg.i.AtidotdiStiti. rei i,& c. 1 .reg. y.Porro Plato in i.efi/iola ad Dionyjium inter- rogatus de prima natura, pr.vrer omnium regcm, qui fit hono- ..IQii omniumcaula , ctiam li^cundi & tercij mentionem facit, adeoque Bonum,Mentem Boni filium,& Animam mundi con- ftituit principia , ad vniuerfi rcrumquc in eo contqntarum pro. Tom. lll. duiSioncm concurrentiaiqu.r proculdubio funt fragmcntado- (flrin.c antiquitusadechnicospropai;.it.c , dc cribus in vna Dei cllcncia fubfiftcntibus pcvfonis , quibus vnum cicationis opu$ cominuniccr tnbuitur./lr//?(i/c/« etiam toto e 6. lil>. dcmundo proli.xe coiifii mat, Dcuin rcrum omnium &aathorem,& con- lcruatorcm, & gubcrnatorcm circ. Theophrajlue, prxllantilli- nius Aviftotclis auditor , in liLro defiporiLn» 111 h.rc crumpit vciba : QuodDcus exnihilocvcauit omnia. Et Jlgal^l Arabs in ltl>: 0 coitra Auertoem.^tnwMn omniuni icvum caufim ma- teria non indigcve contcndic. Sic Vlotinm lib.de contemplat.^ fwodocct, bvucalcs illas qua-ftioncs pvocul amoucndasa Dco: Ex qua maccvia Dcus condidit nuindum ? quibus ferramciitis fabricauit?quo c.xmento glutinauit ? Plura hanc m lcnc ntentiam cxocntilibus citanc lujlinus philofopbm i^ martyr in part- nefi,AupiJliHus io.de ciuit. Dei c.4,.^l.\i.cap.\.7.UBanti(u /.7. <:.;. o^Steiichm 7. de perenni philofofl.iac.y^ d. Confct etiam regul.feq. 1 1 1. Deurn conferHareatcjtie gtthernare omnia, reHa ratio docet. I. Dcuseft fiimmcbonus, fapicns, &poccns. Itaque vnbus a fc conditis prouidct , omni.ujue & fiiigula curat. i.Si Dcus non rcgit mHndum,aucnonpotcft,aut nonvult. Si nonpotcft, non eft omnipotcns. Si noii vuIt,non eft optimus. j Iii operi- bus Dci elucct ipfius patcrna & iudicialis cura:vt in ordine ad- niirabili rcrum omnium , in varictateineifabili, in finibus ad qaos omnia tcndunt , in cuentibus infignibus & infperatis , in oftcntis & pvodigiis,in horrendis cempcllatibus, in poenls fce- leratorum, in pr.Tiiiiis bonorum, in virtutibus & niotibus he- roicis , in conftitutione , conlcruarione & mutacionc familia- vum & politiarum. ^.Confcientia bona & mala {cftatur elTc Dcum.qui curct res noftras. > .Si mens noftra regit covpus ; fi patcvfamilias pra-cft domui ; fi rcx curat regnum ; inulto ma.- gis Ueus prouidet rebus a fe conditis. s.Confenfiis populorum non Cyclopicoium hoc idem cuincic. Vide paulo aiuc (•»;>. i. regul y. cap.i. reg.i.iy 1. Quibus adde ifta. Pindarm ode i.iu Olymp. itacnnit: Sed nHtlM acrcs cxcuiias deam Fefellii ■vnqtiam : nam fatrium Telops florauit eb crimen 'E.pichatmtu ait : Nihil efugit Deum.fcire te hoc oforiet. Ipfe eft noJiriJpei.uUtor , nitilque Deus non foteji. Diphiliis comicus fic ait: Putafiie , vita, Nicerate, perfunHos, Olim -voluptas quos refouit , Fugifje numen -vel latentes .' rrotinus F.JI cuncla cernens ocnltis. llautus in ( aptiuis ait : Efl frofeflo Deus.qut qui nos gerimus.auditque videfque Is vtt me hic habueru, perinJe ittum illic curauerit ; lene merenli bene profuerit ,t?txti mereati par erti. Ouidij carmcn eft notum ; Eft aliqiiid fpeBare dcos ^adeffputare. Thales Mite;iui incerrogarus , num quis iniufte agcns,deos lacerec : Sed nec cogitansquidem . refpondet, q. dicat , Dcum elfe i^^fJ^ayiui^S^M.V ide Laertium in eimvita./\fiid Xenophon- tem lib. I .cle dtclis iyfaciis Socr«/M, Ariftodemum fic alloquitur Socrates:Num putas tuum quidem oculii polTc adnniha vfquc milliapafluum peruenire : diuinum autem oculum impofiibi- lcefle totum fimul confpicere ? auc tuam quidem animam de illis , quxapuddiijerfas regioncsgcruntur,aut Achcnis , aut in Sicilia , fiue apud jEgyptios , polfc cogitare : diuinam vcro prouidenriam non pollt; limul omniacurare? Hisvcrbis fubii- cit Xenophon : Icaquc vifus cft mihi, cum illa dicevec,fuis au- dicoribus perluadcre , non niodo cum ab hominibus viden- Cur, dcbcvc ipfos ab iniullis & curpibus abftincre , fcd non mi- nus cum in folicudincfunc ; certo tenentes, nihil eovum , qus agerent , deos lacere. Idem fic inducic Cyrum movibundum lib.^.depidia Cyri : Deos, qui fempev funt, &omnia vidcnt,& omnia poflunt;quiquc hunc rerum omniiim ordinem cotiHCntj certum,& immortaIem,& finccvrore; qulqueprac pulchiirudi- ne.atque magnicudine enarrari non potcft ; holce vos vcicntcs, nihll vfquam impium , nihil nefarium , ncquc fcccritis , neque faciendum fuadeatis. Ftaio in Parmenide , Sophi/ta, ^ lib. to. ^ ii.de rep.muUU avgumentis euincit,minimaqua:quc non fo- luma Deo videvi,fcd ctiam vegi : noimnMm lii/. io.de legibus, fiimmum Dcum.optimum, pvouidentilfimum , & omnis boiii fontera vocac. Arifleteles de arte poetica c. 1 2..ait:Quandoqui- dcm deos cunfla infpiceve.fatis quidcm apud nos conftat. Ci- cerolib.2..de nat. deorum : An vevo, inquit.fi domum ma"nam pulcbiamque vidcres , nonpofiis adduci, vt, etiamfi dominum non vidcas , niuvibus illam & muftclis acdificatam non putes: tantum vero ovnatum mundi , tantam varietaccm pulchvitudi- nemquercrum ccEleftium, rantam vim & magnicudinem ma- ris,atque terrarum, h non lucum & dcorum immortalium do- miciliuinputcs : noiine planc deriperevideaire ? Amie hoc qui- E e i detn D;us co. fciuat & gubetnat omnia. 5^6 Encyclop^di^ Lib. XXIV.' dem intclliglmus, omniafuperaeffeme .ora ; terram autem , cffe infimam.quas crafliffimos circufunaat aer?Imo & ei ipsa horainum folenu e.Te aliquaro mentem,& quidem acr.orem &diuinamciiftiraaredcbemus. Vnde enim , vtapudXcno- T)hontcm loquitur Socratcs . nifi a Deo hanc hdmo arripuit? Talis icirur mcns mundi cum fit.ob eamque caufam proui- dentiarcacappcllanpoirit ( Gt«eenimaie?i«i«diciturj hxc potilTi.niim prouidct,& in his maiime cft occupata:ptunum, vcmuudus quam aptiflimus fit ad pennancndum :deindc,vc nullarecgcat;maxime autem.vtiucoeiimia pulchritudo fit, &ornatus.quod & in vniuerfo mundo,& in fideribus appa- ret:vt iam ptopcmodum apparcat multuudo teftimoniotum Ijon cclTantis Dci,nec ea qax agit molicntis cum hborc opc- xofo aut molclto. Dico igitur, prouidentia Dci mundum, & oinnes eiuspattes, &initioconftitutaseirc, &omni tempore adminiftrari:quod noltri his fcre rationibus probarc folcnt. quacum primaduciturabeo,qu6d conceflo.Dcum ellc, eius confilio mundum adminiftrari confircndum cft, altcra, quod tam pulchrcomnia reguntur.vt nos rcs lertcftics & coslcl^cs in adraiiationcm rapiant. Ciim Dco nihil pia:ilantius, i.ihil potentius ficab eo neccfl': eft munduai tegi.Onincm ergu re- ^ gic naturam.Et,fi intcHigentcm eirc conccdimiis, ctiam pro- uidcntcm eflc cognolccmus. Non itjnor.itio ccrte cadit in Dcum.qui nouit,quomodo fingula traftarc & tucri velit. Nct imbceillitas aut ditSculras in illam niaicllatcm cadit. Er.ijui- httftiiiininter!cciii,mt : Ncc vniuerfo hominum gcncri lolurn, fcd ctiam fingulisa Dco imraottali confuli & prouidcri lolct. Kurftis aii d.l.Qu.\ conccdit.Dcuni eirc.conccdat oportet ciiis conlilio mundum adminiltiaii.Ncquc cniin otiofuscft Dcu.', ncc in cum cad.c vel ignoratio , vc! imbeciUitas (ullinendi tantam molem.Necfane multum intcicft,vtrum quis ncgcc Dcum cfr',.in cum oinni procurationc aique aftione ptiuct. Milii enim,i?iijM« tdem lib-^.acttd.qnitjt.r^nx nihil ajjit^cfle om- nino non \'u\ttiax.Seneca fcripfit librurn fingularcm dc proui- denci ad Luciliitm.Et in traSaiu dcremedtLifonuitorum non paucahabet bcnc & fapicntcr de hoc ipfo arj;umcnto did.i. Mcmorabile quoquecft illud prouidenti.r encomium apud GaUnur/' lii-i de vfu paritum corpgrn hiimani:Comm^!)r3.t^os hos,!»^f«V,vt vcrum hymnum conditori nolho fapi-ntiflimo compono ; & hunc vcrum cultum ipfius clTe ccnfco , non Ci tautorum hccatombasmultasipfi facnficauctim.aiit vngucn- .♦ ta multa & cafias adoleuerira : fed , fi tum ipfe cognoucrim, lum etiam allis expofuctim.quanta fit cius fapientia,qucE vir- tus,qux ptouidcntia,quanta dcniquc bonitas;ignoratioquo- rum fumina impietas. Q_u6d enim omnia vltro voIuit,quan- to ficti potuit ornatu, concinnaii, & nulli hoium bononim inuidet, ftatuo clTc perfcda; bonitatis demonftrationcm ; & hadlenus quidcm a nobis vt bonus celcbratur. Rationem autcm inucniflc , qua vniuctla quqm oprime exornarcntur, fuiTim,E fapientixi& quxcunquc pnus dccrcucrat,ca quoque confecifle.eius demum c(l: potcftatis.qu.-e nuilo modofuptia- ripoflit. ilatiu^ lib. <./ylitarum iia modulaiui; auUii qui cuncfii fiiorum, Houit (^ inlpcBts ambit laiuf oryrne inin-fiii. Nec mirum-.^videt ille crtta obiiufi^ue .quid Arclcs, Qutd Borem hybernm agat.ferrtqne togsqiie Confilia.aique ipfam mentem probat - Quomodo gentilcsagnoucrinc prouidentiam D e i circa patticularcs eucntus, circa bona & mala aninii , corporis , & fortuna:,circa pDlitias,& llmilia, vidc in Tieolcgia neflra na- suralt.parte i.cap.iS. Deiaftic- I V- DenmPofi hanc vitam largiri pnemia & jxenM, n=5 V°^ reUa ratio-docet. - hanc viia. Id manifeftumeuadit exiis , qu:e gcntiles prolixc docuc- / runtdc immortalitatc animi, decorpornm noftrorum cxci- tatione,de mundi tcfolutioncdcque campis Elyiiis & Tait.i- ro. De immortalitate anims. hsc fiimmatim occiirrunt. Cice- ro de amicitia : Ncque eniiTi,r«^/e mundi refolutione Scoici & Epicurei ftatueruut , illam foic perigncm. Sic cnimLticretiut ^. de nat.rerttm CZMC. Principto maria, iy terrat caetttmque Ittcre, S\iierum naturam tr,plicem,tria corpora,M£mmi. Tres fpecies tam dijjtmiles,tria talia texta Vna dies dabtt exitio,muttofqiteper a'mos Sufientata ru- 1 moles ,^ machinamundi. Ltuanm lib.de billo ciuiti ita canit: Nilagu hac tra.tnbefne hic corporafolttat, An rogiii,haitd rtferl.Placido natura recipiat Cunita fnu,jinemqite fut jtb: corpora debent. Hos,(~i:fir,poputosfinunc nim Tjjjerit.igi u, Viei cwTj lerru, vret cuin gurgite pontt. F.adcrn habct i. de betlo ct:iillt. Etfi vcro gentilcs modum iflius rcfoluiionis ab Hcbrxis dijiceiuni:tamcn icm iplaiii.id cft , machinam mundi pofle rueiccognouciiit adminiculo luminis natur:,iuftique fuppli- cij carcercm.qucm appellant taiiarum,irer,t.D./)/i/V«j comicMi apud Cltmenicm Alexar.dmm lik. y. Sironiatum ait: MiXf ^n^taii, fcTF^v 6 xni^oif ctvcu 'ofiov. Eientm qHanlum ad locum pojl mortem , dum femitus fin- tuimtti, Vnam iuftorum,alteram tiero impiorum ejfe termiHum. Rationcs naturalcs , quibus haec omnia dcmonfttantur,'" partim a natuia animae.partim a iuftitlaDci pciuntur.dequi- busvidefupia in Pneumaitcu , ^ tn Theclogianatuialifuse a aobu antehac traHata. C A P V T IV. Dectiltu Dei. Pa^cErTA. <>Jv! Vltiis Dei , luminc natur.c m.inifeflus , efl: iiti- S>5iii mcdiatus , vel uiediatus. lHeinofficiis piecatis eiga Deuui : hic in oificiis hunianitatis erga homi- nem. Immediatus cft,quo Deum Veneramur. Eius modus eft in finceritate > partes in pietate, fiducia , timore, precacione , & gtatiarum aclione. Mediaruseit, quo homines amainus & iuuamus propter Deum. ,:' R E G:'V L JE. I. Lmniije iiatnyali demwflratur , Dettm rffe colen' dnm , & cjuidSn e.xcellentiffimo cul- tm ger.cre. Nam fi Deuseft, & eft lummum bonum, vniuerfaE natut.x caufa cfTcftfix, conferuatrii, & dircflrix, in h.TC vita & polt hanc vitain bcaiis bonos,& affligcnsmalosjvtiquc ipfius ho- nori vniucffam n:icuratn, inpiimisrationalrm, inferuire pir cft.l5einde,modum iliiiis cultiis mcns noftra dediicit & col- ligit, partimex iiatuia numinis , partim ci fua ipfius indolc. Nam quia vidct iiumcn eflc fpifitum optimum maxin.uni, & fcquoquead iimilitudiiicm imminiscircfpiritum ; fticuit naturalirei.numen illud tcligiosacuin venciationc,,& fai)(flt- ta[c'fincei.T, fpiritualiter colcndum cn"e,fupr.-» omnia.quu: vcl funt,vel cogitari poflunt.adeoque fupranos ipfos,smorepcr- fcdlo & pcrpetuo amai)dum, titncndum, inuocandum. cclc- brandum. Q D< coJiJi /;i/e loquuntur ifta ctlinicoium ccftimonia. Vlat.in ^pmomide : Hic ciIm propolitus lit finis , vt Oci cultu , & vici puric^tcoptatum candcni cxitum coiilcqunrc. Idem ^.delegi- ius monct , Dciim nobisclTc dcbcic mMxmh i-utioi ^ri,^- mt Tmtmt , iJcll, menluram rciuiii omnium. Ciccro i. offic, Primadiisimmortalibusdcbcmus ofticia. Idem i. dc ri.it. deor. Prxltans Dci natuva liominum pictatc colicur , cum & ;i;tetna fic Sc beatilllma. Notum ell iUuAScner£ : Piiirus dcorum cul- tus ell, dcos crederc : deinde reddcre illis maiellateni luam, rcddere bonirateni , fcite illos clFc qui prxlident , qui vniuerfa :!a. vi liia tcmperanr , qui humani gei;eris tutelam gerunt. Deji- lincid lunt Ikcc dirta. Plnttirt/un contra <.:olote>i:tiat. dcorum: Qyis non rimeac omnia prouidcntem , & cogirantem , & animaduertcntem , c&omniaad lcpertiaere putantem , curio- fum & plenum negotii Deum; Cyrus afnd Xenofi.omem fic el- loquitHrfiUos.-VettimcCcke deos, 6 tili), vt nibil impi| , nihil ne- farij vcl committatis , vcl deliberctis. Defrecatione^gratia- rum aciione, qua Deiis eftcolendus, innumcra func gcncilium reftiinonia: e quibus vnum atquc akerum delibabimus. Epi- Betus : Si Deum refte inuocaueris,futurum eft, vt per angelcs, ipfo iubente, admoncaris. idem ; Si quidmcnte valemus, quid nobisagendum ,nili vtDcuni afliduc cclebrcmus , ci hymnos & gratiaium adiones cancemus : dum terram vcrtimus auc fbdimus, feu laboramus, (eu requiclcimus ? C^as autemrMa- gnus Dcus , qui h.-cc inftruraenu dedit. Magnus Deus, qui ip- las manusnobis largituseft. Magnus vero . qui dat , vt nec cogitantescrefcamus , & dormientes rcfpitemus. Sunt enim h^c eiufinodi , vtnoftr^ induftrixadlcnbi non podint. Hic omnium debet elie quotidiaims hymnus. Ec cur nos in Deo laudando tam fegnes , in cuius celebracione tam diligcntes aues ills hi acic volantes ? Si lufcinia eflem, facereni quod lufcinia : fi olor , oloiis munus facerem. Ciim autem homo lim.rationc pt.Tditus, quid faciara ? LaudaboDeum , nec cellabo vnquam. Socrates a[ud Xenophonteni primo rnemorabilitim : Simpliciter precor D E v M , vt bona largiatur, quia is optimc fcit, cu- iufmodi rcs (inc bona;. Xenophon in Hip^archo : Primum pe- tendum cll a diis , vt illud tibi largiantur , vt ca fcntias , lo- quaris , & agas , qui^ratillima iplis funt, t'bi autem , amicis, & rcip. minimc molelTa , fiimracque g'oriofa ac vtilia a^ggrc- diavis. Ifocratesin Plataicis : Eiufinodi prcccs , qua: nihil peri- culiconiundum habcnt , fed fanfticatis &: iuftiti.x plurimum; maxima gloria ornabunt eos , qui locum illis rcliquerunr. /»- uenalis latyr. 10. Urandum ejl,vtjitmensfanain corpcre fano. Marttalis lih. i o. epigram. £t dominum mundi Jle^ere vota valent. OuiU. I. de arte. FleBitur iratus Toce rogante Deus. Vide etiam in hanc fcntcntiam,qux recitauimus ex Galeno, cap.priced.regul. 5 .cis finem. etia •X is M- III. Nam Deum coUttdum ejfe ojjiciii erga homines, reSia ratio docet. iuftitia erga homiiies cft conlcctarium rcligionis & pietatis naturalis. Hinc Tiillius j .definil/us 3k : liilpcl- limur natuia , vt prodefre velimus quani pluriniis , inpri- mifquc docendo , rationibufque prudcnti.i: tradendis. Se- neca lib. i,. devirt. Quifquis iufticiam puteledlaii defidc- ras , prius Dev m time&ama, vt araetis .i. Deo. A'mabis enim D e v M , fi in hcc illum imitaberis , vt vclis omnibus prodelle , nuUi nocere. Et tunc tevirumiununi appcllabunt oiTUies ,' fequentur , vencrabuntur , diligent, luftus enim vc fis , non folum non nocebis , fed eciam nocente^ proh'be- bis. Idem in proucrb. Ab alio expedcs ,. quod alceri feceris. Prsftabis parentibus pictatem , cognatis diledionem. l'a- cem cum hominibushabebis , bellum cura viciis gcrcs. Ami- cis fidera , omnibus xqiiitatem piiftabis. Neque (blura hoc docuerunt nobiliores ethnicorura ,4ed etiara iplo fa(flo pr.c- ftiCerunt. quomoJu dc Socrato refert Xenophon in tlijius afo- logia : ipfum nc dc luftitia quiJem feiitentiam animi fui qc- ciiltallc , fcd ctiam rcipsa declaralfc , cuni priuatim ac publi- cc cr^aomncs cx lcgum pr.efcripto &; vtilitct fc gercrct , ac magillracibus, in lis qua;Ici- manJat,adco tum donii, tum mi- lituc paretct. De Modo ciiolnendi iibriim naturx. PRi«CEPTA. l«Tque ita lumen nature,id eft,re6la ratio , mon- Slbaccognitioncm & cultum Dei : fequitur vt odendamus , c|uomotlo libcf iiaturx , id eli , opcra Dei , monftrent iAa duo , cogi..tioncm , inciuam , & cultum Dei. Libsr natur.T coniidetatiu in gencie , : in fpecie. In geneic fpcdtatur modus iciflc vtendi hoc li- bro. Modus ille confillit in afcenfione mcntis ad Denm : vc nempe difcamus , quomodo fingulscrea- turae nobis fuu magiftn ad cognitionem & cultum Dd, R E G V L ^. I. Libcr naturi, efi magmu, velparitiu. Liber r*.. turz du- M.ignus , eft mundus : paruus , cft homo , qiii appellatut ^ paruus inundus, Gra-cc ^.j-foipir^tti^. Duplex hic bber variis conftat liceris , tanquam nocis hieroglyphicis maieftacis Dei, &ofRcij noftri. Hinc Placo m 1 im.xo' redlc dixit : Miindus eft Dei Patris ad geniis h-imatum eptslola. Et philofophi "cn- tiles, Chrirtianique Dd. rccfe monent, creaturas cfle (pecu- la , iu quihus artem illius (ingularem intueamur , qui mun- dum condidit : elfc fuccentunata argumenta & teftificatio- ncs Dei fapientiffimi : clfe profcirorcs a Deo uobis prsfc- ftos : effe paginas libri natur.-? : clle pedificquas & virgines cubiculares , qua" Dco fctuiunt, & nos ad domiuum fuum adducunt ^effe miniftras & apoftolos Dei ; e(I'e vehicula & vias , quibus ad Deura perducimur : e^Te aiftores in fcena mundi : c(le doifforcs & tortorcs iioftros, &c.' Huc percine: illud Ettchenj epiji. ad Valer. Per iftos eciam oculos ( ita vocac cteaturas) raptaiviut in opificis admirationenl. Et iftud Fro- momii 6. metereoleg. Vbique magnus & fapientilTimus opifcx fui pofuit adinirationera,& rctia tctendit , quibus nos ad (e(a- piat,& iu ccElum. I I. Genuina leUio lihri natitra efi afcenfio mentii Dcmi , ea.qm theorica & praEiica, Bcrnhardiis f' vteft in vita ipfiusj inter amicos dicere fo- lebar : Quidquid in Scripturis didicerit , maxirae in fyl- uis&agris, mcditando & orando fc accepiflc ; nullofque fc aliquando niagillros h.ibuilTc , nifi quctcus & f.igos. Quibus veibis innuit , creaturas Dci nobis ftruere gradum ad va- riarum rcium cognitioncm , inprirais vero ad cognitionein & cultum Dei. Ibi eft alccnfio mcntis in Deum thcorica: hic, pradica. Vtramqueindigitat apo(Tolus Rom. t.v.xo.ii. vbi docet, nos tum demum reftc vti cre.^.turis, fi cx rcbus fadlis colligamus Dci inuidbilia , teternam ncnipc ipfius potcntiam &deitatcm,& ipfum glonficemus.Confiftitergo theorica afcen- fiontentis in Deiim m co.vt nobisfirniitcr imat;iuemu5,cuilibet creaturs velut inlculpta elfe quatuor iftaaxiomata.Deum cfle, & eircfSpientem,omnipotentem,& homxm.Afeenfio praciica i\\ eo vcrtitur.vt proptcr notas illas maieftatis Dci.cteaturis iufrnl- ptas.ipfum amemus, admireniur,&colamus iis virturibus,qua- rum veftigia vcl exerapla in cieaCMns obuia funt. quod quidem fi faccreomittaraus , certo nobis maleoniinemur , luxtaillud Htigonis de S.Viciorelib.i.de arca cap. 3. Omnis creatura tribus vocibusuobis lociuitur. Prima vox cft, Ac- cipe bcncficiuin : (ecunck , Redde offi- cium : tertia , Fuge fuppliiJiuin. Q.iomo- do lit le. gendum in I Ino natuia? Ee C A P V T 3 z8 Encyclop^dte Lib. XXV. Jroptis- tates mu. i\ quid ros do- «'aptJ Aagtli quid nos doccant! Corpora cocleftia quid do- ceant? G A P V T V L T)e Lihro mtur& magno. Pr^CEi? ta. EfE5 Iber naturae in fpecieeft magnus, vel pjruus- ^^ Liber nauirae magnus cft macrocofmus , fiue niunclus : in quo attendere oportec ad proprictatcs ipfius, &: partes. Proprietates raundi funt o(So:videlicet:magnitudo tTiundi exiraia , multitudo rerum infinita , perfe6lio jnundi admiranda, pulchricudo eius inimitabilis, diu- turnaciurdem duratio, vaiietas rerum in mundo exi- ftentium ineffabilis,cfficacitascarundem incredibilis, & cognatio partiura harmonica. Partesmundifunt rcptcm,hocordine:Angcli,Cor- poraca?lcftia,Elcmenta,Meieora,Mineralia,Vegctabi- lia, & Beftiac. R E G V L ^. I. Preprietates mmidi , & reriim in ipfo exiflentium, docent nospartnn proprtetates Deupartm offctttm tioflrum. Siquisenim proprietates mundianobis comrnemoratas mcnienon lacua petpcndat,ncccllehabct ititnjcMi 'ia ^» "^- i^^i0iAo> ttsixiXm^ ■riyS^n.-^ in^x' "^ toi^Vwtd y»" t^: e-tyia>- aixi' tC ^vx,i' MyixJt i)^am,K.Xeici , •csn>\-ni; ngitado feu periphcria,latitudofcu fu- petficies.&altitudo.c.iqucpattim diftantia aterra.partimca- pacitas.l.(i«gj'«(^'' y?--*/«'y2i/;»m i^.&illud poeiz : 6^<; negat ej[e Deum,ea:li mox /Iderajpellet Siiiera qutJpeiiiit,non negat ejfe Deum. IV. Elementa nos infiittmnt fua ejuantitate , qtta' Elcm, ittat€,&aUione,perindevtcorpora 5""* ' ioelejvia. Ignif ^ aHr conftituunt vnum globum , qui proximc fua quantitatcaccedit ad lunam, qux minot eft terra tricies no- uies , & ab ea diftat f 000 milliaribus Germ. Aqua&terr» fimiliter conltituunt vnum globum , cuius circumferentia cil milliarmm Germ. 5400. area 15 19^4 j.profunditas lyiS.folidi- tas 16 jtf9 5 5956 Ethicglobus pendetinaiiiie, tanquampila vel (phzra, iuxta illnd : Terrapilnfmilii. nuUo fulcimine nixa, Aere fuhlimt tam gmue peniiet qnus. H:rc profciilo funt eiufmodi,vt mcntem ducant ad architc (ftum.qui taliatfFecetit,eundeinque & oeconomum, qui eadem gubcniet- G^alitotes ^afiioneselementorumhii:u\Kt ix.:i ha- bcnt./^»« lucet,fouet, innumerafquc habet vtilitates in culina & officinis vatiis. ./.er efl iubtilis , agitabilis , pabulum itrnis, corporum noftrorum balfainum refpitationis promotor..(^o«A lauat.abltergit, fitim fedat , fontes perenncs fuppeditat, in mari cftaltiorquam terra, neque tamen e loco (uo cadit , lerem.). X'.n.ri.i5. Denique terra eft pcnu , cella, pharmacopolium nutrix, mater, inenfa, viuarium, vnde plant.t,lapides,& omnis gcneiis mineralia prodeunt. £adcm innumciis prouinciis di- liin(Sla eft ; fed comparatione coeli miiior cft quam punflum. Fundata eft fuper aquas, P/ij/.i^.X'.!.!. Hinc itaque difcamus bonitatcm,fapientiam,& poteiuiam Dei.atque infupci- conemur imitarielementa,qucEplena funt omiiisgenctis vtilitatibus, ne fimus vel inutiles.vel noxij reipublicx. V. Afeteora nos erttdimt fua varietate,pulchri- tudine, vtilitate, & noxa. Merito itaque appellantur voces & foces Deiecoclo con- cionantis , oiacula eiufdem , & fpecula clementia: vel \ix Dei, atque vtiiufque inftrumcnta. Nimirum Deus creat fulgetrnm, tanquamanteambulonem maieftatis fus.P/i/. iS.rj. ^ 50.5. Idem edit voccm fuam fortiflimam , tonitru , vt appellatur Pfal.x^.l^iccometcu accendit inaete, tanquamcandelasmo- lefua val^iifimos montes excedentes. Ille producit •ventum e thetauris fuis , py. 5«. x(.i7. iS. Edicit »/'«« ^ ptuuii,yt decidant in terrani, ioi. 57..u.?.f. jS.f.iS. Gignit gattas rorw, quo terra initum di- 0.11 quamfcEcundetur & vcluc cxhilaretur, /0^.58. f.iS. Deii- cngrandmem ecojlo,/ci. ^S.-u.ii.i^ lllcdenique aeicm, tan- quam palatium.pingit & oinat v.ariiscoloribus & figuris, puta iride,pareliis, farajelene, halene, &c. & his fignisadmonet dc variisiebus.Qua-omnia fi.idfpicimusoculo hominis, non veio vituli.qut nouam pottain adlpicit , tallor , fi non erumpimus iii hxc vcrba: 6Hii rneteora videt liquido radiantia caelo, Hic videtiteriiifaciafiufcnda Dei. Met| qu!( docct V I. Mineralia,fiue fojfilia,nos irtfiitutmt eodern modo, vt meteora. loii quif do Nam & hic videre eft magnam varietatem in lapidibus vul- garibus & pretiofis,in terris fimplicibus & compodcis , vt funt rcrra S.imia,Ctetica, Armenica,Lemnia,terra fullonum & piiSo- rum,&c. iii fuccis concretis,vt funt fal,nitrum,alumen,fulphur, &c.in niet3llis,& deniquc in folTilibus mixtis & compofitis. De- iudc/>«/(r/.?;»/«(/ogcminarum, auri, & argenti efteximia Deni- c\Mevtitiia> (alis, fulphuris, terrarum medicatarum , lapidum, nictalloruini&rur(uscorundem»OA:«eft multifiria.Noftrasita- qucpartcsdccet.histalibus vti tanquam fpeculis bonitatis & fe- ueritatis Dei,& imaginibus virtutum & vitiorum,vt illisquidem {ludeamus,hisvcr6valcdicainus,ade6q;creatorcmexhilatemus. VII. Fegetabilia, feuplant£,idefi , herbit, frHtices, "^'{ fiiffrutices, & arborestfttnt comrnonitoriafapientu, 3^'!3 bonitatis, & feucrttatii Dei,noJlriqite ojjictj ,ji per- pendamtti ipforumvarietatem, qualitates, & vtr- tittes. Varietm plnntarum efttanta , vt (cx mille fpecies (eu dif- fetentis numciencur : vc eftin linac^ Bauhinif. Hi veio (pe- (ics Theologi^ Sed. I. Cap. VII. g i gj •ies ixdinpintar ijuiflitatil/iu ,id c(l, odoribus, coloribus, *: faporibus.adcoqucpulchcnimum cxhibcnc vitidarium. Vir- iutilru4 (\aoc]\ie miiumcriv pollcnc, quibus corpota noOra jiuttiuncur,vclliuntur,ornantur,(anancur,vcl coruimputuut Mcrito itaquccxclamatpocta Chtiltunus: jiu.' rnihi flaniA fuis nitmen detnonSlrtit in hortis, Vrtfentemijue refert qatlibet heria Deurn. Jllil operis feries aiithctem tot» recenfet, ejHifAcit,!^' Uio cunSla vi^orefouet. 'Emicat ex ipfis diuina potentia terris, Et leuus efl tefpcs,qui dcce; effe Deum. A!;iteitaque,in(;rcdiamur in hocviridarium perennc,& fa- picntiam Dci contcplcmur & admircmur in vai ictatc planca- lumipotentiam in vi<;orc,& virorc,& virtutc iplarum; boni- tatem invtilitatcifcucritatcm in damno, quod nobis a^dfcrrc pofluot. Scd & varietatcm donorum , id c(l,vitcutum, inter homines,hincdifcamus,&ita noltram vitam indituamus, vt fimus pianti vegccx ac vcilcs publice acpnuatim , non veio noxiz.auczi^ania. " VIII- Befiia nos injlituitfit varietate (peciernm.Tnul- lios .,.-'.■' ,/" l,j titttdweparttuin corporti,7nagnititdine vclparnitate molis , elegantia & concimntatecarp0ns,vtU:tHte CT noxa midtimeda. Intetrogemos itaque iumenta.volucrcs ccEli,& pifce^ma- lis,vcnos infticuanc/fi.u.xi.y.g.Intcirogcmus.inquam.aucs abris, pifccsaquE , b-ftias icrr^ : confulamus fcrpcntes, in- fedta , loophyra , & amphibia : vt his magiftris pctducamur adcognitioncm.admirationero, amoicm>& honoicm opifi- cis & pattisfamilias, qui cieauit illa , fuoque fpiritu confcr- l»ac, foucc, recrcat , Pf^il. 104. Incipiainus 3.h autbtu. Refcni polTunc ills ad viginci auiaria , quadringencis & vij^inti ca- ucisdi(linda:vtvidcte c(l apud Vlyjfcm Aldrouandum. Tot auium figuras.carnes ,p!umas , voces , mcmbra , ingenia, fi quis vel obiter infpiciac , non poicft no.i rapi in opificis ad- mirationem, & fimul eic ipfis capere virtucum & viticrum cf- iigies. Viguri. ipfatum funt varia & concinna : carnes fcri fuaues & facilis digeftionis : peant, varictate colorum infi- gnes : xioi' harmonica : membra pulchcrrirae di(pofita, & dccentem quantitatem in fingulis efficientia : ingcniiirr} mx- tc , fcrum , crudelc , &c. Quid hic dicam de ortu ? Prodcunt aues eioao : qux rcsadmirationceft dignifiima. Vidcamus fifcts,<\\i\ natant in aquis,vt aues in actc volant. Ipforum va- lictas, foccunditas , & magniiudo, fi paulo exaifliiis confidc- reBCur,cxtcris animalibus anteftant. Non enim cftriuus.flu- niuSjlacus, ftagnum,vel mare,vbi non fingulaics & peculia- xes inneniantur pifccs. fcccunditas hic cft lanta , vc omnem fidem fupcrct. Quadrupcdes pietxque vniim fcrtum , duos, lics,& rarodeccm vcl ampliiis; aucs vltra dcnarium limilitcr iion paicre folcnt. At in viio pifciculo inueniuntur (xpe chi- liades , veletiam myriadesouorum, cquibus fingulis finguli vel pifciculi vcl pifces maiorcs nafcuntur. Infcctorum Ipc- cies muliae funr, indiuiduaplurima. Scdaquatiiium numero Mcedunt ; quippe quajaquas vniu^rfas , & marium abyflbs multitudine fui incomprehcnfibili toto anno replcnt. $i aquatiliuramagnitudincm fpcitcmus.baloenxacccte lupcrat elephantum:iinopars ceti,putacaput,maximum animal tcr- leftrefaEpcnumero eiccdir. Nccminor clt aquatilium vius, cjuam aliorum animalium. Sunt cnim populi , qui meiis pi- fcibus vcfcuntur. Et nos in deliciis habcmus vaiia pilcium genera. Purpun fucco tinguntur vcftcs : margaritis vtimut ad ornatum^olTa pifcium ad varios vfus adhibcntur : dcnique yaria mcdicamcntaex pifcibuspaiantur.Dilcarnus ctiam ali- quid ci quadrupeliius animantibus. Ills uutriunt nos carnc ac lade:vc(liant nos pcllibns luis^moucnt nos e loco in lo- eum:conuchunc res neceflariasad ftiuduiam domus , ad fo- 5nr<^tM ? Miram Dci bonitatcm. Hic enim quaitus animalium cxercitus non eft ita numciolas vti tres praccedcntes. Nam quanto fcrpentesgeneri huniano noccn- tiores furuii cranc , tanto pauciotcs ab optimo cicatore func produdi.Proruncquidemetiam fcrpcnces^fcdadmodum pau- ci. Adoiemus itaque hic iudicia Dci,qBorum adminidii func fetpentes. Difcamus ab ipfis piudc:nciam : fcd fugiamus cane peius&angue veneiiofara peccati ddlccdincm.Quinca bcltia- lum fchola fupeieft nobis ficqucntanda:vbi mjelia nos infti- tuunt. Vlti.mum i!la tencnt locum iiitcr bcltias : (ed coipons ftru6lura,&ingcnij moiu.^liie fubcilitate fere vincunt.Nam in coipufculis ipforum eltadinirandusomnium lcnfuum & mo- tuom vigor.quiinapibus & forinicis elt inprimis con(picuus. Magnura voluinen dc bombycibusfcribi polTcr. .Vlirabilis eft luicicindclarura, & adhuc niirabilior cocoiorum. Multa ex infcclis pcnnata func, & celeiiimc volando aucs (upeiant. Qj!,vdam eti am (altibus fuis quadrupcdcs fac ilc fiipciant. Non- nulla natant , & qmdcm agilius, quam pifccs , liccr pinnis ca- rcant.Scrpuntalia longc vclocius.quam lcrpcntcs.Quin aculcis luis magnos hominum cxcrcitus ptobe arinatos difpcifilFc It- guiitiir. DcniiiiK- myiiadcs inlccloiura ocurrunf: ne quis ca .1 rcliquis aninuntibus,vt magnitudincitaquoquc multitudine iuperaii putctPorro amphibia fj. ^ophyta.vt rana.cancer.pcdt- calusmarinus, agnus caltus, &c. inprimis cbuccinanc fapien, tiam&putaitiam cicatoris. Eant nunc Epicutci , &uullum Dcum cllc vocifcrentur. C A P V T VII. Delibro natiirx parito. P R ^ C E P T A. Kt^ Aruus liber naturaj eft homo i in quo fpedtatur SS uatura vti eft auimal rationale ; & ftatus, vti eft animalfociale. Naturahominiscernitur in partibus, proprietati- bus, & adionibus ellcntialibus. Paites eflentiales funt corpus & anima. St.atusertoeconomicus, fcholaflicus, poljticus, & hieraticus. R E G V L ^E. I. Corpui hominii generatione ftti admiranda , p erfe- co,pat flione ftia incredihtli, (^ memhrorum fuornfn mnlti- ''•mmis ttidtne,figHra,concinnitate,at^ite vfit,plurmum nos foLl^^ tmat in Jchala natura. Generatio hominis Hicrito appcllatur miraculum. q\u tk reaudiamus lobum cap. io.v.9. lo.i 1. Recordare qns.jh , in- quit, qtiodficutargillam fecim me. Nonneficut Lacfudnti }ne ; Et tanquxm cxfenm coagulaHi me t Cnte ^ carne m- duifii me ? offibufque ify neruii texijli rne > Pemnenc huc veifus de formatione fcetus : Sex in L'Me dies ; terfunt infanguine terni: Bisfeni carnem \ terfeni membrafigiirant. ^ Mirabilis icaque eft formatio fatus humaiii. Sed non mi- nus mirabiliscltipfiusnutritioin vtero, & eduftio cx vtero, tecenfquc nati ladatio, inqua id cll fingularicet obfcruan- dum, quod mulier laiftans intra annum prabeat infaiiti la- demimille , & amplius librasladis. Faccnim infantemquo- tidie lugeretantumtreslibras. Conficies fumraam loyy. Ii- bratura, ^uod Germanidicerent, cju fubef mrfrl;. Fcrreus fit profedo , quem hic calia non rapiaiit in admirationem cieatoris optimi niaximi. Scd & mirabilis eft /'^^/I-cV/ci cor- poris huraani foimati, & in lucem editi. Repcriuntur enim meo omnesquantitaiisdipreniiii, loiigitudo , latitudo , & profundicis : pr.-ccipua figurarum genera , triangula , rotuu- da , folida , concaua , conuexa : proportio adeo exadta , vt iJla piiaoribus & architedis fit veluti norma : quaiiiates fenli- Ics & infenfilcs , nempe lux in oculis , frigus in partibus fperraaticis , calor in languineis , hunior in vafis , c-irnc , & ()llibus i ficciras in pilis & olfibus , liibtilitas & leuitas in fpiritibus , grauitas in toto corpore , raiitas in pulraonc, crallities in lecore , denfitas in arteriis , Ixuitas in iiitcdi- nis , mollitics in ventre , labriciras in Imgua , lentor in pi- ruita , afpcritas m atpera arteria . duiitics in ollibus ; fa- por dulcis in languine & cainibus, amaius in bile, acidiis in melancholia, lalfus in feio , pinpuis iii adipe ac mcJul- la ; color candidus in lacte , albus m parcibus fpermaticis, rubicundus 111 languineis , puipureus in fanguine , ater ia licne , viridis in tclle i odor gratus & ingtatus : oinnia genera mottu , generatio & corruptio , accrctio & dimimi- tio , alterario , niotus locali? lurfum , deorlum, dcxttorfun.', finiflrotfum.antrorfum, reirorfum : quies varia :continuitai ^y contiguitas in xwtwhm.fympathia (^ anitpathta inter membra: ftellAfixi Qi erraiici, quantum ad oculos , cor , ccrebrura, &c. ignts. pattira fouens , partim conlumens multa ciborumplau- Itra, ac potuum cados, in vno eiiam homins ; aer m pulniom- bus :«(jf«a in oculis, vefica, venis.artetiis :terra in carne, ofli- bus : mineratia, vc lal, fulphur & mercurius , lapides velicae & renum , mctalla analogicc confiderata : plante vita , numiio, nudtio : beitn vita, inctfl"us,come(l:io ,callidicas, ilupiditas,&c. flantarum cr beftiarum morbi, vari) quidcra illi & horribilcs. Multiiudo membrorum lcquitur : quam paucis ita delincamus cx Indice anaiomtco Zacknrts, Kofnhachtj , colkgx &artinis , noitii; ^50 Encyclop^dise Lib. XXV. Aniitia hoiU'nis qiiid do. « L -, T ^vVn noftro philofophico infcitum «o(lmqu.mhborcmLc-conol^ ^ngucs ^--^'"'^"".".^.VSandulx .rcfcntcr.jy- ^ ^a- '";r ^"runcbnum ".n?u7cult4oo.o(ra soo.Quodfi of- xn.llarum '""'f "^^^^las vcrteb.arum. aunuli c.t.lag.nc. ^T '''rtcH " e\num .rt.cuh ,n artubu. & dorfo.ramuU vc '''"'' Sa.» um,(arcub vcn^ a.tcriof^ 3c artcr.s vcno- f ""cXc? ao.ut.: plus mmus duccnt, funt .n man.bus ^ 1.. tcnU.ncM 1 mcmbranx quadr nscntis mulcul.s Sr "fib?a'l -Vfculofarum V.11. fcu Hbr. ccnt.cs m,ilc. v,f«rum fibrx.nf;nit=r;hxc,inquam.(.nume.cntur rartcsfr- ^ arcs corpor.s human. plurcs ctunt quam cal, ftcUs.plan. ^ crrL & bcft..^ act.s,aq.x.& tcr.^e : ptslcrt.m 1. addantur pa.tcs d,.r.m.larcs.quac tamctf, longe l.nt paucorcs masuum «.ticn & .pfa: nu.r.?rum cfficiunt.v,gt..n man.bus & pcd.bus funt d,j;.t.vi!^,nt. . quindccm vilccia iu.it .nvcntrc .nl.mo. fcnruumors^^nafuntoap. &c. Hxc & f.m.l.a.qa. p.o un diis .d an..-,mm rcuocat.nuUum cft dub.u.n c,,,in cu,i, plaltc ita moddctur : Cr^ua^ ago nht.Vomwe, q,n>d fu^puiend,^ 7m- el^,mir^bd:tcr cr^aim ///»« -■ m,raU,.'.f,.nt oper^ <»a : er ..»„>,» mt^ nomt hu vdtU. Not>f,m. occuUata ojf^ mca a. !c,a^rr>}a- awifim .nabiito; chm .^ntficoCc confcB,,'. ,irr>.ntm-^hc'A tcr- ri. Embrycr,em mewn vuUbam oc.,1, nu,^- «" ^'^'•''/«'' ^^'''"'- „i^Jcr,l>cbarmr,d,ebus ,,u,b,a formainr.t„r : »»« r«^ .or.du„. ^IlLexe^ extaret. PUlil9 v..4 t ,• ' 6- CL-od att,,.ct ad vatiorum ,(lotummc,i.bro.umf.tum , quahtatcs, oAaa,&^ f.mil,a, dcllisconiuk hb.os Aa.:o,n.corum : vtqucllaad praxiutra.i.fcras,ad,C/...o»./»W.^.«/^«^'.'^"'-"™.&l=n"-"S f:ar»wz.s-(ry^/.y petr<^tidc: laKfWcat n.l pulchros nos fahrtc 1 corpms artui, .,>:£ mira ainhorm moriftrat in ^rt.: Deum. Na^ vcUr. iqtl.tl: drj^cnf.ns fxdere muHdum. ^onali.juodtemeri cordtdt, authorofiis. Corporv, h:4man, fofiiOffic ordtrH p^ries, lufciis, voluitftgna reftr^e fuA. AUa De,fedeifl>.u,of m.^chma 'ceU, Fnftniis fcrie-m nurnntu tntus habet. Jlureus in medio fol ailra fequentia ducens, ProUjica re-um fe-maa Uuefuet. Im^fed errantum m.uer fa^cunda vaporum , Subieiiotelltisaeref.diaiacet. ^ Indeniuesabeuni.&rcs.&ventus.aomber, VI redttufoiieant cuncla iuueniq:Hm cum corpo- re,facid[dtes,atqHe alhoncs fuoi nobii e.xbjhet. Zlfenliaeiwf^iriluaU docct Dcum clTc fpiritum.r»<> W/i'»«?», quaium funt ccncies miliicsm.llena mill.a. quod ita patct. Thecdortn Zvaingents cdidit thcatrum vitx huinanx.quod conlrat hbtis ccntum 5c noucndcc.n. Ha.iddnbic vc,6 i,i quolibct libto centum nii- nimum variaruni adionum liumanarum excmpla propolita funt:in qiiibuldam ctiammille,& bis millc Quod i. lani libri iiS.inuUipliccntur pcr 100 cicmpla.producuntatflionum hu.. man.irum vndccim milha, &: noni;eiitas. Q^uibus fi addantut ticccta cxcmpla CEconom.ca nondum cdita.ptodibuin adio- ncs hominis duodccics millc Sc duccnti. Itaque chiliadi mcmbrorum hom,,i,s (de qua paulo anti: regul. i.) clegantct rcipondcc mytias .litionum humanaiura, Myi.as , inquain, numero rotuiido. lupcratur enim myrias bis miilc & du;en- tis aiilionibus.Hictancus numctus doccc,Deum Ipintu.popt. niax. elTc o.nn.um asfluoniriinum , plenum lapienna' & po- tentii. Nam adtiones ill.E homi.iis proficiicunturab awima, c\ax e(l fpir.cus i & pro.ndcdoccnt cui.^encilliinc, quo quid roagisad (pirituum nacuram accedit, eo cllcpotentius, vt m ventis apparet. Hinc coUigimus , angclos, vtpotc Ipiriius a corpore ptorfus liberos , elle acfluoliores animi humana, Dcuni vci6,qui maxime Ipuitus cll,puta immcnfus, & patcr fpii.tuum.cde omnium aftuo(illimuin:vc nihil mirum (it.ab ilio cllc, moucti, & confcruan omnia in ccclo & .a tcrra, m mundo & in Ecclcf.a, I V. Stattu vitce. humanA fuppeditant nobii, infchola s nattir£ verjantibni , docnmenta generalia „ (frfpeciaUa. " Ir.gcnere ordo egtegius , qui obfcruatur in hfcc flaiibus, duiatioiploium coiicinua inde ab cxordio mundi vlque a,l iplius hncm.vicllltudo in ipfisinultiplex, officia periouaiura in ipfis.Sc limilia, funt illulttia moiiumenta (apientia; , boni- tat,s, poicnt,.!, & piou,denti.t Dc. In fpecie ordo oeconomicui ob oculos nobis ponic mirabilcs coiiiundioncs pcrlonaruni, & ainica.ii ipla.um cohab.tationcin.parencum cSc Iberoium 5-of^toioflicia parencum,libcrorum,hcrorum, fcruoniniinio- dosacquiicndi infinitos , &c. cx quibusnoa obfcurecolligi- muselfe Dcum, qui (it pjccr & dominus omnium, & cui de- bcamuspr.ibarcamoicm & honorem Slatus fcholafitcus cla- re oltcnditcflc mcntcm architedam lUius luininis, quod cfl immcntc hominis,qui tot artes inacnit,docet,difcit:vt mcnio dixei.t Placo.sjracilhmam dc Dco fama.n in atfbus elle ip.ir- fiir.. Nam oinncs aitcs ad vnam teftantur Deum elfe, & elfe pieau.n (apicnti.»: . potcntii , ac bonitatis. e, gr. metapi.yfica docet daii (u,n,num cns, quod (ic lumme vnum, vcnim bc- num,pulchru.m,incelhj;ibile, amabilc, ?cc.f»£«OTa/«fa, a coi - " tcmplatione fpiritus finiti afluif.Mt adcontcraplationcm Ipiii- tus infiiiiti : phyfica motuin fecundum & omnia mobilia n- fcrc ad primum moiorcm,&c.Fon6 /iaii*, poUlicM docct,lc- ees f£ iiira ciuilia,pr.rmia & posnas cbcd:cntiam populorurr, fundiones politicas , & id genus alianonpotuiflcaut pollc condjj^Scccrni.fanciri^vigcte, inli lit fummus moiiaicha, qui haec oinnia rteat. Ad csticinum _/?;«/<$ A;er<»(ii«f ob oculi S nobis ponit vi.licmcntcm illam zcloiypiain.qua gcntes a:gci- rimefenuiccultum ,llum numiiiis, qucm inuiolatum maxi- roccupiunc,dcridcri,aboIcri,auc colh.v.gr. ccmpla.Iucos, h'-- cato,nbas,chiliombas,(uIfitus,dics fcltos, lu(lrationes,ponti- ficcs niaximos,(acetdotes, auguics, vates, altana, vala (acra, cercos (.ic.os,veltcs lacias, & alia lcxccnca. Vndc amabo, cft hiczelus, niiiexco , quod omncs certatimdi.micantpro hac communi not.tu,Di;«J e//,?^ quia eJi,colendu! efl. PERO Theologi^ Sed. 1 1. Cap. I. SJ'i PERORATrO THEOLO- GI^ NATVRALIS. rlfuntfines, hxc pomoeri.i thcologix natur.llis ; in qua lumcii naturA- eli bafis , &; liber n.uuuv; cll fcalj oilogU- oibas conrtans, qui funtangcli, corpora ccElcllia, clcmcnta, nietcora,miueralu,vegctabilia, belbx, horao. Nolln itaquc mnneris cft.pcr hanc fcalam quotidie afccndere ad Deum, & quiJcm co.quo propofuimusordineivc! iflo.qucm BMatmi- nm liabct ia ci;rc};io libcllo , qui infcribitut Alccnfio mcntis in Dcum.Orduur illc ab homine,& inde progrcditur ad mun> duni,tcrtam,aquam,acrem,ii5ncm,&co:lum,tandcmquefub- fillit in animi & an;;clo. vndc fcala afccnfionis in Dcum ipfi conrtatnoucm };tadibus:quera numcrura & nos ctticicirus.fi proprictatcs mundi adnumctcmus. SCIAGRAPHIA THEOLOGI^ NATVRALIS, ^Congnitionemiquan-, fLuraen natur.r, | cumadcias Exiilentiam. citp.x. quatcnus illud-^ oltcndicOei Eminentiam.in-^ rAttribucis.M;i.i. Theologia na turalis eipli-.^ cat t Ailionibus. caf. LCuItum eap.^. l Librum L rx in natu-^ Genere. cap.y rMagnum. caf.6. Specie ; librum nacurx-^ LParuum. cap.y. FINIS rUEOLOGim N ATVRALIS: SECVNDA SECTIO THEOLOGliE In qm traditur Theologia Catbchetica. C A P V T I. ^ Df Summo hominii bono. Pr^cep ta. H E o L o G I A catechetica eft compendium re- ASS ligiotiisChiiftiana; iii quinquc capitibusabec- defia cacholica N.T.reccptis. Eius partes dui fiint : prima.de fummo hominis bono j alteia dc modo perueniendi ad illud bo- num. Summum hominis bonura eft amicitia hominis cum Dco , ideft , vnio & coiTrmunio cum facrofan- €u Trinitate , Deo , inquam , Patre , Filio, & Spiritu fando. Huius boni confideratur fundamentum , &: pleni- tudo. Fundamentum eius eft foedus gratix in lefu Chri- fto, mediatore intcr Deum & homines. Plenitudo eft in eo , quod vt Deus eft fummum bonum infe, ita iplius fruitio eft fummum bonum in nobis. R E G V L iE. I. Catechifmm cfi epitomc Bibliorum : vnde capita Catechettca dicunttir -vjitate parna Biblia. Cattchifmushoc loco eft compendium religionisChriftia- r..T,quodviua vocetraduur. Nam iei7)i;^nf clt inlUtutio,pro- pricilla,qua traduntur clerocnta fcu principia artis,voccpra:-. ceptoris ciicumfonanteauresdifcipuli.Gii/. 6.6 Itaquenonle- uis putari debet.aut puerilisb.TC in(titutio:quia principiaar- !is fun: tota ars. Pioinde principia thcologix,quoru cpitome '■A catechifrauSjid dcbenc cllc Chriftianis,tum uouitiolis , vt appellac Tcrcullianus, tum adulcis , quod mathematicis funt clementa EucIidis.Sicut enim mathcmatici omncm fuam de- monlhationcm fundant fupct iftis clcmentis : ita Chciftiani omnes fuas difputationcs Sc aftioncs rcfetrc dcbent ad capita Catcchecica.Nam fiue v;lint docerc verum,(iue rcfurare tal- fum.fiucinftitueie in bono.fiuccorrigerc nialum, fiuc dcni- que crigerc animum infirraum , id oinac poterunt prsftare bcneficio capitum Catccheticorum : quiavniucrfi Scriptu- tx pomcrria , vel potius latifuudia, his tetminis contincn- ' tut. 1 1. Catechifrni tetates & periodi tresftm. Catechi- fmi oilgo PftOT-icftfub Adamo & patriarchis , vfquc ad Abraha- ^?'°- mum. quct tempore Catechfmi fumma erat m brcuiario S"""^ illo euangclij , de femine niulieris , Gen. ;. Securida ^tas eft fub Abrahamo & Molc , vfquc ad Chriftum. quo icmporc acccITcrunt facramcntum circumcifionis & pafchx , & pro- mulgatiodecalogi. Ter/«^ cctas eft in N. T. vbi fublatis vc- tcribus (acramentis Chriftus inftiruit baptifmum & alia Sa- cramenta Si luinnia fidci icdadta tuit in iormuIa,qu:E dicitur fymbolumapoftolorum. Rurfus CatcchifmusN. T. trcs ha- bct pcriodos. Vrtma clt in primitiua Ecclcfia : vbi catcchu- nicni & catcchiiixjvfquc ad annum Chnfti 6oc.fontes puros rctinucrunt. S/i»:c7;« Cactchifnii. I I I. Catechifmni N. T. habet atithoritatem mix- Auihoii. tar/i, id efi,pariim ditmam,partim eccle- Jhlfmi^'^" fiafiicafrt. Nam quodatcinct ad fymbolum apoftoIicura,id non habec parem authoritatcni cuni dccalogo,orationc Domini.infticii- tione baptifmi & £uchariftK5,&c. quia non cftparsScripturs facr^ , vt quatuorifta capita qux.in Scripiura contincniur quantum advcrb3,tcs,& Jiipo'itioiicm. 1 V. Catechstica infiitutio midtis nominihM eft ne- NVcenTtas celfiria. catechi. fmi. N.im/>i-(i>«/>/oca eft ncceftitas Catechifmi tiadendi in cccle- fia fcholis infcrioribus , qu.r elt profcilionis locorum com- munium in fcholis fupcrioiibus.Dc»We,catechc?ica infticutio clt II jji Encyclopedi^ Lib XXV. ^odus tiadendz Catechc- fis. eftfundamentum aaificationis ecclcfiaft.ca.. TerUo., hxc cH i„.ri^., l,lRITV SANCTCNATVS EX Maria VIRGINE. Officium cft pcophecicum, faccrdotale , & regiura. Eft enim Iesvs Christvs, Dominvs noster. Status efthumiliationis & cxaltationis. Status humiliationis eft,quod Chriftus eft passvs SVB PONTIO PILATO, MORTVVS , SEPVLTVS, ET DES- cendit ad inferos. Status e.xaltationis eft , quod Chriftus tertio die RESVRREXIT a' MORTVIS , ASCEnDIT AD C0EI,0S, SEDET AD DEXTERAM DeI PATRIS OMNIPOTENTIS; VNDE VENTVRVS EST AD IVDICANDVM VIVOS ET MORTVOS. Spiiitusfanftus fe manifeft.-iuit fandHficando. Populus Dei eft ecclesia sancta et catho- LICA. Beneficia Dei erga populum iftnm func huius & fucur^E vicx. Ibi elf commvnio sanctorvm , et REMISSIO PECCATORVM: hlC eftRESVRRECTIO CAR- NIS , ET VITA ^TERNA. Fidei figillum eft parcicula Amen. R E G V L ^. capitum Caieche. I. Capita Catechetica in vniuerfkm Cunt numero fex: n ,„. r jedvulgo cornmemorantur ejuintjue cjuhd fe.xttim , /(s/"capitaCa- efi , forrmda difciplintt Ecclefiafiica , r.on tam neo- "='''"'"■ phytii Cijrifitants qu.im veter.-.nis conuemat. Itaquenon eft.quodalicui moueamu? Iircm deiSocnume- ro:pra;fertira cum quinque capita Cacccherica propius facianc adfcopum Catccliifmi, qui cll vt habeamus folidam confo- lationem in vita & in raorte. Merito itaquc dirciplinam eccle- fiafticam a rudimcntis religionis fcqueftramus. I I. Capita Catechetica inter fe cohmrent , vt verbum connexio Deiaudthileac vifihite. Namverbum Dei aadibilc compendiosc proponitur in fymbolo,dccaloj;o,& oririonc Domini : vifibile, eft in facra- mcnco S.baptiimi & $ ccenz. Atquc boc eft.quod capire pr.x- ccd. diximus, communionem noftram cum Dco fccundum omncs partes proponi cum auribus,cum oculis. III. Symholnm hoc loco efi tejfera .• & dicitur apofioltcum , authortiatis & dtfferen- tii£ cansa. Symbolum,inquam,lioc locoeft tefiirra militaris.quaChri- ftiani veri , ccu fpiritualcs milites runimi Impcratoris lcfu Cluifti difcernuncur abhodibus ipfius , id ei\ , ab idololatris & hareticis. AppclUtnr autcm hoc fymboluni apoftolj- cum , non quod finguli apoftoli fingulos articuli.-s adiecc- rint , fed quia vcl confcnfu apoftoloiuni efl. confcflum , vel 'X apoftolorum fcriptis eii collcflum. Dcinde (icappcliatuc difJcrcntisr causa.vt dirtin<;u3tur a rymbolis partim oecumc- nicis.fiueconciliotum vniuetfalium,quale cft fymbolum Ni- caeniitnipartim patticulanbus.vei ccitaium ecclefiarum,qua- le cfb fymbolum Concilij Fraucofurtaniivcl ccrtorum Ecclc- Cix dot^otum.qualc cft fymbolum Arhanalij. i i I V. Sym Nomen. claiura fvmbolt apofto- lici. Encyclop^dte Lib. XXV. /iutfeoti- sas fym- fcoli apo- ftolici: I V. Symbolumap4on.umfHmmo mefnmHm locum pofi S ItterM ohtinet. Cyprianus in expofir. fymb. ait : Difceffun ab imncem apo- (ioli ,urma-^pr^d,c^"°>"' i»commu>,econB,tHunt. ScJ qma \xc fcntentia eft -i}^«0®- > """ polTumu'; illam acimittcie. fymbolum noii li.ibcmus pio parte Sciipturx canomcx, fjd pro.v ■ '^'^"IJmumlocum ip(i inbuim"us,& ipliusarticuiosex Scri- ptura conhrmamus.noc moclo. .i.Gal, I i dentia conferuat &gubernat. Keh.^.i.Ait.lj.if.hlxc auter» omnia fecit facitque cx formula decreti , quo ab xterno ftatuit apud fc, in tempore mundum creare.confcruare, & gubernarc. Kj5j.46.io.P/f^o,lob.i9.ij.Hab,i.4.Rom.5.i 1 K Hcb.i \.Ii Ofww.-rcil.vnumin elTentia, Dcut.6.4. hph.4. ff;&trinuminperfonis,inal.4f.8.Matr,h.3.i6.i7.c.iS.i3.i.Ioh. r-j paWCT,Pfi.7.Eph.4.4.0w«/>/ra?ffOT,Gen.i7.i.Luc.i.57. Creatorem coeU & terr^, Gcn. i.Pf. i J.fi.Ioh. . . [Secundus arti- culus.] Et i>ilefum, Matth.i.ii.Luc.1.5 1. Ad.^.u.Phil.i.v.^. o.Chrifiiim, Efa.6l.l.Pf4f S.Ioh.t.^i. Filtiim ettuvmgcni- UOT.Pf t.7.Ioh.i.i4 e.3. 1 6 Domimfmnoftrnm.VCiio.i.i.Vm. I iS.i9.[Tertiusarticulus.l5VoM(Jr/.'/f«,Ela y^.S.Dan. 9.1S, MatM7. Marc.If.Lucxj.I0h.19. Et fepiiltw..y-h n-9. Matt.17.Matc i^Luc.i3.Ioh.i9.[<'ii:intus.irticulus.]De/'«»- ditadinfirna.Kib 10. Eph-i^.Tertio diC refurrexit ex mor- tuis,VC.t..Y.\\ 61. i. M:itt.i8.i9.i.Cor.i3 15.1.10^.^.7. [ Articulus nonus.] Credo fan^am Ecclefiam catholicnm, Pf.ii.i8. Efa 45 y. Eph.f.15. 16.17 i.Tim.j I ySanBorumcommnnioncm^om.M.ifS.^.Cov. 1) . Eph.4.4 (■.«. [Aiticulus dccimus Remi[fionem peccatoritm, Pf.51 f. & 105.J.10.11.& ijo^.^Efa.i.iS. Rom.j.i 5 i-Cor. j i9.i.Ioh.'.7. [Articulusvndecmus Carnis refurreciionc/n, Iob.19 i(.Ez:ch.37.Dan.ii.i.Hof i5.i4.Matt.if.3i.;i.'oh. f.if.i.Cov.i,-.i.Thef4.!6.[Articuhis duodccimus.] Et vitam /fcrer»ie,rehquafirigularta. I. Credo.Hoc eft.Certo /r/o,firmiter affentior.3.hcnie)i eon ■ fiteir, & mihi applico , indequc iri corde mco folidum gaudium fcrci;>io,8i. in vniuersa vita niea cupio fcrre frucftas fi-lci. Itaqiie hicintelligitur fidcs,nongencralis, cuius trcs funtgiadus, puta fideshiftorica,temporir!a,& miraculorum : fed fidcs faluifica &catholica, cuius natura cft fibiadiudicare pioniiflioncs Dci, & in illisacquieI(;cre,&«!cniquefrucluiTi charicatis cx fe parcre. il'»»8.;S 1 ri'?j. i.i ).Ga/ 1. 10. lacob.i. z. In De m. Hoc eft, Cicdoquod Deus fic , quod fit vnus, & quod me.is (itDcus, in quo fiduciam meam ita colloco , vc omneboiuim abillo tanquara fummo bonoexpefieai. Gsn i f . j. Patrhm. Q,uinempe ab .xtcrno genuit Filium,charadc- tcm fu.t hypoftafcos. Hch.x. 4. Omnipotemtim. H e.talem qui poteft facere,quidquid yult,& poteft velleoptimus ; & poteft hoc f icere folonutu.at- que ita.vt nihil pollit ipli tcfillcrc Cen.xj. i. £7^-4 6. 10.11. j.Crpatok.em poELi et Ti-.RKjfi. Q^i ncm pc folus, jnero i^ufTu ka. imperio , ex nihiio fecicccclum & cerram , & oconiaqu* funt in cuelo & terra.Gc^j.i.quique omnia fua pioui- vetete.nquehominem in nobis magis ac magis crucifigercc.2{o- man.tt.v.d. 5.M0RTVVS. Ita nimirum,vt guftauerit & fupetauerit nior-^ tem primam & lecundam. Matth.iy, fO.Hcb i.n. 4. Et sePvltvs. Itanempe, vc obfignaret ccuicudincin Inortis fuie , nolfra fepulchralanulificaret,& noftrapcccata le- pelirct,ne in confpciftum Dei vc.niant.iW«rf.l j.i'. 41.45. 44.4J. Rom.d.v 4.. X. Q^intus articuhts efi bipartitus. i.Descendit ad iNPERNA.Hoceft,permanfit fubdomi- nio mortis, cxpcriendo vniuerfum ftatum mortuoram & fepul- torum. Ail 1.14, t,THRTio DiE resvrrexit a* mor Tvis, NaiTi icpofi- tus fuit in ll-pulchro, fcria fexta : manfit m eo.tocum diem fab- bati : rcfurrexit feria prima, Matth. 18. Marc. 1 6. Rcfurrexic, inquam, vere & glotiose , canquam criumphator morlis , fe- piilchri, inf-rni, & daninationis , vt nobis partam falutem , feu iTieritum fuum , efficaciter applicaret , fpiricualem relurrciffio- nem cx morte pcccatorum m nobis cfficeret, pignus denique rcfurredlionis noftrae nobis darct, Rom.^. v.i^.c.d.v.i^.S.i. Cc- riath. I j.t/. -o.ii. XI. Se.xtui artictdits , fmihter vt pruedens, ejt bimembris. [ iif. i. AscENDiT iN coiiLVM. Infcrendo ncmpc coipus fuuin in coclum tcrtium, vt ibi appareat coram Pacre caslclTi , & fpiri- tumfuum indead nos mirtat; vtltem pignus noftriafcenfiojiis ibidep()nendo,corda nolba furfura cendere faciac.He^.7.i6.f.j. l^.E-h t.(<.Iohan.l6.-j.Coloff. i.\. i.Sedet ad dextram Dei patris ommipothn- Tis. Hoc eft, infummaquiece maxiniam obtinecdignitatcm, exerccndo impcruim in medio mimicorum fuoruin , cx paterna beneuolcnti.a Patris fui,cum infiiiita potentia.P/i/, l lo.hphefi. i/.io.iii ;. XII. Septimiis Theologi^ Sc6l. 1 1. Cap. III. 335 lus. X I !• Septtmut drticnltu eji de reditti Chrifii ad viii- uerfale iudicinm. NaiTiChriftu<; inde.ci cocIo ncnipc tcrtio.vtNTvRvs est, forma vi(ibili,AD ivDicANDvM.rcctc co^iiolcciidocaulam, diccndo (cntcntiam apertc, & candcni cxecutioni mandando potcntillimc &citi(linic,quanrum ad v i vos.qui tum tcmpo- ris ciunt in viuis,qu3ndo vcniec, et mortvos, qui indc ab iiiitiomundi vfqucadillud tcmporismomcntum,quoClui- ftusvcnictad iudicandum , vitafucrunt funiti. Alallhti ij. AH. I o.^i.i.Thejf.^.v. 1 6. i -y.Apoc.io i o. 1 XIII. OElnnus articiilmeH defidein Spiritumfin' "' £liim,adeo(jne de ipfiw perfona CT ofiicio. Fidcsin Spiricum randlnm continctur illis vcrbis,cR b d o IN SP iRlTVM:i.e ipfum liabco pro veio Dco,& in ilio iqiii ac in Patrc 5c Filio fiduciam mcam colloco.Dcindc voi si' i- RITVS ollcndicqualis peiTona fit SpiritusS.quod ncmpc Ipi- rctur a Patfc & Filio. h.e. proccdat fiue cmanet abillis fimul fpirantibusrquomodo videmus mcntcm & rationcm in nobis fpirate voluntatcm./o^jw.ij.ifi.Quo pcrtiHe:,quodPatcr &Fi- lius SpiricumS fpirant in corda nolha,G.i/.4.6.DcniqucolTi- cium Spiritus fandi illaipsa voce spiritvs denotacuriqua- tenus illc fpira: & infpirat fainSos raotus in corda nolha, Ciil-^-v.6 itemque voce sanctvs. Nam proprium opus Spi- ricas fandi eft noi fandificarc.G<»/.4.x/.ii.i4.i ;. r- XIV. NontuarticuluicoTnplc^iturtrestitulos. 1. Cr e d o.Hoccft.Credo efle.&mcobono c(re,quxde- inceps fequuncur. i. Sanctam ecclesiam catholicam. Hoc eft,eiuf- modi ccErum , qui e llacu hominum pcccatorum eufhiiur in .ftatuin filioriim Dci , adeoquc cft (anftus , parcim liabendo faniflitaccra Chriili er gratiosi donationc , partim fan6lita:i ftudcndo , imperfcde in hac ini , perfeific in furuia vica. i. r<»7. j.xM 6. £;'/.'<;/+. K.H. 16.17. P/ji/-).f-ir. 14 i.Cor. ij.x^.^.io. 1 1. li.Porro hnnc coMum credo clTc Cnthdiciim^hoc eft.vni- uerfalcm, inquo (int omncscrcdcnccs, qui fucrunc , func,iSc erunt.Co/ i.io.i.Cor.li.17. }. Sanctorvm coMMvMioNrM. Qjuam habcnt omncs fendi cum capitcfuo Chrillo,&incer fefc,quantum ad bona " &mala,profpcra& aductfa. Efhef^, ■v.i;.i6. f.j. x^.is.jo. Coloff.x.io.i.Ioh.l.i. X V. Decimm articnlM efi de remifilone peccatorum. Hanc remidionem pcccacorum credoefTedonum Dei,qDo ille non imputat mihi pcccacn, fcd cx pura puta mifcricordia, propcer vnicam & plenifTimara Chrilli fanifbificacionem fidc apprchenfam,condonac,& iia mc iuftificat. Root. j.14. c.S.j j. £/^.1.7.1./«*.. 17. . ■ XVI. yndecimiis articulus efi de refurrellio- ne carnis, Credonempehancipfam carnem.quam hicgefto,quacque fuotcmpote cadct,cctc6 refutrefturam in finc fcculi, virtuce Dei omnipotentis creatoris. /c^. i^.o^.iy.itf.i^. > XVII. Duodecimus articulus efi de vita Aterna. Hanc vitam credo confiftere in fempiterna ablationeom- nis mircrii,& collationcomnimod^felicicatis, quam Chri- ftusmihi eftprometitus,A;/jrr*>.iy.i/.34 46.i.Cor.i.9. XVIII. Particula Amen in fymbole efi fignacu- i /«?« fidei. Eifi cnim fymbolum non cft precatio:tamen redc ipfi ad- ditur hic vocula , vtpotc figillum fidci , cuius fumma eft in fymbolc. A P V T III. Be Becalogo, PRvECEPTA. Ecalogiis eft compenciium legis moralis ., a Deo praffcriptuir , £.:co^. 20 .6c decem pra:ceptis com- ptehcndens officiacharitatis erga Deum & proximu. In decalogo fpedtatur vfus & explicatio. Tom. 111. ' Vfiis eft.vt fir fpeculum miferia;,regula vicx,vtpo- te fumma corum.quac homiiii credenti fuut fadlu ne- cellaria ad falutcmsitem vt fit repagulum malitix, & fubfidium memori.r , ix dei)i4ue oftendat analogiain chariratis. Explicatio decalogi pcndet a certis regulis,5c par- titionc, Rcgula: , in explicatione decalogi obferuandx, funt hx. I. Lex fpiritualiter eft intelligcnda. I I. Sententia praccepti ex proptio & proximo fine cft fumenda. III. Cultus Dei internus fimplicitcr &: femper cft neccllarius:extcrnus non icem. I V. Cultus Dci intetnus per fe placet Dcoicxrcr- nus nonnifi quatenusoritur ex interno,8c ad internura refertur. V. Tabula fecundaceditprimx. V I. Lexgencralis cedit fpeciali. V I r. Lex ceremonialis cedit morali. VIII. Decalogus confiderarur vcl abfolute.vt cft regula prxfcripta homini;veI relate, vt eft regnla ho- minis per fidem iuftificati. I X. Pra-cepra negatiua foitiijs ligant quam affir- matiua. Nam affirmatiua ligant femper , fed non ad femper:negatiua,&: femper,& ad femper. X. Pleraque prxcepta decalogi fiint negatiua, tri- bus dccaufis. i.c^uiafortius ligant,vtmod'c efl diEltim. i.cjtiia natura nafira valdepropendet ad malum.-^.cjuia htc efi ordo panitentitf.,defi>!ere a malo,cirfacere honit. X I. Idem opus, fiue bonum,fiue malum , propter diuerfos fines ad variareferri poteft prxcepta. XII. Cum virrutibus & vitiis comprehenduntur omnis generiscaufac,occafiones,& media. XIII. In quolibet prxcepco videnda funt vitiain exceflii & defeilu. X I V. In prxcepto negatiuo affirmatiuum cft in- telligendum;&: contra. X V. Prxcepta decalogi funt fynecdochice conce- pta:ita nempe,vt fub paite totum intelligatur, &„fub fpcciegenus. XVI. Cum relatiuis fanciuntur correlatiua. XVII. In quolibet praecepto vtiliter confertur imaso Dei cum imaginc diaboli, X V 1 1 1. In diexodica &: plena explicationedeca- logi odloiftacapitadebent oh\emm.i .uinalyfis ver- horiim-.vhi funr dux partes cuiufque pvxcepti,vna nc- gatiua,altcra aSinnaiiua. i.Paraphrafis : vbi opoitet indicaie,quid Deus velic auc nolit, quantum ad intel- ledum,voIuntatem feu affedum, gellum, feiroonem, fa61:a,occafiones,iS<: media, 5,/7«« & ratiopriecepti.4. Collatio prscepti curn alm legihtu,\.\\m Mofaicis, tum ciuflibus bc humanis. 5. CatalogM ,feH index , rerum manditaritm.6 .Catalogm,feH indc.v,rerum vetitartm. y.Catalogns,feuinde.\-,rerumpcrmiJf.iriim. 8. Errares circa fingnla prxcepta. Quod attinec ad res mandatas, vecicas, 6c permillas , obleruencur dui iftx rcgulx. i. Singuli ftatus vicx humanx func diftincte videndi,vE ka quilibec in ftacu oeconomico , fcholaftico , eccle- fiaftico, & policico incelligac,quid fibi fic mandacum, vccicum , vel permiirum. z. Tria func vidcnda in re- bus mandacis, vecitis,& permiftis. Frimo indicandum c(i,(juid fic iIIud,quod mandacur,verarur, permiccicur: deinde, caufx exponendx , cur ea res fic fiKienda, fu- gienda,vel libera habenda : tertto oftendendus eft mo- dus perueniendi ad obedienciam fingulorum prxce- pcorum Quod atrinec ad caufat impelleHtes,\\\x fumi polTunc a Dei mandatis , incerdiiflis, pcrmiftlionibus, promiflionibus , comminacionibus, colerancia rcrum liberarum ; alaudationibus, reprehenfionibus, remu- F f 1 neracio ** D ?6 Encyclop^di^ Lib. XXV. ^ ■ •u,.c n-^nU imDunitorcmmindifFctentium Partes veracreligionisdusfunf.ntusiUe.quoDeus ' « ^°l'nHnm exetnplis dcnique facris & profa- nominis cku,pr,.cepto terno Tempus peculianter cul- turs & gentium , exetnpi ^ r ^^. ^_^^^ delUnatum ^txknhmn pr^cepto qmrte. "'^P rtitio decaloei eft generalis.vel minutior. Cultus Dei mediatus cetnitur in «irtutibus & ope- r eneralis fit in priefationem, & duas tabulas : mi- ribus fecunds tabulae. ^,r.v in decem prxcepta , qiiorum connexio tribus Huius cultus occurrunt partes & gradus. nutioi m de"'" P' , L. ;^ Paites eius du^ funt : prior de otticio inferiorum nntiflimummodisoitenaicui. ^ . „ s'^ a • .. j„ Prima eft fea feq m loco dc lege.E^im nos inprimis erga fuperiores,& conuz,pr£cepto ^/««/<7:polteaoi, de nrobamus,& ita hoc loco delineamus. oflicio quorumlibet erga quonibet.quod verfatur cit- ^ Prima decaloei tabula pricipit de fubftantia cul ca hominis bona interna,vel externa. tAs Dei fcu reliaionis,Pr-^c.6. pudici- ■" _ _ tia,pr£C.7.&: externa.vt funt bona feu facultates, prac. 8.& fama,f riec.9 . Gradus eft prdc. i o. Secunda eft eiufmodi. Dccalogus praecipit de reli- gione,& iuftitia ; feu de pietate,& iuftitia; feu dc faii- aitate,& iuftitia ; feu de chatitate in Deum,& proxi- nium.Confer/2ow?.i.i8.//>.z.ii.i«c.i.7J--£f^^/4- i^.Matth. }.z.i7. Religio eft obferuaiitia prxceptorum , quas hono- rem Deo diredte iubent deferre. (ftitucus. Religionis partes dux funt;cultus naturalis, & in- Cultus Dei naturalis eft , quem ex ipsa Dei natura, naturali ratiocinatione colligimus. Eftque pofitus m UeS^e,Scchmi!ite:pr£ceptoprmo. Nemofcilicet eft qui Dei naturam refte intelligit , quin fimul ctiam neceffario agnofcat , in Deum efl^c credendum & fpe- i:andum,& ipfuro eire amandum. Cultus Dei inftitutus eft medium ex Dei volunta- tc ordinatum , ad culcum naturalem exerccndum & promouendum. (eft in modo & tempore., Eius occurrit caufa adiuuans, & adiundum , quod Caufaadiuuans.eft,fr*cfpfo/fc««.^o;modus,/7r<«fe- t>to tertio;tem^as,pr7o, & contentatio ,pr£cepto dccimo. Nam illa proximus afficitur,mediante ipfius fide:hac, medianteoperavel aaionealiqua noftva , ad antece- dens aliquod prasceptum fpcdante. Et hsc partitio dccalogi eft apud Gml. Amefium lib.i.rnedHlU theol. Tertia decalogi pattitio fic haber. (& mediatum. Decalogus praefcribit cultura Dei immediatum, Cultus Dei immediatus eft , qui Deo immediatc pra:ftatur,& priore tabula docctur. Eftque vel internustantiim^/^mr/^fopnff/o^vel in- ternus&externusfimiil, qai vulgo appellarur religo. Religio fpcdlatur in fuis partibus,& tempote diui- niti\s prsfctipro. R E G V L yE I. Pmfatio decalogi conti/ict locum attentioni;, a ma- ''» leftate 'Dei:& heneHolenti£,a bencfcio ado- ptionis & Uberationii. '- LoCus attencionis cfl: in iUis vcrbis: LocvTVS est: voce ternbni. D o M I N V s : E/o/?f»»,qui eft trinus in perfonit. O M N 1 A : ne vno quidem cxccpto. VER.BA isTA:vt (int noinia vitoE. Eg o : qui non fum legillaior tctrcnus. $VM Iehova: Domiiius ille.qai fcmpet fui , fum , Sc ero,& per quem omnia fcnc,quacuntjU/C lunt,in regno poicn- tix,gtati2,&- gloriaE. Dcus : fummum iUud bonum. Locus bencuoleuti* cft in illis verbis: Dcus tuus : qui tc elegi.qui te amojtibi bcHc volo tc curo, tibibenefacio , omneraquc meam potcntiam Sc cleraenriam conuerto ad falucem tuam. Qyi EDVXI TE EX TERRA jEGYPTI, DOMO SERVITVTIS! in qua vaiiis prcirutis esctuciabaris.quo bencficio tcmporali tibi in mcmonam redigere volui beneficium (pirituale , quo te libctaui ex v£gypco Phataonis infctnalis. II. Vrimum decalogi prmceptum fmplici negatione ^ enunttatur. ' NoN HABEBIS DEOS AH3N0S CORAM M£. Id cft.Non habcbisidproDco,quod Dcus non e(l,iiequeid colestanqua. Deum,iiac folum.fiue vna cum vcro Deo:Me autcm habcbis pto vero Deo,& promdc mihi probabis fiQe,fpcm,& charitate. Hic itaque pricipttur agnitio Dci, & religiofus erga Deum af- fcdtusin fidc,(pe, &chatitate:vbi Cuhfide comprehenditur fi- duciain Deo.adoraiio cordis,& paticntia:fub/f«,fctuor fidu- cix-.Cah charitain ergx D£«7»,pcennentia, gtatitudoerga Deu, timot Dci.obedicntia crga Dcii.humilitas coram Dco, perfe- uerantia in amore Dei,& fimilia. Pichilentnr ergo conciana hocordine. i.ignoranuia vcti Dci, atheifmus, polytheifmus, negligentia in cogno(cendo Dco. i. infidditas, dubitatiode bonitateaut potenciaDei,& praEfumtio fidei 3 diffidcQtia er- gaDcri,& fiducia idololatiica.^.ciatiocordis.fccuritascotam Dco,non nictuens ipfius itam & iudicia ; adotatio teligiofa creatutx,nimia humiliatio coram crcatuia.y.impacientia, & pacietia hypocricica &Scoica,6.defperatio,& (pcs idololattica. y.odium Dci,& chatitas idololatrica,qua mundus, &qui in eo funt , fupra Deii amantur. 8. peifeueratio & indutatio in peccatis,&(i(Sa vcl idololatticapa-nitcntia.s, ingraticudo in Dcum. 10. conccmtus Dei , timor fcruilis ,,& nimius timor cieaturarum.i i.inobedicntia crga Deuni,& obcdientia nimia crga creaturam.ii.fiftahumilitas & fuperbiaCoram Deo.ij. apofta(ia, &pertinaciain opinionibusimpiis & (upetititiofis. III- Secundum decalogipr£ceptum contineturprohi-f'^" bitione,& tlinu finUione, (•,., 15. fmhibitioeA gemina,de fabtica &cultuimaginunj,inillis vetbis: I. NON FAClES TIBI SCVLPTILE , AVT VLLAM SIMI- LITVDINEM EORVM QV/E SVNT IN COFLIS SVPRA , AVT INFRA IN TERRIS , AVT IN AQVIS S VB TERRA. HoCcJtf Noa facies vUam iraaginem.qiiaconcris me tcprxlcntaic. 1. NON INCVRVABIS TE 11S,NEQVE COLES EA. HoC e(t,Non colcs imagincm,tanquam Dcum, aut tanquam ali- quid diuinura.in quo ncmpe aut pcr quod vdis inihi hono- rcpi dcfetrc . SanHio, Theologi33 Seil:. 1 1. Cap. III. 357 S»ncHo, (iuetatlo intcrdiifli. cdicidcm gcmina. 1. Nau ego Iehova Dsvs tvvs svm Devs 2SIO- TiS . VISITANS PECCATA PftTRVM IN HLIIS , IDQVE IN TERTIA.M ET (lyARTAM GENtRATIONEM VORV.M, Ci^i ODERvNT ME. Quoii li crt;o fuiii Deus tuus , e.\cicni.r iii_i;r.ititucliiiis ruciit , (i te .id iiiolol:irri;ini prodituas. Si vero hoc tccciis, expcricris me Veum fortem ^lotem , quiriu.ilem non pacicur,.uleo quidcai,vt luiic lcoitatiouciii rpiritualem pa- lencuui iu liberis puiiiam , delciciulo illos cciam lu ccitia & Ouartagciieratiouo.vtpotcgenitoso; iniiufuuiji parcutibus,(]ui coniugium mcuni.quod cuni hominciniui.vioiaruut. 1. E T MISER.IC0RD1 A VTENS IN MILIESIMAM EO- S.VM , QVI DILIGVNT ME , ET OBSERVANT PRyKCEPTA ME A. Nam ficut odio proliquot illos, qui mc odcrunt : ita fa- uco atquc bonis innumeris afHco illos , qui mc tu^ do.vmd.ax capid.tas. j. fcr.tas fcu crud.luas.an n.m.a .ndu - eentia.4 fummumias . quod vulgod.c.turfu.nma .nmr.a. f.nimia lcnitas, quanonobfcruatur resu a : F»«.;.n«21: rext, qnilm vniini licas. .^.i^nauia feu puf.llanimitas,audac.a,tcmc- Septiivm decalogi ^zceftu, Dftauum de.alogi piscepiit, VIII- Seftimtm decalogi pr^cepmm conftat fmfUci i,egatio>ie, Non mcEchabeiis; ex qtik coliiptnr tfta affirmatto, fed ftudebis tempciantixiadepque tuam & aliorum pudicitiam conferuabis. Itaquc confcruands pudicitia: mcdium efl: tcmperantia in Coniugio.Sc extra coniugiura. Eil autciu temferantm i. fo- brictascircacibum i5c potum. i. vi<^ilautia circa lomnum.j. callitas. 4. vcrccundiacitca gel^us &vcrba. j. honcl^as cuca vcftitura. Hisvirtutibusopponuiituri. voracitas, cypcdia, cbriofitas, abdineutia noxia. i.fomnolcntia,& vigilia; lupc>- iVmoCs. ;. cailitas limulata,& omi.is impuritas.vclut fonii- catio.adultcrium, ftuprum,inccltus, raptus,molluics, Sodo- mia,beftialitas,&c.4.vcrbotumobfco;niias. geftuum bfc.uia & turpitudo, chorcE lalciu.r. piaurx & cantiOi.es obkocnx, turpiafpcaacula.&c.y.curpis ac lafciuus corporis vcftitus & cukus. IX. Oftawm decdogi pr^ceptum conftat fimpUci mqatione, Non furaberis:fAr cjttaconcluditnrhii- iufmodi affirmatio , fed in bonis terrenis iuftc ages. lufte , inquatB , agcs quantum ad proximum & tcipfum. GUtmttim ad proximam i vt ftudcas iuftiti* co.timutatiuae, & bcncfitentii.Iuftitia commutatiua,pro contraduum varicta- te.eft triplex.l. in vendcndo & emcndo i qua rcrum & prctij a;qualitatem obf<:ruat.i.in rcbus vtcndis ; quando in locacio- nc&conduilione,vfus aut ftudlus lucro aequatur. j.inircbus cuftodicndisiqua III dcpofitisac pignoribus rcpctcndis aucrc- ftitucndis iquitas obtcruatur.Beuchccntia eft,qua facultati- basnoftrisproiimumreclciuuamus. Ei cll lib(.-ralitas, ma- gnificentia,cleemo(yn3,& hofpitalitas. 6UtMtnm ad ncs ipfos i-equiritur i. cuimex^ix. , fiuc fufficientia. z. parfimon.a , leu fiugilitas. 5. ifiAcTmtU , fcu ftudium honcfte rcm parandi. Itaque hic prohtl^encur Hii vitia. i. iniuftitia comrautatiuai nominatim vfuta lucratotia fcu mordax. i. bcneficcntiae nc- slcaus, forditics. irnmifcticordia, bencficcntiaintcmpcftiua Si hypocritica.j.incredula anxictas dc fufteniatione v.tsE hu- ius,auaritia,& faftidium reruin pr.Efentium. 4 tcnacitas , & profufio 5.otium,vita inordinaca.artcs lucrandi inhoncfts,vc fa:nus,alf:a,militiamciccnaria, alaquc mcdia 4itcfcf nd. pcr fas & ncfas. LAM EIVS , NEC BOVEM EIVS , NEC ASINVM ! NEC QVIDQVAM EORVM , CIV.B SVNT PROXIMI TVl. lca- quc hic />ro/)»ic/«r concup.fccntia inordinata , qax fcihccc antecedit confcnfum voluntatis.fcu affcdtum, ita vt fit mera concup.fccntia non ordinata.Nam concupifcentia.qua fit vo- luntate pcndcnte.aut inclinante ptohibctur in pnceptis an- ccccdcntibus. f r^f

    .o>"« , qua denobis modefte loquimuri&vitainculpata,quauontantumbonamconfcien- tiam coram Dco , fed & bonam famam apud proximum fer- uarcftudcmus.Hisvirtutibusopponunturiftavitia.i.verita- tis ncglcdus.dillimulatio vitiofa, mendacium,& falfum tefti- monium. i.fufpicio praua , curiofitas in vinis proximi , non cmendandi , fcd calumniandi ftudio indagandis i calumnioc ipfx, & adulatio. ]. jf;-«« a Deo , vt nos docea: magis & magis co- gnofcere fuum nomen, id eft, efTcntiam , proprietates , opcra, & verbum ; & (imul lianc gratiam largiatur , vt ipfum cx ver- bo &c operibus refte cownitum rede coiamus amore , more, ore, & rc , fublatis omnibus iis , qu^ gloiiam norainis cius obfcuran: , vti funt durities cordis , fuperbia interna & fpin- taalis, &: ingratitudo erga Dcum ; qux proiiide deploramm ^ defrecamnr. III. Sectinda petitio orationis Do7ninic£ efl de aduen- tit regni Dei , vt vita <£terna in nobii mcboetttr per ipfitMgratiam, noflrumqiie dafiderium , & fludtnm fanElitatis , e^ tandem aliquando confummetur la ilhiifri Chrifli aduentu. \ac[ne petimm a Deo , vt in nobis cfficiat defiderium vits icetna: ardentilFimum & praflicum, adeoque (liudium fanftjs vitas , quae eft via ad vitam xternam. E' contrario defloramiu 0» deprecamur impedimenta liuius regni , v: funt furor diabo- li,& liofliura cius , feruitus fub peccato &diaboio, priuatio Terbi Dei Sc facramentorum. I V. Tertia petitio orationis Dominica efi de abnega- tione nofiri , vt vohrntatem Deipatiamiir & facia- mtu in vita ^ morte,in rebus fecundis & aduerfis. Itaque petimw h. Deo , vt det nobis in regno gratii faccre officium tura communc omnium piorum , tum proprium cuiquciitanempe, vt renuntiemus proprix voluntati , camque cum omnibusprauis defideriis abnegemus & crucifigamus , & ipfifoii.Dco &; Patri noftro, prompte,alacritcr,& plcne inom- nibus obediamus , & more ccelitum , finc murmure faciamus ipfiiis voluntatem in legc ac cuangelio patefadain , quae e(l, vtcredamus inuifibilia , fpeie.mus dilata , & amemus Deum & proximum noflrum , etiamquando fe nobis contrarios offen- dunt. Hic itaque deplor/imHs Q> deprecamUr rcbellionera Sc inobedientiam coidis nolhi erga Dcum , peccata omnisgene- ris,&nominatim hvpocrifin,ignauiam,&imperfeiSamnoltram , obcdientiam erga Deum. V. jQuarta petitio cfi de fiiflentatione vit£ huim Qi'".'« j animalis , pcr medta vocationi noflra p;mio. conjcntanca. Hic i:x(]\ic petimits a Dco , vt nobis largiatur in rcgno po- tentix , fcu piouidcntiat , cx mera libcr.ilitatc viftum& anii- Clum.qui naturx.fiue (iiblbntix, & vocationi noffrx conucnit, totohoc tcmpore , quo pcrcgiinamur in hac vita. Huc crgo pcitinent omnis gcneiis ,3,a2„(^, cibus,potus,vcflitus,habitatio, bona vaictudo , omniixjquc (fatiis cccononiicus, fcholadricus, & politicus bcnc fc habcns. Scd non folum i(la pctimus,vctuin etiam vt Dcusvitam nofbram fibi habea: commendatam, & bencdicat laboribus nianuum nodrarum, &dc:nobis v:con- tenti fimus nolba fortc.E' rontrario dcploramiu ^ deprecamitr auaritiara, diffidentiam circarcs huius vitx.ignauiam, modos acqaiiendi illicitos. V I. Otiinta petirio orationis Dofninica efl decondona- tioncpeccatorum noftroriim,quam coUigimtti ex con. donaxione offenforitm pro.xirni noftri. Hic itaque petimus a Deo veniam peccatorum noftrorum, cjus nos tanquara iniinita &graui(Tiraa dcbitamoleftant : nc lcil. illorum recordetur , fed cx immcnfa mifcricoidia fua pro- pterChr:(rum in protundum maris abiicia:,nobi(que mafisac magis augea: fidcra reminionis pecca:orum , & hanc faciat gratiam , v: pioximocondoncmus peccaia , quibusnosofFcn- di: , v: ita ex hncera h.ic condona.:ione , tanquara ex ficno & frudu luitiricationis infallibili coUigamus nobis remilTa cfle peccata iioftra. E contrario deploramus ^ deprecamur oaus peccatotum noflrorum. V I I. Se.xtapetitio orationis Dominicx eft depr&fentia Scxta pe- auxtltj "Dei, ne nos permittat hidibrio Satanx, car- """" nis, & mnndi ,fed adnerfns tot & tantos hoftes nos fuflentet. Hic itaque peiimui a Deo , ne permittat nos tcntatione ali- qua a Satana, carne , aut mundoimmiffa fuperari : (ed v: fpi- ritu fortitudinis nos iultruat contra hoites , & libcreta malo, quod diabolus nobis laborem & rnoleftiam creat. E contra- no deploramus ^ depiecamiir continuam naturx noftrx cor- ruptionem , rebellionem , & contumaciam aduerfusDeum, qua fi: v: propendeamus ad parendum (uggeftionibus dia- boli,cainis,& mundi, non vero fandis moribus a Spiiitu fando accenfis. VIII. Confirmatio orationis Dominis£ compleBitur Conf5t- quatuor cohimnas fidei. ™"'.° . ' ■' . oiationis Docet enim , Deo preces noftras cordi clTc. i.quia cft rcx. °'""'"'" 1. &poteltcxaudireac iuuaie. 3. & vult exaudireac iuuare, propter nominis fui gloriam. ^.nec mutat fuum iti nos afte- ctura , aut fuam naturam & maieftatem i vtpote qui talis eft in fecula feculorum. IX. Particula hmenin oratione Dominica efi affe- '^''"^'''' , ^„'~. ■ n I J JJ Amen tterantts cr optantts p7nMl. quaiis ^ hoc loco. Nam ferio & cum exauditionis fiducia nos hxc peciifle te- ftamur , & vt ica cuenian: optamus. Itaque aflL-uerando opta-' mus, &optando adeueiairus. C A V. De Injtitutlone S. Baptifmi. PRiECEPTA. &Y(| Nftitutio baptifirii facri eftadlio Chrifti,quaillc ^iei primum noui tefUmencum infticuir,iD quo om- nibus in familiam Dei reccptis , externa aquae immer- fione vcl afperfionc, pcccatorum remiftio per fangui- nem Chrifti , & regencracio per Spiritum fanftum, deniouc refurredlio ad vicani jeternam obfi^natur. Inftitutio illa complectitur mandacum,promi(Iio- nem,& c6m'\na.uoncm.Matt,iZ,i^.A{arc.i6.v,\yi6. R E G V L tE. I. Mandatum informula baptifmi eft tripartitum. Manda- I. I T E : Hoc eft , Vos mei difcipuli , ficotemei legati & fotnmlS eoramiirarij,hinc inde proficifceHdo. baptifmi- Ff 4 !• E^^ 340 Encyclopedii^e Lib XXV. TPromiflio in forinii- la baptif- nii. Commi. natio ia formula baptifini. 1. Et docste omnes gentes: Hoc ed: , Per pixiicationem eviangelij lacite miln difcit.u!os. i Ba.ptizanteseosinnomenPatris, FiLii etSpiRitvs s an c t I :Hoceft,Ritumei- fionis;n'.->quam, illos confiimaceui hac fide, qu6dDeusm ef- fencia vnus , (it in pcrfonis trinus ; atque Uoc nomen muocatc fup-rbaptiMtos , vtiili non amplius fmt in reuno Satanx , fed iiidetransferanturin icgnumDci Patris, Filij,8: Spintus S. c]ui ipfo^ omnis oeneris bencficiis ornabic , quibus illi refpondere dcbcnt fuis officiis,qiis"«mpc^'g«a ftmt fubditis in hoc regno. I I. Promijfo ifsformnU haptifmi efi de falute corife- rcrida ommhm credentibns \ & fic hahet : Qv I CREDIDERIT, in Patrem, Filium,&: Spiritum faaaum i i t b a p t i z a t v s f v e .r i t, ita nempe vt fi- dem fuamhoccxtcrno ritu tcflatam fcceiit : is Servabitvr, hoc e!l:,xternura beacuserit. I I I. Comminatio informula haptifmi efl de condcmna- tione.quii rnanebtt incredidos '-, & fic kabst : Qui NON CREDiDERiT;ita nempe.vt fit profanui;, vtlhypocrica: iscoNDEMNABiTvR, hoc ctl.ua Dci nianebit fupet ipfum. Nair» ille iuiando in.yerba faciamenti fit petiurus. C A P V T VI. TrjefatJo inlnftitU' tione S. Coena:. Tradatio panis in Euchati- ftia. J)e Injlitutione S. Ccvna. pR.>ECErTA. **5 Nftitutio S.CcEnaceft aftio Chiifti.qua ille alte- ^la rum iioiii teliameiiti racramenturo inftituic, in quo Chtiftianis adiiltis , legitimo vfu panis &C vini confecrati , teah's participatio coiporis &c fangui- nisChriftiobfignatur. Inftitutio illa defcribitur Matth.i6. ■y.K^.i^iS. Marc.i^.v.ii.ii.t^-Lnc.ii.v.is.io.&ctei^tmuc i.t^^or.i i.7/.i5.z4.if .ifi- Inhacinftitutione Qccurrit ptifatio,&; difpenfatio epuli lacri i & ha:c cft in tradatione lingulari panis Sc vinij&communi obfignationc vtriufque adiis. R E G V L ^. I. Prifttio in hac formtda eft dc authore , & circum- ftantia tetJ^ris \ hoc 7nodo : D O M I N V s I E s V s , ahnus illc feruator : e a n o c t e, Qj-A PRODlTvs EST.vt tradcictur ludxis & Gcntibus crucifigendus. * I I. TraBatio panis continetur acceptidne , gratiarnm aBionefraBioncprsceptione prima, promtJJione,& prxceptione fecunda ; hoc modo. I. A c c e'p I T, m.inu fua,PANEM, verum : vt ficnificaret fpontaneam oblationem corporis fui , qui ficri dcbcbat pa- nis vitac. _ . . , .. i Et cratiis actis, Patri fuo calciti : vt panem acceptum confecrarcr , fegregando ipfum a communivfu ad vocationem & officium facrum. 5. rREGiTjidelT:, panem acceptum & confecratum in frufta comminuit: vt figuraret mulcifariam fraflioncin corpo- ris fui per flagellacionem , coiona: fpinea; impofitionem , cru- cifixionem,& laterisfui vuhierationem. 4. Et d I X 1 T.amplius confccrandojA c c i P i t e, ma- nibus quifque fuis panem , nempe carncm meam , panem il- lum vitx : E D 1 T E , panem ihura. 5. H o c , id ert: , hic panis bencdiftus , quem accipitis Sc ■editis, EST corpvs mevm, ci_y o d pro vobis rRANGiTVR, nempe facramentaliter . quatenus eft fi- gnum, figillum,& mediu.m,quo vohis declaro,obfigno,& ofFe- ro corpus meuin,i3m iam frangcndi'm doioribus& vulneribus niultimodis, vt fic vobis verus ille panis,qui vos pafcic in vicam vfque arcernam 6. HoC tACITE IN MEt RECORDATIO- N E M : ita nempe vt giaca mcnte, ex vera fide, nunquam non recolacis memoriampafiionis&crucifixionis nie.r,quam vobis hsc ccena tanquam pii^ura & pignus ob oculos ponit. 1 1 1. TraElatio vini conti-ietar acceptione , gratiarum aUione , pr£ceptione prima , tromijftone , & pritce- ptione fectmda. yJcceptio , grat!»ru)naBio , ^ prt.replio prima^m^onmunx. aPaulo impiii;ite,ibi iItidem et pocvlvm, post- Q_v AM coenasseNT, D!CENDo:[d eft.Perafla co- meftione panis aci epic vinum in poc ilo gmtiifq; aHu dedit eis, dicens, Bihite ex eo omnes. qui verba funtapad MatEh.^um. Prc»?/^!) eft in illis verbis : Hoc pocvlvm est novvm ILLVB poedvs per mevm sangvinem: Id efl , Vinnni in hoc poculo eft facramentum noui foederis, quod fancitur pcr meum fanguiaem uioxefFundendum , vt fic XuTfov pro p-ccatis veffris. Pnceptio [ecnnda cftibi : H o c l a c i T e, q_v o t i e s- C V N CJJ" E BIBERITIS IN MEI RECORDATIO- N E M : itanempe, vtgrata mente, ex vera fide, nunquam non recolatis fufionem fanguinis roci , abfque qua fcedus grati.i: non fiyflet futurum ratum. I V. Communis obfignatio vtriifq>ie aBionis Euchari- hc£ continetur illis verbis: TraAi vini' Euchi fiia. ft. Q_v otiescvnq^ye enim ederitis panem hvnc, etpocvivmhvnc biberitis, mor- lEM DOMINI ANNVNTIABITIS, VS Q_y E QJf 6 V E N I A T : Hoc efl, Ojramdiu in hoc mundo degitis,ce!e- brate mortis me.T memotiam , & fubinde pr.-rdicate hoc tan- tum tanti amoris monumentum , eoque vos erigite aduerfus tent.itiones , & infimul excicate ad mutuum eiga me & inter vos .imorem : & quia vifibili forma apud vos non verfabor amplius, hoc fymbolum prjefcntia:, graci.c, & Spiritus niel ha- bece , donec prsfeutiam gioria mea; teflatam faciam illuflri mco aduentu. PERORATIO THEOLOGI^ CaTECHETICjE. BRcuirer dclineauimus capita Catechetica , elementa illa Chriflianifmi , & alinienta nouitiolorum Chriflianoiaim, de quibus duo ifta moncndus cs. i.Textus horum c.ipitum fupr.i ad calcem Grammatice Gric.T proponicur in lingaa Hebraica,Grsca, &Latin3, atqueetiam exp.irre in lingua Jv- riaca. Inde igitur poces pecere. i.ln fingnlishifce capitibus Catechcticis, h fingulorum capitum particulis , oportet difpi- cere , qnomodo faciant ad cognitioncm mifcriac , mediatoris, & gratitudinis, Quje obferuatio multum valet in praxi Ca- techifmi. Cor nis gn» vtti a&\ Euc ftia ADVMBRATIO THEOLOGI^ CATECHETIC^. ^heologia Catechc- fics pricipit de -^ rSummo bono hominis Chrifbiani ; quod eft commuiiio noftra cumDeo. cap.x. fSymbolo. cap.i. I fAuribus; in"( Decalogo. cap.^. I Oiatione Domini- Lca. caf ^. \. Modo perueniendi ad illam communioiiem ; quas prcponituri^ 1 fBaptifini, ( I cap.y LOcuIis; inlnftitutioueS."^ I Cocnr.^ L cap.d. flNIS THEOLOGIJE CATECHETICm. TERTIA O C V s I. Theologi^ Scd:. III. Loc. L 341 TERTIA SECTIO THEOLOGI^ In qua proponitur THEOLOGIA DIDACTICA. A D M o N I T I o. Numeri minufculi prxfixi vocabulis diucrfb typi genere excufis indicant titulos cuiufquc loci communis. ' ~~ • M- Libricetnonlci N .TA\Vi'i^\.\x\x.\\i frano in Eudn- gelia, Acla Apoftolorum, Fpiftolas, & Apocalypfim: detnde in libros hirtoricQS,dogmaticos,& vnum pto- pheticum. ij. Lthri apdcrjphi Cam numero x vii. omnesin V.T.e qiiibas nouem funt intcgii libri; reliqui o<5lo, appendices librorum canonicotum. 1 6. Paries ejfemiales ScripturiE funt materia & forma. 1 7. Materia Scriptura funt lex & cuangehum. 18. Forma .S'mp/«?'.eefti;,tcrna,ve)cxterna.lllaefi: in diuina fignificatione ( pethanccnim Scriptura fa- craeftid quod eft,&ab aliis lcriptis dirtinguitijr}hsc cft in dilpoficione fyftematis Biblici. 19. ^jfcU:io, feuproprietas,5m^f«r^eft authori- tas> pcifedbo, & clantas. io. Anthoritoi Scripturx probatur teflimoniis va^ riis j quovum alta funt (upra Scripturam, vt teftimo- nium Spiritus fandi teftantis in corde noftro : alta in Scriptura, vt tcftimonium Scripturx de feipsa, & va- ria ipfius Kfirri^ia, fumpta acaulis,efFe(5lis,fubie(!l:is,& adiundlis ipfius : aha infra Scnptaram , vt lellimo- nium Ecclefiaj,Iudxoium,Gentiiium,h;Treticorum. 21.12 25. PerficlioAiue (ui^ciania,Scriptur£ tan- ta eli, vt fit . afio/i fiJei & vitx, ac proinde ittdex con- trouerfiarum inreligionis ne:otio , excludens omnes traditiones,(\ux iplms defcdum luppleanr. 24. Clarttas, feu perlpicuitas, Scnpturx con/idera- tur abfoluie in fe, & relate ad nos. 2 j Trailatie Scriptura eft iplius vetfio, ledlio, 8c interpretatio. 26. Ferfio Scripturs, confideratur fepararim , vel coniun(51:im.5f|P-//« .• vt verfio Miinrteri V.T.&: Erafmi N.T. Ftriuf^tie.-vi verfio Vz2,v in\,S^ c Ferfto coiiiuntiit apud vcteres erat in Hexaplis & Oduplis exempla- ribus Origenis : hodie eft in Opere Complutenfi,Re- gio,&c.Porr6 verfio omnis hic itcrumeftduplex:alia fimplicior & adfirtclior, qua vcrbum verbo redditur, vt interlinearis Arix Montani:alia/;/'f!'i(/?' & foUitior, in qua fa;pe (enfiis magis exprimitur c]uam vciba , dc ornatus atqne elegantia fcrmonis adhibetur. ij.LeBio Scriptur.t fpecflratur quantum adnecedi- tatem , & modum , qui circiimfcribitut fan(5litate, prudentia,& diligentia. 28. Iriterpretatto Scrlplur& eft diuina,vel humana: infallibilis, vel fallibilis : piiblica,vel priuata: fchola- ftica, vcl ecclefiaftica : fynthetica,vel anaiytica. R EG vi..« De Sftcra Scriptitra. Pr^cep ta. H E o L o G I A didadica eft tertia pars (yftematis thcologici , cnarrans locos communes theologicos. Loci communes theologici funt ge- ncraliffima capita , ad qux rcfertur quidquid tftfcicntia: theologicx, Horum locorum alij agunt dc Scriptura facra, alij de dogmatibus,quae in Si-riptura occurrunt. 1. Scripturafacra eft verbum Dci iufhi eiuscon- fjgnatum literis , vt fit canon fidei & vit«. 2. rerbum Dei confideratur in gcnere , & in fpecie. In genere fpedlatur vetbi Dci aiuhoritas & fa- eultas. j. Aiithoritasverbi Dei eft tanta,quanta eft ipfius Dei. 4. Factiltoi verbi Dei cft fapientem rcddere homi- ncm ad falutem a;ternam. Vcrbum Dei in fpecic eft internum , vcl exter- num. f . VerbHm Dei internurn imprimitur cordibus cre- dcntium ; idqueimmcdiate.vel mediate. 6. Ferbufn Dei externnrn eft'(V-v,.a(p^v, vel ayfccifor, id eft , fcriptum vel non fcriptum. 7. Ferbum Det non-fcrtptum c(\i tum prophcticum, ante Mofen : tum apoftolicum,ftatiiii initio pr^dica- tionis euangelica:. 8. Ferbum Deifcriptum eft ipfiftima Scriptura fa- cra,in qua occurrit partitio,aft"e(f^io,& tradtatio. 9. Partitto Scriptttrd eft ratione temporis, autho- titatis,& partium elTeatialium. 10. Ratione temporis Scriptura diuiditurin libros veteris & noui teftamenti,feu inftrumcnti.IUi dicun- tur prophctici : hi, apoftolici. 11. Ration: authoritatis Scriptura diuiditut ij: li- bros canonicos, &apocryphos 12. Lthri canonici F T funt numero xxxix.N.T. XXVII. Vtrobique autem alij fuerunt femperccLti: alij aliquando in dubium vocati. 15. Libri canonici F. T. aliter ab Hebrxis,a!iter a Graecis & Latinis diftinguuntur. Et Hebrdi cjiiidem 39. libtos V. T. reuocant ad 24. eofque diuidunt in quatuotclalFes : videlicet in Legem, Prophetas prio- res,Prophetas porieriores,& Hagiographa. Gr£ci au- tem & Latim eos partiuntur in legales , hiftoricos, dogmaticos feu poecicos, & piopheticos:vel in hifto- ricos.dogmaticos, & propheticos in libros propheta- lum maiorum & miuorum. H^ Sftlptnri Scriptuta luceina. Scriptuia peifefta. Encyclop^dias Lib. X X V. REGVLiE POSITIV^. Ad M o N I T I o. Scripturafacraiii fcKo- lis appellatur theologiapojitim,c[u6d tradac varias poricionesjd eft, principia fimplici- ter pofita; quibus opottet nos aflentiri. li\nc reguias poJ/f!iias hoc loco appellareli- buit, quibus ifta priiicipia continencur. Regulis hifce pofitiuis adieci r^^w/^^f ^/^-^- ^/,-^j-,id efljilluftrantes, confirmantes, £c refutantes. id efi , diuinitus in- Sctiptuta omntbus lcgenda. Sctiptura lenitat difpari euentu. I. Scriptura eft fisocTevcr®' jptraia. i.Titn.^.v. 1 6 Tota Sciiptura diuinitus cft infpiiata.i. Pet. l.v ii.Non volunt.iichominisallacacftolimprofh:iia,feJ adi a Spiritu fando locuii lunt fanai Dci homincs. I I, Scriptura eft bicerm, id eft,perfpicua, & regrt- lafidet &vtt&. ff^lm. 1 19.1;. 105. Luceina pedi mco vcibum tuum cfl,& luxitineri mco. i. PeM.x;.i 9. Habcmus firmilTimum fermo- nem prophcticum, cui rcaefacitis ciuod attcndatis vclut lu- ccrnifplendcnriinobfcuro loco, vfqucdum diesillucelcar. & Iiltifer exoiiatut in cotdibus vcfttis. 1 • T/ot.^--^. J-^-Quod fi tcaum cftcuangcliumnoftrum.iisquipeteunttcaumcrt. In quibus Dcus huius feculi cxcxcauit mcntcs.ncmpe in inti- delibus, ne irradiet eas lumen cuangclij gloris Chrifti. 1 1 1. Scriptura efi perfeSla. T3eut. ^.v.i. Non addetis ad verbum hoc quod vobis lo- quoi:nccauferetiscx eo. Gal.i.v.i. E:iamfi nos,aui angclus e coelo annuntiaiicrit yobis praetenid quod annuntiamus, anathemaefto. ir/OT.5.v.i6.i7-TotaScnpturadiuinituscft infpirata , & vtilis ad doarinara.ad rcdar,t;utionem, ad cot- rcftionem, ad inftitutionem qua cft in mftitia •• Vt perfeaus fit homo Dei, ad omne opus bonum peifcfte inftruflus. Co»- firFfiil.19 v.S. 9- lo-n. IV. Scriptura omnihHS Chrifiianis eft legenda. Dc««.6.i;.6.7.8.9.EteruntTcrbaifta,qua:egotibipr2cipio hodie, in cof de tuo : Eaquc acute ingcrcs filiis tuis,ac loque- tis de eis cuin fcdcsdomi tu.T;, & cum ambulas pcr viam.cum cubas.& cum furgis : Etiam alligabis ea in fignum roanui tux & eriiot pro frontalibus intct oculos tuos:Dcniqueinfcribcs ca poftibnsdomustui,&portisruis. P/a/iW.i.i).!. Scd cuius oblcitatiocllin leaelebouae ;& qui dc lcgeillms mcditatur intetdm jc uoaa.Conf.r Pful.u^). Lac.Kf.t/.i?- Habent Mo- fcn & Prophctas : audiant illos. 1. Tim i.x-.is. Tequc a puero iiouiffc (acras litcras. V' Scriptura dtfpari euentu legitur & auditur a piif & itnpin. Rom. I .x'- K.Non enim me pudet euangcli) Chrifli. Poten- tiafiquidcm cft Dci ad falutcm cuiuis crcdcnti.i.Ccr.i.T;.!;. 14 Nos autem pr,xdicamus Chrillum crucifixum,Iudaeisqui- dcm offcndicuhim:Ipfis autcm vocatis.tum ludais tum Gis- cis.Chiillum Dci potentiam ac Dci fapicntiam.z.Cor.i v. 1 ^. iif. Nam Chrifti bona fragranria (umus Dco in iis qui feruan- tur,& in iisqui pcrcunt:Hisquidcm odor mortisad mortcm: lUis vcro odor vira- ad vitam. Confer.i.Cor.^.v.i-i.Pet.i v.ib. In quibus ( epiftolis Pauh ) funt nonnulla dfficilia intelleiau, qui indodli parumque ftabilcs dctorqucnt , vt & tchquas fctiptutas, fuo ipforum exitio. moda. r. Scriptura efi primumreredenili prittcipiui». Omnia fi- quidemfidei dogmata vltimo rcfoluuntut inhocprincipium: D E V s D I X I T. j. Scriptura ecl reguU fdti ^ mornm. R.cd- dir enim nos fapientesad falutem. ^.Scriplttrae/l exaraia Dca fnaniUrite. Accrpcrunt namquc prophecje & apol^oli raaii- datum fcribendia Dco.partim cxternc,D£«r.3 t.ij.pattim m- tcrnc,i.PeM.ii.i.T(>w.j.i6 Non itaque fortuitis occafioni- bus fcripfcrunt landli illi viri. j. ir?jpiralio diuina adfuit pro- phetis ^ apojlotu cnm aliijuavf.rietae. Nam quaedam (cri- bcada incognitaproifusantca fuerc fcriptori.vt hiftoria crca- tionis, & pra:di(ftiones futurorum.qua:dara autem priiis nota fuerunt fcriptoti.vt in hiftoria Chrilti pcr apoftolos confcti- ptapatet : & horum alia natutali cognitione tcnebant.aliafu- pefnaair.erentttr.dili.'tuit. Hoc autcm fecit cum fuaui illa attcmpcr.itionc , quii vnulquifquc lcriptor iis lo- qucndi modis elt vfus.qui maximc conucnicbant eius condi- tioni & perfonar.y. No» fnjficit ai Scripiur& jiicrs.pariemcm- ftitiiendam , vt liber fcnptm jit per exiraordinarinm Detfer- uttm ex certa fpirittis direBioneftd eliam reqntntHr. vt aitiho- rttate diuina , pttUice ftt datm Ecclefa, ^ fanSiijicatui, vtftt canonfdei cr vtia,. Noniraq; omnia Ccripta diuina lunt ciij*'- ^itff., feu canonica. 8. Scrtpmra.qiianttim ad rem ^ fubteSam materiam, fuitprtcr EccUfatfed quantit ad modum,cnti*s rcfpe- Bu diciiur Scirf'itira,poftertor eft Ecclefiapnma. !'roinde inaiof cll authoritas Scr.ptuti quim Ecclclix n. Scriptttra non c/i partiali:, fed tolalu regula fidei ^ mornm. quia quidquid eti neccflaiium crcditu, Iperatu , & fadu, iti Ecclcda, id omnc concinctur in Scripturis. 10. Canon^icripturti.per partes ^fiic- ceffinefait con(littiitts. Non cnim EcclefKC (tatus & Dci (a- pientia poftulabat, vtomniafcmel &fimul (i:riptis tradercn- tur.Ncquc tamen ideocrcuerunt avticuli fidci.fccundum tcm- potum fuccclfioncm , quantum ad lublt.uitiam, fed tantum quoad cxplicationcm. 11. Sciipinra e->plicat voluntatem Det ptiritm regulis caiholicis,pariim narrattonibtis , cxemplis,prtice- ptu,admonitioniim,^ promiljiif.iiin. Prior modus tradcndi maxime pcrficit intellcdtumi poltcrior inptimis aflicit volun- tatcm. I i. Etft res in Scriftttns ftint difficdes captuuamen mo- dus eoi tradendteft clarttt fy perfpicuus, maximi in iis.quac ai falutem funt neceiratia. i {.Vntus loci Scripturs. fenfits efl vni- ctn:qa\i aliasScripturae fenfus non tantiim non elTet perfpi- cuus & ccrtusi fed nullus omnino.Quod enim non vnum u- gnificat, nihil lignificat certo.Intcrim in vaticiniis V.T.fcn- fus intctdum elt compofitus cx hifloria & typo i ^.Scripturit in ics linguis eft exarata, qus maximi commtincs ^ vutgalitfue- runt in Ecctefia,tumteif)pons ciim confcribereniur. Hmc omncs libri.qui antc aduentum Chnlti conlcripti fuerunt.Hebtaice fcribebantur : qui poftca fcripti fuerunt , Grjece tradebantur, ' I j. Siilla verfio Scripttirtt eft ahfolnte authsntica, fed quattnUi confeniit cum fontibtu. Itaquc vcrfionbus humanis tuio pof- fumuscicdcrc, quantum ad ea, qux funt abloluteneceflaria. 16. Scripitira non initigent explicatione vHa,quaipfts lux infra- tur, fed fibimet lucim ipf^pribent. lllam itaquc luccm debe- mus (tudioseelicerc.&provocationis rationccum aliiscom- municare. 17. Nutta traditio , tanquam Scripiun fupptemen- tum , eft admiilenJa. Interim traditioncs fiuc fandtiones Ec- clcfix,ad cxternorum rituum tiC^^ia* facicntes, fuo loco lau- dcm habent atque vfum. Reg V L^ D I D A C T I C i^, Ciiirii; & attiibuta Scriptutae facrz. I. De caufis & attributis facrs, Scripturt, funt hi, reiuU. o I. Scriptura facra esi omnium fcripttirarum iaput : quia fi fpeftcs cauUm ctHcientem, ell dii.lata a fpiritu Dciifi finem, pctducit iios ad fummuin bonumifi inateriam,conrinct vcri- tatem (ccun.ium pietatcm i li formam,oninia contincntur di- uina hatmoiiiai u cfFcfta & adiunda, fingularis ibi eft vber- tas, fumma facilitas, eximia profundiias, petfpicua breuitas, diuina raaieftas , otationis gratia mirabiiis , pcrfcdlio omni- M islt 1 1. De modo legendi Scripturam. I. LeBio Scripturtt omnibm Chrifiianis eft neceffaria. i. Etfi ^' •"* Scnpturn interpreiaiio demandata efl Ecclefis, : fummm lamett tudex interpietaiionii nemo eft alias qaam Spiritui S in Scriptu- ratoquens. 3. Medtavertim Scripiun fenfiim inueftigandi biC fttnt : frequcns oratioilinguaium cognitio,adeoque fontium infpc6tioiatgumenti,fiue lubied^ matctia», & fcopi con^idc- ratio i verborum propriorum & figuratorum diftinftiojcau. fatum, circuraftanriaium, antccedcntium & confequCntium notatio,& Logica analyfisifidei analogia ; obfcuriorum cum ilhiflrioribus, fimilium cum fimilibus, diftirailium cum difti- milibus collatio. 4. Mutium prodeft catenam ^ atconomiam libroitim facrorum habere in confpciiu. CATENA LIBRORVM B1B1.ICORVM. CAtenalibrorum biblicorum eft inflitutto methodicadcil- loruu^cohacrcnita intcr lefe. L/iri ^/i/;ci funt canonici, vcl apociyphi. Libri caiionict (am libti «eo^v^sii^i , inccrtum fyftemareda- dti, vt fint regula fidei & vitx. Cal.(>.\6. Suntquc ptophctici , vel apoftolici : feu. V. vel N.T. Lihri Theologi^ Se tihri prcphttiei {\3.r.\ fumpto vocabiilo)funt libri ')flin<^»i, f ct piophctas cxaiati liiigua Hcbrxa , & alicubi ctiam Chal- daica. Siintcjuc primr, vcf orti. Litri profhctici primi (iintquinquc libri Mofis , quos Dciis ecclc(i.x' fux tr.ididit.ciim 1II.1 iii formara politiarelTctretlaftaivt eirciit fonsdoclrin.T c.TtIio)ic.v. ' Ex liis alij tr.ic)unt liilloriain ccclcdc antc ciitum cx i€i*v- pto.vt Gcncfis.alii fub cxitum & po(l illum, vt rcliqui quatuor; ex quibusaliicxplicant nouam liilloriam, vt Exodns , Lcuiti- cus,i5: Numcri : alij rcpctunt vctcrcm hiftoriaiii , vt Dcutcio- nomuim. Itaquc Genefis cft hilloria canonica dccrcatione mundi, iapfulig- minis.ft.uuqac ccclcli.c in priuatis familiis confcruat.r. ExodtM clt hirtoria canonica dc liberationc & cxitu Ifraeli- t.irum ex j5;;vpto,ptomulgatione lct;is,&: tabcrnaculo. Letiiticm cil hilloria canonicadc cultuccrcmoni.ili V.T. Nitmeii liinc hiltoria canonicadc niilitati profcdionc If- taelitarum in tcrram Canaan. Deiittnnomium eft commcntarius canonicus,Ieges e tribus proximis libris rcpctcns,& cxplicans. Lihri prophetici orti funt omnes libri V .T. prarter quinque libros Molis,ad quos illi refpiciunt tanquam ad dodltinac facra: fontem. Suntque hijiorici, poetici, vel prophetici. Lihri hisiorici V. T. lunt narrationcs de rebus geftis,ad do- ^rinam , in libtis Mofis-pvopofitam , illuflrandam & confir- mandam. Suntque de ftatu ecclefi.r; ludaic^- fub iudicibus, regibus,vcl ducibus. Primiordinis funtlibcr Iofu.r,Iudicum & Ruth : fe- cundi.funt libri SamucIis,Rcgum,& Chronicorum : tertij, liber Ezr.-c, Nchcmii,& Efthera;. Liher lefiu efl hiftoria canonica de introitu & pofTcffione tem Canaan fub lofua. Liher ludicum cll hilloriacanonicadc corrnpto & calami- tofo rtatu ccclcfii & rcip. Ifralilitica: a lofu.l ad Eli. Liher Rurh cft hilloria canonica dc nupiiis & pofleritate Rurb. Liher primtts i^y fe.undM Samuclii fiint hiftoria canonica fub Eli & Samuele facerdotibus^Saulc & D.inide re"ibus. Liber primtis ^ fecitndtn Regum funt hiltoria canonica de tcbus gertis fub regibus llrael & luda. tiber priinta Qf fecundm Chronicorttm funt hiftoria cano- nicadeinitio,inctemcnto,& ruina gentis Ifraeliticac. Liher E^ri eft hilloria canonica de reditu e captiuitatc Ba- bylonic3,& inliauratione vrbisincipicnda. Liher Nehemii. cfl hiftoria canonica de inftauratione vrbis pcrficicnda. Liber Eliher& cft hiftotia canonica de confcruatione ecclcfia: ludaicx in Perfia pcr Eftheram, Libri poetici funt , qui doClrinam coslcficra in Mofe tradi- tam peculiari carminis gencre explicant. Siintque alij magis hillorici , vt liber lob alij magis dogma- tici,vt liber pfalmorum : alij magis motales , vt ttcs libri Salo- monisicx quibus Proucrbia funt fcripta ab ipfo iuuenci Eccle- fialles,ab iplo fenc &refipiccnte i Canticum, ab eodem fene & tefipifcenti.i; fruflum eximium profercntc. Itaque Liierlbi ci\ hiftoria canonica.metrice fcripta, de tentatio- num caufis, dcindc confliilu cius multiplici, polheraode fclici cxitu £j^srf/iiil cfti^jartus iiitcr prophctas maiorcs , qui pollquam fcx primis capitibus narranit (tatum rcgni Babylonici (iia .rta- tc, itemquc ftatum ccclcfi.v (nb illo rcgno, (ubiicit fcx rcliquis capitibus ftatum ecclcfi.t fnturum vfque ad finem fcculi. Propheti tninorei (iint , qui ftiidlius ptxftant ca , qu.-c di.\i- Jims. Ex his alij prophetncunt ante captiuitntem Bab\lonicam , vt noucm pnorcs ; alij poft illam, vt ttcs poftcnores, puta Hag- gxus,Zacharias, & M.nlachias. Hofea^ cft primus intcr piophetas miiiores , dcnuntians ob vatia Kraclis peccata varias Dei poenas , nominatim cxcidium ra fiie & charitate. Secunda lohannis eft inftitutio apoftoHca deperfeuerantia in charit.uc&fide i^hriftiana. Tenia lohannis eft inftitutio apoftolica dc hofpitalitate, petfeuerantia, & ambitione. Epiftclalud. eft inftitutio apoflolica de conftantia in fide contra iedu.lorcs. Ltierfropheliem N.T. eft Apoca'ypfis, S.Iohannis, qua: cft hiltoria de fcptcm ecclcfiis Afiaticis,& piophetia dc ftatu mun- di &ecclcfia: tum mihtantis,tum tnumphantis. Haiftcnus de libiis biblicis canonicis : tcftant liiri biblici Kporry ht,(\a\ fiint libti 'M'jpa-?Ti7n-iibus,c.i6. V..'idiciftio qiiarundam legura,c.i7. Humerortim Theologi:i: Se6l. III. Loc. I. 545 Ku"itf'^<^'*''' l'ttr fftfpeciilum politi.t.Nanar ciiim ci.qiia: tift.i lunt a popiilo Kraclitico, ciquc accidcuiiu pcr aiinos tri- oiiitaorto, & mciifcs noucm. Vndciuini polluiit v.iiiadocu- fli-ntadciatioiic conlHturnifi & rcgcndi politiani./ «r/us. fiinl ipfiw p.irtcs. I. De pictate Ruthx,c. i.i. 1 1. De ma- irimomo Ruthx, c.j.4. LibsrprimiM Samuelis cfl fpeculum fatalis conuerfioni'; rei- publicx. Pno capite duas prophctias complcditur. 1. Denuntiat Edomxis interitum. I l.Promittit populo Dci liberationcm fpiritualem. lonas fpeculuni mfitmitatis huiiianx continet hiftoriam de vocationcfua runi prima, ci.i.tum (ecunda,c. 3.4. Al/f^i» fulmcn& paracletustegni ludx& I(ra'e'lis duofts- ftat. I. Habct concionem legalem de pcccatis & poenis vni- uci(i populi Dei, €.1.1.3. I LHabctconcionem Euangelicam Gg de 346 EncycIop^di^Lib.XXV. ^ eft fpeculum heroinx , itemque prouidentia: Dei- Vartes p:nt dun. I.Felix fuccelTus Holofernis, a c.i. ad 7. II. Catafttophe felicis iftiu; fucceHus , autore fa;minapia & magnanima. a c.7 ad 16. Liier roi/A. farlts cius poft cxorduim & coiiclufioncni/HWf .tcbv'atc(lcp.i- lloi cccrdi.): , c. i. II. Qualcs dcbeant cllc ChiiUiaiii oninium a.'[anmi& otJinum, c.13. h.piJ!oU ad VhiUmoncm eft fpcculum iquitati'; Cluirtianx cri^a (t:\u\.im.?artcs poll cxotdiuni & conclufioncniy;<«/ liut. l.Apoftohis Onefimum feiuum fugitiuum & hiicm , a fcin \incuhs conucffum , rhilcmoni remittit. II. Vcniam pro illo pctit. Epifloh ad Hehri.ts cft commcntarius ad Lcuiticum. adco- f]ue graphica pidura officij facer.iotihs Chtilb. t^artes polt cxouiium &;conclufioncm/(<;»f rm. I.Dc pcrfon.a Chrilti.c.M. 1 1. UcofficioChiilHpiophctico, cap.3 4. & facerdocali, a c.5. ai 1 1. 1 1 1. De officio Chriflianotuni,c.i i.ii.i j. Ep:/lo'a lacobi eft regula vit.c, fcuaurcum alphabetum ho- nnmsChnlHani. P>»r/«/«»r5.'»«W(;M^pronumcrocapitum : in quibiis occurrunt otloiiccim lociadinonitionum. Prior epiftola icfr/ elt compendiam Chtiflianilnii dc fiiic& \;ti Chiirtiana. fartes eitd pofl; exordium & conclufioncni funt dni. I.Commemoratio beiieficiorum Dci, cap.i. ad v. i j. 1 1. Varixexhortationes nunc generales, nunc fpeciales,a v.i 3. c.i.ad v.io.c. j. vhi incipit epilogiis epillolae. Fcflerior epijlola Pelri ell incentiuum militis Chriftiani. Partes e.m polt cxordium & conclufionem/«>j/ rf«»« dc gloria ccclefis triuniphancis, c.ii.i.i. L o c V s II, Be Deo. T A. r R ^ C E Ogmata Scripturif, funt alia dc Dco,alia de ope- S^ ribus Dci. /«2)e(7C0iifiderantLU' noniina, cflentia,& petfona:. 1, Nomma Dei funt piopria,vel communia : abfo- Iiua, vel relpe6tiua,&c. 2. Ejfentia Dci fpcdatur.in vnitate & pecfedione fua. l.Vnita^ effentin Dei eft plane fingularis. ^. Perfeclioeffentiit Dei cernitur in attributis va- riis.quas alias dicuntur proprietates Dei elfentiales & generales, feu coinmunes tribus perfonis, 5. Attrtbuta effentidt Dei confidcrantur comrauni- ter&fingulariter. 6. Commitntter in attributis Dci fpedlatur ipforum ctjfeRio Si dtftinCtio. 7. Singtilariter attributa Dei funt fimplicia , vel comparata. S.^ttrihuta Deifimplicia competunt ipfi propric citra tropum. Siintque primi,vel fecundi generis (uie ordinis. Illadicuntur inrnmmunicabilia&negatiua, hiccommunicabiiia & affirmatiua. 5. j4ttributaprimi generts funr fimplicitas,immu- Tom. III. tabilitas,immenfitas,<5v: actemitas.Sub imnnuabilitat« continctur impatibilitas : fub immcnfitatcomniprx- fcnria & iiicoinptclicnfibilitas : fub immenfitate & a-ternitate infinitas. 10 AitribtitiifcciiniiigencrifnoUM vitam tum fpi- litualcm, tum iiucgram. ytturnfpiitiMUm indicant intcllcdlus,volunTas,& omnipotcntiaDei. Fitam%n~ tcgrani indicant idea virtutis !k beatitudinis Jdcavir- tiitis cft omnifcicntiain intcUcdtu, & vcracitasatquc bonit.is in volunr.ite- Sub vctitate continetur iufti- tia : fub boniratebcnignitas,clcmcntia , mifcricordia, gtatia,amor,&c./^<"c6Ui Spiritus fandi, vna ciim Parre fpirarefeuemittereSpiritum fandtum. 19. ProprietM interna Spiritus fanlli eft hti 0^,^.7 1<:, feu proceffio.qua fpiratur a Patre & Filio. 20. Froprietates externx funt hx. i .qnod Pater crcauic & fuftentat omnia pcr Filium , Sc Spiritum fandum : quod dcdit Filium redemptorem : denique quod teftatus eft de Filio fuo. i.quod per Ftlium om- nia funt fafta : quod ille alfumpfit carncm noftram, & in illa perfecit ceconomiam faluiis : denique qnod teftatuseftde Patre fuo.j.quod Spmtus faniltis fomz omnia in prima creatione : quod varia dona diftribuic hominibus : quod fanflificauit maflan> fanguinisin vrero Maris viiginis , &: ex illa formauir humanam Chrifti naturam : quod apparuir in quadam fpccie co- lumbs : dcnique quod adeft humani Chrifti natura: citra menfuram,ncbis fccundum dcmenfum Chrifti. zuGloria perfonaltseH propria fingnlarum perfo- 'narum.Spedatur autem in iis vel comunBin',yx. Efa.g. vbi trium perfonarumgloria dcfcribirur, non folijm eflentialis illa,de qua paulo antcifed ctia perfonali$:vel figillatim,\i cft gloria Parris,Ioh.7.i8.Rom.6.4 Hebr. 1.2.& z Pctr.1.17. &gloriaChrifti,loh.i.i4.&c.i7. Regvl^ Positiv.^. I. Deus reuera eft. Dtuscft. TfalM,.v.\. Dicit ftultus cum animo fuo , non eft Deus. Gg £/«44. 5 aS Encyclopedr^ Lib. XXV. £)eus e(l ipiiuus, Dei]5 ni 1- !i tieaiu- tx iiiiii- Us, Dfus tfDUi. eratA Qli vcntuius eft. H- X' 14- ^-^7- Dominus e.xeicituum iniuic confilmm , & qujs pci-mancs i ifta.inquam , omnia vc veftimcntum vcterafcent,vc indumentum mucabis ea.atque mucabuntur : cu veto idcm es, &annicuinontinnii.rur.i.r.OT.6.X'.i j.i6.Quemte'"po"l'"' fuis oftendec iHe beacus & folus piinceps , Rcx ille regum , & Doiuinus dominorum: QH' folushabec immorcalicacem, lu- ccm habicans inacceilam , quem vidic nemo hominum , neque vuieiepoccft. Lic.i.v 17 Omnisdonacio bona, & oinne pa- f.c^um donumeft fupcinc, c'efcen..lcns a Pacre luminum.apud ;ft tranfmucacio, auc co:iuerlioiiis obQmbracio. to> uiicumfaciac 5 & manum cius cxcencam ecquis MQaMConfer r.^i.x' 38. XIV. Deiis efl fnmme fanEius. Peus im- [^ienfus. Oeus :uteiiiuS. qu;m iion ine VIII. Dcui eft immenfiti , & profn dj" tiiconiprehc/ijibilis. i.Rf?.8..t;.i7. An reuera habiiaietDeus in cerra ? Ecce co:li ipfi ' &"cffili ca-lorum iion capiunt tc : quanto miniiS doraus lii'' qu-ira a:dificaui ! £/^.66. v.i. Sic aicDominus : ca^lum ^pfum eft folmm meum , & tei(a fcibellura pedum meoium: vbinam elfcc domus.qiiam icdificaiieiicls mihi ; & vbinam lo- cus quiecis mea-^ Corifcr Acl.j .v.^9-l^r.Li.v.L^. h.monca,- lum & tetram e"o impieo:C:>»/I-'- PM '39 v.i.&feqq. Aii. 17. v.iy. 8. Deus profedo non longe abcft ab vnoquoque no- ftrum,in ipfo enim viuimiis,moucmur,& lumus.P/.i/. i^y.^'.^. Miignuraclle I-houam, & lauJandum valdc, iradmsgmcudi- ni -aai aoa cHc pcruellii;it:onem. I X. Deni eft dLtermti, T euit.\<).v 1. Sandli cftote : quia famflus fum ego Dominus Dcus vcllcr.(o/"i4.T..iy. Dixic lofuapopulo : Non poteftis co- lerc Domiiuim,quia Deiis fanclilEmus eft. i.S«/w.<.f . 1 Nul- las cft fandus vc Dominus. Efa.b. v.y Sandus, fandus,fan- clus cft Dominusc.\cicicuum. Corifcr caf.ii.v.6. ^ u^poc..^ de cviriiprttfcns, "^^rfit 8. Cen.ii.v. 3 3. Ec inuocauit iUic(AbrahamJnomcn Dci .xter- r.i. E/^.a4..u.6. EjQ fum piimus, & cg\vkmius. Efa.ii.v.xs- Sic aic lublimis, c^iiius nomeneftjnhabicanssceinitacem. lio- mmi.i. x-.io. I.mifibilia Dei inde a cieatione mundi ex lebus cond poce , , w . . principiam &fii.is,dicit Dominus, idcft,Qui eft &quicrac,& qui vcncuius eli:,illc,inquam,onimpotens. Coafer f^/i.ii. v.b. f.ii. •c. 1 J. XV. Deiis eft fummeiuUiis. Veul.'^i.v 4. Rupis ilhus opuscft perfeflum. Omnes enim via; ill;us func lus. Dcusforcis, fidclis, & expers iniquicacis,iu- ftus & re£l.. s eft. f/o/. 1 1.-^.7. luftus Dominus,qaa: mfta funt, diligit : redum afpicit vukus ipfius. Efa-^^.v.2.1. Ego lehoua fum Dci.s uiftus & feruator. Jpoc. 16. x;. 5. luftus es DoiBinc, qui es,& qui ecas,& qui crisquod haec iudicaris. XVI. Dens eftftmme vcrax. Nnm.i ^. V i^. Dcusnoneft homOjVt mentiatnr. Pfal.}6. w/b. Veritastua vfquc adnubespertingit. Rom.^.v.ii. Eito Dcus verax, omnisautcm homo mcndax : licat (cripcum cft,vc iulliriccris in feimonibus cuis , & vincas , quando tu iudicas. Tir i.verfiix. Spcm viixaccernxpromifsrac Deusille mcnciii nefcius. yipoc.i^.v i.Vidi coelum apeicum,&ccce,adfuit cquus aibus &quiinlulcbacei, vocabacur fidclis & vcrax, &quiiufte ludicac & pugnat. 4 lol li|. ditis incelli>'untur & peiuidentuiixceiiiavidcliccteiascum ,,„,,„ ar ^l 1 ^-. ■ r ■ :acia. cuiri amimcas. A^oc \.v.^o. Ego5[!!ni A & n,id cft, XVII. Detts eft fumme bomts,clemens,& mifertcors. D?us om- llifcius, &c. rot. rde X. Dei^^ eft orni7}fciHi ,. & omniftpiefH 1 & _ \.Sam.x.v 5. Dcus i-otiiiarum eft Iciioua. \.S:im.\b.v.y. lehouaintuccur in cor. i.Chron.L^i.v.i). Omnia corda exquirit 'Exod. •■ if.v.d.y.XfAxoaa cranfiensance faciem Mofisinclama- uic: lehoaa, lehoua, Dcus iv.ifericors &graciofus, longanimis, & mukus beniiinicacc ac fide : cuftodiens bci.i<;nitatem milli- bus,&c. P/«/.!>0 x..! [. Tu Dominc.Deus railcricois &gratio- iiis es.P/.?/. lO^.x.S.Mifcricors&graciofuselt lehoua. Ee v.t}. Vc mileiccar ('utec filiorum , miferecur lehoua cimcncium ipfum. (-('"/«>' Mmlach. ^.u. 16. Pfat. \49.v j. F.onuscft lehoua ouniibus : & miferationcs cius (iinc in oraiiibus opcribuscius Mirc.\c. TheoIogi;E Sed. 1 1 1. Loc. 1 1. 349 Mtilli. itas na« iit iTcn- IttS Af/icr.ic.T.iS.Ncmobonusnifi vmi^ ncmpc Dcus.Ro/tt.i.v. 4. An o'iiiitJds bcnignicacis cms , & [ol^ianti.v , & jcnicacis £on- ti.-mnis! I XVIII. Deiu efl fiimme be^ittu. Efa.ii.verf.S.^Ego funi Domimts.ilKkt c(l iiomcnincum,& gloiiam mcam alccii non liibo, & laudcm mc.iin li.ulptilibu.'. Dan.y t;.j.io. ViJcbam doncc Ibli.i abic>^.i (linc, &anciquHS dictum fcdit.-cuius vcftimcntum, vc nix.album crat, & pili ca- pitis vt lana munda, («ilium vc (cintiila isnn , lotx vt ignis ar- drn.ira cuius coiifpciflu flmiiiis i;;nis manabat piodicns ; cui millics millc miniihabant , & coiam quo myiias inyriaduni ftabanc, doiicc iudicio con(idcncc,libri apcrci funt. P/i/m.104. v.t- Bcncdic anima mca Domino : Doininc Dcus mi, ma"nus es valdt^, dccorcm & niaic(lateni induifli JH-.j.v.-l. Dcus illc glorii vifus cfl: patri noiho Abraliaiiio. i.T/ra.i.X'. 1 1 Sccun- dum euangclium beati lid.Ccnfer cap.k.v. i y.jj- ind T/.t^.iy,' XIX. "tres [um perfonA in vna ejfentia Dei. l-Ioh.;. V.-. Trcs funtqui tcftificantur in cnclo : Pater,Ser- mo, &Spiritus fandus:& lii tics vnuniiunt. Marth.i?,. v.'^. Profcfti docece omnes gentcs : b.ipcizanccs cos in noaiine Pa- tris.&Filij, & Spiricus fandli. Co/ifer Matth.^. Cenef.i. v.\6. Poftca dixit Dcus, faciamus homincm ad imaginem no.lram.. Confer Genefcap 1 \.v.'-.Q' frf/). i9.u.i4.P/i/.4 j.i .S. Dilcxilli iurticiam , & odifti improbicaccm : propcerea vnxit ce,6 Deus, Dcus cuus.oleo la:tit!.-E pra; coniortibus tuis Hagg.i.v ^ Sum enim vobifcum, didum Domini excrcituum : cum Verbo,quo pcpigeram vobilcum , excuncibus vobis cx iEgypto, & Spincu nieo ftancein vobis. X X. Chrislus efl Filiits "Dei vnigemtus , & verus Deits. Pfal.i.v.7. Dominusdixit milii:Filius mcus es tu;cgoliodie renui te. loh.i.v.i In principio crat Sermoille : & Scrmo ille crac apud Dcum , eratque ille Scrnio Dcus. Confer v-n 18. c^ fiei.l.v.}. lohan ^.i-M^. Ita Deusdilcxit mundum.vc iiliuiu luum vnigenitum illum dederit. Zcrf»>. 1 j.^y. 6. Atque lioc no incn cius eft,quovoC3bit cUm Ilracl, Dominus iuilitia iiolfra. Pfal. I lo.xf.i.Dixic Doniinus Doniino mco. Rom.^^.vcrf^. Ex cuibus cft r,hriftus,quod ad carnem attinet, qui cft fupra om- ncs , Deus bencdiftus in fecula. Matth 5. t;. 17. Hic eft Filius jllc nicus diieftus,inquo valde acquicfco. i.lohan.j v.io. Su- mus in veracc illo in Filio eius Ie(u Clitifto. Hic ell: verus,ille Deus, & vita xtctna. XXI; Spiritus fiinUtis eft -verus Detis, li PatreO' Ftlio. der, yroceaetis y?c7. f.t;. 5.4. Dixit Petrus : Anania, curimpleuic Satan cor tuum.vt mcntireris inSpintum fandtuiii ? iion es mentitusho- minibus.fed Deo. lohan.i ^.v-i6 Ciiiii veneritaduocatus illc, ouem cgo mitcara vobis a Patre, Spiritusinquaai.ille veiitatis, qui i Patieenianat:ille teilabitur de mc. Gal.^.v.i. Qi!0nia:n cftis filii,enii(it Dcusfpirituiii Filij lui in cordavcftra, cLiman- tera abba, id cft, Paccr, R E G V L yP. DlD A C T I C vf:. lilO puta I. De cognitione Deifmtt lia rcgitU. I . Vem froHt infeejfa nemine.nifla femetipfo,pctefi eognof- yci.Eft cnim infinitus. Quidquid autcni eft prxtcr Deuni e(i: fi- nicuili.i.Pm*' rms feme ipfumnobisreuelaait./oncifitnrijua- ■ fiexd^rfinim defacie.ExoJl.^ j.ii.hoc efl.cognofcitur a pofte- riori,nona priori. ^.Sluod remlatttm efi de Ceo.fufficit nohu ad hene leaie^ue viuendum Deut. 19. ly. Itaquenon debemus fcrutari cj , qui non fu';' reuclata. 4 S^od firi p^tefi lie fen, efleitts fujficientia (^ efficientia. H;c funt duv columnx fidci, confoljtionisfulcra, pictatis iiicita.nenta. Suff ieaiia Df/eft, tjuaipfe in fefe.fibi & nobishabet fatis. Efficientia Dci eft.qua oinnia in oranibus operatur. ■I I. De attribtitis Dei fitnt hiz regtiU. I. Stifficientia Dei ej} ineffl-ntia ^fidfiilenlia W«J.Illaeft, qua Deus eft ensabfoUicc jiiiniuni : h.xc cft , qua vna cirentia Dci tribus hypoftafibus eft communis. i.Detis efi vnus ^ vnicui ^.D UA efi feipfo. i.E(fenti.t Dei a nebis e.vplicatier quafi multiplex.per Varia fcilnet atlribu a Neqne cnim a no- bis DOCcli fufficientei comprehcndi pcr vnicum a>Suir:. yAttri- bula Dei in ipfo funt -jntu puriffiini-is (f ftmplici[fimM aBus. Sunc,inquim,ipfilliipa Dei e(Tencia. Hinc Vennerasltb.i. tkeol. elegantiHimc ita definitattributaDci. Omnifufficentia eft ef- Tom. l I I. fcntiaDci fu/ficicns ad omnia. OOT»«/r/<»f/'/» Dci cft cdcncia Dci (ulficicns ad oinnia vno aiSu pcrtcclilfimc cognorccnd.i. tli^ytxn^ cft edencia Dci .id^omnia futura , qu.>: omnino clli: poliunc, pra:uidcnda. Conliirn cft cncucia Dci fulficicns ad lationCmfapiciiiillimamoninium, qua; ficri poilunc,ictliHimi vidcndi. p-oluntoi Df/cftcflcntia vnoafluaj omnia libcirimc rcdilhnicqiic volcndaifufficicns. Robur De/ eft cflentia potcns ad vim (ulHcienccm in omni opeic cxcrcciulam. Bonitas Dei cft eflcntiaciga omncscrcaturas bcncfica. Amor Dei cft clTcn- cia.finc niciito onincs crcatuias diligcns. Gratia Dei cft cflen- tia, oninescrcatuiasnihiitale mercntcs foucns. Mifericordia Dci cft cflcntia omnium creaturarum milcriis aliquo modo fuc- cuirens. Iiiflitia D^i cft cflentia Dci.in oninibus xquc a<'cns. Ira Dei eltcius cllcncia, crcaturx iniquitatcm piinicns. 6^.^/- tributa Dei dicuntur Ue Oeo in abfiracio (j> concreto. 7. .itlri- biita Dei nullam inlrinfic.im intcnfonem, extenfionem.remif- fioncmaiit ir^paritatcm admitiint.%. Atiribwa diuinafibi m- uicem non funt centrari.i. ^.Attributa Vei, ijus. communicari dicuniur creaturis conueniuni illis pir analogiam.lo. /.tlributa, Vetnonfunt qualitates.ncc ab effentia,vel a fe inuiccm fepa- rabiles.x x.DeMi eflfimpliii$mm:c\\i\^ nullacompoficionis fpc- cies iiiiplum cadic. 1 i.Deitiefi immcnftcs; quia nec loco capi- tur.nec a noftro intcUeClu comprehcndicur. i i.Deus eflaterntn a priori ^ poSieriori. I4.K//» tnbuitur Deo in elTcndo : -vo- lunlas.m imperanJo : fotemia.m cxcquendo. 1 'j.Deu.s omnia cognofcit perfeipfum,anu vno ^ fimpli iffimo. 1 6. Voluntas Dei eflftinpluiffima. Non itaque dux , aut concrariiE in Dco funt voluutatcs. ij.Nihilfit Deo nolente.iS Volunias Veiprovario ebieil.i varia fortitur nomina : nimiruni fanditatis, bonicatis, amoris, gratix , mifcricordix , ir.r, iuftitix, &c. i<,.Detts non foluf>i potefl qui^quid vitlt , fed etiam flura qiiam vult. m.Ex pftentia Dcnon loncluditur aliiM feu -r^ mi^ mjnift vi- del.cum potentia fitconiundTa voluntas. 1 i.Obiecitim omnipo- teniiA Dei efl , quidquideim naturs. non efl aduerfum. Talia vero luiit omnia , qux contradidioiiem implicant cx parte Dei , vt Dcus poteftmcntiri 1 & cx parce rci, vt corpus eft vbi- que. Hxc nempe non func t^a«(i<,«Eai!- , Ced a^it/juuicef. 11. Po- ten'ia '' ci prorfm efi irrefifiibilts. Eft eni m infinita. n.A itri- buta Dei txplicant quid fil (^quufit.lhi cft hxc quafi dcfini- cio: Deus elt fpiritus feipfo viucns : hic func piopriecates, qux explicant quantus fit Dcus , &qualis fic. bub notione quanci- tatis dicitur vnus,infiniius, & xcernus. Qualis fic Deus, cxpli- cant proprictates ilL-c , per quas dicitur operari. llfis attribui debent omncs proprietates cflcntix & quantitatis : puta fim- plicitas, inimutabilitas, xteriiitas, &c. Qjialitatcs iftxconci- piuntur, vel (iib ratione facultatum , vt intelleiftus & voluntas: vcl fubratione virtucis, vt oninifcientia fanditas, omnipoten- tia,&c. n..''.felitts Deo fibuuntur propter fimilitudinem ejfe- ciifs. 1 f. Viriu:es,qui /« homine orinntur cx occa^one imperfe- Hionis c/xxt!i^ vocabula eifitotidc" fy'labis tn &criftu a non reperiantttr: ta-r.en vtilitir m £cc'efia vliirfen- tur. Sunt enim Scripturis confeiitanca. i.Ver ona diuina efi ipfiffima Dei efftntia cum cer 0 r^iprii i}zctciilivi:Ce\i,e(l cflentia diiiina , certo characTere infignita. Itariuc quantuni ad cflcn- tiam, fin^ulx peribn.xfunta (eipfis, & h.ibent eafieni proprie- tatcs eflcnti.iles. At difFcrunt proprietatibus perfonalibiis. 5 .Trinitatis dcgma non ef: traditi» Ecclefisi,fed doiirina in S.li- terts expreffa. Etfi autcm in N.T. clariora func huins myfterij teftiiiionia.inpriaiis Matth ;.&ii>. & i lohan f.7. non tamcn ignota fuit hxc dodlrina in V.T. ^.Diffcrentia ferfonarum cer- «itur in ordine.proprietatibin (^ modo opc andi.Ordo cft,qucd Patcr cft prima pcrfona, Filius fjcunda , & Spuitus fanifl.:s ccr- tia. Froprietaies funt . quod Patcr gignit , & vna cum Filio fpi- . ranquud Filiusgignitur a Patrc, & vnacuin Patre fpirat : quod Spiritus S proccdit , a Parre & Filio vc vna fpirantibiis. Modits operandi eft, quod Patera fe Filius k PancSpiiitus faiuftus ab vtroqiie a<;it. ^.Vnilas trium iflarum pcrfnarum confiftit in cfi.is-r.a, , ;Vo75jZ< , iC ^^-/('[■•'iTi. Ofis«<«, leu c»s;r:'» , elt , qua tres iftx perfonx funt coclTcntialcs , fiue eiufdem eflentix. 'le-o-nx cft , qua tres iftx perfi)n.x- funt .xquales cfTcntia , pio- prieraribns & aflionibus eirentialibus , «loria & honore. Vnde Filius & Spirirus faniflus non minu.squam Patcr elt kuto^t®-, «i/^^iii , cr.jbd.xct^.a-.iujis, Sic. U'.g^-/>^yiT.i eft, qua pcrfonx ift.x aiftiflimc vnitxfunt, vt maneat alia in alia & cum alfa. t,.Ti- liits froducitur fer acium int.Uifendi.feudi' edi in mentt vnde appellaturSeinio : Spiritus fancius . per m uttm ffirandi fett amandi, vade a^felhtat ^j^mias.^y .^aiuor funt claffes argu- G t: i meatoriim, reif nx dciuiis. 550 Encyclopedi^ Lib. XXV. mentorumMuil.u^ ddm Vilij & Spiritu^ f^»ai aferitur : puta nomina folius Dci propiia . propnecates elTentiales , opeia De. propria,& honor Dco proprius. Opera Dei I fum ab ipfo, pro ptei ipsu. 1 fiont a Dco li- beie. j.funt bo. na,ain'pla, A. funt Dio nota. L p c V s III. Ve Operihm Dei iiz genere. PRvECE pta. tsjgej EqiHintur opera Dei, quae confiderantur in ge- ^j^ nere, & in fpecie. I . (J/^f r^ i)e« mgenere habent communes affcctio- nes &Jiui(iones geiieiales. x.A^etiiones operurn Dei funt,eire & fieri fine mo- tu;expiimere naturam Deii fuperarc onmemcaptiim creatut.T. }. Diuifiones generales (unx., e^t. I. Co»zwM«(^totius Trinitatis, velpropria fingula- rum petfonarum : feu.indiuifa & ellencialia,vel diuila &c perfonalia. I I. interna, vel externa. 1 1 1. relata ad Denrn , vel ad creaturoi : e quibiis ha?c funt beneficia veliudicia:vtraque temporalia,vcl fficerna; & hxc vtraque fpiiitualia,velcorporalia. I V.adintra,vel e.xtra. illa tecminantur ad ipfum Deum : haec ad crcaturam. i Regvl^ Positiv^. 1 Omnia Dei operafunt ab ipfo & propteripfum. £fit.66.v.t.Omnh iftafecit nianus mea,& per eamexiftunc omnia ifta : diduni Domini. Rom i ' .v.j^. Ex eo per eum,& in ipfum funt omnia. froit.i^ v 4 Onuiiaoper.itus t(t Domi- uus propter fe.etiamque impiobum ad diem malum. I I. OperaDeifimt a Deolibere. Ffal 'if.i;.?.Deus nofter in coslis ei>.quicquid placet,facic. Apoc .^.v.ii Dignus es Domine, qui accipias gloiiani, & lio- nciein,& viitutem : quia tu condidifti omnia, & per voluaca- cem cuam func,& creaca func. 1 1 1. Opcra Deifunt bond,ampLi, magna, & ornnino indicia naturn, Dei. tfa.^y v.^.y Reftum efl veibnm Domini, & omne opus eius contlans : amac iuftitiam & iudicium : benignitace Domini plena eft cerra. ffal. io^.v.n. Ciuara ampla func opera cua.o Domine.quam eaomnia fapiencer feciftilquam plena eftcerra podelTionetua ! Pfalm r i.-u.i.i..^. iVl.ignaopera Domini, ex- poiita omnibus qui delcdaiicur illis : gloiiofum & decoruni opuscius.& iuftitiam euis perftantemin a;icrnum Memoriam comparauic mirabilibus fuis,gi\iciofus & mifericors Dominus. Et ■v.y 8 Operamanuum eius fuut veric:icis& iudicipconftan- tia omniamandacaeius.Di'aurisnon audiar ? auc formator oculi aiuiqn incueacur .' l'lal. : 47. v.^. Supi-uutfOeusynume- runi fteliai um.quotquot func,nomiaibus vocaas. Hebr.^.v..^. NoneftvUa rcscreata,non manifefta iu confpedu ipfius: imo orania fuacuuda & intirae pacencia oculis eius. I I. De generalihtis diuifionibtM operum Deifunt hdi reguU. I. Hon omne opus ad extrajiaiim ejl opm Deiexternnm. Sic decrccum Dei eli opus adexcta , quoniam ad creaturas, feu ad rem excra Deum refercur : eit cameu opus incernum, quacenus in ipfi Dei ellencia permaaec. 7..Vnum idemqne oput ad extra, diuerforejpeliii,ejiperfonale ©> ejfentiale.iic mcarnacio Chrifti, iachoat.ue, eft opuseilcntiale, cocius Trinitacis j cerminatiuc, cft opus perfoaalc (olius Fili). i.Upera ad xtrafnnt indiuifa, feii omnil'tts perfonu communia. Vauniquodque canien opus vaum manec, priacipio clleacialHadu efficicadi,& efFciftu ip(b. 4.0pera Dei ad extra funt imn.aninnn^vel tranfcuntiit. Ibi eft decretum : hic.execucio decreci. \ €)HAlihct pcfona Hii.T riuita- tii operatur a feje , cjuantum ad vim caufalem , quam exercct. Hiac aulla digaicatis prjeemuieacia cft ia ilfa cooperacionc, fcd vaius & eiufdem caula: lumma vnitas & idcacicas. Sed n'odui operandi dilHadu-s eft , quoqu.vlibec perfoaa operacur (ccundum dilliadani rationem fua; lub!iftenci.E. DtfitnBtcs iftemodus parcim eft in ordiae ageadi , partim in aflionis cer- niinacione. S^ua tiim ad ordinem, Pacris modus opcrandi eft a fe , per niium & Spuicuni lantftum, Hiuc oiigo rcruni, nempe creacio , cribuitur Pacii , qui ordine originiseft piima per(bna. Filij operandi niodus eft a Pacre, per Spiritum. Hiac rcrum difpeafatio illi tnbuicur, aempe rcdeniptio, & oniaium in Ecclcliaaumerum coaftitucio , Ephef4.11. Spincus fandi modus operandi cft a Pacre& Filio,per fcfe. Hinc rcrum nacu- ralium pctfedio ctibuicuc Spirictii landto , Gtnef.i. & rcge- neracio , canquam rcrum confummatio i denique doaorum omaiuni fpintualiumconiniunicatio. &uantum ad terminum «i3(0i7«,illud opus,in quo vnius perfonx opcratio,vcl opeiandi niodus potilhmum clucec ; prarcipuc eciain illi cribuuur. Sic Pacri crcacio j Filio rcdempcio,5piritui fancto fuifiificacio , [-er approj)ii;icionem folenaem cribuuncur. Sic in myfterio ia- caraacionis , quamuis Pacer , Filius , &Spiritus faadlus caufe racioncm habcanc , Iblus camcn tihus eft terminus i-ela- tionis. L o c V s IV. De Decretis Dei in genere. Pr^cep ta. ^^ Pera Dei in Jpccie funt ab aeterno , vel in tem- 1^^ pore. 2. O/ycra Dei ab ttterno fiant ad intra,vel ad extra. Opcra 'Det ad intra vide paulo ante Loc. 1 1. 3. Opera Detab aterno adextra veniunc nomine dccreci Dei. 4. Decretum Dei coiifidcratur !n genere &,in fjiecie Decretum Dei ingenere habet fuas tum afFediones, tum quafi pattes. 5. j4ffeitione.< feu proprietates, decreti Dei , fiint immntabilitasjlibettas fapientia,& iuftitia. 6. Qjtaf partes, fen 2.(km,decreti Pei , funt'confi- lium &i pr^fcicntiaininccUtdu, pcxfinicio iScordina- tio, id eft^conllicucio finis tk medioium.iii voluntatc. Regvl-« PoSITIV./€. I. Deta ab .xterno iudicauit honum effe,vt aliqua res in ^" tempore extra ipjum exiSterent, j^ Re G V L JE D I D A C T I C ^. AffedHo- ncs ope- tum Dei. I. T>e ajfe^ionibtis operum Dei hx funt reguU. t. Operari a •ere. efficere Dei,proat efi in Deo a9,ente,non efi alijuid realiter a Veo dtflinBum. Nulla fiquidem compofitio poccft la De.i b.ihcte locuin. Addic camen relacioncm quaa- dam Dci ad cfF tftum rc.ilc. x.Detu omntd operatur , qun fiint 9toTtt^ Icaquc iinperfcitioiv.-"; non cnduiu fub eflicicntiain Dci.j.Di«i Bpcatur intra fe fc/fx/faye.Ibi operacur pet nio- duni uacucBi hic, per inoduin voluacatis. G;net: diiiifii ■ opetu Dci. hfa,.^(,- t;.9.io Fgo fum Deus & nullus pra:cerea, & aemo parcft mihi. Indico aprincipio finem, & ab antiquitatc, qiia: nondumfada func,diccns : Confiliuin nicum ftabit,S: omacra dclcdacionem meam faciam. tphef ..v.^. Elegit aosDcus ia Clirifto anCe laflum nnindi fundarnencUm. Pertinet huc vcx ta&^.-n» "t , q. d. antedecretum, ©• s&iyva, q. d. frndecreuit, Acl.i.,v.i i Rom.^.v.iif.c. i ..v i. 1 1. Dccrctum Dei efl immuiabile. Vfal.yyV.i^. Confiliam (Pomini) in feculum coafiftit,co- gitationes animi eiu<; in :rtntes fingulas. Efn.i ^. v.i-' . Domi- nus excrcitiiuin 111, uit cpiifiliuin,& quis irrituni faciat ? & ma- num eius extcncam quis auercat ; Heb.S.v.tj. Deus volens ex abuuJanti Dei; mu ''''■ Theologife Sedl:. III. Loc. 1 V. 351 ,1,0- id abiincianti h.Ttci1ilitis promiflloiiis oftcndere immutabilita- tcni ccnlilii lui.fidciullii iutciuraiiJo. III. ^hticqiiid Dciu i>i tempore facit zel per- ?nitttt,ab Aterno facere vclpermittcre decreuit. Ici-n. V.6. Qyandoqtiidcm funt pr.rcifi dics eiusfhoitii- nis ) numcrus nicndum cius pcncs tc cft : dctetminationes fccirti ,qu.is non tr.in(i;rediaiur. Prou.i6. x^.Jj. Iugremium coniicitur fors , a Dominoautem cft tota ratio cius. yJfl. i. V. 11. !■?■ lclum Nazir.rniim dcfintto confiiio , & pr.x-cogni- tione Dci dcdituni ciim acccpiliecis, manibus icekratis cru- ci aftixum intctcniiftis. E/ mp.4. v. 18. Vt fac^rcnt t]uxcun- quemanus tua ,"&confilium tuum priusdefinierat vt fiercnr. £7>ie/. i.T/. II. OjDnia agit ( DcusJ ex confilio voluiitatit fu,c. „ IV. DcKsiib (tterno prnfcit opera fu(i& crea- 'j- turartim, P/i/. 1)9. wr/? 1. 3. II. !<;. Tu intcllisis cogitationctn mcam c longinquo , omnium viaium mcarum gnarus cs, rc tcncbrx quidem ita obtencbrarc polfunt , quin tiipcrui- deas : fcd nox vt dies illulhat. Mallam mc.im vidcnt oculi tui , in libro tuo hic omnia fcnpta funt ; cx quibus clicbus formabanrur, cum nondinn vilum cx eis cxftarct. Efa. 44. V. 1. Qujs pri'dicat & indicat iftud, aut ordinat illucl mihi, cx qiiodifpofui populum a:ternoni , vt futura ,& qua: eucn- lura (unt , indicentur illis. £f (-«/i. 48. x». 5. 4. f . Priora illa ab eo tcmporc indicaucram , & cx ore meo prodcuniia pro- nuntiauciam j ea repcntc cfFeci : atquc euencrunt. Et pra:- fcicntia mea crat , te durum clfc : & nctiium fctrcum cflc ccruicem tuam , frontemque tuam chalybcam. Quapio- pter indicaui ribl eico tcmpoie, quum nondum euenircr, proniintiaui tibi. AB.i^. v.iZ. Nota lunt Dco ab orani «uo omaia operafua. to- V. Deus ab aterno nouit & decreuit ea , qm non \^ fiintfutwa. E/4.8.TOr/9. lo.Confociamini 6 populi, contercmini , au- rem^ jidj^.r •"5 fio'v,riianw ^ confilium Dei.A^.i^.ii. ^ i^'di>y.ice, fiu 6iau,henej>lacitum Dei, Eph.i.t). Nominatur etiam voluntas Dei,&: q'aidcm voluntas bcneplaciti. 4. Confilium Deo tribm- lur rejpeiiu ptrfeclionh iudici/ , non respeclii imperfelis inquift- tionii. II. Indecreto Dei tria ijia concHrrunt : fcoptu fiue fiiiUpropoftus, conceptiis mciitii eo faciens, & voluntatis intentio atcjue compla- centia , tu.xta hiu reiuliu. T . Sf 0^« j feii finii decreti iitiint ejl ipjitu gloria,\i eft. mani- fcflaiio pcifcdtionis (umms , qux in op-nibus Dei cfFulger. X. In emni ani^ce , feu efficifnte ex conjilio nd exira , praexifiit idea , tanquarn caufn exerr^plam. Itaquc(5{in Dcohiiiufmo- di idca pra;cxiftcns cft iiobis concipienda. Non enim opc- tatur cxtra fe naturaliter , ncque temcrc , ncquc cx coaftio- He. J . Jdea omnium rcrum ejl cjfentia diutna, prout al ipfo De$ intelUgittir.vt imitabdii k creitturu : hoc cfl , ita vt aliquo inodo exprirai polTit pctfccJlionis illius imago aut veftigium aliquod in creaturis. 4. Ide» in homine , qtii cogiilientm ac- ijiiirit per analyfin , coUigitur ex tel/tM ipfis. Iraque ics primo in feipfis cxiftunt , & inde pcrucniunt ad fcnfum & intelle- flum , ibique eonftituunt ideam dirediiccra opcrationis. j. Idea in Deo, /jui intcUigit omnia per genefn , non jumitur a re- lui , feAahipsa Dei ejjenrta. Itaque lcicntia diuina , id cft, efientiaipfius cognitJ Aib lationc imitabilitatis , eft exem- plar , & tcs ipfs funt unago vel fimilitudo eius cxprefTa. In nobis res ipf* funt exemplar , & cognitio noftra eft jma- ,i;o. 6. iJea in homine cji priiis nnpreffa , ^ pojlea txpri- miiurtn rebm : fcd ;n l'eo lanihm ejl expnmcns , {y non im- prefjji. Non eniin accedit aliundc 7. Idea proui in Deo aifdluti , (^ a pncri tor/fdcialur , ejl vtiica : fed itua- teniu mcludii v.irics rifpetHiis adcreturm , fit mnltiplex. Hmc rcdlcdiciiur ,idc.im viiius cicatur.r non rfle ideamal- tcrius crcitur.v. 8. In Dco funt ided omniiim pirfeffionum, (jUd funi iit crcaturts. Ratio cll ; quia peifcftioncs iftx pro- ucnmnt cxviiiutc Dci aitiua. Quod aitinet ad impcifc- iftioncs , illa: non habcnt idcas in mrntc Dci. Sunt enim pti- uationcs. Itaquc cogniiio ro.ili in Dco pendct ex ncgatione boni. 9. litea. confiiUranturvclvl aniecediini determittlticnem vo/nntatis Dei,velvi eat» fetjwiniiir. Ibi reprxlcntant rerum quidditatem & cxilK-ntiam poftibilcm : luc rcprxfcntannes vt acaiifuturas, fecundum aaualcm fiiam exiftcntiam. At-' quchiuccft , quod fcientia Dci dicitur rlfc fimplicis intclli- gcntix , vcl vifionis. Illaeft rctum poflibilium ,quas Deus nouitei fua omni furticienti.i:h.cc eft rcrum futurarumiquas Deusnouitcx (uacflicicntia&dccreto voluntatis. 10. Pene- placitum Dei efl aiius ditiin& voltinlatis , liletrwH ^ cjfuacif- Jime/iatuensde rehui omnihui. Hinc voluntas Dci eft prima caufa leruni, Apocal. 4. 1 i. Eft, inquam, caufa primo prima. 1 1 . Volunlot Dei , vi velit operari ad extra , non prs.ftipponit ionitatemohte^a ,fed velendopQnit ^ facit. \i. Voluntatu di- uinA nuila proprte daiiir caufa. Etfi cnim Dcus vnam rcm ve- lit ptoptcr aliam exilicrc : tamcn illa rcs vna non eft caufa propric dicita, qua Dcj voluntas intcrnc mouctur ad alteram illam decernendam. Sic voluit Dcus aftta exiftcrc propter gcncrationcm , confcruationcm , & corruptionem infcrio- rum : aftta tamcn non funt caufa, cut Deus illa velit genc- rari, conferuari, & corrumpi. Etita fe tes habet in omnibus rebus extra Dcum , qux quidem intcr fcfefuni cpuf.u & cfFc- ^e/i.i i.hoceft, quod occuparur circa homines. Decretum gcnerale dicitut dccrctum piouidcntioe : vbi fub vocabujo prouidentia: contine- tur creatio. Etficnim creatio &prouidcn[ia in executione op- ponuntur : tamen in decrcto hoc gcncrali rcdc componuntur; quia fcilicet ibi ftridle , Inc latc accipitui vocabulum pro- uidcntia:. L Q C V s VI. De Prdidefiindtione. PR-«CEPTA. I. -^^^ Ritdeftinatio confideratur in genere&in fpe- tt^cie. Jngenere attenditur modus docendi , & caufa eius impellens prima. 2 . Modus docendi de prxdeftinatione alius eft fyn- theticus fiuc a priori,aIiiis analyticus feu a poftcriori. ^.'"aiifiiprtma tmpellenspritdcftinattonus eft iuJ^oKia, feu bencplacitum Dei. Infpecie prxdeftinatio eft ad vitam , vel ad mor- tem : fcu, eledtio vel reprobatio. 4. EleBio cft Chrifti,vel vnitorum Chrifto, id cft> / bonorum'angelorum & hominum filuandorum, ^.Eletlio chrifti refpicit vnionem humanae naturae cmyihoytii, & totius perfonas defignationem ad offi- cium mediatoris. 6. EleElio bonorum angelorum rcfpicit confirmatio- ncm ipforum in bono fub Chrifto capitc. 7. Elefiio hominum faluandorum confideratur in aftibus & notis (uis. 8. Afius ipftus duo funt : confilium miferendi, Sc confcrendi tum gratiam, tum gloriam. 9. Conftlium miferendi eft, quo Dcus difcreuit fer- uandosa non-feruandis. 10. Conftltum conferendi gratiam refpicit gratiam vocationis, iuftificationis,(Si (andtificationis. 11. ConftUum conferendi gloriam refpicit glorifica- tioncm. I z. NotAftuefigna eleElionis funt in vocatione effi- caci , quje in nobis efficitfidem & fandlitatem ; fiue bona opera. lykeprobatio eft malorum angelorum vcl hominum; & h:EC fpedatur in adibus & effedls fuis. 1 4. Atlus ipftus dujfunt .•confiliura non miferen- di, & damnandi. i^. Conftliur» non mifcrendi, feu rellnquendi, qnos Deus vultjin mifeiia, dicitur non elc£tio , prxteiitio, negatio gratia^jteprobatio paffiua & ncgatiua, Eftque protlus abfolura. \6. Co>iftlittm damna^d', feu non conferendi glo- riam , dicitur reprobatio adiua & affirmatiua. Eius caufaraciicotia cft peccatum. ij.Effe^a reprobationts alia funt pcr fe.alia per ac- cidens. Jbi ratione piotum eft humilitas & gratitudo, ratione impiorum funt defertio , fnbtr.ndio grari.T, induratiojira Dci,&: poena asterna : fc/c c.-eciras, praui- tas, &/imilia peccata reproborum. Nimiium Diabo- lus &: homo funtcaufa iftorum peccatorum cfficiens, & per fe ; canfa deficiens,ade6que per accidcns, eft ic- probatio , pcr quam fit,vt hxc mal-i non prohibcan- tur vel toliantur a reprobis ; quoinodo fol eft caula dcficicns tenebrarum. Si tamen malis ha;c diccie confequentia potius,quam efFcdla per accidens , nihil repugny. R E G V l * Theologiv^E Sed. III. Loc. V I. m K E G V -L JE POSITIV^. I, Dctii iib s.tcY>'.o decreult filutem & dumnAtionem tm , hoc ejl , altos elegit , alios rcprob-i- uit ,j"eunonelegit. £/i.44-f.i. Quis.vt cgo,pt.xdicat,&: ini1ic.it if>ud,a»t ordi- nat illud milii,cx qiio dilpofui populum x-tciuain; £f cap.^^. t;. I7.1llael fctuatur pet Dominum, lalutcxtcma : noii ctubc- fcctis.ncquc ignominioli leddcmini inlcmpitcnia lccula.S'!'/'/;.^. ^'.ly. Dominus Deus tutis ia mcdio tui potcns, fciuaturus elt, ^auilurus dc tc Ixtitia, conquicturus in amorc liio.cxultaiurus 3e tecantu.M««A. I i.t/.ij.iS.lcrus dixit,Gloriani tibi tiibuo, ratcr,Domine cccli & tem, cjuod h.tc occultauciis .i fapicnti- busSrintclligentibus , &: rctcxcris intantibus h.nam , Patcr, t]uiaitaplacuit tibi Et f/»/>.iox'. i6.£Vt.»a)eoseuam prxdeftinauit^vtconfor- jncs liant imaginifilii eius:quosautem prxdefHnauitco^ eciam vocauit : & quos vocauit, eos etiam luftificauit : £; quos iuftifi- cauit,eosetianr fanflificauit. i^OOT 9 xi.ii.ii.t j. Xondum natis pueris (Efiu & lacobjciim nihil fecilTcnt boni vcl mali , v: pfo- pofitum Dei, quod eft fecuadum eltdionem , mancrct , non eic opctibus, fed ex vocantc,didum eft ci( Kebecca;) niaior fcruiet minori , ficut fcriptum cft, lacobum dilexi, Efauum vcro odio habui. Etcap.i u-v.-l Nou abiecit Dcus populum fuum,qijeai pr.idccrcuit. i.Thejf.^. v.g. Non confticuit nos Dcusad iram, fcd ad falutera.Jw.i.X' 4. Subrepfetunt quitJam homincs , pnus ia.n olim defcripti ad hanc damnationem. 1 1, PrAdefiinatio pendet a mero 1)ei benepUcita. Matth.l i.^v.i^.Etiani Pater, quia fic placuit tibi ; feu,vtSy- rus habecquia fic fuit bcneplacituni cotam tc. Koman.^. v. 1 8. Cuius vulc ,rmiferetut : quemautem vult,indurat. Eph.i.v.^. Praedeftinauit nos ad adoptioncm filioium per lcfura Chri- Aum ad fcipfum, fecundum beneplacitura voluntatis fu^. Ei V I i.Prsdcftinati fumas fccundum propofitura eius,qui omnia " cfficit ex confilio voluntatis fu.t. s 1 1 1. Cbrifiui ab itterno eleitrn ejl , vt ejfet me- ""' diator nolier, Efni.v- I. Enferuus meus.quem fuftento,eledus nieus, quera benigncaccipit anima mei.Confnr Ma:th ii.xi. 18 j^cl. i.v. 1 j. lefum dcfinito conldio , pr.ecognitione Dei dcditum, cum accepilTctis , manibusfcderatisctuciaftixum intcrcmiftis. Confir AB.4.V iS. i.Pf/.i.x^.io. Prifciti quidem, ( Chrifti j antciafla mundi ftindamenta, patefaiSi veio vltimis tempori- bus propter vos. Confer eap.i.v.^.vbi Chriltusdicitut lapis ab oranibusteprobacus, apudDeumvero elcdus. I V. Qitidam Angeli ab ^ternofunt elcSli ad vitarn tcttrf/afn. ■i.Tim. f . verfi. i Obtcftor in confpcdu Dei,& Domini lefu Chtifti, 5c eledotumangelorum. V. Qjtidam homines ah izterno funt elecli ad vitam aternam. Rom ^.r.ij.Notas fecitdiuitiasglorii fux.ciga vafa mife- ticordio: , qu.xprarparauitad gloviam. i.TheJf^.v.y. Scraaaiz nos ('Deus) & vocauit vocatione lanfta : non ex opetibus no- .ftrislid ex fuo propofito&gratia. Efa^i.v.i. Quis pndicat & indicat ilTud mihi , ex quo difpofuipopulum .Ttcrnum. lo- /1/»». i7.wr/r«.Manifeftumfecinomcn tuum hominibus, quos dedifti niihi feleifTos in mundo. V I. Homines <^uifmitele5ii,in Chrijlofuntele[ii. Efhef. \.v.4. Deus elegic nos in ipfb ( Chrifto) antc iaftum mundifundamentum. loh.^. v.\6. Ita Deusdil'>xit mundum, vt filium fuilm illum vnigenitum dederit, vt , quifquis ciedit in cum, nonpercat.lcd habcatvitam sternam. Eph.7,. v.n. Prx- ftitutum sternum coiiftituit Deus in Chtilto lefu Domino Dv[iio. CoKfer i.PcM.x/.io. ad num.praeced. ;. liam la VII. Elc^io fton e.vclhdit, fed inclndit flttdium bonoritm operiim , (a?iqnam ejfeiliim & tnfulUbile ftgnum. Ep!,c(\ I .x' Adprimam refpondctur cx causa niaiciiali.i.e.cx condidoneobicdti j quia homo, qua lapfurus, crac rcpro- babilis Ad (ecundam, cx finc ; quia Ueusglorum milcricot- dioE&iuftitiae voluit paccfaccre. Ad tcrtiam,cx causa impul- fiuaj quia fic ci placuit- Ita fi quxratur, cut figulus ex cadem mafia clliciat diuci fa vafa, refpondciur cx fiiic, ad diucrfos in CEConomja v(us Rutium (iquiiatur, cur cx hac mafii parti- culafaciac vrceolum, exilta matulam, lefpondctur cx causa itnpulfiua , quiafic figulo placec 4. In reprobx-i ne duo tsia funi difcernenda-.indebiti gratie negaiio^fy^dehttipocniL deftina- ^(o.Illadicitut prrEieiitio.&nullamhabetcaufam cxuaDeum: hacc diciturptaedamnatig, & tefpicitpcccatum, feu pcileuc- rantiam m peccato. LocvsVIL De Creaiione. Pr^cepta, I Xpofita funt opera Dei ah £terno:Ac\nce^s cxpo- i nuntur opera eitts in tempore. 1 , Opera Dei m tempore ('peiaantur in affcdlione & cliuifione fua, 2. j^jfeilto efliefle fpeeulam decieti, •& rclinquere opus port fe. 5 . Diuifo iftorum operum eft;qo6d funt cxecutio decicti prouidentijcvel prardeftinationis. 4. Executio decrert proutdentis. eft crcatio &c gu- bernatio. f . In creatione fpeftatur modus & ordo. 6. /lfod~u creattonii cft > quod Deiis res ante non cxiflcntes produxit folo nutu,abfque vllo inftrumen-, to,motu,6c auxilioitk quidem valdebcnc. 7. Ordo cernicur in licxaemcro, & fabbato. 8 . Hexaemeroii compled:itur fex primos dies,qui- bus Deus produxit creaturas,hoc padto. >). Prvino die Deus creauit coelum, terram,aquam, lucem,&: aiigclosiidquc ex nihilo. I o. Secimdo die produdlum eft expanfum, i.e. ac-r. Sohnius tamen & Schonfcldius exiftimant,expanfum appcllaii aMoie fpatium illud vaftidimum aquis ter- reftnbus& ccelcftibns deteiminacumja fupeificieter- , IX vlqueadca'lani tcrtium; ita vt per aquas fuperio- rcs incelligt'nda;fint aqu:K fupra firmamentum , com- pledtentes conucxitatem coEJi tercij.Namfupraccelos ccelorum elle dicuntur ifta: aqux, Pfal.i^S.^. 1 1 . Tertio die fada cft coUcdio aquarum in certos alueos,& omnis generis planti func produftx. Ji. QiiartodiecieiLix funt ftelli. 1 5 . ^into die pifces,aues,&: reptilia aquatica funE produda. 1 4. Sex/o die beftis terreftres funt produ(5l:a;,i5(: vl- timo loco homo. if , Sabbatum eft fcptimus dies , quo Deus defiic creare nouas fpecies,& in creatis acquieuit. Regvl^ PoSITIVjE. ni ui I. Soltii Detu , Pater , Filiiu , & Spirittu fanBiti rt creauit coelum , terrarn , & omnta qtts in iufunt. Gen. i.xi. t.Tn principio creauitDeus coeluro &terram. ^.xod.zo. v.\ \. Sci dicbus pcifccit Dominus calum ipfum, & tciiam , maie , quicquid eft in eis. T.fa. 40. v. 11. Quis menfuseft pugillo iuoaqua», & ccelos (pithama eipandit, aut complexus eit tnentali puluerem lerrs = Et pondcrauit ftatcta montcs , & collcs lancibus ! Prou. j. v.\^. 10 Domi- nus fapicntia fundauit tcrtam , (tatuit ccelos intclligeniia: fcientia d-ffifa; funt cius abydi, & (upetioics nubes dcflillant xoxem. lerem.^ I. V. • j. Dcus fccit tctram vittutcfua.ftabiiiit orbcm liab tabilcm fapicntialua , & prudcntia fua extendic ccelos. lohan.i.v, j. Omnia pei hunc fcrmonem fa£la funt,& a (queeo fadum cltnihil quod fadtum fit Etv- 10. Mun- dus pcr eum faftus clf Col.i. v.\ 6.17. Per eum (Chriftumj condira funt omnia qui in coelisfunt , & quiin tetra, vifi- bilia & inui(ibilia,fiuc ihroni, fiue dominia,fiue impcria,(iue potcfiatcs : omnia , inquani , pct eiim , & cius iefpc(!^u con- dica func. Cen. I. v. l. Et Spititus Dci incubabac fupcrficici aquaruin. II. PrimacreatiointraprimosfexmHndidies d w teraffa efi »' «* ' 11 i G<».r.j^ i.Nominatiin f i-xi 1. Cum pcrfccifiTct Dcus die '' ''" fcptimo opusfuum , quod fcccrat. Vide 'Exod.^o.v. 11 ad niim.pnced. 1 1 1. Dem omnia creamt fimplici mttu & iuffu. Cenef. i.t. 3. Dixit Dcus , efto lux ; & fuit loi. Etv. li. DixitDcus, hcrbcicat tctra herbulis. Pfal. 148. v. ^. Laudcnt nomen Domini , qui, ipfo prxcipiente illico creata funt. 1. Cor. 4. V. 6 Dixit ( Lcus ) vt e tcnebris lux fplcnde- fcerct. I V. Detti ex nihilo cremit mundum. Kow.^.X'. 17. Vocantc (Deo) quae non funt , tanqnam fint. Hel' 1 1.3. Pei fidem intclligimus conftrudum fuiiremundum vetbo Dei.vt quae cernimus noa fint ex apparcntibusifadta. f^. Detu creauit omniavaldebona, ^cii val. bo- Ges.i.T'. ji.lnfpcxitDcus,quidquidfecerat:cccc autem,bo- i"- X Dum \ : ilid lo. Theologio^ Seft. III. Loc. VIII. 355- ho. ■ um erat valde. i. Tim. 4. 11.4. QiiidquiJ condidic Dcus, bo- oum cft. 1 . aptet VI, Deiu omriia fccit propter fe ipfiim , & propterhominem> nnprimts propter cle- £los fiios. Pr(i«.i«^.x;.4.0mniaopctatus eft Ichoua propterfe.Riim.lo. v.vli. Nam cxco,& per ipfum.S: iaip(uiD funt omiua GV». i.ti.iS.i?. joDcmdc bcncdiiii cis( Adamo & Eu.rJ Dcus, & dixit cis : Foetificatc.ac au<^crcitc,& implctc tctram , camquc fubiicitc, & dominaniini in pifces maris , & m volucrcs calj, & in omucs bcrtias rcptantcs fuper tcrram. Pr.^tcrca dixit Dcus.Ecccdcdi vobis orancs hcrbas,fcmcntantcsfcmcn,qu.Te funt in fuperficic totius tcrri , omncfque arbores, in quibus cftfru(ftus arboreus, fcmcntanrcs fcmcn:vc(lra' ad comcdcn- dum erunt.Confci P/>/. 8. (^ Gen.9. xi.i.z.;. Hcb. I. v. vlt. Nonnc omncs (an<;cli boni) funt miniflratorcs fpiritus,qui minirtcrij causa cmitruntur pioptcr eos , qui h.crcdcs crunt falutis. i.Cor j.x/.ii.Omnia cnim vcftra funt : Et Pauius,6c >\pollos,& Ccphas,& munJus,& vita,Sc mors,& pr.T:(cntia,& fucara omnia,inquam,vc(^t3 funt. Vos autcm,Chiifti;Chri- ftus vcro Dci. ReGVL^ DlDACTICiE I. De creatione in generefunthdreguU. T. Creatio efi immetliata,vel mediaia.^am ctearc non tan- tii.Ti cft ex nihilo ahquid faccre,((rd ctiam ex matcria inhabi- li. 1. Crentio efi tranfiiio a poieniiaa.i a^nm nimirnm raiione ereatHn.t^am Dcus abxtctno Rutcaufapotcnscrcarc mun- dum, nonautcm foit in potcntia palTiuaad ctcandum mun- dum.f-FoientiapaJJina in creatione non ijl priualtuafed nega- /iV<;».Nam tcrminus aquoin crcationc ell non-cns.idquc vel fimplicitcr.vcl fecundum quid, quatenus oiateria eft inhabi- lisad id.quodcx eacteatur.e.gr.in pulucrc nullahabiluas aut di(po(itio erat adcorpus humanum cxindctam artificiosc & miraculosceittuendum. 4. Creatio vet p»nit obieciamfuHm, 9jel prtfupfomt.Ulad Rt increationcimmcdiata:hoc in mcdia- ta- j. Creaiio aciiua concipitur per modtim aBionk ; pajjiua , f^er Tnodum mutationu.S. Per creationem nnUa perfeHio acieffli Deo. Nam crcauit mundum , vt (uam perfcdionem oltcndctct. y.Creatio aut e^fpeciei cum ommbut iniiiuiduii,\t angeloi um, /l:cllarum,& clementorum : ant ejl (peciei cttm rjuibrifdam tn- diuidui!,vt reliquarum ctcaturarum.8. Anle criatioiiem crca- jun niiUum habutrunt ejfe.vet effentt£,vel exifienit. : tju-imtiu habuerini ejfe cogni:um,ab £teruo,irifcientid diuina 9 Opm !y honor crtationu foti Deo compeiit. Requirit cn;m pofrntiam agendi infinitam. 10. Bomiairci cnauefiperfeciio iUi , qua apl* fit ad vfum cui inferuit. Vfus autcm iftc cft particul.-iris, vel vniuerfalis. IIlc rcciprocatur cum cicaruta.eltqueopcra- tio cius propr:a:hic eft ordinatio rci vnius cum aliis ad per- fcdioncm vniucrli. i \.Kebu.s omnibm creaiu coexfiit lo.iu, ^ ■tempi*! .iiiquevtl Vt-r^^vel cjtiafi . Locus & rempus vciccoexi- ftuntcorporibus:locus rcrc cocxiftit fprtitibus crcatisi tem- pus, qua(i. 1 1. 1>e creatione prima , qtufaU^a eft Jpntiofcx die- rum,funt hoi regula. \ .Vrimut dies creationis quatuor operibtu efl Hliifi''is. Deus enim crcauitcoelum fupreniuin,an2;clos, informcm nialfam, & \\iCiVCL^l'\vn\fzn\3m.iDie fecundo proditHuteJlaer i.Tertio die Deit! aquas coUegit in certa conceptacitta , (y terrt, indtdit vim herhefcentem.^. Sluarto die creaufunt llelld.^.i^tinto die froduciifuntpifcts ^ aucs- 6. Sexto die produRa funi anim m- tia terrtflriaiprimiim bruta,deinde homo.j.ln hoc ordine elucet maxime Dei fapientia , bonitat , ^potentia. Sapieniia ; <^ubd clemcnta (implicia prius crcata fiat , quani elcmentata (eu compolita ; quod domicilia priiis (int produiSa, quam inco- la: i quodin (implicibus priiis pcifeftinra , qua propiiis ad natutam Dci accedunt ; quod in fimplicibus , a pcrfedtiori- bus ad imperfcdiora (it progrcffos , fed in compofitis , ab imperfcdioribus ad pcrfcifliora ; deniquc quod illa priiis lint crcata, quxtantum habent clTe i tum illa , qua: pr.tter efTc , habent etiam viuerc ; poftca illa , qus pr.xter cf(c & viuere , habent etiam fcntirc ; tum demum illa , quae prxrer «(Tc, viueic , & fcntire, habcnt 70 intclligerc. Bonitas iquod omnibus imprcftit charafteicm boni,& do:Tiicilia priiis pro- duxit quam incolas, priuspabulum quim animalia,pirus illa qu.-E homini forcnt vfui quam hominem ipfum. Petentiai 2atio mundi confideratiir in gcnere &: In 'C^ Ipecie. Ingenere fpedlatur in modo feu afFedionej& diui- fione generali. 1. u4jfctiio gubernat'tonis,(e\.\ prouidentiir ac^nalis, cft, occupari citca omnia & fingula.folo nutu, fapicn- ter,potentci- iuftc,& valdebcne. 3. Dmifo generalu &(\: ratione partium,& modi. 4. l'aries gHbernationts funt adno & pcrminio Dei, conferuatio tT/Ma/c,vel i\a.i1aa-ic, &c. Regvl-« PoSITIVj^. /. Dem omnia regit vniuerse, Nshem. 9. v, 6. Tu ille Dominus folus es,tu fccifti codIos, ccelos calorum , & omnem eiercituiii jllotum , terrsm , & quidquid clf in eis.& tu viuificas hxc omnia : ctian» cxeicitus ccelorum tibi (cincuruant.honoiem cxhibciitcs. pfd.io^.per totum.nor/iinatir/> xi. 17. iS. 19.30 Omnia i((a in tc cxprfl.itio ■ nem habent.vc des efcam ipfoium rcmpore fuo:Te dante ipds coll.gunt, aperienremanum tuam latiancui boiio : Abfcon- denti facicm cuam cohiuibantur ; recpientc fpiritum ipfo- rum cxfpirant, & inpuluercm fuum rcucrtuntur. Emiitcn- te fpiritum tuuin rccreantur : dcniqne rcnouas facicm rcrrac. £/«.45.^1. 57. Cognofccnt, mc cflc Dorainuni formantcm lu- cem , & crcantcm tcncbras , facicntcm paccm , & crcantem maluni ; mc Doniinum fjccrc omnia ifia Thrin.^. t/.p.jS. Ecquo dicente exiftit aliquiJ , (i Oominus non pr.vccperit? Exore cxccl(i,.innon prodit malum quoquc& boniiii.MOTpf }.-t/ 6.An ctit rnalum in ciuitatcquod Dominus non cflicat.' .^Bor.ij.v ly.Cuni ipfcf^DominusJdctomnibus viiam,& ha- litum,& omnia.Et v.i.%,la ipfo enim viuimus,& mouemur, & fu.mus. D;u5 om nia regic. II. Dews 3s6 • Encyclop^dia^ Lib. X X V. fotaTti- iiira$ ic. gitraun- dum. II. Detts Pater,Filius,& Spiritus fanaus regit mm- dum j & orfDJta iii ipfo. V I. Dem regit peccata fanBe, ita vt non fit autor peccari.\ Dsii Gsn.\9-i-4- lehoua demifit fuper Sodomam & Gomoiiham Tfal. y.xi.j. Non es Deus , qui deleftetur improbitate , non oUiuuui fulphiuis &i ignis, a lehoua e coslis. /o^.^.^u, I7-Iefus efl: commotatuiumapud te rnalum Iac.\.-v.i^ Nemo cum ten- " ___! j:. «,,. [Jirfi- mpni; arll-iiir oneiatLir. & cro ope- tatut, cticat, .1 Deo tentor. Nam Deus tentaii malis non poteft -lenquam tcntat. i./e/j.i.^. Hic eft nujitius ille,qucm au- diuimus ex iplo , & renuntiamus vobis , Deum lucem efle, nec autem relponait e.s , 1'ater meus adhuc opctatur, & cgo ope- tatut, t ror. Heb.<.v.^. QuilFiluis Dei)cum fit cffulgentia glo::Ki:,& nec qu ' is.lurtineatqtie oinnia.verboillo fuo po Deus re- git m-jn- dum ou dinaiie vcl exira ror charadter perfonx i . , tente. Ge».i-i'-i- ^piiitus Dei incubabat fupcihciei aquarum. i.Cor.ii.-u-ii- Scd omnia h.cc efficit ille & iJem Spititus.di- flribuens priuatim illa lingulis ficut vult. Exempla ^iAc.Exod. iS.i'.;. c jl.x-.^. c.]^.v.^\. Nnm.w. ■V.l7-ij.2-6.l9-'^.i4'^-i' c.x7.-v.\%. Deut.i^.TJ.^.Ind.i.iJ.io.c.b.v. 54. c.i i.i^.ij.cM. i;.6.i9.i.Smparat terr.-c pluuiam , qui facit , vc proferanc monces frenum , da: iumenciscibum fuum , pulhs coruorum, quicrocicant,quicdicniuem,ficut lanam , pruuiam quafi cinc- lemdifpergit: deiicic gci 1 (uum canquam ftnila, emicccns vcr- bum fuum; liqucFacit'ifta:fimul ac eiflac vencum.ctfluunc aqiix. Co»/tr;<,ii}<.5-.;8.30.>//.54t,'.Li.Seiuat(Oominus;omnia oflraeius(iulb)vnumcxilhsnon fiangitur. Prouerkii ■u.i.Vc riui aquavum^f^c animus rcgiseft in inanu Domiauquocunquc ■vult, inclinat e\UT\.Ioh.^.v.7 Parauit Dcus vcimcm alccndcnte aurora.poftero maiie : quo Ixdcnte ricinum cxaruit. Matlh.i,. v.i .30. Iritucminiin voliicres coeli, non enim fevunt , ncquc mecunt,ncque cogunc in horrea.fed pacer ille vcfter ccelcftis alic eas. Siherbamagriqua;hodieexcac , & cras 111 clibanum im- miccitur.Deusicacircuniucftit : nonne vosmulio inagis,oexi- 2ua fi.lepriditi Ee f.io.u.ip.Nonne duo pjfferculi a(lario ve- fjeunc,& vnus ex eis non cadit in terrani fiiie patre veflto? I. Vrouidcntiam hanc negare. efl ipfum Veitm negare. Nifi cnim Deusprofpiciat creaturis tuis, & illas regat , autnon po- teft,aut non vujt, At neutrum Deoeft dignum. z. ProuiJentia aciualu dijfert ab £iernd,vt executio a decretn. 3. Vt in proui- dcntia^terna voluntoi heneplaciit , ita in hac voltiniaifigni cnmprimu eltiien.l'ronidentia Dei caufoifecundai ni>n tollit, fcd extollit. ) .S^ifunt coitingentia refpeHu taufarumfecunda- rumjitnt neiejjiiria re.ijeciu prouidentii Dei. Sunt.inquam.ne- ceflaria nccenitate immutabilicacis.non veto coaftionis. 6 Pro- ttidentia Dei longifjime abefi a fato Stoico Nam fatum Stoicum alligu Deum coiinexioni cautarum fecundarum. At fatum Chriftianum ( fic enim loqui non clt non-Chtiftianura ) cau- fas fccundas libcrrims Dei voluncati (ubordinac i quippequibus nonneceflaii6,fcdliberrime vcicur,noncx indigentia, (ed ex in- dulszentia. II. Departibui & fpeciebus prouidentin an.\alis hi!e t: ^ 1, |l( ThcologicE Sed. III. Loc. I X. & X. 357 ?f»l.? j.i«.8: li7.l.i.Hof.4.io.«.F/e CHhernfitione creatnrarum non-intelU- gentitm. PRitCEPTA. gj*5 P%ernmo mHndii/f Jpecie e^ creaciararum non- ej25 intelligentium.vel intelligcntium. 1 . Gubernutio creaturarum non-intellige>ttium cer- nitur in continuo influxu Dci.& fcruitute feu vanita- tc ipfatum crcaturatum. Legantur hic hiftoriae na- turales. 2. ContinHMi Dei infiuxtn fpcdatur in partibus Sc obiedlis fuis. 3. Partes infiuxus diuini funt perennitas,& fuccef- (lo.Perennitas eft rerum illarum,^u2 permanent : vt cocli,terrae, maris, & omnium fpccicrum. Succeffio cft tcrum illatum,quibus intereuntibus alix eiufidni fuperior k Deo rcgitur & confcruatut fere immediatc.fccundLim ordincm creationis. f. Mundus inferior a Dco regitur & confcruatur fere mediate , iuxta ordinem in creatione a fe inftitu- tUlTI. Medtate, inquam, ita,vt Dcus vtatur mediis coele- flibuSjvel elementaribus. . 6. Mediii coelefltbus vtitur Deus nim in coliuftra- tioneregioniselcmentarisjtum in afFedionc eius mul- liplici,eaque vel fenfibili^vcl occuha.y4feiiio fenjibi- lis eft m calefa(aione,& viciiTitudine tempovnm,in di- uerfis zonisutcm in fcrenitate & tcmpcftatc variarita vt hic fit gubernatJo ordinaria, & extraordinaria, fcu conrtans& inconftans. AfleUio occulta fit in fcnfili virtute ftellarum,quam influentiam vocantxuius ma- nifcftum documentum eft in luna. 7. Mediis elementanbus vtitur Deus tura ad ipfa elemcnta,tum ad corpora ex elementis compofita. 8. jid etementa , inprimis ad aifrem & terram. j4d aerem , videlicet expurgandum , exficcandum, vel humedlandum vtitur mctcoris igneis , aereis , & aqucis. Ad terram,\M\cct humeaandam & irrigandara, Vtitur meteoris aqueis. 9 . Ad corpora ex elementis compoJtta,\t ad mine- ralia,vcgetabilia, & animalia. 10. Ad mineralia fub terta coquenda vtitur hu- more & calore.ltaque ipforum gubcrnatio eft occulta feu lacens. 11. Ad vegetabilia nutrienda & vegctanda vtitur fiKco terrx.tanquam laae,& meteoris aqueis. Tom. lll. 1 1. Ad animaiia nutricnda & alenda vtitur cibo& potu,idcft,mincralibus vcgetabilibus,& ipfifmet ani- malibus. hnmcdtatc quoquegubcrnatanimalia , dum ea vi ilUs infita moucr ac rcgir. 1 j. SeruttM fcu vanitas, creatHrarum non-imelli- gentmm , ell iudicium Dci , quo illx malcdidioni & corruptioni fadx funt obnoxix proptet hominis la- pfum. Gcn.5. Rom.8. RegiiUi poJittiiM vidc loc. ptarccd. REGVLiE DlDACTIC.i1I. I. Gubernatio communis omnium creatHrariim h/u ha- bet regulas. I .Omnes crtalurt. a Deofunt prtdit* inclinatione naturali ^ pateniia ohedieatiati.lnclin3C\o nacuralis cft priucipiuiji agcn- di fccundilm nacutam.quam Dcusomnibuscrcaturis indidit tanquamlcgcm&normam.lob jS.ii.cs.y.Potentia obcdien. tiaiiscftjquaomncscrcaturEapt^nataEfuntadparendumim- pcrioDci.Pfal.iOj.ii. &l48.S.i. Giibirnatio omnium crtatu- raium cernitiirtn ordtnatione ^ pndeterminatione. Nam pti- ino ordinantur ad fincm vniuctfalcm & particularem, adco- quenonfolum fuam quacrunt pcrfedionem, fcd etiam totius vniucrfi conlcruationcm appeticu innaco fibi habcnc propofi- tam.Dcinde pratdeccrminancut,ideft,excicantur,adagendum, pct influxum & motionem ptacuiam, & applicancut ad obie- dum ccrtum.citca quod in agcndo vctfancur. 1 1- Gttbernatiocreaturarum non-intelligintiHm tfi ab' foluta vel relata. jtbfoluta cft.qua finguii gubctnantut.vt in fe fpeiflancur. & fuani pcifcdioncm tuentur. Relatiua eft, qua rcfetuntur vcl ad fc inuicem, & mucuam quafi fociccacem colunc:vel ad hominem, cui fcruiunc , & proptcr quem fubiedtae funt va- nitaci. Cubetnt- lio com. inucil omniuro cceatuta. lum. Gubetni. tio ctea- turatum ncn-in. lelligen. tium. L o c V s X. De Gtdermtione creaturartint intelligentium in genere. PRjECEPTA. i.e«5 Fbernatio creaturarum intelligentium fpeda- SiM tur in gencrc,& in fpecie,vt eft tum angelorum lum hominis. Ingenere hic eft modus docendi & implendi Dco dignus. Vtrique refpondcrc debcc ojflcium creatHra rationalis. 1. Modus docendi Deo dignus in genere eft fine conditionCjvel cum conditione,eaque exprcfsa.vel in- relleda : item , fimplex vel ex pluribus compofitus: mfpecie , cft antc vcl poft ofHcium creaturarum incel- ligentium Ante ojflcium tllarum , eftnarracio , horta- tio , legiflatio(caque vel pr2ceptio,vcl intcrdi£i:io,vcl conccftio , fub qua continetur confilium ) & fantffio, quas eft promiflio , vel comminatio. Vbi non extac fandtio, ibi eff intelligcnda indulgcntia. PoFt offctum illarum, cft approbatio &commendatio, improbatio & reprehcnfio.excufatio & abfolutio,dcnique accufa- tio & condemnatio. 3. Modus imptendi Deo digniis eft praemium feu be- ncficium , vcl poena feu iudicium i impeditiovel per- niifllo;& denique toleratio. Oflicium creaturarum intclligentium eft circa mo- dum docendi & implendi. 4- OJflcium circa modnm docendi cft fidcs,circum- fpedio, obcdiemia, fpes,fufpcnfio fidei & fpcijlxtitia & triftitia. f. Ojflcium circa modum impbindi eft gtaticudo, humilitas,redbis vfuslibcri arbitrij,& po^nitcntia. Regutas pofittuas vide pafEm in locisfcqq. Hi» Kecvi..* Gubnna. tio crea. ti.raruiH intelli- gentiuin in gf ncre. 358 Encyclop^di;^ Lib. XXV. REGVLiE DlDACTIC^. I. De qitbernatione creataramm intelligentma ingenereftmt his, regnU. Modi do- cendi. Modi im- plendi. Officium cteatuix telligcn- tis circi modum docendi & im- plendi. I Specialis gubernatio cTeaturdrum intettigentium perficitur modo morali Nam pliyficus modiis, qui politus eft in influxu, communis cft cum cicaturis iioii-intelligcntibus , qux mora- li modo aubeniari non polTunt. DifFeventiam hanc facit fingu- laris creaturarum intcliigentium conciitio. Ciimenim adima- oinem Dei creata: fint /atque intrinfecum fuatum aflionum priiicipium habeant a confilio , iccirco gubernandx funtcon- filio & hbertati congruenter. i. 'ipecialis gubernatie cre^tura- rf.m intelltgentiurn non excludit gubernntionem communem omnium creaturnrum , fed nd ea.m accedit, acproinde illam in- cliidit. Conkrcnm loc. ^ixccA.},.Moraitshi.cgubernatio confiftit in docendo ^ iml^endo. Huc itaque pcrtinct voluntas Dei reiielata , qu.E ay;endi res^ula eft creaturjE rationaU quan- tum ad uiores.'' 4". Modi docemli (^ implen.t: communtler atttnent ad angeios ^ homines. iJVi^Ao» cx pr.ecedentibus. j. Modi docendi ^ impUndi iiniuerfam theidogtam illuftrant. Nam fpedantut in foederv naturae &gratia;:qu.-c duo vtiamqiie faciunt paginam in rheologia. Sed & in aualyfi S. hterarum permaffnus eft horum motlorum vfus , in finguhs capitibus Blblicis. 1 1. De modis docendt lufimt regnk. \. klodtcsdocendi eft categoricftf , vel hypothetictu. Ille fine conditione:hic, cum conditione, e.ique vel exprefsa , vel fubin- telloda. 1 . .\ieduf docendi aut foltn eji,aut coniuncitts , (^ hic coniuKgitur tUm alio mcdo dorendi , vel cum aliquomodoim- flenJi i Modtis docendi -uari a in lege ^euangetto. Videinfia iocumdevtroque. 4Modi.^do'endteftfrinctfalis , vel mtnhs prtncipalis I:le e(l in le^iflatione & faniaione : hic in narratio- ne, hoitatione , &cc. Cjcterum lex fertur pr,-Ecipicndo & prohi- bendo : fancitur.piomittendo & comminando. III. Demodis implendifmt h& regula. \ .Tleui gubernat implendo, cumtUa qu/tdocuit pnflat. Pra-- ftat autem vt\ vt pater, vel vt iudex. z.M:dtts implendi eft me- diasu4 vel immediatws. qua; diftindio etiam iocum habet in niodo docendi. 5. Modtu iinplendi atit efi folu4 , am coniun- am,cr ^'■- '■oninngitur lum alto modo tmplendi.vel cum aliqtto modo docendi. I Y.OjJIcitim creatitra rationalis circa modumdocendi & implendi hli continemr regttlis. I. Ex fpeciali guberna' ione creaturarum inteUigentium ori- turfoedustUtU, qtiod eli inter Oeum ^iffas. In hoc autem fo;dere Deus ptxcipit. ptomittit, ininatur, implet , &creatura Deo ftupulanti fuuiu promittit oblequium. i.Vi huiusfoe- deris opera creatura rationc.ln relpeHum h ibent vel ad felicita ■ tem , tancjuam ad pnmium , veL ad infelieitatem ,tanquam ad meritum. Non enim fieri poteft vt creatura aliquid mereatur, abCblutcloquendo:etfivi conditionis infcedere legali poteft (flci meritura. L p c V s XI. "De An^elis. ' P R ^ c E p/ta. I, ^^ rbernatto angelorttm {'.'(\u\mr:c{i(iue angelo- i^ rum iii genere, vel iii fpecie boiiorum & ma- lorum. 2. Anireli in qenere funt sequales ex creatione:vbi -1-1 \ r funt ipforam propriecatcs inlepaiabiles ; &:dotes le- parabilcs. 3. Proprietates anqelormn infeparabiles ([inl eden- tia mere fpincualis, mimortalitas, fumma vis intelle- £tus & volunt.itis & potentiae agendi expedica. 4. "Dotes feparabilesfunt \inas & beatitudo. Ibi eft fapientia in intelledu,5i fantticas in voluntace,hic eftgloria&gafdium. f . Jlngeli boni coniiderantur communiter , & fin- gulariter. Commmiter in iis fpedantur cau(a efficiens boni- tatis,& ipforumpropriatumadiun6la,tum etfetta. 6.Caufa ejficiens bonitatis eorMmprimaria eft ele6i:io & fiiftencatio diuina ifecnndaria voluntas ipforum. j.Propria adiitnSlafunt eximiaclaritas : & veritas nocitix in intelledu , & excellens amor boni in vo- luncace, & mde orca iingulacis gloria in confpcfiu Dci. 8. Propria effeBa bonorum angclorum funt re- fpe£tu Dei , iptorum bonorum angelorum, maloruin angelorum , totius mundi » & hominum eledlotum vel rcproborum. ^.Stngidariter inboni^ angelis occurrit ipforum nu. merus& diftiniflio ^ea^ue ordinaria &excraordina- ria. Ilia eft in hierarchia , h.Ec in minifterio leu lega- cionibus. 10. ^ngeli mali confiderancur communice|: & fingiilaricer. Coinmuniter in iis fpeftantur, caufa malitiae , pro- pria adiundta & efFe6ta,dcnique posna. 11 . Catifa rnaliiii. angelorum eft peculans abufus-li- beriarbitrij. Iohan.8.44.Iud.v.6. II. Propria admnEla funt obfcuritas & dubitatio in intelledu ; auerfio a Deo & contumacia in volun- tate ; denique deformicas longc maxima in adtioni- bus. I ^.Propria effeSla malorum angelorttm funt veia,vel falfa feu priftigiatoria : & vera rurfus funt refpeitu Dci , bonorum angelorum , ipforummet malorum angcIoruiTi , totius mundi , & hominum eleitorurn vel rcproborum. 14. Po?//rt ipforum eft interna velexterna. Interna eft in priuatione donorum piiftinorum , cui fucceffit horribilis corrupcio & aratftu in viribus & a£lioni- has:e.xterna eft cum in eiedione ipforum e coelo,tum. in abiedione perpetua. I f . Singulariter in malis angelis occurric ipforum numerus & diftindtio,eaqueordinaria& excraordina- ria. Illa eft in ordine,quo .iliuseft princeps,alij fubdir ci i hxcin effcdtis Sc operarum diftribucione. ReGVL^ PoslTIVyE. I. Angelifunt Ipiritifsmeriyhec eft,a corpore liberi, Heb.i.v. I 4.Nonne omnes( Angeli boni)funt miniftratores fpi- ritus! Matth. lo.v.i. Dediceis potcftatera adiierlus fpiiitusim- mnados.Luc.ix.v. > 9. Spiiitus carncm & ofla non habet. II. Angelifimtk Deo creati. ' Coloff.i.v.ifi.Ver eumi^Cbiiftumlcondita funt orania , qua» in CQcIis funt,&quj: in teira,vifibiha & iuuifibilia. III: Angeli boni funt fa?iEH, & Deo prompte obfeqnuntitr, Ltte.g.ic. Quando venerit CFiliushominis) cumglovia (ua, & patris,fan(Sorumque angelorum Ifal.io^.v lo.i .Benedi- cite Iehou,T,angeIi eius, varentillimi roboie, efficicntes verbum eius , aufcultantes voci verbi eius. Benedicite Iehou.-E oinnes exercituscius: miniftri cius facientt-s placitum eius. Confet Zach. i.v. lo.Vbideangelis didtur, Hi funt,quos mifit Domi- nus ad peranibulandam tcrram. IV. Boni angeli ordinarie habitant in coelo .' <"■;,. beatarum. Matth. iS(. x». 10. Videtene contemnatis aliquem ex paruis iftis, dico enim vobis.angelos eorum in ca:Iis,per omne teinpus videre faciem 1'aciis inei qui in coslis eft. V. Bonorum angelorum nmnerns eji longe maxitnus. Daniv 10. Acuius (Dc/ j confpedu fluuius ignis mana- bat prodiei)S,cui milhcs mille miniftrabant , & coram quo my- rias mynadara ftabant.AJ/i; j.v.i.Zuc.ic.v.iS.ylpoc.ii.^.i.Thef.i. '"■^S.Bchcbab.MHtih.ii.v.i.^.lJuboUiS.Matih.i^.v.^i.Ieh. S-v-ii.l.loh.f.v.S.ylpoc.ii.v.'} Eph.6.v.\\.Iacci.t,.v.y.i,m. »i^of,ideft,ncqu3millc.i\/.«/(/Afi.x;.i j.E/i/;t/:6.v.itf.i.;(i/j/i«.j. v.\ i.i a-«g^'c>, , Jd cO, tcntaroi. Malih.^. r. j.i. ihtjfi.v.j. rtinccpsmundi.Jo/;. ii.i;.ji.Dtacom.ignus..rf;i((f.ii.i/.y.Scr- pensantiquus.(i«,/fOT.Dcushuius fcculi.i. Cor.A.v.4. Aduer- lanusfidclium. i. fei. 5. v. 8. Accufator fidelium. ulpoc.\i. vcrf. t o. XIII. Mali angelifunt tales afeBu & effeBu. Hoc tcftancur illorum nomina,quibus appcllancur, Spiri* tusmali. i.yflm.,«..t;.,f.Schirim, idcll.horridi. /cr. ly.i;.^. $chcdim,idc(l,vaftatores.r<«/m».ji.-:;.i7 Spiritus immun- A\.Matih.\o.v.\ PrincipatuJ.potcftatcs.domini mundi^icdlo- rcstcneb3rum(eculihuius,fpiritualcsmalitia;.fcufpiritusnc- quam.E/)/;e/:6.^/.n,.vidcetiam num.ptacccd. X I V. uingeli mali ex infcrno emittumur,adcafigan- slocu». du?n & c.\ercendnmpios,& feducendtm atque vexandutn impios. i.P«M.t;.4 Dcus angclis.qui peccauerunt.non pcpetcit,fed intartarumdcrrufos, caccnis , caliginisctadidic, damnacioni fcruaros. Vide li4d.v.6. adnum \o.\.Sam.\f,.v.\^ Nam fpiti- tuslchoux reccileraca Saule , pcrturbabatquc eum fpiricus malusalchoua.Confcr c.ig.x^.io.j^ ij.us./oi.i.xi.i^.Satan dicit, fc vcnire i pctagranda tcrra Confercap.i. v.i. El cap.X. 11. \ i.e^yJ^j.Ejciuit Saian a con(pcau lehoux,vc ncmpc alfli- gcict lobum. Conferta/i.i.i.Reij.ii.v.ii.Uixit fpiritus ma- lus.cgrciruserofpiritusmcndaxin orcomniumprophetarum cius Achabi i.Re? y.T;.8.9.Sobrij cfiote,& vigilatc.Nam axl- ucrfariusvcftcr Diabolus tanquam lco rngiens , quxrcns qucm dcuoret:cui rctillite firmi pcr fidcm.£t/7.6 v.w. Induitc vniuetfam armaturam Dci , vc poflicis ftarc aduerfus infidias Diaboli.i.rAif/i.iS. Impcdiuic nos Saranas. Jipoc. 11.9. Qui ('SacanasXcducit tocum tcrrarum orbem. Et t/ ii.Vx incolis terrx & marislNam defccndic Diabolus ad vos,cicandefcen- ti.T magnx plenus , vt qui fciat.fc cxiguum terapus habere. Co»/srf.io. x/.t.i.j.g. L«f.g. -1/.50. Dxmoniamulraingtefra crant in eum. Vide paffim in hijhria Euetngeliflmum dehomi- ntbui h Viabolo oifejjls. X V. Diaholm, & ipfim angeli , jjonpojfunt hominem pltti Udere, qttam Dem eis permittit. lo^.i.T/.ii.Itaquedixirlchoua Satanx ecce.quxcunquefunc ei (!cbo) in manu cua funto.tantummodo nie in ipfum mittico manum cuam:&exiuicSacan aconfpeiSu lehoux. Et c.i.v.d. Tuni lehoua Satanx , ecce eum, inquit, in mana tua, verunta- nien vitameius ferua. A/» feq^ey"'"*^ normamjtti oiedientu. Hxc lcx tui: quantum ad fubftantiam eadcm cum dccalogo,fi eicipias 1,- la, quxcorporishumatii iiaturam, &conditionem vitiani- uialis refpiciunt. I I, Deangelis bonii hafmt regnU. I. toni anpliftia naiura nque labiles erant atijue mjtli an- eclMim quantum ad conditionem naturce omr.cs crant pa- f cs intet fefc.i. Angslorum bomrum ccnfirmatio in bono mn fuit debitiii» meriii alicuiufjiipendiam, fed gratuiium Dsi pr&miS. Fa>aacnimcft illaconfirmatioczgratia Dei orduiantis dif- parcm cucntmninangclis. Qiire oidinatioeiicntus in qui- buUam fuitprxferuatio ad perfiflentiam in obtdientia , in aliis petmilncvnde iili fua libcrtatesbuicnccs m apoftadam niebant. j. ji;;^?/» bom funt co7jfirm»ii tn Chrtjlo ianqttam ca- //«.iltaque Chnftus eit mediaior bonorum an;>elotum, non iuiercdcrationi:, led gratiofxcum Dso vnionis. Atquc hinc cft, quod Chriftus in V. T. fspe apparuit informa angeii & hominis.Itaenim oftcndit.feelTecaput angciorum & homi- num.fuique incarnationi pra;lufit ^.Ords tnter bonoi «ngelos ejlkierarchicus.Viihzm euimilli non foliim caput vniuctlale, Icfum Chriltura.fed etiam c^rtis diltinguuntur gradibusivn- de fit, vt intcripfos fitatchangelus. Nam hoc noinine non folum intclligitur Chriftus, angelus il!e increatus , fcd ctiam quandoquc angclus aliquis crcatus. j. Boni angeli vpluntatis tiiHtnn promtiffimi fut: exuut^res ; inptirais in Deo l^udando Sc piis cuitodjcndis. ~ II I. De malif mgelis hfcfnnt reguU. j . Mali angeli fiint tales non cx ommuni creatione , fcd ex proptia dtfeaime. Iftavcro dcfcdtit) lapfum hoinnii^s aniccef- {\x.2..Primum ptc attim angelorttm eft defeaioapnma "ngine,^ fiefertto domicdij fw. Quod pcccatum noii fuiiadmifTum finc fupcrbia.} Paeoa hutm psccati eft pxttim in memona aviijfxac irrecMperab,iii leiicita.u , partim in fempitetno crttciatu. Ilta vero posna nondum c(t iiiflidta in fummo gradu , fed in finc mundi elt infligcnda. 4. /» matts angdis mahfit immortalis (^ inuifibilisfithftaniia ; magna , fed ronfufi ^ a charita e feiun- Ha , fc entia; denique incredibdupotentia. y. Magna eft S^ta- Tiipotentia, fed fiib Dei omnipotentia. 6. Diabctiti facere po- tefi mira , feu mirabilm , non tmtem miracula proprii diaa. 7. Diabolinfacit , quod poteft , Deo permitiente : quodpotefl , nen facit , Vto prohibente. 8. Diakolu4 non callet hcmmum cogita- ltones,nifi impuras , qum iffe fuggerit. Nimirum i fed />t<^i)w.))' &; accidentaria , quomodo etiam eft in an- gelis. Irnitgo Dei in homine alia eft naiurx,alia gratias.Illa cft infeparabilisih.tc/eparabilis. l. Imago Di,i,(^Hii!, dicitur natura , in homine fpc- £latur quantum ad animx fubftantiam fpiritualem, fimplicem & immoitalem i anim^e facultate-s, intelle- ftum & voluntatem ; lumen naturae in intellcdu ; li- bertatcm in voluntate; &c corporis ftrudburam & fta- turam. 4. Imago Dei,qtiii dicitur gratiit; in honiinc confi- ftebat in quatuor rebus: I. In intelUttu erat eximia fapienna,& i|itegra cp- gnitip Dei ac operum eius. P' I l.In voluntate eiat iufticia & fanftitas originalis. 1 1 1. In corpore crac diipofitio partium perfefta, teinperaraentum eximium,egregia pulchritudo,impe. ratoria maieftas,& immortalitas. 1 V. In toto homine erai felicitas, qu£e comple6te- batai ifta quatuor. r . fandiffimam communionem & familiaticatem cum Deo. 2 omnium bonorumi habitationis amoeniffimi, ciborum optimorum, &c. aftluentiam„5.imperium in omnia animalia abfolutif- fimum. 4. immunjtatem ab omni labore & moleftia pleniflimam, Ke G V L JE PoSITIViE. lo Homoa Deo condittafuitbonm. Cen. I. V. 17. [taque creauit Dcus horainem ad 'ma<»inem fuainrad iinaginein, inquam, Dci cicauit eum. Ew/g/i^.i/.iq. Deustircit homincni rcclum. I I. Cr.^tia anim& in homins protoplafio erat fapien" c tia & tufiitia origtnalts\hoc efi ,naturaliter propaganda. a« Ctf/djTlj.ri.io. Induitenouumillum hominem , quifecunr diimDcum condituseftin iuftitia&fandlitate veia. III. Grati.-t corporis inprimo hornine erat immortali. toi & extmia pulchntttdo , vtraciue naturaltter propaganda,hoc efi,pendens a iure creatiouis. Gen.i.v.ty.7<}im quo die comedcris de eo, vtique mori- tnrus cs. E/f.j. v. 19. 1'uluis cs, «r m pulucrem rcucrtcris. pt C.1..V.IJ. Erant ambo nudijAdam & vxor eius.acnon pu- oebat eos. I V. Gratia loci erat inparadifi amceniffimo o^natu d' vfu fu^cientijfimo . Gen i.T^.S.Otnaucrat aurem piantis Ichoua Dcus hortura in Edene sb Oricnte ; vbi coUocauii hominem illum , quem finxetat.H/ v. 1 «.Dc frudtu quidcm omnis atboris huius hor- ti libeiccomedcs. V. Gratia totins perfon£ in primo homine confifiebat 4 ^ in domtnio fuper animalia. P' "' Cfa.i.w.iS.Dominamini in pifcesmaris,&in volucres cce- li,& &inomi,csbeftiasrcptantcs fupcr terram.O»/VrG£B.'t. i". ig.zo.Vndccolligitur horcincm a bcltiis prodomino fuif- fccognitum. Bcfti.-e fiquidem fcfe ftiterunt coram Adamo, vt eis nomina imponeret. VI. Continuatiogratiitprimihominisfeuintegritatis i„ aa natura^nitebaturfoedere natura,cuim facramen- "= ' tum erat arbor vita. Gen.i.vAj. Interdixit Dominus Deus hymini dicendo:De frudu quidcm omnis aiboiis huius horti libcre coraedes:dc fruftu vero arHoriscognitionis boni & mali, deiftonccomc- das.Nam quo dic comcderis de co,vtiqLe moriturus es. Con- fer Gen.;.v.i. 1.^.4. Gen.i. v-^. Atborquoquc vitaeinhorto iilo.Ccnfer Gen.j.v.it. Regvl^ Didactic* I. De imagine Dei ingenerefunt hi canones. I. Imago pei eft fubftanti.ilis,vtl accidentxlis.lUicdiaChii- -j, . (to, quiclt charadtcihypoltafcos Patris:h3cccft in angelis & hominibus. Illa cftpcrfcdta^h.-rc impcrfedta , non priuatiue, fed ctc^stiae.i.In imaginetriarequiruntur : Frirr,o,vl fit fimi- lis. Deinde, vt fit eiprclfa & effigiata adimitationem alterius rci.tanquam excmplaris.7"«r;<(),vt ifta fimiliiudo fit vel in na- tuta fpccifica , vel in nobililfima eius pcrfeftionc. Hinc eft, quod in infctioribuscieatutis, imago Dci nonrcpcritur, fcd vmbra &velligiura tantum.j./TOa^o Deieli amtjfibtlis.velin- amijfibilis. Iin De II. Deimagine Deiinhominefunthitregitlit. iirs Dei- x.frsfianiiahominuineofncipueer/il, qufd imaginem Dei ho**' gerekat. TheologicE Sea. III. Loc. XIII.& XI V. 361 gerel>atAta(\\it Sc frliciras dus hac ipsa in imasinc fuit pofita. 1. imugc htc erat conforryi nj hcfniriu.profuo moduU,tid fum- fnmm Dei perfeiiicnem. ^.Imago htc totafuit homini natuntlu, JtUalui (jy nlia Jatione. Partim enini hm ip("a natuia lionii- nis. p.auim flucbat cx [nincipiis & pcrfciftionc naturac , partim fuit iiatmx aliquo modo delnia. Hinc elhquod imago Dei in hoiiiine dicitur fuillc pattiin naturi,partim oratia::itcm, quod dici.ur fuille in donis naturaiilnis , &: fupcinaturaiibus. Etfi iiiim tota ifta imago Ka(5tcnus cft naturalis , quod naturx fuit dfbita , & naturalitcr prop.iganda , vi fccderis natur.x : tamcn rcde di'linguitut in donanatutalia & fupcrnatutalia , quatc- nus ^iia funt infcparabilia , alia (cpaiabiiia. Sic anima: fini- plcx & immortalis (ubftantia ,ciu(que facultates , funt dona naturalia : iuicllcfliis clatitas,voluniatis reftitndo , aftcifiuum confoimitas , totius liominis iinmoitalitas , corporis (anitas, doniiniumpcifetlum in crcaturas,hxc,inquam, (iint dona fu- pcrnaturalia. ^.Imaginti huiut fubieHum primarium erat ani- ms,ferundarium,torfHs,adiquatum,totiiihomo.^.lmago Deiin hominefuit interna (3- externa.XWi rratpcrfecfiio aniin;c & cor- poris:h.rc,dominium in c\zdt.x.\i\:}ti.b.Corfut primi hominis erat immortale , non ijuod non potuerit mori , fed quod fotuerit tio» «or/.Nitebatur ncnipe h.i-c immortalitas paflo fccderis naturs. 7. Imperium hominii in creaturoi inferiorcs non tantitm xT^int fuit integrum,fed etiamj^iai mite ^ ptacidum. S Labor ille, quoprimut homo debebatparadifum cufledire (^ colere,non erat cum molesiia ccniuncittf , fed lenge iucundiffimus. Nam labo- lando non erat labotaturus , qucmadmodum hodic laboran- tcs laborant , id eil , a:grc id faciunt , & aEgritudinem mde leutiunc. Locvs XIII. De Fcedere naturx. PRiECE PTA. I. Vr&l Oedus naturA , quod aliisfcEdiiscreationis, ^gS operum,& religionis nati-iialis dici folet,con- fideratur vt inftitutum, & violatum. 2. Fadninaturiiv/iftitutitm coniixitmi aftionibus Dei creatoris, & hominis. j. ASliones Dei funt quatuor : I. Co«ci?/7/o.Gen,i.v.i8.i9.}o.c.z.v.i(5'. \\. Legvjlatio Gen i.v.i^.iy. 1 1 1. Promiffio : quam Deus obfignauit factamcnto arboris vitas. Gen.^.v.ii. I V. Comminatio:cn\ addita fuit arbor fcientix bo- ni & mali , tanquam fignum experiundi boni & ma- li, atque adeo experiundae mortis, his qui frudu eius vefcerentur. Gen.iv. 1(3.17. 4. AEiiones hominu debebant elle fides & obedien- tia propriis viribus prxftanda. j. Ftxdtii natur£ violatum ctt. per tranfgreflloncm legis a Deolata:. Gen.z.i6. 17. Reguloi fofttiuas vide in locis feqq. Regvl^ Didac tic^. I. 'Defcedere Dei in genere funt h£ regttU. 1. Fcederis Vei eum homine ratio non efl inter eos qui paris funt iuris, fed inter dominum ^feruum. Quopertinet dillin- ftio fcederis , quod (it squale vel inxquale. Hoc poflerius lo- cum habet inter Dcum & hominem. Vnde non dicitur fcE- dus hominis , fed Dei. 1. Et/i etiamfoediu aliquod Dei efl cum angelis : tamen faedw rum homine efl maxime iUuflre. Ratio priorisefl; quod inter Deum & crcaturam rationalem datur trsnfadio & padio. Ratio poflcriotis ; quia homo viuit vi- tam animalera : vbi ratio fccderis poteft efle manifeftior. 5.1 »' fcederis moraHa ofera creatum refpeBum hahent adfelicitatem, vt iminm, veladinfelicitatem , vt fupplicium Hic eft nie- ritum. ibi non item. 4. Vifaederis oriturvis^ratio concien- titvel excufantisvelacrufantis.<\\ix eft iudicium creatur.T ra- tionalis de fc.netipsa, prout fubiicitur Deo. f. Duplex efl frt- du4 Dei cum hfmine pacium.foedui natun feu operum,^ gra- tiifeujidei. Illud antelapfum ; hoc, poft lapfum. II. Defoederenaturafunthicanones. I. lnfoeierenaturtffeiiaturprt,fcriftiolegis, ^ordinatio Tom. III. eueniiu. Pratfcriptio Itgis cft,quod homini non tantum fuic in- (cripta lcx gcncralis pcr modum hahitus ( quod ipfi commune c(l cum ans;clis ) fcd ctiam ptxlcripta lcx pofii:iua& fpccialis. i.Lexijla pofitafiiit Jdamo , non tantum vt perfon&fngtilari, ficut faitum efl in angelis.fed etiamvt publici,vel capiti hnma- n£ naturt. 3 ./» Ugis huius janclione continebatur promifjio vi- tianimalis continuanj£,Qi> exaltationis foflea ad vitam ner- nam.nccnon comminatio mortis rorporalis I taquc hoc fuit foedus Dci cum hominc in crcationc : Fac hocf^ viuesfi nonfeceris, morte moncris. In quibus vcrbis continctur priccptum , pro- r" i / ^<^°nin'i"atio. ^.Foederi naturt adiunHa fuerunt duo iymbola.feufacramcnta : quorum vno pr.rmium obfignabatur, obedicnti.cdcbitum . «ri^wf (cilicct r//« ; altero pocna inobc- dicnfi.T, arbore nempc fcientin. boni ^^ mali. Illa fignificabat vi- tain : h,TC (limmuin hominis bonum & inalum. ' y. Ordinaiio eHentushabefi^fxn, e mxi»n, , id efl , defeffionem (^ rcfe- iiioneta hominis. L o c V s XIV. De Lihero arbitrio. P R .« c E P T A. rhern.vto hominupoft lapfum fpedatur in libero arbitrio,pecc.ito,Scaliqua repreffione peccati. I .Liberum arhitrium confidcratur communiter,vel fingulariter. 2. Ltberum arbitrium ctmmuniter fpeBatum eft immune acoadione. 5. Immunitas a coaflione alia eft determinationis, alia indifferentia: & illa eft determinationis felicis, vel infelicisi ha:c eft libertasconti^aditStionis feu exet- citij,vcl contrarietatis fcu fpecificationis. ^Ltberum arhitrium fmgulariter eft tum Dci crea- toriSjtum creatuiEe rationalis. f . Liberum arbitrium "Dei cft cM,'Tsf aV/tv ii tsa.V' oua-ior. 6. Liberum arbitrium creatura rationalis aliud eft ante lapfum, aliud poft lapfum. 7. Liherum arhitrium creaturtt rationalis ante la- pfum erat, quod in vttamque partem , hoc eft, ad bo- num vel malum indinare poterat. 8. Liherum arhitrium creaturarationalis poft lap- ya?w,aliud eft angelorum,aliud hominis. Liherum arhitrium angelorum cft tum bonorum tum malorum. 9. Angelorumhonorum liherum arbitrmm hicefle ccepit, & eft ad bona tantiim. 10. Angelorttm malorum liherum arhitriiim hieeile ccEpit , & eft ad mala tantum. Liberum arhitrium hominis poft lapfttm bifariam confideratur; vtcft in hoc feculo.Sc vterit inaltero. Liherum arhitrium hominis in hoc fecHlo,a['md eft in hominenon-renato,aliud in renato. 1 1 . Liherttm arhitrium hominis non-renati eft ad mala tantum in fpiritualibus,& ad mala fcrc in mora- libus (Scciuilibus. Hincab ^«(;«(/?/wo appellatur fer- uum Sc capciuatnm Ith.i.contra Iulianum,& ad Boni- fac.lib.\.c.i.& lih.Si.c.S. ii.Liberum arbitriitm hominisrenati eftpartim ad bonum , pattim ad malum. Auguftino dicitur arbi- tiiumlibcratum lib. 3, ad Bomfitc. cap. 8. fcilicetex parte. Liherum arbitrium hominis in altero feculo erit tura bcatorum, tum damnatoium. 1 5 .Liherum arbitritm hominum heatorum in altero fecido etit ad bonum tantum. 14. Liherum arhitrium heminum dnmnatorum in altero fecitlo erit admalum tantum. Hh 3 R I G V t .« 562. Encyclop^di^ Lib. XX V. Mens ho- •ninis pcccato iis coeca. Voluntas homini* peccato- ris dcpia- uata. Deas in hominc conuet- tendo ef- ficiat; Hotsio vt fe habcat in con urrConis i.pnino momen- to; j.progteC. fu! tibeium aibitiium in genc- re. Regvl^ PosiTiv^. L Per peccatum t/iens homwu ita efi ohtenebrata, vt tn rebtis jpirituahbus coccajit. 1 Cor.i. -v.H- Animalis (^'"^yftsO homo non capit ca qua: funt fpiiicus Dci. Sunc enirn ci Itulciciamcc potcft ea cogno- fcerc /c^«». i.f.?.Luxiftaiatcncbns lucct:fed tencbix cam non com'ptchcndcrunt.£/ v.ii. Deum nemo vidic vnquam. Filiusillcvnigenitus, quieft in finu Pattis , iUc nobis ex- pofuic. I I. Fbluntas hominu per peccatum ita est depraua- ta , vt toto irnpetu feratur contra le- gem Dei. Gen.d.v.y Omne fiirmcntum cowitaticnum cordis homi- nis.tantummodo malumcll omni tcmpoie. hi cap.S.v. 11. Figmcntumcordis liominis maium ci\ a puciit>a iplius Rom. g.S.y.AfFcdluscarnisminiicitiacft aducilus Dcum.lcgi cnim Dtinonfubiicitur.Namne potelt quidcm.Huc pcrtincnt lo- caquibus homo dicitur clTc mortuusrvt AJ.i^A.8. ■v.ii.M.y. V.^S E}hef.i.v.i.s.Coloff.v.ii. I I I. Deus in hemine eficit potentiarn , (^ua potefi cre^ dere, & ipfmnfidei alium .-fi^niluer potenti-afn, qitapoiefi velle,& ipfitm 1:0 vellc,ipfim- que 70 agere. Philip.i T;.i9.Vobisdatum eft in Chtifti negotio, in ipfum crcdcrc. Ei cap.i-v.l^.GcMS cll is, qui efficicin nobis vcllc & petficcrc,pto fuo beneplacito.Pcrtincnt huc illa Scripturae lo- ca.quibus dicitur.Dcum citcumciderc cor noftrum.DtHr. jo. V.6. Dcura date nobis cor.vt intelligamus , oculos vt vidca- mus, aurcsvcaudiamus, Deut.z^. v.a,. Deum darc nobis cor nouum & fpiritura nouum, aufctte cor lapidcum, dare car- ncura,E:(«r^ ^G.v.iS.iy.Dcam nos conpcitcre, /ercOT.jr. v. 18. Dcuminfcribcrelcgcm fuam cordibus noftris/mOT.ji.x'. jj.Dcumapcrircnobis cor, ASi 16. f.14 Dcum illuminare oculos mcntis noftrac, vt vidcamus , Efhef.i. v.iS.i'). Dcum omnianobisdonare, quae ad vitam & pietatem pettincnc , 1. PtM.xi.^.CharitatcmDcicfFundiincordibus noftrisper Spi- ricum faniftum Ro»». j.x-. 5. Dcnique nos iterum gigni & exci- w'ifi.motK.loh.i.v.i.citp.sv.i.^.Ephef.i..v.<). IV. \Homo inprimo conuerfionis momento fe hahet merepajfiue. lohan.i.v.^i^^iimo poteft vcnircadme,nifiPatret ttaxerit eura. Confer eum num. prtced. V, Homo in progrejfu conuerfionis agit a6ltu a Sptritu faniio. Cantic.i.v.^. z.Tiihe mc.poft tecurrcmus.i.Cof.j.x'. y.(S Non quod idonei fumus per nos ipfos ad cogicandum qoid- quam, veluc cx nobisipfisfcd quod idonci lumus, id ci Dco eft.Qui cciam ciTccitiVt idonei elTemus miniftri noui fcrdcris. I.Cor.iy.^u.io.GratiaDcilum id quod lum.& gratiaeiusqus in mc coilaca cft,non fuit inanis,fcd amplius quam illi omncs laboraui , non ego caraen. fcd gtatia Dei qua mecum elt. i. Cor. }.x).5.Q_uisigitureft Paulus,qui autem Apollos, niii mi- niftri pcr quos cr'cdidiftis,&- vt cuique Dominus dedit.E/ v.9. Etenim Dcifumus cooperari; , (m/tfpi. Etv. 10. Sccundum graciam Dei,quxdataeft mihi, vt pctitusatchiteftus funda- menta pofui. Regvl^ Didactic^. I. De libeTo arbitrio in genere funt hx reguU. I. Liberam arbitrium cndit in nnturetm intelliseniem.Vitur itaquc in Dco, angclo , & homine, x. Liberum ariitrium r.on poteftfepamri a nxtiira irttelligente. Et in Dco quidcm ita le habet , vt non poflit ab illo abcfte quantum ad cncntiam & cmincntiam. At in crcatur i tationali quamuis non poflic lepa- xati quatum ad eflTcntiaiTi.camcn fcpaiacur quaiuum ad emi- nentiam. 5. Libenarbitrtj ralio formalii eft i» eo.quod volun- tiu fertur in fuum obtelium priuiA cogniiio.ie , n c poleft cogi. Et hsc vulgo appcllatur libcrcas nacurx , iccmquc libcitas .1 necclfitatc, & coadtioue. 4. Liberiaf votuntatu pro obieBo ha- i>elvelvnumdi4ntaxai,velduo.U\id\c\iut libeitasdctcimin.;" tionisihxc.indiftctcntia: Liberta, dete^minationu auc clt natu- rae, aut gracix &glori:E, auc mifcnj:. Piimo modo voluntas Dei,na:urs ncccfficace dcterminata ell ad bonum tauiiim:fc- cundo modo voluntas homiais tegeniti , in Tia & pattia.de- terminatur aDcoad bonumitcrtio modo voluntas hominis non tegcniti dctctrainatutadraalum. Ita quoquc in angclis bonis volunias detctminatur ad bonumiin malis,ad malum. Ruilusdcterminatio cft intcrna.vt cum intclieftus dctermi' nat voluncacemrvcl exccrna,vtcum Dcus, diabolus, vel alius homo decerininac voluncatcm hominis.I,<«r/o;;f^ni^«/,ma- ior,vel minor ; deniquerationc////>(ff/» rccipicntii,dl angelorum malorum ,,vel hominum piorum aut im- piorum. Peccattirn infpecic eft primum vcl ortum. II. Peccatnm pri?num cft lapfus tum angclornm quorundam , tum primorum homiiuim Adami & - hux. 1 5. Pecc.ititm ortum eft corruptio creaturae ratio- iialis, lapfum fecuta. Ellquc naturale, vel aduale. 15. Pcccatitm naturale , feu in natura hirciis , eft partim dcfedus iuftitice originalis , partim praua in- clinatio feu concupifcenria. Eftque tum angelorum malorum,tum hominis. ly. Pecc.itum n.tturaleangelorurnmalornrn eftca- rentia fapicntis & iuftiti.t originalis inelle debitse , & inclinatio feu propeniio ad m3lum,qux ftatim a lapfu in eis,omnibus fimul , extitit. Peccatum naturale hominis cft tum Adami & Eua:, tum pofterorum. 1 G.Peccatitm naturale ^dami & Eudt eft corruptio illa, qua: ftatim ^ lapfu in eis extirit : hoc eft,carenria fapientiie ac iuftitis originalis , & praua concupii- ccncia. 17. Peccatum naturale pofierorum yldami & Etu, ipfis per naturalcm propagationem inhsret : vnde peccatum originis,feu originalc in ecclefiadicitur. Eimpartes dux funt : videlicec defc61:io in lumbis priraorum parentum , feu imputatio defcdionis il- lius ; & corruptio, eaque tum defedtus iuftitias origi- nalis , tum praua concupifcentia , feu propenfio ad malum. 1 8 . Peccatum aEluale eft malorum 3ngelorum,vel hominis. 19. Peccatum aElttale malortm angeloriim eft irrc- miflibile & morcalc. 20. Peccatum aBuale hominis varie diuidirur ex caufis, clfedlis, fubie(5lis,(!i adiundis (uis. I. Ex caufis : peccatum adualceft per fe , vel pcr accidens : ex fciencia, vel ignorantia profedum : iii- firmitatis, vel maliti^ : omiUionis, vcl commiilionis: voluntarium, vel inuoluntarium^&c. I I. Ex effents : pcccatum adluale eft regnans,vel non regnans : vaftans confcientiam , vel non : oftcn- dens alium, vel ncn,&: ilkid dicnut fcandalurn. III. Ex fubieSis : peccatum adualecommittitut aduerfus Deum, vel horainem : eft internum , vel ex- ternum : committicur aduerfus legem , vel euange- lium ; & illud aduerfus primam, vel fecundam ta- biilam, ticc. I V. Ex adiunBis : peccatum adluale eft remi (Iibile, vel irremi{Iibi!e:cIaiT)ans vel non : dulccfcens,vel for- deiccMS : viaum , vel morcuum : morcale, vel veniale; inagnum,vel paruum,&c. Regvl^ Positiv^. I. Peccatum eft difcrepantia a lege Dei. xJoh-^. v.^. 'H at{0ifiix e,-i» « avofilai , id eft , Peccatum cft illegalitas, feu difciepantia a lcge. 1 1. Peccatum cognofcitur ex lege. SoOT.j. x/.io. Per legem efl awnitio peccati. tt caf.j.v.j. Pcccatura iion coguoui nifi pei- legera. ucieatud III. Omne pecatturn mcretur mortem dternam. Roman.6.v.vlt. Stipendia pcccati mors. Confer eap.^.v.xi. Malih. ii.v-iS. Sedilico vobis, cjuodcunquc vcibum otiofuiu locuti tuctmt homiacs , dc co icddituios tationcm ia dic iudicij. IV. ^dam & Euapeccarunt inobedientia erga Deum. '""J""' iiom.f. V.14. rcccatum pnmum ptmu nomims appcllatui icntum. mtfixiiicni, id cft.tranfgrediomandati. Confer i.T«ro.i.X'. i 4. Rom/in.f. v.ty. Sicut enimpei inobcdicntiam vnius homini?, peccatorcs conlUtnti funt muiti. Vide Gen ^.vii v.i. crt fufpi- cio mnidixdc Ueo : ti.^.j.b. infidclitas& dubitatio dc vciitatc conmiinationisDci : 'U.6.intcmpcrantia gul.c : iiiii. cuiiofitas, feu cupiditas pluia fciendi quam crat ncccllarium ; iiij. cupi- ditas gioria- diuina:. Tandcm fccutus cft contcmptus manda- ti diu]ni,7r«(^i(s>i,Rom j.xiij. & 7rKp!x,3i«jif ,tran(greiIio nian- dati de non edcndo frudu atboris cognitionis boni Sc mali. Rom.f.v.i.^. V. 0?nnej homines (folo Chrifto exccpto) peccauerunt in Adamo. Rom.^.v.iz. Per vnurahomincmpcccatumin mundum in- troiit.acpcr peccatum inors, & ita in orancs homincs mors in- uafit,inquoomncspeccarunt.E/x'. r<) Pei inobedientiam vnius iliius hominis pcccatorcs conftituti funt multi, oj •OTXioi.ncmpe quotquot ex illo naturaliter funt orti, cx fanguine vidclicet , & inlibidine carnis,&; inlibidine viri. leh.i.v.i 3. i.Cer.i^-v.ii. in Adamo omncs moriuntui;. V I. Omnes homiKes (folo Chrifto excepto)cumpeccato 'uf cum ' coiiciptuntur & nafcuntur. peccato. Vfal^i. v.j. En cum iniquitate genitus fum,& cum pecca- to concepit me mater mea.E/>Ae/.i xi.j.Eramus natura filij irs, vt&reUqui. Cen.^.v.y Adam autcm vixerat triginta & ccn- tum annos, cum genuitfilium ad fimilitudinem fuam.ad ima- gincmfuam. Vide Rom.j. vbi peccatum originale appcllatut cupiditas, v.j. Peccatum fumme peccans , x'.i 3. pcccatum in- habicans, 01.17.10. malum adiacens, ■k.ii. lexinmembris no- ftris belligerans aduerfus Icgem nicntis , & captiuos nos red. dcns legi pcccati.qux eft in mcmbris noftris, v.zi.i^.Iacob.i. 1'. 14.1 5. Sed vnufquifque tcntatur , dum a propria cupiditate abftiahitur & inefcatur. Dcinde cupiditas, pofteaquam conce- pit,patit,peccatura : peccatum vero peradum gignit moitem. Omnes hominet, esccpto Chrin», I pcaca< runt in Adamio. VII. Pcccatafmt initqualia. loh ig.v.w. Chriftus dicit Pilato : qui me tiadidittibi.ma- ius peccatumhabct. Af/ef/^.io.^;. 15. Tolerabilior erit condi- tio terrxSodoinorum & Gomorrhacorum in diciudicij, quani vrbis iUius.Pertinent huc vati) gradus peccati iu fcripturis :pu- ta,peccatum ignoiantia: 1 .Tim. \.v.]. peccatum irremiflibile, Alaith.iz.v.ii.. • .leh.^.v. i6.peccatum cum fcandalo coniun- &am, Matth.\%.v.(>.j. peccatum clamans in coclumG^we/^. v.io. peccatum ante manifeftum , quod prait damnationcm; cuiopponiturpeccatum fubfequens, i Tim.^.v.z^. peccatum alienum & comniunicatio cum alicnopeccato, i.Tim.^ v-ii. peccatumquod fic elata manu, Num.i y v.jo. peccatum excra proprium corpus, vcl improprium corpus, i.Cor.6.v ■ S.pecca- lum regnans vel non- tcgnans.Rcw.e.o/. ii.c^.t;.!!). peccatum raortuum vel viuens, Rom.j v.^. peccatum ptiuatum,vcl pu- blicum & manifeftarium,A/«r/. 1 8 x'. 1 j.t?» deinceps.peccatam occultura planc, velcognitum , Pfal. ty.v.i^. Matrh.io.v.i6. i.Cor.4. v.i. denique cogitatum, diclura, vel fadum raalum, Gen.S.v.^.Matth.i^.v.i}. VIII. 1'eccati autor eft diaboltn. Ieh.%.v. 44. Ille [Diaiolm) fuit homicida a principio. Vide Cen-i. i.Ioh.}.v.S. Qui fccit peccatum, ex diabolo eft : quo- niam a principio diabolus peccjt. I X. Peccatttm exfe paritreatttm & pcenam. Rom-^. V. I 6. Nam leatus quidera cft cx vno lapfu ad con- dcmnationera. Et v-i^- Nempe igitur per vnum japfum rca- tus vcnit in omnes homines adcondemnationera. X. Poena peccati eft mors temporalis & dterna, prima er fecunda , corpoiis & animi , ornnifqttc affitilio, qu£ eft rnalurn antmi, corporis, velfortunx.. Vide Gen.i-v.xj. Rom-d.v.vlt.Afoc.-Lo.v.x^. c it.x^.iy. Hh 4 Regvl/s Peccata inxqua. lia: feccati autor dia- bclus. Pcc<8i:w>«.Manet,inquam,ratione vi' tiofitatis, fed non rationecfficacitatis , qux cernitur indamna- tione & dorninatione. Et(i cnim in faniftis eft ro damnabilc: tamen non e*! .»daranans.7 H ullum percatttm fua natttra ejl ■veniale. Qv,oi enim veniam confequitur , id efl agratia Dei ir» Ciirilfo. 1 1. Deprimo hominu feccato funt hts. reguU. 1 . r rimum hominis peccatum efi tranfgrejfio legis a. Veo prt- fcripte. Hiaciiom.^ v 14 iS.i ^.appeilatur 7tK2»'/3«5-j rvt priuata , fed iit publica per- fona,ade6t]U(; -vt iottus ger.erts humnni parens, caput , radix,^ porla . confiderandiu efi. Itaque quidquid acccpit & pcrdidir, fibi & omnibiis fuis polleris accepic & perdidit. i.Peccatum primHrn nonfutt per onale tantttm, jed etiam naturale. Nam &perfonani Ad-inii , & vniuerfiin naturam liominis infccir, 3 , Pi tmo perfona tnfecit naturam : deinceps natura infccrt per- Jonam Id nempe fit iulto Dei iudicio , piopter arilidimam vnionem Adami , tanquam ftirpis , & polterorutn , tanquam famptum. III. De peccato orlginu hitfiint regnU. 1. Teccatum eriginU habet rationer/t peccati ^ poem. Eft enim natiua illa vitiofitas , qux omni homini propter primum pcccatum immittitur. i.Peccatum originis efi habitualis pri- iiaito rectitudints inejfe debiti.ltaciue non tantum eftbonipri- initus accepti amillio.fcd etiam contratii niali immilTio. Ncque foliun eft incptitudo ad bonuni.fcd ctiam procliuitas ad.malura- }.l'eccatum hocin Scripiiirts appellatur peccatum >yi? £|o,vii', peccatum peccans , corptts peccati , peccatum inhabitans , lex membrorum,i concupifientia. Rom.^.fe.c.y. V.7. 1 j.i7.i3.Gal.y.7.Iohan.j.6.qua;omniavim huiuspeccati eniphatice oftendunt. ^. J^nima pura infunditur cotporia Deo. Jed iam «d.Quircatus eft iuftillimapo:na,parsncmpe mortis, quam Leus homini cftcomminatus. ^.Peecaium originalenon a.imiitit magn ©> minm. i V. De peccato afluali fum hie regula. j.Vecratum ailuale efi exorbitatioaBus ^«»j(i»«.-fcu,eftde- uiatioeius a \ege Dei- 1 Peccatum acfuate Jluit ab originaIi,vt aBttt abhabitu : vel , ficut vitiuni perfon.c fluita vitionaturz. yPeccata ailnaliafuitt interfefe oppojita,^ connexa. Oppofiia; quantum ad obieiila , & fpeciales rationes , quibus tendunt in obiefla. Cwwexrfi quantum ad principium & fundamentum, cxquo proccdunt. ^.Pecrata aclualia diflinguuntur inter fefe, quantwn ad gradtim ^ formam Jetf dijferentiamfpecificam- L)ifferentiagraduumcftafcifonispcccantibus,intentione&re- miffioaeadus,ratione & modopatrandi , & circumUantiis lo- ci.tcniporis , & fimilium. Difterentia fpecifica eft varia v. gr. peccatum eft omiilionis vel commiffionis. Illud maximc ad- ucrfatur pra-ccpto Dci i hoc, prohibitioni. In illo eft quadam detradfio a lcge Deii in hoc,quadaiTndditio. s-Omnia pecca- ta ratione euen us, meriti Chrifli, ^ gratin. Dei funt remijji- bdia.exceptajinali infidelitate.^peccato in Spiritum fanlium. Non quod gratia Dei & merito Chrifti fint maiora , ledquod virique repugncnt,&coniun(Sa fintcum vtriufiqueconteroptu. (r.Pecrata aclualia recititint magts (^ minitf, hoc modo. Gra- uius cft peccatum, quodcommittitur adigniore,appetitu,di(5lo &faflo,in Deum,in parentes,&c. quam quod ab inferiore,nu- da cogitatione, appetitu autcogitatione,in proximum,fratrem. Ita granius eft peccatum commifnonis quam omiffionis , in eodcm genere. Etgrauius ellfcandalum datum pufillo,quam quod dacuradultiori. V. De.pcena peccati fttnt ha reguU. I. Ttam hominis miferiam Detti compleSitur mortis vrca- hulo. Gen. 1.17.1. Mortu ilLitn quatuorfunt gradtis. Eftenim morsJptritualK , quar eft priuatio vitac fpiritualis, qua deftitu- tus homo viuit tantum peccato. Deinde eft mors aJjiiSionum, quoe eft priuatio prima:va;felicitatis , &immilTio omnisgcne- ris calamitatum. Tertius gradus eiimers (piritualn , qua; eft priuatio huius vit.xanimalis. Quartusgradus eftwm meyna, qui in Scripturis appellatur mors (ccunda. yl^ers Jpiritua- lii 0> eorporalis habet fiiam inchoationem fy confummationem, in genere damni ^ fenfin. Inchoatio mertis fpirituala tn genere damni eft confcientix fecuritas & ftupiditas : in gentre fenfits eft confcientix fummus terror & defperacio. Inchoatio mortu (orporalts in gfnere damni eft interna, vt amiffio fanitatis & vi- uacitatis , vnde mortalitas : vel extcrna , vc amifrio bonoruin externorum.puta in dominij creaturas, paupertas, &c. in gene- re Jenjus elf fatigatio,dolor,&c. Cmfummatio mcrtu Jpintua- Its iii generc damnt eft totalis& finalis fcpatatio aifauore Dei: in genere fenfut eftpeccati & ciuciatuum ZEternorum plenitudo. Confummatio mortts corporalis alia eft in cledfis , alia in repro- bis : & in his coniunifta cftcum morce fpirituali. ^Poena im- fiorum eft folutionts (^faittfaiiionts : fiorum,efiprobatsonis,ca- ftigitttontSy^ conformationu. Veci ii origi. ade; L o c V s XVI. De Lege. PR./ICE PTA. ''r^^ ^f^'^ff''f^<^'^^^t,c^us.ft mregno prouidentitf,c(k Ssa geiieralis feii comunis.vel fpecialis feii proptia. Reprejfio generahs fit per legem. z. Lex clt archerypa, vcl edypa, 3 . Lcx archetypa eft fandiflima Dei natura. 4. L!x efljpa confuieratui- communiter , & fin- gularitpr. Communilit Theologix Sed. 1 1 1. Loc. X V I. 365 Commwtiter in affedlionibus fuis & diuinonibus geiieralibus. 5 . Com>nu>ies aff^eWtone.r !e^i.< cBypx funt in pcife- «Sione ipdus , 3: rigida cxadiionc. 6. Diuifiones gcnerales legis et^ypa: , funt : quo J efl: communis , vel propria i xterna , vcl tempora- ria , fcu immutabiiis , vel mutabilis ; limplcx , vel mixta, &c. Sirignlariter lex eEtypa cft non-fcripta , vel fcripta fcu politiua. 7. Lex mn-fcripta cft lex naturx. 8. Lexfcrtpta eftdiuina,vel humana. i 9. Lex dtnwn eft moralis , cctcmonialis , vel iudi- cialis iiuc forenlls. 10. Lex moralis confideratut quantum ad fum- mam &vfum. I i.Stimma legis moralis eft decalogfu:ccriptu- ram, Diliges proximum tuun-. vt <.cipfuni,bene facitis.Afa/f/;. f . V. Lex moralisefi eleUis abrogafa , ^ttatitttm ad rigidnm futim pofitilatMm,aded^ue qnaH~ tnm atttnet ad tufttficattonem & maiediUionem. Lrzmo^ ralrs num elcftis abiogaui m pcr le- "V. I 6 17. itafplendeat lux veftra coram hominibus , vt videanc. veflra bona opera , glorificcrt-iuc parrem vefttum qui cft iii ccelis. Ne exiflimate me veniile vc difloiuam legi.'m aut pro- phecas Non veni vc difibluam, fed vtiitipleam. i.Tim.i.vS. Scimus autem bonam efle legcm.fi quisea legitimc vtatur. IV. Lextummoralis,tnmiiidicialis,tum denique cg- remonialis efi fpecitlum peccati. Bara.j.xj.io.Perlegem eflagnitio oecczti.Et cap.j.v.y. Pec- eatum noncognouinifiper lcgem.Co/ojJ^i.t/. 14. Dcleto, quod aduerfum nos erat , rituum chirographo : quod etat nobis oc- culte contrarium. Exod.iuv.t H.tc autem funt iudicia illa, qus propones eis : vt nempe iila obferucnt , & inde difcanc natiuampropenConemadpeccandum. G«/.5.x>.i3.chriftusnosrcdcmitab cxccrationclegis , du pronob],5faauscftcxc-ct.itio. Et v.i . Nullumautcni gomiultificatiapudDeum , manifcltumcft : quoniam iuftus cx hdcvmct. Rom 8.t/.i.5.+. Lcxfpiiicus vitac, quieftinChri- Ito lclu , hbcrauit mc a lcgc pcccaci & niorcis. Nam qux lcgis eracimpotcntia , ciim vuibus deftituta cflctpcc carncm . Dcus hlio fuo miiro in tbrma confimili carni pcccato obnoxi.x, idque pio peccato , condcmnauit pcccatum in carne : Vt ius illud ie- gis compleatur in nobis , qui non fccundum carncm iuccdi- mus, led fccundiim Ipiricum. V I. Ex legibni forenfibtu Mofaici^ , ilU funt perpe- ^=8« ^°' ta£, ejK£funtiurts cu7nmH»is,fiue qudt h^bent aiiqttid Mofaics ffiorale : tlltivero funt abrogata, quo^r. Lcx fiquidem icquirita nobis perfcftam cum Dco confoimmtem. :^.Lex nos oiligat ^ ad pa:nam,^ ad obedientiam.lWim comminatio,hanc promifl fio legis requirit.Quare non fatis eft nos liberari a reatu:fed in- fuper oporcet implcre legem Cum vcro neutram fatisfadiionem nos ipfi per nospixliaiequeamus.vtramque oportet in Chrifto quxrere.Atq; hocfinelexpoftlaprum.aDeo,poftliminijiure,ie- \>ct\x\.\r.4,.Lex manifefta: morbum\eHangeliii mcnftrat medicum. Quod lex imperat,euagelium impetrat. er lcgem peccati cogni- tio;percuangeIium,pccatiabolitio.Lexdamr,vtgratiaquiratur. II. De lege morali fmt hi canones, I Lex moralis a Deoper Mofen tradita,a lege naturt,.pri;no ho- miniindita, iHitu reliq^iii, etiat/.ntim cernuntur in geHiilihtts, non re,fed ratione tantumdijfert. Nam decalogusett vegecatio quxdam lcgis naturj ,illiufi|ueplenainformatio. i.Lex moralis e/i pcrpetiii tempor:s.^am lcx.cuius ratio eft.Tterna , & ipfaefl aterna feu perpctua ^.Ciiriftuslegem impleuit triplici nomine: putaeiustenfum exphcaudo , & a gloffis Pharifrorum vindi- candojMatth.^. perfedamci obedicntiam pra'ftando , Rom.S. j.cio.^.dcniquefuara obedicntiam,lcgi pc.x-ftitam , nobis do- nando, i.Cor. j-.i 1. ^.Renatis in hacvitaadfcribitur legis obe- dientia iamperfeSa,quam imferfeila. Uia cff, qua; ipfis inipu-> catur inChrifto capitcihxc eft, quam ipfi praftancpro viribus. Confcr Gal.3.6. Luc.17.10. j. Vfus decalogi poHticett i^ theo- loiicui. PoliticKi eft, quo difciplina cxceiua contra homines in- domicos l.fx Dei ingeneie. Lex mo- rilis. lex fo- 566 Ency clopedi'^ Lib. XXV. i(nmtosconCau2tar.Theolosicui eft tum m unpiis.tum in pus, & iii his tam luftificandis, quam iuftificatis lu impus : vt ipfis fitfpeculum mifeiirE- In iuftificandis:vtfiatpeccaci coguuio,&: ad Chiiftum adduaio. In luftificatis : vt fit norraa giacuu- dinis. 11 1 . Di lege forenfi ha funt reguU, I. VI lex ceremonialis VeHm.ita forenfts proximumre^Uit. t.texfarenfisin iis,qu/ifunt inrii communis ,feu legis moralis, nos qmqite dligat.Qnix. veib fuiit imis paicicularis,& pio ter- rxpromiir.E ac pohcuB ludaie* condicione prsEcepta funt , ad ilia non magis obhgamur,quam adaliaium terum pubhcarura iuiamunicipaha. I V. De legeceremonialiftmthitregulii. j.Lex ceremonialis ejl pidagoguf ad Chrijlum.lt3<\ue fublata eft per Chrilli mortcm. x.Lex ceremoniahs ceditmorali. Ell enim ipfius vclut anciUa.Deindc,nondebuit elfe perpetua. De- nique, maior habenda efl; ratio chaiicatis , quara ccremonia- rum. ^.Lex ceremotti/ilis ernt ■velnt chirographum 0> lejlimo- wiiim reattfyS,quo confiriiiitenentur omnes homines.Coloil.i.i^.. if.Vfus legis ceremonialis ante Chnslumfuit falubris : fojl mor- tem eim vfyne ad euangilij promulgationem , fuit indijferens : foft euangelij fromulgaiionem non tantum infaluirii ejl cere- moniarur/) ohferuatio,fed etiesm mortifera.Wmcti^ ,<\\ioA Pauius Timotheum circumcidit , A(Sor.i6.i. fed Titum citcuHicidi noluit, Gal.i %. Uioni . HARMONIA LEGVM M O S A I C A R V M- C A P V I. InircduBio in Bnrmonir^m Mofi^icam. A R M o N I .-v facrarum hterarum , afia eft intetua , aha . -LcxJerna. „ Harnionia iuterna eft diuina & admirabihs confenfio . qua fententi.x & libri facrarum hterarum ita coiifpirant y vt nec in iinouhs, nec in vniuerfis fit vel minima dilctcpantia , vnde ha:c harmoniaeft totalisvel partiahs; vtraqueeft aDeo. Harmonia cxterna efl opus horainis, qui Scriptutas inter fe .confcrt. Elique vel Conciliatio vel Redudlio. Conciiiatio eft harmonia, quae Scripturas pugnantes infpe- ciem non pu'.;naie dcmonftrac Reduaio^cft harmouia qux fententias facras eiufdem argu- menti.hinc inde difperfas,ad certos reuocat titulos. Ea inprimis eft criple.i. Prima, legnm Mofaicarum, inde ab 'B.xodi c.<).vfque ad^t. Dewf.iecunda.hiftorii Regum & Chro- nicoirum. Tcrtia, quatuor Euangeliftarum. Harmonia legum Mofaicarum, expenditnumerum & mo- dum reduflionis iftarum legum. Numerus legum cft fexcentum tfedecim,e quibus funt 56 f. piohibeuces,quot funt dies annifolaris.148. affirmantes, quot apud Rabbinos funt membra corpoiis humani. Modus reductionis harum legum perficitut vficata illa iri- chotomia , qualeges Mofis diuiduntur in morales,forenfes, & ceremoniales. Lcgcsmor.iles fcu EchicKfuntpriman.xvel fubfidiarix. 111« funt numero deccm in decalogo i hx funt qus fingulis iftis iii- ieruiunc,ac ptoinde in dccem clafles fubdiuiduncur. Lcgcs forenfes feupolicica: funt appendices dccalogi, ideo- que & ipfs in decem clalTes fubdiuiduntur , & conftituunt iu- rifprudentiam Molaicam. Legcs ccremonialcs (iue hicraticae, (alias Ecclcfiafticxj funt de facris locis & temporibus , rebus & perfonis, & conftituunt magnam partem Theologix typics. C A P V T II. - Dc principiis (jr nffe^ionibtts legum MofaicATum. LEges Mofaica: confiderantur in genere & in fpecie. In pcnere attenditur ipfarum habitudo in principiis feu primigenia, & afFcftiombus. r rincipia funl arcefl^cnda ab authoritate Dei, aequitate rei,& ingenio populi. Authoritas Dci includit ius creationis , quod Dcus allegat quocies ait, Ego lehoua, ego Deus tuus,&c. &ius tedempcio- iiis, id eft , liberationis fpecialis ex .^gypto, quod Dcus allegat quoties aic, Ego eduxi ce ex jEgypco,exfornacefcrrea. jtquitasrti eft- partim naturalis , qua: compleditur piinci- pianaturalitcr omnibus cognita, quxin ipfalege morali tan- quamthronoquodam refulgenc : partim ciuilis, ideft, condi- tio politix fcu Reipublica: , cui accemperatai: funt ifts leges, partim ecclcfiaftica, i. c. conduio poIitia:,qux typus fuit rcgni Chnfti.Atque hxc Deusallcgat quotics dicic,pra:ccpta fua clPe propinqua ifti populo,& quidcin populo (uo. Acquehinc cft, quodaliilcgcs func immutabilcs &petpetucci alia: mutabiles & certi temporis. Ingeniura populiludaicifuit pr.-rfraiSum, intradlabilc, irre- conciliabile , impacicns ,,cojituinax , & ptonum ad rcberiio- nem aduerfus Deum , Icgem , & magiftiatum fuum. Itaque onerosa iuxta & opeiosa lcgum multitudine & paedagogia de- buic hoc ingenium in officio contineri. Aflciflloacs I'--gum Mofaicaium funt in fcriptione & com- poficione , perfeftionc & famflione , obfetuatione & afier- uatione. Scriptio eft, partim immcdiata, qiiaDeus duas tabulas ipfe exarauit ; partim mediata , qiia Mofcs funftus eft inunere amanuenfis. A' folo icaquc Dco pcndet «;c . &cha- ■i i-iit.itcergaDcum. Dc (idc , vt quc^d Dcus lit vnus Ichoua, quod (,: Elchiiu , ul ,.(t , tijnus _ ^^„^j f^^ d3ti,i.u5 prophetam Clii iftum Dait. 1 g.qaodquc (it honorandus fiducia.adorationc cor.iis,& paticntia. Dcfpc ttiplici.fiuta vcni.c, gratix , glori.T, Dc cliaritatectga Dcuni , vt ciucj.l /it aniandus toto cordci ti- mcndusTimore filiali,cordis,& opcvis^itcmquc honoiandushu- mil.tatc,|.rec.uionc mcntali &: vitali, itc-niquc voto. Huc ctiam Fcitiacatiateidiaa dc idololatria intcvna& (libtili , ciquefpc- culatiua vcl prartica , qua fit vt liomocx bonis vcl nialis ani- mi,coipons,& fottun.cfaciat (ibi Hcos. Itcm d: nnn tcntando Dcum, dcqucvitaudis pfeudoprophctis.mjgia itcmdiuiiiatrice & opcratvicc. Ad lccundum prxceptum pertincnt leges de extcrna & craf- fa idoloLittia, qux fit vcl rcprxfcntatiouc , vcl vcnerationc Dci in imaginibus : itcmqueomncs leges de ;^/.<,9y.icn.H« . cui op- ponitur^> >!««» , leligioexterna, qiiain Dcus circuinfepfit lcgi- busdc loco (acro,de iciunlis , & oinnino deccremoniis fibipfa- centibus, ita vt folus cultus ccrcmonialisadhoc prxccptum pertiiieat, exccpto tcmpore facro. Ad teitiumpr.xceptuin pertinent leges de piecatione&era. tiaruin acilione vocali , de iuramentoncceirario & temerJtio, dc voto nuiicupatiuo.de (bvtibus diuinis, politicis, & manticis; deblafphcinia ducclla & iudiredb,mediata & immediata.conful- ta & inconlulta i Menique de fani5lificatione cibi,potus , & leli- quovum boaoruni huiusvitx. Ad quavtum prxceptum pertinent legcs de fancftificatione fabbati iiiterna & extevna. Ad prxccptum quintum pertinent lcges de honorandis & tlmeadis pii jncibus i de cocicendis libcris rebellibus i lcm lci;cs nolcmicx apuH Mofcn occurrunt:quibus acccllciunt dcinccps ill.v.Fccdc- ra & iuramenta ne violcntur ; cvcrcitui dc aunona prouidcatur; llratagemata adhibcantur. Ad PRjecErTVM sirriMVM. Lcx i.Adulterium crat capjtale non tam typicaquam ciuili rationc. 1. Filia faccrdotis fornicatrix viuicomburio muldabatur, quia facerdoscrac typus Cluilli, ac proindcdcbcbac babcrc fa- iniliam irrcprcbenfibilem. 3. Sodomia cfh capitalis liue (it humaiia, fiuc bcftialis, fiuc dxmoniaca. 4. Sacerdos debuit ducere virginem non viduam aut rcpu- diatam, vt fanditas Chrifti & Ecclell.x figurarctur. ;. Prctium merctticis non erat infeieadum in fandua- rium. * 6. Polygamia & libellus repudij non fuerunt procccpti fcd permillionis diuinx. y.Coniugium cum frattia fuit orbitatis folatio pccuIiare.V.T. S.Defponfatio intra tribus fingulas fuit fancita propter Chii- flum excribu ludi nafciturum. 9. Stuprator virginis dclpontata: vere eft adultcr. 10. jtquillima eft illa lex, vt qui vitiauic virgincm,ducat & 4otet illam, fi parentes confentiant. n. Gradus confanguinitatis Sc affinitatis in Leu.iS.^ lo. ptohibiti funt raorales , &nituntur duplici ratione.tum vtpro- piuquo fanguini honor habeacur , tum vchumana focietas confirmetui coniugio inter difiundiores familias. Sunt au- «em tres rcgulx apud Mofen. i.Nuptix confifterc non pof- funt intcr cas perfonas qux in numero patentum vel libcro- rum funt- Itaque in linca afccndente & delccndcnte erit prohi- birio infinita.i.ln collaterali linea excluduutur qui vel ab altero Tel abvtroque parente funt confangunici : vtfrater, (bror, pa- tiuus,amita, auunculus, matcitera,fratris vcl fororis filius aut filia,;.EadcmcIlratioaffinitatisquxconfanguinitatis,perom- nesgtadus lineac afcendcntis, defcendentis,& collatcralis.vr ex «fcendcntibas vir non potcft ducere nouercam , ex defcendcn- tibus vxotcm filij , ex collatcralibus fratris vxorem. Atque hx funt leges Mofaicx. lus ciuile addidit quafdam leges ho- Bcftatis igitut : caiionicum etiam cxceflic modum ampliandi gradus. Ad Pr«ceptvm octavvm Lcx i.Triplex furtum dclcgc Mofaicaefl capitale.plagium, facrile<;ium , & furcum compofitum : furtum fimplex hodic etiamcft capitalc.ob frequcntiam, quafic vcrefpublica confer- uati non polfit fi hoc genus furti non coerccatur.pojna capita- ]i vcl faltem corporali. 1. Vfura damnatur lege Dci nonabfoluta,fed illa quae exer- cetur in proxiinum egcnum. Itaque vfura compcnfatoria & fimplcx fiue ciuiiis, ratione lucri ccifantis & damnicmergcntis ell maximc licita. }. Lex commodati,Iocati,dcpofiti, mutui, & inucnti, nititur illa reiTuIa. Q_ui alterius bona vitiat,fur eft. 4. Dcus iioluic eflepauperes mendicantes in fuo populo, i.e. validos mendicantes. Ab PRjeCEPTVM NONVM. Hue pertinent leges de iudiciis«cclefiafticis& politicis , vbi nuUacftdifficultas.nifi in hifcctrihus. l Resnierc ecclefiafticx adiudicium ecclelix , mere politicx ad politicum , mixtxad vtiunique defercndx- i.Anathemata hominum fucrint occi- denda , pecudum & rerum inanimatarum fucrinc fcponcnda. j.Iudeifcntentiamcondemnatoriara in abfolutoriam conucr- teienon poteft cx iure diuino. C A P V T VI. De legtm ceYcmonlzluim exflicattone ingettere. L Egesceremoniales fcquuntur.quarum animaeftexplicatio & applicatio : cuius vtriufquc cerrilfima norma eftepiftola ad Hebrxos. Ea confideratur in genere & in fpecie. Explicatio ccremoniarri ingcnereeft typica & facramentalis. Explicatiotypica cft , ciim propter repr.xlcntationis certitu- dinem tiibuitur typo quod eft anticvpi. Id autein fit tiibus ino- dii( I JQ_yxdam literaliter funt intelligenda dc typo & antitypo fimul , vt non confringetis ei os,fundctis fanguincm cius , &c. fijquxdam dicuntur literalitct detypo.&figuratc de antitypo, vtcorabuftio facrificij. ( 3 j Q_ua»dam figurate de typ0j& litcta- liter de antitypo dicu ntur,vt cxpiatio peccati. Torn. III. Explicatio facramcntalis cft, in qu.l propter vnionem facia- nicntalem, & oblignatioiiis certitudincm, rcs fignata, aut cius propriccis tiibuitiii ficro ligno, vt E.\-od.i 1 . Sabbatuwi cll fa-- dusUci. E.\od.n.^Leuit.i. Sacrificia funt expiatio pccC3ti,& (.inguinis viclimarumcftfxdus. Exod.^j,. Opcrculumarcx clt ptopitiatorium.non matctialiccr,fcd rcprxfentatiuc. Explicatio in (pccic ccrnitur in (aciis locis , tcmporibus, re- bus,& perfonis. C A P V T VII. Df locis facrls. DE locis ficris cftlcx communis & fjx^ciali?. Lcx comnuiniscft,vt in loco quem clegcrit Ichoua,cer«- gantur(.icia.Itac]uepublicuscultusinpublicoccclc(ixca-tucc- lebraridcbct. Figiirabac autcm hxc lex, primo, nos Chriftum in ccclo tantum adire oport<;rc,vt Dcuin col.imus in ipfo.Dcin- de tandem fotc, vc immediacam Dci prxfciitiam obtiucamus in coclo. Lcx fpecialiseft de tabernaculo.quod crat fii^ura. i.Ecdefia: catholicx in Chrifto fabiefartx. 1. tcclefix particu laris, quate- nus conftituitur per paftoies.^.Chrifti ')ia*%u7ns.a, Vniufcuiuf- que veri Chriftiani : id quod pcr partes ita patet. In taberna- culo funt caufx & parces. Caulx (lint materia, forma , & cffi- ciens.P.iites func contentx &concinences. Contentxfunt varia fupellcdlilia, fiue vafa. Continentes funt tcgumentum & taber- naculum , Tabernaculum in fpeciediaum & atrium- Rurfus rabernacu-lum pcr vclum dift.inguiiur in fandtum fandlorum & fanftum. Quorum omnium explicatio myftica fic eft. I. Materia ofFerebatur varia,voluntaria& plcnaria. Figura- bat autem oblationem voluntariam, quaquilibet talcntum fibi concredituin , & fimul confcire ad lullentationem minifterij, & dcnique erogare eleemolynas ad fandos Dci tabcrnaculo fuftentandos debet. I. Forma debebat efle conformis archetypo.quod exhibitum crat Mofi in monte. Hinc difcimus nullaligna Deo placcrc iu ecclcfia, nifi ab ip(b fint prxfcripta. 5. Caufa efficiens erat quilibct artifex peritus , nominatim Bczaleel& Aholead.lbi figurantur omnes ccclefix miniftri,qui habent fua charifmata.hic autem prxfiguianturexcellentcsilli architedli.ciui habentdona heroica.vc prophetx& alij. 4.Partcs fanfluarij ita compofitxerant.vc facile coninngi & difiungi, adeoquehincindetianfportari podent. Siwnificabatur autemfidelesinhoc tabernaculocorporis , quod dcftrueiidum eft per mortcm,& erigendum per refuriedionem.peregr^ abef- feaDomino , & vniucrfam ecclefiara nontantum percgrinari in his terris,fed etiam ex vno loco in alium mi^rarc. j. Tegumcntum fignificabat totam ecclefiam,eaifquemem-' bra.fub l)ei pioteflione (emper federe. 6. Tabulacum ex variis columnis compaiffum in genere (\- gnificabacecclcfiam ratione minifterijellc columnam veritatis; & in fpeciemunerajideft officia & dona mcmbrorum ecclcfix debere efTc fuftcntacula totins corporis. 7. Suppelledilia facra fignificabant omniapretiofadonaec- clefix.vt funt verbum,facramenta,fidcs,fanclitas,&c. g.Anfulx quibus colligabantnr auUa,fignificabant ecde- fix mcmbra diucrfa in ccelis & teuis, vtconquc difpeifajcfle vnum tabernaculum. 9. Tcgumentum cratduplcx, internum & cxternum;quo fignificabatur interior& cxtcrior ccdcfix conditio uioiiofa. I o. Porta fignificabat cotda fiLJelium gloriofa faila pei fi- dem,qua Chnftum admittimus. I i. Tabcrnaculum coagmentatuni pcr CQmmifTuras fua?, & rit^ ercflum.fignincabacccclcfiain Chrifti.pcr commifiu- ras fuas,viinrus acapitcagcntccongniciuer compadam. II. Vehim fignificabat carncm Chrilli,q«z dcitatcm ope- ruit,& viam nobis ad ccelum dcdicauit. 1 3. Vclumcrac rcfcrtum chcrubinis.qui figur.ibant angc- losinfcruientes Chrifto, ecclcfix & cuibbctcrcdeiiti. 14. Sanflufanfloru figurabat cce'ii tcrtium, in quod folus Chriftusintrat propriomerito , & nos quoq; vi illius meriti. I j. Aica focdei is circum circa auro tcfla , figurabat Chii- ftum,inquo huinana natura (iV!/77jV«Jf,& in quo func lecon- diti oinncs thefauri fapientix. 16. Telfimonium impofitum arcx fignilicabat Chtiftum cfTc fincm Iegis,& abca teftimonium habcrc. 17. Thunbuluni aurcum fifinificabat cum fnffiru fpiriiuT, igncm pallionum Cluifti mifceri oportcic ab ipfo Chrillo altari, antequam Dco acc;pta elTc poffit noftta hii.j%U. 18. Vrnaaurca habcns manna iuxta arcani,crat facramcn- tuni virx xtcrn.x in Chrifto recondirx. ly.Virga Aaronis florenscrat fignum rcbcllionis eiercitx, & ducftionis patcrnx.qua fit vt fub cruccgcnnincmus. 10. Sanftiim fiue t.ihernaculum conuciitus, erat via in faudtum fanifforum, & fignificabat ecclciiam caiholicam bis in tcrtis militantem, qux nonnifi fanc^os coiitiner. 1 1 i:. Altate 370 T.ncyc\opxdix Lib. X X Y^ II. Altate fiolocauflorum areoWuaam, figuiabathuma- nam Cluifti naniram, quac a diuina fauaificacur.ad orania pro nobis fuftinenda. , \-., ■r, , 11. Altare faffitus ilgnificabac Cliulhim pro nobis appareve corarn Patie,& t;ratumYacere cultum noftrum.ex virtuce facn- ficij pro peccaco femel facii. ., ,r x?. Menfa tocidem panibus mlhacta, quor eranc ciibus II- rafc'litaram , flCTnificabacUeum fempcr inecclefia babere raen- fam mftruflani , ad continiiiim cum Chrifto conuiuium , pro oifluibus & finr;u!is Chnfli fidelibus, adeo quidem,vt ctiam in CQclo ante faciem faam Deus nobis parct fatietatem perpecuo- rum sJaudiorum. 14" Lyclinucus ev puto auro & feptcm lucernis acccnfis a fa- cerdote infttudus.fii;urabat (po2itr^\ J dt;i«v*i/('x,quo fit, vt in obfcuro huius viti loco habeamuslumeu perenne, vlque dum phofphorus poft hanc vitam incoidibus noftrisexoriatur. i^.Labrumdeftinacumaquxquafelauabant facerdotes mi- riiftracuri cabernaculo.ne morerencur.fignificabac nos acl Deum tolendura noupoire appropinquare labiis noftris , nifiquotidie jlla expiemus aqua fidei &; pa-.nitencia.-. 16. Acrium fignihcabacecclefiam vifibilem.quaccnus in eam hypocrict: ad Deum excernecolcndum admitrancur. H«c icaque func figuralia & figurata tabernaculi , qua: non rnelius podiint intelligi , quam ex ipfa Dei interpreracione, qui Exod.i-y ait. Faciunco niihi facrarium , vchabitem in medio ipforummam illis verbis continecur inteiprecacio omnium ifto- rum capitum ceremonialium,vtdodilTime obieruat Francilcus lunius in commentatiis. C A p V T VI 11. D Ve temporibm facrii. E tempoiibus facris eft lex communis S: fjiecialis. Lex communis cft p.ircim de ligidilfima ceflacione ali orani opere , parcim de facrificiis qux diebus facris eranc ofFe- renda. Irius illud figurabat requiem illaiii in quam Deusfuo tempore nos introducct : poftevius non cantum ludxos ad lii- xum pvonoSjduro fumptuofitatis iugo cxercuic, fed etiam ma- gnitudine fumptuum magnitudincm pretij Chritti omnes jTiundi thcfauros excedentis adumbrauit. Lex fpecialis eft de facris diebus & annis. Dies facri erant quotidiani vel folennes Et hi ctant partim calendac cuiufque menfis partim fabbatum.parcim fefta ; &: ha:c vel maxime lblennia:vc pafcha,pencecofte fcu feftum fepcima- narum, & fcenopeia feu feftumcabernaculorum : vei miniis fo- lennia.vt feftum clangorisfeu tubarum, & feftum expiacionis. Anni facri erant fabbaticus fiue feprimus , & iubilxus fiue ^uinqiiagefimus. Horumexplicatio eft eiufmodi. I. luge facrificiuni quotidie bis ofFerebatur , vt populus quotidie.mane, inquam , & vefperi de fuo reatu admoneretur, itemque in recordacione & fide iugis facrificij Chrifti cxerce- recur. $i»nificat itcm cultum noftrum quotidianum , feuiuge facrificium laudis & fandlicatis.quod ncrapc illud Dco per Chri- ftum ficofferendum. 1. Sacrificium , quod fingulis calcndis ofFcrcbacur , fignifi- cabac omnesmenfcs , illoifiraque aftiones nobis per Chnflum coufecrari. 5. Sabbacum erac mcmoria!ecreationis,& typus,partimfab- bati Chriltiin fepuichro,partim fabbaci noftti in Chriflo, quod hic inch?)acur , & poft hanc vicam confummatur. Cauebacur autem fpeciatim, ne ignishoc die accenderetur , quo f.gnifica- batur fabbatum Chrifti,&: noftrum ia Chrifto, liberum elFe &: fore ab igncaffliflionis. 4. Fefta facra in gencrc ciant. (i) Difcretio populi Dei a ^entibus.(ijMemoriabeneficiorum Deicollacorum. (3) Figu- ra& typus bcneficiorumconfcrcndorum in Chrifto (4J Ncrui congreiruum minifterij. ( f ) Conferu.itio puritatis in culcu diui- nicus prx-fcripro. j. Pafcha celebratum in principio auni figuvabat tempus, modum & fiuiftura. 1'afcha iminundorum lignificabat, Chri- ftum non prodcirepcccacoribus qnamdiu in immundicie per- fiftunt.ideoque figurabat pa:niteniix tenipus. '■^ 6. In fefto peiitecortcs erat di.-s agitationis & oblationis frugum. Illa fignificabat manipuliimfrugum noflrarum , hoc cft,fidem & bona opcranon elTe acccpta Dco , nifi agitentuv .a Chrifto fummo ficcrdt)te : hic, bencficiorum Dci Ixto animo recordationem elie infticuendam. 7. Fel>am cabernaculorum pr.ttcrquam quod in memoriam reuocabat peregriiiationem Ifraelicaium, etiam figurabat pere- grinationcm ecdcfi.c in hoc mundo : in qua tanien perpctua memoriade Chnfti morte,adc6que noftri redcmptione fic co- lendacft, vt hocfiat fummo cum gaudio fpiiitus 8. Feftum clangoris fignificabat continuam & fpititualem lititiam fub euangelio cum continua graciarum adtionerefo- nantem. 5. Feftuin cxpiationisfignificabat ecclefiafticosconuentus, adminif^ros ,' & populum incultu cJu.itidiano peccantc; pr,- Chriltum expiari. Po.':r6 , expratioctiani ficbat pro faiido l.ni- dorum, & pro (anflo. Illa,fignificabat, coclum ipfum pctcatis noftris inquinari, & vniusChrifti fanguine expiari : hxc figni- ficabat ecclefiam cacholicam tancum ex fanguine Chrilli acce- ptam cfle. Denique applicatio fiebac pro fingulis perfbnis,vt vis fidei applicjtiua ponevetur ob oculos. Poiro applicatio & ex- piatio ilta tiebat per iiiicum vluum & iiigulacum. llli impone- bancur defectiones filiorum Ifrjel, & hiicus ica ceremomaliccr onultDsin defertum emicvcbatur : hic deftinabaturin iiolocau Itum. Prior ceiemoniafignificabat, filium Dei ex ccelo dclcen- difle in defertum huius mundi , vt ibi tollat peccatum muni:!i, idque non fuccumbendo fed vincendo : polterior adumbrab..: tanguinem Chriffi.qui folus nos lauat ab omnipeccato. y. Sabbacifmus annorum habcbat vlura ecclefialticum ,S: policicum. Nam primo adumbrahac & commendabac populo fibbacum fpiriruale, quod incipic abexpiacioneChrifti. Secun- do.dilcernebac hanc gencem ab aliis.Tcrci6,erat exercitium po- puli in prouidencii diuina: fiducia. Quarto , confulebat agro- vum fercilicaci , ne illi^perpecua cultura exhaufti fteriiefcerent, & male audirec cerra fandla. lo.lubihfihabebanc vfiim eccIefiafticum,poIiticum,& chro- nologicum. Nam pvimo fignificabanc iubilnEum gracix &glo- ri.x , quem vtrumque Chriftus voce fua fic pioclamaturus & rcapfe collacurus Secundo , confulebanr pauperibus. Tercio, conleruabant diftindionem tribuum. Qjjart6 , dillinguebanc cempora , iiuie a diuifione tcrrx anno ninndi loso. vlquc ad excidium huius polirix. Qjiinto , figurabanc vna cum labba- tilmis fabbatum tettx proptet iudicia diuina. C A P V T IX. R Be rehm [a,cm. Esfacr.T eiant comiTmnes vt oleum ; vel proprix , exque ..principales vel minuspnncipalcs. Rcs piincipales eranr fa- ciificia, quotum requifita erant tria,ignis, fal & adeps Genera fcx,Tidel.holocauftum,oblatio fiue munus.pacificafiueeuchari- ftica, pro peccato exerrore,pro peccaro ex pvoxrefi,denique fa- crihciuni confecrationis. Res minus principales er^nc vel pro- niilcue omnium,vt primiti.v, decim.t vota & nou.dia : vel pc- culiares facerdoti,vt fuffitus , adolcnda & non adolenda , aqua expiationis &tub.x,Horum applicaciofic eft. I. Oleum dicitur res fanda fandforum , quia eius vfus crat in confecratione tabernaculi facerdotum & populi. Figurabat autem oleum lartitix,id eft, dona Spivitus fandi, qux Chriftus accepit finc nienfura,& poftea pcr ipfum onines ecclefix parccs, cum paftorcs rum omnes ChrilLani. Hi eniin omi\es & foli vngunrur oleo Ixcicix. Hoc aucem oleum icafiebac cx rebus preciofiflimis,& eius confedionem non licebat imitari : vtfigu- rarecur, reprobos non confccrari vnguenco filioium Dei. I. Ignis e cceIo emifius , & concinue fouendus figiuficabac quacuor , pucaigncm fcruoris Dei , qucm accendunc & foucnt peccaca noftia. Ignem fauorisDci, quoconfumuncur peccata noftra in Chrifto. Ignein operacionis Spiritus fanfti tum in ge- nere ratione omniuin ciedencium.tum in fpecie ratione apoffo- lorum, & ipforum fucceilorum. Et deniqueignem tribulatio- nis, qui facitvciugiter incaelum tendamus. j.Sal foedcris,eratfyniboluin incorruptionis, i.e.perpetuitatis in fcrdereDeiiadeoque fignificabat vnumquemquefidelium ita in foedere Dei per fidem cflc confirmatum , vt fale afHiflionum prxferueturaduerfiis omiiis generis tentationes & infulcus. 4.Adepsfiucpinguedo necafFerenci necofFerenci ccdebar,(ed foli Deo facer crat : quo fignificabatur nos fclcdiflima quaque Deo confecrare debere, vt hac racione potiamur pinguedine gracix & glorix in Chviffo nobis repofitx y. Ritus communis omnium faciificiorum cx animalibus . erar afpcrfio languinis pcr facerdorem fuper alcaie ; quo figni- ficaruv fanguis Chrifti, qui eft & facerdos & alcare, & vidima noftra. Significanrur inquam grunii fanguinis eius, quibus af- • pcrguntur corda fideliuiii,qux& ipfa funcalcare. 6. Holocauftuni fuic oblacio , qua pius obfignabat fe totura dederc Chiifto ; & firmitcr credere totum Chriftum efle facri- ficium pro pcccatis fui.s. Denique hoc vtrumque facrificium ' totum confumi igni chariracis. y.Inmunere non licebnt ofFerrefermentum,aut quiduisfer- mentans, vt mcl ; quo fignificabatur , coiiupcionem doflrinx, vicx, & difciplinxlongilfimeremouendam cfle, fi velimus nos ipfos Dco ofFcire.id quodfigurabac oblacro ifta. 8. In eucharifticis adhibcb.icur cciam panis fcrmentatus , vt cum gratiarum adione iucunda,recordcmurafffiflionum, qux nobis id fiuir quod fermcncum eft pani. 9. Agitacio inmuneribus& cuchdrifticis.fignificabat iugem agitacionem labiorum noftiorum in prccc & gratiaru aiitionc. 10. Sacrificium pro peccaco erroiis&iiifirmicacis figutabat omnia peccara noftra efle mortalia, & ab vno Chrifto expiari. II. Sacrificiura confecrationis ofleHdebat difcrimen inicr faceidoteuJ Theologici! Sed. 1 1 T. Loc. XVII. g/i ijcfrv^otcm lenalem& Cliriftiim , <.]im illc nfceire habebat o(- f.irc pro pcccicis fins.hic vcropro pcccatis copuli. Arquc hxcfuiu (actiticia ccremoniali.i,t]uoruiri ali.i fiinii.int facrificiuai Chrifti.quodcrt maximcmoralc. Iteiri(]ucquo.luis licrificium honiiuuni moralconiiiiuui crcJcutuim. Quo pcr- tincnt orania opcra moralia ex hJc protcii^a , ncmpc Ipiritus contritus,clccm()(yiia,piccatio,&;c.&ili.-niqucolilationcn\ illain gentium.dcqua Apodolus Rrm.i j. i/.iH- Pra:tcica iii oninihus facrificiis nonnifi muiida dcbucrunt otfcrri , quo li;;iii(icatur munditics Chrilli & ipdus mcmlMoruni. Ucniquc oolatio co- lumbarum ligniticauit coluiiibin.im (Implicitatcm Chrilh , Sc ipfius membrorum , qui (iniplicitas iiipriniis pcndet a gratia Spiritus S. qui fii;uraturpcrcolumbam. II. Primiti.i: Dco crant ("acrx , rtin lis confccratis rcliqua fubllantia & ipfa ficrct (acra. Eo fii;urabantur ita duo.r Chri- fti fauiflificationem circ famflificationcm ccclcfia; rationc cru- cis & lucis. i.Libeios lan(ftorum fandos clTc. 15. Decimt lcgalcs iure diuino cercmoniali erant clcri , qui Iioc modo fullcntabatur. Sediure morali Dco crant (acr.c, qui hoc modo volebat agnofci Dominus & dator omnium bono- rum. In N. T. etfi decimae non funtde neccfficatc, tamcn func dc iquitatcquautum ad fuftcutationcin miniltcrij. 1 4. Decimae decimarum quas Lcuitx de luis decimis olFere- bantfummo facerdoti , fignificabant ptxrogatiuara Chtifii, in quo nos omnes decimamur. I f. Votura ceremoniale & illius redemptlo , erat pars cul- tus Dei. * vota ceremonialia placent Dco fi libcre fufcipian- lur.tanquam adminicula & excrcitia piccatis. Dc rebusdeuotis idem eft iudicium. 16. Noualiaerant fru(Sus atborei , qui tribusprimis annis eto prxputiatis habiti , quarto anno offerebantur lehoui : vc ignificarecur omnia aliiiicnta noftta , nobis per peccatum eflc iiicircumcifa , circumcidi autcmperfidem in Chriftum, comi- tantibus ptecibus & gratiarum aflione. 17. Suffitus facer.etiam imitandus quoad confccSionem & vfum , figurabat Spiritus fanili giatiam , qu.i cultus piorum limcSificatur. iS. Aqua expiationis crat figura languinis Chrifti tan- quam fontis perennis , ad nos ablaeudum a Ibrdibus pec- cacorum. 19. Combuftio facrificiorum fignificabat, Chriftum com- buftura diuina nia1edii2ione propter peccata noftra ; led com- tiuftio recremcntorum adunibrabat crucifixionem veteris ho- «linis. Denique non comburenda notabant viifloriam Chrifti &fideinoftrx. 10. Tubx dusatgentca: adhibebanturafacerdote, ob cau- fam ecciefiafticara & ciuilem : ibi ad congrcgandum & Ixtan- dum fpiritualiter ; hic ad congregandum & proficifcendum. Ibi dangor fiebat finc fraflo fono, hic cura pari fono. Figura- bant autcm facrorura miniftiorura in peccacis coarguendis, iii latis annuntiandis , & in hominibns ad fpiritualem pugnam eicitandis clangorem,& viiri gloriofarn. C A P V T X. De Perfonisfacris. PErfonae facra:confiderantutcommaniter vel fingulariter. Commune eft, quodDeusnoIuit vocare opusnifi a pei- fona facra profeifluiTi. Qjiodoccniuropera bona non placere Deo.nifi proficifcantur a perfona iuftificata. Singulariter pcrfonae facrx funt vel adminiftri ficri , vel re- liqui fandi. , Admimftri facrorum funt , fummus facerdos , facerdotcs re- ■liqui & LcHitae. Sandireliquifunt Nazirsi, & mandi. Vidca- mus fingula. j . Sacerdotis eratTacrificare & orare pro populo. Ita figni- ficabatur Chriftum fore noftrum faceidotem , fupphcio &c fupplicatione. 1. Sacerdotum confecratio , & immunicas ab omni corpo- ris nsuo , fignificabat Chrifti fancSitatera habitualem S: .aftualem. ; 5.Ve(1es facrac & illarum apparatus raagnificenti(IiiTius,figni- ficabant gloriam &ornatum Chriftiatquecccleli.t, Pfal.^<. 4. Vn(f^io fumini facerdotis fignificabac gratiam vniiionis Chrifti, quatenus ille vniflus eft facetdos ecclcfia: O. M. j. Abftinentia fanda facerdotum lignificabat faucflitatem Chrifti adualcm. 6. Sunimus lacerdos fuit vmbra fummi illius faccrdotis noftri Icfu Chrifti , vt Apoftolus ad Hebra:os luculentiffime cxplicat. Ca:ceri vcrofacerdotes noftram in Chrifto dignica- tern officiiimque repraefencarunt. i.Pet.i. yipoci Adumbrauit autem fummus pontifex perfonam & officium Chrifti. Perfo- nam , quatenus fuit homo aliis horoiuibus fimilis , fed tameii illis fupctior officio & ornamcntis , qua: ornamenta fic reprs- fentarunt triplex officiam Chrifti : alia communiter cripltx il- ludofficium figurarunt , vt palUum ; alia fingularicer , lingula Tom. III. hoc inodo. Prophetiam adumbrabant tintinnabula patlij , & inalagran.ua indc pendcncia. Saccr^iocium (ignificauic laniina illa aurca , cui iiifculptum crat SanctitaS IehovjU. Rci^iiuni dciiiquc cidaris iinpofita capici illius. Ccccraoina- mciua qu.x cra;it coni-nuiiia fummo laccrdoci cum rcliquis Ciccrdocibiis , figiiificabaiit partini doiia gratia;', partim paiio plumChriftiaiiaiii.qiiam Apoftolus Efhef.6. conllituit 111 bal- thco vcricatis cunica luftiii.c &c. 7. Duodccim gcmma: in pciftorali fucrunt typus ecclefix vctcris & nou.v , qu.itcnus illa quideni cx x 1 1. tribubus con- ft.ibat.h.ccauccm pcr xii. apoltolos fuic collcdla. Dux gem- m.c III fupeihuniciali , figurabanc itidem duas illas ccclclias, quaccnus habct duo tcftamcnta. Dciiiqiuv dua: genimi in ra- tioiiali iudicli , puca V r 1 m e t T h v m i M^fucrunt typus Clirifti,qui iiobis cft mcra lux & mera pcrfciSio. 8. Summus faccrdos crat vnicus : ita Chiiftus eft ■^mcm & pcipctuus faccidos N. T. 9 Saccrdoccs (oli comcdcbant reliquias facrificiorum. Ita omnesChriltianiqui funt faccrdotes fpiritualcs . habenccom- munioncm cuin Clirifto. 10. Aaron porcabacnomina filiorum Ifiacl coram Ichoua: Ica Chriftus ccclefiam eiirfque membraomnia fcmpct habctm memoria,& cum iis lemper apparet coram lehoua. 1 1. Lumbus firmabar pallium, ne laceraretur. Ita fitrnifica- batur iuftitia & robur Chrifti , ad falutera fuorum & inimico- rum perditionem. ir. Cum Aaron ingrediebatur in (aniElum , tincinnabuja cdcbanc fonum ; ita Chriftus pro nobis continue intcrcedit, & fpiritus eius in nobis intcrpellat Deiim. Secuudatio etiam ita pingebatur officium paftorum frugi. \ I ;. Sunimus facerdos non nifi virginem c populis fuis pote- rat duccrc. Id figuiabat ecdefiam virginera Chrifto fiue ma- cula fiftcndam. 14. Summus facerdbs prohibebatur lugcre , autveftimenta difcindeic lca Chriftus poft refurreiftionem confccucus ell gloriain & gaudium , nulla ignominia vcl dolore intcrpellau- duin. (Hicaiftus norat ftatumexaltationls. ) Rutfus ita figura- batur fpiiitualis noftra iuftitia,qu:E debet elTc-continua I j. Sacerdotes & Lcuitx infcruientes tabernaculo , fifurant hierarchiam ecclefioe , quatenus ea admittit varios oidmes & ^radus. 1 6. Naziriatus votum erat dc fe lehous feparando, fpeciali fancftitate. Ita fignificabatui Chrifti puritas , & Cmulpatria Nazareth allufione nominis. 17 Quierantimmundivelproptercibosimraundos.velcada- uera hominura, vcl lepram, illi fegregabanturprimo, & deindc mundabantur. Eundeinin modura omnia peccata , raaxima, medioxuma, & minima, nosfeparanca Dco,&qua;dam eciam abecclefia, inquc folo Chrifto expiantur. iS. FuerpercE immuDds natiuam corruptionera pincre- bant. ip. Leprolbrum fegregatio etat figura excbmmunicationis maioris. 10 Domus& omnia inftrumentaleproforum erant immun- da.ccjque comburcbantur , vc! dcftruebantur Ita figurabatut officium noftrum in deftruendis omnibus inftrumentis ido- lolatria:. 11. Leprofi mundaci (e oftendebant facerdoci , qui ex non immundo faciebat mundum,& mundum pronuntiabat.cuieft typus ablblutionis ecclcfiafticac. 21. Lepiofus emundatus ofFeiebat duas auicul.TS , quarunv altera iugulabatur, alteradimittebatui libera ; fic figuracafuic mors Chrifti , & morcis efficacia in refurredionc &afccu- fione. 13. Cibi immundi eranc pxdagogia ecclefii ludaicx , qux fignificabac primo , mundos & immundos in ccclefia , jd eft, credenccs & hypocritas. Sccundo , diftindtioiicm Iud.forum a gentibus figurabat , qu.x diftindio fublata eft a Chrifto, qui gentes tanquam cibosimraundos, cffccit cibum Deo gra- tum. Aci.io. L o c V s XVII. De Coniugio. PRiECE PTA. f^ fprej/io peccatipropria fic i .\iR3e niica,noIitica, vcl lcholaftic m focietate oecono- ,politica, vd lctiolaltica. Societoi occonomica prima eft in coniiigio. I. Jncomugio ipedantur ifta iria : tjiiomodo con- trahatur,colatur,6£ dilTbluatur, Legamut hic ^//crr* acommici. 1 i i i.HZir:» Ijz Encyclop^dia^ Lib. X X V. i.Circacomtigium contrahendum attenditur prima ciusinftitucio , perlonarumcontrahentiuraconditjo, & modus contrahendi ■ 3. Frma tnflitutio coniugij eft Gcn.z. 4. Conditio perfonarutn contrahemium comttgnim, /iue fint policicx , fiue ecclcfiaftici cft cuiri pubeicas, tum legicimus confenfus. ).adni'.m.pr&ced.\. Pertincnt hucexcmpla Patriarcharum,facerdotum, prophetarum, & aliorum, fanfto- rura , qui vixerunt in coniugio. Dcconiugio faccrdotum vidc Leu.ri.v.g \y^ deinceps:At coa\n^\o Epilcoporum i.Tim ^. v.i..Tit.\.v.6. I V. Coniugium non dehet contrahi a perfonh , qut, propter confanguinitatem , vel affinitatem prohihentur idfacere. Vidc Leu.iS.^ jo.Conferinfracumiurifprudentia facra. V. u^ditlteriumfoluit matrimonium. Matth.\^.v.(.-< -QnoA etgo Deusconiunxit,homo non fciun- gat. Et V 9. Dico autcm vobis.Quicunquc dimiferit vxorcm fuam nifi ob fcortationem, & aliam duxctit, niCEchatur,& qui dimillam duxerit, moechatur. V I. Conliigifm conferuatur offciis coniugum mutttis. Deofficio mariti vidcEf^s/j-. x;.i j-.zS.i^-^j. Coloff. ^.vig. I.Ttm.z.v.q.f^ fcqqcap.-i.v.\\.Tit.i..v.4.$ 1 Pet.-i.v.t-Cffeqq. Dcofficiovxoris vidc £/!/&.f. f.ii. 15.14 Coloff.^.^S. l.ftm.z. v.i.).^ feqq.c.^.v.ll.Tit z.v./^.^. \.Veir.yv \.^feiqq. RegvljT. Didactic^. I. De caufa efjiciente coniu^ij fitnt hi canones. T. Cofiiaginm r.cn iaiitum efl inris naturs ^ geKtium , fcd eti.im i.-tris diiiini. Eft cnim a Deo inllitutum & prxceptum, Geii.i.& 1.& pcr Cluillum ababulu & corruptelis , quafi poft- liininij iure, vindicatuni, Matth.iy 1. Caua conittgij trima ejl proui./eniia Vci,proxim.t , confcnfns contrahentium legilimns. Tum demiMn .iiitem ell: lcgitimus , & rei natuKV confonnis,fi iacludat confenfum parcntum , aut corum qui funt loco pa- ' rcntuni. Itjquc confcnfus parentum efb prior tcmpoie,ad con- • fcruandam potcftatcm patriam & reuerentiam filialem : (cdl confcnfus coniugan lorum efl potior iure. yConfcnfus perfo- narurrt conlrahentiurn ex certo ^ delil"rato conplio proueniie dei>et,fine coaBione iQ> i-olo malo fuefraude. Comittitur auiem fraus circa pcrfouam, caititatemj aut facultates. Primum&fc- cundum i^ ThcologiLi: Sea.III.Loc.XVIII.&XIX. 575 canJuni fiaudisgcnus difToluit coniiigium:tcrtinm nonitem. 4 :>'/ :o'ijcnfu4 abfcliiu pnbeiHr (fy pne ronditionr.lpcnfali» dt tnfenti dicunrnr :Ji z-eio iun> ecuditinnf./iuc confenfm f»ren- tHrn,fiue dotu, (jr. jponfitlia de fuiiiro nominanlur. 1'imiiiiu confcnlus ocnus cfl: vcrum initium coniugij : (ccuniluni non fiicit couiiioiuin , nili comliiio ici'|ui(i[.iadinip!c.itui , aut nou ejfjKilata cius iniplctionc.intcrcclleiit concubitus. 1 1. De materiit conittgij funt hi canones. I . Mitteria ceniugij funt fierfom conitioandxAn quibus conlT- ' dcratui numerus, ;ctas, propinquit.is, iclit;io. i.CoiiinpumeJi •vniitt maris (^ vniusfTemini coniunllio.^on cnim potclt pcr- feftio illa a;nicitii,&olfi:ii mutui,qua:rci.-]uiriturinconiunio, habcri,nili intct vnuni 6l\n\.\m.^.?olygamiam patriarcharum JJeus ncn proi>aiiie.Jed(olcr.i'iit.To\crau]t.n\c^aim,vi dilpcnfa- tionc, quafolet infiimitatcs fuorum toleraic. j,.JE!aiiufiii re~ quiriiur , proptcr febolis procwationem, pruiientiam oeconomi- {am,^fancii ordmis honorcm. ^.lufla dif;anlia fnnfuinis.i.e. fO^nationis (y' affinitatis reqiiiritur. Dillantia illa puiponitur Leu.iS. Ellqueiurisnaturx : (eil tameninarqualitcr. Nam /» linea recla afcendentium ^ defcendentium perpetuum cft Coniu<;ii obftaculum.Iu lincacollacerali potcll elle aliqua cx- ceptio,velci rricra necellitate vrgentc,vtininirio muiiHi.velex fpcciali Dei mawlato , Deut.i 5. j. C.rtcrum in linea collarerali dquali, iure liiuino arccntur a coniugio, frater &: (btor,niaritus Sc vioris dcfund.x foror.vxor & dcfundi marici fratcr./»/«ne'* (oUaterali in£quali,non polfunt duci aut ducete,qui parcncuin & filiorum loco funt Ita neposnon poteft duceie niatertcram. 6.}n ajfinitate yrohibitio ccniu-ij cumforore vxoris , aut cum fratremariti,tfl iuris naturt. In reliquis non ita late lc extcn- dit affiiiitas. Maritus a conlanguinca vxoris abitincrc debet: non a.mariti confanguincus a conlaiiguineis vxoris,&: ccontra. PolTunt igitut contrahcrc duo fratrcs cuin duabus fororibus: pater&filiuscummatre & fiiia. nona.patct cumfilia. &: Hlius cura matreificcnimordo naturaeinuertcrctur. Poflunt quoque contraherepriuigni& priuigna:.Pater vct6& filiusduas fororcs ducere non poflunt.Vna enim altcri fierct Cocms.-; .Cognatio feu froximitas f^iritualis Canonillarum, quefineiiur intcr bapti- 7anter/t,aut cempa rem,Qei:fubordinatni,eJi nn- turalts.tel aduentitius-isaturalis cd.zi qucm iniriocoiugium cft iuftitutum.fobolis ncmpe procreatio, &: mucaum anxiiium. ^duentitiusch., vtpoft niturx corruptiouem, callicacis & pu- dicitix tuends fic remedium. t.ConiugiJ preceptum eos tantinn cbligat , qui extra coniugiiim non pofjunt caslitatem iliibatam feruare : adeoqite ad coniugium i^uodammodofiiili ■videntiir. tus fuperioris & iiifcrioris , it^mque ratione reruin dininaium & humanarum ; tum tcmporc pacisj vcl bclli. 7. Fnnnio magifiratm tewpore pacis fit cxtra iudi- cium,vcl in iudicio. S. JnitniuTnagifiratm tcmpore belU fpcd.it bclli anteceJcntia,coniiex.n, ,5.: conlli|uciitia. 9. SpecicsfhniHonis iunc moiiarchia , ariftocratiaj & dcmocratia. 10. Suhdttt fiint vel merc fubdiri.vcl poteftate ali- qua pra:diri : Of[ic!iim piorum cft ahud crga magiftra- tum, aliud erga fe inuiccm. ReGVLtE Positiv./€. I fun£Ho Magiftratm Deo probatnr. Migiftra. tus Deo piobatui. L o c V s XVIII. » De M^glfiratn. P R ^E C E P T A. i .^-frffj Nfocietate politica funt Magiftratus, & fub- SM diti. Legantur hic hiftoria: politicx. j.Mi^gifiratMi occutrit vocatio,& fundtio. }. Vocatio magiflratiis eft iramediata vel mcdiata; otdinatia vel extiaordinaria; fimplex vel mixca,&:c. 4. FtmBio magisiratus fpedtatur in fundamento, pattibus , & fpeciebus fuis. y. fmidamentnmfn^Bionis Camhona. animi,corpo- ris,&: fortunx, qux tequiruntur in magiftiatu. (•. Partes fnnEiionis funt tum ratione magiftra- Tom. III. rfal.Si.v. r.Dcus*ftat in ccetu Dei:in medio dcorum.f^id cft, Magifttatuum, qui funt vicarij Dci iu adminiftrando iurejiu- dicat. Er V.6. Dixi vosdij cftis,&: filij Fxcclfi omucs. l^eut.i. V. 1 7. ludicium Dci eft. )..C/,r«». 1 <). v.6. Non hominis iudi- cium cxcrcecis.rcd Dei. Proueri.S.z/. t ^ . l\r nic rcecs rciuiant, & leguin conaitorcs iufte dcreinuiit. Da);.^.v.i i.^^Dcu.s^^tranf- fcrt regna. arquc conftitnit. Rom. 1 j .x» 1 1. Omnis anima pote- ftatibus fupcicmincntibus fubicifla Jlo. Non enim elt potc- ftas iiifi a Dco : & qua: funt potcltatcs , lunt a Dco ordinat;T. Itaquc quiiqu sfeoBponit j'Otertati,Dci oidinationi rcfiftit:qui autcm refiftunt , ipfi fiti condcmnationcm affcrent. liid.v.^. Dei cnim minifter eft ( Magiftratus ) tuo bono. 1 1. .Ad officimn Alagifiratns pertinet{a)fiudiose legere Magiftra- verbiiM Dei ( b) tnltitnere ac tneri purttrn Dct ctd- '"' °^*' , , ...... ' , ,. . , ciuni. tum.{c) exercere mscr tujtttia>n,tuci;do fctluet bo- nos,& puniendo malfs. (d ) moderata tributa & ve- Bigalia exigereafubditis. tf)T>eut.Xj.v.i$.i'). Sederir cimi infidcbitfrcx populi Ifrac- litici ) folio regni fui.vt dcfcribat fibi exeniplum huius lci;is m libro, cx coqui erit in confpeiffu niccrdotiim LcuiticorunKciic- quc penes eum,& lcget in eo omnibusdiebusvitx fua;; vtdi- icat tmicic lehouam Deum fuum, obfciuare omnia vciba hu- ius !egis,& flatuta ifta,faciendo ca. lof i-verf.S. Ne di(cedito (Dcus alloquitur lofuan/Jlibet ifteiegis ab orctuo : fed niedi- tabcris in cointcrdm ac nodlu : vt cum obfcruaiuiaf.-.cias om- nino piout (criptum eft iii eo. hit.Reg.iS.v.^.^fe^q. Fccit(Ezechias;quod rcdum vidc- tnr in oculis lehoux , omnino proutfccerat Dauid |>qtcr cius. Ipfe amouit cxcejfa.fregitquc ftatuas,& excidit Iucuip:i oiitudit ctiam ferpentem xneum, quem fecerac Mofes : eo quod vlque ad dies illos Ifiaeliti adoleientej c,:c. Confer i.t hron.i^. Vi- dc quoqueexemplum iofii.i.R.^.tj.&Iofaphati, t.Chron.i^. verf.i^. c)ler.i2..v.x. Sic ait lehoua.Exercetc^^rex luda; & principes) ias & iuftitiam : &eripitc cum , qui rapinam patitur e manu opprellbtis : & peregtiuo.pupillo ac vidux ne vim faciatis : nc violcntia vtimini , & (an^uincm innocentcm nc cfFiiiiditc in locoifto.P/ii/ 8i.'u.i.j.4.QjJoufquciudicabitisinique;&faciem iniproboruin fulcipietis ? Sudicatc (ecundum tenuem & pupil- lum : atfliftum & paupcrem iuftum proiuinciatc. Libcratc tc- nucm & egentem, e manu impioboruin eripite Rom.jV.^.i. Magiftratusnon (unt terrori bonisopcrihus,(ed malis. Visau- teni non mctucre potcftatem = Qjjod bonum eft facito,& lau- dem ab ipfo obtincbis. Deicnim minifterel^ tuo bono. '^yod fi fcceris quod maluni cn^.metue : non cnim tcnicrc gcftatgla- dium.Nam Dei miniftcr cft,vltor ad iram ci.qui quod nialum cft feccrit. d]Rom.t j.xi.^.v.Proptcrhoc cnim etiam tributa foIuiris,&c. Reddite igitur oranibus quod dcbctis : cui tnbutum dcbc- tur , tributum : cui veCligal , vcifligal. Ccnfer Detiter.t-j.cnm J.R??.S. III. Mapifirattss bono exemplo dcbet prducere Cub- Magillia- attts ita vt memtnertt , regtam perjunam ■ ^ decere viriutes reqias. Pfal.i.v-io.i i.ii. NuncergoReges.animnduertitc ; erudi- tioncin percipite, 6 iudices tem : Colitc lchouam cum rcuc- rcntia,& cxultatccum trcmorc.Ofculamini Filium vt nonir.if. catur , &■ pereatis in via , cum cxar(crit , ve! mininuuTi , ira eius. Bcati omncs , qui fe rccipiunt ad euni. Vidc P/i/.ioi. per totum. liebrr fiibdiiis bonoexe. plo. li 5 REG V L 574 Encyclopedi^ Lib. XXV. Maglftra. tus natu- u. Coniif- niencia & differcn- tia magi- flraiiis &c niinifterij Ecclella- Aici. Officiuin tus. Ofiicium rubditO' mca. RegvL^ DlDAC TIC^. I. De ?nagiftratm naturafunt hi canones. l.MatiBmtt!/: accifitur ai^rxBhi^e^vel concretine Ibi con- /ideratur vt eltoidiiiaiiodiuiiia : liic,v[i elt peiioiia.Ibi eft vo- catio & poteftas : liic eft vocatioiiis & potefhitis vfns vel abti- iifus. i.M.igifiyatiti efi a Deo immediaii,vel mediale. yMagi- firalfu Chnfiifinin efi niitrititti ^cclefu. 11. Dc 7nagiftra!HS & mimfterij eccieftafticiconne- nientta & ilifferenttafmt hm rcgitU. l.Mapfirattn ^ minifierium Ecclefafuntordinalio Dei.Et niagiftiatus quidem eft ofdiiiatio Dei cteatoiis; minifteiium, Chiifti ledcmptotis. i.Ma^ifirat/is habet iiirifdiilionem cum imperio :fed miniHri EcclefiA func meri mandatanj. ^.Magi- fira:itt efi,v:ediispoli:icii;(jypolefiatecoaciiua pro:urare bonum 'commuiie,t/im Jpirituate, quam corporale. At mini[iroram Ec- clefiti. efi,prociirare,mediiiecclefi.!fiicu.bonHmjp!ritu.tle. ^.Ma- gifiratiu (y mi'.i,ierium EccLfin rehif.perfonts , Qf caufis, cir- ca quas i ccupuntur,non popini ai curati difiingut.l^ulh enirri res,perrona,autcaufa, tam eftecdeliaftica, quin abqua ratione perf.neac ad iurifdidioncm maf^iftratus ; nequevliaeft adio adeo fcculatis , ( modo ab Ecclcfi^e menibro prsltetur J quiii, quatenas obferuantiarn erga Deum lefpicitj pertinere poflit ad ecilefiafticam cogiiitionem, I n . De ojjic io rnagiftratii^ h^ fitnt regtiU. j.Magi.^iratif! delet e[fe cufies vtriufque tahulA Totiusenim decalogi obfeiuatio elHegis moralis , quam magiftratus tue- li dcbct.i. Magifirattu efifupra (^ tnfr.i legem.Supra,c\uMai\is leges omnesdcfendit , & ieges fert iC(|ueinteiprctatur. Infra; quateiuis cft homo,Cbnftianus,& magii ratus. yMagifiratns debet regere paterfie.^N.-im cft'parcr patrix. 4 Magifirattis pqte- fias efi architeilanica i c]U3tcn\is rempublicam , ecclcfias , & fclrplas debet fandare,detendere,&: oiuaie. IV. De officio fuhditorum funt h. j-EJr.j. Huc pcrtinet.quod i;, qui iii (ingulis ciuitatibus docebant & erudicbant popirlum in lyn.igogis,legifpcriti & cruditi in legc appeliabantur, Nehem.^. Matih.i 5. & Rabbitcmpore Chrilti,A//5//A.i3 Je^4».;.Daui15 quoque & Salomon ordines horum docentium conftituit, eot- que inclaflcs 14. redegic , atquediftinifla munera allignauitin fynagogis& tempIo,i.C/.if«;i.i3.jj> ij.i.C/jro».8.jy iy& 19. III, Scholii conftituendafunt certa loca & ftipendia. Leuici, vt meliiis & maiori cum ftuflu docere polTcnt, paf- /im in tota teria Ifraelis habebant fuas vrbes cum fuburbanis, Ntim. 1 5. Iof.2.1. in quibus vrbibus,quarum erant quadraginta odlo, fuas fcholas.academias, & fynagogas habebant,& publi- cc docebant : poftea vero in fmgulis ciuitatibus erant iyiiago- gx, ./ici. 1 3.0' ' y- Sicuti&Chriftum poftea totam Gaiilxam & ludicam tranfiuille & in lynagogis docuille conltat , Malih. 4.9. (jyii. Amphflimos quoque redicus , prouencus &ccnfus alingulis tribubus Leuico; habebant , vt nimiium liberati cu- ris & mundi negotiis liberiiis & coinmodius doceudi muneri & ftudiol.c iuuentuti vacare poirent, Regulxs didaciicds vide lupia in Scholaftica, f < li d, 1 L o c v s XX. De E.xeciitioiie fr/tir«w/ cft circa homincs eleiflos & rcprobos. Regidas pofitiitas vide fupta !oc. dc angelis. Regvl^ DiDACTICtE I. De ftatu & officio honorum angelorum funt 5 /;x reguU. [ i.Angeli boni inferuiunt piu hominibi!.s Pfal. ; ^.S.Hinc ap- " - pcliantur i»<)C<^§t. AfiTsf^Viiet. i.Homo pius non vnum modo angelum , fed multosfimul habit. Pfal.91.11. i.Angeli honi feruiehant Chrislo ii fiatu exinanitionti. Matth.4.4. An- geli boni funt honormdi. * Apoc.isi. &11. c. Angeli honi confirmati funt in veritate feu originefua , ^^ iternafeliei- fate perfruuntur. G.Angeli boni Deum taudant , hominihui piis inferuiunt , EC E P T A. i . ^Pv^ Xccittio pradcjlifi.itionis circa homines in hac ei§5 T/«fi.rerpicit eleiStos & rcprobos:& hi vel non vocantiir ad communionem grati.E velvocantur.Vide (par(im loc leqcj. ex quibiis coUigi poteft beneJidlio ipiritualis hypocritarum , 5v: malcdiftio fpiritualis ' tuiTbhypocritarum, tum non vocatorum ; puta dcfer- tio, excQCcatio, induratio,&:c. Homiries eleEli allcmuntur in foedus gratiar. 2. Foetiiif gratis(^tQiM.\ii in forma , fundamento, & applicatione fui. }. Formafoede/isgratisea interna.vel externa. 4. Forma interna confiltit in fubllantia foederis gtatuiti , qui cernitur in gratiosa obhgationc tum Dei.tum hominis. Ibi eft promiffio > hic repromilTio: Vtraque gratuita. ^.Promijjlo Deigratnita eftde rcmiflione peccato- ,, xam,&: de infcriptione legis in corda noftra. k 6. Repromijfiohominii graiuita eft de fide & noua obedienti.1. Hic rcpromiflio didtur gratuita, quo- niam homo eam facit «Sc praellat ex gratia Dei. 7. Forma externa eft in oeconomia feu adminiftra- tione varia in Veteri & NouoTeftamento. 8. OEcoiiomiafcederisgrafuin f^eteri Tesiamento fuit in operosa & onerosa , itemquc coutrada ad ccr- tum popukim. Inonctibus iftisexceihmt fefta& fa- ctificia. c).Fefla yeterii TeFiamentietSim fabbatum,Pafcha, Pentecofte,Scenopeia, fertum tubarum, &c. 10. Sacrificia f^eterii Tcjiamenti cvznt lxaia«1'!;oi',erat,qaoomnium peccatorum in Chriftoe.xpiatio fignificabatur , & obfignabatur. Dicitur holocauftum , braii&oBffcr. Erat autem ani- mahum maiorum, vt bouis, agni, &c. vel minorum, vt mnmvim.Particulare (eu ^AUTfwTjKoV, erat, quo certorum quorundam pcccatorum expiatio fignifica- batur & obfignabatur. Erat autem duplcx : vnum pro peccato , ii,[ici:um pro delifio. Sacrificitim eiicharisii- cum erat fimplex , vel mixtum. Simplex vno rerum ofFcrendarumgenereconftabat : Sz ctat hoftia pacifi- corum , BaiuFopfft.T / vel oblatio , fpeiscpifi'»' : mlxttm, lobopfiFfr / ex diuerfis rerum gcneribus conftabatjvr ex animalibus & rern fiugibus. ,j II, O Econorniafoederis gratia in Notto TeFiamento ;!l eft facillima & latiffime patens.Sub initium fuerunt ^' tria ipfiuscurricula. i.a lohanne Baptifta vfque ad :, primam MouiTeftamenti Pentecoften. z.indevfque adexcidium poHcisE ludaic.t. 5. inde ab iftoexcidio. Hinc epocha Noui Tcftamenti aliter atque aliter figi > folec. Regulas pofitiua! vide mox loc. dc Euangeh'o. ReGvL^ DlDACTICit. I. Defoederegratia tn genere ftint ha regiilj!. t«| ^. Infcedere gratiADetii hoinini pmmittit . fe fre ipfi pa- iitremin ChriJio,Jifiliiilcm pr&fliterit obedientiam. Ill.Tin vc- i^TO conditioiicin homo implcc per grp.tiam fibi datam. i. 'f Hecfcedus Deus ex rnerafuamifericordia ,poJi laffnm , cum homine fcpi^it. Vide primam cn.ingclii promiflioncm Gc- ncfi j 5. Hor fadiis efi tetiament.iritim. Ucuscniin tadcr.i- tisdcflniat h.rrcditatcm calcrtcm , nioitc lefu Chrilli Fi- lij fiii intcnicnicntc , adeundain. ^.Caiifa ejfiiicns huiiis fo:- derii commiinilcr rji tota Trinitas ; fngulariier ■vcro Chrijius tix>/(;!.!7i^. Idcovocatui an;.;clus tocdcris, Malach. j. vcil". 1. j. MateriahuiiisfiKdcris fiint paHa vtriiifqite partis , Dei (y> hominis. Dciis pioinittit , lc Dcuin nolhiim furc iii Chri- fto , ita vt Chiifluiu nobis donct , & fiiiiul fidcm & obc- dicntiam fidciin robis crcet. It.iquc.i Dco cll muiius & ma- iius. Hoii'o icpronnitic obcdicntiam fidci & viia- , pr.t- flandam viribus a Dco dacis cx nicr.i i;ratia. 6. Forma hu- ius fcederis conf/iit in mutiia obligatione. Illa vcro obliga,- tio ex paitc Dci cft gr.uuita ; cx partc hominis , dcbica. 7. ObieHnm faderis graiuiti Jiint emnes vocati , froprie tamett. foli elfcii. Omnibus enini vocatis hoc focdus ortertur , fcd loli elcc^i fruuntur promilfionc focdcris. 8. Foedtcs graliA efi clauis ScriplurA ^ vniuerfi theolcgin. II. Deadminiftrationefcederis gratuiti hiefunt regiila. I. Tccitn grittiA, quanlum ad fubiiantiam , efl vnum ^ idem ,fed raiione admini,lraiionis,feu ceconomii, aliud cft ve- tns , aliud noiium. fccdus gratin vetus clt .idmiiiillratum ante Chriltum cxhibitum : iiouiim adminilhatur Chrillo iam exhibito. i. j^dminislrMionis veleris fcederu formn eft tr:plex. Prima , ab Adamo ad Abrahainiun : fectinda , ab Abrahamo ad Mofcn : tertia , indc ad Chrift um. lUa eft fa- gra- ti£ifcedus lcgis 0> euangtlij. Nam vtiumqiie focdiis , vctLis &nouum, cllgratia:&: cuangclij. a,. Adminisimtio vcteris C^notiifcederis dijfert tempore , loco , clariiate ,ftc!litate ,(^ Juanitale. Tempore ; quia vctus tccdus fcu tellamcntum dc- buitdurare vfquead Chritfura : nouum fcmper durat. to- co ; quia ilkid taucum populo Ifraclitico fuit oblatum : iffud per totum tcrrarum orbcm fe extendit. Clarita:e ; quia ibi fucrunc prophctis & cypi : hic cfl; complcmentum Sc veri- tas, Facilitate ; quia adminiftracio in V.T. fuit operofior Sc onerofior quain iiinouo. Suaiiitate ; qaia \hi frcquentius & rigidius vrgebatur perfefta legis obedi»ntia , vt homines ad Chnftum qusrendum veluti compellcientur : hic funt frc- quentiores proinillioues euangelic.i:. L o c V s XXII. De Chrrpomediatore. PRtECEPTA. I. J^fil VndamentumfoederisgratiA efl Clniftus me- ttlGJ diator : cuius occuiric perfona & officinm. Circa perfonam & offictiim Chiifti oporcet fpeda- rc rcm ipfam & phrafiii. Res ipfa eft quaMtum ad perfonam &c officium Chrifti abfolutc , vcl ratioue ftatus atque cnl- tus. 2. Perfona Chrifti conftac cx duabus natnris , di- uii)a& humana. Naturarti?n iftarum fpe6fatur v^ritas Sc vnio. 3. f'eritas elucefcit ex proprietatibus. 4. Proprietates diuinix, naturx in Chrifla funt ef- fentialcs vel perionalcs. f. Preprietates hnmananattira in Chrifto funtef- fentialcs feu pcrpctua: , vel accidcwtalcs leu tempo- rarix : Sc vtrxquc funr vel totius natma; huir.an^, vcl alterutrius paitis , videiicet animj» vel cor- poiis. 6. f^nio natiiraritm eft peifonalis feu hypofta- tica. Jn ta fpeftatur modus & cfFedtum. AJodtts vnionis conliftit in iiw:ainatione , & cius adiuni^is. 1 i 4 7. InCiirnalii Focdctif gratuiti admini- ficatio. Ij6 Encyclop^dia^ Lib. XXV. 7. Incarnatio eft in conceptione , afTumtione , & tiatiuitace. 8. Concepttot^, qua Filius Dei fadlus eft verus homo in vtero virginis Marix , pcr operationem Spiritiis faniSi '■> qux eft tiim in formatione fce- tus , feu humani natuiac , tum m illiiis laniftifica- tione. <). Ajfumptio hHmariA naturdt. eft,qua folus Dei Fi- lius humaiiam illam naturam , primo conceptionis snomento.hbi alTociauit \\-\ (uan' hypoftahn. 10. Natifutas eft, qiia fcetus ille in kicemeft edi- tus. 1 1 . AiiimBa vnionls hj/pofiatic^ funcquod fafta Quidam addunt clJ^iat.i^-dmcc. I i . EffeBum vnionii h^pofiatic£ eft ratione pcrfo- nar& human;t naturas. ibieft commtmio , ezc[i\e tam tiaturarum,tum proprietatura,fcil.in perfona:hic funt 15^0«.« humanx naturac. 15. OfficiHm Chrifii fpe>5atur in fe &beneficiis. Offciim ::hriHi tw/c j^f t?<«w« eft triplexrpcophcti- cum , facerdotale, & regium. 14. Ofiicimi Chrtfii prophfticum fpedlatur in par- tibus & adminiftratione. P.irtes funt promulgatio externa euangelij , &c intcrna illuminario ccrdis. u^dmi-aifiratio fpedatur tnm in Veteri Tcltamento, vbi Chriftus ordinarie docuit per (acerdotes & fcr- uos fuos extraordinarie , apparendo Patribus: tum in Nouo Teftamento vbi Chriftus docuit m ludia , & hodie nos docet pcr feruos fuos : turn denique in coelo , vbi docet fanftos angclos & ho- mines. I f . Offiicinm Chrifii facerdotale poficumcft in fa- tisfadHone, & interceffione Satiffatliont^ parces (uwt obedientia afkiiia & ^zCCnni.Intercefiio eft in ftatu exi- nanitionis & exaltationis. 16. Officmm chrifii regium pofitum eft in regno ceconon>ico:cuius adminiltratio cerniturin colledlio- iieecclefii,eiufquc defendone. 17. Stattu Chrifited duplex,exinanitionis & exal- tationis. Vterquc concernit perfonam & officium ipfius- 18. Stattts exi-rtanitioms cernitur in incarnatione, adionibus,& paffionibus Chrifti. 19. Status exaltattouis pofituseft in refurredione exmorruis,a{cenfionein coelum , feffione ad de.uram Patris, & rcditu ad iudicium. 20. Cultus Chrtfit medtatoriits pofitus cfl: iii fiJc, adoratione , & inuocatione fpeciali qux fit in bapti- fmo. Ador^tiofada eft & fit in ftatu exinanitionis & exaltionis;& continetur petitione atque gratiarum adione. 21. Phrnfis feu prxdicatio, hic cft modus loquen- di, quo fcripcura de perfona , officio , & ftatu Chrifti loquens vti folet. Inphrafihic fpeflantnr partes & genera ipfins. zi. P^jrfw nhrafeos funr fubiedum , & pradica- tum. Subiedum exprimitur vocabulis concretis, vel abftradis. Concreti-s : vtfunt hnmanucl, a(j>@-, filius hominis,mediator cgo,hic. AhfiraiHs : vt func caro, corpus , fanguis Chrifti. Prindtcatttm concretis plerumque vocabulis exprimitur , qnandoque etiam abftraais. Eft autcm prsdicatum proprium,veI com- mune. Proprimn eft nomen perfonx & proprietatis perfonalis, vtenefilium Dei, filium hominis , natum circab aitcrnoa Patrc, & in tempore ex matre : vel naturjE , & propriciatisadionifquc naturalis , vt efte Deum , homineni, aternum, circumfcriptura, creare, cdere. Cornmune cft nomcn fignificans ofticium aut jlatam Chrifti , vt efte mediatorcm , humiliari. exaltari , federe ad dcxtram Patris." 25. Genera pnzdicationis duo fiinr : «cr/5'5ro;'i'a feu iStsTici-icir^Sc liotvc^. ia.. Illn eW quando prardicatum natinajpropriumdepcifonaenunciacur , vt C hrilUis eft homo,eft ffternus eft mortificatus carnc,&c.Deus acquifiuit fuo l.nnguirc ecclcliam & h,tc eft , quando prardicatum virique natur^c communc , coniiuuni quoque nomme de perfona enuntiatur , vr , Chriftus eft panis vit^, facerdos redc mptor , &c. Ad /Jcwoi-i' pertinet n-ivo^via. idiu/y.ccToA; comnmnicatio idtomatuTn, qu^ dicitur. REGVLiE POSITTV^. I. Chrifitts efi ^idLv^;.um©; id cfi,Filim Tiei vnigeni- t.h tus , certo ternpre homofaU:us , id(]ue ex Jidaria virgtne. ■mA i.Tiw.^.v.Tg. SinpcontrcGcrfiamsgnum rftpictatis ruy- Aetiuni:Dcus conlpiciius iaduseft in csriK. Mitih. : .v.iy Eccc vitgo illa piagnans crir,& pn' icr filiiitn, & vocabis no- mcn eiiis Immanucl ; quod efl: , fi iiiterprcrcris , Nobifcum D"us. Gal.^.v^. Poftquam venit plcnituHo tempoiis, emific Dcusfilium luum fa/tlitm {d) n; ex JMana virgme {c)operatione Spirttus ^*" fanCti conceptam. a)Efa.^. v.H.-j. Cum pucr natus fuerir nohis , fiiius datus nobis,cuiushumcto addt principatus ipfeicu.us nomen vocai Dominusadmiiabilem , coi.fijraiium, Dciini rokuftilTimum &'.c.Mi>.ith. 18.1' -.Vcnit fiiu.s homnii, »t feruct quo i pcric- rat. Hf^.i.v.ly.Vndedcbuit pcr omnia fimil s fratribus ficri, Ideo dicitui fcmcn mulii-rib. Cen. ;. v. ■ f. 'cmcn Abrahami. GfW.ii.V iS.filius Abiih3ini,& Dauidis AJa.-^i. X'. 1. Marc. lo.t/.^i taiflus ex (eminc Dauidis ad RoOT.i.u.i.getmcn Da- uidis,Ier.i.5 t;.y.frarc. iioftci Veut ^%.-v.\%.Heb i..v.\y. h)Hei>.:.verf.ii^.Qi^on\3im pueti pairicipcs funt carnis Sc faB,?uuiis ipfe qiiiiquc confimiiitcr particcps faflus eft eo- rumdcni.E/r«;i. 10 ■v. 5 Corpus aptaJti iriihi. Matrh.Li.v 38. D.cu Iclus-.Vndiqiiaquc triltis clianimamca vlqucan nior- tcm.ViiJePfal e.ej-iz. c)ler.i,.v j.Eccc dies ventui i funt.diflum lehou:E,quibus excitabo Dauidigeinien iiiftum. Z«ffc.'. .i' o.Fxulra vali'efi- lia SioniijClangc filia Hirroloiymorum.B cx tuus adueint ti- bi iuftus.i«f. 1 .u. 3 v.Q^uod iiafcctur cx tc (ani3um,vocabitur filius Dei. j4ff 4.1^. Z7 Conj/^cgati lant i;i hic ciuitatc rci^ aducifus fauflum filiuiu tuum lclum. d) E/a.y.t; 14 Ecce virgo coiicipict. Confci Matth. i.^ z, Luc. 1 .Q- X. e)Luc.i.v. 55. Spiritusfandlus fuperucnict in tc,& virtus altilfimi inumbrabit tc. III. Chrifius naturam htmanitm vniuit perfon^fuie ( {a)fine confitfione & {b)fine diffufione. ^ , a) lohan.i.v.i.ln principio erat fermo illc & lcrmo ille crat ? aptid Deum,cratque illc ferrno Deus. Rcm. i.i'.}.^. Dcfilio (uo faiSo cx femine Dauidis (ecuudum carncm ; dcclarato • filio Dei potenter fecundum Spintum (andtifii^atioiiis. Et c. $.11.^. Ex quibu.s e(l Chiiftus , quodad carnem attinct , qui . ed' fupra omnes Dcus, benedi. i ^. v. 2.0. ii.i.Per. 1. xi. 15. Nomen enim paftoris omnia Doniini officia complc- flitur i quia paftoris elt oues ad Glubiia palcua duccrc, acgras fanare , pro iis vitam ponetc , vt cas a periculo etuat , dcniquc illas regete , & dcfcnderc aducrfus lu- fOS. 1 V. Chri^m officio prophetitftifinusfitit, climprddi- caiiit eHafigeiiHTn in Iitdita'i& hodte tllo fuagUHr fartim in ecclefia triumphante, par- tim mtlitame. ilatth.i.v.iy.^ETCO tcmporcccrpit Icfus pratdicare, &di- cerc, Rcfipifcite: appropinquauit cnim rcgnum cojlorum. £/«i.6i.x'.i.£,«i:.4.f.i8.i9.$piritus Domini fupcr nic, pioptc- xca quod vnxit mc, vt cuangclizem paupcribus mi("it mc , vc «icrcar contritis cordc, tt pra;diccro captiuis dimifIionein,& coEcis vifus rccupcrationcm, vt confradf os emittam in libcr- tatcm:vt prxdiccmannum Dominiacccptum. ylpsc. ir.v.zi. Nec templum vidi in ca : Dominuscnim Deus omnipotcns, (cmplum illius c(t , & Agnus. lohan.i. v.9. Hic crat iux illa vera , quxilluminat omncmhomincm vcnicntcm in mun- dum. Ptoptci hoc oflScium Chiiflus appellatur conliliarius, £/». 9,i;.6. tcftisnationum & priccptor , £/a ^j. v.^.\\\x, Xfa. 60. v.l. Luc.i. V. 31. apoftolus confcftionis noftra-, JJel>. \.v. I. fidus illc tcftis , .Apoc. i. v. y . Piophcta, Deur. iS.X'. 18. dodlor nollcr , A/«ttdos.{t) inpne fectdi 1 ed<.bit,ad iudicandur/i viuos & mortitos. (i) Liic.l. V. 54. 35. (bj Matth.l. V. 16. luc. 1. ^heh. j-.' rxjltatio- nis. pS Encyclopardise Lib. X X V. m.i. Matth.l. wff.i. ( c) Luc.i.^verfii. A<1 iiomen lefus al- lufum cft in V. Teftam. pei- voces mVW!^ & VU?;; myw; Efa. 1 z.verr. j .^.cap.^(>.verf. t 3 . cap.A^/ ''verf.b cap.6z.verf. 1 3 . H^i.r.,. verfi 5. ( a ) £^.40. verf.i i- ,.4- '^'"fh-i. Marc.u (t) L«- i. ■ucr/C^o 5i.£/"'» i^.verf.ui.Iohan.i.verl.iA- (t) t» • (* 1. wrA6-+7- («) A'i«"/'.J. Luci.verfti. ii. f h ) A/^r- fhii 4 wr/ 17. ??■ feq»entibm. [ I j !,«.:. ;i. rerj.y. PL;icnt i.Mtui- filium fuuiii (inmogcnitum , & fafcuscura muoluit, rcclinaukque eum in prxfcpi : eo quo.i non evat cis locus m diucLforio. Matrh. 1. Chrillus expofitus fuic infidus Hciochs, quas vt efFug.-rct , m jtt;yptum eft tranfpoitatus. Mtitih.%. 'cer/.to. Vufpcs habcut luftia , & volucrcs ccpU ni.ios : filius autcm hominis non habct vbi cjput reclinct. Confer Luc. 9. verf^S. i. Cormth.X. verf^. Noftis enim bcneficeiitiam Do- niminoftnlcfu Chnftl , eum vidclicct propter vos paupe- lem fadum effe , cum cffet diues : vt vos illius paupertate ditefceretis. (k) Matth.io verfiS. Filius hommis non venit vt fibi minirtraretur.fcavt miniltrct. ihiUf i.x^.v.S Iplefcin- anmit, forma ferui accepta , (imilis honiinibus facftus:^ habi- tu iiiuentusvthomo , ipfe fe lulmiific , fadusobediens vfque ad morteni , motrcm autcm crucis Heir. f. verfs- ^ dctn- ceps. Chriftusin dlcbus carnis fua , deprecanonibus & fup- plicationibus oblatis cum clampie vahdo & lachrymis , &c. Cl) Matth.z6. ( m) Maith.xf,. Luc x^.verf^x.^ fcqnentibM. lohan. 17. (n) Malth.:-. l.ur.±i.ABor.i. verfzi. cap.^.v.io. l.Corinth.i.verf.u.ii.rap.i.verf.i.cap.7 verf.% cap.i s-verf^. (o) Pfal. \6.verf 10. Non esdereliilurus animam meam in fcpalchro : neque expofiturus bcnignum tuum , vt videat corruptionem. Co):fer ABor.i.verffc. 31. Matih.li.. verf^o. Sicuc fuit lonas in ventre cacti tres dics & trcs noftes : ita crit filiushominis in corde terrae tres dics & trcs nodes. Ephef 4. ■v«.- «K OsaJ;»^»* , pofterior ^g^l' clt^s^ouiiu., feu graciofam difpcn- facionera , fieri dicitur. 1. Satnra diuina (onfideratur aut i(9t.9-' 'ixutiw , (^fmpliciier i aut relaie , quatenm eft in perjo- na^ Xiy», iyinperfona ^ e'itut'fU7ns. Nam perfona Chnfti coufideratut vel in ranonc xterna , vel in vnione qure fada cft in tempore. ? . In perfona Chrrfii duofunt nbferuanda : di- fiinciionaturarum , ^ earum vnio per(onalio. DiiiincJto ki ^nanet internaturas , vt illa: maneant crdem qua: antca fuc- rant , tam quoad elTentiam , quam quoad cflentiales proprie- rates. ynio per/onalu eft, qua Ao^ ®- irapl tyui'^ , Chnftufqne rnanfit quoderat , &. faiaus eft quod uon erat. Nimiiumfe- cunda perfona deitatis tiumanam naturam aflumfit, vt in- feparabiliter fubfiilat in cadcm pcvfona. Etfi enim fecunda jfta dcitatisperfona vnicam habct fubfiitcntiam , duplicem ta- men habetlubfiftendirationcm : vnam in naturadiuina , ab acernoialterim in humana nacura , poft incarnationem. 4. In- 0irnxiio ■' hrifti inchoaiiue e/i opsa totiw Tnnitaiis, tcrmina- liuever)) foliut Fdij. ).Ne-eJJiiatem incarnationii Chrifli euin- cit titm Dei veritai.tnm no/irafalm. Dei vtritai, quia m V.T. vatii-uiiis plurimis fuit prsrnnntiata , & variis typis adumbrata. Vaiicinia funt Gcnet;;. 1 j.Efa.7.4 c.9.v.6.7.Ierem.i3 y. Typt funt Mekhifedcc «.Ta-j.j «rj ufi^-m,^ , fpecics humana qua Chriftusapparuit l'atribus . tabernaculum , arca foederis , & iimilia , de quibus fupra iu harmonia lcgum Mofaicarum Saltts nitHra incarnationis rationem eiiiucit ; quia fcruari ronpotucramus , nifi per talem rcdemtorem , qui (imul c(let Deus & homo in vna peifona. D.QS vt efret , parrium rcqui- icbat couditio : illinc Dci maicftas.hinc noftra e"eftas ,& ma- gnitudo mali toUendi &boni reliitucndi. Maicftas Dci tanta eft, vtnemo.mfi qui cum Pattc vnus eft, fe interponcre poruc- rit. Vlalum tollendum erat pcccatum, & qu.x pcccatum confc- c[Uuntur,iraDci, potcllas Satana; , & mors temporalis acque aterna.Mouum tcfiitucndum crat pcrteiSa iuftitia i\o^ir.u,\mi- go Dei . Spiritus fanfti dona , & vita acterna. H.tc vcro non potucruntpra:(tati nili ab eo quimfjiiitus ciat , &F1I1US Dci, imai;o illaPatiiv- , &ipfa vita. Homc vt ellct . poftul.1b.1t Dei laftitia ,qua: vcpcccntum impunitum non rclinquit , itaillud nonpunitnifiin ea natuia , quic peccauit. Dcnique vt efrct scr.aiJSt,vi^et{b\ix diui- ncrfunr, vnita;:non i-jniiHi aut Jpx^ir.w; tantum, vci Chriflus c(Iencia& vircutc (ua omnibus rebus adcft : non ■mity.nil.xiiiy aut prsfeutia gratix tantum:non ^pv^nxix, vt maceria & forma vn:untuv:uon e-yiV.nii i , vcamicus amicomon fct/s-isas tancum, vc Chriftus & fidcles ftmc vnum : non facramencalicer , vci eft in i. * Euchariftia : feil liraf^d^iKiiis.hoc c([.a.!ti7rliii:.aj'.cuf'im;, Uij-y-/Jiru'i, h: iii(i.'i).iia'i, 10. Vniona perfonalii effeciafunt nu- mero tria. frimum eft' communicacio idiomacum.qui non eft realis cransfufio auc donacio propnccacum,(ed communio eiuf^ modi, qua vnius natur.ipropria tribuuntur perfonx , vtcum Cliriftus dicitur morcuus : vcl alteri naturi propcer perfonam, vt cum Deus dicitur pa^fus.Hjcc itaque communicatio eft rea- iiffima ratione fundamcnti , perfonalis nimirum vnionis : ac proindeenuntiatur nominibus concretis , non vero abftraftis. Se.undum eftexccllentij humanx natur.r, qux cernitur in do- nis, & honoreadoratinnis. Dona funt inptimij (cientia , eaquc doiiatiua,infufa, & expcrimentalis. Potcntia eft , qua fafta elt mftrumentum J ^oj^u itvTro^-it. Scientia donatiua eft , qua humana Chrifti naturacognofcit diuinam naturam irnmedia- tc:iufu(a , qua Chriftus vndus a Spiritu fanvto nouit quidquid ad rcs cceleftcs pertinet : expeiimentalis, ici qua profecifTedici- tur Luc. 1. V.) i. Honor , qui ex vnione perfonali confequitur, ett , quo Dcus in carne adoratur. Teriium elfcdum efi con- curfus vtriulque natuioc in apotelefmatis , qux dicuntur hcai- «yo^ii in quibus quatuor if^aoccuttunti 0 c*4j;a» , agcns perfb- na i ji cnifyvr.Hi' , duplex natuta j ^ clif>fi«, duplex adlio fe- cijj-.itim naturam ; & cii jj-xji^^ , ipfum opus. 1 1. Chtiflui con- ceptu* ejl mn de fubfiantia.fed de potentta Spi-itusfanBi; non generationc , (ed iufTione & bencdidtione , vt ait Auguf^inus. 1 1. Forma lonceftionu Chriftt tonfiflit in hifce tribus : in fan- guinis B. virgims pct Spuitus fandi vututem prxparatione & (anclificatione i in corporis formatione , femel & fm ul, non VC16 fuccefliui fadta i denique in animx rationalis iil- fpiracione. 1 ) . Natiuitai Chrijii non cft natu^ «».®-, led k?Ao t^ «»o. Proinde Matia non tantum ,>fcifio Chrijii fy obferuaiio ceremoniarum tcgalium f.iit confefftonit peccaii , ^ fuliiiHionit ChrijH argnmcntum. Nam ccrcmonialcs iltiulmodi obfcruacioncs totidem fuc- runtpeccati confclfioncs. Chiftusigicur, qui faduscll pcc- catum jTo nobis , congrucntcr ctiam illis fuit conformis. Deiudc Chrillus ft: fubiecit toti legi. 6. Baptifmw Chrijlifuit fuhiica itlius inauguratio ad tripUx cfficium , (^■iaptifmt noslri JanBifcatio. y- Mots Chnjlifiit vliimui humiliationtt Aciin. Puit , inquam.aftus, & non mcra pafllo : quia fcipfum cx proxrefi dilpofuitad cam fubcunJam. 8. o^ia mcrs Chnjii eji confummatio humillationU, ^eiuipars longemixirra : hmc /tpeiii Scripturis , per fynecdochen membri , tnors tUa pomiur frototafatiffiiiicneiUa , qus, in humdiaiicne eim iutegra con- tinebatur. g. Chrijitit pajfm e/t ue-e , ja»Be feiiimocenier , ^ perfeBl. 10. Mors Chrifii fuu Jpiritualts ^ corpornlts. Ibi clt icnius ira: Dci : bic, lcparacio aiiim.x' a coipore. 10. Conii- Tiuinio mortif Chrijii fuitpertjixnfio Jub dominiomottu [er tri- iuum. Status ilte notacurpcr cxillcuciain .ipudinfcros-Cuius ftaciis rellimonium Si rcprxfcntatio quLEdam fuit tnduana Chnlli fepultura. IV. DcftatHexaltationii ChriftifmthA reguU. I. Exaltatio Chrisii eji glorioJiueittftrittmphM. Nimirum Chriftus triumpTiauic in cruce, tanquam in campo vidtori.-Ei in exaltationc veto tanquam iii (clla rcgia & currutrium- |)hali.t. Exaliauo Ch ijii, qttantum ad mturam d"iin:tm, fuit manifejlatio aeitua-.quantHm ad humanam,fuit depofitio in^ir- miiatum,^ receptio pcrfeciionum.quai natiira creaia caperepo- tejl.}. Tres funt graatti exalialionis , tolidem gradibitt extrema humiliaticnis oppefiiL Nimirum refurreftio a mortuisoppo- nitur niorri:afccn(io in cceIos, defcenfui in (l-pulchrum & ad inferos:fc(Tio ad dcxcram Dei, permanlioni in fcpulchro,& in ftatumoitis.ycl apud infcio$.4.£.viirionibus,tvpis,&: ceremoniis , pr;Ecipuc'4ue in facrificiis : nouum c(t dc Chcilto iam exhibito. ^ 7. ColLitio eiia/igelij cum lege cernitur in conue- nientia & diffcrentia. REGVLit POSITIV^. I. Etiangeliurn eft Utnm fittntittm de fcedere gratit, Euange. qtiod Dens tiohifcmn iniit tn mamimediatons '''"" Jeftt Chrtftt. ift-Si-v.to.Qi^attiuis hi montes recederent.Sc hi collctdi» mouercntut : at tamen benignitas mea a te non reccdct . & focdus pacis mc;e non danoucbitur.ait railerator tuus Icho- ua. f/ifef/s.T/cr/iy.PrjeparationeeuangcIij pacis, fcilicct in- dutieftote. Maith.n. verj. ^.^. tt rclpcndcus Icfus dixit ei, Itc & rcnuntiatc lolianni, qux auditis & videtis : Ccci vifum recipiunt, & claudi ambulant, Icprofi mundaniur, & (urdi audiunt, mortgi fufcitantur , & paupenbus cuaiigclizatut. Rom.i. verf.i6. Non enim me pudet cuangelij Chrilli , pc- tcntia fiquidem ell Dei ad falutem cuiuis crcdcnti. tfa. ^ f. verf 5 4. Inclinate aurem vcltram , & vcnire ad me , Aiidi- tc vt viuat amma vcllra : & paiigam vobifcum foedus per- pctuum, benignitatcs Dauidis ccrcifiimas collatuius fum. Enteftem nationum conlhtuo eura , anreceirorcm & prc- ccptorem nationum. Hebr ij v- -.o. Qui niagnum illum ouium per fanguincm foedcris cctcini pal'orcm , Dominum nofttumicfum ChnlUim.amoituis rcduxit. I I. Ettangelium & fcedus gratin eft vniim idemquc in V.& /V. T.y^uantum ad fubfta./tiam & fundamen- tum attinet. Nam virohcjiie (a) prorrntitur vita ieterna.{h)prori>iftio ftt ex gratta.{Cjpromij]io fit pro- pierChriftum. fa) Ge»lia- oc, o noiuum. 580 Encyclopedi^ Lib. XXV. «tatibusfiuit Deus omncsgent« fui ipfaram viis incedcrc. Maiih 18 V ,9.Profcai,doCcteomncSRcntes:baptlzatiteseos innomenPatis.&fil.) .& Sp'r""^'ana.. Confer Marc. 16. -t, ,f ^fa.i.v.t.H.-^gg-i-verf.y-Rom.i.verf.^i.Ephel.-i.ver^.^.b. f\>) CoLlf. 1. verf. 17. Qusfuntvnibra tcrum futuratum, at corpus c/f C H R I s T i.Hekio. v. i Lci vmbram obtincns futuio.umbonorunv. nonirfaracxptclldin formam rcrum. /c) /c/'!W.7--i'-58-5 9- Qj' cciiit in me, ficut dicit fciptura.flii- niinaaquivius exventrcipliusflucnt. Hoc autem dixit dc tu ifto.quc." accepturi crant crcdcntcs in eum.Nondum 1 crat Spititus (an ftus, quia lefus nondum crat f^lorifica- ylB.t.v.iJ. Etit vltiniis temporibus [ dicit Dcus ) cflFun- cx Spintu meo in quamuis catncrorSc prophctabunt fil.j i & filia velU.T.i: iuucncs velhi vifiones v!dcbunt,& fe- tpiritu ilto.qucii accepturi crant crcdcntcs in cum.Nondum enim crat Spititus (an ftus, quia Icfus nondum crat c^lorifica- tus. ylB.t.v.ij. Etit vltimis temporibus [ dicit Dcus ) cflFun- dain ci vcftri,i- - - . cioics vcftri fumnia fomniabunt.G'.'i/.4.X'.+. Poltquam venit plenum tcmpus.emilit Dcus filiura fuura,faaum cx mulicrc. faftum lcgi fubicduni:vt cos.qui lcgi erant fubiedki,tcdimc- ret. (d) Acl.i f.-t;.io.<^id tcntatis Dcum im.ponendo iugum ceiuici difcipulouim : quod ncque patres noftri.neque nos portareporuimus G?i Didactic^. 1. Lex cff euangelium canueniunt fex modif. P-w.'o,causaeRicientepnncipe,qna; cflDcusi&inftiumen- tali.qu.t cft vetbum Dci.Dc/»ic,matena communi,qux vtio- bique cft ohcdicntia.aiidiiis ptomillionibus & comminatio- liibus.rtr'/o forraa communiiquod vttob.ique perfei.T:.t; obe- dicntiJE exh.beatut fpeculora. SUiarto , finc fumiiio, Dei liempe glonaiciquc proximc (ubuidinato.ralutc nollra.quac vtnnquc fpcftatur. 6^(i»ro,obiciflo communi,homine vidcli- tet laplo. SfAT/o. adiundo communi, faniftitate, bonicate, & perfcdionc,quamlcx iuxta &cuangcliura,in fc confidcrata, habent. 1 1. Lex & eaangelium dtfferunt itidem fex modis. PWoto, caulis inftrumcntalibus cxternis; tum quod lex per Mofcn . cuai-gclium pei Chr ist vm plcnc cft tiaditum:tura quod lex natuialiter quoque horaini fit nota.cuangelium vc- x6 nonnifi cx gratiosa reuelatione. Deinde , materia propna: quia lcxprimano docet faciendaieuangeluira,credcnda. Ter- t'/(),finibus propriis. Lcxcnmico cltdata, vt ad CHRisTvM^quiTendura impcllaticuaiij;eluiin, vt Christvm cxhibcat.i^*»/»/;), obic- (ftoptoprio. Lcgis cnini obicitum pioptiura elt horaocon- flcrnand4is& humiliandus:cuangclii,honjo iam confternatus & humi!iatuj.Smo,accidenti:quia lex propternoftram infir- mitatcm,fine euangeliocft infuificiens,inutilisi&noxia. III. Lex e^ euAngeliitm fuat fuhordinattt & L. oppofita. fi^ Sithordinaia funt in homine tegenicoiquiaregeneratio in- ,„ cipit a lcge.peificitur per cuingclium,& definitin lege. Nam p( ci lege agnitiopcccati.cxcuangelioagiiitio raediatoiis,&fe- cundum lcgcm inftituitut vita.O/i/JiJ,';/^ funtiquatcnusnoftro vitio cxcidimus iuftificationc lcgali,cuiopponituiiuftificatio euangclica. Nam lex promittit vitam xternam peifefti obe- dicntibus:cuangclium,in CHRiSTVMciedcntibus. I V. Lex & euangelitm verfaniur circa pcccattm\fed nen vno eodem^ue modo. Lex dctegit.apciit.agnofcit. accufat, & damnat peecatum: *««»ge//«»j,tegit,apeiit,ignofcit, cxcufat,& faluat. Row.j.io. cap. i . 1 6 . V .Prcmijfiones ettangel!c£/unt vnitterfales ratione tem- porum,hominmn,& oedentium. Ratione 1emperum;(\a\i vnum idemquc efl euangelium.quo omnes (andli omnibus tcmporibus ab initio mundi funt lal- \iM\,Aci.i j.i l.Ratione homiiium; quia piomifcuc omnisge- neiis hominibus oifcrtur cuangclium. Ratione credentium'% cjuia ad ipfos propri^peitinctptomiflio. V I. Incredulitoi tam efl contra legem , quam contra etiangelium. Conira legei^,t2nor\e geneiiSi quatcnuseft pcccatum , fcu « . (i ] Matt/>.i6 ver.iS. Supcr hanc pctram iJificaho Ecdc- fijiii meam. hphcf. ^.terfit 15. Cliuflus c(t capuc Ecclclix. 'Et vcrfn if.Chriftus dilcxit Ecclcfi.im , & fcmctipfum cx- pofuitpio e.i. Aetor.ic.v. 18. Dcus Ecclcfiam acc|uifiuit pro- prio faiiguine. i .Tim.^.v.J i Ecciclia Dci viui clt columna & ftabilimcntum vcritatis. ( b ) Sic Ecclclra nominatur coctus crcdcutium , apud Coruithios , t. Cor. i.v.i. i.Ciir t.v.i. kcm apud Galatas.Ga/. i.K.t. itcm apud Thcllaioniccnlcs , i.Thcf- J^tl.i.verfi.i.Thejf.i.Confir Jpcc.l.-v.i.o.\tcm cap.i- ^ J. ( c) Alatth. S.verjK 17. Dic Eccleli.i:. Q_u6d li Ecclcliain audiro iKglcxit , tcc. 1 1. Eccleji.i ^b e.xleriik vocatlvne efl & dicitnr vifibilis iib interna,inntjlbtlis. Rom. i.t;. S. Primum quidem gratns ago Dco mcopcr Ic- fum Chrillum.fuper omnibus vobis, c]u6dfik"S vcflra anuun- tiatur in toto inundo. Et fap.iv.tS.i'^. Noncnim qui clhn propatulo lud.vus , luda:us e\\ : nec ca qu.x cllin propatulo circumcilio, id ell.in carne, circamcifio ert: fcd qui in occulto Iuda:us eft, & circumcifio cordis, id e(t,in fpiiitu , non litcr.i : cuius ludai laus noii eft cx hominibus.fed e.t Dco. Et cap. 9. ter/ 5.4.^,6. 7. 8. Ef c. ii.X'.i.i..5.4.i7.i9 io.ii.tj.i4-if-'-*. Jerem. j.v- 4. Ne habetotc fiduciam veltram in rcbus findis, dicendo : templum Domini.rcmplum Domini , ceniplum Do- mini. Matfh.i}.vi. lii cathedia Mofis fedentSciibx & Pha- riixuConfercum num pr^etd.i. Vide etiam Exod. \(:V.\. fy 9. Nnm.\.v.i. Vbi fit mcncio Ecclefix fiuc congtegationis Ktiic- licatum. ///. Ecclefitpan iit cneUs triumphat , pars i;i his terris in medio inimicarHm hell-.^erxt xdnerfiu diahoium, mttndH,& CArnem.Uinc diHfditur eccltfa in (0) rtii- fhaftttrn , qHA inpnedmumfecnlftota triumph.ibit cum iam t.xpartt tantum trtHmphet. (h)mtlitatitem. Dc vtraquc coniunftim vide Ephif\. 'v. 10. Vc recolligeret omnidilla in Chrifto , tum qj.x in ccelis funt , tum quae in terra. tt cap. ^.i/.ij-. Ex quo tota familia in ccclis, &; in terra nominacur. i.onfer^Corinlh.x^.verfg.^feqq. { a] Hel/r. 12.. 'verf.ii..i^. Acccrtiftis ad moncem Sion, & ciuicatem Dei viui Hicrufalem coeleftem , & myriadas angclorum ; Conuentuni yniuerlalcm & coiicionem piimogcnitorum qui confciipti funt in coclis. H:cc Ecclclia m.ignifice defcribitur ypocal.^.^. zi.ir 11 Cbji.C r. ■,.ve futuvcc perf.-ciio- nis. Itaquc Ecclefia in hac vita noncft immijuisab ouini ct- lore. Namctfi Ecclcfia cacholica non crrat in fundamcnio fidei,ncquc a fidcpcnitusdcficit.fuos tamcnia jiac vitahibcc ' niuos. Quodattinct ad Rcclefiam pavticulaiJ.n , illa planc poteil. deficcrr. ii..SetA Ecdfftivifibilnfwitpitraverbi Dei frs.Aic3i!0, ^Lptimafacrameniornm a.imirtijiratio : quateuus ncmpcEcclcfiavifibilis cft clara,confpicga, & libera. •\lioqui piofcirio vcvae fidci fufficit.i i.No/ii Lcc'efid vifibilts,qti.v.iiitm jt.ifun.iam>rit:tm leligi.mis^timnibiu Eedcfiis confptciiu iqu.tliier compciunt; qttantiim ad accideniia , ali^ R^defia. magts,alij mi- niis conummnt. Nou rt.uim isjitur proptcr qucmai'> errorcm aut abufum , dc vcutatc EcdcfiiX particuiatis cft dubicanr (iuai. Locvs XXV. T>e Voc^tione. P KJf-C E P T A. I. Cj^ Fbernatio ecclfia. eft principalis, vel minifte- ci^ rialis.///^ elt imerna,vel cx:erna,fc»c externa tantum. Principali.t guberfjatio ecclefi^ eftjn difpcnfaiione bencficiouim Dei ; qiiorum alia fun: principalia,alia accellona. I. Beneficia Deifrincipalia erga ccclefiamfunt fpi- ritualia, Siinii^He prima, vcl ovra : & illa funt numero tria, vocatio, iultificatio, & land ficatio. 5. focatio (pectatui in fe, «;<. effcdisfuis. Fiicatto tn fe ffietlatnr rauone motii & latitu- dinis. 4. Ratione modi vocatio eft, li. ejjicax, vel inefiicux. I I. imerna, vel externa : & illa pofita eft in fepara- tione peccatoiis e mimdo , atquc illius infiiione in .Clififtum. I I I. imrnediata , vel mediata. IV.ad cotnmunioneM gradit tantum , vel ad com- mnnlonem gratiji t^ gluridJimnL 5. '^tttvneiatitiidinis vocatio eft communis , vel propria. Ht illa cft Iuc}a:orum vel gentium. Focaiio Indaarnm ruilus cft alia Vctciis , alia Noui Tefta- menti. RegVL^ PoSITIViE I. Per vocationem Detu nos transfert ex mundo l in Ecciefiant gratia fua prautniente, ,, Eft.c/. fffryJ* 1. Populuscius,qui ambulantin tenebris,vi- ! dcbunt lucem magnam : fupct confidcntcs in tctra vmbrac Ic- , thalis,Iux fpleiidcbit. Ccn/f»' Maith..\..v.ig.ABor.z6. verfiy. tS. Ecuens te ex hoc populo , & gcntibus , ad quos tc nunc mitto.vt apcriasoculoseorum,& conuerraseos a cencbtis ad luccm , & a potcitate Satanx ad D e v M , vt temi(Iioncm peccatorum, & fortcm inter (and.ficatos accipiant f et fidcm. quae cft in mc- i.Petr. z.verfn 9. Vt vircutcs prardicctis illius, qui vos vocauic e ccnebns in admicabilem ('lam lucem. Ro- mnn 9.-Der/> y.i6 Vt etiam apud Hofeain dicit, Vocabo po- pulum, qui mcus non crat populum mcuni : &camqua:di- lecla non crat , dikftam. Er eric in loco vbididum fucrat eis, Non populus mcus vos , illic vocabuiitui filij viucntis Dci. Confer Hof \ .v.io.fy c.i.verfu 1.^ .:.. Timoih.i.v.9. Qui fcr- uauit nos, & vocauic vocacione fanda ; non ex openbus no- fttis, fcd ex vno pvopofito,& gcatia qux data quideeft nobis inCHRisio lusv antc tcmpora fcculocum : fed pate- fada nunc clt,&c. I I. F.'ta/io externa ej},!rj!ia hcmo tran.ffertur in Ec.^ clifiamvifibilem,perco>ictonemieoii C^ enangelij,zei | per benefictii (^ indicia Dei. Matth.i.o.v.li.^^ cnp.ii.verftt 14 Multi cnim func vocati,,^ fed pauci cledi. Et cap.it. verfi i.i 1 ingt irus aucem rex, vc * fpcdaicc conilTuas,vidic illicqucd.im non inducum vcftc nu- priali:Tunc dicic ei, Amice, quomodo huc intioi(^i,non ha- bcns veftemnupiialcm ? Marc. i-v.i.i. Ecce cigo mitco nun- tium illum mcum antc facicin tuam.qui patablt viam tuam coram cc. Vox ciamancis in dc(crto,Pavite viam D o M 1 N l, complanacc femitas cius.Ci;»;'<;'' Matih yv.^.hhan.i.verfi^. lcrem. i.verf.f). 10. V.t extendcns lehoua manura (uam,tctigit os mcum.dixitquc lchoua mihi,Eccc indo vcrba mca oii tuo. Vitic, prxficio tc hodicrno diegentibusipfis & rcgms, adcj- ftirpai>dum,& ad dcmQliendum,& ad dcpcrdcndum,& ad dc- ftcucnduin i ad aedificandum , & aurn. (f) t]Hid^m inditrantur & exc^caniHr magis tfiagifijue. (a) Rom.icverfu 17. Fi^Ifs cx aiiditu cft , auditns per ver- bum Dci. Eyi.y j.xi.io.i i.Ciim dcrccndcric pluuiaauc iiiidc ccclo.rurfusilluc noii rcucttitur.lcd incbriat tcrram,t'acnquc vtpaiiac ipla.ScptoducJCvt cJatfcracn latori,& remcncomc- dcnti : fic erit vcrbum meum quod c<;rcllum fucrit ex oic Itieo.non rcuertcturad mc varuumilcd facict idqiio dcicdi)r, &profpcrabitur id quod ennfcro. Lur.%. v.io. Vobisdatum eftnollc myfteria tc^^i\'\Dci.Confer vet/.t^. AHor.ibverf.x.^. Quacdam autcm raulicr nominc Lydia , qux purpuram vcn- debat in vrbc Thyatirorum , D i v m colcns , nos audiuit: cuius D o M I N V s adaperuit cor,vc artcndcrct ca , qux di- cebantur a Paulo. Con/lr i.Cor.i.v.n.& z.Cori»ih.i.verf.i6. fb]L«c. 14. verf.ii. ^feqq. Omncs cosperunt vno otc fc ex- cuiare, &c. Maith. ii. •v.j llli autemhoc cum ncglciilTcnt, abierunt.aliusquidcm in agrum fuum, aliiis vcro ad mcica- turamfuam. (c) >4iSffr.i6 x/.i^.Paulusdiccbacregi Agnppx, Credis rex Aj^rippa Proplictis ; Scio tc crcdcic. Lnc. 8. v- 11. Quiautem fccundum viam fcnu-n' cicipiunt , ii lunt qui au- ■ diunt:dciude vcnit diabolus & tnllit fciriHjncm e cordc ipfo- rum.nc poftquam credidcrunt, feruentur. H«Zr.4. xi.^- Nam £eri non poteft.vt qui fcmcl fuc tunt iliuminati,&c. {a]Mai- thti ti.v.ic.ii. Qui in petiosa fcmcn cxccpit.id cft.qui lirr- inonem audit,& cum ftatim cuni g.Tudio cxcipir : non babct autcm radicem infefc,fcd tcmporariusell.Ciin/erZ-Mf.X.^v.i 5. liebr.6. v. 4. 5. 6. Nain ficri non potcfb, vt"qui lemcl iuciint illuminati,<;uftaucrintqiie doiium illDdccElclle,& participcs faiSi fuerint Spiritusfanfli, gulUuerintquebonum Dci vei- bum^c virtutcsfuturi fcculi.fi prolabantur,dcnu6 renoucii- tur ad refipifcentiam. [t) Matth. 17. vsrf. 10. Amcn dico ▼obis : Sihabcatis fidem, quantulum eftgranum finapis, di Cctismonti huic.Dcmigia hinc illuc.& dcmigrabit : Et nihil erit impofTibilc vobis. Confer Matih. 1 1. v. il. (() jictor.y. Vtrf.^x. Duri ccruice, & iiiciicunicifi corde & auiibus , vos fcmper icfiftitis Spiritni fandc : qualcs fucrunt patrcs vcftri, talcs& voscftis. rfal. 81. xmi. ij.Scd non aufculcauit po- pulus mcus voci mci , & Ifrael non acquiciiit m;lii. Qua- proptei;dimifi eos ambulaturos cx fcnteutia anirai fui , di- cens.Abeantcum ptauis confiliis luis. £/i.6. verf 9.10. Tura dixit , I , vt dicas populo ifti : audice indcfiacnccr, at ne in- telligatis , & videtc indcfincntcr , ncque cognolcatis. Fac vc pingucfcat cor populi iftlus, & aureseius ingrauclcanr, ocu- iiqueeius fac conniueant:uc videat oculis ruis,& auribus fuis audiat,& cordc fuo iniclligat,lcque conueitat, & lanitas ob- ueniai cl. £/«.63. vtrf.jo. Ipfis icbeilantibus, & dolore affi ^cicntibus Spiritum faaftitatis eius. lercm.\.v.i.Ta pcrcullifti eos,& non doluerunt, imminuifti eos, & rcnucrunr accip.erc difcip'inam,duriorcs pctra fcccrunc facics fuas,nolucrunc rc- uerti. JercOT.iy.x/.i^. At illi non audicrunr,rieqnc inclinauc- runt aurem fuam,indurjntcs ccruiccm fuam ne audiier, & iic fufcipcrcnt difciplinam. Ri;w. 11. v-y. .?.j. if. Quod quxrit Ifrael.hoc non alTcquutuscft.lcd clciftio confcquuia cft:rcli qui vcro cicicati funt. Qiicmadmoduni fcnptum eft;Dedic eis Dcus fpifitum compunctionis^oculos, vt non vidcant : & surcs, vt non audiant, vfquc ad hoJicmvira dicm. Et Dauid dicit;Vcrtatur mcnfa illorum ;n laqucuin,& in captioncm,& in ofF;ndiculum , & in ictaliacioncm iplis. Obtencbrentiir oculi eorum,vt non vidcanr,& tcrgum illoiii lcmpcr incurua. /er.^^.x^.iS.iT.In rcibo,quod indixifti iiobis nominc Ichou.-e, minimefimus aufcultaturi tibi ; lcd omnino facluri, qtiod- cunquc verbum piodicrif ciore noflro.&c./oiisn.iz.xi.jy.^^ deinceps.Cam aute toc figna coram eis edidiftec.non ccedcbac incumiVc fcrmo Efaii implcrctur,qucm dixit.Dominc, quis crcdidic fcrmoni noftro, & brachium Domini cui rctciflu cft: Proptcrca non poccrant crcdcrc, quia,itcrum dixit EfaiasiEx- escauit oculoseorum,&obdurauit corda eorum ; ne vidcant oculis,& intelligantcorde, & fefcconuettant , & faiiem eos. Ittc. %. V. 10. Vobis datum eft noffcmyftcria tegniDci : ic- liquis antem per parabolas loquor , vt videntes non vidcant, &audientcs non intcliigant. i.Ccr.^.verf. 14. ij. Chriftibona fragrsntia (umus Dco, in iis qui feruantur, & in iis qui pcr- cuni:Hi< quidcmodor mortis aJ mortcm,illis veio oJor viti ad vicaiii. Tem. lll. I V. Dein per vocaiionem internamhomines transfert vocatfo. in ecclejiam inutjlbtlem, & in iu gratta fua operante ""^'5(^5. creat pixnitentiani,Jidem,& fanttttatem. fta. Ef*.ig.v.f^. Cuin vidcbit natos fuos^opificium manuum nicartim. Itrem. ji. ^verfu j 5. Hoc cll illud locdus , quod pangam cuin donio Ifijclls pofl ci.s hos , ditlum Domini: liidamlcgcm uicjiii menti corum,& cordi eorum infcribain cam, & cro cis Dcus, & ipfi ciiiiu mihi populus. Z\ech. 3«. verf.if (y lieincepi. Afpcigcns vos aquis mundis,vt mundc- niini ,abominbus impuritatibus vclhis, & ab omnibus ftcr- coreis diis vcftris mundabo vos,& dabo vobis cor nouum,& Ipiritum nouum ponam in mcdio vcltri:& amoucns cor la- pidcum c cariievcftia , indam vobis cor carncum : fpiritum meum ponam in mcdio vcft ruquo faciam, vi in ftatutis mcis ambuletis , & iura mca obfcruCtis , facicntcs ca. Ccnfcr ai Hii.S. vcrf.io. 11. II. AHor.i i v.\i. His auditis quicuciunt ludxi.&glorificaucrunt Dcum,dicentcs : ncmpc ctiam gen- tibus Dcus tclipilccniiam dcdit ad vitam.iJ/ f/i/i. i6.xcr/i< 14. Cuiu^('Lydi.i:jDominus adapctuitcor.vt acicndctct iis, quae dicebantur a l'aulo. i. Cor.i.v.f. Nc fides veftraconfiftat in fapicntia hominum, fcd in potcntia Dei. i.Cor. j.xi.j. Mani- fcrtum fit vos cfic cpiltolam Chrifti fubminiftratam a nobis, infcriptam non atramento, fcd fpititu Dci viui. Non in ta- bulis lapidcis, fed in carneistabuliscordis- i. Cor./^.verfu 6, Deus,quidixit,vte tcnebris luxfplcndefceret, iscft,qui fplen- duic in cordibus noftris ad lucem notitii gloria: Dci in facie Itfu Chrifti. Ephef.i. x».;. Nos cura in peccatis mortuiclTc- mus.vna viuihcauit Dcus cum Chrifto.cuiusgratia cftisfet- aiti.CO})ferJiij>r.t cum-lcco de libero «rii/r/o ««to. 3. Hinc patcr, vocationcm intctnam cile nouam crcationcm &gcnctatio- ncro.fiue rcgcnerationcm. V. Pr£cepta,cjmhus iubemHr credere,& fan^e viuere, Pncepta fHHt adtmnuula , ejuibtu vocatiointerfiain &^1^anai nobis perficitur. viuendi fubordi. x.Chron lo. verfa lo. Firme credite Domino ^eo vcftro. nantut & confirmabimmi.fiimc crcditc prophetis,& profpcrabimini. yo<^ationt Ppi.j^.aM-.TimctcDcum fanfli cius.P/i/.^y.x^.^.^.j.Con- '"'""^- fidc in Domino, & fac bonum : inhabica ccrtam , & pafccre fidc, & oblcfta cc in Domino.qui djbit tibi petitioncs animi tui. Dcuoluc fupcr Dominum viam tuam , & confide in co. Nam ipfecfficiet Genefij. x/.i. Indcfincnter ambula coratn mc, & efto intcger. Deuieron. 50. verfu 6. Citcumcidec Do- minus Dcus tuusanimum tuum , & animum (cminis tui, ad diligcndum Dominum Dcum tuum,cx toto corde tuo, & cx totaanima tua , vt viuas. Et verfu %. Tu conuerfus aufcul- tabis voci Domini , & facics omniaprxccpta eius , quae ego prxcipio tibi hodic.Ef cap. t j.x/.io Conteftor contra vos ho- die ccclura & terram ; me viram ac mortcm propofuilfc tibi, bencdiiflionem & malcdiiSioneni.Quare vitatn clefturuscs, vtviuastucura (cminc tuo.diligcndoDoniinuinDcuin tuum, aufcultanJo voci eius,& adh;Etcndo ci Nam iplc cft vita tua, &longitudo'dicrum tuotum. Malih.^.v.:6. Ita fplcndeat lux velha coram hominibus,vt videant vcftra bona opera. i Co- rinth.6.v.io.Emu eUis prctio:Glorificatc igituiDcum incor- poreveftro,& in fpiritu veftro qux funt Dei. Philip.4. v.S.9. Quicunquc funt vcra.quacunque venei3Ja,qu:ctiJquciuI^a, «Ju.-Ecunquc pura,qua'cunqueam3bilia, qu;rcunquf boni no- minisifiquavirtus,& fi qua liuscft.hicc icputate.Qjjas &di- diciftis,&acccpillis,&audiuiftis, & vidiftis in mcjhaec inqua, facitc.i./(i/.i«».3.x'.ii.i8.i4. Ha:c cft dcnuntiatio, quam audt- uiftis a principio,vt diligamusalij alios Filioli mci.nediliga- mus vcrbo & lingua.lcd fado & vcritate.Hoc efteius praecc- ptum,vt ctcdamiis nomini Filij cius Icfu Chrifti,& diligamus alij alios, ficut m.xcepit ncbjs. Eader» eji ratio interdiBionum dtninarum P/I?/. j i.x;. 9.NC cftoic vt cquus & mulus,cxpcrtes intclligcnti.r Efn.: xi. i6.Lauatc vos purificate vos , amoucte maligniiJtein acTioiinm vcftiarum ex aJucifo oculorum mcorum ; dcfinite malcfacere. \.Cor.^.v-j. Expurgate vetus fcrmcncum,vt fiiis nouamana. i.T^f//'s.x'. 19.10 11. Spiritum re extinf^uitc.Piophctias ncpronihuohabctc.Abomnifpccic maliabltincte. V I. PromiJJiones Euangelij ftmt vniuerfales ratione promif- eleflorum fiue credentium,qiiorutnvniHerfiiaseli ''«"^' ,.. „,..•' , ■' •' Euangeli) quaJipecMltarismmdHs. qucinodo vniiieifa- lokan.-^.verfiH. Ita cnim Dcus dilexitmundum , vt filium lesJ fuura vnigeniium dedcrit , vc quifquis credit in cum , non percat,fed habeat vitam .xternam Et CMp.j v p.Panis autem quem cgo (iabo,cato mca cft.quam cgodabopro mundi vita. Matth.i i.x^.iS.Venitc admc omncs qui fatigati eftis,& onc- rati,& ego faciam vt rcquie(catis.CDW/«rc«wj x;cr/i j.jj» i j.iti quorum illo prcmiflionis huius analyfis a priori, in hoc a po- Ileriori traditur i./c/^s.i.xi.i.Et ipfe (ChRistvs Iesvs> cft piopitiatio pio peccatis noUris, ncc pro noltris tantum , fed Kk 1 ctiam Encyclopa^di^ Lib. XXV. 3S4 etiam pro toti.is munai peccatis. Marc.i6.v. . 6. Qxii cted.de- nt&bWi"isfL.e.it, leiuabimr. Eft.ti-^v.li. Cog.it.o.ie fu. iulHfic3tiuftusferuus.iieus.iiultos , ciuorum .niqu.tates iple baiulauerit. Vide qttoque loc.Jeq.uum.i. RegVL^ DlDACTICyE. Vocatlo in gcnert. I. Be vocatione in genere fit!^t hs, regnU. Vocatio commu- ais. Vocat.o fpecialis. Insniten- ti.i vci aiubigua. I. VnioaimChriftoefficitHrpervocatlonem. N.-im i.j voca- tioneeft obl.itio & rcceptio Chr.fti. i.Oblatio Chri(li ef, qna- i'le proponitur hominihm , ■uc mediiim fnffi iens uecejfariiim ad fitlutem.i-Receptio Ch<-illi eji .quk CiirijltM oblatui homiai con- iimgitnr,^ homo Chrisio Coiiiangitur , inquam, vel extcr.ic taiitum , veletia.n intcrne : Hinc oblatio & receptio Chrifti, adeoque & ipfa vocatio, ell: externa , vel interna. ^.Xccatio non pendet a digmtate aiit volicnlate Ijominis voca/idifed a volun- tate Dei vocantu. Vocatur ea..n honio miler & mortuus in peccacis ; vocatur, iiiquam, a ftatu peccaci ad ftatum gracia:. I I. Be vomione commnm eleBorHm & hjipQcri- tarwn hifmt canones. l.Materia huim voattimis non [unt omnes homines/ed qiti ■ ttis ex genere hiimmio.XA tcftacur ptaxis V.& N.T. t.Fdrma hu- im vo^attoni^ eji in obUtione benejici< redemtionis,^ m pre.ce- pto de acceptatione. Atquc hxc eft oblacio Chriif. externa ; cui refpondet receptio excerna. 5- Finis hitius vocatioms eji,vt ho- mines perduca-iUtir ad flatiim gr(itii:.communis:wx.,m(]n3.m,]^t'i- ducanturad commi.nionem gracix, nou aucem gloriae. 4. Vo- eatio commitnis primariojit propter eleffos , fecu-idario propter reprohos. lllos enim Dcus vocat feruandipropuiico : hos , quia permifti fuateledis j.Eat vocatione communi nonjlatim eleSio tonduditur.ii.Homines iubenttir crederefe ejfe elecios jy redem- los.cum exploraiioneJidei.i.Cor.! 5-5. III. 2)f vocatione fpecidi , qm efi eleElorum irofna,junt h& reguL:. V.Hne vocatio in Scripturis appellatur noua creatio,regenera- tio, trailio. refufcitatio. EXeeh.i('.zb.>..Cor.^.('.Iohan.i.:.c.6. ^^.lnfcholisnominatiireleBioaclualis,voi atio efficax,^ veca- iio interna.\u(i cnira vocatio com.-nunis fa'pe ctiam efl .ncerna, quatenusrad.ocoirnicionis .iiensilluftracur &corgaudioaflici- tur : tamen vocacio fpeciahs >(s/)' 'ilo^c'-" dicitur interna , qu.a interiorem homi;ie.-n cfficit & afficit. i.Vocacionis pro6rucaufa impellens efl miferuordia Dei. Hifc eiiim efljcic, vc ho.no a.ii- riialis,mifcr,carnalis, peccator, alienatus a vita Dci,morcuus in peccacis fiac fnnci. !lis,tElix,filius DeuScc.^.Gratia hwmvoca- tionis eji irreJiUibilis , non ratieue corritpt£ noilrs. natiir^ , fed reSfeBugratiof&overationis Spirittn fancii. Ule f.quidem ex noleiite tacit volentem. ^.Tempm huius vocationis non ejt ad^ flriciiim baptifmo.Uam^Vios ante baptifmum.alios in bapcilmo, aUospoft bapcifmum Deusvocac. ^. Ejfeciii huiu^ voiationis funt immediata,vel mediata. Ibi funt posnirentia,fides,& fa.i- (5litas : hic iuftificatio, fand.ficatio, & glorificatio. Locvs XXVI. De PcemtemiA. Pr^cepta. 1. ^^ Ffeda vocationis ( immcdiata fcilicet J funt dfeal paenitentia,fides, & fanditas. 2. i"oenitentia hoc loco efl dcttftatio peccati^ eiuf- quc deploratio. Regiilas pofittuas vide loc.pra:ced. R E G V L jE DlDACTIC.it. I. Poenitentiavocabtilum tribtujnodisfttmittir. Poeniten «ia fi(km ^iQteccdit. Primo panitentia fumitut pro tota ho.iiinis mutatione , & definitur , qui peccaca agnofcimus , agnica dc-plora.iiu.s, fida- ciaque in Dci mifciicordiii & Chrifti inericonoserigimus,cu.n firmiir.i.io a pcccatis abftinendi & Deo obedicnd. ptopofico. Deinde eft ide.n quod rcfipifcentia , qu.c conliific in .nortifica- tione veccris & vuiificacionc noui hoiiiinis. Denique cft dolor ille , qui ancccedit fi lcin , & pct fidc.n collitur. CLU* poftrema figuificacio cft huius loci. 1 1. Poenitcntiiifidem natura antecedit in vocandu. Oportet enim vt is , qui vocatur ex ftatu peccati ad ftatum gratix , primo doleat de peccato. Itaque pcetlitentia , Tti hoc loco confideratur , conliftit eflenciahter in dolore fecundi.m Dcu.ii, qui appellatur dolor ofFcnfa:. Ali^s trcs ftatuuntur par- tcs pcrnicencix : dolor fiuc contricio , fiducia , & emendationis ptopoficum. Et ita fides concinccur fub pcsnicentia. Ruifus pc-en'centia fcquiturfide.il , quarenus eft idem quodrcfipilce.i- tia : qua ncmpcfit , vt voluncas conuertacur ad bonum agcn- dum cum aaerfatioue & odio peccaci. De hac vide mox loc. de faniflificacione. Locvs XXVII. De Tide. r R ^ C E P T A. I- JxgJ ides efl: hifloiica, miraculorum , temporaria, «M vel fahiifica. 2. Fides hisiorica,fen dogmatica",eft vniuerfaiis, vel particularis. Illa refpicit totum Dei veibumj hixc ali- cjuam eius partem. 5. Ftdes '/niraculornm efl: adiua,vel pafliua. 4. Fides tewporaria fpedlatur in conuenientia & difFcientia cum fide fahiifica. f . Ftdes faluifica fpe(£latur in ortu,natura,& gradu fuo. 6. Orttis eius efl: immediatus & extraordinarius, vcl mediatus & ordinarius. 7. Natura fidei fahlific£ fpedatur in cllentia& cf- ficientiaipfius. 8. Efientia cius eft n-A).'fc5:e(»>rcu fpecialiflima per- fuafio& applicatio gratisE fahuaris in Chrifto. 9. Effctentia ipfius cft,qu6d ex fe parit fiduciam, fpem, charitatem, & gaudium. 10. Gradm fidei faluificie eA indmas , mcdius,& fummus. Reguloi pefitiuas vide loc. 19. Regvl>?i Didactic^. I. Ftdes efi qud, creditur, vel qua creditur. Fides, qri£ creditur, eft ipfa doftrina fana in Scriptucis reuc- laca , i . Tim. 1 9. Fides qua creditur , aut elt gcncralis & coin- munis , clcdtorum & hypocricarum,caque hiftotica (cu dognia- tica , miracuiorum , vcl cemporaria : auc fpecialis & propria eletSorum. I I. Fidei faluifica fiorma efi in apvlicatione fpe- ciali promiffionum euangelij. Nam fides faluificaeft, quahonio cleftus promifllones <».a- tuitas dc Chriflo , ex eua.igelio agnicas , fibifirmiccr apphcar, ■ iifquc fuauiter acquicfcit. lcaque fornia fiaei eft in applicacio- ne fir.na , quxex feparitacquiefcc.iciam , fiduciam, & fimilia. Hincpaccc, fidem faluificam, (eu iuflificanrem , efle formaliccr £covttiiidSi in jncclletflu ; confequcnter & cice;)-»)?<>c4!f etinm iii Yoluncace. Nimirum xo credere ef1: adus fidei clicitus. Simili- ter credete pro.tiiflloncm g.atix ad (e pertincrc. Ifte vcro aftus pertinct ad incclledu.ii.Nam vlci.iia refolucio fidei , qua- tenus denotat adlum crcdcndixft in petfuafioncm & conuidio- ncm intellcdiis, profeiftam aSpiricu fando. Alias vltima fidci rcfolutio, quantum ad rcm credendam , fit ia authoricatem reu rcuelationemdiuinam. Ca:teru.n quia confequenter volunt.i? nioueti folet , vt acquiefcat in proniiflipne applicata , idcirco voluncas vuljio in cordefeuvoluntatc coUocatur. III. In fide faluifica attenditur ortus & gradns. Ortm eft , quod gratia prceuenicnte , qua elcdli & vocati fu- mus.per efficaciam Spiritiis fantfti, fides in nobis adulcis gigui- tur per vcrbum , & fouetur pcr facramenta , vt airenfu fpcciali ftacuamus , Deum efle noftrum patrc.n in Chrillo , ludlaiido cu.n dubicacionibus, & tandem cx iis eluitando. GradtM fidci non caucum eft varius in diuerfis hominibus , lcd eciani in vno eodc.nquc hominc. Sua namquc habcc incremeuta , &decre- mcnta:aunquam tameuamitcitur. Lo c V s Theologis Sea.IIT.Lcc.XXVIII.&c: 585 cft L o c'v s XXVIII. De Smclhaic. ^ P R iE C E 1' T A. j.gMj; An[litaiQ^^x exillit cx vocntionc , analoga k.^1 fiilci. Ptoindc cft vera^vcl apparcns. 2. ^rf.vu','//// vcr.! lefpondec fidei faluificx. Eftquc alia imputata,alia inh>-Erens. 5. SiinllitM t?npitiAttt cernitur in iuftificatione. 4. Sariilitai ifihxrens cft inclioata , vel confum- niata. f. SanBitasinchoata eftin fandlificatione. 6. SanElit.u corijiimmata eft in jjlorificatione. 7. Sat:[lttAs apparois rcfpondcc fidei hiftoiica:, iniraculorum,& tcmporaria-. tiegnliu pofiiiuas vide paulo ante loc.iy.& mox loc.jo. ReGVL^ DlDACTICiE. I. Sanclitas efl conformitas cu?n prima voluntate. Sandlitascfl: pcrfoni,operis,vcl rcT:& illa eft nci,angeli,& hominis.Vniucrfa ifta (in.flitaseft cofoimitas cum volunta- tc ardiecypa.qus eft Dei.Nam ideo aliquid eft fanftum,c)uia congruit cum voluntatc prima , quae eft caufa efficicns & excniplaris omnis fanditacis. Ideo Deus dicit : Smci'. eftote, quia ego fanctuifum. I r. Sanititas homitiu renati ejl realls, ftue imputetur, fne inhtyeat. Nam (i imputetur.fundamentutn imputationis eft vnio Sc communio , qui eft intcr Chriftum & crcdchtes. Ea cnim facit , vt Chfiftus & crcdcntes fmt vna perfona. Itaquc fan- ftitasCluifti capitiseftfaniflitas mcmbtorum. Ei hac lan- : adiunfta. 6. Caufdt iuftificationis euangelici funt, I. Efficiens ; eaque principalis vel inftrumentalis. Jhi eft 6t;=r5i;/(Z Patris,& fatisfavftio Chiiftiifc.-f.fi.ks. I I. Afjteria eft tota iuftici.i Chrifti mediatoris, quatenus cft mediator. III. Furma confiftir in remiilione peccatorum, Sc imputarionc infticii Chrifti. Tom. 111. I V. Finis cft patcfadio fapicntiffimx tcmperatur.T iuftitii-(Sc mifcricordi.r Dei.tSc" pax conlcicti.-e nollra:. 7. EffUl.-i iuftificacionisluntadoptio,libcttas, lan- dificatio,& glorificatio. 8. A(itnnciai\\.ts funtrnon admittcrc magis &c tni- nus,ficri femcl & fimul in mcnrc Dci, deniquc varium admittere fui fenfum incordibus noftris. Regvl^ Positiv^. I. Iuflificar.di verbum in hecdo[lrina loco {2)intereium lutJifi, iiicfn valet ^tiod lufiiim confttttiere , feu itiftum cen- cxpujf* fere reputareiie.(h)interdum idem valet quod iuflum w. prenuntiarefeu ab/oluere. (a) Rcm. 5. V. 19. Sieut per inobedientiam vnius hominij ptccatores conftituti funt multi : ita pervnius obcdientiam iufti conftitncntur multi. Ef cap.^. v.6. Dauid dicit , bcatifi- cationcmcde homiiiis cui Ueus imputat iuftitiam.(b)RoOT.8. '^•33.34Quis accufabitclcdos DeirDcuseft is qui iulfificat. Quis eft qui condemnet? I I. /tiflificatio eft,quaDeiu gratia fna grattim facien- iuftifica. te,id ej},he>ieuole>itia & fiuore paterno hominem fi- "^ 1"'* delem in animo tpfiiu certum reddtt,qtiod eum.pecca- tis remiffis,pro iufto repHtet,ob redemtionernfcu fatis- faUionem &meritum Chrifli mediatoris. Itasjuetu- jiificaiio pendei [z) agratia Dei tanquam cansa ar~ chite^onica-.{h) a meriioChrtflit.inquamfundamen- to,Jeu causa meritoria.{c)kfide tanquam tvflrtmen- to & manttfeHcausaorganica. Dctribus hifce caufis coniunaim vide Tit. ;. V.^. & feqt}. {3] Rom 5. vetf. 1;. 14. Omnes pcccaucrunt ac dcficuincur gloria Dei.vt qui iuftificcntur s;ratis,ctiam gratia. Et cap. y . T^.ii.Vt quemadinodum regnauetat pcccatuiTi in mottcm.ita eriani gratia regnarct per iuftitiam in vitam Etcrnam.per Ic- (umChrillum Dominum noftrum. Ephefi.v.S. Gratia (ct- uati cftis pct fidem, idqucnon cx vobis, Dci donum cft. Ro- J mam.'. l.xi.^.Quod fi per gratiam.ron iam ei opcribus,alio- qui gratia iam non cft gratia.E/it.^j.x/.ii.Ego.cgo ipfe delco dete6fionesttias,propter me, & peccato-um tuorum non re- cordov. MAtih^. vtrf.6. Sciatis, poteflatcin habere filiHm in terra rcniittcndi pcccata. Genf.i^.verf.b. Cicdidit Abraham Domino , qui imputauit ei illud ad iufticiam. KfOT.4. v.6. ^ deirtcefs. Dauid declatac bcacum cum homincm.cui Deusim- putat iufiitiam abfque operibDS, dicens : Bcau , quoium re- niifl^E funt iniquitatcs,& quorum obtefla funt peccata. Bea- tus vir , cui non imputat. Dominus pcccatum. (b) Rom. <;. verftt I y. At non vt ofFeufa, ita etiam eft quodDeus giatifi- catur^^T» j^«i/.ir/K*j nam (i illius vnius ofFtn>a,multimortui funt,mult6 inagis gratia Dci ( 'vz^s/i fffio" ) & donum pcr gratiam ( i h^ia cv ^iz/i< ) qux efi: vnius hominis lefu Chifti,in multos redundauit. Hic pulchetrimc giatia gtatis data diftinguitur a gratiapiatis dante, & gratis 'aciente. lo- hnn.x.v^ly Et ei plenitudinc ipfius (ChtiftijomnesaccepL- mus.& gratiam pro gratia, (x.^^e/'' ''-'^ X"S/-'''®^>) 'd cfl', gra- tiam fupra gtatiam,& gratiam pioptcr gratiani, ita vt Chri- ftusfit vbcrrimos fonsgratiarum , qu£ nobis confcruntur. Rcw.j.ii i^.Omncs peccaucrunt & deficiunturglotia Dci.vc qui luftificentur gratis,id cft, cius gtatia, perredcmptioncm faiftam in Icfu Chiifto. Coljj. \.v.n. In quo ( Jcfu Chrifto) habcmus redcmtionem ( iinf.lniam ) per fanguinem iplius,, ideft.rcmiflioncm pcccatotum. 7J< i.o/.ij.i^. lefus Chriftus fcruatornofter dedit frmctipfum pro nobis.vt rcdimcrei(/.o- itu(mT«i)i\oinh omni iniquitate , & putificaret fibi populum peciiliircm , accenfum ftudio boiiorum opcrum. i. ?elri i. i;.i8.iy.Nonrcbascorruptibilibus,argentovcl auro,rcdemti eftis(Ut/7f»?>!7t)ex vana illa conuerfationca pacribus tradita, fed prctiofofanguine , vtpoieagni immaculati & incontami- nati.Chtifti.Gi»/. 3.'!'. i?.Chriftus nos tcdcmit(e|Kj3'(W.(n() ab ciecrarionelci;is,dum pronobis fatSuscft ciecratio.E/cap.4. f .5 Poftquam venit plcnum tcmpus,emifit I cus filium fuum, faiffum cx mulicrc.fadum fublcgc,vt cos,qui fub lcgeerant, fcdimeict (!|«'<»j«5-/ij vt adoptionem accipcrcmus. Jpoc, f. i;.9.io. Dit;nuses,qui accipiaslibrum, & aperias (igilla cius: quoniam m3<5fatuses,& ledemiftii^iSjsjaffKsjnos Deo pcr fan- guineni tuum.ci omrii tribu,& lingua, & populo,& nationc: & fccifti ncs Dco ic<;cs & raccrdoies:& rcgnabimus in teria. O/cjyi.XJ.ij.EtuitfrfiuTOSjfeu cxttaxit nos ci potcftate tcne- braiu Hei.i.XJ.M.i j Vt pcr mottemaboleiet cum,qui mortis habet imperiiim.,h.c diabolum:& liberos rcddcrct, quotquot mctu mottis per oninem vitam obnoxij ciaut fcruituti Hirrc Kk Chiiftus 386 Encyclopa:digeLib.XXV. Yhtafes Sctiptutx dt fatis failione Chlifti. Ch.iftusaprenntur vind.x, M-- 9 t^.if liberator.i.^S.x-.,». Cal c T. .(ilu.ntor & ren,aror.L«c.2.-u ii.W.- ^•^' 4- B.y-v.^i. Er« .1 ■V loDoininus dcieaatus contercre iplum morboatte- cit' qua.idoquiaem exponebat fc .pfc (acrific.um pro reatu. ■Eih sv 1 Chr.rtus dilcx.t .los, & tradidit remenplum pro no- b.soblationem ac v.a.mam Dco.in odorcm bo.i.E fra>;rannaf. Hel> g V 14 Chnftusper Npintumxternum obrulitle.plum incul atum Dco. j.Cor.^.t; iS.Deus reconcil.auit uos (Ibi per IcfumChnftun.. Hei i.v. zi- Tanto melioris pafti fponfor faaus eft lefus, i.Cor.fi.T^.l^.io. Non eft.s veftri .uris. Nam prcnoempn dViUdem nfetitur i.rer.-j.v.-Li Matth.yo.v.-L^. F.iius homin.s non vcuit, vt (ibi minift:retur ; fed vt m.n.flrct, dctquc animam (uam redemtionis pretium pro mulns . Au-o» ij cap.<)V.\^. . CorpUi eitts' cfuod pro nobu traditum eft i.Cnrinlh. 1 1 verfij^ Accipitc . eJite , hoc meum eft corpus qiiod pro vobis frangi- tur. \.Petr. i.-v.i^. Q.ui peccata noiira ipfemet futfum tulit in corpore C^iro ipJim.^Ephefi.v 14. i ?. Lege ipsa pr.T:ceptorum qux in titibus po(itae(teuanc!centefa(fta : vc cx duobus illis conde- ret in femctipfo vnum nouum hoinincm , facicns paccm. Et vtrofque in vno cotpo.e rcconciliaret Deo per cruce.n . pcr- emnsiniinicitiispet eam i.Pet.^.v i. Quum igitur ( hnftus palTus (it pro nobis carne , vos quoque cadc.n cogitationc ar- ma.nini,ne.npequ6d qui palTus eft .n carne , dc(^itit a pec- cato. CerpMcarnii.ColoJfi.v.tc.ix.zz.Ez vt paccpcr fanguinem crucis eius f.ida per cum rcconcilicc omnia (ibi , per eum , in- quam , tum qu.ie in cerra tum qua: in coelis. Itaque vos quum eratis quondam abalicnati, &ho(tcs, incnteopcribus malis in- tenta , nunc fane rcconciliauit : in corpore illo carnis fu.x per mortem : vt fiHat vos fandos & inculpabiles , & irrepichend- bilcs in confpcau fuo. SangUK Dei ^Chri(li . ABor.i.v.iZ. Attendite igiturani- mum ad vosipfos & totum gregem,in quovos Spiritus illcfan- flus conftituitepifcoposad palccndam Eccle(iam Dci , quam fuo illo proprio fanguine acquifiuit. Ephef.i v i^. Atnuncin Chrifto Jcfu.vos qvn olim eratis louginqui.propinqui flidi cftis per fanguinem Chrifti. Colojf\.v. ' 4. In quo habemus icdem ■ ptioncin per (iniguinem ipfius. \ .lohan.werfu 1 Sanguis Icfu Chri'!i Filii eius purificatnos abomni pcccato.Hi?^r.9.wr/?i4. Q_uant6 magis (anguis Chrifti, qui pcrSpirirum iternum (cip- fum obtulitinculpabilcm Dco,emundabitconfcientiam veftram a morruis opcribus^ad colendum Dcum viuum. Anima feuvitaChriftijEfa.u.verfio. Complacuit autem Domiu,» -um (ic contercre & infirmitatcm inferre, vr fi poncrct animnm fuam pro ho(tia delifli , viderec fcmcn , quod longos viuerct diC^ : & voluncas Domini in man.i eius profpcru.n ha- buit luccclTum. Ma'th. 10. verf. i9. Sicuc Filius homiiiis non venic vt fibi miniftrctur , fed vc minifttec. decque animam fuani in redemptionis pretium pro multis. lohan. 10 verfu i y . 1'rout joouit inc Patcr , ita&cgonoui Patrem , & anuiiam meain de- poiioproouibus. lufiitia Chrini. Rom.<:.v.iZ. Nempe igiturficut per vnam oftenfam reatus venit in omnes homines ad condcmnationcm, ita per vna.n iuftificat.onein , beneficium redundauit in oiiines homincs ad iuft.ficationcm vitx. Obedientin, Rom.f.v 19. Sicut per inobedientiam vnius ho- minis peccatores con'Htuti funt niulti , ita per vnius obedien- tiam itiOi conrtituentur multi. Pjupertm, ^.Cor.^.v.^. Noftisenim beneficentiam Do.nini nol^ri lcfu Chrifti , eum vidcl. niopcer nos paupcrem fa(3um ciic, quum eflet diues : vc vos ilhus paupertate ditcfceretis. f affo , Hebr.\^.verfu it. Qjuapropcer & Icftis vt landifi- caret populum per piopriu.n fanguinem , pafTus eft extra por- tam. Vibices ^ liuor feu tt!mor,Efa.j yv.^.Conmwsed proptec fccleranoftra , fuitque caftigat.o pacis noftra? fupereum, & per liuore.n cius mcdicatumett nobis. \.Petr.i. verf.2..,. Qui peccata noftra ipfeinet furfum tulit in corporc fuo fupra li- num illud.vt peccacis .nortui, iuftltia: viuercraus ; cuius vibici- bus lanati citis. Attritio feu vulneratio.Efa. ^i,.v.\o.Com^\3.cait autem Do- mino cum (icattcicre. Ejfujio fiinguinis,yiatth 10 verfzS Vhilip.z.v.j. Faftus eft obcdiciis v(que ad mortcm,morteiri autcm crucis. immolatto , Heb g.v.ib Sed nunc ferael in confummationc Icculorum , ad peccatuin per immolationem fuiipfius e mcdio tollcnduni faiTiusei^ confpicuus. Et f«/). lO.i/. 10 Qua volun- tacc fanaificati fumus per oblacionem corporis lefu Chrifti femcl f.nftam. Maciatio Qf fangttis Apocal.^.v.<). Quoniam maflatuses, redcmilli nos Dco per fangumem tuum ex omni tribu , & lingua, & populoj & natione Aferi , Rom. f. verju H Commendat autem fuam erga nos charitatem Ucus, eo quod quum adhuc eftemus peccatores, Chriftus pro nobis morcuus fit. E' cap. k.verfu 10. Nam quod morcuuseft, peccaco mortuus eft fcmel : quod autem viuic , viuic Deo. i.Ccr i r.i^. 3. Tradidienim vobis mprimis quod&accepi , Chiiftum videliccc mottuum eire pro peccatis noftr.s , fccunduiT) lcripturas. Calat.i. v 1 1 Non irritam facio gratiam Dc. Nam fi per legem eft iuftitia , igitur Chriftus fine causa mortuus elt. Confer. 1 . Ihejfal. 5 -y.io. Hebr.z.v.i^^ i.Petr ^.v.iS. Cru ifixio, ^.Cor i.xi.i^. Nosautem prardicamas Chriftum crucifixum. Et cap i. ■verfu 1. Non enim Itatuiquicquam fcite jntervos , nifi lcfuin Chriftu.n cumque crucifixum. i.Crr.ij. V 4. Nam etfi crucifixus fuit cx infirmitate , viuit tameu ex potentia Dei. Mirj Chrifti, Thilip.i.v%. Ipfe fe fummifit, faftus obediens vfque ad mo.ie.n, mortem aucem crucis. Sacrificium, Hebr.^.v i*.. Et cap xo.v.x i. Hic vero vnapro pcccatis oblato in pcrpetuum facrificio confcdit ad dcxterara Dci. Derehcfio, Pfnl.it. V z. Deus tneus , Dcus meus ,quarc der rcliquifti me ? Confer Matth.ij.v.j^G. Malediilum, Gatat.^.v. 15. At Chriftus nosiedemit abcxe- crationc le^is, dum pio nobis facSus eft cxccratio. Condcmnatio percati, Rom.i.v. ; Nam qua: legis crac impo- tentia, quum vuibus cllet dcftituta in carne , Ueus fuo ipfius Filio millo in foima confimili carni peccato obnoxia , idque pro pcccato , condcmnauit peccatum in carne. Chrillus fad^fus peccacu.n,id cit.facrific.um p.o pcccato.iCor/wf/p.f.-!; ii.Fccit enim qui non nouerat peccatum, pio nobis peccatum. Profufo i'ftcn in mertem.Efa. < ^.v i ■. . Idcirco portionem ci fcgtegaboin multis , & cum robultillimis diuidct fpolia , c6 quod efFudit animam fuam in mortem. Petetio chtrrgraphi, CoUfl.i.v.ii,. Ac dclctoquod aduerfum nos ei.it chirographo : quod ciat nobis iubcontrarium ip(e cruci affixurr: (uftulir e incdio. Baiulatioiniquitatttm,EJa.^^ ^u 11. Iniquitatcs multorum ip(e baiulabit. Vropi'iatio, Rom i -u 14- Qucm propofuit Deuspropitiatio- nem pcr fidem infanguine ipfius- t. Ich.tn. 1. v. z. Ecipfecft piopitiatio pro peccatis hoftris : nec pro noftris folirm.fedctiam - pro totius mundi peccans. Curatio , Matach.^ V "v// Et ieducet cor patrum in filios, & cor filiorumm p.ures fuos:ncfortc vcniam,& pcrcutiam tctram anathcmate. fc) Rom.-^.v.i%. roUigimus igiturhdc iuftificari homincm abfqucopenbus legis Gal r.li.i6.Scienteshomincm non iullificari ex opcribuslcgis,iiifi pcrfidcin Ie(u Chrilli:ctiam r.os in Chriftum lefum crcdidi.nus , vt iultificarcmur cx fide Chrifti , & non ex opcribus legis. Philip.i.verf.j.S.^. Quae niihi ciant lucra , ca duxi propter Chriftum damnum eHe. Quin etiam certe duco , omnia d.imnum c(lc propter cmiiien- tiam noritia: Chiilti lcfu Doniini mci . ptoptcr quem omnibus iilis nie .p(u.n niuldaui , caqne duco pro Iteicoribus , vt Chriftum lucrifaciam : & compcri.-ir in eo, non habcns incam iufticiam , nempcqux cx legc , fcdcam , qui cft per fidem ( hrifti, id cft, luftitiam , qua: cft ex Deo per fidcm lohan j. ■u. 14.0» deinceps, Piout Moles extuht ferpentem in defcrto ■ ita excolli Theologia; Sed. 1 1 1. Loc. X X 1 X. 387 8t 11 extofli oporict ftliiini homiiiis, vt.qiiirquis cicHit in eum, non cercJt,(cil liabtMt vit,im xtciiiam. bt verfii 56. Qui cialit in filmni,li.il->ot vitam .cccinam Caf. 11. verf.\ f .1«. l;.ro (um rc- futiicdio & vica. QjjicrciJit in iue, etiam (i nioituus fuctit, vi- Uet: & qui(l]uis riuit , & cieHic m nic, 11011 moiictui 111 .tcci- n«m. Et f.t/).(,.'i;. f 4.(^ui cditcarncai mcam.iSc bibit ['an.'uinem mcum, liabct vicam xternam. ^ i 1 1 1. lufiificari ex o^cribu^ & kge, efi propria itifiitia infiii!» ejfe : at efi jide iHfitficurt , efi ittfitim rj]'e & abfuliu corajn Deo ob aiie/iam ticmpe Chrtfii, mfii- tiam , nobis imputatam , & vera fide acieptatarn, adeocjne appropriatam. rhilip i.~J.$. Non habens meam iurtitiam,&c. Vide paulo ante ad lit. c. Habac.i.v.^. Rom. ■ .v.\y. lu(tus ex fidc viuct. Rom.^.verf.io.ad 19. Ex opeiibus lcgis nulla caro lufblicabi- tur.&rc. ^-lclor.io.-verf^^. Huic,Ic(~u N.izara-no, omiics pro- phct.c te/limonium dant , reminioiiem peccatoium acceptu- lumper nomen eius, quicrcdideritineum Kom.^.v.u. Abia- hamus (ignura accepit circumcifionis , (igilluni iuftiti.c fidci. £f verfz^.n Non eft (criptum propter eum (blum quod hoc imputacum fuerit ci : (ed ctiam propter nos , quibus futurum eft , vt iniputetur, lis nimirum , qui credunc m eum. &:c. Ro- tnan.s. v.\. luftificati ex fide pafem habennis apuil Deum, per Dominumnoftrum lefum Chriftum. Galar.^. verfii t.^.. I.ex psdagogus nodct fuit in Chnflum , vt ex fidc iudifica- lemur. ' I V. Fides , i]tu itiftificamitr,{A)f!on efi mida & hifio- rica notitia ; (b; neque efi temporale gaudium : fed efi{c)notttia certa & firma, cjim non tanturn ajjcn- ti7iiiir verbo T>et in ge-iere ,Jedpromijfionem gratnt in Chrifio , nobavt nofiram peculiariter adiudica- tntts, ( d) cum cjtia co/;iu>;d-a cfifidncia , in Deo ac- • qme:cens , & gandutrn Jpirituale. { e ) cjUi denique omnis generis npera , ta^qiiamfruSltii, ex feprodn- cit, & ad finem vfque perfeuerat. 7.)lacob.x. i/erfu 17. Fides , (iopcranonhabet , mortua eft. E/ ffrj«i9- Tu credis Devm vnum e(le. Rede facis. Etiiin dimonia cvedant ; & horrefcunt. Acior.ib. verf.i-j. Credis rex Agrippa Prophctis; Scio ce crederc. (bj Malth.iyv.io.x\. Qui in petrofa femen excepit , id efl , qui (enr.oncm audit , & eum ftatim cumgaudio accipit , non habet autem radicem in fe. [c) Roman-.^.verfu 18. Qui { Abrahamjcontra fpcm fubfpe Crcdidit. Et Cit:i.$. ler u ..S.xg. Mihi periuafum e(l , neque morcem , n^que vitam , neque angelos , neque principacus, Jieque potcdates , neque pra:(entia , ncque futura , ncque (u- bhmitatem , ncque protundicacem . nequc vllam vem aliam creatam , nos polie (eparare a dileciione Dci , qux eft in lefu Chriilo Doinino noilro i.Tim.i.verf. ,z. Non pudcfio. Noui cnim, cui crediderMii ; & mihi per(ii.i(uin el\ , cum poile dcpo- Ctum meum in illum diem curtodire. Cal.i. ver,u lo. Pec fidem illam fili) Dei , qui dilcxi: mc , & cradid:c fcmccipfum pro me. lohem.^ verfn jj. Q_ui recipit eius telbmonium , is obiignauit IDtvM veraccm efle. t.fi.-G.verfu ;. Cogitationi inniccnci cuitodis coricinuam pacem,ciim cibi confidic. Etc.^}. verf-t it Cof;nitioneiui lullificabic iuftus(cruus meus mulcos. l.Corinth.^.verfit. Vt (ciamus , qu.-c Devs eft nobis gratifi- j catus. lob 19. verfu if. Noui redcniptorcm mcuin viueie. ' Huc pettincnt magnifici illi titoli , quod fidcs appcllatur t^yi- (:)0c=^x, mmi^aiifb.iyy,®^, & i.W.'Vi<5-/, : & quod dicitur ex Ic patere 7raff-.)-'a« , libertateui ad Deum, & ara>3Kj.w;,ii/J, adi- tumadDeum. Ephef.\, verfu ti. Roman.^. verfu 1. cap.S. vefu j8- i.Corinth j. virfit A.Hebr.i i.verfu 1. Item , quod dicitur nollra viCloiia , i.hhan.^. verfn 4. (cutum , Ephif.6. '- Verfid. &arina miiitix no(l ra: , 1. Cor/n?A 10. ■i/«ry;< 4.5. (d) Ephefi. verf.ii. In quo (< hrido J habcmus libeitatcm & aditum cum fiducia per £dcm ipfius. lohan 8. verfu y 6. Abraham gcfliuu , vt viderat dicin mcum , & vidit. &gauifus eft. ( cj :acoi 1. verfn 17. ■^fe'} on,n, affl.a.onc noftra :^v ooflimus .n qnauis affl.dlione pofitos conlolan ea ,p( Fat o e qla nos ipfos confolatur Dens. Nam (,cuc e perpenloi-s CiiulH in nobis : ita pcr Chnllum enam. confolario noilra. iTh. Chrillns.&UcusacPat folationem xtetnam , & corda veara,& ftabihai M) j,.ccr/>?^.i.^'.l '• Gloiianoltia hxc (r.entia: noftrar.qyoJ cum iimpliritatc & cor!folX'no(l,a. ^.Thcfd.,.s,.^6.v;; Uom.nus ncter xcms Ins a Ucus ac Patcr nofter, qui dilcxit noS, &dedu con- folationem xternam , & fpem bonam pergratiam , confoletur corda vellra, & ftabiliatvos in omni lermonc & opeie bono. - "' ■ " ' vc clhtcflimonium con- kientia: noltrar.qyoLt cum umplintatc & fin.-eritate Dci vcrfati fumus in mundo.- Heb.iyv.\^. Confi.liraus nos bonam con- fcientiim habcre , vt qui m omnibus lludeamus bene verlari. Johan 8.i;.5 6.Abrahamus,patc. ille ve(kr, gcfliuit vidercdiera illum meum , & vidit.ac gauifus eft. Rom.^. v.u lultificati cx-fide , pacem habcmus apud Deum per Dominum noflrum IcfuraChriflum.i.Pe/J-.J.-^.iiBaptifii^usnosferuat.nonquo carnis fordcs abi.ciuntur, (Id (lipuLuio bona; confcicntuyapud Dcum : id c(h non b.ipt.fmiis c:aeinus, fcd internus- (e; t.Tt- inoth.^ -verfi.^. Dcus cond.dit cibos ad paiticipandum cum oratiarum adionc fiJelibus,& iis, qui norunt veritatem. Nara quidquid condidic Deus, bonum efl : nec qnidquam reiicien- dum cfi:,fi cum t;vatiaium aaione lumatur. Deiiteron.iS.v.l. trfeqq. Erit, h fidclitef aufcultaucrisvoci Domini Dei tui,&c.' benediclus eris in cmitate , & benedidus tris ruri , &c. (£) loi ^. verfu i^. Ad probationcm innocentium ridet. Pfalm.iy r.io. Multa: funt affliitiones iufti : fedexomnibus jUis Ciipic eum Do.ninus.Ki;:gnemjimilitudinem Efa.iZ. ■Virfu ij (ydeinteps Urem.^6 ver/ii i!j Cafligaturus riim te niodice , non aiitcm prorfus reliflurus impunem. Roman S- 'vetfu 17. Si modocum eopatimur.vc &cum co glorificcmur. l.C.orinth:ii.verfii 51. Du.ti iudicamlir.ri Domi.io erudimur. iie cura mu.idocondemnemur. i.Timoth.y-verfic ii.Omnes, ciuivoluut pie viuerein Chrirlo Icfu , pcrfecutioneni patien- tur. '/«*/. ii.verfi^ & feqq. Sanftorum al.j didenti funt, alij ludibria & flageila funccxpcrti&c. )it cjf-i :.verf^.e. Obliti eflis adhorcationis , qua: vobis tanquam fihis loqnitur : Fili mi , ne parui facito cadig.ltionem Domini , ncquc ammo francicor , cuin ab eo arguctis. Qucm enim diligic Domi lius,^callig.at : flagcUat autcra , qnc.iicunque filiuni agnofcit. Jacoi/.i. v 1.}. Summo gaiidio viucitc, quodcs in tentatipnes varias incideiitis , fcientcs exploracionem fidei veftrae cfficerc lolerantiam. ^Jpoc.y v.j^. Ego , quofcunqueamo, arguo & caflico. [c^Romaa.^.v.^ Spes .lon pudctaciceo quod charicas Dei ^ffufa efl in cordibus noflris per Spuicum iancflum. Et v.i. Per quem ('lefum Chiiflum) eciam fide addudli fumus iu hanc gratiam per quam flamus , & glonamur fub fpe glorix Dei. P>/.6i.i^.8. SpesmeainDcoell.^Ef 141.1;.«;. Di.xi,Tu es fpes mea. E/i.jo v.i^. In filentio & fpeeiit fortitudo veltra. Roman.H. i;.i4. Speenim faluati fu.iius. x.Theff.^.v.^. Induti thorace fidei,& charitatis: 5c pro galea,fpes falutis. ConferRo- man. i i.xi. i i.cap. 1 ^.v.\. ^Cor.\.v.-j.cap.i,.v.\ i.Colojfi.v. j. 1 Thejfi.v.) Tit. i.v.z. Hebr.-i.v.b. l.Pctr.i.v.]. (ii) Lihertas Chrtfliana eft in eo,quod liierati fumm{\)a malediBione legis. (k)a rigida exaciione legu f 1) a ceremeaiis legii. (m) a rerum adiaphorarum neceffaria oiferitatione.(\)Gal.i,.v.i 5. Chriftus iios rcdcmit ab execrationc legis , dum pro nobis faftus efl excciatio. Ro7nan.6.v.\^. Non efbis fuhlege.fed fub gratia. (kj R!:m.7.v.T.i. Deledor !ege Dci, qaoadinteriorein homi- licm. i.lohan.yv.^. Mandata cius grauianon fuiit. (1) G/j/. 3. I'.i4. Poftquam venic fidi.-s,.ion amplulis flib p.rd.igogo fumus. 'Efhef.-L. i;.i4. 1 y. Chriffus efl: pax noftra : qui vcraque fecic ■vnum,& incergerini parictis fepcum foluic inimiciciisfid cfl.legc Hiandacorum quae in ricibus pofica el1: ) per carnem fua.ii abo- licis. Coloff.-L.v.ii^.Q. deincefs. Cjrrifius deleuit.quod aducrfus nos erat rituum chirographum , quod erat nobis concrarium: ipfe vero cruci afBxunrfuiuilic. Nc quis igicur nos damnet ob cibum vel potu.n,&:c. qnxfunt vmbrareru.n futurarum : cor- pusaute.ii eft Chrifti. (.n,' Calat.i..v.^.{ydeiiice-s. Sed neque Titus.qui mecum erar,quarauis cflct Gra-cus, coactus fuic cir- Cumcicii, ncmpc propcer irrcpciciosfalfos fratres qui irrcplcranc ad explovandum libercate.n noflrara.quam (labeinus in Chrifto Ictu.vt nos in feruituccm adigerenc. CTuibns ne ad momcncum quidcm nos fubiiciendo ceflTimus : vc vericas euangelij pcrraa*- ocrcc apud voj Regvl^ Didactic^. Comniu- I» Commwno beneficiorum ex vmone cnm Chrifto jlnenttftrn efi reUtma.vel abfolitta. Illa eft in iufti- jicitlione & adoptione : hxc in fanttificatione & glorificatione. Hortm ormiium adimiBHm eft ftber- - tas & ferfeue^ramia. OmniabeneficiaDci in ChrifVo continentur v.iione& co.n- Jnuiiioni^ cum Chrillo. Vnio cfKcicur pcr vocacionem : com- n.o cuin Cfiiifto duplts. nmnio periuftificationem, fanflificationem , adoptionem , & glorificationem. Vbique autem cetnitur mutatioaliquaftaciis, id cft.cranflatio a ftacu peccaci & morcis ad ftacum iHfl:ici.x & vic-c a:ccrn:c. Ifla porro mucatio efl relatiua,velabfoluta : vtra- que tealis. Mututioflatus reltttiua cfl:, qua; in rcputatione Dci tonfiflit. Hinc nullos proprie didos gradus ad.nittit,fcd vnico» acUifemel & fimulcxiltitpcrfcdia : quaniuisquoad manifcfla- ticneui.fenrum. &efr(;da vatiosadmiitcre poteft gradus. Huc pertinet iuflificatio , & adoptio. Mutaiio ftc.ttts abfiluta efl alceratio qualicacum in homine fafla. Itaque varios admittit gradusiiichoationis, progrcflus , &perfedionis Alceracio ilta rcfpicicbonum iufln.n & honeflu.ii , vcl bonum commodum & honorificuni.lbi cft fandificacio : hic.glorificacio E(t aucem fanctificacio gloiificacio inchoata fanflificatio confu.nmata. & vicifllra glorificatio ef^ 1 1. InJlitia eft caitft, rel pcrfonci. Ittfiitia caufA cfl , qua homo alioqui peccator, in certo ali- quo nei;otio iulius cft & \n\mccns.Ius7itia perfon£ eft pctfcda, vel impl-rfcda Pcr/fc^^jcftlegalis, vel euangclica. Illameffla- gitatlex; hanc ollcndit euangelium mC[\u(\.o.lmperfefi.e fmciijiccitionc.,iiff honis opcribm in (^enere. R ^ C E P T A. Anliifcatio confidcratur iii generc , & in fpecie. Sunfltftcatio in genere fpcdatur in natura & cfFe- (ftis fuis. Natins TheologiiE Sea 1 1 1. Loc. XXX. Natura f.tncUficatianis confideratur abfoluti} , vcl coinparatc : & iterum ablolutc in partibus , &: caufis fuis. 2. Purtes fanEltficdtiouis dux fuiu: auerfiu a malo, & coiiucrfio ad bonum. HU dicitut mortificatio ve- teris ; /jjiijviuificatio noui hoininis. }.Caii/xf{nilificatio>i:i l\mt ita : J.Ejpciens cft principalis,gratia Dei : vel organica, Vt fiJcs & concio lcgis Ik euangelij. II. Afiiteria cft pcccati odium , & iuftitise ftu- dium. III. Formacll rcnouatio mentis , voluntatis , & afk&amv. IV. finis eftgloriaDei , confirmatio clciflionis, eonuerfioaliorum,&:gaudium fmCtorum angclorum &hominum. 4. Comparatio fanEl^fcaiionis t{\. conucnientia & difFcrentia eius cum iullificationc & glotificatione. ^.Ejfitia finciific.itionti i>i genere jpetlAtiorum operum eft obedientia euange- lica cjiiae prohcifcitur ex fide.fecundum normam vcr- biDei.ad ipfius folius gloriam. %.G admbonornm operum iii hac vita efl: remifliis, iccundum magis & minus. 389 Re G V L JE POSITIV^. /. Sanclificatio eji , cjiia Dens in ittflificatis, gratia .fuacoopcrM'e.fantiitaicrngruita operantcdatam , di- rigit ad bona operafActetida. Exod-i i.i;.i3.EgoDominus funi , cjuKanilifico vos. E^c, lo.-u. 1 1. EiJO Dominus r.mrtifico vos. £r <■;»/>.; 6 11.17. Spiri- tum meum ponam in medio vellri , ijuo faciam vc in llatutis meisarabuletis, & iura mca obfcructis, facicntes ea.E* eap. 57. "verfu ;8. Cognolcant gcntes me Dominum fantlificarc Ifiae- lem. ciun erit fancluacium meum in mcdio ipforum. Luc.ii, wr/7 1.1^.6. lieri non potcft, vt fine fid,. qu.fquam «i placcat 1 Sa- '"%'. "f ^•'V-/.^'^i-^'^SamucI. an dcledncnr lehoua holo- cauliis, & l.iciihciis ,vrcum aurcultatur voci Ichout = Eccc aufculcaiccftmeliusfacrificio; attc-nderc . .adipc arictum'. Ephef.k.v.ij. Galcnm etiam f-iiutis recipitc . & gladium Spiri- tus.h e.vcrbumDa Pf^l.n^.ver.io^. Luccrna^cdi mco vcr- bum tuum cft.lux itincii meo Videpafflm in ho- pfaimo Deu- /ov«. ii.-i..-v//.\namquamquercm, quam ego pra.-cipio vobis. camobleruanccsfacire : nc additoei , ncquc dccrahico cx ca Efa.:.).v.ii Dixiccnim Dominus . propcciea quod .ippiopin- quanspopulus iftcorc fuo . & labiis fuis honoranc me cor au tcm fuum procul amouet h. me : cll rcuercntia eorura cr^a me quam prsccpto hominum cJodi funr. Confer Matth. x^%er%' E^i-c^.io.-i^.iS.ig.Edixienimfiliisipforumindcfcrto in lia- tutispatrum veftiorum neambuletis , & iura illorum ne ob- fcructis; nequeftcrcorcis diis illorum vos polluatis. E.tq fum lchouaDeus veftcr ,in natutismcisambnlate, ac iura meaob- feruate,acfaciteea.M-?f(/>. rj.-y. y.Fruftrime colunt doceii- tcsdoarmas.quxluntmandatahominum. 1. Cor. io.T«,/,r, OmniainDci gloriara facitc. Et cap. i.verfii xo. Glorificate Deum m corpore veftro,& in fpiritu vcftro,qu« fuut Dci. 11.^. Bonorttrn operttm cnrfns ^iiotidie efl infiattrandtii per pceniieniiiim , Ijoc efi , ^nortificanonetn veteris , & viuificationem noui hominis. Matth.f. rsrA-Fwtefruausrefipifcentia dii^nos. Efa. i. verf 1 6. 1 7.Lauatc vos , purificatc vos , amouetc malignicacem aaionumvcftrarumexaduerfooculorum meorum ;' definite male faccie , difcite bene faccrc Amcs j. verfu i j. Odio ha- bcte malum.S: amate bonum P/a/.j^.o;.! f. Rccedea malo , & fac bonum. Ephef 4. verfu 11.'^ feqq. Vei cum ( Chriftum; edodi eftis deponerc quod ad priftinam conuetfationem atti- net ,vetercmiIIumhominem ,qui defi-daaricibus cupiditati- bus fcfe coirumpit:renouari vcro fpintu mcntis vcftr.-c.&in- duercnouumillum homincm,qui fccundum Dcum conditus cftadiurtitiam & fandimoniam veram. Eteap. 3. v S. tratis olim tencbix . nunc autem lux in Donsino , vt Slij kicis ince- dite.r«M.T.!i li.liluxitgratia iliaD.-ifiIutifera , omnibus hominibus.erudiens nos,vr , abnegara impietace, & mundanis cupiilitatibus , temperanrcr& iufte , & pie viuamus in pra;feiui feculo. z.Cor.7 .ver 9 lo.Nunc gaudeo, 1100 quod tuiiicia afFe- tti fucritis . ^fcd ciuod triftitia affcdi fucritis ad ref:pili.-cntiam. Nam triftitiafuirtisafFedi fccuiidum Dcum, &c. Nam qui fe- -{■undum Dcum dolor eft . is refipifcentiam j^cfTicit ad falutqn, cuiss nunquam ptrnitcat : at mundi dolor mortem ciHci:. Ttia re. tl'nllia bonorum ufcium. Bonoruin opcium cuilus quotidie inftauil- dus. If". 7)eiis rcmnneratttr bnna opera pr/tmits tirntorali- biis& £iern!s e.\-me:.toratiii. Deiis re- .mijnria- iiif bona opcra cx t«f,7.-c;. T o. Vos, ciim fcceritisomnia,qaa: prxccpta funt S""-''- vobis,dicitc, ferui inutiles fumus , nani quod dcbuinius faceie, fecimus. A-i^r/Z^.j. -i/.ii. Gaudccc&exultace , quoniam mer- ccsvefha mulca e^iwcccWi.Coiifer Luc.C,.v.>.-i,.z^. Jpocal. it. v.ii.Ma;th.i^.ver'.;4.^feqq. Tunc dicct rexiisqui addcx- cram ipfius.erunt. Adeftc benedidi Patris inei ,poi]idere re- gnum paracum vobis a iado nuindi fundamento. Efiiriui enim & dcdiftis mihi,quo vcfccrerjfitiui, & dediftis mihi potum,&c. i.Tim.i^.v.i. l'ict3S ad omnia vtiliseft , vt qua: promiflioncia habeat vitx ptxfcntis ac futura:.C(>;?/i-r Deu:.i2. F.Operaprimts. lahtapraciptiafunt ( 2)1)ileHio Dei Prxdpua fitpra ornma contur.ita cum tirnore filiali.(h)Fidncia b°'''^°P'^- tnDeo,{c)l'i!ttenttaerga De{/m,iontHri^a cun, fpe. tabuls. {d)Prtcatto.{<:yConfiJJio.{f)/uyarueKtitm.(s))Fbtttm. {h)Rcligtofiias. (3. ] Vfal.iS-ver.i.^. Ex intimis vifceribusmeis dihgam te, Domine finnirasmea , Domincpecramea, & propuoiiaculuni meum,& Iibeiator idcus , Deus nieus.rupcs mca, ad quamic- cipiam nie i clypcus incus , & cornu laluiis mca: , editus locus n-.eus. Confer Alatth.-.i.v.iy. Denter.io.v.Ji. QiiidDomi- nus Dcus tuus petit abs tc f Jfiael ) nifi vc time.is Dominum Deum tuum, ambules in omnibus viis tuis,& dili'fas eum , & coIasDominumDeuintuum , ex toto cordecuo , & cx coto anima 390 EncyclopedijB Lib. XXV. Cttca ptecatio- rem quot aitenden- dendaS Cita vo. tum quot obfeiuan- da.' ammo tuo ? ( b ) E^.i^.x-.^ConfiJue Domino vfque .n fem- pitemum. Nam in Dommo Dommo rupes feculorum elt. FUU.v.^. Fiduciam habete in Dommo P/a/.ii . 10. x».!!. Cuin habeainus libcrcatciu ingrediendi facrarium, per finguinem 1 e s v : accedamus cum \erocorde, & certaperfuafionc fidei. lacoh.i. verf.6. Poftuict cumfide. (c) In N 1". non fumusaftriiliad certum locum pu- hJicum . \.Tim.i.v%. lohan j, Mallh.i^v.i^. Et cap.G.v.6. Etpriuatis precibus non cft prxfcriptum certum tempus , pu- blicis vero prrfcriptus eft dics Dominicus. Acl j.o. v.j.i. Co- rinth \6.v.i. Deniquegelius varii pollunt adhiberi, puta cle- uatio nianuuiM , \.Reg%.v ii.flexio gcnuum, Acior.io.v.^r,. clcuatiooculorum verfusccelum, lohan.ii.verf.:^\. capitis de- tedio , i.Cor. \i.v.^.^c. V n. Circa votum htcftmt ob^^eruanda , ( a ) »e cjuid voueamiu ejiiod piignet cumverho IXei, vel cuiprie- fiarido non fimia pares , vel cjtwd non conueniat no- Jira vocatioin. (h) f-^t per vottim noftrwnfiudeamu^s heneficium alicjuod a Deo impetrare , non vero illud haheamtii pro eperemeritorio. (c ) Vt pervotumnos adflringamtu ad officium faciendurn. (a) /lllor.X'^. v.\i. rccitatur impium votum quaidraginta Virorum , qui vouerantfe non efuros , neque bibicuros , donec trucidalTent Paalum. f.Cor.j.v.^ Quod fi (c non coatinent, matrimoniuin contrahant. Itaquo peccant , qui voacnt cceli- bacum, C\ non habeaut donum continenriac. t.Ccr.7. v.^. Neu- ter (coniugum j habct potcftatem proprij corporis. Peccaret itritur maritus, fi voucretcontinenciam cumvxorc; & vicillim. (b) Talcfmtvotumlacobi, Gswe/iS 'v.io, Icphte, ;«J/>.ii. -..•cr/^i.jj.Hannv, i.Sam.\.verf\ \. Abfalomi.i.Saw. j.-y.g. ( c ) Tale fuit votum Dauidis de iuueniencio loco pro atca foe- dcris, Pfal li i.v.i Qfdetnceps. V 1 11. Prcecip!iaoperafecundif,tahu.Ufunt{a) DileEiio pro.ximifiiicera& conftans.{b) tUemofj/na.{c) Eui- tattofcandali.{d):!^dificatto proximi,{clLegitimm vflu renim mdifierentium. (a) /a^a)? 4.t;.ii. Hoc piwceptum habemusab eo , vt qui diligit Dcuin, diligatetiam fratrera luum. Matth.y t; 44. Di- lifiteinimicos veftros, beuedicice iis, quideuouent vos, & pre- caminipro iis,qui vobis infcfti funt, Sc profequunturvos. Con- fer Lnc.b.v.-LT .(«f Matth.6.v\ f \6.R»m. 1 i.t/.io.Si efutit ini- micus tuus, ciba eum : fi fitit.da ei potum. Hoc enim fi feceris, carboncs ipnis coarcernabis in caput cins ('b ) Danitl. jfiv.iy. Peccatatua iulUtia abrumpc , & iniquitates tuas gratia erga' affiitlos. Videctiam Matth.6 v.\. ^' feqj. (y^ cap i(. v.54. e^ (eqq. t c ) Matth.\^. V.6 ^ deinceps. Q_uili."]uis oftcnderit ali- qucm ex paruis iltis qui in mc crcdunt , pr jcftitetic ei , vt luf- pL-ndatur niola armaria in collo eius , ac dcmergatur. ia profun- dum maris.Va' mundo ab ofFcndiculis. Hic tamen non dchc- niu.scurare, liquis noftris re6fe didis aut faftis ofFcndarur, Maifh.yv. 11 lohan 6 v.61.1. Cor. lo.f.ji. Eftote fine ofFen- dicnlo,'V Iud,ris,&: Grscis^&Ecclefia^Dei. (d) R«»3. n . x/. 2,. Vnufquif]ue proximo indulgeat ad bonum , ad xdificatio- ncm. \.Cor.\o.v.vlt. Sicut & cgo pct omnia omnibus pl.icco, nonquxrens meara ipfius vtilitatem.fed multouim ,vt ferucn- tur (i:)Rom.i^.v.i ^.(^ fei^q. Neamplius igitur alij alios iudi- diccmus:l(:dhoc iudicatepotius, ne olFendiculum ponatisfratri, aut lirandalum. Itcm : Si propter efcarn fr.itet tuus triftiti.^ afticitiir , noniam lecundiim charitatem ambulas. i.Cor. ic •V. 1 j.Omuia mihi licent : fed non omnia.Tdificant Rom 1 j.v.i. Dcbemus autem nos qui fitmi lumus , imbccillitatcs uifinno tum porcare, ac non indulgereii&brsiplis, .Regvl^ Didac tic-(5:. I. De SanUificatione ingenercfunt hdt, reguU. 1 .SanSiificatio eji realis mutntio hominis, a turpitudine pec- cati,in puritatem imaginis Dei. luftificatio eft & ipla realis niutatio, fed eiufmodi , vt homo liberetur a reatu peccati. Scd (andificatio facir, vt bomo libcretur magis ac magis a turpi- tudine & raaculapeccari. 1. San^lificatio ejl mura:io toiius ho- minis. Primo tamen &prxcipue conuenit animoe, vnde poftea deriuaturin totum corpus. Dcnt.^o.b. 3. Saniiificatin in Scri- pturis alpellatur re^eneratio,renonatio,conuerfio,pcKnitentia,re- . fipifcentta , ^gl rificatio. Qji-e tamen voCabula lunt am- biirua. Nam reoeneratio , renouatio , & conuerlio fxpe ctiam ponuiuut pro vnuiersa hominis pcccatoris reltitutione in lu- tcgrum , qii^ continetut vocatione , luftificatione , & (anifti- ficatione. Et poenltentia interdum eft dolorille, qui fidcm an- tcccdit. Et deniqueglorificatio interdum eft faniftificatio con- fummara. 4. Sitniiificmio differt aiufiifiiaticnepartimgenere, parlimforma , pariim gradibm. Genere : quia iultitia in iufti- ficationc pcrtinct ad catcgoriam relacionis , in faniftificatione cftqualitas. f or»9,i : quia in iuftificatione fides eft vt manus apprchcndens iuftitiam'C H R 1 s T i ; in (andificatione eft principium & radix bonorum opetum , adcoque habirus & qualitas. Ibi tollitur peccatum quantum ad reatum & poe- nam, ne obfit : hic paulatim aboletur , ne prsefit. Ibi iultitia C H R I s T I nobis imputatui : hic noua iuftitia in nobis crea- tur. Cradil/us : quia iuftificatio cft adlus vnicus, indiuiduus, perfcdus , xquiiliter contingcnsomnibus : (andificatio autem eft aiSus fuccclFiuus, ad perfectionem paulatim cendeiis , & prodonorum Spiritus fandi varictate in aliis magis , in aliis minus luceiis. j. Catifdfaniiifirationifiiafiint. Caufa impul- ftua intcrna, eft gratuita Dei bencuolencia , ex'er»a , metituin & efficacia C h R i s t l. Inftrumenialts exierna cft doctrina legis & euangeli) i interna , fides. Huc ctiam pcicinent affli- dtiones , miracula , & fimilia media ordinaria & extraordi- naria Materia cft totus homo quantum ad intellciflum , vo- luntatcm , &afF;Ctum. foraacft inaiierfione a malo , & con- ucrfione ad bonura. Einis eft gloria Dei, & noftra falus.ciurque certitudo.' nulliim enim elcdionis cuidcntius eft TiKnn^". 6. SanCltficatio duos habet terrriinos (^ gradui. Termi- nus a quo cft labes peccati ; ad (]uem,puricas ima- ginis Dci. Gradus rcmillus cft m hac vita : intenlus & cxcellcns in altera vica. 1 1. tnnes Theologbj Sed. III. Loc. X X X 1 1 &c. 591 \\, Partei fanElificationis refpeRu termini a atto & lid i]nem,fn ni t/ioi ttpcatio & viiujicatta : vnde oriiitr liuia car/iis Cr fptrutis. Mortificaiie eft.qua pcccatuiu flue c.iiomas^is & ni.ngis.ib- fiiiniyiv. Viutfitaiio c(l,qiu iiii.i;;o Dei iiiagis & m,in,is u-rtuiii- ' — jiiv. Hinc ovicuv bciluiii (jiuitu.iic , qnocivo coniiupilcit .iJ- ucrfus Ijiitirum ; &coiitta. Vi\clc& ilUiJ (cquituv , liomi-icm tiJelcm duplici fotma inCoimaii , pcccato lcu cavne , & (pii icu fea gratia. 11) m n ■ ua ■ inx ib , Locvs XXX L De Prxcifuis bonii operihtts. Pr^cepta. Wi^ Anilificatio in Jpecie cernuur: in variis bonis ' opcribus : qiiorum videiida funt fumma ca- pita,& praxis. Snmmct ipforum capita funt duo. ^iit. enim ftint /impliciter& fua naturabona : yi,vt plormn infirmitates:5r«.j(i«CT nec a. Spiritti fanUofunt , nec cuiri ipfo.w: peccata malitix.j.Da/i/a- cjlcomflacentia^virfiiiiin. Ptinia eli: generalis, & pendeta conuenientiacumlegeDcM. Secunda elt (pecialis,& pendet a fide. 4. Suiiecium ionoium operitm efi l?o- mo re^enitits.Nim bona opeta oriuntur ex fide. I I. DeprAcipuisbonis operbns prim£ taanU funt ht canones. y.Keligio vera aut fignificat vniuerfum Dei cultuin; aut fpe- cialiter cultum Dci iminediatum : aut fpc i 1 !lime vel intcr- num tantum , vel externum cum incerno coiiiundum. 1. Ea- dim e(l Jiuina ortu, & modo,& fine ■ elt vnica : elt antiquilfi- ma : cll Joccnda,non cogeiida : armis dcfendcnda.non obtru • denda aut propaganda : fi corrupta fit , eft teformarida cx ver- bo Dci.5.Cd£«/»cD«ialia eft naturalis.alia fupetnatutalis. II- la efi: inlita, vel acquifita : hsc infufa , velacquifita. Rurfus cfl: (alucatis;vel non (alutatis Illa e(t coniunflacum rfedu pie- tatis:ha:c (ccus. 4. Cultn^ Dc: vevus confiftit in vcta fanditate & iuftitii . feu iii lludio bonorum opcrum. Ellq; ijnmediatus, vel mediatus. Iir.meJiatus Deicultu^eft , quiJDeo immcdiate pr.rltatur, & prioredecalogi tabula docecur. nllque vclinter- nus tantum , qui in covde lefidet , ac ptimo pr.-ECcpto contine ■ tut : vcl internus & exceinus fimul , qui (equentibus ttibus pr.tceptismandatur. Et hic (bletappellari religio. j. Adoratii Vei cll , qua D.-umcum vera & huinili cordis concritione al- loqniniur, dc iis , qun: nindt.-c cius voluntati funtconfcntanc.i, tltqiic inuocacio, &gr.itiatuni adio.S. Ccnfijfiopeccaii coram Deo (nnplicicev cft ncccflarii ; Itcm coiani tcclclla . & fiatri- bus nollris .7. Imitalio cijriiJi cll , qu.l conamiir cxininicic *K b^-^.cK ^ifttin.. , quantum ad doittinam , vitam , & ciu- ccin. S. Uiramentum el( ics pcr fc bona & (anda i vtpotc Ipc- cics ador.itionis vdigiola-. hius mauria AcW-i cllc ics gvaiiis S. licica :forma , contclt:itio vcl inipvcc.itio : fiiiis, confii nincio ventatis & dccKio litium. 9. Saiiaium cft fandificanJuni, omillionc & adionc. OniittcnJa cnini (unt opcia cxtcina: & tcmpotalis vocatioiiis : nilifoitc ciica ingcns JamrMim non podmt di(Fcm. l-.iclcnda funt opcva labbato Jigna , qtiibus iKijnpediesille elt Jcltinatus 10. S/ifJintuctut rcm vctbi.iic- ut fiJcs vetbum vci. 1 1 1. Depracipuis bonis oferibtts fcctindic tabuU Trsciptia funthtcanoncs. '^pC^^ I. P.cciuf honoritm terreflrium "jftii c(t tatio Dci ,noflu , & ij. proximi. Oportetenim illaprinio iinpcnJeieaJ conlciuacio- neniEccleliaruin & (cholarum : deinJead noitiam & pioximi vicam fultentanJam,fouendam,reficienJam. i. lienefiicntiacii faciificium euchariflicum, Dco gratilliaium. 5. Hoi.or fuferio- ribus debittu e(t fundamentuni tabuhv fecund.i;. Scd & priinx oblctnautiainJe pcnJet. Nam fi contcmnantut ij , qui llintin flatu cminenti.-c conucllitnr vniueilus dccalogus. 4. Amor pro- pri& ■vits ifs- caflitalis,i:emf, iiiu ^ cajiitatis proxirrn Jcbct nobis eilecommcndatus. ;. Eona fortunA AzhnmM legitmie acquireie & impendete. I V. De adiaphoris hs funt rcguU generales Adiapho. &fpectales. "• I. Adiapf?ora funt , qu.x indi(Fcrenter fc habcnt aJ vfum & abufum. Itaque tes fimpiiciiev bonx , aut makc non vcniunt in hunc cenfum. z. f^caf/J^c^ej-A/eclt pviccptum. & pavscultiis Dei.Speciatecfi. libetuni,& adminiculum cultiis Dci. Eiai ma- teria d\ ics licita,& fita in noftta potcftatc./«;TOdi, in Jelibeta- tione mcntis , pvopofirb voluntatis, & promidioneintcrnii auc etiain extern.r :/«K,tc(tificatio grati animi,vel exciiatio ad of- ficiuin : obitcium.^oyas Deus ^. leiunium Ecclefajiirum_ nam naturalc,qnod valetudinis causa fufcipitui;& poliricum, quod a magiftratu , publicorum iiegotiorum causa inJucitur ; non cft huuis loci;fiue fit priuatuni,fiuc publicum , cx inoJo & fiue iuJicatuv. lix modo,vt non fit lu ciboruin Jclcdu, feJ iii ablti- nentia ab omni cibo ; & ab(tinentia cxterna a cibo coninu- gatur cuin abltincncia apeccatis. Exfine;vi non (iaiuatui pais culttis Dei,aut mericum.led vt fit aJminiculum cultus Dci, vt nempe Deo ardentius lciuiamus , & carnis Lijciuiam vctunJa- mus 4. Cerernoni& diuinitus iultitut.c funt nccc(rarix;Ecclcfia- iticx.funt liberx.extra cafum fcandali. 5. DeleclM ciborum n\ N.T.cft res libera. Locvs xy.xii. De i^doptione. P R ^ c E P T A. I. vT^ Eneficia Dei erga ecclefiam,c[\\x atribus pr.x- ife cedcntibus oriunttir,[u\\x finiiliter tria.- vidc- licetadwptiv; , libeitjs Chrilliana, & perfcuerantia faudotum. 1: Adoptio filiotum Dei conft.it vnione 6>: com- tnunione. '^ }. K//'ocft, qua Deus honiines crcdcntes Chri- fto vnitos rccipiciu filios & ha-Tidcs, atque itaetiana fibi vnit. « 4. Communio cft , qiia Chriftiani p.uticipant bo- nis&cruce Chnlli. Elt it.»que.ha:ccomnniuio iu- cis & crucis. Rcgtiloi p' fi iiiM vldc pai.)I6an!(}loc.i5>. REGVL^ DfDACTIC^. ].D adoptionii ndturahit fiint regii!^:, Air-.-;p. I. Adoptio e(l fententia Vei gratiofa , qua fideles acceptat ,'j propter Cijriftum adfiliciruin di^iiilatum.liAun. 1.1;. 1 .loh. ,.i. 1. Proaunlr,lur hnc f,rnten:ia,eadfm graduum va'ielat,-rum iujlificatione ; primo vidcUcct in mente Dei piiJdtinantis, Encyclop^dijE Lib. X X V. IeZTe>pea.n,M ncrnpc ,cacnnu,on,sA fil.a.on.s. j. ■" r . ' c — ii„.,,,.j illi cft J,;iu,tas alioiuni Sc fj- (anBijlcitttonem. hsiedum. K(JOT.3.i7 Exccllcntia ilta Aloptio diuina & II. ConHenientia 6~ differemia adopttonu dmin^O' hair.ana^ lntma/i(& sft ciufmodu coniicniut ^^'^'' CcnuewnM cft analot^ica, vcl poti,\s ^quiiioca. non vni- *""'■ uoca Efl cnim duntaxat fmiil,tiido.D#r;«i« Hc habct.A>!o- ptio humana cft extnnfrca tanrim denommarte,& commu- nicatio eorum qu.r funtcxtcinj;htque cx ind.gentia & dete- du fil.j natutali?; Jei.ique ctS ord.natur, vi filius (udcedac pa- tri AtdiuinaaJoptioconfiltitinintc.nacommunicationeiu- fiitiT- & fanaitatisincque fir cx indi-t^ntii.fed ex abundantva bonicatisidenique non ordinatur ad fucccffioiiera, fed ad pai- ticipationcm hsrcditatis allignatx. Ftuftus diuinz ailoptio- ais. III. Trcs funt fi-uElm adoptiom filioriim Dei. PnOT!«eftlibertasi!IaCh.in:iana.qua fidelcs omncs qua- C\ manumilfionc libciaatur afcruitute pcccati. Icgis,& mun- di. Seciinduici^ , quodfiJcIesdir,nitateraChriftipatticipaii- tc$ , funtetiam piophctJE , facerdotes, & rcgcs. Tertni^ efi:, quod omnes crcatura:, & qux per illas fiunt, vel fubiiciuntur fideliumdominio&Tfuipuroi vel miniftcrij viccfunguncut proipfis.vc angeli,rcl cedunt in eorum (alutem. L o c V s XXXIII. Ve Libertate Chrijliana.. PRACErxA. ad- ffitara li bettatis Chiidia. IbertM Chrifliana fpedatur in pattibus iun(Slis,& fpecicbus iuis. 2. Partes libertatis Chrtftiand funt pax fiue tran- quillitas confcientix,&-fecuritas ab lioftibus fpiritua- libus. j. AdiunEia eius funt ; inchoare in hac vita , & in latera vita confummari, longiflime diffcrre a libertate politica,&c. 4. Species eiiis funt : quod hbertas Chriftiana eft conmunis omnium fidcliuni, Vel propna Noui Tcfta- menti. f . Libertas communii omnium fidelium eft I. k iuflijicattoiie legis. II. /t rigida ipjirn exaBione. ll\.a maleditltone etufdemjddeociae a potcftatc fa- tani & mortis xtcrnx. IV. a domtnio & feruitnte peccati. V. a timore feruili in cultti Dei. 6. Ltbertas propria N.T. eft I. a legibus Adofaicis cercmomalibns , & forenfihus iflis , qua: ad pa:dagogiam vetcris populi &c politiam Mofis erant comparats. I I. in rebns adiaphoris. Hegulas pojitiuas \{dc paulo ante Ioc.15. Regvl.« Didactic^. I. Tie natura libertatisChrifiiamfunthi canones, I. Libertiu hic dicilur Chrijliana effeciiae fy fuhie&iiii. Nampartacft aChrifto , omnibus Chnllianis, adcoqac iu- ftficatis & landificatis. i. Ltbertiu Chri/lana non ejl licenti.i «ar««. Htecnim illiidiametro aducrfatui. 3. /J'/e^efumus l.berati, quantum »d iuftiticationcm, adeoque rigidam cxa- taioncm, & malcdi',lionem; non vcro quautum ad obfeiua- tioncm ^.A /lefM/o libetamur in hac vita , quantun. ad rca- tum,d»mnacioncm,& dominationcmipod hanc vitam.ctijm quancumadinh.x(ioiicm feu inb.ibuauoncm, & molcflatio- nera. A'nl>m aiiiaphoru fic libcrati furaus , vcad ilias (ci- uandas aut non fevuar.das, confcientia noftta non oMiprtur: veiuntamen ita , vt fiJe^;& chatitatis accutata habcacur ra- tio. Vtdei i nc ics non adlaphoras habeamus pro adiaphoris. Charitatii ; ne proximum iiifirnium magis infirmcmus. y. A^ pnceptii hominum libcrati (umus . quando illa funt con- traria mautiaiis Dc. , aut adiaphora obtrudunt pro ncccf- fatiis. II. Finis libertatii Chriflianaefttriple.w , t. Vera confohitio,c\^a:s: ex liberatione a lege.pcccato, moi - te, & (oiicitudiiic in icbus indifFcrentibus & mandatis honr,- ■» num.fluit.i SeruitM iii[litt£\qu3c vera demum libertas cxiftir. yl\ri{i Dei cttUu-i i immunisncmpc afupctftitionc , aut pto- ximi oftcnfionc. L o c V s XXXIV. De Perfcticrantia, fmciorum. PRj€CEPTA. 1 •'grK? ErfeuerantiafanBonm fpe£tatur in caufis,par- ^ii^ tibiis,& adiundlis fuis. z. Caufs iLnt paternaDei voluntas , & inuidlura ipfius robur : mentum & efficacia Chrifti : affiften- ti.-i .Vpiritus fandti : denique fides , qua? cft noftra vi- ftoria. i. Partes funt dui:perpetua voUintas fiuc fetiura perfcuerandi propoficum,6i adualis continuatio. 4. Adiuntla eius fupt : eundcm fcmpcr tenorem habercquantum ad habitum fidci, fpei , & charitatis, qui perpetuomanent, acmuhiplicem interruptionem admittercquantum ad adliones,profeffioncm , & fen- fum iftoruni habiruum. Regtdas pofiiiuas vide paulo antcloc.25. Regvl.^ Didactic^. De naturk perfeuerantit, fanUorum hifunt canones. 1. Perfeiitraittix fanBcritrn nonixcludit ontnem lapfum, aiit ' infrmita:em,fed lap\um toialem ^finaltm.^H- n itaquc pctfc- ueisntia lominc opotttt e:m iri:elligc;c, qua elcift-. in gra- uiffina peccaia prolabi nequcant i qua fidcs ipfotum nOn la- bctaclctut i qua Spiritus [aii(Si prac cniiani cfficaccm.fcu alli- fientiam aiflualcm.ad tcmpus amittere ni^qucantilcd qja fit VI giatia Dei & fide nunquam pcnitus & finalitcr cxcidant. 1. C/i«/Ii t^cenj pcifcueiainix huiuseft Dcus inChiiflo pcr Sp.titiim landtum:OT«/ei'/» c(t horoo vocatus, iullifitati/s, & fanftificatus : fcrma cft partim .n voluutatc,parti.ii in facul- ta.e (cu i&a peifeuerandi. Voluntas ;r. piis nnnquam dcficit: adlus modo inicndicur,mod6 remittitur Etli ergo fides.quan- tum ad aitum fccundum amittitui : nunquam tamcn amitti- tur quaiitum ad habitum & aftum pririjum , quo Chriftum apptclKudit. Finn ellceitiiudofaiutis noflroc, ac fiima con- folaiio. 1 1. Ejfecla perfeuerantia fanBorum duofunt. Bl I. Pax & tranquillitas confcicntiae. 1. Studium bonorum rt» operiun.Nam quia ccrf fumus faluiis noflr.i.non pollumus.»'* non Ixiari, & quidcm fcmper. Ei lui ius quia certi luraus fa- lutis , odio habcmus ea qua: cum falutc ifla puguant. Porio ceititudo ifta non cft vidonis ( h.xc enim pertinct ad (laium pattixj led fidei, quiefl imimT.i i^ sA.y^®.' , omnidcmou- jlraiionc philofoph.ca maior & potior. L o c V s XXXV. De Beneficiis Dei accejforiis. Pr.«cepta. Xpofita fiint bcneflcia Dei principalia erga ^ eccUfiam^te^zvx accejforia^cpx [\jm hutusvt- tA temporalis adiumenta. I» Theologte Seail I. Loc.XXX VI.&c. ^ 9 5 politica fiimil poft tcmpoia Nimrodi , apud gcntes propli.iiia> &: f.imilias p.itii.irchaium i.im aurliorcs qiiim aMtc : hjic cll planc ecclcliaftica.confiftcns iu cxcicitiis (aciis j qtioium alia funt in ritibus ; alia in rebus. Rln.'c. Rcs funt corpoialcs vcl fpirituales. Corporales : vt arcliitcdura ^' cullodia tcmpli.ciufquc vaiorum & thciauromm ; collc>5lio & cura ccniiis facri eccieiia- fticii difpcnlatio ftipcndiorum & clectnofynarum. Spirltuales.-vx. verbum Dci & Ax^cw^Wxu.fer.bimi Del prxdicabatur,.Sv: dccantabatut partim hymnis, par- tim indrumentis muficis. DifiipUm, fiuc ccn(ura, crat morum , c^' dodrina-. Ulnet^it mornm prinato- rum in fynagoga iSicorreptionibus fratcrnis ;ptibli- contrn iii prefbyterio fandorum , & fynedrio Icnio- rum : Imc crat in iudiciis ccclefiafticis, rcd.irgutioni- bus propheticis , rcformationibus , & folcmnibus, conuentibus , feu conciliis. Hic agcndum cit dc miniftris EccIcfiaE V. T. iifquc tum ordinariis , tum extfaordinariis. 5. Gnbernatio minifterialis Jeu exterm ecclrjis 2\r. T. confideratur ratione perlonarum, a quibus fit,&; modi,quo fit. Ferfonit func ecclefiaftic^ vel feculares. 4. Perfon£ ecclefia^icdi N.T- fpectantur in otf cio & potcftate conimuni,vel dilHiidis gradibiis. Vfita- tc dicainm miniBri Ecclefj:. 5. Officium & potejloi comrnnnis cft doftrinam vc- ram traderc & difciplinam fandtam conflituere aut vindicare,pccnis tantiim fpiritualibus. 6. DiftincligradHs funt.quod alij funt fuperiores, alij inferiores.Vfitatc appcllatur Hierarchia Ecclefi,. Superiores iteruni funt primarij , vcl fecundarij. Pri?narij funt extraordinarij : vt Prophetx, & Apo- ftoli, & Euangeliftar. Horum vocatioe^ immediata Sc extraordinaria : ^ualitas (\\xoA non poiTunt errare in dodrina promulganda : poteftas abfoluta circa dodrinam &: difciplinam. Secmdarij funt paftores & dodlores. Wommvocatio eft mediara,vel compo- fita , ita vt fit mediata & immediata fimul: ijualitat eft, quod polFunt errare in dodrina : potestoi eft li- mitata ciica dod:rinam &difciplinara./^/ fum alli- gati ad Scripturam facram , & fubieifti iudiciis ec- clefiafticis : lAc funt alligati, quifque ad corvfenfuin Ecclcfia; fux. Inferiorv Cimt feniorcs,qui appeilan- tur; & diaconi fai eleemofynari). In fccundariis & his infcrioribus fpedlanda eft tum eletiio , probatio, rnijjio , i-fiauguratio fcu ordinaiio,& dcpofitio fcu ex- authoratio: tamfHnilio feu officium fpeciale. 7. Perfon iuftitiam eius ; ^ i/la omnix vobis ndiicientur. Vbi Chri- ftus ditcrtc diftinguit intci bona Dei pripcipalia & ac- celToria. eot- 1 1. Bona corporalia in V. T. non folum fueriint *'' adiiimenta hutus vit£ , fed, etiarn typi e. futun vitt. Bon» corpoiatia Deus addit fuis fcederatis ad fcedus sra- tlx , vt fint haius vit.-E tcmporalis adiumenta & commoda; pro fuo, inqu.im, fanftilTimo arbitrio hicaddit, &:ptoutra- lu:i cniufijuc fccderati.ac inprlmls glorix fuDcnouit cxpedi- jre. Itacjue erranc errorea» latis cralTum , qui opinantur, Deum in foedere cum Abrahamo, Ifaaco, & lacobo, & pofte- ris iUoruin inico.terrenabona folummodo, aut principalitcr faltem promifilTe : quafi Deo nihil aliud propofitum fuiifec, cjuam populum Ifraclitlcum tanquam aliquem porconim gregem in hac vita faginare. Alius finis Deo fuit propofi- tus ; vt nempe fideles in fpc vitx xtema: melius alcrentur, quam Deus contemplandam fub bencficiLs rerienis , ac quo- dammodo dcguftandam exhibebat. Quaproptcr in tcrrena, qua fruebantur, poflefllone terra: Canaan,velut in typo , fu- turam, quam iibl in coelis prxpavatam credebant, ha:redita- tem, funt intuiti. In N.T. Dcus fidclibus pra:ter fpiricualia & jeterna bona, qua: eit priftat, adiicit eciam in hac vita terre- jva commoda, non vt nobis fint typi futura: felicitatis, que- rnadniodum fidehbus in V.T. fed vt fint diuinx beneuolen- tijE indicium aliquod & patcrna; curs pro nobis Dco , pro- uidentia fua ita res omnes moderante , vc liberrima volun- tate det bona corporalia fidelibus fuis ; aliis plura, aliis pau- ciora , vc difcamus ad fpiritualia potius & .-Bcerna refpicere. Ac licet non pauci fidelium deftituantur huiufmodi bonis acceflonis : inde tamen non oportet colligere illos carere ^ bonis principalibus,quia ncgaco acceflbrio non ftaiim nega- tur piincipale. Locvs XXXVL De Aimijierio Ecelejix. PRjECEPTA. Xpofitum eft de princlpali gubernaiiene Ec- fea clefit.: fupercft vc exponatur dt guhernatione minifleriali feu externa eiufdeni. Ea eft Veteris vel Noui Teftamenti. 2. Gubernatio rninifiraliffu externa Ecclefin V-T. alia eft ante politiam Mofis, alia in ifta politia. IIU cfttti,& diiudjcationcc rcwonmatn.CUuis difiipli- p£ cft in dtrdp^ina EcclefiafHca \ qu.x eft communis vc! ptO]thuCo/f!»iU'ihCi\ tum in admonjnone foli- laria/ociaj & prc(byteiali , tum in (ufpenfione a fa- pris , & cxcofnmunicatione. Quibus omnibus ref- pondere debcty^r sfabiio canonica, tcu tcclefiaftica ; quam excipit akfiolutto. Propria ell , quce concernic folos Ecclefiae m.nillros. 14. Gubernatio politica Erclefi^ concernir officiurn Magiiiratuscirca Ecclcfiam. 15. Cpibsrnatio ceconomica Ecclefix concernic ofu- cium patris & matrisfamiiias circa Ecclefiam. tjifcjplina Ecclefialti- eaccrtisco- ■jftatgrjdj- pus. jcdcliafti' ca qi alia elledebcat.' Wlnifte- y»\ini V-.ccie- fix durabic ad hnem JTticuli. ~R.EGVL.€ PoSITIVil. I. Dificiplifia Ecclejia. certU conftat gradihusi, e^Hos non oportct tranfiiUre, Maiih.TS.v.T^.Cr r^q^jSi pcccauerit in te frater tuus.veni & argue eum inter tc & ipdim folum.Si te audienc,lucratu<: cs fratrem tuum. Sin vero te r.on -wriierit, accipe tecum adhiic vnu.m aut ilnos : vt in ore duoram aut tdum teftium ftabile /It omnc rerbam.Quod fi ncgiexent eo; audire,dic Ecclefir. Quod iT Eccleliini audire neM-/;i;.7,x'.i4. I I. •■aardi.tis ry Leiti/s.. Vidc in E\odo & Letjitico ; no- minatim Exori.i^.Leuir.^.ifem i.CAroa.i ;. III. Profheii : vt Efaias , lercmias, &c. Vide infra Chro- |ioloo;iam. Qunntam att"net ad minifterium N. T. ibi hoc munere parcim funili func, parrim adhuc funguntur. ' I. 7oi»»e; Bap^fffa.prscurfGr Chrifti. Afa///) 3. M.trc.i. Zuc.\ioh.\. ". ■ ■.,■.:■.:''!"'.., ;■ . I I. Apoll.ili.M'ith.\c.v.-',i'i' .ff(ji}.j4tf.i.v.-L(f. cap.f.v.i^. eSf>ff^j.G.i/,i.T;.ijte„j_XX.difcipuli Chrifti,£«f.io.v.i. III. Eu,inge!-fi:i^\^ c'ft;Euan-clij pr.-ccones.,;i.E;/A4.xi.5. . IV. ''-"/^.'^ ;dc.f}',intcrpretesSaipturi. 'Vi i.i.C«Mi. - V. D^arres c^ra adhucdurant;'-' fvti.^ V D Paflor^ ; qui ct:am adhuc durant. j e 14. y 1 1. G«i ■«;;.■/(../.> d,/fiH„u. ,f,ue feniores ; qui & ipfi ad- huc.duranc.-J.-.w.ii. v.H. Qvi; pv.wft', pra-fit cumdili-cntia.l. Cny..v.>.!f. Dcu; in^Ecclcfiicoiiftltiiit c^ubern.-^.tionc?. yill. d;.«m,', id eft ,-curatores pauperum ; qui ipfi quoque adhucdiirant. i.r/w.j.^tJ.g, e^/rfj^. ^^.^ . ■* J f. Minisiri Ecclefii& legitime fimt vocandi & ordinandi. Quod attinct ad vocationem , quando Ecclcfia babet ma- giftratum Chriftianuiii,ius vocandiminillros eft penes illum, exemploMofis^EAro^i.ii.^-.l.C^/i^jg.E/ciS/.io.-u.ie.ItemDa- uidis i.C/;>o».i;.i;.i. cy/ijY. Itcm Salomonis i.Rc^.i.-w.iy- t.Chrtn.S.v i6.ItemEzechi.-e,i. /;w).i 5.t;.i 5.S1 veroEccle- fia non habeat magifttatum Chr:ftianum, ius vocandiminir ftrosadipfam pertinct.cxemplo Ecclefia:'apoftolicx,.3i?.i.'i'. \y(3- feq7ff.;5.i.Cori4.'t;.T;//.^^or.i j.y.}. i.TiOT.^.v. 14.1. r/w. 1.1'.«;. Tribusvltimis locisfitmcntio im- pofitionis manuum,perquara ordinatio miniftrorum Ectkfix t£poreApoftolorQeftfafta.QuirituseftIib?i;xoblcruationis, ReGVI..* DlDACTICiE. I. De minifierie Ecclejiasiico hxfiunt reguU. I. Mir,tfierium Ecclefiu e(l funcitc^qua homofeliBtu e.xiure jjj,-cialireif.ictas traordtnaria : puta donum linguarum , prophctix, miraculorum. Ifta vero dona tamdiu vigucrunt, quamdiu voluntas Dci, & Ecclcfi.^e neceffi- tas fcrcbat : iffque fublatis fucceffit miniftcriumordinarium. ■j.ExtraerdinnriumEcci'.fii. min.fttrium cft i^l ad Ecclefiit prlm;tm infitutienem , vel ad infiitutg fmgularem i& exrraor- dinrtriam conferuat! nem veldtwque adcollapfs. refiaur.iiio- nem extrnordin.^riam. Miniftetiuni inftitutionis ccmiunftum fcinpcr habctmiracnlorumtcftimonium.Minifteriumconfer- uationis & rcftaurationis fxpe confirmatur miraculis , at non femper,n'qae nLceflario : vt apparet in .multis in V. T. & in loanne B.iptifta.S.A^l/r.jcx/fl n.'ni'adocir:r,s. ,li,u-us atteftan- tur,vt ftat m )pfi fidrm /vsf!,!»/. llla enim doftrina, quae non confentit cum voluntate Dei nota , non dcbct admitti, quam- uismiracuiis confirraetur. ^.Minifterium Ecclefin ordinarium efi ad Ec:Ufiam ordinariis mediis conferuandam.rropagandaniy fj- reflxurAndam. -lo.Minifierij huius partes dut ftint : vt no- mine Dt I a^at apudpopulum,& nfmine fopiili a,ga/ apudDeum, cjUA funi agsnia. In iftis autcm maxirae excellit, atque adeo pcrpijtui femper vfus in Ecclefia fuit prxdicatio vcrbi Dei. I I. De potefiate \ & nominatim de dificiplina Ecclefi&fiint hi canones. T. Fotefi.^s Ecclefii ce>n''tur in ordinanda Bcclefit. cut«|/<», in iudicandd docirind,(ir in vfu clauium feu in difciflina. i.Po- tefloi circa EciUfin, tvmlia* occupatur circa externas cultus diuini circumftantias, vti funt locus,tempus, & fimiiia per fe adiaphora. In quibus Ci quid incommodi deprchendatur, Ec-k clefia ius habct vetera abrogandi, & commodiora fubftituen- di. Nec tamcn canones & confuctudincs Ecciefix oportet cx.rquare canoni Scxiptuix. ^.Bottftas E lefia in iudicanda docirinx Iimitatur'a canonc Scripturz , & compctit fingulis, " etiam idiotis : veruntamen ita, vt grauiores controucrfis dc- ferantui- ad prefbytcrium vel fynoduni. 4 Poteftat dauium eft,qu3 Ecclcfia ad difciplinx confetuationem vtitur. 5 . Claues Ecclefi du& funt,claudens, & a: eritjiis.ld cHy^nx funt partes poteftans cIauium,Iigatio & folutio. 6.l,igana cft.qua pecca- tori ira Dci denuntiatur vt rcfipifcat. Ea conitac quatuor gradibus: puta fcucra adhortat o & commiriatib, antegrefTis, fed infuper habitis , priuatis monitis ; a ptciliyterio fa£la: abftentio a facra coena, feu excommunicatio minot : excom- municatio maior : anathema Maran-atha. Ex qu.bus gradi- bus poftremus eftextraordinarius. j.Sc/uiioed, quapeccator iifdem gradibus obferuatis in gratiam ab Ecclefia rccipitur. 7. Cradsu 1 Voc Oltil i min ; rutT) fu. Mir liun fian ttc Theologia- Seail I. Loc.XXXVII.&c. 3 q 5 ' f Cradm iectnttr funt ehferH»ndil» difeiplhi» ^edtfialliraXW cnimprimus lut fcaindiis !»radus cumftudtu tentatusflhnon dcucniendum ad tcrtium. S.Fiaii fotrflatu fliminm / £. . cUjittuior dtcujqne tonferuetur,(y imptj m offido lOtitiueaiuur, III. De concilifi hifunt cMones. I. Comilium conuoretur a maqifliatu, ii fidclis fit : fi vcro Ct infidelis , aut libcllo fupplici impetreruri ant fi concilij apcrtus hoftis fit , com.iiuni ecclcfiarumconfcnfu cclcl-ic- tur. I. frtfes conciiif (it partim politicus , partim ccckiiafti- cus. i Materi.i in conriUo tractay.d^ fit caufa ecclcfiaftica, gra- uis , & confideratu digna. ^■'Foym* condlij cft in rcligiosa & ordinata difquifitionc, canonum fciiptionc, ac promulgatio- nc, dcniquc fcntenti.vpiicxccutione. j.Fixn coiitHij cl\o vc ritas doif\rina:,i: ttanquiilitas Ecclc(i.v.fi.Con!'i!iorum auihori. tat tanta dt, quanta iilotuiii cum Scriptur.i conformitas cxi- ftit. Ncque cnim liabcnt priuilcgium non crrandi. Locvs XXXVI L De Hojlibiis Eccleji£. PRilCEPTA. Aflenus confideiata fuic Ecclefia infe:nmc eft confidermda appofith, qiiantum ad hoftes fuos. 1. Hofles Ecclefia genere liint extra Ecclefi.iiD^vcI in ilia s funt apciti ; vel difllmulati ; capicaliores, vel mitiores &;c. infpecie funt athei, Epicurei, b^af- phcmi,magi,idoloIatra;,hypocrita', apoftatar.haereti- ci,fchifmatici,& nominatim viagnus ille .Antichrtjitu, qui x? i^oylw fic appellatur. 2. Circa Antichrifitim oporcctattendere periodos, rotas,& Ecclefiam ipfius, 3. Periodi Antichrisli funt : Antichriftus naf- ccns, reonans , reuflatus, deftrudus , & rcuiuifccns poft mille annos,de quibus Apoc.io. 4. Not£ Antichrifti funt varia; ; qui reuocantur ad locum,tempus,do<5trinam,poteftatem, opera, fla- gitia, Sc interitum : videlicet quod iu ipfa Roma /ic fdrurus,diuisa Sc collapsa Romana monar. tualcm & tfmppvaltm , nnjcmquc tcuelatus cft munriri , 8e pauLujn dfftrucndus cft d proptiis'ainaiii'., doncc abo!caTi,r pcnitu5illu(>ii aducntu Chrifti.cuius viciiium fc ia£>at,crnv. ipfi lit adn.rfatiu* tarione triplicis ortici). Coofcr t,. Tij.Jj.i. tr Afcc.i ].-jfi^iie .id cap.ia.incluflue. Locv s XXXVIIL De Sacramef/tfs ingcnere. P R y^ C E P T A. '■ ^^^?P^^^^^^ ^''ofnuUatio faderis gratict: rcftat £»?S ipfius obfignatio. Ea fit pcr Sacramcnta : quorum confideratio cft gcncr.ilisjvel fptcialis. 2. Sacramenta in gcnere confiderantur abfolutc vd comparate. Abfolitte fpedantur in fubftantia & circumftan- tiis : & fubft.intia itcrum in caufis &aft"edionibus. V Caiife. Sacramentorurn funt hoc ordinc. I. Ejfictens feu fundamentum , e.v parte Dei cft vcrbum inftitutionis,quod continetur pr.Trceptionc &• promillione ; e.vp.nte hotnints eft fides , hiftorica in hypocritis,faluifica in eledlis. Atque hincex hoc ncmpegcmino fundameto,cxiftit znio Sacram^^ialis. I I. Adaterta cft res tcrreftris & coelcftis, fiue tx- terna & interna. Vfitate appellaiu fignum & figna- inm.Signum cft fitbflantia , vt aqua , panis , .T^nus: vel aUio, fcu ritus & ceremoiria , vt circumciiio in certa corporis paite,nbkuio &: manJucatioexteriia iiue corporalis.^/^^-itfww fiuc res fignar.-i.eft fimiliter fnbfiantia , vt Chriftus cum omnibus fuis beneficiis: vcl na forma eft aitio Sacr.micncalis quam fcquicur communicatio S.^cramentalis. IV. Finii :eftpra?cipnus, vel fubordinatus. Prx- cipttus eft : vt Sacramenta fub figna doccnria fiue ({• gnificancia, obfignantia,& pr;cbencia,idque in legi- tirao tfi, qbi elt in co,vc Sacramenta a Dco iufti- tuta, ab iis,quibus inftituta funt,ad fincm..cui dtfti- nata tuin,vfurpentur..S«^oru^' fedcm i^*te7m. fc"vos,Row.4.'v."i > .Acccpit Abr.iliam fi5numcitcumcifion,s.U..x. -...o, Hoc populumeft nouum ilfud teftamentum(Teu fcedusjper fjnguincm meum.E.v.rf. . j . U • 9 Et ammtiabis filio tuo , die illcdiccndo : luopter hoc fe'c!t ifta lehoua mihi.cum exirem ex vE^ypto, vt fa tibi in h- «rnum ad manum tuara,& in momentum inter oculos tuos.vt it doftrina lehoufin on fuo , quia msnu forti cduxitte le- houaex.>£gypto. I I. Sacramema reiftgmficat^ repr&femam fmi- litudlne fna- Veui. 50. V. i. lehoua circumcWet cot tuum, ^icia RfW-r-' ^.^.EW.u.x-.^^.Osnc-cafrin-^atts inillo.agnoPatchah.Hoc pra-fiaurauit fore,vt Chriilo crucifixo non ftangcrentUr ctu- fa/.W. P.^.H.!«-'-C^^- 5- ^- 7. Palchanoftrumprcnohs {■anftmcatum eft,nempe Chriftus..irf.ii.x'..6.Bapt.iare f^ ab- lue peccatatua...C»r.i..v.i4.Hoc meum cft corpus.quod pro vobis frangitar.i«c. 11. -v. i-. Hoc poculum eft nouum lUud Tcftamentum.rermeumfanguinem,qmpro vobis efiunditut. III. Sacramemafwtfignn^^^fz"*^^'^''"'^^^!" cemta, fiue pianr£. (h) obfgnamia & confnnamta.fne tur ad fosdus gtatia:, Dux poft- p.Hla (c) exhihemia rcwfgmficatam in legitimo vfu. - -r.n^„nr„r . & cn,dem o.,a, ,t)discernemiafmeiniicmaChrifimoj.{e\rne7mriaUa, lOpradkemia refirrcaienem tarnt^,& vitamaterMm. (i) Vlde A-wm.i.lblR^w.^^-v. n.Et fignumacccpit circum- dfionisf Abrahamj f,,-,:iium juftitia-h4ei.fcj .Matth.^^.^.^^. 1-7 iS.Accipite,comedite :Hoceft corpus meum.Item :bib,te ex eo omnes.Hoc eftenim fanguis meus nou. fce^ens qmpro niultis eft-uiid.wr in remiffionem peccatoium. |d Gen. .7, ■ non circumcderit catnem VIII. In facrameml aAminifrAtione fnnt diffiii- Ji i guenda iftafe.x-.homo exterior dispenfms & accipiens fa.' ,ij l crameKtHm>resterreftris,&aRiocircaremterreftrem\^HA "^f triafirdt externa : tum horno imerior , res caleftis feu te- tio ', ta Trinitasqufi ibi eftpr£jens,& aHio imerior circa rem cceltftem. /crc OT.4.X' 4.Ciraimcidlte vos Ichou^ , & amouete praspu» tia animi veftri.Af.u^fc.j.-u. ii. Ego quidem baptizo vos aqua adrcfipifcentiam, is veto qui pone me venit, vaUdiot me cll &c.Ipfc vos baptizabit Spiritu fan|fto,& ignc. Ctnfcr Marc, j. 'v.i.Luf.^.v.i6Johan.i.v.^f.MxTc.i6. v.i6. Qui crediderit &bapti7atusfuerit, fcruabitur. Matih. 18. v. 19. Baptizantcs eosin nomcn Patiis,Filii,& Splritus fan£ti. Colojf.i.v. n. In Chtifto citcumcifi cftis circumcifipne qu£E fit fme manibus. Vide ^uoque i.Pet.i.v.ii.»d nnm.fr&ced.-j. REGVLiC DlDACTlC.*, Sacramemum InEcclefafkmittir latifftme^ftri- £le,& ftridiftlme. Liittjjlme Sactamentumeft idcmquod myftctium:ita vt haec .uo vocabula teiprocentur. Stricle facramentum fumitur pro intejjra aftione facra , in qua eft fic^num & fignatum. Sri- CTiflirae fumitur pro fi'jno tantiim duo vocabula teiprocentur. Stricle lacramentum qua eft fignum & fign; :Jftme fumitur pro f,'jno tantiim. Rurfus vtraque ifta figni- ficatiovel extcnditui adfocdus Dei ingenere; vel tcfttingi- tiioics hgnificationes hocio- co attenduntur i &quidemquatenu8 leltiinguntur ad fccdus gVati». J I. Pro dHplicifgnificatione,(]mm fitbftinetve.x Jacramentihoc locoidnplex etiatn cft definitip. mftitalis qualis / Pfirafes fa f raiTien'1- les vr acci- »i(iid.i i Conucnien- tu «i VI tbi & facrame. yerbum in iicramen- %h qualc ? T. !4. Pra:putiatU5 autemmas, quii. ,■ r ■ .- j pr:fiputii fui,vt,que exfcmdftut homo iUe e popuhs fms.EW. ■Ji v4i. Nullus aiienigcna vtfcitor iHo. (e) Exod.,-,. -v.S.?. mm . .Cor.i i.x;.i4. i 5- Hoc facitc ad mei commemorat.o- nem ^flRc»j. 6. v. 4. Seputn fumus igitur cum eo pet bapti- fraum'in mortcm: vt f.cut fufcitatus^eil Chtiilusex mortms. in gloiiara Pattis,ita & nos noui vua incedamus. I V. In Sacramenti-s vniitmurres terreftris & cae- leftis i vi promijjlonts Chrifli verafde apprehenfi. Matth xg v.iS.HccePicot^n-imnm.-Etv.iZ.Uocei^: fan- gu{smem.S-^cMarc.i4.v.2.6.z^Luc.ii.v.i9.io.tCor.io.i,.4. Q. 6.1 Cor.-ii.v.i.^ ij. V. Phrafes ficramentales ficramem^her funt accipienda. Genef.ij.v.ii.Tccdn-i meum erit incarnc veftra. £\:oiatn.\n fegitima adminiftratione & participarione : interyiet eft ipfj vnio figni & fignati,iteraque anaJogia figni & fignati.Et vnio quidem Tlieologi.^ Sed. 1 1 1.Loc. XXXIX. 397 J" tr quidcm eft form.i f:icr.imciui tot.ilicn coiiliJer.nrii,-in.iIo(;i.i vc- 16 cfi. tornia ljciain(.iitip.mi.ilitir conlklerati. 6.FhiM prima- r.'/« f(t obfiguaic toeJiisgi.icix.ex partc Uci &no(ha|/ef«»jij'aiit.icis. V I. £ffe[l*facramentorHmfnm inrcbiu , o* phrafibii-'. 1« rel>M:vt c\\\t?A racr.imeiita coiifirmant 5:ob(ii;nant iiifti- ■ficationfm,fan(-lificationem,5c gIorificationcm./»f/> & vfu : atque hrc cft refpedu lu- dsorum , Chrifti , &c fidclium in Nouo Teliamento. RejftElu iHdaarum : quibus cxterna refedio pra:putij femel fafta , internam circumcifionem ( quam apo- ftolusCi»/oj^i.i i.vocat i-)(ii'^omw^<.v ) adcoque inter- tiam peccatorum abolitionem & rege«crationem, & incorporationem in Chtiftum adoptionemque in po- pulum Dej , per & propter Chriftum exhibendum, Hgnificabat,&: obfignabat ; & haec tanta bona in legi- timo vfu cxhibebat. Simul autem hoc facramentum erat teftimonium promiffionis de venruro Mcffia ; & fignificabat, ex pofteris Abraharoi femen bcnedidum venturum efte. 'B^jpecln Chrijit circumcifio fuit fi- gnumcommunionis cum populo Dci , ipfum nempc clleverum Ifrai^htam. Deindeillius ciicumcifio fan- ftificauit veterum circumcifionem. RejfeBufidelium in Nouo Teffamtnto hic cft vfus circumcifionis, vt il- lius hiftorica recordatio nos commonefaciat de cir- cifione interna , qus nunquam non in ecclefia eft ne- ceftaria. 4- Pnfcha, fpeftatur in forma , e.ique tum exter- tia tum intetna, & vfu:ntque hic eft refpedus ludio- rum , Chrifti , & fiJehum in Nouo Tcftamento. Et V primo quidem Juddis per poftium conlperfionem fc properam agni affati manducationem , quotannis fe- mel,manducatio Chrifti venturi, & liberatio corpora- lisex itgypto , 6c fpiritualis ex poteftate Satanx , at- que ita continua in Chrifto venturo nut;titio & viui- ficatio fignificabatur & obfignabatur , & hafc ranta bona in legitimo vfu exhibcbantur. D ein dc Chrifim celebrauitPafcha,tum quod eftet Iuda;us,tum vtfan- «flificarct hoc facramcntum. Denique nohti recorda- tio hiftorica agni Pafchalis ob oculos ponit Pafcha noftrum,quod cft lefus Chriftus. ^. Sacramentae.vtraordinaria Feteris Tcflamenti fuerunt varia:vt baptifmus in diluuio,nube,& tran- fitumaris rubri; arca Nociignis ccoElo,comburens fa- ctificiajcoena manna: & aquaj cx petra profluenris;fcr- pens asneus ; etfufio fangiiir.is viiflimarum ; terra Ca- naan;tabernaculum;templumiarca fcederis,&c. Ex his Xew. ; ; u dno quodammodo rcfpondcnt facramciitis Noui Tc- ftamcnti ; videiicel baptifinus ilic tiiplex in diluuio, niibcA' m.iri rubro; & ca-iia mannx 6i aqux cx pctra proflucntis. Re G V L ^ O S I T I V jt SacraiTiS- lorum V. &NT. tonucnic' tia & dif- fcicniij. I. Sacramenta f'et.& Noti.Tejlam. conuenittnt re ipsa fif*furMmento,riucleo,6~fnbfl.antia;dijferwitg;,adu &modo clarit.ilif,f.icilttati<,itertiqiie largiorii Hique laxiori^ adminijlrationis, Vi,!c fupi.i loc. dcEuangclio. Hoc ipfuni patct cxcollatione Circunicil.onis cum !i.ipti(ino,& agni 1'afclialis cuin S.icra Eu- cliariflii.AMrr/^ iS.f.i;) Uocctcomncsgciitcs.bapti/antcs cos. t.Cor.io.v.n.}.^ Et omncs m Mo(i:ii baptiiatos c(lcnubc& mau:Et oinnes eaiidcm ctcani fpiiitualcm cdi(lc:Et omncs cun- dc porum (])iritualcm bibilic. Bibcb.intcnlm cx (aiucnte fpiri- tu.ili petia.Pctra vcioilla cratClirinus.i.ror.f .o/.^.Pafcha 110- ftiu pioiiobis(aciificatumcfl,iK-mpc C(iriflus.Co/o/f'i f.ii.ii. In Chriftociicunici(ieltiscitcumci(ioncqu:Efit (Ine m.anibus, corpore pcccatiscarnis cxutopcr ciicumcifionem Chiidi , con- fepulti cuni eo pcr baptifnium,&c. II. Ciicnmcifio ponebat populo Dei oh oculos natu- circum-- ramcarruptam.drfiMulobfignabutipfosfccdertgra-"^''?'^"'- ti^t ejfe ttifitos, & proinde in Chftfiim ventururn in- memiimj ccrporatos. G^n.iy.T.io. II. Hoccft focdusinterme&vos, &'c. Vide loc.pr.vced.num.l. Deintcrtupto & rcdintcgrato circumcilioiiis vfu vide lor^. Rom.4. i;.ii. Et iignum ciicumcifionis accepic, figillum luilitii- fidei. I I I. Circttmcifio externa^^^ttsi eratfignum cornmunionis circum- externsjjypocritisetiam admtmft^abaturtfed eadem '''*'° "" coniuutla ciim interna circumctfione cordis, falts ele- Inieiiu. clis fuit propria, Rof» 1. -v.k;. (^deinceps vfque adfinem:vbi verfu 18.19. apoftoliu ait.^Ncc ea,qua: eft in propatulo circumcilio. id efV, iu carnc.circumcifioefbjfed circumcifio cordis,id efl.in fpiritu.non in licera. I V. Pafchapopttlo Dci redigebat in memoriam libera- ttoncm e.\- -^gjfto , er obfignabat ffiniualem libtrationem per fancuinem Chrifii. Exod ii.x'. 13, coUaio etmi.Ccr.^.v.-j. Sub liberatione ex ^gypto intelligereopoitct conferu.itionem a cxde primogeni- toruoi , Exod. IX. v 17. Viaima Pafchacis eft Domino ," qui cranfierit prxcerdomos filiorum Iliaiilis in iEgypto , cum qx- derec .i^gyptios , familias noftras eripuic. Vide infra in Hi- ftorica de quitique Pafcbfitii , qm Chrifius ccl, braitit , ^ fttpra in (omfuto de illa quiRione , Num Chriftut , iam iam aditurus magnam O" ftolennem fuam fdjftonem , anticipauerit Pafcha.' Regvl^ Didactic^. I, Sacramenta F.& N.T. conuenitint refigmficata,& correffonfu. Nain res fignificara vtrobique cfl lefus Chriftus cum bcne- ficiis : vtpotequiomnium fatramentorum efl nuclcus. Dcinde baptifiiuis analogice icfpondct circuincilioni i & Enclianllia agnopa(chali. Vtenim circumcilio facramcntumfuitinitiatio- iiis (cu iiifitionis in facdus,& rcrrciierationis^iraquoqucfc habct baptifmus. Et vt agnus pafch:ilis fuit iacramcntum fpiiitualis nutiitionis:ita quoque Euchaiiltia. I I . Differentiafacrar/itntoi tim V.& N.T. confiftit in fex bifie cipitibtu. I. In fignisextcrnis.i.In modofignificandi.Iiric cnim (igni- fiabatur Chiiflus exhibendus : hic , cxhibitus. 5. In nuincro. l'ra;rer circuircilionein enim & pafcha veteies habuerunt alia quoqucfacrament.i^nospritcrbaptifmum&S.Eucharirtia nul- iri:^. In an:plitudine:piout ncmpe fcrdus nouum ad vnu popu- luni taniiimrc non exttiidit. j. In durationc. Illaenim tancijm ad primum Chtifti adueutuin , liKC adfinem mundidurat. 6. Ll 1 Ib Tafcha quale laccamen. tumj - Ccnue. nientia facrarae- loruni V. &N.T.- Teltam. D ff:ten- tia f.icta- iin-nirrii V.&N.T. 398 Encyclopedi^ Lib. XXV. In claritatr. T.t li.rC cR vcrj diff.rcntia intcv facranicnta Vct. iftam viopcrisopcranconfcrant. Scarthxc mcl.us patranr rorabrcLcr.t pUtr.bru pcrfcq.n ndm,n,ftrat,oncm fedcr.S • ■ ,- «r -rt(r rliiilli aciucntum. ^ M.L«./»>«W'-'« • '7'" -¥'"'Cfc;,f ''f -•^'7"'<«-- ^liu fu.r antc Morcn,& al>us a Mo(c ad Clu,Uum.^«/. A^»- 'fen politiaEccki,-.tfnit ru.i.s & laja. & tanquam m inta.u>a: totccclc(ia;vifib,lcsfucrunt,quotUiii,l,a:p,orum : m,n,(tc- xium fu,r ord,narium pcr patresfa.nihas & prmicgcmtos, cxr..iord.na>ium pcr propJKtas. Al.qua tamcn d ft-;'cntia a, - rcnfationisfuitab Adamo ad Ahrahamum , abill.'. qu.r polt i\brahamu,n fuit vfquc ad Mo(cn. /?^ Adamoad Abrahn- mumi. redcmtiopcr Chriltum fuit prom,iIa iii generc , per fcmcnmulicris. t. vocatio cicrccbatur in illa d>(li»d,onc, qu.xfuitintcrfcmcnmul-.cris&fcpcntis ,inicr filios Dci 5: jilioshominum. j.iuftificationisratiodcfignabatur pcr (acri- ficiacipiatoria..1.idoptioncmindicabatt.tulus filiorum Dci, &tran(latioEnochi in crelcftcm h.Ticditatcm. 5. (anftifica- tioinconcionibusvrj[;cb.ntur , & pcr oblationesadumbraba- tut.if.glonficatio & Hnochi excmplQ,& Noachicum fam,l,ii ipfiusconfcruationcadi!uuicfuitobf,;;naia-6.facramcntum citraotdinarium fu,t atca: ftiuclurt& confciuatio in d^ilu- lio. Sacramcntum ordinarium nullu,n fn,; pracier facrific.a. ^B Abrahnmo ■vjque ad Mofen ccclcfia pr.xcpui conllititin familia&poftcriscius.inhactemporispciioclo.omnia noui foederis beneficia magis claic & di.l.ndle tcftata fuerunt qua antca. i.clcd,ore'pr3cfcntata fuit in pctfonis Ifaaci & la- Cobidilcaispra: lfmaelc& F.lauo.i.rcdcmtio fuit fpcciai,us promilia pcr fcmen Abrah.v. j.vocatio fuit cxcrcitapcr dcdu- «^ionem Abrahami ci Vr ChaldTotum. ^.iuft.ficatio fuit il- ftratapcr cxprefium Dci tcitimoninm.quod fidcs Abrahamo tanquampatri&cxcirplaiicrcdcntium imputata tu.t ad iu- ilitiam, & pcr facra,nentuni circumcifionis , vtpotc figilluin iuftiticc fidci. f. adoi tio illuftris fadlaeft pct inuocationcm mominis Dei fupct Abtahamum & filios prom,(r,on.s , & pcr flflignationcm ha:reditatis filiis promiflionum,gcn:tiscx ma- ttc libera. 6. fanftificat.o figurata fuit pcr circumcifioncm.7. glcificatio fuit indicata pcr terram Canaan , qua typns fuit patti:ecfEleftis..,i' temfore Mcfts *d C^nyZ«wha:ceadcm om- nia infupct fuerunt adumbrata mediis lum eittaordinariis tum ordinatiis. Exiraordinar;}: fignificata fuit rcdcmtio & eiufdem applicatio i.per libcrationcm cx iEgypto, mimftc- lio MofistanquamtypiChrifh.i.perinttodudionem in tcr- lam Canaan, miniftctio lofux , itidcm typ. Chtift., }. per ancum fcpcntem.^.pet nubcm.qua ifrachtx tcgcbantur ab omn.bushoftium & cceI. iniu.i.s , & priteiea luccm fimul cum rcfcdionc virium habuerunt fubminilttatam interdiu & noil^u 5 pcr tranfitum maiis tubri , quo viamfttatam ha- bucrunt ad tcitam prominionis.obrutis & pcrd;tis hofl.bi,!. *;, per manna dc cceio, & aquam c rupe^inde contmuum ac- ccpciiint nutrimcntum qua(i c manu Dci. Ordinarti i.re- dcnitioper Chtiftum fuit adu.nbrata per facrificia& altaria. 1. vocatio fuit raanifcda in iigtcganonc llracl.tatum agcn- tibus. j.iuftificatiooftcndebatut facrificiis, ablution.bus, 5: facramento pafchje.^.adoLtio in primogcmtis.qui Deo erant facii. y.fanft.ficatio in omn.bus oblation.bus & donis.nccnoti in obfcruationibus illis,qus munditiem aliquam pr.c fctcre- bant. 6. glorificatio pcr lixrcditatcm terr.x prom.tTa; , & pci: fandum (amSotum. AdnnniHratio fcederU noui a ChriHo txhibito ad fi»em vf- ^Mc w«r«i(e(l i. vfquc ad i,iitium m,llc annorum..i. tcnpo- rc m,llc annoium. 3. in finc mundi. l'rima cfl huius loci. Ea vcro eft vnius modi , finc fiuc aut alterationc. DifFcrt autem ab adminiftrationc ptiorc, qualitatc & quantitatc. Qualitas cft in claiitate& libeitatc. Claritas in coconiilbti 1. quod doftiinagtatia: ac falutispci Chiidum , & fi.lcm in ipfum , vnacuiii eius anncxis , iiiagis eil diftinfta &expief- fa , quam antea fuit. 1. quod nou typis & v.mbiacuhs , fcd ratione manifcfttftima dcdaiatui. Libcitas in co vcrfiti.r, quod CEConomia illa fciuihs , (cu iugum lcgis ccrcmonialis cllfublatum. Quantitate hatc adminidrat.o difFcit a prio- lc,Sc intcfiuc,& cxienfiuc Intcnfiucrquod cfficaciorcft appli • catiopci Spiritum. Extcnfiuciquia non contrahitur ad vnum aliqucnipopulum , fcd pcr mundum eft ditFufa.Hanc N.T. tiatuiam fcqiiuntur ctiam ciu(dcm faciamciua. Suntenim numcropauca, pmatu & obfctuatu facilia,& fignificarinne fua maximepcifpicua, deniquc i Chrillo ipfo fandtificata & i-iftituta. O C V s XL. Ve Baptifmo. Prtecep ta. ; jicramemttm N.TcFiam .fi^hy^udrwis.* Ille circumcifioni , fucccffit , &c viciffim refpon- 2. Irt baptifrno attenditur fubftaritia & circum- ftantia. }. Suhfiantia baptifmi ccrnitur inipfiusinftitu- tione,ncceflirate,forma,affeftionc,& vfu. 4. Injiittttio fada cft diuinitus/ per lohannem Matth.ii.sj". j. NeceJJhas non eft .ibfolutajfiue pracifa, fed ex hypothcli piacccpti & medij. 6. Ior?>iahapttfmi iriterna cft partim in analogia & rclatione , p.^rtim in atftioncinternw, prout nempc bjptifmus conlideratur paitialitcr,vel totalitet:exter- na eft in atftion? facramentali. 7. yijje^iohaptifrm eft:adminiftrari femcl ; a mi- niftro ecclefix iegicimc vocatOjChriftianis qui non- dum func baprizati in nomine Chrilti. 8. /''^ftts eftprimarius , vel fccundariux. Ihi eft Ci- gnificatio , obfignatio &; pra"bitioabiutionis pecca- toruni:itcm fepiiltura vcteris& rcrurieftionoui ho- minisj deniquiarloptio: h/c cft exrcrpa in ecclefi.im vifibilcminfertio , membrorum Chrifti coniun^ftio, ptofeffionis noftra: fignificatio , & ab omnibns infi- delium ccstjbus diftbciatio. 9. CtrcnmFtantin funt iftrc i. baptifmumadminl- ftrare tnmadultis, tum infmtibus Chiiftianis. Etho- rum h^i^uinwisAxcumpadohapttfmui. i. adhibere in baptilmo fotmulam vcrborum vfitatam : fine iHam, Bapti^o te in nomen ,fitte in nomine PatrU , Ftlvj , ^ Sprrttns fa»^i;G\it i(iiix\,Baptiz.o te in nomen, fiue in nomineChriJit. }.d\Ccnmcn interbaptifmiim lohannis & Chrifti fcu difcipulorum Chrifti.^.locus, tempus, teftes, &c. Regvl^ Positiv^. I. BaptiX^ndi funt tum adultiy^tii recens adfidetn Chrifitanam connerfi Jttnt,tum infantes e Chri- | fiiartis parentihus nati. A/«///.!.i«.T;.i9.Profe(Sidocete omnes gentcs.baptizantcs cos in nomcn Patris,Fitij,& Spiritus Sand.. Hic oifruanUum ejl.in Grtco ejje u^HTtsCmTfjid e/l,iitf(ipuli's fa. ite,q!4afi dicat, difcipulosfailos baptii.ate,h.e.co)igregMcs 11 ecclefiam bafti^te. Talei verieti.im funt lib^ri Chrtflianortim. Aiior. 1 (.. v. jf. A Paulo & Siia , baptizatus clc Commcntaricnfis Philippcn- fis,& omncs domcl.tn :' tiw..liidem ■v, i f .Bapt.zata eft Lydia, & domus ciiis.rioinde & paruuli. Coicjj. z.-v.lll:. Bapcifmus ciicumcifioni fucccflit At vcrolibcriludarorijm funtcircum- cifi odauo die,G'e».i7.i;.ir. Itaquc & chi .ft.anoium l,beri rcccns nati (unt baptiy.andi : quia non funt dcteriori condi- tionc.quam ,nfantcs ,n V. T. i. Corin/^.y. x" 14. Libcri vcftri fanCli funt : qui fcilicct comprehenfi funt in focdcrc , de quo Gew.iy.o/.io.Hoc edfcedus meum intct me & vos, & femen tuumpolt tcquod fcniabitis,&c Confcr Matth.i^. v i^.i^. Icfus autem air, Omittitc iftos puetulos, & nc prohibcte cos ad mc veniie Tahum c(f enim rcgnum caeloru,n Et ciim im- poluillct cis nianus,prolcc(us c(l illinc. S,c Matc.xo.v.i (. ^ Jeqq. vbi V. 16. dicitui, Et impofitit raanibus bcncd.xic eis, -^/f/or.i.T;. 58.59. Petius autcm dixit ad cos,R.cfip.(citc,& ba- ptizciui vnufquilquc velltiim in nomcn lefu Chtifti in re- miliioiiem pcccatorum : & accipictis donum Spiritus fandi. Vob,s cnim fada cft promillio, & libcris vcltns, & omiubus longe poft futuris, quofcunquc vidcliccc aduocauciit Domi- iius Dcusnofter. 1 1. Admini Theoloizicr Se£t. III. Loc. X L I. o 399 1 1. jijiniinljtr.ttio h.iptif^iti cohtret ciim itdmiiiiftra- '' ttotie ve>l>i. ni » ;" ' ^Matth. iS.t/. 1 9. Profcdi ilocctc omiic: gciitos, Kiptizantts cos. Itaquc <]uia mulicri nou licct iloccic i.Ccr. 14. i.'. 34. •'".i; Tim. z.v. 11. nequc ctiamlicct baptir.aic » ■ (io III. Rittis b.tptizaiidi , (jni fit per iminerjioiiern iii ^'j (tquam, Jigiiificiintiiis cxprimit mortifiaitioiiem ve- teris hommis ,quhm ritiu itfpcrjioiiis. Rom. 6. -u. 5.4. An ignoMtis, nosquotquot b.iptiMti fumus in Chriftum Icfuin , iii mortcm cius e^fc baptizatos. Scpiiiti igitur fumut cum eo pcr baptilmum in mortcin,&c. Mnrc 5. 1-. 16. Et Iviptizatuslcfus afccnditcx ac]ua. Aci 8. v. ;S. Dc lccndcrunt ainbo ui illam aquam , Pbilippus (imul , & Eunu- clius,& illc baptizauic cum. li I V. Per bitptifmum (n) omnes ^ui bapti74f]tkr , pro- fitenturfe ejfe ChriftUnos. Ele^i & credentes con- I firmantur (b) infiie remijfionis peccatorum. (c) in fide &fpe renouationu natunt. noftn. Cd) in fide & fpc vnionis cum Chrifto. ('a)Afa- ptizabit Spiiitu fando & ignc. Vide Loc.de facram.in genere n. Z.^confer i.Pf/. j.f.ii. R E G V L./£ D I D A C T I C^. «I ki I, Baptifmi vox immerfionem & afJ>erfionem fignifi- cat,& ex confequetiti ablutionem. Dcimmerfionc nullum cfl dubium. Dc afpcrfionc manifc- ftumcft teflimonium Marc. 7. 4. Porro hic intclligitur bapti- fmus fluminis tcu aqux.non veio luminis fcu doftrin,c ; ncque flaminis (cu donorum Spiritus (andi (iuc ordinariorum , (itie cxtraordinariornm , qui etiam folct appellari bapcifmus ignisi nequc fanguinis fcu inartyti;. II. Baptifintu eft facramenttm initiationu feu rcge- nerationii. Qu.iiTiuiscnim rotum gratiacfo-dusfimul obfignctfdclibus: lingul.iri tamcn appropriationc repra:fcntat & coiifirm:ic infi- tionem noftri inChri^ium.Rom.fi.}. i.Cor.ri.lj.Qiija .lutcm cx illa indtioneper fidcm in Chriftuni fcquitur iufiificationis & adoptionis reIatio,iccircobaptifniuse(lrepra:fentatio iul^i- ficationis per Gnguinem Chii(H,&adoptionis,dum nomcn Pa- tris, Filij , & Spiritus lancSi inuocatur fuper baptiz.itos. Quia «tiam cx Chriflo,cui inferimur.fanilitas in omnes fiilcles dcri- liatur,ideobaprifmusetiam c(t figillum faniftificationis. Tit. ;. J.Rom.6.v.4.y.6. Etquoniam a fanctificatione Tcranon potcft fegrcgariglorificatio,iccirco baptifnius (iinuleciam eft (igillum glorix a:cerna:.Tir.3.7.Rom.6.ii. III. Z)ff canfts baptifmi funt ha reguU, J.^ffcieni princeps eR.C\m{\u^ : inflrumentalis, eftminiffcr legitinic vocatus. Itaqucgvna:cobapti(musipfoiurc nulluscfl:. i.Materia extertia cfl: aqua;quo fyrabolo nihil cf^ in vfu com- niuni , qnod aptius repnfcntet ahliitionem fpiruualem pcr languincm Chrifli ; ncque vlla re tani commode exprimitiir afperfio feu applicatio fanguinis Chtifti.5. Materia exiernacd Chridus, cum mortis , fcpulturac , & rcfuricflioins bcncticiis. 4. Forma externa cft partim in ai2ionc,id cft, imnicrfione vcl afperfione trina aut vnica : partini in verbis illis , Baptizo te in nomine Patris,f ilij:& Spiiitiis fandi. ^.Forma exttrna eft par- timinanaIogiaa(pcr(ionis & remiflionispcccatorum , itemque fanctificationis:partim in vnione figni & fignati. ^. Vinii , prx- tcr csctcros communcs,eIt obfignacio recepcionis fcu iufit!0ni,s in fmiiliam Dci,.idccK]uc iuftifif.itionij, fanditicationis,& glo» iilicationis. I V. DefubicBo & adiunUo baptifmifunt hi canones, I. ."Jwi/Vf^wm funt omncs fa:dcrati,ctiam infantcs. Illi cniin fuiit.rquc capaccs huius (acramenti,atquc adulti : quia in ipfo initiotcgcncr.itionis , cuius figilUim cft baptifmus , homo fc h.ibctnicrcpafliuc : vndc hoiiiinis baptizandi ( ficut olim cir- cumcidcndi ) nulla actio cxtcrna icquiritur , vc in aliis facra- nicntis, (cd taimim rcceptio pairiua. Itaquc piMaptifinu4 co- dem.quo baptifmus.ndultorum, uititurfuudaincnto. His addc maiid.itum Chrifti Math.i 9-14. & rationcm niaiidati ibi addi- tam:i!ccnon promiflionemDciGen.17.7. Ad.i.ji». itcm ana- logianicircumcifionis,& dcniquc cxcmpluni apoftolorum, qui integrasfamilias baptizarunt.L.Vt natui.-c oidinc prius eft na- fci qu.im pafci : ita haptifmui prior eft Euchariftia. 5. Hapti- fmns (cmel ritc fulccptus,»»» efl iterandui:<\\i\y vt fcnicl nafci- nun.ita femcJ icnafcimur.4.B<»^//yTO«< tfl maxime neceffarius, rationcdiuin.T inftitutionis. j. ISaptifmits lohannis & Cliriftl cftidcmre,diuerfus modo &gradu. SublcAu & adiun- Aum ba- ptifmi. Locvs XLI. DeEtichariJIia.^ Pr^cepta. 'M'^ .AT' £«c^rfny?/;«, qua: variis nominibui anpella- >»^ tur, opoitec attendcre fiiblhntiam & citcura- ftantiam. 2. 5//^y? nc- ccnitate,fornia,afFe'«<^cft partim ana- logia figni & fignati , & mutua relatio corundem: partim a&\o interna , eaque Spititus fandli , & lio- minis credentis.In ptiori forma fpeftatur manducacio facramentalis^in pofteriori fpiritualis. 6. u4ffei}io facrci cana eft:adminiftrari folis adul- tis, farpc,a mimftro legitime vocatOjrec[uircre proba- tionem lui,5<:c. 7. ^y»«/?m«i adtni. J niftvan- ^^^ ^j ^, j,,^ q^^ conuenitis in vnum , liocnon efl: DominicamccEnani cdcic. AH.zo. v- 7- Pnmo autcm dic hcbdomaoi'; , coiigict;atisdifcipulis ad haugendum pancm, /idcft, ad cclcbiandum ca-nam Dommi ) Paulus ciinere- bac. I V. Panti facn SucharifttA eft corpm ChriBt , item- ^ue vtnmn tfl fanguis Chrtftt ,facra- mentaltter. Wic^ia^o^wiloc.defacramentKingenerenum.^i.^.^i.Uem iudicium ell deillaphrali i. Cor.io. -j. 16. Poculum beuedi- aionis cui bencdicimus, norannc communio fanguinis Chii. ftielt = P,inisquemfrangimus , nonne coramuniocoipoiis Chrifti cft ? V. Sacra Euchariftia eft inftituta (a) principaliter , vt commemoremtu moriern ChnHt , tdt^iie e.x verafide, adeoqite cornmumonem halxarniu cumChrtfto,C( oni- mbM eini beneficiu mene ipftni partts. (b)fecunda- rio,vtnos tpfos Deo immolemm,& admntuam chari- tatem oblioemuf. o (i) I. Ctir.t. v.H-i^.i^. Hocfacitead meirccordationcm, Sic. Qaotiefcunquccnim cdciitis pancm hunc, & poculum hoc bibcritis.nioitcm Domini annunciate.doncc veniat. An- nuntiatio ifta non cft nuJa &: hiftorica fed prailica &coniun- fti cum vera fidcqua lolaedimus caincni Chrifti &c bibimus fanguinemipfius/o^.S.a^.ij.Sy-iO-JJ-U.S J-f^.f^S-fb) i.Cor. 5. -v 7. 8. Pafcha noftium pto nobis factificatum cft, ncmpc Chnftus , itaque feftum agitemus non fcimento veteri , ncc fcimentomalitix&nequitije , fcd non fcrmcntatis panibus, fincetitaiis & vetitatis.i.Cor.io.-u. 17. Quoniam vnus cft pt- nis, vnum corpus nos illi muiti fumus , nam omncs ci vno iliopane parcicipamus. V I. Adfacram Euchariftiam nemo dehet a:cedere,nifi qui reite feprdpanmit. i.Corinlh.i I ^'.ig.^/t^ij.Probctquifquefeipfumj&itade p:nt- lUocciat, & ric pocuLoilIo bibat. Nam qui cdit & bibiE indi^iie.damnationcm fibit cdit & bibic, nou difcernens cor- pus "Doraini. RegvljT. Didactic^. I. Euchariliia eft fkcramentum nutritionis & ait^io- tiisftdeiittm in Chrifto. Hincftpiiisdebet iifdcm adminiftraii.Hinc etiam folisiis admuiiltrandaeft , qui vifibilitcicapaces funt nuttitionis & audionisin Ecdefiai atquc adco non infantibus , fcd lolis aduItis.Potroquia plcniflimum Sc pcifeftiflimum nutiimc-n- tum in Chf.fto obfignatur , iccirco hic non vnum aliquod fc fimplex fignum nutritioni<; adhibctur, fcd duplicis "cneris prout coiporis nutritio poftulat . panis nempe & vinum. Ic- circo auteni panis &: vinum adhibcntur, quia poft cainis cOmefl;ioncm(qua; in facns non habct locum.Chiifti facrifi- cio iumpcrado) & fangumis ponim, i quo non rcligio tan- tiim.fcd & icda ratio abhotrct.nihil conuenicntcr niagis cx- primit atdtilTimam illam vnionem , quain gradainn cum Chiiftoconfcquimurjfundatani in corporiscrus immolaiio- nc, & fanguinis cffufiouc. * 1 1. Tle cafiftsEuchariftiafunt hi canones. t.Effciens eadcm cft.qu.iE baptifmi. ■L.hiateriaexterna funt panis & vinum ■.tntsrna, Chiiitus cum toto mciito & cflica- cia (ua. 5. Forma exiern» cft iu aiflionibus & vcrbis.Ailioncs funt , panis fradUi' , vini tuiio , vtriufquc diftributio & pcr- ccpiio manu &:orefadi.Vctbum ciitumtota inftitutio,tura jnpiimis piomillio. x.forma clt pauiin in analogia, pattiin in vnionc figni & fignati. Analogiacft, qua pane & vino fGtpus & fauguis Chnfti , vclutcibus & potus Ipiricuahsi fra(9-'one vero panis& fufione vini, coipotiseiusfrai^lio 5r fanguinis fufioivtriufquc dcniquc diftiibutionc & perccptio- ntf, mortis Chrifti applicatio & frudus fignificatur. Vnio eft, qua res tcrreftiis & cceleftis inler^itimo vfu coniungun- tur, s- 7'nts , pra;tcr communes , eft , obfignare fpiritualrm nutritioncm & confetuationem ad vitam 3Eternam , pcr mc- titum mortis Chii(li:adcoquc vnionetn fidelium cuin Chri- fto & intci fcfe. * I V. Chrifttu eft prdfens in Euchariftia tribm tnodis. i.Dcitate fua x. fpiritu fuo. 3. corpore & fanguine fuo. j;"' Piimo modo etiam pi.^fcns clt in paiic. Sccundo modo prx- n, fcns ert in cordc crcdcntis. Tertio modo pr;vfens cft prafen- tia facramcntali * AiEu- chaiiliia quinam debeant acccdeic? Euchari- ftia qua- le facra- mentuinJ Eucharl. fli,-i: €auf« S. L o c V s X L I I. Be Vltimo Chrijli adtientu. P R ^ C E P T A. "' Idimtu e.xeciitionem pr£dcftinationis,cjm fit in hac vita : fupereft Hla, qunifit poft hanc vitam. Ea (pcdatiircoramuniter,vcI i\ng\.\hmex:&c com- mumter rurfus in vltimo Domini adueniu , refurre- t5lione carnis,3i vLcimo iudicio. z. Vltimus Domi?n aduenttis fpedatur in affettio- ne feu certitudine,inodo,tcmpore,& finc. 5. /iffenio e((:,qiiod cei 16 fit futnrus, 4. Modns eft, quod fit fucurus gloriofus, fubitus, & improuifus. 5. Tempus crit in fine feculi. Id vero nobis eft in- certiim.Sunt tamcnqusd.nm ipfiusy?^«;«;vt conuet- fio ludxorum , diuulgatio euangelij pet vniucrfum orbem, felicitas ecclefize per mille annos , quam cx- cipiec grauiffima perfecutio fub Antichtifto reuiui- fcente. Apoc.io. 6. Fit aft- tecedentia vei eonjun^la : & illa com- munia,vel propria. Et(T tempus aduentiis Chiifti exquifite ac prsecisc, quan- tum ad diem & hoiam , nemo norit : (igna timenqusdam a Chrifto & Apoftolis tradita funt, qui dicra cjus appropin- quantem aut inftantem indigitant. Et primo quidem funt il- gnaantecedentia commuKiii, , quje excidium Hicro&lymita- rum & extrcmum Chrifti aduentum communitcr fignificare dcbuerunt:cujus modi funt pfeudoprophetae , pfeudo-Chrifti, bella,p.eftilenux, fames , terrasmotus , perfecutiones Chrifti causa,prodi;iones, fidci&charitatis defe.ftus &c. Matth. 14. \.^.x%.erofria funt cxtrema fecuritas& impictas, Antichrifbi feuehtio & per fpiritumoris Chrifti abolicio, Romj; ruina, meretriCis defolatio & exuftio, ludsorumconucrfio. Luc. 17. v.t6.;o.i.Their.5,v.;.r.Tim.i.v.i.5.i.Their.i.v.;.8.Apoc.i7, & iS.Rom.i I. Ex hisce fignis quajdam funt parrim pra;terita partim prifcnria,quxdam adhuc futura. Signum Cbnjii jam frifentdyCMe conjun£lum, erit proculdabio incredibilis fuU gor & majeftas,cumqua Chriftus venturus eft:, Match.i6.64,' «.15.31. i.Their.4. 16. R E G V L Ji. rosiTiVit. L o c V s X L I I I, De Rejurre^ione carn^, Precbpta. EJitrrenio carnis fpcftatur in afTertione & modo. 2. Affertio eft,qu6d certo fit futiira. j. t^odus eft refpeclu mortuorum , & viuen- ixxsxa.Mortui /ic cxcitabuntur.vt eadcm numero ca- ro quaj cccidit, refurgat. Hujuj itaque refufcitatio- nis partcs dux funt:rcftitutio corporum & viuifica- tio. riW,quos deprehendet vltimus ille dies , com- f)cndio mortis per demutationem extingucntur bbito , & fubito quoque excitabuntur, vt fcite lo- «juitur Tertullianus de refiirreEl. carnis cap. 41. Vtri- ijue autemaccipicntcorporaliberaaftatuvitx ani- malis. Ex his coUigitur , quod rcfurredio futura fit vniucrfalis,fubitanca,& itacomparata vt nihil hujus vitaeanimdis iniroducar. I. Subvlilmum Chrijli aduentum (.i) omnesmortui- refurgait (b) •vtHi demut .xbitntur in * Jiutum immortalcm. > a ^■■<«ld II .V. 1 . Tandcm niulti « dormicntibus in pul- vetuknta titr.i cxpcrgifccntiir./DrtM.j.xf.ig.Vcnict hoia.qua omacs qui in moiiumcntis func audicnt voccm Filii Dci , & prodibunt. .'ipoc.z^^.v. 1 1. 1 j.Vidi nioi.:i:os , niagnos & pufil- los , Itantcs in coiifpcftii Dci,& rcddidit marc niottuos quos «.ibcbit, morsquoquc & fcpulchrum loddidcnint niottuos quos habcbant. (bj 1. Cor-»//j. 15.0/. ^ i. Eccc mylkrium vo. bis dico:Non omncs quidcmobdonnicmas,fcdomncs muta- bimur.momcnto & ja(f>uoculi ad vltim.witubam, i. Th,-J[. 4,, '^■■tS-VfqfHoc vobis dicimus,verbisDomini',forc,vtnos viui,quircliqui crimusin aducntu Domini,non prsucniamus cos, qmobdormicrinc. Nam ipfe Dominus , cumhoitationi$ clamoic,cuin vocc Aichangcli, & cum Dei tuba defccndcc c Ccclo:& ,qui raotrui fucrint in thrifto , rcfurgent primum: dcindc nos viui qui rcliqui erimus.rapicmur fimul cuai cis in nubcs,in occutfum Domini in acra. 1 1. Idem numero corpus , -;»//;.i5.'Ufr/:4i.4;.Scriturcorpus corruptioni obnoxium , fufcitabituf cum incorrupri natura : fcritutfot. dum , (ulcitabitur cum dccore : fcritur omnium virium cx- pcrs, fulcitatur potcns ; fcritur corpusanimalc , fufciutur corpusfpirituale. III. Aliiad vitam £ternam,ali't ad mortem t.ter- nam refurgent. tim.ii.-v. i.Tandemmulticx dormienribus in pulueru. lentiterraexpeigifcenturihiadvitara 3:tcrnam,illi ad oppto- bria &contemptura iternum..?»^^» ^.i/.ig.Vcniet hora,qiia omnes qui in monunientis funt,audient voccm filii Dci : & prodibunt qui bona tcccrunt,in rcfurredionem vitx : qui ve- ro male egerunt , in rcfurreaioncm condemnationis. Huc pcrtinet, quod Chiftus lotian. ^.tj.j 9.40.44.^ 54. promittit, fc eletlos & credentes fufcitaturumvltimo die, ^ KlGVLA DlDACTlG.«i^i:uris occur- runt.Alioqui nuUatario pure naturalis hic datui-,ncque apric. ri,neque apofterioii,quaccrt6denionftreturhicarticulusfidei- Nam reformatio & refufcitatio corporis ex pulucre eft coiura fol) tum naturac curfum:& reunio animx cum corporc,fcu v- nioinfeparabilis, vires naturefupcrat. Nequctamcninde rc- furrciftio carnis cft contra, naturam,neque contra rcftam ra- tionem Nam quod huiusmodi reparatio hominis fit Deo pofTibilis,inde colligitur, quod non fuperct illam potentiam, que in ejus primacreatione fuitmanifeftata. Rurfus , quod certo fit fucura , indc colligitur,qu6d juftitiaDei poftulet vt quod fociura fuit bonotnm vel inaloturaoperura , fit quoque focimn prcmiorum vel pffinarum. I I. De caufs refun-eSlianis h&fimt reguU. t.Cntifti effeifns eotmnunher efttota Trinitas -.fi.tgul.iritev, Chriftus. 1 Chriflus tribns modis efl caufa ejficiem rswrrellio- nis ■ \t Deus, vt judex mundi,vt mcdiatorfcu caput. Duobu» ptiocibus feodis Chriftus cft caufacfficicns rcfurrcftlonis tam reproborum.quim elcLtoruiH:terrio modo cft caufa refurix-- ^ionis eleiftovum,idemque mcrito,& cfficacia,incho.itionc,& confummatione ; Quamuis itaque omnes re.flifcitabuntur 3 ^ Chrifta ^uancio fu. moio ' lienn nu- fneto cor. pui rciiir, gcc. RfrurrrSio erit id vi- t.-i» Vcl moitemf Reriirrfflio mortuo ucn vr probc- tur/ Caufr te- futrcfiio- Rrs. 402. Chrifto «£* fui-L-c.ni6 fidclium Encyclop^dix Lib. XXV. (i)Ram.z,v.i i.ifi.Quiciinquc enimfinc le^e pecraucranr, finc lcgc quoque peribunti& quitunquc in lcgc pcccaucrunt, pcr lci;cm damnabuntur , in dic , quo judicabit Dominus dc rcbus occultis liominum. Matth. 1 1. a'. j fi.Q^uodcunquc ver- bum otiofum locuti fucrint homincs,dc co rcddcnt ratic ncra in dic jndlcVi.Vide tjuoifue lof.feq.n.i, (^ Ror».t.v.6.j. i.Cor.^. -v.tc.vidc num. pr.t:ccd. Maith. ij.-o j ^.^(J.^i.^^.Kfuriuic- nim & non dediilis niihi i]uo vcfcercr,&c.Vidc ctiam lit, fc^. ludv. 15. (b) M filth.z yv.in-Tunc dicctrcxiis qui ad dcx.. tramipfius erunt,Adcfte bcncdifVi Patrismci, polTidctc rcgnii par.uum vobis .i jaftomundi fundamcnto.E/ t^.^t.Exfccrativ abite a mc in igncm .xternum, qui paratus cft diabolo & an- ffclis ejus.Ef «.y.v.ij.Tunc autcin profitcbor eis,Ccrtc nun- quam nouivos Difcedite amc qui opcram datis transgrcflrio- nilceis. Confer Ltic. i ^.v.ij.Itid.v.i 5. 1'erct judicium aducr- fus o^niLncs, & rcdarcuet quicunquc ex ipfin funt impii , dc fa- immutanonc ( qu^ 1 crrumano «'"-^^^""'C;--"- pVV^ft ais ommbus , qu.T impi^ patrar.nt.dcque omnibus duris,qu;e aliismo.anabg,ca)&hb™ focuti fucrintUucrfus^ipfLpcccaior^r.mpii TcJ Ai.^^X,. dcc!arano m.lcncord.s' & )aftit'? Dm.iU.us q"'ac__, _^^^^^ ^^^^^^ ^^.^^^^^ .^. ^^ '^^^^^^^.^^ a:ternum,jufti vcro ad vi- Chrifto «£«*V'-«-'. nonvnS.amcn & cSdcmratione Nam rc- ChuitoH^fr- .^ ^.,^^j^i,^,„ , &pevficitur v.rtute «n.onis illius,quam habcnt cam Cluilb, & opcr.itione fpil.tus tH..^ vi- uificantis , q.ii habitatin .pf.s. Al-.on,.nautcm rcfurrca.o eft J r potcntiamillam Ch.ift, , qu.^ julht.am v.nd.ca.ncm cxc- Litur. ,. ^«gclorum r,/n,ijhrin,» non er.r propr.c ad mortuos rcfufc.tandos,fcd ad collcdionem part.um rcfufcuaudorum,& ad conercgandos jam rcfufotatos.^.M./.jMeft idcmnumcro corpus^iuod homo gcfta.,it in h.ic v,ta,& hoc corpore mcd.an- te ipfc ho.no. Nam rcfurrcftio eft c)us quod cec.d.t.Ciu.a vc- rh homo cccidit .1 vit.i,per rperationem anim^ a corpore,.d c.r- cov: rcfur-.it,nccc(rc eftcandcm animam rcumr. c.dcm cor- pori.vt cx Vtriufquc vnionc rcdintegrata idcm homocxiltat. 5 . Tormaconmt. in iterat.^ corporis & an.m^ vnionei & .noi- tuorum quidcm rcftit.ltionc , fupcft.tum vcro ino.Ticntanca immutationc ( quc Terrulliano dicitur compendium mort.s. rcftionc vits,huius vero in ri efurredliqiic condemnation.s. L o c V s XLIV, Ve <-vlti7no jddicios Pb./€CEPTA. T.Jff-S FcliciuvltimH [pcd::i:minn({'cniouc Simodo. 2U«i 2. yjfenio c(i,i.]W)^ ccrto Cn fiuunmi, j. MoJks eft in vniuerfalicate S< procc(lu, 4. ludicium hoccric vnmerpilc, icfpccflu piorum & im.pioruni,Angcloium & hoiniiuim. 5. Procejfni erit judiciahs.Iii co itaquc cruntper- fona;, caufs GOgiiitio, &: fcntentix tum didlio, cum exccutio. 6. Ferfoni, funt judex, judicancH, afTcfTores. In ;«- dirandis fpedatur citaiio,ieparatio,& locatio .id dcx- tram,vel fini(lram. 7. Caujl cogrjitio erit admirabilis , accuiata , & plcna. 8. Se!7teHtitcdillit>,Cc\i promulgatio,erit confirma tam xtcrnam. III. /« vUimo hidiciidle Deus creahit calumno- mm,& terram nomm. x.Tetri 3.1;. i j.j^/ir^ij.Coclos nouos& tcrram nouam expc» ftamus,in quibus juftitia inhahitat.Quaproptcr dilcfti , cuin hxc exped:etis,fhidctc vt incontaiT.inatr & inculpat.abco in- ucniaminicu.n pacciDoniniquc noftri tarditatcm ad iram,fa- lutem ducitc.Ei v. ir .Vcniet autcm ficutfur in noilc dies il- lc Domini,quo ccelicura ftridore prxtcribunt,clcraenta vero .xftuantia foiuen:ur,terraquc & qu:e in e-a funt opera exuren- tur.KoOT.S.f. ,9.^^ /^f^^. Crcatura quafi exlcrto capite obfcr- uaiis,expeifl:at rcuclationcm filiorum Dci.Nam vanitati crca- tura cft fubjc:^a:non fua fponte, fcd proptcr eum,qui lubjecit e.im ift. vanitati :fub fpe,quod & ipfa creatura libcrabitur ex feruitutecorruptionis in libcrtatem grati^ fil.orum Dci.Scri- mu- cn .n omi.em crcaturam vna (ufpirare & vna parturitc' ab hoc vfquc tcmpus./*/cr. ii.x'. i.Dcindc vidi coclumnouumi &tcrram nouam:primum enim caehiin &pri,natcrra abicrat &marcnon ampliiis cxuhoit.CoTifer Efa.6 ^ .v.ii,(^ 66.v.it. RfiGVli* DlDACTIC.^ I. De caujis vltimi ludicy hiiftmt reguU. j.Cauftiejfifiers princeps cdmuniter eft tota SS.Trinitasj/t»» Cr* c tio & declaratio primi lcu pnrticulans |udicii,hoc clt, ^„/^^;,„. ^ chriftus , qua rex. i. Chriflui crit judcx principali iftiusfentciui?E,ciu.-cpronuntiaturinhocfeculo,par- tim in vcrbo Dci,partii]n in confcientiis noflris. 9. Sememiit erecittio cft in confummationc fcculi , ic rctributione ;rterna;qux ell pra:miorum,& pccna- rum .Ttcrnarum. Ihi ei\ bonorum angclorum folcn- nis g1orificatio,&: hominum clcftorum afrumptio in ccclum : hic dainnatorum an^elotum & hominum dtirufio in infcrnum. fluomodo jlit jiidlcatu- yus iiiun- REGVLi* POSITIV^. I. Chrifl-HS informa ajpeElabili e.vercchit hoc judi' cium crga omues in vniucrfurn homines. lahxn 5. T'.ti.NccenimPatcrjudicatquenquam, fedomnc judiciu.ndcdit Hlio. /Vrf. 1^.41. 1't.rccpitautcjnnobis vt prx- diccmu'; pu;«iln,& cum teftificationc dcnunticmus, cum ( le- fum Chr.ftum ) effc qui dcfini.us iit ;i Deo.Iudex viuoriun ac mortuorum.E' f.iy.f ,5 t.Eo quod ftatuit d.cm , quo juftc lu- dicaturuseftorbem t«riaruni ,pcr cu.n viruni, qucmdcfiniit. >J/iof.i.t).7.Eccc, vcnit cuin nubibus ■ & vidcbit cum omnis oculus , ctiam qui eum tr.ni' (ixcrunt : & plangcnt coram co •mncstribustcrrx.ctiam^Am-n.M.ir^. 15.51. Congreg.abunt (angcli)coram eo^ Chrift:o;omnes ncntes,& fcparabit cos.al- teros ab aUvris^vt paftotfcpar.it oue-. ab hadis. Rom. 14.1 :.0- mnes cnim fiftcmur apud tr.bunal Chrifti. i,Cor.5.i'-.Omncs nos manifcftos ficri oportet cora^ tribunali Ciirifti.vt vnus- cjuisquc rcportct ,quiin corpore fecerit,congr.,cntcr ad id, quod fcccrlt , fuie bonum , fiue maluin.Porro fandh homincs jpprobabunt hoc judici«.,m,M'««A. i ^.v.\%. t.Ccr.6.-v.!.. authoritate, adcoquc inappellabilis : vifibiUs itcm & confpi- c.ius ratione human.tatls & maieftatis. 5. /.'irunitMnlis cau- fa crunt angeli quorum opcra Chriftus eft vfurus t.unin con- greg.itionc iudicindoriim, tum in ;"c;.-rcgatione piorum & im- piorum 4 Alalina cruntomncs homincsfiftcndi coramtri- bunali Chrifti. Alitcr tamc'n pi,, aliter impii judicabuntur. lUi cnim judicabuntur,fed non condcmnabuntur : iii vero& ju- dic.ibunrur & condcmnabuntur Iiaquc hoc judicium rcfpc.i ftu fivielium proucnit a gratia Dei in Chri fto:rcfpeftu infide- lium,cltporenatis t.intum & domini. Hinc fidclium pcccata non prodibunt in judicium.C uin cn.m in h.ic vit.T pct fcntcn- tiamji. liiicationis refta fint & ablata, & vlthnum illud judi- ciu,n confi,matio fit& manifcliatiociusdcm lentcntia' , non cft confcutancum,vt in luccin dcnuo tum teniporis profcran- tut Intcrim elcfti rccordabuntur fuorura peccatorum , non vt mcmoria illaipfis adfcrat tri iti.i,n,fcd vt co,n,nCdet Dci rc- mittcntis '^ratiatn. 5. Vorma \ir»7Ti»* tamcn in tclicjuis cfl: diffcrcntia lonc'^ maxima. 1. ['It^t i.terna fpedt.uur in caufis,pattibus,& gra- dibus fuis. 3. Ciutft fiint tres. x.impellens ; tftTsx/a Dci. i.me' ritoriAi fatisf.iftio Chrifti. •^.organica; fides & bona oper3,qnibus h«c mcrccs dabitur exgratia; vtpo- te quar eft prorius euanj;clica, 4. Partes vit£ s.teni£. funt gloria , & gaudinm a:- tcrnum bcatorum,nngclonuii, & hominum. Cloria iii in plena conformiratc cum Dco , fruitione Dci immcdiata , fruicionc bonorum coeleftium , & mutua fanftorum communionc. CaudiumdUcrnHm cft incffabihs'cx vita illa& gloriacontinue & line fine fluens luauitas. j. Gradm vitiz ^tcrttx erunr , tum intcr angclos, tum intcr homincs ; Sc rurfus intcr hos pro mcnfura donorum,quibus quifque in liac vitafuic pra-ditusj & pro officiornm qu.-c m hac vita obiit , diucrfitatc, ti dcnique pro palhonum & afflicflionum huius vitre multitudinc ac magnituiine. Itaquc primiim maior ic perfec^ior erit angelorum quam hominum beati- tudo: (Jc inter homines etiam rurlus erit difcrimen. RsGVLiC PosiTiv^. T. Vita xtertta covjipt in (s.)gloria virtutis & hea- titudinis confummat£,feH in communione naturit Dci in fecula. (b) plcno & peypetm , (JT inejf!ibili,fenfnfaHorii Dei. (c) perpetua celebratione nommts Det. (a.)Dan. i i.-u. ; .Erudientes fplendcbunt quafi fplendore cx- panri,& iuftificantesmultos,vtfti:lli , in lempiternaficula. Zwcrcy. jfi.Pares enim an!;elistunt.Conftr Maitk. 2.1,1/ ;o. Rom.t.v.d.y. Deus redjct vnicuiquc fccundum opera iplius : isquidem,f]ui pet tolerantiamquxtunt boni opcris gloriam, &honortm,&incoiruptibi!itatem, vitam xtcrnam. Vide loan. j.v. 1 5.1 ^..-^" cap. ^.v.i^.vhi hxc vitadicitur 2tcrna:/y j^Boi'. ifi.xi.ig.vbi appellantur Ibrs intcr fandos : O" Colojf.j. v.ii.. vbi vocatur fois fancStorum in luce. Rom %.v. i S.Reor mini- me pares cfTc tcmporis prxfcntis perpcfllones glorix in nobis reucland.v. E/ ii. 50. Quos autem iu(iificauit,cos ct am glori- ficauit. i.Cor.js- t^-49. Sicut gefTimus imagincm terreni,gc- remus ctialYi imaginem ccEleftis. E/i;.^ 5.54. Oportct corru- ptibile iffuJ injucre incorrup-ibilitatcm , & mortale iffud iii- ducrc immortalitatem. Poftc]uam autcm hoc corruptibilc in- ducrit incorruptibilitatcm, & mortale iltud immortalitarem, tumfict illud ,quod fcriptumeft: Abforptaefl mors ad vitVo- riam. i.Co' 5,1'. I. .Scimus, nos, fiterreflris bums domus no- ftri tabernaculum diffolutum fucrit, xjificium ex Dco habi- turosjdomiciliumvijclicct non nianu faftum,a:ternum in ccc- hs. G'a/ f^.v 8.Q«i fcminat carnifuE. ex cavnc mctct intcri- tam;qui vcro feminat fpiritui , ex fpiritu metec vit.im a:tcr- nam. i.Tim. 4. v 8. Rcpofita efl mihi iuftitiscorona,quain tcjjctmihi Dominu3 in ilto Jic,iulius ille iujex: nonTolilm autcm milii, fej & omnibus, qui expetiuerint ilhiftrem ilium ipfius ajiicntum. i 1'et.i.v.i,. Vt per ha^cefftceremini partici- pcs, >[ji"a'»o'( , Jiuin:i;naturx. Mtbr.T.. v ii.i;. AcccfTiftis aj mnntcm Sion,& ciuitatem Dei viui, Hicrafa'cm ccclcflcm , &i myriaJa; angelonmi , conuentum vnluerfalem & concion< m piimogcriitorum,qui confcripri funt in co:lLs,& iuJicem vni- uerforam Dcum, & fpiritus iuftoium confummatorum. jifoc. i.x" II. Qui iiabetaurem.aujiat.quij fpiritus dicat F.cclcfiis. Qui > icctit,ncqua<)u.iin i.vjctur .t mortt kcund.i. Ltv. 1.6. ly, t". Si quis vicuui,& ad liiicm Tfque obfcruaucriv operamca, aabo oi potcft.itcin in gtntcs:& tcgct ejs virga fcrica,& tan» qujin val.i li.-'>ilia contcrtntur : (icut & apo acccpi a Patrc nico.Lt Jabo ti llcllam matutinam.E c.^.v. ( .Qu_i vitcrit,.inii- cictur vclliiiicntis albis ncqut vnquam dclebo nomcn cius cx libro vit.r,Ud agnofc.unnointnciusinconl'pt<;tu Patiis mci, & in confpedu aiigtlorum tius. Et v.n. Qui viccrit, faciam, vt is fit columna in teinplo Dti inci : ncc forii cgrcJietur .'implius-.& iiiftrib.im ci nonuii Dti mci ,&nomcn ciuitati.s Dti inti,n6u.v Hitruraltm.qux JcfctnJit t calo a Dtonico, & nomcn mtum nouuni. Kiv.ti. Qui viccrit, tribuain ti , vt lcJtat uKCMm in throno mco ; vt & cgo viti & fedco cum Pa- trcmto in tlironoclus.//;'or.x i.;>»r/w«»;.E/ f4;..,.i.v 5.N0X illic( in tcclefiagiorios.T)non(iit, ncqucopuscftci luminc hiccrni, ncque luinine folis ; quoniani Dominus Deus illu- ftratt05:& icgnabuiit in ftculaftculorum.i.Ccr.^.i/.i^.Mo- mcnranca Ituitas afHiaionis nofti.t , excellcnttr cxccllentis gloruc ponJus a-ternum conficit nobis ( b j P «/. 1 6 .-v. 1 1 . Sa- ticras la-riti.uuin cft apud facicm tu.im liucunditatcs in dcx- tcr.i tu.i ftmptr Ifa!. y.v. i ^.Sati.ibor fpccic tua.v<;.»<-. , .v.y. Qui li.Jict .lurcni, auJiat.quiJ fpiritus Jicat Eccleliis. 'Viftori dabo tJerc cx avborc illa vit.r,4/(ir. 5. -v. II. i;.t/|.^f iq xi.i. ^ ftqq.Yhi turba in ccclo aliquotics ingcminat H.UIcluia. I I. Gloria calefis erunt t^iiidam gradiu. I 00^.15.^.41.41. Aliacft gloriafolis.&alia gloria Iuna;,& alia gloriaftellarum.Stellacnimaftella JifFcrtin gloria.Ita& refurrcftio morruomm. Huc pertinet,quoJ vita xtcrna com- paratur p.iraJifo,Jomui,ciuitati, regno,co(;n.x itiagnx,nuptii» regalibus,brabio,& coronx./.«f 1} /0^.14. ■ifoc.ii.Matth 10. f.15 Lnc.n.i.Cor.^.z.Titn 4. Quxomnia ita funt comparata, vt admittant iucundam varicratcm. Ma-th.i ;. 4 j. Tunc iufli tffulgebunt vt fol,in rcgno Patris fui ; hoc c(1 , fplendcbunt & corufcabunt radiis folis iuftitix , quifquc vidtl. fccundum fuum gradum. III. Impi/ In inferno erunt fitb peccAtis infeli- ces in omnem £ternitMem. 'Efa.g('.v.T.^. Vermis eorum non morictur, & ignis corum non cxtinguetur,ei(intque naufexomni ciwi.i.Thcjfi v.t.fy deinccrp.\\.\[\\.\vn eft apud Deuin viciirim rcdJcre iis,qui affii- gunt vos, afHictioncm , vobis vero qui affligamini, rclaxatio- iiemnobifcum , in reuclationc Domini Itfu dc coclo cum angelis fuis porentibus,cum ignc fiamm.ante,infl.gensvltio- ncni ils,qui Dcum ntfclunt , ntque aufcultant cuangclio Do- mini noltri let^u Chrilti : qui pccnam ptndi.-nt xtcrni cxitii, expulfia facicDomini,&gIoria viriumipfius. Afec lo. 14.15. Infcrnus autem ac Mors conicdti funt in ftagnum ignis, quae ctt mors fccunda. Et qul non inucntus cfl in libro vitx fcri- ptus,conic(ftus cft in Itagnum ignis. E/r. ii.xi.S.formiJolo- fis, & increJulis,& cxccrabilibus, & homicidis , & fcortatori- bus,& vtncficiSjiJololatris , & omnibus mcndacibus, potio aflTignanJa tft in ftagno, vbi arjct ignis& fulphur, quoj cft niors ftcunJa.E//-.ri. f.i 5. Foris autcm crunt canes , & ve- ncfici,& fcortatorcs, &c. I 'V. /« damnatis erunt grndHs cruciatuum. Mitiih.io.v.i^.Atnen Jicovobis toler.ibilior tritconditio terrx SoJoniorum in Jie iudiciis , quam vrbis illius, fcil. qux reicccrit cuangclium. £/ c.ii. v.vn.&i^oinccfs. Vx tibi Cora- 7in, &c.Tyri & Sidonis tolcrabilior erit conditioin die iudi- cii,qu.Tm veltra. Itetn : Terrx SoJomoruni tolcrabilior erit conjirio in Jie iucicijquamtua./f<'i Cafernnum. REGVI./f DlDACTIC>!». I. In vita dterna perficietur applicatio redemptionis , an£ in hac vita tantitm inchoatiir. Applicatio rcJemptionis,ade6que vita .•ctcrna & glorificario in hac vitainchoatur ,in fine feculv confuinmatur. inihoati huius In vita «i tcrna ewiH giae Morte &ternL P R.^ C E PT A. ' ^I^ ^^^ iterna fpeflatur in caufis , partihus , & Wt^ gradibus fuis. a- Caufap funt duac. i.merit,aria ; perfeuerantia in peccato aduerfus legem , vcl cuangeliura. 1. Impel- /ra; i iuftitia Dei piiniens. 5. Fartes 7nortis dternn. funt miferia & triftitia x- terna damnatorum,angelorum & hominum. Aiife-, ria £terna eft in cruci.uu & ignominia. Cruciatus eft tum Angelorunijtnm hominum damnatorum. j4n- gelorum damnatornm crmiatus refpondebit naturx ipforum fpirituali. fiomimtm damnatorum cruciatin erit tura animi,tum corporis.>V^/ow/n/'«, Loe. XIV. ^roft lirfum ; in { Peccat» , Loc. X V. I C Gener.-i; , per ifjtm . Loc. X V T, 1 Aliqui rcprcflio- < spei ia- C '"" "i""»^ Loc. X V 11. ^ nc peccati / ".i „-,<'*'•■;:'/''■'•"'», Loc.XVlII, C TJ I i ! r . I & ■ u I O ^.AngiUs , Loc. X X. /■ Formaju.!, t, .-ta I o r > ^ .ToH^/MJ.Loc.XXVin. ■ , E - I /«/!./,<»:'9,loc. XXIX. A i; I SunChJic». f Gtnire , Loc. XXX. I U no, in C Spteie , Loc. XXXI. c4 I j'v/<./«fr», Loc. XXX IT. I Ortoriim;vti< iiAtfMi (:;,r.y?.ar.> ,Loc. x X XI TL V. funt *-Jp Specie • vbi funtraria- < r B.rftjfm ^ meiiu ttjlamihti C Noui \ IV(m,,Loc. X XXI X. tii , Loc. X I-, *;• loft haoc vltim <( C CcmmunitcK" , in I . l. SinguUiites , in 'Vhimo Chrim atlutjilH , Lpc X L 1 1. . FtcfnrriSitne rtrnii , Loc. X L I T ! . l'ltimo iudicio , Loc. X L I V. ^ fiM tt(rn/t , Loc. X L V. t Mcrte tterna, Loc. X L V {• Ca„a , Loc. X L T, JF/w^ l^heolofh l^ldaBk&, Tom. III. Mm QVAR jura Theo» jjogix pole. QVARTA SECTIO THEOLOGIiE Jn qua delineatur, THEOLOGIA POLEMICA. Iri generc modus componenJi controaerfias Thcologicas pendet a canonc fidci, charitatis, & prudentiac. Canon fidei eft fola Scriptura canonica V.& N.T- Canon Chavitatis eft aedificatio infirmorum , & acquitas in iudicando. Canon prudentia: eft difcretio illorum > quibus- cum verfamur,& qua: verfamus fiue tradamus. C A P V T L T>e 'Pine TheologU folemica. PRiECEPTA. i'(M^ H E o IL o G 1 A polemica eft dodtrina enarrans & decidcns ccntroiierfias re- WgxonK.Fnde & Theologia controuet- fa dicittir- Eius occurrit finis & modus. Finis eft, Ecclefias opinionum varietate diflidcn- tes reuocarc ad fidei vnitatem , fajtem in funda- mento. r^ide Uc doElrim Theole^ica. pars appellatHr Thqologia irenica. R E G V L .<€- !>inis Theo- ogix pole- I. ThesUgia ex modo traQationU dicimr pclemi- ea ; ex fifie iremca. Nam quia in tiaaatione contiouerdarum eft confliiSus eruidam partium difndentium , vti «leri folet in bello ; omnis difputa-io appellari poteft 7n>M>"»»- Proinde & hxc Tbeolo- gix pars. Rurfiun,quia finis belli efl pax^refte hxc ipfa Theo- lot,Ci\.i.yei[.6.j. 8.9. Ea eft fides , ad quas Judas verf.4. omnes omnimii Eccle- fiarum fidcles reuocabat , cum pullulantrbus inter ipfos iam tum hirefibus, hortatur pios 'twaya/i^i(3^ t») «tt»! wKgjsJ^- ^i»")) ai5"«Te litrj- d po- k in| «'i- C A P V T III. J)e Modo coMponendi controherfi.tf 'theo- logicAS injpccie. PR.JECEPTA, Odiis componendi controucrhas Thcologic.ts in Ipccic ccrnitiir in muitiplici methodio, cjuae jeriiari potell in Thcologia polemica , itcmque iii deledu. Mcthodns ifta cft hiftorica , Biblica , parallcla, Catcchetica , vel Syftematica- MethoJus hiftorica,fiue temporis,eft,cumh«re- fes,&: aliae erronejeopiniones circa Religionem.eo ordine rccitantur & refutantur ;, quo vixerunt au- thores & patroni ipfarum. Mcthodus Biblica cft, cum ad finqula capita Scri- ptur.-E adnotantur & confutantut hirefcs & alij ei- rores in religicmis ncgotio. Methodus par.illela eft , cum fingulis locis com- munibusTheologicis fubiiciuntur errorcs,& refu- tantur. Methodus catcchetica cft , cum hasrefes & erro- tcs referuntur ad ticulos capitum Cuechifmi , & co ordine refutancur. Methodus fyftematica eft , cum h.xrefes & alix opiniones crronea;, quos dcfcnJit ,iliquafc(fl3,refe- runcur ad Vniim caput , & poftea digduntur iuxta orJinem locorum communium, c.gr.li erroics Ana- baptiltarnni digarantur iuxta loces de Scrip^ura, de Peoj de Chrifto, de peccato,&c. R E G V I iE. I. Ji^ethodf!^ tr.iEf.^nJi lontrotieyjins TheolegisM d(l>(t ejfe accomTnodara le^ori &iiiiditori- Itaiue hic nunc adtiitenda fuerit MethoduS prirlentis', nunc fapicntix. Illa conuenit rudioribus & fimplicioribus, & omnino decet Ca:hedram Ecciefufticam^hrc peritiorlbus eft accommodata,& pertinet ad Cathcdram SchoUafticam. IT, In varia illa methodo Theologi& polemicA duplex feruari poteji modns tra^andi. Aut enim fymptic^ etrores recitantur,& ipforum antidota, hoc elt, Curdamenta folutionum paucis artinguntur : aut die- xodice oranja enarrantuj: , ita nempe , vt quinque fint partes . traftationis in nobilioribus controuerfiis,hocordine : Thefis, Antithe(is,Confirmatio Thefeos,Confirmatio Antithefeos, & Antidotum. C AP V T IV. T)e Mcdo cnmpO}?eMdi contvouerfias , qti£ tiobU inteYcedttnt ctim Ecctefijc RomaHa. ^pRitCEPTA. Eleftus controuetfiatum Theologicarum eft, quo illa: deliguntur , quarum cognitio nobis cliimprimis neceflaiia:vti hodic inprimisfuntcon- ttouerhi, qux nobis intcrcedunt cum Ecclefia Ro- mana, & iis qiu Lucherura fequuntur ducem. Priotis genecis concrouctfiae multis modis tta- ftari folenc:e quibus illum hoc loco trademirs,quem lohannes HaHerm an. i jyi.obferuauitinlibello, cui tituluni fecit : Sententix e.v Decretis cdnonicii coHc^e, Im, IIL R £ G V L ^. I. DeUnHS comrotterpanm Theologicartiin eji habendM dnplici de causa. Piincipin fi i-juis h.vrcfes inucteratasjc vulgo if^notas rcci- tct at(]uc rihitct,intrito ipfiobiicitur illuJ tritum: Incpgnitos rrrores eaii,,rer.'.ift iltos fererr. Cauto itaquc cft opus , nc ad hunc fcopulnm iinpiiig.iniiis.l^roindc oportctilla'; controuct- fias inrcligionis negotio lcligcrc.qur in vulgusnota: lunt,S£ m.tgnani noxani noccnc. DcinJc vi.v ficri poteft.vtvnus ah- quis i-quc fclicitcr vcrlccui in omnium controuerfiaruni Th.-ologicaium tr.k'lationc.li.vjiiclatius tuciit Spart.i.nfuani in paucis tr.acT:andis litc i)rn.uc,quain ingcnium multis onc- taic, & frigiJc in illis luiiltis opcram fuam occup arc. I I. Eriorcs Ecclcfi& Romanii. cjuatuor potijjimum modis refutari pojfunt. E\ Bibliis^iiiquam, ficris,Iure canonico,& fcriptis 1'attum, vel iploiiiininct Ronianenfiuni. Nos hoc loco elc^imus mo- dum fccunjum : quod videamus hac rationcconhci Sympho- niam Catholicaiu luris canonici(quiniuin ad dccretum Gra- tiani attinct J cuin Scripturis caiionicis. coniiAiucr- fiatuiiKjn».. rc ncccfla- rius / Errorc? Ec- clcfir Ro- manx. SVMMA RERVM TRACTARVM CAPITA. Dir docirina. Ve S.Soifturi}. Vc Palribi*) eorumque fcriptil, Ve C.or.ciLid. Ve Syned.it bu in anno celeLrandi^. iJt ccn^iiuiionibtts humams. Ve ccnfuetudiniltts . X>e abufibus toUcndU. Ve gratiii,remijftone peccatorum,^ foUfide iujlificante. . Ve Sacramentu. Ve B.tptifmo. . Ve Cosn^ Domini, . Ve excommiinicatione. .■ Ve ritibits erclefiafiicitfeu adiaphorii, Ve ca»!u Ecdefiajiiio. Ve boais Fcclefiajltcis. Vc Mifjftratu. Ve JureiurAndo Qf "JOtit^ Ve hireiicii. De Primatu in J^cclefia,^ de Fapa. De I U Hionthits Qrordiaatienibtes. Ve Simonia. De oficio ^ Studiii Sacerdotum ^ 'Epifcoporum. Ve Vita jj> conuerfatione Clericerum. Ve r.ontra Luxum Sacerdoinm. Ve fornicatiene Sacerdotum. De Coniugioi^^ecundis nujtiis.,(yViuertio, Ve C^oniug'} Sacerdotum . Ve Monachtf,Monialtbui,(^ Claufru. De leinnio. Vs (.''afejfione eturiculari. De Feriis,^ die Domtnico. Ve Eleimofynu.d' oblai iombus ,Cr iniiifii acquifilh. Ve Veregrinaticnibus reli^ionii ergo,Cr locisfacrts. He SepuliHrd,eurgaterie,^ Vefunaorum exetitfiis. C A P V T I. Dc DoflrinJi. Nen alindiocendum aut fentiendum efe,quam qued h beato Fttro,ty reli-jtiis ApoftolU craditum eft.Marceitin Papa. Rocamus i4.q. i- Rogamus vos fracres dileftilTimi.vt non aliud doceads, ncque fcnciatis , quim quod a B.Pecro, & reli- quis Apoftolis a Pacribus acccpiihs. Kon ex profrio corie docendum,velex hamana fenfu ,fed e* Scrptturis fanifis,& '«■ 1"^ Spiricus fanXta docet. nieronymut. X)ift. 1, 6. Si quis ■vult. ) H«c duo foiK Pontificis opeia , vt a Deo Jifcar lcc^cnjo fctipcuras diuinas.', & fi-pius meJitando, autpopuium doceac. Sed illa doceac, qua:a Dco ipfe JiJiccra:, non ex piopriocotde velhmnanQ fcnfu/cdquseSpiricusIan- ftus docet. Trr 1 Q Subftmiam Sacerikffejfe Sacram Scripturam. IxHi-^y- r. 1. 5- 4. 5- 7* (T. s. 9. 10. II II. U- 14. u. 17- 18. 19. 10. II. 12.. 14. 2-5- X6. 17. x%. i9. 3~- 3'- i^- 33- J4., J5' 4o8 Encyclop^di^ Lib. XXV. •Dift. } ^.Omnes Pfallentes. ) Subftantia fummi facerdotii ro- /lii.funceloquiadiinnitjsttadita, icleft,vcradiuinarumfcu- pturaritmHifcipliiu, quemadmodummagnus pcrhibet Dio- 'viieplitraeiuimiidi infr» de examne eornmaut Adf»{ros er- ^.nes ^dmittendi. A P V T IL De Sacra Sciiptura, 3)e nuthoritine Scripturt S*nBt. Auguftinm Dift ^.'Egofolis. ) Ego foliseis fcfiptoruin,caIias fcriptura- iumjiibri5,q«i i.im caionici appciIantur,'Jidici hunc tfmorem honorciTique rcfcrre.falia? defcrrc^ vt nullumcorum fcriben- do eriaffe audeam credere,aut ii aliquidm cis offendcro.quod videaturcontraiiam vcritati , nihil aliud cxiftimem , quam TncndofumcfTcCodiCciDjvelnon aff-cutiim c(Te interprctem, qiiod diiSum eft>vcl,mc ininimeintcllcTifre nonanibigam. Mioi autem ita lcgo vc quantalibct fanftitare , quantaue do- ftrina polleani,nonideo vcrum putcm.quia ipfiita fcnferunt, fed quia mihi pet alios authore?,vel canicos, vel probabilcs xationcs, qiiod a vero non abhorrcar, perfuadcte potuerunr. Etpaulopoft ibidem.Qiiis nefeiat ) Quis nefciat facram fcri- pturam Cinonicam,t2m vetcrisqiam noui teftamenti, certis lerminis fuis contineri , eamque poflerioribus omnibus Epi- fcoporumlitcris ita pta:poni,vt deillaomnino dubirari&di- fccptati non poflit, vtium vcrum vcl vtiuni rciflum fit , quic' quid in ea fcriptulir vcl conftiterit cfTc. Epifcopotum autem liieras,quae polt confirinatum CanoDem,vel fcripca-funt , vel fcribuntur & pet fetmoncm forte fapientioruni in ca re cuius- l!bctpericioiis,&pet aliorum hpircoporum ^rauiorem au- ihoritatem, doftioremque prudentiam, & pcr Concilia licerc yepichendi,fi quid in eis forte a vcritatc dcuiatum cfl .' ItemibidemC.Noliftiter. ) Noli ftaici contra diuina tam multa, tam pra;claia, tamindubitata teftimoniacolligerc vel- le calumBias ex Epifcnpornm (ctiptis , flue noftrorum , ficut Hi!arij,fiue Cypriani,& Agrippini, antcquam pai s Donati fc- paraittui-,pr moquc hocgcnus literaruin,ab authoritatc Ca- nonuradiltingjeiidum eft. NJoncnimfic Icgunrur, tanquam itaex eis tcftimoniura ptoferatur , vt contra fentire non li- ■ eeat , ficubi fotte alitcr fapuetint, quam vcritas poftulac. la eo quippc numcrofumus, vcnon dedignemur , etiam nobis diftum ab Apoftolo accipete^Etfi quid alicer fapici/,boc quo- que vobis Deus rcuclabir. Ibidetn. C Nolimeis,)]SSo\\ meis liceris quafi Canonicis fcti- pturis dcferu-te,fed in illls.&quz noncicdebas.cum inucnc- liSjincundantcr ctcde:in iftisautem, quod certum non habe- bas,nificertutnintcllcxeris,noli firmum lenerc. Scripturamrede debere inteltigt. Hier. Vift. iT.l^ino ) VinO incbriantur, qui fcriptuws facras ma- le incclliguntatque peruercnnt. Siccra, qui abutunturfccula- V fapientia,& Dialc£licorum tendiculis.Quae oon tatn tendi- eula fuiitappellanda quam phantafmata.id cfi, Vinbra: qua:- dam & imaginc;, qux cito pcrcunt, &refohiuncur. Idem. Sc- «undiim tropologiamPfeudoprophctaseos debemiisaccipcrc, qui aliccr fciiptur.irumvcrbi accipiunt.quam Spiritus fanftus fonar, & Diuinos eos, qui conicfturi mcntis fua: , incctta fu- turorum quafi vera pronuntianr,abfquediuinoramauthorita- fc veihomm. Idem. Quicunque rcripturas non ita intclhgunt, vt rci vctitas habct, vuamaccrbam comedunt. NoMnliundefedtx ipfi; ferift((ris,veritatis fenfum capiendum eJfeClemenruPP. Dip. 57. C. Relntum.) LcT Dcl cum Ifgitu:^ non fccundum propriam ingenij virtutem vcl incclligcntiam lcgatur veldo. ceatur. Sunt enim multa vetbain fcripturis diuinis,qux pof- funr trahi ad eiim rcnfum,quem fibivnasqiirfquc fponte prac- fumpfcnt,fed non oportet. Non cnim fenfum extnnfecus alie- num &extrancum dcbetis qnatictc , vc quoquo. modo ipfum «xfcriptutatum authoritatc conifimetis , fcdex ipfisfcriptu- tis fcnfum eapcre verifijtis oportct. Scripturarum feafum ex Img^iis ori^inalibtfA eruendum. Vift.^.C ) Vt veterumlibrorutpfidcs dc H.;brapis vclumini- bus cxaminanda eft , ita nouoriim veriras , Grxci fcrmonis pormamdefiderat. D//?.'9.C.) De quibus caufis nuHa foluendilig.indique au- ihorit.is^in libris veteris& noui Teftamcnri &quatuor Euan- gchotum cum totis fcriptis Apoftoloxum non apparcat,ad di- uina recutritc fctipta Grzca. Capvt III. Dc PatrJbus corumquc fcriptis. Auguft. Xyift.t.C. Negare. ) Ncgatc non pofFum nec dcbeo , ficut iil ipfis maioiibus > it^ multa cfTc in tam multis opofculis meis, quz poffunr iilfto iudicio, & nulla temerltatc culpari. Difl.i.C.Neque qucrumlibet. ) Nequequorunilibet difpuca- «ioncs,quamuii Cacholicorum & laudacorum hominum vciu- ti fcripiuras Canonicas habcrc dcbcmus , vt nobisnon lic uc falua honovificcniia, qux illis dfbctnr hominibu<; , aliquid in eorum fcriptis improbarcatgue rcfpuere, (\ fortc inuenircmus quod aliter fcnferint , quam veritas habct , diuiDoadiutoiio vel abaliis intclleifia vel a nobis Taliscgo fumin fcriptisa- liorum , quales yoIo cffc intcllcftorcs meorum. Df fi iptii incertis.,quemodo legenda funt. Dijl.t i^.C.SanHn Romana.) Scnpra dc inuentione fanda: Crucis Dominicx, & alia fcripta dc inuentione capitis B. lo- annis Baptifta:,nouclla: quidem rcuclaciones funt , & nonnul- li cas Catholici kgunt.fcd cuin ha:c ad Catholicorum m.inui pcruencrint, bcati Pauli Apofiolifcntcntia pi^cedat: Omnia probate,quod bonum cft, tenetc, De Canonibtis Apoftoloruflt. Dift.id.C. Apoftolorum Canones,qui per CiemcntcmPon- tificem Rominum, ficut quidaniaffcmnc,dicuptut effe trans- latijfunt quinquaginra. Hcs non rccipiendos,fcd intcr Apo- crypha dcpnratos Ifidotus fcribit,diccns;Canoncs qui dicun- tur Apoftolorum , feu quia > ofdcm nec fcdes Apoftolica rc- cepit.ncc fanfli ratrcs illis aflcnfum pr^bucrunt procoquodl ab haTeticis fub nomine Apoliolorum compofiti dignofcuD- tur, quamuis in cis vrilia uiueniantur , tanicn^bauthoiitatc Canonicaatquc Ap< fiolica crTumgefta jionftat cflc rcmota, at()ue intcr Apocvyph.1 deputata. Zephetinus Papa, mox 60. ex cis fententias recipicndas tamenaccufatioiic inimicicon* demnandus oOn cft. yuper io!>niiOs,accufittorei vel feles effe tton fiolje. Anxcl.Papa. \bidcir:.C. Accufitcres. ) Acculatores S: teltcs cllc non pof- funt,qui antc hcfleinuuxdicm aut nudiu^ tcrtius in'mici fue- runt,ni; irati noccrc cupi.int ,nc l.x-li (c vlcilc vclin.-. Inoftcn- /iis leitUr .iccutatoiuni & tellium aftxClas quircnJu» cll , &: non fuipcAus. In^bfintes fententiam mnferenifam. 5.J.9.C..) Caucaiit iudices l-cclcUai.nc abfcntc eocuiuscau- fa vcntilatur,fentcntiam profcrant.quia iiritacrit&c, Er mor ibidem. C. Omnij.qux ajuctfusabfcntes inorani negotio aut locoarguuntur lut iudicantur, euaeucnturomni- co.quoniam abfentciii nultus 3ddicir,ncc vlla lcx dainnat. Itcrti.C Nonoportct quemlibct ludicaii vcl damnari , pri- ufquam lcgitimos habcat priUntcs ■iccufatorcs , locumquc dcfcnJendiaccipiat ad ablucudacnmina.' Item.C. Abfi nte aduerfatio , nrn audiatut accufator, ncc abfcotealiapatce,fententiaaiudicc dida.nullamobtineat fit- naitatem. Item. C.Neccfle efl fccundiim facrarum fctipturarum do- eumcnturn, ac fcundumiuflicix tramitem,& accufatum , & accufacorcm fimul adefTc , &: vnam partcm quantacuinquc fc qualicumqucprardita fit authoritatc,uc ^iorfus audui,vt altc- ti parci nullum prxiudicium irtogctuc. C A r V T V. De fynodis bis inanno cclebiandis, T3'ft..l9.C. DeCenciliii. ^Sanfti patrcr. ralubntcc ordinjue- runt, vr lcilicetbini comjcntus pcra iuos fingulos habeantut, in quibusdc omuibus qucrcUs,qux intei diuerfosEcclefiacot- diues nafci afTolcntjiudicctur. Itcm.C. Proptct Ecclcfiafticas. Sufliccre nobis vifura cfl,6is in annoiier fingulas ptouincias EpifcoporumConcilium fieri. Itcm. C. Peruenit. Statuit hxc ergo fanifta Synodus , fccun- dum regulas Patru'" , bis in anno in vnum conuenire pct fin- gulas prouincias Epifcopos.vbi tlngula quc cmctfctint,coiri- gatitut. Capvt VI. De conftitutionibus humanis, Sluod flitre nonpolftt,quod contra Euangelicam vel Prtpketi- €tim dolfrinatn fncittmfuerit. ij.^.i.C. 0»jn<^«ii^..;Rubrica habet. Starc non valet quod eontra Eu.-.ngclicam vcl Propheticam doftrinam feu confl^- tutioaem fadumfuerit. Pfeudoprophetaf ^ V)'uinos ejfe, qni alii^utdtanquttm vernn* pronuntixnt ahfq le diHinorum authsritate vtrborum. Dijl 57 C. r/no.) Secundum tropologiam pfcudoprcphetas «os dcbemus accipcre.qui aliter fcriptutarum verba accipiunt, quim Spiiitus fandus fonat , &Diuinos eos, qui conieftura mentis fua: incerta fututotam quafi vera ptonuntiant, abfquc diuinotiim auctoritate vctborum. Papamnon poffe condere legescontftl difertam Chrifii,!^ Ap»- (lolorum docirinam. Vrhani Papi, 2. j^.i.C. Sttnt quidam. )Vhi vcro apcrtc Dominasvel cius Apuia. ) Gratianus aic : Si iionnulli ex pra;JeL-c(ro- ribus 5: maioribus noftris fccetunt diqua , qua: illo tcmpore potucruHt cffc (iuc culpa,& poftca vcituntut in cirotcm & fu- perlti[ioncm,finc rarditate aliqua.& cuin magna authoritatc , pofteris dcftruantur. Adducit ctiam cxcmpJum Ezcchix' re- gis.qui confrcgit fcTpcntcm xnicum a Mofc ctedum cumpo- pului illum vcncrari capifict. 35.7.9.C. S«5^ j«« 1 Rubrica habct : corrigcndum elT, quod i'liciteadmitritur, aur a pr.rjccc(ruribus admiflum in- ucnirur.Et fcquitur^Oyod quiscommifit illiciie,aut a prx-de- ccflroribui luis inucncrit adiiiiiTum , fi propriura pcriculum rult vitaic,daiiinabit. Senlcntiam R.omxn£ fedis in melius mutare Ucere. SicfonatRubrica ; < q.i).C.) Scntcntiam Romanas fedisuon ncgamus polfc in mclius cominutari. Altaria in qnib. non certa. fanciorii reliquii ftn',euerlenda ejfe, De cntifrcrat.Dift. I. Placuit JEx Concilio Aphricano Pla- cuit vt altarla qui pafiim pcr igros &: pcr villas , 'tanquam mc- moria: marryriim conllituunrur , in qnibus nullum corpiis, aut rcliqui.T martyris conJira: proV^an.ur , ab Epifcopis, qui iifdcm locis prsfunt , fi ficripotcft, cucrtantur. Si autcm hcc proptcr cumulcus populares non iinicur, pkbes admoncar^tu», Mm 5 ce 410 Encyclopa^di^ Lib. XXV. «c illa locafrequentent.vtqui reac fapiunt^nulla :bi fuperfti- tione deuinfti tencanrur. Et ideo nullaraemona mirtyrum probaliter accipiatur , nifi aut vbi corpus , & rejiquice ccrtjs jfunt, aut vbi ori^o alicuius habitationis vel poflclTionis , vel paffionis fideli(r.ma origine traditur. Nam qui per fomnia, aut per inanes quafi reuelationes quorumlibet iiominura,vbi- cmique conlHtuuntur altaria^ominno reprobantui:. C A P V T IX. De gratia, remiflione [•'eccatorum , & fola fide iuftiiicante. Gratiam non elfe, qutgrath datur "uel acrtfiitur. i.j.i.Gra/iii.) Leo Papa.Gratia,fl non gratis datur,ve] acci- j!itur,gratia non eit. Conlrn ■ve»ditores j^ra/ix. Bcdi. i.q.t.So» fotttm.y^ion lohim venditores funt columbarum, & domum Dei taciunt domum negotiationis,qui facros ordi- nes largiendo ,pretium pecunis vcl Iaudis,vel etiani lionoris inquirunt: Veriun hi quoque qui gradum vci graciamin Ic- clefiam fpiritualem,qHam Domino largiente perceperunt,non fimplici intcntionejfed cuiviflibet human^ cauia retribucionis cxercent,&:c. Gratiiter feccnre eum qui Dcminica dehitit Jine poenitentiis dimittat.j. ij. ^.4. S/ (jK«s. j Siisquipr.r!atus eftdebitoriDominico iculpas impune dimittit,non mediocnter profcfto ofFtfndit,qui dcbica coeleltis regis &c Demmi, fua pr.eiuivKitione refoluit. £anamque quxinnos committuntur, tacile poilumus dimit- terejea vero qu£ in Dcam commiila funt,cum magna diiliCr cione,ncc iine pcenitentia pollumus reiaxarc. Inihiigentiainfine pcenitentia prsji.ir/- peccmis non ejfe curn- /* l^eA occidere.Cleri Rom/ini ad Cyprir.nit>'>. Diji. \o.(Ahfii. ) Abiit a Romana Eccleda, vigorem fuum tam prophana facilitate dimittere, & neruos fcueritatis: tuer fa liaei majcftate ) diffoluere , vc cum adhuc non tanciim ia- ccant in pcccatis,fed etiam cadant, euerfornm irarrum ruinx proper."ita nimis remedia communicationum , vtique non profucura prxftentur. Vbi enim poterit poeniccnt.a: medici- naprocedcre, fi etiamipfe mcdicu'- iutcrcepta poenitcntiain. dulget pericuiis ? Hoc eil non curare , fcdli vcium dicere vo- lumus, ocoidere eft. Imf(xn'tentil'tu veniam eoncedi non pojfr. . Dii}.\ o.C.Si quu ) Si quis prxpoftcra fellinatione temera- rins reraillitmem peccatorum cimilis putat fe dare polle ,aut audet Domini proecepta rcicindere , non tantum nihil prod- eftjfed obeft lapfis. Prouocafle enim iram Dci eft , non fcr- vafle fententiam , nec mifcri^oidiam puflimi Domini depre- cari.fcd compcempco Dommo dc fua facilitate prxtiiaiere. Non meriri/s hom num, fid^virrute Sfiri.tu S.ry a Sfiritu S, peccata ^iimitti. Atiguji inSerm.de remiH.leccaf. i.q 1 p't euidenter. ) Vt euidcnter oftenderct Dominus a Spiritu fanfto qucm donauit tidelibus (uis dimitti pcccata, non mcuitis hominum, quodam ioco' fic ait , Accipite Spi- ritum fanftum, & continuo fubjccit, Si cui dimiferuis pecca- ta rcralttiintur ei, hoc eft, Spiriius fanftus dimittit, non nos. Soium Chrijlnm dimittcre pe. car «. Sic tiahet Rubrica. De Con^'-crat. Diji. 4. Nerno. ] Nemo tollit peccacamundi, nili folus Chriftus qni eft agnus tollens peccata mundi. Tol- litaucem& dimmittendoquxfafta funt, ubi&orii;ina:c con- tinetur, & adiuuando ne fiant, Sc pcrduccndo advitam,vbi fieriomnino nonpoffunt. Poenam ©> culpam per Chrijium fuhlaram ef[e. De Confecr. Diji.4. filius Dei. j Filius Dei Carncrapeccaci fufcepit,& poenamfinc culpa, vt incarnc pcccaci&culpa fol- Vereiur & pccna. • Selam Jidei?) hihere venis. fromiffionem , Q>JelAfide peccain relaxari. De Pcenirent.Difl.i.CharirtK efi c^u.t )Interaliaax Augufti- no. Q^iod fi chcricas afide Chnltianoruifi fcjungi nequic,cui fciliccc soLA vENiA promitcitur.quomodo qui chatica- icm non habuetic , fidem Chrillianorum habuit , id eft , m Chriftum crcdidit? Et mox.Hoc eft enim man Jucarc panem viuum,quod cre- dete in C h r i s t v m , id ell, amando tenderc in ipfum. Cum eigo reprobus in eum non credic , quem ncn manduca- uit,& ica fidem Chriftianorum(' QiV a sotAPEccArA jii; LAXANTVRJ non habuit,quomodo,fiviuit Dominus, cui omne iudicium dcdic Pater, mdiciumpcrpetua; damuatio- nis elrugict ? lu iitiivn no» cjfe, -vhifides nonefi. 5.4.7. 1. '"^'OVbi fana fides noneft non pctelt efFc iuftitia, tiuia iuftus ex fiile viuit. tion nijlper fidem Chrjli ah ira nos liberar/. DeConf. Diji. ^.lirmifimo. ) r.iamus cnim natura fihj irae , ficut& cajccri , & a qua nullus libcrabitui , n i s i per fidem mediacoris , homiuis lefu Chrilti. C A P V T X. De Saciamcmis, Sacramenium quidfit. DeConf.Dift.t.Sacrificirtm.) Sacramcncum, id cft , facium fignum. Item Sacramcntum eft inuifibilis gratix vifibilis forma. Signum quidjit, Ibidem.Signumeftrcs prxter fpecicmquam ingeritfcnfi- bus,aliud aliquid faciens cx fe in cognitionera vcnirc. Defiguratis locutiotiihuu De Cenf. Difl.4.§lu£ris. ) Sxfi ita loquimur, vtpafclia ap- proplnquante craftinam , vel pcrdillciiam, vel perendiflciiaiii, Domini pafTionem dicamus , ciim ille ante multos annos paf- fus fit,nec onjnino nifi fcmcl ip(a paffio l^v5ta fit. Nempe ipfo die Dominico dicimus > Hodie Dominns turrcxit , ctim tv quo refmvcxerit, tot anni tranfierunt. Cur nemo ram inc-pcus cft.vc itanos Ioquentes,arguar nos cfTe menciccs,nifiquiaiftos dies , fecundiim illorum , quibus Uxc gefta func , fimilitudi- ncm nuncupamus , vt dicatur ipta dies , qua; non eft ipia rc- volutio temporis,fed fimilis eius^, & dicatur illo die ficri pro- pcer Sacramenti celebrstionemj quod non illo , fed jam olim faftumeft in alio ? Sacramentum fine Verho nihil ejfe quam elcmenium. Ais^uji. KomH.Zo. ' . i.q.\. Detrahe.) Detrahe Verbum ab aqua, quideritnifi aqua ? Aecedit Vcrbum ad elemcncum & fit Sacraincntmn. Vr.dc ifta tanta vircusaqux , vt corpus tangat , & cor abluat, nififacience Vctbo ; nonquiadicitur,fcd quiacrcdicur. Jn Sxrramentisaliudvidsri,,!^ almd i»tiUigi. De Con. Diji.z.^ui manducaiit.) Quod vidctur , panis eft, quod etiamoculi renuuciant. Quod autcm fides poftulat iji- ftruend-i,panis eft coipus Chrifti.calix fanguis. Ifta idcodi- cuntur Sacramenta, quiain eis aliudvidetur,& aliud intclli"!-. tur. Quod videtur.rpcciem habet corj;;oralem, quod iutelligi- tur, fruftumhahet fpititualem. ^ Alind ef\e Sacriitnetum,.trn:d oferationcm Spirirw S.Auqufi. i.q.i. J./«//^/T«ri'»'. Ciunaliud fitSacrainentum, cuod ha- bere etiam Simon Magus pocuit , & ahud proplietia, qua: iu malis hominibus etiam fieri folet,' vi in Saul , aliud opcraclo eiufdem Spiricus fancli , quam nifi boni habcre non pofTunt. i.j.i.E»ia/».)Aliud ell Sacramcntum ab eftcftu Sacrameti. Sacramenta omnihus communin cj]e,fed non commiiwm gra.- tiam : Gratianus ait. De Paenit. Dif.i^. Peecatum, ) Etfi in aliquibus communia omnibus funt omnia Sacramenta , fed non conrmunis ^ratia ita &nuru: babtifmus eft communis,fed non virtus bapafmi. Dominum non nifiper feipfiim dare ^raii.tm, De Cen. DHI. 4. &iiomodc. ) Sacrinicntum gratia:dac Deus etiam per malos,ipfam vero graciammon mfi per fcipllim, vel per Sanifios fuos.Ec gloflamar<;inalis addic, imopcr fetplum femper, nunquam per miniftrum homincm. In Saeramintis,neque eii qui pliinrat,e;]e uliquid,neque eii aui. rigat,fedDeum qiii dat incnmetum-.ex Hieronymo ,n Micki.a, i .q.i .Nunquam .Cum enim in Sacraraencis neque quiplan- tat,nequc qui rigat fit a'iquid,fcd qui inciemcntom dat Deus, quis opcratur in cis, fi Dominus qui incremcntum dac, in eis non lucet,fed eft ociolus ? Sacramenta fine i haritate nulla apnd Deum iusiitiapr.iftare. De Poenit.Dift.-L.Si tnim in.juit. (^i fi charititom Dei non habent, ante Dei oculos aquatanciim rcgenerantur, non Spi- ricu fandlo. Opcia enim feu facramtncorum participatio , nifi cx chatitate procedant japudDcura nec iufiitiamnec inno- centiam prasftant. AU'Um Sacramenta non qui.runt.Amhrof.ie Ojf. li.q.i-.Aurtim. ) Aurum Sacramenta non qu3;runc , nenue auro placcnt qu.-e auro non emuiKur. Ornatus factorum, ledempcio capciuorum cil:, & veraiUa tunt vafa pietiofa , qua: tedimunc animas amorcc,ille verus therauruseftDoniini,qcii operatur,quod fanguis cius operacus eft. Pretiiimpro Sacramcntis uon dehere ex gi..Ex l^I. Synodo. 1.17.1. NuUusE^ifcpns. ^'NaV.as Epifcopus auc Prcfbvter aut Diaconus , qui facr.im diipenfa: ccmmumonem ; a pcrci- piente gratiam commuinonis,aliquod iireciumexigat, neque enim vcndituc gi:atia,n(;qne pro prcciQ gr4.tiam Spuicus fanc 1 ■ damus , fed dignis muncribus fine di:tr.wdacione- parciciparc concedimus.Si quis veroeorum quiconnumciancurm cicro, ab eo cui facram communionemdilpcnfac , aiiquodpretium exegerit,dcponatui ficucimititor Simoniaca.'fraudis. Et mox ex Confilio Tolctano XI. Qiiicquid inuifibilis fratia; confolationetiibuiiur , nunquam qu.-eliibus vcl qui- uflibet primiis vcnundan pcnltus debct , dicente Dommo. Quod gratis acccpiftis,gratis dace. Itemex Concilio Tdburicnfiibidem. Diftumcftjfolerein cui Theologi£E SeaiV. Cap.XI.& XI L 4 1 1 «juiburdam locis pro pecccptione clirifmati'; iiummos dari, fi- milittr pro b.iptifmo & communionc. Hoc Sunoniacr h.vic- Ci cflc tcllatacdUnfta S) nedus, & anatljcnutiiauit , &: vt Jc cxtero,ncc pro ordinatioiic , ncc pco cluifmatc vcl baptilmo, vc^jpro ballamo , ncc pio fcpultuta vcl communionc quic- qu.im exigatur, ftatuit,l'cd gratis dona Chriili gcatuita difpcn- larionc doncntur. C A P V T XI. De Baptifmo. Idem ejfe in nomsric TritUHtis ^in mnine Ciirjli bnptitAre. Kicol.PAtt. De Con. Di/l. 4. yt queA.jm. ) A quodam Iud.T:o , nefcitis ^ trtim Chriftiano an pagano,multos in patria vcftta baptizatos aircritis,&' i]uid indc iit agcndum confulitis.Hi profeito, fi in nomine landa: Trinitatis, veltantum in noniine Chrifli (ii- cut in Adlibus Apollolorum lccitur j baptizatifunt , ( vniun quippe idemquc cll , vt fanclus Ambroiius exponit ) quianon illorum, fcd eius cll,rebaptizari nondcbent. Moxtamen ibidcm C. SircucrA-.) uibenturrcbapcizari, qui tantum in nominc Domini baptizati funt. tJihil rtferre ■vtrum femel vel tcr bapizaniittt immergtttur. Ve Cen. Vifi.4. De trina. ) De trina meriione baptifmatis, nihil refponderi verius potclV^uam quod ipti fcuiifl:is,quia in vna fide nihil otKcit fanttaj Ecciefio; confuctudo diuerfa. Et mox : Rcprchenlibile eife nullatcnus potell infantem i,fl baptifmate , vel tervel fcmel immcrgere , quoniametiamin tribus merfionibusperfonaruiuTrinitas, &invnapoteft di- uinitatis fingularitas deiignari. OLim in feflo Vafchi. cr Ptniecofies tantitm baftizatam effe,- De Con.Difi.^.Xon mticnr.) Nou rationc authoritatis alicu- ius.fedfolatemeritace pra;fumitur, vt pairun& libere in Nati- uitate Chrirti , leu apparitione , nec non Apoilolormn feu Alartyrum feiliuitatibus innumera;plebes haptizemur , cura llbi priuilegium hoc apud nos & apud Ecclcfias oranes Dorai- nicumFafcTia dcfendatfpecialitcr cum lar.cla Pcntecolle. Et mox. Duo tempora , id eil, Pafcha & Pcntecollcs ad ha^ ptizanduma Romano Pontitice lcgitime iuntprxlixa. Ne» iiqiiam fed i'erbum,vcl l^cr uni in ^qun mundare. De Con.Dift.4. jiliu.i efl. ) Item. {am vos mundi eflis pro- ptcr Vcrbumquod locutus fum vobis. Quare non ait , mundi eilis propter baptifmumquoabluti eiUs ,ledait,propterVer- bum quod iocutus fam vobis , nifi quia etiam in aqua Ver- bum mundat. Non tkm ablutione corforis quamfide eordis bapfifma cott- ftare. Df Con. Difl. 4 Verus.) Verus baptifmus conftat non tam ablutione corporis ,quam fide cordis, ficut Apollolica doftri- na tradidit.dicens ; Fide mundans corda corum.Et alibi, faluos facit haptifmus , non carnis depofitio fordium, fed etiam con- fcientia; bonas interrogatio in Deum. Miniflros mini(leriaiiter,tantUm bxpiizare, Chrifium autem fer vettfiatcm. De Con.Dift.4.Aliud. ) Aliud eft baptizare per minifterium, aliud baptizare per poteftatem. Et mox. Pernanc enim potellatfm , quam Chriftus folus tenuit iibi , & in neminem minilborum transfiidit , quamuis per miniftros baptizare dignatus lit,per hanc inquam ftat vni- tas Ecclefix , qua: lignificatur in columba, de qua diclum eft: Vna ell columba mca, vna eft matris fu.'E elefta. Si enira , vt jam dixi fratres raei, transferretur a Domino poteftas ad mi- niltros,tot baptifmata elfentjquot rainiftri eiTent^&iam vni- tas baptifmi non ftarcc. Bii::ifmum communem ejfe, fed tionvrtufem baptifmi. De "cenit. Difi. 4. Veccatum ) Etfi in aliquibus communia omnibus funt orania Sacramenta,fed non communis gratia, ita & nuncbaptifmuseft comraunis , icd non virtus baptifmi. Non damnarifideles , 3«« a baftifmo necejfitate excluduntur. jiii^ufi. De Conf. Difi. 4 Bapf.fmi vicem. ) Etiam atque etiam confi- derans inuenio , non tantiun palTionem Chrifti id quod ba- ptifmodeerat,po(rcfupplere,fed ctiarafidemconfeffionemque cordis , fi to: te ad celebrandummyfterium baptifmi in angu- ftiis temporum fuccurri non poteft. Et mox. Quantum itaque valeat , etiam fine vifibili Sacra- mento baptifmi , quodait Apoftolus , Corde crediturad julli- tiam , ore autem confelfio fit ad falutem,in illo latrone deda- ratumeft , fednunc impletur inuifibiliter, cura rayfterium baptifmi,noBcontemptus religionis , fed articulus neceffitatis exdudit. ■« Hon reiterandum ejfe haptifma^quod in nomine Trinitatii mi' nijlretum ifi. De Con.Difi.i^Si ^a/.jSi qui apud illds hdereticos baptizatj funt , qui in fahftje Trinitatis confefTuDne baptizant , & ve- niunt ad Catholicam fidem ,recipiantur cruidcm vt baptizati. nc S.Trlnitatis inuocatio vcl confclTio annulletur. Multis iioc ca]'it)ibus agitur pcc tot.im diftuuflioucm illam. IbiJcm C. Rii/tptiz,:ire. ) Reb.iptizarc hi"rcticum iiomi- ncm , qi'l h.vc S. Trinitatis figua liifceperit , qu.r Chriltiana tradldit difciplina, omniiio peccatum cil i rcbaptizare autciu CatlioUciun,inunamlfmium lcchis cft-. A P V T XII. Pc CuL-iia Doniini. jj qiiiitHs mfi infiitHta fit. DeCon. Dift.i. lacoiu!. ) l.icoUts fratcr Domini fccunduw f-irncm, cin }>iimum crcdita cll Hiciofolymitana Ecclelia,&: BafiiiusOlarienfis E.pifci^pus f cuius cl.iritas pcr totum or- beiu rcfulfit ) in fcriptiiris aJdidcrunt nobis Millx cckbra- tioncm. Euthariftiam w» ahLominc,fedaDeo fanHificationcm acci- fera. Creger. - _| i.(j.i.N'o»»DfC.^r.uchariftIa & omniaquascunque in .ihari ponuntur,nou ubiiomincMcd a Dcof.uu5rific.-itioncacclpiunt. InCccna Domini nihil facimdnm cjfe , riifi qiiod Diiminui frior fccit. De Con. Difi.i. Hcri.tHra. ) Scriptura dicit, v[quoticfi,ura. que callcemin commemorationcm Domlni & pafiionis cius ofTcrimuSjid quodconftatDominum fcciflc,fadamus. Er mex.C.In Sactamcnio. ) In S.icramcnto corporis & fan- guinis Domini niiiil amplius ofFcratur , quam quodipfc Do- niinus t^adidit. Itcm CCitm omne. ) Manifeftum eft,& cuidens excmplum veritads Euangelicx illuxit , quod prxcer panem & vinum aliud oticrri non licet. Quidft corpusChriftimMducarey^Snnguinem eiusbiberti Dc Cin. Dift.i. gJ^-((',/ cft. ) Quid cft CiuiHum manducarc ? Non lioc eft lohim in Sacraniento corpus eius accipcre,mulci enim indignc accipiunt , dc quibus ait Apoftolus , Qui man- ducat &: bibit caliccm Domini indigne,iudiciuiu fibimandu- cat & bibit. Scd quomodo manducandus eft Chrillus > quo- modo ipfedixit:Quienimmaiiducat carncmmeam,&bibit fanguiuem meum, in me manet & ego in eo,& fi indigne ac- cipit Sacramentum, acquirit tormentum magnum. Ex mox C.fequente. Vt quid paras dentem & ventrem? Crede & manducafti. Credere euim In eum , hoc cft panein viuum manducare.Qui credit in eum,manducac eura. Inm C.Credi-re. ) Credcre in lelum Chriftum,hoc eft,man- ducate pan5mviuuni.Qu.icrcdit,manducat. Inuifibiliter faj^i- natur , quia inuilibiliter renafcitur, & qui manducat carnenv mcaiTi,& bibit fanguineni meum, habctvitaiua:ternam. Et mox ibidciu C.Qui difcordat a Chrifto, non manducat carnem eius,nci; bibit fauguincm^etiamfitanta; rei Sacrameii- tum ad iudiciumfua-perditiouis quotidie accipiat. Non cninaliter fedjjirittialitcr Cijrijti corfus (^ fanguinem debcmm rcmidtre, Sic fonat B.ubricade Con.Dift.i, C.Prima quide.m. Spinti-.alitcr i/ilclligenda ejfevtrba Diinii)ii,qut de mandtii catiine corforis fui loi)uiiiir. Il)idem.j Cum enim diceret, Nifi quis raanducauerit car'- nemmeajn, & biberit Sanguincmmcum, non hahebitvitam. xternaui. Illi vero non intclllgentcs dixcrunt ad inuiccm, Durus eft hic fcrmc,quis eum poicil manducare ; (alias audi- cejDicenteSjDurus eiihic termo,feparauerunt le abillo & ce- manfit cum duodccim difcipulis. Difccdentibus il;is,inftruxit eos qui rcmanferunt, Spiritus elt: iiiquit,qui viuificat, caro ni- hil prodcft , verba qi a: locutus fum ad vos , fpiritus & vita funt.IntcUexiftis fpiritualiter,fp;ritus& vitalunt. Intelie.viftis carnnlitcr, eti-am flc illa fpiritus & vita iunt, fcd tlbi iion funt {jpiritus & vita.qui fpiritualiier non intelligis. Spirituahter in, tclligitc qua: locutus fuiu. Non lioccovpusquodvidctis,man- ducaturi eftis , & bibituri illum languincm , quem cfFufuri funt , qui mc crucitigent. Sacramentum aliquod vobis coin- mendaui , fpiritualiter incellecliun viuificac vos , caro autem non prodcft quicquani. Man.^ucarc Chrijlum,efe eredere in CkriJIut». De panit.Dift.i.Charitas.) Hoceft eniramanducare panerr> viuum , quod credere in Clirillum , id cft , amando teudcre in ipfum. Difiinguendum eft inter nxttiram verli ^ corp.crlt Chrifli. De Con.Dift.%.C.Si credif.) Si crcdis a Chrilto carncm effe fufceptam,S: offcras ttansfiguratum corpus iu altari , »cc ta-, men diftinguis natuiam verbi & Corporis Chrirti,dicitur tibi, fi re£le otFcias.recle autcm non diuidas,peccarti. Vcrhum Chrijii iqiie magnum cjfe ac corpu-i Chrifii.Augdfi. i.q.i.lnterrogo. j Interrogo vos fratres vei fblorcs , dicitc mihi,quid plus vidcturvobis,Corpus Chrilliau verbum Chri- fti ? Si vultis vcrc refp indere, hoc dlcere debetis.quod non /it minus Dei verbum, quam Clinfti coipus, & ideo quauta fol- licitudine obfcruamus , quando 'nobis Chrifti ccrpus Mini- ftratux , vc nilril ex iplb de manibus noftris in terraii» ca- Mm 4 «iat» Encyclopsedi^ Lib. XXV. dat , taiua follicltudinc obfeiuemus , ne Verbum Pomin;, quod nobis c-ro-atui-,dum aliud aut coguamus aut loqmmur. 4^2. dat , tanta fluod nobis _ ^ . . , . „„. de corde puro pereat Quia non mmus erit rcus , qvu Vei- bum Dei nec;ligent«- at,d grMa morftbus n>^n cenfm: atur . Der.on.Pill i.Prim^ tjHidcm.) Sclcns autf lelus ait,Hoc vos fcandalizicquia d.xi, Do vobis carnem mcam manducarc , Sc fauL'uincmmeubiberc?Sicr(^o videritis filiumhominis afcen- dentcm vbi prius erat. Quid eft hoc ? Hic foluit quod illos iBoucrat, hicaperuit vndefuerant li:andalizati , hinc planc, fi intellisTercnt.JlU auccm putahant crof^aturum corpus (aui-n, illediw!fe afccnfurum in ccclum,vtiqucintcgrum. Cumvi- dcritls filium hominis afceiidcntcm vH crat prius , ccrte vel tuncvidcbitis quianon eo modo , quo putatis^crogat corpus fuam , vel tunc iutelligetis, quia gratia cjus non confumitut jnoriibus. r>emimmfarfum efse,^ cnrftn eius in qno refurrexit in vno loc efse. VeCfn.Difi.t. Trimaquitm. ) Item , doncc fxculum finia- tur,s V RS V M D o M I N V s B S T,fed tamcnetiam hk no- biscum e(l veritas Domini.Corpus enim in quo refutrcxit i n VNo locoESSE opoRTET, vcritas autcm cjus vbi- que diffufaeft. ^ e)uomo-h Chrifiusfemel ivima!atusfit , «Jf in Caem qHOtidie ^mmolelur.Ritltriia. DeC^n.ViU.SemelChrifius.) Semel Chrilus mortuuseft, judus pro injuiiis : & fcimus & ccrtum habemus & fpc im- mobilirctincmus.qnia Chrif^us refur"cns .i mortuis,jam non moritur.mor, lUi vltra non dommabirur. Vcrba ifa Apofto- li funt Tamen ne obliuifcamini quod feme! faftam eit , in mcmoriano 'rafit rmni anno CJjiotiens Pafchacclebracur , nunquid totieus Chri lusoccidirur^Non, fed anniucrfaria rc- cordatio reprxfcntat quod olim fadlum ^■■^& fic nos facic moneri,tanqaamvidcamus pLxil-ntem Dominum in cruce. iblJ m.C.n Chrift.i) In Chi-:'lo femel oblata eft holHa ad falutc-m fcmpiternam potens.Quidergonos .'Nonne perfin- gulos dics ofterimus ? fcd ad record.«ion:m mortis eius. Et vna eft hoiHa , non'muit3;. Quomodo c.l vna , non mul- tx ? quia-fcmel oblatus eil ChnUus , hoc auccm facnficium, E,.\'EMPI.VM Cli illius. Et mox ibidcm.) Qnoi nos facimus,in CommemoRa- T I o N E M fiteius quod factum eft. Hoc cnim facite^ait^ui meam commem.orationem. '^tomodtiieteres eandem efcam ^irttuitlcm mhiscum Comi~ di rint. Dc Con.V)ifi.^.tni^uit Afofiolus.) luquit Apofiolus, omncs eandcmcfcam fpiritualcm manducaucrunc. "ipirirualem vti- «juc candcm , nam rorporalcm ali.uu , quia illi manna man, ducaucrunt , nos aliud. Et omncs eundem potumipirituaicm bibcruut , aliud illi, aliiid iios,fed fpecie vifibili , qwod tamen idem c't virtutc fpirituali. ^uod iu Mifsa omnes communirare debeant. De Con. Diji. i. Peraiia. rerafta confccratione o M N E s communiccnc , qui nolucrint Ecclcfialticis carcrc liminibus. iSic enirn Apoiloli ftatacrut,& Sanfta Romanatcnet Ecckfia. Sliio ies comn-.unitii^iidu»! fii. V' Con. Dift. 1. (S}uiidie.) (Juotidie Euchariftiicommu- pioneni accipere nec laudo,Mec vuupcro,omnibus tamen Do- pjmicis dicbus communicaiuiiim hovtor. £t /mox.) ii dixvnt <:\\iis'/yia\ , uc>n quotidie accipiendara Eucharifliam , alius affirmat' , quotidie. Faciat vnufquifque qaod iecundum fidcm fuam pie crcdit faciendum. ibidcm C.Etfi.) Etfi non frcquentius,faltcni in anno tcr ho» mlnes coramunicent, nifi forte quis in m.ijoribus quibuflibet criminibus impediatur, in Pafcha videlicet , & Pcncecoftc, & Natali Domini, Et mo.v C.Seculares.)Qu\ in Natali Domini.Pafcha,Pente- cofte non commuiiicaucrinc,Catholici non cicdauturinec in- ter Catliolicos habcantur. De -vtrajue ffecie exhibenia. De Con.Difi. i. Ck/n omne.) Ctimomne crimeu atque pcc- catum oblatis Dco facrificiis dcleatur quid dc cafieio pro de- liclorum expiationc Dom.no dahitur, quando in ipfi facrifi- cii oblatione eriatur ? Auduimus cnim quosdam fchifma-v tica aiubic.one decentos , coiura diumos ordincs & Apolto- licas inititutiones.lac pro vino in diuinis facrificiis dedicare. Alias quoque iiuinflaiTi Euchariftiam , popuiis pro comple- uicnto communcoiiis porrigcre. i.t mox ibideni. ) Illud vcro quod pro complemento com- munionis incinftam tradunc Euchariltiam populis , nec hoc prolacum ex Euangelio tcftimonium rcccperunt,vbi Apofto- lis corpus fuum comiTicndauit & fanguinem i Scorfum enim panis , & fcorfum ca icis commendacio memoratur. Nam in- tinCtum panem aliis Chriftum pr.T^buifTe non legimus , ex- cepto illo tannlm difcipulo, quemintinfta buccellamagifVrl proditorem oflcndcijet, nongua; facramenti huius inltitutio- nem fignaret It-m. C. Comferimta. ) Comperimus autem , quod quidam fumpta tantuiimiojo corporis facri portione , a calice facrati cruorisabftincant, quiproculdublo ( quoniam ncfcioqu^ fu- pcrftitioncdoccntur afiringi j aut intcgra facramenta perci- piant,abintegris arccantur.quia Divisio v in i v s e i v S- D E M (i_V E M Y S T E R I I , SINE GRANDI SACRILE- CIO NON POTEST PROVENIRE. . Infriuatis d mibus f^omtoriis Alifiammn efie celebrandatn, Ex Concil.Atirel. De Con.Di^.i. C.Vnicuique, ) Vnicuique fidcUum in domo fua oratorium licet habcre,& ibiorarc, Miflas autcmibi cele- brate nonlicct. FideJem etiam a»te ferieft!or.'m Eucharifii* morientetn faluari foffe. De Con. DiH.x.C. NuUi. J NuUi eO aliquatenus dubitan- dum , vnumquemque fidelium , corporis & fanguinis Tomi- nici tunc eflc pirticipcm , quando m bapnfmatc membrum elficitur Chrifl:i,ncc aicnari ab illiu . p:inis calicisque confor- tio , etiam fi antequam panem illum comedat caliccmque bi- bat,dc lioc feculo migrauerit,in vnitate corporis Chri(iicon- ftitutus. Sacramenti quippe iltius participationc ac bencficio non priuabitur , quando in fe hoc quod illud Sac^^ainencum fignificat inuenitur. Exc mmunir.andos^quiv^^tjue ad finem Mifiarum folemnia nou audierint.n^que cornmunionem perceferint. De Con.Difl.j.C.Om-isfidets } Omnes fidelcsqui conue- niunt in folemnitatibusfacrisad Ecclefiam,Sc fcripturas Apo- (ioiorum & Euangchum audient : QUii vero non perfeuerant in oratione vfque dum Miifa peragatur,nec fanftam commu- nionem percipiunt , velut inquictudines Ecclciix commouen- tes conucnit communione priuari. Idem ibidcmC.cum ad celcbrandas. Non nifi duobus frxfentibtts Mifjam celebrimdam, De Con. Di/l.i. Boc ijucc^ue. ) Hoc quoque ftatutum cfl: , vo nullus Presbyterorum Miffarum ("olcmnia cclcbrare pra^fu- mat, nifi duobus prarfcntibus fibiquc rcfpondentibus , & ipic tertius habeatur , quia ciim pluialiter ab eo dicitur, Dominus vobifcnm,&c. Dehif qiiifrofecuniisvna iie plui quavnM faciunt Mifsam. De Ccn. Difi. i. Sufficit.) Qjii veto pro pecunis autadula- tionibus facubrium vnadie prarfumunt plurcs facerc Aliflas, non xitimo cuadere damnarioncm: 6lu>tmd:u clrricis frft M^fsam ). junandum. De Con.Difi. 1. Trit/us gradibus.) Si in;itur mane Dominica poitio editur,vfc]ue ad fcxtim jc juncnt miniflri,qui eam con- fumpferunt. Et fi tcrcia vel quarca horaaccepcrinc, jcjunent vfquc ad vefpcras. C A P V T XIII. De excommunicatione. Ligandi ^foluendi fotefiaie/n veris vcn falfts Sacerdolihut traditam efse. 14. q. 1. ^udiuimtes.) Gratian. inquit,Ligandi namque vel foluendi poteltas veris non talfis faccrdotibus a Domino tra- dita eft. Apollolis cnimdic^urus , quorumremifcritis pecsat» &c. pramifis,accipite Spiritum S.vc cuidcnter cunitis oftcn- deret,cum qui Spititum S. non habct,peccaca non polfe tene- re vcl iemiucre. Nemi Theologi^ Se£l.l V. Cap. XIV. &:c. 4 1 5 Kemiitem 'XcommttmcAndum^nif! dtctrti (y m*mfifi*l/ee- nti catisa. I ! . .^. j . V( mo Zpiffotoruw. ] NV mo Epifcoporum quemlihrt rinecfrta & manitcfta peccati caula, comniuiiionc priuct Iic- clcfialHca Ex ( oncilio MeMcnlL S^6 fro mjnrid prcfria. hfifcof» allquem excomnumcare r.on liceat. i}.'j.l»ter querrlat.) Nil te cejjitate dc ccelcftihusoflcndi^ fcd :i-ircnam tc haberc conucrfationcm figniticas , (ium jto vindiola ptoprix injuria; ^ ^juod facris rcgulisprohibctur^ma- lcdiiftioncm anathematis inucxifti. ProleuibM-s caufh r.cmitim excommunirentiim eJfe.Ex Con- eilio Aitiem':ni. \i.q.'^.Ku'!us fuerhum.) Nullus faccrdotum, quemquam t<:i\x hdei hominem pro pamis &: Icuibu'; caufis a coinmu- nionc hispendat,pr.r-tev ta-i culpas , pro i]uibus antiijui Pattes arcere ab EccItU.i iu'ltrunt committcntes. txcominunicationnm non n De lis qui tnnocentes ijncommunicaritur-Bier, Origenes fup3t Leuitirum. 14.(1. !.Si qttis.^ Si quis noTi tcfto judicio cotum,f]ui pr«- funt Ecclcfii- dcpel'atur & toras mittatur , fi ipfe antea nou exiit,lioceft,l; non ita egitvtmcrercturexivt,niliil!a:ditur iii co , quod non rcilo judicio ab hominlbus vidttur cxpullus. Etitafit,vt intcrdiun illcqui foras mittitur,ir,tub fit,6cillefo- ris.qui intus vidctur retineri. Et mox C.Cttm fl/i(j«/j.)Cum aliquisexit avcritate, a timo. re Dei , a fide,a charitate, exit de cafttis Ecclefix,etiamfi pet Epifcopi voccm minimc abjiciatur , ficut c contrario aliquis non rcfto judicii> foras mittitur.-fed fi antenon exierit, i.e. fi nonegerit.vtmererctur exirc,nihil Irditur.Interduenim qui foras mittitur , intus eft,vlc qui foris cft,iatus vidctur retincri. J3e pricipiti excommunicatiope. i.4q. i.Non in ferpctuum.) Multi faccrdocum culpim Zelo Dei fc perfcqui pfof tentur,ftd dum indifcrttc hoc agitur, fj- crilegii facinus incurrunt , &: dum pncipites quafi ad cmcn- dandum ruunt,ipfi quoque multo magis in dctcrius cadunt. 6J»»:/ qui a^iquem iUicite excommunicet, femetipfutn non ilr Itim 'ondcninit. Sic fonat B.tibrlca 1 4.q. ! Comperimus. lllum fe iigandi ^ foluendi priuitre poteftate,qui eiahut*- iur.G-eg.homil 2.J. I i.q.ylpfe ligandi. )Ipfe ligandi atque fdlucndi fe poteftatc priuat qui hanc pro fui voluptatibus , & non fubdirorum rjio- ribus cxercet. Idcm inrcgiftvo.) Prluilfgium omnino meretur amitterc, qui permifla fibi abutitur potcitate. Et aliquandopoft. Au^ufl:. ) Si quisquam fidelium fuetit anathcmatizatus injufte, potius ei otcrit qui facit , quam qui hauc patitur injuriam. §ljo.dqu! contrafidem allquid deceM,nem'nem deiicerevn- leant nec dafnnare. i4.Mli Pci,& inftituta majouiMi pin ' Itgj ttntnja lunt , c>. ficat pri-uanc.i.irtsdiuinaiiun Itgum, it.i comrtmptorts Ecclcliafticaium coMfutiudinumcocrccn- di fint Itijl.w. lllud. ' Iiludbrcuitrr tc admoncndum puto, tradi- tionts lccltliaftica-,pia:ltrtiin 3t.intes.)Canumes & pfaUentcs in cotdibus vc» ftris Domino.Audiaut hi, quibus in Ecclefia eft pfallcndi of- ficium.Dco non voce, fcd corde cantandum,nec in tragoedia- rum m.idum guttur & fauces mcdicaminc liniendi funt , vc in Eccltfia thcuralcs moduli audiautur & cantica. Hici. in cpift.ad Ephcf Et mov C.Infani^x.) Fit plci;umque vt in facro minifterio dum bl.uida vox quxritur, congxua vita negligatur , &: cantof niniller Dcum moribus ftimulct, ciun populum vocibus de- kaat. '" ^ ■ &uomodo Pfalmi e:tnenii. De Con.Dlft.^. No» 7»«///wr//»r,) Nunqui^ verborum mul- titudinc flcfti Dcus vi homo poteft ? Non cnim verbis tan- tum,fcd cordcorandus eft Dcus.Quaproptermclior cftquin- quc Pfalmoruui dccantatio cum cordis puritate ac fcrcnitate, ac fpirituali hilavitate , qu.im tocius Pfalterij mpdulatio ciinji ^nxietatc cordis atque triftitii. C A P V T XVI. De bonis Ecclefiafticis. De vfu auri Ecclefraftict. ii.q.i.Aiirum.)Autam Ecdcfia habet non n fcruetjfedvt eroget , & fubueniat in necclTitatibus. Quid eftopus cufto. dirc, quodnihiladiuuat? An ignoramus ,quantum auriatquc argenti dc templo Domini Affyni fufljilctunt? Nonne me- lius confiat faccrdos pro alimcnia paupcrum ,fi aliqua fubfi- dia dcfunt, quam fi facrilegus contaminat & afjJortat hoftis ? Nonne di. Ve vafii EccUj!.tJliiti. Df.Csn. D/y2.i.V2/lrinihus tributaah Zcclefiafiicu r.o» negArJa^ Amhro- pu> ad Anxent. w.q.i. Siirihutiin:.) Sitrib-num petit Impeiator, non ei ne- eamus.av^ti tcclcfia:folu.int tributum. Siarrcs defiderat Im ■ pcrator,poteftatem babet ven-licandoium , tollac cos , fi libi- tum ift. Impcratoii non dono^fcd ni.nncgo. Ermoxidem. Magnumquidcm ell&lpcciale docuracn- ium,qun Chriftiani viri fublimioribus poteftatibus doccntuj- deLert- cffc fui-iicfti .nequis conftitutioncm tcrteni rcgis pu- ict elTc folucndam. Si cnim cenfum filius Dci foluit , quis tu taiituscs , qui putas efie non (olucnHum .' Item Apoftolus: Omn.j anima fublimioribus potcllatibus fubdita fit. Itcm l'eir s Apoftoitisgcneialicfromnibus fidclibusfcriWt , Efto- te fubditi domuiis velhis fiuc rcgi quafi pra;cellcnci,fiue duci- bus tanquam ab eo raifliS] ad vindiftam inalefadtorum , laU" dcm vero boiiorum. Casvt XVIII. De lureiurando & votis. Ko» iuranJum ejfeper creaturiu. xx.q.x. 'Et iurabtm. ) Qjiod permortuos iatet omnis ido- lolatra. Hier. fupcr lcrcm.lib. i. XKm.C.CoTjfidcrit.) Confidcraquodfaluatosnon per Dcum iar.uc prohibuitjfcd pcr ccclum & tcrram,etiam pcr Hicrofo- !vmam,&perc3pur tuum. Hicr, fupcr Matth. Ub.i. EcnoxcxCoricilio Cirthaginenfi IV. Cltfricum per crea- turas lutantem , accriimt' efte obiurgandum , fi pcrftitcrit in yirio cxcommi.inicaiidum dcccrnimus. Et mox iterum C. Si quis.) Et fi quis per creaturas iur.aucrit, acerrlmc cailigctui , & iuxia id quod Synodus duudicaucrit, poeniteat. Si quis autcm talem homincm non raanifeftaucrit, Jion cft dubi«m, quin diuinacondcmnationecoeiccacur. Std ^Epifcopus jftacmendare ncgkxcrit,acernme corriputur. Et mox C. Monet te. Auguflinus ad Publicolam , qnod bu peccct, qui per fallos Dcus iur>:t,& fidcmcuoquc non (caict. Ibidc.m. Aliaquiftio eft , vtriim non pcccct , qui pcrtalfu:. Dcos fibi iurari facic , quia ille qui ei lurat , iurat pct fjllos Dcosquos colit. Cui quasftioni po.Uunt illa tcllimouia fuftVa- gari , qux ipfc comiiicniorafti dc Laban & Abimclt^h , h t.i- mcn Abimelcch per Dcos (uos iur.iut.licut L.iban pci Dcmn Nahor. Sicut ecumcilm iti libio .Machaba;oium Rom.ini lc» gaiitur paccm firmafie cumluds s , intcUigcndi lunc iutuli"e perfalfos Dcos , ficuc & Iuda:i iuraucrunc pcr Dcuin ve- rum. Sicetiim& dc iuramento quod fic ptt ctcaturas , iiiti:!- ligendumeft , quod ipsvm c^ ^\ -d i. -u. Ivkare pes. ckeatvras malvmes t,qjv i a a D e o pro- H I B I T V M, fedlcruare quod iuratuf.bonumtit, vc cuicc- tur peccdtum mendacu & dolcfitstis. Et moi ibi Jcni. Dcus autem pet crcaturas iurare prolji- buit , ne vel morcgentilium aliquod numen Dcitatisctcatu-' ris inclTc crederctur, vei nc crcJituras contcinpiibilcs iudican- do, pcrcaspromifTapronihilo duccremcis. Maiu4 effe per Deum : quam fer 'En.^ngclinm iurare. ti.q.i.Si atifjua.) Si ahqua caufa fuctit, modicum vidctur fjccre , qui iurat per Dcum , qui autem pet Euangelium,ma- ius lliquid fecifle videiur.quibus dicendum cft , .Stulti , pro- ptct Deum fcripturx faniflx fiit.non Deus piopier fciiptHras. lilicila iurxmenta Cf votu nonejje feruanda. Z1.J.4. Mulcis hoc agitur capitibus , & inducuntut diuer- faHerodis& Daiiidis czempla. Ibidcmetiam hxx ccftinio-. nia citantur. ifidoius in Synonymis lib x. In maiis piomiflis refcindc fi- dcm,in turpi voto muta decrctum , quod incautc vouifti, ne tacias, impia cft promiffio, qux fcclcrc adimplciur. Ambrofius dc Officiis. Melius eil non vouetc,quam ■tfovie- re id,quodfibi «is cui promittitur nolitexfolui. Auguft. Magna; fapicntix cltrcuocarc hpHiinem , quoj niale lccutus cft. Concil. Elibcrtinum. Diffinitioincautalaudabiliter folucn- di cft, nec cft pr*uaricatio,f ed temexitatis cmendatio. Aiigull. Mulier fi fidc coniugali violatafidcm fetuet adul- terOjVtiquc mala eft,pori6 fieam fiagitii pcEniteat:& ad calti- tatein redicns coniugalem, pattaac placitaadultcrina rticiri- dat,miror fi cam fidci violatriccin yelipfe adultcr putaUc, C A P V T XIX. De Hasreticis. r^.q.', Uirefis.) Quicunqucigitur alitcr fcripturam intclJ.i- glt,quam fenfus Spititus (anrti flagitat,a quo lcriptacftjlicct ab Ecclcfia non icceiieiit,tamen harrcticusappcllaii poicft. ■ Angeloi colers hircfirr. e[[e. 14, q.}. In Catalogo hxreticorum recenfenturetiam Angc- lici,qui ideo fic diiSi (unt, quia Angelos colcbaat. C A P V T XX. De primatu in Ecclefia , & de Papa. Otnnes Apifiolos eodem honore ^ eadtm poteftate frtditos fuifle. Cylriantti Papa. ii.q.i, Loquitnr.) Hoc vtiqueerant caeteri Apoftoli, quocf Petrus fuit, pari confoitio prxditi & honoris & potcftaci». Paulum ietro mnfuijje impnrem.Hier. deFauiofuptr tfifto- lam adGal. xq.y. Paultts. ) PaulusPctrumreprehendit,qu6dnonau- derct.nifi fc non imparcm lciicc. Hic addit Giacianus dc fuo. Hoc no de ofticio Eccleli.irtic.xdignit3tis,fcddc puritatc vi- tx ,& fanaicate conucrfationis intelligiiur. Solus cnim Pc- trus inter Apoftolos primatum gecebat.Hoc lcilicct Hicrony- mus ignorauit. Etinox. Ambrofius. Beati Petrus & Paulus emincnt in« teivniucifos Apoftolos.&fpeciah qiKidam pnrogatiuapra:- cclluiit, verum inter ipfos quis cui priponstur incertum cft, Puco cnim illos arquales cilemcricis , quia-qualcs (unt paf- fione , & fimilieos fidci deuotione vixiftc , quos finiul vj- demus ad martyrii j;loriam pcrueniflc. Nonenimlinecaufa faftum putamus , quodvnadie pafti (unt , vnoloto, iub vno ptrfecutorc. Vnadie, vt ad Chnftum paritcr pcrucniicnt. In vno loco ,neaItctiRonudecfrrt. Sub vno pcdccutore , vt fqualiscrudclitasvcrofque conftcingcret. Dics crgoprome- iito,locus pro glorta>perlccutor dccrctus c(t pro virtute. Primitiuam Ecclefiam nnllos ordiiies bahMiJfe prttter diacona' tum 0» preiLyteratum. Vrbanus PKpa. Di[l.6. C. NuUus. ) NuHus in Fpiicopatum cligacur, nifi in facns ordinibus rcligiose viuens fueiit inucntus. Sacrosau- tem ordines diciraus Diaconatum& Presbytcratum. Hos fi- quidcmfolos Piiiuitiua iegitur habuiffe tcckfia. Spifcopos Theologi^ SqO:, IV. Cap. XXI. 415 l'.J-:j\ofos ^preshytetei ilim hiem ^ eiu^Jtm dignitat'K fn'it[r. Piji. 1 1. Cleros. ) AfuA vcteres idcm Epifcopi & Prcsbyicri fuciunt. Dijl. 9 1 . C. Legimm.) Et H«f rorymo ad Euaguura vel Eu- gcniumEpifcopumultit ptob.itur , cjuod Epifcopi & Prcsby- tcti eiusdcm olim fuetincdignitatis. Podca lciuitur : Quod autcm pollcavnus clcflu'; cft , qui cxtctis pnponcrctur , iii fchifnutis tcmcdium r.i(fluni c(t , nc vnufqiaf.]uc ad fe tra- hens Ecclc/iam Cluirti rumpcrct. Dift. ^s-Olim.) Hicr. lupct cpiftolam ad Titum. Olim idem cnt prcsbytcrqui S: Epifcopus, &atit cgo autcm Ce- pha;,communi Picsbyterotum confilio Ecckfi.i; gubciiaban- tur. Poftqu.im «nufquifquc cos quo.sbaptizaiieiat fuos c(Tc putabat , nonChrifti, in totootht dccicium cft , vt vnus dc Prcsbytctis fupciponcictui omr.iius, &c fthifniatum fcmina tollercntur. Et pauld poft ; Sicut etgopre^byteri fciunt fe cx Ecclcfii confuetudinc ci qui fibi pr4'po(itus foctit tffc fjbicelos , ita Epifcopi noucfint fc n-ac;:s confueiudincquam dilpcnfatio- nisDominicsE vcritarc Prcsbytcris cllc maiores , & io com- niuni dtbere Ecclelum rcgctc. PArem omaium EefhfnrHm (y Efsfcoforum efse 4i^nittitem. Hitron. Di/f.$i C. Legimtn ) 'Mec altcia Romana: vtbis Ecclc(ia,al- tcra totius crbis a;ftimandaeft , & QiHis & Britannix. Nam & Ap|j-!;ica,& Pcilis,& Oiicns,& Indu,& otiincs barbarx na- tiones,vnum Chriftuin ai4orant,vnam obfeiuanc rfgulam vc- ricatis. Si autcm auftorltas quircr..tur , orbis tnaioreft vibe. Vbicunquefueric Ejnicopus, fiiic Rom.i: , (iue Eugubii , fiue Cooftantinopoli, fiue Regiijfiuc Alcxandri2,fiuc Thebis, fi- ueGuatmatir.ciufdem mcriti cft , ciufdcm & facerdotii. Po- tentia diuitiaru.Ti , &paupcrtJti>; himiilitas, vcifublimioiem vclii.feriorem, Epilcopuni non facit. VnicHique Ecclcfie. futii honor feiuetur Ex ConcilioKiceno. DiJl.C^.C. Mes antiquM.) Mosautiqmis perduretin -^gy- pto vel Lybia &Pcntapoli, vt AlcxandiinusEpifcopushorum omnium habcat poceitatem , quaiidoquidem & Romano Epi- fcopo parilis cft mos. Similiter auccm apud Antiochiam & cx- icras prouincias, honor fuus vnicuiquc fcruecur Ecdcfise. Defri}natu in Ecclefa, Ex conriliu .'Iflmciino. Dijl.^a. C.Trimi.) Primae fcdis Epifcopus, non appcUctur piinccps facetdotnmjvel fummus racerdos,aut aliquidhuius- modi,fi.d lantum primas fedis Epifc^pus, VniuerfalisauLcm , nec ctiam R manus Pontifex appclle- tur. Vt.ie Pelagius omniuus Epifcopis: Nulius PatriaicharuiTi vuiucifalicacis vocabulo vnquam •vtacur, quia fi vnus Patriarcha vniucrfilis dicitur,Pairiarcha rum nomencarteiis deiogatut. Srd ab'ii hoc a (idelibus , hoc fibi vclle ;|uemi'piamarfipere,vndehiinorcm fratrtmi fuorum jmmmuere ex quantulacunque parte v deamr. Quaproptcr charitas vcftra n.minem vnquam etiam fuis in Epiltolis vni- uerfaltm nominet, ne fibi dcbitum fubcrahat , cum altcri ho- norcm infert indebicum. Itcm Giesorius Eulogio Patriarchx Alexandrino. Eccc in pisfatione Epiftotequam ad mcip^^utn, quiprohibui, direxi- ftis , fuperbz .ippellationis vetbum, Vniuetfalem mc Papam diccntcs, imprimcrecuraftis. Quod ('peto ) railu dulcilTima faniTlitas velrra vltra non faciat, quia vobls fubtiahitur, quod; altcti,plufquam ratio cxigit, pixbetur. Ego non veibis qux- ro profperari,fed moribus , ncc honotem eife dcpuco , in quo fia'tes mcos honorcm fuum peidcrc C' gnofco. Meus nam- quc eft honor vniucifalis Ecclcfia:, meus honoi eft fratrum meorum folidus vigor. Tunc crgo honoratus fura,cura fiiigu- lisqu'bufque honor debicus nonnegatur. S\ cnim vniucrfa- lcm Papam vclha fandruas dicit,negat fc hoc circ quod me fa- tetur vniucrfum. Scdabfic hoc, reccdanc verbaquas vcticacem Jnflaoc,& charitatcm vulnerant, Primtfum cjuiretitemin terrx , confufionem inueMHrum in eoelo,nec inter feruosChriftt numerandam.Chry foft. D//?. 4, C. Afa///'. ) Q.uicunquc dcfiderauerit primatum in terra , inueniec confufionem i n ccclo,nec intci feruos Chiifti computabitur , qui de prim.itu traftauerit. Nec vnufquifque eorum fuftinetquomodo aliis maioi appareat , fed quomo- doomnibusinfeiior videatur. QjuoHiam nonqui maifirfue- lit in honore inccr homines, ille cft iuftior,fed qui fueiit iu- ftior, ille maioi. Efifcopi face-dotcs fc fcietnt ejfc,non dominos. Ex Hier.adiJe- foiianum. . E>'ijl. 5 9. c. Efto fitbiecius. ) Efto fubiedus Pontifici tuo , & quafi parcntem animx ama, fcd E p i s c o p t S a c e r do- TF, SSE SCIANT.ESSE, NON DOMINOS. Efifcopi ordinamur, non 'vtprifint,fed vtprofmt. teo. i.q.i. Si qui Epifccpi. ) Non folumvt pia-fint, fcdctiam vt proCnt facerdotium datur. S^cerdotes pneminere dehere ftmBitate. Ibidcm mox. C. Hi quofcun^jite.) Q^i adhcc eliguntur,vt cattcris pr.rliiit ficut ordinantut dignitate , fic priccminere de» bcnt fanilicite. Alioquin cur c.rteris piaifcruiuur , qui nulU mcritoruiu giaiia .a cxtcris a(l'uiTiuncui.> &Hcmodo Apoftolorumvicgrij debr.imitseffe. T)i;l.% 5. C. Ecclcfit frir.cipts. ) Si in Aporto'orura loco fu . niui.non foliimfermoncmcoium iniiccmur, fed ctiam cori- ucrrationcm & abftincntiam. Vitpnm cmnfttis lib Imperittiirecorri^tdeberc. Leo II'. LndO' uico Aifgufto. 1.^.7. Nesfi. } N^os fi incompetcnteialiquid cgimus , & in fubditis iuft.c leg's tramitcm nonconlcruauimus , veftro ac mitrorum vcltrotum cunfta volumuscmedare iudlcio. Qvp^ n^.un fi uosqui alicnadcbcniuscorrigcicpcciat.i pcioracom- niittimus.ccrie non vcritatis difcipuli, fed(quod dokntcs di- cimusjcrimjs pi.r ca;cccis ctroris majjiftri. Piipam non h.ibcre omnia ittra in peBore. T>:ft.f^.C..?rATerea.) In CllofTi maiginali , vbiPapaNico- laus dicit ,Nifinos fallac obliuio, Gloffator addit , Non crgo Pjpa lubcc oamia iuia in pcftorc (uo, Capvt XXI, • Dcelcdlionibus & ordinatjonibus. Ko» confecrar': dehere, nifi Canonice elrHum. Et nifi hoc noti i fi.it, (y- ron/ecranttm (^ ccnfecrjtthm abf^uerecuperationiefpe deponenios. Caiixtus Papa. Dift.6i.C. NuUm.) Nnllus in Epifcopumnifi Canoniceele- (ftum conf-crec. Quojfi prarfumptum fueric, confccrans& confecr.icus absquc iccupeiacionis Ipc dcponantui. Iifsordn.iniii umittere eos, qui indignos confccrant. LeoPapa. 15.^.1. S;'j«;E;;(y<:«^/.)Siqui Epifcopi calcin confecrauetint faccidotem , qualem cfTe non licct, ctiamfi aliquo modo damnum proprii honotis cuiferinc , ordinationis lus vlteriiis non hjbcbunt , nec vnquim eidcm facramenco intcrciunt, quod, ncgledf o dimno iudicio.iramerito ptiftitetunc. Depromotione indignoritt/j. Dift.6i. ] l'oftqu.im multa dc irreprehenfibilitate miniftro- rum,& qu:iieseligi dcbc.int,diSum eft,fcquiiur interalia. Vnde Leo Epifcopvs.C.Miramur.) Muaniur cantum apud vos per occupationem temporisimpacati , aucambientium prat- fumptionem, auc tumultum voluifle populatem , vt indignis quibuQibet, &longeexti3 facerdotalc mericusn conftitutis, paftotale faftigium , & gubctnacio Ecclefia; crederetur. Non enim cft hoc confulcie populo fcd nocerc ; ncc przftare rcgi- men,fed augere difcrimcn. Intcgritas enim pra^fidemium fa- lus cft fubditoinm,& vbieft incolumitas obedientia:, ibi faiti elt forma doftrins. 6^;' non debeaitt ad ordines facros admittl. Difl. 3 j.C. Maritum. ) Intct alia. Neque illos qui vfurasae- ecpilTcconuincuntuc, aucinfccna lufifle nofcuntur, ncL cum qm publica pceniicntiamortaliacrimina dLflcuic, nequeillum qui infurumaliquando verfus infantui:,veJ afiliftioncdiabo- licavexatuj cft, neque eum qui pct crnptionem ad imitatib- ncm Simonis Magi pcCuniam obtulerit. Milites clericos fierinonpofje. Imocent'iU4. Dift. 50.C. Si-qitii.) Si quis,poft rcmiftionem peccatorum, cingulum milicis faecularis hahuerit, adclericatum cmnino admitci non dcbec. Dc ambitione,qua ex laicis fuhiio fittnt facerdotes (y Epifcofi, Cre er. Brunnichildi regitts. Erxncorum. T>i'}..6\. C. Sacerdctale )Saceidotalc officium veftris in pat- {ibus,in canta,ficuc didicimus,eft ambitione pcrduftum, vt fa- ccrc^oces fubit(),quod n-rais grauc c(>,ei laicis oidincntur. Secitlo implicatos,in clerum non reeipiendos effe. D'ft.<,<). C, Legem.) Gtcgor lib.8.Rcgiliri,dc LegeMauritii Augufti,intcr aiia. Hiqui fcculiatftiunibus implicatifuni ,io cleroEccIefias,pra?poftete,fufcipi£dinonfunc,q«i3duminEc- clcfiaftico habicu, nos difllmiliccr quam priiis vixcrant, vi- Uunt,ncqu.iquaro ftudcncfcculum fugcre,fed mutate. lllittr.Mos non Jebere crdinari^ Vidc Dift.s y BTiultis locis. Non dehre ad facerdotinm promfueri, Zeclepafiicis difciplinis friiu non imhuios. Zofimus Papa. Dift.'i9 C.-§uiEcclefiaflici!.) Qui Ecclefiafticis difcipliois perordincrti noneft imbutus.ncc ccrapoiuni approfaitiouedi- uiu'S ft-pnidiis ci-uditus, ncquaquam ad fumnium ficcrdo- tium EcclefiE afpirare vcl pra;fumcredcbcr,&non folumin eo ambicio lncfBca.x habeatui,verum ordinatoics eius caicant co ordincqueni concra ptaxepca crcdidctanc pia;fumcndum. Icem ibidcm. C. Hoc ad nos pciucniffc, quoj non diftiini- li dignum cft deccftaiionc compkifti , quodquidam hono. ris dcfidcrio inflammati , defunctis Epifcopis tonfnrjnrur , & fiuntrcpeniCcx lalcis faccidotes, .«qucinucrccunde&icpcn- te religiofi propofiti ducatum aicipiunt , qui cflc nec adhu». miliics didiccrunt. Quid putamus quod ifti fuhiciftis prK- ftatuti func , qui antcouam difcipHnatus limen accingant tvjicir '41 6 Encyclop^dte Lib. XXV. *enere locum regiminis non formidant ? ■Et.C. Ordinaios. Celeftinus Epifcopis Galliarum Dcbet- enim antc crtc difcipulus , quisquis do£i:or cffe dcfTdcrat , vt poffit docere quod didicit. Omnis enim vit.T inftitutio ad id quod tendit,fe rationc confirmat. (e examine ejjieritim accedere vo- lunt, Difi.ii^.C.^itndf ) Epifcopus alatere fuo eligcre debet fa- cerdotes,& alios pnidcnres viros,gnaros diuihaslegis,exercita- Tos in Ecclefiafticis fan(ftionibus,qui ordinandorum vitam,"^- Eus, patriam,xtatem, inftitutioncm,locum vbi educati funt , fi ^tbene,literati,fiinftru,talis a communione omni- busmodisabUindatur.Nam Spiritus fanaidoiiumprctio com- paran, quul aliud cft, qu.ini capitalc crimcn & Simoiiiacah.i:- rcfis ? QucJ qu.im dcrcftabiliccr in vtfoque Tcft.imcnto viri- dicatum fic , muitorum cxcmplis ficiie apparct, Gjczi chim gratiam lamt.itis N.umaii Syro vcnjijit .cando.n.-uctTatiam lanit.iti. Hchfx-o vinjicantc leprofiis faftus .imidt! rujasbm- nium rcdcmptorem vendidit , mox laquco fufpenfus, candcm redcmproris gratiam non obtinuit. Etmcrito, qui.i ncmo po. tcft rctincrc quod vcnJidit.S-mon ctiam Ma!Tias ciimeandem Spintus lanfti gratiam emerc vcllct, damnationis fcntcntiam a Petro audiuit : Pecunia tua tccum fic in pcrdirioncm , quia donum Dcicxilhmafti pecunia polTidcri. Dominusctiam , vt craciites& vendentcs huiusgratix expertcsoftciidcrct ,cun- aos alios pcccatoKspcr gratiam intemplodlmifit, fmgulari- ter vendcntes & tmcntes incrcpans & fla5;erans , de tcmplo eiecit,in qjovenditorcj, & cmptorcs fuo graria Spiritusfan- cti confhtdeftitutoseflc&vacuos.Quosenim Chriftuscie- citetcinpIo,nuuquamfpiritus Chrifti libifaciecemplum. Item_/»mbr. aic. Cum ordinarctur Epifcopu;, qiioj dcdit auriimf:uit,quod pcrdidit, anlma fuit. Cum aliumordinaret, quod accepir,auiuni fuit.quoj dedit,lepra fuit. I. q.j.Si^ui^ omnem. ) Omnis Epifcopus vel PicfbytcraUt Diaconus,conuiftus, quoi pro muncribus'ordinationem dcde- rit vel acceperit,a Sacerdotio cadat. Exniox ibidein. Cumomni fiduci.", c!amo,qui per Simoniam ordinatuseft,fiuc Epifcopus.fiuc PrcflDyter,fiue Diacoiui3,a1ie- nusert a Sacerdotio , neque enim vcnalis eft grat'a Spiritus fandi. Cajapha: traditio, & adinuentio Simonis^ a fanfto Sa- ccrdotio.eft alicna.^Vide ibidcm plura. Item ibidem ampliiis. Quicunque per pecuniam difpenta- tionem vclcurara fortiti funtmonaftcriorum,vei Ecclcharum, vel religiofarum domorum , gcroritocomiorum,xenodochio." rgm, orphanorrophiorum, cum depofitione expellantur a di- fpenfarionc illa &cura. Etmox ex Conril. MelJen. Cauendumeft & fummOpere ftudenduni,ac pcr virtutem Chrifti fanguinis inccrdicendum Epifcopis & tcgibus ,&omnibus fublimioribus poteftatibus, atque cunifHs f-autoribus & elefloribus quorumcunque con, fenforlbus fcu ordinatorlbus iu gradu Ecclefiaftico , vt nemo per Simoniacam hasrefimobtincat locum, quacunque fundio- nc,ca1iiditatc,proniifrione fcu cpmmoditate aut dacione,per fe aut fubmiflamperfbnam. Simmi.icam hiffim aterii dttmmtblHorem effe. i.^.^.P-if.r.Pafchalis pp.Patet Simoniacos vcluti primos & prscipuos ha»reticos abomnibus fidelibus ref,'uendos , &-fi commoniti non refipuerint,ab extcrts emm poteftatilnis op- prim.endos. Omnia eciain crimina ad comparationera SinYo- ^iacx h.rrcii, quafi pro nihilo rcputantur. t.q i. Ed.t ^«;. jEos qui per pecutiias .manus impofucrun t vel imponunt,Petrus dminus Apoftolus, cuius Cathedram forrita efi fanftitas veftra , tanquain Simonem Magum dcponit. To- lerabilior cft eniin Maccdonij,& corum quicirca ipfumfuhr S.piritus fanili impugnatorum impiahajrefis. Illi cnim crca- tiiram & fcruum Dei Patris & Filij Spiricum fanftum dcliran- dofatcntur.ifti vero Spiritum fanftuin efflciunr fuumfcruum. Omnis enim dominus quod habet fi vult vendit,fiue fcruum, fiue aliqui-^ aliud eorum qux poffidct.Similiter & qui erriit, dominus ciusvolcns effc quodcmerit,perpretium pecunixil- ludacquirit, Ita&hi , qui hanciniquaiji aftioncm opcrantur. detrahunt Spiritui fanclo , xqualiterpcccanrcs his qui blal"- phemaucrint, diccntcs Chriftum in Beelzcbub eiicere dzmo- nia Arque vt veriiis dicamus luJa: comparantur , pcrditori, qui ludxis occiforibus Chriftum vcndidit. De h-s qui per mtinera imadnnt Ecclejicu vaeantes. 'Extott' cilio Koihcm fgrnji. 7. icinim ef. 1 Sancirum eft atqur omnibus modij prohibitum, vt (i quis presbyter inucritus fuctit alicui clerico vel laico muncra dafe vcl dediirc,'aut'aliam pecuniam tribue- re, vt alrcrius Presbyteri Ecclcliam vacantcm prctio rcdimir, pro hac:upidirate,feu rapina, fcu pra;fumprionc, rurpis lucri gratia,deiiciatur a clcro,&alienus f xiltat a rcgiil.i. Simeniacos ne» ejje facerderes,idc6que defoni dehtre. i.q.i. ^iirunque. ) Quicunque (acios ordincs vcndunt aut emunr,facciJotes effc non poffunt. Item Cregor.Quiojnquc ftudet per prctij dationcm facruir, Na c';i. ^i8 Encyclop^di^ Lib. XXV. oidineraacc;perc,faccrdos non eft , fed inaniter tantummodo 'dicicoricupilcit. ._,-,. ■ Idem in Re^^iftro. Presbyter fi per pecuniam Ecclefias obti- nuerit.non fol^Jim Eccisfii pnuetar,fed enam facerdorii liono- le fpolietur , quia &; ialtare & decimas & Spiritum fanaum emere vel yendefe , Simonicam hajrefim effe nuUus fidelium ighorat. - . '. Simomnco! habert ir dare Spirltum mcvdacti.Leo Tapa. I. y. i . Gratla. ) Quitl ergo dant = Profefto quod h.ibent, Quid iiabent' ? Spiritum 'vticjue mendacii. Quomodo hoc probamus ? Quia n fpiritus veritatis ( teftante ipsa yeritate de quaprocedit Igratisaccipitur', proculdajjio fpiritus metidacii efle conuincitur,quinon gratis accipitur vel datur. SimonUcos fanem psUUtutn ojfcrre.Hier.fnper M^lach. Dijt. ^ 9. C. Sacerdotes. ) Saccrdotes nomcn Pomini defpi- ciunt,& quantum ad fe , panem poUutum ofFeruiit^cjui ad alta- jt indign« accedunt,quique dapo munere facerdotium f rcefu- niuntj&c. : ' • . ' - " • D* his ijui vendunt henepci* 'EcdeftoJlicK.Creger. i.q. ;.Si j«« dAtor.] Siquis ditor veIacceptor,OeiEccIcfias, vei Ecclefiaftica beneficia,qUK quidam prxbendas vocant, fub pccunia; intertientu fusccperitjfiue daado emerit , fme accipi- cndo vendiderit, aSimonis npn excludi.ur perditione. Sed fl perfiueratus fuerit,perpetua mulftetur dam.natione,&c. ' Et mox. Si quis Ep ifcopus praebendas , archidiaconatus, praspofituraSjVel aliqua ofticia Ecclefiaftica vendiderit,vel ali- ter quam ftatuta fandorum patrum pr.-Ecipiunt ordinaueiit , ab ofEcio fufpendatur. Diguura efl enim , vt ficut gratisEpi- fcopatum accepit j in membra eiuideir. Epifcopatus gratis iistribuat. Conlrafltf/aUtateni hcnejiciorum, Mx SynodoVll. zi.i].j.Cler:cus.} Clericus ab infbnie temporc non connu- meretur in duabus Ecclcfiis.Negatiationis enim hoc eft, tur- pis^lucri proprium coniwodum , & ab Eccleiis cor.fuetudine pcnitus alienura. Audiuimus enim ex ipsa Domi^iica vocc, quod nemo poteft daobus dominis fcruire. Et moxex Chalccdoncn.Conc.ClericQm in duarum Eccle- fiis ciuitatum confcribi rton oportet, Dutu prnhendiu dcricuin mndib^re htibere, nsc in duabuiiit- titulari Ecclefiis. Diff.jcSanliorum. ] In qua Ecclefia quilibet intitulatus eft, in ea perpetiio perfcucret. OmninO autem in duabus aliquem intitularl non liceat, fedvnusquisque in qua intitulatuseft in eatantum Canonicus habeacur. Licetenim Epifcopus dispo- fitione vnus diucrfisprxefc poiTit Ecclefiis, Canonicus tamcn prsbendarius nifi vnius Ecclefixin quaconfcriptuseft,elic no debet. :Plures EcclefiMvni presbytem dehere eemrrjltti. ic.q.^.vnio. ) Plures Ecclelix vni nequaquam comrnittan- tur Presbyteio,quia folus pcr totasEcclefias, necofficiumva- let perfoluere , ncc rebus earum neceffariam cutam impen- derc S^ifumptihus propriis viuere poteft, fHpeadium nb Eeclefi» non debere accipere Hier ad Oamaffm Papam. i.j.i Clericos ihnginenfi. • ' ■ ' ■ Dijt. j-^ CEfifcopus.) Epifcopus gentiliumlibrosnon legar. hxreticorum autem pcrlcgatpro neceffitate aut tcmpore. Et mox. "C. Sacerdotes Dei.) Ex' Hier.ad Damafum Papam, SavctdotesDciomiflisEuapgeliis & prophetis , videmus co-' moedias legere^ai^n^tpria bucplicoi;un» vcrfuuro verbacantare, tcnere Virgiliuminmanibus, & id quodinpueris adeftcaufa,' neccfTitatiSjCrimen in fefacere v&lup:atij. Itcm C.Legimus.) Ex Rabano de prcfTuris Eccicfiafticis.Lc- gimus de B. Hicron. quod cum libros legcret Ciceronis , ab Angclo eft correptus , eo quod vir Chrifiianus paganovun» figmcntis intendetct.Hinc etiam filius ille piodigus in Euan- gelio reprchenditur , qui de filiquis quas porci comedebant, ventrem fuum replete aipicbat. Hinc etiam Origenes cyni- phes&ranas, quibus ./Egyptii funt pcrcuffi,dialcuDwodo Sacerdotes fe in lonuiuia gerete debeunt.Ex Concil. K.i>'neten. Dij1..^4.C.Nu!ltM.) Nullus Prcsbyterorum,c]\iando ad anni- vcrfarinin dicm,trigcfimumaut feptimum aut tcrtiumalicujus dcfunai,autquacunt]i vocationead coUcftam Prcsbytericon- ucneritjfe inebriarc vllatcnus prxlumat , ncc precatus amore fanctoru,vcl ipiius anim,T,bibcrc,aut alios ad bibcndiicogcrc, velfe alicnaprccationcingurgitare , ncc plaiitus & rifus in- conditos & fabulas inanes ibi rcfcrre au: cantare prxfumat. Iccm cx codc ibidem. Quando autf conueniunt Prcsbytcri adaliquod conuiuiii, aliquis prior illoru vcrfum antcmcnfain incipiat,&' cibum bcnedica-,& tunc fccundiim ordinc fedcant, alter alteri honorem prxbcntcs, &per viccscibum & pocum benedicanc,& aliquis Jc illorum clcricis aliquid dc lanfta fcri- ptura lcgac. Poll: refcAioncm fimilitcr hymnum dicant , ad cxemplum Domini, ficut in crcna fccifle Icgitur-'Et fe conti- ncant omncs Wrcsbytcrifmaximc in talibui locisjvt non vitu- peretur mmiftcrlum corum. Nuptuilibus coiuiuiis ctericss intereffe non debere.^Ex Comcil- j^gathf/ifi. D«/?. i^.C.Prfs^^y/fW.^Prcsbyteti^Diacones^Subdiacones.vcI deincep3,quibus ducendi vxorcs liccntia modo non cft,etiam aliarumnupciarum emtcnt conuiuia,ncc hiscaetibus mifcean- tur , vbi amatoriacantantur, & turpia, & oblcceni motus cor- porumchorcis & faltarionibus cfFcruntur.nc auditus & obtui- tus facris minifleriis deputati , turpimn fpedaculorum atque vcrhorum contagione polluantur. ClerUos non dehere tabernas intrare ExConcil.Laodicenfi. DiJt.^^ir-C.Moa oportef. ) Non oportet clericoi feruientes a rresbytcris vfquc ad Diaconos,& deinccps ordinis Ecclefiaflici omnes,vfqi ad miniftros,auc leftores,aut exorciftas,aur oftia- rios,aut pfalmiftas,aut etiam eos,qui in propohto continentix funt.ubcrnas nificausa neceffitatisjintrare. Item e/c V I.S.ynodo.NuUi clcrico licet tabernam aut erga- ftcriuni* id-eft^-flatione, habere. Si enim huiufmodi tabernam ingredi p:ohibetm-,quant6 magis aliis miniftrare in eaJSiquis vero talc quid fcccrit,aut ceflct autdepon.itur. Item cx Concilio.Carthagincn.l V. Clcrici cdendi velbi- hendi ciiusa tabernas non ingrcdiantur , nifi pei;cgrinatioiiis neccflitate compulfi. Et mcx Gregorius Natalem Epifcopum corripit, quod pa- ftorali cura rellfta,conuiuiis occupatctur. Dcrieritis fciirritihus. Dift.4;(<.C.Ctericum.)C\e.uzm\ fcurrilem & verbis turpibus jocu!aturcm,abofficio effe rctrahcndum cenfemus, De cteruoriim l ui'ate. i.q.j.C.^ecmi.) Nonnunquam multi Catholicoium in tan- tum merccdcm amant iniquitatis, vtctiam dofti ab indodis, clcrici a iaicis meri'o rcdarguantur. Qiii vcre& jurc compa- rantur prc.phetx qui verbis afinx contra naturam loquentis corripitur,ncc tam,cn a propofito praui itincris retardatur.Bc- da in i.cpift.Pct i.capl Ciuod Ixpc laiciEpifcopi5,&clericis meliores fi^it^vide «. q.i.Vereor,&deinceps. Hcligemes Efifcopi eanespotius appe!I.%ndi quam Epifcopi. ^.ej.-j.Ai'gnft.]Qu[ nec regiminis in fcrationem habuit:nec fua deliaa dctcrfit,ncc filiorum crimcn corrcxit, canis impu- dicus diccndus eft magis qu.im Epifcopus. Indignos facerdotes coruis f/miles ejje.^ 1 <7. -.N^OMflWMM-lNon omnis quidixitpax vobis, quafi co- lumba cft audicndus.Corui dc morte pafcuntur. Hoc colunv banon liabct,im6 de fruftibus tcrrxviuit,innoccns cft \idu# aus.Hic in gloUa additur.Coruo xciulparatur malus Prilatus vel malus Presl'ytcr,in nigrcdine vitiorum,& in rauccdinc vo- cis,&in voracitate,fcili mortuorum oblationum,& in fcetorc Spiritus,& in gari-ulitatc,& in turto. De rtericis d/utiiis ab Ecclefia fua «hfctntibm. Ex Consit. .^gathen. 7. q. Si quis- ) Siquis In clcro conftitutus , ab Ecclcfia die- bus follennibus defuctit,id eft, natiuitate Domini,cpiphai>ii, pafcha vel Pentccofte , dum potiiis feculaibus lucijs ftudcc, Nn I- quara 41 o Encyclop^dice Lib. XXV. quamfetultw Dcl paretc,coauenit vc tticnnio a communica- tionc fufpcndatur.Sim.lRei- Diaconus vel P1c5byter.fi pct tics hcbdomadas abEccIefufua dcfuciit , huic dainnacioni luc- cumbat. Venxtienes^tifcopitfroh'biti. Di/{. i4.C. g»o»-«W^»» ) Exempltir.i ponitur cumsdaip taiifrcji EpifcoTi^^/cnationibus intcnti. & lubcturadmonerij atqiicfi d;(iftere nolit.excommunicaii. Et ibidcm moi: fcquitur.C. Epilcopum. Es Conciho Aure- liancn. I V- Epifcopum,l'resbytcrum aut Diaconum,canes ad ven.tndum,aut: accipitres, atit huiufmodi res habcre non Ucet. Quod li quisialium perfonaium, in hac voluptate fzpiiis de- tenrusfucrit, fi Epifcopus e-1, ttibus menfibusa communionc ftifpeiidatur. Diaconus vcro ab omni officio & communione fufpcn;latur. Et mox C Omnlbus. ) Omnibu=; feruis Domini ycnatioi»es & fyluaticas vagationes cum canibus , & vt accipittcs aut fal- concshabeant. intcrdicimus. D/'/i'.S(5.C.E/»i!»<.)HicronymusiaPfa!.8i.Efau vcnatotetac, quoniampcccatotctat.Et pcnitus noninuenimus in fcripturis ifandis , fan^Vum aUqucm venatoicm, pifcatores uiuenimus fanilos. Satim effepaHoii bmos habcremin'i(lros,tjuam mnltos inutiles. Dift.i. ^.C.T.des.) T.ilcs ad minillerium eligantur cietici.qui dignepoflaniDominica Sacramcnta tiaft.ite. Mcliiii eft enim Domini faccidotium paucos habcre mmifiiros , qui poflint dioiie opusDeiexetcerc,quam multos inutileSjquionusgrauc ordinatori adducant. Depomndos efle illiiite -jinentes. Difl.SJ.C. M-iximif.niu.) Qy}.\ fanfti non funt,fan£Va trada- rc non poffanr^atquealieni cfficiantuc a. miBifterio , quod vi- uendo iliicite polluerurr. §lualis liehent ejfe ClencoYtim comierfatio. Ipdortu. Vi/l.i ?.C. Hifighur.) Hisigitur lcg? patrucauccur.vtavul- eari vita feclu(i,a mundi voluptacibus fe abflincanc, non fpe- ftaculis.no pompis ir(tctfint,coiJuiuia publicafugiant,priuata non tanriim pudica, fed fobtiacolant , vfuris ncquaquam in- cumbant.ncqueturpiiJ occupationibus iuerorij,ron fraudibus cuiufcunquc ftudiiiappct int. Amorcmpecunix quafi matcri^ cunflorum crinnnun.fugi.int,& (ecuUnanegotia , officiaque abnuant . Honori? gradum per ambitioncr,! non fufcipiant. Pro bencficiis mcdicma: Dei muncra non accipiant. Dolos & Coniurationescaueant, Odium , a:nialationes,obtte(rcationcs, atque inuidiam fiigiat Non vagi oculis,non cfFrcsii luigua; auu petulaiiti fl idoquc gellu incedant, fed pudoie & vcrccundiam rnentis, fmiplic liahitn inccffuquc olfendant. ObfccEnitatem etiam membrorum & vctboium ficut & operum pcnitusexe- ctentur.Vidiiarum & virginii frequcntationes penitus fugiant. Conrubernia extranearum foeminarum nullatcnus appctant. Caftimoniam quoquc no violati corporis pcrpetuo oLfcruare ftu;Icant,A VT certe vnitsmatr imoni i vincvlo, lOEDtRENTVR. Senioribus quod dcbicam prxbeancobcdi- entiam,neque vllius ia£):ancix ffudio femccipfos actolJant.Po- ftremo, doiSrln», leftionil'us.plaImis,hymnis.cancicis, exer- cicio iijgiter incumbant. Talcsenim debent cfTc , qui diuinis fiulcibus fele emarcipandos ltt;dcnc , fcilicet vt dum fcientis bperam daut,doftuna: gtatiam populisadminifti,ent, Capvt XXV. Contra luxum Sacerdocurn- CUrUos fecularia nort deheretraBiire. Dift.ltf.C. S)uoniani idetti.) Ite it.iii;.Mo!Iiciis.)Mo]\ ejjc anJ.iinti.tm M.-Jfam Pre bynri cerirabinnm habentis. Vifl. ; i.C. n.'m//(«. ) Nullus MiAani audi.lt Presbytcri ; quem fcit concubinam iudubitantcr li.ibcrc , aut fubintroJiiAam jiuiliercnv H.ccNicol Papaomnibus Epifcopisfcribit. Et mox C. Pr.rtcr. AlexanJci II. 1'ii'tcrhoc aiitcmpr.rcipi- endo mand.imu.5,vt nullus Miflamaudiat Presbytcri qucm fcit concubina h.ibcrc indubitanrcr, vcl fubintrojufta muliercm. Vndc ctiam fanila Syuodus hoc capitulum fub exccmmuni- catione ft.uuit dicens, Quicunquc Saccrdotu,Di'aconorii,Sub- diaconorum poil conftitutumbc.itx memorix prardeceflbris poltri fan'f>i Lconis P.rp.e & Nicolat, de caftitate clericorum, concubinampa'3m Juxer.'t,vel duAamno reliqucrit, exparte omnipotcntis Dci, & authoruate Principum .^polloloru Petri &; Pauli pr.t;cipimus,& cmnino contradicimus , vt Miflas non cantet,ncc etiam EuangeliC legat,nequc cpiftolam ad Miflam, pcque in prcsbytcrio cuni hi.s ad dmina officia,qui prajfata: conlKtutioni obcdientes fuerint , raaneat , neque partcmab fpclefia fulcipiat. Ciericos mnl ercs fcum non debere ha&ere,n:fi firte matre!,KUt fDrores,.iut Al.-aiy-jUx ncnp':ffirr rjje fnffeciA. ExNic. Concilio, DiJ. ; i Cljiterdi.xit. ) Interdixitper omnla famfla fynodus, Jion Epilcopo.non Presbytero,nonDiacono,non Subdiacono, non alicui omnino qui in cleva elt,licere fubintroduflam ha- fcere malierem , nili forte aut matremaut forore.n , aut ami- fam.aut etiam easidoneas perfonas, qwa Fugiant fufpicioncs. Et mox. Item Micronymus. Hofpitiofum tuum,aut raroaut iiunquammuiierum pedes terant.cVijia non potelt toto cordc cum Deo hjbitare,qui fojiiKnarum acccflibus copulatur , fre- mina confcientiam tecum pariter habitantis exurit. Nuquam de mulierfl formis Jilputes. Focmin.-E nomcn tuum ncfciant. Tccminam quam bcne vidtrris conuerfantcm,mentc Ji!igc,non corporali frequentia. Si bonum elf , mulierem non tangere, malum ergo cfl tangere. Di .'.8 I C. Ofortet.) GregoriuS Neque enim hoc filere debeo, quod cum graui animi trilHti.i & amaritudlne dlco.Saccrdotes cum foEmiais habitare confpicio,quod ncfarium elldicere vcl 3udire,3icontra fancborii CanonQ fancita. 'Vbi enim talis fuc- rit comorantiu cohabitatio,antiqui holHs ftimuli non defunt. Itc. C. 'Volumus. Symmichus. 'Volumus vt facerdotespro- hiberi debeant,nc cfi mulicribus conuerlcntur , cxcepta dun- taxat matre vel lorore vel vxore,<^u.r calie rcgenda eft. • Et mox' C. Lcgitur. ) Legitur quod B. Aug. nec cum fotore cohabitare confenlerit , dicens : Q_ii.'e cum forore mea funt, fcSrores mex non funt. Item C.ln omnihus. ) Certc foluiriaj folam acccderc , nuUa jeligionis ratio permittir. Itcmex Concil. Carthaginen.C.C«»j omnibus )Cum omni- busomnino clericis excranea; fctmina: non cohabitent , &c. '' Icem ex Concil. Tolctano. C. &[!!id.im. ) Cleriti legitimum non habentes coniugium, cxtranCarum mulierum vel ancilla- 'ium fuarum [ quiintcrdifta funt) contbrtia appetunt. IJeo ^uicunquc clericis talittr coniuhcfla; (unt , ab Epifcopo aufe- lantur & venundcntur , illis pro tempore rclegatis ad pccni- tentiam.quos fua tibidine infecerunt. •'" Item.C F(rOT/».t<.)SiriciusPapa. Fccrainas noalias in domo : .iClericorii efle patlinur,nili eas tantum , quas proptcr folas ne- ceflicudinis caufas habitare cum cis Synodus Niceaa permifit. •>■ DepmnafiicerdoeHm,exquil)usi»fantesfrocre»ntur. Inno' eemius. DiJi.ii.C. Profofuifli,} Propofuifti quid Je his obferuaride- beat,quos in diaconii minirtcrio,aut iaofficio prcsbytcrii pofi- ■tos,incontinenteseileaut fuifle,generati filii prodiderunt. De liis etiam manifcfta eft diuinarum leguin difciplina , & beatx lecordationis Siricii Epifcopi monica euidentia commonftra- runtjvc incontinentcs inofficiis pofiti taIibus,omni honoreec- cleliartico priuarentur , nec admittantur ad talc miniftcrium, quod (bla continentiaoportet impleri. ^i foemtemia imfonendafacirdetifornic/trio. Ex Gangren. Concilio. D!Jl.Si,C. Presbyter.) Presbyter fi fornicacionein fecerit, ^ quanquam fecundiimcanones Apoftolorum dcbeat deponi, n tanicn iuxta auchontatem B. SylueftrijG in vitio non pcrdura- Xm. IIL ■\> TT (^^fi|>.^^3VV(Ii-3:c.4ii^ U?(I;,fi fu.i fponte.cot^^ffi^s adi«i;:^vt ccnjrg»c,dcccm annis il» hunc moduai.pjEiiitc^t/Jrjfeus quiiJrm.incnlibus ac.Tt(;risrcr rootu.s^pjjiicjl^ai^ii.ia-iefpetc in vcriictain vt,4tm, tant^mau- ?f clle"ii's Dorninici.s & pia:c»^'i3 feftis^mojico viiio,&: pifci.^ culis- atquc lc^'uriiiiiilius icrreccuv linc canic,&s'aguinc,ouis & cafeo ycacur,lacco indutu$ limiii adha:vrat, Jic ac nofte mife ■ i;l.^,.'ordiain Dei oinhrpot(:nt!s iraploret. Finitis tribu^ mcntibus continuis cxcat/.amcn In piiblicum non ptocedat,nc grex fidc- lis in co fcafijoirum patiaciir,iicc enim dctet fac.ctdo.''. publici: pccnitcrc flcut laicu.. Poltca aliquantifper viribus rclumpcis, vnum annum dcdimidiumin pan; Sc .-iqu.i cyplcat, &c. Vidc piura ibidcni. IV Epifcopi4ferenlibusfornic»tionemfuorum clericorun. Gri. Sor. VII. D/^^.Sj.C. Siefuis "Epifcopus. ) S\ qyis Epifccpus in foinici- tioac Prci.liytcrorum,Diacoaorum vcl trimcn iaccltus in fua parcchi.T prccio vcl picclbus iiucrucnicntc coafcnfcrit, vel comiiiirtumauthoritateofticii fui non impugnaucrIt,dbofficif fufpcni-liciir. Et mox Auguft. Epifcopus .pii talium crimlna non corrlgit, magis diccadus cftcanis impudicus qu.iiii Epifcopus. De {piiriis clericorum. Er Concil Tolet. IX. x^.q.Z Ciimmulti, )Ciim niult.r fuper incontincntiaordlnis clcricorum haclciius emanauerint fentcnti.x Patrum.&nuIIa- tcnus ipforum fitiiuri corrc^io morum quiuerit, vfquc adcij fcntentiam iudicantium protraxcre commifla culparum , vt non tantiim infcrretur vlrio in a^florcs fccleium.vcrum etiam in progcnicm damnatorii.Idcoquc quilibet ab Epifcopo vfquc aJ Sulciiaconu deincep.s,qui vel cx ancille vcl ex ingcnus de- tcllado connubio in honorcc6ftituti,filiosprocrcaueiint , illi quldcm cxquibus gcnitiprobabuacur , canonica ccafura da- mnencur. Proles auttm aliena pollutionc nata,non foluin h.-c- reditattm nunquam accipicr,fcj etiam in fciuituccm eius Ec- clefi.r,de cuius faccrdocis vei miniftri ignominia nati funt,iurc perca ni mancbunt. De toeria ficcrdotum , eum fitiahm f^iritualibtts [ hoc efi ; hUt ^uiu ■vclh.\{tix.arum,vei qui illts confelfi funt)rem hahetiitm. jo.j.i .$! quis.) Si quis faccrJos cum filiafpirirualiforaica- tus fucrit, fciat gr,iue adalterium commififle. Idcirco fcemir na, fi laicaeft, omniadcrelinquat , & rcs fuas pauperibus tra- dat, S: conuerlaiu monallcrio Deo vfque ad mortem fcruiat. SacerJos autem qui raalum exemplum dedit hominibus , ab dlTint officio deponatur,& percgrinando duojccim annis pce- ■ niteat,portea vero adraonafterium vadat, ibique cuniftisdie- bus vita* fua; Deo fcrui.ir. Item. Non debct Epifcopus aut Ptcsbyter commifceri cum niu-ienbus,qiia:ei fua fucrint confefla: peccata. Siforte(quoj abtir)hoc coatigerit, fic pa:nite.it,quomojo defilia fpirituali, Epilcopus (^uindecim annos,Prcsbytet duodccim, & depo)|^* tur.tamen fi in conlcientiam populi dcuenerit. Lap os cleticot non iterum iri or ','nem ajjumendos. Drji. 5 o.Multis hoc agitiu', qubd lapfi non debeant iterum ia ordiaem afllimi. Itcm qubd poft perpcttacum homicidium (acerJotalc oflicium admlniftrarinon poflic. Ibidein. C.Periienit. ) Gregor. Qui poft acceptum facrui» ordinem laplus in pecc.tcum carais fucrit, facro or Jiae cartac, & a.3 altaris miniftcrium non accedat. Itcai. C. Si /.oji.) Martinus Papa. Si poft ordinationem fuara quilpiam in lapfum ceciderit , & fi priuaricatioais pcccato fuerit depreheafus obaoxius , omnimodo prohibendus eft cuni mambus lutulentisatqucpollutis mylU-rianoftrx falutis tradtare. ■ ■ Mox tamcn diuerfumprobatur. Nam. C. Vonderet. ) Calix- tus Papa inccr alia inquiciErranc itaque quipu:ant,facerdotes port Iaplum,ficondignam egcrint pcEniteaciam,Domino hon poffe miniftrarc,& luis honoribus frui,fibonadciaccps vitan» duxerint,^ fuum lliccrdotium dignccurtodicrint. Et ipfi qui hocpucant,non foliim crraat, fedctiam traditas Ecclefi.r cla- iicsdclpiccre vidcatur,de quibus dicitur: Qiiodcunque folue- ritis luper tcrram,crit Iblutum & ia coclo. FresL/tcros fornicantcs minUs ferendos quam v.voratos. Ex Conc. Ntocifar. DiJl.iS. Presbyter. ) Prcsbyter fi vxorcm duxerit, ab ordine deponi dcbct. Qubd k fornicatus fucrit, vcl adulccrium com- miferit, cxtiaecclefiam abiic;, &ad pncnitcntiam intcr laicos tedigioporter. Concubinas facerdotum non ferendiCt . DiJl.iy.c:.''rtsbyteris.) Prcsbytetts,Diaconibus,& monachU concubiiias habe'te, fcuraatrjmonia contiahcrc pcnitus incer- dicimus. Item D//?.i8.C.D(;f«r».>»K<.)Decernimus vt hi qui in ordi- nc fubdiacoiiatus & lupra.vxorcsduxerinc.auc concubinas ha- buerinc, oflicio, atquc eeclcfiaftico beneficio careant. Ciirra cnim ipfi rcmplum & val.i Domini,frcratium Spiritus fanfti debeant circ& dici.indignumeos eftcubilibus & immun Jitiis dcleruire. laiioccncii I I. Caliitato/i feruandam clericis. Vifi.i.l.C.triuf^Htim.) Scribit Gregorius nobilibus cioibws fj n } Ne« r fl 42 2 Encyclopaedte Lib. XXV. Neapolitanis ie Toanne quodam qui filiam habebat panmlam, & tamenab illis cleaus tiat in Epifcopum, & iion vuit eum confirmare, dicen-.tjuoJiiec ipli cum (.-ligere dehuilTent, nec ipfc eieftioni conrcmit^cumrfilia tcHe}cunuiii(;atur corporis ifuicontiycntinrtinriiha uifTe. Et mox. C-De hti.) Subdiaconibus cum ad diaconatum promoti finr, prxcipitur, ne quanJo tiia; fponlionis immemo- res, ai;t ad terrcius nuptias.au: ad fuitmosconcubitus vltio eoacurrant. ,. c A p V T X X y 1 1. Dc coniugioj fccundis nuptiis , & diuortio. Pe conlemftorlhiu coniugij. E.v Ccncilii' Gcingrenfi. Di/l. ^o. C.Si qiili. ] Si qais prrptcr Dcum virginitatem ^rofeirus, in coniugio pofittJs pct atrogantiam vitupewuciit, anatnema fit. Ibidcra. Si quis vel virginitatem , ve! conrinentiam pro- fcflus tanquam aDominabilesnuptias iudicat,& non proptcr hoc folum, qudd contincntia: & virginitatis boDumfandum prodofitum fic ,anathema fit Et paulo p6(l ibidem! C. Siquis. ) Si quis nuptiaj in ac- cufationem duxerit, & mulietem fiJclcm , ac religiofamcum viro fuo dormientcin abominandam credidcrit,aut ctiamac- cufandam, tanquam non polfc coniugatos in tcgnum Dci in- gttdi, anathcma fit. Item D«/? 31. C.Siquis.) Ex Conc. Ganpren Si quisvitu- peratnuptias , & dormientem cum viro fuo fidclem , ac reli- giofamdcte(ljttir,'^aut ciilp.ibilcmxftimat, vdut quxregnum Uci intioire non podir , anathcma fit. Itcm, Qjjicumque virginitatem cuflodicns, aut continentiat ftudcns.vel vt horrefcers nuptias , nec propccr hoc t|«od bo- num &fandum cft, nomcn viigiiutatis airumit,anathcmafit. Secuidas aupfiai non damnfniim. Vift. 1 5. C. gjf/ Epifcopn^. ) In eximine Epircopoium intet alia requiritur etiam ab co, i\ nuptias noii pi:ohibear,li fecun- da mattimouia nou damDcc, fi carn.um pcrceptionem non culpet. Ve fecuniis nuptiis, Chry^oji. ii.rj.i.Hxcratione ) Hac rationc& Apofloliprajcepcfunt fecundasadirenuptiaspropcerincontincntiamhominuni.Nam fccundam quiJcmaccipcrc fecunJum prarccptum Apoltoli li- citum e(i ScunJumauteni vcritatis tatirnemvcrefotnicatio cft. Sed cumpetmittcntc Deopublice& licentcrcommittitur, fit honefia fotnicatio, Vidc anfic de peimiflionibus diuinis loquendumfit? '*ied mox ibiJem Auguft. ad Pammachium, in Apologetico contra louinianum , C. Aperiant. ) Apeiiant quifo aurcs ob- ttcftatotes mei , & videanc mc fecundas nuptias & tcrtias ia tJomino conccfnfTc Qui Acundas & tcriias nuptiasnondam- ■fiaui , jMimum potui damnarc matrimonium/ ^ Idem. Non damno bigamos , imo ncc trigamos, & fi tjici potcft , oftog mos. ■ : Idem. Egr, nitncvoccproclamo libera, nondamnariin Ec- clcfia big.imiam , imo nec crigamiam, & ita liccre quinto & fcxco & vhra, quomodo & feciin-io mariio reftenubere. Et mox. Deusmafculum & fcrminam propagandi cenetis caufa nuptiali cnftitate couiunxi:, & fecundas nuptias, qua; in Vtrotjuc Tcftamcnto permittuniut, licicas cfTc monftnuir. ItcmibiJem. Qnod fi dorraiefc vir cius, non dicicprimus, Vcl (ccundus,vcl qiiarius,ncc nobisdifJiniendumeft.quod noa diffiniuitApoftolus Vndc ncc vllas debco damnatenuptias,nec cis vetecundiam inferrenumerofitatis j Dominus autcm fc- ptcmuiram non damnauit. ij.q.-i.eiuodautem. j l'oft inottcm Sarx Abraham Cethu- ram duxit v.xptcm, ucfecundum Auguft. Chriftiani putarcnt efic peccatum poft mortem vxoris aliam ducerc.Ex mox idcm cx Aui;uft.lib. i.coitiaaductfarium Lcgis & Pcophctatum. Coniugium cum infidelibtM non contrahendum. iS.j.i.C.ifacerediutrtium. ifidorUf, ^}.q.i.eiues DcU€.) Quos Deus coniunxit,homo noli fepa= ret. Qua^ris quomodo!fubaudi,violent.er,fine Iege,abfque la" tionc,quos Deus coniunxit,homo non feparct. Non enim ho- mofepatat o^uos poena condemnat, quos rcatus accufat, quos inalcficium coarftat, Sine culpa relinqui pojfe vxortm, qui tumfideli marito h»li' t»re\nonvult. 18. j. I. Vxor.) Vxorlcgitimafocietate coniunfla, fine vllt culpa reliBquitur, ficum viro Chriftianopermancrc nolucrit. Et mox Si aliquem cogat vxor facrificatc idolis,qui talcrn dimittit, causa fornicationiscamdimittit,non tantum illiuj, fedetiamfu.T;Illius, quiafornicaiur : fus.ncfotnicctur. I tem.Nop folum mcechatio cft illi us,quae carnem fuam coin» quin3t,fedciiamquacCmulachrurnfacic,mocchatur.Qu6dfiil» his faiftis perfeuerat,& pceniientiim non agit,reccdc ab illai& noli viuere cum illa.Siii autc,& tu paiticeps peccati illius eris. Itcmibidcm.Arabt. Siinfidelis,dicitApofto!us,difcedit,di- fcedat,noncft fcruifuti fubic(Clus fraterjaut fotor in huiufino- di, id cft,fi infidclit,noIuerit eirc cum cbniuge fideli,hiccog- jiofcat fidelis fuani libertatem,iiec ita fe fjbie«!ium putct fcry uicuti,vciptamdimittatfidem,neconiugem amittat infidclcm, Et mox cx Auguft. Coniunx fidclis relinquere coniugefrt licite poteft infidclem. Itcm 1% q.-'...Si infidelis.)Si infidelis difcedit odio Chriftia- nx fidei, dilccdat, non cnim cft frater, aut foror fubiccftus fer- uicuti in huiufmodi, NoN EST enim dimisso peccattm TROPTER DEVM , SI AHI SE COPV L ATERIT. ElgO poft «31- niiJIioncin alij fe copulaielicet. Capvt XXVIII. De Coniugio Sacerdotum. ^oatinentiAm minilirorum altarii nen fuffe femper. Dtft. li. C.de SyracufanA.) Gratianus conficctur tempor^ Neocxfaiienfis Concilij & Anchiritanx Synodi nondumin- trodudtamfuiirccontinentiam miniftroriialtaris. ItcmiOrien- talem Ecclcfiani non fufcipere gcncrale votum caftitaiis. 1 1. q. fricipimu^. ) Scd notandum eft Epifcopos otientalei yxotes habcie & filios. Clericu licere vxores hahere. Ejf Concilie Tolttano, il.q.i. Placuit. ) Dicitut, quoii clericis,fi vxorcs ipforam adulteiium commiferint, hccateas finemortisaeerbitate ha.- bcre in cuftodia,& adieiunia cas cogerc, nontamcn vfquc ai necem affiigere. Ex tjuo feqiiiiur nianifcfte, licerc illii vxo- ics habere. Coniugatos olimfuijfe Sacerdotes. Crlttianus dicit. Dift.^6.C.Cceaomum fromotm. Dift.ii.C.DeSyracufan£.)Qji'\d3m habf s vxotein & liberOS a Pcla(it(. ji.^i. Nuptia; r«rram impleet, virginitasparadifuin. Scd nioji ('.iJti.uuis addit, Vprum h?ic a.l cxliortauoncmj, noii ad ncccllicaicm .jbfctuindx virginitatis s^fcrtuc. Vnde Ambto- (ius .lit : Intcgritas corporis cipciend^ i noKis cit . quam fgo pro conlilio fuadeo, no^i pro impciiopiarcipio. Si>la cll cnim vic- ginitJsqua: ("uaderi potcft,impctati non POtcft,cc"vS cnacis voti, quamp.xccptielt. * - ■ • e C A P V T XXIX, De Monachis , Muiiialibus , & Cl.iuftrii, Monaches falltarios effedebere. IxSic^na ^ynodo. if.^.i.P/Aru t.) 1'lacuitomnibus rcfidcntibus in faniCtaNi- ciiia iyiioilo,vt Monachoium conucif.uio & vita fecundlim cacpartc fanciuit , fedin vniufcuiufquc voluntitc nonneccf- «tyTiologi.im nominisab ommbus didicpct.Monachm cnim /itatepcrmilit Propterreligloneiff coniHgium poa deferendntn effe.lx Gaitgfen. Coneilio. ~ Difl.^o.C.Si (jttamiilUr. ) Si qua mulict deteIic\o viro di- fccdcrc voluctit,foiijto vinculo coniugali,nuptias contcmncn- do, anathcmaiit, Causa rel'giinis eoniugia »jm foluenda ejfe. 17. cj. i. •>Hnt cfui dicunt reltgionii gratid etiniugia debere dijfolui.) Vetiim fcienduin cft.fi hoc lcx humana conce^Tic, lcx ftamen diuioa prohibuit. Per feenim Veritas dicit,Qjjos Deus coniunxit, homo non lcparct. Qui ctiam ait, Nou licet di- snittcrc vxorcm, eiccpia causa foinicationis. EtinoxexVIlL Synodo. Siquisconiugatus vult conuecci ad inonadenum.noncfl tecipicndus , uifi prius i coniugc ca- ftiratem pi-ofi(cntc fucritabfolutus Nam fi ilio viucnte illaper incontincntiam alteti nupfcrit.proculdubio adultera erit , nec xccipietur api;d Deumeius viti conucilio,cuiusfcquitur coij- augalisfccderis proflitutio. ' Item Auguft.Si tu abftiricsfine vxoris voluntate , cribuis ei foinicandi liccntiam , & pcccatum illius tua: imputabitut ab- PincntiiC. Vxoremp^opltrreligi»nim noa contemnendam. E.v Camni- ^tes Apoftolorum. Dift.zS.C.Si quii.) Si quis docuerii Sacetdotem fub obten- tu rcligionis ptopriara vxorera contemnete, anathcmafit. Gt,xcc,Latine (ingularis dicitur. Vndc Monachum pcr omnii» Iingulaiucr agctc oporttt. Qu.imobrem firmitet & indidblu- bilrtet omncs prarcipimus , vraliquis Monachuspccnitcnriam neiiiiiii tribuar,ni(i (ibi inuicein,vt iulfum e(l;moituii non fc- pcliat.ni monachum in monaftcrio fccum commorantcm.vcl (i fotciiitu quenquam aducnicntiu fratru ibi moti contigcrit. Ibidem. ii '•upis. Hicron.ad Paulinnm. Si cupiscife quod diceris,monachus,id cft.folus, quid facis in vitiiiaiiquz vti- que non funr (oloruin habiracula, fcd multorum.&c. -dbhates etiam ofiiaritifubejje delfere. Ex Synodo Sylntfir!.' Pift. i)].C. A Subdiacono. ) Abbates etiam ortiario fubefTc iubcntur Dicitureniraoftiario Abbas, Abbati monachus in omni loco rcpia:fentet obfcqumnl. Monach<>s Ecclefafticit deferuire non polfe. Gregor. i6.q.i.Nemopotefl,)bicmo potcft Ecclcfiafticisdefcruireof- iiciis,&: in monaftica regula otdinate perfiftete. Et nioi indc coHcIudit GraciijnuSjqiiod parochianisEccIcliis monachi pia:- fici non poflint. Et mox.I Hicr. adPiparium &Dcfidcrium. Monachus non ^occntis, fed plangentis habct officium,ne vel fc vcl muodum lugcat, & ISomini pauidus praiftolctur aducntum. Jtcm. C. 'vdiicimus. L<^oPapa,Adiicimus illud ctiam,quo(! Iiobis p'.optcr improbitatem quorundam monachorum rcli- gionis vellix' vcrbis m^r. Jatis,pcr Vicarios veftros hoc fpccia- liter llatucntcs , vt pixter Doniini Saccrdorcs nullus audeat Dift 10, C.Legc. ) B.Gregorius fcribens adThcoiiftampa- pra:dicjrc., liuc mohachus, fiuc laicus illc lit,qui cuiufcumquc tritium aitintcr cartcra. Si religionis causa coniugia dcberc fcicntiinominesilorietur. didblui dicantur, fcicntjum cft. quia ctfi hoc lex huniana con- ceflit, lcx tjmen diuina prohibuit. tiubentesfoft voeum etiam non ejfe feparandoi. Auguft.in lib. de bono eonihgali. Dift iy.C.§>uidam.)QwdAm pubentespoft votumafTerunt adulccros elTe, ego autem dico vobis, quc)d grauitcr peccant, qu. taics diuidunt. Et paul(> ante ex Dectcco Mattini Papx.Tanta eft vis in Sa- ctamento coniugij, quod ncc ex violacione voti potcft diiTol- ui iplumconiugium. Iccni. C. Hjiic cftetiam.Hicr contra Vigilantium. Moiia- chusnon poctoris, fed plangcntis lubct oflicium. Etad Hc- Jiodoiurn. Alia caufa cft monachi, aliaclcrici. Et mox. Monachos vei(3 vfque ad rempui Eufcbij, Zofimi & Syrici; monachos fimplicitcr Sc notj clciicos fuiflc,EccIcfia- fticarcdatiir hiftoria. Momfieria olim fuijfe fchoUi ■,tx ^uibtts miniflri fumfti. Hitronym. i6.j.x.C.Sicviue.) Sicviuc in monjrtcrio, vn cleiicus elfc merearis. Multo temporc dilce qu.Tpoftmodum doccas. Et Idem copiose tra(Satar 17 .q.i.Nuptiarum, & obtc(^ioacs jnter bonos fcmpec fcitl jre meliorcs.Qucid fi populus vcl Epi- xefcUuntur. ' ' ■■ fcopus te in clcricnm clegcrit, age ea quje clciici func. Presbyteri^DiaconinitllomodoalegilimisdiJfdUitltturvxe- Et paulo anti: ibidcm. C Pc Pra;I^eniiuin. Faciat autcm ribus. ExVI. Synodo. ..11 ' peus , vt ralcs llnt hi , velqui a nobis in ifto habitu nutriun- D:ft.i\.C.§}ueniam. ) Quoniam in Roinaniordinccanonis ^uc ,.tc1 in monalleriis crefcunt ,perfc(Sa zcJce & viia pro- eflc cognouimus traditum, eos qui otdinati funt Diaconi, vcj bata , nou ad litigioium Oflicia, fed ad Saccrdotiu*i valeanc Presbyteri, confitcri.quodnon luis iam copulcntut vxoribuSj promoucii antiquum fequcntes canonem Apoftolica: diligentia:,& Con-' ftitutiones facrorum virorum , lcgales nuptias amodo valere \oIumus,nullo modo cum vioribusfuiseotum connubia dif- foluenie$,aut priuanres eosfamiliaritatcadinuiccm in tenipo- le opportuno. Quicurnque crgo diligens inucntus fuetit in Sub(iiaconali ordinatione, aut Diaconali, aut Saccrdorali , hi "nullo modo prohibentUc ad talem afccndett gradum.pro vxo- ris fu^ cohabitationc , ncc ctiam temporc otdinacioni» fua: ptofitcri caftitatem cogantur.quod abftincrcdebcant a legalis Txoris familiaritite. Deponendum eum qui aliquem PresbyttrorMm , Xut Dis- tono^um priuare vult communone legalis vxoris. Ibidcin.Si qiisigitut prarfumpferit contra Apoftolicos ca- nones. aliquos ['r^sbyterorum & Diaconorum priuare acon- taclii, Sc a coramunionc lcgalis vxoris fua: dcponatur. Excommumcandum PrtibpeTttm ^ Di«K»mim,vxortm rtli- Ahbates (y Monachos nihil proprijhabere. Ex '^ynodo VIII. Dift.^ ^.C.Abbati.) \hhii\ »el Monacho MonaftcriJ fcrc.uin non licebir faccrc libcrum. Qui cnin.j nihil proptiura haL>et, libettatem rci alicnx datc non potelt. Monachos lucrigrati» de monaflerio non debere egredi. Eugt- nius Papa. 1 6.q. i .Phctiit ccmmuni. ) Placuit communi noftro Concil.vt nullus monachoruin pto lucro terteijio de raonaftcrio cxire nc- fjndiflimo .lulu pisfuraat. Ncque posnitcntiara daic , ncquc filiuradc tiaptilnioacciperc, ncquebaptizirc^ncqueinfirmunj vifitatc.ncquemortuum fepclire,ncqi ad Ecclefiam fecularem tranfire,nct]; aliis qualibuscunquc negotiis fcfe implicare.^ Si- clauftrofiio contcntus,quia hcut pifcis fineaqua carct vita.ira finemonaftcrio Monachus. Scdeat itaquc folitarius & raccat, quia mundo mortuus eft , Deo-autem viuit. Agnofcat nomen tuum.Mojjos caim gcsciijlatuic cft vnus.Achos grxce, latin^. ■ " Na + «a ■.^^•- 414 Encyclop^dte Lib. XXX. «ft triftis. Vnde dlcim? Monachus, ideft.vnus triftis. SedcaS crtio.uilHs,&: ofEcio fuo vacet. . ^ . ., . , Item paulo antc, C.fi cupis. Queni fenfcns nbi aut fcmpci aut crebto de nummis loqucntem ( except;. eleemofyna , qux i»ndifferenter omnibus patcp ) inlHporcm potms habeto ouaiu Monachiim.Prartcr virtum Sc veftimcntum & magnas necefli- tates,nihil cuiquam tribuas,ne h|i,oru panem canes comedant. Monachoi dcbcre laboT-ire. /-i ■■ n. X>e Con Dfi.^.^Mqutm ile tnanu. ) In de.nderus eit omnis Plicfus. j£"ynormn moriafterja hunc ordinem tenenc , vc nuUumabfque opere & labore fufcipiant , non tam ptopter viftus neceffaiia ^quam propter anima; falutem, ne vagciuur perniciofs cogitationibus,3i ad inftar fornicantis Hzerufalem pmni tf anieunti diuaricent pedcs iuos. C.tTnern Monnchn gnjlxri' mn liccrf. Jhidcm.Camcm.^ Carnem cuiquamMonachp necguftan- &. nec fumendi eft concelfa licentia. A1o>i/irhis Tim liiere ad foeminas acctdere. T Tj.i.x.PeTueni:. ) Neqi'c commatrcs fibi facere , r.eque ad ^oeminas accedeie monacho licet. £fifroposmcn>fieriap-rque>7tervifitare, ^ coyrigeniia corrt- gere debere.hx Coycilio j4gaihen. . _ ^ I %.q.i.Son femel ) Non femel, fcd fxpius in anno Eplfcopi vifitent monaftena Monachorurn , §<: fi aliquid corrigcpdum fnerit,corrigatur. Dn[ilic!.imoni'fleriitfifri mcm ^ehsre.^Ex VI I.Syncde. , ig.^. 1. DiffiyiiT!'Hs. ) Diffinimusminimeduplexmonafte- jiumfieri.quia fcanda'.um,ideft, offendiculum multis efficitur. Et iterum.C.ln nuUo loco.Ex Rcgifti-oGrec;orii.Monachos & Monachas non debere cohabitarc (imul,fed& dupliciamo- nafteriatoUcnda. Item ex Cpncilio Agathcn. Monaftcria puellarum longius amonaftetio monachoruia , aut proptcr iniidias diaboli , auc propter oblocutroncm hominumcolloccntur. §lud df/ile •virgihes facrd 'velnnr^i <^ conferuKndA ftnt. ic.C.ij.j.JuueiiculM.) Ante fex^gefunum aitatis fua annurn •irgines non cpnfecrentur. Etmoxez Concil. Carthagincn. III. San&imoniales ante annum quadragcfjrnnm non veientur. Item ex C5cil Aphticano I V.Placuitvt ante viglntiquinqi ^annos nec diacones ord'.nentur,nec virgines confecrentur. Item Pias Papa.Virginesnorivele(iturantevigintiqainque annos. De MonlAlihus.ir l''' quicum iliis fcort.-mtur.Gregfr. xj.t^.i.S>qua.] Si qua Monacharum,vel perantiquiorcmli- (centiam, vcl pec impHnitatis prauam confuctudine ad lapfum adulterii dedufta fuerit^aufin itupri fueric dcducta voraginf, iianc^poft competentis feueritate vindifta.in aliud diftriiff ius monafterium virginumin pcEaitentia volumiis redigi,vt illis oratiorxibus & jejuni.s vacet,& fic poenitendo proficiat,&: me» tuendumcxteris arftioris difciplinxpriikt exemplum.Is au- temqui cum hujusmodi foeminis in aliqu,a fuerit iniquitace re- pertus , oiTini communione priuecur,ii laicus eit,fi vero cleri, cusja fuo quoque remotus officio.pro fuis continuo iugendis f xcc/nbus' in monafterium dctrudatur. Mulierem re.igtorAs gratia non tendendam. Tx Gangrenfi Con iiio. Dift.;o.C §ltiicun:jue. ) Quscunque mutier religioni judi- cans conuenire,comam fihi amputaueric, quam Dem id vela- men e|as,& .ad memoriam fubjcaionis illi dedic,canquam re- fomens jus fubieftionis,anathema fit. D ■ his qul aftu (ircumuenti in Monaftrria detrufi funf. Ex Concilia Alofuiftien. \6.q.j.Cr-nfti-uir.] CQaftltuit fane facer ifte conuentus, vt Epifcopi fiue Abbates , qui non in fruftum animarum.fed in auaritiain & turpe lucrum inhiantes, quoslibet homincs cir- cumueniendo totonderunt,& res eorwn tali perfuafione furri- jmerunt,poenitentix canonic.T , vtpore turpis lucri feftatores fubjaceaut. Hivcrg qui illefti comim depofuerunt , in eo quod ccperunt perfeuerare cogantur,rcs vero eorum Itxredi- bus reddantur. Fertrufi in, mtimfterix pnter voluntafem.wn rctineantur. zo.cj.i.C.Si-utijui. ) Extra voluntatcm ptopriam retrufl , in inomftctiis non retineantur. tJonlicet "ouos ordinei confiituere. Nc nimia religipnis diueifitas 5;rauem in Ecciefiam Dei co- fufionein inducac.firmiter prohibemus, ne quis de citero no- iiam rcligionem inueniat :Sed quicuncjueadrcligionem con- uerti vokerit , vnam de approbatis aflumat. Similiter qui vo- luerit rctigcifaindomura de ncuofundare,regulam & inftitu- tionemaccipiat deapprobatis. Cur crgo leiuitarum &alio- rum quorundam ordincs poftcriiis func inuei ; poltcruis lunc inuenci ■ Hoc dccrecum cft in Copcilio gaiierali Laceranenfi,fub In- jioccntiO j.anno ii.i j.Ec citarur aurcgoiioin Decret.lib.3. De Religioiis domibus.Ec appcndicur. lUudcciam prohibcmus ne quisindiuerfismonafteriis lo- atm monachi haticre proffumat, nf.c vnvj abe45 rLVRi- 3VS JVlONASTr.RllS PKASIBER? G A,p y T XXX. ■f.'', ir>'.' 1 pe lejiinio, De pa:mt.T>ift.i^.C.Sitit tibt.) Sint tibi quotidiana jejunia , Sc refeftio fatietatem fugiens. Nihil enim prodeft tibi biduo vel triduo transmiflo vacuumporcare vencrem, fi poftpariterob- ifruatur. Et mox C.Sint tibi jejunia pura, continua modcrataque , id eft,quotidie cfurire,"idie prandere. Item.C.Nihil enimprodeft homini jcjunare & orare,& alia icligionis bonaagere,niiiraens ab iniquitate , & ab obtredla- tionibus prohibeatur. Irem. C. Non mcdiocriter. Nonne rationabiliter homo di^ gnitatem amittir , qui vel jejunium charicati,aut vigilias pra:- fert fenfus integritati ? Item.C. lejunium. Iejuniuinaucemmao;num& generale eft abftinere ab iniquicicabus , & ab illicicis volupcatibus feculi. Quod eft pertedlum jcjunium in hoc lcculo. ii.cj.i.Gloria bpifofi.) Hier.ad PaulinumJIenus venter fa'- • cilc dc jejuniis dispucat. Dift.A,.C.ln iftis.] Telefphorus inftituit , vt non a carnibus modo,fed& a deliciis clericiabftinerenc.Et additur ibi. QnOt. niam moribus vtentium hoc approbatuni non eft,aliter agcn« tes^trangeifionis nosnon arguit. Et mox. C. Sacerdotes. C^tcrumpifcium efus ita Chriftia-r no relinquitur,vt hoc ci infirmitatis folatium non luxuris pa- riat incendium. Denique qui a carne abftinent , nequaquanx fumptuoiiora marinarum belluarum conuiuia prxparent. Vi- num quoque ica bibere permiccicur,vc ebriecarem omninofu- giamus,alioquinreftac,YComniaqu:E corporibus libenc,fimif jjter faciamus. Dift.i}. C. g«/ V.fifcofus. ) AbEpifcopo inexamine illiusi etiam recjuiritur,(i carnium percepcionem non culpet. De fcenitemiA Difi.yC.Nihil.) Nihil prodeit homini jcju.t narc & orare , & alia rcligior?i,s opera facere,nifi mens ab ini- quit.ace reuocetur. Depiuniefuferfiitiofa.AuguftdeDelirin^Chrifi. Difi.^i.C. ^iuisquis . ] Quisquis rebus prxtereuncibus re- ftrittius vcicut ,• quarn fefe habenc morcs eorum cum quibus viuic,autintemperans aut fuperftitiofus eft. Quisquis vero fic eis vcitur , vt metas confuecudim»bonorum,inccrquos verfa- tur,exccdac, aut aliquidiignificac , aut flagitiofus eft, Vidc ibi- dtmplura. C A P VT XXXI, De Confeflionc auriculari. Cmfefsionem aurlcularem non effe ad faliitem neceffariam multis authoritatibus Graiianus prehtil. De foenitentia. Difi.i, tnox iib initio fcfcribens , S\tnt qui dicunt, ciuamlibetcriminis veniam finc confefTio- nc fada Ecclefii & tacerdotalis judicio poiTepromereri, juxt^ illud Ambrofii fuper Lucam:Petrus doluit & fleuit , quia ena- uit vt homo.Non inuenioquiddixerit,fcioqu6dfleuit,lachry- mas ejus Iego,fatisfaftione non lego. Item Chryfoft. Laciymae lauant deliftum , quodpudor eft confiteri. Itemproplieta. Sacrificium Deo fpiritus contribulatus,cor concricum& humiliatum Deus non defpicies. Icem Dauid.Dixi confitebor aduerfumme iniuftitiam meanj Domino , &tu remififti impietacem peccati mei. Quod Au- guft. exponens ait , Magnapietas Dci^vt ad folampromillio- nem pe.ft^atft.dimiferit. Nondum pronuntiat ore , & tamen Dcus jam audiuic in corde , quia ipfum dicerc quafi quoddara pronunciarteft.Vocam enim pro operc rcputacur. Et aliquanto poft Scindite, Scindite corda veftra, & non veilimcnca , oftendens conciicionem cordis , qua; iii ciusdcm fcilfione incelligitur,non in confeflionc oris ( qua: pars eft ex- tcrioris fatisfadtionis , quam icilTuram veftium nominauit,a paire rocum incclligcnslpcccacadimicti. Hinc cciam pcr eundcm prophctam ait , diccns : Conuerti. mini ad mc in coto corde vcftro,& ego conucitarad vos,con- ucrfio autem dicitur,quafi cordis vndiquc verfio. Si autem cot noftrum vndiquca malo ad Deum veititur,mox (uae conuer- fionis fiuftummerctur , vt Deusabica fua ad mifericordiam conucrlus.peccati pra:llet indulgentiam, cuiusprimapra;pa- rabat vindicflam. Vnde, intelligi datur quodetiam oretacen- tc vcniamconfcqui poflumus. Hincctiam leprofi illi, quibuj Dominus pncepitvtoftcBderenr fe faccrdotibus, in itinere, antequamad facerdotcs venirent,murdati funt. Ex quofaifto nimirum datur incelligi , quod antequam facerdotibus oia no- fttaoftendamus, id cft, pcccaca confitcaraur ji lepiapeccaU iriundamur , &c. Vide rbidcm pluia. Ibidero Theologis SeaiV. Cap. XXXII.&c, 42,^ Ibidfm-C Ortinis. Non crgQ m confclfionc peccatorn re- {TiittKui' , quod latn tcmiiruui cffc probatui. tn ititjuc coti- tcllio ad oltcnlioncm pociiitcntia:, non ad iniptitaticmcni vc- nu\ tt iicut circumciiii* data cl\ Abraliirin lij^n.m lUiiitiXj nonincauramiutlilicatijuis.lic contcllio lacciuoti oftcitui iij iignum vcnia: acccpta: , nan in cauTam icunllioQis acci- picnda:. Itcm.C.Vetbum Dci. Vctbum Dcidimittit pcccata, facct- dos cit ludcx, Sacctiios quidcm fuum oiiiciuni i.xaibi.t,«X iiul- lius potcltatis luia cxcicct. lui Glutlaaddit. iuilc}f,idclt,im- niltct Miniii.crio cnimtion autnoiitatc lubctJimittcrc Itciii. C. Quis ali^,ua. do. Chrytoil. fupct cpiltoiam ad Hcb. ^oii duo tibi V. cc prodai m publtcuui.ncquc apuil alios ic cxcuf^s(aliasacc-.csjtv:di'bcditc icvoioptoplicta;diCLnti; Rcucaa.i.c tjcum yian.tu.im. lii^otua conhtcrc pcccata apuJ Dcum vtrum luJtccm , cum ^ratior.c dciicta tuapro- nuiitu, non iiiig..a,lcu coufcienti.i; tu.i nicmovi3,&: tuncdc- mum ipcta tc luifcricord.arapofle lOufcqui. In canuciii umen Jillmiftioneni Granauus diuetfas quoquc collegit authoritaies i^icit cn.m C.Oranis Aiij ecoiittaic- lt.intur, diccntes tinc Confellioiic otis, ck. (atist...ctionc opttis ncmincm a pcccato potfcmundaii.fi tcmpui fatisfacicnd ha- buerit. Tandcm diltinclionem lianc GratiaBus his fernic vcrbiseoncIuoit;Quibus authoritatibus, vclquibus tationum hrmameutisvtraquc fententia fatisfaftionis & contctlioms , innitatut , in medium bteuuet cxpoliiiraus. Cui autcm ha- « rum potiiis adha:rendfi titjicfloiis mdicio retcruatui.Vtraquc ";aim fautotcs ha et lapicnte» & teligiofos vuos, Quibus «crbismox fubiungit veiba Theodoii Cantuaticnlis Epifco- p;,qui vtiamque quoque piobat fentcntiam. Dco autcm coa- titeriipcifeftorum tiledicit. De ftenit. Difi. 5. C. J InpcEn:teRti3, Gloffatot in matginc eicit. Vidcndum cft quando otis confeflio lit tnltituta.vttunt r.rccffaria fii , vel tantum voluntaria.qujiiteitit facienda, & cui, & quando. Dicunt quidam inftitutam fuiffe in paraJifo, .. ftatim poft peccatum, dicente Domino ad Aaaui, rtdam, vbi es? Ideoenimquiliuit , vt ipfo confitcnte pc^cafuro , da. retur for.Tia aliis m poflerum cor.fircndi. Scd quia m iUi juterrogationc Domiiius mii.us cxpictle vidtbaiut ad con- iiicndummonuilfe , ideo poflea cxquUiuit a Cain fratiic.da ^ expreflius , Vbiclt Abel fratcr tuus ? Aliidicunt quod fub ■■ Lcgc fuit primo iultituta , quaudo lotuc pia:cepu Achar ftimcnfuumconficcri, & lapidatuseft^,-, Dilt. Scd & iUud. (Ali) dicunt quod in Nouo Teltamcuto a lacobo dicentc, CoBfiterainialtetUEi'umpeccata veftra , &c. S e D m e t i v$ l>ic 1 TVR eam inftitutam fuiile a quadara vniu^ifalis tcckfia: traditione potius,quamcx noui vel vetens teftamcntiauiho- ritatc. Et ttaditio Ecelcfia; obligatoria cff ( vt prscceptum ait. il.Dift. Inhisicbiis.) Etgo neccflaria ell confcflio in moitalibus apud nos, Ayvo Grvbcos non, oram filii funt, qui ttiicnt loca lani3:orum,fcd qui cicrccnt cpc ra coriim. Et mox Grcgorius. Nos qui prxUimu5,ron tx locorum vel geneiis dignitatfjfcd morum nobiliratc i:.noCciccrc debcmus, nec vrbiuni clatitate, fcd fidci f urit tc. Idcm Anaftaflo Ptcsbytero. Non loca vet crdines crcatori noftro nos proximos fac unt, fcd noj Mi mentabona ci co- iungunt,aut maladisiungunt. Itcra Ambrolius ibidem. Extra paradfum,hoc cff,irfer!ori loco,vir fidius melior inucnitur: & illaqua: in mcliori loco, hoc cft,in paradifo fafta eft,infcrior inuenitur. Itcm Grcgorius Loth in ipfa pcrucrfa ciuitaic fuit iuftus , in montc peccauit. Et mo.T:. Quidcnim paradifo iucundius,quidccElofecurius? & t imcii homo ex paradifo, & angelus de coclopeccando ce- cidic Item Chryfoft. ibidem. Multi facerdotes , & pauci faccrdo- tes mulri nominc,& pauci in.optrc.Vidc,te ergofratresqilo- modo lcdctis fuper cathcdram, quia non cachcdra f.icit faccr- dotem, fed Saccrdos Cathedram. Non locusfanifliScat homi- nera , fcd homo fan.5tificat locum. Non omnis Saccrdos fan- ftus , fcd omnis famftus Sacerdos.Qui bcne fcderit fui Cathe- dram,honorem accipic,qui malc fcdcrit, iniuriam facit caclie- drx, idcoque malus Sacerdos de Sacerdotio fuo criiiuiiacqui- rit,nondignitatcm. CArvi; 41 6 'Encydopxdix Lib. XXV. «lefiin<^uiji mwguam 4ixit abfoluendura. C A P VT XXXV. De Sepuhura, purgatorio, & defunap- rume^equiis. f^ihil pmifrjfe SefHltuf^es ^ exequifU epercfsu. 1 5. ij.i. Animi.. JCuratio vero funeris, conditio5epnItura;, fompa exequianim, magis funt viuoruni ('oiatia,quam fubfi- dia raortuonim. Si aliquid pradeft impio Scpultura pretiof% oberitpio vilisaut nulla. Ni''il referre ■vhiciwjue fepeVtnntMr, 1 ^.q.'Ly!>icur>ijue. )Chiy£o^.\9 epift.ad Hcb.Vbicnnque fe- peliamur.Domini eft terra & plenitudo eius. Sacra hca inipioi defuncios nihil iuunre. I }. q.^. S^ubius petcgta.) Auguftin. Quibus peccata dimiffii Bon funt,a facris locis poft mortem adiuuari non poffunt cjuia guo peecata grauiora deprimunt , fi in Sacris locis fe fcpeliri faciunt,reftat vt de fua praefumptione iudicentur, quia eosfa- ^ra loca non liberant, f<:d de culpatemeiitatisaccufant. Etmox GrcgoriusQuos peccatagrauiadeprimunt.ad ma- ioretn cumulum daninati&nis ppcius,quarn ad folutionem eo- rurp corporain Ecclefiis ponuntut. De S-pultttrti rtihil exigendum ejfe. 1 3 . ^.i.Qurrirur , anpro fepulturamortuorum aliquidiit exigendum ? tibi ii.ter a!ia. C. CViellacft. Gregor.in-Regiftro lanuario Epifcopo Sardinz fcribit. Queflaeft nobis Nereida tcemina clarifliraa , quodabe? fdlidos pro rilix fua? Sepultura fraceraitas veftra velit exlgere. Hoc autem vitium & nos , poflqnam Deo authorcad Epifco- patus lionorem acccffiernus, de Ecclefia noftra omnino vetui- mus , & per prauam denuo confuetudinem nequaquam vftir- pari permvfimus , mcmores quta dum Abraham a Sliis Ephron; noc eft , 3 filiis Seor , Sepulchrum pretio ad humandum cor- pus coniugis poftularet , prlrtium accipere renuit, ne com- jr.odam de cadiuere viderctur confecutus. Si erga tantx con- fidcrationispaganus virhtit, quanto inagis nosqui Sacerdotes «Jicimar, hoc facere non debemus? Vnde, hoc auaritis vitium, ne in alienisdcnuo tcntari prifum:^tur,admoiico.Sedfi quan- do aliqi^enri in Ecclefia vcftra fepeliri conceditis, fiquidcm pa-, rentes ipfius, proximi,vcl hairedes , pro luminaribus fponite quidofFerre volucrint, acciperenon vctamus. Petiveroaut aIiquidexigiomnlnoprQhibeinus,nequ6J valde irreligiofuni eft , aut venalis, quqd abfit dicatur Ecclefia , aut vos de liunia- jiis vidcamini mortibus gratulari,fi£x eoriun cadaueribus ftu- deatis quserere quolibet iricdo compendiuna. Ibidem. Ex Concilio-Triburienfi. Qtiid terra terrarn ven- ^is ? Memento quod terra cs, & in terram reucrtctis. Et alibi de homine didum eft,Tefrarateris, tetram geris, & in terram conuerterIs,qui de terra fumefis.Dom.ini eft terra & plenitu^o eius,non hominis. Icem ex Concilio Varen. Prxcipiendum eft fecundum ca- nonumauthoritatem, vt de fepalchris &hominibus fepelicn- disni.yi n^uneris ejjigant. ' T)e purg.itor 0 igne. ly.^.i.C /»>/!«■/■£■/«.) Poenitentiapurificatorius vocatur jgnis. Eteft Canon Concili) Triburienfis. TStfunHos ignorire res nollrns. i|. q.z. ^xi ^iHm*. ) De motttr* autemquaeritur , vtrura fciant eaquaed viuis geruntur. Efaias experfonapopuli affliifti ait,Abraham patcr nofter ncfciuit. Auguftinus quoque in librode agendacurapromortuis il- lud idem tcflacur ,dicens.C. F.i endum efi ( Fatendumefi ire- fcirc quidcnfmoortuos quid hic agatur dum hlc agitur. Poftea vero audire abeisquihincadeos moricndo pergunt,nonqui- dcin orania , fed quje firiuntut etiain ifti meminifTe , & qua: il- I6s,quibus hasc inaicantiir,oporte.-.aiidire,&c ■ De cxequiis. /lugufl.in lih de Cura • ro r> ertuis agenda. ^ i^.q.z.Ko>i£flim'mH'.) Corporl humanoquicquidimpen- ditur, noneftprxfidinmfaIutis,fedhumanitatis officium. Oiationes -vivenritim defwBrsnimp-odrJfe.Hier. 1 i.q.i.ln 1-rifen'f.) Tn prasfenti feculo (i:imus,fiue orationi- bus fiue confiliis inuicem pollc nos adiuuari, ciim autemante lubunal Ciirifti venerimus, ncc lob, ncc Danie!, ncc Noe ro- gare pofle pro qij6dam , fed vnumquemque portare onus S>uoi defnnHi mn po!f.nt nee excommunicitr,nec nhfolui. 14. q z: §iuodautem.)Quod autcm poft morcem nuHus ex- communicarl va'catvel abfoki, ex vcrbisEu.tngelii monftra- tur, qmbus dicitur : C^jodcunque ligauerls fupct tenam , &c. Supcr terra.m iuquit,ncin fub terra.&c. Et mox C. Legatur ) Gelafius Papa Mortuos fufcitaffe. ChnltLim legimus,ir.errorc raortuos abfoIuilTc nonlegimus. Et 1^1^ hoc tantum facicndi folus hahuic poteftatem^^beato JccroApoltoloprincipalitcimandauit :Qiiodcunque folueris liipci- terram.ent folutum & in cxlls^&quodcunqueligaucris ^tipci terram,&c. Super tcrram , inquit ; nrm in ligatione C A P V T V. I>e Modo cotnf)otten4i controuerjias , qa^ mbis intercedttnt cum iis ctui / Lutherum Jequttntur ducem. P R E C E P T A. Odus componendi controuetfias , qux nobi? interccdunt cum iis qui Lutheriim lequuntur ducem,eft potilTimumtriplex.Aut cnim ex facris li- teris,aut ex orthodoxa antiquii ate fiue D d.Ecciefia:, aut ex propriis Lutheri & Luthcranorum fcriptis depromuntur argumenta anafceuaftica & catafce- uaftica. Nos vltimum moduni delineabimus hoc loco. R E G V I. i«. 7 /. Nos LKther.^ni tjmKtnm ad fiiiidnmentum re- ligionu (.qnfentimm. Fatemur enim vcrinque folum Christvm S^i-ivJfainiii efTe mediatoiem merito & cfficacia, ita vt in nullo aiio falucis particula quaeri dcbeat , aut inueniri pofTit. 1S.4 ii.Sed jam adrcramus fyllogen przcipuarum controuerfiarum in quibus Lutherus i^Lutnerani ftant a noftris partihus. I. Chemniftts i/t fuo EnrhiridiOydi: prasdeftinacione fcribit, guod ele(flio,fcu propofitum gratiae,cffic.c/is caufa lic omnium eorum,qux adfalutem pertineDcIdem fcribit Lutherus preiogo Gerem fuperepift.RoKi originalitcr ncmpc fluere ex praedefti- natione, quinam ctedcre vei non crcdere faluari vel non fal- uari dtbcant. IL Lutherltsexpofit.rap.j.epifl Hehr.i» PoftdlA pag.yi.ie perfona Chrifti fic- fcribir : Fiumana Chrifti natura xquc ac alius homo non fcinpercogitauit,Iocuta cft.vpluit, aut obfer- uauit omnia,quomodo vidcmus nonnuUos ex ipfb facere ho- mincin omnipotcntem,adeoquc imprujcntet confundere na- turas. III. V.Hcohus Andrea, lihello de S. Cana ixcufo Titbing» anno 1 5 5 7 : Sic ergo, inifuit, proponc tibi Chriftum,vt caro ipflu5 non excendatur pcr omiiia loca,veI ex vno loco in al- terum vagetur.fcd ftet ad dexcram Patris, & ibi pr^beai tibi carnem & fanguinem fuu Sic.Idim liheiio,Citr Mi:,am '-'on ie- bearfyeijueytare Chriflia^M^ ica fcribi; : Manducamus. corpus Chrifti in coelis.coram facie Patris, cdleftis.Nam ex ccEio,& in cnclo Chriftus nobis dat fuam carnein. IV loannes Pappu.s commenfMioin. Aug- ftanam confeffio- n m dc fidelium liberis ita docet:funt iidelium liberi in fcc Jcre D.ci,ctiam .inte baptifmum.Scdtamcn promiflio illa & foedus requiruntomnino vt talc» haptizentur. V. Tilemnnas H ihiifius comm,nt inet'ft. Rovi de indura- tione' fcribithanc in fententiam: Pharaonis cor indurat Deus dum ei luccm & fpiritum fubtrahit,dcnegat,& potenter retl- nct,vtnon pofritnecinteiligcre,neceligere vcritatem:immittit ei fpirirum furoris & amencii , vt fponte ruat in pernicicm. Idcm docet Formula Cotnerdii pig.^^ '. V I. Chemn tim hiirmd.t.pag,?^.Ae merito Chr:ftiait:Slcut herbaasgro non medctur , nifi rc(flc vfurpctur & applicetur: ita vittus paffionis Chrifti fufticiens eft ad tollcnda peccata totiiis mundi, fcd illis folis prodcft,i- xi-o«.E.i.Vulc,»n;K/V,omoea fctuari,vplui)tan: appobanrc; non vult omr.cs, voluntatc dccreti. X. Auguft^nn Coafeii^e iit.iemwcyi ^vfu ^aeramcneoriiiu difctcc docct,tiJcui rcquiti in vfu Sacrairjcntorum;\'os docc- mus,qa6d in vfu S.tcramcntomm fidcs debeat acccdctc , quo; crcdat illis promilliombus.S.: jccipi^t ics pfOinitlis,qux ibi in Sacramcnto ofrctuinur. Et cli: r.irio plana H: firmitrjma. Pro- miiVio cft iiiutilis niti Hdc accipiatur.Ar Saciamcijta tjint iiijna promilTlonum. Igltur in vlu Jebtc acccdcre iiJc:. XI. i-u!her:is in famion.' fu.i ®i|': (iiib 6)C t)ci(igen jcljn gc/ totc partitionem dt-calojji rei.incc,quje ell Dcut.5. Huiulmodi multapoiruntadferri ex tctiptis Lutheti & Lu- theranorum , ou-i; faciuu: ad (cabilicndam concordiara,apu4 eos nempe.qui fpiritu ChiitU reguntur. PERORATIO THEOLOGIX P O L i M I C AE, ITa ergo dctineauirous Theolpgiara Polemicam. Nequc enim fuse illam traderc fuiic brcuitatis ftudium,qiiod nobi5, catdl eft in hac Encydopa-dia.Ec vcro controucrtix Thcoio- sica: poflunt facile 'iudicari ex rcgulis poiiciuis & didaftlcis pr.rcedencis feftionis : itemque ex capitibus Catcchcdcis, Colophoiiis loco tcneatur Cohfiffio Gr^reriim ,qu2illo ipfo rcir.pore ad nosftuit railTa.quo hsc racdirabamur..- CONFESSIO FIDEI REVERENDISSIMI D OM I N I CYRILLI P ATRIARCH^ Conftancinopolicani. Scrtpta Conftofitinopoli. Anxo iCi^yr In iiomine Patris,& Filij,& Spiritus Sandli. Yrillus Pacriarcha Conftantinopolitanns,fcifciraiitibus _ intcUigere dc Reiigione Ecclcfia; Orientalis,id ell: Grx- cx , qud credamus videl-.cet , quidque fcntiamus de Articulis Otch6doxs tidei , nomine omnium Clmftiaiiorum commu- niccr, exponitbreuemiftam conteirionem , vt fitin ceftimo- rmm coram Deo 5c tota fccleiia , line i;malatione , fed bon^ confcientia. Cred.musvnum vcrum Dcum omnipotentem Si infinitum, trinum in perfonls.Pacrem, Hlium, &: SpiricumSanftum. Pa- trem ingenitum, Filium genicum a Pacre ante fccula , Patri confubltancia!cm , Spiritum Sanftum a Pacre pcr f Llium pro- cedentem, eandem- habentemeflcnciam,quam Patcr & Filius; iftas tres perfonas in vna eflencia appellamus SacrofanClum Trinitatcm, fcmpertcncdiceiidam , gloriiicandam atquc ab omni creacura adorandam. Credimus Scripcuram racr.im cffi S-(i>cft'£?«KTt»,habereq ;au- thorcm Sp.Sanftum nonalium,cui habcre dcbcmus fidcmin- dubitatam. Scriptum enim eil , h.abemiis tiimi jrcm propheti- cum fermonem,cuibenc facitis attendcrc,quari lucern.T: fplcn- dcntiin caliginofo loco.Prastercaeiusauthoiicatem eife fupe- liotem Ecclclio: auchoritatc, niniis enim ditfcrcns eft , loqui Spiricum faniftum, & linguam humanam , cum ifta pcflit pcr ignorantiam errare,fallerc, & falli, fcciptiira vero diuina nec fallitur.nccerrarcpo:eft,fcdeft Infa.libilis femper &ccrta. " Crcdimus Deura Optirauin Maximum ante originem mun- ^i fuoscIc£losad glorlam pr.^deftln.Tflc,line rcfpcftuad illo- rumopera,nullamque caulam iinpuKiuamad iftameleLlioncin iliam e(re,nili beneplacitum & diuinam mifericorJiam,iuTiiii- tcr antcconftimtionem hnius fcculi, reprobafl"i.-,fjuo$ rejtto, bauii,iuius npiobacionis iiielpcxcris ablblutum ius Dii.vo- lunratcm I")ci cllc caulaiii, li auicm iusoidinatum rrlpexeris iu(titiani Dci cflc cau(am;nuUiicovs n.cft Dominus & iuftus. CicJinuis Dcum Trinum, Paircm, Filium, &; ,Sp. Samflmn efli- crcaiorcm vilibilium : S: inuifibiliunvlnuiiibilia vocanius Aiigulos, vitibilij ccelum, &: qux" tubcoilo , & quia boimscft crc.icornatura ,omnia crcaiiic bona, ncc vnquam malum po- teft faccrc,&: ti quid malum cft , illuJ cft diaboii &: honunis. Dcbctcnim cfle nobis ccrta regulaquoJDcus non clt autiioc mali.ncc culpa luft.i rarionc poicft ei imputari. Crcdimus omnia gubcrnari pcr Dci prouijcntiam , qu.am adorarc &non inucitigarcdcbcmus,cumflt fupra captum no- ftrum,iiequc raciones ipiius poflTimus ccrtc anobifractipiis in- tclligcre;in quii materia tentimus fi encium,in liumilitate po- tias anipkxandum,quam plura loqui,qua; non xJificant. Crcjimus primrm homincm a IXo crcacum cccidiflc in pataJilo,quiancgledo diuino prrccpco,ferpcncis fraudulcn- to obtcmpciauit confllio, indcquc originalc pullulaffe pecca- tuni poftcrlcati , ica vt ncmo fccundum carnem naicacur , qui non portct lioc podus.fruiftiifquc fuos in hac vica nou fcntiat. Crcdiraus Filium Dci,Dominum noftium LTum Chtiilum fc cxinanifle,h.e.in tu.i hypollafi humanam aflumpfiflc nacu- iam,Spiritu S.conccptum.faiiumque homincin in vtntrc fem- pct Virginis Maria:, nac{imque,pailum, fcpultum,&: rcfurri-- dionc gIorificatum,falutera & gloriamomnibus fidelibuspe- pcriflc.qiicmexpcdimus vcnturu viuos & mortuos iudicarc. Crcdimus Dominum noftrum Icfum Chriftum l<;dcrc in dexcraPatris,ibique pro nobis inccrpcllare &: incerccdete fo- lumoiSciofungentcm vcri & lcgitimi Pontificis & Mcdiaco- ris , indcque folum curam gerere luonuii , &: pi;Ecflt- Ecclc- lix, ip(am variis benedictionibus ornanJo,&:foEcundando. Crediinus fine fide neminem pofle (aluari. Fidcm autcm eam vocamu^i.qux eft in lefu Chrifto iu{rif)cans,quam vita & ir.ors ChrilH Dominipcperit , Euangclium prxdicat i &; finc qua ncmo potclt placcre Deo. Credimus Ecclefiam,qui vocatur Catholica,fideles in Chri- fto continerevniuetfalitcr,qui veldefunifbi in patriafunt, vel adhuc in via peregrinancur , culus Ecclefia; caput,quia homo ii.orcalis cife nuUa rationc poceft:, ipfe Dominus nofter lefus Chriitus folus caput eft,ipfeque clauum totius regiminis Ecclc- lixininamutenetjiedquoniaro in viaparticulates Ecclefn vi. fibiles iunt, & in ordine vnaqux'que habet vnum primum, ip- fum non etre propric vocandum caput particularis illiusEc- cleiix , fcd improprie & hoc , quia in ipsa eft menibruin principalc. Crcdimus membra Ecslcfia; CathoIic.T effe faniftos ad vi- tam .•Kternara elcclos , a quorum confortio excludi hypocji- tas , qu.^muis in particulatibus Ecclefiis mifta: c\im tritico pa-, lcx inucniantur. Crcdimus Sipirltufancto fanflificarl &: doceri Ecclefiam In vi3,iplc cfiira eftverusParaclccus,quemmiicit Chriftus a Pa- tr? vt doceat vcritatcm,tencbrafque excutiat 3 mentibus fide- lium.Certumenimeft,qu6d Ecclcfia in via errarepotcit, fal- fuin pro vcro eligcndo, a quo errore folius Spiritu fanifti lu- mcn &c doiftrlna nos liberat, non mortalis hominis, quamuis medianccoperaminiftianciumEcclctia: hoc potfic fieri. Credimus hominem iuftificariper fidcm non ex operibus, Ciitn aucem dicimus pcr fidem, intclligimus fidei corrclaci-. 3bif- perum Bum, quod eft.uftlcia Chrilti, quamfidcs apprehendic , no fprtcurrunt aHus imclteilus in renrcitn- /M.Vnus pi.Tcedit opus facicndum , & nou tantum cftcogni- tiuus , fed ctiam mociuus , quia mouct & indinat aiiimum ah bonum profequendum vcl fugiendum. Hunc alij vocant autum ptiLticum. Hoc refpciflu confcicntia coiungitur fu- perioti lumini rationis,fcu habitui infito. qui appeUaiur fyn- tecefis. /iltciaAus fequitut opus lamfadum. Ellcnim iudi- ciumde taUopcic , vtrum fit honum veImaium,quo judicio fit applicatio fcientiT , tVii Iet;is , ad ipfum opus jani faftum, Aiij vocanr hunc aifluni fpcculatiuu,m. tt quoad hunc acftum confcientiadiftcrt a fyntereli. Nim fyntercfis ell habirus pri- morum principiorum piaclicorum.ic nunquam pottll crrare, femperqi fuppcditat propolitionem in lyllogilmo prad:ico:At confcientla cit facultas vel aAusrationispraflica:,^: inrerdum abcrrat, femperque format alVumptioncm & con.lulioncm m fylloalfmo praAieo. (•. D:io /unt fumma confcieni i * gener» m.ixime p'of'iA:imfci''nfa rccix -«• er'onea. Confcientiarclia, eft , qu-i: conformis crt le;;! aut Euanj^elio^ei-ycuf^.qui ad le- gis aut Euangclij normam non conc^ruit. 7. Duo funt fummct renfcientid, ^eaera m nus proiri.i ; confcientia bona ^ tnila, Kam bonitas & malicia non eft in ipsa confcientia, fcd in ac- ttonibus , qui efficiunt vt homo habeat confcicntiara bo- jiam vcl malam : Itaquc confcicntia dicitur rcifla & erronea, denomlnationc intrinfcca, bona & mala , denominatione ex. trlnfec.l Eft cnim confcicnria bona,Ixta &: tranquilla cogita- tio cordis , de rebus nortris iuxta legem aut Euangeliumrefte geftis.E concrario mala confcientiacft terrifica cogicatlo cor- disde rebu!, noftrismalc idmnuiiiins.S .Cenfcientia duhiii.,epi- Habitis (y fc-ufuloftt intlicji e(i indijferens; inhypotheji efierro- Wf.i.Nam con eifn'iz c^ubi^ eft,qua? de opere aliquo nihil certi iudicar , fcd fuspenfa hxret : e-in.)bilii , qu,T probabiliter iudicacpartcm altcram lioncfta;n elTc in aliqno opere , cui Sc afl"enrirur,timct tam:n,ne torie .Sc alcera pars contraria hone- lli C\x:'crupii!ofa ell: , cura quis in quxftione ;;d aclionem per- tinere vni parci adh.-eret, fcd morus racionibus leuibus ab ac- ^ione dctcrretur, & fic velutipcrpetu.i animi anxictjtc tor- quetur. 9. Confcienli^ aciiones fiu propris. opera.tiones funt oh- ligire vel mitigxre, ^eu impellere aii agendum xie! depeUere ^ re- 1/ocare ab agendo,teHificari , accufirevel ex-rufare. Hinc ita- que eft ordo. Primo cdm intelleftus pracflice iudicat ali- quid faciendum vel omiccendum efle, quia legi efl confor- me vel non , confcientia dicitur obligare feu inftigare , vel retraherc. Obligacautem confcientia non per fe, fedrationc legis. Lex enim propric obllgat : confcientia , tanquam prxco legis. Deinde , ctim intellcAus poft opus jam fa^ftum fpecula- tiue judicac de eo, an bonum fic vel malum, tunc teftificrri di- «Itur. Tertio, cum opus pacracumcftconforme legi , confcien- ria excufac , laudat , commendat, folatur : ciim vero opus eft (:ontra legem, confcientia accufat , reprehendit , mordet. 10. Confcieniin. reci/l fundntr-ntum eftex ^ Euaagelium. Lex,in- quam, naturx, & pofitiua, caq; tum diuina, tum humana, qua- tenus ncmpe confentit cuni lcgc naturi. Itaquc lex natuix & diuina obligac cQnfcienciam i.rimediacci humana , mediate. Tuangelium obligatconfcicntiam immediace:confcienciam di- cohominis vocati,cuiusaures circumfonat vox Euangclij. 1 1. Confcientia reBa obligat fimpliciter;crro»ea,fpcundiim quid.ltz fi confcientia erronea inftiget ad facicndum rem indifferen- tcm, quam pucacefle diuinicus prxccptam , tunccontraillam cqnfcicntiam non eft facicndum.licec id quod fic , prxcepcum fton fit. 1 1. Confcient:* dubia eji talu (peeu!a:ine velpraiiice, Speculatiue; cum quis extraaftionis exercitium dubius eft, an aftio illa ficillicita:vc,an liccac lioftem prodere.Pr^j^iVei cura quis in ipfo aftionis exercitiodubitat , an reifte agat vel fc-. cus : vc, fi quis prodendo hoftem , dubitet , an refte faciat. Si confcieiicia fic dubia praflicc , neminemobligat , donec dubi- tationem^deponat , & ex jufiis tationlbus jlatuac hanc vel iftara rem liccre. Fieri camen potcft, vcquis in dubio fpecu- laciuedubicec, praftice camen fic ccrcus de re aliqua, & cune non peccac : vtdubitare alrquis potcft , an hoc bellum fic li- citum, cumcamcn certus fic in praxi, fibilicitumefle milica- rc in hoc bello, vtpote quod a Principe fuo geritur. i ;. Con- fcientia opiriabil» n » nhligat , ciim opinio plnne esi improba- biiis. Nara judicium prafticum , quod ci innititur , eft teme- rarium. Si vcio improbabilcm opinioncm aliquis habeac prc? probabili , cunc eft confcicncia crronca. ffo» etlam obligat, cumopinionititur fola pluralitate ita fencienrium. .^f oW;^^/, quando opinionem aliquam ob caiifas probabilcs pro vcra Ki3\m.l\.Confcientia fcrupulofa uon ohHgnt. Nec enim nititur vlla fiuecerta fiuc probibili rationc. Igltur deponenda eft: &certis remcdiis cxuenda: videlicec ardentibus prxcibus,fe- na panitencia, concemptuiludibrij Satana;, confilio bonorun», Ttm m. &i doiftoi-jm viroruiii.&fimilibus. 1 5. Seplem funt modi ^gg- n^r.i m.:U coufcienti/t.i.rnnfri: nri.i cau,erifita,hnc ci\ , refecla per maliciam,& veluc iiiginace indeiebili norata. 1. confrien- tia ' iinis /a.v..icum quis enurmiu taimim fcelcta vitar,leiiiori- bus autcm fccurc indu^gct. ). tonfcicnli • pirM,-r'a ( ciim quis peccaiamimma, vcl ctiamnulla, pro nugnis habet ,maiiina pto nu';is 4. (■(;»/'ri^)/'»'^/>rr!<«/f,y:i;ciim' ne quidcm maximt peccatacurantur,fcd perliiafione miferigotdix Deioblitcran- lUi.s-'oninrtitia nitnis archr,cum(\\i'fi oh frequcntcs iapfus de milericordia Uci dclper.at, .ic proindc in iniquitare pergir. 6. confci.ii i.i perpl.x.i,Mn\ quis inter dun pcccata h.cret.iiefciu» vuiim cligcrc dcbcat,cum ncuttumfit eligendum.?./'-'»/'"/»- faioafcicmia, ciim quis metuit fe in fingulis aiflibus pcccare. J (i.iiima ccnfcicntin acjuiritur ^ con eruaiur vittt innccenti» ^ fivnitinta Illa facit, nc vulnerctur confcicntia : hrc fanat vulncratam. Vtraq; nicitur fatisfaiVione lefu Chrifti.Kain fo- lus Chnftilanguiscmundarconfciciuias noftras. 17. IniieU bont confcitntio ,iw vica innocmiia, focmtcntia,gaudium in Dci- mim,^ obfequium vcrhi D,i.H'\nc itaq-.aliquis potcft fcirc.an habcat bonam confcicntiam. i 'A.hidicia w»,i/£ co.fcientis. fnnt ferfeutramja in peccat \iy peccati palli.ttio atcj;imitalio Malam itaq; confcicntiamhabent,qui funt cx numero aperte fcelcia- torujn , aut fcientes volcntcs male agunt fub fpccic rcfii, aut adcxcmplumvulgi. 19. Chri/liano, opor/etvel inprimii h.tbere confcientii rationem. Nam Dcus cnufcicntix puritatem nobis mandauit ; & fancli Angcli dcleflantur opcribus bonis , qu^ p.iriuntbonamconrdentiami& diaboli opcia impedmntur , fi fhideamus immaculatam feruarc confcicntianiidcniq, amifsi bon.T confcicnci.i amitcuntur omnia bona,vide!.fides , exerci. tja fidei. folatium fortitudo in aducrfi'-, , tranquillitas vitx , & luSniUTicii. io. Conciem'ta vulneratttr p'r peccata, quafitin ex wal tia:finatHr vniuerfditerper fangiiine Chr!fi>i;i aitfcul,-.ri- terper bor.aopera.V^mo primi cftiqulapeccata ilifirmitatis non fiunt concta conlcientiam , fed folum peccata malitix. Ratio fecundieftiquiaChriftus aliena cuIp.T concriftatam habuit confcientiani. Ideo fola ejus pafllo idoncum eft remedium ad fananda confcientix noftix vulncra , Hebr.g.vcrfu.i^.Io- hatv i.v.r .j.Macth.i 6.v. 3 S Racio tcrtii eft,quia fanguis Chri- fti nos ita mundac a peccaris,vt non folumjuftificemur.fcde- tiam magis ac magis famflificemur. 1 1. Confciemia in hcmine non prorfus poteft ext:ngtti:[ipifsime tanien efnoad actum impedi- ttir Ratio prioris cft i quia confciencia eft lumennaturale in Iiomine. Ratio pofterioris cft ; quiaconfcientia fxpcnon fa- cit officium , quod impediatur violencia morbi , vi afFcifVuum, occxcacione mencis,ignoracioncvoIuntatis Dei , obftinatio- nc,&fimilibus. 11. Forma ccnfcienfia in homine eft,qu6/nfetJto <'orum,qU£. deDeo credumur.eft neceffariay quando ad edendam fidci confelTionem legitime vocamur, vcl ' pfoximum luetiiacctc poffumus noilr.i confeflione .5. Cum peus fit fpiritus in.nnitus.oaj dcliemus itlum lencipere fub ima- gineformi externi:\>i<:c^\.\tt rcfert.quod Oeus fub conceptu fe. nis , ducis armati &c.fe oculis hominum obiccerit. Nani ha;c . talis imago cft tranficns , non vero pcrmanens. Quomodo au- tem Deus concipi a nobis poteft ? Ita , inquam , vt adhibeatur YJa negatioais,eminc^tii,& caufalitatis, qua de re vide fupra in Pneumaticis.iJ. gao//D««jy;/,tcftatur libcr natura; , Scii- pturs, & confcientiae. -j . Attrihuta, Ue' mnl^ugnxnt citmipfiti: fimplicitMe c\\x\3. vt intelleiftus & voluntas, &infinitaffaculta tes puta numcrandi , canendi , properandi , uidicandi , difpo- nendi,&c.non pugnantcum fimplicicfTentiaanimajrationalis. ita quoque in Deo fe res habet.8. Affeiius\, qui Deo tribuntiir notant fimilitudinem efFeftus, qui oritur ab cfFeiftibus huma- nis. 9. Deo omnia funt feffibiUa , qux nempe Deo funt digna. lo.Deus itn eft omntprs.fens,vx. fit extra cunctacontinendo.in- tra cunda adimplendo, fupra cunfta prifidendo, iuxta cunfta fuftincndo. l=ra:fens, inmiam,crt,omnibus & fingulis creaturis, non expanfionc aut diffufione efl"entia.*,fed pimctaliter omnia fibi prxfentando. Nam totus hic mundus eit ad inftar puncti coram Deo. \i.Detu iujle punitpcccata parentum in liberti non eadem numero, fed fpccie : quatenus videl.liberi confentiunt aut commcmicant peccatis parentum. iz.Dei luftitia runperi' clitatur,quo d impiu in mumio jlerumque ben^,Qr> pin mAre-edi tumquia nemoeft in mundo tam faniflus,qui non habeat la- bem peccatiitum quia impiorum felicitas non eft veta,fed vm- bratilis ; tum denique quia calamitas piorum ipfis prodeft , Sc aliquando commatabiturcum vera & pcrenni felicicate. 13. Deus'ab ii,terno non fuit (i//'»/i«,fed fuit maxime aftuofus,quan- tum ad operaad intra,& quantum ad decieta. i j^.Deus hodicque creat; qmaabfque mtermiifione influit vircs opcrandi , & ita res variasproducit per creaturas , quibus influit vires agcndi, 1 5 .Deni fecit homintm bonum mutabiiiter ; neque tamen ideo cft caufa peccati,quodhomo patrauit.Nam homo peccauitde- ficicndo a Deo ; quod non accepit a Deo.16. Drus imjediuit lapium hominis moraliier,6i\ndo ipfi Iegem,ade6qucprohiben- do adlum ma.\\im;nonimf'ediHit euentualiter pioh\her\do euen- tum : quia iudicauit melius cffe^vt permitteret hominem labi, quim a lapfu prohibere. 1 ■y.prouidentia Dei fe extendit j d om- nitt bona ^ mnla : ad bona; efficiendo & afficicndo ; ad.jnala, afiiciendo tantilm, I V. De SS. Trimtate fnnt hi cafiis confclentitt. I. Trinitas perf-^narum i» vnn Dei effentia probatni ex Scri- pturis : & iliuflratur fimilitudmibus variis. Quibus accedit confenfus veterum Rabbinorum , prifcorum Philofophorum, &. vniuerfa: antiquitatis in Ecclefia N.T. Quantum attmet ad diclii Scripiun, illa probant pluralitatcm,vel trinitatem.x)ic7/» friorii gencris in trcs ferc claflcs difparantur.Et pritno quidcm pluralitas in vnitate Dci probatur cx diftis , in quibus Dcus dc fcripto loquitur in pluvalinumero : vt Gcnef.i.v.zS.cap.j, v.ii.cap.li.v.y. Exod.6.v.8.Dci»<;f probaturpluralitas exdi- ftis,in quibus Deus dc Deo loquitur:vt Genef.i 9. 2.4. Dan.9. v.i7.2ach.i.v.8.Hof.i.v.7.Pfal.iio. V.19. Tertio pluraiitatera in Deooftendunt illa diifta , in quibus nomini Elohim iungi- turverburn fingulare,abfque enallage autcatachrefi:vt Gen.i. 1 .DiH^ pefterioris £eneris,(\\i\h\is nempcpluralitasifta rcftrin- gitur ad tres, funt Pfal. 5 3 . S.Efa.^S. 1 6. Matth. 3 .v. 1 6. 1 7.C.2. 8. v.lg.i.loh.^.v.j.Infiffjilitudinibus excellit meoiudicio, quod omnia corpora naturalia conftant cx tribus principiis hypo- ftaticis.Dc confenfu Rabbinorum (^ prif 01 um philofophorumvi- de Mornxura deveritate religionis Chriftianx. D^ confenfu orthodexit antiquiiatis vide Symphoniam catholiram Polani.x. Tres perfonain D«Mo»y«wiciAfer'tptH>£ [oi^\i\int\xx\<:\ fenlim de diuina& Immana natur.i,vei de incarn.uione, loii.^.v.i^.iS. i.Tim. 1. 5.Ioh.l. 14.C0I.1. 9 I. Tim. !.i6. Heb.i. v.14. \6. Rom.i. }.i.Petv.4. i.^imii.-tkdin s occurrunt varis :inquibus iftx-tics excellunt , puta vnioanim.i: & corporis in liomine, terrum ic^nitum , &c furculus trunco infitus. Tfjlinioni> funt apudPlatoncm, Vir:jilium,&alios.Q^uopcrtinet qund Boitius 4'' dilciplina fcholaltica knbit , in tumbj Platonis rcpcit.un fuirte lamiiiara auream , in qui fcriptum fuerit : Crf.^o in Fi- lium Dei nitfcitHrum devir: ne , Inter oracula exceilunt ifta duo. Vnuni .Sibylla:Ei7thra;.c,qux vaticinata cft hunc m mo- dum : In nouiHimis temforibus humiliabitur Jieiis, (y ^-wnilia- hitur prolrs !linina,iacehit in ftrr.e agnu^,^ ffficiopuellariedu- fAoitur Deus c homo. Alterum eft Apollinis Dclphici , qui Auguiloconfulcntipaulo antc natiuitatem Chrifti fic rcfpon- ore;fed vtriufque camcn vnio manfit cum naruradiuina,ita yt petfona; folutio non fit Cecatz.Z.ExitliittieChriftifendetab lom. III. emnipottntiii ipfim\<\wxm haber rommunf m cum P.itre & Spi- rilu (jinfio.^.Rrditu- Chrifti adiuUieiiim n«ndebit 'videri run- i3of;«iquia oportec vt oinnia priijs fiant,qua: ptacdiila funt. A P V T IV. De Cafibu^ co»fcie}tii£ circa tertiam SyniLolipnrtem. P R iE C E P T A. ^ Jeb.t nolis aidere animum. Illa fiquidcm eft inter Chriftum & eius mcmbra, itcmqueinteripfamcmbra,quo vinculo nihil cil flrmius,nihii auguftius. 6.&iifiinEec[efiafaeit ejficium ftium, i.cftinnume- roeleaorum O" iu/iifteatorum. Iftud autcm officium eft pofl- tuin in auditu & obfequ^ verbi Dei. / / /. De remiffione peccatorum, cariiis refirre- Uione , & vna Aterna notentttr ijii cafiti. I. KemijJiopeecatcrumfitpropteriuftitifimChrifli. Eiuscnim mcrito iufticoram Deorcputamur. i. Remijjiopeccatorum gft irreuacabilis. Nam Chrifii obcdientia eft ititgiiufff, illud, cu- ius nominc nos gratia Deiiuftiiicat , & tandcm glorificat. 3. RemittHtur peceatapr£terit.i,frdftntia,(}rfu:urti.^a.min({i' ficatio JuiIIumrelinquit locum condeiTjnationi.Ioh.j.i^.Pcti- tuttamtnquotidie rcmiflio peccatorom , quia continuatio huius grati.e nobis cft neccfraria & vt fcnfus & manifeftatio eius magis magisquc yeiQipiiiun.RefurrtcHocarnis pcndet ab illa. Dei lofntia qu4t in pri'?ia crsutionefuit Winifefta.i.t varia ipfius excmplafunt incurfunatura: : vt quando arbores cem- poreverno recuperant fuum nitorcm , &granum in tcrram conieftum ibique mortumn germinat&c. 5. Vita tierna cer- to e(i expecianda iis , j«z vitam iflam hic tnchoarunt. Sunt cnim membra Chrifti. Quare vbi eft caput , ibi oportet eciam efTe membra. C A P V T V. De Cafibiis confcientice circa primam decalogi tahulam. Prjecepta. »fl Equuntur cafus confcientix circa cJecalogum, & ptim6 quideiT» circa primam eius tabulam. Itaque. Spiiitufan. Cafui ie Ecclrfia Se c»mmunio- ne fan^o- tum. Cafus dc reniiiTione pcctatoru, & fcqq, »[• ticulij. Oo Huc 41% EncyclopsdisE Lib. XXV. Hucpenincntcafusciica primum , fecundum, teitium , & qu.ur.um decalogi pr^ceptum: qu.bus prsmittuntur cafus de dileaione Dci & proximi. '^ m geneie. CsAi 6e di- JC(aijneI.)ci & foxnni R E G V L JE. /. C<«/w confdemi£ de diletllone Dei & fnn' ' ' natenmr^ ximi ingintre hi . C^fu? circi prinium euUuDci i£xtwn6 i gcneie. Ij Ofortct il:l'j!crc Vcpmi^ froxtmu afjiori nxtHrxli e^ /«- fernaturali. Amore natuiali diligimus Deum , vc creatorem: fapernaiujali,ytre'*i=;«j charitatts erg*Deumdehet effe f-.mmiM oi/ieSnte^afpreciatiui.iQ- iraenfiul : IiQC cfl:. quantum ad obicftum, ^tftimationcm, & conatum, vt nulli velimus ma- ius bonumquam Deo , &iplunianteponamus omnibus no- flris bonis,& vehementi conatu appli;emus omncs facultates & vires noftr.is ad eius dileilioncni. 4. Frox mus nohis inimi' tUi etiam cfl diligenius , rionquod iniiivieus fit , fed quod iit confors naturx noflras , & gratiK diuina; capax. 5. Pojfumus ptcximo malnm aii lUod oftare , aut mxlo eius Uf^ri, non qua . maium eft , fcd quatenus eft ipfi bonum, vt pat atur maium. 6. Oportet froximmn diliger! atfeHii ^ aciu. Nam dileiflionem ir.imici Chriftus expiimitper Bencfacite. ■j.Charitnf froxlmi . etiitm honx tcmfdr.ui.z cum vitacontemnit , quando nempeid ewgftfaltis seterna proximi. 1 1. Cafus circa primum pmceptHm /iii7i hi ferg. i.Jtitetntis Vci culttif efl f;m4^nP7>tum ctilttu i,!em.CX\iii eft eius anima. Nihili ergpputandus eftcultus Dei extetnus, finon perticiatur sbinttrno. %. Duo funt »Biu cuiim inter- Tii , deuotio ify' fuimijjio. i;(;/i:i)//(i compleftitur tres virtutes cardinales, fidem, fpom , S: chancatem. Siibmifto compledi- turquatuorvirtutcs , tim,6rem Dci feu rcuerenti^m nurainis, Taticntiam, inuocationem, & gratitudinem. 3 . Timor filia-lis f^.cit, vt frimo tlmamuf Demn frofter offenfam,fecundovero icco profterfaenam. Oportet enim priino caucre peccatapro- pter Dcumipfimi , qui hoc vult , & cuius natun aduerfatur peccatum. Dcinde vero etiam metuunturpQcnx, quia ne- mo libiipfimale vult , optatque fibi magis Deumpropitiuni & beneficum , quam iratum. 4. Gemitu^ (y quetel/i de mife- riii noflru., orii ex c-nfid ratione feccati , ftiat lifici. Secus fe habent gemitus profefti ex impatientia. 5. tiulla creatw r-i diuinattntu efi f.fpcitnda. Nam cultus dinini obieftum eft Deus. 6. Vniferfn^ ^S. Tnnitiitii ditiino cul'u affci fotiji fme aiterii, fed non extr.: aheram, Sicut enim de vn?. cogita- re & loqui poCum diftin'-te , abfquc altera : fic & vnam fi- ne a^tcra vener.iri poffum. Fit auteni cultus ille non extra alteram pcrfonam. liaqtte qui Patrem adorat diftinfte , fi- mui etiamtilium & SpiritumlanAumadorat vnite. Pcrinde eigo ert , ad quamcunquc perfonam prcces titas dirigas^dum- modonuUam .a fiduciatua eicludas. 7. Curr. hiimama Chri- ftinntura adoratur , ^dHcia termimtiir ad ferfonnm TovKiWu, feum iiatorn. Vbi probe riotandum eft , rultnm illum, quo caro Chrifti afficitur , efle peculiare axioma , foli Chrillo proprium. 8. Himi^ i^on foteft bcna cii»frient'A fiduciam fuam collocare in Deiit» ^ eretnuram ; fi quidem fermo fit de eodem fiducl* gsnere. Alioqui rede dicitur : Egoconfidj, Deo & arte mea , ^ci) l^crfapf tnirb «iif @ott onb meiiie lunft. Neque cnim hic cadcm fiducia diuiditur inter Deum & artem,fed diuerfa fiducix genera exprununtur. 1 1 1. Cafiu confcientiin. de cidtu Liei externo in gettcre hifiini. 1. Ctdtta Vei e.\:terntt^{c\u\ vfirate ^ppell.itur religiol/w^-x/i- libet refublicakni conftituta, eftmceffaritts. Eft enim fun- damentum ciuitatis ,_origo iuftitia;, vinculum difciplinse , im- pedimcntum confufionis. 1. Keli^io vcr.i coafefuaturaqua- tuor pi rfonnrum ^rneribui ;' per t&tidim media Per 'on& func miniftrivcrbi, magiftratiis , fuKliri , & patresfamilias. Me. dia , fiue adminicula, funt adidua precatio , ' fcripturarum jn.cditatic| , fa^jbati fandificacio , & bonoxum Eccl^fiaftico- iiun collatio auc confcruatio. y. Vnireu religionis inref. efl vouenda ^ fouenda , quoadeiuri fieripoteft. Interlm diucr-r fae religiones fn tribus iiifce cafibus tolcrandx funtifincm- pe rcspublica flt turbata , & magiftratus non habeat impc- rium n>erum , &quando magiiuatus per lcgts imptrii tun- ^amentales fp ad diucrfarum rtligionum oblcruantiam iu- ramcnto obftrinxit. 4. TnrtfubUcafiicatafiqiii jjriu/itim er- Tfnt in rciigioae, cnera cjuieti.ferendi fiint. Namillos expelle- fc , crudele cll : & eos cogcrs ad religioncm , aducrfatur na- tura: religionis ; quia nihjl tam eft voluntarium , quara reli- gio , vt ait Laftaaiius. 5, ludu Lpt.Jl confaem a. to,srarifof. ftint inter Chriftianos : finempe pertis lcgibus cohibcantur ipforiira blasphemis & vfara. 6. AliquU bcna cpvfcicntia , facrK infidclintp ^hdre icorum intcvciif joteft videndi caufa, vt nempe de profanitate iftorum facrorum ir.elius teftari pofTit : & ffficijfolifici caufd , vt fi quis nccelle habcai Prin- cipcm corauari ad Mifiam^ Oportet autcm vt in vtroque ca- fu vitetur fcandalum iniirmorum , & diligenter caucaturne qua poUutio lubeat aninium noftrum. 7. 1'rgcnte fummane^ cefitate aliquii vti fotell b-iftiimo .htretico-tim : fi nerope fub- ftantialiaretineantur integra. Reliquis facris , Jd eft , auditu verbi , & vfu Euchariftix abftinendum eft : quia vtrumque |ioc facrum ratione fuLfta^rtix ^ fimdamenci corruptum eft, i.Inter hoftesveritatis , eonferHandi vin religienis caufa^ licet vii friuato minifterio ■ hoc cft , paterfamilias ad fe voca- re poteft paftorcm , vt fibi luisqiie in cura rcligionis infer- uiat:nifi force in viciniapafflt vacare diuinocultui. 9. Si j»», rcbus afiter non feren/ibus , in:er hoHes -veritatu h«bitare co- ^aiiir,fex iHa obferttet. i.non affedet nimiiim ipforum ami- ciciam aut famiriaritatem. i- ne colludat cuin iis in religione, 3 . ad facra ipforum ne accedat. 4. matrimonia cum iplis ne concrahac. ^.operam fuam ne nauet ad propugnandam falfam religiouem. 6. accurate difcernat geminamvitam ,quam qui- lihct Chriftianus in hoc mundo viuit : ariiinalem videlicetac fpititualem. I V. Caft^i confiientii& cirai fritceptnrn decalogi fecmdiirn,hi notentur. feci I. Imago religlonif eaufJi ficla ^ faiia ab hotninibus indu- cit idololatriiim : quia /cligionis immediatum obicflum , cui defertur, cfl Dcus ; idquc tam adajquarum , vt ncc religionis orticium ahqiiod ad aliud obieftum fine grauilTima Dei in- iuri.T poffit rcferri. 1. imaginibus iftu homogenet lunt otnnes iB^ ceremoMd , quaad niifticinir, vel redgiofnm fignific •tionem p.b hominibus iitfituuntur. iftiuimodi enim ccremonia ne- fjue per vjm inditam a natura , neque per inftitutioncm di- uinam , vllam liabent determinactm vim docendi : per in» flitutioncm autem humanam nullam poflunc accipere ; quia liomo nequc hoc impctrando poteft cfEcere , ciim fuperet cius authoricacem ; ncque impetrando , cain Deus niliil tale p.etenti proraiferit. t. L.tncii AngeLi inuitantut ^V retineniur fiu fricibus ad Deutn , ^ imttatinne virturum , cjmbui illi de- ■ leffatuur: cuiufmodi ttint inprimis oblequiura Dei,humilitas, caftita.', concordia, 6c aflidmtas iu precibus. 4. Hcnor , qui foll Deo dcbetitr, tjr quem 'ancii Angeli tccifere renuerunt, iffis ne deferatur. Hoaorantur autem redle fan'i(c;vmwi itaqiie diaboli aftu- tiara animaduertcre. 10 Diab"lus nouit impurn* cog^tafenes, c\ucif hominibus imm'>ttit. Vigilato itaque cft opus,ne per huiufmodi fuggeftiones vnum fiat cuni corde noftro. 11. Mirxcula ditibolinon funi nifi Aquiuoci dtlia mimcula. Sunt cnim miracula naturae, artis ,vel fophifticationis. ii Sem- fer in confpeHn habere oportet tabutam illorutn oferum , qiti, dinbolm prAflare non feteft. Recicantur autem vfitate duo- decim huiufinodi opera : videlicet , nouas crcaturas produ- cere, crcaturas multiplicare , creaturas mutarc aut transfor- mare in aliam fpeciem , mortuos refufcitarc , morhos fine medicainentis collcre , vcerum macrum claudcrt vel reclu- dcre,curfum Solis inhiberc ,mare vel alias aquas diuidere, fucura immediace & cerco fcirc , qualitates elementorumtol-' Icrc vel fufpendere , denique miracula a Dro in .Scriptu- ris edita priftare- .15. 6)«/ 3 Si «nim fiat in eonfirmationfm falfc doi^iina; , dcbemus ililad aucrfari & dcteltari. 14: Etfi diaboluf, permiittnie Dee, tmtbos corpotis pofft inmilteti : ti\men illos non debtmm re- ferreai »uthcretn dii»t«/«»7>.Oninia fiquidcm niala panx no- bis a Dco immittunrur ob pcccata. t ( . Si contmgat, dm- lolum in affumpt/t xiifibili formdtiobifirMtn conutrfari, qumuor i]l»f»cianf*r. Primocontuwiamusad preces, Jc vctbum Dei. Deindc necollud.imusaut jbblandiamurdial^olo. Tcrtio m*- ncamus in viis no(his , lioc cft , officiavocationisno(hxdi- liscnter faciamus. PoiUrmo diabolum mai^no aniiuo, ex vc- rande & timorc Dci contemnamus. i(!. Tncipinnlialtlt flu- dl» & eptra , ex quibu» tim prtenfiatn a^nofcere pofjumtf, tutn viflbili firmt n n aphartr ■; lunt adutrfari Deo , Chri/I», fanBu An^elii , gp fancfii Hommihicf. V.x. Deo cjuidcm ad- ueifatutcorrumpcndo cius cultum; Chtido, perfcqucndoip- fius regnum :f.indis An'jclis, impcdicndo eogitatioiies pur.is ijuas iiolvsfiiqgcrunt ; lanflis Hominibus , impeliendo ipfos adca opcr.i,qusE Deo & proximofunt contiana. 17. Aii- tierfui ditbolum /•il^nnre oportet fiJf , precihw , fpbriet/t,e , fd- tienti.i , exe-citiu pietatif , ^ verbo Dei. Hsc (iquiJem funt atma Jefenlionis-, 5r offcnfionis fpititualis. iS. Gluandoil- lufionet , ^ tumtiltuationes jf.illrerumnobU molejliam creant, debemui aiihibere medi»lici:a . non xiero i^tcitt. Licita funt, ii confugiamus ad pieces , & adlnbeamus vcrbum Dei , & in- nitamur rocationi. lUicita funtfi qnis adiuret fpiritus appa- rentcs , aut iila fngere conctur precibus pro defunftis , vel oMatione corporis Dominici ih Mifli, vcl oblationecereo- tum, vel cleemofyiiis , vel rcliquiis Sandorum , vtl figno Crucis , aut fimilibusuugis. i 9. ALigia necromantira tot/i, quxata e/l , a di-holo ejl. Hviius apotelefmata (unt, contra iniuriam globoium & idtiiutti hoftilium corpus fuum facerc immune, pcr vcrba curare morbos, & alia miracflicere ; con- fcerirc fil , oleum, X: finiilia ; efficcre, vt in media homi- num turba aliquis aliorum confpeiflum efF(igiat,&c. lo.iDia- holo ptr f^^m rfHOcumij!'e modo nccenti lefifiendim e(i fide itt Deum , precibu4 , palieiiti.i , ^udiopieraiit. Magicis autem at- tibuscontra migos vtiertmagtcum,& proinde hominc Cliti- ftiano indignum. tl. Iiih'i magici ,in rfuii/cts lag^ram ar- tes rridu' lur , vcieromburimrur : cxeroplo nempeptim tiuK Ecclefia;, Aft. 19. 18. Hacpertinet illud Erafmi: Libro malo nihil cft perniciodus. zi.Mupflr.iitis foluitcu mttgos ^ffgat fo!'.quam fatif a^nifi funt, dche' i medio toUire. Id enim Deu.? iubct Exod.ti..; 8.1. cuit. 10.17. Et tatio idem diftat.Sant eniin faga; & magi idololatra;,homicidce,adiiltcra;& adulten.fures, & aliis vitiis dcditi. Neque tamen ccnfendi fuijt coramittet? pcccatum in Spiritum fanftum , quod clt irremiffibile. f. Cajkf cenfciemU circa tertiitm decalogi prnxeptHm notemur ijli. I. S,'/! Dec, non vero ^anltit, eportet vouere. Vota fiquidem funtaclus relii;ionis. r Vota a nobu voue'tur,vel de morati- hu^ rfjieiii.vclde corptnlibut exerriti'S.\b\ funt vota deobfet- uantii Mandatorum Dei, & fu^a peccatorum ; hic func vota de iciuniojdefacienda clecmofyn3,cleabrtineniia 3 certo po- tu,&fimilia. Quod attinerad votadeofficiu ea^remonialibus, illafunt propria 3 V.T. ). voueiepojjunt omnes,r]iiifuiiutii funt ra.ione *iatu,vil fla'Hs ^ condiiionu : quicjue vouendo manent intra limites vocationu fut. It.iquenon pofliint voue- te infantes,amentcs,fi!ij,fcrui,& illi qu per votum in fua vo- catione impediuntur. 4. Nenfnntv-iwdi res •'.hci.d, ineptt, UHicuU,fmonium , pianimn efl raciendiim'. vt fi qui« voueat, fc nunquani duftutum vxorcm, licct ad ma- trimoniuin apius fit, £fl-t cnini votum contra orJinat:onem Dei , & cum penculo anima: conionftum. «. Voteft aliquis •voto /e obilrn.gere ad contrahendtim matrtmonium : vcibigra- tia fi fpcs {\i, pci liuiufmodi coniugium^pueila; alkuius faiu- tem pronioueri poflc. 9. ^umdo legit.mefaBumeflvtum, qiiod proredtme 'empore maiwi iontim im/rdtt, illndnon efl re- fcindtndum : nifi foite exrtcma ncceflitas id (uadeat. 10. V.ta, qui.ex mera pcrturhaiiOHt aitim> projici'cuntur ,irrita funt. Dico ex mera perturbatione : quii huiufmodi votum eft mere inuoluntarium.il S< quiifiBi,ac (imulate aliquti v^ueat,hu- iufmoiivotum eft nualid^m ; nifi poftea illud ntum habuc- •IiC,aut fcanrialum fit mctucndum. i i.yotum facium fuh condi- tionepolfiinli ^ hontflaefl ftruandum. Secus fe habet votum, ■quod fit cuin conjitione impofljbili , turpi , & fcandalosa. Caeietum conditio pollibilis & honcftaeil ncceflaria^vel con- lingens.Votum fub conditionc nccclfaiia ftatina obligat i fub Tom. III. cnndirionc cor.tingcntc faflum , feru.irdum cft , implctij coiiiiitioiic ij. 1'oiiim perfoti.tlr ncmo pro alicro pcrfolticre dibet :yti[ voii<.Tit iciunium , & morit ptiuer.tus prirflare ni>n poflir, aliuscius nomuic non tcnetur. 14. Votumiealcpo- teft .li.qu-i locoalteritu perfoluere: vt ha:rcdcs votumdcfun- i\\ dc pcifoiutnda ccna pccunix' fiinima in vfum paupctuni. I i . Vota mxta, qun tx partc fiint perfonalta, cx parie realia, alij perfoiu,re tenentur : nimitiiin v]uatcnus rcalialunt. e. gr. fi quis voucat pctca;rinationcin ad ccrtum qucndaiii loci|ni,v( paupcubus in cxijio viucniibus, ccrtain pecuniam ofF pofsibtlis . z 1. Kcn omnes perfonnfunt habiles,vt iiren' :vcibi grata,pucri,cbiij , viigincs, maritx, furiofi, homineslcues , coafti. ij. Ceremon- 1. in iiirumen- tis aahbendii funt , qu£aliijUO tn loco funtvjitatt. : dun modo vaccnt fu['ciftitioiic. 14. Inii^ramentis verba amb gtia funt accipienda fifunditm in ention m iuramis. Si vcro vcrba fint cLra,eo fcn(uaccipicndalunt,qucm prx* fe ferunr. t^. tttra- tr.enta,qui,officiapietatK ^ iharitatis,^ bonum publicum im- fediunt , nonobligant confcientiam. Sunt cn m ipfo iutenuUa, i6. Resindijfercns, quasalis, noncadit fub iuramenttim : vt fi quis iurct fc dextera potiiis quam finidra aliquid attadurum. 17. Si qutsiuretfe aliqtiid faliurum ,quod fit vtiie ^ Dto gratum , tale iur.imentum pt&Hare lenetur , etiarnfi maluijf fit illud ,ex qiio iri/iir lontim cjuodttirat. c gr. fi quis 'uret, le fafturuin aliquid vtile, Dcoque gratura, li cibello ini- quo faluu.sredierir. ;.8. luram^ntum de re exi^ua ,Qr par^ tii mcmenti laHum , obligat confcientiam , fi res fie honefta. 1 9. Itiramentum de re licita fy pofjibiii, cum elt Hioncficium k fcicmi'. us, (^ non platieinu.tis, prs.ftaM lum eft , ctiamfi vi me- tuuefit extortum. Tale fiquidcrn iuramentumfir cuminuo- cationenominisdiuini,quod noncft profanandum 30./»- ramcntum retraSiari dcbei , qiiantle temcre , veL male iuratur. Male autemiuratdr refpc(ftumatena;& peiConx. keJpeffH ma- teri& ; cum quid contra Dculn & proximum , &. falutateis reipubl. leges iurando promittiiur. Kifyiciu per/onA ; ciim i; iurant,qui lurate non poffunt,vt pucri,lil)cri,fcrm,&c. 3 1. /«- I ramentiim, qiiod dolo 0» afiu eft etiritiim , obiigat ccnf ientiam, Non cnini hic animus defercntis, fcd intcmio iutantis eft at- tcndjnua. lof. «^. i S. & (eqq. ; i. Frowffto iuratr,, licet alias valida, iii quatuor cafikifs non obligat : (1 ncmpe res iuramen- to ptomifla fiat illicita, ii.utilis, vel impofl^biHs : fi ftatus le- runi, vel perfonarum mutetui ; li iuiamentum fit mutuum, & exvnapattc idquod proraifllim hi;t, non ptslliturniii: dcni» que cuin aliquid promifTum cft ob caufam, qua: (ubc^fcputa,- batur, & non liibcft, } J . Relaxatlolocum habet iniuramen- to\aprtorio. Secusres habctin iuramcntopromiflorio.Si enim fit lcgitimunijvinculum eius cft raturale,qiiod nullius homi- nis autl orua-erelaxari pottft. Si vero fic illcgitimum ; non ppus cft difpcnfatioBC fed rrtractationc ; 4. eitinium morale diuiniiiis ejl priceptum,^ fimter necejJarium.Hn enim fobtie- tas in cibo & foru Politicum am.tgiftratu induiturad temfUc, Eftque feruandjm ratione maidari, & boni publici. Religio- ftim eft.^ciim interdum n cibis ahfiimmus ,vt adexerc tiapieta- tis aptioresfimu^t.Et dc hoc varia: funt quaMtioncs confcientia;, 5 ^. Abftinentia eft anima ieiunij.U\i\iti:m quadruplcx abfti- ncntia:vidclicct ab omni cibo &potu,vcl.a cibo pi-tu lai;gio- re & ardinario,vel a cibisdclicarionbusvcl .ib omnibusvolu- ptatibus.Et rurfusabftinentia ab orani cibopotAquc eft tota- lis,quando neq)ieprandemus , nequc co:namus ; vcl paitialis, ciim omiflbpr;indiocoenaiTms. } 6. leianum religicftim efi friuatum,vel fublicum. Illud cft voluntaria abtinent'.i,quam aliquisablquc inftituto Ecclefix fufcipit:hoc .ib Ecdcfiafo- lcmnicer indicitur. Prius illud obligat confcicntiam rationc propofiti & fcopi ; poilcrius, rationc ordinis & fcandali : nc fcilicct bono otdini refiftatur , & fcandaluminfirmi'. pr.tbea- tur. Uimittm ab Ecciefia indicium,cm!ics ohligat ^ui ad Eccle. Oo i fiatn 454 Encyclopxdte Lib. XXV. fiam inam fertwrH : t^\C\ frrte itas .natuia, & valctudoali- quem excipiat. yEtas cxciv'it pucios & fenes. Naiura,eos,qui habent rtomachum fcigidiotem.Va1etudo,giauidas,igrotos, valetudinaiios. Hu cmnibus non pecnlian abqua lcgc , auc difpenfationeopus cft.fc.l ncceiriiascfl InO.ir kg.s ,idqiie c6 maris, quia iciuiiium non ell cult^s Dci , fcd libera Ecclcria; cpnitituno. Caf>" Circa (jnsrtum ^riccatutn . yi. Cafiu confcieinu ad (^siartum decalogt praceptHm notcntur iHi. I, AuAitw vcrhi Dei finfpeccato inlermitti ncn poleft : fi ncmpe al quis degatm ciufmodi ioco , vbi vcrbum Dei pure doceatui,faitemquantum ad fundantcntum.i VtverhumDei •reSe xudiatnr, ante erincicnem,in concione, ^ pefl conrionem cof «uditoris riticompsfitum ejfe oporte.Ame tomionern tequititur ptrp.iratio ; ad qujm pcttiiient pteces , vera animi dcuotio, animusa curis vacuus, dcpofitio pr;rfumptionis, praua.'afFc- dtionis erga do'lorcs,& piutitus aurium^ in ttnnone rcquiri- tur rcda cordis difpofitio , qua; in co vcrtitur vt corfit bene afFc(flum erga doctorcm, dodlrinatr,&.' vmucrfam Ecclcfi.im. Toft concionem tequinturconcionis iuminatio,& vitxcmcn- datio. 5. Si quii non poj/it audire -verbum Dei ob perffcutionrr», leSione jy meditaticn'! priuara defiderium juii oportet explere. Iflaenimin hoc cafu eft' inftar pvadicationis. ^. Auditor non fotefthona ccnfientia deferere ordinariur» fuum raslorem , t^ apndalium animifui, curam quirere.^Am Paftorordinariu.s fufpcdus reddiiur , quafi officium fuum non recle faciat , & aliis fcandalum prarbetur. 5. Tempus cutlus maxime folemrtis hodie eft cuiufque feptiman& dies pnmui, qw dlcitny dies Domi- ««Va.Apcic. i.io. i.C< r.i« 1. Dicitur autcm dics Dominicaca- dcmrarioncqua facra ccEoa vocatur cocna Doniinica, i. Cor. li.io.Quia fcilicct a Domino nolho hfj Chr ftofuit inffi- tuta. 6. Sluod certus aliquis dies folemmori culttii Deifit de- ftinandusycji iuris morals naturalis-.qiuid amtm iite dies folem- tiii debeat ejfe faltemvmu initptimalt.i,hoc eft itiris moraLspo- fitiui.Pxtas illud a Scholafficisrcfte diciturtfTc iurismoralis, tion difcipiina:,fed n;tura:;poftcrius,iuris moralif,non natu- IX, fed difciplinar. 7. Sancl ficatio Sabbati confidtt in ceffatione, O" ofcratione-Sz\ifin quieie, & quietis fandlificatione. Cc^/jWo cfl: in co , vt omittamur omnia opera vocationis , qux dicbus profctlis ficnfolcnt, nifi fic cafus extrcmae neccfTnatis. Ope- ratioedin eo,Tt fiant operaiffiusdieipropria : vti funtcon- grcgaiio in tcinplo, coHcio & auditio verbi , cantus , prcccs, ♦lecmofyna, vits fanftificatio. Quo pcrtinct illud : Triplicia opera Sabbato concelTa funt : vidclicct opera aiayKit' tats^na- ^fciff , nsn «>'«a-i5J,idelhneccffitatis,pietatis,& chariiatis. Ithque non hcet m Sabbato faccrcopcra (eruiiia , & operi pcccati. Peccant ergo, qui pifcantur ,vcnantur , & ftudia ptofana tra- flant;nili m.ignafitnecefritas.Grauiusautem pcccant,qui nun- dinas,nuptias,&fimilia hocdic inflituunt.QuodattiDctad ho- neftas & liberales corporis , atqiie animi iccreationcs , quas fiunt trocho,pila, & comoed arura Chriftianarumcclebratio- ne,aut frcquent.itionc,iII:B non tepugnant fcopo huius ptatce- pti ; fi cum modo habeantur. 8. Sabhati -violatio dehet k Ma- gifiratu coierceri poena tcmporati ; pro vatietate deliifti y.Dtes fefiipnterdiem Domin cum,in hrnorem Dei ab Ecclefi^ infli- tmi,nonfuat negl gendi:ni fcilicct ordo turbetiir,& fcandaluni infirmis detur. 10. Ceremon-d,qu£ ab EcclefidinHitutmur ex^ tainmrationah li,noHfunt neg!igendA,aut contemnendn.. Tam- ctfi enim non fint parsculrus.tameneias funtadminicula,vel ornamcnta. Sednec temere fitnt mutandn, ptiuataauthotitatc. Quod fi laborent mariifcfla impictatc ,aut farcrftitionc, vei fintcontrarix vcrbo Dci,vel vtf^eantur vt necefraria:,vcl con- fcicntiam oncrent.etiam priuata authoritate mutari & abo!c=- li poifunt, nififortepertuibatiopacis Ecdefiaflicl, aut poli- ticE fit metucnda. Turifnmum itaque fuetit , fi muratio ali- <)uarituumfufcipicnda fit, vc nequc a folo Magiflraru,nequc afolominifterioidatccntetut, fed conuocatis Ecdcfia: ordi- iiibu» dcliberationcs ca dc re inflituantut. i i. (f^eremoni s. , f »* a Chrlflo ^ A^oHoIk originem habent ,fuv)t retlni^ndi , f^ "vrgendi : vtpotcfubftantiales & neccffanx.Quod attinct ael numanas , fiuc EcclcfiafVicas , de ■illaruin conformit.ite in ommbus & fingulis Ecclefiis non cff anxie bbor»ndum. 1 1. Diurrfn religicnis affertorihtK fepullura nonefl denegnnda; tlift forie fuerint fedttifores ^ contumaces irriferei, RatiO piioriscfl ;quiafimpliciter etcantes in fuafimplicitatc mo- liuntur.R.itiopolioriorisefl;quiarcduLT:ores & irriforcscom- munionem Ecclcfi.T, dumadhuc viucrcnt ,fion foli'im infu- pcrhabucruncfcdctiamcontumeliaaffcctrunt. ij. Mini- Jtr, Ecchfii hahentpoteflatem clauiumnoriui^u^T:,eAM,fiue *bfflutamfedminrfterialem. Nam folus Chrillub habctpote- Itatcm abfolutum. Vbi habct locum illud politicorum : lura m.iie/lans & rcgaha fiinc indiui(a. 1 4. Ccnfejfioni4,quifitmi- iliftro.noneftabfoliita nerejftat. Vtilicct camcn ietinctuc,Can- qiiam pars difciplina' & fi.laiij. , ,. /„ confffione non eft ne- eejjaria ommHm,*c fingulorumpeccatorum cniimeratio.m Cnim JmpofTibilis : prJefeicim fi iuxta omncs circuraffantias fic- ri debeat , vti mechodus confcfTionis exigit : GliiU, quid, vii, per quos,quotie., cur , quomede, quanJi) Peccajii, dices, vtfit conjeftio lera. \i. M'nijier ttonhabet potcftatem impcnendifatiffaciicne con- fitenti : quia nequc facisfaclio p.ipprie didla, ncque lacisfattip EcclefialHca hic locum habcJ. NoniUa: quia lolus Chrillu^ abundc facisfecic pro pcccatis, Nonifia : quiaf.i.cistai.'lio ilta ell pars difciplina: Ecclefialticx , qua:cetnitur m abllcntione & cxcommunicatione. It MinijlerEccleftt,poteft aliqtiidac- cipere a confitente : non tanquam dcbituni & ordiiunum , fed vr honorarium.i S.ConfeJjariu^ accurate dijlinguere dehet gra- (^«j/^effa/oriow.Illos eniiii Chiiftu? pr?fcrip(it. 19. Minifter farinus aliquod occultum,in confeftione Jibi contxeditum, non de- bet evulgare : n\i\ wiAtWciLt public» tranquiUititis & (alucis ratioid rcquil5t.io.Di/c.*r.tMnr mqi4*ti40r rlAffti. Suiit cium -iut Ecclclialtici & Schol.iltici , qui docciic iiiEccleliis & .Scholis: «ju/politici.qui coiililio& Auxiliom- uant rtmp.fjMf funt cmcriti:««f dcnA^uc funt iuni.oics,& i4i tr.iiiir:t uues Mdicrai (y fciirrUes,non funt inceriovnAgensrc. Talcs f..nt fu 5ambuli,cia:.tigiacutcs, & lis (imilesJ^roinde lu ccpub.non func f ircndi. 8. Dejicienei- inuve'i6 docieribiu. qtih.tl/e! d.na, pvtifi operamjuani ojferre Seciefi.Udenm habcbitvctum f.inaamcncuin fux vocatio- mis. Non ergo munus doccndi potcll fibi fumcre bona cum i.onfcicntu. ■).■$• Chrftim viuAirt I t,r 8Arbaro!,v?ms exti iiiabfijue vocatione olrmni li:ti docere : li nempc intus voce- tura Deo. 10. Legitma fy mediata vocatioad m^ntlieritimcoi- ligitur ex eo, fi quis totd Ecclefi.i votetur. Nam vocano aimi- ftrorum eft totiui Ecciclii.iuita iliudLeouis Papa;: ^jlui prA- futurus e,it omnibiis, eiigeitiir abomnibu!. Ecclcli^aautcni con- ilat cribui ordinibus.puta mniikis,magilltatu,& populorqui- bus fua: diltmftxfunt pactesm vocatione rainiftioiu.i i.C«w> iocum aiijuemin min^fiirio plures , donis itcvirtutibits £qtta- les , ambunt v:Uiter adl,ibetur fors. Cumen m no.inili vims vocan queat,& ncuter pv.r alteio priuilegium ciuditionis,auc virtiitis habeat.nequidafFedibusdaii yidcatur.focs honcJte intetuenite& lemdccidcrepotcft. li. i§iiiQd fi dui,velptu- res vocar.ones aliaiifimiil .fj:ranttir,diiofunt opw.Vnlf^o dilpi- cere onoctct,.idqu,im nam fc maximedignu;ii & aptum iiidi cet. Solrt enim Dcuscns quosvnrat, id ■■-•-" -• ncis inftiurvo donis oicipiiujtim oftcruntur. vclantc iudiciumad promoucndain caufaiu , vcl pvoadhibito ftudio & latam lenicn.iam. Ibi non Ianc.-1cc1picnda.Ueut.17.15. hic polfuncaccipi tanquam ho- no;ani'i &: gtaci animi ligniticatio. 19. Magilratusnon gcrat r,ifi h:lliim iti 'un. lulluia autcmeft bcllum,(i iutifjiaio Ma- gntranis belluindiccntis lic fudata,& (i caufa (\t imta,vt inter a;ia eit viol .tio paitiaut iutis gen iuin, inuafio&c. & fi rc£la inoctntih:is,^mi pituul.s.mulicribus,fcni- busdccrepitis,(implicibusai;ticolis, & iTmilibus. Duoc.imcn cafus cxcipiiiiitur: li ncmpe avx a.jt caltcllu ncc-lTano Ciz op- {mgnandum. &. (i bona nnocentuminfe uianc iiofti. ? i.Kfp^f fubditi/iini piftoribus infprlt.iaiibus.p.fjlore. reg bus,inte'r.pO' ralibus. Mutua hxc fubuftio cll: iuri'i n-tuiae & Scipcuta;. Rom. 1 5. Vide Chiytoftomum fu. cr hjnclo.um. j j C erii, quantii ad perfoniu ^ fiipendia fu.' funtexemfti aboneribus^ munenbn, cm i:bns QjjaTtiimatd ctaa bona i^torum ; rua- iuxtaillud:-i5?c» ©ott fchicft.-tctt mucht cr jJcfifllcft.De'»'^^ ta,dc illismcnto folunt ttibuta, Iia •■nim non luu cleiici fcd ftccibus fo4liciiandusrilDciis,vtiioufignis,autmiiaculis,l'cd ciucs. Ca'teruai liextrcma fit neccllltas,llipc.,dia &Dona pu- Judu SpitituG fintSi flediat snimos noitros c6 , vbrmaiori hlicaclevicoiu m vfus icip.ad tempus verti ^offiat J4 Leget fum fruftu Ecclcfiiaut vcipub infciuivc polfumus.i 5. /«/-a- iiecefjariiirbonek magii ratulatA,obligant : onf entta. fuhdi- fronatus nov vittat veca,ionem,fipatrenu! diuirjd rtligion s r . rum , non (impiicitcv Sc direde, fed ct hypochefi & i.idi icii^e, tirquai iniegr'tat-tn doari e. •« Ecelcfia.c.ax.li patroiiu» Puu- quaten isconlcntiuntlegcs illa: ciuil s cum natutalii'- s & di- tificius tcckdiae rcformati altqucm prarficiat ilti Ecclcfix. uinis, & quatenus violaiioearu fit ex cotcmi tu & cum can- 14. Si duopatroniyVel l tigen' deturep.tronaius,v4 vnii> tatf' dalo.j j./«i venendimagifiraiiis bond « confc etia Jolusvfur- l(nncsnffniiit,non vitiaiurvocatio ; fi quis vocetuv abco,qui farepDieiJ,fihas qnin^^ue obferuet cautiones. Primc rcnatio fiat eft in polTelfione ; &alter nullani fuidifVcnluscaufam lult.m ob iegitimas caufas : videl. honeftx recreationiscrgo.admi- habcat. i % Omnes Paftorcs fitnt tquales qu.itenui funt fymmy ■ nucndas noxias fetas,ad parandum vidum Principis. Deinde, _/?*.£[ inxquales (unt xtatc.donis,ze;o,& limihbus 1«. ^/»V«« Magiftvatus non fit nimius in venatione , cii negletftu iuftitia: cfficium Ecclefi.if}icumea c m conditione pronnttt,aut lommen- & p-tnicic totus vcip.Tfr^.Ojferas^ multiplicari noii permittat, daripoteft,vi .iefunlii iasinr.svittuiiTn^au' fiitam ducat: (i ad lum niaximo fatorum dcttimenco. g»«r/ff,-.vcnatioDesiufto officium fit fatis aptus , & toti tccl(.fix acccptus , & in taic tempote inftituat,non fub iJoncione. g«/M?o,vena.ioncs fiant coniucium confentiat 17. Mimflerverbi legiiime vecatiu.pO' abfqueda.mno (ubditoru , ne conculccntur fegetcs. Porro cri- teftfe abdicaremmifterio Ecelifiafttio;h nempe animiduettat; plici lUte pnuilcgium venandi cclfit Princ pibus:iureconipc- fe non haberc dona fufficicntia , neque vci fccundo auditotio. fatioiiisoccup.itionis,& ptifctipt-onis. j 6. Magiftratus hond Potell autem in hoc calu fc conferte ad officium pot.us kho- eum ccnfctentid n n potefi ferre Itifanaria in rep. Suntenim fo menc^ impuvitatis,fcort3tionis,inquam, & adultciij, j;. Pa- revies iiberis debent aiimenta: id eft, cibum & potum,vcftitura & leftum, habitacioncm, medicinara, (uniptus ad ftudia, nu- ptias &c Occnrruut ramen cauf^ioli qua^ paveutibus Iicctli- beiis alimcnta rccufa c : fi ncmpe filius inpatcr.tcsmamts in- iecerit,fipt digus fueiit&c. I.ifumma amcncgcftarc hi ca- fus celTat, i.V:>>er aiimenti dehei fpiirio.fil cnim cll ^.niitatis naiuralis,& iuvis c.iiionici. Lcges ciuiles .jdimunt fpu iisali- menta, ctim aliunde ali portlnt.j 9. Af^rrfi cerrii decaufislibe- rosfiiospro rio aSfe atere nontenentur. C-inCxvu\g6 ctestcci' fentui:puta imbfCilIirasinopii,& nobiiicas matii!,. ImbeiHti- tascd vtl dcfc'(ftus invberibus.vel innalccudocorpoiis. Inopi» eft^rum iion h.ibet matervnde fibi vi£tum fufficientem pro- tuiet. Vo^/7i>asclt,cum materadco illuiUis e(t,vtdcdeco!i fit ipficontra rcceptamconfuetudinem liberos proprio lafle ale- re.40.P.5r ntesnont>abini:tnvitt^ neculnliberos.lietwm ius D^u^icoccrut foli Magiftratui,fuoin hacrevicario *i.^nomm- hiis,quA non fum cotra Deum aut honos mtres,liberi ehftrilii sttt fi no h3beateininenuam.2.}.Pr/air?/'j/ri////»f ^/2 paritibm.^^^xtod. attinet ad res adiaphorasin iis libcri non se- lafticum,quampoliticum:c;uiatranquiIliori cuiii coul^ of.tia labonbus fctiolafticis perfungi po.cft. iS.Mulier ad publtcurri £celefu minifteriiim v.cari nm debtt i Cor.l4.54--^'-'i- tia m .giftratumgerere potcft. Drus enim cftautor, fautor, & conferuator hdius o\A\\\K.i.\.¥oleitas magittratns non dependet « PonlifRom.fedd confenfu populi & iure t^.V/tquorum illud eft ordinarium;hoc,extraoidinarium z%.M.igislr.itus infidelis, auths.'eticus,imperdsCh'if}iani',prolegit mocft habedus.TiTa- etfi enimnonert nutritusEcclefi:E,autdefcnfor fidci:tame eft cuftos legumpoliticarum,& tutorrcip.qu:c cil hofpitium Ec- lefix.Hahetitaque buiufmodi magi!ti.ituseffcniiaml Magiftratus,et - ,._ . , »<'j legibus,q!onhominum.t.Pa- ral.19.6 Eteft iufta dcfenlio fubditotum.i 5 /« /fA: «jj cTOaji-wJ tmrouerfi-.s fecundum confcieniam fuamrejpo nierc,-ic decer- »i.»r,t , ^-jilmi Mterutrum tantum alere fojfiijtl totiiis fubuen-.nt, cjui t!.iix'n)} intliget : verbi giatia, (l •paternon pofllt ^borare,matet autein poflicpatri potius fub- "uenire oporcet.Q_utid fi pariter egc::jit,pairi potius ert fuccur- reiidum. 4S. l.ibtrio^cirinnursli.inuntftMmnegare foffunt parentibtf- ; ciuili.x,poffidi£tntifretrt,autfo- rori neceffnria d:bet alimrnta Quilibet enim cenetur proximo 'fuo in hoccafufuccurrcre. 5', Frater al mti.f.t dehet fnt- tri i frttre exhirtdato ; nifi cxh.Tredatas fit piane degener , ac defperatus 5 i.Fraf£.< ^ forores debent (purlu alimenta ad JH- fientaticntm vitt n'^c.-Jf,ir-a. Id enim eft aeaa tatis natutalis. ■55. Coznatu affendeutiht-f! debemi^ honorem, fitrianbtJs debi- ■ttiwYoU.iter 'llbiu,of^cii fratrum 0- fcr^ rum;defrendintibtti,of- ficiaqm larmfi debent l tei-M.Iticjiie funt tr-S clafles cogna- lorum.fcu ptopinquorum. 54. Dcmini nen habent iu« viti ^ necU in fcrucs. Id enim iuseft folms magiftratus. 55. ^'.;iOT ^ ni- ftitisimor-ortet it.i rrjcnerarijVt ccr(0'i jy animd ncn r.cce mw, Qua dc re viJcjiifra Pathologiam. Ve metu idem eft iudi- cium. j. Reronciljatic cum tircximoit-tfiftidd^et. Siareiutra pars tantiim alteram t)fFv'n4erit,ea ad rcconciliationem fola te- netar ; qua:, fi par.ofFcnla pra:n6eft.accedereil!amdcbu,ve. niamqu'; ab eo nctere.Sivero .ibfcns fuetit,fufficit interna ani- fni reconciliatiOj& teftificatio hauis rei apud alios. Quod fi olfcnfio fucric mutua , is qui prior offcndit , reconciliationis initium facere debcr, modo omnia fint paria, quantu adper- fonas, & dcliifli giauit3tcm:alias, qui pofter or offendit.prior tamen reconciliatoncm petere debcc.fi delitfVom eius eft »ra- uius, aut pcrfona offenfacondicionis lorge dip^nioris. Et hxc quidem funt honeliatisciuilis.Si vetoquis Deum&proximum ex animo diligat,dilcnroen hoc non tam fttifte aitendit, fcd etiamfi inoffenfionepofterior & conditioncmbilioriit , ini- tiumtam n rec nciliaiionis facctcnon graua'ur,fialtera pais fit ad teconciliationera aliquato difficilior.Qua in re imitatur patrem c-, pro qno pa- raii (umusvita: pcriculo nos exponcrc, (it pc:fonapublica,in cuius falute rcipub falus veicitut;fi quis pro falute totius po- puli vitam periculo exponat ; deniquc fi quis vitam corpora- Icm periculoexponat proptec vitam altetius fpiiitua!cm,vt fi quis tempote peftis pia:ft6 fit infcftis, vc illis prsbcat aniroae ■pabulum. 8. Aloderata carnis cafigattp efi r.eceffaria. llla autem fit lubciaiflionedeliciarum. Q_iiodatti;iet ad maceta-i tioncm cotpotisper ieiunia & fiagellationem,i!lapugiiatcmn hoc lexto prxcepto. idem eft iudiciiun dc iis , qui in gia- ' tiam aliorum ; vcl rcligionis causa , vsl proptcr lucrum , vel glorias causa Isedunc fua coipora. 9. AJembnwyali juad cor- [orti abfcindere licet , vt -vita conferuetttr. Ifta vcrd abfciflio prouenire joteft ff/abinternacaufa, vc a gangra:na:T;c/ ab externo pcriculo, vtfi quis cffct manu alligatus , fubitumquc exorirecur incendium , quoJnpnnifi manus abfciflione effu- gerepoflct:i/f/dcn;queab impecio tyranni , ii ncmpe tyran- nus iubcat mutilationem alicuius raembri fub comminatio- ne mortis. 10. Non elt mmilanJi^m membrum alicjuad cor~ por'u ,eb falutem reifub. aut aUerius cuiufdam comntodi ma- iorii gratia. Nemo enimeft dominus membrorum fuorum, fed quilibet cft cuftos , atque tedot fui corporis. Et ialus icpub.aliis mediis confcruari potefL tl. DiglaiUitiocruen- taejt iOicita: Ctucnta veto dicitur,qua: hunc fcopum fibi habet propofitum;vtaliquis vulneretur. li. D'ieUiimerAinarte ncn efl li iium. Itaque necprouocate aitcrum,nec prouocan- ti comparcre licct.i ^.Vim 1 irefellere licet ; quando frbita cft violentia inuaiotis, caderaque manifefta ; & quando feruatur modcramcn inculpatx rutel.T.Tri:i aiitcm requirunfJt ad mo- deramen inculpsts tutelx ; vt fiit defcnfioin contircnti ; nc- que fiat animo vlcircendi, fcd . efendf ndi ; & vt patia fii t ar- ma,ne fufte tcinuadentem bombardafcri.is. Porto dtfenfio ifta non habet locumcontra parcntem & P.incipcm inuaden- tcm.i4.S/ iniuriafuertt ve indHt rc, aut mutatii •vejlihiet aliani «gere ferlm^im. N.-mj rcpr.vfentatio pcrfonarum.qujad aftio- rcm comcEdiatunipt rti;jct,lincliabitu ficri nonpotcrt. ). Bal- mea vir^rnm (y mulierum ^romis iju.: no» fuotperwirrfniia O- porcct enim a repub. auert(.re, qu.v aliciuam inhoncftatis fpe- ciem Kalunt. Quopcrtinct/iaod !g>,.\tius pijl .lA Fhilipp.Aix- boli inucntumclle iiidicat,Ciininurcs nud.intur in confpcftu fccniinarum , & rctro. TufCJci.]uo..|;aucifancurhuiufmodi la- racra. 4. ^cn^^ec-nr foe'>. rii..,fi pu.:i.iriigr.iti.*facitm te^aut. Kam S: (an:1:a: viriTincs hoc tcce.imc , vc Rcbccca , Gcn. 14. <5.Eitauccm pro diucrlitate rcgionis diuerfa ccgendi ratio. ^.Pu: hr tuiiiriii taufd fAri.!m ftiitio pinger.yiut ci^iores CtifiUo- rum m:4t,ire non licei. H.T;c(Iiiuidein piftura e(t fophi(tica, qua: pcaiact aj pinatum merctticium , & corpori damnum 1 infert. 6. f.^lup-ai ilicita , tum^^iiU, tuinventr^,nocet animz ^ corpori. Opoitet itaque tugcrc hanc talcm voluptatcm , &: eius occadr^ncm. 7. Purierti» co»'iienti»m haber.t omnis ij, oui rviuwit in eomngio cafio, tjifam ^iii in ccgliltatu impuro. Ncque lenim ccclibatus omnis purus &; fonftus eft. S. Nttptiiprimi, fecun 'i, , i^c. non deletcnt minifirum Ecciejin. ConiugiGnam- que legitimum eftordinatio Dci fancta& religiofa,in ftacu in- aocftia; r'acta,& poft lapfum confirmaca. Id autem obtinetde primis,(ecundis, terciis Scc. \otis. Naiu vinculuconiugale du- lat tantum vf:)ue ad laorccm alterias coniugjs. Itaque licitum ert tum ad fccundas nuptias tr^r.fne.^.Ob impoteniiam natura- lem , ^«« ab ir.irio {3> Jinte nuptitu adfull, feparatiofieri potefi ; qua nempe dcclaretur , inicr has pcrfonas nulltun fuifte coii- iugium. Quodfi autcmimpoccntia poftnuptias demum fu- perucnent,vel ex tnaleiicio,vel ex alio aliquo cafu,eanon fta- tira fcparat coniuges , quia progteflu tcmpoxis coirigi potcii:) 10. Pofi ifgitiroum diuortiiimp.irs ii.noceiti honA eum eonfciiniid tfducun U vota tranfire poteft:ne videlicec coniiciatur in pcri- eulumperpttuxvftion!S,veltornica:ionis. 1 1, Fericulofiim e/l fofl ccmmifiim tfdulieriumftnter cowuges tcnfnre reconciii.itio- pem : qaia vulitus fublndc rccrudcfcit. 11. Coniux defertamn- litit:i in ordin.irio iudirio fotmionem a dcfertore mtirito pete- rep">:'', Leges auteni hicptasrcribunt ccrtos annos , quibus (BKpeaaadum eft, (i dcfcrtor pcrcgrc ablit. 1 3. Sjmiri-usde- fertor taniem reiieiit,ifyvxorem fHam,<]ut interlm alteri nupfit, fepeiM , mn -ft audiendms ; fi ncmpe (inc lionefta Sc probabi- li caufa malitiose difcelTIc , neque legicirac citatus coinparuit, vjcor veto infcrim iudicialitt-r ab ipfo fuit loluca , & aliud coniugium ei conce^Tum. Non , inquam , audiendus cfthu- iusmodi defcrcor , fed pro mcricis puniendus , Sc pro re nat J in exilium , quod fibi inwca coniuge elcgerac , eiiciendus. 14. Qutnd.T cotiiugium coniraciumefi ingraiu atiquo ^iure di- Hino prohihiff , illud efl refcind-ndum Neque enim eft con- iugium, fedcontagium. Itaque nul'a dilpenfatione eft pal- liandum. Namcontra ius diuinumnulia valet humana dif- penfatio : quia inferior non poreft difpcnfare aut difponere in legibus ttrperioLis Ciim vero inatrimonium in graduali- quo humanicus, feuiure poiitiuo , prohibito contradtumfuc- rit , ibi difpcnfatio locuin haberc pc.tcll:. Porro gradus lege diuin;? prohibitiLeuic. 18. & ic.vflcateliis yeifibus compre- ^enduntur : Nata, ferer, nep'is,matcrtera,fratri! ^vxor, Ef patrui ctn>HX, materspriui^rtt,noHcrcit, Vxoruque feror, friiiigni nnta^nurufque A'tjue feror pairis, coniungi lege vctiintur, lure pofitiuo plures adduncur gradus. 1 5. Officiii conlugum de-. " bet effr mwu.i ?,j^«f inehoc,drmo,i^ toro. In r^owmucuas de- benc fibi preces : in domo, mutuas operas : in toto, mutuambe- neuolentiain. I V. Circu oSlamm decjlogi prteceptum hl noteit' tttr cafm. I. Curidltiu immenftt diiftHrum frttnanda efl meiiitairone noxt. cjuamnocet autritf.,. Facit enim cx hominc mancipium luti, idololatram, & carnificcivi pioprii cordis atquc.corporis. Eft caufa litium & bellorura. pcnique inducit atheilraura. i..Chrtftia>ii f^n iia pietatc poffunt opes o/Iigirsiypoffidert Sunc cnim dona Dei ]. Clir ftiani bona cum enrifisntia ^offunt plura bona poffsdere , qnam ijuotidiinrt-i e-riim vfris peftnlat., Nam Pacriarcha: faufti macriiis abundarunt opibus. 4. Tria funt prtciptta rnedi,% , quihuf diiutii absqwpeecate , bona cum. confcien'i/i coUigi prfuti' : vidclicct «difjj/wia: , e-utii^tty/4f,i^ i^i/.«7re»('», id cft, ha:rcditas, c6ncra<^uslcgirimus, & laboraf- ii^uus in openbus vocationis. 5. VfuraincrMoriii , feu fro.- frie Jiefa eji tliicila : fed tomptnfaiic,'euperfio anuua, qui di' citur vfurA coihfmf-ituia ,e.i iietta. Ratio priorisclti qiiis vfur.i propric diila ert tucram , quod vlrraiortcm cxigitur, proptcr lolum mutuationis officium , cum damno niutuata- nj. Qiulquis crgo hoc iiiiuio colligit duiirias , vt cx ic mutuo data,pioptcr (blum mucuatiQnis o(ticiiini,taleqii.x'rat lucrum, quod iniituatario , pra;fcrtim paupcti , manifcitum adfcrt damnum.is inalcditcfcit,charitatcm proxinii Ixdit, iV titvfu- rariu"-. Kacio pottcrioris clt ■, quia vtiira compentatcria cft, ruiii iuxta legcs ccitiijui.i, puca quinquc vcl lcx proecntun» nuituo (umpti.s,penduntur,ab iis, qui pucunia noftr.arcs fuas iiuiltiplitaiunt. Huiusmdoi ccnluin aniuiiim bon.i cum con- (ciciiaapctcrcpo(luraus:quiancquc cimi natma, ncquc cum Scripcur.l , ncquccum lcgibus ciuilibus id pugnat (■• P gnitt amHtiiarioa.e pere liccl,e.que ac h;po'hrcj,ir> : dummodo mu- tuatarius non (itpaupcr , ntqiic torminus folutionis ftatua- tur niutuat.nioniniis angu(his. 7. llligit mui it modu-s d:te- feendi pirminorationemmonerx. Nocct cnim omnibiis,in pri- niis p.iiipcribus , & pugnai; cuin lcgibus rcipub. fundamcnta- libu:. 8. Sifortebona qundnm m.ile fnerint acqufiia , ^ pof^ ffor eo nomine in eonfcientia fua ang:irur, duohus modis ron;ii- litur confcicntii : vidclicet pcr rcftirutioncm & decmof) ram. Quod fi rcftitutio ficri non poffit , fufficit ptopofitum rcfti- tucndi , & doror ob admlfiura pcccatuin. 9. Leg ti' »« bcno- rum rcHe aeqwfnorum vf»r,ju cum bcna confcienra ^lare pof fr,' tnff.it in dando ^ vt- nio. Varr oportet Dco , in fuftenta- tioncmEcckfia:,magiftratui,ad (uftcntationcmpolitis,proxi- mopauperi, adfuftentationemaconomia'. His autem omni- busdanduin cftlibcnter, hilaritcr, limpl.citcr, fidclircr , frc- qucntcr. Tn oportct ad auimi & corporis fuftcntationem & lecrcationem. 10. Incli,crr:.iiynii opertct fpcHare perfcna c^-cr- dinm.PerfoHa eft dans & accipicns.O«M.' d.-bct habcrc iuftuin dominum ciur. , quod dare vult in elecmof^-nam ; dcbct dare cx fuperfluitatcbonorum: dcbet darc aniraohilati:dcniq; ita, vtclcemofyna:non fintnimla;,quibus ad paupertatemrcdiga- tur. ./4ff;>r«/soportetvtfitcgeus, qui laboret neceflltace,(me illaficexcrema, fiue grauis, fiiic communis & ordinaria. Ordo feruandus iiidandisclecmofynis cft,vcintcr parentesprimum locum habcatpatcr,deindc fcquanrurliberi, tum fratres,foro- ics,& alii languinc nobis proprius coniun(3:i,dchinc domefti- ci, denique extranci , in quibus primum locum obtiuent reli- gionis noftra; focii. 1 1 . Si dehi or fy cri d torex rtma r.ecefttn- tepariier Ubmnf^debitor non renttiir adredititeiam rrm com-: rmdittam : quiain cxcremanecclTitate omnia funt coinmunia, &in communi periculo mcllor eft conditio polTidentis. li..§luimutui'm deditpauperi,prt,cef lii , le mo yr,t, impleui'.fi quod mutUHm dcdJt,renitui frbifoftuUi. Nam elcemofyna vel fimplicitcr d.iturgrati$,line fpereftitutionis.Luc.S.^j.vel cum obligatione rcftitutioniSjSirac.i^.i, V. Circa nonum decttlogi pracepmm fiotentur hi cafiu. I, Corrfpiio fraiern* txi^irur ab omnihui ChrifHanit : in- primis tamen a fupcrioribus. i. Omne peccat^res , pr^fenim fe»ndtilcfi.fwe re-piciu i'ignitati-,fex»',ti"t ieraf!s,funtco,iripi- endi. Vbi cnim comnivinis eft moi-bus,ibi ctiam comuni opus- eftmcdicina. Idcirco ctiamfuperior ab iiiferiorc,fcnior a iu- niole marltus ab vxore potcft corripi, obfcruato tamen dcbi- tomore acmodo.j. Cornptiofitvel limplicirprehenfiont per- eant-um,vcl demintiatione faSi «;«//<».'i(i>.pra:fert!mapud fu- periorem , autetiam apud Ecclcliam totam.4 Si corripiendtif fltfuperior, fi.it cetreptio magna eum hiimii:\ate(f teuere"tix\. pcr modum ncmpe obfecrationis potiiis quam reprchenfio- l)is, & clam 5 . Corripiens prins deponat tncc^tum, quam .tlium ctrripiat ob fimlle pceatum. Magn,icriani cum manfuetudine uaftct peccatorem, ne ipfi vidcaturinfultare. 6. Nem» corri. fiendw efi ex meris fafpieionihus, autrumoribns. J.Necorri- fiiantar ebrij f^ iracundi , ditm adhaetales funt Finii eorre- pticnis fatcrnifit 'egit-mus': non difFamario proximi,non de- ledtacio in cius lapfu , non infulcitio , mulco minus interit^is eius, fcjcorrcftio vita:,&:euitatio mortis a;tcrm. 9. Gjii:cun.r que ahfqHe peceato humanns effevult erga proximum , quatuor ifla obfrurt. PWmo , necomnibus placcre cupiat, nec ipfe cmnia probct : deinde,non femper delcftare alios ftudeat^fer- /«0, aliter conucrfeturcum horainibus in dignirate conftitu- tis, alitcr cum wA^ol dcnique omncm ofFcnfionis occafionem vitct in oratione & aiftione. 10. Nunquam iicet meniiri: quia omnemcndacium vcrgit adcontumeliam Dei, ad incommo- dum menticntis,& detrimentum proximi. Quod attinct ad fi- ' intifationcs,hypcibolas,ftratagemata, &:fiinilia, non oportcc iila mendacio, fcd prudentia: adfcribere . V I. Circa decimnm preeceptHm decalogi breuiter funt hi cafus. I. liietnot*mfMcie viititinmundo, quin afeffibtnfuit ini ferdiim Cafus a4 nonumdt- calogi pi«* ccfcum. Carusdccl* niipr^ccptj 4^8 EncycIopjEdis Lib. XXV. terdum abripiatur inifitnfUtrfum. Itaque hominis pii eft, non omin atFedui nuntium temitteie, (cd lapfura pra:cauere,affc- ne in »Kn«re. C A P V T VII. J)e Ctijihtii conjcieniia, circa Orationem DominicnTn. P R ^ C E P T A, p^ Equitqr Oratio Dominica, vbi funt cafi.iscon-' ^i3> fcientii ingenere, & in fpccic. Jcaque.. Hic tradiintur cafus iuxta feriem fex pedtioniim inOrationc Dominica. R E G V L ^» I. Z)f oratlone ingenerefumhl cafm confcientii, I. Oratio dir:gatur ad folwr, Deum^in nomine Chrifii ex-ve- rafide,rum rffidna refifi-centiii. If* enim obie£lu, fundamen- lum, infuumentum, Scincrementum precacionis ciit Icgiti- inum. 1 Modtt^ pre:an

  • y?K;ri»i/«m^>-o iOT/j . rfienepoeaarum , qux debcntur ob- ftinatis & irapojnitemibuspeccatoribus, nequt pro ics qut fec- earii nUmortem. 4.. Nonor ndnmeflp'0 defunciif hominibus, Namfi pie decefTerint^iamfuc in requie. Sin veroiu ftatu pec- «ati funt mortui, habitatio eoium cU in inferno. Itaque nec illis,nec jftispjofunt preces.5. Bonafpirn theji fine co'ditione,in hypoihefi, cnm condittone. Intelligeconditionemvoluntatis Dei. 6. Omn^s fideles debvnt effe cer-i de ex^uditionr precum n •vera fide faciorum.^Nim ve- la fides excludit difEdentiam: & habemus promiflioncs fir- matas iuramento Dei Oporti.tautem hic acquiefcere in vo- Juntate Di-i,dum non ftatini ad nutum nofttum nobis fuccur- lit in tribiilarionibus noftris.Nam j-reccs noftr^ rite formatg femper exaudiunfur, fi nonfccundiim voluntatem, tamen ad vtilitatem noftram: quia &negatioreinoxis, & fufpeditatio fblatii aut rnelioris boni, fpecies eft exaudltionis. 7. Licitum efi 0, avt contra alios , fi ncmpc fint hodcs Dei & Ecclefix in- corrigibiles , pcrtinaces , & incurabiles. Oporiet autem iftas precesnontam contrapcrfonam , quam contracaufara fpfo- ftun ditigere. Namcontiaperfonas holHumnemo re^fl^eorat, nifi exteuelatloneDei cettus (!t,hominemillum,contitquem orat, exirio deltiiutuiTi elTe. Denique contra hoftes illos Dei &: EcclcCs orandum eft, non ck vitiofo ^ffeftu, fed expio ze- lo. 8. Inprecibusnofiris -vtctst^ omnim corporis hab tumita tDmparttHm eff- oportet vt humif^tntim ^ fiduiiam fpiret.Et ii autetti quahtmn ad geftus in precibus prseccpta certa dari non pofliint : in genere tamcn hoc tenendum, quod in preci- bus publicisquilibetEccleiix particularis,in qu^ dcgir, ritum fequidebeat:Danridifll-nfio arinbus vfiratisfere parit fchifma: Jn priuans vero precibus fequatur qulfque id , quod afFeftus animi fui exprimat,permoueat,inflammet, id quodgeftucor- poris modelto,decci1ti,honefto,& gtauifierijU£Eccle- fi& efiiiernaculii ,infiituere sportct. Nam in precibuspubiicis minifter orando eft os Ecdefi.t, cuius nominc ad Dciun lo- quitur, ficuu ptsdicando eft os Dei , cuius nomine loquitur ad populum.Qj^icmadmodum ergo lingua peregrina noneft docendum, ita nec orandum. 10. Priuatt. preces quouis in lo- co teffunt co»cipi. Jn templo tamen non tantum public.T pre- ccsreaeinftituuntur, vcrum etiam priuatim cor ad Dcum eftunditur.m con-rcgationc inprimis fQlcmnj nonquod ali- quaia loco fit religio atque fanaitas, fed quiaparspra:cipua cultus facn funt {)reccs,& |>r£Efcntia ^lutium deuotommhos minum, deuotionem in orantibus accendit , tonfenfio vcro precantium fupet vna cadeir.que petitlone , fpem promiffio- nis habct, M'atth.i8.i 9. Itaquc prcces in tcmplis, prxfertinj publicx, mag.ni funt tacifdx. 1 1. Ec/» quouis tempore precait ofortit ; ' tiU tii.mcn efi certas itd oriiniHm horas e.igere.lnDa- niel ter orafle Jegiturin die,Dan.(5.i i.&Daui4*t«fpcte,meii- die,& m3neorauit,l'fal.5 5.1S. Vndefaftum.quod Chriftiani ordinarias fuas j^rev^es tcr dedie inftituimt : mane , cmn fut- gunt, 6c ad labores a ccedunt, meridie, fub tempus prandi) , & vefperi, quando coEnsnt , & acaua cubitum eunt. Quod fi plures ad orandum hora' fumantur , pium eft & vtile , modo abijt fuperftitio & opinio necclfitatis aut mcritl : qua: res ma^ culam adfpergit lioris caiionicis hodietnis. it.§luilibet edforr tnui4 (^ Humtropreeum Vi'atur,quem «eeeffitas lequ rere-vide. tuT. Excellunt autem hic formula; pfalmorura & orationis Dominicx. 1 3 . Cogiationes aliem , qud inter precandum inci- dunt , exnuditionem precum non impediunt , fi ante preces ad Deumfufpiremus, ne permivtatmalascogicationes nobis in- cidere , & in precatione fi.nus breues & deuoti , &fub finem precimi deprecemur culpam imbecillitatis huius , adeoque doleamus obdefeftus , qaibus laboratnoftra oratio. Inpri-» misoporcet raernimfle , dcfedus illos tegi perfcdione lefii Chrifti. 1 1. Dejingulis petitionihtu Omtionis Domtnicz netentHr ijii cafus confcientiA. I. Cirf<» ^r»»jr.& ilna is,qu.-Ecftnoftra caftigatio, pro- batio , & cum Chxifto confoimatio. 5. Cirru ijuintum etitio. nem eft tentatio icmiflSonis peccatorjm, & priuata: vindi d fferant baft fmum Uhtrcriim,m:- n-fleripfos grau t r debct adtnojure , vt maturent bapti fmum. Etfi cn m liaptifmus non cft funpliciter ncceflarius aj falu- tcm: tamcncilnccelfarius rationc ordmacionis Chrifti,& or- dinis Ecclcfix.ij.Sf i^uis fit d-.nerfi rel gion:!,t^ k m.,iiftrope- tat h.ipti,i»!im fut inftntts, lle non eH pfi dencgandus.Ed cnim indicium,qu6d parens ifte rcligioncm puram non conccmnat. Deinde,miniltcrccnctur omncsin Ecclcfiifua natos baptiza- re, 14. Minfier Ecdefit non debet baptiz-^re tnfantesparemuto infidcl/unr.xnii force in noftrampoteftatcmvcncrint, Cue jure belli,fiue per emptioncm,donationein, captiuicatcm &c. i ySi ^uis b.i}tix.aiH!alaicc,fuperuixerit,(S' dttb let ^innffifit Lap- tix,nttif,m n:fier lUumjine mi ra hj.piiz.are i«t^/.Niiquam enim fuit bapcizatus. 1«. Si qu:s forte duhitet , anvnqam [uert hapli- zatus.citm tamenfti bapt:z,sitic4, dus ipfi funt i.^culcandadpium nempe natum elfc ex Chriftianis parentibns , qui j»roculdu.i. bio cercmoniam iftam a Chrifto inftitutam nonncglexerint; & huius raitcftnnonium locuples cfle nomen propriumq,uod ' cuiiibet in fuo baptifmo folet imponi. III. Cafis cpnfientis, circa, S-coenam notentnr ijli. I. Ncmftd S. crnnam aecedar , ntfi dignus hoc tarito ceuui- u'o. Dignitas autem hic requiritur gcmina : pcrfona; , & pra:- pa rationis. Ferfonad'gna eft,quiprxditaeftveri,etfilangui. di fide in lefum Chriftum. PrAp.^ratie d.gna compleilitur di- iudicationcm corporis Domini , & probacioncm fuiipfius , id eft,nieJitationcm miferix proprix, recordationcm beneficio- rumChrifti, & propofitum vitxfandlar. i. S'( qu'-s fcrte fen- ttat , fe indignum acctfsijje ad S.cattt >m, m.iture refipifcat.Sihi nempe in mcmoriam rcuocet , boc ipfum eciam peccatum vnuin ex iia eflc.ptoquibusmortuus eft.Proinde fe ipfum ac- cufet,atque reiiiillionem propter Chriftumpetat, & fideli pec- tore fperer , hancque fuam fiduciani digniorc vfurpationc S. co;u2 confirmct, cum fcrio propofito perfciflioris emcnda- tionis. :,.E/,or7if>iler fae'norofuf,v.gr.l>omic:da. vel adulter , non eji admutevdits adS.coenam n'ifi pubt ca coram Ecclcfia depre- f.it'o prs,cej[er:t:eiisimfi remifsionenipcetii rd-7:cir:s, a Ma^iftra- tu i>npetru'lt Nara pcena vcl remitlio poen.r faftaaMagi- ftratu pertincc ad forum foli , ac proinJc nihil prxjudicat iis <\nx pcrtincnt ad fcrumpoli. 4 ^ii litigaut mfcto ,polJu)it Uii>.e id hocfacramenium arcedce. Nam litigarcin foro non eftpeccatum. Iraquc iudici totum negotiuracft committen- dum , & cuiii parteaduerfaria nullum cdiurafouendum. Co- gltctur hicifta fentcntia Germanonun : Amicus perfon.-E, ini- micus caufx. Si tamcn partcs litiganccs mucuo flagrcnt odio, vel faltem pars altera , oportct ad tempus abftinere ab hoc epulo i vtpote quod ell figmun & pignus mcri & mctui amo- ris.5.S/^a« hahitet int.t e6s,qui de S. cocria tien recie fentiunt, noii poteft tuta conUienttafibi ^ fuis ccenam porrigere. Nara hic e(t aclus minifterii , qucm priuatus fine profanatio- ne Sacr.imenli excrcere non potcft. 6. fanis , quialiquo in loio tii xfititu,! , recle adhibetur in S. ccena. Itaque panis , qui apud Indos ex radicibus pinfitut , & in cibo vulgari adhibc- tur,racrito vfurpatur in adminiftracione S. cosni. 7. Hoflit orhicuUres litnt pariis imilaiiiiui. Itaque non ftatiin nullam Euchatiftiim habcrc cenfcndi funt,qui illas adhibcnt. S.Fra- liio pa'.isnon adhihita in i.easna , non toHil ejjentiam facra- mtnti , fel w egritatemvitiat. Itaquc fatius eft , illam adhi- bere ,quimomittere. 9. Abfietnii , quineguttulam quiifim vmifi e>ia:i.ea ^ p ricutovomtiienis ajfitnere pojfi.nt,a com- mirioiteS. cce'i& aifque 1 ulnere confcientis, pojf-nt abflmere, Nara fi pancm duntaxat fumant, non accedunc ad Sacramcntii a Chrirto inltitutumi vtpote quod eft iacrum epuluin , con- ftans ex panc & vino bencdifto. 10. S^ui n:tiHra funi furdi ^ muti,pof:!iii aJmltii ad vfum S. catni : fi nempe pcrnutus & geilus informentur, vt aliquamde Chrifto notitiam hauriant. I i.Siquis morbo exclHdanir k publieis conucntihus , ^ defiJe.' rium huius menfs. facrs. haheat , nihd ohftat, quin la domi fue^ pofsit vii. Noin vbi duo vcl trcs congrcgati funt in nomine Cluifti , vbi ipfc cft iu medio eoriun,& ibi eft vera Ecclcfia. li.Fre^uea Cafus cirra S.cccnam. J 44^ Encyclop^dte Lib. XXV. ix. lerequentfropirfiiicctdirettdhanc Uer»». ccrio ami- tcmpor' , e nljiring. « Nam conrci fncrtim menfamne^He entixanxietas , cuius in lioc facro conuiuio lefcaio quxritur, mcnfuritem- Po;is crit h,v- in parte. Quotiefcuncjue igitur defidenum hu- ius facri epuli fciuimus , & nos rerte pr.-eparatos & prp^ atos fcimus' , /lue hoc fin-u!is fc-pcim.wis . fiue fmguhs menfibus, itucfinsulisanorquadraiuibus h4t,non.err.iucrimus h.icm rc: dumraodo caueamas , ne ipfo opcte operato videamur velie placcr? Deo. ij^.Confu-^tuUoEcfhfA. qtiii li,mitur Eiichinf:» teninofiim^cho, efi t'i'C' £ ohferiitt'0>j's. N015 famen temerc e/l eoimcl!eiida. 14. MmifUr tccUfU konx cum cor.fdenfu nonfe- ieii admit-cre notorii fciieratum if imfisnnouen^^ ad commu- n':oncyn S.cceni, 'fueprecihui rogetur, fnc- vi ad:g»ttir. Nam of- £ciuni iuiniftri t(\. , non tantain abfoiuente.ftd etiam ligante ciaue vti. l^.Qx')' Dom:'.i y.en e;! aiimniftmnilii agoni3.anti- llfi , qui fenftum Q' r.-^t enis v nm amiferunt. Neque enim hi tales kginnie vti pofmnt hoc facro cpulo. Nec refert, qaoi llnt plj & riiKti homines : quia no.i recjtiintur ad vfum huius nrjcnfre pictastantum habitualis , fedetiaraaptfta tnfeSi peiant jibi porr^gi cmnamk r/>iuiftro,<}ui collegam ncn ha- bet ,fropter reliqu-im Ecclefiam eaute Mge-iinm eft. Suntqui exiftimant , paftorem elementa confecrata per alium poffe mittcre ad xgros. Sed haec res habet fpeciem inclufionis Papi- lirica: , & ex Sacramento facit opus operatum. Itaque opor- tet vt paftor ipfe vifitet xgrotum,vcnim ita vt medecinis pra:- feruatiuis vtatur , &c meminerit fc in viis", fuis ambulate, adeoque fub vmbra alarum Dei & pra:fidi} Angelorum tu- tum elTc pofle. PERORATIO THEOL C l JE CASVVM. O- VEtum hic fifto rstim , & pro ratione compendlj fatis di- ftum iudico de cafibus confclentix : quos alij nauibus onerariis,vt ita diE CASVV /"ijrenere.ci. Theolo^-ia cafuam enar-<( Ut cafus confcienti.ie in fPrlmam.f.s.. I f Syraboli pirtem^ Secundam,r.)o I V.Tertiam,f.4. rPiimam,c.5 Speeie,fecundum quin-<^ Dccalogi tabolaJTi-s que capita catechetica i Lvbi funt cafus circa I C Secundam,f.i» Orationeni Dpminicam^f.y. Llnftitutioncm S.baptifmi& coenx,f.?. SEXTA SECTIO THEOl.OGIu^. In quA tr^Auur P R O P H E T I C A, ~y^r^ C A P V T I. J)e Vine Rheipricts Ecclefiafiicte„ P R jE C E P. T A, ^^'!5t2^ Heol og lAPropheticaeft d.O(^rina "^Ml ^m de officio Prophets , id eft , pafto- '~i^riy\ \{.bM ris ^cclefia:. Eins. partes dux funt, Rhetorica & politi.' Ecclefi.ilHca. Rhctoric.T Ecclcfiaftica eft ars concionandi. Vici «;.«;« /)of<°/? Oratoria Ecelcfiaftic?, Eftque geneialis ,vel fpecialis. Gencraris pricipic dc fine , fut>ic6lo,& mediis hnius .nrtis. Finis R hetortci Ecclefiaftics cxternu.s eft per- fuadere religionan Chriftiaivitn : intcrnus , tiade- r? mo.Jum petiuadendi. R E C V I >E I. Prophetica efl do^rim reEle exereendi Trophe» tiam, efl mmus Ecclefiafiicum. Nam vpx ifta prophet-a non folum fignificat prxdiftio- nem futurorom , fed etiam prxdicationera prxteritorum, prxfentium , & futurorum , de qua fignificatione vidc Rom.ii, 6 Sc i.Cor. :x. v i. ;. Porroduo pertincnt ad offi- cium Propl^etx, id eftjdoftoris Ecclcfix : videlicet reifte con- cionari,& gubernarc. Ibi eft,Rhetorica Ecelcfiafticai hic poli- tia Ecclefiaftica. I I. Finis coyiclonatori propofltus eU triplex : vt- delicet perjitadere religionem Chnfiianam, terfbicne docendo^auiter deleHan- do,& aeriter fieElendi^i Goncianatoris officium eft , Dei voluntatem ex verbo eius proponerc,ad xdificationemfpiritualem auditorura. Ifta vero a:: operationis. Subicdum informationis ert iple concionator : fubiedium ciadlationis elt concio : fubiedtum ope- tionis ell Ecckli.i. R E G V L ^. I. Concionator debet h.there dona , Jiue recjuijttay oratorts facri. Miniderium vcfbi dua'; h.ibet partes vtnempe miiiifter HomineDei af;at adpopulum,oiua:funtageiida-,5c vt nomine populi agat apud Dcum, qux funt apuJ ipfum agcnda. Meii- toitaquccQncionatoiappcllatuios Dei & populi, ac proinde orator facer. \n eo itaque requiiuntui noii lolum dona orato- |is , fed etiam oratoiis facri. Eiufmodi autem funt bonitas in- genij,fidelitasmemorix,vocisconcinnitas reftacorporis con- Kitutio,cognitio rerum diuinatuni, linguarum, & artium; pru- dentia EccknaUica , cloiyjentia fpiritualis, amor erga Deuni jBc homines,ainor virLUtis,odiiim peccati, contempcus mundi, /fortituJo fpiritualis , parrhcfia , pura confcientia , humilitas jfumma, &fi.'nilia: cx quibus aliafunt naturalia,alia acquifita, qua: precibus & exercicatione impeti^airtjij; a Deo. ' 1 1, Conciofarra efl oratiofkrii}*, ScnptHris conjctit tanca, e?' Ecciejiii accomtnadatu. ^ Oportet enim primo tcxtum fumerc cx Scriptura c]ua:c]ue ibi occurrunt dcc!ararc. DLir.dc rcijuititur illorum appiica- tio ad auditorum confcientias, prout illoiuxii coa^itio poRu- lare videtur, 1 1 1. Ecclejta j ^«<« cur£ concienateris committitHr , accurate ipji eft cognofcenda & examinanda. Pcndei autem hoc examen a diuerCtate afFeifVus & profe- ftiis auditorum. Sunt enim feptera genera hominum , cum quibas paftori fere eftnegotium : putalntideles.ignari vcl in- dociles i dociles , fcd ignari , cognitione aliqua imbuti , fcd UonJum humiliatiiiam humiliatiicrcdcnccs, lapiiidcnique po- pulus mixtus.His omnibus paftor dcbct irvy^-mialxiva atque }ta omnibus hcri omnia. Capvt III. l>e Ojjicio concionatorii ant^- eortcionem. Precepta. ffifrj Edia, quas prflEfcribic Rhetorica Ecclcfiafticaj ©^ funt ante concionem , in concione , vel poft concionem. Ante concionen) requiritur cius fon(natio , & impteflio. Formatto concionis abfoluicur innentione , di(^ pofitione,& elocutione Ecclefiaftica. Inucntio Ecclefiaftica cft thematis & argumen- totum. Difpofitio Ecclcfiaftica eft apta & ordinata re- rum ab Ecclcfiafte inuentarum digeftio. Eius pattes funt niimero tres : accelTus ad trndla- tioiiem textus , tta£latio tcxtus3&: leceirus a tradta- lione textus. Elocutio Ecclefiaftica eft exornatio concinna vetum ab Ecclefiafte inuenrarum & difpofitarum, lipcr vetba accommodata. ' Impreffio conciouis cft, qua concio ritc formata Jom. IIL impnmitur incmoria:. R E « V L vt. I- Alediafitic adwimcida , concionatori necejfa- ria^nnt triutn geuerHm. M<^ habet communia cum omnibus ehriftianis: vbi ex- cc.,;c prccatio, prima illa, mcdia,£c vltima virtus concionis & coiicionaroris. Ai,a Jnbet coinmuiiia cum oratorc quocun- quc. W/m drniquc funt ipfi propiia. Nos obiccr actingcmus adinmicu a fccunj.x- clain. , phuibus cxplicaruri ea qua: perti- ncnc .iJ claflcm tcrtiam : quoj Kcunji genciis mcjia poflint pcu lupra ci Oratoria. Mfdiane3 cionatoii. I f. Thema Ecclefiajiictm Jl^eUatHr in deUQn & reduiHoue. Ddecim thematii eft.quo eligitur textus, & cum textu the- ma.quo J accommodatum cft circumftantiis loci, temporis 6c pcrlonarum. Rcduaio thimms eft,quailludnon folilm rcdu. cuur ad charaLlerem & genus caufs, fcd etiam ad locum ali- quem communc.n , caput aliquod catecheticum , & finem prop.nquum. Cfjar./eu enairatio,textus , abfoiuitur fexfarlibus, qua- tum diipcjnio mr.emonica hs,c eft. p p I. ExoA Thfma cancianA. Afgnmtni torum in- ucniioEc. (Icfiafiks. Difpoltioj! tocius coxJ) Gionis, ril 442. Encyclop^dice Lib. XXV. I. ExoanivMi quodconfl-at. I. fentcntia runclanientaii. i. explicationc imius icuLenris. 5. applicatione ipuus ad pi-epoluioncm. J_l. Piioposinoiffua: conlbt ' 'i. enumciacioiie thtmatis. z. conuncndatione thematis. j. inuocacione Dei III. Enarratio propositionis i qui conltai I. explicatione fubic'fti,& prarJicati. 1. probationc,tius fumitur i.cxtcxtu. i. cx aliis Scripturi dicli^. j.ab e.xemplis. 4. a fimilibus. 5. arationibus. IV. Vsvs;quicft , 1. conhrmatio yerx doftrmx , leu arciculorum ndei. z. contutatio ra!lx Joctrina;. 3. inftitutio vitasfanft.e. 4. correftio vita; impi.r. 5. confolatio conlcicnna:. V. AppLiCATio i qua;conrtat I. commemorationc prxicntis ftatus- 1. collatione tcxcus ti: ftatus. VI. Peroratio iCjux conltat I. repecitione pra;cipuorumcapitum. a. afteiluum concitatione. 3. precatione ad Dcum. 4. gloiificationc nominis diuini. Ha:itaque funt hcrrpsmnemonica:,quas concionatpr po- tcft & debet refpicere , vc concio nou toium hc copiola , fcd ctiam methoaica : qua de re lunt fcquen-cs regula:, i.LxorMn tton dibc.e ejjc lcngu vsi lcnge pent». Vtrumque eniin cftmo- leftum T..Jnen.'.rrnl on: textus cjnlii 'verl jit hi it.tru, friui cx- flicari liebit, ^ :um fojic/i quici bcvt ex co Jcquatur. liia pais in do£trinis,fcu documentis verfatur ; hsc in vfu.feu vtilitatis ex doarinis iliis deriuatione. C^u partes iihs inueuunc 6c confundunt, auditorum meniorix nou conluiunt , ac asdiii- cationcm iplorum nou pavum mipc^iunt. j.^Dulrir.a ^Ji axio- tnn Theo '.0£i. ,'jel in Seri^ tus. v.rhn t x,rtfie / ojuu!/7,z/t l cx illii per immeiiatam ccnfequcnlijin fucni.^.Dictr.na reiie lie- het tnufjii{;/iri ^ tr^.iinrr. Inue[iit;a.tie iit pcr analyiin logi- cam,cur infcruit etiam analyfis Grammatica& Rhccorica.rr/i- S.iio eft partim illuftratio,partim probatio. lilujlr.ttio eft ex- piicaao latione fubiecti'6; prxdicati. Frolittf.o eii conhrma- tio ratione fubiefti & praedicati ; eaque ex-textu, aliis Scripru- XX ceftirnoniis , & reliquis paulo ante indicatis. 5. Doctrina qutiaue fatii leim cxfii^ ttrei debet jlatim ndvfumtramferri.Qvifi <]uidcm in patte , nifi ratio ajiqua fmguiaris aliud poftulet, magis ell: infiftendum: quippe qua: alterius fineiTi ac Iwnum cominct,& cumconcionis prarcipuolcopo;auditorum fcilicec a:dificatione,magis eft comunfta.Pcccant igitur, qui inlurrcnc nuda: ventatis inQac;ac!oni,neglefto vlu. 6. Non omnes dcHri- »-j.w' cft inftitutio , correftio , & confolatio. Injiiitnte eft vita; fcqucnd^ demonftratio. Correciio cft viti; tugiendc dam- natio. Conclatio ed confcienti^ anxi^ tranquillatio. 9 Po/l vfnm frijui cUhet aifilicatii : <\u'' tainen cum vtiiitacuni dcri- vationc tantarn habec coj;it.itioniTO, vt (^-pecura illapermif- ceri poffic. Ha:c aatein rtfpicit animum vel deficienccm in pcrfccut.one boni , vt exhonatio , vel in vitationc ma!i , vt adrr.eitio ; vel oppreflum magnimdinc aut multituuine cru- cii, vt confoiAtiO fprciaiis. i o. 'Triiciat!» tcxtf.s eji mngis fhccU- /i-ea.,vel mn is Eccltf^Jiic.t, Traciatio m.igis jihoiiijiica con- tlnctur decem hifce membiis' i. Ancithefi vcitoiuin. 1. DcfinitioTie.fCu intcrprctaiione ie/i?i«>)'. 5. Dmlfione , fcu ijitcrpretaiione eMi^i-nrJJ , que-& ^t- eAfi-i-. dlciiur. ^, Sednw accommodiuoria ; qu.i indicatiu , nuid in pcrfcnciJQtoLnrcliigaiiics - • 5. Explanacione a.lni>~o}^ii.ii; qua indicatur, cur lumc, Sd 6. Collatione ; quaindicatur, quomodo de cadcnj vijl oppofita rc alibi doceatur. 7. Prolepfi , feuoppofitionc. S. Conciliacione lav ivavncipM/aij- 9. Obferuacio , commemoratio , conciliatio, & tefuta- tio fententiarum difcrcpancium. jo. Vfus > quicll; doftrina redargutio correftio difciplina : oratro confolatio. TraHatio magis Eccleji.zjiici^ fimiliter habet dccem partcs: vti funt. I. DecIarario,feu explicatio. i. Pja;monita4? qua;ftionis enodand.B difScukate , vti- iitate , neceflltatc. 3 . Dcmonftratio cx contextu. 4. Demonftracio cx alijs ScriptufX diilis, 5. Dcmonltratio ex rationibus. 6. DcmonfT:ratio , vcl potius illufttacio, ex comparatio- nibus. ^. Dcmonftcatio^xexcmplis. ^ g. Obiedlionmn tefutatio. 9. Regularum paucarum colleftio , ad iuclicandas con- troucrfias. 10. Vfus. Excmpla vtriufque trafl:ationis'apud Matthiam Marti- nium. Iib.5.^& 4. dc prompta rcrum vcilmm meditatione hsc funt. E.xemplnm tranationls magis 1 . Thcir. 4. 1 1 • fiholajlh Uct£ , ex I. Apoftolus itaque non iubct prorfus «f£jM«i' vel «sj><( , jd cft , planefine opere & oc.ofos ac ignauos eflc : ficuc non- nu.li opinantur, pri-clare fe pietatem cplcre, fi nihil aganr,& aut fuo lolio fuifquc fundis viLl.tent,aur es alicno ftipcm co- gant,ncmin)interiia homini vtiics nec Dco ieruicntes. Hi cK- CtitanC;-co f'c iultoj cflc, quod nemincm la^dant. Ipfum vcro non iuuare etf: deiuuare & noccre,non prodeUc eft obeflc,qui n. non coiligit,hoc iiaru fpargic. Q_uis enim triigi feiuudicat cum,qui foco aflidens fit hber laborum etfi nec vcrbo necfa- tlopacrcm aut mattcrhramilia.s oftendat , nec libeios eorum pulfct,interim tamen foueri,ali,vcltiri,honorari vcUt.= Prorfus talcs func homincs,qui in ocio ac.omnium curarum vacutcate ptobitatcm politam exiflimant. Multo vcro mmiis pcrmitcit Apoftolus vagari, crroncm & difcordiofum cfle , pariterque fuam quktcm & ahcnam curbare : vc qui aufturi rera i uara li- tes & bella in publici exicij fegctcm fcrunc. Viilt autcin nos. quicfcere vtfuy^^d^, I I. El^ ycro >i.v.^c,.^ c.Ob pigriti.i feruus malus,qui lucri nihil caienco fuo facichat,reprchedicur,& de- pofitio in alienam fidem cranfmifTo priuacur. Mattb.i^.v. 16. EcCretenfibus vitio vertitur, quod pigii ventres effent : Apo- ftoloEpimcnidis vcrfumin eosfaiJlumapprobante. Tit.v.ti. Hac ergo nemo cxiftimcc Dco fe coiumeodari pofle. EA au tcm & aiia quics , qu| quis nec t"e nec fuos , nec alios fup 1 fe , aut iuxca fe, aut infra fe, turbat difcordia , fcditionc , il ruin nouarum cupiditate : fcdvnumquemquc pacate finitcflc, qui cft , & fua agere , vt ncniincm pra;cer ius impediat,auc iu re Theologi;^ Sed.VI. Cap. II I. 445 ii\ rc fua rftarilft vei infolkr. Ec h.rc quiJcni .ilij faciuntiin- pottnti.i aiiquiilmoucndi pia;piditi , aut vi ni.iioic ac mctu coarti,aniniis intcrim liuidis,inquictis, ac turlnilcnti^.OjUi m- ^cnialiucailidc aj tcmpus occultant , at apcit.i ^ccalionc produnt , & limulationcm rctcftam vcrtunt in cruJclitatcm autobtrcclationcm : infclH a!ii<, fibi ipiis pcrnicioii : &• hint vcluti maiia qux dcfp'imant fua JcJecora. Talcmfc Cainus gcrcl>at,vcrl>is Iiumanitatcm prxfcrens, aninio&; tandcm fa- «ftoparricida. Alii autcm cx vcracliaritatc &Cluii"tian.iman- fuctudinc,vt fuam amant tranquillitatcm , ita nutriunt alic- nam , & fuo quoquc damno paccm rcdimunt , (i vel dc iurc fuo.quantum honcltas & conLcicntia liniiiit,conccdcrc opor- tcar.iS: li ab aliis in aliosirritcntur & inflammcntur, cos coar- guunt , acp!aciJorum morum limilitudinc iludcnt imbucrc, fuos ctiam aticclu^in c6;rarialapfuros timorc Dci vclutfuf- tl.iininant,nc in intcmpcricm foiuantur. I V. Hanc ipfam polkcinam quictcm hoc loco Apoftolus inteiligit,aj qu.un fc vniuerli , qui Clirilto nomcn JcJcrunt, fummo rtudio alVucfaciant. Vrqct autcm eam&doclrina & excmplo paritcrfandus iiu^^ifkr , vtgct,inquam,tum nollra, tum aliorum causa. Dco cnim parcmus, li paccm.qu.x- cius cft inlfitutum, in niundo non turbcmus. Nobiscontu imus iplis, pacatc li viuamus. Cui cnim in dillljio melius cll acquc in c(3- cordia.' nili li cui malignitas pro alimcnto clh Si alios non tur- bcmus:ip(is etiam nobis liccbit eilc tranquillioribus. Si autein alios mordcamus aut exccjamus: vijcanuis, nc vicillim alij ab aliis confumamur: vtell G'.»'.5.-t;.i ^.Debcmus aliis honcftum concordiracplacabilitatis cxcinplum,quo probemus cius rc- ligionis , in quam iurauimus , naturam & ingcnium, &c nos qucK]uc idoneos cius difcipulos cfle confirmcmus.Sumas om- ncs vnius donius familiarcs , vnius patris lilij , hircditatis ciufjcm conlbrtes , ciufjcmmaflx progenies,iifJem obnoxij iniirmitatibus, alijaliorum ope injigcntcs. SeJ,vt nunc liabft £cmpora,omncs lcgum inucntione magis quamexcmplo cla- riorcs circ laboramus. V. Crtcrum cxplicat fc ipflim Apoflolus, & quid per quic- tcm intclligat,plane oftcn Ju,d_um c.vigit , vt iimus ii^ic7r;j^ f/A^- vis, non ««dif («iwiricoOTi. Id cnim quietem humanatum rc- rum plurimumlu.vat , &: mcntcs etiam coniundiirimorum Lomiuum Jiflocac : quoJ ■m.\vTti>fff^3m funt pleriquc , & fuis f ofthabitis , alienarum occupationum limites curioii inuo- lantquod commilTuin cft alijs , fclaudabiHus femperaftuios cfle opinati , quafi qui fuas domos negligunt , alienarum iinc tutores optinii : & ij pruJentiiTimi ptocuratorcs vicinalium bonorum, qui propria intemperante gu lii abiigurierunt. Nc- mo vcro is perfonaeiTc cupit , animo fcilicet & corporc per- matatis,qui alius quifpiam eft : at omnes annituntur ca agere, qux aliorum officiis funt commendata, VI Hanc vei(3 admonitioncni aiiis ctiam modis Scriptu- rx lanctx exprimunt. Riis drliteftint , injtdmtui in latibulo , fiiut lio in tu^^urio fuo, in- ftdi itttr adrapiendum fatterem nfficitim. Non ,-/1 in illorum orerecliim t intimum ceum srumnx, fefu chrumitpertum gut- tur e lum , lirifua ^ua dolse tdar.dinntur. Co^itar.l mala '*>»% nnim» Tuo , quoridie conuniuni ad hetla , exicutint Itiguam fuam fimdi m erprntis , veiienum ; tyados fubrfi hbiii ecrum, Veruncamcn , ^\ nos-jelTcmus in ofKcio & noitra Propheta- rumdiilis implendis minifteria dencgcmus : inuenict aJios Deus , qui auftoritatem & prajparaturum viam ei Domino,qui a falute ipiameiendr! & donanda nomen gcrit,is eft lefus.Nomen n.hoc cft Hebrxufn ■& (ignificatTOTj^se l.e.falutisaiipofiieriti>,x^itg4ttyi.e.placumemti in fanfuine e-us. At dicas, quomodo placatus cft , fi ipfe eii ex ea gratia dedit,qua nos ab seterno di!exit?Vtrumqi dicltur,& Deum propofuifle eum , in placamentfi.iamautem placandus erat is,qui ofFenfus etat.Nos Deum lsleraraus,dum ab eo defecimus : ipfe nos non I^fcrat. Ipfe igitur lAacwT» Dcum, vnde & ixci(rf4' dicitur pro peccatis noftris,vt cft in i./d/j.i.i.epiftola,//»/? eft propitittiopro pecc/t- tii «oSlrU. Itcm f.4. T 0, ipfe dilexit nos^ Qr mifitfilium fuum, v( elTet propitiatio pro peccatisnoftris.Placatio autemfitduobus modis.Vnus eft,odium,quod etat,auertere:alter;iram & odium qu.Te jute eflepoterantjprsuettere.Priorc modo placauit Chris-> tusDeum ration?noftrorum peccatorum,quz in nobi^ crant, qurque Deus vere oderat. Pofteriore modo Chriftus placault Deum,raiionc noftri peccatoi'um,quos Deus jure ,animo da- mnandi, odifle , Scquibus exitiabiliter irafci poterat. Itaergo iam gloriamur de Deo ter Dominum mfirum lefum Chrifium, ptrquemnuncreconciliatiiinem rerepirriUf. Idem hic nofter eft Jcfus contra hoftilia m.i!a ; peccatum & mortem feupocnam. Pcccatumtoliit, dum obedientiafuaexpiat inobcdientiam no- ftram:mor^f t©llit,dum mortis caufam,peccatum,aufcrt. Nam, ^ cft Rom. f .perfeccatS mcrs i» mun dum introtit:e,xoo pcr pec- «ati egreflum mors exibit. ' Idcm hic nofter eil Icfus ad iufti- tiam & vitam.iuftitiaaffcrt,dum fe, cni ipfi nos debitorcs era- inus,pronobisdebitovf conrrituit,& vt cft iVi/.^^^.^.qnod no rapuitrependiticulpanoftramin fe iccipiens,non in harentf, fedin debltorio contraftu imputata.PcrnsE autf vCro fenfu fe iiibiecit Vt n. li^nnm crucis a Iuda:is fibi paflus eft imponi:ita ■pcccatonun noftronun immcnfum onus (ibi inie.'tionc impettat;venim ctiani.quia fua virtutis di- uinj;.artcdione naturam noftra rcnouat.vt in Deo ad fidcm & bonaopcra tcualcfcamus.ita dicitur hcm. s-i 9.fiut /ervnim ncuipc Adomi •nobedieniutn pecc»tores conjlituti funt multi,itm per vwus nanpe Chrifti obedicntia iuftos ccnftituimuttos quatc- nus ic\\.,iifiificat'e'us ftu-.guine fcruxmHrper eum ab tra vt cft Rw^ ,. 9. Itaetiam dicitur cundcm clfc , qui nos fpiritu fuo anailicct.HincApoftolus i.Cor. «.n.loqucns deconucrfis Cormthus dlClt:^Ww,- efiis.(a«ifificati efiu, iuflificatieflts , in """'"•' ""'"'"'■ ''■/'« & perjpiy-itum Deino[lri.hi rcftituta iulti- ti.i rcdditur vita & falus. Hinc Hcm.y. n. dic.tut : Quemad. inodum rcgnauciatpcccatiun ad mortcnv. ita gratia rcgnatpcr iii/hti4in ad vitam xtcrnam pcr lefura Chrilhim Dominuni noitrum. 1 V. Nunc picflliis videamus , quomodo vis nominis lefu dcclarctur.Omniu.-iutcmproxima cius expofitio cft Matth.j, x-.i 1 .quum Angclus Gabriel ad Mariam dc cius filio , Vacabh, in<]mt , nomcn eius lefum. !pf> enim f.ru»bu populumfuum tx feicttii ipfiusMas dicitur quiaeraV^, i.e.faluosnosfacict.Hic docet caiifam tam magnifici nominis ex ccrtd,-uernce , bemgndr ampid,iufiapotente operatione peti : atque ita nomen illud efle rci plenum.jCrRTAeftli.Tc operatio. Cum cnimAngelusdi- xifTct , voct>bis>j.'meii eius lefum : fubiicit.euidentcm rationem eflei& dicit ipfe enim.Hzxi vocula «?;/») caufam indicatjvt cum Angclus ad opiliones metucntes ait Luc.t.io.Ne metuite:£cce E Ni M Annuncio vobts g»udium me.^num.wl R AX cft hxc opera- rio.Quod enim in paradifo didum eft,G>».3.Ips£ contevcrte fcrpentcm:idiam hic impletuiiiiSE fciuabit.Deum eaim con- teiit pcrditorcm.feruat pcrditos IpsE hicvtrobiquc idtm eft ille eft,de quo dicitur Dcut. 1 8. i ^.ip utr attdite:^ Pfal 4^.1». ipfe eiiDcmirm Deut «««j.BlNiGNAcft iUa operatio: Seruabif cnim,fcu falutem prsftabit pcrditis.Amabile eft falutis nomen fed lefus efl faIus.Propterca& in Vetcri & Nouo Teltamcnto faius dicitur.lefus enira eft falus illa,dequa £/fl.^i.io.N«(/ iakK-efl afpedabilis : qua vifa Simeon In templo dixie, vtcft iwc.i.jo. Viderunt oculi mei falutem tuam. Ideo Efu.^^ 6.de hocfilio fuo lefuaitDeus Patev.Confiituo te ialucemgentiutH, njtfisfalus mea vfijiiidextremitatemtem.De hac Deminus pre. nunciat ade:(tremum-vfq;terr4!.;d'citefiUt.Sicnis,Eccef,lustaii adtienit Ecce mtrces huius penes ipfum «y?.Igitur hic faluscfl perfona,cft falus ipfa.imoeft Salvs ivs&,qHide e ipfo dicit uiioc.-Li i%,Ecce ■venu- c\to,^ merces meamecA eft.Hic eflillc fctuatorde quo Efa. 19 t/.zo. Cam mclamat Dominus propter opprefjeyis immittet eis feruatoretn (^ ma^natem,qui eripiat eot, Et Zaih.r).xi.i) dicitur,E*-/»/f« valdi filia Sionis , cUngefilia Hiirofo ymorum,Ecce re.-c tuus adi,enit tibi , iuftus ^ feruator, fcu falute pr^ditus.Hic vere eft fctuator mundi. io:,an ^.v.^z. Hunc uuerpretationc Adie(ka.feiuatertmIefumvocit Apofto- lus ./4fl. 1 1 . v.i 5 . Hic cft ferunlorjui corporis , id eft, Ecclcfiar. Efhef.^. v.zi .Hic eftfernator nofifrlefusChr fius, qui mortem ab- deutt (y< -vitam produxif. 2.. Tim.i.v.to.Hic ekferuatcr rwfttr Deus.Tit.l.}.Dcminus lefus Chrifittt leru-itornofier. Tit. 1.4, m.ignut ilLe Deus ^fcruittcr nofter lefus Chrifius.Tit. i.t/.l j. Hiccft de quo lohannes ait l.Ep.c.^.v.n.Ncs ^eHauimus ^ tejlamur,pair,m mifife filium,qui tffet feruator mundi Hic eft, de quo xtcrnus Pater dicit Hof.i.-v.j.Domus luitimiiercbor,^ feruaho eos p,r Dominum Deum iyforum .Hic cft de quo 'ch.i. V. 7.dicimi'Deusnonmifitfiliumfuumin mundum, vt damnte tnundum,fed vt feruttur mundus per cum. Quomodo vero fer- uat nos ? Id vane exponi poteft , feruat nos vt Deus & homo. Vc Dcus efficaciter dat falutcm ; vt homo promeretur. Seruat nos in ftatu cxinanitionis& exalcacionis. in cxinanitione ac- quifiuit nobis iufHtiam & vitam , quam fe acquifiuifTe tefta- tamfacitinexaltationc,&nobis applicat. nzS.om.i.v.i.^. do- Cet Apoftolus, Chri/ium traditum eile prcpter lapfmnofiros, ^ fufcitatum adnofiri iuftificaticnem.Seazt nos vt propheta, fa- ccrdos & rcx noficr. vt propheta docctviamfalutis, vtfacer- dos acquirit falutcm , vc rexcam nobis opere ipfo impcrtit. Setuat nos vica & raotte.N.»»j vt aic Apoftolus Rom.f f.lo.Se euminimici tjfemus , reconciliati fuimus Deoper morttm FHii eius; multo magis recoacdiati feruabtmtir pe^ vitam eius. Trita phrafis in Eccleliaefl, Icfum efTe fcruatorem noftium merito & cfficacia: meritoncmpeobedientix fux &mortis,& effica- ciafpiritus fui:itamcrecut nobis abfolutionfi a poena.vtprop- ter dcccata non damneraur : & operatur in nobis per diuinam virtutem , vt acquif cam iuftitiam nobis appliccmus. Hunc vtrumque modumclaie exponunc hzc di(fta.>4(9. 5.1/.} i.Dcut Iffum conft 'uit princifem iy feruatorem, vt det >efipifcenti*r» Ifraeli ^ re>.nifienem peccatorum, nempe fecundum toimulam federis graci:g,dc quo eft //r.jl.v.ji.ji.jj.Idco lefusexmor- luis excitatus , voiuit rtcmine fuo refipifcentiam fy rtmffiouer» feccHtorum friidicari XKf.i^.^y.ita Gal.i.^.Deminut ncfttr U' Pp } ,♦• /tff ^46 Encyclop^di^ Lib. XXV. fusChrlftw dfdlt femiipfum pmpeccatisnojlrKiVl exmentms cxpYifentifccuic mdo Et Vt eft T,t.i.i4.Dedit fewetifiSpro no- iii.wnos rViiirneretah omniiniquitate,irptmficnretfibi ipft fo- fulnm pecuUf.rem,u ccenfm/luMo bo ^crtim olerum.ltem Ephef 5. i;. 2.5. Chriliu^ ditexi- Ecclefi^m & femetipfum expofuif pro . ea-.vt eam fan^ificarei,/ih eopurlficatam Uu.uro aqm per wr^ i>iim,vtfift'ret eamfi' i glo'iofim,Ecclefam qufne bnhatrkn- 'cuUm Aut riigeim,tiut quicquam eiasmodij^vd ■vtfii fanlia ^ in- {idSntt». Et totam hanc lem in arder.ti illa fua precatione loh. l7.r.i9.Dominus complc£litur,quum aitde nohis omnibus; JEpc fmSifico wipfiim proeis^vt iy ipfifint fanBificttti inveri- late.SsnihRcM fe pro nobis , dum fc in viftimam fanftam & ■ ptopitiatoriam oftert ■. & fanftific.it nos iri nobis, dum veritate fua nos illuminat,& bonitate fua nos calefacit ad viuam fidcm ■ & paticniemfpem ic charitatefn operofam.Ipfe.vtdiiHfi'."- 1i.tj.ferU4re perfecifpo/eft eos,qU' per ipfum acceJimi itiiDv.um, ifsmper v!ueni,>i)t itimpeliet pfo t is.Hxc elHlla trratia remiflio- nis peccatorum Sf reuouationis naturs;& lia;c eft illa pax con- 'fcicntis > quam /ipoftoli i Deo Patre & Domino noflro lefu Chriflo in exordiis fuarum EpiftoUrumiis precantur,ad quos fcifbunt.Harcomnino efHlfabeataconditio in libertatea pec- fati malcdiftione & eiqs dominatu,& a niifcria : de qualupra dilTeruiamus. Quam beniqna efl hxcoperatio , &: quanta ha;c faluatio ! qux f: angufta elTetjm.agna tamcn efTet^ted eltctiam AMPLissiMA.Non feruabic me (olum,necte folum,nonvnam ciuitatem, fed populum Quis vero illc populusJPopulusom- Jiis qui lub Sole efl. Quicunque enirn per corruptam gcnera- xionem in Adamo lapfo faluccm amiterunt ; ii omnes , fi re- gcnerationis gratiam in iccundo Adamo tulcipiant , per c;um ' * -uhitem repererunv-,non ioU ludxi fcd &: Itraelitasac gentiles. Ideo,lfr.i 3.5.6.^ 33,1 ^ J(iciim:i-cce diesvesturi funt,iiclum .J)oMiNl,^Hibtts excitabo Dnuidi gtrmen iujiuia, qui reguabit .■rex fecuodiibiturqsac exercshi/ t»s fy iu'liiiam in lerrj-.diebtts ;tius ff uii.hfturiludjt'0' Jfrnei habiiahit fecari:attf\hoc eft »0- ■jneait;uii,^uovoc/tBueunt,ls.o\A,/oii 4. 14. &• nos redemifTe ex omni ti4bn,lingua,popuIo,& nationt u-ifoc.^.v.^. 5edinquies,tameu .^«t.i 5.t;.i3. pauci dicuntui e/Tc qiii leruentur, Pauci funv ad improbos coilatic multi iniuo numero-.Eftimati. Lt omnibus 'Chriftus pacer, & corumjCjm ad ipfum vtnient, nenunem ex- cluditJ^omincS auteaiplurimi gratn Chriflifuntcontempto- .ies,vnde fu3 culpapertunt. Nam , yt lohM.\.i^.H£c esj cen- ^emnatio;ijuod lnxvei.it trimundttm,fed dilexetunt homines po- ■ tiin tenebras quam iucem ; iiuia funt eorum mala opera. Porro IvST A efl operatio , qua Chriftus fe feruatorem pr.-eftat. Ser- . iiat enim populum fuutx),! fe faftum & fibi datum,vc eft hh.i. •t; lo.i i.ln muvdoerai,^ mundm per eiim faUiti efl,etfi mun- ^weumnonagtii^pit,^ ad ftm ve nit '.etfi fui eum mnreceperitt, eiuotquot veri eum exceperuu(,eis dedithoc iui,vtfilti Del fint fa -ii nimfe iu,/fui ereduntin »o;»e»fs'»j.Ideoeciam dicitur ca- put Ecciefia:,& is qui falutem det corpoti.E/ifci'/".^ 2. 5.1deo7o- han lo.nos vocaf oues fuas,E,"c,inquicns,'''MCT/i«^(»- ille bonas, ^ agnofcB vneas, t^ agnofcar cl meii.Si ergo Chriftus eft Domi- nus nofter : iufte omnino nos liberat e Satanx Tyrannide & nos in peculium fuum poftlimino afTcrit. PQftremo potens cft hxc feruandi ratio, qua lefus fuinomiuis veritatemplane confirmat. Liberat & faluum facit populum fuumc.i-/>fcc«/« titii. Pcccatorummagna eft potcntia , vt qua: Dcum.i nobis alienant ; & plane infanabiliafunt peromnem lapicntiam & Ui)». 7. jo. vim omnium cteaturarum,& certam mortem inducunt. Mors .fortis dicitur , quse omnia fibi fubiugat:at fi non Ctpeccatum, jnors motcua eft , Chriftus vcro pocencior Diabolo, mundo, morte,&peccato;redimit nosab omnibus peccatis; & vc hoc •nos incompendio docerct,Iefus appellarivoluit.Hoceft illud nomenalexiphavmacum, ex cuius quafi literis &foliis mede- hi inuidaiit ad petianandas omnes iniquitates noftras. Hoc eftnomen , quo omnianomina, id eft,debita noftra defentur, ■& per quod rioftra nomina eam gratiam merentur, vt in libro vitx cum honore legantur. Hoc eft illud nomen , extra quod puUum eftnomen,m quo feruari pofnmus;vt Aci.i\.i-.n.. Pe- nus docct. Dum peccataabolct Dominus : terraciun ccrlo in gratiamrcdic , & ea malediilio , qu:E per lapfum eft in mun- dum introdufta , cluitur. De h.ic potenti peccatorum aboli- tione mult^ paffim fcriptura recitat jqui hiccommcmorare non lictr per camuaftatipmrs anguftiam, intrHquam nos in- clufimus. Chriftus eft , (j«» peccata multorum tulit Efa. 5 ^.v. li.Ipfe el} a^niis^qui tol/it pecccafamundihh, 1. 1 9. qui mor- iuuscft profeicAtiinoftrji. 1. Cor. 15.-U.}. quem cum nenejfet feceatiim.fecit Deuspe- catiim , id eft.hoftiam pro peccato ; vt vos efiiceremur iufiitiaDci in eo.xCor.^.v.il.lui peccata nns- ■ f'* 'pfi/rne/ tulit m corporefio fupe.r lignum^ Id autem non fc- cic,vc nos ftcure in peccatispermaneremus;& accepto antido- tOjVenena audaftcr neWm^^emmjfeA^vtpeccati^ iportui iuftiti& ■piuetemu;. Idco dicitur feruarepopuluniTuum ex peccatis;ea per fanguinem fuum pretiofum cxpurgando , & exputando per'Spiritum fuum : petfeaus fcilicet medicus & pharmaco morbum expellit , & dixta fjn^fla viMm regit & moderatur Nunc .uKiitc) ccckfti yosi&noftraafl"onat,vt eft -i/o<-.ii.v. lo.ii.TJuncfaSa efl filus (^ potentia^^regnum Dei nofiri , ^ poteftas Chrifti eius : quia deicliiis efi attufaiiir diabolui.^um nuncvlcimus per fanguiium agrti ify fer frmonem tefiimohii eius. V.Ita igitur etiam ex fctipuri teftimoniis fatis Iiquet,quam auguftum fit lefu Dommi noltri nomcn. Idcm & rationcs confirmant.Nam prin^o exhibitomcdiatori hocfolum propri- um nomen dacura eft, Sectindi) Angclus m.igna: cuta; habuit cius vjm cx qrigine cxplicare.ri?rj.o(vt cx iisapparet qux'fu- pra diximus) in luauiflimis vctcris teftamcnti promifTiombus iucund(* ad Id grauifus cft Spiritus fanifbus alludcrc. Etiam cumin paradiio prima Euaagelici promifno ptomulgaretut, in voce 'isi^ffid cft,conterct tc prim.Etrcs litera;e3:4cm fuut cum cribus prlmis npminis V1W vbi iam nomini.s huius mis' tcriumabfcondiiaut pptius rcuclari vidctur.Ipte cnimeli fei;- pemini capitis cOntrjtor , atque ita nobis liberator. GjuMto hoc nomen rcm fonat omnium niaxime txpetcndam, ncmpp veram falutem. Quid autem falute elfc poteft delidcrabilius ? quid ea optabilius ? ip hoc nobis promittitur ftatus omniimi bonorum aggregatione pcrfcdliJS. 6J«i»^o hinciam colligicur hpc nomen eflc fxderis gr3tia;,verbi fcilicet &figiiiorumeius illuftrcmonumcntum ;quoaducvfus omnes milerias noftras fuflicicns & ctficax remcdium fpondecur. Sf.»rio,inco nomiiie fidcles omniiim tcmporum Ijetitia; fua: limmiam pofucvunt & nullofe nomine itaoblei^liarunt , vc iUo. Extra huius nomi- nisiTiifturamomnc mel cftamavum , & tril^is la:titia. No ra nomina funt dari-mata pcccatorum nomina ; quibus oppofi» tum lefu nomen ea lanat & hicit vtiuftorum aominadici me- reantur. Si ipfe enim eft fcruator nofter : nos fiimus lcruati ab <;p. Nomen hoc rem non excedit,vt multa folcnt alia:l(;d no- men cft rei vtritate plenumjJ-Wjw/^xf , vt Cyvillui Hievolb- Jymitauus L(» catechefi ait,_^r iitrius feruafor advt.litatitn.oluf e,nim indigent recreatione iy l*tjiii,iliii fitnjinee.riw cptis hnoei ^t ingret(iffntur,il:is fit ofiium;iy qui cuperent offerre orat> 'veiomedi- cus , vt Chryfoftonuis 4t hoHiii.i.ope:-.impcrt"^>5t:. qm »M'-au> .poteftatcm h.tbetfaLutu hutniini.,propl,.r /olnm eonft(iionet» her- barum,non erubefcit nifaici nomenfibi impcnere:juaiito diginits ifievocatus efi fahttt.r per ctnem totustaundits fiiM>>'.us ejl l .Hoc nomcn eft fponti noftt!,de cuius prxfcntia caftis in reli- •gioneanlmis non poteft non ingens tllc Ixtitia, etli ea qua;- dam abfentioe eii» re/ponfionib3fs,'ytra.x ilj VtrbiSiVerax ctim Deo^verax cfim hotnit nibus,V£rax cum A)^elu,verax in vita,i>, morte , verax in rer ftirreliione ; ify ^d fammatt» veraxin nomiife , (^■veraxiif Opere, V I. Poxro nomen Icfu ob maicftatem ftiam etiam pr». claris dignum cft fimtlirudinibus.EccIciia Cant.1.3. dc fponl^ fui Chritti iVomine dicit i(-ufi«/ v guentum diffunditur nomtn tuum. Hoc imprimis ad lefu nomcn percinet, qilod nobis ad-^ ■verfus inferiorcm mephititn eft vt vngcntum fragantillimuin, vc balfamum prctiofiiTimum, cuius odprc fcrpentina coliuuies auerfatur.Et feimone i^.in canricocanticorum fpiritus plenc^ fan(ftusBcrnardusilla Salomonis verbain nonKnlclii cranST terc;qu2: dignatunc vt recitcmus.O > omen inquit, bentJiB.,m^ ooleum vfquequatt;efufum.Quou'qi?De cceloi7>Judjiam,(y indt in omnem terram excurrit,^ de toto orheclamit Ecclefia:oleum effufum nomentuum Effitfum plave ,quoJ non folitm cttlnmter- raq;perfud't,fed aSperfitiQr inferos;adeovi in nomine lefuonai genu fleci.itur cije' eflium ,terreflrium (S- infernot um. Slutim cat rumj cjuam vile.'vide , fed faluhre. Si viU nen effet , mihi noa ejfunderetur.fi falubre non effet, non me lucraretur Cur vero^ole^ um .' Efi proeuidubio inter oleum ^ nomen ffonfi fimilitudo:n(t ociose Spiritus faniius alterutrum eomparauit. Egoawem d'Ct> intripliti quadamqualitaie clei,quod luc't,pafrit ^ vngit. Foy uet ignem,»utrit carnem,lerut doloren.;iux,ctbu^ ,medicina. Notir nt in huiuf nominis luce Deut tia^uit in admi>abile lumenfltf um,qi4ibus illuminatis ^ inlumine iflo videntibus lumen,dicitt merit^o JPaulus-.Euiftu aliquando tenebr£,nunc autem lux inDt' mine.Hoc deniq;nomen cor,im regibus (^geniibu! (yfiliis Ifratl portart iuftvs e/t idcm Apo/lelus , ^ portabnt nomen t.inquaip lumen. Niivquid non ignem ffarfii , cum Fetrus ait : in nomi- , velefus Chrijli Nix.areui Jurge ^ ambula-Nec tctrtUm luxe^ • aomen Iefu,fed ^ cibus.Annentoties coaforti'ris,quoties recorda.' ris,'§luid tqui mentem cogitantisimpinguatfSluiilita exircittt- toi re/ arat fenfus,virtutt roborat.vegetat mores bonoi atq,h«ne- fits , caftas fouet affeaione.'! Aridiiieft omnis animi cibHS,fi ne»' tlet 'tftoiiifunditur.inftptdits eft,fi })0» hocfale cottditur.Si fcrib» - npnfalitt V.P bus »1 III k a a- TheologicE Sedl. VI. Cap. II I. 447 wnptfit mihi,nifi ihi legero lefam. Si diffates aut coitferai-.iic» f*fit mihi.nifi fomerit ibi Irfm. hfiu mei in nure^in orv hkIos,!» t»nie iul>lm,fejejl ^ mediciiia. Tri/iAiHr alijnvs noflrum've- niar in ctr lefM (^ inde f.iliiit !» os,(^ ecce itd exortum nminu lumin\ni.bilum cmne dijfitiir,redit ffrenum. Labitur quu m eri- tnen, currit infuper ad Ujneum mortit dejptrandf ! nennefi in- uocet Bomcn ■viti.conftjhm rtj^irahit advitam? H»bnit & lu- d*^ quefdum U(ui,quorum 'VaeHtf^Uritiurv rabulit. Itta tnim mcUteent^nfe pafcent.ncc mfd'.ntur. Qu.im (lulcc cxiftim.imus lolujr nomcn .iccidillc Ifrsclitis,qumu cx hoiiido dcfcitoiu pollcllloaem tcir.r promilli, h-lici , licct intcr grauiabella, itincre, Ulos introducerct.>tl!c typus erat vcri Icfui&: ilic,vt in fymboli cxpoiitionc apud Cyptianmn legitur , le^tii afpellA- tm eft , qui educinm d ter'a JEjylti fOptilHm , ^ de erroribut eremi liber.ttum in terr.im repramjjionu induxii. Et hic lefm tficitHr , jui populiim de igncr-inlii, teuebris eduHlim ^ de er. roribui euo^-ainm i>itrodii.xit ad re^nx cxlorum. Nobisi^itut longe dulcius noltri Icfunomeiicrit , cjuinemincm lite fc- qucntcm in profecTribnc perdidit , & non cadlicam fcd terrc- nam rec]uiem nobis parat , null.i cxpulhone interturbandam. Hoc nomcn Icfu ccitum nobis piguus ell: patcrni an;oris Dci erga gcnus humanum. Potuiflet enim eum a:aue noftri atque ferpcntis, ad qucm defcceramus, vocare conmtoreni: fcd vo- cauit cum Icfumnobis , qui ad pleiiuni fanarecomnia noftra. Hoc nomen (it animo noftro turbjtogr.ita rcfcilio, hocfit nobis animo dcficientibus aqua rccrcationis & vitx. Hoc' quippe nomcn eft Euangelij & diuini fedcris arcificiofidimum compendium : & tanquam infragilis adamas, quem pcflorum noftrorum ,pala; iiicludamus , & quo nos aduerfus idlum Sa- j ■■ tan.x cuearaur: non in fono h.Trentcs ad fupeftitioncn^, fed in virtute cius per fidem Deo h.ibitam vij^cntcs. Dc .tterna fa- .; ■;. lute noftra , de noftri etiam paterna gubernitione in hac vi- ta promilliones omnesinduas huius vocabuii fylUbas funt "eoiicfta;: modo vim cius teneamus:de quo vnice nobis eflla- borandum. , ■ VII. Vim hanc fui nominis non curauit Dominus ambl.. tlose pra;dicandam pcr Angclum.vtvaiiis hominibusinos eft, ■qui fuos decumauos titu!os,& quafiin aliquot iugera exten- (os.vix palmarivirtute repfent. Ille auteni vericibus &diftis &i faftisnominisfui ainplitudincm pcnitus cxplct. Qjjis e- nim,!icct depioratinimus^d eumcum fpc confugic, ficope eft fruftratus? Quiddixit paralytico Matth. 9. Conjiti fili 'emijja fun tihi feecntt'. tux. Quid fccit ? "Dwlt , Sur^e (y ambun, ^ fecit vt lurgeret & ambularet. Ita & nosctiamnum in E- jBangeiijprxdicationc alloquitur : & no? ex morte furgers iubet & ad ccElum ambulare : & dat qudd iu^et. Quid di- sit Marth.i; /c^»». ii.Ego/umre/urreciio (yvita. Sluicredit in me etmmji piertuut ftierit, vittet. Et qa:squi!.viuit ac ere- ditinme j n'imnorietu' irt Aternum. Er ne putemus eumerga paucos tam benigne affeftum eflc, quid dicit ad omncs , quid ta^ilurus omnih\is,Matilf.i i. d cit: Venite ad me cmn!!s,qHif'i- tigaii ejlis i^ onerati,^ ego fjciamvt requiefcatii Difcite ktne 'quod len'1 fim ^ fummi^iM rorde : (j» inuenietis reqniemani- inibiM v^Jiri^.^ExIthan.y. d\c\t.Siquit ftit , veniat ad me o^ bibat. &ui credit i}im>,ficut dicit fcriptHra^fiurri:»^ aqm viut, ex ventre ip/rM fluenr. Huius nominis vim Paulus cft cxper- fus , cuma furore fuo conucrfus,Icfu gratiam pridic.it.i.r»- moth.' .dicens'Cerit(s ejl hic fermo,^ dignut modu' omnihus qui rveipiatur,Chri!lumvemffe in mundum, vt peec-atores feruaret, quoturn etiam non erubelcit fe primum dicere. Et hic nomi» jtjis lefu dcfiuitionemab •Augelo poiitam repcric.Huius nomi iiis cfficacitatcm fentiebat Bernardus , cumin homil. z.de beaiaVirgine dicerct: Bona QrdefJerabilis',vmbrafubaliis le- fu , vbi tiittim ejl f:igiewibm refugiitm , gratum feffs refritre- rium. Miferere mei Domine lefu , mi 'erere mei , quoniami» te confidit anima mea , ^ in vmhra alarum tuarumfpernbo , do- nei tranfeat ^^«/Va;. Et ferm. 31. J quanta-,inc\\x\ri,me ama- ritiidiiie freqtientfr liberujli aducniens lefu boae. Quoties pojl an.vos fletui,pofi enarrahiles gemitus /^ fingultus fauciatn con- fcientiain meam vnxifti vnBione mi (ericorditi tm j^ oleo Ittti- tii per^udijsi ? ff!HOtiesrrje era'io,quemprni dcfperantemfufce- pit,reddidit exfultamem ^pri.fummitm devenid''. §ltiifimili- teraffictiitur,ecce hifciunt,quod vere meditu fit Daminus Itftti^ gtii fanat contritfs cordc ^ nUigat contrltiones eoriim. . Ob- ■ VIII. Verum dicat quispiam,ampIiora eo ; dequo noBis •feiino fuit:, efle alianomina:&; vocem commendationcm ni- miara facile abire in fup-rftitioncm. Eft cjuidem Dci nomcn fupr?.oninenomcn, ctuiaDcus eftfufra omacm rcm; at irul- lumerganos eflbenlgnius.quamlcfuno.Tien. Deinome^ cft tettibile maicftate, nifi adfit lefu nomcn aniabile bo^iitatc Ec veto in lefu nomine etiam Dei uomc includicur. Scruare enira nos non poteft, nifi omnipotcns , &amnipotens noneft nifi Deus.Ita lefu aomi cilnomen rcgiuni,eft facerdQtaIe,cftpro- pheticum,eft plane diuinum, N.im hic ad faluterp riQbis ?'^x- ftanda neceflum eft concurrere. Neque hi<; mctuedum cft, nc nomen in idolum vcrtamus, fi illud pro fux rci pleno figno ha. beamus. Vt cnim.tDtum Dci verbum honorandum cft , fic Ctiam ciuspars , ^^vero ctiamcompcndium , facratidlrauni XX. RcRliI* Ad ubiffl. . lulucndau' X. Vfbs. I. Doasiati Udt.tt.ir: zRcJar- gutio. Iffu nftmcn. 1 X. Duoenim nobis c.iuenda funt , eum de tcftimoniis a'c- lucdii-. (aiiins,u-rbo& Saciamcnti'.,di(lcriuius. Vnunioft.nc c.imvim agLudi.qii.v pcr.es Iblam Dci omnipotcntianr & bo- nitatcm (ira (■ft,& ab co hbcre exferitur,fm-rnis illis fymKolis inlctaoi iil- opincmur, & nead prouuncutioncm aiit ntuin aliqucm,noiho arbitrio aut tcraccirate funiptum,diuinam vir- tutciu allig.irt villc vidcainiir. Iti cnim abuti vellc nominc Ic(u non tantmnimRilccft , fed plancpciniciofum. Ita ma- k hocccdit filiis Sci-ux ludx-i pruuarij S.iccrdotis. qiii fpi- ritus malos adiurabalit pcr nomca Domini lelu , fpictis c- nimcis Iclum (e nofll- d.cmonium rcfpondit, ipfos autcm non agnolccrc; & infiliit in cos ac cecidit, vt nudi & vulncrati cJTcgcrcn:. Altcrum vcro eft , uc r.ducn voccs & cercmoni.is diuinitus_pobiscommcndatasinanes fonoiac figutas cde ft.i- tiiamus, fcd ccrt6'tcncamus,idpcr ca doccri, quSd Dews ad ea vu.t opcr.in in iis, qui ilHs lcgitime vtuntur.imo vt eajvcv illl^ agcrc./idcin ilUm,qu,i rcftus vfus conftat, cxcitando & robo- rando, vt ipfaapprchcndat gr.itc,quod Dcus dac gcatis. . ^^^'•■'■.'•■ftvtdevfudodrin.x' , qu.r fult dc nomiiic Icfu, ctiam ahquid monc.unus. /'Wrii it.iquc hincpatct.quanta Dci vtinagcnao,ita&indocendo(itfipicntia, qui vno hoc Icfu nomiiiy plu5 eft comple.xus quam totus mundus habuit in';ir- canislu.r lapienci.c. Cum eciaranoftcr Dominusfic lefus & lariiatoi- diftus : confcqucns cft, no; fuifle pcrditos. Sctuator cnim eft corum-cur.itor, qui perierunt: vnde ait , vemlje filium hominuvt feru^irtt quod perierat. Secitndi^wmcn hoccftno.- hisinftariulbfrefutationis eorum , quifalutcm auteiuspar- temiii Maria.infanais dcmortuis aut femetipfis qu,rrunt. Ncrao hominumcft Icfus didusa Dco, pra.-tcr hunc vnuin. In ip(o igitur falutcmqu.-srcrefolideoportet.quicunquc danir narionciu non funt inucnturi. Huiusnominis participatio- ncmncmo fine facrilegio fibi fumcrcpotcft , cum rcdimi a- iios,ipfum folum rcdimcrc doccat. Quarc nec a Ufu lefuitas fpda Chrifto Chrlfti.inos dici IcfudiUipulisconucnicbat.Vn- Sinnir enim cum eo ab eodcm fplritu : fcd iu falutc trib^ajili confortcra ille habet neminem. Tertio cum tot fi^nis *5c monumcnris vcrum iter ad vitam nobis Deus notauerft^cooi- temus , quam turpc futurum nobis fit , fi nc nunc quidem ve-^ rum traraitcmlcquamur. Nunc tempus eft moncrc cuj-n Apo- ftolo,«< perfiuamus. &uomodo cnim effugiemus , fi tantum le- funi , fitanum faltitem neglcxsrimus S Cum iis etiam Deus nonpepercerit, qui intcr ceiicbras aberrarunt , quid de nobis ncc, fi in luce nos deuios eflc contingat?g««r/o quia tam opi- paruni onmis lalutis apparatum in lefu habemus : dc hoc promptuavio per fidem conuiWntUF&piriguefcantaniiTlS^. (Ira-.vc impIcatur,quod aic Pcopheta",de infidclibus conttain- cj:eduJos:£<:fcy;i-»» mei cotnedcnt,vos aiitem efurietis.ecce ferui tnei bibenf,vos autent fit'ietii:ec ce ferui meiletabuntur,voi au- tem^ erubefcetis. Et dcmus opcr.rra,vc huius nominis vis in cota vita nofti.j^.ippaceat , & cum timore ac tccmorc falutcm no- /tram conficiamusicolamus Dominum in timore , & cxfulte- mus ei cum trcmorc. ludiccs & reges tetr.r fe fub huius no- iTicn hurailient,ne corura gloria exeatin ignominiam. 6^/«- /ogr.uias etiam Dcoaganius,qui tambenignenobisprouidic, vt in ipfo Fili j fui nomine omnem falutem nobis cerro fit pol- licicus: & oremus cum,vc nominis Pilij liii virtutcra imprimat in animis noftris. Se.xto , nomcn hoc , tanquam patcrni erga nos aftcftus Dei plcnum , fitaducrfuspcccatum& xiumnas oi""" nobis a;ternum folatium. Efto cnim, nos fiinus pccci- torcs & miferi,vt ccrte crimina noftra a-quata funt arcnis ma- ris: Chnftus cit nobis Iefus,qui in mundum venic non propcci iuftos , Ccd vt peccatores feruaret & vocaret ad posuitcntiam. V. ElocHtio Ecclejiafiica hUguhernatH-rregtilis. eIocucFo Ecclcfiafti^ I Sirmo debet efe fpiriiualis,hoc cft,"ita comparatus , qui ex ««• " ' intimo CDidc fluat,& indicct hominem in Scripturis & pictai- tis exercitiis multiira vcrfatuminui etiam illaquar aliis fuadcre conatur , fibimetante petfuafit & confcientia: fua? pcnitus infixit, cui dcnique adefl 2ekis,charitas,lcnttas, libertasjjiu- militas,cu!i\ authoricate graui. z. Exfigurit diciionis ^ fenten- tis. dcligantiir aliquot injignet,qu£ concionem nofiram exornent. Vlxz cnini res prarcerquam quod facit ad copiara , infiijniter Prodeft meinori.E. ^.Variatio fententie, grammatica,theroiica, lexica ^c. tiiultiim habet mjinenti hac in re. Videfupra in Grammaticis & Rhctoricis. 4 Non folitm formuU figurartim, ftd etiam partium cencionis, (^ modoram (locindifint inprom- ptu. Huc it.iquc ptrtinent forraul.ie cxordiorura , propofitio- num , cpilogotum , tranfitionum, confolationum , &fimi- lcs muit.f. j. Corrfl aio. 4. Inftitn*; tio. tfa.S}. IJJ Pliil.i.ia. l'fcl- i.i9- ;. Oratio. CIO, V i \mpreffi0 Concienis perficitttr trihis potiffirnum adminicHlis. In:prefli« conctoniS4 Frimum cftdelineatio concionis in charcula, fecundum herinas dilpofitionis paulo antc propofit3s:vcl,fi maiis, in ta- bella. ^ccimdttm e(l tcpetitio aliquotics fada. Teriium cfl Pp 4 vitUk 443 Encyclop^dte Lib. XXV. philologka , qua fit vt niemoria nor» alligetijr a4^ ^ ^ vanatio vcrba. C A P V T IV, bucnanz e- loquenciz. §c rapientiz ia CAciqnC' |?ro«uiitia« tjo & aftio ip sQcione ; )De ojficio conctonAtoYis ifp eomione, Precepta» I Fficium concionatoris in concione efl: partim ioccultacio humanic eloquentii & lapicnnx, partimd.monftratiorpiritus, partimprQnunciatio, narcim denique adio. Occultatio hamanae rapientix cft , qua tcgjtur ar- eificium eloquentix forcnlis & fcholafticx. Demonftratio fpiritus eft , qua dominatur affe- (ftus fpiritualis. Pronuntiacio eft in fcimone gratiofo, ^ vocc nq,- turah'. Adio cft in geftu graui > & analogo tum rebus, jumverbis. R E G V t jE. I, ^uantumpraualet eloijnemia & fajjiemln humana in concione^tantHm decedit ejjicaci& Spi>'itHifanBi, Etfi er!;o artificiam logicum& oratoriiun in concione ad- hibendum eft:tamen hoc ita fieri dcbe:,vt occukecui-. Si enim praeualeat,efficaci3 Spiritus fanAi fuccunjbat, velpotiusnuila /Tt .neceffecft. Oportet itaque vt fermo &: a>ftio tota fit fpiri- tualis, id eft, itacomparata , vt conftec verbis Spiritus fanfti, & fluat ex Spiritu feu coide fpirituali. 1 1. Sermo , pronmtiatio, & aciio, f «n intcgrum reftituiiurper reformationem & dilcipli- nam Ecclcfiafticam. Politia Ecclefiaftica fpecialis eft pattim hiftorica. R E G V l iE. I. Tres fitnt gradfii ,ftHeclaJfes & ordines, perfonarum Ecclejiaflicarum. ^pprimo ^ fufremogrndHi\int. ViSkoKS^.in fecunde ^ hter- medit, TrCf I f« perfo 0» ecel«,fti«; Theologia^ Se6t. VI. Cap. VI. 449 :i2 l.-.i- mtJl», Pres^ytcti.fiuc ftniofCS.S: Diaconi : In ttrtio ^ infimo. Kzoncw.i, ftu pKVurafOiesbonotum Ecclcliiftiforum ,can- torcs,&: a;ditui.Ex his pallore:-funt inflitutionis Jiuina',rit!- b)';cri lic Diaconi,Apoi1olici^reli(]ui,huiiun.i;. Dc harumpcr- fonaium vocap;cne , &: «Jujiand.im ordmationc ati.]uc prjc- fcnt.itione , funt ha: Kguia:. i. P.Jiercn lcpitimc voc.indu.s &fok-imiter otdiliandus atcjuc praffcntandtis. i. Viuatia le. /».'xwj clV<]ua Ecclcfia paAorcm fufticicnti^us donis mfhu- ctum vocit, magiltratu , prcsbytctio , &: populo , fuas quoli- bct partcs fjcitntc. ) . Ordin^tio cft , ijui pallor lc^itimc vo- eitus , piiuio cxamine aut collationc , itcmi], coiiciom.' , pro- clanjjtur in publico Ecclcfia: ccEtu , vel priuatira coumaliis paftoribus pronuntiatur iioucas adminiftciium Ecclc(i.r ip- nquc datur pctcllas doccndi vcrbum Dci in Ecclcfia, &: dis- pcufandi Sacramcnra , & vtcndi clauibus Ecclcli.r a Chrillo datis. H.src intcijum comitcm habet prxlcntatloucm , in- c.-rJum dl fmc illa. 4. Pnfntetio cft , qa.i paftor Icgitimc vocans, oidmaius . S: communi totiusEcclclii-fuftragio ap- prfebatus , puhlicc in confpcftum Ecclclia; producitur , & pathetice liilitur : ita nimirum , vt formula prrfentationis foraplcctaturifta trla i vidclicet fciagraphi.ini officii pafto- lis crga Ecclcfiam , & Ecclcfi.v crga paftorcm : tum IHpuIa- ri^ncm publicam & folcnnem paftoris , qui intcrrogatur, an omncs & finqulas partcs ofliai fui , prout illas comiHCmo- rari audiuit , implcrc vclit , & poftcavocc arque manu Loc pollicetur :dcnic]ue confirmationem & inaugurationcm, ciim impofitionc manuum & precationc ad Dcum. j. Vreibyter lcgirimeeligitur &: vocatur a paftore & relif]uis rtesbyte- ri> , XL quidcm Ecclefia iam habca: presbytcrium inftitutum, Sin ,,ius vocandi cft pcnes paftorem, Diaconos , &;pr.-cci- puos incolas loci. Vocandi autcm funt ciuimodi Prcsbytc- ri , qui funt gnari & amantcs religionis , cjui pix & incul- pata: viti tclHmonium habcnt , nuiliusquc lccleris fufpicio- nc laboiant ; qui pritcrea pr.rditi funt Ttaffitrioc ,ita ta- mcn , vt iuxta non linc impctuofi ; qui infupcr non fmt cx- oli , fld bonis iuxta & malis chari ; qui non fint pleni ri- marum ; qui fint bencfici & mifericotdcs ; dcnique qui pcr occupationcs ptiuatas domo fxpe non cogantur abcile. 6. Prrf.yti ri elciii,fnl/iici notninahuntur £<. fignilicabuntur Ecclc- fix . & folenniter con.lrmabuntur atquc inaugurabuntur rcccptione in confiftoriuin & gratulatione. 7. Fresbyteri confiimni , non facile alternabuntur , nifi cuidcns qu.Tdam ncefruas vel vtilitas Eccleflx poftulet. 8. Dijroni abopti- matibus Ecclefia: funt eligendi , hoccft , a presbytcrio , & ptacipuis loci incolis, 9. El^gendi tunt diaconi , qui pietatc liiit confpicui , rcligionis intcUigentcs & amantes , paupc- rum fludioli , ftauduin & auaiitia: cxpertcs. Hi ulcs funt cmfitmandi i patlorc. i:". Oeeenomi bonornm icdefiafliie- ntiiixix. funt iidcm cuni Diaconis , aut ab iis diuerfi ; quoj poftcrius elt fatius. Hi eliguntur a magiftratu, «cl miniftc- lio ; c!iguntur , inquara , cx piis,honcftis,prudc^itibus, foi- tibus ,& imegix fama; hominibus. 11. Cantcres cligcntura paflore & fcnioribos i qui humilitatcm & pcritiam in iis no- tabunt. II. lanrcres fu cuftodes /fWJ/^/-,c!iguntur a paftore &: fcnioribus , qui guftum vcrx dodrina; , peritiam Icdionis ii fctiptionis vernaculx , pictatcm , & honcfta; virxtcftimo- nium fpcc>abunt in eleiftione. 3. Sipenuniero tcnuior Ec- ckfi.x-rcs sxi<^k,yt idem fit *dituus.qui tji canttr. II. De rebus Eccle/iajikis fHUt ht regttla. I. Templi funt xdes facr.-c , in quibus populus Chriftianus ad auditum vcrbi Dei , Sacramcntorum adniiniftrarionem , preces publicas , & fimiliadiuini cultus cxcrcitia conucnit or- dinis& decori causa. i. Omtus temfltrum debct cffe fim- plex , non theatrus ; religiofus , non fuperftitiofus ; modc- ratus,non luxuriofns. 5. Templn non funt multiplicandafi- ne manifefta ncceiritatc, ue lcilicctcxhauriatur Ecciefix xis.- rium. 4. Fartes temflorum , puta fuggef^um , baptifterium, mcnfa facra , fcdilia, campanx, locuii eIcmolinar;i , fcrc- tra procfcfunftis &c. hx , inquam,pjrtes , dcbent tcmplis ef- ' fe analogx , nc luxui vel fupcrftitioni fcncftraaperlatur. 5. Vaf» fncr.i tot dcbent clfc , quot rcquirit adminiftratio Sa- cramentorum ; &e tali matcria , qaa; non arguat luxum; tali dcpique foima, qux r.on rcdolcat lupcrftirionem. 6. Bn. m 'Ecclffia'lica dluidantur in quatuot pnrtcs , cx fanctionc Gregorii Afagni:ita nempc vt vna parsminiftris verbi , fc- cunda clericis , tertia pauperibas , quarra .Taibus facris pa- randis aut teparandis ccdat. Vbl fubpaftoribus compreiicn- duntui dodtores & p.Tdagogi fcholarum , qux nempe in- corporatx funt Ecclcfiis.Hic obitcr oblerua , clericos in ifta Gregorii fanclione dici , qui fe fuamquc opcram Ecclcli;r confccrarunt. III. Confermtio politU Ecclcjiaflics, perjiatm- his ojficiii. .1. Frim» cuva paftoris in co cft , vt vcrbuijj Dei prxdicct pmi-.plc nc , patlicticc,& difcrcte : y«.v»litias infigniorum Ecclefiarum, & ex iis kligcn- do,quK faciunt ad noftrum inftitutura : traaica confignat ob- feruationes ptafticas , cx praxi Ecclcfiaftici , & quotidia- ni obferuatione , illafque cafibus incidentibus accom- ciodat. PERORATIO PROPHETICiE. TAlis etiam eft methodus Thcologia: prophetic», in qua hxc cft fumma fummarum,vt loquuntur : Omnia refcrre ad Dci gloriam & Ecclefia: asdificationem , atque femetipfum antca & fuTiul etiam docere , denique officium fuum concio- nando & gubernando facere,non tantum vniuerfaliter,rcfpe- (flu omnium audiiorum in communi, fed ctiam fpecialiter,re- fpcftu xtatis & ordinis cuiufcunque,non publice tantura, fed ctiam priuatim. SCIAGRAPHIA PROPHETICiE. fjine,c»p.i. I rrophctica<( Cft f"RhctoricaEcclc.<[ j fiaftica I Subiediojf/j/'.!. i f<]eneraljs,dei^ I f Antc concionem,M/'. 3 . ! I . LMcdiis'^ In concionc,c4f .4. I LPoft concionem,f«/. 5 LSpccralis,f*f. 6. LPolitia EcclcfiafticajM/i.T. Quiim difciplina eft Philofophica , vel Theologica. Er- rant enmi, qui vinutum difciplmam vcl folam Philofophiam vel folam Thcologiam conftituunt : ciim virtus philofophi- ca diftcrat a Thcologica. Itaque mcrito vtriufquc magiftra diftiiifte traditur . Hoc autcm intereft inter vtramquc , quod l>hilofoph:a morali, docet dc virtute , quatenus cft mcdiocri- tas , «uc medium, quod viribus natui^ homo attingerc po- tcft , in quantum homo : fcd Theolegia moralis docet de vir- tutc , vr eft contormitas cum natura Dei , quani homo viri- bus naturij affequi non potcft. I I. Thcologia moralis tradit modnm eleunndi moreS)Vt longo imeriuillo fuperent tnores in cihi/i conuerjktione. Quantum difFcrat ccnuerfatio Chriflian» a conuefationc ciuili,vcl cx co manitcftum elhquod Ecclciia eft ciuitas Dei,in qua homo tanquam ciuis Dei,& conciuis fandtorum, viuit vi- tam fpiritualcm , & proindc conuerfatut cum Deo, Chrifto, fandis Angclis & hominibus.At conuerfatio ciuilts decet ho- minem quatcnus eft ciuis reip. Sed hac de re mulius iudicari potcftex fcqucntibus. A P V T II. De Subie^o TheologU moralis. PRitCEPTA. ifif) Vbieftum Thcologia moralis eft informatio- ' nis tr3(5tationis,&: optrationis. Subiedtum informacioiiis eft intelledus , volun- tas,afFe£lus,&: adlio hominis Chriftiani. Subiedtum tracftationis eft modus conformandi intelled^um.voluniatcm, affedum;, & aftionem ho- minis Chriftiani. Subiedum opcrationis eft omnis ftatus fiucordo vira: humanae, quatenus ipfi accidic vt fic Chriftia- nitacis cap3x,& Chriftianifmi_^index. R E G V L .<«. I. Theologia moralis informattotumhominemChriJlia- (^\ht nhm,vt illeft cotiformis Chriflo. Ptopofitam enim fibi habet fani£titateminteIle^us,voIun- tatis,afFe(fluuin & omnium aciionum,v: illa confoimia fint vit? Chrifti. Inprimis tamen iuformat voluntaiem ,vt illa fit con- formis IT' ''«' iOj 11» Theologix Sed. VII. Cap. II, & II 1. 45 1 adat ;u icz leo- formis voluntati Dti cujn fubiccftione, Rrw. s. 7. K.im/Ivo. li".ntas nollueftcoiiKounU voluntati Dci, Ipdfubiicirur , & (1 ip;i rutiiicitur. c([ ipf conformis. Iraquc cx conformitacc fc- quitur fubicctio,iSc cxlubieftionc confouintas, I \.Theoloai,t mof^lu expUcat modiim conformita- tis,pHe fithleElionU^cjua homo Chrifiiannt fit conforrnis Deo. Hicenim nioilus efb a.lvquatum obieftum,qua fit vt Thco- logia moralis diflrrat a PliilofDphia morali , qux folum hoc fpt:ct.it,vt virtus fit mcdlum intcrcxtrenia. III- Quatiior ordinesyfiue fiiUm.vita hHman£,mniiyum aconomiciufckolafiicus Ecclrfa[{icKs,& politictts, in Theologia morali e.vpenduntnr ratione iVTA^icti xj kvrpsc^ia! fiiritualis- Homo eft cap.ix virtuti,s ciuilis vcl fpiritualis : idquc fccun- dumtjii.iruor , quos JixMmuSjlhtus. Itaq; ficut virtus ciuilis iu Philoloplii.i. morulnrum !^ciicrali,tum fpeciali,tumfpccialis in TheoIot;i,T moruin:ita vtrobiquc diftinfta efthorura flatuum cpnliiieratio. C A P V T III. Ve Ohferudntia Jj>iritu»li, Pr^cept a, Edi.i , pcr qu.r mores Chriftiani ritc confor- iT)an:ur,in generc& in fpecie expenduntur. Ingenercqu.mc.nn a.l pitLes & njrmim. Parces mediorum illorum func obferu.intia & pcrleiierantia rpiriuialis, Oblcriiantiafpiritnalis ?fl: qua Dci voluntatis in ipfius glotiam cum fubieftione prsftatur. Eius parces duae funtrvirtus fpiritualis,&; aftio vir- latis. Virtus fpiritualis eft habitus, quo volantas incli- iiatur ad fpiritualirer agcndum. • A(ftio virtutis fpiritualis cft oparatio flucns a vir- Vite.Picituralias bonum opus. R E G V L .£. I. Ohferuantta^iritualis reliicifvelmtatem Dei, tjU£. ojficium noffrum prtefcrihityCH?n hur/iilli- mafihieSlione. Itaquevoluntatcm Dci non rcfpicit,quatenuseft:arcana, & potenter efficieusaut ordinans(liccnim omnescreatura;,etiam . ipfc diabolus.faciunt voluntatcra Dci ) fed quatenus eft rcue- lata fcu patefa(3:a,vt anobis irapleatur,M!V^.6.S,Qux volun- tas eam ob caufam dicitur bona perfefta,& Deo accepta, Ro- man. 1 1.1. Bo»» , quia comple£litur in fc omncmrationem lio- ]\i(^\.PerfeBii \ quia nihil vltra qusrendu eft ad inftitutioncm vi:.r. DfOijrcf/^/ii.quiacbeJiCtia huicvoluntati pri-ftita, a Deo piobatur & coronatur.Itaque huius voluntatis cognitlo eft nc- ceflariajProa.^-xi.i^. I 9.Sed& timor fiue metus transgredicn- di hanc voluntatem Dci rcquiritur a nohis^Prnw^S^-v.ii,! ;.^ 14. 16. prxcipue quidera rationeofFcnfaJifed&rationeira: & poen.r , maximequ.i: a Deo fcparat.Neq; enim hic talis metus eft fciuilis. Porro modus obfcruantiaj eft in fubiedlione , luie humilitatc,qaa homo fefubraittit Deo,ad eius iulla cnpcffcn- da & exequenda. I I. VlrtHi ffiritualis determlnat intellenum & voluntatem ad hene agendum * fpiritualitcr. Eftenim habitus fbpernaturalis , fiue forma fupernaturalis diunitus imprelTa, qujjdctcrminat facultatem ad bonum ,id cll:,ad bcne agcndum.Iftavero atlio fluit abintellcftu, vcl vo- luntatc.Itaq; virtus fpirirualis eCbpartim dianocticaleu intel- lcctualis,partimpra(51:icafcu moralis.Cxterum magna eft vir- tutumfpirituariucoramuniojcaq; in caru inter fe conncxionc & fubotdinationc.Connexio eft,qua omnes virtutes, qua; funt lirapliciter necelTarix ad confequcndura vitainitetnara ,inccr ii'icnt,quatmim j.i principium,fincm,& auxiliarcnn»pc- in.ui) iiiutuo (ibi inuiccm pr.clhnt. %ubordm.tiU cft , qua Aftio fpinJ tu«Iis. Ic c.il r.ini acliis viiius virtutis ordlnatur ad aclum & ohicdum alterms vcl licut mcJium ad lincm, vcl ciufaad cftcdum. 1 II. AUiofpiritHalis,fiuefit imerna,fiue e.xter- esi bonafccwtdii m fihfiantiam & circumftamiui. SiibHaniia eft in quotuor cafus. Primucnim ad talcm aiJlio- ncm rcquiriturefficiens fcu principium bonu,id cft^aucllcdu'^ & voluntas bciic a Spiritu fando difpolita , cx virtutc agcncs DcinJti m.itcria.fcu obicdum bonu.ij eftaliquid a Dco^pr.-c- ceptum.Tertio iorma.fcu moJus honus, qui ponitur in atVio- nvsconucnicutia .ui volunt.itcmDci rcuclatam, & tationc co- gni:.uii.Mmciplaconfc;cntia liominiscft adlionum fpiritua- lium luborduiata norma:ica vt omnisaaio rert.r confcicntisc conj^ruerc Jcbcat,& confcicntiacrians vcl dubiafit antedepo- nenda , quam contr.T faccrc liccat;quamuis lcuiorconfcicntix lcrupwlus.auc harfitatio, .laioncm ali.is probatam , non dcbct vllo ino.lo rccardare. Deniq; finisbonus rcquiritur, i.c. c;loria Dci. Hicobfcrua,intentioncmbonamnonconltituercaftio- ncm bonam,fica,'tcr.r conditioncs Jcfint:fcd malaiivintentio- !icm fcmpcr conftitucre aftione nialam:Cj'Kr«m/?ann» adlio- nisconcurritcum form.i. Rim vtfoima, fiuc modus aftionis htbonus , circumll:a.iti.is omncspoftulat bonas Aftio cnim quxliLct cicumftantiis fuis fcmpct cft vcftica. Rationc haruni ciicumftantiatumfit,vcquamuismulci aftus ingencrcfint in- diltercntes,nullus tamcn in fpccic Jctur.quin fit bonus vel ma- ius. AilKs in fiio geitere indijfirens cft, qiiando cius ohieftuin nihil inc!udic,quodpettinetaJ voluntatcm Dci pr.Tcipientcm vcl prohibcnteiTi.Huiusmodi tamcn adfus in cxcrcitio fintm- lariter confiJcr.xti , fi ex Jcliberat.i ratione proccJant,& con- formitatf liabcant cu voluntatc Dei,lunt boni:fi vero no rcde dirigantur,& .•ivolumate Dei diflcntiant,funt mali. Prarterac- tus bonos,n\alos, ac indilFercntcs,quida obferuant aftus non- t\nhos,fui finantinmxlumfi. e qui abfolutc confiderati inor- dinationtm aliqua iinportant , fed circumftantiis quibusjain accedentibus cfticiunturaliquanjo boni, vt homincm occide- re. Sed & ifti :\cT:us referri debent ad indifFcrcntus. Videntur enim t.ii;iti'mi aliquij mali .'ii fehaberc.Sicv.g.innoccntem oc- cidcrc,aut nocentem liberare,raalum cft:noccntem iufte occi- dcrc,aut innocentem iuftaratione liberarc, bonumcft. Poiro harum caularum & condicionum omniumbonitas collecliue rcquiritur adadionem abfolute bonam:fcd vnius alicnius de- tcftus efficit aiftionemcatcnus inalain.Qua: omnia funt acc?- piendi de aclione tumijitefna.tu^nexterna.y^AV/a/^j-M^pro- prie cft inccllcftus & voliicatis; Aiiio externa eft altcrius facul- tacis ab intelleau & voluntatc Jiftindx.Aftio interna bonita- icm vel prauitatcm habct tam intriufcca^n, vt non poffic idem aftus mancrc in gencre natur3:,quin ideiT\ ^tiam fit in genere moris.SeJ aftus exterior poteft idcm ingenere na^ura; manere, & alius fieri in gencre moris,ex bono ncmpe malus,vel exma- Jo bonus : vt fi qui incipicns ambularecx honcfto propofito, pcrfiftat ini tmere ob malura finem.Vbi & ifta duo notentur^ J.,a6lus intcrni & extcrni vna & cademeft bonicas vel praui-' tas.lJcm enim eft adtus in gencre moris vt vcllc Deii colcre,_ & ex illa voluntate Dciim colerc,non funt duo aftus obedicn- • ti.r,'fcd Juo gr.iJiis^viiiUs & ciusdenia'flus,ita vt bonitas vnius pcrficiacur in altcro^i.Csy.S.ii.z. Aftus cxccinus fine inccrno iioncft propriebonus aut malus : fcd intccnus eft bonus-aut malus fiiie cxccrno;quia bonicas alicuius adlionis pendet pri- 1116 ac pr.x^cipue ex voluntate,qua5 Dco frpe eft accepta.quam- uis opusipfum externum abfit.i.Cor.S.i^. C A P V T IV. I De Perfeuerantiajpirituali. P R .« C E P T A. Erfcuerantiafpiritualis eftfirma perfiftentiair> reiftc ngcndo. Eius parrts funt fpiritualjs confidentia, conft^n- xmik paticntia. R E O V L yE. I. Perfeuerantiafpiritualis eftfirma perfiftemia ih ra agendo,omncs HIm difjicultatesferedo &ftperando,r]ni& rpcciate vcle.\- diutm-nitate &intenfione afluf^velexaliis impe- dimentis cjuibnsciinque cmergerepojfunt. c!c pet- l 1. Perfnuntml4 Jf!ylwall> continet m fe confi- dentlam lfmttiaUTn,cor>lht»ti^m sfimmlcm, & patiefillam /}iritHaUffi. ii^ fine toter^r.wtlpiri:»'^'' i>abi!it corda , ne fuccumbant M- ficukatibus innumei-ib,qua. in cuifu i>ietatisobucimitut../^<.5. C A P V T V. eiuomodo m^go T>ei fit normAy feu, ngu- Ijf , vnttitis dr Acilonn Jpi- rit ualts ? PRyECEPTA. pv« Orma feii regala morum Chriftianonim eil: ^^ prima vel fubordinaia:feu,pnmaria vel fecun- Norma prima eft jmago Dei,& vita Icfa Chrifli. Imago Dei fpedarur in patribus fuis,& in arche- typo fuo. Partes imaginis Dei fum fa;idicas tiatura: & attio - num. Sanftiras nanuE eft finiftitas animi & corpons 5i illa cft intelle£tus,5c rchquarum facukatum.,facuha- lem intel.ledos fequencinm-, vti eft fauajras memo- i:i2,& faculiaium pra6ticarnm,id eft , votuncaiis & afFeduum. ' • Sanaitas aaionnm eft pi< tas & iufticia. Archetypum imaginis Dci cft eifcntia fcu nacufa Dei in accributis eius. R E G V L ^. I. JmagoBei eft regidtfftmnm e.vempUr morum ChriftianorHm- t^anprum* vigilantia&c. ^anBitM cc-fint ^^f^^z omnia corporis mem bra , corumquc Inigulx aifliones fiunt adiumenta & inftru Hicenim rpeftatur natuta Dei ablolute , quam homo dc- mcnta rpiritualia,aiiTan(ftitatem animi extrinfeciis cxptimen- ^ dam, Pn;«irrfe.4.T/.ii.x;.i4. Rcw.^;.] 9.P/;i/.ii9 1^.56.57.70^. j i.i i.Ccr.S ic.Sequitux /«'£?/?»< ^c?iCK;>pro vatietatecircumftantiarC,i.Ci;r.i.'iCo/.5.i<;.i?' x. 4. adeoq; eft rs »v,«$i5B.T®-,fcucius quod expedit,i.Cfr.<;.ii. Huic fubiiciuntur rcsmediac , quorum vfus Itgitimus vel ille- gitimus efl: citcumftantiarum conuenientia vel inconucnien- tia , ROOT. i4.l.C(ir. 8.1 5. SanStasreliqutirum facultAtHm cii qux intellcftiis •5*^?9(poe<'<»'.'plcne feqiiitui,i.«f.i.'U«r/.4(;.47. Eius partes funt fanftitas mi.-mori.T; & pr.ifticarum'facultatum, P!al.i\ ^.v.io.i\.'T.6.Preu.^.^.San£}itas memorii e(t,qua reftc intellcfta ita rctinentur,vt ctiam fuo temporc ad lanftitatcm ptafticaium facultatum ea recordcmur, N«m. 1 5 :v. 5 t>.4c7'ro- jietb.^.^.^iiinllitaspr^fHcMrum facuLtantm eft, ex qua refte in- telleftonim & memori.') rctcntoru oritur prafticarum faculi .Mtum (tTOlist.adcoq; bona conrcicntia.E«r«?»€u7K|/'*. «ftea- ium omnium a.'tiuabilis ordinatio pro boni maliue ma^iurtu... (Jine & paruitate.Af;««^.ii.i>«r/:3 7.3 S,5 9.^««? eovfcitniia eft, qux coram Deo iufte fempcr exculans,animc litum teftimo- iiiumadfcrtji^fy.i^.i.C-i^.ifi.UCor.i.v.S.ii.Hii.i^.ig.Pi^r. 5.11. Porro fanftitas prafticarum facultatuui eft tum vokiu- tatis,tum aifcftionum. Sar.cliiaf foluMtan^ ellcnix refteap- probata&rcprobatareftceligit& reiicit,&:dc inccrtis £«£;!;icHtas litttit eft.ciim bonum pra'fens alacritatc fpiritus amplcftimur. Qux fi continuatur , gaudlam ; (i augetur , exuitatio dicitur, j.Thelf.i.v.i^.io.t.Pet.^.'' ^..^.SanSliras tnfinii eft , quando malum prxfens fpiritu noftro reLT.e auerfamur.Quse continua- ta , dolor^ maefiii iafecundiiro Denm:a.\i<'\A, iamintatiofecun- dum Dfwwdicitur, i.Csr.y. II. ^o/j.liS.ic-.^, Sa:.Bi:as miftricor- (ii eftjcumaliorum miferi.-E fpiritualiter condolcmus,i.7ofc.3. ij.Fhil. i.i.Col. 5 .ir.S.Samiitas fiducii eft,citm fpiritus nofter de bono ccrto futuro rcfte acquiefcit^Pi/V.i.i j.dcque fiituro inccrtorefte dubitat vcivacillatj/^cl.ic.g.^. S»nB'tas Ipei cii, cum fpiritus noflcr ad bonum certo futurum cxpcftandum ex- citur , Ko/».8.ii. Hxc aufta dicitur Xot^jjs^»/», Rom. 8. 9. rhil. i.zo.9. SanSiitas defferatioms eft , cmn refte animus fui pcndet,i.Cor.i.9.9.S«M<9:/iK timorii eft , quaanitrujs reftecx impcndentimaloKgreafficitur,i.Cor.ii.5. ic. Saniiitas dtfi- drrii e ft, cum fpiritus tefte afficitur erga bonum verum, cer- tum an incertum,P//H;i;A(tf/5i*! cftcx fanfto defeftu irx &: amoris vlcifcendi, Num. 1 1 . ? . Apoc. 3 . 1 ^ . Atquc li^c eft fanftitas fac'ultatum:ex cuius affidua exercita- tione varii habittts onunmx : vt ex amore charitas,ex timore III. MAgttnm eft operdi pretiutn attrihma Dei fem- per habere in conffcUniVt illa e.xprlmamus in animo & cprpore f^cultiitibtts & aUionibtu nojiris ,qmaii eim fie- ri poteji in loac impcrfeUione. Oportet nempe natutam Dei imitari tanquam prototy- pum.C'onfiftitautem imitatio Vei in eo,vt exprimamus ipfiiis perteftioncm JtJ 1«/»«/'«^^, hoc nempe modo. 1. Deus cit jfirnm. Jtaq;ipfum debemus colerc in fpiritu. 1. Quia Deus c(iimmutabilisf\d operamdabimus, quo pergratiam conftan- tcs atq ;immutabiles fianius inipfo amando. 3. Simplicitatem Dei fic imitabimur,vt ftudcamus incegritati , ne quidalicnum a pcrfcftiane hoininibus Chriftianis conueniente,in nobis in- vcniatur.Ideo monet nos Apoftolus,vt fimus inculpati & fim- pliccs^ffcy/.i.i 5.Hac vocaturfimplicitas cordis^i.Cfcro.i^.i^. Eph.6.^.Colvff.r,.%i.S>c fiinplicitas fine adieftionc,Pro»». i i.^.cj* I 9.1.^ io.7.&opponitur cordidupliciji C/jron. II. j 5.f/i«. i.g 2^4. 8.4. Qn[3.'Dc\lse{ifapiens,'verax,iufiies,bcnus,miferi. cors ^c. debemus has virtutes Patris nofbi optimi maximi tanquam filii iiii,itari. CArvT Ati I 101 COl tio Theologia:SeaVIICap.VI.&Vri&c.45s ■;fti Capvt VI. ^uem9do vit/i Chrifiifit norma yfeuye' gufa Tnerttmjpiritualiurn ? Pr^Cepta. ^K^Ita Chriftieft norma morum fjnritualium, fiue St>i^homine Chriitiano dtgnoium, quatcnus Chri- ftus nobis prxiuit bono cxcmplo. Bonum iftuJ (.xcmplum confillic 'h\ virtute & vir- tuiis adione. Virtus eft in amoreDei & proximi , & abnega- tionc & (.xcrciratione fui. iti enim Chridus vixir, vc reftc fe geilerit crga Deum^, alios homincs , & f(.jpfum. A6lio virtucis cernitar in officioChrifti, R E G V L .,€. I. Vita Chrijli cjl jpeciiltim omnlum vhhtttm & atiionum JpiritnaliHm. Reifte Jixit quicunque dixit : Omniate Ci»r; j7i vita docerepetefl. Nam Chriftus eamviuendi rationem nobis reliquit , vt qm hanc fibi proponitnoimam,non pofllt non placere Deo. II. J^lta Chriftf inhis trihus efl pofta,nohif(]tte irmtanda fropofita in amore Dei^in amoreproximi-& ahnegatiorfe fiti. ChriHu^ 'taTyeum atnauit .vt ei efFctlum amnris.Tcfc.i^.i^. acccfTerit affeflus obedientix,/c/)«»,4- fhr/.i. fiducii, PfJ.i^. humilitatis, paricntis, fpei,zeli pto gloii.i Dei &;c. & efrcftus prccationis , gratiarum aftionis , fandlificationis fabbati &c. Ieh.S.0- 17 /^«'.1 ;.J.*c.Deinde Chr^fiusit.ifroximumdilexit, Tt^d effeftum amoris , EpheT ?. acceffeii.t affe ctnni Ifytiie i/nimi ^corto?ii,tem- jerancia , prudentia , fimplicitate, & fimilibus virtutibus quae ielpic'unt hominem in fe confideramm. Hxc itaque omnia opottet nos imitati , fi velimus effe ^ta*?'?»^' ) hoc efMi veli- mus geftare unaginem Chrjfti. } 1 1. Officfum Chrifti proponitttr nohii imitandum in flAtti aC9nomico,fchoLtflicoj Ecclejiaflico, & politico. Nam in flntu cecommiro Chtiftus nobis proponitut vt pateir affeftu & cffe£l:u,vt fponfus amote & decore, vt maritus affe- ftione & defcnfione,vt paterfamilias natura& cura , vt filius- famili.is dileftioneSc effedione.vt feruus exinanitione & fa- ijsfadione &c In Uatu f hoU lico (y> Ecc'eflanico eAideihoni doifloris , auditoris, interpretis, difcipuli &c. in flatu poUtico proponitur nobis vt rex, confiliarius, legatus : & quis omnia edifferat?De his & fimilibus vide Thrm«m Kempit .oaMreo libel- lo de imititione Chriftijohannem Arndt de veroChriftiam,mo^ Ttnlfim 'Eghnrdumde vita Chrili-. C A P V T VII. ^ttomodo fanBi ^^ngeli (^ fanBi homi' nesfint norma , feu regula , morum Chrifiianorum > PiVj£CEPTA. m Orma fubortiinata , fcu fubaherna , morum fii Chriftianorum funt fandki Angeli & homines, Torn. III. San6liAngtH fuuc norm.i morura Chriftianoruni qu.intum ad don.i «5c oftici.i fu.i. Suntli lujmints funr notni.i morum Chiifthi- noium , tum t]iii jam in ccclis dcguut , tum qui ftnde vixcruiic Jc adhuc fanttc viuunt in his tciris. R j. c V \. je. I. Norrns. fobordinatt.five fiibaltemt ,fe inuicem ]UH,int,etiamin perfeUione morHm Cbris- tianornm. HoccftquodPauIus docer i.Cor^. I-rf«»»«n Cbriftianijmo Dauidis^Sdcnionii,^ lohnmis. Capvt VIII. Ct>mmi(»ii confideratio ^ttatuor fiatuum vit£ humanx. PR^C EPTA. Edi.i per quae mores hominis Chriftiani redte i^ formantur , in fpecie vari.inc fecundiim qua- tuor ftatus fcu ordines viraj humana:. Status illi confider4nturcommuniter& fingula- riter. Communitcr fpedantur quantum ad fcuTai^cti/ «J £l/TfU.^irtK. ^uTet?/'* eft ordo virtucis fpirituah's , feuipfius dir rcdlio ad acliqnem ccrcam in officio. Aliks dicitnr Hicrarchia. 'Eu^ptf^/et cft in officiis & ritibus It/Ti^fcTiKsi^f. Officiast/TaKTi^iet funt officia ad adtiones hierar- chicas , \w commune fandlicac s felicitacisqiteadiu- mencum deftinata. i.Pcc.4. lo. Rom.u. verf^. 5. i. Tim.i. li. Prou.31. Dcut. 12. 13. EccLi. 8. Gcn.i. verfij-.i^. In iftis officiis occurruntrcquifita,(& fpccies; Ad ifta officia requirirur kacoTHfjVocatio , & ab- dicatio. l'K.uvo7i)i eft faciihasex pecoliari Dei dono, ad pro- priamadionemperagcndam.i.Petr.^.v.iG.i i.i.Co- tinth.7.7 & II.V.^.J.^. - Vocatio eft fepatatio perfoni idonea; ad officium aliquod6UT<*JtT/K6c.i.Cor.7.v.2 0.24. Abdicatio cft vel depofitio muneris fpontanea, vel a muncre rcie6tio.,ob juftas caufas. Nnrmzfubj or uan<. imitatlo fan^orum Angelo- 14«. Imitatio f.ciit.6.v.io.z!, Sujlcnlalio dcmeflicA cftprouidere devi£lu;ainiillu,requie , & fimilibus, i .73«. 5 .S .Trou. 5 1 .i;. u .i i .Officium crga aducnas cfi in holpitali liberilitate,& fanclitatis communicationc : vbi cft operum Dei recordatio , de religionc colloquium , fabbatl ob-- fcruatio,mutua cxhortatio, prccatio. Atque hoc officium o«o- J^oo-oTi^debec ficri / tranlirc. cafte in folitudine ifla viacre. domus rationcm,ciuantum ii:ri poteft,habere, I3. Vidfit eft triftem fuam fortem sequo animo ferre. fpem fuam in Deo poneic,J'ii;iie ipfius curfi gaudere, diligfntcr mrdirari vcrbiim Dei. crcbro & ferio orate, cafte & tcmperanter viuere. vera pra: fe fcrre doloris figha. folitariam agere vitam. de fecundis voris non cogitare , nifi rei neceiTitas iubcat. C A P V T X. De Jlat/f fchoUftico. PR/ECEPTA. gVg N flatu rcholaftico & fanftitas dodloris & bAS difcipuli. Sanrtitas tlo(floris iteiutn elt pxdagogi, velpro- fefloris. Tom. III. R E G V L iC. tcncram inuchtutcm doccrefacram catcchcfln , & ruJI- J;': dimcnta litcrarum. aniinos adamorcinpictatis & literarum flederc.' modcrate dilcipulos cafligarc , pro dclidi & aitatis rationc. ad pietaiis & littcrarum ftudia animos inflammarc datis pra.'miolis. . bojio& laudabiii vit.r e.vcmplo pr.-Eluccre. orarc pro difcipulorumin pictarc &: atte progrefTu. non t.iin fpci^arc magnirudincm laboris , & hominun» ingratitudinem,quamDci,remunctationem. OHiciuni Fidagogi^ / /. Ojficium profejforu efl artes & facultates pctfpicua breuitate proponcre & ex- poncre. leclionem non facilc ncgligere. vicam officio dignam agcrc. iludioforum vicam & mores formare. delinqncnres pro neceflitate cafligarc. beneuolcntia complcdi induflrios. priuik-gia rtudioforum dcfenderc. / / /. Ojficlitm diJclpuU efi frequcnter adeffe in fchola. diligcntiamadhibcre in lcgendo , audiendo,fcribeutcin amare,timcre, honotare. hdciibus admonitionibus locum dare. caftigationes modcratas squo animo fetrc , & in ■wam /latim redire. otarc Dcum, vt per Spiritum fuura gubernet ftudionuii & vniuerfa; vita: curfum. Capvt XI. V De StMUr Bcclefiafiico. PrjEC epta. ^frS N fiatu Eccleruftico eft fanftitas doftoris l^i^ vcrbi , Prefbyteri, Diaconi , curatoris bono- rum Ecclefiafticorum , cantoris , ianitoris , & auditoris. Nominatim fanditas auditoris requititur ante concionenijin concione,& poft concionem. R E c V I, i£. /. Ojfcinm dofloris verhl ejl pie & rede ao;gredi fuam vocationem. piiram de Ciirillo doarinam docere ac detenderc. verbum Dci i^Sc-nftnt. «vSAejjiTOJ 'Aiv;t"/'- peccata pio zelo arguere. corda contrita erigcre. fuperiori^fc modcfU fubiicere. a:quali debitum houorem trlbuerc. inferiorem non contemnerc. orare^pro falute Ecclcfia*. incitareauditorcs ad feriumpietatisftudiUIB. fanfte viuere,tum domi,tum toris. intia olficij limites fe continere. non temere locum mutare. OiGciuM profclforii.' OlCcinin dilcipelj, OfficiaM doAoci< vcrbi. //. Officium aMditorii verhi eH. frequenter adelTe in templo , & fe fiflere cotam Do- mi no. vcrbum Dei attente audite, meditari,&confeniare. vitam ad illud inftituere. facramcn is crcbro & reifle vti. fpiritu oraie &: pfallere. tlecmofynam dare. .niniftrum vcrbi audire,amare,reuereri. eundcm alcre ac fuftentate. abflinerc die (acro a labore vocationis. Q_q 1 Dfr OfficiuBJi aud'coru veiU> 456 Encyclop^di^ Lib.XXV. Dc fpecialibus officiis Prcfbyteiorum , Diacononitn , &c= yide apud alios. J'cEdiis in- e- Deiim tc rempu- blicain. linta 2 .Piimipij. ^iJQciptt» •j.eonfiiiatii pyaeifii. Capvt XII. De Statafolitico. Pr^cepta. g*g JN ftatu politko eft fanditas magiftratus , & ilJU) iiibcliti. S.mdht^^s magiftratus eft tum fnperioris , tum in- ferioris. R E G V t .*. I. Imer Deum <^ rempubHcatrt debct ejff fydHS^, Foedus illud in eo confifHt , vt tespviblica fit populus Deij. cultumque prxfctiptum in ftatutis & iudiciis fiiis hdelitet ptx- ftct , prsftatifquc feduio curet : qui fccus faxit , debitam pcE- nam luat. 1 L Offuia poUiica in Jpecin ita habent. j, Vrincipis Chriiliani ei\ impcriuOT iufle capeflcre. puram de Dco Doiftrinam accipere, fouere,promouere, & defendere. omnes fallos cultus abolere ac tollere. fcholariun raciontm liiberc,& viros doclos diligere. ius & iuftitiam adminiltrare. agere parrem patrise. creraenteni le exliibere erga bonos & afHiitos. feueritate vti erga malos. fuppliccs libellos accipere,perlcgere,pondcrare. fuoditos ad fe admitceic,ctiulafquc illorum audiie, pugnare pro lege Si gregc,vbi neceflitas poftulac. publicam paccm in finibus fuis pro virili feruare. priuilegia fubditorum relinquerciiitafta. prjEteiftos & iudices pios , prudente.s", & ab i;iiuftitia& aaaritia alienos eligere. mandare illis iuflitiam & Kquitatem. cOniilio bono locum dare. prudcnter diflimu!jre,& adtempusefTe cascum , furdum, a mucuiTi. laudabili pietatis exemplo fiibditis pr.rluccre. piam ran',Jiam alere. petere a Deo fapientiam,& artem bene gubernandi, ^ triLfecftts Pr n.ipis dcbet ■Principis fui boaa ftudiose augere & conferuate. incommoda, qux adprincipcni redirc poflunt , omni ftudio cauere ac au^rterc. fubditos principis recfe gabernar.? , acque id aperam da- re,vt res eorum lic opcimo loco. agnofcerc fe feruum,iiQn dominumi difpenfatorem,non poffelTorem. non plus oneris imponere fubditis , quam eft i principe demandatum «: conccfrum. ' mul(flas bona lide rctcrrc ad principem. in pccnis infligendis adlribcre iequitatcm. ^andata prLiicipis , nifi fint coptra Deum , fideliter *• exequi. nihil concra principem fuum tentare auf faccre. _ Cotijili^riusprmtirU debet fua confilia attemperare , pon ad voluntatem domini, fcd .ad ncccflitarein & o^quitatcm rci ; non ad priua- tam,fcd ad publicamvcilitatcm. principis animum adamorcm & ftudium pietatis , iufti- tix,hurniriiaus,& tcmpcrantix flcclere. fincerc & bona fidc animi firi fenfwn re di^bta & magni ti\omenti depromerfe , & oftcndere 'quid faftu oprtr mum cenfeat. principem a via abcrrantem & minus refte fentientcm libere interpellare , & modcfta admonitione in viam reuocare. iuiufta & nimla onera,non fuadendo iraponere , fed dif- fuadcndo impediie & tollcte. iufta & bona ftmperapprobarc,nunquam vero mala. non folum tegionis , fcd & religionis habere ra- tioncm. principis fui fcnfum &arcana fcite, fcd non aperire. mandata & voluntatem principis bona fide iis , quorum in i;ereft,cxponere,& non aliud pro alio fingcre. A, Senaliisvrh^s Aehet nonnifi vnarn rcligionemin vrbe fua prohare ietfipofTit piures tolcrarc. ntinifterium vcibi honqrarer& ornare. fcholarum rationem diligenter habere. iudicjrc recle fccundiim !ce;es optimas. bonas conftitucioncs in faiuiem vrbis & ciuiunt ordi- narc &• obferuarc. morigeros & bonos ciucs amare,laudare,defendere. rebeUes & malos pro rationc delifti punire. iniulla oneraciuibus non impone;re. excubare pro (alute vrbis,eiufque incrementum fpciSlare & quxrere. publicos redicus rc(fte collocare & conuerterc ad publi- cam vtilltacem. flagitioforum hominum luftra , & lupanaria , non to- lerare. pauperum rationem habere. priuilegia & vetera iura opcimo modo cuftodire 39 de- fcndeie. " laudabili pietatis &virtutis exemplo ciuibus prxirc. fuperiqri rnagillratni dtbitani obedicntiair^ & iuftum lionoL-era cribucre. j, ludicis Cbristiani cfv omni tempprc fc ad iudicanduni exhiberc paratura. mcminilfe fc Dei loco effc , & in confpcftu Dei verfa,',i vtramquc pa^tetn audite , ^ dlligenter inquirere vcfi- tatem. ' ' •■ .' • teftcs idoneos admittcre,& lefte examinare. diiigcntet jJondc;are ipfair, caufam & teftimonia. pullani in iudicio. fpeciarr pcrfoiiam , auc allud quid ex- ^tra caufam pofitum,fcd ipfam nudara caufam. dicere fenrentiam , non lccundiim propriam opinio-. nem,fed fccundum legcm & rei veritatcm. maturare fentcntiam. iniuftx collegaru^i fcntepcix contiadicere & recla- mare. 6. SuhditvChriniani eft,magiftratum fuum amare. honorare. timcrc. alcrc. Deo commendarc. Hic iam agendum erat de officio Chriftiani mercatoiis, t);pographi, bibiiopegi,fartoi^s &c. nifiratio compendij o.b- ftarct. ^ERORATIO THEOLOGI^ M O R A L I S. TAlis ctiam eft Theologia moralis , qux mores hominis Chrilliani Iuftrac,non lumine natuia: ( idenim philofo- phia moialis habet iibi propofitum ) fedluminc £;iati.i;, pro- ponendo rcgulam vita: omnium cxactilfunam , "puta imagl- nem Dci , vitamque Chrifii & fancT:orum Angelorum & ho- minum : inprimis autem vitam Chrirti , vtpotc qu:e per om- uia couformis eft diuina voluntati. Chrillum itaquc imicari difcamus , li Chriflianos moies in vniuetsa vita exprimere cupimus, j.m I c.rw ELiNEA .f^VHI^H . Theologte Sed. VII. Cap.IX.X.XI. 457 DELINEATIO THEOLOGI^ ^ORALIS /" Fincm.M/. I . I ) Subie<3:um,e«/.i. 1 Theologiamoralisi^ tiadit I ^Genereiqua n-l r Pattes : • j vt funt^ f Obferuamia fpiritualisjM/. tum a4 .» I t. Pcrfeucrantia fpiritualiSjf «/.4, I f Ptimam: f Imago Dci,M».5.' i ! vteft i 2< I LVita Chrifti,M^.«. ' LSubordinatam : vti funt fanfli Angeli 8c horaines.M/.^j f Communiter.fi»/'. 8 . Specie ; quantum I f OEconomicus, (*p.^. ad quatuor fta-^ | tun, qui copfide- | Singulariter: • ScholafticuSjM/.io. rantm: I v6i eft fta-N L tus I Ecclefiafticus,M/i.ii. C PoIiticus,fi»/'.ii, F/»« Theologix morald. PERORATIO VNIVERS.^ THEOLOgiit. rTa Ce Jiabent fincs Theologiz, qua; .ib aliis appellatur (la- ^a-« , & ^i-^^ie ; quod lit doArina Deo viucndi , adeoquo honiincmquafiDeum eificicndi.EiusmctiiodLirapro virilino- ftra ptopo(itam,&: pauculis rcguHsilluriratamhic cxhibcmus, fccuti cumpiimi";, inThcohgm natur^.b, Morna;umde veritate tcli>Tionis Chriftiana:; » rr.ti ■ h^ticis,Vcr,z'miwa\ Tt^idaBicis, l^ifcatorcra^Amcfium^VVolIcbium-, '■ plem.t ,Hallerumii» TksHigiapto^hetic4^eiti\ai\im & Zeppenun;/» Theotcgia m»- rali , Paulum Eghardum. Hoc iam fupeteft,vt omnes fiamus Thcologi in lefu Chrifto,de quo vetetcs refte cecinerunt: Si Chrijium hene fcis,faris e^ fi rt.t,ra ne, cis. SiChrfium «efcis,nihilefi fi c&tera difcis. Nam homo in Chrifto eft filius Deo dileftus , voluptas'& gaUdium Dei , finis & centrum Dci, cor Dei , fratcr & mcra-< ' ^rum Chrifti, templum & famfluarium Spiritus fandij, Angeloi-um gaudiun^ & cura, hxres omnilim bo- ^orum roeleftium,deniquc thelaurus Deo chariflimus ,quem ille ornat (apientia {pirituali , faluo couduAu munit, inariu fua defcndit, & Spi- titu fanfto ob» ij^nat. FINIS THEOLOGIv^. Tom. 11/. Qq 5 ENClf ri 45« ENCYCLOPiEDIiE LIBER SEXTVS ET VIGESIMVS. Exhibens IVRISPRVDENTIAM Tnbus fedionibus. c«Mia^ SECTIO PRIMA IVRISPRVDENTIiE. In quaj rradit y^- quitatem apud omnes,vel faltem pIerolque,popuIos peraeque cuftoditam. Eftque de fine fuOsfubie6Vo,& mediis. Finis iurifprudenticE cft internus,vel cxternus. Finis interiius eft partim tradcre prjecepta iuris, partim Icge$ interpretari. Prxccpca iuris lant principia,vcl conclufiones: & in principiis tria ifta principatiim obrinenrj Honeile viueje , Ncminern la:derc , Suum cuique Uibiiere. Jwerrretatlonis legum occurrit fons & modus. Fons iniciprtt.uionis cft ius n3turalc,vel pofiti- ui.m. Illud ctiam commune ; hoc proprium di- citur. Vtrique accidit , quod fit publicum , vel pri= ^afum. • Ihs naturale eft ius apud omncs populos pers= quc cuftoditum. Eftque naturx , vcl gentiurn. lllud etiam ius n«h turale primarium, & primicuum ; hoc fecundanurq dicitur. lus natitr£ cft , quod nnura docuit etiam biutas ^mm3.mcs.Dicitur etta,m ius naturale x.mmune Modui intcrpretationis legtm lumi dt-i et ^ ftne, fubiefta materia , & (Imilibus : itemque ex verbo- rum fignificationc,5c rcguli-^^ luris. Finis iurifp.ndentia: externus eft , procurarc vc feruetur a;quitas ciuilis. ty£qjuta4 cft duorum pluriumue , inter quos res aliqua eft.proportio. R E G V L ^, L lurisprudemiageneralif debet illa per/e!;l:at., V. De refi:nptis principum fitnt ha regitlit, t. Refcripra principum vimlcf;ishqhent,(i non gener^Ieiw, fa'tcm incaufis, de quibus tafta (unt. i. Potcft imoetransre- fnipco impetrato rcnunciare, aducrfario etiam inuito. V I. De rcbus iudicntisfimt h&: cmplivtcufis , tidesdata& iuramcntu,filius6( nepos.turiollis & minor.infamia & mors, iniuria verbalis &; rcalis.loqiii fi: fcnbe.rc,parum & nihil ptin- cipium £; quojex principio f"quitur,)'!obarc & pr.a'liimptio- nLiii pro fe h.ilu-n prodigus ^ ("uriofus.pubes curatorcm ha- Ixns & pupijus.lciics & inUrmi,fupplic4tio & appellario,ven- dcrc nolle & immod.co prctio venjcrc vellc,!dis,funt hi reguU. I. Contratictas iniurenon eft adrnittenda. i. Antinomia; & contrari,-c opinioncs pcr diftiniftionem funt redigenda: ad concordi,an'f5-Si cqncrapetas ficinter ius ciuilc Sc canonicum in non concerncncibus peccatum, ius canonicum obferuatur in terris EccIefijEiCiuiIe autcm in terris Impcrii. Imo in dubio ftatur dccifioni iuiis c.viopici,etiara in foro ciuili.^.Si alia lesc prohibctalia pcrmitciijn dubio illahuic eft prsfcrenda.j. Si idcm a feipfo difTcnfcLii, ciiis loci opinio cft fcquends,in qu(> m.-iceriain:7iiles dedu- Q_q 4 cete Ant'noini^ lc^un. Exceptio- nc adoetj fusle^C». De verbo* rum lifinifi* cacionibi^t 40 CJ Encyclop:Bdi^ Lib. XXV. «rff cftfurje proxtmorum commutcfe. ^.AddiatoeCt^c^m tcij ercaitori datut in caur^m iu Jicati. lo. Affiues intetdum pro ccgnatis accipi-..Dtui i i.Aitnininratsme commijfd cuani tu- teiacoiir.necur.i j.^!/«'V'''dic""^l^e"'.^""2S>'^s"'g"^'"'*^'^- pret.,no I,: aciiium. u- ^' dicitur omne geous monctx, is. .<4/.'ii a//,'«y, ^ /j//V^«J» dicliones f.iciunt cond:tioncm. l.<. Ali.nxtionis prohibitio noncontinef alicnationem ncccl- fariam. 17. Alieiutum non pioprie dicitur.quod in dominio venditorismanerivcnditum^mcureifle dicitur. iX.w/('if»/j/«?» nonptopr cdiciturqilodpoteftreuocari.i9.^/i?w4f«»MfW-»- luh contincrur ctiam locatio ad longum te.rripus , nifi quoaj pccnam. 10 .,^/i'fw.^/i»nMt/af'?i«/cconrinetur e:iam liypothc- ca.-. i.Amtn conrtat ex coniinuatis diebus trecentis fcxac,inta nainque. 1 1 . Annornm, eomptitatio eft vatia. 1 5 Ante di£l,iu & foft funt carumdcni virium,eiufde'mcjiic rjatura;, fequc mutuo lefpicuint 14« Afires •u/U funt ius (Iridum.ficut lummum quod br^namfidcm nontangit i,s.A-/ea locusiine^dificio.in vrbc quidem Arca.ruri autero Ager ^ppcHatur. Idcmquc ag'-T cum ard.ficio fundus appcllatur -i ./fj-«'« pais domus cfl:. i7./ljproarre dicicui. 18, ..4«« e^ ,:f»X^»'< appellacionepccu- nia nuaieia,£a contmetur. 19. B.^flardtiicd idem quod filius Hitiualis. 30. £oni>r«»» a^/;f//«/(0»(? prxfrntia cantum, non ctiam futuri contimpttir. 5 i.Honorumapfifobaticne non conti • netut iuspitronatus tcclcfiartici.}i..Ca(»»/fci!jfuntmcnfa!i} ien Duniularij. ^ ). Cirra ditlio intctdiim fumitur pro partcu- !a /n. J4. C/Vr/i ilicVio e(i vclut appofitum diiliionis K/.'r«. 5_5. CodicUt lata fi^r-.ificatone eti.ira teftjnientum fignifi- Cint. i6.Conmeniia:uf?i d\c\ non pot.'ft,vlii dominium irans- fcrtur,iicet idcm fit rcddrnduni. }i.Cor)titw non habctur pro ^u pcrfcito. fS CrtM'i?ip'' Imperialis donatio ,non feudalis; eonccfiio, 3J, C«/;!« eft bta, lcuis, & lcui/runa. 40. i3«??s»<7- (fUmappellfit^ene non veniunt cxpcnf.r, 41. D/i^e in fclidtim, <^ ja'»«saccipitiit etiam pro fa- Tnili3& adgnatione. 57. Do; lanrutn ptomirta dos eft,.3c cx ca HiulicTdicitur dotata. ?£. D/^i/Mj pro ignorante accipitur. 59. DwTymod^o partic i'a conditioncm fac;c.6o.D(m<»> accipi- tutpro iutc liriift,o & iniquo. (fi, E^c-^cfcptohibitusnon cciv- fctur a fponte offercntc accipcrc prohibitus. fii.t.xpenfa,rum iiomincvcniuiit etiam eaqux in futurum funt foiuenJa.^Jj F/- iij appsf.ationt continc tur etiarn nepotcs. « 4 fHij eppelUtlone. filia qjoque cotl: inetur. *j. Fceminino vocabulo non contine- tur mjfculinum.''.(r,Fr.'J/»-«ra appellntione non continentur fo- srores. 67. Frumenti atpellafone etiam farina continetuir, ^8. HA'eiita6 nomen iuris cft ,&omnia bona tampra:fcnti,a quam'futura complcftitur. 6^.In'e(taius propnenon dicitur, qu! tertamentum &cere non poteft. 70, lus in dubio accipiiur d« iure proprioiliius loci^nondeiiirpcommimi Romanorum. fj l.Liberorum ecepta. K^ Edia , pcr qua; finis iurifprudentix in fubie- (S^ ftum iiuioJucicui , rclpiciunt rcip. oiiginem, vel ftuum. Origo tcip.cft in ipdus fun(.htionc,qux pcndet ^ mareria & fotma. Mareiia rcip. clt in pcifonSs , rebiis , & fadis ciivjlibus. Perfons. ciuiUt confidcrantiK in diuifione & po- teftace fua, Diiiijio f>er/h»^ru?n ciuiliHw eft,qu6d homo confi- deratur vel qua liomO;,vcl qu.i perlona. HomoyCjna howo, eft,qiii h:'bcc caguc naturalc:& diftiti£;uituj; ex fcxu iJtderat ICtus. 1, MtM minor eft homiiiis intra annum :Et.itis vigefuTium- quintum.i. ?«'■'■' '-i.tcu prima .Etas, coiitinetar aniiis a primo ortu maris quatuordccim , a jnimo ortu fcemiiia; duodecim. Tam vcro h<-Ecqu.im ille interimimpubes clt.Atque inde ha:c seJas pupillarisdicitur. -i.lmyuhes eft infans vel iniante maior, lilc eft,quifepcemannis minort hic,iiitrafeptlmum&diiode- cinium annum,(i fffimina lit, vel annum feptimu & decimuajf- quartuni fi rtasfic. 4. ■^ecumla eu fiibe^ £tii,id ed , aaolefcen» ria , cft ab xtafe piim \ coniplet.i vfque ad annum vigcfimum qilintum. ^.Pnc''>T.'i5 eft plena , vel non prorfus pleiia. Illa cft jn m.'ae,ineunte anno decimo odauo , in fcemlniianno deci- rn(?quinto-: hafc eft iritra anniun decimumquartfi ad decimum odauuinjiteinque intraacnum duodccimum & dsciraumquln-. tum 6. ItiHcH::t-! eft abanno vigefimoquinto vfque .ad annum quadragehinufextum ferf cfitf xwAn vfque admortem hominis. 7.Ex venia Principis mafcuhis maioreft ex anno vigefimo.fcc, minaexanno decimo oil.ruo. 8. j£tas maior in nQnnuUisca- fibus defideratur amplior , nimii-um triginta , quadraginta ^ quinquig)ntajfexaginta,& leptiuginta annorum. 1 1 1. Valetudinii conjideratioittridicajic eji. X; t^on-fanus a»!m»e(i mente captus vel prodtgus. 1. Me»~ te ca[t:'«».'«/ a iute gentium originem accepit.4. Seruitus eft contra ius naturale. v.Scrui a Dominis fugerc non debcnt. (?. Seruitus non dicitur proprie qux a perfona perfonx debctur. 7. Dominus feruos verberare potcft. 8. Serui iure ciuili pro nullis habentur : ideoquenec obligarenec obligari pofllint. 9. Seruus Reip. caufc obeffe non poteft. 10. ManumifTione fcruus efticitur hber. II. Sl feruus liberam vxorcm duxerit, per hoc ipfe liber cfficltur. II, Si Dominus ancillam fu.irain vxorem duxctit, ipfalibeta cfFicitur. 1 1. Si f-runs perviginti annos pro libero fegelfcrit, per hnc hbertatem pr.rfcripfit. 14. Si libertus ius aurcorum annulorum impetrauit, vtingenuus habetur. i j . Li- bcrcorum fucceffio patroni defcendentibus iu infinitum, ac transuerfalibus vfque ad quintum gtadum compictit. 16. Si nobilis fubdito', fuos expulcrit , eonjmque libeios alimentis priuaiicric , dominium illorum amittit. 17. Si Ubertus bona fuaalienauit, vel aliud geriit , quo minus legitima portio ad patronum perueniat , patrono adid reuocandum Fauianada- fur aftio 18. Mamirainio qu« lit a Iege,fit qua^idoque do- inino inuito. IUius caufa: funt vari.T:puta fi feruus reum crimi- pisK-BfE maieftatis indicauerit,velc:Edem doraini fui i rapto- jf }B virginis utodidcric &c. Ord, hoJl:, V. Ordinem, in^tto verfatttrhomo , itae.vpendit Iiirispritdentia. rri •L. Prlnclpis dignicas cft fumraa. 1. Eam proxime cxclpit magiftratuum dignicas. 5. Incer niagiftratum dlgnitatcs pri- nia ell fenatoria; proxiraa,equef!:ris . 4. Nobilis clf ciuis rcip. fus , cx voluntatc Erincipis illuftrior. 5. Infirmura gradum in rep.obtinent, qui non aguntin certo vita; gcncre, vtpltbcij, 6,Peregrin3 funt foEderati,iioli:es,veI neutii. Y !• Familiam ita cofi/iderat ICta. ^' ■ I, Vamilia eft corpus hominum necefrttudinc agnattonis inter fe deuinftorura. Ellque hoc corpus commune , vel pxo- pritun. Ibi plurcsagnati coinmunc-m quidcm agnationis Itl- pltem & originera habent , fed interim proprias familias ha-^ bi nt:hic eft vnus patetfaraiiiai,qui eliprinceps t.imilix x.I'.i- terfamili.is refte hoc nomine appefatur , etfi filiura non ha- beat. j.Taemir)A familia; fua; caput eft eius nimirura , in quaii» matrimonio adfcifcitur , liberos in ea pariendo, per quam ia- milia conferuetuf ; fed cadem etiant taiuiliae lu.-e finis eft, ni, mirum eius , in qua eft nata,qu.T ipfi peric. 4. Pcr maresfa- inilise conferuantur,in quibus ipfi ftati funt : pcr fceminas non a:que: quippe ex qmbus progeniti paternam farailiara confer» uant,non macernam. 5, iasmina , quamdiu in potcitate patris eft , familiam habct , atqi,ic ita caput in tamilia p;itris fui , vt maximemacrimonio alii farailixiuircta fic. 6. Neetjl.tudo ex f.tnguine dicitui m gencre cognatio:f|ua: cx nuptiis cft,dicitur affinitas. 7. Cognntio ingener' eft neceffii:udo hominum , quos ab eodein ftipite comuni defcendentes fanguis coniunxit vel riatura vel legis fidione. Ehnccftcognatio naturalis,vel ciui- lis. Naturalis eft, quamfola naturanouit. Eaque cxfola toe- iiiina a;ftimatur.Ciuilis cognatioeft,quam lex nouit&appro, bat. Eftque vel ciuilis & naturalis firaul , vel ciuilis tantiira. IUa eft cognatio fauguinis lcgitimis nuptiis conciliata : hae copulaturfanguinis fiftionc per adoptionem , & dicicur co - gnacio lcgicima. ?, Cc^riaticjpeiiniii eft cognatio perttEmi- nam,vt intetconfobrinos : f/^naiioed cognacio permarem ex cadem famili.i ; cuiusmodi eft inte: patrueles. <).^«li legitimi jt'refuuc& vocantur cognati & agnaii. 10. IlLgitlmiiMxex fcortatione dicuntur fr'urii& vulgo qu.Tfici : ex ftupto.nacu- rales:axadulceria,.idulcerini:cx incertu inceftuofi , cjuibus jure (iuili ne alitnent.iquidera debqntur. ? |, Go^r.aiio difiinguitur lineis fiue lim.itibus , lincic gradibvis, ii. Lir]ea eftcolleiftio perfonarum adeundcm ftipitera relai;arum. Eftque afcenden-. tium,defcendentium,vel collateralium. i ?. Grij ingcnua acquiiitiu- nafccndo: libcrcin.i,manuniit- tcndo. yOri^ini ciws clt is, qui ciuis nafcicur cx vtroqucpa- rcntc, vcl laltcm patrc, eius in ciuitatis in qu.i pater[ciuis lii.4. Ci/#«, qui tit rcccptlouc In ciuitaccni, iurc vctcri Roniano, cft Tcl proprie ciuis vcl niuniccps,qui &.'ciuis municipalis.Illc ci- witaccm Roman.im, liic aliani pr.xter iliam acquirit. 5. Aliquis poteft eflc plurium locorum incola. 6. Fieri potcft, vt idcni fit reip. alicuius ciuis,qui alio loco (it incola. 7. Libcrtatc amifsa & ciuicas &: f.imilia , quam quis habuit, amittitur. Itaquc li3:c cft,'w».i.v/w»4 <-a/>.'/«inJ cft lucrofa , inmaritipcirtip' cncrora. 54 Doten) ccr.liituit ^cl \fCi muliei,quar ncmpt fui iuri; rft : vd al:us nominc mulif (is.qui cft vtl patn ipfius , vel i p.itrc vx- trancus. Dos i pairc conftitut3,difiTurpr<'fc donatam pcrk-qucndam Jatur actio & ad rctincndain cxccp- rio. z. H,vc a,;tio datur non folum ajucrfus h.rrcdes viri, (cd eriamaJucrl'u.srcrti0s pofl^cflbrts. <. Matrimonio foluto, rc- pttjtio rcl proptcr nuptiss Jonatx marito compctit. ^.Dona- tio proptcr nuptias olim Jonatioar.te luiptias diccbatut,(^rx- fis «.7:^if ,.7. 5. Doaatio propter nuptias iirjcniin rebus , in quibus dos conftitui potcft, & vtro etiamformie.idcm : vn- dciifdcm vtr.vquc paffibus cnibul.are dicitur , pouflimum in eo.vt parcs fint & xqualcs,hocdt,vt quantitatis fint ciufJcm, & i:iJcm fi jnt conjititionibus , &: vt conftantc matrimonio fimul augeri polfint : quod .lugmcnrum in dotc dicitui Aota. rium. 6. Donatioptoptcrnuptias fit nontam ob oncrama- trimonii.ficutidos, quam ob fecuritatcm, vt fceminade Jote fua fit certior. 7. Ex Jonationc proprer nuptias,vcl aliis mati- tibonis , quidquij foluto marrimonio mortc mariti lucratur vxor.rfc/ /;VW;dicitur.S.Potcltmulicr prxterdotcm habcre cttam bona alia, qux ob id quod prxtcr Jotcui aj maritum adfcraiirur,/:.5r.f; hcTr.alia dicuntur.in quibus maritus ius nul- lum habtt. X- De nt/ttrimotfioftnt hi regttU. I. Matrinioniura diftum eft a matre ,'<]u6d in procreandis & educcndis libcris potiores funt partcs matris quim patiis. i. Matrimonium dc iurc canonicoeft facramcntum. j. Diui- ditur matrimonium inlegitimum , ratum,&: confummaiium. 4. Nupriis & procreationi liberorum primia conftituta funt, &: crclibatuipanx. 5, Liberi ei iniiiftis nuptiis procreati fpur riis fimilcs luiu. *;. Nuptiis iniultis exiftcntibus, nec dos, nec donatiopvoprcrnuprias intelligitur.^.Iniultis nuptiis cxiftf- tibus, quod Jotis noininc datuin clt fifco vindifatur, t. Iniu- ft.t nuptixpoena excommunicationis puniuntar. 9. Re^ula- titcr nuptii iuftx pr.-eliimuntunidcoquc dicenti iniuftas pro- batio incumbit, qux probatio furacndatft ex requifitis nup- tiatuiii. ic. Exconttadtu matrimoniali aftio nalcitur; quaa!- tcr conmgum altcnim dcfcrcntcm perfcqui potcft. 11. Vxor habct tiiplicia bona , fcilicct dotalia , paraphernalia , S; rc- ccptitia. II. Maritusvyorcm alcrc icnetur. ij.Alimcnto- runi noiiiine , qux niaiitus vxori dcbet , adio liypothcca- ria non competit. 14. Coniunx coniugi cohabitarc dcbct. i?. Vxor marltummuranrem dotniciliuin fequi tcnetur; nili aliud conuen^rit. t 6. Vxorin pitii.s , non maiiti eft potefta- tc. 17. Maritus ob dotcmnon lolutJm vxorem poteft txpcl- lere. i 8. Vxor domicilium & fotuin niaiiti fortitur. 1 9. Con - iunx coniut;i obligatur aj Jtbirum coniugalc prxllandum. 10. Bona conftanre maiirimonioacquilita vtrique coniugi fiint. communia. 11. Initiuin nuptiarum , ftu matrimonii , efti confcnlu , confummatio ab aftcdtionc marltali. Exquonupr tias conlcnfusnoacoticubitus facerc dicitur. Aliisenimcon- fcnfus fponfalia quidcm fatiet, fed non nuptias. W- De fecundii nuptiis hxftnt regitU. i. Seciindx nuptix lunt in iurc conceflx. Dcnuptiisfc- cundis, tcrriis, &c. idimclliudicium. 1. Diffoluto matrimo- n:o,muIicr inrra annumnuptias itciarc non potcft. 3. Sccun- ^x nuptia dciu.^-e canonico iion funt bciiedicendi. 4. Si di- yortio nurrirncnium fit folutum,neutri viuentc altero nuptias itcrarcptimittitur. 5. Bonaqux coniunx ftipcrftts i ptiorc coniuge acquiliuit , corum dominium per lecundas nu|«ias amittit; tra.nfitcnim ajlibero.» prioris matrimonii. 6. Bona qux a libcris prioris matriinonij acquifiuit lupcrftes , alitnarc Hcn poteft^fedtcncturca libeiis priori: niatrimonii poftmor- tem tuam reitituerc. > Supctftcs coniuax & nuptias itcraivs fccunJo conlugi quantiun velit ex bonis liiis aiienare potell. 8. Poenx fccunJo nubenrium comuiuncs fuiit tam ni,ifcu!is quam fcEi.iiuis lecundonubcntibus. 9. Poenxl!.rund6nuben- tiumiurc Canonico funt fublatx.cxccptisiis qu.rconccrnuiu fauorciii, filiorum. TC. Pcenxfecunjarum iiupnaium obtincnr rtiam in houeftv: viueiitibus. 11. Matrcm nuptias itcrantcm fiiius vcl nliaJotarc non teiietur» 11. Nuptia; ftainJ.T.tciti.r, quarti Scc. qiia.s fcrmin^ facit intraaniiumludtus.habcnt re- pLchenfioucmi.mmaturitatis. 1 j, J.uftusvidu.x potiflimviin in R r comiatn rBiivli» anir vtj fioptci piptiii. Mifiimo- ri",uin. ^tcuiiiU nt;pt:i. 466 Encyclop^di^ Lib. XXVI. «plutfo ma- •" rt mini\ or-ecipuc in liabitu. M. Ludui contiDenu.t eft , minus pi.etivut peraeendo dcccm mcnies p.^ftituuniLU , vd annuo ,n te"er Weitnan in inceuo .untum vtcfo , contufio- ne"ue fanguiais , fed etiam in memor}. & leueteucia de- fnujjii mdiiti. X 1 1- Dcfdmom inatrimoniifnnt his. reguU- , lornicano coniq(;iseft iuftatiufa diuortii.i. Sodoniitx Ctiraen eft iuftacaufydiuortii,quo.a tlioruni. j. Hx-iehseftiu- fta caufaduiovtii. 4- Vouim contiaentux ac rehgioni. c-(tiulta caufad.uortii.s- Dift^cnfatio eftiulra caufa^iuQrui.S. Dmnna «oniuc^is abfcntia vKi.tur iufta cauia diuorni : fcd reprolMCur. 7. f uror a!tci:lus iulva caufa dirimendi mar nmoni. non eft. S. Diuortip foluitur matrimomum. 5. Si maritus lit hij,iausvel maicficiitus , matrimonium diiiolui potefi. ic. Si in cum Adoptio. XIV. D'ijfolutiotatriix,potej}atiif.tiii.\tahusregulM. -i V II l cafum deuenerit alccrurer comugum , cjuoab initio matnmo- jiiiim contrahere non pptuit, matrimonium potcft ^'^floiuu 1 1 Matri.nonium coitii nonduni confum.natum a'!enaparte inuita poteft diftoiui. n. Ad foium Ecclefiafticu.n, non etia.n ciuilem iudicem pertinet aclio dt dillbiueudo matnmomo. E' ita quidemius Canonicum (entit de coniugii difloiutione. i j. Ha-rcs defur.ai m.^riti viduara alere tenetv.r. 1 4- Dos pro- ptie dlciturctia,.n foluto .natrimonio. 1 5. Sv)luto matrimo- nio ab iuitio conttadus data ad oanlcm rcdit. 1 6. Mortua vxore , vcftes eius pretiof.r , cjuas .naritus el comparauit , ad maritampcrtincnt. 17. Moiiuo. inatito ha:res veftcs luguhres vidua; p rxllarc tenetur. ' 8- Intcrviuosfponfalia ^ .natrimo- nia diiroluuntur repudijs : cp.t.T fum fponfalium vcl matrimo- nii a;itcrquammo;tefac>j diffoiutio; Qux in fponfahhus propiie dicuntur repi,\dK-i , in m.iwimoniis diuortia. Tam ve- l6h.« quarn illa fiunt vtriufque coQiu!;is Yoluntatc.,vcl alter- utrius tantum , aittro etiam inuito. Vtrpuis modo non fide &:'fimulate , Ced vcre ncqne caiore iracundi.i:, (ed prjsmedita- to , atquc adco tcftato coram feptem teift;hus. Qj-^oA nifi ita fiat . iut'i;ium potius tft , quim diuortium ,-&l vt loquuntur, fribufculm-n. 19. Sponflliorum uiflbivMio f^^.cllior eftquam nuptiarum. Vndcfit , vt ex quibus cmU. n^iatrlmoniadiftplui joffunt , ex iifdem , & quldem, multo magis didolui pofTu.t "ponfalia, non etiam viciff.m , cx quibus caufis fponlalia, ex iifdcm ctiam matrimqnium. lo. Diuortium fit mutuocon- fenfu coniug:» vtr;ufque , vel altcrutrius duntaxat. 1 1 , Mu- tuo coiifenfu diuottium dicitur ficri hona grati.! , id cft , dul- citer finc qucrcTi^Si lihello tepudij.Scd hoc diuprtium iinpro- hatur nouellis co.iftitutionibus. 11. Dluortium , quod fit al- terius voluntaLe,nempc mariti vcl vxoris, fit excaula ahqua, Tel finc caufa. Ex caufa nimirum criminls , non tamtn cuiul- uis , ffdeius quod legcexpreflum cft. Cum cnira caufiiilla: olim arbitrai-ir effcnt" & in iudicantiumdifquifitione pofita-, hoiie fuut ilia; definitx. 15. Ex his caufis quxdam funt com- munesmarito& vxori, qu.-edam altenitri pccullates. Cem- w,-rcm habet ei aiius cutor dacus non eft. i 7. Im- pubcri curator non reiftc dacar. 1 8. Minori vlginti quinque annls inuito curatornon datur. i 9.. Maiori viginti quinque annis curator non refic datur 10. Siadulto prodigo curator datur,intel!igitur datus vt minori,non vtprodigo.i i. Si matei; filio tutorem non pcticrit , hxrcditate cius priuatur. ii Qui litcm cum pupiTo habcnt, fi is tutorcm nonhabct, ipfipe- terc illi tutorcm poffunt , cognatis pcterc ceffantibus. i 3. Ex- cufationem atutela pr.cftat numerus Lbtrorum &: Inimiqiria cum patrc pupillorura. 14. Si cutor res glienariprohibitas fi- 4ie dccrcto , d'ftraxcrit, velinucntariumnon confece-rit tan- quam fufpeiftus rcmouetur. 15. ,Si tiitor peruerie tutelam ^dminiftrct, tanquam fufpciftus poftulari ac remoueri poteft. z6. Quicutorcm fufpeiftum dicit non habet neceffe in cri-. iijcn fubfcnherc. 2.7. Adfine remcdium poftulationis fufpcifti tmoris eft vindicatio rerum ab ipfo aiienacarum. i8. Pu- bertate pupilli tuiela finitur. 19. Finitur cura furiofi & prodigi, fi is ad fanam mentem reuerfus fuerit. jo. Tutor. rem pupillifaluam fore fatisdare tenetur. 3 1. Tuiorivei cu- ratori priiis deccrnencia eft adininiflratio , quam adminiftrct. ji. Tutor rcgularittr imicntariuro terum pupillarium con- fcvibcte lurifprudentte Sccl.I. Cap V. 467 K.'^crc tcnetur. jj.Tutor in dubio proprium commodum jiupilli prx'i"citc poteft , cum vtriquc cominodarc |iicquit. y4- Si debitor pupilli folucndo etle delicrit , vcl temporc iit libcratus , tutoris pcticaluin ert. j^.Tutorcx facultatibus pupilli luj donandi nou lubct. 36. Alicnatio rcrum minons iion va!tt , potcllvjuc r>.tuolari. 5 7.Gcftum a pupillo tuto- lis autlioritate intcrutnicntc ratum eft. jS.Ex dolo & cul- pa tutoris datur aducrfus tum tutcla; aftio. j 9. Pater nomi- nc tili) tutoris intcrdum dc pcculio , int(h:dum in foiidum tcnctur. 40. In .adionc tutcla: iuratut in litcm. 41. Tutoris bona pupillo tacitc lunt obligata. 41. Situtor folucndo non fit , vt tutcix aiflio aduerfus eum fit inanis , minor aducrfus jd , in quo dolo \\l culp.i tutoris l.vfus cft , in 'lucgrum rc- fHtutioncni petcvc pottft. 4;.Scd& ii tutor folucndo non lit aducrlus ma'.:i!liJtuni ,c]ui tutorcm dcdit, fublidiaiia da- tur a;^io. 44. Tutoi fal.uiuin pctcre non potcft , nifi ci lit conrtitutum 45. Cautio , tjija pupillus (iue pubts Jc fidc- /i adminiftrationc a tutoic vol curatoie lecurus icdditur, eft iuratoria vcl facfsdatio. luratoria , qui tutor vel curator fe fijelcm & intc;;rurn fore in adminiftratione iurato pio- niittit. Satisdatio, cju^ promittit fatisfadluin iri, ll quij inad- niiniftrationc lcciis ti.ir. 46. I-initur tutcla &: curatclainor- rc alterutrius, nim rnm pupilli vcl tutoris, itcm vcl adulti vcl cuiatoris: & moitc tam ciuili quam naturalj.Naturaliquideiu indiftinfte:ciuili autem , amifsa libertate &ciuitate, vel ciui- tate tantilm, non etiam famili.i. ^y.Tutcla fola linitur puber- tate j in malculo qui compleuit aunum ctatis dccimumquar- tum,in loeminaqua: compleuitduodecimum. Poftannosiftos cura cfle incipit , qua- tcrminatur in vtroquc tam mafculo quam tcemina anno vigclLrooquinto, c A P V T V. De Fertim dliiifioyie. PR/€CEPTA. Cf^ Es funr omnia illa , He qii;l>us dici non po- Xitoe tc.^t^qtiod liiu peiroiKr.iiu adtioncs. Res aut funt les in Ipecie }ta ^11(^:3; jaut icium accclliones. Res in fpecic ita di(5be pi imo funt corporalcSi vel incorporales/ Res corporales funtjqufe rangi potTunr. Suntque mobilcs, vc feruus, equus, lapis, argen- tinn &c. vel immobiles j c.-eque vel res foli, vc piaj- dium, fundus, arca &c. vel res folo cohxrcmes auc ContentijVt fruftus pendeuces,granaria &c. Res incorporaUs func,qua: tanginon pollunt. Suntqueqiiantitatis,vt (iummus,pondus,&: men- fura : vel qualitacis , vt dominium , poirelIio,ferui- lus, hircdicas, neque cius generis alia, qua: iura di- cuntur. Deinde res in fpecie ita diifls , funt ahcuius vel nullius. AlicinHs rcs funt , qui pertment ad aliquem ra- tione poircflionis vcl dominij. Suntque publicae,vel priuatx. PnbUcis. res promifcue omnibns funt communes. Suntque taks iure gcntium , vt vius aeris , maris litoiis , luminis &c. vtl ciuili , vt bona ciuitatura, collegiorum &c. Res priuatx funt res fingnlorum. Nidlitii res funt, quar nec pollidcntur, nec in do- niinio habencur. Suncque tales iimp!iciter,vclfecundum quid. Trioris generis rcs ita funt nullius , vt ex hominis voto ne heri quidcm alicuius poilint auc debeaiir. Eiufmodi funt rcs dininzE. Res diHind funt vcrc,vel quall. Vere diuinti res func , qus Dco vfibufue diuinis immediate func confecrats. Suntque facrxjvel religionr. Resfacrn funt,qua:folenni & publica benediclio- ne confccrantur:vt templa,donaria,calix,& fimilia. Res religioft funt, qui priuata authotitate confe- Tom. IIU cr.mtur : vt cccmeccria , ftpulthra. Rts tjii.ijlidini>i£i\\\n, quarum violatores nonmi- iius piccare vidcntur,i]uamilli,qui in res vcrcdiui- nas mipniguni. Suntquc Ecclcliaftica-.vcl findx, Rcs Eccle/i.ijlici funt, qua' diuiiio cultui mcdiatc confccrantur : vti funt bona Ecclcfiaftica. Rcs fMittit funt , qu.c ab hominium iniuria mu- niuniur fandionequadam : vc lcgcs,muri,portx,lc- gati &c.^ Poficriorisgereris rcs nut ita funt nullius , vt nec vllius vnquamfucrint,vt volucres, pifces, fera: :aut ita iunt nuUius , vt tamen antc alicuius fucrint , & poftca cHc defierint : & \\x (unt vacantes,vcl rcliftdc. Res vacantes{\xux., qux vel rcipfa, vcl pnlumptione iuris dominium vel pofielforcm habcre dcficrunf.vt tjicfuuus abfconditus,cuius ob vetuftatcm, quando reconditus fit, memoria non cxtat. Rcsretict£{\\\K , quaium habendarum animum dominus aut polfellorqui fuic,abiecit- Suntque vel fponcc rclidx, qu^ dicunrur res pro dcrclidis habira: :vel non fponte rcli(fl:a:,vt funt fe- rx vel animalia capta , qux rcuercendi confuetudi- nem inteimiferunc. ylcctjfiones rerum & ipfi funt rcs.fed qux refpe- dum habe.mt ad alias. Accclliones (unt hominis , vel prsrer liominem aliaium rcrum. Acccfiiones hominis funtfcrui & ancilla:,& vtro- rumquc pcculium,atque huiusetiam pactus. Rerum prcetcr hominem aliarum acceffioncs funt iuipenla: & fruftus. Impenfg, funt acccffiones rcrum in ipfas coUats. Suntque vtiles vclvoluptaris. Vtiles funt vel neceirarii , vt cibaria mancipiis data:v£l vtiles fimpliciter,vc fi ager ftcrcorecur. Vcluptaria: impenfce funt,quibus omiflis res nec dcterioies fiuncnec fadis ipfis fruduofiores:vt fuut pi(flur,T,b.ilnea. Frnil/45 func omnis rei coipmoditas atque vtilitas, Suntquc i.pendentcs vcl percepti. 2.perccpti,vcl percipicndi. j.cxtantcs vel confumpti. 4. naturales, indulbiales,vel ciuiles. FriiUits pendemes, fiue ftantes, funt, qui terra ad- huc conciiicntur , eique coh-trcnt : perccpti , qui a folo func fcparati. FritButpercepti funt , quos aliquis poflidct : per- ctpiendi , quos diligcns paterfamilias perciperepo- ruillet. Fruitns extmtes funt, qui ift rerum natura adhuc {\ix\v.cm[wn^ti,o^vi\ vfu funtdepecditi. Frit^tm naturales funt, qui fponte nafcunturfinc vila hominis opera: vti funt oliua, foetus , lac , pi- lus, lana. FruSus indujlrialcs funr,quos natu ra quidem e(iara Sroducit,non tamen citra hominis operara & indu- riam : vt funt fruges & fcgeres. FrMm ciuiles fimt , qui non ex ipfo rei corpore proucniunr , fed occafionerei percipiuntur; adeo- que funt cx conuentionc: cuiufmodi funt vfiu"s,in- lereUe , penfiones , mcrcedes &c. R E 6 V L .« I. Be rebas tnobilihtts & inmohilibtu hdtfunt rentU- Rt« '"ot"i< les & im- , ., - ... , .| , • !• mobiles, i.Rcrumalis mobiles funt,alix immobiles.i.Annui reditus nec mobiles funt,nccimmobiIes:immobiIiuni ramen natuiam fortiuntur j.Pccunia aj rcm immobilem comparanJam dc- ftinata vtrum mobilis an immobiiis ccnfeatur controucrtitur. 4. Pecunia tranfcripta feu ad cambium collata ■immobilibus. annumeratur. ^.Pecuniapro conferuatione patrimonij repo- £ta immobilibus connumeracur. 6. Sctuitutes quia immobi. Rr ; Ubus A '468 Encyclop^cli^ Lib. XXVI R^ej corpo. ple>& jn- fpifor^ilcf,, ^lBmifn!*. libus adh«rcnt,& \tCx immobiles cenfentur 7. Pccuniareda. ftacx vendKione rci immobilis vtrum mobuis fit , an nnmo- bilis comroucrutur. 8. Mutatis pcrfonis iputatur condit.o, S.In folis rebu.; corporabbus confidetatur, mobilefne (int, an immobiles. lo.Res mob.lis aut 3 feirs.i mouetur ; aut ab alio. Prioris generis eft fcruus.equus :pof:enQris,:apis,argentum. I J. De rehtu corporalthus & incorpqralihfiS hdjiint reeuU- i. Poffe tan^^i futfifit vt res corppraiis dicatui , etiamfi aftu ipfo non tan;:;atur : cuiufmod. funt domus , prxd.unt, fundus, equus , libcr , argentuni , & fimilia. i.Rcs incorpo- rales quantitatis funt numus , pondus , & menfura. Huc etiarn pertinet rei cuiuflibct iilimat o , qu.r definitur quantitate. C.rterx res incorporalcs funt qualitatis , qux propric lura di- cuntur. Ex his quxdam in faao magis conllftu.-it , qu.im in iure, vt eft poffcffio ; qux-dam in iutc magis qu.im in fado ,v{ dominium. j.Vttumquc, pojTcfIio,&: dpmlnium , fpc-latur in re tam ccrporali quam ' incorporali. 4. Pofltifio & dom:- nium funt rerum iura , extra res tamen pofita m homine : cx- teta lura rebus in ipfis infunt , in quibus poffcfTio & dom niura occupantiir. III.' De nurniflnate fum hx reguh. 1. Aureus & folidus xquipaiantur. 1. Monetam eiufque valorem folus Pnnceps mutatiinc cpnfcyfu popul^. 5 Solus Princeps monetain cudeie potei"l : itcro 1 beii c u tatcs pof- funt ex fpeaali priuilcgio vcl fx fonfuetud ne.^ 4. Moncta tantum debct valcie formara quantun^ in mafsa. 5. Scptua- ginta folidi faciunt hlram auri , & quinquc folidi faciunt li- biam arsenti. 6. Pecuiua connumcratur iis rebus quar fcr- uando feruari non podunt. 7. Numus efl vaior mateiia; , non fnatevia ipfa. In numo /iqnidcm attcndicur valor & poccftas, non auium & argcn:um. mino non potefl. ^. Res pubfci funt ciufmod' vcl iu:'e ■_;^n- t um , id eli, indifFcrentcr comnnunes omnibus hom nibus, \ t eil vfus maris , litot s , luminis &c. vel iure ciu.li , hoc eit, quibufdam hominihus , oiTinibus tamcn vniucrlit.uis iiliu-, cuius funt , ciuibus, inter ie communes : tamctli rclpcftu alio- rum, quiadciuium illoiumfocictatcmnon pcrtincnt ,f.nr pri- uat.-E; cuiufmodi lunt bona ciuit.itum, colIegiOvum Soc^. Vna eaddmquc res dici poteftpublica ratione vfu& puWici ,& pri- uata racione dominij leu propriccatis. v.gr.flumen. S.Rcsaii- qua ratione poflcilionis potcil: cifL- alicuius, qux tamcn ratio- ne dominij nuilius cii c. gr. inaLe rcfpcctu dominij nul- lius cfl, Aecefpones ;«iuni. I V. De acceffionihus rerumjim hit, regnU. 1. Accefiiones rerum &c ipfx res funt , fi pcr Cf confideren- tur : acf.eiTiones , fi vel "ngo caium vndc profea.r lunt , vel vrus, in quem impcnfx funt. 1. Scrui & ancilb pecuUum, & huius etiam partus , funt accciVio domni. (.iwpn/d! ne- eepru funt, qua: !i t^^Ax fion eflVnt , res aut peritura aut dcr teriotfutura {u.RfU sM""'/'^ '^'' '*' ^^"^' ^^''^'^^ '«^^ , in quas confei-untur , melo.es rcddui.tur. 6. /ot «■«/k W«//«rM or- nant fpeclcm , fruaum ictuninon augent. 7. Impenfi pr.T- cedunt fruftus terum. S. Tru&m rcrum funt , qui deduftq a-re alieno ,hoc efl jimpcnfis in res faclis , fuperfunt. ^Fru- aus ptouenunt vel ex raipfa eiufquc corpore , vel ^rei occa- fione : acque illomodo natura, vcl fol,r, ve! adiuta homnis indufltia : hoc.conuentione : & frurtus illi indc naturalcs ap- pellantur, ifti induftria'cs •, hi c.u^les. 10. Ad h-c vt frudus percepti dicaiuur, ntcefle non cft vt etiam fint afportati , fcd fuffic.t , vt terr.:fcfe continere fjefierint. 1 i.In ttuclibus na- turalibus Si induftrlalibus fpcctacur tempus collea.onis , in ciuilibus tempus ccfllonis , quo debcri incipiunt. 1 1. Pru- ]uis ignorat quid fa- ciat .1UC lcccrit. l^ ci»:rUf., i M„ni clt , ciira quis ign«rat, c]Uid iiat aut fadiim li: ab alio. 'gn rjn» ,ur: cft ncfcitc quidimi (ic conlcntancum. La(]uc iuris naturalis vcl ciuilij. Ignorantia tadi proprij cft intolcrab.li', ,adt6(juc non pr*- (umityr : qm- faili cft alicni , cfl probabilis , & prxfumirur. Hmc illa non cxcufat, nifi dc damno ignorantis vitando aga- tur: hxc cxcufat,niii fortd- fit atFc>:>a:a.Ignoraiitiaiuris nata- raJi5 ncmiiii pacrocinatur : ignoiantia luiis ciuilis In lucro ca- ptando ;uliil prodcll, in danino vitando niliil obcft. Atque ita acc|pKnduni cft , quod ignoiantia fadi excufarc , ignorantia luiis non cxcufare dicituj-. Succurritur tamcn ctiani minori- bus viginti c]uinc]ue annis , mulieribus itcm & militibus iura iguorantibus, & rufticisicju.imiiis non alitcr, nili cum iuta ci- uilia igaorauc;int , ^f peritiorcs confulcndi facultatcm non habuennt.£rrcr cft, cum de fa;li vcl iuris, aut vtriufquc qua- litatc noii conftat. Erranti iimilis in inultis eft is qui dubitat, . 1- ii 1 ■ 1- rn '"^"'''"'''•iinign.oranii. CVw/i»-"'''*! autcft vulgaris , aut • Dies naturaiis eft 1 1 horai-umiciuilis, 24 : faftus, ciulmodi, qui d.citm vis nuiot & fupciior. Vcrunrrl^ncn quod quo coram magiftratu pro tribunali fedente,agendi contsmplarionc vnius ad cafum fortnitum pertincc altcrius potcftaseftinefaftus contra,qui & feriatus. comeraplatione interdum rcfcrtur ad fiiflum volunciriura. Mcnlis eft vel fingulus, vel coniunftus , vt funt ^4 flei^as^^lmVaw" 'iu ° '''''^"''^ ^' ■^°""' voluntatem, iiuc ipfe inenfes duojtrcsquatuor &G.niefifes. V. 7Vw velens > ejuam non volern in hona aut rnalk pde ejfe dicitHr. Bom fide< eft illxfa confcientia ciica faiftum -.mahfide! cft .eonUiciK a Ij^fa cius, qui faduin fuum nou.t iurl fiue sequita. Nan vslfu qcis faccre tl:caiui .' tiam, Dolns cft,qui fiaudcm habct coniundam, Occafio facicndi fcu agcudi crnitut potiilimum in circunilantia loi 1 & temporis. LocHs c{k publicus,vel priuatiis ; «Sc illc djuinus, vcl prof\i;ius. TempHs prim6 cft finit.um , ye] infinitum : d.&m- ^e , vtjL vci continuum. Tempus fiuitum eft momcnti , vel intcrualli ; & hoc cft nori,dici,u)enfi'^,& anni. Hora eft pars tiiei quoca : naturalis quidem diei f)ars duodcciiTia,ciuilis autempars vigeiima quarta. Dies cft natura)is,vel ciuilis : faftus,vel nefaftus. ;} ■an Annuscft vel finguIuSjVclconiunftuSjVtfunrarj- )ii duojtres quatuor,&c.vfque ad centum inclufiuco » Extra hoc tempus fi quod eft aliud,infinicum eft. Terapus vtile ell dierum , quibus expcriundi fui Juri?^poteftaS eft : in quod Jipn cpmpucanrur die? a non ellc co.ifcntaneum. In vtraque fpcflatur r«i;>4;m maU |5'i'-' maximc , inttcdum etjam in bona. Lulpn eft negligcntia liominis , qui quid fit . quod fieri non dcbuit , & ruausquid iionht,quoJ fieridtbuit. Eftquc duplex : vna mahtii , altera ' unpiudenria;. Illapropiio vocabulo dolus dicitur , hxc nomi'- ne gcncris culpa, Doius cft culpa maliciofa.akc rius decipiendi causa adhibita, Huic fwifs ineft,&.fides bona opponkur, ncc vn-]uam comiuittitur nifi a fciefite &: voicntc. Culpa inj}ede eft culpadcfidiofa, cum ii^iprudcntia feuimperitia coniunfta. £ftque lata , lcuis , & leuilTima. Culpn Im.i a-quiparatur dolo. CuLpaliUu fimpliciccr culpadicitur : & in dubio.cum culp.tf fit iTientio,ea dc culp.^ leui acciplenda cli^Cfilfx UuifVwm eft ta- Jis in graduinfimo.Trcsitaque funt gradus culpxiquotctiam funt gudus diligent^a:; ctfi in iure ciuili dup tantum gradus diligentirB commemor.mcur , fijmnius &; mcdius ; quia iiempe tercius , feu infimus, diligeucia: gfadus , eft diiigcnciz pen^ Txa'X\w%.SummAi diiigtnt':igr:idui ell vehemer(ti(iuna ^ «sa- (ftiffima diligentia, cui opponitur culpa lcuilTima. .Ur..' ««j gra. dm eft diligent:a: exacflx, eius nimirum, qua; opponiturculpa: Um.Ihfimuigradus eft,qm opponitur culpa; lati. V I. In iure ci((ili varia ell temporu mentio , in- primis dier^m , menjium , & annorum. Fit enim mencio diei vniijs, bidui, cridui , quinque, fcptem, nouem, dccem , quindecim , viginci , criginca , quadraginta, qijinquag.nta , fexaginta, centum dicrum. Ica mmfium crium, quacuor, quinque, fcx, feptem, 0(^:0, noucra, vndccim.Sic Anni vnius i duorum, 5.4.5. 7.8. 10. 11.14. 15.16.17. '*• 10.15.jo, 40,50.60.70.100. Fiiles boiM & niala. nefafti Tempuscontinunra eft ferics diciura continua> •^nc vUacorum diltini^cione. * Hincannuscontinuos citconftans cx dicbus ji^f "ciuilibus concinuis : vtilis, conftansex dicbus 565 fion CQntinuisciuilibus. P. E G V L .umanimi : furdus &mutus ,ob vitiumcor- poris. Legc impediturprpdigus , & impubcs , nimirum folus, quod ad erfc(tlum iuris attinct : veruntamen quo4 illi deeft, authoritate tutoris fuppletur, III; "De voluntate apparii tacitf vel exprefe, Tacit e ; Gc^uii fiat , ex~quevoluncaspcr difcurfumcolliga- tur per aliud, puta per nuncium , vel per cpiftolam. Sxpreffe; fiquiti fiat ,ita vt ipfe faciens defuper vohintatcm fuam decla- let, jJiitaverbis vel nutu.IIinc fi quidfiat aliquo fcicnce, alio jnterim faciente, is qui fciuit, & cum impedirc poflct,non im- pediuit , ipfe feciffc cxiftimacux.Hinceciamquifacienci opem la iure ciu}.' Iivariaeft^ meniio tr mporii. Capvt VII. Df OhHgatione , Poffef?ione, ^ Dominio •[ in genere. .^ P ». .C C E P T A. g.^ Idimus matcriam rcip. qu.iiitnm adperfonas, jjy^ rcs,(Si adiones^iam videbimus ipfius formam, qua; intcgiatur obligatione,poircirionc,& dominio. .tulic, ipfe feciflc -cxiftimatur. Huic eciam quod quis per alium G}Uft tria h'c jpeSlantur in genere , ejuatenus confiituunt facit ipfefaccre intelligitui. Eft tamen ciim fa(5lu'm voluntas formam reipublic£ , cjUAremur legibus. feqmtur , nimirum fi quid faftum fit ab alio quod quis poft- obltmio ius pcrfonx , quo pcrfonam aliam fibi eacomprobec. Qui voluntas R.i;i/;«o«« dicitur , qui aiirum , , i_i- ir 1 r •■ < ■ 1 •quidem teinporrfequitur . fcd iure recrotiahicur ad ipfum ^^bec obligatam ad foluendnm id quod deber tcfnpusfairti Tm. lll. In ea ipcdanturpartes,affe6Vioncs,& fpecics. R r I Pactf i 470 "^ EnGydop^dia^ Lib. XXVI. <^-bJfgs»io, Partes funt creditor, cui dcbetur cx obligatione, & debitor , qui ex obligatione debet- Aftediones funt ratione rerum & perfonarum. Ratipne rctuin cft intereire rei, illimatio, & re- ftitutio. Ratione perfonaruin obligatjones quacdam dcfj- ciunt, itavtquidam teneanturaltej-a.videl.iiaturali velciuili , quidani ncurra : quxdam vltro citroque obliganr, tum crcditorem, tum debitorem- Species funt, quod oblij^atio eii hmplex, vcl mi- cla: 8c illa, naturalis, vcl ciuilis. Obligatio naturaliscfl , qus eft iuris gcntjurn: • cfuilis,qU2 nitituriutc ciuili. Obligatjo mifta eft,qux nitituriure vtroque,na- turali & ciuili. Pojfejfio ell vfus rci. Eius occurrunt reqnifita & fpecjes. Requif/ta func I. afFcdlus feu volunras pofliden- di. i.apprthenfiojcaqucnaturalisjrelciuilis. llla fic corpore,puta vifu,ta6tu : hic peragitur vel nuda rci demonftratione,vel fymbolo, ideU,fignocerto,vn- dcdicitut apprchenfio fymbolica. Species funt,quod poflcffio cft vera vel quafi. Veta poflcflio cft rerum corporaliu-m. Eftque naturalis, vel ciuilis. Naturalis eft,qus iij corpore confiftit , citra ius & affipdtioncm dominii. Poflfeffio ciuiUs eft, qu.ie in imp confiftic cum af- fccHiionc dominii. Polleflio quafi eft detentatio rei cuftpdiae caufa. Vomimtim ci\. ius,quo res proprietate noftra eft. Eius occurrunt partes&: fpccits. Partes funt comodum & incocnmodura fcu onus. Speciesfunt,qu6ddominiumeftverum,velquafi. Dominium verutr» eftpfenum.velrainus plehum. Dominium plenum , feu abfolutum, eft, in qiio vfusfcudus proprietatern comitatur. HKicaffneefi emphyteuticum, feueUle^ & fitperficiarium. Doroinium minus plcnura.feu inipcrfedum, eft, in quo eft nuda propriecas, vel nudus vfus. Dominium quafieft , quod opinione hominuni habctur pro vcro dominio. Ita vxor eft quaf^ dq- mina dotis , maritus eft quafi Dominus rei docaliSj debicor eft quafi Dominus pignoris. R £ C V I. .<£. Jui pcrfo- juriim, r«- num quibos contiac*. lus perfomrum continetur potefiate & obligatiqne ." iM6 rerHTn , pojfejjione & domimo : iu* aUionum coniitione & iiid.icio.GiuA fex capita^totam lurKprudentiMfn illujlrant. Totum ius occupatur circa perfonas, res ,&aiSiones. Jtu ferfonnriim e(t,quod dc perfonis eft con(tirutum, ita vt perfo- tias ipfas attingar,& qUae intcr ipfas mutua fitrelatio in fuum cuique tribuendo oftendat. Hoc iusinduobus fummis capiti- busertpofitum,inproteftatione & obligatione.Quorumillud vinculum eftperfonarura intcr feipfas,fme vUa rcrum adi»ix- tione;hoc ita quidcm mter perfonas cfb,vt tamcn res vel fatta plcruraque (int quafi tiicdiura, quohomo homini coniunga- tur, atque inter ipfas mutuusquldam vcfpeifVusexoriatur: quod tamen ad ipfim obligationis fubltahtiam&: pcrfcdiong nihil aut certeparummomchti habct. li*t rirum /imilitcr duo fum- • inacapita complcftitut, poflferiilonem^dominium, qua:duo intcr homjncs atque tes mutuam ciuahdam videntur facere re- lationcm.Quodfiduo illainper(ona eadem coniungantur, res ab illa plenc,fi altetutrum res miniisplenc habcrcdicantur. Omnis itaque qua» de rebus difpcftio eft,copertinct, vt intei- Jigamusrcsquatcnus pofTidcantur vel indominio habcatitur, & m vtroqueillo,quatcnuse3:acquirantutveromittantur.De- nique 'Ui niUonum contineturcondidionibus &iudicio. Atque fcx ifta totam lurisprudentiam abfoluimt. 1 1. De ohUgationihui. hoc loco teneantur ifia Maximd. j.Obligatio vaiuoccdicla eftinterpcrfor>as,analogicccti- am interperfonas& res. Priori modo Deus fe obligat homini, & homoobligat fc vel Deo,vcl Angelo bonq aut m'alo,vcl al - leri hominl. Ppfteriori modo homo obligatur btftix' , aut rci inanimatJJ j & vicKrim beftia aut res inanimata honiini. Vide fupracap. x.Tiaius fedt. Priqr (ignificatio hoc loco attenditur, Namobligatiolftisdefiijitur iusperfonx, quo per(bnamfibi aiiam habet pbligat^ni adfolucitdumidquod debct. Id vtro eftine,o,y: qjlid |iat yel piyftetiir , & prxfteturvel res vel petfona : &vel res ipfa,vclintercflc, vel vtrumqucfimul. i. Pbligationis doiftrina ih tribus eftppfita: in ipfius natura, conftitutione,&diuolutiQnc. i^f^imuliieft jiuius ioci, vbi agi- tur de forma reip. quatenus illamiptibducit & confcruat lu- nspnjdcntia. j. Ex obligationc naturali non dacur aftio , nifi iiiicciuili adiuuetur, 4. Naturalis obligatioprsfcrlptioneipfo iuretollimr. 5. Naturalis pbligatio cedi pgteft. 6. Obliga- tionis fubftantia non in hoc confiftit vt corpus aliquod no- ftrumfaciat. III. Ytitt ohligation( vtdimus naturam, conjiitu- tionem , & dijfolutionetn ipfius : ita quoque in pojfejfo- tie & dominio tria fj>ellare oportet : videlicet ttaturam, & modum acqftirendi vel amittendi. Natura poiTeflionis & domlnij hoc loco attenditur,vbi agi- turde formareip. infrade modis acquircndi & amittcndi vtrlufquediifcritur. Citeium poflefTio dominio natura prioi c.ft,cum rerum dominia a naturali pofteflione coeperint. I V. Depojfejfionif natura teneantur hi canones. I. PofTidere&inpoflefrioneefTe Ittis idemnpp fignificat. Nam prius iiiud ita eft fafti.vt habeat etiarh aliquid iuris:hbc poftcrius, merum atque nudum faftum fignificat branis iuiis expers. Rurfus illud ineo eft, vt quis rcm fibi habeat ; hoc, vt non fibi habcat , fed alij : vtput.i colonus fiue conduftor rciq dctinet.fed non po(Iidet,atque eft adeo in ciuspoiTeffioneiirur rcm nondetinet tancum , fcdetiampoffidet , vtpore qui ani- inum habei rem habendi fibi; non alij.i. Tria ifta vcrba,habe- re, tcnere,& poffidcre tamctfiintcrdumconfunduntur; tamen difFcrunt^H/iiifr^generale eft,& tam de dominib quamde pof- feffione aut detentatiotje accipitur. Pojftdere ad Dominum non pertinct,pertinettaraen adeumqpi habctanimumrcmhaben- di fiuc cvjm afFcflione Doinini,iIue fine illa. Tenere autem me- rum atque nudum faiSum fignificat,atquc rcfertiir ad pofiTeino- nem corporalcm: fiquldcm tenct etian^ is,qui corpore ihfiftif, etiamfi non poffidcat. Et tenere ptopterea poflunt quiuis,fiue iTeruifint fiueliberii polTidere&habere nonnifi liberi.j.PiQn. feifio naturalis fa£to,ciuilis iure definituntametfi vtraque fadi |it i & vtraque etiam iuiis,fed illa fa£limagis,ha:c magisiuris, ^. PoflefTio ciuilisnatuiraliquidcmfirmior eftpropter iusdo- min;i,quodcum ciuili folet cfTc coniun^flum: fednaturalis ci- uiiivcilioreft & cprnmodiorobfrudus vei , qui pofrcffioncm naturalem vt plurirnuracGnfcquuntur. 5. In tantmn pofiefrio- his caufa fcparata cft a caufa dqminii , vt is qui dominus cft, |a;pe non pofndeat,& vicifflm is qui pofTidetjnon iit dominiiS rei. Cum autem is qui polfidct fur-ul etiara rei eft dominus, tum fub firmipri occultatur infirmius,& dpmiali maior quam pofTcffionis folet haberi ratio. 6. Rei dorninus rem fempcr pof- ^det ciuilitcr,non fempcr natuialitei:alius etiam qtii dominus honeft,poffidec interdum ciuiliter, fi^pe etiani naturaliter. 7, %\ quis rerri habeatanjmo domini , is pbffidet ciuilitcr : fi ani- mo non domini,tum fiquidemanimum is habeat poffidendi, fibi poffidet natgralitcr, fi non fibi,fedalij,rem detentat, qua* pofTclfio dici ,poteft naturalilfima. 8. Vt duo plur^suc vnara eandemque rcm tcriipore codem in folidum poffideant , id iu- re ccnfetur fieri non ppfTc, haud raagis,atquc vt eo loco, quq ego fto, tu ftarc,aut quo cgpfedeo,tu fcdere vidcaris. Q^iod dc c.idem poflcffionis fpecie veriffime dicitur. Ar quin diuerfa pojTcffionis fpccje, ncmpe vt naturalitcr vnus, alter ciuilitcr poffidcat,nihil eft quod impcdiat, atque fitilludvtplurimum. Itaenim rei dominus rerapofndet ciuiliter.naturali pofleino* rie apud alium etiam quam ipfum confticuta. V. Df tjatttra dornimi tene^tntur ha. regtda. i. Dominium eft ius dere corporalipro libitu difponcDdi, nifi quis vi auc iure prohibeatur. i, Ex dominio dicitur ali- quis rei dominus. j.Nonintcteft quidquam , vtrumaliquis rero, cuius eftdominus, poffideat necne. Siquidem caula pto- prictatis cum caufa pofTcffionis ninil habec commune , vt VI- pianusait.4. Dominium cxpropriecatediftribuitur. Proprie- tas ncmpe eft vcl fola& nudafiiie vfu,vel cum vfu coniimfta, Illa conftituit direBum,\ttxc,plerium.fi.'Vx.iz(\uchxc dominii fpecies dominum facic verum vcl quafi : quod vtrum- que fcmper fpedtatur inrcvna atquccadem, nunquamindi- ucrfa,veruntaraen in hominibus diucrCs,& duobus minimilm, Qunquain io vao.fi. Verum dominium eft dominium rci ipfius, vel iuris I Qini olt ne I nt II lurifprudenti^ SectJ. Cap, >Vni. 47. j Tcl iuri« in re conftituti.Ita tei dotalis ipfius domina vrra cft vxor.dotis (iue iuns illius, cx quo rcs illa Jotalis dicitnr, do- minus vcrus cftmaritus. Sic debitor dominus cft verus ipfius rci pignori obligat*,fcJ piSnotis ipiius.hoc cll , iuiis in re coultituti dominus verus clt creditor. 7. Quali dominiumtft doininium «ri liue iutii , non infc,led in alio. Ita vxor cft quafi donlina dotis,maritus eftquail dominus rcidotalis : ctc- tlitoteft quali doramus rei pignoti obligaix.debitor cftquafi dominus pignoris. Atque hoc niodo verUm fS: quali Jominiuni inret lclc contctuntut ; cum aiiai extra collationcm hanc nulla lit dotninij veri &: quali confidcratio. Hiac cft , vt cum iutcproditum fit , duos plurefuc tci ciufdem dominos in foli- dum clTc non poffc,id de ccdcit Jomiuij gencic accipicndum iit : at quin duo plurcfue ciufjcm r,ei diifeifo rcfpcrtudoiiuni effc pollint.uihil cft quod impcdiat. C AP VT VIII. T)e Iimsdi^ione ^ Subieciione, Pr./€CEPTA. ^ Verunc mediaiiirirprudemicT , qux rcrpiciunt KJ rcip. origincm : lcquuntur i-nedia,qu3e relpi- ciunt reip. ftacum, eumqueintegrum vel lurbarum. Stacus integer cft in confcruatione & amplifica- tione. Conferuatio reip.procuratur ratione perfonarmD ^ reriim. Ratione perfonarum cft iurifdidliq & fubiedip ciuilis. jHrlfdiEllo ctuilU eft poteftas politica , ftatuendi aliquid dc negotio ciuili vcl criminali, ii^diciali vel extraiudiciali. Eftqaeprimoinrifdiftio fimplcx , vcl imperium. lurifdidio fimplex eft iurifdictio in cai^fcC co- gnitione pofica cum poreftate intis dicefidi de prinacis. ' Imperium eft iurifdidlio in cpcrcitione pofita. Eltque merum, vci mixtum. Illud habet coetci- tjonem grauiorem & atrociorem : hoc habet coifr- citionem cum iurildi^flionc fimplici. Deinde iurifdidio cft voluntaria,vcI conicntiofa. Voluntaria eft.quse agcntium confenlu explicator apud eum,qui iurifdiftioni prfceft. Contentiofa eft,qui in nolentes etiam vi imperij cxercecur. ' Tertio iurifdidio eft propria , vel non-propria- lurifdicbio propria eftjqua iure fuo proprio alicui competit. Eftque legefoluta,vel legitima. Legc foluta eft » qua: iure inaieftatis competit ptincipi. Legicima eft, quam quis habet iuie magiftratus, quem gerit.--^"^ lurifdidio non-propria eft , quam quis habet ab. alio,quam a lcge vel principe. Eftque mandata,vel prorogata. Mandata iurifdidio eft,quam quis habct nomine non fuo,fed alieno. lurifdidio prorogata eft iurifdidlionis , quam niagiftratus habet ad remvclcaufam etiam aliam quam qui iurifdidionis illius fit,ab illis,intcr quos tes vet caufa iftaeft,extenfio. SuhieU.io ciitilu ef} , qua.quis iurifdi<5lio,ni ciuili fubeftjindeque fubditus appellatur. Suhdiius aut eft cura iurifdidione, vtmagiftratus fupcrior & inferior , qui vterque principi fubcft : aut fine iurifdidione^vt reliqui fui>diii,qui & prin- cipiScmagifttacibuspareuc. ^ , R E G V t ^. I- De iuyifcUE}!o>if fttit ki canones, 1. IutifJiio & officium iudicis funt diuerfa. i. lutifdiftlo adhiret ptrfonx, & in reintono habetur ad inftai dommii, ). Iurfdi/>ioeftoidinaii.i vcl dclcgat». ^.Caiifx cognitio im- pcri| magiscft , quam luufdidioms. 5 . Imper luip '««^tuni elt potelhs daJij aniuuducrtcndi in facinorofos. 6. Impcni4.m miftum ell iuiifdiclio, qur imi^artitur officio iudicis nobili ad prmatam vtilitatcm. 7. Conteffo tetritorio ipfa iutifjidio coniefla vidctur. S.IurifdicTio acquintur vnico aftu, volun- tatc Jomini accedcntc. 5. lutifdL^tio not> ttansfeitur pcr le- rum tr.idltioncm , fcd pct excrcitium. ic.Iutifdiiflio acqr^iri- tur piifcriptionc & longo vfu. 1 1. lurifdiaio acquititur pa- .«^is i' ftipuUtionibus. 11. Sola porteflio bonorum non facit aliqucni lubjitum , fcd domicilium. i j. .Subditi mci fubditus, incus fiibjiriisnon cft. i^.Si alicui iurifdiftio mandata vel dclcgjta l.f uialiqua causa.is iudcx compctcns ccnfctur,& iu- rifdiclioncmincausidclcgata potcft exctccrc. 15. Dclcgatu» fincs mandati cxccdcie nou dehct. i tf.Iudex dclegatus caqu* iinpcri) funt, cxcrcerc non potcft. ly.DcIcgatus in caulis cri- minalibus vfquc ad vltimum fuppliclum ptoccderc potcft. iS.Dclcgatus uon poteft raittctc in poffcffioncm cx prinio decreto. 19. ludcx delcgatus fcntcntiam fuam cxcqui non Jiotcft. ic.Iudices a populo clc. te fcrtur nobilis ignobili : item is qui prlot dignitatcm eft adcp- tus. 6. Doiftorquipublice vigintiannis Itgit, illuftiiseffici- tut. 7. Vxor eius qui mdignitate eft pofitus , ex irjatito digni- ratem fottitur. 8. Sccrctarius Principis ainittit dignitatern.lj fiat infainis. V. De nobill((ite Jitnt hi cmonts. *'^ il. Nobiliias fEientjaeprjefertur nobiUtati geneiis- »•• Igno- "bilis ^rtute pra;ditus prarfertut nobili non vittuofo. 5. Nobi- Jiseterceqs tabeUionatus ofHcurrj , vel mi.:catuiam,priuilegia nobijitatis perdit.4. Natuialcs libeti nobiiitate parentiim upn cofaoncftantur. VI; T)f muntrihus & honorilitufitm h8. Puerob deliclumcfchola nondcbet extrahi.1.9. Scholavi uudiumaiteriusfchplarispctturbantifilcntiuminiungendum. 30. Ex poUicitatione c'uitati , Ecclcfiae , & ali [>to loco ditur actio. 3 T. Vnluerfitas etiam conuenlri,accufari,& puniri poceft. J.I- Ex fafilo maiotis partis Ciuium, item fui maglfttatus, ciui- tas poteft conueniii ac puniri. 33. Exdelirto vniuetfitatis etiam tcftorcs & gubernatores tcnentui. 34. Si quis muros ci- uuatis violet vel ttanfcendat , punltur. VIII. De agricolis & colanis teneantur ijla, . '.' Coloni funt adfct'ptitij,originaiij, vel ccnfiti. i. Coloni ji. tundo fuo manere debcnt , nec ttanfiread alios. 3. Domi- iius co[on. fugitnn aireftarcipfun^quccapere poteft.4. Colo- jniadfcnpttijincapaccsfunt dignitatum&honorum. 5. Rii- ihci fumpcibus dommi ' pcras praftant. (.. Valet confuetudo qua mortuo fine Uberis mftico , dominus tejr* occupat ipfius ooq^ ture pecijlij. , : :::,JK. '^^\\\.} V tA J' A P V T XL De Seruitutibus. P R jE C E P T A. ^ Onferuatio reip. rationc rerutn eftaliainum ad Sa feruiuucm, & poflefltonis acquifltionem , re- lentioncm , & amidionem. SeruitM eft vftis rei aljenae, Eftque realis vei perfonaljs. Seruitus realds eft ius prxdij,quo ei prapdiupi alie= num feruit : yiide & pr«fii:^Jiv dicitur, Eftque pradij ruftici vcl vrbani. SeruitHspradif riijiici cft iter , aftus, yia, aquaedu- ftus, hauftus aqu.t:, pecoris aJ aquarp appnlftis, iuS pafcendijiusc^lciscoquendas.ius aren* fodicndx. Serintus prtidij vrba^i eft ^ruitus altius tollendi vel non tollendi,ne hominibus ofticiatur, igni immir- tendi vel non immittendi,proiicien.ii,oneris ferenr di,luminum,profpe(51:us,ftillicidij, cloacae ,foramir nis, pofitum habendi, Seruttus perfonalis eft ius perfpnas , quo perfonar res alienaferuit, E(lquenominata,velinnominata. Nominataeft, cuinomen certumiure eftindi? tum. Eftqne vfus , habitatio , & vfusfru£Vus. VJm eft, quo quis re vtjtut ad necelTitatem.re ma- nente falua & intcgra. Habitatio eft , qua a:des aliena; inhabitantur. VJiisJruSiMs eft vfus tei ad voluptatcm,re manen- te falua & iincgra, Eftqne veriis vel qiiafi, Vfusfruftus verus eft carum rerum , quihus it^ Y^iipur , vt falua maneat earum fubftantia. Quafi vfusfrudus eft earum rerutn , quibus ita vtimur , vt caedcra vtendo abfumantur. Scruitus perfonalis innominaca eft , quae de jur^ f crcum notT^en npp habet. |i P G V L ^ \. De JemitutihHs in ffettere funt h& reguU, j . Seruitus nqn acquiritur nudis paftis, vej ftipulationibus, fed traditlone vel patientin. x. Siquis duo prxtfiavicina ha-? bens vnum cx iis vendideiit ,vnum alteri ironfueumteruitu- tetn debet, ctiamfi ea in venditione non fit cxcepta. i Serui- tus longo vfu acquiritur pcr decem annos inter pra:lcntes, Sc per viginti annos interabfentfs. 4. Amittiturferuitus/t quis ea inter deceminnos vfusnon fit. 5. Ajnictituritemferuitus, fi dominus pra;dlj fetuientis libcrtatetn vlu cxpet t- 6 . Siv^- cus.cui ius coinpafccndi cum ciuitate debebatut,ab ca fit cxem- ptus, videtur quod ius compafcendi amittat. 7.A£tio Scruitu- tum duplcx , Perfonalis & Realis;Illapro conftituenda ferui- tutecompetit , hxc pro conftituta confcruanda. 8.'Seruitu$ perfonalis perfonam fequitur, ^ cum illa extinguitur. 9. Set- uitus pcrfi^nalls confiftit in rebus mobiUbus & immobilibus: realis , in iiiHnobiUbus tantum. ic. Ex fcrultutibus realibu» poffunt fieri perfonales.i i. Seraitutes cuiufmodl fint,realcsnc kx\ peilbnales , id omne ex eo, cui feruitus dcbetut, «ftiman.r dum eflivt fi dcbeatut perfons,dicatur perfonalis,fireI, realis. 1 1. Seniitutis pcrfonalis fpecies tres ponntur, vfusfru(ftus,vfus, & habitatio:qu6d hae nunquam poffint iieri aut dici fcruitutcs rcaleSjfed femper fint petfonales, Alias enim cum ex feruitu- tibusreaUbus ficri polTint pejfonales tot fetuitutum peifona- liuni fpecies poflTunt conlHtui , quot in vniucrfum funt ferui- tutum fpeciesiiiquidcmquodvfui eftrebus, idcm etlam poflit effc vfui perfonis. 1 3 . Seruitutum perfonalium & piardtaliuin amittendarum modtfunt tresi negligentia non vtcntis^reifef- uitutem debentis interitusi 3i aquifitio dominij rei, qux ferui- tutemdei>et. ir. D# lurifprudenti^ Sea.J.Cap.VI II.&: X. 47:? ■Ujltt» ijtrs rim lani * »»! I I. De JiruitMtibus vrbanorum prddiorM?n ftitit ht, rtfMU. l.Si quis altius .rjificando , vel cjui^ aliud facif ndo , viciiii conjicior.em taciat JetiTiortm , co nominc daturacTio. i. In feruitutc ftilliciJii non licct Jomino feruicntb; arcx, ibi .rji- ficare , vbi caritare cocpit ftillicijium. j.PrrJiavrbans dicun. tur xJcs. 4. Pra;Jia vrb»na fi-penumero fum cxtra vrbcm vt villa:. III. De Sertiitutibm ruflicorum prtdiornnt te- ticamur ijlx regtdiX. I. lus pifcanJi , fccandi ligna, & pafccndi pecora,non rca^ le cft , feJ pcrfonalc. i. Via , qu-x iLniel affi.i^nata cft in ca conftituenJa , mucari poterit , fi a"cjuc conimoda alibi p^.rll-etur. \. Pr.rdii ruftica Jicuntur hinji. 4. PrxJia riiSr tica la;penunicio funt in vrbc , vt hojti , vinio;. 5. Exrus. ticis fcruiuitibus ficri poiTunt vrbanx, non vicillim. C.Ser- uitutes omnes rarti^.c connn.imt in paticndo untum, ni- mirum vt vicinus patiatur alii-iuiJ : at yrbana: non in paticn- dotintuin> fcJ ctiam innon facicnJo;put.i ne vicinus altius aicollat fuas icjcs , &: luminibus officiat. 7. Omnis fcruitus prxJii ruftici fiia natura intermiiTioncm habetifcruitu: prxjii vrbani vfum poilcffionemquc continuaiii. I V. De operibtu prluatis h^Junt regtd^: i.Si quis iuxta publicas asJesxdificafc velit , fpatiumquin- decim pcJum rclinquere Jefcct. 1. AJ armulationem priuati caftruin arJi.ficarc non licct. 3. Ita a^JiEcanJum penes loca religiofa, ne piofpei.tus fit in horcos rtligiofqrum& r.ionia- lium, V. De via & acju^duEin hxfuttt regtiU, I. Vi» latituclo iiire Hefii^^ita cft , vt in porrcfto fit pedum oAo, in anfra'lu pejum lcjccim. i. Acjua Juciturper funJum alicnum canalibus vc-I foA.i dufta. j. Eatcnus aqua Jucitur. cjuatcnus fundo Jominanti opus eft. 4. Aqua Jucirur cx aqua pubiica , vcl prmita. E:; aqu i public.i cuiuis licet ducerc,ni(i ab eo,qui ij prohibcnJI ius lubet,fit prohibitum, au5 aqua il- lain vfu pubiico non |Ic:ex priiuta non licccniliis, cuius in- rercftjconftnciac. i- V \.De Tafcuis publicii hac notetur regula. DominusprjBdiiconciuesfuos prohiberc non poteftcollq- ftis fruc1ibus,nc in co pecus fuum pafcant. VII. De A-folendinis ha/u"t reguU. I. In prjeiudicium molendinorum nihil ftatui aut ordinari poteft. i. Qui molendinum habec,alium in proximo .-ediii- cantem molendinum prohibere poteft. 5. Dominus non po- • telt cogere lubditos ad fuum molcnJinum.-nifi aliud habcat «X confuetudiiie & priuiIi?gio. VIII. De Cenfihtfi ac trihiitis , nec n^^n de -i^ec tigalibui & commijfis^hiifunt reguU. I. Pirsdiis cenfus & tributa ob publicam necc fTitatem in Ji- cuntur. 1. In !oco vbi prxjium fitum eft.non in loco \bi do- minus habet Jomicilimn , tributum eft pendcndum. j. Sine ptiucipis aui-lroricate ccnfus, veftigal vel tnhutum indici uon poteft.^.Si illlcitc vecligaliaconftltuta funt , pocna conlHtui- tur. 5. Onus triburorura f.-quitur poflelTorcm fundi. 6. Pri- mogcnitus fo!us,non etiara fccundo genitus ,qui non fucce- dit tributum foluit.^.Emphyteuta.nan dorainu.s , tenctur fol- ucte tributurn 8.Emptor,non vcnjitor tcnctur foluere gabel- lam. 9. Ciuis nouus non tenetur ad coUeftas impofit^s pro dcbitis vcteribus. 10. Ab alio quam qui dcbec tributum noii ixigendum. 11. Paupercs non colleiftancur. ii. GabtUa pro annuo Icgaco debecur quolibcc anno eiusJem anni conju- ftorirnon aucem pro aunuOjquoJ ex ftipul.icu dcbetur. ij. Si gabellain Jecimaparce rci vendita: fit prsftanda, dcduceiidx lunt expenfr : quodetiam dealioquolibec grauamine cfl in- telligenjum. 14. Nonnifi perfcifta venjitione & re trajita ga- bella Jebetur. 15. In vedigalibus co;jfuet,uJo fpciilatur. if^. Tributa ob Jcteriorationem pr^Jioru funt rcu^Ianda. 17. In foro confcientia; gabella eft folucnda. 18. Si non foluatur fabellavel vecligal res in comifTum incijit.i ^.Si pluribus rc- us empcis , de quibusdam gabella foluta fic , de quibufdam iion:h.Tc canciim non cciam illa: in commiflura incidunt. lo.Si fraujandi prjagii caula per aliud iccr non confuccum crans- f at , rcs in commifTum incidit. 11. ColleLlaimpofitaab vni- Tcrfitate habet ciecutionem parataii). I X. DcVfufulhthiftmt t^tixitn^. '_ VfnsfruftustV'"""',- P"^iri^"Jof"m frucluum altcr, ccJcrc .0- rAcm irir'" ^"^'''rP''"-"'^'"^ '"'""" ■^'''■" ^^■d^-'^-potcft. ,ta-m "''^'"^"•' ""'^ modis:cti.im ri-.vfcriinionc o"ir^" ;■ ^'"*!""^^^^^ "."'t"i- '"orte vfufrucluari, ; ,rcm pcr n-o ccpfn""''^''''^^''"""-'^"^"''- ''■ S' vfufruauariusad vfmnf™.^:"' '"'fi ''"'"•;"'^.^^'-"K"-'^'^^-' ^''^'"-'^ '^^ • =»"''"t ft m f ^: «"^'«"^^''■'''fr"'-^"^ ciuitati vcIEccIefi.T con- It tutus . fi „, cmicate vcl monafterio aratrum ducatur. 8. fur-un "oV''."''"''"^' ^ ^•'"^-^^-'■i- --. fecenteaqu; u tus no^^"-'-^'-""'"" ''■■' '^«''■■''^- Vus^ruaus fitconfti- vlu hu^usfi vfufiiuau,u,us proprietatcmrei na^us fit.ii.A- I^S^Tf'^'''^ """ ^^-f.'^-- deccmannos inter fi K ^ r ' '■-""" •L""°5 ,nter abfcntcs. i - .Si vfufruftua- riu. ,us fuum ^lccn ccfi-cr.t , vfumfruAum amittit. i , . Vfus- [.'r^r^V''"!^ ' ■'1 l"-°P'-i^"tcm rcucrticur. i^-.A^ioprb ^fufu^^Vupcr cqucndodacur vfufrudlua.io. i j. Hxreditas v- futru.^uan, d,.qa acHo non datur. ,(. Vfufru^i lerato vcl vendito,fe.ii,tus/,nequa vtifrui non potcft , vfufru,f>uario dc- Dctur. 1 7 Oinniun! bo,iorum vfufrudu rclido , omnium rc- ;um tan,moI.iIium,qu:lm immoLilium vfusfrudus dcbcur lcgacano. , g.Ad.on, dc vfufruclu nonnifi triginca annis prx- lcnb,_tur. 19. Vfufruflusnonpoteftpropriaauchoritateoc- cupau. 10. Omncs frudus rei & obuentioncs aJ fruc^yarium pcrtrftent. 11. Vfustruduarius curam & cuftojiam rci dcbet pvs.tarc 11, Cm grcg.s vcl armcnci vfusfruclus Jcbctur,is ex natisdcbct gregem fupplere. 15. Vfufruftuarius proprictario caucre dcbet. 14. Vlufruduarius rccrulariter dans fideiulfori- bu5 faueredcbct,i j.reac-facient hxres & leaatarius vfufru- ftu lcga:o,ff qual.sreselt,cumfruiincipitlcgatarius,in tcfta tu,n reJegernu , vt injc poll.t apparerc an & quaccnus rcm v- Iutruauar,u5 Jetenorem fcccrit. 16. Si finitiovfufrudu a;fti- nut.o rc, vfufruiSu confumpr^ fit reftituenda,a;ftimatio ca d?- bct pr.rftari:q„a- eft rcnpore traditionis.non qux eft temporc reftitutionis. 17. Finito vfufruau , meliorationes haredi vfu- truc'tu.injreftitucnda;. 18. Vfum fylu.-e habens poceft ligna vendcrc. 1 9. lus p,fcanji , fccandi ligna ex ncmore , iccm pa- fccnjrpcc.-^ra inpraris alienis , cftperfonale. jo.Vfus alccti locai-i non poceft:habitacio poteft, C A P V T X, De Acrj^itiJitioneyRetentieneiC^ /Imipo* nc pojppcnif. P K ^ C E P T A. K Cajurjitio pofejfionis confideiatiir in modo , & ^ causa.ncc]uircnce. Mociiis ncqiiircd,T pofrcflionis a iure dcfinirus eft appreIienlio,quam in detcntatione corjiore hcri fuf- ficit:in cxteris autem poflelJionibus eam & corpore &: animo iiue voluncate rem habcndi Heri nccellc cft. Caiila acquirens cfl: quod pofTcflio acquiriturno- bis per nos vcl per alios:& quod poireilor eft bons vcl mala; fidei poircHor. Retentio pojfejjionis eft , quod poflefljo aninio & corporc fimiil .icquifita.foln animo retinctur. jhnijjio pnjfejjioms £[k,m}ni] polfcflio protinus at- mirtiuir , vbi quis rcfepolfiderc noUcconfticucrit, hoc eft,aninio folo. R E C V L /£. L D4 pojffjfione acc]uirenda,retinanda,& amit- tenda h&fmt reguU. MoJus ac' qii j-cndi, tciJ.iCnJt. bc nniitten* PofTcfno a!ia ciuilis eft,alianaturalis. 1. PnfVcflio alla veia „'i]J"'' "" eft, aliaquafi pollcffio. ;. Ex pluribus caufis eanjcm rcm pof- fijcrc pofTumus. 4. Poffefno acquirinir pcr npprchcnfioncm rei. 5. Clauibus receptaculi trajitis , ipfa qu.r in rcceptaculo funt per lios traJita ccnfcntur. 6. Inftrumcntis rci tr_a4itis ipla quo 474 Encyclop^di^ Lib. XXVI. Nuacia«!0 ac delatio IJQui oper s nuotiauo. ipfa quoquc poffeffio rei tradita cenfctur. 7. Si vcnditor ex tuire tundym dcmonftict, fiique cum traderc dit!.'.t, traiisfcr- tut poifenrio. 8. Si cum venditot ree tollere iuflillct , ego cu- ftodiam pofuerim , acquiritur milei pollcliio. 9. Si h.Trcs rcra hxrcdicariam relocauerit inquilino , acquirit jpffclUoncm. 40. Si fi[^nauent rem,acqiiirlt cius pofTcfnoucm. i i,Si poflci- for alicui nouumopus nunciaucvit, per hcc in eum transtcrt poffeifionem. ii.Quaii poffclfio fcnututis negatiux acqui- litur fola prohibitione vnica. 1 3. Inucliitura abuliua non ai?- quiriturpoirciTio. i^.Apprehensa poflclTione caftri, eius quo- que periinentix poiridcri cenfcntur. 15. PoflifTio per lcruum .vel filiumfamiliiis apprelicnfa , domino vel patri iicquiritur, non ip/I apprehendenti. K^.Pet fcruum quoque alienum pol- felTionobis acquiritur, volente fcruo & nobis ratumhabenri- bus. I j.PIures eandem rcm in folidum pofTidere non poiTunt. iS.Pcrapprehenflonem vniuspartis vcl fpecieiacquiriturpof- feffio totius vel aliarum fpccierum eiufdcm qualitans. 1 9. Amittitur pofTefrio fipofTeflcr corpore polVcfrioncm relin- quat. 10. Sifpoflcffor ih aniijio conRituat fe nojle potTiderc, perhoppotrc.^Tioncm amittit. ii. Si quis id quodpoflidct alie- no noraine pofTidcrc incipiat,fuam pofTcfrionem amittit,S: ad alium transrert. 11. Si qms rcm quam pofTidet ab alio fondu- cat.per hoc' pofTcfriqnpm amittit &: alium pofl^fTorcm tacit. x;. Si alius in poflcfnoncm mifms fit,pcr hoc pcfl.cfTio non amittitur. 14. Si rem apud aiium dcpofuit ptr hoc poflc^lionem non amittit. 15. Polfeflrio amittitur & extinguitur per mor- tem polTeftbris.i *!. Si is per quera poffidctur potrctlioiiem alij ttadidcrit , pofrefTioncra aiTJ:ptit. ly.Siis per qucm potndctm; furiofus fit faclus, ob id poircino non amittirur. 1 S.Si fcruu^ poflrefTustugcrit amittitur polfctTio ciuilis 3 non auttm natu- lalis : nifi diupro Iiberoie L^^eflorir ; tunf enim naturalis ainit- ritur. i^.Sidominus naruralt.ni polTclfloncm apudalium con- ftitutam perdecem, annos fufquo dcquc babcat, p^rr hoc ciui- lem ejiam potfefrioncm cum naturab aiTiittit. 50. Amitticur kenj pofTctTio pafto & confuetuJine. I I- De Nuntiiiti^ne <^c delatione ad f.fcum h& fimt regiil&. T. Ciuitasius fifci nonhabet;i.Confifca;io eft duplex :or- 4inaria& extraordiiiaria. }. Confirfatio fit r^tione iurildiftio- nis territorio cohzrcntis. 4. Epifcopi non potrunt contifca- re. j.Si eiquicapere non potetl in tcfiamencQ quidreliclum iit , hoc iifco dcfcrtur. 6. Si mors defunfti ab eius h.trcdibus iion vindicata eit , hxreditas tifcq vindicatur .7 .Si quis coa- . Apprchensa pollctfione caftri,ipfius pertinentixquoquecen- fcntur apprehcnfa?. V. De contra tahula^ bonormn pojfejfione fitnt h£reg}tU. i.Liberis & parentibus necnonaliis, quosexaliquaparte h.Yrcdes infticui neccirc cil , in tcitamento pt.xtcritis , contta tibulas bonorum pofleffio excdicto pr.-ctorisdatur. 1. Sivnus ex liberis defundi hxrcs lit inftitutus ex minorepartequa.u ab inteftato habiturus eflct, poreft is commiflo per alium ci.li- <3x^,pcr contra tabulas bouorum poflctnoncm tantam partam peteie, quantam ab intcftato habiturus cflct.3. Pra;cericusnon folum contra tabulas bonorum poflcllionem pcterc potcft, fcd eiiam habet ius dicendi teft^mentum nuilym, V I. Defiuminihtis & eorum ripis h&funt reguU. 1. Proprietas riparum illorum eft, quorum prxdiis adh:s- rent. i.FIumen diuiditurin publicum & non publicum. 3.FIU- minanauigabilia earum ciuitatumfunt , per quarum terriito- rimij tranfeunt.4.Aquara ex fluinine j)ublico ducere lieet. C A P V J XI. De Acquifitieney ^ amijstone Dominij^ Pr-«cepta. W^. Eqiiitur amplificatio reip.vbi eft parrim domi- «isJSi nij acquificio & amifsio , partiip obligaciooi? conftitutio & dKTolucio. Accjuifniodominij eft naturalis, velcsuilis, Accjiiifitio naturalis fic iure gcntium. Eftque appr<:henfio,accersio,& fpecifiatio. ylpprehenfo eft in occupatione & iraditione. Occupatto eft apprehenfio rei iufta , fola appr?-? hcndentis voluntate conftans. Eftque captiuitas,vcnatio,& inuentio. Captiuitas eft occupatio fafta iurc belli. Eftque retum,vel hominum. Venatio eft occup.itio animalinm ,quotum natn- ra eft fer^. Sub 'hac contincatur Aticupium Si Pifcatio. Initentio cft Qccupatio rcrura aliarum quam ani- matarum. Traditio eft apprehenfio rei iulla voluntate eius, qui rei transfcrendae ius habet^fada. In hac eft tradens & accipiens. Trad({ns eft rei dominus vel ipfe j vcl alius ipfius nomine. Accipiens eft omnis ille,cui acqniri poteft, .Accejfio eft modiis acquircndi dominium , qno res aliqua propterea fit ^licuius , quod illa rti, quae fua eft,accedat. Eftqne naturalis,vel artificialis. Acceflio naturalis eft partim foetus feu procrca- tio animalium.partim alluuio,qiirE eft appulfus flu- minis ad ripam ,quo paulatim fundo alicuius quid accedit latenter, id cft,vt acceffifle aliquid animarf- uerti non poffit. Induftrialis acceffionis fpecies funt inasdificatio, intextura,impIantatio, fatio, fcriptjo, &pidura. Specificatio eft,quando ex materia diuerfa,fiueea- dem,atque illa vel mea 5c aliena, vel aliena tanrum, noua quasdam fpecies fiue corpusconfticuitur. Eius pra:cipu,T fpecies funt confufio 8i commix- tio:& ipfius comcs eft cxpenfarurn erogatio. Ciuilis acqiiifitio doniinij eft prsfcriptio & fuc" ceffio. ! Frxfcriptio cft acquificio dominij per continua- tionen^. Fli M luii/prudentia: Sed. I. Cap.X.& X I. 475 rionem poircff onis tOTnrore lcgitimo, £(lc^, vlucapiOjV.l pr.r(criptio x*t' i^o-j(lu^itAdi^i. 1'fiicapio clt prxfctiptio rcrum corporalium : pr£- fcriptio in fpecte tll prjefcriptio rctum incorpo- raliiim.- Vtraqiie eft prjcrcriptio ccrti velinccrti tcmpori';. Pr.xfciipfio brcuio is temj>oris , nempe triennij, jn rebus mabilibus duntaxat locum habet .• longio- risjin rcbas ctiam immobilibus 6c incorporalibus. Er temporis longiorisitcrum loiv^i vel loiigifHmi. Longi ruifus vel deccnni].nimirum iiucr pr.-rfcn- ccs : vcl vicennij,nimiium intcr abfcntes. Longiilimi temporis pra:lcriptio cll annorum 30. vel ^o. Pr.vlcriptio temporis inccrti eft tcmporis imme- piuria'i>, id ell, eius, cuias in concrarium memoria ijon exi.hit. Siiccejjioed in locum .ilrerius celTio. Ellque vniuerlalis, vcl lingularis. Siicccjfio.vninerfilu cit.qtia: hc in ius aliqiiod vni- u?rf,ile. Hxc fi in locum viucntis fiat , dicitur acquifitio per arrogationem ; fi in locum dcfundi ,fucccffio ipctialicer, uictjHiftioperarrogationem eft adeptio dominij iii bonis airogaci pccarrogationem arroganti fadta. Sttccejfio irijfccie eft in locum dcfundi iuris vni- ujrfilis fada conccflio, Eilque ciuilisjvel pra:tori.i. Snccefio ciHiln cft, quam ius cinile introduxit:& cx ea aliquis dicicur /jftrf.^ifque neceirarius , vel vo- hinraiius. Hxres neceirjrius cft , qui in poteft.Tte defuncli contluutus , procinus a moice eius voleiis i^olens •* ha:res exiftir. Hxres voluntatius eft,qui hires non cxiftir, n?- que etiamfic,nifi velit. Potro fuccefsio ciuilis eft teftamentari^cpdicil- larisjvel legicima. Sitcccjfie tefiamemami cft , vbi aliquis fupccdit ex 'Teftameino. TelJ^^nentum cft voluntatis noftn iufta fenten- .tia,dc co quod quis poft morcem fuam 6^1 velic,vc I Modeftiniis detinit : feu,eft ha:redis inftitutio, dcfi- nitore Vlpione. In tcftnnento fpciftatui- fadio, publicatio, & in- firm.TtiQ. Fadio teftamenti eft ius teftamenti cammunio- nem tribuens. \n ca (pccbanrur perfon.'E& forma teftamenti. Perfonx fmic pnncipa!es,vt tcftacor & hxres : vel ir.inus priiicipales,vti teftes. £x parte teftatoris factio teftamenti dicitur aftj- ua, qiia aliquis teftari poteft.quinempe teftari non prohibecur Vcl natuia , ob defedum animi auc cor- poris : vel lege,vc qui ali.na: poteftati eft fubiedius, aut ftacum non haber,vti eft peregrinus,obfesj& ah hoftibus captus. \ Ex paice hiiedis faftio ceftamenci dicitur pafsi- I |ia , qu« eft ins ex tellamento capiendi. Quod ius legularicer omnes omnino habent homines , tam ferui quam liberi. ■ Teftcs a.ihibcndi funt idonei , hoc cft , qui noa grohibcntur velnatura,ob defeftum animi aut cor- j>oris,vcl lege,vt conderanatus h.-ercticus &c. ..Forma tcftamenti fpetSatur in ipsa teftamenti fut>ftantia,& in aftionc teftamenti facendi. Subilaiuia teftamentieft in hsredis iiiftitutione, & in icbus,d(?quibusdifponitur. Hxrcdis infticucioni opponitur cxh.xredir3tio:& vcaque Ipetlacur in perfoniSjmodo,S< ordiue. Pcifon.T funt ncccffario inftituend.T, V( I exh.rre- dand.i- , aut non icem , in quibus ncmpc prj.teri- tiopr<» exh:crcdationccft. Modus inftitucndi lia:rcdcm pofitus cft in quali- tatc, & qu.uuit.itc, C^alitas ell in occafione tcftamcnti facicndi , & in h.rrcdis exiftcntia. H\ occ.ilione hcicndi teftamcnti cft regula ifta. quod haercdis iiiftitucndi facultas dcbcr tfte libcra, non coacl.i.ncqiic vcioctiam ciptatoria- Ex hxrcdis exiilcntia inftitutioharrcdis cft pur^, vcl mixt.i. Pura cftjCiim quis fimplicitcr hx-res inftituitur. Mixta inftitutio ht fubdie vclconditione. Qii.uuit.is inftitutionis eft in hKiedicacis partf- bns, q;ianim tum dcmum hibetur iatio,cum plures codcm tcftamento h.rrtdcs infticuuntur. Ordo inftitutionis introdudlus cft , ncteftamen- Uim irritum iierec exh.vrcdisinftitutidefedu^quod inftitutus vel harredicacem omitterer,vcl morcrctur. Hinc hxrcdis iiijlitiitio eft prima,vel vlterior. llla inftitutio fpecialis,ha-cfubftitutio dicitur. Infticucio fpccialis cft ptima hsredis inftitutio. Sitbfittttio eft hreredis inftitutio vlteriori loco faft.!. Eftque dircda,vclobliqua. DiieCta cft fubftitutiofaaa ha:reJi in cafum de- ficicncix. Eftquc vulgaris,& pupillaris. Vulgaris lubllitucio cft,qus fit stati cuiuis, tam pubcri quam impuberi , & h^Etedi cam fuo quara extianeo. Pupillaris fubdicutio eft, quifit tantum liberis. Obliqua fubftitutio eft fubftitutio fada verbis precariis in locum hiTcdis cxiftentis, cuius hircdis fidci committitur.vt Ivcreditatem acquifitam refti- tuatalteri. Uinc fideicomf/iijjitm cd ^lzima qu;rdara voluntas, qua hrreditas datur inftitutofubfidere- ftitucndi fubftiruto. Sequicui- ipfi reftamcr.Ei fac^endi adio , qus; pp- tilsimum fpc(5latur in adhibitioi;? teftium,& in ipfo .ertandi modo. Hinc teftamentum eft,ciuile vel pra?torriim.2.PTn gaiuim vel milicarc. 'J Teftamentum ciuile eft tum adus faciendi tefta-t menti fccundiim iuris ciuilis pr.rfcriptum expedi'! tur.- prircorium,cum fccundum ius prscorfum.' Pagannm eft teftamcntum iuftiim folenne : mili-j tare clt leftamencum iuftum miiius folenne. "'' Vcrumque eft fcripcum vel nuncupatum feu nun- cupatiuum.Illudcalamo fcribicur,boc voce nuncu-, pacur. Publicacio teftamenti eft aftio,qua teflamentui» fadum inpublicum prodiicitur. Teftamenti fidli infirmacio niticur iureordina- rio vel exrraordinario. lure oidinario teftamentum rumpitur , vcl fic jrritum. lure extraordinario eft querela inofficiofi tefta- menti , quod ccrcis pcrionis immerito exhsredatis non ex ofticio piccacis f;idlum videcur. Snccejfio codicilLirt6 fic cx codicillo , qui eft vlti- ma dcfundi ceitati vel intcftati voluncas imperfe- ^ior , miiuiique folennis. CodicillHs eft fcriptus vel vel nuncupatus.-&: vter- que vel verus,vel quafi codicillus. Codicillus vexuseft, qui habet hxredis inftitu-^ tionemobiiquam. ^ Codicillus quafi cft,qui teftamento accedic ' * . Eftquc teftamentarius,vel fubfidiarius. Codicillus leftaniencariiiseft pars teftamenti.e-K. ciiiiqnG 476 Encyclop^dte Lib.XXVL Ciufst »g- ^uCque appendix, qua tcftatn.entum dcclaratur , ad- dendy vcl detrahcnJo. Codicillus fubfidijiius eft,qui teflamemo inferi- !Cur,vt fi id iure tcltamenri valere non poflit, valeat fure codicjllorum- Sic fuit fuccelTio vniuerfalis teftamentaria : fe- qvimn U(^itir/ia,qi.\x eft h^reditatis cxtra calum vl- limx voluntatis dcfune enim hoc ad legem fiue ius rcuo- candtim eft , qtiod folum tegula efl: & caufa acquircndi domi- nij fumina principalis. 3. Vt pofTclTio , ita etiam do.miniurti ae^uiritar per .'jos vcl per alios. 4. Pcr aJios actjuirinii: aobis,' cilm illi func in noftta potcftafe,vt liberi noflri jSc ferul.5. ti- beri noflri nobis acquirunt ex peculio & labore fuo , rf vcrp noflra. 6. Serui acquirunt nobis ex omni causa. 7. Libcri (£ feri^ietiam nobis ignptantibus acquitunt- H. De Dominio rerum acejuirendQ injpeciefitnt fknt hit regnU. 1. Dominium nonnifi cx vna causa nobis aequixi poteft.i. Si pater dotcm pro filio dans Itipuletur eamflbi rcddi , 'i rilia fine liberis dcetfTcrit : nepos ex iilia dotem confcquitur vt hx resmacrjs, non ex rtipulatione aui. ?. Si teflator inftituto fi- lio hxrcde fubftituat 6empronium,fi filius fine liberis dcccflc- ric : hxres filij idemque nepos tct^atoris ex fiUo haircditattiii confcquiturab intertato,non fxteflamento aui-Si ha;res rem, quam Titio reftitucrc rogatus erat , eidem Titioin luo tclla- itjcnto lcgauerit,velvnumelige:e iuifus clegetit.nonex h?re- dis eieftioae vel rcftamenco , fed ex priote tefiamciuo lcga- tum acquiritut. 5.Si eidcrti eadem tcs titulo lcgati OiC inlbtu- tionis reliifla eft.in arbitrio iptius eft, vrrum eam cx t.cuio le- gati, an ex titulo ififtitutionii haberc vclit. 6. Si tidera defe- jatur h^reditas ex fubftituciope pupillari,vulgari & fidcicom- mifTatii, ip ipfius eleiflione efl:, cxqa'; fubftitutionc h^redita- tem velit adire. 7. Fer^^beftifjvolucrcs,^' pifces capienti ac» quiiuntur, 8,Quod capitur ex hofHbus capicntis efficitut.j. Thcfauius inuentofi acquiritur. 10. Inuenta in mari vcl eius littorc occupanti conceduntur. i l.Petalluuioncmquoque no- bis acquititur. > i.iEdificium in alicno folo pofitum cedir dof- mlno foii. 1 3. Si quid ex re aliena , quain bpn.t fide poflidc- inus,pcrcep.crimus,nobis acquiritur. 14. Ex contraitu etiam, ex quo res ita datur vt fiat accipientis , ^ominium acquiritur. : 5.Traditione acquiritur dominium : item piifcriptione tri- ginta annorum, i6.PerUbetum homlnem npbis nhil acqu.- ritur. I 7. Si eadem res duobus dtuerto temporc alicnata cft, ei acquiritur dominium , cui primum res elt trad ta. iS.Siquis alttrius pecunia rem emcr? : eiustcs cft qui eam ennt, non eius cuius fuit pecunia. 1 9. Si quis alterius nomine rem ali- quam accipiat,quem tamen non nomlnat, accipienti,non alteri acquiritur dorninium. i^. ^cruus comi^iun^s cuilibet dommo. rum pic) Dominica parte acquirit. 1 i.Legatis donata ipfis lega- tis acqatnintur,nonmittencibus, III. De Dominio reritm amittendo & alienxndo ha funt re^uU. I. Alienationis vocabulum ftriiSe S; latge accipitur : ftriifti pro omni aftu pcr qucm dominium transtertur : large etiam cumferuusvel nypotheca conlticuiturfine dominij tianflatlo- M. r. Per alienationem autem rcgulariter doimnium amittitur, & in alium tiansfertur. 3. Dominium etiam amitti vidctur, fi dorainus rcm fuam ab alio conduxerit. 4 .Cedens bonis domi- nus bonorum cfTe non dcfinit ante diitributionem. 5. Luctum quod alicui auferrur alicuius contemplatione ; debet ei appli. catijcuius contemplatioRc ar.fenur. I y. De prafcriptionibni he, fmt reguU, T. prrfcripco a iure ciuili inuenta eft , vt quod iuri naturali ftu genrium dceiat , per ius cmilc fuppleretur. Itaque prxfca- prio non eft pcena. x. Pixfcriptio eft certi vcl incerti ttmpo- ris. 3 .Pra-fcriptio breuions temporis , nempe trienn.j , in rchus mobd^bus duhtaxat habet locum : lon^ioris , in rebus eitam immobilibus Sc incorporalibus. 4. In prxfcriprionibus hic ordo fcruatur, vt rerum mobif.um fit triennij, reitim immobilium &i incorporalium longi temporis : quod fi ha-c non habeat locun^ cx natura rei , vc 1 ob polTidentis malam fidcm , fuccedat pt-Cj fcriptio tcmporis long ffim; ; fi denique iftarum nulla habeat locum , recurratur ad tempus , cuius initlj memoria non extat. Fit tamen pcr anomaIiam,vt tempus modo coanguftetur, mo- do ampliecur. s . In ptrfcripcipne icquiricur polTclTio , eaque continua & iufta : rurfus iufta, quae fit acquilita titulo iufto Sc bona fide. V, De v/Ucapienihtu h&Jiint reguU» i.Vfucapio non eftcontra naturalem iquitatcm. x.Vfuca- pione acquiritur dominium, direi>iM fi»it hit rr^uU. T. lus vrnandi principibus maximc competit. i. Tus vcnan- * tcritis.inofficiofi querclacopetitad refcindendum tcftamentC, & h.xrcditatf abinteftato rcftitacndam,vel fattern ad legitima confcquendain.i.EtiJlibeiis filii exha:redati vel ptxteriti c6- petit inofBcioli aueiela, quamuis exhrredacus ipfe agerenon potucrit.^.Non tolum liberis,fed etiaparftibus tcftatorisptac- ttritis vcl inique ejhajrcdatis inoffii-ioli quefclacorapctit.^. Fratri &: forori dc-funfti proBteritis vcl exh.vredatis inofficiofi qucrela non dacur.^.Hxfedibus cxhxredac'i vel priteriti inof- ficioli quercla non datur.6.Eifcus, bonis pra:teritivel exha:re- dati publicatis.poceft detrahere legitim.a.y.Aducrfus hxrcdem infticutum compctit.8. Q_ua;rel3:ii-ipfficiofi tcftamenti quin- queiinaiis pra:fcriptio nocet. 9. Ab ^dit.i ha:teditate.non a die niorcis tciiis dics adionis cedit. 10. Quetela inofficioli tcfta- jjienti duplicitcr proponitur : principjliier per modumattio- tiis,6i incidtnter pei exceptionem. X- De Codicillish£fm reguU, CodiciUi. i.Quod rodicillis rclitlum, eft , perinde acfiin teftamentQ folenni leiiclum effct, debetur.i.Iniuftum teftamcntum virn codicillinon habc:. ^.Excodicillisnondatur petitio hxicdita- tis^ftd aitio ex tcftamenco.4.Codi,ci'lus verus imitatut teft^- nicncum,acque cli; vicc teftamcnti faiftus ab inieft^to , coram quinquc tcliibus tum maribus tum fa:miiiis. X I. r>f H^reditatihtti & benorum poJfejfip7iibus e.x in- Harediu» tefiato hi. fum reguU- ^^ '"'«'^ 1 . Nullo legltimo feftamcto exiftente,inteftatus quis dccef- liflc dicicur,eiufque hsreditas ab inteftato fiiccedentibus defer- tur.i.Hxredicasab inteftatoprimoloco libciis detunifti deter- tui. i.Dcticicntibus liberis dctun£ti,fccundo loco cius hrvredi- tas patcncibus ab inceftaco dcfertur.^.Pater defunfto filio tuc- ccdic ab inccltatc^. Auus dctiindlo ncpoti ab inteftato tuccc- dic.tf.Mater ccia dcfuiit^is libcris regularitcr ab inteftato fuc- cedic.7.Co<;na:is quoquc collaccralibus hxrcditas defunfti ab intcftato dcbctuL ii.Soior ratione regulx pKEcedetis detunifto fratri ab intcftaco fucccdit.^.Fratru & fororii liberiad defunfti pauui,aiTiirx,auuncuIi, &: matcRetx hirtditatem ab intcftato vocannir. lO.Maritus quoque vxori &: vxot contta marito fuc- cedit ah inteftato.i i.Vxor inops locupletimaritoexiftentibus libcris fiiccedcns quarca hireditatis part£confequitui.ii.Ad- roc;a;odi.cedtnci.qui tama naturali,quam ab adrogante patre initiaicus h.vrcr fuerac,fucccdic at intcftato vtriusq.ipatris hx- res,ica vt patris naturalis h.-crcs ea bona capiat, quas dcfuniflus a patrc na:ura!i,&; altcr hxres eaqua; dcfundus abaltcro pa- tre acccptrat. I -,.Iu multisGermanix locis iQueccrata confue- cudine doir.ini propriis hominibus fine libcris decedentibus lurc pcculiifyccediit.i4.Cuipotuitc auccm non,nifi con- ditio prodigiindc fieri poffit dcterior. 8. Nullum corporis vi- tiumeft, quod omncm omnino conuencioncni impcJiat. 9. C^nuentio facla .ib eo qui fui iuris eft , conuenientem ipfum ob'i^.it,&: non aliumifada abeoqui iuriseft alieni.non ircm. I.C. Confenfus in conuentione eft verus vcl fiilus ,pun]s vel couditionalis.e.xpreflus vci t.icitus. Tem 1 1 l II. De pollicitationeftnt h£ rcguU. Promifllo Dco facta , fcu votum, fi pnrftetur ab cocfuiiu- ris fui dt,obligat;aferuo vcl filiofamili.)s non alter nid iuflu domlnivelpatrisfaaa.i.Pollicitatiofadarcip.velhominipri. vatim , cflicax non cfl.li cau(".i,cur fiat.nulla iit.nifi tacerc cac- IKnt.^.Pollicitatio hominipriuatim fada, ctiam fi caufacius tacicndsE aliqua fit,aut cflc poirit.obligationcm non producit. PoUici(a3 tio. Capvt XIII. De Pacfis. P R j5: C E P T A. Rt$j| ^ffiimcH conuentio nudo placiti fine confirtcs. ibd Dititnr etiam pa(flio,padum conucntum, placi- tum,& padum nudum. Eltcjue legicimum.vel iuris gentium. Legitimum elt padluin , quod cum idcm fit iuris gent!um,iure tamen ciiiiii elt confirmatum. luris gentium eft padum.quodad obligationem, quo: iurc ciuili confiftat , eft inefticax conttadtibus taincn additum nonexigui eftmomenti. Vcrumque eft perfonale,veI reale. - R E G V 1. £.t I. De Pa£iis Liftnt reguU. I. Pafta fuiit realia vel perfonalia.i. Paftorum alia cxprefla funt,alia tacite -'nfunt. 5. Paftorum alia funt fccundtim lces, alia contra leges,alia prxter leges. 4. Padla conucnta re^Tula- riter funt obligatoria. 5. Ex pado de non petendo coniperic exceptio pafti conocnti.fi petatur.^.Ex pado dc non petendo Jion datur adio , fed tantiim exceptio. 7. Conuentio cum alio fada alii non prodeft, 8. Conucntio altcrius alii non obeft. 9.Conuentio in vna rc fadla non nocet in alia. 10. Ex pafto obligatus non tenetur ad fadum , fedad intereflc.i i.In con- tradibus non habet locum ius accrcfcendi. 1 5. Alter altetiad conficiendam fcnpturam fuper contradu tcnetur. 14. Ceiti condiftio compctit ex omni contfadu, & ex onmi obligatio- ne cx quacertumpctitur, I I. De retra^u cememionali. I. Hoc padum vulgus de retrouendendo, nonnulli de re- Tcndcndo appcllant. 1. luftum pra:fumicur padum : ncc inducic pr.vfumptioncm fraudis , fcilicct contradus pi^no- raticij in fraudem vfurarum inici. ;. Paftum rcuendendi ccnlecur pars contradlus. 4. Hoc padum facit rem mino- ris xftinuri. 5. Rcs vendita pro pado de reuendendo tacite cenlccur pignori obligata. 6. Emptor obpadumde reuen- dendo non poteft ca;dere arboies frugiferas auc alias inci. duas. 7. Empto viuaria cum pafto reuendendi , fera: occi- di poflunt duramodo alix in locum occifarum reftituan- tur.S.Funduscum pafto reuendendi emptus,pcndente tempo- re rcucndendi , antcquam redlmatur , cenfctur immobilis : in quo hxrcdes rerum immobilium fuccedunt : Poftquam vero r-.-dtmptus cft.pccunia.qua redemptus eft,ad hiuedcs rerCmo- b lium pcrtiuet.9. Ex padoreuendendi ex parte tantum emp- toris oritur obligacio, non ctiamex parce venditoris : nam hic inuitus ad rcdimendum cogi non poteft. lo.Emptori cum pado reucndciidi competit intcrdidum. Quod vi aut clam , catcra- quc iiinilia. 11. £x venditione cumpado reuendendi dcbentur domino laudemia , non autejn ex rcuenditione. ii.Hxe adio RctLai;tu5 conuentionalis appcilatur , quod ex conuentione partium proficifcatur,cum fcUicet inter emptorem & vendito- rcm conucnit , vt venditor intra certura aliquod tcmpus , aut quandocunque aut fimplicitcrfiiictemporis prxfinitionepoflit rem vendicam oblato pretioretrahere. i^.Expado de reuen- dendo djx aftiones oriuntui;: nimirum venditi & prxfcriptis vcibis adio. 1 4.Bonx fidci adio cft.i j.Adio eft in rem fcripca. 15. Compctit hxc aftio ex pado rcucndendi. 16. Hxredibus quoquc venditoris h.rc adio competit. 17. Etiam hxrcdibui hxredis hxc adio nondeneganda. 18. Eriam extraneo cui a veiulitorc ccfla eil hxc adio competit. 19. Crcditorc pigniis cum pado reuendcndi vcndente, debitori quoqiadi > propo- fita non dc-ncrabitur. i c. Duobus rem communcm cum pafto reucndcndi vcndei:cibus,vnus finealtero hac adionc cxperiri non proliibccur ,& quidem in folidum. ii. venditorcinsquc coguati concmrant vtroque retcahere voIente,ilIo quidcm cv pado rcuv^idcr.dijhot autem cx iure muuicipali, venditor co- S s i gnaco Pafta. Retradus conuentio- natis. / 48o Encyclop^dlise Lib.XXVI. en^to eftp-rsfctcntlaj t}.Aaiohxc aduerfus «Bptons h.rre- dcsquoqa- ccMr.petir. 1 3-Etiam aduerfus tcrtium poneflorem TcndiTO!i oblato pretio competir vcndicatio. 14- Apud judi- uspr!n- cipatis cft fimulatus, paftum ouoquc adpoficum fimulacum cft ccnfendum. 41. Scriptma jriuata non probat tcmpus in pras- iudicium tcrtij. 45.C0nlign.1tin &: dcpofitio prccij no« pro- batur confcffionc ipfius dcpofitari) in pra:iudic:urn tcitij , fcd rantiim inpr«iudicium confitcntis. 44. Si vltra contclTioncm «lcpofitarij conftct dcpofitum tfil- marfqpium, in qno vcnditor dixerat pretium reucnditionis eirc , nic tamcn id numcrat : nec hoc fufficit ad probandum depoficum in pniudicium tcr- tii. 45.Per ac^ionem propofitam m iudirium dcduftarn res ctficiturlitigiofa , vt pcndcntc iudicio non pqffic alicnari. 46. Ex pac^to de reucndcndo , ohlat.o ptetio emptori , ipfo iure conttaftus venditionis rcfoluitur , vt ad venditotcm dcmi- iiium finc noua traditionc tranfcat. 47. Res cx pac^o reucn- dendi raceptarcditad vcnditoreni libera ab emptoris obliga- tioi)ibijs.4S.Eraptorpoft reucnditionem manet in pofleffionc rei , donec fruftus perccpcrit. 49. Venditori accedit tcmpus, quo ppfledit emptot : quemadmoda.iicontra quoquc cmpto- ri accedit tempus , quo polTedit vendicor. 5 o. Vcnditor rciri redimens tcnetur domino faccre liomagium , nec laudemia aut "abellam tanquam ex noua venditione foluerc. 51. Va- fallus vel emphyteiita rem cx pafto rcdimcns non cadit fcu- io vel Emphytcufi. 51. Res a marito ex paclo reucn^endi recepra non fir communis marito & vxoii. 5 5. Sl cmptorfa- cultatem reuendendi rcdimat a venditore conftantc mattimo- nio , tantiim illa facultas rcdempta ei & vxori fit communis, non tota res. 54. Si ius redimcndi duobus competat $f vnus ex iis'tantum rcdemetit , hic alteri tcneturad communican- dum id quod rcdeqiit. 5 5. Si annut) rcditu cum pacT:o redi- mendi a pluribus vcndito vnus ex iis fuam partcm rcdcmcrit : hic pro aliis ad annuum reditum ftandum non tenetur. 56. Hiresrem cx pa£to redemptam fideicommiflatio cumieliqua hxreditate tenetuv refiituere. ^y.Si cmpcor vfumfructum rci vendita: vcnditori legauit, eiufque fideicammifit,vi: poftmor- tcmfuam rem alij teftituetet: redempta re a venditore fidei- commiffum cxtingultur: fie tamcn , vt fideicQmmJTarius pre- tium , quo res redempta cft , ab h.-crcdibus emptotis pctcre non prohibeatur. ^S.Ius primogcniturx,quod h*rcsemptoris in te aon rcdcmpta habuiffct , durat re redcfnpta in pretio. 5 9.Sequeftri munus neceffiutis eft,non voluntatis.<;o. Si pre- tium dcpofitum cafu periit, quod cmptor fine iufta caufa acci- pere rccufauit, cmptori,non vcnditori pcfiit. 6 1 .Dcpofitarius ad pretium depofitum reftituendum ipfi ^cpo^cnti a^ione praefctiptis vcrbis tenetur. Capvt XIV. De contraifibus Pp.yECEPTA. Onucntio,quatcaufam haber,cfl«/7-4i57wninatiu, c^i\i uullum CK iu- rc ciiuii nomcn h,-\bec certum. tr is vcl potcft.vcl non poteft referri .iJ aliquem coiitr.nrtninnon.inatum. Ibi eft coiitraftns acrtinu- torius ^ pcrmutaiio : hic cft contr.iftus ex dando. vel cx Kicicndo. Ex d.m.lo : vc cft conrradus.Do vt des , &: Do vt facias. Ex faciendo : vceft concradus Facio vt f,-icias,&: Facio vc des. Contranits ^Jlimatoriiu eft concraiftus innomina'» tus ex confenfu>quo idagitur,vc rem vend.nm,5: x- ftimntioncm,quam indicafti, foluam,aut fi vendcrc non poffim ; vc eand. m ipfam reftituam,fcd polfim ncc vendere nec reftituere , mihi vcro rctincrc & ajftimationcm folucre , quo gcnere ipfe emiftc videbor, Permntatio eSi contradiis innominatus rc & con- fenfu conftans , qno certa fpecies cumcerta fpccie eiufdcm geneiis CDmmutatur. Vterqi.ic hic contradtus ad Emptioncm vcnditio- nem fcrri potcft. Contraflns Do vt des, Do vtfacias, Taclo vt facioi ,& Facio vt des, adeo lacc.pacent , vt ipfos concrattus nominacos compkftancur : fcd iuic ciuili ab illis diftinguuntiir. ContraSiHs cjttaf ,feH improprins, eft , qiii confcnfu fidto coni(ac;hoc e(>,in quo quidcm de parcis vcriuf- que copfenlu nonfacis conftat,led camcn pro racio- ne & nacura negocij confenfus cx vcraqtie partc in- terucnire fingicur. Eius genera funt quinqiie,hoc ordine. /. j4dminiJ}ratio negotij ; qux eft expedicio nego- ti) nlieni (ineraandaco domini fadta. Eftque vel nc- gocioium geftiojvel cucelas adminiftracio. / /. Comnmnto rei ; puca rei hxredicnria-jvel cuiuf- uis alix j ctim ncmpe res inier coh$redcs,vel quoA uis alios func communes, // /. Aditie h&reditatis ; qua qui hiredicacem adit, fe omnibus eo ipfo obligat, & quaficum illis con* trahir,quibus ex harreJitate illa aliquid debetur. l F. Indetsitifolutio, fcii Promutuum, vc CuiaciuJ iuunc ; qux eft concracft js improprius.quo is cui per errorem folucum eft inJebitura , obligacur ad cius refticucioMem. . V. Exhihitio ; qox eft contraftus improprius, quo is.qiii rem tenecinqua alius intereire habet,co ipfo quod cnm tenet, ir.ccrclle h.ibenti confcnfilfe inrel- ligicur, de re ilta, quandocunque ipfi Ubueric , exhi- benda. ContraUm mcdiatus feu alienus,eft,cx quo ipfequi concraxir , fibi non acquiric obligaciouem, fed alij j aut fibi,ita camen vt etiamalij. Eftquc generalisjvcl fpecialis. Generalisdicicur Prspofitio, qaafeft negotiatio- nis alicuiusadomino fa6ta& fufiepca commillio. Spccialis pcrtinet ad eos qui inris funt alieni.Et ex hoc tali concraftu paccr vel dominus obiigacur in folidum,vcl non \\\ folidum. Talis c(t contradus diuifio, fiue fubftanci.rfupcr- func aJiundta , quotum alia conciadtui infunc , alia adfunc. Adiundta qux contractui infunt, nunquam nb il- lo abcllepoliunc^ideoque dicuncurinfeparabilia. Eiiirmodi fuiK,quod concratftus eft. 1. boni fidei vel ftridtiiuris.z.obligacorius ex vcraque,vel atctru- tra parce. :.initus vtriufquc concrahencis causa, vcl altciutrius tanium.^.gratuituSjVel mercenarius. S s j C*» X Encyclopxdias Lib, XXVI. 48i Comraam honst fidei cft,ex qao pracftatur id,quod aquum & bonum vidctur,ctri dc eocogiutum non fit. Eiufmodi funt commo.iitum , dcpohtum , pi- gnns, cmpiio ven. icio,!o,caio, condudiio, focictas. iuandatum,ltipulatio fupci dote interpofita.permu- tatjp, coiitraciLis c.Kirtimaiorios, tutclae adminiHia- »io,negotioriu-n gellio,co>nmunio rcrum. Co^nra^hsjirlih iftrts cft , cx quo id tantutn de nuo conucnit &r quod cxprenum elt, prillatur : vc munr.im , ftipulajio , & rcliciui pracccr fupra enq- jncratos- ContrdlHl eft vtraf]ue partf ohttgator.us , quem Cuiacius S^ixxivfov vocat, eft , cx qno contralientes ytrinque obligantut j qujp natura eft plerorumqup (Eontradiium. ConfraSius ex cjtto dceruter tamum contrahentitm 0hUgatur,e[\ mutuum,pronnutium,&: ftipulatio. ContraElHS , ijui vnitur vtriu/^ue contrahems causa, eft pign«s,emptio venditiojlocatip eondu(3:io,focie- jas,mandatum, & contradus inuominacus quilibec. Cstcri on>nes alterutrius tanciim. ContraHus gmtuitut cftm itunm, cotimnodatum, depofitum , (tipulatio, maudatum, ncgotiorum ge- ftiojtutela: adminiftratio, promutuum, communio, & exhibitio. Carteri mcrcen.irij iunc : & in his ah{ magis, vt locatio condu6i:iQ, alij minus , vc reliqui prxter enumeratos. Adiun6ta,qux contracirii adfunt, poftiinc ab illo abeire :idc6que dicuntiU' fcpar.ibi:ia. Suntque corqmumaommbus, vr p.a foenus , & poena omnis. Imerufuri$tmS^\\ intcrefle.eft incommoditas afto- ris vcl rei, qua; culpa aduerfarij contingit. Ertque vd interclfc fpecialitor ita diftii.vel vfura, Jmerejfe Jpeciitliter ita ddlutn eft intecclle cauii. Vfuraeil inteteire quantitatis dcbitx. Fwntts ed iucrum , quoJ propter caulam mutui certis temporibus exigitur. Pcenam creditor f;cp numeio ftipulati folet , vt rifi idqiiod dtbctvir ccttodiedetur aut fiac, ptrna, de quaper ftipulationcm conuenit,pracftetur: vndc ptEnalis ftipulatio dicitur. AddiEiio in diem e!l: vna cmptionis vendjtionis rcm,aut cuoi quo agit cmptot vel condudor. Arrha in probationem & confirmationem con»' trailui additur:ide6quc contraftupcrfcdloaut reds- djtur,aut in partcip pretij feumercedisretinetur. I. R » G V L iE, De commUihhs iit generefum h£ reguU. T. Contraftus lex eft. x. Caufa fiue negotium facit contra- miniisin abufuvtmutuum, II. Sequejlratio cMtteifttio3i>iis poflcrtionem controucrtcntibus aut"crt,& fcqueftri tnbuit , vt viftori illam rettituat , nifi fortc exprefse ita conuencrit , vt fcquefter dctineat tantiim , non etiam poflldeat.ij.SfijwfyZ»-.»»» j«yff/a/«jnoflrcflionem non au- fert, ftd ."< «•■■■iii-.uii , luLus toiuraiitus ipc- iia Ipccic adicda poflca nicnfura:ipfa Ipc- C!C. tot.i dcbctMr, (luc plus , fiuc minus in ci fit , quam cft ii, ir I r. • l. y^ I ^ I ■ ^ , f r' ,'•' '■''''''■''"'"• '^''''''■•'''^^'^•'^''s^niptislivnafitvitio. V I. Dc ptg,wr,hH4 Cr hypotljCCts/Um furcguk. f..,.!!a rantum.non ct.am alix- adiubcri dcbcnt. 34. Rc al.cna i.Pigiius diuiditur in pr.x-torium &conucntionaIe. t. Pi- gnus conftituitur ctiam Ixila .rquitati.s rationc pcr cxceptio- ncmfcu rctentionciji. i. Inuc(Sa & illata iii domum vcl tci- rcurn condudum tacitc pto pcnfionc pignori funt obligacaiSf iutcrdicto Saluiano pcttincur.^. Bona dcbitoris fifci racite fi lco pignori lun obliir.ua.s.Vfurarii bo.^a tacitc pro vfuris rc- ftitucndis llmt liypotliccata. *. Si quis aonuum icditum ci: bonis fu!s alicui conflituerit.bona iOa pro ifto rediru pit^nori funt obligata. 7. Pif^nore fiue cxpreflim , liuc tacirc conllitu- to i ad id pcrfcqucndumditurcrcditori aiftio aduerfus quem- uis poircllorem , ctiamcxtrancum.8 Ali) quam ei pri»nus pa- dus tll , liypotiiccaria non^ompetit aftio. 9. Si vniucrfa bo- na pisjnori funt obligata regulatiter qnidquid habet dcbitor , crcditor pitjnotis inre perfcqui potcft.ir. Mclioramenta quo- que pignoris in ai^ione bvporhecarii conueniunt, nifi ab alio «^uamdebirorc fnit fadi.i i. Re pignori obligata ab vno cre- ditoiTjm vendit i , de prctio non tenetur venditor alteri credi- tori aftione hypothecarii. 11. Aduerfus fingulos pofleflores in folidumcompetit aftio. i i. Ante perfonalis aftio aduerfus dcbitorem eiufque intercefTores inftituenda , quam aftio hv- pothccaria in^lituaturaduerfusextrancos pofleflores.i^.Prius fententla iudicis intercedcre debet:quod exculTio legitimefa- cla fit , citatis ad ciin poflefloribus .ic fideiuflx>ribus , quam ^Tio hypothecariainftituatur. 1 5.S1 in aftione.hypothecaria dubitetur,vtrum res pignori obligata tempore obligationis de- bitoris fuerit,necne:crcdttori probatio incnmbit.i fi.Hypothe- cari.r ac^Vionijdecem.viginti.triEjinta velquadragintaannorum diueifo refpe.:1u pr.vfcripno obftat. i 7. Afline hyporhecaria: aT^ionis remedium eft , quod crediter ex fpeciali pa.;lo pro- prij authoricare pic^nus occupare oollit, etiam contra tcnium fingu'arem furccflbrem , qui c.iufam a dcbitorc habet. i 8. Si eadcm res diiobu'; vel pluribus pi^noris iure obligata , prior tempore porior eft iure.19 Si non foluaturdebitum , creditot fignns venderc potcft. tr. Fx contraAu pignoris crcditor quoque debitori obligatur ad pignus reftituendum : idque ailione pijrnoratitia dire^Tii. 11 H.-ec aftio perfonalis cft, quernadmodum aiftio hypothecaria reaiis. V 1 1. D^ emptione venditionefunt ha reguU, I. Venditionis vocalulo in lege x i i. raburamm omnis alienatio continctur. i. Rctom pcrmutatio non eft venditio. 1. I iris .-cftimatio. vcl ciim rcs xftimata datur, venditionis cft fpecics. i. ronftitutio annua: p'jnf\onis locatio porius eft ou.im venditio. f. Ven.ditor non habctneceflc reraemptori» faccr^.^.Emptor non h.ibet nectflc ftare colono, cuivcnditor Ir^cauit.7,Co'onus ab emptore espulfus,aduerfus venditorem habct rejri.-flum. ". Arrhadata, (i alfera (ine alterius confenfu icon^ra^u rece.irc. ^ i. Siilo niinus rcpctierit pr.rdium cmpliytcuticum cx (MiCl comniidi, niliiiominus pr.rtcritoruni,iimorum pciidonem pctcrc porr(). 41. Emphjrtculis pi.i-fumuui (iiiuis pcr tiiginta annos vni formcm canoncni roliicrit. 4}. Empliytcuta ius (iuim inuito domino noo potcft ictutarc. 44. Emphytcuta rci vcndicacio- ticm habct. XX. De innominatu contra6lihtu fHHt ha re^uU. 1 . Vtrum (It conn.idu'; noniinauis, an innominatus ci qc- ncrc aftion'-; conlulcratur : nam li pt.^'fcriptisvcrliisa(5>io cft, eontrartus dicitur innominAtus: (in aUa compctii aitio, piita cmpti,vcnditi,locati, conjuili, fi: contr.id^us dicitut nomina- tus. 1. Contraduum innomina:oium quatuot (unt gcncta: Do vt dcs,do vt facias : Facio vt dcs & facio vt facias. 3. Con- traRuuminnoniinatorumpropriunicft , quod rc intcgrapoc- nitcntia: locus (i:. 4. fn aftioncm prjrfcriptis verbis venitid <]uod acloris intereft.^. Huiusaiflionis fpecits eft: Si rcsacfti- inata vendcndavel pcrmutanda (it dat^ , vt prctiimi vel lu- crum coinmunicarctur , (inon contrahcndx focictatis animo data (it. 6. Huius adioliis affinc tcmcdiunj cft.condi^lio cau- fa dati aon lecuta. XXI. De donatienibHS hdfmt reguh, X. Don.-itiodiuiditur in eaiiiqun:fittraditionc,& ineamtjua: fitfol,- promiflione. 1. Donatio propric noneftcontraftus. ». Donaco cli contraif^us noniinatus ; ncmpe impropiius. 4. Donatio tonditionalis non eft propric donatio. 5. Donatio tcciproca , itcni remuncratoiia non c(l proprie donatio. 6, Rc donata cuift.! , aibio datur dohatario aductfus donatotcm de cuiiTtione. 7. Donatarius donatotcm omnium bonoruni aicre tcnctur. 8. Ex donationc datur aiftio donatatio ad rem donatam tr.idendain , &cxccptio ad rcm rctincndam. 9. Do» nat o fponfa; a confani^uincis fponfi lacta , foiuto matrimo. nlo !ixrcdibu5 fpoufi non fponlo! debctur. iri. Donatio fa- &.Z nepoti ab auo non acquiricur patti. 1 1. Donatio amc>a- fiaoribiis fafta ip(is , non principi acquiritur. 11. Omnibus bonis donatis non vcniunt caqu.fin gcnetalioWigacionc non vcnit!.'nt. 15. Donatio gcncralis non continct temdonatori eiciufa fidci comm.lTi dcbitam. 14. Donatio tetum mobi- liuiu & immobilium non continet iura& aftiones, 1 5 Do- nans rcm aIienamnonni(i ius quod in ca re habet , cenfetur fionarc ncc dibctur . Aclionc perfonali donata^etiam liypothe cat ia donata ccn- fetur: fcd noncontta. 17. Donatornon niiiin id quodfaccre potef; , ex caufa donationis tcnecur. \ 8. Donatio fundi trium iugerum , ctiam (i plura (Int tascra omnia comprehendit, : 9. In adlione ptopofita n.critaprobanda funt ab eo, cui alia.s donari non potcft, ni(i ohbcnerncrita. 10. Qiii alTcritdona- totcm faccrc poilc hoc probare dcbet. 11. In dubio prxfumi- turconacio inter viuos npn mortuis caula fadta, 11. Donatio- nis interpretatio latifTima cl\ contta donantcm,i 3, Condiifl^io cx I. iiquis argcntum C. de donationc compct't. 14. Si dona- tio ica fada fit, vtcafualiquo contingcnte rcs donata vel eius pars ad tcrtium pcrucnerit, cafu contingentc tertio datur con- diifVio , non vendicatio. 15. Honntlo inter virum jy vxorem tegularitet quidcm inutilis cft. XXII. De pdeiujforlbtis & mandatori- bus hitfitnt reguU. I. Fideiufforum Tjtia funt nomina 1. Fidciuflbium qua- tuor funt gcnera. 3. Si quis proaliquo fidciufnt , vclvtalij crcdcretui mandauit, eo nomine aftionc cx ftipulatu fidciuf- foria vcl mandati tcnctiir. 4. Etiam haucs fideiu^Toris propo, lita aclionc tcnctur. 5. FideiulTor in fuo non debitoris foro eft conueniendus. i. FideiufTor aducrfus eum pro quo intcr- ccffit , maiidati vel ncgotiorum £;cftorum habct adioncm,ve indcmnis pr.rftetur. 7. Mulicr qu.c pro alio intetccffit^vclrcs fuas obligauit , exceptionc SC. Vcllciani dcfcnditur, X X 1 1 1. QiMsd cftm eo , cjui in alienapotejlate ejl , negotium gej}um ejfe dicetur. 1. Pater filij nomine nonuifiquatenus in peculio fijij eft, conueniri potcft, 1 , Si quis aliqucm tabL-rnjc aut cuilibctalij ncc;otiationi procpofuit;quoq; cumeo eius tei caula contra- (ftum eft, eo noniinc aducrfus pra:poncntcm dominum infti- toriacompetitaflio. 5. Vnusex pluribus dominis prxpojicn- tibus inftitoria adione in folidum tenetur. X X IV. De adiurinis contraEluum htfunt regidi. 1 . r»l\.\ omnia funt cx conucntionc, nu!la cx natu; " c»n- n.lihis : ranictli contiahcntes iiucrdumctiam pacilcai.iui ex- his, qj.rlunt dc narur.i contiaifliis.ciquc infunc,et- lis conwciituni non (ir. Quopcitincut du.T il' rontr-fliui aJ iini.1a. prcllcile /ulcillis coiuRinurn non lir. t^uopcitincut ilu.r illx lUris rc., gul.c : laqu/i/ibiin,i.i)U.nnt noceai: F.a ijuntiuh rM/on lollcn- d* canf.i eoKtraiiiLui infernniiir , r«i rcmii.une non UJiinl. 1. In iontr.Klibus id fcquimut, quod aiTIum cft : .it fi non.tp- parcK, quid aihim (it , (cqulmur id, quod in quolibct contra- <.'tu iusnos (cqu: vokiit. Itaquc vcl conucntio iioiiiinuin, vcl itis ipluiii lcpcm e lurifprudenti^ SecTt.l. Cap.XVlI. 487 III. Dc nouatiombus h* fum re^ttU. 3. Nouatio (It aut in pe»fona dcbitotis.aut in perfona credi» tcris.aur in te dcbica.aut in tempore vcl condirionc obligatio» nis. 1 Nouatione tollitui: ob.igatio , Sc liberatio eontingit. j.Si quis crcditori fuo dcbitoxciu fuum delcgauerit,vel cadi- torab.ilio lit ftipuIatus,quod alius eidebct, dcbitordelccans libcratuv. 4.Si quis dfbitorem fuum aij dclcgauctit , ip(i ad- uerlus eum dencgabitur a£lio. 5 . Nouatur itcm artio , fi dics aut conditio ci adiiciacur. I V. De transanionihtts hs.fHnt reguU. 1. Tranfadio regulariter valet,paritque exceptionem. j.Ex canlaiSionc inducitur nouatio. (. Rc cuius nominc tranfa- ftio fjcl.', eft.cuicU, euictionis adio dcnegatur.j.Tranfacflio ftiiipcr clldc rc aliqnj , caque controucrsa .4.Ttan(igcrc vel pacifci licct ctiam dc criminc capitali ,excepto adulterio : in aliis aurem publicis criminibus , qu.r fanguinis poenam non ingcrunt,tran(igere non licct citra faKia^cutationcm. y. De compinfnione fnnt hi canones. I. Compenfationc vtitur ,<5ul vicifnm (ibi habct obligatum cum, qui pctit. i.Tam iij prluatorum , quam ciuitatum & fifci caufiscompenfatio locum habet. ^.Exomniobligatione aiftio- ■ iicque compciifutio rc^c fit : exccpta dcpofiti caufa. 4. Cora- ponfatio in omni caufa admittitur , (i dcbitum vtrinque fit li- quidum. Siquidem liquidi ad illiquidum compenfatio non conccditur. j . yEqualia quoque debita inter ie compcnfantijr. V I. De libcratiqmbus h^ fmt re^uU. X. Liberatio alia ipfo iure sdioncm tollit , alia ex-ccpticnis ope. i.SoIutionc transfcrtur dominium , nec re« in foiutum data repcti potcfl. 3. Solucione tadla debitor chirographum fondiccre potcft. ^.Crcditor aftioncs fuas , quas ajucdif? alium c.us crcditi nomiuc lubct , foluenti ccdcre tenetur. (. Solucionc rcgularitcr contingir libcratio. 6.Si cum ex plu- fibus caulis deberctur , pars debiti (it foluti , non exprefs.i causi , cx qu ; foluatilr . tunc etiim in duriorcm caufam acce- pto fercndum. yil. De reli^uis c4ufs liberatfonHrnhsfmtre^ul^f. I. Sl debitor pignoribus celTerit, eaque creditori in folu- tura dederit , vel vendiderit libcratur. i.Si creditor debitori ad extotquenduro dcbicum vim ajhibuit , ius crediti amittit. 5 .Si creditor debitorem defun^ftum lcpeliri impediuit , fi ac"la talfauit vel corrupit,caufa cadit. 4.Si telles corrupic vel inftru- menta tahiticauit , causa cadic acT^or vcl reus. f.Si creditor clericum dcbitorem ad ciuilem iudiccm ius vocauit , causa cadit. 6. Si ctcditor ei tc(l;arnento debitoris legatum petierit, ius credici amictit. 7. Si debitor initrumentum obligationis vel chivopraphum reccpit , detcnditur pcr exceptionem. 8.Si pranibus crcditovibus fub poena pcrpctui filentij ad certum tempus citatis, quijam ex iis conftituto tempore non adfint, aduertus hos debitor exceptione defcnditur. 9. Si chirogra- phum fit deletiun vel cancellatum , debitor prxfumitur libe- ratus. 10. SidcljitoT fic capite diminutus , vel bonaeius (inc confifcata , ipfi aduerfus fuos creditorcsdaturcxceptio.il. $i debitor omnibus bonis fic fpoliatus intcrini dum reftitu^- tut cxceptione dcfcnditur. VIII. De ohlatione c^ ebfgnatione fiint ha regulm. I. OHatio Sc obfignatib vt efFeftum habeat , non fuffi- cit vt vcrbis ta;itum tiat , tpd prxterea requiritur vt obfigna- fa dcponatur. Tamctfi obIai:io fola futficit ,vtdebitor libere- tur a peiiculo , fi poftca cor^ingat rem oblatamperire. z.Ob- figuatio vt etfeduni habea; , lcgitinio modo & (blenniter fieri nccefTe eft! i I X. P*' confufone obUgationum h& funt regnU. I. Si creditor debitori , vel contra debito.r creditori ha:res extiterit, confunditur obligatio 5: extinguitur aftio.i.Si fide- iufTor debitori ha:rc3 extiterit,confunditur obligatio ficjciuf- fptia,non principalis. , 3C. De rei. debiti interttu h^funt regulit. 1. Si res dcbita interierit , liberator debitor vel faltem ex- ceptione dcfcnditut. r. Interitus fpcciei debiti debitorem libcrac: fpccici , inquam , quoniamquantitas nunquam pcrit. XI- Dc iureiurando teneatur hoc loce ifla rcgttla. lufiurandumdcrecontroucrsa intcrpofitum, fiquidcm de- bitor crcditore.dcfcrintc iurauerit fc non dcbere , non facit vt iPto ure obllgatio , (i qua elt , toilatur, ("ed iuranti cx iuns di^fionc pr.rcoiis exccpcio .iccoinmodatur ,, qua creditorem agcntcm rcptllat , vtdceo debitum tucrit nccnc , ajnpliuj noii quanatur. XII. De rnorte natiirali h*c teneatur reguU. I. Morte natuf^Ii dcliaum dcmortui omni modo CKtin- guitur, vtcx eo aducrfus h.crcdes ipfius agi non polTit, ni. li quid cx cuis.i dcli>;t ad h.^ivedem pcrucncrit , aut lis cum detun.-lo ca-pca fic : tamctd tum obligatio magis conucntio- nis cfic viJcatur, quam dcliiJti. In criminc t.Trncn J.rtr lelrari^ lll^(^ mcrrcin f.ri,iv, : ».^1.:..: ..... _. ./ ' .. t I"fiuran-" Jum, >fori Bjtur ralii v( tal- lac oMig^. ' tioncni. ntio- -_>..., .^,-..... v.v.iwi,!. »n tiiiiiinc taracn .i.rir ma- ie(tati.>, poft mortcm etiam inquiritur , mortdquc fania damnacur. ;. Tumvero liberat ,.fi res dcbita abfque mora ,culpa,autfa- Ao deblcoris pcreat. . c A p V T xvir. De Deliclis. PRiECEPT A. ItktTiiis mcdia iiiris prudcnriE circa f^atiirn S^ reip. iiucgrum : fupcrfunc meJia circa iiatum reipub. tuibatum , vbi cft morbus , & remedium. Morbus ell deli^Slum : rcmedium cft pcena Sx, iudicium. Dcllciion efl- offcnfio contra ius illata. Eftque proprium,vcl improprium. Delitlum proprium eft , quod delinquentis dolo admittitur. Eftque nominatom,vel innominatum. DeliElum fjQtninatum eft, quod certum in iure no. txicn habet. Eftque propriumvel commune. DeUanm proprium eft , quod pertinet ad caufatn publicam taiuiim, v-el ad caufam priuatam tantum. Caufa puMica eft facra,vcl profana. Circ.t caitfim ficram deliduin committitiu" vel quantum ad dodrinam cultmnqueyt lixielis/chiC»- ma, periurium, &apoftafia : vel quantum ad res fi- crasjvc facrilegium & fepulch>i /iolatio. Circa caufim puhUcam profanam delidum pom- mittitur vcl quantum ad ftatiim reipublicx, vc cri- men la;fx maieftatis , perduellio, rcbcUio, ambitus coiiiura[io,collcgio illicira,&reccpratio: vcl quan- tnm ad rcs ipfas , vt peculatus ,ciinien refiduorum;, annona: fiagellatio,& monopolium. "" DeUdium circa caufarn priuatam committitur vej circa pcrfonas priuatas,vt pl3gium;vulncratio ,ho- micidium ;, parricidium , prxuaricatio , tcrgiuerfa^ tio , calumnia , concufllo , Sodomia , adulcerium, ftuptum, fornicatio , concubinatus, polygamia, in- ceftus, naptus: vel ciicares, vt hccreditatiscxpila- tio, termini mocio, criraen repetundarum, furtiun;. abigeatus. DeUctum commune eft.quod cominitti poteft cir- cacaufas& piiuatas & publicas : vc piauafuafio, iniuria, r.^pin:i,damnuminiuriadatum, vis, crimen. falfijvenencium. Delilium innominatum eft , quod nullum in iure nomen haber. Eftquc ftcllionatus & dolusmalns: qusvtraque appellatio eft geneialis,& nou vnifadorum gcnerij, fed pluribus communis. Stcllionnttu eft deliftum , ciiius nomine aoitur publicc & criminalite.r. Dolus eit dclidum,cuiiis nominc agirur priuatim &ciuiliter. peliilntn impfgfiflum. eft , quod committitut 48 8 Encyclop^di$ Lib. XXVI. pellaa cir- pxiblicis fa. cjai. Bc|!^^3 cir- ea taffas |>ubticar |irotjnas, ii pafoliat Qne dolo , fyd non fine cu!pa. R t c y 1 ^. I. Etfi ol^epropriuato.vjxeft vt non videatur ctiam pffep- faeffc ttsputilK;^ , ^X vicaFmt Qllcp^i lepub.icd , ortcndmuur ftiameius itipublica; finguii ciucs : tamen eft qua^dam oft(.u- fio raa^^is tei priuata: , quxdam iiiagis leipubiica;. Atque liinc itUctumpubiictjmcflotjcnlio pyblic^ rti, pciuatun>, oftcn- £o rei priiiata; i". Hi-c oftcnlio Ucit , vc ii qui cam irecit obli- getur vel rcipub. yel hoir.;iiipi:iuato ,\eivtiique. 3. £x qua u bifum T.SrAj/OTOeftfeparatio ab vnitats & ijommunionc EcclcJix, faiftacicraetroicia fundamcnto aoclrini. i.HnreJn ei\ pcr- titiax etroiis in dbdtrina: Chtiltianas attlculo fuhdaracncali dc- fcnfio.3. W/icy^.iiJi» eftaChrillianarcagione defcdtio : eaque focalis vel parcicularis.4.f '««>•'« cll nominis diuini in vanum a/Tumptio. ^.SacriUgium eft fraudultifvi t^i (-"^?^ *"'"'"' ^^" crandi faaacontreiflacio, 6. Saciiicgiujnexqualitace a:fl;ima- tiir,nQnex loco.Nam reifacrrconttectatio in loco non-(4ttd fada facrileglum dicitur. 7. Sacriiegium eil vcrum vcl c^uali. IJlud cil reirquajreuera facra elV hoc elt rci.qus pro lacraha- bccur :puta contcmpcus &vioIacio confticutionum principis, difpucado de poccftatc ptincipis , difputacio an ludcx lic ido- jneus,quem princcps c!cgic.8.b>p»/'^W xi/c/^Wtf autefthominis in eo loco fcpulci,aut loci ipfms, auc rerum eo in ioco dcpoli- tarum. III. D( deliQis circa cmfis puhliaa profanas hxfunt regnU. T. r)cli(fVainftatumreip.commitmntur,quando itlaquxad ftatum publicum pertinenc,cuertuntur,auc ccrce dcceriorarecl- duntur.i. CrirmnUfi macjlam committitur a fubdito in ma- icftatemeius,qui reip.pr3.-elt. Eflquc vcrum vel quali, lUud in principcm fummum c6miKitur:hoc in magifbatus, quiin fuo f^atu principumiutf qiiodamraodovtuncur. 3. LqeIo ftacus principe,ipfe itatus fiiriul larfus elte pucatur.4..".ratie(?que in illos qui prsfunc &: fubfunt:& pofitum elt in ftaciis imrauwcione , vc fi cxltatu democracico quis conetur facere monatchicum. 5. Kebelli^ fubditorum adueifus cos qui iurisdiAioni pr:Elunc feditiofa contumacia.6.^wi;«« fpcttatur in modo illicito pctendi ho. nores & magiftiaius ; quo ncmpe houoris auc magiftratus 3u- rhoritas iramunuit'vir.7,Cra>(ir.2r.'0 elt confpitaiio illicita coa- tra ftati^ra reip. 8. CoUe^in il/ii t a Cwii fodalitatcs horainum cbmpluriura,fine authontate publica couftata;. 9. Receftuoon s funt hominum facinoroforiim occ qIct receptioncs. ic. l'etu- Utui eftfurtura pecunii j»ub;ica: vel tifc^lis.taftum ab eo,cu- jus illa periculo non fuit. 1 ;. Crimen tejtduotii cft pecuni.-Epu- blicae rctcntio,qujs apud jliqucm cx admlnifttatioiic re(cdit,m publicara non telata:.ii. Aj.non^iflagtiliino fic ab co , quifru- mentoru(n aliariuhuc rerum cmptioncm Tcpditioncm tacic «ariorera.i ^.Monopolttim iliiiiturf) Lii,cum vnusaatpluresfocii arjjicrio fuo vendmit,reiqiic pretium ftacuunt. I V. De dellEli^ circa perfonoi priuatas comnijjij fjx/um reguli, j, Plif£ium eft ciiraen,quo quis fiae viidolo rnafojfcie^is *b- ducic ingenuos ant liberos h.omine.'; , & vcndit pro fcruis,aut opptimicivcl quisferuosalicnds abJucit iine yi,S: fu"a«i pcr- fuadccauc rueitiuos cciat. 1. yuineratio cftvulncris infIi(fttio, quxquidf fit corppri.Elus fpccics funt (irctimcijio & cafirmio. ^.Hcwci^MOT/wj^efjVcftcuiufuis lioirjiiiis, qui hop cft ncccfli- cudine aliqua CQiuun^Tlus.Eftque vcium vcl quali.^iomicidium verum cft,cum homo reipsa pccidicur.tft."]uc voluncarium vc! cafualci^t illud cft line causa,vc!excausa item fuiplius,vcl al- tcriiis ^.Pi.Tricidiii cft ca;dcs honiinis nccenitudipc coniunifti. Eftqyf: vctuni,ycl quafi: Jc illud iptci patcnfcs & libcros com- mittitur. 5. Pr&naricdik eft caufo; qya: agitur rnalitiofa ^ip-^ ditio b.Tergiuerfatio eft accufationis piiblitx , iudicio iam or- diiiato ab acrufatofc citraabplitipncfn fa.r:.tcr , qui intra tcmpus jccitimumrion pcraglt reumiqucra femel detulit.8.C«/. »;»/'« eft obtre(ftatidmaliciosea'ituifa(ftaabaliquo:idque in iudicio, vcl excra iudicium.9. Concufto cft ccrror iniC(flus alicui pccu- ■ n'\X aucaliys .jlicuius ;ci cxtprqned.ie causa ir .Riifti*s eft vio- lcncafceminxabdudio libidinis cxpjendx fayis^-Eft^-iusfoliis, qucm coicus non fequitur:icl cpniJjSus cum cpitu. 1 1 . Coitus liluitiu s;ft,qni,ir,iprobatur natpra vel Icgihus.Itaque huc perti- ncnt,commixcio fcxus ciusdf , comniixtio hominis cumbruto animance)adukeviuip,fluprurp,concubinatuq,tovnicacip , poly- gamia,inccftus.Ex his adnlterium cftcoicus cum alicna vxore; jinfrnm ingerurteH coitus illiticus interpcrfonas vcrinq; folu- t.is,auc cctcc rnarcm cpniuga5um,fcsniinaat vcio folucim;/?». }riim injjiecie commiccitur in vitgincm,aut viduam honcfte vi- vcncem,ai,t pucrum : con^ulinntUA eft coitus cum tccmina ho- iiclta,ciun quamatrimonium eratlicituni citra matrimonij af- fcdionem;quihQdie eti? ftuprum cft : fcrnicatio eft ftuprum Gyini mcretricc:/Jo/v^««.««eft,cummasvelfccmina C0(icm tem- poiein dubbus pluribufuc elt macrimonijs , fiuc confummaca illa finc , fiue fponfalihus duntaxat ptrfc^ftanwa/tM eft coitus illicitus interpcrfonas fanguine auc necelfuudinc,ex qua incei iplos macrimonium conftaic nequeac,coniun(ftas. Eftque iuris gcnciupa ^ vel ciuilis.Illc inceftus commltticur intev libcros & parcntes & eos qui fibi inuiccm funt Ipcolibciorum & paten- ^U.fp;hic efl ijuer cdllaccralcs. 11. Coltus illicicus ta:pcnumera conciliatiir Uaocinia quodIuftinianodicicurcaftiratisturtum& latrocinium.i ^.Crimcn exp:lat&hi.reditarii fft rcrum hircdita- riarummobiliumpoftmorttem dcfuacti antc haTcditatcni,vel adiram quidcin,ftd pofltffioncm earum nondum apprehcnfam', ab aliquo fa(fta fubtraiftio.Eiicitur ctiam/rtr>«7rt imfrohitii. t.».' Crimcn rejuiundarum clt,quod conimittitur ab aliquo diim eft cum raagiftratu,potcftaie,cuiatipnc,lcgationc,vclquD alio ^f- iicio publico. 15. Furtum cftrci aiicna: dolo malo faifta con- rre(ftatio.5ftquc manifcftum vel nec maiiifeftum:diurnym,vel npityrnumdomcfticum , vel non dorncfticum:in tu,multu, ji; balneo &c. turtum Cjefarum arborum,vcl pccorum, quoddici- tu'; abigea:us,vcl prastcr lia-c aliud quoduis.Elt etiani quod- djm fuium genus,qui a modo furandi dicuntur faccutarii, qui ex facctilis alienis fuppilant pecunias , ftmil^s feHmbtu x«i iiariis, .•■■'■ V. De deli^ii communihin hinfiirjt reguU. ■ ■ \ - I 1. Commiine deliBum eft , quod committitur circa caufas 8c priuatas & publicas.faufasauiif intcllipimus perfonas &res.. Pctfonx public4;funt,qu3efunt cumotficio:priuatx,quxofficio fubfunt. Rcs publica: fiint , qui. adftatum icip. tucndum fpe- dtant:priuatx,qux a4 YftiUtatt.n^fingiuorujn.i.J^r^""/"'*/'' eft COnfiUutn frau(julen^uni altcri datuni, ', .laiuria cft deli(ftniii ili contuuielaalterius admifru^n.CoiTJraittitur autcmvcrbisvcl re: vndc iniuria eftverbalis vel realis 4.Jniuria(pommittiturre, ia, corpus alrerius,idqi vel fuum,vel a!icnuin;vtfiquiiniurictma- ricum,vcl vxorcra.NainiuriavxpriiUata, pcttinct admaiin^. ^.Vctbisioiuriacotnrriittitui' vel voce,vel fcripto, &hic eft li- bcHus famofus, Sc piftura famof^. 6. likellff^ farpofnA eft f,;ti. ptvm cpouiiiofum quoquo modo veibis intclligibilibus ej- ptijffum. 7. i»/V?«r<»/iOTo/«eft ,qya nulla qyidemvcrbacxpri- muacut,eii5smodi tarnen aliquidin contumeliam altcrius pin- pitur,cx qup mens& animus iniijriapdi facile ,ippare.jr.8.In- iutia cx ratione clrcumftantiarum,maximc loci,rcmporis , vel perfonje,eftitrocior velleuior.^.Iniuria pra:fumitur fadta in- luriandi anircio , nifi coatrarium probctur , auc circumftaacix aliud fuadcant.^.Jtdjt'/»/» cft rerum,viii rapnis eft perfonarum. Eftq; fuifcum iraprobius Nam furcum fic clam,vel laltam ea in- tcntione vc homines lateac. Sed rapina commiccicur vi apcrt^ 1 o.DamnS prAier ius datum(aam datur aliquando iurc,vcl im- mlttitur diuinicusjcftquoddacur aquadrupcde, & dicitur./iw- feries-.ic no habec racionem deli^fti.Ac damnii contraitu da/um cft deli(ftura, S< definicur damnum, quodalceriusculpa fentic. Diciturctiam damnum iniuria datum,c\\ioA datur.perfdnisvel rebu5,& his animacis, vel inanimatis. Eius fpcfies funt incen- r^ lurifprudenti^ SqO:. I. Cap. XVII &:c. 48 9 fijntpraidoriesexpugnantesvilUsaut domos aliotuni. i j.Vu eft dclidum , qiio violentiajliciua aJhibetiir rcbus vcl pcrlb- uis. Elbquc fl:a. Eftquc in hominc partus fuppoliti, norainis, & tcftimonij : in rebus,inonet.\%&: fcripti.i 5. Crimenfnnui fnpfojlti cft p.ivtus falfi lubicclio.velin locumpanus vcri,qui cft,vel cumfingitur paitU''.,& illi fubrtituitur partus,cum non lit reucr.i cui fubfti- tuatur. I <>. tiom.^n mutatio cft crimcn falli,quo quis dolo m.i- lo/i")i kouum nomcn imponit ,vt ex eo/i,nimi- pun iUud abolendo , vel inficiuudo. Abolctur a. non tantum 4 infcratur, hominis valetudini ik^^itas.Quo pertincnt AJ*r(fcir;«'f; iniu- re lultinianeo, i e. impoftores, qui abutuntuc liberalimathe- maticorura nomine adineptias magicas ; icecj a(ioli,augu(cs, jji;iifpices,fal(i fQmiuorum iuterprcces. V I. De deli6its imomhtatis htftmt reguli, I. Delifta, qux tatione fafti fui ad vnum c.v hadlenus enu- mcracis,rcfetrinequeunt,{unttnnominata.Suntautcmltellio- natus&doIusmalus,qu3»vtraque appellatio gcneralis eft,& non vni fadorum generi , fcd plurlbus communjs; i,Stellio~ Uatm cft omnis fraiK& impqftura.qur certum de iure nomen jion habet ; putafl quis rem al)*nim fcicns pro fua obliget. j. D(i/«)-,quod ad vem ipfam attincc, a ftellionatu non differt: fedex modo perfequcndi \\xc duo diftinguuntur. Cum cnim ob ddidumlUud priuatira &;ciuiliteragitur,de doio eftaftio; Cob illud ipfumpublice&c cfirainaliter, accufatiQ eft ftellio- natus,non de dolo aftio, • VII. De crimine Jietlianatm h&funt regula, 1. ludicium ftellionatus coinpeiit excrimine innominato. t. Stellionatus appellatur ad fimilitudinem fcrpcnds ftcllio- nis. ;. Crimen rtcllionarus committitur , (i quis remalij obli- gatara dirtimulata obligatione alij obligaueiic,diftfaxcrit,per- mutauerit,vel in folutura dederit.4. Criraen ftellionatus com- tnitcitur fi quls impofturara feccrit,vcl in necem alterius col- luferit. 5. Stellionatus crimen eciara commiccitur,quandoquis maitis pretiumiippofuit tritico, vel alij annona;,quamvendi folctvccatius venderctur. <^.Siquis vcnditialiqua re poftea aliamtradat,quamanteaofl:endcrac , ftcUionatum comtnittic. 7. Huius criminis poenaextraordinaria eft, non tanlcn modus «xcedi debct. 8. Stellionatusiudicij afEtie remediumeft falfi accufatio , fi quis eandcm rem dlucrfis conttactibus in foli- dura , dilTimuIata obligatione duobus obligaucrit. 9. ludicij ftellionatus alfinc remedium eft titulus de cxtraordinariis cri- minibus. V 1 1 1. Df improprius delilHf hefunt regula. I. Deliftum impraprium comraittitur fine dolo eius,qui ex eo tenetur,aliqu;i tamen eius culpa. 1. Delidlum impropriuni comraittiturvel abillpipfo,quitenetut :velab alio.IIiudcft, quo aliquisla:ditur eX imprudentia; hoc committitarvel a qu^- 4rupede, & &c\mti pmpiries : vel 4» homine,vt deliftum com- Toti* UU mifl.um a fiiiofamilias iuflii patnsfemilils &d C AP VT XVIII. De ranU. PR^ECEPTA. IjJ» OEna eft omnc id , quod cxtra ici ipdus pct- SS^ fccuiionemeft. Eftque conuentionalis , vel lcjritima. Pa:na connentionalis eft, de qua in contfaftu coti- uenit pi£Eftanda , fi quid fieret aut non fierct. ^Tixna legitirna eft,qux citra conuentionem dcliao irrogatur,cx eo folo,qu6d delidum adrailTum eft. Eftque I. ordinaria vcj extraordinaria. i. fimplcx velmifta, j. ciuilis vci criminalis. Tana ordinarifi cft, qus expreflc in tcgibus indi- citur delidis : extraordinaria , quae arbitcip iudicis comraittitur. Paenafirnplex eft,quK fola, alijnon coniun£l:a,in- fligitur : vt eft fola pecuniaria, vel fola corporalis. P(^na mifla eft, ciim pecuniaria & corporalis pce- na coniunclim infligitur. Poena citiilis e!i,(i\ix priuatim infligitur ; eftque pecuniaria. Pasna criminalis eftqus publiee infligitur. Eftque pecuniaria, vel corporalis. PiEnapetuniaria eft , qu;E infligitur delinquentu quatenus ipfiusbonafifco addicuntmr. Pana cerporalis e{k , quod delinquentis cotpori infligitur. Ellque capitalis, vel non capitalis. Pcena capitalu eft,qu3e capitj hominis dclinquen» tis infligicur. Capuc autem eft naturale vel ciuilc : atque ind« capitalis pcena eft naturalis capitis, vel ciuilis. Ibi vitanaturalis, hic ciuitas vellibertas adimitur. Non-capitalis eftquicuis poenaalia corpori infli- £in, qus intcrdumfangiunis eft, interdum fiuQ faix- guineinfligicur. R E C V 1 iC. I. Be poenis ingenerefmt hi canones. \. Poena non eft imponeixda, vbi a iure nontmponitut. t. Pccna non cenfctur impofita dclinquentis confcnfu. 5. Capi- talcs poenxfubdiuiduncut intriageneraiin vltimum fuppli. ciuin.in araiflioncmlibcrtatis & ciuitatis fimul, & in ami/Tio- ncm ciuitacis tantiim.4. Quivltimo fupphcio damnantur , & cluitatcm,& libercatcmamittunt. ^.Ad ignem damnatus,pritis eft ihangulandus. 6. Poenaadbcftias hodie cft fublaca, acpro ea fuccedit decollatio. 7. PcEna vt de faxo aliquis ptKcipitc- tur,hodie cft fublata.8. Araniio libcrtatis hodienon eft in vfu, & in eius locmn fucccifiit perpetuus carcer vel triremium. 9,'- Seruus pcenxjmortui loco h^ecur.io.PffinametaUi& operi» metalli in vfucfte dcfiit, & in eius locum fucccffitdamnatio ad trircmes. 1 1. Poteft quis damnati adopus publicum.ii. Pcena corporismutilandi.v^l deformandi non eft capitalis. ij. Cat- cer nop infamat i fed damnum irreparabile adfcrre cenfetur.- 14. Poteft alicui pcrna imponi , ne domo vel alio loco excedae velne perillam viam tranfeat. 15. ExLIijtempus continuura eft , non intcrpolatum. 1 6. Tempus quo quis fuit in carcerc, nonconnumcratur tciiipori exilij. 17. Relegatus adtcmpus, tempore non dcterminato,cefetur ad decennium rclegatus.i g, Relegato debctreftitutio concedi. 19. Posna deportationis ii» vfu elTe dcfii t, z o. Caula,ex qua bannum i ifligitur,ell: duplex* dcliftum& contumacia. il. Nonniii ab Imperatorc & Came- ra banni po:na infligipoteft. iz. Banniti dcfinunt efle ciuer Romaiii,& pro hoftibus habentur, omniaque fuabona&iuta alia perdunt. 1 3 . Bannitus poteft impune offcndi , vi ftatuti, 14. Bannitus non amittitiura communia, e.g. poccftateni pa- triam. 15. Bannitus non debec vipcrttaJiilnceiritoriuni ,ia quo profci-iptus eli ; alipqui poena libcratur. i6. Deu.tilatio domus, vel ^lterius Ioci,vel bonorum , noft-ftibfiftit iurc com- muni, fed ftatuto vel jconfuetudino fpeciaU. 17. Mulifta , fe« pocnapecuuiariajnonretl;,^ indicitur a iudice Ecclcfiaftico.i S. Tt Ii^ci? ticrc. 'q.-9P Encyclopa^di^ Lib. XXVI ifecic, ^ireli». achiirnn, yeruiritnj. .ludfx dclecatus foteft rnoiifcam mulftam indicere.rj Mulfta oVbctui non ci,qai rempofe litisporitcftat^, fed qui tcm]ioL-c fententix iat.i; domiirjs eft. ; c .Si ciimini cesta posna a legibus eft confi:ituta,e.imiuckx irrogate tenAur.? ' .Pocnz pluicr, pio eodcmdclifto imponi non dcbeat, 51. Tottutanon clt lojo poeiix. 5 3.Si idcm ciiipendiuctfislegibus acposnis coercc.--tur; fi quidcm alia kx gcneraiis fit,al.a fptcialisiha:c in fpecie cvi- rrynis eft obferuada.no iila.Sin vcro vtraquc lex generalis (it vcl fpccialib,fcda]iavetus,alianoua;caimponenda,quam accu- fator peticrit. 54. Si crimiui ccrtq pana conftitut.rncncft.ca permittitur arbitrio iudicis iiroganda, } \ , ludcxigitur , penes quem cft arbitrium puniendi pro varietate circumftantiarum posnam vaiiabirac.impojiet. j6. Honcftiorcs perfonx mi- tith puniuatur qiiain vilipfes. 57. Pccuniaria pana in ki- uos non cadit. ji. Si aducrluscognatos crimen cotnmifluiu fit , feueriiis magis quam miciils cft puniendum. 3 9. Si (iiie dolo cnmcn commifljjmlit , nunquom corporalispQEnairro- gandaefl , fed alja mitior. 40. Qualitas criminis augct vel niinuitpcenam ; fivel-grai^ius , velleuiusfit crimen.41. Pcr- na,hpH dcbet efie miaiUr deli^.o. 41. Qjiantitas reiir» qua ciimcn ell commiflum ', .auget vel mmuit poenjir.i 43. Mi^ nuitur pqenacrnTiuiis,qu(?danctmultos annoi cii: comrniflu"n. 44.S1 per inquiluionclu proccflum,posna rninuitur.45.Ex poll fai^o non crefcit prarteritt delicli i-lliraatio.^fi.Ncinoduplici poEna puniendus eft.47.Si reas crmicn vltroficcorifelliis, mi- tius punitur. 48. Si niatiunvmulcisgrafiTamiibus exemplp cll: opus , pcEnxluntaugend.^. 4!). Rcus pi,-Etcr pcenamcriminia Ctiafn Ad damnum la:fc prsftandum potcft pon4eranari.5 o.A?- Cufatpr incrimen quod o"biicit',infcribcrc tenctL\r.5 i.Locuni ix. terapus acculatio debet continerc. 51. Accufatio in fcriptis edenda,nonviuavoce.5 ^.Plura criminaineodemlibcllo aduer- (us eunciem cuinulari pofliint.j^.F.coUcitantCjVcl coi-itum.ici, ter abfente,bona cius obfignantur ; & ni(i veneric, iifco addi- cuntur.5 5 .Neino poieft dclinqucnrcn) propfia autliontate cc!- pere. 5 6. ludex vel eius officiaiis delinquentciTi non poteil in alitno ccrcicorio caperc,fed ludcxicrritovii.^^.Antequam rcus appreKendatur,caulx cogoitio & commiflio iudicis pr.-eccderc debet.5 8,Receptacor rei ellpunicndus. j 9. Ei,qu;reuiT\com- prehendcrit,dcbetMprxmium.6o.Si g;raucfit cnmcji, rt.j; in carcerem efi: coniiciendus.tf i.Incarceratus npn citproiiibcn'- duscuraalio coi;oqu..<;i.Alimencai& alia neCe/iivia, incarcc- lato (untprajbeBda.6j!.Accufatus,{)en4enteaccufatione,ab of- .ficig eft fuspendendus. ' ■■ \\- Be fanitin fpecicfmth£,regut£, i.Vosna «wjJm efl: pecuoiari-'„& priuatim infligicur.i. Vxna (rim.talU infiigitur pubuce;!ii;c lit pecuniana, liue corporalis. j, Pcena, qua vita aituttitur,cil:furca,crematio,decpllatio &c. 4.Po:na,qua ciuitas amittitur,fiihia Iibertate,efi cxilium.ciuitas & iibcvtas liinul,raeta!lum & ludus.5 .Relegatio,veil3cra,&: in- fania fant non-capitales : itemquc membri ainputatio.fi.Ioena aibutaria nonnifi vrgentiflTima caufa ad mortem cxtendi dc- bet.Sed iani videamus ptxcipua pccnarum genei^ eo, fcre or- ' dine,quo dclida cajj.ptxcctl. enumcrauimus 1 De hi.ri!fi. I. Hoc iudicia etiamtenetur Apoftata & qui Chrifhim ab- negauei;it:item excummunicatus ,qui ob liiam contumacia per apnumin excomm.unicationc pcrieuerauerit.i.Si quisuc tide dubitct,tenctur hoc iudicio.item li iinagincs baptifauerit vel pueros rebaptizauerit. 5. Siquis inuOcet"da;mones,fiforti!eous fit,diuinator vel maleficus:itcm fi neget fimpliccm fotnicatlo- ncni efle peccatum.tenetur hoc iudicio. 4. Aduocati quoque & jirocuratores hxrcticoiumpunUintur.^.EccIefiaflicus non lai- cus iuac.xcompetens eJl.6.Epifcopo roci regularitcrinquilitio hsceticx prauitatis copetit. y.Ntc Epifcopusabfquc inquilito- «bus , n<;_c mquifitores abfque Epifcopo hxreticum polfunt damnare , fed poflunt abfoiucre. 8. Vltimo fupplicio hxretici afficiendi non funt.g.Excommunicati tradimturiudiciftrul.-iri aibitrio elus puniendi.io.Ha;rcfis per duos teitqs probattir. 1 1 . ludcx ffcularis cui cxecutio mandarur,dcnuode caufa ha:rcfis CQgnofcercnonpoteft.ii.Damnatibonaconfilcantur.ij.I-ilij lu;rcticorum illis nou fucccdunt,aiiistainen Cathoiicis fiiccc- dunt.i4.Filij hxreticoriim funt iu*"ames,quamuis funclc^iti- mi.i5.Libcrili.«reticotum funt ineapaces dignitatum.i«"ln- «dclcs a Chtiftianis ilne caufa non funt debeliandi ncc iis bpna aufcrcnda. 17. Iuaa:oniin fiiii inuias parentibu.- b.ipti- landi nonfnnt.i8. lud.-BQs nutrices Chriftianas habere non pox«xt.i 9.1udaei funt ciues Romani. ■ - . ^■Ds ■fchi/m.fte, Schifmaticorum p..enaea extraordinaria,ade6que atbitraria. .Apoftatarum pa:na eftdeporcatio & bonorum confifcatio, ' _ . . „ A-Iiv ptr-urio. PcnunjTpoena eft rekgatio.vel infami?. fff.ccmatepoteft, i.Tamacmii quam Ecclefiaiiico iudice blafphcmia puniri potcfi. 6. D • I , Compctit ctiaraiudicium Simoni.x-,fi prccibus cjuis vel fa.. uore ad facros ordines fit promotus. i. Siquis feriiiat pra:lato ad confequcndum bcneficium, iimoniaeft. 3. Si facerdos in- tra Ecclcllam prxfcns iit diuinis officiis ob pcrcipicndas qno-- tidianas distributioncs , fimonia cft. 4. Si quis renuntiaucrit bcneficio vtillud alij confetatur , fimonix tenctur. 5. Tam dans quam accipicns tenctur, 6. H.xc aftio compciit apud iudicem Eccltfi.-ifticum , non ciuilem. 7. Is qui dcponitur , & faccrdotij honorc ptiuatur.8. Simoniacus ipib iurc ^ taifto cft priuatus benclicio & excommunicatus. 7. Dc jWraegio. Sacrileglum cxtra ordinem punitur:etiain capite panicur, 8 De jepukhri vi lalicne. Sepulchrum violansquoquc modo intamis tedditur ; alias punitur pecuniaritcr, 9. C? crirniite Uf& miiieftati:. Crimen \x(x maieftatis punitur g!adio,ii: onuiium bononun coniifcatione, fi lioneftiorcs fmt": humiliores combutuntur. ^ktiaoriaipfuperipforum pofl: inortcm dam.natur. 10 De rebelliiiDni crieditisne. Authores rtbcllionis &feditionis depoitantur,vel in fur- caniaguntur : nuiltltuduii vero patci folct. 1 1, De ami>itu conii4rittMne,colie^iKHUc:tis,recefta~ tiow,^ peculmu. I, .Jwfi/^/ poenacftdeportatio, nonnunquaai pecmiiariacum infamia. 2.. CcnMr.itio, cclieglniMintayjp reccptmioh!Lht:ni poe, nani extraoidinariam. reculaiAs pccna eft litis :Efhmatio , \el dcportatio,vel vltimum fupplicium. li. PeHomddio. I. Hom.i-jidiimi punitur leae Cornciiadcficariis. i. Delio. micidio tenetur etiam is qui hominis necandi causa veneiiuni confeCcrit,dedcr'.t,Tendidcrit, habuerit. ; ,Si quis falfura dixerit tefijmonium, quoquis iilnoccns publico iudicio capuis dara- natetur,homicidii reus elf.^.Si iudex aiiqucm rndehiie torfit , vel torq.uendo nccaui:,de homicidio tenetur.^.Si iudex inno. ccntcm ad mortcm damnauit,de hoHiicJdio ccnctnr, 6. Si me- diras fecando vel malumdandoniedicamcptmiialiqueinocci- dit, 4e homicidio tenetur.7.Si muiier partum abegit,vel quis abortum prDcurajit,de homicidJo «cnctur.S.Si aitthor feditio, nisi-"uerit,4- h<'!/iic;dio tenetur.g.Si quis pamun abiicit,eique alin,bnram ucncgar,punitur,red eicracrdinem. tc.Qui caulain ifiorcis pra:biiit,puniendus eft.fed pocna cxtraordinatia ' 1 1. Si plureshomincmoceidcrit, (iquidcm cercumfit qui vulnerale- thalia ini'i.\-eEint , bi folum dc homicidio tenentur ; it vero ignorctut cuius iftupcrieritmullus tenetur.fcdomncs funtab-» foluendi, ii.Is tjuo.-juc qui manJ.tuit occidi, tanqqgm iiomici- da tcne;tttr;!tcQ\que isqni auxiijum - tuiit. i ;. Honfiici&i» hodie c.ifit-.- puniunnur, lubiatip/xna legis Corneiixdeiicariis. 14, Hor.i;cid.T: cxcommuriic.-intur & deponunrur. 15. Si illuffris perfona accufetur,princepsconfulcndus,&: ipfi; rcus cum iudi- ee debet federe. , ,' . . j 5 . D« maleficis ^ fortiic^n. Malefiei&fortilegi vlcimo fupplicio afEcluntur, s 14. De 'VulnerAtione. Vulnerationis pcBn? eft extraordinaria. 15. iPe Farricidio. I. Etlajn confcius itemque focius p.iriicidij,quarouis extta» neus de p^rricidio punitur, x. Parricidium non pro^fuinitur nifiprobetur, \ ' I <;. De plagi.^riir. I. Hoc iudicio puniturqui liberum hominem vel fcruum alienum fupprellcrit^celaucrir^vel in vinculishabuetit.i.pocna plagij eft Yltimum fupplicium. 1 7. Dt adulttriis ^ ftupro. I. Adulterium,ftuprum, lenociniiun & inceftusvno iudicio puniuntur.i.Inceftus etiamcommittitur, fiquis cum monialj jem habuerit velmulier cum clcrico^j.Si quis duas vxorcsfi» m.ul habuerit,vel vna duobuf (imul nupta fit,eodcm quoadulte- rio iudicio puniuntur.4. Si mares cuni maribus,aut mulicr cun> muliere coicrit,puniuntur. ^.Si quiscum bruto animali coierit, ' punitur,6.ivlaritus adulters iiire inariti adulcerij accufationem nabet. 7. Hiercs quoque mariti adultcri) accufationcm habct. S.Extraneis quoque poft matitum & pacrcm adultcri j acculacio competit. 9, Vxor adulteri accnfationcm adulteiij non habet. IcTam apud ciijilem , quam apud Ecclefiafticum iudicem ha-c aftio competit. 1 1 .Intra quinquennium copetit ha;c aftio , pos- tcaaccufanti obftat prxfcriptio.ii. Vicium fornicationis om» nium raaximum cft lceluii j.Adulterijpocna capitalis rft. 1.^ Stupri pocna eft publicatio dimidia: partis bonotum , vclcof^- poriscoercitio cum rclegatione.i 5. De iure CanonicoftuprS commitcens viciatam duccreacdotave tenctur.i f^.MuIicr ajul- tcrain monafterio perpetuam poenitcntiam' agere dcbet.17. Iiiceftus pcrna cff in infuiam dcportatio- 18. Si tutor pupillam fuam corruperitjdeportatur.ig.Simulicrpropriis ferui.'; ieiun' xerit , punitut capite.-fecusobfcruatur, fi dominu.s aim anciiia fua rem habuerit.to, Si quis, virgincm nondum vitripoccntcjp Coirupic,punuur,2. i.Si ludajus cum Chriiliaoa lera habeat^pu-' nitut; lurifprudenti^ Sed.L Cap.XVII L&c. 49 i R.ta; : fic quoque Chriftianus puaitur , f\. cum ludora rcm hibuerit. ii. ii quib (i-pius cimi cadcm cominifciit aJul- tcrium i pro viiico adultctio punitur , noii pvo plurirus. ij. 1'otelt itcm oh adulttiiura agi ad fcpaiacioiicm thori , &: ad priuutioiKrp dotii donationis proptcr nuptias. 14. Si quis cum moniali rcm habucrit , punitur. 15, Si quis cijin monu.i rcm habuent J, punitur, i^. 5i faccrdos (oni- inatrcm luam cognoucrit , punitur. 17. Si ilupijtor dicat pucllaiTi non fuiile virgincm co tempprc , quo cum cam icm habuitj , iii dubio virgo tuirte pr.vfumitur , nili con- irarium probctur. 19. Adultcrium probatur ofculo. jo. ^ij- ; auariaobcuitap.dumadultcriumtolcrantur. j S. De r^ptii fa»:'iii.,ftUiro,incesiu,S<.r.:a (^e. ' I. R.»/-'«.' punitur vltimo fupplicio. i. Raptorisboaarspta ^ddicuncur.nili raptaraptori nuplcrit. i.Sfufrum vii^j^ini non- dum viropotcntiiUatuiii coctrctut liietallo \cl dcportatione: ftiiprum illatum inatur«,li quijcmviolcntui;! non llt.punitur, iclcgationc.tultigatione Jcc li vcrolit violentu & pcrfe(5luni. capite punitur ; impcrfccilunv, dcporrationc. 4, inctjlui pocna Fadein t]ux adtjlterij.j.SiKs^cw.''! vindicatur gladjo : item Lwci- fuum cuift liherh (y vxoribus itcm folj^.imui. 19. De futiu . I. Furtum cominittit j qui fcicnsluditcum eoqiji retuir. a^- Hliniftrationeni liber.uri non habet. ^. -Q^i rcminuentamce- lauerit , tuttum committit. j. Qui fciens rem aiicnam vcndit, furti aiilione tenctur. 4. Ex furco tcgularitcr competit furti aiflio.^.Si resfurtmapenes aliqucminucnta fit , hoc ipfofur- tum probatur. 6 Furci a.^ione tcnctuv etiam is qui fcie.ns rern furciuam fuscepctic ac celauerit : iccm qui rem furtiuam cum fure diuiferit. 7. Furti nianifcfti pcrna quadruplum eft : nec njanifcfti duplum.8. Rcsfurtiua non vcnitin aftionem furti. 9. h\ h.ic aftioiie in litcm iuracur. ic. In dubio contra furcm prsluraitur. 1 1. Etiamcriminaliter agi poteft. 11. Hodie fur- tum vltiiDo fuppliciq punitur. i;.Atfip,c remcdiimi acHonis fuiti cft pcrquilitio rei lurreptaf apud furem vel aHum.14. Affi- ne itcrprcmcdiunjeftfurti iiilionis, vindicatjo rci fur{ii',a:.i 5. Sed & licet doinino propvi^ adthoiitate rem turtiuam auferre. 1 6.Condi';"i;io quoquc futtiuaariinc rcmediumeft furti aCbio- nis. 7. Condii-^lio furtiua loli domino coinpccit , non etiarn ^lii. I 8. Condiciio fuitiua etiam aducrfus harrcdeiii furis Ocup- petit.19.In condiftione furtiua iuraturad litc.rn. 10. Oe termino itictc, Si quis terminum agri mouic vcl protulit , excra ordineipH pun.tur. i I. Ve crimine expil.ti hiredu ntif. Huius fiiminis poEna eft atbitraria, 1 1. Ec fi in tc.ftamento vcl <»dicillis fibi aliquid adlcr.pfcrit. 4. Si quis aliqueni tcflari prohibucriL , de falfo tcnetur. 5. De falfo tcnetuv quicontra- ria tetUmonia cepofuerint :itemque teftis , qjji dc negatiua depofuerit. 6. Si ob diccndum vef non dicendam tefumo- Tom I r I, n:um pccuninm quis acccpcrit dc talfo icnetur. 7. Dc falf» ctum tciictuv qui tallbs tcllcs pvodu.vit , vcl tcftcs coirupit quamuis iis vtus non (it, 8. Si quis fcicns faifo tcftimonio viatur , dc tallb icnetur. 9, .sj qms falfam monctam cuderit , vcl adukciaucrit , vcl faltani conimifctil , dc fallo punitur. ic. Si qiiis nomcn dolo nialo vcl altcrms damno muraucrit, faltumquc allumpierit , dc falfo punitur. 1 1 . Si quis iilicitig intij;iuisvlus Iit , dc falfo tcnctui. 11. Si quis candem rcn} duobus lcpautim in tohdumalKnauciit , dcfalfo tcnctui.i?. Siadiiccauis abvnapartc inltruitus adaltcram rranfcat, dc talto tinctur. 14. Cuihbct dc populo falliaccufatio compctir- I j .rcriuri) caulaadEccicliaiticum iudiccm pcitinet. itf.Fal- fi cviincn ctt dcportatip, omnwmque bonorum publicatio. 1 7, Domus m qua talla monccacufacft , confifcatut. iS.Pccna tala capitali. non clt nili in cems cafibus.ji^. In iudicio fal- funi conimiflum pcccatur amiifionc caufa^ 10. Solafufpicio tijthcitad taltum «.onulnccndum. n. TclUbus dicentibux fc prccibus induftos taUumteftimonium pcrhibuiflc,crcdcnduni, 17. De prtiHnJuaJione , inci.»di<,,iniuriii (^c. Praua fiig," I. Praua fu^Jiauu pojna clt extraordinaria. 1. Incen.Uarii ta- Ij? ' '"""i- Uonis igni cicmantur. ). IniutM vindlcatur ordinanc «que *•""*'' cxtraindmcm. Eft autcm pana iniurix- plcrumque pccTinia- ria.4. U lUmno imuria i>ato damnum farcitur a:ftimatioiic iu- Oicis. 5,E//r;j(;(-»«><»;« pubiicatio tcitix partis bonorum.-». i-enefia damnantui vltimo fijplicio. i.iiel. Uonatu.1 & d-li cocrcitio cft cxtraordinari?. 9. Indtliaiiim- fro^riu vt plurimum Intercfle habetur ratio, ii.Be exiraordtnariu criminibui. 1. Siquispcrvim ofculacus fit mulicrem , extia ordincm punitur. i. Si quis id cgerit , quo leucs hominum aninu tii- pcvftitione nummis ccireantur , punitur. 5. Inccndiavij vlti- .mo fupphcio puniuntuc 4- Si quis admotis fcalis noilu do- muraalicnam atccndcrit . fiquisfeipfura caftraucrii, fi quis tciptuiB occiderc volucrit,puuitur. Criiniita cxiraoidi* naria. C AP VT XIX. De Pe rfonis in iudicio reqttijitis, PR/ECEPTA. ^T^ ^'^'"''''' cft Icgitira.1 tei contcouerfe intcr litj» P&i gaines apud iudicern a er eil: volcns , inuitas ounquam : fiqui- dcm rcgu!aeii:,vtagere eft, velaccufarc inuitus ncmo com- pellacur : aiitc autem cipta impune ipfi defiitere non licet, nifi reo confcntiente. 7. In reum etiam inuitum iudicium ex- ponitur. 8. In omni iudicioreum aliquem cfTe oportct ■ aifto- iis vcro vices lupplet incerdum magiftracus. 9, Aiftor rei forumfequi tenecur. C A P V T XX. pc quiijtionept^i ^ frobationibfts. Pr.«cept a. Vinfliot^ res controuerfa in iudicium dedudla. Eius occurrit diuifio & tra6latio. Diaifio eft,qu6d qusftio eft fadi vel iuiis. lurifprudentteSecft.I. Cap. XX. 493 tlOII* QuxfiiofaUl cft , qua dc fafto quod.in iudicium dudum clhqnxritur. Dc faclo qiixritur , an illud fit , & quale fitiquo- rum illud ad fubftantiam ipfius peitinet , hoc ad adiun(!>a. Vtrumquc vcro illud confl.it cx rci ipfius noto- rictatcvcl probationibus. iVliirmWrf*/wir//cil,quoties fa(ftumaliquiJ fit nec- nc,& quomodo fadtum fit, omnibus conftar , qui- bus conftarc potuit. Hinc illuJ cft , quod dicitur JSfotorium. Pfob^tio cft rci dubia: pcr argumenta iudici fadta demoiiftratio. Eilque prTfumptiua vel vera. Prxfivnptina eft probacio faifbum eiufuc qualita- tcm cx alio demonftrans. Hinc prdftmptio ; quat cft arfrumentum rei dubix fidem faciens cx alio : idquc ex causa vel adiunfto. Ex causa pn^fumptio elt, qu.-c ex causa cfFcdum, Sc viciflTim cfFedum ex causa arguit. Eius fpecies cft iufiuraiidn?» litis decifhrum , quod eft probatio cura obtcftationc diuina litem de- iinicns. Eftque conuentionale,vel iudiciale. Conuentionale eft iufiurandum a parte parci in judicio delatum. Eftquc neccirarium , vel volun- tarium. ludiciale cft iufiurandum alterutri parti litigan- tium a iudice, prout ipfi vidcbitur,delatum. Ex adiundo prxfumptio pofica eft in pr^fum- ptione iuris & hominis. Prafimptio iuri^ eft, ciim aliquibuspofitis verofi- militcr atquc probabiliter fequitur id, quod inten- dimus iurc conhimatum : puca , fi probo chirogra- • phum.quo me tibi deccm d.bcre profciras fum.cire cancellatum , vcrofimilis inde probatio oritur , rac tibi fatisfecilfe. Pncfumptio hominis eft pra^fumptio ex circumftan- tia aliqua probabiliter de{umpta,nullo iure confir- mata : vt fi quis reperiatur cum gladio fanguine confpc' fojCxde fafta, is csedcm illam fccifTc prxfu- initur. Huc pertinent indicia, coniedlurac, & rumo- tes vulgi fiue fama. Frobutio vera cft probatio ad fadlum ipfum dc- mon.ftrandnm direda. Ea cft vel ab alrerucra partc Iitigante,vel ab alio. Ibi cft confcflio:hic,teftiraonium,& inftrumeniun. Confejfio eft fpontanea.vel extoita : & vtraque vel iudicialis,qua; tit in iudicio,vel extraiudicialis, qus fit extra iudicium. TeBimoninm eft probatio fadli per tcftcs. InHnmentum eft charta vel membrana,in qua fa- fVum,quod in iudicium dedu<5bum eft.vel aliquidad fadum illud pertinenSjdcfcriptura eft. Eftque pijblicum vel priuatum: & vtrumqueau- tliei.uicum,vel authentici exemplum. Inslrumentum puUicum cft, quod publica authori- tate confcftum eft i eaquemagiftracus,vel tabellio- niSjVel notaiij. Priuatum inStrumentum eft , quod inter homines priuatos nulla accedente publica aiuhoritate eft confcftum :cuiufmodi funt rationes,inuentatia pri- oata,apocha:,antapoch:c,& fimilia. Authentictm cft , quod originale vulgo dicitur ; exemplum , quod ex authentico illo ttanfuniptum eftj&vulgo dicitur C»^/.?. R E G V t i« I. De ^ifiione ingenere , & de ejHxpione faSli infpeciefunt hx regutx. I. G>uiJ}ioe(i altetapartiudicioturaicftque teiconttouet* Xtm. m. (^ iii iudiciam detliii5l.i. i. Coiitroiicrfia eonfiftit in h^n vei iurt. Hinccjiixftioiudioj Jiiplcxrft , fj(fti ic iuiis. ). Vt lu- Acn iui)icaic'& /itigantes fcntentia fua ffiiimtic polTit.ik fa- Ao anteoinni.j conll.irc oportct ; quoniam cx faiflo lus ori- tui, i.c. fiill 1, dcquo conltat, ius in gcncrcrcriptum accom» modatat in fjiecic. 4. Dc fafto coiilUt, fi fciatur .aailluJ fit, & quale fit. 1 1. De prifumptionibus hjtfunt riguld. J. Prx-fumptio dicaa eaqu.ifi cleftio Tniusfcntentieex dm- bus (cntcmiis duhiis.quxdubiiatiooritur, vclex confliclio- ne ptol-ationum, fiuc aigumcntorum.vcl cxconflidionepit- tium, cum idem vnus affirmat , alccrncgat ; quo cafu pro ne- gatiua prarfumitur.donec affirmatiua prohetur. i. R.kIo qu£ nitiiur prarfumptio . aut fpcciali lege fubfirtii , aut lcge dcfi- cicnte pcndet ab aibitiio ludicis: Vndedupicxprarfumptio j vna Icgitima.quam iutisprarfuniptioncm appelUnt raltcraat- bitrana, quim vocant prarfumptioncm hominis.^j . Qvitmad- modum obligatio & aftio ex iurc i fafto conlbt , quorur» vno dcficicntc- ncc obligatio.nccaifVio orltur; fiectiamproba- tionem & pixfumptioncmex iure & fa^So conftare. 4. Indi- cium , fignum, coniedlura &c. differunt a pra:fumptione vt caufa&cfFcftus.s. Prasfumptio&ficftionoBnullaquidem vct- bahabcntcommunia , vtfiVrrMr, inteUigititr , trediimr fed plutimum inter le diffcrunt : nam praffumptiofemper vcrfi- turcirca rcmdubiam.fiAioaurcmcirca rcmtertam , quatn pto ftifa veram lex fiiigit arquitatis caufa 6. Primus przfum- ptioniseffeftus eft,qu6d eum pro quo eftprarfjmprio ab one- tc probandircleuetjidquc in aduerfiriumtiansferat, 7. Altct ptarfumptiouis eflcftus eft.qudd cafufficict ad fcntcmiam fc- rcndam , nifi contrarium fucrit probatum. 8. Tcrtius pr«- fumptionis cfFcdus eft, quod ex ca dcfcrri poffit iurameotum litisdecilorium : itemqucfupplctorium.9. Quartus prrfum- ptioois cffeiSus cft , qnod ci conira quem cTV pracfumptio, iuramentum calumBia: poilit dcfcrri. 10. Libcllus obfciirus fuftinctutcx prxfuraptionc.il. Prxfumptio libcllo repugnans libellum non impedit.ii. Prarfumptio ad fimilcs cafus eitcn- dipoteft.ad diueifos non potcft. 1 j.Siaftoi prefumptionem pto fi habeat & inops fit , alimenta & litis cxpcufx illi a teo prxftati ucbcnt. i^.Prxfumptio cfficit vt rigori prxferatut a^quitas. tt- Quod coUigitui ptBlnmptionibus 3c couieiflutis> pro expicfTo habetut. IIL Per qmd <]Hoique probetur velpr^fhmAturt ex his regulis conftat. I. Abfcnt'a, ron Prxfentia, indibio prxfumitur, 1. Ab» fcntia iulia, legitiraa& necelTariapisfumitu : fi abfencia ca- nonicofum ex ciuitatc. j. Abfolutio in criminali.^u' pixft^- initur.fadtaratione defcdlusprobaiionis . & nor,d.feflu5 cti- ininis : non alia prxfumirur in condcmnato , vcl exco.-mmu- nicato, nifi probetur. 4. Abfolutusa rci vcndicacione, ju du- bio cenlctur abfolutus,jb inftaniia, quod rion poiredcrit, j. ."'ftacaiif.Eregula.iter vim piobandi non liabet. 6. Aditio hxieditatis a cieditoribus hxreditariis probaiida, 7. Ad^naii in feudum ar.tiquum fuccederc volcntcs non prxfumumurex. linca primi acquircndsderccndere,nifihoc probfnt. 8. Ailo- dium prxfumitur nifJ fcudum ptobecui. 9. Antiqua leutbuf probationibiis rgent , nifi cum inftitia facit pro leo & pof- feirotc.ib Ap clia fnla facii .iliquam pixrumptLoncm.i i.Ap,- pcllado iufto tcnip'.rcinterpofitaprxfiimitar. 11. Appeliacio deferta non ptxlumiturnifi probctur. ij. Arbitratorpotios quam'arbifcr in dubioprxfu.r.itur. 14. Arguracncum a mi. noriad maids in criminalibusnegatiuepr-ccrdt. 15. Antc. cedcntiadcclaiant Scinleruntfequcntia: claufula vcro in fiw pofita refertur ad ornnia prxcedentia. t6, Arracft indiciuin celcbrati contra£lu<. 17. Beneficium prxfumitm reale nifi probctur pcrfonalc. 18 . Bonotnin appellationc in dubio prx- fumitur dt prxfcnnbus.non dc futuris aftum. 19. Bonandc.s in dubio prxfumitur. lo. Bona fi ies ctiam ptxfumitut ex te- roeraiiis& iniuftiscaufis. 11. Bona fidcs piobaturiutaraen- tii. IX. Bona fides prxfumitur cx eo quod palam geftum cft, 15! Bonus^uilibetpvxfumitur nifi probctur malus. 14. Ca- lumnia non pixfumitur nifi probctur. 1 5 . Capitalis pana ia in dut»io nbn accipirUr de vltimn fupplicio, fed de mitiori pocna. K. Cafu potius interuenilTe.quam confulto interfui!»" fcmaleficio, in dubio prxfumitut. 17. Gafns fortuitus 3e itripediracntum probatur iuramrnto , concurrcnte qualitatc perfoiixiurantis. i8 Caufa iuftaprifamitur in ftatuto, ve! rcfcriptoprincipis. ij. Caufafine qui aftusiifatiliscft.noa prxfumitur inreruenifTc , etiam difponente ita affiimante. jo.Ccnfus&monumcntapublici vimhabcnt piobandi.ji-Ci- latio fa(fl.a pv.^'fumttut. ji. Claufula codicillaris ex conte- fturis etiam prxfumttur. ; ;. Clericus indubiobonac? rebus, Tcl intaitu Ecclefix idquifiuifTc pr'xf.imicur. j 4- Cbic 'S pro- batur iureiurando agentij ad matrimonium contrahendum. }<. Communicatiofmiftuumnoh ir>aiieit cororaiuiicanortcm j t j ptof iic qiioiii^uc proi,ctur «el przri(. m.,tu: i 494 Encyclopsedi^ Lib.XXVI. #' proprictatis. j^.CompenfaoiAi animus prasfumitut.fi debitot 'creditoti quid dcdcrit, legauetit, vel pro eo foluent. 57- Go ptomifro in atbitrum & aibitratorcm faao.in dubium prxlu- initni ptoccflKTe vt arbiaator, 58- Conccflio Impcrialis iu dubio donatio , non feudum ptsfaroitur. 19. Condeipnatus "ptifamituriniuftamlubuiffe litigandiciufam. 40. Condi- tio indubiononprsfumirur, nifi ptobctur. 41. Conditio potius prsefumiturquam pcna, 41. Conditio implct» non prscfumiturnifiprobctur 43 Confcffio probatiir duobus tc- ftibus. 44.Confe(fio ptaftiraitur cx contumacia. 45. Con- fc/riocrimin)spr?fumiiarexfugaecarccrefa(fta. 46. Coii- fcfl'o pra:fumitur, fiofficialispoft finitjim officiumacctifatus non ftetit per quinquaginadics iivioco officij. 47. Contef- (locriminis pta:fumiturextianfa£lione. 48 Confeflionon prrlumitur cxgtatiadeliai pctita. 49. Confcfllo in fcnpti» fafta probatconttaconfitentcm. 50. Confcllio nqn piobat pto confitentc', neceiushaJredibus, quamuis in mottis ani- eulofitfada. 51. ConfctTio numctatx dotis.vel pecunix, quz nanier.ita non cft , prxfumirur donandi animo facta. ji. Confciriodotisreceptxinducitprxfumptionem.quod in coptinenti, noncx inteiuallo , dotem recepcrit. 53, Contcf- fio de dote numerata piarfuraitur fimulata ; coutraquampra;- fumptioncm non admittitut ptobntio in contratium , nifi confcnioaduerfKpartis. ^4. Confedio in diucrfis fctipturis dequantitate fada, dediucrfis quantitatibus, non decadcm iiitelligitur.5V.Confe(Tiomi!ieriscum maritofjilade pretio jei dotalis vendits rccrpto, nonprrbat partein prctij jd mu- lietem perueniffe. <, 6. Coniuntflus prxfumitur lcirc faifta con- iun.T:us prsfumatur, 70, Con- traftus ptsfiimitur pignoratitius ex modicitate ptetij&pa- ftode retrouendendo. 71. Contraftusin dubiopfsfumitpr innorninatu'!. 71. Contumacia inducit ptxfumptioticro con- fefnonis.7) Conf /fionis verbum noi facit prxfumi flipi;la- lionera.74.Corruptciatcft'snonprxfumiturexfairociLi3t?- ftiiponio. 7?, Ctimcn publcum no nifi apeitis& cuid^nti- bus probatiouihuscft piobandum. y»^. Ciimen pct fcriptutam non prob3~'.r. 77.Cu:p.''. nonprxfumi-ut. 78. Culpain dubio |ntelli'gi ur delata&lcui, nonde leuiffima. 79. Dam luin noQ pixiumitut nifi ptobetur. 80, I3afnnum prxfumitut feii- titecreditof.cum creditum vnius inplurcs dcbit «rcspattitur. % I . Debitum prajfumiturex folutione vfurarum vel f 'ttis.g», Dccretuminterp:fi:uminducitprxfuraptionembonx§4«& liberx voli;ntatis 8 j . Dcctetum in dubioptxfumitur iuftuin. «^.Defenfiopnfumiturcx prasf-ntiacognatornm & affinii^m ipfius rd.S^.Dclidlumnon pvxfumitur nifi probctui.i*«. De- litftumpcrinllrurocntanonprobatur. 87, Dies indubio ma- gisptaplumitarquamconditio. 8«, Difpenfacio prxfumiti|t cxco, quod princeps inhaMlem fciens ptijmoucrit. S% Dif- ttatftus codcmmodo ptoh-indus qno conciatftus.yQ. Diuitem aot pauperem qui dici' , hanc fuam inrentioncm ptobitc te- netur. sii. Diuifio prxfumiturex diutinapoffeflionc fcparata, at.Diuifio prxfumitutctiam , fibonafratrum fcpararimdc- fcriptafuntin hbrociuitatis.j j. Diuifio fa(ftaintetmaioreni &minotemfratremprxfjmitur fafta maiore frattead diui^ fionem frnuocantc. 94. Diuifio non inducitur cx petitionc 8c folutione parti':. 9 1 . Do'us non prxfumitur nifiprobetut.s*. Doluscolligitur exco quodin continenti.97. Dolus peffpi- cuis indiciis,qux fafti qualitatcm concernunt,ptobandus cft. ^8. Dnmiciliutn in dubio intelligitur habitationis potius quini originis. 99, Domicilium prxfumitur ex habitatio.nc continua dcccm annorum. 100. Dom'cilij matatio non prx- fumitur. joT Dominiumptobatur coramuni opinione &fa- ina. loi. Domintum non ptob.-itut exlocatione, 103. Domi- nium probarurpotiffimum prxlciiptionc. 104. Dominiunoa probator folapf^ffcfnone , nifi eciam probecur titulus. loj. Dominium prxfumitur ex loco fcu fitu tci , fi in alicuius ter- jritorio res fitafit. l"at, 156. Falfum pixfuroicur ex fufpicione. 1 < 7. Fallum tcfli, miniumexeonon probacur , qnod tcftis (iccoriupcus, 1)8. Falfum tef.ripcum prxfuroitutex nouis & infolitisclaufulis, 1)9. Fama femiplere probat.140. Fama piobatui duobUi cc- ftibus. i^i.Faroa piibandaeft itavttcftesdeponanc fcaplu- tibus audiuifre , & noroinent pariiculaciter aliquas peifonas eciaronon incertcgati : ideraquod audiuerint a maiore pai^te pppuli : quod exprimanc caufam, ob quam faroa fit orcai itero quod fama prxcefTeric accufacionem. i+t Soliiudici alTerenci ih inqu fitionr famam publicam prxccffiiTe.non cic ditur. 14 3. Fatua caufanonptxfur^it.irin criminibus nifip^o- becur, 144. Fideieommifrim indobi> non prxfumitut nifi probetur. 145. Fideicommifrnm in-l bio prxiumitur iniun- Aum, non filiovcuidcbecutlcg!tima,fedcius hxredibus '4tf fiiiacio prob.iturprxrumpcior.ibus ; itcmc)'ic duobus tclhbus. 147, Filiatio pto(»atur, fi nafcatni in domo cx vxoie vcl con- cubinaalicaius.1^8. Filiacio non piobacntcx follnommacid- ne filij.149. fiUaiio ptobatuc cxco ti;u6d66. Habitus prxfumicurdonec probecuf priuatio. i«7. Hxrcdisinfticucioconieilutis&prxfumptionibuscoIIi- gitut. i«8. Hxresei eo quis non prxfumicur quodfit filius dcfunfti. 1^9. Hxres indubioprxfumitutrempecuniahxte' ditaria magis,quam fuaemifle. 170. Hxreticus ncmo prxfu- miturnifi probctur. 1714 Homicidium probaturfolis mini^ prxccdcntibus. 171. Idoneus prxfumitur qui non probatur non idoneus. 173. Ignorantia prxfumiturnifi ptebctur fcicn. lia^ 174. Ignorantia proprio iuramento probari poteft. 17J. Impedimejitum probatut iutamcnto concuircnte qualicace petfon.r. 17«. Impedimencum maciimonij nondum concra? Aiprobacuc fama, itemvnico teftcad dcnuntianduro, i77- Inccndium prxfumicut eulpainhabitantium fadlum. i^S.In- cendium prxfumicut cx culpa leuiffima. 179. Indicia quoque & alia argumenta,ptartet telVes & inftiuroenta, probandi yira habent. igo.Infirmus moibo caduco ptxfumitur durarc ia (il%micj|te : fccut in aiia iofitroicatc, iSx. Iracundia quid &• lurifprudentteSedl. Cap.XX. 495 ^htmefltnoapcxfuminir aifi probetur. i8x. InfolitapaAaal- lcganti pijobatio Sc incumbit. i S ). Inlttutnceti contcota & fo - Jcnnitas ,\tcm cius ftaus & faldtas pcr tcAcs potcll probari. 1S4. (ollrinncntuin pra^fumicur pctfcflum , fi oonconcincat con.uctum. rgf . Infttumentis duobusptolacis, dequibus du- bitatur,vccuni fucrit ptius.ptxfumiiurprodote etiam contta fifcam, ite'. Incctligenciapritfuniicuccz pixfcmia. 187. In- uenucium facit pixfuinpcionem & de lurc , contta tucotcm fc cutaiotcni. 188. ludioum fubtetfugicnspiaffumituthabc- remal.im caufam. 189. luiaiiientum facit ptasfumpcioncin. 19C. Iiuamentum opeiatut vt videacuc ingenctc cogicatum. Sfl. lu* oonniA tcgibus . conltitutiontbus aut mociBu'' pio- bandumed. lyt.TalequidqQeprxfuniitar, quale quidque clTc dcbct. 19 j. luspationacus noo prxfumiturnili pcobetur. jy4, luucncs pi.i:fumuntui validioies, robuftioici , & eali- diorcs fenioiibus, 195, Lcx vclDatutum in vfu crtc non pra:- fumitui nili ptobctuc 196. Legitimus ptonuntiari cupiens, noodum motalite , non temeie audiendus. iv7.Legiiimus ptzfumituicx coniunAa viiocum parentum cohabitatione. tyll. Libctatiopia;fumiturexceraporis diuturnitate,cacicui- liicacc,coBiua£l:ooe fanguinis,&catculcacionc fxpiusimcan- pcdcbicimcntionc. 199. Libctafle apr.«ll4tionc interiflc cce- dicor dcbicwtcm prxfumicur^iirsttcmrecepic nullapiotcfta- tioneiotcrpolita. 100. Liberum ptajdium przlumicDi doocc pcbbetut lecuicus. xoi. Licito temporc geltum pracfumitur. xet. Licerxtapidibusinfculpta^nonprobaDt, 103. Locatio in dubio potiu- pixfumitui,quam Emphytcufis. 104. Locuple- tiot quis in dies iieci prxfumitur. ao;. LclCus inducit prx fumpiionrm. toS. Longum tcmpus inducnf pixfumptioncm. 107. Mala: fidci ptxfumptio tolliturfpatio tii^intaannomm. ^oS.Mala fidcsetiamdiiflovnius cenis inducitur.ioy.Man- datura non ptaefumitur nifi probetur. 1 1 o, Mandacum pta;- fuinituccxfcientia&patientia. iii, Mandatum noit pta:fu> initur interucniiTe cx ccmporis cUutuinitatc. i\i. Mand.itum ci pracfumitui qui mandati vcl crediti infttumcntum produ- Cit.ii i, Maritus indubio ptsfumitut f pcruixilfc vxori.ti^. Matrimonium irobatut con'enfupi.r ttadicionem annuli ex< prclfo. J.1 j. Mattimonium prariumitur pci cohabit.'tioncm diut.nam. xitf, Matrwnonij caufam iiBPcdicntem piobacfa- merccdis x6c. Pofllflio prarfumitur , fiqujs olim fc poflcdif, fe pcol)«ucrit.?.6i.rofl"clliopr.x(iiiiiitur,cxco,qu6dquis in rcni artionc conucniatiir.i j" . r' r '■" "'"1.1» ■ -' ..... .r ■• r <^. ' ^' conceflum iebus tct-ibus» quamcencum teftihus libetavoluiitas.it;, Milcs in dubio prspfumiturteftari voluiiTc iurc coinmuai.non iniltc.iri,ni(i contrarium probec r, 11.4. Minor anmaiorxta- te quis fit , cdm quxritur , prxfumitur contracum qui ie in faac quxftioncfundat. ti^.Minnrptxfumiturcx eo,qu6dilli curacoc ii^dccretus, ti6. Minor facite Ixdi non prxlumitur, »t7. Modusin dubiopotius prxfumuurquam conditio.nS. Morbus prxfuraitur inxquo tempote venditionis cxticiiTe, (ibreui poft dcceflerit : fccus, diu pofl deccilit. 119. Mu- licrfaciie Ixdi prxiumitur.t jo.Mutatio voluntacis non prx- fumiciic , niii probctur i ? i. Mitatio tcftaraenti fepccm tc- ftibus cft probanda , & codIci!lorum rauratio quinqiictefti- bus. t ? t. MuCuum prxfumitut in dubio pecunia d^ia magis quam donatio. 1 jj. Ncgotiumquis mag s propiium quam alicQum in dubio geifiire prxfumtur.i J4. Nobiliras non pr^- fuinitur. X < 5 , N.;bilitas viicutis prxlumptionem indicit t } s, Noraeo int-rduin aigurnencandi matcriam ac prxfumptio- nemfuppcdicat. 1 J7. Nocarius non prxfumitur nili probc- iiit, t ) 8, Notarius non praefumitur rogatus. 159 Notorium pcobatur per duos teftes 140. Nouarum rcrum ftudiofifunt fufpefti, 141. Numeiatio ptxfumituc ex eo fi quis fc tccepiirc feripfetit, 141. Opioiocommunisprobatur tcliimoniovnius Dodlotis. t4). Pa£lum io dubio~pj'zfim,ne fa 9. Titulus in feruitute ex fola pa- ticntia pra;fumitur. 5 40. Titulus ex diutina poflelfione , & cx diutina prxftatione annui rcditus pr.-Bfumitur, 54 ' . Titulus in beneficialibus non probatur confeffione aduerfarij. 341. A totoadpartem valetargumentaih, 343. Traditio non proba- tur inltrumcnto venditionis. 344. Vcpditio prsfumitur , fi pretij mcntio fit fafta. 345. Venditio prxfumitur fadla ante litis contcflationem , non pofh 346. Venditio non probatur, nili dc quantitatc pretij conftet. 347. Veditor rem tradens prajfumitur de pretio emptori fidem habere. j^S.Verliaenun- ciatiua non probant. 349. Vcftitus etiam facit prifumptio- nem. 345.Vicinuspr.-cfumitur fcire fa6tum vicini. 346. Virgo pr.Tfumitur nifi conttarium probetur. 3 17. Vis noi) pra:fumi- tur nifi probetur. 348. Viuere quls praefumitur vfque ad cen- tumaiinos. j^g.Viuere partumflatur iudicioobftetricum ; 50. Voiuntas teftatoris prjefumitur magis conformis ftatutis quam iiiri eommuni. 551. Vfurarius contraftus in dubio iion prx-fumitm'. 3 5i.Vxor conft.tntc mattimonio quxfita jpr.-efu- mitur ex bonis mariti qu.rfluiffe. 5 5 5. Vxor occifa pnfiimitur a marito occifa. j 54X0 re dubiaquod benignius& humanius eft, pr.ffiimitur : ir':m quod ell crcdibilius,&: quod plerumque fiert folet. 355 Q_uc argurnenta cuique rci probandr tiiffi- ciant,nu!lo certo modopoteft definirijfed velinquitur arbittio iudxantis. I V. "De prohatiombw hd/knt reguU, i.Probationis fpccies cognatae funt informatJo, indicium fcu piaifumptio & femi-plena probatio.t.Probacio non cft dc fubltantia iudicis.j.Lite conteflataprobatio eius dequo intec partes controuertitur.altcrutri parti cft iniungenda. 4. Affir- manti nonneganti incumbit probnio.\. Poft tcrminum pic- bationiprsftitutura, ptobatio non ampliuseft admitcenda, 6. Poft concluliooem in caufa probatio non cft adniittitenda.7. Poft.public.atas attcftationes probacio non amplius admitti- tur. 8. Exceptio tunc demum ptobandafi prius aiftio fucrit probata, vel lis contefliia, 9, rrob.itio a:flimationis reium vi ablatarum prx'Ccd;re non f-qui dcbct fcntentiam.io.RenStia- tionis cxccptio in Ciufa fpolij oppofita non antc probrnda , qua fpotium facrit leltitutuin.i i.Si fuc it probatumregulari- tcr obtinet is qui probauit 3s punitur adueifarius.iz.Si rci vc.» dicatione conucntus dc domitio actoris.^xl dc fua poflcflione, quam ncgaueratjfucrir conuictus , pofTeflio ad a(!loiem trans- fertur.i 3. Si non ptobauerit is cui probandi onus incubuit, fuccumbit,(Iue a£tor f:t fiue teus, & obtinec aduetfarius, V. Ve rnjlrumemis htjhni reguk, i.Inftrumentorum appellatiooe lar::;aoranis fcriptura coti- netur.t l*riuata fctiptura inftrumcati apprllatioue contmetur in fauorabilibus,fed non in odiofis.i.Eandem vim habenttam fides inftiumcatotum.qnam dcpofitiones teftium. 4. Plus »a- lct in inftrumencis fubfcriptio, quam figillatio.j. Inftrumcnta vim probandi hibcnt 6. Si falfain tiicatur indtumentum, Si. in,inus eius,qui fctipfiiredicimr.elTo negctur.ali.ique eius pro- bandiargumentadcficiam,adcompatationem iitcrarum con- fugicndum. 7. ConiparatiQ liteiatum. facit plpnatn pio. hatioucm. V I. De Cenfeffts hiifuHt regutti. i.Confeffio noo eft probatio. 1 CoiifelTus proiudicato ha» becur. j. Inftrumcntum producens ab eo qul illud falfum difturus eftiuterrogari potcll , an eo iBftrumcnto vti vclit. 4, Ecclefiaintertogan pbteft.num ftet contra£tui,quera nullurn aut ircicum potcft d^ccK, %. Coofcfno vaius alceti noi; pra:iudicat. VW.De ijfuJitombM & termentts hd/imt regutd. I.Ad eliciendam veritatcm rcusefltorquenJus.i.Vniustefti» inonium ad lottutam non fufficit. 3 .Fama ad torturam non cft indiciiim ad totturatn.^.Fugafocii facttindicium ai torcuram alccri fociodetcnto.s.Minx non fufficiunt ad tortura.^.Si rcus deptehenfusfitinflagrancicrimine.fulficit ad torturam.g.Co- fcfiio citraiudicialis fufficit ad tortaram. 9. Confelfio faAa coram^udice incompetentcfufticit ad tortucam. 10. Indicium focijno ftifficit ad torturam.ii.Inimicitia capitalis folanoefl fuflSciens indicifi ad cortutam.ii.Indicium moricntis vel vul- nerati fufficit ad toituram. i j .Si tcus V3riat,?c raentitui,fufficic hoc ad torcuram. 1 4 Fuga facit indicium ad cortuta^przfertim fi e carceribus .lufugit. i s.Contumacia citati Hon comparentis iodiciutn facit ad tortutam.i «.Confuctudo dclinqucBdi indi- ciii cft fufficiciis ad torturam.i^.AfTertio loci neque ad tortu- um iicquc ad inquifuioncm iaditium facit. 1%. Kegi^larit^Mi cmnis torqucii poteft,quinon reperitur prohibitui.ip.rrarfen- fcntibus clanflimis yiris & pationis caularumqaiflio cft hi- benda, 10. Caufa:cognicio prxtniticnda e/Vtoicun 2.1. Ptius cognofcatur,an dcdclitSo conltct, quam tortura adhibcatut. ii.Priias de qialitate dclifti ct)gnofcatur , quam ad torturam vcniatar.i j, Priiis cognofcatur , analiomodo dcliftumpto- bari polfit. ;l4. Rcu/ante prandium torquendus eft, ieiunius. xj.Tcftibus torqucndis copia indiciomm & pioccfTus dati non debet.i*.Qua:ftionem habiturus non dcbet fpccialiter in- tertogare : puta, an Lucius Titius homicidium fecetitifed ge- neraliter-, quij idfeceiit. 17. De focio criininis intcttogaic teum iudex poteft.ig.si vniut cfiminis pluics fint ici , a timi. diore , iuniote, fufpev.^lilfimo , & 3 quofacillime poffe veium fciri iudcx crediderit , incipicnia elt quxftio. 19. Qu.Tltioni fides cft h.ibenda ,feu, Ei,quod tortus confeflus elt , llaridc- bet. jo. Si iudex iniuftealiquem , vel vltra modum torque- ti fccctit , punicuc. C A P V T XXI. De ^ttxfiione inris^ P R E C E P T A. Vporalis.i.continu.ata vel non. Ailio cttulis eft adho lcgitin:a , cx lcgc fiue qiia- cunque ali^ iuris parte , prac^rqiiani niagiftratuum ediclojcompctcns.lcgitima causa fuhnixa. ' j^uHo pnftoria cH adio cx prxtoris vcl alius lua- giftratus iurifdidtionc introJutn:^. Dicitttr etiam honoraria. Vtraque cR dircda , vel vtilis. Illa datur ex ipfis Jegis fiuecdicli vcrbis expreiTis : lia-c non cx iplis vc: bis,fcd ex niente & feuientia lcgis fiue cdicfli. .^«y«y7-^«.-H^4;fif«.f»j comp.iratx funtpocilfimunj adioncs rcivlcs omnes, itcmque aftiones cx obliga- tionc contrachis prohcilcentcs : pocM cMsa , plera:- que a«^iones ex obligatione dclidli profitifccntcs: pa.-»£ & rei ctiusii Jir/iitl , icidcm acbiones e>; obliga- tionc deliclii. ji^tio bo>i£ fidei eft , in qua libera poteftas a lcge , p.rmictitur iudici cx bono Sc a^quo xlliiiiandi quan- lum actori rciliiui opottcat, A£iiojhitll itirif ctl:, in qua iudex prxcisc adftri- ftiis eJl de aiihonc in iudicium deJudtapromintiare lecundum naturaiii a(5lioni ifti a lcge vcl a iure dacam. A niagnitudinc. jj.Lxpcnfrin .Tftimationf rei deduccnda:. H- CoramoJam longioris yita: in obligatlonibijs icfpeau prx- fcriptionis non eft conlidcrabilc. JS.Non tam qu3ntita;is quam qualitatis ratio in aftmiatiortc liabcnda. j 6. Aftcclionis a;rumatio non attenditur. jT.Qi^ando dubitatur, cuius vslons vel monetx-pccuniadebcatur, intelligimr moncL.a vfualis & currcns in loco contraftus 38. Si pecunia dcbita (it alterata, 2ftiraatiopecunia;dcbetur,qua;fuittemporccontraftus,vlti- ir>x difpofitionis , vel ftatuti, nonqiur- clttemporefolutionis, ? 9.Moneex> valor infententia eolidciatur tempore ftntentii-. non executionis. 4'. Mouctu: valor in graiii principis atten- ditur tempore gratis faftx. 41- Si moncca , qux tuit temporc contraftus.teftamenti vel fiaiuti^amplius nonrxtat.tum {olu- tio fieri poteft in alia moiieta.ad valorcm tamcn incrinfecum monetx antiqux. ^i.Species qua; ucbetur,non cius .rftiraatio 1n libello petcnda, 4 i.Qui ceru fumma diuerfas (ummastcn- f fir, non de e?dem, fedde diuersa lumma fcripdflc pixlumi- tur. 44.Si quis plus pctieiit causa cadcbat iurc antiquo, hodie triplici pa-natenetur.45.Sicreditcrnon totum debitum , (ed partcm eius petierit.cxceptione repeilitur.^^.Vfurx ncc lure tiuili peti poflunt nifi cx cetti^ C3uf)s. 47- Es ftipulatuvfura; rcus rem qux petitur non reftituit,vel de damno dato , aut cx dcliao agatut .-quanti (ua intereffe aftor iurauerit , in tanturn rcus cft condcmnaudus. 5 5.Milcs & nobilis non nifi in id quod faccrc poteft tenctur. 5«. Clericusnonnifiinidquodfaccte pottlttenetur. 57. Fi- liusfamilias fui iuris effeclius.ex contraau quem in patriapo- teftate conftitutus geffit , ■aiinmd in id quod facere poteft te- netur. ^g.Siquida^ftor reodcbet, compenfatione oppodta niinuitur condemnatio. 5 9. Compenfationis affine remediuni cft Reconuentio, quod ceffanie compcnfatione habctlocum. ^o. Sipurafitobligatio, ftatim agi potcft. «i. Siindiemfit obligatio , ante diem venientcm agi non poteft , fed nec die venicntc, n fi eo pra:tetito. 62.. Tcmpus contiacT:ui adicftum incipit curiere adie contraftus. 6?. Diesin contraftuadic- (flus in dubio intelligitur de prpximo non vlteriori die. 64.51 <5uis promiferit certam fummam tribus tcrminis foluendam, termini illirelinquuntur arbitrio iudcis conftituendi- 65. Si fub conditione obligatio contrafta eft, nonnifiexiftente con- ditione aftio compctit. 66. Ante c.i'cndas dari ftipuiari nihil aliud eft,quam fi quis ftipuletur calendis dari. 6 7. Siquis pro- jnifit poft aliquot dies vel annos daie , poft duos dies vel duos annos dare tenetur. «S. Siquis firie temporis- pr.Tfinitionc ijuiddace promifit, teneturdare quam primumpoterit. 69. Si quisannua, bima, trima dic cjuiddare piomifit, vei dare iulVus eftifmgulis annis tertiam eius pattcm tcnetur pr,i;(lare. 70. Si caufa'criminalis ciuili incidat, interim ciuilis cft lufpenden- da. 7T. Si teus inmagifttaLupofitus lit, nonnifi Hnito magi- ftratu aduerfus eum datut aftio. 71. Tcmpore luftus reus non debet conueniri. 7 ?. Si princeps rco dilatoriam exceptioncm concc(rit,interimnone(taftloaduerfus eum.inftitucnda. 74. Si aftoL- di!.itionem aduerfus fuos creditores impetiauit , ea- dcm aduerfus cum vti poifunt eius-dcbitorcs. 75. Si reus ex caus.i neceffariavel iufti ell abfuturus , inccrim adtio dilie- icnda. 7^. Cumulatioaaionumregularltcr citpioliibita. 77. • Si plurcs comp.ctantacSiones,in ^rbitrio aftoris eft.qua potif- umtim velit eKpcriri. 7». Quot funt fafta,tot funt aftiones & jibelli , totidemqiie fententi.T: rcquiruntur. 79. Si ftatuto aj probationem alicuius ncgotij requirantur tcftes optimi , vel optimv fam.x- & conditionis : tunc fundans fe in h.ic qujlita- ;te .articulare illam & probaiv dcbct. 'io. Ncmoinuitus agcre oogitur. i!i. Otticium iudicis affine remedium eft aftionis, • c;uod competit fi vcrba Icgumdiriganturadiudicem.8i.Eft itera affine aftionis rcmedlum dcnuntiatio Euangclica. 8;, Sli itfm aftionis affine tenaedium exccf tio. 1 1. Dc retraRii munhtfdi iKjinit ieg}!!ii. I, lus liuius artionis dicltur cominunc efle 'mtiltis ciuitati^ bus. 1. lus hoc rctrailus odiof im dicitur non fauorabilc:idco- que itftringcndumnon e.vtendcndiuii c(ie. 5. Aftlo e(t per- fonalis. 4. Aclioeft ftrifti luris. 5. Aflio h^c cum fuo nire peromnia ius fucccfTioius fcqiiitur. (■. Si cognatus acboris icm aliquam vcndidit , vcl alio (imili mcdo alicnauit , compctic aio compctit. lo. P.ttri cor^iiati tanquam admmiltntori tilii fui , qui aj i>oftulat/Juin cft inliabilis, a&io nou denegahitur 1 1. Vciiditovi ii.vc a.Clio non compttit. ti.Si emptorrcna rurlus vcndidcrit,ipriu^ non prioris vcnditoriscognatis ius rctra lus compctit. ij.Siplu- rcs velutimaiitus Sc vxor rcm vendant , vtriufquc cognatls ai-^^io co.mpctit. 14. Si quis non Tuam, fcd a!ienamrcm.con- fenfu domini vendiderit , non venditoris , fcd ilomini cogn.i^ tis ius retraftiis compctit. 1 5. Si quis rem cominuncm vciidi- dcrit, cognatis vtriiiUiuc focij compctit ius rctraOus. 1 6. Affi- nibus vcnditoris non competit ius rctrartus^ i 7. H.rrcdibus coe^natorum venditoris itcm ius competic , quod compctebat dcrunc^is. 1 8. lus hoc cedi non potelt. 19. Maritovxoris no- pv.nc agcnti compctit adio. i.'. Vxori fine confcnlu vcl au- thoiitate mariti h.TC aiftio non compctit. ii. Domino fcudi alicnari ius rctr.ic^us competit. ii.Eniphytcufi ven.dit.i, do- mino , direi.1o ius retia«^us non dcncgatur. i j. Vicino quo- «guciusrctradus competit ex conditutione Inip. Friderici dc iurc protomifcos , &: ex fpeciali loci confuetudinc. 14. Socio quoqne ius retracflus compctic cx conftitutionc Fridcriri. 1 5, Socio quoque omnium bonorum intraannum a foiuta focie- tacc compctit ius rctracliis in parte altcri focio durante focictate pcr rctraftam acqui.lta , oblaco pro raca parce ., pretio. 16. Cui teftator ius retraiSus in ccltr.mcnto lega- ulc , ci quoquc compecit ius letraiflijs ex cciinratnto , ita vt cognatis vendicotls lif praffcrendus , etiam nou obLtto prc- fip. 17. Rcgulariter hic aftio aducrfus empccirera noii aliutii competic. tS. Harc ailtio etiam peraliumcompecit, puta pct patrem ccJgnati. '-9. Tam rei vendit.v , qu.im cmptoris , pro arbitrio ac^loris poteftaditi.50. Si aiibidomicilium h.'.beat,;;!i- bilwbirei emptor,in loco aomicviij potcftconiicniri. 5 1. Cle- licus cnaptor cam apud ciujlcm, qiiam EcclefiafticumiuUiccm poceft conueniri. j .. Si plurcs res d.ucrfarum iurisdiilionuni vno coniraclu vcndita» func , ii iudex adcundus , in cuius iu- rifdidionc rcs priacipalis cll: fica , cuius ali.i; fiinc accefTioncs: autfi «qucpnncipalcs func , is iudsxadeundus , in cuius iuris- diifVioae liiaior pars eft rcrum venditarum. 3 ? Fruiftus quo- que rci venditae cum ipfa re vcniunt rcfti,tuendi. 54. Vfusfru- ftus qui proprietati vendita: acccfiic : ctiam aftione propoiita peti poicfl. ; j. Nonnili cotam,v^l omnes rcs vcndit^is adot peterc poteft. ;&. Rcscpmmifi.a, puta caftrum vcl Feudum, quod ex liiqua caufa in commiffum cecidic , & lic c.iftro vcn- dito acirciTir , vna cum caftro j^ttipoteft. ?7,Arbores etiam pcRiicate anno rctiaftns ab emptore ca;fa- in Irac aftione vc niunt pralUndx. j 8. Re fub coridit'onc venditi ,conditione veuditionjs adhuc pcndente nondum aftio propolita compe» tit. 39. Si a£lor intta legitimum tempds nor. egerit , poftea agenti obftat temporis prxfcripcio, 40, Omnia retraitiis fo- lemniaab ailorefunt obftruanda, videl. gcnetis rcccndo, ^ijteius rccenfionis oblatio , prctij libktio & rc'idui pollici- tario , inquifitio vtartor adrctfaduin admittatur, cicaviofor- in3l's (quam vocanc ) in caufa retraclus & tecufata: pecunix. _4i. Prjma igtur folemnitas aftoris eft generis recenfii. 41, ■Alterum aiftoris officum, pietij cbhtio : (ecus exccptionefub- inouebitur. 45. Nori futficicaucem aftoriotferrc pretium.quo res ven t : fedrecfeeuni ofF«rre opottec, alioqui adhuc di- ccndum , excepcionem pretij non recle oblati ei obftarc; «juia in iure paria funt : Aliquid non cHe faifluni , &c non lc- gitimc elTe fsiSum.Qui vero dicit,r>on recte preiiuin efTc obla- tuin, er probatio eius quod dicit incumbit. 44. Tcrtiumacfo- ris officiumvidetur , prctium obiacum , fi id emptor accipcre nolic ; vel abfic , confignare atque deponere. Sed id aftori rc- mitticur. Secus eft de iure communi & cuiuftiue lociconfuc- tudine fpeciali, 45. Quartumaftoris ofticiumeft tequifitio, vt ad retracflum iemittuur. 46. Quintum , vcemptorcm in ius vocari fcu citari faciat. ^y.Peccincticem ad officiumaftor lisrcmquam pctit delignarc. 4?;. lurare debcc aflor , quod hanc aftioncm fuo nom.nc & ad fuum commoduin finc fraude infticuac : Si vero rcus non pccicnc iufiutandum , aftor ad id priftandumnon eftadftiii1:us. 49. Petciucc itemad ofHcium aftoris jfQluereimpenfas reo , quas rei retrahcndl nomine fecit. 50. Cognatio aiSoris probatur confeiTionc aducrfarij, quamuis ah co fit reuocata, nifi errorcm coiifcnionis proba- berit. 51. Citatio pcr teftcs repiobari poteft fine alia renun- tiatione nuntij : eique duo teftcs funt adhibendi. 52.. Contra- iftus fimulatus & fraus non praifumitur nifi probetur. 55. Si dubitetur vtrum permutatio fimuleturin fraudera retradus, necne, venditor cius rei cenfeturtcftis idoneus. 54. Simula- tio pcrmutationis in fraudcm rctraftiis fa. SifiljofamiliaJlcgatum fit , patri datur 'aftio Reliiftum Vitio vt Mxuiarain vxorcraducat,Titio,noa Mxuixdybj.tur. 3. Siciuibuslegaturaficjciuitatifipr.^cIatoIcgatumfit.Lcclefi^ debetur.4.Lcga»um Canonico,vel Canohicis, no dcbctur Ei- clefi.i;,fed ipfii Cansnicis.^. Si Ecclcfi.\' relius. 18. Si vfusfrudtus Icgato adi^eila finc vcrba , qua: propricraci rnagis quam vfufrui-tui conueniuncipropriecas magis cenfccur legata quam vfusfructus. 1 9. Si vfusfruccus omniuni bonorum per infticutionem rcliftus fit,& alius poft mortem vfufriiifluarij Kercs fit inftitutus:invfusfm£tuslcgato vidcturctiSproprietas inefTc. 5 c.Intcrdti proprictaie legata, vfiisfruiitiis tantum pra;.» fumaturkgatus. 51. Interdum vfiifruiftu lcgato , vfustantiim debctur. 51. Inccrdum frudibus lcgacis , vfusfrui3-us debecur. 3 5.Si tes ad vfum fic legata vel donata, intclligitur proprietas rei legata,aon nicrus vfus. 5 4.Cffu les^ato.non dcbetur res ccn., fixalis.? 5.Rcbus,qux in loco aliquo funr,legacis, ca qux excra illura locum funt,non dcbentur.3 (5. Rcbus,qu.xin aliquo loco funt Iegatis,ea qux cxtra illura locii (imt,non dcbentur. 3 ^.Re- bus,qu.-c in aliquo loco funt,lcgatis,n6 debcntur ca,qu.T poftca tertatorc ignorantc e6periicnctunt.3Js.RcbusJ qux in ciuitate funt,Iegatis,debentur etiam ea qux funt in fuburbiis. 59. Eo qtiod ex h.i:reditate rupercrlt , Iegaco,id quod medio ccmpore alienacum & dirainucum cft,cx hxredicate non dcbctur. 40. In i.lmdiifto lcgatP regulaticer, quod tcinppre morcis hxredis ex hxrcditatefupereftjomne vcnic re/lituendum. 4 1 . His qux vi-. uus tcrtator pr.isrtaie folitus eft legatis, ea debcntur qux ordi- natic.non qux cxtra ordi nem teftatorprxftitit.41 Lcgato prx- dio,fimul etva.n fcruitus,qux prxdio debetur, legaca pixfumi- tvU'.4j.Mobilibus rebi^kgacis,n6vcnittntnonuua debitorum. 44. Gw Encyclop:xdi^ Lib. XXVI. 50Q /V4.Giegele5atd hOn haricduiB commune negotium gciretit,& fumptus fcccrit, pi;L' faniilix ercifcund.i; iudicium id pto parterccuperac, 9. lu- dex QiuiUonema tellatote factamfccjui dcbct. lo.Si rcs con)- modediuidi non poteft adlicitationem venitur. i i.ln diuifiO' ncnonfoliim quantitatis,fcd ctiamqualitatis latio cft haben- da. IV. Sumptus quos harres in defcndenda haicditatc fccit, cx hxrcditdtc deducic. 15. Si rcs intcr aliquos communislit, competit adlo convDiuni diuidundo. 14. Si vnus fociorum te communi vfus eft,& fiu^iis ex ea perccpit , ad eos commuui- candos focio,tenetur. i^-.Si rcs cx dii;ifione perccpta euinca- foluend.i,n6 comprehendit rcs inaiftimatas, 5 i.Si genus fit lc- tur,aduerfus;cohsvcdcs,vcl focios co nomine aftio competic. gatum quantitate vel fumma non adie£la,omne idquod tefta- ita, fivxore non duxerit, fint "egata: ■fi vxorem duxerit , ducenta, non ciiani alia centum dcbentur, 54. Sumptusquos hastes in rera legata fecit,ia reftitijtione rei 4educit,vel perrcftitutioncm rei rccupetat.5 j./Eftimatio eius •quo res legata melipr eft facfla, rcfcrtur ad tempus rcftitutio V I. Finium regmdartm aSlio hae habet regul^s. tui WCgawtia» Aai^fa- niilix her- eifcundi nis,;ion ad tcmpus quo fumptus favfti funt. 5 6. Om.nibus rebus .^ertialicuius generis lcgatis,rc5_etiain vcn,-iles eiusgcneris lc- ■gatariodeheritur. 57.51 eidcm fajpiiis lcgatura fit, vel fieidera ■Jeccm ab inftituto,& deccra vel alia fumma a fubltituto legata inttnon debetui- vttaque fumina.5 8.1n dubio prxfiimitur lega- ■sumvnius ptxftationi^inon annuumvel lelterabile. 59.De le- gatogeneris debct extrahi Ipecies eidemlcgata.fio, Si filioha- milias hafrede inftituto,pater rogatus fit filiura enianc;ipare,f!- mul etia rogatus pr.ijfumicur emancipato haercditatg reftituere, vilchri violati hg^ie in vfu aon eft. I X. ABio damni infeEli hoi habet rtgttlat, i.Si aliquid fiat vel faflum fit,ex quo alius damnum metuat, ic damno infcfto ei datur adiio, vt fibi caueatur de damno , fi contigeriijpiaeftando. 1. Si reus tioD capeat ador, piitituriii poffcflrionem. i . Si cautum fit & damnum fecutum cx ftipu- iatu dat(jr aftio. 4. Darani infcdi aiftionis adfinc re- mcdium cft , fi quis timcatjfe abaliquo ofFenfumiri : hog cafu cautionero petcrc poteft de iion ofl^endcDdo.j .In iam difta aiftioDC de nonoffi;ndcndo perfidciuflTores eft eaucndum. tf, Rcus cauerc dcbct non foltlm pro fe,fcd etiam pro confanguir ncis fuis& amicis, 7. Non in pcrpetuum caucr» dcbet , fcdad tempuspro aibittio iudicisinoderaudum.S.SircUs non cauca^ roittitur io cxilium.9, SicautumCc &offenfa fccutaex ftipu- latu datur aifMcio. lam diifta aftio aducrfus alium quam qui (xfituQodatur.il.Adfinc propofita;aftionis de non off^cnden- do rcmcdiumertroetumiudicis olEcium , quod itnpeitireiu- dexpotcftetiatB non petitum. ^iO*- » lurirprudenti^ Se6l.I. Cap. XXII.&c. 501 X- DeaUione ad rem^oHittatn reuocaudum te- neantHT hi canones- I. Adlio ad teuocanj.un iioii.itioncnid.itiir cx iidcm caufis cxquibus d.intur cxccptioncs aductlus adioncin pixccdcn- tem. Hiicdibus ipoqac donatoris artio ad rcuocandain «lo- nationcmcompctit. ). Aduciiush.rrcdcs donatati) .ir, antcqium conucniatui vocato in iudicium crcditorc,oltcndat libi cxccp- tioncm compctcrc. XIV. De yiflloneji farniliA furtMmfecife dicatur , eji hsc regula. •^i familia furtum fcccrit vcl damnuin dcdcrit , dominus tanruinpra-ftando , quantiim li vnus IiIki homo dcliiiuiflcc, pra-flarccur, ciccpciohc cucuscfl. 3i f.imilie funum fc- cinc ilica- tur. Xl.Deeo quod metm caHftgcftum ejl.flm h^ reguU. x V. De Condiaione indehit.fum hx reguU. i.Si quid mccus caufa gcftum cft,ad id rcf>;indcndum dacur alio, .;"i.(f 7 maw cnH.t. 1 In ailione quod metus caufa in li- tcni iuMuir. j.Intcrdum ipfo iuce noii valcc.tjuod mctus caufa gcftum cit,fme aAione rcfciirotia. XII. De dolo malo htfunt rsgnU. i.Si quid dolo malo gcftum cft:,.ld id refclndendum de dolo aJtio duur. 1. In hancaftioncm vcnic vt gcflum retradecur. j.Dc dolo actio incra bicnnium.non poft datuc. XII l.De ifiiuri.triirnmaiiifcft.iuetir,non laccraiicric . iniuriarum aiflioiie tcnecur. jo. Si quis aliqueni teccric capi,3uc aliasin iudiciofl- necaufainquictari , cenecur adlionc iniuriarum. i J. Siexecu- ti»r in exequcndo fines niandaci cxcefTcriCjCcnctur.' i.Si iudex I. Condiiflio indebici conipctit fi indcbitum fitfolutum: compctic itcm,quando dcbitum quidcm folutum cil, fcd folu- tione iion contingic Hbcracio. t. Condirtio indcbici compe- cic quocunque loco , & fic in loco ctiam in quo folutio facla cft. 5. Condidlio indcbici rcgulacitet trigintaannorum prarf- cripcione tcpcllitur , pcrindc ac qua;uis alia. XVI. De condiUione ob caufam ef hxc rtguU- Caufanon fecuca, condiciiucidquodobcaufam iftam da- tum vclpromillumeft. r XVII. Dc condiElione ob turpem caufamfnnt ht reguU. I. Si quid ob curpem vcl iniuftam caufam datumvel pro- miffum cft,liac aftione condicituc. 1. Condiftio obcurpcm caufam eft ccndidio dati ob id, vt quid fiat, quod bonis mori- bus eft concrarium , quar datur ecfi res lecuta non fic. 3. Rc- quilita eius tria func : dacum tfle aliquid vel failum : dacum illud c(Ic vel fadum ob caulani turpcm : folius accipicncis turpitudincm lubefTe. XVIII. De Negntiorumgeflorum aSiione hc funt reguU. I. Negociorumgeftor,nifia fententia contra dominumla- Condiaio inJebici Condiftio ob canlam. Condiaio ob lurpcin caiiram. Negotio- lum (jcftoJ tuHi aclio, ' ifiiu.le atKiuem i \c.-«minunicauic , iniuriarum adionc tenc- ^^ appcllaucric, & appellacionem fuerit profecutus , domino rjr.i?. Sifilio ve! fcruo ia.fta (It iniutia,patri veldoininoeius litis tcnetuc. i. Negociorum gellori contraria negociorum compctit adio. 14. Cognari quoquc iuiuriis afFefti dacuc gcftorum adio aduerfus eum , cuius negotia geinc, dacur de adio.i 5.Si famulo facVa ficiniuria domino compccit adio.i ^. jo quod in res cius impendit refticuendo. Si cadaueti vei dcfundo iniuria fa"^a fic , h.crcdi compecit adio. 17. Siiniuriafaflaficcicrico vcl Monaclio, Eccle!i.i:vel abbati compecicaclio. 18. Si vxor iniuria fit affeda , marito quoque cius dacur iniuriarumadio. ^.Subdicis iniuria afFcctis ma^iftcatui iliorum iniuriari.im adio compe:'c, ■ «5. Pncna in.. iuri.r hodi J .-eftimatur ab adore 3c pcrmj.tticur aibitrio iudicis decerncnda. n. Si ex loco iniuria: llatutum ptKnam auxerit , puca l! ind^^mo poceftati4aliqucinpercufreric,obtineciftapcE- naetiam li in confinibuseiusdonius aliquem pcrcufTerit.ii.Si ftacutum pocnamauxerit deiinquenci de noiftc , iccm auxerit delinquenci iu cali placca ,' fi qais de noAe in cali place,'i deli- queric non augccur ex lioc duplicicct posna. 7. j.Siofficiali in- iuriam fcceric ciipitc punicur. 14. Si quislibellum famofum inucncLim manifclbueric caplce punicur. r 5. Si quis libellum famofur.i conlcripfcrit capice puuicuc. 2.1^. In ad^one iniu- riariim pcci etiani portrmc fumptus,damna,lucraamifra,&: om- pe id quod atVoris intercft. X7 Tn adione iniuriarum ador " 'ecrtum dicere debcc , quid iniuri.e faclum fic : iceiii annum, ipcnfcm & locum uiiuri,^ dciignace debec. 18. Sufficic aftori exptimecc fummam qui inluriam ^ftimat , falua taxatione iudicis: ncc opus lubet iuramentum de xftiaiatione pr.cfta- rc,nifi uoft t.u'ationeiii a iudice fadam.ij. luramentum pur- e?tion!s iii adioneiniuriacum ,fcilicec , quod rcus iniuriandi aniinum non habucrit,defcrri n6n potcft.jc. Domnatus adio- nc iniilriatum fic infamis. 51. Tam ciuilitcr ouam crimi- naiitet iniuriarum at:;i po-cft. rrcdicacis pctitio, qu.^ ex co dcfinitur vindicatio ha:reditatis. Eftque ciuilis, pr£toria,vel ex vcraque mixca. Rei fingularis vindiqgrio cftciuilis velprstoria: vtraque vero rei corporah's , veJ incorporahs. Vjndicatio ciuilis rei corporalis eft a£tio domino contta detinentem data. Vindicatio ciuilis rei incorporalis eft vindicatio iuris in re aliena adtoris vei rei ipfius iure ciuili conftituti. Vindicatio prstoria cft adtio in rem ex prxtoris iurifdidionc compar.ita,iuris ciuilis paitim confirr- lTiandi,partim fupplcndi causa. R E G V L jE. I. "De InterdiUis feu mandatis hx, fmt regulit, \ I. Interdlftorum loco fuccertcrunt mandata,qux nihil aliud quam intcrdiita etVe videntur , in quibus decernendis ftatur n.irratis fupplicis libelli. i. Mand.ita duplicia funt : cum clau- fula & liuc clafula : mandatum cum claulula his verbis dcti- nitur: Maiido nbi vt hoc ticias , vt remablatam Titiorcft!- uas : vcl li te gr,;uatum fenfcris, comparcas talidie allegaturus caulas,quare non tcnearis mandato parere. j.Taliamandata cum claufula iulliticitoria de iurc ex communi opinione fub- fiftunt ac valcnt.4. H,vc mandatanon decernuntur nili iurif- di;lio iudicis quoad rcum immcdiatc tit fundata. j.Manda- tuin cuni claulula pcr comparitioncm foluitur in vim iimpli- cis citationis. 6. Si non comparet is cui mandatum eft , man- datum firmuni mancr. 7. Mandatum'cum clautula vim lia- bet fententia: intcrlocutovix-,non delinitiua: : nili decrctumfit in iudicio cum cauf.i; cognitione , & poft contcfTioncm rci. S.Mandata fine claufula valcnt. ^.ludex in decernendis man- datis finc claufula non debct etVe facilis,prKfertim ad inftan- tiam fubditorum contra dominos. ic. Si quls mandato fine claulula non paruerit,in posnam cius iT)andati iiicidit. i i.Man- data feu intcrdiOta liint triplicia:AdipifcendK,retinend,'B & re- cuperand.t polVeirionis. 11, Rccupcrand.c polVclVionis reme- dia plura funt. i s.PofletVoria remtdia non dantur pro iuribus mtre pcrlonaUbus. i^.Si annua penlio non tbluatur,incerdi- ftum vti polVidctis vclvndc vi compctit. 1 5,In pollelloiiisre- mcdiisnon admittuntur exccptiones altiorem mdaginem re- quircntes. i6,Iudicium pollcllorium retinenda; poflcflionis duplex eft : ordinarium fcu ptcnarium & fummarium. 17. In ordinario potVetVorio retincndi requirirur procelVus oidina- rius &: plcna probatio.iS.Sententia in hoc iudicio lataeftde- finitiua. i^.In fummario potleflorio retinend.x lummariepro- ccditur& appellatur illud ctiam momentaneuin. lo.Fi^iis hu- ius iudicij elt ne tite pendcnte partes veniant ad arma. ii. Sententia in hoc iudicio clVinterlocutoria. ix.In hoc iudicio probationts impcrletla: & fcmiplenx fufficlunt. 15. Appella- tio in plcnario ludicio in camcra rccipitur, non infummario. 1 5 . In tummatio teu momcntanco polVclVorio retincndx pro- ccditur abfquc libcUo iSi litis contettatione : in camerapri- miim tit inhibitio & fcqueftratio poflcfllonis : & vtrique par- ti iniungitur vt ccrto termino cempareant , & iura tua pot- Iclloria tummatim pcrarticulos cum nominibus teftium pro- ponant, 14. In hoc iudicio non datur aducrfario produftoruni copia, non exiguntur rctponlioiies , lis non concefLatur, nec iuratur de calimmia, nominati commiiTarij deputantur , com- niiflio in communi torma decernitur, & ccrtum tempus cautie cognitac alVignatur : Attcftationcs vtriiique producuntur, nulli earuin Ht pubiicatio, fed llatim concluditur. i^.Sentcntia in hoc iudicio Lit.^,iudex poteft pattibus aflignare termimun ad cxhibenduin lihellum lupcv ordinario iudicio potVeilionis vel proprictatis : quod tamcn in camcra non obteruatur. xC.\n hociudicio lummaric de poftcflionc cognofciturfaluo plena- rio pofleflorio. 17. lutcrdidura vti poflidetis competit, ti vis iiat poflidenti. 1. i . Inrerdicti vti pofli Jeris duo tunt requilita : poflcflio cx parte agcntis , ^ tiubatio cx parte rei conuenti. i9.In inrerdiclo vti potfidctis is obtincre dcbet,qui anciquio- rem pofleflionem probat. 30. Quod fi pariter probafVeiit pof- teflionem,ncc appareac vtia iit antiquior, tunc is obtinere de- bet, qui titulum jailcgauerit & probaucrit. 51. Interditfli vti poflidetis adtine remedium eftincerdietura,quodincerim Hif- pani afipellanc : itcm eius adtine rcmedium eft mandatum de non otfendendo. I I. De mandato pignorationis eiufcjHe aH^ione hg,fmt regul&. I. Ratio huius mand.Jti , eiiifqup conftitutionis & aftionis eft pax publica. 1. Hoc mandatum eft rctinenda: poflreflionis : ideoquc .ib intcrdiilo vti polVidetis nihil aut parum admo- dum diftert. ;. Hoc mandatum eft ordinarium & plenifli- mum pofleflorium. 4. ludaico 1. diftamari non eft abtimilc. 5.Vcerque aiftor & reus in hoc iudicio dicipoteft: quanquam Ailoris loco pignoratus in Camcra iiabctur. 6. Caufa huius niandati elt Pignoracio , quando fcilicct ftatus vcl nobilis Imperij altcrius ftatus vel nobilis fubditos , aut corum bona mobilia i Ir-^ larifprudenti^Sed.I. Cap.XlV.&c. 503 nioHliaoh contentiofjm iurisdiilionem vclpoflcirioncma!!- . In intcrdiflfivTQC vi vcnit rd quod intcteft aftoris 5{ bmnis caufa. 7. In interdi<5to vnde vi in litcm iutatur. S. Fiu- .flus quoque in intctdic^um vnde vi vcniunc. 9. Pcrtincncia* quoque cailri) aquoquis cft dciedus.veniant tcftitucndar. 10. Si is qui alieno nomlne polTidct, petcnti domino rem non re- ftitucrit : tam cem ipfam , quam eius xftiimationcra priftate lenctur. i. Si res mobilis cx iniuftacaufa adaliquem perue- cit, dt qua is ad qucm perucnit, aftori proprietatis qusftio- nem mouet, prius cam rcftituerc dcbct ,pofteaque dominmm Vendicaie. ii.InterdicTtumvnde viintraannum competir.non poft. I j ■ Locus & tempus fpolij ab aftore. ia libello exprirai «lcbet, I V. De Precario fmt ha reguU. 1. Interdiiflum de precario corapetit,fi pKcaricmi non refti- tuacur. 1 . Incerdiftum de precario a!ii, qu mi ei qui conceflic, non datur. 3. Intcrdiftum deptecario compecic eciara aduer- fus tettium poffcfforem. V. De rei vifidicatione/hnt ha reguU. l.Rei vindicacio compecitex Dominio aiftoris. i. Rcido- talisvindicatio raarito non vxoticompccic. 3 Si prior domi- nusremaV allo praefcriptamrecepcric , & legicimo cempore pratfcripfcric : In eius vindicacione primopr.xfcribcnti praefer- tur. 4. Rci vindicatio aduerlus poflcfTorcm lei compctit. 5.1n atbitrio aifloiis eft, vtrum in loco vbi res cft, an in doniicilio rei conuenti rei vindicationcm inftituere vclit. *!. Sipofl^cfTor in rem furaptus fccic , agcns rei vindicationc hos poflcfTori tenecur rcfticuere. 7. Ad:or pctens rem fibi exhibcri, audien- dus eft. 8. Vindicationc duo funt deducenda & probanda : Vnum eft , dominium ex parte acT:oris : altetum pofTcflio fcu decentio ex partc rei conuenci. T(m. 11 I. Capvt XXV. De Bxccptiomhus. PRiECEPTA. Adcnus dc .idionc : fequitur de exceptione,(\\i3t ^^B cft rci conucnti dcfcnfio. Eftque I. nominat.ivcl innominata. 1. pr.Ttori*a vcl ciuilis. 5. perpctu.T vcl tcniporalis. 4. pertinens ad ipfim aftioncm , vcl proccllum. ■-■ E.vccptio nompiata cll , quiccrto nomincin iure cfldclignata: vtcltcxccptio dolimali, mctus,rci venditiE &c. E.vceptio imominata efi. , qui iure non eft defini- ta , led ex fadlo incidenti.conccpta : vnde Exccptio inf,i6lum dicitur. Exceprio prxtoria ex iurifdicftione prartoris fub- ftantiani capit : vt eftexccptio doli, & pler^equc ex- ccptiones aliaj, vtpote qu.-c in naturali magis .rqui- tatc , qiiam in iure fundata: fint, E.vceptiocimlis eft, qux ex legibus , vel hisqua; viccrn legum obtinenr, proficifcuntur. Exceptio perpetua eft,qui ageniibus fcmpct obftat: vbi & quandociique agatur,qu;ilis eft exceptiodoli. Dicitur etiam excepcio percmptoria. Ternporali.r, feu dilacori.»,cft:,qua: ad cerrum tem- pus obrtare poteft , quo elapfo locum non amplius habec. Exceptio adaSHonem pcrtinens eft exceptio pafti, pr.rfcriptionis , transadionis &c. Adprocejfum peninet exceptio fori declinatovia, piocuratoria &c. Exceptioni ab aftore rurfus opponitur replicatio'. huic duplicatio iterura a reo , duplicationi triplica- tio, triplicationi quadruplicatio , atque iia vlterius, donec conclufione dilputationi partium finis im- ponatur. R E G V L I. De exceptionihHs lo&jiint regul^. Exffptio- ncf. I. Species exceptioniseftprxfcripcio. i.Differenciaexcep- tionis &ulefenfioniseft , quod iUalit aftioniscxclufio , hic intentionis repullio. 3. Ex quibus caufis datur aiflio,cx iifdem multo magis dacurcxcepco. 4. Exccpcio competcns dcbito- ri eius quoque fideiuflbri competit. ^.Exceptio vni exreis de- bendi compctens,etiam alteri teo compecit. ^.Exceptiocora- petitetiam iingularilucceflori. ^.Dcbitor delcgatus cxceptio- nes.quas aducrfus delegancem habec , ei cui eft dclegatusop- poncte non potcft. 8. Excepcioncsdilacori.iantelitcmconte- ftatam non func opponenda; : perempcotii poft htcm coccfta- camopponcndx. 9. Excepcionespcrempcoriipoftlitem cote- ftatam ante fenrcnciam quandocunque opponi pofTunc. 10. Omnisexceptiopcrpctuacft:cuinuUatemporisob(Ucprifcri- pcio. II. Pluribus cxcepcionibus quis vti non prohiijetui. iz. Njn vidccur confiteri de intentione aftoris , qui exceptione vtitur. 14. Vis exceptionis eft.vt rcpellac agencem,non eciam vt ailor reo condemnecur,nifi hoc nominacim pecacut. 1 1. De doli mali exceptione he 504 EncycIopGEdi^ Lib. X X V I. 3s«c-ptio Excepiio r.on mimc- fejicrptio irotcftaiio- i", i luciicaCE Ccitio to- £XTptlO intis in af- tei un. I V. Ve ahfentU cxceptlone efi h/cc regttU, Si abfcnt!; ,& non c:ta:o co cuiiis imereft , quid zSium fic , non valct quoci cit aftura. y. De rion mrneratia, pecuriu exceptlortf h^ Ta funt partes iuHjcij in perfonis & quiftio- _\3 ne:fuperfiun fpecits & proceflTus. Specics iuclici]funt,cju6cl eft. i.publicum vclpri- Matum.i.ordinarium, vcl extraordinaiium. ludiciiim piiblicnrHeA, civiod vcilitatis publico: tii- cnd.^ & conferuandae caufa pociQimum inftitui- tur. Eftcjue popularcvel criminale. ludicium popnlare ert,quo lus populi conceditur. JudiciHmcriminale eft, quo delida vindicantur pu- tlicc. Primturrt tudicitmed Anciao agitur dc iurehomi- nis priuato. Ertque priuatum m fpecie.vcl ciuilc.Illud rei fa- miliaris tuend.r causa conftituitur : hoc , vindidi.^ causa,ad hoc nimiium, vt pana applicccur parti lap- fiCqua; agit. ludicinm ardinarium eft , in quo modus fiue oido rcm controuerfam tr.-iftandi folennis atque vfita- tus obferuantur : e.vtraordinarium , in quo forma illa folennis non obferuatur , fed proceditur quomo- «locunque fine vUo ftrcpitu & figura iudicij de ao. I; De iudiciis popidarihm & crirmnalilptu hx funt regul^. 1. Quidum iodicia populuria iuspuMicum itatucntut,vt pop-.ili vidcantur cfle p opria, non etiam alicuiusprmatirqua;» dam vero itJ lus publicuni tucntur.cuius vtilitas iuinni'i pri- uati .ilicuius eirc vidcatur. Priotis gcneris efl iudicium de al- bo corrupto : poltevioris, iudicium pt piilarc de fcpulchto. violato. i. Crimiualia iudicia funt , quxuis dcliftavindican- tur piiblicc , lioc cll , ita,vt pocna corpoti dclinqaentisinfli- gatur , vel li panafit pccuniaiia, ilU fifco applicetut j. lu- dicia mixca funt ciuilia& criminalia fimul : in quibijs nempe cuniniuaicatio pccux fic intcr iifcum & priuatum. I I. De ludiciis ptiblicfs hafitntregid^, I. ludicium publicum dicitur, quod cuius de populo per- mittitur. i, In .iccufaiione iur^ex procedit officio iudicis no- biiijiion merccnario. j. Rcgularicct omnibus accufare vo- lciitibus compctif. 4. Si plures cundem accufare vclint, nec tamcn omiics iimul poffint ; iudex vnum ex iis cligcrc de- bet , qui magis fii idoncus. 5. Si non fit qui accufet ; potcfl niagirtratus l^ci cunltitutre fif.;alcm,qui accufct. 6. Rcgula- liicr alius , quaai qiii crunen , dc quo agitur, commifit , ac- cufari non potil. 7. P.ena defunfti rcgularicet non comi- t.icut libcros & lixicdes,nec cx cius ctimine tcnentur,nifi ta- lc crim;n dcfunftus co.mmifctit , ob quod mcmotia cius da- mnari ppteff. ii. Pcr alium accufatio inftitui non potcft:. 9. Rcus pcr alium fc in ctiminaiibus defenderc non potcff. 10. Rcus rcgulanter accufandus cft in loco, vbi crimcn eft com- miiram : vcl vbi deprchcnditur : vel vbi habec domicilium, II, Si crimcn ad duorum iudicum iurisdiiTtioncm pcttineat; quiprcucnjt, altcrum cxcludit. i r. Vicatius potefl de crimi- nalibus cogn^fcetc. n. ludcx Jelct^atus non efl ludcx com- pctcns cablaruro cviii:ina!ium. 14. Caula: crimipales non per- ti.ient ad iudiccm , ad qucm caulbe pccuniaria' pcrtinent, 16. Ecclefiaftici prr fe de caufis ciiminalihus non cognofcuut . fed pct laicos. 16. lu iicia publica intra biennium finiti dc- bcnt, 17. Viginti annorum piaBfctipiionc pu^iicae accufa- tiones cxcluduntur. 18, Crimina i^i iudicjum dcducuntut pluiibus niodis ; qui tamen contrahuntut ad duo gcne- ra , ex ofHcio fcu per iiiquifitionem , & ad inflantiam partis- i>>.Pcr cxceptioneniquoquc crmina dcducuntur in iudicium. idnnotoriis ofTicio iudicisproceditiir, fine acc(}fatiorc. 1 1. Alij purg.nionis modi , pranet iuramcntum purgationis, funt illiciti. 11, Quod (i citacurs ad putgandum iurare iiolit vcl non cumpareat , pio confcfTo habctuc atque damnatur. ij. Caufipublicorum ir.dicioium funt ciimina publica. Qjjaium caufarum cxceptioncs fjnc niultifaria;;c. g. nifi non conftet dc criminc , an fircommiflum; ilircus crimen ,de quo accu- fatur , nun cffc commifruin,vc! fieri nonpotuifreptobauetit: nifi fiuc dolo malo facium fic:nifi pctebticcacem commifetit: nilidormiens commifcrit crimcn ; nifi per ingorantiam vel erroremcommifcrit: nifi mandacaalceiius, cui pave're necefTe fuit,commifetic : nifi authoritate magiltiatus fccetit : nifi vi , riiictusiie caufa commifcnt : nifi prouocatuscommifcrit : nifi iuflo dolore fccerit: nili minor astatt; commifcrit : nifi furio- fus commif?rit : nifi per iracundiam commifcrit : nifi pcr amorcm fcccrit ; nifi animal brutum commilcrit : nifi omncs conditioncs, fub quibus pocna inipofita cfl, fintimplctx :nifi crimcn propofitum noa fuerit pcrfc£tum:nifi rcus decriminc poenitcnciam cgerit : nifi abolitio criminis intcruehcrit , vel ptinccps crimcn remilerit :nifi dc crimine tranfactum fit , & accufatio ab aduerfario rcmiffa :nifi viginti anni acriminc commifTo pra?tcricrint : nifi iudicium ccptum,intra biennium non fuetic finitum : ni(i tcusmorcuus fic : nifi aecufacormor- tuus fic : nifi criracn in publicam vtilitacem vergat. III. Dc iHdiciis prinati^ funt h£ regidfi. I. ludicia piiuata conflituantur velrei familiatis tuendar causa, & dicuncut priuaca in Ipccicivel vindiax caufi,ad hoc niniirum , vc pocna applicetur parti lxfr,qu.x' agit,& hajc di- cunturciuilia.i.Iudicii pnuatiinftituuntutrei familiaris cau- sa , inliituta aftionc rcali omni, & petfonali cx poteftatc & conucntionc:vindi(ftx vtro caufa, inflitutaadlionccx obliga-. tionc dcliili. ludci I, palar; ctimit ), lud: b;iC3 lu I» \ C APV T \ lurirpruJentic-ESed.l. Cap.XXVII.&:c. 505 C A P VT XXVII. De Procejfu iudicialL PRiECEPTA, RoceJfHs iudkialis, feu otdo &: rJtus iudiciarms, cil modus tcm concroucrfam tradancli legi- time. Ertque ordinarius,vel extraordinarius. Procejfns oydina>ini eft in jis qu.x fiunt antciudi- ciuni, in iplo iudicio, & [-olt iudicium. GU'/t fiunt ame indicium , dicuntur prxparatocia iudicij, & fiunt vfque ^d litis conteftationem. Suntquc fubflantialia vel incidentia, Subftamialia funt, qu^ ad iudicijconftitutionem necellario requiruucur, & nifi fiant , iudiciumnul- liim redditur. Eiufmodi funt aftionis cditio ,citatio, & libellj oblatio. ^Bionif editio eft futura: litis defignatio. Adionis cditioneni fequitur citacio , feu in ius vocatio. Nam citatio eft auchoiitate magiftratus ad ;pfum qui ius vocandi habtt, fada vocacio. Citatio eft excraiudicialis, vel iudicinlis. Cicatio extraiudicialis eft de ic quauis alia.quam qucE iiidicialiccr controuerfa fic, ad jiiagiftracum vel iudicem vocacio. Citatio iudicialis eft ciratio fajfla a iudice,in cau- sa iudiciahter concroucrsa. Eius occurrunt partes & fpecies. Parccs c.tationis fujit eiu? conceptio , & concc- pti expeditio. In conceptiohe citacionis f x potiflimumexpri- mcnda funt i.nomcn &cognomen iudiciscit.intis. 1. ncmcn &cognomen citati. ^. nomcn 6; cogno- tnen ilh'us, ^d cuius 'nftantiam & petitioncm cita- tio dccret.i eft. 4. caufa ob qu.im & ad quam cita- tur. f .locus, in quo citatus compareat. 6. tempus, quo vocatus comparcar. Expeditio cirationis h;ibet trJacapica.Piimumca- put cft commiflio iudicis, qux cft mandatum iudi» cis datum nuntio de citatione iam decreta & con- cepta exequenda atque infinuanda. Secundumeft cxecutio citatjonis, tcu eius infinuatio. Tettium cft dc cicacionc decreta & infinuata relacio. Species cicationis fifnt , quod eft 1. publica vel priuata. z. verbalis vel realis. 3. fimplex vel per- cmptoria. PLibiica citatio fit per cdifl:um velproclama: priuata fit vocc , fcripco, vcl manus inii.6tione. Simplex citatio eftquas vltenorem patitur: per- emptoria,poft quam citatio nulla amplius em.inar. Libelltu eft fcriptura , atStoris ince^icioncm con- tinens. Eftque articulatus, vel non. Ille concipitur ccr- tis articulis : hic fcrie continua procedit. Incidemia praparatorium iudicij funt , qu£ vt ad* (int, abelle tamen a iudicio poflinr. Eiufmodi funt contumaci.i, ptocuratoris confti- tutio, exccptioni'; oppofitio,fatifdatio, ferix.feque- ftratio, interuentio, intenogatio, libelli oblati mu- tatio , reconucntio, interlocutio iudicis, & ad pec- pecuam rei memoriam commiflio. /» iudicio actcndicur principium,medium,&: finis. PrincipiHm iudicij eft in litis conrcftatione. Medium fcu continuatio iudici) cft in fubftantiali- bus , & incidencibus, Subflantialia func , qua: fi non adfint , iudicium omnino efle ncquit , aut C\ illud fit , legitimutu ta- tnen non fic , acque adeo nuUum. Huiufinodi funt libclli oblati rcpeticio, ad libcl- lum rcpeticum icfponfio; probano,difputatJo,ciquc adiun(iaconclufio. Imidcntin lunt,quT ctfiabfinc , iudicium tamcn eflc poific : cuiulinodi fuiu, iuramcntum calumnii, cxccptiqnis pcrcmptoria; oppolitio, prorogatioccr- mini , nulluatis cxtcpcio , proccflus rcdintcgracio , iuramenti dclatio , rclatio ad iudiccm fupciiorcm fada ab infcriori, & confilia. Finis iudicij cft in fcnccntia dcfinitiua, G^iincin in iutifdiftioncin veitram conrentite , niil quatcnus de iurc tc- ncor. 9. Conturnax litis darano coercctur. 10. AiSoic lati» tabce tcus abfolucndus cft. / / /. De incjuijitione fim ht reguU. 1. Inquifitio non cft aCiio, fcd officium iudicis. t Inqut- fitiofucccditloco accufatior.is. 3. Si de ccimincalicuiusfuc- rit deiuntiatuin , (de co cft inquircndum 4. Si accufacor ab accufationc dcftitit.vcl pcndcntc accufatione mortuus eft, iudci poteft cx officio inqmreri". \. Si ex gcnerali inquifi. tione ,quam lu.icx de ciiminc fccit , authorciiniinis con, ftct , poteft etiam fpccialitct contri eum inquircrc&: proce. dere iirie qucrda' vcl dcnuntiatione vltcriorc. <;.Si .iliquis de crlminc fiiciit diffjmatus , vci indicia & prxfumpiiones c6. tta aliqucm txteut.pDti-ft iudex aducrfuseuminquiK-rc.ctiam neminc dcnunt'ante.7.Sircuiin flagraoti ciiminc fit repcrtus, potcft aducrtus cum proccdi, ttiainncminc denuniianie. 8.Si ludex viderit cnmcn committi,potcft cx officio inquircrc.^.Si crimen fit notorium,potcft iudcx inquiterc. 10. Si cnoimc fit ctimen, vt hx-rcfis, larla: mjicftatis, falfa: monct.T, Sodomiar, vel /imilc, potcfl: iudex,eciam neminc dcnuntianee,inquircie. H. Si ofFcnfus querclam piopofuit , iudcx potcft inquiicte. II. Si ciim ciuilitct aftum fuitret , ctimeii fuerit probatum, iudex potefl inquireie. i^.Si quis incidcnicrctimcnconfrfTus £t, Tcl iudcx incidentcr coguooerit, iudcx potcft inquirerc. Vtt I i*-Si titii conte> (taiio. De in im rotandv *e. InqiiiKriof Encyclop^dige Lib. XXVI. minillranduiTi , fi quid contra rcuni li.ibft. x^. Kxpenfis fifci inciuifitio fa- cienda. 30. Si pcr roodum inqu fiaoiiit riimen fuctit pio- bacum, arbitratia nonordindriapocna leo imponitur. 5 i.Dc- nuncars non probans puiutui. ji. fx iiu]uifuione gcneiali ttoi\ lequitur cond-miutio , (ed tan tim iiiioimat ad inquid- tioiicm paiticularcm. 33. l").minacus ex inquifitione non flc infami.s. 34. Si iuquilic'o elt i.cpta, tutius efl inquifitum. quamuis confcirum , ^bloiui, & inquifitioncm apic rcpcti. \ I r. De TeHibiu h^fHKt reguld. I. Si altenitta pais ptob.mdi caiisd teftcs nominer ac pto- diirat, ii fur.t cxaniinandi, ncc a diccndo teflimoiiio rcpcllcn- di. i. Ecjam teftcs non p.rodtlclDS potcltcjraminaie iudex pio ^bfcniibus & io cmilibus, \. A judice , iion a notario vcl alio tcftcs examinandi. 4. ludci potellci causaalceti cxa- rncn teflium committcrc. 5. Clam, non in tutba teftes exa- minandi. (. Arite liicm conccdat.im tcf^es examinandinon . funt, nccantcexaniinatisfide5 adhibenda. 7. Diebusferiatis teftes non examinandi. 8. Antccxaman articuli funt diiudi- canji an fint pertinentes : mfi exceptio articulorum imperti- nentium altiorem requirat indagincm : tunc enim adfnicti poflunt (aluo iure iinpertincntiuni. 9. .Aducrfariusaduetfus quem tellcs producuntur , ad cxamen tellium citandus. 10. Producens teftes etiam ad cxamcn eft citandus. i i.Pra;ter expenfas , etiam operaiam mercedcs , quibus teltis caiiturus cft, a proJuccnte funt pijcftandac. 1 1. Si teftis tcftimonium perhibete nolit , cogendus eft. 13. Mulcicudointcrtogato- riorum lefrxn.-.nda & inutilia refecand.-ii 14. Inrertogatoria dantui vt teftesad varietatem &conirariainducaniur. i^. ^n- terrogatoria cx ipfis artici.lis f imnnda. 16. In concipicndis inteirogatoriis circumfpc£t^ agcnduin. 17. Copia incerrp- gitoriorum aducifarionon elt danda. ig. Non datis interro- ga:oriis ludex dc fingulis circumftantiis cx cflicio tcftcs in- tcrroj^abit. 19. Si commiflarius i lioma tellis non intelligit, inierprctc vti potclt, lo. Commiflarius cxaminis infttunien- ta rccipcte noadebet, ncc hoc et pcrmittcndum: nifi pcricu- Jurri fubfit in tranfmiflionc intlrumcntoium. ii.Abfohito eianiinc , afta ad iudiccm com.nutentem figillo commiffarii oblignata tranfiiiittcnda. 11. l'ubiicaiio attcflationumadper- pctuain tei mimoriam non fit ancc licem contellatam. 1 5. Pu- blicitio attcfl:itionumnoncfl dc fubllanfia iudicii.fd cinit- ti potrft. 14. Piiblicatio atteftationum fieri dcbct vtracjue paiTc prx'"cnte :qua:tamen neccffaiia non eft^fi vtrSque patte pra-lci tcs Tcncsfunr (Ximirati I5..\t Cftationcs :ibalio iu- dicc,qii,im qui teftcs ex.imiii-iuit.pullicanda^nf^n funt. i(> Pu- blicicisafcftatiotiihus, cxcipitui contra pe ifonas & dicla te- Itiiim: itcm ptoba'ioncs cx iis colligi-ntuiinccnon conttaex- ccptiones tcftiiim rcplicatur & duplicatur. 17 Producens de cririiinibus teftiuin rcfpondrrc dcbcc. 18. Eitaminator qul fciciiria: caulAm non interto^auit, parti adintcKlfc tene- tiir. 19. Rc;j;ulariicf quidcmpro (lnftistcftium pra;fiimptio e/I, ciii iudrx inniti dtbct, nifi aliiid obilat. 30. Si oppcncnj dc infimia tcftiE non probaucrit fuara exceptionem ; iniuria- ram adlionc ccfli tenetur. ■P» "'"'^°- f^. De edcTtdo hArunt regulx. I. Nomcn adlionis cdi non c(t iicccirc, fcd faiflum itaex- poncndum , vt indc af^io iudici conftarc pollit, i. Caufa l^jclionis duc petitioris omniiio edcnda ac in libcUo expri- rt7cnda eft. i ■ Cuip duplex fit cuiuflibet a. «1. Si duo agant, vnus direCid, altcr vtili a<5t;ou- aduerfuicuodcm , ei •les cfliJiudicjudiqui iiicdla , nonqui vtiliaiflione Jjjic. f^JJ. De turamento cttltnntiu (jr aliU eiHfffiodi iurameritts- h& funt regnU. I. lufiuMiiJum calumniae flatim poft litemconteftitam ptxftan-ium. 1. luratnencum .c.^ilumais eriam linc fpeciali ipandaco prajllace pQ/runt tucor^^ur^itor & alij limiles. 5. Ad- uocati vtriiifqae pattis iurareftiam coguntur. 4. Ptocura- lot oon toium in d^mini, fcd ^iam io pioprjam aniniam iu- yate Jebct. 5. Non anti- fcd pau litcni contcrtatam lurandum «I- di caluninia. <;. hua.iicnfcim Jjbct hab^rc cies coraiKS, vctiratcm, luititium &iudici',ti«% 7- Pcr procurarorem iurari potclt, ^. Aftnr iuratc nolcus p.a(x cidi'. 9. R cus iur^irc nolens pio conlcfTo iiabctur. ^/T lurame.iti calumr.ixadline reuu-dium cft iuramintum U^al:tia-; qaoJ prarltatuc tocies quoties piajfumptio cft eptifrialiqucm, quod lUilitiose 4li- ■ ^uiJ f ropoDat. VI 1 1. De pojitionihtu & articulii hs,fmt regulA. I. Pofitiones in iudicio fiunc adeliciendam confcflianem aducrfarij. t. In iocum inccfogarionum iiOviic fjccclTcrunt pofiriones & articuli 3 Loco prohjtio-mm iucccdu.-.r po- '. 7 iurciurando, iuratum lit; iuranti cx eo iurciuranjo tam aflio, quinjcxcc^tiod.itur. X. De ardiiie cogiiitionum hifmit canones. I. Priiis de polTclIione quam dc pioprictatc autaliofnrc cognolccndum. x. Rcfcindcns aiicc rckiirormm asrcndum. }. C.xula pr.ciudicialis, qu.c cum ali.i concurrit ptiiis eft cx. pcdicnda. J. Cauta pi.T.uJic alis,qua.-cumaiiS concurritpriii* cltcxpcdienda. 4..S1 ceftcs falfum dixilfc tcltimonium incau- sa pcrli.beutur, falfi accufauo aiitc fcnteutiam cft expc- dicnda, * X I. De ejficio iudtcis k^ftint reguU. I. luceriogare potcft iudcx poftconclufioncm ad fundan- dum lus partis Jc nouo. x. Scniorcs H pruJcnt.orcs dcbcnc prms votare. 5 ludcx debct iudicatc lecunJum aeta & pro- baca , non fccunJum conlcicntiam. 4. luJcx non dcbet im- pcrcire fuum ofltciumml, rogacus. j. Quod .1 litigatoribus vcl aduocacis pr.xTcrmlllum eft, hoc iudcx dcbet fupplcre 6 lu dcx tcclcJiafticus nou tcnctur ftarc procefilii fado cotamiu. dice pohtico. 7. Succcftor potcft interpretari 8cexcqui fen. ccntiam(uipr.Kdeccftotis. 8. Supcr incidenti non pronuntia- tur. 9- I;id*x non alitcr dcbet iuJicare, quam legibus, con, Ituunonibus 6f monbus projitum eil. lo. Qyod l'-.^ibus dc, iimtum non cll rclinquitur arbitrio iudicis. i . Facti qnxltio c ft in arbitrio mdicantis. 11. Dcficicnteprobationciudcx Sltcrurn partium luiwrandum poteft deferre. ij Quiiibfc eft incerprcs vcrborum fuorum. 14. In re dubi J ira in^rprc- tat:o tacienda,vtquantumlieripotefteuitctui-fali;tas ifln cblcuris quod mmimum eft fcquimur. x6. I„ obfc.ir-sinfpi- Ci lc^let, quoj eflvcrifimilius &quod plerumiue ficri folct 17. Id in dubio adlum pri.Iumitur , quoj leu,ibus cautum, aut Itatuto loci vcl conluctudineeftteceptum. iS. Quod veri f.mihus eft difponenccm intcrrogatum refponfunirn fuiffe" amp,edenc^um. 1 9. Ciim dubitatur qu.c a^io fit inftiruta . ci eft cligeiiJa , qus aftori eft vtiiifiima. 10. LibcUi verbl in aftons tauor.-m lunt incerprctanda. 1 1. ConFcdio Jubia pro Conhrente intcrpretanja. n. Conctaaus in re dubi,^ noirjcn tormam & luns effcdus exmente ,§; propolito contrahen' tiumex verbis melms mtelligitur. 2.4. Verba contrailus ftri de UKcrprecanda contra eum , qui fe Li iis fundat - c Fa uores ampliandi odia reftring.nda. 16. In dubio reispociiis quamaaoribus raucn4um. 17- In pcenalibus caufisbcnianids inccrpretaadum eft. li.. In dubio fauendum potius e1 qui ^git de dainno vitanJo.quam qui ag c de lucro captando 19. Vcrba teit um-ambigua contra proJaccntcm fuiicinter- prccanda. 50. In dubio pro Ecciefi-. ptonunciancldm. 3 1 In* dubio pr.rfuniiturpto fifco.nilide lucrovel pana gcrat. .^ j^ dubio ita inte.pretario tacicnda eft, vc actus po^tjs valeat quain pcreac. j 3. Aclus geftus prxfumitur , vt valcat omni meliori modo quo valcre potelt. 54. In dubio pro tertimento ert piu-lmru-ndum. JS.QijoJ inter parces conucnic iujejr pronunnare poceft. ^6. Procurqcor , non rcus princp^lis qui abcll , conJemnandus. 3 7. Caufa fcncemia? in ea e.x primi non debec. )%. ludex posnam in fenccn.i l poteftadii- cere ; fi condemnacus intia ftatutu.n te.npus uon folueric 3 9. Senccncia tcnenda eft in ioco iudicij folito , non extra il- lum locum neccxtra territorium. ^o.Sencenna ab ipfo iudice rccitanja. 41- Sientcncia cx fcripto recitanda. 41. Scnten- tia lata celTat ofiicium iudicis. 43. lujex fententiain amplius raucarc vel corrigefc non poccft. XII. De eiiemis & confeejHentihm puUicorum Euenca & iudiciorim hx rnnt rendA. confecincn- -' <=> tiapublico». riim >"di- I, Si accufator non probauerit quod incendic, calumniari ciotiim. prarfumirur ; idcoque canquam calu.Tiniacor punicur, nifi con- trarium probaucnc. i. Si accufatot fuetit calumniatus , pu- nitur. 5. Reo .ibfoluco incipic iudex de accufacoris co.nfilio inquirere ; & ;fi eum in cuidcnti caiumniadeprchcnjit , poe- nain ei irrogac , peculiari iudicio de calumnia non inftiruro. 4. EaJem posna calumniacor punicndus eft, quj rcus, |i fuif! fet conuicCus. 5. Calumniator in expenfas conjemnacur. (,. Si accufaror prxuaricacus fit , fcu cum aduerfario coUufe- rit, eo nonunc punitur. 7. Si accufator tcrgiucrfatue cft, fcu abaccufacionc JciHtir, hoc nomine poteftaccufari, g. Si ac- cufator c.im rco tranfcgerit, etiam in cafibus reo pcrmiflij, tanquam rergiucrlator punitur. 9. Damnatus ol> tergiucr- fationem lit infamis. lo. Reo damnato, fcntcntiatcinilari- tcr ftatim cft cxcquenda. 11. Si poena cerca in fentcntiam non eftexprcfta, legis po:na non eft nroganJa. 11. Sicuicapita- lis poena fit impofita , in dubio de cxiiij pcen.-, intclligitqt. 5. Si cui amputatio nianus fit impofita ,iiitclligiturdcma- nu dcbiliori. 14. Si amputatio manus impofita fit ei qui vnanec inferior fedxqualis eit appcllandus. 14 Al- ternaciua appellatio non valec. 15. Intradccendium adie la- IX fententia: eft appeliandum. 1 6. Ii) fcriptis legulanter cft appellandum. 17. Cotam iudice 3 qup appellatur pra:fence eft appellandum. 18. Abfcnte iudice coiam notario & te- fte fpciSatajiidei, eftappellandum. 1 9. AppcUatip his verbis concepta, appcllo ;udicem compctcntcmvcl hunc aut illumj valet. 10. Si appellatio intra legitimum ccmpus non fueiic in- linuata , vel libelli appellatorij dari obftac prxfcriptio. 11. In- prlmis in libello deduci ic piobari debct elTe appellacum. ir. Appellatio reducit cauiam in priilinum ftatum qui fuit poft litem conceftatam. 13. AppcUatlo fenccntiam extiuguit & fufpendit diuerfo tefpeifiu. 14. Appellationis iudcx poteil cPgerc , & fententia vcl ada edantur iub po:na priuacionis. 15. Appellanti a iudice appellationis inliibitio cum citatione decernitur. tS. Appellatione pcndentenihil innouandum : & fi quid innouatum eit tanquam attcntatum rqfcindenduin. xj. Ad iudicem ad quem appcUatumeft attentata reuocanda »8. Qui atcentauit , ad ftuitus enan^ reftituendog tene:ur. 19. Caufj cogn.ta & paitc citata func attentata reuocanda. 30. Duplicivia reuocantur attentata,princ.ipaliter&incidcn- ter. j i. Appeiiaijs iudicenj aquo iniuria aificcre non dcbet. 91. Poteft quis in caufa appellationisallegare , quod in priori judicio prxteimilfum eif. 3 j. Appellatus ctiam fententiam a 5. RcJiiiflioni .iJarbitrium toni viti non pr.vrcriWtiirnifi tri gint.i annis. 6. Rcdii;lionis aj aibitnuni boni viri adtine k- nittlium eft condudio. XX. De fementia & >e iudlcata ftint h& regtildt. m I. Scntcnti.1 cft ftriifli iuris. i. Scntcntia iquip.iratm: con- traiflui , ncn vltim.r voluiitati. i.Scntcnti.i c:uilcm & iiatLua- lem obligariontm producit. 4. Dominium pcr lentcntlam tianSiVrtur. 5. Rti iudicanJa; rtandum cft inoque ea pr.T- fumitur. XXI. De aUione indicati,vec non de execntUne fitnt hg. regttlt, 1. Adio iudicatl competit es re iudicata. 1. KdCio iudica- ti competit nori c.\ fententia confirmata fcd confirmantc. j. Aclio iudicati non nouat priorcm obligationcmvel atlio- «cm. 4. Rcs intcr alios iudicataaliis non prodefl. 5. Res in- ter alios iudicata aliis non obcft. *. Condcmnato quatuor jnenfes dantur ad ioiiicndum. 7 Sentcntia; vcrba ftrirtc funt intcllijrenda. S. Sentcntia ad mand.itum iudicis cxccutioni niandanda.9.Iudexqui icntentianimliv, non aliu';,cam exequi debct.'lc. Altcrius loci m.igiftratus , quam vbi fcntt ntia difta eft,ad cam cxcquendara non tenctur.ii.Execuror non coqno. fcit de ncgouo principaii.il. Ecciefiafticus iuucxpcr excom- Hiur.icationcm compellerc poteft laicum ad auxiliuin pu.-eiran- ilum:non tamea conrr.i laiciis Eccic/iafticum ij. Aduerfus alium quam qui condemnatus ell , cxecutio non facienda. 14. Non ante fcd poft rem iudicatam cxceptio facienda. 15. Cicatio aducrfarij exccutioni pr.rmittenda. \(,. Antc pnfen- tatlonem litcraium qiiibusexccuuio mandatur ea t^cicnda non eft. jy. Executio icrapoie mcfllum fieri poteft. i8,Duplici modo fit executio,per a'^ioncm ;udicati,& perofficium ludi- us ncn lo'iim ad petitioncm ereditoris , fed etiam ceffionarlj capi potcft ; Non tamcn ad inftantiam procuratoris fpecialc mandacum non hahenti.?, jifi cum libcra. ^ 9. Debitor dc fuga fulpedus etiam a non competente iudice capi poccft. ■ X X 11. De fumpibHs liti^ prajlandis /imt hx regHU. i.ViSus vidor expenfas litis reftituere tenetur. t. Etiam tJ. pailo fcu ftipulatione cxpenfarum prxftandarum, fi non fiat,quod promiffum cft. expcnfae peti poflunt. ;.Interdum vi- ftjr m expenfas vi.fto eft condemnandus, puta fi contumaci- ter abfuerit : Nam contum.ax fiue Vincatur , fiuc vincat in cx- penfas condemnari debet. 4. Taxatio expenfarum permittitur athixtio iudicis. 5. In caus.i appellationis appellans condcm- natus,ccn(ctur etiam in expcnfas prim:s inftantia; condemna- tus. 6. In expenfas computatur etiamid quodviiflor aduocato caufx pixftare debet. 7. Taxatio expenfarum facicndaeftci- MHrioIn I ollcHio, ncni Ikc, tata parte. ".Taxationc cxpenfaium .iiudice fafta.viflori dc- tecturiuiiuiaiidu^n. X X < I I. De Jportulif hji funt rcgnU. Spottulx, I. Sportulx iudici dcbcntur. i. Non tamen a partihus fpot- tul.v iudici dcbentur, fcd is guitls debcc adminiftr;u-c iufti- ti.im.( ,Si plurcs libLlh poiLcdi funi pro lingulis fpoitul.r dc- bcntar: non taaun pro fingulis a>ionibusin codem lihcllo cumul.itis. 4. iV-na remcrc Lci.-antium iurc ciuili tiipicx cft; iuic Caiioiiico m'tior : In ( amcra elL arbitiatia pro m.ignicu- ^ dinc caula; & quaiitatc ptifonx. XXIV. De r,.iffione i» pejfcffionem & vendi- tione bqnoi ttmftnt hte rcguU. I. Miflio in pofleflioncii) cft fpccics arN:fti. i. Si rcus coti- ucntuspotcftatemfui non faclac,ncc dofcnd.uuv,in honacius fit mifllo , vcl filtcni in rcm peticam. ^.Dclcg.uus iudtx non potcftmitterc in polfeflrionem cx prinio decieto. 4. Milfionc dccrcta cti.im alij crcdirores qu.im qui mitti pcticiunt,in pof-' k-flioncm bonorum funt raitrcndi. j.In omni.-ibona dcbitoij* fit miiTio.fi.Pet.ta m.rtionc iidiicrfarius cft citandus. 7. Ciedi- tor mifluscx primo decicto non fit pofl\-flbr:cx fccundo.nu- tcni dccrcto mifliis fit verus poflcflor. S Mflhis in bona ac- quirit pignus pr.Ttorium & ius hypothcCT; , vndc poteft bona pcrfequi : vhi lubiicicui cxccpcio hax,nifi non vere, nec rcali- tcr bona apprchcndiflcc. 9. Crtdiroi miflus non poteft com- pcllerc dcbicorcni,vc incra annum oblato dcbitopoflcflioncm rcdimac. 10. Credicor mifiTus ex prmo decreco ccnctur ftaic colo:.o. I i.Miflusm boiia condcmnati vcl i;ititantis dthitoris poteft ea vendcrc 11 Creditorbus rcgujaritcr ius vcndendt compctit ;nfi clebitor abicns non laiuiv : tunc cnim honij curacor aoniliri.itur.aciuo v quaium eft i Poteliis,caf.^, fMaeeil«:vtfunt ' fOiiginem I K Res cap.f, ratione ^ ' Fafta.^/iy, 6. L foiripa:,quas integratur obligatione ; pofrc(rione,& domino.eap.j. C Perfonarum,iurifdi. 9. piocurant ratiope (, Rprum 'S Polfefrionis accjuifitio , retentio , & C fio.M/. 10. :< I I fCiuilis •( rintegium, in reip.< CDominij accjuifitio &ami(rio.M/i,ii CPollicita- onci fSolurth') tiene.f.it, ft ^ tPaao.f.ij. LStaiu'^, Turbatum \. vbi efl •<( >* 1 0 r w ^ yi 1m4 t> S> Amplifica- | ^ f Conuentionc; tione:vi)i< f Cohftitu- ( in qua e(i L eft I Obli- ( tio per -^ confcnfus 'j Cum causa,in contia' I gatio->< I L au.c.14. ^- nis 1 LDelidum.f.ij, LDifloIutio.M/i. 1 6. rMoibus, fiue delidum. eaf.x^. ' fPocng.ca/i.iLS. fPerfonae.f/i/1.19, I rDiuifio, quod f Faif^i.MO. . J cftquxuio « luris.c.ii. Partes'^ 1 fhSidao.c.ti, 1' Qux- I I rPraeiuJicialis. ih. I ftio;< .3 rAftionci< rPerfo-.^' Con- /'Couen- L cijii;s I .2 ( cuius | Diuifio ; | nalis. ,' didio : tione.ife, ^. I Lquod eft^ L ex ' LbS c E s< «< S^cc'\es.caf.i6, Pfoc^ffas.ciif.i';, LExceptione.M/i.ij. Deliaa, LRealis.M/.x^, LSpecialis Vidc/f(S,t. LEccIefiaftica. Vide/^ff.j. PERORATIO IVRISPRVDEN- TX.« CIVILIS G£»(EaAI.IS. ITa nempe difponcnda cenfeo ik ycniA i^SoUKit , id eft, prascepta iurifprudentix^ ciuilis,qux oninibus,vel certc plu- jribns nationibus funt communia. Secutus autem fum duos jllos lurifprudentije methodics o^llos , Nicolaum Vigeliurn & Hetmannum Vulteium. Quid ipfe attulerim, verbo dicami Aliquid iuminis meihodici conatus fum inferte facultati am- pliflfmae. Cilm vero mihi non fatisfecevim , oratum eo Pt«- ftantes artiflces , vt ex hoc noftro labore fumant materian) cogirandi de exaCciando toto lurifprudcntia; fyfte.natc , cuius methcxium cgo quidem triplici hoc nomine aggrelTus fum, Principio volui-debui explere numerum Enclydopxdiac. De» inde etiam in hoc agro periclitari vires ingenij Logici fujt mihi volupe. Deniquc exempio prxftantiflimorum Theolo- gorum,MarEyris,Bezas,Dansi, lunij, Azorij, materias iuridicas delibarein ftudio Theologico ncceflarium duxi, quodvt fe- lici cum fucceffu ftcerem , exiftimaui facem raethodi prxfe-. rendam elTe. SECTIO. i 511 SECTIO IVRISPRV DENTI^ SECVNDA, In qua tradttur IVRISPRVDENTIA CIVILIS SPECIALIS. C A P V T I. BelmcattQ lurijfrudentis, ciitilis Mofdicx. Pk.-«cepta. ^^?^fg^; Vrisprvdentia ciuilis gcneralis ^^1 It ^- ■ ^^ expofita : niinc exponcnda eil is. Ik^ir iS^ Eltqu Eltque primaria.vel fecundaria. ?^jK/;j^^^aSj^ -urifprudentia fpecialis primaria '^=^f^^^i^^ eft, qUcC ^ Deo eft pracfcripta popu- lo ludaicojper Moren: vnde Mo(?ica dicitur. Eius methodus potcft tlf? uiiplex. Ant cnim le- oes Mofaicae forenfes digeri podunt iuxta ordincm decalogi, aur f nuari potvit metliodus lurifpruden- tia: gcneralis prsced- fedt. Ncs breuitatis ftudio priorcm mcthodum feruabimus. R E G V I. jC. I. luriffirudentU /pecialis dttplici nomine efl necejfaria. Nam format iudicium & plurimum deleftationis habct : quando ex /ingularibus colligunfUr vniuerfaiia, & liarc vicif- lim in illis , tanquam theoria in praxi , vifenda cxhibentur. Vtrumquc manifeftum euade: intuenti ca, quas deinceps pro- I ponentur. I I, Iunfprudentia Aiofdica efi citiilis & Ecclcfdjlica. Prior illacompleftitur leges pure forenres,pertincnies ad poHciam ludaicam : pofberiorjeges forenlcs mi.xtas,pertinen- tes ad Eccleliam ludaicain. 'Viriufquc lineamcnta duximus lihroprs.ceJ.fect. ^.loc.de lege , vbi propofuimus Harmoniam JeguiTi Mofaicarum. Hoc loco cxiiibcmus Compenriinm lurif- fmdenlU Mofaics, , colleftum ex E//>o??;e iurij^rudenti&Chri- 'fiinnt. Mthore Conrttdo Heresbachio IC. I. Prarceptum. I. E mundi creatione creatur({i]ue , Deum eflc omnia gu- bernantem ac naturx viniXuppcditantem, perfpicuum clto : f.i>m 1. x.Verum Dcum, prout in Sctipturis fe patcftcit,credi- to.^Exod.xo.Deut.i^.Ioh.n Deus cflcntia vnus,pcrfonis trinus colitor. Dcw^ 6. Mtttth.^.^ 2.%. ^.Voluntas Dci in omnibus cogitatis, diftis, & faiSis inquiriior. Exod.^. 5. Dcus fpiritus cft,&in fpiritu& vcritatc adorator. Ioh.6. 6. CapLiuacmnis cogiratio adobeditntiam Chrifci ducitor. i.Co/-. 10. 7. Vnus mediator inter Deum & homincm , homo Chriftus Icfus efto. \Xim. i.8. Corde creditor ad iuftitiam, ore confe/Tio ad falutem cditor. Rom i-^. 9. Fides ccrta nihilque dubitans cfto. Ixcob. I. 10. Dc mifcricordi:'! Dci non dclperato. i. Tom.i. 11. Curam omniumque rerum fucccfiam in Deum coniici- to. Pfnlm. j7. Dominum Deum tuum ne t';nta:o. Maiih. 4. 13. Ne obmurmurato Deo , eiufque operibi,is & niiniftris i.Cor. 10. Fidei articulos,&; Scripturam Canonicam in dii- bium ne vocato. 1 5. Scnpcura; facrx nihil addito,nihilque de- trahito. Deut.ii.. itf.Quicunque vnitatem dodlrinx vera:,pa- c^mque Ecdefi.-c turbant , h.rrcticis accenfctor, vitantot& coercentor. D «m 3. ti../.,. IV/. 3. , 7. Errorcspcr doftrinanj potms extirpantor , quam homincs toUuntor. x8. Erroues in doarm.i , placidit.uc ac pictate alliciuntor. 19. Fidcs cfto vi- ua, non mortua. J. io.r«.Ea4-'mc'jrani.i^iftLatuum,qu.i? parcntumcfto. To. Magifti-atum,etfi aliquid incommodi habeat fcrco. i i.M^a- giftratu"s vtriufque tabulx cuftos cfto. ir. Qu.r funt Cxfa- ris, C-efati dato. 1 3. SoH raigiftratui ius g'adi| efto. i 4. Bcl- ]um generedefendcndis fubditis.arccndis iniuriis, & fcclera- tis,pub'icamque paccm tuib.iantibus vindicandis , magiftratui licitumefto. H. Milites,qui fuis ftipendiis contenti funt, ne contemnito. i6.Miniftros Ecclcfiar , ceu fp^rituales parentes , honorato. 17. Difcipuli prrceptorcs fuos loco parentum ho- noranto. i8. Prxccptores difciptjlos fuos tanquam filios amanto. i^.Sehes , maioresnatu.ac dign^titc fupcriores , ve- nerator. 10. Pupilii tutores fuos loco pai*entu'n honoranto. t i.Liberti pat'.-onis,& hi illis officia debita pr.-eftanto. i.Gra- dus inter homincifunto. 13. Seruidorainis fuis fidcliter fer- uiuntOi 14. Dominigrauita:-m.-'.'quibilicatenique fcruis ex- hlbento.i5.Familix,"ne mile fit,patcrfamilia5 prouidcto , ne algeat, nc efuriat. 16. Seruos & faiTiiliaml.iboribus exerceto, & an ea,q'Kt impcraueris,facla fiut, confiderato.iy.Mcrcedcm laborum mlture perfoluito. iR. A litibus, compotationibus ?C obfcoenis verbi-; fam liam abftrahito : Siquid delicitierint , pro*noxabono modo vindicato. VI. Prxceptum. T. Qui fanguincmhominisefFuderit, eius fanguls fundi- tor. z. Occidcre foli ma»iftr.rui ius efto. 3-Homicidii per vimaut vcnenuincommiTi posna capitalis efto. 4. Occidens feipfumhoraicid.i peiorefto. 5. Qui caufam mortis pr.cbuic, occidilTe dicitor. (<. In maleficiis voluntas , non exitus fpe- clator. 7. Si quis CTrartatorera aut ficarium occideric , vt ho- micida non tcnetor. 8. Qiii difcipulum crndelius cardit vcl traaat , Aquilia tenetor.^.Mcdicus vencnumpropinans , aut imperite fecans, Aqu'li.' tcnetor. 10. Si quis cx atborc rainum deiecerit, necproclamauerit, atque prxteriens eo ictu perie- rit,in metalluni dimnator. 1 1. Publice retcrt , fine mctu & pc- ticulo per itincracomineari.it. B,:ftia hominemojcidcns, la- pidator.t 5 Si animal ratlons carens dedcrit dainnum,.miiiia- lis dominusdamnum farcito. 14. Si furtim arborcs c,T:l.Efint, exlcgc AqulliaSc legibus X I I. tabularumiaio datur. 1 5.1n- iuriam re, vcrbls aiit fctiptis ne inferto \ti. Vis in popul.:^ ab- efto. 17. Scditionum aiithorcs vel niortc , vcl deporratlonc mulAantor. 18. Iram virulenrara Rigito.i 9. Odio pro-xinium ne habeto. 10. Ptoximo ne maledicito , ncque obcredtato. il.NeminiinuideiQ.ii.Oirenfampioximocondonato.i3.ini- tCiXCQi diligito. VII. Prafceptum. T. Adulterli poena canitaliseft'). ^. Scorcatio, ftaprum , in- ceftus , moUities , mafculoruni concubitus , omnifquefcrniT «atio & coitus extra coningimn adulterij riomiue continetur. j. Cimi iumento coiens mortc moriatur. 4. Concubireatu abftincto.5. PliAes vxorcs hiberc tas iion efto. ( . Lupanari'2, fcola; illa: libidinis publica: , ne tolerantor. 7. Lcnocinia pio- hibentor. 8. Raptores virginum autviduaium Ic^lbus cocr- centor.9.Ebrictatem, crapulam , &; conuima luxuriofa , tan- quam libidinis fomcnta, vitato. ia,.yenercm,romnum & vi- pum inimodcr.ua fugito. 1 r. Conrubernia& conluei-udiBcm hominum impudicorum vltato. 1 1. Chorcas impudicas & la- ffiuos mimos achiftrioncs vitato.i^.A cultu & ornatu iniino- dico acque a fuco abftincco. 1 4. Omnis gcftus , alpcilbus atque fermo impudicus , fpurcus & fcurrilis abclto. i ?. Otium, dcfi- diam,omnemquc accdiam vitato.i (..Contincntcr viuito. i 7.1e- iuiiiis acprccibus catncm lalcluicntem frcnato.i 8. Ad vitan- dam li:ortationcm vnufquifque tuam vxoicm, & fuum qu.vque maritum habcto.i9.Coniugium caftuni (eruato.io.Viri vxores diligunto , vxores propriis viris lubdit.r lunto. 11. Quicun- qucVxorcm fuam rcpudiat , nili ob ftupruiji , & aliam ducit, adulter efto.ii.Parctes matuie prorpiciunco iibcris de m.itri- monio. 1 3. Virgincs &■■ vidua- caftitati ftudcnto. 14. Ca-liba-i tus votum nemo vouetp , nifi qui habucrit doiium fpccialis continenti*. VIII. Pr.Tceptnm. I. Sua quemque poflidcrc fas efto. 1. A furto & alicno abftineto. j.Qui aiienani rcm furripic, fnrto tenetonqui rapit, fure dctcrior ccnfetor..f.(Vui rem faciani clepfcrit, facrilegus cfto. 5. Qui monctani publicam fignant, furrum fecifle con- uincuntor. 6. Si quis ex pccunia fafra in rcm fuam vcrterit, aut pecuniam publicair.i in vluin aliqucm acceptam , letinue- rit.ncc erogaucrit,lcge luha pecul.atus tenetor.7.Fruguin,ole- rum atque vuarumfurcs puniuntor.S.Villaticas fiaucs,fiauo- laueruit^quicunquc luci:andi animo rctinucric,fur efto. 9. Sup- pofiti partus accufacio iiuHa praifcriptione repellityr, i o. Qrii pecora ex pafcu'» fubftraxcrit,furci obligator. i i.Glandem in alienum fundum dccid :ncera colligere fas efto.i i.Expilato- rcs,atrociores fures cententor.i 3. H.Tircdirat^m alicnam expi- Uns, cxtraordinem cocTcetor. I4. Qiii tabulas , inllruments vcl .-ipochas amouit aut intetuertit,furti tenctor 1 5.DC hyredi- tate viucntis pacifci netasefto. \r.. Tcftamentum falfum fcri- bens,vcl tcftaincntum faiSum ceIaus,fignani,mutans,corrum- pcns,pcnnalcgis Corncliasde fallis,damnansefto.i7.Rccepta- tores furum tanquam fuves , Kuronum tanquam latroncs pn- niuntur. 18 Opcm & confilium turtopatrando pr.^'bens , furti tcnctor. 19. Scrui & filij quidem faciunt furrum,fed furti non tenctur.io.Quihliisfaniilias pecuniam niutuant,hispoftmor.< tem parentum atftio denegator cx SC. Macedoniano.ii.Furta domeftica,fileuiov3 fint, pubiice ne indicuntor. 11. Impuberes obligaturfurci,fi fint proxiniipubcrtati &do!icapaces.i?.Pro- digerc tes,quib poftis fuccurrere pcccflltatibus proximi , furti eftfpccics. i4.Verbis, ftipulationibiis,obligat'onihus,emptio. ni , locationi, condiiffioni, commodato , prccario , dcpofito , mandaco , & lirailihus , fi fraus intcruencric , cft furti fpecies, 1 5.Venditor dolum prxl iarc 116 dcbct,nequc vitium fubticcre. x6. In emcndo& vcndciido qui proximurn fciens defraudat , furti tenetur.i7.Emcns rfm turtiuam,ctiam citra prccium,do-. mino rcfHcuerctenctur.ii^.Reifurtiucc .rcerna authoritas cfto, > id tft,vfucapio fiue pra:(c.i-ip-io cius nullaefto.19.Oui duobus in folidum candem rem vcndidir diucrfis concractibus , falfi pcena coercctor. i f .Pretia iufta funto. 3 i.MonopoIiatanquam . furta publica cocrccntor. ' i.Dcccpco vltra dimidiecatcm iufti prctij tempore contra.^lus , pretium rcftituendo,rcm recupe- rarefas efto. vi.Qui focietaccm coicrint, quoannonacarior fieret , pcena legis lulia: dc annona coerccncor. 54. Merces falfasjaut iniquo ptcrio cxtrudcn^-cs^turti tcnentor. 5 5.Qui vi- num, oleum , ccreuifiam , ai-omaca & mcrcescuiuscunqiic ge» neris corrunipunr atque adult-rant , non foliim furti, vcriim etiam ventjficii tcnencor.36. Qui falsa vtiturmcnfura & pon-' dcrc,furti oHLgator ;7.0pcrarium traudarc mcrcedcfu.n.fpe- cies furti habetor. » J.Mcrcenarius infidcliter fcruicns , furti rcus efto.i o.ICti^aJuocaM , procncatores , oui malas caufas lucvicauli fcientc? dcrcndunt.fures funtO 40. ludices f.ilfam & iniquamfcntcntiam pi-onuntiantes,fiirescenl"entor.4 i.Cre- ditor falfus furtum committit.^i. Tutor res pupilfi parum fi- delitcr adminiftrans,furt! tenetor. 45. Prodigus furti tenctor, 44.Mendici validi ac plani , qui pauprribus Elecmofynas pra;- ripiunt , fures iunto. j, ^.Quo: ludo alc.a',& fiiiiilibus inhoiie- ftis ludls acquiruntur furtiuis acquirendi modis accenfcntor. 4*; Vfura niordax furtuni exiftimator. 4-. Pisnore aliter vtens,quamdacum cft, turti obligator. 48. Dcpofito fiquisad fuum conimodum vtarur , furti tenetor.49. Naiit.r, cauponcs, ftabularij , quod cuiufi^ucfaluum .fore rccepcrint, nifi rcfti- tuant,fures exiftimantor. 50. Commodatis aliter vtcnres , quamvtenda acccperunt,fures funto. 51. Circalocationcs & condu(ftioncs fidem contraftus non fcrusns, iurcfto. ^i.Fui- lo aut farcinator, qui vcftimenra poiienda farciendaue accc- petit,fiforte his vtatur,tui-titcnetor. 5 3.,Adfun(flioncs , qui- bus quis par non eft,accedens,aut muneri demandato non rc- fpondenSjfu?'?fto. 54. Magillratus ,qui fubditos fupra mo- dum lurifprudenti^B SeQ:. II Cap. L 513 iam iulliim Crauacfuni tfnetor.5 ^. Qui rn.ind.iti fufccpti fi- nescxci:d'.t,tur clio. <,(>. Clttici,.^is Eccleliis, dc Epifcopis & clcricis,de ha-reticis, de apoftatis, dc blafphcmiis, de iura- mentis i qu.r in lurc Ciuili & Canonico traduntur. E.v quinre pnceptc haufta funt qu.x ab ethnicis & Chiiftianis Lcgumlato- ribus traniia func de iure perfonarum , de ftatu hominum , dc officiis magiftratuum , de officiopiarfulis , dcofficio procon- fulis, de libcris agnofccndis , de adoptionibus , dc tutela , de operis Iibcrtoruili& feruorum.de hisqu' liint fuivel alicniiu, ris, dc manumilTionibus &c. Ix pr^ceftc fexlo profcfli funt lcgcs Jc homicidiis , de parricidiis , dc ficariis , dc poenis, dc qua-ftionibus , de iniuriis, de talione, dc Icge Aquilia : T.xprA- cepto ffftimo funtlortx legcs dc adulteriis.ftupris, inccftu,nup- ^ tiis , matrimonio, diuortiis , & fponfalibus. ^idoHaunm pri.' ccptum pcrtinent lcgcs de rcrum daiifionc , de acquirendo re- rum doniinio.dc rci vindicatione de tricntc & fciniffc,de luc cefnonibus,de petitione haTcditatis , famili.x hcrcifcund.r , de tcftamentisjde legatis.dc furtis, peculatu, facrilcgio. i.x fonte. noai prAcepti onunmr iudicia & .-iclioncs de acculation:bus, dc calumniatoribus , de lcge diffamari ,de pf.-cuaiicatoribus, d': tcftibus,de probationibus,deexccptioni'nus, dccdcndo , Sq fide inftriunenconun, de iudiciis, dcfententi.i, de rc iudtcata, X X • de ap- 514 Encyclop^di^ Lib. XXVI. ie appdUnonibu;. r>ech>!c fr^epiocongiaantzawnes legk, Aquili:E le.n- I'.ili« dc jj.ilteds, de abis;eis,ae feruo conupto fi quaarupe5>aurcucm tecerr. .Teini.ni rnof., & Finiupire- £undor'ua. Oui' ipU diucrfo refpeau aH ffptimum, vel oc^ta- uum piiceptum pertinent. Ita paret , decalogiim optimo luie dici Elementa lunfptudentix , profccla ab jetefno Pri-tore Peo , ad qu£ oir.nes omnino ler,es tanquam appcndices Sc fuccedanex referri,& velut ad Lydiuin lapidem examinaii cfe- bcnt. Quod fi faccrenrij,qut iuri dicuiKlo pixfunt, non Ijabe- lemus tot if/Vw^™ ^'civ non tot r;(^o^txsfTKt, qui > vtcft '^pud Comicunj, 7« livfv K^ft-rioi, faciuut, c A p V T n. ^ HeUnkfUlo lurijprudentid 'veterum i GrAcerum. V KMCLVr \. ^Y^ Vrifprudentix fpecialis fccnndaria eft genti- lium.vel Chriftianorum, & ill.xcll:,qiiam gcn- tiles partim ex luminc natutx hauferunt , pauim a fc inuicem acceperunt. Eftque minus vel magis celebrata. lurifpiudenti* gcntilium miniis celcbrata eft Chaldxornni , Chalcidenllum , Locrenfium, Perfa- rum, &c.. lurifprudentia gentilium magis celebrata eft Gr,-ECorum, vel Romanoriim. lurifpruJentia Grxcorum eft in piimis Athe- nienfuini, & Lacedaemoniorum. lutifprU' dentia gtn- iilium lai- ♦lus ccle- XMrilptu. dentia vc JcrumCi^. cotun. Vatij geu- tium lcgis. Utoici. R E e V I. .«. I. Nomijl fragmenta JurilprudentU Chddxontm, zieterum Germofiorutn , Perf^rttm, Chalddenjinm, &c. (oinc inde occurritm. Sic apud Chttlaienfii lex crat , ne magiflratus munere fun- gcretur, qui annis quinquaginta rainor eflet. Cretsnjium lex erat, ne quis vxorem ducerct nifi a;tate a:qualcm. Thebmorum Icx em , ne ciui Thebano liceret infantem exponere , neqiie jnfolitudinemabiicete, fub capitis fuppllcjo: verum (iinex- trema mcndicitate effet conftitutus pater , cogebatur ftatim ipfum infantcm ad magiftratum cum ipfis fafciis adfcrre , qui awccptum alicui tradebat leui prctiojcum quo paftimi iniba- tur, vt bonafiapinfantemaleret&adultumferuivclfeniajlo- co_haberet, fic vt alimentum &" educatio feruitute compenfa- |Xtur. Tentjes lcgen^ tulit l^if-^i^jde adultero depreiicnfo fecuri necando. Apud Corinthios lex era: conftitutain eos, qui fumptuofius, quam pro rei familiaris modoviuebatur.Lcx erat Jtt enfibtts , qui non ficebat ad nuptias iiiuitare plures , quam dccem viros , & tocidein focminas ; neque nuptiarurn folenni- tatem vltra biduun? extrahere. De his & fimilibus vidc Kef- chermnnum dt^ut. defe^^agimn rtbu4publicii frifcit. 1 1. Ex veterum ^rAcorum legihiu occitrrunt fi-ag- menta c^un^am legton apud Athenienfes , & Laced funt circa Italiam & Siciliam , fccundiim Diodorum , & Valc- rium Maximiirn& Ariftotelem. Diodo. ltb.\2.. Val. itb.6.cat>.^. de luftitii. Zaleuchus Loctenfibus , vtteft.-i. 11. «■«;>, iS.cum Athenienfcm ciuem virum probum fuifle, & multa prudentia prasditum i iuiis d.uini, & Uuinaniperitnm , primuin ornnium leges fcripfilTc , quibus Athenienfes vterentur , ve» ri}m , vt inquit Plutarchus in vita Solonis vfq're adeo graues, & acerbas , vr noxis, & dciiitis omnibus pcenam capitaiem adfcripferit : quippe qui in eos, qui vagi, & ignaui otij, & de- fijia: conuidi fuillent, capicis poenam conftituerit ; item, in eos , qui olera , poma abofue rruiftus in aUcno prxdio legif- fent, .Tque ac in facriIegos,& homicidas videlicet capitali fup- plicio animaduerti voluerit. Vndc vox illa Dcmadis profe- (fla cft , Draconis legcs fanguinc , non atramcnto fuiflc de- fcriptas. Cuius rei caufam ciim Dracon a quodam rogatus eflet, cur videlicet pltirima delitftacapitepledrcndaftaruiflct, refpondifle fertur ; P.iruas quidem npxas capitis pcena di- gnas cenfuifle : magnis vcro , quas maiores pccnas confti- lucret ,.nullas habuilfe. Vli funt Atheni^nfes his Icgibus pet annos viginti fcptcm vfqucadannum tertiumOlympiadis^fi. tefteEufcbio in chtonico. CJuamSolon rempublicam intefti;. nis difcordiis afflidtam: & tumultuantem nouis legibus & in- ftitutis, ftabiliuit, abrogatis iis quas Dracon tulerat. Et inpti- mis ea lcx placuit,vt populi eflent conciones, comitia,& con- uentus, & iudiciai fej niagiftratus,& facerdotia folis viris pa-, tritiis paterent. Ciuitatem fenfus xftimatione in ordincs diftribuit. In pri- mis ij fucre', quibus quing.ntorum mcdimnoram ccnfus eflct. Secundolocoadfcriptifuervmt, qui trccentis ccnfifoicnt,& equos alere poflent. Tertius cquorum akndonim onere ad- empto pari cenfu xftimarus eft. Ex his fcrc ordinibus magi- ftratns creabantut;qui infra fuerunt, mercenari) nuncupati, concionis habenjaj iudicandique munia cxteris exclufi magi- ftratibus obibant. Concilium in Aieopago ex annuis rnagiftratlbus conftituit, ex quatuor tiibubus , qu talif.lo. Has leges, tefte Plutarcho in vita SoIonis,SoIon ligneis ta- bulisinfcribendas,54 incentmna-nos fincicudas curauit. Ea- rumprxcptricem Mineruam fuifled!xic:& in verba fua iu- raie in foto ad lipidi;m fenatum Sc populum induxit. Cacfos in libello in hunc modum fcpeliebant , fafto antc ttiduum tabernaculo mortuorumoffa ptoponebantut, &pto. pinquorumqaifque reliquis, fi quid iubcrct,imponcbat: ciim funera cfiVrebantutfingulatum tribuum , ex fingiilisttibubus quzlibc-t.fja: tribus ofTi continens pottibat in vchiculis,effe. reban: funus pcomifcue voluntarij q'jinqu.:,vel ciucs,vel hof- pitcs, fceminis propinquitatc coniunftis ad fcpulchrum ciu- lantilius,&: coiidebant in publico monumento cxtra vrbcm apud fubutbana:& poftquammoauum humaueranc, ahquis i eiuiiate delc6Vus virad id idoiifu» f 'pct eum oratiortcm ha. bebat, qualemdeccbat, de eiuslauQibus,& deindc cunfti-djf- cedebant. Lycurgi leges , i^uM L,(tcedd!,momis tulijfe fertur , tejle Pliitarcho in vita eiw. Primiim omniumLycurgus feuiotcs erepublica vigintioflo dclegii,qui rcgibus aflidcrent, & vna cum eis dc rebus conful- iareiit,atque dcccrnercnt,Tt is (eniorura ovdo relut acbiicr cf- fct incer regiam poteftatcm &vi'n populi:ne a'Jt rexporefta- te abutcretur, & tyrannicum quidpiam moliictur.ncitem im- pctio fxuirec : aut ne mulcitudo Ln contumaciam, & fcrociam ptocederec, paucos amultitadine clcgic,ne niraium Dcmo- ictatia inualefcerer. Voiuit,vt qtia: ordo fcniotum vnicum tegibus dccrc- Tor». 111. uifTct , rcliquj multitudo fcirec. Agros diuifit , jiam |>crfuafit mukitudini , vt folum-omne Lacotiicuni m mcdio pifitum arquis portionibus in fii guloi diuidctccut, oporicic raiu>ciui.m ciu,ingcHiio,virturc & dili- gcniia.& ii)duftria,non luxii.non diuitiis,& opulcntia prxfta- ic. Diuifa igitur cft vniucrfa tcrfa in tiigintanoucm millij fortium: vibanus agcr in uoucm milliajpaganicus & municipa- lis in duplo,& amplius.maiorcmimmerum. l'orrioqui'libcte4 fuit, qu.T viri>ftumcnttiucdiiunosfcptuaginta,fQcaiinx duo- decim annuos fctret. Omnem auri & argcn i vfum cmedio fuftulitt&ferrcum nummum induxit, ignuum fetrum, cx quo nummum percuf- fit,atctoextinxit,vi ad uullam rcm araplius obmolliticm vti- lc rcddetctur. Omncs aitcs.quibus aiiquid ex auto, argcnto.ferrouc con- flatut, cx vibcciecit ; vndc artificesfcaliocontuletunt. Publita voluit effc conuiuia, vt diuitcs promifcuc ; & pau- peres fimul epul-.rcntur, vt omrcm cx ciuitatc luxum tollcieti nunc conuiuandi morcm Philiasdixciunt,qiidd cflcntpublicx & communis amiciti.r,& humaoitatis argumencuni. ► crmifit vt quifacrificijaut venationis causaconuiuioabfuifTcntjdomi \ ctrnarcnt , tcliqua multitudo conuluio adcflc dcbcb.at, confe- icbant ad hoc conuiuium q.uotannis finguli fatmx racdim- num,Tiiiicoros o6lo,cafei quinque minas:inde fiebat,vt quif- que patfimoniacaffucfcerct Frcquentabant id pueti etiam,vc-' lut tempcrastiaE & omait ciuilis difciplina: gymnafium , ibi vrbanis fcrmonibus afluefccre & iocacidifccbant,ac fine fcut- rilicate cauillari. Virgincs curfu, palxfttl, iaculo,difco excrccbantat^vt otio & miiliebribiis deliti is fublatis robuftiores ad tolerandos partus reddcrcntut. Nudx, vc pueri, in publico verfibantur, faltabant, & canta* bant^in facfficiis, & fcftis ac facris dicbus. Nubcbant virgines raptamatuiat lamvito, & cas finedotc nubeiepra:ccpit, vt vxoresnon pecu"ia:caufaeligcremur s fe- ucriufque viii fuas vxotes cociccient, cum nuUis dotis frxnis tenercntur Non ptius fponfus fponfam accipicbat intetdiu, quamer illa fadus cffet patci : noAu cancum intetim ad cara accedc- bat. Qui ccElcbs vixiffct , Gymnicis & publicis fpcdaculis atcc- batut : nudufquc hycmc foium circuicat:nec vt cxtcti fcncs, in honoic apud iuuenes erat. Liccbat fenioium cuique honeftum ac probumaliqucmcr iuuentutc aJ vxotera proccationiscau^a admittere : & vbi eam alieno femine implefTct, fuum habere , quod nafcetccurj ncc id ptobio dabatut: R'diculaptofeft6 lex, & cum ipfona- turx iure pugnans , quain czterx quoque gentes tidebant, Se dcteftabantur. lus alendi partus DuUum parentibus erat : natus infans io publicum defercbatuv ad ceituni iocum ; vbi magno tffccSo pucio,fi eum cxccti probabant,eK nouem miliibus loitium,in quasdiuifus fuit Vibanius agcr, vnamilli adfcribcndam cura- bant;fin minus,vt le publica' inutilcm tciiciebant,iniqua quo» que lex qux parcntcs iuic fuo in filios otbabat. Piieii a (cptimo anno in a-qualium ccctu cierccbantut , li. terafque pto necefficare addifccbanr. Ad cutem tondtbantnt, nudis pcdibus incedcbant: duodecimo anno tunicam rnicam pattio inftituto fortiebantuc ncque balrca.ncque fomenca vl- la fcicbaot, natu gcandiores I gnati impetauit, minorcs ooera ferrcfurca qiixreic,fuitum vt honcftum pctmifii;. Qui depre- henfi erantinfucto , flagrisca^debantur, nonquia nefaseffet furari , fed quia parum ptudentev & ingeniosc furati effent. luffic, vt omnes quaeftuolx attes cx vtbcpellercntur,bellic* tantiira exercitationis ftudio omnes ciues tcncri voluit. Petmifit in vrbe cadausra fepeliri, tum etiam citca tempU monumenta f ntiti. Ncc viti ncc foeminx nomcn liccbat cui- quam fcpulchto infcribetc , nifieorum , qui in bcilo fortitci pcriiffcnr. Lugendi tempus vndecim dieium fpatio prxfcripfit. NoD permific ciuibuspercgcinari , ne alienos morcs in vr- bem & pattiam impott.irenc. Irao, & pcregte delatos nifi qui rcipublica: vtilcs eflcnt vibe cxclufit: ne quid pctcgtinxdifci- plinx Laccdatmones imbibcrcnt : iohumanapiofcftolcx, qux cum iure natutali pugnat. luucnibui non amplius vna veftc toto anno vti permifit, nec vnum culcius quam altecum. £mi finj^.ui.i non pccunia,fcdmercium pccmutationc,& com- penfacione iufnc. Maximum hoiiorem non diuitibus&petciKibus,fcd fenio- tibus dcfcrri voluit. Voluit , vt fine mutisvtbes aedificarcntui^ ratus bellicaci- uium virtutc non muris vrbcs defcndi. Puetos pubcres oon in foram , ftd in agmm deduci iufkr, vt ptiroos annos non in luxutia , fcd in omoi labot e & operc agercnt:nihileosfomni&quictiscausa fubfteincrc,fine pul- mrnrocibum fumete, nec priiis invrbcm redircquam viri fa- (fti c^cnt coafticuit, ., , . Xx t Voluic 5 i 6 Encyclop^dia! Lib. XXVI. Voluit, VI UccAxmonts graui oratione vtereiitur, & fcn- ^entiis breui rcimr.ne comprchcnfiJ : ita vc res in i-roucrbium ?.bieric faciliui philofophari homincs poffc, quam Laonicunj j"ermonein imir^ri.'' ,.■/-■ v » j- Reffibus poten:3tem,& ius indi.cendi,mrei;endi,& gerendi bellum, nujlftratibus iudicia , fenatui cuftodiam leL,nm, j-o- pulo creandl & delisendi fenatum, & quos vellet magiibarus conftituendi concefTit. Haruin lc^um dixit Apo!lineiri Delphicura aULtotem ruil- fe i &eius p;-a.'Ci:pto ft cas dctuli(le,&: promulgafle.Deindc,vt actcrnitataT? fuis legibus daret , iureimando ciues obftriuxit; nihil eorum,qu2 fanxiflet , mutaturos , priutquain ipfe reuer- leretur : dixit enim fe ad oraculum Delphicmn prole>.^urum, vt confulciet quid inutanduni , addendum , dctrahendumuc fuis legibus ApoUini vidcrccur. Profeftus eft .av.tcm Creatam, ibique pei'pttu6manfit:&:moriens prsccpiijvtoflafuain ma- je proiicerentur.ne Laccd.irmonem del.iTis Spartatiifc a iure- ilifando de iion mutandis legibus abfolutos elVc exiitimarcnt. Capvt III. I)el>neatio lunjjrudenim njeiexnm RonmnoYum, P R ^ c E r T A. g*g Vrirpriidpncia Romanoriun eft vetuijVcl nou.i. ^ifil lutirpiudentia vcrus eft in fragmentis qui- bufdam : vt funt lcges regi;^', lcges XII. tabularum, ^ legcs a diuerfis ningiflratibus latiC R E G V L .«. 1 . Leges regis, Romanorum. Inter omnes rcfpublicas gcntium , Romanorum rcfpubli(;a Ifcgum traiftatione fapicntcr oliin, & laudabiltcr infrituta elfe pcrhibetur . qua: primp adminiltrari Hc. gubernari coepit r<;s;iis lcgibus : mox lcgibus XIL tabularum, poftca multis alusie- gibus a pnpuli fcu plcbis m.Agiftratibus conftltutis , deinde inultis fcnaju.scpnfuitis, plcbifcitis,pr,Trorumedic1:is, iurifpe- ' litorum rcrponfts,&: poftremo Ci.'farum placitis, (iuc Impera- ' torum couftitutionibus. E.cgi.1; leges latae eftc traduntur a Roinulo,Num.Ponipirio,& cxtttis.dcinceps fnccedentibus re- ■ gibus : quas legcs 'ia vnum collegifle Papirius fcrtur l.necef- fnritin f. .-/;? r)-.^..«r-s, & inde diftlim clTe iQ'? Papirianum : non quidcin quodPapiiius condidfrit iUud ius, fcd quod collegc- rit, inque vnum veluti corpus contraxciTt.Ha- leges dicuniur fuifil' fcqucntes. ' ' ' " , 1. Nequiditiaugurato faciunro. I. Patres. facra , magiftratufque foli pcragunto , ineunto- quc,!{ifqui' d cunto. ' 3. Sacr-irum ojnnium poteftas fub legibus efto : Sacra pa- ■ ttes cu.nodiunto. 4. Piebi agros colunto. 5 . PopLlas magiftracus cteanto, leges fcifcunto ; bella de- cernunto. 6. Deorumfabulas nc credunto, 7. Dcos peregtinos piitct Fauniim ne colunto, 8. Nocturnas in templo vigilias ne habcnto. •». Nc q'is pr.Tfcntibus focminis obfcoEna verba fadto. ■ 1 0. Quif luc demiiram ad talo^ togam in vrbe liabeto. 1 I, Parricidas 'omncs capite puniunto. II. Ne qnis nifiper portas vrbem ingreditor, neiie egreJi "'tor.McEnia facrofanfta funto. 1 ;. Mulier viro legirime coniunda fortunarum , & facro- rum frjcia ij!i efto;vtqije domus ille dominus ; ira ha;c doinina. 14. Filia vti Patri,ita defunfto viro harres efto. •'.'! ' '■ '^\'i'i'f"i) conuiiftam vir,& cognati,vti volcnt, necanto. • . t; !'•• Si vinum biberit,domivt adultcram puniunto. j ..'.',. '^' P^ientum in liberos omiie ius efto rclegandi, venden- — di,& occideridi. i^. Monftrofos partus /ine fraude cxdunto. _ Has leger-Fraflciicus ?.al(luinus,& Paulus Manutius recen- lentiahas addit Pandulphus Pratcius in veteri iurifprudentia. • - -i 9- Virum vxofhe dcfcrito. VxTcm , fi in veneficio nato- f«m,aiiuii£riouedcpvehenfa,clamuc marito fucrit, repudiandi • lus elto. Qui'«J,r.xt«rlias caufas rcijudiai-it, rerum Jliarura pars . vxori dator.p.avs Cercri lacra efto ■ ■• 10. Deprehthfi in homicidio,ftatim puniuntoi;. 3->!'' 'J -^ ' '■'''"•'"' ''''' " P^ritiis patronum volcnt , de- 11. iudiciis fraus nc adhibetor. 15- Maximarum iniuriaium iJdicium pencs reges efto : fliinorum penes fcnatores. M- Annis menliS decimus efto. Francifcus B.ilduiniis ICtus teftatur fe inueniffe primas duodeuiginti lcges in antiquiflima tabula ; cx quibus etiam aliquas Paulus Manutius in fuo de legibus libello tcccnfet : fcd'eiufmodi le§rbus multi dofti viri audtoritatem & fidem abrogant. lacohus Cuiacius affirmat eas leges cffe confiiftas : ali j veras effe contcndunt,c6 quod ex Ciccrone, DionyficLi- uio, & Plutarcho videantur crfe collccla-. Primxnamque lcgis coi^ieaur.i fumpta cft cx Cic.i. tie D'iu>na:sone. & ex Dionyf ltL.i.a»f?q.R!!?3an.\hi!ik: At 'Romalus, confirmMUs wregno di- }yu::usyii{noc/ita coricicne, ^ inHcatis mfpKirs , rex deciarniur confenfn orrmum^^^ morem inflituit in '.o(lerum ne i^uis iaxfijpi- cifo r:gnum afjtimcrct.magiflratumue iniret. Dc fecunda& quarta legibus ita Dion./:ki. Romulus por- ro pcftqu?m difcreuit potiorcs ad inferioribus, mox latis le^ gibus pr.Tfcripft , quid vtrifquc facicndum : vt Patritij facra curarent , magillratus gcrercnt , ius rcddercnt , feu refpublii: cam 3dininiftr.irent:PIebeij vcro ab his ncgotiis , quippe qui talium imperiti eflcnt, vacarent ptoptcr inopiam , agros cole- "rcnt,pecora a!crent,opificia qua:ftuosc exerccKnt. De tciti.a lcgc idcm Dion. lib.z. fic Honores , &potcftates Romukis diftribuit fic: Regis quidcinjexlmia muncra fuerunt ha-c : primOjVt facra curarct atquc facrificia,pcr ciimque gere- rctur quicquii adpl.acandos Dcos attinct. Deindc , vt legum acmorum patriorum haberec cuftodiam, & iuris fiuc uatur.i- iis, fiiie eius , quojicripta &pacla concinct ; vtquc fenatuni cogeret , populum in concionem vocarct , & primus fenten.- tiam dicerct : quod plur-bus elacuiffcr.ratum habcretur:Regi ■ dcn:que attribuit fiunmum imperium in bello. Dc quinta lcgc,ira Dionyf /ii^.i.fcribit^PIcbi tria ha:ccom- mifit': Magiftratus crearc; Icgcs fancire , dc bello , referentc Rcgc dccerncrc : ita taraen , vt fcfiatus ijuoquc in his au(flor ritas acccderet. Sexta Icx ex eodemDionyf//J. z. funiptaeft,apud quem ita ; Icgimus : F.ibulas k maioribus de diis traditas , proba eorum contincntes, &criinina, turpes cenluit & inutiles,acneprobis quidcm viris dignas , nedum diis fupcris : rcpudiatifque his oninibus, ad bcne & pr.-irdare de immortalibus fenticndum 8{ loqucndum, ciues hios induxit , nihil his afEngi paffus beatse illi natur.^B panim confcntaneum. . . Septiina lex colhgiaircx Dionyf fe^.i. &apud Cic. ^.lib. lie /^'os tra/ifcenJere voluerit, Sic ille Plutarchus icu quiflionihus Rctnanis , q. ly.qua-riturcur cmncm qiurum facrum habcnt, portas non itcm ? An vera cft Varronis fententia, inuios prQ- ptereafacros habendos,vtpro iis ciuespugnent,& niortisp^- riculo lc committant ? Port.v vero facrar effe non poflunt,quia per cas,& alia neccffaria , & cadauera , & ftercora cfferuntuj-. Scd mclius Poniponius: AiKr;,inquit,/»fW extfiimantur , quia hoftium eji murds trMfcendire',^fer muros in vrbem iatrare: ciuium vcro efi per portai ingyedi (yegredi. Item, murifunt vt- biuiii propugnacula ad cuftodiani eovumiac proinde int^^i^i efle debentipoita: ^cro funt ad ingrediendum & egrediendum. Legls XI I L & XIV. apud Dion. lib.v. teftinionium extat : Mulicrcm legitime nuptam volucrunt facratx lcgcs ita cum viro conuenirc , vt particeps cffct' poflcflionuni & facrorum opinium. Lcgitimas nuptias antiqui Romani Farracia voca- bant, quLa coniugcs eodcm farre vefcerentur. Et paulo poft: Mulieres nuptxnon habchant,qu6 fc alio vertetcnt ', quia lex cogcbat vxoiem mariti fc accommodate motibus, & viruta fic vxorcm habcre,vt rem libi ncccflariam putaret,vxor cnimpu- dica& maritofcnipcr obfequens ,a:que ac iIIe,domus eft dp- inina,in mariti defundi bona fuccedit vt Ji^res, ficut parentis hlia,ex aflc quidtin , fi is libcris carcris ac inteftatusdecedat; quod fi prolcm habcat,ex xquo cum liberis. XV. Lcgis Cc mcminit Dionyf /»'i. 1. $i aliquid contrapu- dicitam peccajfet mulier^faenxm lucbatex manti Ufi arbittio: dt quo crimine vna cum eo cognati ccgnofcebant.. XVI. Le ' lurirprudenti^Sedll Cap. IL&: 111. 517 s n. XVI Legis fic idcm memini: m&ox lib. i D.imntmit R«- jnulm in mulifribtn , y* adul terium, 0» xi>iole»l!am. <:$ aef/re- hinf« v.xcr %'inum hibijj.t,vt aduttert funitbatur.y nWvu^ Ma- ximus lih.i. c. i. Vini vJtu:\nc\an,oiwi KomAtiii fami -is ignttui fuit,n! fcilicet in^iiquod dedicu* prolnbetentur : quia froximM a libero patre intempercntiA gradus ad ncoucejfim !'mfrem ejje fcnfueuit.?[in'\[is lib i^.c. i) . Noii lictbji viiiuni fiifiiiinis Ro- ma: bibcrc. Inuenimus inter exi-mpla , Egnacij Mccciiij vxo- lem.quod vinum bibifTet c dolio , intcrfcdiam Fuiilc a matito, cumquc c.rdis a R orauloabfoiutum. AgclliusW lo.c.ij.ad- ducit M. Catonts orationcm d- dotc. iu qua crat lcriptum.in «dultcriQ vxorcsdeptchffas ius fuiiri;nccarc,& ei cadcmota- tione fubiungit. Si quid pcruerse, tctrque faftum cft a mu- ]icte,mul(ftatur,(i vinum bibit , fi cum alicno viro probri quid fecerit, condcmnatur. Fabius PiAot in annalibu* fuis fctiplit Matronam , quod loculos',in quibus erant claucs vinarix ccl- Ix rcfignauiflet,a luis incdia moricxi(flam. XVII. Lrgis tertimonium ctiani extat apud Dionyfium: nara /it,i.fcribit,Romulum potcrtjtcm patri dedifle iii filuiin, idque toto vits tcmpore , fiue in carccrcm cum miitendi,fiue 0ac;ris c^dendi, fiuc vi(flum ablcgandi ad opera lu ica, fiue Decandi,ctiam fifiiiustraiflarct rcmpublicam;& gercret magi- ftratus maximos. Imo dedit poteftatem eum vendendi criam tcr,fi prim6,aut fe, uado venditus redimetttur ; quar lex tam- etfi iniqua cfi^c videretur.tamen filios in o/Ecio contincbat, & cogebat effe parcQtibus obfequcntes. XVI II. Ltgis ctiam tneminit idem Dionyf. lib. i, cum ait.-Quicquid cfTct mafculum,fi.: e filiabus primogenita , cdu- cari volu r: nullam prf^lom necari permifitminorcm tricnnios nififorte fi qu;d mutUum, vel alioiui piodijjudum c(Iet : ta- lcs enim fatus ctc; oni i parentibus non v tuit , fed inilicatcs ptiiis qiiinque viris vicinis ptoximis , fi illis quoquc expo- nendos cffv v-fum fuiffet. Contta hanc ligcm conmitteii- tiura , ptster alias niuiSas , etiam dimidium bonorumaudi- xit xrario. XIX. Lex fumpta eft <■ x Pluratclio in Romulo,vbi lcgi- IBUS i Legts etiam quasdam tuli. Romulets,i^tir quets vehtmens *ft illx,qua mulieri maritum relinquendi i otejlas adimitur vi r» autem refudian i vxor m conce.l-tur. fi verteficiocitcafrolem vfa fu-jfet : aut alifnam clam pro fua fu pofiiiljit, aut adulte- rium commijijfe ■:(iquis alia de causd refudiajjet vxorem , eius hotia ptr/im vxori cederent,pa>trm Cerert facr» forent, "X X. Eft eadcm,qu2e Tndccima,de quaiaradixi De X X l Lcge fic Dionyf. lib. r. Commendauit Romului flebem pa'ritiis.optione cuique a vulgo daia,vt quem vel tt pa tronum fibi deligeret, Et Plurarchus in R mtilo. Romulttf , in- quit, fetenticres k vtilgo feiunxit , tatrcnes eos appellam , vul- gus autem citfntes : eaque mirijicam bentuolcntiam mutuo exci' tauit,(^eam iura imitcemmagniponderis confecuta funt. De X X I L & X X I l I. Sic eftapud Dionyf./^6 i. 'itatttt RomulusyVt Ret de i niariis grauiffimis cnufas ipfe decerneref.Je- natui leues permitteret. XXIV. Legis meminit Mactobius libro primo Saturna- liorumc.lt. Mihi videtur incertum , an hx leges fcriprx fucrint co temporc, quo R ' gcs rempublicam tenebant : nam Laiini fi r- monis ftylus cura illis temponbus anriquiftlmis^non vidctur admodum conutnire.Fotafle tunc vfu, & confuetudine , & nandito ac iuffu Rcgum vcrbis , non fcriptis ttadito fciua- batur , quod in his lcgibus continetur : ita vt poftcf fcripii lint leges svc] quod vrrifimilius puto , hx legesconic(fluta qnadam fumptx (unt ex aliquibusDionyfijHalicarnaffEi, & Plurarchi,Liuij, C icctonisi& aliotum fcriptorum locis , quos adicripfi. I I. heges XII. Tahularum, Lcges X 1 1 Tabularum Ciceroplurimum commendauit, quare rilm f x libros de optimo gencrereipublics fcripfiffct; animaduertiffet Platonem de lepublica , & dc lcgibus multa liteis ttadidiffe, eius imit3tione,& excmplo,maximis laudi- bus pt' fecutus eft Icgcs,quibus opt'mus reipublicx ftatus vre- tetur : & hbro fecundo multa cx veteribus iilis lcgibus com- memorat.Et libro primo de Orjtore loqucn? dc legibus i i.ta- bularum , zw.rremant omnes icet,dicam quod feniio^hbitothe- eas meh'rcule omnrum Philofothorum vnus mhi vdetur. i i.ta- halarum iibiUiu.fi quis legum fonies^fy rapita viderit,^ auBo- ritatis ponderc, (^ ttiittatisvbertate fuperare.ln libro fcciiudo de lcgibus, pueros Romanosd^fccre folitos ait.12.. tabularum legcs,vt carncm ncceffjiium. Vnde quidam putaruiit. ii.ra- bularum leges cffe vctfibus confcrlptas: quod ipfc non probo. Romani decem viros conftituerunt , quibus lcgum fercnda- xum au(3;oritatemdcderunt,nam tres lcgatos inGriciam mi- ferunr: qui anno tettio reucrficx GrKcia,in decem tabulisde- fcriptas legescx Draconc ,SoIone,& Lycutgo attulcrunt : qui- bus alias duas tabulas legum', decemuitiad id apopulo dclc- &\ addiderunt; in quibus aliqua fupplcucrunt, mutarunt , dc- ttaxcrunr, & declararunr. Hatum pcjrto. ii. tabularum leges Tom 1 1 1, miilti variis modiscnumcrant. Antonius AugulHnus Tarra- conenli!, .\rchicpifcopus.i j.rofcrtjali) piurcs rcccnftnt. Porro mco iudicio,lcgcs. ir. tal'ularum pait ni ciam :en^J]. d^' rcL^.ojis o- J">>"r /To»,fiy.cr1irr4\ f«m,nus probaatiuyiUL vnsucnto pi-o inouiu toiporecompatato , taftirunc. f / / / i'ii n^ /«'".-■/«cy» r.'j}erfiofiftuo,faren:ibt!^que citoi iummttt p^fittts er.t. fcrifqus fcrretar,fitie frAi-.de impofita efto. ■ Senfus lcgis cit : vt petmittatur adhiberi ad funera cas co- ron.as , quas quis vel per fe ipfe , vcl per (eruos , cquofque fuos yirtut s ergoin publicis ludis & certaminibus (ibi pepcriflct, quali dicat.Tanquam pr.Tmium vircutis vidoribus proponan- lur coronx iu fepukhris corum , qui cas conlccuti lunt. recuni.x- nomine intclliguntur equi, & fcrui. Ar 'uitor. Antiquwm cft vcibum,ab arduo iiuc ad diio, idcm fignificans quod addo. Rccitat hanc lcgcnj Plinius iiL. ii.c. j. X rti pluritfmera ne vnifierent : neue lecii ftnres infer- rentitr. GloiiofumfueratapudvetcrcsRomanos funcra pluriinis kiftis cfFerri : pauperes capulis liue pheretris ctlcrebancur:di- tiores , 5: pocentiorcs kdis. Vndc Sullafex miUia lcdorum habuilk fcrtur. XI. Neue aiirum addito : ttH qutiituro deiUes vinBi erunt, iiti cum iliofepelire (y vrere,fe fraude cfto. Vctat iex fepulchris aurum iniici : nani morls erat apud An- tiquos vt in rogum vnacum mortuo prctiofo multa iniice- rcjntur ; Excipit vero kx eos , quibus dcates , qui excidcrant, aut euuUi fuciant,auro incruftati eflcnt , ita vc liceret cos cum mortuo kpclite linc fraude. _ ^ Aii quoi. Id eft : At cui Jentes,qui exclderlnt vcf cuulfi fue- rint, auro erunt vinfti, id eft inciuftati. Im ,um itlo. Significac,eum cum illo auro crcmaii, vel fepe- lire licct per legcm. Sc/ aude U eft Sine fraude, fc,pro fine.antique diui , pairalii . habcnto. XIX. Certas fruges,certifque boccas facerdotes fltblici lihan- (0 : hoc certisfacrficiis ac diebus : item^iue alios addes, vberta- lem l.ulis fcetn^-qu^friianio. XX. Ctirfui anmos facerdi'tfs fininnto. XX I. D:u:s ahis^ali^ facerdotes ; omnibus Vontficss, fin^n- lis flarr.inrs funtJ. Atque h.v quidcm kges vt pr.Tdiximus ad ius facrufti pertinc- bant: ad ius veropublicum fequentcs. l. Lex. lulfus fepiili,Qi> fnjfm^ia fimlo. §hiodciinquc foftrc- tnwn fopidm iuiJ:t,id «j ratumq;e eflo. Sk c^cUmo l:b y.o' 9. Dccadi, Sihlnc cft, vt luftini.inus. Jnfiit. dc iurc n.iriirnli, (y %cnt'ium.%.Lex .^^^zut : lex eft, quam foptilus li.om.inus Senatorio »)ay,llr.itii^veluti,confule,interroga- te conftitHebat,Ko^ihAmi: autcm populus in hunc modum , quC Cicero in orationc pro domo fua exprenit:vclitis,iubcati4 vt M.Tuliio aqua & ignis inteidicatur, lcd poftea kge , rc^ia pot^ftati.- in principcm tr.uiflata,is lolus legislator ccnfetur. S:{ffr.'i£:afu>iio , liifttagium cft vox il;a:qu,r dabacur in Co- miciis,&: in tabellis dclcribcbatur,qua quifque dcclarabac fuam voumcatcm de aliquo magitlratu crcando ,. auc rco cipicis damnando.Ipitio [lalam lcicbatur : poilea laca; func cabcllari,r kgc:,,qu.c volueiunc, vcfuflragia cabciiis dcfcnbcicntur cum fenatus & populusmulta iubebac. I. I.cx. Priiiil^i.1 K- vro^unto. Hiiius legis meminit Cicero lib.tfrtio de legibus,cw\m fen- tcncia cll , Nc priuis , h. e. fingulis hominibus leges ferren- tur ; cum ajquft.rcis ratio poltulct , vtomncs hominesfummi cu.ii infiniis,pari iure tcneantur,& iura non in finguios,Icdin omnes generatim fcrantur. Ke i'riuiUgia,Hoc cft,Nc iura fint iingulaiia,ne ingratiam, autiauorem ccrti hominisiuia conlticuancur. Irr.gitntc. Irrogarc proprie fignificat infligerc , vc irrogarc pa;nam,iniuriani : hoc in loco videcur policum pro fimplici, rog.mto,quali ui£crec,Ne iura in fingulos introducantur. 5. De cafitc c':uis nifi fer maxmiim comititum eUofque qiiot fcn crcs i-^f,%riibus p.>pu i loeiifttn',nc ferunto. Hanclcqem commcmorat Ciccro i,b.tertiode legibus, ^ in oraiioac fro SffjVjo.lcntcntia legis elt de capite ciuis nifi centu. riatiscomitiis fentcntiam ferri Romani noluerunt.Vnde fcri- bit Pomponius, noii potuifle confules iniuflu populi dc capi- te ciuis Romanl iudicarciidcoque fecutes confulibus aliquan- do adcrnpcx,ea lcgcs & conditione aLargio Didtatore reftitu- ta; dici}ncur,ne iis in caput Romani iniullu populi animaducr- tercnt.Poftcrioribus camcn tcmporibus , confticucis quxftio- nibus publicis non ipfc populus de omnibus criniinibus capi- talibus iudicauic,fcd qa,rfitoics parricidi;, vel pra:torcs publi- raram qu.rftionum. delcgit, ifque illa comicia commifit. ter m*ximiim ctvvt.\tum. Hoc eft, pcr cencuiiaca comitia, iuquibuspopukis defcriptus , fenfu , ordinibus statibus plus adhibt;b;u in fuffragium confilij , quam fuse,&: gcncratim in tribus conuocacus. 4. vt fi lu.iex arbiterue iiire dalus fecuniam »h rem ludi- eand.i!i)acref'fje-,capitera:nns Itieret. Dainnac Icx ludicum pcrfidiam. 5. vtcjuifalfum teftimemum dixiffet , e faxo Tarfeio^dtii- ceretnr. Sumpca eft hxc kx ab Athenienfibus , vt colligltur cx Ci- cerone in otaiione pro Flacco. 6.\Ne qti s hom'mem indemnotum tcciderei ; hominisue oeci- denii^ausa.cum telo effet Sencencia kgis eft, poft p3tratafacinora,neminem fine iu» dicisfenccntiapunicndum. Petita eft h,rc lcx exkgibus Ly- curgi , qu,T; id prohibent. Nam fi abfque iudicio,& fententia hominem fas efiec occidere , multis daretur occafioad ca;des pro libidinc patrandas, Homimiue occidendi Huius partis Icgis meminit Cicero rpf orat. pro Milone, iIcinquicns;C uni lexvecac efTe cumtelo ho- minis occidendi caufa ; eademtacice permittit , efle cum tclo fui dt-tendendi caufa. 7. Ke qtiis in vrbr caetus noBurms agitaret. Et huius kgis mcntio in declamatione Portij Latronis in Catilinamapud Saluftium,prohibebantur noifturni coL-tus , nc facinorofi homincs aliquid contla rempublicam nodu moli- rentur:Hinc alia kx ii.tabularum : Soloccafiis fufrematemfe- ftas eflo.Hoc cft:Poftfolis occalum nullum lit agcndi tempus. 8. Vtfiqws hoftem concitaffel;ciuemue hojii tradidiffet , ca- fite fcciuu iueref. Recicat hanc kgem Marcianus In l. ; ff.ad.legem luliatn ma- »V/?a/ii.Prima pars kgis , cefteFrancifco Balduino , fignificat: Si quls iniuflti populi , vel principis bellum gecerec,dclertum haberct , cxercicumue comparatcc , tanquam reus maieftacis, capitepuniretur. Secunda pars : Si quiscxeicitumpopuii Ro- , fnani hoftibus traderct , capite puniretur. Tertia : Si quis ho- ftcm arccre nollec, auc cxcrcitum dcfercrct, vel ad holtes pro- fugcrct , capice pledterctur. 5. vtqui tdes aiienas acerutimue friimenti iuxta &des fofi- tum , dulo mafo combuffiftit vinftus : verberatus igne necaretur: cit ficafu id feciffet,mxiam farciret , pntorisiie arbttratu cafti- garetltr. Huius legis tcfttmonium cxtacapud Caium ICcum. inlqiii Adesff.de i;icen:i. riihi. & apud Calliftracum. in l. Cafitoliuirf.§. lo.ff.dc fcer>is,&i apud Paulum iw.\.fent.cf.f.,^. ' l'>.\'f quisfruges e> can'affit, Meminic huius kgis Scneca , Hb 4 nctturalium qus,fl'iomim, & Plinius/z/'..tS.f. i.jV lib.i.c.x. Alij hanc kgcm lic rccitant. Qui frugcs exacntalTit : & qui maluni carmen incantaflit cocrcetor. i l.NeWi? alienam fegetemfellexeris. Scntcntialcgiseft : Nc fatas fcgctes alio tranftuleris. I i..San:ttibus idern qtiod furiiibus iw efio. Extat hxc lcx apud Feflum, qui fanates dictos vulteos,qui fupia infraque Romamjhabitaueruntjrjquicum a Romanis de- feciflent. r lunfpradencia! ScO:. II. Cap. III. 519 f'.'cillcpt,lnc'.ii ynl\ rcdicrimt,qaa(i Una mentc. I.c;;is fcntcn- •tii cft ; Vt ickm luiis iili'; (it c^iiod torclibus, iil ctl, honis.qui nupi]uani ilctiti runt a populo Romano. Tcrtia pars lcgiMn 12. i.ioularuni ctat Jc iurc priuato. I. I.cx : JJf l',iirid pctiflate. Vri (\n'\ t-xpatre, ni.iticcjueUniiiias cius nalccictur; in (ui panisfaniilias inanu, potffl.irc, maiicipi6i]uc clli t.lialicretijue paicrtaniilias ius in cuui viix" , .ic nccis , tcri]uc tiliuui vcnuii- daiuli potcttatcm. , Hoc iu-> tult propriuin ciuium Roinanorum, vt ait lultini.i- ftus inditut. dc patii.i [loicllatc. 1 K De leii mcntu »e tntrirtbuf. P.Ucifainilias vti legafllt fupcr pccunia,iutclau.\; Iu.t: rci, ita ius cflo. \ lu l.verbis legis.tf.de verb.lignif. habctut.ampliflimam po- .tcfhtcm liac lcge tributam efle patribustamiliasrcftandi , Ii.t:- ■• redesinrtitucndi, legata &; libcrt.itcm dandi , tutorcs c]uoc]uc conflitucndi:ita vt ctiamfi pr.rtorcm aut contulcm tuis liberis tutorcm inftitucient , cos ad hoc onus fufcipicndumobliga- rcnt. Vti legaftt, id cft, vti ftatuerit, liuc dccreuerit. .' II l. ea.rcti:ibus tHtorem itliirn in {otejtate da^nicrul» te/la- rmxto ilis tftn. Mcminit huluslcgis Caius '.T.j(f. Ae teflnm. tiitel. Et aJdit, eriam pof^huinis filiis poflc tutorcs parcntum tcft.ii|ncnto da- ri, eo f]u6d pofthunii pro iam natis habcantur. 1 V. Vtfi fMerfamUiaf intefiato rrioreretiir , n^natortiTn ,gen- tiliiimjiie, in ipfiuf fupi!lif,eorumque peciimapoteflai 'Jjet. Vlpianus l.i.fF.Jc lcgitim. tutor. Ratio legiscrat , vnj tjui fpcrarc poterant h.xreditariain fucccflioncm tucrcntur bona tanquam lcgitimi tutores.ne dilapidarentur. Agnati dicunturj: <]ui cx cadcm familia nafcuntur , 6: idcm cognomcn habent : Cicntiles vcro, qui cxeodcm f^cnerc nafcunturi& (imili nomine appcllantur.ltcm,agnatidicebantur,quierani per patris cogna- tioncm coniunifti,vcluti frater cx eo jcm patrc natus.fratris fi- lius,&; n.pos c.x co. , ' VI I. Si fnri»futexiflat, a^nntorum gentUiiimjHe in 'f, peeu niA(jue eiui potefim efio. Huius Icgis meminit Cicero Hb.i. de Iniientione, ^Tufeu- lamfexiii: vt qui prodigus cxiftcret, fi pr,rtor caus.acognita bonisfuisintcrdiccrct ,inqucipfius pecunia, agnatorum, gen- tiliumquc potcftas eflet. Huius etiamlegisnicminrt Vlpianus leg.i.jf deruratorihiis furiof. Teltatur Balduinuscx lege So- lonisjintamia notari cum,qui patrimonium dccoxiflct,&: foro & concionibus arceri. VII, Milieres orh& , innuftt infratrii »gitatiuefroximitu- tela funlo. Huius legis incminit Ciccro in oratione pro Munna : nam, propter infirmitatem coniilij voluit Icx, vt foemini cflcnt in potcftatc parcntum, tratrtim, vel virorum. A^nJe diclacftfer- uirus mulicbris, quia dum viuunt parcntcs , fratrcs , vcl viri, corum potalcate lolut;e non funt. Fili.cfainilias , in niatrum fuarum poteftate , nupts in virorum nianu? orba-, innupta:, in ftatrum, vel agnarorum tutela erant:vt olfcndit M.Cato diflc- rcns de legc Oppia apud Liuiuin deiadu ^iib.^. VIII. De fujpeBis tutoribu. Vt ll quis doli maliculp.Tuc in turela gercnda fufpeflus vi- deretur : euni cuiuis apud prxtorcm fufpedti arguere, ius cflct: vtque Jolo damnatus infamis fieret. Hanc legem Cicero lib.}. Officiorum commemorat. / -Y. Vt qui per tutelnmpupillnm fraud>ifjet,eiufque rtmfura- *ti4 ejfe conumcerftur , infamiamtatus , duplionis pceniim Jiibi- ret. Extar huius legis teftimonium apud M.Tullivim inoratione fro Cicinna,^ pr>nKi>fcie Conxxdo. X. Patronus ftclienti fr»u tamiliam fu.iin , ijc viiiucrliim ius pairist.iiiiili.is mancipio veii- dcliat,& liiniil h.trcdcs inaiicipabat:& qmiujiic adcrant tcftes, o:nncs ciucs Romani, &. piibcrcs, &: iplc hbripcns, & cniptor. Huius Icgis argumcntum (iippcditabat Agcllius Uiro ij. capiti 13. XIII. Cuin nexiim J'.iiiet, mnncipniinque^vti lingtiti. nuncu- fajjft ; ita ius cjh. .Scnlus legiscft: Cum paterfamili.is pcr .xs &: libramfami- liam vciidct , vt nomiiutuctit, vidclicct ha-redem, & vti dc fuis bonis dccrcuerit, id ratum (it. Huius lcgis rcliqui.r.cxrant a- pud Ciccroncm iibropriinodc oratorc , & apud Kclfum. XIV. &iii fe eient itjLiticr ,1 bripeiifie fuertt, in tefl mo- niuin fari.itiir, id cfl^frUiur.imirobu^ M/cjlauiliJjue cflo. Scntenti.a lcgiscft: qui dc tcftibusaj tcftameina adlnbitis, quales quinquc ciuesRom.ini pubcrcs cum bbripciidc ex Ic- ge hiprajicta crant,rogari,iurc volucrint tcituiionium diccre, & tatcri tdlamcntum itacondirumfuiflc, lcquc tcllcs a tcfta- torc tuiflc adhibitos, prriia mulclcntur. Extat h.i:c lcx apud Agcllium iib, 1 5. c.i 3. ajii fc feieric tejlaricr. Id cft , qui fc in tcftcm vocari pafTus fuerit. Scicritpro tiuerit , vctutlc Jiclum. Intctfabilis in h.ic lcgc Jicitur is,eui tetfimonij Jiccnji ius non clt ; liue is, cuius tcftimoiiium. XV. Vtiquefilif familias bonoram futernoruin fuorum , fuique hxredes ejjint. Tria eranr apud Romaiios h.TrcJum gcncra : Aut enim e- rant 1i.t;icJcs ncccflarij, aut fiii & nccefl"ari),aut cxtranci. Ne- ceilarius, cratfcruus hxrcs inllitutus, quia fiuc veilct,liue nol- let i oinnino poft inortemtcifatorls protinus liber &: necefla- rius h.xrcs ficbat. H.crcjcs fui &. ncccflarij crant filius,filia,nc- pos,vcl nepris cx tilio,& Jeinccps cx'tcri libcri.qui inpoteila- tc teft.itoris, cum obiit, fucrint. Dicuntur tui ha:tcdcs,quia funr in potcftate teftatoris. Ne- ccflarij vcr6 h.crejcs , quia liuc vcliiit tuie nolint , tumabin- tellato , tum ex tcftamcnto , lcge x 1 1. Tabularum hxredes tiunt. Ca-tcri,qui rcftatoris iuri fubiccti non lunt,cxtranei ha:- tcdcs vocantur.: Vnde hxc lcx ab aliis recitatur in hunc mo- dum: Intcttatorumhxreditatcs, primofu.rum h,xreduin, vc- lint, nolinrue, funto. X V I. Vt fi qua mulier po/l viri morlcm in decem froximis meifibm paretet: qui,qu&ne exea nafceretur,fu.U4,fuaue tnviri famtlia. h&res ejjet. Prima legis pars inucnitur apud Agellium W.5. caf.is. Al- tera pars habctur apud Vlpianum / J.jf- de fuit 0- legitim. & apud lulianum lib.6 iy j.eedem lilulo. X yl 1 Si fatcrfamUias intejlato moritur,cui fuu^ nec exta- bit h£res,agnatw proximu^ familiam habe^o. Huius legis fit mentio apud luftinianum. Inftit. dehnredit, ab intesiat.^j.Intiflatorum, & apud i 3.[x\nm, Jf.Ue itbens ^fojl- hum. /.9. X VI 1 1. Inteil >to liberto mortuo^froximi fui fucctdunto: fi hi nonfuermt, paronus. Mcminit huius legis ladinhtwxs Inflitut de fuccefsioneli- herterum. u. Kunc deliheriorum bonu. Et Vlpianus in leg. inte- flato. §. dc fiiis bcrto. XI X. V I cuerarum rirum .fihnrtdei pariem qiiifqne fuam habtre mallcnt , familit. herci\cunds, arbitrium fumerent, cui to- tim rei ius.nrbitriumque permitttrent. Habetur h.i:c Icx apuj Caium l.\. TamUin hercifcund*. Noininc famtli.-c , intclligitur rcslixreditaria Hercifcivete- tes dicebant pro diuijerc. IJ ligniticat lei: Vt arbitcr, hoc eft, iuJcx compromiflarius > familias hcrcifcunJx) id eft,diui- dundx aJJitus , primum (ingulas rcs , fi commode ficripofllt fingulis adiudicet. Si non poflit , & vnius pars prxponjcret, tunc cum alteri in pecuniam ccrtam condcmnet. Quod h vnus aliquis folus ftuclus perccpit, rcinquc hxrcditariamcor- rupit , aut confumpfit , tunc cum in ccrtam quoque pecuniam coiidcmnct. i.' X- Inter hs.redcs pro htsredilM-iis pertionibus , obligafiones h&redit.irii. Hiuif^ funtc. Sentcntia legis eft : Vt obligationes teftatoris : hoc eft, qu,T: a tcftarore ad hxredes vcniunt , intcr hxredes diuidantur pro h.rrcditariis porcionibus. Vcrbi graria: Si teftator vo- tum aliquod fecit , aut centum alicui debet , tunc |lolutio illius voti vel pecuni,c dcbet fieri , non per 'vnum h.xre- dcm , fcd diuidi in fingulos h.xrcJes , ita vt omnes confc- rant aj illius folutioncm pro hxrejiratis portione. Vnde crcditotes dcmortui Jcbitotis ncqueunt agere contra v- num lixrcdcm , tcd bcnc ramcn poflunt contra omncs. I'a- ri ratione, fi quis tcftatori aliquam pccunix fummam de- heat , ncc foluat antc obitum tcliatons , tunc hxrcJcs cius omnes i non vnus tantum contia cichitorem adioncm ha- bent. X X 4 X-^^- ^ 520 Encyclop^dia3 Lib. XXVL pcndi vrucapioiiem , iiue polkllionem viri anno vno vfucapiuntur : iic etiaiij vxor, d a anno vno vfucapiuntur ' XXI VI mi.mulUmchmfA iuriirjfe annum vunt apud >vlrumm^,rmm^ cmi^f'ift,e^ md^er,r,i mma,um -VjWf^- Habctur hxc kx apud Agelliura hb. , .caf. n . Ec Macrobi- Utnli i.Saturnal.cap. i.Pra:apithxclex,vt quimuhtran- pum vnum matiiunonmij cau.aapud virum tuillet , ea muiier anno e^acto,in ?ius viri manu eilctiac (lautc anui hnem tres notVes ab ca vit abtuifTcr.dat pc tel1:atem lex mulien interrum- licut res mobiles anno intcgro cum viro tuerit , maaet in potcftate viri. Et l"icut lure cimli rcrum vfucapiones infringuntur:ita vxor fi ante annum exailuni tres nodcs vir ab oa abrucrit.non manetin potelhte vu-i,:ani]uam vfucapio eius lic inccrrupta. XXII. ] e coniugibih aUer ttiteri nnncimn mitteret ettmjM fuas resfibi hithere iubcretydiucraumejjef. Extath.Eclex.ipud CMamntle^e pen:>ltim». jj.nd le^.I;(l nm de n.iu t. Cieero in 1, Philipp.tcnbit^diuorcia cx n. Tabulis permifTa fuidc, Vo/'. inquit,i-««i-n-i -.•ru^ijaciuielt Antoiiita: mim.im i'dnm fimm fuiu resfibi inlitre tijfit ex it.TabnU-.c a- ues a lerr.''t,e.xemh:S\c iUe. Sed etfi dmortia in 11. Tabulis pcr- mifl.a fucrint , intraquingcntos tamcn annos Romas nullum diuo.t.um fa-lum efle,Diony(ius iih.T..&c Gc\\'wil:b.ij.c^p 1 1, fcriptum reiiquerunt , primufquc omniumSpur. Scruilius di- uortiumfecifle dicitur ob vxons fterilitatcm eo (]uodiuraflc: le l.berorum qu.Yrendorum causa vxorcm duxilfc. XX l V. De in ius ■voc mdo, Si m ius irt vociito morbM ,iuitafue vuium efit qul i» ilts vocnf- fit.itirientum Amo:f\ voiet arc-ram,ne jhrn'ito. Extat apud Agellium lib.zo.c. 1 . Vult hsc lex , vc in ius vo- cato homini pau^-^rrimo.qui aut pcdibus forte xgcr eflct, au: aliquo alio Incommodo ingredi nequiret.arctta daietur , hoc mcmoria.'locus,quem tangenccs anteftantiir. Si c:U:i.:tu,-, id eil,fi frufii-atus,tell:c Nonmo,Pedetnue firuit. hoc cft diccrc , fi retrorfum it , aut fugit, -vel fi rcmoratur, ait Ftllus M*ntime/,iioi.,c!t(i. autique ditflum eft , pro , manum iniicito. XX'/ II. Slleflsitws Jtes fit cumhcflr.vcmto. R.-fcrthanc lcgcm Ciccro J». i. 0;f,;in-um & hoc {ignlfi- cat lcx;Is qui iu iudicio fe fiftere promifcric aducrUrio fe<;un- dum luam , vel iidciufforum promifTionem , fe fifta: ad diem ftaiutum. Cum hotfe. Antiquo more . didtum eft pro aducriario , vel pere^^rino.Hollisapud vetcrcs,inquit Fellus , diccbacur pere- grinus:& qui nunc hoftis.tunc diceba:uv perduellis. XX V l l I. D:' :ud<>iti, Rem vbei p.fgunt ort^nto : t>eip»gnunt /inte meridiemin fora , HUt in com'':'in cnuftm coniictUntc : pofl mendiem , prAfente amb»- ti*!,leitema4d':cito,folo cafus fupr mr tempe[ias ejlo. Legis fententia cft.vt litigantes, fi dc rc controucrsa pacir fcerentur,vcl liteminterfe componcrent,orarent,ideft,id ota» tionc per.igertnt.Quod li non pacifccrcntux , tunc ante me- ■ ridx-m in toro , aut in comitio ( in quibus locis ius dicebatur) caufamconiiccrent, Id cft,breuiter narrarenc : non incegrn,& . prolixaoiacione ex[)onerent : & co faclo PrcEtor, poft meri- diem,litcm,^dcft, rcm concroucrfam ci , qui caufam obtinuil- fet,.Vindiciam ferre, eftfen:en:ia & decreto rcm poffiderc. Vindicix appellantur res illx , de qui- bus eft contioucrlia,coquod vin dicarentur. X X X 1. vtfi qttis e l bertatein feruitMem affereretur,Prt~ iorviodic as ecundt^m l bsrtatem daret. Sencentia legis eft : Vt non folum liber homo , qui ftatus coitroucrfum pareretur^relinquaturfuas Iibertat:i& eius pof- feffionem r.-tinear, dum qu:Eltio ftatus.caufjEquc liberalis pcn- dcrct,fed etiam vt fcruus qui in libertatem ab aliquo legirimo & iufto v:nd ceafleritur,intereapro liberohabeatur, & afTcr- :ori :ibertatis,domi-nis ferui pofT.MTionem ferui cedat. Vindicias fecundum libertatm daret. Id ef!:, Pritor po/Tef^ fionemeius,de cuiuslibcr:ate,vel feruitute difputarur , ei da- ret qui libertatem defcnliT.non ci,qui feiuituccm qu.xrir.Vin- diclx etiam hoc loco poflLffionem fignificant.Eft ftatu t lex.vt Uberi, vel fcrui hominis poflcfTi^ dcfendatur , dum caufa dif- pu:a:ur: v: fi liber homo flt , cuius tamen fcruitutcm acftor quiri:,fu,-Bliberta:i rclinquatur ; fl veroferaus fit,& abaliquo in libertacem vindicecur , ei pofTcfno decur , nqn Domino ferui. XXXII. '^e quo remlitigiofam infatrum dedicaret.^i de, dicaffet duplicenam fubieret, Erat hxc lex apud Caium inl.vltima ff.de re litigiofa. Du- plumaduerfario prxftandum era:, v: id vclu:i folutum habe- rct.pro eo quodpo:cn:ioii aduerfano traditus erat. X X" X / / /. Ctii teliimonium defuer t,u teriis diebus oh pot' tum ohuagulaium ito. Extat apud Feftum in vocc Portus.fignificat lex : fi ei qui.li- tem haber,tcfti3 dcfuerit , ei licet die tcrtio ante domum eius C'|ius teftimonio vci volcbat,Iibere conqueri, & implorare :e- ftimonium,& conuicium recufanti facctc. Obportum. Portum i.iquit Fcftus pro domo in lege. II. Tabularum pofitum ertc,omnes fetc confcntiunr. Obuagulatum ObiiaguUtionem , dici: Feftus efTc c\axiiio- nem cum conuicio , & deduci:ur a vagulo , quod dermatut a Vagio. XXXIV. De re i.tdicata. JEris eofefei,rehusque lure ioudicaiis,triginta dies iuftei fut>- te-.pofltdeaindu m.inui ialiio efio.io ious /iciio. ^ei toudicatUfO facit.Aut quips tndo ioure vmdicit : fecum ducito. Vindicitc , aut neruo,»U t Iiirilprudenti;^ Sed.II Cap.III&c. 511 }U'tio , aut compcdfbus quimltdm pondo^ m mincre : amfiijolcs m.;:cre vtncruSdi vci'.et,fw) ■viutto.Seit fuo-uiui/, ij/iieum ■vin- Bu"! hahfbit.L'-riiff.trr!> niiiis J.xto Seivoletpius lui/o, Hubctur h.TC lcx apud ALjelliiim lib. 10. cap.i. LcgisTcn- tencia ert,\ ti cam cxplicat Scx. Cxcilius apud Agclliuiii loco citato. Confilfei irii. Id crt; , dcbitaj pecunix iudicatis tiiginta dics dantur concjuiicndx pcrunia' causa , tjuam diflo ucccnt. His dicbus nihii agi cum dcbitot.buspotcrat: poil dcuidc.niii dif- foIucrent,ad pixtortm vocabantur,& ab eo , quibus crant iu- dicati , addiccbantur. Ncrupquoquc, auc compedibus vincic- ba.uur. . ^_,, Cgnffff 1 iris. Id eft ,.pccunia:,rjuenta perfiJl rumfere : fic etiarn. inquic,D(«/» v.rifi.itiie un-.vt jui fil.^iim tefiimoni:tm dixiffe c-ntiiBus ejfct,e :uxo Tarpeio UeieBuseffet. jicerbitasiie- rtimque vlfc niendi miile]icij,hene atque cauti v'U'ndi difciplina eSi.Oderunt euim peccare maliformidine poent.. Horac. XXXiT Alf.du» vindix ajfieiuus efio. Proietario ciui qui- h:ts voiet vindtx efio: Refert hanc legem Agelllus libro \6. cap.iQ. Stacuic vc affi- dui, vcl locupleces ciucs credicoribus addidi , ab affiduis vel locuplctibns vind^carcnturjhoc eft,li ita res ferrec, affibus re- dimercncur ; ncn autcm a proleiariis , ne ciim (inc cenuioris fotcun,i;,i.]uaiTi vc nafles poflent darc.quibus afliduos a vlncu- lis liberarcut,ipfi pto afTiduis & fe fuofque iiberos , familiam- que tocam in difcrimcn adduccrenc , ne'uc corpus liberum alli- dui hominis liberandi gracia, feruicuci , capitifque poen.x-, auc ■fcilioni fubiicerecur. Prolecario aucem ciui quiuis vindicem efl^e pcrmifu lex,quiaeius debicanoji folenc efle maior^^.quam quae a-re exiguo folui polfinc. Ajfiduo.Vctciz^ dixere pro locuplete ab affibus dandis. Vin.dcx f ':o.Anciqui vindiccm appellabant,qui vinclum fiue addiftum alceti,liuc prehenfum liberabac. Pxoletarius ciuis diftus efi ab officio prolis edendx: nam qui rcm familiarem paruam habcbant , Rcmpublicam adiuua- baqt,liberorum copia. XXKVll. De tmpticne,Vinditione,iQ< vfucapioniius. Venditi. 0" traditi res non aliur emptori acquiruntor , quitn fi in.v,enditciri pretium loiuerit,vel aiio modo fatisfecerit. Declaiat hanc iegcm luftinianus. /»/7. de rerum diwfione§. Vetidit4i, fjf ltfiit.de empt. (y ve>id.§ item fretitim. ^Sn; %XX''I!I- rftts ^ auctoritas fimdi biennis , c&terarum re- l^lfurfi aidnatu eio. fcvi,, Etcac [\s;c les apud Ciceronem'» Oraticnepro Cs.cinna , tfy tHTtpiiis tidTrchaiium, Sc apud luftinianura Itifsit.de vfucn- pionib. §. iure ciuiii I.ei^is fcnccntla cl\: adcptio dominij pcr contmuationcm poflclfionisjtcmporis annui elf in rcbus mo- biiibus.bicnni) vero in rtbus immobilibus. Hanc lcgcm lulli- nianus loco citato corrcxit, voluit itmpora vliicapionis cfll- longiora fcilicct , vt rcs quidtm mobilis pcr criennium vfuca- pcrctur; immohilis vero intcr pr,vfcntes,dccennio,intccabfcu- tcs, vigincianni'.-. Vfucaperc^cft vlh & poirclTione rcm faccrc fu.lm. Audoricas fumlcur hoc loco pro iure , quod pofll-f ionc, temporc, & loco dtfiuuo acquiritur. limdus gcnetatmi accl- cipitur pro omni co quod folo adli,vrct, hoc cf^,pio rcbiis im- mohi.ibus. XXXIX. Aduerfus ho^em nicrna atitheritas efio. Extatsipud Ciccroncm lib.Officiorum. Noluerunt dcccmuir. alios qu.im cuics fuos pofTcflorcs tu- Qi\,&c vlu.capionis iurc doiurc Lll igitur lcgis fcntcntia : Pcr- pctuum fit lus cuilibec ciuilRomano vlndicandi rcm fuam a i;uolibcc pcregr.no poftflam , ita vi nulius pcrtgrinus vllo tcmpore pofsic vfucapcrc rcm ciuis Romani. il'fl.,in hoc loco lumicur pro pcrcgrino ; vt cxplieat Cicc- to.iio i.offi w/;.&Varro iib.^.ac lingua Lacina. XL. Kei furtiutiiitirn.i .:uiljoriiits -slo. Apud Agcl'.iura/'fe.i7. f'^P-7- fic habeciir. S^uod ftibreftum er t,. iui ni a'rnii authnrnas eSl. Hoc Lfi,pcrpttuum flccuique ius vindicandi rem fusm furto liiblatam : ica vc non Ibluni denegeturturi vfucapicndi poteftas , fcd ctiam cuilibct alteri, qu^muis a rure bona fide cmcrit , vel alia de causa acccpetit. Excac ha'c icx apud lulhnianura injiii.ite vfiueapionib.^. fur- tlUfi, XLI.VeCcHe^tis. y Vt fotiaibus , (jui lus coiiunJi haherent ,pote!Tas effct paHionent quam veilcnt ,fibi ferre ; dum ne quiU ex pubitca lege corrum- pirent. Extat huius legis teftimonium apudCaium lutisconfultuni, in l -jlt.jf. .ie Coltg''nk,{^ a^endi .ument^m,^ vehuuinm. Aqu&dudits,t{i itts deiiycends. a.juii per fnn^umaifirius.l.ex ergo loquitur de fer- uitutib. tuflicis,& pr:tcipit,vt liquisius habcat duccndi vejii- culi.fiue plauftri,tiue agendi iumentum per pr.-edmm alcerius, ea viain porrcftum, idcft, hi direclum fic 0^0 pcdum. In an- fi-aftum,id cn:,in inflexum fic daodccim pcdum : ad plauftri vi- delicet circumducendi commoditatem. XL III. Vt fi cuipriuate aquiducius alterius inpuhlicono- ccret,eiaqtiiductus Dcminus noxs. nomine c.tuerel. Vult diccre !cx : Si pet publicum locum vnus aqua: duifVus priuato nocebit, eritaclio^vtdominus aquxdedamnoipfi ca- vcat. Extat hxc lex apud P,ui'um lurifconfultum n-i^^.ff.ne XLIV. ft fi cui aqua fiui,i.t ex vicini agro noceiet viiinc, cui eanoceret,eam per /trhitrium arcere lus eJJ '. Extat apud Ciceronem in Toficls hu iex : Vbi Boetius iits, inquit^cy? .iqH.tf p^nuixm itrccri : id cft , vc fi in al icuius agro pluuia aqua coUigacur, & in alceriusagrum dcfluac, eaque vi- cini frugibus nocicura concrefi:ar , arccic eamfuis iinibus ille, qui fua pucac incerefle, ne defluat. Vlpianus iibr. J.fi.jic aqva pluuia.aiz. St cui aquafluuia d.imnum dabtt, aiiione ae[U& pln' 511 Encyclop^di^ Lib.XXVL tvii arcenU tiutrteiur aqaa. ^ XLK Ambkuspanec^mfeJl-rtiutpese/I». Ambitus , teftc Varrone lihr. 4. "^f /(»?«.» LaiinA, dickuf iti haclege, inter vicinotura ^xdificialocus relidius: quemiu- bet lex elTe duorum pedum > & lemipcdis ad cixcumcundi fa- sultatem. XL-I. (o)ui fepem !n ccrfido p>nis , termmumne exctdue: «)«/ murnifhfcdem ilenHnijuito : tjui •' omtim.peiies duoixqui fe- fiih hrMm.f-ue mjur u nium d frofundHm erit : quiputeum, pajfum : jrii jliu»m,fiiifinue,pe 'es nuim ;.j'ii 'ierajue aUaiar~ ^o es p antithu, t^uin-jue p des 'b aiieno locn ponito, Extat apud Caiuin /. l. vlr.f. :ie Fi ibus rej^um. vbi eam ex 5o onis legibus defamp-amcflTe teftatur. XL'-'!!. in ccntrcuerjiii d^ pnibus j^in^ue .- um vfucapio SulU ftn. Habeturhasc lexapud Ciceronem /'^'•« «/' i'',?«i« . Vofnit Jex inrer coii*ine; vicinorum ai^ros fpaciumquinque pedum non vfacapi, fcd m-"d.ura reanqui , quod libcrum femf^er cflct &comnane,vr eo ire,a5cre, iScaratrum ctian .rcumacttetc, iine a'teriu. incQ.mmodo vterque Dominus poflet. Vnde po- ftealegc Maniliacaiitumell:, vt quotie? de his quinquepedi- fcuscontrouerfiaefrit, arbiter fme agri mcnfore!igerci.ur,qui eos rcgeret,artequc fu.iconftitueret. XLl''!! I. 'i: is .irhoris iji'.s, tv nHfnum agrum impendift^ ramos qwn.iec.m peiies attiw i tenA^ ci-eumdutere ius ejio •vi i '0, Hoc ideo flatutiim efl , ne vmbra arboris vicino pndio nocerct. Exrat apad Vlpianum luiisconfultum iu iib. i.ffd^; arbonbus cidendis. Xi..X. G tiiidtmfunm in alienum fundum frociieutem col- ligfnii 'Us ejio vicirto. Huius legisfacit mentionem Plinius /«'^.t i5. '■.«/'. i. Et glan- dis nomine omnis fruitus continccur. ie^. vni.jf.de ^lande le^e», gy l. qiii V ncnnmff.le verb jtgn^fi .j t. 'Ct Jl vicini tnter fe iur^aiit Fin bus tegundis, arbiiros tres darent : e cjue totlm re; iie-s , arbitrium ;iie permitter: nt. Huius legis pars inucniturapud M. Tullium tibroi.de legib, Fines vocantur agrotum termini ac iimites : & rcgidicuntur, guoties vnufqaifque ager propriisfjnibus termmatui:. LK Dc in urtss aiifqtte det.ilii. Si qiiis iiciitiiue'it,fiue armen con i dent,quodinf*miAm fla- fiti»mHe alirri precet -r , :»pi.e pnmtor. Meiitio huius legis eftapud CiceronemHb.^.de republica, &apud -^uguflinumlib. 1. dc ciui.ate Dti, cap.o.conriituitut capitis poena in fcriptores libeliorum famolorum. Quidam hanc legcm lic recitant. Si juis carmen occerna^tt , quod olleri fiagitium parit , cafi- ttth efle. Occeyim "t, Antiqui dicctant pro to quod eft conuitium fa- cere. Fiagitium item veteresintamiara .ippellabant Flagitium facere, conuiciis a'iquem ia?deve. Apud Grxcos ait Auguflinus !oco citato, fuit lege conccffum, vt quod vellct comoedia no- minatim, vel dc quo vellet , dicerct. Itaque quem iila non at- tingit ? vcl potius quem non vexauit? cui pcpercit? Atcontta Cicero ii^.4 de R pusl. ^ Thu cuUna 4. ait;f>/o/'r« tabuUduo- d"ci,n cUmperiaucas tes capite fanxiffn , in his tam njancien- d.m efje capitis paentm 'wnrunt. Vnde Arnobius lib 7. carmcn m-ilum inju't, confcrihere qunfajna aLteritu coinqu ne tir , 0> vita, dec m viratib. fcitis euadere noliiiflis imlune. L 1 1. Si itpuriam aiteri fa\ it, XX . d.ri6 f cens, fuato, Apud Agellium U^.xo.ctp. ■ . Phauorinus Philofophus Aca- dcmicu« hanc iegem improbiuit, vc!uti mo!lem&: rcm.fTam, vbificmquit : ^^ufd d'.x-,-,vidtti qutd^m jj i>np-n:tiomolliora, nnn -e tiii juojue vidftur Jfe diliitum,qiiod i. .; de imicid unie- da f riptii e '. .s" iiiuriam ilterif.ixit,vigi}ili quinjw n u fcem funto. biuu enim -nt rjim nops,q'emab!n'u Ji faiie.la viginti quinju- affs d 'etrt- m'} taqii. citm eum tegi H.quo.jue Labeo tle^irr.Jal brisjuostid iz.T.buli' confc ipfit non probaret,\n(\\{\x, L, >ier.%t!U,s fuit fg'egii homo 'm •rfbia^at ue imm-ini vecordid. h pro deUei.tmento /j ib'bit os hominis Librrt m '»ui fui p tlind verbera e,'um feruus fqueba ur,crumena ^lt-nam aH um forii tans,^ quemcunjue depalm.iuerat, numerartftatim fecun-ium, Tx.T.ibulx.s,i ^.ajfes iubebit. Pro iert:a,\n(\'W,Pr£.'ores,hacabo- teiCere (yreinqiii cen uerunt,in">i 'que t im ndis recupe-ate- res ftd.{/u'os edixerun . H.«cPhauorinus. Sex.autcmCaJcilius ^.^S^J'" '^cfenden';,ait,nonomnes in.urias hac poena ^lbmaras ruille , fed leuiorcs lantiim , &c hanc paucitatcm adium, graue pondus .xris fuilTc , ciim populus Ronianijs ca tempeflate li- bxariis affibus vterctur. Llll. Si m'.-n''rum ruferit , e paHo talio efto. Repetitur hasc lex apud Agellium lib. to i:.t;>. i. Etapud Fe- mm in voce TUio. Ec apud luflinianum inflitut. de inmriis S. pana. Vu!t lei ytde graui &atroci etiam illata iniutia pacifci li- CMt : fed ( .ipaaoji. c. fine pado, vel extra pa>ftum,Talioncm eflepaenam. NotatetiamPhauoriiiu» apud Agellium,hanc le- gcm.vt miquam.fic inqu'ens: ^onwS.. in iftis decem virerS le- fil>us,nec coiijijlere efuidim vifaj mt, Viluti illa lex Talienuscn^ ius^verba { nifi memoria rr.e fallit)hAC funt : Si membrum rupit meum , i faiio Taiio cfto. Praer enim vlc fc-ndi acerbitatcm, nefroctdere qiioque txeculio iujla talionis Jetrft, ^am Cnimem- brum ab alio ruptuin tft , fi ipji itidem rumpere per talicnem veit , ijus.ro an ejjicere fojfit rumpenli p riter membri &qui- librium. In qua re primitm rei d.Jjicukas ef inexplicabilis. §l^.idjl membrun. alter impruilens rupnerit , quod entm per imfruderitiam fitiium''ft , retal ari per impiudjntiam debet, lCttts quippe foru lus ify conf< llis mn • adunt fub eiafdem talicnis fimi itudinm. Hafc & plura Phauorinus. Sed Caeci- Ijus legem Dccem virorum dcfendcns, ait, Pndidam poenam efTc irrogatanj,, quia voluerit lex eo metu improborum homi- num audaciam coerceri : ncc in legc habitam cfTc rationera, prudensnc an imprudcns.quialterimcmbrum ruperit.quia lex opus pfum panit , non voluntatem & aniraum. Nec acer- bam cfire tanonis pcenam, qu'a qui ruperit membrum alteri, pacifci pot^ft , ita vt talioncm pati non cogatur, nifi eamip- fe Cie^^ent Haftenusex illo Auiflore, Ad Talionemnon an- te venicbacur , quam is qui iniuriam fcccrat , pacifci nollet: imo & ad id aelimationcm iudicis rcdigi folitum fuit : nam fi rcus , qui pacifci noiuerat , 'udici Talionera impcranti non parebat , .Tilimati Iitc lUdcx hominem pecunias damnabat. Tj .0, inquit Iudorus, e fiml-tud.-' v 'idic}& , vt quit tait* pati -tur , qitiiiier eiii. De Talione Athcnienfes legem ha- bucrunt , & antc Romanos Si Athenienfes Hebni. Poens grauitas improbos a maicfic is patrandis , & iniuria facicnda deteirct. LH'. Si osfreg.t tru funto, Similitcr apud AgcUium /i^. 10. cap, i. habctur \xxc Iex,& apudlufliaianum. .njlit. d' iniuriif. §. Pcena, Cicilius apud Agellmm. Imurias, inc]mi,xtr"C'ores,vt de cjf.' fra(lo,non liberit mndo ' viitm eiiam feruis ' aBa' irr.pe, fiore damn' vindicaue- runt. luflinianus auiem : Poena iniuriarum ex L. 1 1. Tabula- rum, propter racmbrum quidem luptumtalio erat:'proptcros vero haftum,nummari:c pcenx crant conftitut^ , quafi in ma- gna veterum paupertate. L y. i» in tuo alie um pecta pafcatur , de paftu pecoru aSi' eilo. Volucriint Decemuiri concordiam inter ciucs tueri, & cau- fas litium & controuerliarum prxcidere, ideoque harc leuiain fuas tabulas letulcrunr. Hasc legitimaadio de paflu pecoris tunc competebat , cumin meotux pecudesmeuroaliquidde- partafcfTcnt. LV I. Si quadriipes pauperiem feceri' : ei ruiui intererit i» eum , qu domirtitt erit quadrupcdii, aBio noxalu ifto, Extat hxc lex apudVlpianum. / '.fffi quadru, ia'-p. Voluit hxc icx autdarianimal quod nocuit,& noxamcommifit , auc aeftimationem noxa: offerri. Noxa , cl^ ipfum deli£lum : Pau- pcrics dicitur damnum fiue iniuiia facicntis datum. Animal cnim iniuriam non facit,quadi/upes vcro cfl animal non ferum Si indomitum, fed in poteftate , & cura hominis conftitutum. Hanc legem Deccmuiri exSolone fumpferunt : qui legem Athenienflbus tulit teile Plutarcho , vt canis, qui cuipiam no- cuifTetjtrunco quatuor pedum longitudine alligato dederetur. L VII. Vt qui a'iei.aiarboies iniuria acidifjet , iltjinguliti Aris vignti qunque lueret. Habetur haec lex apud Plinium libro decimo oftauo cap. i. LVII I. De Furiis. 6Utinoilu furtumfaxit , aut interdiutelo fe dejenderif,ei de- mina cum clamore tefifican'i eccidere iiu efto. Si nequr no£lu,ne. que telo f ieftndens prehendatur,vir^if ci,fits ei cuifurtumfe' cit addicitor. Serumvtr^eribui affeilfcs,deSaxo deiicitor.lmpU' bes /irbitratu Fraitorihus veibertter. Memorat hanclegem Ai^eOius l.io.cap.i. (^ lib,ii.cap, 18. Extat inLplebs.ff.d verh,fignif. Draco, tefle Agellio, furtum caiufiibet modi fupplicioca- pitis punicndum fanxit. Solon dupli pocnam in fures confli- tu;t. Apud .i£gyptios ftKta omniaimpunitafuerunt, apud La- ceda»monios vcro ius& vfus furandi fuit,non ob turpia lucra, neque ad fumptum libidini pra:bcndum,fed ad cxejcitaronem & difciplinam rei bellic*:. LiX. Si adoratfurtum, quodijec mantfeftumerlt , duplionem luito. Extat apud AeelHum lib.ii.cap.T8. Adorarc apud antiquos idem crat quod agere,tefte Fefto. L X. Furta per iancem , liaumque concefta, Jicuti mnnifefia vlndieantor Apud Agellium, eodem libro, & capite praefato Qnx fint funa pcr lancem.Iiciumque concepta.explicat Alexander/i^.*. Genialiiim di-rum, cap.so. vbi ait ea effe cum fures in alicnas xdespcnctrabant, &Iicium fercbant, quo furta alligatent ,& lancempr.i: oculis, ne innotefcercnt Alij vero explicantfic: Furcs quidcm licio fe accingcbant, vt expcditiores cfTent ad quxrendum qua; furari volebanc , & lancem oculis appone- bant , vt foeminas deterrerent. Et hajc furta dicebantur per lanccm & liclum conccpca. Obfcurafunt verba , & licetapud Agelliumlegantur,eatamcn Agelllusnonexplicuit. It^l, J},cuiHs ofe^conJiiiofHrium facium erit , dupH aSit- ne tenetor. lurifprudenti^ Sed.II Cap. 111 525 «; tcaetur. S: feruiu furttimf»xU noxamue noem', feiente ttiam dcmim, ferui noioine .tJie e-:t : D omintM ftmi nomine tnn ttne- 1er. De fnfo f:tiifei liiitum ejlo. \'nn\:i pars huius lcgis txiac apud Labconem lutifconful- tum,/« l-li^f-e §.vlt ff.ie •vcrb.jignif L XI I. Trr:4gem A:atr(i (j-/Afitam,furttm ncHti fl pa:icrit,fciue- ritiie l'ubesfiijptnfm Cereri naoior , impnbes vcrbcrator, noxAue tiuplicuem jr^jiato. Ccfc ipca cll' Ux Plinio /i^. 1 8- m]>. j. conflituit parnamin eos, c]iii ilicii.iv huges flep.iuilJcnr, .i.it demcjru nciu. i X l 1 1. Tgnu}» iunHiim t, i.tt*,vinei.. 7. Ricusfamui.Tpatrx.iue f.ruanto. 8. Conftruda a pafibus d^Iubia h •benro; Lucos in agris h,ibent(),& Lat'i;m lcdcs. j. Sacr im faciouc comiTion- dacumqui clcfc ic rij-fcfitquc , particida efto. 10. I eiijrij poens diuina exitium buma.-.idedccus ciio. 11 Sande v. ca lediiunto, II. Nc qui!, f pulchra d-Ieto, iieuc alicnuin mtcrto, Tabula II. de legibus & magiflcatibus. I. Sal-js Rcipub. fupiema lcx cffo. i. Quodcunque poflte- mum populns iuirca. , ius ratumque clto. j. Scnjtibus id m iusefto,quod fortibus. 4.. Iduiiegia non irroganro. '. De ca- pite ciuis Romani, nili pcr tnaxira imcomiiatom,neferunto. t. Sol occafus fupreniacempeftas cfto. 7. Imperia iuliafun o: iis ciues modcflc ae finc rccufatione parentc. «. Quodcun- qnc Sciiatus decteuctit , agunco. j. QuoHcunquc is, quibd- lum gcrc, impcrafnc, ius r.itumque eflo: &aiieo,qui milicia; impecibit,prouocacio ne cfto. lo.Minores ma^ifttacoS peciti iurisplurcs in praeia fiinto. ii.Plebis.quosptolc contra vim, aux'lij ergo creaflir,ttibimi eiusfunto; quoJqu.- hiprohifcf. fint,qu6Jque plebjm togaffint.ratura efto,fa'i(ftiquc funt«,ne'- tie plebem otbam tribunis relinriuunto n,. ./^■diles curatorct ♦tbis annoiM; ,Iudorunique folcmniiim funto: oUifqucaJ ho- notis ampliotis gradum is pnmus afcenfus cftfi. 1 ^.Cctifoics populi ciuitaces , familias , pecuniafquc ccnfcnio. Bini funto: , magiftratiim quinquennium habento : cfElibcs efTe prohibcn- to. I • Eundem magiftratum , ni incctf jcrint dcccm anni nc quis capico. 15. Magiilratus n? c obedientcm & nociium ci- ucm mulfta, vinculis, vcrberibufue coercento:nifi par maior- uc potcftas populufque prohibeflit , adquosprouocitioelto. K^.Promulgata propofira,ina;rarioc&nJifarncc pliis,quam de fingulis rebus fcrre confulunto : cenfor6 que fidel Kgtm cu- ftodiunto: priuati ed eos a£li rtf(runto,ncc ed magis lcge li- Deri luoco. J7. Moncta facra cxiftimantur. morbusa;uit4fje vtiumfit , qni in ins v 'cafls, iumcni-um da- toili voKt aic.iani, nc Ifciniio. i Si Itjtu.s condiiftuj Jks ia- tciccJit ciim holte , ito. 4. Si quidhor im tuit vitium iiidiiis aibitiouc rcouc , dics d:lf',ifusclfu. 5 Si quis vocitioiii (iat, ttftam 111: ig;ti r im capito antcltjii r . IiKiiceni arbiciiimuc lurc daium, qui obxtm dicctidam aci;epilfc piciiniani, cnui- ^lus e(t, capuc punito. 7. lurisu fccpaioi qni pnuata iudi- cct, iudiciriue lubtai, piaetur clto : Is inris ciuihs cuflos effo, huic prtcdati parcnto: qm tqut Scnarus crc uetic, prpulfefu» lullcnt tot funto. S. (,:uni populo pacri! uf.juc agci.di lus cltt/ Confuli,pi«roii,m giftio populi cquitnmquc, eique qncm produnc patrcs ccinfulum toj;ai:dotum ct^o , ttibu ifqiie', quos populu-; roL'afIic. 9. Vis in popu.o abcllo. 10 /Et'i% cc)ntcfli , rcbufquc iure iudicafs , iiiginta dics iufli fu'ito. Polt dcindc manus inicdlio cllo: in ius dacite, m iudicac^uu facit. Tabula I V. dc poteftace priuat3. I. Vendcndi flatuIiSeros ins poieftafquccflo z. Si pattD- nus cl enti tiaudem fcccric ,faccrcioiafrint, puerdiucis patcncuro ficct cfto : fci nums , l.n fcpcl;toneuevrico,antequampartuj txcil'u5 fuit. Qui contrafaxit , fpcmanimantis cum gtaui,'^a peieniifTf videbit ,t. 9. Vim irgcnux virgini infcrtc.aut cara luafionc ia tuam fcntcnc;am traheic, caticto. ■ Tabula V I. dt homicidiis. I. Seiquis hominem Hbcrum fciens dolo malo mctcidu-? cit particida eftot^fcu iroprudcns sedolomalo c ficproka- pitc occifei & nacis eius cmJo concionc ar eccm fi bi cico z.K menbrum ruperit m' um, epaiftc taiio e(ro. ProptCA osveie ftadlum nuraroariaepanasc. nftituiatfonto. TabulaVII. de rerum adminiftratione. T. Via; lacitudoin porretSum oft" pedes: in trft,i£li'in fe- dccim habeto.-Tiqui fep'm vtl mjCciijm ux-aaltcr.u rcgio- ttcm cfFcderinc , terminum necxccduntc >i ..ut mmj'uin, pedem vnum: li domum dnoijpcdcs relinquunc») : (i putcum: pjfTum : Oliuaro a.tcm, auc ficum, nocempcacs abeicraneS tegionc plantato. In casteri^ auicm arbnribns quiiiqcepe .es fcruanto. Si rnagrumaltciusarlior imp-.- d-atvlq c .dqujn» dccimpedes,a^crra al.iuscoertito. E "e vmbra arboris vici-* noprxJin noccat , qiin kcim ner^cs alt-us ramosathoris cir- curr.cidito. GlanJcra in alicnum fun-ium procidentein col- ligrrcfis cfto. Si aqua pluuia iiocet , arcefto, i.Vfusaurho- ricjs fundi bicnnium cfto: cstrracum feium omnium vfus annus cftf^ j. Quod futic'r'tum eri' , eiu'. a:te na authoritas ofto. 4. Vti patetfainiitas lcgaflit fuper peciniar turclsne rei fua:, ita ius efto. ?. Cum rexum faciec mancipiumque , vci lingua nuncupaflic, ica iusefto. «. Quiericeftatot librifenl- ue fuerlt , fi graui cnminc damnecut, in d ftimoniumferiaiuti improHUs inteftabilifque efto. 7. Int.ft itorum bcrcditare» ptimo fuotum Ijiicdum velint nolintue, fuDio. His deiicicn- iibos 524 Encyclopa^di^ Lib, XXVI. iii.mi.riMr. i diir Mis ma» ^iliracibui lat*. tibus at^i-.aMis prgximus faniilui" liabcto. 8. Coli.vrcdes a (■ommumopc dill..'dcvcvolciUc;s,aruriio. Vti rcrum, iilixnc- des pavcmquirque (\).;:fi haberc mallcnt , famili.i- ercifcun- Ax arbitrium fumercnt, cui totius rci ius arbitriumcji;:: p-i;- mittcrent. Pro h.rreditaria purtc debitpres h.rrcdibusoblig.uj funto. Pro iucreditariis ppttionibus viciffim hasrcdes tcncn- tor. 9. Quifquc in agtorum fuorum finibus lapides loui tcr- mifiali cnnlccfato, facraque quotannL iWdcrn tacito. Si vcro ' per ftaudcm tcrminum mouiflctivel exarairit , iplius & boues facri funto. 10. Vendita; res Si tradita; poft pretium foiuium, ;iut f\ a.'io modo fatisfaftum exiftat , emptori acquiruiitor, I I. Si nox furtum faxit , fi im aliquis occifit, iiire cxfus ello. li. Si adol.atfurto,c]uod necmanifefl:uiniit,dupIionc damnum flccidto. OiienJ-etjiui h.'.nc (y pr&eedenicrfi lcgsm ita tor,cifi: : Furcm , qui manif.llo furto prchculus erit, (i furtum auc no- (flru faciat , aut interdiu comprchendcrctur , fe tclo detcnd.u, occidito, E ccteris manifcftis funbus,liheros vcrbcrato, & ci, cui luci fac^um furcum erit, li fetelo non dcfcu^at, addicito : pucrQS impubercs prarroris atbitratu verberatu , noxanv.jue abhisfa,ftam farciri facito. i;. }-urta,qu.-cpcr lancem liciun-)- ■Cjue cpnccpta erunt, hcu|; manifcfta vindicito. 34. Tignuqi alicnum futtiuum a;dibus vcl vincis iniunclurr) nequiscxi- iiicre cog;tor,fedriuplum pro copetactionemdc tigno iniun- egii,Tttes ,tjuen:i!dmodum f^quens , cgritinuerit. Tabula X. de lcg:bus fiimptiiariis. j. Hominern mortuum in vtbe ne fepehto ne'ue vrito. 1, Sumptum minuito: Triafi volctreiicin.a & vinculapt',rpur,i: & decera tibicines adhibcto : hoc p'us ne facito. 3. Rogumafcia ne polito. 4. Homini niortuo ne offalegito, quos poft funas faxit. 5. Vnrtura fcruilis tollatur, omnifiiue crcumpotatio : ne rcfpcrfio, ne long.x' corona; , nec accrx. Fnrflirus hoc frag- mentiimita. con'ipitj Cadauer ae vngito, vino roguin r.e ref- pergitp : ne in funere circumpotato : ne longa; coronxfcpul- ;chri5 imponantur: ne acer.r funcris ergo ponantur. 6. Mura- tam, potionem mortuo ne indito. 7. Vni plura funcrane fa- citojedofae plures ne inferto,ncue aurumaddito. ii.Rogum buftiimue nouum propius 60. pcdes , alienas .xdes , fi Domi- jius nolet,ne adiicito. 9. Qui cPronam parit, ipfe, pecuniaue eius(7a7./ci-M))virtutis crgo arguitor.ipfiquc mortuo , parcn- iibufquceius,dum intus pofitus fic forisue effertor, finc ftaude xmpoficaefto. 10. Quo.sauro Jentes vincfi eflcnt, aftin cum jllo fepdire vrert^ue fe fraude efto. 1 1. Mulieres gcn^s ^ie ra- «unLO, qL-ue lcfTum funeris ergo hab.cnto. Tahula. XI. & X 11. Ha;divctaWa;fuerunt additionales; vndc Icges Xll.t.abb. ^iprellat.v fucrunt cxaccidcnti.i, tcfte Pomponio Ifto. Rcfe- lunt autem ad has duas tabulas iusfeci alitim , &. iftam lc^env Neflev, connub,um e(]et cum patrihus. Acque h.^-c funct\-a.'- ncnta potius , qu.im !(,„„ X 1 1. tabuUrum : dc quibus vijc annotationc» ctuicorum & ktorum. I I I. ^Leges Romamrum a dluerfif MaglJiratibnsUtx. Piaster leges l Regibns laus , &: pr.-ctcr legcs 11. Tabula- vumquas Decemviri exailis Rcgibus ex Gra-cis leeibus def- criptas dcderunt , & ah.i; legcs a diuerfis magifti'atibus in- flituta: : quaium 2«<5s maiiummeic licctct, vU]uc addccem , dimidi.un par:cm,i decimo viquc ad tri;;inta,tcniam pattcm , vt tamcn adhucqumque manuiai.ttcrc iiccrct:a:que vtcx prioiiuumcio a tti^inta vfquc ad ccr.tuni.quartam partcxn,ita vt a.'quc dcccm cx priori niuiACio raanumittip"llent:accntum vlqucadv]iiin- gcntos : paitcm quintam, limiliter & cx antcccdcnti numcro vigintiquinquc libj^tatc donaripollent.Irf nc pluicsoninino qulm ccntum ex cuiufquain teilamenio manumitci poflcnf : pr.ccctca, vt libcrtates fcruis tcftamcnto nommatiin darcntur. F«« eti.3mUx rEli.i Si/iiia, vc qui fcrui pccna; caula vindi a Dommo.quibufue inullx not.i: rucrant , quiuc proptcr no- xam torti,nocentcfae inuenti,quiue tiaditi ad mccalla , auc vt cumbertiisdepugnarent : quiuc in cullodia hiiftcnt fi manu- mittcrcntur, nonciues Kouiani.fed in Dcilititiorumnuincro efTcnchoc ell.ncc connubium, nequc commerciuni,ucquc cc- llamcntifaftioncmhaberent. Item vtminorcm trigintaan- nisfcruum, (•indiclaauttcllamcnto , nilicaufaapudconfilium proba:.i, manumitccre non liccrct. Item : Nc Dominus annis viginci niinor,feruum,nili caula apud conlilium probata , ma- numittere poflet. Iteni , vt fcruus ab co Domino : qui Iblucn- donon eflec,teftamentoliber circ lufliis , & h,i;res inftitutus, & li minor clVet triginta annis, vcl in ca caufa , vt Dedicitius fieri deberet , ciuis Romanus , & h.-crcs cflct. Itcm: Patronus prohibcbatur adigere iureiurando , ne nubcret liberta , ncue libertus liberos tolleret.Prartcrea liduo, piurcfuc liberi & hi'- redes efl"e iufli fuiflcnt, primo loco fcriptus , Uber & ha:res ef- fet. Infuper: Vt fi patronus libcrcum inopem non aleret , pri- nium tam ipfe qu.amis, ad quem ca res pertinet, muldiaietur: deinde ipfius hsreditatc cum ipfc, tum eius liberi priuatentur, nifi hiTcs eflctinftirutus : poftremo , a bonorum poflcirione lemoueretur, pr.xterquam fccimdum tabuias. Denique prohi- f bcbantiir patroni liberos obligarc » tc mcrcedem opcwrum praiftarent oneranda; libertatis caufa:&: vc libcrcus patronpin- gracus in ftruitutemrcdigerctjr Lex Iiinia N/"b.tn.i fuit: vcij fcrui, quincquecenfu, neque vindiifta: neque ceftamenco, fed autpcr epiliolam, autinter amicc(s,aut conuiui j adhibitione liberi fieret.non ciucs Roma- ni,fcd eodc im'e quo Latini coloni ellent. Fuir &c Papia iex de iure patronacus,vt ex bonis libcrci , qui H S. ccntum millium pacrimoniumreliquerat.S: p.iuciores q.uam tres uberos habe- bat, fiue is teilamentofaitlojfiucintellaiusmortuus eflct,viri- lis pars patrono debetecur.Icaque cum vnumquide.fiUum ha;- redemrcliqueraclibcrtus,perinde pars dimidia pacrono debc- barar , acfi abfque filiis intcftatus dcccjfllfll-t. Cum veroduos filios relinqueretjtettia pars patrono debebatur : fi tres relin- ■ «juebar,patronus repcllebatur. FuetitHt aluUfes Ae iure ConnubiorHm r prima Canuleia, vt plebi c',un Patribus ccnnubiorumius eflet contraX 1 1. Tabu- las. LiuiHS Decndis I. libro .^. A.-guiiinus lib. 5. Ae cinffate Det «»?.i7.Iulia& Papia ;Me CQelibes,nifi quigenerecflcntproxi- mi , quicquamex tertamento ciuis Romani caperent , neue orbi , plufquamdimidmmeorum, quse rcliftaeflent. Item ne coniuxconiugis tcftaiTiento,ni(i decimam reliftorum partem caperetjfifcus rcliquas nouem: Itemfoeminis lc-Iulia amorce viri a^inuam tribuitvacationcm, a diuortio fcx menfium. Lcx vero Papia amotce viri, triennij, a repudio,anni, & fex men- fium. Item. Ne qui Senatoreltct , qiiiue fiUus , nepos pronc- ppfue ex filio, vel filia natus , fponfam, vxoremue fciens dolo malo ducerct Libertinam , aux eam , qua: ipfa , cuiufue patcr, materue artcm ludicram facerct,fecifl};tuc,iicc item cxtcri in- gcnui lenam a lenone manumifl^am^vel in adulterio dcprchen- iram,&: iadicio publ ico damnatam, aut qua; artcm ludicfam fc- ciflet. Item : Nequc fponfalia rata eflent , nifi ftatim cxafto biennio nuptis fierent:hoc eft.ne puellx dcccm^nnis mino- res ducercrur:quiaannus ^tatis duodccimus,maturus coniugio habebacur. Iccm.vc qui Iibcros,quos habcrent in poteftatcin- iuriaque proliibuiflcnt vxoresduccrc, vel nuberc, a Magiftra- tibus coqerentur in matrimonium coUocare, &. dotare. Infu- per : Vcpatriciis liberum eflec vxorcs Libcrtinasduccre :pii'- terquam fi Senatofcs, Senatorumuc liberi cflenc. Le.v Vxpta inftituic , ne quinquagintaannis minor Foemina fexai^enario nuberer , ncue hac a;tate iuniori vit quinquage- nariam fceminam vxorem duccret. Lata; ctiam leges fuerunt DeTntclis , qus fuerunt quatuor, Attilia,L.T;toria,IuUa,Titia, & Claudia. FuerHHt etiam [fges iieTeflamen'is,hs,redibtii, ^legatis : lia: nimicum, Furia, Voconia, Falcidia, Corneiia , lunia, Vellcia, luli.-j tres, & Papia. Fuerunt alis de vfucapionibus, de fuccef- fionc bonorum, & de Furtis: Atinia, lunia, Plantia. Alia multt UtifueruM le^es de re nummxrij, f^fcenore,nlis. de iudic:h»'.', dotm ^ muneribtn, ^ de iudiei:s. Vofi^emofuerunt legct de cri-vir.ibus piihlict!,^ eorum pocnit , viclelicet,de crimlne la;fj; maieftatis qulnque,Appuleia, Varia, Va!cna,Cornelia, &IuUa, Ali.i; de adulterio,vt lulia. Alix de Sicapiis , Veneficis , Homicidis, & Parricidis , vt Comelia & Pompcia. Ali.^ de crimine falfi,vt Cornelia. Allr de vi illat.i, Tom. 111. vc Plantia, Clodi4,Porfipcia, lulia, Pr.vdia, Cornclia : itcm de PccuLuu , hoc eft , furto picunia- pubhcx-, & dc factlcgio , vt Pctilia & lulia. Itcm dc Ambitu , vt Pccilia , li.x-bia , Amilia, Mariana, Fabia, Acilia , Calpurnia , Tullia, Aufidia , Licinia, Pomj.cia, lulia. Alia:dc pccuniis lepetundis, vc Porcia , Cal purnia, lunia, Seruilia,Acilia, Corncli.-», lulia. lolupct alix dc Lulu,vt Corndia, ncquisinludo Iponlionem faccrct,ni(ifuf- ccpto virtucis &cotporis exerccndi taufi: vclutifi ccrtacurdc hafta,pitauc iacicnd.i,currcndo ,falicudo,liidando, pugnando. Landcm lcgcm confitm.u.ic lcx Pubiicia, & lcx Ticiade lufu. tftcciam lufus .ilcx, & t.alorum lcgibusinccidiftus. Dcniquc p.lgana lcgc in p!cr:li]tlc Uali.v popiiliscurabacur, nc mulicrci per icinciaambu!antcs,torqucrcnt fufos,.\utomnino dcccdos tcrrcnt, quoniani aduerfarctur id omnium fpei , praxipucquc fruguni. tlindib.2.i.caf.%. C Al> V T IV. ^uemodo Ji/rifprudentia Romana metha- dicefit dtfponenda. PRitCEPTA. ^f?) Alis cft lui-ifprmientia Romana vetus : noua Sll©cft.quxa luftmiano iii ryftcnia eft redadla. Ea uifponi poteft dtiobus modis : to, inquam or- dine, quem in lurisprudcntia gencrali cxpreflimus, vel ita vt in Corpore luris ciuilis vuljro propo- nitur. Prior modus paucis ita habct. Prscepta in huisprudcnria generali difpofita re- tineantur , & fingulis fubiiciantur reguls, Icgcs, & titnli Inftitutionum , Digeftorum , Codicis , & lu- ris fcudalis. R E G V L ^ I. Methodui lurispruilemu Roman£,ijua tlla reuo- MethoJus catur aa certos locos copimunes, ejt vana. ^^^^J^ ^^, nuna: vi- Nam alij minus, alij magis methodice materias vniuerfi lu- *ii. ris luftinianci digeirertmt : qua de re confuli poteft Antonius Poffe -viniis tom.i. BibliothecAfelctiilib.il. Nobis hoc loco placcc iiifcrere methodum Nicolai Vigelii , quam illc fic adumbrac. Totam ius ciuile, in feptempartes corair.odcdiuidipoceft. Nam Omne ius aut ad publicam,aut ad lingulorum fpeftat vti- iltatem : illud publicum , hoc priuacum ius vocatur. Speilant aucem ad pubUcam vcilitatcm : leges, magiftracus, iudicia cam publica quam priuata,reIigio,fifcus, rcs militaris & ciuitacum. Hormn iura legefque Primam luris Ciuilispartemconfticucrc poflunc. Singuli vcro ius habcnc auc in perfonis,aur in rcbus: quibus fublacis,ipfum ius tolli necefl"e eft. Sic ius habet inper- lona ferui Dominus,quod Dominicain poteftatcm vocant : iii ^erfon-a libcrti,patronus,quod lus patronatus dicunt : in pet- fona pupilli ,tutor : in perfonaadu'ti,curatorigs habet, quo- rum illud Tutela , hoc Cura nuncupatur : invxorisperfona maritus , & contrain maritiperfonaius habet ,quodpernu- ptias conftituitur. In pcrfonis dcnique I berorum , parcntes ius habent , quod Patriampoteftatemappcilant, Ex hifce & fimiiibus luris fpecicbus in perfona coniifteinibus cum fuis caufis & a'S:ionibus , Sccunda pats luris Ciuilis confici poteft. In rcbus .lutem habemus dominium , pofle(Tioncm , vfum- fruftum , vfum, feruitutes, & fimiiia iura , qu.r cum fuis caufi» & aiflionibus in Tcrtiam parcem rciici poflcinc. Porro funt cauli- lurls generalcs, quibus lura vel acquiruntur , vel con- feruantur , vcl amittuntur , vel denique amifla recuperancur. Acquiruntur iuraper fucceflioncs cam ex ceftamenco , quam ab inccftato,perlegata& fidcicommifla, pcr donaciones itcm & vfucapiones , qu,Ecau(a; cum fuis aulionibus Quarta; parti pBflTunc includi, Sed & adquiruntur iuraper paifla& conuen- tiones,itcm perobligationcs&aflioncs, quarum alircxcon- tracflu ,aIixexdeli(£ro nafcuntur :illa-quidem Quintam, hx vero Sextam parcem conitituere poflunt, Conll-ruantur dc- mum iuta pcr cxccpcioncs,& amittuntur pcr alienationes, ca- pitis diminutioncs.captiuitate &c, rccuperantut dcniqueamif- faiurapcr in integrum reftitutioiicm, poftliminium&c, cuius generis caufr in Septimam , eamque vltimam partem rciici pofluut adiunftis duobus titulisgencralibus dc Verborumfi- gnificatione, & dc Rcgulis lurls ; quorum illc quidcia lcgcs declafac. Ijic vero coufirmat. Yy Hoc 52 6 Encyclop^di^ Lib. XXVI. Hoc moAo lure Ciuiii in feptem pactes diftnbuto,tres qu^ i.m Pvioies oenria luris, cum f.ngulorum gcneium caufis & a' Hombu. : fuaruor vcro polknores cau as lur.s gcnerales o ti"ebunt. \jam Prima qu.Jem pars lus publ.cum , S.- cv ! A vero lus Priuatum , quoj m perfon.s : Terti a de- mum las.quod in rcbus habams.traaab.t.Cumque cauf* vel 'rrciuendo.vel in confcruando, vcl m amrttcndo, vel dent- q ,e td recuPcrando lurc • nnfi(lant,tresquiden, fcquentes par- ?cs,caufas , gm^"' ""'^ acqu.runtur , pol er:or vero rchquas contuKbit. Nam Qv..rta pars comprchcndet caufas lucia- tiuas : puti fufceaiones tam cx leftamcnto, quanr ab intelta- flura&Leges to,legata & fideicommilTa.donationes &vfui:apione5. QviN* T A continebit pada , obligationes, & aaioncs cx contraftu: 5 E X T A obligationes & aftioncs cx dehfto dcfcendentcs : Septima denique & vltimapars exceptioncs, capitis diminu- tioncs,captiuitates, in integiiim reftitutiones, poftliminium. 6 ahas limiles caufas, quibus iura vel conferuantur , vel amit- tuntur,vei amifla tecuperantur.adiunitis diftis duobus Titulis generalibus. Hx partes iinguli rurfus lu libros,libri in capi- ta, crpita in quxftioncs ac membra fubdiuidi poflunt fmgulis j^encribus in fuas fpecics ac membra fubdiuifis , fmgulifuc fpecicbus ac membris pei fues locos defcriptis. ) jMaCTiflratus >Lib. i. \ P A R. T E I. ( ludicia publicaJ f Publicum : Publica.<[ ludicia priuata Lib.i fu. f Genera iuris. Elt autcin ius aliud autcni lunt I Jus ciurlc^ tr.ldat •«ut & I jVCaufas iuris.vel^ Ecclelia & Rcligio^J Fifcus yLib.j. Militia | LCiuitatcs J (^Maritum & vxoremT Lib.4. P A R T E II. I Parentcs ac liberos | f Perfonis : vt cft<( Tutorem & pupillum "l Lib.^. i ius intcr [ Curatorem & adultum J Priuatim, quod | | Dominum & feruum l Lib.6. fmguli habent^ C Patronum & libcrtum J aut in I f DominiuiTi 'j I Parte III. 1 Portefno I LRcbus:vt funt^ Vfusfruiftus ^Lib.7. I Vfus J I Seruitutes& J Lib.8. LSimilia iura ' Partt IV. rHjereditates t Ex teftamento Lib.5."^ Cum fuis adHonibus fLuciatiu.f : ■( ' Ab inteftatoLib.io. J Lib.ii. vt funt I Legata& fideicommirta Lib.ii. Cum fuis aftionibus Lib. 1 3 L leliquis fpeciebus,neenon de donationibus Lib.14. (^ Verbis , vt funt verborum obliga- I tiones , qus cum fuis fpeciebus & adfinibus remcdiis traftan- tur Lib. 1 6. f Mutuum "^ Re,vt.^' Commodatu ^Lib.17. cft 1 Depolitum f LPignus J Litcris : de quo vide Lib.15. cap.i.memb.4. f Emptio &venditio, Confen- Lib.18. Lfultvteft-^ Locatio Sc^ I coriduiftio vLib.i?. I Societas j (.Mandatu J Qaafi & innominato, Lib.io. Hifce acccdunt contraiftus eorum,qui fnnt in aliena poteftate cum fuis aftionibus, Lib.ii. Lib.it. Horum fpecies , & aftionum adfinia remedia tradlantut Lib.ij. I f Acqultcndi :> qui fupt aut f Obliga--^ " 1 tiones& fPARTlV. Conttadu,^' vel f Vcro aut nomina to, qui fit aut < C3 > o lo ^ H 1 3 ' cr A : ctfi mcthodus ipU non cft adco cxi]iii(ita , vt patcbic coniidcranti. 1 1. Ex.-juijitijfima ItirisprndcmiA Rotntint TTietl^odns cfl, '^UiVido cader/i /eries prxecpt»riim rctinetiir.cjtu ejl k nobis exprejfa in lurisprudoiiia^enerali. Pctcii itaquc hocfyftema ita adornaii. luriiprudcntia Romina cll ars .rqyi a Romanis r^cepti. F.a tr.ulat de finc,lubici.to,& mcdiis,i]ux" tclficiunc icip. m.ina; origin^in, & liatum. Ovigo tcip. Roman.-c clt in materi.i & fotm.i. Matcriaclt i:i pcrfonis.r.'bus,&: t.idlis. Pcrlonarum occurric diuifio & potcftas. Diuilio pcrfonsrum elt imprimis r.uionc ftatus & ordinis. Dc llatu hominum vidc Dig.^.t .Inll^r.^.t^c. Ratione ilatus c(l homo libcr, aut leruus. Homo liber cii irgcnuusvcl libertiiius. Ingenuoiun conditio cr.u omnium optima apud Roma- tios, quippcqui &: ciucs Ronuni (int indc vlquc a iia(iuitatc,& coinraunioncm iurisa R.omanis reccpti indillin»Sc h.ibcant. Dc ingenuis vide i.lnjl 4. De iibeninis vide !.!»/(. \. De feruis vide 5.§.i./»/3../c iiire terfonarnm. Ex ordine homo eli ciuis,vcl percgrinus. , Ciuis cft cum dignitate aliqua.vcl linc dignit.ite. Etrurfus cumdignitateiir.periofa,vclimpciij expcrtr. Impcnofaindignitatemhabet piinceps, & poll ptincipem niagiltratus. Ptincipis di^nicas eft fumma. ri. C.S. Eam proxime cxcipit digni:as magillratuum. Intcr hos prima ell Scnaius , .iliera Equelhis, tertia Pcrfe- ^iflimnuV. Rurfus fenatociasd^nitatis gradus cranc ttes:fuprcmusni- tnirum Illurttium , fecundus Spcdabilium, & teitiusCiaiilfi. inorum. Illuftrcs funt , qui fcntenti.-E in Senam diceiids ius habent: inter quas qjidam funt Supccillullccs,ncrape 1'atricij , (^onfu- les ,& Confulates. IllulUatijs diiTnicatem feu gradum fequituidignitas Speifla- bilium. Quo cmilo .,tnJP'ur Proconfulcs , Icgaci ipfoium, Comes Orieniis &c. Portrema eft ClarifTimatiis dignitas , qua ornaiitur omnes Senatorcs. Po(t Sena'ori.im dign'tateni cft dignitas F.qnertrls. H?iic icqiiirui dignitas ri-tfeaifllmattis , quam confeque- bantur hi.qui •u.iicie prmcipis.vet ad irarfidatum prouincix, yel aliam admini:.ratiorem .Tomoti fuiflent : vt Prxfes Aia- h'\x Sc Daimaiia:, Magift cenfus &c Di<»nicatcm iinpcrij eipr rtciTi habent Pontifices, Sacetdo- tes , Militcs armati & ;og.ui &c. Ciuisfine dignic.itr eft "sciiba,T.'bellIo, Apparitor, Aftua- rius, Cohortalis; Liiflor, Accenfu? &c. Peregrinusclt , qui ciim libcr fic , ciuis taraen Romatms non cft. De his ordini^us vide Vuit'i<-tn llb.i. lurifprud.Rem. cap.6' vbi loca Iur's fi;nr adnocaca in marginc. Ica Magiftratus Romani .-ib codem '^igcrunturd.I.cap.it. Ex his icaque conftac , quomodo lurifprudcntia Romana podic fie.^^ie^JcaiTKTJV difponi. Qjjomodo aurcm rcgula: pollint colligi, aliquot cxemplis planuro faciemus. I. Ve lege luJin Alai'JlatU. I. Hac lcge puniturcrifflcn Ixfx maieftacis : cuiannume- tantur concnm^cia in magilttatum, a^difici.nadarmulacionem imperij cxcruiii:item omiics ait:iones,qu.-cad arma& fcditio' nem fpcctant. 1. Crimcn l.rf,? ftiaieftatiscommittitur , fi quis Cardiralem ofFendcrit, fi quisoffcnderi: vcl occidcrit cbnfi- liarium principis : 'tcmfi magiftratns populi Romnni, quiue imperiuni potcftatcmue habeat , occidatut; nlfi occidatur t/r tannus.qui non efl h.-Ereditario iure princeps. ;. Committi- tnrcrimcn la-larmaicflaiis , fiarma.aurum.vinum vel alia vi- Ctualia ad hoftes ttanfluletit:item fi traftulerit ad hofles mcr- Ces alioqiin Iicitas,belli rempore.4. Committitur crimen la:- fx maieftaris,fi cofpiratio fada fic. 5 Si quis incarceratum vcl captiuum vi excmcfit.aiit fe pio magiftratu gt-ffcrit, commic- tit crimcn Ixfasmaicft.iris. fi.Etiam libcri damnatorum e.v le- gcIuUa maieltatis pun'untur. 7. Etiam is qui lciuit coniuri- tionem.velcrimen Ixli maicftatis commilTum iti, & nonin- dicauicpropofiiaaccufacione tenetur.8. Vltimofupplicifi cri- tnen iarfEmaicftatis punitur. j.Jn hoc crimine proccditur fummaric,fimplicitcr,&dc plano.io.Damnati bona publican- tui: iccmquc-idcftrnitur ciii";, donius. i. Dc hnerflicfpQuorum hcnortim. I. Si alicui booonim parfTclTio compecic , intcrdido Quo- lum boaorum corporalc pofTc.Tionemadipifcitur. i. Intcr- Tem. III. ' dic^iimQuorum bonorum datur aduerfus pofreirorcm tcrum li.freditaii.irum.}. uitcrdidi Q^ioium bonorum affinc rcnic- duim cft l.vlt. C. dc editlo diui Hi Iriani toll. 4. Intcrdiitum Quoium bonorum du(ilcx ri\, Uircdum & Vtilc. 3 . De Puiitn ianti In rem nclion-. T. I">3tut h.rc actio ad rcin , quamquis adomino bona fidc ccmparauir,pcrrcqucnd.iiii.i. In Puhlicianii adionc aifloc noo tcnctt.rptob.ii:c,aucloiciii fnum non fuilTc domir.uin. 4. De Alijjione iii poJJi-J/iorem. ex l.i.C.dc eiliclo iliui Hidr.ani. I: Siquis in teftanunto K.cics lcrlpius fit , poteft vi confli- tutionisd.l. 5 cxbibito tcftamcnto ciMam iiidice pctcre, vt in pc.(1clIioni.ni 1. rum h.vicditariarum mitMtur. ». Hoc bcncii- cium cu.im poflclloti h.r cduati^ compctit. S. De C. Rciiinlegranda. l.lntcrJiftovndc viadfinc rcmcdium cft C. Rcdintct^ran- da. 1. Hoc remediumC. Rcdintcgramlacft plcniflimum rc- mcdium& magis gcnerale. j. C. Rcdintcgianda compctlt. fi quisdefua,"ficirione firdcicftus.vcl etiam pofTcflio ciusoc- cupata. 4. RcmediumC Redinrrgtanda non foliim pofrcflbri Conipctit,ledcc'am con.!. deiurenacurali, gentium, & ci- uili. Subieda iutis funt pcr(ons,res,& aftioneSje quibus hx ia- ;methodHi locorum communiufn,& lihrorum Biblicorum: terperfonas de rebus excrcentur. ita injludio luris retjuiritur methodm locorum comrnu- mam , & lihprum cjui conElhmmt Corpus iuris ci- feila. * Vtraquc Ifta m-thodus vtrobiquc eft neceflaria. Nam loci communes vt in omnibus difcipllnis , ica in duabus hifce fa- cultatibus auguftis, Tlieologia, inquam, & lurifprudentia,me- Hiori.un firmant. Deindc vc crconomia librorumBiblicorum, 'm fjuoque hbrorum in Coipore luris ciuillsplurimum adiu- Pcrfonarum diuifio eli prirna & fccunda. Illa eft iuris gcn. tium,ha;c iuris ciuilis. Prima diuifio cft,;qu6d homines funt liberi aut ferui./:V. j. Libcri fuat vel nati, qui dicuntur ingenui, <;/.4. vel exiuft^ fcruitutc manumilfi, /•//.5.6.7. Secundapcvfonarumdiuifio eft, quod homines funt fui vel alicni iuris. Horaines alieni iuris funt Ln poteftate(Iomlnorum,/»/.8.vel patcntum, ///.9. Poceftas parentum actjuiritur nuptiis, tit.zo, vcl adoptioni- bijs, tit , larirprikientia^ Sed. II Cap. V. 529 haf.ri/,ii &:roiu.'tur,»j/.it. 1 lomincs qui Uii iuus luiit, vcl in tuctl.\ funt,vcl in cur^tio- "1}f,v<.l ncutro ivitc tcnentui. Tucfla & cutatio conlidctantur flngulatitcr & comunitcr. Tutcla;occufiir I. dcfiiitiojfi/. I (. I i. iiiui(io,qu6d fit tc-. namctaria,M/.i j .lej;iii;n.i,///. i 5. it.i 7. 1 8.&:.! 9.10. IH, authorit.is,!Mi.lV.inoJu5;quoitut:oniim,dc perfoiiis. Rcslunt.qiiibus homincs ad vit.ini tUsndam vtuntui. In iisoccutrit douiiniiun &: commciciuni. Rerum dominium fpcdacur in diuifione Sc acquihtione ipfaium. Diuifio rerum eft prima.vcl fecunda. ■ ■ Prima cfl iucisciuilis,qu6J ros vel inpatrimonio noftro.vel exrra paciimonium noftrum habcntnr,//t'.i.f(/. i. Altera cft naturalis, quod tesfunc corporalcs vcl iucorpo- r»les,/"». »• ' Res incorporales funt feruitutes,ea:que vsl pra:diotum,<<<. 5. Vcl perfon.Truro,vt vfusfrutlus,'«.4.& vfus ac habicatio,/t/. 5. Acquifitio teium eft patticulatis.vel vmuctlalis, Acquifitio patticulatis ell in modis & pctfonis. Modi funt vfucapio & longi tciiiporis pr.-efciiptio , iit.G.f,- Pctfon.x funt alicna'tes,f.V.S.vclacquircntes,/ii 9. Acquifitio vniuetfalis cft vfitata vcl fohlata;& illa fit hxrc- dicate Donorum polTcffione, arrcp;aiione,& addidioiic. Hiereditas defercur fuccelTionc cx CEftamcnto , vcl ab inte- ftato. Intcftamentofunt conftitutio,di!rolutio,&accidencia. Conftitucio cft quantum ad teftacorcra,H;.io.ti.i j.& h?rc- dcm,cuiusinftitutio,rif,H.!'ubfticutiovulg.uis , /<>. i^.pupil- Jatis,f.'f. 19. Ditrolutio teftamenti eftfi/.iy.iS. Accidcntia teftamenti lunt qualitas h.i:icdum,«M9. lcga- l3,f:/.to.n.i2.-fideicommllTa , eaque vniucrfalia , f/f.i^.vel patticuIatia,r;V.r4.denique ccdicilli,fir.i5. Et hic eciam eft libet fccundus. Succeftio ab inceftaco eft hominum ingenuotum , feruo- ium,& libeitorum Succeflio ingenuoium eft hxrednm fitorum, fiM.vel agna- torum,f//.r.5.4.vcI cognatorum, //>,-. Suntautcm cognationiscerti gtadus,<<>.6. Succcflio (eruotum eft f<>.7. SucceiTio libertorum eft tit.i.9. Bonotum poffcftio cft f(>.io. Acquificio per arropationcm eft tit.il. Acquifitio per addiilioncm cft r . 11. Literisjf/f.ii. . . .... Confenfu;quifpeftacuringenete,f/V.T? & m fpecie,videli- ccc in empcionc venditionc,fi/.z4.1ocationc c6du6lionc,f'f.i5. fociecate,f<>.ztf.& mandato^fif.iy.- Qnafi contraftus eft /if.i8. Perfoni , pci quas obligctio nobis acquiiitut, funt tti.i^. Diflblutioobligationisexeontradueft f.^.7- «• dcdaaioiniudicium,f & iudiciorum,lib.i .1. 5.4. S«/.'.i./.» dciudiciisrcalibus ib (;.7.i>.9-.io.i i.ZVrf/'.» , dc iiiJi- ciis pcrf()iialibusrcrumcreJitaiii,l 11. ij 1 4.1 5.1 6.17.18.1 j. g«:»r»»,Jc pignoribus,docibu',& cutclis.l.io ii.li 1^-14.15- KS.i^.Sii^w^idc vhimis voluatacibus,lib.j.8.i o.3C.jl.;i.j )■ J4.5 5.5(5.5f.v/»,JcpoflciIionibiisacintcrdi/)frw.-i>Je obhgationibui , delictis , appclla- iionibus,& iis,qua; cttraoidinana .ipptllantur , lib. 4?.4iS.47. 4S.49.50. Ad cxtremum fpcciaiillini<- finguloium hbrorum cof.nexio tradiiur.quadcrc H fperm lib.i.tiifandea.iHris ci- uHis ait.-Qux-ftionis cfll- folcc,vciuin ipfoium incct fc capitum ' noxus aljquis fic & copuljtio,ncc nc. Ec cft vctus quidcm opi- nio,qux'& reccnciorum omnium firinata tft confcnfu , nul- lamcfle capitum in[crfccoh:$rcntiam,fcd rudcm indigeftamqj Biolem.Cxteriim mihi rem propiiis afpicicnti, ac confidctan- ti prcflius,paul6 alitcr fcmper vilumeft,volulflc vidclicer lu- Hinianunj,ccituni aliqucm orjinem & ptoccliui-.i,in digcrcn- disdifponeiidifquc Icgibus cullodife- Nam cum pciniulcos r-periam citulos.in quibus nemo vel /euiter cruditus , ncgarc pofliit methodum afqua vcrfati;i cm quia mulcis locis vidco, quantadil.gentia,fiue potiils teli^ioncjvnamaliquam fcntcr,- tiam,e plunbus conlultoium refponfis,connt(Sat Impeiator: non polTum in animum inJuccre, quiii quod pluribus in locis teaplc ptafticciit , &euidcntcr : in omn.bus cum fecifle cte- dam , licec 111 aliis obfucinr qua:dain & minus apta , in allis promptior ac expejicior racio inucr.iatur.Atqueadiuuat qui- dem & coiifiimathanc meaii) fcntentiam,p3ttim quod inple- rilque omnibus Pjndc(ftatum titulispcnclitatus lum , poffe ficri.vt oidinisaliqua via ieperiatunpartim,quia quotidit: ani- madueito,cos , qui idcxprofeflo fulcipiunt , vt lcgcs in oidi- nem adducant,iiJque (uis,non alicnis verbis.maioie in obfcu- ritace ver(ati,quam luftinianum ipfum, qui eciam feruiris ve- tcrum prudcntum verbis, idcffccerit.Et.ideo prolixior fim, ego fic exiftimo.capita titulorum omnia fic effe collocata, vt ad cer-um aliquem arcicuIum,cettuiT!que membtum, qua:que rcferancur, non quidcm vt peipetuaniorationcm & conti- nuam,femper (licethoc iionQunquam fiat,conrtituant , fcd vc tanquam plutes fententia: , ad eundem cominunein locum peitinentes,in cundcm ordinem concludancur : quanquam ta- men & hoc etiam conccdam nonnunquam ficri , vt vna cum hisqust propofiioferuiunt,irrepaiitfimul & ea, qux alienioti funt,Sc ad icm non admodum pcrtincntia , idque proptcr im- plicationcm & continentiam fermonis,qu.i contingit.vt vnus & idem fcimo,pIures in fe fententias complc(ftati.ir.Ha<3enus Hoffertn : qui idcm in fua Ifagoge iii vcram lurifprudcntiam proponit methodum Dii^eftorum , his vcib-s. Summa corum diuifio cft, in m tt^^'^. fiuc pnoraiuris &iudiciorum, qua; procEmiiloco& quafi pro capiccfunt: in iuraipfa & iudicia, qux pio te & cotpotc,ipfo:& in poftctiora iuris& iudiciorii, qua: pro epilogo & quafi pedibus funt : Porro ■mn^iii-m iuris & iuiiiciorum funtpnncipia iutis fubiciflorum iuris , & iudi- cioriim. Ptincipia iuris funt/;'i.i.f<>.i.i.5. 4. Piincipia (ubic- (ftorum iurisfiinrquancum adpcrfonas & rcs,//t.i.f<>.S^°-7'8- Piincipia iudiciorum iuris funt tum in iudicibus,//^. r.fif.9- '«• ii.ii.i5.i4.iS^i«'^i7.i8-i9.io.t.i.ii.tum in iuiifdi<3:onc,/.t. f/f.i.i.3.tum in primo ingreffu in iudiciii.id cft,in vocntione in ius,&ineditionc,/if.4.5.(f.7.8.9.io.ii.ii- i j. cum dcniquc in iis,qua:pcndeie lite folenc intcruenirc vc funt concntiones, /<6,if<>.i4.i5.poftulationcs,/i&.i.f»».i.i 5.4. S-^- i.i intcgrum reftiiutiones,/;&.4.'<>. -.i.^.^.^.S.^.&artiitna./ii.^.fif^^^S. Poft m Tr^a-m iutis & iudiciorum ftquuntur iudicia, cat^ue ciuiIia,pntoria,& criminjlia. ludicia cluilia compIc(fluntur atfliones ciuiles, quarum ca-' pitafumma !unt quatuor. I. Vcndicaiiones,feu dominiarerum , fiucaftiones in tcm, lib.^.6.-).S.9.io,ii. I I. A(ftioncs,fcuiudlcia !n petfonam,fiue coinmcrcia : vbi funtcontfa(flu!,/<'^.li.l ;.;4 l< .1 ''■i7-l8.l 9.10.1 i.ii. 1 I I. Maris & f.rmina: coaiuntftiojlibercruniquc procrea- tlo & cducacio,//».!}.!^ 15.16.2-7. I V.Succcffio poft morccm,/!?'. 1 8. 15. 5 o. 5 1 . } i. 3 5 • 3 4. 5 5 • j *>•. ludicia pii-coria ccrunntur in. I. Bonorunipoffcffionibiis,/;'i'.}7.58. II. Sariis ccclis,& donar onibus,/:^.^?. I J I.Manumiffion'bus,/ ! ,,itt Yy. V I U- Mcl o 'us r.indc^ta- rum. 5?o Encyclop^di^ Lib. X X V I. CuU C'5„ VIII. Sripal3tioiiibus,(i&.45-4'^' r alia confidcrantut quantum ad del id:a pti- fubic- Methpdus Nonclla- Lulicuciim!' ^. va'-i & e\-ri-aordinai-ia //i.^T.iteraque publica.Kfc.^R. S-pvrnint poflcriora tumiudiciomm & rerum iuris ,^o\:mv.Jlh.4,n.& ^oniittt \6 tum iuris , puta vt-rborum figni- 5ca'io.& rccuLr iuris,/ifc. so/.M 6.17. Dc munudoribusdiuifionibus vide ipfum Hopperum. V. Mcthodns Codicii hic eji. Coi.tr. diuiditur in propria iutis Sc iudiciornmjipfi iudicia & iura, & poflt-riora, quemadmodum dc diuifionc Pandtclaruni diximus, quaLumvclHgiis Codex magna cx parte infiftit, nili quod qu.rda aliis loceis pofita funt:nam & vnam Sccandf rem diucrfo tefpcclu alio atque alio loco rcfte poni pollc confiat. Priora iur.s &: iudiciorum funt parrim in iis qui iuii ac iudi- ciis pr.-efunt , partimin iis qu,-p in principio iudiciorum &c m ipl^s jnterucnmnt. Ibi funt Ecclcfialbci, &: fccu!atcs_,//^.i. hk funt in' ius vocatio,editio , conucntio, poftulatio^m intejtum jeftitutio^arbitrium.ilitifdatio.formula > & iufiurandum , hi>. z. ludicia & iura confidcrantutingencre,& in fpecie. Inr;eucrc,/;i j.fM.jjrfi? la fpecic funt iudicia ciuilia,prxtoris,&: criminaliai ludicia ciuilia pcrtincnt a4 1. Rcs vinjicandas,//fr. ;..i '''V.i8.^'/^M5/w. \ I. Condidioncs & contraiflus,/'^.^. III. Coniunaioncm maris £.:fcemjn2,Iibctorura.]ue edu- cationem & nitelain,//i.5. IV. Succelfioncmpofl monim,ltb.6. ludiciaprxtoriacernuntur in dccem cipitibus ; e quibus ManMlffio.vfucapiOjlongi temporis pr;Kfcriptio, & rcsiu- dicat.x,funt./JA.7. luterdifta , farta teda, pignora,exccptiones , ftipulationes, & donationcs.funt hb.i. ludicia criminalia tracflantur. //'/;. 9 Pofieriora iiiris & iudiciorum funt tes pattim fifcales , par- tim parrimonia1es,partim palatin.x. Res tifcales cernunrut in rcbus,qux' fifco obucniunt,/ii 10. tit.l «i u.paitimin pcrfonis, iisque vel municipalibus,qux fubiiciuntur reififcali, a tu. x t .ad fij.vel miniftcria libus,qu2 rei fifcali feruiunt,'ir i^.adfinem. Ses l>atnnionialei fpcctantur in perfonis & rcbus. Perlonx funtpartim auUc.-E , /ii». ii.rit.i.aii.i j.partim vrbicx./i/.i 5.«'/ 47. partirarurticx, «/'.47 iii/.^S.Rcs patrimoniales funt agri , yomus,c;£ct;es,(» tii- ^%.,zdfiiiem. RosfaUhijii^eninent vcl addignicatcs pa!atinas,'i'^.ii.?iM. ad 9. velad ofiicia, fclioIas,&fcrinia palatina,?»;. 9,«fc.^udiin,\i.c,in l.cuius iBitiumeftjMi- nime,in Codice de cpifcopali audicntia.Tertio modo Cde A- gricolif,^ CinftisJ.Citmlcimus,Hb.ii.&c fignificatur,ea legem no cffe in nouem libiis Codicis,fcd in vno ex tribns libris,qui habentur Ii dc fii vr «• t£ Cc '» lui u- dcr 'bli fti; lurifprudentte Se6l.Il I. Cap. I. 551 Iwbentur in vo!umine,in quo Inftimtiones luftiniani, & Au- »/'.i. dentia j ciuilis < -2 fpccia- I -3 liscft j § luimj > cclc- ; M.rgis caquc brau t LChriftianorum. c.i. rCra.-corum.f/J/'. 5. I • f Vctus.t*^. 5. ^ Roma- I Noua: f Magis I iioru : ^ me- .' e.^. K. oaque j tho- * Miaus L dica ^ f.5. Finif fecundi SeEllonis IitrifprttdentU. IVRISPRVDENTliE SECTIO T E R T I A, In qna tradttur IVRISPRVDENTIA ECCLESIASTICA. C A P V T I. Delifteatio Jurifpmdenti£ Bcclefiaflicx. generaUs. Pk.«cepta. [Xposita eftlurifpiiidentia ciuilis rreftac lEcchfiaftica, qui eft ars boni & squi in .politia Ecckfi^. Vnlgo dicicttr ius ca- noniciim. Eltque generaliSjVel fpecialis, Iiirifprudentia Ecclefiaftica gcncralis tradic fi- nem fuum,fnbiedumj& mcdia. Finis eft-rrwernuSjVel externus. Finis internus eft tradere mo^um iuris in politia Ecclefiaftica oblcruandi .• externus eft procurare.vc politia Ecclefiaftica millum capiat decrimentum. Subicftuminformationis eft voluntas & affedus: tradlationis , cft modus adminiftrandi iuftitiam in politia Ecclcfiaftica: operacionis , eft obieftum cui obIigamur,&quod obligatur.lbi eft Deus,& Eccle- fia catholica ac particuiaris : hic eft homo &: Eccle- fia particularis. Media rcfpiciunt Ecclefix fundacionem, & fun- data» ftacum. In funiatione cft materia & forma. Materia eft in perfonis, rebus & aflionibus Ec- clefiafticis. Perfoni Ecclefiaftica: funcquibus rerum diuina- rum cura eft commifta.in iis rite redeque tradlandis. Sunfque primi vel fecundi ordinis. Ibi funtepif- copi,Iedlores,cantorcs,oftiarij:hic funt qui pi.as cau- fas traclant , vt orphanotrophi , brephocophi, pto- cliotrophi,xenodochi, nofocomi, geiontocomi. Hx liquidem pcrfonx omnes funt religiofac, fcu Eccle- fiafticxjvariilque vtuntur priuilegiis. Res EcclefiafticiE funt vniuerfalcs, vel particula- res. Ibi func ccmplum, & bona pertinencia ad tem- pUim,puta veftes facrx,vafa facra,bona Ecclcfiaftica feu patrimonium Ecclefia: : hic func bona Cleri- corum. Aftiones Ecclefiafticaj,quantum ad fundacionem EcclefirE, func ratione pcrfonarum & rerum. Ibi cft nominacio, eleftio , pr,Efentacio, confirmatio : hic, fundatio Eccleii2,& ardificatio templi. Forma eft in vnione,& communione'Ecclefi.afti- ca,quantum ad obligationem poireffionem,& domi- num. Stacus Ecclefix alius cft integer,alius curbatus. Status integer fpedtatur in confcruatione &am- plificatione Ecclefias. Conferuacio Ecclefia: eft ratione perfonarum & rerum. Ibi eft iurifdidio & fubiedlio Ecclefiaftica, in officiisClericorum & audicorum:hic eftacquifi- tio & amiflio pdirefTionis Ecclefiaftica:. Amplificatio Ecclcfis eft ratione dominij & obli- gacionis.lUius occurric acquifitio &amiffio .• huius conftitutio & dilfolucio ; & illa fic per policitatio- em,pad:um,& contradlum. • Status Ecclefi^ turbacus fanatur per cognicio- nem morbi Ecclefiaftici', & applicacionemremedij, quodeft in pcena & iudicio Ecclefiaftico. Morbus Ecclefiafticus cft dclidtum aduerfus pri- mam vel fecundam decalogi tabulam. Ibi eft hxte- fis,fchifma, apoftafia &c.hic eft homicidium, adul- terium &c, Poena Ecclefiaftica eft cenfura,fufpcnfio,dcgrada- tio,excommunicatio. ludicium Eclefiafticum fpcftatur in perfonis, qua;ftione3& procelfu iudiciali. R ]• G V L VE. I. lurifpnidemi.t EcclefajUca renijjlme & vti- lijfme difponittir ea methodo , ^tta dijponi- Im-ifirudentia ciuilis. lurifpru- dcnti^ Ec. clcliaftica vt difpo- ncnda. Ratio huius rei eft gemina ; vna ex parte matcrix.alteia ex parte docentis Sc difcencis. Nam fi fpcctes jmateriam , magna eft illius affinitas.Itaquc (ic refte adhibetur cadem metliodus. Deinde hulufmodi difpo(itio,prxtcrquam quod fummam pa- rit iucunditatem, docenci iuxta & pifcenti memori*pr3;fenti- flimum cft fubfidium. Y7 4 II. lu y^z Eocyclop^di^ Lib. XXVI. dent.j Ec- clrli.-ltua P' ncislis ^t plciii aJor- 1 1. hirlfprudentta Ecclefiaflica generdi^ flene poteft aclnrn^m ,f ex Mofe & lure canonko, fcn PomificwyfeUgctmurilla, q-Mfunt coinmmis inrufacri. Quod quidera facile potcft fieri ab cxcrcitato fiuc tKeolo- eo , fiuc ICto, Nos Iiunc laborcmlubcr.tes l,«l cxaiitiaflc- JDUS, ni£ metuendiim f luiTct , fore vt nimium cvcrcfccret mo- lcs no%« Encyclopaedix. Turifprn- dcn[ia Bc- clefi.Tftica Mofaica cur jit ncci.ira- Kurisprii- i!e""a Ec- clerialtica Mo aica vt diipancnd;i; C A P VT II. Delmeutto hmffruckntiiS. Ecde-' fiftftics AlGfaic£. Pr^cep ta. g!¥(? Vrifprnciencia Ecckfiai^ica fpecialis efi: itipri- ylaJ mi5 Molaic.n.Ponrihcia, vc vocaat, & Ecclcfia: cuinfquc p.irticuiaris. lurifprudencia Ecclefiaflica Mofaica coiifidcratuc vtinftiuua, & aufta Uib Daiiide& Salomone. Inftitucio cias fpei5tatur in facris fubicdis & rem- poribus. Sacra fubieda funt loca, rcs, & pcrfon.t. Locus facer e(l cabcrnaculum: cuius partcsoccur- runc vari.t'. Res fucra; funt oleum,faI,racrificia,primicix,dcci- ma, vota, noualia, aqua expiationisj tubaf, fuffitus, panes propofitionis, velles, luccrnx &c. Pcrfon^ facrx funr*facerdotes & Lcuit.-c. Tempora facra funt dies, feptiman^, vel anni. Politia Mofaica eft audta paitim fub Dauide, qui itabile tabernaculum tctendic , & ordinauit pecu- liaria Agenda 5acerdotum,Lenitarum,Muficorum, lanitorum : parcim Sub Salomone , qui cemplum adificauic 5; dedicauit. R E G y -L JL. I. hmfprudentta Ecclrfafica Afojaica diiplicl mmiiie nohis eft cogmfcenda. Et primo quidem ordo deducit nos ad illud Apoftoli : Om- nia in Ecclcfiaiiant 'iuiu.x,-m% i^ '(ijryyiu.i>ii>>. Dcinde in lingu- lis liabcatur latio typcrum : quod inuuit DuUeiin Femeriu lih. ^, theolo^i^ f.iCiA. 1 1. hirifpnidemia Ecclcfaftica Adofaica dtiobiis modti poteft tnethodicc difponi. Prlnripio plene ec diexodice pocen: tradlari. Deinde fynop- ticc poteft adumbrati. ^\cloha,:tnes Atorius Ub.ii.li-iflit.moriil. a cap.^ -ufque (i / < j . ijos conftituit titulos lurisprudentia; Mofaicjc tura ciuilistum Eccleliafticx. I. Dere»eeIigendo& creando, Deut.ij. 1. De xquitate & charitate intcr ciues tenenda & confer- uanda, 'Dtiit.ii.. 3. De alienationibus & venditionibus, Leuit.i^. 4. Dcrautuo, Deut.i}.^ 15. 5. Dcpignore, Di'<./.i4. ^. Dc locato & condudo, Deut.x^ Leuil.j^. 7. Dedcpofito, EA-Dii.io. 8. Debcllofufcipiendo & gercndo,Df«Mo. <)• Devxoribus ducendis ,Sc nuptiis co.itrahendis, Deut.y. 4.6^15. .Vaw.jC.LsMfV.tS. 10. De fuccelTione ex teftameoto,vel ab jnteftato,N«w.i 7. DeHt.ii. II. Deferuis&ancillis, Exod.^\.Qrj.i..Uwt.\^.Deut.^i. U. Dc parentibus Sc fillis, fxorf.ti. 15. Decxtcrms&petcgrinis.EA-oi/, it.(^ ii.t.f««.i9.j^i4, Deut. 3. 14 De iudiciis, Nhw. h. J 5. De diucrlis pccnis in improbos conftitutis,Df«M 5. Le- uit.ic^ ij.Exoii.ti. Qp 11. & aUbi. 16. Defeptimoqaoque anno.qui dicitur annus remifiionis, Lcuit.tf. Exod.t ;. 17. Dcanno quinquagcfimo, feu Iubilio,£p«/>.t^. 1 %. De cibis immundis, fiuedc ciborum delciftu, Leuit. ji. Diut. 1 4. 15». De hominibiiis & rebusimmundis, EewJMi.li.lj.l^.jJ» I r. Nnm 1 9. Deiit.2.1. io. De Nazarasis, Num.6. II. De facrificiis, if«//.i.5.^4. li, De hoftia pro peccato fummi facerdociSjimV.^. ij, De hoftia pvo pcccato principis, Leuit.^. 14. De hoftia pro peccato populi, Leuii.^. 15. De hortia propeccatopriuati hominiSjt««V.4. 16. De hollii.i pro deliao, Leutt.^. i7. De dicbus facris & feftis, £.«««/.! 3. %%. Dc ncomenia,feu Calcndis, N«ot.i8. 2.9. Dcpalchatc,ic£4«.2.3. 30. Dcdicbus tcftis azymorum, Lcuit.x}. 3 I. De pcntccofte,Lf«;/.i 3. 31. De fcfto turbarum,tf«;r.i3. 3 3. De die fcfto cxpiationis , ipa^V. 1 5. 34. Dc cclebritate t.^bcrnacu!oruni, Ltw.13.Naw.1j. 35. Dc; dicfefto ccctus,fiuec611ec,fx, Z,?h//.i3. 31?. De dieignis coclitus d3.ti,t. Maccab.z, 37. De cnca;niis, 1. A^a^cab.io. 38. De facerdotibus Leuiticis , Num.i.^.S.tS/^cTxdd. 19. 39. Devcftibus faccrdotalibus, tA-Uii.iS. 40. De rebus facris , quarum vfus erac in tabernaculo , & dcinde in teraplo. 41. Dearca teftamenti.feu fcEderis,EA-0(^.i5. 41. De propitiatorio,rj;o(^.i5. ■ 4!.Dc duobus Chcrubinis obumbrancibus propltlato- rium, ibid, 44. Dc alcari thymiamatis, E.vorf.jc. 45. Dc menf.i,& panibu* propofitionis, Exod.i^. 46. Dc vandelabro, Ejcni^.iTS. 47. De duabus columnis in porticu templi conftltutis, 3.Re5.7. 48. De mari xneo,qiiod erac in templo SalomoniSjj.Rfg-y. 49. De altari holocauftrorum, I.xcd.z6,& 38, 50. Dc templo Salomonis, ciufque partibus, i,Re^.6, 51. Dc atriis ante tpmplum conftitutisjii»'/. 52-. Dc vafis templi, ibid, Ex hilce titulis quindccim priores percinent ad lurifpru- denciam Mofaicam ciuilcm , reliqui ad Ecclcfiafticam. Expli- cationem fingulorum vide apud Azorium , & fuprafcdl. 3, thcol. in harmonialcsum Mofaicarum. Capvt III. Belmcatio Iiiris Pontificiifeu canomci. Pk^CEPTA. gs^^ Vrifprudentia Pontificia vfitateappellatur ius SJi« canonicum , quod aufpiciis Pontificum Ro- nianorura ita eft conftit#itum. Eius methodus pptelt eire duplex. Aut enim ob- feruari poteit mechodus in lurifprudentiaEcclefia- ftica gcnerali cxprefla , quje quidemeft: exadtior: auc tituli luris canonici poirunt ad locos quofdam com- munes , vel ccrcc clalfes cercas , rcuocari: prout fa- d:am eft ab Azorio reg. ^.huius cap. R E G V L .^. f, lurifprudentia P onttficiaduplici potijfimum mrnine eft vtilis. Primo variar ibi occurriint fententiaf,quibus religio vera po- tcft confirmari,qua de re vide in Paratilis noftris theologicis tm- ciatum lohxnms Halleri. ex Iure camnico excerptum. Deinde multaibidcm feofferunt, qux referri pofluntad lurifpruden- tiam Ecclcfiafticam generalem. I I. Jurifpritdentia Tontificia i^iSoS^iKeorctrov di/po- nitur ,f prdcepta htri fprudentidgeneralis retineantttr, iifjueftbiiciatitur regula e.v Corpore hirii canonici. Sic e. g. poffunt regula; colligi de Ecclefiis, Clericls, excom- municationc &c. hoc nempe modo. I. De 'Ecclefiis. I. Ex contra^ftu vel deiii^o Clerici Ecclefia non obligatur, nec ei pra;iudicatur. i. In cafibus, in quibns Ecclefia conferre dcbecpro rata, non pro arbitrio confercndum. 3. Priuilegia Lcclcfix ad bona Clcricorurri non extenduntur. 4. EcclefiiC vacantis bona per Epifcopum ve! inilituere valentem admini- ftranda Iurii dcnt. tifici fiCVF lurilprudentiJE Std:. II I. Cap. I. 53 3 ftwnja. ^. .Scik- v.ic.intc lurifjidiopcncs C.ipitu!um cftrniliil t.imcn CApituUim in pr.viudiciumEcclcfix vclfutuiiEinfcoi>i ti.-cic porcll. (>. Scdcv.K.intc pcrmiitatio bciicficiovum .i C.i- pitnlo pcrtici nci]uitipotcrit t.imcn ab co rccipi rcli;'-natio cx tus, priorem amlttit. ; 8 . Si ajuerfus Apoftolicam fejcm contumax txiftcns lufpcnfus fucrit , & per annum in fuf- penfionc pcrmanferit,btncficio priuatur. 3 9.Si fadtus lit miles, fi fitexcommunicatus vel fufpenfus , li bencHcium permutaue- rit vel colluferit in caufa b;Micficiali, etli bannitus lic, perperuiV bentficium amiccit. 40. Lalcis non competi.t ius aufcrendi bc- neficia 41. Promotus a Papa ab orjinario Jeponi non potcft, 4i.Epifcopus non nifi aPapa JeponcnJus. 43.Priuatus pn- benjafruftus etiam reftitueretenetur. 44. Beneficium perinu- tatnni fine noua collatione reuertitur aJ permutanies. 45. Refoluta perrnutatione permutantesj non te.ienrur aJ refti- tutioneni fri[(ffuum. 41?. Clcricus cft vfufructuarius,non vfua- rius frucftuuin benclicij. 7. De rehtu 'Ecelejliiffkft. I. Valet legatum Ecclefi.i: reUiflum,vtl .iJ pias ciufas. t.Rcs Ecclefi.i: alenari non pofl.imt. 3. CJ_uatuor funt genera Jeci- niarum. 4. Ab omnibus regulariter Jecimx funt foluenj.v. 3 . Dccim.T; Jebentur eius parochis Clcricis, in cuius territorio colliguntur, non inaliis. (5. Decimaparsomniumfrugumra- tione dccimarum dehetur. 7. Laicis decimarnon funt conte- renJr. S.Non JcJuctis cxpcnfis Jecim.x' funt fo!uenJ.v. 9.An- ' tequam fruiftuscxportentur, dtcima;foluenJ.t:. lo.Laici quan- Joque coguntur faccrjoribub oblationescxhibere. i i.Obla- tiones regularitcr Jehencur Ecclefi.x parorhi.ili. 11. Si die fe- fto oblaca vni Jtbcancur,& Jie Dominico oblata Jebcantur al- teri: & contingat teftum efle in Domlnieo , oblationcs tunc fa(ft,v intcr eos funr JiuiJcnJ.i;. i ; .lus patronatus compctit ex gratia & fauore Ecclefix , vt laici aJ amplificationem Ecclcfia- rum inuircntur. 14, lus patronatus tranfic aJfacccflorem vu;- ucrfaltm, fiue hxreJtm, fiue aliuni. 15. Ei cui patronus ius fuum celTii: , hoc ius non compecit. 1 6. CicJicori , cui funJrs pignori JatUjeftjCuiiuspacronatuscftanntKumjnoncomptcit lioc 5^4 . . Encyclop^di^ Lib. X X V I. . hoc ins. 17. Plutlbus patroniscxift>.-ntibus,fuffieitni3iorem r.vfeiitaK vel confentire.ig-Vacance Eccli.-fid,nonni(i ad pva:- ilntacionsm pjiL-omaliquis cft induuendus vcl oidinandus. iS.Si in prikntaiido pattoni difcoident : pr.rtcitut (cntcncia maioiispaccis.io. Ijspacronatu? amittitur per alienationem, » i.Dc iuic patconatus copctic adlio contellotia & ncg.uoria. 12. yEd;fi:u cx'quibus piofpcaus cft in rciigiolum vcl mo- fliaiium horcos.proliibcntur. ^3. Violatio im.ig num fanfto- rum pijnitur capitaliter. t. De Aclihm Ecdejialiics. i. Oratio pgrcicularis plus piodeftai rcmi/IIoneiTi pfcca- torum quara geaerali-..2..Concubinarius & fornicarius dinina orticiaadminiltr.ircnon dcbct. j.Sodomita.limoniacus & aiius liarrcticus duiina officia adminiltrare non dcbet 4. Isqu: pcr ipmnumfib; vifus cfi: coirc; , a diuinis officiis abftincrcdeljet. . ^.In priuicis3;ditic:is diuina officia pcragcre non iicet. 6. Sa- CTam.-ncj fo'.us Ep Icopas confcrre poccit.7. Sacramenta gta- tis miuiiiranda.s. .Sacramc^uum Euciianltix ctiam damnacis ad maitera pecentibus n- n clc dtnegandum.s.Antc , non polt fcrtum Milfa cclebr^nda. ic. Bapt fmatis facramcntum dclct pcccatum , & prodcft baptizjto ad talutem. 1 1. Is qui cft in vteto mitris,non c'\ baptiz.ir.dus. 11. Compacer ipfc.non pcr altum baptizatum dcbet offcrrc. i j..Nomina in baptifno ad placicumtumumur. Eft tamcn bonum habcrenomen bonum. j+. B.iptifmatis fjcramcntum non reiterandum. i 5. Baptiza- tus poteft coinpellcrefufceptoremad pra:ftanda (ibi alinicnta, is. Chantas potiii^ fritn,quamois liarcetico , quam cicranco cjtholico exhibjndj, 9. D.' S />«'< Htii. I. In ciuicace no.T cft fcpeliendiim. 1. Potcft quis fcpulcu- ram libiclii^ere .- patcrautem filio lcpuhucamcligcre non po- teft. }. Vturarij manitcfti in ccc.-netcrio non funt tepdicndi, 4.Kcicgati in loco,a quo rclcgati futit,no;i fcpeiicndi. 5. Vlci- pio lupp icio adfcdti non proliibentur in ccEineierio fcptlin. 6.Qji: t;ipfum occidir,in ccrmctcrio non cft fepeliendijs, 10, D: excommitnictiiione, I. Excommunicacione nuUa maior eft pocna in Ecclcfi.i. ?.. Excommuncatio cft fepcratio Chrift'ani a communione Ecclclias.?. l!xcommunicatio'ert minot vel maior,publica vcl occult.). 4, Excomnuinicatiouis caufx hae funt;(i qaisdccieto pratlati fui non obccmperaueric ; li quisEcclcli,imcoiitra im. mimuatcm tuam grauauctit : (1 Clencum vcl religiolum pcr- cuireric , vel vim el intufciic ; fi F.pircopum percuir^iic:/! quis Eccleiiam et)-icg.-iir ac fpoliauerit^ii cKcomiiuinicaro c6mu- nicaucnt; .(1 fic lchilniuitusti inccndiarius tucrit:(I quis con- tf.ihat !oi:necr niacri moninm in graJu ptolulMto &c. 5. Ev- communicjndipotcftjs pr.rljtis a Chiiito dacj eft. 6. Laicus eKcomminican ii pjtcflatcm 110 n h^bct. 7, Trina moiiiiio exconinuiiic.uioni c i puv nittc ndn. g, Veftigia cxcommuni' cationis ctii'n apud ecHnicos fu crunc. 1'itnfaTT. III.I//M Ca^ionlcum di:tiditw i?i quatnor partes yii I ('ilpu- ... ' / ■ fitio, }^'!>icipes , tri Uccrcnm vidcl. Decretales , Sextmn , & Ciementiviu : cjuibm acceduiit Exirauagaiites tum pro- fris, j tiim communes. Decretiiiii in trespaTtcs diuiditnr': quarum prima continet diltinftioneiccntum & vnam: feeunda hjbcc caufas triginra &lex,qii.rrum tinguLr in cjuiftioncs diuiduntur , & quailibet qu.r*tioin capitJ, ac vcroquxftio. 3. caufa:trigctIm.E tertix continet traaacum dc ptrnitentia in 7. dift. per capica diui- fum.Tcctia parsco.itinetts.icTiatum deconfecratione inquin- quc diitinifliones diftcibutum. Ptima p.ns,qu.i; continct diftinaioncs.fic habet. Prma dijlincii9 tradat de iure naturali &;huraano,;us iprumnaturalitcrciusqucfpecicsomnes detiniens,& intetius fctiptum & no!i fcriptumdifF.;rrntiam ponens. Seainda, deiuce Quitirum, (iuc Romanorum, ipfum pet fpeciesdiffinicns. Tt'vi;?,Iuris Canonici varia nomina diftingui: , brcuiterqije exponit. ^"'"'"'M quid leges inuenrx fint , & qiiid facri canones jnandcat. Jj'"''t , quomodo ius natutace cftimmobile , ncc obftat, quod ibi ponitDT. . ^"'j.' ' '" 'Ihidonts no6lurn.r ad peccanim imputcntur ; Sc circa fincmrrorc,^„i,„r aciutis naturalis dignitaic. S"pt:»M , p„i„i lcginicotcs , oltcndcndo qu.iliter lus incx- pcrir. ' 0^,j«4ponit difFerentiam intcr ius nituralc,&' confuctu- dincm. No^.r , authoiirutc & e:.]»arr*,-.»f<'y<«>«'^«>»;4,i|lud,non pcrcufforsm. 0luatiragrfim.illxta,\llui,aoti lif.giofum. §lritiir.f£tfimaffptima.,i[\iiiiBonc\j[-'\dai\\ , domui fusc bcnc pra:poGtum. ^adr»£efimt>oflaii.t,\llal,non neopliyruni. ^i.ti{rxgfli!n.i>i(!n.i , YiXii\{i.i\nx^efti Apoflolicx rc!;a!.r fub compen orjinanjis, vciiion. §liunjuaiefim.%fecuntia , dcpr,Tpofl:cratione ficrorum ordi- ■um,fiuc dc Clciico pcr faltnra prom-jto. Q^in^Hngeftmtteriia, de curix aniicxis in Clero, vcl mona- ijuagefima,juarta,Ae.(ma.\%3 non «[ominis matiumiflis noo prouioucndis , ni(i libcrtatcm finc confecuri. §l^tintfuagefimaquinta , de corporc viciatis,bigarais,illiteta- tis,publicc pccnitcntibu5,orJinandis vel non. &u':nqii.igefimafe.vta , de filiis Prcfbyterorura , & natis de fornicatione& adulter'o non orJinaiidis. f^iiinijuagefimAfeptima , dc baptizatis in scgriiudinc,an or- diDennir. §i'iijijaigefim*ticlAua, dc Monacliis nonotdinandis flne li- ccnti.i Abbatis. S^injHagefimaHonx , dc laicis literatis non fubito ordi- nandis. Sexagefima fO^HtnAxteTi quibus ordinibusaliquis eligendus Cc iaprx^o(i[uin vel Decanjin , vcl Archiprcfbycerum , vcl Epifcopum. Sexi»gtfim%fr:m.t , oflcndit, quoJLiici non funt eligeudi in Epifcopos, fed polluUndi. Sexagefimtfecundao^eniit quoj Cleticotum eft cligcte,& populiconfcntire. . Se.tagefimatertia probat, quod nullo modo laici debent fc ingercre eleiflioni Epifcoporum. ■ SexagefimaqtiJrta.^fowt quo tcmpore , & quibus prxfenti- bus dcbent Epifcopi cofsfccrarc. Sexitgefim.:iquinta dicii,quod prafcntibns omnibus Epifco- piscum prouincialibas , vel f^ excufancibus dcbet Epifcopus confccratiab Archiepifcopis.Et ibi diot,qn6d fi cxterisordi- natiooi Epir:opotura confenticntibus duo vcl ttes contradi- cantjobtinci'. plurimorutn fententia. Sexagifimafext.t , de piomotionc Atchicpifcopi , qui ab •rnnibnsEpif^^opis comprouincial.bas eftordinandus, & non eftconfecrandus .\ pauciorlbits,quam a tiibus. SexagefimifePtim.i, dc promotione,fiue otdinc Prcfbyteto- lum. SexagefimatHxux, dicit quod illi,qui funt otdinati ab illis, quos non con(l.ii- elfc Epifcopos , iteium funt ordinandi. fiuc dccetminat Je ordinationenon itctanda,& Chorepifcopis. Sexagefimamm, quod prima tonfuraCletici. de mjnu Ab- batispoteft fuscipi.vel die,qu6d tctminat denon otJinatis,nc in Ecclefia Dei minilhent. Sepimgefima tiaftat,ne quis ordinctur fine tit. Septuagefimttprima,oc quis oidinctur a non fuo Epifcopo. Septuagefim.ifecunda,i\t ignotus Clccicus firie litetis diraif- fotiis fiuc commendatiis recipiatut. Septuagefimatertia ofiendit qualiterliterx formatx dimif- fotiarliaot. Septuagefimaquarta tradat a« inuitis ordines eohfctantur. Septuagefimaqiiintti.ic tempore , & dic confecrationis Epi- fcoporum , ncc noii dc temporibus ordinatiouum aliorum Clericorum. Septuagefima feK:a,Ac iciuniis quatuot tempoiam,& quare fuot iciunanda. Septuageftmafeplima, ponir.qualitct Cletici funt pef gtadus otdinaDdi,& etiam tradat de intcrftitiis tempnrum, . Septuagefimaoclaua , in qua a;tatc funt faccrdotcs otdi- naodi. Septu.xgefimanon.t rcpctit de otdimtionefummi Pontifici», qua; folisCatdinalibus ficri dcbet. OBiiiigefima,ia quibuslocis funt ponendi Epifcopi,vel Ar- chicpifcopi. OBuagefimaprima epilogando docet , quod ordioandusin Epifcopum dcbet cffe fiue crimine, nec Clctici raulieribusco- hibitatedebenr. Ccluagefimafecundadocet^quoi Epifcopus his qui fui ma- nibos laborare non poflunt,ptouidcrc debet , & addit,qu6dfi quis minil^rorum fornicaiionem cominittat,& agat pccoiccn- tian),ex dilpenfatione potefl in otdinibu^ remanere. OiluagefimatertiA docetur , quod Prarlatus non folum a peccatoimmunis efTc debet, fcdctiam pcccatis aliotum con- fentire nondebet. oauagefimaijuarta vuic quod Pra-latus fit vigil.ins ciicade- fcnfioncm paupcrum, telciutionem oppieflotum , & curatio- ncm nionaltcnotum. OHiiagefitnaqumta tradat dc hofpitalitacc Clciicotum , qua: cll f-pifcopis necclfaria. Ociutgrfi.mffexta probat,qu6d oportct rpifcopumcfre do- t1orcm,vt fci.u lubdicoscorrigcrc ; ircmliberalcni circa pa- tic H-es ncccfritatcm.non cifcaliilfrioncs. OciHagefim.ifeptima probat quod viduis .orphanis, & op- prellis.cpifcopus Jcbctdaic fublijium oau.igcfim.iociMta dicit , quoj Clcrici tupiditatis caufa negotiatorc< dL non dcbent, fed pictatis caufacuram orpha- nis & vidnis impcndcre. OHu.igcfimanona dicic.quod oporrct Epifcopum cffc do. nnii luarbene propofitnm , vt fci.u in difpenfationc rcrum Ec- clcfia; rrgulam circobfctuandam. Noncgefimd Jocctiir, qualitcr litigiofi corripicnji liint , & non orJin.inJi,trad.ins dc licicis,& Iionclfis onciibus. Nonagrfimapnma, Aemo.\ocM\t.\nA\'\a Ecclcd.i , ctiam dc elcdi poccli.ifc.Dicit ciiam.quod (i Clcricis fua bcncficia non fuHiciant poniint fihi neccir.uia qu.xrcre artificio l"tio liciro. Nonngefimifecumla dicit , quod mjgis corJc,quani vocibu^ eaniandum. Nonagefimatertia , de obedicntia minorum eiga maiores, & qtioj nulius dcbet communicate inimicis Romanr Ec- cK-fi.v. Nomg S.«;««^,au laki velMonachi,vel quUibcr inferiorum ordi- pum funradmiuendiin accul'ar.ouc maiorura. Non , dc lur^ ^°o!?;?«-squalitcr accufatio iicridebeat, Sol.iu fcriptis. Ter lA c^ui-i ^nii'Onei vnl'C,?n compUanur. Frima , vtriun rcftiiutio iit facienda quibuilibct fpoliatis. «ol hc , nifi in calibus. Nam mfama.us apoftata, iuftc Ipolia- t"us,prxcifus,& fufpcaus,non funt rcliitutnd.. Sec-f-iaMMxmin iudiciis.quo fpatio (int dandx,an polt re- ftitutionemtantcm.an poft vocauonem adcaulam, cuiuslibct concedcnusfint.Sol.adai.bitnumiud.cis. , , ^, T.-rnii , quo fpacio menlium luu vtiique conccdcndx, Sol. 6i»/:f/-;?,Ttruminfamcs flnt rccipiendi ad teftimonium, Sol. Nonmd conua fui fi.nllcs. f^uintn^iii ccfies doracfticijvcl inimici fint produccndi.SoI. Non. ScvM , vtr jm rcui extra prouinciam fit producendus. Sol. >Ion- n- • 1 Sepf^mn , ytrum criininofus poflit ellc mticx. Sol. (ic , ab Ec- cletia tokratus. 0.?,;<-i > vtrum EpifcopuS pofTi: ab vno iudicari tantum. Sol. non,nifi .1 li. Epi-opis,rc[eruatif£ntenuafuiTimo Pon. cifi-i. Nena, vcrim accufatores, 7cl teftes in abfentem vorcm ac- cufationis,vcl teftificationis exhiberc vaiearit.So1.non. l\cimi, vtrum deficientes invno capitulo fint admittendi ad fcqucntia.Sol.non. Viid;cn:a , vtrum accufatus in accufatorcrh poilit conuer- jerc accufacioncm.Sol.non nifi inmaiori crimine, 6luartx caufa bfbetfex queflioijfs. Frima,TLn incoramunicatione conftitutus alium accufare valeac.Sol.non. Secunia. , an infra XII annos in criminali causaquis tefti- ^care poflk.Sol.non. Tcrtia,in3h accufjtione prohibitus pofTit efte teftis. Sol, non. gtt<»)-M,an idem poflfit cfTe accufator,& teftis, Sol.non. gwjn^ ,an fi vocaius ad caufamnon veniat,fit excommuni, candus.Sol.fic.nifi iuftam abfcnti.ccaufam probaucrit. Sexta , an calumniitor in propria causa iit audiendi,is. Sol. ^c,fi caufanon fit crim.nalis. S^inta, caufa hahet fcx quejliones. Frimx, quapcena fitfcriendus ,qui famofum libelluir. fcri- bit.Sol.Anatlicmate.nifi fcripturam probauerit. Secunda. , quoties quis fit ad caufam vocandus , antequam CXComraunicctur.Sol non tantum fcmel,fed bis. Teriiii, an pcr procuratorcm quis caufam agere valeat cri- jpinalem Sol. non.nififitperfonaiUuftris. Caufamvcroiniu. j:iarumciuLlcm,fic. g!fi«rM,an abfque fynodali audientia Epifcopus fit damnan- 4us.Soi.non. Gluinta , an fit habendus pro inimico ,qui aliquem accufat. Sol.non, fihoc faciatex charitate. &exi.i,t\\XJi posna fit plcaendus,qui non piobat obieaa.Sol. Talione. Sexta raufa tjus/liones quinque corttinet. Vrtma,ym\m ci-iminoli,vclinfamcs religiofura Epifcopum poffint accufarc de (iinonia.Non. Seiuni-, fi Ep.fcopusaccufationemlnaccufanteraconuer- tere volu-nt,an cius verbo firaplici fides adhibenda fit.Non. Tertia, a.i liccat pctcrc iudicium Epifcopjs alterius prouin- cix Non,nifi in^ausadarnnationis. Guaria, cuiu« iudicium fit expetendum .ciimEpifcopi pro- vincia; in fua 1"; nteatia difcotdant.Archiepifcopoiuin & Epi- fcorum vicinx prouincix. &u nta , an accufatorc dcficiente , reus fit ad piobationem cogcndus.Non.fed bcnc adpurgationem,fi laboret infamia. Seltimj (II fa h ■bet etucts qutftiones. Trima, vtrum viuent"t Epifcopo alius poteritin eadcm Ec- ckfiaotdinan.Non,nifi transfcratut,vcl ccdat.Taracn pro in- firmitate,velfeuct>utc,datur fibi coadiutor. aecuni'1- vtrum.hi qui ceficrunt causi infirmitatis.fanitate rccepta potrim cathcdrara rcpetcic.Non. Qliau.st caufa qmfi-mies qu-njue colHiit. Vrima, vtrumliceatEpifcopo libi fuccefforem eligerc.Non. Sir««-i;/«^i,ainicorum pattocinia in cleaione valcant Non. Teriiii, an fit linioiua poft clectioncm pro indcmnitatc Ec- clcfi.-ciuiamcutum praftarc. Sic , fi padum fuper hoc projcef- fcrit. &uayta an liceat Ccricis declinare iudicia Epifcopi dc cri- minc accufati antcfccmire teinpus. Non ante conderanatio- _ncm,nifi pei-^ppcr.atioDem. &jtmt'>, an accufatus coram Apoftolico,fine tius literis de- bpat rcuerti.Non. tJona eaufa htbct tres quiftitnes. Prtmjt,a.n ordinaru5.ib e-xcommunicato ciiciendiis fit Non, f. igcorauii; illera effe cxconxnmnicatum. Secun^a, an liceat Archtepifcopo,vei Epifcopo Cletlcos 6t» tcrlus ordinare.Non,finc literis proptij Epifcopi. Tettia,in liccat Archiepifcopo Clericos fui fuffraganei ab- folucrejVel daranate.Non,nifi data negligentia,vcl appcllatio- nc intcrpofita, Decim» caufa qaeftionibus tribus tfl ctntmta. Pri7na,in Ecclcfia cum omni dote ad Epifcopum pertineat, vel ad eius ordinariones.Sol.Sic. Secunda , an liceat Epifcopo res Ecclcfia; diftrahere. Sol. non , nid in crtis calibus. Tcrtix , quid a fini^ulis Ecclefiis nomine catedratici valcat exigcre.Sol.duos folidos. Vnderima caufa habet ^cs cjuiflienes, Prim*,M Clericus anre ciuilcra iudicem fit trahendus.Non. Setundii , qua poena dignus fit qui Clcricum ad fccularem iudiccmtr.ixit. Excommunicatione. Te^ti.1 , Qu:! pcena dignus fit, qui feutentiam Epifcopi non fcruaucrit.Depofitione. Duo.iecima caufa quiftiones centivet quinque. frimi , an liceat Clericis propriura habere. Non , regula- ribus. Serunda,3r\ rcsEcclefiz poflint dare.Non,nifi in cafibus. T^ertia, vtaira Cleiici acquifita de rebus Ecclelia: polfiat re- linquere quibus volucrint.Non,nili Ecdcfij;. &tt»rta quibus po(fint Clcrici relinquere,qua;de fuis & Ec- clcfisrcbus proucnerunt, partim Ecciefia:, parcira haeredibus. &uinta , am liccat Clericis teftamentum facerc. Sic, de pro- priis rcbus. Tredeciina cau'a hthet duas qiufttones. Frima, vtrumdecin« finc dandsrationc cerritorij vel per- fonx.SoI.ratione vtriufque. Secmida,sn ius percipiendi,& foluendi decimas tollatur ra- tionc temporis Sol.fic. Decimajitartx caufa hab?t fex qusiflitnes. Prima,an liceat Clericis in iudicio fua icpetere.Sic. Secuntla,w fupcr rcbus Ecclcf tclics eiuldem fint audiendi. Sic. Tertia,o.n pr.rter forttm aliquid acciperc fit vfura Sic. Gjuartii , an liceat Clcr cis, vel laicis vfuras accipere. Non.' 6);«/>)f.7,an E^ccmofyna: fint de vluris taciendx.Non. Scxta , an vfurarij po(fmt pcenitentiam agcrc. Non , fi ha- " bcant vndc pollint rcftituere. Decimaquinta caufa habet fex qu&liones. Primx,a.n ea,qux fiuntab ignorantibus vel mcnte alienatis, fint cis imputanda. Non, ni(iculp.i fuaad ignorantiam deae- • ncrinc. - SecuniHAn pro impenfis patrimoniis liceatCleris muncra exigere.Sic. Tertia, an per confefrioncm mulicris cum qua peccauit Sa- ccrdosjlit condemnandus.Non. ^iartti ) an dic Dominico debeani Epifcopi cuafas audire. Nor. &uinta ,an ncganti crimen purgatio fit indicenda.Sic, fi la- borat infamia Sexta , an in criminalibus confcfiiio fit extorqucnda. Non. Sifttma , an folus Epifcopus Diaconum , vci Prcfbytcrum depctncrc poffic.Non. Oci 'ua , fi confefius,vel conuidus de his.quae ante ordina- tioncm commifit,valeat miniltrarc.Noti. Decitniifxta cauf* habet fft-^m qu&liones. Et inea qumta qui'i-e pontturi/t ler- lioloiO. Frima,3.n lice.it Monachis officium celebrare. Sol.fic cuin pcrmiffione Epifcopi,3c licencia Abb.icis,, Scfund , an liccit eis in Capcllis fuis Sacerdotes inflituere. Sol.fic,fi quas poffideanc plcno lure. Tfr//vel Jnonallcrium pof- fit prsfcriberc.Sol.fic. Scxta , Si quis in rem Ecclefis ab alcjuo detcntam fua au- ftorit.uc iticpfcrir,an cadat a caus.i.SoI fic,fcd non Ecclefia. Septima , an liceat alicui Ecclcl-am de manu laici rccipcrc. • Sol. non , nifi, Ecclefia , vel monallerium habcat ius patro- natus. Decimafiftima cauf/i habet cjunruor quifticnes. Prima^an reus fit voti,qui a piopofito fui ccrdis rcccdit.SoI. non,quantum adEcclcfiam,nifi ore pronuntiauerit. Secunda,!in bencficia ei rcddenda, fint, qui ci in infirmitate renuntiauit.Sol.fic,fi non erat fui compos. To»-;;« , an Iiceat illi , qui fc monal^erio tradidit , poftea ad propria redirc.Sol.non. g«/!r/'.*,an difcedens de monafterio finc Ahbatis fui liccn- tia poffit fua vendicarc.Sol non. Decimaoltaita caufa heibet duas qutftiones. Prima , an Abbas fa^tus Epifcopus acquirat Ecclefi* , vel monaftc <* lurifprudentia^ Se6l. III Cap.III 537 jnoniftcrlo.Sol.cium fuit Abba?,acquifiuic monaftetio, fcd fi- iflus Epifcopus Ecclcfia-. Securidii , an pci Epifcopum Abbas fir elic;cndus, vcl infti- tucnJus. Sol.ab Epifcopo eft oidinandus, a h.itiibus vcio cli- gcndus. Decimanond caitfa continet tres qHnflionfs. Primit , an Epifcopus dcbcat pcrmittcic Clericos ttanfire ad monafterimn. Sol. lic. Secuniia. li nolucrit,an iiceat cis co inuito tranlTrc. Sol. (ic. T..'r//*»,an licc.it canoriicis rcgularibus tranlirc,'ad nvjna- ftcrium Monaciiorum. Sol.non iinc licentia lui I'r.rlati. Vi^ejim.1 caiifa qii&jhor:es quatuar ceinprchendit. trim^i, vcnim pueri traditi monailctiis (int cogcndi ibi inanere. Non. ni(i pofttjuam vcncrint .id annos dilcrctionis. Secanda, i\ pt.vicr voluntatcm parcntum mtr.iucrint mona- fterium , an pcr co,s indc poirint c.xtialii. iJic intra annum &: diem, (i (int intra annos dili:rctionis. Terti.i , an qui inuitus cucullani induit, cogatur cam rctinc- lc. Non.nifi p6(l confenfcrit. §uart3, an llteat ab vno mona(l:crio|adaliud traniire. Sic. Vi^eftnaftir»:! C:iufa habet quirtque t^u&ftienes. Pr!ma,3n Clcricus polTit in duabusEcclciiis infcrlbi. Sol_ non. Secunda,an liceat Clcricis a(ul Eccleda ad aliam tran(irc' Sol.non, (ine literis, vcl liccnti.i fui Pr3:lati. Tertia,an liceat Clericis lulciperc procurationem faicula- rium negotiorum. Sol.non nili causa pictatis. §li4arta,an liceat Clericis, veftibus fulgidis ornari. Sol. non. €)mnta , qua pcena fint punicndi Clerici ad iudicium fascu- lare tugientes. Sol.cxcommunicatione. Vigef)>nifeiund/t caufti gcrii qiujliones quittqtte. Prima, an iuramcntum (it pr.-c(i:andum.Sic,c.iusa neceflitatis. SecundA, an (it pcriurus , qui iurat talfum, Si. crcdit vcrum, Sic, propter intentionem f^Ucndi , tamcn pollca dicitur con- mrium. Tertia, an lireat Clericis dcncgare Epifcopo confuetam obedientiam. Non ante condemnationem. §iuarta , an iuramentum illicitum (itfcruandum. Non. &uinta , an periurus fit, qui alium peicrare cogit. Sol.fic. Vgejimatertia cait a habet oci) q:uj!iones, Trima, an militare (it peccatum. Non, fi iufte fit. Secunda, quid fit bellum iuftum. Sol. Quod fit cdido fupc- rioris, repetcndarum rerum, aut propulfandarum iniuriaruni causa. Tertia, an iniuria fociorum fitarmis propuUanda.Sic. SUtarta, an vindicla fit infcrcnda. Sic,ab eo cuius intcrcfV. &uinia , an (ic peccatum iudici vel miniftro rcos occiderc. Non, caus.iiurtitiaf. Sexta, aa mali fint ad bonum cogendi. Sic. Sefttmx , an hxrecici fint fpoliandi fuis, & Ecclefias fuasbo- ais. Sic. OSaua, an liceat Clericis arma mouere. Non,manu propria, Jiifi causa necciTitatis. Vijifim^qtiarta caufa hahet qn&fliones tres. Prima,M\ h.Trcticus pofTit aliqucm e.xcommunicare. Non. Secunda, an pol^ mortcm poifu aliquis excommunicari. Sic, pro hsrcfi: Tert:a , an pro peccato Domini eius familia pofTit excom- muxiicari. Non,fcd intcrdifto fupponi. Vigefimaquinta caufa habet duM quitfliones. - Prima , an audoritate priuilegij quis contra ius commune valcat fe tueri. Sol. fic. Secunda , an fcQuentia priuilegia derogcnt ptioribus. Sol. , fic, fi cx certa fcientia fueiint conceffa. Vigefimafexta caufa qUiftiones fcplem continet. Trima, an fint forcilegi,qui fub fiLloreligionis nomine fu- luiapromittunt. Sol.fic. Secunda, an fitpcccatum, efTc fortilegum. Sol.fic. Tertia, a quibus genusdiuinationis funipdc exordiura.Sol. e^aria, quot("unt gcneradiuinationis. Sol. quatuor feam- ^um numerum, duo fecundiim formam,quod videre potes. fJ«/««, an fortilcgi fint excommunicandi. Sol.fic. Sexta , an excommunicatus ab Epitcopo poflit recOnciliari aPresbytero. Sot.non Epifcopo inconfulto , nifi in necefllcacis aiciculo. Septma, an morientibus fic pocnitentia imponenda, non ta- mcncftcisinnocefcenda. Vigefimafeptima caufa hahet qti&ftiones dua^. Prima,zn coniugium poffit effe intcr vouentes. Sol. non, fi yotum fit folcnmizatum ; fecus fi fimplfrx fuerit. Sectmda, an liceat fponfo a fua fponfa recedere. Sol. non,fi defponfatio fit dc prxfcnci. • ■■ Vigefimx oBgua caufagerit quiftiones tre:. Trima, an coniugiumfit intcr infideles. Sol. non. Secundd ,zn liceat conucrfo adfidem ducerealiaraviuente ■priore. Sic, fi iic diuifus ab ipfa in fide. Tan. 111. ' ' Tertia , an bigamus fic, qui antc baptilmum vnam vxotcm, & pod: aliani iiainiic. Sic. yigefimA nont raiifa hxhrt dun' qiit.'':ones. Prmia, an ficconiugiumintcr fcruum,ic ingenuaiii. Sol.fic, nificrror impcdiat. SccnniU, li priiisputabat hunc cffc libcrum , &: poftca dc- prchcndit ipfum cfklcruum.anpofrit eum dcfcrctc. Sol.fic. Trigffima caufa ha'iet quiv.quc qun. 'ioms. _ l''tma, an liceat rcddcrc dclnium uxori,qu.r filium dc facto fontc lcuauit. Sic,nifi dcconfcnfu vcriufquc fic fadum. Secunda, an (ponfaliacontraliancur intcr infaritcs. Non. Tertia, an fpiritualcs vel adoptiui filij pofllnc natur.ilibus copulari. Non. &uarta , an liccat alicui commacrcm vxoris [\\x ducerc in vxorcm. Sic , mortua vxore.fi comm.itcrnitas nucrimonium prrccflcrit. Sluinta, an clandcftinadcfponfatio manifcflc prxiudicet. Non, apud Ecclcfiam. Tr:gefimapr:ma ciufahahet tres qnxftiones. Prima, an poffit du-:i in vxorcm, qua; prius fuit polluta pcr adulterium. Sol. fic, nifiadultcra dedcrltci fidcmviucntcviro, velmachinatus fit in mortcm clus. Srcuu la an filia fit inuita alicui in vxorcmtradcnda.Sol.non, Tcrtia, m poft patris fponfionein.po(nt alij nubcre. Sol. fic, fi non confcnlcrit. ', Tngefimafecunda caufii hahet oHo qus.fliones. Pr!ma,o.n liceat ducerc mcretricem in vxorcm. Sic. Sfcun la , an fic vxorappellanda, qux dicitur incontincntia: caufa. Non. Tertia, an mulier fequatur arbitriuin aui libcri, an pattis fer- ui. Aui. §luarta , an viuente vxore , liceat alicui ex ancilla filios qux- rerc^ Non. §ltiint I, anea,qua; patitur innita,pudicitiam perdat. Non. Septima , an viucntc dimiffa, aliam acclpcrc poffit. Non. OBauajfi in hoc faltcm infidclcm duccrcpofTu ca condi- tione, vc adfidcm conucrtatur. Non. Trigcjim.f tertta caufi hnhci i^uinque qtuBiones. Prima , m propter impotentiam cocundi fit aliqua a viro feparanda. Sol. (ic. SecifiJa , an fcparata poffic nubere cum quo prius eftforni- cata. Sol. fic, posnitcntia iiCt?. Ternn, an fola cordis contritione poffit pcccatum delcri.Sol. fic,vbi facultas confitcndi non luppctit. Notandum hic\ qttod ratione hult^ tertix qus.lionu mota agitur de pcenitentia, cutn traciatut per diftinBio • nes feptem eft diliirMlts. Prima, quxrit an folacordiscontritio deleat peccatum. Sie, fi confitcntifacultasdcfit. Secunda, an charitas femel habita poffit amitti. Sol.fic,in via, fecus tamcn in patria. Tertia, an pccnitentia poffit iterari. SoI.fic,pra:tet folemncm. §luarta , an peccata femel dimiffa rcdcant. Sol. non fim- pliciter. §liiirita, quis modus debc.lt obferuari in imponcnda &:ac- cipienda pccnitcntia. Solut. ad arbitrium proprij faccrdocis difcreti. Sf.vf«, cuiquis confiteti dehear. Sol.proprio facerdoti, fi fit difcretus, alioquin alteri de eius licentia. Septima , an poeuitentia timore moriis accepca fit fruftuo- fa. Soluc.fic. §^arta qu.tftio caufa; fupra proxime, cft,an adus coniuga- lis fic prohibitus teaipore oracionis. Sol. fic. ^uinta , an vir (ine confenfu vxoris , & c conucrfo vouere poffu contlncntiam. Sol.non. TrigifimaqU(ir:a caitfa hahet quaftiones duas. Prima , an rea fit adulterij , qux credcns maritum mortuuni nupfit altcri. Sol.non. Secunda, an redeunte priore,cogenda fit recedere afecundo, & ad priorem rcdire. Solut. fic. Trigefimiqiiinta caufa hahet decem qiuftiones. Vrma , an liceat aliquam ducerc de propria cognatione.SoI. non. Secunda , an liceat aliquam ducere dc cognatione vxoris fux. Sol.non. . Tertia, vfque ad quem gradum debeat quis .ibftinere a con- fant^uineis fuis,& vxoris fux-. Solut. olim vfquc ad V I I. hodie vfque ad ly. g£«r/iT,qOare vfque ad feptimum gradum computaturcon- fanguinitas. Sol.ad inltar fcptcmxtatum mundi. g_«;n«« , quomodo gradusconfanguinitatisfunt computan- di. Sol.licut oftcnditur in arbore. Sexta, qiii iufiurandum de propinquicacc firmare dcbcnt. Sohu. propinqui, & vicini. Septima, an inccftuofi filij rcputentur. Sol.non.^ Ocl.ZHti, (i confanguinei ignorantcr coniunfti (imulponint Zz rcina- 5 i8 Encyclop^di^ Lib. XXVII. Nc««, in matrimonium per falfos teftcs feparatum.fi poft- ea appaiueut Eccle»um faiffc dcceptam, lit ladintegwndum. Solut.fic. , . ^ , • /• •• - D«/OTJ,f! rclKfla alicuius m fecundas nuptias tranliem.an proles cxeis fufceptapoterit copulan coalanguineis pnoiis vir: Sol.uon. , , . r , r Trigefimafext^ , & vltima caufa habet (/«;« qu&lhones. Pr/OT.»,an virfinem opprimcns raptum coinmittat.Sic. Sectin /»,an rapta raptori nubere poiric. Vnque. ^ Tenia fars ek de confeerationf.,qiii quinque diftiriciienes. duntaxM a mplectitur. Pruna agit de confecratione Ecclciiaium , & Miflarum cc- lcbiatione. Sefu»d.j,dc facramcnto Euchariftia;. T.rtia,de feftiu tatihus per ann circulum celcbrandis. ^nart.i,ie baptifmi lacramcnto. ^■iwa,Ae confirmationc ^ iciunio. Atque lioc eft Decretum , quod folet citari quatuor modis. Pt moiic : dift.if..ca.Aiutius , ita vc Acutius (i principium ca- pitis , quod in ea dilHuftione continetur. Secundo modo, (ic: 17. q. c. Lecimi. Tertio modo tradatus de pcenitentia allcga- tur fic:D^ pcxmt.dift.i.r.^^rp.-ie^. Qy.iiiQ, Tradatus de Contccr. 5ita in niediura produci folct : De confec^ Ufi. i.c. Vafa. Decrvtr,les,\n quinque libros diuila; funt:in primo lib.agitur de muncre , & oilicio pcrfonaium Ecclcfiafticarum , & pro- ptcrea a^itur de fumma Trinitate , & fide Cathoiica , quam credere,prohreri,& docere dcbcnc Ecdefiaftici viri. Pe Conltitutionibus. De Rcfcript s. Oe Confuetudine. Dc Poftulatione Pr.tlatorum. De E!e>^ione,& elcfti potcftate. De Tranflatione Epifchpi vei cleifli. De Au£loritai;c,& vfu Pallij. De Rcnunciationc. De lupplendl ncgligcntia Prslatorum. De Tcmporibus ord.nacionum. De Scrutinio. Dc ordinacisabEpifcopo.qui refignauitEpifcopatum. De iCtate,&: qualitatc,§c or Jiirc pcificicndorum. De Sacra Vnftionc. De Sacramcntis non iterandis. De Filiis Prcltyterorum ordinandis,veI non. De Seruis non ordinandis,& eorum manumifTione. De Obligatisadratiocinia,ordinandis veluon. D: Bigamis non ordinandis. De Clcricis peregrinis. De Officio Archidiaconi. De Officlo Archiprcftjytcri. De Officio Primiceiij De Officio Sacrifta;. De Offivio Cuftodis. Dc Officio Vicarij. De Officio & Poteftate ludicis Jelegati. De Officio Lcgati. De OiBcio luiicis ordinarij. De Officio ludicis. De Maioritate,& obcdlentia. De Treug4,& pacc. De Paftis. De Tranfaftionibus. De Poftulando. De Procuratoribus. De Syndico. De iis,quas vi,metutue causa fiunc De In intcgrum reftitutione. DeAlienatione iudicij mutandi causa fa£la. Libro fecundo agitur de iitiiciis (^ iis.qui ad iudieii fertinent : cuius Tituli funt. De ludiciis. De Foto competenti. De Llbelli oblatione. Dc Mutuis obligationibus. Dc Litisconteftat onc. Vt lite non contellata non procedacur ad teftium rcce- ptionem. De luramento calumnix. De Dilationibus, Dc Feriis. Dc plus pet.cionibus. De Causa pofreirionis,& proprictatis. Dc Rellitutione Ipoiiatorum. De Dolo,& contumacia. Dc Eo,qui mittitur in pofTeffionem^causa rei feruaiidx. Vtlitc pendfnte nihil innouetut. De Sequeftratione pofrefrionis,& fru£tuuin. Dc Confeffis. Dc teftibus,& Atteftationibus. . De Teftibus cogendis,vel non, De Fide Infttumentorum. De Prxfumptionibus. De lureiiirando. De Exceptionibus. Dc Praefcriptionibus. De Sentcntia & re iudicata. De Appc!lationibus,recufationibus,& relationibus. De Clericis pcregrinantibus. Dc Confirniatione vtili,vel inutili. Dc Ordine cognitionuni. Libro tertit agitur de reiu , i^Ui adClerleos % Ecctefm pertinent : euius Titulijunt. De Vita & honeftate Clericorum. De Cohabitatione Clericorum,& mulierum. Dc Clencis coniugatis. De Cie icis ^non lefidentibus in Ecclcfia , vel pra:bcnd3 De Pratbendis & dignitatibus. De Cletico a:grotante,vel debilitato. Dc Inftitutionibus. DeConcefTioncprxbenda:. Nc Scdc vacantc aliquid innouetur. Dc lis qux fiunt a prxlatis fine confenfu capituli. De lis qua: fiunt a maiori partc capituli. Vt Ecclefiailica bcneficia fine dimmutione confcrantur. De Rcbtis Ecclcfia; alicnandis,vcl non. De Prccariis. Dc Commodato. Dc Dcpoiito. Dc Emptionc,& venditione, Dc Locato,& condufto. De Rcrum permutatione. De Feudis. Dc Pignotibus,& aliis cautionibus. Dc FidciufToribus. De Solutionibus. De Donationibus. De Pccuiio Clcricorum. Dc Teftamcntis,& vltimis voluntatibus. Dc Succeflionibus ab inteftato. DeSepulturis. De Parochiis,& alienis Parochianis. De Dccimis,primitiis & oblationibus. Dc Rcgulanbus. Dc Tranfcuntlbus ad religionem. De Conucriione coniugatorum. De Conucrfione infidelium. Dc Voto & voti rcdcmptionc. De Statu monachorum, & canonicorum regularium, Dc Rcligiofis domibus,vt Epifcopo fint fubieiflx. De C^pellis monachorum,& aliorum rcligioforum. De lurc patronatus. De Cenlibus,exaftionibus & procurationibas. Dc Confecrationc Ecclefixivel altaris. Dc Celcbratione Miirarnm,& facramento Euchariftiar, tc diuinis officiis. De Baptifmo & eius cfFccTru. De Prcfbytcro non baptizato. Dc Cuftodia Euchatii^ix , Chrifmatis, & ahbium Sacra" . mcntorum. De/eliquiis & veneratione fanftorum. De Oblcruacionc iciuniorum. De Purificacionc poft partum. De Ecclefiis xdificandis.vel reparandis. Dc Immunitatc Ecclcfiarum , coemiteriorum , & rerum ii eas pcrtincntium. Nc Ckrici , vel monachl fxcularibus negotiis fc immi- fccant. I» libro ^uarto agit.- r de rebus , qu* ad ImcOS tUti' neni : cuius titulifuat: De SponfaIibus,3c matrimoniis, Dc Defponfacione impubcrum. De Clandeftina dcfponfacione. De Sponfa duorum, Dc Condicionibus appofitis in defponfatioiiibus , vel alii) conccaftionibus. Qui Clciici,vel vouentes matrimoniumcontrahere poffin^ De Eo qui duxic in macrimoniumj quam polluic per adul- terium. De Coniugio leproforum. De Coniugio feruorum. Dc Natis ex libero ventre. Oc Cognationc fpitituali, De Cognatione legali. De Eo , qui cognouit, confanguineam vxoiis fux , vel fponfa;, De Confanguinitatei& affinitate. De Frigidis,& maIcficiatis,&impotentiacoeundi. Dc Marrimonio contraiSocontraintctdiiSumEccIefiaj. Qui Filij fintlcgitimi. Qui Matrimonium accufare poffunt , vel contra illud tc- (lificari. PeDiuortiis. De Donationibus inter virum, & vxorem , & de dote poft diuortium reftitucnda, De Sccundis nuptiis. In libro quinto agitur de deliBisfiue criminibHS,^ eorltm paenis : 'unde eius tituitf.nt. Dc Accufationibus,inquifitionibus,& denunciationibus. De Calumniacoribus. De Simonia,& ne aliquid pro fpiritualibus exigatur,vcl promittatur. NePrxlati vices fuas,7el Ecdefias fub annuo cenfu cOn- cedant. Dc Magiftris,& nc aliquid exigatur pro licentja docendl. De Iuda;i!,Saracenis,& eorum feruis, Ve Hat lurifprucfenti^ Seft. I. Cap. III. 559 De Pur^ationc viilgari. pc H«reticis,& rchirmaticis& ordinatis abeis. Dc Apoftatis,& rtirerjhtibus Baptifma. Dc iis ^ui filios occidciunt. De Infantibus, & languidis cxpofitis. Dc Homicidio voluntatio vc! cafuali. Dc Clcricis pugnantibus in dutUo. Dc Saqittariis. Dc Adultcriis. Dc Raptoribus, inccndiaiiis, & violatoribus Ecclciiaruai. De Furtis. De Vfutis. Dc Crimine falfi. De Sortilcps. Dc CoUufionc dctegenda. Dc Dcliif^is puoroium. De Clcrico vcnatore. Dc Clcrico petcuflbrci De Maledicis. Dc Clerico excommunicato , depoflto , vcl interdiclo ml- niftrante. De Clcrico non ordinato,miniftrante. Dc Clcrico per faltum promoto. Dc eo.qui ordincm furtiuc fufcepit. De Excelfibus Pr.rlatorum ,&fubditorum. Dc Noui operis nunciatione. Pc Priuilejjiis, & cxccffibus priuilegiatotiira. Dc Purgationc Canonica. Dc Iniuriis &damno dato. De Pcenis. Dc Pojnitentiis & rcmillionibus. Dc Sentcntia cxcommunicationis. Dc Vcrborum (ignificatione. Dc rejulisiutis. Totum igitur canonicum ius in quinque libros dccretalium diuiium, ad quatuor capitapotiffimum rcducitMr,videIicet,ad perfonas cIericofum,vcl laicorum : Ad cas carundcm pcrlona- rum ; Ad iudicia,& aftiones: Ad delida & eorum pccnas. In i. Itb.agitur de perfonisclericorum , & dc modis quihus cligun- tur, transfeiuntur, vel ab officio amoucntur. ,. In fccundo libro,agitur de aftionibus , & iudiciis Ecclefia- Aicis. In ;.lib. de rebus clericorum, & Ecclefiarura,& proin- dcetiam dc vita & lioncflate clericorum , & dc facramentis, quorum cierici funt miniftri. In quarto libro agitur de fbatu laicorum :acproinde dc iis, qux-admattimonium fpeftint, & de iis qur ipfura antecc- dunt,vcl fequuntur,vel comitantur. In 5. lib. agiturde crimi- r.ibus , & eorum poenis. Inhis omnibus lus Canonicumeo niodo quopotuit, iuris ciuilis fetuauitordiuem, quodattinct ad titulos librorum. Alleganturdecretales hocmodo : c. Etfi luitios. T>e luJtif, hoc eft.in decretali, qur mcipit, EtlT Iudios,titulo dc Iud.ris,"^ vel iiz^extrajiif [ndi!4 (/•y; /Krf*f'j,hoce(V,cxtradecretum, tit.d« lud^is in ca. quod incipit. Etfi ludxos. S4xtufliher de< retalium ivniitm cn^m in quinque Utroj, & in cofdem titulos.ib quos libri decretalium diuiduntur, fcd pauciores. Nam quinque libri decretahura contincnt titulos centum oftoginti quinque. Sextus vero liber decrctalium ha- bct titulos fi-ptuaginta feptcm. Diillus cft fcxtus , quia editus poflquinquc libros dccretalium aBonifacio VIII. anteqc.em quinque libros decretalium promulgarat GregorJusIX. Hic porro libcr fextus allegarur fic ; ea.fi tudex.dcfent. ex. om. in 6. Clcmentisi'um liber diuiditur & ipfc etiam in quinque li- tiros, & in eofdem titulos,fcd pauciores diftribuitur : nam fo- luni continct titulos quinquagintatres.Dictus eftliber Clem. quia editus eftaueloritate Clementis V. Allcgatur fic : Clemen. Jifurtofut , de Hemiddic , hoc eft,in Clcm. qua: incipit,fl furiofus.titulo de homicidio. Prarter has quatuor partes iuris canouici cxtat Irberqui con» tinet conftitutiones a lohanne tt. editas , qua: dicuntur I.xtrxutigantes loannis 11. &quatuordccim tit. nabetvndc al- legari folent hoc modo : Extraua^, Execrnbilu. Dt Proeben. in- ter Extrauaganics loanntf 11. Extat etiam liber Extrauagantiut» eommunium , hoc eft, conftitutionum , qui adiuerlisPonrificibusfunt editx. Etdi- uiditur etiam is libcr Extrauagantium communium in quin- que libro5,cofdcmtitulos, fcdpauciffimos continentes. Ita allegari folet. Exlnuag. Ambitiofi. de reb. Ecclefie, non alienan. inter icmmunes. IV. lohamies Azoriuslib.^. Iftjiit. mord. cap.ic).hoc modo Im4 Ciinomcnm diHidit per libres & titulos. De Otigine luris Canonici. De Summa Trinirate,& fide. Catholica. De Libris, & fcnpturis Canonicis. De lure Diuino. De Conftitutionibus. De Rcfcriptis. ^ De Manditis Apoftolicis. DeStatutis. De Priuilfjgiis pcrfonarum. De Summo Pontifice Romanq. De Cardinalibus S. Ecclcli.i; Romanaj.' De Patriarchis. De Primatibus. Dc Archicpifcopis. Dc Epifcopis. De Chorcpifcopis. De Abbate, & eius officio. Dc otficio Pra:politi. Deofficio Decani. De officio Archidiaconi. De officio Archiprcsbytcrl. Tom lll. De officie Priraiccrij. Dc officio Thefaurarij. De officio Pcrfonitus. Dc officio Sacriftx. Dc officio Prioris. Dc officio OEconomi. Dc officio Vicarii. Dc oftjcio Indicil ordinarij. De otficio ludicis dclcgaii. De ofRclo Lcgati. De officio Nuncij Apcftolici. Dc officjo Confcruatoris. De Syndico 1 & cius officio. Dc iis qui hahcnt Dignitates. Dc Canonicis. Dc Poitionariis , & Bcneficiariis. De CommcndatariiJ. Dc Parocho & cius otficio. Dc Capellanis. Dc Coadiutore. Dc Clericis,qui funtin facris ordinibus conftituti. DcPrcsbytcro. De Diacono. Dc Subdiacono. Dc Clcricisin Minoribus ordinibusconftituti"!. Dc Acolytho. De Lcctorc. Dc Exorcifta. Dc Oftiario. De Monachis. Dc SanAimonialibus. Dc Canonicls Rcgulanbuf. ;^. Dc Rt ligiofis Mcndicantlbus. De rcligioiis Militibus. i)c Procuratoribus. DcLaicis. tnfecundo hbro. Quomodo Clcrici .icquirant, confcruent , vcl amittant di- gnititcm,officium,Ecclcli,im vcl quodais aliad Eccleiiaftictini bcncricium , cuius ii:uli ellijnt. De Elociionc, & elc£li potcftatc. Dc Polhilatione Prrlatorum. De Pr.i-lbnt.irionr & iure patronatus. Dc Nominatlone. Dc Inllitutionc. De Collatione. De lure ad fupcriorcm dcuoluto, De Confirmitionc. Dc Confecrationc. De Tranflatione Epifcopi. Dc Rcnunciatione. De Vacatione Ecclelijt. Dc Aucloritate, & vfu pallij. Dc Supplenda ncgligentia Prxlatoium. De Vita & honcftateclericornm. De Cohabitatione clericorum, & mulicrunt. De Priuilcgiis clericorum. De Tcmporibus ordinationum. Dc Scrutinio facicndo. Dc j€tate,& qualitate, & ordineprafficicndorum. Dc Horis Canonicis, De Cicricisnon relidcntibus. Dc Clericisconiugatis. De Clcricis petcgtinis. De Clerico aegrotante, vel debilitato. Dc ConciIiis,& conucntibus Epifcopotum. Dc VifitationeperEpifeopum facienda, In tertio libro. Dc ludiclis. De lurifdictionc omnium iudicura Ecclefiafticorum. Dc Foro compctenti. De In ius vocando. De Libelli oblatione. De Mutuis petitionibus. Dc Liti» contcftatione. Vtlitenon conteftata noiv proccdatur ad teftiura tecep- tloHcm. Dc luramento calumnis. De Dilationibiis. Dc Fcriis. De Ordine cognitionum. De Plus petitio- nibus. Dc Caufapolfe(nonis& proprietatis. De Rcftitutione fpollatorum. De Dolo & contiunacia. De Mittendo in poflfcffionem. Vt lite pcndentc nihil innouetur. Dc Sequertratione poflclllonum & fruftuum. Dc Procurationibus. Dc ConfefTis. De Probatioaibus. De Teftibus. Dc Fidc inftrumentorum. De Prxfumptionibus. De Pra:fcriptionibus. Dc Appellationibus, & rccufationibus. De lujreiurando. De Sententi3,& rc iudicata. Dc Tranfaaionlbus. De Padis. Dc iis,qua: vi metufque caufa fiunt. De lu integtum rcftitutione. De Compromiffis. De Induciis, & pace. De rarendo,fiuc obcdiendo iudici. De Citando teo. De iis qui poteft collegium Canonicorum fcde vacante. De iis qua; fiunta prxlatisfine confenfu Capituli. De iis qux- potcft collcgium Canonicorum. De Obligationibus. Dc Empto & vcndito. De Loca^to, & conduiflo. Dc Mutuo. De Conamodata De Rerum pcrmutationc. De Depofito. De Contra£tufocietatis. De Cenfibus. De Emphyteufi. De Fcudo. De Pignorc. De Fideiuflbiibus. De Solutionibus. De Donationlbus. De Teftamcmis. De Succeflionibus ablnteftato. Inquarto tibro. DeRebus Ecdefiarum , & Clericorum poflent. De Prxbendis , & dignitatibus. De Beneficiis Dc Penfionibus. De"PccuIio Clericorum. De Spoliis Cleticorum. De Decimis. cuius tituli e/Te sPe Pti- 54^ Encyclop^di^ Lib.X'XVII. i 'I DcPnmitiis, Dc Canenica portionc. De Quondianis aianbutionibus. De Annatis. De Quwdenniis. De rarochiis. DeSTpuluuis. DerundandisEcclcfiis,&dotandi3, De eiaiemvris^cndis. Dc jEdiiicaDdis. Di Rcpanndis. Oe Confecrandis. De Vni»ne Eccleliamm. Uc Violatione Eccleliarum. De Immunitatc Ecclefiaium. De Rebus faci-is,altaribusveflibus,& valis. De Alienandis rebus Ecclefii.vel non. Dc capellis monachoruni. De Exaaionibus , & procuracionibus a Clencis petendis vel non. De Sacramcntis. De Baptifmo. _ Dc Confirmatione. De Euchariftis, _^ De CelebrationeMiffarum. De PocnitentU. De Extrema Vnftione. Dc rcliquiis,&venciatione fanilotura. De Obferuatione ieiuniorum. De Ordine. De Matrimonio. De Sponfalibus, De Cognatione fpiricuali. De Cognatione legah. De Confanguinirate. De Afiinitate, De Impedimentis omnibus matrimonij, Jh quinio libre. Dc Criminibus & eorum poenis.cuius tituli effent qui fe- quuntur. De Accufatione. De Inquifitione. De Denunciatione. Dc Calumniatoribus. De Simonia. De Iuda:is,&: Saracenis. Vc H.-sreticis. De Shifmaticis. De Apoftatis. De Homicidio. De Adultcriis. Ic I-uno. De Raptoribus. De Vfuris. De Criroine falfi. De MilediciS. De Sortilegis. De Sicrilegis. De Clerico vcnatoie. De Clerico perculTorc. De Iniuriis,&danino. De Cenfuris Ecclcfiafticis. Dc Excommunicatione. _De Sufjienfionc. De Interdifto. De Ccflatione a diuinis. De Poenis. Dc Irregularitate. De Degradatlonc. De Purs^ationc Canonica. De Poenitentiis. De Indult;entiis,& remifTionibus. De Veiborum fignificationc, De Regulis luris. templis , & fimilibus lurifprudcntiae EcdcfiafticaJ rubricistradatur. R E G V L ./«. I. Agenda fum facra apojiolica.vcl Eccleftajlica. Agei C A P V T IV. Be AgenAis Eccleji£ ctdufc^ue farticuUrU. PRiECEPTVM. «jv-A Vrirprudentia Ecclefiaftica fpecialis , proptia ipM cuiufque Ecclcfiaj paiticularis , maximam par- temcontinctur in Agendis Ecclefiafticis.Nam in iis non folum pra?fcribitur ratio facris operandi , fed ?tiam de bonis Ecclefiafticis , de Eleemofyuis , de Agenda potius plurali numero vfurpantur , quans fingula- ri. Ea nihil lunt aliud, quam norma aftionum in Ecclefia ne- ccflariarum : fiue illx fint abfolute neceirarias , fme fecundum uid Qni funt prioris generis,e» gubcrnantur Agcndis apo- (lolicis ; reliqu.x Ecclefiafticis. Agel tj ckanf dupl , 1 1' I I. Ftile efl ^genda Ecclejiarnm inter fefe conferre. Ita enim hoc afTequimut , vt couformiras fit intcr Ecclefias Chriftianas , ctiam quantam ad rltus ,quoad eius nenipe fieri potell per circumftantias. Vide etiam fupia in Thcologicis politiam Ecclefiafticam. PERORATIO IVRlSPRVDENTliE. EcCLESIASTIC J£. &Tft? Ta fe babent lineamenta lurifprudcntias Ecclefiaftics} ^lfiS quibus Apellcs aliquis facile fupctinduxeris colores. Quo minus enim nos hoc fccerimus,in causa eft, quod nimi'? excreuerit mo!es Encyclopxdix noftrx , quam vnico tomo indudi votum erat nofttum. DELINEATIO IVRISPRVDENTIifi ECCLESIASTIC^ fGeneraliSjf.i. lurifprudcn- I tia Ecclcfia "^ f Mofajca, f.i, fticaeft 1 • LSpecialis.'^ Pontificia.f.j. l V.Cuiufque Ecclefi»,r.4. PERORATIO VNlVERSwfi IvRISPRVpENlIjE. SEJ finis fit commcntationis methodicatt , qua faeultatem amplifllmam pro virili noftra illuftrare conati fumus. Hoc iam fupercft , vt qui facris hifce operari velit , aut ha:c noftra fcrperaftta felicitcr vfurpet, aut iismeliora adferat. NuIIum fane mihi fit dubium , quin to toftitfi/i poffint geri ^e5»iJi»»m- ■m , fi quis meditationes noftras de methodo lurifprudentix paulo illultnores & ampliorcs efliciat. Quod attinet ad regu- las nonnullas hinc inde propofitas, proteftamur illas non cx noftra mente , fed cx Dd. vel Canoniflarum placitis de- fumptas efTe. Quod beneuolum leftorenj adinonete de* buimus. Agf elefi intci conf titr. finiS ly-RlSFKVDENTl^, ^NCY I! 541 ENCYCLOP^DI.E LIBERSEPTIMVSET VIGESIMVS, Exhihens M E D I C I N A M Tribiis redionibus. PRIMA SECTIO MEDIC IN^ Ex mente HippocratLis &: Galeni. I«|1Z C A P V T I. Tte ftne Meciichui. Pr ^CTiPTA. E D 1 c I N A eft ars bene curandi vale- tudinem corporis, imprimis humarii. Eftqu- generalis, vel (pecialis. Mcdic.na generalis cft Jcrmatica, vel cliymicai &iilapra.'cipit defuofi- ne, fubitdo, & mediis. Finis medicin^e ell internus,vtl externus. Finis internuS;, eft tradere m.odum bene curandi valcriidincm. Externus cft bcnc curate valctudinem. R E G V I. ^. I. Optlma Medicina Aefinitio cfi ^ cjus, omnihm ipJtMS panibiis aptayipotefl. Vt reliqua; difciplinx , ita quoque Medidna ,efl: generalis, vclfpecialisi& vtraquc fubfchabet varias paitcs.Oportct ita- que huiufmodi definitionem conftitucre , qua: orambus & fingulis partibus competat. Talisautem eft ea ipfa,quam attu- limus.Cum qua confentit ilh Duncnm Lfldelij lib.i.ariU Me- iict : Medicina eft ars 7iTi;)77iti),.'jjfff?/'Ki!.ratione &: expericntia fanicatcm in corporc humano conferuans,& morbum omnem fanabilem remouens.Quam dcfinitionem ille iic cxplicat.Me- dicinanon eft .«r. contemplatiua,necpr3ftica,fed propric.cjfc- Hiun, eaqucnon feruiiis,fed dignior.qu.i: non quidcm aliquid noui facit,fed ex paitc vitiatumcorrigit.Deinde dico.ji huma- »0 carf of e , propter vcterinafios, & eos qui curam animaliuni fufcipiunt, qua: ab ofticio Mcdici aliena,funt&.- diucrsa confi- derationc indigcnt. Pr.-eteiea anneftItur,OTori«»» fanxbilemre- msHfm , propter eos qui amoibis virtilunt. Nara ( vt fcribit Hil^pecMtes lib. de /trte ] omnia ma'a corporls Med.cina non tolluntur. Cum enim Mcdicus natur.t miniiicr l:r,iis luccur- rere non poteft , ncc manu.n tcmerc adnioueic debet , qui a morbisplane vidifunt.An verovicli fmt,Medicieit intellige- re. Nam (vt ioceiGxIe7).^.meth.c.'i.)a.ms etiamopuseft fcire, an fanitatem , id fcil.quo tcndis , fperare debeas.Q^iod (i ne- qucas(vt admonet i. rrr^nosl. HippocrAtes) x-^n prognofticis potiflimum funt telinquendi. Quarto additur r, .'/onf"^ c.v/Jt- Timcnto,(iuxiuo in(trumerita&: pr;ncipia fnnt, quibus falubria cligimus,& infalubria vitam-.is : quibus cti^m Medicina ratio- ' nalis fcudogmaticaomniumpjrfeAiirmia,abt-mpirica & mc- thodica diftinguitur.In his Duncani verbis nihil crt,quod te- quiram,nili quod curam animaiiuni, id eft,beftiarum,a Mcdi- cinaexc'udir.Sienim in gencrcfermout deMcdicina, non vi- deo cur ifta cura remouenda iit ab hac aite. Vidc hanc in (ci\- tcntiam quaediximus cap.fcquemi. I I. §luattior/iimfeEis,Medicontmhoctemport tlic dt rc zu&zmusDunc/snum d. l. c. i. Sefta fecundiim Mc- dicos c/tconfenfus multitudinis in doftrina, fiue in coaccrua- tionc dogmatuiTi,qu3; excertisprincipiis femutuo confcquun- tur aut confequi putantur.Ex tripliciautem dogniatum diucr-. iitate teinporc Galeni ttcs fcftx Mcdicorum tucrunt, Empiri- ca,Methodica,& Rationalis, qux percxccllcntiam Dogniatica appcllatur , quibus accelTlt hoc fcculo quarta noua Spagirica, qua: attificiofa medicamentorum pra;paratione illaniMedicinx partem, qua; (p«f^i(S77Ti«Tx>i dicitur auxit , variifque cgrcgiis remediis Dogmacicam inftruxit , & Paracelfiftica a Philippo Thcophrafto Parace Ifo dicitur. Quiab cxperientia Emfirices fe vocaiunt,pofthabita omni indicat!one,& reieda corporis humani, caufarum intcrnarum, & facultatum cognitionc.qua; omnia illis incompri;licnl\bilia eraut,folan^ olfctuationcm & expcrimcntorum notit.am.ad falubria cligcnda,& irifalubiia \ i- tanda fufficcrc iudicarunt.Ad curationtm vero tiipHci expe- rienti.E genere vtebantur: quorum prinnim cafu.alteru conful- to agentibus obucnit, tcrtium cum id imltantur, qua; fieri vi- derunt; hocgenus imit.uorum artcm eorum mixnncconfti- tuit. Qui vero a compcndiaria artis ratione fcipfos talfo no- minc Meodcns vocarunt, folis cuidcntibus communitatibus, vtebantur, reiedla experientia, coutcmptaq; loci afFcifli ,caufa-' rum facultatum, & limiMum cognltionc,fo'.am indicationcm qu.t; ab eftl-ctu (umitur, fulticcrc ad curatioacm exiftiraarunt. Vcrum DDgmatic:-: feu rMlonalis Me-ditin.3 intct hasduas (cdt- as medium quod.immodo tenet. Nam rationales Mcdici ncq^ omniavtilia cx obferuationc deprchcndidlcunt,qucmadmodu volunt Empirici, ncquc rurfum omnia cx indicationc, vt fta- tuunt Methodici, fed nonnuUa exobfcruatione,vclutidclcte- ria , & nonnulloium Mcdieamentorum vircs : aUqua ex indi- catione , ea vidcl.quorum caufa; rcperiuntur. Caufa; vcro vc caufx fcnfui cuidentcs non fempcr funt, fcd ratione plerum- Zz 5 l"'^ ScSx M? diconin.. 542. Encyclcp^diaa Lib. XXVII. lar M-rd'eu m l 'IJ 'IIIO- ■nndo (uh- iectuin Mt- aue mdlcanWr.Quare eum cxpetientia rationem coniun^unt, & natuva: co-ninont;m , vnde Rationales vocantur, ac ad cu- rationem necellariam cffe aemonftrant. co-nmonem non mpdo rcmcdiDnnn , fed etiim caufaium tam latentmm nuam egidL-mium , & fi^norum : item corpoas totws , loci atteib, partium fin^^ulaium, & facakatum : pr.eterea reino.ns ,acns, a:tatis,fexiis', cx>terarumque circumftantiafum. Atquf hxq Me- dicinahodie fcrmc Gjieiiicanuncupatur. 11 1. Finti Medickidpropofitus tjl famas. Hucenim tenduntomniaMedici ofncia, & Medicinic pri^- cepta. Vndc Duiicanits «^./.c.ueleganter aii Officium Mtdici- n£ cft , appodte cuiare gratia fanitatis tuenda; rcfbitucnd.t- que. Et i)ic quidem eft finis cxternus, id eft , eiufniodi, vt non fit.in Medici poteftate. Finis internus c.l ,_rjucm fcmpcr aflc- quitur Medicus , & eft tradcre pixccpta fcu inodum curandi "r.nia fanitatis tuendfrcftituendtouc, Curare autcm nonio- film eft qua; noxia funtin corporc ,acliones Ixdentia , fub- mouere, fcd ctiamomnijm.i!aqu:e inrtant pr.-ecauere , ac in fumm.i,qux-dcficiuntcorporeaddcre, qua: redundant fabtra- licce. Vndeab Wpfocrtte lib.dejiat. Mcdicina adiedio fubtra- ftioque defcnbitux-.Veiun) eo Medicina cKtcris artibusdifFcrt, quod maxiraa tx parte natur* opcranti fubminiftrct , & in opetationc,natura:motumrcfpicere dcbcat:vnde Medicusna- »iirs &'TrKjjifK»if miniftcr dicitut,atque ctiam corrcLT:or,cjuod ooi-.nulIa interdum efEciat , qui natufa; poffibilianon lunt. C A P VT II- De SubieLio 0\{cdicin£, Pr^ECEP TAc i Vbiectmn Medicins eft informationisjttada- K5 tioiiisjiis: operacionis. Subicdum inforniationis cfl: paitim intellcdiis po'cticus,paicim voluiuas & artedkus. 5ubicdum tradationis eft modus benc curandi. Subiedum opeiationis eft primaiium, vd fecua- (Jarium. Primarium eft homo ; & quidem direitc , quan- tumad corpus & fpicitum vicalem , vcl indiredc, quantum ad animam tatiouaicm, vc illi bene lic ia fuo domicilio. Sccundatium eft bcftia. R E G V L i€. I. ^rs medica tionjdlmn informare debet ititel- Unurn poeticwn in Adedico , fed etiam ■voluntatem & ajfcttum ems. Etfi enim hoc pofterius n?n prseftatjqua talis,fed quatenus coniungitur cum Etlrica & Theologia:tamenillius mentio vc fiatin ipfo Medecina; liminc non parura intercft. Atque huc pertinent capita illa de Chriftianamedendi ratione , qui Ba- f! Jia Codronchiiis peculiari libro explicat. Summa hxc cft. i.Mcdicum grauiter peccare , fine fufhcienti fcientia ad me- dciidum fe exponentem. i. Medicum curando,antequam mor- bum cotjnofcat,peccare. j . Qui medccini- prxcepta negligit , expetimcntofuo fidcns,ac proprio fenfui nimiuintribucns,il- lu.n peccare. 4. Mcdicum ncgbgcntem in ftudcndo, vifitando, uiurDorum fignaanimaduertcndo,vcl in confulendo, cum cft Vpusjjrrauiter pcccarc, &c aliquando ad damnum tcneri. 5. Du- bi.i medicamcnta prabentem,vt cxpcriatur, velqua;ftiiscaula, au: nc vidcatur imperitus, grauc pcccatum admittcrc. 6. Si as- grotum dcferat,non abfoluLacuratioiic,pcccarc.7. Grauitcr ab eo peccari , ll medicamcnta corrupta, vetufta,& noxia perniit- jat .T:j,rotis dari.H:^c & limilia Cqdronchius d 1. perlcquitur. Vndc inanifeftumeft,vt oratoi Ciceronicft'virbonus dicendi peritusjitamcdicum c/rcvirum bonumwrandi peritum. Por- ro,quia Medecinaeft ars, occupataeftin informandonueile- clu poetico.Proindc Mcdicus non cftdiccndus.qui futilifpe- culationc cft contentus. 1 1. Corptts hnmanHm, ile , efl fiibie£luTn Aiedecini, primariurn & direilum. Subieclum Mcdecin^.in rjao operatur, cft corpus humanii no abfolute.aut quacenus eft corpus naturaic{illius enim con- fidctauopertiflct adPhylicam ) fcdiuatcnu:, cft faiiabilc,fiue fanitas pixfcns in corpore fit conferuanda , fiae abfens tcfti- tenda. Eft autem cotpus hominis fuLjeftum Medicinx pri- marium. Neque enim ab officio boni Mcdici eft alicnum , fi occupetur circa corpusbcfti.-c , hoc inprimis nominc , Mt inde proficiat in cura corporis humani ; quod infuper ita curare debct, vt etiam habcat rationemanima;, quatenus illacorporo tanquam inftrumcnto vtitur. Capvt III. Phyfiolop/i Medic/f' , feu Medicina fhyfotogi-' ca trnditur compendio. Pr^cepta. fj^ Edia, per qus finis in fubic(5tum \ Medico in- &1^ troducitur,runc communia,vel propria. Medi.^communia funtquce pertincnt ad fanos & ctgios. Suntq; natur.dia,n5-naturali3,vel artihcialia. Media natutalia vulgo dicuntur fepccm rcsnatii- rales vti funr elcmenta , tcmperamenta , humorcs, fpjritusjpartes corporishumani,facultates,& quas e f.icultatibus ptohcilcuntur a^tiones Horum conlU deratio dicitur Medicina phyfiologica,feuphyiIolo- g a medica. Elcmenta funt prima corpora fimplicia , ex qui- bus corpora mixta componuntur ^ & in qux vltimo refohmntur. Temperamentum eft harmonia, fiue vnita qu.-E- dam proportiu,quatuor primarum qualitatum, orta cx perfeda miftione, in hunc finem, vt fit velut in- ftrumencum ncceflarium adomnes mixti illiusper- fedi adiones. Eilque ingeMicum vcl accerfitum,temperatum vel non teperacum,;cquale ad pondus vel adiuftitia &c. Humoreft corpus liquidum,iii quod chylus vi ic- corispro corpore alendo rrSfmutatur.Eftque parrini cholera & fanguis^ parcim phlcgma & meiancholia. Spjritus eft corpus cx vapore genitum a natura, graria conferuationis facultacis animte in corpore. Eltque inficus,vel influens. Pars corporis humani,proprie furapta,eft corpus toti cohirens,communi vitaconiun(ftum , &ad il- lius fundiones vtumuecomparatum.Eftque ratione fubftantiaj homogeneaieu fimilaris,vclhcterogenea feu difiimilaris ; vt ad aftioncm rcfcrtur,cft vcl or- ganum.vel pars organi. Facuhascft vis,qua animade fepromir^admune- rum fiidiones.Eftque nacuralis,vitalis,vel animalis. Adtio eft facult.uis fundio feu exftrtio:eaque eft na- turalis,viralis,vel animalis, prouc nempe ipfa facvil- tas cft triplex. R E G V L ^ I. Optim^ Medicin£ partitio esi , ijua diulditur in generalom & fpecialem ; O" illa rurfus in eam, cju£, com- muniter ac finos & dgros pertinet ; & eam quit, efl pro- priafanorum,vel ngrorum. Variz circunferuntur Medicinx parritiones , e quibus dua; illx funt celcbiiorcs. Ptimx eft Arabum,qui Mcdicinam par- tiunturinTheoricam Vniuerfaliuin, &: Praxim particularium. j^ltem ed Duncnm lib.i. iwis medici cup.^. &: ita habet. Cum finis Medicinx litfanitas,quatcnus cam pra-lentcmin corporc conferuat, vcl abfentcm rcftituit ; dua; propriifrima; &priina- rix Medicinx partcserunt , adquas Ci-teri qua; in Medicina proponuntur,tendunt;quas Galenus i.de fjn.c.i.i^ifdThralyb. c. 30. primas & maximas vocauit. Vna v^mi aut fuA«e«Ki), quj; fanitatem in corpore tuetur Si confirmat,ac abimniincn- tibusmalisconfcruat. Altera ^jjtOTt-ixi , quas appofita remc- diorum adminiftratione de.vtroque vfu corpus humanum a morbis liberat & fanitati rcftituit.C^uia vcro ncc tanitas con- feruari,nccmorbusacorpore.fubmoucrii Mcdicorite potcrit, fine ipfius fubicdi corporis, partium, focultatum, & fimilium, qua: a iiatura corpori humano inf unt : confidcrationc : dcinde fine i Opi > Me. '■* pati >• Medicin^ Se6t. I. Cap. I IT. 543 finc iHorbi & fanititis cognitione,diffcrentiis,caufis,& accidcn- tibusrprxtcieanec hic fine (ia;iiis,c]uibak ctiam,cucntuin inor- bi , & quid de a;gro fperairdiim lit , Mcdicus pr.i;co<;nofcit : proindc pfvEter duas illa partes principilcs , qua: in opcratio- ne confifhint [vndc anonnulli"^ praLlici,.abaliisfailiu.T; no- minantur) ad avtis McdicY conllitutioncm ali.r trcspartcs re- quiruntur ; quas quia per fc ad opus non tcnd'int , fed potius cogiiitione fuaduabus partibus principalibus infcruiunt,tlico- ricas nonnuUi vecarunt nimirum (pyj-ioA»><.H . to^Ao^och, ir>i- ft ell, qua: ex lignis non fo- him de re pra:fcnti & pra;tciita conrtitutionc caulifquc ciuf- dem iudicat,fcd ctiain futurum morbi cucntum pr.xcognofcit. Porro an duabus illis partibus principaiibus , k (ine fumptis, tcrtia addi dcbcit, qui ncutns conueniat, dubitari folet. Nam fanitatis magnalatitudoeft,& intcr fanitatcm & morbum,me- diura fiuc neutralitas quxdam eft , eaque duplex potiffimum, vnadccidentix',quando fcil.corpus in tcrmino fanitatisexiftens feraina quxdam morbi concipcre incipit , vt facilc caufarum progrcflu in morbum labatur:akeraconualefcentix,quando ex morbo in faniratcmtendit. Vtriusque cura Mcdico incumbit : Sl huic refedio aut refumptio.illi pnfcruatio conucnit.Vcrum cum neutra conftitutio fit qua; adiiones producit,vel non fatii firmas vel leuitcr ofFenfas , vel cuius occafione corpus nunc tnorbo, nunc fanitati fubiicitur: fi fcnfibilis fit ac^ionum la*- fio, ad 9i^ircvTtic!ui , li vero aftiones fatis hrmx non fint , fed finc fenfibili I.xfione,ad lyiiilw illa neutrius conftitutionis cu- la refertur. CoiTigit ii. magna & euidcntia vitia S-egjoTKotixi, parua & miniis fcnfibilia- iy.i;jrt!»i,qux a morbis iam libcratos rcficit ; dcinde quae facuitatem liuic oppofitam habet cr&fti/««2i«i : tcrtio yt^iiH3uiK>i. qux fcnum curam fufcipit,qui licet non a-grotcnt, firma tamcn valetudine non vtuntur : pra-terea iTiwii^SuliKti, qux corpora & menibra debilia,morbo nondum detenta, pau- latim corrigit & reficit.Materix auxiliornm,(iue operationum medicarum , inftrumenta tria potifnmum funt : primo dixta, qux comprehcndit curam fex rerum non-naturahum. Secun- do loco funt medicamenta proprie dida : terti6,manuum ope- ratio fiue adminiftiatio. Ex ifta opcrationis & inftruinento- rum diuetfitate tota praftica Medicina in trcs fpecies diuidi- tur. Q^arum prima e(i ^ic^-nlltyjt , qux adhibita confideratione fex reium non-natuialium,vnicuique certamviuendirationem prarfcribit. Huc etiam refcrtur Cymnaftica, non illa athlcta- ruin,fed veterum,cuius n.eminit Placo.Secundacft (f«f^x£w »iiCj- w»i>i2(x.i dici poterit.Tettia eft ^K^^jsfy^nJ, qux manuum admi- niftratione, imponcndo, fecando,vrendo, & (imilibus,corpori aftccflo mcdetur.Quia vero commoda vi(ftus lationc^non folilm fanitas conferuatiir,fcdetiam morbi noii raro fanantur,tam5i- jji»iu2ixii,quani ijii/iifuami^ft/T^TiKiupoftnlare videtur.Verum lyiiiii commod.T viclus ratione potiirimum abfoluitur : quarc ^iuj-miKH ci primaric) tvibuitur, & cognitio fcx vcrura non-na- turalium,qu,xcaulxfalubres,circaquasarsconfcruatiua fanita- tis vcrfatuv,i G.tleno cf. j .nrtis Aicfl^.dicuntur.Nam vbi modum fcruarint in qualitate & quantitate, falubres funt : vbi ab hoc modo recefleririt,movbot.i; cfficiuntur.Chirurgia vcro & if'*?- HgLKtvltKtt proprie ad /i^-itivt.kIu/ reteruntur. Nihilominus in his pene omnibus.mutuas fibi opcras^rfjtmt/TiKi) &i;>i) prx- ftare videntur.Hxc itaque cftfententiaDuncanidc Medicin.T: pattitione : qiiain nos fitla^KiTt^t ita proponiinus. Mcdic na eft gencralis,vel fpecialis:& illarurfus cft theoricaivcl praifli-: ca. Thcorica pcrfequitur ca,.]u.r ad fanos & .xr;vos conimuni- ter attincnt.Eftquc rcvum naturalium,vcl non-natunlium, vcl artificialium.Ulic eft (pi'.-i,A«>5 fix(f(^KiiniK^. rraLtita cft fanovum , vt I .rgrorum. llla cft pavtim i^KHJH.partim «rr.tfvAitiiTj^R.li.v.' dicitur S-i^mvuoixd- quc partim 7>K*«^o><«ii.p.utii;i -.'j^Kf j<«« Kt iraquidcm hadcnus ccnfco proponcnd.ini cilc Mcjicinam , ilii.ini ucuiit C.ilcni- cam.Hoc itacjuc ordinc (ingula^ partes compcndiosc trademus. I I. Afedicwa phy/iologtcafi occupare dcbet in ifs,tjn£ poJitafuKt in accomtnodattonefeptem rerum natu- raltHm adfanittitem corporis hitmani. Vulgo in primam hanc Mcdicin.r pavtom congerunt iila,qu.r in Pliyficis traduntur,i. c caqu,e pertinciit ad cxplicationcm corpons naturalis , qu,xtcnus e(l natuvalc. Scdhoc cft pccca- tum in legem homogenis t qu.r pr.rcipit vt modus conddc- randi varict,vtut res confidciata (it vna & eadcm.ltaque huius prxceptimemorcs, eafoliim hic tradcmus, qux ad Mcdicum propric fpeiftant. III. De elementis hsftmt regtda Aledico cognofcendt- I. Elrmentorum eognith a^ciirata Medcerfl neceffana. Ficri n.non potcll, vt cognofcat corporis humani caufas procican- tcs,conferuantes,& corrumpentes ,fi prima fimpliciacorpova, qu.r elementa vocantur, ignoraucrit. i. In elnnentis dun funt (junl tJttes motius..feu lcco-mofiui,grauitns ^ Uuitas, ^ qiM- tuor aberaf.us.,! ihr,frigH,hi humidus, licet ab humiditate pndominante caloru vis obtundatur. nominatur n. in aerc naturalitcrhumidiras proprie dii."ta,qu,ralicnotcrmmo nonfacile continctur,altius;;ue penetrat,& permear.i .f--^?"* refttau ignis a> aetis vicem materii in mixtis quodammode ob- )t i <-' ^_^ ^ „„ent. M*dici'n.i phifiologi' ca vc cra. dcndai Elcmento, ru"! confi- diraHo fhyficD- mcdica 544 Encyclop^dia^ Lib. X X V'I I. Vsmpfra- nieii cnim IJ"phyiico- tin.-nf Vt enim terra confiftentiara mixtis perfeais tribuit, & formas finrj! impreiras diurennec:itaac)uaad impreirioncs £c fornus facile fi^fcipiendas idonea cfecic. 14. ^-j"» fft princi- fium frisw»''""- Pi-oinJe niagis cft fiigida,ciuam liuniida. 1 5. Tcr.n in Ictj rr.undi fcjitavbt coew^t epcim jiJemm,i/elut ma- uromn^-mmixiirum eHt. Nihil itaque raiiu,qu6d Drebbellius & aJij primam materiam in terra qusrant. Cogunt cnira ees- leilia viin fuam in vnomcirca tetram. i 6.Terrti eft natura fu^ ficcii Sed varie alteratur a corporibus coelcftibus , & ab aqui perfunditar multiplici humoie. Hxhis patet^igtlcra cfTe pnmumcalidum , acrera.primum humidum i aquam , primum Iri^iau.n ; terram , primum liccum. 1 7. Vnum eUmeutum per- tnutatHrifiallHdjj! dho vir.bu-^ ita imfarin conciirr^nt , -ut qttod •UMidiHi eft , nltirum in fmm >i.l,tn'rsim conuertat. Conuertit cnim permutato fvmbolo,vel fymbolu,quibus ab altcro diflin- guitur. Nam duo elcmcnta alemuicem, vel vnofoliim con- traiio , vel duobus, fiuc dupiici contrarietatc, diftinguuntur. Q^are elcmenta , qu^ecommiinlone vnius qualitatis conue- iiiunt, ac vnapontrarietate folQmdiffid'-nt , taciliori & celc- riovi tranfitu permutantur. Quas vero dupiici contf.uietate pugn3nt,planeqiiecontraria funt,dltficiliori& tardiori. i8./a- (erdumpt, ut ex duibm ci-ntrMiu eUmentiSiVna vtrol)i.jns c^u.-.- lita:efermMatd,»iediiimaliqi/o/ielementli'n ^exerctur.i^. Al:x.- (ioftt,'f.iati'ift/^ om/iin ei meMH 'virihm quodammc/iia. partn corir curruw. In ifla vero mixtione cleiTienta ita franguntur, (i^ bique mutuo complicanrur & confocianrur,vt fub luo cUe pcr- fedro non confei'uentur,fed lub torma mifti. IV. De temperamemii hx Jkm reguU Mcdko nofccndji.. x.lnferfeli.i mtxtio le , exmutuiicontraritirum cftialitatu^ »Bicne,orit:ir illud , qttDdGr.uit xo^int, La/inti temferies tem- feramcninm , ^ lenjprraturr. dicltur. Vulgo appellatur com- plexio, quia plurain fe complectitur. 1.2'tmpcrumentum dif- fonif^ ttirn idaciiones bcne lel male cheitniiai. Itatiuc in eius cognitione lolida plurimum eft fitum. 5. Temperameati finis eft , nonfoliim i^uciun.jii': modo nper.itioncs firmariim ad'ini;-ntum neceffanum e\J ■.fine r^uo neti operatur-vUa fuh- £ii»t:,% aiittars. Habcnt quldcm omnes formi natur.iles,in- genitamagendi vim ; fcd illara non cxferant nifl in fubicfto aptedifp'.->lito & pr.Tpatato. Apte aurcm diiponitur tempcra- mento, vclut proprioinftrumcnto. Quare vc diucrfa paitium funt temperamcnta : ita forma cxcrcet fu.as qualitates diuer- fas , &:difciepantcs editaftiones. 4.Temp-r.tmeiirur» efl har, tnona, fm-^^uirit.-i jTiiAam .'jufino qualit.^tum proponio. Itaque iimplicircr non elt qualitas.ncquc eriam nuda vnio primarum qualitatum: fcd c-i}fraod; vnio , qua;certa proportione infer- uit forma; mixti tanouam primarioartihci ; iimilitudme con- ccntusin voce&lijibas Nim vt vniufcu^ufque caiuusfua eft vocum harraonia: i'a in gen ratione mixti contrarix- elemen- toium qualitarcs cocuntcs , ccmperamentum non cfficiunt, aptumactionibus illius form.-B,nifi concordi harraonia & me- diocntate coeuntcs ad calem p;radum reducantur , qualem mixti pcifecti in fuo gencre forma po.fulat. ^.Ttmperamenti «iia r.iiio cft is inanim.itis, -vt m minrralthm^ metafli^-.al a in animatts. Nam ibi tocura & fingula; partes vnlus funt tcmpe- j-amenti.quianempecorporaifla funt homogcnea:hic. diuct- fa-funt fmgularum partium tcmpcramenra. 6. Inanim.ilibui dupLex appiirei temj,erimer.n,m,vnum jixttm, •nn.itum,ftue ra- .dicaU-.aiiud flf{ens,\i>yix, fedallx iufto calidiorcs,alia: trigidioies. Deinde vbi parces inter le comparantur , alia: temperata: iudicantur , aliae. inccmpcrata;, calidx nimirum,frigida', humida-, vel flcca;. Ea- dem racio cflin a;catibus,temponbus anni, alimentis, medica- mentis, .ic in fummainrebus naturalibus & non-naturalibus.' 10, Variiumfingul.-.riimhurnani corporis Semperamentahoc ma- do cogtiofcwntur. Omne mollc vcl durum,mcdiocri calore prae- ditum , huraidum cft vcl liccum. Dcindc omne ex.ingue c(i frig!dum,contra,orancIanguincabundans, eftcaiidum. Qua- rcqua; pars inccc ha"c mcdiumobcinec locum, tempciatifTima' erit; qualis eftc«.'M in homine. Quare cum hac coJlata: iVix.- partcsintempcrat-rdicuntur, calid-i:, frigid.T, Iicca», humidi':. acprinio quidcmfo^cll calidifli.num : deinde ;'«««• hinc ciro mufcuLorum , lien, (y renei. Deinde partes trigida: alix' fimul ficc.T, alia:huraidxfunt. Frigidinimus autcm & licciflimus cll: fiius , & qua: extra promincnt : dcinde os & cartilago , hinc" ^•>fivi(^nvhyfcis, ^oAtendc , deinceps memhrana , arteria. ■uena,: andem nerui duri: aerui ycio moUes, frigidi quidem funr,fed mediamin ficcitatc & humiditatc naturam obcinenr ,\to«//V.-. Prigidae Iimul & huraid* funt primum adeps , deinde meduiln. ojfium, hinc cerehrum, Sc fpinU.s meduUa. Verum a cutc inci-. piendo, pcimura humidi funt «•>■«», dtindc cor, iecnr , Iten , ca- ro junplex ..pulmo , [m\c fpinaLis meduLLa , cerehrum candem ojftum meduiL.i, 6: adeps. l I. Humorum temperamtnta hoc modo cognofcurrur. flaua hilis,igni; fanguis,acri, pituica, aqux; me- lancholia.tcrfx rclpondct. Proinde llmiiibus qualitatibus pra:- ditilunt. 11 .Temperamtmum totius corporis famani x.ftimaruT a cor-ore, an mo,^ facuitatihus anmi. Tim^eratjfirr.us enim honio i^dicxar: a corpore ^ corforis habiiu; li apta omnium partium Iit conltitutio , inprimis vero triiim partinm prlnci-» paliura,cordis,iccoris,& ccrebri : deinde Ii iiaBitus medius fit inrercralfura & gracilcm , molIem& durum ,calidum& fri- gidum,hirfutura & crlabrum: pr.-etcrca , fi corpus viuidum lit, ■ apte'que pcrfpiran,s,& pilos habcat coloremcdiosinceralbum & nigrum, (ed cum pucr eft , iv.agis lufFos, cum iuucniS; ma- gis nigros. Ah .-.m,no vcro , li animo medius fit intcr timidum & audaccm.cxtcrofquc alfci5tus;itemfi prudens,pcrfpicax,ala« cer,humanus : pr.cterca, Ii aiimcn.ra bi-nc concoquar, & dige- rat,omiicfque aciiimes tara animalcs quam naturales incu'patas habcat , &nicd!us fit intcr fomnolentum & peruigiicm. Q_ui ab hicmediocritate difccdunt, intempcrati iud'cantur. Nara ciiLtdi latas habent vcnas,fed pingucs non lunt, pililque abun- dant, & capillo magis nigro funt,&acri ca.ore prxditi,animo veromagno,iracundo, & audaci. veiamfifict,ftm..iCim,coi- pore erunt gracili,magifque nigro,hirfuto,& duro;deinde ani- mus raagis prxccps , fcrus , & implacabilis , cum aOrionum promptitudine,pra'tercaperuigiles: fin caiiaiJimnL iy humidi, eritcorpB.s magis carnofum, mollc,colore ex albo & nibro, obnoxiuraputridis morbis, animus vero praceps, fedncc fe" rus,nec implacabilis. Qui vcro/r/ iV/funt , anguftas habent vcnas, funt pinguiorcsmagis quam carnofi& natura defides, corpore gtabro,calore mithpilis magis albis, animo dcmiffiori & timidiori. Veriim fi fimui humrdi tucrint,erLt corpus molle, magis obelum,& dcbile, deinde fegnitics, ingenij ifupiditas, & foranolentiamaior : (iTifi^gi ti fin.ui^ficci, crunt corporc duriori & graciliori, animo conHanti, fcd trifli & timido. Vc- rilm in tcmperaraenco cotius a>ftimando , fingularum partium teraperamcnta prius obferuanda crunt , prxcipue vero triuni principum partiura. Deindc , nifi a:qiiabile ccmperamcntura lic , cxvna parce folum non eft conicdandum ; nec etiain e.x folis moribus. Ante omnia etiam fexus & a:tas confideranda funt. \2..Temperamentr,m fexiis factliime cogmfcitur. Mares fiquidemncturaliconftitutioac funtcalidloresficciorefque tce- minis. i 5. §luiiihet s,tM fuum temperamentum hahet Nam in- fantium temperamentura cftcalidilTimum & humidiflimum. Ab infantia vfq^ie ad confiflcntiam ^qualis quodammodo calor manet , diifcrcns a pucrormTi calorc lantum qualitate. Nam pucrorum calor cfl Mandus , vaporofus , fubltantia pu- rus & coplofus: iuucnuravcroacris, mordax, & exalieni ad- miltione impurus. Qu.Ea-tas florentem fcquitur , fiigidior ficcioique fcmper cuadit. Quare extreraum fcnium infrigidi- tatc &ficcitats confiftir. 14. T.mpor es ir, rebus r:on-vituri4t- bus, a qtiihus al: raturnc.ftrum . orpus , variat. Sic v.gr.aer nos ambiens variacur rationc temporum anni & rcgionum. Qua- tuor anni tcmpora confidciari dcbcnt ex vincencibusin vno- quoqucqualitatihus , & non collationcmutu^'. Deinde quod- hbet anni tcmpus d uidicuv in inirium, mcdium,& finem. Me- dium habet ftabilem conftitutioncm , &qualitatcm natuia- lem: initium,aliquid naturKtcmporis pra-ccdentis adhucre- tinct:finis, fcnfim adqualitatem temporis confequentis indi- nat. fer autem naturaliter eft calidum & humidum : iftoi na- turalitei MediciricT Sed.I. Cap.IIl. 54.^ tiitalitcrcalida & licca : nutumnus ex calote & frigoris miftus, & (iccus : hycm!,ii\^'A3. & iiuinjda. Dcindi; iigioncs & loca terrx acrem &: coriioia cjuocjuc contcnta immut.int & variant. Diftcrunt autcm rcgioncs pro r.icionc :iinatum & pofitus eoEJi. Quare regioncs lub Vrfj fiigida; iium.d.cquc funt : fcd bomines ibidcm in,cqiiali tempcrimcnto lunt pia-diti. Nani extcriora frigidiora fuiu,ideoqi.i'> coipoic niolli,pingui, &: al- bo lunt : intcriora vcro imm' u;cccalciu , vndc moiiLnibfunt niagis agrc(K'S,fcroces,aullcri,inliumani, iimplices. Q^i vero in calidis rcgionibus dcgunt, ob ambientvm .vftum torrcntur, iifque calor naturalis extrahitur, vlide cuiis ficca &nigracft, corpusgracile,capillus nigcr,morcs fxui,ingcnium fubdolum &allutmn. Verilm , quiin tcmperatis rcgionibns dcgunt, naturaliter in medio om:jium exceiluum funt , & totuni cor- pus magis temperatum liabeiu. Pr.xtcrea natura ipfius rcgio- nis corpus animumque varic difponit , & aliter monto(a& afpera, aliter plana ii. pr.uenlis : itidcm alitcr .icr tcnuis,ali- ter cralVus. V. De himorthHs hitfunt re^ttU ph)Jio-mcdtc£. I. Btimoris ■vscahulnm fumitur lati , (Iriiii , ^ firiBiJjlmi , Humor Ute cd: omne corpus liquidum & pcrfluens , uon fu.i fedalienafupcrficie conccntum.Haclignilicationeomnesfuc- ci& liquorcs dicuntur iiumorcs , vti funt in humano corporc omnia liquida cauitatibusaut folidis partibuscontcnta. Talia VJiius gencris non funt. Nara nonnuUa contenta natura: (unt ▼tilia.nonnulla tuperuacanca aut planc noxiiEt aliqua cx pri- ina concottione gignutur in vcntriculo,vt chilus,ta:ccs,&: vi- fcidus humor oblinensjntcrtina: qua;damexfecnndi conco- ftione , vtchymus,niartal"cilicetfanguiniscum tribus excrc- mentorum generibus:aliquaexcertia concoiflioncinpartibus dum nutriuntur : quxdaifi dcniquc (unt l"uperfluitaces,aliis vfi- bus necelfariaSjVt lac,fcmen, & alia idgcnus. Stricii liumores <]icantur corpora liquida , qux iu (ecuiida concokflionc ex ch)-|o , & in tertia ex fanguinc oriunrur. Vnde plerique di- uidunt humores in alimentarios & excrcmcnticios. Stncitf- Jimi ac propriiffimc liumorcs funt corpora liquida , in qu.r chylus vi iecoris pro corpore alcnUo tranfmutatur. Et ica Iiumores funt alimentarii,vcl excrcmentitij. Alimintari] Cunt primi vel fecundi. Ibi funt quatuor fucci , cx quibus chymus liuemafla fanguinis componitur , qui corpori alendo infer- uit ; hic funt humores , qui ex primis oriuntur, & in parcitium nutritione confidcrantur. Exeremeutitij funt naturales , qui alimentariis primis rcfpondcnt , & non naturales.. i./iK- mores tilimentiirii frnni junt quituor : fsnguit nimirum , fi- tuita , bilis flaua , ^ melancholtx. Ex his malfa fanguinis oritur, qu.x- a potiori parte fanguis dicitur. Chymici appei- lant quatuor falia fanguinis. ; . &HAttiO' ifli hurnores refponder.t quatuor elemsntt!. Vndc dicuntur humorcselenientarij. Nam iilis , fuccus fubftantii tcnuis , calidus ficcus , igni refpon- det : fanguu , calidus humidus , aeri: f//«JM , fuccus trigidus tumidus, aqus: meUncholt.i , huraorfrigidus ficcus, terra'. 4. Proportio qua't4or humoritminmajja f.in^H:n.< hem nis fani hs.c eft. In mafla ifta fanguinis plurimum eft puri fanguinis , mi- nus pituiti,minimum melancholia: & bilis flau.T. In non fanis plcrumque hxc proportio violacur. .Seritm ■ oncft farsm^jfi jfangumis , fed vihcul^im 5r e.xcremen:um omnibus ei»s pirtibus eor.mune. Nam cot fpccies funt ferofi humoris , quot fpccics fuccorum in venis, & quilibet fuccus fuumhabct ferum,aquo ■vrina varie coioratur. Nam a fanguine prodit ferumcoloris mtri , a pituita, albi, a cholera, flauiii mclancholia, fubtufci. 6. Humeres alimotlarii fecundi fitnt , qut primos confeijuunur, ^ex illif immedi.^le criuntur, Hi fingulis partibus dcllinaci funt,nutritiqnis & conferuationis grat>a, quatcnus alimencum fuum prsparant , & per gradus altcrant. Himagis humidita- tes quamliumoresdici merentur. 7. Humoresfecundariifunt itidem qutfufir. Primus eft in extremitatibus exilium ■Jcna- rum & artcriarum, qus fuigulis partibus appropriat.^' func, eafque irrigant. Dicicur humor fanptin^us.Si:candus cx primo illo gignicur,duni in vacua inembrorum fpaciarorls modo dif- fimdicur, & fingulis membrorum parcibus apponitur : vnde a Cmilicudine ros appellatur. Nutrimentum vbi partibus appoli- tum fuerit.infito calore cogitur,& concoftione primum parti- bus agglutinatur & afflgitur. Dcinde abfolucc & vfquequaque alTmiilatur^fiuc in fubllanciam parcis conuertitur. Ex hac dupli- cioperacione duo pofteiiores humidicaccsoriiicur , puca^/M<(7i (^ camhium. 7. Humores excrementitifunr qt,i in corfore abun- tUnt, ^ a ccrpore expelli ^ (eparari dehent. Hi func vel vtiles, vt fel adaluum irricandam,& dccergendos humores craflos ab inteftinis,melancholia ad cxcitandumappetitum: alij inutiles, vellimplicitcr,vt ftcrcus,lotium,ludores : vel plane noxij, qui "fxxiQmitmilciyociniMi.^i -^lu.-ituor humores primartj iniecore f,enerantur,hoc modo. In prima concoftione ex alimentis in vf- iriculo chylusoritur, qiicm Galenus recenci mufto comparac: <]ui dum in inceftina protruditiir , pars eius vtililTiraaad iecur pCr venas nlcferaicas dcducitur,vbi formam fanguinis recipit, quiquatuor illos alimentarios humores concinet. Nam vtcx mufto,dum dcfentcfcit, quatuor cmergunt:ita cx chylo , dum in iccore concoquitur , qtiatuor liumorcs oriuntur,qiioium vnus piivcipuus cft , & puiiilimo vino adimilatur , vt fanguis fiiKcrus i alcer llvtibus, vt nielani.hoiia i terrius floribus com- par.uur , vt bilis flaua,quartus crudib& incodis in vino txci- bus,^t putiica. Oriumur hiquatuor m iccorc naturalicer , ah vno codcmquc caloic, pro varia materi.r difpofitione. Dum cnimiecur calor.- inlito,& virtutc fpecific.i, in chy!i'i agit, mc - diocres partcs in langiiiiicm,tcnuioics talidiores in biuin, flc- ciorcsfrigidiorcs in mcl.incholiam.frigidiorcs huiiiidiorcs in puuiram commutat. Vcriiin vt florcs a vino,icach<)kia& me- ' holi- -' '" • .... .... laiicholia a languine 11011 plancfcparancui,(cd vtriulqiic par/s vtMffinia cum(anguinc& picuica vi iccoris dcbicc pcimi(cccur, ac inmaflam fanguinis coit.qu.x-poftea v.hiculo (croli liumo- ris,pcllcnte iecorc,,ic cialKiitilms priniu partibus , dcindt ve- iiis,m cocum corpus diltnbuj lui. Rcliqua vero pars bilis & mc- lancholixiedundans,advc(icui.uiifdli.s&l;cncmrcU-gatur.!*. Humores omnes,^' jcorftmfingult,iu corpcr.- ■vclxnttiraHur f, ha- bciit.-jel a Mtur.ili conjlitMienc dijccuanl. Ac priiiio fa/iguii ex quKtutr humortbus <-«i>«»;;.vi«^,nacuralicer fc ]iabet,li cx dcbita proponionequatuor luimorum coniponaturidcindc,li rcmpe-, ratus lir, & (ubUanti.c mcdiocris: vtrum ipfe fa>,^^au purm ©• perje, naturalis iudicatur, (i calidas & huinidus,TaporeduIcis & extra vala taciJlimc concrcfcat vilibrarum , quas a vcnofo gcnere acccpit : nihilominus qui tn artcriu co>,tnc!ur , mao-is lorm.Yrationem obtinccquia cordis calorc abfoluitur,vndc ca- lidior, lubtilior, ciarior, & flauior ctficitur : qui vero in venii, coioris rubri & fubftantia-craflioris eft. iion-nattifalit finjiim ab his naturx lcgibus di(i:edit, vel quancitatc, (i virespremat. aut vafa diftendat , vnde oritur plcnitudo ad vircs & vafa : vcl qualitacc,'fi caiidior,frigidior, (iccior, aut hiimidior rcddacur, vcl alieno humore copiofe pcrfundatur(qui' cacochyniia dici- tur ) aut corrumfatur & putrcfcat. Stcundo giguitui bilis cx calidifTima & lubtilillima chyli partc , vndc n.auux ignei- cft, fubft.inti.v rcnuifiima- & fuhtilillimx , ac per fe faporis .iniari, coloris fl.»ui , nili Itrofo huniote permirceatur , a quo pallida efficitut. Huius portio vtililfi.ma vi iecoris cum tanguinc ncr- inifcetur, vccum fanguine niembra calidiora alat,& huniorcs higidos calefaciat & extenuet. Rcliqua pars ad vcliculam fcl- lis , ac tandcni ad duodcnum relegatur, vt cxcretioncm adiu- uet,& inteftina a craffis vilcolis humoribus repurgtt. Ncnna- turalts btlii quadtuplex eft : ^nm3.v:tettiHa , oui vitello iimi- lis,quaiii Auiccnnabilcramaioris famxappcllat : l"ecunda/or- >-;iCf.?,ar5«OT6««»j, porro limilis : tcrtia ir.<^inoi'a , iciiSr,^ , xm- glnem refcrens : quartaglaftina ,imTa^h' , glafti feii iCatidis colorem referens, fub qua ccerulea quoque continccur. Me- lancho ia n.Wtralis ea cft,qua ji nitdicis plerumque iJttXa^y^H- Kts ;tt|aef , id eft,atcr fuccus,&non atrabilis,vocatur. H.vc in iecore cumaliis humoribus gignitur,per refidentiam quali, vt frx in vino, ex niaximt terreftri chyli portionc. Eius pars vti- liffima & benigniirinia curafanguine milcetiir , & per vcnas diftribuitur , ad corporis nutruionem. Supcruacanca vcro & inutililfimapars , qu.v acerba magis & acida eft , adlicncm, propriam lctiem , prxcipue relegatur : portio vero ad ventri- culummittitur.vt ventriculuin conftringat,faracmque excitct. Nainquo iecur& fanguis arcdundanti melancholiaex.purge- tur,in(eruit lien. quarc filien minus quim oportct ad fc tra- hat,corpus mclanchollco humore redundabit. Accrahit autcm licn melancholiamvt ca mutata& confedla perfruatur, vnde quafi altcruro fiue iiniftrum iecur ab Ariltotcle vocatnr : quod vcro in liene deinde rcdundat,pcr ventrcm naturalitcr cxpur- gatur. Pntcr n-ituram melaneholia,ninnx nox\3. &.\nuiUis,on- ^ tur cxprimis liumoribusper aduftionem,vcl putrcdincm , in cinerem quafi conuerfis,& non tam acidaquim acris cft. Ori- tur autem primo ex fucco melacholico,deindc ex cholcraadu- fta. Ita cnini fit,vt & fanguis aduratur , atquc in bilcm flauam conucrtatur , & picuita liac falfa, Pituitj. deniquc , feu phlcg- ma , fi naturaliter fc habeac , cft maflalanguinis crudior, qux fanguis ex dimidio coclus vocari folcc, ac pcr vcnas in cocum corpus diftrlbuicur , vt partcs frigidiores, humidiores, qualis eft c<:xi:hinm,3.\zi.?ituiiation-natiiratii, Cc\i excrcnicnticia, cll vel acida,vel vitrea, vcl falfa Prima cft narurali multo fri- gidior & crudior : fecundaeft multo crudior , frigidior , vif- cidior , & craiTiorquam prima , &partibus adh.\-refcens , vc intcftinis , dolorcs colicos & cruciatus grauiflimos , cxcitat: tertia cftcalida & licca , piane diflimilis duabus prxccdcnti- bus. Arquc hi funt humores alimcntarij & excrcmcncicij, ex quibus corpus humanum nucritur , in fe varie difponi- tnr & afficitur ; qu.v varictas pro fingulorum humomm di- ucriitate , & conftitutione eucnire folct , quarcnus in cor- pore vel augentur vcl minuuntur. Augentur autcm vel niinuuntur pro tcmpcramcnto , natura , & conftitutione corporis , pro .Ttate , dma, anni tempore , regionc , & firailibus. I V. De'siirittbus hxc fttm tenenda Medko. SpirUinm caliJiim mnatttm:^ ejl prsapuitm c^ c mmumjjimum rsnfc-ru^tium» infirumenrum omnmm animti. fiicultAiitm m corpore, Hinc aGaleno dicitui autlior omniumopcrationum, |c ab aliis vlnculum &:animj.- & cotpori';. j.Ootmu tttiiisco po- riffnrtes friiuntur iy 'vUmnt spiriiu infito. ^. SptTitmin^ititt initto ^xrtes omnes fe<-mat,aut;ft,c^ ^ltermtnum vit& conferunt. Quare (ublito hoc cultoJc faculcas cclTat , & cotpus adioni bus anin;a; fit incptum. 5 • Spiriiw wfitM , fiiie cnliilum inna- i!,m, duobu4 eovftit : nimirum humtdo frimi^i nio , perfufo cnlcre init.ito : Vnde flammi comparatnr,qux olcoalitur. t.Sfmtus infitns e/l corfus (cel:fti profortionaU.^^nmkF- cnim vire» liabct. '/.'^piritii' infiius mxxime vi^ft incordr. Vndc fons & origoil- lius vocatui. 8. lecur ^i^nit ft.irinm mMumlem ; eorvitalem; rerebri4m,anim.iUm. Naturalis gignitut cx vapore fanguinis ; vitaiisei natuiali ; animalisex virali. 9. Spiritus naturUis e{l rorptis mobile,gen'tiim exvapore fanguinis, fiue txeiuld m opti- ma te> iiiorique fiirtione,vi mfira ■.ecoris,^r.itiafitngmfi iilionis,vt fiiiguis perfc:atiir,meltuft]; p-r vcnas in totii corpus dtflrihuatur. Noji cft adco purus , vt crreri duo,fcd caliginolus & langni- neus , aut potiiis vapof fanguinis, proportionaius ipii iccori, juiiiS ailio fanguificaticj,maxime naturalisell : vndc Ipititus, aftionis iliius infttumencum.minus cfl cfficax , magifqua tcr- rellris. Nam quo facultas ignobilior eft.co cra/Tiorts niinulq; eflScaccs fpiiitusiibi yi:n'^\cir..\c.Spi>itus v:ti>lis eH corpus mo- l>ile,i eorde fer arterins in totum corptti diffufum, geritum infi' liifiro cordis ventrlculo,v: infila cordis,e.x- ni^re iiimfangui' is va pors ccmmiflSjVt fnctiltxi vit^its conferuelur ifj" deferntitr.acCA- lor innnttis in lua temperie cuftodt^itur. H ic fpiritus cfi: manil-c. flifrnnus, ciufque adlio euidentiirima. Nam pulf.it, impctuquc mouetur, & calotcmcuidcntiflimum habct. Oritut cx fpiricu naturali , vel tcnuiotis (anguinis portione fluentis ail cor,(i- ue cx liumorum vaporepcrmifto cum .lere ope refpitatioiiis 3ttra(fto, w.Spiritus animaHs eft corpus mehHi ,genitum tnce- Tsbro ex fpirifii vitali,ciuTi ttere fermtflo,profriii vi cerebr! (y fer neruii i» corptts dijfufum, vt fncultat animalis conferuetw 0' di- firibnatur.G igniiur , inquam, hic fpirtijs ex fpuitu vitali po- tidlmum pct attcrias in tctiformcm contexium dlato , pcJ- wirtolvna cum aeie opc infpirationis attraif\o,& in cercbrum, cctcbriquc ventiiculos cffuio, cciebto lc dilatante , & matc- tiam idoneam attrahcnte , vbi polleavi fpecifica ccrcbtiab- foluitui,& f.itmiru vltimam acqnitit. Ex his omnibus efticj- rur, vniuerfum animal tribns priDcipalibus facultaribus , toci- clcmque facultatum vchiculis, fpiritibu? (cilicct influentibus , gubcinavi , & fine liis nullam pattcm calorcm innatum & fa- cultatcs ab oriu infitasconfeiuare:ptitcrea omnes pattes cor- potis & infito fpiritu & influcntibus viribusviucic,facultates- quc fuas confciuare. VII- Depmibui cerporls humani htcfunt regnU Jlledico obferuand^, X. Vnrs eiirpoTiihtimiinifitmiturlittitiut ffrilie. Namomne qnoj naturalitet in corpore continctur, & ad conllitutioncm atque conCcruationcm eius rcquititur, pars«mw«»/rtr voca- tur. ha.Hifpocratei. 6.Efidem,eom. ■j,coi:push.Mminum diuidic in continentia, contenn , & impctum facicntia. Contincncia funt partes rolidx.in quibus rclidet faculcas : contcnta,humo- res,qui a faciiltate natutali g'gnun[ur;impetum facientia, fpi- ritns.qui facultatcs licfcrunt &; conferu3nt.Pr»/>Wt tanien par- tcs coiporis huraani funt continentia , id cftjpattcsfoiidx. 3:Partesfropriefumfts,siitfim'licesvelcompofiii.\\\x fjnt,qux in partes fibi fiinilcsdiuiduntiir,vnde fimilares & homogcncx dicuntur,aliis ctiam prim.-E & prlmigenia-', itcm fcnfitilia cor- poiis tlcmcnta : hx funt,qu3: in partcs diucrfa; lationis diui- auntur,Tndedirtimilares & h.cterogcncx vocantuc,aliisetiain compo(it,r,oiganicae , inrtrumenraiia: , & (implicitcr org.^na. 'i-Partes pmiliires oriunfitr e.y; femme Qrmaterno fangu tribu.s principibus ; cuiutinodi funr vcntriculus , inceftina; licn,& terics:fl//.£,quz nec aiiorumgubcrnationi prxfun:, nec ahunnc eubevnantur , ciim innatam haocant faculcacem ; vn f.,nt 03. lisamcnruni^iTicmbrana.cartil.igD^glanduia , ninguci dc,caro iimplcx.Df,»(Vir pirres principalts Galcno funt ttipli- cc5;fl//ii,fincq!i:bus non pixltamr ac^^ioia,'/* , qi.jbus moliufji «//.i.quil us tutius.Srd h.Tc fulius traclaiuur in Anatomia.cu- lus prxcipux partcs liint Ofteolr^ia, dc cttihui; Alyolcc,ia, dc muii,a\is;An^eiolo^ia,dtiVifis ;Sflanch'iologtn, dc »ilce- ribus. VIII. De facultatibus (tnirnt. MedicHi ijla co- gnofcito. F . p I. Triit iflafe mutuiecn'eauu>ititr,faetilttu,fiinffio , ^ ofUf Proindt- hxc itia cx (c inucuomielliguiit.Kam facultates ani- inx ex tun , Jeu vegctatrix, vitalii,tQ if.imalu, hx his (acultatduis coa iimhifiin.ia di naiurans, q^af ncjnfo- lum ca;tttis quali fiiiciun- qutddam lubltcrnitul , lcd ctiain pcr lc feparatim cxinit,inhrnuniquc gradum viuci!tiiim,nimi- rnuiTo ^oiiii con([ Anix ,^ . F xcultns riaturaltt tfi .'riiiex , altrix fihe t.utr X , auci :x. C j; ''Ht^-^trix feii }ro/riair..v ; jj- qiislil/et tx /.'/- triius triii ni ctjjit' 'o j oftulai . prttii triaten.im, injirumeij- tum,^-jaciiltiitts ituxdiare! fiue admiinjtras. Muterm c(t ali- nicnium ; irifirumeri'um elt calorin(iiU5 cu.qm parti dcfiina- tus : facitttates admtniftii. funt qujcuot , videlictt attrnftnx, retcntiix.concoclrix ftu altefatrix,& cxfultrix. Tot f.uulta- . tcs auxiliatrites c mn.bu^ rart lus ncccjlatias clfc , Jiinc ma- nifcClum cuadit.lnclt enini,authorc Gnlenc.^.ue nutur. facuU. (ingulis partibus defidctium conutuicutis , & alieni odtum ; quod autcm defiderant,attrahunt:i quod auerfantur, a fc pto- pellunt , ni iriipcoiantui. Q^od attrahitur,idcoattahitDt , v( paites iilo h'uantur;& nihil frui potclt, ni(! id tctincat.4. Ta- cultates ifti iptaiuo' potfj.mitm ferfieiuniur in farnius quti fu- blico miinere /.'n^ufutir fbrisfiue villii qwhH:J,im. _Nam at- craftio abloluitur hbiis icitis pcr mcmbii longitudincm cx» tenlisiretcntio prcipric fibris obiiqui,s,qux obliquf' , & ad im- paits angiilos ttrunturi fxcrctio tranlucrlis, quxad parcs re- ilcfque angulos uiciJiint : ccncoctio vcio hcct orani flami- num gtncrc vti aliqujiulo dicatut, piopric tamcn avi in(it3, ■ mediantc calorc naturali abfohutur- i.Bas fncultattim fun- Biones adiuu.int ijiialitates jr r/is Nam calidicas , inftrumcn- tumconcodtionis , oannilus funitionibus natiiralibus pcr fc infcruii,nifi immodice augcatur : frigiditas veroex accidcntc (blum. At ficcitas ad attra<5lioiiem, rctc!itioncni,& cxpuKio- ncm conducit. Humidiias concoftioni & nuiiitioni ert at- Conimodat.i.Ex his onmibus cclbgicur, qued ve^etatie (itaC- tio orgaiioiuui naTuraliuni in alimcncum , afacultate vege— cance, inlirumcnto caloiis nutiui,vc nicdianre alimcntiatcia- ftionc , retcntione , coneo: mcmovia. Fncntt.is motiux cer- nitur in motj locali , itemque in rcfpir.uione. Dc his vide fu- pra in Phyiicis. I X. yl^ioncs ,malog£fmtfuiifactdtatibu.s. Nam facultas cflpropcer a£tionem,fiue funclionem.Itaquc aftionum doiftrina lucem acciplt ex dodiina facultatum. Sic v.g facultatis naturalis fcu vegetantis a£tio cll vcgetatio; vi- ulis,procreacio Spirituum vitalium, cfFertio pulfus, & conci- tatio alfccluumi animalis,fenfatio 5: motuslocalis. Atque ha:c cfl Phyfiologia mejica : quam elcganter defcriptam vide apud Heurnium , Riolanum, &: Ducanum, cuius veftigia nos fccuti fumus. C A P V T IV. Dutetica gencralls delincatur. Pr.«cept a. Idinuis media naturalia, qiiibus fanitas procu- ratur : fcquuntuc non-naturalia,qusE vulgo di- cunturfexresnon-naturales, & funt hoc ordine. i. acr. i. cibus & potus. 5. motus & quies. ^.cxcrcia & rctcntajfeu redundantia & inanitio. y.rqmnus & vigilia. 6. pathemata iiue peiturbationes animi. Horum doftrina dicitur Dia;tetica; qu.c piiEicri- bit rationcm diitae^ellque gcneialis vel rpccialis:& Vtraquc pra^fctibit dijetam regularem vel irregula- rem. Nos hoc loco ttademus Diiteticam genera- lem. Nam fpccialis efl: pars Higieinx vel Thera- peuticx: quia perfequitur di.-etam fanorum & argro- lum. R E G V L .<£. I. Diatetica expUcat vl^m ratlonem in vfn fex re- rwn non-niitHralittm : efcjue prxcipna Aiedicinx pars. Dia:tetica nomen habet a di^ta , id eft', vidus ratione, quje cft legitimaadminiftratio, fiue legitimus vfus fex rerum non- natoralium, giacia fanitacis conferuandjc, & amiffa; reftaaran- dx. Sexillxres non-naturales funt , fine quibus vitam duccre impoffibile eft , nimirum aer , cibus & potus , motus & quies, excreta & retcnta, fumnus& vigilia,& aniini affeftiones, qux ob id dicuntur res non-naturalcs , quia per fe nccfecundum, nec prstcr naturam hmnani corporis funt, fed natura: vtiles aut noxijB efficiuntur , pro racione benc malcue vtentium. Nam illarum dextro vfu &adm niftratione fanitas confciua- tur, morbiquc a nacurafaciliiisdcpelluntur,contraminusdex- txo vfu fanitas corrumpicur , variique morhi excicancur & au- gentur. Merico itaque dia^ta magnam habet laudcm apud Me- dicos : vtpote antiquifllma,vtiliflima,& facillima,inter 6ranes Medicinx partes. Quod quidempaucis itafit planum. Qux- cunquc aJnibcntur a medico , fiue ad corpus humanum curan- dum,fiue ad fanitatcmconferuandam,fub triplici genere com- ptehenduntur,dixt.i,me4icamcncis,& chirurgia.Inter qux om- nium vetuftilfiina eft dia;tajSftpote fandis Patriarchis frequcn- tata. Eadem eft vtililfima:quia dixts ad vitam conferuandam, & morbum probanduin fummaeft neceffitas , qua dcrevide infra Biegr.xfhiam, ^ Pantheum hygiajiicum CUudij Deedati farte 1. Sed & diafta eft omnium facillima : quippe qux non requitit aliqucm apparatum vel fumptum extraordinarium. I I. Di£tetica ejl geiieralis , vel SpeciaUs»& vtraqtte eji diateretica , vel prophylaUica. Tutela fanitar.iscontinetur dia^ta. Vittaed ratio falubrlter vtendirebus ad vuain neceifariis. Eius partcs dua: funt, Dia- teretica & Prophyla/tica. Diateretica eil di.cta; pars,qua fani- tas finnatur,Eius partcs dua" funt,communis & fpccialis.Com- munis eft, qu,^ omnium famtatis eft fpecierum : Specialis eft, qui corpori fecundum teinpctamenta varianti particularia fanitatis obferuand=c prafccpta prifcribit. ProphyUciici eft cr- rorum disetas correftrix: eaque itidem generalis , vcl fpecialis. Nos hoc loco meditamur Diiceticam diatereticam & pro- phytafticamgcncralcm. Dc fpcciali vidc infra in Hygicina& D;itet'ca Thciapcutica. *""• I I F. Ditctetica aeris habct h.is regitLu. I. Aeri^ r.iiic,nem frici.teris hah.rc oficrtet. Hunc fiquideni continenter attrahinnis & mittimus adfpiritus gencrationcm, « caloris n.atiui contemperationcm: prxrerca coucacUi luo corpora noftra atficit. Mcrito it.iqucacr refcicur intcr fouen- tia & ambicutia. Sic enim quid.im fubdiuidunc rcs nor-.iatu- rales i quod finc fomenta aut gclla : & fomcnta, vcl fumcnda tantuin, vc cibi:s & potus:vcl liimcnja & foris ambientia,vt acr: gclla funtmotus & quies, & reliqua. i.CoNfiiier,tntiir nalere li*bftanli,i ^ quMiiai. Snhftantia fua .xili debct cfTc purus, tc- nuis , nitidus : qu.iliiaie', pro lanis corpoilbus aer tcinperatus eft vcilillimus, pio.cgris autnatutis intL-mpcratis , acr adcon- trariam quaiitatcm declinans,aut .1 natur.i talis,autartepia;pa- ratus. Acr purus niti Jus tam lanis quam .xgris conuenit:.»c craf. ius, impuruSjinquinatus, omnibus inimicus. }. &ual tns aeris orftur ex liijpofiiione coi:h,0-fotilj:mum e.v motu foits : dcmdeex f fitu ^ nMHid, regionis. Nam fol motu fuo quatuoranni tem- pora , diein & noftem conftiniit. Virniim lemfui , & inprimis mcjium , natura calidum luimi Jum cft : «/?ine&,f:i^'\Soxes. Slmiliccr & toca^qusiil fet>tintrionem lpeilxnt;\lic perflantur ventis fcptentrionalibus,frigida funtij« jiiiiitn ^iiboranciumnonejl.fed panDi i^uiefcendum. Sicut cnim lalutareeft antecibos exercitlum: itaperniciofa res eft poft cibum commotio. Labefadat namque tetentricem,& co- dlioncm intcrrumpit. V. DUteiicit clborum hicc efl. T. Cibut polmn prncedcit, injuiditi fo!'dum,co>!Cflitifar;lif dif- ficdem Ratioeft.quia Iiic ordo ptomouct concodlionem. 1. /- n:t:um fi.1t a frilfnmnjtu ,fi qu» funt.item ah oleribtM: quibttf adinngatur caro. ^. PnmiJJ^ clbo atter>iatim efibibendum. Ita enim faciliiis cibus cum potii mifcetur ac digeritur. A.Cibi emnes iina mema famend ,fint fitniUimi, ijucad eii-s fieri pct'fi, ni'lyoqtie temper^mento confent:en>es. Diuerfi enim & hetero- genei cibi quafi feditionem excitant. 5. Cibifintex beni ha- bit:-. Carncs v.g.fint ex iuuenibus, & pullis. *. Omnium ciko- rum bitfis & finiAamentum efi pan:!. .J. Fanis eflo fermcsfatit!, fialp adlperfu:; non r7iHcoft co»,mi.\-tione , aut tiixat one ci. ioruin tn vsniriculo , commodijfme cxhibettir, dum eibus afiiimi- tur ,proquintit^te liborum Itaque qw coftofum cibum ajjumit, copiofo etiam eget potu, fcd ncn confcrtim, aut fimul quam plurimum,nifi virtus valida fuerit. nam qui rabufii non ftmt, & parum per ambitum cotporis diftipant , largum potumvitare debent, nc vis venrriculi lxdatur,& flucfuationes oriantur. in cahdii biUofisn.iturls , aucdum alimenta leuiaafTumuntur, qua; in calore !'acile diffipantuii aut corrumpuntut , potus lit vinum tcnuifrunum, cereuifiatenuis, & fimilia,qu.T fua qualicacc calo- remconcemperant;conrra infi-i£iJtsnaii(ris, auc dumfumuncur a!imenca,qua; difficulccr fuperancur,pocus fi vinuni,auc cercui- fia potentior, qux calorem natiuum cxcitat. P«tWj ccreuifia aut vinum tcnuius; fenibus , mcracius conuenit. H;''TOi'pIus eclerc expedit,minus, ftu meracius, bibcre. At ucr» paululum Cibo dcmcndum, adiiciendum potioni, feddilutiiisbfticndum, potillimum X'ftate. Vcrum^o// concociionem eibcrum inventri- cido vt .ilimentum ad lecur pcr venas defcratur, «%«ipotii millo indigcnt, quia amplos mcatu.s habcnt, & fatis validam vim exp.ultriccm vcntiiculi,& attraftriccmvcnofi rcncris, aut ahnK-iitumUu naturifatisliquidum:«/,7,quia contnnomodo fe h.rbcnt potu a!:quo indi^cnt , qualis tcnuium partium cfle debcf, yt lccum facihus alimentadcueliat ; cxhibetur talk po- tus potiirmuim po/t integram concoftioncm in vcntriculo, vb, rir.^us nuilam quahtacein ciborum rcf. runt , ad minimum poll: quatuor aut quinquc horas a cibo : quo tcmpore , fi fiti nolcilcntur, & gtauuatem circa venuiculum fcnfcriut, bibete commodifnme poterunc : dum vero elixacur cibus in ventricu- lo,auc .ibftincre,aut parum aflumere potus confucti, ne cibi in vcntriculo fluftuent, & eosminimeamplcfti queat. A.Potus pro fiti non nituriili , vel morhosa, varte adminifiratur, pio \ a- rietatt caufarum. Nam fi fitis oriatur GX aridirate ventriculi, potus fic conlucco tenuior , magifque humtftans, vt vinum dilutum aquahordei , Scc. paulatim fipiiifque bibant: fi a to- tius corporis calore, potus fit poteftate higidus, firaulque te- nuium partium , vt pcr totum corpus celeriterpcrmearequcat &c. 5./» corponbtis fanis potus actu fi-ipdior pr&feren^iti cfi: quiamclius fitim reftinguit , appetitum excitat , vifcerarobo- rat, calorem natiuum auget. e.P.^ttts /» ex aquafit,i!la efiofu- rii,li>npida, omnii fapcris expcrs, teniiis,aut leuis. Pluuialis opti- nia eft , qu.i: in fine.rftatis , aut principio autumni dcfcendit. Fontana optima, cuius fons .id folemorientem crumpit , cur- vicque fupcr arcnas &terrampuram j.Cereuifiafiat e.x fiu- tnento bene maturo ^' furo::^neqHe fiucceniooftime elixetur. S. Vinitm e,1o defuaium fy tmuc. Si tartaro acri redundat,coi:- rigatur aflumptis aliquot granis maftichis. Id enim Hermes Trifmcgirtus obferu.abat, ne viimm tartareis farcibus corpus cornimperet. y. S( aluu^ dura extitcrit , paufo liberalius bi- bendiiro. f^ 1 1. Diaetica motus & quietk hizc cfl. I. Vommem finums^ &grttmin motu ^ quiett modum fer- uare dccet^. i. Sub motu continentur varix exercitatitnes. Eas primo funtleuiorcs, vc dcambulatio, veftio &c. vel validiores, vt ill:c,quxanhclitummutant, &i tandcm crebram refpiratio- nem iriducunt. Deinde excrcitationes funt vel fimplicitcrta- lcs, vt curfus,faltus &.c. vel cxercitationes & opcra fiue labores fimul , vt vcnatio , folTio &c. Tertio, exercitationes alis fiunc cum roborc, fiue contcntione & nixu.alixfine robore : item a- lia; celf ritcr, alia; Icnte. Exercitatio cum roborc,fine ccleritate, valida dicitur , vc fi quis magno onerc fublaco in eodem loco confiftac,vcI paululum procedac: at exercitatio robuftacuin celeritate , vehemens vocarur , vt graui armatura pugnare, re- niigarc, ac in fumma omnis valida cxercicacio,fi accedac cele- ricas mociis. Excrcicationes , qua; celeriter fiunt finc robore, funt curfus , paru.i: piL-B lufus &:c. 6J«'wro cxercitationes ali« cum intermilfionc fiunt,alix continue.Sf.)c/oalixtotumcorpus a;qualiter excrcent,vt parua; pila; lulus : alix potiflimum certas corporis partes, vt faltus & curfus crura& lumbos ; remigatio, brachia & manus ; rcfpiratiomagna&vociferatio , peftus & pulmones. Ocidno, excrcitationcs qux-dam antecedunc, vtfii- iflio pr.-ppaiacoria: quxdam fequuncur , vc friftio recuracoria, Grxcjs iijj.^igyarHa dicta : aliquando etiambalnea. Dc his, &C fimilibus exercitationimi generibus vide intra in Gymnaflica. 3. FriBionis dijf.rtntii,prii..iius.fumuntura qualitate ^ quan- litate. Ratlone qualitatis fricVioeftdura,mollis,vcl media: ra- tione quantitatis, multa, pauca.vel mcdioctis :exhisfimplici- bus nouemconiugationes oriuntur. Dura autem fricfio cor- pus indurat , cogit, denfit ; mollis contra emoUit, laxat,foluit: media mcdiam ratlonem obtinet : at multacarnem minuit,dif- foluit , & gracilitacem inducic ; pauca,eadcm quancicace relin- quic; mediocris carnem auget : qtiarc dura mcdiocris carnem duram augct , inollis mediocris carnem mollem auget , mulca dura carnem minuit & indurat. Ex his tacileerit .xftiinare, qualis t'ii(fbio vnicuique corpori conueniat. nam fi quis fanus mediocri corporis habitu fit prxditus , ci nec qualitate dura aut moUis, ncc quantitatemulta aut mediocris conuenic , fed pauca & qualicace mcdiocris : ac fi corpus moIIe,& fupra mo- dum rcfolutum fit, duriter fricare oportet,fi corpus durumfic- cumue, mollitcr : fin gracile, fine qualitatis alteratione decet reficere,& augere adnibita mediocri fri(ftione in quantitace & qualitate Si.c.^.Infiitn.itur friBio potijfimiim mane,n- »iunium juperfiititaium excretioHtm:a'iquando vejferi ante cibos. ^.Frictio praparatoria adhibetw ante ext:rcitat:on;m:c\^\2. nem- pe validos motus non oportec aggredi ex improuifo. 6. FriStii) fiat fuccejfiue. Icaquc fricccur coipus linccoprimiira blandiiis, deinde fenfim, paulo forciiis, donecincalcfcac,& corpus rubo- rc fufFundacur. 7. Seruit exercitatio ad excrenunterum inanilie- nem,^ ivi^icui.fiue bonum cortors habitum comparandumfHxn in exercitandocorporc tria perficiuntur: videl.augmcntum ca- loris infiti, fpirituum motus concitatior, & membrorum duri- ties fiue robur ex mutuo attritu. Hinc c-cceia fequuntur : ali- mcntorum melior attraftio, coiicoiibio, & nutritio,excremen- toium cxpulfio , a.rt:ionum oraniuin robur , & firailia. Nam otium calorcm n.rtiuum obtundit , vires corporis eneruat, ex- ctementorura copiam gignir. 8. Otrmismotus -vehemouior len.' te fufcipiatur ; tum inuaufcat; alui ^y veficiexcrementis prihs depcfitis,mane vcntre itiinio,capite retrorfum btnepexo, i.Fxer- citatio c rporis vniuerfalis ita infliiidtur. Corpus lcnitcr frice- tur, oleoque dulci inungatur, & ambulatiuncula prxparctur. Vocis contcntiocti.am hiclocumhabere potcft. ic. Particu- l.iris exercitatio corpcrs ita injlituarur. Oculi falubritcr exer- centur, fpccfando piata, flumina.gcmmas, montes, fyluas,in- ccrdiu , fidera aoG.u: j u.mo , cancu & fcrcacu ; J^ina O" renes, dcambu mf Medicin^ Sed.L Cap. IV. 549 teidiu dieii no^^^u ; fulme , cantu & fcreatu ; Jpin» ^ rintt, moribus , & pulfantium foris vjcuo , ad fron Jofa mcniora deambulatione £c e mo- derata totam corporis machinam in pcrtcdUorcm ftatum difponic&reliquaspfituibationci adimit &dclct, adoriqui dcm , vt nuUa aducriis tcmpcilatibus & fludibus anfa pi.r- beatur ; vnde diutuis cius harmonia culVodin , & ftruiVura eiusduiabiliiis iublifteie poteit. i..Siferiurhationesfintve- hemen:iores (y crehii res , imiucunt morbos, imo y> qu-indoijtie mortem. Quaie cam laniquam xgti immodicas animi pcttui- bationes vicare debenc, & hoc vnicc cuiarc , neillxcoipus vehementei agitent. 3. \'tile mterdum cft , quo dam ajfeclus excitare. Ita qui calidis laborant moibis , aut ad calidos mor- bos inclinant , iiam vitarc debcnt canc peius & anguc : ve- lum iii foporifcris affeftibus , & in aliis omnibus , in quibus calor natmuselanguefcit, vtileeft.xgtos ad iramconcitaic.Ita mclancholicos a mctu & mcftitia ad hilaiitatcm opoitet le- uocaie; at contialangumeos , a nimio gaudio ad modeia- tam tiiftitiam. Ansmi ftudium fit iucuniium q. delecia- biie. Itaenimfiet, vt HiT£ci'3iaS«c«' confequainui. Sed pluia hanc m fententiam exhibet nollta Pathoiogia, (\aim vidcin- fia fuo loco. X I. ^nom.dia di^tageneralis ejl dnple.v. Priraadependet ex confuetudine : fecunda, ex tatlone vitx. Confuetudo eft acqui^titia quxdam natuia , qux ingenita: noilr.T natutx pet continuum vfum Itt fainidaiis. Qjjare la- tius ei1:,confuetatetineie, quaminfuetacumpcriculo .rdhibe- re. Itaenimeil,vt Hippocraces/i. a^>>r. ^o.ait: Quxcx lon- go tempotc coul"ucca funt , etli deteriora fint , iniuccis t.imen rainiis inoleftare folent. Deinde quifque pro racione_& con- ditione vit.rfuxea obfeiuabit , qux ad tutelam fua: fanitatis commodiiVimaciVe experitut. Dicictica aticttuiui. Anomalia di.i:t j genj. ralit- C A P V T V. Semeiotica gemralis delineattir. Pr^ C E P T A. tt ci ii fc I X. Vigiliam & fomnum gubernant hd refuU. I. Invigilia ^ fomno modum jeruan cfcrtei. Nam vigilix immodic.E corpora exficcant & atteuuanc , vires euacuant & debilitant &c. fomnus immoderatus niniimn hume^^tat, calorem natiuum obruit , exctementorum copiam gignit, mentem fenfufque obtundit. ■L.Sommiu maximi nitturahs ejt neBurnm : ii quidcm non ftatim accena,fed pofthoram vnam adminimum ineatur. 3. Nonajfiteriiafrandiodormire noxium tft : inprimis qui catarrho , epilepfla , & iimilibus capitis affe- ftibus laborant. ^.Spatium temporis noBurni fcmni ftt , quo tomfleatur frmaconcoiiio in ventriculo , (y ftcunda tn hefate. Idautem ex vrini- colore flauo , rudibus , atque vcntre con- traftiote percipitui. 5 . Sufer dorfum dormire ncn expedit, fr£- cifue tnitio fomni , fed fufer lattet , infrlmii dextrum. Itaque doimitufus incumbat laceri primum dextto , btachiis & cruri- bus modice contiaftis , capite parum eieuaro , vt capuc alti- tudine pat iit humcro fummo : ad finem vero fo.tini in ii- niftium fe conuertat. 6. Hurimitm ccmlucit adfomnum cubt- euliftruiiura : li nempe fit in Loco opaco, tranquillG^ acla- Hrm. I t 1, I Edia artificialia, quibiis cmatiir valetudo cor- i poris hum.ini funt panim (igna, partim rerae- dia. Ibi ell Semciotica : hic Pharmaceutica. Scniciotica eftdodiiiia (igiiotum' mcdicormn. Eftque generalis, vel fpeciahs. Ula eft huius loci; h.tc diilindepertinetadriygicine&Thcrapeutice. Semeiotica genernlis cxplicat communcs diuifio- nes lignocum, & ipforum loca. Goi]nmunes diuiiiones funt , quod figna mediea funt i.ralubriajinfalubria, vd neutra. 1. J^;«t^Kar/x«, na^yvoriKi , vd afa/ulfw jit» fmuLtnn: tens. Rcfpiratio cft i.a materia,caUda,fngrda,vel tepi- ^a.z.3motu,tarda,celeris,vel mcdia.^.a quiete , fre- qucns rara, vel mediociis. 4. a thor. cis dilaiatione vel CQnttadl:ione,magna,parua,vcl media. \n vrina fpedantur ilta quatuor;color,confifl;en- tia feu hypolUhs,qunntitas tic contenta. In excrementis attenduntur itidem quatuoncon- fifl:entia,color,odor,& tempus. Infudore fpedanturquaniitas & qualitas:in fpu- ;o,fubftantia,color,& modus. Accidcntia,vndc fumuntur (I"na,funt varia:puta color f^ciei,oculorum,& aliaruilpartium ; niaculx oeuloi-um,digitorLim, & alia id genus. Signamm (luufioapud Mcdifos. R E G V J- ^. I. SlmorHm diuijio apud Aiedlcos hii illnjlnt- tur regulii,. Sphygmice d^lmcmut I. 'ZtjH(iuUio{ e(l ari fi^norum medicoTum. Efl autcmgcne- ralisjvel fpecialis. Semeioticageneralis clt ars lignorum mc- dicorum in gcncre.Scmeioticafpccialis ell ars iignorjmlalii- btiumjUifal^brium , vcl neutrorum. Qu3:diu'.fio fumitur a(i- gn.ito , quodpcr figni cognotcitur. lliud vero ligratum eft corpotisconlHtutio,& qu.-B in cacoulfitutioiic tueniunt.Con- ilitutio autem triplci ilt:fana,xgra, &neutra. Proinde omnia fignaautfalubtia.aut infalubvia,aut neutia erunt. ^alubria au- tem , qux fanam : infdubnit., (\ux morbidam;»i!ttf»-a , qua: me- diam conlUrunonem corponlque conditioncm oflenjunt 8c pianifeflant. Dciodc omnis eorpotis conllitutio vcl prxfens ctt, vel fututa.vcl prsterita.Qjiaarc ligna omnia triplica crunt. Ji^yjD^iys , quibus prElcntem conflitutinncm intclligimus: «s©yvii(9!',quibus fututum corporis Itatum , &caquxp6lt futura funt pra5cognofcimus .• ifitfciti^ni^c^ , quibus prastcrita, piaEcipimus& comracmor.imus. Signorum di.i£noJticorum (jy frognoJlicsrS maximus plancquc nccctfaiius in Medccina vfus e(i : (ommemoratiuorum non ucm. t. Si^na quidxm tcmtumfi- gnct funt , quidam fign» fimnl ^ caufi. Hic itaqac ajn«Ao>rindpalt.tir>fnm:s opertet ob- feru^e.Hon itaque ncgligenda fcint ligna minui principalia. ^.Ciem plurafi^nit conci4rrut!t ,i7tiueta-nK>i eji certicr. Magnojau- tcm hic opus crt iudicio,vtex illafyndtome tluc coniundlione (ignorum aliquid folide concladamus.Non cnim exlignis di- ui(Is,tedconiun£lisoportet eliccrc conclulionem. 5. Signa ne- eeJfiria,qtiAvccantur ■nx.tni^a, conficiunc demonjirationem , qus. tlb Arfiotele appeUatur ■nKfinniihti , ex^.figms necejfnrio ccn- cludens. His opponunturTO hk^tu, qua; Galenus nomine gc- nciis appcllat (n)«H<«. Ha;c lignafunt vcritlmilia : qm probe difcctncrc opportct a necetrariis. Reliqusdiijitiones,iiiprxee- ptis propotitaB nihil habent ditKcultatis, I I. Sphynnice,id efi,ars diuinandiex pulfu,hiipriZ- cipue cotitinetttr regulu. i.Medici potifftmttm obferUiint figna a pulfu ^ vrina. Nam vitalis facultatis robur omnium optime cognofcitur cx pulfa- tioncartcria; adcarpumicaenim pattc cuni homo lit excarnis pulfationis ditfercntia mclius cognolcuur;& »gri iltapattcm facilius,quam aliam quamuis.tcrunt a McJico conttecVaii.V- rinara quod attinct,illa cft fccundaeconcoftionis.qua: fit in hc- patc,excrementum,& idco coftionis aut ciuditatis quatuot hu- morum fidelis e)f niintixi. Ex vnrits petunturceriiorafi^nadta- gnoJlica;apulfu certiora pro«ni^fiica.\\l\s moibi fpccies,caufa,S: tcmpus digi>otcitut:his pra;uidemus, fitne mpriturus argcr , an conualitutus.Rm-fu'; pattium naturaliumafFt(flus,& quotquo. funiin g'.-ncrc vcnofo,cx vrinisvcriiis deprchenduntur ; vita- lium vero.fcu fpititalium paitium .iffccTius, artcria: pulfationc. i.Pulfns nontantitmrebu^ contra nattira,vt morbo i^' fymptom.t- te.fedetittm re Im natuntlibu, ^ non-naturaUbm miitatur : na- iuraUbui , vt litats, fexu,temperamentc;non-naturaLibtu,vt anni confiitut;one,ahmento,exercitatione,perturbatio»ibus. Viri cnim velocior cftpulfusquimmulicris.iuuenilquam fcnis , biliofi fjuam pituitoli,x-ltate quim hyemc.Exetcitio quoquc pcopter robore languidus eJifobeLes faeu tatit imbeciUn.. 6. Dftrus pulju. eft a refrigerntione immodicd-.autficcdmoUu indicat arterit. hu miditate.-j.Vidfm magnu^,ceier,^ creb.r caLorem magnum indi- eat:paruus,dehilis,^ tariius contia.%. /T^quaits pulfta eji natu- ralu:iusiqi<.ilv,graue maluni indica\^.FuifM defeiens extrcrntm facHliatu c.ifum fignificat : intermttens, que quiefcit dtHttm,eo periculofior efi. Et ira quidcm te habec Spliygm cc gcner.ilis: fpccialcm vidc in H)*i;icina& Thcrapcutca.Vtramq; omni- um accutatillime poit Galenum ttadidit Sttu hius. III. Dittinatio M.edicoru7n ex rejfiratione fit >«.V- ta hui reiaiias. - ■ • ' ■ 1. Rejpimt 0 eff pulfut ajfinis. ^lnaloga fiquidcmeft diaflolc infpiratioiii.fyltole expir jtioni, i. Kefpiraio cji optn facultatii animaiisipulfaiio , vitults. 3, int.ruailo Vniui refpirationis cor quinQuies pulf.tt.^. Refpiratio moder.ita ol^cndit bonam tcmpc- iiznv.fi^equens i^/'.i>'«imam. Ima pti- miitnedia,mcdia;,fumma recti.rregi')nis affcftuspofitnmum declatantur. 3. /» vrina tonfiderantur color , confijlentia , odor, quantitas,^ contentn.Colons diff^rcntia; funt fexialbus , palli- dus,rufus,flauus,tubct,nigcr. Qjaorummutatio contingit mul- tis modis^ncmpc a cibo,potu,tcxu,£etat'.,lomno & vigilia,ex- ercitio & quicte.CoK/;/Zfn/(«,feu hypoffafi.^jclt ciatra , mcdio- cris,tenuis.O'/j;/e»/.Nam pucri& fcnis vrina variati& huius,proptcr natu» ta: & caloiis iinbecillitatcm,vrinactl crudj,tenuis,& alba : bi- liofi coloiatioreft vrina quim pituitofi , viriquam mulicris: ' pituitoli veto craliior cft quam bilioti , mulicris quam viti, , pucri quam iuucnis. 6. (><»* .s/t;» cruditatis cfV nuntia.&fa- cultitis concoftcicis imbccillitatcm indicat :/i;?// J«* lotiopermifcen/UT,viorhum prsdunt.lt^i v.g.carunculi docent te- ncs cxulcctatos ;fubfidcnics arcna; fubclTc calculum indicant; n albx.in vetica:fi rubrx,in icnibus, V. Scittomanti», Medicina? Seek. I. Cap. V. & V I. 551 lia;lintr;i- iman- linca- V, Sc4toma>itLi,id eJf,diuinMio ex ftcihits,ita fi habet. I . Tn alui froliiwe, quemailnuiJHm m vritta, conpdcrart dtbent fub!l*nitM, luamiraf (y qu, Ihas. S«v/?^««/.i;(itnc mollis *n dii- ra.liquidi an ficci.. (^unnttoi: : fitnc mulr.i an i>aiici, Siuxlita<: {\me alba,nif;n,flaiu : itcin an fu.-iuc ok-at vcl grauc : dcniquc anfitalieuis tcbus,vcflatibus&vciinibus,pcrnii(la.i. !.«.•..( •bi- U alut ex- reiiiei:tum debct cjfc moHe, vt mel comf.%HHm,^ che- reni,/~ubruf:im;.tJJ!imp'is a[iment:spro,\r:ioni rcffondens.li quod habct confiftcnciam duram,vcl liquidam ,vcl alicno coloic, albo,viriJi,rubro,tinAum cft, quoj paucum vcl mulcum.quoii habet partes dirtfa;"ias,minimc4uc coliincntcs,cft conti.i na- turam. 3. Deitcvows nign , in morbi ptincipio fcmpcr funt ma c i in ftatUjpollunt elll- critica- : .i.'rd>W.ir/4,qu,v Iplcndcnt vti piyjfcmpcr lunt funcft.r : wr//''c/crfj-, varios aftc*il:us inul- lofque prauos liumorcs indlcinf.infynitcrputids., crudiutcm & inflgncm putredincmarguunt : lujuali ;y ttquffi. , pr.xfcr- tim in motbis acutis, mal.x ■.Jpnmrfti, fimilitcr. 4. Periculoftm ejl , fi aluui flu.^t iirca fcnfum Qr vtlnntatem Agri. Hoc cnim proftratas vircs arguit. V I. Hidromantia,id eJi,dtuinatio ex fudoribMs , efi eiufmodi. t. Vt jlefeus primi, lotium fecunde , «V;» fudor tertii concoBio- nis eji cxcrementum. Proindc vt ftcrcus affedus prim.-c rcgio- nis certoindicat,viinafccundx,ita fudor ccrtia:.!. Swf/cr .-m & craflum, vifcidum & fciabi- lem: a ci^uanatue^va mulcuin& paucum : a qualitate,m ftigi- dum & calidum,falfum & dulcem,d'.-niquc flauum, rubrura, & viridcm. j.S«:c. R E G V L i«. I. Afedicamentum agit vi forms, fus, fnhUan- tialis , fed mediante facultate feu qualitate fua. Meduamentit funt , qu.v infit.l vi corpus humanum a fiatu non-natuiali immiitant,fcu illud akcrant. Alimi.'nea font iCjua: acorpoie nortio aheiantur ,&: in fubiUntiam coiporis con- ucttuntur , fcu pcrfcctc ei alfimilantur. rv »<«a funt, qux non folumcoipusalterant a ftatu natuiali , fed ctiaui (ubllantiam cius corruinpunt, & colorem natiuum eucrtunt. Quare a na- tur.i nuttimentorum pluiimum difcrcpant vencna ; & inter alimenta & vcncna media quajammodo funt medicamenta. Porro alinicnta funt autalimeiua tantiim , qax nulla mani- fcfta qualitatc corpus altorant : aut alimcnta mcdicamcnto- i'i , c]ua- corpus altcrant , & alias dicuntur medicamenta ali- jnentola. M'-t3ic.im?. 1 1. Medicamemum agit viform£.fudifHbflantialts,fed tumvc.->g,r. mediamefacHltatefeu ^uaUtatefua. Omniainftrumenta, tjuibusars medica vcitur.fiue ad cu- jandam , fuie ad fanitatem humani corporis conferuandam, Cah triplici gtncre com|>rchcnduiKur,di«:a, medicamemo , &: chirurgia. Diaeta pendet ab alimentis iquibus hoe eft commu- nc cuna medicamcncis.quod cflRcacia a_:;endi qualitati, vc cau- fa; proximi ; formx.vt caufa: icmor.x debctur. Hinc in quoli- bct alimento & medictmcnto tot facultatcs funt,quod aduerfa: aftionum caufv:cum facukas fit caufa proxima aftionum. In- funt auc;m qualit.itcs,quibus agunt alimenca & mcdicamcnta, vel aftu,vel potentia. .Iciii ; quando id ipfum quodefle dicun- tur, nui-.c funt : vt aqui eft frigida.Po/e«f'/7 ; quando id ip(um, quod eflc dicuncur,nondum func, fed pollunt cuadcre.fi cxhi- beantur vel admoueantur corpori nol^ro, leuiter immutaca, a corporis calore: icapiperdicicur calidum,lai5lucafrigida, licct aLtu talia non (inc. III. Ex ejfectihusmedicamentorum,quatHor ibforuin facultates deprehenduntHr. Cum faculcates medicamentorum finc proximx omnium aftionum caufv , ex elfeAlbus mcrico incelliguncur & diftin- guuncur. E>f cffcdibus auccm quacuor faculcaces mcdicamen- corum dcprchenduncur, quarumalix temperamencum , alix fonnam fubftancialcm conlcquuncur. Illxdicuncur faculcaces huc qualicaces manifeft.x, quia opcrationum caufx euidentes func; h.v,occulc.x,quia fluunc.i tota lubftancia.Priores ills cx 'cfFcduum ordinc &diftcrcncia, vc a cemperamenco proma- nanc,criplices elic deprchenduntur.nimirum priinar, fecund.x, & teni.x. I V- Medicamentafimt temperata,vel intemperata. MfJicamc- t.i,al>nien- t.i,&vcne. rac)iii dif._ fctast. Difftn ti fjcult a^ in med meniii Faeii fcciu Med!( tnenti Mcdicamenca cum flnt compofica cx calido, frigido, humi- P^''*''' do,& liccoiiilquc vcl .xqualicer conctmpcracis, ica vc vna qua- Hras alccram iiou exccdac,vel inxqualiccr ccmpcratis, vbi vna auc dux c.xceras vjncunc ; cum , inquani , tncdicamenta ita fe habcanc, rcfte ali.-i.dicuntar clfe rempcrata , alia inccmpcraca. Ti )!>i>ertita (\.im ^ qu.T aftumpca vci admoca corpori liiuTiano ccmperaco calorcm auc n..curalem eius humidicaccm nec au- gcnt , ncc minuunt , ac proindc quantum ad fenlum fimillbus qualicacibus pr.Edita func. Vecum alia cemperata dicuntur in omnibus qualitacibus,vto'eum,cera:alia in caiiditatc & frigi- tace ccmpcraca (unt,qu.x manifcftc hume£lanc,vc glycyrrhiza; vclexflccanc,\t mailiche:a!ia concra in ficcicacc & humidicatc funt temperaca,qu.x calctaciunt.vt femen lini, vel refrigeranr, vt fempcruiuum. irit.mjferatn inedir.zmerta funt , qux afilini- ca aut admota corpori humano temperaco, calorcm aut humi- ditaccmeius .augcnt vcl minuunt.Quod autemauget calidita- tem corpocis temperati , calidum ; quod minuic , frigidum} quod auget humidicacem , hiiniidum ; quod minuic , medica- mcncum liccum vocacur. Proinde nicdicamcncum incempera- cum eric qu.idruplcx , & quMunrfticu.tiHei pims., qux affimi- ficut lancur virtucibus clcmt.ncorum , & mixcioncm confcquuncur : f ''''''' fcil. calidicas,trigidicas, iliunidicas, ficcicas. Hic prima de- bccut actio, V. Secundd ^ualitates ,fiuefacultates , dicuntur, ^ud a primif promanant , & aEiiones pri^narumconjequuntnr., E.X fimiliccr cx effe6libus fuis numerancur,& pra:clpue func h.vcmoIlicns,indurans ; intendens,rtlaxans ; rarefaciens,con- dcnfans ; incraflans,atccnuans ; incidens icddens vifcidum ; at- crahcns , repellcns ; vafaapericns,& occliidens , hue adftrin- gens ; obllrucliioncs coUens &: infarciens ;decer2cns,& obli- iiens ; aggluclnans , exulcerans ; exaipcrans , leuigans ; eua- cuans,re"plens;dolorciTi lenicns & icricans ; flacus difcuciens, & gencrans ; m?cutans fiue concoqucns, fic pucref.'cicns &c. Et ica quidem cx effeftlbus fuis numerancur. Alias in du.rs claf- fes diftinguuncur. In pnmn cLJJe (unt,qux afficiunc cocum corpus : vc jys^iv , ue^Sit : ir.KTn , «7,5*71» &c. In fecund» clajfe func color,odor,fapor,duiicies,in3llicies &c. V I. Ttirtii& faculttites determinatum memhrum, aut materiam rcfficiunt. H.X aliis dicLincur qualit.ucs & faculcaces parciculares ; & medi.x quodammodo natuix videncur incer faculcaces fecun- das & quarcas .1 coca fubftantia, Fernelius tamcn,aliique plu- rcs , tres tanciim mcdicamencorum facultaces confticuunc , & has vcl ad fccundas , vel ad qiurcas rcferunc. Verum quia fi modum agendi refpicias, euidcntibus qualitatibus admimcra- vi poflunc ; fi mattriain in quam agunc,magis occulcis mcrito ab vtriufquc dil^inguuntur,&: appeilancur mcdixqualicaces fi- ue faculcaccs. Eiufmodi faculciccs funt dupticcs. Abn. cnim refpiciuut contcnta : vt funt faculcaces cxcicanccs aut compri- mcntcs lac vel fcmen,mouences vrinam vel menics &c , «/»'* refpiciunt parces contincnccs.vnde medicamencadicuncur cc- phalica,cardiaca,hepatic3; fplenetica,l)cchica &c. Vll. §>*'*r Medicin^ Sed. I. Cap. VI. 55 5 :J|- «ne-' ex fub- V 1 1- ^Haru facnltates ttgmt occKlta ratlone, vel pcr Mottifn locatem,vel per tranfmutittioncm Jiiie alterationem Miqunm. Qnarta: medicamentoium facultates non piomanant a icmpcramcnto, vt primxincque a materia pcifiisi primis qua- litatibus, vt fccunda; & tcitia; : fcd immediatc a tot.-' fubllantia & foraia fubftantiali. Agunt hx non cuidenti modo, vt fupc- piorcs,' fcd occulta ratione, exttinfccus vcl intrinfccus , in bonum aut in raaium , vel per motum aliqucm localcm , vel per tranfmut.uionera. Permotum localem triplicitcr: •vclitii- ncndo reprimendoque ea qua; pra;ter naturaiii niouentur, vt attites brachio «alligatus conceptum rctinct , fimus porcinus fanguinem fiftit : ■ufi/expellendo.vt lapis bezoar vcncnum cx- peltit: ■Wfiattrahendo, vcfcorpius, vipcra, mus fuis propriis vencnis fuccurrunt. Ter tranfmatationem, (mn zhcLinoncm, agunt,qu.v ccrtas humani corporis partesrefpiciunt , eafque totius fublbntia; limilitudine vel iuuant , vcl K\-dunj.Ita faluia capiti,pulmo vulpis pulmonibus , fmaragdus & os dc corde cerui cordi , &c. conferunt. Proinde fub hoc genere comprc- iiendunturomniacephalica, cardiaca,fiomachica,&:c. itcmqua: ccrtis morbis conueniunr,vt pceonia,vifcus quercinus,cranium hominiscpilepfif, ftercus canis, anginxicinis Ieporis,caIcuIo-, cercbrui» Icporis, tremori. Verum totius fubllantia; contra- rietate, (iue ««7i7reS«'«,cantharides,velicam,Iepus marinuspul- mones cxulcerat , argcntum viuum dentibus & ncruis cft in- tcnlum. VIII. Gradui eorumcjue manjiones omnibrn qttidem medicamentortim facultatibm competunt , pra- cipue tamen fecundis & tertiis. Nam omnium calidorum , frigidorum , huiivdovum , & flc- corum,non ell vnavis,aut .xque vaiida facultas,fedaliamagis, aliaminus non alterant. Pioinde cxrcceflu atempcrato, ^«ii- tior gradiu , fme ordines, fmgulos, medicamentorum faculta- tibus medici alTignarunt^prout illi paulo ante fuerunt definiti. Vcriimcilm in fmgulis gradibus intenlla & remilfio llt,& fitis magna latitudo: cum omnia primo aut fecundo, Scc. gradu ca- lida aut fiigida, non a;que nos calefaciant aut rcfrigercnt:igi- tur medicieamlatitudinem in tres m*nfior>es, fmc partes, diui- ferunt: fcil. in principium,medium , & finem. Nam qux in cu- iufque gradus principio funt,rcmi(fius ; qua; in medio, vehe- mcntiuS,qua: in fine^vehementiffime agunt. Et hiquidemgra- dus , eorumque manfiones , confiderantur quldcm in cxteris quoque medicamentorum facultatibus:verumeuidenti{lirac in prirais deprehenduntur , qux funt caufa fecundaruni & tertia- rum : licet in calidis & frigidis magis accuracc,quam in ficds, & in his omnibus magis,quam in humidis. I X. Modui fubflanti& medicamenti triplex efl. Nam medicamenta alia dicuntur tenuis efleniia: , aut fub- ftantia;,aliacrafl"oe,aIiamediQcris. Tenuii /»tfm, oritur cx primarumqualitatum manifeftis cfFeiftibus , vti funt congclacio , condenfatio, refolutiOjCmoIlitio, combuftibile &: incombuftibilc , durabile & indurabile, color, odor, fonus, fa- por,duritics,molIicics,&c. His Auerrocs addit confidcrationem Joci , regionis , tcmporis, & naturalium operationum. Ex his omnibus ifumitutaliqua coniecluradc tcmperamcnco mcdica- menti : & cx plerifque inccrta & dubia.prjterquam cx fapore. Sapor cn\m eft qualitas ottaexficco terreo , dilutoaqueo hu- more, actionc caloris in mixto, detcrminante torma fubftan- tiali. Proindc diftinguuntur fapores pro varia mixtioiie humi- di cumficco.per diuerfam aftionemcaloris. Vnde alij calidi,vc ' acris, amarus, falfus: alijfrigidijVt acidus,acerbus,auftcrus:alij temperaci, vcpinguis, infipidus,dulcis. Deinde ex tribus , um calidis quam frigidls & temperatis,prior femper tenuioris iub- ftantix eft : fecundus, eius refpeftu,tenuioris',tercius,vtriufque comparatione,tancummediocris:itaacris lapor tenuis fubftan- ti3:,eft,amarus terrenas & crafTxXalfus mediocris.Itaque tutilfi- mum eft, vt medicus vires medicamentorum ex faporibus in- daget: verum ita, vt antc omnia naturalcm faporem cuiufque medicamcnti ab afcititio diftinguat,itemque fim.plicem a com- pofito. Cogniti» dg medfcamentorum viribin , per experienliam oritar ex manifeftis medicamentorum effc<3»bus. In cffedu Tem, III. PrjtparatJi mcfJica- autcm producendo tria confidcrantur. t.Efliciens, i.e. niedic'' mentuin,quod cxplorirc dtfbcmus. i.SubieHum lorpm, fiuc pa' licns.in quo cxplorainus. i..\loJns ct mpufijt^e ngendi. Q{\od ix.' tinct ad mcdicamcncum,quod explorare debemus, ilhulomu' qualitate alicna, fcu afcititia,aut accidcntaria,libcrum tflc dc- bct,&luiitantum facultarc .agcrc.SubicClura corpus cft hunia- num,vel alicuius bcftix'. Nam quam vim in hominc,caiideni in alio animali nonncccfl"ariofortitur , licct in bcftiis intcrduin &>:primcntum fiat. Ec corpus humanum, aquo prxcipuum iu- dicanda; facultatis cxpcrimcntum fumitur,cft fanum vcl a:- grum: & fanum.aliud tempcramcntum , aliud intempcratum: .Ygrum,aliud fimplici,aliud compofita tcmpcrie laborat. Tan- dcmin cxploraniis virlbus mcdicamcncorum obfcruandus cft modus tempufque ai^cndi. Non cnim omnia vno codcmquc modo fempcr agunt , fcd nonnulla alitcr initio, quando appli- cantur, dcindc alitcr, pollquam applicata func : nonnulla vcro indc aprincipio ad finem vno codcmqiic modo fcmpci- a<»unt, id cft, calefaciunt, rcfrigcrant, &c. X. Prttparatio medicamenti duo reejulrit. Et frimo quidcm oportct diftingucre intcr niedicamcnta fimplicia &compolitaNam pr.cparatio ilmplicium aliacfttan- tuni line mixtionc , alia in mixtione , feu propter mixtionem. Vtraquc prxfupponic omnium fimplicium , qux pr.T;paranda func, cxa£i:amcognitionem,itcm elFcduum, omniumquc opc- rationum naturalium. Vcrtim pr.x-tcr h.rc pr.xparacio compo- fitorum exigit , vt non lohimpropottioncm omnium faculta- tura & eff"eftuum cognofcamus, fcd ctiam, il ficri qKcat,omncs mixiurarum raciones;quld,quantum,& quale oriatur,fi hoc cum illo coniungaturjiiemquc fernicntationum vircs. Deinde moii pr.rparationum funt varij : ex quibus alij funt communcs & vfitati,alij chyraici. lHi ccrto numcro dcfiniti nonfunc, veriiin praxipui cxiltimancur intufio fiuc maccratio, clixario, affatio, vftio, calcinacio, liquatio,diflolutio,triturafiue puluerifatio,& leuigatio. Adduntur his exprcflio, percolatio,defpumatio, pu- trefaiftio, extractio, humc£tatio,cxficcatio,fe£lio &c. Chymicc prxparationes magis eflicaces funt, magifque laboriofx & in- geniofx, vt fiuit verba Duncani lib.^. de therapeutica c.\ r. E)e huiufmodi prxparationibus vide infra Pharmacopoe- ticam. X I. Dofis yf?ue etuantitas , cuiufque medicamenti , in ^^*"' '""" / ^ ]• ■ jL. n- • dicaitientov humano corpore medin &tatu cr conjtttutionts , j„„,_ ex facultatis- ipftus ordine fltie vehe- mentia dcprehenditur- Qua? cnim pari ordine funt , eadcmque vehementia agiint, pari menfuri , fiue dofi , ftatuuntur : qux difpari modo agunt, difpari dofi. Verum in akeiantibus pocifllmum , pro magni- tudinc fitiique partis affcftx, dofis augenda minuendaqueerit. Simplicia mcdicamenta , vbi pcr fc fatisfaciunt opcribus effi- ciendis,nullum pcculiarc artificium requirunt.Vcrumquiaper fc plerumque minusidonea funr, vt id prxflcnt,quod intentio mcdicarcquirit , ars aliqua ^«5t<^i(0TH(i)ixi neccflaria videtur; qux Jvel in debita prxparacion'; , vcl in Icgitima limplicium compofitione,veI in vtraque confiftat: vt ait Duncanus lib.^.dt therapeutica e. %. Hanc arteminfra dclineatama nobis vidc. De dofibus vide paulo poft Rulandum. XII. Medicamenta fimplicia fumnmur ex mine- raisbi-u^ vegetabilibits, & animalibtts. Sub mineralibus continentur hoc loco non folum foflilia, Medlcam!- ta rimplicia vnd« fu- nian«uf-S fcd etiam aqux thcrmales, & omnia mixtainanimata,conten- ta terra & aquis. Sub vtgetabilihus continentur omncs ftirpes, fiue plant.-c, nimirum gcrbx, fuffruticcs, tniticcs,arborcs;eo- riunque partes , vt funt radices, rami, Iigna,corticcs, ftipitcs, furculi, folia, florcs,femina,fruclu>,f"ccijiquorcs,gummi,refi- nx, olea &c. Sub animalibtu contineniur animalia tota,vt lum- brici , cantarides , cancri , hirundincs &c. illorumque par- tes & cxcrcmcnta, veluti pingucdines, adipcs , medullx, of- fa humana , coagulum , cor, & ccrcbrum Icporis; earo & lapidcs cancroruni , cornu & fanguis ccrui,tunicx ventri- culorum galliiix , lac, oua , mcl , tcra , fcl, vrina, ftercus c.n>rinuin"&c. Dc his apud lacokum Syluium eik wiimodx tabella. Medicamcnta fumuntur ex i.Plantrs,& haruin f Radice Surculis Cotticibus pavtibus fimila- J Floribus Foliis Succis ribus , & diffi- ^ Scipitc Fruftibus Liquorlbus inilaribus V Ramis Scminibus Refinis Gummis. ^Vulpc Limacibus Oftreis z.Animali- ) Hirundinc Cicadis Buccinis Cantharidibus Purpuris ^ Canctis l.umbricis,T!nc.i. Aaa j . Orgamci», buscocis \ Motacilla (.Galcrita 554 Encyclop^dte Lib. XX VII. 0m(^ CC. poncndo li bus a jiinu- perx, ^ - . - J milanbus, vr Pingucdinc,Adipc,Ccrcbro Lepons, I Medull.i, OlTcDcntc, Coagulo,La(fbe,&eius par- tibus,Sanguine„Tunica intcriia vcntriculi, Vn- ' rriiihus capVarum, afinorum, Cornu ctrui^Vnicor- Inis, Giutino Tauri, Senefta Scrpentis. ^Steicor^ Canum CBubulo 4, Animaliam ,' FcUe Luporum, S Caprino eycrenientis. I Vrina Puerorum. ^ CCoJumbino^ ' '^Sorde, Pills Sudore Saliua Lana Succida, «• .Ceu ejcrcmentis, vt Ouis, Cera, Laiftc. ■^ f Marinif, vt Salibus & eius partibus, Adarce,Spon- I gia, Alcyonio, Nitio,Arphalto. 6. Terrcis | 'TtrrA multifHd. corpo- < Laf.dibit^ : vt pumice, lafpide, Iudaico,Smaragdo, ribus I Pyrite, Sapliyro, Gagatc, Hxmatite. I M:tiiUicis\vt SaIlhus,Nitris fofTitiis.Auripigmen- 1 to, Sandracha, Sulplmre, Cadmia,Litargyro,Clial- Lciti, Auro, Aigento, &c. & liorum partibus. Horum omniumfingulorumque vircs, vitiumqi gradus^quan^ tumfieri queat,mcdico cognofccnda: funt & obferuandx: ob- f^ruatis iis , qua: limplicium vircs augent minuiintque ; qualia fiint regio,tellus,cultuta,& fitus loci rbi proueniunt,itemtem- pus coileilionis,*: itas,tandcm prrpaiatio. Nani locus & re- g'o calidi, {icca, calidiora.acrioraque fcmpcr producit. Deindc pianta: plantarumquc partes meliores lumputantur,cumfucco maturo probequc concoc^o turgc.itcs funr.Vcrunialio tcmpo- re iplx plant,-c,alio fiotcs,a!io fcminapertcfla finir. Lt alia ra- tio in plantis adliuc virentibus,alia in (iccis aridifijue cll Prx- tf rca plurimum potcllpra^paratio mcdicamenti. XIII. Tres fnnt caiifi compoJttiom< rnedicarnento- rum ; puta morhorHrn , itemcjue canfarnm & frnptoma- tum diiicrftm ; ipfa pars affe&a Ai;kf ijroe femper in promptu habea- mus:qiialiafunt theriaca, diacatholicon, acetum fcilliticum,'& fimilia, qux variis vfibus feiuiunt,& intciuioni noftrx promp te fatisfaciunt. XIV. De Modo vompoftioni^ wedicamtntornm fint hx reguliz. 1 . In compofitione msdicamtntorum ■vna pars frinripalis efi radix ^ dormcilium curationis , qu£per (imilitudinem bafis dici- tur. Vt cium in xdificio baiis eft, cui totum aedificiuni fuper- flcuicur: Mo « w poi iiii mt :«• I me). Medicina! Se61:. I. Cap.VI. 555 ftruitur : ita in compofuis mGdicamentisbafiseftpars illaprx- cipua,i]Uim cuccr v omiies rpcrtanc. i. Bafis alin e]} fimpltx. alia comp-fn» : (\\ix Juo diuerlis modis dicuntur. Nam (Im- plcx bafis cft: , cvaxvcl vmuTi vlum pr.Tftat , liccc cx pluribus fimplicibus , ciufdem facultatis , conipofita fit, vt in elctluario Diatrion-pipcreon : w/, qux vno /implici mcdicamench con- ftit , vc aloe in hier ^ picca. Iti crt;o b.ins compolita ciic , vcl C[\ix plurcs vfus pr.ertat , vel t]u.v ex pluiibus limplicibus elt compolita. ;. A b.ifi plerumi^uc tota c-mpofiiio dcmminatur, jy ex h.tfifiieult.iSyfacuiiatif,juegriii{u4^iicftit<3t;tntncdt- tiwiftui tjlimatur. 4. Itt compvfitis medic.xmentif pnttr bnfin fotijftmum corifiiierntnur , corrigenii.t , dirigenti.i , ^ conferuan- tia. Qiiorum proportio mcdico in compofitione obfcruanda cric Nam mcdici eft in compolicione medicamencorum omncm inx-qualitaccm collcrc , & mcdicamcntum niorbo partiquc afFe;l.r , aut fanitaci conferuand.r accommodare. Itaquc fi vis bafeos ignaua, dcbilis , & tarda lit , aut in ma- teria rainus eflicaci , extimulantibus & .icuentibus corngi/w. , Sub acuentibus concinentur corroborancia , qua: virtutem medicamenti tenuis fubftanci.i; in vnum cogunt , augenc , & guali conccncLant. Appropriata vero parti aifcrt.-c , vel iu lanitatc conlcruand.r , rcdditur balis dircctiuis , Ccn .liriiren- tibtef:i.u.h quibus comprehenduntur non folum , qu.-E fami- liaritate fubftantia: parti conueniunc , fedeciam qu:c via'; du- ^iitquc aperiunt, liumores prxpavant: & concoquunt. Hxc omnia, vt melius componantur & agant , alia nonnullarc- <]uitunc , qu£ cordgentia & dirigentia affigunt bali , vcl qu.v forraam idoncam toti compolito attribuunc. Et his ipfis mc- dicaracnta conferiinnnir. ^.iiodm compcnendi conftnt ratiom i=p txptrientid. 6.1n compofi' om duo np'imis attendc det funtipatz bafis proportio fiuc ca fimplex, fiue compofita fueric : Sc c.rce- foriim iugredicncium proporcio ad balin. Nam ex debic.i lim- pliciuni proportione tota compofitionis racio dcpendct. 7- Dofisyfiue delerminita qtnntitas hafis , dtpendet ex iffius facultfiHi veheme»tJii. Nam fi balis fit robufta , vt fcammo- nium,auc opiuni , de ea niinorc.Ti quancicaccm iii compofi- tione fumiraus : fi dcbilis, vc calHa , rofa , maiorcm ; fi me- diocriijVt agaricus, lacca, mcdiara. Sej & dofis variacur pro nacura X"gri , magnitudinc , fcnfu , ficu, & dignitate par- cis affedx , ite'mquc aclionis celcritate aut tarditatc. 8. Com~ fofitos iafis, pro coiiiponcntium raticne muttismodis-varittur. $. Cemmifcentur medtcamenta fecunditm qualitatcs prinins, fecundas , tertias , aut qtiartas. Secundum primas autcm , quando in vno fimplici non datur gradus, quem cupimus, fed vel remifllor , vel intenfior : vt (\ opus fit medicamcnto cali- do in fecundo gradu , & nullum detur firaplex tale , fod vcl calidum , vel frigidum gradu primo , & calidum in tcrtio gradu, dubitatur non folum, ex quibus componi debeat ca- lidum fecundo gradu , fed etiaradedofi fingulorum. N.mi de proporcione ordinum , fiuc graduum ,■ in alcerancibus non confenciunc medici. TucifTime aucem confticuuntur gradus alterantium , cx etFeiTtribus feufui euidentibus , vc parccs (iue gradus xquales confticuancur , & aqua oinnium partium di- ftancia. Ica namque mcdicamencum temperamentum, xqualcs paxtes caloris & frigoris , humiditatis & ficcitacis habcc. Ni- mirum, fi fummus gradus fic quatuorpartium in tempCratis , etunt dux partes calocis , totidcm fri^oris. Si duodccim , fex caloris , totidem frigoris. In intemperatis vero tantum viniis contrarij fempercorrumpi debet , quantum alterius gc- neratur. PfoTnde calidum in primo gradu dicitur , quia vno gradu viitcic tempcricum : iii fccundo, quia duobus : in tertio, tribus : in quarto , quatuor. Vt igitar intelligatur in quoli- tet gradu , quot partcs vttiufque conrtarij finc, nimirumca- lidi auc frigidi: primo a tocagraduumlacicudine, fcilicetqua- tuor, auferacur numcrus appellacionis propofiti gradus. Dcin- de dimidium relitfi numeri add;««r numero dati gradiis , & ptodcuntpartes qualitatis pr.^-dtjminancis :alcerum relidi di- jtjidiimi , cricquancicas, parcis^lceriusconcrarij in mixto. Ica calidum in primo gradu parpi-s ly caloris z\ frigoris habct. Calidum in fccundo gradu tres partcs caloris, vnam frigoris. Calidum in tcrtio gradu , partes caloris i\. frigoris f. Ca!i- dum in quarto gradu , omnes quacuor parccs caloris , nullam fcigoris. Qux eft ratio in gradibus , cadem cciam in fiiigu- lorum graduum manfionibus. Ica calidum in prima manlio- ne primi gradus habec parces ij. caloris, frlgoris li. in fe- eunda manfione fecundi gradus parces caloris 17. frigoris 1 \, &c. Nam vc in compoficormn , ica in fimpliciiim parcibus in- tenfum intcndit remiflum , & rcmifium remiccic intenlum ad medium vtriulque. Proindc gradus in femifles, manlioncs in fexcantes gtaduum diuiduntur. Ex hac ratione non erit difficile determinare proportioncm fimplicium in conipofi- tis,^ qualitatem, qualitatifque giadum. 10. Componimtttr flura (imflicia vel etufdern facuhatis, v,l contrari&; item vet eiufdem gradus , ■vel diuerfi. Quando plura vnius & eiufdem facultatis & gridus componuntur , nccefTe cft & compoficum ciufdem tam facultatis quam gradus efle. Verum vbi compo- nuntur plura eiufdem facultatis, f(;d gradiis diuerfi ; vt pipcr caliduin in tertio gradu, & fpica calida iji primo gradu, remif- fum rcmittit intenfum, & intcnfum intcndit remiflrim ad rac- dium vtriiifquc, oriturque compofituni in tccundo gradu cali- dum. Q^iando vcro plura mifcencur concrari.r qualitacis , (Id giadus ciufdcm, vt rofa & fpica, oritur tc)npcracuin. Sin gra- du.s diueifi , vt tofa &. piper , compoficum fcdiicitur ad mediuu» vtritilquc, fcilicct ad calidura in primo gradu. ^udcm cft la tio in manlionlbus. Nam calidum in prim.i raanlione prinii giadus, rcducit frigidum in tcrtiamanfione terti| gr.tdus , ad liigidum in prim.i raanfionc fccundi , ad cilidum in tcrtia manlione primi : idcm reducit .ad primum gradura pcrfc- i^um Venira in Iiis quantitas omniumcomponcntium.vqu;;- lis eflc debet ; i\ in.vqualis , pro fuo augmcnto, & dccrcmcmo cuiufquc , qualicas eiufdcm in compolito augctur & rauuiitur. 1 1 . Mcdxi ejl tion folitm viri s medicitmrnlirum, viriumaue t;ra^ iit(t digmfcerc,fed eixni vires niodoftj; ftrme> tationis .'N.mt qu;f liacTcnus diximus , ca locum liabcnt in compofitis ance tcr- mcncationcm,qu.iuidiu vircs fimplicium inccgrrc adhuc func. Poft fctmcntationcm aucem noua & occulca vis emecic. Oricur ai,item leriTnncallo ex mucua limi'licium alcer.icione, ab ignc , vapore, acie, putrcfadionc, & fimilibus. 1 1 . §lu£ rfi ratio in . i^ mis q:t.tlitjitihtti , cid.m ■jUOijitc in fecundis rertiif- quc. VcrUm cum fcciindx, cercixque viribus primarum dun- taxat aganci neccffe elt conccmper.acis fimplicium primisqua- litacibu; , in compofitis fccundas, &ccrtias vnafimilique ra- tionc altcrari. Proinde to;a, compolitionis ratio mcdicamen- torum tccundum qualitates fccundas,tertiafque,pendct .i coin- poficionc &: affcLtibus primarum. i ?. Purgantia mifcentur variis modi : primiim fimilia fimilibus, nimirum lcnientia Icnicncibus, mcdiocria mediocribus, vehemenria vchcmen- cibus: deinde ditfimilia diflimilibus.vt leniencia medlocrlbus, auc vehrmencibus , nicdiocria vchcmentibus. Qiiando fimilia flmilibus mifccntur,&: alccrum akerius aclioncm promouec, tocius compofiti quantitas nunquam cxcedat iuftam corum itofin. tantum enim dccuiufquc dofi detrahendum eft ,quan- tum reliquorum quanticicc liipplecur. Venim racionemlu- berc oportct taculcacis , qu.c nobis raaximc nccciraria elf : ve- luti , fx maxime neccflacia fit taculcas bilein purgans, & mif- ceatur rhabarbarum cum agarico, compofici quantitas non exccd.u duas dtachmas , qu.c vtriufquc dofis eft : vcrum maior pars in compofito fic rhabarbari; minoragarici. Quan- do componunturpurgantia, quorumvnum altcrius aft^onem impcdit, vt caflla cum hieri , femper augendaeritcompofi- ti dofis. Qiiando lenicntia mcdlocribus , aut validis mifcen- tur, vtriufque ea dofis fic,qu.e tcp.iratim. Vbi valida rae- diocribue, vc vires mediocrium acuanc , mediocrium dofis fit vficaca , vchementium minor : fin pari racione purgare de- beanc , au':;eacur mediocrium quantitas fupra partis debitx proportioncm. Verum in his omnibus cautio adhibenda cfl , vt perpcndamus, qux inanifcfta, qu.x occult.i viagant. Nam tutius cft multo pUua inifcere , qua- manifcfta , quam qu.e occulca quabcate agunc. 14. Cum in omni compofitione , bafis , fi iion qrantittis , faltetn vis fiimma iffe debeat, cum h:ifi nuntjuam mifcenJa trunt vehrmentiora maiori dofi. Pro- porcio autcni bafis , &: cxterorum ingredicntium , cx bafis vchemcncia & dcbilicatc .xftimatur , habita rarione morbi, partitque fan.r aut affedx. Nam (i bafis vehemens fuerit , vt opium , de ca minorem quancic.accnifumimus; fi debilis, mul- 10 maiorcm quam crterorum. Dcindc vbi bafis vna fim- ple'xque eft , plus in compofitione requiritur ; vbi ex diucr- (is compofita, fingulorum miniis. Prxterea qux partcm af- fcrtam fimul alterant & conoborant, aut longe penccrare, &: in profundum agerc debenc, auc quoruin vis cito facile- que difroluicut ; maiori quantitate fcmpcr fumuntur: contra minore, vbi partcm afrei.T:am tantumaltcrant , aut in fupcr- ficicm tantum agunc , aut quorum vis carde ditficulterquq ditToIuicur. Eodcm niodo & illius , quod faculcatc alicna, &: non neccn"aria,prxdicum fit,auc quodnullura in concrario ha- bcacoppoficuui. i ^.Corrigentia, (jiIa augem, velminuunt facul- tatcjH hafisfm mimri quanni ate femper effe dehent . Communiccr auccmbafis proportio ad minucnria &acucntia nipla nonnul- lis putatur. Vcriim variatur h.rc piof ortio pro natura bafis , & ipforum corrigentium. Nam alia niagis, alia niiniis vires bafis augcnr, niinuuntque. Deimlc varlatur proportio pro variain- tentione medici. Qu.x dcniquc malignitacem bafis occult.i narur.r proprictacecorrigunc, vbi plurimiim .rquali quancicacc afllimuncur : qu.r vero qualiiatibus raaniteftis non-neccflaria, auc fupcruacinea cocrigunc, quaba pocifninum oppoTicis vi- ribusconftanc, .xquali, aut maiori. I(?. Dir:gen'ia fquiinlur rarienembii.fi s. Quo enimbafis dcbilior eft , elufque quancitas maior, eoquantitasdirigentium minor fi^adeo^vt txpe odu- pla, auc dccuplafit baiis ad dirigcncia. Contra quobafisvehe- mcntior , eiufque dofis minor, eo dirigcncium quancicas ma- ioi cfle debct , nimirum quan-icaci bafis xqualis , auc pauKi niaior: qucmadmodum efl: ftccchas in pilulis cochiis , qu.t ob idccphallcr vocancur. Nam vis medicamenci dirigcncis vali- da non cft,& in cxigua dofi ad parccm afFcclam aliorum mc- dicamencorum vires deducere nequic. 17. §>«.« confer^itntms, formi, ^ fuaititiitts iratia comfofitis permfcentur , badn ncc ^ a a 4 nimia / 55^ Encyclcp^di^ Lib. XXVII. jtimia quantitate planc obcundcre ,itecaliena qualitate per- ucrtere debent , fed quaUtate (ua vires bafis lunarc, yt mcl in fyrupis Sc eleauarils: aut viribus bafis nihil, aut quammini- rauni rcliflere, vt faccanim in iyrupis & iulcpis, cera & oleum in vnj;uentis & emplaftris. Quantitas utem anunc crteris x- cjualis^ nunc maior, nunc minor, prout balis fortioraut debi- lior. Q.ua; confiftcntiam compoliti varianc, in difpari propor- jione fumuntur. Verum b.vc, aiiaque omnia, necclTarii & per- petua lcgc definita non funt/ed pro intentione prudentis ms- dici difcernenda funt. ' X V. j^pP^iratus & farrago medicamentornm variis rnodu d.igcri folet, >ppnra;ui ' £t «/') quidcm ordine alphabetico recenfent omnis gene- '^'^'^'^^- jls mcdicamcnta: /s//j ordinc tumultuaiio vtuntiu:^//] ad cer- njcntuiunn. ^^^^ ^li^cs , put.i .id clccluaria , confcrius , fyrupos &c. omnla rcducunt : itlij fecundura viiiamorboram gencra digerunt, vt vna /i: methodus moiborum & medicamcntorum. Vbi rurfus qufdani^vtuntur ordine aiphabctatio; quidam/nigularampar- tium morbos coniunclim ttadunt. Ctra,! rncdican-.entcrum (isffes vide infra in rhatmacopoetica: ori}:ncm iUerntn alphii- fcY!Va7;p,fccundum omnis gcncris morbos vidc in Praftica Ru- landi , fub fincm huius fyilcmatis Hippocracico-Galenici. McJifa. XVI. Magmm efl opene pretiurn in promptH hal^ere vzi>'i%(H- prdicipua wedici!7nenta ■7rof.iiyj»?-t:e ijuibnsfe~ «<». anentia pr£cipuam laHdem ohtinent- I. A L o E cfl: balfamus naturar, cunftos hu.-norcs fuccof- quc , fiquidem naturalcs adhucfuerint, confetaans,prx'Cerna- turales euacuans , medios emendans , vnuierfos •puti.cficri ac corrumpi prohibens , firraam praecetea corporis Ampagem, ciiifque mtmbra oinn.a, ofia, neruos&c. dctendens. Eltlixc hcrba foliis femper virentibus , pinguibus, & fucco balfamico picnis prxdita : quibufdam Bafaujcis femperuiuum Indicuin dicti. Opcima eft Succotrin^, fplendens, nitida,minime adul- tcrata, faporc amarifTima, colore rufe, boni odoris,calculorum cxpcrSjhycme friabilis, xftate lcntefcens manuum alFrirtu^de- nique iecoris modo dcnfaca. In maximo fempcr vfu fuit non ^infcis duntaxat medicis , qui varias remediorum tormasad varios moibos cx aloe concinnarunt : fcd & neoterici omncs, Galenici non foiiim,fed &. Hcrmetici,magnis eandcm laudibos cxtulerunt : cum per fc fola pro fanitatc tuenda , liucprxpa- ictur, liue non,fuft:ciaf. & piurimorura hcminum vires,robur, incolumltaie'mque vnice iam olimtutata fit,&adhuc tuctur. Arcet enim cuiufcunque gencris putredines tam in virafun- i ftis quani in viuentibus. N.im cadaucra a corruptionc & in- teritu prsferuat : & humores in corporibus viuis ab omni cor- ruptione vindicat , vfque adeo, vt tcbribus putridis, malignis, concagiofis,& peftilcntibus materiamnon iclinquat. Si quod vifus cxtra pulmones , veficain , & aluum cariem fenfit, aioe fuppctias fcrt. Nec cft quod quilquam vermes , lumbricos , & aLia id genus animalia in vcncre pros^igni, autpcrmancre poire ^netuat , fi alocn crebro afliunpfcrit : cum nihil in ho- jninc viucre permittat, nifi quod ad eius partes vcl vitamfpc' clat. C^od fi caput cacharris obnoxium, humido &a;ftuanti vcncriculo refpondeat, & defluxiones ad articulos ruituras jnolitur, aloe has fubcrahlt; adeo vcclarilfimi medici aufi fue- rint iis , qui fibi continuum aloes vfum familiarem fccerint, polliceri , cos ab omni podagra & arthritide fecuros fore, Mcrito itaquc aloe dicicur bafis mcdicinx , tcrtia medicinas pars , & parua panacea. Cauendum tamen cft', nc modumex- cedaraus vfj nobllillimi huius mtdicamenti : quod Caluinum feciffe auchor cflBezain ipfius vita. Nam ex immodico alocs vfii incidic in hrinorrhoidas vlcerofas, & in fanguinis excrea' tionem. Itaquc & hic obfcruetur illud : .Ki/i» «p«v. C-ccerum vfus aloes potiffimum clt: triplex. Frimo fol^aloe tumicur, e4que vel lota, vel non. Dei/ide commenda:ur ipfius vfus in pilulispcfti!entialibus & angelicis: qiuT iuremerito habcntur loco panace*, Vide iilarumdefcrlptionem infra in rharma^ copoetic.i, DfM/5"«balfamus , & cxtrailum,feu tinftutaaloes commcndatur. Sed h.xc , & fimilia vide apud Mindercruni in , Alocdario, & apud Ciaudium Deodatum lib.i . Panthei hygia- uici cap.ij. Ego primo doftus fum praiftantcm hiiiusmedi- cin.x,fimplicis,inquam,aIoes,vfum a Gencrofo viro^.fMcxandro GrotioSlupcczKi,Domino in Kinar,quia Maiefchallo Po!o- Ji\x didiccrat , aloen omnibus fimplicibus inedicinispalma.Ti ptaeripcie. II. Tabacvm & ipfum panacc.-c loco habetur: vt in- fra in Tabacologin docuimus. n .'^^"'•^THrNA omnium refinarum mitiffi- Bia eft , & intcr omnes rcfinas principcni obciiict locum , ob vim& proprictatcm balfamicam: vnde & omnibus vulneri- bus familiatcm pr.vbct bainimum. Colligitur autem ex arbo- re terebinthino , oranes Gcrmama: arbores f^ci!? fupcrante; liqucr fcilicct pinguis , totus balfamiciis , clarus , pelluci diis, albus, acris, & odorus. Moderate caIcfacit,moIlit,exputgat re" nes & vniucrfum corpus, difcutit, vrinam cict,vi fuaballami- tica totum corpus ab omni corruptione & putredinc vinditat. adeo quidcm , vt qu.-E hoc fucco inunguntur cadaucra , lum- quampurrc(cant,vti nec Iingua,nec plant.-e eo illita^.Vndc me- rito cenletur vecus & nacuralis balfamus, ipfo Indico non in- ferior ; pr.Tfcrtim quia rcmporis diuturnicatc aliqm infuptr in balfamationc concipit cfl"enciam,vt altcrl'omnino limilis eiia- dat. Varia & infiguia remcdiaad vario": morbos pcrlanandos e tcrebinthina parantur.Datur emm prinio in fubftantia,prius ■' probc lota, & ad niueam quafi albcdinem rcdada. Laiiatuf autein aquis appropriaris , prx pra'fentis afFciftus ratione : da- turquc ad vnciam tcmis.;vcl drachm. iij , in forma boli , cum faccaro ; vel foiuta in brodio calentc: vel, quod commodlus fuerit, iTangitur ouum recens , & cortici intcrion glurinofo intunditur aliquid iulcpi violati ; mox iniunditur terebinthi- na pr.rparaca: iterum fupcrfunditur aliouid iulcpi : moxvnii vice forbetur,oui forbilis mftar. Hoc modo ii.impta fedes mo- uct , laxatque , (abuiofos & atc nofos renes cxpur:;at , obltru- >ftos apcric, vriram ciet, aliaque cgregia prx'flat. Dcirule in forma puiueris cxhibetur ttrebinthina. Denique inde paratur olcum. JV. LlGNVM GVAI ACVM, SASSAFHAS, SAL- SAPARiLLA, ET CHINA; ha.'c,inquam,vcgecabilia pof- fidenc maximas vires balfamicas: vtpote quibus non folum grauifTuni morbi curantur, fcd & corpus humanum ab humo- rum corruptionibus liberum , & ad plurcs annos fartum rc- diimque fcruari poteft. V. R o s s o L I s, fiue s o i A R I A.tefte Ifaaco Hollan- do, cft hcrba mirabiiis, fupra quam fol radios vicales efFundir, & balfamicas inftucntias cxpandit, vfque adco, vc rascttndio- rcm & ditiorcm cam reddat oninibus plantis a Deo creaHs. Eius ca cft natuiaj vt quo calidior tuerit regio, yr-1 anni tem- pus , aut maior folis .xftus, aut quo lol eam diutUis, eo inagis rore perfundatur tota ,pendentibus c caulicuio plus quani niille guttulis.quibus flcxili ferula leuiter excuflis,& lato vitro cxccptis , tocum vicrum mirifico lioc rorc fo;ari adimplcre queas. Quod fi cencics eadem ferula rorcm excutias , hxc planta nouis guttulis abundabit. quod fanc miraculi ioco ha- bendum eft;:cum lolis ardor reliquas plantas aridiorcs rcd- dac cxlicce'tquc,h3nc vero folam aquis perfundat. Hinc merito admirandis viribus pollere iudicacur. Nam aqua ifta vuro ex- cepta, omnes oculorum morbos, orrncfque cord^s affeftiis & punCtionescurat; hcpai,& ventriculu.n cal.diorem contcmpe- rat,omnem c.pitis doloiem a calore ortummitigatjdcliri.i tol- lit,C3ncrum & lupum fanat, venenatorum an.malium morfibus medctur, peltcm nrccr , aliaque fexccnta commoda prxftat. Arnoldus de Vilia-noaaauthor eft, niiruincfle,hominem mO- ri, qui quotidie aliquid de hac plant.i , etiam in crafsa fua fub- ftanti.1 dtgullaucrit. Quod fi ad fuam tenuitacem rcdig;itur, & a fafcibus repurgetur, poculo venenato iisiul.i, vitrum dif- filirc facic ; parturientis vtero ailigata , fcEtum illico euo- cac , dcmoiciium veio ac putridum ftatim excutit ; geftan- tes , & quocidic de ea guftahtes , ab aftralibus morbis , epile- pfia , apopiexia , paralyfi|&c. !iberati,fcnsiis omnes & Irque- lam vcgetam ccHifeniat &c. Hinc Ifaacus hac planta nullam in terris prxftantiorem c(le ait ; & Penotus in fuo vege- tabiiium traftatu tria fimplicia proponit , admir.indis vir- tutibus pr.EdJca, faccanina fcilicet, mel , & hanc ipfanl het- bam. V I. O P I V M eft fuccus , qui cx nigri papaueris capi- tibus vulneratis, vel etiam fponcefuaeffluic. Varix func e- ius dlfFerehtix, pro rcgionum, in quibus colligitur, varictate. in affignandis eiufdem qualitacibus magn.T; aurhoritatis fcii» ptores inter fedifcrcpant. Ga^enus, Diofcoridcs, & Auicenna opium quarto gtadu frigidum efte fcribunt. M.-.cchiolus & plciigiic Hennetici calidiilimum efle ftatuunt, quod fit ama- ' rillimum. Huc accedit, quod cocum fit fulphureum,vt flammatn facile concipiat , fuiinique odorem narcocicum , eciam poft ignjs examcn diii retineat. Qualitas ergo illius narcotica , SC foporifcra, noa a frigiditate oritur,fed a fulphurc inflam- m;;bili,quoabundac. Nonigicur mirum, fiopiurii crudum, in». digeftum , miiiiifque prxp.lratum , multis vencrii !oco habea- tur , eo quod paucorum granorum ponderc lumptum,vit.r fpi- ritus fufFuce: , mortcirique adfcrat. At fi ritc pr.Tparatum, ex- co£tuin, ^ a fuo fulphure narcotico libcratum fuerit , vtilc, . viuificiimquc aiiodynum euanit , quod ii''l.uirat & fcdac fpiri- tu3- pcrturbatos , iplifque dulcem & pla;idam c|nictem con-t ' ciliai. Pauci profe.''o fi.int morbi , ad quoruin "(-rociam' in ardoribus , inflammatianibus , !anr;uorib':s , opprcllioniboi^ vigillis , deliriis , dcfluxicnibus, doloribu; capitis, peitoris, .ventiricnli , vcntris, vteri , vel cuiufcunqllc .^'terlus partis, compcfccndam , opium non habeat fpecificani & peculia- rem proprictatem , qua vel vnum cx his fympcomatibus ■fcorfim, vcl plura cum morbo coniumf-a firaul, cum' ad- rniratione adflantium , ipforumque xgrorum vincat & fubi- gat. Ynde in.vcteriufl antidocis , & reccntiorum lauda- ni» Medidnx Sed.I. Cap. VI.& VII. 557 nisopiuiti cft b,ifi vclcardui bcnydifti ad gtina 4. 7. »el 10. exhibcatur. Sic ad corU« palpitationcm quotidic manc a."tana cum aqua meliflx plurimum profunt. Ad niclan- chulicos humorcs domandos , miris pr.vltat facultacibus-. ElcphantiAfiu , nulam fcabiem , pvuiitum , impctipi.icm , crylipclas , & c.x-tcri cocporis vitia , tanquam pt.rf-ns rc- medium fanat. Fcbiis quarran.-cfympromata , vt animi mcc- lorcs , cordls anxictates, & limiles afFccliis aufcrt , vcl ial- tcm lenic mitigatqu-. Moibo facro , fcu cpilepfi.t inhin- tum, puerorura , & adultorum mcdctur, fi illis quidem gra- na i.in la£bc materno, iftisgutcm & his giana S. vcl 10. in aqua pceonia; , tiiix", aut lilij conualiium exbibc.itur. Ex- hibicus cum aqu.t graminis , aut gcntiancll.i: vctmes , lumbricos , &: tincis enccjt. Ad vencnatos &: cont.igi- fos morbos hic idem iapis fummopcrc condnfit. Nam &' pe- ftem , &: fcbrium pcllilcnrialium virus ac lynintom.Tta , cxan- themata , &: fimilia mala cito ac iniraculi inftir compercic & extinguit. rroponatur autem quoridiead grana (f. vd. 7. emn vncia j.aqu.r acccofa:, Jut borraginis.aut fionim citri , nia- simo cuqi ftudu. Neque foluin coi^^us a vcneno pr.T:'"cruat, fed ctiam infciflum aut opprefl~um libcrat. Ad pr.rk-ruatio- nem duo fufticiunt grana, vel cu;i^ vino gencrofo, fi fcbr-s abfit ; vel cum aqu.i cordiali mcliffa',aut cardui bencdiC^i.Ad curaiioncm vcro haufto iam veneno S.vcl io.L;rana cum vino exhibcntur.Imo adnapelli,veHcni ttuculcntiflimi,hauflus, va- riofquc morbosjiiihil pra:l>antius reperiri potefl : ita vt vctbo flicercpoirimus, lapidcm Bczoat adomnes diucurnos &' im- portunos mocbos , etiam a flatibus originem duccntcs , pi- nacei inftai cffe , fi praeuia purgationeper aliquot dies exhi- bcatur. Indi ad conferuandam iuucntutem , omnia membra <:otroboranda,totumque corpus a morbis pr.rferuandum, bis in anno.pra:mifsa purgationc , quinque dierum fpatio ad 10. gtaoa cum aq.rof cxhibcnt, VIII. Olevm OLivyB rcluftatur qoibufuis corru- j)tionibut& purredinibu%vencni acrimoniam retundit , & per vomitumcxtutbat , butyrum bonitate & falubtitate iongifli- mc pricellit. IX. AcETVM scYLi IT icvM in vitas ptopagatio- Bc, valeiudinifque confcruatione magnam apnd vcteres &: neotcticos habct laudcni : nominatim apud Galcnum.Sahi- bre, iuqiiit, & optimum eflhocacetum fcylliticum. Ab ipfius enim authore fcrtur.quicunquehoc vtatur , longa: viti- fcre , & eiiiscxtrcma ad finem vfquc pcniianlurj. Et ipfc qiiidcni Samius fencx huiufmodi extitit : quantum enim tcniporis vi- setir,haud ignoras. Dc ipfo in libro traditum efl , quod cum fuisconfaoguineishanc facultatcm communicaucrit; ccmquc illomcdicamcnto vti cocpit. 50. annos natuserat,&: rfquc ad '117. vicam produxit integer,nulla vnquam aducrfa valctudi- tietentatus. H.rc fane nicdicamenti authot difTctuit , qnod fortafTc vir philofophus erat, niedtiri ncfcius. Nos vcro huius '»iri,& fidci pcriculuni fccimus, acfirmam conllantemquc hu- ius medicamenti facultatcm cfTe tcftamur. Huius accti parum manc lorbcto. Tibiautem h.rc cucnicnt, vt ncc faucium orif- qucpattes vnquam rcmollefcanc ; os ventticuli bcne valcbir, facilc.fpititum duccs , vox reftc habebic , oculi acutifllme cerncnt , aures in ofiicio mancbunt , nullufquc fiatulcntus va- por vnquam in ventrc cxcit.ib!tur , nnllumvifcus fufpcnfum ctit,& bcne Ipirans.bcncque coloratiis dcgcs ■• ad ciuilia ncgo- tia retle afFcctus , non acidum , non lallum ruftabis^fi aliquid illius accti fiimpferis:'eiunusautciTi vt fumas prxcipio fcpte- cjueffadia dcambulcs:ita cnim dlffoluctur.Hoc accro qui vti- tut,in vidu quanrumuis-licfnciofus efto : omniacnini cibaria conficiet , &; a nullo nunquim ofFcnfjm patictur, neque valdc implebitur,fcd in melius proficerc Tidcbitur ; mc fuperuacui - tjuidquam in corpore refidebir , non flatus,non bili;,nnn fter- CJS, non vrina,fcd omnia facilc exccrnit & cducit.Aluus lu- . oricaoinnino efl , totiufqnc corporis purgatiuum medica- • laeiuum , etiamfi ofllbus cxclcmcnta inhxreant. Phtificos Jtemabomnibus dcploratos, hoc mcdicamento fanitati rcfli- tutos nouinius. Morbo comitiali diuturno cflicacitct pro- tuit.vt nili poft loivga tcnipnris intcrualla non rcdiciii: inci- picntem vcro ac nouiim pcrfccK- difcutit , ncqiic dc intcgro liiinc rcdiic pctmittic. Ad podagras pr.vicrca, & aiciciilorum morbos.iecotis licnifquc diuitics , vchcmciitci tjcic. Kt par- ticul.ircs quidciiKKCci fcyllitici ctlctfus hi fuiit. Hiitulquc Cjah-nui. X. Ther iaca mcrito accetifttut compofiti^ P°'y" clircftis qua de re vidc paflim libros Mcdicotum. XI. Olevm LAxr. KiNVMi quod ob ptxllantiam fuain appcllacuc olcum philofophorum. c A P V T VII. Hygieina delifiea Uir. '^ PR^tCEPTA. ^V, Idimiis mecli.i communi.i Gnis & .Tgiis:iain vi- iii/M dcbimns propn.xl.inori)m &c .xgrorum. Media fanorum propiia func in confcrnarionc fa- int.itis,& illius prcxferuationc.lbi cft Hygieina , iiic 1'rophylaclica. H\'tTiein.i ell dodrinadc (anirate confcruanda. Sanitas cfth.irmonia humorum & mcnibroruin corporis,atl:ionibus falubriccr obeundis .apta. Eius occurrunc incinbia,gcncia,figna,& tutela. Sanicatis mcinbra duo fuiit , ei;craiia & di:ipla(is falubris. Eucrafia cftpars ftnit.itis, quacorpus humanum re£):e ceinperacur primis quaHt.uibiis. Eucraii.r membra duo fuiu : elementarium qu.i- licacuminiftioblv.bris , & calidi innaci cerca pro- porcio. Diaplafis falubris cft p.ars fanicatis, qua corporis pnrccs conucnienti fyminecria & conftructione funt prardic.T. Genera (iinitacis funt,qu6d cft accurata , vel de- fledens. Sanicas accuraca eft,cuius cacafceue ad opera fum- me difponicur. Sanitas deflectcnseft,qii.T ab ;iccurata deficir. Signa fanicacis funt ad:ionum opcrumque falu- britas. Suncque fanitatis accurata: vel deflcitencis. Sanitacis cuccia concinecur diaeca,&:pharmacjs. Dixca fanorum eft racione fanitatis .accurac-e vel defledcntis. Pliarmaca fanorum ratione fanitatis aCcurat.T dc- benc eife fouentia i ratione fanitatis dcflcdentis erunt primo purgantia,deinde fouentia. R E G V L ^. /. Hyglena eji femeiotica , di£tetica,& pharmacentica- Tres iftx partcj commnniter accilunt Hygieini&: Thc- r.ipcuticx. Iraquc in Hvc;icina cfl ipccialis quxdain lcmcio- tica,di.xtetica , &: ph.iimacciitica. Traduntur cnim hic figna, dixta , & pliarni.ica fanorum, quamum ad p.irtcs & fpecics fa- nitatis.Partes Ainc cucrafia & diaplafis: fpecics, fanitasaccuia- taS: dcflcftcns. //. Eucrafia corporii hiimani cominetur elemen- tarium (jnalitatKrn mij}ionepiluhri,& caiidp i/inati certa proportione- Miftio falithrii qualitatiim cltmcnt^innm eft,qu.i partescot- poris humani fujm qu-cquc qualitacrr.i oLtincnt. Qualitas ilta efi vfl icmpcrata,vc incute :vel Ptdtcnsad calidum,ftigi- duni , humidum , aut ficcum. Adcr.lidnm :cor,rcnes, !icn,ie- cur,pulnio, caro hm^lc^x.AH Jrrvuium : Ccrebrum , fpina: mc- dulla , ncrui tantum fcncicntes, ncrui motionis, vena,art'Tia, mcnbtana , tcndo,ligamcntuni ,cIiondrofyndcfmus , cartila- e;o, os. Adhiimidum: ncrui fenfus,cor,rcncs,iccur, licn, c.no fimplcx, pulmo, fpina:medulla , cercbiuai. Aiijiccnm : nct- uimoilo Hygieina tcrjLius ab- foluitur p.-iltibfs. Eucrafia COipn is huir.iiivi. • 558 Encyclopi^di^ Lib. XXVIL co pOTJs Dia-f» h' oorum. Quinquc turm le^i. tim.i vi£ti (ucione. yimotionis,vena,attetu, membianr , tcnJo , ligaraentum, chondtofyndelmas ,cartiligo, os. Proportio calidl innnn elt , ciim partes quo p.ibiici: magis lunt , aufinsortu vicuix , co calot; nitiuo vberius petfunduntur : liaije frima. cor , aite- lia.pulrao : /"eiTKMi^ , iccur,vena;,ventriculus,inteftina , vefica feliis, lien, renes tcihculi, vterus, vclica, vnns teccptaculum. TertlA & vltimni cer.bnim.nerui fcnlu-,fp"'a-" medulla , ncr- uimotioms , meiiibrana; omnes , ccndo, chondtofyndcfmus. cartiI.io-o,os,.Atqueliicell Itatus qualitatjs in fanitate ;fequi- tur ftaius c^antuatis rcg.fcq. ///. Dlapl.-^Jis fiilitbrii continetnr parthm corpo- nifyrnmetrik & conJirMUionc. tanuimfymmetrin cft, qua alteta ad altcram exiftit analo- ea. Eius pattesdu.i; funt : pattium quantitas analoga, & ea- rum fi"uratio. &jantitiif ell in magnitudine & niimero lcu rnultitudine. Al»^»t/«A eft,qua partes nec maiorcs lunt iu- fto.nec m\notc%. Numerus eft, quo nec plures , nec iulio pau- ciorcs. Figaratio annlega cft, qua pars quaslibet fuam natu- lalcmfortitaeftfigur.ini. Qj:<-E tigurationis analogia clt fe- fundum organorum cauitatcm & {oUditatem. In cauis rcqui- rituripfotGm libertas & amplitudo. In folidis alperitas lcui- tis^vel aliter pro natur^e vfu figuiatio.C(i?;y?r»c/io eft parsdia- plafis, qua organa inter fe falubriter aptancur. Ea contine- tur fitu & nexuintcr fe falubri. SitU'! elt , quo fuum qua:- libet obtinet locum. Nexttt elt , quo concinnc partcs co- pulantur. / y. Di^ta fanorttm confiderantur in genere , & in fpecit . lagenere continetur his regulis. i. Excrementa a fomno , noilurno fine mora expediantur. i. Ablutiones fianc aqua ii'ii favorum in Jpe- eie eft fanitatis accuratat, &dcflectentis. Didta accttrare faai contincturh-s r gnlis. i. Somno fufficiunt hor.xfeptem vcl oft'-'. 1. Stratum clto inter durum & molle modcratura. 3. Citca re^ Veneteis fc gerat moderate. 4. Aiirtemperatus eftoqualitatibus.vcl atte temperetur. ^.Panis eftopurustcar- nesexq ifica^.rf. Pofis fit vinum vel cereuifia,viribus & xzs.- tevrrumqu'- moder.itum.-aut aq.ua fontana,pur3,Iinipida , le- uis,ac >mnis faporisexpers. 7. Domus cl^o ad orientem. Sed qui accuratefanus eft, m'!1is di.-Et.r Icgibus fe obligarcdeber. Sufficit enim, (i modum fcruet in cibo , potii,fumno, & exer- cic'is. Vi&acjuantum ai faniiitem deflecfentem eft ratione tempctiei &c6rformationis d.-flcftcntis. Ibi eft diita tempe- periei ftilids^humi^lx, calid^ ficcx.frigidar humidas , & frigi- . di ficcx;^;.-c'l d'J:ta tarorum vel denf^oinm corpore. De his vide Timotheiim Bri^rhnm inHvxieina , & lohanois Bickcri J-Ierm tiim rediuiuum Nos proponemus vniuerfara diarta: rationem,quantum ad fanos& xgros cx Duncano. F". fn lefttima viEln^ ratione conftierantur (^uincjue; prir.no fuhftamia &forma alirnentorumfecttndo, rjtt.inti- tM;tcr/io,<^italitM ; fjuarto, temptn & occnfo\<:juinto me- dtu exhtbendi\cjHti, omnia mettri debemiu in fanis penes zirttitem cr e.vio-emiam virittm ; in Agris penes collatio- nem virtwii ad morbumM,m.,vt monet Hippocrates i. aph.cf.conieBare oportet, an dger cum eo viElu fltfficiat pcrdttrare ad viirorem vfcjtte ?norbl,an prius dcficiat , & t^umtaliviElu ficcitmhat & hebefcat morbtis. Hunc canonem preprinit ■Diincanwlih, 4. artis medicA , fnp. to.fr duobus fei^q.canitibn' ita cxponit. Subftanciaauc fornia viftus confidcratiir fccundum alimcntorum vim & cf- ficaciam maiorcm aut minorem , ad corpus nutriendum & propnecft ea viftus ratio.qni vires confcruancur.iuxta diuer- rimipfarumvinumranancm. -Subftantix autemvirium, qii.i; ahmcntis rcficitur , triplex tatio eft ; nam ftudcmus in nutri- tione,velplus fiibftantix apponerc, quam dcpcrditum cft,at- quc ita vircs cotpocis augere ; vol tantum apponere^ quau- tum dcpcrditum cft , vires in eodcm llatu confcruare : vcl niinus appoocre ; atquc ita -fubllantiam virium iinminuerc; quarc viftus fotma triplcx primum erit ; vnaaugens fiue tx,.. dleplenj.cr.ifnique viftus ratio,aIiiTientis pleniftirre nutricii- tibus,quxlubftaniijm virium adaugct,& plus apponit. quam dcpcrjitum cft:aliamcdiafitnplicitcr plcna,qu.T tantnm pr.r ftat rcfcdioncm , quanca cft dilTipatio : tertia tcnuis vidlus, qux minorem prxftat rcfeftioncm, quantacft fatisjro co re- ftaurando , quod amiflumelt : atque eo refpedu v!clus,mi- nucns vocatui ; tcnuis vcro vidtus , inxta G3.\. comm ^.Aph.i. in tcnuem & cenuiinmum diuiditur, quorum vterque , vd fimpliciter talis eft, vcl cxquilitc. Quarein vniucrfum Icx ctunt vii//«7;;,quoad coiici.dtiones , nam in ftatu vigct concodio.quotcmpoic pocifrinum fiunt crifc» , in principio omniactudiora tunt : [)cindc lilire Je motborum umporibui , quoaddilpofitioncmafFciflus , vc quando inflammatio diftin- guituriocundum mjguitudinis incremcntum : Tcniorcm. in l.Aphor,<\aoiA (ymptomata,& fymptomatum fiuitiam. Vcium ftjtus fi lumjtur pro matcrix moibifica: conco- ftione , quia nullum ccrtum dcfinitum tcmpus hjbct, ob matcri.t diacrfitatem & vitium inaiqualitattm , ac varium motum in moibis,,ib eo non potctit fumi mcnfura vili. quidcffatu dignumexpurgare cccperint : necaliaeft caufa , quod mors in principio acceflitmum inr rdum accidat , vt te- ftaturC^j/.j.ft^ Crifibm eap^.iaotsvzio in dctenori partepa- ti-xyfimi cucnice folec. Dcindc alijmorbi concra lcniter incipiunr , paulatim au- gentur , auc fub,ac in crifi manme «igenc, < imirum qL'.orum matcria ad vnam criticam cicrccioncnijrcfcruatur , vc plcr.t- que fcbtes continija: : vnde quo rcmpoteconiplfniutconco- ftioncs , maiiine vigefit fymptcmata, ci'm ob mattria:putre' dinem,tumob maiimumcctcamen nacurxcum morbo. Tcrtio aliqui morbi mediam BaniiaTi liabenc,lcnicct inci- piunc, augc;Kur,vt vbi ad vigotem fympiomata dcuencrint , turfusancc ctifinpaulatim fcfc rcmi'tunc iquod cucnirccon- fueuit in morbis , vbi mali humorcs cum boois comroixti funt , ci commotione humoium:nam in ptogtrfTu farpe vi moibi coHcitacis humoribus vchemenciflima fymptomata oriuntur.qiir circa cufin fedantur ant mitigantur Ciimauccmaurhorc. Hipp. Aphor.i. lib. i. cenuifTimo viiftu Ttendura fcmper fit co ccmpore , qu''' moibi mjxima vis eft, igitur in morbisq'jicum vcbcracntifnmi,s fyn piomacikusin- cipiuncqua: foftca fcfercn',ittunt,vi(ftus (t tim iiiitio tenuif- fimus efTedcb^t, & rcraiffi» fymptomatibus lonnihil augcn- dus, vt vircsreficiantur, & concodtiomclitisproccdat ;coi tra in morbis, quorum maccria ad vnam eriticam cxcretiontm refcru3tur,aut qlii ciica erifin mrciimc fcuiunt nam in pcinci- piisaletc •onucnic.in.autcircaltacum parciiis mulco.At quan- do in pJogrciru faruir morlnis, & ciici ctifinfyraptomatacfrc nonnihil rcmittunt,in princii ioplcniu': : inpr grciTu^ubi fa;- viunt fympiomaca,tcnuifiimc : ciicactifin,ma:dio modo a;gii alendi funt. $ecund6,quantitas alimenti invidtus ratioiicfarpe fumitur pro forma viiftus,fiuc eSicacia alimcntimaiori auc minoriad nutriendum;propi'icpro copia Tiaiuri vel iviinori alimenti cu- iufcunquc foima:non raio pro fortra Tiflus & copia. Notma auccm quantitatis proprie dift.i; elt virium robur, in fanis abfolutc;!n iccr'', prout pcrmitcic aut piohibccmot- bus & motbifica caufa : fcmpcr enim in fams , quo virtus to. buftior,&vi£ calorisnatiui maior, non foliim plenior viiftus, fcdctiam maiot ciborumcopiaeihibcndaciir. ,rb( cij xr-uifljinii fympiuma- tlbusinci- pience» . Votle eo- ([no'"'!"!'' VI iim lo- tur. _a;i " 11. im flRis, 5 60 Encyclopssdi^ Lib. XXVII. cotpori , confuetu^ne . vit« inaitufs , aon? conftitu«onc, tempote am.i,r( !;ior.c &c.N.m qui ctefcunt,vt puen & ado- lefcente5,plutimum habent calidi iimati , & corpons liabitum jrarum idco plurimo et^ent alimento , Sc potilTimum qui na- •turaviuidioresfant , alioqui fotpus abfumituc • fenibus con- trjparum caloris natiui intft , idco mcamm 1-acile (uduient, &: paucis fomentis indigent : a muhi-, cn.m ca or natiuiis obruitur. Qui medi:e .^tatis funt mter fenes,& cos, cim crcl- cunt , medio modo fe lidu-nt , & qu6 nia?j;is ad .-ct.-itcm lcni- km , eo miuori 1 c]uoad .«uenilem , c6 maion ahmcntorum copil indi<;cnt , fi tempciamentum , coniuctudo Sc fmiiha concurranrl nam in qualibec aitate qui viuidiores funt , tem- rcramenti calidioris , d.ff.cilius inopiam alimcnti tcrunr : co- dcmmodo, qui pluribus alimentis , aut muitislabonbus & cxcrciciis dcdici : nam vbi fames , ibi laborandum non cll. In tcmporibusa'ini& regionibus eadem eit ratio , (icnit in j:ta- tibus ; nara hycixie prnniim ventrcs nAtura calidilumi lunt, & Ibmni longiirmii , ideo co tempore alimenta copiofilTime , eihibcnda crunt ifcrundo vcrc ; pauciora autumno , paucifli- ma.rltate , comparatione aliorum tempornm :(iinilisrario in regionibus ; Nam in regionibus ftigidis liomines maiorcm cipiam cibi requirunt , quam in tcmpcratis ; S' in tcraperatis, quam in calidis. Commune pr.x-ccptum in fanis eft , eara cibi copiam ingc- rere ; qu.e grauitaccm ventriculo non infcrat , nec rufpiratio- ris paruitatcm , ciira fanitatis ftiidium lit, non fatiari cibis, & ad labores impigrum cilc ; cibi vcro tantum ingeratur , quan- tum p,u laboribus : quare peccant , qui vitam kdcntaciam & inotioliterarum agentes , plurimam variorum ciborura co- coaceriiare folent^fccurior cftdi.-eta attenuansjquaminctaffan nam obftruftiones aperit, crafTa extenuat , vifcofa incidit & cxpurgat , fedmodice alit & firmitatem corporibus non addit, quavs ab actcnuantium ciborum vfu biliofos abfHnerc conuc- nic , quia fcrofa & biliofacoaceruant , tandcmquc fanguinem attabiiiarium : Cibi vero incraflances multum alunt , fiin ventriculo & iccotc probeconcoquantur , verum diuturnita-. te tcmporis iccur & licncm obttruunt , tamen ilji erafla diayia tutinime vti potciTjnt , qui latas vcnas habent , probc conco- quunc, «tercitiis dcditi funt , bene dormiunt , talique vi£lu vti confueucrunr:qui vcto ante cihum felc cxcrcerc nequ^unt, alimcnta crairi fucci vicarcdebenc ; opciniaigitur fuDtalimea- ta , qua; intct attenuantia & inctaflantia mccUum locum obcir~ ncnc, vt fupt.i diclum cft. Vcrum a cibis praui hicci, & a ma- gna vaTietatc ciborum diucrt.T na[ur.r , quorumalia cclcriuS' aliatardius conficiuntur ,abftincnilum, erit , vnde mulccccoi- ruptel.r ctuditas oritur. Malurn»iuoque cft tcmpus cosqj: aut prandij ad multas horas extendcre, vt piimus cibus digejiitur, qunm aducnerit vltimus. ' ;,: Pra;tcrca in cibis ordoobfcruandus eft, vt ea pt,tccdant,qua' faciliils ,fuperantur , ncc long.t raotaiii vcntricuio cotrum- puntur , citiufquc dcfccndunt , vndc prxcipit Galcnus 2.. eni •Ordi bis nuia deb«i v piamingctunt, idquepritet conluetudincm ; qui cnlm patum aut crenx ( vt paifim in S.ixoni.i)cogimuraliquid confuctudini laborat,minus comedat : vtvum in iis , qui iiatutaliter frigido indulgerc : acprxtereain iis, quibus ftomachus calidus eft , & funt ventricuIo,Hiinus comedcndum erit, quam appctitus po- biliofis humoribus rcfcrtus , aut alimcnta in biiem aut fumo, ftulat, quiaplusappctunt quamconcoquunt : Atiiquispra- uaconfuetudineaut ciborum illeaamentis plufculum, iiige- rat , optimum exiftimaturvnicadie in feptimana, aijt a meri- qie in meridiemacibo penitusabftincre,iimulqucibmno, & quieti indulgere : verum vbi ex copiii aut prauitate ahmcnti truditas oritur , fatius putatut patuni alimenti , kA boni luc- /'.? 8. «pib.i. (]i i i liiauiora vcntriculus meliiis compleiiticut & concoquit gefto cibo,vcfpeii plenius cccnatc, & aptandio potiiis abfti- nere,quam uunc circa metidif,niic poft horam i.aut j.porae- ridianam prandere. Dandus aute cibus non eft quo tfporea na- tura eiaborari nequit, idcb anhelantibus abcxcrcitiis cibus aut itis ralit/i iiumiilii. funt fenfus hcbetio- rcs , motus tenipcratrs tardiores , infomnia vifis plcna , pro- pcnlio ad itam , pulfus molles , fangulnis redundantia & fe- minis , calor fanguincus , cxcremcnta copiofa &^moderate codta , corpus moUius & carnofius temperato , capilli fubfla- ui , recli , plani , cralli , mollcs : cnliJ^fictA, motns pcrfeftus, mobllitasin opinionibus ,ccIcrit.isinocus, fomni lcuesbre-- uefquc , infomnia ignea , ingenij celericas , audacia, teineri- tas , ad Venercm propcnfio , vox clara & afpcra',excrementa pauca, fcmen paucmr. & craflum , pili cito & multumaufti, cutwdura&nigelLl. Signnfamtitis delhBentis f/ foir/orf habcDi^fignahiscon- traria. VII. Qm funt accnratefani , vel non adhibebunt Reircr) pharmaca, vel adhibeb^int fouetitia: qui vero de^eUmt 'anitate ab accnratafanitate , vtenter primo icnibfti pHrgami- bus y deinde foKentibfii , fed tamen vtri/^ne parce, irt- primiiprioribns. Sanit.is cftmcdium latitudinis , & proindc varios admittit gradus. §ltticunque ctno funt aciurate fani , contenticrunt rli.cta, & fi caufa incidat , vtcntur pharmacis fouentibus , fiuc fimplicibus , vti funt cubebx, nux mufcata&c. fiue compo- fitis , vti cfl: Elcdluaiium cordis Petri Aponenfis , Reflaurati- uum Rantzouij , & Mcdicamcntum Hieronymi BrunfuuicK, de quibus vide B.antz.ouium lib. de conferuanda valetudine cap. 17. Quodaccinctadillos , quomm fanuas deflecHt ab acctira- td , illi leni purgationc intcrdum vtentur , inprimis aioc, Sc ex fouentibus adhibebunt lapidem bczoar. atcm cuciitia. Bbb Qavvt 562 Encyclop^dte Lib. XXVII. C A P V T VIII. \ prophjUBica. Gdcnicorum. Prtecepta. (CSJ5R0PHYLACTICA efl: doctrin.i , qu;i ranicas in !^ii moibos prona eri?i:ur. Vfitaie dicimr Medici- neutroium. Eius parccs dux runt ; fnnitatis niminm fledlen- tis emendatrix,&retrorum dia;ta corredrix. Sanitatis nimium fledentis emendacrix eft vcl crafibs,vel conformacionis. • Craiis nimiuiti flidic , vel cum aliqua tancum membra crafi fledunc , vel cum pariter omnia, (Jue toium corpus. Ibi potifllmum func partes publica: ' ac principes, vc capuc , vcncticulus, cor, pulmo, ie- cur, lien, tell:cs,vtcrus. Confotmacio nimium fledit ad nimis raros vcl denlos corpore. Piophyladlica corriqens crrorcs diarrac inpri- mis efl: circa cibum & potum , aerem , &: cxercita- tipnem. Error circa cibum eft replecio vd inedia : circa potum.crnpula. Error circa aercm corrigitur proph) laclica qua- tuor tempornmjid eft,vetis,iilatis, aucumui,&; hie- mis ; aeris peftilentis. brror circa exercitationem efl laflltudo vcl ina- nitiocorporis ex labote. R E G V L yE. CiiJ! i'uo- I, Crafis nimlum fleElens fleSlit ad calidton vel fri- nunium gidum \ cr vtrttm(jue hmmdttm , veljtccttm : idqne ra- Scair, figfjg pftrtium principum, & totint corporis. Sanitas fleftens plurimum differt A fanitate nimis fleiflcn- te.Nam illa efl: in ftatu natur.r ; hxc nonniliil ab ifto Itature- ccdit. VtroLMOue tamcn hoc eft commune , quod fleditur ad calidum vcl ftigidum ; Sc quidem ad calidum humidura vel ficcum , itemque ad frigidum liumidum vel ficcum. Itaque oportet ire pcr fingulas partesprincipcs ,&: corrigere crafin ccrebri , cordis &c. nimis fleftentcm ad calidum Iiumidum vel ficcum , & ad frigidum humidum vel (iccum. Corredio fit fecundum fex res non-natura!es. Quam doftrinam breui- rer &eleganter traftauit Timotkfits Br-phns in fn^ H:gieinii : \ quo te amandare iubet compendij noftri ratio. Ca.'terum Pro- phylaftica hic fumitur "xT iiojclui , fiue ftridle. Nam lace eft prophyiaftJca alia faiiotum,alia .-cgrorum. Conforma- j j_ Conformatio niwium RcElens eodem corrimur modo^vt crafis nin.imn fleElcns. fledcns. Nimirum & hic oportet percurrcre fex res non-naturales, & indicare quomodo rari & denfi corporc fe debeant gerere, (i conformjtio nimium deflciHat. Conrtflto 111. CorreEiio di£t£ inprimis occupatur circA repletio- nem, inediam,crapHlam,re£lificationem aeriiy laJJitHdmem , & inanitionern. ^epltth efl: vniucrfalis, vel particularis. Illa eft totius cor- poris; hic, partium publicarum, vt capitis , thoracis, ventris. IneUiaen communis,vcI planc fmgularis. O/j/'»/.!» eftfpecics <)U3:dam repleiionis , coniunfta cum dolore capitis, Stcorpo- tis lairicurlinc. Reciificatut aeris fpcftat aerem quaiitatibus elemcntanbus teniperatum vel intempctatum , aut vencna- tum i atque hit cft prophylaclica peftis. LaJJititdo , feu defati- ^mo , elt ambulantium , equitancium , nauit,antium,Ioquen- tium &r. I,>amti9, ex labore, eft leuior , velgrauior. Signa & cuta lingulorum occurrunt apud Brigthum d.l. & hinc inde xn Mcdicmapra(fticaRulandi,quamvide infra. C A P V T IX. Therapeutica traditur. PRu?ECEPTA. Edia acgrorum prdpria funt in Thetapcuticii & Chiiurgica, Thernpeucica eft doftrina de fanitace reftfruen- dd.Dicitttr alias medicina curatrix. Eius parces funt cres: PachologiajSemeologia,& Ancipathologia. Pathologia,liue Nofblogia^eft do(2:rina de tribift rcbus pi£tcr natur.im iVti funt caufa morbifica, morbu„& fyrnptoma. Caafa morbilica eft externa feumanifefta ,& in- terna feu occulta •, & ha:c pr<'ECcdens,vcI continens. Morbus cft conftitutio corporis viuentis , prxtet naturara , quae per fe primo adiones notabiliter la,'dir. Eius difFerentix fpedlantur in genere , & in fpecie. Symptomataeft affedus corporis viuentispraeter naruram,niorbum inftar vmbrx confequens. Semeioiogia (nempc cherapeucica^eft ars infala- brium fignorum. Signa infalubria funt,quaE partem affedlam,mor- bi caiifam,fpcciem eucntum demonftrant. Signa ifta func •actQayvcoiJLovtx.a. , wc\ a-iuiiS^pivovTce. Illa funt «r/st^/var/KrtjhjEc tircsyvc^^f.ci. Signa pachognomica funt , qu.-e perpetuo mor- bum comitantur , ica vc cum eo incipiant & dcfi- nanc. Itaqnefunt propria & infeparabilia morborum ac- cidentia. Signa 3-ujjiSfivov7a,Ci\.\e affidentin, funt, qus non fcmper , neque necelTario , fed vrplurimum morbis accidunt. Ita/^ue fitnt commnnta & feparabilia mprbo' ritm accideniia. Signa di.agnoftica partem affedam, morbum , & caufam morbificnmdemonftrant: prognofticadura- tionem ^ cuentum morbi pr^nuntianr. Signa prognoftica func peprica, vel chrifima. Signa pcptica funr,qu2 breuitatem aut longitu- dinem morbi demonftrant. Signa chrifima funt,quas morbi euentum& con- fequentia oftendunc. Antipathologia eft do(ftrina de curatione morbi & fymptomacis, quae fic per adicdtionem & fubcra- dlioncm. Eftque prophylaftica dixcetica vel pharmaceu- tica. Prophylactca hoc loco docet rationem pr.xfer- uandi corpus xgrum ,dum morbi in ficri fimr. DisBcecica hoc loco praefcribit dixcam jegrorum. Pharmaceucica craJic pharmaca cuilibec motbo fymptomaci conuenientia; caquepra:feruantia,pur- gantia, vel refocillantia ///^w vide pauloante cap.8. hanc paulo pofl in Medicink praEiica Rulandi. R E G V L .^. I. Tterapeutica late esl medicina , fanltatis curatrix : j.),, . flnile efl eapars therapeutice, quA dicitur tic.i anttpathologica. Tria pra;cipue funt muuera mcdicina:,conferuare , prxfer- uare , curarc. Itaquc & trcs funt partes mcdicina; operatricis confcruatrix, pr£lcruatrix,& curatrix. lUa Higieina,ifta Pio- phylaftica , hxc Therapeutica dicitur. MeduinK, conferuatrix in eodem Itatu fanitatem tuetur ac conferuat , aut parua mi- iiufque fenfibllia vitia cprrigit. Eius fcopi tres funt. i. laiubri diaeta rcftituere , quod acorporis fubftantia diffoluitur. 1. ex- crementa Medicin^E Sea, I. Cap.VII I & IX 56 5 ciemcntaotpcllere.^.piohiberc.nehomo citofcnefcit. Quod ii in horum vfu crioi grauior fit conimiflus 'pracruntrice opus crit. Nam pt.rftruatio , (iucpr.fc.uitio , dclicrur corpo- ribus fanis paratis .vgrotare , qux vulgo Jiciiiitur ncuua. Ac curmio morbum tautum rclpicit. It.ujue medicina confer- uat corporafananon parata ,x'grotare:pra;fctuat corpora ncu- tra, fiue faua parata .rgrotarc : curac dcniquc corpora non d- ai iam argrotantia. Qii3nr]uam ctlam cll prj;ieru.itto cor- porum acgrorum. Non ciTim foliiin pr.vllruancur corpo- ra fana parata .rgrotate , fcj ctiam x^m , dum moibi in hcri funt, Sc a caufi toucntur. In morbis n.imquc ficncibus , qui caufam antccedcntem tollit , non propric cuiare , fcd quod futurum eli pt.rc-iuere cS: aucrterc dicitur ; ex qua prxferua- tionc fcquitur cuftodia naturalis habitiis. At curatio mor- bum tantiim rcfpicit , & quantum morbi gcnitum cll tollit. Quarc prsfetuatij in :jEgris eft tumcurationcproprie dicta; in jicutris, cum conferuatione tantilm : fola vcio confcruatio proprie fanis dcbetur. Jtaquc prophylaAica cft rcfcrcnda partim ad medicinam contcruacricdm , partim ad cuiacricctn. Porro medicina curactix, liuc therapeutrica,dicitui iace &: ftri- ifle. Late complcrticurpaciiologiain & femeiologiam patho- logicam : ftridediftinguitur ab vtraquc , vc viderc cft .ipud Duncanum , qui lib. i. tradit parhologiara , dc morbis Sc inorborum diftcrentiis ; lib. }. .Semciocicam ; lib. 4. The- rapcuticam, id eft, viiiuerfalem mcdendi rationcm & matcrias auxilioniiti. I I. Caupt morbi (nimpe ejficiens) vcl eiiidens & ma- nifejlaej} , vel occnlta CT latens. Qatifa euidens dicitur procatar-^Iica ; efifjtte ncceffiiria , vel contingens. Caufh occttlta ,fiite mterna , eji pnmo covgenita , veladfliti- tia :deinde 'nrcfHyisfJi.ivn , vel (^iwiKTiKii , id efi , antcce- dens , vel continens. Cnufa morbimxrife/la eft , qu.v omnibus fcnfu mota eft, itavtadeius cognitionem nullaopuslic conieclur.i. Alias dicitur caufa procacarftica , id eft , prxincidens , item ciufa recens Sc.cxterna,denique occafio mofbi. Hxc taliscaufaeft neceflaria, vel contingens. llL'. coinplcc^^itur rcs.qu.v neceHa- rio nobis occuuunc , &: line quibus viucre non licct : fub hdc continentur res, qux nulla nccellitate obueniunt , & quas de- clioare poflumus. Caufx iiajue inorborum neeejfarii. func res iion-naturalcs , vtpote qux ad vitam funt neceflaria; : puta r. acr. i. cibus , pocus. j. retenta,cxcieta. 4. fomnus , vigi- lia.5.motus, quies. 6. animi pathtmata. H.x res dicuntur non-natuiales ; quia vlu iplarum modcrato fanicas confer- uatur v immoderato , morbi gignuntut : quare nunc caufx falubres , nunc infalubres vocantur. C.vter.-c caufx proca- catiSic« ad vitam necelTaria; non funt, fcd fortuito nobis obueniunt , vt cafus , ictus lapidis vel gladij , contagium,ve- nenpm , & limilia infinica. Canfit >norb't cccultx , fiu>: intcr- na, originisfux rcfpeclu, vel cot.gcnita & niciuaeft, vcl ad- fcititia. Con^enitn , in vtcro , ab iplo ortu concrahitur : ad/ci- titi.% vero polt ortum. Deinde caufa interna , prouc ad mor- bum produccndum concurrit, cftancecedcns vcl contincns. Antecedetn caufa eft , qux afFciflum antecedit . & per fe pro- prie tantisper durat , aftuque mouec ; doncc cffeflus con- ilituatur , fiue contincns morbi caufa in artum deducatur. Caufn contlnens eft caufa morbi immcdiata & adxquata. Porro caiifa morbi interna eft in partibus contincntibus ^fi- ue folidis , vel in coatentis , vel in fpiritibus. Deniquc caufa morbi cftalia primiiria^ princifiitn , qu,vpropria ratione & per fc fola viin agendi habet alia adiuuans , qux propria quidcm ratione , fcd non pcr fe fola agerc poceft , nificuni primaria coniungatur: alia d<*niquc edpne qua wn , qu.xnec piopria ratione , iiec pcr lc iola agit, fed ab jis^qux agunc , fe- lungi potelt. III. Morhortm diffcremiiZ in genere fitmuntur a rnorbo ,fHbieflo, & causa morhifica. /wOTori» iftaquinque confidcrancur : morbicflentia, ma- gnitudo , motus , mos fitie modus , & exicus fcu euentus. Ab elfcncia morbi lumuntur diffcrentix fpecificx , quibus genera & fpccies morborum continentur : a c.rccris omni- bus diffcrentii tantiim accidcntalcs. Ix3.q\xk a morbt ejjen- tid coniticuuntur tria prima & (umma morborum gencra: vnum , partium fimilanum dyfcrafia fiuc intempcries : al- terura , partium 'diffiniilarium niala compolitio : tcrtium, vtriquc communc , vnitatis fiue continuitatis folutio.^ /»- iemperies cft , vbi elcmcntovum dcbica proporcio non eft, fed vel vna fola qualicas trcs cxccras vincit , vel du.c reli- quas duas. Ea propiie tribuicur parcibus fimilaribus : eiufque genera funt o.fto ; quacuor vidclicet intempcrics limpliccs, vbi vna tantimi qualicas exuperat, nimirum calida, frigi- da,huiTiida, velficca:&: qu.tcuor compoficx , fiue coniu- gatx, nimirum calida humida , calida ficca, frigida humi- Tom. III. , da , trigida ficci Mala comfofitia cll , vbi appropriata or- gani alicuius compolitio pcr fe labcfadtatur : quod quidein quacuor modis rontinglr. Frgo qu.ituor crunt gcnera nioi - borum oigaiiicorum : vnum , conformationis ; vbi ill moi- bus in figui.i , lupcrficic , & cauitatc fcu mcacu : alccruin, magnitudinis , aud.c fcilicec vcl diminut.v ; tcriium , nume- ri , rationcdetcdus vci cxuperanti.r ; quartumconncxionis, (uie confcnfus , & fitiis : ibi cft coalcfcencia labiorum , ftra- bifmus &c. hic luxatio , piocidencia vtcri &c. Solutio vni- tatii t.-im (imilaribus quam dinimilaribus cft communis. Va- rialuntipfius gcncra : ncmpc vulnus , vlcus , ruptio , con- tuho , fiflura , traftura , caries , conuullio , diuullio &c. H.tc funt prima& fimpliciffima morbocum gcncia , eorumque fpccics , quibus corpus humaiuim concra nacuiam afficitur. Afticicur autem velin vnaparce , vcl in pluribus ; Idquc aut limplict ahquo morbo , auccompofiio. Componuntur au- tcm morbi illi limpliccs niultis modis : aut gencris ciufdcm, vt inccmpcries cum inccmperic: vcl generis diucrfi, vc intem- pcries cummalacompoficione, aut vnitacis folucionc. Rur- fus componuntur vel in vn.-i pavticuI.T , vcl in diuerfis parti- culis vnius organi. Hxfunt diffcvcncix morborum cflencia- les : qu.x fequuntur , fiint accidencalcs. Ica ergo morbus a m.-g;{ttiUme , caufx , cffc£ti , & adiuncli , cft ma^gnus , pat- uus, velinteimedius. Atmtu ^y tiuratione , qu.x diuidituriu quatuor tempora , principium ; augmcntum , ftatum , Sc dc- clinacioncm ; abhoc, inquam , mocu & duracionc , raorbus cft breuis vcl longus , acutus vcl non vConcinuus vcl inccr- miccenj ; & hichabct fuum typum & pcriodum. Typui cit ordo iuccntionis & rcmillionis in morbo : perindm cllcem- pus il!ius intenfionis & rcmiflionis. Ex mote , feumcdo, movlius eft mlcis & bcni^nus , vel fxuus & malignus ; ub euen/u , falucaris , vcl lecnalis. Bifferentid mcrhorum aftib- iecio & ipfx func vari.v. Nam rati.ne mtutx fiuc tempcra- menti, morbus eit natur.v familiaris & cognaius , vel mi- nus cogn.itus : rattone fextis, cll virovum vcl freminavum pro- prius : rntiene st.^tis eft pucrorum , iuucnum , vel fcnum ; ra- /.'oaf /nr« ^ rL;^;e/)«eftfpoiadicus , vcl pandcmius ; &liicen- dcmiiis , vel epidemius : ratisnc pantum affecinrum eft vni- ucrfalis,vcl paracularis ; itcmque funftionem Ivdit vcl pcr fc , vcl pcr confenfum , ieu , pcr iiiimuifMu/ , vel w^mj- 6cicu. 1 andcm n w;//;j oriuncur noa paucx morbovum diffe- rencix. Icacniminovbus elt legicimus, vcl nochus ,fcuillegi- timus : ha-;editarius , a vitio fcminis & materni fanguinis i vcl anatiuicacc, vel adfcicitius poft partum : deniquc ab humo- ribus cft morbus fanguincus , biliofus ,picuico(us , vcl mclan- cholicus. I V. Dijferenti£ morhortm infpecie duobus potijfimkm modis colliguntur. Principio quidam obferuanc ordineni alphabeticum ; vt paulo poft in Mcdicina praftica Rulandi vidcre eft. Deinde alij hiftovi.un morborum texunt mcchodicc ; vbi maxime pro' bacur hxc riuHii,mt. Sl/rn.i /Ha^^rfjlrrr. t:crum indicanc p.u-tcm aff.:i5l3m , vel ipfjm afrcctum , (iue raorbu n , eiulq ic caaGiB ititLTnam. Pr.TcipiM ligna ', tjuibus pars ,,feu fedcs atFcft.i dignofwitur, «d quiiiquc capiia folf nt reduci. Nam dignof:in us par.cin afFcftjn) r, ab aclione Ia;(a. r. ab cxcrctis. 5. i flt i. 4.a do- lons proprietaic. f. aptopriis accidcntibus. qnibus addi po- tiTit co'li!:;antia . (uie confcnfus parcium. Cugnita parte af- Kfta plcmni..]uc vna morbns 5i caufa niorlit nitcr.Ta inani- fi:(ii erit. Nam pauca fuiit ligna, qu^ iion fi.TSiilaffeAum vna cum p3rtcarrcc.1.ioll:r.iduiir. Nihilominus arcidit, »c cog-.i- 13 parte affcila ignorctur , quomodo lardatur, au pr^prio fffcifhi , an cx coiifi-nfn : demrie, qua fpecie morbliaborec , & an morb'is in fifri fic , ari f.ii^us : Pr.^cr^rea li plurcs mor- bi.an vn'is alieiius lit caufa, fiuean vnus 'it !iiiniarius , .iliiis ftcuodarim. t.Ju,romnia in curatione pline funt necelTatia. nignofciuit autem alfttflus fiue motbl fpccic5 omniuni ac- c.iraciflime ex propriis fymptoinatUnis , fne lignis pacho- gnomicis ; quanquam Galcnus pr.rci(>ua aficifluum (igna ad quatuor genera rcducic : quorum i fumitur ab cxcrctis. i. a Joci nacura. 5. a dolotis proprictatc. 4. cx ptopriis acciden- tibiis. His addi potcrunt alia finna , qux funt ininus princi- valia, qur conic aica4t Aledicina^ Se£l. I. Cap. IX. 565 nicndi per inJicationfS certa cuicjuc morbo rcmcdia , gra- tii fanitatis amifla: icrtitui-iidx. Ratio illa & oriloclt a pri- mis communilVimiU]uc indicantibus &: indicationibus ad fc- I cundas Bc (ubalternas , & hinc ad proximas , doncc ad nia- ximc fpecialcs appiopriatasdcucr.cum tucrit. hyennona funt fcopi agcndi , vci funtomniatHa , qux in mcdium propo- nuntur , dum confultamus , vcl ad agcndum nos accingi- mus. Huc itaque pcrtinct mcthodus confulcndi , & intcr- rogandi .cgrocos. InMc^tiones func proccflus ab indicaiue ad indicatum, ijui tiunt inftac enthymcmatis , cjuod conllaccx anteccdcnte indicancc', & confequcnccindicaco : veluti , Pla- to febricitac. Ergo rcfngccanJus clh l;anJi. VIII. C oTiJttlendi , feii conjtiltandi , methodHS , ijUHtn \ Vocant coilegiafidi , apnd Hieroh^mum Capi- Haccium eji hniujmodi. Tadi hiftoria proponacur non mucila , non confufa , non fupcrflua , (\ux nequc ab aliis fit iceranda , ni fuericaliquid ncceilariimi omiflum. Qui adfunt , coniilio fupponanc , qua; a primo , vcl primis func dicla. Mox agaturde acrisquahtate , in quoverfatur xgrotusrdi- «ciL.i cnim r.icione progrediendum in aere calido, aut frigido. Quo itemrvjfereiidumcic, quodad variasanniconftitutioncs, aut adco ad tegioncs diucrfas pcrtincc. Deindc veniatur ad res fecundum naturam , & qu.x'nam Cnt proponahtur : pr.x-ccrcaad res contra naruram, in qu:- bus nihil aliud fit qu.im conlidcraie rcceirum paciencis a ftatu fecundum naturam ; Quod dum facimus , nemincm latere debet quifnam fucrit c.us rt.uus fecundum naturam. In flacu auccm fccundiim nacuram conhdcrare polfumus temperamencum & tocius & partium , habitum corporis, a:tatem , veterem confuetudinem , ac cui rci cil addiLtus, dcnique vcl difticilem vel facilcm colcrantiam patientis, cau- fa tum morboium , cumauxiliorum. Veruutamcn quamuis ha;c finc proponcnda , non tamcn in on.nibus , Jme in quo- lihec pacicntc , nec in quacunque conlultationc (empcr eo- dem modo ponderanda funt , ac diucrla ratione dc his di- cendum. Qux enim fccundum nacuram dicuntur , ea vcl func maniferta , vel occuica : fi manifella , lupponancur vc manitefta,ne cempus teracur ; figna autcm proponantur p!a- niiis , & plenius , fme nota, fiuc occulta. Acquiin rcbus na- turalibus e.xplicandis caucnda eil: nimia dihgentia , quam plerique adbibenc proponendis temperamcntis tocius & par- tium. Infebribus vero qux cotum hominem occupanc ,in- quirendura , quxnam fic cotius corpoijs ccmperacura In mor- bo occupancc : lAt fccus in iis , qua; cocum non occupant ho- mincm. Pr.Ecerea laborandura in cognofcendo llatu natu- raU partis laborancis fiuc principalis , fiue non principalis, vc in cacharro e capice fluence , & capicc quidem pcr eiVcn- tiam atVedo omni cum diligencia Iaborandum,vc nofcatur lia- tuscerebri natucalis: fi veroccftes inficiantur, pantcrnofcen- dus ftatus , naturalis teftium : ac denique inquirer.da funt ac- curate qux huc perrinent. Citerum quomam iirterdum reruia naturalium , dum confultacioncs habcncur , hiftoria recicatur cx fcr pto , in- terdum autcm ex rclatu paciencis ; tuiicfi e.xrelatu ipfo vi- demus patiencein , dum aliquid cft ignotum , pcr ligna cft mauifcltandum : Qiiod li non aderit patiens , &: vero hi- hiftoria exter fcripto , quoniam non temper intcgra fcribi- tlic, indagandafunc ex propofitis : qu.»;defidcrantur. Ver- bi gratia : Ivi cathairo , non fcribic Mcdicus quxmam fit difpolicio p.itiencis , qux cemperies nat«ralis cerebri , & tamcn in fciipto aflcrit patientem antcquam in mofbum lahcrctut , habuifle fomnos diuturnos , ac profundos , c.i- put icem excrementitiura , ac proinde per os cxpuiciones co- / piolas , & nullius faporis -.Tunc igitur patcbic pacientem ha- buifle capuc frigidiim & humidum. Quibus propofitis qux- rendum , quonam modo .-egrotus fic reddicus difl^milis fi- biipfi, in quonam fimilitudo confiftac , an vero ciim anc.a non ailli^et-etur a rebus prxter naturam , iam , modo dum pacicur a rebus pra;tcr nacuram vcxetur. , Ac quoniam lesprxter naturam funt vel fyraptomata , vel morbi , vel caufx , cuncexcradicis in hyftoria colligendum, quanam fympcomata, feu morbi finc : quod fi morbi fucrinc ptopofici in hifcoria mox videndum quxnam finc caula- , in quibus proponcudis duplcxordopoccft ajhiberi. AIter,vcfi, qui pcimo loco eftlocutus, iic ordinacc progieflus, is qui te- cundo loco dii-^iurus eft,aIio vtacur ordine, nc ea qu.x- a primo dicVafunt, rcpetere videatur. Altcr efl ,dum progrcdimura fymptomacibus in morbos , & alius , dum a morbis in fympcomata Quoniam 'autem hoc non fufficlt , led mul- to maioris momenti cft ica circa h.rc progrcdi , vc ncc fuperflui , nec diminuti fimus , & idco nofccndum qux- nam , & quot capita finc ptoponcnda. Neinpe natura , & & fymptomatis, &morbi, &fedis alFeftx.vel fympionu- Tom. III. ^ ' tis , vel moibi. Dico vcl lymptomatis, vel morbi , nam pars potcft duobus artici moibis , nimirum pcr conilu- lum , & pcr cflcnti.un. Si pcr confciifum , locus potcft clVe, vel fymptomatis tantum , vel moibi. Q^uodiipaisfic aftc- ~ paitck ita habct. Methodus confultandi pendet e no:itiaconmi,qua- acci- dcrunt x-^ioto. Ha;c autem nequeunt innotclccre, n.fi rcile interrogetur. Idco & dc methgdo illamintvrrogandi opcra; prctiumeft hsc pauca adiicere. Cum igitur /onilct iplumcllc mcdicum qui dogmaticus fit, hunc autcmeile, qui pcr indica- tiones ca, qusconfcrunt, venctur,fqaidciTi tanta vis cfl: indi- cationum, vt confercntia inueniantur, quod citra obfcruatio- nes.iSc citra analogifmos Scii ncquit.dcniquc etiam hoc fit tan- quam fundamentum, vndc iuuantia a T:oxiis fccernaiuuripro- fcfto ei,qui optimus vciit cflc mcdicus,l.iborandum cit,vt no- xia rcifte inteliigat, pcrccpturus mox facillimciuuantia,& rc- media adhibiturus. Itaquc a^grotum prirao rogct , qu.vnam fint,quibus afificitur,& quando ca cocpcrint illum vcxarc.quod nifi ipfc dicerepoirit, dicant aftantesific enim Si Galcmis mo- net primo de locis affcftis. Qux vcro pateat , ac funt pra;- fcntia , omitt.mtur. Eo vero prima tendat interrogatio , vt nofcantur res fecundiim naturam, cx quibus in notitiam ca- rum, quar funt prxtcr naturam deueniri poffit. Q^ii fanc or- do & iuuabit .v:;rotuiTi, & ctficict, vt Medicumadmiretur,quuis crumpit. Quod fi nof^fatur cx aliisiccurefTccalidius , ronintcrrogandum eftdc lotio , fed dicendum, antcquam ipfi igtoti dicant , lotium fuilfe coloratum , vel fubflaui coloris. Mo.x qu.-Brenduin "ab iifdcm dc ftatu rerum , & velica: eodcm snodo , nam bcne fc habent hx partes , ciim fine dolore cmit- titur lotium. H:s (]u.efi>:is,ad vicalesfun^liones z[\ veniendun}, nimirum ad eas,qu.-e in corde,atque easquxextracor eduntur. Mox tan- gcndus pulfus.in quo cum pofritefTe deceptio, (nam cum .i'gcr xgiotat, pulfus non cft fccunduninaturani) prudens Mcdicus animaducrtct, quxnam fit vis inorbi,quo tunc corripitur a-gro- tus, lii quammutationem polfit efficcrc, & itifundioncmin- dicabit propter pulfuin in ftatu naturali. Verbi giatia, labora- bit aliquis febre quotidiana , cui frequcns fit pulfus , & vclox, quique illifcbri non refpondet: diccndum igitur hanc vcloci- tateni indicaie , S: frcquentem & velocem tuifrepulfumtem- porc flmitatis; Quod profeclo Medici prudcntiores fpedant, qui nofccrc velint, qua; fit aftio cordis, ac quinam fit vis ani- malis. Ncc vero quaTcndum , num aigrotus fit timidns , nec- ne. Ecquis eft enim , qui fortem tc eftc neget ? At cuin no- fcicur cx pulfu eflc cor calidum, xgrotus item nofcetur audax ui fortis. H.TC vbi a£la fucrint, qu.-erenda; crunt res pr.i:ter naturam, & oinittenda intcrrogatio omniumexcuntium , ne t.Tdio a;- giotis, &: aitantibus iit Medicus , qui tainen ex iis intelliget, quxnam fit pars afix-£la, vcrbi gratia, fi Ixfum fit caput,intcr- rogandus xgrotus , quxnain fecuta mutatio a ftatu naturali pencs funcfioncs capitis,penes exeuntia,penes qualitates mu- tatas , & alia Id genus. Quamobrem fi quis male jiabct in ca- pitc,non cil inrcrrogandus de aliis corporis partibusjnifi forte aliqua fit fufpicio , fymptoma capitis non prodire ex capitis, fed cx aliarum partiuni inorbo , 011.1; per coDfcnfum affiv.ijnt caput : Quod cum pcr contenfum afficitur, facile ctraditis ab xgroto,notccturinutatio,qu.t ventriculo acciderit. At quod dc ventriculo dlctum etl:, de reliquis quoque dicendum efl. X. Methoditi mede»di apud FcrneliHm bre- ititer ita fe hahet. Medici munus eft cito , tuto , &iucunde remedia conferre, quod quidem facit interdum vt adiutor,interdum , vt opifcx primarius , vt cuin luxatos artus reponit, & vulncris difiunrta- labra adducit. Htibet enim ars inftinii . me .'rt projjicdcndum , doncciji iiatur.ilcm, vt ccrce in priilinum gtadura lit reccilus. Id autcm modolubito, modo fcnPam cllt.icicndvmi,iioc in morbis lcui- bus.iuxtaHippocratis fententiam in cxtrcms : iliud in mcdio- tribus morbisivniucrfim.ctcnim aut v.lcuate.aut alterarc clt na- turi- odiofum.cx Hippocc.Bifatlamautcm lcntc,paulatimc]uc cur.itiones ficri contingit, vcl pari contraiioi vel infcriorc rc- ccflas ordinc. In iis vcro qur tertij gcad.is funt , non cli: ad- niodumtutus vfus, etiamli in mjdica quantitatc, vt hcqucntcc admmiiltentur. Non cnim immodicum corporis calorcm con- grucntcr,vei Opio.vel Mandragora,vcl Hyoiciamoc.xigui li- cct portionerepct.M, e.ictingucs , ncquc cxupcrantem fv.imo- rem parua pomouc , vel Scamonij , vcl Oiocyntludis rciiecita vtilitcr decrahcs : viribus cti.im imbccillis icnta cuiatio necsf- Taria eit,cauendum autcm,nc dum vni m:tionremcdio inlillis, iiio afluefacia naturacoutcmnacrcmedium.vnde pcrv.rna ic multa vagari licet. Rcmedij qu.uititas non tolum ex morbi magnitudine , fcd ctiam cx pa:t;s co..ditione eit furaenda, in qua conlid-rari dc- bentconformatio, poiiuis prxltantia, & fcniiii. In conforma- tione confidcrauda el\ raritas, & denlitas ; In htu fi fin: vicina ori, vel non; In pra:ltancia, an veliint principalia, an toticoi.- pori iiilcruienci.iiln lcnfu,num is hebes iit,an acutus. Dcnlitas cxpofcic remcdia vaiidioa quamracitas,(i procul diitent ab orc fortiora, quia mcdicamentum ad illa iefraftjOnc, & purgatione. Foimx remedioram funt dux ; liquida , qux competit locis «|uil.us put?aU9 conueniat.'-.qiii,& quaha purgare oporteat. j.quantjm, c,uou(que , & quoties. 4. quo tcmpore pot.fTi-^ mum. s . pcr quas vias , fiue loca. Vb. lu.n Ux regula:. uCer- tor»cacochy»>c^ ptmari dcbent : qux- ijempe prauis fucas ime humorihus qualitatc pcccantibijs rcdundaat. Proindc put"at»o vcli.-mcus iiou conucnic lanis, fed neutns, & .xgns, in.quibus praiiorum fuccorum rcdundantia cft. i. Corf9ra ca- cochymka nor, (cmfer furs*nd<. um : fed pr.mitm , (1 vircs fe- rant , corporls conrtitutio , aer arabiens , cxtcraquc permit- tant '; deindf , d aliis lcnioribus curarc non liceat ; t.rt:o , vbi natura per fe non fufficit , ad morbificam caufam depellen- dam , aut vbi natura fc ducein non prxftat ; .jU.irth , h humor ad putfjationem p'ane incptus & iiiidoncus fiv, 3.^'«) meaia omnium oft':me jur^^,it:ones lufiinet : prffime Atm fen:lit r,cd a lucgaticniLus ma.vime ofportun^f efi. Corpora vero ficca , frigida , niacilenta , laxa, r.ira , raoliia , aut nimis obcfa , purgationcs i-griiis ferunt. i.Oh lAorvy:ci»oji:i* ricnnyjl' TJ.Uid.ipur^aairaf.iciiefujlincnt, ts'i/ lewhu-i multnm tJfrN-Junlur ; alij hvs , lil^iUis rnagis dcle- cianiur.y .Conf.iciudi) lur^andi, valide fu^riitotiii m:nits infesia reddit. K, Timpus lernum , dtinde autumnjle , ife'mque z.onit tempemt.i / u^ itionibm mAxime accoi7imodat» funt : deiiide aer eaiidtts , hitmidu.i. Namconftitutio aetis .aut rcgionis frigida humorcs nimiuni cogif, calidavircs corpotise.xliautit.9.^«J- tuor humores qu.^litJte feccantes , eu.ic:!are o/^fcrtct : fiue re- dundct vnus himior , fiue duo , fiue plurcs. Itaque humor re- dundans fiuc fimplcx ,fiuc compofitus ,appropriatio niedica- jncnto expurgaiidus ell ; biliolus choiagogis , pituitolus phlcgmagogis &c. 10. Humor vitiofus , ratione qualitatis cfl (cudus vcl concccius ; confijlent s. tenuls , cmjfs , mcdit ; denique quietus ,in:faStus , furens , tiiriridus, -vtl mchilis. lacileau- ccii; putg.intur humores co.:ti , deindc turgidi , confiftcntia; tcnuis , aut mcdiocris: difficultcr humorescrudi,quicti , auc ^mpadi, cralfi , & vifcidi. Itaque nonnifi concofta , non au- tcm criida , purgare oportct. 11. quantum humorit , qunuf- qis:\ ^ quoties furgandum fil,cx:iBi fciri neqaif. Nihilominus artificiosu quadain conicrtura aliquo modo dcprchenditur «juantitas nicdicamcnti ad quantitatcm humoris peccantis , iiabita rarione virium ipfius xgri, tuin natur.T & fitus humo- i'is pcccantis , intcrdum etiam aeris ambientis. Gcnus quidcm medicamenti ex humoris fpccic xftiiTiatur , vt diximus : ac quam validum clle dcbeat, non tam cx natura, quam cx fitu humoris peccantis.Nam benigna mcdicamcntaa prima regio- Tie corporis ; mediocria a mcdia regione ; validilTlma a tertia euacuant. Verum qua dofi, fiue quantitate, ofFerri debcant,ex viribus ,xgri potjfTimum colligitur. Proinde Medici vnicui- cce fcre purganti triplices dofes alfignant , comparatione lafta ad vires ; nimirum robuftis,'maximam ; debihorjbus, mi. nimam ; mi.dio modo fe habcntibus , mcdiam: ac quantita- tcra dctetmiiiat.im purgantis mcdicamenti intra amplitudi- Bem rninimi;& inaxime co.rprchendunt picrumque. 11. F/- fluriiiiism Unientia hlundeque euacuantia V7>ciarum pondere e.vhibentur ; mediotr.ier furgantit,nifi mat. ettam '.nftatu. Nam hoc tempore niorbus cuni impetu ft M"'"e (i initcria non turgcat , purgatio perfcaa plcnaue dittercnda crit ad iincii "^ ■' "^ ■ "^ - *^ :in vigoris , quando o.iinis conco- operaclacft. ij. In morhu , qui ctrent parox-yfmn , ^fta- ie hon m:,uttns.pottjf„nitm conucniunt ; frigidis ver)> tem~ por.bus , tcmpus m-rldianum magi^. Inprimis ^ccet medi- <:ament.i (umcre tanto ante tcmpore , quanto ipfa egent, VF in att^m dedueantur , & prxdiftis horis opcrationem peitic.ant. I 8. Ter;j,ori- 'r«nquiLU^ temferato tiittor cr com- tveUtor eltfur^ntio : temfore calsJo ^ humido cofiofior. 19. Dantitrmterdur» purg.ti.ncs hortt vejpcrt,n:s : vt p.luLx' !c- nw vna Iioia ante casn,im., ad euacuationcm e ventre • aut tribus horls a coena, ad euacuationein a capite. Verum va- lidc putgantia aflumenda non ftint , nifi ieiuno ventricu- lo : lcuia vero dantur &c ante cibum , & cum cibo intcr- dum. 19. Vur^atioinftituitur aut fer fuperiota ,vomitu ; aut per inferiora , alui deieiiione. Oportct autem confiderarc, num vix' , per quas purgatio inftitui debet , fint confuetXi patentes , libet* , vicina; loco quem occupat humor , na- turalitcr difpofita: , necne. 10. Vorma, medicamenti liquida alttiti ficilitifque fenetrat , premftiits agit , pottntitts detergit, ebiirubdiinefque aperit t frma vero folida , vt filularum, diu- tiits in ventriculo h&ret , tardiits oferatur , t^f k fuferioribus panibut meUus trnhit. 11. Jjjiimfto medicamento fer aiuum furgaate h£c fum agenda. Hordciaqua, mulfa , aut fimile quid pauca quantitate ftatim bibatur : vt reliquia: a faucibus & gu- la detcrgantur, & faciliiis defcendant. Deindc corpus in quie- te primum contineatur ; &c fi vomitus timeatur.paululum niali acidi aut cidonij, vel miu.i; cidoniorum, & fimile deguftctur ; naribus acetum rolaccum ,aut cum crufta panis admoucatur, fummi manuum digiti in aquam ftigidam immergantur , fa- cics .iqua trigida fubito aipergatur , PiLulis aurem ajfnmptts, periTiittitur fomnus, vc vitcs earum citius in adum deducan- tur: a potione aut bolo non item. Incipicnte vcio purgatio- ne per aluum , ab omni cibo , & fomno , etiara ab o.nnibus aninii perturbationibus abftincre oportet , ad confummacam vfque purgationem , nain cibus & fumnus vires niedicamen- toruni obtundunt. /7j/«»i/'fc vomitorio conuenit corpus moue- rc , cibum aliquando exhibere , aut aqua.Ti calida.n ciun oleo, vt facili.is ("ucccdat cuacuatio ,dcinde fauces irritare. Perafta purgatione fenfim ad cibos acccderc oportet , fcd non (tatim copiose aflumere , nec quam diu ventriculus ex putgatione languidus eft, XIV. Euacuatio fanguinis aut efl vniuerfalis ,& flt ven£ fcliion€,feu phlebotomia : vel parti- cuLvii, & jitperhirttdines,fcarifica- tionem , CT" cHCHrbitulof, Vhlcbotomia eft euacuatio humorum quantltate nocen- tium , arte tafta pcr apertioncm vena: aut arteriar , in eum fi- ncm, vt vafa multltudine diftenta, aut vires onere grauata; !e- ucntur , vel materia noxia a parte aifcfta auertatur. Proinde triplcx elf phlebotomia. i.euacunns ; alia ex toto coi.'pore,'alia ex detcrminata parte. 1. reuellens icyiz humotes cumimpetu fluentes, ant fluxuri, in partem contrariam trahuntur , vt im- petus fluxionis quam citilTime cohibeatur. 3. deriuans ; c^mh humores citra impctum in partem afFcftam defluentes , aut qui dcfluxerunt, fed nondum impacfti funt, auertunpurad lo- cura vicinum , vt pars affefta ab humore noxio fiBeretur. Dc his gcneribuSjVt & requifitis phlcbotomia;, notentur iftx re- gulxj I. J'hi reqtiiritur fhlehotomiaci tote euacuans, quauii vena feiia iffunditur fmguis. Commodifr.me tamen plenitudo itt toto,fiue plethora, detrahitur, friiis cuhiti venis,fr&cipue inte- rtore vena cuhif. dextri , qui a caua p!urimii.n , a iecore vali- difr.nie pro!icit , maxinie i. plenitudo fimplex aut biliofa fue- rit : quod fi .nelancholica , intenor finiftri cuhiti potius fecari debet. 1. Eiiacuaf interlor ctthiti venr>,qu& b.ifilica dicitur , non folum a toto corfore , fed ttiam a partibus infra eollum fy rcnes, cito valideque rctiellit ; tardius & fegnius eius propago , qu.-e faluatclla dicitur inter .Tiinimum digitu.Ti & annularcm. ^.Ve- na cubit' exteriorfiue humeraria, qui cephalica dicitur euacuat ctti ^ validi reucllii a fart ibus fufra clauiculas : tatiims vero & debiliiis vena illa brachij , qu^ funiculus dicitur. 4. Vena commfinii ex bafilica ^ cephilica^ctrcamediamiunEiur&flexu- ram dediiBa,qu:a ab vtrifque deriuata eft,a fuperiorihus ^ in- ferlorihus euacuat CT rcuellit. 5. Si affecius confiitetit fub reni- bus , fcHa vena crurum citists Qf perfeciius euacuatio ejfcitur ; tardiits, feBis venis malleoli. 6.Semper a, fuperioribtti ad in/erio- ra conuertitur htimcr , ftHa vena cittrum ©• pedum : contra ah inferioribus ai fuperiora,fecia vena brachij. 7. Reuulfio bumoris fiuentis k farte aifeCia in contrariumfieri dehet, feruxta, quan- tum fiert queat , rcBitudine ^eommunicmvennrum. ReiVitu- do .lutem venarum eil fecund,um longitudinem pociflimum. Nam a dextris ad iiniftra, & contra, non eft tanta venarum re- ifticudo, necetiam communio, quanta dcxtrorum cum dex- tris,& finiftrorum cum fi.i.ftris. ii. Dcriuaticfit feita ea vena, qu.t inpanem ajfeciapj infn itur ; aut feBa vena deduBa ab his, qui. in farte ajjeiia funt. 9. Eadem efi propemodum ratio inar- tiriariim ftBicne, v! />.' vtnnrum : licet arteriarum fcftio peri- culo non carcat, potiflimiim fi maiorcs fuerint. 10. Vires ro- bufts. ferfeBum ; mediocres iml^erfeH^m, fed vtilem,deielis, exi- gliam aut nrborufn gene- ribus : in folutione concinui,& immoderatione par- tise cxternae. Ad folutionem continui pertinrnc vicrra, vulne- ra,fra6lura:,& luxationcs : ad uumoderationem,tu- tnores comra naturam. R E G V I, .,€. I. Chirurgice eft mentU , vel mantts. Partes Medicinx interiores communi omnium fuffragio .funt tres : Dixtcticc, Pharmaccucice,& Chirurgice, quia tribus inftrumentis Therapeutes morbos o.nncs depeilit. niittiid- miniftiifunt coqui,aut clinic.r roulieres : pharmitc-A, pharma- ■copxi: chirtir^i^, chirurgi. Q_uibus omnibus prxeft Medicus. .Hodie tamen videntur Medici cum Chirurgis ita fuas operas partiri , vt interiorura pr.xcipue morborum fanationem rcti- ,neanc , extetnorum vero potilTimum, qui manus operam re- .quirunt,vt vuinerum , fradturarum , luxationum curationem Chirurgis rcHnqtiant. Ea tamen Iege,vt &dixcx,& piiarma- cix , & chirurgix fundamenca & mcchodum prxfcriiBit Me- dicus : qui non alitcr,quam gubernator nauem,aut arcliiccftus asdificium', confilio fuo cotura negociura regic. Mcricoitaque Chiturgica racionalis ab empirica , & mcntalis a manuali di- ftingui^ui.Confer reg.feq. j. & infra Chirurgicam. Thcrapeunci , lace acccpto vocabuio, cft ars curandi moc- bos : liue illi (int iuicrni,(iue extcrni.Scd quiaplu- .,uis &in- dulhix requiritur .id curationcm morborum incrnorum, quam extcrnorum , per c.xcclleiitiam ars moibonmi mtcrno- rum cutandotum TiierAl-eulicA , cr Mediciim fr.iclica : i-^tcr- norum vcro Chirugica appcllatur. Itaquc Chirurgica pcrtinct .id Tlicr.-»pcucicam,late fuiiipto hoc vocabulo. III. ExternorujnTnorhorttmctirandariirnfciemia Me- dico qntc^iie tCfiaidd ejt , vt pojfit prcccfx opcri : opcnitio ipjd Clthurgo rclitic^ncrida. Itaque Medicus chirurgiam mcthodicam elaboiabic , vel ab ahis claboracam adailcct : cuius h.xc cll racio apud Riola- num. Cliirurgia cil pars Thcrapeutices , qnx arciticios.ima- nu morbos ab liominc dcpcllcrc docct. Iftorum vtro morto- rum d.io lunt gencri : folutio continui,& immodei.uio partis externx. Ad lolutionera continuipcrtip.cnt vleera , vulncra, paiiws. , ey iuxMieues : ad immodcranoncm twmres ctntra. nnturnm. Quibus veluti tinibus vniuctla clrrurgia circumfcri- bitur. Itaquc ciiirurgia dchniri potcft ars curatrix folutx con- tinuationis, & iinmodcratioiiis m partibus cxtcrnis : & adljuc fpcciahus, chctapcuticc vlccrum , vulncrum, fraduraru, hixa- tionum , & tumoruin Q^iod actinst ad opcratlortcm chirur- gicam , feu med;cas nianus, quas adhibec chirurgus in iftorum morborum depultione, pr.^cipui Chirurgi.r auchorcs ad tria capica rcduxcrunc : ad ^aiim-i , j-Kta/f i8-i»,"siMf'f trj., id cft folu- tioncmcontinui, vnionem foljti, rcmocioncm fiipcrflui. So- inriecontinui {ii incidcrido,vcl excidendo : vaic fo/uti,\uxitU!n oj rcponcndo, aut tractum intcrniedio callo adiungcndo : re. wwvi) ir in cum fi- ncm , vt pcr aiuficlofara quandam tranfmutacioncni portio fubiiancii', med.camentosa vi prardica , a terrena fajcc, omni- bufque impuiis & alienis fep3rctut,viicfque meluis confocien- tut.Q^ibus vecbis egregit- ob ocuios [xjnitur finis vcr.r Chy- rnfi: propofuus. Vndc iliud mM^li».n-n^ -. Alchymia cft fcpa- tatio puri ab impuro. Et hoc oppouendum efl Ciiymicoma- /ligibus. Oiimtaer. I !• Cbjmiamcdicctfiu medicina chymica,co refert om- itMii qiiid? nia, vt habcat c.v fmner.ilibns, vegct.ibilthus , & anim.ilibiis cjuintam effcmiam , fme id , quod in ifiii natHru ejl coelefle. Hasc nimiri^m cfl illa Chyrijicotum Helena : dc quibus vi- X,au$mecU. finatchy- de infra in Pharmacopoetica traAatum Corneiij Drebbellij, & ccelum Phihppi Vlmftadij. C A P V T II. I>e SubieBo Medicina. Pr^cepta. js^ Vbicdum Medicinx eft ex quo , & in quo illa ^vB operatur. Subicdum in quo Medicina operatur,cft corpus humanum fcu microcofmicum. Subicdtum cx qiio Mcdicina Chymica operatur, eft corpus macrocofmicum,inpiimis minerale. R E G V L .«. I, Microcofmi & macrocofmi,feu megacofmi,an(l' logi-i , fymmetria , & harmonia inprimis eji obfernanda Medico. Tantus cnim ex hac philofophandi ratione fruftus & vti- litas emanat , vt his velut illecebris animus humanus captus, aute noii acquiefcat , quam omncs macrocolmi thefauros in roicrocofmo latcntcs cducat , eruat, foueat , fpagyrica vttiuf- que copulationc. Vide banc in fententiam copiose P.»»- theumhygi'fticumCl.iudij Deodati lib.l.fiip.i. & paulo poft Dunranum. I I, Aiedicinaex mineralibus,rite praparata,plM priijiat in rnicrocofrno, quam medicina ex vegetabilibus & animalibus. Ratio huius rei eft,qu6d in mineralibus corpora fint roagis conipacla & pura.fpiritufque fubciles & penetrantes.Quare fi accedat cxacla fpargiria^inde parati pQfTunt medicamenta ma- gnx- virtutis & eificacix. { icio ( lico ] ntc ( } |licn I nine I iscfl Cajvt Medicina: Se6t. II Cap. III 571 Capvt III. Mcdicina chyntiat communis. P R jE C E P T A. Edia funt vel fanis & .-rgris communia , vel propria altcruciorum. Hinc icaqiiC Meuiciua Cnymica eft communi;, vel propria. MLdicina communiscfl: phy(io!oc;ica &cii.etcti- ca, & femeiotica& pliiarm.iceutica. Medicina Lhymico-piiytiologica cxplicat figna- turas rerum medico-pliylicarum,cii: conituuciouem nncrocotnii. Signaturx rcrum medicophvhcarum funt figurrc inineralium,vcgccabilium,( c(t huius loci, fcdad tlicologiam, \j fiuemcdicinamanima: pertincti. Wftralrs ctl in baltamo ra- I. dicali , & tcnfuum pr.-Ellantia torum corpus gubcrnat. Hic \ balfamus corpcris vita efl & altrum , quo corporis mcrabra ( Titalibus radiis illumiuaiuur , petinde ac folis lurainc tota magni mundi maciiina illuflrari folct. Vndc Hlpfocrntcs lib. de princifiu ait : QuoJ caiijnin vocamus , id mihi immortalc vidctur, ci^iiclaquc intclligerc, ViJ^ic.iicaiiairc , icntircquc omnia, tum prxtcncia, tum futura ; cuius pars i.i;'xima, ciinj omnia circnt pcrturbata , in l"up.i..-,um ambitum fccciUt . tiuoj mihi vctcics vijcnturxdic;.. .ippcllafrc. Vidcbat ntm- pe Hippocratcs,omnia hmus c. .lui bcncficio agitari , viucrc, ac .noucri, coquc cxtiiicto omnia iiucriic ; qu(i rationc mocus immortalc id diccliat, .x-ihcr; jniquc cxiltlmubac. Quam fcn- tcntiam Chyniici fccuti , ba:i.«iuim , calidimi tadicale, & ho- mincm .i-chcrcum tcu allralciu pronuliruc appcllant. Mira- bili naniquc t'yinpa:hiacu;ualtris m.acrocofmi conlpirat bal- famus&aitrum miLioccani , vt pcnc cadcm vicifTitudinc, Itatis tcmponbus , moucantur, Oc lc vltio c;cr6quc afliciaiu. ' Nam tblc a nobis fub hycmcnV rcccd'.:ntc,v..a clcmcutoium magnimundi laugucfcit ,' hcrb.-c & arboics dciiciunt comas, & quali emorluucur : homo tiiltatur &. lauguct , ciiifquc bal- famus intcriora vifccrapctcus maicrcm cilji & potus copiam coiificit , quamalias. Rcucricntc vcio folc, tcmporc vcrno, omnia rcuiuifcunt,iufcctaqaoquc,mufcx,ran.x- ,& alia, qu.-e hycmali tcmporc fcmimoitua in rimis & latchri!, lc rccon- diJeiant,nouaniquaii vitamaccipiuut. Honio ctlam , abicctis imptfritacibus mii,.cr.Jibus , quas tota hycmc contraxit, rcno- uacur; & vitiniquali nouamcum m.igno mundoinduit. Ta- cco, quod bailamus nofler pcrtulus claritate lucis folaris , fe- rcno tcmporc' gaujcat , nubil.i vcro tcmpeltatc triltctur ac Jcficiat. 5ic ot.cntc lolc homo I.ctior , &, baifamo rcnouato picnior cft,quam a mcrijic, ciiinaj occatum lu-x Jici incli- nat : quoJ xgroti maguo luo incommojo nimis quam cxpc- riuntnr : VnJc philotophi fubtiliorcs vitam miciocofini & macrocofinicaaJcm tilc , & vtr.uiiquc non linc iuccctlc Ita- tuunt. Nam quia hmiiia tantam a Umilibus iuu;intur ,augcn- tur, & lultcntancur, & vcro corpus noltruin cx vcgctabiiibus & animahbus alimcntum fuum capit , necctlc ctl, vt omma illa dc corpons noltri b.aItamo participent, ac proindc ballamum iflum a fuperioribus accipiant. Vnde non (ine canta Her- m?i .•» tiibula, Jm. pertinfiit vlccra , pruritus.fcabie s,fut- fur,alopecia, fquami-.fciflurl, & omnin6 faditatcs cutis : ad foJagr/im , fiucguttam , ccphalaig'a,aithritis,doIot dcntium, ?olica, hcmicrania,calculus:a'//y'J>-o/'f?», febres , apoftemata, iftcrus , c.iciicxia : nd epHepfiam, catitthus,paralyfis , fynco- pe , fpafmus, yettigc) , mclan,cho|ia,apQplexia, fuff^catio ma- iticis&c, III. Cnratio Chymlcn^ worborum tutijfme fit per w^- dicimm c4tholic(iw,& ipJi-M vehicula. Omnes MeJifi in ote habcnt illud;C«r<»w(/jbri vnico illud oic doccnt 3£ inculcare co- nantul'. Apud Atabes illud fendt & docuit fipicntiflimus ille Euanthe.s Atabum Rea» , apud Babylonios Hypatchus , Alc- majon , Kytannides apud G:ecos , Hstmet tet maximus , qui fplcndidum iftud nomen adeptuseft , quodcum tcgia maic- ftatcfuirmaitiPhilofopliixcognitionem,fummamquoquefa, eetdotijconiunxeritdignitatcm. Sed iEgyptiotum idem fcn- tientium ( D-nsboneOquam ingens.quim ad niiraculum eru- dita congrej^atiolOfthanesf.incf quicquid alij blaterent ) cx illorum cll numcro , f\}ius obfcuriffimos libros e fcpulchio erutos(quo illos ciimcadauerc fuoi.-nportaricurauerat^Abdc- rites Dcmocritus commcutariis illuftrauit, luda;os. etiam, Chaldxos,Pctfas , Thtaccs,yEthiopes,in hoc fenfo fuiflc, dc- j-eliftapolteris fctiptaeotum teftan'tiir,& uominatiffimus illc Len Hebisiis teftis eft , qui fe Beritli Salmona nnminauit. A- pudalios ver6popnl"snomiiiatos, Hiarchas , Tefpion , Za-, molxjdes, & ( ne longus fim ) tota Philofophorum turba lo- tjuitur, Sane authorum iftorum omnium vel opcra integra, ^el f agmcnta faltcm in Vaticana Pontificis m.iximi Riblio- thecaadhac hodirRnmar oftcnduntur:ali<|ua quidem ftyloin pugilhnb \% cereis exar.ita , alia vcro in atborum corticibus , plurimaetiam vfitat,! nobis rvione incharta atramento dcf- cripta.Quid?qu6d audio apud Bragmancs ctiam & regni Chy- nx tnl,ilclcutjqiic Philofophos hunc ab antiquiflimis tempo- liblis morem inualuiflTe.vt quotannis certo quodam dic,fune- ■%riritu,rcftelugubri, nobiIi/rim.T hui&s gnis in^etitum & obliuioncm , nonfccutac maximi alicuius ptincipis m«*rteiY» folcant dcplovarc , ac itcrati? vocibus e cxlo , quoabiifle fin- gunt,rcpeterc:illud vtiaiidiui tefcto.vt vt autcm fit, certc Au- thores i!li , quos fupia nominauimus, diuciliflima diftantif- hlTj.iquc loc.i incolucrurt , diucrfis eti.iin vixctuiit tcmpotu bus , ita vt a fe inuiccm illum cvrovcm (, ita enim loquuntni) difccrc potuiflc non vidcantur , vnde apparct confcnfum illum tam latepatentera , non vnius vrbis, lcj orbis , aliyd nihil quani cuidcntifrimam inf^llibilentque yeiitniein cpijrincic. C A P V T II, Scin eqnidcm Medicinamhanc vniucifalcm a viiisdo(^ir- Smis iiptimifquc ahqvjot larcalmo peiftricVam cxplofamqvje fii.lTe , non tamcn vtimcdicina eft , k-d quateiiusad chrylo- paj.im (luc mctallomastranfmui.vioncm ctcditur pcrtinerc . quoJ f.inepcr me licct non cmmcgo mctalL^ , fcd hun>an^ eorpora ciir.)redc(idcro,autum afgentumquc producerc.natu- rac, non mcum opus ^ft,aut ccire coium qui id (e aflcqui pof. fc cxillim.int.tgo exorbiianresdifcotdcfquc humani corpotisr humorcs.id xqu.llitatem f hyficain omnis fanitatis origincin rcduccrc lum ccmaturus.IUi ergoquos hrc tanguiit, fi velint, refpondcant , crgoadobiectioncieotum^iui riiejicina: huiuj vniuerlalis ver tatcrrv, quatcnus medicina cft,iinpugnant , pro virili m; a , fed t.-men tireuiter : pofleaquam 'Uam ipfam me- dicinam dpliniero,rcfpondcb o , tempus cnini tft , vti quid ca /it, vnde fat ,quos cifcftus f.>itiatvir , cupido kin^otideclare» mus: habcbir>indc veritae s amifis clariorcm rci vctifliniarcg!» gnitioncni, Anragonifta veio vberiovcmop^ofitionum cam» pv;m aj afniuin vctitatcm oppugnandum- Nain qua; dc im'- plicatioDc contradictionis cfFcftu', dc ignot.intia dofis,mixtu- i.tjttmpciamcnti, dc impnifihilitatc tcpcricndi materi.ivT! ,'^ qux his (imilia funt afFpruntur, i|IovniT> omnium vcruas falfi» t'afuc , intcllcfta dcfinitione,clativis inrelligetur, Primus eigq & lolus .ibfque & i-irgmatibus & amphibolngi,!; tcgtimcn- ti» iiudam li.inc Dianam vcftfis & onii .ra p.ulis dcmon» ftiabo, noniinibufi)uc ii<; vt.ir , qvia: fubiecio loftro vni.foli, fcmpct S; vbiquc conucniunti. malo; ctcnim indignos aliquof vna cum lis qui digni funt hac felifit.ite pevfru. , quam di- gnos omnes vna cum-^iiidio-is fraudari ■, nrque ca le lapien- tis alicuias iiidignationcm me aut m.iicdidioneiu incur- (arum elfc ciiftmo , cgm non propri:E fed pvvblic* ftudeam vtilitati,quam imp^-dire aut 'UUAte , vbi pofris,nolle,non Phi* lofopho dunraxit , fcd Chrilliano quouis hominc cft indi. gnunvi cum pricipuc quantumcur.que cl?tus fu'urus fim.nul- li tamen me .ilij qn.am Philofophi iiquc tiaturj inueftigato* resf.gacifllmi fint intcUcfturi ; Ad rcmigitur.Medicina vni- ucifalis elt qviatuoi cIcfiientoru.Ti .fcvj primordiorum mundi quinta c/T^ntia , quam fuaptc natur^ fcmpitein.im , vctcres j/jjiM.nomin^uerunt. ^me, Eft ipfa elementa , qiiintiiip aU- quod homogencum & inferarabilc fadla , qu.im Icolae.iri {iguva ,duplicis harnioni.T5 ci Diapafon & Diapente bifa»- ri.tm conftantis hitroglvphico .ligyptij dtpinxeiunt. SiuC cft inf.par.vbilis ceriaqvvad.im naturx dofi elcmertoruiTi cin- nuim pffmixtio , qua medianre ipfa elcracnta fccundvjn^ inc)iuidua fua confvdetnta squc bcne ificortuptibilia fa^ks, funt , atque ccium materia fccundum totum smcfuit Vbi ■ certe non qualificat.TS fiuc clemcntaras Vllas' alias rcs', ffccafu, quo vnum cx alccco oritur & in idem definit coiligitur ? ter- ra nunquid & aqua videri fe & palpari manibus etiam pa- liuntuc , ignisrero & aer nofhos fenlus cffigiunt ? nam qui videri a nobis ignis poteft, ille non clcmentalis fed clcmenta- tus tantummodo cft, concretione fubftantiatum terreftrium, Impurarum, inflaramabiliumque coinquinatus : vcrusignis aerquevtiagentia dccetiupafribilium elenientorum vifceri- bus haud fecus ac naturalis calor in aniinatis ftomacho , non tamen abfque aftione , abfcondiu delitcfcunt : vnde cccinit Gallusquidam non indofte. Le feu eft enclos bien & beau ■ Dans la terre , & Taic dans Tcau. Hoc eft , aeiera quidem aqua , ignem vero tcrra inulfibilitct coatineri. Quid autemobfccro .xque autplus eciam quam ci- bus horaini neceflaiium eft, nifiipfa elenienta ? terra vidcli. cet , cui infiftimus j.aer quo tcfpiramus , aqua&ignis, finc quibus adeo viuece nequimus, vti Romani iis oliin aqua Sc igne interdicerent, quos fecumvna viucrcobingens aliquoj perpetratum fcelus nullo modo vellenc , cum cnim fine eo- rumvfu neminem viuete pofle perfpicerent, interdiftU co- rundem vita &: focietate humana interdiccbant. Atqui elc- mentafempervbique &: ab omnibus habcri poffc, itaclamra eft vti nuUacgcat probatione:veI in altiltimo eniramariter- ra eft , &c in ficcifllma terra aqua , licet profundius quxrenda egefto folo inuenitur : in quibus binaalia elcmenta diximus contineri. C A P VT IV. Ad tabulam illam Hermetis ( Smaragdinain nominant) quod attinet , ip.fa merito lapis Lydius vel cciticus omnium opinionum, qua; de hacre circumtcruntur , poteft appellari. Omnibuseniin Philofophis dc hoc conuenit,qu6d falfitfima ea fint & a n.ateria vniuerfalis remedij maximc aliena, qua:- cunque fupradiftis conditio-nibus & proprictatibus hkcc ta- bulS contentis non rcfpondent. Loquitur illaauteradepar- te liquida feu volatili raaterix nofttx vtpote potiore , circa quam omnis labor & ftudium nofttum occupatur. Illamquc Tom. III. a patcis & matris genealiigii dcpingit , Sc Mctcurium pro. pcio, kd non intf llcifVo vocabulo , nominat,cuius quidcm ap- pcllationis cationcm pioximo ftquenti capitc fura rcdditu- rus. Formalu.quantum mcmini , tabulx vciba nunc accipc. Q^od clt intccius , clf iicut quod clc fuperius ,ad pcncttaiida miracula cci vnius , 6t ucut onu.cs ccs fucrunt ab vno mcdi- tationc vnius , fic omnes cti. natx fucrunt ab hac vna rc adoptionc. Patci^ cius fol , matcr ciu» luna portauit illud, vcntus iri vcntrc luo , nutcixeius tcrca cfl , hic cft vis totius muiidi , il vcrfa fucrit in tcrram , (cpacabit tcrram ab ignc, fubtilc a fpiiTor fuauitcr, cum maguo ingcnio , afccndit a tet- ra in coclum , & ittcum defcendit dc coclo in tcrcam , &c rc- cipic vim fupeiiorum & infcrlocum. Sic habctis gloriam totius mundi , idco fiu^^iat a te omnis obrturitas , iiic cft totius toititudinis fortitudo , foctis , qur vinclt omncm rcm fubtiicin , 5: ouuic folidum pcnctcabic. Sic mundus cicatus eft. H.iec funt omnia qux vnquam cx Heimctis tabula & omnibus fcriptis cius in manum mcam pciucne- runt. Quorum tenfus natura fu.i clarifrimus incptiffuno- rum hcminum nugis &: nxniis cft obfcinatus : pudct me enumtrarc quam pucrilitcr , quira abturdc , parum cft, quam ftultc , hic locus i Chcmiftarum plctifquc haftenusfit cx- plicatus. Sol ipfis aucura eft , argentum luna , caput alcin- bici coeluni , fundus terra , & qux pars alembici non implc- ta elt , acr illis fiuc vcntus appcUatur. Sedquxhx chiinerx? qu,i: inepti.T? qux fomnia ? aggrediac crgo inlgma hocquod tam difficilc ipfis & indifToluidlc efTc videtuc , illudque ( licet Dauusfim, non Otdipus ) vtriiis faltcm , C non fubtilius.ex- plicabo i vt qui malim vccaquam putchra dxere , vbivcrum- que fiinul naturi rei pcohibeor. Mercucius , Hcrmetis om- niumque Philofophocum aqua eft, caque coeleftis fiuc plmiia, hanc fol tenuiffimi vapocis fpecic c tcrci extcahic & vfquc in ejra aeris regionem , in qua imprcffiones ficci folenc cle- uac , vbi ah indita & natucali lunx vi , qua iiifcciocibus hifce dominatur , in aqu?m pluuiam cogituc &. infpifTatuc , quani ponderc fuo ima petcnrcm ac dii^illantcm , aer poltca Ciic ventus ( is enim nil jjifi aeris quidam fluxus eft) nolcns vo- lcns vfquc dum ccnttum fuum , id cfl , teccara attigccit , gcc- mio fuo cogitar baiulace in Goidium nodum , toifitan illo Alcxandci implicatioccm , folo rationis gUdio difrolutum.- quod fi materix vilitas, facilitafue huiusfolutionistibioifcn- diculo eft , ftultus es fi ance facillimx vilifnmxquc rcicxpe- rlmentum vcciffimam alioqain reiicis opinioneni. A P V T V. Mirum eft quam multis nominibus Philofophi hanc me- dicinx noftrx materiam appellarint ; qui nefcio an occultaii- di an explicandi gratia tam abundanter ac fupcrfluc cumu- larunt,fane plus obfcucitatis quain lucis paciunt , ita vt indj maxinia corum fcgcs, quibus orbis adhuc hodie labotat, pul- lularit,adcoqu6d omnes quafi qui in hac acte vcl aliquid pro- ferunt , vel exiftimarant cancummodo fc profccifTe, pro libi- tu fuo noua nomina.nouos chaca(ftcrcs,& hiecoglyphic» cr- cogicaiint ; veceriu-n tamen confuetudo ill?. fempcc fuic , vc Deorum Dearumquc fcd planetacum pricipue nomifiibus vterentur , fed proh Deum imraottalem , qui vel inde er- rores.ciui abufus, qux dcliramenta emanauetuni : quim mi- fere doAiffimas vetecum inuencioncs , neotcietici noftri de- figurarunt , quam longe ab antiquorura aberrauci-unt fcn- tentii ? lupiter illis ftannum eft, Saturnus plumbum.argcn- tum vero viuum Mercurius. Aurum, 3rgentum,xs, chalybcra, Solem , Lunam , Venercm & Mactcm nominant : qux hx tc- nebcx ,qux anciquitacum , imo bonacum omniura litecarum ignorantia? Nonractalla fed clcmenta vetcribus prodiisha- bita , vti antiquitatum obferuatorcs fcriptoicfque Hicro- glyphici vni cura raythologorum turha teftantur. Phyflci ( ait Calepinus ) interprctantur loiiem efTc elcmentum ignis, diaumque i iuuando , eo , quod nuU.i rts fit qux fic omnia foueacqucmadmodum calor; &paul6 poft. Aliquando, ait, perlouem intelligimus ipfam vim fuperiorum elemcntorum, qux aftiua cft , dum agit in hxc duo infcciora adgcncratio- nem & coccuptionem.^ I nunc Chemifta , & ftanncum tuum louem aliis vende, nos melioccm habemus vcrumque louem; ftannco illo tuo parafangis innumcris prxftantiorem , fcd heusdelunone, cuius tualitcmin phialis tuis tam videte dc- fideras , & cgo vidi.Marci Tullij Cicetonis audito iudicium. Sic enim dc^illa libro fecundo dc natura Deocum loquitur. Aer vtiStoicidifputant , intctieausinter mare & coelum lu- nonis nomine confccratuc, qux & ibror&: coniunx cft louis, quodfimilitudo eft .xthccis &cum eo fummaconiundio. Scd quim hic, inquis,paradoxa.funt,quantum ab antimonio dif- fernnt,cuius vaciegatoscoloresignis violenciflimi viribus cx- citatos nos aucm lunOniam , caudam pauonis , Irim & ipfam lunonemnominamus Y quam longc fcilicct ab crrorc veritas, aCimmcriis tcnebris mcridiana lux , apeftilentiflimo toiica ipfius vitx principium diftat & fepacatuv. '^ Ccc t C'^*'- 576 Encyclop^di^ Lib. XXV 11. C A P V T VI. Satunium plumbum cfl*e nulla auclioritate ,_fcd fequenti tantummojo rarione frcti, ex'iffimaut. Saturnus,inc]uiunt, le- jH-x, & pr. ipviorum intantium vorax a poctis hngitur _, cjuod fancplumbum prx-ftai egregic iomnia enim metalla fi feptu- plo pondcrc cum illis permifceantur & in vafe quodam cine- cltio(capel]amvocant)igni imponantur , itadcuorat ,vti nul- lum eorum vcftiginm pofTit reperiri , aurotamen k argento intauVo inuloiatoquepermanentcinccjue abs re fcnex, ciim rc- liqua metalla illo imiiora fint, vtpote qua:cx lllo genercntur. Hrc llli : fedquE hxc per Deum ratio aut comparatio ? Satur- nus vt in fabula eft, omncs infantcsfuos deuoi:auit,Ioue tan- tiim, Ncptuno.S: Plutone matrls aftutia liberatis? plumbum vcro reliqua metatla non iilios , fcd fratres fuos deuorat , vcl potiiis igni dcuoranda pra;bct.Non c plumbo enim nietaila fed cxelemaitls prlma inllantia abfque vUo lemlne leumateria proximC" gcnerantur , vatem de hisaudi non ratione tantum, fed &: cxperientia ipfo forfitan Hen-nece doftiorem : Pourcant ne fc vante la gcnte, Et dife foubs ce mot nocable; Toucc chofefaitfon fcmblablc. CVftmal diA quanc aux mlncrauil Mais bicn cfl: vray des vegecaux Ec dc fenfitjfs vrayement. Carils prenncnt nourriflement lis fefcmenc &:fe plancent, Les mctaujf lamais rien pe fefitcnt, Et fonc aufll grandsaudcrnier Commc ils fonc en leur an premier ; Des Elcmcnts prcnnent leurelhe Par nacurc eu rElcraent terrelhe. ienfus tflorumfere hic efl;. Nullus inquic gloi^ictur nimis vficato illo PliilQfophotura axioraate , fiiniliafcilicct a iimi- libus tantiimmodo gcncrari. Vera cnim li.rc quidcm luiit , fi de auraialibusaut vcgctabiliLusintelligancur , quxquoniam fcraen habeut , fcminari, plancari, accrciccre line dgbio pol- funt.metallicavero vti feminc catent, itancquc lenfunivllum Labent , aut ctcfccteomnlno poflunt, & non maiora lunt il- lo anno , quo c vilceribus tcrrx ecuuncur, quam eo quo primo m.tallicam fuam naturam induerunt : in eleniento tcrra; ob- ftctricantc natura ex iplis clemcntis cnalcuntur. Hax illc:led 3n alicubi gentium idem fr^trii & filij nomen (ignificat?Anne idcm eft etiam. tem allquam edere aut alteri porrigcre eden- dam; non enim plurabura metalla deuorat ; Icd difponit tan- tilm , vt citiiis commodicilque igni dcuorentur , quociica vnact'am cum ipfisabfumicur. Scd our quifo Saturnus clau- dicat? An plumbi fixitas in caufa eft! ? itt certc illud oninium niecallorum eft alaciflimum , ita vr tardiora reliqua fecum ociiis taciat auolare.o miMicam , 6 dilTunilem fimilitudincm, 6 nulli rationiinnixam comparationem; Satutnuni egOjMaf- iem,& Vcnereni cerix',Lunam vero Sc Mercurium aqu,i; Hie- toglyphicaeflTe intrep;de afl^ro. Solem dcnique aclouemad reliqua duo elemema , qu£ aftiua funt , indifFercnter pertine- re ; nomirium vcro lianc diuerficitcm elemcnta quoque di- ueifo motc cffcdla dcnotarc fingularum caufas in promptu liabco , & omnia vetullatis monumcnta , obelifci, pytamides, ./Egypciorumlitera; pro mcahac fentcntia depugnabunt , fed ncquc hic Di) foliim Deaiquc , fcd qux- illis ctiam anciquir^s animaliaconfecrauit , cafdem apud Philofophos lignificatio- nes habenc. Ad rem. Sarurnus a fatu nomcn fuuin cft mutua- tus , non quod primus latorura ac ruris petitiam, fvti Quin- t^liano placetlcdocucric , fcd quod facaomnia in tcrra, cuius ipfe Hieroglyphicum cft, tcrancur, e tertacrefcant,e terra vi- uant & nutriantur, non enim qua;uis tcrra,fed pinguisilla& pucrctadaagrorum,qua;frugibQs fercndis dedicacaeft, Satur- ni nomine appellatur ; illa cnirt^ ipaximam corrumpcndi vim habct, qur in frugibus prqduccndis requiricur. Nifigranum in tcrrain cadat & nioriatur,id eft, corrurapacur , nuUum fru- «Tium k-ret, fcd folum pernianei: , vcrit^s cft ipfius vept^cis teftimonio coinprobata. Capvt VII. Fdit fanc tertaabfumitqueinfantes fuos, id eft omnia qua; ex iUa veniunt , abcadcm confumuntur. Quot & ciufmodi aucs acr, quim immania& monftrofa pifcium corpora macc, quambonos ,fapjentes,opulentos,bcllicofos homincs tcrra, quam elcgantcs (pcciofasque mulicres,quam nobilia ferorum cicurumquc aniraaliuni genera continet?aftillaomnia&terra lujit & in terram itcrum reuertentur. Vbi fplendidiffima illa regum .t;dificia'vbi fup.rbi illi regiique cultus?vbi ipfi tandcm Rcgcs nc principes?omuia infatiabilis ille terrx ventcr vafto /uoambitu complexus eft , & deuorauic. Adhuc vcro hodie loui, Ncpcuno, Pluconi aSacurnoparcitur, inuiolabile ipfo- lum prmtlcg um-fcmper manet & pcrmanebit,neque enimali- tcr fieri poteft,cumnequc hi,neque iftc naturam fuam muta- ucrit, aut vUo vnquam tempore fit mutaturus i ingentcs illas,. admlrandas obftupendafque coeleftium orbium machina» afpice , qua' indcfeffo & humana cognitione celeriore motu | circa ccntrum fuum, hunc nimirum terrx globum,in quonos viuimus, violcntiffime rapiuntur potiiis , ciuam volutantuti rairare immcnlaaftrorum qua iixorum i qua errantium cor- pora : ifta omnia Ipuialia funt, a;therea funt, immortalia funt, in quibus nihil quod deuoret, corrumpat, inrmutet, terra po. tcft inucnire ; quamobrem diitantiffimis etiain regionibus (qua; crcaroris fapientiaeftj diftinguuntur, Sed & Neptu- no liucaqux & cx aqua immediatc cnatis pnuilegium illud conccflum eft , quod vti intelligas , animum tuum atque ocu- los c ccclo reuoca & mundum hunc confidera inferiorem , vi- debis ptimo fcxcenta lapidum pretioforum & communiuni gcnera,fdlcs eciam plurimos & anonymas alias aquacicas Ncp- cuni gcneracioncs , quas oinnes hic cnumcrare auc dclcribere velie, Ncptuno ipli parenti eorum «ist' iJui«« foret,horum vc, ro omnium radix aqua cll , ex qu.a fine feminc vti metalla ex aqua & terra mixtis immediate coelefti virtutc calefcut Sc in- durantur,coIore & accidcntibus aliis qua; in huiufmodi rebus jnucniuntur enatiuitatisfm loco, feu matrice terrca fecun- diini qualicaces &: proprietates eiufdem acquifitisi ergo illa omnia vci a Saturno Ncptunus.ita a terrx' elu libera.ab cadem nutriuntur potiusquam deuorantur. Chriftallum , adamas, marmora, fal culinarium, Armonlacum , Smcraldi dcnique ac Hyacinthi , cum infinitis illud aliis attcftantur , tandem ali- quaiido ad Plutonem etiam vltimum huius immunitatis fo- cium ius illud cxtenditut ac piorogatur. Quos non ille obfe- cro diuitiarum opumque cumulos in diuitem illum ditem iuum, id eft, intima; terra:pcnetraliacomportauit ? inderpe- talk^omnia , inde mincralia reliquahominum vfui Si abufui arqui infcuiientia ingenti liuman.i; fociecatis commodo 3c incommodo eruuntur. Sed & illacum Pluconica fiiic , aSa- turno nccpjcunc dcuorari. Quoc cnim mille annisquando- quc aurura , argencum, in tcrra lacuiflc exiftimas , antequam auaricii humana inde excrafta aut quxfita etiam omnino finc ? accamcn nulluni in )iis vccuftatisaut cotruptionis ap- parct vcftigium ,. ted Icmpcr manent fibi fimilia , aut ctiam fottaflis emcndantiir fal vero foffilc centum licet annjs humatuni cufl:odias , nuncjuam pcius aut minus fit , fed quod aflinirandum cft , in petlucidum & tranfparentem l^- pidexn coagulacur acriiponia fua reliquo fale mulco pras- ftantiorem i quod idcirco hic adiiidi , quod bene fciam hoc falis gcnus ob admixcas tcrrcas quafdam qualitates , non aqueum planc; fed mjnerale exilUmari , quam vere autem , ipfi viderint , ego tem nihil a4 ipc f crtinencejn in medio inde- . cifam relinquQ. C A P V T, VIII. Sed quid eft qucsd Sacurnus claudlcare a Poccis fingitujr? tcrra fciliccc concraria rebquis elcmencis more nullo nacura- li fed violcnco duntaxat mota cicri potcft, &vti ccntrum de- cet , in racdio feraper fixa ac ftabilis pcrmanens requicfcit: hinc vnumquidemcoufiltendi videlicet pedem, integrumiaU tcrura vcro qui motus cft & ambuIationis,fradum habct , aul illo omnino fruftracur. Qucjd fi Alchymicam a me ratio- nem poftulenc , licec Alchyqiiftam me efle nullo modo pro- ficcar , illam camen,vEi puco , vel ipfis iudicibus non abfurdam fum tcddicurus : quod cerra, vti aliafaciunt in ignc, non aufu- giat, fed tanquam comminuta confracflaque haberet ctura, vti fugere idcirco non pofTet , in flammis mcdiis vfque ad mundi finem, fitam diuquis cuperetvrere,ftabilis S^fine damno vllo coloris, pondcris fiibftantixque permancrec. lam qux illive- teresanimantiadcdicarunt confidcremus. Sane dracones,bafi- lifcos, colubros , acque ipfum omnino Cerberum video , tum quod hxc animalia corrupcione e terra putri fiue Sacurnia, communi Phyficorum c6fcnfu,enafcantur,tum etiam qucjd tri- cep^illccanis & cuftos Ercbi Cerberus,quafiK(5f»j«j,i.e.carni- uoraxidco appellecur,quc)d terrafibi crcdita animantium cor- pora confumac:icaenimaMychologls omnibus explicatur. C A P V T IX. Martem nos appcllamus terram iapldeam , faxeam , glareS & f.iburra refertam, frus^lbus autem aliifquc omnibus vcge- tabilibus rcbus fcrcndis inucilem , gypfi cancummodo , cal- cis tolTiHs, calci, ac carbonum cereftrium, quos lapideos vo- canc, feraccm. Ferro, chalibeque plurimum grauidam , iioc cniin mecalli gcnus in lapideis moncibus & incer durifliraa faxa plcrumque gignitut , qua proprieracum ac nacuralium qiialitatum vicinitate fimilicudine dcccpci ncocerici , fi- lium loco parentis accepcrunt , id cft , fcrrum co nomine ap- pellarunt, quo ferrigena tcllus fiue minera ferri fola merito debet appellari. Confirmauit eos in errore fignum Martis aftronomicum (^ quod ccli fimilicudlnem habct. non enim aliud tcli genus quam ferreum in rerum natura ejciftere ar- bittaban- ' Medicin^ Sedt. II. Cap.X.&c, 577 bift-abaiuur, cum tanicn lapidcs antic]uiora multo & natuia- liora, nc dican» aiclioia armi lliit ad cminusconiinuf<]uc di- micandum. Aiics proptcrca& hircus liuic plancta: appincji- tur , quod ialcbrola ac montana ciulmodi tcrra hoc anima- lium gcnus quam maximc gaudcat , vti Arcadia: montcs ac Thracii- , vt dc aiiis lilcam , ^attcllautur. ita cnim dc hac in Troadc canit .Scneca : — — mcliorque fcctu Fortis armcntis lapidofa Thracc. Et c]ua; fcquuntur. Tcmpus ciiim me pcrdcrc cxiftimo in rcbiis iis , qux aiuc omnium atuios lunt , long.i argumcnta- tioncaut excniplorum fcrie comprobandis. quocircaplurima, <]ux hic dici pollent , de confulto intennittiinus ,'&.' a furiofo Marte nos ad fuauirtuuam Vcnercni tranlportamus. C A P V T X. Nobilis illa, exccUcns, ac fpcciofa Vcnus , hortoium ac ve- tisPoa { ficcnimcamPycnus libro tvigclimo ijuarto Hicro- glyphicorum, folioduccntcliinoquadragclimo fcptimo , poft Marliliam l-icinum &: antiqniores nominat ) lafciuicntibus oculis , facic compta, vcftc viridi , inccllu lcui &: lubrico,;;e- ftu merctiicioapoetisdcpingitur, omnia in illa ridcnt, om- niaadiucundit.itcm inuit.int,ad curarum obliuioncm, adma- xiniam animi corporis hilarltatan. Vcriia nimirum tcm- pcric accffili clemcntia adgigncndiun millc fcctus irritata tclluseft, quando, dillolutis Zephytorumanjielitu niuibus, jirata hcrhis , fylua; tojiis , vjncta geramis, agri frugum ger- fiiinibus , omnia virclcentibus tcrra nafccntiiun cacuminibus -*cftiuntur. Prataquc pubcfcunt varlcrum florc colorum, Indociliquc loquax gutturc vcrnat auis. Herbaqucqui latuit CereaUbus obrura fulcis, Exeritc tepidamolle cacumcn humo. Quoque loco eftarbor , turgefcit in arbore ramus, Nam procul a Geticis finibus arborabcft. Quoque loco cft vitis, de palmitc gemraamouctur, Itqux fcquuntur, Nam vel iis veritas abcius inueftigatorc potcft dcptchcndi : prcpterea autcm meretrix cflc fingitur, quod vti mcretriccs omnium virorum concubitus admittunt atque ctiam ambiunt, fic ifta omnCs coelorum ac aftrorum in- flucntias , omncsformas ac feminaconcupifcat, foccuiidoriun tamen maximc imbrium appetitiua fit, fcilicet i Vere tumcnt terjjc & genitalia femina pofcunt, Tunc Pateromnipotens, fa:cundis imbribus xther, Coniugis in gremium la^tus defcendir , Sc omncs Magnus alit magno commiftus corporc foetus. Ita vt non .ibs re Menander i^afSfil'ftfi(}t yxl* dixerit ; eft, cnim vcrna temperies quafi lena ad procrcationcm vbique quocirca antiqui defidcriiim terr.r quo gigncrc defidcrat , ac- ris clcmentiaexcitatum fignificantes. Vcnercmc gcnitalibus cceli parribus & cx mari natam fuiffe fabulantur. Pcr geni- talcs veropartescoell intelliguntcalorisverni temperiem,qua; confert rCrum omnium genciationi. Taurusilliidcircofacet eft,qu6d illudZodiaci fignum verno tcmpore fol ingrediatur, fiuequodob tcricftremanimalis huiusnaturam iam olim il- lud Veneri rcrfxdcjdicaucrant , vti longo pocmatc dcfcrip- lit Papinius , ad qoem legcndum curiofiorcs , ne longior (im , reiicio. Subfcripfit huic me.-E opinioni Ptolcm.Tus Af- fcrtor , fua dc Ofiri ac Plutone dilputationc , vbi Vencrcm apertiliimc tenam nominat, & eandcm cum Ccrcre cfie pro- fitetur. Tacco de mille aliis poetarum fidlionibus , quasiure meo ad hanc mcam fcntentiam comprobandam polVcm alle- gare : omniaenim prifcorum inftituta tam ad.cognitioncm renim naturalium , quam ad reiflorum etiam morum pcrti- nentia rationem , ah antiquis , vt Mythologi aiunt , fub fabulofis tegumcntis oacultantur. C A P V T X I. / Luna , vt! diximus , aqua eft , caque triplex , ccclcftis vi- delicct, terreftris &: fubterranea , quod vcrfu illopocuvo- luit fignificare: Luna polo, Dianafolo , Profcrplna Ditc. Coeleftis illa quampIuuiamnorainant,aterrain coclumvfque e'euatur,eadcmque cadens(vt cum Plinio Ioquar)oinniumtcr- ra nafccntiumcaufa fit:frugcs,arborcs, fruticefquc iuuar,&: vi- talcm hcrbis animam e ccdo dclatam clargitur : quaproptcr vcgctabilis ob pncipuampotioremque fuamvirtutem meritii appcllatur. Terrcftris illa Diana, a Philologo quodam inul- limammia appcllara, animantiura omniumvitam fuftinct, c fcaturicntibus cnim mauantibufquc fluuiis ac fontibus homi- nes animaliaquc terrefttia, acrca & aquatica vitam ducunt,ita Yt non incptc Calcpinus dixiflc videatur , aquam dici , quafi a Tom. III, qua vitam noftram Jiabcmus. Aft qu.r fub tcrra'ccccis anfrc- «ftibus circumfcrplt , & in varias fpccics ac formas .i mincrali 'tellmis vi coalcfcit & cogitur, fponfa Plutonis cft (iiic Profcr- pina : id cft,infeparabili ainicitia ac matrimonij quodammodo yinculo cum tcrr.c proprictatibus colligatur : hinc libcrtatcm illam luprcma pctciuli & ad inferiora rccidcndi amilit, quam aqualibi pluuia propiiam vciulicauit. Nuiuiam diccrcs , qua: a lujicrioribus clcmciuisvfqucad infcriora, & ab his vicilliiu vltri) citroque cum muncnbus dcport.indis ablcgatur: fanc Mcrcurius propttrca, id cft, Ucoium nuntius, vt & iris nun- tiacorundcm appcliatur , quod illa mcdiantc coelum tcrra:, tcrra co:lo, fiiprcma infimis,inhma fuprcmis,commcarc quo- dainmodo &: coniungi virtutibus inutuis vidcantur. Vcrfico- lorautcm Mcrcurius fingitur, quod .rqua pluuia vel calorc lolis, ve! ali.i non abfimili ccrta quadam rationc tcpcfaifta omnes omnino colorcs,qui iii inundo funt , .-i fc ipfa cfticiat. cuius rei rationein quidcin nullam, fcd expcncntiam ocula- rcm habco dcmonftrationcm: quanquam qu.c dc Iri dixit Ari- ftotclcsad hancrcm(vti plaiiecandcin)facctc vidcantur.Mer- curio idcirco .autcm coruus faccrcft, quod is pluuiarum nun- tius cxiltat,quam tuturomindicat fu.i crocitationc. Ncc miic- turaliquis , cur Merciirius fcrpentcs caducco fuo circumuo- lutos habcat,antiquilfimumcnim fcrpcns aqu.i; hicroglyphi- cum eft,vti a Pycrio lib.i^.fol.i cj.cicgantcr fanc ac dov^tcad longum narratur,corpus habct videlicc^t fcrpeusUibricilfimum, quunadmodum aqua,atquc iiuerfcrpcndum pannos ac rcpan- dos vndarum flcxus imitatur,taccoqu.r Lco Baptifta,Albcrtius llorcntinus nobilis ille , & ll vllus alius , exccllcns Archite- dus , tum antiquit.itum ind.igator ftudiofiflnnus de Lcrna:a illa Hydra , Hydra multicipitc, .ab Hcrcule intcrfcdafciipta rcliquit: illain videlicet nihil aliud nili .iqu.im ft.ignautC fuilfc, quain Hcrcules perruptis aggcribus partiiTvaliudcriuauit^par- tim loliexpoluit dcficcandam. ccrtc Hydr,t nomen a voca- bulo uAig origincin mutuatur.quid quod draco illc, qui Hef- pcr'dum hortis in Infula politis tutclaris afllngcbatiu , afa- bularum lctiptoiibu-s Luripus fuiflc cxplicatur? quid qu6d So- cratcs ait amncs quoldam , circa tcrrarum orbcni , inftaran- guium reptarc?quin etiam HcliodusLchidnamait dimidiafui partc Nympham , dimidio aitcro immanem anguem cxifttrc. • pro qua intcrpretcs vaporcs exhalantcs a niari ncc non om- ncm humoris vim plcrumquc accipiunt. Nympha veroeft ob id, quod lubminiftrat nutrimcntum ^ fcrpens proprerca quod flumina tortuolis ambagibus fcruntur,perindc ac ferpcntium corpora finuolis pluriraum flcxibus obftrcpunt. louis nomen naturamque , quoniam fuperius explicaui , hic rcpetcrc fu- pcrfedco , & de foic illud addam tanrummodo , vel hinc in- telligi poflc per eum apud Philofophos duo fuperiora & agentlaclementa , ignem fcil. & acrtm intelligi , quodiif- dcm hieroglyphicis notis & folcm & duo hxc elementa ^gyptij folcaiu dcpingcre , de quo vide Orum Apollincm Niliacum in figuraLconis, Picrium iu Lcone , Halycarnaf- Lxum dc pyramidibus & coincidcntia angulorum. lam tu, quicunque es, candidc & a:quitatis amans lec\or,in vtramque partem a:quiIibrio ponderatis rationibus iiidica, quifnam vc- riorcm antiquorum Phi'ofophorum dc matcria vniuerfalis mcdicina; fcribcntium lcnfum attigcrit. Hinc , qui omnia Ii.vc iupradii^la nomina mctallicis quibufdam rcbus tcmcrc & fiiic vlla folidaiarione attribuunt , an vero cgo , qui ex inti- mo Philofophi.t: facrario naturas rcrum latitantes tanquam alter Herculcs ex infcrls Ceibcrum Hcrculeo fanclabore in folcmcduxi, iifquc non noua nomina indidi , fed vetcra, quxillis male ablata , aliifquc peius coII.ua tucrant , rcddi- di : hoc maxime fundamcnto nixus , quod cert6 fcircm , vel Plutarchi teftimonio, antiquirus clemcntis diuinum hono^ rcm delatum , diuinaquc nomina conlccrata tuilfc ,qu6deo- rum materia fecundum totum aitcrna fit &: nuUi fubiaccat corruptioni. C A P V T X I I. Si charaifteres eos , quibus Iiodic hi'c fcientia plena eft, omncs cnumcrarc atque explicare vcllcm , non mc dies ran- tiim, non annus, fed vitaantc dcficeret , non lubtcrfugiflcm tamen etiam hunc laborcm , fi vtilitatcm aliquam aut crudi- tioncm indc fperare potuiflcm ; vcrumcum nonnifi ftultifli- morum hominum commcnta & fomnia fint , tcnipori labori- que parccndum efle cxiftimaui. Profcram tamen quafcunquc fii^uras apud antiquos aut ncotericos etiam , fcd aurhenticos fcriprorcs,potui inuenircsin illorum numero lunt figura Ipha:- rica puncVo fiueccntro infignis, qualisha:ccft0, lunx cri.irn crcfccnris facies )) , tum figura cubica , o(fta:dra , Icofrdra, Pyrainidica, & qu.r ex his componiintur. Pyramidc vero icr nim naturam 6: iubftantiam informcm , qiiam Cliaos uomi- nant,aliquando etiam igncm (ignificari,vti cubo tcrram, octa:- dro.acra, aut ipfam clcmentorum ad fe inuiccm proportio- ncm, Cajlius Aug. Curio autlior eft. Signum hoc 0 Alchymi- fta aurum, cgo tcrram, illamquc purillimam.aflcro denotare. Qu.'e cnim aJia infigniaclaviora manifcftioraquc tcrra: appin- Ccc j gi 578 Encyclop^di^ Lib. XXVIl. ^iautafEn;j;potuifl'cnt? fani punftum iUud circuh ambien- tis centiumeic.vtia-aacenu-a.cni iiue meamm coelorumlo- cumoccJnauit. q .od li folis niHaxum domuutioncmciue , qjim iplun vtx ca^teris nieiallaium corporibus in aurum liaberc cx.ll m .s.allcguc vel.s,& iDde huius tigura: fignifica- tioiiem adaurumdciorquetccogiteb , cadcm cgo rationc , & mcliore adhuc.candem aJ icrram apphcaho. Quid cnun ell, qoodapud PcrUs barbarajcremonia bos fiontc m ieoninam tac.em conformata cx antro cornibus artcptus ad lactificiuin adduccbacur ! q.iippc cum Taurus terrenum animal fic,ter- rc & iiiteris potelbtibus damnacum , foii tamen ab eagente «Jedicatus vimeamollenderc vidcbatur , qaam fol iii voiuer- tira tercam excrcct. Quod autcm citrjhcbatur ex antro , de- liccfcere vim eius in tcrra; vif^cribus in.<.icabat,quam vt euo- carcnt & fiugem feracuaticonlaletent,id lau'ihcij genus in- ftitiicrunt : ba:c 1 ycrius. videii vti tcrra:mc!iusquam auro hcc folis maihemancum lignum conucn at ; eadem cli: dc iu- na ciulque figno (\ rat.o. cur eniin aigcnto potiiis qtlim aqus , «0, ncfcio quem , imr.gmarium intliixum atcribucic- tur ? Anne luna; in aquam & aqueaomnia dominum ab vl- lo ignotatur ? certe xltus maris, quo ccrfs quotidie horis in- flatur , tuigefcit , extollitur,certis aliisdcfliiit, fubfidet.depri- initur , Umaris influxus vircs dcmonftrat a>- pottitacem ; vti caccros,certudin:s, ofttcas&aqmtica aiia omnia , qua; cum lunacrefcenteaugentur, cum dcficicnte imminuuntur , pia:- te-rcamus. Atque ha'c de figuris nnminibufque iis , quibus ve- teres niitcriam hi.iiisraedicina: Ca^hoiici nuncup.irunt , di- xilF.- fiifficiat, prodcns ir.dclecT:or finedubio manifcftam co- "noacnt veritatem. A P V T XIII. ■Ad obiection;s aduerf.riorum nunc r.-fpondend^mi cflr. Qultuor , inqumnt , humano corpori infuut quibtatcs , qux eKfmcntis uumero prpprictate relpondent , ..tqui vnaqus- que earum pavticulares fuas habet dcptauationcs , rcliqiiis inbuj e diamctro contrarias , ergo tot.dcm ad minimuni rneiicinx rcquiruntur , vt vnaqua;quc qualitas fuo cou- trario pollit la.iati. Qj^ibus cgo (tarclpordco , tcje uon ne- gare , diuctfis morbis dmcrfas ciiam medicinas , pro cuius- qjcmoibi quali;atc , adhibcndas cilc : fed illis eaflcm vno aliqnu vniuerfali mcdicin.i: gcncre , iicet plures fint acdi- uctfc , acuendas , &~dc cfFcctibus fuis cerciorcs reddcndas clle contendcrc : quod t\ Si. hoc impoflibile cife cxiftimant, eiucant fibi ne erroneam dc curatione per contraria opi- nioncm nunis pertinaciier tueantui^, neque cnim mcntem G-iIeni a'K Hippocratis , cirm dc hac.curandi niechodo'dif- 1 utant,affcquuntur : nam licct illa pet contrarfa corandi ra- tio bona, vtilis, vf ique rcccpta fit , non tamcn fcmpcr & vbi- qje ncccirafio > vtiputant , tcquititur ;fufficitimpl'citencn- naiiquam , idcft, eo modo medicinam motbo cotrariam cffe.quo diei nox , poluioni pnuatio , bonum malo ,vicium. quc vittuti aduerlatur : vti Antonius Poffeuinus , Socicta- tis Icfj Theologus , docliirimelibro 14. Scleifta: Biblioche- cx , ca;'. 8. tractatu de raedicinaannotauit, Plurima illud ct- iam mcdicinacura cu.icuantium gcn'ra , ne d:cam plera- que , ciarc tcftantur , qua; liumorcin peccanrcm non fuo .contrario cotrigunt , fed multo vtilius cxtrahant , eipel- lunt , euacuanc , & in nihilum pl.ine retoluunr. In illoriim timnerofaiit phlcbotomix , fcarificationcs, cautcria, bala- t)i,pc(Ii, £y;(«33H-,!^m , ctnbrochx dropaces,errh'na phcar- mica , apophlegmatifmi , & treccnta hu.us gcncris alia. vbi non d= calido auc frigido humido aut ficco , fibi mti- too opponcndis , fcd de quouis corrupto humore extuiban- do qu3:ilio eft : fiue is mclancholicus, fiue biliofus, fiue fan- guincus , phlgmaticufuc nominctur. Tacco dc iis qux fe- ccetam habcnt in le occuliaraque mcdendi vi.m, qux non vi calidi aut frigidi , humidiau: licci operancur , fed cx virtute fpccifica intcr abditas retum caufas conocand.i. Cuius rci cxeiTifila 'milie , fi vfus cffet , in medium proferre polTem. Quo:iiam vcro poit Galcn. qui hafcc caufas abdicas in rerum racuta exiftete conf-ITas e(t , lib. i. de feminc.17.de vfj pat- tium fccundo de tempcramcntis,lib.i.de natur.ficnlt. lib. 11. de fimpl.medicina-, vbi promific etiam feotfim fe librum ali- quando confctiptjrum elfc de iis, q'ia: non clcmentali quali- tate, Icd proprietate tocius fubftanMXMn nobis cjuidquam t£- ncerent > quanqum alias ambiat medicamcntoruni virescum DiifcTdcin vuljratas clementorum ficultatcs rcfunderc, Ferneiius Ambianuscopiofe ad.nodum de his , duobus egre- giisiuftilqijecoaicibustradauicadillum te, nc longlor.lim, remi;tcndum cfTc exirtimo. h,,c tantum addam , viitute hxc ficri,non materix talis,vt talis, fed fcima; cuiufdam fpecificr, qux non pcr di.imctralem illam qualicatum conraria-um op- pafitionem, fed pcr ineiplicibdcm s Rauifius libro oftauo theatri phi- lofophici nominat nuiic quidem rationibus & exemplis , fcd breui te ipla omnibus videndam exhibebo. Intet ca omnia qiix fub luna func , aurum tancummi^do , argencum , & ter- cium aliuii anonymum inueniuncur,q'i.T; ignis violentiam in- tafta effugcrc valeantac fuperare. Illa fola funt quse inflar- Salaraandrascx ignc vitam & pcrfectionem fuam nancifcun- tur;reliqu3 orania icHctiscineribustantum,in fumumabcunt, .&5labuntui : vnde tantum auto , argento, & tertix illitnate- ri.T: priuilcgium ? vnde illa fola in igne intafta m.inet , alia omnia combaruntur ? ficmit.is iila fix!taf.]ue non aliunde efV, quam ab ipfis clementis , qux in produd^oae eorum (oli na- tura: cognitaproporcione ita inter fe coicrunt & confufafunc vt omnes eoium panes liomogeneas & infcp.irabiles fece-, rint:cum vcto lerraipfa ( depura loquor ) fuaptc natura in- combultibilis fit, & elementa teliquain compoficionc fupra- diclorum ita tetra: confnfa ac copulaca fint , vt indefeparari nonvalcant : inJe fic, vt neque tota,nequep.irtes corum ali- ' qui cembjiantur : non enim quaJitates tantummodo elc- meMotum,fcd ipfa ctiam elcmenta ^du & realiter in metal- lis infuiit,ci quibus immedlate fiue in prima inftantia genc- rantut animalium eorum niore , qtia: fine femine fotu duo- rum elemcntotum .agcntium,ignis fcilicet atque aeris,ex paf- fiuisaliis duobus , .iqua nirairum & tcrra enafcunrur. efJque illis pio mareriaproximafiue adiacente ( iz^&^n^ffaiiAi no- niinant ) ea , qux aliis rcbus omnibus ex traduce oriun- dii prima ell,'fiue remota ; vti expericntia mihi poft euidcn- tem racionisperluaUonemdcmonftrauit:hera vti elcmeta hic omnia in qumtum aliquod coierunt,vnuraque homogeneum effcfta funt ? nonnc illud eft, quod prinio de gcnerationc ca- pitc lcxto aic i^riftoccles^contrariasqualitaces nunquam,fed quahcaciimfubiecla , id eft , ckmentacoire & io fc inuicem iranfniurar<;& fccundo dc generatione capicc fecundo , tum qiiarti Mcteorum capite ptimo , vbi^duo aftiua , duo pafllua cfle oibis priroordia definiuit^adiuaveto pafliuis incorpora- ri,& ab iifdcm ob mixtionem per minima retineri polfe, quis obfecro,vn(]uam fipiensdubitauit .' quod fi hoc in te metal- lica accidit, quid efl cur minijs in medicina etiam fieri poflit? an illa fola e rcruin nataraexcludcnda eft?an in exiliumextrj rcrum vniuetfitatcm dcportanda .'cur medicin.-i; Medicidcro- gamus?cur rcbus omnibus facimus inferiorcm .'fane demon- (hatura eft,clementa in fe comtnigrare muicem, vode ex eo- riim tcmperamcnro qualitas aliqua quinta emergit omnium, in fc elemenforum vites continens & quilitatcs. Ca p V r ^Medicin^ Sed.JI. Cap. V.&c §79 ■G A p V T XV. Natuf.i: temperamentum & dofira , qna in clem«ntoriim cotnmixtionibu5 vtirar,foIi Dco , l|iu)rata hac propor^ionc elemrntctum pcrmixrionitur.Aut li quis nc^et idcircb fpOni;i.im aqua impicri ab aliquo nofttiim non polfc , quod qtiantum aqux ad illam iinplendam necedariuiTi (ic, ignorcmus.-cuai vel tcmcre mie- fta in pcrfliientem fpongia, i'lam eanJcin qua'iritatcm, Cuius ipCicapax c(l non amplius minu'uc,atttihat ; habct enim co- dcm modo fe rcmedij "oftri vniuer^alis c. nipoiitio , quo illa aquE ac fpon::;ia: (imilitudo a nobis alltgata: nrn plui tetra humorisaccipit , quam vt cius pori impleantur , (iqui'' rel' qnum eft , id a natura '.elpiiitur.&ipf.im tcrram diiuuijinlhir fopcrnatat, nifi vbi poft coagulatam ptiinam iflam aquei hu- moris qnaiititatem,terra noua turliis indiget irtorationc. Kcs ad triarioi rediic, vltimum antagoniftarumargumentum ( eli- fis ahi^i^cftdifroluendumii^ludautem talc ab ii!is,vetitatis hu- ius ptopugnacuiis inftar arietis adinouetur. Graduum ignis ad hanc comp.ifitionem faciundam obferuatio aut imp'->(libi- lis.aut adeo difEciiis faltcm eft,vc ncmo ad iliorum co^^^nitio- nem vnquam potucrit pfruenirc, tiim etiam ignis noltcr.tan- lum abeit vri nutritiuus aut viuificatiuus lit ( quod tamcn ia opcrc ifto defideratut ) vti omnia dcftttiat potius & occidar. Atqui vtrumque falfum eft ; nam rcs ipfa ignem noftrum non fphim nutritiuum , fed & facillimunTilTe dcmonflr.^.bit Ignis niaiinim quo ad hanc medicinam opus cft,non eft alius quam' aer calidus ; qui vaporariis lllis fornacibus in hypocauftis no- ftris cxcitatur, qui multo igT-cintcofus, paruo temi(rus,nu;lo ctiam nullus cuadit. adiefto ligno augetur . fubtrafto minui- tur , aperta tantiim fer.eftta vcl oftiolo refrigeratui , qu.r hjc cbfccrfl Lmpofllbilltas , quas omnino difficukas cft ! .invere deftru.is , (cyrhos , hydropidm , atqiic omncin orafiino caco- chymiam .n inftanti fauant. HKpar lcporinum (i coquatur in .iquiiditiUatac liraa:ibus , atqut cryngato vino, pcr fc qui- dem licct.ui t.epatis medcturcgrcgie,fi.dji'al qifi»rboium f"e- gese <;cri.'bn interap..'rie. ensfcatur , ncrao qui vcl raedicinam a liminc fjluiauit, ignofac Inde cnim F.pilc))(ia, inaniapara- iyfis , .^gylopcs, Kipix, pangli),ind'-- dcf.tium,autium,ocalo- rur^ do!or.i'id: angina?,catarrijanci;rilmata & millc alia mor- boruni ac lymntoinatia'n pcftilcntium gcrera oriuntur ;ita vz hoc vifcus pUis i'cgotij taccltat medicis,quam reliqua omnia qux' in corporc huraano ccntincmur. Tacto quod piuuma: adniodum ccrebri afrciSlioncs frnt tanta prxdic.x malignita- tc , vt nuliius remediis, nulla racdicinafanaripolTe videancur. In horum numsro eft Epilepfia , qu.i; homin<-m poft vigefi- mum quincum.innuni occnp.iuit : hxc cnim, Hippocrate tc- ftc, arquf oranibus medicis, nullo ingenio,null3' vi,nulla in- duflria af^ede , quara fcmel UK^ia cft , vnquara poterit extur- bari ; cui non niultum fane cedic Paralyfis,qux ncc pr.xuideri pf.ceft,ncc quantum oporceret, iraptdiri ,quin noccacinec vbi nocuerit, adm'.dura cmtndari Rident hi morbi conacusMe- dic'->s,8c inuiiffcs fe .ib i-pfo Phceboaut Afdepiade gloriantur. .Scilicecqui(iquid malignicatis toto corpore latirat.illud omne in certbrum rapitur, &rade facTiumadhuc peftilenciusin to- t'm irerum corpus d';fluit , atquc inltar flun.in:s alicuius difprrwitur , vnde mille raotbotum tiuuli ii. omnia membra , in gmiija vifccr.i deiiuar.tilr. <5uicunqr.<; autem morbi & a qua<:unque caufa e ccrcbro oriuntur , ab vnioi-rfali hac me- dicina prxfentiffimurs remedium accipiunt. Ncque aliud fa- du opus cft , qusm medicinam hanc red..;d particulari cognomlnans medium , a prscipua ^ius virrutc appcUauiflem. Datur vc- j-f)in calidilTimis pulmonum morbis , vt conceptam in ut- dcm bilem abforbeat , cu.ii fupradic^is remedus pcrmixta, tum optime cx oico Diuino , quod e caphura niucque Mar- tia , inu(itatu.n quidcm , fed vtihlTimum dcrtiUamus. In fri^^idis , ex vino Maluatico , fubUmato , ( quod aquamvi- t.xnominant) Gra:co dc montc PaufiUpo, Sardinii & aliis, qu.E vim a-quipoUentem habcnt. In humidis , mixime vhi flatus adlui.t Sc tormina , ex olco Ancthi , Aniti ; fo=- nicuU , Cymini. In ficcis , cx l.idie muUcrum , decodto radi- fis enuLr, violatum,vino pallulato , aut fyrupo nenupharis, cum larfara , aut fane Botryosdccoaione. Ininiplicitis vcro, fola porrigitut , folaque Uifficit ad iraplicitas quafque pulmo- nuu. afFcLiioncspcrfanandas. C A P V T XIX. Habct fe ventriculus in corpote humano inftar arma- ril in bene conlHtuta ciuitate. Nam vt indc armantur & velHuntar ciucs , ita ex hoc fuccis vifccra mcmbraqueom- ma imbuuntur. Atquc vti ciucs armari bene non poflunt, vbi bona arma non rcpcriuntur in armario , ficquc o.tfi- cium fuum pra;fl:are ncqueunt ; ita nifi fucci ij, quos vil- ccta &i mcmbra trahunt c flomacho , bonidigeftique admo- dum bcne fuerint a diclo ftomacho , mcmbra vlfccraque pra;fl:are non poterunt , qua: ab ipfis dcliderantur , & ad omnia lincpta ticnt. QuoJ ft hoc f vti plcrumque fit ) a frigcre accidat , fumuntur qux flatus difcutiant , excitent sppeiitum , &c hepatis ob fympathiam confulant iiribccilli- tati : talc el\ vinum medicatum e Conyza , caryophyllis, mcnrha , Dauco , iilere montano , abfinthio Pontico : ipecies etiam aromaticc , Diagalanga: , Dianthos , Ro- fati , Gabticlis, Diaxyloaloes , Diacolaminthes , Diacin- namomi &c. Pulueres ftoraachalcs , Montagnana; , Pi- luLx cx fpccicbus , Diacymini ; Diatrioa pipereon , cum fyrupo Bctonicx aut Cinnamomi. Vcntriculu.Ti vero hu- miditate pcccantcm ,liccant corroborantque fequentia,Trp- chifc' dcfpodio, Myrtus , Zynziber , ladanum , Mumia, Anacardina , Athanafia , Aievandrina, & qux- Alchermes con- fcdioappcllatur-, vti Cuprefli nuccs.acacia, Balauftia, labruf- cas, Anthcram, Biftortam, iimilijquc prxtcrca.ri,qua: alioquin in vfu& cognitione omniumverfantur. Si (quodrarum tamcn cft)a ficcitate aut calore ventriculi peccatum fit , baccs oxya- cantha:,Pruna dacT:yli , mala gtanata, Cydonia , fcu Puuica, Mcfpila , Rob de ribcs , de berberis , Dlatragacanrhum , Dia- margaritum frigidum , diatrionfantalon , Phiionium Roma- num, cumpofcu; TiypheraPerfica , Diaolibanu.Ti opi.itum, cmulfio equatuor itminibus maioribus frigidis , fyrupuscu- cutbita- , lac ex amygdalis , & cxtera in nianus fumuntur.Cau- le attamcn , ne ob madorem nimium frigutque vcntriculus oflicii fui imcncmpr teJdatur , hoc eft , non digerat liue con- coquat cibos, &itaxget eScill.i in Charybdim , e minori in jnaximura mortifcrumquenialum ruat. Exenumeratis rcme- diis vnum fiimaturpromorbi.quo laborat ventriculus , qua- litate , & cum illo dilutum noftrum propinetur vniuerfalc re- mcdium ; illicoquc ad iftani tempericm rcducct ftom.tchum, quxad hoc,vt bene fuo muneri fatisfaclat , defidcratur:ctiamfi li.xrcditariusforfit.m&in profapla .norbus fucrit , atque ita incurabilis, vti loquuiuut hodie , videatur, Ca P V T XX. Traianus Iiiipcratot , medicina: squc ac legum pcritifll- tnus , licncm hfcc folitus eit comparare ,quodcrcfcentc lic- nc membra reliqua ac vifccra contabefcant , decrcfcente ve- to plunmura augeantur. Nam & hoc facit fifcus in Rcpubli- c!i . exhauriunturvidclicct priuatovumciuiumopcs , cura fif- cus tutgefcit^pecuniis i vtpotequa; & vcJligalibus , decixnis, atqucmille aliis exaftionibus e ciuium pecunia corraduntur, Fit hoc propterea, atbittor,quod nimiam in fe proleftct hu- moris tetrei quantitatem. Licet etenim hoc a natura optime comparatum fic , vti fanguis nobiliorlienis ofRcio a fuccis melancholicis depurctur , attamcn ii hos , vcl omncs , vel pleroique lien attrahat, nutrimentum fimul fubtrahitur mem bris, cumfanguisreliquus fpirituofus,nimis , fubtiiifque,hoc detrafto fit, &confiftentiamper fcfolumefficere ncqueat: autetiamquod licnis accretlo pororum eiufdcm,ad imple- tioncm infpiflationemquc dicatorum, vti nihil autparumiad- modum fucci melancholici ad fe trahere poflit cum fpongio- fitatcm amifcrit , atquc cum melancholia corrodentes aut cxedcntes vires habeat , mcmbra ipfa nimia melancholici humoris quantitate exedantur. Ergo qui lienem ab obftru- rtioncfcruaueru& excrefcentia , ille eundem continucrit iu oflicio , & efl:ccerit , vt non folum effugiat malum , fed neque faciat vifccribus mcnihrifque rcliquis , qux peflTimc alias ab ipfo afliciuntur. Sed efto, calore induratum liencm fanan- dum tibi aliquis offerat , huic porrigc foliorum falicis , cat- futx & fragaria; decoaionem , fuccum crefpini ,_ confolidx rcgalis , tyrupum fcolopcndria: , florum tamarifci , pr.vpa. r.ium cum faccharo & oxymelite confcftioncm : acria ama- ra(]uc i.nt omnia ; namdulcia turgere lienem obAruique fa- ciunt , hinc ncccilario artus rcliqui tabe confumuntur. Ciiiod fi a;ftus inlignis adiun£tus fit , vnguentum potabile , quod ad fanguinemcoagulatum ali.ls bibitW , aut fyrupus pomorum, poiuilaca: , Buglofll, Boraginis , epotaiidus. Compadum ob fri"us fplenenr Diacolto, Dialacca Diacurcuma , ladice ano- nidls , nafturtio , radicum taiTiarifcicorticibus, vino denique in quo rufcus , Ciccres , ac caparina ladix maduerint. Hu- more fi forfan peccauerit , quod vix tamen fieri aliquando pofle cxiftimo , Mumia bibatur , aquaque , in qua lauius, Ati- flolochia , faflafres coxerit , aut ptopinetur vinum Afarites. Qjjomodocunque vitium faciat ; aqua chalybeata prodefl:, elraarium e ferti fcoria , vitrioli oleuifi vtrumque , atque etiamV" fpiritus arte chymica e |VitrioIo diftiUatur , quod Cclfummouit,vtdiceict, fabiorum canes lienes nuUos ha- bere,aut exiguos,qu6d aquam plerumque potent chalybea- tam. Excerpe ad morbum oblatum , quod maxime facere ti- , bi videbitur ex fupradiftis medicamcntis remedium , admi- , fce momentum noftrs medicina: cathoUca: , asgrum perfa- nari , tc laudem inde mercedemquc mereri, me fecretiflima veriflimaque tlbi medicins occultioris arcana reuelafle vi- debis. c A,p V T xxr. Si quando rencs officium fuum negligunt,mirum eftquot . calculorum , arenularum , ftrangurix, ac aliorum morbomm genera caufent : omnia indifFerenter rcmedlum noftrum fa- nat, cum vehiculo tamen quod nullomodo dulcc fit autama- rulentum etiam, veiumfubacre,aperiens, emoUicns acfero- fum ; fi calorc peccetur, fiat id feto laftis caprilU,aquametal- lica , qux frigidam vim habcat , ac os non contrahat fi biba- tur:qualis eifvitriola, nitiofa , & qux alumen continet; ce- rcuifia Belgica , vel tenui illa Bohcmorum, qua; alba ab ipfis nuncupatu^ ; Aut dccofto AlKaKcngi, florumfabarum, mi- lij folis, fruftuum fpinx acut.r,in quo trochifci, caphurx,ele- auariumDiafpermaton, aut faxifragix Tralliani fuerint dif- foluta. Fri"us ita cmendatur in rcnibus : detur medicina no- ftracum fale Polypodij, geniftx, frumentorum,fabarum, Hy- perici, Anonidis : omniadiluanturin fanguine Hircino ,fero laftisjautvino Halycacabi , ponigantuixjuc velut cettiffima indubitataque renumftigore laborantium medicamenta. Hu- morem nimium puluere Aftacinorum , coiticis caflix, Balau- ftiorum,mandibularum luciorum, Schxnantos , ekaatij du- cis , lithontribon , mofci terreftris , cochlcarum , limacum, mirrhx rubrx , pentaphylli & fimilibus abforbemus. Si morbi caufa origoque eft ficcitas , medicina noftra porrigaturcum fucco raparum, ladepap.iuerino, oleo amygdalorum, Ptifa- na fucco parietarix , aqua melonum , cucurbitarum , citruUo- rum aut petrofclini & cerefolij , nifi xger Epilepfix peiiculo fubiiciatur. Quod fi bilcm rcnes iam amandaucrint ad veficam: coquantur fraga aut fiucT:us iJxi rubi, cum pulpa paflularum Sc ficuum,port\iIacx, cucumeris .vrtic.r , folani hortenfis fe- minibus,&: in decofto hoc aut altero iUoquod lagopi vocanr, autin emulfione equatuor feminibus frigidis maiotibus no- ftramedicinapropinetur. Sinpituitam vefica conceperit , mi- fccatur eadem olco fuccini : nucis mofcatx , Rhenano vino quod B.accharaccnfe vocant : namilludfpecificaquadani vi veficam frigidam corroborat , & pituitam exturbat amplius, quam vUum aliud mcdicamentum ; fi melancholico fucco imbuatur hocvifcus, detur mcdicina nofttaevino Cretico, in quopiftachia&cryngij radix fuerint raacerata : Aut iute carnium vulpinarun», cui olei terebinthinx guttx aliquot ad- iiciantur. Capyt Medicins Se6l.II. Cap. V. 581 C A P V T XXII. Immanitas doloruin , qux ex vtcri dcpiauati affo(JVio- nibus nafcitur jTptcimeii pnbcc , ^juali viicus hoc fcmcl of- fcn(um nunijuam icltitui poiht uitcgrx juiltinique fui- (a- nicati.atquc ita lonao ego tcmporc (ciili,qu6J vidcrom , uic- dicamenca qai adhibcti lolciit a mcdicis nihii ailmoiium aut parum cliiccrc poiTc : vci dc Epilcplia laui ac paialyfi aii- tea cft declatatum : nam capitis ac vccii pcilinnicsa-qualef- quc orauino morbi funt , (i (pciles ad maligmcatein cifc- I"atureia,trifQlio.In calidis , Oxyacantiia.Scariola, 0):aUdc,Styracc,DaioUbino, Tiyphcta facraccnica, Ipodio, Palmulaimmatuta. In humidis, (umach , Amaiancho,collo. Butfa ^alloiis , faiTafcis, Acoio, Katabe,PhiIonio Pcriico,ie- quic Nicolii , Alfa foctida , bcniouino, Alipta,Iadano,G.illia inolcita,mnfco qucrno,bolo atmcaiaco, Himatitc , & liini- milibus , quibus vis indita elt, fanguincm & humores omncs conltringendi. Inliccis , Calcndula. Satirio,fniirnio,canaccto, diftamno , Dri£;ano>Catica,fumana, GladioIo,& qux ad par- Cum facilercddcndum, cxpcUcndas fccundinas aut mcnfhua obftrucfla promoucnda c >mmunitet adhibcntor. In imp'i- citis , commixtio fitmcdicamcntoram , qux tam ad calidos quira frigidos , liccos quam huniidos morbos propellcndos ▼alent : (iuc illud iiat iq fotma Apozeniatis , Roob , Looch , Trothifci,Ele6tuatij ,5yrnpi, Tiagcx,tjbul:e,(iue alia aliqua forma 1 qua: apta videbitur ad nioibi ftatum , aut voluntatcm cius Bui xocr eft.maxiniii acconimodata, & cuiii illis omm- bus ita commixtis ac fpacio dictum quindeciniej;tcgrie fer- mcntatis{vt loquiniut.)niedicina iwllt.x cxhibetur.Si bilem ef- fufam intcftina coniincant , detur medicina noi^ra in aqua hotdci , qui vim traxcrit e foliis falicis , oliux aut (cmmuni frigidiorum .addatur cbullitio fpodij , diacodium , intybus, thap(us,verbafcum , tctra Lcm'iia, & qux pungentiflimam il- lam dilTcnteri.-c irapte(rioncm , qux diu admodnm intereic, foliticft intcftinis ■ potctunt abolere, Vbi iiludfucrit pituita proderit dare hoc remedium cum vino iblinthij, Conyva: aut faluix, li meiancholia, datur cum "^lth x, Mcex , Pailulatum & fpinachix decptSionc. Attuum iunfturatumque dolor c' capiti^ (iuecetcbri intcmpetie fccundiim Mcdicov Phyficof- quc omnes cxotitut , ita vr caufa doloris artuum cerrbtum dici podit , & dolot ipfe efF-ctus cerebti intcmpciati,hinc'cu- rato ccrcbro attus quoquc ac iundrntx curabuntut : quo- modo fcilicet cfFc-ic admoduni ianitati liumanx , quin iino planc cos qm nimiuni fuuiplcrinc , cnccari. nam hoc quidf accidcrct, (1 iiutcru ratdiciiu: vi. nciiofum aliquid, Narc> ticuni,cono(iuum,aut aliqwaalia qualitatc naiura: bu- manx inimicuni complcttciciui , qualcs Uia- nutciix (unt, quas ipfi idoncas eflc txi(f inunt ad medicinam haiic admi- rabilcm coijficiundam , Aotiiiiomuin li:iUcct , Arccnicuro, Hydtaigyrum , (iuc illud vi.iuni, vti naltitut, manfciit, (iuc admixiionc corrodentium (alium , vtj m lubUnutolit , liuc ignis rcginiinc enccatum. Vciuiii longc abtft a rac.liciua nolha i(l:a malignitas , non tuibat vilccta,.iut putgat ccu co- locynthis, Agaricum , f ithymalus, Elatctium,iion adit auc qualitatt holtili ofFtndii fpiritus , vti mincialia faciunt illo- lum, qu« l.inc tuto aliumi nccdcbcnt nec p^lluncin humana coipcia : i"edamici(rinia e(t vtilidimaque & maxima afh- uitate noblsipliscouiunda,ita vt non lolumccucibi rcliqiii, qjibus vtfcimiitin dics,fumi propoitionceadem vjlcat, vc- tumcuam vi ctc omnino non poflimus , nili cam cfculca- tis potulcnt'l"DC noftiis , quamuisindigeftam adhtic , admi- fccanius- Vetuntamen dolis ccita adhibcnla cft , ne pic- tiolUlima medicin» jjiodige nmiis ac inutilitcr abutaniur, cum ttultia iiat pet plurj , quod paucioiibus pctuit tJHci. Relpicicnaum ergo eii ad xcatem fexumquc xgroti , ncc non quo anni tcmpotc mcdicina adhibccur : hoc vifo, rcmcJia lila , quibus h.xc aamifcenda clt , prxfciibantur, mentuia iilaat pondcie , quo decct tali xratc , tali icmpo- rc , perlunx cali,eadcm piupinaic. Secundum idorumpon- dciapondus etiain nv (trx niedicinx c(t nioderandum , vc ii vi.'elucc lobulto alicui decoiluin detur librx intcgrx hctbaium ciufmodi , qtiX ad moibuni ipfius propulfan- dum maxinie valcnt , huic fcriptulus cti.iin intcget mcdi- cinx nofttx cum prxlctipto dccodo dctur. Si libiam di- uiidiam imbeciIUori tantum dare conueniat , ("criptulus tan- tiim femis fcu gtana deccm criint adm;(cciida. Si ties vn« cix fufficiunt : tribus vnciis fijfHciat granaquinquc tantuni- niodo admifcuiiTc : hxc cnim proportio ncc cxcedeic quan- titate arlmodum neque nimium etiam imbccillis elTe vi- detui :de tcliquis idcm efto ludicium, ciim pondcr.T(ingu- la pcrfcqui fupcrfluum ellc videatur : Vt qux iis , qucis hxc fciipdmus , lam antc multum cognita efTc dcbent , aut cct- tc ignotata etiam facillimeaddiicantut : tacco iam ctiam ab Hcuioio ,Fcviiclio& aliis ,vt an:iquioris prxier.am^adnau- fcam vfquc cfle iraftata , quo ftudiofum ledotera ablega- tuKi volo. PERORATIO MEDICIN^ C H Y M I C yE. HAbes quoquc compeDdi uni medicin.x C.hymica: ; quam cxornamus hac clcg.inti coco.->idc Diincani. DuncanM LidJeliiti lih i. artii A-WitiC (ic adcmbrat me- dicinam Patacclli. -Priimim mcdicinam non pro artc , fed pto mcdicamento pioptic accipir ;& ei Mcdicioa ^' -^icijin lieii, & in Mcdicinx natura, omntin M!:i.ii. Uicntuni , at- tem,theoreticam & practicam , to' (iiu-re arbirr,itui. Medi, cinam autem d. tiniunt Paracci(iftx tlfLnium qiundam in natura c-lIocataiTi , deprompt.im cx nutcria vcgetabilium , miueialium, &aninialium, qu.'c arte Spagyricadcbitc prx- patata , & ab imputitatii)us (cparara hu!iiani corpotis mot- bos aufcire potcft. Scparatis »cio inipuiitatibus cxplican- tur & manifcftantur ttes piimx fi.bilantix , vltima cuiuf- quc rei materia, ^U£ S^'..Sulphur,(^ Meroirim ab iii vocuntur. Exiftimat Paracelfus primiim tx histtibus conftarc non io- lilra res cxtcras totius vniucrfi , fd ctiam Jiominem, quoad coipjs Phylicum. Dcindc ex i!lis:oaicia bona & niala, (iue faniiarem & nioibes haberc ; Sanitatem autcm (i hxc tria in vnum coipuscoijant , plancquc confcntiant ; motbum vero oriti , (i dilfoluantur , & ruptofocJtrc vrumcorum acxccris, aut omnia tria iotct l'.- d.llcntiant : quod fit, quando ab aftro viiiUa aut altralia rcdJuiuur , fiue in cxaltationtm d'.-Jucun- tur , vbi fal rcfoluirur, calcinaiur , teu;rbct.-itur ; Mcrcuimj dcftillatur,fublimatur , aut prxcipitarur ; fulphur accenditur, coagulatut, icUiluicur . &c. Caufamautcm efiiricntem ens& allium plcruiiiquc vocat , ac entium quinquc pr«cipua gc- neta ponit, xiJfni afirale,ens n.iiurale,ea< v^neni , ens ipintMey ens dnale. Q^uarc concludit, vetummcdicumdcbercin onini- bus corpoiibus ttium ptimoium compolitioncm , ftaturii, ^ '^ &dilloluiio- Encyclopajdia; Lib. XXVI I. 5^" &diffo!ut)oncm fcice , & ptiniiim in maioii mundo omnia probare arte Spagyricl , igne ,qui rcs occultas in lucem pro- fert. Deinde accomniodare totam maioris mundi difpofi- tionem Microcofmo , &c in homine ( vt fanitas & morbi m- tellisantur & curentur) conlidcrare orania omnium crea- turarum genera , fpecies, motus, mocuumcjue omnium vi- dffitudines & leges. Nam pro confeffo accipit homines Mi- crocofmum dici , ciuia re ipfa fecundum fpeciera in fc com- plectitur , qua:cunque in toto mundo contincntur , nimirum elementa ( qux matrices & nuda reccptacula vocat ) Sc qux clemcntis contincntur fydeia.mcteora, mineraha, mctalla,&:c. ac etiam omnes eorum mutationibus Sc caufas , ac proinde artcm medicam& philofophiam vnam fcientiam elTe.Deinde corpora omnia cx tribus conftarc , Sale, Sulphure , & Mercu- lio, Sc in earefolui. Tertio generationes & tranfmutationes omncs a femine fieri ope fpirituum. Nam in lcmine contine- ri putat fpiritus mechanicos & tinL^uras vniuerfa- anatomis fua; fpeciei , ac fcmen fingula adminillrare , prardeilinationes & officia motuumque leges dftribuere ; Spintus vero corpora aftralia & inuiiibilia , funftiones omnes & tranfmutationes periicere , inter fecontrarios cffe , pugnafque cxcitare , &c. 4. Corpora generati , fi femina digeftis temporibus ex abyifo elementorum prx'cedentia, (ibi ex confentanejs principiis no- uam corpus fabricent : Corrumpi , fi depoilto illo corpore rurfus fefe in eandcm abyffuin recondant. 5. Secretione con- fentaneorum principiorum corpora ex cotporibus nafci il- laque omnia aclu alimentis incfle , quxcunquc in corporibus exalimentis oriuntur. S.In Microcofnio nonaliasquam Ma- crocofmo mutationes fecundum aut pra-ttr naturam exifle- re,ncc alias iliarum mutationum omniumque tffciluum ( ve- Juti fanitajs &morborum) caulas. 7. Doctri debere ,quidin liomine fit ,non ex homine liue in humano corpore , ied cx maior» mundo , certa cxperientia artc chymic.i pcrignem iin- gula esaminando Sc reioluendoin vlcimam materiam. 8. Vi- res medicamentorumacdfribendas non eile, qualitatibus eui- dentibus , qua: rellolacix flerllefquc fignaturx tunt , & acci- dentia innata folius corporis medicamenti grati,i , in quibus nulla confluentia efl cum afftis morboium , fcd proprietati- bus confubftantialibus natur.v cheirioni.i; liue arcanis viribus, jn quibus fckntia & pra;deflinatio fanationis vrget. 9.1n om- nibus corpor bus venenum partcTque inmiles, excrementitias •& noxias reperiri, quas vt Vulcanus naturi , aut Archeus arte chymica ope ignis iiuc caloris natiui fcparat ( quemad- modujn in nutritione animati corporis apparet ) ita verus medicus imitator naturs 'eodem» artificio mejicamerita a primi matcriaad vltimam dcducere , & vencnura omncquc inutileab vtili veraque medicina fepararc debet. 10. In Ipiri- tu veram medicinam efTe, non in corpore mcdicamcnti. i i.Si- milibus ( qax candcm fignatur.am verasque Anatomii ccrr- cordantiam habent ) fimilia cutari , vt morbos mercuri iks mercurio, fulphureos fulphurc,f.'.linas fale,&c. 1 1. Medicinau! diiigeujam fcmper efie concra hoflem , iiue proprictattin aftrorum , vcluti in tartari generatione fpirltum ialis coagu- lationis vincendum cflc , nc amplius coagulare qucat , &c. I ?. Taudem iingulas rcs fuis foimis & imaginibus pijeditas efle , in quibus illacnm vcra Anatomia fita cft, docens coniun- gcre, qu.-c coniunfjcnda funt. Narnvbi mcdicina; Anatomianj cognouerit Medicus , difcct Anatomiam quoque morborum, ac vna teperiet concordantias eorimi qux cognatafunt, & coniungi dcbcnt. Igitur quod prodcll m.itrici , id pr.xditi:.;i c.tmicricis Anatomia, ac in lioc quoquc omnium niorboiun! illius anatomia continctur. Quare vt veteres illi mcthodici Seifiam fuam dcfiriicrunt cognitioncm cuidentium communi- tatum , ita Paracclfiflx fuam quoque definire poterunt co^ni- ti nem concerdnntU AlictOco.mi Ckm Alairocofmo. Attamcn fa- tetur Paracelfus cum dogmaticis fe experientia & ratione niti, lictt morbos, caufas , & fymptomata plcriimque confun- dat , & mcthodum medendi cum indicationibus niote Empi- ricorum rciiciat; quo vno Empincum fe effe probat. Dcindc aut cum txpcricncia rationcm confundit , aut confiftere fo- him putat in nuda limilitudine & concordantia reru/n. Nam libro de Ppyiiogn. mcdicinam nil aliud eflc aflirit , quam cx- perientiam : & lib. j. Paragran. morbis&rcmediis difcendos, & iuxta rcniedia diftinguendos : lib. i. Paramir. duplicem effe noftram cognitionem , vnam quam noflro ingenio ha- bcmus audiendo & lcgondo , fcd hanc medicum non facere , altcram quam^expericntia addifcimus , qua duplex illi vi- ciflim efl, vna fortuita,error & fallacia s & altera certa, medici vnicum fundamentum & magifter , quam arte chymica cx igtie tantum difcit : Hac cxperientia abfoluitur mcdicus,& inucniuntut tres primi fubltantix , cuius lunt natur.Te , pro- pnetatis &conditionis per totum mundumin omnlbuscrea- turis i hinc proptecconcordaatiam in homine. Nam docctur homo ex maiori mundo , non ex hominc. Deinde medicina, & id cui mtdetur , eodcm modo cognofcuntur , ciim eadcm vtriufque lit Anatomia. Ex hac concordantia oritur perfciflio mcdici , cognitio morborum , vna cum inuentione veia: me- dicinx,qua abfoluitur cutatio. DELINEATIO MEDICIN^ CHYMIC^. rliaera,caj/.j. \ Medicina Chymicaexplicat-^ Subfefliun, f*/».!. f-Communia, cap. 3. I LMedia ( f Sanorujn, caf.4. LPropria-^ L.^grotum,f«^. j. MEDICIN.E SECTIO T E R T I A, Jn qua delineatur MEDICINA SPECIALIS. C A P V T I. LMedicmaJpecialis ratione regionis. PRiECEPT A. iE D I c I N A fpecialis docet modum > conltruandi & curandi valetudinem in- \ primis ratione nationis, fexiis,itatis , & ; ofEcij. Raiione naiionis medicina diftinftc applicatur quantum ad cardinesj& partes terrac.lbi funt homi- nes orientales & occidentales , feptentriona^cs , & meridionales : iiic EuropjeijAfiatici &c. R E G V L /E. I. Medicus difcat regionurn difcretiones, <]ttas vocant. Difcretionempopulorum tetrx defumit Hippocrates po- tiflimi\m ex tribus : ex confidcratione nimirum plantarum, animaliura , & hominum ; docetque haec tria rite inter fefe confcrte. Nam v.gr. rcgionis prxltantiam dcclarant ha:c ii- gna ; _/i homines ibi fint procerx ftaturar , pulchrx forma:, boni Hi onuni di :tio- Medicina! Sea. 11 1. Cap.I.II.&lII. 585 boni-colotis , rohufti.ijJplutimj rcpfrunturibi fcncs ,qoi f lUintux intcgra valetu^ine -.fi animalia fint pinj;uia,S: magnj, ^um vifccribus intcgiis ;/< fiti.&iju.x' fpontc laa c tcrra pro- yeniimt . incopia ibi creUani, lia^tquc maioraquam in aliis Jocis, fintcjue prxrerea boni fa^poris &odoris, atijuc diu A\i^ jent &:c H.vcl, &: fimili.»opoitct Mcdicuni attenJcrc, &: cx prxft.intia rcgionis iudicnjrnfcrat dc hominlbus , alimcntis, efculentis , aete , & medicsmcntis (implicibus ibi ptoucnictiti- bus.JHftcde rc legjcm Btckeri Hernies rediuiuHs. \\.jl^oii eji ■vtendtim meiicims vltramannis,^ua>i' , .-, . • dovermcuUh^iberipoJJ !<>!(, Hae de re placet adfcflbere iudicium anonymi in Dcnatia mcdico , quem B^r»/?«re[ prouindentia,in Italia, vbi dominantur vtplurimtim mov- bicalidi, raro abfmthiura repcritur, &. illud cjuidcm in hortis: fcd cicuta,papauer,& alia frigida.magna copia. Hinc coUigi.. tur,,ibi plus eileopportunarefrigerantia,cjuamcalida. Sic in Polonia $i Germania vrtica_, abfinthium &c. vbiquc locorurn, ♦nagna copia crefc't. Hinc patct , in illis locis magis elle op- portuna calida , quam ftigida. Et hac ratione duftus quidcm Fuchlius Norimbergenfis Mcdicus, quam primum in aliquam villamvenit, accerlitus ad aliquera curandum , confidcrauit ^ircumcirca villam illam fimplicia, & ca frcquentiora , qu:c dclHllabat { fecum enirn alembicum argenteum fcrcbat) & (ic facieb.^t quintani quandarni clVcnti^m , qua in Polonia omncs morbos curabat. C A P V T II. .Mf^icinii Jpeeialif ratiene fexus, PR../ECEPTA. Atione fexus 'medicina diftindc applica^jr ^ quantum ad mares & fcemjnas. Qu.intam attinct ad foeminas, varij funr gr.-idus: puta viigo,vxor pra;gnans,la6tanS:,fterilis &c. R E G V L jE. I. StxHt anJiderAtio plfirimuw v^riat medicif!4 applicationem. Natn fcxus ir.afculinus eft robilftior , &; libcr .1 rBolcfHfTi-. mis aocidentibus , quibus obnoxia; futitmuliercs. Itaquc om- nes Mcdici magnam hic adhibent prudentiam. I I. CMra pr^egmmiim & partnrientHim accHrtta ejl hahenda Medlco, Eft , inquain , accurata iprarum cuja habcnda fccundilm omnes Medicina: partes, inprimis quatam ad figna, dixtani, & prophylafticam. Sic in frsLgnny.tihus attcnduntur figr>^ron- tepioitit ; qualja funt, fi Vcneris appctcntia languet.G menfes : non apparent , (i cauitates oculorum fubpallid.v fiunt, fi cir.c^ incnfcm fecundum falfa aut acida appctunt &c. itsin ipfarur» eft , vt omncm mocum vchementum fugiant , mammas non conftringant,moderato viftu vtantur, paulo ante partum bal- nco frequentivtantur,&aviris abiHneant &c. S/^nJ fattui in-, ftantis funt : acrior eft fub vmhilico dplor, & ad inguina prc- fnit, & indc fe flciftit ad lumborum verrcbras ,gcnitalia cum dolote tument, fcbrilis horior corpus inuadit,vrin.r adeft in- continentia. Ha;c , & fimilia /igna fi apparcant, obftetrix cx- perta eft adhibenda , de cuius offieio vide Bvigthum Si BicKcrum. C A P V T III. Mecticinfi (pecialis ratione dtatls. j-. ■'■'. <,ic)'i-i:ii' Pr ^cepta. Arioncs .Ttatis Medicina diftindle applicatur ^^ pueris,iuuenibus,& fenibus. C^uantum ad fencs . alij func vegeti , altj noa itcm. R I G V l .«. I, Cnra pticrorttm medica.vpjttc ad anmm atatu decimum , fere tjl ditttctictf & ^'mnaiiica. Pr.Tfcribuntur eniit^ hic privepta , quomodo iftfans rc cen» natus (ic curandus.quomodo iartandus & ablaclandus , quo modo cxcrccndus &c.vbi lynt hac reguli. i. Infanti tccens nato , vbi modcc vcquicuetit , pr.i:cidcndus cft vnibilicus ,4: ligandus tribusdigitis a vcntrv mcnluratis ■'-■ Ligato vmbili- lico vcnicndum cft ad corporis ablntionrm. 3. Dcinceps bis de dic potcftablui, horarum aliquot interftitio poft cibum.lo- CP oblcuro, & tcmpcratc cslido.4. Fafciis inuoluatur, duni (a- tis folida fuerint itiembra. j.In vlnislgel^ctur iam trcs qu^- tuoruc mcnfcs natys. 6. Antcquatn applicetur njam^r.a , lac craflum ex vberibus prius cinulgcatur. 7. Laf^andi tcmpus oppovtunum cft.cum intans labia mquerit, caauc apctucrit fxpius. 8 .Poft annum & (cx mcnfcs cll ablaclandus; aut cx- pleco biennio. 9. Alimcnto iurulcntocft alcndus, dum infe- riorcs dcntcs cdidcrit. Dcntire autcnj tete incipiunt infanres menle fcptimo : quo tcmporc gingiu.t: butyro ac melle pari-" tcr raiftis leuiter friccntur. ic. Prout infans arcitc ac robote crcucrit , alimentis vtatur , fenfim firrr.ioribus , qu.im in ipf* primainhintia , omnibus t.imen liquldis & calidis. 1 1. Nc in» tantes in vchcmentcs animi motus incidant , magnQpcrc ca-, iiendum. 11. Tcrrium autquartum annum agcntes , nauigio Aut vehiculo modicc agitati fuftincnt. 1 5. Septennesequitare permittantur. 14. Abanno fexto corporafuntinagiscxcrciJHT t^a.Huiudnodi regulcc plures colligi poftunt. I l- Curajenum medica tnorimis in diifa ccnfijlit & medicinii lenioribiu:. Ha;cmedicina;pars appellatui; ;4;ai>(;HUM , de qnamultij ^icerc poflcmus , li liccret pei compcndium. Summa cft , vc diartafcnum fitrtriftior,& medicinalenior. quanquam hrc pmniavariant pto ratione virium & officij. Tcncatur hic il- ludclcgans: Lai efl vinum puer^rtim ; vmum t lnc fanutn.Sl^- nc vinumquibufdamfcnibuscftloco panacca:. C A P V T IV. Medicim fpedalis ratione o^cij , ift c^hs homines deztmt. o PR./tCEPTA^ ^ Atione officij , in quo quifque degit , medi- & cina applicatur literatis , fellbribus , & fi- milibus. Hic /nprimis traditur r.atiotuendiIanitatem flu- diofbrum & literatorum. Qua de re admodum elc- ganter fcripfcrunt Marfilius Ficinus , Hcnricus Rantzouius, & Gregorius Horftius, R E G V L ^. I. Q^i vimnt in ojficiis nohilioribtts tligant me- ■ " dicamentafolaria. Nam in illis occultatur aiiriim meiflcurri phihfaphortim , id cft , fpiritus folaris , fiuc (iilphur viuificum , card-acum, maxi- ine alcxiterium , thcriacalc , & bczoarticum , quod fanitatcm cumprimis corferuat , & corporis noftri tum partes tum hu- morcs ,a corruptionc & putrcdinc vindicat &tuctur. Spiri- tus hic folaris , cardiacus ,&viuificus,efttanquam ignis tem- peratiflimus ,qui niouct, excitat,& fouet viuifictim natiui ca- loris igniculum ; pr.rcipuc in cordc : deinde etiam in aliis mcmbris : ac tempcricm in illis ad a;qualitacem &operatio- nemperducit. Scd texamus catalogum mcdicamcntonim ifto- rum folarium^in quibus iftc fpiritus copiosc habitat. Principio hic fpiritus ra mctallis , tcrrffque & fuccis mctallicis eftfor- tior •i' perfcctior quam in vcgctabilibus & animalibus. Mi- ncralia ifta folaria lunt hoc ordine: aurum , argentum , tcr- rum, chalybs, fulphur, vittiolum , corallia, margarirx , fucci- num, thetmx, &acidulx. De^ndc vcgetabilia.in quibus visilla folaris & opobalfamum aureum maximc dclite(cit , funt hoc ordine. . 1. Cnlnfa Curj puc- lornm mc- diM; Cutsfe.. rum me£- Mc(l'('na folari^ con- iierjt ofp.- cio Dobili. Encyclopa:x{ia2 Lib. XXV 11. »• Tl'4. , Caiida ^ jlctxprlmo orJine : zgrimonMm fiue eupato- r.aii;, am) gdala: 4alces, bugloffum, borago glycyn-h,za, _ X. OilnU pn„,o,fiif ^ j:.;iMdo ordnir.Myiuhmm.cQxundn i;:jnei»,«/n3ium,fumiii3,namiiladafaluu. .. . ^ ;. Ci^«^« v.mi) ,yf'^-J '"■"'<""■''""'•' Cnina radix&Urfa- ' C,9.'' (itca fecundo ordine; agaricum,aIoe,ebuIi bqc- >CJ!& lajii, poWpodiumquercinuni, lambuci radix,fena,tcre- binthina. 5. CMil-' /y fiecitertioordine: ariftolochia longa, cpithy- stijin, ixi^, rhabatbaruoi- 4. Cali in cr immi a primo ordine : cadia fiftu!aris,Ia£lis bur bu!i & caprini fcrutn, mmna CaIabrina,maIua,oleum oliua:. 5. Cjilid.i ^ humida fecundo ordine : vQx paffie. <.. Frisr^da y humida fetHtido ordi?te : au.ple^Xjheti \txi' q;;c, brallica, cerafa dulcia, pruna dulcia,violx Martix. Hxc ctiam funt cathartica beaigniora & tutiora , qui fo- laribiis medicinis pr.irinictere oportct. Plura in hanc fenten- ^ia.n vide apud Cbrijhpisru^ Horfiium i» dtalogo deaurome- tiiiO i kiiofofhorHni. I L Rittio tHeniii fanitatem literatorurn hii fere contmetur regulis. 1. Vt homo litera^us mediocrem iuiicit funHionem zDeo (ibi concefT.un defendat , corroboret , atquc in ilatu naturali f onieracc , eligat aerem purum,eumquc rebus odoratis incen- jii conucnientiorcm reddat ; '■i*mw ^jr' />«;"» adliibeat tacilis riij.cftiqnis , qui fcilicet vi refrigerandi, yel cralTos ac vifcidos IiM.z-.xcs producendi dcfticuatuc: efcuLenta con^iat faluia,ma- _i0i.in.i, rnrematino, foeniculo, caruo,cinnainonio,croco,mace, iric mofchaca,,S4 fimiliLus :potul n/a lint temperata.miniis c^ !l t_iorair.ia diureticaiqui potus eo commodior rcdditur pro in- s; ,;•■). o_corroborarido,(i infundantur radices helenij,garyophylT ia;.'j, lali;:a;, torilmicini, bcconic-E, fcminum fceniciili, aniii,& in,>.-;i-i;> ambra grlfca fi 5 quantitate in vinum quotidiani fGtiis iiUufa: \\xc enim fpiritus aaimalesoptimecorrobotat, (!ui:i! Jiit lapor tfius qaalitatQs indicat. In fuperfluis excernep. dis (\t diligens refpeftu cerebri,cuacuatione vniuerfali reJ par- ticuiari promouendo excretioricm fuperfluorum quotidianain per nates,palatum,aures.ocuio5&c.imo&ccuaporationem poft fomnum pectinc eburneo capitifque tridione iuuet. Corftu /•.v.-r -•;!/ modira/e, iu;ioq!ie tempore , nimitum pcraftis conco- ftionibus. Animo fit pr^fen-.&c iuxta pra»ccpta virtutis pruden- icr tciiliat opinionurri mobilitati, fuaque fretus vocatione la- bores fluJiorum fubcat, 8c iiiuante methodica difciplina fa- Cultatcs latentes excitet. i.Homo literatus memonammedio- erem (^ fi4Jjii ientem ita confcruabit & augebit. Rurfys eliga- tur aer purus, & fubinde coriigatur flor.bus falui^, lauendula:, rotifmatini, maioranaj, rutDC, oi'igani, ferpilli,thymi &c. vcl in- ccnlis baccis iunipcri, eiufdemque radice fumusexcitetur iu niufeo : cui vfui inferuiunt etiam thus, ftyrax, calamita, ben-. zoi , danum , ainbra, mofchus , luccinuni &c. fi vinis carbonf- bus aliquld corum adfpergatur. Cibum eligat facilis conco- Axc^h , qui parum cxcrcmcntitiorurnhumorumgencret, c.ar- nium vidclicet iiocdcrum, agnorum, pullorum, colnmbarum, auium montanarum, pitcium laxatiiium, ouoioim lorbiluini, iufculorum vini cum aqua rolavum &, pauxillo rnacis atquc croci coriditorum, iufculorum ccrcuili.T cum baccis l.rjrl, cu- mino, & vitcUisouorum pr^rparatorum , iulculorum carnium cum OLU<; dilTolutis, mcdulla panis triticei vel ctiam amjgda- iis confcitorum. P;jn/j condiatur fale,cumine,vcl carui fcmi- nc, opcimcque iit codlus. Pottfs fit vini trmperati , ^xohcc^ae dcpurati, cui conditurx' gratia radiccs helcnij, faluia,flores la- • u.indul.^E, fumniitates rorilm.uini, nux mofchata,& limiliapof. funt infundi. Cfrc!»///» bcnc dcpurata, necadmodumcuapo- rans iit, qu.-c maxime redditur accommodaca proquotidiano potu literatorum, li cumbaccis lauri , galanga, caryophyllis,.' nncc , nuce mofchata , tcminibus poconi.r , granis paradlli, 3c (imilibuscondiatur, eii quantitate, vel omnibus vel iingulis re- ecpris , vt fapor inde iucundusproueniat. Pono ftiperfluaiex- cremen-iti.is humiUna/es, qux mcmori.x plurimum obfunt, ho* mo liberacus promoucat,vt paulb ante diximus : balneum non- , nili modcracc vfurpct. E.venitia corparis pro calore excitando cibum prxcedant :/«OT»)«/j ^^abus, aut] tribus horis a coena fJat, & non vltra natur.-e cuiufque rationem protrahatur: lucu- hrxti nei nccl/trM^crapula ciac peius & anguevitencur: am-, mi ajfeclm obiefto bonofufcirentur. Deniqueleftio fitmode- rata. quam in fcnttntiam Hturnitu de morbis cafitis cafite 14. ita lcribit : Admonitlone dignum puto , ad memotix iiabilimentum mlrum in modum taccre fludiorum mode- rationem. Nec iilis cvcdcndum, qui alTidue ftudiis incumben, dumputant.quod omn;a,euol\i(;ntla fint, vt aliqusndo optima excerni polTui:. E/wju.v: Multuri}, non maltalegenda, ii me- ' moria; confulcndum : alioqui crix infarferis,quali per vas Da- naidum effluunt. Id ne fiat,mcditatioremedio erit. Conliftit e- nim mcmoria in fida acftabiliimaginumconfcruatione. Qua- re alfiduitas Icdionis obeftfcmper, nunquamprodeft. Nama- nimi noftri promptuaria ita expedita funt , vt alia pars exci- piendis imaginibus, aliaiudicio, alia referuandisiis, qux rece- . pta funt, accribuatur. Quoties itaque tantaell imaginum fre- quentia,vt altera alferioccurrat,vtquali vnda propeIlatut,tunc irricus omnis labor. Cercc remiflTionc ftudiaacuuntur,ac vege- tius adlcudia rcmiifa leditur. Qjaod Heurnij confiliumnon in poliremis cft habcndum. j. Vir.btis in^enij & iriimoris. defi- cicMibtis fi:cturritMr per confcftionem anacardinam , aquam fophoram,& fiinilia,de quibus vidcinfraMnemonicam. ;^. 'Vt ingcniura & mcmoriarcifli raciant otficium, »on ''(i/»/»_/««. ifiones terebri, fiidetiar» cor^is ^ieeoris /unt coneboraad^. Hjec enim func triamembraprincipalia. Deindc tobur ofganorum fenfus atquc motus eftconferuandum , & peftu's atque pulmo- nes pr.T;feruand3. Nam vt cercbrum cooperannbus organis fcnfuum animales func^iones pcrficit:ita cor,vitalis func^ionis organum , tum demum toti heiie profpicit , quando pciftus & pulmones , tanquam p^rtes eidem inferuientcs, optime valent. Terfih cruditas eft prxcauenda, & ftomachus corroborandus, lienifque obftrucTrio pr.-Eferuanda. Hx fiquidem partes infer- ulunt iecori, quod tercium locum incer partes principes tcnet. 5. Corroboratio totius omniumqucpartium impeditut a coa- ceruatione peccantium humorum. lUos ita/jue euacuare ofortet per purgationera & vcna; ftdVionem. Sed hxc c^Iegantiilimc perfcquitur Gregoritis Hor/!i>is duobus librti de tuenda fanittft» fiudiOj orum fy- literatorum, xjuos aliquoties laudauimus. PERORATI O S P E C I MEDlfIN./E -A. L I S. PAucuIa h.TC fufficiant dc Medicinafpeeiali , cuius ha;c cft regula:Vt in Mcdicina generali plus fciencia;, icairi/pccia-., li plus prudencix requiricur: quam regulam velinpriiriis ob- fcruarc debct Medicus, ficutillam Senecxqnilibet xger; Pics fajiitatis eft fanari velle. ; PELI Medicin^ Sed.III. Cap.VI. 585 B E L I N E AT 1 O <^t E D I C 1 N jE Spectalis. fNationis, «•(•^.i. I , I Sexus, f*/.i. ^Primaria^ ratione | jEtatis, cap.^. Medicina fpecia- cialis eft 1 V«Officij,<-iiffW29-« risf ttZ^a^TZV }^c/:.f.iVivlhaJ.i.1o.Damalc. Ad £.him,acrimmiam ^ ferttorembilU. Paftillusex nymphxa.Io.Damafc. Scrapiumviolatum fimplcx. Serapiura nymphxx fimplcY. Serapiumex acido citri fucco lo.Damifc Ad hiliofos affelim & dolotes. Saccharum nymphxs. St pium acidum fimplex.lo.Damafc. Hieia Logad!J,N.Myr:pfi. Elti' uarium rofatum Mefues filij. /id omma vitid ex atrd bile procreata. Diafcnavulgaris Nic. Diafena vctaNic.Mytepf. B V B o. Adhuhonei peflilentes. ^ Emplaftrum ad bubones pcftilentes. 'i C A 1 A M V S, Ctttamos educens. Emplafltum apoftolicum N.Myrepf. Calcvlvs ,La p I s. Ai Cnlculum iy lapidem renitm ac vejict, Olcum e fcorpionibus fimplexIo.Damafc. Olcum araygdilatumaraaratum. Olcum B;lfami,Guill)elmi Placentini. Dialacha maioi,Mcfues filij Diapiafnu,N.Myrcpr. Eleduatium Dueis,N. Nephroca:hxtncum,N.Myrep. Antidotus MithridatiSj^Iic.Myrep. Philonium maius fiuc Koni3Bum,N Myrcp. Acctum fylliticum. Puluis contracalculum Fuchfij. Aquamulfi Pimpinclla condita. Catapotia ebenedid!ta,N.Myrep. Saccharum Betonicum. Vnguentum aureum,N.Myrep. Vnguentumaluum foluens,N.Myrep. Vide Rcnes & Vcfica. CalepacienS. Calefncientia (^ difcutifntia, Oleura ancthinum. Oleum liliaceum. Oleum balfami Pctri dc Eobauo, Olcum fampluchinum. Olcum cx hypetico , mfcrti luthotis. Oleum rutaceura. 0!cum coftinunvIoan.Mcfucs fil. Oleum abfinthinum. Olcum Uminum. Olcum c Uteribus.Io Damafc. Olcumlrinum.N.Myrcp. Olcum mofchatum. Fctra:olcon.La:;ilic.iiis Rhazis. CAlefacieniia cerebrum , cor,ventriculum , zy rcli- quum iJtntricitlum mferiorem, Diarabarcosjlo Danufc. Cal idvm et Calor. Ad calidam inlemperiem. Serapium rx Intybo fatino compofitum. Gtntilis. Olcum papauerinum,Io.Dainf. P-ftilluseviolis,Nicol.Alcx. Paftillus ex oxyacantha.Io.Damaf. Diacodion,Kic.Myrep. Ad tmmodicum ealorem inflrumenttrum ntt- triiioni inferuientium. Serapium ex Ititybo fatiuo fimplcx. Adcahrtm ventrirul' ,ieccrif,lienis, pulmonifque. Dianliodon Abbatis.N.Myrcp. Adcalercm ventriculi ^iecoris. Diairion fantalon^N Myrepf. Paftillusex nympha^.Io.Damafc. Ttiphera Pcrfic»,lo.DaiTiafc. Saccharum oxalidis. Ad flammeum calorem,cordts o> ventriculi. Serapium cfuccooxalidit.Io.Damafc. Ad calortm ftomachi. Rofata nouel!a,Nic.Myicpf. Ad (atoremiecoris. Oxyfaccharum compofitum,Aftuarij. Paftillus c nymph.Ta,N.Myrepf Adomnes tntempera^uriu caUdmpartium corporli. Ceratum fantalinum.lo.Darwfc. Ad vitia o< dclores a calore oyn.'. Antidotus e tofacco Zulapio,N,My tepf, Diarthodon Abbatis,ciufdem. Olcuin papauerinum.Io.Damafc. Olcum hyofciamum. C A N C E R. Cancrum ^ carninoma exedens. Antidotus IiameckMcf.fi'ij. C tapotia IndciHah. Catapotia e lapidc cyaucojMcfucs filij. Oleum c fatmentis ianipcrijIo.Dam.afc. Serapium cx epithymo , Idcm. Emplartrum apoftolicum t N .Myicpf. C A N I C I E S. Capillo ' a canicie vinHicans. Latificans Galeni.Nic.Oleum ligaftrinum. Oleum coltjnum lo.Mef.filij. Canis et Caninvs. Prc lis qui a rahidis canibfH morfi funt. Emplafttum Apoftolicum.N.Myiepf. A Ad fcctorem corporis. Diicydonium compotitum, N.Pnpofiti. Totitts corpons vires & fattiiatemconferuam & reddtni. Mytobalani chcbuli conditi. Hkt3. ex coIocynthidc,N.Mytepf Acetum fcylliticum. C O S T«A. Ad cofiarHm phlegmonim, Philoniura Galeni, Crassvs, Obesvs. Fro crajjis fy obefii. ' Catharricum Imperiale. C R v E N T v .M. Fro crutntajpuentihus. Efdr3,N.Myrepf. Paftillus e Lemnio ligillo.Ioli.Damatl. C V L £ X. Culices enecans. Olcum laurinam. C V T 1 s. Adcutisvitia^ficdilatem^vlcera &fcabiem. Vnguentum tripharmacum,Iohan.Daraafc. Olcum dc ouis. Decoftumfcn.x-. Olcumc farmcntis luniperi, lohan.Damafc. Olcum ricininum. Catapotia fa;tIdamaiora,McI.fiI, Autidotus Hamech altera,l'cu minor,eiuldem. Catapotia c fumaria,Auicenn.i;. Adomnem fceditatem &• vi. ia cuitsfa biliofis.fllfii & peraflis humoribus oita. Serapium e fumaria, lohan.Damafc. Vnguentuui album,N.Myrepf.Rhazis. Antidotus Hamech.Mcfues filij. Cutemerii^ans. 'Oleum amygdalarum am.uari!ra. Cuttm exercens (y expurgam, Oleum de ouis. C y N I c V M. Ad Cynicam conuulfiontm. Theriacadiateflaron,Iohan.Damalc. DjeMONiAevs, Ad Aemomacos. Hicra Logadij, N. Myrepf. D E L I Cl^V IVM, DE FECTIO ANlMl, fro deficientibus animo. Diaraargarithon, N.Myrcpl'. Dianthon,ciufdcm. Diarrhodon Abbatis eiufdem. DiaxyloaloeSjIohan.Damafc. Pleres archonticon,N,Myrepf. Eleduarium anaIec^con,ciufdem. D E F L V X I o. Ad omnem defiuxionem cafitis , thoracis &pulmoms. Catapotia e CyuoglolTojN.Myrcpf. Di3prafiu,eiufdem. D E N s. Ad dentium affecius , delores & cruciatus. Diamoron fiinplex>Pauli. Catapotis e Cynoglollo,Nic.Myrepf. Aurea Alcxandrina.ciufdcm. Efdra,N Myrepf. Mithtidatis antidotus,eiufdem. Oleum rofaceum. Oleum 4c ouis. Dentes vac:lUntes mobilefqui jlabiltens, Oxymeli fcylliticum fimplex,Iohan.Damafc. Compofitum, ciufdem. Acctum fcylliticum. Destillatio. AddefilUtiones acapite in thoracem,quas frigi- dus excitauit humof^nducens. Serapium e ftocciiade fimplex,Iohan.Dainafc. Compofitum eiul"dcm. Ad defiiUationcm k calere ortam. Zulapium zizyphorum. Ad deftilUtionem infomn^ eaufam. Serapium e papauere compofitum, lohan.Damafc. Ad deflillationem tenuium & acrium homo- rnm a cipitcj. Diacarion fimplex. Ad omnes deftillationes & deflillationum morb(s. Catapotia e cynoglolTo, N.Pra^pof. Serapium e papauere fimpIex,Iohan.Damafc. Catapotia ex Agarico , N.MyrepI".; Hicra compofita, eiufdcm. Dianthon.eiufdem Diaprafiu,eiufdem. Oleum rutaceum. Philonium Galcni. Philonium maius,fiue Romanum,N.Myr. Dialibanu,ciufdem. Dccodu.m feni. D I A R R H o E A. Adexfoluttonem e diarrhoea. Elcftuarium aHalepticum,N. Myrcpf. DlSCVTIENS. Difcuttentia medicamina. Olcum Iilaccurn. Oleum Irinum,Ioh.Damafc. Oleum mofchatum. Pctrcoleon. Olciun rutacciim. Olcume lateribus, lohan. Damafc. Olcum balfami, eiufdem. Petride Ebano. Olcu Appendix. 591 0!euM tx tiypctico, inccrti authoriS, Emplallruin apoftolicuin,!^.Myrep. DlSTENSIO. \ j4d diftenfiones. Vngucntuni arcgon, N.Myrcpf. DlSTFNTlO. Ad dijientionitn a crajfts hutmribus natitm. Diacotu, N.Myrcpii. Do i o R. Ad omnif gentris doleres fartium corferit. Catapotia c CynogIoflb,Nic.Pri'p. Emplartrum diachylon, N.Myrepf. Hicra Logadij.ciufdcm. Olcum c capparibus. Olcum ancthinum. Olcum maftichinum,Iohan. Damafc.Mef.fil. Gleum rutaccum. Oleum lcucoinum. Ad dolores Lienis , renum,artiruloriim,^ aliarum p.ittiiim a frigiditate n*tos. Pctrx-olcon. Vnguentum marciatum magnum , N. Myr. Oleum c latcribus,Iolian.Damafc. Ad dolonm fHYtiutn corjorts ertum aflatibtts (^ frigida ititimferie. Eraplaftrum cbaccis lauri,Iohan.Damafc. D o R s V M. Addorf, dlores. Olcum vu!pinum,Iohan.Damafc. D V R I T I A. Ad emnem ditrltiem ventriculi,ieroru,lienis,vifcerum ^ rfliquarum fartiHm mediciimcmummo.- liens,folHtn( ^ difcuttens, Emplaftruni c nieliloto.Iohan.Damafc. Olcura amygdal.dulcium,eiufdem. Emplaftrum diachylon (implcx,eiufdcm. Oleumliliaceum.Oleum Irinum^Iohaii.Damafc. Oleum e capparibus. Emplaftrmu e mucilaginibus,incerti auth. D Y S E N T E R I A. Addyfenteriam, Paftillus e fuccino,Iohan.Mef Serapium myrtinum fimplex.eiufdera. Miclcta.N.Myrcpf Athanafia magna,eiufdem. Diacodion, ciufdem. Ebrietas. 'Ehtieteiti refijlem. Seiapiura,Iohan.Damafc.exacido fucco citri. EtEPHANTIA. Ad elepharntatti. Catapotia Inda Hali. Catapotia e lapide Cyaneo, Mef.fil. Catapotia fcctida maiora, Mcfues. Antidotus Hamech altera feu minor, Mef. Serapium cx epithymo,Iohan.Damafc. Dianthon,N.Myrepf Antidotus Hamech.Mefues. Diafcna vulgaris,Nicolai. Diafena vera,N.Myrcpf. Hiera Logadii,N.Myrepf. Theriaca Andromachi. Emplastrvm. impUflrum educens furculos, calamoijteltf)^ omnia venenata. - Emplaftrum apoftolicura,N.Myrep. Emplaftrum deficcans & explens. Empiafttum diuinum,Nicolai. Emollientia ZmeUiens. Antidotus catholica, N.Myrepf. Olcum populinum,N.Myiepf, Oleum Irinura,Iohan.Damafc. Olcum lauriuum, Eraplaftrum e mucilag. incerti authoris. Epilepsia. Ad efdeffiam. Serapium e ftcechade fimplcjc.loh.Damafc. Serapium e ftoechade compofitum eiufdem. Oleum epiperibus, loh.Damafc. PetrxoIcon.Theriaca. Diatcffaron,Iohan.Mef.Damafc. Diamofchu dulcc, lolian.Damafc. Diamofchu amarura, lohan.Damafc. Hiera compofita, N.Myrcpf Vnguentum aregon,N.Myrepf. Vide Comitialis morbus. Erysipelas. Aderyfiftlata. Vnguentum rofatum, lohan.Damafc. Vnguentum c pompholyge,N.Alcxand. Vngnentum album,GaIcni. Ceratum liquideni, eiufdem. E V A p o R A T I o. Adeuaferstiones. Antidotuse pfyIIio,N.Myrcp. Vidc Vapor. E X c R i; A R t , Sc Excrctio. Pro ngre CT difficulter excreantihm,^ reHi ceruice ^irantibui. Diatragacanthcs calid.i,N.Wyrcpf. Thcriaca Andromachi. Exereatiotiemjputi furi,fituit.i rrajfi. (r leinefro- moHeni,acceleruns,i^ initans. Aquamulfa. PaftiUus bcchius niger. Vngucntum pc(floralc,Fuchiij. Dccoftumpe. Diacarion fimplex. Ad biliofos (jy pituitofos humores cafitis, iecoris, ventricuii, ^ alios. Catapotia ftomachica,Mefues filij. Catapotia e Hiera fmiplici, Galeni. Furgnns ventriculum , areh- um , dy fenforta emnin acraffis ^pituitcfn humoribus. Catapotia aromatica,Iohan. Damafc. Decodum fcn.r. Ad teme: humores a cafite in thoracem ^ pulmonem. Serapium c papauere fimplex, lohan.Damafc. Cerebrum ^ reliqua vifcera oculos ^ vterum a pu~ tridis humoribus liherans ^ dejiendens. Catapotia maftichina Conciliatoris. Humores fituitofos adarliculos decumhentes illiciens ^ a renihus ac ve^ca furgans. Bcnedifta laxatiua,Nicolai. Ad hiliofos ^ aduftos humores. Antidotus Hamech.Mefues fil. ' Antidotus Hamech alteia,feu minor,eiufdeni. Serapium ex epithymo,Iohan.Damafc. Ad hiliofos humorei (y euitforationes. Antidotus e phyllio. N.Myrepf. Humores hiliofos acres ^ falfos e corpore furgam. Catapotia e fumaria,Auiccnnx. Ad humores pituitofos. Puluismedicamenti turpeti,iAuicen. ^ Ad humorespituitofo:, ^ ad articuhs decumbentes. Catapotia c benedifta. N.Myrepf Ad vitia cutU ex falfis i^ ferujlis ^humO' ribus orta. Serapium ex abfinthio, lohan.Damafc. Ad humores,adrenes dy veficam de- cumbentes. Antidotus Epifcopi, Mefues fil. Adhumtres crajfos,len!os,frigido!,fituittfos, ^r er»dicatu dificiles. Oxymeli fcylliticum fimplex,Iohan.Damafc. compofitum, eiufdem. . r. . Serapium Byzantinum fine aceto , eiuldem : &: cUm aceto, eiufdem. Serapium e partio^eiufdcm. Serapium acidum conipofitum.eiufdcm. ^ Fro humores &gre reiicientibus a ihorace. Anrea Alexandrina, N.Myrepf ^ Ad morhos & vitia e crudis humoribus nata. Antidotus diaphccnicon, Mef fil. TripheraPerfica,Iohan.Damafc. Prc humidis fueri>,mulieribus,Cr fenibus. Puluis medicamcntl turpeti, Auicennx.^ Omnes corporls humores mirifice furgam. • Antidotus cathoIica.N.Myrepf. Catapotia Arabica.N.Prxpofiti. Catapotia c lapide Armeuo, Alexandri Tralliam, H y D R o p s. Adhydropem. Vngucntum cyclamini maius,Iohan.Damafc. Catapotia SabclIia,eiufdeiT). Catapotia cx thvma:Ixa,eiudfdem. Saccharum maiorans. Saccharum raeliflophyui. ^^^^^^ 594 Encyclop^di^ LiK XXVII. Catapotia ex Rheobaibaro.Mcf.fil. Hicia cx colocyiitjiide, N.Myrcpf, Diacurcuma,Mcfri!. Vngucntuni Agrippa;, Nic.Myrepf. Viis^ucntum aureum.eiufdcm. OIe~um Irinum. Theriaca Andromachi. _ Ad morbutn re.il*'» hydtopem i»cif'ie»tem, ' Paflillus ex Eupatorio,Iohan.Damafc. Htpochondria. JLdomne vititm ^ dolores (y ten[ionem hy- jochoniriorum. Triphera Per(ica,Iohan.Damafc, Antidotus Epifcopi, Mcfues fil. Seiapium ex Eupatorio, I I C T E R V S. Ad iBerum, PafHlius e Rheobarbaro, lohan.Damafc. Catapotia ex eupatorio, Mef hl. Elcduarium rofatum, ciul"dcm. Ad tcierum nigrtim. Catapotia-inda Hali. Ad iB rum calidum. Triphera Perfica.Ioh.Damafc. Vide Morbus rcgius.' 1 £ C V R. Ad ierorii d lorei (y ajfeHus varios, 0!eum coftinuin.Iohan. Mcl.fii. Oieum Eiphorbinum fimp!ex,Ioh.Dam, r.^ftilluj cx abfynthio. N.Myrepf Paftillus e^acch.i. lohan. Damafc. Partillus e I.accha, N.Myrtpf PaHlius cx oxyacantlia,-eiufdcm,& lolxan.Damafccni. Oleum amvt^dalarum amararum. Catapotia polycrhclb, lohan. Dainafc. Serapium rofatum purgatorium^compofttum, N.Myrepf Catapotia e Rhabarbaro,Mef.fiI. Philonium Galcni. Philonium maius,fiue Romanum,N.Myrcpl. Efdra,ciu(Hcm. Hiera Logadii,ciurdeiu. Dialacchan,elnfdem. Diatrion pipereon,Nic. Hieracx co!ocynthide,N.Myrepf Ls:tificans,Rhazis. Diacoru, N.Myrepfi. lecur rohorMi fy' finimns, Dialaccha maior.Mef fil. Olcum mclinum , loh.Damafc. Paflillus ex abfynthio,eiufdein. Scrapium ex abfyuthio,eiufdcm. Serapium e fumaria,ciufdem. PafliUus Ramich,eiufdem. Oleum inaftichinum, lohan.Mcl.fil. Diacydoajum iimplcx. Miua cydoniorum compofita feu Aromatica,Ioh.Damafc. Diacydoniulii compofitum,N.P. Diacydonium efucco cydoniorura,incertiauthoris. Ad itccris fh''gmoiiem. Paflillus e fpodio , N.Myrepf * Ad iecoris hnmores, Catapotia {tomachica,Mef fil. Ad fcirrhnm iecoris. Oleum balaninum. Alimcmi difiribittionem celemrts in ieei4r, fy" omne corpus. Zingiber conditum. Ad ieceris ficcitatem. P.ofata noueIla,N.Myrepf. Ad omnem duticiem ieoris, Emp^aflrum c mciiIoto,Iohan damafc. Emplartrum diachylon,firaplex, eiuldem. Ad ifcorii dotores (y vitM a. frigid.ortn, Oleum trinum,Iohan Damafc. Cerafiimftomachicum, eiufdcm: Diagalanga, eiufdejn. Diaxiloaloes, ciufdcm, Ad fr-gidos fuiiitofo ,fybtliofoi ajfeiiui iecorh, Paftillus e Rh.ibarbaro, lohan. Damafc. Adiec-oris dclorcmortam k flatibus,mt frigi- daintemperie. Emplaftrum e baccis lauri, lohan. Damafc , & incerti au- thoris. »- lecur roborans,^ fngidit iecert! vitiis,^ eiufdem. obJlriiBlenihrt^ fitcciirrens. Serapium excupatovio.lohan.Damafc. ^diecoris objlrucitonem. Paftil useLaccha, loh.Dam. Paftillus c Rhabarbaro. Paftillus ex Ab(inthio,ciufdem. Scrapium acidum compofitum,Iahan.Damafc. Ca^apotia fcbcllia, eiufdem. Dxymeli compofitum,incerti authoris. Catapotia cx ciipatorio,Mcf fil. Decoctum aperitiuum. Ad iecorii obfiruBiones if^ tnjl»mmMione:, Dialaccha maior,Mef til. Dialacchan.N.Myrepf. Adttmnem ealoremieeorif. Vnguentum rofatum,Iohan.Damafc. Cetatum fantalii.iumjeiufdem. DiatrionfantaIion,N.Myrepf. Diamaniia,Nicolai. Diarthodon Abbiti;., N.Myrepf Paffiiliis ex Nyraph.x.a,ciu'^dcm. Zulapiumrofaceum. Oxyfaccharum conipofitum,Aduarij. Zuiapium violaccum. Serapium ex intybo fatiuO compofitum,GentiIis. Paftillus e nymphxa,Iohan.Damafc. Tryphera Perfica,eiufdeni. . . Adieccris excalefii^ionem,^ fitim metgnam ^ continuam. Paflillus e fpodio cum fcminc oxalidis,Ioh.Damafc, Antidotus e pfyllio, Nic.Myrepf. lecur calefaciens,^ eiusfrigiditatemexpellens, Diacurcuma,Mefues lil. Emplafhum ventriculum& iecur calefaciens &ioborans, loh.Damafc. lecur refrigeram. Cydonia condita. Vngucntum maiciatum magnum,N. Myr. Contra. tumorem in iecere. Paftyllus ex abfynthio. Contra obflruciionem ^ tumorem iecoris. Paftillus ex eupatorio,Ioh.Damafc. I G N I s. Igne amiufiafanans, Oleum myrrhinum,N.Myrepf I L E V s. Adilenm. Dialibanu,N.Myr. Thcriaca Andromachi. EletftuatiumDucis^N. Hiera compoCta,N.Mytepf. Catharticum imperiale,Nicolai. Catapotia fine quibus eiTe nolo,N.Pricpof. I M A G O. Ad frt^uforum imagines fatientem. Hiera vcterum fimplcx- Imbecillitas. Ad cmnem corporis viriiim imbecillitalim, Diamargariton,N.Mytepf Dianthon,eiufdera. Diamargariton frigidum,incerti authoris. Diathamaron,N.Mytepf. Acetum fcylliticuin. I M P E T 1 G o. Ad impetiginem. Vnguentum e citriis^N.Myrepf. AntidotusHamech, Mefues filij. Serapium e fumaria,Iohan.Damafc. Oleum dc oiiis, • Antidotus Hamecha!tera,feu minor,Mefues filij, Adferas fy- a!peras impetigines , Oleum lautinum, Hiera Logadij,N. Myrepf. Impincvens. Oleum fefamInum,Iohan.Damaf , Olcum amygdalarum dulcium,eiufdem. Infirmatvs. Vide Extenuatus. Inflammati», Inflammsitionem omnem extinguens. Oleume mandragora,N.Myrepf Vide Phlegmon, Inflatio. Ad inflationes fy' inflatos. Diagalanga,Ioh Damafc. Diatrion pipereon,NicoIai. Diacurcuma , Mef fil. Dianifu , loh.Dam. Catapotia e quinque myrobalanis.Nic.MyrepIi. Ai inflationes ventriculi,ftomachi,coli, renum,ie' ceris. lienis, vcntris , inteftinorum , ^ aliortim vifcerum, Eleftuarium Indum maius,Mef fil. Elec^uarium Ducis Nicolai, Dialachan, N.Myrepf Dialachamaior, Meffil. Theriaca. Diateiraron,Iohan.MefDamafc. Mithridatis antidotus,N.Myrepf. Pro valdi inliatii. Catapotia autea,Nic.Myrep. Vide Platus. . I N C V B V s. ' Adincubum. Hiera Pacchij,Scribonij Largi. iNFAMi-. I N F A N S. Viit Puci, Intel-lectvs. ImdhBim iuuitns. Anacardina, lolian. Damafc. Int ERTRIGO. A.i intertrigines tjiiacunqne ex occaftone fnnai. Emplaftrum album, co^^um fim|ilex. Olciim mynliinum,N.Myiepf. Intestina. ji4 emnem intejllnorum delorem, (y mu'mum. Philonium Galcni. Phiionium nuius,fiue Romanum.N.Myiepf. Efdra, N.Myrepf. Ad temium intcftinorum eruciatum. Antidoms e baccis lauri,Rhazis. Oleum hinum.. Imefiina lauans ,eer^en: (j}- pur^Mis. Aqua mulfa. Inteftina iubrica roberans ^ con^ringens. Paftillus R.imich. lohan.Damafc. Ad intnlHmrum jlatus. Catharcicum Iraperialc.Nicolai. Catapotia aurea, N.Myrepf Ad intejiinorum af[ieri;atem. Cafliaextrada cum foliis fenx. Ad inttftlnorum lemtatcm (y inflammittiones. Micleta, N.Myrepf Ad eropones inteflinorum. Oleum rofaceum. Ad inteftinorum cruditatem (^ inflationem. Eleiftuarium Ducis,Nicolai. Ad inteflinorum dolorem ortum aflatibus, aut frigida intcmpsrie. Emplaftrura e baccis lauri , lohan. Damafce. & incerti m- thoris. I S C H I A S. Ad ifihindem, Oleum c piperibus, lohan.Damafc. Oleam laurinum. Acetum fcylliticum. Catapotia e fagapeno, lohan.Damafc, Hiera Logadij, Nic.Myrepf IVNCTVRA. . Ad effeilus fri^idos itinciurarum. Oleum balaninum. Vide Artus.t IVVENTVS. Ifutntutis vires tuens. Myrobalani chebuliconditi. LiB T I T I A. Litificans ^ Utitiam generms. Serapiumc fuccoboraginis. Serapium e fucco echij. Catapotia Atabica, N.Pra:p. La;tificans Galeui, Nic' Lxtificans Rhazis- Dianthon,Nic.Myrcpf. Antidotus cgemmis.Ioh.Dam. Vide Hilatis. Lapsvs , Casvs. Pro ex alto lapfis. HieraPacchij, ScriboniiLargi. VideCafus, Lassitvdo. Ad lajfttudinim. Oleum famfuclunum. Oleuni anethinum. L A t V s. Ad lateris dclores t^ morhos. Vnguentum dialthsa', Nic.Myrcpf. Aurea AIexandtina,eiufdeni. Hieia Pacchii, Scribonii Largi. Aii Uterum doLores a frigide. Oleum rutaccum. L A V A N s. Lauans intefttna ac vifcera. Aqua mulfa. L E N 1 E N s. Partium externarnm afpentxiem leniens. Oleum amygdaiarum dulcium,Ioh.Damafc. Aluitm lenientm medicamenta tum lijuida, tum felida. Quxre titulum eundem de Ienicntibus,& purgautibus. L E M T I G O. Ad lentlgines. Vnguentumecitriis, Nic.Myrepf Oleum balaninum. Oleum ricinium. L E P R A. Ad lepram. Antidotus Hamech altera feu minor,Mcfucs filij. Appendix. 595 Scrapium ex epithymo, loh.Dam. Dccoaum fcn.v. L E T H A R r. V S . Ad leth/trgum. ; Olcum Euphorbinum fimplex, loh.Damafc Hicra Logadij, N.Myrcpf Hicracx colocynthidc N.Myrcpf. Ll B E R I , ]■ , ,, , I. . -^d lilererum procreaiionemvaUn:. Diafaurui , N.Myrcpf. L I N G V A. ,,. P''" i'»guam mordestibus. Hiera Logadij, N.Myrcpf L I E N. Pro lienops. AntiJotus cathoIica.Nic.Myrepf Diafeiia vulgaris, Nicolai. Didtragacanthes fri^ida,eiufjcm. " Vnguentum Agrippx, ciufdem. Hicra compofita , ciufdcm. Dialacchan, eiufdem. Serapuim rofatumpurgatorium compofitum.ciufdcm. Catapotia e quinque myrobalanis,N.Myrcpf Oleum c lateribus, loh.Daraafc. Oleum euphorbinum fimpiejt, loh.Damafc. Olcum .imygdalaruni aaiararum.ciufdcm. Paftillus cx abfynthio,N.Myrepf Philonium Galeni.' Philonium maius, fiue Romanum,N.Myrepf. Serapium e calamintha,loh.D.imafc. Paftillus e Laccha, N.Myrepf Ad omnia vitia lienis . Oleum e capparibus. l ienem roborans. Paftillus ex abfyntho, loh.Damafc. Ad lienis tumorem (^ fcirrhum. Oleum balaninum. Acctum fcylliticum. Vnguencum cyclamini minus.Iohan.Damafc. Ad duritiem iienis, Serapium e calamintha, loh.Damafc. Emplalhum e melyloco, eiufdcni. Vnguentum marciacum magnum ', N. Myrepf Emplaftrum Apoftqlicum, emfdem. Emplartrum diachy lon,(implex,Iohan .Damafc. Theriaca Andromachi. Ad Itrnisduritiem^fialusinee. Paftillus e capparibus, loh.Damafc. Ad lienis frigiditatem,frigidofque eius dolores. Vnguentum marciatum magnum, Nic.Myrepf, Oleum irinum, lohan. Dajnafc. Diacurcuma, Mcf fil. Adlienis obfiruliiones. Paftillus eLacchJ, lohan.Damafc. Paftiilus e Rheobarbaro,eiufdem. Paftillus ex Abfinthio, eiufdem. Catapotia fabellia, ciufdcm. Oxofaccharum compofitum,A£luarij. Oxymeli compofitum,incerki authoris. Decoftum fena:. Ad lienis obfiruliignes (^ inflammationes. Dialaccha maior,Mef fil. Dialacchan, N. Myrepf. Ad obfiruHionem ^ tumorem prt,ter natu- ram lienis, Paftillus ex eupacorio, lohan.Damafc. LlENTERIA. Lienteriam fedans iQ' reprimens. Miua cydoniorum compofita , feu aroniatica , lohaii, Da- mafc. Diacydonium fimplex. LlPPITVDO. Ad lippitwilnem innpieatem ^ ali/tra. CoIIyrium cygnus albus, N.Myrepf Catapocia coccera,eiufdem. L O T I V M. Ad lot^ dijfcultatem, Philoniura Galeni. Philonium maius fiue Romanum,N.Myr. Vide Vrinam. LVMBRICVS. Limbricos enecans &• eiiciem- Oleum ricininum. Olcum abfynthinum. Puluis aducrfus lumbricos , Fuchfij. Vngucntum aduerfus lumbricos. Vidc Vermis. L V M B V s. Ad lumborum dolores. Hiera Pachij,Scribo6ij Largi. . Hiera 596 Encyclop^diiB Lib. X X VII-^ Catapocia^ « lupatono, Mcf.fil. Saccharum ecbj. L5MPHATICI. ; pra l.ymfhMicn, Th.riacaAndiomaphi. M. M A c 1 i; s. Vro mxcie confeSis. Piatragacanthes frigida, N.Myiepf. M A M M A. AJ duritiem qui efi in m'.ilierttm mammU. Uievi Pacchij.Scriboni) Largi. M A N I A. Ad maniam. Aiitidotus Hamech a!tera,feu minor,Me[.fil. _ Saccharum bLigloflatum. Diafena vulgaris,NicoIai. Diafena vera,Nic.Myrepf. Vide Phreneticus,&: Furiofus. M E A T V S, MeatUi rarefitciem, CT vapores difcutiens, 6» i contemfernns. Oleum chani Mithridatis antidotus, N.Myrepf. Tryphtra magna , eiufdem. Pro rmtlienbtis vterum ferentibus. Diamargarithon, Nic.Myrepf. Pro mulieribus grauidis facHem fartltm efficientibus. Oleum liliaceum. AdmuHerum fierilitatem. Efdra, N. Myrepf. Ad durttiem in muUerum mammis cttm dolore ccnf.fitntes. Hiera Pachij, Scribonij Largi. Pro mulieribtts quA non probe ftir^itntur. Hiera veterum (implex. Pimpinella condita. Vide foemina. Mv SCVLVS. Majculus roberans. Oleum lentiflinum. N. NjBvvs, Macvl a. Niiuos ^ maculas fnciei tollens, Oleum amygdalarum amararum. Oleum balaninum. N A R E s. Ad narittm foetorem. Oleum Iriniun, lohan.Damafc. Adfrofluuum fanguinit nKrium. Athanafia magna, N. Myrepf N A V S E A. Ad naufeam (y naufea vexatos. Serapiiim e menthamaius,Iohan. Damafc. , Aromatica caryophyllata, eiufdem. Hicra Pacchij Scribonij Largi. PhiloniumGalcni. Philoniummaius,fiue Romanuni, N. Myrepf. Nephre Appendix, 597 r. Nbfhkit icv$. Ad nephreticci, Ctt»potia iurea, Kic. Myrepf. Diacorum , eiufdcm. Dialaccha, eiufjcm. Hietaexcolocynthidc, N. Myicpf Dialtbanu, cmfdein, N 1 R V V s. jid ncriioriim liolora. C»»pottae hicti compofua, N.Myrcpd. Catapoiia fortida, maiora, Mcfucs fij, Olcum lcucoinum. Vnguentum Agtippas, Nic.Mytepf. Partes neruofiu calefaciem ^ reitrnns. ^ Oleum fimfuchinuifl, Okum cortinum.Mcf.lil. Olcum leatifcinufn. Ad neruorumprtcifioitem. Vogoentum N.Mycepf E* neruit crajjos humores eJucens, .jCatapotia coccia, Rhazis. Ad duriciem (^ conuulfttnem neruorum. Oleum e femiii: liai. Ueruorim vulner» glutinnns. Oleum ex hyperico, inccrci authoris. Adneruorumtorfiones ^ refolutienes. Setaptum c ftorchade fimplex, loh. Damafc. Compofitam, eiufdcm. Md anacardinuci. Hiera Pachij, Sctibonij Largi. Adomnem neruorum incontinemi»m, Juritiem, ^y refelutithtm, Vflguentum dialthear, N.Myrepf. -- Ad frigidos morbsi viti» ^ affe&iu neruorum, Oleutjn balaninum. Oleum lautinum. Oleurti euphotbinum {Implex ,Ioh.Damafc> Oleura c pipetibus.ciufdera. Oleum vulpinum.ciufdcm. Olcumclumbticis tetrefttibuj. Okum c latctibus, loh.Datnafc. Okum terebinthinum Iimplcx. Oleum famfuchinum. Vnguentura marciatu;n magnum.N.Myrcpf. Olcum e caftoico fimplex compofuum. Aqua mul(a. Setapium c ftoechadc fimplex.Ioan. Damafc. Compofitum.ciufdem. Saccharum rorifmaiini, Sacchatumlauendula;. Acotus conditus. Catapociaei: opoponaee, lohan.Damafc. Diacoru, ciufdciu O s e s V s. Tre ebejis. Citanhicnm Impetiale. ObStrvcti». ' ObftruRiones aperiens ^ telltns. Olieum abfynthinum. Oleum amygdalatum amatarura. Oleum tutaccum. Oleura e cappaiibus. Serapium e fumaria. Thetiaca diathefiaion, lohan.Damafc. Diacuicuma.Mcffil. Diacoru.N.Mytepf. Oxymeli Cmplex.Galcni. Deco .-■\U Tituitam purgans capitis,iecotis,ventricul't,rnem* brorumque fenforiorum,^ farttum nutri- tiorii famulantium. Mel rofatum, loh.Damafc. Catapotia polychrefta, lohan.Damafc. Purgans fituitam craftxm ^futrern thoracis. Catapotia ex agarico. w d fitwtf.m eerebri (y capitis. PaftilUis ex agarico,inccrti authoris. Lxcrementafituitofa vacuans a cerehro ^ ecutis, Catapotia optica maiora,Mef fil. Adfituttamjrigidam (y- erajfam ad neruos deciim' entcm. Catapotia ex cuphoi bio, Mcf fil. Ad excreat onem \uris ^fitnitt craff.i ^ Lnti.. Aqua mulfa. Ad filuitofos ajfefftis. Catapotia ex farcocoUa, Mef fil, Catapotia ex colocynthide. P I L V S, Pro filis odoratis cogentis, Oleum mofchatum. Vide capiUus. P L A G jE. Tlagas glutinins ify-famns, Vnguentiim Apoftolicum,Auiccnna:. Vngucntum aureum.Ioh.Dam. Vide Vulnus. PLEVRITIS. Adfleuritidem. Olcum violaceum. ,Sei'apium e giycyrrhiza,IoIian.Damafc. Serapium violaccum conipofitum,eiufdenjb Zulapiun> zizyphorum. Serapium c gianatis acidis,eiufdcm. Electuarium lenitiinim^incerti authorfs. Hiera Logadij, N. Myrepf Hieraex colocynthide,N.Myrepf Diapenidion,Nicolai, "Diatragacanthes frigida,N.Myrepf. Philonium Galeni. Phiionium maius,fiue Romanum, eiufd«m. Po D A G R A. Adfodagram. Catapotia e fagapeno,Iohan.Damafc. Catapotia arthntica vcra,N.Myrepf. Catapoiia arthritica,Nicolai. Catapotia ex hevmodaftylo, Mefues fil.maiora, HieraPachi),Scribonij Largi. Antidotus catholica,Nic.Myrepf. Oleum populinum, eiufdcm. Emplaftrum diachylon, ciufdem; Ad podagram a pttuita, conciMtar^. Catapotia ex Euphorbio,Mefues fil. Quarre plura in tit.Arthris. . PRjerocATio. Ad ft(biias trofocatiofiet. ,. Hiera Pachij,Scribonij Largi. * Procreatio. Ad tiherorum frocreationem. Diafatytiu,N.Myrepf Proflvvivm. Adfluuium diuturnumyentris. Setapium myrtinum fimplex, loh.Damafc. Compofitum,incerti authoris, Pr V R 1 T V s. Ad fruritum a falfa fittiit» Ortum, Catapotia e fumaria,Auicennie. Vnguentum album, N.Myrepf. Vnguentum album, Rhazes, Decodum fenx, P V D E N T) A. Pro fhlegmonibus max me fudendernm. Ceratum liquidum Galeni. • PVE R, InFANS. Pro pueris hum.dis-, delicatis, eciofis. Puluis medicamentl turpeti,Auicennx. Profueris qui laborant afthmate ^ lac hauftum ni» retinent,&- angufto funt thorace. Paftillus.aliptJE inofchata:, atri,iecoris calffacii,^ tolius corforis, Diamanna, Nicolai. Purgansmelancholiam,(y humores aduftos. Antidotus Hamech altera,feu minor,Mefues lilij. Purgansflauam bilem. Serapium rofatum purgatorium compofitum,N. MyrepC Purgans varios humores,terrenum/»elaocholicum, ^ alios citra moleftiam^ Cacapotia e lapide Armeno. Mef.fil,& AlexTtalliani, Catapotia Azajereth,Auicenna;. Purga»' mirifice omnes humtres. Catapotia Arabica,N.Prspofiti. PvS &: PvRVLENTVM, Irofurulentis, Diapenidion, Nicolai. Pro puiulenta exfuentibus. Piftillus e fuccino.Ioh.Mef. Phs a ritpta pklegmone abfiergens. Emplaftiura diachylon fimplex loh.Dam, _ P v s T V L A. Adfufiulas. Collyrium cygnus albus , N.Myrepf. P'ijlulas erumpentes illitum emendans. Vnguentum aIhuiTi,Rhaees. Vngucncum album,N. Adpuftulas afalsa pitttitd in cute natat. Vnguentum e citriis.N.Myrepf. PVTRE,SC PvTREEACTIO, Adputredinem. Serapium acidum fimplex,Iohan.Damafc. Putrefaciiorti refiftens. Scrapium ex acido limonum fucco. Xcw. 111. Q_y A R T A N A. Adquartanas. Hicra ex colocynthidc, N. Myrepf. Diatrion piperion,Nicolai. Antidotus catholica,N.Myrcpf. Diafcna vulgaris,NicoIai. Diafcna ver.i,N.Myr. Cacapocia Inda,Haii Cacapotia e lapide cyaneo,Mcf fil. Q_v O T 1 D I A N A. Adquotidianas. Autidocus cacholica, N.Myrepf R R A B I D V S, Pro iis qui a rabidis animantibus fuitt morfi. Emplaftrum Apoftolicum, N.Myrepf R A M E X. Ad ramicem. Ceratum ad ramicem,N.& L.Fuchfij. R A T I o. Rationalem anima fartem vegetam reddms & fenfificam. Myrobalani chebuli condici, Myrobalani empelirici condici. R A v c E D o. Ad raucitatem. Diatragacanthesfrigida,N.Myrepf. Diapcnidion,NicoIai. Zulapium zizyphorum. Serapium zlzyphorum,Iohan,Damafc. Ad arterin. raucitatem. Hieraex coIocynthide,N,Myrep. R E F I C I E N s. Vnguentum reficiens. Videreftituere. Ref rigerans. Refrigerans calidam intemferiem. Oleum violaceum. Oleum nympha;atum. Mel violaceum, Ceteratum Iiquidum,GaIeni. Refrigerans (y aftringens . Oleum mcIinum.Iohan.Damafc. Oleum myrthinum,N. Myrepf. Oleurae^nyrthibaccis. Oleumrofaceura. Refrigerans ^ fenetrans. Serapium ex acido limonum fucco. Refrigerans iecur,ccr, ventriculumquefirmans f^ re. liqua vifcera ^ vnitierfum corpus. Cydonia condita. Saccharum rofaceum. Refrigerata corporis membra ^ vifcera roboram. Catapotia Imperialia,incerti authoris. Dlamargarithon,,N.Myrepf. Oleum laurinum. Oleum abfynthinum. Oleum menthaceum. Ad refrigeratienem capitis,thoracis,ftomachi,iecoris, lienis,aliofque dolores a fiigiditate natos. Vnguentum marciatum magnum. Vide frigerans,& frigus. Regivs Morbvs. Ad merbum regium. Efdra,N.Myrepf Thcriaca Andromachi, Hieia cx coIocynthide,N.Myrepf. Antidotus e pfyllio. Diatrion fentalion eiufdem. Pimpinella condita. Serapium ex abfynthio, lohan.Damafc. Ad morbum regiumhtdrofem incifienteir)' Paftillus ex Eupatorio, lohan.Damafc. Vide Morbus Rcgius,& Ifterus. Relaxans. Relaxans ven'Tem^ aferiens. Vnguentum aureum, N. Myrepf, R E N e s. Renei purgantia, Nephrocatharticum,N.Myrepf. ., Renes roborans laxatos. Vnguentum Comitifla;,Guilhclmi Varig. Adrenum impotentinm ^ debilitatem, Diatharaaron,N Myrepf Ad renum dolores (^ vitia. Olcum mufchatum. Oleum amygdalarum amararum. Oleum vulpinum,Ioh.Damafc. Oleum liliaceum. Oleum e latcribus, lohan.Damafc. Diafatyrion^Nic.Myrcpf Eleftuarlum Iuftinl,NicoIai. Vnguentum aragon, N.Myrepf. Eee 1 Viiguen 6 00 Encyclop^di^ Lib. XXVII. Vatjuentum Ae;rippa, eiufdem. Humores a rsmbwiptrgMS. Ben«diaa laxatiua, Nicolai- Autidotus EpiCcopi.Mefues fihj. Decoaum aperitiuum. Ad renumohftruciirines. Ser->pium acidum compofitum, lohan.Daraefe. Oiymcli corapoiItum,inceiti authons. Adinflamnem renum. Ileftuarium Indum,maiu5, Mef.fil. Emplaftium e baccis lauii, lohan.Damafc. Adremm dolores ^ vitia a frlgido mta, Oleum rutaceum. Vnguentum marciatuiTi magnum.N.Myrepf. Diacuicuma,Mefues filij. Emplaftrum e baccis lauri , lohan. Damafc. & incern au- thoris. Ad remm exulceranonem ^ aatnminae dyfentermm. Paftilius ex Halycacabo.Iohan.Mef. Tro iis qui rentim lapide luhorant, Catapotia e benediaa,N.Myrepf. Pimpinella condita. Vidc Calculus. Resolvtio. Adrefolutionts. Vnguentum dialthex^N.Myrcpf. Vnguentum ara!»on,eiufdem. Oleum e lateribus.Ioh.Damafc. Petrioleon. Oleum famfuchinum. Oleutn e caftoreo fimplex.compofitum, Oleuni e pipeiibus.Iohan.Damafc. Catapotia ex opoponacejIohan.Damafc, Catapotia ex euphorbio,Mefues fil. Diatiiton piperon, Nic. Hieraex coIocynthide,N.Myrepl5. HieraPacchijjScribonij Largi. EharaoflUa dulce,Iohan.Damafc. Diamofchu anucmn.eiufdcm. Theriaca Andiomachi. DUcaftoriu, N.Myrepf. RESTITVERE , R E C R E A R E, lAirifice rejlituentia ^ recreantia vires laf/it*. Eleftuarium aualepticon,N.Myrepf. Rt r E N T I o. Retentionem cibifirmaas ^ iuuans in fiomaeho, Diacydonium compoCtum.N.Pripof. N.Myrepf. Diacydonium e fucco cydoniotum,inceiti authoris, Sevapium ex abfynthide, N.Myrepf. R I G O R. Ad vehementijftmos rigeres tn febribus, Oleum c caftoreo fimplex & corapofitum. R I M A. Rimis conferens. ©leum e femine lini. ROBORANS. Oleum ex hypetico,incetti authoris. Oleum Irinum, N.Myrcpf, Oleum mofchaeum. Oleum liguftinum. AntidQtus catholica.N.Myrepf. Koborans emnia vtfcera ^ nutfititnis membra. Miua cydoniorum compofita feu Aromatica,Ioh.Dam. Seiapium ex intybo fylueftri cum Rheobarbaro,Florent, Diacydonium fimplex,compofitum, N.Pr«p. Stapium ex abfynthio,Iohan.Damafc. Serapiuin c fumaria.eiufdem. Roborans vniaerfa vifcera^ corpusvmuerfuitt ac fartes eiut, Hieta Logadij.N.Myrcpf. Catapotia imperiaha,incerti authoris. Oleum abfynthimun. R V c T V s Ad acidum rnHHtn. Diagalanga,Iohan.Damafc. .©iairion piperon, N.Myrepf. S A L I V A. ^dfiliua abundantet . Hicra Pachij.Sctibonij Largi. S A N G V I S. Vro f.inguiHem excreantihus. Seripium myrthinum eompofitum.incerti authorii. Paftillius c fuccino.Iohan.Mef, Philonium Galcni. Philonium maius.fiue Romanum.NicMyfepr Aurca Alexandrina, N.Myrepf. Pro reieciiombus cuiufcuncjtie fangtiinis. Thctiaca Andiomachi. Athanafiamagna, Nic.Mytepfi Saccharuni rofaceum. Adcmnem fmgHtnis eruptionem ^ frofluulum. vndccidjique mafiiit. Paftillu^i e Lcmnio figillo, lohan.Damafc. Paftillus e fuccino,Ioh,in.Mef. Paftillus Ramich,Ioh.Dam. Philonium Perficmii. Puluis fanguinem fiftens. L.Fuchfij. Adffruorei fanguinis. raftiiius e nympha;a,Ioan.Damafc. Sxngui empur^.ins, piitificans. Catapotia Impcrialia,inccrti authoris. Diam.mna,Nic. AnacardinajIolian.Damafr. Citapotia c quinque myrob.'.lanis,N..Myiepi'. ' A'i mictim fangulriis. Paftillus cx halycacabo, loh.Mcf.fil. S A N I T A s. Adfihtatem totitu lorpori:. Hiera cx colocynthidc,N.Myrcpf. S c A B I E s. Ad fcabiem. Vnguentum tripharmacumjIohan.Damafc, Decoftum lcni-. Vngucntum aduerfus fcabiem,L.Fuchfij. AliudjNic.Myrepf. Vnguentumex inula,eiufdem. Olcum l;iarinum. Oleum ricininum. Olsum balaninum. Serapium e fumaria,Ioh.D3mafc. Serapium 6x epithymo, eiufdem. Catapotia ^fumaria, Auiccnnaj. Autidotus Harpech alteta,feu minor, Mefjil. Antidotus Haniech, eiufdem. Adfcabiem ^ aduftionem. Vnguentum album commune. Vngucntum alb^im cum lythargyro, Vnguentum album cum lcdo. A d fcabiem ^ iumtntorum i^ cmum, Oleum lcntifcinuna. S c A r V i A. Ad fcapularum dolorem kfrigote ortum> Emplaftrum ceroneum, N.Alexandrini. SciRRHVS. Scirrhos emolUens ^ difcutiens. Eraplaftrum diachylon magnum,Iohan.Daniafc.- Oleum anethinum. ^ Adfcirrhum iecoril dylients, Oleum balaninum. S C O R P 1 o. Ad tiius fcorpionum, Saccharum maioranx. Saccharum meliffophylli. S E D I S- Sedis eonferens rimis ^perfanans. Oleum c fcmine lini. Oleum myrthinum,N.Myrepf. S E M E N. Vidc infra Sperma. S E N E X. Senes iuuans. Serapium e calamintha,Ioan.Damafc. Frefenibus humidis,delicatis,(^ ociofis. Puluis medicamenti turpeti,Auicen. S E N S V S. Senfus emnes acuen: 0> iuuans phrimum, Serapium e praifiOjIoh.Damafc. Anacardinajciufdeni. Pleres Archonticon,N.Myrepf. Lahames fertfus refrieans. Mel anacardinum. Stnfificam ep rationalem animt.partemvege- tam reddens, Myrobalani chebuli conditi. S E R p I N s. Pro morfis a ferpente. Saccharum echij. S E R p I G o. Ad ferfiginem. Olcum c fatmcntis Iunipeti,lo.Damafc. Vide Herpes. S I c C A N s. Defiecans. Veuxoleon. Oleum balfami, loan. Damafc. Petri de Ebano , Guilhclmi riaccntini,Montagnan.-c. Emplaftrum grifcum.incetti authoris. Emplaftrum viride. Adficcitatem iecoris (Jr pulmonis. Rofata nouclla, N.Myrcpf. ^ Adfic Appendix. 60 T jidpctliitttm iH^uUruin itlurumque fnrtium, Oleum aniygdalarum duIciuni,lo.P.im. Vidc Exiccafis. SlNOVLTVS. Ad fittgultitm. Efdra.N.Myicpf. Setapium c nientha rniius, lohan.Damafc. Pru finguincntibui roordicu ,vtllic.uo vtntriciilo. rhiloniuin Galcni. rhiionium maius.liue Romanum,N.Myicpf ^ S I T 1 s. Sitim rrj>ingurn! fjyfaUns. Aqua mu'fi. Mirobalani cmpclirici conditi. SucLus mcdicatus ribes lImplcx,compo(itus. Succus medicatus oxyacanthx limplc)L,conipo(itut. ZiL.ipium violaceuni. Sciapium e gian.i:;s acidis.Ioan.Damafc. Sct^p.um c papaiicir limplcx, ciufdcni. R.i' ira Tioufla.N.Myrepf. E.< hiatium e myxis,.Montagn3nr. Tiipiicia Pcilica, Ioh.m.Daniafc. Sitim inexflct^tin mfcoribus eiiamacuttt rijiinguens. Zul.ipium rofaceum. Ser.ipium rofatum,fimpIcx. Medu.la feu palpa prunorum. Ad fitim 'vehemihtem,im7nodicamque poteH' ter refttn^uem. Setapiura ex acido citrij fucco,Ioan.Daniafc. Partillus c fpodio, N. Myrcpf. Antidotus e pfyllio,eiufdcm. Atl inimoiiicani fitim,^ lingui ariditatem. Faftillus cx Oxyacantha,N.Myrcpf. Sitim immedtcam , ^ iingiii ^riditiHem,m~gnis &jltbtis mirifci re/!in^iien . Serapium ex oWiphacio.Ioan.Dannafc. Aaftlm immodicam a flitrimo fulinjnii calore ort.im. Diatragacaathes N.Myrepf. SOLITARIVS. Adfolitarioi melantheticos. Antidotus e geinmis,Ioan.Damafc. S o M N V j , S o 1' o R. Sommim fttciens ^ indticcns. Oleum nymphiatum. Oleum ancthinum. Oieum papaucrinum.Iohan.Damalc. Oieum liyofcyaminum. Serapium e papaucre limplex, loan.Damafc Scrapium cx iniybo fyludhi cum Rhabarbaro, N.Floreut. Saccliirum nyraphcs. Scrapiura nyinpliei' finiplex compofitum , frantifci Pede- mon:ani. Philonium Galeni. Philonium maius fiuc Romanum, N.Myrepf. RcquicSjCiufdcm. Vnguentum populcon,eiufdcm. Efdra,eiufdeni. S P A s M V s. Vidc Connulfio. Sperma j Semen. Sferma Qf ge^-itale femen augem. Oleum fefaminum, loan.Damafc. Oieuni amygdai.dulcium,eiufdem. Catapotiagenitale fcmcn augentia,incerti authoris. Vidc Venus, Coitus. S P I N A, Adj^irm. dolores. Vnguentiim arago,NicMyrepf. Catapotia fcetida,maiora,Mcfues fil. liiera Pacchij, Scribonij Largi. Spirans,&SpiRitvs. Ad Spirandi dlfficultatem. Diamofchu amatum, loan.Damafc. Diamofchu dulcc,eiufdem. Diaircos Salomonis,N. Myrepf Diathamaron,eiufdem. Oxymeli fimpIex,GaIeni. Eclegma c fcylla, loan.Damafc. Eclegma e pulmonc vulpis,eiufdcm. ■Paftillus bcchius albus, incerti authoris. Efdra,N.Myrcpf. Dccodum peaorale. Sfirtius refolui frohibins. Serapium ex acido limonum fucco. Fro iii qui mn niji reBd ceruice ^ dijficul» ter Jpirant. Catapotia ex agarico,Nic.Myrepf. Theriaca Andromachi. Vide Afthma. Spvens,&Spvtvm. Sfuti excreaionem accelerans (^ edueens. Oxyracli fimplex,Ga'.eni. Paflillus bechius nigcr. Zulapium zizyphorum. Dccodtum peL.T:oralc. Ad jputum fan^uinis ^ trtienti, PaftilJus e Lemnio figillo,Iohan.Damafc. lom. III. Philonium Pcrficum,eiu/cL ViJc Cruentum expuerc. S P V M A ^' s. Vro fpuman ihif q> :!>igutnn mordentibns, Hicra Logadij,N.Myippf. S T K R H V T A T I O. Stcrnnt ■.''onii fuliU'. Vide Puiuis Sternutatorias, L Fm.lifij. Stirilitas. Ai> fterilitxtem n.uiierum. Efdra, Nic.Myrepf STlLLICiniVM. .iiftil.cihiim. Vngucntura aluum fo:iiens,N.Myxcpf. Stomachvs. Tro ftom.ichicit. Di3carion,N.Myrcpf. Catapotia a»jrea,ciufdcm. Cutapotiac qmnque myrobalanis. Acctum lcyiliticum, Catapotia hicrx cum agarico. PhiloniumGalcni. Philonium mii/us,rme Romanuni,N.Myrcpf. Ttiphera magna, N.Myrcpf Ceratum ftoniachicum,Ioan.Gal.ruch. Hicraex colocynthidc, N.Mjrepf. Di.ithamaion,eiufdem. Hiera Pachij Scribonij Largi. Hiera compofita,N. 'vlyrcp. Paftillus c Laccha,ciufdeai. Adomnem delor-m ^t vitium ftomathi. Triphcra Saraccnica,N.Myrepf Vnguentum aragon, eiufdcm. Adftcmnchi ■.mheeillitatcm. Catapotia lingux fubdita,N.Myrcpf. Serapium cx acido limonum fucco. Catapotia e lapide Aimeno, Alcx.Tral. Rofata nouclla, N.Myrcpf Olcum lentiTcinura. Oleuni maftichuium.Ioan.Mef.fil. Ad !icm.ti'!i crudit.item if imbecillttatem. Catapotia e Hieri conipolita,N.Myrcpf. Dianiargarithon,Auicenn.T. Hicra compofita, N.Myr. ^ Eleftuarium Ducis,Nicolai. Fro ftimachi frigidis vitiii. DiahyflbpUjNicolai. Diacyminum, N Myrep. Vngaentum marciatum ma ;num,ciufd' m. Ad c.!i:r in ft^m,. hi. Rofata noucILi,N.Myrtpf Ad fatunt^m fym,tO'>>Ma exftomachi vitio. Hiera veterum firapiex. Retentieneri cin in fl.nm: ho iuuans . Diacydonium e fucco cydonioruni,incerti authoris. Vide Vcntriculus. St R A N C V R l A. Froftra.nfiir'!... Litliontribbn,NicoIai. Dccodum aperitiuum. Nephrocatharticum,N Myrepf Vide Mingete,Vrina. S T R T M A. Strumas dlfcutiens (^ dijfifans. Oleum irinum, loan.Damafc. Emplaftrum apoftolicum,N.Myrepf. Vaguentum cyclaminimaius.Ioan.Damafc, Emplaftrum diachylon,fimplcx,e;ufdcra. SVBVERSIO. Ai fubuerfionem. Hiera compofita, N.Myrepf S V c c V s. Ad fuccos vitiofos ventricuHp Hiera vetcrum fimplcx. S V D o R. Sudores mow^ns ^ euocnns. Serapium acidum fimplcx,Ioan.Damafc. Oxymeli compoiitum,incertl authoris. Siidcrvs diffcluens. Rofata nouellajN.Mytepf. Sudores cohib' ni ^ coercem. Oleum myrthinum,N.Myrcpf Oleum Icntifcinuni, Siidr m tlns iufto emanantem froDibens. picum meJinum,Io.Ramich. S V F F I T V s. Taciens fiiffiium optimiim ^ cdori erttm, Paftillus alipta: mofcharx.N.Myrepf. S V F F V s 1 o. Ad ujftifiones. Catapotia finc quibus efle noio, N.Pr^ep. Citapotia ex ofto rebus,ciufdem. Snffnforum imnjnts fa^entem. Hiera veterura fimplex.. SVPPVRATIO. Ad ftiffuratos. Ele<.1uariumanalepticon,N.Myrcpf. S V s P I R I V M. i'ro fufpiriofts, Oleum amygdalarum amatarum. Eee 3 SVRDI 6oz Encyclop^di^ Lib.XXVII. S V R DT T AS. J.d furditatem, Olemn balaninum. Vide Auris. SVRCVLVS. Sncctiloi educens. Emplafttum Apoftolicum, N.Myrcpf, S Y N C O P E. Adjyncopen. EIeftuaiiumanaIepticon,N.Myrepf. Satchaium bugloflatum. Serapicm e pomis,Ioan.t)amafc. Serapium e fucco boiaginis. Diamaigaritbou frigidum, incerti author. Diamargarithon frigidum,aliud,inccrn authoris*. Antidotus c gemmis.Ioan.Damafc. Dianthon, N.MyrepI. Diaiiiarg4ri:hoii,eiufdem. Vide Cor. Ta BE S, &Ta Bl DVS, Vrotnhe ^ tabidU. Paftillus e fuccino.Io.Mef. Sacchatum rofatum, Eclei^ma e pulmonc vuIpis,Io. Dam. Scrapium c papaucre compofitum,eiufd, Diatrion fantalon, N.Myiepf Diapenidion,Nicolai. Diaraargarithon,N.Myrcpf, Di3margariihon,inccrtl authoris. Diamargarithon frigidum aliud.incerti authoris. Diachamaron, N.MyrepC Diaprafm ciufdem. Aurca Altxandrina^N.Myrepf. Efdra,N.Myrcpf. Mithridatis antidotus,eiufdern. Philonium Galeni, Phiionium maius,iiiic R.omanum,N.Myrcpt. T E L V M. Teliiedmeni. Implaftiuni Apoftolicum, N.Myrepf, T E N V A N S. Oleum rutaceum. Oicum Irinum.Ioan.DamaG:;. Oleum balfami,ciufdem. Petri de Ebano. Oleum cx hyperico, incerti authoris. 'Dccodtum aperitiuum. T E R G E N s. Oleum balfamiJoan.Damafc. Petri dc Ebano, Oltum Iriniim,Ioan D?mafc. Tergens intefiina ^ •vifcntk, Aqua mulfa. Tertiana. ft» tertianis. Antldotus cathoIica,N.Myrepf Vi^e Fcbris. T H o r A X. jtd thoracis dolonm ^ vitia. Eclegma efcilla,Ioan.Damafc. Scrapiura c glycyrrhiz;i,eiuldem. Serapium ex"hyflopo eiufdem. Oleum liliaceum. Vnguentum pei3:orale,L.Fuchfij. ^s, funt in thomce liifctttiens. Oleum leucoinum. ThoriKem fargans apituita cmjjiz t^ puiri, Catapotia ex asjnrico^Nic.MyrcpI. Serapium c glycyrrhizfi,Ioan.Damalc. Scrapium ex hyflopo,eiufdem. Adthoraris ajfclius (^ rjitiaflrca ^ talida. Zulapium violaccum. Scrapium violatum fimplex. Adomnia ■vitia,dolores jj- affe£ius,afrigidi- tate ortos,thorarts. Implaftrum ceroncum,N.Alcxand. Diahyfl'opu,N. Diacyminum,N Myrcpf. Di.-itvagacanthcs calida)N,Myrepf, Vngucntum marciatum magnum,ciufdem. Ad aiperitatem ^ grauitatem ihoraeis. Olcum violaccum. Diatragac.-mthes frigida,N.Myrcpf. Ai omnrtn dcfiuxionera thoracis, Catapotia c cynoglollo, N.Myrcpf Mithtidatis antidotus.ciufdem. Adhumores crnfjosyUntos-ymaUs ^ fitul- tofos rhoracis. Olcum Irinum, loan.Daimafc. Eclcgma lanwn & c:;pcrtum,eiufdcm. Eclcgma c fcylli,ci\ifdi.-ni. Fxlcgma c pincis,eiufdem. Aurca Aicxandnn.i.N.Myvepf. Catapotia hicr.x cnm agnrico. Decoaum pccftorale. Propaens qm an^ullo funt thorace. Paftillus alipt.r mofch.ata;,N.Myrcpf. Adomnm noxicm^thoraris. pi8pcni4ion,N.Myrcpf Vidc Pcdus. T 1 B I A. Ad ttb.arum vlcer». Vnguentum c pompholige N.Alexand. Vngucntum aIbum,Galcni. T 1 M I D V S. Pro timidts. Antidotus e geramis.Ioan.Daraafc. TlNNITVS. Contra timitum twriutn. Oleum balaninum. Catapotia fine quibus elTe nolo,Nicolai PlSpoC T o R T V r A. Ad torturam. Theriaca conferuans, Catapotia opticamaior^jMefjfil. Catapotia Arabica,N.Pr."cpofiti. Mirobalani chcbuli conditi. Catapona fine t:]uibus eite no]o,N.Prafp. Catapotia ex oito rcbus,eiuldcm. Acetum fcyllititum. Collyrium licjuidmne pompholigincertlauthoris. Mithridatis an(idotus,N.Myrepf Vide Oculus. '. Vl T I V M. Ad omnia vitia diutnrtut, Hiera Logadi>,N.Myrepf. Vt c'v s. Ad vlcera, Vnguentum album communc. Vnguentum albubi cum Iythargyrio,cum fejo, Ad vlcera ccntitm^cia,maligna,ferniciofa,^ fi^tt- lofa,mi& rumpit & fanat. Oleum dc ouls, Oleum e larmentis Iuniperi,Ioan.Damafc. Serapium ex epithymo,eiuldem. Vngucntnm Apoftolorum,Auicenna:. Emplafttum AportoIicum,N.Myrepfi.& N.Alex. Vicera caua,fcrdida,^ aliapartinm corpor.sihj' flens,fan.^ns,Qr adcicatricem ducens ''y refiigerans, Vnguentum e porophoIyge,Alex. Vnguentum aIhura,Gakni. Collyrium cygnus albus,N.Myrepf. Vlcera phleg>none carentia,prii.fertim partiitm nerttof*-' rum,tergeni Qf carne implens. Vnguentum bafinum magnum,Ioan.Damafc. Vnguentum bafin,eiuldera. Emplaftrum bafilicum magnuin. Ad [ananda. vlcer* tiliarum. Vnguentum e pompholyge,N.Alex. Vnguentum album,GaIeni. Ad vlcera capitis. Oleum riclninum. Ad vlcera cutu. Vnguentum tripharmacum,Io3n.Dam^c. Ad vicerumfluxum. Catapotia e bdellio maiora,Ioan.Damafc. Vlceribusinditeens cicatrices, ea deficcans^ explens, Emplafttum grifeum^incerti authoris. Emplaftrum viride, ViJe Exulceratio, Vngventvm. Vnguentum pre iis qui exalto ceciderunt. Vnguentum potabile. Viiguentnm odorem grattir» ccncilians,^» caput rober/ias. ' Olcum e fpica noftrate. Vnguentum reficiens. Vnguentum reficiens. Qua^rc in difpenfat, Vn^ucntum exiicatortum, Vide Vnguentum exiccatorum. Vnguentum reprimens, Quxre Vnguentum reprimens. VOL VPTAS, Voluptatetn excitantia, DJafatyrium,N.Myrepf, V o M I T V s. Vomitum tientia medicamenta, Oxymeli fcylliticura fimplex,Ioan.Damaff. Compofitura,ciufdem. Pro vomifurijfitilui ^ naufeavexati's, Philonium Galeni. Philonium maius,fiue Romanum,N;Myrepf Vomitum ^ naufeamfificns , cohibcni ^^ reprimens. Serapium c mentha maius,I(jan.Damafc, Oleummenthaceuni. Miua cydoniorum compofita,feu aromatica.Io.Damafc. Serapium ex oraphacio,eiufdem. Cydonia condita Diacydonium fimplex. HydromelumfimpIex,Pauli. Rofata noueila,N.Myr., Aromaticacarvophyllata,Ioan.Damitfc. Ad vomitum puerorum,(& iii qui cibum reli- nere nequeunr. Emplaftrum e cruftapanis,Montagnana;, Ad vomitum hilio/um, Succus medicatus ribes,fimpIcx,compol., Succus mcdicatus. ©xyacantha: limplex.compofitus. Advomentes cibiim, Hiera compofita, N.Myrepf. Vomitum purgans. Vnguentum cyclamini maius,Ioan.Daniafc. V o X. Vocem amifjam recuperans. P^ftillus bechius niger. Hiera Pacchij, Scribonij,Largi. Diaireos Appendix. ' DfaireosSilomoiiiSjN.Myrepf. Diapcniclion,Nicolai. Eclcgma id voccm amifTani.N.Myrepf Thciiaca Aiidiomaclii. Aii vcis .ijprri/jitem a frigiditate uatam, Eclcgraa fanum 5: cxpertum. Vecan ciariorem ly validiorem efficiens. Acetum fcylliticuiii. Olcum fefaminum.Ioan.D.imafc. V R I N A. Vrinxm mouen, i^ etiocans. Vnguentum Agrippa;,N.Myrepf. Diicurcuma,Mcfucs fil.Dialaccha maior,eiufcicm. Setapium acidum fimplcxjIoan.Damafc. Oxymeii compoiirum,inccrti ajthoris. Paliillus e LiCcha.Ioan.Damafc. Oleumelatcribus.loan.Damafc. Decodum fcnar. Ad arderem vrlns. Oleum amygdalarum dulcium,Ioan.Damafc. Vrinas di0pans. Serapium ex Eupatorio,Ioan.Damafc. MeMns zirinttrits lituans,tergens,t^ pur^ant, Acjua mulfa. Ad diffuidtatem vrini ^ fiillicidium,cm fi. »£■ morafttceurtit. Mithontribon,Nicolai. Nephrocatharticum N.Myrcpf. Vnguentum aluum foluens.eiufdem. Sacchatum maiotani.Eleftuarium Iu(\ini,Nicolai. Paftillus ex HaIycacobo,Ioan.Mcf. Oleum amysjdilatumamaiatum. Theriaca AnJtomachi. Mithridatis autidotus.N.Mytepf Aucea Alexandrina.f iufdem. Ftr vri/iatn acrcs humores,^ midtes feUsns, educens^ extmrgans. Eleftuarium e myxis.Montagnanx. Serapium ex abfynthio.Ioh.Damaf. Serapiuraax Intybo fylueftri cum Rheobatbaro, N.FIorcn. Vide Mingere,Lotium. V s T I o. Advfiiones kfolefaBiu, Vnguentum e citriis.N.Myrcpf.Vide Aduftio.Ambuftio. V T E R V s. Vterum inunns,fitmans,fy- eiufdei» dolores,vi- tia,^ aJfeHus tollens, Sacchitum faluias.Catapotu fQetida,iaaiote,Mef.fil. DiambaieoSjIoan.Damafc. 605 Catapotia c fjgapeno.ciufdcm. Antidotus c geminis,ciul"dcm. Olcumliliaccum. Vngiientum Aragon,N.Myrepf; Olcum cl.-itcribu.s,Ioan.Damafc. Auica Alc.\andrina,N.Myrepf. Advleri dolores afri^ido natts. Vngucntum maiciatum raagnum.N.Myrcpf. Olcum Iiinum.Ioan. Damafc. Oleum tutaccum. Ad vteri dolorcm ortumafiatihis,autfri£i- da intctnferie. EmpIaftruincbaccisIauri,Iohan.Damafc.& incert;auth: Vteri mola k fri^id* iecerisintcmperie natM. Emplaftrum ccioncum,N.AlexaDdrini. VttrHm fnr^ans,a futrtdh Immoribus liht' rans ^ defcnXens. Catapotia maftichina Conciliatotis. C.itapocia cx aloe lota.incerii authoris. iaiccliarum beconic.-e. Advititi vteri,^ fr&fcrlim eius frsfocatif- nem.fiatus,^ dolores, Scrapium ex aiihcmifia,Matth.x'i de Gvad. DiamargarithonjN Myrepf Vidc Vulua. V y L N V s. Vulner» fanans,in lis camem creans,^ futridnm defa- fcens,^ amifiam refiaurans, Vnguentom nigrum,N.Myrepf. Viigucntum Apoftoloium,Auicennx. Advulntra cruentit. Emplaftmm apoftolicuin,N.Myrepf Vulnera graiuda(etiam nerucrum )£luti- nxns ^curans. Oleum cx hyperico,incerti authoris. Vngucntum ijocabile. Vngucntum auteum, lo. Damsfc; Vulnera vetera ^fifiulofa extergens: Vnguentum ./9Egypti3cum,Ioan.Dam3fc. Vitlnerim ^ordida exiccans, Vnguentum e pompholyg.N.Alcx. Ad omnia vulnera fananda. Olcum baIfami,Petri de Ebano,GuilheImiPlacentini, Montag. Vide Plaga. V V L V A. Adardorem vului. Oleum amygdalarum duIcium,Iban.Damafe. Pro vulnarumfirargHlatienibut. Aeetumfcylliticum. Fro vuluis qni, occluf& i^ conuerfi firangulitnt. Olcum ricininum. VidcfuptaVlcus. Index Alphabeticus morborum , oraniumque Pharmaca compofita & parata malorum totius corporis : quorum certa hoc in libro funt defcripta. Ahortiis, Absceffiu corforis, Aehores. Acrimenia. Adufiio. AHr. JEfiui. Alimentum. Aliernui. Alofecia. Alfhui. Alfhus euratu dif^cilid, Alfhue niger ^ curaiu dif. ficilir. Aluuus. Amhufium, Angina. Animus. Attui. AnhelitUl. ■ Aperiem^ Affetemia. AffetitU'. Aphthi. Apoplexta. Afofiema. Afprehenfio. Aqua intercus: Aqun pauore!. Ad Ardoremftemachi, Arthrii. Arthriticus. Articulu:. Colicut. Colum. Columella, Comitialis morhus, Conceftio. Concidere. ConceSiio. Cendyloma, Conferttans, Contufum. Conualefcent. Conuulfio fett easitQfCtt, Coquens. Cor. Corfus, Cefia. Crajfus,ohefus, J Cruentum. Cule^, Cutii. Cynieum, DdmoniacUi, Deliquium, ' Dtfetiio animi. Befiuxio. Vens. Defiillati», Darrhoea. Difcutiens. Diftenfio, Doler. Dorfum. Duritta, Guttur. Habitus. Halitus. Himerrhois. MeBica: Hemicranin, Herpetes. Hilarii, Herror. HumeBaw. Humor. Hydrefs. Wyfochondria. liierus. lecur, Ignir, Ileus. ; Imago. ImbeciSitas Imfetigo. Imfinguans. Jnfirmatus.Vide ExtenUatu/, Inflammatio. Inflatio. Incubm. Infans. Vide Puer. IntelleBtts. Intertrtgo, Intefiina, Ifchias. lunSura. Juuentus. Lt(itia. Naufea. Nefhriticui. Neruus. Obefus. ofiruHio. Obliuie. Oculus. Odor. ; Oleum. Omne. Ofhiafis; Os,oris. O},ojjis: Talatiira. Tarere,Partus: Pars,membrum: Pedicultis. Perieirdia,Prteerdia\ Perifneumonieus: Pes. Fefiilentia, Phlegmenes, Phreneticus. Phygethon. Pituita,Phlegma. Pilttt. Plaga. Pleurittt. Podagra, Pr&focatio. Procreatio. Profluuium, Pruritus. Tudtnan 6o6 'Encydopxdix Lib. XXVIT. ^rteria ^rttu. .^fcmtes ir vernm,] Afcites. AjperitM. jljihma ^ AfthmMcui, Aftringem. Attenittts. Aitritus. Attris. At*iitsis. ' 'Bilu. Bubo. Calamut. Calctdm. Calefaciens. Calidum & Calor. Cancer. Caiiiciei, Canii ^ Catums. Cafilliu. Caput. Carbuncultts. Cardiaca, Caro. Cndere,CafKt. Catharrtu. Cephalidgia. Cerebruiff. Ceruix. ChrlerA. Cibus. Cicatrix. Coeliitcus. Ceitm. Color. * Senfus. Serpem. Serfigo. Siccans, Si»sultus. Sitts. SolitHrius. Somnus,Sofoy, Spafmui. Sferm»,Seme». Spin». Spirans ^ Spiritus. Sputni ^ Sptitum. Spumans. Sternutatio. Sie-ilitas. Stillicidium. Stomachus. Appcndix de Dofibus , feu iufta quantitate ac proportione medicamentorum Corapofi^ torum omnium , quac hodie Officinis parata cxtant ; fnmma cum fide accurato iudicio alphabeti ordine cpnfcripta. Per Martinvm Rvlandvm Frifintr. Medicinaruni Dodoiem. Dyfenteria. lapfus, Cafus. Tudend». Ibrietas. Laffitudo, Puer,lnfant'. i,lephantiit. Latus. Fulmo.' Emplaftrum. Lauans, Fuluii. EmoUiens. Leniens. Furgatio. Epiiepfia. Lentigo. Fus ^ Furulintut». Fryfipelas. Lefra. Fuftula. 'Euaforatio. Lethargus. Futre e^ Putrefaiii» Excreare (y. Ex&etio„ Liberi,Tilij, - §luartana. Excrementum. Lingua. §luotidiana. Exiccare. Lien. Rabidus. Explere. Lienteria. Ramex. Expuere. Lifpitudo. Ratio. Exfolutis. Lotium. Raucedo. Extenuattii. Ltmbricus. Reficiens. Extergens. Lumbus. Refrigerans. Extrahens. Ljmphatici. Regius morbus. Exulceratitt. Macies. Relaxans. Tacies. Mamma. Renes. Eaux. Mania. Hefolutio. TebrU, Meattis. Reflituere, ttcreate. Eera. Medicamentum. Retentio. Firmans. Melanchelia. Rigor. Eifttila. Membrum. Rit»a. Jlatus. Memoria. Roberani. Tluxus, Mens, Ingeriium. RuSus. Fcemina. Menfes ^ Menftrmt». Saliua. Fcettis. Mingere. Sanguis. Foetor. Molliens. Sanitas. Trigerans ^ Tri^ut. Morbus. Scabiet. Turiofus. Morbus Regtur. Scapula. Furfur. Merdens,Morfus. Scirrhus, Gingiua. Mulier. Scorpio. Genu. Mtifculus. Sedes. Genitale. N£UUs,Maci4h, Semen, Glutinans. maresr Senex. Stranguria. Thoraxt Verttgo. Struma. Tibia. Veficca, Subuerfio. Timidus. Vigilans e^ J^igilitl. Succus. Tinnitus. Vires. Sttdor. Tortura. Vifcera. Sufjitus: Trefnor. Vtfus. Sujfttfio. Triftitia, Vitium. Sfippuratio, Tumor. Vhut. Sitjpirium, Tufis. Vngueniunf, Surditas, Vapor, Voluftas. Surculus. Varus. Vomitus, Syncope. Vena. Vox, Tabet ^ Tabidsti. Venenum. Vrina, Telum. Venus,^ Venereus. Vftio. Tenuxns. Venter. Vterus, Tergens. Ventriculus. Vulnus. Tertiana. Vermis, Vulva. Preifatio ad le&erem atniciim Rulantii. 1 V p E R 1 o R I libello, amibe Leftor, habes ceu in f piomptuari.Tcclia qu^uis ip«{t<5tx« compofita ccrca, gj^ * ^ Officinis parata in omnium terrarum vrbibus rc- .-««Edle conftitutrs : quibus remcdiis omnia morborum lecuiuium alphabeti fcriem difpofitomm genera proflii^an- tur. bed quod hoc in libeilo habctur maximum, ac in id vfque tempus a mahgn.s & infidcHbus pr.-Eceptoribus reconditum , ronaus, u , omp.ftorum illorum omnium Do(is : qux multis lam lcculis Mcdicmx ftudioli, plurimum ncc;btij,difficultatis, pcncuhque conflauit & cvhibu.t. Hanc nolfra ( quam i Deo Opt. Max-. acccpimus) induftna breu.rt".me per fuperiorem lencm alphaHt.camconicripfimus: vt que.nadmodum ad ^uemu.s morbu .n prmu parte compofnz , dofis efto parua. Tem- porc trigoris, magna. Imbrium temporc,parua-Squaloris tem- porc, magua. Autumno , magna. .^ftate,parua. Hyeme, me- dia. Re- Appendix. 607 dia. Re^iom cali.U ^yjicct, patua dofis conuenit.Ftigidx & ficcx , raacjna. Vngu^x&: iiuiiiiH.v, mcdia. ViHns latio cx ca- lidis& fitcis, rcijiitiit Joliii patuam, cx ftigidis & lictis, ma- gnam. ex fiigiilis ^: humiJis .nicdiain. l'it,iconJitio fcdciita-» tia.mignam dolio eJt'g'r- Laboiiofa, paiuain. Vria/i appatcn- te tcnui,acti,dolis erit parua, appatcntc, obfcuia, raagna.alba, mcdia. Aluum habentibus iiccam , dolis magna conucnic. humidam, patua. Su.lcres, qaibus funt actcs,paraa dolis c(lo. quibus nuliuin fcnJum fui pr,i;bent , niagna./njf«rti//sparua. Manfuctis m.igna. Infomira incendiorum poftulant dolin paruam. Pluuurum & niuium, mcdiocrcm. Ttiftium tcrum, magnsm. M-rbi iy> ffbres , pta:fettim aidentes omncs Tet- tians exqtrilicjr , icquirunt paruam doiin. (>uartan« coiiti- nua:& intermitcontcs, mediocrcm. Veficx.fellis nftedio,pat. uam , Scyiihus, Eiephantiafis , Canccr, li1crusniger,Mcian- cholia ,magnam. Oedcma,Hydiops,nicdiam. Siti incxplebi- li^alfiduis vigiliis & virium imbeciliitateaftcAis datur dofis parua. Famc infati.ibili,acido lUiftu cum virium toborclabo- iaucibus,magna.Orii amarore, orificij vcntriculi motfu vexa- tis, paruj. Oris inlipiditate , ofHoii ventriculi aggrauatione ptclfis,m,tgnj : Dolis itaque paruapr.rfcribitur, fi ha: indica- fionesomncs, cum pluribus iildemquc prxftancioribus par- u.T quantitatis concurrunt. Media pra:fcribatui',fi omncs illx indicationcs concurraiic. Magna , ii concurrant omnes , aut plutcs,c.rque prxllantiotes. Rcliqua elt indicatio fecunda , ei qua confulimus,an cli- gcndum fit compo/itctm vehcmens, vel imbecil!e,vel medio- ctc.WaOTorergo injicat prim6,quieftin vencriculo,inicflinis, mczeieo,opus elTe medicamenco imbecillioti. Qui lunt in atticulis , cercbio, pcflore,, validiori. Q_ui inteftina habenc cxquifitiirimifcnfus,cgcncimbccilliori iudiciorqui obculilfi- mi fenfus, validioti. Scnfus auccm inceflinorum petcipiun- tut a viitus tacionc.N.im qui fynapi aut fimili aliquo motda- ci , vel actioti plur.mo vefcancur line iioxa, obcufillimi funt fcnfns.Qjii vcro mordicatinnem lUcim fcutiunt,iis fcufus eft exactus.Q_ui inceftina habcncmcdij fenfus.raedia Dohegtnt. HumoT.es , qui traliens ined cimencum fponte fcquuntur.vel fimul tunchilioli, imbeciilion cgcnt. Q\ii ttahens mcdica- mcntum tarJiirimefcquuniur, validiore , vt funt Mclancho- lici. Qui luntpicunli,raodiocri. P«eri,miciflimo mcdicamen- to habcnt opus. Adolcfcences, miti.Iuueiies,niediocri..<5Etatc confillentes,validillimo.Vici,valiJiorc. Mulieres, iinbecillio- rc. Rulfi, imbcc:lliori. Candldi,mcdiocri. Temperatura frigi- di U ficci,valiciioii. Calidi & ficci.imbecilliori. Fiigidi & hu- di,mediocri. Ti;;?i/)'rsfrigoris , validiore. ^Eflu, inibccilliori. Imbriuni ttmpote , mcdiocti. Aurumno , validiore. jEftatc, imbccilliori. Hymc, niediocri. Inregtone frigida& ficca,vti- mur mcdicamento validioti. In tegionc calida & ficca , imbc- cillioii. In rcgionc frigiJa & humida , mediocri. ViSius tatjo- nc vcencescx crallis &,ftigiJ!$, valiJi vtemur medicamento validiori. Viuentcs ex tenuibus & calidis & imbeciUibus, ine- Jiocri.Kj/f c^ndir.onem nacti lcdentariam & otiofam,validioti vtcmur mcJicamcnto. Quilaboriofam, imbecilliori. Vrinam flauam reddentes tenucni & acrem , imbecilliori cgent m«di- camcnto. Qui oblcuram & craiTam , validiori. Vomcntes aniara ,imbeciIliori,arida,validiori,infipida, mediocii. Sudo- res quibus elTlauac veluii cutim pungentcs , pharmaco egent imbecilliori, quibus fudorcseffluunt nullum fenfum pi«ben- tcsjvalidiorc. f)tfomma,^uibns frcquenter contingunc luftuo- fa , validioic. Quibus fmtinfomnia incendiotum & conten- tiofa^imbecilliori. Quil-ius infomnia plauia:,niuis , fluuiorum, mediocri cgcnt mejicamcnto. Ab ira alieui , validiori. Ira- cundijinibccilliori.Fe^r^ arjcnte continua, tertianaautinter- mictcnio ex^juifita laborancc ,'mediocri. Idcro , phreiiitidc, aiitmorbis vcfic-E fellislaboranti , imbccillius. Scifiho , cle- phantiain cincro, iftcro nigro,mclancholia,lienismoriola- boranti val d;us. OEdem3tc,hydrope,apoplcxia,paraIyfi, ftu- pore.comatc l.iboiante,mediocre.Siti inexplebili, vigiliisafn- duis vigilanti.imbccillius.Fame infatiabili , rudi acido labo- lanti.vatidius.Oris arnarore,orificij,vcntricuIi morfu affcftis, mcJiocti. VMidiim crgo medicamentum eft pra;fcribendum,fi concmianc omnia indiciaTalidioiis medicanienti,vr elleborfi Digrum,Scammoneum,&c.7'K^err//e prxfcribatur,fi concurtant omnesinjicationcs imbccilliores mcdicamenti:vt,|iTianna,ta- maiindi,&c.Mediocre pra;fcribatur,fi concntrant omnes indi- cationesmeJicamcnt mcJiocris.vt: Scna,Rheubarbarum,&c. Sequitur inJicatio tcrtia , qua* docct inquircre formam & coijfiftenciam mcdicamenci. Eft aucem mcd.camentorwm forma itiplcx. Alij /;(ji«f(^,i,alia r»-(7/7i,aliawf(//'a.Liquida: funt 1 potiones omncs , quibusvtimut vacuaturi humoies trahen- [ ti medicamcnto non rciuftantcs : aut eos humotes , quinon ! funt a Mczerco rcnioti. CralTa funt Catxfotia fcu ^iluU , qui- bus tum viimiir , quando humorcs purgamus , qui medica- ' mento valje icluclaniur , aut longc a Mezetco diftanr.Mcdla j dicuntur Boli mt Bi^celU , quibus vacuamus huraorcs, qui |j mcdicanicn-.o nec prorfus obediuiit ,'ncc plane rcluflantut, 'i ?ieq^eomnino proiimi.ncque remoti funt a Mezereo.Ec , vt I habeamus iiidicationes , qua? nos commonefaciant , qua eon- fiflentiarum fcuformarum fit exhibendum mcJicamenium » connotabimus hxc. A:tati piima: cxhibcnda cft nicdici- nieiiti{foima liquiJa. Mcdixmcdia. l'oftrcmx cra/Ia. Viris quoquc liqui la. Mulicribus Crafla. Gracilibus, liquiJa.Obe- fis,ctalTa. Rutfis fiuc pilis , liuc cutis colorc fint talrs, liquiJa. Nigrisjcralfa. CaiiJiJis, niedia. Tempcaturd calidis ficcis, liquida. Fiigidis fic ficcis, cralTa. Trij^iJis & liuniidis media. JEfh-tstemfeie & xlt.ite mcJia luam naiuram fcriunic liqui- da fornii conucnit. higoiis tcnijore & hytmc mcjia fuanii naturain fciuaiitc,incdia.Tcniporc fqu.ilido & auCumno,craf- fa , nifi humorcs mclancholici fuciiiit vfii. i(f;jw»c calida & ficca.liquida.In regione ftigida & luiniid.i,cralla.I»-i'»<9«sry«/( funt biliofi. Qlabri pitui- toii.Vtnarum amplitudo bilcm dcmonftrat : anguftia pituitam. Temperatiird cA\id\ ficci bilioli funt.CaliJi humidi.fanguinci. Frigidi ficci,melanchoiici.Frigidi humidi,pituitofi P«/,/?<;"ve- hcmens,ccler,frequensbilemfignificat.L3ngu dus.tardus & ra- rus,putuiiani.Languidus.paruus, durus, rarJus & rarus, bilem atram indicar.i£^«jprcccdcs & perfeucrans,bilcm fignificat. Frigus pituitam. Siccitas cum iniquaIitatecalotis& frigori?^ bilem acram. Humidicas & imbrcs aquofoi humores indicant. Fcr fuam naturam lctuans indicat fariguinem. jEftas bilem. Aucumnus, nigrambilem. Hycms pituitam. Regio tcmpcra- ta fangninem. Calidior bilem. FiigiJior pituirani.Siccior bi- lem nigr.im arguit. ViBus ratio pixcedens & pr.clcns acris Sc caliduSjbilcm.Salfus & ctalTas.bilcm nigram,Inlipidus aciJus & friglJus , pituitam. Oulcis & temperatus fanguincm inon- ftrat. Vits, conditio , qua multum & vcherncntcr corpuscx- ercccur, & prxcipuc in locis ficeioribusbiiemindjcac.Qux in ocioeft , aacqux excrcetur in locis aquofis pitu^tam. Q_ux modcrace corpus exercec , & in locis ccmpctatis langninem nunciat. Qux eontra , bilcm nigram &: pleiumque aJuftam. Vri»» ruffa & tenuis, biltm indicat. Rubca&cralla fangui- nem.Alba piroitam, Obfcurabilcm nigram. .(^/«; excremen- tum liquidam & ruffum vcllicans fedem ; biiem indicat. Ex- crcmencum album liquidum , fedcm minime vcllicans, pitui- tam , prxterquam in vtero. Vomitus flauus , aut viiidis , auc amarus bilcni , albus & infipidus pituitam. Fulcus & crudus bilem nigram. ^lbus & .iciJus pituitam aci Datur vtentibus quantitite nucis auellanx , Vel a drach.j. vrque ad drach.ij. maxime poft balneum. jinnJitum Hi.magogum. Prxbetur vfque ad drach.iij. aut vnc.s. Antidotits catholua , Nic. Huius vfus eft tutiflimus. Tuto & non temcte ab-vt»c^.'" vfque ad drach.x. quibufdametiam drach.xij. propinamus Be- nignumcnimcft mcdicamentum , &quod leniendo tantuni cmollit. Amidotus txhilarims , Uic. Datur ad drach. vj. AntiJoltn Hamech, Mef. Dftut luto a drach.ijij. ad drach.vj.aut etiam vnc.j. Antidetm i Safyrio. Datur vefperi dormituro ex vino veteri , aut dulci cochlea- rc -vnum. Aliquibus a drach.jad dtach.ij.^Datur imbecilliori- bus cum laifte. Apox.ema. Omnium apozematum & dccoifiorum iura pcr coluin ttanfmiffa , appctente diluculo, quantitate trium , quatuor» plurium , aut pauciotum vnciarum pro morbi aut xzro- tantis rationc , afTumuntur. Interdum etiam vefperi .prsefer- tim vbi freguentem cxhlbitionem asgrotanti nullam afferre, moleftiam , aut eandem morbum ipfum requitere compcr- tum habemust Aromaticum rofatum, CabrietU, Datur a fcrup. j. ad drach.j. vel dtach. ij. aliis cum melle ad drach. v. I Aromaticum caryofhyllatltm. Pribetut a drach.iij. ad drach.v. Athansffla magna. Pr^Ebetui adrach.j. ad drath.iij. cum vino dulci& grato. Atirea Alexandrma. Exhibemus eam a drach.j.ad drach.ij. poft balneum. B BeneiUffa laxatiua. DoCn habet a drach.iij.ad drach.vj. & dtach. viij. cum vino calido. Nic. prxbct ad magnicudinem caftane». In clyftcre ab vnc.j.ad vnc.ij. BezoM- i; Appendix. 609 "Bex.inriicta puluU. Ex vino per fe rumitut odoro & gtato , aut cum fyrupo de eitro, aut rilxs mixtura adornatur drach.j. Bolits fur^atmM^ ' Eftbuccclla;ejuantumbucca vnavicc capete poteft. Quan. titaseiusnunquaoi tranfire debct vnc.ij. quia vnavice dcuo- undacfl. Cnputfurgi» , Naftli*. Datur ad quantitatera vnc.s.pro vna vice , cotpore pnus purgato. Etqui his vtuntur, os aqua complcant.ne c naribus per vias fiuemeatus in os perfluant fucci atque hquorcs : & ipfum caput in polleriora reclinet. CaJlia extraSafine filits Sens.. Datur per fe , fi recens fit , a drach.iij. ad vnc.j. fi peros af- fumatui ; fi in clyfteribus , ab vnc.j.ad vnc.ij. dari potcrit. Si non recens fic ab rnc.s. ad vnc.j. s. velad vnc. ij.qua: tamcn portio videtur nimia. In cafu |ab vnc. ij. ad vnc. iiij. fumpli: Montag. Sumitur mane vel ante cCEnam Cajjia extraBa < um foliu Sem. Capitur a drich. iij. ad drach. vij. aUj plus fumunt pro ra- tione a:gri. Catafotia , queri PiluU. Carthamum. Daturinfufum a dracli. iiij. ad drach. ix. Tritura a drach. j. ad dtach. iiij. quandoque vcroad drach. vj. licet procedcrc, prarfettim fi rotulce fucrint rccentes. » Catharticum imperiale. Prsbetur a drach. iij. ad dtach.v. Vidc infra Purgantia. Catholicum. Datur ab vnc.s. ad vnc.j. fed certe haud temerc drach. x. ali- quibus eriara drach.xij. propiriare conuenit. ChebuU conditi. Exhibcntur mane & vefperi quantitate nucis iuglandis. Dan- tur aliis quauis hora poft cibum ad cochl. vnum. Alij prxbent cochlear vnum vel medium fspe indie , & tempore fitis cum aqua calida , aut cum aqua hordei. Citria coniita' Dantur quantitate vnc.iiij. Clyfier. Clyfteris quantitas cft ab vnc.ilij.vfque ad l.j. verum cius quantitis colligiturexmagnitudine corporis,plenitudinc ven- rris,morbo, atque fcopo. Ctyfierii totius forma <^ dofis eft hte. I. Enematis cuiufuis dofis eft a I-s. ad l.j- %. Sacchari vcl mellis ab vnc.j.ad vnc. ij. 3. Olei vnc.ij .vel vnc.iij. 4. Vitel. oui numero ad fummura duo. 5. Salisdrach. j. 6. Purgantis dofi dupla ad dofin , qu« fumitur orc. In proceris corporibus & inanitionibus magnis inteftino- rum dantur I.ii. iniectionis ,vt fit 1. i. s. decoftionis,oIei ve- ro aut fuccorum 1. s. ita vt omnia adimpleant 1. ii. In maximis hominibus excedit quantitas hxc. Inaffeaibus cum fluoribus iundtis , & vbi detergenda funt vlcera, datur ad l.i.s. vel I.ii. Inaliis affeftibus , inquibusdiu retinendi funt , minorcm quantitatem damus. Decodionis enim tantum 1. s. aut 1. i, iniicimus, Idque fit in cholica , nephritica , cicrctpentorum multitudine , iuflammatione vcntris inferioris , tumoribus, grauidis,difficulterfpirantibus, acin redi inteftini aifcau. In Entcrocele minotem multo impertamus inieftionem. In aliis Hermis nihil eft pericuIi.Neque cum ius aliquodaut bro- dium nutritionis gratia iniicimus. Similiter pucris clyfteres adhibemus in eadem vel minore quantitate. Iiiiiciuntui clyfteres duabus aut tribus hotis , vel longius a clbo fumpto , aut ftomacho ieiuno imponuntur , nou admo- dum calidi. Quibus abluimus & eitergimus, illi fupra dimidiam partcm horr in corpore non retineantur. Qui dolores mitiganc & tormina extra vnam horam deti- ncantur. Omnium diutiflime retincntur , qui glutinant, & qui |n dy- fcnteria iniiciuntur. Qui purgant plerunque fponte fua crumpunt.Nam fi diu- tiiis , quam par fit , in ventre cunftantur, fuppofitorio proli- ciantur. Condita ^ conferua. Sumunturquauis horaquantitate auellanat^autcochlearlum vnum poft cibum. Vfus taraen hodie feruat,vtmane & vef- peri exhibeantur nucisiuglandis quantitate. Et dari folet co- chear vnum ve medium frpe in die & tempote fitis cum aqua cahda, aut cum aqua hordei. CtnfeHionesaromatici. Confeft. oranlum dofis quantitas auellana: , aut drach. i. s. vel drach. i. hoc eft : Dantur vnivice otbiculi duo , aut tres 7om. IIL pliis aut mimis pro morbi *:corporis ratione. Morfcllusquo- que dimidms , aut ad fummum vaus , nili cxiguus valde fucrit, fufRciet pro vna vice. Secundum aliquos dari pofliint confe(ft. folidx a diach. iiij. vfquc addr.ich vi. aut ctiam vnc.i. rationc tamcn habita valcn- tium racdicamentorum aut inibecillium. Dantur diflbluta in iure aliquo.aut aquis deftillatis,aut dc- co£Uonibus , aut vino bono , aliquando foliim comman- duntur. Dantur vero fingulis diebus diluculo 8c vefpcri tribus aut ftupefacientibus & fomnifcris. D Dec»l{um. Decoftam purgatotium datur in diluculoante cibum horis ttibus pro vna vice quantitatc vnc. iii. Quxrc Apozcma. ■ ^*» Fff DeceHum 6iO Encyclop^dte Lib. XXVII. X)ecoclitm Seni. Solum aliquandowiategalli aut few caprino «hibetur ad VDC.iiij Decofta c^ccera communem dofm babent. Dixborxgmiium fimplcx. Datut ad vnc.j. /. , Diitbuglcljiittm jtmflex. ■ Datuc ab vnc. s.ad Tncj. D!ji'»ti.minthes Galeni. F.xhibeturante ac poft p;andium & vefperi cubitum itu- ri? cx vmo bouo.nucis aucllana: quantitate.Gal. cum facclia- ro falisviceinobfonia dabat.Dant alijaddrac.j.s.veldrach.ij. quidsmad drach.iiij. Diaca laminthesjNic. Eandem recipit dofm,quam Galcn.habct. Diararth.>mitsfcu DixinuuArmldi. Datur tritum a dracb.j.s.id drjch.iiij.quandoque ad drach. Tj. p xfcrtim fi rntuia; non lit rccentcs. Infufum datur a drach.iij.ad drach. viij. Diaciir:on,!iut Dianu(um,Mef. Datur Eclcgmatum pondere. Diimameron. Daturmane& fero a drach.iij.ad vnc.s. D:a'iiffaris. Datur a drack.ij.ad diach.iii mane atque fcto. Diii CA ryephyllitttt. Datura drach.ij.ad drach.ii). Dtitcajfia. Datur.ib vnc.i.ad vnc.ij. Diactftoriii.^ Dofis cft qii.ifi fnc.i.qui ipfum affumir Sc ttanfglotit: , ma- ne abrtincat vfijue al fextam vcl nonam hotam. Datut aliis quantitatc nacis Ponticxcum iqia faluiJC. Dia.i.ith^itcon, D.itura drach.ii.aut pomrs a clrach.iiij,3d Tnc,j. aut etiam drach.x.cum viiio limphato,aur. calido. DiacichoreHm. Dofis cias cft ab vnc.s.ad vnc). Di.tcinaniBmu. , Datur a drach.s.ad dtachii. Diacitron. Datut ad drach.) s. Diacodien,Mef Datur adrach j. pius mimis , fi afFe(3:uspoftuIat. Ore reti- petur , & quautum eius eft faliua folutum , cum ca paulatim dcglutitur. Diacolion,lS!ir.Myr. ^ Datur pondereadrach.j.s.vfque ad dtach.iiij.aut drach.vj. Diacameron, Kic. Datur vtcntibus eo drach.iij.cx vino. Diacori. Datur ad drach. j. s. aut drach. ij.Montapj.ad drach.vj.dat. Diacorali albi. Datur addrach.j.s.vel drach.ij. Di.ico(lu,Mef. , Daturmaneac fcroa drach.ij.ad dtach.iij. Diacuminum,Nic. D'atur a dtach.j.addrach.ii.aliis ad drach.iiij.cum vino al- bo optimo. Oi^curcuina,Dicicururmt,l)iaerocu,Mef. Daturadtach.i.ad dracli.ii.Mffuco ad drach.iij. Diacydonium Jimplex.feii commune. Datur ab vnc. s. ad vic. i. & ante cpulas fumptum , alunm filiir Po' epulasvero foluit,8c vapores er ventticulo fubla- tos deprimit. Diacydonlum compofitum,fJie. Datuc vnc.i.fiue etiam vnc.i),fccundum aliquos. " Diarydoniume facco ry dDniorum ,G al . leiunisdaturmediocris myftri menfura , hoc cfl.vnc.j.tri- bus aut duabus horis antccibum. Diadamafcenum,T>!ic. Aniidotns e Damnfcenis prunii. Di^prtinum fimplex. Dixprunum compof.no» laxaliuum. Ptsbetur ab vnc.s.addrach.v.aur vnc.i.aliis ad drach.x. Diapriinum foluiiuum. Potentereducit,(i a drach.ii.ad drach.iiij.exhibeatur.Cum tamcn ad drach.v. & drach.vi, nonnunquam proj^rcdiamur in "luo aflriftorc. Et fine Diai^rydiopotefl exhibcri inomni hora clKijicura Diagi^di« vero in autotaj& cum eautela,quia eftfottc folutiuum, Dia^alanga,M,f. Dari potefl duabus hof.s aiite cihum, cum vinoaliquo ge- Berofo,autcum vino decoftionis galangjc, in Eleifl.a.dtach.j. s.addrach lij.In fotntia folida addrach.vj. Diag ry d ium,Diiicrydion. De hoe prxhemus i"cru)'.i.vel eriam drach.s. Diaireos pmplicii. * Datu: a dcach.s.ad dr.ch.j.velaii drach.ij. Diaireos Salomonii. Datur a fcrup.s.ad vnc.s.aliqui ad dtach.v \ proceduiit,augenies vel roinuentes pio retncdij forma. Dialaccha maior,Mtf. Datur ab auteo vno ad duo^s.Alij a dcach.ij.& ad dcach.iij. DialibanUyDiaoliba)>u,Nic. Ptaebctura dtach. j. addtach.ij. cum vino albo calido .cui thus aut faluia incofta fit. DixmannitttJie. Datut ab vnc J, ab vnc.ij.cum aqua fiigida in ceftate, cum ealida in hyenic. Diamargunthon frigidum,Kic. Datuca fcrup.jad drach.j.cum (irodio,velaliqua aqua. Diiimargarilhon ca :dum,vel DiamArgaritnen,[eu Eleci.-ie Gcmmis. Sumiti'ij ab aurei ftinitlc ad .lurcum vnum cura aqua bu» gloffi,ac vino odorifcro,fcu b no. Diamhra, -vel Diambar.Mef. Accipitur mane &c vcfiicii cum vino , in forraa folida , a drach.vj.ad vnc.j.ln cUftdrach.iij. Diamorcn.tiic. Capitur a chacb.i.^.addvach.vj. Difimofchu i:iilee,vel amarum.Mef. Exhibetur vtvumqu; maiic horis duibus ante ciburn a dtach.).ad drach.i.s.autdrach.iJ.Montag.ciat in ejeft.drachiij . iii forma ioiida dracb.iiij. Di.inenufar fimplex. Prxbctur mane & lcioadracti.ij.ad vnc.j. Di.tr iium,Mef. . Datur ci vinoa drach.ii.ad drach.iiij. Diantho:,islic. D.itur ex vino a drach.iij.ad vnc.s. Diapapauer,Mef. Sumitnc innoccntius lamb.-nao a diach. {. ad drach. iiij. leiunis , aut hora vna , vel circitcr a cana , fl fomnus quxti- tut : fi vcioniatcria tcnuis in capite c(;n'enta cft ctaflanda etiam hora vna pofl prandium. Ad ipfius ..ffcdlus vcro ho- ris quibufl-bet:3ntecibum tamen rcftius fumiiur , didta mo- do quantitate : ncc admodum fxpe, nc ventticulum oftcndat, pra;fcrtim frigidum humidum. Diapenidion,Nir. Datur mane & vefpen cum ptifana ab vnc.s.ad YQC.iJ. DiapKantcon.Mef. Datur Mcfueo ab aureis tribus ad aureos fcptem. Sed nos dracb. viij, noii exccdere dcbemus , & celebecrime propina- musdrach.vj.cuni infufi aliquo, cuius mititicam vimcftex- peririquotidic cum Scnxdccoiflo. Daturper fcaddrach. iiij. Frcqucnter ciim cafTia &iiianDa pribctui. Dat Mr.nt3j;.in Eitift.ib aut.ii). aur quatuoc,iBforms foli- daa dcach.vi.id vnc.j. piapralfu,Nie. Datuc ex vino a dcach.ij. vfquc ad drach, iiij. mane ac fcro. Diaprunum. Vide Diadamafcenum. Diarhabarba um. Dituta dtach.j.addcich.i). Diarob ■ cmmtini. ratur a drath.iiij.ad drach.vi. Diareb cum j4garieo. Datar a drach.s.ad drach.vi. Di*rob 'um Senn». Datut ab vnc.s.ad dr.ich.vi, Diarob cum Turbith, Exhibc a dtach.ijad dtach.j. Diarhori.on Abbatis , NiV, Sumitur a drach,ij.ad drach.iiij. D-c.fatyriu,if!ic. Datut cum vino vetcri , aut dulci veCpcci dormicuro co- chlcare viium,autdr.ich.).Montag.addrach.iiJ. Dia'atyriu,Mef. j Dofis cius eft ab vnc. s. 'ad vnc. J. aliqulbus ad aurcos quiiique. Diafinna^Nic. Datur cum aqaa cui incocla funt Sana,ScoIopendrium , ta- musTamaricis , & radix capparis.Dofiscft ab vncs.addrach, vij.aut vnc.i.Sc cum vino calido infufionis Senx per aoctem> aut cum alio liquorc. DitlpermatotyNic. Dofin habet adiach.j.s.ad vnc.s. DiaHoechsdos, Drach a drach.ij.ad drach.iiij. T)it$fucc> Appendix. 6 1 1 ...^ . •• ■ . ,. , .. prafiueo rofAtum. Datuta^(iracl»,iiii.aJ «drath.v. . , . ; ^ Dt^itejfjtron- . , ' Daciir a Hrich.j.ail diach.ij.Conna vcncna vcro a drach. ij. addrach.iiij. Diyif/hai/iam.'. .Dacui a draccbjj-ad df.ch.iiij.inaue ac vcfperi ex vioo. DiitragaciiuhHni jri^giiiiiM j^ c ,l!tlHm,Xir. Datma drach.j.ad ai.i.h. :j mancac kio.ycl vcilius cen^- cur in o\\:,<\, pauUcim degiucitai.otpnihotajmaxirae dcmaile & lero vacuolhjraicho. ' ,, ' .,, , ,, . - Di,%tfionfipereon,i\'Uf.. Dofis ert adrach.j id drach.ij.Auc nucis m.iguitudo ex vi- no temperato. Dinfric» ^antalon, A"i', DoCs eft a.drach.j s.ad d'ach.iij.iaanc ac icM. Di.{turbihiDi>i:urpetii,Me'. Ponduseft abvnc. s. ad vnc.j. fcruatur puiuerc , & in cata- pocn.s exliibccut drach.j. autdrach.j.^.qusd pondusin foinia placcncularutn augeiidum ed. Di/^tiiraiih (um 7 hfiobfirb, A dtach.iij.id diach.vi.yel vi j. Piatrypher.t S.tr,;icfmra , Kie, Prihecur quantitatc caftanca:. Aiiquibus ab vnc. s-i ad vnc^i.datur. D!,ttvtilne!. .SuiTlirur adrachJ.ad drach.iij. Diaz.liig:her ■ ^ Datur adraefa.is.ad drach.iiij. Dilntnin., Infiifis. Diluti pcr colum tranfmiili .iccipiuntur vnc.iiij. ' . . Dr.i»^«.i. QuneTiagca. Eedngfna , l.inci>a,L))ih,Lohoch,'Elamiiiiiua. Eclegmata exiiibcvi poifunt quoui.s tcmpore antc & poft cibmii luniptum, qu.:nticarc njris aueliaii.i; ve! faba;. inipe- lantureciam advdcicli.inj. vcl drach.vi.potiffinanmaiJicm di- luculo & vcfperi. Prxftat vt ponclerc vnc. 1. aat plurium,Ijm- bendo .fum.inttir. Detuientur in orc, donec lua (ponte li- «juefcant, atque paubuira defendant , & psr afpeiamatte- riam ad pulmdnerii atqne thoracem pctu.-niant. Si eclcgma ex diueriis paiandum fit, qu.r non ex a;quoconucniant , tunc non afqnali portione permifcentur ; fed iUius femper ma- iorem quantitatein accipimus , quod fcopo magis fueric ac- commodatum. EleBu^-ria. Dantur fiogulfs diebus diiuculo rribus aut quatuor hori^ ante prandium,&: ycfperi totidero horis a coena elapfis. Sunicnda'vn.T vire cft magn.i ex parvedra. i.s.aut drach.ij. Etdantiir vna viceorbicuh duo , aut tres , plusminufuc, pro nioibi & corpon'.s rationeatque diucrfuate. Motfulus quoqijc dimidius . aut fumnium vniis , nifiad- modum exiguusfuerit , fufficiet pro vna vice. Diircluancar jn iurealiqr.n aut aquis deftillaris,aut dccodionibus , aut vino.Nam vir.um vires auge'. Aliquando ctiam folidacome- duncur , vtque liquidj denorantur citra d'flokitioncm. Elc- ftuatia itaquefolida coiumunitet.dati pofTiint a drach. iij. ad drach. V. aucvnc. i. plu! & inii.us h<-ibica ntiune valentium medicamer.corum , auc imbecilliuiBt, & afFeaus ipfius ac.cor- poris habitus.' ., '..... EteSftiaria liquida,aut pHrgantt». Datut a drach.s.addrach i. ' ' EleB Jigefl.btimorttm. Dcntur a drach. ij. ad drach. iirj. cum vnc. ij. aqux* ap- propriat*. • ' '"■^ ■':■ Elect. indecoBo,aut infufo. Dat.utadtach.i.addr.ich.iiijV f" "' *'*• ■'■' ; '•'''"''•■ Eleff.confortantiaeiptit.- Exhibe poflco^n.im per horam ad quanritatem p.ib.r. Quajre pKua dcEleciuiriis fupra in Confea.aromaticis. f dc Baccis huri, daturper os vnc. s. in dyfle. ■ f: vnc.ij. de Citrio folutiui.a drach.i.J.addrach.vi. riapceonias.adrach.i.ad-drach.iij. ■ ■ Ducis.a dr.icii.i.addiach.ii).ciimbrodio cice- rum rnb aut cum vino. •EI*fcoph auc Epifcoti' j datur 3 drach.iiij. aj diach.vi.Mul'a frequcnrcrdrach. vi. &: qni- bn? aftriftior fuit aluus drach. viij. quibuf- dim eciam vt mft^icis , foflotihus drach.x, cxhibnit. EleSuarium ' dc Epithymo.a drjch ij.ad drach vi. dc Gemm:s,abauterfemi(rc ad aut.i.citm aqiia Bus^IofFi , aut vino bono. fi^dum maius, a dtach.iiij.ad vnc. i. Si copio- Tom. I 1 I. fius ipfi mcljadmilccaiur , tunc Hr.ich x. aut dt.ich.xijt^io maiori quantitjtc vix fuf- f;:rerint. Indu mnuis a drach. ij.ad diach.iiij autdtach. v.aut dtach.vi.fecuic: proccdirui. !u(l:iiiiiiii,.i drach.ij.ad dr.ich.iij. l-.x:icia:,adr2ch.iij.ad drath.vi. I.cnitiiium,ab vnc.i.ad vnc.ij. ■ Lithontnbon.a drach.ij.ad drach.iij. aut quan- ticatcjiucis Politica:. Diluirnr vino , auc dc- coftofaxifragia: , vcl aniii , vclaliquo diu' retico.: j_ :.^ ,, ;,-,■!. Plercs arconticon,.! drachi.ad vnc.s. ePfydio ,:Mc(. a.drach. iij.ad vnc.l.Tuto da- tur , sltuoiiore teiT)pi)ic4i caJidioic nacura fecurc vtiinur a.l drach. vjii. &: dtach. x.li- cet Mef. non cxccdat vnc. s. Datur cum aqua .Eleciuarium^ cichorea; aut viol.r,aut alio liquore. I Reruniptiuuni.i drach,i'ii.ad vnc.i. Rc.jum,a dr.ich.i.ad dr.ich.ii. Roi.icuiT,Me(.i drach.v.ad diach.vi. de Sorbis , adrach. li. ad vnc.i. e Cucco iofaruni,a drach.iii.ad dracli. iiij.vi. ali- quand.i etiam ad drach. viii. non ccraetc pugr di licct. eScbclten, Iibcr,;liter,&cicr.i noxam ab vnc. s. ad vnc. i. auc drach. x. Moncag. ptocedit ad vnc.ii. I de Trochifcis ab Haraech.a drach, iii. ad V vnc.i, • l,-/iema. Vide Clyfterjeit enim fynonymum. Tiniila CA>np '-M conditit. Dof s cfl; auellana; quantitas.aut plus, E^-rkina. Qu.vrc Caputpurj^ia , quorum. & nomcn atque dofim com- mune liabent. . , Efira,:\ic. Datui magnitudinc fiiba*, Aiiqui adrach.i.addtach. ii. & pleiunquc cum vino. H ConfeS.Hamech maior,Mef. Datur a drach.ii.ad diach vi.aut dtach.vii crebio , &: leni- ter cducit.Daur vnc.i.tuto admorbosmciancholicos. , iConfecl.Hamech. Dofin habetadrach.ii.addrach.v. Hiera piCra , Cahm. Hiira fiirafnnplex Galeni. Htera veternm fimplex Gal. Hiera pmpltx,Gal. Datur a Galcno at^uc aliis a drach. s.ad dr,5.ch. i. cum tri- bu-» cyathis aq.ia:, -.Syluius Tnc. s. cuni drach. i; diaphccnici nmlicti innoxic ex hydromelitc vidit propinari.Prxberurho- dic ficca .-.A drarh. ii. &tccuread drach.iii. ma^io profccftu. Arnoldusdat cum liquoribusappropriatis m'itbisquafi vnc. s poft b. Ineurn , vcl cuutidorminin-u & scuarxcuiii Diagry- dio eft a dtach. j.addrach. iii. Alii Picr.-cnon acuat.T danr 3 drach.iii.ad drai.h. v-.au: etiam vnc. i. poft digeftioncm : & dfaeb.ii..'bfqiic dic;citione dc oifto in ofto diebus,his , quibus hiiraores;(;5c>(5j;o,£<9i.multiplicantur. Hiera p!era,Nic. Iftera magnn ^ compcfita. fJisni ex-tc.ierjm rehtu. Dofis cft in Enematis ^i- vnc s.ad vnc.ii.Si propinatnr pet os,fumi potcft a tJr3ch.'.Nir.,<'.lcxar.d.ieiui.o curp aqu.itepi- da exhibec ad tria exagia,hoc cft,drach.iiii. H:era V.i,'clr.'ij. Hieru diacoiocynthido.> .inthtdos Scrib. :■ Dofis eft cx pulucre cum liquorealiquo , vd in catapotiis a fcrup.s.adfcrup.ii.Melle vcioexccpfaa drach.ii.addrach.iiii, auc etiam ad drach.v.prcgredi poflumus. Hiera Log-fdij Aetij. Dacura drach.ii.nd dradi.iiii. aur adtach. iii. cum tribus niuUx cyarhis, ad dr,ach. v. cum tot cyathis mulfa;. Prafbec Montag. ab vnc.s ad diach.v.aut vi Dan potcft cum vino jaut liquore conuenicnti. HieraRuffmi. Eshibetur a drach. i. ad drach. ii. s. fi purganda cft mclan, choUa.Si phlcgma^dabitur a drach.ii ai drach.iii. Hydiomelmn PauLi. Prxfumitur vnc. ii. in imbecillitatc ventricnli cvim aqua mentha;, & ad alui fluxum cum aq.^achalybcata , aut planta- ginis , per aluumante^^crimoniamatetiasdepofica. ; HyikcmUi. Vide Mulfas, •. • fff 1 Jndum 6i2 Encyclop^di^ Lib. XXVII. I jniinm maiuf. Dsturadi-ach.ii.aidMch.vi. Infiifio. Quxre Dilutum. rommuniter pars vna fynipi vel Rob rcquirjt partcj qua- tuo?arXnti3^vcl dcmilati : aliquando fcM>ao, item dc- cem vcl duodcclm pro morbi ratione , in quibus et> am ah- quTndo difl-oluuntur confeft. aromata, &c. Excmplmn , Re- cip.Syr.rof.vnc.i.a(iua;fontisveIcnd,tnA-vnc.uij.miIce. F. julapitm.tiMumyiulfpum, Zulnpium. Propinatur ex aqua optima & omnibu^ notis abfoluta, priiis calefafta , deinde niue aut artc rcfii.-^crata ; ca ada.ibc- tur quadrr.pU , fextupla , aut etiam pro x-gioci arbitno libc- ralior. Bibitur ad piacicjm fme pixicripta quantitatc pro argti fcopo. LttuU Cal. Datut a diach.iij. ad drach.vi. L&tijicani AlmanforU, Conccditur adrach.iij. ad drach.vi. Letutiui. Vidcinfra.Purgantia. Lithontrihcn, Nic. Exhibctura drach.ii. ad drach. iii. Dilui debet vino , .lut ac]ua,vel dccodo faxifragia:, vcl anifl, Sc nwfuchcs,a&5aiiquo diuretico. Lcch , Lohoch. Loch pai-ata vfurpantur line certaquantitate : imperantur tanien ad dtach. iiii. vel drach. vi. pr.rfcribcndo , vt fcnhm tranlglutiantur>accipicndo quantuin baculo glycyrrliiz.c af- fumi potelh Sumuntut autem omnlacquauis hora & tem- pote , ( piu-ccr Locli de papaucre , quod datur hora poft coe- nam ) antc & poft cibum fumptum , quantitate nucis auellana^ aut fahx. Pr.-eftat vt pondcrc vnc.i lambendo furaantur, ore- qu-_' dccineantur, vt I ponte liquclcant, & paulatim dcfcendant. Plijta Icge fupr.i in Ecle;rma. f dc Alliis.Mefa drach.i(y.'ad drach.v/. aj Althma, Mcfadiach.iiy. advnc.;. dc Caulibus, Gord. a drach.v.ad drach.vi/. dc FatlaLa, a drach.iis/.ad vnc/. e Papauerc,Mef. fiimitur lambendo innocentlivs ad vnc.s. (Montag.dat ad vnc.;.) non tamcn crebio, ne vcntriculum LT;dat,pra;fenim ftigi- dum &: humidcmi. Capitur vero hora vna,aut circitcr a coena , fi lomiwi cjuarritur. Si vcro materia tenuis in capite contenta , eft ctaf- Zechiiatufi, fanda, ctiam hora vna poft prandiura. Ad alios vero afFcftus horis quibuflibet , ance ci- bum tamen tediiis accipitur,diiflaprius qua»- titate , ncc tamcn fjepe. Pccftoralc, Gor. Idcmpondushabet,quodfypo- nynium, dc Caulibus. e Pinrs Me(. abvnc.s. ad vnc.y. e Pulmonc vulpisMjcf. adrach.if/.addrach, v/. 1 Sanum & c.vpertum , Mef. dac a dtachm. v. ad drach. X. fed fufficit dedifle ad vnc. s, Sifc- bris abell , caliditas cceli , calidi morbi,^ ca- lidum xgri temperamencum. Ideoque non ! tc.n'.'re danduirj cuilibct tulli, &fpiiitus vitiis L Icuibus. Loch datur i Seylla, MeJ. A drach.v- ad vnc.s.iciuno. Lcz^engii. rofin habent ^confedionumaromaticarum , & Morfcllo- tum , de quorum ponderc fuo loco. M MttMM Chrifli. Manits Chrijli ferUtt, t>atur a dMch.j. ad drach.i/. ^Ujliciicri^ , ApophlegmMifmi. His vtimut matutino tcmporc , & quando a rcliquis ex- ernnentis corpus eit vacuum. Et aut in parres minutas c—- cifa commanducantur & dcnribus contringuntur. Aut ui- la & conculaahquofucco vel liquorc , vel mcllc excipiufl- nir,&irimanfilcsp.-ift,llos coguntut : & vbi poftulatvfus, vnus pr.rbetur mnnducandus. Aut nicdicamcnta contufa.fac- culo c fubtili hntco contcao indantur , & manduntur. Aut ius dccoftorura mcaicamcntonun diu in otc contincncut. Opor- tct autcm manducantemdcorfumnucrc.&exinteruaUis quo congellus hu:nor cffluat , hiaic. Po^ vfura autcm ipforuin aqua calida os abluendum , aut meliciatu , aut ptifanx fucco, Mst r^fatum. Patur ab vnc. s.ad vnc.;. Moncagna. ad vnc. ijf. Mel viclatum, Dolis a drach.;'. ad vne.s. Melicr,xtHm, DatUt ad arbitriura , vnc.iii/. plus miniifue: Mrtremhytts, Iniicitur terapote fomni , rctinetur horis fex plus aut mi- lius pro morbi natura. Conflat vnc. vi. autvnc.viJ/. decofti mcdicamcncorum morbo expellcndo conueniencium, pulue- ris aut cledluarij purgantis , /i morbus exigit , vnc.8. Micleta, Kir. Datur vefperi decubituris , aut media nofte a drach. Uj. ad drach. iifj auc diach.vi.aut etiam vnc. j.(fecundijm Montag.) curiidcco.;lo Plantaglnis maiotis, polygoni , rhois culinaiij, radicis fymphyti , J.i'ccum baccismyrti. .MJthriJaiiiim Deaiocraiii, Datut ex vino tepido , cui incoa;,Nic.a drach.i.s.ad drach.ii.s. C'occia,Rlu>.is,a fcrup.ii.adfcrup.iiii.aliquibus a drach. i. ad drach.iii. cunivino calido limphato. deColocynthide, aut Nitto Alcx. a fcrup.iii. ad lcrup. iiii. dcducuutur line molcftia in adultioribus & ro- buliioribus ad fcrup.vi. Communcs , a drachm. i. ad fcrup. iiii. certus & tutus earum viias eft in contagione pcftiferi luis pra:- cauendi , fi quotidie vacuo ftomacho cx his glo- bulus fciup. i,- aut eciam malore pondere funia- tur. e Cynagloffo, Nic.a fcrup.i.s.ad drach.i. de F.upatotio maiores , Mcf.adrach. i. ad fcrup.iiii.aut drach ii. cuin aquacalci. de Euphorbio , Mcf .i drachm. s, ad diach.i. non funt vtendjE , nili in m.igna neccflitate , & robullis cor- poribus. Fcetidx maiores & minorcs,Mefdari poifunt fortibus a fciup.i. ad drach. i. Nam drach.i. abunde purgat, Harum vfus per fe non cft turus. de Fumo tcrra;,Auiccn.a drach.^.ad drach.ii. dc Hieril cum Agarico.a tcrup.i.ad drach.i. de Hiera foerid.i,a fcrup.i.ad drach.i. dc Hier.i fimp. a drach.j. ad fcrup. iiii. de Hermodaciylis maiores & minoics , a drach. i. ad fcrup. iiii. aut drach.ii. Imperialcs adwch.i. ad fcrup.iiii. ind.c, Mcf afcrup.i.addrach.i.vel fcrup.iiii. de lapide .Armenio, Mef afcrup.i.addrach.i. s. pro viriumnoxii humoris ratione. dc lapidc Cyaneo,aut Lazuli, Mef. tuco & finemole- ftia purgant a drach. i . ad drach.i.s. Lucis, fuie Ocularcs maiorcs, Sc minorcs, Mcf.a drach. i.ad fcrup.iiii.aut'drach.i:. Mafticliiiia: Conciliat. cdrach.i.ad fcrup.iiii.aliquibuS ad drach.iiii. conccduntur. de Mczcrco, Mcf a fcrup.ii.addrach.i.aut fcrup.iiii. Myrtlunx,a drach.i.ad drach.ii. dc Nitro.Alcx.i dtachj.ad fcrup.iiii.auc fcrup.v. dc oftorebusiidrach.i.ad fcrup.iiii. Oculaies maiorcs & minorcs, a drachm. i. ad forup. v. de Opopon.icc, Mcf a fcrup. ii. ad aurcum.i.cum aqua Chama-pytios. Pcftiicntiales.cani vendicant Dofin,qu&m habent com- inunes. filu- tnr dc Quinquc! generibus'myrobolanorutfii, Nk.a.dradh. i. ad (crup. iiii. dc Rhabarbaro,Mefadrach.i.ad drach.i.s.aut drach.ii. aut ctiam plus. Mufa in .lutumno aut hyemc in pi- tuitolis fcbribus exhibet fcrup. i. alccrnis dicbus lur mendum. dc Sagapeno, Mef.a fcrup.i ad drach.i. de SarcQCoUa, a fcrup.s. ad fcrup.iiii. dc Serapino,afcrup.i.ad drach.i. ,' Sinc quihus eflc nolo, Mef a drach.i.ad drach.ii. 1 Scomachics, Mcf a fcmp. i. ad drach. ii. aliqilibus , .t C drach.i.ad drach.ii aut drach.iii. Pleres Arehontkott,mc. Dofis eft a drach.i.ad vnc.s. ?ctlot>es. Vide infra Purgantia. rului-s, Siiffuf.Triigx^, Vr.tngoea, Tritge- mn , Tr tii ra. Puluercs cordiales, ftomachi, ceicbrales,'peftoralesponde- rantur iuxta efficaciam fuam , vcl fecundiim rcmcdiorum for- mam,aut ad ea,quibus commifcentur, vel Iccundiim lcopura, ; cel fccundum diuerfam prxparationem. Omncs pulucres luauiores , fi in brodio, aut aliqu.aaqua cx- cipiantur .-i fcru]). i. addrachm.i. fumentur, vc puluis Aromatici iofDiafanta;i,Di,uhodon Abbatij,&c. Efficaciores autem pulueres , vc Diacameron , de Gem- niii , ConfeiV. Alicermes , in fcrma Opiats , a fcrup. s. ad Icrup. ii. Si vino admifcentur, vel aquis ctficaciorlbus, vt ex aqua vU ' zx, tuuc niinuitur dofis. f Alcxipharmacus, feu Bezoardicus,fumitur ex vino per le odoro S: grato, aut cumSyrupo citrio ,autribes mixtura adornatur,a drach.s ad drach.i. ad Cafum, vel prxcipitatos , propinacur cumyinoa- rttingenci, drach.i. pluSjminutue. Confcdionis Aikcrmcs, afciup.s.adfcrup.ii. Cordialis drach.cum vnc.i,decoftioivis capi. Diacameron,a fcrup.s.ad lciup.ii. ' Diamarg^iitonis frig. a fcrup.i. ad drach.i.fumitur in brodio vc! aqua aliqua. Diarhodon Abbatis,a fcrup.i. ad drach.i. Ftdnn-l Diafantaii,a fcrup.i.ad drach.i.cum brodio vel aliqua ?.qua. Diatragacanthi, in craflajitibus a drachm. i.'fld drach^ iii. Diairii fimpl.a drach.s.ad dtach.i.ve! drach.ii. Diairis SaIomonis,a fcrup.s.advnc.s.augendo vel mi- nuendo pro rcmcdij torma. Ducis a drach.ii. ad dracli. i. ve! drach.ii.manc Sc ve- fperi antc prandium & cosnam , in pane tofto & jTiacerato in vinoopcnlo. de Gcmniis a fcrup.i.ad Cctuo, ]], I Laxatiuus,datur quafi vnum cochleare, ^Liraaturaj chalybi,drach. i. plus minufue pro fcopo, ^ad Lumbricos, datur a drach. i. aut drach. i. s, cx vino aut aqua Portulaca;. adPartum, Sct.ip.cxhibetur drach,i.cum decoftoanifl & maftiches. Contra Pcftcm , fumuntui quafi drach. ii. s. iciune ex vino optimo & odoro. Pituitam puigans,fu.mitur ieiune ex pulli iufculo,aut idoneo liquore drach.i.vcl drach.i.s. Purgantes , diffoluuntur communiccr cum iure ali- ( quo pnlli, vcl alius cainis aut ptifana hordci , aut Fnluii'^ exvino, vc! alio liquoie conuenicnci,ieiunis & di- luculo appctcnte. Raio tamcn dantur pulucres purgantes, nifi in forma potabili cum aquis , deco- cT:is & fyrupis , quorum potus iu pio vha dofi cochleate vnum auc mediuni,per horam ancc pran- dium. Roborances, de his puluerlbusexhibe manc iciunis drach.i. aucdrach.ii.fuperpanc coftoin vino opci- mo maccraco pcr horam ante prandium, vel longe a paftu. Vefperi codcm plane modo ac pondere, iterum pr.cbcncur. Sen.v,Montag.PoccftdariiniufcuIo ad vnc.s. Cordus dat drach.i. ance cccnam. SoIutiui,at'crup.i. ad diach.i. cumcyatho m,edio aqua: { L hoidei , brodij carnium aut vini. Pnlueres e Turbltlj, Auicen. A fcrup.i.addrach.i.plus miniifuepro ratione ftatus.AIij qui pcr os fimiuncur a drach.i. vel diach.ii. Pur^anti^fy Appendix. 515 Tur^krutx , Cuh.if!icit, Solutiua , temiun} r .-r^ioncsfurgantes. Othartlca primo gradu dilbntia aconftitutione corpoiis noftri , cjuilia limt , i]u.vlenllliinc & lubticc purr-r;i; , vt lyr. violatus, Calli^,&:c. qaouis tcmpoit finc pcriculo cxliibentui: ab vnc.i.mininiaaofi.ad vnc.il. mediocr:ni dorin,& ab hac ad Tnciiii.dofin maximani. Secundo veio s^tadn diftantia , vt funt Opiatl omnia, my- .robalanorum omnia gcncta , & qo.x lcnitet purgant ac attra- Iiunt.dantut mininia doli ad vnc.s.Mediocri ad vnc. i. Maxi- ma ad vnc.i^ Tertio gradu diftantia , vt fimt vehcmentius purgantia , quibus vrimut .ctarc conlitmata , valentibus viribus & tcm- porefelefto, dantnr minima dofi ad drach. i. Mi;diocii ad drach.i.s.Maxima ad drach.ii. ' Qa.itto ^r.-.dudiilantia , vt funt pilula;de Euphovbie,fa- gapenOjColocynthidc&c.ciu.T: vchcmentilliinc attrahunt , & quibus nunquam vtimur , nifi raagna ncccllit.atc 5: coricdis & diligcn-.er pr.-Epjriris , dantur miniroadofi adfcrup.i. Me- diocri ad fcrup.ii. Maxinia ad vne.i. Clementiora igituv ( a qiiibus fcmpcr inchoandum eft ) da- buntur ad vnc. s. intcrdum vnc, i. talia funt : Antid. c ptnnis Daniafc.e manna,&:c. Vehemcntiota autc ral cntiora pra:bentur addrach. vi. aut paulo plus minufuc pro a."tatis , fe.xus, anniquc tcmpotum ratione,& pro fumencis viribus. Purgans dccoBum. Dantur vnc. iii. de decodo pto vnavice diiucalo anteci- bum horistribus vacuo ftomacho. ' Purg.itoiiia Bolin. Vide rupra,Bolas purgacotius. R. RtqulcsNicelal. Daturquantitate caft.incx, aliquibus a drach. i.ad.drach. iii. ex fyr. violato. Exhibetur qui^ufdam eum fyr. violato,ia quofemen laiflucx ttitum per noclcm infutum fucrit. Da- tur etiam cum fyr. rofjtoaqua rofacca tcmperaio^ aut ctiani ab his pollea exprcili , licet non ita pr.rfenci auxilio. Le- ftum petitutis propinari dcbtt , longo ance inceruano pi.r- fumpto cibo. Ex his vero rntis in aquaco£lis& rum ficcha- 1:0 coaditis , fyrupus ad infomnium non incfficax parati poteil. Rhodomell c.tthart.ABuitr.^ Aetij. Datuc 3 drach.iiii.ad drach.vi. Bjhts fucctu. Datureumaqui frigida auc niuis, adrach. ii.ab vnc.i.aJ vnc.ii. RobtRobilb, Miuit,Succus medicitttu. VidefijpraMiaarum Dofingeneralem. , Rob de Ribes. , { " Ab VDC.i.ad vnc.ii. - Rob de Berberis. Datur quafi ab vnc.i»Cvel vnc.ii. Rofiita muella.Nic. Dilut debet fyr. violaceo aut tofaceo , aut decoiTto pruno* xumaut h6rdci:& datur quali vnc.s.Montag.vnc.i. RetuU. Dantur a drach. i. ad drach. i:. mane ac vefperi tribus aut quatuot_horis ante praudiuni,& rotidcmacoc.a. Vide fupra Morfelli. Rubii. trcch!fcat£, Dantut vncix media: quantitate; s. Saccharum refatum. ' Dofin habet abvnc. j.ad vuc. ii. feto , mane atque me- ridic. S.icchartim buglcjfatum. Piasbciurab vnc.i. ad vnc.ii. ^ Saccharum eandum. Datur vnc.s. vel vnc. i. pltis minnfiie pro ftatu fum:ntis. Sacchitrum violatum. Daturync.i.mane.atquc mcridie. Sacchara teliquaquantitatc aucUanx , vel vnius cochlea- tis prjcbentur quauis hora,poft cibum. Sitpa. Quantitas eadem eftSapx.S.icchari atque mellis. S o L v T I V A. Qu^arrePurgantia. SOMNIPERA. Quxce Antidota Somnifera. Sperie Aromttic£. Ptibenturcommuniteradrach. i. ad drach.ii.mane ac ve- fpeti , tribus aut quatuot hotis ante prandium , & totidcra a coena.PIuta inueniesin Tit.CoBteft.Aromatica:. ^TVPEPACIfNTIA. Hortim pondus tcpetc exOpiatis. Narcoticis , & Antid Stupcfacicntibus. Sticcttt m-Aicnttf'!. Pondus horilm fuccorum gcncraic ptxfciibituc in Tit. Miua. SuccM granatorum. Daturab vnc.i.ad vnc.ii.cum aliqua aqua congrua- Succwyofarumfuritf. Pixbetur ab vnc i.ad vnc.ii.cum facciiaro. Sufctu viol. Exhibetur.ib vnc.i..nd -cnc.ii. SuccKsfiimilerr/i. Prx-fctibitur ab vnc.i.ad vnc.ii. Sitfuf Rcfpicc Tic. Puluis. Syrufi,Serafta. Syrupi .iquis deftillatis commifcenttir hoc modo. Syru- poruni dofiscfi dradi. ii. aliquibus .i drach. vi.ad vnc.i.vnc. i. s. vci fummcadvnc. duas. Aquatum vero appropriataruni , vcl dceofti dupla mcnfura admifcecur ad fyruporum mcin- furani vnam , vt , fi tuerit fyrupi vnc.i. aquarum admifcenda- rum erit mcnfura dupIa,hoc eli,vnc ii. Syruporam autcni , & aquarum miiitioni quantitas non aut rato debet crrinfccndcrc vnc.iiii.provna vice bibenda. Exhibcnturplerunique omnes fyrupi manc , antea quidcm 5?neaut fcrucntc aqua calefadi. Intcrdum etiam vcfpeii,"'& iam dorniituris ptopinantur,& tum potiifimc , vbi fomuus cll conciliandus. Cumautcm pra-bcnturdiluculo ,repetuntur per dics qua- tuor,horistribus antccibura. *-de Abfyr.thio,Mefabvrtc. i. advnc.ii.datur perfe,. I fi materia,qu.-c Ixdit appcccr.tiam , elt frigida : fi I auiem calet.datut cum frigidis. I Acetcfus (iniples Mcf. ab vhc. ii. ad vnc.iiii & ipfo SyrupHi-i fumpco poil hotasduas bibantut vnc. iiii.acjux hordci. Acctofuscompof.Mef.ab vnc.i.ad vnc.iii. dc hgrefla,Mef.ab vnc.i.ad vne. ii. Atanciorum acetofotum , ab vnc. s. ad voc i.s. .aut plus. de Artemifia , Matth.ab vnc.s.ad vnc.i. s.vel vnc.ii. de Boragine,ab vnc.i.ad vnciiii. Bizantinus,Mef ab vnc.i.ad vuc.iii. de Caiamento.Mcf ab vnc.i.ad vnc.li. de Capillis Veneris,ab vnc.ii.ad vnc.v. de Cichorio cum rhco , Nic.ab vnc. i. s. ad vnc.iiii. cuni aqaa appropriata. de Corticibuscitti,Mef.ab vnc.i.ad vnc.ii.pro fiatu. Cydonioium fimpl. Mef ab vnc. i.,s. ad vnc.ii. vel plures , qu.-c pra;fumuntur cnm aqus mcntha;. 8f ad alui fluxum cum aqua chalybeaca aut planta- 2;inis , pcr aluum ante materix actimonia depo- iita. Endiui.c,ab vnc.'i.ad vnc.iiii. dc Epithymo , Mcf ab vnc.ii.ad vnc.iiii.aut vnc.vi. cum aqua lupuli , intybi,fum3ria;,aut boraginis. dc Eupatotio,Mef.ab vnc.i.ad vnc.i.s. de Jurao tctrx , Mcf fumitur cum aqua intybi vcl buglofli ab vnc. i. advnc. iii. autvnc. iili.curaa- qua conuenienti. de Glycyrrhiza.Mef.ab vnc.ii.ad vnc.iiii.aut vnc.v J vcl plus. J de Granatis acidis,Mcf.3bvnc.iadvnc.ii. SyrtiptesK deHyllbpOjMcf.ab vnc.i.ad vnc.ii.vel »nc.iii. dc Iuiubis,Me!.abvnc.i ad vnc.ttcs. Intybi fi»plex,ab vnc.iiadync.iii. de Lupulo,ab vnc.i.ad vnc.ii. dc Limonibus.ab vnc.i.ad vnc.ii.aut plures. _ dc Meutha,Mcfab vnc.i.advnc.ii.aut vnc.iii. Myrthinus,Mef.ab vnc.s.ad vnc.i.s. dc Nympha-3 fimpl. ab vnc, s.ld vnc.i.vel vnc.i.s. dc Papauere,ab vnc.s.ad vnc.i. e Petficoium florum infuUone , ab vnc.i.ad vnc.iii. e l'omis,.ihvnc.s.ad vnc.i- de Portulaci.Mef.a drach ii.ad vnc.i. dePrafio,Mef ab vnc.s.ad vnc.i.aut vnc.ii. ' dc Qu.inquct3dic'ibus,abvDC i ad vnc.ii.vcl iii.' de duabus Radicibus,ab vnc.ii.ad vnc.iiii. Rofatusfimplcx , autexinfufioncrofarum , Nic abvuc. i. s. ad vnc. ii. aut vnc. lii. vel etiamvnc^ iiij. t de ScoIopcn^ria,ab vnc.i.s.ad vnc.ii.vel tres. , dc Stoechadc.Mef.a drach.ii.ad vnc.i. deSuccoacetofa-,Mef.ab vnc.s.advne.i.s. Fff 4 eSucco 6i6 Encyclopjedi^ Llb. XXVII. e Sacco eoncuibir^.Mef.a drach.j»;. advnc.j. eSuccocitviacidOj Mef.abvnc. s.advnc. ;. s.vcl vnc. '?. fuinitur cum dupla aqu.i contrabilcm. Ad fitim &c calorem febrilem longe acibo fre- quenter fumitur die unc. ij. cum quadruplo a- qu.T. de Tiiymo, ab vnc./.ad vnc s.Hij. I Violatus iimplex & compof. aut ex tnfufione vio- • I larum ab vnc. 7. advnc. ij. Montag. ab vnc. if.ii L vnc.//«/. prsfctibitur. s. ad viic.»5f'.tepida. Quantitas vero deco^cx /implicibusj nimuumfemincraparum, nafturcio,& aliis vomitum cientibus fimplicibus, eftvnc. s. cum vnc.ij. oxymelitis. Qjua; mediocris ter voniitum eliciunt , iciunisetiampropinaripofTunt. Aliaj poft aflumptionem ciborum acrium & falforum poft coftio- nem humorum & corporis pra:parationem. Qux igitur ve- hementiora & valentiora funt vomitoria, iis confcrt prafu- mere paucum cibum : neque danda funt hxc , nifi quaudo ftrangulatus fuerit fufpicio. TabuU. Prxfcribuntur Tabula: , vt Morfelli,a drach. j. ad drach. j. s. vel diach. !/.maiie ac vefperi rribus , aut quatuor horis ante prandium & totidem accena. Vide fupia Morfelli. Theraca Andromachi. Dofis eius eft diuerfa pro quantltate & qualitate cuiufque morbi. Exhibetur cum conuenientibus liquotibus. Et dofis eius auojetur vel minuitur , autiteratur pondere vnius lupini vfque ad drach. j. s. aut etiam drach. duas, penes malignitatem, vel amicitiam, vel quaiiritatem veneni,vel morbi:penes diftan- tiam membn Ia:!i,& penes tempus , complexioncm, regionem, & itatem confedionis ipfius. Quando pueris eft danda Theriaca, prxfcribetur a fcrup. s. ad fcLup. 7. tantum, idquc in valde fenibus pondus obferuan- dum. Darut aliquibus hxc Thetiaca ad prxcautionem veneni quidem faba: jEgyptiacx magnitudiiic femel cum tribus a- qui calids cyathis- 'Ad curationem vero fumpti iam vene- jii , quotidie bis detur , quadruplo aut quintuplo au£la cum vino. Capitur etiam hora fomni , vel mane vel vttoque tempore. Mane quidcmhis,quidiea;grotant: Vcfpcti ver6,quibus nox eft raoleftior. Danda autcm potui ncc recens nimis nec vc- tuftate pcvarida , fcd qu£ eft ab anno quinto , fexto , feptimo Vtpotc vigcntiot & validior. Etfi potens eft ad annos triginta. Daie oportct tha'iacam, ciim probe concoxerit, qui fum- ptamseftipfam,neque t-.bis refertusfit. Bibat ieiunus,& iube, vt fufficienti tempoie abiHneat a cibis , vt mcdicamentum hoc concoqui poffit. j£ftatc hajc dandanoneft.neque exiftentibus in vigore a:tatis,ncquc fxpius admodum eftcxhihenduin. Sed iis , qui iam vita: declinationcm attigerunt , pituitofis, jiaufcabundis & laborantibus cruditate, quique cibum non ap- petunt ex melancholia aut frigiditate , qui ftomachi inflationc laborant, & vteri malis , non cumaqua , fed cum vino vctcri bono hanc frequenter & plurimam exhibere conuenit. In bi- liofis autem , febticltantibus , & valde pueris omnino vitare oportct exhibitioncm. Theriaca diatejfaron, Mef. Pauptribus & non mukum pccuniaabundantibus hxcper- tiner Theriaca. Dofis eius eft ab aur. s. aut drach. j.ad aur.j.vel drach. «/ Contra vcncnum & venenata adtach. «/. ad dtach. ii^. cum vino , aut congruo hquore. Theriiica magna, Nic. Datut a dtach. j. ad drach. »/. cum aqua laduca?, Cichor.vel violarura,veI oxyfaccha, vcl oxyraclitefimplici. Trigentay Tru^ema, Tritura, Refetuntur hxc adpuluerum menfuram. Trochifciis. "Qu«e Paftillrfs. Tryphera magjia, Nie. Exhibcri poteftadrach.j. addrach.ii.aliquibusad vnc, 7". Sed etiain ad drach. x.progrcfTus non efl inutilis & noxius, cum aqun la-f^ucr, cithor. violarum, oxyfacch.aut oxymel fimpl.vcl alio conuenicnti liquore. Tryphera Sarracemca, tJie. Datur ca quantitatc Caftancs. Tryphera Sarrarenica, MfT. PtEbetur a. dtach. j. ad drach. ij. qmbufdam ad vnc. s. ad Trvphera Perfica,Mef. ,0,,5.^'k'''*'^''"''- '-^ '"'° ^^^ ^'^"^- x-progredimiir,cum foln rTKK "°''' bilioforum&calidorumiiumorumln ratri. "'"^"'"'*"' difroluitur liquore cndiuia: atque fo- Dofmhabctadtach.i.addtacb..j/. V Vomitoria. Coropoflta vomiwro clicientia fun 7 Stupefacicntia, velfomnifera.' 8 Vomitoria. 9 Etrhina. 10 Mafticatoria vel Apophlegmatifmi. I I Odoramcnta. 11 Suiiimigationes. Pu-gantia liquida, vt Potiones, Infuiioncs, Decoda, Clyfteres. Furgantia foliil» , -vt Bolus, Pilula:, Suppofitori«t. ExTERNAt^ topicafeu localia diSa, qutex- trinfectn admoueritie quinque radic. Oxymcl fcy4Iit. Syr.de itOEchade. Fccniculi,Apij,Abfynthij,SaIuia:,Nepetx.Afparagi:Menthx. Petrofellini, Decoa:. rubix. Syrupi prajparantes bilem flauam. Valentiores. Oxyfaccharum. Syr. de Granatis. Syr. de limonibus. Syr. de acctofitate citri. Robub de Ribes. Clementtores Syrup. violaccus. Syr.rofcx infuiione. Syr. dc fucco rof. Syr.de Endiuia. Syr. dc Cichorio-f mpl. Syr.de Cicho.cum Rheobar. Syr.de fiicco acetofa:. Syr. dc Agrefta. Syr. de Nymphxa. Aqtu. Violarum, Endiuii, Acetofx, Cufcuty, Laducx, Portulacar, i\ympha;a-, Cichorii, Plantaginis, Solani. Syrupi pra;par3(ntes bilem atrsm. demtn Appendix. V-ihntiores. 5yr. de Thymo. Syr.de Epitliymo, Syr. dt Pomis. Syr. Jc calamcnth. Syi.Scolopcn. CUi)tenti»*ts Mcl. rofac Syr.dc Lupul. Syr. de Fuma. Syr.de Byzantiis. Ox)incl limpi. Oxymel compol. Syr. de But;lolVa. 'Ajue. Mclilll- , Batiliconis , Lupulorum , Fumaria:, Ahfinthii, Bo- raginis, Bugloflx, Scolopeadrixj Maiorana:, Florum Sambuci, Flotuni Geniftx. Tabvia IIL Ve Syrupis ej" « J'«V citilibet membro approfriatis, Syrupi concoquentcs pituitam. Jn cafite. Melrofac. .Syr.dejStOEchade. jiqui.. Saluia; jBcthonic.r, Maioranx, Rorifmarini. I73 thortice. Mcl violac. Syr. de Hyllopo. Syr.de PrafTio. Syr.de Ca- lamencho. Aqui. Scabiofa: , Capil. Veneris , Fliflopi , Saluije , Enula: cam- pano:. Invcntriculo. Mcl rofac. Syr.de mentha,Syr. dc Ahfynthio. A, ' ' • Tabvla IX. Tr'-g'.a/i.. Di.arhodon Abbatis. Diacoralii. Mauii'; chrirti. Ad cercbfi palfioncs ca- iidas. Calidt. Diambta'. Mithridatum, Diamarsj.cal. Lled.Plcics Atchont. A B V L A DcLoch, fiuc Eclcgmatis. Mitior.i. Loch dePino , Mcf. De pulmonc vulpis Mef. dc caulihus, Gord.Tulli diuturni- & Althmati m&icntur. , Valemiern. Sanum & expertum. De Scylia. Afthmaci antiquo.^cr»/!!' Trigidi. Tragacanth.frig. Dia('.ip.iucr. Diapcnidioo, DcftillantibusadrciSora- lia calidisdaniui. Apoplexi.-e , Epilepfise . & Mclancholicis morbis me- dentur. V.fborant thoracem. Calir!&. Tragacanth.cal. Diacalamenchura. Diaprafium. Diauis Salomon. Ad thoracis Sl Pulmonis vitia,vc Sputulenta, craf- fa iu pccioraltbus con- tenca. Kohorant ventriculnm. Calids.. Rofata nouclla. Aromat. rof.G. Aromar. Oryophyl. Dia- trion pipcr. Diagalanga. Dianifum. DiacyrniCuni. Diacyna- momum.Uiazirgibcr.Contci-tio diaxyloaloe. Ad prjuam vcntriculi coftioncm, flatus & ruftus acidos. Vngi.ns,. Triafantali. Diarhodon Abbatis. Diacydonitcn. Gontra ca!orcmv;ntrrculi & hepatis. • , Rob.rant cor. Frigi'dA. Manus Chvifli. Diaraargar. frig. DiaccraUi. Triafan- tjli. Dcieftis viribus, & fcb. ardentibus medentur. , . Caiid&. Diamarg. cal. Ccnfed. de mofcho. dul. Diambra. Diaca- meron. Elcct. lititiae Gal. Rofata nouella, Mithridatum. Theriaca. Contra cordis palpicationem. Rohorant hepar. Fr/gids. Dlathodon Appatls. Triafantali. Contra calorcsli.patis. Ci.ilid&. Dialaccha. Diacurcuma. Ad hcpatis & licnis obflruflio- ncs & hydropem. Tabvla VII. T)e Conferuii , fiue Conditis. Refpiciunt capur. Anthos. Achori, Lauendula;. E Bctonica. EPa:onia. Con- tra Epilcpfiain,Apoplcxianj, & alia capitis & neruorum ma- lafrigida. F>i£i. DeNenuphare.Rofaruai.Violarum.ePrunella. Ad vapores m ccrcbrum irrcpcntes reprimcndos. Thtrttccm. Emil.r campan B. CapiL Venctrs. Ad vifcida & Icnta fputa in pcdotalibus.educcnda. Cor. Bor.agi,BugIoira:.Acetof.fi. Adpalpit.uionem , melancho- licos,Sc triltes. Ventriculum. Abfynthij. Zingiberconditum. Acorus conditus. Saluia:. Citria condita. vifcidishumoribus fubucniunt, De Papaucrc ftigid.Tulli cali4*& ficca: auxiliatur; T A B v L A X. De Stupcfacicntibus atque fomnifcris. Stii^efacient ia ^ fomnum fro- ' 'vocantia. Interius funienda. • Miliora. . Valentiora. Syr.violaccus. ■ Phil.antidotus. Syr.dcpapauere. Athanafia. Succus Laduca;. Didlibanum. Succusfempciuiuj. Diacodion. Suc.Solacn. Micleta. Suc.Portulscaj. Suc.Cicutx. Confcrua violsrr. Cor.ferua Nymphxa:. , Vchcmentioribus in roaxJma tantirm nccelTitate vtenduro, & ex intcruallis dicrum , cum fyr. rof a fcrup. ii, ad diach.i. T.xtetius aitTiouend». Olcum yiol. Olcum mandrago. Vnguentum populeon. Decoiflum coiticis mandragora;. , Decoctum falicis. Ancchum viridc cum olco-cocffum. Temporibus illinuncur. Non cerebro, eordi, iecori, nequo pucrisjfenioribus graiiidis & inibecillibus applicencur. \ Tabvla XI. t?c Qleis, Olearepellentiafrigida Cf ifiri n^entia. Oleum Rolatam. Ol. Omphacinum. OJ. myritnum. OI violarum. Ol nymph^a: Ol.pap-iueris.Ol.cydoniorum. Re- tngeranr , aftfi..gunt,incandefccntibus.inflamm3tionum i uonbus medentiir. Bigerentia ,feu rarefacientia. Miticra. Oleum chamsmelinum ,0!. Anethiimm, OI. r^f.com- pletuni. 01. de nucibus. OI. amygdal. dul.'CaIore tcmpctatol raretaciuntjoilcutiunt longas maxin^c fcbtes. V^ilentiora. 01.de lunipcro. Ol.laurinum. OI. coRinum. OI. rutaceum.l Ol.maltichmum. OI. abfynthinum. Ol. r.ardinum.OI. vulpi- num. Ol.amygdal. amamm. OI. fcorpionum. Calcfaciunt .. (iccant.membra rcfrigerata & imbccillia roboranr, neruoruiBl motbis medentur. TaevlaXII. De Vngucntis. Vngitenta repellentiafrigida. Popuieon. In frigid. Gai. Samalinum.De BoIo.Accommo- danrur ad partes ictngerandas , mcdcntur eryfipclaci aliifque" calidis inflammationibus. CAlida -valenter rarefacientia ,fiue digerentia. : .' Jr.iL .x..: Arcgco. Martiatum. Agtippa. Dialthca. Demditoto. Ala- baftrum. Contra frigida corporis mala refolmionem , Ifchiadcni , Nephritim,Febrium pitaifofarum hotiotcs maxiinc faciunt, emolliunt duriticS,&c. T A E V L A Appendix. 619 T A B T l i. X I I I. DeEmpIaftris. tmoUlunt durities. Ciachylon firapl. Diachylon comp. Dc Mcliloto/ Oxy- Cioceum. MitturMt. Diachylon comp. Diachylon magnum. Diachylon paiuum. Ertrjhunt. Apoftolicon Nic. Apoftolicon Nic. Alex. * Dolores fedant, De baccis Jauci. ApoftoUcon Nic. Osycroceum. Dc Mc- liloto. Vulitera fknant. Apoftolicon Nic. Alex. Tripharmacum. ylcera fanant. Bafilicon raagnum , Grifeum de lapid. Calam. Tabvla XIV. De Ccrotis. In frigid. Gal. Sautalinum Mcf Sto«ud>a<. Cal Refrigerant. lum Mcf RoborM , calefacit. F I N I S. Tabularum pricipua compofita com- prelicndentium. 'H fil,» ©t» rfHTinuni /tt -nt i»TQi w, ^ TERORATIO VNIVERSiE MEDICIN.*. Hi€cnimirum eftrcgia illa fcicntia, Medicina: vcre pro- fedto regia. Nam, Horatio tefte, St ■vextri bene , fi lateri eft,peiibufque tuii, nil Diuitii foterunt regales addtre maitii. Tum demum vero tegia hscfcientia fuumconfeciuiturcf- feftum , fi precibus Si. pietate ptimo eiilciamus , vt animus bene fc !ubeat , &: deinde fanitatem coiporis a Deo petamus, legitimifque remediis promoueamus. Itaque femper obocu- los nobis obferuetur illud : Orandum efl , v fi; mcnsfMa ia eorfore fano. Sedne quiddeiit huic coronidi , ageillam exornemusre- gulis metricis Schola: Salernitanx. DE CONSERVANDA bona valetvdine, L 1 B E R j SCHOL^ SALERNlTANi£. C A P V T L AnTfni pnthemata , ^ rtmedia efUidiimgeneraliii. Medkorum defeSttct. ^^ Nglorum regi fcribit Schola tota Salerni: %^^ Si vis incolumen , fi vis te reddere fenum : 1 Curas tolicgraucis , i irafcicrede piofanuta, 3 Parce mcio, 4 ccnato parum, 5 non fit tibi vanum Sutgere poft epulas, (S fomnum fuge meridianum, 7 Ne miflum retine, 8 nec comprime fovtiter anum : Hic bene fi ferucs , tu longo tempore viues. ^itihi dififiantmedin , medititibi fi%nt aictria, 1 mcns hi^xris, i requies, j moderata dinta, 1 1. ConfortMio cfrebri Vlftii recrentio. I Luminamane, i manus furgensgclidalauet vnda, j Hac illac modicum pergat, 4 modicum fua membra Extendat, 5 crines peftat, f dentes fricct : ifla Confortant cerebrum , confortantca:teramembra. I Lotecale, t. fia ^ r/tnfe iiel i, %fr:gefce minitte. I Fons, zfpeculum, 5 gramen, hzcdant oculis releuamen: Maiieigiturmontcs, fub fcruminquirito fontcs. II I. Somntit diurrMs fiue mertdianus. Sit bteuis, aut nullus tibi fomnus meridianus: 1 1 Febris, pigrities, 5 capitis dolor, 4 atquc catarrhus, I H^c tibi proueniunt cx fomno meridiano. IV. TlaUuin/ilutiteteMiu'. Quatuorex vento vcniunt in ventre rctento : I Spafinus, r hydrops, j colica» 4 & vertigo : Koc tcs pw- bat ipfa. V. Cxn». Exnugna coeiia ftomacho fit maxima pcnai Vt fis iiofte kuis , fit tibi cocna brcuis. VI. "Dtipofiiio ante cibi fumpf ienem ■, edendi item atque ciberum r.ttie. Tu nunquam comcdas , ftomachum ni noucris effc 1 Purgatum, i vacuumque cibo , qucm fumpferis antc: 1 Ex defidciio id potcris cognofccrc certo, Harc (int figna tibi, 1 fubtilis in orc faliua. V I L Cibi melancholici {y •uiiandi. Cafeuf. I Perfica, 1 ponia, 3 pyra, 4 & lac, 3 cafcus, 6 &caro falfa: 7 Et caro ccruina, 8 &l lcporina , 9 bouina, locaprina: Atra Iu:c bilc noccnt , funtqueinfirmisinimlca. Cafetts efi nequam , qui-t coruoqutt omnia , fe quam : Cafeus ille bonus , quem dat auara manus. V 1 1 L' Cibt bene >mrtentes. Oua. 1 Otia recentia, i vina rubcntia, j pinguia iura Cuni iimila pura , natur.r funt valitura. Regula prethyteri iubet hoc fro lege tenert : §luod honafunt oua, candtda,lon^a, noua. I X. Cibi impinguantes. Nutrit I triticum & impinguat, i lac, 5 cafeus infans, 4 Terticuli, 5 porcina caro, 6 ccrcbella, ymcduUx,' ? Dulcia vina, 9 cibus guftu iucundior, lo oua Sorbilia, 11 & ficus matura;, 1 1 vua:que rccentes. X. Boni vin' proprietates. Vina probantur 1 odore, 1 faporc, 5 nitorc, 4 colorc, Si bona vina cupis, quinque h.rc laudantur in illis : 1 Fortia, 1 formofa, 3 & fragrantia, frigida, 5 hifca. X t. Viniim dnlce fy album, Sunt nutritiua plus dulcia candida vina. XII. Vmum ritbrum. Si vinumrubrum nimium quandoque bibatur, 1 Vcnter ftipatur, 1 Vox limpidatutbificatur. XIII. Lethalium vertenorum remedia. Allia. I Allia, t ruta, 3 pyra, .t & raphanus, 5 cumthctiaca, 6 rux, Pnftant antidotum contra lethale venenuia. JllLia quimane ieiuno fumpferit ore, Hunc ignotarum noa Udet pottcs aquarum, Nec diuerforum mutatiofacia locorum : Hm ide)) mifcers cibis mejpribus efi mos, Vt fi firtefepBr fejjes deprejjerit illos, Vermibus a nocuis tmi re^uiefcere po^tnt. XIV. Aer. I Lucidus, i ac mundus fit ritc habitabilis aer, } Infedusneque fit, 4 necolens fcetore cloaca;. XV. Nlmia vinipotatio, Si nofturnatibi noccat potatio vini, Hoc tu mane bibac itcrum , & fuerit medicina. XV L Meliusvinum. Gignit Sc humores mclius vinum meliores: Si fucrit nigrum , corpus reddit tibi pigrum. Vinumlit i clarumquc, i vcius, } fubtilc, 4 maturum, 5 Ac bene dilutum, 6 falicns, 7 modcraraine fumptum. XVII. Ceruifia. I Non acidum fapiat ceruifia, 1 fit benc clara, 3 Ex granis 4 fit cofta bonis, 5 fatis ac veterata. XVI II. Vfus ceruifis.. De qua potctur, ftomachus non inde grauetui. XI X. Qu& viclus ratio quolibet anni tem' pore ft vtilis. Temporibus veris, modicum prandere iuberis; Sed calor xftatis dapibus nocct immpderatisj Autumni fruftus caueas , ne fint tibi ludusi De menfa fume, quantum vis, temporc ferumr. XX. Prauusfotuscorrgenius. X Saluia ^ cum luta, faciunt tibi pocula tuta; Adde i rof«florem,minuuntqucpotenteramorem. XXI. Kaujeumnrin-i. Naufea non poterit hxc qucm vexare, marinara Vndamcum vino mixtam qui fumpfcrit antc. XA' / 7. Generale conAmentum. 1 Saluia, 1 fal, 3 vinum, 4 pirer, 5 ?11'3, 6pctrofeIinuni. Ex his facfalfam, ne /itcommixtio talfa. XXI 11. Vtilitas lot:Oni« manuam, Lotio poft menfam tibi confert munera bina: I Mundificat palmas, i & lumina rcdditacuta. Si fore vis fanus , abluc fa:pc manus. XXIV. P^nif. 1 Panis non calidus, t necfit nimisinuetcratus, Sed I fcrmentatusquc, loculacus, 3 fitbene co£lus, 4 Etfalfus modice, ex 5 gtanisvalidis elci^us, Non comedascinftam, eiioleram quiagignit, aduftam. Et pafti" 6 20 Encyclopsedi^ Lib. XXVII. Et par.i5 falfus, fermentatus, bene codus, Purus f,i fanus.non calis fit tibi vanus. X XV. Cnro forctn». la porcina caro fine vino peior ouina;, Si'tiibuas vinum.fuerit cibus ac mcdicina. Ji/* porcortm bor>*f«>>t, m»U funt rel.^uorum. XXVJ. Mnflnm. j Impedit vrinam muftum, i foiuit citoventrcm, 3 Hepatis emphtaxin, + fplenis generat, ^ lapidemquc. XXVII PoiM tqui, (^ vim. Potus aqux fumptus comedenti incommoda prxftat: Hinc friget ftomachus,ctudus & inde cibus. V.tiii b'ib»nt homtnes, anim.intix c&tcr.ifontes; jihfit lib hummo peBore fotm aqiu. XXVI 11. Cara vituliM. Sunt nutritiu^ multum catnes vitulins. XXI X. Aiies eftii afti. Sunt bona, i gallina , i&capo, 5 turtur , 4 fturna, 5 co- lumba , 6 Quifcula , 7 phafiades , 8 merulx , fimul 9 ortygo- metra, jo Perdix, 11 frigellufque , li otis , 1} tremulufque , 14 amarellus. XXX. Pifces fa'ubres. Ziuiw, Si pifces mollesfunt, magno corpote tolles; Si pifces duri.parui funt plus valeturi. i Lucius, 1 & perca, 3 & faxatilis, 4 albica, 5 tinca, 6 Gornus, 7 plagitia, & cum 8 carpa, 9 galbio, 10 truta. I.ucius eft pifcii rex atjuetyraiuitis aquarum. XXXI. ylngu'Jla,(^caleUi. Vocibus anguilla; praui funt, fi comedantur. Cafcus,anguiIIx,nimis obfunt,fi comedantut; Ni tu fxpe bibas, & rebibendo bibas. XXXII. Cibi potufjite in prand.o atque ccena per^ mijlio , fiue alternatio. Inter prandendum, fit fzpe, p.iriimque bibendum : Si fumas ouum,moIIe fit, atquc nouum. XXXIII. Pifa. Pifum laudandum nunc fumpfimus,ac reprobandum: Eft inflatiuum cum pellibus,atque nociuum; ) Pellibus ablatis, funt bona pifa fatis. XXXI V. Lac ttbidorum. Lacphthificls fanum, i caprinum, poftque i cameli, Ac nutiitiuum plusomnibus eft j afininumi Plus n^utritiuum 4 vaccinura, (ic & 5 ouinum: Adfit fi febris, 6 caput & doleat.fugiendum eft. XXXr. Butyrum. r Lenit,& x humeftat, j foluit,finefebre,butyrum. XXXVI. Serum. lnciditque,Iauat,penetrat,mundat quoque ferum. X XXVI I. Cafetif. Idem de f^pfi. Cafeus eft geliJus,ftipans,cra(rus,quoque durus. Cafcus & panis funt optima fcrcula fanis; Si non funt fani,tunc hunc ne iungito pani. Jgn.iri medi'i me dicunt efje nociuum; Et tnmen ig-iorant,cur nocumentit firam. TExpertis reor effe r.itum,quia commodtate LnHguentifl-macho cafeus addlt opem. Ca',eiu ante cibum conferl, fi dejbMt alum\ Si eonflipetur,term:net lUe dapes. ^juipbyficen non igmrant, hic teflificantur, XXXVl I t. Modus edendi CP bibeniCi. Vt minus :egrotes,non interfercula potcs-, Vt vites pQ?nam,de potibus incipe coenam. Poft pifces,nuceSipoft carnes.cafeus adfit.' Vnica nux prodeft,nocct altera, tertia mors eft. Siftgula poft oua pocula fume noua. A- X X I X. Pyra. Addc pyro poium,nux eft medicina veneno. Fert pyia noftra pyrus.fine vino (unt pyra virus. Si pyra funt virus, fit makdida pyrus. Dum coquis,antidotum pyrafunt, fedcruda venenum: Crudagiauant ftomachum.releuant fed covT:a grauatum, Poft pyra da potum,poftpomum vadc cafatum. XL. Cerafii. Si cerafum comcdas, tibi confctt grandia dona: 1 Expurgat (bmachum, i nucleus lapidcm tibrtollit. 3 Hinc melior toto corpoie fanguis jneft. X L I. Pruna. I Frigida funt, 1 laxant.multum profunttibi pruna, XL ! I, Perfica, racemi, ^ pajful*, Perfica cum mufto.vobis datui,ordine iufto Sumcte;fic e(lmos,nucibusfociando vacemos. Pa(rula,non fplcni^tuITi valet,cftbona reni. XLI I L Pieus. Stropha,tumor,gIandcs,ficus cataplafmate ccdunr. Tunc ca^.ip^afma fi.cU, cum fuccumponit,^ herbnm. ) 1 Junge papauci: cijconfrsaa foras trahit ofla: yermIcul6s,Vener Aiique facit,fed cuilibet obftat. ' X IV. 'Me^ila. I Multiplicant mi Aum, i vcHtrem dant mefpila ftriiflum, Mefpila dura placent, fed mollia funt mcliora. XLV. Muftum. I Prouocat vrinam muftum, 2. cito foluit, J&inflat. X LV I, Cereuifia, ^ acetum. 1 CrafTos humores nutrit cereuifia, i vires Pr.rrtat, ? & augmentat carnem, 4 gencratque cruorcm, 5 Prouocat vrinam, 6 ventrem quoque mollit, 7 & inflat, S Frigid.it & modicum ; fed plus i dcficcat acetum, • 1 Frigidat , j cmaciatque , ^melanch. dat, jfpermamino- rac : I Siccos infcftat, 1 neruos, &.} pinguia ficcat. XLl^II. Rafe. Rapa I iuuat ftomachura, z nouit producere ventum, 3. Piouocat vrinam; prillatque i in dcnte ruinam, Si male cocVadatut, 1 tibi torlio ficgeneratur. Radix rapa bona eft,comedenti dat tria dona: I Vifiim clarficat, t ventrem tnoUil, 3 beni bombit, Vtntum jApe rapis, fii tu vis vitiere rafit. XLV 1 1 1. Animalium vifeer», Egeritur tarde cor, concoqiiitur quoque dure; Sic quoque ventriculus, tamen exteriora probantur, Reddit lingua bonum nutrimcntum medicinx. Concoftu facilis puImoeft,cit6 labitur ipfe. Eft mclius cerebrum gallini,quam rcliquorunu X L I X. Semen fwniculi, Semen fteniculi pellit fpiracula culi. bU duo dat maraihrufn , i febres fugat, 1 atquevenenuM. 3 Et purgat ftomachum, 5 lumen quoque rediit acutum. L, Anijum. Emendat i vifumjriftomachum confortatanifum: Copia dulcoris anifi fit melioris. L I. Spodium. Simplici» vifieribHS afpropriata Si cruor emanat, fpodium fumptum cito fanat. Gaudet hepar Jjiodio, mace cor,cerebrHm qmqtie mofcht) Pitlmo liquiritia, Splen capp. ftomachufque galanga, L II. Sal. Vas condimentipr.Tponi dcbet edenti. Sal I virus lefugat, 2. reftc infipidumque faporats Non fapit elca probe,qux datur abfque fale. 1 Vrunt res falfa; vifum, 2. femenq; minorant, 3 Et generant fcabiem, 4 pruritum fiue rigorem. S»t primo poni debee, primoque reponi: ' N«» bene menfa tibifonitur abfqne fale. L I I I. Safores,ac eorumqualitAles, Hi feruore vlgent tres, i falfus, i amarus, 5 acutus} Alget 4acetofus,fic 5 ftipaiis, 6 ponticus atque: 7 Vndlus, 8 & inlipidus, 9 dulcis, dant temperamentum. LIV. Vifi a, i. panis vimimbutus. Bis duo vippa facit , i mundat dentcs % dat acutum Vifum, 3 quod minus eft implct, 4 minuic quoi abun4at. L V. Diita. Omnibus afTuctam iubeo feruate diaftamj Quod fic efle probo, ni fit mutare necefle : Hippocratcs teftis,quoniamfequitur malapeftis. Fortior ha:c meta cll medicin x, cetta dist^, Quam finoncures,fatueregis, & male curas. LV I. Vi&'& itdminiftratt», 1 Quale , 1 quid , 3 & quaniio , 4 quantum, 5 quoties, 6 vJ>i, recla. Dabent hxc medlco in vidlus ratione notari, Ne male conueniens ingtediaiur iter. LV 1 1. Cauluyfeu brafpc&. lus caulis foIuit,cuius fubftantiaftringit; Vcraque quando datur,ventcr laxare paratur. LVl l I. Malua. Dixerunt maluam veteres, quod i molliat alaum, Huius radices raf» 1 foluunt tibi fxccs, 3 VuIuammouerunt,& fluxiim fa^pc dedemnc. L I X. Mcnth*. Mcntitur mentha, fi fit depellere lenta Vcntris lumbricos,ftomaclii vermcfque nociuoj. L X. Saluia. Cur moriatur homo,cni faUila crefcit in horto? Contra vim morcis non eft mcdicamen in hortis. . Saluia i confortat neruos. i,manuiimque tremorem ToUit, 3 & eius ope febris acuca fugit. 1 Saluia, 1 caftoriumquc, ) lauendula, 4 primula veris. ^ Nafturt. 6 Athanaf hxc fanant paralytica membra. Saluia faluatrix, naturx conciliatrix. L X I. Rut*. Nobilitas ruti hxc, quod i luminareddatacuta, Auxilio rut.-E virquippe videbit acure, Ruta comefta recens oculoscaligine putgat: % Ruta viris minuit Venerem,mulieribus sddic, ■RuC. Appendix. 621 Ruufadt caflum, Jat lumcn, j &:ingctit aftum: 4 Corta &: tuta racit dcpublicibus loc.i tuta. LXII. €*/•<• De C.vpis mcilici non confcntirc vijcntur: Fcllitis non cli'..- bon.is ait qC: Gaicnusi Phle»raaticis vcio multuin patat eftc falubreis. Non' modiciim tanas Alcicpius allcnt ilias, Pr.Tfctcim (lonnclio.puicluum.^uc crcare colorcm. Contritisccpis iocadenuaata capiilis Sipe fricans, capitis potcris icpararc dccorem. Apfofii^i frriiivent mor, us curare aninos, Si triu ctm mtiic friiis fitrmt CT "ceto. L X 1 1 I. Sintifi. Eft modicum gtanum , caiidum Cccumque finapi, Dat I lachrymas, 1 purgatque capuc, tollitque venenum. LXn. yieia pttrfwea. I Crapuli difcutitur, 1 capitis dolor atquc graucdoi j Purpuieam v'olam dicunt curarc caducos. LXf. yrrica. iEgris I dat fomnum, 2. vomitumquoquc toUitj&vfum j Iliius fcmcn colicis cum mclle mcdctur, Et 4 tulfnn vetercm cuia:, fi fi-pe bibatur, j Fri'.;us Dulmonls pellit, 6 vcntrifquc tumorem, 7 Oninibus &: morbis ca fubuenit articulotum. LXyi. Hyffopts. Hyflbpus purgans herba ell: c peAorc phlegraa, Ad pulmonis'opus cum mcHc coquendaiugaca ; Vultibus eximium fercur prxftate colorem. LXVIl. Ch&refoliton. Appofitum I canctis tritum cmn mclle medetiir; Cum vino potum j. lateris fed.T.e dolorcm Sxpe folet, 5 tritamlineaisdefupcr herbam, Si-pe folcc voinitum , ventremquc tcnerc lolutum. LXV II l. Eml-t cnmpam, Enula campana i reddit pr,Tcordia iana; Cuni fucco xwix liicciis lifumitur eius, Affirmant, i ruptis quod proiic potio talis. LXI X. Vnlegium. Cum vino 1 n'gram choleram potatarcpellif, Appofitam ivetcrcm dicuntfedarepodagrara. LXX. Kafluninm. Illius fuccus I crines rctinere fluentes lUitus allcritur, t dentifque leuarc doloremj ' 5 Lichenas fuccus purgat cum melle perunftus. LXX 1. CheliJortia. Coscatis puHis hac luminjmater hitundo, (Plinias vt fcripfit,)quamuis fint eruta reddit. LXXII, Salix. Aiirlbus infufus i vermes fuccus necat cius, Cortex 1 verrucas in acctocodarcfoluit. Huius flos fumptus in aqua frigefccre cogit i Inftiniftus Vcneris cundos acres. Itimulantes, Et fic dcficcat , vc nuUacreatio fiat. LXXI II. CroCHS. ponfortare crocumdixevunt I exhilarando, l Arcusdefeftosrcficitquc, j hcparrcparatquc. LXXIV. Porrum. Reddit 1 fcEcun'3a?tnanfum petfxpepucllas: Manantemque potes z naris retinere. cruorera, Vngas fi nares intus medicamine tali. LXXr. Viper. Quodpipct eft nigrum, 1 non eftdiffoluere pigrum, i Phlegmata purgabit, 3 concoftriccmquc iuuabit; Leucopipcr i ftomacho prodcft,' 1 tulTique } doloriquc Vtilc, prsuenict 4 motum 5 febrilque rigorem: ^luoilque moaere folet frigusperiodic» febris, Compefcit,febrisfifHmittir»ntetremorem. LXXVI. Grauitcvs xuditus. Et I mox poft efcam dormire, 1 nimifque moueri, Iftagrauarcfolciit auditus, 3 ebrietafquc, 4 Balncaj 5 fol, 6 vomitus, 7 afFcrt repletio, 8 clamor. Ftfl totnnmflatis, aut p.ifftn tniUemeab'4. LXXVII. Tinnititsfiue fonittts aurium. I Motus, 1 longafamcs, 3 vomitus, 4 pcrcuftio, 5 cafus, CEbrietas, 7 rrigus tianlcum caulat in aure. L XXVII r. Vifus nocnme nta. Z Balnea, i vina, j Vcnus , 4ventus, 5 piper , Sallia, 7 fumus, f Potrum" cum 9 c.rpis , 10 faba,. 11 lens, 11 fletufque, 1 3 finapi, ■* 14 Sol , 15 coitufque, i^ignis, t 7 labor, iSiftus, ijacu- mina, lo puluis, Ifta nocent oculis, fcdii vigilare magis. LXXIX. Corrohorantiavifum. 1 Faniculus, t verbena, 3 rofa, & 4 chelidonia, 5 ruta, Subueniunt oculis diia caligine prelTis-. Nam ex ifti» aqua fit , qua; luminatedditacuca. Totn. 1 11. LXXX. Doloriientium feHenidfU. Uyofcyatnus. SiC dcntes fcruaiporrorumcoUigcgrana, Vre cum liyofcyamo, .adiunclo quoquc tluue,decenter Sicque pcr embotum ( infmidihuliim ) fummn cape dcntc re- motuni. Cre dia ttpidiimfi conttneatur ncetum, 6Utofunt decoB& radices illius HerbsL, DicitHr immodicum dentu pacare dolorem. LXXXl. RaucedoTjocis. 1 Nux , z olenm , j frigus capitifque , 4 anguillaque. 5 potus. Ac 6 poniumcrudum , faciunt homincm fore raucnm. LXXXU. Khcutnaiis rcmedia. 1 Iciuna, 1 vigila, 3 caleas dape, 4 tuquc labora, 5 Infpira calidum, 6 modicuni bibc, 7 comprimc flatura; H.rc benc tu fcrua , fi vis depcllcrc rhcunia. Siflu.itad ptciits, dicaiiirrheuma catarrhiu; Stadfauces , hraruhos,fi ad narcis, efto coryz.a. l.XXXIU. Ctu-atio f^iuU. Sapff. I Auripigmentum, i fulphui niifccrc memcnto, Hls dccet apponi 3 calccm, coniunge 4 fiponi. Quatuor h.-ec mifce; commiftis quatuor iftis liftula curatur , quater cx his fi rcplcatur. A-itrito japcne £fnas fwgare mttnsnto. LXXXIV. Dolores capitis. Alui profluuium, Sicapitis doloreft expotu, lymphabibatur: Ex potu niniio nara tebris acutacrcatur. Si vettcx capitis, vel frons arftu tribulcntur, Temporafronfque fimul moderate fa;pe friccntur. Morcil.i [folano ] coiftanccnon calidaque lauencuj", Iftud enim credunt capitisprodefle dolori. ^lu.i fluxum piiterU, fi no» caueas , morierif, 1 Conculitum,-L nimiumfottvn, 3 cumfrigore, 4 motum^ LXXXV. §jiatu$r anni temfora. Vomittu. Temporis a;ftiui ieiunia corpora ficcant. &nolibetin mcnfe fy confertiJOTnitus, c^uoaiie purgat Hiiniores nccuos . fomachu^ quos ccnttnet intud. Vcr, autumnus, hyems^.-cftasdominanturin anno. Tcmporc 'vernali calidufque acr madidiifque, Et nuUum tempus mclius eft phlebotomix: Vfus tunc hominiVencrisconfeitmoderatus, Corporis& mocus, ventrifque folutio,fudor, Balnca,purgentur tunccorpoia pcr mcdicinas, JEflas morccalct ficca, & nofcatur in illa Tunc quoqueprxcipuecholcram rubtam domiaari: Humida frigida fercula dentur, fit Vcnus cxtra, Balnea nonprofunt, fintrat.t phicbotomia?, ytilis eft requies, fic cum moderamine potus. LXXXVI. Ojfa in corfore hum.zno, 119, vel 148. Dentes 1 1. Ven£ 36]. OfTibus ex denis, bis centenifque, noucnis, Conftat homo; dcnis bis dcntibus, &duodenis: Ex tcrcentenis , decies fcx, quinquequc venis. Ojfa dticentenn , alque cjuaterf»nt Qr duodena. LXXXVIl. ^uatuir humrres humini corporis. Qyatuor humores humano in corpore conftant. 1 Sanguis cum t cholera, 3 phlcgma, 4 melancholia. Tcrra melancholicis, .iqua conferturpituitx, Aer languineis, ignea vis choler.T. BumidtM eft fan^Kis,cxlet, efl vts aeris illi. Al^et phlcgma, hiimctque, iUi fic copia aquefa efl. Sicca lalet cholera, f^fic igni fit fimilata. Frigens ficca tnelawhelia eft , ttrr& affimiiata. LXXXrill. Temperaturafiue coinple- xio fanguinea. Natura i pingues ifti funt, atque 1 iocantcs, 3 Rumorefquc nouos cupiunt audire frcquenter, Hos^Venus, & 5 Bacchus delcAant, 6 fercula , 7 Ri,- fus, Et facit hos 8 liilares , & 9 dulcia vcrba loquentcs; Omnibus hi lo ftudiis hahiles lunt, &: magisapti. Qualibct ex caufa non hos facile cxcitat ii ira. 1 Larguf, lamans,^ hilaris, 4 ridcns, 5 rubeique colcris, 6 Cantans, 7 cnraofits, % fatis audjix,arque ()benignus. LXXXIX. Temfer. choleric^fiue bilioia. Eft humor cholcrx , qui competit i impctuofis; Hocgcnuscft hominumcupicns 1 pixcellere cunitis, 3 Hi^leuiterdifcunt, 4multumcomedunt, 5 cito crefcunt; Inde & 6 magnanimi funt, 7 largi, 8 fumma pctentcs : 9 Hirfutus , "i o fallax , i < irafccns , 1 1 prodigus, 1 3 audax, 14 Aftutus, I s gracilis, i 6 ficcus, 17 croceique coloris. XC. Temf. fhlegm.itiea,fiuepiti(!tofii. rhlegmadabit i vircs modicas, 1 latofquc breucfquc; Phlcgmafacit 3 pingueis,fanguis reddit mediocres, 4 Otia non ftudio cradunt, 5 lcd corpora fomno, 6 Scnfus hcbes , 7 tardus motus, 8 pigritia, 9 fomnus. Hic I fomnolentus, piger, cr 3 fputamine flenui Eft hilic t^Jenfits hebes, 5 pinguis, 6 facie coloralha^. GtCT XCr. Tem- 62 z Encyclop^di^ Lib. XXVII. XC T. Tempemt.meUncholica. R-ftat adhuc tnftis choleis Oiblhntia nigr.r. Qua: reddit i prauos, i pertrilles, ? pauca loqucntes : 4Hivi!Tilant ftudiis,5 nec mcns eft dcdita fomno, 6 Scruant proporitum , 7 -'i!-' "i' repiitant forc tutum: 1 Inaiduiy^&trips.i cuptdut, -^ dextr^que tenacu, 5 Noii expersfraudn.6 tiwtdui, 7 luieiqiie coloru. XCII. Colores. In itcia redumianiis fiWguinis , che- lera. fiue fiaus. hilis , phlegmntis , Q' in'UncheliA, Hi funt humores, qul pra;ltant cuiii]ue calorcs: Omnibusin rebusex phlcgmatefit calor albus, Sanguine fit rubeus , cholera mbea quoque rufus. Si peccetfanguis, 1 fMtes ruhet, i extat ccelitts, } Inflantnr gtns., 4 cor^us mmitimque gr.iiiMur ; j E[{ pultrifjue frequens,6 pleiius,- mollii,Z doloringen-, Inprimis frontis, ^ ft conjhfatic 'veiitri;, xo Siccaque liiipia,ii fitls,: 1. funt fonmiK plena rubore, I 5 Dulcor adeft (puti,fiint acna. dtilcia quAque. , Accufat cholcram dcxtrx color, afpera Ungua, Tinnitus vomitufcjue ftequens vigiiantiamulta, Multalitis,pinguifque cgelHo tormma vcnins. Naufea fit.raorfus cordis,langucfcit orcxis. PuUus adeft gracilis,dums,veloxque,caiefcens Aret,amarefcitque,incendiafomniafingit. Thlegma fiipjrgredans proj-ruts in corfore leges, Os fncit inCipid-.tm^fajlidin. crehraJaUuiu ; Coflarttni^fioma hi.fimtd otcipiiifque dolores. Tiilfus aAeft rari!i,tiirdtis,moltis, quoque manis, Tracedit falliix ph^intafmata fomnui aqtiofa.] Humorum plcno dum fex in corporc regnat^ Nigra cutis.durus pulfus,tenuifque vrina, Sollicitudo.timor triftitia,fomnia tcrra: Accfc\int rutlus.fapor & fputaminis idcm> Lxuaque pra:cipuc tinnit vcl (ibilat auiis. XCIII. De fhlehotoniia, acprimo qHidemfh!e<» hotomi^ &tat<-j. Denus feptcnus vix phlebotomon petit annus. Spiritus vberiorquc exit per phlebotoraiami Spititus ex potu vini mox multiplicatur, Humoiuinque cibo damnum lcnte reparatur. 1 Lumina clarificat.i fyncerat phlefeotomial Mentes &cerebtam,) calidas facit efTe mcdullai: 4 Vifcera purgabit, 5 ftomachum ventremque coercet, 6 Puros dat fenfns, 7 dat fomnum, 8 tidia tollit \ 5 Auditus, 10 vocem,! i vires producit & auget. XCIV. ^ihus menfihus cnueniat , qttibufUe noceat fhlehotemia. Tres infunt iftis,Maius,SeptembetjApriIis, Et fuBt Lurrarcs,funt velut iHydra clies. Prima dies primi,poftremaque pofteriorum, Nec fanguis minui.nec carnibus anfcris vti. Sitfenium atque inuen'» licel , fifan^uis abundat) Omni menfe prohe confert imifo'ven&. Hi funr tres menfes,Maius,September,ApriIis, Jn quibus eminuas,vt longo tempore viuas. XCV. Impedimtnta phlebotomis,. t Frigida natura,& i frigens regio, 3 dolor ingcns. 4 Balnea, poft 5 coitum.fi minor actas,atquc fenilis, 7 Morbus proHxus,8 potus rcpletio,9 &efca:, ic Si fragilis,vci fubtilis 11 feii(us ftomachi fir, II Et faftidititibi non funt phlebotomandi. XCl' '. S}jis,cirLa'Vcti& leciionemohfcruandil. Hxc faciendatibi,quando vis phlcbotomari, Vel quanjo minuis,fueris vel quando minutus ; I Vnftio, 1 fiue Iauacrum,5 & potus,4 fafcia, 5 raotus, Dcbcnt non fragili tibi fingula mente teucri. X C V 1 1. S)uidam phlehotomiA effeiius. I Exhilarat triftcs, 1 iiatos placat, 3 amantes, Ne (int amcntes, phlcbotomia facic. XCV 1 1 1. Sctflun quantitoi iu tjen», feilione. Fac plagam largam mediocritcr, vt cico fumus Excat vbcrius,'ibcriufquc cruor. X C 1 X. &uAiH ven&feBlone confi derandti. Sanguinc fubtrai-IOjTlcx hoiiseft vigilandum. Nc fomni fumus l.Tidat tibi fcnfile corpus. 1 Nc ncnium lxdas,non fit tibiplagaprofunda : Sanguinc purgatus 5 ne carpas protinus efcas. C. §luii poft phlehctcmiamvitandtt. Omnia i dc laAe vitabit rite minutus, Et vitct 1 potum phlcbotomatus homo. 5 Prigida vitabit,quia funt iniraica minutis, Interdidus critque minutis 4 nubilus aer. Spiritus cxultatquc minutis luce per auras , Omnibus apta 5 quies,& mot.usfspe nocruus, CI. &iiihus morbts ^&tatibusfhietotomitlconue.' niat,^ quantum fanguinis quoque tem- pore detrahendtim. Principio minuas in acutis, perperacutis. .fttatis mcdii" multum dc fanguine tollc ; Sit puer atque fenex,toIIet vterque parura. Vcr tollat duplum,reliquum tempus tibi fimplvmi. C 1 1, §lu& membra , qtioque tempore venifeHio- ae ■vacuanda. Ver,asftas,dextras ; autumnus,hyemfque finiftras : Quatuor h^c membra,hepar,pes,cepha,cor,vacuanda. j£ftas hepar habet, ver cor> ficquc otdo fequetur, Cl 1 1. Commoda e.v feBione faluatelU. Ex faluatella tibi plurima dona minuta : I Splencm, r hcpar,; peftus, 4 vocem, 5 puecordia purgati 6 Innaturalcm tollic de corde dolorem. F I N I S, Antoni] Mufi Brafatiali defr&fenti lihello fudiciim. Vulgatus Salernitanim de tuenda valetndine libellus,his qui lcgunt.non pariim vtilitatis przftat ; illif- que multo nriaiorem,qui libeili prxce» pta obfcruant. mpfocr. 6. efidem.feH.^.fent. lO. kint^ms l}iii «ise^Jj T^^ff «««v/» ■mtaf. Valetudinem cxcolant Cltra fatietatem cibis vefci,& impigrum «(Tea^laboiem, Fim ynmerfA Medicma. TOMVS TOMVS SEXTVS ENCYCLOPiEDIiE I N QV O ARTES MECHANIC^ Methodice digeruntur , & qu^dam plenius explicantur. TRIBVS HISCE LIBRIS, L Meehanologia Gencralis,6c fpecialis Mifcellanea, II. Mechanologia Phyfica. II L Mechanologia Mathcmatica. Ggg P R ^ F A T 1 O / X, • • ARTES MECHANICAS. T liherosjta libros feipfis mdwres ficri ofortet. ^are cum Ency, clopadta nojlra denuo fib prdtim 'uocaretur^mearHm partiim ejfe l^ duxiyhoc dare operam , Vt opus reffondtret titulojwc efl^vtjn,^ ciVz culum/eti <-uniuerJitate}n difciphnarum ^ilUipenirent , quafpul- , go mechanicce appellantur. CN^eque enm EncyclopAdix nomen me- retur mflitutio , qua difciplinas ilLts ne attingit qutdem , quibus circultis ille integratur. Huc accedit , qttod in artibtts iibera/ibus, tmo in ficris Bibliis , is* bonts authoribus multa ignorare oportet eum , qui ne a primo qttidern limine falutatiit -ni y.nyj^vna.n^t nthil dicaim deeo , quod mathefis plurimum lucis accipit a mechanicis artibus, (& hoc nomme fit acceptior,quando videmus ipfius njtilitatem in -vitd qtiotidiand. Latere hicpatlor viros vndecunque doSiifimos, quorum aiij mecha»icii operati funt,alij e^ts vd ex prdfelfi explicarmtyVd ftriptts futj hinc inde tnfperferunt.Nec ^Ji^ quod aiiquis opinetur artes has , nutpote iiiiberaics , iiberaii mgenio non effe dignas. Hoc enimnQmine appeiianttir , qtiod apud Gracosiib^ri homines excoierent artes eruditaSy ^ fertii occuparentur circa mechanicas : etfi etiam ita diSi^ funt inordine ad iiberaies, .^mdergo tiiiberales dtctmtur , nonde iilarum coniempttt 0" de^eUione , fed de ipfarum cmi lH>eralibus coiiatione inteiiigi debH. Alids funt aque dona Dei , atque iiberaies : vt Vei ex eofit manfeSiim, quod Oeus Exod. 3 1 . ait : Ecce vocaui Bazaleel , & impleui eum (piritu Dei, fapientia, & inteliigentia , & fcientia^in omni opere, ad excogi- tandum,quidquidfabrefieripoteft exauro,& argento, & a^re, marmore, & gem- mis, & diuerfitate lignorum. Dedique ei focium Aholiab. Et in corde omnis eru-, diti pofui iapientiam, vt faciant cunda, c^x pra:cepi ibi. ^averbapojfunt deikere criftam ^ fuperciHum noftrorumfchoiaf}icorum,Vt Vocant,qui ex aito defpiciunt artes me- chanicas , e^ earum cuitores. Hoc ntmirum eft dona Dei contemnere , ^ quidem huiufmodi dona , qutbus '-vita noftra carere minime pottft , quu.que cum artibus iiberalibus habent CO" gnationem^ vnde propagines iiiarum i£ traduces appedart foient. ^unt cum ita fint^noftrum Ijoc ftudium proculdubio probahuntvirt non tantitm ^pt^ot^i^x^^vot^vt dicam,fd etiam fif^oixidoS^oL Sumus enim id conati , Vt facem methodi mechanicis inferremus , c^ refiis ingeniis anfam daremus hanc Encydopacdia partem vbertiis a^ accuratitts iliuftrandi. Faxit Deus , aquo defcendit omne bonum donum , Vt in omntbus noflris ftudiis ea quaramus , quafaciunt ad [acrofanSii ipfius nominu gioriamianima noftr^faiutem , O* hutus vita moiefiiisplenaycon- dimentum. ENCY 625 ENCYCLOPiEDI^ LIBER VIGESIMVS O C T A V VS, Exhihens » Mechanologiam gencralem , & primam partcm Mcchanologiac fpcciaHs. A P V T I. Be causnfmli artium mecha-aicarum. Pr /ECEPTA. X p o s I r ^ fLint difciplim libe- lalcs in Philologia, Philofopliia , Theologia , luriiprudencia, & Mc- dicina : fequuntur difciplins me- chanicx,quiE manuum miniftctio inpiimis exercentur. Earum traduio dicicur Mechanologia, feu Me- chanographiaieaque gencralis,vel fpecialis. Mechanologia generalis edilleric caufas,affe materia nempe & forraa. Finis artium mechanicarum primo eft c/Tentialis vel accideiualis. Finis eirentialis eft refpcdlu animi , vel corporis. Rcfpe^tu animi arres mechanics docent,regunt, vel deledant. Refpedtu corporis artes mechanica^curantillius fanitatem,formam,a£tiones,& palliones. Finis acci.^entalis eft prodcire literatis, qui faepe difcunt artcsmechanicas voluptatis causa. Deinde finis artiura mechanicarum eft commu- «isjvel proprius. Communis eft, quemctiam artes libcralesint^n- dunt; videlicechoneftas; neceflitas, vtilitas, & vo- luptas. Proprius cft facere opus minifterio corporis & inftrumentonnn mechanicorum. Denique finis eft primarius, commodarcanimo vel corporiraut fecundarius, incommodare,vt quan- 4o li<5lores aliqucm comprchendunr. R E G V t jC. "iX"" I. iyints rnechamca tta dicuntnr , e^tiia in iii non tam t habitHi internm ammi.,tjHtim ejfe£iio ingeniepifpe- I ftatitr : vnde & poetic£ appellantur. I «^ Artes mccnanics k^ ■>}! firp^.ici^^\'?my,'ny.ci^,'i^roti' Ttnn^ eadem latione dicuntur^quia nempe ipfispropofitaeftcffe- ftio ingeniofa liominum vitx quotidiani vtilis ficiucunda; proprcr quam pcriti Sc induftrij ab opcrc facicndo opificcs nomcn trahunr : erfi iuxta alios opifcx ah ope fcrenda didus eft. Alio nomine dicuntur»»J»»/T)i.t,/«i«/;iW,£, ^ illiberitles. qux vltima nomendatura comparate eftaccipienda. Ita enim eft , vt Zmingerus in Theatro monet , meclianicarum aitium a!ix 1 iberales & ingenux,a!i.T feniiles & fordiiJx dici pofTunt Etruitusartes meciianic;cdicuntur iilibcrales, quia olimnon- nifi a feruis exercehantur, cumliomines liberi ab illarum pro- feirione prorfus abflinercnt & abhorrerent. I I. Finii artibus mechanicis propojitiu tft fiipplcre defeSum Aliejncm in vita hitmana, idatie ejfciione artifciali. Non cft qnod h^c differamus de fine vltimo artium me- chanicarum , qui ell glotia Dei &: falus ajtcrnahominis ( huc enim omnia debcnt ri."ferri) ncque dc fiiie illo com:nLini,qui propofitus efl omnibus difcipbn s , iibcralibus ceque ac me- chanicis.Proprium finem aiiium mech.inicarum oportet at- tingerc. Is autcm cft muitifatius. Ei ir.m}) quidcm artcs me- chanica; funt inucnt,-«,atque cxcrccntur vcl deciinandi mati caus:l,vel concinnandi boni gratia,Df/We efficiuct aliquid pet «iO%9-f.nir vel apctfotc:'. rirfi" animum doccnt, vt Piiflura : ho- minem reci:unr, v: Gymna.fica,Athlccica:cundcra oblcdant, vt Muiica organica^Hiilrionica : corpus curant ,vt Obffcrrica. Balneatoria &:c. §lumto comimdant , vcl incommodant ho- mini. Et commcdare quidem folent omncs artcs mechanic-c, fl non ratione boni particularis,tamen ratione boni vniuerfa- lis. Sic Liftoria incommodac , fi fpedes maluni cond;tionis, quo affligitur hxcvcl il!a perfona. Ateadem commodat,iifpe- (ftes boiium reip. (eu politia: Sed in pauca conctahamns , qux Zmin^errts in Theairi fuse p^rfcquicur de fine arcium meciia- ricaium. Artes meehame& a^sim in fcow/w» cominodando vel incomraodando. S}tu roiHinod.ini , agunt in homlnem viuum, vel mortuum §liis, ngnnt in homin-in viuum , asrunc in illjus animuni,vel corpus. /».!n/w«OT,quaccnus doccnt, vt p.T?dago- gi : vci reguiic,vt agoranomi : vel interptetantur (iue voce,liue fcripto,vt fcriba; : vel fignificant,vt nuntij, curfores, cibellarlj, priECones: vc! oblcftant,vt Munci, hilhiones, fcenici,gladia'- tores,xyftici, funambuli. In crrpus : vt funt obltctnccs, chiruri gijgymnaJt.v, pincernas, pr.Tguftatorcs, cubicuJari),balneato. res, ton(ores,vnc^ores, nutritij, nutrices,coqui, faceliitcs, co- mites , dcduitores , lcLticarij. In hom'n:m mortuum agunl li- bitinarij , pollinc^orcs , vcfpilloncs, v£»oj;'iTTO(. In hcminem ligunt incammodando latrunculatores , lidorcs , carnifices. Hos fincs rcducimus ad genera'em illum , qui cfl fupplere defeftuinaliquem in vitahumana,idque cffcclione artificiali. Finis arti- bus ai:cha- nuis p o- C A P V T II. De cmfa efficiente artittm mechanicarum. Pr-«cepta. P^ Fficiens artium mechanicarumcftprinccps,vc} &^ organica ; & vcraque Ipect.uur rationc acqui- fitionis,po(reflionis,5c cxeicitationis. Acquifitio fit pcr ingcniiim mechanicum,quan- tum ad inuentionem & inftitutionem. Poircllio eft rationc artis, fcu rci poircftlc , &: ar- tificis,feu perfon^ poiridencis. Execiratio eft in profeiTione mcclianica, & iudi- cio mcchanico. G g g 3 R ^ G V Xnu?tio ar- tiurn me- chauicaiu. Birciplina iticcbanica Sngeniun» nicch»ni. 626 Encyclop^di^ Lib. XXVIII Artium mccllani- carum ()of- felTio. Exercita- tio mceha- OiC3. I I. Imertto anium Tnechanicarnm efi ranonalis, vel piex , vel conimSa. Mechanicarum artium infignis cfl varietas , cumprovfu Vario nunc veterts intcrcidant, nunc noua: fuboriantur: & apud alips quidem opcra eiufdcm generisdiueidsartificibus tribuantur, apud alios ver6 opcra diuerfi genensVni cidcmcjue artiiici fubiiciantur. In cjuibus ipfis primofpcctatur inucntio. caque non vnius gcneris. Sunt cnim alia:ccrto confdio,& in- fi^Tni mentis agitatione inuenta: : alia: autcm calufortuito,ab liominibus aliud agentibus. Dcinde quidani artium iflarum. inuentorcs heroico^ingcnio & acumine hicrunt prrditi, cum alij vulgares habucrint animi dotes. Deniquc artes mcchanicx- Vel fingul.T abhominibus funt inuenta-, vcl plures fimul. Sic Plinius"author eft , Cyairam Agriopa: filium , tegulas, metalla airis , forcipera , marculum, & vcftem inueniffc. Noc primus vitem coluit. Figulinam Anacharfis philofophus primus in- venit &c. qua de re vidc Zvvingsrutn ir> Thealro viu himam veUniine ic. Uh.!. 1 1. Ft artes liberales , ita ^uopfe mechamcapaJlHlant difclplimm , idcfl:, injlitutionem, & cjuidem m- primi^s 'ilLvn (jttitfit viuk voce , & octt- lari inff/ctlione percipitur: Ratio huius ef: ; quia omnis ars difcitur trlbus hifce admi- jiiculis , natur.i fcu ingenio , nietho-do fcu prorceptis , & exer- citatione. Atque hinceft, quod viri laudatilTTmi artes mecha- iiicas docucrunt & propagarunt partira viua voce , partim fcriptis. Ita Saturnus clafle in Italiam veclus, & ab lano exce- ptus hofpitio , docuitillum peritiam ruris. Ofyris yEgypt'us Marfo,Germ-inorum regi fexto, aratrum & rcliquaarmamen- ta rurticao.Icndlt, boues iunxit, vites putarc docuit,prata ton- d-:re , trarjsfcrre (lirpes & plantare: pecuariam inftituit, pa- ftinefque villaticas. Z-ythum cx hordco conficcrc ab ipfo Germani didiccre. He/iodus priraus agricultur.x-prxceptado- tuit. Modum plantandi dtgeirit Solon, Athenicnfis ille legis- lator, perquam artificiose. De cukur.i agri pra:cipere, princi- palc fuit ctiam apud exteros , vt funt \Qi\)3.Volaterritni lib.i-j. ulnihropolofia. Slquidem & regci feccre, Hiero , Philometor Attalus, Archelaus:& duces, Xcnophon,& Pcenus etiam Mago. M. Varro, odogefimum prlmum vit.c annum agens, cidcm de re fcripfit. M. Cato pra.'cepca in candcm fcntenriam condidit. Selcucus Emifenus carmine artem pifcatoriam fcripfit , UTTra- }iiiu1.<■> cenleri debet ad capcffenduJtn hanc vel illam artem mc- chanicam. I V. Pojfejfio artiitm mechamcarttm confideratur rejpeSi'H artii , vel artificis. ' ^Rtj^eliu artU eft excelkntia in vna'aliquaarte mechani- o.vel pluribus fimul : vnde ingcnij bonitas egrcgie perfpici- tur. Reffcifu aitificu cft variorum accidentuim concurfus. Dantur enrni racchanici artifices & dofti fimul, mechanici & vin boni , mcchanici & pauperes vel diuites , mcchanica: mulieres, rcges & pnncipcs qui mechanicas artcs callucre,mc- chamci penti veliinpcriti,mcchanici induftrij vcl ignaui &c. V, Exercitatlo artiitm mechanicarum efi in epe- ratione & iudicio mechanicis. OtieratTo mechanica rurfus confideratur vel nudc , atfque conccnrione , vel cum contcntionc. Ibi funt mcchanici libcri vel fcrui , priticipes vcl fubfidiarij, diligcntcsvel ncgligcntcs, panci'vclnnulti,magnifacicntcs vel contemnentesartcm l'nam, fubtilcs ve! tardi &c. hic (unt certamina mcchanicorum ar- t;hcuni, & quidem artis vcl ciufdcm , vtpiilur.a-, archiccclurs, niachiiiarii &c. vel diuerfx, vt architeftuuT: & machinarix'. Iu:'iciiini >fif hailcum cft dc propno vcl alicno operc opc- raue:vbi funt iudicespcriti velimpcriti,finccri,vel inuidi &c. C A P V T III. Dc tfidteria artium mechanicitrum. V K A c E P T A. lanicarum co nfid eratiir m ^tj; Atcrfa artium mi,-cli ifcVi-. gcncrc, &; in fpece. In gcnerc ell nobilis vel ignobili? , naturali vel . artiticialis , hmplex & vniufmodi vcl compofita & miiltiformis, communis vel piopria. In fpecie materia artium mechanicarum eft ra- tiojie iniiitiitionis feu difciplin£,& operationis. Ibi ftnit pr;rcepta & rcguUc mechanica: : hic cft corpus inanimatum, vel animatum. Inanimatum eft narura- lc , vel artificiale. Naturalc eft terra , aqua, aer, vel ignis. Artihciale ert locus, vel locatum. Locus : vt, doraus horrcunj. Locatum : vt veftis , liber, arma. Corpus animatum efi: bvutum,vcl rationale.lbifunt artes mechanicx anlmalium brutorum cun Ik ci^l- tui dedit.f : hic lunt artes mechanicaj horainum cu- ra: cultuicjUe mancipntiE. Et ita ^uidem Zvvingerttt diaerit materiarn arttnm mnhanicarum tor/t.io. iib-i. o Nospatilo /usSotTwMVsf of digcjfm^ufitpra pag. 2. i . R E G V L JE. \. Aditteria artiiim mechavicarum tam late patet , vt < exhauriat praidicamemitm fubfianti£ , quamtim ad cor- \ pora mituralia , 'T prxJicamcmum qualitatis, cjuantum 1 adformam artificialem. , Katio friotii eft , quia artes mcchanica: occupantur circa corpoia cojlcftia , quaruor clcmenta , & omnia : cx elemcntis compofita. Et primo quidem circa corpora coclcltia verfantut artcs mcchanici', qux conficiunt globos coelcftes, aftrolabia, & fimilia iuftrumcnta,quorum vfus clt in Vranometria.Dcin- de cirea terram occupantur ruftici, .agricola:,|hortulani,vinito- 'res, blitores, arborari),mctal!aiij,foffores,topiari ,aratorcs,pa- iHnatorcs,agtiincnfores.Aquam eliciunt aquilcgcs,cijftodiunt> hydrophy!accs,mctiuntur,nautx.Circa aiircm occupantur Vcn- tjlatores: cirja igncmfornacarii,focaii.|,incendiari). Anim.^fia bruta curant bubulci,opiliones, caprarij, fubulci, cquifones,a- gafoncs, muliones, aucupcs,apiari!,curatorcs bombycum,& ci- , curatorcs, domitorcs, paftores, mutcarii fcu ^ine(^e€«>,venato- tcs,pifca;orcs &c. Circa homincm occupantur p.Tdagogi, ago- ' nothct3;,nCtii,tabcIliones,inLerpretes,indiccs,pra;concs,curfo- res, hiftriones, fcenici,gIadiatorcs,xyftici,obftctrices,chirurgi, gyranafta;, pinccrnx', pra;guftatorcs, >.uQt'(po^oi, h. e qui ma- tulam porrigunt, balneatores, vcntilaorcs, cubiculirlj, ronfo- res.vnftores, coptotes, nutr'tores,altores,nutrices,coqui,fatel- litcs, dcduclores,comites,lei5licarij,vefpilloncs,poliinftorcs,li- ftoies,carnifices, legati,fcribi-,amanuenfcs,notarii;qui funt ab archiuo, cpiftolis, vcl libcIiis;adiutores fcu f;i)6o<,difpen(ato- res, calculatores ; prxfica;,viatores;armigcr!,proci,tutores,prb- pugnatores &c. Ratio pofieriorii eft^quiaformaarrificialisnon- nifi ab opificibus mechanicis inducitur , vel faltem confcrua- tur. Huc itaque pertincnt .rdiles,;cditui,iTictatores,cQenacularij, valetudinarii, di.T:tarii, oftiarij feu ianitores, fulloncs, lotriccs, '' vcftifpicXjCapfarii^bibliothccarij^bibliopoU^bibliopcgi^pr.i:- fcrti torracntorum, publicani, menfarij, nunrmularij,argcnta- tij, coilybiftaE, thefaurarij , arcarij &c. I I. Materia variat dignitatem artlum ^ mechanicarum. , Dignitas autem raateria; cft in ipfius necefntate , fubtilitate, tt honeftate , vtllitate , iucunditate. Sic inter artes mcchanicas Agriculttira primas tenct. Nam pr.rter id quod alimentahu- mano gcneri luppedicat , & cum tcrra matrc commcrcium ho- ncftilfimuiB i lita» m * icaH ncl Mechanologi^ Cap. I V. & V. 627 , ctrta eft, ligiium exfculpunt, quimetallum c.^-lant,qui ex palea vannos faciunt,qui ex cornu pcdines, Acque h.E func caufi' artium mechanicarum , breuiter cxplicacx'. Vberiorem efficics hanc dodrinara , ti qua; in genere diximus fupra lib. 1. de principiis difciplina- rum , accommodes huic maceria:. C A P V T V. Dc affei^ionibus artiam mechanicdrnw. P R j€ C E P T A. i Ffedlioncs , feu proprictates , artium mechanr- ' carum funt ttes : varieias, conuenicnti3,& dif- ferentia. Varietas eft,qua artcs mcchanica; iongo interual- lo fuper.mr arus Iibcralcs. * Conuenientia eft,qiia artes mci.hanicaE habenc ah'quid communc vcl cum arcibus Jibcialibus , vel intcr lefe. Difterentia cft, qua artes mechanica: diftinguud- tur parcim ab actibus hberal bus , partim a fe mui- cem. R E G V L ^. I. Varletoi artium mechamcarum efl tanta , vt tpfarum mmerm vi.v c^iteatfihdiici , neque nornina fam comtenientta extent,^uibm ilU nuncupentur. Ad primum illud quodattinct, nihil cftmirum , artesme- chanlcas tam elfcdiftufas. Ita cnim clt , vt ait polyhiltor ille Zvv^uigcrus: nnsfidmv infignis clt varietas , & nctcio an a quoquam cmcnlus Oceanus. At quia ■m: i{ef.'j{n^^. cognitio intiiiiu cft,lummiscapicibus contenti fint oportct, quibus fin- gula lcnlu cxplorare, racionc complecli,non dacur. Fonteser- go opcrumnicchanicoriim , ideft, caufas ipfas conccmplemur lingiMatim, a quibus artcs TnnnUr.ai qu.-elibct & efle & nomen trahunc,ici tamen vt ad vnam aliquam caufarum , hanc vel illam , cximie reterantur. Ergo (i quatuor caufx cxpcndanrur, tniiteri.! primo loco occurrct: atque ica mechanici opifices verfancur circa aquam , vc.ialis coftores : vel circa metalla , vt aurifabri, fabri argencarij & fcrrarij:vel circa vitrum,vc vitria- rij ; vcl circa ligiium, vt fabri lignari j : vel circa corium, vt co- riarij & pellioues &c. Deinde mcchafiici opifices fecundiim formiun confiderati , funt confedores ignis artificialis, extra- ftores aqua; per deftillacionem , filacores & filatriccs, tcxtores & textrices, chartarij, carbonari), tindorcs,infed:ores,pido- res, incifores formarum , amulVeatorcs fcu confeifiores ope- ris mutiui , cypographi , flatuarij, cvlatores, fidorcs, marmo- rarij, fculpcores , piafta:, fufores , ^icrvXic^xipoi feu annulo- rum fculpcorcs. Porro mcchanici opificcs contidcraci fccun- dum or^anum , quo faciuncopus , vtuncur vcl igne,vc opiticcs igniar!) , cuiufmodi func fufores & conflacores mecailorutn acque lapidum, tabri mecallici , calcarij , lacerarij , Cirymift.-e: vel malleo , vt func omnes Fipv^r.xitai , puta f.ibri ferrarij, argcntarij &c. vcl acu, vc faitores & fartrices , futorcs vcl (calpro, vt fculptores: vel torno,vt diatretarij fcu torna- tores: vel piitillo , eoquc manuali aut macliinali , piftorcs : vcl mola, vt molitorcs. Dcniquc ratione j?»» m.igna cltva- rictas oplficum mechaniconmi. Etenim tinis operum mccha- nicorum contidcrari potcft duobus niodis: e(lentialitcr,& ac- cidentalitcr. Eflcntialitcr, rclpcctu fcilicct vel pcrfonarum , cjua: his urltrudx- organis agunt ( tic cithar.j; vfus , vc ca mu- iicus pcrfonct) patiunmrue(tiue citharx' vlus, vt eius fono .if- ficiancur aurcs humana: ) vel refpedlu cftcitus , qucm orga- num imprimit in re vel perfona , cui adhibetur. Ita citharas vfus eflinentcm huraanam dcleitare, erudire, incitare, refra:- nare. Accidcntaliter itcm contidcratur , quatcniis organum ab artificc factum infcrult vfui vel ipliufmet ( fic tabcr terra- rius malleum, forcipem , cLiuum tibi ipti fabricat; & Cyclopes olim iKcnvy;,^(i^v dicti ("unt , fortc quia inltrumenta & tabri- cari, & fabrefaAis vti noflent) vcl aliorum: & ica faber fer- rarius fuppedicac arma venaton , pallori , coquo, tabro ligna- rio ; lignarius, capfas mercatori , veitiario. Huc itaquc pcr- tinentopifices, qui varia parant inftrumenta, e.g. typos, cur- rus , rhedas, acus, vafa &c. qiiique p.iratis vcuncur, vc typogra- phi , aurig^, fartores , pharniacopcei. lam difpiciainus dc m- mejiclatura artiuw nieihpnicautm: vbi certe magnilabora- mus inopia.Ncquc cnim omncs artcs medianica; Iiabcnc ccr- ta nomina,quibus appeliencur. Hinc tresclaflcs artium me- chanicarum poflunt conlticui. Prim,-c clafTis func , qus ccrcis nominibus appcllaucur : vt Agricultura, 1'aitoritia, Venatoria, Pidoria, Figulina, Nautica, Statu.ir^a, Typographica, CoquL- natia , Vefti.iria , Scriptoria , Sculptoria , Tcxtoria, Mefibiia, FofToria, Machinaria, Gnomonica, Cauponaria, Vngucncaria &c. Secundi claffis func, qux circumiocutione fcu circum- fcriptione quadam efFcruncur : vc ars domandi bruc.i, Ars abi ■ gendi mufcas, Theatrum artis fcrrarix- fcu ars fcrrari.ijThea- Gs funt , qus denomiiiatio- nem foinuncQr ah .pii= artiticibus;vt,Arsequitonum,Arsalto- ruai , Ars lunainbuiDruni. II. Conwfiientia mitim mechamcarum cum ariik Uha-Mw jpdlu(ur higenere & injpecie. Jn nenere: quatenus artes meclianicr xque inbonisanimi «umetanxur, accjue artes liberales. Sur.t enmi iiabitus intcl- lec^ualcs, vt ex Hexilogia conftat : fxpeque tantamingemj bonitatera requirunt , quancam artes iiberaies. Deinde vc ar- tcs libcrales , iira & mcclianicx conimoditan vita: luimana: omnes infcruiunt : eoque nomiue Gnomologus Megarcnlls Hocat ipfas yn.v7z„»i «t C E P T A. ■jl N Mechanographia generali fupereft vltima ^ pars , de diuifionibiis generalibusnrtiam me-' chanicaium. Sunt itaqiie artes mechanicae, ' I. 'Aiprtf^i-n.jif , vel ^tvy^. llla^ aliquid aufe-» runt , vt Balncatoria : ha: ahquid conferunt , vt Pharmacopoetica. Qu.xdam funt mixta: : vt Chi- rurgica. I I. ■^^^■n^n,ix.ai\ vel '^yi^tlKci^. \\\x imperant, vt Paftoricia:h.T famu!antur,vt FolTotia. Quidamfun^- mixtx : vt Nautica. I I I. Occupantur circa fubftantiam, vt Seplafio- ria : vel circa accidens, vt Architedlura. I V. "A^vaxma/ feu ;«e&&.i;7(x«f , vcl Aijfftlia*'. Illa: funt commutitrices, vt Mercatura:hrE acceptatriccs, vt Mciroiia. V. KoCfiiTiKct^ , vel oipi>.t,lKrff. lllcE funt orna- trices , vt S[ata.iria : hx adiiurices , vt Geor- gica. IV. Faci- Mechanologi^ Cap. VI & VII. itiquc vel in fe. V I. FadUorcs , \e\ difficiliores 629 occupatas. rcfpeau ingeni, capacis vel in.apacis. In primo ordine funt artes fumcndi, afTcruandi, V 1 1, Antiquacvt Agricultura : vel nou2,vtTy- & parandi cibi & potus in gencrc. pographica. ^ In fecundo ord , 1 c fuut ai tcs i,quxdam ignorare velle. H.inc cgo mihi cynofu- Etprimo quidcm func diuifiones generalcs , fiuc commu- ram propoUii cumin aliis me;s iucubrarionibus , tum etiam nes , e quibus prascipuas modo attigimus. Ha: fiquidcm non in hac ipia. Dcindemoteslibri huius niiniopere cxcreuiffct pariunt vltimas dilTerentias, vt patebit confideranti. Deinde ii hunc iaborcm exanclandum fumpiiflcm. Itaque rcdle me fa- funt diuifiones in fpecies infimas : de quibus caf. f-q. Q_uod fturum exiftiniaui , htrcs duntaxac .laflcs & familias artium attinet ad diuifiones generalea, illa: paffim apud authorcs oc mechanicarum conltitucrem , inque iilas redieerem ea "cne-^ currunt. Sic flato commutatrices mechanicas diuidit in «'jth- ra.quaivel notiora func vbiquc , vr:: maiorcm aufcrre pofTunc j»aAi*« , quando is qui fecic rcm,dac altcri,vc fi fucor calceos legentibus vtilicatem & voiupratcm. In prima vero ciaife bre- vendac piftori vei coipmucec : & fiiia^XiiTiKUs, quando aliquis uiter explicantur artcs qusdam mcchanica; ordine mifcella- dat rem, quam non fccit.vt cum futor pecunii cmit apiftore neo ; in ("(-cunda , artcs cciebriorcs mcclianico-phyfici:inter- panem. .rf/^t/Joif/i-i i. P^^yr.artcs mechanicas diuidit in j isftt- tia , arces ceiebriorcs mcchanico-mathematica;. Vbiduomi- »#i>^;^f4i^'i«» Illa:faciuataliquidihx vcuntur iis,qua-abaliis hicsmoncndus ; quicunquc liarc noP..,i .c^cs. Acprimo qui- fa£ta funt. Ita qui frasnum fabricat,a Ferrarip fcrrum prrpara- dem feries , quam mo Jo diximus , quaniqjc dcinccps oblcr- tiun accipit,ipfc fr.rnum afc confeftum equiti vtcndumpra:- uabimus,pocior cftilla fcrie , quam fuprapai-.^z.iiSi.ifi j.ex- bec. Saitor a ccxcore pannumaccipiens , vcflem qua ccgantur alij,parac. Pappus AUxandnmslib.^. colieBnneorumtnathcm, confticuic duo lunima gcncra arciura mechanicarum. Alias cnim appellac logicas & theorecicas , alias chirurgicas & pra- ^icas. Ibi funt Catapultica,Belopoetica,Hydraulica, Pneuma- rica , Clafmatica , Autom.itopoecica , Centrobarica , Spha.'ro- poetica : hic func Ferraria,.^raria,Piftotia &c. 1 1. Dignitas artium mechanicarum ejl interna, vel externa. Interna pendet ab ipfarum natura: excerna,ab aliquo acci- dencc nobili. Sic ex arces mechanicx hominisexcellcntia di- gniores ccnfentur,qui animi potius quamcorporis nicuntur prxfidio. Atquc hic dignitas cfl: ipfis intrinfeca. Scd extrinfc- cus ipfis accidit,qu6d excoluntur aprincipibus& dodis viris. Idem eft iudicium de indignitace. Sic arces merccnarix fua prcflimus. Itaque ordo ibi expreirus eft cmendandus ex iis, qux tnbus hifccliljris diflcruntur. Deinde quod actinct ad mcthodum inarcibus hifce mcchanicis , vlxfuit aliquis , qui pixirLC nobis viam. At in rcgulis, & commentariis ca propo- luimus , qux viri excra omncm ingeni) ale.im copiofc ac do- de pcrfccuci funt : puca Varro,CplumeIla, Cjrdanus,Ranczo- uius, Poncanus , Q_uercecanus , & alij , quos fuo loco larda- ufrnus. Quod monitum oportuic , nc quis vel Tnhiiszyytis- riuins, vcl leuitatis nos alliget. I L Aiagnum efl oper&pr etium , conficere catalogtim ^^"^"'tio mium mechanicarum infigmormn , & tn eofum- daTaiub^-s mafaltem capita digerere, Ea enim resfacit , vt tempoiis iaduram non faciamus,& bonos aurhores incelJigamus , Sc inquiramus in ea, qux nobis nKcb;)nicis, natura func indigniores : & qux exercencur ab ignauis vel ^""^p ^'^ gullum. Icaque huius diligcntix fpccuncn quoddam imperitis,aliquem dignitatis fuas gradum amittunt. dabimus. StntuarU diftribuitur in quinquc fpecics , de racio- nibus fubiectx macerix. Siquidem lignorum vcl eboiis ela- hpratrix, Tomice nuncupatur : cx quo i^ artificcs id gcnus quibufdam difti Dell-aorcs. CJux argillam tracfat, P.aftice vocati folet : at qux gypfum , Paradigmatice , quoniam ab ty- pis non abfcedit. Gyplbchoos funt qui dicant iplbsartificcs. CJi'xlapidesIcalplt , Colapticc nomcnhabet, fcu iculptura ; Lithoxoosappellant hollc. Poftccmbqux cum mctalliscon- trahic , Glyphice clf , vel fcalptura : cuius ratio duplcx: nam fi adhibeatur cera, dcduttlonis ratione , Agogice vocatur. Ete- nimabfundendi argum--nto chcmiccm, idcft, ^fmLj , al- teram dixcre. Poiro An.iglyphicem intelligunt , cum icaex- XpofitaeftMcchanoCTraphiageneralis:iam ex- culpfimus , vt promincant imaginc^ : biaglyphiccm ve Capvt VII. "erie artium mechanicarum in hoc- ofere explicatarum. PB-iECEPTA. Defe 'i^ ponetur fpecialis,de vltimis difFcrcntiis artium mechanicarum. Mechanologia fpecialis , eft mifcellanea , vel diftinifHor. Mechanologia mifcellanea promifcue explicat ar- tes mechanicas colonas Phyfices & Mathematices, circahominis vidliim, amidum , vcl domicilium rb ad imprefTuram fpedare. NamEncoIapcica; ,Taminas cx- lando conformatur: (icut vafa Toreutic.x , fihras.candelahra, ac id genus plura. Encauftic.x, vel inulforia, argcntuin, xs,vi- trumexpingit :vndc cncauftum dicere vulgb fmaltum p.>flu- mus. Proplafticem acc:piunt,vbi futuri opcris formas cc nfin- gunt plaftx ex creta: nam li :d Ipf.im ex c .•la fculptor fac- t,Pro- typus dicitur:fi ex ligno archi eclus, Modelliis. Ca iiis Shc-li- ginusUb. ■!.<). c.ij^. Sed pergamus. Gra[hicr, fcuars fcriptotia, diuidicur in Orthographiam , Calligraphiam ,&Tachygra- phianv 650 Encyclop^dte Lib. XXVII I. pViani.Tria enim tequiiir.vt reac,vt elegantet,vt celenter & expcdite fctibawt. Reflc fciibete , fumma; eft anis. Pnmam itaque laucicm habet^Oithographia.Cuius tanta eftnecBfTitas vt fi in ea peccetur.nullam ncc elcganna,nec cclentas laudcm amplius meteatur. Eleganterfcribere , imuationis eft ptobx, «cquar-lamvclutpic^uisfpccies. Cclenter fcnbcte , partmi natura; efl , vcloci ad nutum manu poire litcras crarare : par- timartis, notis quibufdamintegra verba fignificarc ( quamm Ciccro authorfuilTe perhibctur ) de quibus Marnalis. Currnnt vtrba !icst,manu! eft velocior illu: Vixdum i;»guitfuum,dextri{feregttopi4s. Quxtaraen not,r ciim mnltarum litium in contraflibus eaufi e(rcnr,aliis alio modo eafjcm iiotas intcrpretantibus: ecli?em citlin£,ignis , & injiru- mentorum cuUnariorum. i» cHlina , feu cotqujna, fpeftantut focus , furnus, profur- nomicii. nium,mundities , & capacicas. Vbi gencralis cfl regula de fnr mario,quodGrxcisappellaturjti«Tv«oy, vt fuprema eius pais fit latiovquam infeiior.Ita enim iir, vc fumusabfquc vllo iin- pcdimcnto euoIct./^»is rcquiritur vatius : vidclicct iiunc flam- ma, nimc carbo &c. inftrttmentaculinaria fuin varia. e.g.fla- bcllum , forceps, batillum , ignitabulum,tripus ,catcna,ahc- num , fartagoJebes,cac3bus,olla,operculum, fparha fcu m.1 - cul3,liguLi,h3urtrum , fufcina,veru . cratula , menfa coquina. ria , culni v.inj , r.idula,catini varij , patellaE,lances , paropfi- des, fciucU.x-, vrn«E,vrcci, peluis , mantile ; aquarium feu I V. Lani.jtor!afeu Creurgica explicat de lanio , injfru- mentls iMiiatoriu ,& modo lantandi tumgentre twii in fhecie. Laniui} xjfv^j9t,erit miindus , gnarus rei pecuarii, & prn- dens, Injirumenttt liinintoria, lunt lecuris,malkus,V3S fangui- naiium , fums > cultcriugula:orius,excoriatorius,& feftonus; mcnfj Ijniatoiia, ft:.ttr.i Cdrnium, radula. Modus latiiandi eft in madjtionc pecudis , dcttaftione pellis , difrcftionecarnis, & fartuta,fi quidcm illa fit opus:vt quandoparanda funt far- cimin3:quaiiquam alicubi lanms & fjrtor dillinguuntur OfEcio. V. Molitona explicat offleium molitoru,& ratio- mo nem molendi. &^ciumtnolitoris efl: , vt moletrinam accurate cuflodiat, & rat.oncm molendi ciafte teneat. In moletnna fpedantur ipfiusgencra,& inftrumcnta-Geaeraluntmola trufatilis , mo- la afin3ri.i,nio'cndinumiqu3rium, & mola alata.qua: Gr^cis d\c\rnt ^v?iri cctifi(x.ii.:Kjlrumcnta funt cifla , feu arca pollina- ria,infjndibuium, lapis molati', catillus,meta,fubfcus ferrea, liydrjufi, tota molaris , pini.a:, fcptum aquarium fcu catar- riiaifla:, ligna fubfcu-.iti , irccrnibukim fcu cribrum, cribrum poilinjr uum vcl cxcniTotiam Si.e. Rutio bene molendi e{i.ia ea pofita,vt molitor iiorit naturam frumcnti,vt cft triticum,hor- deum &c.niodumquc illud ritc coniringendi : vbi opottet di- (Hnguete f3tinam,furfQr,& puluerem ; & rurfus farinam ctaf- fiorcm a pollinc. C A P V T I X. De artibtis cpiibufdam mechankis circA ho' -V, mifiis amif/um occupatts. Pr/ecepta. E)jS Rtes mcchanicajqnrc circa hominis amiftum. ttT^ occupantur , cjuxque hoc loco funt expHcan- da;,parant matcriam^vel formam veftium. Materiam parant Fullonia, Textoria , Tinifloria feu Infe6loria,& Coriaria. Formam parant Sartoria Sc Sutoria. Cum Coriaria conuenic Ephippiaiia &Reftiaria His omnibus communis eft diuiliOjquod funt gc- nerales ycl fpeciales. R E G V L .«. I. FHlloma,feu lantficiiim e.vplicat emnefudium & opus, quod circa lanam,vel ex lana fit. '' Platoduas huius artis partes conflicuit , difcretoriaro & concrctoriam.Difcretotia efl carminatio. Concrctoria fit im- plicatione flaminiscifubtcgminis. Prxcipua inftrur»enta func radius,trama,fp3ia,regu!a,& yiaem.Rario arttficij confidii in delcdu & pracparatione 1.113:, textuta feu cocfcClioric panni, & ciuslotione,exficcatione,3tqiie complicatione : vbi magna eft vatictas rationc ferici,panni fiorulenti feu Damafceni^paa- ni villofi vtrinque vel cx vra parte &c. I I. Textoria,fe textrina,dicitur late veiftriEle. f Late compleftitur fub fe fe lanificium &Iinurgiain':atque itatcxtorcft lanifcx,vcl linteo : Striffe efl linurgia.Sunt enira quaedam communia lanifico & linteeni:vt liciatorium feu iu- gumfcapus feupcften , liciura,(lamcn, nicetx- feu duplcx fta- men, triplex feu ttiplicatum ftamen , lapidcs appenfi, fub- tegmen fiuc trama , radius , panus fiuc glomus , nodus , infi- Iia,tcl3 fiue textum. Propria textoris func parare cadurcom, byffura^carbafum fiuefindonem,fabanum,trilicem , & fimili» gcncra lintei. III. Tin^eria Mechanologix Cap.IX.& X. 631 I. III. 7tnffort\ic.vpUcati>tJfrumenta,coloreSy& }/io- dHT» tin^endi. iHflrummta funt cortina fiueahcnum , rudicula , & (imi- Ih.Colores, quibu,' baphici itifcrtorcs paniiorum vtuntur , fc- rc lunt diluti. Viuniur cnm coionbus tynpcratis calcc,alu- niine, liguo Br.-ifilio,riibia, galiis , chalcantho , vrina , aceto, hxtuio.Moduf (ingenclua vi[ in fucq,vcl ia fenicl tinif^o , vcl in bis tinfto,quod Gricis eft ^^xr'or:s : vt pefloralctuni- ca,raanica,interula,thorax ; amiculum , diplois, ftola,pallium feu msntcllum , pcnuli , chlamys, to^a,tunica,bracca,cingu- lum, marfupium,pelliccum,rheno,cilafiris, endromis, gaula- pina&c. .'wjj eorporis:vt loculus,pcra femorale,ttibialc.gK«:^f» cft trabea,torques,»f ftis milit3ris,toga pntexta, toga purpu- , lat3,abolla,lacern3,palla *:c. fhtinto thorax , vitta, cxamis, violacea,cyclis &c. SfArfo veftis lineafimbriata Pctfarum,vc- • ftis Germanorum Gallofum &c. V I. Smoriit 'e.-iplicat tnflrumentafnteris , &pe- dum tegurttenta. Inflrumenta funt attamentum futotium , fcalpcr futoiius , . eultellus futorius , fubula , filum fu'otiura, pix, acus , for- nia feu calopus , lignum, induftorium. Tegumenta pedum , <\\ix quidcm cotificit futot funt calceus^folum , obftragulum, corrigia , ocrea, pero , folea endtomis , baxea, carpatma, tentipclliura , calopodium , cothurnus , foccus , crepida fiuc fandalium. VII. Ephippima explicat inflrumenta ephippiarij, & eius oflicia. Inftrumevta funt culter , atramcntum,lignum,acus & fimi- Wi.Offic^a cph'ppiarij , fiuc fellularij,funt confieerc ephippium fcu ftiatum , cingulum , amilenara,poftilcnam, capiftcura , & habenam. ] VIII. Refliaria e.vplicat materiam,inflrumenta, & ojjicia reflionis. Maieria funt ftupa , iuncus , & fpattus fcugeniftx.7»/Z>'«- wen/i! funt girgilhis feu rhombus , lignum &c. Officia [\}nt conficeie omnis gcnerisfunej & funiculos : cuiufmodi funt funis fparteus,funisiunceus, funis ftupeus,Iaqueus feu teftis, tcndiculumfeu pcdica , fnnis aurigarius,rudenSiCamilus, reti- nacula,pcs,rcftis culcitrx.trochle», tomci, neruusfiue amen- tuin,linum,numclla. ats fcrraria, lignaria , figulina feu pelurgiajateraria feu plintluirgica, lapitidaria,& ca;mcntaria. His attibus communis ell diuiho , quod funt ge- neralts vcl fpecialcs. R E G V L jC. A P V T X. DeartiifUs qttibtifdam mechanicis circA homims dcmicilium occupatis. R i« C E P T A. I. Ferraria explicat inflrumenta cornmunia fabri ferrarij , & genera artu ferrarie ir/ fflecie. F.iber feft bradc-atius , ftannarius , ahcnaritis , plumbnrius » cultrarius,orich,ilcari.'s,filcifcx,auiifjb(ir,fertjrius. Nos hoc loco aj;imus ile fabio ferrario, cu\'isiiftrNmen'a funt fbrnax, follls,incus,inciidi,s fukrum, foiccps , imlleus, lacus , carbo, coti'1'. &c. Genera artis fctrariA roulta funcvidclicet clauaria, fixnari.i^aratoria , cquefttis,folai'ia,fcrraria ,catcnaria,annu- laiia, & fimilcs. Fcrr.niiit, SJ^ Rtes mechanicx circa domicilium hominis ^fi^ occupat25&: hoc quidem loco explicandajjfunt 1 1. Lignaria,feuligmfabrilis, e.xplicat inflrnmenta & opera fabrt lignarij. Lignatiir. Inflrumenta funt fecutis.fccuricula , afcia , dolabra , bipen- nis , teicbia , terebella , fcrra,fubfcus fcu fibula , amuflis fiuc norma , tcgula , rtibrica,vei.T:is,palanga,cochca, rjduLa, plana, fcalprum , cslum. Opera ipfius funt domus & partes donius, e.g.contignatio,tiabs , limcn , columna,hcliccs,epiftilium,ca- pteolus , loiiguiius , paxilkis fiuc clauus, commillura,inteico- lumnium , paiies,trjbftran(uerfa coaftatio,contabulatjl^', ta- bulatuin,laqueai fcu lacunar, fotnix, fcu camcta , vmbilicus, opus fornicatum,ianua,poftcs , limcn inferum &(iiperura fcu fupcr liminare,valua:,confpicilium,;mpluuium,pila,bafis , to- rus, canaliculu', pl'Jteus,ftria:,altragalus,trochuUis, fupcrci- lium , cymatium,epiftyliuni, fupcrior paisdomus. Vide infra Archittcionicam. III. Figulina e.vplicat materiam,tnflrimenta,& operafiguli. Mater:afig\i\\ eft lutam vel argilla:quasduo variant pro va- rietatc locorum. InftrumeAta funt fornax , rota , & fimilia. Opera funt oUa , fidclia , vtceus , araphora , (cria , catinus luieus. I V. LaterOria e.vplicat materiam,inflrumenta, & opera laterarij. Materia eft terra arenofa./?j/?»a«;f»/« funt fornax calcaria & fotma fiuc typus. OperaCunt laicr , tegula & imbtex. Vide infta tn Anhiteitontcis. V. Lapicidaria,feii Latomica,explicat inflrumenta & offciumlapicid^. In[trumenta funt mallcus fculptorius , ca:Ium, fcalpruro, fcalprum leuigatorium , tudes.truUa, palanga , rcgu!a,norraa, pcrpcndiculum , amuflls. Officium eft lapides cxcidcre,& cifospolire. F"!. Camentaria , Jeu Chaliceutica e.vplicat mate- riantt , inflrumema , & opera c&- mentarij. Materia eft cxmentum , arena, calx.gypfum, albatiurB,rU" dus,raortatium , arenatum,m3rmoratuni,iutrum, lapis,gluti- ngim , emblema , tcirclla , fcutclla. Inftrumenta funt malleus, gfus fiue coruus, axis , axiculus,trochlca,tympantim,poly(pa- ftum feu artcmo,penicilliis tcftorius, funis duiftonus. Opera funt fundaincntum,coria,lapis angulatis , proccres.partcs,nu- •lus fulcimentum , cif pus , fornix,Iacanar,pauimcDtum, afaio- tum,via rtrata,teftudo,turiis,pinna. PERORATIO LIBRI V I G E- SIMI OCTAVI. SEd quis immcnfum Occanum Mechanalogix enauiget ? Nobis equidcm id nec liccc, ncc libet : qudd incyclopa:- iix moles non debcat excrefccte in infinitum Aliositaquc adeas , fi placCt atque vacat : inprimis P»nopliam Hartmanni Schcppcri. DBLINE A- Figulina Larerina, Lapicid», lia. Cxmema- tia. 6 3 X Ency clop^di^ Lib. XXVI 1 1. ^ELINEATIO VNIVERSjB oMechanographU.]^ ' f Erternis'^ I (.Efficiente.M/,1, ffGeneraIis,feuTmuetfaIis,dc j | CMateria,'>»p,3. 1 1 artium mechanicanim ^ ^t.lHternis ^ fviacKanogra--^ phj^efl: l Commnnibus Forma, caf.^, r AfFcftionibus, cap.^. rDelineata. caf.j. X Diuilionibus. eaf.6. ^ Specialis , feu j ' fyi(k\im.tap.Z, \\ propriaica-y f Mifcellam.de quibufdam artibus mechanifis GCCupatis J ATn\A\m\,caf.c), propria. L^ que "^ I circa hominis I Diftribu- ; ^L & paftori. Georgica fpccialis variat ratione locorum,perfo- narum,& nationum. Ratione locorum Georgica eft occupata circa agrum ftcrilem , pinguem , planum , monta- num &c. Rarione perfonarum Gcorgica eft amplior vcl contra<5lior,Iautior vel minu.': lauta,prout o yiafyU cft in re lauta vel minijs lauta. Ratione nationum Gcorgica habet aliquid fpe- ciale in Italia, Germania,Polonia &c. R E G V L y£. I. Georgica fumitur late veljlri&e. Tayiu^yti^^ funt prxceptiones , fiue dodlrina terrac colcn- 'er«/?jf«.quando illls quatuor librisruftico- rum opcra funftioncfque perdocet , atque ita diuerfas res & multum inttr fc diflantes pcrfequitur. Nam quid magis dif- crepans , quam gregum armcntorumque cura .a tcrr^E fub- aiftione atquc cultu > quam diflimilia ftirpcs & apes ? Qjjare adhuc iidem (ingulis luum vocabulum addcntes , primum dc agricultura nominant : fiquidcm de arationc & fationc illic agitur : quanquam aptius foret , De frugibus. Sccundum , Dc infitione,fiue De plantis : qui poteft ctiam dici De arboribus & vitibus.Tertium, De re pcciiaria, feu De pccoribus. Quar- tum, De mellatione , fiue De apibus. Itaque &: nos diftingui- mus ifta tria,Georgica,Phy turgica,& Bucolica . adeoque ftriv^lc accipimus vocabulum hoc Ceorgicii,(^oi Virgilius latc vfurpat- 1 1. Res ru^ica conjlderatur communiter & Jlngnlariter. Comraumter fpcflantur rei ruftica; fcriptores , laudcs , partitio gcneralis, &: Kalendanum ceconomicum. Singuiariter trcs ipfius partes", agricultura, horticultura , 8; bucolica, in fpecic explicantur. Incipiamus itaque a communlbus.Dff/rr»- f lortlpM reirujli(£ teneintu]: inxihx regulx. i.Scriftoris an- tiqm confcrantur cum reccn ihu4. Ex antiquis M. Cato fem lufticam primus Latinc loquentem , Scrofa Trcmellius elo- qucntem , M.Tcrentius Varro expolitam , Virgilius carmine Latino potcntem, Columella vailam fecit : Heliodus, Autus, Ariftoteles & Theophraftus multa quoque pra;clarc hanc in rcm prodiderunt. Dc Hcfiodo Plinius /'i.i8. f. 14. teftatur, quod ille princeps dc agricultura prxceperit. Ex reccntibu.s Palladius , Herefbachius , & Colcrus lem rufticam graphice depinxerunt. Oportet autcm quam diligenti(nme inftituere collationcm intcr antiquos & rccentcs rci ruftica; fcriptotes : quia prxcepta vetcrum non ad omncs terras communiter, fcdad peculiares fpcftant. Ita pricepta Virgilij adfolamlta- liam , Veiictiamque pr.vcipuc fpeftant , quod Scruius etiani monuit. 1. Scriptoris rel ruftici Jint feriti phyfices , aftroncm/x, ^ philofophii wora/jV.Hic quippc omnia requiruntur ad tra- (ftationcm rci oeconomica:. Pr&dicatio rei rulicA cft varih. Summa ha:c eft. Principio vita mfticaeft antlquiot vrbana : quandoquidcm ante vrbes conftitutas agrum coluit Adam, hcinde maxima eft huius vir.K innciccntia, fme pcrfonas in- tucare, qu:B fint fimplicitatis & probiratis amantcs , fiuc qui- ftiim ipfius confideres, qui neque pcriculofus cft , ncque for- didus , neque fraudulentns. Terrih agricultura vtillHima eft vita; hominnm ; quia vitam ipfam quodammodo in vita ic- tinit. Slunrto hxc vita cft marc quoddam dclcftationis ac jucunditatis, Quid enim poteft pratorum viriditatc pulcher- H h h limis Rei ruAicx coniidcra- , tiudiiflcK Seriptorei rei riiftica qui; Eiicomiuin rci lUltKX. 6 34 Encyclop^di;^ Lib. XXIX.' limisvariataflofculis, atborum tam belle dirpofitarum ordi- nibus, vinearum &:o'iuecotum fpecie ad afpedum fingi pingi- ue iucundius? Quid vo!uptuolius,quara imperare terrx- ; Quid iucundius,quam greges longo agmmc pafcetes imucriJaut fa- ■Hios alilearibus eximere? aut lanam dcm-ere ouibus ? aut fruftus autumno carpcre; aut vuidcmiam cogcrc? HAc & fimiiia Vitx riiltica; commoda peifpexcjunt fanchlVuTu Patriarchz.qui fae- runt vclut profeffores rei ruflicx. Viderunt regcs Sc principes: vt Attalus Alii" rcx, qui horcDS c:oIuit; Cyrus miivor rex Perfa- tum,qui Lvfandro le vilenti,arbores ab le conlitas,hortos afe dimcnfos defcripcofque oltendit , Dciotarus tetrarcha , qui dilir^entiHira^s a^icola& pecuarius elt habitus. Im6& mo- numenta qu.tSaar de aguiculmra reliquerunt Attalus modo dictus, Hiero, 8|iiiometor,& Archelaus, omnc^-purpura ful- gcnces. Apud^X.acmos fenacor, oracor, & imperacor optimus M- Catoeandem rem licecis eft complexus , eiufdemque fuit ftudiolilTiinus &: vfupcritiinnius. Anibo Scipioncs Africani, Sylla diiflator, & alij beilacorcs Romani cuai calfris coniun- xerunc raflra. Senatores.conluics, & ditt.itores ab aratro ar- ' cefTere necefle erac. Actiiio terenti, L. Q^Cincinnato aranci nuncius venic,diftatorcm '.■lle crcatum. M. Curius vic^is Sam- iiitibus, Sabinis , ac Pyrrlio excrenium vitx terapus ruti sonlumpfit. Romanotum farailio.' nobiliflim^a rebus rufli- cis appellacionem traverunt. c.g. Fabij,Lentuli,Ciceroncs,Pi- fones,Hortcn(!i,Scolones,Tauri,Equitij,VituIi,Bubul^i,Capti- lij,Porci),Ouin!J. Italiaipfa aiuuencis , feu vitulis nuncupata tcrciir , qiuid pccorc .ibundaret. Vitulos enim Grxci veteres imM^ dicebanc- Dioclccianus Im.peracor in D.ilmatiam^vnde oriundu^jfe recepit relisjiiaco imperio.atque in viila prope Sa- fonam oppidum dccenniuin ipfum haud copiofo iare,in hor- tuloruui cuitionc iTanimilit. Hinc Romani qucm virum bo- num , bonum agricolani,bonumque colonum dixilfcnc, am- plilirnc !aud.::uni crcdcbant. Agrum nulc colere cenfotium probruui iudicabant. Locupletcs vocabaiu loci , hoc cfl: , agri yaiMtio^rei plcno;. Snczud.t l^fti. c yeirt.Jlic/i. F:r^i/;«f rem rulticamia- j.iiiicj In^tiumon «■■• .ci rulti- cit quidripaicitain, hoc rri:id! i^-df^i '»!• „£f.-M fejretes, qno fyiiere tenAm Je:ire, M:-erei(U,-u mifine aJiwj^ere-vites Comeni-it , 2«'a-a&offi:iarufl:lca : cumquibus propria qurdaiTi coniuiigimus,lioc mado. hijlru/n^nl.i rei rufi cs. vfur- Patiora fmt aagellum,fudes,palu„v.allus, linter,aqualiculus, vcliiculum, vedibulura.carruca, rh-da,traha, plaufl:rum,mul- ctra leunv.iiaalc fiue muiacura, (inum, ar;a, ftabulum , hau- itrum, vrna, pcdum, crlbrum.iuncetum, arundinecum,c'.nne- tum , da;ii.;tti n, co:yletum , qu.-rcecum , ficetum.caftanecum, pm?tii'n,gl3o;^t,i.ii,vepretum, fi>inecuni, frutecum, fencice- Him, uucctun,, fiincruiu, carreaum , viridarium, pomarium, yiuarm n , v.oLuuim, rofarium, cucuar.-rariuin, cucurbicarium, la.ituniium.pr.i:.ii'.,m, fpicllegiu.n, volutabrum, dolia fcu v3'a o.caua, a:iia/caru,vmauia, frum:ncaria; craces fccipc.i:, labra, uuuud.bula, ficuix.cruUx, mr.i:!lioucs , .ilui , nioI.-c crufatiles iXaiiiiarix;'manabnu:n, inTJi OITiciarii- , „ , . , i'e;pi!afabaria, farraria, femina- 4 la. corcu laria , cu_pp.x. nafu.rnx.corbes, occ.r,ligones, prcla, facci , tridentcs; ^alcesm'.ll..ri'a:, fo.nifecr . & putatori.^' ; cy- iindrus, pafluium, raecs,,do.i..b,-a,fporta,currus,& limilia. kd ri^ua »/y,'.i. retcruatur aarico!..: , raricul.u , aracores, coloni, ..hc».e.,mclf.>rcs,c.,lhga.o:es,tollore.,vini:ores.vitifatores. vindeimacorcs, foemlecx, trondatores,fatores. fartores.occa- toccs, procuratores, prxdiatores^porculatorcs. mellarij , co- lumb.iri) , auiarii, capriViiulgi, equimulgi; bimulgi , operarij, galiiiiarij , iugarij , viilici", faliftar!'] , jjubulci , fubulci, opi-, lioncs , capwrij . armentarij ; alinarij , cquatij , anferarijj & alij mtilti. KnlendariHm vetonomiciim vide infra fflb fincm' Bucolicx. , III. Jgriciilmram inprlmis commendMt antiqiiitoi., facilitas , innocenfia j ^ vtilitM. Primum fiquidem opus , cui homo addi£lus fuit . etiam in ftatu innocent.x , terrxculturafuit , Gsn.i. Deitide hxc ars tam efl: facilis , vc fincmagiflro , nacuraduce, poflit addifci. Adhxc innocentifl"ima & iuftillima efl acquifitio , qux fitper agriculturam. Pctit enim amatreomnium, magnailla&vo- lente , alimenra : non ab inuitis, vt fit in bello ; nec a nolen- tibus , vt fitin cauponaria & mercacoria. Denique nihil efl: vlierius, tojcundius , & vtilius hiicipfa profeirione. Quam in fentcntiam vide Ariflot. y.polit. c.4. ^ i.escon.cap. i.Xeno- fhontem iit OEcon. (}■ Ctccromm i. efic. I V. Eaiem fmt agricultHmprincipia , ^u efl: quod fperer agricola. Vide apud l'arror,em Hb. i.caf.4. V. QnatuorinfundovidendafUnt:eiMsforma^ terr£ nMttra, , tnodmfeu magnitudo , tutela. Tormim quidera aliara natura largitur , aliam labor ii,Tipo- c nit •. efl namque hic agcr benc natus: ille autem malc : & fiin- dusalius probe conlitus , alius haud probe. Ergo illa n.itura- lis.appelietur tornn,quandoquidem aliunde non exiflit: hxc anificiofa :_quoniam .ab indultria& arce accedit. Iccrum prio- ris tormx faftigia feu fpecies quacuor reperio, quod eft: acer quidam campcltris , quidam collinus, quidam montanus,qui- dam infjper in qiiem horum duo, auc omnia cria concurrunc: ica iliis fimpiicibus , hxc poltrema fpecieserit compofita. lain fingula genera , fiue , vc vocabamus, fpecies , alias fenas fpe- cies coatinent : foli pinguis vel macri,foluti vel fpifli.humidi vcl ficci : qii.c cjualitates commixtx & altcrnaca: , mirahilem agrorum varietacem crcant. Deprcfla& infima.quoniamfum,- rais & excclfis calidiora funt , aliter coluntur. Et collina ali-J ter, qux vt iuter fupre.ma & humilia mcdium locum tcnent: fic ambobus tepidiora fentiuntur. Incanipcft:ribus ■matutior eft fatio .maturiot mcflis : in fubliinikis vcraque fcrior.QuS- damferacioia,vaIidiora , proccrlora furfum , aliadeorfum? illic vt arbutus, quercus, abieces.f.ipini : hic vt populi, fali-- ces, nuces Grxc.x, ac marifcx fici. lu colllbus humilibus ma- iorfocicta; trucT:ibus cumcampcftribus ,quam cum moncanis: in alcioribiis contri. Moder.rte ficcis ac pinguibus cainpis, quaiTiprxcipitibus locis melior proucntus fcgeuim. Qtiare & agri tniniencarij celfiores lubere planicies,&quam moillffiine deuexi elR', poficionemque campeftrem imitari debent. Vinex l.xciores funt in collibus', fy!u.x' ih montihus. Amplius com- mendatur locus campefter , qui vuam in partem totusxqua-' bilitcr vergit , qu.iin qui efl: .rd libcllam .xquus. Etenim hic cum aqu.c non habeac delapfum , vliginofus rcddicur , niaxi- mc, li eft inxquabilis. Campumjinquic CoIurrK;IIa,non xquifll- ma ficum planicie , ncc perlibraca , fcd exiguc prona : collem clemen,cer & molHcer afliirgentem : monteni non fubliniem & afperum , fcd nem.:)rofum & herbidum caliidiflimi ruflica- ruin reruni maxirae probauerunt. De fecunda formahoc fo- lum dixerim , plus rcddcre arua, & fcecundius refpondere vo- tis , qu.rfpeciem venufl:iorcm func adepca. Qtiod in arbuftis & oliuctispulchre in ordincm confitis, & modicis inceruallis, &aliis fimiliter incclligite. Ex agro igitur xquc fpariofo , fed uon xquc ddigencet elegantcrque confico & minus bonum, &minusmulcum vini frumentique quin reddicurum fit , du- bitare noii decet. Foccundioromninoeftbcnc culcaexiguicas, quamneglefta magnicudo. Minorem vidcis occuparc locuin, quod fuo loco eft pofirum : nec alcerum alceri a fole & luni tantum ojBcere. Vitesquoquc &arborcs H per ord nesfacx linc , xquabilicer carlcfti luniine folis .ac Iun.x perfufum iri, indcque celeriorem fore coclioncm fruftuum, vberiorem co- piam , grandiorem rcdigi pofle pccuniara apercum cft:. V 1. DiuerfmfoU hahltus , feu terra c^ualitas, probe attendatiir. Quipp: noftra plurimiim referc quid nobis illa neget,quid promiccat, &quamadrem bona, aut non bona videatur. Hic truftuofe vineca inftituas , illic frumentl vtilior fatio , aliciibi leguminum, alicubi olerum, quibufdam fundis ftirpium, Ob naruram tcrrx cft vbi pla:aui,quercus,ficiis , vitesper hybcr- ,' na I ni '°\ Mechan. Phyf ScQ:. I. Georgica. 635 nani tempf ftarcm minimc smiffis fiondibii.s calucfcant. Ea- cuntiuni viatorum popularionibus , & affii^uisdtucrtentiuln dcm in c.iu(i cil ,_cur iiiulta iii aiino trugc-ni iicratu funjant. Iiofpltiis rcs fatniliaris infcftatur. Si editior litui' ■ripxviliajfii Rcgionibus .ic locis tcris &: miioipitis phircs , halMtatis atque piofluenti fupcrponcrc patictur , caue nc aducrfo amnc , vt cultis s;randiorc-; fcctus .ic meliorcs prodeunt. Rcpcriuiuur <]U.vtantuminodo paiulhibus locis.lac^ibusjfluniinibus vel na- ta; vc! plainata viuant. Sunt tcrrx qu.rdam poniis , vuis, aliis fructibus procreaudis prorfus inhabilcs. Qu^od admonuit Ifr^il.t- G 0rxi is. Atfritls i^notnm ferro quamfcindimus squor. Venroi ^ 'jjrinm rirlipiJiicere morem Curajit^ ac pAtrtos cultufque h.ihitufque locorum, Et quiii qu/i.que fcr.it ri^io , ^ q lid qunquc recufet. Hir fegttes , iili: veniunt faliciiis vu£, Arborei fcctHs alihi, ' &quzibidem pnvtcicaadducuntur. Aperriils etiain &: plcniils in fccundo. Nic verb ttrr&ferrc omn • omni« poffunt : Tlumi ibus fitiicei, crajjifque f>ilu:'il/usalns Ntfcfntur : flerilesf^xofi^ moniibus orni : Liltora m rrefis liit,j.m.i. Deitique upricos Bacch-M anmt colles , Aquiloncm (^fr:^ora t.t.V!. , . Peniquc in difcriminibus non paucis ajjcr at^ro pr.vftat. tcrgo potius , qu.-im prx fc flumen liabcat. Amncscnimplcn- quc.cibtc vaporo(is,hvcme lirigidisncbu..'. caligan t : qux nifi vi ni.udrc inlpit.intium vcntprum fubmoilcntur , pccud:bus & hominibus pcltcm conciliant. Quanquam Homcrus omnino c flamine fcmpcr antclucanas auras infalubrcs vcrilHmc tra- llidir. Ad cxortus .rrininochalKs aptinime viila coUocabicur, quAd inumbratur .Tft..te , irradiatur iiyemc. Spedarc villa in .xlluolisiocis feptcntruincs dcbet, inquit Plinius.meridicm in trig;idis , cxortum i-ouinodialcm in tcmperatis. Ad fundi am- plitudincm cius magnitudo dirigctur : quo neque fundus vil- Ianuiu.vrar;nct]ue villafundum , vtCatonis vcrbumell:. Con- fepta diffutiora maiorcs impcnlas ddidcrant vttobiciuc, tum vt conltruantur , tum vt farta tecla confcrucntur. Cella: i'n- tiir & horrea tam numero cjuam c.ipacitate frurtibus atquc mcfll rclpondeanr. Dicam nunc <]uar m villa «.•dificandafmr. Proptcr ianuam Procuratori , & fupra ianuain habitationcs cxttuendx, vc ingrcdicntcs egrcdicntcfquc vidcre facilc pof- fit. Curandum,vt (it, vbi fcrui opcrc facicndo lalfi domum vc- nicntes, autatflicli calorc algorc-uc fc recipiant. CclIa;p.ifto- Tum vicln.-cpccorumfuurum ftabuliscrunt : ficenimcom- {i. jNofccnd.T ctiam fubtilius diftcrentix tcrrarum , vnde fingula modiOis ea curabunt Cvilinam pr.-ecipiunt alcam fieri ne fit " —.-■—- T.iT ,1;, in„;j..r. .1; , ...rr-.v^r. ,K, .,.„„„ contignationimctuenduttr incendium. Amplam quoquc Co- iumclla dcliderat , quod in ea hycme antelucanis tempori- btis aliqu6t res conficiebantur , cibus parabacur & capicba- tur. Aquam villa inter fc natam , aut foris c peronni fonte induft.rm, autfaltcm maximepropinquam habcbitputcaiem qua: nec hauftus (it profundi , nec fjporis aut amari aut falfi! Stabula ita condentur, vt ncc frigore, nec calore vcxeturpe- cus. Doinitis armentis bubilia gemina poftulant , alia n.mi- rumxftiua, alia hybcrna : grcgibus rcliquis ex partc tecia Ipca: vbi per hyemcm ftabulentur , ex partcfubdialia ,celfi« inclufa parictibus , vbi pcr i-ftatem. Hoc ctiamin prxceptis pofucrant,cuftDdiendum in extiuendis ftabuas , ne qu's'hu- moriliabcretur: fi quis ibi etcitiflct , vt celcrrimc deflutrct : quo neet.arictumfundamentaexedi , nccpccuduin vno-uias corrumpi contingcret. Latitudo bubilis pedcs p.itebi.t dtxcm, noiicm mioimiim , vt & beftia: commodiiis procumbant , & iugariusfaciliuscircumcat. Deinde conftituentur cellxolca- desquoquo verfumquadratum. lugerumquodquadratos adlus tix, torcularia-, vinarix , defrutari.T , foenilia , palcaria apo- duos habcr. AcVus quadracus , qui & latuscft pedes cx x. & thccr, hotrea. Humida, vtvinum,oIcumin planoaflerUanda: longus tocidcm. lugeri pars minimafcrupulum, idcft, deccm '•cca , vt frumenta, fccnum, frondcs ,palear, &.-reliquapabuIa pedes in longicudintin & latitudincm quadratum. Sed quod t»bulatis comniittcnda , Gianaria fcalis adeunda , qux aufu- C!eob.(?!us fapiens vnus e feptem , menfuram dixit ellc opti- ftioribus feneftellis AVjuilombus infpircntui : quod illa coeli mani ih rebus , hoc ad fc quoquc vchemcntcr atunerc jxifti- pofitio frigida in primis ; ac nequaquam humida cum fit id- incnt licct , qui agrum mercabuntur. Intcr Pa:nos cirQumre- circo perennitatem condiris-frngibus impcrtit. Cella vinaria lebacur: imbecilliorcm agrumquam agricolam efteoportere: a balneis i furno,fterquiIinio , & aliisimmunditiis procul di-i generanumerantur. Eft alia lapidofa,aliaargil!ola,alia arcno- la,alia giareofi , alia cretofa. Er vnuinquodquc Ii..ruin in alia tcllure admodum , in alia tcmperaic, in aiia vix inuenitur ; vt .',o,Il- nu.n. Seruncur etiam nonnulla magis ob tuturam vt.litarem, quam ob p.xfentcni fruiSum : quod vidcl. ibi fubfedta acquc reliAa tcrra.n feraciorcm efficiunc. Locus faii(fto , arundine- to , & aliis humoris appecencib. idoncus capelTcndus. Fab^, & qua;arida amanc loca, ibi fcrendatibi frumenta. In apricis conuakfcunthorci ,& veniuntafftcim v.ola; rapis, raphano , milio, panico deftinetur. Nebulolus ager nc- Validi fint & X I. Tempora^dfolii' annttam lufrationem, & admen Jiruam lunci conuerfionem referenda , CT ob- firuanda funt agricultoribm. Trimo annuus folis curfus ternis menfibus quadrifariam di- uiditur,in vcr, afftarcm, autumnum , & hyeinem. Vcr habct dies 9i.xftas,94.autumnus,?i hycms, 89. fi«?i!/*temporuin diuilio cum Solc ic iuna quodainmodo coiiiunfta cft. Ea fet partes compleiititur. Nam omnis propemodum truilus ciuin- to denique gradu ad perfeitMm pcrucnit : vt nempc in v.lla doliuin ac modium vidcat, ex quo lexto advfum prod(t. Etc- nim cll prxparandum , terendum , nutricandum , legtiidun), condendumjpromcndum.Tfj-wc qu.^Edam faciendafunt in agns potius cicfcente luna, quam fenefccnte. Videris h,ic dc tc lu- pra Aftrologiam. Varro tc.npus annale diuidic inofto incer- ualla >qux agricolis finc obllruanda. Prinium inceruallum ttt incer Fauonium S: a;quinoclium vernum,dierum 41. quo tcm- porefemina omnis generis fcri oporcct, radiccs in fuiiiniarci- ri pra;cidi,prata purgarijfalifta feri,terramaratro profcindert. Secundum eft incervernum xquino<5tium & Vergiiiarumcx- otcum , dierum 45. quo temporc fegetes runcan , hcrbam c fcgetibus expurgari, falicem cxd.,prata dcfcndi oportcc. Ter- tium cftincer Vergifarum exortum & folfticium, dicrum 48. quo ccmpore vineas noucllas todcre , vites pampinare, Ice- num fccare oporcct. Quartuminccrualluni cft incer folftitiam & Caniculam, dicrum 19. quo ccmpore melTcm taciunt: quod frumencnm dicant quindecim diebus efle in vaginis , quinde- cim florere , quindec.m cxarcfcere. Quincuraeft inccr Cani- culam & jequinodtiumaucumnale, dierum (^7. quo .nceruailo oporcet ftramenradefccari, accruos conftrui,aratro ; iFnngi, prata irrigua itcrum Iccari. Sextum interuallum eft ab asqui- noiftio auturanalivfquc ad Vergiiiarum occalum, dietum ji. quo ferereoportet &c faccre vindemiam..Scptimum intet Ver- giliarum occafum & brumam , dierum 5 7. quo tempore opor- tet'nouas folfas fodere , vincas arbuftumque putaie. Ofta- uum interuallum eft intei biumam & Fauonium , dicrura 45. quo tcmpore aqua de fegetibus dcducenda , vincas atbuftaquc putare , & <\ax fub tefto pollunt , -conhccre oportct. Atque hxc in Kalendario ccconomico fcripta ha- bere oportet. XII. t^d agriculturam pertinentprognojiica rtifica : Ilu filens notlua: nifus calTitam pcrfequens : clara & frequens coruoruni croc tatio : floccivagabundi pcraera:haIcyonesnon captantcs folcni,palfis alis in littote : porci non laccrantcs ia- ftana-fque ftraminis aut focnimanipulos. Sol pridic ferenus occidens,po(lridic ferenus exonens,certiffimaferenit.itis fides. Si item vilentuc ad occafum rubelceie nubes.Si codcm ab ortu propellcntur. Vcr &: xftas fi non fine riguo aliquo tranfierint, autunmum ferenum &; denfum , ac miniis ventofum facient. Autumni fcrenitatempleruniquehyemsventofaexcipit. Signa futur.T; fertilicatis hxchabemus. Autumnus ficcus & ferenus, vcr tcmperate calidum. Si folia amygdalorum a floribus fupe- rabuntur : fin contra.fequctur fterilicas,&in fegecibus culmo- rum palearunique plus , quam granorum erit. Greges auium m-moribus& infulis rclid:is,agios, villas , vrbcs celebrantes, .^iaculi turraacim fyluis valedicences: verni pr.xterea flores, IX fruiSlus vbcriores habitiorefque quam confueuerinc efle : pluuix diucurnx > qucrcus, ilicis fcccundicas : fabarum copia: locuftx, vermes, erucx. hxc omnia fucuram annonx diflicul- tacem prxdicunt. Prxterea fumuntur prognollica ex diebus criticis,pei duodecim menfes. Si Cnleif/if lanuariit coelum la- te rubuevit-i bellorum ac ccmpeftatum hoc quoddam prxdi- ftura fucrit. Dics S. Vincentij cum fole puto, vini magnum nuipcrum polliccrur. Dies Diu.PauIo conuerfo facer fercili- tacem. Eo fi ningac auc pluac, annus mediocricer non beabic. Ncbulx fi fuerinc, ex contagionibus cumulabuutur vulnera. Tebruxrio menfe, Bacchanalium die fupremo plantandum, fc- minandum, Sic enim ^lantarium &fcgetem viridia fempcr habiturus cs. Quantum lumen eo die fol fundec , tantum fe- quencibus dicbus quadraginta fufurum confide. Quam crcbras in Martio fcnciemus ncbulas, tam frequences perannum rell- quum fuftincbimus pluuias, feu imbres pocius:& quocies ceci- derint rores, tocies poft pafcha pruinx. Dies palmarum curbi- dus , malum. Aprilu non ficcus placec. Maio dies Vrbano fe- ftus , fi fuerit ferenus, vbernmum vini prouentum fpondebit. Pliiui.T; eiufdcm lucis , vc Pcntecoftes, infiuftuni omcn. \in;io nicnfc fcriis lohmnis B.iptift.c pluuia , claniat ailUim cflc dc aucllanis. &uintil'< Cv m.iducut dic Vifitationis Mari.x, in qu.i- draginta alios cfclcftcs .iqii.rs expcil.ibinuis. Si antc fcrias A- ""polloli lacobl triduana fucrit fcrcnltas, frumcnta bonitatcm rctincbunt : /inminus,ficnt olida. Fiufdcin ditsantc mcridicm prognofticum cft iiybcrni tcmporis , i]uod verdt ancc natalia Scruitoris. Hoc igltur dic fi luxcrit Ibl , frigida crit coleranda ' liycms: fi plucric , tcpida& liumida. '\t xtitimei fe, fi fol terras afpiciet pcr dicm aflumpt.c in ca'lum Virgini dcdicatum,bcne de vino fpcrabimus. /» Scltombrt (i volcs anni futuri ftatum pr,r(ciie,fubdieni Archangcli Micliaclis glandcniaiurtair. fac inlpcftcs. Si araiicoUini intusinucncris , infrciix onicn, quia inforlix annus": (i vcrmiculum,gratuin oraen,qui bonus anniis & tcrax : li nihil,lucs pcr cor'iora gralfal itur. Si fucrit glai - dium copia maior, matuiiiifque proucnicns, figniilcabitur ci- tiiis Icnfuros noshyenicm , & ante natalem Chrifti fcic niues altas, ac poftea incoleranduni frigus. Si bcftiolx in glandc la- clcantcs pulchr;e iucrint , .xftatis pulchritudincm frumcnto- rLimquc bonitateni indicabunt:(! inaducrint,.x-(i:atcm niadidam: fi inacrx, calidam & aridam. St Octobri arboribus foiianoa dcciderinc , pcrfrigida hyeras fubeunda eric : auc crunc fre- quentcs poftraoduni crucx. Nouembri in(picc .rfculum : fi lignum inuencrls iiccum , hyctjicm cepidain , fi hunicns , algidam fore puta. S» Decemhri natalis vcniat luna iiicre- mcntum capicnte , annus optabilis promittitur : (\ crcfccnte, inlmicus. Si ligna c.rd.is duobus dicbus anni po(lremi.s,& pri- nio lanuari) , nou' iuna nonfcnciunt carieni & magis magif- qucvctuftatc durel^cent. Ex acris conftitutionc,qux incidit in dicin Mcdardi vel ckcitcr,dc cot.a meffis teinpctotc coniecT-u- ras faciunc. Fridcrictis III. elev\or Saxonix, de numcro hy- bcrnaruan niulum cdnieftare fuit folirus cx dierummuncro qui a prima niue ad froxiraumfuperellcnc nouikiiiium, idquc ex vetuftis & (.T;pe comprobatis attentorum vcnatorum an- notationibus. Vfitatum cftcolonis prxdicere tot tcmpcfiatcs pluuias xftatc oborituras , quot dicrum in Martio ncbulofa fuerit conftitutio, tocque Pafcha fccucuras pruinas,& Auc;u(io mcnfe efFumacuras ncbulas, quoc noftibus Marciusirrorarit. Acque hxc c(f diuinacio communis feu popularis, vc vocat PeH.erm de iiiitinallonumg(neribU'S : qua fit vc agricolx non inquificisfollicite caufis cucntuum in natura , nec confiderato fignorum cum rcbus fignificatis confenfu, ex iis foliira , quse vtplurimum eodem modo euenire , ii('dcmantcgrcflis fignis animaduerterunc ac notarunt, artem eftccerunt,& reguIas^Ca- nonicas conftituerunc, exquibus demulciplicibus euentibus, de cempeftacum , coeliqnc conuerfioni^bus , ac commutationi- bus , de frugum & fruftuum prouentu , de vbcrtace vel cari- cace annon.x , dc aeris lalubritate vel infeftionibus, dc extcr- norum hoftium incurfionibus , fxpe fatis feliciter diuinant. Quidquid ergo harum diuinarionum popularium Gipcrfti- tionc vacat,& experientia.fancitur,id ex confentientibus inter fe plurimorum annorum euentibus,Jquos caufx Phyficx pepe- rerunt, natum eft. Neque enim ftatis temporibus recurrercnt neque vno niodo , vt maxime antecedentibus fignis, refponde- renc , nifi a cercis & ordinacis caufis gignerencur &'guberna- rentur. Qii.x quanquam non in confpedu funt omnibus, nec ciim perucltigatx fuat , a quouis intelliguntur , ncque effeftus firailes quouis annoprocreant : taraen a fyderum virtute pen- dent, acquc eflScacia,confenfuque incer fe eorundem rairo. Sic v.g. regutaifta, Si irt globtilu gallaritm reperiantur-vermieuli, ■vbertatcm fi-ugum promitti,fi mufcs.,beUa portendhfi araneos,pe- Jlem fignificarl-.mtMm hocfundamento. 'Vermiculi ex putrefaT dione nati, argumentum funt & indicium conftitucionis cosli calidx & humidx,qux foccundat terram. Mufcx vrentem creli ficcicatem arguunt , qua inflammantur corpora , & velut uftu- lata implentur feruidis atq; acribus humoribus. Araneiex venenata , contagiosa atque impura putrcdine nafcuntur, qux folet gignere pefti- lcntes febres. +** Tom. Tir. Hhh 5 SECtlO 638 Encyclop^dis Lib. XXIX. SECTIO SECVNDA^ In qua delmeatur . ^ PHYTVRGI CA. R .« C E P T A. Encomiitm jci hctccn- ^ Hyturgica cft ars bene colendi hortiim vel vi- neam. Eftque generalis, vel fpecialis. Phyturgica generahs explicat requifita phytur- gi, & partcs phycurgia:. Reqiiifita phyturgi funt fciencia rei phyturgicae, prudentia, & toierantia. Partes phycurgica: func cognitio folijinflrnmen- ta,qua; ageiiJa llnr, & quo tcmpore. Phycugica fpecialis cfl; dc horti vel vinea; cul- tura. ^ Horti cultura efi: in ipfius horti diftlndtione, adeoqne refpicit herbas, lufFrutice5,frutices,& arbo- res : idque fccundiim varias regiones. Vincx cuhnra refpicit vinicorem , vinc.nm , & vites •. vbi etiam cfl: magna varietas in ahis atque aliis regionibus, vc in Hifpania, Gcrmania&c. R E G V L ^. li (Mcca'.> I. Pythnrglcaa^ue ejl anticjna , neceffarla , zitilu, & iucnnda, atque Cjeorgica. ' Virgilius in doarinli ruftica hortorum cultcim prxtermi- iftjtum quia fefl:inart;t ad fineni , vt natura: ad proximum por- tumstum qui,i fpatiis inicjuis cxcluderetur. Si enini canic ; jitqiie equidem extremo ni iam fub fine labcrnm VeU iraltim,^ terrts fejlinem aduerte/e proam: Tovfitan f^ptn^i4es hortos qtts. curu colendi Ornsiret,canenm,biferique rofaria Pefti: ^uoque modo potlt gatiderent intyba riitis (^c. Et poft multa Verum "hic ipie cquhicm jfittiis exclufm initjuis Fritereit,atque aitii poft me mer/ior^nda reiinime. H.iec poeta : non cjuia curam lianc vt tenuem ac vikm de- fpiciendam putet. Quapropter mirantur viri dodi , cur ita fcribcre voluciitCi>/«rjf//afr^/af.i!&. 10. Veruntamen non (i- ne fpe profperi fucceffiis a^^grcffi fumus tenucmadHiodum, & penc viduatam corpore matcriam , qux tam exiiis cit, vt in contummatione quidcm totius operis annumcrari-vclut par- ticula poffit iaboris noftri.per fe vcro, &qua:fifuis finibus ter- minata, nullo modo fpeciose confici. Nam etfimultafunt eius quafi mcmbra : tamcn cadem-tam exis;ua funt , vt { quod aiuntGr^eci ) ex incomprclicnfibili paruitate xtcrnxfunisef- fici non poffe. Harc.inquam , iilum dicerc mirantur docli vj- tijcLim vidcamus non minus de re liortenfi, quam de agricul- tura, pecuaria, citerilque partibus Georgicis confcriptos ciTe libros. Nec illa aut mincis latc patet,quam liarum partium aliqua : aut ptxftantibus viris miniis digna iudicari debet, qui cx omnibus lianc potiffime adamarunt, cicm vitam rufti- cam ac;crc dccreuiircnt. Porro Pliytur us primus fuit Adam, in itatu innocenti.r. Eofdem itaque li.rc ars cum irominc na- tales habet. NccefTitas eius inde patct,quod bona pars alimcn- torum ex hortis pctitur ; & vinea nobis fuppcditat vinum,pra;- itantifTimuin illud alimentum & mcdicamcntum.Vtilitas potif- fmiurnmcoccrnicur, quoj planta: animumeuchuntadco.i- templacioacm Dei , & corpori fuppcditant cfcam, potum, mc- dicmam. Dcniquc incredibilis cll voluptas ,ouain rci icortcnfis cura parit rationc animi & corporis. ' I I. Hortornm no>nirie compreheridumter eti.^ita- te claridimi viii , quo mcntcm omnem in rcbus a (enlu d!(- iunftis &:coEleftibus libcre po^fcnt dctigerc,in ncraora fyluaf- que fecedebant. Eft autem in arboribus plurimafanc &. admi- randa varietas. Q^.Tdam cnim funt vrb.uia; ac domcftica;,alix fyluertrcs atque agicftes. Sunt qua'dam perpetuo omninoque fteriles fine feminc, (ine fruilu.vt (alices : qu.xdam ct(i protc- runt fcmen , non tamcn frud:um,vt faj^us : alixvtrumqueha- bent,vt pomlfcra: & glandircii-. Eft &: in quibu("dam (cxiis diftinCtio,vt in palmi,ilicc,quercu.H.xc (it prima varietas. Al- tera h.-ec crt. cVucm.rdmodum non in omui rcgione omnes proueniunt arborcs.iLaneque quas eadera regio ptocreat,qui- bushbet eius locis aut nafcuntur aut .idolelcunt, aut fruftiii- cant. Montes quippe amant cedrus , larix, teda, ca;tercque e quibus refina gignitur. Itembuxus,ilex,iuniperus, tercblnthus & populus. Montes & valles dcHgunt abies , robur, caftanea;, cornus. Aquofis monnbus gaudent ftaxinus,.forbus, cerafus. Non temcrc in raontibusvifarfunt prunus , oleaftcr, iuglans, morus, farabucus. Subcunt & in montofa vlmus, mulus,pyrus, laurus, mytt , Gaudet frigidis forbus: aquas odere cuprefli, iu- glandes , & caftancx-. Non nifi in aquolis proueniunt faiices, alni,popuIi,liguftra. Tertia efl in radicibus & cortice. Quarta in foliis. Quinta in floribus. Sexta in tru>;tibus. Septima in vmbris. 0;taua in a;tatibus. Declarafe /iugula difcrimina longum foret. Nos itaque de arboribusfatiuis& hortcnfibus difleremus. Q_ux vitibus vrilis eft terra, eadcm &arbotural"a- tioni habctur idonca. Anno antequara fcras, ("crobem fodito : ita fole ac pluuiis humus raacerabitur , quodque pofitura erit, cito coraprchendec. Quod (i eodcm anno lubebit &lcrobem facere , & lemlnare, minimum duobus menfibus ante facfcro- bes fodias.cas (liamentis incenfis calefacito : fi latiores patcn- liorefque feceris, Li;tiores & vberiores fruftus rcfpondebunt. Raris intcruallis fcrenda: arbores vt ciim adolcuerint , ramis e.ttendendis fpatia fuppetant. Qjiod fi fpifse pofueris, nec in- fra quid fcrere poteris , nec ipfx fruftuofaj erunt. Semina le- genda crafla, non miniis quara manubrium bidcntis, reda, le- uia,procera,fine vIceribus,integro libro. Nuccmantequam de- ponas, in aqua mulia.ncc nimis dulci macerato:fic fruflus erit iucundior. Curandum , vt quara gencrofiirmiis pyris pomaria conferaraus. Ea lunt crulf umina, regia, (ignina, larentia, pur- purea, fuperba, ordeacca, aniciana, &c. Prxterea maloruragc- nera exquirenda, maximc fcandiana, raaciaaa, orbiculata, fcx- tiana, pclufiana ,&c. Sotbi quoquc &peviici non njinima cft gratia. Oinnis furculus omniarboripoteft infcri, fi noneftci cui infcritur cortice difllmilis. Antiqui gcncra infitionura tria /iradiderunt. Vnura quo rcfcdta & fiflaarbor referros furculos accipit. Alterum quo refefta inter librum&materiam fcmina admrttit. Vtrumque genus verni temporis eft. Tertium quo ipfas geramas cum exiguo corticc in partem fui dclibratam lecipit, quara agricola; craplaftracioncm, vel inoculationcm vocaut. Hoc gcnus xftiuo tcmpore opcimc vfurpatur. Ex qu.i atbore infererc volcs,& furcuios ad infitionem furapturus es, videto vt fit tcncra & ferax , nodifqttc-crcbris, & ciira priraum germina tumcbunt, de raraulis anniculis,qui folis orcum fpc- ftabunt,& integri crunt,eos 'pjitOjcralTicudine digiti minimi: furculi funtbifurci,aut tri!urci,?cc. V. Horti cultnra & cura fpeElatur in , genert & in fpecie. ^ Hortos vrbanos priraum inftit lifte fcrtur apiid Athenas Epicurus. Apud Romanos veteres hortus nihil aliud erat,pr»- terquam agclUis , & (jualifcunquc proucntus , vndc viftus tc- nui.s, & mcnfa finc arcc comparaiecur. Non egcbat igni, ik>i dclijer.ibat fumptus m.iccili : ic merces tum hcrbaceas , luix arborcas oppldatmi venales pr.vbcbat , rc fcnipcr cxpcdit.*i , & .Td cxtcmporancum alimcntum pra-fcnti(Timn. Icaque volu- ptas illcccbrola tantopcrc fc propagauit , vc arborcs , frui.lus, olera, florcs, & alia ruris ("cu ruftica foKlria intra niuros etiam ab agris, mont!bus,fyiui("qucdcduxcrit, fcccritque vc ncquam in domo maccrhimili.is h.ibcrctur, cui indiligens & ncglcdtus cflct hortus. Qui dc4iaito vtilifllmo & iucundiflimo cogirat, is Jcbci (circ,vellc,& poflc colcrc. Conftruendus erit primiim ad vfwm vicx nec ■fladum : dcitidc ad f.rnitatcm , & vircs tum corpoiis tum aniraiinftaurandas : poftrcmoad afpccifo;an:, quse pcrforau ftatim .aduruncur. Profunt tamen radicibus pcrindc acque (tcrcus ; fed ramulis & foliis noccniiflimx iudicantur. Adhxc arborum facibusqui lignofinon funt,pta;cipuc viti- bus,& intcr lignofos amygdalis.Pofitio hcrti optima,fi 1'eniter- inclinaca planitiescur("um fluentls aqu.i:pcrdifcrctafpaiiacx- ccpctic. In quam rcm fi defueric f ons,eiu^ loco aut imprimen- dus crit putcus : aut fi id ncqueas,ciflerna (uperiori parte con- ftruetur, vt illiiicaquas contcrente pluuia,hortus per xftiuos ardores excipiat. Sihis omnibus facultatibus carucris, hortum tribus quacuorue pedibus altius fodics ad ("miilirudincm pafti- ni Ita enim cultusficcitatcs negliget- Terra falfa omnino vi- tanda,vt amara.Opcinia qu.x-nequc .x-ftate valde reficc3tur,ne- quc argillola e(l, ncque arcnofa & afpcra ,nequehiatibus per a;ltus obnoxia. Anteomnia fit elapidatum folum , minime ri- mofura, ne fol penctrans plantatum radices exurat. Terra qua; fluminibus,aut pcrpctuis aquis circumdatur, nofempcreft lau- dabilis : nam fata & plantataqua:dam , aqua facile fcncfcunt frudtiifque fiuc herbarura fiuc arborura inlipidos ac huraidulos, plertinque gignunt. Plantanrcm hortulanum non opoi;tet(ta- llim ftcrcus ad radices imiccre;fcd primiim tcnucni terram il- lis immictere.deinde (tercus, quod rur("us terra tcgendum erit. Ita ncque comliurentur plantx, neque (tercorarius calcr illico exhalabit. Olitorcs ne vtuntor ftcrcore annuo : nam pr.Ttet- quamquod eft inucilc,quamp!urimai beftiolas gcnerat.Trlen- nale commcndatur. Longiori enim icrapore quidquid habuit foecidi ac mali, euaporauic,& fiquidduruminerat,a;tas reraol- liiiit. Cinis tcnuiiriinus,natur.'i calidus, hcrbis ac oleribus ftcr- cus optimum. Puliccs enim hortenfes, vermes,erucas,liraaces, & anira.alia parua (T-irpes depopuantia aut occiditaut obigit. Prjeccpcrunt quidam hortum non eflcftminairdum nificurn terra pluuiis permadueric. Ex fi ccrapeftiue & opportunc def- cendant, nonimprobo- Si tarde labancur, quantumuis fiticnti horto femen commitci poccrit. Curandura ctiam ante (atio- nem, vt prauarura hctbarur.i radices necentur : digerendus in arcas, qua: ita informand.x-, vt runcantium manus addimidiam lacitudinis partcra f.icile perueniant : ne dum hcrbas inutiles illa: pcr("equuntur,ferainapcdibus incerim proculcentur.Vehe- menter adnitcndum,vt fationiiercnicas,& temporis clcmentia fuccedac. Nani :"auente cceIo,tepencibu_s locis & a fole illuftra- tis,citiflime prorumpunt ac puliulant fcm na. Sin autem femi- na vegcta, plcna,reccntia,fuccu!cnta. Sl timor fucrit,ne frigo- ribus , pruinis , ardoribus perurancur aut oftcndantur , paleis contcgentur,quibus tranfuerf.c virga: imponentur,& virgisa- rundincs aut farmenta,ne a vcntis rapiantur.vcl ab auibus de- pixdcntur. Rigacio folibus .-cftiuis , & maxime circa exortum caniculx, fummopcte probaturhora matutina ac vefperi,nc a folc inferuefcat aqua,& radices adurat. Scd ne tumquidera ni- mi.T: debent ciTc rigationes , quoniam incbriatis radicibus no- cent. Noneft hauricn Ja a]ua putei,ne ob frigus cruditacc ni- mia radices perccllat. Quod (i alcerius non cric faculcas, horis aliquotance hauricnda, & fiib dio cxponenda eric, vt tcpefcat. • Salfi-aqux hic ("ummopci^c fugiendx ; nifi in raphano,bcc.i,ru- t.i, cunila, quibus aqucafallitudo pcculiaiis mcdicina. Miniis vciles c ftagnis hauft.xad rigationem,& quas clices inducunt, quoniam herbarum rcmina inuchunt;pr.x'cipuc tamcn imbres alunt plantas:nara illis innafccnccs bcltioI.T: necancur.Iamde auxiliis contra peftes horteafes longioris opeta.' fit diflerere : Hhh 4 vtfunt 640 Encyclop^di^ Lib. XXIX. vt fant vermcs, cruci,taIpi,Umsces,culices,mufc«,ranx^ufo- nes, hortcnfes mures, tnaMx, f«pentes,& aha rept.lia.-gran- dn.fu!men,tempe(las,rubigo,piuina,carbunculatio. Dicendum efll-t dc cultu iartucarum quomodo lata fiat,candida,& tenera: quomodo pom3ta,fuaui5,odorata,fapida: quomodo condenda. Multa item de bralTica, qua: tcrra lUi commoda,quando trans- ferenda, qua: fpecies , quomodo fapore fiat iniignii : de apio, quomodo tiat folio latilfimo, de beta, portulaca, de afparagis, <3e ruta, quomodo ferenda, vbi optima nafcatur,de oxaliol)S,& fpinaceorumcura. De radicibus efculentis, vtporro, allio,ci-- pis , raphano. De fniftibus hcrbaceis efculentis, vt cucur- bit.T , cucumcre , peponibus , hortenfi carduo. De floribus ac plantis odoratis, vt rolis, liliis,amaiantho, violis,faluia,fa:- niculo, lauandula, rotcmarino, mentha, folfequio, maiorana, bellio, ablinthio. Sed nimis prolixum foret ifta omniaper- fequi. SECTIO TERTIA. In qud dclineatnr B V C O L 1 C A. BucQJxe furnnia di* uiijo. p«tes roi pecuariz. Pr/ECEPTA. V c o L I c A eft ars parnndi ciirandique anirnalia ceconomico necefsaria. Eiiis pittes rres funt: [-"aftoiitia^Villati- ca p.-iftio , & Cur.i apiim. Paftoritiajfcu Peuuaria.eft ars parandi curandique pecoris. Eftqucgeneralis, vel fpecialis. Bucolica goneralis agit de natura paftori.': , & pe- coris in generc. Bucolica fpccialis eft r.itione varij pecoriSj& va- riatum regionum. Ibi eft curatio boum, equorum, ouium,apum &c.hic cft Bucolica propria itilorum, Get manorum, Bohcmoram &c. Villatica paftio eft ars alcndi faginandique ani- inalaintra aut iuxta villam. eft vllum lafte alibilius: in quo primas dantouillo, fecundas caprino. Suut autem tria fvt hoc obiter adiiciam) in quibus lac alaitc manifefto difcrepat:paftus,naruiapecudum,& mulftus. Habct n.imquc vim maiorem ad alendum, quod ab hordeo,fti- pu!a,& prortus arcfaito gignitur nutrinfcnto:(icutadpurgan- dum potentius elt,quod e viridi pa(cuo,&quidemeo ampliiis, fi pccudes eas ipfas htrbas abtiimpferint, qua; purgationem af- fcrre corporibus confucueru.nt. Qiiod ad n.rturam laftis atti- net , nobilius & melius eft, quod nullis impcdit.r morbis ac vi- tiis , & nondum vctulx animantcs mini/lrant. A mulgcndo ij Iaudatur,quod neque longe abe(t,neque a partucontinuomul- dum cfl:; fiquidcm omne lac primum & nouilTimumcenfetur inutile.Porro cx lafteparantur butyrum & caleus, gcminajil- ]x dclici.T, vel potius columnar, menla; iuxta & culinx. Nihil hic d^o de carnibus, lana, corio, & (imilibLis qus exanimanti- bus funiuntur in cibum,ami(ftum,& lucrum.Latere patiormel- lis vtilitatem & qu.-c!tum. De iucunditate id folijmadfifro,cu- ram pccoris & apum adeo hominem oblei!l:are,vt animus phi- iofophia quadam reali imbuatur, &corpus voluptatem fentiat fecundiim omneslcnfus. u j. iiuia aui iu.\ta viuani. ■ Cura apum cft in loccpabulo, 5c raellificatione. ^. BHcollm pecudHm mimrum hremerfic habet. Cu|ia peeo- Xi^ qua re c6cineiitui| r«»omfum Bucoljcz. R E G V L jE. /. Bucolica /ynecdochice ita diEia compleEittur Pajlori- tiam, Fillaticam paflioaem, & Curatn apum. Bucolica nomen habet a ^^s: quod iumentum apud veteres vtramque facicbat paginam In ceconomia. Itaque per fynec- tlochen fpeciei vtrumquc vocabulum poteft vfurpari, vt com- pleftan.ir ifta tria, qux diximus. Nihil cnim infolens eft apud phiIofophos,ad fpcciem principcm.faltem analogicc,reducere ininus principcs. I I. Reipecuarix, partes Jimnm atque vni' uerjk fmit tres. Prima eft de minorc pecore , cuius fpecies tres funf, ouis, cum qua veniunt agnus & aries ; capra,& huic coniun£li,hir- cus & hoEdus, fus & verrcs. Secmdn eft de maiorum pccudum cura & traftatione; quarum itcm ternafunt geucra,boues cum vaccis , alini cum a(inabus,equi cum cquabus. Tertia p,irs conr tinet ca , propter qux ftuftus capiuntur , tametfi ex illis non capiuntur:nempe mulosatque hinnos,canes &paftore5. Atquc bzc eft dilhibutio Vatroniana. III. ^ura pecoris con/ijlit in parando dr pafcendo. Quodlibet pecus, feu minus,feu maius,ita demum parabitur & habebitur tccle , (i xtas in eo , ii forma, ii qualitas, fi femi- niura confidcrabitur : qux omnia ad emptionein refemntur. Poft cmptioncm, fi fcicnteralatur, fifcetun, nutricationis, & Tianitatis (cdula adhibta fuerit procuratio.Et his quatuor rebus abioluitur altetum Pecuarias munus, quod communi nomiue dicitur pafcerc, I V- Bucolicam nohls comrnend^rit antiquitas, -vti- litas , & wcunditas. Et primo quidcm Bucolica nata cft poft agriculturam, vt ex facri^ conftat.Dcindc i|inumer?vtilit3tes adnos redundant ex paftoritia, villatica paftionc; & cura apum. Atque vt hinc inci- piamus, cy ]j. gcm redigi ac lummitti pollunt. Rcniedia caprinia morois, haud lccus quam ouillis p^ftorcs & m.igif^ri confcripta rcti- ncbunt. Capras autem (Vinas nrmo vcndiior piomittit , fiqui- dcm iple fit(anu:nunquam etcnim fcbrc caicnt , quoJ fc Pti- nius cx ArclicUo aflitniat.-atquc idfo foifitan aniraa bis quim oculusardcnciot.calidiotclqucconcubitus ,quod & Atiftoteli vilum clf. irpe geiunc vulncra : nam cum crcbio cotnibu.s concunanCj&: fpmofi.s in locis pa(cantui,tit vc cuccm licercnt. Nocetillis aitus : (cd tiigus aliquanto ampiins , potiffimum foctavqua: gclicidio hycmis comccpcum fccit. Q^uanqiiam non ob illa folumifed eciamob glandtm citrafaticcaceindatamin aboftiojiem incidut. Nund de fue tiJeamus: V:rgiliitsinlib.^. dererujlic£ nihi\ de fue praccipit : quia noncam cxquificc oinnia rufticapcrfe- quj irftituit. Nos aliquld adfcramus. Approbationcm con- (cquuntur fcrofa-longiliinii ftatus , & tcliqua vcrribusfimi- lcs , vnicolorcs potius quam vatij. Sunt auccm docesverris hx. Corpusamplitudine eximium , quadiatum magis quara longum aut rotunJum, ventet promifl^us , cluncs vjf^i , ncc cruraproccra , nrc vngulx ,atripla & glandulofaceruix, to- fttumbrcue & rcfupinum. Bonitatcra generis cum in fcrofa, tum in verrc facics foiniofa indicat , frcqucntcfque potculi vno paitu cffiifi.A!ii'i itcm icgionibus priiiantiotes, maiorcf- que.aliis minut probabiIcE,& cxilcs fiunt.Hoc pccus & mon- tibus , & campis commode impafcitui : quanqusm mclius palultiib^us agris quam fiticntibus. Mire pjfcuis fuum cou- ue niunt ncmora qua: vcftiuntur quercu , fubcrs , fago , ccrris, ilicibus, oIcaftris.ianiaricibus, corylis,pomiferifque fylutftri- busjvc func albx ^\nx, gtxcx, filiqua:, iunipcrus, lotos, pinus cornus,arbutus,pronus , & paliurus,atqncaichadrcspyri.Hrc enim diuerfis rcmporihus mitcfcunt ac totopcne annogtc- gcm fatuianc, vt fciipium cxtat apud Colii«nclIam- Mas duor bus mcpfibusantc admiflionemfepiratur. Potca menfes qua- tuor grauida , parit cum pabuli copia cfTc incipit. Mino- res annicnlis aJmitti nolunt. Malunt ctiam vicefiraum ei- peiftare mcnfcm , vt ica bimx fcetum dcponant.' AdmilTura; Caufa in cocnofa loca cos prodigunt , vbi chalimus accorus tam eleganti coniugio idoncus. Eft autcm fubave vfurpati folitum de fn;minis,vndc & ptiraa,fccunda fubatio , fiitite dc niatibus , qui faliic incipiunt oiSauo mcnfc. Ex piimo p.irtu fctofx cognofciturfcccunditas;nam in fequcntibusaiihil fcre inutat : & illam cenfent ftuftuatiam idoncara , qua; pto nu- mero mammatum parit catulos. Vbi pcpcrcric , rcficienda cft largius, quo lac fuppcditet natis faciluis:quare bis finunt bibcre de tlic Si lafte defic;»tur,.t£icicuro fndum prxbcbi'- lur, aut hotdeum cx aqua obiicictut. In nutiicatu , qux& porculatio , duobus menfibus fcctumcum matre reliqucbanr, quod tamdiu nutricarcr , cum quatcrnis mcnfibus vcnttcni, ferrct. Hara , qux contcgi non dcbcc , ita erit alta, »t pat- uaopciapotcnlacor vidcitcircumquaque,num quis poiccllus a mattc dccumbenteopprimatut , & vt cubileputgaii (ine ne- gotio qucac. Mirum eft , cum fit tam immodumanimal , Sc inpabtilationc tam fpurcc veifctur,tam cubile mundum de- fidcrar.Quories autcni puigjbitui,totics arcna , aut quippiam almd ioiicictur , quod humorcm cxfordcbat. Curator mox quot , qualcfquc nacl fint , infpiciet , & ne quis alicnovbc- tc educetut , prouidcbit : qiundo porci , fi liara exiuerint , facillime mifccBtut , & matcr cura decubuit , tam patienccc alicno,quam propiio tnammam indulgcc. Quamlibet cum fua prolc fuo claufo cuttodiet, Quod fi mctuit ncobliuione minus cuiulquc pioles agnofcat, pice liquata eandcmnotam illis matribufque imponct , ac fiue pcr clcmenta litctarum, fiue pcr alias notas vnumqucmquc pattam cum fua parencc difciiminabit. Limcn harx- infcrius palmipedalc fict:nc cum matcr ex hara prodierit,poiculi tranfiliant : qui iaro a mam- maremoti,dclici nominantut. Nutticarc odlonos polTunt: fi plures alant , fatifcuntipfx, ncquac congcnctati alcfccndo ro- bur adipifcuntut Cum pauhim adoleueiunt,parcntum comita- ri ad paltum mirc capiuntur.Vetribus poft annumcoramodif- fiine vcina & aucmnali tempeftatc virilitas fcito adimitur: quafpoliati noraen accipiuncraiiales.vt in cquis c»nieri| , iii galiinaccisgalliscapi ,& capones, & fcmimares ,in arietibus' verueccs , in honiinibus cunuchi. Et hic quidcm cultus elt fuillipccotis. ■ • r/ Bucolic» *ty. 64^ Encyclop^di^ Lib, XX IX. B'ifol''c»pt„ iotuni. •# »' Y l Bu(oUc4 wAiorum pecnditm brcuiteyfic hdet. &-^lucr funtgraiw i» ^cnere f-K Wo.vitulorum.iuuenctJtutn, b^ai nou«lloiuni , vctulotani. In i^nmo lcxjs ditoernlt VJ^ tuliim i vitula. in alteio m'.icncum a luucnca , m duobus Vlci- mistauruma 'acca. Nondum mit« ArnoLMus virgiuc? vitu>- las, virgmes bubuias appellat. Stcnl:s vacca dicitui. taura pra;- gpans horda. Taurus tximius a caltrato hoc tantiim dilctc- pac,q'j6d lUi torua facics^afpeclus vcgetior, btcuiora coinua, tor')iior ccruix , ci vaUuudinc , vt lit corporis maxima pars, vcntrc iliquanrum l'ubfl:riclicn-c , qui raai;is_rcftus,& ad fce- .jn'nat afccndcndsS habiiis fir. Prarponcn li luiit in emptione «citc adfruCtus fcrcndosiuccgri, quam aliquamdiu eicrciti & eiperti.bcDC-compolitis , graniibus pcrf-cctiiquemembtis, porreftis |atetibt;s,ampli,nigrancibus,procens& lobuftis cor^ nibus.lacis & erirpis frcntibus.oculis niagnis,itfdem & labiis ni^n-^^lwtfsauribus.comprcliismalis^dorfo reifo & plano^vel etiaai fnbfincnce, non gibbero.patulis niribu<;,rclimis.fubni- ott% ) ccruicibus torolis ac longis , a collo palcaribus pene ad <":nus propend^ncibus.corporc bcne coflito, bonisrotundil- quc clunibuSjCau. fa ptofufa vfquc ad ca!ces,infcriorc parte fre- qucntibus pitia>fabcrilpa,compactis cruribus,iifque breuiori^^ biis potiusquaui iongis.non iiiiptobisgenibus,cminulis,pcdi- bus non lati6,ncquc qui ingicdientibus difplodantur,quoruin vngulasfinclcucs ac pircs. Corium ne fic actadu afpcium ac d'jruin. Coiore plicent potiflimtjm nigro, pofl rubeo , tcrtio licluo,quarto albo. Gf nus fiue ll-minium potiderandum ei for» ma iara dcfcripta,& i'S quos procrcaucrint.fi ad parencii fpe- cicm rcfpoiideant. Boum pibuljcioniproptctvirgultociifron- diuquecopiam ucmora luiitidoaca. VcriTiinis antc vnomcnfe; qujint.iuri rucntis in Vcnercm pondus cxcipiaut, pabulq.i-ni- nuetur.iK obtlitacc corpons aijnia ftcriicscuadant:macris fi- quide conceptus facilior. Coiura vtro cauios fccrccos a fcrmi- ris per tcmpus duotu n^enlluai hcrba,pale.i,fa:no plcniorcs,& ad ineiindu valentioies opoitet ctticcie. Non minorcs biraos paticnducll iniri,vt itima; p:,xianc quanqua mcliiisli quadri» jnx. Tauri inira qii.-.dmtiatuni , & niaioics quam x i i. an- jioruraadiniiruia piohibctur; iUi qiiod tanquim ajtate pue- iili ieminaiidis arraeiicis non lunc apti : hi quiafcnio fjnt ef- fceti. Gtnerant vacti- plcra-qux in dcccw , alia;diutiu$ , led vitulos parum cgicgios Confcpta rcquiruntui laio ipacio, ne eoncuiranr , ii fe corr.ibus gra'iitct mutuo vulnctciic. Sta}>ulj iaxo , glaica , ctiam fabulola Itcrnentur , carcbunt- queftigore, quod.macicm illis aftcrr, vci famcs. Pcr 3:(ta- tem tabani, &p'ifi!lx' bclliol.-E compunttionibus cas accrbc vcxar.t & ad cutfum concitant. Ladentcscum mattibuscu- barc nolunt ^ fte obtciantur ; mane & vcfperi ciim epaflu rc- dietint , yitulos ad eas adigunt , quos fi ante bimatum exfc- cueris , difticulrer fe rccipiunt. Jiiraautcm fctula tefllculos coinpriiTiendos , paulatimque confringendos , nonferrocx- fcindcndos lua^^cnt lu vaccis , vt in omni grcge pecuario quoiannisdekftus hibendus, & reiiculaE rciicicndx. Si/]uia vitulum amilciic , ei fopponcncut , quibus matres haud fa- lisprxbent. Scme-ribus fuifurcs tnticeos , farinam hor- dcaccim , & tcncram iieil-am obiiciunt. De morbis quibus tum boncs , tum m lior^ qu^que pecora intcrdumcortipiml- tur , q ■3' figna horum , qu.E ificdicin^ sducrfum firgula vlurpanda;, &: quomodo procuranda , fufe admodum Co« Jumella, cgo aliquot adducam. Languot, naufca , pcftilcn- tia, eruditas , dolor vifcctum, tormina , viciofa lingu^ in- ercincnta , qux vetcriniriis rani , cibi faftidium , fcbris, tuflis, fuppur.itio, claudicatio , labioforum canum , lupo- lumqucmorfus , conago. Hacc accidic , fi bos aut cx lan- guorc a!iquo ad maciein pcrucnit : aut fu'',aus in opcrc fa- ciundo tcfrixit : autfub onerc pluuia midcfaftus clt. Eltau- Jem ,cum pellis itatergo adharrct , vt apptchenfa manibus deduci acollis non pollit. .Sunt infuper pulmonis & paliti cxulc':i;atio,ceruicuin tumor& cl-:Ui. Er bobuscaluefcum col- 1', & laeduntur vomere cali atquc vngulx , cilcant aliquando lurculos, teflaacuta aut lapidc vngiilam pertundunt. Sa:pius a,u.t iniquitate oncns , auc gijiiitate diuiurnioris laboiis, aut cumiiatatione , ve! duriorc folo , vcl tadici obluclati fuut, annosconuellunt, coinu:i frangunt. Haultacum aqua hiru- doa.dhi.etfaueibus , ducit faoguincni , luoque incrcmcnto cibis ti.5nlitum pisEcludit. •/7-^ ' '' '^"° "^''"^tibus dominorum commodiflime ac diu- tifliiDc piaftofint ,bona litcofum a;tas , fint firmi , omni rparte hbnclii , corpore amplo , fcminio ptohato. Olim com- mcndabancut Arcadici , & in Italiam Khcatini. Alij nume- tantur fcri , quibus nomcaonagris,alij manfueti. Ciimporro «X bo^.gencte illndahcrjm nmiquam, cx alteto hoc , cxfyl- uellri ,ir,quam , fit domclticus alinus : onager ad fcmin.itio- nemhiud n hil idoncus putatuc. Dcccta.in vtioque fexu ad /cECur.inj dclefto uic/re dign.tatcm : propterea quod prolcs rv-ntumfiiniVs ^cnerantur. Qualicunquc pabulo contcnti fint , eriam vil flimo: v;-l foliis, velcaiduis , vtl)abe.int fi- miles fabia lart„cjs,vel f^l gnis pccticts vclobic-ao fafce fat- ©tntprum aiu."tut: paleis etiam ad pinguetndincm pcrue- rittnt. Mcnfc duodecimo femcn conteptum reddunt. Miniis oncruni imponcndum prxgnantibus , nc quod nafcetut , ob id detctius fiat. Maii quidcm non cftab opere concedenda vl- la vacatio , quoniam lcgnior ac peior inde redditur. Anno Jinunt ellc puUumafiDinum cumniatte : fccundo leoitcrta- piihis vinciuDC : teitio ad eas operas domitare incpiunt,qua5 ab iiscxigetc dccreuerunt. Grcgcs feu inultitudo afinoiua» nonniiiadoncra gcltanda,ad vinuni,olcum, frumcntum &:fi- miiia habcri conlucuit & vocantur tales dofluarij. Plerique ad molam dcdueuntut : ad arandumquoquc vbi clt leuister- j;a. Cullodis imprudenns ncgligcntiam tortiflime uflincnt, plagaiuin , penuris , laboris& faniis tolerautiflimi , tnoibis non valdclubiccli. Equorum cura iain fcquitur. Minores tiimos non putant emendos. tquorum & omniuin ptopeniodum animantium, quorura indiuilit lunr vitgulE , & cornibus cjuoquo prasdi- torum , e dcntibus amiflis ac reriatis a;caccm dcprehendi au- tumant : quo de CoUimcllam confuletis filibucrit. Modica m.ignitudo, commcndat cquuin , valtitas & paruitas dedcco- rant. ta-miuc£ clunibus oe vrntribus lat.i: lint, admifTarij cor- porc amplo , formoli, paitibus intcr fe vbiquc proporcionc lelpondcncibcis. Equi futuri fpcciesab indolc &corporeip- iius cquuiifcu puUi pcndec. Optimuseric , lihilaris ac intrc- pidus appareat : qucm noua; rci contpedlus audicufque ncqua- quam conceirec; qui inpallu & curlu cuin lalciua alacritacc gregalcs .idpugnam lacellit, & palnum iiicitur prxripere : &■ follas niliil cumitatus tranhliens , pontfs quoque &c flumina fociis liaud cxpeiSatis tranfgredicur. Addc caput cxiguum, membra non confufa , oculos nigros , naresaperias,auriculas breucs & arrec.tas,ceruiccm latam , nep longain, & mollem, ' iubam crcbram,fubcrifpam,in dcxteiiorcjm partcm iuclinatam, pcctuslauun mufculorumquc corls numcrofum.humetos gta- des,vcncrcm fubflriiAum,lumbos latos,ac deorfum verfus pref- fos,telles parcs& exiguos,fpinamduplicem:fin miniis.noncx- ' tantcm,caudain amplara,fetofam,fubcrifpain, crura re£ta, alta, a;qualia,gcnua patua,rotunda,clunes rotundos,nec inttorfum . Ipedantes.vngulas duras,altas,concauas, coronis mediocribus fuperpofitis. Totum dcuiquccorpus grandc,fublimc,erettuni. Cum lintaucem mulcaequoruragcncta, videndum qua ftirpe vcniant ; nobilcs rcftt; e regionibus nuncupancur. Alimen-' tum cquini pecoris in prato neiba,in (labulo foenum ariduni, Ctim tempus adetic , mane & vcfperi admittendi. Foemiaa H- -. matu ptobc concipit: mas trlmo interior ad gcneris propaga- • tioncmellinhabilis:generat autcmadannum vicefimiim:equi : poft dccimum , vc annofa iam niater,tardam inertemcjue. pro-'- lero edit. Hoc armencum prjsaliis incemperariflimae Vcneris cft,& infignicer func.jmmenfalibidine concitatum. Inde hip- pomanes, de quo fic Viigilius. Bi/dC UemHm hippcmanes vero quod nomine dicunt tafiores : lentnm UijiUUt ab ingume virnt Jiipfcmanes ^^HOii fis^pe msils. Ugere nouerti, MifcUeruntque herbiu , ^ t.cn imoxm verba. Huius(fiuecaiUBCula fit , quam in fionte natain pullusftatim. vt aluo cmittitut lecum atteic : fiuc quoddam vcncnum ab equoium natutalibus dcflucns , ciim ardore vcnerco rapiuii- tut ) Atiltoteles, Plinius , Columella meminerunt: vtrum- queadinlaniam amoiis immittcndaccituro cftadhibeii.Tra-' didciunt quidam in Lufitania ad oceanum equas line mare,' aflidua & nimiacupidicatefibi ipfis Vcncrem aninfiofigucan-j tes, evcnto giauidas ficii : vt gilliaas itcm , quatum oua i'ari)rem«. Vcnlm ex illis conccptibus cxiltentcs pullos equi- nosvlcr» itiennium non viucie Admiflurse piasiectus Pcto-- riga.dicitur. Poftquam conceperunt , non finentut autquip-" piam laboris fubiie grauioris aut vcrfari in locis frigidis: prignantibus enim algoi maxime oiiicit, Q3X in annos iin- gulos fastu implcntui , inltjt fegetum teltibilium exfuccio- res euadunt : necpulli aque laudabiks ac diutuini exanni- uetfaria , quam ex altcrna admilfura procrcant. Loco amplo & tepido cum matrc pullus verfabitiii:ne aut frigore infirmus adhuc Ia:datut, aut propter angullias ab imprudcnti matre cbteratur. Vhi vires incrcucrint , in pabulum ptodigendus, in quod ctiam ipfa matet : ne dcfiderio nati ( quod huic pe- cori natuia pia;cipue dcditjnoiam riahac , & concabcfcat. Quinqucmeflres pafccndi fatina hoideacca cum fuifuiibus, & li quid aliud ceiia cditum cupide ac libenter edent. Ante- qoam a matre diftrahantur,tradtandi (unt maDibus,ae pollea cxtctrcantur. Qu(3 pcrtinet , quod vbifta'it , fixna fufpen- dunt : nempe vt lis intuendis , & ctepitu audicndo conlucf- cant. Vbi iam crimus factus ad manus accedcre cccperit,puer illis nunc in vcntrem pronus , nunc fcdens. imponendus. Equorum alij militantibus , alij villatuiam facicntibus , alij ad curfutam , alij ad admilfuiam funt accommodati a natura. Q^uiinobrcm non eadcm ratione Ipeft.mdi habcndiq're lunt. Morbi horum-macics,& quod vrinam fuo tcmpore non mit- tunt.dolor capitis & maxillatum,aiitii la'h,verincs in vifccri- bus fpecie lumbricorum,cuius pcltis argumentu, fi cum dtilo- re crcbriiis volutatur,fi vtero caput admoucnclicaudafarpius 9gicant.Tuflrit,impetigines,papula:,interttigo,oculorumcica- tciccs, Mechan. Phyf Se6]:. III. Bucolica. 643 triccs ciborum fallidi^,rabifs:(ic enim lego apiid Colifmellani, couos ciiui in .iqua luam iploiiiin iiiugiiicincontUJti faerint, amorc lut cxaidi:lccrivitiyii.' ita pafticmis oblitostabe ctipidi- nis iatcritf .Sigaa luiKis vcf.iniXjCtim pcr p.itcua , veluci exti- muLui concurf.int,UilM:idc circumfpiccntcs.q. recjuiranr alt- quid. Ilf* turix ita curantur. M aquamaiunt dcducendasnbi ipeculatas dctoimicatcm luam, ptiliii .-<: imigiuis mcmotiam abolituras. Aluii funt bigcncn &. infititij.^quando ab radicibus didin- ftum ac proptium gcnus fuum nullum habent , ciiin cqua; & .afini fatucreenrur :vti contra ex cquo & afina proginitur hiii- ' Tjus, lortitus a p.itrc nomcn , tiim alioqui pwt oninia niatri lic fimitior. Veriim & muli ^; hinm vfibus vtilcs > fttidibus funt inutiles-1'ullurn liiiinum iccentu.i-'. cqu.v' i^iioratiti lubiiciunt. Fallitur ten(.bris:"am oblcuro loco p.irtu citis ligitiino rcmo- to , alieous quaii ex ca nJtu-. nutiicatnr. £•> l.iiiciit amphofj quoniam equiimm qujm aliniii m mclius cft. 1'ljnc hosvt equulos educ .nt,corumque a:tarcm c\ dcntibus .rltimant. Mi- Uoii corpote hinniis clt quam mu us,plerumqae rubicundior. auribus vt equiivs,iuba&cauda,&c«tera,vt diiftum ell,(imi- lisafino.Ad mulos g;eiierandoscqu,i vid.-nda in aiinosdeceni, quoufqucamplillima' S: pulcherrima: forma;(ic, membris ro- bulta , & laboi.spaticns , vt difcoid.i;i.em v£cro luogeneris ilicni llirpcm ir.litafli facite recipiat ac jicrfcrat, & ad foetum non folum corpotis,fcJ nigcdj quoque bon.i confcrat,Docec eipcrici!tia,pluscos a patnbu'; (ocordi.r,quam a matribus'Vt- goris trahcte. Mans clectio difficilior,qu6d la-pc probantis iu- dicium ab cipenmcnto clt contutarum. Mulouim grcgcm qui patabujfonlidcrct.nam (inr ani^ililfuno corporc , num valida ccruicc , robuflis ac 1. tiscolfis , pedtorcmufculofo & v.i{lo , feminibuslaccrrtofis.crunbusconipadis colbris nigri vcl ma- culofi. Talcs & veduris labotcblv,fF-rehc , &oculos afpedu delcclabunr. V I X-CuFiodes bucoHcifnm canes & paHores-CHra- cariitm eft uiifmodi. Canum genus vnum ef^ venaticum,alterunipecuatium : il- lud in fyluis vagatur,& ad feras pcrtmi.'t:hoc ad palf orem,quia Ciiftodix ciufa co mparatur. Nulo n. fubtiims.id quod Colu- mellam fccilTc noui > in trii gcncia dif..ernere,in villaticum, paftorale,vcnaticum.Ex his primum gcnus affirraac aducrfus ionnlnum inlidias eiigi,& viilam,qii2que in villa l"unr,cufto- dire:fecundurn propeilcudis h.miinum , fcearumqucbcUarHm iniuriis,idqucok>fcruare domi ftabultini, fotis pecuda palcen- tia:teicium qua;ri ad venacum extrccndun , quod agricolam nihil i uuct:t..m dilige.-ti,inquain,parcicione non vcar : pofiunt n.pecuarij nomiiic pafto;aliJ& vilUticus incelligi,quia lcil.pe- coris noraine potiirinium , tanquam cuftodcs illius ncccffarij habcntur; quacuftodia & dcfcnfionc pra;fcrtim capra: & oues iQdigent:ali3;coiitra luposqiiidem fitis le ipfr dcfcndunt.Ma- lcautcmpccuiciiis canis ciiftos mutus appcllatur:nullusquip- pe homo chriii^ vocitcr .tiu.x aut clamoribus , quam hic la- Itatibusfuis bcftiara a.it fuiem pccudibus rapiendis appro- pioquantem prodit. Quis tam inc irruptus, tam vigilans cx- cubitotiquis cam conllaivs vindcx ; quis famulus dom ino tam fidelis ? Hic, qu.indoquidem villam f(ud:ul,pecora,familiam accerrime culfodir^inpriniis ruliico charus elTe debct.Proprie- tates non illas qiiidem omncs, (ed aliquas adducam a Varro- ne& Columella requificas in canibus iltis.Magnitudoampla, valtus & canorjs larratis , coloc vnus.migifqu-albus aut ni- getjdeiecta; & propendcntcsaurcs , nigti velglauci ocidi,acti lumine radiantc^,amplum villofumque pcaus.Bonitasgeneris olim a regioiiibus ducet^atur maximc.A venatoribus aut laniis ne cmantur:qu6d hi ad^pccus fcquendum inertes funt:illi li le- porcm ai;; ceruum conlpcxerint eos citiiis quam oues infe- qucntur. Cognati cjnes lc tuentur mutuo egrcgie; quatc ex eodem femineprogna'os refert non parum.Pafcuntur e culina &oiribus, quibus li cibaria dcfuerint , deftitutis gregibusipfi fibi alimon um quKrunt : quod quia magno gregum pcriculo fit,ncfi;t, fludiofeptouidendumeft. Datur & panis hordea- ceus in lac intritns,farina hordeaca cum fero. Non eos finunt guftare carnes morticin.-e onis , ne irritati tapotc , argrius fc poftmodum ab illis laniandis abftincant. Apponunc etiam ius exoiribus,& nlfj ipfaconrrica,vnde & dentes illis confirmen- tur,& mcduUirum fipote acrimoniaaugeatur.Non nili poft annurnvel mari vcl foeminxindulgenda Vcmis, nc&corpora libcfadentiir , & .iirmi d^^itcnerent. Principium admittendi ptincipium vens qii6d tunc catulirc dicuntur. Tresmenles geft.int vterum In lcctura ohiicicntur panes hotdeacei,qi.i6d ij mag's alent eos cjuim triticci , & lactis vberiorcm prsbcbanc facultateni..Secundum partum ftatim cligcs catulos qui place- bunt ainpliits,reIiquos .ibrc es.Oium p.iuciflimi in nutricatu relinq'irnrur,cim optimos fieri neccde -It ptopter ladisabun- dantiam. Diclnis x v. caculi videre incipiunt, &duobuspri- misa oartu meiilibus \ matrc non feparancur , fcd minutatim d.fucfiunt. Quorum gcnstofam indolem conferuire volueti-' mus , cos alicnx- nutricis vbcra fugerc haudpermitcemus. Si cflata larte acfici.itur,catiilis caprinum dabitur ,_dum qu.iflrt. mcltrcs fiant. VbiconuaUiCrint ; caicnls pcr dicm contincbun- tiir,foluentiir nodibus.C^i eoscaltranr, c6 miiuis iclmqucre grcgcra il!osaibiii.iiitur:qui id omittunt , putanc idcircocflc acriores.Nucibus Gi.Tcis iii aqua tiitis auics conim , & intct- digiros pcrliniunt nc a mulcis & ricii is, & pulicibtis exulce- tcntur. Ac pcr a;Ritcm fanc (\c ei.ram aurcs aliquando a mul- ciscxulccraiiturjVt lot s jm;ttant.l'ulico(is hx-ccuratiopr.rl- criidtur. Sum--cyminum tritum , pan pomlcre cum vcratro aquaquc miftum iilinc:(cu cucumcris anginci (uccum,aut vc- tcrcmamuicam pcr totum corpus intunde. Nc porioabeltiis atrocibus (lifcerpaarur.collaria iis inip-.ntir.c.^omina nc (int: multum polylylljbj , qu6 qui^^quc vocatus ctlctuis cx.iiidiac diiryllabi Ci.mmcndar.tur vt ("jac ifta Crxcj raiA»|,A-i«»», & iTiuIicbria a<7KJV.«A«>;,^»/lt quotidic cum fcrenum cft,'n praia prodi- gunr, & ad pifcinas ac paludes. Pullotum ccUasprouidcnt ne hibcant in folo huinorcm , & mollc fu(lramcn,&ne multela autaliaofticiens beftia coaccedat. Vittui obicdmt polcntam horjcaceam , aut fatragincm , herbamue tcncrani aliquam coucilam. Incubaptibus hor.leum in aqua intiitum apponunt. Scfquimclttcs pullos ad fjginam fcparant , iis in laginario polcntam & polliiu-m aquamadcfada pribcnt, tci pcr diem. A tibo large v-lant bibcrc.V^gari prohibent vt (int calido & te- ncbrofoloco curant :qua; rcs adcreandos.adipcs multiim va- iet.Ad luinc modum cuiati, citciterduobus menfibus pingues euadunt. Qjjoticfcunque fumpierunt, purgare locum opottc- bit : amant quippe locum purum, qujiiiuis ip(i nullum relin- quunt purum. Scd concludamus verbis ColumcHx. Anl-r ncc ina.iciraam curim pofcit, &. folertionem cullodiam pi.^'ticot quimcanis.Nam clargorc prodit infid .ntcm, vt inCapitolio, cum aducntu G.illorcim vociferatus cll. Ncc tameniinc aqua, nec fine mulia hcibafublfcntetur,ncc vtilis cll locis coufitis: quia quiquid tcnctum potefl coutingere , carpit. Nan cll magni fructus : prxflat taaien pullos & plumam,quam non vt in ouibus lanaui fcmel derirstcie,fed bisanuo,vcl"c 6c autu- mno liceatvellctc. X I. Curafcrarnm (jiMdrnpednm potoitioribus & ditioribm connemt. Quondam propter vilbm viuatia habitationibus dominicis (ahie.(XiL,lepuf luu , ritprfii,iiamis,cer:iis , apris, & aliis huiul- wodi feris comparahant; prope viUam,inquam,qu6& claufa venatio poflllF.iris obkclaici oculos, Sc indead hiitiorcm e- pularumapparStum , tanquam c cella , qux placuiflent , dc- ptomcreotur. Non parum tamen rota ratio ad dominorum qujtflum ptoficicbat.Hicprxcipiuntur patriftmilias.nc iis ali- tncntis, qua: ponte fua tellus fundit, contcntus crtc velit: fed horJco , adorcofarrc ■ faba , vinaceis, & lebus minimi p-^ctij clauds fuccutrat , iis tcmporibus,quibus pabula (yiuas & ne- mora dciiciunt. Atque vt pcifuafuni lit feiis, hanc llbi alain de alinioniam contingcrc, vnam altenmue cicurem bclliam imniitterc fu.ident , qua: viuarium peruagata , c urftx hatid ignofailc , & in eo pixtet alia monu- menta xncum antiqui operis torquem rcpertum , in quo fu- gicntibus pene literis infcriptum ccrncbatur : Diom£des D I A N *. Fcrtur Diomedcs Troia inccnfaadea loc» cum veniflcr, totqucni illum capticeiui coUo circumpofuifTc , & Dianx confccrauiflcbefliam. Eammultis poft fxculis Aca- thoc|csSyr.icufanorum tyrannus in venatu confccit, iniien- tumque torqucni pellc iam fupcrinduifta Diana: fufpcndit. Clarum profcdo longifnoii afui in ccruis indicium. Occur- ttint fimul vetfusHciiodi ( ad eum quippc atiiflc.rem refe- tuntm .) inpcifona Naidis nymplia; ptonuntiati de a;tatibus animalium ; cx quibus animadueftere licct . quam breui gyroasuuin hominis claudatur. Tamctfi mera; fjbulx non- nullis vidc-antur , cenfcntibus, extra elephantum hominem omnibus animalibus viuaciorem efleScd verfus audiamus. Ter triaficU hcminis tranfmhtit garrnla cornix. G^tiiuor at peragit cormcis tempera certius. Ceriiianam itntcr» coruus lerprdierit ater. Ccuinos annos nowes agit Indica fhcenix. Atc^ni cri[;icoms. foholes lottis alma, tonantis. Igredimur decies phcenicia ft(ula tiymfhi. Lcpores& huiusgcncris aniit^antes in viuatia vacerris cin- tta-confcrti nolunt, quaodoquidcra ob corporis paiuitatcm Xcm. lll. facilc clatris fubrcpunt , & hberos nadlae cgrefTasjfugam n»o- liuntut. XII. rifdtm cura breuiterfic habct. Roininis alix pifcinx dulccs fuctunt, ali.t: falli':qu6d alia; dulcibus aquis inciulos palcercnt piices •, aliarlaKis & mari- nis , iiixta iiurc vidclicct, eo aqua e man dciiuata:led dulccs haud raultumpjftcrioribus fxculis apud cos valucrunt , qui uihil put4icnt rcicirc vttum illx mugiiibiis , liipis,& huiuf- modi , an ranis ellcnt pl(:na;. Sallis deleiuccollant.vbiillcconfederit,ca(tra locant.Re- liquo tcmporc,cum populus labotc occupatut, ipfe intus opc» la luflrat,exhortanti fimilis, ac folus immunis alTiduum habct fatellitium,& quofdam velut liftores , pcr quosaii(fl»ricacem fuamapuJ ciues fubic(ilorqne confccuat. Comprehcnfo duce cotum cxamen tcnetut;3milfo dilabitui& adalioscommigrat: ctcnim fine tege non pofTunc viuere.Fututis imperaroribus in vnapartc aluci regias cxtruunt amplas,magnificas, & fepara- tas. Senccamedio ac tucillimo Ioc] At genus immo rtale manef.mullofque ftr annos StatfortnrM liomus ty aui numerantnrauorum, Alijtarnen' Mcchan. Phyf Sed. III. Bucolica. 647 Alij tjmcn lA dcccnnium cxtcndit pollc atbitiantur , riuoj i-uum cxamcn nuUu.n point pti-tcriic : (cd ncccflc littotum emori lioc fpatio , quantumuis m ckniortuaruni locura alij atque alij pulli quotannis lufficiantur. Alucaria Cri-ci /nKiT- TO>«,- , ftiM-r\tT^opuic , nortri quidammcllatia nominant. ta conftitucntur ad villam, eo potilliiun ioco , vbi nulko ima- , gines rcfpondcant , (iue vbi nullareddatur cclio. IlHulmodi enira fonus cas fugat. Acrcm conucnit ibidcm cflc ncquc xlla- tc feruiJum , ncque iiycmc non apricuni : & locari dcbcncal- uei verfus ortum hybcrnum maximc, quo matutinos cgrcflus habcant apricos &: tcpidos. Adha:cad pabulationem commo- da \<>C3l propc funto,qu.r pabula partim crunt naturalia,paitim conlita. Abcflc itcm longius ab aiucaribus oportct tumtiltus hominuni pccudumquc coetus > latrinas, fterquilihia, balncas, & (i quid dcmum tctrum odorem cfliat. ' ■ tJeupro[iitlii nen cretie paludi: Atu fbi oiior cseni graui! , aut -vbt concaua fulfu S i.v.7 fcihxru , ■vocif^jue ojfenfs refultat imiigo. Muro non ita cxcclfo apiarium claudatur , tugurium iuxta cxi;itctur , vbi &i cuflodes habicent , &:infti:umentum rcpo- natur, nouiquc ahici ad vfum nouorum cxaminum compa- lati , &: hc"i;bx falutares , 5< alii qu.-c bon.i: ipfirum valctudi- nifaciunt. Dcnuahitur eo adhibendum aqua pura , cuius al- titudo duos aut tres dii;itos non fupcret , iniicientur ccft.x aut iapillipaululumcxtantcs , quos occupcnt cum potum aduola- rtnt. Alius cx fuberc& corcicibus laudantur , quod ncc hyc- mc riijeanc , ncc a:rt.ice candcant. Iccm ex terulis, & vimini- bus. Fiftilcs.quod xltatis vaporibus acccnduntur , & hyenie gelantur, non (iint iiabiles. Foramina infuperquibus ingrc- diuntur Sc excunc anguftilTuna crunc, vrquam minimum fri- gori? admittanc. In transfercudis alucis anim.iducrtcnda ccm- pora , & locus prouidendus quu cransferancur. Transfcres Tcrno potius qu.nn hybcrno -, nam hycmc plcrumque fu- giunt : vt eciam , (i e bono loco tranllulcris eo vbi pabulatio decft. Verno & i-ftiuo ceniporc mcllarius ferme ccr inmcnlc alucaria mfpicicc , ca tumigabic lcuitcr , vcrmiculos eiicicc, & a (purcitiis putgabit. Non patictuc plures rcgulos , qu.i; eft niatcria fcditionum : non finat imbecilliores a robnftio- ribus opprimi , quia frudus minuitur. Si pugna concuac- rint , aqua mulfa afperfx deliftent. Aliud icmedium Ma- ro (uadet : Hi )/iotut animerum , atquehu certamina tttnta Fulueris cxiguo tnHu comprejjn quiefcent. Quid autem faciendum (it regibus , quQrum caufa eiufmodi bcllisciuilibusflagrant aluearia, niox additur. Veritm "vbi liullorei acie reuocaueris ambo!, Deterior quivifut , eum neprodigtis obfit Dede neci : tnelior vxcua ftne rj^^netift aula. Aiter erit maciilis auro fqualentibtu ardens: ( Kam duo funt grnera ) hic melifr infi;nii ^ Ore, Et tuti.U claruf fquammis : ille horridtu alter jjejidia , latamquetrahens inglorim altium. De pabulo nunc audiamus. Sercrc iubemurthynium , fcrpyl- lum, Icntem, pilumjOcymum, cypirum,medicam, rofam, vio- !as, liliuni, cytifum, iabam, crucam , cunilam , pap.iuer,cony- zam, caliam, mclilotum, mcliflbphyllum, cetinthcn. Horum omnium floiiscupldifllmsfunt, quin & /inapis , quumtamcn florem oliu.i; non attingant. Amant & origanum, thymbram, rorem marinum , pinus , minores ilices , ederas , amaranthos, amygdalas, pcrlicos, pyros , & pleralque pomitCras arbores. E fylueftribus glandifcras , tercbinthum , lentiliium , odora- tam ccdrum. Millc itcm fcmina vel crudo cclpite virentia, vel fubaCto (ulco florcs apibus amiciflimos creant :■ vt funt irriguo folo frutices amclli , caules acanthini , fcapus afpho- deli,gladioIus narcilfi. Probatifljmi faporismclla rcdditthy- >nus. Vt aptiflimHm ad fanitatem apium , (ic ad melliticium thymum , ait Varro. Proptcr ihoc & Siculum mel fcrt pal- mam, quod ibi thymum bonum & frequens eft. Itaque qui- dam thymum concundunt in pila , & diluunt in aqua tepl- da, ea confpcrgunc omnia feminaria conlica apium caufa. Sed quia , vt idcm prudencer monec , non omnis tenipeftas ad paftum prodirc longiiis pacicur , pr.Bparandus his cibus, nc tum mclle cogantur falo viuere , aut relinquere exina- nitos alueos. Superefllt dicete de fanitate & morbis earum cognofcendis ac medicandis , de eximendis fauis , fcu , vt Columella , de caftrandis alueis , dc gencribus mellis , de fucis , de aliis dcmum capicibus. Sed liaie exaliispecantur. KALENDARIVMOECO- nomicum. I A N V A R I V s. 1. Progoofticon annl fumicur ex Calendislanuari;,(iue dic- bus fepcimana: , in quos iiU- incidunt : autorc vencrabili Beda: exempli gratia. Si calendx lanuarij incidant in diem Soiis, hyems erit rranquilla, vel piocellofum, xftas ficca, Tom. H I. vindemia larga. Si in dicm Lufix , liycms erit mixta , ver bo- nun),.cftas (icca, tempellas turbulenta , vi:idcmia diflkilis. Si in dicm Martis, hycnis erit nubila , vcr imbriferum .ic piocel- lo(uiu,.rftas (icca, vindcmia parua. Si in dkin Mcrcurij,hyems dur.i cric 6c a(pera , vcr dirticilc ac curbulcncum , .x-ftas grata, vindcmia i.arg.a. Si in dicm louis, hycms erit placida , vcr hn- portunum, .-cftas (icca , vindcniia bona. .Si in dicni vcncris, iiycms critmutabilis , vcr bonum , .x-ftas ficca &: bona, vin- dcmia copiofa. Si in dicm Sacurni, hyems erit horrida ob tur- biiium liuitiam , vcr curbulcntum & frugcs vitiolx. I. Dccrefcentc iuna cxdc ligna. "i 3. Lupi circa Idus lanuarij.aut natalcni Domini, trumatim curlitant , trcqucntcr vlulantcs. Cocunt cnim tunc tcmpons iuuiccm, atque in toto anno non amplius quamdics duode- cim: incerdurneciam cumcauibus. Canum morc cocuut&pa- imiit , atqac eciara rabici (uiit obnoxij. Oculi eorumnoctu (picndent , ideoque graflantur noctu :animaliacornutainua- dunc a cergo : in tummafame ve(cuntur ccrr.1. Dcnccsluptni alligaci , prohibenc pucris pauores, illorumquedcncibus pro- func : cquis iccm aliigati curlum iplis infatig.ibilem prxftant Fcrunclupi roftrura inueteiatum vcncticiis rcliltcrc. Obid villarum porcis olimpr.tiigcbatur. 4. Sciot.tm mcn(e lanuario aut Fclmiarki , vcrci fubmitte' vtin Apnli aut maio pariac , c\im.&c. tcllusiani hcrbcfcac , & iacli lic tirnnor mjturitas. • , . - 5. Vinum collc^ftum ad agros & vincas cuche. Vbi tcnea-,- turrcgula: Aquoius agcr niaioretn,, iiccus minorem copiam dcfidcrac. 6. Nix concinet calorem tcrrx. Hinc Pocca: Sacehttf , iy alma Ceres patiuntur trijlia damnit, Citm n aut pluuia , tumfient temptm cara. I I. DifFundc vina. ■ IX. Vcrtc frumentainlacunaribus. 1 3 . Vcna nc fccctur ; (cd balneum adhibeatur. .-^Mt ■ "■ . F E B R V A R I V s. \ I. Dies cre(cunt. I. Fauonij incipiunt flarc fcxto Idus fcbruarij, Sole vigeC-,'. niam quartam Aquarij partem obtincnte. r.- 5. Canes plcrumque initio Fcbruarij coitum appetunc, ge- lunc vtcrum foctum 60 diebus, aut toc hcbdomadis,quoteatuIi - diebus ccccuriunt-. Opcimuscanis eft , qui nouilTinic cernerc incipic , iSc quem cacula ad locum , vbi peperic , prius reponit. • Cani iuueni dentes funtalbi ; fcni, nigri. 4- Fclcs in libidincm rapiuntur : cum dolore conclpiunt, ■ .iblque dolore pariunc, gctuncvcero fcctum pcr duos mcnfcs lunares. Porro hoc animal non eit abiifiiilc leoni , prxlcrcim facic, dencibus,&vnguibus : noctu vigilans,inccrdiu dormit: , viuit annos decem. 5. Circa diem purificationis Mari.^' hyems cit afperior : & (1 dies illa (it clara , folet maior nix , quam tiiit antc , cadere, iuxta rhyrhmum : Sole micance , die purificantc , nix crit ma- ior quam ante. (•. Qriaindiu alauda ante feilum PurificationisMarix can- rillac, ranidiu poft illud taccie cogitur. Hxc auis miraalacrita- tein aerc paulatim afccndcndo,a:il:accin prinia ancc aues pra:- nuntiat, & cantu fuo diem indicat : pluuias & tempeftates ab- , hotret : femel in anno quatuotaut quinque ouaincondcnto frutice parit : accipitrcm adco mccuit , vc in iiorrunum iiiius confugiat : sftate capitur poft adtanvmeflem , & hyemc tcra- pore niuis. 7. Salmones capiulitur a die Putificationis vfque adfeftum lacobi. 8. Sifrigus incidat dic Cathedr.i; Petri, folet durarc 14. dies. 9. Farina hoc menfc parat, diu nianec falua. 10. Macthias dicicur frangcrcglaciem ,quam inuenit: & (I non inucnic, facere. I I . Afirafi mnfnuit hyems i>i menfe fecundo, Credemihi, in fancio Pafchaie fngtis erit. 11. Lupulum terra: commenda : tempore Palchatis alliga fuftibus. lii 1 13 Scci- 648 Encyclop^dte Lib. XXIX. T « . Sicrcori agros, U ligna csde : fcntes recidc:p3los humi fige : domum repoit > fafcem. 14. Aquilenta; fruticcs cum radicibus, hoc vel fequenti menre, vlna:ferme quantitatc in terramdrmitte&plaiva. I j. Curafanitatis contmetur his verlibus : Trigort, f:fce,fiirinaque »bjllne: aromata^viaa, llige : dehinc fanguu fanior vtfit, age. Jh-irmaca, clyJleres,therm(U ampLBere : ven»m Ke tufi aut feb>i cerripAre, feea. Seu : fh^rm.xcii nune hauii, nanc fcinde in foUice venam, £t calido mnUumfiumme memhra foue. M A R T I V S. j. MtirtitM agrholiu ad a^rot, vinetaque ducit , yt vttertt, frondes arboredfque pmem. X. Tranfplanta arbores teropore fereno &ficco ; luna de- erefcente: & ita tranfplanta.vt ad quam priiis collocatse erant pirtem,eam ipfam deinceps tetincant , iuxta illud Virgilij %, Georg, §luin ettitm ctzHregionem in cortice Jignant, Vt ciHO qut,juemoos. Habet vfu.m viua diiretta in morbis arciculoruin,vbi loco afFcc^o imponitur. 44. Dixtahuius menfis eftotalis; Mechan. Phyf Sed. 11 1. Bucolica^ 649 Vt cPrfiM /i/»t'.*i , ■V! b.\lne.tfipint intret Si^ tni'mcr: ajl virmtn num Ventremque fiigi, l/unpririi tepafeecibts, ^ fknrm/trit UnjHe: g«<« eti.im ve»i fecho fs.fe nocet. 4;. Pto(;iioilicon cx hoc menfe capitur ciulmoiU : Citmficcu-sfuerit., bcn.t teinpor^i lienotit Mnt Matt us, ^frugum fettilitate bent. 4(5. Tiitum cfi: illuJ apud ici ruftii.\v tcriptorcs: vcrnaplu- uia vnius mud tacit modicum luti : autumnalis pluuiavniul- ■lodi facit vnum mutum luti. A P R I t I S. I. Si c]ua: vis tcrrx mandare femina , plantare herbas fruti- ccfue, tranfponcrc arborcs,infeierc furculos, amputarc hon- des, & ramos.ac fi qui^ prxterca ad dili^^entem hortorum cui- turam pcrtinet,illuJ omnc debet fieri mcnlc Martio,Aprili,& inprinclpio Maij , in Scptcmbri item& Odobri. Quam au- tem confcrcre volumus verno tcmpore tetram , illam pra:pa- labimus ac fclicmus in autumno , & vice verfa. Siccnim ter- ra ifta vtrinquc bcnc pcrcoda , cum ccftiuo folis calore , tum hyberno fri^oce, votisagricolioptime rcfpondct. I. Scre horJeum & aucnam, fi pra;tcrito menle non iicuit. j. Spargc fimumpirigucm & multa mcmoroccule tcrra. 4. Apes alucariis tum folcnt exire, Quarc mella iis Jato. 5. Cucurbitas & ij gencris alia fece. 6. Salices refcca , & terrx commenda. Quarto quoquc an- no cxdltur \\xc arbor. 7. Agnos cailrato antc fcftum Pafchx. 8. Sere cann.ibim & linum. 9. Anguillas , cura alnifolia producunt, in ciftis eape. 10. Boucs caftrato , vt aratro iint aptiores, & vtiliter fagi- aari pofflnt. Hi foli animalium retro ambulantes pafcuntur. Pinguefcuntlaaationc aquj: calida:. 1 1. Ante diem Mzrci (Irepitum ijaet ran» tliebm 'Edit , pofi illiim tct ijmque mut»filit. II. Quemdaiiiodum cerafa florent , ita iudicium fumunt dc fururo vini flore. I ) . Anfcrcs dcpluma tribus vicibus : hoc menfc , deinde in xdate , vltimo in autumno. 14. Attaginem , qucm gallum betula; 4ut corylorum vo- cant , mane clamantwn petfcqucre. 15. Apiaria vetera purga. Humido fere meliorfoetus, in (ic- CO mel copiolius; 1 6. Hoc mcnfc citca fcftmn Pafchatis fingularaues fcrcfi.. bi coraparcm qujetunt,inuicem coeunt , ouapariunt. I 7. Hoc tempore prudens & bonus venator, pifcatot, & auceps, debet venatione, pifcatu, & aucupio abftinere, ne fce- tus & oua corrumpantur. 1 8. Sequcntes pifccs femina fua nunc iaciunt & deponunt: perc^, alburni,albicx',rubclli, muftcla: fluuiatiles. 19. Pifcium vifus maxime fallitur circa folis ortum & oc- .cafum. Proin eo tcmporc capc. 10. Moro vircfcente nullum vehemens & nociuum frigus larboribus & fcgctibus eftmctucnJum. 11. Cafttato vcrres , hardos , arictes &c. circa tcmpora Pa- fcha; , luna Jecrefcente. II. Sturionem cape vfque ad menfem luniura. Huic pifci fola aeris ferena tranquillitas ad cibura fuflicit. Adeo nihil ci- bi admittit. 13. Cygni oua pariunt vere, & pierumquc tertio a?tatis an- no. Aues funt xftate exules , hyemc inJigcna; , aceo tcmpo- inlacu aliquo turmatim agunt : quorum h multi fiicrint, in- gentis ftigoris eftfignum. Hos tunc ttansfige. H.tc auis im. mlnente morte dulcilTime cantati quod Hcnricus Rantzouius teftatur his vcvbis. Ita fe remomnine habcrc, tcftis egoocu- latus , qui & meis auribus cancntcm amdiui, & ftatim morien- tem viji , aflSrmo. 2.4. Dia;ta huius menfis. Sxnguine , ereJetnihi , tumeorpora nojlra redundant, Cum , qui terram aperii , menfis Aprilts adefi, Cura igititr mon^o tibi dextera "vena fecetur.^ IiiflKS (y in fotufit modm inque cibo. "E.vcutepigritiam membru ; tibifume lahorem : Oiia non frofuut : proderit ergo labor, ij. Prognofticon cx hocmcnfc, j Tum horitts eft annm , felxiter omnia erefcuM, 1 Keplentur ce!U fy> horrea Utsi fimul: Martitis exficcat citm terram , humeciat AprHlij Frigiduiumqui feqnens aera Maius Ifabet. M A I V S. I. Cum tuus efl latobe dies, ^ fanEle Philippe, Nil fe^ett dtiro frigore ferus eiit. Ad pafcua iam omne pecus educitur. Quo nomine rufticjs & colonis dies hic folct efle gtatiffimus. aom. m. X . Equus cqua: aJmittitur, & ipforum pulli nafcuntur. Pro - batwr cquus cxiguo capite, nigrisocuIis,naribus apcrtis,brcui- bus auriculis,ccruicc molli, lato pedorc, tcftibus cxiguis, cau- dalong.T &fcL"la,crifpaquc, totundis clunibus.duris vngulis, & corporc tali , quod cx longo , quantum tigura pcrmittit,(ic rotundum. Dentcs fcnedutc plus folito canjclcunt , quacx- tcrisanimalibus nigrefcunt. ). Vaccx-focius nunc aJmittcnJus. Ita enim , cum dcccm mcnfcs tcctum gcrat , patict , quando Ixti funt gr.nminc campi & Ixta pabula. ^tas illarum co«iicitut ex circulis , quos ha- bcnt in cornibus , qua pattc cx capice ptomincnt. 4. Salmo tctinet natiuum fapotcni vlquc aJ Pcntccoften. }. Circa hoc tcmpus prima ouium tonuiraincipit : in qua tamcn optimum cft, cceli tcmperaturam oblciuarc, nc aut hi- gorc l.xdantur tonfx, aut intonfx calotc. Vn Je fit,vt interjum femclajtonfuraii»vcniantcircafolftitiuni,intcrduraatqucali- cubi bisjillis ccrli ftatibus fcruatis. Hocanimal eft rei tamiliari commodiflimum. Namoucs pcllibus luis nos vtftiunt ; carni- bus nutriunt,foucnt & confcruanc; ftcrcoracioni agrotum in- feruiunc; inccftinis dcnium chordifque inde fadis nos exliila- ranc. Pellibus ouium rcccntibus fai;ari & obiitcrari vulncta, fcabicm , & vibiccs, compcrtunicft. 6. Alitgat adfuftes hic Maius in orJine "vite!. 7. Circa fincm liuius menfis fere raphanos , casduos, alti- les , & rapas , quarum fatio & Auguilo mcnfc non eft in- commoda. 8. Si pluic hoc menfc exiguus ecic vlniprouentus. 5. Si cft elara Jies Vrbani , ruftici opcima quxque fibije vino polliccntur. 10. Hi pifccs femina fua iaciunt : cyprlnus fiue carpio,pra- fimi , & omniabramatum rtiarinarura gtnera: 11. Lafticinia hoc menlc ob vbertaicm omnium hetboruni funt opciina. Hoc icaque cempote potilTimum incumbi Jebec bucyro acquc cafeo. iz. Dixca liuius menfis. i<.'«« vbi aduenit Maiils , pete rofcida rura : Linaue merurn : foticr ftt tibi laBii amor. Baliea lu»c alc , tunetibi cemmoda phaimucafutnf; Et mijfn faliens fanguine vem fual. ij. Prognofticoncx hocmenfc Menfis vbi fiterit hiartu fub nuheferenKt, it contra fliiuiu fxtHt Aprilu aquis : Jrigora fi Maiits fecum trahat , aurefis annta Tunc tibi,^ omnigenis frtiSiibtes ager eris. I V N I V S. I. Exaerls confticutlone, qux incidit indiemMcJarJi,vel circiter , de tota meflis cempeftate , vt tx ea , qux Vrbani die contingit , Je vinjemia ,conie(fturas faciunt. i Ojes Viti cft nobilis folftitio. 3. Arundines pifcinis valde inimicx funt, ijeoque fub fol- ftitio xftiuo fub aquis falce fecanJx func Alioqm in vfum te- (Sorumtufticotumhyemis temporc fupra glaciem JemctenJx 4. .Aftatis initium inci Jit Jie Gcruafij. 5. Baftifitfuerit citm lux pluuiofa hhamk, Jngrati me0splena lahoriserit. ^. Anguillarum & cancrorum captura nunc eft commo- diflima. Cancri cum iure fuo fumpti phcificisac tabijis opci- mi alimenciloco profunt. 7. Tellurem curuo hic menfis profeindit aratro. 7. Lepores& damasvcnare. 9. Examina volanc circa feftum corporis Chrifti •■ qu.« hoc menfe obferua. Hora oftaua ancc mcridieni vfquc ad terciam aucquarcam poft meridicm enticcunc cxamina : idquc durac quinque feptimanas. Conuocancur & in alucaria du- cuncur cinnicu. r ■ -r 10. Segeces ad maturitatem proueniunt.fpicifqueornan- tur , & radices emoriuntur circa Jiem Pecri & Pauli. 1 1 . Prognofticon ex hoc mcnfc & fequentibus Juobus. Cum calcr ^ pluui^coeunt &ftatefrequentsr, Agricols, tacita gaudia mentefouent. I I. Dixta hoc nienfe feruan Ja ; A rebus calidif , motu vehtminte , gulaqiu Abjline ^fri^idaede , fenam aperire caue. \ I V L I V S . I. Hircum hoc tempore quibufjam in Ipcis capris ajmiiv tnnt. CaprxmaleficxfuntfronJibus&arboribus : Implencur tcrno aut quaterno coicu. Hirci fcx menfcs hybcrnos lupra il- niibum larus iacenc cum Jormiunt : A folfticio hybcrno coti- Jcm menfes fupra Jcxcrum. 1. Vcnatio hoc menfe eft iucunjiifima. 3. Maxim.im vbcrcacem fequicur plerumque fterilitas. Ex- hauftxenim fun: agroruih & arborum vircs. lii 3 4-Si 650 ^ Encyclopa^dice Lib. XXIX. 4. Si p!uic (Jie vi/itationis Marix , fequitui tcmpefta»- luuiol.. {. ylric Canici4U<,afJumflio tirmmatillas. lieft, diesciniciilatcs incipuintdie fcxtolulij, &(!ccimo fe- ptiiT.o Aupufti fiiiiunt, Hoc tempoie Etefia: venti Scptcn- nionaies ex angulo illofpirant alic]uot feptimanas , & a:ftum micij^ant. Cuin folc naicuntut ac occumbcntcm (olem comi- tantur , fpirareque deliaunt donec iceram orientcm foicm vclut obfcruauennt. 6. Sith cane ^ nnte canem medicus m/tle pharmaca tradlt. ', 7. Canes rabidi liunt hoc tcmporc propter nimium iftum, vtlanuano & Februario proptcrnimium frigus. Lsfo a canc rabido conducit vt in aqnam pluuialem iplo infcientcimmer- "atur. Hepar eciam ipfius canis rabidi , vel aiterius canisjixfo datur,adcomedcndura cum pauxijlo aigenti, 8. Im/leniur -TSariii frumentu lorirrea,qunndoefi Aer laeobi luc din ante die>rf, 9. Ciconia reccdi: circa diem lacobi : itcm hirundines & milui. 10. Dista huiusmcnfis : lullm exardens potuw^tie efcami^ue requirlt, 'Erigctes^menfainpifcn olufque onetet. :pharmitcx,fvHuriim veni,merutn,aromata,thetmal, munc fuge,nunc x,ythum mite vetufque bibe. AVGVSTVS. I. AlTuinptioMari.-c clara promittit vina fuauia. r. Mcll.i nuiic apibiis Jctrahc , circa idein affumptionis fcftum. - 5. Inteif^duo diua Virginis fefta cerui in quofuis vfus pra:- ftannores habentur. Nam & coinua collcda, & os in corde, &fimiliatuui funt fumaii vigoris.Etii autemaliqui velint in- telligi fcftura vifitacionis & uatiuitatis Maiia; :tamen vcnito- ;les fidem non faciunc a fclto jfTumptionis (eu decimo quin- to Augudi adnaciuitatem vfquc Mdtix,f(.u odauum Scptcm- bris hoc ttmpus cfTc numerandum. ^.AuHri fiequentes iunc hoc incnfc ad ortum Tfque At- fk\in. S- Au^uftales pulli equatum fciiclter adolcfcnnt. Sunt equa: , qus antc a.'(iatcin , vel Auguftum non admiciunt jnarem, (J.Galli hoc tenipore commoJi/Iime -cafttancur. Crte- tumgalliciimfulecmit cubitum, hota nona vefpercina can- tanc , hoia noiftis duodecima voccm icerant , hora tcrtia poft noctis medium denuo cantillant , fole orience diem nuntiant. 7. Ouahocmenfc giUiTiis ne fupponas. Fris^us cnim pul- !os qui fero nimis prodeunt , enccac. Optiraa faetuta eft ante vernum iquinoftium. t. Oui hocnimfc.detrefccnte Iuna,collcfl:a duranc. 9. Collige radicesenul« campanar, angelici , petrofclini, raphani,& legc cucuibiias. 10. Bartholomxus ell primus famftus Aiuumnalis : cu- ius dies (1 clara ent , autumnam fecuturum bonum exi- ftimant. 11. Aucupium inftitue hoc tempore, quo aucs grcejtini migrant. " II. Hlccquocannisbiscapitur:7idcIicet a Maioadlulium vfque , & deuvie ab Augufto ad finem Nouembris , quz ci- pturaoptinneft. Scmpcr autem capturacft nofturna. Nam ftatina ad auroiam ex retibus clabuntur. 15. Diaeta huius mcnlis Seciwuenarum nocet,haud quoque aromataprofunt. "^ Hatidqus diuma qutes,baLnea,'v'm:i-,Venw. September. ■I Si ciara fucrit dies /Eg:di|,qua cerui libidinis iftu cjta- gitariiiicipiunt , vcnatorcs integrura illiim menfem ferenura enuntianc&cdufquedonccceiui Vencrem dimifcrinc. i-AhqLiandoccruitsrdius ad libidincm cxcitantur :quod nytmijtardioiiseft fignum. ) • Si dies itgidi j fit dara.fit copia vini. 4.0rucs migrantes clangorc fuo hyemis iaitium dc- iignaiif. ° ' <-Circ.imediumSeptembris Itma decrcfccnte &infraho- rizontem vctfantc cccfa hguonim materia durat. rrnV.Ml" '^^•ft^nte m libra plerumque fpirat Africus,in Can- croFauomu., „■, Capncoino Kurus. vionfr"'"^''""'"?"'"^'^" fclici/nmum nifixftasplu- !c hnbVium ■ "" """" P""' ^*''"'" '" "'^'^ fuifocantut mo- -cndunt bel '. rr""'"^ ^'""""' P^'"^"""'« = '■' niufL,pcr- -endunt bella .- f, atana,m,nitamur peftem ^ S.Hoctcmporc lunadc l 10. Nucej , antequam plenematuruerint, idiunAis helcm;' & acori radicibus hoc menfc condito. 11. Oftiduum circa Michaelis optimum eft fationi hyc- mali tempus. Tcneatur autem hic regula Plinij , & Ranzouii, femcntem feftinatam fEpe,ferotin3m femper decipctc. ii.Para riiuftum,acetun),& agrcftam cx pytis & ponis. I ?. Poma & pyra collige fcreno ccelo , & poft meridicm, ncc aiJtc I fi.Iuna:. 1 4 . Stercoiiza horcos , interim luna decrcfcente ftcrcus ne taBgiro:inter menftrua potius diraidiaque. 1 5 . Di.Tta huius mtnfiN.- Indulge genio , medicamioa fume,cri4tire. Vents mitte,cutim fcatificato laaa. Poma,ferina,^ aues profunt,fc 'v'ina Venufque, I'arce fumpta tamen; nam niroium omne nocet, O c T O B E R. >,.x.u.c.uHwc lunadccrctccnte tr.mfponc qnercus ma- os , pyros , & fimi es aiborcs fru<.;f,T=. ^'""''.^""cus , ma- ji.imVll,,!,^ «„ I r y R "' "J-^^^l^ic^rum.Ti- riri ^'"■^"io'f;'Pc.fl..u,ab aibonbus refeca . ciim plu: .habc^nt nunc huraiditius quim mcnfc Martio. I. Tac vina admiftis caryophyllis , helenio , abfynthio,C»I- via& idgcnusaliishcrbis. i.Vaaslege tcmporc ficco : alias vinum fit aquofum, Scd muftum luna fub terra cxiftente calcato. 3. Arbores tranlplanta,ferc,atque amputa. 4. Cramin^marccfcunt. Propterea boucs & vaccas ma£la, 5. Quando oucs hyeme vcfpcrinon libenter domum abi- gi fe patiuntur,pletumquc niuem aut pluuias defignant. 6. Quando atbores ferius nudantur foliis,a('pcrior hyenis dcnotatur. 7. De niuc venatores conicftate folent ei dierum numc- io,qui a ptima niue ad proximumfuperfunt nouilunium, 8. Quando itt fyluiseft br naiaginatio, & prouentus glan-' dinm vbcrior ,mu;tx niues hyemfjue afpera futura exiftima- tur.Multa; autcm niues fcecu>.dam meffcm pra:fagiunt. 9 Initiuni hycmis incipit die Simonis & luda:. 10. Arietcs ouibus & hirci capris adraittuntur, vt ftrtus fundant tempore vetno. ^ II. Ttitura,hotdcum &c. T 1. Vcnatio & aucupmm hoc mcnre cft fclix. , 1 3. Nunc autumnus ad eft,;)leiadis quando occidit aftrum; Occafiinimirum matutino ; qui fi pluuialis fuctit, fciam fu- turam annonam Aftrologi iudicant :fi fcrcnus, tempcftiuam, 14, Di.T:ta huius mcnfis. Venam aperi,thermas adhibe,tumpharmacafume ; GMhO. & pomii 'vefcere,mufta fuge, ^ NoviMBEK. i.Dicomnium Sanaorum incide fagum ; quac fi fuctit. ficca,hyems fcquctur mitis : fin huniida,dura. z. Si dies Martini fuerit nubilus , turbida fcquetut hyemj; fi vcto frigida.erit hyems ficca. }. Os pcftotis anlcns circadieni Martinialbum Cgnificat niucs,nigtumpluuias. 4, Niuisnmltitudo magnopere prodtft, vt fenfim colli- quefccns dilabatur, Ita teira fermentaii optimc potcft , calo- le circum pcclufioatquccoarftato. 5. In niue pcrfcquctc vulpcs, lopos , apros,caprcas , mar'^ tes,&c. 6. Porcelli qui eduntut in luccm hoc tcraporc , vt vituli circa diem lacobi , raio ad matutitatcm proneniunt,aut cdu- cantur,ptoptei inftansftigus & gramen matccfccns. 7. Porcos faginatos mafta aut vendc. Nam plerumquc pol^ figinationcm moriuntur. S.Circa aducntum Chtifti arbores optime tranfponuo^ iur,tum cnim natutacitcainfctioramagis opetaiur,ficut vet- no tcmporc circa fupctiora. Hinc arbores tranfpofitx Martio & Aprili infirmi lunt roboris. y.Dixta huiusmcnlis. lamjlomncht muljum,iam imgiber vtile credunt. DtCEMBER. I. Hocmenfe farinaparata , & paniscx farina codus du- rat vfquc ad fcttum Pen;ecoftes:ficc3t quoque & bene faturat. 1. Stercora agros.Nam fic. Ahforbet liquida cum mue terrafimum. 3. Ligna hoc mcnfecxdendafunt , &focis'&sdificiisapta:' &illa quidemluna cre(c^te,ha:c decrcfcentc. Nimirum qud dicscl^breuior , c6 cft raJiorum folarium efiicacia mitior. Quo miniis cft radiornm tum folarium , tum lunarium.co tcmpus ca-dendis aibotibus eft commodius. Inprimis autcm coraraendatur vltima Dccembris, Cumpr£eunte die cumque fequente die, 4.NataIis Chtifti mitis & viridis dat Pafcha niualc. 5, Natalis Domini incidcns lunacrcfcente fignificat an-i num feitikm : propior nouilunio,adhuc fertiiioicn) : ptopiot decrefcenti lunxfignificat annum tnalmn. 6, Dia;ta huius mcnfis. Mechan.Phyf Se6l.IV. Artopoetica. 6 5 I3efenie ^ friguf eerebro, taftit ^ bene muni : VaUcJlus (^ qHoque Lic fnnt ftigicniia tihi. Vin» htbe,atjue cibosgfatos tihi aromate mtilto. Spiirgito,liinc artiu fApe Ltbere domx- Pliira poflTunt addi Imic Kalendaiio. Vbi meminciis noii omnia axiomata hic pofua , vcl adhuc poncnda , cfll- nc- cellaiia. SECTIO QVARTA In qna delineatur ARTOPOETICA. y K j£ c i. V r K. RToPOEricj^ efl: ars benc coqucndi pancm. Eftque geneialis,vel fpecialis. Artopoeticagencralis explicacprin- cipia feucaiifas panis,hoc ordine. Finis eft aliiis primarius , videlicet eximia nutri- tio & refedio corporis humani : alius fecundarius, qui fpeftatur in medicina. Efticiens efl: princeps, vt piftor : vel inftrumen- talis,vt ma6l;ra,tabula piftoria,fcopa farinari3,radu- la,furnus,infurnibulum. Materia eft remota.vel proxima. Matetia remota funt frumenta,legumina, herbs, radices : proximaeft farina & aqua. Forma eft externa, vel interna. Vtraqueintrodu- citur in materiam conuenienti pr^paratione & co- ftione. Artopoetica fpecialis explicat varia panis genera: vti funt panis fui narius , teftuaceus , fimilagineus, triticeus, filigineus, hordeaceus, frumentarius, fur- furaccus, ocymeus, miliaceus, bis coftus, p.iftillus, coUyra, placenta, libum, placenta triticea, placen- ta laftea , popanum ,moretum &c. Sunimatamcn capita conftituuntur duo : videlicet panis vcrus «Si imitatitius. Panis veros eft alimentum communiflimum & quotidianum ,quod ab hominibus, omni tempore, ex farina & aqua fimul benc prarparata, fubadta, & percofta ab igne, pinfitur , ad nutritionem & refe- ilionem corporis. Eius matcria eft fatina,qu2 confideratur ratione qualitatis & quantitatis. R.itione qualitatis farina fitbenc prsparata,fub- afta,& pcrcofta. Rationequanticatis materia fit iufta , fufficiens, & commoda proportione ad formam ac finem de- / terminata. / Vnde ad materiam panis redignntur partes inte- grales,quarum potifllmum tres funt. I Pars inferior/eu bafis , qux fubftat ; TfKVs^os /5p(i!;;^«//©-,oibis folum paniccum,tc([ev&rot. 2. Pars interior , fcu medulla ; (jLi bicrinbf. , Ad has partes rcferunturfrufta , fragmenta, buc- ceIljE,Ta KK(^,i-i/j ■nS trai.{0.-n K^Z'j nstsQi^i'"^^- Cui etyrao alTentitur Euftathius quo- que. Sed additur & alia ratio ab Etymologo, videlicet, "i^g. fs' djpHi >C Kii(pi^ei» tiuj <^uii«^/».Videtur etiam ab «j» deduci pof- fe,vt (It af r®^ cibus corpori congruus : (icut ab eodcm i^A(«,cibus. Apud Lntinos panis dicitur a palceado, Varroni & Nonio Marcello : quia palcat &: nutriat homines. Tlutarchus \i.Spnp.froh.6. panem *; wti.o* «•mim. ,qu6d fcdet famem , Romanis vult efle diftum. ifviortts lih. lo. Panis di- (ftus, quod cum omni cibo apponatur, vel quod omne aniitial eum appetat. lof. Scttliger nomcn magna: Gra;ci.r efle putat, dum ad hxc verba Vtirr..lib..^. Panis,qu6dprim6 figuras facie- banti&c.notat : AtheodW lib. ».n«»W,«^j^. Miixscfmm iC tIm •jdAh^^vhv «■««ia#, k; TmviK , ^ •sjAnL^jiSi. Dcinde ^* p&if^jiToi ii Tra»» -nv ci^Ttv i(^Xvin. Tamen non caret ratione , quod ait Varro. Panus enim ToXvmi , glomus. Vndc quxdam placentx, . quod ad eum modum confift.-e eflcnt , ■mKliTiuf dicchancur. Meminit Athen&M lib.^.Clemens Alexcind.Frcftrept v intmnaj TicoTBi , J^ •m/i^uiats , iC TrAuwwf , Jc^ vtnavat '7nXvcf4px>.ii. Glo- mus vocabatur Latinc , quod tc^mtiti Grarce. ,'iutor Feftus. Vel eft, quod PoUux lib. C. tivof^^i-n A' 7:'»« >^ Tmvix, « k, tiii ■ZjAaicXin» imiiim , cj^tncin^m ■mtiots. Atwyt JV la/ tLii ;j;fc«*. Quod Varro videtur innuere. Alioqui fcio , m;-/»» , & Doricc TTOviav «™ T))5- aTg56J6TO*,iJ"(^ fum! : cum hic «'.'71 r.!5 TiAf mif . Vnde &tumor inguinumfqui morbus pueros infeftarefolct) vocatur panus : & panicul.r Plinio tk' ■nXvTnci^. Ad Panic.r in milio aliud eft : id enim a Grxco ctiam manauit : Vl)s.i,r, cnim 1 1. Smt varta paaum ac placemarum genera. Quod Martialisinnuit : Mille tibi ditkes operum manus ijlafi^uras. Sxtruitj. Et Manilius lib.^.in genitura piftoris : Atqiie 'vniim gentfs In multas ■variare Jiguras, Nos prxcipua iam geneta ex melloris notse autoribus per- cenfebimus. I. Eft panis gregarius , efy.XcCi^ , puTTw^®^ ; Pacuuio fordi- dus : Fefto acerofjs , i^^^aiS^i : qui vtique vulgaris.ex materia crafIiore,feruis atiifque tenuioris fortuna: folebat dari. x.Ter- mentarius , ^vuijti? , qui fale & fcrmento infperfo conficitur. Remberttn VoAonnns Mechlm.tirp. hift. Pem.\. /. i. r. ;. Conco- ftu inter panes funt facillimi,quip!urimum funt fcrmciitati & probiflimefubaifli ,quique in clibano igne modcrato cofli funt. ;. Ax,ymtts , quicaie: fermcnto : queniNicanderColo- phopiusi,i 5 »«A,K«^ vt alij volunt,mutato « m ». Elt enmi ^>.|, vel v»'|. pan" fubcineritius. Colipliij panismemmu luuena- lis , inquiens; Luaamurpaurt ,romeiunt CohfhmpaucA, Et Plautus. . CoHphinmihiniinrociiidetu. ^.rurn»cem,CtxceKXiZa*ms,z clibano &; furno,in quo coqui- tur,nomen inuenit. Dicitur eti.im tefl:aceus.P/<»./.i8.<-.ii- Di- cuntura coquendi ratione,vtfurnacci,vcI artoptitij.aut in cli- baniscofli. 5.S«tfWri;i/«,hoceft,coftusfubcineribus,»;iS7r7»>i flui in vfufuifle legitur Hebrsis GeTt.\?,.v.6. Znod. 11. ■r.5 9. j«//.7.x'.i .1 .R^f. iT.'u-i 3-OA7.f .«.«^«/«^'.Grxcisilleeft «f7»f Bffai(7j(»,itemiyx5i/ip/«f,cuiu3 yff/;.-«ie<^<' mtminit /jk^.lbidcm (jtmentiopanis qui dicitur Xjnmj/af,?: coquitur fupia carbo- nes. 6. Porro J«OT§offiue «^Tivj/wjquem pro pane delicato ac- cipic Athenxus;Latine U cocim fy^panti ttautietM^efl Spartiano . buccellatum. Gra:ci interpretantur|i)£^» «^TSi.quo videntur vfi Chriftiani in fuis Xerophagiis ,vt nominat Tertullianus. Di- pitut & Tm^vn^f Sc Tmiuuti^iv. Suidas vult efla Romanam vo- CCm & ait : Mtw^h «JTOJ.i TfUf^ f *i^uT^o(PaTf^H tt of JiKK^i.8. ?imil.igtneut elt,qui fit cxfi- mila. Piiniu^lih.iS.c. 10. Siniilago ex tritlco fit laudatiflima; Gr^ci dicunt nui^a^Jiriui . Athenxus : piAisji»" ^' ' ^'"09 •mt «vtJ^g/iTS» rxi nKiifttAife aifjf i^uo ^tiC>i4cf-»Mn m^ui.fittf : ftit' is Tiii^vieA^ 'k6r,Q»,r,m rii aKiVQ^^i^.^.^iligineHf^Ti^iiynTr.i, non Gr.cco nomine,vt inquit Galenus , Grscis diiflas : ex pu- lifliraa farlnipartc paiatur ,furfuribus &cxcrcmcntis caret, jiomcnquearceflithueafiligiiie tritici gcncre',Cuc atcnuifllma farinxpartc,PiJ»./ii'. i S.ro/^.S.Siiigincm dixerim pioprie triti- fi delicias. It lih. i S.c. 1 1. Summa laus filiginis bonit^te & cri- bri tenuitate conihit. Et Se>iec» tn epifi. ad LuciUium , idcirco optimu hinc panem conficiinnuit his verbis: MalumpaRtm cxpefta. Bonus fiet,ctiam ilium tcne tibi , & filiginem famcs ledviet. :o, Coflyr*,generis panis, mentio fit apud Pinutum in Terfd.yili.i.Scen.i.TurnebJ.^.Gvm^mMicoium lenatus inter- ptetatur paruulos panes, mundos; fed & genijs fiftorum fari- naccorum,qux vt laganaintcidum in fartagine frigantur, in- terdii cofta per fe edantur.inteidumex iure comcdantur. Me- miniteius generis & Athcnnus /ii.j.Grammatici Gra;ci volunt cfle fiJif TaKtxHiTDi: & i(^/iv^'Qii cxplicat m. Xeiyxvei-ntpavi^fit, i.e.lagana in fartagine frigere. Meminit eius & z. iam.6. 1 9. ii(i»s-a.,inquit,//S|Kle/((7t i(5»!/e/i'/ia «^Tis. Sunt quitortum panem interprctantur. Vctusverfio rctinuit collyridam. Tremellius reddidit Trafta panis. Pagninus placcntam. i\.Panem^ix tsKaex h-rdeo eonfeclum,\l\ta.t\im fuiflc veteribus.ctiamfi iin- becilliorem & nutriraenti minoris ex z. Reg.^.v.^t. Ez.eih.^. f.U.nccnon ex Chrifl:i confl:at hiftoria,qui quinqucpanibus hordeaceis & paucis pifcibus ingentcm hominum multitudi- lieni pauit.Jc/)«».i4.t;.^. Canibus eum dandumvoluit Varro de rt ruflud ith. 1. 11. Panem ex milio cenfecium,zntcquzm refri- gefcatjfine faftidio pofle abfumi,traditum a ColumsHa c.^.l, 1. 1 i.Speufticum fancm iira t» cni'<.vh.it, i.e.accclerando dixerunt. C«fn;Speufticum pancm,inquit,fic facito : Manusmottarium- "que bene lauato: farinam in mortarium indito. aqua pauiatim addito, fubigitoque pulchre , vbi bene fubegcris,definito co- quitoque fub tefta. Nominat etiam flin.l. 1 g.f. 11 . 1 4. In ca ritate annonx,inuenimus & panei tentaios ex oryx.a,fabi6,i^pi. /»J. Quinimo in Fiifij atro & fecundario pani exfecale addcrc folcnt ruftici tertiam , aliquando etiam dimidiam, farinx fa- barum pattcm , quem exhibcn: in paftum robuftioribus illis opcrariis , polyphagis , propter grauem & afliduum iaborem. Hedodus fcruo aranti rtibuendii efle monet u^thi ■nr^ir^vipii fb ""■"'&i4i|i(5 •, n , Ex panic(i,x,ed, ^ alicd clim facios fiiiffe pa- nes, tradit apud Atheni-um Tryphon Alexandrinus. Plinius l. i8-t.7. panisniu!tifarie& c milio fit.epanico rarius. 16. oIh' ltatn,ve\ quia vendebatur obolo.vel quia aflabaturin obelifcis, licdiftum nomlnauit Ariflophanes in AgricoUs , rcfcrente id Athen^o. Huic fine dubio apud nos rcipondet placcnta ver- latiIis,quimGeiTianivocant eiptctjrucbcn, ly-iS. Alij pa- nes abobromis appellati,vt Oflrearii. Alij a deliclis.vt ^ir/o/a- ^-»w:apud «(«.i8.r.,i.,,. Myflile.nvnX,,. panisexcauatus cft, quo ms torbctur.quique canibus proilcitiir. L3tini,tefte Pom- pcjnio.camcas quoquc huiufmodi pancs vocabant:apud Cdtum Rhodtgjnum.K^. ro. S*/,„,, ^ forma luna cornicularis. Ita in <]uibuldam Gcrmaniilocis vocanturcornua Martini. ii.De- mque notandum ctiam pnpaueri^ f.m^n ad panifici„rtifui!fe -ve- ur.bHiinvfH. Eftenim inter gcncra papaueruhortcnfcquod- ^am(V«„„«nominant)accommodatiflinium panificiis,^;^' 5 5fc>.««» dcdudo i^omine, quo vas pauifcrcndodcftiuatum fi- gnificatur, Atque eade caufa appellauitpapauer Vifgilius vcf- cum,idefl,edulc,tquitur, fitqucpondc- rofior. Conftat eos, qui illo viuant, ncc dyrfincriu, ncc tenaf- mo, ncaue aliis morbis ventris, infcftari. Itaquc intci rcmedia corum nabctut. lohannes Bap/ija rorta maguiiafiiralit lib.^. «^«/'.ifi.i^.iS.Diofcoridcstribuligenusaquisfamiliarc tradit. quod in fluminibus natuni fcmcnquoddaniaftcft , ca(lanc.« inagnitudine, tricufpiJatum, memhranofum, litia mcdulla rc-; tcrtum, guftu cal1ancarum,quoJ vulgus aquaticam caftancam vocat , vtuntiiiquc accola- in cibis, luud fccus quam caftanci. Qui pcJcgrc proficifcuntur , globulos exillisprccariosconti- ciunt Tiiraces, qui ad Strimoncmamncmhabitant,vircnti lioc tribulo equos faginant, &; ex cojcm fcmine panes conficiunt, quo vcfcantur. Adhuc in locis, inquibusapudnos nafcuntm, accolx inannonr inopia paneni ex iis parare foIcnt,vt a fer-' rarienfibus ex caftancis , & Brutij fruftus fub cincrihus aflatos pro bellariiscdunt. Pancmcx lotoconticcic docct Tlieofhra- flus. Nafcitur lotus iii planis,vbi rura inunJantur. Natura fru- (ftus fimilis fabr , fed minor graciliorque qui nalcituiin capi- tc,modo,quo faba,mu]tus acdenfus,promifcuccxit. Sole occi- dcntc fc comprimic, orientc apcritur, & fupcraquam airurgit,- capitis magnitudoquanta papaueris, in Euphratenaiccns. vt- gyptij capita ip(a aceruisputrcfaciunt , quumque tegumcnta putrucrint,in fluminc lauando fcparant frU(ftun],& ficcantcs, pinlcntefque panem faciunt , coquc cibo vtuntui. Eiat etiam mos antiquitiispanem ex palmis conficcre. Quod ex 1'linio. habctur. Palmx in totumaicntcs Thcbaides, atque .^rabicjt, macro coipore exiles, Sc alfiduo vaporc totrcntcs,cru(tam vc - riiis , quamcuremobJucunt. In ipfaquidem j5ithiopia friatur hrc(tantaeft h.sc liccitasJSc farinrmodo fpiflatur in panem. Caria: & Rhodo magnus eft ficus Ae^ypttA, iiue Sycomori, prouentus, & conuicinis locis paruni tritici feiacibus. Populis in anuonr penuri.i pro panc , frumcntoquc fatisfaciunt , tam eius pomi reftibilis vbertas, & copia cft , panis ventri quidcm amicus, fcd minimam prrbct alimoniam, quod ex noftratibus idcm conficerepoterimus. Ari radixeft.qur ob mitiorem acri- momam eftur , & in cibis expctitur. Diofcoridcs cnim dcco- ftam vorari dixit , vtpote miniis acreni. Galcnus rapi mod» mandi , & in quibufdam regionibus acrior quodammodo na- fcitur. Dum redc parare voles,piioris decoiitionis aqua effusa, repcntc in aJtcram calidam iniiccre conucnit. Cyrcnus con- tra, quam in noftra regione arum fc habet; nam illic mini- miim m^dicamentofi, minimiimque acrimonir habet, adeo vt vel rapis fit vtilius. In annoni carentia etiam vetcres liuius radice vtlliterin cibis vfi funt. dfar de bellocinilt : Eft etiam genus vadicis inuentumab iis,'quifuerantcum Valerio: quod appe].Iatut chata , quod ammiftum lafte , militeminopi^ leua- bjt , & fimilitudincm panis efficicbat. Eius erat mkgna copia. Ex hoc cffcctos panes , ciim in coUoquiis Pompciani famem noftris obicc1arcnt,vuIg6 ineos iacicbant,vtfpemcorum mi-. nuercnt. ht pauCopofl .- Exercitus optimavalctudine tucbatur.; Et apud Diofcoridem in fpunis fimplicium norainibus , arori' chara dicebatur antiquitiis. Apud nos adeo acris ingenijcft, vt vix lingua tolcrari polfit. Sed rationcm apcriemus,quomo- do cx eo optimus panis confici poffit , & fi diccre liccret , tri- tico pulchrior. Emundantur radiccs magnr , fccantutquc in tenues IamcIIas,(nam quanto tcnuiorcs fucrint,c6 citius dul- cefcunt ) & iii cortinis fcrucnti aqua ebuUiunt , vfqucquo a- quam vidcbis acrcm,& radiccm aliquatenus dulccfccntcm. De- traifta priori aqua, infuudatur altcra,dcnu6quc cbulliat, vlque, .doncc aliqua 'dulcis euadat , Sc radix commanjucata nil pror- fus acrcdiiiis rcfipiat. Tunc cx aqua to!latur,miniftrctijrque in cxtenfis lintcis, pendulifque, dum exiccetut ; tiufatilibus mohs moliatur , & candidiiriraafarinaprouenier, qur & pcr lc fola, vel ci tertia farinr triticcr paice addita , candidilllmum, &: fa- piJiffimum panem conficiet. Fict & aliis mojis citius: ciira eum aflTcquetis , profcifto cfFcftu Lrtabcris. Maximaquoquc voluptate panis ex afjihodelo manditur. Eft apud nos adco bulbotum feracifTima, vt ncqucalia numcrofior, l x x x. fimiil coaceruatis faepc bulbis. Prxtcrca montes , & littora eiufjcm etiam feraciflima, vt vcrc ad humanumcibum natusvidcatui. Pltniui. Afphodclus manditur ex fcmine tofto , &• bulbo. Seil hoc in cincre tofto , iSc oleo addito, pra-tcrea (ufo cum ficis, prycipua voluptate , vt vidctuv Hcfiodo. Bulbi napis modicis fimilcs. Sic ctiam Galcno. Scd apud nos ajeo iiigrati, & acris faporis , vt homini in cibum non cedat, fed vix fucs rolfro el- foffis vcfcanrur, ncdum m annonatcarentiaauid.i-guIofitaD» vefcendo fit. Prifcr frugalitatis olus fuctat. Sed elixationibus. eius vix ignauior multo , & feruormitior rcdJitur , vt de ara diximus : isexplcndr famis fatis crit , vt antiquitus ficritcftis cft Plinius. Panem cx his cum fariiia fubaiflis falubcnimura pra:buimu--. 6 54 Encyclop^di^ Lib. XXIX. rv«bmmus, prx-fertim defc-ais corpor.bus & pkh.fios. Enam V r^p^, n,t^v.,& Cicer>hm fit panis. Ex us c-nmi incoilis.eUxa- tilquc, ommbuv etiam rc-cremends rcpurgatis, poteft hcn pa- nis commendatiilimus.vt iam fecmius : (ed cu.n tanna commi- ftaad tertium,vei ad dimidium.vt paulo intermsd.cemus. tt iie lon"iores limus, de omnibus napis, rad.cihus vcl bulbis co- dcm raSdo velcuspanis ncri potent. Tit quoque opnmuspa- nis e ,uctirbitvs. Nam & cucurbit.v- vih pret:o liaberi pollunt, pancm fapidum cum farina reddunt , & adeo panis molem au- getjCiim omnimn ftuftuum maximus (u , vt minimafarinx quantitate muitos Iiomiries in tamc explerc pofriimis, coquc non foliituin penuriis vti, fed in deliciis habcripoteritmam& facchirc conditx, loricatxc]uc ad gular blandiineiita, & ad fe- bnlcsi-rtusfcdandos vbiquevenum afportantur. Modus con. ficic.idi talis eft. Sumantur cucurbita; tumentcs, rotund.-e, & maturatione concof^a:, & in plurcs talcoi.is d'fle(fl.r , duriorc atque aridiore cute, & mcdulla cultro mundcnnir : nam diuti- na coitione licrbaceuiri virorem , & odoris virus , & laporis taltidium cxuit, adipircitiirqi^- concinniotcm odorera,gratuni' fapcrem, & peculiarem quandam vim ale.idi,nec minus vt pa- nis dura*ioae pctennat, In vnguinis tormam iam redaiTbam pcr flamincum incctniculum iranibus comprimcndo pcr- tranfcat, vt fi quifupcrlint miniis incoa.T partes,'vel iignofx 3riftula.', arclis llaminis foraminulispra-pediantut : liuic moli tertiam addcs farin.e partem , & in panero commifceas , qui quotidlano efu placebit , & copii; & ad faturitatcm ingcftum non obellc,fcd modcrate fumptum prodeflc nouimus. Recens optimus eft, vetus rain.i^ fpcciolus, & delicatus. N^odum apc- ruimus in agnatis vtendum, nunc lijilets agerc condifcito. Fit in Campania ex mil'o prxduicis panis. 'Sarmani.ii qiioi^ue gentes fiac niaxinit pultc aluntur, & cnid.i ctia.ii farina cqui- no lactc, vel fanguinc c crurls vciis ad.iiilto. Athiopes non aliam trugcm , quj.ii mili , hordeiquc noucrc, PanicoGalli.T: t]u.tdam,pr.vcipue Aquirania vtitur, Scd & circu.npadana Ita- lia, addita faba, line qua nihil conticiunt.Poiiticx gcntcs nul- lum ja/nto pca^fcrunt cibum. Panici tarina hodie apud nos vtu ncglefta, ell enim pr.ulicci & lcuis alimcnti. Ex milio pa- nes &^laccnt3E tiutit , fed graues , concoAuque difficiles , fir mandendo glutinol.i;, nili mo>^,quuiTi iocoifia: funt, cdantur vel valentesi aliter compaifl.T; &; pondcrofi molis. Ex Indieo tnitiz^ fir panis grauis , &: minimc gratus, prarliccus, & tcrreus, nailio proximus : huic atlinis panis ex Sorgo dictus,etiam ali- mentoii lucci expers. Erat & apud Anu<-\uos oraidis di':"tus a a (emine quodam Aethiopico , tam f^mili felamo , vt difficile potr.t internolo. Fitetiam panis e.V/«/Jn«optimus,ctiam An- tiquis notus : nam Didymus docet quomodo dulcefcat flu- uiali,aut marina, aqua triduo maceratus-,& vbi diilccfccrc ccc- pcrit, ficcatur, &. dcponitur, &.' cius farinaarnmifla hordacca:, a^ut frumcntacea^.panvticio Xpta exiftebat. Nos autcm hoc nio- do. Primo lupinis molis ntruniur , &: verttmturin farinam : cx qua libra; quinquaginta in cadum ligncum coniiciuntur, quibus fuperinilcitur clara aqua , vt quacuor digitis fuperfit, rudiculalignea Ispe agitando; quiefcai poll:, donec clareft.u aqua, & tarina lubfideat ; colato .iqua.n diligentef, ne aliquid dc tarina pereat ; ac denuo aqua dulcelcmt, quod vno dic per- Jiclctur, iiaquapluries permutetur. Vbi id taftum erit ,farina in liacuni paniiura extenlum diigregctur rudicula, vt aquam per lini foiamina cxcolet , & farina faciliiis in lintci liipcr- ficie licccfcat. Inrerca dux oryza: cxcoquanturlibr.T, & in- coOix in hac mitceantur , maflam in duas partcs dluidcmus, vna cum termcnto , & cum centuni libvis farina; tritice.^- mi- fceatur ; ex aqua panis donficiatur , altera cum frumento in fcquentcm dicm tcmittatur , qua- cum triticea fatina remifta, optimump.lne.rietfic.et, qui lupinos nonrefipict. Scd omnis • diligentia in fae|ura adhibenda eft : nam & fi ex optima*fa- iina non fcceris , etiam vltvofus panis prodt. In rcfta igitur pracparationc (itum elt opi^s : namquantoexignobilioribus trugibus , vel legumcntis fit , eo maiori induftriapra;parari debet. Hoc modo ex orobis aphaci6fteripotcft,& aquafapor mitigatur, & tarina: admiftione. Fiuntquoque panes ex f-ifis, flcer b'. recens coBipanii odere aluit. V U T^fuspc/iis efijfamem inprlmis depellere & cor- pus nojirum nutrire,& roborare. Panis a natuta , aut potius a Dco Opt. Max. in eum fi- nem trihutus cft , vt famem depellat : cotpus noftrum faturct, alat & nuttiat. Hunc vfum Scriptura facra toties allegat. Uh.iy.-u.i^. Prognatieius non faturantur panc. i.Sxm.i.v.^. Saturi ob pancm operam fuam locant : famelici autem dc- finunt. Msirc.l.v.^. Vnde iftos quifpiam poffitfic fatiate pa- nibus in deferto; G(.'cr^iui Bertinus de alimentii lih.^.cap.^. Panis interalimenta primas partcstencte videtur, cum quod plutimum nutriat , tum quod cfculentorum & potulento- ' rum firmiflimum & probatiflimmn fit vinculum. Vndc Sa- cra: litcrx fub nomine panis omnc gcnus alimenti compre- ( hehdunt. tuvipidcs hac te impulfus apette pronuntiabat ad alimentum hominum nihil pntcr Ccreris muncra , Sc aqux poculum opus efTc. Quinctiam Galenus vrgentibus nego- j tiis folo panc mane vefcebatur. Panis dcbet cfle ab opti- ■i motritico , fatinabcne molita, crlbi tenuitate , fatina fub- I tiliote extraflus , a furfuribus raundatus , bene fermenta- j tus , accuratc piftus , & coiftus , lcuis , non admodum re- 1 ccns , neque iamdiu affcruatus , parum fillitus Auiccnnae, r 8c in clibano coftus. Haftenusille. Neque vero panis fo- lum mittit, verum etiam confirmat &: roborat humanum cor- pus. Hinc idcra panis vocatur robur , firmaraentum, aut fci- pio,, Leuii. zi.v.z6. Vfalm.io 5 .v. 1 6.1ef. 5 .•v.i. Inde etiam folet defatigatis ac fcflis prsberi. Sicludicumy.v. i^.legimus: Tradaraus vlris tuis fcflis panem. Et memorabilc omnino eft , quod Dauid Pfalm.io^.v. 1 5. fcribit : Panis correborat cor hominis. Hinc etiam Piutarchus lib. 6. prob.S. memorat : panem cxomnibus alimentis maximc icficcrc non homi- nes modo , fed iumcnta quoquc , vt vcl minimo panis fru- ftalo acccpro confirmcntur atquc progrediantur. Inprimis autcra fpiritus panis arte chymica cxttadlus , tantamob» tintt cftcaciam , vt vca & alteta guttula hominem fcnfibi- litet leficiat , &: miris modis confortet. Et quia panis non modo nutrit , fed etiam corroborat hbajincm , tdeo rc- dc ab Homcro vocatur «Ai^ «{ras- , id cft , fajubris , pcrfc- «flus , i>(Ji:,. «A«A>)j(^ , intcrpretantc Hefychio. Vtrfug cxtat Odyff. Infuper panis etiam , autore Chrifto , vocatut imovQ^ 1 hoc eft, quifacitadcflentiamcorpotis cojiferuandam. Latijiepo- tes yciKtc ad/uhjfanrijlem. Hinc Dan.io.v.]. vocatut pa- nis defidctabilis. Quiaanatura malumus effe , quam non efle. Latini Matth.^.v. 11, 'nrtK'(i» panem interpictantut quotidianum :quia fitquotidiana &i raaximc ncccflana alimo- nia. 'Nzm Sc Lucas caf. 1 \ . v. ;. vocat £7n»i^a»>(yS-'«^<£jyi': vt fic cxplicatum darct , quid volucrit pcr iTniQit,» intelligi : fcilicct pancm aut nutrimcntum ,quo in dies ad fluxara cor- poris noftri fubftantiamamplius fuftcntandam cgcmus, Sy- tus intcrpres vertit npnoT/^y'"»^'»''*'' > idcft, pancmne- cefritatis. Nam fi vUumviti noftr.-c adminiculum necefrariura el^ jCette panis eft. Scd opcr.-c pretium cft au fc u 1 tarc , quid D. Marliiui Chemntius in harmoniA Euang. fupcr hac vocu- ia fcriptum reliqucrlt. Panem nofirum qsiottdianum da nohii Aoi^j^. Inhacpetitione , inquit, vt ad verum fcnfum pcruc - niamus, vocabulaprius explicandafunt. Et primo C3n7 pa- nis proptic fignificat cibarium panem co(f^.um , qui inciditur,- & manddcatur , vt quando diftinftc nominantur Panis & aqua, Aff.i j.f, 9. Panis &; vinum , Gf »?/". 1 4 .t;, i;. Tfalin. 104.1;. i^. Etperfynecdochen pro;od.\%.v.\x. Itcmlaccaprarum vocatut panis^yro- ueth.i-j.v.t-;. Radixiunipcrorum vocatur panis. P.falm. 147, v.^. Atborum ctiam frudtus vocatur panis lerem. ii,v. 19. Nominc ititur panis in hac pciitione intelliguntur omnia, quiad fuftentationcmcorporis & virreius pcrtinent, aciie- cefTaria funt. Chriftus Matth.6 -t;. j 1, lacob. Genef. 1 8. v. zo. ic Paulus i.Ti>n.6.v.i%. complcduntur illain geneteappel- lationealimentorum& indiunentorum. Illa ctiam, quihusvi- ftus acquititur , vt agiicultura , negotiatio , & fimilia com- prchendunturappellarionc panis, Prouerh.^i.v. 14, Quiave- »6 Chriftus in nacpctitioncomnia corporalia , quiadvitam hanc commodc tranfigendam requiruntur', ampk<5li vo- luit ; vt ciim Ifaac pro vxore precatur , Genef.i^.v.ii Ccn- tutio pto fctuo, Math.%. v.f. Paulos iubet pio magiftratu , vt tranquillam vitaniagamus in honcftatc,orarc,i.T(;?;,z.xi,z. Et Salomonorat pro bona aeris tcmperic , fcecunditatc tcrrx, i.Ke^.v. j*. Idco vocabulura panis rcfte in hac pctitionela- tiiis extcnditut , pro omnibus iis , qua:in politia , ceconomia, XL\ terra: fcccunditatc , in aeris tcmpctie , &caeter.adneccfra- nara,tranquillam, & honeftamhuius vita: tationem requirun- tur. Poiio quod panem yociti-miQn , quid ptopricfignifi- cet , non intcr omncsconuenit. Antc Hicronymi tcmpota La- tina verfio habuit quot'idianum panem : fumpta , abfquc dubio, . rationc interprctarioniscx I,u,;:a,qui addit -n i&C ^Mti^', quod • quotidie , fcu fingulis dicbus opus cft, Hieronymus rcddidit fuperfubfantialem ; qucm fcquitur Ambrcfius lib. 5 . de Sa- cramentit , & addit ; Non ifte eftpanis , qui vadit in eorpus, fedpanis viti ^Etcrnr , lohiiH.6.v.^c, qui animx fubftan- tiam fulcit. Qnia cnim Hebraicum '~'i^° fignificat pccu- lium , ftuthefaurumpecaliarcm , quod Symmachus reddidit t^aj^tTaf ,pr£fipuum , exitnium ,pecul'iart , Scptuaginta rcddi- derunt /i^icuQcv, exiftimat idem cffe £m»'j7»» & «je-tam.Et ration.m .dJit:quOi non venlniiue fe.ChrHluin u. tam GirituaU adpatrem cQcle.bm oranonc depanccorpo- i-jl, locurum.quem i fuis pare.u.bus etii n acccpiunt Ethni- Ci Sed ratioh.ec non conllit.Vult enim D'.-us non tantum m- ramfpintwlium.fedr.mplicitevomnemcuram nos .n ,plum e'(ihuccre.i.Prf.5.t;.7.Et Pacer cccleftis nouir.quoi illis etiain t--mpotariis nobis opus.Af 8/f.« x». ( 1 Vult agaofci , quod iplc lic qui dat nobi?,qux: ad pxnem qao-iJianum pectinent:&:,,raf- eitur.fi quis aliunde qaim ab ipfo.fc illi accipete fiutet.OA. i. v.».W,i.i/.ir.'MatvJiuitetiimilIa a fc freti, j.K^^.S.t;. 3^. Pecietunt ill-i lacob. Ge«.i8, v. iO. Sal.>mon Vrmerb.i. ■u.7. CumqtKoraiio Dominic^fic forn)a perfeft.T:precationis,con- tineus^omnia,qu:K Ucus a fe puti vult:necciree(l & pjn. quo- tidianoio.cum tiibucre.cum m nuUa alia peticione contincar t.ur.Ecimpiumcft ea,ij!r£:ad pancn quocidianum pertinent, vcl crcaturis vel induftna; noftrj-' ttibucrc,vcl a fanitis petere, ac 1101 ftatucre elTs Dei donum. Poccft igituc &panis q.uoti- (iianus reftefignificati ret iOTou(fm.N6cnim deducitur in hac iignificationcri^Ti -r^f «'«'«i-jSed chema eius eft vcrbum'£T««< & Ws^nov.quodhjiificic jJufcaie. Ec flcut Plutarchus in Set- torio loquicur ^-P.' ou.i-n iW^jtf.or iinc finj^ulas Hoinuspb.- banf,vel circumibaRt dumei.HcaMm Ira p.-inis £7ri»t'(7i®^ciit ad- uencans feuad"encic!US,qu.-iTvnon fuificicfcmcl acccpilTe, aut fumpliirc , fed qucra in h.i: vcrtcntium ccmpcium vicillitudi- iie/ubinde iSc ft.iiper,lingulis dicbus feu quotidie necellc eft iiobis adiieiiicc. IcaLMc, . i.i;.+.vocat 'nnJvC.iyi khIi' >ijhi^j, pa- ncai f,x manu Dei (ingulis dicbus abcuntem , circuracuntcni, a^c aiirtentaiucm. Ec huc cpnueniunc iILe compoficion'.s,qaGd Htfiodus vocat vicium ivyuiKvov , qui ad annumfufFtc.c , & iicceirarius cft. Pi'uc.irchas,.iri Ptriclc.n vocac •-pf^.c^" , quoJ ail.ifiHt;uioS:dics rcquiiicut lctm quia 'tTnav fignificat teni- pus.contiauo inf^-^^qjciis , fenlus crit : continue fubfequen- tibus lubinde tcniporibus (^ fur iJiliJ fut ) in hac yi'a opus npbis eirc hoc pane. Vt .u.jncaniur Patrem "ea^.Icftcm fin- guUs dicbus quotidic fappcdicando pancm , nos pafcerc, Po- tcft ctjamintcUigi , qupd appcUetur non. quifitus. panis, fcd. ;7«..i.^iir , hoccft , (icut Variniis interpr^c^tur , sOTf^;;»'- tS/itf /''uperueHUns , tie nollrj; induftri^ , lcd Dci donacio- ni .llum tribuamus. Vcl patcm non cfTe principalc , quod in oracione a. Dccf peccnjum cll , fcd 'iTncvQiv , aJuaitl- tiiim , ticcejjsr':um , at.Ucci'uuw!. hUtth.(.. -u. 5 3. Qu,2riiepii- jnui-n rcgnum Dei , & ciccra. adiicientur v.obis. Scdqu'a aJieeliua in B(^(oynon folent a parcicip j fccmininis , vt ab wtitm 'i-maLQi^ , form.tu , ideo fimplicilTimum elt ^ ■nfovQ»,- voc.-ibulum hoc dcduccre , vt CTnii^nt pinis fit quilubltcntandl luftanci.r coiporis !t viti noltrz neccf- farius eft , quafi qui i-KixQixM , ad fubflantiam eorporis & yiitx iiuius fubrtcncandamperc'ncr. Ita B>)fii'tm i -. paftio- hibHifomfifniiioexpl.tiatii tOToi^ia* ciplicat , hoc cft , a^rov •ni siiis ■jiu 'itpiy.iQ') t^niLu J-ii s'»-'^ 'vtiim )^iQi>3v , . 'tllttm pn- nem , qiit ad quotiWianam vit.im fubfta f.a. mftn, 1^1'ilis (^. rofin.oddi eft. Ec Suidas inquic : Panis iTnnQi'^ , 0 '1711 fj i,'r'i!f .'yi/ii< i,?fA3^M.T:us expomc pancra t7ni,vQi.), quifubflantia; 3t conlJ.itutioni nolJt.i.- connenicnscft : £t ad- dit Ghryfaft mum expoacre tAtaui^jii quotidianum. Pot- roaVi* fl^niEcat ctiam facultatcs feu bona fortunx , Luc. i^.cap.v. IL. Da inihi portionem fubftanantix lcu.facultatum ad m? pcttincntium. Ab lila vero fignificatione deJucua- tur duo nomina rc^i9iJ(Js- , quoJ fignificat peculiarcm dc- Jcftum, eximium thelaurum licut ante diftani eft:&sOT3u- C''^ , quod , q,uia diftmguitur contra .ofuuTjjn , fignificac viilijatem, neccirariam , & fufficientem fubftantiiam. Et Syr.us iatcrptcs rcddidit vocabulo dcduc^to a ?}^'- Senale, ■ vc intelligiiut: panis nccciricacis noftrae, quo indigcmus, & opas hab^muii. Sicu: Babtifta , cun inquit ad Chriftum; Mihi opusclt ,, vc abs te baptizcv , hoc verbo vc.tur Mat- r^ii. -j. i;. 14. Atquc hoc niodopanis iOTni!(^(>' pulclue con- grucrct ad illud»quodfcciptui-nell jPro/i^ri. '50. 'V.7. Paupcr- tatcin Scdiuitias nci Jcdctismihi : fcd nucri me pane confti- tuco , fcu or linato mihi , vcl pancderacnfi. Et Gra;ci Ipcnm illoni iti rcddiJtruntiDa mihi to ytitm >i aume^Kif , ea qiis, necejjari.i C? fuf.cieniia fiMt, vc\ c\n[hui fum contentus. Ma- «;nui,cnim qua.-aus picias & ^ru^it.cix , animus fua forte conicntus, j.Ttm. 6.V.S. H.-cc qua: abcruditis mcrito confi- dcton la funt hoc loco aduotare Tolui , vt fcqfus peticionis }»uius c6 fiatplaniof. MeJici ctiamccltbtant pancs Sc crcbro in ptaxi aclhibent: cilm pancs a:gcotis magnopcrc falubrits fiot , n ptimisfi fri- gantur & iactaticulis modice torrcannur, ac pollea nuxmy, rifticairuaeifdcm '.affricctut. Ctuiti panit cxtetior calefa- ifta dillipac i^tjiftci >i.a?ii>(^f. i'anis vino intintlus dcliquio raiimi mcJ.;tur ,. vitelque profttacis rcparat. - Laurentius Lou- bertiis de tng. fAini Lpoth. caf. 18. Omi)ium poccntifTinie le- fucilat ,x ab cx.lolucione lipothymiaue libctat panis vino di- luto nuccraciis. jindreas Alatthioltf; in Diofcor. caf. 78. Me- aiuiit limci^jiilenus iib.i.Jimfiicitum medtc..me)itorum , fic inquicns : Tiiticum vt cricdicamcncoium iotis impolitum pti- nii clt ouli.as cx caU.jcicntium: nontamcn necreliccare,nec refri_^crjrc m.ia;£,clt6 ppteft. Habcc vcro ctiam quiddam vi- fcoliuii &obluuciis. Porco quod ex.co conficitur amylura, c6 tum frigidms cit tum liccius. Qjaod veio cx panc iic ca- tapial.ua, vimhabct luagis Jigerenicin, quim quod ex tri- tico ; mnurumcum & Ulcm & flrmcntum panis adiunda habeacjquippe cum fct.vicntum viin habcat attrahend. , di- gercnj.que ca , qujjui alco relidcnt. Panis triticcus ex aqiu multa dccoclus ac lierbis ad idcm contcrentibus additus & impolitutjinftamiuatioiicsfedat^vt ib.deraabinitio ex %. gen. medictitn. facul. teftatiir M.-ttihiolm. PtintHs autcm ptolixe vfumpanis^in mcd.cina cnumerat Ub. ii.caf.t^. [Panis , in- quit , hic iplcquo viuitur , innumeras pcnc continet medi- cmas, E.x aqua &plco aut rofaceo mollic collciliunes, ex aqul mufla Uuritiijsvaldemitigac. Daiur 8c ex v.no ai dif- cut.endaqux p:.t"(lringi opus lic , & li magis etiam nunc cx accco. AducUus acucds p.cuica; fluxioncs, quas Gixci thcu- macidnos vocanc: item ad pcrcuiri luiata. Ad omni.i autcm hxcfcimcDtacus , qui vocacuc aucopyros , vtilior. Illinicut &. patonychii.s, & caJo pcdum in.rccto. 'Vcius aut nauticus panis tutusacqueiterumcoltus , fiftic aluum. Vocis Itudio- fis& contra oilLillaticnis fuccum cffc pvimo cibo , vlcililli- nmm c(l. Sitanius , hocelt , e trimcftn, mcurta in facie , 3u,t dilquaraata cum. mclle aptillime curat. Candidus xgris , a- qua calid_i frigid^ac maaefad^us , lcuilHmum cibum pn- bct. Oculorum.tjimori cx vino imponitur. Sic & puftuUs capuis , aut adicda arida myrco Tremiilis pancm ex aqua cflc ieicuiis ftati-in a balnco demonftrauc , Qjjiu & gr^uita- icm odotum in cubicuiis Yftuscwcndac , & vinis in laccos additus. „r. ui :::,. .1 ■V 1 1 .1. Fafiii zfiu fuperfiaturalis eFifHngl vicem fticmmcnti in Enclhvrtjlta , e.xordim- tlone Chrtsli, Vfuspanis eftnaturalis vel fupcrnaturaiis. Naturalis ite- rum cft ordiriarius , in vitacju.'t.dia;ia : vcl cxtraordinarius, iii nicdicin.i. Vfus fupcrnaturalis clt , qupd panij diuinam vocationcm ,..& nobile otficiuna lulcipit in Euchariltia , vbi eft facramcnttim corporis Chrifti , quod pro nobis in ata cruqis faftum eft cibus vicfimalis. Hoc autem officioixjn poccft aut Jcbct fangi panis illc imitatitius,quem hoftiam vocant.Ule fisiuidcm r.on eft [>anis vcrus,aut cyfiiXiei^ yj; euix't^r,Ta.' m:nfa; Doin:ni fuille in.pofitum. Rtfp.^d i. ivliior propofititio non obtinet. AA pancra eaini icquiritur faiina & .jqua in quantitate cer- ta. & qua;bene fupra;parata , fubaC'la,r.erco(3:a non tenuis, non puli!la,non lcuitcr pai na.Rcquiritur ctiam forma,& pro- prietas panis. Sic non refte aigumentaris : Quod conftat ex cera & funiculo, eft ceveu.'i. Hoc conftat. E. Neque etiam ira: Q_uodco ficiiurexchalybc & olFcaut ligno , clt cultcr. Hoc conficitur. E. ^icncquc illud proccdit : Kiccltliotdcura ma- ccratum aqua, lupulus , & aqua.E cft ccrcuifia. «.. t.lnfirmi- tati Cmpli; iotuin hoc damus : non vero pctulantiam lophi- ftaruiiihoc fnodofoucmus. ad ^. EjMhphaniustuit cpifcopus in iijfula Cypio. Aiqui. C.vci paiL-hi infcrmciicatum nus- quani reccpeiuni. Quinimo hidqtix tcllantur , Romanas & Cji.vcas Ecdelias dc paiic infL-rmtntato i. fcriTiciyato muiuis cxcoininunicatiombus pugn.illc. Ucindc , Epiplunius pa- • ncm Eucliarift .x" vocai ^(iy[t.'Kii^ . ill elt , tcrctcni , qualis cft ' r fiKiyyiKai! ; & a,MSiiTi>» , id clt,i.;l'cnfibilcm , aititie videii- ccr,qu6.1 fenlus lit cxpcrs^r.on vtro palFiuc, quafifenfu tion pi.rc!|iatur. Hanc cllc nu-iitcm Epiphuiij lic patct. Qu.crit Epiphanius . quomodo ivctc d'caiut homoclfe condltus ad imjgii.em Dci.cum noi, l;c Dcus,ntque fpirirus , ntqjc ha- bcat in lua natura, qii.u habec Dlus. Rctpondct in hanc fcli- tentiam ;Etia.mfi homo nou habcat Dci efientiam vclnatu- ram.ncc lit Ipiritus , .lut inuifibilis , qutmadmodum Deu.»: ex gratia tJiiicn aliquasproprictates acicatore acccpit.quilusox parte uliqit,-. Dcum rcfeit ; & praptcr has proprictatCb homo appcllitur imago Dci.Dcciarat hanc rclpi nliuncm cxcmplo CQcna: Dominic.v:: 1'ancm ('inquit,' nppeUm Saluati.r"exgr!ttia fuumi.orfUi-.fs^tamen fanis neque Jeiiatijnequehumamiatiipjitts Jimilis ijl. P:in s enim ejl for-.' A retunda, ntc fAcultatem babet f.nt enH-.pomiKum-jero mjlrum no .irr.us totum fenfiim , totum f nfitiuum ,'totum Denm ,tottim moiiente^n . totum oi,tr>:ntcm O*.'. Sed coocludamus h.inc difputationcm hoc cnthymcma- te:Hoftix-iieque ab Hcbrxis, i-icquc a Gva;cis, ncque a Latinis vocinturpanisfcd dilHr.Ctisappcllantur nominibus:a probatis authoribus adnu!l-;m panisgemis icferuntur,!m6 rec referri pollunt : non funt ccmmun flimum & nobilillinium nutri- mentum : non fiunt ex fitficienii matena ordinata ad fuam formaiii & fi em : non h.ibent partes pants integrantes : ron fub'gun(ur,coquuntur, j.inluctui vtpanis : non (aportmodo- remquc panis.homini g atum & faluhrero, emitturt:non ad- hibentjr e cukncis oriliniiiis : non nutriunt , ,mt roboranc cnrpus , oiinnis : non funr «eT05 'nnivC"* '■ uon v urpantur in nicdicin.i.Ergo hoftia; non (unt vtrus, cibarius , & ^muvtiftuf itadidlus pa'iis. S E C T I O Q V 1 N T A' In qua delineatnr OENOPOETICA. ' ' tibu« fcuproprietatibus. A'co!oie vinum cfta!bum, infhr aqiire : vel fla- unm,coloris pale.T aur flipulxivel hiluellmT! , refe- renscolocem rubini dilutioris ac viuacioris : vcl ru- bino vegetiori, aut coloratiori fimile : vel gr.inato clariori : vel denique granato rubi.undiori & obku- riori colore refpondeus. ATapoce vinum cft diilce , vel aufterum & ponti- cum.giati faporis, velinfuauis gu[lusimatutuir,vel non fatis ccftum. AVonfiftentiavinum efl: vcl adiriodt-m tenue & fpirituofum, nuUas aut paucas fxces gionens,qua.ia funt vina Gr:eca<5i Canariana:velGtall"oni &i admo- dum materiale.magnam tartari dtque facum copiam deponcns:vel in'er vtramque haticdifFercntiam am- bigens ,?<: medium tenens. < ^ Ab odore vinum eft odoris gratiaut ingrati, vel odorecatct. A' tempore vinum eft rccentius vcl vetuftius. A' loco,id eft,folo& terix varietate vinum crefcit in planicievel in montc:in tetta piiigui,vel ficca &c. A' facultatibns &C proprictacibus vinum c.ilefa- cit magis vel tti!hus,replet c.iput vaponbus & fu- mis vcl non.ptodcfVmagis fenibus vel iuuenibus &c. OEnopoecica fpecialis cxplicat vinum propric & analogice didum. • Vinum proptic diclum cft naciuum,vel fadliiium.- Vinum nat uum eft Maltiaticum , Hifpanicnm, Gallicum,Rhenanum &c. K K K Virum PRii:CEPTA. Enopoetica eft arsbene conficicndi vinum. Eftquc generalisjvel fptcialis. OEnopoecicagenerucxplicatcaulas, facuhateSjScgeneralcs vini diffetetias. CautJE f ini hoc ordinc. Finiseft alere hominem , &exhilarare cor ipfius. Efficiens eft p;occeariS,confcruans,velcorviipcns. Procreanseft natiiralis,vt fol & terra inpimis;vcl aitificialis,vchomo qui partim plantat &c curai vi- neam,pariim vuas matuias exprimit. Conferuans eft dolium purum & plenum , (ul- phur &c. Corrumpcns cft aqua impuritas dolij &c. Materiartmoraeft aqua,proxim3 eft fpiriius vini. Forma vini ex iftcdis & facultatibus colligitur. Faculcates vini funt , quod calidje eft elfenti.-E,& fpiritibus vitalibusabuniat , ideoque ad generan dumfanguinemcft apiilfimum,& nutiiendo corpo- ri,recreandifqiie&: corroborandis cordis viribus,& innumeris sgririrdinibus curandis conueniciitifli- JDum ; mentis infupet eft medicamenttnn ; & inter omniapr2(rtlia,fumma eft fenedtutis medicina i de- nique omnibus venenisaduetfatur. Difterenti.T vini generales fumuntur acolore^fa- pore,.confiftemia, odore,tempore , loco , & faculra- Tom. 1 1 1, 658 Encyclop^di^ Lib. XXIX. Vipi pr»- gdlfDtjfi. Vinitffje- Vinum faditium eft medicatum,veirublimatum, Vinum analogice , vel potius aquiuoce diftum, Cft pomarium , pyrarium Scc. K E G V L JE. I, yhmm inter pucipua alimema fecmdiim panem fummo itire conmmeratttr , eflcjue primrtm no- flrorumfpiritttum injiauratitium, Vinum apprime noftrs natura* eft amicum & confcnta- neum. Ciim enim fit calidr facuUatis , & fpiritibus vitalibus abundet , exliilarat cor nofhum , & ipfc Spiritus fanftuspro- rmntiat P/j/,104. Reifte itaque Oribafiu^ Uh. iow^nwi caf. 1 1 . ait : Vinum recreat , & caloiem noltrum fufcitat : atc]uc idco concoftiones meliores fiunt, & tanguis probus gigniEur,ali- pentunjque in omnem corporis partem a vino , quia vim ha- bet penetrandi, di Jucitur. Quocirca eos, qui tcnues ex mor- bis fiunt,habitiores reddit , & fimul etiam appetitum alimen- totum adfcrt,pituitam attenuat.bilcm viiiis cxpurgat, lucun- ti:tate'que& alacritate pcrfundit animum, & robutaddit. Vi- num ergo , inquit, moderatc potum, eft horym bonorum cau- fa, immodice vero contrariorum, 1 1, Chm vittorum vari&fmt difcrentiii. , oportet illorum habere deleSu?f>. Sunt enimv.gr. vina tcnuia & fpirituofalonge filubriora & prasftanriora terrcftiibus & muhas fxccs exfe dtturbainibus. Sicvina,qua;odore carcnt, fpirituquoque carcnt, ideoque & bonitate ; quod vini bon tas in fpiritu cius (it pofita. Porro pro varietatc & vetuftatc tcmpoiis vina contrahunt variam qua- Jitatcm. Alia enim temporis fpatio potentiora & calidiora redduntut : alia vero viiibus imniinuuntur , 8c brcui tenipo.!- ris fpatio fugiunt. D-nique vina hic, quamillic funtmeiio- ra i ncc vbique asquaiia bonitate nafcuntur:im6 in eodcm tra- ^u, quid ? in eo Jem vinctp , vincas alias aliis vini melioris ef- feferaciores,aliasdcterioris, quotidiana confirrnatur expe- rientiii fiueex foliqualitate idfiat, fiuaex racemi natura. Sed audiamus hac de re Aetium tetr. uferm.i. Quandoquidem vero, 1«^««/, plurittias in vinodifFcrcntias rcpcrimus , diftin- guendu;Ti eft de ipfis , quam breuilTimc idfieri poteft. Rubra itaque &craffaexomnibusadgencrandum fanguinem com- ■modifriaaa funt , vtqua; patua cgeant in fanguinemtrantmu- tatione. Deinde nigra , fimulque dulcia & crafTa. Deinde co- lore quidem rufa aut nigra , compage veio crafla & haben- tia fimul adftiingentem qualitatem. Hic minus valent aiba, fimulquectafla &: acerba, adnutritioncm. Minime vero 0111- nium alunt , colorc alba , compage tjnuia , & quodamniodo aqui fimilia. Concoquuntur autem in vemriculo , & magis diftribuuntur dnlcia, quamauftcra, vtpotecalidiore vipr.-e- dita: fcd&vcntrem magis fubducunt. Cxterum valde cralfa & tardius concoquontur , & tardiiis in corpus diftribuuntur. Vbi autem ventriculum robuftum mAi fuerint , vt probi; concoquenturi'ampIius nutrimcntum corpori pr,x'bent. Ma- iiifeftnm eftautcm , quod & aluum fiftunt,& vrina: cicnda: incommoda exiftunt : in quibufdam craffum fuccum generan- tes. Quxdam ex ipfis etiam iecur , & licnem , ac rcnes obtu- rant : atque inde aliqui in aquamintercutem incidunt : aliqui ccalculo laborant cx nimio ipforumvfu , & pra;fertim fenes. Tandem Actius ita concludit: Optimum vinumeft , & fanis, & cx morbo fe rccolligentibus coramodiflimura , quod colore rufum , corapage tenuLC , & leuitcr fubaftringens (jxiftit. tjoparandi. III. Vinum mufleum , ejuod vocant , vbi ebulUerit, & f onfci- feufices egeljerit , dolio purijfimo & modicoful- phure imbuto , excipiatur idcjue vtfemper plenumfit probe cttretur. Xt hsc quidem «ft fimplicifiima & tutiflima OEnopoctices ars. ' Cui fubinde ab OEnopoitis adduntur ifta: obferaatio- nes- 1. S\ vinum ne accfcat , prohibcre velis , lardum e va/is operculo fufpende. Pingucdine & falfcdlne prohibet fepara- tionem & attenuationem ; i quibus caufis acetum gencratur, 1. tadem arte, fcd non caufa , odorcm mucidum a vino & va- le Jimul toUunr , fufpenfis raefpilis cx operculo vafis, aut vtris. irLxc in quatuot incifa , & infuta filo dcmittuntur in vinum pcrmenfcm. 5. Siinvafe intus & cxtra picato conclufoquc niuftumpofitumfuerit,ac vas ipfumin fluminc per menfcm jncrgatur , toto anno dulce futurum cft vinum , fi ab initio ta- le fucrit. Nam a caliditatc picis vinum feruaturin pofterum; aqur vcro &igi Jitas , nc ferueat , prohibct : quarc ne dulces partes exhalcnt. A calorc cnim muftum tranfit in vinum. Ma- )oct igitur & muftum, & dulcc , & turbidum. Scruatur & ad- mifta mufto alba finapi, 4. Si vuk imponantijr vino defa:ca- uandi VI- puoi. to,&ibi rclincjuantur , fuauilTimnm faporcm eoneiIiant,5. Qu6d fi vinum bonum fadum fit languidum , accipe vuj': pallas maiores , & immittc in dolium , ibiquc aliquamdiu rc- linque. Poftea vinum cxcipc aliodolio. Ratio huius cxpcri meiiticft; quiacadcmfunt principiagcnerationis , conferua- tionis,& rcparationis. 6. Si Patcrtamilias velit dolio vini diu- tiiisvti, crigat dolium, & in fuperioripartt opcrculummo- bilcincludat, quod vino fupcrnatet. Hacenim tatione opct- culum , vino cmiflb, fcfedcmittct ,vinumque in vigorecon- Irtuabit. 7.Ciiiii vina pctturbantur , antcquamcx toro per eant, hoc vtaris auxilio. Oua duo, vel etiam plura , fi rubruiu fit viuum, cum lutco ; fialbum , e candido foliim : lapiduni, ftuniiiiis contritomm partcs tres , falis tenuifTime triti partes . duas, mifcc , pcr tres dies quinquies, autetiam frcqueritius diebus fingulis .igitando : fcd prius in vas purum tranftuliile ipfum opus cft'. Hoc, fiquid fpei relicfutu eft , curat. Nam lutcum cum fxcc conuf nit , alkum cum vino. Alijcalcem& arcnam , ialis & lapidum loco , cum albumine iungunt. Me- lius ctiam fit, fimcUis quantumfaUs addatur. Ha-c enimtriai mc!,oua, & fa! , omncs pni^ant liquorcs. Cerafaetiam acida iinmiffa ,ccrto cxpcrimento , dum feruere cogunt , clarant. In vniucrlum autcni,vt dicam, clarant vinum qua?cunque gra- uia funt aut lenta :lcnta, vt lac &Dui cadidum : ob id liquo- res omncs illo immillo rcpurgantur. Grauia autem dum imum petunt: cuiufmoji funt lapides fluminum cofti donec fcin- dantut , & in pulijctem rcJadi : quoniam cnira mifccntur Sc ficci funt,^ahunt quidquid lutofum cft : ab hoc cnim fit turb!4lenti>lTi, Ciim verotraxcrint,defccndunt in vinoad fun- ■ dum , & vinum rcpurgant. Igitur & hoc idcm fal cfHccre po- terit : fcd fapore projit fraujcm , & vinum infuauius reddit. Cur vero lae emciniar vinum?quia crafiquafi fafta pingue fub- fijct , lai-^^isfequmtrahensquodtuibulcntumcft, aqueabiftis iri vino rclifta paf te , qua: vini vitia obfcuret. Solcnt itaquc corruptum vinum in vasmundum transferre , t^ifquc pat- tcm decimam fcnfim adiiccrc: indepoftoiftodics rcicrato va.. fe minutim venderc, S.Odoris vitium in vino coinmutabis gaiyophylli citrangulo vnjequaque infixi , ipfo Ycro fufpenfo in vafe , ficvt vinum non tangat. ^ IV. Vina imitatiiia fiunt e.v cotoney,punicif,pyris,po- mis ,pruni( ,berhern ,morii,pritfertim agreflibm,mefpilif, fhrhii , dr generaliter ex omni fruBufuauem fuccum,fa- luhrem , & cjuifruari pojftt , habente. Nsm qui feruari non poteft , cum clarefcere nequcat , vi- num fieri non potcfl : vnde nequc ex pcrfico,ncquc ex cerafo. Ob id-zinzibcr, pipcr, garyophylla, cinnamomum, maccrcm, nuccraquc myriiticam adJerc folent. Qiii autem fucci ad nie- tamcoquuntur, fcruantur: fcd dum fpiflcfcunt , neque potus funt, nedum vinum. Eruntergo defruta. V. Vinum fHhlimatum , idefl ,fpiritHi vini,para- titrc.v vino , vel e.vfacibtM vint. Vinumalbum vctuftate in aquamardentcm tranfit , filocis frigidis rcconjatur. Atnoftri oenopot.T exiguo temporis tpa- tio aquamiftam arjentcm parant, Et qnia fimiles fpiritus tri- tico, ac omuibus frnmcntis granifque , ex quibus elicitur fati- na, infunt: ex illis quoque,foIafcriTientatione, aqua- ardcntis copia cxtillari potcll: , qualis cx viuo prolicitur, Ex fruiftibus quoque , fed minorc copi j , ciufdera tcrmcntationis vi , aqua vitx fimilis extrahl potcft. O^in & percandem fcrmentatio- nem optimum potus gcnus ex pomis & pyris conficitur , vt pauloante monuiraus; quibus fanc potibus iucbrigntgr , qui immodice iis vtuntur , petindc ac vina, V I. Vinum corritpttim facillime in acetum vertitnr , hacratione. Vinum corruptum in vafc excoquitur , ac dcfpumatur affi- due,doncc tertia parte dccrefcat. Conditur vafis acetum ferua- rcconfuctis,adJitis liis ctiam.quxacetumfacere folent,qua. lia funt fa!,pipcr, & fcrpillum : qus hcrba eftacris , &accto conficiundo aptifnma. Itaqiie acctum in gcnere fit fale impo- fito, & re quacunqueacri(vt cft piper) qu.T non putrefcat : lu- croque ccdct, fi iiliqu.-)ftrum fcructur. F+t & ignc , cijm cnini feruct , indcexpouiturfoli : acctoiam admilto , totumfacilc acefcit. Aliud optimum : Corna ciim rubere incipiunt , & rubi mora & ccntimoraqu.x in campis nafcuntur,dum accrba lunr, ficca tcre, & aceto acri excepta , in orbiculos compone. Ha'C ciim ficcata fucrint,exterapi6 vinumin acetum vertunt. Cau- fa horura eft , quod Ignis & fol humijum pingue cuancfccrc faciunf.vndeacefcit,quoniam fiibftantia tcnuis eft:at ficraffa, vertunrur in falfcdinem , indc in amiritudineih. Compofitio vcroh.xc acidaeftpotcntia,in qu.i calor ei^c6clufus,quiquid- quid eft pinguis , exhalarc facit. Porro pyra agrcftia adco ad acetum conficiendum valent,vt ex iis & aqua acctum optinium paretur, "A \ nA V «£ tu
  • ipfis fimplicibus e. gr. vinum enulatum , vinum buglolTE, vi- num de tudilagine, vinum anifi,vinurafantahnum,vinum paf- fulatum &c. Venique potcs ex tempore parare huiufmodi vi- na^fiextraiflumcuiufque herbs, vel cxprsfcripto attis fpagi- ricx, vel modo vulgarii conficias. Nam eiufmodi extraftadiu feruari poilunt. Sic igitur , quotics libuerit , cum vini optimi menfura vna, infundcs drachmam vnamaut altcramextrafti, «juantum voles,& habebis vinum aromaticum. Licebit quoquc aliquot guttulas infuhdere vitro,& vinum agitatum confcftim ebibere.*-»»a tnedUatacomiQdtz funt vulgaria,vel ranora:par- licularia , vel Catholica. Iraer vulgaria facile excellit ■vinum Hipfocratuum , omnium vinorum aromaticorum delicatifli- mum, quod recentiorcs medici CUretum vocant. Hippocratici communis defctiptio eftciufmodi. R. vini rubri, vcl albi opti- mi lib.decem : cinnamomi vnc.vnam & dimidiam; garyophil- lorum fcrupulos duos;cardamorai,graiiotum paradifi ana fcru- pulos quatuor; zingiberis drachmas ties. Omnia craffo modo contufa macerentur in difto vino pcr tres aut quatuor hotas, addcndo faccati albifllmifefquilibram. Tranfcolentur perma- mcamaliquotvicibus,& fiatHippocraticum. Nonnulli tantain itomatum copiam exofi , id pracparant ex folo cmnamomo & faccaro.Sed alij vim cius calefaciendi paulo plus acuuntpipe- I te.vel 2ingibere,vel garyophyllis. Hyeftiis fere tcmpore fumi- tut cura pane tofto ad corroboranduinventriculum. Potrigitur etiamin quartanis , & aliis affcftionibus ex frigida caufa pro- kHh.Hippocratici ex temperane!,vhiyls locorum facicndi mo- dum fuppeditatars fpagirica:vbiiuxta eundemmodum pofTunt etiam omnis gcneris extfaifta,& rcmedia fpecifica,ad diuerfos affeftus prasparari. Recipc cinnamomi vncias duas vel tres;ga- tyophillorum vnciam fcmisizingibctis,pipcris longi cardamo- nii,granorum paradi{i,galangaf ana (^rachmas duasinucis muf- cata; fclquidrachmim : crafsecontufa & mixta omnia , macc- rtntur in fpiritu vini , in vitro optimt daufo , pofitoquc in B. M. pcr tres aut quatuor dies; vcl doncc fpiritus vini colorcs Sc virtutcs aromatumomncs extraxerit. Ftigefaiftum vas aperi, & ftpata tinc^luram pcr inclinationcm : quam m phiala pecu- liari (crua ad vfum. I-a;cibus fcparatis rdiquam aromatum pac- tcm fortitcr cxptimc per linteum : quam in afiis phialis fcor- fimfcruaad vfum. Scdprior tinftura eft prrftantior hac po- ftcriori.Vci, fi plactt,potcris eaomnia poft macerationem til« trare & colarcper manicam.idque obcxtraiflionempromptio.. rcm virtutum rcrum aromaticariifn. Kiufmodi cxtrafta diu fcruari poterunt. Sic igiturquoties libucrit , cum vini'optimi menfura vna infundcs drachniam vnam aut a!tcram'extrafti, & faccariquantum volts: & habebis vinumaromaticum. Ad hi)c inftitiitum cumprimis valct oieum (accaii , cum albuminc ouorumindurato failum. Alim modw faciendi Clareti. R. vini Maluatici , aut vini albi optimi mcnfuram vnam & femis, qui faciunt libras quatuor aut quinque. Poiic jn vitro aut peilica- no:addendo garyophyllorum,nucisitiufcat.-c,macis,ana fcfqui- vnciam: zingiberis,caruamomi ana vnc. fcmis:cori^n'dri,anifi, fccniculi , ana drachmas tics : radicis angelicx, zedoari.T, ana drach.du.is : diptamni,florumrofmarini, bugloffa-.ana pugillos duos:aut in eorumlocumaccipe corundemconferuarumana fefquiunciam : tabellarum aromatici rofati vnc. vnam : faccari albifTirailib.vnam : omnibus cralTo modo contufis', & inuiccm mixtis , infundantnr cum vino, & ad maccrandura ponantur in B.M.tepido.vafe bene lutato,per duos aut tres dies. Poftea co- lentur pcr manicam aliquotvicibus , vtfpecierum virtusme.'' liiis cxtrahatur. Huius vini,quod diutiflimi feruatur in lagcnis claufis , mane exhibc vnum aut duo cochlearia. Hoc Clarc- tum corroborat orancsfacultatcs , & reficit fpiritus animalcs, vitales, & naturalcs. Hinc conducit vniuerfis cercbri afFctli- bus: itcm cardialgi.t, lypothymia;, lyncopi,aliifquc cordis af- fcclibus. Eftque mcdicina pra;ftans contra omnes imbecillita- tes, cruditatcs, &flatuofitatesventriculi: corroborat iecur & lienem: medetur omnibus cachexiis, melancholiis hypochon- driacis , & hyftericis affciflionibus : pr^-fcruat corpus e pefte, vcrmibus,& aliis putrcfaflionibus. Si eo vtl voles in affeflu a- liquo curando, addcnda erunt ea,qux huic fuerint appropriata & fpccificai quorum quantitas caetcrorum ingrcdientium pon- dus fuperet:vt in epilcpfia adiiciendaeftradixpxonix cumfuo feminc,ramenta cranij humani,florcstilix,lilii conualIiuin,ca- lendulx, & fimilium, ex quibus fiet Claretum antepilcpticum. Sic itaque fieri polfuntvinafpecificaadpatticulates afFcclu?, pcr additionem rcmediorum fpecificorumad Claretum catho- iicum.Scd & aliarationeparantur vina particularia,e.g.vinum antinephriticum , vinnm ehalybeatum, vinum aphthalmicum, vinum purgans&c. quorum apparatum vide in hiitetico pcly-' hijlorico §uercetaxi fart.^ .cvlr.^osvnumSc a.hei:am inde hue« transfcramu^. Adprxparandum vinum antinephriticum,m\ii\o impleatnr doliolum fex menfurarum : in quodpriusindideris alKCKcngi mediocritet cxficcati fefquilibram : radicumrcfta; bouis&iringij exficcatarum , &intalcolos feftarum, ana vn- cias fex: feminum peifonatx,faxifragia;,miIij folis,ana vncias trcs : florum geniftae , malua;, bifmalux , ana pugillas quatuor. Omnia maccrentur obturato vafe, pet tres hebdpmadas vc! vnummenfem.Huiusvini accipiendx funcTncixdaa;,perqua. tuor dics , horis matutinis , idquic decrefcente1una:purg3tione prxmifTa cum bolo caflix. In purgantibus etiam rcmediis vi- niun pro bafe & fundamento potcft adhibcri. Sic vinumpnr- gans exfena , omnibus vtile , & quouis tempore faftu facilii- mum,paratur hoc modo. R.fenx vnciam fcmis:pone in vitrui^ addendo cinnamomi contufidrachmarafemis, garyophyll. N. quinque aut fex, vini albi quantum fuflScic : claudc vjtrum cura charta, addendo,(i voles,modicum faccati. Omnia macerentur in loco frigido per dies tres,quoad vinum fufficicntcr tinftura fit. Huius vinifuraanturcochlearia duo vel triamane,cum iuf- culo,ac tantundem fero ; idque continuetur ad dies duos vel tres. Blandc&vtilitercorpuspurgat. Ad exttcmum parantur varia vina medicata compofita fimplici infufione: caque pafTira. funtvfitataapudmagnates &ditiorcs. Adhibetur autem vinum tanquam vehiculum quoddam catholicum , quod ipfum quoque pollcc vittUte incdicinali , vt paulo ante monuimus. Jom, III. Kkk SECTIO 6 6o EncycIopxdisE Lib. XXIX. SECTIO SEXTA^ In qua delmeatur ZYTHEPTICA. Zythepnc» quam prs. fi"ot fint fcncra po- Pracepta. Ytheptica, fiue zythopoetica, eft ars bcnc conficiendi cereuifiam. Cereuifia cft potus ex aqua , Cerere feu frugibus , & lupi falidtarij floribus, cO(flione artificiosa paratus , & deficatus , ad fitim i:eftinguendam,& naturam hominis cxhilarandam. Ea confideratur in gencre,& in fpecie, Vnde zy- theptica eft generalis & fpecialis. ■ Cereuifia in genere fpcdatur quantum ad caufas, cfFe(5la,&adiunda. CaufcE fuat quatuori finis & efficiens, materia & forma. Finis ccreuifiieft, vt fit vicaria vini. Efficiens ipfius eft zythepfa , fcu cercuifiatius. Materia frumcntum, lupulus, & aqua. Forma cereuifix rc fulcat ex prasparationCjCoctio- ne, &airetuatione ipfius. Pr.-cp.iratioeft,quafrumentum ita paratur,vt fiat inde polenta. Codio eft, qua cremor polcntaccus decoquitur, additis lupulo, & fscibuscereuifiaiijs. Afsevu tio cft,q a cereuifia rite coda in doliain- fundit r,ibique probcafTeinatur. EfFcda , fiuc faculrates & virescercuifiac variant pro diucrfitate iTiatedx» cofltionis, loci, &fimilium Fircumft:^niiarum. Adiun£ta funt inprimis duo ; videlicet multiplex conditura cereuifia: , & ipfius vfus in variis cibis & snedicinis. Ccr.uifia in fpecie varias habet diff"erentias,qua- rum alis fumunrur a raateria, alix a parandi ratione & coftura, alia: ^ conficienditeinporc, alia; a loco vbi paratur, aliac deniquc a confiftentia, faporc, co- lore, odore, itate,& viribus feu facultatibus. R E o V t w«. I. Zytheptica efl ars admodum exxelleiis ; quU docet parare pvturn vini vicarium. Cereuifia enim nihil eft aliud, quam vini vicaria; vt ex viri- bus&facultatibus vtriufcjue coUigere licet. Sicut cnira vinum calefacit, & exhilarac,& inebriat: ita etiam ceteuifia. Mcrico itaquc ars dc raiiorjc conficitndi cereuifiam, eiufquc natura, viribus &facultatibus, accenfetur ii5,qua; primatum obtinent in artibus mcchanicis phyficis. Huius itaque attis lineamenta ducamus, fecuti Thndiiitum Hagecium ab Uayck, fy> lohnnnem Ttacotomum ; qui de ceteuifia eleganter fcripfetunt. Ille cere- uifiarum ternpcramentum calidum & humidum ; hie , calidum & ficcum cfle ptoijuntiac, Nps plcraque Hagecij huc trans- feiemus. I I. Triafmt in vmuerftm potuum generaifjuihH^ om- nes homines vhiuu terrarum, tamfam cjuam dgri vtun- tur:j4ijtM,VinHm,& Cereuifa,quorumfhi^la tn pluri- moi didnctmtur fpectes\& h£ multum afe inuicem for- ma.parandi ratione,denique viribiu & facultatihtis dif- ferunt. Ac vt de aqua potaHli fimplici initio dicam, ea ab initio eonditi oibis , vfque ad Noha illum pt.Yconem iuftitix,com- munis eratpotusomnibusaDimantibus. quo quandiu vteban- tur homines illius reculi,fimplicique cibo comenti crant,igna- ri Apicianarum lauticiarum 5c obfoniorum, ad mille propc- modum annos v^ tam producebant-Aqua enim cum ad vitx lon- ^itudincra, cum ad valetudinis confcruationemplurimum con- rcrt. Poft diluuium autcm, ipfo Noh.i omnium primo vineara plantance:& perhunc vfu vini innotefcencc,cum ante nec vi- ni cultura;, nec vini vUa fuillet mentio,dccuplo propemodui» dies vitiabbteuiatoseffc animaduertimus : hanc quoque,pro- culdubio , obcaufam , quod ifto genere pbtuspluiimi, abfque difcrimine fcxus & aetatis , & ablquc raodo vtercntur ; vt noa fruftra Salomon vidcamr conqucftus , plurcs crapula quara gfadio perire. Quod fi circumflancia; confiderentur patefafti vfus vini,inucniemus potum hunc noii omnibus palTim fuilTe liberum. Nam Deus Nohx iam feni, & annis gtauato,hoc no- uum genus potionis & inufitatum oftcnderat:vtnaturamfuam labefaftatam &quafi laxatam, tumcurismoleftiifque grauifTi- niis, quas pcrtulit in arca, audicns clamores,eiulatus,& intcri- tum mifcrrimum vniuerfx terra:, tum mole & diutuinitatc la- borum, quam fuftinuiffe illumoportuii inarca, in alcndis & curandis totanimantibus toto illo diluuij tempoie, iirit^atione fuaui, bcne nutiiente , & vires languidas leficiente reftauran- tcque potu, quodamnfedo reficeiet,recicaret,confiimare'tquA Scnes cnim duabus potilfimum rebus , tefte Solonc , dcledtaii confueucrunt : Bono vino, & fuaui coUoquiodoftoium. Hinc illa: lcges manafle videncur , vt adolefcentes ad duodeuigcfi- mum annum , foemin.-E autem per totam vitam vino abrtinc- rent ; quarum illa Athenis, vt eft apud Plmonem i. de legibm: lucc vcro apud vetetcs Romanos religiofiflime obfcruabatur. Inuento crgo vfuvini,aqua communis [vtantedixij omnium anlmantiumpotus, paulatim fperni cocpit & negligi, tanquam pro beI!uis,non pro hominibus crcata efTet^vinum vct6,vcluti vciiirimum Neftar, abomnibus expetebatur. Habebac tamcn & illafuumlocum. Scriblt cnira' Iuliu4 Frontlnui KomMOS fuifle contcntos per annos 440. vfu aqaarum : quas aut cx flu- uio Tibcri.aut ex putcis , aut cx fontibus hauritbant. Imo & liodic quoque propellus , infirmaque plcbs, candem Romi>,ita vtab afellis gerulis imporccbatur, bibit. Scd dclicaciores opu- lcntiorefquc aquam illam Tiberinam in giandibus vafis fidi- libus, in cellis vinariis afleruant : quj? incorrupta durat,non in dics folum multos, veriira in menfes & annos;idquodmirum cuique vidcri haud immerito pofllt. Scd ars qua.'dam peculiaris habeturconfcruandiiUasaquas : qua; prifcis illisfeculis pror- fus fuit ignota. Eo cnim modo, vt diximus, repofita, celcriu'; opinione liquefcit, ac fubfidet, potuiquc & cibis idoncaeffici- tut. Lcgimus etiam Rcgcs Pcrfarum , qui poftcaamiflb irapc- rio Parthi funt diifli, folos cx Choafpc amne tibiflc:imo & cx Eulco , qui Sufarum atccm , vbi vctus Perfarura regia, circuit, eofdcm S/r«tobibirte cxiftimat ,propter Icuitatcm. Penique ^gathorles.apui Athenium,mcmin\t cuiufdarri aqu.T,qiiam au- rcam Pctfxvocabant , cuius eflent fcaturigincs 70. qiiam nul- Ij , prxtcr Rcgem , ciufque filium natu maximum, bibebanc: quia potus eius capitis pciiculo interdidus fuit. Cum autem tcmporis piogrcflu fimplicis aqux potaiio vikfccrct ; & iam etiam plurlbus vinum expctcretur ; ab omnibus tamcn ha- beri minimepofTct ; fiue ob illius rarititem ac pcnuriani,fiue etiara ob ignoiationcm cultur.^,& agticolationis; fiuc ob lo- corum vinjs feiendis incommoditatcm:qu6d ncc cccli nec foli habcrcnt fatis , & quia non omnis fertomniatcllus: fortaffe ctiam inuidia acmulacioncque glifcentc ; quod alij tam fuaui, iucundo,& vircs mirifice rcflaurancc confirmancequc pocu, velutidiuino ne£laie,vtcrcntur; ipfi vcr6cocarerent,commu- ni cum brutis vtcntcs pocionc ; in dcfea, plurimum inebiians'. quibus Lithuani, Ruthcni , Mofcouita;, & Sarmaticaf gcntcs, vtuntur. Sunc qui cxauena ctiam potum, ccrcbrum nimium pcrccllcntcm , pixparant: alij cx hordeo, milio,anifo, fanjsulojfafljlis.aliifquc id gcnus vd ftminibus. Mechan. Phy CSe6l. V L Zy theptica 6 6 1 vcl fru(flibiis , vt pytis i: maiis , vcl ctiam pljinis & avomatis , conticiunt:icKiuc aut [icr codionem, nucciatioiicmquc,;iut per dcrtiiiationcm : quas (iiigillatiin explicarc , non cli pia-rcntis inltituti. Vinorum ctiam gcncra, Ipccics foraias.iilorumqiie dirfcrentias fumptas a colorc , ojorc, faporc, conilitura cSc pa- randi rationcvirilnis itcm & tacukatibus , non pcrlcquar hoc loco.ViJeatur dc his Pitiiins lib.i ^.Gnlenus lih.-j.i. ii..Mcthodi: item 5. de S.:in',tt4 quoquc //i.i4..'-4^.!.2..tcllatur,quando ("cnbit:homincs non fegnitcr in eo laborafll- , iiigcniuinqucveluti oftentarc Vifos cfle, dura aj bibcnJuiTi.i9<.gcncrapotuum;li Ipccies vero xftimcntur, pc- nc Juplicunumcio, excogitarunt.Plurima vcro potuum gciie- raex illis vel penitus intcriiflc ,vel obliterata e(re,nullum elt dubium : (icut viciirnn noua & antca inaudita lcqucnribus a:tatibus , &: nunc ctiam .rtatc nolhacxcogitata, in vfumquc hominumprojitacire,nemo inficias ibit. 1 1 L Potni,qtii e.vgrat!ii frHrnentaceis conficitkr , va- riam habet appellationeTn. Ac primo quijem cereuifix appeliatio fumpta eflc viJetur , a Cerere , ohm Dca , inucntricc ftugum : qux & ipfalxpilfi - ,me pro ipfo trumento , feuc;iani,panelicut libcrpro vino,per metonomiam dcnomiiiarur : qua(i dicas potum humciita- . ceum. Quando veroappellatlo ccrcui^ixpiimurn nata , quo- t mojoue aj nos vlque propagata lit, Jerinirc Jifficile eft. Nam etlia Cctere , vt Jiittumcll: , origincm iuam lunipiifle nullum fit Jubium:tamcn vnJc rcliqua particulx aJiedio incplcrit; \ ipiiufquc intcgri nouique nomlnis cercui/ia vnje Jcnomlna- ■ tioortafic : qui id Jeclarauerit , aujiui neminem.Itaquc quij Vifia, 3.\3.x c\i\\ii linguae vocabulum fic,mcignorareconHtebor ': libentcr. Conftit ncc Gr.-ccum eflc , ncc Latinum,nec Itall- cum , nec Hirpanicum , ncc Gallicum,necGermanicum, nec Slauicuin vcl etiam Hcnctum ; & tamen apuj folam Germa- nicam & Henctam gcntem Latlni nominis appellatio cum ' jpfa rei poflcnaonc, ad hxc vfque tcmpora perfcuerac : nifi fonedicere vclimus , a viribus Ccreris fortit.im clfe illamap- pellationem , quoJ Cereris, feu frunicntl vis tota in aquam fit incoifla. Vndc vulgo diclmus , Cereuifia , q. Cereris vis in ^qua. ScJ hxc mifla facamus. neque de or.-rtione iftius Cer- uifia: appcilationi-^ J fputcmus fcrupulohus : fiquidem con- ftac om:iibus , quiJ eonomincintelligamus. Vtuc fit igitur, nomen hoc , quocunquc tandcm authorc inucntum fit , mul- to reccrtius tfl^: vijctur ipfo potu frumcntaceo antiquiiri- mo. Nam ^'^yptios primo; huius potus authorcs fuiflfe , Bon vfque ajeo longo Jccutfu annorum poft obitum No- hx, fctiptoie"S tcllantur. In hoc ramcn illorum Jifcrimina- ' tas funt (^ntcntia; , quo J vnarn & eandcm rcm , feu vnum il- luJ potionis frmncntacca: gcnus , non vno nomine vocaue- "rnt. Nam potum ex hordeo confc£liim appellabant Zy- "thum,vt & Ihiofhr ■flM.^'} Pluiri tih.^x.caT.z\. znt\io): c^, vbiinhxc verbafcribit: £x frueihit! fiunt pottti,Zythum in JE- fVfto: C^Ha (^CertA, in Hipamd^.Ceruifitl^/T flwi genen. iij Ca!lia,Alii<]ue fromnciis. G\:xci vcrovarias illi injijerut appcl- lationes.Vocauerunt enim oiva» «gV.^»", iJ eft Vinum hotjca- ceum , ex hor Jco confeiftum potuni. EunJem Ariftot. [ Athe- nso tePtc) 7ri'3» vocaait.vnje Bohemis,& gcnti S'auici,appcl latio deJufta cfle viJetur,qui vernacula lingua omncm potum frumentaccum P!mo , & »(>»v yi'iao nuncupant. Etenim Bohe- micura iJiomiacumGrxcis magnam habet afEnitatem :quam cum ipfis compara(fc vijctur obvicinitatcni&: confuetudinem, dum in Paphlagonia, Galatia, & Afia minori,domiciIium ha- buiflct , ante bellum videl. Troianum, & longe quam in has, quas nuncincolit regiones , commigraflTet. Cuius ici vel hoc indicium eft , quod plurima vocabula, numcrus dualis, figui^ locutionum,&: alia Bohcmis cum Grxci? fint cum eadcm , tum communia. Verum h.-EC non huius funt inftituti. Sunt alij ex Grxcis , qui cundcm potum hordeaceum fi^tmt dixerunt , vt Sophorlet in Triplelemo,^ Hec^ttus in Ewcpt. perioiic, vbi Pa:o- nas fi^uTvv ait bihere ex hordco, vm^iHw vero cx mi'c & co- nyza. Diodorm Siculm Zythum non folum in iEgypro, feJin Galatia quoque ficri affirmat hls vetbis:r«! ,£3" m mtnor: tcmpore non eiJ conucnicc.s coHj, irumcnti,(cj pafluus fic- bat. Eltitaquc Cercuifia potuscx aqua , Cercrc fcu ttugibus, & lupi faliii-tarij floribus,coifhone aititiciola contcdu5,ac titc dcfa;catus : vt corporahumana, natiuo humorc obcontuuium ctHuumm cxh.iufta , rurfus vtili irngationc rcftaurentur re- tocillenturque ; dcnique vt (atis riac natur.-c ad (itim rcftin- guendam I V. Ceruifia triticea efl reliquarHm menfHra. Cercuifia; tritlceie Dicemus Inf timis dc forma conficicndx Cercuifi.x-triticex tiuT"^*' fcu albx : vtpote cuius vfus pcr vniuerllim legnum Bohemix &: Poloiiix , imo ctiam ia quibufdam Gcrmanix prouinciis & vrbibus airiduuseif. Nani ad formam illius , mutatis paucis, omncs reliqux Cereuifix pa.antur , fiue hx fint criticcx , iiuc hoideaccx,aut mixtx. Frunicn'! V. Frttmentmn pritts maceretur, tumjlccetiir,dehinc in ijriparat lo piolcndino redigatur inpoleiititm. Qjjando igitur Cereuifia ex tritico arte paranda eft pri- mum omn.um triticum cligitur optimum, nobiliflimum , prx- ' ftancirtimumquc , & quoj ponjcic & iiuor.. cvicris pr.viiat: qualchybctnumeflccoiifucurt; & Columci x lk..h. aj-pciia- tur. Nam iilud quod moilius , lcuiua ,& laxius cl^,luiic vliil non cftaccommodum , nec vnquam ad co;t.uram Ccrcuilix afllimitur. Accepcis igitur x x coris , lcu moaus , in^ii uix. l'ragcnfis;( tot enimpro vna cOiliura aLtipiuutur ad ?txiv ,va' fa impleuda: quoruin lingula quatuor vrnas aj (iimuuni, ton- tinenc ) id pcrbiJuum, aut triduum mai.eraiui aqua flua.atili auctontanain aluco granJi latcribus con(trato.Joi.ctvelqu6d,ficut vercdarij ,iut Pcgafci illi cutforcs in- flatocornu fcubuccina fignum dant fuitaduentationis , ino- ncntqne vtabfque mora aliosrcccntcscquos adorncnt:ita ifti autiga; vocifciatione fua fignumdantZythepfis, monentque Vtprasfto fint ad tollendim polentam coutritam. Atque hrc eft neceffaria pfimo tritici pixparai^o in polcntam commo- litim: ex qua dcmum Ccrcuifiicoiftio,mo4o,qui infcquen- tibus eTponetur,iuilituiturpcrficiturquc. V I. Polenta commolita cum aquajlc ejl decoqHenda, Vt cremor poientaeetu omnemfuam vimin acjuam transfundat. Principio in ahcno amplo ceruifiario ad Ceruifia: cefluram tantummodo dcftinato , fornaciquc impoluo , aqua frontana quam optime decoquitur: ac ita feruens in grandes illas, am- piifrimi-quecapacitatisCupas, fcu cados transfunditur : fta- timque ahcnum alia frigida aqua tcpictuv, & fimiliter dcco- quitut.transfunditutque : quod fit quatetna rcf etitionc. Mox iR illana aquam feruentein coniicitur polentx commolit.T, quantumfatistft , & confuetudo obtmuit ad vnam Ceiuifi.T: coCturam. Non enim cadem polents & aqua: menfura vbi- que obferuatur : fed in quihuf lam vrbibus polent.c plus , in aliisminusacccipitur.Indc fit.vtCcreuifiinoneundem boni- tatisgtadum tuta eiiccrc , dum crtcruefcit , folct. Hac pctmixtione ta:- cum veluti planutur au: cultiuatur Cercuiiia , fitquc cx agrcfti domelhca. / • I X. Ceremjia percoHa irfundattir inferias & curetur vt omnia vafafimplemjfima. lam vero ilhm Ccreuifiam cx illis cadis duo baiuli ccreui- liaii) vfitatis fuis fcapkis fcu vrnis,traieilo pcr duo foraniina fcaphs vcdtc , & humcris impoiito , aufcrunt , ac vafa ccre- uifiatia ( qua: ab autotibus antiquis/fr:a: , fcu crc& vocaiitur: & funt oblon^a , capacia fcie vrnaium quatuoi) fuo loco ic .ordine difpofoa, implent. Hordeacca tamen Ceteuifiain pi- . cata infunditui vafa. In his vafis tum ptimijiTi Cereuidadc- - faicari & ebullire ,ac fa:ccs illi vim fuam ad adlum dcducctc incipiunt , adco vt oinnem illum locum , in quo [effcruefcit, , vapoiibus veluti dcnfis nebulis replcat : in qucm (i quis foice tumiucautus ingtcditur , fubito piaifocatus concidit.Vt vero citius dcfetucfcerc Cereuifia poffit , folent, prsfeitim hybcr- no tempore , ptunas in eo loco collocare. Porro ia illa cbul- .litione craffamenta^qua: fot.is petfuperias vafTs orificium eii- ciuntur , fuppofitis alucoliscxcipiuntui : &nominantur lu- pularii fsces, feu prima exciemcnta Piuooiam multum fe- cum lupuli ttahunt ; funtquc ipfms bcneficio amarifnm.r. Omncs autera ha: fices effunduntur in vnnm doliura : in his fupernatat fpuma alba , inflai ladlis , qua: colligitut patinula lignei fotamtnibus paiuis pertufa , & fcorfim leponitur. Efl enim veluti glutcn quoddam , & feruicpileatotiis , ad inciu- ftandos pileos. Colleftis & purgatis a glutinc fa:cibus lupu- laiiis, illa: cardcm rurfusotdinein fingulavafa, Cercuifiarc- plcta, funditut , ac Cereuifia abillis fccundo ebullir, eiicit- quc materiamfa:culentam, fpifriotcm aliquanto piioti. Ha: fxces Domiiiantuifccundana: , eftquc eaium vfusad dcfa:- candam Cercuifiam rccens codVam, itemad panificia,oranif- c}ue generis placentas fcrmenti vice. Potto pofliemus labot Zythepfjc cft , vt ciiret omnia vafa effc ple niffima. Quarc te- linitovno vafc, cx eo tcliqua omnia rcplcntut , operculoque obflru(^orio diligentifTime obturantut. 1- X. Ahfque lnpulojit t&cereuifiane cereuijia , t^uidem fuerit . Lupulus efl is, qui dat veluti fotmam cereuifi3r,& facit non inodo vt (it CetcLiifia , fed vt bene (it , diirct, falubtifquc fit bibentibus. Cum enim lupulus , cuius floribus tantummo- do in hoc ncgocio vtuntur , tcmperatutx fit ca!id« & ficcs infecundo otdine, (vc amaiitudoipfius, grauifque illeodor, qoemfpirat , indicat ) ac crcmor ille polcntaccus toties pcr- coftus , lentoicm & vifciditatem quandamadcptus ftt : vt tc ipfum triticuin etiam lentoris quidJam & obffruentis natu- isinfeconcinct, fi;quc calidum priraiordinis , inficco vcro &humido tempciatum ,&pioptctcaduIce, pingue& vifco- lum : Maltum vcio fcu polenta eiufdem natura: ccnfeatur:nifi quod intenfi,prispaul6 fit qualitatis.magifque ficca: ccrte nc- ceflario coiifequitur,vt cadem etiam naturl.ipfe quoqiie cte- •morimbuator . acquiratque paitcs aercas, aqucaj, commix- us: vt ipfa vifciditasraanifcflc idindicare vidctur; ob quam ctiam vim lubricam adeptus cft. Si quis enim illura crcmo- tem bibat, non fecus ac muftum aluum lubticat & conturbat: quoniam illud quoquc vifcidum cfi,& omnia qusc lubricant, vifcidafunt. Qus autcm itavifcidafunt,acream fubflantiam Cumaquca pluiimum efle commixtam indicant. Talisautcm iiatura & miflio, ncquc durare diutius> ncque vfui coniinod» cife poflcr. l"3cilliiiic enim putrcdini & coirupcioni obnoria. clt: ac potifrinium fituni&acorem conttahit. Calotc enim& ' partibusai^reiscuaporatis.acrclictis folistcrreftribiisacalotc non cuiiftis , fcd a fiigorc iam fupcritis, continuo crcmorcni acclccrc necefrc clc. Quatc vt illi dcfe(flui& natura:cotritp- tioni obnoxix vtilitcroccurri pollit , prudenter piofe(3(i & crudite cogitatuin efl dc admixtione lupiili : cuius ope vtra- quc ca natuia( put.i aiirea &aquea)in ijifo crcmotc permixta atiffius intcrucniciKc eiufmodi medio , veluti glutine quo- dam cultodiretut , tfneicturqut , ncqucfacilclcui aliqu.iin- temperie paices lubflantix in camillione fcpaicntur , vni- ucrfumquc miftum coiiumpcretui , aut faltem mucoicm aut acotcm contrahcrct. Deindc idco etiam adiicitut lupulus, vt amaritudine fu.i contcmperaret creniori.-in polcntaceum, ipfiufque vim flatulentam, qux- clHn ipfa vifcidirate,actcnua- rct : adcoque faporis conci liandi giati.i, vt & fucculentior fa- lubriorquepotus fictct. Pollrenio , vt aliquamacquirerct vim abltetgendi,abluendi, & pcnetr.tnili, Etfi autcm ea vis in plc- rifquc Ccreuifiis admodum cxigua dcprehendatur , ob pau- cam lopuli admixnoncm , & aquicopiam.qux vircs polcn- tx & lupuli nimium obtundit:camcn nos hic nondc cttoribus & viciis , qu^citca confcftioncm Cereuiiiar.liuc Itudiofc, fi- uc ex ncgligcntia , aut lapfu Jjuodam accidunt , agcniui, fed dc vera & genuina huius potus pra-paiatione : <]ua: vbi ad- fuerit , talcm vim illi ob admixtioncm lupuU inciVe oportct, qualem modc^ diximus. Quamobtemaccefloria iHa vit^i-ijquo- modocunque conttacla , a noflr-i cercuifia longe abcffc volu- mus , lupulum abea nunquam excludcntes : vtqucm veluti aniraam , (alern& cndclechiam ipfius rtatuanms. Fit tamcn.vt audio , in Anglia Cetcui(iaablqueadic(5lionc Iupuli,quamoI- liores Anglorum vtuntur. Allam appellant vulgari Iciipone, dc qua pluia fcribemus regul. 14. X I. Permifiofacum cereuifarum ejl quaji plantatio cereuifi£. Pcrmiftio trcum cc rcuifiatum Reftat , vt etiam exponamus caufas permiftiotiis fa:cum "^"i^'"."*" Cereuiliariarum. Di^ftum cfl: fupia , affufionc fxcum Ceicui- fiam veiuti plantati : quod vt riteperfpiciatur , duo poci/II- mum hic fpciflati folcnt : debita videlicct ficum feu crafl^a- mcntotuiTi mcnfuta, & tempus, quod plurimum in hoc nego- cio valet ; nimitum , vttum affundantut , quando ipfa Cctc- uifiaiuftumadhuc tepoiem tctinet, neciit nimium calida.nec frigote veluti emorrua. Namcum fajces (qua: etiam calida: funt ; vt amaritudo indicat ) fermcntationis& feruoiiscaufa adiiciantur,fcrraentatio ilh & feruor ncquaquam pcrficipof- fct, fi ha: vel in refrigeratam Ccreuifiam,velin ferucntcm,aut nimiiim calidam infundcrentur: vtpote qua: vtroque calore fuo, a(ftuali vidclicct &potentiaIi ,quem habet alupulo.cali- ditatcm frcum fupcraret. Sic autem fit illa ebuUitio. Fa:ces funt fubrtantii aetea:, lenta:, vifcidse; quia vero amara:, indi- eant incffc illispartcsquafdam tertcasmagisaduftas. Aeream dico,ad differentiam illatum, qua: poft completumfciuoicm fubfidunt in fundo vafis , & tcnc^ craffarque funt. Habent enim in fepaites^ aeicas & aqucas a calido commixtas coo- tempcratafquc vt oftfdit IentoriIle& vifciditas. Cereuifia ve- ro eft natura: aqiica:,minus lcntoiis in fc habens. Vtiifque his fubftantiis petmixtis, quaium ill2eaeream,ha:c aqueain »atu- raqi fcquuntur, fa:ccs , qui funt aerea: , fuifum fetti nitun- tuf : Ccreuifia', quacefta(.^uea & grauis, infctna petit;hifquc diueifis motibus vniueifum Cetcuifia: corpus commouetur, agitatur,fcriTicncatur, & cffcrucfcic; omnifque forditics, qua: illi ineft, per fupcrius vafis otificium foias ciicitur,quicquid vcro efl craflioium fxcum , magifquetcrrefttium,id ad fun- dum vafis depcllitui;& illud efl veiuti (ubflratum Cercuifire, cui ip(aincubit;&,ncfacileexhalet,tuetur. Sic natura ipfa ad- miniculo caloris& balituum , qui vtrique fubffantia; infunt, fcparat pattcs .i partibus. PotKj, quoniam in illa ebullitionc & fpirituum agitatione anipullx & fpumxapparcnt , esquc non modo Ccieuifia: fupcrficicm occupant; vetumetiam vni- ueifoillius coipoii infunr.illique vifciditate fua tcnacius a^- hxrent , quam(iiu ccreuifia durat ; quoraodo hx gignantur, bteuiffime indicandum videtur. Gignuntuiautem illx,vt Ga- lenus authof cft , cx pcimiftioneduaium fubftantiarum, al- tcia serca, alteta aquca. Ac permiftionis caufa eft, vcl vttiuf- que fubftanti.T;, vel vnius foliim violentus niotus , aut vchc- mcnscalor. In mariquidcm,inquit Galenus,ex violento ven- totum afflatu in niultas & cxiguas pattcs attrica aqua ; in po- lentis vcio ptx copia caliditatis.ficutctiam in aquis,qt5xfub- dit s ignibus cffeiucfcunt agitantuiquc,fpuma gcneiatur. Scd continenscaufafpum.T: hxc fola eft , nimiiumaerea fubftan- tia, qux dum aqo.cadiungitui, vir.Icntiflimo eam agitat mo tu , vteam inpartcs minimas confiingat difrun-.patque , ab eaquc viciffim commiFiuatur. Ficcsigitur, qiias acrcas cffe diximus , quando Cereuifix permifcentur , in r.i permiftionc cxciraturmotus quidamvchemens.qualis in mari & fluraini- busavcnto: deinde etiam calor intcrnus vtriufque fubftan- K k k 4 tia;> 664 Encyclop^di^ Lib. XXIX. fecunJaria vtpjretur. ceteuilia. rmn. i\x is effi«iu,vt & fxccs ipfam Cercuifiam in miniraas par- tes auei-ant comm.nuamquc, & v.cLlIim ab ea conh-mgantur: tx quaconfrart.onc& motu violcntoampullas & Ipumas ge- ncrati nccelTc cft. Qji.-E quiacmaliquando durant cum.iplace- reuifta,intcrdum vcrocitiir.me diH.pantur & euanelcunt. Cu- ius caufa cft ipfa f-e^^um & ccrcmda; tubftant.a. Quo enim crafllor & glutinodor fublbntia Cereuiiia;^ fuetit , panter & fa:cum , eo eiiam fpumi durabilior fit; quod fi tenuis fueric, eito & facilefoluitur.licutapparet in aqua pura_& tenui. Hxc enim etiamf. a calorc igmsbullas&: l"pumam fufceperit , ta- iiien citi!lime difpereunt. Hinc fit , vt bonitatem & durabi- Jitatcm Cereuifia; noftratcs homincs ctiam ex ipfa fpumx per- fcuetantia metiantUt ; vtpotc , qu» fitmillimum fignum lit caloris natiui fufficientis, in quo aer ille & fpititus fpum.-c pro- dudiuus continetut : ac tandem ctiam ipfacercuifiamaBCt iti fuoelfc , expcis omnis coriuptionis. Scd fi acciderit, quod Cercuifix calor fuerit diminutus,& fpiiirus cxhaufti , vcl ex. halatione confumpti , tum Ccreuifia fit lubtiliov , & velutr aquca fubftantia relinquitur; qua; ta.adein etiara faciliijs cor^ ruptioai fit obnoxia. XII. Fr^paratlo cereuijtit fecundariA eadem efi cumprimk illa , t^uam diximtu- De fecundaiix CercuifiaB pra:paratione , Hifticorum po«u, (am ex quifquiliis polcntaccis pofl pti.nam Cercuifia: codu- ramreliiflis conficitur)non eft necelfc.vt inaniter de ea verba profundam. Eft enim eadcm prorfus forma pnparationis, vt prima-. nequc difFcrt ab ea, nifi quod hxc dilutior fit; nec iC3 fucculcnta, vt lUa. XIII- Cereuljiarum dijferendie fumunmr a materia, coUura , tempore , confiflentia , & fimilihtu. Diffctcntis Cereuifiarum plurimx colligi pofTuntj fcdtion eft ncccllarium.minimas quafquc peifcqui » quaiulo pnmas & prxcipuas iudicauetinius,rcliquaenuUoncgocio intcUigi pote- ta.nt.I)'f'ern»r \gnniprimuin interfematena. Namalixcx lolo tticico.alia; cx lolo hoidco,alix ex vtrifqoc fimul ccrta ratio- pemixtis& tepcratispraiparStur. Dijftnwritcmplurimum/ii- fandi ratione (^ cocinrd. Nam alia' hoc vcl illo modo, breuius itcm autlongius tempus co£i:ui«cxpofcut;acqux ciio pctco- quuntur.minus duratc lolcnt iquas vcrodiutius , dutabiliores elfe confucuetuntsnec tam facile,vc illajjaccfcunt cotrumpun- turque. Pi.rtctca Sfferiint cenficiinii tempore ; cum alii q 10- uis anni tempore ; vt triticea & hordeacca, dicbus quibufuis per intcgrum annum parantur :alix, certo & dclefto tempo- rcjnimiium hyberno : & fub veris initium : quidam,vcO. a- uienfcs,femel tantum in anno, &menlc Mjrtio luamex hor- deo conficiuut Ccrcuifiam , & ab eo Af.s)-/i^»'i?»vocant ; qua incola; cius Ducatus vice mcdicamenti vturtur,vbi fc male affedlos lcntiunc : & pri^pterea mcdicinx non magnus apud eosvfus cff. Ea Ccrcuilia liberalius pcta verc Marcios cfficit. Huic perfimiliselllgiauicnfis in Morauia, & multxalix,qu:e in Rcgno Bohcmix conficiuntur: intcr quis principem locum tcnct '/, acer.fi$,mAfcultis vocati^eo quodaliiscoUata vete ma- fculefceie vidctur. Proximum .ib hac locum fibi vendicat Rtt' comcenji >;\nde Stanenfs;Sc tertio Rokyz.ane>:fi. Poftrcmo loco leponi poflunt ali.T:,his funiles,vbicunque illxparanturin Bo- hemia. Primas inGerminia tenent cereuifia Vracislauicnfis, Serueflana, Goflaricnds , Bremenfis, Hamburgenfis , Brun- luuiccnfis&c. Sed non clf filcntiopixtereunda illaCereuifia liotdcacca, qux olim Pragx a Collegis domus Caroliquarti pacrispattiai meritifT. & alicubi in monaftcriis&Xcnodochiis vetcri conluecadinc parabatur , Sc Ccnnenturn, Cfinon erro) a Cociiobiis & Collegiis nominc trafto , vocabatut : ncquc itj diu eft , ex quo vfus illius rarior efle ccEpit:im6 iam prope- rnodum nortjencum repciiilfc vidctur obannonx.lupuli, li- gnoruni, & icrum pene omnium lummam difficultatem;qu^, collationcfafta huius tcmporisad fupcriora, dccupli,ne quid dicam amplius,pretium cxcedunr. Hinc fic , vt huius quoque Cctuifix vhjs propemodum inccrcidetit : ficubi vero paratur, plurimum a pnftinailla Ccruiliaium bonitatcfalubritaceque teceditur dtgencraturquc.-ac fir, vc potiAs ad panificia , quam ad Ceniiii,t coifluram frumciitum conucitant hom'nes. Po- inemo,differn„t C£rHi/is.plurimiim inter fe conftftcntia ,fapore, rolore, odorc , a.,iite , ■virihiu fcuficultMhtu. ConflO.entia qui- derrt; qma ali^aliis crafTiores funt,tcnuiores alix : illx diutius in copore hxrent, hxvero facile pcrmcant. Mcdiocris fib- ftanti.-c oronia , ctiam mcdiocr:a prxftant. Color, qui a fub- ftantu nunquam aucllendus eft , is omnibus Ccruifiis eft fpi- reus vel fubf. iccus , ruffus aut fubruffus. Sed vulgus dinidit Ceruifias in albas & nigtas;Iicct nullx vcre iis tingantur colo- r.bus. Ac albas yocant triticcas qux colorc funt Ipiceo , aut fubfp,ceo.& tenuiorcs: nigras, hordcaccas; qu.r potuis rufFc- icunt craflxque funr, Ilbs vcro colores contiahunta fmmen- f fi ea «alida foucantur partes. Conftat autem ca omnia , qux . hifcc facultacibus pixdita funt »itiSuu»,Tm^vi^o/i,f^ , & Xooi- mm vocaii , eircque primo vei fecundo oidine caiida , te- Jiuifque fubftantix , dcnique ka tcmpctata , vt familiatitatc elemcntorumcorpori noltroconfcntiant. Nam quxdolorem fedaot, caufam illius iquabilem rcddunt, ttmpericra demul- ccnr, coicorislubflan:i»m fouent : ca «mnia mcdcratocalore fuo vt pixftcnt , neccflc eft : qualia funt mnlua, nlthen, chamomtUii , mrlih m , fimen iini , ^c. quibus iure no- ftra Ccraifia albaadnumcran potcft. Earum , qux mcracio- rcs (unt , calidiorcs cciifcntur , fanguincm vifcidiorem,lcn- tioteni , pinguiorcnique gignunt ; funt boni lucci , & niol- tum nutriunt: prxfcttim quandocx optimis frugibus paran- tur bcricquc dccoquuncur. Illavcto facultas nutricndi cfolo tricico proficifcitut. Ac quod nutriant , huius euidcns fi- gnum apparct in vtriulquc (exus hominibuj. IMuiimicnim cx afliduo Ccruifi.i' , pr.clcrtim meiacioris , vfa , cuiufmo- di cftt; triticis Kegtnohradecenfis in Bohemia, antea cmacia- ciati impinguantur. Hancintcromnes ttiticeas vctc Rcginam dixeris. Eft cnimeaboiiitate prxdita,quam hailcnusxmulari firagcntibus multis nulli cll datum : cuin f.cpc cx eadcm vibe & polentam,&aquam,& iplos Zychcpfos cuocaucrint. In fcf- minisnutrlcibus eui.lcntiusca facult.js nucticndi pcrlpicitui: quodcopiofillime cclt-ttimcque illis lac fuppeditcnt. Conftat autem,qux acpioritant,eacalida& humidaccnfciit:ficuci,qu3: idcm extinguunt , c.iliJa & llcca: & quxgcnerationem illius prohibcnt,rcfrigcrantia & dcficcantiaftatuuntur. Hordcaccx prxfertim meiaciores ill.c ( quales funt in Bohcmia Kaioni' cenfi',Zacenfis,Sl.inenJis,'nQm Setnidnicenfis c Silcfia ) ID liac fa- culraterriticeas (uperarc vidtrntur : vc qux multo ccletius id prxltcnt; & proptcreaanutricibus mirificecxpetuntur.Hxc- nim, vbi illis dcfuerit lac in mamillis,fafto haultu illius Cer- nifix, pauculo fomnc capto , fubitoillarum lagcnuix , ladis, conceptacula , ladc tutgc(cunt:prxtcr hanc facultatcm ctiam vrinam & mcnfc» prouocant. Mirari vcro racrito quis po(!cr, vndc hordeaccis Ccruifiiis tam prompta nutriendif acultas,tti- ticeisnon itcm.cum tamcn triticum nutriendi faculcatcfupc- retipfum hordeum.ac ilhid ftatuatur calefacctc,hoc refnge- rare.Vnde eti.im triticeas magis dcbuilTe poUcrc caletacic-ndi vi,hordcaceas verd refrigerarc. Athuius nos contiarium vi- demus in omnibus fcrc hordeaccis Cctuifiis,vt qux muito ci- tius inebrienttriticcis.Vcrumdefinct,exillimo , mirari,fiad vtriufque Ceruifixprxparationis tationcm oculos & mcnttm coDuciterit ,confideraueritque, etiamin hoideo circaliquem fuccum alimcntaiium;qui partium folidarum fubftantiam im- plere,alere,& augerc po(rii.Qu6dvc'6 idipfum minus fentia- tiir in triciceaCeruifia,adc6 accidit.quod Dimisdiluta confi- ciatur : fi mcracior fieret,tcdcque cxcoqucrctur, nulhim eflct dubiuiTi,quinabunJantiusnutriret:qucmadniodumidipfiimlu- culenter videte licet in Reginohradcnfi Cciuifia , & qux huic perfimiles funt.Sunt etiam hordeacx dulces Ccruifix ; qualcs in rrbe Pragafiunc: hxob nimiam, & facuamquandam dul- cedincm,eamque crairam & vifciJam , uon polFuDtin eobo- nitatis o-tadu cum aliis iammemoratisconliflerc.Nam quam- uis illx quoqiic nutriaat : tamcn crafTum fuccum gignunt.ob- ftrudiones vifcerum pariunc , graucs funt venrriculo , pe- ftori; funt fuffocatiux, cakulorum generatiux, & admojum corpotibus infcrtx, nonfccus ac ciudx Ceruifix, hocci>,non bene pcrcodx , autquxaliquod in pisparatione vitiuinac- cepetunt; vt qux obllruftionespaiiunt , flatus generant in vcntte& prxcorJiis,ibique hxrenc, & xgre tranlcunt , non speriunt , non abftergun-, neque vllam euacuacionem pro- moucnr: fed neqaefitim fcdintivnde colicx.calculi & arenu- Ix pulluiant. Eadcm incommods & vitia cor.citat etiam re- cens Ceruifia , & nonbenedcfxcata , non fccus ac Alnjium, Nam ventrem dillendic,contuibat,dolores intcftinorum,cal- culum,ncphtitim, dyfuriam ftranguriamqucgignit. Et ficut mnflum , antcquam.defcruercic, elt fcigidum : { quod oftcn- duntcraflitics humorum , flacus . obftrud1:.oncj;& quod cor- pus poft vfura illius non excalfaciat)ita cciam de Cemifia rc- ccnti & non defecata cenfendum cft. Hic obiter notandum, quod ctiam, qux fiigi ja funr:JuIciafunt ficut ctiam futit Cu- cumctum gcncra ; qux M/lones vulgo vocantur. Porro Cer- uifia , qux iam acorem corccpit , corruptaque eft , admodum noxia cft neruis,tcnibus,& vcntriculo; denique vitiofum fiic- cum gignit. Acefcunc autcm Ccruili.c vcl vctuftate , vel in- fufficienti coftura, vel pauca lupuli admiitione. Corrum- punturctiamfacillime & acotcm conttahunt xftiuisdiebus, nifi hx in profundifTimis & frigidiffirois ccllatiis afTcruentur. Nam ab aere calido ambicnte lefoluto natiuo calorc Cere- uifixfacileaccfcunr. Illud ver6 mirabilc videiur ,& non nifi foite ad avnm^tietv quandam lefcrendum , quod rofarum fratrrantcm odoiemauerfctur triticea Ccruifia. Hxenimin Cellariura repofitx , aut fi faltcm faemira coronata fertoro- faceo illud fuerit ingrelTa, ilicoptrucrtuntur& accfcunr.Te- nuiores Ceruifix tanio ciiius digcruntur, minufquc nutri- menti adferunt : & fi amarefcunt, minus nutriunt , fed ■abftcr- gcndi facultate pollcnt ob amaritudincm & tenuitatem fub- Irantix : abluunt ob aqux copiam ; & lubricant ob vilcidita- tem ; & maxime per vias vrinx tianfeunt. Q^uoniam autcni Angli quoque Cciuifia fuo modo parata vtuntur , quid dc ea ccnfuciit BruditsLuJitiinttis ,\u dodlus,'placuit huic loco fub- nedttie. Is igitut in lilello de ratione iiUitts infebrtbtis ai An- glo' inlixc vcrba fcriptum rcliquit : Pottu , quo commi4nlt,.r Angli vttintur , mn tiflex ejl -, nim^e vehemens,med:u<,& im- beciHii^r. 666 EncyclopaEdi^ Lib. XXIX. m>r. Vircrimenhterhos feneivehemenMm&imhrillita. „, c^lf.Hionem & refrgermoncm , & fen„fub^ar>tu craffl. lec. tiem ^t^nmt.temh^hnur.k^^^ Ang os tnplex femFr para- ,ur potus; nempe aquofus,qucm fimphc.ter Ccm.l.amdicunti medius , quem trihapenninam ; potens quem duplam Cerui- fiam nuncupant. ii^;/.^ eofdcmclfe.lus pisllat , quos vw num aquofum •• aperit fiquidem . rctngerat , & d.ftnbut.onem adiuuar Nec dccipiatur aliquis credcns, ob eius amantudinem calfacere ■ partes enim, qua: Ccruiliam amaram icddunt, pau- cae admodum funt,fi ad rciiquas conferas,qu£ in ipfa rcfnge- rant. Quod colligere eft ex ratione lupulorum adaqus & hordei portiones." Cito prxterca amaritudo a Ccmifia eua- nefcit : leiiquarum vero partium facultas taradiu permanet, donecin aliam tranfmutetur fubftantiam. Potens Ceruifia, quam duplicem dicunt, potenter calefacit;.\: aliqiiid liabet vc- hementix, vt potens vinum. Trihapenmn-, medix naturi cftj manifefte calcfacit , in nullo tamen vchenirns cft. Meminit 3dhac Brudus eodem locoalterius Ccruifia: , qua molliorcs Anglorum vti confucucrunt: «//»ot vocari dicit vulgari fcr- «lone. Mihi rclatum eft,hanc plane carere lupulo;quare etiam minus laudata cffe poteft. Ac ille idem^Brudus dicit, eamef- vltra modum inflatiuami nuUam ex ca febricitantcs vtilita- tera capere : neqije enim refiigcrure, neque aperire,neque vl- lam promouereeuacuationem, neque fitinjfedarc poffe. Cor- raptioni prxterea aptiffimum efle potum, ac vicinos adfimi- lem affcdlum difponerc cliymos. Eius infuper fubftantiam nimis promptara ctTe , vt in flatuofos foluatur halitus, Qua de causa capiti & ijcruis incommodum cfTe.Materlam infuper obftruiflionum e/fe : vnde iecinori & lieni inimicum cfTc. In (urama nemini amicam illai-n Ceruifiam cfle , nifi vcneri. .'\b his tamen,qui co potu vfi funt in bona valetudinc, dimittcn- dum per xgtitudincm non efle, fuadet idem Brudus. Porro o- innes Ceruifij: largius potatx caput crafTis halitibus replcnt : fed non oranibus i'quali , ita vt dica.n\ lancc. Nam luc ctiam, vt alias femper, xtatis, natura:,tciTiporis, loci feu regionis,& vitx rationis cnnfuetudinifquc habenda cft ratio : atque hic quoque ad prsfentem fpeculationem fumme videtur necefr farium hominum & poculentorum temperamenta confidera- le.Nam vt paucula foliim commemorem,ipfa etiam expcrien- tia do£lrice: Qui imbecillo funt ventriculo , his bibitio Ccr- niCix plus nocet aliis. Nam ill.im aggrauat, phlegmata Si fali- eifmum concitat, flatlbus diftcndit, & fi venter dcieftioni non eft accommodus,hxret in pr^cordiis^nccadcxpulfioncm quic- qnam confert : rurfus quibus vencer eft facilis , Sc ventriculus validus , hi nihil eorum incommodorum perfentifcunt. Ac, vt fummatiin dxam, n.itutis validis & robuftis (quales funt inco- Isferea parallelo xvii. vfquc ad ipfum fcptentrioncm) com- modior, vtilior, &falubrioreft,quammollibus illis & nimium delicatis , qui etiam ad leuem aurx afHatum fubito immutan- tur. Rite itaque pavatus hic potus eft faluberrimus,optimique alimenti •, fpiritum noftrura roborat & excitat.animumque ex- hilarat &r confirmat, non incoromodat ncruis, non apople- xiam , non paraplexiam , & qux Grrce ««{»? & 'cafief,'^ voca- mus; non neruorum refolutiones, non comitiales & conuul- /iones ac tetanos , non arthritim , qua; omnia potum vini «omitantur, concitat. Hinc fit, vt paucos admodum, quibus hic potuseftfamiliaris, hismorbisobnoxiosefTc vidcas. Videmus emneseas nationes, qux hoc potu vtuntur,vt funt Angli, Sue- ci , Dani , Saxones , Germanix multo maxima pats, Bohcmia, Sllefi.i,Polonia,totaque Sarmatiainon niinns cltc vitalcs & ani- mofo3,qu.-im alios,qui vino &: mellc vtuncur. Sunt etiam pul- cherrlmi, falubcrrimi,robuftifTiniiciue : &,vt fummatim dicam, omnibus itatibus & fexui potus clt vtilillinius; quod vino mi- nime conucnit. Q_uid enim Plato i..de Itgilw! Jy Galenttt Itt. de tuenJa ■valetudine de v\n\ vfu &nacurafcripfcrint , notiir.- murp eft: quando pueris vfum vini prohibet ad vfquc duode^. ui^efimum annum.Si illis ratio parandjE nortr.fCeruifixcon- flitiflet , nullumeftdubium, quod eampucris & iuucnili xtati ConccffilVcnt , & omnia alij aqux coft.^* prxtulifTcnt. Roraani ctiam, apud quos feminis capltalc erat vinum bibcrc,'lege faa- xiflcnc finc dublo, vt illorura fcminx Cercuil.am blberent. X V. Ccreiiijia mitltis modi-s condiri folet, Quemadmodum vina coiidiuncur hcrbis velaromatis : ira ctiam Ccrui.ix. Fcrma condicndi vtin vinls,duplexcfi:. Nam aut cum ipfa Ccruili.x codura incoquuntur fimul aliquor herbulx, vt abfynthiuni, caryophyllata, pulcgium,baccx lauri, plmpineila : aut poftquam jara percocla cft, m vafaque infufa, iniicirur vafis nodulus cx herbis , radlcibus,& aromatis : cuiuf- modi eft fcquenr puluis , qui & faporis graciam conciliat , (i- mulque ad bonam corporis varetudincm facit. Sumitur zu\- gibcris, cinnamomi, fingulorum drachm.r dux ; radicum iri- dis Illyricx, calarai aromatici , baccarum lauri , fingulorutn drachnia vna: maccris,caryophylloruni,nucis mofchati,fingu- lorum drachma dimdia; contundunturin pulucrem, ac piiluis in rato linieolo colligatus m vas coniicitur. Alij conficiunt tragcam groflam cx calamo aromatico, zcdoaria, caryophyllis, & baccis lauri, Scd hxc ad cuiufque palatum facile accommo.» dari poffunt. XVI. E.\- cereuijia par^tttur varia ednlia & medicamentH. Parantur prim^b varia eduliorum gpnera ; inprimis vero vfi. fitatiflimus eft , familiateque ientaculum tampuerorumquam adultorum , cibus ex Ceruifia , iufculum cum vitelloouific pauco butyro: ad quararem triticeaaccommodatioreft, quain hordeacea. Conficitur etiam tuls cx Ceruifia , addito panc in crafTiorem farinam redafto cum pauculo butyro. Sunt qui Ccr» uifiam calefa>ftam Zingibcte aut pipere conditam manc bi- bunt ; prxfertim cgrcfluri domo aut iter ingreffuri ; vtntricu- lum enim mirificc corroborant. Defeffls ex itinere calida Ccr- uifia cum butyro pcdes abhii iubent : ac id etiam equis adhi. bent vcfperi , vbi in diiicrlorium vencrinc, & dic craftino fcn- tiunt agiliorcs & expeditiorcsfieri. f f c/;i';w acctumex Cer- uifia, fed non itaacre& gratum,vt vini acetum,nec ita potcnj, nec adco tenuiumpartium. Voflnmo omnium cx fxcibus fcu craflamentis, in fundo vafis reliftis vinum ardens conficituta certis hotninibus, qui folo eoartificio vidtura qu.xrunt,& lem non coniemncndam facinnt. Ita autem illud plebs rufticana cura tofto pane.aiit foliis faluix vice ientaculi pitiffat , vt plu- rirai bene poti domum rcdcant. Hic non cftpr.xtereundum, quxdam cereuifix gen^ra per fc cffe inftar medicinx. Ita ce- reui/ia Serueftana pocorcs fuos a calculo immunes fcruare dicitunvt author eft loachimui Vagstius in fua geograjihifteria. SECTIO SEPTIMA In qua delineatur PHARMACOPCETICA. Pr/ecepta. jIS^^H armacopoetica eft ars bene »Vl^«^»patandi medicamenta. Dicitnr etiam Se- t^i^ffiiplafiaria & Medicamentaria, Eftque generalis , vel fpecialis. Pharmacopoiftica generalis prxcipit de pharma- copoeo, & pharmacis. Pharmacopocus debet elTe vir bonus & tcm- pcrans , prardicus cognitione h'ngux Latiny , & in- ftruftus inftrumentis & pharmacis fufficiemi- l^us. Ih j>harmacjs confidcratur generalis diuifio & prsparatio. Generah's diuifio eft,qu6d pharmaci fnnt lcniti- u.i,p4.irgatiua,diaphoretica,anodyn.i,roporifera,fter- nutatoiia, fiftentia fanguinem,herbacea,metallaria, ex aninialibus parata&c. Prarparatio generalis cft coUedlio ph.irmacornm, illorumque exhccatio, afTeruatio, trituratio, codio, lotio, infnfio, & deftillatio. Pharmacopoecica fpecialis eft GaIenica,vclChy- xnica. pharmacopoetica Galenica tradar de Elccftna- riis , Lohoh , Syrupis , Decodtis , Collyriis, Pulue- ribus , Conditis, Conferuis, Trochifcis , Pilulis, ynguentis. Mechan. Phyf Se61:. Pharmacopoetica. 667 Vnpncntis Ceratis,Emplaftiis01eis 6ic. Pharmacopoetica Chymica tradac de pra:paratio- nrfm fpcciebus,iiiltrumeniis, & effcdis. R E O V L i£. tn- I. InflrumentApharmacopBei funt ignit ,pondera medi- '^** ca,vaf't,& i/^irtu »rganamoUM.IiAque funtna' turalia vel artificialta. Igntt eft inftrumencum planc ncceffarium, & veluti culter anatomicus , atque raagifter huius artis , Rendera tnedica vfi- ^«iora funt hi-c : Libra IJ- vnc. Vncia— — — 8. drachni. Scmuncia 4. drachm, Drachma ■— — 3. fcrupul. tb. 3- B. BC. Scrupulus Obolus. - Granum.- - — i. obol. 10. gran. Pharma't>paeia,feu Difj)en(.itoriam Aiiguflamtn, Inpr^fegO' tainls •fa.gagicu, cap.9. ita perfequirui; hanc doiftrinam. Reifle fane hacufque communis Phiiofophorum fchola , omnia pon- dere, numero, menfura contineri, docuit- hic enini agendo- lum funt quafi quidam limitcsac regula:,quibusea,quaEpr3E- llanda funt, ad inftitiam & xquitatem'pcnfantur : adeo vt his, vel pofthabitis , vel ncgleftis, in Medicina facienda , periculi plenus labor fit fututusscum denique medicamenti vis &:ener- gia,ad fubiefti feupaticntisasgri vires auttolerantiam compa- tatione fafta, horumadminiculo,eIiciend.^ dcbitx dofis caufa, trutinetur , ne aut medicamentum proportionefua per defc- dum fraudatum, ac in minori quam parcft quantitate cxhibi- tura.effeftu a. fe expe(3:ato fruftretur, autin cius pro^ortionis exceflu porreilura, corpus vel Isedac, vel omnino peflundet.E* fauro po/?;Inchoantur aucem pondera a minutioribus,tanquam a partibus totum conftruifturis. E granis enim fcrupuli, ei his drachmx,hinc vncia»,ac tandem librx confurgun tihabentque fe fcrupuli inftar licerarum , dtachma: inftar fyllabarum , vncis inftar diiSionum , librainftarorationis. Vndc cum Fannius poeta notafTet tot fcrupulos inefle vncias , quot alphabetum Gricum literas continet,nempe.i.4.tali id metro exprelTit: Vnciafit dmchmii bU quatudrivnde futandum, Grammata dtH.^yquod hs.c vlginti quatuer infe Vnciahnbef.tot enim formi s "vox Grtxa notatur, Horis quot mundus peragit noUemque diemque. Granum autem, mme^cy diftum minimum pondus cftjquo vti- mur , albi piperis granum ada:quans. Eius viginti fcrupulum, fexagintadrachraam conftituunt , S;//j«<»,K6j^'TO»,pendit gra- naquatuor. Obolrn, «€"»/ «r, pendit grana decera,(eu fcmp. di- midmm.ScrupuluSj^tcftfCK, feu «^«ffsAov , pendit obolos duos, feu grana v[3^\nu.Drachma,f^^fiii JcJiAxn, nof}ra,Attica,Gri- M, pendit granafcx»ginta,fcutres fcrupulosi&eftodauapars vncix. AureuiArabMm,(^ denitrius Rom«»«x,pendet drachmam vnam,& inluper fcptimam cius partf , -j-, circiter grana noue. vndetres dcnzri] tetradrahmum , & fcptem denarij vel auiei conftituunt vnciam SfV/j^Kf pendit drachmas dms.Sextuhp^- dit quatuor fcrupulos. Dueit pendit ofto fcrupulos. fnc/f, ii'/)itt S A)A'i(^To»,duocecima pars libr£E,conftac drachmis oifto, denariis ftptem.Idem pendit oxybaphon dleno Sefrunci?, vel femiJJisM eft,dimidium alHs^vncix fex,««lA(r//i.? debitmn augmentum confecuta , & humo- re plcna , priurqu.im colorcm mutarc , & defluere incipiunt, lcgantur ; femina plcna, maturitatcm & magnitudmem dcbi- tam adepta,percofta iam omni cruditate : //of' i cxpandi cura cceperint , autequam dccidanc : radiccs vero vcgctx,ilon ficci, quales efle volunc aliqui to tcmpore , quo planti foliis fpo- liantur ; alij vcro erui volunt , quo tcmpore in cauiem plaiita erumpit : cau'es ^ fcapi dcbitum incremcntuni c#olecuti,vc« gtti,non quando dcfedu humidi marccfccrc & corriigiri in- cipiunt : gumrm , fcu lacrymx, poftquamconcrcucrint, folidi, gr.rucs,antcquamdecidant. 'lemfejioi crit huiufmodi. CoUi- gaucur cxlo fereno, ficco,non turbido,non ncbulis aut ptuuiis obfcuro.Ad /crwmquod attincc,agreftcs planta:viribus donic- fticas antecellunt , atquc inter fylucftrcs pra;ftant in montihus nat3:,loco nonvmbrofo, lcdaerive.ntifquccxpofito:&palmani ferunt , quas loca foli oricnti obfciua produx.-runt : vt redlc tnonex.GeorgtHs Meiuhiiis phamacopcKui vi^n^tui m Difpen'a- torio medico. Qjaod attinct ad animalium partcs , qux mcdico vfui inleruiunt, colligi debcnt cx aiuroaiibus iuucnibas,pin- guibus,fanis,mox vbi ma^^ata fucrint. III. Exjiccari dchem herhapatiUtim. Calenuslib.^. comf. medie. iubet hcrbas paulatim exficcare, non ad folem , ita nou humidx, ncc ficc-E nimis rcponantur. Sed Meltchiui d.l.w : Non vidco,quarationc pofiibileCt , fic exficcatas,& repofitas apce atque incorruptaspcrcnnare poirc, nifi dcmum ad folis etiam radios accuracc ficccncur. Eadem cxficcandorum feminum eft ratio,qux herbarum. I V. HerharHm,feminHm,florHm &e.ajfentatio nen eft vniufmodi. Herhs. fiquidem & radices facculis inclufa: fufpendunr . Semina arculis feruantur.F/i-«j probcferuancurin vafc vitreo, cuius orificium anguftum fit , ca diligentet obturatum , ne vircs ipforum cxhalent. Succi cx contufis hcrbis per fta- men , vel prelocxprciri, commodiffimeferuantur, cx Galeni doftrina, modice cofti, aut cum alio fucco miKci , qucmad- niodum rofarum fuccus melle addito. Pharmacopaei tamcn fuccos ad foIcm,aut ignem depuratos.cxcremcntifque abieftis^ in annum feruare folent,in vafis vitreis.oleo^upertufo. t.'^- . . V. Triturationii canones hijitnt. I. §!,»einpu'uerem redigi debenl , eonuementer fy artificiofe tonterantur , feutriturcntur. i.. Antequam trituratio fufcipitur, nccurata rerum terendarum , ©• tnodi triturs. ineund* efi ratio, ^ diligen' facier,d.i eellatio, numfcilictt tales fint,qu£ leui ne~ gotio in fulutrem redigi queant ^vel non. Siquidem immodi - ca trituravires niedicamentorumlanguefacit , aut etiam ex- foluit.CIemens itaque fit,& moderata. f. Sipe qu£ teruntur, cribro funt cerncnda. Id enim adexpeditam & magis abfolutam trituram facit, ciim ifto pado partes teniuores fepatentur , nc immodice tritis virtus omnis exhalet : craffiores verola;pius iterata tritura & cribratura debitam & ipfa: tcnuitatcm tandem adipifcuntur.Pharmacopa:usicaquc prudcnter ca,qubus parca. abhis,quibusmulta,aut mediocri opus eft trituracione,inter- nofccre difcat. 4. Leuia omnia,tenui fubfiantia pndita,^ qui- hu6 virtus in fuperficte conftfiit,leuem ^ parcam coniriiionem re. quirunt : qualiafunt flores orancs,ruta,cpichymum,nimphia, atqueadeo odorataomnia, nifi ligna fint,alioquin dura:fub- ftantix. 5. Mediocriterteri pefiulant (cnz^zfzmmyi^nnicifkni^ anifum, nigeIIa,maiorana,cardomomum, vtrica,fa:niculum, petrofelinum,pcconia,thymus,origanum &c. 6. Mu ta trttura (onuenit ftachadi,fpicx Indicx,ca"pparibus , radicibus pene o- mnibus,rebus inodoris,atque adeocorticibus,&lignis vniuer- fis. 7. §luicunque corfiis firenui expurgani,quo craljiera funt fy> duritra^eViargiori opu.s habent triturd.C]nizvim ipforum purga- rricem fufcitat,acque vt facilius,& minori cum modcftia in cor- pus agant,& promptius penetrent,tenuitas tfficit. §>ui autein violenter adeomnputgant, vt tuibith,afarum,& fim\\iz,parciUf terendafunt. %. Species,quAadantidotu^,& confellionis aromati). eas Bonfolutiuas vfurpantur.tenuijfimum inpollmcm redigi de- ient.ltz enira fit,vt-tenuitatis beneficlo parcibus internis faci- lius adh.x-rcfcant.ficqucpotentius roborent.gw^ vero exlrinfe. cus admouentur.iu tritura adeo larga ncn eji opus,vl vires, qui- bitsinpartes Ungiits diffitaf agere debent vnllai ^fortiorcs re- tineant,^.Ecrum,qut inpuluens redigun'ur,al!afola,quidam non- nifi admixtcialii4yConteri fetent. Etenim mctallica aceto accrri- mo iramcrfa,atque infoluta , valide tvituranda funt,qu6 ficciora & cenuiora euandant,vitefque purgandi & attenuandi robuftia- re confequantur. VI. Con^ionisreguUhifunt. I. Varitisefi vfut coeHonid apud pharmacopceos. Sammoninm v.g.incydonio cxcoquitur,eaqiie coiftura humiditas cxcreijien- tit"ia .nbfuraitur , flqjus crafli diffipantur , erofio vcntriculi & lubuerfi» Exficc^tio herbaruin. Afftruatio herl);iruiii, & ftmiliuii; Tiifvitatio hcibarum. Coi3io4er» 6 6 8 Encyclop^dte Lib. XXIX. J.otio mc- sJicamentu- tum. f.bnetfio prohibentur. HelleVori rad.ces raphano mto fub ctnenbus eUxantur , vt raphanus co pado facultatem ipfatum recjat Coa>oneetiam6.eUxationen«htamedicam^ rmTfnonnuUorum rctunditur,& facultate eorum.m cjuibus co- Luntur , pcrmatatur den.quc cort.on.s benefico fimphcmm. qu^ in -fucco a.u aUo aliquo hquorc ehxantur , taculta es in cand-m protnpcc tranleunt. Argumenco lunt iirupi multipli- ces in quibus iadicum,Ugnotum,corticum,huituum,tohorum, f-minum , florum vlres codura in aquam, auc alium hquorem transfcruntur. i.CtiHc-at feflafiar!tt,,w decoawnes impetuc!e,& calore imrmdtco paref.fedcMctem coquemm atlernperetmtu- m cr'proportwni fith^ctnti& &■ ficuit.iiis medicfi.mentorumco- qncn^ornm, qim coaione-violenta ^immodtmta rejolHi folet. i.Floresciterdjueomniii, (jUi, exiguitm tritttrampojhlmr, ta- d^m etinm leuem j^parcnm coBisnem reqtiirunt. Idemqueefto judicium dc iis , qua; mediocri vel valida egent trituratione. Quapropcer decoftumexdiuerfs fimpUcibus , quxque difpar lem coftionem requirunc , paracurus, primu omnium duriora, vt ii^na, radices, decoquac ; mox femina,dein'foliai& tandem flores , qui parcifllmam , fuftinens coftionis moram; iniiciat. Tale decocmm vulgo gradacum dici folet , in quo vires rcrum d:;cOv'tarum reftanc, neque immodico calore in tumum auc vaporem abeunc. 4. Impojfibile eji certam a,:que intiariabilem conflituere aqm ,autfucci dteriw quantitatcm ^proponiom re- riim coquendarum certo congruentem. Syhiius cenfet , librx vni radicum , qua; muha egent codura, hbras fex iiquoris tribui oporterc: cxceris fimpiicibus , niediocrem elixacionem po- fcentibus,libras aqux auc liquoris tres:his vcfo, qux parciffime coqui poftulanc , vnam cum dimidia fufficcre. Huic Braflauola aduerlacur.' Sed Mclicluus recte monet,impoflibile cfle,certam & vniucrfalem rffgulam hic conftituerc; proindc plurimiim hac in rc valcLcpiadentiam phairaacopoii , expcricntia & iu- dicio pollentis, qui conliderata rerum coqucndarum quantita- te, tancum aftiindat liquoris, vnde, combibitavna parcc a lim- plicibus infuUs , fa£taque coclione ad tertix, aut medispartis cafum , relinquatur.quod firupo commode parando fit facis. $.Terimmm ci>aioni Jlatuit Galesns tertia, & aliquandome- diiparifs liquaru abfumptionenr. VII. Ltnio medicafnentorum hof hahet leges. I. Lctio medicamentorum muhas eh caufas injlltui folet. Qui- bufdam enim acrimoniam & caliditatera, quam in fuperScie poffident , aufert. Sic fcmina vrcicx, ex aqua, vel mucilagine tragacanchi loca, partes gucturis,quas cranfeunt,non adurunt, vlcerantue. Aliquibus vcro, locione ablatis parcibusmalignis, rclinquuntur falubriores. Ita lapides Cyaneus & Armcnus lo- ti,vim deieitoriamclementemadipifcuntur,cum non loti mo- Jeftas vomiciones &deieia-iones moueant Aloe lota magis ro- horat vifcera,minufque aluum fubducit. Seplafiari) tamen ho- die fuccos & lacrymas nutriri, non lauari dicunt. Calx & Cad- jTiiaex aqua fontana lauancur,vt vi cauftica & caloris acrimo- Jiia depoiica,cuadant frigida, & finc morfu ac moleftia ficccnr. Refinamtercbinchinaahluere foient aqua falfa, fcabiam cura- turi,qu6d falfcdo extergat,& ficcet cutim. z. Ninnunquam e- luuntnr medicamenia , cutus heneficio roborentpotenrius, (y cal- faciunt. ',.Seleni etiam nonnuUa lauari aceto. Ita coriandri lemi- na aceco loca fubftantis tcnuitatem , & penetrandi facultaccm acquirunt. 4. NonnuUorum liquor,'quo lot» funt,feruari folet -v- fui: quorum nempe facultates in iiiperficie coiififtunt,qusEau- tem. ex his fubfidunt,vt inutilia abiiciuntur. Dc Ij . I X. Dejlilktio optima ejl , qtufitper reajfnfionem "^ !»■ aqmpiver materiam. Si enim crebro iterctur ifla reafFufio^dici non poteit, quaii- tas vircsacquirat aquaftillatitia. quidquid etiam contradiipa- tent vulgares feplafiarij. Ratio fane docec,itlamreatFufioncn) eliccre quidquid ell tacukatis rcliquum in matcria. InfuAoa- pud pf):ir. nidcoiiaos. VIII. Inftifio , Pharmacopoeis vfitata , hU recrtiUs. cuhernatm I. tnfu^o factt,vt liqmr vires rerum miteerataram quafi ex- fugat,<(y combihat. Sic rhabarbarum.vino aut alio liquorc ma- ceratum,vim purgatricem in iplum dcponit. i.Hnmorrebw macerandis infufione, :tare(pondere dehet proportione, ■'tjingulit medicamefUarum vnciis JinguU humoru ithrn ajfundantur. j . Materi^ itifufionis varia eft , pro vario authorh fcopo. Pharma- copocus taracn caucbit , ne quid in puluerera tritum , fed po- tuis cuhcllo minucim incifum, maccret. ^.TempU! macera- ttom certum pri,Jiitiei nonpotefl. Quasenim msdicamenta ra- Tx funt texturoE breuius id expofcunt , quam qua; duriorem labftantiam funt nada. Sic ea quoque , quibus in fuperficie virtus cunliftit , adeo diuturnam macerationem non ferunt, atqut illa , quibus in profundo ea latet. 5 . Summim infufioaii nrcanum eli ,(i eaperagatur in locis fubterraneis. Fiat itaque in ccUa, vcl fub dio, fouca ad quinquc phis minus pedes, ibique reponatur vas, in quo macerari debcut herb.T. Ita enim fiec,vt nefcio qux virtus acccdat ab ignc indubie, qui vniuerlam ter- ram pcrmeac. Relinquuutur aucem vafa in loco ifto fubter- ranco ad trcs, quatuor,ve! plures fcptimanas,pro varietate re- rura intufaiuin. X. y^pparatui medicamentorttm Galeni- corurnfichahet. I. Mcdicins fimphccs in puluerem , & fpecics redactx, faccaroque auc mcUe expepta; , dici folent EleBuarla feu Elc- ftatia , Gr.vce iK.Myi.{^Tu : ab ingredicntium exquilito delcdu. AppcUantur etiam Confeciione;, ^ confiarir/:, (rx.Aiv:iin'ai. Va- riam fortiuntur dcnominationem ab authoribus , ingredicnti - bus,& facultatibus,iiiquc velfingulis,velbinis, v.g. Confe£tio aromatica , Confeiflio dc ambra, Confeflio de margaritis ca- lida, Confettio de margaritis frigida,Confe£tio Salomonis ex ridc , Confedio libcrantis, ContecStio cordialis^Confedtio 10- fata nouella , Eleftuatium Ducis, Eie£tuarium dc gemmis lu- (lini , Ekx^arium la;titia; Gaieni &c. Sunt & peculiaria nomi- na Confciitionum: vt Philonium maius , Philonium Mefuaf, Requies magna Nicolai, Tryphera magna, Tryphera minor, Michleta, Tlieriaca Andromachi, Theriaca Mithridatis, Anti- dotus.Efr.t antidotus,Aromaticum rofatura GabrieIis,Diatrion pipereon , Diacucuma Mciux, Dialacca maior Mefux, Hieia picra Galeni, Hicra Pacchij,Diaphoenicon Mefus,Diaprunum iimplex, DiacathoIiconNicoIai, Diafebeften magiftrale, Bene- dicta fimplcx Nicolai , Dia ireos Nicolai , Diatrion fandalon Nicolai, DiacaiTialenitiua, Diarhob cum rhabarbaro Tuligna- ni, Diacodion fimplex Nicolai,Pliii farcoticonNicolai,Atha- nafia magna McIu.t, AmygdaLitum fiue Saponea, Diamargari- ton Nicolai, i.Mcdicamcnta, quibus matcria; craiTa; in pedto- rc & pulmonibus contenca", maturantur, inciduntur,&exfpui- tioni apcx rcdduntur,tenues vero ic CnKx incraflTantur, Arabi- bus Lohoh, Grxcis Eclei£mata,\.s.in.\s vero lamb tiua dicuntur. Prx-cipu.^' fpecies funt Lohoh ex pino Mefus, Loh fanum & cxpertum eiufdem, Loh efcillaeiufdem,'Lohde pulmone vul- pis,Loh exfartaramagiliiale, Diatragacanthum frigidum Ni- colai, Saponea liquida-&folida, Diacaryon Mefux, Mixtura peftoralis. 3.S;V«/«jeft vox Aegyptia, &potioncmdenocat. Huc pcrtinent luleb lofatum & violatum Mefua; , Sirupus de pomis hmplexMeliiK, Sirupus acetofus fimplex ciuldem, Si- rupus capillor-um Veneris , Sirupus de borragine & buglolTa. fimplex, Sirupus acecofitatis cirri Mefui, Sirupus rcxfatus fim- plexMelux , Sirupus rofatus folutiuus, Sirupus de fumo terra: compofitus .Mcfua', Sirupus violatus folutiuus magiftralis, Si- rupus ex rofis ficcis magiftralis , Sirupus iuiubinus Mefua:, Sirupus e papauere fimplex &compo(;i-us Mefux,Sirupus By.> zantinus Mefux,S'rupus cx endiuiacompofitus Gcntilis,Siru- pus exiua NicolaiFiorentini, Sirupus ex Artemifiamagiftra- lis , Oxymel fimplex & compoficum Mefua; , Oxyniel fcilliti- c.um Mefua;,Ace-um fciiliticum eiufdeiTiiOxyfacchara Nicolai, Diaraoron Mellix, ^.Decoaa funt prxcipne ifta. Decoiftum cpithymi Mefux, DecoiTtum carminatiuummagiftrale, Deco- ttum coramunc pro clyfteribus magiftrale, Decodcum cordia-» le magiftrale,Infufio fenx magiftraUs,Aqua fructuum Mefux, Aqua nordei Mefux, Pcifana hordei,Aqua mellis Mefua;,Aqua mellis Itillaticia, Aqua panis frumentacei,Aqua ex fr^gis ma-.. turis ; Aqua antimonii , Aqua laitis. 5. Collyrta, fcu ophthal- mica,fere hxc funt : Collytium album Rhafis, Sief album fine opio, Meflia;, Collyrium magiltrale Gordonij, Collyrium ru- bcumleue,CoIIyriumviridc,Sief ex Menithe Rhafis. 6.P«/- ueres cclcbriores funt:Puluis fenx prxparatx, Puluis pro epi- themate cordis , Puluis contra vermes magiftralis , Puluis vri- uam fubko euocans, Puluis partum accelerans, Puluis iecun- dinam euocans, Puluis ad fuftbcationem matricis, Puhiis ocu- lorum maculas delens , Puluis cordialis Nicolai Florentiui. Puluis ftomachaiis , Puluis Montagnanx eflieacifllmus his qui leftum permingunt , Puluis conftridliuus magiftralis, Puluis .ibortum prohibens , Puluis lac prouocaus , Puluis farcoticus lohannis de Vigo, Puluis epuloticus eiufdem, Pnluis antimo- nij, Puluis pr.xcipitati, Puluis laxatiuus magiftralis,Puhiis ca- pitalis Montagnanx. 7. Fruttus,flores,cauIcs,lcmina,& radices tum incegra, tum concifa, liquore fiinili aircruata , Ccndita ^ Conferui, appellantur. Cuiufmodi funt : Myiobalani LhebulJB condit.x, Zingiber conditum Mefux,Ccrafa condica ipforum- que gelu feu mlua, Diamarcnatum, Cydonia condita illorura- que gelu, Diacarniolatum.Piramufcatellina condita, Mala ci- tria condita, Cortices cicrii conditi, Limones conditi, Auran- tia condita, Amygdalx virides condit.x, Laftucx caules condi- ti , Cucufbitx conditx , Cortices aurantiorum conditi , Nuces virides conditai,Eryngium conditum, Paftinaccx conditx,.Sa- tyrij radices condit.r, Floium diuerforum condita,01iuxvii' dcs conditx, Fruitus omnis gcncris conditi,Saccarum rofatu. Mef. •ii|(ii Mechan.Phy f Sed. VII- Pharmacop. 6 69 Mefua!, Saccarum ex rofis Mofchettis magiftrale, Robribis Mcfua: , Rob berbciis eiafdcm, Saccarum vioUtum Mclui, Saccaruin but^loirKuin Sc borraf^inacum, Saccatum toiifmarini Mi.'fua',Saccarum c floribus betonicx, Saccarum c tumo tcrr;e maS''^"'^ ^*^^ Confcrua florum fumaria: , Saccarum euplira- /iarrConferua abiinthij (me faccarum cv abfiiuliio maijilhale, Saccarum e cichorio maglftralo, Confcrua gratioi.-E feu facca- rum !^ratiols mat»i(lrale , Conlcruacx acido citri , Conlcrua florum malu.c:Perficacondita,Man'as Chtifti rofata magiftra- lit. S.rrof/»'^^.', liue pallilli, variis conltare folent (implicibus, ' qux liquore aliquo cxceptain maffamcoguntur , ex qui di- ■| ucrff podea figuri, rotimda (cilicct aucquadrata financarum Montag:ianx,Vngucntu ex matrifyluama giftrale,VngucntumrofaruMefu.r,Vnguentumbenignura,Vn- nguentii defenfiuu migiftrale,Vnguentu c guinmi Elcmi Petri Aponenfis,Vni'ut,ntiim. dialthxaNicolai.Vnguentu e poino ci- trioNico'ai, Vnguenturacx Artanita maius & minus Mefux, Vnpuentum populeuiu Nicoiai , Vngucntum -Acgyptiacum maius Mefua;,Vnguentuin contra vcrmes magiftrale, Vngucn tum pclotale ma'j;ilhale,Vnguentum Apoftolicum Auiccnnx, Vn!juentumcoiitrafcabicm,Vngucntumex cerufiamagiftralc, Vnguentum cx lithargyro Mefu« , Vnguenriim pediculorum, 1 Vngucntum ad vjcera papillaium , Vnguentum cordiale ma- giftraiv,Vngucntum fpleneticum magiftrale.Vngucntum Da- mafccnum magifttalc , Vnguentum digeftiuum magiftrale, Vngucntum pro oculis magiftraie , Vnguentum contra "o- Tom. 111. ° norrhoeam Nico.FIorentini.ii.OV(ir«TO , quibus vtuntur mc- dici,alia exprclTi >ne fiuntjaiia coiflionc , qu.i vircs fimplicium, qu.r incoquuntur , in (5lcum tranfeunt > alia dcnique calorc expicfni fiinpllcium facultatibus,qualiaiChymiftis conficiun- tur.Vid^amus fini^uloium fpccies pr.vcipuas , vt in fuperiori- bus.Olcum amygdalarumdu.cium & amararu Oleum iiucum iiig'andium Mcfux.Olcum c nuclcis Armoniacorumciufdcm, Olcuin c nuclcis Pcificoruni eiulclcm, Olcuin c:: chcrua eiuf- dcm.Olcuin c nuce Indici.Olcum dc Been,01eum lini,01cum fcldminum , Olcuin papaucris , Olcum c fcmine cucuibitx Ocum rut,r , O eum e cappav.bus , Oleum cydoniorum, Olcum myrthnum , Olcum nardinum , Oicum maftihci- num , Oleum colHnura, 0'cum alchann.r , Oleum ex pt, pcribus , Olcumcxcroco, Olcumcx cuphotbio , Olcumcx calloixo, Olcuin hvpcrici, Oleum lumbricorum tcrrcftrium, O.eum fcorpionum Oleum rofitum complctum Mcfux , O- lcum rofitum inagiftralc , Oleum violatum Mefux , Olciim chainxniclinum ciufdcm.O.cum ancthinumeiufdcm , Olcum hliorum alborum.Oieum iiinum Mc(u.c,01cum fambocinujn, Olcmn chciriinim Mcfux , Olcum nenupharinum Mcfux, Olcum maioranx, ciudcm.Oleum mcnthx magiftralc, Olcum ablintliij nugiftialc, 0!euni tririci , Olcum vurpinum Mcfux, Olcum ran.iium Mefux,Olcum aucllanarumciu("dcm,OIeum ccralorum eiufdcm.Olcum lcntlfcinum, Olcum nccans & ex- pcllens vcrnics,01cumformicariim volantiura,01cum balfa- nii.Oicum phllofopliorum,01cum cx abictc, Olcum fulphu- ris,0!cum antimoni],0!cum cx cranio huniano, Oleum myr- rhx, Okum thuris, Olcum alocs , O cuin aniforum , Olcum iuniperi,Olcumcinnamonn, Olcum ficuum Olcum ccrx, O- Icum e Ijgno corni,OIcum e fcniinibus la«.%c.r,01cum e fe- minibus hyofciami , Olcum c mcicurali , Ocum cx ouorum vitellis , O cum zanctinum , Olumi tartari , Oleum vitrioli. Hic crgo cft apparatus pharmacorum Galenicorum , quibus tanien ( hjinica quxdam limt infpcrfa. Dc fingulisvidc Dif- pr-nfiiiotium niedi,um Gert^ij Meluhiij, &. ccironid\s locoacci- pc fccrctum , paucis mcdicis cognitum , videlicet dcfcriptio- ncm pi:u'atuni angcltcarura Doifloris Hartnianni Baicri,me- dic) Francorurtcnfis. R fucci cardui bcnediifli bcne infpilfati ^ C. armoniaci inguttis ? j. aloes rofat.r ^ iij. Cum vino albo gcncrofo fiatmaflaad vfnin. Scd & iliud ebfcrua. Piluii communcscoiurapcftem , vul^o pc..ilcntia.es,vcntricu'um,caput,iSc cpar roborant,& has ;'ar- tes , acqueadco totuin corpus excrcmcntis pituitods & bilio fisexpurgant. In pr.vfcruationc a pcftc ptincipatum tencnr. lai-umdefcriptiohxc eft. R alocs 3 iiij. myrrhx croci,ana 5 ')• Confice cum vinoalbo , tenui,odorato. Datur J J.ieiuno, Poflunt hi pijulx alcernis fumi quotidix , vel etiam fingulx. Fungenturprocuidubo viccmpanacex. XI. PrdjJa^atiomedlcamentorum Chymica jpenatttrin Przparstio Jpeciebtu,inftrimcmis^& ejfenif. Speciei itahabcnt.Pr*/'»«<'« j qua; eft extraftio partiura fubciliorum ficcatum , per ignem in fubiime eleuatatum, & vafi adhrren- tium. Maccria fublimanda vcl foia fubiimatur.vel adhibitit aliisj & rurfus , vel finc vei ptxu a prxparatione ,puta lotio- re , calcinatione, & fimiiibus. Eitradtio humida ctkdejiil- Ja>io;<]axeCi partium humidarum in halitus a calore eittenua- tarum atque eleuatarum extraiftio. H.rc male 3 quibufdam appellatur fubiimatio. 'Cstetuindeftillationis exempla in na- lura funt obuia : vtcum ex vapotibus in altum vi folis euc- i^is, & frigiditate actis condcnfacis,gignitui plnuia ;& cum jl) hominc vaporcs in cetcbrum , tanquam acream micro- cofmiplagam fublaci , frigore illiusin excrementum pitui- toi^m condenfantur. Sic inciborum eiixatione ollas oper- culo claudimu? , vt quidquid vaporum afcendit , in luam origirem poftliniinio reuercatur. Porro deftillatio eft re- /la , vcl obliqua. Ula fit per alembicura , auc veficam : ha:c per retortam, in tebus praefertim contumaciores fpiritus fo- uentibus. Huc pertinent ledlificatio & cohobatio. B.eciifi. eatioed repetita liquoiura deftillacio , ad eos magis putifi. candos & exalcandos. Perficicur tamen hxc ctiam quando- que digeftione. Cohobatio ell deftillationis rciteratio , qua li- quor deftillatusfj:cibus reafFunditut,& denuodcftillatut Fit autem fxcibus priijs tritis , & humore paulacim , vt mace- rcntur, imbutis. ExlraclioCiilidji appellatur dedillacio pcr defccnfum ; & cft liquoris e cotporibus diffolucis , inuerfo vafe , pcrigncm cxcra(Itio : qualis adhibctur in plcis con- fcdlione. ixtra^io frigida c{lfeparatio partiura fubriliorum a crafTis , fjfta per defcenfum , abfque i"ne. Ertque fil- tratio , vel deliquium. Filtralio eft , qua humorcs aquo fi pcr rritorium, chartamemporeuticam, manicam Hippocra- tis,laciniam,pileum,autfimilequiddain percolantur, reli(3is in filtropattibuscra/fioribus. Hic fit fcmcl,vel fxpius. Deli- quium ell pcculiate genus Iif)uacionis , quo corpoija Iiquabi- lia,vcfales,calces&c. cellx, aeri ,putco,auc alio locohumido & frigido,fuper marmorc, vel tabula marmoreS aut vitrca.vel in manica Hippocratis aut faccuio inclufa , expcnuntur aut fufpcnduntut , vt in liquorem refoluantur. Colliqueicunc autemaliatotaliter, vtfalcsraliaex patte.vtcalccs.Potioom- nia , qua: in frigido refoluuntur, in calido rurfus coagulan- tur. Huiuslocieft /'«»'^4fjo/a/j«»> : quia frcquentia dcliquia faciunt , vt fales,abicaa omni tertcftreitace , fiant cryftallini. Optime inftituituc deliquium lunio , lulio , & Augullo : quo temporc cella: func frigidiores. Digeflio eft , qua res calore digeftiuo , ad modum naturilis digeftionis ciborum inven- triculocoquuntur , feumaturantur. Huic affiniseft ««cfr^- tio FutrefaHiO ( quod nomen vulgo eft abominabile , philo- fophoamabile^ eft corporisconcreti diffolucio perputredi- 3iem nacuralera , in calore humido fubftanciam corrumpente, &eiuspeiietralia referante. Dicitut pucredonaturalis ;quia calor internus, feu naturalis , prarcipue operatur , cxcicatus acaloreextcrno. Putrefaftio itaque eftmerenacuralis,& fit in huraorc.materi^incrinfccusadiunfto. Cirftt/a/ifl cftliquo- ris puri exalcatio in gcadum prajftantiorem , fada pcr varias rocaciones in pelicano ; vnde Scpelicinatio dicitur. Huc refer- tntfermentatio, qua: eft exaltatio rci in fubftantia , pcr qu.im tcatot agcns cxupcrat , & in njturam fuam vertic paticns. Fer- mentainur auccm rcs partim liquidx, vc aqua, vinum , mcl: partim foHai , vt triticum , aromata , mctalla ; e quibus illa « ilta ccmminui dcbent, iifque aqua afFundi , hxc calcinari oportet. £xtraaiofpeeiatimficdtaae/l, qua partes fubtilio- Ks, amenfttuoapprehenfx, excrahuntur , hocm^-do. Men- itruumtoticsper inclinacioncm feparatur ire , cuiustinftu- rara cxtrahimus , donec non ampliustlngatur. Tuncdeple- t-oncs colliguntur , & menftruum in balneo Mari^ abftiahi- tur . relifto cxtraap in fundo vafis, in formafirupi.O«x«- to« eftaltcraoperatioprinceps , quaresmolles & liquida: e fiftentutenm & flu.dain folidam coguntur, per hmnidi- s ptioationem. Ea fit . . i^chalatio», , ^aS humor a re coa- «lam confiftcntram co^uuntur , vt in culinis. ,. Con^elatio- «^ vtcumcryftarh ,n ccllisa frigore producuncor. l^l * dicuntur aquae velolea. Mcnfttua vocantur ; quiaplerumque hotura loco vfutpantur. 0/f« inter aeris &ignts naturam arobigunt ; & quo acriora (unt , co magis ignea ; quo minils acria , eo ma^. gis a:thci ca & aetea ccnlentur. Quod fi redigantur ad effen- tiam puriffimam , lunt incombu iibilia. S. Philofophi nou fcmpcr dcc;idcm re lo- quuti fuerunt , quando Quint.fEflcnti.e mentioncm fecere: Non : Multi enim fug.iccm illnm fpuitum , qui inommbus leperitur, hoc nomiiic appellarunt, fimulac euin cx eiemcn- tis fepararanr. Plcriquc etiam phi!ofophiccal;tnuin indige- tant : quod nifi hic fpiritus abig.itur , nihil occid t aut in ele- menta rcducitur ; namquc elt, vt Piiilolophi adrcrunt ,adftti- gmcntum eorum , & crcatorum vita : Ai non ta!isquintaef- lentia , qu.^' omnibiis niorbis mcdctur , lerc iimilis cft virtutc illis,ex quibus cxtrailla, cxccpto,qu6d i.-nipcr fit Mcrcurialis. Etenini fpiritus hic c ftipticis fiftit fluxum , cx papaucrc fom- num prouocat: atquc ita dec.Ttcris iudicandum. Scd a non- nullis quintae(l"enriadicitur,& eltmcntorum vita; Ciini.quia cuncla, hoc fpiritu (qui quiddam cft fupra clemcnta) priuata, mortua funt: Tum etiam,qu6d quntuor clcmcnta rcdiuiua & indiuidue ineo habitent. Scd liibinde ignis,acr,&aqua,fub- inde ignis & aer pr.Tiualcnt , atquc tcrrain intimo finu latet; qucxfi induftria cuiufquam ad .ittum perueniat , dtque huini- ditatc aqu.T triumphet , lic vt ignis &tcrraforasfimul in con- fpciflum prodeant.in veramquintamefltntiam tranfit,omnef- quc dcbilitates tollir. Initio enim aqua dominata eft in extc- rioribus. Etfi autem aliqui fpiritus licci vidcantur primafron- te , in principio tamen aqua tuerunt, eicmcntorumquc motu mutati funt. Cxteriim artt etiam nobis inducnda tft aqua vir- tute aerls, humorque transfcrendus in cryftailum, ficcum,*vo- latile, pclluciduni. Deinceps acr mtlior rtddcndus efficacia terr.r ; h.vc vicifnm abfolutocalorc &poteftate isjniscxornan- da. Atquc hoc mado materiaomnibus cltmcntorum viribus multiplicandaeft , &fupraedefle dtbet, fi morbos eorum fu- gatura fit. C A P V T IV. Reuelahitur hic recretum a Pliilofophis ptar reliquis rc- conditum. Efficacia enim huius fpiritus ( quod fciam .) an- tc hac a nemine tradita; & rctle illum ignem vitamque re- rum dixeris , .lut Mcrcurium Philofophorum , fiue humidum radicale, rcipfa ignis,hoc eft, elementorum vhx domicilium. Qui-cunque pcrncere fuftincinus , ad hanc forniani redu- cenda. Nec obllat , quod hic Ipiritus in omnibus elcmentis, plus , minus habitet : nam clcmenta , ? Dco femel coniunfta, ( tefiantibus id vno oie Philofophis ) in totum difparari ne- qucunt,fcmpcr a'iquatenus permixtamanent. Humidum au- tem hoc radicalc , ita clementis adharret , atque adeo exilca- tum eft , vt nihil finccri abfque additione humoris ex co fiat. Eft enim illornm odor, fapor, color : Et quo magis excoquun- tur, eo magis odorem,fapotcm,& huraiditatem amittunt. Hic vero fpiritus, qu6 plus philofophice coquitur, hoc plus humi- ditatis,in eo fuperflu,c, exarefcit, & melior, meli6;que cuadit, quandoquidem pcrfedioni appropinquat. Ideoque apud Plii- lofophos ante alia ficca elemcnta tantis laudibus extoliitur. Verum fi reifte euni nominemus, nihil ert,ni(i aqua elementa- lis, ignera,aercm&terramoccuIte continens. Ignis in aete, acr & terra in aqua relidcnt. Calor ignis terrx frigiditatem fuperat , huiniditatemquc viaam & liquefatlam conferuat , ita vc nullum frigus illara congclet ; quod patet in fpiritu vini. lam liumor aqus impedit quo mlnus ficcitate ignis & aeris inarefcat:& fic deinccps. Nam & omnia elementa ii; naturam & formam huius {"piritus mutantur. Liquct ergo ciemcnta iiii perfefte inclTe, fcdin aquacohabitant , quam phiiofophi, vt fupra,dcuincunt vita c'cmentoruni,hac cll,.'.;ne,atqut jtaigne philofophico adiuuar.t, vt reliqua omnia fuperet . Tunc autcra eft abfolutc pura Quinta Eflentia, rubra inltar rubini.immuta- bilis atquc incombullibiis Itaque perfcrutare naturam, doce.- bit te noflTc Dcum, Cre.irorcm noftrum,honiratcnique cius & potentiam oftcndet,mags qumn quif ]uam .n terra.Vnde Opt. Max. fitlaus in fcculafeculorum, Amtn. C A p V T V. Q. E. O: Fiat aqua fortis ex vitriolo & falcnitro,in cara immittetan- tum falis communis prrparati , quantum capit. Deindc auro foliato faturetur, donec trcsquatuorue dies in teporc re tn-a, nihil ampliuscombibat, fcdinfundoaliquid non foiurum, aut in c^lces redaifbum , relinquat. Polfca bcne ren totttm fpa- r.iri ncn ftf- fiint. Sie.lfta. Iiia csi.ti-il r.liijua irut tlimiutii. .A. /y«« ^fi Ac -I l!\ ti^n- da !£fie. H ?u*n ftr. ;\a iorts £. itus i-i^.ir.di ro. Encydop^dte Lib. XXIX. Jitir tnt. dns parandt 2.E. CXttU- Pnmiu ">*• titilit if ml- r,t\»Ui>iU< Jthlr 4iti. 672. tiopornonehiutiatur a fpivlta , cui ue quiae m aque^ humidi- f.atis : putrefiat philofophicc, ita vt ambo alccndant, atque ha- bebis Q Efrcntiam auii, beneficio fpintus v>ni,ad m.Mculum Vfque Jlnnes moibo.s fauantcm , prxditanuiuc qu.bulcunque antc diftis proprletatibus. Tinclura cnim animain,(piritus vi- »1, coipus & fpiritum reprxfentat •• nec vllis vnquam mediis diuelli poflunt. Ergo (iceftpeifeftaquinta eflenna. Atqui fi- pe fpiritu non efll-t quinta elleutia , & vcl mininia eius dohs homincm necaret : vt in prscedentlbus didum.Sed fi fubh- maiido tinfturam auri , tranfitum iUi ad corpus tacias , dein rubihccs,& in aqua communi foluas,inuenics veram CVE.abf- quc additionc. Ant ef.nm ccmfendiofitts fit, fi nimirum corpori auti,euapotatione ab aquaforci Iibcrato,fal abluas,mox reucr- bercs,ficut & fpiritum,fiue tintturam^donec in aqua communi {"oluantur , tumque fimul figas, Acq«e ha:c elt feifeaiflima & fijbtilirtiraa via. ' C A r V T VI. Dt &Hinta Ijfentid metnU. ^ rr.iner.jH^ Solue metallum aut minerale tuum (ine iadhir.i aliquo- rum fpirltuum in accto diftilUto : lcnte coaguletur in loco te- pido , ve! diftiHa, donec cuticulam liipcrinduat , aut tanquam oleum incr.illcfcat. Poft deinde in fubfrigidacella in cryftal- lum ledeat euapora humiditatem , rurfufque cryftallum fia:, dum tandcm omnis humor fitconcrctu.s- lam cviicca lapil- los in hypocaufto, ac dcnuo folue & cryftallini7.i,vt mundio- i-cm habcas naruram ; quo peraftodigcratuf ad iiigredinem. Cum fpiritu rediricato tinfturam educ , fcitcquc dcfxca; itcrum digciatur quoufque fimul afccndant : Et clit • tibi Q^E. mctaborum & mincralium, va- lcns .iduerfusquodcunq; vitium- Aac eti/im corpus mundare licet, pii- jtoquc fpiritu figcre,qucm- admodum dc auro dictum eft, C A P V T VII. De ^inta. "Ejfentia. vegetabilium. Ex omnibus, gtato odote prxditis herbis,fpiritimi diftilla- p ^ bis , eumque aquofitate exues. Subtilcs autem fpiritus price- d, : dent, & ficuti vini fpitltus,non gutt3tim,fed radiolisquamplu- S ribus in galcam decident ■. qui cum cefTant, ftdlae qua;dam,aut l' > nubccula; aquea: fcquuntur, & iudicio funt fpiritum tranfiifle. It.rquc deme reccptaciilum, & e fccibus aut matcria, in fundo ,1 cucurbitxrefidua, tiufturam extrahe , & foluendo,coaguIan- ! doquc perpuram redde : dehinc fpiritum eain tantum reple,vt nihil amplius capi.nt : afccndant,dcfcendant.donec fimul tranf- 'uolcnt. id vbi faftum , h-ibes pcrfedam Quintam EfTentiam. ied il moderata; fucrint herb.T,folues cas in aqua diftillata,aut diftiUando ficcasfacics, fuamque ipfarum aquam affundes, ad- dendo tantum aqus communis diftillatx, quantumfatis vide- bitur. Tum foluendo, coaguIando,afecibus libcrabisipofleain reftificata tua aqiui , iufta proportione foluc; & vt coniunftim furfum tendcndo in aquam rubeam , inftar fanguinis, abcanti' curabis. Et fi forte plus foluerecupiant.faturabis cua tiuftusa, vt ante. Foteris eiiam corpus figere. " C A P V T VIII. De SluintaeJJetitid animalium. Sine bulliat caro in cucurbitula , cuius orificio leuigata fcandula quadret. Tres dics naturales fubfidat, munda pjr fil- ' ttum , & in balneo coagula > hinc purifica claio oui albumine, & proccde , vt in vegetabili. Habes iam, amice LciTlor, varios abfolutai Mcdicinx,fiue Quinta; EfTcntix efficiendx modos. Spcro , plane & plent capies , fi attcntc legas. Multa hic arcana leuitcr tango , fed hoc tantum, ne mali & peruerfi horaines iis , in contempcum Pei, abucantu^. Vale,& Natura: mo- cum inucfti£ra. SECTIO OCTAVA> In qua delmeatur C H I R V R G I C A. R jE C E I» T A. ^^ H I R V R G I c A eft ars bene curandi ^^^ inorbos , qui inflrumenti alicuiusappli- l^, cationcm poftulant. "^iJi Eftqu^ generalis, vel fpecialis. Chirurgica generalis praicipic de Chirurgo , in- flruiientis chirurgicii, & medicamentis chirurgicis in genere. Chiriugica fpecialis edifferic operationes chirur- gicas, & mo-rbos a Chirurgo fanandos. Operationes chirurgic.T funt capitif, trunci,& ar- tuum. Dicuntur vna voce chirurgia:. Chirurgix capitis funt fut.urx coronaIis,frontis> lyncipicis,. culorum,aurium,nafi,dentium,gingiua. rum.menti &c. Chirurgix trunci funt coUi, afperi arteri.x, tho- racis, mammarum, abdominis, vefics,tefticulorum, hermaphrodiiorum &c. Chirurgii aituumfum manuum, digitorum, vn- giiium, pedum &c. Nlorbi a Chuurgo fanandi diuiduntur in quinque In prima clafte funt tumores : vt cancer, bubo, hcrnia &c. In fecunda clafTe funt vulnera ; qux confideran- tur in genere, & in fpccie ; vbi func vulncra car- nis , neruorum , venarum , arteriarum , capitis, cra- nij , fupercilioriyp , oculorum, auricularum, lin- gux , pulmonis , inteftinorum, hepatis, lienis , &c. In tertia claffe funt vlcera & fiftulz ; quae etiam confiderantur in genere, & in fpecie,e.g.vlcera pro- funda , corrofiua &c. In quarta funt fra£lur2,eaEque tum in genere,tum in fpecie , vti funt ftadura humeri , brachij , tibis, cruris &c. In quinta funt luxationes. Eft autem luxatio alia vniuerfalis , alia particulatis ; & hsceftmaxil- lae , humeri , cubiti , radij , metacarpij , digito- rum , femoris , genu , tali , articuli pedis & digi- torum. R E G V. L yE. /. Chintrgica & Anatomica accenfentur anibtu liberalibni & mechanicts. Ratio prioris eft;qula Chirurgica theorica eft pars Medici- nx , ficut Anatomica theorica eft pars Phyficas, vel, vt ali j ma- lunt, Medicins. Vtraqucigiturcftdifciplina libcralis partia- ]is, Ratio pofteriotis eft ; quia Chirurgica praftlca , itemque Anacomica pradica peragitut manuum & inftrumencorum rainifterio. Mechan. PhyfSedt. VII I. Chirurgica. 675 jninifteno. Nos hoc loco dclineamus Chiruigicam mcchani- cam:ad cuius imitationem Anatomicamfiha»ica fic potcft de- lineari. Anatomica meclianica efl artificiola fedio coiporis atiimalis.Efti^ue gencralis.vel fpecialis. Generalis agit de Ana- tomico, S£ inftriimentis anatomicis. Specialis diuiditur tribus modis. I. Eft feAio corporis hominis , vcl bcftla;.i. Eftfeclio cotporis viuentis , velmoitui. 5. Ell principalis , vel niinus piincipalis. Illaoccupatur in fefkionc corporis : haec in fcelcti Confe£Uonc,diciturque SceUpoetica. II. Chirnrgtu debet ejfepntdktu magno anmo,J>eritus rei chirHrgic£,inJirnElui apparntu ifi/irumentorum chi- rttrgicortim,& manu promptus,id efi,cxerci- tatus in operationibus chirurgicis. Mxc eft idea chirurgi : ad quam fi vulgarcs chirurgos cxi- gerc vclis , mendicabula potius chirurgorum , quam veros ehirurgos inuenies.Reifle ighur faciunt viri clatiirutii , quod chirurgiamaccuratis libris defcribunt , quos intcr facile pri- mas tcnet celeberrimus ille Hyeronymtts Fabricius ab Aqua- ftndente ; cuius opera chirurgica in duas partes diuiduntur. Pars prior compieditur opcrationes chirurgicas : poftcrior, quinque libros chirurgiar.qui vno nomine dicuntur Pentateu- ems chirurgica. Operationischirurgicxfunt capitis,trunci,ar- tuurn. Libriquinque funt de tumoribus , vulneribus,vlceribus & fiftulis , fraifturis , & luxationibus. Atquc haoc methodum nos paulo an:edeIincauimus.Pfm« Forejins noueralibris tra- dit obfcruationes chirurgicas, hoc oidine. i. dc tumoribus prxter naturam fanguineis. i. de tumoribus prxter naturam biliofis. j. de tumotibus prrter naturam pituitofis. 4. dc tu- moribus prajter naturam melancholicis. 5. de tumoribus pr*- ter naturam mixtis.« deplagis, feu vulneribus cruentis,cafu, olfcnfionc , percunionc , contufionc , ac concuflione. y.AevU ccribus.8.de fraduris. g.de luxationibus. III. Chirugia curtorum eft ars nuper adeo tnuemA ea^ue planejingularis. Gajj)ar Taliacotius , profeffor Bononie»Jls,tiiik chirugia: partem nouam , dc narium, aurium , labarumquc defcdtu, per infitionem cutis ex humero, arte ha>flenus omnibus igno- ta,farciendo. Atquc hxc .ippcllatur Chimrgla curtorum , quod cutanea propago curtis partibus adiungatur , cx huius artis pra;fcripto. I V. Chirurgiafuperflitiefa abutitur dotirina de con taSlu magnetico. Noiienim hoplochrifma , fcu vnguentum S.Anfelmi.quod vocant, fana^ vulnnsifed cmundatio vulneris, c\\xx omnino eft neceflatia in jfta chirurgia. Vbi non polVum prxtcrire,quod a viro, qui in Lapponia diu commoratus crat, didici.SoIcnt Lap- pones vulnera.ctiam pcriculofiffima, linteo mundo&aqua limpida cluere atque obhgare :qua curatione apud iUosnihil clt ccrtius & felicius. Chiriturgui cuttorum. Chirurgia fuperfti. tior*. SECTIO NONA. Jn qua delmeatur METALLVRGICA. l' R jE C E P T A. Etallvrgica cft ars inuefti- gandi & pcrficiendi metalla. EHque vulgaris,vel chymica. Metallurgica vulgaris nititur com- munibus principiis :, & operofiflima progreditur prax • Eius cultor,&illu(lrat«rprincepseft Georgiuij^gricola Eftque generalis.vel fpecialis. Metallurgica generalis prxcipitde petfonis, in- (|ftrumentis,rebus,& adtionibus metallicis. Perfonx metallicac funt principes.vel fubdits. r Inftiumentafunt minus.vel magis operofa;& harc dicuntur machinx. Res funt venE,& metalla. Adiones funt prceparatio, & excoftio metallorii. Metallurgica vulgaris fpccialisdilferit de vnde- ' icimfpeciebusmetallicis : vti funt aurum,argentum, argenturo viuura , xs , plumbum candidum, plum- bum cinereum , plumbum nigrum, fetrum,ftibi,fte- Irilenitidum & pyrites, ' Metallurgicachymica nititur principiis fingula- ribus,&progrediturpraxi minusoperofa. Eftque & ipfageneralis,vel fpecialis. giqui ? men- tamctal- lurf;ico- tuin. R E G V L i€. I. Metallurgica eft eximia Phyjices colona. Veteres philofophi hoc imprimis egerunt , vt naturam, omnefque ipfius partes , accurate cognofccrent. Cum enira optima; quxque rcs diligenti contemplationc digns fempcr exiftimatx funt , tum maxime naturales : quod ipfis cognitis horao & maius qutddam , quam videretur mortaliura generi clTc datum , petcepifle putatur , & id perpetuo haberet in iPrompcu, quo animum obleftare,& quafi pafcerepoiret.Qua- ^ecum ats, qua; dicitur Metallurgica, cam natura: partcni,qua; •1 fubterraneorum contemplatione vertitur , eximie illuftret, Tom. III. non in poftremis habenda eft, tamctfi a nobis poftrcmo- loco fit explicata. I I. Metallurgi occupaniur circa metalla remote , vel pro.xime. Ibi Ju,nt perfons,prs,cipient€s; Mctjllcif. h\c,famulantes. Inprieri ordineCnnz pra:fci.'>us metallicorum, Magifter mc- taIlicorum,fcriba fodinarum, fcriba panium , iudex metallico- rum, iuratus, pra;fe£ltts fodinx feu cuniculi, prxfcs fodins. In pofteriori ordine funt mctallicus, operarius, foflor,menfor fiuc dimcnfor,lotor,ingcftor,veftiarius,vcdor,cxplQrator , difcrc- tor , dccimator feu dccumanus ,'diftributor, excoiter fiue tu- for,argcnti purgator,magifter fumi xrarij. III. Inftrumentametallurgicafuntminusvelmagisope. inftru rofa:vtraque tamen valde artificiofa, Prioris generis funt virgiila diuina feu virga Mercuri) , fo- larium metallicum , ttiangulum , femicitculus , tripus , orbis, cochlea, libra ftatiua , canon feu gnomon , ligula, funiculus, fignum , rtipes terminalis, fcrramenta,lamina,braftea,cuneus, nialleuSjbacillum , contus , ligo metallicus, verriculum, batil- lum fiue fcapa , ferramcntum filTorium , ferramentum Cxcifo- rium , rutrura. Fofleriorls generis funt machin^ traftatorii, inftrumenta veftoria, machina; aqua^duftoria: feu fpirituales, deniquc inftrumenta excotiioria. I V. Fenxmetallica confderamur quantum ad partes veni & Jpecies, Partes venarutn metaUiearum funt cunicufus , intetuenium os cuniculi,pars cuniculi , nodus ven:E,fibra tranfuerfa,inc«m- bens, fohda,cauernofa. Speciei funt : vcna profunda,vena di- latata, vena cumulata, vcna profunda lata, vena profundaan- lufta.vena principalis,vena tranfuerfa, vena redta,vena obli- qua,venaa-ris abundans,vena argenti,vena auri &c. V. In praparatiofje & e.vcoHione metallorum Jpe^a^i- tur inftrumcnta & modi. Injirumentapnparatorla funt fornacula experiendx vens, area,craticula,pyra , oll.x- , capfa , cancclli , cribmm , raftrum quinquedens , alueus ceu capfa cribratoria , fornacula fcrrea, lateritia, aut fidilis;tcgula,catillus , mortariolum , piftillum, L 1 1 5 fubff us, talhcx. Prrparjtio tSc excoctio metallo- ruin. 674 EncycIop^cJice Lib. XXIX Vnileeim fpecies me- tiUics ex- plicantur. Ufcu5,niok,canalis,rutrum ligneum, tiulU rutela, lacus feu aiucus lotaiius feu. Mod»^ pr^iparatwnis confilbt m Iotione:de qua vide Amcohmlib^.-^hi tecentet viginti fcx ranones la- vandi metella. /«;?■«'"'■""' cxcoBorU funt fpatha lignea pi- lum,laminacuruata,bacillumteres ,rutrum, pilum tcres.lpa- tha ferrea , contus , contus vncmatus , ac^ua {ectetona,tornax fecretoria , fornax concamerata, molybda-na. Mo.Im exco- queniii occauiti^ad AgrictUmmlibru ludere Meeallua. V I. yfidecim fpecies metallicdi. breuiterjic loabetU ex Obferuatiomhtii metallicus Georgij Fabricij. I. Aurum quod ftatim fuura eft , & buod oferyzum nomi- jiant, aut effoditur e terra,aut lauatur in riuulis. E' terraquod effoditur, aut /inceremeft &folidum:aut fcintillis lucentibus tinftum atque imbutum , vt quod adhxret lapidi coerulo in monte Carpatho : item lapidi fifrili, Reperitur autemin pro- pria vena,&in taxislplendore candidis:itemin pyrite proprio; aliquotics inpyrite ferri. In Hyrcania glebas maximas auro micantes repeririait Marcellintti lib.zySc in Galicia frequen- ter glebas aureas atatro fcindi teftatur luftinM /i&.^^.quin et- iam aurum , terra fulgure profcifTa, detegi,fcribit idcm. In in- fulis Moluccis hodie in arenis colligitur. Aurum argentofum nominatut, quod argcnti coloremhabct,quod reperitur inci- teriore PanHonia,moclo in pyiite ferri,modo in faxo proprio, In riuulis quod lauatiir, aut omnino purum cft , aut e lapillis nigris excoquitur, idque modo tcintillis, modo brad:colis mi- cat. E' fofliii hodie optimum eft in Europa ,Pannonicuni, ex eo quod laiiatur , Rhenanura. In Hifpania trcs .imnesaurum ferentes locis diuetfis nominat Silius. Mcmorabile inprimis eft,quod narrat Alexandtr Ncafoliianus in lihro 4. dierum ge- ni'iUtim : certis & fide dignis authoris fe comperiffe ,in cite- riore Getmania intra Danubmm vites exiftcrc , qua;clau)cu- ias & plerumque candicantia folia ex puro auro germinent. Caulam addit , cum ibi aurifodin^ fint , fubtus coalefcerc in radicibus aurum , & vna ingenitum & condenfatum occulta vi & originc , dum germina cmittunt vitcs , mirabili naturx conftituto , aut dccreto ftcllarum , autum fimul crunipcre. II. Argentum vcl effoditur , vt plerumqueivel in fluminibus rcperitur,fed rariflime. Ex arenis lauati atque excoqui mini- mc dubium eft , prxfertim eorum fluuiorum , qui terras me- tallicas pra'terfluunt. NuUum metallum coloribus magis va- rium , vt in eo artificium quoddam natur* mirabile appareat. Color autem eius quidam tranflucidus eft , vt argenti rudis rubri , & argenti rudis iecoris coIore:ilIud rubino gemraas fi- mile , hoc lucem corncam habet , & eft propemodum fimile fardaj. CUiidam tranflucidus nontft',vt albi,nigri,Iutci, pur- purei, vitidis,plumbei , coloris. Rariofesautem colores funt iecoris. Rude autemquod eft , etiam non excoiftum, mallco amen intcrduni traftatui & fignatur. Nafcitur argentum va- tiis tormis , modo filorum more quafi conglobatura ; modo rcapillorum , quafi contortum ; modo ramorura, idqucvarie, elaium , flexum , expanfum , furcatum , tefTellatum , turbina- tum,acuminatum , angulis tribusquatuor , quinque,pluribus. Interdum folidura cft in vcna ; de quamagna: mafTa: raino- rctque decutiuntur : interdum cum faxo coniunftum , aut cumfluoribus,auc cumpyrite:interduni adha;renstantum,ve- luti braiftea : intcrdum oranino feparatura ; prajfcrtira idquod filorum morc conglobatur, aut capillorum denfatur. Argenti cx parte teracia funt alia quoque mctatla, a quibus feparari fo - let ; qualia funt xs , plumbum , bitcmutum : itcm aliaqua;d?m folTilia , vt pyrites & cobaltumj : vt faxa , marmora , lapides lapis fiffilis : tum ille , ex quo x's cxcoquitur.tum ille, quo pro- ptie argentum : item lucciconcreti, vt coeruleum Gishubelia- num. Hic non poflum quin fccretum quoddam communi- ccm , quodiis,qui magnam argenti vira conflare folent, ma- gnum ajferrc poteft Uicrum. Quoniam argentum occultat aliquid auri , non ab re fuerit, fed maxime cx re,maguam ar- gcnti malTam imponcrc in aquam fortem , & itaaurumab argento fecerncre. III. Argentuin ■viuum aut natluum eft, quod purum fincerumque , idque , & in venis propriis, & in- terdumin fchifti vena reperitur : auteft faititiuni,quod enii- nio fit. Minium autem & fchiftos parens huius mctalli puta- tur.Muuum ipfura interdum in lapide fifllU cincreo c5fpicitur, braacatum more: interdumin Igpide mctallico caudidifllnio. Inuenitut «lam purum colore atquefpecie, nihildifFercns ab argcnto rudi tubro , interdum etiam iccoris colore. I V. ^s, leu cuprum , raro purum inuenitur : inucnitur tamen cum in venis pcoprns , tum etiam in argentariis & plumbatiis;in his l?mencop,ofi,,5 Coloribus maximc variumcft : rubet.viret, purpurat.flauefcit.candet : aut fimul omnes hos colorcs com- p^eft.tur: ,dqucm v-napropria , & vena.- plumbatix inn^ta. CnroJ cum pyr,te nafctu,-, cineto folet efl-e colore prx-ftan- t,us:quod cum lap.dc fifl-di.aut lapidis colorem nigira imi- tatur , aut color.s au,e, eft : c,uod cum' pUnnbagin^e^plcrum- quecploresniultiphces habet. Tmaura a:ris .Jupkx cft : aut enim tingitur cadmia,& auri colorem refert , aur magnetide, & colotis fit argentei . Squarama: xt\% exiliunc , ciim a;s fcrro traftatur : flos autem asris e candente a:te , cum aperti forna- cibus in catinumclfiuit, taftu acris exilit cu,ii ftrepitu,qui fer- rcis inftrumentis excipi colligique folet. V. 1'lumhum ean- didum e folidis montibus exciditur , Sc fui coloris non reperi- tur.tamcn reperitur purtmi,in lapillis vidcl.nigerrimus , idque ixpius , aut fiauis ,autcandid!S. Quidam ex his pcllucidi funt, vt albi &: flaui coloris , fed iidem tamen adm.odum rari. Inue- nitur etiam quod antimonio eft fimile , cum pyrite aurei co- loris , in quo plurimo ipfum argenti , pyrites aurei eft ferax. Ex eoautcm quodferri lapidi cft firaile , nihil aliud quatn plumbum excoquitur. Quod ptirum non eft, fed mixtura,in- terdum lapidi candiditnmo adh.xret , infperiis fluoribus co- loris argentei , qui lapis aliquando filicis duritiem habet , aliquando friabilis eft. Scd hic multo feracior : aliquando ctiani lapidi nigro aut totum innatum eft , aut fupcrficici. Quod purumelt , fere angulos quatuor habct, quinque, fex: modo etiam cellas fauis , modo eminentias botro fimiles. Suntetiam lapilli nigri adulterini & fteriles, qui in flumi- nibus reperiuntur : funt idem cinerei & flaui , qui in venis: prxterca purpurei , qui etiam vitiofi. Nam in coftione de honitare natiua dctrahunt. Plumbum candidum cilm in la- minas funditur , itatingipoteft,vt colorem auri,a:rifque na- tiui referat:itaintet femitceri, vtinlpicicntipaulolonginquius fucumfaciac. Mifcetur hocplumbonigro, vt opcra ex eo fic- ri pofllnt : per fe enim iiiinus eft tratiiabile. Itera plumbo ci- nereo , ciim Iplendoris, tum lenitatis gratia.PIumbo candido cumadditur quarta pars de orichalco , firaulque incoquitui-j vafa,qu.-E ex e.i temperatura fiunt, argcntoeflc fimilia viden- tur. Appcllatur autem candidum, non quod natur.i ita (ithoc plumbi genus , fed pofteaqiiam ignera cxperitur , & excoqui- tur,tumdemum candoremaccipitfingularera. VI. Slumbtm cinereum,c\\ioA bifcmutura appellant metallici,eft Candidius nigro , fedplumbo nigrns albo. Nitet interdum argcnti colore, vnde fortafTe plumbum argen- tarium eft Plinio : interdum purpureo , fed dilutiore : nam & flos eius quodamraodo eft purpureus. Repetitur pyriti aur cadmia: adnatum : itera lapidi cum argento puro illitum, ita vtabargento iiifi ignenon difcernas. Simile quoque an- timonio eft ; quod adnguraraattinet, fed colore prxftantius. Fiuiit ex eo vafa diuerfi generis, qu3C propter colorem argen- tea eflc putes : fed plumbo candido minus funt pondetofa \'\l.Plumhum7ngrum , vulgo plurabum <(»T f|o;j;/t« aut ex lapide excoquitur, aut natiuum cfFoditur. Quod natiuura eft, aut dutum folidumque , aut rainus durumeft. Colore raodo albura , modo obfcurum , modo rubeum, modo ad cccrulcum acccdens. Excoquitur aut ex propria vena, aut e lapidc plum- batio ferace , qui interdum lapidi arenario fimilis ,' interdum fluoribusalbis. MafTarum varia: funt forma; : quidam rotun- d.i; , qu.vdara quadrata; : quatuor , quinque , fex angulorum. Quod fui coloris eft, aut eft planum , aut micarum inftat fplendet , aut eft ftimnii fimile , aliquando etiam a-ri natiuo. Differunt lapispluuibarius & plunibago. Hxccnimpura eft, Plumbagini adnalcitur interdum ochra copiofa , vel minus copiofa. Interdum quoque adnafcitur viride quoddam , quod eiufdcra metalli ferax cft ,& vt nonnulliautumant , plumbi nigri flos eft. VIII. Ferrum autcffoditur, autcolligitur,auc excoquitur, aut lauatur. EtFoditur ex vena:colligiturin agris: ejicoquitutvtrumque, & fofTum quod eff , & colIe<5tum: la- uatur, cuius^mafTuIx raraentaque ex aquis eximuntur. Fct- rum quod ftatira fuum eft, reperiti negatunfiii tamen coloris tcperitur. Alias colore varium eft , plerumque. nrgrum : ali- quando iecoris colore , aliquando pyriii finiile, raro galcnar, rariusitemplumbo cinereo. Foris fpecies diuerfum:aut allur- gens virgularum in morem , aut tumcns fpecic cerebri vel bo tri, aut o,nnino denfam habcns fuperficiem , eamque modo rudem , modo nitidam , modo afpcram, modo coloratani. Concauura quod eft , varias in fc rcs continet. Vnum genus continct copiofam ochram : alterum , vel cretam faponariam, vel morochthum Iapidcm:tertium , picera , vt metallici appel- lant. Fcrrum quodiuxta magnetis venam,cfFoditur jfxpepu- rum clt, & fcrrum diues a metallicis dicitur. Flosferri canji- ditnmus eft & leuis. Acics autem, Grxcisro^ii; /<£<., eftipfius fcrribonitas, qucmadmodum tiniflura eiufdem robur. Fluuij autcra ciufmodi tincSura; apti in Norico multi funt. I X. Sti- ^■■,quod Gr.i-cis ?(V^, Plinio ftibium, in oflicinis antimonium dicitur , lapidera plunibarium refcrt , fed magis niteraut ra- diat, & magis eft fiffile , magis friabile , magis manus tingit EfFe autem hocraetallum proprium , non plumbum, id appa- rere ait Gecrgins Fabricim in ohferuarionibt^-! metaOicis , curn in catinis eft cxcoftum. Nonnulli id cflc volunt,'quo Cintuni nominant metallici , id quod fundi poteft,tcd tradtari malleo non potcft. Inucniturauteminuenis propriis, quod interdum corio plano eft,intcrdum teflcllato, plerumque fchifti fpccie Item iiiuenis argentariis:iteni iuxta venani fchifti lapidis.Quoi- maxime friabile eft & pondcrofum,nominant foeminam^quo. fcabrum&leue , marcra. Natiuum fimile eft plumbo natiur excoi^un; i Mechan.PhyrSeillX. Metallurgica'. 675 excoiSum vero plumbo cinerco.' X. SteriU nigrum eft rtcrilc quiddam in metaIlis,r|uod jdmodum nitcc, 6c colotc ipfocum mctallorura nomina accipir. U & oculos llio coloic dccipit,& omnium metalloium iniitatur pulcluitudincm , mcntitur (in- ceritatcm : eis mixtum deprau.it,& viciat lionitaccm.XI.PyWrffj nomen liahet ab ir,ae, & fulpliur olct , fcd non omnis •. duius cum chalybc pcrcutitur, au: (iUcc, auc aiio pvricc,igncm craic- tit , cjucm noftri mctailici pyritcm durum , PJinius viuum no- minac , Mauri maicli.ificam. E" pyritc , cxquo ignis cxcudicur, etiani excoquitur fuiphur ,auc ccrcc maceria quouis fulpliurc vehemcncior odore & viribus. Pyriccs auc clfodicur c vcnis cum aliis mecallis, auc diftraftus a vcnis repcricur in tlumini- bus, ailc cft crecr, argilla:ue,auc ccrra; vliginoti inclufus. Tc- rax efl auri,argenci,.Tris,plumbi : quidam cxudac fuccos acccs, vc aciamcncum , nitrum : quid.im adhxrencera h,ibctochi.-im, vt fcre plumbarius : quidam ccrram candid.im &: pingucm. Omnis pyriccs auc fuus cft : auc admi.vcum mecallum,vel lapi- dcm,vel fluores habcc.nonnullis etiamin locis coetulcumna- tiuum. Omnis eciam auc folidus eft acque durus,auc raius & lcais,auc ftimmi figura &; friabilis.Colorcs omnium fcre mc- tallorum refcrc,exccpco argcnci viui.Qu^i fcrcum rcfert,ctiam- (\ niger Iic,nomen camcn amiccit,&fcrri lapidis recipic.Rcpc- ritur ptarccrca viridis,coErulci, violacei, purpurci,cinerei colo- ris ,pr.v[ercim in mctallis plumbariis. Ell .lucem vel vnius & fimplicis coloris ; vel raixti, vc auri & plumbaginis rcfercircm jcris & ferri. Figur.i quoquc pyrica: varij funt :auc rocundi & terctes , auc cellcllati & mulcorum angulorum , aut botro cc- rebroque /imilcs,aut oblongi cauique, auc oualcs & folidi,auc ftriati,.iuc plani,auc curbinaci,auc incurui redique, aut conca- merati,auc fpongioii : aliquando vuis,& fauis,icem virgulis & conchis fimiles. Pyritcs auccm qui mccalli auc fucci"alicu'us fcrax cll,exploratur pondere : qni omnino ftcrilis , dcprchcn - dicur leuicate. Ha;cmecallis adiefta funt depyrite , quia fcrc alicuius metalli partem in fc contincc : qui licet taro ocnlis diiudicecur , camen igne dcprchcndi aut agnofci ab arcilicc poteft.Interdu:Ti eciam fi per dics aliquoc imponitur aqua.',cius faporem fi mut.it,iut tingit, cuius metallj aut fuccifcecunJus fit , conicilura difcitar. Colophonis loco teneantur ift,v tabella;. I. Aurnm obryzum,,-?cilt (jcfb. foffile purura, ©ebicgcii gcf^. argentofum , QQScit; ^olb. i. ArgentHm rude "^ purum >• ©ebicgcn ^ibmxi^. <"-nim j album, Weif: oter fifcft |l(6«r«C^t<3 «"Of^ 3fil&eitcri^*. nigrura, ^C^warfjClfJ. cinereura, ©rawcrf;. purpureum, QSr.ninere. luteum,©ce[cr(5. jccoris colore, £e&crfarter(3. vitide,@rftiicrf?. cornei coloiis cranfluci-'\ dum ^.^drif^t )tf6et. more capillorum nacum J ramofum,oe^ett)!(bcr. cum raafTisquadranguIis, CO?it inerccfic^rtll JUacfcil. Lanidi adhxrcHs , Oitlgefineiigt /!16cr. 3, Tlumbnm cinereiim,'?)if.,\\mth . plumbum cinereum ftlbi fimile , ^pidftgcr 6i|5mitt^. plumbum cinereum lapidi ad]i«ercns vt argcncumj 2(n3cfcf)wciffter bifjmut^, 4. Plumbum nigrumy^^Ut), plumbago,©Ianf! otcr gebic^ett 6fet). Viride annacum plumbo, Q5(et>ff ^WCtff. lapis plumbarius,Q5fc^crf3. 5. Ferrum quod ftacim fuura cft,@ebte0eit eifeit. diues, )£in magnet. flos ferri "^ acies fcrri J tin..'>ura fcrri,Jt?if fiarfi'' 6:Stibi, (>pif!^la(;/vcl rcdiiis ®pif;ijfat|)J. Scibi cindura, *>)f5tuincfe. 7. Pyrites, durus, .f^arfcr tictj. rarus',.&ctc()(cr ticf;. in fluminibus rcpcrcus,Q!]5affer fic|j. qui fuus cft, TCctncr tic)j, mixtus, CDnrciiicr ticf;. friabilis,0piffi<)cr Utf}. VII. MetallHrglca chyintca hi feptern fepturtM.feH 7rTciaa,s,a Nlcclao Soleu dinift,l>reiHier fc hahet. Mecallurgw Cii ciiyinic4. Trimxfepturia.i.de liquore metalloi-um .^-thereo, t>on 6f It» lHCtalifcrcfj, i. de feminc metallorum, 5. dc nucnmcnco me- ta!Iorum,iioii fcr mctallenfpciti. 4-dc officina mctallorum, t>0)l tcr mcMftcn crcf'ff.U. 5-decgrcirio.ic & ingrefllonc metallorum, tonbcrmctjllcn auf; fiit> ctiijng.6 dc refolu- tionc 6c rcdudionc eorum,Vioil tcr mcfoKcii ffuf; vn& l;drte. y.dc afccnflonc & defcenfione mecallorum,vou 6cr mcf taff a& fnbauftlcigcn. S^ctmiU fefturiti.i.ic metallo refpirance,t)On b m febcnbi^ ^cn mctall. i.de mecallo cxfpirance , von Ocm tobcu metaff. 3. de mecallo puro. ,1. dc mcc.iIlo impuro. ^.dc niecallo per- icAo. (■ Ae mecailo impcrfcdo. 7. de mecallo vredinum , \>Olt Dfmfciffcit.metalf. Tcrii.i fej't!4ria. i . De inhalaclonc , Von ber CintVitterun^. 1. dc exhalatione, 'ccn bcr ant^TOittcrnng.j.de corufcacione, Voii ber bajmnoiiinq. 4.de folio & fpolio, vm licmfc^im« mcriint» gfiinmcr.^.de fuligine &cinerc, »ou bem ruf; »n& nff t)Cn. 6. de icobe & aqu.i mecallici. UCU fcem fc^lict) t>n6 (atliicn. 7. de fcoria Sc c.xuuio fpermans , »cm fict)cc onS ffi;»va&cn. S}uarta fepturln. i.devirgula lucente,tJOn ttv fcmcrrnfctt. z.de virgula candente, t?onbcr &ran&ruten. j.de virgula fa- li3,tton tcr fprinotrntcn. 4.de furcill.i,\>ou tcr fc^lagrutcn. 5.devirgulacrepidance,VonberbeberHfen. 6, de virgulaca- dente, »on ter i?n(crruf«n.7-dc virguli obuia,toon &cr ober^ lutcn. ^iinta feftur'x. I . de vaporlbus quiefcentibus, toott bcDI bainpffaf.i.de halicu inclufo, v>on bcm iuettcrfa^. j.dc cote mecallica , »ou Cictn ffcinfafj. ^.dcftagnis fubcerraneis , 'oon bcr waffcrnotli. 5.de auro raecallico, »on £»cm bergfet ^. 6.de fluoribus mecallicis , toort Ccu flftffcu. 7- dc carie, »0« bcrtl rtcinme^f. Sexta, fepturia. i.defpironc , t>on t>cm fcf6gc6f4);. i.de pulca, f on bem 6rcft)jeug. j.decratere, l^ombfanctfcttier. 4. de glutine , Vjou bcr bcrciJdtt. 5.de trude , Vom fatjjjcUge. 6.(k traha,t>om ^cb.jCUC|C. y.de voronc, tooiU 6crgfr,1t''. Seftima fepturia. i.de igne flammante,t>on bcm lo^cfctfcr. z.de igne torrente ,bon J)cm rijftfemcr. ;.de igne candcnce, t>OU fccm gliiefcmcr.^.de igne corrodcnte, i,>on Dcin ci,ifcnjcr. 5 deigneincubante,i)0n6cmfampcnfcwcr.6.de igne frigi- do , »on tem taftenfewcr. 7. de igne calido , »om warmeii fcmer. PERORATIO LIBRI XXIX. ATque hs funt artes mechanicas , colon,-e Phyfiologices, cx plurimis paucs: qiiarum delineatio tibi erit ^iqfya- >««, vt alias lumine methodi illuilratum eas. Quod attinct ad explicacionem mechodo addicam,illa plurimum crefcec, fi has arces conferas cum variis axiomatis & commcntariis in hac Encyclop.-Edia obuiis , & memineris ,ia artibus mechanico- phyficisoccurrere nonnuUamachematica, quemadraodum in attibus tiiechanicomathematicis quatdam phyfica. ¥ J IT I S L 1 B R I V 1 C E S 1 M l N O N 1. Lll 4 ENCY ENCYCLOP^DIJ^. LIBER TRIGESIMVS^ Delineans MECHANOLOGIAM MATHEMATICAM. SECTIO PRIMA In qua delineatur THYPOGRAPHICA. Pracepta. iYpoGRAPHicA cft ars , quaconceptus ihominum , literis metallicis & aira- 'racnto , mira celcritate imptimuntur .hartse. Eftque generalisjvel fpecialis. Typographica generalis petfequitur principia fi- uc caufas & affectiones rei typographicae. Caufzfunt hoc ordine. Finis cft,vt exiguo tempoiis fpatio diuerfi concc- ptus imprimi,& in publicum emitti pollint. Efficiens eft ptinceps,vcl organica. ' Princeps elt librarius , i ■nmj^a«*5J)f. 5. MediaftinuSjlotarjMf^iw^^n^^.Ji^reV Res Typographica eft hoc ordine: I. Ofncina,({>«f>i'g<(iiiOT7T»^«^ii(jii. j. Prelum,w7tf>)e^«i'. 5. Ergata,«fy!w»,fpiii&el. 4. Cochlea,i(5;KA'«f,mufterfcin. 5. Ve£tis, ct(c<9i|,6cii9c(. 6. Fundus,folum,»^o,6Dben. 7- Piehenfio,fnccula,A»ft,wenfe. 8. Operculum,ia-4:«#,ticcfeL 5. Mclanteres,^eAa*-;^5e(,6aHcn. so. Sepimcntnm,f06y^ij,i-am, 11. Clauis,«A«f, f(f)Iicf5iia9c[. Ji. rorma,;j«g5(K7»'6<»»,format. I3- Columna,,^^^,,. 14. Intercolumnia,^e(!}fi;i.«,Pc3. ij. Subiila,;,rW,aa(. »6. Capfa,Kiffa/Tj\,fap. 17- Loculamcntum,j^,'»,,f4f^(jj„^ j 8. Nota,lircra,i«g5i«n^j. jj). Spatium,A«r«^a. *o, QaidtiiumfTtTgjijam. 1 1 . Norma Hnearf $ , >**^«r» -^f j^a/^ftntMntieUjatt, 22. Retinacuium.o^tfTiljetev. zj. Scapha,iatH- riim , & i/igentetn hwnano generi vtilitatem adfert. '"'" Rudiraenta Typographii Sinenfibus , ante aiiquot fccula, fuere cognita. Ccepit autem in Gcrmania hxc ars , inuen- tore lohannc Guttenberg Argentinenli , anno Chrifti 1441. Quidam inuentionem huius nobiUflimi artis tribuunt lo- hanni Faufto Moguntino , anno 1451. Veriim illc Guttcn- bergij fuit adiutor. Petrus Bertius hanc gloriam tribuit Lau- rentio lohannis Harlemcnfi , cui Fauftus artem & typos /it fuffuratus,& Moguntiam detulerit. Nobis ita videtur. Non ab re Ariftoteles ait : N^hil prohibet , artes ea(dem a diuerfis , "vel eodem,vel etUtn diuerfo temforc, citr* vllam cotnmunicJtiotiem inueniri. Verifimile itaque eft , artem Typographicam eo- dem tcmpore in Germania fupeiiori a Guttenbergio , & in inferiori a lohanne Harlemenfi cfle inuentam. Prius enim illud afferit lohannes VVimphelingus , qui circa illud tempus vixit : pofterius confirmant muki authores fide digni. Vide in hanc fententiani Chrijlophori Befoldi Pentada. Hi ergo funt natales arcis nobilifTima; : ciii primum intcr mechani- cas locum damus , vtpote ingeniofiiTimas , & artibus liberali- bus vtiliffim.i:. I L Charta,atramentum, & charaEleres Typorraphici char '• juntproxma hutus artis materia. ^^^j -x rsttyi '' Subieiftum , in quo repri-fentarentur conceptus humani, phi" inultiplex fuit diucrfis temporibus. Et primo quidcm fuit folium arboris , vnde remanfit appallatio folij , tum fuit cottex arboris , vnde liber fumfit nomen ; tertio fuit tela li- nca : quaito, tabula ceraca > vnde ifta nomina & phrafes , pri- niicerius, Mechan.Mathem. Sea.I. Gnomonica. 677 niicerius , fecundoceriiis , amicus prima; ccri- &c. quinto adlii- bita fuit lamina lulitililTima plumbea : fcxto, pannus ft-iicus : fcptimo, lignum tili.v^philyr* &c. oc1au6,.x\'.:nono,lapides:de- cim6,materi«gypfc.v>cerci-,lateritia;, &mult;valia-: vltinio, papyrus, &: cotiumanimalium Et papyrus quijcm inucntapu- tawr Akxandri M. temporc, quam longo intcrUallo fupcrat noftra <-W-.,- , c^ux indc papyrus appcllatur. Ea fit cx pannis lincis vetuftis,aqua maccratis,& mola confraais,&: poftca qlu- tine aliifque mifcellis in cam formam rcdaais, vt atramenwm rccipiait&rctineint^quade letiaair: ars fhartaria. Hoc it.i- que cft vlitatiirunum artis typographic.x- fubieftum, in cuius locura nonnunquam fuccedit I'eri;amcna, vel liolofeticum al- bum. AtrxrneMu}» tyiio^r^fhuum formatur cx olco feminis lini,vernice,&; fumo refina; (imul mixtis,lcuigatis,&percocT:is, CureBerei lyfo^rafhicicx plumbo , antimonio , ftaiino,aTe,& marchafita connciuntur , & artificiali fuiionc in niatricibus ti- guraiuur. K. III. -r^r/ typographica ret^uirh diligentiam & eruditionem tanqmm duos oculos. Si enim alterutram fuftuleris , ars ha;c verafuerit^o»o'?««- >^^. Diligentia rcquiritur maxima inomnibus perfonis, qua: huic artij)r.'clunt & v.-icant Eruditionis aliaeftratio. Eaenim debet efte inaxima in corredore: mediocris in compolitorii: qualifcunque in impreflorei qua; gradatio niii obfernctirt , ca- _ daucra potius Iibrorum,quaral)bros imprimi vidcas:vtvtchai:- ta,atramentuiTi,& charatiercs fint pra;ftabiles. IV. Varia funt chara^erum typographicorttm genera pr» varietate jigur£ & qnantitatis. Sunt enim literx quadratx feu maiufculx, mediocrcs,&mi- nores fcu curfm.r: ad qu.r tria fumma gencra reiiqux- reuocan- tur. Peregrinisautcmfcrc nominibus appcllantur: qualiafunt ifta Italica Canoncmo , Tefto SArango-e , Tefto A' Aldo , Corfiuo fAldo, Siluio, Corjiuo ui Siluio, Antico commune, Corfmo com- tnme, FilofofhU, Onr^imone , Teftino , Homferiliti &c. Scd ple- raq; charafterum ty-pographicorum genera certo ordine per- fequamur.ita nempe,vt primo fola nonriua,deinde nomina vh- tatiora & figuras eadem poiitura , quam vocant iepra:fentc- mus. Nomina pra;cipua \\xc funt. 1 . Canon dc Garamond. I. Petit Canon de.Garamond. }. Romain Parangon de Garamond. 4. Gra;c Paragon de Robert Granlon. 5. CurfiffParagou dc Granlon. 6. Romain Gros Tcxt de Garamond. 7. Curfiff Gros Text deGranlon. K. Romain Text de Granlon niinion. 9. Romain S.Auguftin de Garamond. 10. Gr.Tc. S.Auguftiu dcGianlon. II. Curf S.Auguftin de Granlon. 11. Romain Ciccro de Garamond. I j. Gra:c. Cicero de Granlon. 14. Curf Cicero de Graivlon. vulgo Scholaftlcalis. 15. Brcuir Antiqua. 1«. Romain Garamond de Garamond. 17. Gixc.Garamondde Granlon. 18. CurCGaramond ou Immortcl dc Granlon. 15. Rom. Galliard. de Granlon. *o. Curf Peril Text.de G. ti. RomainGaliardPetic. 11. Romain Minion. ij. Rom. Nonparel. Garamond Antiqua. Petic Anciquii, Taragon Qurfijf. rJMittel Citrjif. Cicero Curjijf. Caramond Curfiff. ' l^ctit Cvrfff. V. In typographica. fcriptione tria concurrnm: Intypogra- wwf«<^«yic-e) ty- foriim e yiietallo) vel ipfius efficicntis : vt edSfh&r.i lignea,Q[\xx corio obdudla , & lana fulFulta, calami fcriptotij loco inferuic typograpliis : item crgaftuliim feufrethm iffum. Cuius partiis alia; funt quiefcentcs, bafn tum fuperior,Iacunari luperne affi- xa,torcularis caufa : tum inferior, pauimcnto inferne innixa, caufa curriculi: alias vero inobiles, tum inferior , curriculus (huiuspars alia rccipiens, tabula niarmtreavel Anea, cniFor- m.-c imponuntur ; alia incumbens, tymfanum, cuicharta affi- gitur) tum tuperior, ipfum tonul-r, luis itidcm conl^ans par- tibus. Porro fecundaria inftrumcnta alia inferuiunt Comiofi- rorihns ; nimirum organa Infcruicntia chara-flcribus tum fepa- ratim in fuas digeftis capfulas,tof»/ifcilicet:tum coniunftim, quatenus coUiguntur^A/f/^wOT^quatenus deponuntur, Nauicu- la, Scafbi, iple denique Modiotus fctre:. j,qui crgaftulo fubiici- tur: aliainferuiunt iOT/iri-j|/i)«'i«j,vt chartam locent,r.:»i: h.vt atramentum dlluant, diducanc:vt cb.araAeres abluant,purgcnt. Et hx quidem lunt TrihSfiof. Porr6 x.i^'i^"1 > organis pr.rdi- For.naram pnmo characleres lauand..& reponcndi fuis locdlis : demdc charta, iam defctipta, fingillatimquidcmcxficcan<5a, plicandi. c)ue : coniunftini vcro coUisrenda, recenlendacyje,c)uod vulgQ Collationcm vocant. Atque hacc elt fciagra^liia Typographi- ccs ex Zmmgero 'volum.to.theatrl lih.y SECTIO SECVNDA> In qua delmeatUr G N O M O N 1 G A. P R iE C E P T A. N o M 0 N I c A cft ars optico-me- •W^^' chanica, de racione rite conficicndi Ji.Wil fciothericum. Vndc & Sciothcrica vr5§~7^| duitttr. ]Im im Sciothericumcft horologiun3,in- is^^^ dicans horas pct vmbram. u4lias dicitttr Sciathericuni. Eius conddeiatio eft gencraUs.vel fpexrialis. Vnde Gnomonicaeademratione diuiditur. Gnomonica gencralis perfequitur partes & afFe- €liones fciotliericorum. Pattes fciothcricorum funt index horarius,h'nex, tc fupetficics horafia. Inde.x horaiius, qui etiam ftylus & gnomondi- citur , eft verutum, horie indcx per vmbram de fe fparfam. Linea: funt circuh', qui infcribuntur inCiperfi- ciem horariam,ea difpofitione & norma,vtcirculis CQsleftibus congruanr. Suntque horarij, altitudinum, verticales,declina- tionum , & linex horarura ab ortu vel occafu nu- meratarum. Circuli horarij funt circuli magni,qui per vtrum- que mundi polum tranfeuntes,&: in iis fcfe intcrfe- cantes, a;quinodialem in viginti quatuor partes x- quales (qua; horarum funt intercapedines) dirimum. Dicmtur etiam lineachoraris. Circuli altitudinum funt , qui altitudinera folis indicant. Appellantttr vjitate almucantarath. Circuli vercicales funt qui indicant diftantiam folis ab aliqua mundi plaga. Dicuntnr vftate azi- muth, & lines azimuthicx. Circuli declinationumfunt,qui partim defignant diftantiasinitionim fignorum Zodiaci abiequatore, partim longitudincm dierum indicanr. Linex horarufn ab ortu vcl occafu numeratarum funtanalogae circulis horariis. Supdficieshoratia eft plana, vel gibba. Superficies plana eft rcda.vcl obliqua. Superficies horaria plana red:aeft,quas fph^rare- ctsel> conformis; obliqua^quae conformis eft fphs- la; obliquie. Superficies horaria gibba eft fphaerica, vel varia; « h;Ec cylindracea, vel conica. Aftcdiones fciothericornm funt fitas & ordinatio. Situs cft vatius refpectu variarum fuperficicrum, quibus circuli infcribuntur: vidclicec refpeftu hori- zontis, nieridiani,vel vtriufque,id eft,refpcau qua- tuor cardinum. Ordinatioeft,qua ftylus ordinatur ad fuperficicm. Gnomonicajpecialis eft theorica, vel pradica ; & theoretica explicat genera feu fpecics fciothetici i «juod eft nofturnum, vel diurnum. Sciothericum noaucnum eft lunarc, vel fidcrale. Sciothericum diunuim eft folare:vulgo folarium. lllud diuidirur ratione ficiis, & vfus. Solarium ratione fituseft fixum,vel mobile. Fixum eft in plano, vel gibbo feu rotundo : vndc planum & gibbum Jicitur. Solarium planum cft , quod habet fuperficiem planaro. Eftque reftum, vel obliquum. Solarium planum re(Slum eft, quod fpha^rjE re£tae eft conforrae. Eftque squincdialej vel polarc. Solarium aquinodiale eft , quod in plano arqua- torisiacetjik axi mundi infiftit adperpcndiculum. Eftquc fuperius vel inferius. Solatium asquinoftiale fuperius eft , quod dire£le adfpicit feptentrioncm , feu polum arcfticum ijiue , quod reclinat apundlo verticali verfus fepccntrione. Solarium a-quinodiale inferius eft, quod direfti adfpicic meridiem,feu polum ancaris' : tertium latus , vmbra pro- teda , quafi bafis anguli. Sicut autcm angulus inferiorrcprx- fentabat eleuationem aj^uinoftialis , fupetioj; altitudi- nem poli. III. Horam diei e manu/inijlra cognofiere. Accipe fcftucam aut calamum , cumquc pone inter me- dium pollicem & digitum indicem , vt prascife longitudi- ne fuaextra palmam promineat ,qux longitudo eft indicis digiti. Poftea dirige calamum ac tene contra montem fub radice digiti auricularis. Tempore xftiuo manum a folc auer- te , vt radix manus folem , digiti vero cxtenti & inuicem iunifti pkgam mundi foli oppofitam fpeftent. Hyeme ve- to manum & facicm obuerte foli , tantifper dum vmbra, quam proiicit tumulus , fiue mons carncus , pollici vici- uus , cajat in lineam , qua mons illecingitur. Vulgus Chi- romanticBrum linpam vitx appellat. His ita faftis , conus vrabra: qua: a feftuca in fupctficicm manus incidet , ho- tara oftcndct: quintam quidcm antemeridianain , & fepti- mam pomciidianara , fi inciderit in cxttemitatem digiti in- dicis. Si vero conus vrabra: incidit in extremitatcm mc- dij diglti , qui ctiam infamis vocatur , vttamque horam fcx- tam indicabit. Annulatis autem digitus , quem etiara vocant itiedicum , in fua extremitate commonftrat horam feptiraanv aatemeridianam , & quincam pomeridianam Atauricularis in fua fummitatc habcc oftauam amemeridianam , &: quartam pomeridianam. Articulus , qui fequitur fuinmitatem digiti auricularis , indicat nonam anccmeridianam , & tcrtiam po- meridianam : altcr veroarticulus huius digiti decimaraantc- ineridianam , & fecundam pomeridianara exhibet. Pollremo radix eiufdemoftendit vndecimam antemcridianam , & pri- mampomeridianam. Ergo bieuiteraradice digitiauricularis, perduoseiufdemarciculos, & per quatuor apices digitorum, adindicem vfquc , numcra ordine fcptem horas pomeridia- nas.a priraa petgendo ad fepcimara.Rurfumabindice adradi- cem auricularis regrediendo , nuraera antemeridianas, & a j quinta tende ad vndeciraam.(^6d fi vmbrji cura fcftuca coin- cidctit, & mediamfcrepalmani fccuerit denotabitffleridiein.v? Mcmorix caufa rem hifce vcrfibus comprchcndit Hicodowrtf '' trifchlinus lib.^.afir*^^«,,dicitur. Itaque Scoiherica , fcu,S<-M- thericif , cftars conficicndl t>' . Lineas horarias dueere.fi axis fit plano reBut,^ plannmftt jl Mdtquatorem paraHelum. 'I In hoc ca."j linex horari* omnes aequalibus inuicemangu- Tom. JIL lis ad radicem axis concutrunt. Defcripto igitur in tali plano circulo aequatoris, & eodi.m 'n 14. pancs diuifo,ac diuifioni- bus ad centrum Sciotherici dud:is,Iincaj horaris dudas erunr. Schema huius rei cft in circulo diuifo in bis duodena fpatia xqualia. , 4. Sciothericum iquinoBiale^i^ polare timfeptentrionaletttm meridtonale conficere. Principio fciachcricum .-equinoftiale itaconficies. Ex mc- dio plani duc lineam reftam verticalem , qui lincam me- ridianam fiuc horam n. rcpr^fcntet. In medio huius po- ne cencrum , & qua libuerit amplitudinc circulum cx eodcm centro dcfcribe ; qucm a linea meridiana incipiendo in 14. partes asquales difpefcc , & per fingula diuifionum pun- fta cx centro citculi lingulas duc lineas redas : c quibui quaefic? funt in fcmicirculo vcrfus occafum , horas ante- meridianas rcprqfcntanc , quas vero femicircuhis conti-. net vcifus arcum , horas pometidianas. In centro demquc Mmm ftyliis Encyclop^di^ Lib. XXX. 682 i Ay'us ad peipendlcufum figiturpro quSuis lonsitudioedaw. Ncceffe autcm eft , vt confiant duo huiufmodi folana seoui- poaialu, videi. fup.-rius &':ni-enus, quorum illud arftati, hoc hyemi infeiu;it. Et il:ud quidem fit, quando fuperficies^tua c- re''ta afpicit dirof^e rcptcntrionem , & tantum lechnat a pun- fto veiTica'i vcrfus ii)eridiem,quanta cft eleuatio poli:hoc au- tem,qiiando fuperficies tua crefta dircftcafpxit meridiem, «ant^mque acclinat ad horlzontem , rurfut) verfus meridicm, quanta eft eleuatiopoli loci tui. Vtriufque autem conficicndi ratio cft vna , modo cxplicata. Dein^r fciathcricum polare in fupcrficie direfte meridictn vcl feptentrioncm fpeftantc in- fcribes ita, vt hnex horjrix non concurrant (iue fefe in horo- lo^il ccntro interfeccnt, vt in aliis fuperfickbus fit.fcd lineis reftis parallelis hoc modo. I III IIM — i€cjuator. s, $. 10. JI. I 3- 4- ^< «.,_»- l,ong'tu(lo ftyli s; S 100 partium. Eft autem hic iypus horologii polarls meridionalis : a quo fcptentricnale nonn.fi in hocdiftcrt, quodm .pfo non plu. s hots qu^m arcusfcm.diurnusmaxlmus vhra lcxtatn admit- tit ab al-rificlbus pingantur. Ad ftylumqucd atf.netullum pet- pcndiculariter elige ex commun, xquator.s & vert.cahs fcu Lridiat,* hnc:Einte.fea.onc. Hor.rs dcn-.quehorar.as fic .n- foibe. Lineamoliquam lon-.tud.ni ftyh aqualem defcr.bc in plano , ein.que d.uidc .n 100 parte.^ squales, ex eaque per ex- fcnfionem circin. pto qual.bet hota certas partes defume, hunc in modum:pro hora JT,& t.partes jypro loic i.partes SS.pro 9.& i.parres lor.pro i.Sl 4,partes i75.pro7.& ^.par- tes !7 J.Vidc typuir, paulo ante propof.tum, Dc abr.c. horo- lo-ii hori20.ualis, niuralisfcu verticalis.or.ental.s occidcnta- lis^& fira.l,umviderisM'/'«w//'««»'^"W«.0' «».«'"'''"» F""' ty^ii.^.ta,t.i.lib.z. vbi fempermeminer.s d.ftantiashnearum horariarum in patt.bus, qualium ftylus continet . oo,aut ct.am pIutes,commod.fnme furoi.e,!;t. .n horologio polar. or.enta- li & occdenrali ha^c eft tabella diftant.s m fiijguhs hneis hotariis. Orient. 4- 5- ?• ^' '' '°- ' '' 6. Occid. 8. 7- 5. 4. 5- »•• »• rartes ftyli. 5».x7. o. i7. S»- loo- I7?^ 37J. In hac tabula indicatuu d.ftantia horarum a loco ftyli, qui hic incidit In horam. t ■ i ■ j- 6. Scarhericum conficeri , ad dAt»m quttmUbet loct Immdt. mm, bcneficioglobi. , , ., ■ « j 1 i Praematicam iftam RoJ.^;«. H«« defcnb.t traa^t de glob. tttrt.Acap.i 6. his verbis. Duo horologiorum genera hoc loco monftrabimus , qua; max.mc vulgaria: altera.n vocant hori- zontalcquod dcfcribitur .n plano honzont. paralleIo:alterum vocant murale , quod dcfcribitut in piano ereaoadhor.zon- tem , vt aut Boream aut Auftrum rcf^iciat. Sed vtnamquc tjon incommodi dixeris horironta'e,nonquidem tcfpeaueiufdcm loci, feddiuerforum. Itaque fi planumhonzoiuale fit, h ere- ftum , fi quouis modo inc.natum, vnicum erit horolog.ura in eo dcfcribend: artificium. ,.,.., Vidcamus igltur,quomodo in plano honzontah ahcu.us lo- pi horologium delineatur. Prjsparato .gitur plano horizonn parallcIo,ducatur in eo lineaMeridiana ScptenttIonem& Au» ftrum qua.n ficri potcft accurate rcfpiciens.Hiinc tranfuerfum 1 fccct ad angulos redos alia hnea Ortom & Occafum indi- cans, illa hoix ii,erit indcx; \\xc 6. ante.neridiana; & pome- ridian^c. Centro fafto in haiun. linearuin concurfu defctibatut pciipheria in codcm plano ad quamlihet diftantiam , quara fc- cabimus in j 60 partcs; quoe vulgataeft diuifioomnium circu- \' rum, Has etiam , fi fieri poflit , in minutiorcs acqualcs pattes diftribucrcjuon eft inconcinnum. Rcftat vt in hac periphetia cxquiramus diftantias mcarum horarum ad d.uam loci h. titLkii.-.crn, iloc vt pra-ftc.aius vfu globi , conilituatur globus ad loci latitudinern,Maiotem dcindealiquemcirculum inglo- bodelincarum,eorum(inquam'qui pcrpolos mundi ttanfeunt, (vtpote CoKirum,fi placeat,axiuino£liorum_) Mcridiano appli. ca,in quo fitu horam indicat 1 1. fiuc medium diem. Volutato dcindc globo verfus Occatum fi libet,vfque dum 1 5. Aequato- lis gradus pertranfeant ineridianum.figncturgradus horizon« tis qucm idem Colurus in horizonte intcrfecat.Is enim inho- rizonte indicabit diftantiam hora: primx & 11 a Meridianoi quarum vtraque vna hora diftat a Mcridie. Volutato rurfus globo,dun-. aiij 1 5 grad.percurrant Meridianumiidem ColuruS indicabitdiftantiam hoia; io.qua;duabus hotis Meridieman- teucrtit , & fccunda- , qu.x diiabus itcm horis Meridiem fubfe- quitur, Eodcin modo rchquarum horarum diftantise in hori- zontc fignabuncur, 15 Aequatoris gr.adibus in fingulis horis Mcridianuni pcrcurrentibus. Sed cauendum hoc eft,vt nume- rentur hx d.llantis: ab ea horizontis parte , qua polus attolli- tur: vtpotc a Bore^ horizontis parte: fipolusBoreuseleuetur, ab Auftr-n.i, fi Auftrinus emineat. Has deinde horarias diftan- tlas in horizonte globi notatas transferas in planum fabri- cando horologio dcftinatum , numeratis in eius circumfcren- ti.i gradibus numcro aequalibus iis, quos Colurus in hotizonte globi fi^nauit. Erigendus poftremo eft in plano ftylus fiue gnomon. Vb- hoc obferuandumfquod cft prajcipuumac pro- ptia viiicum in hac arte pnceptum j vt ca gnomonis aciesaut hnea,qu3e horas fuavmbra indicat,in omnihorologiorumge- nere fit parailela axi mundi,ita vt cum fuo plano a;qualf faciat" fu.u incl.nationis angulum atqi axismundi cti horizote.Opor- tcte gnomone,Auftrum & Boream refpicere fiue in Mcridiani fitu iacerc,adeo notum eft,v^fruftramonuerini. Hasc eft ratio conftruendi hotologium in plano aiiquo horizonti patallelo. Si erigatur planum hor.zonti perpendiculum Borcam aut ^\ Auftrum refpiciens (vocantvuIgoMutalc) hoc vnii confidere- ' turfcuius ignoratio eos,qui vulgo tradunr artificium defcribcn- di horologia, in multos labores & d.fficultates coniecit) vnum inquam hoc aduertatur, planum illud,quod vno loco erigitur, in alio loco clTe horizontale , in eo inqiiam loco cuius vertex 90 gtad bus ab eo loco diftat ad Auftium aut Boream. Exempli causT. Conftruendum fit horologium in plano aliquo ereifto ad iatltudinem ^igrad. Hoc nihi! eft aliud quam defcri- bere horologium in horizontc latiiudinis 1 8. Si planum fit e- ie£tum ad latitudinem 17. erit horizontale ad latitud. 6 } . Ea." dem de cartctis omnibus ratio. Hinc manifeftumeft, horolo- giu.n horizontalc & verticale idcmeflc ad latitud45.gr. Hoc artificio licebit defcribere horologium Inplanoquo- uismodo adhorizontem inclinato,modo indinationis quanti- tas cognita fic.Vtpote,in plano inclinato ad horizontem in la- titud.5i. Bor. cuius inclinatio eft graduum lo.ab horizontead Auftrum.fi infcribendum eft in eo plano horologium horizon- tale ad latit.Si.giad.Bor, Si planum in eadem latitudine attol- latur i6.giad.ab horizonte adBoream.eritilludhorizontalead Iatitudinemgrad,37. Bor. Ha;c de fabricandis horologiis mo- nuifle fat cfto. SECTIOTERTIA, In qua delineatur SCENCGRAPHICA. Pr^ecepta. ; Cenngraphica efl; ars Optico-mechanica • hene pingendi. Dicitnr etidnt MitiiKi >$ •"*•«- Eftqiie gencralis vel rpecialisiU:a,coro'!- :nai In qua delmeatur A V T OM A TOPO E T I C A. PRitCEPTA. Horolagia Automaca varia. Automsto- riim cxcel- kntia. pcfeatis buiolOf^io-. ruin ituio- inafiium. Vtomatopoetica eftars raecha- nicajde ratione conficiendi automata. Automata funt corpoiaj qux beneficio attis feipfa mouent. Siintque in vniucrfum triplicia.-motus breoioris, longiorisjvel longiflimi. Autoraata mouis brcuioris Cant,^iii/etpja mouent certo horarum [patlo-.vt horolo^ia fonantia,& res lu- dicrx , vt aquila vol3fls,mufcavolans,& fimilia. Automata motus longioris {i\nt,qHis JtipJIt moitent t)erartnHm&a7npliHs-yi^\o\>\c(£^^Qs,(\aiie^\xicn- tant motum folisper iz.figna Zodiaci. Auiomara motus longillimi funtj quae imitantur motum perpccuum. R E G V I, .«. I. iyfntomatamerito numerantttr inter inuent^ adtniratione dtgna. Cardanuslib. n.defnbtil. ait, inter cxtca reium inuenta, admiratione digna primum locum obtinere py^cidem nautir cam : proximam laudem poffe concedi tormentorum beliico- rum inueiitioni:cui fiiccedat mira illa typis excudendorun» li- brorum ars,nulli poft primam nec vtilitate,nec di[;nitate, ncc fubtilitate fecunda,qux etiam fi primo loco rt:atuatui,refte ta- «Slumciedamus.His tribus totaantiquitas niliil par habet,Ve- riimartcs qua; maxime iliultrantur fubtilitate , funt PiAura , Sculptura , Plaflice. Haftenus ille. Nos meriio admirandis & fubtilibus aitibus addimus Autopiatopoetiejm , qua fit , vt corporibus grauibus, &ad fc mouendumineptis.adum qucn- dam & animtun damus. I L Horoloqia automata finnt duobtti 7nodii:ahJijuefti- ncy vcl cumfune. De prioribus illis Car.lanus d. l. ita fcribit : Horum , qua; diu iatuerunt,qua:daminuentafunt, vt hoiologiaabfque func. Stant pto tune rotx.in quibufdam mola:fuperpo{Itx, limaci figura denticulis %6. quibufdam etiam pluribus: abhis dcn- ticulatus axis , qui totam agit machinam , circumagitur. In altero rota cft 48. denticulis-in imo difjjodtis, alterique rots implexis, vt cum mola; nixuqu.i: in imo eft circumucrtitiir, alia totidcm dcntibus implcxa ctiam circumuoluta totam macliinam lccum ducat. E: fanc Ijuiufinodi automara plus admiiationis & fubtilitatis habent , quam vulgaria ifta , qux func,adeoqueponderibus,con{lant. J 1 1. 7« horologiis automatis non exiguidefeiltu a prdiflantibus mathematit qftenduntur. Horologiorumautomatum inuentio tribuitur Boctio Se- verino,fumino philofopho;digna profcao admirationc ob a- cumcn exquifitum , & vtilitatem in publicis £c priuatis homi- num aflionibus inajftimabilcm. Ca-terum vi in aliis horai- num eciam fapientiirime excogicatis operibus, itain horolo- giis non exigui dcfciflus i pra-ftantibus Mathematicis oftcn- duntur, noii tantum propcer aeris ambientis crcbras mutatio- nos.fed etiam pvoptcr intcrnum,fi ita vocare liccc,motus prin- cipmm. Sunc cnim duplicia horologia ; qua;dam fe ipfis & fms tantum rotulis ; quxdam vcro pondcribus appenlis li- brata. Qjiorum illa quia per lamina: culufdam conuolutio- nem violenter incortain inoucntur , idcirco primas horas brc- uiores,poftenorcs autem horas longioies iuftoindicant ; id- quc proptcrea , quia contorca ilU Umina diduciiur innata v^uah VI mctalli , idcirco ptimo eclerius , poft tardius horo- logij rotulas impcllit. Alla vero horologia , qaa: appenfii pondcribus moucncut , primas horas iuflo longiores , po- ftremas brcuiorcs indicant : quia ncmpe pondcra cum lo- co naturali , ncmpe cerra: , func propria , celcrius moucntur, cum oinnis motus naturalis in fine fit vclocior quam in piincipio. Acccdit etiam funis iftius cui pondera alligata func grauitas , qua pondcra fub finem magis dcptimuntur, quam ab ]initio : quam poftcriorem caufam etiaiii attingit magnus iUe Aftronomus Tycho Brahxus parce prima pro- gymnafmatum Aftronomix, pag. 148. 149. vbi ita inquit: Qviamuis tam illuftriflimus princeps Landgrauius Guilhcl- mus , quam ego in hoc plurimum claborauerimus , vt horo- logia corrc(flilfinia, non faltem horas, fcd etiam fcrupula pri- raa & fccunda conftanti lcge indicantia confici curaremus , qualiaTci trla vcl quatuor in promptu habeo , maxima dili- • gentia fabicfacta : tamea multas ob caufas , dc quibus ctiam cumilluftrifnmo Principe pcr litcras egi , adeopncifaatque coelefti normx omni tempore pcrpetuo & xqualis duiftu cor- rcfpondentia harcefTc nequeunt , atquc in tam fubcili nego- tio nccc0ariuin eft. Nam cuiufcunquc tandcm folertis artifi- cis Mcchanici opcra & dexteritate horologia illa conftituan- tur , tamcn ob aens & vcntorum varietatem mutationi lunt obnoxia: ncc fatis huic iniurix occuiritur ■, fi hybcrno tem- poic in vaporario aliquo , etiam rquali, quoad cius fieri po- teft,calorc,conferuentur: per fequoque fubinde , vt ab initio fatis diligenter compofita , alterationcm aliquam variis de caufisadmittentia. Et facileficri poteft , vt dcnticuli aliquot. aut iculxquodam loco difpares,harmoniam mocus continui a;qualcm& proportionalcmaliquancum incercurbcnt,atquein inccrmcdiis horis,carundemque fubcilifllmis fcrupulis, aliquiil ina;quilitatis facilo (uggcrant , licct vniuerfalis & diurna rc- , flitutio , /iuc ad folcm liuc adftcUas comparata ,facis exafte fc habeant. Quin &: filum ipfum quo pondus annefticur, quando plurimum demifruir cft aliquanco plus aggrauatio- nis addir , vcut fubtile fucrit , quam dum in fupcriori loco, pondiis ipfum , minimum cius deorlum tiaxerat. Ec licet hoc difFciennam perexiguam in motu horologij implicet, tanicn cum & id qiiod inquirere intcndimus fubtiliflimum quid fic , & quatuor fccundorum in horologio abefrario in- tegri minuti primi iauhiram loco ftellx infinuet , impedi- mcnto omni non vacat. Sunt & alia horologiis eam.qua opus efTct , ceicicudinis atque fcrupulolicatis ficleiti omnino dciogantia. Hucufquc Tycho Brah.-i:us. Quod vcro pro- pccr hos deiccT:us nonnulli Machematici vccerum clepfy- dras quibus per aqux diffluxum , tanquam modum natu- ralem, hora; indicabantur , noftris automatis tam clarc pa- lam fonantibus pia'fcrant , id •on video qua ratione poffit approbari. IV. AHtomatamotmperpettiireuera dantur. ^ Guil.Gilbertus Ib.i.de magnete cap. 35. Cardanus fcvbit, ^^ quod ex ferro & lapide Hcrculco inftrumcntum ficri poteft pcrpetuimotus , ironquodipfe vidifTcc vnquam , (j?dopinio- ne tantumconccpta , & cx rclatione Anconij de Fancis Tar- uifini: qualem dcfcribit machinam /»i. 9. dererutnvarietate. Sed parum exercitati func in expcrimentis magnecicis^qui ifta tradunt. Nulla enim atcraftio magnecica maior efTc poceft ( vlla arte, aut inftrumenti forma ) retentione. Rctinentui etiain maiore vi & adiunfta & appropinquantia , quam al- letfta , & motu pcrcita moucntur : eftquc motus ille coiitio vtriufque,non attraftio.Talem machinam multisantefeculis finxit , aut ab aliis acccptam delineauit Pctrus Peregrinus, multoadrem apcioreni : quam miferis figuris deformacam, eciam cdidit lohannes Tayfner, & rationem omnem verbatim exfcriplit. Harc Gilbercus. Scdaudiamus Cornelium Vrebbe- iium, cuius cpiftola de-perpetuimobilis inuentione, ad laco- bumAncrlii- resrcm.fic habct. Perccpra ex inquifitione natura: elemcntorum volup- tas,SERENissiME Rex, fola m- impulit vt ad maieftatem tuam fcribcrcm. Multa cnim & aracena&in- crcdibiliaadmirandavidi ,ad cognofcendum Deumex opcri- , bus fuis'perquara vtilia.Aiinon hxc omniaomnipocente& di- uina fapientia in gloriam fuam,& vfumnoftrum condidit?Nam quidnos magis moucant ad creacorem noftrum cognofcen- dum,an)an Mechan.Mathem.SecSlJV. Automat. 6 8 y Jam , amandurti , colendum , quani vcra illa rctum fcicntia ? jnquibus (]ua/i digito fuampiudeiitiain , boniiatera & po- tentiam demonftrat ? Gcatiam dcVmus pro facris litcris quam itaaximam , ejcquc fummo in lionorc Icnipcr habcndi-. Scd vii: minorem pro co , quod diuina illa natura tanquam ipfc Deus , fme fide oftendit. Difcit.iUS enim cx multiplici &: di- ueifa terura natura , firaplicitatem Dci , canicjue vaiiis modis laudatc. Quare nifi intelligamuj quod vidcmus, audimus, fcntimus ,qu(.),nodo Deumcognofccmus , ainabimus aut co- lemus , quem ncque vidcmus„nequc audimus,nifi vera rcrum cognitione. Vnde concludimus, Optimi Maximi voluntatem eflc atquc e re noftta , quid Ct natura rerurn percipcte, vt tam Deum noftrura.quam aofmetipfos difcamus noirc. Quocitca , 6 Rcx , cura ante aliquot annos propofuiffcm caufa: terum diligentct perfctutati , vt dona in nos diuinitus collata redecognofcetemus.dcfccndi in humanam naturani, vbiinmeidipfuminueni, quodoiim in aliis vitupcraucram aut ptobauetam. Infpedis autcm & cognitis ftulta & inexer- citata noftia voluntate.cccco &: fpontaneo crrore, Ia:ta & mo: - fta vitaatque trifti morte, animaduetti diffidcntis voluntatis, iudicij , coramctcij hominum , caufara efTe folam animi rudi- tatem fiue infcitiam. Sed perfpiciens virtut,em diuinorum do- aoiura , qur nobis crcatot noilcr largitus cft ; & qui Dcqs vt pater natura:, in omnibus fuis aftis naturaii fapicntia vtitur, ingenti gaudio mihi animus afFcdus cft. Quapropter inftitui ptimimobilis iudagarc naturan) : illud cflc exiftimans princi- pium opcrum Dco.eoque inttoitum ad veram natuia: cognitio- nerapatete.At quamuis diu hic maxima diligentia vfus fum, 'nihil tamen oranino huic fcientia: idoncum tcperi.Itaque dul- cem hums inuentionis fpem araifi.Nempe omnium rerum na- tura impoflibilitatem ptopofiti mei clamabat.Dcinde vero cofi- derans quomodo omnia ex eleraentis fiant , nutriantut &; fu- ftententur, quomodoque ex iis nobls ollendatut xtcrnitas & immortalitas Dei, infinitaaltitudo & profunditas, Iitalux & triftes tenebra; , cltctaque huius terrarum orbis rairacula , opera: prctium me fafturum putaui, fieorura naturaminucfti- gatera,in quo negotio tempus haud inutiliter triui.Breui cnim animaduerti hanc efle ianuam ad veram tecum intclligentiam. Idcirco fingulari diligcotia aquam primo aggreflus fum,eo ani- mo , vt pet varia vafcula & hftulas, miris modis inflcxas,illam docerem fua fpontc furfum tendcrc.Sed fruftra hicquoquefui. Nam ne vngucm quidem latum afaadebat ; verum vt natura eius eft femper dcorfum ferefeatur.Nihilominus tamen diucr- fos &: egregios fonticulos fcci,qui aliis atque aliis modis,ratio- ne defceilfus fux aqux, quam continebant,radiolos aqueos ad tcmpuseiaculabantur in altitudincm viginti , aut ctiam plu- riura pedum. At hicmotus fubito, nifirurfuscadentibus vndis viuificaretur, euanefcebat. Quaraobrem mellca , quam conce- peram.itcrummc fpes reliquit:eoquc indudus fum.vt pleniflli- rae credcremcaufam primi mobilis horaini omnlno inperfcru- tabilem. Poftea vero folerti indagine quarrens abditam illain caufam, qua: aquam fcmpcr deorfum vrgeret,tandcm cam de- prehendi in obferuationeadmiranda; ignis naturr. Quarc, fc- reniflime Rex,non paium la-tabar, quippe ttrni dcmum afleque- bar quid me eoufque in etrorem impuliflet.quz caufaeflet pri- ini mobilis , quomodo ca:lum,ftclla: , planeta:,aqua, terra,rao- uercntur : S: qua ratione rerra in medio aeris portarctur,aqua inftar circuli terram ambiret,atqueomnia centrum peterent.cx- ccpto igne. Ex contra quoraodo fol,Iuna,cunftaquefyderain coelis penderent, ficutetiam originem pluuiarum , ventorum , tonittuura , fulrainis , fluxus,iefluxus, denique quo pafto fin- gula alantur & altcrentur. Nifi hjEC , O Rex, tam viuis inftruraentis, quam argumentis demonftrare poflem.nuaquara tantum de iis fcripfifl]:m.Ncque enim ignoroomnibus ingcniis , etiam acutiflimis, inctcdibile videri hic rayfteriainduftria noftra, comprehendi poflc. Ergo Tt cettum faciam mecognitam habere primi mobilis caufam , poflum conftruere globumperpctuo fccunduracurfumxtheris finguhs vigintiquatuor horis (emel circum rotatilem , aut to- ties araplius, quotics mihi vifum fuerit. Ita vt vel mille annis ne femel fallat,oftcndentem nobis annos,menfes, dies,horas, curfum folis,luns omnium planetarum & ftellarum , quarum lAotus horainibus notus.ficut etiam varij genetis inftruraenta, qus certo tempore , aut etiam continuum concentum hat- monicumedant, infummaquicquidfieri poteft pondeic , cit- cumuoluto chalybe,aqua fluente & igne,pfzftat hic cognitio in petpetuum , fed foii furaptus ledduntminus ftuAuofam,fi magna vis requiratur. Cxterum vt magis confiimcm me in- telligere caufam motus rcrura furfum & dcorfum , & quid ter- ram & aquam in medio aeris portet, ita in vitro claufo tetram • in nnedio aqux , aquam in mcdio aetis , atque actem in medio ignis fufpendo , vt vnum eleraentum aliud ambiat velut cir- culosaIius,alium:aut cdiuerfo ftatuo aetera in medio aqu^ inftai globi , & aquam in medio terra; , ita inuicera fe ample- ftentes , vt aer hunc terrarum orbem. Atquehocmodo al- tum humile , humile altum, leue gtaue , graue lcue facio.Prx- tetea aquam ftantcm furfum irapello in altitudincm decem, viginti, aut plurium pedum. Et quoniara caufam venti com- Tom. III. pcttara habeo , conftruo machinas vehemcntct flantes. At- quc cognitionc fluxus & tcfluxus cfficio infttumcntum fem- pcr flucns iSc reflucns fingulit 14. horis bis:oftcndcns menfes corumquc dits , curiura lunx & horas , fluxus Sc rcfiuxus irj perpctuum. Qncmadmodum Maicftas tua ex prajfcnti hoc inllrumcnto viderc , &: quando lubct viritatem mei fcripti examinarc potcft. Illud eft propago & furculus arboris pcr- pctui mobilis , infitus vera: cocnitioni clcmcntpvura , fcopus rerum indagatoribus (cruiturus ad fcmpitcrnarn mcraoriam, vt intclligant naturi mirabilitatcni , &: quid cius dono poifi- mus. Paratus fum ctiam reliquas dcmonlhationcs oftcndcrc , fpcrans me eo fado gratam dulccdinera , qua; ex abditis te- lumcaufis percipitur , multis prxbiturum. Expericotia cnim mc docct , nullam voluntatcm vcra- natura-cognitioni a-qui- parandam , quoniam monftrat nobis pcrfcftam Dci bonita- tcm , fapicntiam , potcntiam. Multi antc nic admirnnda iadi- r.irunt :prob.itionem proponentcs iiiaiiditis vocabulis, &: ab- furdis procciHbus. Non nifcii crcdo , fi nudaratione rem "e- tctcnt , omncs notam habituros eorum dcmentiam , &: fic ainiflum iri magni nominis famani. Quamobrcm cgo nou niodo rationibus & cxcmplis vtar , vcrijm etiam cxcmpla ad veiitatem examinabo. Et primo nairabo caufam ignis , dcifl- de naturara eius &: operationcm : poftcaproprictatcm cxtc- torum elcmcntorum : 8c porro quid fit frigus , qua; fit caufa primi mobilis , _qua: fit caufafolis , quomodo moucantur ca;s lum,ftcll2;, luna , mare&: tcrra, dcniquc qux- lit caulafluxus &: rcfluxus, tonitruum, fulguris puluiarum, vcnti,&: quopa- &o cunda crcfcant &: mi^iplicentur , aliis hoc modo viam commonftraturus , quam cgo poft diucrfos crrorcs inucni, vt paruo ncgotiomirabiliora in luccmproferant.Njm (Dcum tcftor ) neque veterura fcriptis , ncquc cuiufi]uam auxilio hic vfuslum,U;d folummodo hsc rcpcri affidua oblcruatione &: perlciutationc cknicntorum. Neque etiam tellimonia ha- bcmus prilcos homincs haiic fcicntiam confcquutos fuifle , licet multi eam quxfiuerint. Sciibunt Archimcdcrn globum conftruxifle , qui perpctuo fccundum curfum arthcris fcfe moucrct , fcd cundcm , vna cum auftorc , vno dic dcteftabih bello aiTumptum ; vnde &: vcritatis indicium pcrditum. Ex- ftantnonnuiliproccflus dcperpctuo mobili, fcd mxrjc nug^, qua: multos feducunt , nullos in optatum portuni dirigunt. Si proccffus veri cflcnt , vetcrcs illud compofuiircnt , &: nobis niemoriam eius quantulamcunque rcliquifTent. Quaproptcr omncs huiusartis amatores adnionebo , &: melioicm viara monfttabo : obfecrans Deum vt cun(flos regcs ,principes&: Magiikatus clementi fapicntil illumlnct , quo omnes homi- ncs,fcicnifllme Rex,vt nos tui fubditi.aurea diuina- pacis dul- cedine fruantur ; cuius beneficium .;' maximum a fapientiffi- mo Rege optandum ) m.aicftatate tua poifidens, ncfcio quam gratitudinem rependam,pra'fertim cum rcputo plciofque re- ges cxca cupidinc fcduci, quxrcntes fanguinolcnto Marte re- gni incrcmenta , neque cogitantcs quam vnpofllbilc hrc fit adipifci fine maiore detrimento, &: dcftruflione ndclium lub- iedtorum , qui ob id dc bonis , vita, languine , periclitantur. Quis aliquo ingenio prxditus vitam fuam pcrituris bonis comparet ? Vndc fatis intclligimus fru(f^us abiJiiiinandi belli, & fapientiam paci addi(ftorum regum ; qui bonis legibus ma- lefi(:ia aucrtere , malum iulie puniie fiudcnt^animo volucntes iuftitix non effe pcenam crimine giauiorcm iniungere , fcd potius leni mifcricordia Icuiorem reddcrc, vt omncs regen- tium pergratos fruiflus dcguftent , &: loco furiofi Mauortis fefe tecreent amoena artium voluptate, in qucm fincm hunc meum laborem ad introdu^fiioncm incepi. Sed quia nequc Latinc , ncque Anglicc mcntem mcam fatis exprimere pof- fum , hxc Belgice fcripfi &: in Romanam liguam vcrbotcnus transfcrri curaui , vt & integet fenfus Maicftati tux icruetur, & naturx rairabilitas interdum dclc(ftet. Spcro illam hanc meam affeifVioncm clcmentifllrao animo reccpturain , diu- que incolumem & pacifice , fub protC(5ionc omnipotentis dexttx vi(3:uiam. HjBenus Drebbelius ; qui idem conficit or- ganura rauficuin, quod raobilis vcl potlus motiui pcrpctui vir- tute,foIi lihero cxpolitumcgrcgia edit harmoniamilola radio- riun folis ftri(fluri excitante fpiritum inclufum. V. Globi, qtu motufno reprs.fentant motum ccefi, Caidanu» variis modu fimt. ''^ 8'°'''' J motuni cr. Hac de tc audiamus Cardamim lib. \6. de fultilit. Nupet tantibut. ctiam , inquit , quidam machinam illam mundi vniuerfalcm olim a Gulielmo Zelandino fabricatam atquc diflolutam, iii tcncbrifque per incutiani maicefcentcm , cum ego quo- dam bono fato ad inftauiandum bonas artes ctiam obiter non minus quam cx indufhia natus , in luccm rcuocaf- fcm , in integrura reftituit. Cuius cxcmplo aliam Caiol» quinto Cxfari ita conftruxit , vt in ea &: teroporum mo- mcnta , & partes ilgnorum fingulas vidcas , &: ortaui or- bis taidiffimum motuiu intucaris. Diuifioucs quoque or- bis fignorum varias , quas domos vocant , horafque .Yqua- les , Si. inxquaies , &: quod maius eft vniucrfi oibs parti ilmra 5^ busin- 686 Encyclop^di^ Lib. XXX. feas inferuientes , vt h.rc vere machina orbem vniucrfiitn ^efcrat , i" ea inff icere licer. Omitto progrefTus regrefluf- <4ue rinTulorum errancium fyJerum , latltu lam m'U! infrt^ili lud-tut erhe labor, It'.riipoU,r rumque fiiiim hgefjm deorutn , Ecre Siracuptis tr-pjlulttamfenfx: lncltifus 'vanii famuLii-ur Cp^ritus ajlris. . Et Tjittntp cc-tU mn'!b/!3 vr^et opus. tercnrrit prcprsnm mentittis Ji^nifer annnvf, Bt Jittmlata nouo Cynthra ipenfe redit. Istiique f:m!ti ■vttuens audax induflria mtmduvfi Catidet,^ btimana fyderamente regit. §luidfalfo infontem tonitru Salmonia mirof! Jt.mula natur^ parm repertlt manus. CVu.wo, inqnit, quonam modo fpiritu inclufo eam mo- !es tam variis motibus circumuolui potuit , vt Claudianus fefert ? Dei(ide , cqr ex vicro olim nunc autera ex mctal- k):Tum ego : C-u''a cur ex ritro olim fieret machinacoe- leftis orbis , erat , quoniam ciim cfrctarmula vcrc cceli , in- cludebantut minores maioribus : quamobrem qui incus erant & fidera fpcdari non potuiflent , ni(i omnes ex maceria pcrfpicua coitflaci fuiflenr- Itaque qui nurtc has molcsfa- ciunt , vicri fragilitatem verences , coguntur non naturalem mundi machinam aEmularijOrbcmorbi circUmponcndo , quo- jiiaiT) ciim ex mctallo fint , videri non poffent : fed quot funt orbcs , tot efikiijnt tabulas , aut faltem fenas , Sohs orbem Vcneris otbi immifcentes , circuitomque compagi- nant , vt quod eft rotarum , pondcrum , molarum , cur- ruum , dcnticulorum , nolarum , virgarum , funium , atque aliorum inflrumentorum , lateat intus : quamquam nequ.e pondcra nec funes actifex nofter mifcuerit , fedomnia fer- i-o , denticulifque miro conflruxit artificio : ipfi vcro erro- nes e tabulis cum quibufdam circulis- prominentes abfque impedimento fpedari portenE. Ex quo raaifeftum cft , an- tiquam fttuduram longe hac noftra nobiliorem efTe ac pnlchriorcm , noftrani vero diuturnidrem. QuoJ fi ex mi- teria duraac perfpicua fierent , qoemadmodum diximu» fu- perius dcchryftallocui argentum fit immiflum , tunc & na- turali rocund.T; forma; , & conftruftioni orbium qua vniis altcri includitur , & perfpicuitati ac pulchritudini , cum diu- turnitate confultum effet, Itaque iam in vitro habes ratio- ncm : non qnim facilc erat , tunc maxime , ex alia materiS hanc machlnam perfpicuam facere nifl ex vitro , prxfer- tim quod tunc longc maiores fierent , quam qu» ex me- tallo nunc moles ilL-e. Atque ex his iam patet , quod ma- chin.x talcs , ponderibus non agebantur ; nam includi vix poteranc , & inclufa motum pcrrenncm non habuiffent, & opcris pulchritujinem foedafTent : externis vero motis orbi- bus cx vno latcre tantum , vim vitro grauem atculiffcnt. Quamobrem facilius fuic hoc Aichimcdi fpiritu agere , tum maxime quod orbibus vnum tantum motum addiderat , om- nefqiie circa idcm ccntrum coUocabat , vt Calippus , & Eudoxus , ipfam veto terram exiguam fphxrulam multi- plici motu agitabat in medio nefcio quibus artificiis. Nam lic Archimcdcs exiftimauit orbis partes fe habere , vt in li- beilo dc Arena; numcro manitcfte teftatur. Qj^am opinio- nem fecutus eft; Nicolaus Copernicus a'tate noftra. Anvc- ro ad vngucro , non fatis conftant , cum incertum fit, an Ar- chimedes luns orbes , vt Copernicus , cum clementis ipfis fircumuolui voluerit, Magnifeftum eft igitur duahus de cau- fis , Archijncdi facilius fuiffe molcm hanc vicream facere, 3C fpiritu abfque. niau alio agitare , quam noftris temporibus, ab his qui pbcita Ptolom.^ei fequuntur, Sed quod \\xq ma- china fpiritu agi potuerit , magna admiratione haud di- t i;num exiftimo , confidcrantibus nobis quanta vi globulos expcllant machinx il! j; qux in Germania tiunt , cum tamea acris impcru folilm id aganc. Aliter fovfan per fpiritum Clau-, dianus intellexit vim abJitam molis , de quibus in initio' huius operis diximus , Abfcoiiditis enim cx arte vinculis, fcu ( vt nuper diximus ) rotarum contendiculis auxilio fre- tus , maciiina fponte ac fpiritu quodam moueri poterat vi- deri. Nec vcro de motu tantum quo aftra ab Orienten Oc* cidcntem feruntur intelligi dcbet , nam Cicero hic habetr Quod fi ad barbaros vekiti Scythas fphxram aliquis tulc- rit hanc , quam nuper familiaris nofter efFecit Poflidonius, cuius fingula: coniierliones idem efficiunt in Sole&Luna, Si, in quinque ftellis errantibns , quod eificitur in coslo /in- gulis dicbusacno'p'pii7nKii, Ertquc gencrisjvel fpecialis. Kbrihopica generalis explicat fundanacntajfalla- ciaSj&cognata a;que ponderantium. Fiindamenta fuftt in circulo. Fallaci.'Eluntinf,-»brica,vclabufu. Cognata funt ve(5tis,& fimilia. Xforthopica fpecialis peifccjuitut genera aeque ponderancium,qiia: duo funt,libra & ftatera. ■._ R E G V L iE. I. Jferrhopafunt , qH£ iejualibtu librantur ponderihntt j ^jj ita nempe , vt in r. eutram partefn « ? deuergant. 'ledpfoira» vna voce retH t poteft «^««W^f'' :quo(l iu fe haber, Vt neque ad dextram neque ad finiftram deuergat. Magnu» efl illorum vfus in vita communi. Sicut enim in Ethicis lufti- tia,fic in mechanicis iforrhopica,nominatim lanx feulibra, eft vclut gcneralis regula. Et hinc eft, quod virgo , dcxtta manu ftridlum enfem, legum vindicem, finiftra lancem , tanquam acqualitatis infignc prx fe ferens , hieroglyphice fignificat iuftitiam. ll TurdA Mechan.MatIiem.Se6l.Vr Automatopo 687" 1 1, FundtWwntHtn iforrhophicorttm efl circfHlus. Libtx naturam egicgic explicat ^rlftoteles in qu&ftionibm meehanicis , dum ad primum rcrum incchanico-mathemati- earum fundamcntum ,circuiiim nimirum,cam rcterti Nam libraapplicata ad circulum , trutina , qua:cll mcdia pars, fic centrum ; pattcs autcm libr.u, vtrinquc a trtitina produft.c, fiunt Unex i ccntro circuli quem derctibuut. Reilc CW.i- 71M lib.i.de ftbtil, hoc ita eiplicit : Ccntra pondctum in cir- culis & redlanguiis funt incommuni (e^flione dimcticntium duaruffl. In omnibus autem figuris a:cjuilatctis , qus circulo poflunt infcribi , centrum grauitatis idcm cfl: cura centro cit- culi citcumfcribcntis. III. Libra,ftatera, & vcEiis itafe habem. tlbraed infltumentum, ant fo- ni,& ipfiad incontinentiamtrahunt,ftudiofosdumn"uTiismu- flcxrcddunt: veluchydraulicaorgana,quQrum Netofujuitate miradclinitus,etiam ip.teivita:& iinperijpericula,cxercftuum & ducum deftilioncs , immincnfque exitium m.-inifcftum, cui;am non neglcxit. Aquam hsee coHtinent , pluribulque fi- M ni m 4 Itiuis Miifics m- ilrumenca- lis cfEc^cU 688 'Encydopxdix Lib. XXX. Diiofumma generain- ttiumcnio. runimuric- (oium. prKcipnc obCervianda in organis ftulis afe-r immlftus »qu«, modulat.oncm cum fufurto miftum cminh. Tradit V.ttuuius hotum rat.onemifcd poftquamNc- romsjEtatc Vitruuij libros vuigatos conftat , vcnfim.lcm.hi ronvidetutcafuiflctamchat.Neton.,4usadcovulgatara- tionc conftruaaciTcnt. Itaquc Vitruuij .lotmam pro modnlo potids quam cxqu.rua tatione habendam ccnfco Sed non folum nepoti Cxia.i adco placucrunt muf.ca .nftrumcrlta, fcd & Dauidcm re^em fottifTimum v.rumque Icucrum Plal- tctij dulcedo detinuit , qux & Sauiem futentein lenibat. Nc- cue vul^arcm hatmoniam huius infttumenti cffe ciedendum eft , cuiSs loties facra pagina memmciit , quodque vnum m- tei rcl.qua ad Uudc» diuinas celcbiaiidas:aptum fuifle .udica- rint. Conltatfidibus feptuagintaduobus , fotma tiiquctra ad vn^uero, cuius fvmphonia incompatabilis cft. Vidimus&aiia iniltumcntafingulaiis voluptatis atque attificij, vt qu^tuba- ruirv, tympanoru.n, fiftularum.tibiae, lyra:, cornuum, tcftudi- nis, phormingis, fyringx , hcptachoidij , otganorum pioprie d.dlorum , fambucarquc vocem cxptimcrcnt. Hydtaulica auiumcamus, vt nif.vidcas, ementiuntut, itavt auemdixe- tis : cotnua human.s vocibus funt ptoxima , additis fotami- nibus :cum olim abfqueiilis , ad pislium milites excitatcn- tui. Vnde Viigilius: ■ I Crepuerunt corntia canfU. Incopdiia fane muCciabfque modulis tonittuiquefimilioir. Scd tonittus fotium edit giaucm,vehementeOT8c ioconditum, adeo vt puUos in ouo & fcEtus ia vteio quandoque periraat. Itaquehicmaxiniea muficaabhottet. Nectamcneft impof- f.biic ex plufibus talibus intcrfe diflantibusconcentumfieri, .c<,}^ , »?»?», qux folo pulfu conccntum cdunt : alia ■4'>iKa^>)m',feu t/i5»-nus», qua; loloveu- tomoucntur,vcl vento &digitis fimul. Sub his diiobusgene- ribusreliqua compvehcnduntur. Nam Tibia,Fiftul3,Bucc.na, Baflbna, Tuba, Vtricula, Sc fimilia inflantur : Clauichutdium feuBarbitus, Pfalterium,Pandora,Cithara,& firailiapulfantur chordis : Teftudo, Harpa, Chclys, Lyta , Tympanum, & alia pulfaiitut fidibus : Tintinnabulum, Cymbalum, Campana , & alia pulfantor a:rc : i riangulummuficum fcu Ctep.taculum pulfantur fetro aut clialibe , Lignca craticula (Germanis Clll fti-ofit'&cl/ itcm £in i)6U-,m gelac(;tc0 l'gno : magoum dcni- que illud organum pncumaticu fimul inflatur & pulfatur. Por- to rcterum inlhumentaraufica.qux chordistendebantur,plc- taque erant t,rTO;t«?A« , tefte Arijiotele infroblematihK^'' Eitm.- ^^%i iim/j of a^^ticcf li Tmyc^ii. Lyra faneicithara,& reliqua infirmcnta'ty;t) fcu XH^fcfiUiirn , Trajjs^fmj , TXKgjovtTX , v»t») : Geimanis ita dicuntut, Cfrgrofj brummcr/Ser tlcin fcnimmcr/ber britte fcrummcr/£»icmittcIfc9tcij/gro^gcfan3fe9ten/gcfarjgfcpte/ Oiunt. III. /k organii mujicii prAcipue ohferuentur quatHor apharijmi , & doSlrina modorum. A^hortfmi fic habcnt. i.Ommum injlrumentorum Muflco- rum Canon , mater 0> raiiix efi monochordum : quod eft fimpli- ciflimum & leLliffimum inftrumenturo, vna vcl pluiibus iim- plicitcr vnifonis induftum chordis , &ln quotas quantafuc pattes , fecundum numetos radicales diuidi poteftbifccando, tiifecando , quadrifccando , & fic dcinccps. Et iuhocinfttu- mento omnesomniam numetorum Muficorum proportio- ncs acciirtatc obferuate poffumus. Etemplum monochordi fimplicifllmum etit, fi vnicam chcrdam lignoapto fiipeiin- duca^.lignucjuc in tot partes diuidas adicftis ccttis notis.quot fonidiftinfti cxiftunt, fi digitum applicfs choidjc. Figuram vi- B*rum, quod ab a patuo per tonuin cft difiundtum. Et eft ab apaiuo ad e paruum. Atquc hic eft AI- tus. S^artum ert vzrtgfo^a/o» , excellentium , feu acuti(Ema- tumabeadaa. Et hic e(f Difcantus. Tetracherdum extra- crdinarium eft cuviiftiSflm , connexaium chotdarum : fic di- ftum cjuia cum a paraoconncxum eft. Eftque cx a paruo ad d paiuuiii. Eft autcm tiiplcx iftoium tctiachordorum progtef- fus,diatonicus, enaimonicus & ch.o.naticus. Diatonicusfit petditonum,& fcmitonium minus. Enaimonicus petdito- num,ac duasd.cfcs,yidel.dicfin maiotcm ac diefin minorcm.i. e.femitonij minoiisdi.n.dium. Chromaticus fitpei femidito- ntim & femitoniumminus acmaius.Confctcu.T. ttiplicifcala [upziin Muficii caf. s.Ha;c doftiina fict dilucidioi,» doHrina fenorum , feuinteruallorum muficerum ,fiue modcrum , vt »ul- go vocant , titc pioponatur. Sunt autcm in vniuctfum mo- didcccm , iuxta vulgatam cantilena.Ti .- Ter trini funt modi,^ 'Vnfts. ijuibtn omnU canlilena corttxsinr : fcil. Vni:0nH!,Se7ni~ tcnium , Tonus , Semiditontu , Ditonus , Diatejfarcn ,Diafente, Semilonium cum Diaftnte , Tonm cum diafente , Diafafin. Qui hos modos diligentci expendit , facile rationem intei- uallorummuficoium , atqueita totius h.itmonix cognofcerc potcft. Aitificiola iftorummodoruni diuifio ha:c eli. Modus, vel potiiis fonus, eft intctuallum fiuediftantia ab alio. Ellquc arquabilis , aut difpar. Modus iejuabiiii eft , qui eft eodem in giadu, & dicitui Vnijontn , itcmque ^««f. Eft autcmvnifonus duarum vcl plurium notatum eodcm in loco £oriiuiii.-niit. Tonus Mobilis — Diconus. Trislicmit. Tonus Stabilis -— piefis. Hcniit. Hcmii. Mobilis — Diclis. Hcniit. Tonus. Mobjlis — Ditonus. 1 rishemit. Tonus. Stabilis — Dicfis, Hcmic. Hemic. Mobilis — Diefis. Hcmic. Tonus. Mobilis — Ditonus. Tvishemic. Tonus. Stabilis Tonus. Tonus. Tonus. Svabilis ■- — Dicfis. Hemit. Hcmic. Mobilis . Diefis. Hemit. Tonus. Mobilit DitoDus Trishemit. Tonus. Stabilis— — — — Dicfis. Hemit. Hemic. Mobilis —^, — Diefis. Hcmit. Tonus. Mobilis piconus. Trishcmit. Tonus. Scabilis ~- DuicilTimus vidcturhic modus diatonici gcneris compara- tionc, ob fitq.ieDcia hcmiconia: patuacnim incerual|a& no- tae jnxipottioncs , vocum tuauitatcm affctunt. Innititur au- tcni Chromaticum gtnus hcrmiton:o,tono & trishcmitonio, ditonum fugics. At hzc parua lunt intcrualla , lcdminota func EQarmonici diefibus dilHnfta , & ob id dulcior Chro- niatico haimonia. Vt vero cxcmplumeius h.ibeasin clymiS) vtin quinto mufica: docuiraus.tremola vox parum apeitofo- lamine , hcmttoniorum , minime autcm tonorum dicfim effi- tit:qua:perpctu Tritc Diezeugmenon. Parancte Diczcugmcnon. -Netc Diczeugmcnon. • Trite Hypetboleon. -Parincte Hyberbolcon .Nete Hypcrbolcoii. quinque ordinibus, Ncte sutem qu.r lingularis effct "cniina- ta. Qhx Hypates obtinuit locum,duas lupcriores habuit rni- fonasjterciam diapafoninceriiallo:quatuormedii ordines vni- fonum crium fidium concencum tccinuerunc. Duplex habet incommodu.Ti hxc conftrudio Ipatirirum aneuftiam , vc nili digici fint gracilcsadmodum, longi . choraulclquc pnftans, qualis ilU crat quar cum decimum fcptimum agcret annum, uemini pofthabcri polfet, difficultatcm , & confufionem nou leuem fit paricuia:tatufque numcius fidiuui e nctuis vix ponic in cercacotencione diu manere. Cxtcrumillidifficultasaddi- dit dccorem : & ob atcis ptajftantiam , fuauitatem mirabilcm. Ciim vetodao fint cxtrema& medium , quod vocantTeno- rem , in diuerfis vocibus ( nam qu.r d^' diatcffato difta funt, ad vnam tantum rcteruiuut ) vox quatta Altus adicfta eft, qua: quod vacua rcple»t , cxtcris Uiauitate pisltat ; cum cnim tei iam peifefta: aiiqiiid additur jrtificiose, ad oina- Cumplurimiim conduccre folcr. Ob id omnibus vocibus hic mira arte conuenir. Obleruat harc vnice grauitonam, contra quamfaepc in fupremumfc attollit : modo quafi in crauico- nam mutata,in profundum fc r«ergit,fublimiorcm harmoniz totius vocL-m conttario motuobferuans.Plerumquecirca me- diam fpacia complendo ludit. Quo fit vt ciim nobiliffima fit, pratclara etiam exigac cantatoris nacuram & ingenium:quibu$ fi deftituatur; nulla prorfus euadit. Haftenus Cardanus. Au- diamus etiam Vitruuium Itb.^.c.ti. Concentus , inquh , quos naturamodulari potefl,Gtsccque avfi^payiei d'\cuDt\ii,(ant fcx: diatcffaron , diapente , diapafon , diapafon cum diatcffaron, diapafon cuni diapencc, difdiapafon. Sic ille. Sed ars poftea longius piogteffaeft in fidibu8,ad tres diapafon,id cH,zd tres oiftauas , qua de re Turnebm Itb. 1 9. c. lo. fic ait : Aw Tna-a- ?a;y eft per quatuorchordas ,quarum tria interualla continenr proportionem fcsquitertiam : diapentc, per quinque chordat, qux quatuor habent interualla,ptoportionemque efficiunt fes- quialteram : "i^' mn>y,^tt omnes,i. e. pcr ofto chordas: nam oiVo chotdarura erat olim mufica ; qux 0Q.0 difcrimina vo- cum cfficiebant,& feptem interualla. At Jjy 2i^' -TnnritMsfer omnes,!. e. bis per o£to,hoc cft,per tcdecimchordas:quas pcr- fcfta complexio eft omnium concentuum;ciufque funt quin- decim inteiualla. Ibidem : In lyra,«»j««<,feptcm ihtenfas fuiffe chotdasjde numeto ftcllarum errantium , multi cenfent :fed tamca in ea heptachordum duo cetrachorda cfficit : ciim roc- dia pro indiuifofit vtriufque.SicTurncbus. Scdconcludamus hanc differtationem totam iflo diagrammatc. 1 I Chroma eft fym-^ phonis I I facutx , feu vir-'^ I ginex:vbi cfl ] \n\ fTetrachor- | ee | ^ dum V. ■^ dd ^Hyperbo- > Excellcntes. '^ Difcantus. | cc | Ixx J |bb| LaaJ r-Jfj.D . Ce ,' Tetrachor- "^ f" j Difdiapafon. "^ dum IV. C e ,J | j Mtus. fd 'v.Diezcugme- )>Medix. yclaues. I Tetrachor-v c | nx. | V. dum III. i b I Syncmmena:. J laj I \ I grauis : v- 1 rTeMr. rC^ Mefe. ^ •' Tetrachor-y F I 1 . dumll. « E I j . grauis:v- 1 LD | j ^bicfl -^ VDiapafon. v.Iiifima;. / rc| I Tctrachor- ; A | I <^um I. \ G I l BaJJius. LFJ Hypate. j V. Pricipua 690 Encyclop^dfe Lib. XXX. lum.Spadix, Tcftudo, Tibia, Tintinnabulum, Tuba,Tympa. num, Virginile, , tricula.Conferpauloantel-tj.i. Quod atti- nct aJ Oiganun^ iUud pncuraaticum.eius fiftulxdicuntut ci- cucs orgclpfciffe/hocmo,:o. Cicuts principales,6aB priuci!: jjilhCicuti anguftiores, tic oiftaua : Cicuti amplioies. ^cf^ pfciffc; Cicuts teaac, fcu capitat¥.l)as gcbacfte ; Cicuta; iu Aa •TOa-Ji'Con(onantes, oaauaauf »ier fflfj;Cicuta; m Af^a Tms-Zv confonantes , fupenSiaua : Cicuts confonantes iii ^a mfTt, vcldiapafon diapente, 3«?»/» ; Cicutarin diapcnte vni- fonum reddenfes, ^Mntadenti, V. Pmlpna infinmema rnujica inxtafiriem alpkibeti , hac/mt. Bitbitus.BafTona, Bombyx, Buccina, Campana, Chelys,Ci- Dyra,Cra[iculihgneaCrt:nibalum,Ctcpuaculum,Cymbalum, Decachoidum.Fifluh.Harp i.Hydtau.a, Laudis,Lituus, Lyta, M.^gadis, Miluira, M^l, (Tus.Monaulus, Nabilum feuNabi- liura, Pandura,P.iriambiis, Pcdis, Phcenix, Pneumaticumor- gaoum, Pfaltcrium, Sabulum, Sambuca, Sifttum fiue Crota- SECTIO SEPTIMA, In qua delineatur N A V T I C A. , nint circuli,r;tmbi,& loca ; bolis ; pyxis nautica^feu verforia, & naiies,in^quibus occurrunc inateria,par- tes , & fpecies. ■ Pc^fonx nautic^ funrprincipes, & fubdits. Ita- que hk occununt magifteria & miniftena nautica. PRiECEPTA. is^i^^^ A V T I c A ert ars bene regendi nauem. ^lfev^Pi' ^'"•'"'' f'"'^'"* -^rs nauigatoris:&: ars gubcr- f'J|^v|i' "'T'"^' '• uemque j^iyivivgiriKii, id eH , ars 'fe^fe^M pottuum inucftigandorum. Eltqaegeneralis vel fpccialis;yf», coramunis vel ptopria. Nautica gencralis explicat caufas efEcientes & fi- nales nauigationis. Caufiefficientes funt innentrix, conferuatrix, & Conuptrix;6f hicfunt variapericula nauigationum, qu.T contingunt velextraoidinaric,voluntatenem- pe Dei immcdiate aut mcdiate in;imittente tcmpe- ftatem aut naufiagium : vel otdinarie , ratio- e loci aut fempori?,'mpeii.iansuclcri, pifcis echeneis re- tardatione &c. CaufE finales funt varix^ Videmus cnim alios nauibus vti ad necellitatem, vehendorum,inquam, onerum: alios ad voluptatem animi: alios ad pifca- tionem : alios ad diuerfa mundi loca perluff randa .• alios ad lu.|uip, vt in naMuachiis.- alios ad prcclium- Nimirum (oleuia humani ingenij , vt in aliis r^ bus ad vnum aliquid excogitatis, ita quoque in re nau- tica, paul.itim vfum multipliciuit. N.iutica f ecialis agic denanigationc ii^nobilio- ri , quf fit in fluminibus & lacubus, & nobiliori, qus fir in mari. Nauigatio illa nobilior , feu maritima , fpedatur in rebus & perfonis nauticis. Res nauticx iunt naurales vel artificiales. Res naturales funt mate, venti, & tlells. Inmarioporterartendereiftaquinque. I. An maie fit altius terra? 1 I. Quanta fit ipfius piofundiias? 1 1 1. An falfedo faciat aliquid ad nauit^atio- ncm.? ^ 1 V. Quaenam fit caufa ^eftus marini? V. Cur naues velocius ab ortu in occafum,qiiam CQiitra ab occafuin ortum fermtur? Inventi, opor ec fpedare ifta tiia; I- Ex quihu-s mundi partibus fpircnt.*' 1 1. Quotnam fint numcro venti? J^J: Qli3r»'afitvisventQrum.? Inftelhsoportetfpeftareiftaduo- ohfcrSr?"' "'"^ '"P"™'^ nauigantibus fint eum pcS:is;r^"'"° ^ '■^'^-•° --p^«- Res arcficialcs funt tabn^ fe„ mappx oeo.ra- phicar^adepque & globus terrcftris,iu qmburoccur- R E G V L ^. I. ImtentsnaHigationu gloria debetur Hehrais.-aejul' btu rnanauit cid. Phcenices & Tyrios ; a Phoenicibtu ad ty^gyptios,abiy^gyptiis ad Gr£ces, aGracisad ItaloS; ab . talis ad Lufitanos , Anglos & B elgas. De inuentione nauis , ad'6quc artis nauticx , apud au- < thoies comroucnitui. ^W cnim a pifcibus petito cxcm- plo prifcos homincs nauem aichitcaatos cflTe contcndunt" A dorfo nernpe pifcis caiinain , a cauda puppitn , a capite proram , a pinnis remos didiciflfe fabiicari aiunt. Hucper- ti.ict , quod oautilus pifcis cum hominibus arte nauiean- di & gubcrnand: quafi ccrtct : qua dc re vide Plinium tib. 9.1-.19. ^//;difpu'int , ad auis iimilitudincm , naucmxdi- ficati cocptam • quod temo & puppis cauds , capiti prora ( cuius zH & roiitum , ab auis roflro , quo pifces carent) remi polhcmo alis refpondeant. Miluos artcmgubcrnandi nos docuille , iii coelo monftrance natura , quid opus cflct in profundo , Plinius ait. Huc pertincte aiunt limi- litudinem , qu« eft inrct has duas voccs , mms , auts. id- ipfum probant cx tialationibus mutuis fcu rcciprocis' Vt enim de nau bus foemus ita loqui , vt dicamus vclcruin alas, & volarc, quae volucrum propria funt : iic vici/nra de auibus, temigium alarum , & tranate dicimus : qui- bus vccbis in rc naatli ptoprium eft domicilmm. Vide- ris hac dc re Leonem B»PtiiUm Albertum Hb. yrei &dificii. teri£Cap.iz.^Liliim Gyraldtim cap. ^.de renauticd. Ali • aufpiciis lafonis ptimam & antiquiflimam nauim ^dificatam effc fcribunt. Ea difta fuit Argo : vel ab atchi-cao & fabri- ca'oie Atgo: vcl a Grsco5j>j9f id eft,celcr:ve! ab Argiuis ve- doribus. Nonnutli tcpertorem nauium affiim,int Danaum,. -*gy, tuii fratiem fugicntem , & primam illam Danaim vo- catam tradunt. P//>»2«' quoquc alios lonpa; nauis ( ea cnim cmnium ptima & antiquiflima creditur ) inueotorts ftatuit. .Noj gloriam inucnr.T nauis & nauigationis rribuimus Noa- cho, qui ex iufTu & prsfcripto Dei aicam, id eft,quafi nauim, extruxit, Genef.s.^j.- Confcr Tofefhum i. antiq lud.^ Eufeb.io.prifarat.£uangel. Porto hxc nauis Noachi poft diluuium in montihus Armenia; crnftirit , indeqiie vicinas gentes , inptimis Tyrij & 1'hcrniccs , cxemplum & idcam ftrncndarum nauium inde haufeiunt. Tyrij enim , tefte Strabone hb. 16 . nauigandi aite pix aliis 'exccllucrunt. A Pha:nicibu<;h.rcarspropagata eft .ic^, jEgyptip, , tcttQ Plini» /j*. ?. c.- getius lih. 4. de re mtlitar. cap. \ 9. ait: Ex die tcrtio iduum Noucmbiis vfquc ad diem fcxtum iduum Martij maria clau- duntur. Nam lux minima , moxque prolixa , nubium den- ficas , aeris obfcuricas , vcntorum, imbrium , vel niuium ge- minata fxuitia,non folilm claffes a pelago, fcdctiamcom- meantes a terrcftri itincic deturbant. Gelantur & flumi- na : irao marc glacialc prohibcc compendiariam nauiga- tionera , quam haftcnns fruftra quxrunc Belg.v. Porrlt fubuercunc intcrdum nauigia balxnx : & echcneis pifcicu- lus naucm rcmoratur, vndc ipli hoc nomcn a Gixcis indi- tura ; cui refpondct latinum remera. Vbi «aj i» vmjiia cau- fam huius lei ex KccKermanno liccat aJfcrrc. - Ea lic habet in problematibui nauticis. Quem.idraodum torpcdo pifcis ftupere facit pifcatorura infidiancium manus , vt capi non qucac, propter cfFutos nimirum c cnrpore luo huraores, fi- ucfpi- Pericula nauigatio. 6qz Encyclop^di^ Lib. XXX. ue fpicitas.quinernos 5: digitos pif.atorum ftupore quo- 4anT dcbUicI:: ua pilHs rcmo.a effundu e corporc fuo hu- pio em quendam viftofiffimum & tng>d.fftmum ,_qm cam aquatn , qaa: e(t circa gubernaculum nams velun conge- Wt , vc ad morum reddarur mhabil,. r.^.^7?p««yamen l,b. i. de anripMhld exiftmiac non ipfum p.lcem cffe cau- fam.car nauis rerarJitur , fcd elle f.num duntax-at .quod adfmt fropuli qujdam , a quibus uauis fift.tui. Sed Scalts^r txertit 1 IX r ;"-'• '«"= opinionem , vtpoce expencntia: con- tratiam reftc rehuac. Non tamen rette caufam huius rci adoccaltas qualitates refert , his verbis : Non magis quxn debet.cutremora nauim fiftat , Sc.quiecem caufetur , quam jijnis fic calidus. Scd pergamus in periculis nauigationum. Ea quoque oriuntut ex imferttia n^uu , fi ignoret locorum jcinera , matiijm pcricula , naturam sftus , & alia <\ax artis func ■ vt finimium onerec nauem, vel piane non oncret. O ventis velum contta fluftus antetiores intendentjbux : quan- quam nauta; nonnulli affitmant , iifdem ventis velo'ciiis in porcum nauigari, quam cx portu in altum.Et itaquidem fcn- tiunt illi.Sed nos in Geographicis part.i.cap.i.reg.^.demon- ftrauimusjteriamfimpliciter effe ahiorcmmari.i. Summa,^ui, in mari haiienKi explerata fit frofunditnf ,fefe extendit admil- liari* duo cum dimiAio , quanta nimirum exiftimatur efje lelfi- tudo altifima quorunJa.m moniium. Pauciffima veio loca in mari,ad litota Noiuuegi2,& in Oceano occidcntali , quoium profunditas cxplorari hadlenus non pocuit,non arguunt mare profundius cffe ipfa terra, fcd irregularem profunditatem o- ffendunt. 3. Sxlftdo maris condncit ad nauigationem, id^uecb erajfttitm. Salfa enim aqua eft ciaffior quam dulcis. Atquc hinc crt, qugd naucs citius mergunturin aqua dulci,quamin falffa.Dcinde matcrianauiumiignea pcr iftamfalfuginem aca- ric & puttedine pra;fcruatur, 4. Nc» maria tantum , fed ^ Kauijat.o- #iis vltts in ••iuntur etiam ex fegriitla ; vt fi nauis rimam habcat , qu3E Jlumina quidam fefe in mareexomrantia,fatiunturfluxum ^ ~ ■ ■ "--'••- i--'^;l r?^2(Ar«w. Tamefis cnimin Anglia, quinque amarimilliari- bus : Albis ad Hamburgum , oftcdcciro a mari miliiaribus: Scaldis ad Antuerpiam , cocidem a mari milliar.hus , xHnrn hunc fenciunt. 5. ^fus marinus habtt caufam exiernam ^in- ternam. Caufa cxtcina prxcipua cft hina , cuius niotus,qui quidem 14. horis petagitur , in quatuor veluti partes diuifus eft. Pattes iftx- motuslunaiis defignant quatuoi; punfta cosh, putaortum&occafum, & duplex culmcn fcu medium diei & nodis. Singuliscrgo i^.horism^rc, fequcndo curfum lu- nx , qiiatcr mouetur , bis flucndo , & bis rcflucndo. Fluen- do ; cum luna ab oitu ad culmcn dici afccndit : leflncndo ; ciimluna abifto fai1:igio feu culminc dici dclcendit ad oc- cafum.. Rurfus , cum luna ab occaiu ad culmen noiflis afccn- dit , marc intumefcit fcu affluit; cum veroanoftis culmine ad ortum redit , mare dctumefcic ac lefluit.^Nimirum cum lu- naabortu adculmen dici afccndit ,alcenfu fiio aquas ma- rinascleuat , qu2 perfex horas contincnter aftluunt : ciim vcro dcfcendit a culminc diei ad occafum , dcfccnfu fuo facit vt aqu.i- matinx decrefcentes refluant ; non fecus atque ca- rihui de. \-'nt iflc temseftiue non obftruacur. De piratis , & alils hoftibus na- ui/iMi denominant : & bella marina teitefttibus longe effe pia:fe- renda. V. Bomu nauta erit imbutta alicjKa cognitione Phiji' ces , Geornetris, , Geographid , Anemoara- pkiit, Ajironomid, Aflrologiui\fed non reU'. Altius cffc dicitur icfpeftu litorum & orarum , ad quas ita ap- pellit, vt fcnfim in globum fcu circulum excumefcat,atquc ita tandci-n in medip fui vclut faftigiatu.'n adfuigac , altitudi- nem.iuc obtineat ina.iorcm,quam objlnet in iisparcibus , qux a maris medio vergunt ad litoraiquarumquidem partium al- titudo ficdectefcac,vt quo proptHis ad litora acccdunt,e6 fint ipfis litoribus depreff.ores , ita nimirum , vt tcrra in litoiibus lit mavi alt.or EJinc Ariiloteleslib.^.de coilo cap..\. ait, aquam lua natuva fic defccndcrc , vc fcnfim colle6ta adfutgat , inque tumorcm fcfe efferat,ficut & exiguas aqua; guttulas facere vi- flemus. Putanc itaqae huiusopinionisauchorcs , falli Conim. hncenfeiaw Uh. ,. de ccelo cap.u. q. 4. ad lit. i. fimpliciter & linc vll j limitatione ftatuunt mare effe dcpieffius tciia; quod ;ft.s autlioiibus & contia natura.n aqux cft , & contra inanitcftum fcnfumnauigantlum , qui cx poitu folucntes in altumdctenintur, & ejj mavis ad portum adnauigantcs propu- gnacula& turres mantimas nauium faftigUs ccrnunt depief- fiores.vt Ke^Kcrmanu, ait parte i.p.ohlem.n^tutic.probl. i.Quid vero,in..]u.unt cut nau.s.vcnto fecundo vta , eadcm velocitate ex portu fertur in altum . qul fertur cx alto in porcum ? Re- ipondcnc, .d ficripropterea, quia fluftus maiini anceriotes f ti..mfi unt .muienfores , ccdanc tamen facilc.impulfi impetu f:;bkquentium flaftuum, & fulcationi ipfius nauis , & denique lor igDis,fimtendatur,facit vt aqua inollafeu aheno intume. fcat;fi veio iemittat,facit vt aqua detumefcat. Eademeft ratio affiuxus & lefluxus, in hemifphaerio nobis oppofito. Ad cau- fam intcrnamquod auinet,eainprimls eftin fundo maris,qui v,irios haiitus producit, & in ipfa natuia aqua: marinx , quara creatoi in prima crcationc ipfi implantauit. 6. Ocennus ha- het reriproiativnts fiiuiores,mare meditarraneiitn leniores, Nam Oceanus patcntiffima fua magnitudine fiderum vim cffica- cius recipit : fcd mare meditctr.incum,vtpote anguftius,ra- dios iftos non ita cfficaciter fcntit. y.DuofuntfrAcipuama- tia , qui. nullam Tecifrocatiomm ftniiunt ; Balthicum (y> Ligufticum. Ratio priotis eft partim anguftia aluci , pcr quam fit,vt ladioium coeleftium copiam fufficicntem cxcipeie non poffiE , atque adeo ita vehementer intuigefcerc , vt intur- gefcunt maiia amplioia • partim piofunditas huius maiis , proptei quam fit vt ladiis cceleftibus minus fit peiuiumi partim dcnique fitus , quo fit vt hoc roare fit valde fep- tentrionale , atque adeo a radiorum cceleftium efficaci proiedu longi.is diffitura. R.rtio pofterioris eft paitira anguftia aluei , paitim faxofitas fundi , per quam halitus in fundo refolui nequcunt. 8. Naues vtlocius ab ottu in cccafum , quam nb occafu in crtum ferumtir. Id cxpeiiun- tur & nautaf. Illi enim qui cx Anglia in Hifpanianj nauigant , longe velocius eo perucniunt , quam qui ex , Hifpania in Angliam redeunt. Eft autero Anglia refpcdu Hifpanix oiicntalioi. Et Lufitani , qui Afric» oraro & piomontoiium bona; fpei pirzcernauigant in Indiam orien- talem , eo multo tardius accedunt,quam qui inde reucrtuntut. Illi ctiam , qul cx Hifpania in Amcricam nauigarunt, teftantur z^. dicrum fpatio fe illud itcr confcciffe : cum conira Hifpaniam repetentibus vix ties aut quatuor men- fes fufficiant. Huius rei caufam nonnuUi in eo ponunt, quod maria oronia fua natura fcrantur ad communc il- lud omnium marium receptaculum , Oceanum orienta- lem. Alij caufam referunt ad motum priml mobilis , quod ab ortu in occafum rapidiffime currit , fccuroque rapit infeiioies oibes & clemcnta , arcano quodam impulfu.Qui eigo ex occafu in ortum nauigant , etiam vcntis fecun- dis fpirantibus , vc curfum habeant nauigationis i.mpedi- tiorem , quam habituri effent , fi paii ventoium flatu na- uigarent ex orcu in occafum , quo nimirum aqua niarina coeli raocu impulfa feitur. 9. Ventus eft exhalatio pr&ctfuii calida. ^ ficca. Nimirum quando fumi , id eft, cxhalatio- nes calidx & ficcs , elcuantur in aerem , ibique atte- nuantur & refoluuntur , exoritur ventorum flatus. Atque hic eft caufa , quod coior igneus in nubibus appa- rcns annunciat ventos , & luna rubicunda eofdcm prae- fagit. Cuius rci ratio nulla leddi poceft , nifi quod fu- mi ex tcrra in aetem funt eleuati , atque intcr lucem cocleftcm & nofttum afpedum intericifti. Lux enim im- mifta fumo tubefcit , vt in igne apparet. i o. Ventoritm w- hementi» j^ visnon alinnie eft , ^nwn a cpjiia ^irituum, qui f:mt in Mechan. Mathem. Seft.VIINautica. 693 fu^t i» m^terU ipforum , id eft,infumo. Hi cnim fpiritus elfi- cmnf, vt .vcnti non foliim naucs irapellant,fi.-d ctiam euertant. Sunt autem tics potifTirauni fpccics veliemcntium& impc- tuoforum,ventoium nautisformidabiliumividelicctccnephias, tvpbon,^;; prcftcr. it. S&ui ventorum impctiM invnomartpliu, in altero miriiis ciminaxtnr. Hinc minus cfl periculi nauigan- tihus in vno nuri quam in altcro. 14. In vniuerfumfnnt ven- ti duo zy trigmtii. Ex iis quatuor funt cardinales ; rcliv]ui,coI- lateralcs. Piduram vidc in Quadrato nautico Gemmx- Irilij vel Petri Gregori j Tholofani. i j . rcnri in quil>ufdam regioni- bm (^ maribuf fu?>t v»He mutabtles ^ injiabilei : contra viro alibi funt magu durabiles atqueflati. Sic in mari Indico , qua Calccutum verfus nauigatur , & infulas Moluccas , a lunio mcnfc vfque ad Octobrem fpirat ventus oricntalis ; fcx autem lequentibus mcniibus continue flat vcntus occidcntalis. Ta- les llati vcnti fucrunt , quorum indicio Cliriftopodrus Co- lumbus nouum orbcmdctcxit. Etenim cum homo fagaciflimus obtl-ruarct , in littore Lulitania; ftatos vcntos marc perflantcs ccrtis anni tcmporibus , coniefturam ingcniofam tecit , ecs vciitos non cx mari , fed cx humefta tcrra orirl. iJ^.Contra Vtiitcrnm impttum vcla funt cieprimenda. Id enim nifi iiat, peiiculum cft nc nauiscuertatur. i^.Vela,eorumq!te antenns, quo iiUiits malo afjiguntur , . Si aduerCo flu- mine nauiiia protrahcndn fint,vtl equtt vel hominibtt^,f.inii,qt{o nttui* trahttur , non medio mali ,fedfummirati eft alligandtu. Ratio huius aphotifmi petitur ex pra;cedenti fundaroentt> : quia nempe malus efl linea acentro nauis dufta. Expeditior itaque eftmotus in ifta lincaextremaquamin media. ly.Exi- guum gubernxculi lignum tantam nauis molem facile fleciit,dua- bm ds caufii. Prima pctitur a natura vcftis ; quia gubernacu- lum fcu temo eft veluti vedlis: vrgens onus nauis pondcrc fiu- ftuum, quibus gubernacialum annititur, & ifto annifu naui re- nititur. Accedit deinde, quodgubernaculum a ccntro nauiseft remotiirimum. Quo quidautemacentro eftremotius.eo vali- diovem habct motum- il,Kauta vfum glohiterreflriiadvn- guem fcire dehet : vbi nempe fit linea xquinoftialis , quomodo fc habcat folis altitudo &: declinatio , quid fit longitudo & la- titudo loci &c- qu.-E .accurate perfequitur Robertut Hues tra- ciatu de globtf , ea^l-fti fy terreftri,ae eortim vfu, 19. Nauta e)e ftellif ecA polijfmstm cognofcet , quApoli (^ horizentis altitudi- nem , (j- horam nociis indicant , qus.que tempeflates ^ tempora fuoortu(y Dccxfu figniftcarit. Ibi funt ftella; circa polmn ar- cticum:hic funt hy4des,ArAurus,Orion Scc. zo.Nautanon erit fgnartu Theirii planetarum {y Comput* afironomici. Oportct cnim vt fciat Lunr & Solisconiunftionem &oppofitionem, aureum numcrum , & rationcm Kalcndavij. 10. fariationepi compafft , f ti deflexionetn atUit magnetirs., k veti Meridiani fitu ttccurxte epn'tet ohferuare. Hac de re fic pronuntiat Koh. Hues i^. /.IFcrrum tadtum magnete ab intevfeftionc veri Meridiani &: Horizontis variis locis deuiare tam eft tetlatum & compro- batum,quam quod maximc. Neque eft hsc affertio foium nau- taruro commcntum adfuos ertorcs tegendos, vt voluit P.de Medlna nauclerus regis Hifpaniarum.Neque accidit hocquod magnetis vis longo vtu & cxevcitationcdebilitatadefecerit, vt petfuatum habuit P. Nonius : aut quod ab origine non fit redicindita, vt alij frigide conieftant. Suaipsa natura itafer- rur. Huius deflcxionis caufam, hac\enus fruftta qua:fitam, nc- :no aficcutus cfl. In hoc.vt & in aliis abditis & abitrufisna- Tom. III. tutx miracuiis ctcutimus protfus. Normam aliquam flue ca-. nonem huius deflcxioniSi, quafl reguiatis efret & ordinata,tra" dere conati funt.il: hocfruftra. Inordinatam cnim teftatur ex- pericntia, non ca folura.qur cx crafliorc nautarum conicdlur^ dcfumpta eft,Iongiufculc fipc 3 vcro aberrante. Accuratiori» bus multo obferuatis compertum eft. Apud infulas.quas vocant Acorcs.a Mcridiani lituomnino non defleiSere tradunt. Apud eas , qux funt occidcntaliorcs , vix aut non multum dcfleftcrc aufim afiivmare. Si ad orientem ab iis infulis nauigeris , cufpis ca.qu.r Boream refpicit,paululum ad ortumvcrgit. AntuerpiK in Brabantia 9 circitcr grad. propc Londimim in Anglia 11 amplius grad. abcrrat S vcro Mcridiano. Si adoccidcntcmab iis inflilis proccflctis , dcflcdct eadera cufpis ad occidentcm. In ora Anicricx- maritima lat. 3 5 circiteraut ?6 grad. amplius iigrad.avcroMcridianodcui.it. Vltra >Equatorcm diuerfa longc efl vatio. Prope cxtimum Brafilix promontorium,in or- tHmexcuvvcns (C.Fvio vocantvulgo) 11 amplius grad. a Mc- ridiano deflcdit. Intra fauccs orientaliorcs freti Magcllanici 5 yel a gvad. Si ab eo, quod diximus promontorio , ad ortum Atricam verfus nauigaris, augetuveadcflcxioad lyaui 18 vf- quegradus. quod ( vt conieauraatlequi potuimus ) contingit in Meridiano non multiim diftantc ab eo , qui tranfit per A- covcs. Indc minuitur dcflexio ad 9ad 10 gradus. quodaccidit propc infiilam S.Hclcn.T, paulum adoccidentem. Inde ferunt minui, vlque dum Caput bona- fpciprxnevucitus fis , vbi vo- luht in iplri Mcridiani fituiaeere, prope flumen illud , quod ab ca causa vocarunt Lufitani R. de las Agulias. Atque harc tota dcuiatio eft ad ovtum. Hxc ex obfcvuatis (quantum pati- tur inffrumcntorum pcrfcdio , quorum vfus in nauigando conceditur ) fatis accuvatis, pcr fpha;ricovum triangulorum doftrinam calculatis , comperta habcmus & explorata. Vnde multa, qua; de hacdcflcxionc vulgo fcruntur, partimfalfa, partlm fuf pefla habcmus. Quod in eo Metidiano , qui in A- covcs infulab pcrtrantit , fcrrum hoc vcrum Meridianum vbi- iiis rcfpicit cxiflc: quod in ora Brafilix maritima cufpisBo- rcalis in occafum dccluiat ( vt quidam- fcrunt ) falfum dcpre- hcndimus. Quod ad tevram Bacalaos ('vocant noftratcs Nem- foitndland ] imegns gradibus ii amplius ad occatumfleifliere prodidcrunt,ful'pcclum habcmus : quodcumeaobferuatione, quam in ota Amcrici taftam diximus, dcflexionis grad. circi- ter 1 1 parum videturcongruere , cui tantum fidimus , vtpra:- tcrea nulli. FaccfTant igitur , qui vnicum huius atpcclus pun- ftum quxrunt vcl in terra ( vt magneticos montes non muU tum rcmotos ab Ariftico polo ) vel in coclo (' vtpote caudam niinoris vrtx , vt Csvdano videtuv) vel quod in Mclidiano A- corcnfium iacet 1 6 cum dimidio gradibus vltra polum Bo- rcum , vt Mercator voluit. FacelTant etiam , qui cx hac dcfle- xionc calculum inucffigandi locorum longitudincs inftitui poiTc atbitvantur : quod vtinam prxftare poflenti& rcuera fie- ret , fi vnicum punclum fcmper rctpicerct Hadlenus Rob. Hucs. At lofephu^ Scaitger epiji.ad Dauidem Ri ualJttm exi{hi- roat , pfi.Xv^ar.\ii7iatiycwnljJv , id eft, variantiam acus magncti- cx, poflc illuftrari & indagari cx hoc fuo epicheiremate & hy- pothefi,qu6d Meridiani fuit mobiles. qu.x res paucis ita ha- bet. Hipparchus cx obfeiuationibus r iiiXxiiiv Ariftarchi Samij , Comonis, & Timocharidis animaduertit, xquinoiftia fuo xuo «V TO itstsriyii^a piomota cfTe , quod quatuorxe»rgj5 remotiora cflent ab cpocha ftellx' dclignata; , quam fuerunt temporibus eorum aftronomorum. Quod ciim vidiffct , tjon dubirauit ptonuntiare xquinoftia immobilia effe, fph.rram autem t a.ii>.xiZi:i «V rk 'fn/S/i» moueri. Noii foliim hoc fibi pcrtuafit , fed & Ptolomxo , Ptolomius poftcritati. Sed hoc omne fallum eft:quiacauda cynofurx eodem interuallo a po- io abfuit ante annos 19«?. quo nunc abcft. NuUusitaque omnino eft motus IphxTx oftau.i: «Vto 'imiBftg. , fed ■mtiQt- fit^Kcti «'(• TO er^jr.y-ii^*. Prxcedit enim hodie .Tquino£tiuni ftcUam in cornu Arict s plus quam gtad. i8.quod tempore Eudoxi comminebatur feve in ipsa ftcUa.Stclla vtique eft fta- bilis, Itaquc fol & cius punfta xquinoftialia tunt mobilia; & quidcm corumprogieflus eft in anterioramanif-eftus 18 gra- duumdtemporibusEudoxi. Vidit hoc fummus vir , altcr no- ftri xui Ptolom.xus .Copcrnicus ; Vos , inquit, ^utatu fphsram oHauam tn confeqiientiamoueri : videie nttm petius &qumoBia in anteriora procejfum facinnt, Quod fi punfta xquinoftialia funt mobilia, & civculum ipforum, idcft, xquinoftialem^mo- bilem cflc oportct: proinde & polum ilHus circuli. Quare non eft idem polus .rquinoiflialis cum polo mundi. Nam polus mundi eft immobilis,iIle niobilis : &: confequenter omncs cir- culi maximi per illos polos tranfcuntes , iom aptum nados (e cile cxr- It mnr Q^od (! ei arena adUxfcrit , commodam eflc ftatto- "emcollieuTit: lin minis , limum aut rupcm lubelfc agnof- cunt, cui anchpra detigi xion poifit , atquc adco propcrandum tlTe alio. VII. Ea materla natilbm frbrlcandii eligatur , ^UA necftjfdts , necfragilts , nccjue putredini ejifub- feda , tjHtcijue rninasfidit, Aflytij e cupreffo naues fabricarunt : qux arbor bcne fert aetatem. Phcenices & Syri e cedro;, eandem ob caulam. Ahj •pinu, abiecc , pice: E" robore lacuihes & fluuiatilcs me- lius ficti amnt. Viuuerfeea materia laudatur , quamin rc- gula diximus. VIII Oiv.inque fumrna genera nautum confiitui pcjfunt : vidiiicet longa , oncrari£ ypifcatorix, aBuarid , o" fnuiatiles. tantiim inter fe connexis,& (inc fabrica coagmentatis. j f. Ta- htll.ir u nauiscft, quascia^Tis aduentum prsnuntiat. 38. Thn- lamezi cftnauis fumptuofa, proram & puppim auro exorna- tani habens , qu.i rcgcs & principes vchuntur. 1 9. l'iti is eft nauis corio circumfuta. Atque hxc funt notiora nauium ge- nera : qux nommantur vel ab officus , fcu minifterio quod prsllanc,vt fpeculatorije,pra;fidiaruT:v(> a locisvbi faf-a;, in- uenti , aut frequentiu.ivfurpatz , vt Liburnica: , jtiryptia?, Adaticx, Syriaca:, Rhodis, Smyrn^a;, Ronunaf &c. -velah ar- tificibus , vt Phcreclea , Argo : ve/ a magilhatibus , & iis quf prxfunt, vt pra:tori£e : vel a rernorum ordinibus , vt biremes, triremcs^x^W a curfu & vclocitatc,vt ce^es dromas : vel a rebus quas fubuehunc, vt annotins fcu frumcntar;^, olearia;, vina- ria:: vel aval's,vt corbitasvf/ a formi & fpecic, vt thalamega, cimctx.ve: a piclura aut m(igni,vt Centaurus : vel ab adiun- 6I0, vt rortraca, turrita. Adcxtrcmumobferua , nauemlon- gam.ib*vno remorum ordine crefccre vlque ad quinquagin- taordincs, hoc modo. Eft vniremis,n9 «'?'"' m.'""'?»'"»*' : bire- nils, (^ii^ii^ cSix^oTc» : triremis , reA^^ys quadrircmis, T?rf ifjijj: quinqucrcmis , Tnvm.^z; : fcxircmis , f^ii'g>if : feptcm ordinum, £5F'ni?i»: oilo ordinum, «v.T-itjJif: nouem ordinum, dn/ti^rs ; ds- cem ordinum,Axi)^;)j : vndcc.m ordinuni, 'uhx.i^i!'; : tredecim ordinum , ri/HJiccfAxi)'?;)» : viginti ordinum , feu ttanftrorum, finatni^ii HKi:trc^oi: trigmta ordinumirg/Ofif^^Tw^JtJiquadraginta prdinura , TiTjajtjvV^^f : quinquaginta ordinum,mi'77!«o'*OTgjf. / X- Partfs & armamenta nauium prxcipna /unt iiai Pa ^Lmogeneri fiibliciuntur bitcmcs, triremcs , quadrirerac.?, & quotquot abordinibus remoiumcognom.nancur : item li- burnics, conll:rat.T; feu te(fl:a:,turrit.T, pr2;ior;a:,pra;datorix leu piratica;, phafclus, hippagines feu hippagog.r, piftrcs,ponto. r.es &ic. J/rert,fruraenLarii, corbitrK, cYbar,i-,vinari2,aquari.i;, liKnarijE, arenari.f, lutarix, fatinaria; , carbonaria: , & gaulus Hc r.rrto,cymba,lcnunculus, fcapha &c. ■^u^irco, lembus, ex- ploraioria fcu fpcculatoria , cercurus,celcs &c. ^'nto, lintrcs, vitiles, monoxyla, fchedia: &c. Sed prcfllus hxc genera cxpIU ccmus , ordine alphabetico. i. Ai/iiiM , feu jci*tium,eA nauis adamnes cra;iciendos idonea : qux & epadis , & carabum dicitur. :. yi3« ri.i feu nduanum^cll celere genus nauis.quod cito , remis vidclicet,agitur. 5. fUueu,!ci\ rude & monxylum nauiciolum 4. BArea. eft nauicula , qua mcrccs e magna naui ad litus portantur, quxonerarix fubfeiuit. Grxcis ejoXsioi, quod nauis maior eam poft fe tanquam miniftram nahat. ^.Ca:a.phrjciii,Lit\nh ceniirats. (y teci& funt naues,qu.Tin na- ualibus pugnis obteguntur & obarmantur, ne tacileab hofti- bus la:di qucanc. 6. Illisopponuntur.J/'e«*,aipeSi''--Tfi. j.C»- tallni eft fpecics nauigij mercacoril. 8. Celo.>:,c les, ceUcium, e(i bieuc paruumque nauigium , a ccleritate , Rhodiorum in- ueni:um. 9. Cvrcn tn, feu dr yra, eft nauis Afiana prxgiandis. 10. Cer Meft nauis caudata: vnde ipfi nomen. 11. Carafii.- pium eft nauis cxploratoria feu fpccula'oria. 11. CitutHcaed nauisexcabulis cralTioribus. 15. CVi/fa eft genus nauigij tar- 4um & ingens, a corbe, quod in fummo cius malo veluti cor- bis pro ligno ponitur. 4. Cymha eft nauigiolum,in medio la- tius. 15. Cyhs.atii nauls maxima:pulcherrima, & ornatilfima. 1 6. Dicroti%S.j«(V, eft nauis ad portandum onus idonea. H.t:c denominatur arcbus, quasfert : vt frumcntaria, milita- ris &c. 17. Orwi eft nauis afluaria & parua , qua fccundiim oram nauigatur. r^. PhzfeLtts ,zmfafilu a Icgaminis fpccle ad cuius imitationem fit hoc nauigij genus : etlifunt , qui a Phafehde loco nomen accepifle coniiciant. i 9. Pirafica , feu ftAtlMeni , dicicuc etiam Libucnica, celox, paro,& myoparo. 'f ", .^'''''','v ','"'"'" '^''^' '^ genere pifcis, aut a fcc.indis fluctibus, i^Y ■^'ai'" TO ■'^"'TO;lon,gioris& angufti corpotis.quo fa- cilius vndas fccet ; quod & piftis ille facit ob eandem caufam vt vtrumqiR- etymon vevum efle videatur. 5 1. Ponto eft genus nauigi|,in amnibus tiaiiciendis vfumpontis prxftans. 31. Pro- fumi 1 cft gcnus naiiigi) leuis, fpcculatorij. 5 3. Ratis conftat cx trabibus conexis & teae inuicem compaftis^qua: pcr aquam trahuntur. 34- ""■'''»■'' nauiseft, qur fetreo roftro armatur. Virgilio diciturxrata, quod toftra cx xre fiercnt. 3 5. '^capha. eft maioruin nauigiorum velut ancilla, eas fcquens. 3 6.Srhe- ftix eft nauis genus temerc faaum , & incondicum, trabibijs Tnrtei lunt i. Pror.t, antenor pars nauis. 1. PuppK,poitc- rior pars. 3. Ro(lrum,cmiei in modum acuta,& cxtrema prora: pars,ab auiumroftns, per (imilitudincm. 4. Carina, p3K in- fima nauigii, totiufque ftru£lur.-c fund.amentum. 5. Stamim, ftati,mina, coftn, ("unt ligna illa arrefta inceriiis , qux nauis la- tcra fuppingunt. 6- Sauurra eft craffior & vilior arena , qua adcertam mcnfuram implentur naucs , quo ftabiliore curfu proctdant. 7. Peri funt exteriora fpatia fcu tabulata nauium, perqu.-B nautxferuntur& incedunr. 8. Anus eft fpatium in- termcdiura. 9. rr,.»/2 <» lunt fcdilia remigum 10. Motiicus ed locus in quem malus immittitur. 11. Oculused locus,cui no- men nauisinfcribicur. ■n.Coltimhiirii, funt foramina,per qux rcmi promicant. 1 5. Stntina eft pars nauis inferior,qu6 fordes defluunt. 14. SVd/ww, cftlabnimnauis, vbi rcmi adnexi funt. 15. intcri almium eft interuallum fcalmorum , fparia inter re- miges. i (S. C.f/ r'.' locus vbi remi adferuantur. Plures par- tcs nauium vide apud alios. Ii.ftr^nienta pixcifuz. i.Cla- ui*i,Ceu guhcrnucuhiKr, cnius fumma pars dicitur an a. i . Ma~ /«.•,liuearbor nauis, fuftinet vcla cum antennis. 3. Antenna, pertica tranluerfa , cui vela alligantur. Parces eius cxtremx dicuntur coraua. 4. Acchora eft dens fcu vncus feri;eus , ad fuftinendas naues per funem in altum dcmiflTus. ^ Tonjitla eft palus dolatus,pra:acut.i cufpide , nauis alligandae caufa in li- tore defixus. 6.Puln ni funtmachinx, quibus in portumde- ducuntur , vel fubducuntur naues. 7- Phalange,phalangA,pii' langi , fuutvecles , per quos nauibus fubdiios illa; in aquam vel impelluntur vel fubtrahuntur. 8. Hermatafum Iigna,feu trabes.qux fubfternuntur nauibus, ne fubduflx humi putref- cant. 9. Pons nauis f int fcals nauales , quibus in nauim af- cenditur& defcenditur. 10. AntUa , inftrumcntum feu hau- ftrum ad fcntinam cxhauriendum. 11. Folit , Ceu c^tapr rates (quoniam a prora demiftitur)eft plumbum ad explorandam aquarum altiiudincm atque (undum. it. Apluftre,Ceu a^lu- ftrum , cft oriiamentum nauis,qu6d in fummo malo ponitur. i^.Pyxiiicuia nauti.a cft, qua poli fituscognofcitur. 14. Har- pagones funt falces , quas in prxliis naualibus adhibere mos. 1 5. Kemi alias dicuntur tonfx. i^. Vel.j, feu Untea,Cum, qui- bus tanquam alisvolat nauis. Eius fpccies funt acatium,ve\um maximum : i/o/o«,minlmum, ad proram : epidromus, velum ad puppim : «r (»jo»,veIum minus, quodmaioris ccleritatis caufa ?.ppcndiCo\et:fitpparum.Ceufpaium, genus veli ,quo nauigia adiuuantur in curfu,ventolanguefcente. 17. Ruilente s ,(unes nautici. 18. Pes, funis naualis,quo velum transfertur. 1 9 Pro- pe , funis , quo pes veli alligatur. 10. Ca»>p/«j,fuiiis craflfuS, quo naut.x'alligant anchoras: ti.Pro?oM',funes,qui ex vtraque parte mali, aprora& puppi cxtenduntur. ii. Rc»j«/r«;,funis, quomaior nauis minori alligata in litusrrahitur. ij. Prlmne- _/?«/», funis.quo in litore nauigium paloalligatur. t4..Chamitl- <^«j,machina tradoria , quain terram nauis attra-hitur. .Y. Afagifieria & miniFteria nauticafere funt iJltt. I. P?a«^«, qui funftionibus naualibus occupantur. i.R^- miges , iocij nauales. j. G«ifrw.3for , pr.'ccipuus inter nau- clcros. 4.N;»/«rr/;«j, prxfeftus nauis , qui nautis imperat. 5. Trerarchu , quiprxeft tmemv, ptnteconraichus ,c\a\ pentc- contero. 6. Thoechtrchus , qui prxeft lateribus nauis , datque operam, vt remigcs parircc rcmis aquam pellant. 7. Legatus cl»£ts , prxfctti vicaiius. i. NauJiologi,nauJlodics. ■, quiratio- nibas jinil n:ici Mechan.Mathem.Sea.VII. Nautica 695 i nibas & iudicii'; in naiii pijEfiint. 9. Th»lajfomctra , menfor n.iuis.io. Celetnies , liortacor remigum. 1 1. eAHftnut , qui a rcmigandi laborc iubct dclirteic. Proret^ , protx pra.'(-'e- Aus. 1;. Slaupilactt , culiodes nauiuni. 14. HeUyarij , qui ad verfis fluminibus ,aut vcnto contr.iiio naucs fune trahunt, quihelc.von vocatur. 15. £/-«^^^3. cUiliArij , naucs niilites. 16. Poriior , qui homincspcr flunicn traiicit. ly.MefonauU. quipanim vc naut.u rcgcnd^e naui opcram fuam impartiunt, patrim etiam vt vedores. i 8. VriiMUr , qui fub aquam fe de- mcrgit.&mcrccs cfundoextraliit. 79. Pryr/imiei , qui curat in puppi. 10. N^jKp^^fMj , fabricatoi nauis.ti. Ka/Mr^,i|ui ra- tes moderantur. x 1 . Nauale , leu armamentariam, locus , vbi conferuantur naucs,&; fiunt. «ilia X I. Inpyxide nautica oponet conjiderare compojitio- npn & diuerJitAtem. In capfula lignc.l caua rotunda cuius fuperiorpars tota vi- tro clauditur, vcrforium fuper cufpidcm longiorcm in mcdio fixam imponitur. Claufura vcntum Sc aeris mocum ab excer- no impetu piohibct. Pcr vitrum intus difcernt omnia poilunt Verforitim circu!.irc c!l,cx leui matcria (' vti chartaj conftans,' cui fubtus ferramcnta magnctica annc(fluntur. Supcrne 51. fpatia ( qua:vulgo pund:adicuntut)pro totidem in hoiizonte mathcmaticis' intcruallis aut vcntis diftnbuuntur , cjui noris «juibufdam dillinguuutur, & lilio indicefepcencrionali. Pcn- dct capfula ad planum horizontis in xquilibtio in annulQ arco, qui in alctro etiam a'quilibratur tranfuetfuii pendulus in pixidc fatis ampla,appolito pln^nbco pondcrcjvnde ad pla- 'vum horizontis fc conformat , criamli nauis a fludibus va- riciadata tucrit.Fetramcnta aut funt bina ( cocuncibus ter- minis ) aut vnumouali fere forma, prominentibus tcrminis, quod ccrtius & celerius fuum oflicium fatit : quodorbi char- tacco aptandum elb , ita vt ccntrum ctbis lit in mcdio ferri magnecici. Scd qucmadmodum variatio lit in horizontc , a puncto Meridiani intcrfecantis finitorcm ad rcftos angulos: iic propter variationcm , artihces in diuerfis regiombus & vr- bibus, varie pyxi^cm nauticam dcfcribunt , & magnctica fer- ramenta orbi iili charta~ceo , inquo ji. fpatiorum tetmini,fi. ue puncta ponunturjvatie connciflunt. Vnlgo igitut in Euro- pa4. funt diuerlx compofitioncs &formy. Prima ciuitatum in mari Mcditerranro , in Sicilia , Genoa ,& VenetiartuTi re- pub.In illis omnibus fcrramenta ita in verforio chartacco,ro- fe auc lilio fubncftuntur , vt( vbi nulla eft variatio ) in vcra feptentrionis & Mcridiei punfta conuertantur : Quare vaiia- tionis puniftum exade fjmper ollendit Septentrionisnota lilio /ignata, ciini in otbe mobili apcx ifte lilij , vna cum fub- lunftis magntcicomm filorum finibus ,in variacionis punclo acquicfcit. Altcra vero Dantifci,in toto mari Baithico,&Bel- gicis prouinciisi in qua ferramcnta orbi futiixa a lilio vergunt in orientcm | vnius rumbi. Pro nauigationc in RulTiamdiucr- fitas eftfQu.t vero pyxides Hifpalis , Vlyniponc,Rupcll.r, BurdegaLr , Rothomagi & pcr totam Angliam conficiuntur, habent interuallum 4 rumbi. Ab iftis difTercntiis raaximiin re naucica, & inmarinadifciplina creuerunt crrores. Nain cuni direclionalcs locorum maritimorum ( vc proraontoriorura, portuum, infularum ) pofitioncs, nautici pyxidis adminiculo adinucntx priinumfuerint; marinifijue xftus , pleniucmaris tcmporaex Luna: poficione fuper hoc vcl illo pyxidis pundo (vt vocant ) repertafint:oportet amplius inquirerein monftrat, quara habcat lationem vnus gradus cuiuslibet patalleli adgtadura vnu.n xquatoris, vndccilufqucpatalleli propria .nenfuia in- ucniti poffit.In hac aute.n tabula piiina fcmper columella pro- ■ponit patallelos xquatoris fingulos pcr vnum latitudinis gra- dum abinuicem diftantes.Secunda oftendit minuta & fecunda xquinoc1iaIia,qux vni giadui cuiufqucparallcli congiuunt, qua: fi conucitas in milliaria , cognitum eiit quot milliaria conueniant vni giadui cuiufque paralleli. Mcdiante hac tabula , fi fafta fit nauigatio fub aliquo pa- rallclo , & cognofcatur fpatium confefti curfus , longitudini- difFcrentia inucnietur pcr proportionum regulam:vel conuet fo,fi datafitdifFercntia longitudinis , interuallum inucnietui. Exempli caufa. Ab occiduo Afiicx promontorio , quod vo- cant vulgo C.Dalguer, nauigatum fit vcrfus Occidcnte.n pcr loo Leucas AngIicas,hoc eft 6oo.milliaria noftratia. Qusri- mns longitudinis differentiam. Ptomontoiium illud eft lati , tudinis grad.;®.Bor. Vni autem giadui in eo parallelo con gruunt m. 5 i.fec.57. hoc cftmilliaria 5 1.& quinquaginta fc ptem fexagefimx partes vniusmill. Hinc fiet difpofitio tet minorum proportionalium ad inueniendam difFcrentian longi < Mechan. Mathem. Seft.VII.Nautica. 697 Ionf;irudinis. MiIIia1-.51.57 m. (vel iiitcgia ^i.quia tSexigua cftdifteientia) daiit vnuni giadum. I-in;o «00. dant grad. 11.&: viginci oc^lo quinquagelimas duaspaites, tantaquccritditfc- rentia longicu jinis inter iocum a qucv [nocefteris , cuniquc ad quein peruenfvis. Inuertendi autcm funt tcrmini , fi data fit differentia iongitudinis , qu.rr.uur autem intcrualium. Scd il- lud eft minusaccomniodum, Ncquc cnimfolcmus data lon- citudineinteru,!!Iumc]u,ricre, fcd conucifo. Ncquccnimad- liuc modum obfciuandi longitudinum ditfcrentias lubcmus cogni£UiTi,vtcunqi.ie vani quid.im lioinuncioiics magna often- catiooc hoc ipfum polliccntui. Vcnini expeaata fcgesvauis dcludct auenis. Sequuntur , qua; iongitudinc fimul & latitudine diffecunt, quoium nugna cft: varictas & multiplex dilFcrcncia. Quacuor diximus in nauigandi ratione confiderari : Diifeiencias lon- gicudinis, itcmquc Lititudinis, Inteiuallum, & Rumtum con- fcdli itineris. Duobus ex liis datis inueniri pofliint reliqua. Datorum autem & qu.-cfitorum tranfmutaciones in his qua- tuor ccrniinis *.efl"e poflunt ad huncmodum. F.Iong.7 ■ru.illo i C Rombus inueniuntur^ C Interuallum. r Rombus inucnmntur ■ f Longitud Datadifi^er. ■S ' Latitud. CDifF.lone. DataS (■ Rumbo ff Dilf.Iong. Data "S ^ inueniuntiu: C Inter ^ f Diff. latit. Datas ?• inuenmntur C Rumbo J C Interuallum CDiff latic p CRombus Da:a s > inueniuntur "^ C Inccruallo J C Long. difF. C Rumbo > C Longicud. Daca S f inucn. diif. t < Intctuallo J C Interualkun, Lac. difF. Rombus. Long.difF. Latitud. Singulis hinis datis fingula bina exquiruntur. Pleraque ex Lis, ( imo omnia , qu.r aliquem vfum pt.rll:aie nobis poflunc ) per Globorum praxim perficerc poffunt: hoc aurem de vni- uecfis fcmel admonuifle fac e(lo. Pra;cer hsc daca, latitudincm loci vndcproferti fumus, Si quarcam mundi parccm, quam in nauigando fccucl fumus, neceffe eft vt habeamus cognica:aIias cnim non pocerimus commode qu^Efitis facisfacere. Caufa cft, quia longitudinis,itc'mquel.ititudinis differentia,induas mun- di partes numcrari fnicnt , h:£ quidem in Scptcntiionem & Aulhum; ill.v vcro in Ortuni & Occafum. Prxcipue vero : quia a fingulis Mcr^diani paitibus & ab vtroquc eius tcrmino dcn- tur Rumbi .rqualium angulorum fiue inclinacionura, ideo nia «juarta mundi pars cognofcatur, verfus quam progrefla fumus, incerta cric inucntorum notitia. Si qua:renda fit latitudinis dtfferentia , ea quidem inuenietur, atnon pocerimus definire, vtiuni ea numcranda fit verfus Auftium vel Boream. Si lon- gicudinis diffcrenciam quiramus eam licebic dari , ac ignora- bimus, vtrdm opocteac numerare vcrfus Orcura aut Occafum. Cilm Rumbus qu.-eritur , inclinationcm eius ad Meridianum licebit dicerc fcd non poterimus fuam ci denominationem tri- buere , nifi quarta mundi pars fit cognita , verfus quara altcr locorum ab altero vetgat , nam a fingulis Meridiani partibus Rumbi haben: .-equales incHnationes. His prxmonicis fingula difquiramus. Ccgmta Hrfferenei/i longttudinii ^ latitudinls duori4m loco- rtim tnuenitur Kumbm ^ interiiallum, Vcrtas Globum, donec Rurabus aliquisinccrfccet Meridia- num in laticudinc Ioci,aquo proceffcris. Deinde voluasverfus Oitum auc Occafum.vt res poftulat, donec gradus squatoris numcro a:quales diffcrcntia: Itftigitudinis duorum locorum Meridianura pertranfeant.Poftca vide vtrum affuraptus Rom- bus interfccct Meridianum in latitudine loci , ad quem perue- iieris ,quod fi fecerit, iseftconfcifti itineris Rumbus : fin fe- cus , alius affumendus eft , vfque dum occurrat qul hocpra:fti- tcrit. Sierre LionaAftica; promontorlum eft longitudinis gr.i 5. lo.m.Iacitud.Boc.grad. 7.50.111. Inde nauigandum ellad infu- lam San6l.c Helen.r longicud. grad.i^.jo.min.Iacitud.Auftral. 15.grad.50. min. Qu.rritur Rumbus, in quo conflciendus fit curfus,qucm ad hunc moduni inuenicmus. Adiungamus Me- ridiano gr.idum 55«. 40. min. longitudinis. Et obfcruemus Ronibura qucm Meridianus interfecat in lacicud. Boreali 7. grad. 50.m. {quscfl IociIacicudo,a quo progredimur. ) Is cft Thr,rcius & Lcuconocus, fiue vt noftri vocantCfiOrtllortWcft .ii»t ^out foutfjcaff. VDluaturdcindeglobusverfus Occid€- lom. III. tcm ("quia S.HcIena Oricntaliorcft Sierra Liona) Jonecgrad. .-equat.j.io.iiiin. (quot funt diftcrcnti.r longitudinisjpertran- fcant Mcridianuni. Et inucniemus in hoc Globi fitu cundcm Rumbum fecaii a Mcridiano in latitud. Auftra. grad.tj. 50. inin. quanta eft latitudo S.Helcn.r. Hiccrgocft R.uiHbus,qui ducit a Serr.i Liona ad S. Hclcnam. Hoc modo liccbit inue- nirc Rumbum inrer duo qu.vuis loca , vcl exprcfla in globo, vel conccpta cum hac conditione , vt dlffcrentia latitudinis & longitudinis cognofcatur. Si loca cxpicfla fint in globo , intcrqux Rumbumqu.-Eris cxtentis circini cruribus datorum loiorum diftantiam intcr- cipccamque cuique Rumbo applica (fcd in iis locis vbitranf- euiit parallclos latitudinis datorum locorum) vfquc dum inuc- nias Rumbum, cuius portio intcrccpta datorum locorum pa- rallelis , couucni.it diftanti.v inter circini crura interccptx. Excmpli causa, (i vclimus cognofccte.quis Rumbus ducac nos ab occiduo Afric.c promontorio ( quod C. Cantin vocant) la- titud. 51. 10. ad Inlulam qu.r vocatur latitud 18. interceptam locortmi diftantiamapplicamus cuiquc Rumbo, fed non alio in locoquaminter grad. Iatitud.i8.& ji.grad. lo.minut. qu:c funt laticudines datorum locorum, atqiie inueniemus diftan- tiam hanc applicataiii Rumbo, qui dicitur .Ifrico ad Fauonium @OUt foiItttH'tf/ ita vt alter circini pes infiftat latit. 51. lo, altcrum incidcre in latitud.i8. ciufdem Rumbi. Vndc conclu- derc Iicebit,a C.Cantin. ad Canariara nauig.ationcm inftituen- dam effe Africo ad Fauoiiium. Sunt qui docent , diftantiam hanc locorum intcrccpt.im applicarc cuilibct Rumbo apud ^yquatorem communi eorum concurlu. Scd ij falfa nobis tra- didetunc , fuolquc enovcs confcripfciunt. Vccunque enim (quod fatemur)portiones eiufdem Rumbi intcrcepta;binispa- rallelis xqualiter ab inuiccm diftantibus in qualibet Globi partc funt a»quales , huiulmodi tamen cxcenlione non func metiendx ; Rumbi cnim propc xquatorem proximcacccdunt ad maiorcs circulos, remotius plurimiim incuruantur. Inuento Ruraho intcruallumquiBrimus. Nonius docet ,ac- cepto inter circini pcdcs fpatio 10 Leucarura vcl fcmiflc vnius gradus , interualla locorum in dato aliquo Rumbo dimcciri. Alij intercipiunt 10 Lcucas vel integtum gr.idum. Neucrum probo, nccalcerutrum reiicio. Hoc Iblum moneo , pro loco- rum propinquirate vcl remotione ab jEquatore , maiorcm menfuram vel niinorera accipipolFe. Prope xquatorem , vbi Rumbi , vt di fingulis minutis fingula milliaria,fecundis autem fexagefim.r vnius millia if partes fiue pafllis irproxime, Hinc licebit per regulam proportionura interualla locorum in data Rumbo commodifnme dimctiri cognita latitudinis differentia ; vel cormerfo , cognito intcruallo latitudinis diffe- rentia innotefcct. Exempli causa. A Pvomontorio Africx, quod vocant C.Verde. laticudinis Bor.gr. 14. 5 c. nauigatum eft: Africo ad Auftrum ^out wctfau^ »u<^OUt/ ad vfque pro- montorium Brafilio; C.S. Auguftin. Iaticud.Auft.8 cumdiraidio Qu.x'riraus horum locorum interuallum, ad cuius inuentio- ncm (\c difponimus propovcionis terminos i.gr. latir. in hoc Rumbo, qui cercius ell: i Meridiano, habec i .gr. m.9. fec. hoc eft milliaria 7icum noucm (cxagcfimis parcibus, crgo ij.gr. lacic. ( quoc func incer C. Verde & C.S.Auguft. ) poftulant milliaria i< 59. & dimidium fere , fiue Leucas noftraces j 5 J, paulo ampliiis , vc cantum fit intetuallum C. Viridis &pro- montorij Sanili Auguftini in tcrtio Rumbo a Mcridiano dimenfura, II. Cognito Rumbo cenfecii itineris t^ longituiinis differentiA , qtn- ritur differentia iMitud nis d^ interuallum. Globum voluas, vfquc dum occurrat locus ille , vbi datus Rurabus Meridianum fecat ad laticudinem loci,a quo procef- feiis.Inde vercas verfus Orcum aut Occafum , vt par cft , vfque dum gcadus .itquatoris pares differcntiicE lougitudinis Mcri- N n n j dianum i 10 4 5« 11 9 14 Sl 47 59 i^ 47 7 35 "N Encyclopxdi^ Lib. XXX. 698 latitudinemloci.adqucmpeiuenens- ,„, ,„^ InfulaS. Helenxlongit.M.gr.ic.ndatitAuft.i5.g.50.m. eft. Inde nau.g«um efto ad Corum QD3eft0f?ortWeR ad lo- «m aliqucra OccAdcnt.li0remgrad.z4. Quxnmuseius loc. Utitudinem. Primoftituatur globus.vt Rumbus illcinterfe- cet Mcridianurtiadlar.t.Aurt.i5.grad.}o.mm quantaeftlati- eudo S. Helen^, quod fiet.f. gr.long. «y. Mer.d.anoad.ungas: Vettatur de.nde giobus vetfus onentem , donec i-4-g"d, ^quatoiis Metidianum pertranfierint. S.gnatoque g"duiTi Meridiaiii, quem rdem Rumbus interfecat, qu. eft grad Auft. Utitud.5.gtad.50.min. proxlme. Tanra e.iim eft lat.tudo lo, ei , ad qucm eo curfu peruentum e(t. Cognito autem Rum- fjo & laiitudiois diffcrcijcia, intcruallum cx prsmiffis facile ^oliigecur. III. Vnti longitidinis dlffirentM fy> imerm^lo , ^Hintur Rumbm ^ latitudinii differentia. Noneft quicquam in tota hac aite , quod difficinus fit iq- uentu, quam Rumbusex dato intetuallo & difFerentia longi- eudinis , oeque alias quam opctofa & fa;pias iteraca praxi & multis dimenfionibus exquiri poieft ^ec Glqboram vfuni. Cumque f.t IiKc praxis tam prolixa & tanti laboris, minus elt recellaria aut prorfus mutilis: quoniam longitudinis differen- tiadirtjculterinuertigatur, vt fupr? monuimus, Cuius rei in- uennonem vtinam pi.-Bflarent magni nolhi ollentatorcs , vt licetct tandem aliquid ab hiscxpectireprster nuda verba.va- naspoIlicitationes& inanem fpem Sunt ctiam('fateor)(Scalia: praxes ex his,quas iioc loco tradiiiiiius, niiniis itcm necelTa- ri^ex eJdem difFereiitixlatitudiaisfuppofitione. Atquia eo- yum ptaxis eft faciiior,liceat exercititionis caufa,propofuifl"c: IV. C!>grut» dtffirer)tia. Ixtitudinu ^ Rumbo , inuenitur idffe^ reniia longitudinis ^ interunUum. Statuas globum ita vt datus Rumbus fecet Meridianum in Utitudiae loci, aquo procefleris. Deinde circumagas verfus Ottum aut Occafum, vt res poftulat, donec idem Rumbus fc- cct Meridianum i.i latitudine loci .id qucm pciucnetis. Vtro- quc loco fignato.numera gradus .<5quatoris interccptos Me- ^idianis vtriufquc. Tantaeninieft longitudinisdiffcrentia C. Dalguet Africa: promontorium eft latit.Bor. 50. gvad. proxime. Hine nauigatum cfto Circioad Fauonium Tiort* ttlCjT V?n njeJT/ad laiitudinem ; 8 Bor. item. Quxritut longi^ tudinis differentia. Vettamus G!obum , donec Mcridianus le- eet datum Rumbumin Iatitud.Bot.gr. jo.quodfier, fi y.grad. loiigit. Metidiano applices. Conucrtatur indc Globus verfus Orientcm, vfque dum Merldianus fecet eundem Rumbumin latii.giad. 5 8 Bor.quod fiet,cu.ngtadus longit.i 5 1. Meridiano acceilcric. Eltitaquc locus iIlc,adquenipcrueneris,occidcnta- l.or C.D'alguer giad.pioxime 1 5 atquc tranfit eius loci Mcri- dunus per Oticntalem pattcm Infii.S.MichacIis Aforenfiuni. Interuallum quomodo inueniatur cognito Rumbo & latitu- dinis difiercntia,di£lum eft iu primapropofitione. Csgnita differentia Utitudinis ^ interuallo , inutnltur Rumbtn i^ differentia longitudinis, Rumbus cx ea tabula,quamfupra pofuimus, co.iimodiffi- me inucnictur. Excmplo tescrit manifefta. A promontorio Afiicae maxime occiduo,quod vocant C.BIanco ; quodeft la- citudinis Bor.io.crad.jo.m. nauigatum cftointer Septentrio- ncm & Occidentem pcr intetu.ilium r»ilIiariorum 1080. ad latitad.grad.io.io.m.Bor.itcm.Quac.itur Rumbus. Sic autein exquiritur. Diffcientia latitudmis eft grad. lo- interuallum 1080. milliariorum. Hinc otictur h.rc tcrminorum difpofitio Gr.io.milliar.ioSo.congtuunt. Ergo grad.i.millianum 108. Qusfi diuidas pet «o. i'i qtioto I. gvad, 48 m. inucniemus, Qucm numcrumfi in tabula quajtas , inucnics Rumbo 5 ad- hjnftum. Ncquc cnim'i!Ie numcrus minor eft hoc loco am- pliiis vno fcrupilo fecundo. Vnde pronuntiare ticcb.t , naui- gationem elTc fa£lamquinto Rumbo a Meridiano intet Se- ptentrioncm & Occidcntcm. Inuento autcm Rumbo &co- gnita diffetcntia latitudinis.longitudinis diffctcntiam per fe- . cundam propofitionem exquitas. VI. Vato Rumbo ^ interuallo , inuenitUr differentia longitudmii ^ latiiudinis, Hoc etiam pcr fuperiorem Tabulam facile inueftigatur. Excmplumfolum ad hocetiam monftrandumfuificiet. Abcx- trcmo Afiici promontoiio Auftrino, quodC.Bonae Speivo- catur.Iatitud. Auftr.grad.} ^.pioximcnauigatum eft adThra- ciuiTi07ort llorttDcff:( qui 1 eft Rumbus aMeridianojmil- liaribus 641. ampl.iis, vclfi placeat intcgris ^50. Quxriraus . differentiam latitudinis , quod hcc modo fict manifeftu.n. • Gradus & mrtiuta , qux conueniunt vni gradui latitud.nis in , , fccundoRumbo, conuctta.nus in milliaria. Ea funt <4.5tf.ra. pto quibus licebit accipere intct;ra milliaria 6$. Sic dcinde funt difponcnd. lermini proportionis. Milliariaey congruunt vni graJui latitudinis.Ergo fi^odecemgr.latitud.coucnient. Quos (1 dcniasa ; 5 latitud.loc, a quoprofcdlum cft.quia na- uigatum cft vcrfus iiquatorein,rcl.qui funt grad.i j latitudi- nis Auftralis Ioci,,id qucm petttcnimus. Cognito autem Rum- bo &inucDta differcntia Iatitudinis,cx fecunda piopofitione inuenietur diffcrentia longitudinis. SECTIO OCT A VA. In qua delineatur TCLEMICA MECHANICA. r R .ffi C E P T A. r^^Olemicamechanica eft ars de mediis belli tt^Kl^j^^gerendi manuariis. Dicipotefi Poliorcetica. h^C^ Eftqne gencralis , vel fpecialis. Gcneralis , explicat inftrumenta & figna mili- «aria,8i ordinem polemico-mcchanicum. _ Specialis eft gemina ; videlicet rationc beUi,& na- tionum. Bellum eft tcrreftre,vel nauale. Bellumterrertrehicfpedacurin ratione caftro- mm metandorum, inftruends aciei, & obfidionis adornandx. Bellum naualefpeftatur in cktre.& inftrumentis proprns. Quantum ad nationes, Polemica eft veterum vel ?ecenc.orum. Ibi inprimis fu„t Romani & Germa- n!:hic,Hifpani,Ita!i, Galli,. Germani, Turca: &c R E G V L .,«. I. Polemica politica & mechanico-mathe- matica dtffernm. Keckermannm lib. i .fy[l. foUt.cap. j i . ai t;Subordinatur huic parti doftrinae politic* peculiaris difciplina , quae vocitur Polemica , in qua particulaiia bclli gerendi mcdia tradan- tur, nempc ratio caftrorum metaodotuin , itcm inftruendjC aciei , obfidcndi & cipugnanJi arces& vrbes. In Politicis fufficit generaiiabelligcrcndi prscepta tradidifTe. Viditnem- pevir magnus,prxcepta politicadc bello, &polemica dema- nuatiisbelli raediiseftb diftinda. Nos maioris lucis caufa Po- lemicam facimus duplicem ,'PoIiticam & Mechauicam. II- la eft difciplina partialis quippe pars Politic* : hxc eft difci- ■ plinapeculiaris.eaquemechanicomathcmaticaicamque hoc locomolimut. 1 1. InfirHmenta mllllaria fnnt arma , vel machin£ bellicx. Armi iterumfunt defenfiua , vel offenfiua ; c quibusilla 3<1 tegendura muoicndumous corpus valcnt , hxc ad inua- dendum j mit; c ,1«. 1 friin» I niliia Mechan.Mathem.Se6):. VI II. Polemica. 699 dendum fcu UcciTcndum. Quidam ctiam funt mixta , id c(l, taciuntad defeiiJcMdum & oftcndenduui. rixcipua »encia iii*c funt. :.i>V«.-),;,;. propric iS.: ftiicle diiilum , ( nam latc efl nomeij gcncris)oiiod cli oblonga foinia.cjuadrata , adJanua: limilitudincai.fvndc Gri-cis «'uftojappcllaturlcuruatanienfu- jicrficie. Latirudinem dicit Polybius fidlVc ptdum duoruni Sc fcmisilongitudincm.ouatuor. i. Cly[;tn primo cauus tuit & rotundus.Veruni poftcrioribus tcmporibus adouatamfpccicm icdacH funt c'i\ ^ici.Ell itaque fcutum quadratum , clypcus ro- tuiidus ^.Pama fuit rotunda figura,diamctium habcnstripc- dalem.Equclhis tamtn Parma a velitari diftercbat magnitudi- ne. 4. Pi7/«crat fcuti genus brcuiirunum,in modum luna; mc- di.x,feufcmiplena;.5./foW^f,fcutumfuit, ab omni parte anci- rum,& rotundum , vc fummum infimumque cius latus mcdio paterec.Atquc ha:c func fcutorum gcnera.S. Gatea imponcba- tur capiti,& htbat,vel certe tcgebatur pcUibus fclium, capra- Ium,caaum,luporum,avictum,ciephantorum, &ic. ad tcrrorem hominibus incutie-ndum;& vteflcnt infignia,perqu.Tqu!lque aucrtrenuc, aut ignauiccr fe inpr.-elio gcrcns a pra:tedo fuo agnofcirctur.Alij rcbus aliisin galeavcl ad horroremfacien- dumjvcl ad ornamcntum vfifunc,vc hiancium animaliuni tor- rnis. Ornatus galex hqdie quoquc farailiarum figna diilin- euit.^.tdncaemt ferrea,a;nea,\cl linea, 8. Squama cll lorica fcrrea, cx lamcUis ferreis , aut a:rcis concacenata , in modum fquamarum pifcis, & cx ipfo fplendorc fquamarum ac fimili- tudine nuncupata.q.T«iir;jAr erac tegnmentum fcrreum, trun- c\ acollo ad Itomachum. lo. Ocre«funt ferreacrutum muni- menca. ii. GUdiut eftab vna parteacutus vel anceps,feu bis acutus, Gricc ^$vf/s' & « «pi.Ti.iyj J,np®-. Gencra gladij com- plura funt:vt fpatha,femifpatha,framia,rompha:a,(ica , l..i-pe, 2cinaces,pu2;io. 1 2..Hafia crt pr.rpilata, ferream cufpidcm ha- bensiamentaia.qu.ramento cxcufia vibratur;velitaris,quz vi- ce iaculi emittitur;coiuus,haftacufpidc tancumacuta ; trudes, qn.rtrudit & decrudir;vcnabulum , quod venacioniefthabile; verucum,geim'". haftr brcue& anguftum.ferro.inftar veruan- gurto pr.Tpilatam;lancea,hafta amcntata;fpiculum,lancea bre- uis.i i.Telum eftomnc armorum genus,quod in longummit- iii\i.t.Aclide< eft genus teli , quod amenco longe iacitur , pe- raftoque vulncie reuocitur. i a, Arcuf habet cornua , quoruni crenisvcrinque neruus immitcitur. i^.Sagiita pennis fcrtur tanqnam auis. Scorpto cft (agitta venenata, arcu aut tormcjito excufla, qux cum ad hominem venent , virus quod gerit mo- re fcorpionis infundit in vulnus.i*. Ph 'etracd thcca tagit tarum.i 7. Cai^f; funt arcuum thccx.feu repofitoria. iS. Funda cft cx qua funduntur lapides.Atque hasc fuuc prxcipua armo- lum gcnera. Sequuntur ma^hir.^ 6efl«V,c,quarum alia: funt op- pugnatorix.quibu; holtcs impetimus:alix rcpugnatorix, qui' ctiam a defcnlione propugnatori.r dici poflunt.Grzcis dicun- nir 7r!>Aioe«;-Ti;(^'.IploiumfyiIabus e(to:Teftudincs,Arietes,Fun- d-.bal3:,Aireres,Aggercs,BalIifta:, Arcubailiftx , Carroballiftx, }iarpagones.Epoftr.-B,Falces,MufcuIi,Trifaces qux exballiftis emittuntur,Fuitibali,Cataphraift.r,Plumbatx feu Marciobarbu- li,Onagri,HelepoIcs,Plutei,Sambuc.i:, Praia , Scorpiones lcu Manuhallifta;,Turres ambulacoria:, Tribuli, Sariflx, roliocres, '/incx.ToIlenones Phalx, ex quibusintorquenturPhalaricx, Bipcnnes,Crates metaIlicx,Malleoli,Currus faicati, Mortaria, Colubrinx.Falcones,Mofcheti,Bombardx, Sciopi noftrorum tcmpoiummachinx tormentaque funt.Ex his prxcipua expli- cemus. ■. Aries Carthaglnenlium inuentum cft. Deeiusin- ucntione & conftiuiilione ita fctibic VUruuius lih. 10. c. 1 9. Carthaginenfcs ad Gadcs oppugnandas caftra pofuerunt.Cum autem cafttlluni ante cepiflent,id demoliri funt conati.Pollea- quam non hahuerunc ad dcmolitionem fcrramenta , fumpfe- runt lignum, idquc manibus fuftinentes , capiteque eius fum- roum murum continenter pulfantes,fummosIapidum ordines dcliciebanc,& ita ffradatim ex oidine tocam communicionem dilfiparunc. Poltea quidam faber Tyrius, nomine Pephafmc- nos,hac tatione & inucntionc indu£lus , malo ftatuto , ex co alterum tranfuevfum, vcl crutinam fu(pendit, & rcducendo & impellcndo veiicmcntiusplagis deiecic Gadicanorum murum. Cetras aucem Chalccdonlus de materiaprimum bafim , fub- ieiftis rocis fecic,fupraquecompe5icarreaariis,& iugis variis, & in his fufpendit ariecem,corii(quebubulis ccxic,vti cuciores clfcnc , qui in ca machinacione ad pulfandum murum eflenc collocaci.Id autcm , quod cardos conacus haheret , teftudinem arietariam appellareccspit. Audiamus etiam lofephum de bello, /«rf./ii.j.c.^.Immenfaelt.^^w^^materia, malonauisadfimilis, c'ii'is fummumgraui ferro folidatum eft, avictis cffigie fabri- cjtum,vnde nomen accepit. Dependet autem funismedius ex alia , vciut ex trutina, palisvndique fulta. Reirorfum aucem magna virorum multicudine rcpulfus , in fronte prominentc ferro,mcEnia percucIc-//;iiorHj ft6.i8.Contra impulfum,inj«;/, arietis rcmedium eft , faccus palcis plenus, & in cum locum demifliis, quo aries percucit. Laxo enim faccorum finu l(ftus adetis iUifusmolIicur.Duriora enim mollioribus facilius ce- dunr.Quoavtificio ludxi adueifus Vcfpafianum fe tutabantur. Veriim Roniani animaduertcntes faccoruni mollitie machinx vinie!udi,per:icisfalcatis loravndcfaccidepcndebanc tandcm incidcrunt.DiflxDluebantur autemarietcs,& ita in expcditioni. buscircumfcicbantur.i.Hc/^/ifl/Mab vrbibuscuertcndisnomcn acccpit;cuiusopera Dcmctrius Antigoni,Rhodo,& aliis vrbi- bus cxpugnatis, Poliorcts cognomcntuminuenit. Conditacft pro aritte,qui ob crcbvit.atcm vilefctbat.Dcfcriptio ciiis gcmi- na occurrit:vna apud Art»»:Mum lib.t ^ .altcra cx Plutarchi De~ metrio.Vnox ita habet. Ttftudo compaginatur immanis , axi- bustoborata longllTimis ,fcrrcifquc ciauis aptata , &conte- gitur coriis bubulis , virgarumquc recenti tcxtura-,-4tquc li- mo adfperguntur eius iuprema , vt flammcos detraclat , & milliles cxlu.s. Confevuntur autem cius frontalibus trifnl- cxcufpidcs , prxacutx , pondcribus fcrrcis graucs.qualiano- bispicitoicsoftcnduntfulmina.vcl fi,.1ores ,'vc quidquidpe- cicric,.iculcis excrcis abrumpac. Hanc ita validam molcm'pa- lis & tunibus regcns numcvofis intrinfccusmiles , langiiidio- ri murorum parti viribus admouct concitis , & ni/i dcfupcr propugnantium valucrint vires , coUifis parictibus aditus pa- tetacit ingcnrcs.Meminit huiusmachinx Vitruuiusl. lo.c.it. Scdpcrgamus.i. Teftudo a limilitudinc, quam gcrit,vcrx te- ftudinis,voc,ibulum lumpfit ; ijuoniam (icuj illa modo reducit modo protcrt caput ; fie inachinamcnti iftud genus trabem nunc reuocat, nunc cxeric,vt validiusferiat.In ipfis ciiiin tc- ftudinibus quoquc arietcs xdificabantur. Varias reftudincs J'i.'««««rde(i:ribit /. lo.c.ic.?;? 1 i.calquc vfui fuiflc docct.vel ad congeftioncm fofTaium tantum,vel etiam ad muros vt ac- cedercnt, & inh.Trente aricte inipetumfacerent. Fuit prxtcrca teftudo fcutorum conncxio , curuata in morcm tcftudinis , 'rswuas-iC,uc^. F.am cxcrcitus facicbat , ("c tegumcntis fcutorum vndique operiens , qutniadraodum teftudo llio putamine ob- ducta eft,caquc fpecies tcclum xdificiovum rcfcrebat. Ita coo- perti,fagittas & miflilia fupcrnc incidcntia, nulla fenticbanc. 4.Tullenon Vegcciodicitur,quotics vna trabs in cerram prxaltc defigitur , cui in fummo vcrtice alia tranfuerfa trabes loncior dimenfa mcd',itete conncititur , ac libvamcnto , vt fi vnum capuc depreflcris,aliud crigacur.In vno ergo capice cracibus fi- ue tabulatis , contexitur machina,in qua pauci coUocantur ar- mati. Tunc pcr funcs vno attrafto , dcprcfloque,alio capitc eleuati imponuntur in inurum.5.F;i/.v ciat incurua,eaquc la- pidcsdc muvo cxcrahebant. Hafce falccs murales laqueisin- ie(flis dcflcftebant obfelfi. Falcis naualis meminit !-'iiriiuius l. 1. f. ■vlt. eamque lih.j,.c.^(<. fic explicat:Falx dicitur acutifll- ' mum fervum , curuatum ad finiilitudintm falcis , quod contis' longioribus inditum , col.itoriosfunes, quibusantcnnafuf- penditur,rcpcnte pr.rcidit, collapfifque velisliburnampigrio- rcm & inutilem rcddit. (■■ Affer eodem l'itriiu'0 authore d. l. dicitur.cum trabesfubtilis & longa ad fimilifjdinem antennx pendet in malo, vtroque capite terrato. Hunc fiue a dextra,fi- ue afiniftra partc aduerfariorum fc^iunxcrint naucs, provi- ce aretis vi impellunt , qui bcllatoves hoftium , fiuc nautas, fine dubjo proilcric & perimic, ipfaniquc nauem fxpius per- forar. 7. Bipennis eft lecuvis , habcns ex vtraque parte latifli- mum & a.-utiffimum fcrrum. Pcrhancin mcdio ardore pu- gnandi peritKfiirinautx, velmilitcs, fccreto ancidunt funcs, quibus aduerfariorum lignata func gubernacula : quo iiiXo ftatim cipitur , tanquam inermis ac debilis nauis. 8. Pltttei e vimine conrexebantur ; erantqiie fimiles iis appendicibus, quasxdificiis adiungimus : teftum in vnam partem dcucxum ' habcbant , h,iud fecusqu.im plutci , fupcr quibus fcribimus. 9- '^gg°y exterra lignilque excpllicur contra mcenia , vndc telaproiiciuntur. 10. Vtneis ad fubtuendamurorum funda- menta pcnetrabant. Quo poftquam penetvaflcnt , dolabras ad muros fubruendos adhibebant. 11. A?z//?;//Kjfolaparuitate a teftudJnc difFcrt. 11. Turres cx trabibus, & tabulatis compa- iflx extraiftioncs , formain xdificiorumrefcvunr,atqueaduer- fus incendiacrudis coriis centonibufue pertcguntur. Ambu- latorix idco dicuntur , quod rotis fubieiSis promouentur rc- ducunturquc^^Perfxpe adingentemhoftibus terroremac me- tum incuticndum valuerunt. Pvxter armatorum numcrum , quos ex turribus pugnafle conftat,machin,x' itcm bcllicx in iif- dcm pcr tabuhita difponebantur , vt catapult.x , balliftx &c. Frontcs tevracas accipicbant interdum, vt a flanima ne Ixdc- rentur. Habebant in infcriotibus arietcm, cuius impetu mu- tum laccrabant ; circa niedium,pontcm,fa(flum deduabus tra- bibus , feptumqu^de vimincquem fubitc) pvolatum intertur- rim murumqueconltituunt,& pcr cum cgredicntcs demachi- na bellatores in ciuitatcm tranfeunt,& occupant miiros.In fu- periore autcm parte contati & fagittaii;colIocantur,qui defen- fores vrbis contis,milTllibus,faxi('queprofternant.Pons,qui dc turriin murum repenti: proiicitur.e.xoftra vocatur.Quomodo autem per tollcnoncm , &ex oftram, fic pcr fcalas & fambu- cam in muros euadunt obfcflores.i 5. BadyZijfunibusneruinis . tenditur, qu.cquantoprolixiorabrachlola habuerit, hoccft, quantomaior fucri,ttant;5 (picula Iongiusemittit:qux fi iuxta artem mechanicam tempcretur , & ab excrcitatis hominibiis qui menfuram tius ant<; coI!cgerint,dirigatur,penctrat quod-. cunque pcrcuircrit.Fuerunt diucvfx ba!liftx,tametfi ad vnum finem effccflumque compatac.c.Ali.i; cnim vcftibus & fuculis, nonnullx polyfpaftis ; alixergatis, quxdam ctiam tympano- *" N n n 4 rum tatio- 70O 'Encydopxdix Lib. XXX. Tum tationibus roiquebantur. . ^Scorptonem cum enagro con. fundit Ammianus /.i^.c.t ;.i4. Vegetms dift.ngu.t. . ^-Ph^la. f!V<.,dercnber.te Liuio.eiat Saguntinis miffile tclum.haftil. ob- k)n"o, & ci-tcra tereti.przrerquam ad cxtremum,vnde terrum cxtfbatiid licut in pilo quadratum, ftupa circumligabant, line- bantquc pice. Fcrrumautem tres in longum pedes habebat,vt .eum armis transfigcre corpus poffet. Sed id niaxime etiamfi hxfiflet in fcuto , & non pcnetraflct.pauorem faciebat: quod cum medium accenfun^ mitteretur,conceptiimquc abipfo mo- tu multo inaiorcm igncm fcrret, armaomitticogcbat,nud{im. que iuilitemad infequentes iAus prxbcbat. \6. Malleeli erant inanipuli fp.utei.picc contccfti, qui incenfi,aut in muros,autin tfftudincs iaciebantur. n.Currtn falcati a Parthis frequenta- bantur,contraquos Romani tribulos fpargebant, li.Trihulus erat cx quatuor palis contixum propugnaculum.quod quomo- docunque abliciebant, ttibus radiis ftabat, & erefto quarto in- fcftum erat. 19. Coruum pleriquc cum manu ferrea confun- dunt. to. Harpxgones quibufdam vocantur lupi. ri. Ttrmenta »oy?ra i»e«funtnoui' fubtilitatis,&:operis admirandi baliiftx, oblongum in tubuiji, & squalitcr tctetcm ex asrc fufili figura. IX : qus non funibus aut neriiis intenta: fingula mittunt fpi- cuia; fed incogitataprifcis ratione,adapplicitos tenui ab tcr- go foramine is^niculos cum incremcnto multiplici rapicn- dos, ccrto prrmiim nitrati ac fulphurci pulucris modulo tcm- perata.- , infcrtos dcin orc patenrc ferrcos exarte globos,cate- nafque , & alia obturamenta fulminis inftar flaminiselucftan- tibus cum horrendo fragore contorqucntur.De tormcntis no- (Itis hic fere habet Libertm FrcmonAus lib. i mfteorolcg. fag. Wg. Cr feqq. Bombardas & ful.Tiinalia noftra tovmcnta , Ber- tholdus SchvvartE,Gcrmanus monachus,reperit : vel forte ars exoriente allata: nam in laponia & rcgno Chincnfi.bombar- ix iam in vfu vcteri crant, cum c6 appulcrunt Lufitani. Q_ui- damctiam nolunt rem hanceflc nouitia; inuentionisj fed ve- tcribuscognitam, ex illis veifibus poeta; ^.Acnci.d. Vidi (^crudeles dantem Salmonea fcenas, Dum flaifimm louis , ^ fonitut imlmtur Olympi. Quomodo enim, inquiimt, fulmcn louis & tonitru imitatus ille,nifi bombarda &puluere pyrio? Sed non cxiftunio.fcquitur enimpaulo poft : Dem ns qui nimbos,^ aea imilahile fulmen Mre,fy' eoriiiped:m curfu jlmultibat equorum. Videtur cnim Salmoneus ille quadtigis ve£lus, ftrepitu rota- tum,& xratiscquoruracalcibuSjtonitruimitatus.fortafle etiam scream machinam & tonantcm , vt Caligula, in curru habu.r ardcntes etiam faces^inftar fulminum,in obuios quofque e cur- lu pcr mcdios volante iaculabatur. Veneti tormcnta aliquot e Germanianafti , anno ijHo.primi ad foflas Clodias, contra Genuenfcs vfi funt , vt Guicciardus & Platina narrant. Sed v- fum , aut famam paulo vetuftiorem ex Petrarcha colligo, qui in dialogo quodam bombardarum ineminit Petrarcha vcro anno 1 )74 viuere defiit. Plerxque machinx maiores , tefte Cardano, per qu;nque millia pafluum, 60 ferri librasexcu- tiunt Imo Rothomannus iiarrat , principem fuum , Vvilhcl- mura Laodgrauium Hafri,r,fecifle periculum in iftuhorizon- tali duplicis cartoa:, vt vocant; inuenitque globura vix intra duo horx minuta, in terrara delapfum cfle Vnoquoque vero rrtinutOjtria circiter millia pafluum talis tormenti globus con- ficit:igitur iii fexto tantum milliari Italico,ideft,poft iter duo- rummilliarium Bslgicorum, defecit. Quodtainen,an credere debeam, paululum fubdubito. Iftus enim horiz6talis,vt onines fatcntur , maxime omnium imbecillis eft; vti fottiflimus, ciim tormentum mediam eJ,eu.-itionem habct, facitque cum plano horizontis angulum femiredum. qaalem fitum afFabre fatis canis nobis rcpr.-efentat, ciiinclunibus, infidcns,priores pedes, quantuni potell , ftare facit;& iis,vti folet,femirei£le in terram defixis fuftentatarduu caput,& primacorporis longitudincm. l'ro quo notandum , duodec-m pleruq; ftatui tormenti clcua- tiones : fic vt vltima & fum.na fit, qua os tubi direfte rcfpicit m ccelum. Vcrum feruiunt explofioni.Scptem enim funt fpe- cics cxplofionis. Pr.ma eft horizonta!is:in quafcilicct tormcn- tumnon elcuatur,fcd iacct parallelum horizonti. Sccunda fit in prima eleuationc ; & ita dc.nde vfque ad fextam clcuatio- nero.Breu.flime exploditur globus iftu horizontali^lougiflime in fcvta eleuatione:adc6 vt Alex.Capobianco fextam eleuatio- nem ftaiuat inviribus duodecuplam ad litum horizontalem. vt 1. p.la 10 ftadia ittu hoiizontali percrret,antequam in terram caJat , in fexta eleuationc ,110 conficiet, fi eodem torraento & pulucre vtaiis.Ludouicus tamcn Colladofcui AdrianusRo- manus m fua Polemica mx^.s fidic)expcrimento in falconetta pil^ trimn librarura a fefa^o hanc difFcrentiamconftituit. Eleuatio. Ratio vitium. DifFetentia. 0. 36S. 0. 59«. i.xg. 794 ioo. 9-4- 1^0. 1010. 5«. V 1 1040. 50. - ?°J5- 1 IJt Nicolaus Tartalea eleuationes /ingulas in duas diflccat , & vniucrfim 14 ponit. vndc duodecim..>m,qua:aliorumIcxta cft, validiffimam conftituit : expertum vcro fc affirmat, pilani,qua: e duodccimo eleuationis pundo , ad pcdes . 9 i cxcufla fuc- rat, dcmiflo ad dccimum punftum tormcnto , 100 pcdcs lon- gitudinis pcrdidiflfe. Tota ha;c ntcr iftos exploratotes diffc- rentia , a magnitudine vel longitudinc tormcnti, aut qualitate vcl quantitate pulueris vc^iit. Infinitis enim cxcmplis con- ftare (contraquorundam,inquit,mcndacium; afl"crit Biringue- cius , tormcntum brcuius codem puluere & globo onuftum, pcr amplius pilam eiaculari, quani aliud longius; modo totus puluis inflammetur,& vniuerfas vires coUigat in tubo. Puluis autcm fit cx tnbus , halinitro , vel potius falpetra ( nam hanc a halinitro vcterum diftare , probat Scaliger cxercit. 104. ) ex fulphurc & carbonc. Non idcm autein fumitur pro maloribus & minoribus tormcntis. Si enim fclopctum pu'uere iUo craf- fiorc maciiinarum oneraueris, vix ad decem orgyasglandem excutics,ait Biringuccius: fi minuto fclopctoium puluifculo machinas , frangcs: immenfaetcnim flamma, momeato fere temporis , ex co accenditur ; ciim vnumquodque pulueris gra- num , flammam ( Snellij expcrimento ) 11 5 000 fe maiorem Ipargat. Pro maioribus toimentis accipiuntuttrcspartcsha- linltrl, vtdocctBiringuccius,du«partes carbonis, & vnaful- phutis. Pro mcdiocribus, quinquepartes halinitri,vnafulphu- rlS, vna cum Jimidia carbonis. Pro bombardis minoribus, dccem partcs halinitri , vna fulphuris & vna carbonis cx vir- gis nuc's aucllana:. Quidam vtceleriorempuluerem faciant, & intcndant ii.1um fingula: cuique libra: fulphuris , vnciam vnsm argcnti viuiadmifccnt; alij librx halinitri,quartamvn- cia; partcm falis ammoniac. quidam ctiam,ex CoUadi prxce* pto, puluerem in tubo, hafta transfigunt, ad accelerandam inflammationcm. Porro vis pra^.ipua pulucris cft in halini- tro, quod a fulphure prompte accenfum, pundo fcretcmpo- ris vniacrfum dcflagrat fine vllo cincre. Cxterum Cardanus pondus pulucris poftulat ponderi fphsrs excutiendx xquale: Bivinguccius duas tertias partes dicit fufficcre. Et hanc pro- povtioncm a fuforibus hodie feruari audio , ciim de nouitio aliquo tormento expcrimentum fumunt : fi enim fphncra 30. libravum fucrit,tubo 1 o libras pulueris infundunt, Adhasc,ace- tum pulucri tormcntario infufum,vitesmagnasaddit&im- pctum. Atquc haec eft fpecialis polemicatotmentorum,qua2 multum lucis accipit a meteorologia fulminis. Poteftcnim inftitui elcgans comparatio inter tormenta & fulmina: quod fit communis matcria, fulphurea & nitrofa, pulueri pyrio & fuIminis;omnis enim fulguvitis odor fulphuris incft, fpiri- tus vero nitrofus ad ccleiitatcminflammationis facit, cftque principalis caufa,cur exhalatio anguftiarum impaticns tara impotente inipetu effringat nubcm. Priter fimilitudinem in matcria , eft alia in modo cxplofionis : quia vtraque fit per fu- bitam rarefaftioncm matcr«,vnius intratormcntum, alterius intra nubis cauum. Scd in hoc grandc difciiinep:qu6d flamma fulminis fere fine telo , fcu lapidc fulminari fit ; flamma vcro pulucrispiiam cxcutat. Dcindc fulmen in tetramvfque,ideft, per 5o<^ amplius pafllis ,quibusnubcsquandoque abeft, dcii- citur: fcd flararaapulucrisdenfa& confcrta, vix longius vno pcde profilit cx ore mofchcti M riim fane eft , qua ratione flamma coeleftis huciifque veniat. Colophonis loco ifta iuuat adnotarc. . Ex puriflimi auri ramcntis paiaturpulus, quira- diis maxime folaribus , aut modico igne accenfus , non fur- fum, vt puluis tormentanus , fcd refta deorfum, curamaiori etiam boatu , & viribus , decuplo potentioribus,tulminat ; ita- que fi inmenfa acccndarur , eam peitundct. 1. Vapot leuis in pila «rca larefartus , vehemcnti flatu per anguftum foramcn deorfum exfpirat. ». Dum a:s Cyprium in puvumcxcoqiiitur, antequam petfei-lum fit, fiinicceiis aliquid aquce, prorurapit ex catino motu violentifllmo, profternitque & verbeiatquid- qu d attingit. Hisadda.nus nonnulla de cumculn miUtn^ibiftj ex eodemFromondo. Cuniculorum militarium inuentio tti- buitur Francifco Gcorgio Senenfi, vt author eft Carianut lib. .fubtil. Sed Guicciardlntis iib.6. inuentionem tiibuit Petro Nauarro Cantabro. Bi in^uccitn Francifcum Georgjum teper- torera, fcd Nauarrura in arce Ouifumpfifle primum expcri- mcntumatfirmat. Pra^^matiacfteiufraodi. Rcccptaculum pul- ucris , quod in capite fcu fiuc cunicu!i cft, quatuororgyarum, fiue quatuor & viginti pedum altitudinls , duodecim vcro pe- dum latitudinis, flciifuadetBirin^uccius. Cuniculi vcna,(ine via , qua ad pulueris cauura pctuenitui, tortuofa & ali^^uot an- fratibus finuata cfl"c dcbet , nc lapidcs & cimcntum , quibus obftruitur, flamma pulucribus cxcutiat; ita fe per cuniculum, non pci vert ccm & molcm fupeiftantem , cxonetet. Illac enimfinedub o fe ci c:t,qu.ifac'llime poteft. Itaque vi.r om- nes aliar cum cura fepiendx& firmand^funt, vt pctincum- bentem moiem erumpeie cogas. Funis autein igniariusful- phure illitus , a loco pulueris ad orificiura cunicuU inter cx- mentum dcducitui, perquem ignis fetpat vfque ad pulucrcmj puluis vero fumitur tenuiflimus , vt totus fcre fimul flammam rapiat.Sic enim violenticr eft,& maiorcm/lragcmdabit. Sche- ma hoc efto, A cft H A G -B E C. - D Mechan.Mathem. Sed.VlII. PoJemica. 701 ftiibutio fieri dcbet iiitiia cornua, iiempc licxtfura, finifhuui &mcdiuiii. Diftiiii^a'. iTiiopoitct iffc aciLS autciiguanoiuiu &: ['odlignunoruiu. Povro poil niilitcs cjiauis armaturi ftatinj vclitcs orJinaiKur A' r°''^ 1^°* iti.rum militcs grauis amiaturr. Variantur tamcn intcnium, (i nccclfitas vrj^cat. (iuod fi acies pcr tiia cornuadiftmguatur, rortifninus omnium miles ciit in de.Ktro cornu:iIli viriutucrra,auerra,ftataria,Qetntcla,cui-uata,du- plicata,den(iita,conftipata,oblonga,cr;aui;ulariE,l:uearis,com- prclicnfa,arrcda,deduifta,duplicisfroiuis>dup!ari,s,antlltomos, periftomos, inflcxa, implcxa,incurua. Et pro v.ulctatc liaruni figurarum variant iuga & ferics aciei. Turbantur ctiam iiK formx- intcr pr.Eliandum , pro occalionc inftands , fugicntis, vel dcccdentislioitis. Quamobrcm fiunt in ea dcchnationcs, iiuitationes ordinum gr.Vais 6c lcuis armatur.x' Sic. Mutatur etiam fa-pc frons in tcrgum, & contra. Qjiod fi condenfata fic aclcs , & viritim ficri mutatio non polllt, ht conuerfio,iS: tota aciesfimulfevertit.Fiunt etiamvarixcuolutiones,vt Laconica» Maccdonica,l'er(ica. Inrerdum mutant locura : intcrdumtan- tum iacie verfa in tcrgum, eundem tenent locuni. Dcniquc quemadmodum fuiit vari.x facies , fcu figunT aciei , (ic varix llint nomcnclaturx (ignorum,vtaliaprima,fecunda,poftrcina-, alia fixa,vel non tixaialiaexpcdita,vcl turbata &c. dicaiuui. In «fit «,'(^r«jf«/t'pr.-cmittanturautc(!gnani, & tria rcgimina, de quibus pauloantc, di(t'n!^ua:uur. Hic oper.r pictluni cft ita inftitucre ordinem, vt nunc pauciorcs, nuncplures vidcantur militcs qu.im rcucra fint. Prius fiet, (i conilipati inccdant,(i cx cquitibus pauci hai^tas tollant. Poik'rius; ii vcpalantes eant, fi fc diiFundant.fi haftas tollant omnes.Et noctu plurcs videbun- tur fclopctanj , ii reftcs in pcrgulas inccnfas ordinc infcrant. Vnus enim quilibct inftar niultorum apparcbit. A eft concauita^i.capax pulueris, cui molcs c.vcuticnda fupcr>- ftat.vbi ignis ad lincm fiiniculi:in G perucncrit,puluis in flam- mam moiuento pcne rarefaclus,clauftia fua adcxituminolitur & tentat i^itur lapidcs & ci'mcntum oblttu-Jti ciiniculi,a(iin B ansjulo refto repelluntur , ("ed teira intec B & t inteticdla iinpitum retundu. Itaquc parj cius in C decliu.it. vbi irerum hebctatus, & tertio in D.randcinin t planctrangitur &cxfpi- rat:vnde flarama anguiliarum & morxiiiipaticns.peL H.quan- do aliorfum nonpotell,viamcffi:ingit. I I f . Signa in exercUttfunt triplicia : vocalia feminocalia , muta- \ Vocalin funt verb» ve! noniina,quibus vcuntur qui circuunt excubias noctu, vt intcrnofcantur-vel in pr.-Elio inilitcs. Seini- mcxlia funt clalTicum , rcccptus. M-Ata funt vcxilla, teflerar, ignis acccnfus,piftura', & fimilia. I V. ^rclo 7nilitaris eft caftroriim vel aciei,& huiifi vcl inftrti5ii£, zeliieragenti^- Ordo cafiroriim ita tc habcbit , vt dilpofitio (it analoga vrbi. Itaquc in caftris erunt vallum, lorica, fofla, vcftibulum, porta, tabetnacula fcu tentoria, forum vcnale, Sc fimilia. Olinrapud Roraanos exercitus diftribuebatur in Icgioncs & optiones. Hodic diftribuitur in tria rcgimina; nempe in rcgiracnequi- tum.rei armamentariar,& peditum,qua de rc vidc ftipra in Po- liticis. Ordo adct infiru&£ cernitur in tigura , &.' dillributione. Fi*ura, feuforma, acicipro rationc circumftantiarum Ioci,(!i: hoftis varia eft ; intcrduin quadrat3,intcrdum cornicuIata,(iue femicircularis , intcrdum alia. Sempcr tamen vtilc cft in acie inftrucnda gencium nationumque ccrtumordincm fcruare.Di- V. In bellonamili Polemicamechanicafbe^tat in- ftritrncnta cornmunia &tropria. luflrumenta commuma (cinr, qui- in belloterrefrri & nauali xquc adhibentur. Frc/iriii funt lupus naualis, falx naualis,bi- pcnnis naualis,hacpagoncs,& (iniilia. Vtuntur autcm na- uales conccrtationcs potiflimiim ignibus artifi- cialibus , dc quibus vide infra in Pvronomi.i. Eelli;m m, U4lC. ^mimsm^mt^ ^^,mmw SECTIO NONA, In qm delineatitr B I A S T I C A. R ^ C E P T A. ?^l I A s T 7 c A efl: ars conficiendi inftrn- menta morns & quiecis violent.T. Ellqne gcneralis, vel Ipeciaiis. Bialhca gciieralis explicac fundamenta motus violenti & qnietis violentac. . , Biaftica fpscialis eft impulforia feu xifijTO.i , clafma- tita, &c ftatica. Biaftica impLiifoLiaeft , quarcs propelluntur eia- culando, agi[ando,rGCando,& fimilibus modis : id- que fccundum quatuor eleirienta. Clafiaatica eft, qua res durac facili negotiafran- guntur. . Statica eft, qua res fluidiB fiftuntur, vel durae in- figuntur, R E G V L jE. I. 'Blafticesfiindarnenta d.uo furnfuga vacui, & caufa rnotiu violcnti, Tuga vacui eft adeo indita natura;, vt corpora anaturali motu ceflarc, atque eo,qui contra naturam eil.agitari faciat,ne vacuum dctur. Hinc ad iinpediendum vacuum grauia furfum, k leuia dcorfuminoucntur : quod cxperimentisprobarenoncft di(Sciltf. Sic enim, dum putctcs foditur,aer profundum fubit,vc fpatium impleat ; & aqua afccndit, dum per canalcm fugimus. Eadem rationccucurbit.t:, quibus mcdici vcuntur,cutcm&(an- guinem turfum trahunt. Sed & a motunaturali ccflant corpo- ra,nc vacuum detur. Ita fi vas pknum aqua , aut alio quouis li- quore , dcluper obftruas , ctiani inferiiis patcfafto meatu noii fluet liquor, nifi defupcr aerc aditusitidem pra:bcatur. Sic fol- les occlufi , fi nimium diftcndantur ac violentcr , franguntur. nam locus capacior faftus, ctlm necacre impleri polTit,tantam tcnuitatcm non admittcute, ncc vacuum dari qucat, fupcrcft tertium vt follcs ip(i difrumpantur.vt funt verba Card.tni lib. i . de fiibttl. Idem demonltrant omnis generis machina: , quas ars & induftria, vfa natur.v, vacuum tanto conatufugicntis,mini- ftcrio,fingulari foleitia ad innumcras hominumcommoditates protulit. Itaque non (oUim Biaftices,fcd & quarur.dam aliarum artium mechanicarum fundamenta hincarccfluntur.Haccnim ratione v.gr. excogitata cft lucerna mirabilis^turris forma vn- dequaquc conclula, vnicoque foraminc contcnta, per quodo- Icum ipfum infunditur , donec tota implcatm- : vc videre habes in Pyronomicis. C^ufa motM froieciorum varieexplicatur a PhyCicis.Cardantis lib.-^ .de /»i?(7.commemorat quatuor fcntcn- tias, equibusprima eft vera,& fummatim itah.rbet. Niliil mo- uetur abfque motore, quod eft principiummotus vclintcrnum & per fe,vel extcrnum & pcr accidcns. Principium motus in- tcrnumen:folaformainterna , qua.'motumnatura!em in Icui- bus & grauibus proxime producit. Principium motus extcr- num eft partim caufa cfficicns , paitim forma cxtcrna- Nam a proiicicnte , impcllente, gyrante &c. impetus quidam impri- mitur proic,n:o,impu!("o, gyrato&c. qul impctus in moucndo vimproiicientis,impe!Ientis,gyrantis&c fuftiuct,adcoqucmo- ucc taiiquamprincipium illius feparatura. Proiiciens igituc cric caufa 70X Encyclop^di^ Lib.^ XXX- ^-altica 1 eaufi pLoie. implcre fph.Tras,veficas,folles,& «lediante ifto fpiri- tu miracfficere: pofTumus ^^«ula; illifum fuerit, pondus iun- gitur cum impetu, & fit non fecus ac fi malleo iiftu vehementi percuteretur, SECTIO DECIMA. In qua delmeatur jT^DEVTICA. P R. ^ C E P T A. E!^^pj|v*^ /E p E V T i c A cft .irs bene lutlei-idi. rvt^''.» Eltque gtncralis vcl fpccialis. C^^Si'^ Pxdentica geneialis explicac principia luius , puta fineiii & efficientem, materiam & fprmam. Px jeutica fpecialis cxplicat varia genera feu dif- ferpntias ludorum R. E G V L if . pJ,\"j'P'*^_; l Prtncipiajiue atufe. lujus funt pbyfic^t, ethtca, li&< politica , & trmhematica. In iis rebus , qur homlni Chriftiano tanquam adiaphors coiiccITj: funt, diftingui oportet quam accuratifTime. Qu.Tdam cnim lunt huiufmodi.vt petpemotamcn in iis verfari non de- beamus, qualis eft ludu,-, qui ad tempus tantura.idquc bieuiuf- culiim,homini Chnftiano concedi potcft. Diuturna ver6 ea in re occupatio, aflriduufque vfus certe damnandus eft.minimdquc toler.ibilis.Itaquc quodaicbat illc de philofophia,;i>//o/f;>^a»- dum eir,,fed p.xurU : id nos ad ludum transferre polfumus,!»- dendum qu,dem/ed pauco ttmpore. Sicut ergo homini perinit- tendum eft.vt defcffus dormiat, fitibundus bibat, efuriens e- dat:lic eidem conccdendnm eft, vt longis iam laboribus tan- lum non traftus animum ludo recreet. Animi enim honefta rclaxatio non mmus fa;pc vtilis & necelTaria eft adcxhauftas vircs rccolljgcndas.quam quics, fomnus,& cibus. Humanum pgenium cft tanquam arcus,dc quo pQcta : ArciH (^ »rma tut tihifmt Imltanda T>i»ni: 3t nmqHnm ceffes tendere, mellit erit. Eft igitur ^uemadmodum arcus : ita ingenij noftri acies; Vt luraraa illacimentio remiuenda fit.ne frangatur & tandc hebefcat. Quod fi ergo hoc fine ludamijs , yt vlres exhauAas inftauremus , hoc vtique facit, vt melius Deo & proximo fer- uire pofTimus , vt fruftra fint, qui aiunt, ludosnonfaccre ad gloriam Dei. Aut enim ludimus, vt ingenium acuamHS,vcl es« nilarcmus:aut,vtcorporis robur firmcmus:qux omnia fane ce- dunt ad nominis Dei gloriam. Atque hic eft/»« ludorum. 'Efficiem debet efle homo , quem decct huiutmodi aftio indif- ferens. Materia ludinon debetcfTc impia, fcurrilis, grauis;fed ludicra& honcfta. FoTma in gener^^ft^vt indiffercntia deter- minctur aftioneartificialiter & moralitcrbona.Cum enimlu- dus litinter resmedias , fcu indifFcrentes, homini, cui ludere conuenit,dandacftopera, neabutatur re adiaphora, fed ih*- p»{««# iftamaftione bona determinet. 1 1. hhdi diBinguunturpottjftmum ex quatuor caufarwn genertbtts. 'Exfine funt vtiles vel inutites; & vtrique talcs rationc ani- mi vclcorporis. Huc itaque pertinent ludi cxercentes ingc- niuin,firriiantes robur corporis, lucratorij &c. Ex efficiente lu- di funt iuueniles vel equeltrcs: ex materid,pi) velimpij.hone- fti vel inhonefti,libcrales,vel il\ihet3\es : ex formdziudciilit vcl fortuiti &c. Sed vidcarnus praecipua ludorum genera. I. Myinda, ^vjiiJ'*,;^»^)'!! ^uia. I. Chytrinda,j«T{i'icr«. j. Helcyftinda,fcaperda, e>ixviiv^it,cKit7n'(}ci. 4. Drapetinda, S-g^mwiJ'*. {. BafiWndi, SartxiiS'», (■. Schcenophilinda, «■;(;«v«^i>i/»*'<«. 7. Oftracinda, ifpu,K'tiht. 8. OmilIa,tropa, i<4(^<*,Tf owk, ^. Ludus nucum, mfiia tf^^vui. 10. Pliftobolinda, •js*«■ -s>s Hoc catnpo aduerfas acies fpeciare licebit Oppofuiifignis,bellifiri>iiiachraciere, §it£ quondam ftib aquis gaudettt fpectacula taeri Nercides.vaftique omnis gens accoLaponti, Si quando pLicidum tnare.Cf hiimida rcgna quiernnfi Eb liTo fimul.ita adfunt.qui prdia ludant. Sic art,0- versd in tabulam depromfit ab vrna, Arte laboraram buxtim fimulataque noftrts Corpora.curno acies veBat albafque nigrafque, Agmina bina pari numeroque ^ viribus dquis, Bts niuea cum vefte ocio,totidemque nigranti. Vt varii facies.pariter funt ^fua cuique Nomina,diuerfum munm.non Aqunpoteftas. lHic ^y reges paribm capita alta cororiis. £t regnu/if pa-iter niiptas in bellaparatas Cernere eeat : funt qui pedibus certamma inire Sueti.funt 0- equts qui malint,quique fagittts. Nec deeft qns. ferat armatas in prdia turres Bellua -, vtrinque Indos credas fpeciare Elephantes. latnque aciem i" verftjm ftatHunt,ftrif.Hique cohortes Procednnt campo.cafhifque iocantur vtrifque. tinea principio fjnblimes vltima Reges Par.e vtriHfue capit, quartis in fedibus ambos, TraHu eodcm aduerfos intcr fe,fex tamen Aquis In medio fedes fpaliis hinc inde relicii, Stde dbiis fefe nigra tenet.dter in alba^ Troxima reginai capit orhita.regihits ambs. Hirent,qu&quc fuo,dtxtrum latm altera,Uunin Altera lege datis mngunt ftationibm ,atrimique Atra tenet campum ijpatio ft.xt candida in albo, Tt proprium feruant primd flatione colorem. Inde fagittiferi luucnes de gcnte nigranti Stant gemiui,totidem pariter candore niuali, Nomen Areiphilcs Graij fecere vocantes, §!Hod Marti ante oculos cari fcra bella laceffant. Continuo hos intcr Rex,nec non Regia coniunx Clauduntur medij,duo dehinc vtrinque corufci Auratts equites,faguHs,cr/ftifque decori Cornipedes in apertaparant certamina Martif, Tum geminA velut extremn in cornibm arces Hinc cfque hinc altts ftant propugnacula murif,. ^ ^*as dorfo immanes gcftant iu hcUa Elephanti. Toftrcmo fiibeunt olio hinc,atque inde fecundis Ordinibm pedites.caftrifque armantur vtrifquc Armigeri partim regis,partimque jniniftriL Virginis armifon/i,qui primapericula helli, Congreffufque ineant primos,pugnamque laccffant. Non aiiter campis legio fe huxea vtrinquc Compofiiicduplici digeftis ordine tiirmts ; Aduerfifque amhAfulfere coloribm aU ; §liiam Gallorum acics Alpino frigore Iatle.t Corporafi tendant alhts in prdiafignts Aiiron populos contr.i.iQ' Vhaethonte peruflos Infano JErhiopas ^ tiigri Memnonis alas. Tum pater Occauu; riirfmfic ore locuttts : CaelicoU iam qunnam acies,quii caftra videtif. Difcite nuuc ( neque cnim fiint hac fine legibm arma ) Certandi leges,nequeant quns tendere coutra. Principio alterni reges in prdia mittunt, Sluempugn& numero ex omni elegere fu»rnm. Si niger armaferens, primm proceffu in nquor, Continuo aduerfum fcmper fe candidiis offert : Nec plures licet irc fimid faBo agmine in hoftem: Propofitum cuncris vnum.ftudium ojnnibm vnum Ohfejjos reges inimicd. claudere gentis, Ne qiib impune qiteam figere .atque inftantiafata Euitare,etenitn cupiunt ita prdlia finem. Haud tamen intcrea cunets obflantibm vltrh Parcunt,fed citius qito regcm fternere letho Defertum eualeant,ci.dunt ferro obuia paffim Agmina,rarcfcunt hic illic funere femper Vtraque caftra nouo,magis ac magts area helli PiHurata patet flemuntque caduntque viciffm. Sed cidentem opiis efl fublati protinus hoftis Succejftffe loco,^ conatm vindicts aU Suftinniffe femel,; r»ox,fivitaucrit aiium, Inde referre lictt fe in tutum prsLpete planta. At pedites prohihent leges certaminis vnos, Cp.m femel exierint (facrlis ialiura ) reuerti. Necvero inceffus cunciif hellantibtts idem, Tugnandiue modm : pedites in pnlia euntes T.ualeant vnam tantitm tranfmiftere fedem ; Jnque hoftem tendunt aduerfi,^ limite re{lo. Congreffu tamen in primofm longiiis ire, Et duplicare gradm conceffiim : at cominm hoftem Ciimferiunt,tcium obliqu.mt ify vulnera furtim Jntentant femper Iateri,cauaque ilia c&diint : Sed gemini claudunt aciem qui hinc inde Elephanti, Cism tiirres tn hella gerunt,ac pnlia mifcent, ReHdfronte valent dcxtrd.Uuaque retroque Terre jiditttm contra,campumque impune per omnem Proruere.ac totis paffim dare funera cajlrts. Nc tamen ohltquts occultent nixihits iflum, ^lui tantitm mos conceffus piignantibm arcu, DileBif Marti ante alios.nam fe?nper vlerque Tertur in ohIiquum,fpatiis nigrantibtts alter. Alter candenti femper fe iimite verfat, DireBifque ineunt ambofera bellafagittis, Necvariare licet ; quamuis fas ire per omnem Hinc atqite hinc campum,atque omnes procurrere fcdes. Infultat fonipesferm,Mqiie repiignat hahenis, Nunquam continno ftipata per agmina ducht Percurrit : tautitm furfum fej'e arduus effert Semper,i3> tn gyrum grefftn magno impete lunat Curuatos.duplicemque datur tranfmitterre fedem. Si nigrante priiis campo expeBauerit,album Mox petere (y J'edis femper mutare colorem Lex iuhet,,tccertofmperfe fiftere faltu. At regrna furens animts,p.vs optima helli, In frontem,in tergd,ad dcxtram Uuamque mouetur, Itque iter obliquum.fed femper tramite reclo Procedit,neque enim curuato infurgere faltu Cornipediim de more licet,non terminus olli Nec rurfm meta vlla datur. §!uocunque lihido Impulerit 704 Encyclop^dfe Lib. XXX. :s' Impulmt.liat ire.mdi nc ex'a^mnc qutfquam Hojiniue fuoHc aditus ocditdnt euttti. mlti ctemmfufer eduaofu^ agmma faltu Tranfiliif' : equtti. tantum hac concep poteftai. Camius arma mouent gentu regnator vterque, Jaquibici eft omnn fpcs acfiduct^i bclli. Omnibus incolumi Rege ftae cernere ferro : SubliHo, pugna txcedunt ©• caftra relmquunt. lUcadeotn bello caftM fecum omnia vertit. trgo hmns cuniiatur: eum vencrantur i^ omnes jigmine circumftant denfo ; mcdiumque tuentnr. Vtque armu f^pe eriptantfua corpora bcllo : Obijciunt.mortemque optant pro rege pactfci, ^on illi (ludiunffertendi aut arma ciendi .- Se tegere cft fatis,atque tn^antiafata cauere. HauA tamcH obttderit fe quifquam impune profinquum Obuiui ; ex omni nam fummum parte nocendi lut habet iUe quidem.haud procurrere longiits aufit : Sed pofiquam aufpidts primts progrejfus ab aula, Mutnuit fcdes proprias ; non ampltus vno y,teriusfas ire gradu.feu vulne^ec hoftcm i Seuvim teiaferant nullam,aique innoxitts erret, Hic irios certandi.hic belli antiquijfima iura. liunc acicm interfe eertantes cerntte vtramque. Sic ait.at quoniam.quoties fcra bella fatigant MortaLes,fuperi,ftudii6 diuerfafouentes, fpfi etiam inter fefe odits hellantur iniquis, Maxifnaque intcrdum toto ardem prstta alo, luppitnr Qmnifotens folto rex fatus ab alto, Omne; abftinuijfe iubct mortalibin armis, Atqiie minis,ne quemfiucant.pertcrret acerbU. Tum Phaebum vocat intonfum,Atiantifquc nepotcm I.gregium,furto pepertt quem candida Maia ; Infignes amhos facie,^ fiorenttbm annit ; filondum Mercurius teuibits talariaplanitt Addiderat,nondum Titania lumina agebat yer liquidiim curru gemmato Vhxbof olympum, Tantiim humeros pharctr.-i infignts,^ crinibus aureu. Hos pater aduerfis felos decernere iiijftt Inter fc ftudits y- ludicra beUafouere , Ac partes tutari ambai.quai vellct vterque. Necnon propofuit vitiori J>rimiit digna. Dij magni federe. Deumftat turba minornm Circumfufa.cituent fcd lege (y fnedcre pacio : He quifquam voce,aut niitu ludentibus aufit J^riuifos monftrare iciui ; quem denique prirnum Sors inferre aciem vocet,atqtte inuadere Martem, ^iuifitum.primumquc locum ccrtaminU albo Duiiari tulit ; vt quem vcllet primuf in hoftem- Mttteret,idfane magni referre putabant. Tum tacitui fecum verfat, qui. m ducere contra Conueniat,peditemque iubct procedcre camptim In medium.qiii reginam dirtmebat ab hojie. lUe gradut duplices fuperat.cui tum arbiter acer Ipfe etiam aduerfum reBo de gente nigranti Tramite agit peditem, atque iubet fubfiftere contrit Aduenientem hoftcm,paribufque occurrere tn- armts, Stant ergo aduerfis inter fe fronttbui amho In medits campi fpatits,ac mutua tentant Vulnera nequicquam,ncque enim "^ti vlla nocendi eft Armigeris.traBu dum mifcent prdia eodem, Subfidio focij dextra,ls.uaque frequentcs Hinc atque htnc ftibeunt,iate i^ loca. milite eoirrplent, Alternantquc vices ; necdum tamen harrida mifce^t Trs.lia.fed placidus mediu Mars ludit in armu. T-xcurfiifjuc hreues tentant,tutique tenent fe. Inmque pc^es nigri relioris,qui prior hoftem Contraiit,obliq;mm ld.ua clam ftrinxerat enfem, Atque alhum e medtis peditem cittu abftulit armis, lUtttfque locum arrtputt priftantihus aufis, ,Ah mtfer inftantem lateri non viderat hoftcm. Ipfe etiam cadit ^ pugnat in morte relinqutt. Tum cautus fufcd regnator gentis in aula, Subduxitfefe in media.penltufque repoftu Caftrorum Intehru extrem.i in fauce recondit, ftpedHum cuncis ftipantibus ahdttut hsfit. Nec mora. ; furgit eques bellator leuis vtrinque, Etmediis htnc inde infultant coetibus amho, Altcrntque ruunt.^ fpargunt fata per hoftes. Sternuntur pcdttes paftm miferanda tuuentuf, S^uod ncqucant reuocare gradum,fonat vngula campo In medto,^^ totts mifcentur funera caftrii. Tum veropcditum imentus Latonius ^efos Csdtbut tnftat atrox .equitemque per agmina verfat Vaft.mrem ali picc£,longe Arcadamaior Ardor agit tacitis iam dudum inuadere furtis Magnum aliquid.pcditimque vltra fipe obuia tranfit Agmintt.comtpedem dncens in prtiia Uuum, 6J_«< rcgi infidioi tendens huc vertitur atque hu(, Tcr mediojque hoftes tmpuni infrenu oherrat, Confttttt.optataque diti ftatione potitus, Lethum intentabat pariter rcgique Elephantiquc, Ali qui dcxtro cornu turritus in auras Atollens citput ingcnti fe mole tenebat. Deliui ingcmuit,claufo fuccurrcre regi Admonittu : namque indefenfum in morte Elephantem Ltnquere fc vidct.atque ambos non poffe pcriclo 'Eripere tfy- fatis vrgeri cernit iniquis. Cura prtor fed enim eft trepidum defendcre rcgcm, §>uem raptt in dextrum lattn ; at niger emicat enfe Stricio eques.iff' magnti (lephantem intcrclpit aufis, Damnttm ingens.ncque entm eft f&ui. pofl virgints afmn Bellantum numcro ex omni magts vtilis alter. Non tcfmcn impuni euadcs,ait acer Apollo, Et pcditum ctincis,dcnfdque indagine cingit. lUe igitur trepidare mctu.certtque pericli Fruftra velle fugam,nam htcfata minatur Amaz.0» : Inde obftat conferta phalanx : tandem altiiis acio Virginis cnfc cadit pulchrs, folalta mvrtis. JEftuat alba cohors latere he» minus vtilis vne, Et magii atque magu furit ftcri accenfa dolore. Sicut vbi dcxtritm taurut certamine cornu Amifit.dum fc adufrfp fere peciore in hoftem, Siutor in pugnam ruit armos,fanguine,^ alte Colla animofa leuans,gcm;tu pmnis ffiua remugit ; Talis crat pacies.cifi poft fata Elcphantis, Cmdentts turms.Hincfurits maipribtis'ardet Ehcebics,^ vltriccs hortatftrin arma cohortes, In ferrum ^ cidfs pronus.cuptdtifquc nocendi, Incautitfque ambas perdit fine lcge phalangas, Dumque hoftes pariter cernar prociimhere viilof, Ipfe fuos morti indefcnfos cbitcit vltro Mercuriiis melior fiirto cun{iatur,Q> hircns Vfque aliitm ex aiio fpeliando prwidet icium: Sipe ille ex longo meditatus fata fuperbi, Rcgim pcditem pcrdcndum comtnus ojfert ; Diftimulatque dolos.mox paenitet ify trahit alts Improbus,erroremfingens,fufpiria corde. lamque fagitnferi de dextrts fpicula cornu Virginis in latus albcntis tendebat : id hoftis Haud primitm fe>ifit,pcditemque trahchat inairam Liua aciem rerum ignartis.vcritm improha cladcm Et tantas Erycina Ventis miferata rutnfls, Incauto iuueni,furttm tacito innuit ore, Atque oculis ( Phoebo namforti aduerfa fedebat. ). Nulla mora ; ad nuttis dtui treincfalitts Apollo Conftiticatque ociilts lati agmina circitmfpexit r Etfubilo infidias fenfit.peditemque retraxit, §luem contra impulerat dcxtrd tmfiger,titque pcrico f(.eginam eripuit,tum Maiii Atlanride cretus Ltttoreum caucs, concejfum vocibus impler, Reginam captam ingeminan s ,fremit vnfiiqite turba, Coelicoliim ftudiisvarm.ffequf tuetiir Phrvhics,^ his altofatiir de littore vcrbts ; flui porro irfuidia eft dextram ludicra petcnti fnmia corrigfre ineautatn.tn melitifquc refcrre, Citm ne< paiia vetent ; qiiod fi Maia fatc pofthac Id fcdet omnino prohibcri.lcge caueto ; §luique priorfuerit digitis impulfus in hoftem, Siue albu!,picettfuefiiar,difcrimine nullo Ille eat,i(y dtihij ftibettt difcrimina Martis ; Dixte ; 0> hic toto plactut fententia circo ■Coelicohs. Vcmrem obtutu clam verfus acerho luppiter tncrcputt.nec fcnfit filitts Arcas. Sed puer ingemuit labefacitis corda dolore Ingenti,vix fe tenuit qtiin ludicra caftra, Inieciifque acies manibus confundcret ambas, Tiim fecum ftatuit furtis certarc,dolifque Omnihus ; ac totts fraudes inneSere caftris. lam ttim igitur luucnem pharetratum in pnlia dueens Pornipedis fimulare gradus iubct ; ocyits ille Emicat,atque alhs. regimfata minatur. Non Pjjoebum latuere doli ;fuhrifit,^ ore Verfus ad aftantes : quamuis accommodafurtis Mercnrio fit dextra.liiquit.fraudtquc dolifque CalLide Atlantiad.t inuifiles, haud mc tamen vltra Eallere erit,iamque :mprobe iniquam corrige dextram. Speciantum cunei ingenti rifere vheatro, Atque Arcas,vcluti deceptus imagine falsa, Summifit huxum conceff^o tn pnltagreftu Arcum intcndcntcm,vigilat tam cautus Apollo Eraudefque infidiafque timens.occultaquc ftirta. Illc etenim perfipe.manu dum ducit in hoftes Alternam huxttm.itis contra.fy- firdera pa^a Impltcilans celeres digitos.duo corpora hello Obiiciat fimufohferuet nifi prouidtts hoftis. lamqtii Mechan.Mathein. Se6t.X. P^deutica. 70^ I.tmijue ecfuium contr.i nfgranrem candidns arcnm Inmidens fefj oppofuit po.^retvMtu ; ^ arcct R.giiis iugulo i>t-:,nru^>,dui:f dextcr oi\rr.xt Hiic Atque hucZi tihas.niuetfque exuitat i>t armn. HiferM in Wtdio.doKini^regtcftte mmatw Aiyui eques ratus iMpune.iy iam forte fttperbiu Nequicquam fpotiorum animumpiifcibat amore. Non tulit hitncfpeciem iituenis ph.irctratus,ir arcu Contcntiit calamum.fcfeqiie immttlit in hoflem, Tata licet pedcs intc>:tet,moritur;ts in armu Infigni pro laude,xluo medin h^ft ariindo Stridula; iam ch:ilybs defcerniit in alia odaBit^, VolutUT ille exc-ijjui humique.fy" calcibtis auras Verberat,!n ventosvitaindign.tta receffit. Ind* fagittifcrum fiemit pedes ; hiinc pcdcs alter Hofiili dc flebc >iecat : pugna afpcra fur-it. Titrribus occurrunt ingcnti mole Elephanti. Siuapharetrigcri contcndunt fpicula ncruu \ §l:!.idrupiidu/nquc gcmit bicolor fitb ■verberc campits. Inc.%!uere animi par:e ex vtr.-iquc.Qf in armts Conciirrunt dcnfi fimul omnis copiagentu Aibtique picetque duces.ambtque phalanges, Confiif/ique acics magno certamine totts Denfantur campu t zirtue.fortunaqtie in -vnum Coniicniiint : hfntinc viclores agmina verfa JEquore agttni toto,X'erfis rcferuntur h.-ibcnis Nunc ijdem.-variantque -viccs.^fiuciuat omnis Are.t bcUorum : vafli 'jelut Aquoris •vnds,, Siquando inter fe reclufo carcerefs.ua Bdla cient animofi Euri,vertuntque profundiim lonio in magno,aut ■vndifono Atlanteo, Altcrnos voluunt procurua ad littorafiiiSins. Atmedias ac-cs in-er criidefcit Am.i:.iiem primitm haftd,aut quem poftrcmb bellica virgo I)cmetu,atit quot hiimi candentia corpora linquH ? Semianimes %'olu:mtur equi nitieiqtiejiigrique, Et peditum cunci,dilecidque peclora Mivrti Aligera iuuenes,ineu,nfes bella,fagittd. §luis clademfando iU.iui,qHis ftinera ptigne Proflratofque ducesfperet fe square canendo T Stemitur omne foliini buxo.atqiie miferrima ades E.xoritur,confufa intcr fefe agmtna adunt, Implicitique ruiint albi nignque pjj.ilanges, Stcrnuntur pcdites,^ corpora qiiadrtipedantum. Nam ■verfs. intcr fe ialtantes miitiia tela Eaemineu a>?ibsnitiintur Am:izo>ies armis Vfqueadeo certi non cedere,donec in aiiras Aut hicautilla effundat cum fanguine multo Smam animam,fold Linqucntcsprslia morte. Interea amborum popiilorum recior -vterque Captiuos hoftci,^ vicia cadaucra bello Carcere feruahant caftris ■vicina^cauentes Ne captt femel aut obitd iam morte iacentes In-vitam reuocati iteriim certamina inirent. At lateri inn''x.c! Phaebco Threicius Mars, lunclus amicitid puero Arcadi,fi quid amici Eatafinant prodcjfc.animiim per cuncla volutM ; Obfertiiitqne omnes cafm : tum corpora bina Capta.pharetratum iuuencm,peditemque nigrantes Caetibus^efuncits iam-vitd.atque &there cafts iiurr'tpit,{y caftris ritrfum clam immittit apertu ; Ergo iterum gcmini captiui prilia inibant, Mifcebdntque manus animofi,atque arma ferebant. Haud fecus^rjt pcrhibentjciim Colchis nacla cadauer Aiit virgo Mafylarecens.canti/quetriformcm Sspe ciens Hccatcn,ac magni niiminaDitis, Eitlfam animdm infinuat me>nhris,aurdfque loquaces. Continiib erigitur corpitf,loqutiiirque vidctque, Et viuos inter fruitur ccelcftibns atiru. Non tiilit iiidignumfactntis lunonia proles Mulciber ; ille dolumfoiiis deprehendit fy ore lnclamat,Vhoebt'mque monet. Thrax palluit heros Deprenfuf : Phcebo exarfit do'or ojftbu-s ingens, Tu>n Marti pateromnipotcns irattis iniqiia Prsfidia ahduct.atque tndehita corpora bello "rotinusi caftris tuhet.atqucretexere falfus Tcm. III. Hinc atqucinde ii}u4,^ cunda in priftina reddit. lamqtic ducesfuriis ambo maioribut inftant, Regindfqiie amhat conuerfapcr agmina mittnnt: Cide madent illi. , toto Aquorefataferentes : Cotifidiint tandem ohuerfA , regcfqiie tucntur ^itqiie fuutn. Ecce aiitem bellatrix agminis albi A tergo ferro tnuafit ftrauitque nigr. .ntcm Ignaram : veriim ipfa etiam cadit^iHa fagittd Ah mifra,^ fpoins haiid longiim exiiltatopimis. - Conuertere oculos ambAhincatque inde cohortes. Atqiie acies lachrymis.Q' foeminco vliilatu Amhas incubuiflc putes.dum funera duciint. Tum reges mccftos ipfa ad prstoria denfi Agglomerant fefecircum : timoromnibus idem Incumbit,par tempeftoi : par haiifit vtrofque Diluuium populos ; ^y funt fuafunera cuique. Haud prorfus tamen amhobus dcfecerat omne > Robur,opes rcfta>it,(y adhuc intacU iuiientus ; Trespedites tibi PhcEbe,fagittifer alter.i^ ingens Bellua turrito dorfo,totidcmque tihi Arcat Excepto Elephantc,alid qui nupcr in auld Pacefruens cecidit pofitis inglorius armis, EmMiu aligerd percujftts arundine peitm. Sed dextcr tibi reftat eques imperditu^ : haufit Cttera hellantum Mars impius agmina,beUique Alea, florentes ©> defolauerat aulas. At Cyilenco iuiicni fpes occidit omnis. JEftuat amiffi gentn mcmor,0> fufpirat Heroas magnos,tot fato corpora fiincia. Non tamcn excedit pugnd,fracta agminabello, Reliiquias tenucs,immttts Apollints aflu Cautior.in pugnam mitlit poflfiinera tanta : Si quafata finant gentts farcire ruinas. It nigrum campts agmen,flat vbique morari, Fortundmquc omncm tentare,aditiifque nocendi. Exultat contranon squo prslia motu ' Cynthius inuadens,facies indigna cohortum. Heufactes mifcranda ducnm,raro agmine aperta Caflra patent late.viduatA (x ciuibtts auU. MArehant vacuis thalamts regnator vterque, lamdudum exofifine coniuge ttdia lecii, Primus amor maneat qnamuis immottts vtrifque Sors tamen ad nouaeoniugia,atquenotios hymenAOs Eleclitur inuita.igittir primiim rex agminu albi ReginA comites olim.fictdfqiie miniflras Regaii inuitat thalamo,quA fimera mnefta Poft fera hellatricis hACA tel.i irrita bello laCiabant acies inter,cu>iiofque nigrantes Oppetere amiff^ DominApro ctdc parats. Sed priits cxplorare atiftts fedet atqueviriles Cunflartim fpeiiare animos,vt digna ciibile Jntretin hofttles fedes atque vlttma cafh-a : Hortatiirque iuhetque fupremam apprehendere metam. NuUi fas etenim Regit fperare cubiie (Pacia vetant) nifi quA pcr tela inueHa,per hoftis Tranfalits fpaciis cunHts impufie fiiprema Attigerit priits aduerfi pcnetralia regis. Arrexere animos famuU.pariterqitc per hoftes Limitibits properant reliisitamen ocyor anteit Tertia.quamdextro ducebat femita cornu. Exultdtque agitdtque animo connuhia regn. Nam comitcs fpefublapsd ceffere volentes. lUa volat coeptis i>nmanihus,addidt alas Gioria prApetihusplantis,^ plurima merces. NuUa ohftat mora : necfaeinits prohihere Tyrann» Cura nigro eft,noudque ipfe etiam connubia tentat, Et vacuis thalamis varias inducere nuptas, Ergo iteralternA accelerant ifamuldmque finiftram &uarto limite agit,faltu ^d tardiorvno Parrafim iiiucn'ts,idmque imperterritavirgo Candida factxpotens voti penetrauerat omnes Sedes atque alacris metd confederat altd. Tum reiior itibet afferri felldmque tiardmque F.xtinciA ornatiu.ncc non fulgentia fceptra. Dtgnaturqiie toro meritam.optatifque hymenAis. Gaudet cana cohors,infultdtque emintts atrA. Haud lachrymas cohibet Maid fatus,Athera voie Inceffens.piiiofque d peBore rupit amiHus. Nigranti famuU tantiim gradttsvnusad ipfam Reftabat metam ah miferA.fed limite recio Turritusferafata Elephas impiine minatur, Infurgens.fi fupremam contingere fedem Audcat,^ toto cafira obfidet vltima trailij, ' Etpauidam obfcruans extrcmis fedibus arcet Interea noua regali dignata virago Connuhio exultans,toto dat funera campo. lUam tollit honos nouus,^fortunatumcntem, Eulminis in morem ruit,atque nigrantia fAtiit Cafiraper^Qffcdes ac fydera territat armis. O o o Horref 70 6 Encyclop^di^ Lib. XXX. V^mUatquc m^ exoftmt teUurt^ ht^tu^. VigHnunt trefidi v^" j,em fic deprensd iuuenu Latonius arte hiti-spitat.nondum extremam dubio vlttma bell» Jmpofiiit fortnna manum.Cf iam voce fuperbts. Troinde mihi infulta,^ tumidts reple omnia verbu ; Cc/ta tiiiiin annuerit tibi ciimviCioria Martem. Scd tam n:dla mora eft.^ua nunc.nunc irrita faxo Dicia mmu.hic fatus reginam hortatur in hoftes. Continuo exoyitur mngnum certarnen.ifj- tngens Hmc atqite hmc rabies.dum ftxutn vincere vtrifque Aiidentes in tela ruunt : ftat mu tus vbtque Tcrror.vbique pauor,mortifquc fimiUima imago. yHfuffur cimBi aduerfi,ffeque viro vir Ohtulit ; inuigilant caftns auertere peftem fluifque fuii.hofterxique fugant.hoftilidque ipfi Ctftra petunt. van.intque vices.fon-undque itidit Spe cupidos,^ cord.i mars, impatientia torquet. Tunera fpargebat fufcs, regma cohortis Fer medins animofa acies ; non s.miiia contra. Oppofut fc fe virgn.fed calle per boftes ' Sccreto inter.ia regi< tcndebat ad alta Limina : deiii fubi'o captts cuftodibus arctt Irruit.atque aditus irrumfens obfidet aulant, IntenrAtque neccm regi.tum nigra virago. FoftaiHi!-m altis vidit ranam in penetralibui hoftcm Cide madens ftrages citi linqu't fy imperfeBa Tunera,^ aciapedem rctro exantmata reprejfit, Nec timnit mediam fe certs. opponere morti It patris.,^ trcpido properans fuccurrere rcgi. Hualiud mtiiiu.Phteho grauiufque dolendum Obticitur.nam cornipcdem Cylienius atrum Hitc tlluc agitaas campo infultabat aperto. Ardet equus; faltiique furit.nec deftitit aitfis; J^inec '■cg'niparitcr,regiijue minatus Cpta.tamienu''t fedem.extttoqne futurus Aut huicant illi nigr.^ntibiis obftitit arrnu. Vcvidit.trifti turbatus peiius Apollo Jngemuit.largufque grnis non defnit htimo-. ht i::miam labi.atque retro fiibUpfa referrt Spes oirrnen.fluxs. vtrcs.aucrfa Deitm mens. Arcas fucccffu exultans.ac munere diuum LitM oudnfque mimim vocemqite ad fydera toUit, Ef tandem rediit vigor in pncordia viHo, Frctinus inclufam feriens fub tartara mittit Reginam.fy' fpoliis potitur non fegnis opimis'. Tantum oili beliator equus cadit tliafeffuf Vltorisferro regis ; nondum tamen expes Phoebuf abit :fed pugnat adhuc.atque agminii ttlhi Relliquis. pedites duo,^ arcu infigntf eburno Martts amor iuuents nequicquam bella laceffunt. /ludentes facit amiffe. .fpes lapfafalutis, SuccurrnHtque duci labenti tn funera -yfed non Talibus auxiliis.nec defenforibus iftii Tempui cget,toto Maid fattis s.quore fAuit, Jnftat vi midtd nigra virgo.feptdque regu Ctrcuit,excidium intentans,hac perfurit atque hac. Ncc rcquieuit enim donec certamine iniqtio iieUiquinf gentis candentis,^ vltima bello Auxili.t abfumpfit,m medio rex iquore inermis Conftitit am-lfis,fociis,velut ithere inalto, Expulit ardeiitcs flammaf vbi lutea bigts Luciferu aiirora.tuus puicherrimus ignn Lucct adhuc Venus.^- ccclo moxvltimus exit. Nuliafalus illi fuferat : ffcs nulla falutis: Non tamen excedttvictus;fed claiidere fefe Hoftiies inter cuneos impune per enfes Actiu auct.donec nufquam fpatia vUa fuperfin: > I^ffugi'-. Namfinemo iiU fataminetur. Nec fuperet fedes.quam i?npune c.ipcffcre poffit. Nil tantorum operam imfenfis foret omnibus aBtim, Sed labor cfjufus fruftra.virefque fuijfent. Nec titiiios qiiifquam.aut viciorts nomen haberet. Ergo fer vacua, fedes. defertdque caftra Nunc huc.rurfum illuc incertos imfitcat orbes Dijfugiens.niger infequttur rex iquore toto, Atque fiigs. femfer ffatiumque abitumque relinquis. Foft vbi fufremo tendentem limite greffum Vidit.reginam fedcs feruare fecundas lufjit.ab anguftts ne fcillic abducere foffet Ordtnibuf.tantiimquefugi. miferovltima reflat Linea.tum fefe contra nigeremtiltis infert Duxgcntts profiore gradu ;fedes tamenvna Alterum ab aitertus contaciu fummouet vfque. Vt vero contra exultantem victtn,^ exfes Conftitit inuitut.fortunam nacla virago Extnmam mfiliit fedem.totoque minatiir Limite ; nec mifero rcftat locus amflius vfquam. i T.mdcm iliumfugens virgo (riidelis in.enfem Jmmolat,^ finem imfofuit fors affera fugm. Ingenti fuferum plaufu jy ciamore fecundo Vicior Atlantiades exultat littore toto JmprobM.(y vtcior infultat.ridetque dolentem : §}Hem Fater omnipotcns ad fe vocat,^ dat habere Feiicem virgam.qud puras eiiocet vmbrof Fallentes Styge , vt infelium fcelw eiuit ignis, ^uque Ereho damnct fontes, zT carcere coeco, Detque adimatquc oculis fomnos, ^ fimere in ipfo Lumma Lethso ciaudat perfufa fopore. Mox vero gratum ludnm mortalibips ipfe , Oftendit Deus , ^ morem certaminu huilis ' Jtalis, frimitm docitit celebrare colonos. Namque oltm, vt ferhibent, diieciam Soacchida , qud non ' Inter Seriadas fnftantior altera nymphaf, Comprejfit rifd errantem , ^ nil tale putantem, Dum pafcit niueos herbofa ad flumina olores, Tum bicolorem iili buxum dedit,atque fudoris AmiJJi fretium.vario ordtne fitiuratam, Argentique aurique grauem tabidam addidit.vfumque Ldocuit.Nymfhsque efiam fiunc feruat honorem, Ef nomen iucluf.celebra: quem maxima Roma, Extrem£que hominum diuerfa ad littora gentes. Omnia qus. puero quondam mihi ferre folebant Seriades,fatrij canerem dum adflumina Serij. Atque hic eft ludus fcacchiar , de quo ciicumfcrtur verfus: Tums.Eques, Faftor, Regem.Regina fequatur. Qua: nomina fic fere eiprimuntur : ReXjiSam^ei-y : Regina, ^ncnMiss* : Turris, feu Elephas , i>^i(p>ts : Sagittarius , t4«W: E']ues,iV7iTvs-.Pedes,ftu Rufticus,OT^oV. / F. Mola crHciata^cjuam vocant Globttm Hutteri, fct- eit,vt pueri ludendo difcant Itteras cuiujlibet alphaheti. Nimirum oportct litcras infcribere lignis quadratis , & ita bipartin vt media pars rubro,a!tera nigro aliouc colore diftin- guatur.Poftea prxccptores eft cum vno ex dilcipuiis (rcliquis adftantibus) coliudere, expreflis literarum nominibus. y. Chartiludiwn Logicunt, vt appeltatur, breui tempore facit,vt vniaerfam hogicam difcamus, Ludm chartarum varia habet commoda & incommoda. In- tcr commoda excellunt facile ifta duo. i. quod multa mathe- matica ludicra beneficio chartaium polfunt rcp r.efentati. i. cjuod- i Mechan.Mathem. Sed.X. Psdeutica. 707 <)uod omi-.ia Lo^ices prsccpta hoc modo portunt addifci. Nam fipraicipui termini Logici certa ratione adfcribantur flngulis chartis , Sc hido prrli"t prarceptor , vix credas , <\uam dcde hoc ncc;otiumfuccedat. Nequc folum Logica.fcd etiam <5Ua:Iibet ars hac ratione poteft doccri atc|ue difci , fi adfit in- geniofus & iucundus prxccptor. V I. /rJter lndos Hberdes , rojUiiint fex cr tria danda duobtt^ QryicuLU. AHchiJi^dd bi4 quin.jue refilunt, e)ti!Uuor enumerMida rotu,fed miltere binoi Copitur,!itque vnam peregrino imponere lampo, ]E,t zemma;n remouere loco. Rtmouetitr al ipfe 'P.ttrftn ab ocionU numeris,qiti tramiti reiia Pan/ur ad ex/remasfedes in farte priore, JEneai iterare rjclcns ciimmilite pulfo Certame»,iMie oJJa;Juos videt ejje duobtn Tejferulis ocuhf.tahulis inferre fri^atum lam nequit;at Vido iaciu laca proxima txptat. Deindc nouem ciinei/s pertitjju-s trar.filit : iUi His triif refpondet)t:mijJnht.crepeiunt:ir eodemt ^u&facies bmas dttodino m limite fiflum; Terlia fiiltfequitur:recidunt iam (jttta(\ue deinde Septtm\iy qififiue fuurn reBo ordine promouet orbem, Hnc Dido nufnerAns vnumque decemque,potitHr OptatJi flatione ,fui dum co/ijiitit hojiis Jacamfo. Sonem mittit Trsianm,^ ocif Jmp.iribuf peiflant Ji^>)is,ciuemcjue propellit Ex aula auralum:totidem quoi^ue eernit Elifa: Jllque modo firaili procedit^lamtjue beni^nt, tropitia Mneas frtuni munerafperat, Etfori in ^ppojjtn vt deJucat rnr* cchortes. Spemfouet e.atUani;iari/ ebor.t candida,bintii Cernit adejje nctas JafidcJque opponere aceriia Cogitnr ^ proppis pr.hibctur cedere cajlris. T:mcrur,um Didodextra ijuatit ofju. Jiainda, Scx & iHtijualespuHes dimfa reponit, Et tres extnidit rtitilas adprdia gemma/, Hafqus loc.ittiuday,^uai dum Dux Jiernere gattdet, Ojlendunt rurfum facict/i quadrata priorem; Vt nu-Jum vcrfare tjiteat de fede mol.irem. Concifii Heroo t-dida^ m pectoreflnmmiu, Imethfjue aiiemmanibm turbitreminatur; Sedfej:- leiliet fortemcjHe inciifi.t ini^^itnm, lliifubridens nciuit i idortia Dido: Nonmiror fac lemquodconuer/aris iniram; Ctt/n iam totfu-trisfaiis a^itatm tnifuis, £ttuleris varios cafits terrarjue marnjue, ■ Digntts ijf hinc effes v:tltu quem lua fereno Tertum afpiceretyqUAm prorjlns cernis acerbam, His minimis eti 'm in rebtps,quibttt ante Sichtium St regno f^ poJJnUs late floreatibtn aucium, Atqite aliai mire manfuetumpeHm habenttm, Crebro lommoui, 'ud.o hoc frliciter vfa. Vertitur in prenum fatientia lifafurorem : Ei faciles mottis generofat femina r/tentis Concipiunt,acrifque venii beUaniibui ardor: Nec defperandum cito,qiiamuis nubila totum Oofufcent cijelum,teUufjue madefat ah imhri; Solpellit nubes,pluuis,que Aquilone mouemtir, Tttlchrior atque redit facies caeloq/ie fcloque, holamenque mnli cafu dependet nb vno. Sed pergo:i:it)g.ira d uli mihi •juincjue Jupremam Adcalc.m crhiculos binos.Phrygiocadit idem Hic numerusjdifcHs fed tantiim emittitur vmis. Quatuor apunHis latus hmc £quatur vtrumque, "Et rurfum Didofeltci mihte complet Hejlilem cuncum,titque inimictim ci.ditinermem, §!ui cupieru iterum vacuis fiiccedere feptis, Ter cxne damnofd inferix prohibetnr. ^lija Sefteno interea ia.etu dotata phalangem Confciare Jiudet,numerus ternarius vni Ju»fius,fubiaeura impediunt;iihinc tejjerahincts yna nattis monfirat,fcx al i era: fubuemt ilia Sslliinti fnlitm,hic Tironem peU.it in arua. Pyrxmts exfuifo rejlat quiiiaria;hic ijtam ^ceupiit,exiiperatque aliaf ties. Gemm»repente Vt vacuaminuadat celeii vejligiapajju ^»fequitur.,fidens animis,fecuraque fiags,, ^'fe prifdto Aefendit in arce par.ito. ^'""fecttmjiatiiitfraudes inneSere citjirls, ^["P^f atque dclisfirtcm Trotanut iniquam. ^''■"■'^tec iurgiatecum Confe, uijfe iibet;quod quaar^ta ojfa twerunt, Hoc cape:(^ effigitm muliehribus obiiiit armis, Adn/oHet atqtie vnam fociii,m>fera itla fentur, Et ijUirit curfu preperansveloce falutem, At-jtie domo: vetiresiobfjfis vndique clanjlris TeU!ttir,& patriis exul probibeiur ab tris. Hic Heros alto ducit fufpiiia corde, * Etpigris iacrymis tumidcs humeiiat ocellos, Perfcnti ' gemittis Dido,cermtque rigates Tietu ocu!os,vtrbifqu! diicem miferantibus crnt, Vt Velit ecctiiti caufns aperire doloris 1/lc ref^ertidum i.tm nofter depulfus eberrat 'Calculus,atque iierum captos intrare pemles Jfie nequit,mentem dttri fubiere lahcres, Vtnojlraf ^ opes^ lamentabilereguum Eruerint Danaipnt noftraque vrbe fotiti; Etnos exiulerint patria,pulfofque fugarint, Vseie tot erramus terrd petagoque per annos, Nec datur optatam defeffis figere fedem. lllum fcUtur Dido:quiifata tulerunt M/nteferas iq,fa;nec commoueare fericlu, ■Atit fraagare malti:lAium dahit his quoquefinem Et meiicra Deus.moxque vt remouere phalangem Mc cernes,aditumciue tiie prsbere latroni: aic qitoque ternpus erit[fiparua quid omniaj^ondent) ^lrto tibi Utarum venient moderamina rerum, Inpulcbras vrbes q- ditiaregna recepte. Sedvateant cun.quia iam ncn orbita rurfus lmponifo§it,funt iacius me fenes vnam; Donec erit Spa/ium.f^ nifiilor cernonotatos Stigmatibu! bis quinqtit eubos,qttibus ordine gemmns Extrudo binas:iam fex vnumque locoque Orbiciiium I» cuntum,quo dtiflex definit ordn ^iatiicr hinc ^ quinque lego,fuccurrere foli, Extcrrique flacet.veteres recludere fedes, Kunc i/erttm tihi piBa fatel belii area belli: Fortum tinta eafu',pugnamq»e laceffe. Inuocat hic matrem DuHor Treianus,^ iffarn SoUicitat,fatriimvelit vt fibi mittere iaiium: Alfira ^ noftram,mater Dea,dirige dextram, §luiiconflagrantis magno e difcrimine TrotA, Ciim premerer cani iucunda mele parentis, Me,fociofquemeos duxifti , ^ nunc qnoque ducis Jncoiumei per tct pelagi terrsque labores; Stpiiis ^ mbui^ tutos nos reddis amidu; Jgnotos ne quis remorari aut l&dere foffit: J^tinc etiam nate faciiem te oftende,periclum Sit iicet extguum,tamen txflorare fauorem Etiuuat.iftque illfim multttmfenfijje iutiabit, Sic ait : ^ rata voia cadunt,mijfu.jtie potitur Oplalc,Qr vacuos in/rat rotapulfa fritillos, Altera adinftantes fe ponere cogituriiius; §^cs tamincttitattfacie nnmque ehora vtraque Regini bis quinqm ferunt, b&c riti cx/hortes Premcuet adiuniias. Mne&frofiitt vno Hinc maior numertts ,demer>fque in vulnera, mittii Jffe duos pedites:feditem fruafje iuuahat, Et lateri hoftiti fiagof ftruxifje fropinquas. Sed facies frobihent leges ccrtaminis huius Retro ferre gradui:noceat,vel prcfit idiffum: ^uodponis pofitum efl:amat bic Epimethen Ittduf, Jmmifcet reginafales blandtque iocatur: Tu qus heUandi Dttx es verjatus in arte, ViBurtque aciem lofti compenere pugnA, Et ruptas tgripaimam deferre Phalanges, Jpfe aciem turbas mediiimque extrudis in bofiem, Jmminet vnde tuis clades certiffima cajirif, Aifiiciat modo me vuitufors aima henigno; Nee multii foecunda cadat mibi tejfertt funSis. Eberis vnafuperficie nct» perftat vtraque, &iioiaStu nuUitsfiiit bacientts aptior.ifte Sternit continuc ttia ccrfora fortiter iHu. Si vis [nam licet hcc ) cuneos imfieto vacantes, Bellaque militihus ccmmitte nouanda duobm, Tertius expeciet,mea donec ceffetit aruit Turia tiiis,^fe tutaftatione locarit. SupremAtrefidat miles fugitiuut in aul^t Auratam geflans chlamydem,quam plurimncirtttm Purfura mosAndro dupiici Sidoniaferpit, Jndtiit hi.bamis confertamauroque triiicem Loricam,^ liuam ciypeo,dextramque hifenni Mtinit^Amaaonii gentis ni^m fnuidet icius; §luos nequit euitare fuga,pedibufque faiutei» §Uirere:fed toti fotitmfe effonere turbe Ccgitur,^ terpus lethnli tredere Martt, Deftrit Mechan.Mathem.Sed.XP^deutica. 709 Defcrit obfejfd Repm, excrcitiuagrUi tt propriiis fu.i c.ijhanwuer,quo cominus hoflem Ciiii:::j' iit ncquea: flrucium cottfcenderevaUunt: Expio.nores jiatttit.qutfrdpc-e curfu thiffis rtrr^hant jj* honcflnin bella repon.int. Denenit .idpi^gnm^enfcs librMttnr Qf hitjlji, £t ijuifque hojie c:ipit Liudcm deferreperempto. Nittitur hic comraproittptus furibundus in arrrm, Viciorem ejfeplnc.r.iuueniiemnutlinqtiere vitam, Tantits amor piitrii,hin:.ieft in feSiore ■virtm. Sic olim Cocies vires contriuit Hetrufc/u Solw.cf oppofuit muitis fc millibu^ntim, Subliciij midcret ciim -vellcre robora pontts, Tnclflfque viu Forfcnnam auenere Roma. Sed cadit,^ vanas mifer hic expi'xt in aiiriK. Scmianimeminterca peditcm clam iutigit ncerHt Mnais.veluti nondiim ccrtamen inijf.t ; Vubiin vt acccptum medicis demulceat herbti , Fortior ^ tr/idct coUcctis viribits arma , At fcnft Rcgin.% dolum , iubet atque reuerti Subduitum,^ rurftim vacut4 fucccdere caftris . lam ctifts completitr humus.patet area tantam Vna viris,^ prd reliquu emittitur vnui tertentarc fugam per equcs.per tela.ptr enfes, Qucm mox infeqiiifur dircBaque impctit hafta. Cemmatii-s miles:latumpr£cordiaferru?n Rumpit (^ cccifum Stygias dcmittit advndat. ■£tficimponit finemfors afperapugna. Sttrgit ouans Dido,tot.tque exultat in auld, Ef vifh iUudit comisridetque dolentem £aeminei6 fa.libus:rnulier te vincat inermis, Atque tuisfpoliis arnata fupcrbiatltnnon Tenthefilea tibi.tua vel ptttorcjfc Creufa, Hic cuius niueum decuere moniU.t collum? Si bii adhuc t.-ili deberes ftrage domari, Crede mihi tibi fitfo infamia tanta venirei; ^luanta venit virgts afo per terga per vrbem. Htnc capit aur.itam pateram,plen,imqiie Falenio jirdente,^ viHa ludi pro more propinat. lUe anitHQ verfans turpi4 difpendiacladii , Xt palmam amiffam.magnos in pedore motus Concipit.Heroai fimul cxardefcit in iras, EtbeUum ren$uans rurfiim locat ordinc turmas., Lunatoi manibtts peftns (j^telatenentes ; Namplacet vlcifci turbamqut ferire fuperbam. Vt vidct hocietiam pugnt fe accingit Amaz.on, Inftruit atque acics tueiitii l&tafecundo, Et qucmpropon.1t Victori qutrit honorctn. lUe ait:vt viclns fuerit quicunqite rogatus. Non negethicrenuensfed pi'ompte pr/tftet ouitnti. Perftat conditio,(^ miftts eoncurritur armts, Non alitcr quam ji portis poft terg.i retiais. Eruit in planos campcs obfejfa iuuentw, Auferat vt prddam,a: Liucntefque atro crudefcuntfanguine pugm. Mox dantur cita terga fug&:Jugit alter ad vrbem, Alter depcrtans fpolium fua cajha reuijit. Aureafic coeunt gemmatts agmina turmu. Atquc oritiir ditbium piccis eertamenin aruis. Incola nunc Tyriits fuperat,mox Troius hofpes: PeUitiir alueolis nunc hic,nunc peUittiriUe: Niinc pricludit iter Didcvia clauditur ipji. Rurfum,^ compofitas laieturbare cohortes Cogititr:ambobits Jic alea luditur anccps. Incertitrepidant Iiilufque ^ fidus Achates. Etfixis ccitlis aciem fcrittantur vtratnque, Ciii potiiis felixfaiteat vi^oriaparti. Tandempoft mftlttu plagas poft vulnera multa, Hic venit Mne/i:fcd non fubit cftia velo Tam pleno.fubiit viduA velut ante Sichii. ^ Namvtx quinque poteft remorari (y prendere captos: Vum reliqui intereanmgna vi vincularuinpunt, Et fuper excelfum fua mittunt corporavaUiim. Ediicitprtmwi vicirices rure cateruo', Pnmia quiquc velit Didoni narrat tn aurem, Candida purpurev fujfunditur ortt, pudore, Et renuijje cupit:Jed pacld lege vetatur; Etquiafaxofo nonanti ncg.-.uerat antro. Sedlufijfe fatis,ventrunt temporacoens.; Et prono obfcurtti dtcurrit vefper Olympo. Tom. III, VII. Inter ludos Uberales,<]ui factHm ad elocjuemlnflu' diitm^ & cortcUnam gratiam, & accendmt animtm,coTnoedia & tragaediafa- cile e.vcellum. Con/idcranda hic funt ifla fiuini]uc. i. difFcrentia coniGE. dia: & cragocdix. i.partcs ^.accidcnria interna. 4. acciden- lia citerna. 5. gcnus cmnima. Diffrrencia comaeditiSi. tragoe- Zv y,^ax.(^va.'Myu^ aJzsr» T&T» ocoTis >.jav.^. exiiu ,TtS Tifid , feu (MtSaai. Tragoc- di.T: cxitus cft lugubris & triftis; contra comocdia; la'tus & hilaris. Quod tamcn refpeftiueincclligendumeft:. Sa:pe cnim ' ^uod alicui crifte accidit ,alteri eft litum,5c contra. Deinde a potiori fit denominatio. 6. characierifmo. Tragoedia; enim proprium eft fyrma, & cothurnus : comocdi.x' , foccus. Parttt dram.ti , id eft,comoEdi.x' & tragoedia; , funt primari.T; vcl acccfTorii. Partcs primarii- funt Prota(is,Epitalis, & Cataftro- phequ.-Evno nominc dicuntur Ai5tus.Pror/j/;i eft prlmapars, in qua proponuntur &: fufcipiuntur confilia rci gercnds. Ep^t^fisett fecundapars,inquaconriliorum ficprogrefliis ,& negocia curbis plerumque inuoluuncui , Ca'ajlafi cft: cctcia pars.in qua cotius dtam.itis ftatus, & dubius reicucntus iia:rct. Cataftmphe eft poftrcma }»ars , inopinato confiliorum &: re- rum gcllarum euentu drama concludens. Hx auccm partes diftinguuntut quinquc fctc adl:ibus:ica nimrum, vt protafis plerumquc primoadtu comprehendacur , raro ftcundo : epi- tafis & cataltafis fecundo , tertio , vel quarto etiam adu con- cludantur ; ncque enim certus vcriquc locus aflignari poceft. Cataftafis raio ad quintum progrcditur. Cacaftiophe incidi: fx"pe in quartum aaum;fcmper aucem quintum occupat. v. g. protafis Andria: Terentianje eft aftu primo;epitafis,fecundo, cataftdfis , tettio , quaico, & initio quinti ; cataftrophc , ac^^u quintofcen.quarta.Adus cnimdiftinguuntur in fcenas.Itaque Scena eft aftus pars,quam conftituit pcrfonarum ingrefl"usS4 fermocinatio. In fcenam vcro non introducueturplurcs per- Conx loqucntcs , quain quinquc;nifi fbrte confultacio infti- tuenda fic. Mutas autem petfonas adcfTc pluics nfhil prohi- bet. Partes accejjoria , feu fecundarix, qux extra aiftura dc- led:ationiscaufa,adhibentur, funt fex;afgumentum &proIo- gus , antc adum ab initio ; chotus,mimus,& fatura, in medio, inter aftum Sc aiflum^epilogus, a fine. Ex quibus prologusjar- gumentum, & mimus, comocdije fcrc funt piopria,fatma,tra- gcedia: ; chorus & epilogus vtrique communes. Argumentum, /afiox.11 , eft fummacomo2di.t; , paucis verfibus comptchenfa, qu.r; prologo pra-mittitur. Pre/c^ai eft comocdiae pra;fatio, pt.-eparans fpeftatores , vcl cxcufacionc poccx , vcl commcn- dacionefabula:, vel cxpoficionc totius fuminx , vcl miftione iftorum modorum. Primum genus diritur «>a^l;e eu com-cus , fatura nagica. Et quemadmodum mi- n.us estta comceaum eft catmen lu .muans , vt nd.culum facat fic faturaeitpoema multitorme, moidax,& falfum, ad corrieendos corrupcos hominum mores accommodatum Et hxc appellatur S^ura noua L^ina.ln Latuus enmitragoedns Sarura non fuit.fed in nouura plane poeraans genus m.grauiti quodGrxci ignorarunt.E/i/<)?«^ eft pais aduenntia dramatis, a fine adieaa,vt eius vfum indicet , vel ahud quippiara nomi- ne Poeta: moneat. Olira duobus ad iummum vetbis abfolue- batur, i^alete , &c Pltudiu. Hodie iuftum fxpe carmcn explct. AccUentia mtcrnn, feu afftftiones , dramatis lunt , ciuod eft motorium , ftatarium, vel miXtum. Mtonurn cft draraa tur- bulentum, quodplus in agendo confiftit , quam m loquendo; vt Plauti Amphitruo ; Tcrentij Adelphi, Hcautontimorume- nos,& Phormio ; Senecs Hercules fuc ens &: Thycftcs. Simh. riumed drama fedatum.quodplus in loqucndovcrfatur,quam in agcndo.vt Plauti CiftcUaria & Pfeudolus, Terentij Hccyra, Sene^cae Herculps OEtcus. Mixtum eft , quod medio modo fe habet,atque ab vtroque genere partcm trahit : vc Eunuchus & AndriaTerentij,Plauti Aulularia,AriftophanioNubcs& Rana-. Acc dfntix&xtern» funt generalia.velfpecialia. Generalix funt Titulus,Modi,Cantus,Saltatio,Apparatus, Theatrum, Amphi- £heatrum,Scena,&Profceniura.Trf«/«< eft nomen fabulaf.JW- iiiTunt mefurxcerta; cancus,quas Thymelici fcu Mulici,Cho- ris prajfcribebant. Cnntu4 ^ faltftio ficbant iuxta fccnam , in Orcheftra & Thymele . Appar.itui funt omnis generis orna- mcta.vt fyrma,cothurnus('proprius tragcedi.i;)foccus(proprius comcedi3i)introitus, aulxa, tapetia, machins verfuiles, fcenx pifta;, habitus vcftium &c. Thiatrnm cft locus . in quo fabula aTitur & fpedatur. Amphirheafutn eft Iqcus circumftantium fpeftatorum. ScfMiJvmbraculum erat,qu6 lc hiftriones tonfe- rebant. Profcenium , feii pulpitum , eft locus ante fcenam.quo cuocabantur mimi feu hiftiiones,ad agcndas fabulas.vf.'c</j///iiM,a veftltu Gxxco,! abern.irin ab humilitate ftyli; /^fe//an ita tanit : lnJi.:tofortimfi t' d s bell* latronum, QemmeUf ille tibi mtlts iy- hojlts erit. Vocitatut hoc nomine , quod antiquicus latrones difti func conduc^itj milites,^ f /.«j-^fi/Hv^quodeft: infcruirc; quiani- mirian in bcllis lcruicbant mcrcedc. Varro tamcn dii?«p?««appcllarunf.vc fitferarum veftjgatio,confi;ilatio,cap- tio (luc captatio. Hinc 5>!f su-n»» fcilicct tt^sjhj , ars v.-natoria. Conftituuncur aatem tres fpccics venationis,atque adco ai lis, vcnatorii: ncmpc venatio,rtii£ledi(fta,aucupium,& pifcatio. Sed nos hoc loco diftinguimus vcnacionem contra reliquas duas fpecies,adc6que ftriitam fignificaiionem attendimus. I I. Venatio magnam parit vtilttatem & iiicnnditatem. VtiUtai potilTmium eft triplex : vt fcras quadrupcdes ca- piamus illafque vei in cibum, ve! in veftitum noftruni vcrta- mus , vt excrccamus corpus , adcoque vaLctudiniconfulamusi dcnique v: ;xerct-amur in venando ad ilmiiitudincm difci- pilina; bellica;. Hac de re fummatim ita diifcrit Xenophcn, i-bi dcet , qua raticne injtkuerennir apndFirfat, cfui ex ephe- bu excejpjjent , (y in commcntcirio ie venarione. Vcnatio eft Ttiliflima difciplina: bellic.r medicatio : fiquidcm aiUr^facit diluculo furgerc , frigus caloremque iuxta pati. Itineribus itematque carfu exercet. Frequcntcr venantibus acuitur ani- nius , cum mimanior aliqua bellua fefc obtulerit ; quam pro- piiis accedcndo fcritc,contraque irrucntcm dcclinare oportcr; gu.T quidcm (Imiliter folent in bello euenirc. Valctudini vc- natores confulunt,afpiciendi audiendiquc fenfibu proficiunt, tarjius fencfcunt, ad pia;lia vitamque caftrenfcm pripa- rantur. De -voluftate , quamparit venacio , ita catiit piinccps pocta Latinus : At fnn Afctmim mediis in vMibM acri Citudet equo : iamqtte hos cmfn , iam pritcrit illos : Sfum.tntemque daripecorainter intrtia votii Optat afrum , aut fuluum defcendere mcnte teooem. III. f^enatortt recjnijita c^ officittm ita habent. Antc omniafe'ad felicitcr venandum , & ad labores vena- torios quibufdam exercitationibus comparabit : vti uuit ia- cula torqueie eminus , arcu fagittas ad fcopum mitcere , ia- ftate difcum , pugnare ceftibus , lufta coutendcitJ , equos in gyrum flcLTiere, nacare , curreie. Sic iuuenls potius, cui corpus agile 5c qu.idracum , membra valida & toiofa , la- boribus minime ccdcntia , animus hilaris , nec faftidiofus. Siue auccm pcdibus, fiuc equo infidcns ad venatum incumbat, cultus eius commodus & expeditus efto. Omnino ftridlx, quam fluentes & laxx veftes aptiiis quadrant vcnatoribus. Ad colorem quod atcinct , fuerunt in ea opinione veteres , ad ceruos compiehcndendos refcrre , fi effec viridisi adapros, fi fufcus : etfi leucophxum , fcu cinetitium , &nigrumnon intcrdiccrcnt. A puniceo abftinendum duccbant , quoniam hunc tanquam confpe£liorem & celerius percipcrent fera:,5& velocius fugctent. Pileum vefti concolorem volcbant, & villofum przterea. Calceos altos hahebit,qu6 tucius pcr io- ca vliginofa fe penetret. De collo pendebit buccina feu cor- nu, quo pio indiciorum varietate figna mittat , fiue bellua fe mouerit , fiue inuenta , fiuc elapfa , fiuc intercepta fueritsfiue cxhortctur , fiuc rcquirat , fiuc receptum canat. Pndifcen- da illi loca , in quibus quamam bellua; ftabulentur. Nam non quauis rcgione quamuis inuenias. Non funt apud nos ele- phanti, in Africa nulli cerui, Armenia abundat tigribus. Pia-- tcrca natura & mores earum nofcendi fuTit prius : ob qua: non cft eadcm earum capiendarum ratio. Alitet capiuiuur lcpores,aliter ceiui, alitcr lupi , aliter apri. Longo vfu veiti- gia fcrarum ci noia fint , vnde & quj regionc vagcntur, & xtatcm earum coniiciat. Vcftigia ifta funt rc{st nomina canum aut monofyllaba.aut dif- laba , certe brcuia, & pronunciatu vocatuque facillimacife iu- bcnt. Talia funt apud Xcnophontem ■i^uxi . S-uua , wr^ to|, r^^ncl, A^Vz^, A^©^ u\«?,. TOjiy. |i>«», (po.tl^^Atjav, aXw TEu^y ,_ uXui^ . ni/ht? & a'ia. Ouidius tamcn in fabula A(5>.-conis,ciu(Jcm canibus nomina , ex natur.iquidcm& pro- prierarihus conun dad.i,fcd trifyllaba, ctiam & tettafyllaba in- didit: Ichnobatcs, Melampus, Pamphagus, Ncbrophonus &c. I V. IncatjibHSvennticisfpeElaturvarietOiy ^Halitas , & exercitium. Vf.ri -tas eft in eo, quod ali j funt indagatorcs,feu veftigato- rcs magis :ali} pernicitatis.ali) roboris caufa educantur. Albos adindagandum niinus valcre tradunt. Qui lunt tergo nifro, vcnrrc & pcdibus fpadicis , laudanturpra;aliis. CoTOw?«J^»r«f inda;;;uorc3 aurlbus pcndulis , caudis longiufculis , capitibus mv^^nisjpcclor.bus latis, ccruiclbus longis,oculis ful"-entibus, roftrisnigriSjiifque breuibus ac validis,cruribus robiiftis , ac prioribusaliquant6breuiorlbus,cIunibusIaciufcuIis,ventreina- ni , natura afjiles &al.icres. Talesenim inprimis fagaces pu- tantur. Emiffarii aucemcruntlongi, agiles, expediti, crut'bus prioribas longioribus,capitc eriam longiufculo.nec co carno- fo,fcd Icui,oculis micantibus,pe,.T:ore torofi,cva\a. I. T E M P V S. Verts vbi adaentum mollis cantMtt hirundo, Jtt Zephyrut Bcream gelidum leg»uit adaxem, Nauita citmprimii fcindit frita latacarinis, fntcndeBi leuibm volitantia carbafa ventis, Tempora tota dic funt venatoribus apta. Jiam neque tunc horrent tcrfentiafrigorahrumt, Nec nimio 'Vluntur floreutia prata calore. Tumfaale efi reperire feras,quas vndiqiiemtllis Cogit amor : eualfi,fiimulii a^itantur amorumt Ftfiudio cunci^febolii generifqueparandi. Niladeo eft immaneferumnilfaltibu* errat, Vt blandoviHumnon ^ mitefcat amore. Sienatura dedit , nam quo breuiortbw vll» Clauduntur viti fparin numerofior illa Hoc reparat proles : cji vnica machma mundi Ferpeiua, Et multos viuendo pnterU annos yhxnix.qutfdla reparatur dcnique prele. Uinc querulii volucrum camplentur voctbus arua; Hincfylui, refonant.htnc purgatijfimus sther. II. A R M A. NcepriUs hinc faltui.ignotaue rurafetamtts, ^luamfuerit netum qux venatoribus arma Coniieniant.queis dextra viru armettir,^ tpft, S«eK fine non fotiiere fers, adique capique. Infrimu laquet,fedici, longumque panagrum Adfmt,!^ falx,iy' lato vcnabulaferro.;, Hu addai amcnta.letiis ciim robore fenm, Pugnacei arcus,vallos,furcafque bicornes, Atque lagoholion.fum dextrdflcxHevimen, £t quodcunque gentts retts venxntibtis itptiim. Vigmti vaUi.trigintdue retiafirment, Stt reiit duflex illu menfura : feraci Cafthns adueniat lecium Carthaginc linum, Phafidu aiet campis rapidi mittatur aqtiofis, Anulus htnc cxjfes fufpenfos flurimm ipfos Contineat.pndd vt coneurrant rctia captd. At fivallorumfuerit minor vUm.in altts Hunc poterit dorfis elatifigere terrs,. Hinc atque inde canes teneant qui retiaferuant Vltima, dextra quibus iaculis armetur acnta. Omnia nec nofiro comprehendi carmine foffunt. Retia non eaiem cuniiis animalibus apta. Simt Uiuerfa virts pariter fifcantihus illa, t.t varits confecla rmdu,nec caffe in eodcm Ctim cephalofaltat thynnui,cancrique marini. Non illo trahitur vituliit quo fepia reti. Nec cum pajferibus veniunt ad Liitora congri. Adde quod ^ plumbum fufpendit retibus imis Vifcator.quod vallus abefi qui mergat in vnda, In fttmmis retincur aquu a fubere retts Alterapars: hominum valuit folertia tantum, Vt vtlut in terrd,tenfos in fluitibus altts Firmarint cajfes fpumantts in agmina fonti. Contra venanti non vUa penuria terrt cft : Uetia nec pinmbum.nec fiiber moUe requirunt, Sed firmifixis vaUts.furcifque teneiitur , Conimoda nec durst defunt artreridisupfis Aurnpibus paritcr non defunt vimina longa, NecfurcA virides,nattuo aut corticevalli, III. C A N E S. Hsic vbi parta, canes qua>runtur curfibus acres, ^tique probt generis fint,in ccrtamina fortes. Nunc age qntparuo catulo fit cura legcndo, §luis color i^ fpecies,qu£ forma in corpore toto Conuemat^referam. Color efi deterrimits albo. Nec placeat muets maculis fignatus ^ atrts: Atit Ifingis nimiitm villti,fufcoque colore. Stt toruii facie,cilio fint lumina nigro: Os habeat latum:quos ^ dixere caninos, ^iatuor huic validofpCiientur roborc dcntes. Lumina magnaflaccnt,(y peliora lata,cafutque Grande fatts,coUiim longum,viUofaque cauda Jffa decet,latique-humeri,fintfortia crura: Craffa magts fint iffa tamcn poftrema,micanti Sint aures tenues.fatulu ^ naribus effiet. Hi6 animaduerfis nimiitm nec craffa legantur AIembra,nec in tcnui qusrantitr corfore vtres. Hs.c catuli ffecies.hic laudatiffimaforma, ^s, prs, fe fert finttiam ; hoc eft aptior vrfis ^luo magis accedet,fueritque fimiUima toruis, Cecropius catutus efi quem dixere parippum, lndtcus,Argoltcus,Thrax, ^ Cretenfis.Alanut, Celticus,Arcadicus,Spartanus, Thejfalus.atque Corfus,^ Aufonius, Bretreus, Amorgus.lberus, Incola arundiferi Ntli,quem Caria nutrit, Cafiorides,vcnatori gratijfim.t turba, Magnetes.gregibus cufiodiafida Molojfus. Sunt quos diaponos dicunt.venamtbus afti. Tn quos ad fiudium vcnandi legeris, ^ quos ' Dixeris hinc comites curfns.cidt fque ferarum, ^uire mares:maribus mator vis efi animufque, £t meliits tolerare valent certamina longa. PrAcipuum hinc inde a teneris impcnde laborem, l't fuefcant pugnare ferts hi cernere aduttos, £t videant cornu, ^ voci farere vorantum. Citm Phcebe decies nitidum compleuerit orbem., Patdatim fuefcant curfus tolerare lahorem. "Fitfacile, a teneris quod primum dicitur annis. Ft nihil efi quod plus longa affiietudinc poffit, Nec nuUa hinc merces fequitur te digna laborum, In loca dura canesfi duxerts,affera montts Per iuga fyluefh-i fofulo vix feruiafs.fe. Scilicet hinc vngues folid/i.corfufque labori Aftius efi faruo\magnum quod fcrtulit ante. tlagna laboranti frujha fmt fnmia farta. Inde vbi creuerunt.maturaque venerit stas, Quos legis armento,ctau'ts armentur aciitis: At quos venandi fiudio delegerts.afri Fulmineum vt vttent dentem ,morfufqueferarum: His face diftoides.quas tnoUi vellere comple. Sed neque dura nimis coUum coUaria cingant, Latdue,fielmonit, catulss, ^ lora parentur. Aft vbi iam Boreas inuadit frigidus arua, Ltgtaciatis hyems currentia flumina fifiit, Arcendt a plantis concret&frigore criifii, Atquc armandus erit fes,ne matafrigora hdant, F.t teUm concreta getu ffintque rigentes. His aHis.quoniam tabuntur temfora vitt,^ Oftima qutque dies.fubtt imfrouifafenecius, F.t mcrbus rafit,^ fi.us. inclementia mortis, Ffi frotes rcfaranda tibiifecus omne nouandum X>um ticet:hoc ftudium viuentia cunlia reqiiirunt. Nam Tater omnifotens qui nutu regnaguhcrnat Cilorum,(y terras, ^ftrati marmoris vndam, Haudfacilem curfum miferis mortalibus tui Ejfe dedit.variis torpentia feiiora curis MoiuM Mechan. Mathem. Sed.X.Thereutica^ 7 1 3" Mouit , iy ingeniumfecere incommoiLi cMtum. Verc nouo pof-n^igenitxlia femina tem, Vere m.%gis teneri cnrsUur vulnn! amoris, Conneniunt Vcneru capts, dulccdine gentes. Sqtiamm':geri,tHin ponttn tnm fcruct amore, Jmpi.i tum pofito mitefcnnt ora ■veneno. Vere fonjnt fylus volncrum concentibm altt: Ef totusfernet Venerts ducedine mimdiis. C^ndida. tum qmrif cornuium bucuLi taurum: Atque interflores iimgunt fua roftri coliimbi. Vere fen,^ cttiihs Venens funt gaudia curt. Tum cui.unqiie cannm findium.cui Delia curt, Cifira fcijui.c.mibtis fnbiit i,im cura pitrandtt. Vdoces celcri iung.%ntur,fortibus acrcs: Fcrtibus eiimij nafcuntur. Alitntts Iberi, CaresTreict/i nymfhiiungatur,^ Arcm 'Eleis.gcns tm^i tamefi, felicior vna Nitfcittirex fpecic. Fcn.tntiir nomina cuique Ct^rta cani,ttiieatque ad fummum fyllaba bina: Srorinus vt nofau voces,Q' verba vocantum. Ir.iterea mtilfftiif referet.citm venerit hora Lacini.,!^ p.xrtus tcnuesin lumints auras 'Ediderit co).nii;aparcns,plcr^vbera m.ttris Siccer.f.nec primiim laHcntes ora bouino, Aitt ouium imbiiti tibifint,vel lacle capelU, Natura ij- mos ntitricts cum laciehibuntur. Ceruanim ficccn t,damariimite vbera,matr!s Copi.1 fl deft.vcl torU£ dtira leins.. In mclitts vertenda tibi efi natura;videmui Sponte fud in peitts ruercarbuta Bacchi Si dcfit cult!ts,fi laxis palmes haoenis Huc illuc cat,(y nitUi fit ctir.i colono, Ki! fcrct.aiit paru''S fict Ubrufca racetim. Hoc quoyte vcnantes prtmiim moniiijfe fagaces Trofuertt.catttlos fecl.%ri montihus altis Ne vulpem patiantur , eos a curfihus illts Continub reuocent , neffms. corpora Udant. 1 V. E Q^V l. Sed iam cura eanum cadere^fy fuecedere equorum Jncipit.hos etiam vocat infua Delia cafira. Capreolos,lepores,ceruos,dam.Tfque volantes Sipe ncceffe fequi fpatiofa per iquora campi. jis natiira vins pariterveiocibiis efie Non dcdit : tngtni; quibus efl prudentia maior. Jdcir.o quiriintur eqiii,qui curfibus acres, ^i gyrts apti fint,in certamina fortes. Nunc age qmfpccies rejeram,qui. forma legendis Pripctibiii quiratur equts;qu£ prima iubemus Grandc jatis corpiis fit:membra rotunda,caputque £xigHi'.m,denfis velentur corpora fetu: Os mciiocre.breues anres, narcfque patentes: Nec pUcet hirfutum cilium ntmts.alba nimifue ■ Lum!n.:,;je latibris veluti latitantia;frons fic La .i.fo.umfirmo pnifet gratits vngiila cornu. Sed necjue dura nimis piaceat;nam fcinditur iflu: §lus. tenera efi.fifcili pariter confmnitur vfu. Sit long!:!» corpus 0- denfum,peciora lata. Ter iumbos duplex ^ agatur fpina.natefque Sint ptngucsfit dcnfa iuba,^ decumbat in arms Dextrccompofitum crus omnes fieBere nodos Tofitt^jclocique fiigd pnuertcre ver.tos. j Caud.i decet craffa ^ fctts denfifilma longis. "Efi albo coior haud aptus,candore niuali Aptus equus,par'iter macuttsfignatus amaenis. Omnihus cfi aptuS color hic qtii pnrus,^ ipj% In fpecic fincerus adeft.macuUque nitentes. Optimus Armcnius pullus,Tjrrhenus,Achiuus, Arcad!cus,Afaurus,Sic!ilus,Thrax,Magnes,lberus, Sarmaticus,LybicHs,Cretenfis,Erembus,Epe'tus, CelticHS,IoniHfqHe,Epiriijue incola campi. Denique quam varium genus efi mortale,^ equorum Frogenies,tamcn in quautsvirtute videbis Tr&fi.-.n:cs fpecte.nuila efi ita p<-ouida tellus, Vt non trifieferat quid:non tta perfidus vUus, Vt non qtiid pariat mortalibus vtile,campus. Cernis vt vrtica, ^ fpinis paliurus actitis, Purpuresque rofs. furgant.vioUsque propinqui. §iuod fupereft.fcmper quando velocior efi mas, §luire mares : arcenda prociil tihi faemina folis Saltibu',eius odorpatulis fi naribus hifit, Difcurrunt rcneris capti dulcedine (ampos: Jntempefiiuis hinnitibiis inton.it ither, Conciijjiqtie tremiint fylui.nemus omne remugit. Nil calc.v,nil fnna iuuam,nil fiua morantur Verbera , nil alti montes,nil fluminis vndi. §hib Deus acer agit.fiimuloque potentior omnl, Huc fugiunt,huc fcre animus^huc coeca voliiptOf, Excutiunt eqHitcs,fy/u.ifque fcrafque relinquunt, Velocique fugd fuper.mt plana iquora campi, gittodfiforti tencnt equites fuafrina.regiiritque, Diffugit tamen hinnitu pertcrrita dama, Et qiiicunque fen fyluai .montefquc pererrant. Cappadoces dicuntur eqtii pnfiarc fuperhis Ciirfibus,atquc animis.vcniiint vcnantibus vfti, Militibufqtie feris.fplendcntibtis irc cateriiis. Tnterea iuuenes quos in fua Dclia caflra EUgit.hmd nimium p'ingues,tenuesHe legemns. V. iExAS VBNATORIS. Nec venatori fpargantur tempora canis. Sipeferas per dcnfafeqai virgulta neccjje efl, Subitmem vel fcanderc eqiium.ac dccernere ferro. Tardior in pugnas pinguis,curfufqiie Ixborem. Tert igrefenior curfumqiie jy pnlia longa. ' Non audit voces horum DiHinna precantum, Sunttres hellantumfpccics,tria caflra pitrantur. Hic regit tmmanis Mauors,quiqtie impit<.s ire Stultos armauitque homines,^ ftrauit in aruis. Militiam iuuenis petir i^ tun caflra Ciipido: Hiinc armas pi'ecibtts,lachrymis,donifque,querelis. Tertia venantum cun tibi Delia caflra: Retibus hos armas,^ferro,Diua,nitenti. Canus non gratns primis.non illefecundis Accipittir caftris^rcieHusiy ille fupremis. flnbdft confiiiumfenibus.fiplurima rerum Vifariim mimori defit prtidentia menti, Jam nthi.um quod reftet erit:funt fabula vana: ^idue aliud quam pondusiners 0> inutile temf VI, V E S T E S. Dicendum ir quifint veftes venantibtts etptt; Nec decorat tantum vcftis geftamen honefti, §ijid pro quifque ftio veftttiirmunere.quantum Munertbus fiimptis prodcft,rebufque gerendis. Conueniunt longi veftes qui publicatraHant Mnnia.confuho iurispopnlumq ue regenti. Conueniunt fuccincia viris venanttbus ipfa Tallia,nerapiant fpini,aut virgulta morentur Cuirentes.rapido refonent neuflamine venti: Trofuit ^ nudis pedibus veftigia qmrt Cica fen,ne fraBa foncnt artntia ligna Sub folea.moiieantqiie feras fiia linquere luflrtt: Scilicet aduentaffe viros,mortemque parari. Semina ttim credisfcopnlis arentibus iflu. Liua eanesdiicat lengisfirmifque ligatos Loris.ne intempefliui certamina tentent : Sed tamen hosfacile & pofits immittere vifa Continuo lepori,nec vinculaftriHa ret.rrdcnr. Venantis lato teneat venabulaferro Dextera. Venantes taceant hominefqtie cancfqae, Hicfuefcant catuli pnfiare filentia parui. VII, C V R A ^ A N X S. §iuod fuperefi,celeris catuli cui credita ciira, Niitriat illeccbris hunc,:j-fibi iungat amore. Sicfacile ^ noto Domino parerc iubenti Difceret,acceptifque feqiii vefiigia fignis, Nam neque difficHe ep,natura ftimflt amictu, Conciliare tibt catulum,cufiodia fida: Juconcufiiis amor cants efi per tcmpora multil. Tyrrhus inauditum catiili tefiatur amorem: CuiiM[vti fama efi)dominus cumforteiaceret Infidiis Cifits,fiabat lacrymabile corpus Obferuans,non ille c'tbi,non fontis amore Abduci poterat,CHpiens mirabilis vfque, Vfque querebatur dominum.lacrymajfe ptitares, Leniter interdumvultum lambebat ^ ora: Ttim rurfus lacrymans domtnum.refidenfqne vocabat, §iui res vt Tyrrhi regis peruenit ad aiires, Jndoluttimiratus enim quo vinculo amoris Sint homini deuinHa cantim fidifiima corda. Nec vifum efi atidifie fatis,fed cernere coram Rem voluit,cupiens vlcifcter impiafaHa. NuUus at in totts reperitur denique caftris S,uifuerit cidis,qui tanti criminis autor. Jnde canis deminitumulato funere regem Mult» 7,^4 Muhc^gemen, fecimtuy,Uf»tHr tempore mlk, Non ille meabrU.»on bUnd^ -voce ,»ouetur : SollicHmt ctir^ domm Imguentia, corda, reBora non cafiunt noclu.norp luce qmetem. VlmibM ex^citi Fyrrhui fer caftrn dtebtu ibM.vt inamaus acies.vfvtferet asmen (Mtrttrand^ ct^no/edprtfeis cogmt^fecU) Jorte cmU nouit dominiim qut noclececiAit, Aimremqtie necn LitrMu concitus dto mnc Mcuf^bM ci.dis,folu,mnine pxnas. Imulit hnic tmrtem, quod non fferatierat vnum, Cognita res tandem,nec poffunt imfiti facia pdituiffe diu-.tefiatur Caffarusoltm Acls.i tempii ct/fias,rigidifque fatelles: Namfuerat Fhcebo Nymfhaque Coranide nato Saeratum templum,facratain Palladis vrbe, Argenti diues,donata, vefii{,(y atiri : Mttltnque vejiibat muros votiua tabella. Jfuc s.gri foliti qui contialuere medelis Muncraferre Deo,confperfa cruore iuuenci Vfqtte tefeb.1t humiis.femferque calentia thure Ssrucia heo centum fixbant altaria circum, Cunciafticerdotiimferuabat munera cura. Hos latuit.vigilts quanta efi folcrtia furis, Mtimra multa virum rafiensfttr vifa reliB'» Qiti, fretiofa mngis.argenti fondus ^ auri Arte laborati-.ciifiodes non tamen omnes £t latuit,vigtl vnus erat cufiodiafemfer Tida cants.cui Capfaro erat nomen.Deus illi Diuino affatufeu mouit frouida corda: Seu res qunque fu.ts anim.tlia cunHa tuentur, Huic nofiro fiudio,noftrs.que obnoxia curet, Noftra futamus ent,m ttttelst, credita nofin, Nefcio qtto temfli feu res feruabat amore. Ac veluti illtus cttferet diffendia.fiirem Fone fecuttis eum efi.nullo non inde timore, Blanditiifue minifue fotefi diuellier vnquam, ^luod latuiffe virosferuantesnouerattillum Sife canemfaxti fetiitfur.fsfe latendo Fallere crediderat:fed nuUd denique fraude Decefijfe valet.femper comitatur euntem. Hunc accufabat latratibus.vfqtie petebat ^ui. ccefit dcminos latitans de diuite templo: Slmditits alios mu!cebat,non fecits ac fi Auxiitum feteret:qu£ res vt venit ad aures , Acis.! populi,multts narrata fequenits Tarm» canti,multi mngnts mittuntnr AthenU, Munera raftori rafiunt.fitremque reducunt, Tumgaudere canis fartis qui, amtferat ante. Zt rurfits fetitt temfli (ibi limina nma: Tur dedit emerit.ts tanto fro criminefoenas. Tantus amor canibtts,tanta efi cufiodia rerum. Decreuere canem fartes tempora cunBa Nutriri laute,merces hic fvna laborttm Digna canU,tanto fed non ^ commodafaBo, Fojfem multa canum variorum exempla referre, ■ Ne figeat fitidirtm faritarum nofcere -rerttm. Necparui. tanibm etirs: efi cufiodibtu ipfis tt res ^ dominusitefiatur vertagtis acer^ Namfolis agrts,^ folis faltibus erritt, Atqua cafit quodcunque fotefi frstdttmque refortat Hinc domino:ntiU.i> tardatur mitnere.nuUis Blanditiis cafitur.fua figiiora chara futares Nittrire,eft tanta. domini citftodia cttrti, Mtilta exemfla cantim (unt frifcts cognita fecVti, Hts tamen haud noftru mitlto peiora dtebus. Sed res in peiustendunt.funt deteriores §i»m fuerint.hodie ntimmorum fola libido Nunc omnes compht libros:nil inclyta faBa Curantur.nil egregium committere chartit Mas efi:obfcuris voluuntitr cuncia tenebris. e^uid nifi mallittem noftram,litcmmque minores, g«i ratiane,legent.mercMor ittnxit aceruo? eiuot nam Bergrius ait,latoque Bocuius ore, §lua. foree aterna celaria nocle de(ortim? Sed reuocant Dryades,!\yluarum numina cceca Hrrances ad litfira petunt,atqtie antra reli Ra, Encyclopidi^ Lib. XXX. Sacrati nemoris,viridans vbi populus itt» Altit tegenf ramis pridnlci murmurat aura. VIII. DeLECTVS TEMPORIS, Nunc quo conueniat venari tempore "vd qua Tarte anni.lttcifque mihi narrate Camini. Nautta veliuoU cum fandit carbafa puppis. Et fecat hyherno fofito freta lata tttmultu, Temfora tota diefunt •yenatoribus afta: ttimine cum frimo Phcebuf luftrauerit orbem, lamqiie faroitur equi,caJfes,hominefque canefque. Lataque rura fetant qudrentes luftra ferarum, Mox vbi foL >n:di!im coeli confcenderit altiis, E.' faribus ffaci's Eoi litlora tem, Occtduafqite Jomos dtfiantes viderit,^ cum Significan.i gregibus fafior fiorentia rura Liquerir,^ nAtis referent flena vbera m.iires; Tcmfus gr.^mineis cfi prandia fumere menfis, Sunt vbi laberttes fittuij.fontefque pcrennes, ^ Vmhrofi nemoris natiui fumicis antra, Vel quercus facr.ita Jetti.vel grata Coront TofuUts Herculei,^^ ridentla marmora mufco, Venantcs homines fequitttr iucunda volitptas Flttrima.ncc fudore minor:de rupe ruentem tlunc aprum cernunt,nunc altii riipe morantem Froffeciant ceruttm,venator cominus illum Mirantem csdtt.catulos vel fone timentem Retibus imflicuit ferroque obtruncat acuto. Ipfafames iucitnda venit venantibustvUtn Velicias non exfeciant.quas imfroba-ventris Inj^tuies referittcpntenti fimfliciori Sunt menfa,nec foemineus fyluefiria luxus Ingreditur:carpunt alto qudplurima monte, Nafcuntitr.qttA Jylua tuiit,fi lumina quando Arrepit fomnus felfts medicina laborum, Inuitant volucriim cantus.duleefque fufurri, ' J,t Zephyro qu&fylua tremit iaciatafereno. Nec defune herb& mollcs gratiffma firata, Inuidiofa torts auratis,murice tinciis. Fofi vbi graminedfefitts requietieris vmbra, Etfol de medio Caeli defcenderit altits, Lata per arua canes rurfus vefiigia qusrant, Donec in Oceanum fir.mmatos lurida folis Fr&cipitarit equos nox,prtmaqtte duxerit aftra. Mox vbi iam primum cuculus cantauerit dfium, 'Etquerulis late refcnabuntarna cicadis, Sub lucem tremttits etiam fplendentibus afiris, lam petere arua cmes celeres.faltufque itibemus Immodict interdum delent vefiigiarores, Flurtmus ^ grauldis difftifus nubibus imier, Autgraitis arboribus incumbens flamineventus, Hoc libitit monuiffefriusne forte Dianam Incufes deleta fetcns vefiigrafrufira. Mfiate inuepies vefiigta rec:a ferarum. §l!i& ffiemnt olim vernis obliqitadiebus, Ciim fyliits agitahM amor,Venerifque cufido. Solvbi fiammiuemtis conSperget lumine camposy JExcutient matutinas. ^ gramina gitttas , Citmgrauii inc 'mbit campis areniibns sfius, Linqttendi faltus ^ lumina notnfetenda. Inuifa efl adeo canibus velocibus eftas, Imfediunt herb& currentes,^fremit &ftuf, Vt vere homim^caaibufqutfagacibm aftum: Nam neqne tunc ntmius calor,aut noua graminatardant, Interdumrafiunt vefligiafioris odores. Citm refetunt armenta nemns.eum pafcua Uta, Area nec Cereris grautter gemit vfta caUre, Rufticus adventos paleas fediaHitt inanes, Mitior efl terris foits calor.arita iubentur Rurfits adire virivenajitis,aique caniimvis, AB vhi Libra diempatibus diuiferit horis, Et nc3em,vel dira Nep& citm furgitab vndit Ste!la,coronatus pomis Autumnus africis CcUiius infidem plttuium.(peBabit ad Auftrum, 0uanlufcunqde dtes eftvenatoribtts aftus. Nam neque tunc iftus lidunt heminefque eanefque Currentes,nimttm nec gramina longa retatdant, Non hyemis glacies concreta flumtnis vnda. Eft eadem ratio venandi,ciim legit vuas Ruflicus,eque fauis liquemia mellafremitntur, Ciim trudunt nudos Jpumantia labraracemos, 'FruSilegsque virent folertii teBa coloni. A ^lu&fuit Mechan.Mathem.Se61:.XII.Ixeutica^ 7 1 y SlAtfuit ante grnuis^cum prhnum inuifa coluhrt Candtda va.ii »uls,tellu'^u» nouii'ur aratro. Hoc eiiam meminijfe iuuaf.cum candida Phcebe E regione -videtfratrert^tCum dsjlat virinque Pene Aquo Jpatio pulfaniibus iiheraflammU. Hea adeo redottnt vtftigia caeca ftrarum. Cum vitream glaciem turgentin ftumin» ttudunt, Etponiem cencretagelu dant ante carinii Sulcat»,aggeribus niueis latet abdita telim.^ rarsmedta efi lucts duris vinantibus afta. Thoehus vbiprimum liquidis extoUitur Vttdis, Cceliuagis vel demit equis iuga flammea,frigus Ferre graue eft,coitvnda,prii4srefoluta iepenti Si qu» calore fuit /iilis,citm fidera furgunt ; Et noua lux alli fafietmalafrigora nociis. Interdum rapiunt imbres vefiigia detifi. Nunc glacies concreta,niues,gelid£que pruin£. Sunt hyemis longi tracius quos noBibn^ errant Per nemora atiafen.Sed iu< inftio- nicntj. Siuijue adeo duram h*cei mrgtntt vohuris Jauitee ffdare fanan.Sit plnrma Uurus Saliett,^^ dukes hederi viridante cfrymbt t Sitqut farundo^fundat Ubrufea. racemos: Sec mn & Cereri,panterque aceeft^ Dm»« MyrtM : & haud vnquam cartem f^afjarii feneB& Juniperus : miniojue breui quipre luuenti ejl Sambucusconluetafrui : ftt grata. vornci Ante omnes turdo fl.tnts. fylueflru eliu» : E< faliee^Jimperque graues,femperque virentei Lentifci,triplici foUtigrandefcere foetu : ' Tum qui purpureo flunt tnatura colore Arhum tum fufcu cornx immifc enda luguflru, ^uique funm frutices dixere afanguine xomen : &luiqus ferunt planits viburna nigrantia fruges : Et circum 'u.fUes pergant inolefcereficus. Hic n»lUmprouii'a libtjine diuite fndJi Autumnique hyemifque finent difcedere fartem i Seutu vifcatis fraudes comfonert ramis, Seudtnfoi inter frMice5,fyluamque vinnteni Curraees leiqueos,feditafque incerdere malis. Hxcfufficianc de aucupioscuius duac vulgo partes conftituun- tur,videlicet au um venatio,& per aues aliorum animalium, vc leporum;qu6 pertinet Falconaria & Accipitraria. i?mm?mm SECTIO DECIMATERTIA, In quA delmeatur H A L I E V T I C A. T^WpuJpi- CpMino. (iam. PRitCEP TA. A L I E V T I c A e(l ars benepifcandi. Ellqise generalis,vel fpecialisr Haliciitica generalis peifeqiiitur cau- laijctfe^i-t^i^^jbieda, & adiuiidla pifcationis. Caufa; funt hoc oidine. Finis eft dapei-e pifces. Efliciensprincepsen;pifc.itor:in(lrumenta!is funt canesqui aii aqiiaticam venaturam adhibentur, & omnis generisuifl:rumenta,vt retia.ik hariim plures foriTix,tticlciitesfufcinas,nauicula. Maceriaeft picis. Formx eft in obreruatione&deceptioue pifciuraj caque vioIenta,vel occulta. Effecla funt in viilitate &,volupwte. Subieda funt loca,in quibus pifces degunt-Sunt- que naturalia,vt aqu^ivei anificialia, vt pifcinx,& ah'.i viuaria. Aduinda funt tempus, veftes,& cura canum ha- lieuticorum. Halieuticafpecialis eft ratione pifcium,& natio- nura, Ibi eft captio balarnae , f,tlmonis,luci) &c. hic cft pifcatio vfitata in Germania,Anglia,India, Nor- vvegia &c. R F. G V t i€. I. Pifcatio ef}pkna vtilitatts & tucunMtatis. Vtili/a* cernitur in co , quod pifculenta pifcatoribus qui- dem lucrum adferunt,cmptoribus autem in cibum cedunt./«- cunditat ei\ partim in pifcando, partiroin eo , quodpribcn- tur non minus varia: atque illecebrofa: e pifcibus, quam ex a- uibus,aut qaadvupedibus delici.-c.Citerum pifcatio paucorum tlt illuftiaca litcris.Oppiani vnius poijma fertur ixiiunKiv.Ve- runtamen in eodemarinistantumpifcibus capiendis agitur. Plafi in Sefhilia halieuticamin duo membra diducit.Aut enim letinaculis, inquu,aut percuticndo pifcamur. Retinacula funt retia^nalTi, iaquei ,verticulum,& lumen noftu adliibitum. Ad peicuirionem pertinent hami,quibus ore capiuntur pifces,tra- hente vir5;ai& calamo fubfidente fubere. I I. Pifcatorem offonet effe hominem Uboris patien- 'tem\vigilantem & fagacem,Aem^He inflm- mentis inflruElum. Vauentia rcquiritur in vniuerfa venationis arte , cuius pars quidam cft halieutica.r.fi7»»fM pifcatoris facit , vt pifciuna- turain,& petee;rinationem,vt ita dic3m,obferuct. Sagacitat fa- cit,vt pifcium uaudibus poffic occuirete.Eius inftrumentafunt rtti.i,na(ra,fcirpiculum,tridcntes,fufcini,nauicula.Retium va- rix funt formae^puta verriculumliue fagena,funda &c. Verri- culiextremaalUgantur funibus ,quibus hinc globi plumbei, hincfuberisfruftillaanneAuntur: vc ex vna vidcl. parce def- cendatpioprer grauita^em plumbi deorfum trahentis,ex alte- ra jn fupeificie aquaram maneat propter leuicacem ligni. III. Capiumurpifces omni tempore nnni ; qnidarn ta- men magis aflate,cjuidam hyeme. Et quidem hyeirie alij in vadis morantur,alij lirao aut aren« fe credunt , alij fub fcopulis habitate gaudent : 5: alioquinon iifdem locis omne genus deleiftaturiciim fit quofdam inucnire inter faxa,quofdam in locis arenoiis,quofdam in herbidis , & in multa vlua.Ccn(encauchores,{ub otientcm,8c poftoccafura folem.quiatumvifus eotummaxime fallitur)vtilitetpifcatuin inftitui.Addunt alij,fub noiftcm eosdormire, idcoque tum fa- cillime capi. Venti quoquo ratlo ducendaeftad pifcandutn Tranquillitas & . i}.addimus:Sargus pifcis mirum in modum capras amat.Earam in litore pafcen- centium fi vmbram confpiciat,geftit Ixticia, & quam maxime poteft,adnatat,& falire fruftra cupit. Earum odorem in fludti- bus etiam percipit, Pifcator itaqiie caprinam indutus pellein cum cornibus,ftruit infidias,folc a cergo relii£to:atque farinam iure caprino ffiadefadlam in eam maris partem deiicit, in qua fargi funt : quo iUico odore capti occuirunt , farinam degu- ftant,& maximc pelli caprin.-E afpeifludetinentur. PERORATIO LIBRI XXX. ITa ergo delineauimus artcs mechanicas numero tres Sc deccm, qu.-e funt ptopagincs artium mathematicarum. Vbi memineris,quemadmodum artes mathematica',alia: funt puiar, alia; mcdix,ideft,velmathematica: tantum.vel mathematico- phyficae,vtitadicam : ficattes mechanicas , qua? funt tiadiices mathefcoSjefTe vel pure machematicas,vel mathcmatico-phy- ficas,femper autem a potiori,hoc cft,a modoconfiderandi, qui eft formale fubicfti in qualibct difciplina , ficri df nomina- tionem. I l N I S M E C H A N O L O G 1 JE. lOAN. HENRICI \LSTEDII SCIENTIARVM OMNI VM ENCYCLOP^DIiE TOMVS §rARTVS Compleflens huius Operis Partem Septimam. CVlVS CO NT E NT J S E HV E N S folmm indicabit. L V G D V N I/ Sumptibus lOANNIS ANTONII HvGVETAN Filij, & MarciAntonii Ravavd, via Mercatoria ad infignc Spha^r», ^. T>C XLIX, GVM PPsiVIiEGlO RE.GiS, I N D E X' LOCORVM COMMVNIVM Tomi quaiti E N C Y C L O P ^ D I i^. ibid. lo II ibid. i7 i8 ibid. ^ 5f ibid. 48 55 54 65 LlBER XXXI. L O C I M N E M Q N I C I. Cap. P-''g- 1 ^Tj hilf Mnemonices.,. 5 1 ^J3 SubicElnm mnemonices. 6 3 Medi.t mnemomcd ratiene affeStinm. *bid. 4 jMedia mnemoniat ratiotie temperamefiti. ibid. 5 Aiedin mnemonica ratione obienifenjtbilif- 9 6 Aiedia mnemenica rationo imelic^m. 7 Loci & imagines mnemonicit. S Recordatio prompfa. 9 Ainemonica fpecialu. L I B E R XXXII. LOCI HISTORICI. j Finu hiftoriii. 1 Sttbieiiam hiforie. * j Proprietates hiflori^. 4 Scriptie hifforia. 5 Leiiio hiflorit. 6 Obi'eruatio hifloria. 7 Hiftoriatheologica^ S Hiftoria iuridica, f Hiftoria medica. JO Hiftoria philofophictt. 1 1 /:/> f?<7r/^ /?;«/«/ mundi mte lapfum, 12 Hiftoria a lapfn vfque adpttbtica^n mminisDei profwationem. 69 1 3 HifToria profanationis mminis Dei ante dilit- .^. uiitm. 7 1 • 14 Hinoria a diluuio vfaue ad primmt monar- chiam. Articulni primus primit monarchia. ArticuUii fecundus primtt monarchia. Articului tertius prim£ monarohia. Secunda monarchia. Tertia monarchia. Articului primus ^uarts. monarchid, Articulni fecundui cjHarta rnonarchidt. Arttcultu tertius quarta, monarchit,. Articultu ejuartus quarte monarchia. Articulus cjttifnus i 9J 99 loz, lo(S C I. 110 ihid. III 116 »55 ibid. '57 14(3 Pag: ihid. H^ »3J i3f *5« i57 fbid. z}8 159 240 ibid. »4» LlBER XXXV. LOCI DISCIPLINARVM COMPOSITARVM, Sedio. I Apodemica. I Critica. 3 Magia. 4 Kabbala. j Chymia. 6 Magnetictt. 7 Pyrotechnia. 8 Gnomologia. 9 ty^nigmatographittf^ 10 Paradoxologia. II Dipnofophifitca. 11 Arithrnologia. I 5 Parcemiographia. 14 Hieroglyphica, Ij- Polianthea. 16 Mythologia. 17 Cyclognomonica & inprimfiars Lfilliana. 1 5 Copia verborum. 1 9 Co/?«e rerum.. 20 Polygraphia. 21 AnAytica. ii Meletetica. 2j Dioriftiea. 24 Sy:z.etetica. 2j Symbuleutica. 26 Phyfica MofisJobi,&Dauidis. 27 Theofophia & Philofophia Salomonii, 28 Alimetica. 29 Biographia, 30 Euthanajia. } I Pathologia. ' 32 Gymnaftica. 3 3 Tabacologia. 14 Zoopttdia. } j Charientilogia. 36 Archelogia fpagirica. 57 Stratagcmatographia. a ■ 2 i47 301 304 308 3«i 31« -318 3*9 3}0 34» 3P 35« 357 ibid. iS9 568 369 371 37* 37? 37tf ibid, 378 379 380 384 385 388 3S9 399 410 411 4'5 417 420 INDEX T N D E X CtVi£STIONV Tomi quarti E N C Y C L O P ^ D I ^, M LlBER XXXI. QViESTIONES MNEMONICiE. I r } 4 5 N fit mncnionica & quqmodo ttajenda? j Quis fiiiis mncmonica: ? 4 Qjaotuplex lit mcmoria ? ibid. Quam lite patcat to ftitnjsitvl^tt .' ibid. Imniuiiitas ab aifedioaibus quoraodo iuuet memo- liam ? >b:d. 6 Vehcmentia imaginationis quomodo iuuct mcmo- riam? 'bid. 7 Diica & medic^me.^ta quomodo faciant ad memoria; bonitatcm ? ibid. g Dixta hxc quibus iiiicbusfit pofita? ibid. 9 Mcdicamenta mncmonica quomodo fmt adhibenda ? 5 10 Qusc memoria localis in lilJto ? 9 11 Quomodo elegantia libri iuuet memoriam? ibid. II Qua: (igna mnemonica? ibid. 13 Quomodo hmilitudo, oppofuio , ordo & analyfis iu- ucnt memoriam ? ibid. J4 Sciiptio iocorum communium quomodo iuuct mcmo- riam? 1° 15 Quomodo rcpetitio iuuet mcmoriara? ibid. 1 6 Quomodo locus folitarius iuuct memoriam ? ibid. n Quomodo ver(us, rhythmus, & acrofticli^ iuuent me- moriam ? ibid. j8 An ars locorura & imaginumfit vtilis? ibid. 19 Loca mnemonica quomodo labricanda? ibid. 10 Quoraodo imagines mnemonica: fint fabricand^ ? 11 1\ Quotuplcx fic recordatio ? ir ii Qjiot adminicuia tecoidationis? ibid. ij Quis modus proccd^ndi in cxcrcitiis mncmonicis ? ibid. 44 Quiranemonicalinguarum&facultatum? i; L i R E R XXXII. Q_7^STlONES HISTQRICiE, ■j Quxcomraendatio hiftorica? ? ij X Qux vtilitas hiftotica' in ecclefii i(J 3 Qu« vtilitas hiftoricx in politicis ? ibid. «( Q^id inforraet hiftoria? 17 5 O_uod fubicftum ti.a(2at;onis in hiftotia ? ibid. i Quod fubieftum vfus in hiftoria ? ibid. 7 Qualis vaiictas hiftoria: ? ibid. 8 Quomodo vcritas hiftoriae zftimandai ibid. 9 Oualis cfTedebeat ftylus hiftorii? i8 10 Vacuitas afieduum quam necefTaria fic hiftorico? ibid. X 1 Hiftoria & hiftorica quid differant ? ibid. 11 Qua: requifita hiftorico .' ^ ibid. I j Materia hiftoria: quomodo debcat cfle comparata ? ibid. 14 Qualis ftylus debcac cfle in dcfcribenda hiftoiia .' ibid. 1 5 Quomodo dcleaus hiftoricorum fit iubcndus ? l^ Quidordofit fcruandusin hiftoricis lcgcndis .' 17 ^"svfuslciUonishiftoricx? !■<; 'i:!omodo parandi loci communcs hiftorici.» 1 9 QBomodo hiftorix mcmoria; mandandi ? iac vcr.E cum hiftoria falff tIicologi^a: prima promiffio .' 70 46 Quis 5c vndc primus vcftitus hominum.' ibid, 47 Quomodo gcnus huraanura primo fit propagatum/ ~ ibid." 48 Qus fucrintattes omniura prlm.T.' ibij, 49 Quodracrificium primum memorabile.' ibij. 50 Excoromunicatio primaqux .' ibid. 5 Vrbs prima quac .' ibid. 51 Qualis propagatio familia: Cain ? 71 5 5 Quis auiftor bigamiar .' ibid. 54 Qualis fuerit poiitiaantediluuium? ibid. 5 5 Q£.ali5 fynchronifmus hiftorix facrje antc diluuium cum raythologiis gentiliura? ibid, 56 Quanta profanatio nominit diuini ante diluuium.' ibid. j7 Quoraodo ecclefia fuerit propagata ante diluuium ? ibid. 5 % Qux tranflatio Enochi .' 7;. 5 9 Qu^a: corruptio raorum ante diluuium ? ibid. 60 Qua» gigantum propagatio ? jbid. 61 Qiia; natiuitasNox& filiorura eius? ibid. 61 Qu_a: prxparatio Nox ad diluuiuin ? ibid. (>) Qua: fucrit politiaecclcfiaftrca&ciuilis ante diluuium, intei patriarchas? ibid, 64 Qui collatio hiftoria; facr.i» parriarcharura cum roy- thologiisantediluuiura? yj K5 Qualishiftoria diluuij.' ibid. 66 Qua: propagatio gencris humani fuerit poft dilu- uiiirn-? 74 67 Qui collatio hiftoria: factae poft diluuium cum mytho- Iqgiis gcntilium ? ibid. ^8 iEra monarchix prima: quomodo deprehendatur ? 7f 69 Qui Dynaftae AfTyrioium conneiftcndi fint cum raaio- ribus Abraharai ? 76 70 Qui Dynaftx Affyriorura conncdlendi fint cum Abra- hamo& feqq.patriarchis? ibid. 71 Qua: hiftoria Mofis & fynchronifmus cius.' 78 71 Qux hiftoria lofua: &Hochonieliscum fynchronifmo? ibid. 75 Qua: hiftoria Ehud & eiUs fynchronifmus? 79 74 QusE hiftoria Dcborx&eius fynchronifmus? ibid. 75 QuxhiftoriaGcdconis&eiusfynchronifraus? 80 76 Qu» Qua^flionum. 76 Qut «tasingtauefccns poteftatis iudlci»rir f ibid. 77 Qnx fcncdus *; i]ua: mois Fueiit potcrtitis iudicia- ux ; g I 7S Qui- hirtoria Saulis & cius fynchronifinus ? 81 79 Qua; hilloria Dauidis& eius fynchron^fmus > ibid. 80 Qux hiftotia fuerit Salojnonis 6:cins fynchtoniGnus i> "ibid. Si Qji.t: hiftoria Rotioami & Icroboami? ibid. tMf^ax hi/loiia Abiam & h['xi 8{ S^l^ux hiftoiia lofaphati ? ibid. S4 Qu.r hiltoria loranii.AchaGo: & Athaltz ) ibid. $V Qua; hiftoria loas ? ibid. S£ Qyj-T-' fuerit hiftoria Amazia: &Afatia;! 84 87 Qua: hifloiia loth.ini ? ibid. KS Qu.-c hiftoria Achali &: Ezcchia: ? 8 j 8y Qui-hiftoria ManafTis? ibid. jo Quac hiftoria Amnionis & lo/is ? ibid. 91 Qu.-e liiftoria loachas &: loiachim ? ibid. 92. Qux.hiftoria lechonias&Stdechis? ibid. «(j Qui- hiftoria Cyti .' %6 94 Qua: hiftoria Cambyfis ' ,87 95 Qu.T hiftoria Darij Hiftafpis ? ibid« 9 59 izi Qux hiftoria quinti fcculi a nato Chnfto .' lao izt Qflx hiftoria fcxti feculi a nato Chrifto ? ibid. 11 j Qux hiftoria fcptimi fcculi a nato Chrifto .' loi 114 Qux hiftoria oiftaui feculi a nato Chrifto ? loi ixj Qux hiftoria noni fcculi a nato Chvifto/ ibid. liS Qux hiftoria deciraifcculi a natoChtirtc ? loj 117 Qux hiftotia feculi vndccimi a nato Chrifto f ibiA liS Qyxhjftoria feculi duodecimi a nato Chrifto ? 104 11 9 Qux fit hiftoria feculi decimi tertii a nato Chrifto ? ibid. ; ^ ijo Qux lit hiftoria fcculi dccimi «juarci a nato Chtifto.' 105 ^ 1 j 1 Qux fit hiftoria feculi decimi quinti a nato Chtiftoi' ibid. 151 Qux fit hiftotia feculi decimi fexti a nato Chrifto/ 106 zxj Qux (ichlftoria feculi decitni-feptirai anato Chti- fto i loS («.llViJ f.- LlBER XXXIII. Q_y.^STIONES C HRONOLOGIC^. I An Chronologia ficdifciplinacompofita f iio 1. Qu.-e vttlitas Chronologix / jbid. j QuidChronoIogix fit propofitum.» ibid. 4 Quot modis Chronologia occupetur circa annum?ii i 5 An Chronologia iuuet memotiam .' jbid. i Quomodo Chtonologia & hiftotia fibi tcadaiit mu- tuasoperas.' ibid. 7 Quomodo fc habeat ad Chtonologiam facra Scriptu- ra? ibid. 8 A quibus charaderibus pendeac examen tempoium .' ibid. 9 Quantafit vtilitas eclipfiumin Chionologicis .' j i». ' lo Qualc fit munus cpocharura .' 118 U Quotuplcx ratioinitij cpochatuip.' Iil9 II Quotfint cpochx ptincipcs? ibid. Ttm. IV. 1 5 In quod anni tcmpus cpocha mundi incidat? ibid. 14 Anni lubilxi & fabbatici qualcs llnt? ibjd 1 5 Epocha cxcidij Troiani quam celcbris ? ibid. 16 Qux xta aftronomorunicckbcriima? ibid. 1 7 Qux fint dccera xrx apud Alphonfum .' ibid, 18 Epochx afttonomicx quot lint apud Ptolomj:u:u? ibid. 19 Celcbcrrima Grxcorum a-ra qu.i; ? izo 2.0 Epocha vrbis conditx quam antiqua.' ibi»?. 11 EpochafcptimanarumDaniclisvnde collisjjtv.' ibid! »1 C^up: periodi Calippi ? ' ji,jj> ij Quinam fint anni Philippci.' ibid. 14 Quotuplcx xra Seleucidarum .' ibid. i.i Quxnam fit xra Dionyfij vtgyptiaca.' ibid.' 11? Quxnamxia Maccabxorum!' . ibid', 17 Quxnam xraTyriotum? ibjjl. i! Quxnam xra Antiochena? jbij' 19 Qu.xnara epocha anni luli^ni ? ibijl 50 Quxnamxra Hifpanica .' jbijj jj Quid fit annus Adiacus , Augufto^um & Au^ufta- j 1 Quinam agones Capitolini ? ibiJ J3 Quxnamxra Dioclctiani ? ■ jbid^ J4 Quxnamxraindiaionum?. ibij' j 5 Quxnan» xra Arabum ? ;{,; j. J6 Quxnamxialczdagird! ■ jbidl J7 Quanta fit prxftantU & vtilitas pciiodi lulianx ^qux ^ "'^'g°' ibid. jS Qualis peiiodus ludaica ? m, i 9 Qux dodccacteris Chaldaica? ibjj. 40 Hebdomas primaaiinalisquandocaperit.' u, 41 Quomodo epochxfint recitandx iuxta feticm anno- rum raundi .' i^ij. 4t Quomodo initia cpocharum iuxta fcriem menfium rc- citandafint.' j^ 4 ? Qiiotuplex fit ordo in chronologij .' , . , 44 Qijid litduplicatiotcmporis? ;bid, 45 Quidfir nun;icri rotundatio/ jbit^' ^tf Qiid vaiiatiotcmporis.' ;i,i(j' 47 Quidptolepfishiftorica.' Jbid" 48 Quid tecapitulatio hiftoiica ? jbid', 49 Qu.x vtilitasinteruallorum/ jbijj^ jo Quxvatietas interuallorum.' jbid' 51 Quotuplexmoduschronologix? ,.„ jj In quem annuro periodi luiianx creatio mundi inci- J ) Qux chronologia fcptuaginta Interprctum .' ibid. J4 QuxxraBabylonioium.' jtij. 5.5 QuxxraExodi? ibjd" jo Quando primum lubilxum cocpcrit .' 140 57 QuotuplicialudricaOlympica? ibid. 5 8 Qux xra NabonalTari ? jbij, 59 QuxcpochaEzechix? jbjj* «0 Quis cafus Hofex .' ibid. 43 Qi^omodo balnea; ftruenda: ? 44 Quomodo amoenitat^s cxtravrbcm debcant eflc com- ~ ^" , • ibid. paratar? t !" 45 Quales fitusadificiorutnpriuatorum? |bid. 4« Quales partcs a:dium pnuatarum? »bid. 47 Quilif:fitarch\teauraarcis? .*-4' 48 Qualisfitarxtrium latcrum? 'b'd- 49 Quomodo in arcc rcgulari quantitas citcumtcreiu.x laterum inucniatar ? r c • 50 Anquantitaslaterumarcisregularisfitfinita? |4i 51 Qualisangulus p.opugaaculi? . 'hid. 51 Proportio liiitarum &. angulotum qupmodo hmul con- fiftat? '^"^- 5 3 Qnantalongitudo lincKdefenfionis? ^ 14 5 <4 Quanta diftantia linea; defcnfionis ab ala ? ibid. 5 5 Quis delcaus proportionura latcrum in atce ? ibid. 5« An angulus ccntri in tegularibus femper ht notus ? ib'd. _ •57 Q.ua: varietas fofTa: ? 5 8 Quantum fpatium a vallo ad fofiam ? 5» Quotuplcx inuentio &dimenfio latcium ? 60 Qua: ftruaura caftri ! 61 Qu^ architcaura armamcntarij ? ii Qua: arcis architcauia? 6f Quotriodo caftra ponciul-i ? 1 6 Qua2 regul:e peregrinationis fint philofophicae ? ibid. ■ 17 Qua: teguls pctegrinationis mechanicas & militaiis ? 150 j8 Quac rcgulae percgrinationis inftituta: propter fanita- tcm, opes & amicitiam ? ibid. ' 19 Qux regula: multiplicis percgrinationis? ibid. xo Quarreguli peregrinationis ptincipum ? ibid. XI QuK tegulaiperegrinationis iegatorum ? _ ibid. XX Quxnam fint regulac perCgrinationis profe^Kim ? ibid. ^ xj Quinam fint regulx peregrlnationis ftudioforum? •.bid. X4 Qua:iiam fint 'regulae peregrinationis ephororum ? ibid. X5 Qu.-c regulx peregrinationis puerorum? ibid. x6 Qui regulx pcregrinationis mercatorum.' 151 X7 Qu.T fint regulac percgrinationis tabcllariorum ? ibid. xS Qaa: fint rcgulaeperegrinationis paupcrum ? ibid. 19 Qua; rcgular peregrinationis multoriim liinul peregn- nantium ? ibid. 3 o Qui regulx pere»rinationis cqueftris & eoqttaj terre- ibid. *3« ibid. -59 ibid. ibid. ibid. Ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibi;], »40 libid. ibid. ibid. ibid. ib.d. ibid. "2-44 ibid. ibid. L I B XXXV. Q_Vi£STIONES DISCIPLINARVM C O -M P O S I T A R V M. S E C T I O 1. Qiiodnam'encomium peregrinationis l Qu.T caufa: efficicntes peregrinationis? Qui fincs peregrinationis ? Qur materia pcicgrinat.onis > Qua: forma percgrinationis ? Qux sccidcntia percgrinationis ? QuK fpecies pcrc-J>tinationis ? • QUx fint ^.ricepta peregrinationiscommunia? Quilis peregrinatiophilologica ? 10 Qua: rcgul^ peregrinationis topicaJ ? i I Qu^ rcgalijperegrinationis ethici ? IX Qua:regu'?pcrcgiinat!Oiiis reiigiofa:? /1 ij Quo: rcgu!^ peregrinationis theologica:? 14 Qua: tegule pcregrinationis iuridiez .' 15 Qu« reguiar peicgiinationis mcdicae? i47 X48 ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. X49 ibid. ibid. ibid. , ibid. ibid. ibid, 4 bid. II. 15 X5a ibid. ibid. *J4-- »5J ibid. ibid. 301 ibid. (Iris & contra? S E c T I Quid fit Critica? Qu.T fcripta fint gcrmana ? Qua: figna Ctiticotum .' Quanta fit amplitudo Critices ? Quid indicent nota: Maforcthica: ? Q5'd Tikkun Sophetim arguat? Quam vaiix fint leaiones N.T. Sectio III. Quid Magia ; Quotuplicia fint miracula? Qyotuplex diuinatio ? Qua:nam fint fundamenta magia; philofophicx? ibid, Qu.T connexio magia; naturalis Sc mathematico; ? 30 j Qualc aititicium tranlplantationis ? ibid. Quarriaiii pticipua effeaa fint magia: natutalis & ma- thcmatics? ibid. Quxnam iint caufx & fpccies diuinationis diabolica:? ib.d. Quid fit incantatio? ibid. 10 Quid fit magiapriftigiatiix? 1 1 Quot fint genera magorum maleficotura ? IX Qu.T fit ptrna magorum nialeficorum.' Quxnam fint remcdia aduerfus magiam diabolicain ? ib.d. S E c T I o IV. Quid fit Kabbala ? Quis modus cognitionis Kabbaliftica:? Quot fint partes Kabbals philologic^? Quid lit Kabbala Baiefchith ? Quxnam fint nomina angelorum Kabbaliftica ? Q_gis vfus & abufus Kabbala:.' S E c T i O V. Qualis ars Chymia? Quibus partibuS Chymia vulgaris conftci. ? An detur medicina vniucrfalis ? ibid. 304 ibid. 304 30J ibid. 305 ibid. )o8 509 510 Qua: matcria & quje Ct przparatiomcdicinx vniiiet- falis ? ibid, Qua:nam fint effeaa medicina: vniucifalis ? 3 1 1 S E c T 1 o VI. An magnes vfcique terrarum inueniatur ? 3 12,. Qiu; fit gcographia rerrellae & terrs? ibid. Qux ht fabrica tcrtella: ? ibid. Quomodo magnes magnetem trahat, fugct & in ordi- ncm reducat? ibid. Quomodo tnagnes ttahat fetrum ? ibid. Quxnam cognatio fit inter magnctem,& ferrum & la- pides quofdam .' ibid. 7 An magnes & fettum habeant vim medicinalem ? ibid. ^ Quinam canfanguinitas magneiis &: ferri in viribus Sc fubftantiis ? ihid. 9 Quomodo conueniant magnetica: Sc cleaiicae motio- ncs ? • ibid. 10 Qualis potentia virtutls magnetica;? , 314 11 Cur in polo magnetis fit finnitor coitio .' ibid. IX An Ibiidaimpcdiant vigorcm magneticum ? ibid. 13 Quafnam fit fabrica & qus vitcs magnctis armaci? ibid. 14 Qviar fit exaltatio magnetis ? ibid. 15 Vnde fit amor magnetis &: ferri? 315 1 6 An magncs magnctem pellat i: fuget ? ibid. 17 Q^acdireaio & variatio magne^sJ ibid. ig Qiia:decIinatio magnetica? ibid. 15 Q_ua: Qu^Q ]»tjl. Pag. 19 Quxdcclinationis magncticx variatio! ji6 10 Qua:fphxTa adiuitiCismagncticxJ ibid. 11 An vis magnccica ruanimata! ibid. XI An terra (it magnus magncs? ibid. »3 An philofophia magnetica vfum habcac in philofo- phia pradicl' >bid. Sectio VII. I Quocuplcx /it ignis; 317 X Quefitpytocechnia ptaiftica? ibid. S B C T I O VIII. I Qua: (It amplitudo gnomologis? 318 X Qua: fit diuilio gnomologijs.' ibid. S£CTIO IX. J I Quid.Tnigroa? J^? j X Quis vfus xnigmatum? ibid. 3 Qui varietas asnigmatum? ibid. S S C T I O X. ( I Qua: paradoxa fint probanda.' 319 ' 1 laccr ptifeos philofophos qui maximc dcledati fue- rinc paradoxis. 3 30 3 Qualia paradoxainfacris literis. ibid. 14 guam late fiat fparfa paradoxa! ibid. ' j Quxnam C\m paradoxa altioris indaginis. ibid. Sectio XI. I Andipnofophiftica (ic vtilis? 3J0 1 Qux rcgula dipnofophiflica generalis? 331 3 Qualia (int conuiuia mter impares? ibid. 4 Qux deiineatio dignofophiftica»? ibid. S E C T I O XII. I Qua: (itarithnaologiactbica exvaiiis authoribus. 341 Sectio XIII. I Quid fit proucrbium? 350 1 Qusnamfint adiundaproucrbiorum.' 351 } Quomode proucrbia fiiit a cognatis fencenciis difcct- ncnda' ibid. 4 Quis modus vtcndi ptouerbiis? ibid. 5 Quotuplcxmodus colligendiprouerbia? ibid. S £ c T I o XIV. X Qualcs fint nota: hieroglyphica:.' 356 i Qua methodo hieroglypliica fic tradenda.' ibid. 3 Quis vfus hieroglyphicorum? 3 57 b E C T I O XY. i- Qualecncoraiumpolyanthcs? JJ7 1 Qualis dclcdtus florilcgiotum? ibid. 3 Qu3c optiraa racchoduspolyanchea:? ibid. S E C T I O XVI. 1 Qnx antiquitas mychologix» 357 1 Qus vcilicas mythologia:» 358 3 Qua: varictas fabularum? ibid. 4 Quz intcrpretatio mythologia? ibid. 5 Qjfaimythologia fpecialis? 559 6 Qua: mythologia chymica? ibid. Sectio XVII. I Qus vtilicas cyclognomonicorum.' )59 I Q,u2 cyclognoraonica generalis? Jiit fic dicam,donare '. quia incredibilem adferunt cognofcendi Dolnptatem y acumitque ingenium ad rerum pulcherrimarum inuefigationem. ^u£ cum ita fntyconfido yiros bonos , qui rem quamuis fuo pretio afimare funt doSii, yehementer probaturos hunc noflrum cona- tum^tS^ philoponiam. Neque enim ludendo h<£c taliapc adornauimus : ipti hauddubie vi- dehitur calumniatoribus , quibus O" hunc bolum obiicere "-volui , t>t genuinum infigant fuum , yereftum , ettmque tandem dliquando frangant , ^ labores aliorum fuis quoque iabortbus aut emendent^aut illuflriores faciant. id enim decet eos^qui fuum nomen profi- tentur in viris pubiicie "otiiitatis fludiofls. Sane magna gioria feges hic reiiSia efl refiis ingenlis : quam vtnobis praripiant, Vnicum efi noflrum Votum , tantum abefliVt inuidea- mpt^s. Veriim enim^-vero quod Foeta canit de iuflitiaftllam aflumptis alis terras reiiquiffe, %£ \n coeio pofmfle fuamfedem : id de candore noflrorum iiteratorum vfurparipotefl.Vix mm efl;vt inter milie flnt decem, qui hdcyirtute,tam neceffaria ,fnt pn^diti. Sed quid faciamus ? Contemnere dfamnsilium contemptum , (^foiemur nos illo veteri : Paiici quippe boni. Sedmijfls tragicis ^ fatyricis accingamur ad farragines noflras. Deitm- que precemur , yt ?nentes noftras iiiuminet radiis (!^ fuigore Spiritus fanfii ,yt iniibro V^atura ^ Scriptura. ea difcamus^qua decentfiiios Dei iure creatioms <& redemftionii. I ENCY ENCYCLOP^DI^ LIBER TRIGESIMVS P R I M V S, Exhibens MNEMONICAM. C A P V T I. De Ftne Mnemonices. Pr^cepta. Nemonica cft ars compolita bene cxeolendi memoriam : eodemijue fenfu Mncmoneucica, vtdgo Ars mcmorix, di^a eft. Eftque gcneralisjVel fpecialis. Mncmonica gcneralis explicat finem/ubiedlum 5i media fua. Finis Mnemonicx eft incernus,vel externus.lUe- cft prcximuSjhic remotus. Finis internus eft tradere modum cxcolendi ac perficiendi memoriam. Finis externus eft ipfa memorix perfedio. R E G V I. ^. /. t^nemonica ejl pecuUaris ars , diJlihCla a Rhetorica & Logica. Memoria duobus niodis coQfiderari potcft : vidclicet tan- quam potcntia fcu facultas uaturaiis, & tanquam habitus ac- quifitus crebra cxercitatione certo modo & artc inflituta. Priori modo fpeftata non caditfub artcm^fcd prx-fupponitur tanquam donuni Dei , non alitct atque Logica pia;l"upponit racioncm lumcnque natura;. Sed pofteriori modo cft fubie- «fluni alicuius artis ; quod itapatet. Philofophia debct lanare morbos animi , quantum ad nituraliaattinct. lam vero non folum intclledus , voluntas *: faculras loqusndi funt in ho- minc corrupta.fed ctiam niemoria. Neccfle igitur c/l vtxque fancnturdcfeftus mcmori.Y,atque teliquarumfacultatumna- turalium , qua- rcquiruntur ad liberalcni cruditioncm. Atque lianc ob caufam fcmper cxtitcrunt philofophi indc ab Arifto- tclis & Ciccronis temponbus qui artem mcmoiix profcfli '^'it; Inter illos autcm ali| exiftimarunt,hoc quidquid cftar- tificii pertiticreadRhctoricam, vcl ad Logicam .- alij pcculia- rcs pra^ccptiones hac de rc tradidcrunt. E quibus poftcriorcs illos rero acu tetigiflc perfuafum habcmus. Nam mcmotia non tantum artificij Rhctorici eft cuftos , fedeciam omnium facultacum cft thcfaurus ; ideoqne pra:ceptiones dc ipiius culcura& perfe>.^ione vt communcs funt omnibuy facultaci- bus, ica etiam communiccr funt ttadcnds. Dcinde ctfi inftru- menta Logica iuuant mcmoriam ; ideo tamcn in Logica non eftdocendum de cultura memorix;quia etiam aliatum ar- tium organa conducunc ad petficiendum mcraoriam. Et vcro peculiaria funt mcmorioe adminicula,qu.-c Logicus nullo mo- dodelibarc potcft.Quarciim itafint.nos racthodum fyftema- tis Mnemoneuticihic exhibebimus,&ex limpidiffiraocanali pe*a:oris ptofcremusea, qua? ad mcmorixpetfedionem per- tinere vidcntur.Q^ia quidem in re ita vcrfabimur, vt & Me- moriftatum,quos vocant.vanitates omittamus, & audacix il- lorum occurranius , qui de hac arte ita iudicant vt cuculi de mufica philomelx.Iniquis hifce iudicibus opponimus Kcckct- inanniim,qui /ii. j .Jj-jjf OT.r^f f . Mnemonicanijta difponit. f Finis,perfe(fbio memoria:. r Senfitiua, f Internum ; mcraoria ■< Obicftum < C Intellcftiua. I C Primarium ; :cs ipfa:. l.Eztcrnum< TSimplicia. C Sccundarium i verbifs C Compofita. Mn E MO- niCM ("Materialisjde mediis'^ mateiialibus | LOrtis CDi.Eta. fPrimis^ Mcdicamentis. Mediajquoramtatio ,Lne ars mncmonica eft^ 'Gcneralis. I Fotmaliside me--^ ^ diis formalibus t Quicte aDimi. " Loco folicario. r Primario ; matutino. Tempore < f Sccundarioiuoiflurno. t Similitudine. ^PtimatiiSjfeu intelledualibus ^ Oppofitionc. » Methodo. Scription>. Scriptorum rele- mento. rRccorda- f Loci. Secundariis,y feu fenfu»- j L libus I Spcciali. V. bus < tionc. \ Tcmporis. Si"nis. Tm. IV. C Vcrborfi ^k,Specialis : vbi cft niemoria^ C Rerum \ V^Locis & imagiuibus. Secundum onncs difciplinas. A z II. lincni Encyctopa^di^ Lib. XXXI. jfuiis Mne- moiiicE. / /. Flnem internujn Mriemomca fmpergbtmet, extermm non item. Ita enim coraparatum eft imer homines.vt alij funt apt.i ad liberalem cruditionem capcfl.ndani.ahj non 'tem Hinc multos vide.e elt bai>Jo.s, & veluti f.;ngos , quos qui fibi fu- munt inftitucndos.^tliiopemlauare inftituunt.Et rurlus alios videre eft.qui cito perc.piunt eaqux proponuntur. Denique occurruntmulti.qui tamctfi tardiorisfunt ingenij,nQn ta- men inidonei funt ad difcendum , pra:rernm (i vrgeant fuum propofituro.Atque trcs iftx diffcrentix difcipuloriim m omni fclentiarum gcnere feofferunt :ade6qucetiam in Mnemo- nica. Sicutcnira non omnes funt idonei Logica: auditores: ita nec Macmonics fincm vltimum omnes affcquuntur.qui fcquuntur. Et hinc nata eftdillinftio finis in externum & in- tcrnum.Illum ars nou feraper affequitur, fedeo farpc excidit ob varia impcdimenta .- hunc habet in fua manu.ideotjue ipfo excidere non potcft. Memoiit gii.otuplex ? Quim Iste piieat Ti funfutii,'].! ; C A P V T II,. Deftihieilo Mnemonices. PRi€CEPTA. Vbiedum Mnemonicje triplex eft } vidclicet ^^ informacioniSjtLaftationis & operationis. Subiedum informacionis eft memoria , eacjue tum fenfitiuajtum intellediua. Subiedum rradationis eft modus excolendi niemoriam. Subiedtum operationis eft Tdv (xvnf^ovivllv , id eftjomne quod memoria comprehendi poteft,feu pmne recoUigibile, vt loquuntur SchoUftici, R E G V I- .*. /. Memorla eit fenjitina,vel intelleEliH<(. Merooria fenfitiua competit homini , quatcnus cft animal: intelleiSiua cadit in ipfum , quatenus eft aniraal rationale. Vtraque fcquitur tempctamcntum ccrebri.dc quo pracipiunt Phyfici & Medici. Mnemonicus itaque nop debct alienam poiTcflrioneminuadetc, ficut plerique hic faciunt .• fcd fatis habebit fubieftum fuum ptacognouillc. / /. Id ^Hod memoria comprehendi poteFi , aut ejl fenjihile, aut irWtlU^ibile. Quemadmodum enim memoria cft fenfitiua , vel intellc- ftiua : fic & illud, quod memoria." obiicitur.aut eft fenfibile, aut intelligibile Memineris autcm hic fub ti! «/•i^icn.f com- prehendi obieda affeduum , & fub tJ kditJ obiedum vo- luntatis.fiue TO finKiuiit. Vnde colligere liabes,quam late pa- tcat Mncrnffhices vfus. C A P V T III. De MedtU rnnemomcis ratiorje (tffe&Mum. Pr.«cepta. fiSS;? Edia feu adminicula mnemonica refpiciunt SB^ impr(fflionem , vel recordationem : & illam «juidem iacilem ac fidelem, hanc vero promptam. Media, qus refpiciunt impreflionem , lunt ge- neralia.vel fingularia. Media generalia funt, quae omnibus in vniuer- fum profunt. Siintque ratione afFedbuum , fenfuum & intel- lcftus. Ratione afFeftuum requiritur quics animi', & vchcmens imaginatio. R E G V L A. /, Memoriavts eji duplextfirmiterimprimere, ac celcrtter reminifei. . Vulgo dicunt, memoiij: perfcAionem in hifce tribus con- fiftere; videlicct in faciliapprehcnfione,firm%xctentionp, &C rerum repetcndarum expcdita tedditione. Sed hic tria com- jnode reuocari poflunt ad haec duo , qu.r dixinius in rcgula .• ita nimirum.vt fub facili & firma imprclfionc comprchenda- tur apprcJienfio & conferuatio .- fub teeordatione reminif- c.entia,quj: dicitur effe memotia quafi lediuiua, fcu mcmorix collapfx inftauratio. / /. ^uies aMimif/eti immtmitas ah afieHibHs inprimis lehementioribtiSitfl interprima memoriA fHbfid.ia. Qui de memotia fcribunt,inpiimis adeius promptitudinem requirunt (i57»^f«*, id cft, immunitatem ab affeftibus, ac in- primis vchementioribus illi5,vt funt ira, triftitia,& metus. Hi cnim affciilus fanguincm & fpiritus vehementer alterant,id- que vel incendendo , vcl frigefaciendo. Quod (\ fanguis & fpiritus incendantur, imagines in memoriam reponcnds ex- tinguuntut , non fecus ac imago in ceram impieffa ftatim cuanefcit, fi ceraadmoueatur igni. Et turfus quemadmodum pera frigore indu^ata non recipit imaginem , aut certc a:gre rccipit : ita quoque cerebtum fpiritibus frigore fanguinisob- tufis,vcl non recipit imagines rerum,vel a'gre recipit.De va- rietate ac grauitate occupationum , itdmque de ignauo otio idem cft iudicium.Nam varia & grauia negotia fanguinem ac fpiritus incendunt , ac proinde imagines mifcent ac confun- dunt : e contratio autcm , ignauum otium rcddit fpifitus torpidos. / / /. Vehemens imaginutio vnit obieElum cognitmn & cognofcentem,ac proinde plnnmum conducit ad mcy Tnoriiz intcgritatem. Inprimis hic e.vceliunt amor & admiratio rei difcendx. Ita cnim fit , vt affcftus tingantut fpeciebus rerum cognv- tarum.Affeftus autem hoc modo tindli non poffunt non tin- gere fpititus , qui funt vehiculum memoria:. Quocirca fi quid velis memotix imprimere , folicitc ftude moucrc aliquem in te affeftum. Id autera fit mcditatione prfcftantix vcl turpi- tudinis.vtilitatls vel inutilitatisrei.quam prx manibus habe- mus . itemcrebra repetitione,acdiIigenti figurarum rhctori- caiura applicatione. C A P V T IV, De Mediis mnentonicii ratione temperamenti. Pr>£CEPTA. Edia mnemonica ratione fenfuum , funt vel rafioi^e fubiedti,quod fentit,velratione obie-. dti fenlibilis. Ratione fubicfti,quod fentit, funt dixta &me-! dicina conueniens cuiulque temperamenco, R E G V L ^. /. 'Ditta & medicamenta hic eo fpeUaburn, vt nimia fiigiditas temperamenti, tum in toto corpore, tnm in Cfrebro toUatur,& Jpiritibus claritas concilietur, Prouetbio dicitur : Frigiditatis filia ejl ohliuio. Ita enim ' comparatum eft cum homine , vt (anguis & fpiritus frigore nimio impediti & velut confttifti otgana fenfuum corrum- pant. Prima igitur cura hic cfto, vt nimiafrigiditas.cuius co- mes eft nimia humiditas, tollatur: & illa ad teraperatum ca- lorem, ha-c ad moderatam ficcitatem reducatur.Hac enim ra- tione fpiritus.;clari gigpentur, aquibus immediate pendcc memorix felicitas. / /. 1)i£t* ratioJttM elt in hts quinque. Frittcipib oportet fpitituofam corpoti» fubftantiam refice- rc: quam ad rcm facit acr ambiens , in quo fpeftatur eleftio & corrcftio:vt ncmpe prxfcramusillum aerem,qui refpeiftu fubftantix eft purus,tenuis , nitidus , nullis inquinamentis, nullifque vaporibus pcrmixtus : & refpcftu qualitatuni tem- pcratus , lcuibufque v?ntorum & pluuiarum comniotionibus interdum altcratus.Quyd fi ACfem fentiamus infe(Jlum prauis qualita Mnemonica!. Cap IV. <]uilitatibus, faciiiserit correilio.fi remouenda lemoueantur: vbi eicelluiu giari odores.qui maj^nam cum fpiiitibus corpo- risliabcnt cognationem.Di''«rf£ folidaiii & bumidani paitium naturam oportct rclHtuerc conucnientibus cfculcntis & potu- lentis.rcrf;o fupcrflua funt fcccrnend.i.&Ciiloris natiui fuffo- catio ell proliibcnda: idquc partim cuacuacionc ac rctcntio- ne conuenicnti, partim variis & modetatis corporis exercitiis g«.jr/a laborandum cfl in eo, vt per lomnumatquc vigiliam fcruiamus caloris natiui colleLbioni, yiriumquc teftitutioni, Venique id opera danda , vt humores acque fpiritu'! corporis moderatacommotionc alteren!urperafrc(flus,put.iper l.rtitia fpenijdclidcriuiniSc (imiles. Atquc hx funt fcx rcs non-n.itu- lales.vti vocant ; dc quibus prolixc & cruditc tradatur in Me- dicinA Snlfmitan/i,'^ in duobus l'bris Gregonj Horfttj de tuen- dafmitateftndioforum jj- litcrntcrum, vbi lib.i.c. i.dc curace- rebri fumniatim ha;c traduntur.Qui pra;dituscftmediocnnic- fcoria,hocmodo illam optimcconferuabit.Ptimocligatur itt-)- purus , qui in atrentibus qu.ilitatibus maximc tempcratUi lir. Habitatiolit fublimior, verfusortum potius, qu.im aliamcceli plag.mi. lutetdum arte aeris d'fpofitio corrii^atur, flratishinc &indcrcbusodorifcris. nimirumfloribus faluiis Iauendul;E, rodlmarini, maioranr, tuto;, origani,fcrpiUi, thymi, &c. vel j ctiam iucenlisbaccis iuniperi eiufdcmque radicc fumus exci- tetur in mulco.cui vfui infcruiunt etiam [hus.ftyrax calamita, b'enzoi,ladanum,anibta, mofchus, luccinum, 5c fi viuis carbo- nibusaliquid iilorura infpergatuc . Cauendum autem , ne fu- mus cralTior excitctur. Deinde ci^' elij^antur facilis conco- ftionis, qui parum excrcmeiititiorum nuaiorum generent ; cainium videl. Iicedorum, a^norura, pullorumiauium monta- narum . pifcium faxatilium , ouorum forbilium , iulculoruni vini cum aqua rofacea & pauxillo macis atque croci condito- rum , iufculorum ccruiliicum baccis lauri, cumino &: vitellls ouorum pr.«paratorum ,iufculorum carnium cum ouis dilTo- iutis mcdulla panistriticei veletiamamygdalis confcftorum. Panis fale , cumino, vel carui fcmine condiatur. Inter condi- mcntacibl prarcipue adhibeantur faluia, maioritana,tofmati- nj^ , fem;n fa;niculi, cinnamomum, crocus, nux raofchata, ' Quibus adde vfUm carui & macis. Pof«/(j»M flnt temperata, jtniinisque euaporantia. Qjiaraob caufam a generoliirimis& calidifTimis,7t etiam a crudis vinis abftincndum. Eligatur au- tem potus diureticus, vinum videl. mediocris virtutis,& ceras- uiliabene cocla iufteque dcpurata, ncc admodumeuaporans: Qui pojus eo comraodiorredditur pro ingenio corroboiando, n intundantur radices heIenij,caryophyHat.r,hcrbafalui.^, to- rilmairini, bcronic^, fcmina fQenicuii , anifi, $cc. Nominarira vino conditurB gratia infuudantur radiccs helcni j, faluia flo- re.s lauandula:, (ummitates rorirmarini,nux mofchata & (imi- lia. Sic ccreuitia maximc rcdditur accommodata pro quoti- diano potu literatorum. fi cum baccis lauri, galanga, caryo- pbyllis, mace.nuce mofchata,feminibuspcEonix,granis para- oi(i,& fimilibus condiatur, eaquantitate, ve! omnibus vclfin- gu.is rcccptis.vtfapor indeiucundus proueniat. Imprimis am- bragrifeain vinura quotidianipotus modice infufa, fpirltus ttnlmales optime corroborat , tam diu , quam diu fapor eius qualitates indicat. Porro in fuperfuis excernendis diligens fit homo literatus refpeftu cerebri : cum hoc vita5,genus proe cx- teris olsnoxium fit capitis lluxionibus. Adhibcatur itaque vni- uerfalis euacuatio, fi opus fit, vel ctiam particulatis: promo- ucndo vidcl.excretionem fuperfluorum quotidianum perna- res , palatum , aurcs, oculos , &c. Quo etiam pertinet capitis friftio. Balneum nonnifi modcrate vfurpctur : ciim faclle re- plcat caput, & fluxiouibus bonam memoriam debilitet. Cor- pus exerceatnr, modcratc iurtoquc terapore ; ita vt excrcitia corporis pro calore excitando cibum prxcedant crebriora . ad incipientcm vfque leuemcorporis fudorem. Excrcitia poftci- bum fumptum fufcipiantur peraftis concoftionihus infirai "cntris. Somnus tribus horis acoena fiar, & non vltra fcptem horas prottahatur. Animi affcftns fint concicatiores, qui ob- icdo grato fufcitantur. Inprimis huc facic fcientii defide- tium ;quam obcaufam impreflio firma per amorem rei dif- cenda: proucniens , intcr alia plurima memoriam adiuuat , ideo vt in hoc defiderio primum efficiens omnis eruditionis confiftat, cui fi accedat roethodicadifciplina, latcntes facul- tatcs ad intelligendmn incredibili impctu rapiuntur.Hxcfunt prscipua ,qui(anamcorporis conftitutioncm conferuant, & sxconfequcnti mcmoriam atque iudicium corrobotant. Vbi ;non pra;tereundum eft illud: vires ingenij plurimum cner- iiati per ea , qur fpiritus difToluunt , cilorem natiuura debi- itanc, vel etiam crudis humoribus coaceruandis , adeoque pitituum infeclioni, promptamoccafionem pra:bent. Vitan- fiaigicur excedens vigiliaftudioruminordinata ratio , & cta- pula fiuc ebrietas. ^ivavigilii. excedentes atque lucubrationcs ipirituum diffoluunt , coipus pcrdunt , virefque cerebci fcn- fim deftiuunt , immodcratam ficcitatcm gignendo , auc co- piolos humores excitando. Sicciorem cerebri conftitutioncm 3uod attinec, illam iuuaSunt lotiones capitis cx aqua dukj Tom. IV. cum rofis.foliis falicis&vitium.atquccapiiibus papauetis'itciu lotioncs pcdum cx dccoL^ionc foliorfi faiicis.iapitumpupjuv - tis,vitiuni, lathica; , flotum iiyniph.r.i" , furam;tatu:n auctlii, & fiir.ilium : qu.c funt adhibcnda antc ingrcllum lcifii. H;c ttiam commcndatur laL^^ucacirca finc^ii cctna; vna cuni hau- ftu vini. Humidiori capltis conflitutloni ( quam ex capit!'; , graucdine , fomno profundo , ftupore & torpore , aurium tinuitu , cxcrcmcntis cercbri pluribus & copiolioribus , & finiilibusfacilccft deprchcndcic ) huic , inquam , conftitu- tioiii fucgurrcndum cft pcr cuacuationcs conueniciites , in- primis vcrno& autumnali temport fufccptas , & ca mcdica. nienra, qu.cccrcbro pcculiarircr in tali caiu conucniunt. Ta- lia lunt . nux mofchitta, qua: mcmoriam non tantiim mani- fcftis , fcd etiam ocailtis qualitaiibus corroborat , fi fxpc ieiuno ftomacho itcmquc vefptri mafticctur, & orc dctinca- tur : item ptilnis oUbnni feleiii , & fimllia , dc quibus mox regu!. feq. Vouo ftudim-iim inordinnt^rMio mcmori.T: pluri- muiy nocet. Vitentur itaque ftudia incctifiora poft cibum ; ' quippe qua: caput cruditatibus rcplent , fimulquc fundiones naturales in cibisclabojandis detcriorcs icddunt , dum calo- rcra & fpiritum ab organis concoftionis ad capijc reuocant. Poiius igitut tempus raaturinum.acquc a ptandio poft horam vnam atqucaltcram ftudioftis eligat, & lcAionem tcmpcra- tani, quam non laflTitudo , fcd confilium finiat,ardcnti cogni- tionisamore inftitu^t ; non curfim acpropcrantcr inateriani fibi (ubiedam tranfeat, aut diuerfarum rcrum ftudia confun- dat. Denique crapula ftudiis admodum eft noxia. Ha'c enira crudis humiditatibuscercbrum repler. caloreranatiuum debi- litat,& fpiritus impuros'icddit.Hinc cbrij balbuciunt, ccrebro multa humiditate pcrfufo.Iinguaque multitudinc humoris ob caloris fu|)prc(rioncm grauata , ^ vcrtiginosa atque imbecil- liori vifione afliciuntur ,quod fpiritus animales cxhalationi- bus potulentorura non folum pcrturbcntur, fed fimul etiam inficiantur. & imbccillitatemcontrahaiicinnato calido labe- fa^ato.&cruditatibus fluxionum collcdlis. ., ,. J 1 1, Afedicina mnemoniciZ admodumparce & mcrti caiiti fHm adhibenda. ""' •'°?'" ■^ <] .uiiiodo Ciim enim pleraque medicamcnta mncmonica, qu:e intia adhiljcaJij; corpus adhibentur , oporteatefTc calida & ficca , fi debeant pcnctrare ad organon mcmoria; , & vcro corpora iuucHum pcr fc fintvalde calida , facile accidcre poteft vt ccrcbruin la;datur. Magnopcrc itaque improbamus cacoethcs illo- rum , qui cemcre ac quotidie adhibcnt medicamenta, quo- rum viies non habcnc exploratas. Tutiffima funt illa , qux paulo ante rccitauimus ; quorum adminiftrationcm vide apud Horftium lib. t. de tuenda fanit. ftud^of. pitg. 154. cy feq. Quod attinet ad medicamcnta externa , qu:» dicuntur copica& localia,illa miniis nocent. Scdnehicfimus usTJtiQoXai, tradamus infigniora meraoria; fubfidia , qua: a prxlf antiffimi.s mcdicis commcndantur. Htrcules Snxonin obferuationum praBicarum parte i. c^p., 9. §.vlt. lummatim ha;c pra-fcribit. In dcf^Ltu caloris cum in- temperie frigida & ficca conducunt la^iciiiia , butyrum. cc- rcbella animaliumoua forbilia ,vinum modcratum , fomnus, longus, balnea, lotio capitis , inunclioex olco amygdalarurrr, fonfciua borraginis, Quodfi intcmperies fit humida, profunt Theriaca , Mitnridiicum , & inprimis Anacardina contciflio, cuius dofis eft z i. quatuor hoi;is antc cibum. Vbi magna non fit frigiditas , vtor his rotulis. 2/r nucismofchatJE num.ij. caryophyll. num.vj. lignialoes.^^j faccari optimi in aq.maiovanaedifToluti. Fiat confeciioin rotulis,& fingulis diebus 5 j ^ earum afTumancurante prandium. Hiera Pacchij dataad^ij habct vim corrigendi humJdam totius corporis & cerebri intempcriem. Vnde Aetius fingulis dicbus porciunculam exhibet magnitudine faba;. Si cui hyc miniis placeat, detur confcdio anacardina. Ellcborum album mihi quidem probatur , fcd vbi potillimum larditur mcmoria cx melancholia.' Fetrus foreftuslib. lo.obferuat ]i.. fcribit hanc in fenten- tiam. Q,uod admedicamenta ( metnorii. ) attinet, materia pi» tuitofa priiis concoquatur.pr.rparctur, dcmum euacuc tur. Pa- rabis cum decoiflo betonica: , fampfuchi, falui.-E , ronfmarini, foliorum lauri, hyffopi, thymi.ferpilli, in aqua vtl mulsi de- coftisadicfto mcile rof oxymcl. lyr. dc beronica.e ftocchadc. Deinde purgabis cum pilulis cochiis, vel aggicgatiuis cum ao-arico, vel adieftis trochifcis de agarico. Mox ctiamad ce- rcbri purgationcs particularcs vtetis apophlcgmanfmis ex maftiche , vua pafsadctradfis vinaccis ,zinzibcre , pyrcthro, ' aJicftis aut nigcllaaut cubcbis : ex quibus manfiles paftillos conficics. Etiam crrhinis Uquidis cxfucco bcta:, fampfuchi, & fuccibraflica: , vel , fi validius qua;ias . ex fucco" cyclam^- A } lus ''Encydopxdix Lib. X X X L jiis vtrtis : vel ficrnutatoriis ex elleboto albo ,p:pere , ca- ftoKO., dluifim vfl coniundiin, Potl crebnorcs purganones pr.rcedentes , ii opus aft, dcuemes ad contc-aionero anacardi- nam.aut auream Alexandriium , niithridatiun , diarabram. 4licriacaai,cum aqua muls.T aut pauco vino albo ad 3 j. Inte- rea ad irrigariones cxtcrnas , quas Gra;ci vocant iuS^oyxt, .deuepies , cx clecoao hcrbarum pia:di , efFcc^lum priftat illudoleum polychvcflon ,quod Hsurniasiii rnctho- 4o ad ptaxin niedicam defcribit. 2/- olei communis terebinthinac olei laurini ana libr. j. Mifce in cucuibita,Icnto igne deftilla. Qua; prima emanat aqua,eft: iuutilis, Rcftibili matcria; addc cinnamomi catyophyl.ana fefciuiunc. cuphorbii ' galbani , opoponacis tluiris albi inafticis baccarum lauri dctradis cortieibus; anadrachm.iij. caftorci ligni aloei ]aud.ini olei fpica; ana drachm.ii. Mifceantur & digerantur. Dehinc lapidem laterinum in fabaccas pattes com- fringe,& in prunis vre,doncccxcanducrint,acoIco .'cftingue, & paulatim audo igne deftilla. Memotiam toborat illltu tumporum , iramilTiQnc ii^ narcs, & potu guttulis vmi mixtis. Idan Hufanus d /.monct, non vtcndum effc huiufmodi rc- Kiediis ,nifi ptafmifla piius purgatione totius cerebri. Iliani jnquit , cfHcicnt vcl pilulx dc hiera,vel agarico jj -.vel pilulat ( Heurnius vocat pilulas ftudioforum ) de aloc lota jj- pon- dere. Confcrunt cnim hepati &; cerebto , ac mefentcrium ab iiluuie per fcdentariara vitam & intcmperantiam viftus col- ledavindicant. Qui tardiiis purgationibusrfiouciuuv.poirunt adiicere,quodpilulis pro rtimulo cft,jgt.diagridi),hac forma. 2,(ima(ra: pil.de ^loe loca 5J, diagrid.j gi". cum fyrupo de ftoc- chade,vclfiraili.F.piIul* 1 9.vel 1 j. A.coena tenui poft defccn- inin cibi fumantur. Ab his in vfu pro purgando cerebro fint frrhina.^.gummi ammon. 5J pyrethri ^iij cum fucco radi- eum ireosincorporenturin foimamvnguenti,quodpcrvitgu- lam iiaiibas imraiffum mirabiles efFe£i:us cdit. Alij turundatn cx cyciamine feu pane porcino natibus indunt ,c]uod vche- jaentifTime piniitam e cercbro ducit , adco quidem vt calore rimio nares violet, cjuod cotrigcs olco rofacco, aut aqua ro- facea, Alteto mane in vfum trahas rlcura cx Heurnio , vel aliud. Quidam vtuntur oleo fambuci.quod prjeter odons fua- uitatem, qua neruos & cercbrum confortat, crallam pituitani & flatus in lisquoquedigerit & euocat./*!!) guttulas quinque olci caryophyll. fumunt cum lino.quodinfignem habet vfum in roborando cetebro& iuuando ventriculo ,mcntemerigit, ittemoriam firmat, inquic Fernelius. Fortilfimum eft oleumcx fuccino,cuius vnaguita ex vino fumatur. Qui dcbiliotis funt vcntriculi , puluerisftomachalisfingulo quatriduos j afTu- mant.tribus vel quatuor horis antecibum.Plurimum roboris venvriculo adfert vfus acoti conditi , &: zinziberis conditi 5J fmgulo mane. Prohibent enim generari ctafTos vapoies, quos pto excremrntis gignendiscerebro fubmittit ventriculus.Pro- Patumobismaximepuluishic. 2,^ thurisalbiffimljij. caryophyll. piperis. galanga: an 5J. fuccini myrrha: an 5 B. faccati^ii (?. Tritis & miftis omnibus F. puluis. Eius vfus cft raanc fummovel vefpcri a 5^ ad 3J per al- cernos dies.Ventriculo 8c cetebto mitabilitcr prodeft jjin ca- tarrhis fifticndis nobileremedium. Hxc tamen humidis potif^ fimum fcribinius & frigidis ccrcbro. Nam frequcntifnmcper hasqualitatcs dcficii memoria, teftc Scatigero exer.^oy.f.it^ cilm inhuraido CeCe fpiritus inteifeccnt tanquam circuli. Ac animam (iccam comitatur prudcntia. Gregorius Horftins lih. 1. de fanltate (ludioformn tuenda ita fctibit Patruus iiollcr D. lacobus Horftius p. m. magni faci^r bat hos n)QifuIos. -^ 2/^. olei nuci mofch.per exprefT. 3 ;. marg. pra:pat. 9j cbotis vfti cornu ccru.vftiprarp.ana^/?. facchari q. f. in aqua lauenduls & borraginjs dilToIuti. F. confciflio in morfulis. Huc pcrtinetctiamtanquamfingulare expcrimentum^«f, «« olibani felelii 3f? quantitate , cum aquavel vino lauen- dul« frcquenter in aurora fumprus : Zingiber item condttum, caLimui aromaticm conditus , \radt.x pyrethri ccndita , vel faccharo obducia', conferua Borraginis ( qnx fpccificum inge- nij corrobotandi reracdium ftatuitur j & inprimis confecH» anacardina , qua: iuxta Platctum lib. i. de fenf, \x£. q. 1, hop piodo corrigi potcft. 2/r confe1ft.anacard.5j. » conferuK maioranx rofroarini ,ana. gfi. Mifce.f.eleft.dc quo femelautbis in feptima» na fumatur 51 ieiuno ftomacho pro dofl. Semenflnapis vel cum mellc pro bcllariis appofitum,vcl fac* chaio obdudtum , experimentumpraffens ac tutum in hocaf.. (cAa C humiditatis cerebri ) ftatuirur. Norari quoquc pofTunS: hoc loco RotuUcephalics. Dornoreil.!J,c]uis proponit in Difpen- fatorio pag. 8i. qux recreant & reftaurant fpititus animales, cotrigunt vcitigincm , prxferuant ab apoplcxia, epilcpfia , Sc paralyfi. Omnibus literatis , & quicunque alTidua racditatio- ne & curis facultates animales dcbilitant , peculiarefunt le- medium. Sumuntur quouis tempore ttes quatuorue pro vn^. vicc, ita tamen vt in lingua per fe difToluaucur. Dcfcriptio t^T lis eft. ^cubcbarum 9ij. fcm.pion.maris decrefcente luna colleft, & cxcortic. 9j. matg. pratpar.9ij. fmaragdi prap.^j. F. puluis fubtilis : & adde , ol.nucis mofch.per def^ili. jj pacis ftillat. 9j. rorifraarini gutt. vj. f laucndulsgutt.iij. Sacchari fini lib.j.difToIue in f.q.aq.lijiotum conaall. cui adde aq. epilcpt.aures jf?. F. conf. in rotulis. Ita commendatur eciara eiufdem Aqua fophorum, quat illo/ rum.qui in Iiberalibus ftudiis vcrfantur,ingeniumob nimiaaii humiditatcm 6( frigiditatcm ftupidum acuit.&raemoriaraob candcm exccdenteni qualitatem labilem confoitat , omnes fenfus viuificat,& ftudiofos ad quafuis difciplinas capcfTcndas habiiiorcs reddit.Nec hepati infenfa efl fua caliditate& ficd- tatc,cum plurima habeat ingtedientia frigida. Sumitur^i aU tC):nis, vel ternis, vclquatetnis diebus, pio maiori vehninori necefntacc vccntis. Defcripcio talis cft. "^ rad.cafli amari candid.ar0m.5i* cyperirotundi ^ij. fum. maiorana: \ fl. anthos betonica: ' cordialium ana m. iij'. ftoechados Atab. 5VJ. fcm.4. frigid.maior, exeoitic.ana 3 vi. 4. ftigid.minor. eiucz ana 3 iij. fantal.alb. citrin. rubtor, an 3 v. myiobal.belliticor. chebulor, Indor. piperis longi nigri faftotci ana 3J. Palue» a Mnemonic^ Cap. V. &:VL PulueririnJn. pulujiircntiir fubtili(Timc,floies minutim in- eidautui' & inhuiulainar in a<]. lilior.conuall.fimpl, fl. tili.r loiihnarini .Tnticjiilcptic.r aurer ana § IX . vini auluatici optimi lib.ix. Stent in i||^ufio!ic in loco calido ptr piSiduum : dciiide dc- ftilleutui igue lcntilfimo in balnco naris.Quidam in lioc wfu pcnitus aJ dccoftum lisjni Guaiaci perueniunt : de quo »ide Hccculem Saxoniam. Extcrna talia fuut , qux calorcm eicitant , & humiditates abfuraunt. Huc igitur pcrtinent/ri- Siones cnpitls poll: foranum : lotio cnficts frccjucntet tali lixi- uio fafta. ^ lixiuij CT ferroentorum vitis vcl quetcini ligni cinerc confcdli cj. f, adilc faluix- betonicai' raaiorana; lauri rorifmvini lauenduls: fpccie a]ia ir<. \. bacc.lauri iunipcriana 2 fi. Coquantur pro locione capitis. Mercurialis & Dom. Lcon.loco lixiuij fumunt fpiritum vi- ni : cjuod non tcraere linc conlilio prujencis niedici facicn- dum eft. H.ic pcrada, diiigcns fubfequatut cxliccatio liatcis calidis thure fufFumigatis. Imo & f.rpe accificialispro fupei- flua huniiditate corrigcnda talis confici poccft, ^ faponis Vcncti ^.pait.lib. pulu. rad. ircos alari ana 5 v. nucis mofch, caryophylI.an.51 5. fantalicirtini gij, mofchi 9f>. Mifce fiat fapo cum oleo rutaceo (^.f qul vfur. ^ pctur in lotione capitis. Ingf^io quoque fiat cx oleo nucis mofch.per expreiT.ex bal- fanlUiaJaiorana:, rot;fmarini, ad nares & teraporaquantitate pifi, nwne vefperique. Totum vero caput poft euacuatio- ncra S: locionem fcmel in menfe inungatur eiufn^Qdiiini- mento. 2^ caftorei piperis iongi pyrethri finapi ana Jj. olci riitacei de pipcribus ana 5ij. aqux tnatoranz 5 iij. Milc & coq. ad confumptioneni .- ac poftea fiac liniraencum. Quod fi prxmacura qua:dam ficcicas in causaeft, vk me- inoiia acque ingenium debilitetur , viftijsratio contraria eli- fatur , ^ inter expcrimenta confugiendum ad ea ,qua:yim umedandi polTident. Huc ergo percincnt EUiiutirium car- fobsrzn^. Qii confcru. rofaturo «, cichori) borrag. violar.ana '^n. fpecierum diatrag.frigid.3j (5. fyr.vioI.S: beton.q.f. F. eleftuariura. Hactenus Hotftius. Plurapete fupraex fyftematp Medi- cinz. titJSjpartim elfgantia. Idcntitas cft.qua cundem librum rcfinemus. Elegantiaeft, qua librum tli.g3ntei impicflum, fcriptum aut compadum deligimus, Signa fuDC notn:,qu^ libro apponuntur. R E G V I. /E. A P V T V, Be Medm tnnemonicis ratione ohie^i fenjihilis. V K JE C EPTA. ^X^ Edia mnemonica rationc obicdli fenfibilis 'Si^ funt parcim ratione libri , partim ratione fi- gnorum. Ih libro,e quo aliquid cdifcimiiSjCft partim iden- Elegantia litiriiuuat juemoiMini /. Oportet vt nobis metnoriam localem compttremus Memoii» is iis ltbris,i]ni continent principin alicims artis, adeo- j^i,^^" *" (jHcfmt velut panis qHotidianus. Tales libri in thcologicis funt Biblia , & fundaraenta rcli- gionis Chrilliana: : in iure funt Inftitutioncs , Pandca«,&c. in philofophicis funt fyftcmata mcthodica. Hic igitur rcqui- . ritur, vt ccrta & corredla cxemplario nobis comparcmus,quae fcr totam vitam retineamus.Dici non potcft.quam cgtcgium fit hoc memorii labilis adminiculumi 11. Elegantiatypographica CT orthographica, item- qne venuilas ligatur& , vt vecant , vdde affcit memoriam, Comparemus itaque nobis libros, quos commendat typo- • rum elcgantia, fcribcntis accuratio in piftuia, & compaaoiis dihgentia. Opottet autem vt quanh fi-piflime fctibamus ca qux volumus imptirocre memorix. ///. Signa mnemonica funt perpetua & necejfariat ligiumne- veltemporaria & arbitraria. monita. Perpetua nquibus expiimuntur pioprietates &: atFediones fcntentiarum ac pcriodorum mc- morabilium. Qua: omniaficui vidcnturminuta,illum iubeba cogitare illud poetx : Sed qu* non profttnt (ingnla , mtilttt iuuant. C A P V T VI. De Mediii mnemonicis reitione inteUe£ltii. PRiCCEPTA. Edia mncmonica ratione intellciaus funt o6lo:videl. fimilitudo , oppofitio , ordo, analyfis , fcriptio locorum communium , repeti- tio , elcdlio loci ', & dcnique amoeni verborum lilfus. Similitudo kn cogn.itio cft , qua fimilia e fimi- libus addifcuntur. Oppofitio eft,qua vnum oppofitum per altcrum imprimimus memori^. Otdoeft tcmpcris & rerum diftinftio. Analyfis eft obfcruatio artificij adhibiti. Scriptio locorum communium cft , qua reuoca- mus infigniora alicuius difciplinq fcita ad cettaca- pita. Rcpetitio eft, qua crebro repetimas iJla,quae vo- lumus iu mcmoria h.Trerc, Eledtio loci eft, qua Jocum folitarium quxrimus. Amocni verborum lufus cernuntur in rliythmis, verfibus memorlalibus, abbrcuiationibus, acrofti- chis, & fimilibus. R E G V L i«.^ < /. Dejtmilitudine, oppofitione , erdine, & ana- Ijijlfmt htc reguU. I . Ineognita ex cognitis funt difcenda.Hxc via ad linguas 3c modo iu- difciplinas pcicipiendas cftplanifnma.Pofrumusenim v.g.Iin- „cnt me' guaiu Hebrai^cam difcerc cx Gctmanica vcl Latina.&Logicara nioii»ir. : cx Germanica.-vt ex vocc Cermanica mcijfc^/poiTumus difcc- A 4 cerc Li SiiBill,tudo, oppolitio, ordoScana? Encyclop^edi^ Lib. XXXI. 8 cere L.tinam r.«».,Gr^cam f.iv(^,t-iebraica £«<>/<:/». Vi D^-»^'- ^^ '^^ en.m add.fccre poffu- mas nomi.ia appclUt.ua incogn.ta. Ita cx Cram.mt.c.s ad- d.fcccc polVumas Log.cam : f. nempe ad nocs locoram .nuen- tionis. axiomatum , & fyllog.l.Mru.n fupra .n Log.c.s pro- po(;usarcendjmus:vt,vocuUp..notatfo.™am^?r<>fr.rhncra, nomen fubltantiuum & adieaiuura nqtat fubleaum & ad.un- aum , &c. 1. Oppofitornm , ■iJt eft eadem doanna, fic ly ea- demm.moriit. 5. Ordi cernifur m tempore 6' rebns edifcmdis. Defj.ivore pL-.ccipiuiu, matutinum Sc vefpercinu.n inpri.iiis elie'obleiuandu.«. Et matutinum , quidcm ideo ,qu6d fpiri- tus tu.n fint vegetioics : vefpertinum vero eara ob caufam , quiaqus lub fomnum ed.fcuntur, valde atficimit phantaliam, qux lub noclem quoque opcraiiones exetcet fiias , De rebus cjifcendis .noncut.illas elle pi»uitteiidas , qu.c fequcntibus lucem adfetunt,Sc memoriara .lon cllj; obtucndara multitudi- nc , fcd orauia per pattes eiVe edirtenda , ita quide.n vt in qu.ii.bct patte , quam nobis ptoponiraus edifcendam , qua- tuot illa diftintte obfetue.nus. Pii.no petlegere oportct rem aliqiiim, vt eam intelligamus : dc.ude rclegetc _vt eam im- pii.iiaraus: lercio repetete cacice , vt periculum taciamus^an fatis firmitct concepcrimus .- quarto repctcre clare , vt per vilum & auditumtanquam duas fcneftras viam patcfaciaraus sd aniinu.Ti. 4. Mtdrum prodeft ordinem ^ andyfin rei edtfcen- di tabtdd artificiose .idnmhrAre. 5. Andyfis inftituatur notiona,- 1'ii jy re.il'i^. IUa eft Giammatica, Rhecorica, & Logica : h«c cdprOpriacuiufque difciplinr. Scrigtlolo- //, Adorn.nio locorHmcommumumtnethod.ica,J>lu- coru;ti rlmHm mnM mentori>im:adc() vt loci communes nonfine coiTimu- ,, ■ r I rj- • iiiu:ai iuu?t caHid vocentur memortnjtibftcliartix. meMio- fi%ia. Regitur gutem iftaadornalio his regulis. i.Pueri, ^ illiqni pcre^rinMitur, dtbeitt conficcre dinria, 'uel tiduerfnria, ordine al- phabetico digcfta. z. §lui peruenerunt ad annos difcretionis , ^ certo m loco cmnmorantur.confictant locos communcs eo ordine.qui ebferusitur in ?nethodico aliijuo fy ftem.it e. j. in i:s difciplinis, duarum initia tantiim delibare cupimus , adhibeatur modui cwtratiior adornandi Lficos eommuncs -. c{t in itt , quifs ex pro- fefjo tractare coptamus, adhibeat/ir modus plenior. Modus con- tradior eft , quando adtyflema alicuius autliotis adnotamus pia:cipua , id^juc vel in laarE^inc, vel in charcis puris interfet- tis. Modus plenior eft , quando peculiatia volumina charta- cea .idornamus proiis d.lciplinis , in quibus e\'celicre cupi- niui. Et hic ad que.ni.bet locum oportct coiiftitucie tria capi- ta oblcruat.on.s , videl.prarcepta , regulas, & cqnrrouerfias feu quKftiones. Repetitio // /. Repttitio e(i certiffimiim memoria adminicnlum. IttOlililJ. I . /1 1- Ita emm e(t , vt vc:eres dixerunt : Hipe recordttri mcdic.^jnine fortius omni. Quicunqueergoconrulere vult memofi.i:,is non multa le- gat ,led multum lelegat pauca.Uaqua; legit.hoc niodo. Re- pecicio lic diur.ia cSc hebdomadaria. Vctaque fit cutforia & fi- xa; cacita ite.n & clara. Diuniaeft,ci\mrcpetimus ea, qu.iJro- to die didiciiims. H.cc vfirate dicitur ephemeris- Pythagorica. Repetitio hebdomadatia elt, qua rcpetimus ea,qux tota heb- doniadc didicimus. Cutforia fit tacite ac raptira : fixa fit clar^ ac niinucatim. Loc ! for ^ ^' ^^ memoriam eligendus esl locus folitarius. tariusiuuat memo- Huius rei duas caufas adfett Treutlerus in mcthodo elo- liam. queutia;. Vnaert; ne variaobieftamemoriam diftrahant. Al- teraclt,qaia inlocofolitario recitatio inllitui pocefi; claravo- ce : quod ideo faciendum ,vtpct reuerberarione.n foni faci- lius ea ,q,usvoiuraus , memoria; i.iiprimantur. Idem monet Junius inArce dicendi. Verfu:, ^" ^^'rfn rhjthmo , & acra/fichide plurimarum retum thytiimin , covmtio comprehendi poteFi. & aciofli- «i f /- ^'^''/'"niiidcm hanc obcau{am;quiaoratio llgata propter har.Tiouiira habct cognationcra cu.nraentc noftra.Hicautem exceliunc veilus memoriales , de qu.bus diximus in Poetici Khythmo Miem ideo ; quia proxi.ne accedit ad vetfum,& iu- cundam ctficit fyllabarum confonanciam, qu.-Eme.noria: non poceft non clTe grata. Acroftichide denique hanc obcaqfam; quia l.ceixmic.alcs menti obiiciunt integram fententiam.At- que his ttibus niodis fcpe integras orationes memorix co.n- mcndamus.Veifuum cxeraplafunt ha-c.i.deofficioSpiritus S. 1 1 3 4 - Arrha docet, renouat.iuuat , obfigndtque falutem. i. de fcptem artibus liberalibus , vt vuJgo commemorantur ; 115 4 5 * t Linguii,trcpM,ratio,»umertis,tenor,iingulus,afty». Item ; Gram loquiccir : Dia veia docet : Rhe verba coloiat ; Al«f canit : Ar numerat ; Geo pondcrac : .^ft docec aftta. 3. de modis doccnd. &: implendi : I «. J 4.5 Trtcipit atque iietat,promittit,confuIit,irnpUK Rhytlimorum cxe.iipla funt. .. ■Ijjacuor funt flatus homi- nis confcaionis, dcfeaionis, refeaionis, & petfeftionis.z; Deusin regeneratioiie hominis agit docendo , lucendo, & ducendo. 3. Ad piecandum tria nos impellent ; necefTitas tei,mand3- cuni Dei , & plenitudo fpei. Acroftichidis & abbreuiationis cx:.nplafunt.i.de ordine fepte.nplanetarum : toft SiM svM fequitur.pro.xim.i Lunafubeft. i.dc quinque habicijbus intelleftualibus : Intedeciiuas vtrtutes d.it tibt s 1 S P A, id eft : Sapicntia, In- telligentia, Scientiai Prudcntia, Ars: 3.de nouem ordinibus angclorum : ' A/i^elicos DVCTASPSPA choros defignat ad vnguem : i J eft Dominationcs, Vituces, Chcrabim, Throni , Archangcli, Principatus,Scraphi.n,Poteftates,Angeli.4.VoxiAj^'c),complc- aitur iniciales literas acrQftichidisSibyllinx.lioc modo:iijn vero omrtibus : & adhibenda efi in ^uibufdiim rebus ed'if- cendis, non vero in omnibus. Mnltis prodeft: iisnimirura,qui pra:ftant phantafia : fiue fa- culcace imagitiatiua. Adhtbenda eft in quibufdam edifcendis: puta In adlionibus excempotaneis, in vocabulorum & fenten- tiaru.nconnexionc , in hiftoriis , &deniqueindifciplinarum fyftematis. Et in fyftematis opottet loca & imagines fiue fi- gna cffe perpetua: in reliquis,qux diximus,debent clfe ccm poraxia. Vnje vtiliter mo.ient , in his talibus requiri aite;. obliuionis , qua deleantur imagines & loca earu.n terun- quas recitauimus in publico. Porro diligenshuius artis ex ■- citario plurimum facit ad memoriam natutalcm cotrol c randam. ILLv:.- Mnemonic^ Cap. VIL I ne- iii' icda> //. Loe^ rnitemotiica fnhncentur tft eoncUulhtis pyolfe Co^>;in's , 0- difpsuantur ordine tjhinArie vt lo^HUn- tur, & dettiqttefitbinderepetantMr. Loeamnemoniea runt naturalia, vel artificialia. Naturalia funtcceium.agri.prata, manus, animalia bruta,& coipus lio- minis. Artificialia funt ciuitates, monallcria, palatia, templa, collegia.domns priuatx.Sc conclauia. Nos cx iis maxirac pro- bamus conclaaia,ita vt in fingulis patietibusftatuanturejuiiia loca , hoc orjinc ; t j 5 1 4 Vfus hotum locoium eft multiplcx. Nam ordo rerum & Tocum edifcendarum pendet ab ordine locorum Et ipfa loca funt tanquam cclla: mcmorix,inquibusprobe cognicisomnia f«>ir/ile pro (imili,contrariumprocon'ra- rio.ln fumma,tot funt modierfingendiimagine$mncraonicas, quot funt modi ttoporura, dequibus in Rhetorica. His addc vatia hieroglyphica,dequibuspaflira in philofophijpradtica, Et ha: quiderafurjt imagines rerum.Quodattinet ad iraagines vocabulorum , illr fumuntur vel a vocum firailitudine ac co- gnationc,cum fcil.vccabula ignota ex notis deducuntur har- monicc : vel a figuris literaruiTi,vt jileph.ipud Hcbr.defigna- tur per caput bouis , Caph per volam manus. Sed de his vide fijprain fyftematibus Gtammaticis. Atque hxc breuiter didl^ funto de fundamc.qtis locorum ^ imaginum : quibus fi acce- ab quia,vt modo dixi. qualifcunque fimilitudo fundat mcmoriam. li.Imagincs rerum funt fcntentiatum, epiftolarum,carrainura, oracionura,concionum,librorum. Memoria fentcntiarum his regulis continetur. i. Sentcntia; breuifliraj:,acutil'nmi,& ornata:paronomafiis omnium prirao mandentur roemoria:. 1. Prarcipua memoria: arsin edifccndis fentcntiiseftjVtattendatur affedio fubieili & prxdicati. Ifta fiquidem afFeiflio,feu habitudo.fuppeditatconuenicncem iraa- gincm. Difcitur autcm hatc talis affcdlio ex locis inuentionis logicx. Nam inter fubictftum & prxdicatura cft relatio con- fentanca , vcl difrcntanea fecundiira orania loca inuentionis. Nimiium relatorum efi 'vna memoria ; idque non folura in lo- gica inucntionc,fcd etiara in difpofitione.Nam v.g.memoria caufx eft mcraoriacfFc(S:i,&contra;mcraoria fubiefti eft rac- moria adiundi, &vicifrira : raemoriapriuationiscft mcmori^ habitus,& contra :mcraoria fubie6tieftmemoriapra:dicati,& cpntra ; mcmoria prxmifTarura cftmemoria conclufionis,& viciffim &c.Qux vnic4 regula eft bafis vniucrfx arcis Mncrao- nicx. j.Scncentiafacillirae & felicifFirac mandatur memorix, fi habeac notabilcm citcuraftantiam pcrfona:, loci, tcraporis. 4. Rhytlimi & verfus mcmofiales facillimc raandantur me- niori.i:. Memoria epiflolaruti), carminu)n,orationum,concionum, e^ li- brorum, has regulas habet communcs. i. Cogitctur perfona, qux feripfit cpiftoIam,cavmen,&c. z.Analyfis,inprimis, logica adhibeatur. 5. AnalyCsreprxfentetur[tabeIla. 4. Prxcipua lu- minarhetoticaobfcruentur. 5. Contcxtusedifcatur per intet- ualla. 6, Meiriotia anteccdentis eft mcmoria confcquentis. Antecedencia autem dicuntur hoc loco qux funt fimpliciora, feu natura priora, Speciales regulx ita funt. i. In epiflolis mc- moria pcrfonarutn iccum trahit memoriam rerum. 1. 7» ear- minibui figmenta pocticafuppeditant egregias imagines.5.7» carfmnibu!,orationibiis,(^ coHcionibtts cogitemt charaflcr the- matis, & gcnus caufx. 4. 7» orationibiis actendantur inprimis figurx rhctoricx: quia illx valdc cxcitant afreftus,& afFccftus meraoriara. De concionibus idem iudicium. 5. In concionibus nominapacriarcharum, proplietarum, apoftoloriim, &c. fup- peditant prxclaras imagines. 6.1» libris msthodicc dlfpofitis abfquc labore raemoria facit officium :in reliquisoportetex- tetnum aliquem ordinem conftitucrc. Ad fummam : ^atuor funt adminicularaemorix. Repc- titio crebra , AfFe(ilus , Ordo , & Variatio fcntentix ; de quibus vide fuo loco. Capvt VIII» 1 o EDcyclQp^di^ Lib. A a A 1. jLfcorda- tio duplcjj Hecorda. tionis ad- jTJinicula.' C A P V T VIII. J)c Recordatio?ie from^td, P R .£ C E P T A. JSvelpublico. Recordatic! qu3c fit in loco foIitario,facilius proceditquain illa qux fieii debct in publico.Hie cnim fa-penumcio accidit, vtptE nimiaverccundia pei;turbemur:li nempc mctuamus, vt auditorum iudicio & expeftationi fatisfaciamus. Atquc hxc caafa clt, quodmulti in mcdia quoquc otatione fubfillunt & obmutefcunt : quemadmodum Demoillieni in lcgatione ad 1'liilippum accidi/1'c lcgimus.TolIitur autcm mctus ille ac pu- dor nimius pattira fpe &c fiducia de liumatiitate & candore auditorum concepta, partim confcicntia donorum qua: Dcus nobis tnbuit.pattim denique fiducia gtatia; diuinx & cius im- plorationc. Vbi & illud tcncre opoitct , mirificc confirmari nicmoriaiii, fi cogitcmus non cum vniuerfis, fedcuni lingulis robis efle agendum. Mctum dcniquc pcUit crebra coram aliis exercitatioj&copiaverborum.qua: pcndet avariationc Gram- jnatici . Rhetorica , & Logica. Nani hoc modo fit , vt non firaus foliciti de vetbis, fcd aciem racntis iu xes ipfas i^abea- mus defixam. / /. Triafum rccordationis Hdmi?ih ula. Trimum eft cogitatio circumftantiarum , per quas allquid antc cognoucramus, puca temporis, loci, perfonarum, libri,& fimilium.S£f««i/«OT efl cogn.itio fiue fimilitudorerum& vo- cabulorum.Vnum namque fimile nos deducit in cognitioncm alterius. Tertium eft oppofitio contrari6rum. Vnum enim conrrarionjm fternit viam expeditam ad recotdationem alte- lius.Audiamus hocloco ErafmnmRoterodamutn efijl. ad Leu- cophmm. Neque vcro negligenda mcmoria , leftionis thcfau- rus.Ea tamctfi locis U imaginibus adiuuatut:tamen ttibus po- tinimumrebus conftat optimamemoria,intellec1u,ordine,cu- ra.Siquidem magna mcmotix pars eft penitus lntclleififlc:tum ordo facii,vc eciamquarfemelcxcidcrinc, quafipoftliminio in aninium reuoccmus : cura in oranibus rcbus, non hic tantum plurimumvalet. Icaquequas meminifle vciis,cafunt attentius &crcbriusrelegenda, dcinde fxpius a nobisipfisexigcnda,vt fi quid fuffugcrit, reducatur. Adiuuabit & illud , fi infigniter dicfta in frontibus atque calcibus librorum infcribamus,(i <\\\x- dam annulis infculpamus,pleraque in foribus ac parietibus de- pingamus, autvitrcis etiamfGncftris, vt vndecunque fint ob- uia. Hxc enim tamctfi fingula pufilla vidcantur , tamcn in vnum collata aceruum,doclrina- chefaurum non contcmnendo lucroaugent. Erpanropoji: Illudomnium niaximeconducetc ad eruditioncm ipsa rc comperi, fi quis cura eruditis atfiduam ac domcfticam agat confuetudinem: prxtcrea fi a leillone fubindc furgat , ac fecum inambulans qux legcrit repetat. Namfiperpetua lciflione,aIia fuperaliacongcfleris, velutim- niodico cibo ftomachus, ita turba rcrum obruitur memoria. rrodeft & illud, fi petiturus cubilequippiam lcgas mcmora- biicidque experrciftus a, teipfo exigas. C A P V T IX. De Mnemofitca fpecia/i. V K JE C EPTA. j Nemonica fpecialisfme vcens prxfcribitmo- 1 dum vtcndi admmiculis mncmonicis. H'ic oportet {pedtate modunr ptoccdcndi & ob- jedtum //m/xorivToi'. R E G V L .€«. /. De modo procedendi in exercitiis mnemdhicis funt htc reguU. I. §j40tidie aliquid (difcatur. Memoria enimcontinuis per- ficitur cxcrcitijs. i.Memoria, -verhorHm fimpliciiim prs.ccdat me- moriAm i-ecrtOT.Qporcet enim primo diUerc artes philologicas, fiuc illas,qua' traftantde vocibus,tumphilofophicas,fiue illas, qu.c ttadtant de rebiis : quia lingux funt forcs & claues fcicn- tiarum. ;. Memoria i'crhorum fimplicium efi prior , quam me- morid-verbornm compofitorum. Compofita cnini pcndcnt a lim- plicibus in eflcndo & intcliigcndo. 4. Mcpiortarerumprticed.it tnemoriam lerhorum in edtfcendti fyfiematis orationum ($■ li- brorum. Hic enim mcmoria vcvborum tanquam fignorum pendct a mcmotia rcrum tanquam fignatotum. Ec .ntclli- gentia rei iuuat mcmoriamvocis. 5. Frudenter difiinguantur ea, quA ad verhum fiint edifcenda.ab iu, quorum fenfum tenert fatis eft.Sxc in terminis arcium,icemin priceptis,diftinftioni- bus, & rcgulis opottcc tenere forraalia: inreliquisfufEcit , fi teneamuii fcnfum. //. Ratione obieBi /ttrji/xofswT» MnemonicA fbecialis elJ vel linguarum, velfacultatum. Mnemonicalinguarum nltitur harmonia, cuius rationem fu- pr.i in Lexicis exprcfllmus. Mncmonica facitltatum his conti- uetur tcgulis. i. In tbeologicis mimoria plurimUm iuuatur me- moriali Eiblico ff' methodico theologii fyftemate. Mcroorialc B'i- blicumcompledetut tabulas fingulorum librorumBiblicorum & vcrfus meriioriales. De tabulis vide in Pra;cognitis noftris theologicis: de vcrfibus memorialibus vidc Mcmoriate Bibli- cum Martinij , ^ Sacram artem memori& authore Leandro de S. Martino,(y paulo fofi MimorialcBiblicum a nobu adorna- f«OT.Quibus omnibus palmam pt.i;tipit Comfendium Biblicum Mctro-mcmoriale Cafparis i monidis Debrecini. Mcthodicum fyftema theologii conipleftetur praxognita theologiain na- turalem , capicacatcchctica , locos communes controuer/ias, thcologicjm cafuum , & politiam ccclefiafticam. i. In lurtdi- cis Qr' Medicis memoria flurimiim iuuatur tabulis librorum au- thenticorum,'^ meihoddca frdceptorum difpofititne. 3 . In fhilofo- fhici.< memoria flurimum iuuatur ordine diifhci. Primus ell vt ' illa; dilciplinx prxmittantur,qui fcquentibus lucem adferunt. Alter cft, vt in fingulis difciplinis ordo certus & accuratus in,. prxceptis edifcendisleruetur ; indeque veniatur adpraxin cu- iulque difciplin.T,ad genefin puca & analyfin. Genefis ccrne- tur in (criptione,declamatione,& collatione;analyfis in refolu- tione authorum infigniorum , qui artem aliquaro tradidcrunt. Atque hancviam tenere oporcetin omnibus omninodifcipli- nis ; puta in mctaphyficis,phylicis,cchicis.Ita enim fiet,vtpr.T. ccpta dirigant exercitia, & cxercitia vicillira confirmcnc pras» ccpta. I PERORATIO MNEMONICES. ATque hxceft Mnemonicamethodiceac pl?ne propoCta , Methodice dico:quia obfcruauimus leges metiiodi analy- ticx* , qua- dirigunt difpofitioncm difciplinarumpraifticarura & poeticatum. Tleni: dico , quianihil ptxtetmifimus eorum, qu.T prxcipi poflunt de memoiii perfcftione , quantum ad fumma capita attinct.Neque enim hoc nobis propofitumha- buimus, vt plcnum huius attis commcntarium fcriberemus» quia in toto huius Encyclopardia; opere ftuduimus hermas memoriales erigcte , ita vt nihil opus fuctit hoc loco illas rcpetere. Ne ta. tamen prorfus hk fimus ««-u^foAoi, adiicicmus McwjdnWeno/IrwCT ^iblicum. M E,M O R I A L B u^ MEMORIALE B I B L I C V M, I N Q_V O SVMMARIA MNEMONEVTICA fingulorum capitum prosa &c carmine ^«f<«w..w Repr£.pntamur. PR>€FATIVNCVLA De viu 6c modo huiiis Tabell^. S VS huius tabuU mnemonicit eJl,prodeJJeJnprtmis theologonm me- morU. Si enim fummaria , emphatice ^ hreuiter hicpojita^ accurata, imprejjione crebraque repetitione nobis reddamus familiaria , totur» contextum biblicum abfaue magno labore comprehendemus animo. id Vero Vtfacilms confquare^paucis accipe modum hic ohferuatmn. I. E regtone pofuimus profam ^ ligatam orationem : tjhi plu^ \rimum vna alteram explicat. I 27. Numeri ad fummaria poetica appofti indicant <-uerfum capitis^ quod prdfxum \ejl fummariis inprosd. III. Infummariis poeticls Vt plurimum retinuimus ipoces , quas Pagninus in yer- fone fud vfurpat. Alicubi autem diflin^iio verfuum reuocata efi ad exemplar Me- braicum. ly. Singula diflicha compleSimitur lo.capita^adeoque fnguli 'verfus ^.capita:nif quando breuitatis fiudio fub finem libri alicuius fex capita yni verfui funt inclufa : Vel etiamfauciora^quodplura non fuperejjent ad explendum quinarium. V. Summaria nofira frofdica confer cum Summariis Latinis lohannis Pifcatoris, ^Germanicif Danielis Crameri. H^c enim iudicamus ejje omnium exaciijftma. Sum' maria carmwea confer cumMemoriali biblico Matthix Martinij. VI. In Summariis noBriJ neque Latinitatem ^neque artifcium poeticumjfd breui- tatem emphaticam quterere oportet. VII. Vhi in verjibus memorialibus hocfgnum + efipojitum^ ibi defnit difiichon : vbipunSiumyibi defimt verfus hexameter. G E N E s I s. Cap. 1. Prima creatio : Gi x:is tn&iT^K-nna, K(iCusvtiiu,\i,ctifit^iii. 1. Primum fabbitum : piima lopographia :prima lex:prrma comitia : prima ccftalis : primum coniugium : pcima nomenclatura. J. Primum peccatum : prima pcena: primus proceflus iudi- cialis : primum euanjclium, Gra-cis iiav. 4. Primum puerpcrium : primura fratricidium : prima diga. mia: prima gencilogia. ?. VjtT parium ante diluuium : prima afcenfio in ccclum. 6. Multiplicatio hominum : illoium peccata multa & ma^na: pnini tyranni : arca Noe.feu nauis prima ; Noc , prx- co iuflitiif. 7- Protr.lis &: cpitafis diluuij. 8. Cataftiof he diluuij. 9. Fccdus gtatixtemporalisieiijrque fignum, iris :de cjuo poeta, Ne timeant imbres,datM eft in nubibui obfts. 10. Ethnarch.v totius mundi. 11. Turris Babylonica, 11. Primavocatio Abraharai,primaque promidio ipfi facla. ij. Secunda vocatio & promilfio Abrahamo fada. 14. Melchifedec«9TOi&f xj a^icraf . 1 5. Tertia quarta promiflio Abrahamo faifla : qui fit pater credentium. 1 6. Hagar euefta,deieda,& erefta. 17. Mutatis nommibus ^tc<»»> & S<»r«« inftituitur circum- cifio. iS. Abraham hofpitalis crga tres angelos,& Deo fupplcx. 19. Sodom.i ."ideoi^ue Pentapoleos cxcidium. 10. Abimelech & Abraham,par atnicorura. ii. Nacalitia Ifaaci. ii. Ifaac i^.Txdera, 1. Noachi- ds. t i^.Turrii, 1 .It Abrc^ mm, 7. Piiftores, ^. Pugna, 6. Vidclu. l'.Hagar, 17. Puluu, z^.Verfa Gomorrha, z.Scrot. t i. sarepa- rit. 12 Encyclop^di;^ Lib. XXXI. Caf 1. ifacfat, li. i .MonturSa- I?- r". 14- 67. Nuhit, lO.tfauus, H. ■j.Fntfaforor, j6. X-l.ralpitt, i7. ji.Sc-xla, 18. iS.Rahel, 19- } j.Bitculi.f 30. i,ytabanHs, }■• } c. Phanuel, JJ- Ij.Succoth, 33- J.Dina, 34. li.Bcniami- 35- V-iis, j.Efauidi, 56. zZ.Vendunt, 37- i.Er. 58. 8. Pudor, 3 9. ji. ihqui- 40. tur. t 41. 1 5 . Somnia, i4. Ka* Si- 41. meon. zi.Frandeift 43- 11. Inuentio, 44. 3. Notus. 45- S.It, 46. ■f.Pecudei, 47. l...S.ger, 48. 1. Vaticinei- 49- tur. 5c. i.6.0bit. t iZ.Infantes, I. 1 0. Mofes, t. t. jirdens. 3- xyZifpon^ 4. 9. Frattan- 5- pr. }.lhotia. 6. ic.'Cruor, 7. (.Ram, 8. C.PefliUtai, 9. i.i.Te»ebrt.-\ 10. ^.Prinii, 1 1. x-j.Pafcha, 11. X^.Vocefobo. 15 Itm, i8. Subiner- 14. gitur. l .Ode. 15- JS-Mmna, 16 t.Amalek, '7 1 . lethro. 18. \%.Sina, 19' Statuta dc- 10. cem. t -4. Talio, 11. 1. Turta, 11. i4.Vies}efli, 15. 1?. ^ftia. 14. monte. iZ.Cherubim 15. y.Velnm, z 6. Ifaa; Iminolandus. Mors Saii-,&: illius execiuir. Niiptiatura Ifaaci felix piotatij . cpiulis , & cata- ftiophc. Efaii £c lacob.ftatium par impar. Ifaac pere<5rinus,concionator,& politicus. lacob prxripit Efauo bencdiftipncm , vfus hanp ad rsm ftratagema:e matns. Scala coeli.' lacobpcregrinus.feruuSj&bigamus. lacob sraAi;Ti«»®-,phyficus,& oeconomus fconu?. lacob rcdux : prima idolomachia : callra Dei. lacobiluda cumangelo.eiufciue cognomenT/y^*/. Efau &Iacob,hoftcs iurati.icconciliantur. Raptus Din2 tragicus. lacob reformat : bebora,Rahcl,3c Ifaac moriuntQt: primus inccftus. Cenealogia Edomsorura. lofeph p^atti charus , fratribus inuifus , Midiapitis venditus. Onan Sodomita,& luda inceftuofus. Caftitas lofephi mulLtata. lofcph interpietatut fomnia in carccrc. lofeph interpretatui fomnia Pharaouis,& fit protex j£gypti. lofeph fratrcs fuos', a patente in jiEgyptum miflbs, examinando exarainat. Fratrcs lofephi redcunt ad ipfum,addusentcs Bpnia- minum & munera. lofephi tragoedia cum fratribus. lofephi coma-diacum fratribus. lacob venit ad lofcphum. Phat.io comiter cxcipit lacobum. lacob as^grotus benedicit filiis lofephi, Cantio dygnea & mors lacobi. lacobi ese<]uia:,& mprs lofephi. E X O D V S. Pharao impcra: infanticidium ob multitudinem If- raelitarum. Mofis cducatio regia, zclus heroicus, fuga,& cpn» iugium. Rubus ardens non confumptus; YOcatio,inueftitMra, & inftruflio Moiis. Mofcs tandem aliquando vocationem diuinam fuf- cipit , & fit cancellarius Dci. Ipfc & Aaion funt imago concordiK inter magiftratum & paftorcs ecclefijt. Pharao.admonitus aMofe & Aharone , multiplicat prefluram. Nomen lehoua manifefta;ur ipfo fjdo ; Moiis calija excufatio : & nietamorpholis baculi Molis. Prima plaga jCgypti. Sccunda,tcrtia,& cjuarta plaga jEgypti, Quinta,fexta,& fcptima plaga jEgypti. Oftaua & non:^ plaga .^gypti. Dccima plaga denuntiatur Pharaoni. Pafcha inftituitur:dccim3 plagaimmittit^ir:6ooooo. viri exeunt cx jEgypto. Obligatio populipcr variaslcges,eiufque direftio & protedlio per columnam nubis & ignis. Pharao,perfcqucns Ifraelitas pcr marc rubium tranf- euntcs.fubmergitur. Epinicium Mofis, Ifraelis , & Maria: : primaquc po- puli murmuratio. Secunda popuU murmuratio,ciiifque cibatio per cq- turniccs & manna. Tertia populi murmuratio : pctra fundcns acjuas : prcccs Molis vidriccs. Icthro inuifit Mofcra , & dat ipficonfiliura falu- tarc. DEvsapparctin monre Sinai. Promulgatio decalogi farta folemniter & maiclla- ticc. Legcs forenfeSjfiuc iudiciales,incipiunt. ■ Lcges forcnfes continuantur. • Lcges forcnfcsabfoluuntur^additoauftarlo lcgum cctemonialium & moralium. . Mofis concio , dcuotio , & vocatio in montem i & f]uadiage(ima eiufdcm. . Sponcancaoblatio ad (Ituc^uram^tabernaculidiuini- tus impcrata: uemque fciagraphia arcx , propi- tiatori|&c. "^ ' '^ '^ Sciagraphia tabcrnaculi & veli. Ca». J.7. Sciagraphia altatis & fupelleftilium cius. ^g. Habitus Ahaionicus , fcu Pontiiicalia ipfius ptav fcripta. »9. San6lifica\io feu confecratio lacetdotum. jo. Capitano Ifraclitarum. j I. Bezalcel princeps architcdus,& cius collcgse. jx. Vituli auiei tragocdia. j 3. Refipifccntia Ifraelnarum,Dexque indulgcntia. 34. Dua: tabulae noux ; confcflio & ptccatio Mofis : le- gcs varia: ; quadragcfima& vclamen Mofis. j 5. Recapitulatio lcgum certroonialium , & Ipontanea populi oblatio. j6. Architcfturatabctnaculiinchogtut: j7. Continuatur: }8. Confummitur. }9. Habitus Pontificialis perficitur. -^o. Tabcrnaculum erigitur,& maicftate Dei <:eeletur, L E V I T I C V S, I. Lex holocaufti. I. Lcx muneris voluntarij. }. Lex facrificijeuchariftici. 4. Lex facrififij pfo pcccato pet ignorantiam com- mifib. 5. Cafus varlj peccatorum,& modus illa cxpiandi. 6. Leges & riius facrificiorum repetuntur. 7. Tria gener? facrificij cuehariftici : gratulatorium, votiuum,& voluntarium. 8. Confeeratio lerum & pctfonarum ccclefiaftica- rum. 9. Miniflerium ecclefiafticum inchoatur , & diuinitus approbatur, io. Ignis peregiinus in fanduariura illatus accerfit poe- nam ignis. I I. Dclc(fius animalium mandorum. ^ irnmundorum. II. Agcnda pueipcralia.^ 13. Lex & cognitio Icpric. 14. Expiatio lcpra:. 1 5. Immundities fcminis,& fanguinis tncnftiui. i^. Anniuerfariaexpiatio." 17. Sanguis non comcdendus, 18. Giadusconiugij prohibiti. 19. Explicatio decalogi diuiniflima. io. Sanftio dccalogi pcr varias poenas. II. Idea boni facerdotis. 11. Qualitates rcium Deo offcrendarum. 13. Lcges feftalcs. 14. Lcgcsmifcella:,& hiftoriabl^phematoris. 15. Sabbatifmus annorum. 16. Obfignario , fiuc fanAio legis Dei , adeoquc pro-, gnofticum facrum dc felicitate & infelicitatc hominis. i 7. Vpta ^ dccims. N Y M E R L l. Recenfio populi : videl. virorum , qui ex i^gypto exicrunt,numero 603 ^^o.cxceptis Leuilis. I. Otdo caftroium. 3 Rcccnfio Leuitarum, numeio iiooo. & primogeni- torum,numcro 11173. 4 Minifttrium Leulticum. 3, Mundities caftroium,& lex zelotypia;. 6. Nazar.x'atus. 7. Oblationes principum Ifraelis. 8. Confccratio Lcuitatum. 9. Pafcha; celcbratio. 1 o. Dux formul.T precum.' I I, Sanliedrin,feu feptuaginta viri, 11. Maii;!; leprafanatur. 1 5. Explotatorcs mittuntur in teiram promijTam. 14. Populo murmurante lofua & Calcb perftant in pietatc , fcriintque illius prxmiura amplifli- mum. 15. Legc^ factificiorum tepetuntur. 16. Seditio Coic , Dathan , & Abiiam punitur miracu- lose. 17. Vitga florens Ahaionis. I S. Officia,& bcncficia,feu ftipcndia,LeBitarum. 19. Rufa iuucnca. 10. Petra fundit aquas. 1 1. Serpcns ineus. 11. Afina loquitur. ij. Biicam bis bcnedicit Ifracli. 14 Bilca* )8.K<« oliun K f i.Bei ^ ^9-i<«l 11. ■(, l.A' l--^ j, i.Toj .«, x,Lc ',1 hohi I. A i,G) l.Ti ne , 7.T; %L \,Si ron, 14. « '4 foci l.i l.J I.I li l.I 10, II. 6.1 iS i.i I.J 19 1. >J fh ic 4- »4 t.I }<: i.( t. 4.i nit 14 M *? dic I I. )•' j- II 1.. 1, n Mnemonica^ Cap. IX. 13 . 3' Cap. 14. Biieam tcrtiilm beuedicit Ifiadli , k vaticinatut dc Cluirto. ij. Scortacio caciialis & fpiritualis Iftaelitaruin,& zelus P.iihali ob illiid racimis. iC. Secuiida leccnlio populi , numei: 6CM730 jexceptis Lcuitisjnuir.. 11000. i7, Pnrogatiua Hliarum Zelophad : lofua dc/ignatus fucccflor Molis. tS. Legcs fjcrificioruni rcpetuntur. i>. Leges facrificioium continuantur. ^o. Lcx voti & iuriliurandi , fcu , Ars voucndi & iu- randi. ji. Spolia cx Midianitis. ji. Immiflio quaruiidara tribuum in terram ptomif- lionis. jj. Reccnfentur msniioncs Ifraelitaium in delcrto, numero X L I I. 54. Geod.vlia tcirjc Canaan. 5 5. Q_uadraginta oCto ciuicatci Lcuitatum. Lcx coniiubialis politix Mofaica:. DEVTERONOMIVM. Recapitulatio tcrura in ^Jefcito gcftarum. lll II U 13 14 '5 16. 17 18. 19 10, 11 XI Ij 14 15 16, 17- l8 19 $0. Ji 3.^. 34. X. 3- 5- 6. * 8. 9- 10. II. II. ■5- 1«. 17. Commcndatio Icgis Dei. Repetitio decalogi. EKpHcatio &: fauilio decaloji. Viterior explicatio decalogi. Bouitas Dci & teira: Canaaii. BeneficiaDei erga populum : populi maleficia, & otficla : formula prcLum Mohs. Noui- tabulx'. ^. Commciuaiius adpiimum priceptum, Commcntarius ad feeundum prxccptum. . Author apoltalia; quomodo pleftendus ? , Dcleaus animalium mundorum & immundoiuin: itemque dccimaruiii modus & vlus. < Sabbatifmus auiiorum. Tria cardinala fcila. lus regis. Magnus prophcta piomittituj, Lex afyli. Legcs militares. . Homicidium occultum, ' . Signa viiginitatis. . Diiciplina niilitaris & ciuilis, . LibcHus repudij. . Semen fratri fufcitandum. Primitiarum & decimaium lex. Dccalogus inlhibitur lapidibus, Prognofticum factum de fclicitate &c iiifclicitate hominis. Prajrogatiua populi Dei , fccdufque Dei tcnoua- tum. Legis obfcruatio vtllis $c facilis, Valediftio Mofis. ' . . Canticum Mods, Tcftamtntum Mofis. Mofes mo.nuus fcpellitur a Dco. I Q ^■'Ka. In:au.g'JratioJnu,eftitura & inftiu£tio loiui^, j ^^ Rahab benc merctur dc cxploiatoribus. Tianfitus pet lordanem, rniij^culose diuifum. Mouumentum beneficij Dei eiigitur. ,. Circumcifionis inftauratio. Piinceps militis.-ippaiet Iofu«,Sc leiichoexpugna- tur mitaculose. Abufus anathematis puniturin Achaue.. St.-atagcma lofui diuinitus ptxfcripuna^ & decalo- jus lapidibus infculptus. ,„ , Dclus Gibeoj)itaruni. . , ^ Sta:io folis & lun^. Beliis imponitur finis,^ populus in terram ptomir- fim immittitur. > ; , . Reees 53. vidi ; a ivlofe duo , a lofua reli- II. 11. IJ- 14. M- 16. 17- 18. 19. 10. 21. 11. 24. Air 17- 18. 19- )"=■ 31- I. S A M V E L I S. Steiilitas Ann.r commutatur cum foecunditate , & Samucl nafcitur. Canticum Anns. Samucl quater vocatut a Domino. Arca amittitur iu pr2lio,& Eli moritur. Dagon concutitui , &Philift«i percutiiintur ma- rifcis. Philiftxi arcam rcmittunt. Saraue! concionatur,& reforraat cum fruiflu. lus regis verum& vfurparum. Saulis genealogia,phyfiognomia.&defigaatio in rcgcni. Saulis inauguiatio. Exercitus Saulis }ococo,& viftoria. Comitia Samuelis,eiufque proreftatio. Philirtajorum copia:,& Saulis arsAvOTfay^?»!*, Vid:oria;,& gencalogia Saulis. Inobedicntia.tepiobatio, & mors Saulis, Dauid rtx defignatur. Goliath vincitur. lonathan & Dauid nobile par aroicorum. Saulis odium erga Dauidcm,& huius exilium. Aroicitia lonathanis & Dauidls adhuc firma- Dauid comedit panes propofitionis , idEinque exul fimulat amentiam. Saulis crudelitas erga SS.faccrdotes, Dauid libciatur diijvnitfis. Dauid in fpelunca,' jSamuelis morS & exequia: ; Nabal & Abigail par coniu?i; isipar. Dauid expoftulat cum Saule. Dauid ludificatur tegem Achis. Saulconfulit Pythoniffam. Philiftxi abdicant Dauidera. Dauid viftor. '^ Saul vidus av\'c-^^, B II. SA mon, /^■Lugent, 9-1 s.ji.rres fr&funt, 4 Dtbor.i, l.Carmen. ^ 4- Dhx Ci- deon, 6. Liimbmt, ^.Ah date, i^-.Spina, l.liiir. t J.Iephthe, (.■e.nSiboleth, ii..Mttnoa, ^.Leonts, l^.Afetli, 30. Simfon obit, i.Michach, i.Dan, x^.Gibaprtt^ H.i, ^..^.vadit.f 1 .^.Virginede rapta Beriia- nita virefcit, 3 .Naomi, z.Spicof, 1,7. Boafus. I r.Nafcitur Ohed. f 5 . Anna, I .Preces, I ^.Samuel, iS.Eli, 3 . lacit arca Dagonem. 1 1 . Arca re~ dit, lySamuel, 5. Rex, 3 .Afmas, . i.Olco. -f I. Nahas, l8. £» toni- tru, ^.MalavicHt ma. i.Ienathan, ir.Agag. 1 3 .Dmtd, ^o.Geliathus, Ttj.Michal, 18. Ahitque, le.Fides. t 6.?anes, 1 7. Crudells, 1 ^■Siph.ii, II. Ahfciffa, J. Nabalque. M.Hafiam, i.Ziclagi, 1 3 .Speclra, 1 1 . Rednx, 10. Ih, 4.0bit. t \ 14 Encyclopadi^ Lib. XXXI. Cap. CAP, I r. S A M V E L I S. I. CHROfjIICORVM. li I. Lugens, j^.I.ligitur, xj.Ioab, 4. Mephibo- feth, i.It omnis. 1 5 .Struet, 1 .Vmcit, ^Siha, ^.Malignas jinon, 7 j y.VriM, j, Natban, I.Atnnon, 45. Fulcher- riinus, lii.^Extd. ^.Simei, 15. Achitho- phel, 'ei.§luercM, S.Adeftque, ii.Sehit. t i.M/tgKa fa- mei, i.Caneaf, i.Verba -vlti- wa, I yDiraque ' peftts. j ^.RexSalo- f?jon, lO.Moritur, j.Vharao, z.Pditia, y.Et Hiram^, i.Templum, l.Arx, I.Atq; dicat, 7. .Tum videt, 1 .EcceSaba.^f J.Voemina, iS.Scindutur, i^.Leo, x.VatesAhia, S.EtAfa. ''■x^.Samnria, ^.Acoruis, 4.0. Alalfat, 5 . Adefto, ■ :2..Et Ahab.-]; I. Nabothm, 3 5. Cecidit per pnlia 'vilius Aha- bus. t a. Ekron,' li.In cxlum, lo.Dat a- H-4I-44. Miraclx, I.Naaman. 6.Enatat, Tr.Haudcre- dlt; 10. lora,^ l.Iehn, 1 ^.Baalim.^f 4.1ei.5- 16. 17- iS, 19 10. zi. 11. ^3' 14. Epicedium Sauli& lonathse diAum a Daili^e, Dauid lex eligitur,& contra eurn Ifbofeth.^ Inimicitia intct domum Saulis & Dauidis. Dauid pledit interfedoies Ifbofethi. Dauid indies augefcit. Pompa & eitor in deportatione arca?, Pietas & piccatio Dai»idis. Dauid viftoiiofus. Dauidis pietas erga Mephibofeth. Anxion violat ius gentium circa' legatos Daui- dis. Dauid fe polluit adulterio & homicidio, Concio Nathanis parabolico-kgalis. Amnon inceftuofus. Abfolom rcuocatus pet loabum. Abfolora reftitutus cfl: author feditionis, Dauidis patientia etga Simci. Confilium & avrotpiiinc Achithophelis. Abfolomii fatum/eu obitus tragicus. Dauidis ignolcentia, Ifrael deficit a Dauide. Fames triennalis,eiufque caufa & rcmedium. Ffalmus Dauidis 18. conftans epjnicio , Eucha- riftia,& prophetia. Verba nouiirima Dauidis. Peftis triduana, eiufque caufa & remcdlum. I. R E G V M. Inauguratio Salomonis. Vitima voluntas Dauidis, Salomonis coniugium & precatio. Politia Salomonis inftituta. Foedus Salomonis cum Hitamo. Tcmplum Salomonis idificatui. Regia SaIomonis,& ornarnenta tcmpli. Dedicatio tcmpli. Devs fecundo apparct Salomoni. Rcgina Sabi- inuifit Salomonem. Polygamia &,idoioIatria Salonionis. Schifmain rsgno Sa!omonis,feu regni diuifio, letoboami inanus exarcfcit. Roboam afBigitur a rcge iEgypci. Afa religiofus. Schifma in regno Ifrael. Elias cxcitat mottuum. Elias iugulat Baalitas 450. Elias fugit a furore lefabelis. Ahab & Benhadad primo difcordcs frunt con- cordes. Ahabi erga Nabothum impietas. Ahabo impio fbccedit pius lilius lofaphath : &huic impius tilius lofam. II. R E G V M. Elias adhuc clarer. Elix cunus ttiumphalis. Elifarus incipit florcre, Quinque iniignia miracula Elifxi, Elifsus fanat lcpram Naami. Tria Elifai miracula. Syri fugantur diuinitus, Duo vaticinia Elifxi. Ichu malleus & flagellumirapietatis Ahab. lehu pcrgit in fuo zelo. loiada inlfaurat cultum Dei. loas degeneiat a fua pieiate. Elifsus rtoritur,& loas tcr vincit Syros. letoboam fecundus amplificat regnum Ifraeh Azarias ?!rj/ii;^«-/^a'> fit lepiofus, Achaz impius parcns pij filij Hiskia;. Regnumlfraeideficit in Hofea; • Hiskias reformator ecclefi*.- ■ ■ Efaias confolatur Hiskiam ,- & angelus cardi: ■Vn^ node iSsooo.Affyriorum. Hiskias fanatus a pelie p^rcat; & refipifcit. • ManafTc pij Hiskia: impius filitis. ■ '• - • lofiasinciplt vcformarecuIttlinDt'!, . lofias pergit leformare. ' ■- Pr.-elud:um ciptiuitatis Babylonic*. Captiuit.i5 Babylonica Lxx.annoriira. I, Genealogia ab Adam vfque ad lacob inclufiue. j. Genealogia _Iuda5 vfquc ad Ifai patrcm Da- uidis. j. Gencalogia Dauidis & pofVerorum cius, 4. Gcnealogia luds noua > & genealogia Siraeo- nis. 5. Gencalogia Rubenis , Gad , & dimidi* tribus Ma nafle. 6. Gcnealogia & politia tribus Letii.' 7. Genealogia Ifafcharis , Bcniaminis , Naphthali, Manairc,& Ephraim. 8. Genealogia Beniaminis eontinuatur. 9. Officia facerdotum & Leuitarum. 10. Mors Saulis crucnta. I I. Inauguratio & heroes Dauidis. 11. Copia; Dauidis inftrudiflimx. I j, Deportatio arc.-c paitim infclix, pattim fclix. 14. Auiicitia Dauidis & Hirami. 15. Fclix dcportatio arct. 16. Pars pfalmi 105. & pfalmus «9. iij. Bencticcntia Dei crgaDauidem. 1 K. Dauid clarus fago & toga. I <). Dauid vlcifcitur iniuriam fibi illatam a rege AmraQ- nitarum. 10. Dauidcafdit PhiIilH'os,&gigantes ipforum. 11. Dauidauthore diabolonumerans popuIum,punitur diuinitus pefle triduana. 2.1. Dauidis tTagj» /3«^iA«is» , fcu inftruftiofilij SaloHio- . nis ; & fcrmo ad proceres. f.}, Recenfio Leuitarum. 14. Clalles Saceidotum,nu- numcro xxiv. ■+5. Cantores facri. z6. lanitorcs facri. 2.7, Politia regia Dauidis. z8. Coinitia Dauidis. ig. Verba nouilfima Dauidis. Hierarchia ecdefiaftica Dauidis. I. i. 3- 4- 5- 6. 7- S. 9- 10. II, 11, 13' 14- 15- 16. 37. JQ. 10. II. 21. ^3- i4% ^5- z6. i9- 50, 3'- 53- 34- 35- 36. IL C.H RON I C O RVM. Salomon donatur diuinitils f3picntia,diuitiis,& ho- norc. Pra-paratoria ad ftfaiTluram templi Salomonis. Struiflura tcmpii. Ornamenta templi, Dcus faniftificat tcmplum. Dedicatio templi fada. Dcdicatio templi diuinitus approbata, Politia & occonomia Salomonis. Regina Sabx inuifit Salomoncm. Roboam tyiaiinHs.Ieroboam fchifmaticus. Politia Rohoami. Roboara & ipfius rubdlti peccant , & puniti refi- pifcunt. Abia Dco confifas feliciterpugnac,. Afa reformator. Concio propheta: Afariar, Afa pcocacor. lofaphath reformat ecclefiam & politiam ; feu vi(i- tatio ccclcfiarurii & fcholatum , aufpiciis lofa- phathi. lofaphath iriiptobc & infcliciter fe coniungir Ahabo. lofaphath refiptfcir. Triumphus lofaphathi , & vallis benedidio- nis. lorara fanguinarius occurabit morbo fccdiffimo. Athaliafanguinaria. loiada ideaboni facerdotis. loas \uucute loiada bonus. Amazia ex bono fic-peffimus. Vfias 7re?iujrg5sy«»», ca'tera bonus. lotham pius,felix. Achaz fpeeulum mali principis. ^ rincipit ? . S Hiskias i continuat f rcfortaationem;' - f- C abfoluit -» Hiskifls a;grotatifanat«r,pmices Efdrar. Efdri' pietas. Populi pietas pietati Efdr* ««-nV^uf©». N E H E M I A S. 1. Preces S: ieiunium Nchemis. 1. Nchcmias venit Hicrcfoivmam. 3. Moenia & portE vrbis inftauiantur. 4. Fortitudo &: vigilantiaNehemii-. 5.. SVj-k;^.^'* Nehemia;. 6. Impcd menta obiefta'ab hoftibus , pfcudoprophc- tis.cSc falfis fratribus. 7. Politia inftauratur. 8. Agenda ccclefiaftica Nehemia:. 9. Ii>da:i fpeculum pcenitcnti Dei. 3 5. Deus pugnat pro fuis : D.^uid gercns imaginem Chrifti. 3 6. Rcgnum p«rcntix Sc gratiat Dei ; Ecclefia vcra, & raalignantium. Ventilatio quxftionis : Cur Deus vclit vtpiis in ^.ObleBa, h.ic vitamale,& impiis bone fit. Pfalmnt tertius poenitentialis : cuius hoc eft argu- nientum,Nulla calamitas fola. Arsbcne viuendi & moriendi. Vaticinium dc Chrifto : fiducia in folo Deo col- iocanda. 41 Beneficus in pauperes experitur Deum bencficiura. 41. Ceruus glocitans. 45. Deuj vindcx 44. Praxis hiftorix facrx qux: Vtncmpefit fpcculum i^.Obliuio, prouidentix Dci. 4j. Epithalamium cceleftisSalomonis.id cft, Chrifti. 4(5. Dcus turiis fortiffima,& bellator opt.mai. Chriftus dux & iux gcntium. Hicrofolyraa typus ecclcfiajcatholicxi qux cft ci- 37- ,8. 39- 40. 47 .1.8 uitas Dei gloriofa. I o. Silens, ^.Paciam. f i.Commiferas, z.CeruHS, I . Vindex, :o. Sponfa. 4.Si fremereiif^ i.Rcx eft, If.Vux, 4Q. Vanitas huius roundi. ?o. V«a y.BonaJlux», i 6 Encyciopsecfe Lib. XXXI H.Pccffj. I ^.Ahlue, Z..S!ultUS, 6 neusadiuuat, ■j. Ah^t. 5 . S«»r htx^ti, j.Frti:>ge, i y.Cmes, l}.NihilieJi.-f 4. Turru, \i.Ne fins, I I . K«/^(, *, Laqueum, jl Bazedicu. ^.IiiciaDei, l.Vultum, ■i(),Von*, 1 t.Siris, b.Frofpera. t 18./» /e«io> I . Salqmon, itf, Menpars, g.Iiifi^nia, 9. Fices. t.In luda, 1. Clamo, 4. Afir*», 9. JuuMo, T yltde. ■}■ ^.Audito, 6.V0S dij, 19. Summus, lz.Tualin)ina, 1 1 7«s f (»x. ^.Log.tnimis, i.Sfc», ij.Ira. I. Canamque, ir.Docc. j ic.yidct o/Mnia, j.Vocem 5. Dy ■v<»«;, II. /«y?o, l.Pfallite, l.Rcgnat, i-Oues. f I. /«^, 1 . Df u benetpr, 1 Kcrit omnia, 8 Pactum, 6 Cii patrihus, J.Bonitas, i.Gloria, i.Lingua, j.Sede -f 7. Fdfli» Dej, I. Benc c«/, 7.Dt puluere, i.Nar.es, (ijo, Ji.^tuidDomi- i.Centes, i.fidcre, li.Le^e, \ . Kedar. f 4. .^/o» dormit, 1. Laror, l.Leuolumina, l.l.Nt Deus, 54- 5*- jS. 5 9- 60. C.-iP. if;E aulic.i;. j j. SpcculuMi Epicuicilmi. Pius afflidus cxpetitur open> Dci. Pij aifliguntur ab amicis 1x8. Coniugium fclix? 119. Ctux vidrix. J 30. Pfalmus fexttis pqenitentiaiti : cuius fumma, Cla- mans de ptofundis. H 1 . Altiora tc nc qua;(ieris. 1 3 1. Lqcus Dci cleftus. 13J. Concordia fratcrna Deo grata, hominibus vtilis. 134. Officium paftotum ecclcfia;. 135. Officium paitorum & auditorum ecclefia::colla- tio Dei & idqloium. 156. Litani.-E facr.r formula : Dci magnalia. 137. Captiuitas Babylonica- 158. Gratulatio populi rcdcmpti. 1 3 9. Natura & prouidentia Dei.| 140. Hypocritaruii) pracllca niultiplex^ 141. Sacrificium Deo gfatum. 141. Eiulatus affiifti. 143. Ffalmus feptimus paenitentiaiis : Ir<]\iq defidctium liberationis a peccaco & pocna. 144. Epinicium Dauidis ^Dominus bellatoi. 145. Doniinus gloriofus. 146. Praxisprimi pixccpn, 147. Prouidciitia Dei gencralis & fpccialij. iff8. Tres chori laudantcs Dcum ; videl.chotus creatu- rum cceleitium, elcmentarium, & hominum in ftatu ot(:onoraico,politico,& ecclcfiaftico. 149. Canticum nouum. 150. P.^xis vcra muiicx vocalis & inftrumcntalis. PROVERBIA. I. Tlmor Dci « & « fapientias. z, Sapicnti.r «VS/Jt ;{,^_;j^Ji(^s'' 3. Obieruantia lcgis Dei. 4. Cultodia mcmbrorufn religiofa. f. Caftitati ftudenjum; . 6. Spcculum pigritix. 7. Arnor caftus fapienti.'c,& impuius meretficis» 8. Sapientix xternx piitura. 9. Ecclcfia Chrifti & Antichrifti. 10. Dcccm antithefes.ii II. Encomium iuftitiar. 11. Diligens dilcipliiiam.diligit fapicntiaro. 13. rilius fapiens. 14. Mulicr fapiens.' 15. Lingua fapicntis. 1 6. Sors in manu Dei. 1 7. Dcus probat corda. j,8. Nomen Domini turris fortifTima. 19. Tcftis falfus. jo. Ebtictas malaphyficcðicc. II. Thcfaurus dcliderabilis. 11. Nomcn bonum. 13. Termini antiqui. 14. luilus feptics in dic cadens,^tefurgens. 1,-. Prunxcongrcgand* fuper caput inimici. 16. Pidura pigri. 2.7. Tria infatiabilia. 18. Bona & mala confcientia. 19. Qualis rexjtalis grcx. 30. Duo quotidie a Dco petenda. 31. Speculumboni regis, & bonaE vxotis. ECCLESIASTES.' I. Vanitas vanitatum. I. Vanitatis cxempIumSalomon. 3. Omnia habenc tempus fuum. 4. ConcorJia prodcft. 5. Vanitas & pietus opponuntur. 6. Auati diuitis calamitas. 7. Domus lcti & Iscitix oppon^ntur. 8. Encomium viri fapientis. 9. Opcra Dei funt abylfus : & Sapientia 5»«»t<<^toj. I c. Magiftratus puer & cbriofus, publicura maluiB. II. Elccniofyna dicat. 11. Allegorica dcfcriptio debil-is fcnij : & furoma fum- niaium. l.i 3-' h ■ k 6.1: - 1. . 4-' 1. 1.; Ii 1.1 i. 8. ,^ 1 1 < 6, 1. 1 < h 3 l.C CANTICVM CANTICQRVM. I . Pulchra es amica mca. 7.t 4.S 5C 18. 6.} J-«l 4.' 3.' II. 8.j 14- 14- iS. 18. M' 10. >7- 11. 1.C 10. li. 11- iL 14.S 11,. 7.D i.K 10. funt tia 1.0 ii-j I .Ti III, 9.D M l.h '. .1. r kif 3.I/ it, 14.1 m* 15.) I>n 10. '■'■ I. .^ iir inop l^.Vl" Lilium Mnemonic^ Cap. IX. 17 Cat. i. Lilium inter fpinas. 3- 4- 5- 6. 7. }• 4- 5- 6. 7- i. 9- 10, II. II. «3 14' «5' 16 17. 18, 19. 10. 11. 11. »!■ 14. »r 17. 18. 19. 3I- 5i- 33' 54- 3 5- ,6. 37. ,«. 39. 40. 41. 4^. 43- 44. 45- 4«. 47. 48. 49. 5°- 51. 51. 53. 54. 55. J6. ?7. 58. J9. «0. «I. 6l. 63. «4. 65. I. Qui-nui dileftum meuiB,& non inueni, Ecclclia (inc ruga. Oculi donniunt.cor vigi!at. icxaginta icgins. Ecclefia eft Sulamith : In ca (am nonavetcra. Signaculura fupct coi. E S A I A S. Coneio poenitentialis,complcxa funimam legis A: euangelij Gloria ecclcfis N.T. ro:na fuperbia; & luxus. Germcn Domini in magnificentia. Carmen EfaVaj de vinea fpiiitaali. Te^TO^-v Seraphicum. Vitgo pariet. Hic eft Imraanuet. Puer natus efl: nobis. Iniquitas magnatum. Virga de radice lefle : & feptcni dona Spiritus fanfti. . Hymnus Ecclefix. . Onus Babylonis. . Mifericordia Dei prope cft, >Onus Moabi, Onus Damafci. > Onus iEgypti. Onus.i€gypti & iCthiopije. Onus BabyIonis,Idura.m-,& Arabi.t. Onus vallis vifionis, h.e. Hicrofolym.v. Odus Tyri. Rcgnura Chrirti orieiur in mediis ruinis Hiero- folyms. 'Hymnas EfaiK. Canticura Sionis. Leuiathan iudicandus. Dcus.cotona fui populi ; & Chriftus, lapis angu- laris in Sion. V.^ Arieli, feu Excidium Hierofolymx. In filenrio & fpe. Vx illis,c]ui fidunt eciuis & equitibus. Regnum Chrifti.regnum pacis. V.x prxdoni Aflyrio. Ira Dci fupcr hoftes ecclefix. felicitas ecclcfix N.T. Sennachcrib obfide: Hierofolymani, Sennadierib carditurab angelo. Ezcchias fanitati rcftitutus laudat Deum. Ezechias offcrndit Deum.&caftigarus refipifclt. Aducntus McfP.x ; & cius prodromus , lohannes Baptifta. Pufillus grcx Ifraelis. Aduentus Chtifii maieftaticus, Vocatio gentiura prxdicitur. Dona fpiritualia. "^ Captiuifas Babylonica foluenda per Cyrum. Vanlras idolorum. Excidiiim Babylonis prxdlcitur. Libctatio exBabylone ccrto futura. Num mater poteft obliuifci filij fui ? Liber rcpudij datus fynagogx , id eft , ecclefix lu- dxoruni. Dominus confolator Sjonis in perpetuum. Chrifti humilitas & gloria. PalTionale euangelicum.' Ecclefia.fponfa Chrifti. Inuitatio ad tnagnam caenara, Beati.qui Dcum colunt. luftus pcrir. Idca boni concionatoris,& veri ieiunij. Dei manus non crt abbreuiata. Lumen HicrofoIymx.Chdftus. Spiritus Domini fuper Chrifto. Splcndor Sionis. Dialogus ccclcfix & Chrifti prophetifus, Pfalmus eucharifticus ob magnalia Dci. ludxorum reieftio cft gentiura euedio. Tabula verx & falfac religionis. I E R E M I A S. Yocatio leremix diuina: & dux vifiones. Tom. IV. Ca i. 3- 4- i. 6. 7. !!. 9- 10. I I. Ji. P. Ingratitudo ludxorum. 15- 14. 'J- 16. if7. 18. »9- 10. il. 13- 14. 15- t6. 2-7. 18. 19 3^- 31- 3»- 33- 34- J5- 56. 57. J8. 39- 4°. 4J. 41- 4!- 44- 45- 4<;. 47. 48, 49. jo. <«• 5^' z. 3- 4- 5. (•. 9- :o II 1 1 if Concio potnitentiali'; ad ludxos, Omnes cx .xquo mali : «^JV» lj. t Jl.Rex Aufiri, debunt turbtt fiorum. t t. Sfortum, ll.hfreel. ^.Sine rege, 1 6. luuenca, j.Maligni. 6.Nonholocau~ fia, J 0. Cadent, 7. tn ferit, y.Infiat, S.Aucn. t liDile.x-i, } . Jaeob, l^.Tuamors ero, ■t.Vicium la- 18 Encyclopardi Cap. . i^. pfeudopropii«i' conhiran. 14. Dcus immktit rpiricum pfeiidoprophetis, I(. populi^s Dei vitis intrugifera. _ ' \6. Inijra^^Tudo popali aduerfus Deuip. 17. Parabola proponitur & e.Yponituf. 18. Prouidentia & cleinentia Dei. Clad'--s piincipum impiorum, Conc'0 lcgalis & euangelica. Ierufalem,fyli;a inc iijcnda. Cataloguf eccatotura f 'pull ludaici. Ecclefla Dei fit meretvi.Y. y P?rabolica przdiftio ca!in-i:tatum popuii ludaici, eatjuc vltim 15. Clades prcJiciturAmm-^iutis, Moabitis.Idumiis, ti Philiftsis. z6. Excidium Tyii pridicitur, J7. Excidium Tyri dcploratur. 18. Princeps Tyri perftringitur , & exci^ium Sidonis prasdicitur. X Lib.XXXI. C.\r. \ Excidiui^! ./Egypti prxdicitur. 41. 41. 44 45 Rex jEgypti petftringitur, Officium paftoris euangelici. 34. Indoles pallorum malorum ; & Cluiftus vetus paftor. jj. l4uma.'i,iioftes Iud3eorum,peribunt. j6. Liberatio ab holVibus,cor nouum, & vocanogen- tium promittuntur. 57. Typus refurrcilionis mortuorum, eiufque prxlu- diura. ' ('^^Z ^ ^'^gog ptemens tandem prcmitur. 40. Ifagoge myftica dimenfionis templi Ezechie- lis. Dimenfio myftica templi continuatur. Dimenlio myfticatempli abfoluitur, ♦ r.Uiefta.'; tfmpli huius. Hierarchia Lcuitarum. Generalis geodasfia terrs fanda:, & nomotbefla facra : vtraque myftica. 4?. Politia facra iri templo Ezechielis. 47. Amplitudo grati* Dei fubN,T,figuratur. 48. Particularis geodarfia terra: famflse , caque my- ftUa. D A N 1 E L. I. Educatio regia Danielig in Babylone, I. (^atuor monarchix pet quintara abolitse. 5, Fornax Baby!oi>ica, 4. Magiftratus boniis,arhoi- patula. 5. Bclfai.ir voluptarius dat pcenam. 6. Danicl inter leones. 7. Quatuor monarchia: figurantur pct totidem be- ftias. 8. Vicirtitudo rcgnorum. 9. Septuaginta feptimanr propheticae, 10. Daniel videt maicftatem Dei. I I. Antiochus Epiphancs typuj Antichrifti, it. Jlefurreftio mortuorum- H O S E A S. Coniugium prophetne cum meretrice,typus idolo- latrix. Coiiiugium Chrifti cumccclefia: & connexioMU- farum fecundarum cum prima. Ifraeli.s defcifHo,reiedio,& colleftio. Comiiv.natio miiltiplex aduerfus multiplicia pec- cata Ifraclis, Ifrai;l,inuerfus decalogus. Concio lcgalis & cuangeiica ad rcnum luda & Ifracl, 7- Popii'us infanabilis, 8- Concio lcgalis ad domum luda & Ifracl, 9- 1'Q::u pcccaci ccrciffima. 10. Ingtacitudo populi Dci punitut. 1 1. Deus nutritius populi fui,etiam ingrati. 11. Comparatio IfraiSlis & ludx , huiufquc pra:roga- I?. Abom uationcs Ifiaelis. 14. Conueifi ad Deum, nunquam euetC. I O E L. 4- 5- 6. 7. 8, 9- i- 4- I. Concio pocnitentiaiis. 1, Regnum gratii,in Vet.& N.T. 3. Regnum gratis & glori* fimuL A M O S. I. Plaga Dci ineumbens quibufd^ gentibus ptxdl- citur. 1. Plaga Dci incumbens Moabitis,Iud3Eis,& Iftaclitis prxdicitur. 3. Proceflus Dci.quem fetuat in fuis iudiciis,eft,non incipere ab executione. Ncquc enim punit, quin primoneat. Inuediua in fcelera principum & populi. Ruina Ifrairlis pridifta quomodo euitati pof- fit. Corrupti mores totius teip, adeoquc retpublica Cyclopica, Tres vifiones plagofr, Fames & fitis vetbi Dci praedicitut. De Meffia & eius rcgno futuio, A B D I A S. Coneio legalis, de peccato & poena Edomltarum : & euangclica,deregno Chrifti. 1 O N A S. lonas fugitiuus , iufto Dei iudicio in raare pro- iicitur. lonae prccatio in ventre ceti. Nineuitx rcfipifcunt. lonas falutcm Nincucs a:gre ferens, eorripitur & cortigitut a Domino. M I C H .« A S. . Furor Domini tertibilis. Concio legalis & euangcllci. Tyrannis reieaio.pfcudoprophetis cdnfufio, vtbi defolatio prsdicitur. DeChrifto&eccIefia. Prophctia de perfona & officio Chrifti. Sacrificia Dco placentia. Pauci boni. N A H V M. Viua Jefcriptio maieftatis Dei. > Viua defciiptio peccati & pccnar Nineuitatum. H A B A C V C. Malitia populi per Babylonios eocrcenda, Infolcntia legis Chaldasorum cocrccnda. Catmen piropheticum Habacuci. SOPHONIAS. Cladcs iraminens ludaja: prsdicitur. Clades imminens gentibus pra;dicitur, Cotruptela morum Hierofolyma: defcribitur , & vocatio Gcntium promittitur, H A G G iE V S. ludaei fegnes in templi inftauratione. Magnificcntia templi fecundi. ZACHARIAS. Zclus Chrifti fuper lerufalem. Vocatio Gcncium prasdicitut. Chriftus Zemach. Zorobabei typus Chrifti. Imago falfa; doftrinx, Angeli boni, dcfcnfores ecclcfia». Iciunium Deo acccptum. Ita Dei placabilis. Chriftus tex equitans in afino. I ProgtelTus euangelij. I. 1. I. z. i- 4- 5- 6. 7- 8. 9- 10, I.i| 15 1.5 nii II dt 7- I 4-' m I. r* 1. /«' )• 8.1 1 5- t 8.0 II. Deftru ;:M Mnemonica3 Cap. IX. 19 Cap. 11. Dcftructio teaipli fecundit & difpaiitas pallorum ecclcfi.r,inprimis Clirifti Sc Anticluilii. 11. Spiritus giati.£ & precum : & Ecclcfia lub preflliiis inut^^a. H. Panio Chtifti futura. 14. Excidium Hicrofolyma: , & vocatio (rcntiuin pi.e- dicitur. M A L A C H I A S. I. Gratia Dei malara mit gutiam apud poputum contocdcratuin 1. Peccata facetdotum & populi. j. Aducntus Chrifti ; & cius pricurfor , lohannes Baptilta. 4. Chnftus , fol iuftitii : & Elias fecundus pra;di- cicur. T O B I A S. I. Tobias fenior conftans confcflbr. I. Tobias fit coecus. i- Tobias gemens & orans. 4- Teftamcntum Tobia;. 5. Angelus comes &cuftos Tobias fcnioris. 6. Tobias iunior fit medicus,doccnte angclo. 7- Tobias iunior ducit vxorem. 8- Caftitas Tobix filij. 9' Conuiuium nuptiale Tobia: iimioris. 10. Tobias ieiunior tandem dimittitur vnd cum vi-ore. I I. Tobias cum vxore redit ad fuos. li. Tobias tandem agnofcit angelumcuftodem, j ;• Canticum Tobias ifenioris. 14. Verba noui/fmia Tobijc. I V D I T H. Cas I. M "A C C A B E O R V M. I. Incrementam rcgni Nebucadnezaris. I. Infatiabilis dominandilibido Ncbucadnezaris. 3. Holofcrnes tytannus , adminiftet Nebucadneza» ris tyranni. 4. Preces &: ieiuniura Ifraelitarum ob infolcntiam Holofernis. j. Holofetnes fpirans fulmina , & ignes aducrfus lud-ws. C. ludii duce Achiore pendent a Deo contra minas Holofetnis. 7. Holoferncs obfidct Bethuliam. 8. ludith hcroina confulit in rem ludatorum. 9. ludith Dco fupplex. ID. Indith piodiens in caftra Holofcrnis. I I. ludith comiter cxcepta ab Holoferne. 11 ludith admifl^a ad convivium Holofernis ,qn\ ine- biiatur. 15. Holofernes trucidatus aludifha. 14. Caput Holofeinis de miwo fufpenditur. 1 5. Panicus terror & fuga Aflyriorum. 16. Epiiiiciumludithx. B A R V C H. 8. 9- 10. 1 1. II. !?■ 14. 16. rotciitia magna Alcitandri Magni ftafl» : & An- 1 1. Antmhus, tiochus Epiphancs rcuera cft Epiniancs. Matthathix zclus heroicus , cJufque filij numcto i.§luinquein, ijuinque. ludas Maccabius fuccedit patri , tanquam lofua I .Macabius, Mofi. Encfiiia templi pcr ludam. i.Girgi», ludas felicitcr pugnat in Gentes. i. Gentes, Antiocho fcnion fuccedit iunior, i(^k« >yj^«^ «(js- 1 6. Mors, Iud.i-i vincunt Nicanor»m. T.6.Zniiicmor, ludas init fffidus cum Romanis. \y.Tcedera, luda: cxfo fuccedit Ionathas,frater. 1 %.Obit. Iuda;i ftant apartibus Alexandri. j.Ionathat. f Ptolema;us in generum crudelis. zS.Inpretiotft, lonathas rcnouat focdus cum Romanis & Spar- i.Renettat, ciatis. Simeon fuccedit fratri lonatha:. l.Sitnem, Halcyonia ludsorum fub Simeone. 4.Fax, Romani nuntlant rcgibus focictatem ludxorum. '^- Rotna, Simcon occunibit dolo. iS.Volose. ■}; II. MACCAB/EORVM. I . Ignis in puteo fei-uatus. 1. Annales Iuda:orura. 5. Sanditas templi diuinitus conferuata. 4. Calumni.-c & cxdcs in ordinc facerdotali. 5. Antiochus fpoliat templum. 6. Antiochus fa;uitin ludaios. 7. Conftantia feptem fiatrum,& matris eorum. g. Gefta luda: Maccaba-. 9. Antiochi faftus deprimitur. 10- ludas recupcrat vibera fanftam. 11- Varix epiftolx in caufa luda^orum fcriptse, 11- ludas plciflit perfidiam fcederatoium. 15. ludas confligit cum Antiocho Eupato^e & Lyfi^- 14. ludas ducit vxorem , rebus cum Nicanoie com- pofitis. 15. Vi..'\oiia ludsorum memorabilis. III. MACCAB.«ORVM. I. Impius conatus Ptolemasi Philopatoris. 1. Prcces Simeonis. 3. Immanis tyrannis Philopatoris. 4. Threnodia Iuda;orum,& iubila hoftium. 5. Tytannis Phiiopatoris pertinax. 6. Picces Eleazaris. 7. Philopatoris propenfa voluntas erga ludios. ORATIO MANASSIS. Manafle fpeculum peccatoris magni ferio refi- pifcentis. ADIECTIONES AD Danieiem. i9.Tgnis, i4..Quinqilihri, y.Oniat, 7. lafon, S.CaditexuL 1 8. Ileazar, i.Fratres, i.Iuda, 3.».Cadit, j.Renouant. "f 11. Vincit, i-.Vexantur, }.Menelaus, zy.Nonprebt, ii.Fefium. f t.Fhilopator, I . Sitneon, l.Irt, i.Luiiufque, l.Zlephantes. l.:Eleazarorat, 9. PhilopatOT' qtte fapit. I Manaffepeccat, punitur, tum rejtpifcit, l Baiuch pix'legic librum fuum ludsis , cuM frudu. Iud.Ti captiui fpeeulum pacnitentix. Supplcx prccatio populi. \ Concio confolatoiia Baruchi ad captluos. Epiftola Iercmia:,74.notis arguensvanitatem ido- Jorum. IIL I. S D K JE. Cataftrophe , feu ftatus turbatus reccni luda, inde a morte lofi.r Yfquc ad vibis cxcidium. Cyrus latat captiuitateiji Babylonicam. Difputatio dc re fortillima. Vcriratis palma. Iuda:i reduccs inftauraturi cultum Dei impediun- tiir. Tcmpluni extruitur.aufpiciis Darij Nothi. Enc.Tcnia, feu dcdicatio templi. F.fika tcJit Hierofolymam; Efdia icformat. f Afarias celebrat iudicium Dei,&petit beneficium. z^.Afarioi, 5. K Ties foci) Danielis canunt hymnum plenum affe- < i.Socii C i\u. 33. Sufanna, pia:dita caftitate heroica , diuinitus hbe- i.Sufanna, ratur. 14. Daniel triumphat dc Belo & dracone Babylonio. i.Bdufque,i%. dracoque, ADIECTIONES AD LIBRVM E S T H I R. ic. Interpretatio fomnij Mardocha:i. I j. Aliud fomnium Mardochii. II. Mardocha:us deteftis infidiis ornatur honoribus. 13. Artaxerxes iniquus Iuda;is : & Mardocha:us Deo fupplcx. 14. Efthcra; lamentatio & oratio ad Deum. 15. Efther accedit ad regem, & pro ludacis intercedit. 1 6. Artaxcrxes jequior Iud»s redditus , beat illos au- tonomia. SAPIENTIA SALOMONIS. I. Inftitutio regis. i. Articuli fidei Epicureorum. B 4 j. FcH S.Somniat, 1. Ac iterum, f.Ornatur, ^.Vomine 0, j.Bominealme. iz.Moquittif re^em, I ').Iudi,u auta- nomia. I . Ius, i.Spicurei, 20 Encyclop^di^ Lib. XXXI l.Mors iujli. ic VerpUuct, I. Imfitr. I}. Piilchra, 6. fares, l.Sophie, t.Vota.treces, l.Sophie. f 1. Gtflit, %.Dei punit, i.Vmi, rt. Simithcr», l.Bentgn-us- i.Foenama^iet, 1. ludex, I. Lux quoque mngnti, l.Mati. t Ca 3- 4- 5- 6. 7- 9- lO 1 1 u 13 14 »5 1« 17 l8 19 l.Mofes, J. lofua, 1 jiDauides, l.tliit, t^.Sem, j.Simeon, f f. Fclicitas piorum. Confolatio pioriim aducrfus moitem : adeoque Beatitudo uftorum ui altera vita,& fera pceniteii- tia impiorum. Studium iufl:iti.r & fapientis; Sapiens pracftat aliis homiiiibus. Sapieiitia , vir^o amabilis , commendat hon»inem Deo & homiiiibus. Oatio pro fapientiaimpetranda. Commoda fapientije variis cxemplis fitmata. . Sapientia piis dux. . Deus longanimis. . Vanitas cft , magni facere creaturas prasterito creatore. Idololatra; futiles. . Fidelium & infidclium fatum difpar- Deus qualis erga pios & impios. ludiciam Dei expeftat impios. j. Chronicum Exodi. Cap. 51. Eucharlfticum Sirachi. IV •£ S-D K X.. Ingratitudo populi ludaici erja Deiim, Chrrtus Sionem coronat pahnis. Tentatio Efdrx. ludicia Dei abyfTus mulra. Kouifnma raundi tempora. Opcra Dei ftupenda. Pcr angufta ad augufta. Felicitas piorum. Poenas Dei antecedunt aliqua figna. Mulier flens & refulgens figura Ecclefi*. Aquila triceps myftica. Leo rugiens ex filua. Vir cx mati afcendens vincit populos. Deus apparet in rubo , & libri biblici vindicantut ab intcritu. T. ADomiit», 1. Tolera, l^Fili,. l.Fauper, j.Cauefidof. i-Netumeai, ii.Tamulum, l6.Sponfor, I ^.Amicus, li.Ohtt. t jo.Ante obitii, j.Benefac, 3 9. Boni opes qui, l j .Corde, j^.Creauit. j.Deterra, S.Gutta, 7. Taceto, S.Loquax. t i.Ahfuge, 10. Defleto, t).Scortans, 'l-Sapiens, iTrifi pulchra, 1 . Toenuna, t.Venditio, 8.5.SH memor, 1 8 Vnda, l.Pater, f. 3 5 . Vinum, 'j.Hymnut, i..Sapiens, J.§luid fomni», 1-Viclimavera, I.Ah miferere, $.Caue, 4. Vis medica, %\.Omne, x6Timor. f t.O mors, I.Ne pudeat, •t.Maiefliu, 17. Noeque, 9- 10. 1 1. II. 15- 14. IJ- 16. 17. 18. 19. 10. r I. ii. 13- 14. 1«. 2-7- 19. 50. }!• 31. 33- 34- 3 5- 16. 37. 38. 3 9- 40. 41. 41- 43. 44. 4J Opera Dei quoraodo confideranda ? Spes impiorum fallit'i pioriun, alit, Viftima: Dco gratx. Peccationis ardentis formula. Amicitia vcra & fifta. Excellcntia mcdiciiia;. Ars laudandi Dcura, Miferia hominis poll: lapfum. Mors hcrba amara. l Schola naturx anguftilTima:. Quinque patriarchx: Enos, Nog, A- braham, Ifaac, & lacob. Triga virormm heroica pictate infi. gnium : Mofis, Aharonis, & Pin- nafi. 4«. Iofiia,Iudiccs,&iniis Samuel. 47. Duo viri illuftrc! virtute , Dauid & Salomon;& totidem ilJuftrcs ma- > D. ° %"o hti5.,Roboam & leroboam. 48. Triga virotum piorum : Elias , Eze- chias, & Efaias. 49. Viginti duoviri illuftres. 50. Encomium Simeonis: & vituperatio Samaritanorum,Philiftha:orum, & Sichcmitarum. O I s-3 •-a c • n o 5-g Rf 3 I. i. 3- 4- 5- 6. S. 9- 10. II. 12,. 13- 14. 15 16 ECCLESIASICVS. Sapientia datur a folo Dco. Qua; doceant cum.qui volet Dco placere. Explicatio quinti pr.>;cepti. Non auertendus oculus a paupcrc. Explicatio primi& noni ptxcepti. Amicitia fincera & fucata. OEconomiz & finis tui habenda ratio. Lites , fponlio & conuetfatio temetatia vitan- tor. Mulier mala fugienda. Idea iudicis & magiftratus boni. Omnia bona a Deo. In quos benefic acoUocanda. Diuitum & poteutura conuerfatio fugienda. Inftitutio auari. Timor Dei vtilis. Caufx felicis politiaj, Pr^rogatiua hominis protoplafti,& Ifraclis a Deo elefti. Opera Dei iraperfcrutabilia. Concupifcentia & luxuria fugienda. Ars loquendi &tacendi. Rcfipifcere eft odilfc & fugere malum. Candide agffndum cum proximo. Rcgulse quodlibcticr. Encomium fapientia:. Aritlimologia ethica : vbi tria , qu.r placent : tria, quodiiplicent : dcccm,qux magni fiunt. A quatuor rebus cauendum, Sapienti.t tria difplicent. Ignofcentia.virtus regia. Opera mifcricordia;. Liberorum,& fanitatis ratio habenda. Rcgulu; conuiuales. Rcgula: ethico mufic.T. / Nouiflima mundi tempora. \.Tee\ mag> tibt , canti 5.C« i.Cw J.M- i.r. 17 ' I. <: 19. «c 1 . ; ■ 7.S' l.£ l.Ar. i.Vir 41, S( r.C«; l.Vt,' MATTHiEVS. I. Genealogia & natiuitas Chrifti. i. Magi,prlmiti.x' gentium : Hcrodes AfcaIonita,Pha- rao N.T.& patriarcha peifecutoium N.T. 3. Doftrina & vita lohannis : Chriftique baptifraus longe illuftrifliraus. 4. Chriftus iciunans tentatur a diaboIo,quo vifto in- choat fuuni miniftcrium. Eft itaque hic mo- noniachia coeleftis Dauidis , & iufctnalis Goliathi. j. Concio Chrifti in monte , complexa o£lo beati- 5.2;, tudines , 3c geminam cxplicationem deca- logi. f. De elccmofyna,oratione Dominica,ieiunio, mam- 9 ^ mona,& regno Dci. 7. Iudiciapriuata,margarit;e cocleftes.normaconuet- jj.p fationis,porta angufta,& aibor bona. 8. Tres fanati,& tempeftas fedata a Chrifto. t.z. 9. Remiflio peccatorum , vocatio Matthiti , quinque 1, r mitacula, meflis multa. 10. Collegium JL/i^i-TOSTiAov.feuvocatio apoftoiorum, illorumque pcrfecutio & confolatio. I I. Legatio lohannis ad Chriftum, Chtiftique concio legalis & euangelica. 11. lonas typus Chrifti. 39. i;. Concio Chrifti complexa parabolas VIII. ^.s 14. lohannes decollatus,protomartyr N.T. lo.J 15. Traditiones hominum vana:. 2y.( 16. Fcrmentum Pharifaeorum, confefflo Petii Chriftus jg.j perra ecclcfia;. 17. Tran.sfiguratlo Chrifti. i,D6 iS. Paruuli,magiftri nobis proponuntur : & formula ^.f, difcipliDi ccclcfiaftica. 19. lus diuortij,& prluilegia tum paruuloruro, tum di- 14.6 fcipulotum Chrifti. te, 10. Ecclefia vinca. lo.I 11. Ponipa rcgalis Chti.fti afina vefli,& I«to Sojimna j.Ri cxcepti. 11. Nuptia; gratia; & glorix , refuirefHo mortuo- 3,7» rura compendium legis, & pcrfona Chriftu i;. Dodrina & vita Phaiifxorumgraphice a Chrifto 13.»^ depidla. 14. Excidium Hierofolymorum typus vltiml iudi- j.Sjj ci|. 1 j. Decem virgines , talenta , & procclTus vhimi iu- 31.I dicij. . 16. «ro^^f»* Chrifti,& inftitutio S. Coenx. 57.! 17. Hiftoria pafl!ionis,mortis,& fcpultura: Chrifti. jo.i 18. Chrifti rcfurrcclio, appararioj&baptifmicatholici 9.A inftitutio.ab ipfo fada. uuit M A R C V S, I. lohannis roinifterium, Chriftiqueinueftiturapcr 4^« baptifmum. 1. Chriftus ,(^{A»>*a55,,f, & medicus tumanima;, tum zj.) corporis. 3 . Chrifti apologia,& vocatio apoftolorum. 3 j J 4. Concio Chrifti parabolica , & nauigatio pericu- }.Sei lofa. 5. Tria Chrifti miracula. ii.r|'' 6. Infttuftio difcipulis Chrifti data. 4.P, '^ 7. Prxpo Mnemonica^ Cap. I X. 'y T & fumma lcgis 5- 4- 5- 6. S. 9- t 10, n, n. 14. 15- 17- 18. 19- zo. II. »3- b«rA 14. ./«. Cap. ^, ■rr»pofteta FhsrJfi^orum religie. 8. Duo Chrilli miiacula , &: jotidem otacul» fiuf concioncs. j. Chiilti transfiguritjo. 10. lus rrpudij , paruulotufci pr.rrogatiua , & diuitum ftultitia. 1 1. Chrifti pompa rcgalis,& difputatio folcmnis. 11. Refurreftio mortuorum affcrta oftenfa. I j. Confummatio huius feculi figuratuj pcr excidium Hierofgiymi. 14. Chrifti propaflio. 1 5. Chrifti magna paflio. 1«. Chtifti rcfurreiflio.apparitiojbaptifmi inftitupio, & afcctjfio in coelum. L V C A S. Aue Maria : Magnificat : Natiuitas lohannis; Canticum Zacharix. Natiuitas Chtiftiquomodo fai£}a&patefada,eiiif- quc Circumcifio : Purificatio Maria::Canticum Simeonis ; Concio Hanna; : & Chrjfti pucri (ry^i-niriS, fiue cpllatio malcula. Pcrfona & officium Iohannis,itemque Chrifti:ncc- pon baptifmus & gencalogia Chvifti. leiunium Chrifti quadragefimale.monomachia fe- lix cum diabolo,concio,& miracula. Cliriftus docct c nauicula tanquam fuggefto. ApoftoU,d«odecimviri illi & dodores oecumcnici N.T.vocantur a Chrifto. Chiiftus excipit legatos lohannis, cdit miracula, & peccata rcmittit. Parabola Chrifti de femine,& quatuor piirarul;i. Commiflio & miirio XI I. Apoftolorum & Chrifti transfiguratio, Septuaginta difcipuli adiunguntur duodecim apo- ftolis : nomina iB|ca:lis fcripta^Martha folicitq. Ars bene prccandi. Concio Chnfti coramaliquot millibus habita. Concio legalis & parabolica.itcroqne tragica Chtir fti vox & luftus fupet lciufalcrii. Sctmones conuiuales Chrifti. Tres paraboli.de oue &dtachmapetditis. filioquc prodigo. Difpenfator iHiquus :'diuottium : diues epulo & Lazarus. Scandalum vitandum : ignofcentia commendata .- dcccm lcprofi fanati. Semper orandum : infantulorum piiuilcgium : di- ues hypocrita. Ingreflus Chrifti regius invtbem.eiufque Igctyma: & fcfotmatio. Sw^hVC"' Chiifti varia, Excidium Hietofolyma;,& finis feculi. ludas ptoditot : Chriftus captus : Pettus grauiter lapfus. Chfiftus damnatus ctucifigitut , ctucifixus dcti- detur & moritur,mottuus fcpclitut. Angeli, euangclifta: .• colloquiup En;imaunticum : Chiifti aflijmptio in coclum. I O H A N N E S. Vctbum cato fa>3:um r teftimonium lohannis dc Chrifto : vocatio quatuor difcipulorum : fcala coeli. Nnptia: in Cana Galilxai : refotmatio tcmpli : corpus Chrifti,templum myfticum. Dialogus intct Nicodcmum & Chiiftum : com- pcndium euangelij ptopofitum, cxpofitum,& obfignatum. Col^oquium Chtifti cum Samaiitana , ciufque fruftus. Hofpitalc Hietofolymitanum .- officium Chrifti: Refurieftio mortuorum ; Sciutinium fctiptu- tatum. Duo Chrifti mitacula , & concio dc pane & aqua viti. ludicia vulgi de Chtifto vafia. Chriftus docet.difputat.&vaticiratut. Coecus a Chrifto fanatus. " Chiiftus paftor bonus. Lazaius mortuus tcfufcitatur: Chriftusconciona- tur ; Caiphas infcius vaticinatut. 6. 9. 10. II. Cap. ir. Chtiftus a Maria vngitur,HicrofoI)%nam ingteJi- ii,!^tr»t, tur,& triftatui. I ). Chtiftus lauat pedcs apoftolotum, notat ptodito- j.,JH ^cxria '■ rcm,pt.Tdicit lapfum Pctti. 14. Chriftus via, vita, vciitas ptomittit fpititum fan- 6yia, ftum,eii'ifquc officium defctibit. Chriftus vitis vcra. 1 .Vitis ego fnm. C"hriftus vcrbis docct artcjnprecandi, yPado, Chriftus cxcmplo fuo docct artrm prceandi : EIbs $Kogo, prccatio,canon facrificij ipfius. Chriftus in horto capitur, a Pctro abnegatur , & ii.Capitur, Pilato traditur. 19. Hiftoria paflionis.moitis,&fppultur.TChrifti. j^.Lancea. 10. Rcfurtertio Chrifti quomodo fafta & patefada. j^^.Stirgit, 11. Appatitio Chtifti,& fctmo ad Pcttum. i^Oaes. f ACTAAPOSTOLQRVM. M- 16. 17. 18. 9- IG, II, 11. 14, M- 16. 17- iS. 19- II. 11. 14. 16. 17. 18. Afcenfio Chiifti in ccelum : deuotio apDftoIoiun>; eleftio Matthi.T Apoftoli. Prinia pentecoftcN.T.cuius folemnitas cerniturin cffufione Spititus fandi ; concione apoftolo- fUm,"ODlinacim Petriiconuerfione auditoium; & communione fanftorum. Pctti miraculum , & concio poenitcntialis , in qu3 cxplicatur fccundapais fymboli. Incunabulapiimitiua: ecclcfix',qu.« eftlilium inter fpinas. Aportoli dcnui!) fiftuntut concilip , & cxd ptoptci Chtiftum gaudent, Septcm diaconi cliguntuv , ex quibus Stcphanus capitut &accufatut. Concio Stephani apologetica, cxplicans nuclcum Pcntatcuchi ; eiufquc lapidatio. Saulus ccclefiam perfequitut ; Samafia vctbum Dei iccipit ; Philippus Simonem Magum & jE- thiopem Eunuchum baptizat, Ei Saulo fit Paulus. Cornclius Idea pij militis ; Petrus ccftaticus, Apologia Pctri ; nomenclatuta Chiiitianotum: Agabi ptophctia. Hetodes Agtippa perfecutor perit phtiriafi. Paulus & Batnabas fcgiegati Chtiftum pia-dicant lud.Tis & gentibus. Nominatim vero Paulus habct concionem hofpitalem magno cum af- fedu & piofedu. Paulus lapidatns fc rccolligit , & multas ecclefias colligit, Synodus Hicrofolymitana.ideaboni concilij. Piofedio & petfecutio Pauli multiplex. Paulus ptacdicat Thcflalonici & Athcnis, Paulusvifitat niultas ecdcfias. Libris magicis Ephcfi combuftis, & idololattia rc- ptehensa dantut tutba: ; fcd & felicitci fe- dantuf. Paulus cxcitat Eutychum , ptefbytctos Ephcfinos vocat Mylctum,ibique habet concioncm valf- diftotiam. Agabus ptophetat,& Pa\ilqs Hietofolymis capitut. Apologia Pauli,ciu(c]uc ftu>ftus. Paulus tandcm inittitur C.Tfaream ad Felicem. Paulus agit caufam fuam , & concionatut cotam Eclicc. Paulus agit caufam fuam coram Fcfto. Paulus diflcrit pathctice coram Agrippa , & inno- ccns iudicatur. Pauli nauigacio,naufragium,& incoluroitas. Paulus multis in itincrc miraculis cditis , tandcm venit Romam , & pct bicnnium ibid. docet cuanjrclium. 1. ?• 4- 5- 7- S. q. Afiendit_, } .LiMgua, Jz.SermePctrt, II. Lapi^f I^.Augmen, . 3 .Septern, i.Mox Stepha- nus, ic.Phv.mazc, jif.Saiile, jj^.Pctriti. * li.Gentibns, I .'iJerodes, S.Elymaf, i-;.Ianua, 1,7.5 9.i(>pj. I ^.Lydia. ziiScriptura. 6. JIJio, 1 9. FUmma, iS.Dem, I 1 1. Agabtn, 1 yCiuu, 14. Velix, 1 5 .Pia cfncio, l.TeJlui. I, Narrat, 41. Nanfragiii, 5. Vipera niL nocuit, I E P I S T. A D R O M A N O S. vi.X'ani Legitim.-itio pctfona: Pauli : lumcn gtatia: & natu- tx ; catalogus fccletum contra Icgem. Iud.Ti & Gcntes ex asquo pcccatorcs. Pr.Trogatiua ludxoium ; vcra iuftitia vndc ? luftificationis euangclicT dofttina confirmatut cxcmplis & didis, Sciiptui.T. Ptuftus iuftificationis ; & collatio Adarni priml & i^Adam. fecundi. Mortificatio vcteris hon\inis,& iriuificatio noui. Luifta pcccatoris ^efipifcentis. Sapientia fpititus & catnis ; aurea falutis catena: triuraphus elcftorum. <». Pr.rdefti 1 ^.Lexjibi sitt, I o. Nori iuftus, 3 .Credidit, ii.Ne regpet, i^.Mifer ah, l^.Abbaque, 2 2 Encyclopasdi^ Lib. XXXL C^P f.i..i^.Vafii. l 7. F;rft'j. ■)■ l.Abtecit, I. Ciiltiifque 1 . Vitreto, %.Ede, l.Virml. I .Commendat Fhceben, i.de-- piquc dicit Auc. t ^o.EfifaciM, %,Chnft(imfcii), (, Flantans, j 7 } .S«v/3«A«, ^ Pr.vdeftinationis doiftrina compendio^tradita. Clnirtus.finis legis; ptecationis vis : fidci oitus. Reieftio & conuerfio ludKOrum. CultusDco giarus. Msgiftratiis authoritas & reuercntia, 114. Libertas Cluiftiana, 1 5 . In ccclcfld fant firmi & infirmi. 16. Pfcudoeuangeliftaevitandi. I, j.Scorlitns. I. Lites, %.ContngiHm, 1 . Scire, l-i.Egocurro, ao.Coena, t.En donitDei, 1 . Vilcciio, 1.6. Linguit, j 5 . Refurgmnt. I .CoUeHds fteri 'Vfilt.zi.Mara- nathafiinitns.'^ 2.0. Chrifttu Amen, 1 i. Mortiiy 1 j . Velamen., 6. Splendiitr^ \.Mies. j^.Beljal, ^.Rite dolefft, 9. Faitper, x.Achaja, 4.Valent. -f 1 ^.TrMsfcrrmat, ^.Tihi fnfficiat, {. Vos ritc fro- bate. t I. C O R I N T H. Clniftus crucifixus , lud.tis fcandalum , Gentibus (tultitia, ctedentibus fapientia, iuftitia, fanditi- catio,& redemptio. Sapientia diuina . Gaudium & glotia vita? xtcrnae: Homo animalis. Paulus plantat, Apollo rigat , Dcus dat incremen- tura : Chriftus fundamentura ecclcfia: : fapien- tia mundi. Paftores func difpenfatotes myfteilorura Dei , & fpeifVaculum mundi. Commercia impiotum vitanda. Pruritus litigandi in foro vitandus : Corpus no- ftrum tcinplum Dej. Coniu2;ij condicio & cultus': Schema huius mundi. Abufus libettatis Chriftians. Paftoialc verum. Hiftori.T praxis: 8f cultus Dei tum internus , tura cxtetnus. II. Agcndaecclefuftica,nominatim Secenx, jx. Dona Dei vaiia, & ipforum vfus. 1 3. Speculum & praprogatiua chantacis. 14. PoJitia ecclefiaj. 1 5. Atriculus de rcfutieftione carnis- 16. Liberalitaseleemofynana. II. C O R I N T H. Cap. 6. Compendium oeeonomieuin eontlnuatut : & pa- noplu facia graphice defcribitur. EPIST. AD PHILIPP. I. Vitamihi Chriftus.movs lucrum,cstera ludus. l. Status cxinanitionis & exaltacionis Chtifti. j. Noftrum «■oAjTTi/^ in ccclis. 4, Gaudium & vita horainis Chriftiani. EPIST. AD COLOSSENS. I, Peifona & officium Chrifti,eiufque beueficia. i. Philofophia deceptrix , & tlieologia porapofa fu- gienda, }. Theologia ca:leftis ; & cEconomica Chriftiana. 4. Orandura & vigilandura, I, THESSALONIC, 5- 6. 7- 8. 9- 10 Concio euchariftica, confolatotia,& apologetica, Apologia Pauli : ignofcentia Chriftiana :euange- Iium,odor vita; & mortis, Litcra & fpiritus : & velamcn Mofis. Euangeliiim apertum & opettum : eius confcffbres fubiciTVi cruci : confolatio illorum in cruce. Corpus nofttum eft tabernaculum diflbluendura: legati Chrifti : nouitas vits in Chrifto. 6. Religio vera & falfa : & atma iuftitix dcxtra & fiiiiftia. 7. Confolatio Chriftiana; &triftitia fecundura Deum & mundum. * > Liberalitas cleemofynaria. 10. Arma & armatura Chriftianorum. XI. Ecclefia virgo : gloriatio apollolica : crux piorum. 11. Raptus Pauli : ftimulus car.^is ; gloriatio in infir- mitatibus. I}. Concio legalit. ■ji.Titrhmt, 1, l^.Perlegem, 1. j}.Malediliio, j. %.Adoptio, 4. li.Frucius. e j.Nonirridetur 6. maximus ille Veus. t Slept, j. dentes, ». Ctnfortes. }. Cmnia, 4. Motui. {. I. 3- 4. 5- 6, EPIST. AD GALATAS, Galars: mutabiles : euangelij authoritas .• Chroni- cum Pauli. Chronicum Paulicontinuatur, &iuftificatio cuan- gelica afleritur;Paulus,apoftolus Gcntium. Dofttina dc iuftificatione gtatuita continuatur : & vfus legis oftenditur. Starus hominis fub Icge &EuangeIio,fiue fub pec- cato & gratia. Libertas Chriftinna : luifta carnis & fpiiitus , & vtriufque fruftus. piledio mutua,chau(ftei filioium Dci. EPIST. AD EPHESIOS. Fafciculus bcneficiorum Dei : videl. eleftio arter- ni, faniftificatio, adoptio, redemptio pei Chii- ftum,iIluminatio,& renouatio. Status horainis extta Chriftura,& in Chrifto. Vocatio Gcntium : & Paulus captiuus non-capti- uus. Speculum virtutum ; vnio,communio , & hierar- chia ecclefia: : contriftatio Spiritus fandi. Imitatio Dci : tabula virtutum oiconomicarum : coniugiumChrifti cum ccclefia : fcu.compcn- dium crbici & ccconomicw. Ar\ 8.S 19. 4J| 1«. 1.C Theflalonicenfes idea bonorum Chriftianorum, Speculum boni paftoris & auditoris. Perfcr perpetienda,parit paticntia palraam. Concio hortatoria & confolacoria ? vbi tia£latur articulus de rcfurrciftione carnis. Modus kgitiraa: prxparaooiiis ad nouiflTiraum dieni. II. THESSALONIC. Devs corapenfabit affliftiones piorum. Vaticinium de Antichtifti natah,piogteffij, reuela- tionc,& abolitione. Vica inoidinata & otiofa vitanda. I. T I M O T H. Suramalegis &euangelij. Ars bene precandi : & regulx quaedara cocono- raica;. Idea boni paftoris ecclefia:. Nouifnmi tempocis defcriptio , & encoraium pie- tatis. Regula: varii prasfcriptJe Timotheo. Oflicium ferui boni : pietas fua forte contenta : auaricia ladix raalorura. II. T I M O T H. }.S 4.E '7. 4.i H' nefc. trts, n,i 6.P\ s.i 3-' It .EJi "' l}.) 6 mag: jrm fu». Donum exfufcltandum : hypotypofis fanorum vet- ^5^ borum : ftrenuitas in officio. Strenue militandum : verbum Dei reftc fecan- j^j) dum ; folidum Dei fundaraenturo, & figillum „p|^ elcilionis a:tern.T;. Prophetia de nouilfimo tempoie ; & encoraiura i.j||( , Scripturz.modufque eam rede legendi. r^, OflBcium paftoris ecclefia: : bonum cercamen : fclix .,.^j, (Ulfus ; cotona iuftitia?. EPIST. AD TITVM. Verum paftorale. Rcgula: ceconomicx :cthica Chiiftiana : aduentus "Chrifti. Manfuetudo feruanda: ftult.Tquxftiones vitanda:: hxrcticus quomodo tradlaudus. EPIST. AD PHILEMONEM. Ignofcentia Chriftiana. EPIST. AD WEBRM O S. ir.Ci I meitdi 11.14 1 f.LM: A I. Collatio Vet. & Noui Teftam.& deicas Chrifti af- ferta. 1. Collatio Iegis& euangeIij;maieftas,oHicium, & humana Chrifti natura. }. Collatio Mofis 3c Chrifti ; & fpcculum pasnitcntia; Chriftiana:, itcmque ira:DEi. 4. Collatio fabbati ceremonialis & fpiritualis;&vis vcrbi Deipenctrantifnma. 5. Collatio faceidotij Chtifti cum Leuicico & Mel- chifedeciano. 6. Rudimenca Chriftian^ rcligionis ; peccatum in Spiritum fandum : promiflTiones Dci iuratr. 7. Mclchife ^.Sifi. ' des.net « tusam t 3.R/; i J7.SI», iiSeri, 6. S»ci ''■ H.Iui" Mnemonic^ Cap. IX. 25 II. II. 13- Cat. 7. Melchifcdeci liiftoiia & allegoria typica. i, Rccipitul.itio doariiia;dc faccdotio Chiifti. 9. Collario duplicis tabcmaculi ; vctciis & noui. 10, Ttcs coiiclulioncs piiccdcntisdodiini.i. Chti- ftus eft c«nA<;^i« ccrcmoniarum Lcuiiicatum, 1. Proinde cura fiducia debcmus acccdcrc ad hunc Pontificcm. ). Et in omni tnbulationc ros confolari nicditationc tabernaculi.in cjuod Clniftus femcl cft ingicilus. Fidcs quid , & eius cacigia variis excmplis fiir mata. Schola piecatis : ite'mque fchola crucis. Schola pietacis concinuacut. EPISTOLA lACOBI, •» I. Patientia Chriftiana : peifeuetantia in pvecil'us:8c fchola tcntationura. t Piofopolep(ia daninatur : !ex regia conimcndatur; fides hiltorica reiicitut , & opctofa i;ommcinia- tuf. > j. Commoda S: incommoda lingux,il!iiifque vfas & abufus : item fapicniia hununa &: diuina. t(, 4. Opcra carnis : humilitas :vita:bteuicas 5. Abufus diuitiaium : rcracdium vttiufque forcunx : $: ptccationis vis. I. P E T R L ', I. Chriftianifmus verus. ^. Rcgulx ethicac,occonoB)ica?,& politicar. j. Rcgula; a:conomica; : vita Cluiftiana -. defccnfus Chrifti ad inferos : Collatio diluuij &: ba- pt'fini. 4, PaUio Chrifti exemplat vit« Chriftians. 5. Ofticia paftoium & auditorum in cccl^fia, IL P E T R L > T. Vocatio firmanda per bona opera : fundamentutn doiflrina: apoftolica; quodnam ? •h, 1. Vaticinium de falforum dodorum multitudine, indoie,artibus,6: pcena, •}• j. Aduentus Chrifti ad indicium : mundi m},i}{i.'t- (ri»: iudicium Epicureofumhac dp rc : praspa- raiio ad illum diem. L I O H A N N I S. 1. ExcellciMia perfona; 8: officij Chrifti : cadnmunio cum Chrifto:faDguis Chrifti PiuTfii» >tj Abrje» ; confcifio peccatons. z. Chrifti meritum catholicum: vita Chtiftiana:Tn- ftio Spiritus : doftnoa Antichrifti. '«» j. Gtatiaadoptionis : charicas,alpha & omcga legisi Chnfti diledio erga nos : gaudiuna fpiritus. r, 4. Spiritus funt ptobandi:notxverae&falf«doi£tri- ax ; charaifteres piorum ix impiorura. 5. Chara£beres regenitorum : ties teftes in ccelo , & tocidem in tertis : peccaturo ittcjijiflibiie & temifnbilc. II. lOANNIS. "^tf I. Chatitatiinvitaj&iinccritatiiadodriaaftudcB- »- dum. Cap. III. 1 O H A N N I S. 1. Caius fpeculum hofpitalis i Diotiephes , imago ^.CmminiMn talfotum dortorum. w.j ejio, Cai, tliUctio mul' E P I S T. IV r> J£. ti.'. t I. Piaxis hiftori.v : (viua defcriptio hoftium vecita- j^.Eeee venit cis , quod contamincnc doftrinam &. vitam : dominui cum officiura Chuftianotum ; infignis h\i\i- fxnHn millibHs II i»- -vltor. t APOCALYPSIS I O A N N I S. I. Prologus huius libri : in quo imimatio Iohanni8,& prima vifio. t. Protafis huius libri incipit : & quatuot cpiftol* exatantur ad totidcm Epifcopos. j. Trcs cpiftola: cxatantur ad cotidcm Epifco. pos. 4. Rex', caput &l iif^a-o/wif «cclcfia; dcfcribunt a pa- latio thiono.aftclloribus &c. j. Libcr rcgimiais & prouidentia; Chrifti clau- fus. 6. Libcr claufus aperitur ab Agno. Scx figillis ordi- ne apcrtis , iudicia Dci exccutioni man- dancur. 7. Qjiatuor angeli , qui prxfunt totidcm cardinibus mundi ; angelus , cuftos magni figilli Dci, quo obfigoanrur 14400' c!e<2i homines;multitudo & hymnus fan' F I N 1 S tJM N E M O N l C ^. ENCY ENCYCLOP^DI^ LIBER TRIGESIMVS SECVNDVS, E X B 1 B E N S HISTORICAM. C A P "V^-T- P-R I M V M. Be Fine hijloria, Vkacevta. ^^^ IsTORicA cft difciplina compolita de bono piadico obtinendo ex hiftoriaiquie eft reium geftarum narratio. Hiftoricaeft generalis, vel fpccialis. Illa etiam commn- nis,h£EC propria dicitur. Hiftorica gencraUs cxpli- cat naturam &: vfum hiftoris ; tradendo ipfius finem, fubie6tum,&; media. Finis hiftorix eft generah's,vel fpecialis. Finis gcneralis eft,qui pertinct ad omnes omnium ordinum homincs:eftquc triplex,dignitatis,fuauitatis, & vtilitatis communis. Finis fpecialis eft refpedtuecclefiac & politia:. R E G V L J^. /, Hifioriartm leBie adfert dignitatem feu orna- me>ittm,fuatiitatem feit voluptate?n,& vtilitatem, cmnibHi omnittm ordinum homimbm. H Iftona in generc cft luftratio locorum , pcrcunftatio itcm & commentatio. Scd pcculiaritcr & /eiT i^ox^jj eft narratio terum intcr hominesgcltarum. Plato lic didaiii putac , i^ni J 'IfKix^ -n I fSv , c]uod labcntiiim rcrum fluxum cjuafi (iftat. Alij deducunt iira ? i?-ijf«», quod c(l infpiccrc , inquircre & cxplo rare ; quod hiftoria fit nauatio ab co pcrfcripta , qui rcbus gc- rcndis intcrfuit , vcl quod rcs gcftas nobis confpicicndus & fpeculandas obiiciat. Triplex auterr eftciustinis, pcrtinens adoranes homincs. Ac principio quidcm hiftoria fingulare adfert homini ornamentum. Hominis enim proprium cft te- lum prxtentarum mcmoria , & antiquitatis confidcratio: iquippe qux in bcflias non cadir. Adde , quocl commcmora- tio afttiquitatis&exemplorum prolatio iunima cum dcleda- tione & authoritatcm adfcrt homini & fidcm. Dcinde cx hiftoriarum cognirione pcrcipitur vokiptas feu iucunditas jna:ftimabilis , tum ob magnam facilitatem, qua; tantaeft, vthiftoria:& cito intclligantur , & diu in memoria ha:reant: tumobinfignemvarietatcm , qua fit vi expciflatio eucntuum rapiat animum lciloris, & tantadeiiniat dulcedinc, vt a le- dlione vix pofllt dcfiftere. Hmc hifluiia vocaturfiilutarcme- Tom. V l. likamentum : quippe qu.-t pellit mclancholiam , balneum iftud diaboli. Sic Alexandcr Magnus Icgendo Homerum C quemde manibusnon pofuit,& denode (iippofuit puluinan vnacum pugione) triftitiam excufTit. Alphonfus Hifp. rcx valctudinem amiifam a Livio, panie iilo hiftoria: , Ferdinandus Sicilix rex a Curtio recuperauit. Laurentius quoque Medices, qui litera- rum parcns vocabatur, fincvllis mcdicamcntis a morbo con- ualuit ex leftione ciiis hiftarir-r^na: fertur de Cunradol I L Imperatore & Guelpho Bavarix duce. Cum hic ab Impcia- tore fraftus effet diuturna obleflione, focminx nobiles(um- mis ab Imperatoreprecibus contenderunt , vt liccrct ipfis in- uiolatis abire , ea lege , vt nihil ex vtbe, uifi quod humeris pof- fent, exportarent. Q_uod cum illximpctraflent, duccm ipfum, maritos & liberos , parentes denique , ab humeris fus penlos geftare caperunc : ex quo Imperator tantam cepit voluptatem, vt effufis prx gaudio lachrjfmis , non modo feritatcm & ira- cundiam omnera ex animo depofuerit , led etiam vrbi pepcr- cerit, &amicjtiamcum hofte omnium acerrimo contraxent. Hura hanc in fcntentiam vide in methodo hift.Bodini,inpr£fat. Quis hic mecum non exclamct : 6 vitx condimentum & ani- mi medicamentum hilloria ! Non thymusapibus, aut ros cica. dis ertdulcior, quam bonis mcnt:bus hiftoriarum nocitia. Vi- dcamus porro , quanta fit hiftoricc vtilitas , & ea quidcm com- munitcr pertinens ad omncs homines , inque oranes ftudio- rum fincs fcdifFundens. Hic autem videre cft tripliceui vtilita- tem , pietctis , eloquentix , ac prudcntix. Nam prirao hiftoria imbuic ar.imos noftros pietate , quando luppeditat cxempla, quxad primx & fecundx tabulx decalogi prxccpta t.inquani adprxdicamenta hiftotica funt accommodanda. Deindeora- cores ex hilloriis deccrpunt omuis gencris flofculos , imprimis excmpla, columnas illas orationum. Dcniquehiftoriarum di- ligens ledio parit prudentiamnon vno modo. Etenimhilfo- ria cftfpcculum virtutum & vitioruni , felicitatis & miferix: quoddumnon ofcicanccr infpicimus, cauci euadimus confi- deratione alienorum pcriculorum , & itafruimur aliena inia- nia , vc dici folet. Hnic Folybim author cft, res prxtcritas opti- ma clfe rcrum gcrendarum documenta. Et apud Xenophontesn Cyrui iam moriturus filios fuosita alloquitur : cUiiittnisyi- ■^jvyilB/liit (^tfaifn «uiyi jS «■eJi^^ ^c'aiix,ti>\M , id eh , Dtfctte ex iii, qus, anCtfuBa fttnt : hic enim tfl optima difcendi ratio. Nimirumledio rcrum prxtcritarum nobis ob oculos ponit, quid nobis gratiam , quid inuidiam parcre poilit ; quid fit vti- lcquidnon i quid fafto fit opus , velfccus. Quamobremmc- rito approbanda cft hiiloria . qux faftorum inxqualitatcra & mutationem multiplicem commcmor.indo corrigit & fortu- natorumfuperbiam ,& iufelicium infortunium : vcl , vt tfiqta- nxd-nftv dicam, moderatur fortunatoruminfortuniuin, & in- fortunatorum felicitatcm. Porro faclorum priiis gcftorum memoriaeft exemplum prudcntisdeliberationis de rebus fu- turis inftituendx. Si cnim aliquid veniat in dilccptacioncm, ftatim formandusL-ft (yllogifmus , qucm vocant , hiftoricus. hoc eft , argumcmum ab exemplo parivel impari , fimili vcl dirtiinih cft duceiidura, iuxta rcgulam : Expr&teritK iudicium ferendum de prifentiiiM i^futurii.Cnm enim duo hominibus niodi propofitifint, quibus corrigi & cmcndariqucant, vnus ob fuam quifque calamitatem , altcr ob ahenx calamitatis C exeniplura 26 EncycIop;;edici^ Lib. XXXII. «cmplum , vtique is eft cligendus , qui onv.iis damni eft cx- peis,qualis ell fccunHus illc.ae quo Poeta : Td!X,quemfrciuntalii;ntipetic!ilacautum. Hic auteni difcendi modus lc£iioni hifton.iruni vnicc ac- ceptuseft tcrcnaus,vt vnal: Aoczi Diodoytu Siciihii Etiamfi cnim perfona: fubinde mutcntui jn lioc mundi theairo : c.idem tamen femper agitur fabuta , nuncquidem comocdia aut tra- eoedia, nunc .autem tragico comccdia. Ea propter in omni confukationc fiatentbymema hiltoricum , quod lit normarc- rumfclicitergctendarum. c. gr. Bcllaciuilia floicntillimam il- lam Romanorum rcmp. euertcrunt. Ergo & hodie Romanum Imperium intcftinis dillldiis confeilum corruct , nifi maturc huicmaloeaturobuiam- Item : Contemptus verbi Dei pcl- . fum dcdit Ecdcfias Orientis florentiaimas. Nos igiturcadem inanebit pcena , fi Deum contcmncre pcrtexcrimus. Atquc hsceftfcnilisiUaprudentia, quam uiueuibus adfcrt inftoru, oV(v , i. e. iTicmoria corum.qui an- tcnosvixerunt . pcrfcikix eft animorum. Et binceft , quod hiftoria vocetur m>.v^%iu». Hoccft vaticiniumhiftoricum, quod ex rebus pra:teiitis nunc ^^^.'r.xas , nunc sw3 re- rum in ea contierfiones-.munAt huius inflabil>tatem,i^ imperio- rutn fncipites caftn : o- vtvnoverbocompleiiar, malorumfa- cinorum poenas , (^ bonorum pnmia : quorum illafugies, ne in diuint, iufiittA wanus incidas, hic antptecieris, vtprsmiis, qu£ eacemitantur,fotiaris. Huc facit \l]u.d Polybijlib.^. Quo fit vt jtiihi quidem videatur ex omnibus animalibus nullum ftoli- dius, aut magis expers rationis efle , quam homo , qui a plcrif- que callidifllmus omnium ludicari lolct. Quot cnim caftra; quot munimcnta ? quot arccs?quot & qualcs ciuitates pcrhunc modum in manus hoftium deucnere ? Qus cum quotidie ac- cidant , cernanturque ab omnibus , femper tamen ncfcio quo modonouiac rudes in huiufmodi lebus videmur cfle. Quod ideo fit, quoniam ca , qux fuperioribus feculis acclderunt ma- ioribus noftris, non confideramus : fcd ad apparatum frumen- ti, & pecuniaium, & murorum , & fagittarum intenti. cumla- bore& fumptu hic duntaxatconquirimus. Quod vero facilli- mum eft , maximofque in periculofifllmis temporibus vfus adfertjid omnes contcmnimus, &pronihilo ducimus : cum nobis alioqrri liceat cumquiete& tranquiUitatein hiftoriJ8& commentarijs rcrum geftarum ea difcere, & quafi experiri. Memorabilis etiam eft fententia Diodori Stculi inprocemio Bi- iliothecs, : MagnaB , inquit , merito gratias rerum fcriptonbus homines dcbent, qui fuo laborc plurimum vit.t mortaliuin profuere. Oftendunt enim legentibus , praeteritorum exem- plis, quidnobis fit appetcndum, quidve fugicndum, Nam qui multa experimenta rerum varijs cum laboribus periculifque, ipfi procul ab omni difcrimine pofiti gefta legimus , nos ad- monent maxime quidconferat addegcndam vitam. Cogni- tio igitur ex aliorum tum lccundis , tum aducrfis rebus per- cepta dodlrinam habet ad omnia valde neceflariam. Pul- chrum enim elt ex aliorum erratisininelius inftituerevitam noftram : & non tam quid alij cgerinc , qua-rere : quam quid optime ab ijs adii fit, nobis proponere ad imitandum. Senio- rum confilia , quos longa aetas prudentiores efFecit , laudan- tur. At hos tanto anteccUit hiftoria,quanto plura rerum exem- pla compleiflitur diuturnitas temporis , quam hominis a:tas. Itaque ad vit.i; inftitutionem , refquc prxclare gerendas vtilif- fima cenfenda eft hiftoria. Sic Diodorpu. Breuiflunc omnium §>uiatiliantts lib.-iz.infi.c..\.ait : Hiftori.x funt iudicata & teiti- monia Slrabo ait.hiftoriani eire ^iQuav «f tIw iif.K!vJ i^ m- iuux.U, crz(plM:c^u\a , vt ait Lucianus , docetAtyii it t« «^r», «^ ■irfotTici» TO Oiu>:t% ^4>.at tJ» «gytia» , i^ ^vyri TjSt y^nfotat, hoceft, diccre optima & facere poifibilia , smulationc opti- morum , & fuga detctiorum. Et hinc a. Nazianzeno hiftoria appcllatur TO|4(pt57^ nfiix, i^ Tratmt yo'©-. Hiftotlse ^ ^- Hifloria qui>iqttc adfert vtilitates iri ecclefia. ecclefiV" • ^'"^.°'^^ '^'^'^"'uroprouidentii Dei clarifllmum : quia rc- qusj ""' ™iroscuentus, qifi Dcumcfle , & efle vututis remuncra- torem vitijque oforcm & vltorem teftantur. Hinc hiftoria '■'^ J'°'-^'"^ phromifterlum fapientiae , potentia: , bonitatis & lultitii Dei : item fchola copnitionis Dci : iremque circulus bcneficiorum & iudiciorum Dei. Deinde hiftoria eft fchola cultus Dci :quia dum nobis exhibct tabulas & monumenta .fapientiae , potcnti.T, clcmcntia: & iuftitix Dei , fimul nos im- pellit ad colcndam fublimem illam maicftatem. Terti6 hi- itona cll fpcculum Ecdcfia:, inquo vidcmus, vbi & qualis fcmper fucrit Ecclefi.i , quomodo collecla , dcfcuLi , & iiircr horribilcs impcriorum ruinas fcmper confcruata fit, quos do- ftores& tcftes veritatis, qu.as dcliberationcshabuerit Q^i^ar- to hiftoria cft fons variaru.na confolationum. Leu.it enim do- - lorem communis quafi legis & huniana: conditioms rccor^i datio. Quando itaque lcgiraus aliorum mifcrias , cogitare dc- 'jjt bemus,,nonrecnfaniani"cfl"ccommunem fortsm ,cum inea-,.'v dcm omncs vcrfemur naui. Si iccm aliorum calamitate.sin--'' tueamur, &cum noftrisin bilance ponamus, videbimusfxpe alienas noftris pra-pondcrare , & hac rntione dolorem lenie- mus. Si varietate leiftatum in rcligionis negotio ofFcndamur, hiftori.! diccnt , iam olim tcmpore apoftolorum Diabolum huiufmodipottentofos fostus cdidiflc. Sidiftraftiones oriho- doxorum theologorum nos ofFendant , conlblabitur nos ex hiftoiia recordat^io diilidiorum inccr Petrum & Paulum, Gal. 2 Auguftinum & Hicronyraum. Si dolemusinnumera, & ea quidcm exquifita piorum luppHcia , hiftorix dicent , cru- ccm clfe vexillum Chrifti & auream piorura catenam , in qua calamitas calamitatcm cxcipit.non alitcr atqueannuUis an- nulum capit. Quinto hiftoria in grauilfimarum controuer- fiarum thcologicarum diiudicationeprudcntiam concihat , (3.- pientiam alit, iudicium formaL Docet enim , Diabolum, vete- ratorem illum antiquum , co efle ingenio , vt h.Tteles interpo- latas & incrultatas ab Orco folcat reuocare. Hiftoria igitur docet feniina iftarum antiquarum controuerfiarum cogno- fcere:cum quibus li quis recentiore.s contulerit , eodem labo- rercfutauerit.e. g fiquis Pharifaifmi & Luthcranifmi colla- tioncm dextre inftituat, efi^icaciilimo argumento vtctur contra Babylonicx merctricis fucata fophifinata. Qu« cum ita finc, ' theologus fibi commendatam habebit hiftoriam , pccpetuum illum cxcmplorum thcfaurum , feu peipetuam poircffioacm, vt Thucydides appellat. 1 1 1. Hifloriii vtilitas inpoliticis efl tempore pacts & ' be/li multimodA. f c Nam fuppeditat exempla bonorum & falutarium confi-- lioium in gubernationc rcipubl.quatenus docet comparatio- nem noftr.r reipubl. inftuuere cum alijs , & ex fimilitiidi. ne vcl diflimilitudine ftatus pra:tcriti & pr:E(entis confiliuin promptum &acutum pcterc. Qua de re Liuius ita pronun-» tiat : /» hiftoria illud prs.cifue falubre eft ac frugiferum:omnit te exempli documenta in illtiftripoflta monumento intuer!:inde tibi tuiq; reip qiiod imitere,capias:indefoedum inceptu,fcediim exitu qued vites. Terapoic bcUi prodeft qiioque hiftoria, qua- tenusnon foiumhcroicaingenia incendit propofitis exempliy przdariflimorum ducum , fed etiam belligerandi modum prxfirribit, ftrategemata monftrat , & confilia bcllica fuppe- ditat. Sic Alexander Magnus, lcgendo Horacrum, & Acliil- lem libi tanquam exemplar virtutis militaris proponendo, maximus dux euafit. Crlarem impulit imitatio Alcxandri Magni. Scipio Africanus cx Cyripidia Xenophontis tantus euafit bellator. Solimannnus Turcarum Imp. gcfta Csfcris in Imguam vernaculam transferri curauit, & eius imitationc magnam Afi.r minotis & Africs partem cum impcrio majo- rum coniunxit. Pra;terea fi philofophiam vniuerlam confi- deies, hiftoria , hiftoria,iuquam, eft theatrum vniucrfitatis rerum, (peculum tcmporis , thcfiiurus demonftrationis ,ocu- lus lapientis, fpcculum vanitatis , irabccillitatis & ftultitii, principium prudentii , cuftos & prico virtutum , teftis mali- tia: ac improbicatis , vates veritatis , fapientioe metropolis , & theiaurus ad omnem pol^eritatem , (eu «J^^s t; «« nyKti- t^ot, vtait Thuccidides lib.i. Denique methodus Theologia: efthiftorica : lus ciuile maxima fui partecx hifloria veterum reip. Romana: legum conftat : & ars medica ex hiftoria & me- moria expcrimentorum colleda eft , vt Plinius (cribit. Sed concludamushoc caput infigni Ciccronis (ententia 1. de orat. Hiftoria eft tesiis temporum ,nuntia, vetitflatis,lHxveritat;s,vi' ta memorin ,magiftra vitiL. Cuius didi e.xplicationem vidc/a mellificio hiftorico Pel^li). . 1 C A P V T II. De SubieBo hiflorU. P R.^CEPTA. SVbieftiim hiftorix eft cripiex , infontiationfs, tra- lilationis, & opcrationis. Subiedum informationis ada:quatum & dire(Suni eft voluntas hominis, quatenus ppr hiHoriam a vitiis ad vircutem traduci dcber. Subiedtuip tradationis feu dodlrinas eft vniucrfa philofophia, theologia, iurifprudentia , & medicina» quacenus iniis occurrunt res gefts. Subiciflmii Hiftorics Cap. III. i7 f Subictnium operationis fcii vfus eft vita homirvis in ftatu oeconomico , fcholaftico, ecclefiaftico, & po- htico. R E G V L jt. (jijn. I. HiftoriainformatroTioymov ,^uiM«.0¥ t(gj^'Qth(Ji^- ■«(ia} "K^i', id ej} ,pote>7tiam rationalcm , irafci- bilem & coftciipijcibilem^ Proponit enim exempla viitucumad imitandnm, & vitio- rum iniagincs ad detencudum a fla^icijs: rerumque liuma- iiaium inconftaiuiam ponic ance oculos, vc in aducrfis difca- tnus patieutes elle ac firmi, iuprofpcris lenes, in opulentia libcralcs , iu iuopia contcnti noftri fortc : vt denique uihil quod accidithomini , nouum cxiftimcmus , nihil rcpcnciuum mircmur , nihil non ahquando puccmus auc polle accidere, aucnon quandoque accidilfc. Q]us omnia ita funt compa- rata , vc nou folilm § x»} reli- ^io feu fides : quarum prima turpe ab honefto , altera vcrum a falfo , tertia pietatem ab impietate diuidit. Prima ex impe- rio rationis & vfu rerum agendarum , cft vicx modcracrix: altcraex abditarum caularum inquifitione, eftrcrum occul- tarum inuentrix : poftrcma cx vnius Dei erga nos amorc , vi- tiorumeftexpultrix. Ex his tiibus virtutibus ita inter fe iuu- dlis , conflatur vera fapicntia, fum.miimque hominis bonum, ^uoftcftfcaIxiIIius,quamtribus gradibus couftaredixiraus, fummus apcx, extrcmumquefaftigium. III. SubieElitm operatienis, cui applicari debet hifio- ria, efi qumis confultatio oeconomica,fcho- lafiica, theelogica, politica. $i enim incidat dubium aliquod in hoc vel illo vitx hu- manx ftatu , oportet recurrerc ad hiftoriam fimilem vci difli- milem : quia de fimilibus fimile , dc diHlmilibus dilfimile eftiudicium. C A P V T III. De Proprietatibus hifiorix. Pr^ce pta. Edia 3 per qua: finis hiftoris obtinctur , fiint cumero quatuor : Cognitio proprictatuin hi- Tom. IV. ftorix, ilhiifquc Scr!ptio,LcAio& Obferuatio. Proprietate», (cti quahtates hiftoriicrerpiciunt res, verba, & modum. Ratione rerum eft varictaSj& vcritas. Ratione vcrborum fitie ftyh eft fiiTiph'citas. Ratione modi cft candor. Re G V L j€. M I. Varietoi hiltorid: efi afiriEta, mn infinita. Varietas cft^infinita , vel aftri^^ta. Illa eft vaga , nec vlii» aftnngi potcft preccpci'; vel commcncarijs : hxc fcciis fe ha- bec. Tamctfi cnim res finguiares func infinicx : illx tamcrt omnes non vcniunt iu conrKlerationcm , led tantum nobilio- res & cxcmplarcs , hoc eft ift.c , qn.c ica func comparatx , vt ali)s pofluit elfe in cxcmpkim. Et idco delcftus rcrum haben- dus eft ia hiftorijs , nc calonum & lixaium dida & fada lite- ris confignemus. 1 1. :Quat}{or fmJt gradus certitudinis hiltorice. Veritas reifte dicitur cor, anima , & fol hiftori*. Illa autem jcftimatur ab hiftoncis , fiue authoribus , iuxta fententiam Adriani Imperatoris , qui dicerc folcbat , Non teflimoniit , fed teflibM fe creditunun. Hiftorici ergo quales fuerint,etiam at- queenam videndum fuerit. Suntauccm vel Dci amanuenfes, vtprophct.T: & apoftoli : vel bomines communi hominum lc- gi fubiefli , iique rurlus viri boni vel mali : & vtrique vcl au- toptx.fcu oculati, vcl aurici. Vndcquatuor emeiguntgradus certitudinis , iuxta hasrcgulas. i. Hi:hria diuina feu, Canoni- ca,, efi diuins., id e{l indubitati ,fidci. Cum cniiTi a Dco fit pro- fcfta, & pcr iplius aduarios & notaiios confignata , nemo debet ipfi fidem derogarc. Vndc vero cognofcitur diuinitas huius hiftorix f Partim cx Spiritus fanfti 'in corde loquentis teftimonio , partim ex diuino ch iradlerc , qui cernitur in prx- ceptorum fanctitate , promiflionumque amplirudine , partim exdiuinis effeftis &aQiunfi:is, dcquibus theologi. Hic qux- ritur , Qua fide credamus libros lacros efle a Deo diiftatos? Rcfpond. Hypocritx hoc crcdunt fide hiftorica , elcdi faluifi- ca. 1. Hifioria humana, qux fcripta efi a viro probo ^ integro, meretur fidem,fed humanam : id eft talem, qux horaini credit, nonvt Deo,auc angelo fuudenti oracula , fcd vt horaini:non qu6dilledixerit,fedqu6d vcrumdixiire pr.icfumatur. Ecfi vero in ethnicis hiftoricis pietas illa vera abfolutaque vircutis officia non (pedantur:Iicec camen jn ijs cernere probitaccm quau- dam , bonitatcmque natur.i; in plerifquerebus ,quas refcrunc C.xtetum probitas & incegtitas hiltovici elucet , vel excoii- uerfationc, vei ex fama grauiquc ac frequoncc bonorum viro- rum ceftimonio, vel deiiique ex ipfifmet fcrincis : vbi ohara- der hiftorji ab hominibus fciipc.c pcrpendcndus. Ille auceio cognofcitur ex re feu matcria, quam liiftoricusdefcribit, qux eft cripIex:videl.religio, natura , & politia. In hiftoria religiosa difpiciendum , nuin quid contra principia rcIis;ionis ( qux Scaligero dicuntur cardines rcligionis ) quoriim fumma eft innaruis Bibhis,fcu capitibus Catccheticis , fitcxaiacum. In hiltoria naturali videndum , num aliquid pugnans cum prin- cipijs phyficis apud omnes conceffis ac confcflis fit politum. In hiftoria denique politica fcu ciuili duo illi hiftorix oculi, gcographia & chronologia , tunt adhibcndi , & vidcndum, num omnia cum iftarum facultacum principijs conuenianc. Adhxc plures hiftorici funt intcr le confercndi. ^.Hiftorici, qui ea qui narrant ,vel iffividerunt,vet habenr abai.n.qui vi- deriit ,merentur fidem ,fi frobi Jint :fin improbi ,magno cum iuii- eio legendi : ne fcil. admictancur illa, qux pugnanc cum princi- pijs fidei vel rcdlx racionis , aut cum circumftantijsreigcftx. Ecquidem hic faciendumcum Ecclcfia , qux hanc culit le- gem:?/ cui hifiorico authoritarS tcclcfia tribuit, hic dubio pro- cul dignuse(l,cui nos eam aiithoritarem atlitingamus. Contr^ vero cui Ecclefia derogauitfidem, ei qitoq;nosfidem iure acme. rito derogabimus, Qjram rcgulam ponit Jntonius Vojfeninus lefuitalib.ii.bibliothecic j.Sanc non debemus temercreijcere hiftoricum publica authoritate leceptuin. Scd tamen potior ha- benda eft ratio veritatis , quam authoritatis:acproindefi hi- ftoricuspublica authoritatc feceptus mentiatur , minime ipfi habenda eft fides a.Bos hi^loricos ateris anteferamtu, qui inge- nij faauitati quandam feueritatem , ^ feueritati quamdam iunxere prudentiam,^ ad eligendum,^ ad iudirandum.Qux lex ini)S tcbus locum habct ,quas hilloriographi nequc lunc intuici.ncqueaviris fidcdignis, qiii viderinc, audierunc. Homi- nes enim graues & fcueri non Iblcntinanem vulgifermonem aucup.iri, j.Tefiimonium hifiorici pro parte aduerfariafi abfq\ ironiafit prolatum tpermagni efi roi/oris. Qjja de relegeLogi- c^s. C i in. Stylu^ VatietM hiliocix qualit? Vetitl» hiftoric quomoda zftiman- da» 28 Encyclop^dix Lib. X X X 1 1. Jtylu! hi. floticus qualiselTe dcbeai: Vafiiita5 affeauum qLiam nc- cefTatia hiiloiico? ///. St/m bifiorirxs qtwfmphc,or,c0 wclm. Hiftoiia c.-m cim ft viigo cart.trima , rcquirir vfltum mi- "Zr Irt T;^5^- — ' ^"^-- ^ ■• ^- ^^^'^' '"^^"■^ I rici.m& Lacon.cum. Attica emm oiat.o com.cn.e.i- ' - ^nl Cmcm .'^ ""^n.n bteaitatcm conlfcdatur : qux ::"r %"dHnrt<^=x ornamencum. H.ftoria cmm nu- I.^s Loc-icun?, quam RlKtoncum ell opus ac pronadc ^ "omartres ii('irie^'it,contenta.dcceri ^es, ,nc,ua.n,exa-erat,oues .digtelT.ones, lrype.bol.r, ailego- ri; &omniao fi^.ir.r rlictorica- .nultu detrahunt h.ftonarum ^."Viitati, vt crudite aUputat Kecherman^nis in commeritartodc „^t»ra&pro!,rtetatehifioru:.iX^hur'tffermedt:^'i'tpucrrmt,m ^dhibeatnr m hijiona. Medu.s.innuam, inter lubl.mem&hu- milcm. Hic enim con-ruit ina)e(tati hiftoricv : nifi torte res cHuiiuc & heroicx , vcl vilcs veniant defcnbenda:. loi eiiim atra. Rcquiritur itaque homo alicuius confcicntix, qux ipfniu iioii pati.itur abripi extra vcri & fidei caiicellos , in gratiam hu- nis vel illius.R.ciflc igiturLuthcrus : Hiftorictts', mquit, habcat cor leonis. Et clcgantcr Luciainrs , propi mm dicir elfc hiltori.r, Mcm rv\ «Aijdtia^iHi./c/i ventatifacrificarc. Et ita vult hifto- 'i , ' ' ■ , 1 \ ■' * '^ ricu.m !? TTffijj-^ZM/ zr^.yiAKn.tv, cc^ci tc/i.vTtt/j, y^ u^o.zo ,Kj Tmpp^- cieif ^ov eivtf.f, Tjx. t7VKXffVt(^^, TlrJj, aji.K}tur yion atithenticis Autlieii- tici autcm fuiit tum diuini , tuin iurati , i]ui publica magiitia- tus autlioritate lcribunt : luntqac vcl autopta: , vcl fua habcnt ex aichiais,protocol!is,adis & inrtrumentis publicis. i. Hifio- rici Latini Gncisfirmefitnt veraciores,ac preinde maioris an- thoritatis. Grxcia euiiii , vt c(t uiprouctbio,mendax. Caue ta- men , ne morosc intcrprctcris hanc rcgulam : prarlertim cum Grxci poftinftitutas Oiympiadesintra canceilos vcritatisma- fis fe continuerunt , vtait Eufebius. 5. Non probandi /unt hi- ^ trici,quifc fuamq. gentemfemper in Capitolio locant,exteros vere .T:io ordienda cft a breuiffimis Chro- nicis, ita vchiftotia vniueifilis imprimacur mcraorix, vtha- beamus exemplar aliquod & idcam , ad cuius locos comrau- ncs ticulos & fubciculos qucac apcari quidquid deinceps oc- curric. Acque hic eft index , hic chefaurus hiltoricus, boc pcr- pctux lcdionis domiciluuTi. Abfque hoc fit , & cemporum ra- tiominime nobisconftjbic. Apud quos aurem ratio cempo- rum non cohxrcc , apud hos ncc vcriratis hiftoricx racio vlla poteft conftate Pioderit icaque , primo omnium legere Com- pendium hiftorix vniuerfalis; qualia ilwt lorutnnis i>leidani de qujttuor Jiimmis Imperiii,CLronicon Carionis,MelliJicium hijio- ricum inc.yoatutn a, Ve\elio,abJolutum a, LamJadio,Thei*trum Tom, IV. Chrijiophori Heliiici,(^ Synopfi hijlorica VhilippiClaferi. Por- ro hic rcquiiitur accurata rci Gcographicx cognitio : ab(- quc qua Hcri non potcft , vt hiftonx vniuerlalis ideam rcdW aninio compleCtamur. Dcindc ab hiftoria vniuerfali vcnicn- Hlrtori.r dum cftadhiftoriam particularcni , &prim6 quidcm facrani, fairifcti. qu.T pcccnda cft cx lilnis lacris , ludxis , & fcriptoribus cclc- piotes fiafticis, hoc modo. Hiftoru f.icra cft diuina fcu canonica, vcl 1"'^ cccleliaftica, qux fic dicitur^/ (?o;i;iyADiuuia eft V. vclN. T. HtJioriaV.T. petendacft cx libris Mofis, qui merito fuo dicitur Occanus !iiftori.r,& priraus lu( toiicus:itcm cx hbns pro- phctarum ptiorum & poftcrioruni , quos ita vocant theologi. Ex his libris ( fi addantur apocryphi illi Maccabxorum j pcti poteft hiftoria annorum fcrc 3949. quo anno raundi Chriihis eft natus Confulcndus ctiani cft lolcphiis ludxus , qui hifto- riam ludaicam cexuit ab initio mundi vlquc ad cxcidmm Hie- rofolymitanum. Hunc Hieronymus non line causa vocat Li- uium Grxcum. Addatur Philo ludxus & Egefippus : quorum ille ab orbe condito vfquc adTibcrium , hic hilloriam ludxo- ruma Maccabxis vfquc ad annnm Chrifti 71. contexuit. Ille claruitan. Chr.99.hic iio Hijioria dtuina NT. cognolcenda eft cx quatuor Euangeliftis & Adis Apoftolorum : vbicft hi- ftoriaannorum plusminus 60 Conliilictiam poceft lofcphus & Egcfippus. Hijioria ecclejiajiica diftinfte cognofcenda cft fecundumcria Ecclefix N, T inccrualla fiue pcriodos- Nain Ecclcfia confideratur vc conftituta , proftituta , & reftituta. Conftitucx ecclefix N. T. intcruallum eft vcla prxdicatione apoftolorum, vcl abexcidioHicrololymitanovlquead annum Chrifti 6co: quo tempore Phocas Imperator promulgauitpri- uilcgium de primatu Ecclefix Romanx. Hxc dicicur prima peviodus Ecclcfix N. T. a prxdicatione apoftolorum vfque ad natalcm Ancichrifti. Hifloria huius pcriodi cognolircnda eft , cx Egefippo , Eulebio , Socratc , Thcodoreto , Sozomeno , Hi- ftoria tripartita, & Niccplioro. Ecclcfix proftitutx & deftitutae a Pontificibus Romanis hiftoria ab anno Chr. 600. vlquead an.Chr. i y oo.petatur ex Euagrio & Zonar.^ , itemque ex hifto- rijs Iinpp & Pontificum, & Catalogo tcftium veritatis. Eccle- fix dcniqucpergratiamDeireftitucx,indcab anno i jco.(queiTi numerum accipimus propter rotundationera cempoiis) vlque adnoftram .tcatem , annumfciliccccurrcncem i6iy.huius,in- quam , periodi hiftoria ex Slcidano & Marcyrologijs inprimis cft cognofcenda. Sed paulo plenius hxc proponamus. Egejip- pm , feu.vcalij fcribunt, Hegefippus,natione ludxus & ex lu- dxo Chriftianus , omnes aftus ccdcfiafticos a tempore mortis Chrifti, vfquead Adriani Imp xtatem, id eft, vfquead annuta Chr.iio. defcripfit. Huncfecutuseft tufebius Pamphiliis Cx- farc-E Palxftinx epifcopus Arianus , qui hiftoriam ccclcfiafti- eam inde a nato Chrifto vfque ad Synodum Nicenam, fcu,an- niim Chr. 5 1 f decem libris defcriplic. Vixic fub Conftancino, M. Eufcbio fubiicicur Rujinm , qui duobus libris hiftoriam ec- clefiafticam contexuic, a tempore Concili) Niceni vfque ad Tlicodofij Irap. mortem, & annurn Chr. 400. CaJJiodorus fe- iiator & confiliarius Theodorici rcnis Gotliorum in Icaliahi- ftoriam a fine Eufcbij vfque ad Theo.lofium luniorcm, & vkra, videl. annum Chr. 444. ex tribus clariffiitiis Ihiptorib. Jocra- te , Theodoreto, & Soiomeno,qiii clarucrunt temporc Conci- lij Ephefini , libris 12.. coagmcntauit : vadeTripartita hiftoiia appcllata e(t. Hanc poftea inde a Concilio Ephelino vfquc ad Mauritiumlmp & vltra, videlicet annum Chr. j^f.continua- uitEuagrius monachus Euthychianus, cemporcMauiitijImp. Hunc non multo poft fecutus cfl Nicephorns CaUiJlits , quili- bris 1 8. vniucrfara hiftoriam ccclefiallicam a nato Chrifto vC- que adHeraclij Imp. tenipora & Chrifti annum 6: j. coraple- xus eft, fed fide vbique non admodum ccrta. Zonaras porro hi- ftoriam ecclefixvfqueadannuin Chrifti 1117. congcilit. Huic ocflauo loco Nicetas fubiccithiftoriam annorum 86. vfquead an. Chrifti circitcr 1103 Quem Nicctx finem NicephortuGre- ^orai excepit, &hiftoriam ecclefi.T; orientalis vlquead annmii ChrilK 1541. dcduxit. Sitidas quoquedc hiftoriaccclcliaftica pleraqueattingic Deniquc Laonictss Chalcondyla Csiclomino abanno 1194. hiftoriam ccclcfix Irapcriique oricntalis vfque ad captam a Turcis Conftantinopolim , id eft , annum Chri- fti i4n- continuauic Occidentalisveroecclefix hiftoriam Si- gebertus ab anno Chrifti 381. hoc cft.fcrc a finc Triparcitx hi- • fiorix, vfque ad annum 1113. defcripfit. Dcindc Chronicon HirfchaucnfcTritheinij vfqueadannum Cluiftiij^o perue- nic. Chronico deniquc Abbatis Vrlpcrgcnfis addira Paralipo- mena hiftoriara ad uoftia fcrc tcmpora pcrduxcrunt His omni- bus fupciiori fcculo , anno Chrifti 1 f 64 fuccclferunc Ccnturi,E Magdeburgenfes , qux dici polfunt Cornucopix iriftoiix ec- clcflafticx : quibus ex parte Pontificiorum Cxfar Baronius oppofuit Annales fuos ccclcfialticos : quos foleo appellare currim Babylonicam , licut Tomos Bcllarraini gladium Go- liathi. Hijioria naturalis connolcenda. cd {:x. ctlwicii & Chri- ftianis fcriptoribus , hoc modo. Vniucrfr nacur.c hilcoriain niajjna cx partc Plato , accuratiiis Ariftotcles : totius orbis Plinius :cceliHyginus , Aratus, & Manilius : tcrrx&maris Ptolcmxus,Strabo , Solinus , Mela, & alii Geot^raphi : homi- nis Hippocrates , Gaknus , Vcfalius : nuncralii.im feu foflilium, C } ' herbarum, Hiftoria naturalJs fcripioie» qui5 20 Encyxlop^cli;^ Lib. X X X I L herbarum , arborum animalium terrcftrium , aquatilium , &: 1 i- 1 •a.,;,o npireciui lunt Aiiftoteles , Oppianus, volatihum hutotias pein-ciiu. i„„, lu Po' fcoruics, /Ehanus , Varro , Columclla, l'ai- Piinius Couradus Gcfnerus. Huc Hifloris Theophraftus, Dio ladius, & Germaniarnoftr- pert.ncut hiftorix Phylica- , Alho""™'? = Mathen.attcx , Bo- anica: . Anthropolog.ca;, Mcd-.c.v , OEconom.cxdc re rufti- ci & hmilcs. s,quitur^//?<'"Vj;o/'/^f«.adciuampertmenthr- fcriptores a^jj^^, certorum hominum , certarura familiarum , cuiitatum, ^"'- & pohtiarum : adcoque omnes juridicx, oeconomica: dc tami- liis iliuftribus, geneaiogicx, prolopographic;i: fc hmilcs. C.r- torum homtriHm hiftoria pctcnda eit ex illis authonbus, qui yi- tas reoum , principum , Pontiticum , clarorum virorum & cla- xarum^muiierum fcripfcrunt : qualcsfuntPlutaichus.Diogenes Laertius,Platina, & ah'j. Certarnmfam^lmrum hiftoiixoccur- runtinvariisChronicis & Gcncalogiis , quas voc^nt Arborcs familiarum. Hic cxcelHt Hierouvmus Hennmgus,quioinnes a coudito mundo cclcbres famihas fecundum quatuor mo- narchias , & particuiana rcgna pcvtecutus cll. Ccrtariim ctui- ■t^ttim hiftorixaplurimis tunt edita::vbi Tlieatrum ciuitatum Georgij Bruin Agrippinenfis poteft elle inftar omnium. Eth vcrohiftoiislcertorumhominum , familiarum , & ciuitatum vltimoloco inter politicas funt cognofccndx: hic tamen prsc- mittantur, quia de hilloriis politiarum principahter , ac pMin- dc prohxius nobis cft agendum Duplex autem ordo feruari Iblct in leaionc fciiptorum , qui hiftorias varioruin rcgnorum funt perfecuti. Pnmo leguntur hiftorici lccundum lcricm quatuormonarchiarum, iioc modo. T)e monarcLia Jlffyrio- Chaldenca legcre oportct kremiam ; Daniclem s fecundum h- brumRegumiBerofumiHerodotum,qui orditur fuamhifto- riam , vbf leremias dctinit , videl. in rege Aprye_, qui lereiniam inteifccit , & poftea dcfcribit quatuor icges Perlicos, videi. Cy- rum, Cambyfen.Darium & Xerxen. Pollca ThucydiJescft Ic- «rendus , quipoft: Hcrodotum texuit hiftioriam .t tuga Xcrxis e Grscia vfqueadexitumfere bclli Pcloponnefi,ici. Xenophon a fine hiftoria; Thucydidis incipit. Deinde legantur Didorus Siculus.Iuftinus, Plutatchus.Dc monarchia Ferjkrutn legantur Nehemias, Efdra, liber Eflhcrx , Herodotus , Xenophon , Dio- jorusSiculus.Iuftmus, Orofius, Plutarchus Demonar:hia Cmcorum confulantutlibri Macc.-iba-orum , Diodotus , Poly- bius,Appianus,Plutarchus,Curtius De monarchia Komana\(t- gantur e Grxcis DionCallius , Herodianus ,Niccphoius , Zo- naras , Nicetas , Chalcondyla, Niccphorus Gregoras : e Latinis Suetonius ,Tacitus, Velleius, Paterculus,Lampridius,Capito- ^ linus , .ffilius, Spartanus , Pomponius Lxtus , Eutropius , Am- mianus MarccUinus. Hisaddantur Procogius, Agathias , lor- nandes .Paulus Diaconus, & alij qui fcripterunt ante diuulfio- nem impcrij orientalis & occidentalis. Poft diuulfioncm iftam fcripferunt Hermannus Contraftus , Vincentius in Speculo, Ottho Frilingenfis , AbbasVrfpergenfis, Cufpinianus in C?fa- iibus,Cranzms,Iouius,& aHj Quod attinetad legna cScrefp ilj^ referri pofFunt adquatuor monarchias : vt tempore primc mo- narchicflorucrunt ifta rcgna , jtgyptiorum , Sicyoniorum, Ar- giuorum &c. Sed de his partim in Politicis tradauimus, partim iamiampluratradabimus. Atquehic cftprimus modus, quem nonnulli obferuare folent in legcndis hiftoricis rcguorum & Imperiorum. Altermodasitahabct.Hiftoiici, qiii politias pio- fecuti funt , difhibui poffunt in quatuor clallcs tcu 6rdincs. In prima funt fcriptores hiftoris Grxcx : in fecunda hiftorici Ro- mani : in tertia authores , qui poUtias Europx , Alix, Africx,& iioui orbis defcripferunt:in quarta l"ciiptores,qui hiltorias infu- Hlftons larum tradiderunt. De his quatuor clafllbus hxc fummatim ha- Grxcz benda. Ac primoquideni/ji/ZoW* Grs.cs.^criporcs\z2^:i\\x.m\\oz qui'r°''* ordine./.Herotioi'//^ HalicarnaJjeM libris nouem agit fparfim de Grxcis.vfque ad fugam Xerxis, coniplexus hiftoriamanuorum 140. Confcripfit hiftoriam propc illa tempora, quibus Eldra & Nehemias templum Salomonis & vrbeiTi Hierofolymam in- ftaurarunt. Hunc acerbe perftringunt Plutarchus fqui librum fcripfit de malignitatc Herodoti ) luuenalis, Strabo , &alii, quod fabulofa fcripferit, & potiiis fiuA^e^cui , quam i^^g/M, vt Strabo de ipfo iudicat.Sed Ciccro & ah j innumcri eum tanquam patrem hiflorix & folem hiftoricorum vcncrantur. Et fane non immerito : vt Polliiuinus & Henricus Stcphanus prolixe doccnt Qyanquain enim multa vix crcilibilia apud hunc authorcm oc- CHrrunt:ob ca tamcn ( e quib. multa polfunt cfle ccrta Jnon dc- bcmus totum hittorix corpus & fyftema rciicere. Stylus huius authoris quafi amnis tedatus fluit 1 1 ■ Thucydides poft Hero- dotum hittoriam ofto hbris texuit a fugaXerxis e Gi\'cia vfque ad aunumcitcitcr 11. bcUi Peloponncfiaci , annorum So.plus mmus.Hunc prx ci,'teris vcracein exiftimauit antiquitas,& ipli tria prudenti^ gcncra ttibuit,ciuihs,bcllic?,& hiftoricx.Iuprimis (]u.xdam pictatis fpccicscum commcndat. Dcmofthencs fanc Thucydidcm tami fecit,vteum dcfcripfcrit oaics. Cicero 1. dc orat. ilhim commendat his vc:.bis:Port iilum ( Hcrodotum; Thucydidcs omucs dicendi artiticio.mea fententia,facilc vincit, ciuiita crcbcr cftrcrumfrequcntia , vtvcrborum propc nume- tum lentcntiaruin numcio confequatur.Ita Cicero. Hinc aiiti- quitasThucydidcmappcllauit>-y«(,<,y,;ci,,pulchcrrimum.^- mulatus eft Homeri occonoraiam.tiuc difpofuionera,& Piiidari graue ac fublimcgenus. Et Dionylius HalicarnafTcu'; iuftitr.it: collatioiiem Thucydidiscum Hcrodoto.J l 1. Xenoj'hon in So- cratis fchola enuttitus . ici niilitaris gloria prxftans, quippc qui cxpeditioni Cyri aducrfus Artaxcrxcm intcrfuit , feptcm libris 'tK^lrjtiyiuv ■mi^KnTTii^iit , 3. fiuc Tliucydidis hiftoii.x iucipit, & bella inter Grxcix ciuitates gcfta, circiter 44. annorum Ipa- tio, vfque ad Epaminondx prxlium ad Mantiuuam dcfcribit. In hiftoria obferuauit fidcm & fuauitatem , adeo , vt A-flixn' //.tA/raa, Atiica afis , fit appellatus. Ad Cyri detcriptioncm quod attinet, rcde Cicero lib- i eptji. ad Sufatrem ait : Cyrus illc a Xcnophonte non ad hitlonx hdcm lcriptus , fcd ad ef- figicm iuffi impcrij : cuius fumma grauitas ab illo philofb- 1 plio cum fingulati coniitate coniungitur : quos quidcm li- bios non fmc causa nofter iUe Afiicanus dc nianibus poiiere nou folebat. Sic Cicero. Cum quo confentitFabius, qui ait, Xcnophontera magis inter philofophos , quam hiftoricos re« cenlendum efle. 1 F CcmtfttM , appcllatus Plcthon Byzaa- tius , incipit apixlio apud Mantineam commillo , & abfoluit mcnarchiam Pcrlarum vfque ad tcrtiam, niortem vidcliceti Philippi patris Alcxandri M V. Diodortu Sictilns totos vxA gmta aiinos in fuam bibliothccam infumplit, quam libris ^Ot'" complcxus eft cxorfus a diiuuio Ogygis , h. e. ab anno mundi z 1 86 , vfque ad lulium Cxfarcm Didatorcm Hunc Plinius inter Grxcos ait dcliille nugati , luflinus Martyr celebcrri-' miim Gi;ccorum hiftoricorum , Eufebius Pamphili ilhiftrem virum appellat. Viues non rcde ipfum perftiingit his vcrbis: Nihil iplo eft nugacius. Hic primus vniucrfalcm hiftbriam fcribere , & res iuhnitas quafi m vna eadcmque tabuia fub vnum afpedum ponere eft agrclTus Id huic fcriptoriproprium eft, vt tapiencer multainterlerat,quibus prouidcntiam & iufti- liam D E I dcmonftret , hominefque a fortuux cogitatioae auocet. Cxtcrum liber Diodori notiri deciraus lextus narra-: tionem Gcmifti continuam pctfcquitur dc Philippi & Ale- xandri M. 'rcbus geftis. Ex Latinis Su^ Curttpu, probus, lcgiti- mus , aftriftus, pioflucns, fubtilis,clarus,& fiuecura vUaacca- ratus hiftoricus , vt rede tcftatur Liplius, Alexandri belladc- fcribit.Bclla dico Quid eiiim aliud Alcxander, nili bclla ? VK CfV 1 I. Polyl/ij libcr f"ecundus,quartus, quintus.cum epitome fcqucntium : & Litirj quarta Dccas cum fragmcntis quintat decadis, coinplcauntur rcs Grxcorum , qux cum Alexaudri M.fucccfloribus geftx funt. VIII Piutarchi AratusPhilopaer' men , ac Dcmetrius plurimum conferunt ad poftcriores Grx- corum iiiftorias intelligcndas. Hic author vixit yopoftannos, quatn Chriftus eft paltus , temporcTiaiani, cuius moderator fuit. Inter Grxcos mcdiuni eum locant, quod adlriftoriani' pertinet. Scripfit vitas Grxcorum & Latinorum quinquagin- ta : ortus in Grxcis a Theleo , Athenarum rege , ac tinicns in Philopxmcne Achxorum duce : in Latinis a Romulo vfque ad Galbam & Othoncin. Si quid fabulofiim interfcrit , ad- dit verbum illum (paai hoc eft,aiunt.7 X.Paufanias CEEfarieu- fis fcripfit Attica, Corinthiaca , Laconica, Mefleniaca , Elea, Achaica, Arcadica, Bocotica, Phocenfia. Floruit tcmporc Adria- ni.X. lohannes Zonaras, monachus Conftantinopolitanus,lu- ftoriam vniuerlam Grxce fcripfit a muiidiprimordio vfque ad obitum Alcxij Commeni Imp. Conftantinopolitani. X l.Nice- tas , rcs Imperij Grxci perfcqnitur a lohannc Ccmmeno Alexij filio ad vrbem captam , & impcrium oricntis fcillum in Adria- nopolitanum & Conftantinopolitanum Hunc Nicctam viti doftidignum notitia , purumque ingenium efTe agnofcunt. XII. Nicephortes Gregor«< hiftoriam Nicct.i: , &fiKiin narra- tionis cius excipit , at non laudem.ScrJplit ab vrbe capta res ad Andronici PaLrologi pofterioris mortem XIII. Laonicui Chalcondyla hiftoiiani Grxcorum perduxit vfque ad tempus ' Byzantij aTurciscapti Secundo loco accedainus ad fcriptores '■ hisioris. Romans,. Hic Antonias Poffcuinus libro iftbil^liothe- .' cx ordincm legendi Roroanam hiftoriam lccundiim tempo-' ruin fericm diuidit in trcdccim lertiones : Caiolus SigoniuS in vndccim. Nos ordincm lettionis a Sigonio , criliii a Poflc- uino mutu.ibimur Ordo itaquc iiic cft. I. Ieg.mtiiren:nitim primo hifiorici, qui fcripferunt res geHas in Italta cmte regeSy C" ftib regibti/s : vti fui.t Dionyfius Halicarnafixus Grxcus libris quatuor : Liuiuslibro l. Florus libr. i. PatcrcuUislib. I. Eutropius lib i. Plut.irchusiu Romulo, Numa., & Popli- cola : Plinius de viris ilIuftnbus:Orofius 1. i. Scxtus Rufiusr Zonatastomo x.II. legantur rcsgcfiitab exaUis rcgihm ai leges II. tab. Dequibus Dionyfius iibris fcx lcqq. Luiius lihrls duobus : Florus lib i. Eutiopius lib. i.Plutaichus inPoplicola & Coriolano :Plinius dc viris illultribus : Sextus Ruftu5:Zona- las tom.i.Diodorus Siculus lib.i i.i t..Ill.A duodecim tabulu aibellum Tarentintim (y reges Pyrrhi Dionyfius 1. 10. 11 Liuius a lib 3 ad.io-Epitomc Fiorihb ii.u,& hiftorix l.i. Eutropius lib. I. & 1. Plutarchus in Camillo : Fliniusde viris ilhiftrihus: PauIusOrofius lib. 1.3. Scxtus Rulius : Zonaras tom. i. Diod. Siculus.libr. 1 3.14. IV. A Pyrrho ad fecundum bellum Punicum. Polybins lib. 12.. EpitomcFIori a lib. 13. ad 10. & hift. lih. r. 1. Eutropius lib. 1. Plutarchus in Pyrrho , MarccIIo , & Fabio Maximo :Plinius'deviris illuftribus : Orofius lib. l i. RufFus: Zxjuaras tomo i V A bdlo tunteo (ecurtdoad tertiHMii-viim^ i Iib, Hiftorica; Cap. V. 31 lib 10. ad4f. EpitomcFIoii J 4f.ad 49- rolyliuis lib. j.^.f. & fragHientisrcliqiioiiiiii.-Florihirt. -■ Eimopiiis lib. 1.5.4. Siluis Italicus lib. 8. 1'iut.ircliusin Hanmbalc, Fabio M.ixinio, Sci- pione , M.ncclio , Catonc Maiorc , Paulo .iT.niilio , & Flanii- nio : Plinius dc viris illulhibus : i£niilius Ptobus in Hannibalc & Catonc : Appi.inus in Sytio : Patcrculus lib.i. Orodus lib.4. Sextus Rulius: Zonaras tom. i . VI. A bello Punico tertio ad Cx- farem Dicfatorem : EpitomcFkni alib. 49. ,icl lo^.Appi.inus in Libyco,Ibcrico, Mitbrii.iitico , primo & (ccundociuilibus bcl- lis : Eutropius lib. 4.5 6. Plutarclius in Gracchis , Mario, Sylli, Sertorio , Pompcio , Lucullo , CralFo , C.rlare, Ciceronc, C;ito- nc, ABtonio,& Bruto : S.iUuftius in Iui;urthino , Catilinario, & Concionibus:Dion. lib.j-.^S.j^. 40. Suctonius iiiC.vlare :Lu- Canus lib.io. Commentaria Cxlaris : VcHcius Paterculus l.i.i. Pliniusde viris illullribus : Orolius lib. 4.5.6.Rurt'us : Zonaras tom. i.VIl A Ctfare Dicfntore ad obititm Augttjli. Dion a libr.ii. ad f 6.Suctoiiius in Ca:farc& Aui;ufl:o : Appianushb.i. 3.4. f. bellorum ciailium, & in Parchico: Cxfariscoirmcntaria de belio ciuili: Epitome Floii a libio 109. ad 140. Plutarchus m Cxlare , Ciccronc , Antonio , Bruio , Catonc : Eutropius li- iro 6.7. Tacitus lib. i. Orofius lib.6. Ruftus : Aurelius Virtor: Zonaras tom. 1. Zolinius libro.i. VUI. Ab obitn Augufli ad Mcem Domitiiini: Diow lib. 57.^8. Xiphiliuus :Tacituslib.ii. Suctonius in reliquis decem Impp. Eutropius lib. 7. Sextus Auielius Viflor:Ruffus : Zofiraus lib. i . Orofius lib. 7. Zonaras tom. 1. lofcphus lib. 17. & 10. An:iquit.& lib. 7. debello lud. JX. A Nertt£prii2cipatnad Conftantmi Imperittm :Eutropius lib.8. 9. Aurel. Vitlor. Sex. Ruffus:XiphiIinus in epitonie Dio- iiis:PauL Orofiuslib. 7. jtliusSpartianus: lulius Capitolinus: jElius Lampridius:Herodianus:FI. Vopifcus : Pomponius Lx- tus : Zofiraus lib. 1. Eulebius iii Chronicis & hiftoria ecclcfia- ftica:Zonaras tom. :.. X.Atonftantino adobitum lufliniani: Pomponius Lxtus:Eutropiuslib. lo- Eufcbius : Sociatcs Scho- laflicusin hiftoria ccclefiallica lib. 10. Ruffus : Aurel. Vidor: Hermius Soz.omenusSaIaminius hift. ecclefiaft. lib. 9. Thco- doretus hilt. eccleflib.6. HiftoriaTripartita: Profpcrin Chro- nicis : Niccphorus Calliftus Xantopulus in hift. ecclef. Xi. A luftinianolmp. deinceps : Eu.agrius Scholafticus ; Beda ; Paulus Diaconus : Zonarastoin. 3. OtthoFriluigenfis : Abbas Vrlpcr- genfis : Cufpiniani Caefares : Nauclerus : Volaterranus : Cran- zius : Enneades Sabellici : Paulus louius. Atque hic ordo fcruc- tur in leftione hiftoria; Romanx. Crifis dc praecipuis hiftori- cis reruiii Romanarum fequitur. Polybitti. horao Grxcus, eft cmnium , qui nobis fuperfuiit , hiftorix Romana: fcriptorum Tetuftiffimus ; quippe qui tcmpore Ptolcma:i Euergetis fcri- f fit. Fuit Scipionis iunioris , qui Karthaginem deleuit , confilia- lius &comesperpetuus. Tcxuit hiftoriam Rora.acri iudicio abanno M.3680. vique adan.5766. idque libris 40. quorum inagna pars, aut periit tota , aut mutilata ad nos peruenit. Hic cft Thucydides Romanorum , qucm Calaubonus magno cui- preflb & dilucido fcripfit hiftoriam, Marcus Valerius Maxi- mus , tempore Tiberij fciipfit noucm libros exemploruni. Mira in eo adulandi ratio, inquit Sigonius, C. Suetonius Tran. quillus , Adri.ini epiftolarum magillcr, cft hiftoricusprudens, verax , & antiquitatis Romanorum & Gr.vcorum periti/fi- mus Cornelius Tacitus acereft fcriptor , prudciis , fententio- fus,& veritatis (tudiofus. Cum cniin ccntum poft annosfcri. pfcrit , quam Tibcrius , Claudius , & Ncro ex vita dccefscrc, proculhabuitcaufas ( quod ipfciiiitio fuxhiftoria-inquit jcur vcradcijs non diccret. Tertullianus ipfum vocac mend,-icem loquaciflimum : quiade Chriftianis mulra mcncicus eft. Im- piccatis etiam arguitur : vndc quidam margini vocem act- QsicK adfcripfit. plinius Itinior, fivefecundus , Taciti amicifli- mus , floruit fub Traiano , & edidit hiftoriam ducum Roma- norum , qux non cam ob elcgantiam llyli, quam inateri,v ma- gniiudincm valdc eft vtilis. Ammianus MarcelUnus, Grxcus inilcs, Latinc hiftoriam Romanam fcripfit ab obiiu Doini- ciani ad Valcntis Imp. fub quo vixit, intcritum. Sextus Anre- liusVicior, vir conlularis, breuiter ab Augulio ad Theodo- lij fcnioris mortem , fub quo vixit, Imperatorum vicasnicmo- ri,v mandauic Sextus Rujfus lub Valenciniano maiore vido- riasprouinciarum populi Roinani breuiceraccigit. PaulusOro- fius Hijpanus nonuulla cxEutropio & Floro cxccrpra collecic. Floruit (tib Honoiio , fuitque dilcipulus Auguftini. Marcelli- nus Coraes , vir confularis , annalcs fcripfit ab obitu Valcntis viquead annum lo. Iinperij luftiniani. Beda A/iglus , cogno- mento vencrabilis, fcriplit annales, fcu Chronica, a niundi ini- cio ad Imp. Lconem lconomachum , cuius Cfiiiipore vixit I» Florus ,(\xh Adriano (dipfit dupliccm epitomi| . vnam Liuij, alterani reruraRomanaruni luliusCapitolinm, JElius Lam- pridius,Flauius Vopifcus,JEhi!s Spartianns,^ nilcatius Calli- ) caniis, vno tcre tcrapore, Diocletiano & Conftantino Mlnipp. dclcripferunt vitas Roraanorura linpp. Sed libri ipforuin val- de funt corrupti librarioruin ncgligcntia. Capitolinus Spai- tianus&Lanipridius vixcrc ciica Dioclctiani tempora. Fl. Eu- tropiiis fub Valentino Iinp. vixit , & Parthicx expeditidni cum luliano inrerruit, Is oinnein liiftoriam Roniaiiam ab vrbe condita vlquc ad luliani apoftatx niorteni libris 10. perfequitur , multis cx Liuio & Sailuftio dcccrptis. Vaultts Diaconns odo hiftori.irumlibrosEutropio addidit , ab obi- tu luliani vfque ad Lconem Iconomachum- It/ftinus, epito- niator Trogl , non indi(crte res nationum externarum com- memorac. In Ronianorum tanicii rcbus mira cft iciunitas, & odium aduerfus cos haud leue. Mendaciter etiamlib. 36. gentis ludaicx piimordia & incremcnta dcicribit , & tot pe- nc in fu.i narratione errores admifit, quot vcrba pofuit, vt Pof- fcuinusex Pererioaiinotat.Floiuit Pio Imperatore Vatduslo- iiius, omnium pcnc populorumiiii tcmporis hiftoriam ab an- no Chril^i 1494. viquead annum i j^ocontcxuitjgiaui bono- Hiftorijs quc ftylo, Legenduscftob variamrerum feriem, quasredct;it dctecns compofice & dilucidc in vnuin hiftori,e coious. Tertiam claf . r"''''!' fem hifloricorum vidcainus : ac pruno iUos , qui dc Euiopa „„; (;-;;. & varijs eius prouincijs fcripfcrunt , & inpriniis fiimt lcgcn- pfetintin di, De Lure^a geneiaciiu vide Geographos , & nominatim ptimis/ C 4 .^Eneain 52- EncvclopcEtii;£ Lib, XXXII. . c 1 ■ ■ f„'i Faiopj. D« ^'''''•' generatim vid ^^^°'"" SuS d&- -.,: puti tegnumj.ea- Chiouica Ttalia.pam^ar.tet^clcntn^^^^_^^ & Cc^minxu^: res Tene- politauum , f-h.ou.ca .^ -^'_^ ^^^^^^^ _ Ucmm.rn fiue toru.n. ^°'"^;'" ,,tSr refpublica Tyrrhenorum ) Ale- '^'^f 'iKtoV ^Ha-^ '" var.a hlrtoria : res Fiorer.- ""'" foi u & Marfilias F.cinus : res Senenfium Pius Se- ' .rium &Li.eu.rumiaem P.us 1 1. & loha.r- 'qui dicitut Gallia Cifalpina; ""■ cancellarius tinorum l cunaus: resGcnuen ,KS Bohemus : Lombard.ain c\ oppon.tur Subalpiua ( ra..lus D.aconus ,e"is UeMerij , Caroius S.gon.us m regno Itah* , & Paa- Lf lou.us. Fra>.afius Gu,cc:.xnh»us( quem (ummum h.fto- ;icumd.citLipr.us) res in Itnl.a geftas acr. luci.c.o defcr.pfit abanuo Chrill. 494. vfque ad an.rum in^- Scr,piores rerum Hilhanuarum d.lt.ndc videndi (unt , fecundum quatuor .x- tates i.u.us rcgni. lutantia igitur Hifpanixobiter attingitur aPompouioMcla.qui fu.t Hifpanus. N..nirum Iber. Aqu.- !o.iares orti a Thubak hlio lapheti , iuxta M.cot.dem con. federuiit & inde colonia deduaa H.fpan.am occuparunt, eamque Ibcriam appellarunt. Adolefcentia Hi(i-.ani.x fuit fub Romanis & Gothis , quam ex Tacito , D.one , Vop.fco , Sue- tomo Procopio , Eufcbio den.que & al.js l.cetcognolcere. lu- ueutus & virilicas Hifpani.c fuit illo tempore, quo lugum Mauritanum ca:perunt cxcutcre .■ quo .n bello feptingenti, & ampli.isa.inietRu.xc.uut. Matura a:tas cocp.t Fcrdmando Ca- tholico impcrante, qui Mauros cx vn.uersa Hifpan.a ex- pulit. De hac , & prarcedente a:tate , fcripferunt Ifidorus Mi- iior , Rodericus Ximenius archiep.fcopusToletanus, lohan- nes ii^idius Z jmorcnfis , & FlorianusOcampus , qui manda- toCaroliV. Chronicon generale Hifpanije collcgit. iii//or/f« G^fera?» refMW? prxcipui funt C. luhusCxfar :Huuibaldus, quilibiisiS. complearturres GaUix, qu.asa beliC) Troiano ad iTiortem Antenoris, & iude ad Vvaramuudum feu Pharamun- (jlumvfque deducit; deinceps in Clodouci temporibusdefinit, Paulus jEmylius , qui hiftoriam deducit a Vvaramundo vlque adCarolumV III. lohaunes Fcrronins , quicontinuat hillo- liam jtmilii vfque ad Francifcum : Co.-.iinxus , qui hifto- riam dcdiicit ab anno Chridi i^fi. vfquead inanitionem Lu- doiiici XII. Ex his Paulus iEmilius penc vnus inter jiouos veram & vetcrem hiflorix viam vidit, eamque pede fir.iio cal- cauit , te():e Lipf.o , qui Philippum Cominxu.n ipfi datcomi- tem , & ca.'n antiqu.s .iieliotibus co.nparat Res Belgicm de- icripferunt Meierqs , Gerhardus Nouiomigus , Ludouicus Guicciardinus , Florentinus van der Harr, & femmanuel Mete- ranus.Liuius illeBelgarum. Dani^, Norvvegi«,Goihi£ feuSul- eit , VaniinliA ^ Fi>ilandi& hiltorias vide apud Albcrtum Crant2!U.n,inhilloria Da.ii?,Noruuegia,Suec!?,ab originc eo- lumvfquead annum 1504: Saxonis Gra.n.natici libros i6de hiftoria Danorum : Olaum MagnumGothum archicpifcopuni Vpfalenfem de rebus Gothoru.n"lib ii. Sc.endum ellautem. non clFe Gothos hofce fcptentrionalcs, aut Va.idalos, de qui- busProcopius , Agathias, lornandes & Aurelius Caniodorus fcripfcruut. De Germanis lc2;e Cornelij Taciti& vtne.c Syluij Germania.n : lohannem Trithcmium , Abbatem Vrfptrge.i- fem , Lambertum Schafnaburgenfem & Marcum Velfcrum. Rerum Auftriacarum hiftcrrici liint Vvolfgangns Lazius,& Ri- cardusBartolinus: quorum ille hilloriam Aultriacam quatuor libriscomprehendit.liic 11. libros Auftriados edidit. Res Baua- ricas vide in Chronico ducum Bauaria; & Suecix & apud A- vcntinum. Derehus Saxonicis Albertus Crantzius & Vvitikin- dus Saxo fcripferunt. De rebtis Hulueticis lcge Stumphium & Smilcru.n Res Btljemica^ vide apud Piura II. fiue jEnea.n Syl- uium, Iohan.iB Bohemu.n & lohannem Dubrauiu.n : Polo- nictti ac PruteWfoi , iapud Martinum Cromcruin epifcopum V.armienfc.n &Hcrburtlium Hi/loriam Lithuanorum & Li- uonum\\:A}tt PiusII. .n Europa, & lohannes Bohc.nus:qui ipfi dclcriplerunt res Ruihenorum fi> Mofcouitarum, vt & Pau- lus louius.S: Antonius Pollcuinus. Hiftorici Hungaricarum.fi- uePannonicarum, & Tranfyluanicarum rerum (unt Ant.Bon- finius decadibus trilius , lohan. Tuiotius , lohan. Boliemus, Pius 1 1 fu.e j^iieas Syluius. Hiflorici rerum lUyricarum, fiue Sclauicarum , (i.nt P.us I I & Antonius Bonfinius. De rebiis Macedonicis vide Diodoru.n Sicuk.m & Piu.n 1 1. Hiftoricire- riim Aftaticarum gencratim (unt Geographi , A.inales Baro- ni) Ccnturia; Magdcburgenfes & jEneas Syluius. De rebus ge~ ftisin ,-ifia tr,inori:,Bithynia,Q' Ponto. \\Ati Appiauum Alexan- drinum , Pium 1 1. & fcriptores reru.n Turc.caru.n De Col- chide fctiprcrinit itlianus in vari-a hifto.ia & Pius 1 1. in Afia: de Jma^^^nibtK Stythicis , de Qafpiis Albaniis, 0- Georgianis Gcograph. : dt Caffa,UciA ^ Galatia Pius 1 1. de rebits Tro- iarM,V>ardaniisac Fhrygiis D.dys Cretcnfis, Piusl I.Tzetzes & Leoniceiius : de rebus Mtforumjoniim , Molum , Uilefio. riim t.I.%gnetumfu Uag>.iftorum, Caris, , 'Lydorum,Lycaonis, feit LyciA, Cilicitaly Pamfhilis. ^lianus , Pius l I. Tzctzes & Lcomccnus : de Syria i/y VUiiicia itlianus & Leonicenus : de PaUftina , qux Iudj;am & Sa.nana.n continet , lofephus. Egcfippus, lohan, Bohcmus, Vadianus, Tilemaunus Stella SifTcncnfis. Hiftorici Arabum fi.ntTzetzcs , Ludouicus Patri- tius, & lohan. Bohemus Rerum Turcicarum hiftorici func Zo - naras , Nicetas , Grcgor.is , Chalcondyla, Andreas Cambdi- nus,Guil Poftellus,Iouius Crufius & Leunclauius. Di; rf^as Verficis Icgantur Zonaras , Nicetas , Grcgoras, Chalcondyla, & lofcphus Scaliger. De rebus Scythicis , feu Tartaricis vide Piumll. lohan ^Bohemum , nauigationes Americi Velputij, Lufitanorum &Belgaru.n , exquibusetia.n res Indix. orienla- lis ^ occidentalu, Chim.Iaponu, AIageUanic& , ^ omnino no- uiorbis plcnc cognolci polluut. Quibus addantur Icfuita: ,vt lohan. Petrus Maffcus,Iohanncs Acofta & alij : quos ta.ncn caute oportet lcgcre , cii.n nimij fint in fuis miraculis & mar- ivribus cxtollcndis Hiftorici ChaUaorum fi.nt Berofus , An- .lius, Herodotus , Tzetzes. Berofustamen & Ann.us pluri- ma habent fabulofa. De rebiis Affyriorum (criplerunt illi ipfi: quibus addc i€lianuin.n varijs Gr.xcis , & lohanncm Bohc- inu.nde Aliyria & inoribus Afifyriorum. De Uedu & Par- this vidc Piuni 1 1. lohanem Bohe.num , & Bcdam de (cx a:ta- thvii.Iam videamus ^fricam. Hislortcirerum Africanarum veteres funt Sallullius , Liuius , Sjlius Italicus , Orofius & ali) : recentiores , louius & Irancifcus Aluarez. Vnus Leo Afer, qui claruit aniio Chrifti m ic. poteft elVc iuftaromiiium. Res JEthtopicoi vide apud lohaniie.n Bohemu.ii & Damianum a Gocs. De rebus Mgypttis praetcr facra.n Scripturam vide lohannem Bohemu.n e recentioribus , Herodotum , Dio- doruin Siculu.n, Manetlioneni , Strabonem , & alios vcteres In vltima clajfe funt hiftorici variarum infularum.fiue illa: fint ! in mari .ncditerranco , fiue in niari Oceano. Infulas Britan- ' nicas ( qua: compleduntur Angliam , Scotiam , Hiberniam, . Hebridcs 4 3 . & Hefpcrides fcu Orcades 31.) dcfcriptas vide a- pud Tzctzcm , Bcdam, Polydoru.n Virgiliu.n ,Ioiian. Bohe- mum , Hcftorem Boetium & Gcorgiu.n Buchananum. Me- teranus ctia.n habet .nultahanc ad rem facicntia : & Guiliel- nius Camdenus poteft effc inft:at omniu.n. Infulas maris Bal- ?/?«>/■ defcribit Olaas Maguus : infulas SarmatiS!. Aftatics. Pii- nius lib.4. 1 2.:infulas noui orbis Velputius & nauigationcs Lufi- ta.iorum, Anglorum,& Bclgarum. InfuU prx.cipuii maris medi^ terranci funt jtgina , Balcaridcs, Cous , Corcyra, Crcta , Cy- prus, Dclus, Chalcis, Gnidus, Icaria, Ithaca .Lcsbos, Mitylciie, Rhodus, Samus, Sicilia, Sardinia, Tencdus , & fimilcs : de qui- bus vide Bcrtium in tabulis contradlis , & Atlantcm maiorcm aut minorem Mercatoris Colophonis loco qua-rcre hceat, quid tribuendum fit Machiauelli fcriptis hiftoricis; De poli- ticis enim liquct illa effe plena vencno : ciam in ijs doceat,. principem fprctoalieno confilio debere fua: inniti prudenti-e: euudcni dcbcre pri fc fcrre pietatcm & religioncm , quam ctiam iion habcat : fi quid in rcligionc falllim fit compro- bandumcfle ac firmandum principi , dum id profit fouendx qualicuuquc rcligioni : religioncm cthnicam Chriftiana: pra;- fercndam effe : doiTtores Chrift'ana' religionis nihili facicn- dosclle principi : fortuna: & cafai felicitatem , non virtuti & ver^reUgioni tribucnda.n efie: non credcndum eUc, Mofisau- thoritatem & legesDeo ac fide , fcd vi & ar.iiis nixas clfc : bcUi uirt.tiainin ca , quam quilque fibi putat , ncccliitatc pofitain eflc : principi , vt o.nnem peniti.s pacis (pein ac dcfiderium: prxcidat, infignibus iniuri)s violandos cUe aduerfaiios : in prouincijs fubadis colon.as fic cile coUocandas , vt vcteres ablegentur incola:; quibus autc.n muratio grauis eft ,omnes. cilc (ubuertcndas, & familias fundit.is toUcndas .-prauis mo-_ ribus implendam cflc focicratcm , aut prouincia.n , quain princeps vclit finc bcUo vlcifci : pnncipi tyrannum aliquem infigncm imitandum c(le , temnendamque crudelitatis fa- inam , dum in officio fubditos contineat : cxpcdire , vt inetua- tur plus , quam ametur : amicitia: haud fidcndum : lconis & ■ vulpis inJuendum ingenium : immanitatcm vno impctu , (eii- fim autem excrccndam benencentiam : fadtiones cllc alcndas ' ii.tcr fubditos : tollcndos dc mcdio boni publici amantes:, ftultum cffe , fi quis putet , vetcrum iniuriarum obliuioncm. iiiduci nouis bcnef.ittis : fi princcps plcdcrc aliqucm velit,_ Ipcciofiim aliquid cfle pr.Ttcxendum ipeflima denique omnia. artc doloue efle perperranda. Qu.i: omnia (olide rcfutata vide in Antiinachiaucllo. Cii.n vero , inquiat aliquis , Ma- chiauellus t.ilia dos^mata in libris fuis hiltoricis non propi- nct , o.nnino videntur illi viilicer legi pofle: prxleitim cura , huic (criptori non defucrit acumen. Huic brcuicei reipon- dco, Machiauelli hiftoriam h.iberc multum rccondita: pvu- dcntia:, fi lcgacur ab ijs, qui ( vt eft in proue.bio ) auru.n Vir- gilianum ex Enniano ftcrcore poflunc elicere. Sicc. gr. liber priiiius hiftorixFlorentinrE ab ip(b edit.a: , (ucciniSc ac elcg.in- tet oftendit ruina.n Impcrij Romani pcr.mille aiinoscxK..i- fino , Socrate , Euagrio , Cafliodoro , Procopio , Marcenino. lornandc , Platina , Sabellico , Blondo , Volatcirano , acalijs probatis authoribus. In reliquis eiuldem hii^orix libris mul- ta quoqueoccutrunt infigiiia. Nec refcrt, quod inteidum iu- fpergat axioinata , quibus mali quorundam in.ignatuni mo- res taxanturiquale eft illud libr.8. Vnde liquet,non chartas, fcripturm,autobligationes,fedvim atqueneceffitatem,principcs ad ftdem fernandam ddigere. Sed quia Machiauelli nomea omnibus I Hiftorica; Cap. V. 35 • miiilMi^ fcic foiikt , ritiii^fiicrit , Iiiftoiico"; minini^ fiifpe- floslcm-re, & tciicic illud Poljewni lib. ib. bibltothecs. cap <;. Non dcfiiit M.iclikuicHo acuim-ii, fcil dcfuitpictjs , & vfus ic- rtiiTi , quihus t.uuni.ini Hiiabus alis qui carct, (i volatum attcii- tct.pi.vccps luat ncccllc cll. o o — . III. ffits lcHionis hijloricihis continctnr legibus. Icg.umisl t I. In leelione cuiufjnc Ijijlorii cogita Iriplicem finem.Vincm idum fupra ciil>. i. iuJic.uiimus. Hoc it;itui- ai^c oiniii conatu, vt a lcLliouc hiftoi i.c rccc.l.is ornatus, dclcdatus , & niouitus. 1. Injlitue analy/in hi^oric.im.P^ndctaazcm illa analylis 3.Ai- li(;cnti mcditatione circumllantiarum , qua fit vt accuratc ponderctur , inquoquiii bciic ac pruJcntcr, quid malc im- prudentcrqiie<»cftuin (it : tuni , fi alitcr faC^uin fuilfct ,quod- nam liiccellillct eucutum. 5 Ab analyfi hifiorica tranjito ad tnimnduerfioncs hijlortciis : id cll: , conricito ccrta axiomata & aphorifmos cx illa hilloria , cuius intcrpretationcm analy- ticam inftituilfi. Hoc talcconlilium nobis fuppeditat lohan- nes Bernhardui BonifaciiM Marchio Orii, in epifiola ad Cl. ICtmn Philifpum CameKirittm : Yhilcnhiz , huiufiiiodi lu- cubrationem nuncupati polle Animaducrliones , Mcditatio- nes, Contemplationes , vcl Commcntationes : & addit Ni- colaum Machiauellum tale quid prifticillc in primam Liuij Decadcm. Adfert ctiam cKempla huius rei,qux brcuitcr at- tingam, Ex hiftoria Liuij dccad. j. Iib.9. de Bacchanalibuseli- citlias confiderationes i. Facile credin.iu, etiam ignotis , prA- fertim in rebus adreligionemjpeclantibics i.Magna vis e!i vi- tij : cito crefcit, cito htnc inde vagatnr.^ic labcs illa cx Hctru- ria Romam peruenit. 3. Veliim relgionis adhibetnr ad multa inlia e.xcufandii.^. Peccandi licentia ^voluptas aUieiunt ho- fnines ad immania quique aiidendiim j. Suferjiitto magnam vim habetin animis imbecillium : adeo vt accurat): celent fita myfteria. Similes conliderationes idem Marchio collcgit ex hiltoria Pompcij & Cxfaris : quarum liimma hic ert : i.il- le Itcmfugienti deligendu^.quinonfacilipotefl expugnari.Hoc tion obleruauit Pompeius, qui Roma fugit inGrxciara, in qua iTiilitaris difciplina penc omnis extinfta eiat ; cum de- buillet fugcrcin Hifpaniam , vbi viri bcllicofi crant, & difci- plina militatis vigebat , adeo quidem, vt cum CacHir ibi iufcli- citer vltimo pra:lio pugnallet , dcfpcratis iam rcbus dc con- fcilcenda morte cogit.iret. Idem quoque fubafta poft moi- tem Pompeij Afia iriifit vidloiiam ipfius de Mithridate : En, jnquiens , praeclara gens , quam adco Pompeius gloriari eft fblitus vicille. Hinc in triumpho Pontico intcr pompa: fer- ,culatrium verborum pra:tulit titulum V.V.V. quibus quam ignaua gens ellet, manifefte dedarauit. 1. Ducu prudentit iffl riie perfequi vilioriam. Hoc non obfcruauit Pompejus. ; Ciim enim propc Dyrrachium iam frcgifler Ca;faiem , perfc- qui neglexit viftorum. Quod ciim Ca:far vidiflet, negauit eum (circ vincere. Hinc Lucanus Porapeium comparat qucr- cui , Casfarem fulmini. Tandem Marchio nofter concludit fuani epiftolara his vcihis : Hic paucapofuiJfefuJ]iciat,exem- fli gratia :fi forte tuum excettens ingenium ad tam infigne ofui pojfent excitare. Dignum certe , meo quidem iudicio, epns , in quo (^ tit , (^ tuifimiles doclijfimi viri elaborent, eftendantque quafi Jpecnlum , in quo omnes infiiiciant vitas emnium , atque ex aliu fumant exemplum fibi. Hoc fatilo, Hocfugito : Hoc laudi eft , Hoc vitio datur. Sed penititis in- trolpiciamus hoc Marchioniscoiifilium. Confidcrationes (eu aphorifmi ifti hiftonci conficientur hunc inmodum. Sihifto- ria fit thcoloffica , vel .ad philolbphiaro prafticam pcrtineat, qumqucerunt capitaanimaduerfionis hiftoricas : videlicetdo- fltina veri, refutatio falfi, inftitutio in bono, corrcftio mali , & confolatio infirmi. e. gr. in hiftoria turris Babylonicx hic eruntaiiimadueifionis capita. i. Do&nna-.ln fe magna. Tuurtt: Tcl, Heu nunquam ftahilem fortitafuperbia feiem! 1 Refutatio:N^«//.v;?3 confiliumvalet aduerfuf Dominum.Xtem: Numerus neminem defendit.^. Inftitutio : Funlio temporis re- rum maximarum monumenta vertuntur.Xtzm-Homoproponit, Deus disponit.^ Corrciftio: Luxuridnt animirehus plerumque fecuadis. 5. Confolatio : Deusjibi fcmpereft fimiiii:ac proinde gigantes huius temporis non dimittet impunitos. Similiter in hiftoria Neronistotidemerunt con(idcrationiscapita,hocmodo.i. Do- «rina : Crudelitati etfi fer£ , non tamen leuesveniuntpa-nx. ,Item : Magnorum fcelerum magn& funtpoem. Item : Tyrannt ■^on facile moriuntur ficca morte. Solct nempe Deus pccnas jcommenfurarc delidlis. 1. RefutatioEpicuicorum: Dtai xj/m- \dicem habet oculam. 3. Inltitutio : Imperia fimulatione virtu- itisparta , nunqiiam funt diuturna..^.Conci\io : Lente quidem gradu ad vindiHam fui procedit Deus , fed tarditatem gra- ^itatefupplicif compcnfat. Hinc cthnicus : Dii , inquit , laneos pabent pcdes y. ConCoiatio : Tjrannus efiveluti nubecula, H«< tranfit eriente jole iufiititi. Atque hxc erunt animad- tefionis capita in hiftoriis thcologicis & philo(ophicis pia- ..licis. Siveio hiftoi.ia(itthcorctica, futa phyfica,mathema- tica , vol fimilis , diio crunt f.ipit.i hiftoric.r .iniiTiaducrfioni.i. I. Piouidcntia Dci cx iftiiifmodi hillonisciiicct : v.gi. filiifto- riam coinct.v lcgaimi'; , iiidc colljgcmus , imindum hiiiic rccrtinciit l araiitla hi- ftorica \ qux Philippus Glalcrus in fviiopli lu.r margini .uliccit. Nos fpccimcn hiiius rci cxhibuimiis inCompcndio philofophi- co:vnilc h;rc tranftiiliimis cxciiipli loco. I. Impictas & idololatiia NtfiJ e/l. qucd tammifirts fucruntcaufacalamit.ttuui rc- facit.qu.rm impietOf.Cic. gni Kraclis. II. ytncas fenfit liuc^lum Honorapatrem ^ matrem. pictatis fii.i;crgaparctcmcxcr- Exod 10. citac. III. P.iuci fiicruiit pij rc- Omne; pij rcgcspojfuntfcri- gcs in rcgiio luda, longt pau- i>i in Lno anniiio. Prou. ciorcs in rcgno Ifracl IV. Impia Icfabcl a cani- luftorum fanguis ad Deum Ixis fuit laccrata. ilamnns ,ineddem [efeterrA vbi fufus efl, viitdicari rog»t Orof V. Hofeas,rex Ifraelis,pcr- Periurium ^ diuinam vl- fidix pccnasdedit. tionem , ^ tnfamiamhuma- na>n incurrtt.Ku^. VI. Elias precationc fua ccc- O ationis pun magna eH lum claulit & apcruit. virtus. ^, veluti/idelts nun- tius,7na»datum peragit,^pe-i netrat , q:io caro non pcruenit. Auguft. VII. Io("iphat fuit rcx pius I ieta'e ^ iuftitia principes fapiens, felix,& (alutaris. dyfiunt Scncc. VIII. Rcgcs luda & Ifiael yl Deo relinquitur iufte, impij a Deo grauiter tucrunt qucm ipfe reliquerit iniujti, puniti, Fulgcnt. IX. lofias fuit rex pius & Inrebwfecundis habendus fclix. honor Deo, vt in aduerfis cum fidiicia po0t inuocari.V\ai3.t. X. Icchonias viniflus cate- .Peccatt ftna fatelles nis Babyloncniabducitur. Paena Prudcnt XI. 2edckias,efFo(Iis prius lufte fubfecuta efi feueritat oculis , Babylonem eft abrc- iudicis ,vbi pncejfitiniquitiu ptus. feccatoris.YviX^ent. XII. Deus in captiuitate Deus femper gladium vin~ Babylonica mifertus fuit reli- diUt. olee mifericordtdexacuit quiarum fuipopuli. Niceph. XIII. Daniel inauIaDa- Calumniaaulas principum, rijopprimiturcalumnijs. tanquam propriam quandant fedem fiii videtur elegijfe, Polyb. X I V. ImpiusHamancon- Sspe in magiftrum fceler» fulit in fuam pcrniciem. redierunt fua.Sen. XV. Cro^fus non poruit do- ■ tcwrct j^taim.uv , dl^itifiu» ceri cognitionem fui , qu.im K^io-t ^^«^«5 , Crxfe , bea- diu vfus cft profpero fucccf- tus erls , fi te cognouerts ipfe. lii. Oracul apudXenoph. XVI. Septem fapicntes "Omt laodJ^y.lts auTcsti^hos GrjEcix, & philofophi.percgri- m-MX7:-n-m\. naudo , fanditati ftudendo Xu modofi properes , adiunat camquc pr.ccipiendo,f^i(fli fue- ipf Deus. Afchil. runtfcliccs&cclebrcs. npu.i,!; x.xiii , xiipv^ Xxfttn&of Honefiitm facinus ittufirts ejl pra.co Imperat.Man.ad fil.- X V IT. Sparta , fcu Lace- Nonfic excubii , non lircum- dxmon , nuUis cincla muris, fantiatela, virtute tuit inuida. &:tam Jiitatur amor Claudian. XVIII. Roraulus Mon Oiunifqjpotcfias potuit fcrre fratrcm Rcmura Impatiens cofortis erit • prz libidincdoininandi Claud. XIX. Roniukis dclegit Gtuidfieri deheat , traHato Senatorcs, Patrcs appellatos, cunfmidtistquid verl faclu- colqucpublicisconfihisprxfe- rusfis cumpauctffimis acfide- cit. liftimis ; velpotiits ipfe tecum. Veget. XX TullusHoftiIius,ne — ^ Variam femper dant populus otiolanguefceret , in- otia mentem.Lucaa, itituit militaieni difciplinara, X X I.ScruiusTuUusccn- Neque quies gentium fint fum primus inftituit apud Ro- armts,nec armafine fipendiis, manos,vtbello&pacinccc(la- necftipendiafine tributis ha- ria redimercntur. ^^„- queunt.Tzcit. XX i I. Taiquinius, ftu- "Ayj „ (^^, ^«5 ,,«„^5 ^; prator Lucrctio; , icgno fuit ^^ yty.lM. pulfus. Additcitadfupflicia Namen improboi. Menand. XXIlLGrK ?4 Encyclop^di^ Lib. XXXII. XX 111 Giscotum les adcbpiouehcbantur.vtmiuua poteatu!eiplosacbilitaiem. XXIV. Pifiltotus.vir tot- tis.fucccirui-eibe^gertsela- tui, tyranniJem aftectot. XXV- Aftyagesfruftra co- naturnepotemexfilia.Cyrum occiJere. XXVI. Cyrus longe late- que viflor tota Ada extitit. XXV II. Cyrus moribun- dus conuocatis filiis & pro- ceiibus , coramendauic iplis remp. XXVIII. Cambyks te- jnulentus , libidinofus & iniu- ftus , gladio forte ex vagina clapfo.infelicern exhal.iuitani- mam. XXIX. Eie(Sis Roma rc- cibus, conftituitur Scnarus di- enitas. Nevero quisdiufurni- tate imperi) Conful infolcfce- ret, annuus is magiftratus elFe iubetur : &c|uidemduplex, vt alius ab alio in oificio conti- neretur. X,X X. Dartus Hyftafpis callido Zopyri fado Babylo- nem, paulo antc a Perfis dcfi- cientem recepit. XXXI. Miltiadcs beiie- meiitus de Athenienfibus , in vinculis detiuetur ab iiflem, vlque admortcm. XXXII. Romani difcor- diis & inimicitiis rautuis exar- defcentes , a Menenio Agrip- pa reuocantur ad concordiam explicatione fabulx de difli- dio inter membra corporis exorto. XXXIII. Leonides Spar- tanus cum 600 beneiHftru- (ftis miUtibus trucidat quin- quiescentenamilliain exerci- tu Xcrxis. XXXIV. Thcmiftocles, inflammatusirophacis Miltia- diSjtregitXerxis potentiam. XXXV. Graecia auro pr.r- daque Pcrfica locuplctata , lu- xui fc dedcre coepit. XXXVI. Legesxii, ta- bularum fuetunt muniraen- tum re;p Romanae. XXX VIL Affuerus,fiue Xctxes , fuit nutritius ludso- rum. XXXVin. Cumadfum- mum faftiiiium pcrueniflcnt dua: refpuWicae, Laceda:mo- niorum& Athenicnfium, or- ta intcr ipfos xmulationc.bel lum ingcs conflatum eft.quod appcUatum fuit Peloponncfi.r- cum aloco,inquo capit. Du- jrauitan 17, X X X 1 X. Thtafybulus Pv> in veiitum dam- ni fe;ura liiido.Chnd. Raro Uditur homo ab ex- rremeihfi fui eum non Udant. Ilid, Velicitm in malo mgemo n- uaritiam fuperbiitm, CAteraq, occulta, tnaUpatefacit. Tacit. tion potesfuccejjoremtuum occukre.Seaeca apud Diou. Rationiitajixis feraguntur res Det i & quod femel decre- tum efi fieri,nulla potesi noui,- tate mutari.kmo^a. Optimtim quemque niti de- cet , vtpoftfe queque reip. fri. fit.nin. QiiaLia quifque patrat , talit tnanet exitm Hlum. Oraculum. 6iui vult regnare .languida rt- gnet manu: Inuifa nunquam imperia re- ti/ienturdiu.Sm. Imferandi parendij; vicif- (Itudo ac poteilM reprimit in- genia fajluofa , nec inebriari nimia licentiafmit. Dionyl. Halicarnaff. Laudnnda eiufmodi decipu- la,per qu£ hoftes maximl deci- piuntur , ^ amici plurimitm iuuantur.Thncyd. Eo produBm eftfuror,vtpe- rihilofilfima resfit.beneficia in aliquem magnaconferre. Sen. Tyrrhentttlapis, quantum- uiigrandis , innatat ; eommi- nutttsftdit:ita concordia fufti- xemur, difcerdia peffum tmtu. Plin. uerfi, aPhilippo Macedone vi- fti funt. X L I. Dionyfius ty^inus tandem a fuis e medio tollitur. XLII. Philippus Maccdo domeftica Epaminond.^ infti- tutione reillilfime fuit infor- iTiatus. X L II I. rhilippus Mace- do Athenienfes & Thebanos vidos moderate habuit, XLIV. Ale.\ander Ma- gnus Anftotelisprxceptis qua optime fuitinftruiftu XLV. AlexanderM. parua miiitum bcne inftitutorum manu vicit Darium. X LVL AlexanderM.lu- xui & helluationi fe dedens, in fiore xta:is,anno ji. extin- dus eft. X L V 1 1. Alexander Epi- rota , non minorem gloriam in Occidentis cxpugnatione, quam Alexander M.in Orien- tis,animofno concipiens , oc- cumbit iu his cogitationibus. X L V II L Seculum Ale- xandri Magni fuit feraciflimii magnorum philofophorum , piftorum ; oracoium , poeta- rum,&c. X L I X. Nihil magis per- turbatum aut violentum exti- tit fucccironbus AJexadri Ma- gni. Manibui optu eft beUo, nf» mnlus nominibtts.Syaes. L. Pyrrus Epirotarum rex gloriabatur , fe plures vrbes cloqucntia Cyneae , oratoris fui , quam armis expugnat ic InfiruSitts redditur animut infuturis , quando pnterito- rum commoiietur exemplis. Cafliod. SUtippe nec ira deum tantum, nectela, nechoftes, SUtantum fola noces animis illapfa i;(i//i!/>/(M.Sil.ltal. Leges funt anima Qfjpiri- tus ciuitatis,vnde reifub. vis conftirgit ; ^ qua fublata, vt corfusfinemente , relpub fro- cumbit.Cic. Nihil ejl tam peculiare im- perialis maieftatis, quam cle- mentia ^ humanitas ; per quamfolam Dei feruatur imi- tatio. L.vIt.C.de donat.int.vrr. & vxor. Parua fcintiUa fipe magita filuam comburit.Vmd. VUrique in id nati, vt neq; ipfi quiefcant .neque alios quie- fcerefinant. Tlwicyd. Sapenumero in bello pars vtraque ^ perimit fjr- perit, damnum dat ^- accipitlTia. fanciendoiMm 5-i«v uiiunarum, patriac libcicatcm icddidit, X L. Athcnicnlcs,Sp.)rtani, & Thebani, poftquam fc inui- cem viiibus fuis confcccrant, 3d otium & volupraccs con- Multis terribilisjcaueto mul- tos Aufon. Educatio ^ difciplina mo- resfactt:^ id fapit vnufqutf- que,quod didicit.Sea. &uodcunq; libueritfacere vl- iiorijlicet. Minimum decet libere , cni multumUcet.Sen. NuUttseft, quem oporleat,' vel plura , vel meUora fcire 1 quam frincifem,cuius doliri'_ na debet omnibus prodeffe fub' ieciis.Wegez. In omni confiiBu non tam prodtft muUitudo, quam vitt tus.\'cset. — Valde turpe eft , vt quem non vJncit homo , vincat Ubi- do ; ify obruatiir vino,qui nott vincilurferro.Aagad.. O inanes contentiones no- ftras , qu& in medio fpatio fs.pt franguntur ^ corruunt : ^ ante in ipfo fortu obruuntttr, quamportum refpicere potue- runt. Cic. Vt anni alij aUis funt fer» tiUores , itafecula dtJfimiUter funt feracia bonorum ingenio- r«,7>,Prouerb. Interim. NuUum eft adeo virtutum fterilefecuUim , vt non bonn exempla produxerit.Tacit. NuUafides regnifociU. Lu- ca. Concordia vilidriam,difeof- dia exitium pribuit. Tyref. apud Pluc. CunBa fermo conficit, qut- cunque ferrum ejflcere pcjf hoftiur/t.Eaiip. Iniuriarum remedium efl obUuto.Va\)\.S)u Corforibtts effaeminatis ani- mi multo languidiores ejflciii- tur ^ infirmiores.Xenoph. L I. In primo bello Punico Romani & Carchaginenfcs 2.5. anms le vtnnque tatiga- runt. L I I. QTabius Maximus Hannibalcm iuucniliter cxul- taiitem cundando fuftiuuit & fcegit. L 1 1 L Paulus .£milius,vi- Qo Perfco.omniquc Macedo- num gaza potitus, tantum pe- cunixin xrarium Romanum inuexit, vt tiibutorum omniii fincm, populo Romano , vno dic attuleriti in fuam domum uihil aliud,quam nominis me- moriam reportans, L I V. Scipio Carthaginem incendio 17. dierum funditus delct. L V. ludsi a vicinis fuis, regibus Syriae , grauiflimis iii- iuriis afficiuntur. LVI. Mactathiasynacum fuisarma induic aduerfus An- tiochum Epiphanem & alios hoftes. Maiora cupimr(s,quo maio- ra venerint,tntentioqjConcitth ti continentid.Cic. Moriuntur ciuitates,peri»- de (ttq^ homines.haci3.n. nHfieii Hsnas yii-nnt , i t" »yz0'»i ftiy* of^a^. Tantum damni eft ex maU vicino,quantum ex bono cor»- modiW.e{\Qd. Vehemens rts ejl neceffitas (f^ extremum fericulum fali, ejl ad induendam audaciam ficuinoninnatd, eft. Dionyl Halicar. LVII. Ma , HiftoricL^ Cap. V. 35 LVIl. Mattathias fuit fe- liciflimuspater hlioi-um iiifigni pictate &tortituJine pia.-aicv)- lum. LVIII Mact.ihiic.\i'',ua ianui"icti lunt hoftcs fuos. manui"icti .luxilio Dei, ficgc- L I X. lonathan M.icca- b.x'us iiSum cum Ronianis fcc- dus rcnouauit, & Spart.inos in mutuam amicitiam lece- P>t- , , L X. CorinthusaRomauis delcta efl: , po(lc]uam Itctiflet aii.jyi. Deoflagitiaipfiuspu- niente. L X I. Viriatus cx paftorc venator , inde latro,mox iufti exercitus dux , Romanos pcr annos 14. vehementer affli- xit. L X 1 1. ludsi varie cxer- eentur a regibus Syri.t , a Ro- manis itcm & Parthis,ob varia peccata. L X 1 1 1. Numantini obfi- dionem 14, annorum tolera- runt.ita vt partim fame,partim ferro , partim vencno feipfos confeceiint,vt ne vnus quidem tft) fimt Deo fanente, vimen eft ra- lii locii.Mcnand. nfcff^vac , 7ri^i,iviiiiM. Vrifis opes e(fe exiflimo , fo- cios , fiiem , benemhminm. Demorth. — — Vjjfi 6iH 'iic-f>i(g' 'ififfS'. Cernit Dcus omnia vindex. Hom. Nemo non rex ex feriiis oriun- dus, nemo non feruus ex rtgi- bus.Vlato, Ideo mala omnia rebus hu- manis quotidu- ingrauefcunt, quia Deus mundi huius ejfe- iior ^ gubernator dereliiius ejl. Anon. Vna falus viclii , nullam j^erarefalutem. Viig. Eloquentia in homine fra- uo , eft venenum inpoculo au- reo. Ausuft. Exigua ver^b eft a bello re- jpiratio. Hoin. Felicitatis ^ moderationis eontuberniii eft admodum di- uiduum.y^let.Mnx. Nulla magna ciuitas diu qitiefcere poteft.Si foris hoflem non habet , domi tnuenit : vt pnualida corpera ab exlernis caufls tuta videntur , fedfuis ipfa viribus onerantur.Lm. ^ 2ilcf ■af^iotilia* «J ip(A«»a- Omnium malerum caufa, cupiditas impetij, ^ ambitia. Thucyd. Maior ex cinibus amijfis do- lor , quam Utitia fufis hoHi- bus. Liu. Owcf^ftV «■'pffUTrui xiixai» Ti- r.ii ceTt ^^TiTil. NuUus homo poenam fceleris reus effugit vnquam.Heiod. Miii^av'ooja 'inij, Toosa fin^ia- ffiuanio maior eris , tanto moderalior elio. Nullus beattis abfque numine eji Dei.Menand. Pnlium aut bellum fufci- piendum omnino negamui,ni- fi cummaior emolumenti jpes, quam damni metut oHenda- ««y.iueton. Violenta nemeimperia con- tinuit diu.Sen. Firmijfmum efi ittud im- perium , quo obedientes gait- dent. Liu. L X X I V. Tibcrius ingc- niumliuim crudcle aiiqu.ini- diu dillimulauit. Vnde fiib initium charus , progrcllu tcmporis omnibus inuifus fuit. LXXV. Caligulaimmcn- fts opcs a Tiberio relictas, vix dumanno vcrtente,totas con- fumpfic. LXXVI. Caligulairtito conatu diuinos fibi honores popofcit. Idcm fccit Hcrodes- Agrippa , fubito a veimibus erofus. Tu ciuemipatrcmij, geras , tu conjule ciDiihs, Non iibiinec tua te moueant, fedpublica io/»j.Claud. Naturam expeUa» furca , ta- men vfque recwrit.Hoi:. Multos timere debet , quertt miiltitiment. Puls.S)!. Diuitii grandes homini funr, viuereparce, JEquo animo : neque enim eft vnquam penuria parui. Lucrct. Nemo vnquam,mortalium fujfragits , deus effeliits cff, Uio. 'A?.»^ima( isTit cJx^AVf ^''- Kluii Foenam arrogantid nemo effu- gitfu4L. Mcnand. C A P V T VI. Be Ohferuatione hiJlorU. Pr^ceptvm. OBfeLuatio hiftoriae fupereft in Hiftorica gene- raliiqua icilicet hiftoriam cuftodimus vel in lo- cis communibus,vel in memoria. R £ G V L ^. I. In locis commmibni cufiotHtur hifloria hifariinm ^""^' •^ •" •' cnmmu- Primo lyltema hiftoricum typis eifcriptum nobis reddi- rici ciuo. mus taniiliare , & ibi notamus qui apud alios occuttunt infi- '■^°i° P»- gniora. Notaraus, inquara, vcl in margine , vel in chartis puiis ""•*'• intcrfertis. Deindecertos locos, & tituloshiftoricos conftitui- mus, & ad illos tefeiimus quidquid leiSatum hiftoriarum oc- curtit. I I. JJifiorix commendantur memoria per indicem quomod ChromlogicHm,& lemmata hiftorica. Inder Chronologicus continebit res prscipuas , quas vo- cant KitpixMn , iuxta feriem remporis. KnpxXma ifta erunt ri- tuli generales , ad quos reuocare licebit quidquid eft hifto- riarum particularium. Lemniata hiftorica funt pardcuLr mon- ftrantcs methodum alicuius hiftorii , hoc modo. i . Si occur- tatpcrfona, obferuabis vitam&mortem ipfius. Vitaconlide- ratur quantum ad natiuitatem , & accidentia cum bona, ciim, mala , eaque animi, corporis, & fortuna:, vt vocanc : & rui fus fccundum ftacura ceconomicum, ecclefiafticuin, & policicum. Mors confideracur quanrum ad ancecedencia, connexa , & con- fequencia. z. In omni fafto confiderabis ancccedcncia feu pr.c- paracoria, rem ipfam, & confequentia. Et inomnibiisiftis attendes quam diligentilTime ad circumftantias. 5. Bsllum, & ahas res geftas confidcrabis fecundurn procafin , cpicafin , & cataftrophcn : feu fecundum inicium, incrcmcntum, Sc finem: feu quatenus inchoantur, contintiantur , &confninmantur. 4. In pcccato confidcrabis occafionem , pcrfonam , deli- iflum , &paEnam. j. In orationibus & concionibus, quas hiftoiici fa;pe comraemoiant , perpendes itii^Xcycii, 7^cp>,-^ IviKopi : itcm dida . foifla , & eucnta- 6. In rebus nacuralibus & artificialibus, puta fonte, vel Hierofolymis, pcipendcs cau- fam.efFeflum^&adiunc^lum. Caufam dico procreancem , con- feruantem,& corrumpentem EfFeaum dico bonum & ni.alum, & fimiliter adiundtuni. mandcn- tur me- mocix; c A p V T V I r. De HiJloriA theologicA. Vkjecf-vta. ADhucfuithiftoricagenerah's:iam erit fpeciah's, qaae perfequitur methodum hiftoria: diftindc, quatcnus eft homogenea vel hcccrogcnea , feu fim- plex, vel mixta. llla etiam fimilaris, ha:c diftimilaris dicitur. Hiftoria 26 Encyclopa^dii^ Lib. XXXII. Hiftoria homoqenca eft , qua: vniiis cft faciiUacis: ideoqueeft theologica , iiuidica , mcdica , vel philo- tophica. r ■ a \ r ■ Hiftoiiathcologicapetfequuur ftatum ecclehz mi- litantis in V.tS: N.T. R E G V L ^. Hiftoria theologu vers. confcrenda ftoria theologiii falfit. eft cum hi lidciiti.n fcienda.'' Hiftotia departi- tione li- bioium Biblico- jum qua- pha, lisJ «iftoria I. theologis vcia; cum fafii"* Namhuiufmodi .mtitlicfis miiam Dci piouidciitwm, qu ihfologix ecclefiam fuam dcfendit , & aii|s ciBcaciam erioiis immittit curcon- | vtSciiptura loijuiturlclaic ponit ob oculos, atque ita iioscx- citat ad humilem giatitudiiicm erga Dei clcmciniam & iufti- tiam. Vera ttHttm^heologta eft doctruia dc Dco & cius operi- bus in libris V &N.T comprclicnfa. Prima igitur huius loci hiftoria eft de libris Biblicis : quorum confincratui- partuio, vcrfio,& intcrpretatio. Vartttio hxc ellLibri Biblici (unt V.vcl N. T. LibriV. T. primo diuiduntar in quinarios quatuor, vt efiapud Epiphaninm de ponieribus ^ tnenfttrM.VimMS quina- rius complcditur qumque hbros Mofis : (ccundus haj;iogra- vtlunt libcr lofua; ; libcr ludicum cumRuth ; c|ujtuor ]ibri re"um , qui cenfentur pro vno , libet E[thcrj;cum libro Ezr* & Nehcmia: : prmius Paralipomenou cum fecundo. Tertius quinarius habet libros poeticos , numero quinque. Quartus quinanus eft prophcticus , quatuor prophctaruin maiorum, & diiodecim prophetarum minorum , cui cenlentur jn vno libro , qui appellatur yiZ?\&' ihhi^sr- arjiji; -iros. Deindc libri V. T. funt Canonici , vel Apocryplii. Canoiiici funt hifto- rici, poetici , & prophetici. Hiltorici (uut pcntatcuchus Mo- {k i rriteuchus , vt vocat Athanafius , compleClens Iibi ura lo- fux, ludicum, & Ruth ; & hcxateuchus, quo pcitinent iibriSa- muelis , Regum , Chronicoruro , Ezrx , Nehcmi.v.& Eliher,ie. Poetici funt , liber lob , Pfaimi, Prouerbia, Ecclcfia(ies,iS: Can- ticum. Prophctici funt fedecim. Hcbra;i diuidunt hos hbros iu quatuor clalfcs , vidclicet in Legem , prophctas priores , pro- phetas poftenorcs , & hagiographa. Apocryphilibn iunt leli- qui, quoscoramemoratisV. T. iibtis vidcmusaddi. Libri N.T. funt hiftorici , doi^manci , & vnus prophcticus. Hiltorici (unt quatuor euangelia , vt vocant , & aila Apoitolorum Dogma- tici funt epiftola; , Pauii quatuoidecim, lacobi vna , ludx vna, Petridux, lohannis tres. I rophecicus liber eft apocalypfis lo- hannis. Hic de dcuifione librorum Bibhcorum in capita & verfus obferua quod afaubonus in notisfuperN. T. Uionct, diftindionem veterum fuifle longe commodiorera. Diuide- bant illi fingulos librosinTiT-^Bs, &t/t/,os fingulos in (ua ki- X'Mx ; contra quam hodie facmius, vbi partcs maiores nobis funt x6?iaAa,«, minores tiV.kii Nos hodie Matthcci euange- lium diuidimus in X ip«;\ a 18. illi in Kiip«.o.« ; y j.t.-.ass aii- tem 68 Et hodie multa diuiduntur , qua; coniui (ftim funt Ic- genda Verfio librornm Hiblicorum confidcratur (cparatim, vel coniunflim Verfto feparatim coKfideratadi multiplex i. l'er- fto V.T Chaldaica. , quj: Chald.visdicitur rar!;//»;,nobis Para- phrafti Chaldaica Eft aucem Targum tnplerc, vidclicci Baby- lonicum, Onkelos, & Hierololyniitanum. IHudauthoicmha- bet lonatham Vzielis hlium, Simconis lufti , quiinfantulum Chriftum vlnis cx^epit , condifcipulum , qui hunc laborem fufcepit ante Chnllum annis circitcr triginta. Iftud piofeduni eft ab Onkclos profclyto . quem (broris Titi Imp filium tuijle a{IeruntHebra:i, quanquam ali) tradunt, eum tuillc tiiuim to- roris Adriani Hoc denique Syiiaco fcrmone, id eft , Hcbraico corrupto,qualis tempore Chiifti mvfueiat, etl; contcriptum. Piimum & fecundum Taiguni apud ludaeos tancam habet authoritatem , vt vtriciue non miniis fidci , quaru te.xtui ongi- nali tiibuant. Tertium nonnihil difcrcpat tum ab vtr.ujiie paraphrafi , tum ab ipfo textu. Paiaphralis Oukelos quam proximc ad literam Hcbia^am accedit 1. Veyfo V. T. Cr£ca aliaante, alia poft Chiil^um facla eft. Antc Chiiftum fue- lunt quatuor veifiones Gijeca: Primacxtitit ante Alcxandium M c qua Plato , citcrique philolophi non paucahauicrunt. Secunda fadla eft tempore rtolcnixi Lagi , cum '■ uda;i, qui Alexandro M. in occupanda .^gypto fucranc adiutoics , taili funt ciucs Alcxandiini iuieMjccdonico : vt fciibit lofephm Hiftoiia vetfioni!, 35iblio lumgux! fucrunt anonymx , quas Origenes e tcrra; lecetnbus protulif; fcxcactt Origenis : fcpcimafuit Luciani, marcyris Antiochcni, circa tempora Diocletiani : oilaua fuitHefychij Hic mcininc- ris, vciiionemGixcam , qu.c nobisdiciturquaita, veteribuscf- fcquiutara : &quxnobis eitquinta, ilhs elle fextam.Odtoiltis vcriionibus quidam addunt nonam , Sophronij cuiufdain. Pciicrunt autcin onines iftx verfiones , fi excipias qu.cdam fragmcnta Thcodotionis, qui fuit primo profelytus, queraad- modum Aquila & Symmachus , (cd poftca dcfecit ad Maicio- nitjs , tandcmquc nomine Chriftiano abiuraco ad ludxos fc rc- cepit ; Verjio N. T Syriaca; quam nonnulli .i Marco Petri difci- pulo fjdam efie (cnbunt , alij Chnftianis Aiitiochenis adfcri- bunt Hxc quam proximc accedit ad llteram (cnfumqucGia-- cuni , & niagmr cft authoritatis. ^.Verfo N. T. jlrabica:c\xms author ignoiatur- Multum ipfi ttibuicur a virisdoc^is.Optaa- duni edcc , linguam illam hodic iu lcholis excoli. Nam, vt Po- llellus ait , lingua Aiabica omnibus rchgionis Mahomctic;^ cultoribus efl Giammatica , & latius p.rrct hodie,quam vU )a vnquam lingua , vt vix teitia pars habitati orbis cam non agnofcac. f. Verjio Lattnaz/tritifque Tesiamenti. Fuerunc au- tcm tiantlationcs Latinx teir.poie Auguftini tam multx , vt numcraii nullo modo potuerint : de qcia varictate conqueritut Hiercnymus in prooem. Itb. /o/^Prxcipux fuerunt ift.c Prima tuit Icala ,quam Auguftinus omnibus anteponit , vtpotcvei- bis aftrictoiem , & tentcnti)s magis[peifpicuam.[Sccunda fuic communis & vulgata, qux fic tuic appcUata , quod ex plurimis 1 receptior eflt:t. Tertia fuit vcrfioHieronymi, eaq; duplex, & v- ti.aq; tantum vcterisTeftamcnti. NamHieronymus N. T. non vcrtit in Latinum ,vt ipfc hinc inde , fatecur , (ed vcrfionem ve- tercm Latinam emcndauic. Duplex aucem illa Hicronymia-., na V. T. vcrfio fuicciutmodi. Prior ex Grxca edicionc 1. x :q, ' lnterpretum:poftcrior ex Hebraica veritatc in Latinura eftfa- fta. H.rc Hieronymi vcifio cum primum prodiit , cocpit iu;, Ecclcfia. pr^Iegi. Sedhodie quxdiciturHieronymi verfio ,nott. eft ipfius:quippe qux non cft accurata, qualeni Hieronymi vcf' fioncm vetcres fuifle teftantur. Idem iudicium efto_de l x x in^ ' tcrptetum ver(ione,qux hodie extat.6. Verfonesi^ari&vtriusca teflamenti , qux nunc extant in lingua Latina , Gcrmanica, Galhca , Italica , Hifpanica , Bohcmica , Polonica , Vnffarici, Dalmatica &c. Verfio Bibliorum coniunciim confderata eft vetus & noua. r^/»^ eft triplex , authorc Origenc. Nam O- rigcnes ;pnm6 vcifiones quatuor , ncrapc Aquilx , Symma- chi , L X X. interpretum& Theodotionis in vnum compegit volumcu , & quatuor columnis diftinxit. Et hxc erant Ori- genis Ttr^isXa. Deinde ad has quacuor columnas ydiecit £e?f' riem tcxtus Hebraici, vnam Hebraicis , alteiam Grxcis chapf, raderibus cxaratam. Et hxc erant Origenis 'ii(tT!r>.a. Poitre- mo ad has tex columnas adjecit duas illas anoiiymas Grae- cas , de quibuspaulo aucc diximus. Et hxc eranc Origenis 0*- &ar.>tf,opus laboiiotum & infignc , magno ccclefix malo amili^' fum. Notta ett duplcx , vna Complutcnfis , alccra Hilpanica. ' coinpltitenfe opus authoicm & promotorem habct iranci-. fcum Ximeniura archiepifcopum Tolccanum & Cardinalera, , fundacorcm Acadcmix Complucenfis. Hic enini ducacoruia texcenties millcmsmillibus impenfis fcx conios anno i^iye* mifit, ita vtin V. T, tcxtum Kcbraicum & paiaphrafin Chal- daicam , cum duabus verfionibus Laiinis , in Nouo textura Grxcum , cum vcifione Latina collocarct. Hoc opus Lco X. niagiuiicis piiuilegijs muniuit , &omnibus magnopcrc com- mendauit. Merito autem numeratur hoc opus intet rnltru- mcnta & media , quibus Deus fupcriori (eculo dodtiin.r coe- lcllis puritatcm in kicem reuocare voluit. Opus Htjfani- cum a Bcncdicto Aria Montano, viro decem lingaarum pe- rito, furatu Philippi Hifpanix regis Antueipix cft cditum , iia vt cum textu V. T. Hebiaico Chaldaica paiaphiafis, vctfio L X X. inteipretum,& Latina:cum tcxtu Gixco N.T.Syriaca & Latina vcifio fit coniuncta. Atq; hx funt verfiones librorum Biblicorum : vbi Caftalio & Longolius merito rcprchcndun- tur, quodeuangclium Ciceronianum ( vt MiSohiius lib. 1. de 'verbo Dei ) conati (unc obtiuderc in vcicendis libris tacris. llli cnim pro fide pcilualioncm , pio Cccna Dommi libuni, pro Baptilmo lotionem , pro Euangclio nuntium incptc di- xciunt. Interpretatio librorum BibUiorum faifla elt ab intcr- prenbus antc &poft natum Chriftum. Ante natura Chnltum : tueiunt Leuitx , Saccidotcs , Scnbx , Pharifxi & quidam Rab- bini. Poft natum Chiiftum fuerunt ludxi & Chnftiani : & hi lib it.antiq Atquehx dux tranflationes fucrunt .authoiitatis vetcrcs , iique Grxci & Latini , Patres ccclefiaftici & Do(3o- pniiatx Tcrtia elt veifio Lxx. Intciiprctum , tcmpore Ptole- •■ ■ ■ - ■ ._...• mxi Philadclphi, opus publici confili). Quarta e(t illa, qux di- Ctafuit i(»i:ii . communK,c]aim ad poltuIatumPtolem.xi vltimi rratris CIeopatr.x Herodes curauit (ieri atque confirmauit. tam circaan. Chrifti 511 Lucianus maityr reitituitemcnda- tam : cx quo/,«x;a««; eitdida, tcftc Hieronymo. Atquc hx quatuor verfiones piomifcue appellantur lxx. Intcipictum. PoftChri(tum numerantur odlo vcrfiones Grxcx. Piima fulc Aquilx fquem ludxi affincm Adriani fuille aflerunt J impe- rante Adrianofaiaa : (ccundaTheodorionis , impciante Com- ioa^:tertia Symmachi, imperame Seucro : quarta & quiiita SJl rcs (cholaftici : vcl recentiores , iique innumeri. De his vide paulo pbft hiitoriam Vct. & N. T. Theologin fa/fa hiltoria lueuitcr ita habet. Thcologia falfa eft vel gcntiliura , vcl lu- dxorura , vel Mahomctanorum , vel denique hxrccicorum. Centtlium theologia erat bipartita : aliade diis, alia de dxmo- nibus vtdocet Epiphantus de pnparat. euangelica. Theolo- gia ethnicorum de diis erat vulgatis, proraifcui vulgi , vel philofophica , eaque i. Fabulofa , qua poetx vtcbantur , ad theatncam voluptatem : vnde & h.xc theologia dicitur theatri- ca , aliis ft.vc^.x.],. 1. Naturalis , myftica & alfcgoiica , qux it^r ViiXilvj dicitur pbilofophica : quia philofophi >llam hauricbant paitim HiftoriciE Cap. V 1 1. 37 l parrim « naturalivim rerum pcrucftigatione, viiilc coIlic;ebant Deiim clTcpai tiiii cx liui voium monunu-iuisiqualia funt mul- taZoroaftii or.icuia & Hcrmctis pronunrijta , de diuiiia vni- tatc.dualitate, ac tiinitate, de Dco Patrc & nicntc diuiui, apud Otthon!.m Hcurniam in primordtis phtlofophiA : & plutima rlatonis doomata lic Uco , apufi Phil. Morn.ttim de vcrit.re- lig.y Ciuilis, lcu politic.i,quani potcntiorcs adiiibcl-ianc, vt rc- rump. Icsics quadam rciit;ionis awtlioritatc (tal^iiircnt : alias thcolo"ia vrbana Huius antiditcs crant (acenlotcs & gubcrna- torcs rcrunip.Tanta crat iplius authoritas,vt aJucrliis cam ncc poeta^ncc philofophus vllus auHcrct hifccrc.nili vcllcr taucjuaui impius iure patrio puniii.-qciofl Socrati Athcnis accidit. Thco- locia cthnicorum trailans ck- diis , crat mac;ia & Thcurgia. Ma£;ia,qna: etiam pvTHct , traflahat de malis dxmonihu"^ pla- caniiis vcl auerruncanilis. Thcurgia.qux ctiam TjPisTi , fuitap- pcllata,animis mirgationem promittebat adiurationc bonorum d»monum,quos crcdebant inuocatione aUici, & (acrificiis rcti- ueri. C.x-tcruin M.igia illa vctita ("daturcnimctiam M.agiana- turalis & licita ) fparfa fuit per rrcs orbishabitati partes ; vnde diuiditurin A(iaticam,Africanam, & Europ.xam. Aliaticaau- thorem habuit Zoroallrum , & viguit in Chald.ca & Perlia: quanquam in hacetiam fucrunt magi carti. Africana domici- ]ium &: veluti regiam fuam habuit in ^tgypto. Europxa in quacuor '-ainoseltdiuifa : in Thedalicam, valde celebrcni,Hc- trufcajii,Romanaw,&: Gallicam arqiic Gcnnanicam ; qux du.-c loftcriores (pecics propter alftnitatem habcntur pro vna. Dc liscopiose diirerit Heurnita in primordii^ philofiphit!.. Scqui- tat theologia blajphemortim Itids.orttm,<^m in Kabbala & Thal- mud.aliifque libris proponunc vcl niagica , vel bla(phcin.a, vcl ridicula. Dico blalphcmoruni ludarorum : quia mulri dottorcs Hcbr.ti fuerunr pij, vtSimconHaz7addik, lclchua Bc:iSirach, Rabban Schimeon,& ^li^.Theolo^ia Mahometanorum in Alco- lano extat , plurimis incptiis & biafphemiis icfetta Theologia /ureticoriim cft infinita, vt Arrianotum, Marcionicarum, & li- inilium : de quibus paulo poft. II. Hifloria ecclefts. F. T. confiAeratur iu.vta tres atatesi crefcentem,confj{cntem.& decrefccHtem: feu iitxta initinm , vigorem, & decrememjtm. Initittm fuicfub ftatci patriardiarum , tum ante diluuium, tum poll illud : vbi elapfis iam acondicu mundi bis millenis annis & amplius , inftitutum efl: facramentum circumcifionis. Vignit fab Mofc, per quem lex fcripta tradita eft, & facramen- tum a^niPalchalis inftitutum,variaEquc leges lat.-E:& fublofua, iudicibus, ac regibus vigorconftitit.quanquam non finevariis paroxyfmis. Inueteraitit fub ftatu pr incipali, aducntante ftatu N. T. De his vide fupra f/ftem.polic.depolitialudaica,& infra paratitla hiftorica , ab Adaino vlqucad monarchiam quartam. Hic ramen aliqtiid plenius eft dicendum de Hcbr;corum Do- ftoribus ante Chrifti aducntum. Ifti iuxra computum Rabbi- norum port Efdram fucrunc Simeon luftus , aniiis 301. ante Chriftum : IcfchuaBen Sirach.anniszjy. anteChriftum :Iofe BenIoefcr,annis 187. antcChriftum : l x x. Interpretes, an- nisi^S. ante Chriftum : leholchua Bcn Perachaja , annis i yy. anteChriftum: lehuda Ben Iabbeai,annis i jjjantcChriftium: ludas Maccabxus, annis X58. anceChriftum . SchimconBeii Schatach, eodem fere tcmpore^Schemaja & Abtalion.Gere Zc- dek.annis 67 antcChriftum:HilIel&Schameai,annis ji.ante Chiiftum:Ionachan Bcn Vzielparaphraftes.annis jo.antcChri- ftum. Hic fuic condifcipulus Rabban Schimeon I. Hillelis F. quiChriftumin templo geftauic. Ex his Dodoribus Schamcai & Hillel duas familias pcpercrunc , qux Chriftum non reccpe- runt , csterifque caufa ruina: fuerunt. Schame.ii dKripatorem Iignificac:Hillel infanum. Intcreosqui legis interprctationi da- bont operam, Scribx dicebantur:ca:teri communi nomine Pha- iifa:i. Prxccr hos crancSadduca^i^Heflcni ( alias Hofij & Hafi- dxij fuccefibrcs Rccaba:oruin , Nazarxi, Herodiani, Hemero- bapci(l:a!.& Saraaricx fcilfi in cres fedas, videl. Sebu£Eorum,qui cum HelTenis in omnibus concordabanc ; Gorrenorum , qui aSebuxis intcmporum digcftionedifcrcpabanc ; & Dofithxo- rum,qui a rcHquis (eflis prorfus diflidebant, & Sabbatum adeo fuperftitiose colebant , vt quo in loco , habitu, ficu, qucmlibet ipforumSabbatumdeprehendiiret, codem inloco, &ftatu,im- mobilis permanerct, donec eius diei maicftas tianfiiret. De his ' [e&svidclofephum , (^inprimii Epiphanium in Pan/ir. Hic fingulate aliquid annotat Ofiandcr in cap. i ^.harmon. euang. c[uodfeptem fuerint gencra Phatilxorum. i.S/V^fw/M ; qui feftam fianc ob carnalc commodum fufceperant , ficutolim Sichemitxcircumcifionem. x.Impingcntcs ; qui pedibus fubin- de in lapides impingcbanr. ^.Sanguinemfundentes; qui capita crebroparietibusillidebant, doncc manarenr multo fanguine. ^.Mortar:j\Q^m calyptra capita opericbant,ex qua velut c nior- tario prolpicicbant. ^.Siutd d-.itofacere ,^ fadamillttd ; qui fupra rcodum eranc arrogantes , & ab ifta fomiula ipfis vfi- tata denominabantur. C.Ex amore; quo uomine appellabau- Tom, IV. tur, qui amorcpr.xmii hanc (edam profitebantui'. y.Et timorei quod nomcn imponebatur iis , qui metu irx Dei huic (iifla: nomendcdcrant. III. Periodi Ecclefi(t N. T.fint quatuor. Prima Periodi efl a Chriflo Domino , vfcjtie ad annim 600. temfore ^'i''''* , Pboc£.Seciinda efl tndea Phoca,vfcjtte adannu?n lof^. temporc Henrici I F. Tertta efl tnde ab Hemico IV. vfcj!teadannumi^\c). temporc Caroli F. jQuartaeft a Carolo V. ad noflram atatem. Exhis periodis prima fiipeiat .iniio. joo. fccunda & tercia quam proximc accedunt. Nimuum vc regnis niundi fatalis ifta periodus cll conftituta a Dco : fic cti.tm "politix Ecclcfi;v in his tcrris militantis. Ea enim inde ab afcenfione Chrilti , quiu- gentorum annorum peiiodo , vel circumaifla , vel imminence, mutacioncm fatalem fuftinuic, & nouam qu.ifi facicm induic, hoc modo. Prima periodta fubdiuiditur in tres xtates. Prima eft heroica & augcfccns , a Chrillo vfque ad Conftancmum M. annorum joo.quocemporc Ecclcfiacrcuit.excrcita variis prcf- furis. Sccunda eft ftaca fub Conftancino M. vfquc ad cempora Grcgorij Magni anno Chrirti f 60. qui poftca Ponrificalem di- gnitatem eft adcpcus Tertia eft indea Gregorio Magno vfque ad Phocam , (iue aiino Chrifti 600.* Gregorius Magnus Ecdc- fiam ornauit ccremoniis,& hisa carnalibus blandimentis men- tes hominum aiiocauit. Port mortcm autem Gregorij Bonifa- cius III. aPhocaimperrauit, vtcpifcopusRomanusfalutarctur occumenicusfeu vniuerfalis. Secunda perioditi edkVhocl ,'v{. que ad Henricum 1 V. Imp. H.rc rurfusdiuidicurincrcsxta- ccs. Prima eft a Phoca , vlque ad Cnroluni M.agnuni id elt an- noChrifti 800. * Hicmemorabile cft,qu6deodc ccmporcdux illx nocentidimx peftes,Phocas & Mahomec exciccrinc. Sccun- dacfta Carolo M. vfque ad Otthonem M. fiuepviinuni,id eft, anno Chrifti 956. qu.i rcmporis intcrcapcdine Roniani Ponti- fices a Pipino Caroli M.patrc , ip(b Caroio, eiufque filio Ludo- ^^ uico Icaliam dono acccperugc, atquc ita regimcn politicum tenuerunt. Tcrtia ^rtasefc abOcthone M. vfq^ucad Henricum IV. fiue anno Chrifti icsi^Tertiaperiodtts cl\ ab Henrico IV. vfquc ad Carolum V. Hoc remporc pocencia Pontificia cou- uerfaeft in omnipocenciam. Nam Hildcbrandus , fiucGrego- rius VII.Papa,primus Impcracoreexcommunicauic* Sequitur quarta periodu4 EccleJiA N.T aii.ifi^. Cxcerum in hirtoria Ecdefix N.T.oporcct tenerc fequencia capita : quid fcil. de Per- fecutionibus Ecclefix , Dodoribus Ecclefix, de Conciliis , dc Hxrcticis.deSchifmaribus, de Iudxis,de Monachis.denique de Teftibus veritatis fic fencicndum. Ferfecutiones Ecclefiti V. T. Hiftotil fuerunc varix. Nominacilfimx func Scruicus jEgypciaca, Pref- perrect,» furx vari.r fiib Philirtxis, Bcllum Sennacherib, Exiiium Baby- t'onum lonicum.Pcriecurio Antiochi Epiphanis,&deniquc Vexacioncs E«l=f>S' Ronianoruni. PerfecutionesEcclefuN.T. in vniucrfum funt XXI,qu£,ad quacuor capita rcuocantur. Inftitut.x enim func a ludxis , Gentilibus ( fub quibus Romani Impp. & SaraceniJ & Arianis. Ex his Orofius , qui vixic tempore Auguftini , commeniorac X. qu.T: fub. Impp. Romanis contigerunt. Nos ab ipfo capitc accerfemus. Vrima perfecutio cocpit ftatim anato Chnrto,fubImp Augufto.authorcHerodeMagno, qui vr Chriftum e mcdio tolleret.imperauit infanticidium A/t S.a^mbus acotum. & Cln-,ll,anos exag,tau,t conu,n,s^^. tor- 'Z'^^: DecmAC^au* ,nftituta fuit a Valente Imp. qm ab Ar,anis fuit fcduaus , & Cht,rt,anos c,udcl,(r„i.i fj^f^^- tus.Atqucha:c d,citut pctfecut,» A,.anotum ^'l '^"^";, ^^ perfccunonem Goihicam. Nam Atbanar,cus (ahis Athala licus ) Gothorum rexpetfecutus eft Chnlbanos crca an. 375. Anno 44 j. ccernt VandaHca perfecutio ( caque uKcui , Vicifti G Herms qu.K tribuuii- tur ("cripta , lunt (upia moJum vtilia : vti (unt libri Uiony- fij de fiicrardiii cctlcrti &: ccfkfiallic.i, ile diuiiiis nomini- bus, de mvltici tlieoIo<;ia : Clcnieiuis libri X. Rccoi;nitio- num , o6lo Iibri Conltirutionum , quinquc epiftolarum & Canones Apoftolici : trcs dcnique libri Hcrm.T: de rcIit;ionc Chridiana. (•. luJlintM cx pliilolbpho Chri(lianus,co2nomcn- to Martyr, Rom.c dccollatus. Scripdt apolo<;iam pro Chriflia- nis. Floruit anno i fo. y.Tx ianm, luftini nil^tv^ homodo- «Sirtlmus : poltea in h.xrcfim prolaplus. S. Jren/tus ; dilcipulus Tolycarpi , epiCcopus Lugduncnlis in Gallia, anno 180. 9. Theophilus Antiochentts. 10. Athenagoms , Athcnicnfis phi- lolbphus i qui (cripfit apologiam pro Chriflianis. 1 1. Clemens Mexandrintis ; a Caffiodoro Conrcxtor appcllatus. FuitPan- tiiiimartyris difcipulus , & pr.rccptor Orit;enis , anno 104. n. 6X Septimit'.6 Florens TertiiUianus , Afcr , prcsbytcr Car- th.igincn(is aiino 105. tcrtius (criptor Latinus , (cilicet poft Victorem & ApoIIonium dodillimum philolbphuin , qui jn (enatu rationem reddidit dc rcligionc ChrilHana, & ob id eftdecollacus. 13. Origenes adxmamiui , vir muItimod.B cruditionis , anno 116. 14. C/tciliits Cypriantts, epifcopus Car- thagincnfis , anno Chrilli 140. Diligcntiirimi legic Tcrtul- lianum.ij. ./^rwci/V/^iqui fcripdt contra Porph)rium. 16. La- il»ntiuf; quifloruit anno lyo. &fcripnt Inliitutionesfuas cx- trema (cneda. Hicert Cicero Chriltianorum, qucmadmoduiii Cyprianuseorundcm Cxfir. Sunt cnim hi duo, terte Hierony- mo , qui Chriftianx dodrinx intcr Latinos ornatum addide- re. 17. Gregorius Neoca.farienfis cpi(copus, qui & Ponticus di- citur , Origenis auditor , anuo z ; 5 Prxtcr hos Patrcs florue- runt ifto tempore , Martialis , epi(copus Lcmouicends , vnus cnumeroLXX. dilcipulorum, anno Chrifti^o. qucm non- nulli Patribus adnumerant : &ua iratus , qui multos vidit a Chrifto fanatos , & fub Adriano apologiam pro Chrill;ianis exhibuit : Fapia4, difcipulus rohannis, (ed poftea author fcfti Chiliaftarum : ,-Ir»/?' 40 ^ncydopxdix Lib. XXXII. lafticx crt ab an.Chnfti loio v(qi ad annum i rzo hoc ordme. Papiciilis : cpifcopiis Cantiiancnhs tn Anglia. .,an- II©. (« Papiciilis : cpilcopiis c.antiiani:ims ui /^nj^i •„s\.Anshdmus,co\^^A°^?^°'^^- interlineans.a litiode S.Viilorc: :.arthu(ianus ('arilienfis.an 1 1 z I. Lanfranctn , Papu 1 Guitmiindu rGMLtSn'ipiIatordccreroruiii , anno 1 1 p. 6. P./r«. i..;,i^r,/«. . cognomcnto Magi(ter (entent,arum : quia colle- Pit theoloaiam cx fcntentns Patrum.anno i i6o. 7. Fetriis Co~ %etlor, frafernothus Lombardi.8. Fetru^ ClencH, ^. RufertHs. \o LeoTufcus. 11. Gniliehnus Antijiodorenjis. 11. (. yrtllus, Carraelua, (juifcripfit nouum Euangelium. 13. FetrusClu- nincenfis n.Bernhadus Compoftelltinus.l ^.Hu^o Barcinonen- (ls.it: Vincentius CMiis . 17- Atexnnder ab Alcs,(en Aieniis: qui piimus commcntatus ell in quatuor libros (ententiarum lombardi, quos non meptc dixeris Biblia Scliolalticorum.' 8. Gualterus FicJauien/is.Hic cemporis periodo florueruncii/fr- mannus C(;«/»'aA".monachus& hidoricusanno 10 jo. Hai- wo.monachus : Lamhertus^SchafnaburgenJis , aionachus & hi- /l:oricus:0£;«»»e»'«^.anno lO^o.quiPatribus accenfeturrjV//?- rianusScotus : Pctrus Vamianns-.Anshelmus , archiepifcopus Cantuarienfis,anno 10S6. Sigebertus, hiftoricus in Bclgio, qui fcripfit concra Hiklebrandum pro Henrico i V, an.Chr. 1090. Kupsrtus, C4bb.)S Tuicicnlis:Ber«/7«j^«i Burgundus, mouachus ^poftea abbas Clareuaileniis, anno 110. qiii refcrtur in cata- loo-um V:\mmv.Helmoldus, hiiloncus-.Gutl.rorretanus : Ottho Frijingenjis , cpKcopus & hi(1:oricus , patruus Friderici Barba- rofiicanno 1140. l)e fcholafticis pruni' .itatis memineris, il- los inucdas in ecclefiam opiniones , nondiuinaruni Scripcura- tum celtimoniis, fcd Patrum fententiis malc dccortis , & vcrbo Dci a:quatis,dctendere conacos elle.Etprimus cx iis Lanfran- cus , priino fciiola: Papienfis in Italia profelfor , nuper excogi- tatam tianirubftantianonis doftrinam acerrimc propugna- uic i cui fc oppofuic Berengarius, cuiusfententia vcra quatuor Conciliis oppolitis fuit damnata , & ipfe Bercngarius trucu- icntillimis Pap.rNicolai minis coaduselt ad palinodiam,quam ipfiptafcripfit Concilium Florentiiuim.*Scd hic hbcr fuit fup- prellus, & fenccncia L.infranci prxualuit. Bernhardus camcn paulopoft dilerce fctipfic infermone de Cccna , lacramencum dici facrum fignum , fiue facrum fecretum ; & adfcrt fimile annuli , qui datur ad inueftiendum aliquem dc hacreditate, cjuem qui accipit , poteft diccre , (e accipcre hancdicaccm. Ad eundcm modum Deus de gracia fua inueftiri curauit fuos. Vvaldenfes etiani circa anuum Chrifti 1165. veram ill:am de S.Euchariftia fcntentiam tenuerunt.llli ("unt ita didi,n0(i quod in fyluis degeicnt ob perlccutionem , fed a VvaldoneLugdu- nenfi , qui ob fingularem pietatem exolus fuit epilcopo Lug- duncnfi , adeo vt tandem exiho muliftaretur. Hunc fecuti funt multi, &percotam Europam dilperfi. Tandem in Bohemia confcderunt. Ad illos Lutherus auno i fi^. epiltolam fcripfit, in qua illos humaninime fratrum nomine coinpcllat. Canoni- fis, hoc temporis traitulunt orti , fic diifti, qnod Canones Gra- tiani fcquercntur. Medici fcholasiict , feu epitalis, eft ab anno 112.0. vfquc adDurandum , anno Dominiij^o. Hac .xcate philolbphia (ccularis facram chcologiam fua. curiofitate inuci- li focdare ccEpic , vt fcribit Trithemius. Hinc faiflum , vt qui illo (eculo cclebriorcs theologi haberi vellcnt , plus opcrx ac fludij ponerenc in Ariftotcle , tanquam indomcftico piofelTio- nis fux fubiedlo , quam in lanclo Dei verbo. Plurima enim jiionaftcria his temporibus extruda , in quihus inlinica locu- ftaiumexamina fe concinuerunt. Srholaltici huius a:tatis fuc- runtilli : i. .Albertus magntis, cpifcopusRatisbonenfis, Tho- ma: pra;ceptor. 1. Tbomoi Aquinas , anno Domim 1 1 f y. qui plurima fcripfit. Ab hoc dicti funt Thomiftx, ficut ab Alberco Albcrtiftx. Pontifici j Thomam vocanc Doiaorcm Angelicum; & lefuitx ipfius placita dcfendunt in philofophicis^uxta &c theologicis. ^. Bonaiientura ; i^ni ^innoitj^. fit Cardinahs. 4. 1'etrus Hifpanus; qui poft Papa eft faiflus, nominc loannes XXL 5. lacobus de Voragine : fic diftus, quod clTec quafi vora- ^o Bibliorum, propccr crebras allegationcs. 6. Henricus Gan- dauenfis 7. loannes Duns , ali.i.s Scotus : cognomenco magifter fubtilis. Flicfuitprimus&perpetuusThom.i; impugnator. Ab illo dicli lunt ' cotilLr. 8 ■^/.««aj : cognomento Doiftor vni- ucrfalis. 9, Nicolaus de Lyra. anno Domini 1 510. dcquoLu- therus:Nifi (inquic) Lyra lyralfct , parum intelligcrcmus de Scnptura ; Scvulgus ait, Nifi Lyra lyraflec, tocus mundus dcli- radet. 10. Gulielmus Occam, Anglus :qui Scaligerodicitur h- ma fubtilitatis. Ab hocdicuncurbccamiftx. Aquctum orcx funtfcax Nominahum & Rcalium, dcquibus fupra in Arche- logia. \i.AUnus delnfults. 11. Atexander de /liexandria. 15. Augitfiinus de Ancona.u^- Durandus , cognomcnto Do- dlor irrehagabilis.Huic difplicuit fophifticaThom.x.Sic itaque in Ccrbcrum triclpiccm dcfiit mcdia Scholaftica; fcclam vidcli- cct Thomiftamm , Scutiftarum, &Occamiftarum:cuiuscapita refec.ire aggrclUis cltDuiandus. Hoc temporis tra(ilu vixerunt Vvilhelmus deS amorc.mw fcripfic contra mendlcantes.& aPapa hxrcfcos cft damnatus : Nicephorus Calliftus:MarJilius Vata- «/««/.coiECancus Occamo.cri quo fcrihit contra Papam lohan- ncm XXII. pro Ludouico Bauato Imperatorc, vt ex libro cius, qui mfciibitur Defenfor paci5,v\iete ed.Tertia fchola/?ici theo- logia a:tas,qux diciair notia fcholaftlca, caqucpcllima & dcle- ter!a,poft Duiandum cfcpic ab Heteno de Boio,Bricone,& Car- melita.vrque dum aLuchcro, circa annum i f t6, cuerci coepit. Hac.vtate modeftia,qu.cfueratin media fcholaftica.ne teinere de quibudlam quaftiombus aliquid affirniarctur , fuit (iiblata. Habuit hic aetas lohanncm de kegno.Henricum de Vrim.aria. lohannem C apreolum , Pctrum de Aliaco Caidmalem Came- racenfcin,lohannem Gcrlonem Canccllarium Parilicnfein,Ga- briclc Bicl,Holcot,Bricot,Tricot,& alios. Pios nihilominus vi- ros ha;c a:tas tulic,videlicet lehannem Taulerum , concionato- rem Argentinenlcm, qui dixit, Ecclcfia iniligerc graui reforma- tionc.an. Doinini 13 JO. lohanne Vviclefl^n.iii«t]Cocl;lcus,Die~ te>iii>trgius,Cl)licl:toi/ius,P.Ca>iifiiis, yillf Pigl>ius, yltig. Steu- chus,Contannus.luliHs Vfl!ig,Petrus,a Soto, Pol:is,Surius,Sta- fhihis apoftata, B. Arias Montanus, Lindanus, Hofius, Grcga- rius^e yalentia,lohan Piflorius apofiata, Baroniiis, Bellarmi- nus,Becanus,Cofierus. Qi]^\ Lnthcrum fc(iuuntui,pv.vcipuc func BrentiHS,SnrceriHs,An,{r Ofiander,Si nep!iits,lufi!cs lonas.Mat- ihtus Iiidex.M.Flaccius lUyricus, Marbachius.ELerns Morli- Z*is,Io»ch Vvefiphalus, Staiort Vaiili,lacolpus Andr<./i, lacolus Eeerbrandt,Chemnitius,l'vi^andus.Sel>icccer!ts,Mirns, Dauid Chytr4ius,LMC.Ofiiinder,JE^idjiunnius,S.unpus,Saiomm Gef- nerus, Ballhafar Men^rus. Mclanclitlion, Bacerus,& Calpai Cruciger pcrpcramacccnfcnturiisqui dicuntur phI»;. Dodio- res iiolbi pr.xcipuc funt ZuHingl!US,OZcola>npadius,Leo luds., Cenrad.Pellica>tus,lohan Caluinus.,lo!jan aLafco,Th Biiilinn- Aer,Fetrus Viretus,Marloratus,Petr. Martyr,]'-ijolf. Mufculus, Vr/inus,Gua!therus,Hier,Zanchius,Boquinus, Tt^gedinus^A- retius,BuUingerus,Si>nlerus,Laiiaterus, Sadeel, Be:^a, Oleuia- pus,StHr>ni!is,Dan£us,Daniel ToJfinus,Fr.lunius, Dauid Pa- retis,lohan.Pifcator,Abraha>n Scultctus, Matthias Martinius. Satis de Dottoribus Ecclefi.vaiunc vidcamus Conci-ia Ecrlefis, N.r.Horumtresclaflesconflituiinus In prim/y clajfe lam: coii- cilia fiue Synodi ante Concilium Niccnum : vidclicct Synodus Aportolorum , Aci. i ^.Gal.t. anno Chrifti f o, Synodus Ro- niana,Cxfarienfis,Gallica,Pontica,Achaica, Ollroenica.omncs proViilore, Afiaticacontraipfum aiino Chrifti 194. Synodus Aiabica, »nno 140. Concilia quardam in A|-iica:auno 1 jo.Rc- nianum ij-i. Antiochii incausa Nouati; Cartha^inis in Afia &AfricadcbaptiImoha:reticoruin , ciicaannum i6o. Antio- chenuni I.&: II contra Samofatenum,anno 1 6y.Sefu.'.nuin,aii- «0 500. Coilcilium in Africa deTr.aditcnbus,an.504. circitcr: & circa idera tenipus ConciiiumElibcrtiuum inHivaniade lapfis recipiendis : Concilium Romanum, Arclatenfe, Ancyra- 4mm,Neocxfarienfe, Gangren(e, Laodicenum, Alexandrinum, Arelatenfe 1 1. ab anno ; lo. ad 3 1 f . Infecunda claffe func fex Concilia OEcumenica, •ymirict 5: orthodoxa fetme ab omnibus lecepta iioc ordine. L Concilium Nicenum , anno Chrifti jif. veljvt alij voluntanno 316. ludiftum fuit ab Iinperatore Con- ftantino M. Niccxvrbe Bithinio; , fuitqueepilcoporuin 318. prscterinfinitam presbytcrorum , diaconoiuni, &aliorum !io- ininuni ecclefiauicorum , multitudinem. Decifa eft in hoc concilio controuerfia de temporc Pafchatis , & de Filij Dei cum Patre o^xjj» comra Arriuiii presbytcrum .Alexandri- num ; qui cum videret Alexandrum epifcopum Alexandri.i: fi- bi praeferti , mouit ipfi litem ill:ain luiSuofiin , quam diximus. Sententia Synodi comprchenfa extat in Symbolo, quod Nice- numvocat.AthanafiuSjdiaconus Alexandnnus.in ifto Concilio maftule defendit 'o^6oh\ixi fuiepilcopi Alexandrini, cui poftea in epifcopatu fucccfllt. Sed earc aducrfaviorum tantumin (c B/i^f/r««»), anno 45 1. ablmpcratore Thcdofio luniore contra Neftotium cpifcopum Couftantinopolitanum conuo- catum Ephefi, vrbc nobili lonia:. Occafio Concilij ha^c fuit. AnaftafiuspresbiterConftantinopolicanus Mariam pro con- cione vocabac ^"'^'CS''- LJ rede diflum clTe negabat Neftorius, & hoc paradoxum adiickhM-.Noligloriari^Iud^e.non Deum,fed hominem crucifixi^i. Duas iiaque pctfonasin Chrifto ftatue- bat. Quani Neftorij hxrcfin Syncdus damnauic , & Mariani 9t«S'>M> rcilc appellari Itamit propccr vnionem duaruni natu- rarum. Aut^uftinusad hocGonciliumaccerfitusIuit, fcdmorte j)raEuentus nou acccHit. IV Conalium Chalceiion:nfe,incliQ:am ab Imperatore Martio, Chalcedonc , vrbeAfi.v, anno Chri- fti^f i.conuocatiscpifcopis 6;o. contrah,i:rcfimEutychis ar- chimandritx &prcsbytcri foniLantinopoIitani, qucfuitpla- ne contraria Neftorian^ , tefte Vigilio, qin lib. 1. contraEuty- Tottt. IV. clicn lic ait : Nefiorim Jnas intuens naturas duas putaiiit effe pcrfimiK : Euiyihts rcfpicicasvnam perfonam , vna>n cen[iiit ejje n.ituram. Et qiiia in Chriflo efi (^ naturanmi proprietas, 0-pe'for,d 'vnitas : NcJloriu4 propriilaicm attcndens natitra- rum.aperfons. c.xcidit ■vnitate:(y Eutychcs vnam intitens fer- fonam.n naturariim proprictalc dcfciuit,<^ ipfam diuinitatem ajfcrtiit pajjam. Concedcbat quidcni Eutyclics fantc viiioncni dujsdillinCla.snaturas.poft vnioncm vcrcVvnam duutaxat fta- tiicbat. C.vtcium crim Eurychcs a Maniano cpifcopo in fyno- doprouinciali aiitc Synodum Gli.ilccduncnlcm admoncrctur dccrroie,iplcaduitusChrylaphij cuiufdam aulici opcrii ab Im- pcratorc iiiipetr.uiit aliam Synodum, ncmpc Ephcliuani , qu.u dirta tuit >i,!i7i«;^. Vudcproucrbium hodicque extat : Sy»0(//«' Lejirica. In illa Synodo Lellric.a Lliofcoruscpiicopus Alcxan- drinus Eutyclii.inus Flauianum cx confclfu cpilcoporuni caici- bus cxpulic, ptius ita vcrbcratum, vt tridu»") poft obierit Cada- ucripfius calcatumcft ab Alcxandro. Adco nimirum h.vicfis efttyraunica.Hisquatuor Conciliis vniuerlalib. adnumcrantur &duo aha:qux-abaliis non putanturin liocnumcto, quod in his Conciliis piitcuc dccreta fupcriorum Conciliorum rcpctita tantumjuille, non autcm noua prolata. Scd nosfacimus cum iis.qui lcx numerant Concilia OEcumcnica.Etcnini in Cocilio I I. (Si I I I. Conftantinopolitano decreta coiitra nouos crrorcs cinanarunt& illadccrera taiiquam orthodoxa ab Ecclcfi.a ad- miLtuntur.V.Co»a7/«w Ccn/iantinopolitanu»} IV.an. j fo.vcl.vt alii traduntan. yy j. iiidiiSumiluftiniaiio.Durauit bicnnium. Hic prxtcr Avij,Ncftorij, & Euthychis ha;rcfes,plurima Ongc- nis deliramentadamnatafunt,puta,qu6d onincs anini.x huma- na; initio mundi fiiiiul funt condita; : quod diaboli tandcm lint fcmandi.Dics quoque natalis Chrifti,& puriffcationis Mari.t in hac Syiiodo inftituti funt , vc lolennitcr quotannis cclcbraren- tur.Excat & in Liturina Gr.Eca precationis fornia, qu,c putacur iu ifta Syuodo cHc conipofita:in qua eft illuftris confcllio con- tra multos errores. Verba hxc fiint : Vnigenite Fili ^ Verinm Dei , qui cit>n immortalufis , ajfunipfij/i humanam natiiram propter nojiram falutem,ex fanSla Des goiitrice, ^fincnmtii- tione naturaru homofzcttu Qp crucifixKs cs.Chrifte Dei!.s,morte mortem prortilcans , is-fimul glorificaris cmnpatre i^ Spirittt fancT-Otfzlua nos. Vl.Conciliiim ConJlantinopolhanu>n iri.aaoi alias diciturTrulIanuni , hanc ob cafani. Conftancinus Pon,tix'>ii, quini- /^«^.Ibi Icccrunt loi.canones, inter quos mcmorabiliseftca- nondeconiugio. EademSynodus obfignauitaiSa SynodiNi- ccna; , Ancyrana:, Neoca:farienlis,Gaiigrcnfis,&aliaruni. Qui- dam cx Reformatis thcolcgis adiiciunt conciliuni OEcunic- iiicuin VII. vidcl.Nicenum fecundum :quo tanienciculoalij ornancConftantinopolitanum IV. quod celebratum fuitance Niccnum Il.ita vt hoc fic ortebersenfis,Ah IllullnH-pr.nc.pc Chn- ftophoro , ducc Vvirtebe.CTico per legatos , i+. lanuar.j , aniio 1 f ji coiigiegationi Concilij Tridentini .iropodra. 7 Callica; anno Mf'^. Ambofiaci primum Francifco 1 1. Galliarumrcgi. omnium piorum eiusregni no.ni.ic,deinclcanno i y6 i Poffiaci Carolo I X rurfus exhtbita : & tandcm a. paftoribus ecclefia- lu.n Gallicarum cum rrxfat.onead teliqiios omncs euangcli- cospalloresLatiiieemina 8, ^»^//f^ i iiiferca apologia: gcne- rali ,|anno i f ^i. Anglicarum Ecclcfi.irum nominc confcriptx. ^.Helaetica pcftetior, S-TisiaunK paftoribus anno 1566. con- fcripta , & polleaa confocderatis Be.nenfbus , Scaphufianis, S.Gallenlibus, Rhxcicis, Myihufanis, Bielcnfibus & Gcneuen. fibus. a Sabaudicis icem, Polonicis, Hun-Taricis , £: Scoticis Ec cleflis approbaca& fubfciipca 10. Belgica; qua;Ga!licc om- iiium ecclefiarum Gallo - B.;lgicarum nomine auno \ <;(,(,. ed.ca fuit.ac demum anno i f -'^.in publica Bclgij fynodo icpc- tita , confiimata , &: publ.ce verla. Huiusvc.fioLatina.inno l6l9.in auguftaSynodoDordrechtanaabccclcfiis Britannicis, Palat.nis, Ha(nacis,Heh.ccicis , Vvcddcauicis , Geneuenfibus, Bremcifibus, Embdcnfibus.& Belgicisfuic approbaca. 11. Eo- hemica ■pDslrema ; ex quatuor prioribus longc antiquioribus, eodcm capicum & rerum ordine repecita , pauloquc dilucichiis exprdl'i annoque i yyj.variis.n \o<:\%z^\Kx.Cateche{csfrs.cipus, funr i. Lutheri. fcriptaanno IV19. i.Embdana, anno i f (-4. ^.B^hemica.nomine Vnitatis fratrum fcripta 4 Folonica.^.Pa- latina , feu Hcidelbcrgenfis , authoritate Friderici 1 I \. edica leceiica inPalacin.-.tu &Belgio 6 Genenenfis 7. Argentinen- H.treti. fis Nuiic 3.cceAz\nu%oAhiftoriam PoutificumiN :im Mahomete ppntifi u qai tanquam lupus vaftat Ecclefiam , agctur infra. Confidera- nualis! musautemPapzRomani atatcsquinquchocordine Prin?a cft infantia .c^aa\r\ numeramus a fine decc ("acholicaruiTi perfecu- 'tio.ium ( anrehocenim re.iipus embryoms inftar fenfi.n con- ceprustuic, jnprimis ccmporc Viftoris cpifcopi Romani circa anniim Chrifti 191. de quo infiaj cum pax Ecclc('.t eftrcddita, tempore Conftantini M qui omnibus ecclci.is deci.T..is dc om- nibus rebus folucre imperauic. Tunc temporis in aere audica fuit h rc vox : Hodte -venemnn infufum eft 'Ecclefis.. vtcftapud Nanclerurn lib. 1 gmeratione 1 1 qu.T vox refere.ida eft ad fu- perbi.rm paftorum,quam diui ti.r parere folent Hxc infantia vi- les acquifiuit , &firmiorcft reddica a GrcgorioMagno , circa annum Chrifti ^97 ciimille tirulum OEcumenic.^in Patriar- cha Conftancinopolicano exccraretur , & fcruuni (eruorum Dei fehYpocricicevocicarct/;^.i e/if/?.!?!. Hoc annoquatuor oricntaL-s AngeIi,Patriarch.ic nimirum Conftancinopolicanus, Anrhiorheniis.Alexandrinus & Hierofolvmitanusab Euphr.a- teBibvionico func auulfi : qua diftblutioneprocrcaruscft Ma- humedifmus. Sed pauloaltiusieretamus huius articulihifto- nam. Timetfi Poncifices Romani magnaanimi iinpotentia fuum Pltis Vltra qu^reienc:tamen vfque ad Concilium Nicc- num nihil etficere potuerunr.ita vt Pius H. fcu >Eneas Syluius cpift. jo I . dicat : 'nte Nicenamfynodum fariius reffeHils ad Romanam Zcclefiamiabebatur in ca Synodoconfticatum eft, vt in fiiigu .s prouincds vnaaliqua Ecclcfia,& vnus aliquis epi- fcopus p.imus & fuprcinus habcretur, qui Mecropoliranus vocaretur, quo commodii.s om.iiaadminiftraripoirent. Hac occafionc Romanus epifcopus faftus eftPrimas circuiniacen- tium fiuc fuburbanarum ccclefiaru.n , Carthagincnfis Africa- iiarum , Alexandrinus ^Egyptiarum, Antiochcnus Syriacarum, Confta.itinopohtanusG.^ccaru.n, &c. Non pri'fcrt autcm ea Synodus cpilcopu.nRomanum.ne vnicoquidcm ;»7K,Alexan- ormo, vcl aliis. Hic tamcn primusfuit gradus cpifcopo Ro- mano ad altioia afcendendi. Poft hoc Conciliu.n celcbratur Carchagincnfc 'extum, anjio^io. cpifcoporu.n ii^.inter quos Auguftiiius_, P.ofper, OrofiuscV AI.j. Aurelius porro Carrha- ginenfiscpiicopus, pi-iBcipuus totius Afric:E mctropolitanus piihM.c. In eo tres Papa; ordine, fummo ftud.o id egcrunc cum(a,i(aisilIisPatribus, vt fibi iurildic^ionem in Afncanas & al.as Ecclefias conccderent , hac occafione. Apiarius , facer- dos Atr.canus , propter fccleia cxcommunicatur a fuo epifco- po&ipsaet.amfynodo,confugitadPapam, quieum abfoluit. & Afr .canjs, cumin communionem rccipcrent, pr.rccpit. Papa rimatu.n & potiiis monar- legatos ad Synodum Africana.n , qui iscr.it Zofimus c qui vc ft.ibifiret p ch.aai (uam , mifit fuos leiratos ad c.l.us..npetrareut, tanquamiamolun debitumRomanoPon- tmc. \n% & prw.Ieg.u.n , ded.c cis Nicenam fvnodum falfacam, OnTfi" w''""^Si'»m fibimct Papa fuo arbitno adfctiprfl-ra f fuppofititms ) Synod. Nicen* feruetur. Patres Synodi A&ica- nEetfiabfurditatepetitionis terrentur : tamenpromittuntpa- cis ciipidi, fc iuxta Papx pctitione.n faduros, C\ authcntica Ni- ccnorum canonum cxemplaria na.acilcantur. Inteica.noricur . hic fallaror, qui .lon prartendit ius diuinum , ncquc etia.n con- fuctudiacm annoru.n 400. fcd dccrecu.n Concilij Niccni. Aftusfccuiidus huiu) tragccdi.-E incipitin Bonifaclo I. fuccef^ forcZofimi.qui per lcgatos ll.os .n.agna content.onc a Svnodo pctit, vtdccreta bynodi Nicenx fetucntur. Patrcs negant,tale • quippia.n in (uis Niccnx Synodi excmplaribus inueniri. Tan- clem poft variasaltercationes conclufum cft , vt petantur aii- chcntica Synodi Nicenas cxempl.uia Conftantinopoli & Ale- xandri.i : &vtinterea, quoad afFerantur , Papanihilominus commcntitiam iurifdiiftione.n cxcrcerc poflit. Mittuntur le- gati ad pattiarcham Conftancinopolitanu.n & Alexandri-. num , qui inde authentica cxcmplatia Sy.iodi Niceni adfc- rant. Intcrca temporis obic Bonifacius. Huic fuccedit Coele- ftii-.us I. fubquoincipit tertius adus tragcedi.v. Hic per eof^ dem legatos vrgct poftulata fuorum prTdeceflorum. Sed ac- cipit hoc refponlum, Apiarium non pofTerecipi, nifide obie- dis crim.nibus le purget ,aut vcnia.n pecac, quodille ta.idein fccic : .iddunc , exemplaria auchcncica , Conftantinopoli & Ale- xandriapcrlcgacos allaca, nihil hahere de iurifdictione Papx: ' tandcm coacIudunt,primam caufarum ecclefiafticaruin cogni- tionem cllc pc.ics cpifcopos & mctropolicanu.n , fccundaiu pcnesConcilium piouincuile, vlti.nam pcncs vniucrfale , Pa- pam vero nullam habcre iiirifdiirfionem fuper ecclefias Afri- canas. Atquc hic fuit tertius actus iftius Concilij , fancffo Aii- guftino & aliis cpilcopis non indignus. Coelcftino fuccelfit Sixtus , & huicLeo I. cuius tempore cclebiata eft Stnodus Chalccdonenfis, in qua Anatolius archicpilcopus Conftanti- nopolicanus hoc obcinuic, vc elTet vniuerfalis & fuprcmus epi- fcopus ecclefiarum oricncalium , prolaco .id hoc obti.icnduni decreto Synodi Conftancinopolicanac. ./Egre id tulit Lco I. vr- gens ius mecropoliranorura epifcoporum conftitiltum in Con- cilio Niceno : dillimilis hcic in re fuis autecefloribus. Poftea Romani Po.itificcs variis artibus cfFeccrunt , vt fibi fubiicercnt epiicopos Africanos , Qiiod facilc obtinuerunt poft mortem Auguftini & aliorum qui Synodo V I. Carthagincnfi intcr- f\i<:i.\m..T>t:\\\Acadolefcentiii ell: a co.itirraato primam , tem- porePhocx, anno Chrifli 600, vfque ad 800. tcnporc Caroli Magni. Hoc ce.npore Poncifices cum epifcopis orientalibus de pri.nacu conccndcrunt, variafque nxnias excogicarunt. Iu~ «?»/«! roburque*efta Carolo Magno vfqueadaunu.nChrifK i400.tempore Sigifinundi I.npcratoris , & lohannis Huffi. Hoc eni.n tcmpotis tra£tu Papa Italiam a Pipino , Carolo Ma- gno ,& LudouicoPioaccepit, & iur.fdiiflione.n teinporalcrri cum fpirituali **■ copuIauit,in regesdenique cantam poccftatem fibi arrogauit, vt illos pro libicu confticucre,dcftitucre,ac refti- tuere polfct. ixwi^nmt^wtxci^fil Si.tai ingratiefcens , ab anno Chrifti i^oo.vfquead annii i J 19 * Dcniqiyi»ei??/« eftab anno 1 519. cu.n Lutherus p.aulo ante, ni.nirum anno i j 17. contra Indulgentias,coriegniPontificij,fcribcreacdi(pucareeftaggre(^ fus. H&reticorum catalogum acvelut arborem harrcleon lam l tradituris coinmode in mentem venitquod Danarus fcribit, S.a- t taua.n clle tadicc.n huius arboris:in trunco ipfius elTc fex patri- ' archash.creticoru.n ,videl. Simonem Magu.n , Valcntinu.nj "^ Cerdonc.n,Arce.no.ic.n, Nouacum Opcriftam & Arriu.n : ra- mos deiiique principes elTe duos , Mahomecif.nu.n in Orience & Meridie, Papifinum in Occidcnce & Septentrione. Nam omnes hxrefesa Sacana func ica difre.ninaca:, vcpcr fex illos pacriarchas virus fuum dircile vel indirede inftillaric, Maho- inecifmo denique & Papifmo complcxus fit plurimarum \\x- refiumcolluuie.n. Con(\i\i: Lambertum Daniumfupertraciat. AugtifliHi de h&refibus. Hic obferua Philaftrium Brixienfcm cpifcopum ante Ausuftinu.n coIIegilTe cat.aIogu.n h.rrctico- rum, in quo X X V I 1 h.xrcfcs coramemorac , qux fuerint iu populo ludaicoantcChiilli adaentu.n : & pofte.usaducntum C X X V I 1 1. Nos coll.gemus hireticorum fyllabu.n iuxta o.dinem feculorum a Chrifto nato. 1 Seculo fucrunt hi :Si- inon Magus , Nicolaitj , Hymenasus , Phileciis , Alexandcr, Hermogenes . circa an.ium Chiifti 51. Ebion fT:acim poftex- cidiu.n Hicrofolymitanum ; Menander magus, Simonis difci- pulus : Diocrcphcs : Cerinchus I I. Bafilides : Ca.pocratcs,' Gnofticoru.n coryphxus , Saturninus : Aquila Ponticus &. Theodotion inteiprctes Bibliorum : Valcntinus : Marcioii: Ccrdon:Marcus, a quo Marcit.E, Borboriani : Stratiotini : Phe- mionit.i; : Sethiani , fcu Ophitx : Caiani : Montanus , author Cataphrygum & Montaniftarum : Tatianus, author Encrati- tarum :Seueriani III Praxcas , aquo Monarchici, & Patio- pafliaai : Quartadccimani , falso pro hxreticis proclamati : HcIce&itx:VaIcfii • Nouatus,a quo Cathari : Sabellius : Paulus Samofatcnus, cpifcopus Antiochix , anno 169. cuius aircclx didi funt u.:uT!isa,%i ■■, qno ctiam pertincnt Moiiarchiani fcu Monarchici, Noctiani & Patrispallian. feu PatropaiT.ani : Ma-. ncs , a quo Manichxi , qui ctiam Pauliciani & Attingani funt didi. IV Donatus , aquoDonatiftx : Arius , prcsbvtcr Alex- aadrinus vulgo Arrius, ( quonomine fuit & alius ipfi xqualis temporcacmalitia^MaccdoDius :Photinus: Acacius : Acrius: EuuomiuS Hifliorica? Cap. VII. 45 Eunomius : A»eV"i : n».<.f(^7j|««t;t«i,orti a Maccoonio: Luci- fcti.uii : Viliciiii : Aiuiuopomorpliic;c:MclT,)liai\; ("ou Euchccv: Ai'olliiiaris:Hcluidius : louiiiiauus : l'ri(alli.iiius. V. l'cl,ij;iiis, a quo rel;i<;iani & Maflilicnfcsfiue Sciiiipclat;i,iiii : Ncllo- riu.s : EutvclicsrAccpliali. V 1 Agnoccv , lcu lacobit.x :T1k-o- dofiani : Tritlicicv : Moiiopiiyiii.r : Tlicpa(cliit,i:. V 1 I. Sc- phetit.v, iiquc Coiitobaptica;,Tlicodoriani , Anj;clit.x , Pccrii.v, Cononit.v : Moiiothclcta', in quibus rhilopoiius , pliilolopluis & nionothelcta : 'Af)'hxi)Tzhx.:Tm. Monotliclct.c inpiiniis rc- onaruiit hoc fcculo. Nain & Hcracliu.s Imp. &; ConlLiiitiiuis incicictunt in hanc harrcfin , & alii iiiai;iiatcscandcmilctoiiilc- runt. Sub, initium huius fcculi 1'apilnius & Mahuniclilnius funt orti. V I 1 i Prilnllianilhi- rcuinifcunt hoc icculo. I X. Gnolimachi : Pauliciani & Attin<;ani. X.X I.X 1 1. Tri- bus his feculis nou.i; h.crcfcs non fucruiit cxort.c.qua-quidciii fint aiicuius nominis. Phirimi vero Otiiines Monachoruin fiuit enati. Scculo camen cfuodccinio fucrunt Maiont.v & Georgiani h.crctici , itcm 1'atcrni & Gazari. XIII. Almari- cani:^AIbiani : l'r.cpofitimus : Armcni haTCcici. XIV. AJ.i- inic.c. XV. Non fucrunc noui ha:rcliarch,c. XVI. Anaba- ptiflx, vc Thomas Miinzcr , tohaiincs Lcidcnfis.&ralii: Caipar Schuucnkfeldc : Incerimirtx: Seructus: Georgius Biaiidrata: rrancifcus Dauidis : SyncrgiiLx : Valcncinus Gcntilis : Fauftiis ■•Socinus. X V IL Anabaptiftaruni fccl,c quatuordccim , vidil. Miiiueriani , Apoflolici , Separati , Cathari , Sdcntcs , Eiithu- fiaftx, Liberi, Adamit,c,Hutit.c, Auguftincnfes, BeuckcWiani, Melchioiita: , Geors^iani, & Meunoniftx : Fanatici nupeti in S.ixonia , puta Ezechie) Met cum confortibus. Schifmatnm hiftotia nobis iam eft atcingenda. Vocamus aucem hoc loco fchifina feparationem congregationis , qux ell intcr hoiiiincs eiufdem confeffionis : quo nominc fchifmadiffert ab ha;rcii, nigris Viuas receptas fedibus. Cumfratre frater ficuti Mifcet loquelam,cum Deo Sic verba fiptus factt Sina atq; Orebo montibus. In monte viuens Thaborit iSpoftolos in vertice Confirmat , iy> Chriflo filt, Diuinitatis teftvs efl. Virtus C A L E B i viuida Duratfentlt in corpore : Nonfaxa plebis horruit, ^jut vim gigantum palluit. Inuicius ore, feciore, Tatur , facit q;fortiter, Tideque monlirat fofteris, GUiamfitbonum , fequi Deum, '' Te 1 o s V A omnium ducum Virtu:e felicijfimum Scl audiit, iuffu fy> tuo Decliuis orbe conftitit, Amnis morarusparuit, Deditqiie militi viam. Triginta ^vnus funt tue Mucrone reges mortui. Terris dediftt limites. '■Et eriidifti princifes : Vtrumque doctor oftimus Bellator inque territus. S A L M o ti^falutis prodigus , Terluftrat hoftilemplagam, Etfune mijjus moenibus Dignam hejpite fert gratiam. H A H A B, miniflra Ecclefis,, lUuftris in tortim viri J.ocatur, inter nobtles Poflhac celebrisfxminas. D« Chrifle cunBis feculis Heroas acres, feu mantt Tuenda, feu verbotiis, Regnum decusque Ecclefin. IVDICVM VIRTVS. OM N I s fuba^agens , Deo Aduerfa ^fenfit coelitm Vidoriam dari , ^ nihil Magnis ineffevirtbus. Fratris Calibifiltus, Gener Calehifalius efl O T o N I E L, quiChuJanem Euphratis ad ripam fugat. E H V D V s enfe traiicit Pinchuem 46 Encyclop^di^ Lib. XXXII. Tinguem Moxbum , ^ occupnns lordanis armatus -vada, Hofles minaces contulit. Jittcem Chanamurn (jutd iuutint Currus (jr^arma ? 'vincittir D E B o K A duciu s^ui tuo, Dextraque caditfaemina,. In Madianitasferos Jnjfu Angeliexit G E D e o N, £/, ante inauditam, refert OUts tubiscj; gloriam. Jiudi Ammon,£quaflagitat TeliVHTHA : fed sjernens Deum Succltmbis , ereptts tibi Lugens bis vrbibus decem. S A M s o N FhilijUosagros euii vulpe ■vaftat milite, Tandempotentes fatrafas Euertit vnaq. occidit Heii lenitas H e l i tua , e^ui filiis fttdte impiif Perdis fauendo Ecclefiam, Tuamq; (ubruis iomum. Nil a Deo H E l c a N Kfatus Traflra petiuit : militem Strauit Tyri quifiilmine, 'Regemq; fertiatum mantt. Hoftes Det attjj Ecclefts, luHis vt armis concidant. t/lundi hocfupremo tempore, Regnaeor 0 Chrifte effice. Gentem Deo , deq^ omnibus Certus triumphat hofiibus. Sanguts parentis optims. S A M V E L , reputfa interritus , Saulum vngit , atcj; deijcit. Dat fceptra digna Dauidi. Cum regibus thronum fimul D A N I E L tenebat Perficis , Dansdebitum regi , ^ Deo Laiidem atq. ctiltum alttfpmo, O nominisfemper Dei Amici,^incoU domus, Pufilla quamuis nomina, Bt imperent ^fioreant. VI. REGVM FELICITAS. GE N s libera, ^ manii Dei Defenfa mire ccelitus, Deum abijcit, gentilium Rituqj regempofluUt. S A V L , ante clitellarius, Rex a Propheta inungitur f Submijftts (^ quod accipit Regno fuperbus excidit. Creges modo qui pauerat D A V I D ; coronam regiam Ceflat, fecundum cor Dei Vir, maior omni carmine. ^ P A c E dicltts fi/ius Non copia aut fcientia. Tulitparem : fed coniugi Idolaflruxit impii. Heu, monte eodem cernitur Templum Dei illuflriffimi, "Et turpis /Iftarts., omnium Demoltendum dexteris. Regesfuperbos deijcit, Libidinofos conijcit In contiimeliam, impios Tc.uert(t ^ punit Detts, O reHoralte caslitum, Regumqj rex potentium\ Tu regnaferuaqu^tiio Viciffim honori feruiunt. VII. PROPHETiE GVBERNATORES. EC c L E s I A M expertem, fu& Non ejfe mentis vule Deus, Caliginosa nec premit Ventura nocle tempora. Vates facratonomine I>e puluere ^ Into excitat. Ejfert eosdem honoribus ^rnaiqjbyjfoiA^annulo. losEPH vs ereptns lacit, ^'"■'>6'proteri,Afcemin£, ^f&"Canopum,(^iarbaros /DocetBubafl,spr,»c,pes. lAo^ii^per^vndas^hca. Deferla ducitfubditam VIII. PROPHETit DOCTOR&S. OM N I s fropheta doBor efl, Et mentis interpres Dei : Eiufij; munus,ahdit& Efl ctira confcientiA. M o s E s , Frophetarum decUs Legis minifterfaBus efl, Scriptis fed s.ternum Dei Idem celebrat filium. Non cura regni , betlaqj Bellata magno D A v i D l, Suauem morata barbtton, Et aurexplecirum lyrA. Samvel.Eli a i,^ patris Linquens aratrum, publicis Ludis magiftri , de Deo Mentes docebant fimplices. G A D V s reprendit Dauidem, Eiusqj N A T H A N filium Vngit , modo quem litteris Formarat atq. moribus. Chriftum I s A 1 A s concinit Natum , fepultum , mortuum, Eumqjgaudet denuo Coelo receptum viuere, O B E D V s infantum gregem A ciide feruat impia: Ieremias Q_jv E patrii, Vidit ruinam , ^ queflus eft. Jiudite gentes, credite , Vobis adeft regnum Dei : Quod Thecvites ( plaudite) Zephan ias qj/ e nunctant Audite , Bethld dux gregis Verbo M I c H E >« prodiet, Zacharia s quem proj^icit jijino federe pauperem. De pace dicet , tnferos Mortemqj viclor vinciet, H a G G E V s hoc folatium Ingens O s e a s qj' e edidit. Fundet facratum Spiritum. Vero loHELis carmine, Lethoqjfunda .Hezechiei. Eftteliis, offa colliget. Mittet Iohannem ntincium , Vit£parantemfemitam : Stat Chriflus in templo, pius Non decipit Malachi as. O Chrifle, decedas facris Nunquam ^dibus : nee feeulis , G^ui buccinent nomen tuum Defint Prophets. in vltimis. I X. PROPHETiE MARTYRES. CA R c E R, cathenti, compedes, Saxum .fariffn ,ferraqj, Sancfis iy immerentibus Dantur Prophetis prs,mia. Manu M I c h E A s i&ditur , A M o sfiagellii : verba qtted ^«1 Hiftoricaj Cap. VII. 47 Malis loque}ites liberx Nonparccrent hypocritis, Vt viuat, vtregnet toas, JEidils fAcerdos efficit : Sed rex merentti optimi Ptum necauitjiliirm. Non IsAi AM regia luuit boiium propinqiiitns, euiem ferra perditi/Jimi iecat Manafle lignen. Tlagastjpcluncam.vincula Ier EMi As domi tulit, Captamtjjfi/atus fora Plebem.Upidatus pcrit. Vatis qiiod V R I A p(/ Caiijfam tueru fortiter, JEgyptio traHusfil» Craui ferirts vulnere. Maior Ioannes omnibut 6^i fuiit ,fHere .iy poflen SeqHentur,immaniJ]imi Herodii enfe toUitur. "Bfi nemfe vita dulcior, Magts beata, certaq;, 1h qud Detts dabit fiiis Maiornferuis pr&min. X. PII GENTIVM REGES. SV B M I s I T aares fceptraque Rex Delicatvs hofpiti Ion£ : monentemque audiens Deum , trementi parcitur. Seruatur vrbs , dum pocnitet : Sedfrifca vitt, crimina Redintegrans , hofiilibus Faiilo interit pofi ignibus. S,ex M AGN V s (heu) fuperbiens Brutefcit, atqne pabulnm Silui metens , non vnius Imaginem fert bellua. : €ed redditus Jibi , Deo Grates canit , Deum coli , Coelo foloque maximum , Centes fer emnes fr^cipit. Hinc Merodachvs fatrium Ritum fequens , a fatrafis 'E.cclefiam quod liberat , Stulti notatur nomine. O munde , femen Satana. , Jnfejie fitpreme Deo, Piis inique regibus Viris atrox fanBiffimis. D A R i V s e lacu extrahit SaniiHm frophetam proq^ eo Tlet excubans:a bejiiis Vraui vorantur imuli. iJutrittts a C a N i(vt ferunt) Reddit Deo ^- tem^lo dectts, Gentemque donat libram Serubabeli frincifi, Telix E B R jE a coniuge Rex,punit hojies nominis I)ti,(^per Efdram reddidit Legem,hoflias,connubia. Vrbis iubet Longim anvs Vurgare facrs. rudera, Et adiuuat Nehemiam Tortoijiruentem fumptibtn. Conjifa principi fuo Coelum tenenti,Ecclefla, Laborat,^ n»n concidit: Iaclatur,(ynon mergitiir. Jltic inter hofiesfeculo Vtferjiet extremo quoq. Da Chrifie Qf eius fubiice Regno tyrmnos exteros. XI. PROPHET^ GENTIVM DoCTORES. NO N gratia angiijlts Dei Claufa eji,fuitq. finii/us, fromijja ciiniiisgentibus, Non tantiitn Ebrns dcbita, 1 o n A s fugax compcUitur Ninon docereregiam, Intra dies coutcjiibus Taucosvorandam abignibus. Rex audit, ^ pro byffina Sumit lacernam lugubrem, Regem fequuntur agrnina. Vrofirata luBuciiiium. Necnatus H e l c i je minuis, Eiufq^ fcriba,crediti Sunt inter ipfa vincul», Monftraffe verum j^gyp/iis. Vnum fotentem 'ipiritu, Menie Q^profheticavirutn, Intenta Q> ore ^ auribnf Chaldsa totafufpicit. lUe Imferatores docet, Miitata cernens tempora: Idemfuturorum fciens Faftos fequentes ordinat. Tu P A V L E , do0or Gentium, Volansper crbis circulum Creges agis,quot ante te Nemo omniitm mortalium. A Sotis ortii ad vefperam S>iia cingit amliitus maris Terras ^aduersa viri 6}Ha catcenoiis amhulant, £/? audieitdus omnibus Detts locis,feruandaq} efi Gensfparfa per munaum piis Coelum replendum ciaibux, Te noJira,Chri{le,vox canit, 6Uii nos matignum <^ deuium Vittgus recej-iftt qtioq; Regniin tui confortium. XII. APOSTOLI MARTYRES. CH R 1 s T V M fecutos omnium Tefles cano difcriminum, Veros t3> eiufdem nece Refufcitati nuncios. Audit docentem Caffadex, Etoraronti,te P E T R E, Verfi trabi quifigeris Tandem , Nerone ludice. Huncfortis A n d R e a s fequens Ijlhmum replet,Patrenfeqj In vrbe non fratri imparem Vidit necatus exitum. I A c o B E magne, qui iuos Doces Ebr&os, inuidis Linguis catumniantium, Herodis enfe raptUs es. Solus I o H A N N E s effugit Lilioru eferi manum, Chriftum canens lonibus, Tathmiq, ditris incolts. I V s T i vocatus nomine In fatria, pinnaculo Turbatur, ^faxts ruit, Conto ^ petitus oppetit. I V D A S Magos quod Ferfico Errareregi dixerat, A Cide trifii regia Non foluitur fententia. Tibi S I M o N plaudit Vharos, Siticulofaq; AfrtcA, Serraih diuifo dehinc Arafq} temflitqserigit. Cum 48 Encyclop^dicE Lib. XXXII. Cum Pnrthicispmunciii Suiiefla T H o M « Media: Seddum negat Mithram deum, CtfKfperiiat Uncea. MattHjSvs Hirtaci mann Regii cadit, qubd Mthiofs ^iger beatur, grandefert Huic muntts acceptum viro. Ph I L 1 P P V s /■» Scytham moiierts Vtncitferoces : duplici Letho datus , nam fixus efl Cruci , inde faxis obrutus. Indos lauacri flttnnne Rigat facrato , regium Cui pemma fertnr , qui cute Membrts ademfta cidilnr. SUti proditoris in locum Lclius , fecurim pertulit, A propriaque perdttus Fuiffe gente traiiitur. Jion te relinquam , Centium Doilor : tibi haud nocent Leo , Saxum ,flagella :fedmann Neroniana concidis. Iter per arduam crucem luflis adafira panditur. Vitam quts amittit Dei Ob nomenfin cceto inuenit. Olim redibunt ffhndtdi, Secli matigni iudices: Gjuos mundus, vt lntum,malus ■ Calcauit,odit,fnflulit. XIII. EVANGELIST^. ORtvm, a£liones,^necem Chrifli fonant,(^pojleris Eius triumphum crgloriar» 'EuangeliHs. nunciant. MATTHiCvs, humanttm gerens Vultum.magijlrum laudibus Celebrat, ^fcripter pius E publicanofaStus efl. Marcvs, leonts peciere luboi mouentis horridar, Chriftum docet,fer quem/klHS Et vita mundo contigit. LvcAS, iuueneus ficutf Cornufetit, Chrijledecu* Dans vnico, eius (^pios Scriptis miniflrospndicat. Tr GtKcoriMn & Romanorum IUi enim , quo cariiis Icnes fuas venditatent , mukiplicem otigmem illaium velexinfiimitjte, vcl cx malitia excogitaiunt. Ita Minosabantro louis, S.ilcu- cus a Minerua, Lycurgus ab oraculo Pytliio,Niima ab Egeiia, nlij ab aliis, iaftabant eas fe acccpiile. Nos fuprain Foiiticis & Scholalticis brcuiter hanc rem attigimus : quam hic pleniiis proponere neceire habenius. Principio itaque ex aa.oie illo diuino, quo Deus omnia fua opera compleititur , imo feipfum intimc amat, & cx amore naturali ,qui tanquam aureacatena omnes res trahit,& intcr ledeuincit,in totaliac ^crum vniuer- fitatciexhoc , inquam , amore , diuina illa& regia amorisler manauit, D/7/^e Veum fupra omnia , ^ proximum ficut teif- fum:cmas legis ordo attentc pendcndusert,ad originem lurisia- timc concipiendam Hicigitur lex cft matrix& fons omnium legum , quaicunque cxiftere poffunt , vt exTertulliano diljju- tant grauirtimc. Legem illam conftanter retinueruht patti- archa! ante & poft diluuium,eamque variis conclufionibus ex- ornatam libcris fuis & domefticis inculcarunt- Ab Hcbrctis iftis ante Mofis tempora jtgyptij didiccrunt iudimcnta Icgum fuarum. Fieri enim non potuit, vt nihil difcerent ab iis , quo- tu.m crcbra vtcbantur conucrfatione:vt fupta diximus cap. vk. Scholaft. de Abrahami, lacobi , &Iofephi commoratione in ./Egypto. Deindepoftquam Deus , lupremus ilJe legillator, per Mofcn conftituit politiam ludaicam , illamque vaiiisin- formauit legibus , mox toto Oricnte percrebuit fama atque cognitio legis Mofaicx, imprimis in .i?igypto vicin.i. Eo fere- ceperunt SoIon& Lycurgus .indeque Icgcs Graecia: primiin- tulcrunt. Antchorum enim tcmpora conftitutiones paucula duntaxat erant in GrjEcia, qua: reliquix erant Phamicum , qui primi Gra;cam politiam condiderunt. A Phocnicibus Romu- lumquafdam leges accepilTe verifimileeft, itemqueNumam Pompilium : qux leges dicuntur Papyrianx , quod aSexto Pa- pyrio in vnum librum vna cum fcqucntium RR. logibusfint lelatx : vteft apudPomponium. Vide lib.i.Digesi.tit.i.Votto Pythagoras ( quem nonnulli ex Iuda;is natum clle tradunt ) it Plato ab .^gyptiis & ludxis non tantum philofophiam , fed etiam nomothefiam didiccrunt. Sibylli deniqne magnam partcm oraculorumfuorum aluda;is acceperunt , &inlibr05, qui poftea Sibyllini didli funt, ictulerunt. Tamctfi autem gentilesifti homines variis commentis inquinannit liRipidiffi- mos ludxorum fontes : aliquid tamcn puritatis apud illos manfit reliquum , vtex Platonc & lcgibus Athenieufium vi- dcre cft , item ex legibus X I I. tabularuin apud Romanos,qui quidem a Grxcis ilias acccpcrunt. Etenim paulo ante annum niundi 5 yoo. viros iudicio & prudentia fingulari prxditos , Sp. Pofthumiuni, AIbum,T.Manlium, & P. Siilpitium, ablcgarunt Athenas , vt inde X. tabulas Roinam dcferrent : qui tiicnniunj inregrum in irta legatione confumpferunt. Bionyfius etiair authoreft , mifios quoque legatos in eas Grxcorum ciiiitatcs, qux in Italia erant, inca nempe ItaiisE parte, quje quondan: magna Grxcia appcllabatur : in qua , Seruo Tullio Roma regnante , Pythagoras philofophatur. Nam & ea infignc Iiabebat & refpuWicas & lcces. Locri feruabant Saleuci fu ]cges:Thurii iura fui Charondx, qui non multis ante Uecem uitos vixit annis. Sic ctgo Romanorum pohtia Grxcorun legibus fuit informata.quarum/unima X 1 1. tabulis fuit coni prchenfa. Ante legcs XII. tabularum lata fuit lex Agraii. tum Publia, lex item de Auentino , & Tarpcjo. Poftcalegi X I I. tabularum funt fancitx. Eas tanti fccerunt Romani , v Cicere i .de orat. illas commciidct his \eih'\s:Fremant omnes li ees I Hirtoricaj Cap. VIII. 49 cct,dicxm /fuod fentis : T^iblsothfc.n meherde omninmphilof!- phoruin -i.')iii! miln ~cidetur XII. tat.iluriim liiellti^ , fi qiiis legiim fontes ^capitA viderit (y antlwnlatis pnndere cy i.'ti- litatu vhertaie ftipcrare.^Mmain liiiic liinit.i- liint ali.t lcs;c.s: vt Caniilci.i, Pxtilia, Maiilia, Callia.F.ilnajl-aicidia, &.C. Atv[in; li.cc cll priinis;cnu luiis. 1 1. Progrejfni lurh fec»>idU?ii trcs iiitates,i'ifuntiam ante Ii^jHniannm\ adolefcoitiata, & iimciitHtem fni> Jiiftinianoy-Jr ictatern t>tgr.iitcfce/itcm ' poft Inftn7ianHHi\cft varnts. Infa>irt.i Iuris clt aiitc Inftiniani tcinpoia,& jh)(1 vctcrcs i fciipta vniiiciG in riinci[ii,s palatiiim (Icporraii.arqiic intlcPaii- (lcclas coiitici ciuaiiit , aniio CliniH 5 jo Lampjdio& Orclle Conliililnis, Exciiiitctiicnnio, ciini rcs cota pencperucnillct ad calccni , Indiniamisnouo inandato, InlHtiitiones Inns collii»i &lciiln voluit cv Iiiris clcmciuis , qua; antiqiii ICti trailiiniano tcrtium Con- fulc Pandcil.c liiiic promulaat.c. Aniio vcrtcnce, vidcl. ChrilH j;4. luftiiiianoqiiartiim Conliile, ciim iam extaraic ciurdcm Impciacoiis complurcs dc vaiiis relius Coiifticucioncs , & in iiis cx, (\ux vuli;6 Ci_uii>qu.-iginca Decilioncs nominantur, poft fupcriorcni illam Codicis cd'itioncm promulyat.c, idcm Tribo- loS Romanorum ICtos, Mutium Sca;uolani, Crairum Mutia- niaiuis , lociis quatuor labori adhibitis , nouTllimoImperatoris num,Tutilium Rufuai, M- Brutuni , Lucil. Balbuni, Scxtum fapytium, Labconem , Scruium Sulpitium , Caium .Titium, Paccuuium , Lon<;inum, Callium Sedlatoic.ii Capitonis , a quo Calliani , Proculum, aquo Proculiani, CcKum , labole- num , Sc alios poft hos , inquam , tribus potillinuim acceptani fcrc (ui conferuacioncm , Codici vidclicec Grcgoriano,Heiino- geniano,&Thcodo(iano. Codex Grcs^oriauus, (icdidusano- ifliue luris iHidiofi , qui huic colledioni dabac opcram , conci- rtebac Conrtitucioncs Iiripcratorum ab Adriano ad Valcria- num vfque & Gallicnnm. Subf.cucus cfl: Codcx Herraoge- ftianus , lic didus ab auchore Hermogeniano. Iflo concine- bantur Claudij , Aurcliani , Probi , Cari , Carini, & innumcr.T: lufTu.priorcm illum.quem diximus,Codiccin rcconcinnanduni fulccpit , cum vt policrioics ConlHtutioncseundcm in librum lefciTcntur, tum vtqux cx fupcrioribus mutata- .atque .abio- gat.v fuillent , codem exlibio collercncur. C.Ttcrum Tribo- nianus ca , qua: a ICcis Gr.xce inucncrac fcripta , eadeni linj^ua defcribi cuiauic : & in Pandcdis Florentinis Gra-ca liodiequtf cxtant refponfi : Authenticaquoqueipla Gr.rcefucrunt fcri- pta. Et hinc ell , quod plurima Grxca vocabula in lure occur- runt , videl. ipypcthtca , chirographum , emflytcitjis ,fito>iia, efiflalma, orphanotrofhtu , archigeronte^dioueti , & fimilia.Vi- ciHim Conftitutioiies Theophili , Gonflantini, aliorumquc Gra-corum libri luridici , plcnifunt Latinis vocibus, Donit- Dioclcciani & Maximiani Conftitutioncs. Perpcram enim niur», legatariM,mandata.rius, donatarius, fiiits h^res; c\\x\\\ Codici Gregoriano adfcribuntur quxdam Dioclctiani & Ma- etiam illis , y.n^r^^p, x«gy.jof d.'jf„, \lK!sazi1to,TtaT(ii>,, >b'>«t©-. xiiniani. Hcrmogenianus , collcdor huius Codicis , cogno- mento Afiicanus , vixitcircaDiocIeciani ceirpora, annoChri- JHiSo. Ancecam floruerunc hi lCti Tertullianus , vndeSC. TertuUianum , fubCommodo: jEinil. Papinianus fub Scue- ro ,occifus a Caracalla , quod fratricidiumeius exculare nol- lec : Caius , fub CaiacaII.i : Domitius Vlpiani, audicor Papiani: ■ lulius Paulus, xqualis Vlpiani : Pomponius,.a:qualis horum duoruinrHercnnius Modelcinus, Papiani audicor : Alphenus&: alil.in quibus Hcrmogenianus.Exiitpoflea tertius Codc.\, iam nona lurifcoiifulco , fcdab ipfb ImpciacoieThcodolio, cuius anchoritace condicus eft , denominacus Codex Theodofianus, qui Gonfticutiones Tmpcratorum omnium a Conftancino .M. vfque ad iplumTlieodofium compIedicur.Vtauccm ex.Grego- riano nihil fumlic Hcrmogcnlanus , ita ncc ex hoc vel illo &hiiiulinodi fcxcentis , qu.c idco molefta eiant Hcrcnnio Modcftino, dum Gr.cceLatina, vt illcinquit, iuradoccbat Nomcnclaturam dcniquc & oeconomiam librorum luris yi- deamus. Pandedas luftiiiianus maluit diccrc, qu.\m Codi- cein : quod plcrique authores luiis fuos libros ita nuucupaf- fcnt, r.rnquam oniniacontincntcs , itavtfruftia CiiPlinius in prdfatione fni operis, quando Pandedarum infcriptioncm intcr illeccbrofas & ni.agna promicccnccsrecenfcc , propier qujs, in- quit, vadimonium dcfcri poHit. Fruftia, inquam , cft Hlinius: quia in Pandec^iarum libros quinqu.aginra redada func duo niillia librorum , & verfuum tricics ceiucna milliaad ccntuin quinquaginca millia clcgancei func redufta. Hinc PandeClas quidam non infcics Synagogam Itiris niincupauic, vc auchor eft y.nt Poffeuinus Ith. 1 3 Bibltotheci. de lunjprudenlia. Digefto- Thcodolianus quidquam:fcdomifl"as in Grcgoriano (cqueuHii lum aucem nomen primo Saluius lulianus rcpcrit , qui i^s ci- Impcratorum Confticutiones Hcrmogcnianus habet vfque ad uile in artem quandam digefliflc putatur. Eius nota eft D. Conftantinum, omilTas in Hermogeniano.Theodofianus. Li- vcl Dig. vcl 3-, &tf, quxeft prima liceia in voce 'pfi,ip«- C)i7®.' &: rudis bonarum litcrarum : lcges tamen Romanas prolixi; difi~uf.is , & paflim diflonas , operaTriboniani ( qucm Suidas & Procopius rradunc fuilfc hommcm paganum & aua- rum)&collcgariim,quipaflim a luftiniano nominancur,Theo- phili puca.Doiothci &aliorum liccorrexic,vcomncsPrincipum Conftitutiones , qux in multis voluminibus habebantur, incra Xll.Iibros coarftxiueric.Id voUimen Codicem luftiniani appel- lari iuiric. Rurfus cciam magiftratuuni & ICtorum vcterum lcesquxad duo millia librorum extendcbantur , intra quia- qua^inta Digellorum feu ['andedarum libros artlauit. Pra:te- rcal; Inftitutionum libros quatuoi componi curauit , quibus partes, cx luftiniani partirionc : e quibasprima vocarurTO tj^^^^prima, quarta 'cf^.ipx>@^, vmbiltcus, quafi locus in iure craAando medius ; & (ingula: (ubdiuiduntur in libros certos. Rcccntioics diuifcruntDigeftain tres tomos , L^Jigcftum Ve- tuslnfortiatum, & Nouum : quam partitioncm reiiciuht An- dreas Alciatus & alij , quod ique ridiculum (it , (i quinqua- gintalibrosDigeftorumincertos tomos diftinguas , atque li Viigilianam Aneidem in quofdam tomos difpc((:crc vclis. Et Alciatus quidcmait , voccm iWnxwInfortiatum cfle barba- lam , & nullius fenfus , qu.-c ab indocftoaliquo liceratore pri- mum fitfiLU, quom dciiide alij acque indociles fccuti (int. Proindc non cft , quod aliquiscum Accurfianis fecruciet, quid ica fecunda Pandeftarum pars Inforciacum appcllccur. Co- dicis vocem quodatcincc, redte Bud.rus & Ctiiacius cradunt, fummavniucrfarumlcgumbreuiter comprebcndicur:dequibu$ maieftacem &diucurnicatcm maiorem cflc fciipto , (iquidi: Melancluhon ita canit, Conti>iet hic tenuis legum prscepta libelltfS, Primaqiie Romani femina luris hahet. Dcniouc & nouas lcgcs, quas ipfe ftatuerat,& quas Impera- torcs,qui proximcipluni ant;ccfltrrant,in vnum volumcn red- a(Sas Nouellasnuacupari fanxit : quibus poft aliquoc fccula accertciuncCcnftitutioncs Fridcrici & aliorum Impcratorum. Quod diximus dc i/.Tmii <^.jtna\wK\W3.x\\ , plcriquc hiftorici ifirmant. Procopius tamen, lornandes , S.ibcllicus, & alij codicibus , quam fi in chartis auc membranis fimplicibus no- tecur, (icutmcmbranisquoqucmaior quam charcis cribuicur auchoricas. Ec vctcres folebanc lcgcspopuli, Conftitutiones Imperatorum & Refcnpta , pugillaiibus chartaceis , ligneis, sneis , vel eburncis irjfcribere , atquc ita fcruaic liiigulas , vel vniuerfasin vnum corpuscolIe(Sas in fcriniis alTcriiare, qua: diccbantur fcrinia mcmorix & difprilitioimm. Hinc Tmpc- racores fcribunt, ius in fuis fcriniis effc conftitutum, & Plinius, edi(fla Iinpcratorum vera , & emcndata cflc in (criniisTraiani: contirmant , . . - ■. . . tribuunc ipii erudicionem non vulgarem : quos vidc in di(pp. & Theodolius ruum Codicem li.ibcri in facris lciiniis , dcnique lurid ClHa:nonij dijp. 1 Jih 1 . Q uidqiiid huitis (it, luftiniano Zonaras de X I I cabulis : 'dm (pv>.x.x'if tMfiJn-nai Hm , ci m*i~ idebemus collc(il:ioncm modo rccicacorum (cripcorum, quorum ianum non [offHmtit fi vel obmxe ftudeamns Contraimmplanc teftatur Imperator lu- ftinianus taepift.de ratiene iurts docendi.^.t i. his vcibis:Inci- pite i'ncur lcffuin dodrinam eis Dei gubernatione tradcre ,& via.n aperire, quam nos inuenimus , quatenus fiant opti.ni iu- ftiti.t&reip miniftri,'V vosmaximum dccusinoinnc (cculum fequatur : quia veftvis tempovibus talis legum inuentacft per- mutatio, qualcin & apud Homevum patrem omnis virtutis Glaucus & Diomedcs inter fe faciunt , difljmilia perniii- tantes . Xeil«« ^>,Keiav, \i(^TcftQci» avtlccQatat , llOC eft, Aurea s.reis, centena nouenariis. Sed fatis de adolefccntia vegetoque iuris roborc fub lufti- niaiio.-vidcamus iain &tatem iuris ingrauefcentem. Duo autem funt eius interualla , vnum hemiplexix , altcrum hygieix. He- miplexiaeftmorbus, quiiusciuile exercuit paul6 poft lufti- niam teinpora,inde a Phoca vfque ad Carolum M. id cft , ab doritate neceirariam difputationcm fori ; Quod ius fine fcri- anno Chrifti 600. vfqueadSoo. Nam interea tcmporis ia- ' ■•-- '■■-'"■■■:' " ■"•■■-■ cueruntftudia, partim ob motus Saracenicos, quos inOriente excitauit Mahomet , partiin ob varias turbas , quas in Italia dedeiuntExarchi, Longobardi , & Pontificcs. Hygiciacft fa- nitas , quain ius ciuile recuperauit fub Cavolo M. qui vaiias fcholas inftituit , & l.teras bonas illavumquc cultores vnice promotum lu.t. Hoc tempus rurfus (ubdiuiditur in «se^axjniJ & aixi^!jy\ ripcay.uii feu prxparatio eft ab anno Chrifti 800. vfque ad 11 50 Hoc en.m te.npore tametfi luris diiciplina non iacuevit : celebres tamenipfius Dodtores non extiterunt Ax^tiii eft ab anno Chrifti iiyo. vfque ad nollram xtatem. Hocenim anno & Gr.itianus coinpilauit Dccieta, dequibus, vt & toto fyftematcluris Poncificij,vide (uprain Politicis:& Irnerius Verneriis Germanus , piimus in Italia ius publicc do- cuit Bononix poft luftiniani tcmpota. Hicauchor fuic Locha- rio hnp. vt libros iuris ciuilis publice cxponi cuvavet , Auditor: Ivnerij fuit Placentinus Hunc fecuti (lint Eagaroddus Godfre- dus, lohannes Bafianus , ^ Antonius Lyas, an. Chrifti l iijo. ite.ii Martmus , qucn lalon ait , nil vnquam fani dixifle : tu.n ./i^jcivca anuum iioo. quidocuit Bononix & Montcpcilu- lauo, vbi anno 1 196. Acadcmia recens erat inftituta: Accurfiu4, fub Friderico 1 I. Petrus Vinea , alTertor Imperial.s dignicacis: Bernhardus ^Odofredus anno 11.^0. . Hoftienfis , ann. ilj-f- qui Innocencii IV. duvasopiniones rep.obauit,dic(us Henricus oeScgufia. Speculator,Ce\i GuilchnusDurandi, anno 1161. qui fcripfit Speculum Iuris:Hunc (equiitur Eartholomius Brixien- fis, Albertus Galeotti , lohannes de Dea , lacobus de bello vifu, Ipho. & Dynus MageUanus, quia Bonifacio VIII. cuocatus, fcxtum Dccretalium libru.n confcripfit, mortuus Bononix an- no I ;o;.Atquehoc(eculum dccimumquavtu.ii,ab anno Chrifti t5oo,vna cumfequentibus,fuitvevc luvidicum. Naminde ab aniio Chvifti i joo. vfque ad 1400. vixevunt celebrcs ICti ^i.in '■•jib' exccUucrunc Bartolus, momas anno 1 5 f j,& Ba/i/»4J,Bar. lol.auditov.duoilli lur.fpvudenci?occIli.B.iIdus obi]tan. 1410. ciic.tcv Ab anno 1400. vfq; ad 1 500. innu.ncriquooue flovue- '"1" J*"" ' *" 'l"'^"^ celebr.ores funt, Francifiui de ZalareUu, leh. de lmmoia,(iu\ Baldum fcncn audiuic ; Panormitanus.Ceu. N.colaus Siculus ; rantus de CaHroiGuido Papa,(\ai floruit an- ro lyi.Ioh.Bapiifta. Caccmhipus, qucm qu.dam falw gcnevu Bavtoh putant ; Kartholomnm CapoUa ; Marianu.» Sof/aa!j,pater Bartholonixi ; lacobus de futeo ; lohannes Maria ; Andreas Si- eulutBarbatia, (cnex dclivus diftus ; LancellotHs Deciu.s. K\, anno i roo. v(quc ad noftvam .-ctatem cclcbrioves ICci funt loj,. ScbnetdtHuein, Fhdippus Decius , Euerhardips de MiHel- ptoveniens, communi nominc lus Ciuile appellatum fuit, d.l. 1. fi.his U. Deindeex his 11 eodcmtempoie ferc adtioncs compofits funt , quibus inter fe homines difceptarent , quas adiones ne populus , prout vellec , inftitucrcc, cercas (b- lemnelqucefle voluerunc, & appcllata fuit hxcpats, L. adfio- nes , idcft, legitimx adiones , d. l.necefjarium 1. §. deindei, Augcfcente autem ciuitate euenit, vc plcbs in dilcoidiam cuni Patribus pevuenivet, & in montem Aucntinum (ccedcict, libiqj iuva conlKtueret , qus: Plebifcita vocabantur. De quibus» cum iiiultx dilcordi.c , plebe reuocata , nafcerentiu : placuit LL. Hortcnfia,veI, vt alijs placet, Horatialata, eapro LL. Cgt- uari, & omncs Quirites tcnerc. d. 1. 1. §. deinde 8. Sed quia dif-^ ficile in tanta tuvba hoininuni, plcbs conucnhe ca-pit, populuj cevcc mulcodifficilius , ncceflitas ipfi curam Rcipub.ad Sena- tumdeduxit, vt isicincciponcrec , idque ius quod confticue- bac , Senacufconfultum appellabatur , d.l. 2. §, deinde qiiia^, Eodem tempore & .nao.lharus , pe.ips quosevat lutiUiidio, vtPr.xtorcs& ^Ediles ,iura reddebant, & vt fcireiitciues, quod iusde quaquc re quifque didfurus cflet , fcque pvxinunivet, Edifta pvoponebant , qux ius honorarium, ab hono.c Ptxto- runi ficdiftum, conftituerunt, fenult. ^ vlt.de confirmat.D.<\\.\i: hodie elt/. 1. C.devet.iur. enuc. Ciini autcm Pandcflis vna cum Inftitutionibus fic cditis luft. Inip. animaducitcrct, multain priori Codicc contineri, Conltitutioncs fuperuancas niultas e contra a fcpromul- g.'tas, extra Codicis corpiis vagari , quasLodici fubcompe- tentibustitulis inferi , nectllarium foret acvtilc: Idcirco Tri- boniano aliilque cruditis vuis luiius ici curam impofuit , ac in mandatis dcdit, vcpriorem Codiccm paulo ante a fc cditum recognofcercnt , purgarent& cmcndarcnt, fupciuacuas in co extantcs conltitutioncs tollerent, nouas veio a Icnonita pri- dcmpromulgatas.cidcm inlcrcrcnt, atque ita Codicem melio- rcm,magifqueabfolutum, & cum l-^andetlis iam editis coii- gruentem reddeient. Q_uo fadto eundem luftinianus oiftauolmperii fui anno, quicratannus Chrifti J54. 16. Cal. Deccmb. publicauit , qui ex die 4. Cal. lanuar ciufdcm anni autoritatcm accepit, & priori illo Codice lultinianco fublato folus in foro rc<'nauit. Acquc is cftCodex,quem nunc habcmus , concinens qiiinqua- ginta nouas dccilioncs ad iuris vetcris , lcgumquc P.indcdta- rum cmcndationcm comparatas , qux vci ex fublcriprionc, qua: habct Cofj'. Lampadio (yOrefte,vd poft confulatum Lam. padij & Orcftis fqui anno j 50 adcoquc aunis duobus poft Co- dicem priorcm compofitum , anno vcro vno pofc cdicum eun- dem & confirmatum , Confules fuaunt) vclcx infcriDtione, qua: habct ad lohannem Pr&feHnm pr&torie , vcl ad l ulianum PrifecJum pntorio (qin)^ol\ conluiatum Lampadij ^ Oreftis Frifeiii pntorio fuciunc ) cognolcuntur : quod ad antinomia- ruin quarundam conciliationem cumprimis diligcnccr obfer- uandum cft. Cxtcrum ne nouis fubindc conftitutionibus, quas vfus po- ftularet, foEpius Codex dcinccps retradarctur : acquc ita vim &autoritatcm fuam crcbra mutatione amitterct, confticuic luft. vt qux dcinceps Principis nomine edidta cxircnt , ea noii in Codiccm , fed fingularc Nouellarum volumen rediwcrcn- cur. l.vn. §. huigitur ^. infin. de emendat C. Dotn.Iuft, vnde liber Noucllarum.quidiem non habct, fcdvarias luftiniani confticutioncs nouelatas, dequarum cempoicex fubfcripcione iudicari potclt , continet. Et anuo quidcm Impcri] fui nOuo, qui crat annus Chrifti y 5 f . fcxtendecim priores:annis vero fub- fequcntibus poltcriores, co ordine quo nunc funr poficx , pro- mulgata: deprehenduntur. Vide yuh.in prolegcm. turisRo- mani. Et has quatuor iuris luftinianci parces. i. Inftitutioncs fcilicct. 1. Pandcdas fiuc Digcfta. ;. Codiccm. 4. & No- ucllas , corpus luris ciuilis voaiic folemus ; quod rum tcm- poris fcholae in Gnccia a luftiniano conltituta: colerc.magnaqi voce profitcri cocperunc, vndc cleg.inciirima Gracorum inccr- prccum fcripta prodiciunt , dc qiubus hodic fcrc nihil , nifi quod poftcriores, quafi exnaufragio confcruarunt.extarcie- pericur. D« iure pofl Iuflinianum , Corpore Leonis, 0> eiufdem Nouellu. Vcriim enimuero luftiniano aiuio Chrifti jfij.Imperij fiii 39. dcfunCl:o , mox cum dignitatc Impcrij Romani etiam lc- gum ftudium atquedilciplina labica'pit,ica vcannis vixqua- draginca , a lultiniani mortc ciapfis , in Occidcntc quidcm nulla, in Oriente vero, non admoduni magna , earum amplius habcretur ratio. Hinc cum tcmpoic Lconis Impcracoris, co- gnomcnto Philofbphi , denuo lcguin totiufquc ReipublicE contulio eirc cocpillet, nouam illc vniucrli luris conipofitio- ncm, excmplo lultiniani , aggrcllus cft:cuius rcicaufain ex- ponit mprooem. Nou. fuis adieclo. Nouum igiturcoipusluris lub aniium ferc Chrifti 890. modb didus Leo condidit fex voluminibus & libris fexaginta diltinrtum , vndc& e|)!!(jito- £ns>,o» appellauit, poltca vcrb Bafilicd'» nomine appellari coe- ptum elt,qua(i Iropcrialium Conftitut. Hoc niox inlccuti funtciuldcm Leonis Noucllx , quxnon ita pridcm cx infii-ni Fuggerina Bibliothcca prolat.? c .x 1 1 1 typis funt dcfcripcx, Ethoccorpus iuris a Lconc confcclum, &ab eius filio Con- ftancino Porphyrogcncta paululum cmendatuin, in Oriente diutinimc obtinuit , Pandtdis lultinianipenitus contcniptis ac fupprciris:quamuisNoucllae Lconis.vt in obfcruat dcmon- ftrat Cujacius, nunquam vfu fuctintreccptsE. De reflauratione iuris luflinianei. Tandam Lothaiij 5axonis temporibus, anno Chrifti I137. Irnciius lurifconfultus ( qui vt putatur, & authenticas Codici luftiniaaeo cx Nouci, inlperfit ) fingulaii D e i prouidcntia E 1 atquc X 52- 'Encydopxdix Lib. XXXII. L c •« y.Umi LL. Romanaium , euersa Melfitana ci- uuare Apul.^,.nb>a .ot «aa .^ ^^^^^t lurtin.anca Occidcnri quafi P°.'^''™;;;-„rJ";Ln.co vr,mur. Quinl.ou folum in IH etiam cxtra iliud, imo apiid Tuicas Co- S. Impcrior 1 S^E^^c^^-m dlc . ac pro .ureoblcruar. hUtonc. fidediguiffimiatteftantur. De lure fiudali. lu, luftinianeum . prxdidis I V. vojuminibus compre- hcnfum, fccutumcftiusfcudalcde fcudis difponens : dc cuius oi-icrinc varw funt varionim opinioncs. Vcrior tamcn & pro- bal^llior vidctur comraunis FF. opinio cviftimantium : ieaco- rum on"inem a monbus Longobardorum , qui circa annum Clinftij68. imperantc luftino I L Impcratorc Italiam inua- ferunt , & in ea parre Italix , cjuar adhuc hodie Lombardia ap- pcUatur , fcdcs fibi conftitucrunt , coque auc lcudorum , vt in patriafua,v(ifuerunt, repetendam cire. Quos Longobaido- lui-n morcs &confuetudincs , tym Mcdiolanenfium,tumalio- rum populorura moribus , nec nonConradi, Lotharij, Fridc- rici & aliorum Impp ConiT;itutionibus, locupletatas , poltca priuati quidam , de quibus fatis non conftat , in fcripturain redcgcrunt. Licct autem illi iuris feudalis fcu viuum , fiue conluetudinumfeudaliumcompilatorcs , poteftate lcgis con- dendx caruerint : attamen hodie m Impcrio Romano-Gcr- manico ift« feudales conftitutiones ( fic enim ius feudale hodieque a parte fua prinripali infcribitur ) nihilominus maxi- mam autontarcm habent , & omncs eidem fubieftos , & in co feuda tencntes , ad carundcm obferuantiam , obligant, poft quam ab Impcratore Fridcrico I I. ( quem ftienuura feudo- rum patronum fuifTc , ciufque iufTu confuetudincs fcudalcs, in corpus iuris luftinianci relaras elfe , Feudiftx communitcr attellantur ) eumque infequcntibus Imperatonbus Romano- Gcrmanicis , fi non exprefse , tacitctamen, fuerintappro- batx,duinin fcholis & Academiis, iplas publice iuuentuti pra:- legi,cxplicari atque fccundum eas in iudiciis & curiis tuis iudi- cari palfi funt. Id tamen quod dc auftoritate luris fcudalis dicitur, ad paralipomena feu capitula apocrypha & extraor- dinaiia, qua; incipiunta tit. 75. lib. 1. F. vel luxtaalios Iib.4. a Cuiacio ex Ardizone & Aluaroto nouiter reftituta, extcn- denduin noncft, qux pari cum caiteris authoritate minime gaudcnt , licet ad explicandum in iure feudali dubium & dcci- dendas quslfiones, de quibus ahas iure feudaU iiihil decifuni repcritui,a)legari poffint. De recejfibus impertj. Tus feudale ablmp. Romano, vtmododiflum ,confirma- tum, fubfecutum eft ius nouillimum, quod audforitate Impe- ratoris & fulfragio Eledorum ac Statuum Imperij in comiriis cft conftitutum. Cuiufmodi funt Aurea Bulla Caroli IV. Ordinationcs Camera: & Politicrc , Conftirutiones criminales Caroli V. nec non SS. Romani Impcri) Conftitutioncs RccclTibus Imperii vnlgo yicicljs 2C6fcljicbcn contenti , qux nonminorem vim &vigorem , aliaeiuris partes , ttnent, atque ita non tam inferiorcs , quain fuperiores immediate Imperio fubicftos , deuinciunt. Et hxc de iure luftinianco , fcu a lufti- niano compofito , Confuetudinibus feudaUbus & Recedibus Imperij , qux omniahodie iuris Cxfarei nomine comprchen- duntur. De origine iurls Pontificij feu Canonici. Qgod ad ori"inem iuris Pontificij feu Canonici attinet , cx hiftoiiaecclefiaftica fatis abundequcconftat : iain indeab ini- tio nafccntis Ecclefix Apoftolos Chnfti , ac Saccrdotcs, de riti- bus in Ecclcfiis neceflariis , qusdam conftituilfc, cum abfque ordineverura Deicultum rctincri non pofle aniiraduerterent. Vndc & D. Apoftolus ad Corinthios lctibcns , cmnia decentcr & fecundum ordincm fieri iubct. Hos poftea fecuti fcccelTo- les pcr multas xtates, variis in conuentibus (eu conciIiis,quaf- dam vcluti legcs prxfcripfcrunt , quas Canones ac regulas ap- pellarunt. c.Canon. i diH. 3 . Vcriim progrcflu temporls facluni cft , vt dccteta Pontificum non amplius pro rcgulis , fcd pto le- gibus habetentur, ita vt Imperatorcs quoque'ipfi legcs fiias dc rcbusad Ecclcliam pertincntibusita fcribere cogcrentur : vt lacios, hoccft, Pontificioscanonesiinitarentur. Atque hxc dccrcta & Conftitutioncs poftea, multis poft ius lufiiniancuin Jcculis , al^oiitificibus Romancnfibus , eorfimve mancipiis , ad iiuuscredo ocmulationcm , incorpusquoddamcolleftxfunt; quou ex co, quod a Pqntificibus robur (lium habuit , ius Ponti- ^cium,quemadmodum,lludC,vfarcum , Canonicura autem lyneaochice a paitc mmnum illius corpons altcii , inquam canoncs (unt relati, diaum cft. Sunt cnim huius iuris duo po- tiflimum volumma, vuum Dccrcti : altcrum Dccretahum- quoruraillud a GratianoMonacho Bononienfi c.rca annura poftea oblatum conhrmauit & i, Acadcmiis piouiie proponi ^doccnmfTit, hocadmcifis autor.bus & temponbus diucr- fis, compottatum& edituin cft. VideaturVuIt. in prolegom. l.R. Hoc ius plurima vtilia exhibet.maximccirca matrimonioru, iura mentorum,v(urarum,pi,T(criptiomim,pioce(rus iudiciarij, &c.fandiones,vtn6 immcrito in lmpcrioK.oinano Gcrinanico, etiam in Acadcraiis & Dicafteriis PiotciTiantiuni.quatcnusfci- licct xquitati conueniat, & iuris naturalis veftigia fequatur,aut liis ccrtc non contrarietur;recipiatur,& omneslmpcrio Roma- no fubicdosobligct.nullo fubicdlionis autrecognitionis figno vel pcriculo. Et tantum quoquedeoriginc & authoritateiurisPontificij feu Canonici. '" Atque hxcfuntiura, inquibus hodieDoftores creantur , & exinde luris vtriulque , puta Cxfarei & Pontificij , Dodores appellantur. Sunt (anc & Coniuctudincs fingularuin prouin- ciarura, nec non (farura & lura municipalia, quoruni omnium cognitio, cuiuis Iuri(con(ulto necefi arja non eft; ledqucmlibct cius loci confuetudincs & iura municipalia , in quo ipfe verfa- tur & ius excrcec, nofle lufficit. Inter hxc autcm iura confire- tudinaria & flatuaria , primas tenet ius noftruin Saxonicura,de cuiusorigine , progieliu, &authoritatenanc paucafubiicetc libet. De origine luris Saxomci, Efl igiturius Saxonicum , peiinde ac ius fcudorum , mori- Lus primo introdudum ,pol1:ea per nobililfimum , longo re- ruin vfii prxftantilfimum virum , Eccardum aRepka, nulla tunc autoritatc legis condendx munituin { fortaflis jncmoriaE facihoris gratia , & pro meliori fui ipfius confirmatione) in tres librosLatino (ermone priuato ftudio collcdtun; raoxad man- datura Illuftris Coiniti Hoicris a SalcVinficin tunc teinporis Tetrarchx Saxonix in maternum idioraa , puta linguam Gcr- manicam , tranflatum , ficut videre hcct in prxfationc Spcculi Saxonici , vti allcgari foler : Et tandem dcuidis Saxonibus a Carolo M. ( cura inuctcratas illas conluetudines citra rebel- lionem tara fubito vix aboleri polle aniraaducrterct ) anno, ChriftiSio. inarce S,uf)f>:ntui;5 in Thuringia pro confi:rua- tione pacis publicr & cjualifcunque intcr Saxoncs difciplmx, confirmatum , piout rcfcrr Clojfator Speculi Saxonirt iiin&r, lib.^. art.iz.fup^l.\}0.\i (ic l^crctcntery.fcifcs tict ©acf^lcii/in»/- legium, Quem fubfecutus eftdcincpps Ottol. cui Magni nomen attribuerunt , qui tanquamSaxonicx famihx ac gentis Re- gulus non inuitus id denuo confirmauit , ac infupcr coinpeii- dium illud 35cu^bi(& ex medullis lcgum Saxouicarum ex- tradum, authonravedonauit , circa annuin Chrifti 940 vti conftatex priuilegio Otthonis ad finem ipeculi Saxonici ap- pofito. Col. in orat. de orig- iuris .Saxon. prxfixa tradatui ae procefl. execut. §. fcdquia , cum feq. Cumautem tam ius 25cK^bi(C>/ quam iiiii&iccf;[/ in i.liquibus & non paucis arti- culis a iurc cominuni difcederet , prxdidus Ottho M paulol ante obiium fuum anno Chrifti 974. nobili eius xtatis viio Burchardodc Siangc((c(&/ V. I. Dodori, & S. Palatij Qu*- ftori iilud negotij dedit : vc Speculum Saxonicum conimeiw taiido , diuerlitatem eius a iure ciuili& canonico pcr dcdudio» nes legura & canonuni , oftendcrct. Quod & in conclaui con.. cluluspcr quadrienniuin felicitcr prcftitit , ac non finc laud? anno Chiifti i)-j%.^hio\mi,M.Coler.d orat.de qrig. iur. Saxon, %.cum aiitem Fetr.Heig.p.i.t^.i.n.n.Qwim poflcafecuti fun{ Chrijieph. Zobelim, & louijfme francijcui Romanm, qui x>t trumque vna cum icljcmccfjt/ quod illts duobiis voiuminil/tu accejjit ,commentationibtii iUufirarunt. Qux omnia apudSaV xones , iuris comrauuis vigorem obtinent & intregrum roburi etiam aduerfus ius Cxlarcumnouillimum letinent, cum,qua* tcnus hoc amreSaxonico difcrepct , in Saxonia & ditionibuSit in quibus ias Saxonicum viget , non obfcructur. Vnde & Ele»' dorSaxonix , tanquam fummus defcnlor Saxonici iuris , in Coraitiis, quando noux Icges proraulgantur, protcf^ari & ca- ucre foict, vcex luriSaxonicominiraeofficiant. Ncque Saxo- nes tantuiD hoc iure vtuntur, fcd & Silcfii, Lufatij, imo in dcci- fionibus caufarum plcbeiarum ctiam Poloni & Lichuani , non coade, fed Iibere,qu.atcnus id approbarunc , & fuis Rebulpubli- cis accominodarunc. Diligc-ncer caraen notandum eft , vniuerfum ius Saxo- cuin , cainetfi multis iam fcculis iitcns mandatuin cxtet, & ab Imperatoribus, vc modo didum,confirmacuin fic, atcaincn e.a- tcnus duncaxac locum obcincre acquc vigere , quatenus vfii comprobacum forcnlique conluecudine reccptum; non autem quemadraodum voluminibusdefcriptuin fit. Hartman. Pijio- rts lib.i.q i6.num.i i.Vbi mfinelonge eosfalli ait,qui cognitio- , nem huiu4 iurn m»gts ex^uerbis^qukm exvfti fibiparareftit- I dent.Multa namq^apud maiorss noflros, fubticitjvfu fimt in- troducla,qui cum 'uerbisiuris Saxontci minit/ii conuenitint (y contra complura etiam iure Saxontco conjlituta reperiuntur, qits -vfu non funt admijfa. Denique multaqux iure Saxonicoolim controucrfa fucrc interpretatione quadam hodie fiint dccifa per NoucIIas Con- fticutionqs Illuftrifrimi Eledoris Augufti , iu qu'atui)r partc ; diftubutas- Hiftorics Cap. I X. 53 diftributas : cumque, vt modo didurn, IlluftvilTimus Saxonix Eleftqr , fummus pioteftor ac defeiifor flt Saxoiiici iuris , cui cura & conlcruatioiftiuspotifllmum commiffa elt , ni prag- matica lanflione Imperatoris Caroli I V. qnam Auream Bul- lam \oc3.nx, fub tit. rtom^Xcthfcn tcs pfaln;^rafcn vn& -Picrtjo* gcn ju ©iitfjfin •.c. non inimerito in omnibus iudiciis , vbi- cunque iura Saxonica vigcnt , plurimuni huic declarationi, vel interpretationi ElecSorali tribuitur- Vnde fccundum eas conftitutiones Eleclorales, qua: funtiurisSaxonici dcclarato- rix , etiam exteris iurc Saxonico vtcntibus , refpondcri & pro- nuntiari , Dam. Meller. in com.ad eafd paflim atteflatur : ex- cepto tamen pundo adulterij, furti,&; id genus aliis, in quibus extra Elcftoratum (ecundum iuris communis difpohtionem pronuntiatur. Et tantura etiam de origine, progreiru,& autho- ritate iuris Saxcmici, A P V T IX. De HiJloriA Medica. ' P R-iECIPTA. Hlftoria medica peifetjuitur odginem & progtef- fum medicini. Origo medicins accepta fcrcur y£gyptiis, quieam acceperunt abHebnis. Progrellus Mcdicins confideratur fecundum tres actates ; quarum prima cft fub Grxcis & Latinis , fe- cunda fub Arabibus & ludxis, tercia fub Chriftianis. R E G VL^. I. i/£fculapi(fi ex t/^gypto in Gneciam tranfiidit medicinam,quam i^gyptij ab Hehr&if acceperant. Apud iEgyptios medicinam inprimis excultam cfTe , con- flanter afTerunt hiftorici. Et ratio accinit.Nain prxcipua axio- mata medica ab iis manarunt , vt lohannes Heurniuiprobat libr. Infiit. medic. Et Hetodotm in Euterpe refert , in hac gentefnigulos morbos habuiffe fuos medicos , puta caput, oculos , dences ; & teftatur, illos fingulis mcnfibus fe afTueuif- fe per triduum purgare , quodputarentex cibis omnemcala- mitatem morbifcram nafci. Nam aer his extra querelam erat : vt qui , Herodoto tcfte, nunquam ibi mutationem fubi- ret. Nec ex frada corporis occonomia morbi illis nafcebantur. Nam , vt idem refert , vEgyptij omnium hominum faluber- rima habuerunt corpora. Sic iraquc Herodotus comprobat coxtanei fui Hippocratis axioma , quod medicina fumferit priraordia fua a Diartetica. Sed , vnde iEgyptij habuerunt mcdicinam ? Ip(i quidem Apoilinem ( nomcn id eft homi- nis, qui pcr vfitatam gentilibus iJwjE'i>ji», deorum in aibum eft teceptus ob infignia merita ) hoc honore afficiunt : fed fal- s6. Nimirum pro more tum tcmporis vigente illi , qui prae- claro additamentoartem aliquam auxiffent, vel alia ratione illuftraflent , primi eam repetilledicebantur : ac proinde Apol- lo, quod multapraclara adieciflet medicina: , eam inucnilTe ab jEgyptiis didus fuit. Sed alia funt praiftantiflim.t hu- ius aitis natalitia. Nam iEgyptij omncm fuam fapientiam, quantaquantafuit , ab HermeteTrifmegifto , auditoreNoa- chi, ac Chufi pxdagogo , eiufque liberorum Ifidisac Oliri- disprsfefto , & ab Afclepio Hermetis difcipulo acceperunt. Hauc apud cofdem fouit Abraham , cumexPhoeniciain Ji.~ gyptum fe contuliflct. Similiter latob & lofeph, prorex ille ^gypti.conferuarunt, &plurimumanxeruntiftam vEgyptio- rum fapientiam.Inter iEgyptiosIonge ante belium Troianum excelluit Apollo, cuius modo fecimus mentionem. Ipfius fi- lius jtfculapius ex jCgyptoin Grsciamtranftulitmedicinam, dt quo lohannes Heurnitis orat.de Medicin.origine fiC'ait:D«- bium non efl, eum afud ^gyptios , auteornm apud magiftros, lud&os dico, artem didicijfe,^ inde CrsLcia. intHlijfe. Tanto au- tem fuccelfu jEfculapius in Grxcu medicinam fecit , vt Hip- polytum , Thefii filium , quiin deiiquiumanimiinciderat , in vitam reuocalTe perfuafionc vulgi (it creditus , diuinifq; hono- ribus ideo cultus , ibique regnum condiderit. Non ab re fue- rithoc loco infcrerepidluram v€fcuiapij , atque adeo veri me- diciofficium. j€fculapius pingebatiir cum nodlua qux doce- bat, medicum dcbcre elTe vigilcm ac diligcntem in ftudiis. Ga- lerus & nodofus baculus ipli additus monebat , vim remcdio- rum & vires sgri ponendas elle in bilance , ne vircs xgri fupe- rentur vi medicamentorum. Scrpcns monet, vt callidefum- maque cautela admoucantur remcdia. Draco & canis vna in rnanu , vt fagaci ingcnio morborum cuentum perfpiciat , per- Ipcftumquc malum fumma cura& minimo nocumento au- ietat , fanitatem prxfentem cuftodiat , morbum immijien- Tom, IV. tem fugct. Altera manu pini pomum geftabat ; qao innueba- tur, durillimum attis medicc corticcm elfe frangendum. Dcx- tro lateri,fanitatis aligera effigicsiungebatur, vtmedicus noii fotdidi lucri , fed valetudinis generis humani habcre rationein addilcat. Pullus , vt distam fumma cautcla inftituat, vidum- que conuenicntem pncfcribat. Barba dcniquc fylucfcens & deniifla fignificabat , nullum nifi adultum fcicntia'& artatc de- bere morborum curationcm aggfedi. 1 1. Medicii7a apud Grscos , Latims, & Chrtfiia- Hiftoiia Kos confideratur vel tnteffra, vel in feBas fciifa: **' K°' > ) A I ■ r , -■'■'' gteflu CHrn apiid Arabes cr htdios vnofe t/io- medicinx do fernper habHcrit. qualis? Ante empiricam fedam Grarcieos , qui arte hac excclle- bant , deorum filios vocabjnt , vc& omncs illos , qui artibus clcgantioribus vacabant : itfque non tantum proptcr artiiim diuinitatcm & vtilitatem, fedetiam propterfamili.t: fplendo- rem.^ Nam feculoilloantiquo artibus humanioribus illuftres tantum familix vacabant , qux iam ad tuguria fermc rele- gantur. Huiufmodi illuftres homines fuerunt Chiron Cen- taurus,&abeoeruditiheroes,PeIeus,Iafon, Achilles , & y£- fculapius , e quibus hic poftremus cum ex i£gvpto in Gr.-cciam veniiret, cum ChironeTheiralo amicitiam coluit. Omnes au- tem ifti herbariam potius quandam expericntiam habuilfe videntur , quam artem aliquam operofam. Hinc de Melam- pode fcribunt, quod Pioetidas, Thracix mulieres hclleboro ab infania vindicaucrit , vnde helleborus melampodium diiftus cft. Poft primos illos hcroiis, fimplicis, ac proinde praeftanti/Ii- mx, mcdicin.t doifforcs , iu Grjccii enatx funt tres medico- rum fca,x , empitica, dogmatica, & methodica, hoc modo.E;». piricAfecii. initium deifit Acton Agrigentinus , Empedoclis Phyfici , qui orca Hippocratis tempora floruit , authoritate commendatus , vt refert Phniin /. i j.c.i.Hic Acion celebrita- tcmindenadluseft.tcftePIutarcho, Actio , & .4;gincti,qu6d atroci pefte in Sicilia fxuienteignespaHimaccendi iullit , vn- de peftiseuanuit. Hinc rautuamin efle remcdiumHippocra- tcm , vctifimile eft , ciim in m.agn,i illa Athcnicniium pefte ( qux primiim a Thucydide , dcinde a Lucrccio Latinis dcfcii- pta eft verfibus) odorata ligna & corollas vbique accendi iuilit, quod lefcrt Galentu libro de antidotii Poft Acronem Empi- rica feda illufbibus fulfit viris , quales fuere Crito , Philiftion, Philinus , Menodotus , atque Serapion , qui aUm^int fcripfit. Hanc fedlam Tereticen & Mnemoneuticen , id efl:, obferua- tricem ac memorem , vocarc folebant. Empirica fedla inua- lcfcente homines cosperunt rerum experientias caufis firmare: atq_ue itafenfim Dogmatica medicina qux & Rationalis, lub- nalci cospit , qux fuit ante Hippocratem penes Cnidios, Rho- dios j & Coos , & hac rationc extitit. Ex jEfcuIapio ( de quo paulo ante ) nati funt Podaliiius & Machaou, quiin Pelopon- ncfoparti Meilcniacx imperarunt, indequc& fuas duxerc co- loniasad oppugnandam Troiam. Machaone ad Troiam ab Eurypylo Thelej>hi iiho occifb, poftcri eius tenucre auitare- gna in Meilenaica , vfquc ad rcditum Heraclidaruin in Pelo- ponnefum Namilli recupeiata Pcloponnclbexpuk-runt inde Pelopidas , Nelidas , & Afclcpiadeos vniuerlos : ex quibusaliis ahofugientibus, Machaonis nepotesad Podalirij poftcros fu- gifle non dubitandum cft Hodalirius autem capta Troia,tcm- peftate delatus ad Scyron Carix vrbein , ibi , qubd in Gntcia omnia elfcnt turbata , depofita Impcri) cura , fcholam apciuit, paternamque artem docuit & fecit. Ex hac lchoLi tics colonix fchoLirum dcduflat funt maximo Grxcix cultu ; cura toti Grxcix,A(ix, & adPcrlidem vfquemedicosparciet Scholx iftxfucruntRhodia.Cnidia, &Coa:qux inter fe certarunt xmuloartisamplificandx ft:udio. His autcm de aitis Afcle- piadcx poflcllione contendentibus , rcliquas tandein obfcu- rauit Coa , celebrium artificum numero & fciiptorum fplen- dore : quamuis & fua Cnidix dignitas fuerit. Nam ctiam diu mcdicinam docuit & fecit.- i^ux autcm in Coo cxtirit fcho- Ia,cagenuit &aluit Hippocratem,cognomcnto Magnum, qui origine patcrna ab iElculapio , matcrna ab Herculedcfcenclic, fuitquedccimusfeptimusab yEfcuIapio.haclaic : Mfculapiut, Podaliriin , Hippolochtu , So/lratm , Dardarnu , Cleamitides, Crifamis , Theodorus , Sofiratui 1 1 Crifamis l I. Theodortn 1 1 . "boflratus l 1 1. Nebrus, Gnofidicus, Hippocrates, Heracli- des, Hippocrates Magntisfiae Coits. Natus cft inatre Phanare- ta Hciaclidca ; proptcr quani le vicefimum ab Hcrcule nume- rat- Claruit maximu temporibusbclliPcloponnefiaci, rcsjnan- te apud Pcrfas Dario Longiniano , quem lohannes Hcur- niusputat f-uiille Efthcrxfilium : ^uo tempore illuftres eranc Dcmocritus Abderita philolbphus , Hippocratis pixccptor, Protagoras Sophifta , & Phidias Athenienfis , ftatuaiioruin coryphxus. Intcr plurimos Hippocratis difcipulos clatiflimi fuere duo ipfius fili|,Thcnaius Hippocratci,& Draco Hippo- crates , itcm gener ipfius Polybus , qui poft focerum fcholx cu- ram fufcepit. Poftcri Hippocratis rctinueieauitac artispollef^ , fionem per anuos pene ducentos. Theflalus reliquit Hippo- E 5 aatem 54 ^ncydopxdix Lib. XXXII. ciatcm tcitium : hic itaum H.ppoctatcm quaitum , qui Dra- fcciuuscftD.oclcsOnftiLis, qu.p..mus A.iatomicaex pro- f Xdoc t&laiplit, mcd.cus ,egis A,.t,go... Hu,c fucccll,t Pr xaS Cous cxAfdcpiade.s vltimus Apud hu.rc co.,- dS f.c.-c l1.iIoti,.n.s. Eudcmus, & Heroph.lus. He- rophk.s,fteab Hippoc.atica fchola deflcx.t , moxque eum. fecut. Cmt Chrydppus & Eraf.lhatus. l.rnouata hxc Me- Scun d,u floru.t , tcfte Strabone , qui v.xit tcmpore ftuguft.. Omuiumpaftremae.ratafu.tfeaa Methodictt , cu.us author fuit Thcmifo.i Laodiccus i qucm fecut. luut Sora.ius bphe- f us Mafcus , Ai.tipater , Thelfalus Tralhauus , Agathr.rus Ma.nius, &: Archieeues , qui vixit tcmporc Adr.am Impcrato- lis "Sic erao poft flippocratcm Mcdici.ia rn trcs taa.oi.cs di- ftraaafu.?, aliis feprolice.itibus Ratio.ialcs, ali.s Mcthod.cos, aliis Empcricos nouos : &medicina H.ppocranca tac^.oiiam conte.rtionibusquaheXQlIataiacuit , adGalcn. vfque tempo- ra, quiexcudis Empiticorum& Mcthodicoru.riplacins arcem Hippocratis priftinae fmicati circa annum Chrift. i^o.lub An- toninis rcftitiur. Hunc fecuci func varij Gra:ci , puta ^i-af£!M, Aetim, Vaului,TraUianui, Oribafius^Caffiits, Diofiondes,Da- mafcenus , Theophtlus Vhilaretus , Dionyftm Caffius , & al.j parti.ii archiatri , parc.m hippiarri , parn.ngeoponici. Lan.ros inter mcd.cospriiiius eft Corneltus Celfus , Cicero ille medi- corum i qucin fccuti fiint Scribonim Largiu , Gu_Serenut , C&- lins /iurelianui,Marcellii^ , Theoiiorut Prifaantis , Confian- tiYiiM Apher,lohannes Ferneltm,Fuchfite^, Foreftm, Hettrntm, & aii) .nnu.ner. pradici , quidicuntur Galenici. His oppo- nuncur Chymici , qu.dicuntur Paracclfrfta: a Philippo Theo- phrafto Paiacelfo , qui claiuit fuperiori feculo ,& acerri.T.c le oppofuic Hippocrans & Galen. fedatoribus. Omneni fuam dodrinam haulit ex operibus Chymicis RaimundiLulIij, Ar- noldi dc villa noui , quiclaruitanno Chrifti 1500. lohan- ne de RupefcilTa., Ifaaco Hollando , Tiithemio , & aliis fupe- riorum feculoru.n Chymicis , quales plurimifuercinter mo- nachos. Chymici ifti fua: artis origincmrepecunt ab Hermetc Trifmcgifto, patriarchaillo jSgYpiiorum, apudquos arscon- ficic.idi aurum fcrtur fuitle in vlu ad ccmpora vlque Dioclecia- ni Inip. quicombulhiredicicuriplbrum libros dc hac arccicuius pra-fidio dli frcti tocies a Romanis defecille dicnncur. Hxc quo» que ars apud Arabes fuit in vlu , vt ex Gebro & aliis lcriptori- busraanifcfturaei'1. Scriptaiftorum Chymicorum tum Mcdi- corHm,qui dicuntur Chymiatri, tum Chtyfopoeticorum, vidc in Theatro Chymico. Intcr recentiores Chymicos excellue- runtifti : Treuifanm , Korndorfcr , Montanm , lohannes Dee, Tontantis, G}uercetanm , Petrus Setiertnm, Penotm , Dornim, Rulandm , Alexander a Siichten , ^ Ofmalitis Crollim. lam vidcamus mcdicos Arabcs. Pradis ftudiis mcdicis apud Gra:- cos & Latinos , hanc gloriam litcrariam Arabes ad fe rapue- runt, poftquam regcseoruiTi Mahoniet& Almanform Ma- rocho biblioihecas & gymnalia extruere cocpillenc , propoli- tifque pra:,Tiiis ad bonas artesluos inflammarcnt. Hinc fclici multorum annorum fucceliu prarclar.flimi ibi vici efliilsere. Inter hos IfaacSc Serapion omniu.Ti fcre pri.ni fuerunt.Eos,le- cuti funt Auerroes, Auicenna [ qui vixit .mno ecntcf.mo fupra millelimu.n & paulo ante Auerroes ,^iii\o poft Mefue. ) Rha- \es, Auen^^ar, Mefue, (jj> Alfaharattim. Ex iis Auicenna ha- bet h.fam & polyd.rdala.n remedioru.n varietatc.ii, ita vt lo- hanncs Heurnim in modo fludiorum medicin. fcribat,cu,iaa huius jcui remedia cx eo manarc. Aucrrocs commentacus eft in vniuerfu.n Ariftocelcm : vnde vulgb dicitur Commcncacor, ab aliis per contempcu.n Comment.tor. Superfunt W2f(iic2 Iti- diorum , qui .nedicina.n hinc inde in vari.s fuis traitatibus friiftiliati.ii tr.rdiderunt,vt vidcie cft in Lextco Hebr Vanid de Pow«,quod Vcicciis eft' excufu.n. Acque hxx func fu.nma ca- pita incchodi hiftoricx .eru.n .nedicaru.n. Quidquidcni.n hi- ftoriaru.n in ic .ncdica occurut , hoc omac poccft ad hadlenus tccitacos titulos rcfcrri. C A P V T X. T>eHi(loriAPhilofophicA, P R iE C E 1' T A. HI s T o R I A philofophica efl; vel cenerah"s,pix- cognuonnn philofophicorum i vel fnecialis, Jplarum difc.plinarum philofophicarum , eaium- que vcl theoreticatum. vcl praaicatum, vel poccica- In his omnibus oportet fpedare ortum i5c progrcf- fum. R E G V L j^. I. Orttu & progrejfm philofophia conjiderandus efi difii»Ue,ante diltttiimn & pofi dilumum, Ortm l^progreffm philofophis. ante dilutiium ita fe habct. Aclam, protoplaftus illc , polt lapfam triftillinmm dubio pto- cullilios &nepotes fuospluri.n.t docuit, qu.« , partim cxco- lendo zopyrahu.nanct nicntis , vt vocat Scahgcr , parci.ii plu- rima expericndo , inucnic. Cain in vrbe, qua.n a filio fuo He- noch dcnominauic Heuochia.n , impcriu.n politicn.n inili- tuit, quod mox ipfius pofteri ad ampliflimum potentix gra- dumeuexeie. Na,ii Tubal Cain ar,nao,iinis gcnerisad ,m- perij aniplitudineni & robur fabiicatus eft : & frater ipfins /«- bal Muficen excogitauir : horumque lorot Noema veftiutn deliciasex lana linoque conficeredocuit , ciiin antea exuuia; brutorum efient hominum induci.T:, vt funt verba Otthonii Heumij inipJimChaldaico. Abel paftoricia.ii, adeoque aco- no.nica.n, inprimis excoluic. Sf/^ ingens incrc.nentuin difci- plinisattulit', (eptem planetisnominaimpofuit primus , co- luninas in Syrii duas extruxit , vnani lap.deam , alteram late- ritiam , iifquedifciplinasab Adamo inuentas, a fc aute.Ti ex- cultas , infculpfit , vt fi lateritia diluuio .ibfumerecur ( ab Ada- mo eniin vniuerfalem rerum intcntu.n ob ho.ninum pccca- taeuenturum audiucrat) lapidca fuperftcs ciret, qux hoinini- busdifcendifaceict copiam. WAi: lofephutn 1. antiquitatum ludaic f/j/i.i.Filius Sethi Enos chcologia: inprimls fuic dcditus. Enoch maxima dedic incremcnca Aftrono.nia: , cmnibulque fcicnciis , &i:uit infignis prophcca , tcfte Eupolemone in libra de ludiii , quiait , Enochu.n efle Gra:corum Atlantem. Noe ■ ciim alia.nulta, tum architccionicaiii a Deoeftdoftus.Etoni- nia, qu3C .^gyptij tribuunt Ofiridi, Nilo, Ammoni, Dionyfio, Serapidi, Plutoni, Ioui,Pani, ApoIIini ,Oro, &fi.iiilibus, ab Heurnio tribuuntur Noacho. Qjjo pertinere dicit illud Apol- linis, quod protulit inteirogatus de ambiguitate horum nomj» num: Self^ Opris idem,Dionypt!.s ,Orm ,Apollo. Ortm ^progreffiusphtlofophii poft diluuium diftiniSe con- fidederacur lccundum variainterualla , qux a prxcipuisgenti- bus defiimuncur , hoc oidine. Primo philofophia: incunabula & propagacio videnda apudHebra;os:deinde apud varios gcnti- les, videhcct Clialdxos, jEgyptios, Phmiices, Germanos,GaI- los, Perfas , Indos, Grxcos, & Romanos : deniquc apud homi- nes Chriftianos. Hebrs.orum philofophia manauic a Noacho,8c ipliusfilio Sem, aquononusiuit Abraham,qmf\imma Aftrp- nomi.x prxccpta ^gyptios&Phcen.ccsdocuit, vtexPhilone difcimus , itcm tx Alexandro & Eupolemone : qui fcribunt, Abrahamu.n docuifle aftrologiam Chaldxos primu,Ti , dcin- dePhcEuices , demum jEgyptios , ioIitu,nquc dicere , eam le habuilFe a iuccellbribus Enoch , qui cius inucncor exciteric , Sc Atlas iucrit nominacus. Abrahami philoiophiam propaga- runt ljaac,Iacob, ^ lofeph, e quibus ille occono.nia.n inpri.nis coluit , ifte paftoritiam , liic politiam & rcni aftronomicani iii ./Egyptopropagauir , qux tanquam mercatura bonarum lite-' raruni Mofen omnis gencris artibus inftruxit: quibus magn^ iaiSa fuit acccllio , quando Deus ipfuni conftituit duce.n & lcg.flatorem populi lui. Ab hoc vlquc ad Salo.nonenr philo- fophia ciuilis a ludicibus populi Dci fuit inpri.nis exculca , rc- liqux auce.n parces philslophias in (cholis prophecarum fi.ie dubio fuerunt tradita:. Salomon tanta fuit prxditus fapientia^ vt illafuentuiaior , quam fapicnriaomnium oricntalium, & quamomnisfapientia ./Egypt.oruin , vtcft i. Rc^g.^. x'. 30. ji. 31.33.34. ex quo loco colligere Iicec,illuin prjLter ethica,oeco- nomica, & polinca axiomata tradidifle innuinera phyfica& aftronomica principia. Suidas etiam lcribit , editu.n ab eo egregium volumcn de cuiuflibet morbi remediis , cuius cx- cellentiora axiomata vcftibulo templi Hierofolymitan. inci- fa fucrint : qua: ab Ezcchia inde reuulla & vna cu.n l.bro co.nbufta fuerint. Populus enim negleiSa inuocatione Dei ex illis pctcbac valetudinis inftaurationem. lofcphtts quoqiic lib.H.antitjuit cap.i. authoreft , Salomonem rcliquifle luda^is arcem, quxda:mo,ies aucrruncac. A Salomone vfipc ad ca- ptiuicaccm Babylonicam fincerior philoic>phia in fcholis pro^ phccarutn fonuic i icd a fandicis & auguribus , qualcs multj iuerunc cemporc Manalfis , fuit corrupta. Ec ci,m dccem tri- buscircaannum mundi 3117. in captiuitatem perpctuani ab- duccrentur ab Aflyriis , ^(V«^ quoddam philolophis He- brxorum & Aflyrioium extitit in Sa.naiia. Te.npore capti- uitatis Babylonicc Daniel infignis fuitcognitione rerum phi- lofophicaru.n , quam didicit partim a Chald.-cis , partira a populanbus fuis HcbtJ is. Poft captiuitatcm poircllio phi- lofophix fuit pcnes Efdiam , Nehcmiam, Pontifices, viios Sanhcdrin & alios viros illulties , de quibus paulo antc cap.7- Poft Hiftorica; Cap.X 55 Poft excirlium Fiiero(olyniitanum Iuil.Ei ilifpcifi fuetunt in varias orbis p.irtcs , ibicjuc pliilofoplii.im n.ituralcm , allro- iiomiam , mcdicinam , logicam , gr.iuinKuicani , & alias ar- rcs partim inuolucris fabularum Talnuiclicarum , partim Cabbalillicis traditionibus , paitim dcnii]iie prxceptis mc- tbodicis comprclicnJcrniu. Ci.aldsoritm pbilofopijia cccpit a lilio Noaclii Cham , c|ui non contcntiis Africa , qux ipli forie obuenerat , Svriam cique contcrminas rcqioncs , iju.c forte Scmi fucrant fadl.v , vi inualit , re^numquc potcns ibi condidit. UIc igncmin Vr Chald.fouim vrbc , Abrahami pa- ttia , poluitadorandum , <;raui p rna in pertinaccs promul- gata. Huic fuccenitncpos Nimrod , minimus natu hliorum Clius, tilij Cham. Hic primus nomen regis polf diluuium vfurpauit , terralciue&: eius cultorcs fub iugum milit. Cum enim omnes ciuitates & pagia rcgibus adminiitrarcntur ( vt hodie in Americ-i a regulis , qnos appellant Cacicos ) bello (ingulis illato, vniuerfos fuperauit , regnique fui caput con- ftituit Babel, anno mundi 1718: quam pollca Allyriorum rc- gum incuria collapfam inftaurauit Scmiramis. Vide Aiigit- fiinumltb. 16. de cinit. Dei cap. 4. ^ 'Etifebium de pr£piira.t. euangdihr.x. cap i.Anno mundi 1773 Bel, Semiramidispatcr fuitprimus, tefte Plinio lib. 6.cap. t6. apud Babyloniosinuen- tor lydcralis {cienti.v , quam poftea conlpurcauic impura magia, vt & Semiramis iplius iilia, qua; Zoroaftro B;rftriano- rum regi bcllum intulit , non tam vt regni imulum tollcret, quam vt fcientia fuperiorcm deprimcret. De Zoroaftro ifto Jixc fummatim habcnda. Zoioaftrum, fiuc Soroaftrum exco- luiiTe magiam , fatis intcr authorcs conuenirc fcribjt Plinius. Ejctiterunt autem duo hoc nommc ; vnus Perfa, qui puram magiam infinitis coufpurcauit lordibus,de c^oDiogenei Laer- titii in prooemio : altcr Badrianorum princeps ac impcrator. Hic dicitur Zoroafter primus & prior ; illc fecuridus & po- fterior. Casterum Badtriani ifti luntpopuli Scythix vkra Af- fyriam , quorum rcgio dicitur Badra , millc vibibus olim iiiclyta. Huius rei^ionis princeps Zoroafter ('quirific codem die, quo gcnicus eft.vt Vltniuslib.-j. cap. 16. tcft.atur ) cum ex cphebis e^xcciriircc , nuUum vitx genus beata agricolarum folitaria viuendi ratione commodius rcpent :idcoque in fyl- nas (ecedens ibi cafeo visit annis viginci , teftc Plinto lib. 1 1 . r.4i.Interea ccmporis naturalem & fyderalem philofophia.m excoluit, primusquc magiam purani , id eft Dci vencratio- nem , & fyderum naturxque virium cognitioiiem condidit. Sed cum iam maximos in vera philofophia progrcllus fe- cilfet , ad tancam fciendi interapcrantiam deuenit , vt ca, quae a fenlibus ita remota funt , vt nifibus & vilibus huma- nis plane fuit nc^ata , impiirorum d.-cmonum opc confe- quifit conatut Vnde inbcUo, quod cum Ninya ,liue Semi- ramide (* h.-EC cnim fcNinyam Nmifiliam mencicbacur j gc(- fit , non cantirm armis , fcd & impura magia , id eft: , dxnio- num adiumento, cum illa dc iinpenj artisque dignitate cer- tauit. Zoroafter illc fcrtur cdidilfe Hbros 6. de prctiofis la- pidibus : librum vnum de aftrorum elFeclis ex corum inlpc- ftione pridiccndis : libros 6. dc agricultura : vicies centum millia verfuum futurorum prxnuntiorum , feu oraculorum & innumera alia , qux Hermippus in indiccs digciric. Horum librorum aliquot lohan. Picus , Phosnix ille lcaliae , habuit: & Ludouicus Tiletanus fuperiori ({■culo quxdam Zoroaftri otacula , velpotius fragmenta, Parifuscdidit : Francifcus de- nique Patritius ( princeps philofophorum fuperioris (cculij anno IJ93 oraculisZoroaftri augmentum maximum ex Pro- tlo , Hermia , Simplicio , Dama(cio , Syncfio , Olympiodoro, Niccphoro & Arnobio artulit rquorum elegantillima capita numcro vndccim vidc apudclegantiHimum Otthonem Heur- nium in ipjtits Indico. Didymus fcribit, hunc Zoroaftrum fuiilc filium Cham, qui Chanaan fuit appellatus. Atqi hic cft primus Zoroaftcr, feu Zoroaftrcs , qucm Scmiramis vicit ; qu.t ip(a in meditullio Babylonis patri fuo Bcl magnilicenciflimum tcm- plumextruxic, incuius vmbilico turris altitudine ftadii con- fpiciebatur, cuialtera turriscrat impofita, ciqucalia rurfum adoiftauaiTi vfque continuata ferie. Ex hac turri chaldxify- detaaccurate obferuantcs , cum fupra nubcs ncbulasqucpofi- tielTent, plurima ;inuencie ad aftronomix incremcncum fa- cientia.Vide Diod.Sic.l 1 rer.antiq ^ Hieron.lib i in Hojeam. Acquc hoc cft ceniplum Beli Babylonici , quod manubijs ttiumphi ludaici & Syriaci a Ncbucadnezarc fuit exornatum. i.Chron.^y6.v y. Dan.v.i 1. Cxtcriiin iJt/ lingUi Chaldaica folemfignificat , quem Babylonij , canquam alirorum ( circa quxtocumeorura ftudium occup.ibatur ) ptincipem, vencra- bantur. Poftca autem impcratores & fatrapx Babylonici no- JncuBel ,tanqiiamicliquis magnificentius & ipforum opinio- nc prxditiim diuinitate quadam , in nomcn autcognomcn fibi allum(erunt:moxqj reliquorum populoium principes , ad imi- tationemBabyloniotum , qui monarchia poticbantur, idcm nomenfibi afcuicrc :vtapud Viigil. lib. i. jtncid. conlangui- |neusDidonisapud PhQcnicesappellaturBellus, hisvcrbis. Htc regina grattcm gemmis auroq. popojcit, Impleuitc]. meropateram : qttam Belus, Cf omnes A Belofoliti——— Atque hiiK quoqne (iint illa nomiua ducum Panorum HanniialSc HafdrttbahvtA vt Eal fit contraiftum ex Bc.al Por- ro apud piincipcs Babylonicos hic mos vigcbat, vt aut dei ali- cuius nomenlibi .Tllumeieiit , autplurium diuoruni iKroum- que noiiiina aiiquot combinarcnt. Egregia autem iiiter fim- plicia Ciiald.x-orum nomina,tcfte Hcurnio,h.vcerant. i. Nebo, Lebo.t. Nego. i,.MLero j,.Schefchach.^.Schadrach. G. Mcfcl.ach. j.Letytr, Ret^r. Nef^^ar 8 Schef^ir. 9. Melf^ar. lo.Nergal. II Belti.iz.Jdam.i^. Henil 14, Uchri. I j Chen 16 £el ij. Schefch. 18. rhil.ii).Nit.zo.Dach.u.Zar.ii.Pat 13. Pad.i^.» Chad.Ex. hifcenominibus Babylonici principcs, qui reliquis prxiulgcbant.aut vnum dci nomcn alluniehant,puta Bel,Feltt, NebojAIcro, Schefchach: aut duo,tria,quatiiuruc coniponcbant, yt Nabo-naJJar cx i &y.Beltt-fchaf(arvxS.Sc .i.Naboniiex I. & \<).Nabo- Pitl-Lcf^^r ex 1. 1 S.7. Nebu-cad-nefyir. ex t. i.i..-j .Nabo-^r adam cx i.ii 11. Mero-dach-en-pad ex 3.10. I j. 1 3. Vbi notandum , nominibus Imperatorum P.abylonico- rumvtplurimum Nebo prxpolitum Pccnorum Ba/fuilTc poft- pofitum : qucmadmodum apud Pcrlas nomina ma"nificentiam dcnotantia terminabaiuur in litcram San fiue Sig.ma : vt Ardes, Smcrdcs, Xerxcs.Confcquebantur nutcni Chaidfihxc nomi- na, ciim ad imperi) gubcrnacula admoucrentur, vthocacuo Pontificcs Roinani. iic Bel-adan admotus impcrio Nabo- najfar tuic appellatus. Allyrii imitabantur hac in parteBabylo- nios , & lua nomina cx illis fcre (implicibus componebant i. Schadran, z. Schalman. 3. Teglath 4 Herib.^. Haddon.6, Nefchroch y. Adar.% Ef^er, vel Af{cr 9. Ajar 10. Ballat. i i. Ofen,vetOfn.\i. Chufchan i^.Sen.iA.Phul \ ^.Fhar.i(-..schar. Hinc conflacalunciftanominaS/j/wa»»- ^JJerexi.Sc t). ^Jar- haddon ex 9.;. Teglath-phiit-ef^rex 3. 14.8. Sedredcamusad Bclum. Ille collcgia inllitiiit in Vr Chald.corum , fcu Or- ' choe , vnde Orchoitx philofophi & altrologi ; & fuic ma- gix peritus , vt ex fcpulchro ipfius colligere licet, cuius de- lcriptio extatapud yi:/»...L" . 1 • ■M-i i Tll; J„ . . . -1 ,- , . t t ' . „ .t' , huius Aglaophemus : cui fuccefllc Pychagoras : huic Philolaus Placonis piaccpcor: qui fex philofophf feiftam Hermericam inftar figura: hcxacdra; confticuunc. Porro Ofiris rcx .^gypci, qui & ierapis & Apis appellacur, vna cum vxore Ifide veiiic ad Marfum Gcrm. regein , & Germanos docuic racionemconfi- ciendi cercuifiam, icc.n agriculturam, medicinam , arccm fabri- lem & molendinariam. Hermeci TOV^oF®-fuicAbraham, qui ex Phcenicia defcendit in itgyptu.n ad regem Pharetatem, ibiquc fincerions philofophix incrcmentum promouic : quod ipfum eciam fccerunc lacob & lofeph ; quorum fapiencia.n didicit Mofes in i£gypto.Inprimis temporeSefoftris vna cu.n fiii.bus Agypti aud.i cft philoloph..i: profeflio. Nam Sefo- Unr"^^ ' "^ ^'" '^S'"" ' Scfoftris ( qucm .Egvptii fecundum ab Oiiri magnifaciunt ) contabefcentc fcnfim "Alfyriorum im re"o . magnas in Allyriam expedit.ones fecit , iiigentemque OcciJcntis & Oncntis partcm fubiugauic, plurimis in locis a fe flcuittis columnam Itatucns hierogl-, phic.s litcris f quas Apu- lc.us .gnoi^abilcs, ali| mobferuabiles vocant ) hic verba expri- ^''"[''''^'■'''''''^''''''""'''"'^rmis fitbcgit reg,imregentium,rex Se/ojtres cu. akcram iunxit , in qua pudenda virorum infculpfit obgcmcs ftrenu.is , mulierumob ignauas. Hiccft ille Selo- ftics , qm dcbcllato tctrarum orbe in /E^vptum reverfus , cur- n. ttiumphah, quicuor rc.ibus i fe viclistrahcnr.bus, f u t vi- Japide llacuam fibi fimillimam extruxcric, qua: cum primum' lolrs oricnos r.idi; illabcbancur, iii iiilaricaccin ac lifura fc Ibl-- uebar Hiftorica; Cap.X 57 ucbat,& oraciila funclebat:vbi autem Sol occiMcret.iii triftitiam & laciyma^.vt pueri dececlEnte matrc,fe proiicicbat. Atque liic dicitur Ltpn Vocalis MfMnonii:.u\ cuius (imilicuciiiiem (acenio- tesjEgypcij iu Heliopoli limiic (imulachium extruxcrunt.tjuocl vocarunt Cippum .-cuiiis ruciera Stiabo fe confpcxillc fcribit, (juxradiis folis copiose illu/lrata vocem inarticulatam ob or- ganorum vitium edcbant. rono Magi Perfarum diuinashu- manalqucoinncs excolebant difciplinas , cceli natur.tque va- riantcs fcrutabantur viccs , rcgum priucipumque res gcftas li- tcrarumpcrennitati committcbant , principum denique filios inftituebant. Hsrum dogmata Darius Hyftafpes , prudentilli- mus Darij pater , innumeris additamcntis auxic, c[nx ab Indo- rum Brachmannis accepit.Hsc pura Magia inl'ci(ia incolumis pcrcnnauit yfcjuead infauftum Zoroartrls((ccundi illius)exor- tum,qui alias ajjpellatur Zarades Perfa,& id nominis eft con(c- cutusabegregiaaftronomia: pcritia;quaadeo cxcelkiit.vt om- nium Perfii ac Medix magornm famam lucidi^Tmio acuminis jumine ofFufcaret, indeque nomen Perfomedis, quafi vtriulque gentis coryphrci,confcqucretur. Verum purx ifti mai^ia: impu- ram illam adiunxit,dc qua Heumim infuo Chaldauofag.^o, (^«»/«<^/>(,(r<,^.iS.?r«c=?.j.HuicdifcipuIiapudPcrfas (uccelle- runt Hoftancs , Aftrappfychus,Gobrias , Pazaca:apud Medos Apufcorus & Zoracus:apud Babylonios Marmaridu<.:apud Ara- bes Hippocus:apud Aftyrios Zarmoccnidas : apud alios alij, ica quidem vt impura iftamagia fuerit diuifa in Aliacicam , Afri- canam,& Europxam,&ha:c rurfus in ThelKillcam.Hctrufcam Romanam, Gallicam, & Germanicam, vt prolixe docet Hetir- «ttts inlndico,a cap iS. vfque adfinem liiri.Sempcv tamcn aliquiintcr magosOrientis fuerunt, qui puritatem fua: nipien- tia: retinucrunt:quales fuerunt , qui tcmpore natiuitatis Chrifti ductum ftellxfecuti ex Saba metropoli Arabia: Bethlchcmum contenderunt, ibique rcgem illum xternum lefum Chtiftum venerabundi adorarunt. Deinceps quoque fuit Magorum au- thoritasaliquofemperioco apudPerfas:& tandcmfub Artaxa- le fummum cepit incrcmentum Arraxarcs ifte circa annum Chrifti ijo.clandcftina couiuratione colleftam pcrditidimo- lum hominura manum aduerfus Artabanum , vltimum Par- thorum regem ex ftirpe Ar(aca: , armouit, ipfumque obtrunca- uit,& fublato iugo Arfacidarum Parthico cidarim Perficam Per- fis reftituit, ip(e Perfa. Hic autem Magix coguitione imbutus cum efrct, Magis fummam tribuit potentiam : & tantam qui- dem", vtprsfides iudicelquc omnium rerum abiptb conftitue- lentur, omniaque belli togxqucnegotia ipforum aufpiciis CTcri imperaret. Qux potentia vfque adeo excreuit,vt in oriente re- giim regibus tandem imperarent; adeoquerecupcrarcnt poten- liam veterum magorum , de quibus Pliniiis lib.^o cap. i. hax verba vfurpat. Indorum philofaphia hoc modo eft nata & pro- pagata. Strabo l. i ^. ex Oneficrati (ententia philofophos Indo- xum prifcorum diuidit induogencra,alios Brachmannos.alios Germannos appellans.Ex his Brachmanniputanturquibufciam cati ex illis dcliguntur. Habent fuos prophctas & libros factos: adorant raccas:DEVM cxiftiniantclienigruin,& hunccolorcm, quod ipfis (it natiuus , cxiftimant pulcherrimum : h.abcnt lin- guam quandam pcrcgrinani, vti nos Latinam : Magiam& in- cantatioiies in (irholis doccnt : dicbus fcftis faceidcjs hanc fen- tentiam fubinde rcpccit , Adoro te , o Derts , cum tua gratta ^ auxilio , in Aternum. Ad phtlofophtam Crscorurn, ^ deniqtie Chriflianorttm quod actincc, orcus & pr^JgrclTus ipllus defcribi- tur fupra lib. r . huius Eucyclop.rdi.c. Summatim hoc loco te- ncantur ifta. Diodortn Siculus ltb.:..liibliothecicap. j.f^ 6.fcri- bit de Grxcis:6)«/ plnrimum doBrina excclliierunt,in JEgyptii tranfleruni.^vt leges eorum.&ftitdia cognittone digna, percipe- rent. Inter hos reccnfec Orphemn , Homcrum , Pythaooram, Soloncm, Lycurgura , Platonem, Eudoxum, & Dcmocritum. Idem cap.G. addic:/« JEgypto certeperccpertint omnia, qu£ illos apud Grs,cos admirabtlesfecere. Falfus igitur Lucianus , qui in dialogo de aftrologia inc\\\\v.Cr&ci nihilex JEthiopibu,s,ijel ex JEgypnk de aftrologta attdiuertmt , fed ilU Orpheus , Callio' pes ^ OEagrtfiliu-s , ea primtis explicauit. Qjj;afi vero Or- pheusnonhabueritexLino , & hic cx Orientalibus philofo- phis , omnem fuam haufcrit fapientiam. Orphicorum ((:ri- ptorum catalogum tcxit Hettrnins in Indico cap. 16. quod to- tumdeOrphcoThracc tradat. Quomodo porro ab Orpheo ad (equentes Grxcos peruencrit phiIo(bphia , & a Grxcis adLatinos, & dcnique ab vtrifquead Chriftianos , prolixc lib. I. execuri fumus. Confer Itb. 11. Antonij Fojjeinni , & il- los qui fcripfcrunt vitas philofophorum : puta Pliitarchuin, Diogencm Laertium , Eunapium Sardianum & denique He- fychium : qui non tantum chronographiam illuftrium philo- fophorum , fedetiamnobiliora ipibrum placita tradidcrunt. Cuius vtriufque rei cognitio plurimiim conducit.partim adcol- lationem philolbphorum , partim ad iudicij mccgritatem , qua: non potclt non augefccre.quando x..e^a( ^sla^p^rsEftantiilimo- rum philofophorum diligenti examine & velucadjibiam Cii- tolai e.xpendit. II, Metaphj/Jices £tates fim mmero tres. Hiftori» niciapliy- Prima eft ante Arillotelem : & dici potcft infantia, Hoc *■" l"^- enim tempore fparfim potius , qiiam fyftcmatice , propo- '^^" fita fuerunt varia dogmata metaphylica , qu.c quidem re- uera fuerint metaphydca , id cft talia , vt vcl ad tranlccnden- tium , vel ad prxdicamentorum claliem poftint rcferri. Se- cttnda eft tempore Ariftotelis ; qui tradationem rerum ,ve- re metaphyficarum confudic cum tradatione Pncumatica.rer- titi eft poft Ariftotelem : cuius libros metaphyficos plurimi funtinterpretati , Grxci, Latini, & Arabes:equibusrecentiores funt eo tutiores , quod fimul infignes philofophi actheologi tuerint, &:prudentercumPcreriorudicarint, Metaphylicam, ac Scientiam de D e o ac iiKclIigcntijs eirc fcientias elfentiali- £i(Si a nomine Abraham;vtpote qui piognati fint ex filiis con- '^^' ''"^"^ '"^ diftindas, qux commoditatis gratia fucrint compa- cubinarum ipfius,quos vatiis donis ab ip(o ornatos,inquc orie- tem ablegatoselTe Iiber facrarum originum docct.Indonisillis non (blum aurum & argcntumjfcd etiam indubie aftrologia, & phyfica fubtilior, fuerc:qua vtiaque Indi non tantiim oliin ful- seie,(ed etiam nunc dicrum.teftibus Lufitanis, adeo pollent, vt ca quxnobis.videncur inuia cognitioni humanx , perlulum &iocum inueftigent. Brachmanni ifti hxreditate acceptam la- pientiam excolebant.erantquc in magno honorc.IIli Cermanos, alienos, nec exfapientumprofapiaoriundos, ad philofophix cultum admittebant. Illorumhonoratidimi erantHylobij, fic difti, qubd in fyluis folitudinibufque agerent, frugibus frondi- bulque vitam fuftcntantes, &ab omni prorfus carne abftinen- tes. Nudiinccdcbant : vndc nomcn Gymnofophirtarum ipfis indicum. Corticetamen arborum aut lineo e filis mollibusin- dumento tegebant partes.quas nstura iuffit tegcre.Quas vcftcs non aquis expurgabaut, (cd inquinatas, flamniis fine noxa ab- ftergaidas iniicicbant. Vini ac Veueris cxpcrteserantante an- num xtatis (eptimum& trigcfimum. Cum regibus de republ. de fyderum curfu , de naturx arcanis conferebant. Solcm ab ortu ad occafum vfque eodcm in llatu rigidis oculis intueban- tur:Caucafi frigus fine vllo dolorcdcuorabant:ignis violentiam finegemitu perfcrcbaut : & fimiUbus exercitiis corpori robur, animo fortitudinem afflabant. Brachmannis & Germanis iftis aductfarij erant Premmx , hominum gcnusconrentionc prognatum & reprehcnfionibus altum.in Montanos, Gymnc- ; tas.Ciuiles, Domefticofqucdiuifura. Porrolndorum philolb- I phi hocxuo in duo fcinduntur gcncra,in Baneanes ac Biama- I t\es.Baneanes licct (edis inter fe difcrcpent, in eo tanien omncs conueniunt, ne remanimantcm necent,caquc veicantur. Lon- gisieiuniis femaccranr, denodeduntaxatpauxillum faccari & ladlis fumentes. Qui inter iplbs funtlupcrrtiriofiorcs , viginti diebusgcnium fuumalimcntis dcfraudant Aquam faccaruiul- cedine infcdlam, auibus & formicis hibendara pioponunt:& in Cambaitc aucs inorbidas in pcculiari no(bcomio prirtinx (a- nitati rcftituunt ac liberasdimittunt. Echae funtipforum elee- . mo^fax.Bramanes in maioci funtveneratione,quam Baneancs. » Sirnt enim regia ftirpe onundi:vndc quseftores, legati & aduo- Hiftotias Pneuma- ticx qua- les! /'*rris motibus , Tabularum opus edeicc in- tcgrum , canimqucqu.af, iuuentutcm adultxproceritaciscon- Uituctct. Scd,nc,a,tphilofo,,h,a, fiib Ptolem.ci ruccclForum- quc xtatcm , m dtfticiha tunpora, c,-ira Grxcia reruirct Roma- nis, cum vnacum hbcrtatc, pttftinus ctiam ille ,n-eniorum vigor concid.irct. Qttn, ctiam Chnftiani arrcn aftrSloaicam, varusmquuiatara fuperftitionibus.iis accenfebant artibus, cpias doccre ac difcere fas non eiret. Ex alia partc oriebantur gen- tcs barbari , Hunni & Gothi , qui libcrales artcs Europa exu- larefacicbant Hac igitur occafione fideralis philofopliij de- iioluta ertin Africam , ad Arabes , & feruitutcm Icru,u,ttur- pillima,!! fub ipfis , vtpotc Sortileg,s, Cenethliacis , Magis, ■ C^xftionariis. Itaque fidcrum iiirpeaio , Tabularumque certicudo curx haudqu.iquain fuic per aliquot fecula. Doncc ' tandcm nono & dccimo poft Chriftura fcculo, & Gothi Fran- ciquebarbaricm , & Saraccni luperftitionem paulacim cxuc" re cceperunc. Tunc & Europxi dodrinani diuinitacis plcnai-n paulatitn rcpecerc, & Arabcs , paritcqucIudaEi dodi , ciufdcm iinpcrfci51ioncin mederi , curaraque cmcndationis fuC:ipere. Sic pioccdcnribus fcculis faclum tandem eft, fub imperio Fri- derici I L Sueui lmp.& Alphonfi regis Hifpani, cuni Saracenis in Palxftina, Siciha,ltalia, HifpaniaiCommercio vc artis exer- citiura & cura ad Chriftianos occidenristranfiict , tranflatis ex Arabicain Larinam linguam libris ciim aftrologicis plu- rimis, tum ipfo etiam opcte magnoPtolenixi , cpiod Ar.abcs AIma"eftum , quafi r ,w!?<5i'* , appcUare confiieuerant. Tum etianicuia .^^//i^cw/» planc rcgia adornatx fucrunt Tabulx, quas cx eo Aiphonlinas dicinnis. Tabulas fub Alphonfo eniendatas fclix litcris xtas excepit , inqua cx paucis antiquis plutimx noux pcrEuiopam Acadcmix funt excitacx : qu« jam virilcm quandam Aftibnomix confttcuunt xcacem. Igi- turccitatim iiiculturam artis incumbcntcs Gcrmani , prxci- pucSchindclius, Peurbachius , & Regiomontaxm. breuidepre- hendcrunc Alphonfinarum Tabularum bonitatem & ccrd- tudineni fama niinorem- Itaquc tumipfi , tu,n corum difci- puli , Vvahhcrus Noribcrg.T , Dominicus MariaBononix,oh- feruacionibus fideru,-n diligcnciiis incumbcre , carqucconfcri- berc. Ec quatnuis Regiomoncanum ingenio parcin operi fu- tururadcftituini^txtas immaturo fato terminaca :fuccc(Titta- nien in curam emendacionis Nicolaus Copernictu , Canonicus Vannienfis Boruflus , Dominici Maria difcipulus , maximo ■ vir ingenio , & quod in hoc exercitio in.agni raonumcnti eftj animoliber. Is opus rcuolutiomitn plauetarum , quod emcn- dacionein Tabularum ccnplcdcbarur , publici iuris fccir. Succeir,r proximis annis Erafmt^ Retnho!du.!,\k ad machema- ticas arccs nacurafatTIusi qui opus Tabularum Copernici iam faro func^ti , transformandum fufcepit , Prutenicafque , vel 4 Copernico Pruteno , vel a Mocccnace fuo , PrulTix ducc , co- gnominauit. Etfi autcmReinholdus incrcdibilera inhocope- re laborcm haufit : non tamen ad pcrfciflionem hoc opus per- duxit, Nnnquod illedc Alphonfinis arfirmat , Icire artifices, quod ex cum phxnoracnis non amp!i,'is congruant : idem etiam dcPrutenicis, &qucfti funt multi , inobfcruationibus excrcitatifliini i &annus i6iy. documento fuit euidentiflimo: Vt in quo toco, ftella Martis longc promocior dcprehenfa eft in ca:!o , quam calculiisPrucenicuspr.cdixcrac i creuicquede- fedus ifte racnfibus Augufto , Scpcembri , Oftobri , vfque ad quacuor, &quam proximcad quinquc graduum magnicudi-. nem. Huiufmodi igicur abcrracioncs Prucenicarum , ctun in- de exquo illx fueruntcditx, viri dotSi & in fiderutn obfi;rua- tionibus exercitati dcprchcndinent , quos inter funitno fuo tnerito coramemorandus eft , vt coryph,xus, Illuftriflimus Cactorum Princeps G«//>/»3«5:coortus eftdcniqucryc/.JO.B»'*-' he, cx rcgni Danix nobilitacc prxcipua , qui Aftronomi.c re- ftauracionem ingenci animocomplexus , hoc vnicum opus fibi delegit, in quo xtatem fuain tranfigcret.opcfqueauitas fplcii- didas impcnderet. Hic igitur eft ille piimus TabularumRU' dolphinarum nuncupator ■ hic mille Fixarum ordinator , folis & lunxinotuumexplorator, planecarum omnium per 58. an- nos,& ex his per 10. pofteriorcs continuos,obIeruator,diIigeti- lia, circuinfpeftione, paticntia, conftantia , omnem fideni hu- raanam exupetans. HasTabulasa Tychone affcdas fcliciter ftifcck lohannes Keplerta , & anno 1617. publiciiuris fecit. j Porro ad hiftoriam Vranomccrix percinere meraenco xKg/i« , A'|«< prxcipuorumauthoruin , hiftorias edipfium & noua- , rum ftellarum, hoc modo. De ftellarttm materia, prxcipux ' opiniones fucrunc iftx. Epicurns aftra fecit tcrrcam denfi- ' tateraac raolem epumicea materia. Diogenes , Antipho if Hecat&us aftra dixerunt tcrrea & pumicca.ac quafi mundi fpi- racula. Heraclides ac pleriqtte Fythagorici vnumquodquc aftrum munduni dixere, quo aer iuxta & terra contincrentur. Xenophanes ftcllas ex nubibus ignitis compofirascflcfoninia- uit , vt intcrdiu extinftx ccnrcantur , noitu inftar caibo- num acccndancur. ^««a»i.i ^.Pan- eefmias Cf Fra/icifcus yallejitis lib. de facr.i fhilofophia allc- runt ca-lnni & aftra cllc ii^nca : ll-cuti , vt viJctut , Pafiliuin kom. i.in Gen.j^mhrof.lib.i.hexaiim. Th.-oioretum, Itijfiiium Marlyrcm , ey alios. Duobus auttjni pr.rcipuc nituntur ari;u- nientis patroni liuius fcntcntix : i. quoii onmc kiciilum lit igneum. i. quoii flcUa: calcfaciant. Scd ncc omnc luciduni cll: igneum , vtdeclarant oculi felium & lconuni , & coniplurcs gemmx lignaquc putrida:nccomne quod calcfacit.calidum cll; ■mtStiliKas fubieffiue Sufiicit,fi calidum fit &n^^'>tT,Kt! s^^virtt^a- liter. Ita motus, vinum, fcmen papaucris,& ali.T rcs plurim.T: eillciunt talia , qualia non funtipfa. Redc autcm lu.t illa pri- niigenia Gen. i. ftatuitur matcria fl:c!larum:ita vt illa in certos veluti globos a Dcofueritcompada Vidc Damafc. i. ciefiii. erthod.Crcg.Na :^an<^in orat.de nouo die Dominico.Theodere- tnm o* Pttrgenjcmfuper Cenef. De formd fiellarum innumcrje quoque fucrunt opinioncs. Pythagorcu (^ eiu6 difcipttli fc- cuti Zoroaftrum, Hcrmctcm , Orphcum , Thalctcm , Hcra- clitum & Democtitum , animam propric didani corporibus cosleftibus tribuerunt. Qjiam fententiam amplcxi funt Scoici, Cicero, &_alij. Arijloteles, &cum eo l'eripatus,intelligcntiam dicunt clle formam ftcllarum alTirtentem. Origenes virtutis & vitij capaces ft.eLlas fomniat. Hieronymus , Thomas , Scotm ^ C/i/f//j»«« ftcllas pucaruntomnino incclli^cntes. Bodinus lib. ^.thcat.nat. ftellas dehnit aiiimalia Cffilcltia inccllcdus & luce pra:dita. Multi exiftimanc coclum carere forma inter- na , & habere tantum formam exccrnam , dc quibus Kecher- mannut tnSyjl. Phyfic. Recentiorcs rciicpronunciant forniam cccli cflc nacuram quandam citf^?!xiJ qu.c a poftcriori tan- tum colligatui. De ftellts fixis \\xc fucrunc philofophorum afiaxivm. Plinins lib.t. nat. hiJi.cap.A- 1 .afleiit^vetuftiorcs ali- quosadnotafleftellas i6oi. iniignes effcCtu , vifuquc digeftas in 71. ligna. Hipparchm , vt Plmius tradit ,primusaulus cft rem cciam Deo improbam , numerare ftcllas , ac fydera ad normamexpangerc, organisexcogicatis Acque hic obfcruauit ftellas loii.afterifmis conteucas. Tycho Prahe ftellas fixas 800. c quibus 74. circicer a veceribus propcer exilitatem neglccfa;, adiecitnumero veterum. Imaginesfiellarumfixaruma.meHe- fiodi & Homeri tcmpora fuerunt cognic.-e : falcem aliqiLX. Illi enim faciunt mentionem Hyadum , Orionis, l^Iciadum, & fi- inilium. Americtu Vefpuciu* &alijnoua: Indix perluftrato- resnumerum ftellarum locupletarunt. Deprchenderunt enim, plagam auftralem cum feptentrione certare ftellarum multitu- dine. Hinc Vefpucius intet alia fic, [cnhit: Percenfui ferl: la. tantt claritatis, vt Venus ^ Iupiter:(y inprimts tres Canopos confptcatut fiim. Demagnitudinejlellarttmvnia funtavariis prodita. HeraclitusSc Epicurtti Solis magnirudinem cam efle, qui oculis cernitur, alTcuerarunt. Anaximander & Empedocles acqualem terr.T pronuntiarunt. S/o/Wlunamterra maiorem, & quidem decics ac nouies Anaximandcr.-foli iqualem Parme- nides voluit. De quibus videaturDii)^. LaOrt (^ Vlutarchus lib.z.deplacitU philofoph.cap. zi. .^ Iphraganits & omnino ve- teres exiftunarunt, ftcllam in coslo vixvifu notabilcm fuperare tenam decies & odies : & ftellas piimi honoris fcu primx magnitudinis tcrra m.aioies dixerunc centics fcpties : fecundx 90. tertis 7i.quartx 54. quinta: 56. fcxtac 18. Sed Atlas ille Tycho Brahe ftcllas primx magnitudinis non omnes pari quan- latis honore gauderc, fed quafdam maximas, vtSirium & Ly- raiTi,itiaiori luminisprxrogatiua prxditas,& ca:teras fuiordinis anteccUere deprehendit, & in diametro vifibili i.min. fcc. fub- tendere, adeoque corpulencia fuaterram 96. vel ico vicibus excedere:quefdaiTi ininores in diam.vifib.i min. comprehende- rCjterram autera fuperare vicibus 68. aliquas adhuc minutio- res in diamet. vifib. i. min.4 j.fec. habere,ideoque terram vincc- 1646. magnitudinc.Intcrfecundiordinis4y infigniorumdiam. vifib.i. min.jc. fcc. exceflus fjpra terram 18'. Tertia: magni- tudinis ftclla: loy.indiam.vifib. continent i min.l f.fec &'ter- rae globofitatem includunt fere vndecics.Quartx 477.in diam. vifib. fubtendunt 45-. fec. globo terreftri maiorcs vicibus jf. Quintae 1 r^.diam. vifl 30. kc. cxccfllis fupra tcrram i j\ Sex- ta; demuin magnit.ftcllx 49.indiaiTi.vif1b.10. fccica vtglobus terrshis fic maior. Magna igicur efl differencia incer Tychonis & veterum dimenfioncm hoc modo: StcUas magnitu- luxta vetetes Maio- luxta Tychoncm dinis res terra Maiores tcrra. Prima: 107 96. vel 100 68.&46, Secundz. Sfi.veljO, iSj. Tcrcia: yt. if; Quartx. I+|.. ji. Quinta;. ji.veljfi. lyj. Sextx. 18. Minotes terra. luxtaHersbachium Saturnus maiorcft terra 91. lupiter 9f. Mars ij. Sol 166 rcliqui planetxfunc minores terra. De Itimi- ue ajlrorum alij dixerunt, illud cffc corpus materix expers , vt Academici : Democritus.Leucippus, & Epicurus mattriatam: slij fubltantiam fpixitualem , uiter corpoream & incorpo- rcam medio fe hubenccni modo : alij form.im ful^antia- lcm,qu,T lubftantificct, quidtpiid fubftancificatui in liis tegio- iiibus:alii maiiifcftacioncni coloraci : quidanielHuxum cx cor- porc luminolo : Proclus igncm,ali] accidcns rcalc , alii incen- tionalc , alij dcniquc accidens reale ac intcntionalc limul. VijeP.xtrittum lib. j. PanpfychiA (y Bartho/inum in .'ftrolo- giapag.^j. o> fcqq. Porio lumcn Itell.uum ali) propiium, alij mutuaiitium, alij dcniquc paitini piopriiim , p.iirim mutua- titium cllc Itacuerunc. Sic Lucictius aic, lunam laClare nocham e ccrporc luceni. Exhis ccrcia (cntcncia cft prolia. Natiuum quippe lumen forcita; funt fuigula: ttellx in crcacione , quo ali.E pallcnc, alix liucnt , ali.v rabent, ali c fulgent Hinc 1. Co- rinth. 1 5. diciturcflc alia clarit.^s folis.alia lunx,alia ttcllarum. Mutuatitiumlunicn liabcnt a fol. Nam planctx quoafole remociorcs, c6 magis clarc luccnt, qu6 pioximiores, eo ma<'is minuuntur lumine. Hinc fol ab Hcraclico nuncupacur foiis ca:Ieftisluminis,abOrphcoviuilicus cosli oculus,aninia mun- di aPlatonicis,abaIiispaterluniinis, dator vic.c , corcoc!i& pIanctarum.yidcP«jm//>6. lupitcr 8Sy4. Saturnus 14378. Luna vero remotiirima & altiflimafemidiamctristcrra; 64. Merc. 167. Venus 1070. Sol iiio.Mars 8011 lupiier i + ^i^.Saturnus 18 foo.ftellarum fi- xarum fphanam fcmidiametris ccrra: 14000. ica tamcn vc alijc ftelLxlintalciorcSjalia; humiliores. Sph.rra ftellarum hxarum lecundum Alphr.iganum cft fcmidiametcr terix 2.008 i[. fe- cundumPtolciuxum & Alhaccgiiiam j 90CS. Cafpaius Hctf- bachius hxc ita computat. Se^midiamcter cerrx iuxta Rcgio- inontanumcftmiiliar. Gcrm. 915. Luna diftat accntro terrx 3 j.lcmidianictrisjfeu milliar Germ.30119.ita vt fmgulxregio- ncs aifris habcant 1 1. fcmidiam.fcu milliaria 10043'". ficompu- teturdiftantia acentio terrx.Mercurius 64. femidiam. ^8^84. milliar.Germ.Venus 167. f-:m.i J2471.M.S0I.1 110. S. 10115-60. M Marsiiio.S.iii386o-S Iupiter6678. S.S 103788. M. Satur- nusioiio femid. 18360430. Milliar.fphxraodaua 40110. S. 36710860. Milliaria. Sed hxcomniaci srAarM funt accipien- da. Fieiienimnon poteft, vtdiftantiasftclhrum a tcria pofli- nius rcuocareadax,!jipe:«, calculi. Memincris . Iiic Solcmno- ftro xuo viciniorcm efll- terris quam olim. De fckitillattone Jiellarumfixaritm , vnde fcilicct ifta proueniat , plurim.c ctiam funt fentcntix. Cantuaricnfis & alij Optici hancputant elfe caufam , qu6d ftellx fpeculorum intlar radios folis icfleiflant, & proptcr concinuum mocum varienc angulam intidencix ac reflexionis. Ali| caulain quxrunc in pcrpttuo acris motu : alij in halituum copia, roridis vaporibus, denfilque nubibus. Car danus & alij cx rapidillimo lirmamenti motu trepidationem iftameliciunt : ali] cx niotu trcpidationis: alii cx nimiadiftan- tia : alij dcniqueconiungunt icmocionem a vifn, aerem tre- mulum , vcntos & halituum copiani, luminis difFulionem cuiii motu faiflam & ftcll.x fplendorcm oculos noftros perftrin- gentem. De Galaxid, leu via laBea quanta cll opinionum va- rictas ? AriHotetes voluit circ mQKoion: Anaxagoras terrx vm- bram :P«rOTf»/W(?jlpilTirariquemixturam:Pot'/(e viani anima- rum ab infcris in calum , illullrium virorum donuim, Phaii- tontis cafum &coniburtioncin, lac Opis vel lunonis; Pojfido^ nim afpergincm fyderei caloris , pcr quam folis calor ad cxtre- masmundi orasdifFundatut : /vWoraj igncm denfatx con- cretxque naturx : Theophra,''td compagem duorum hxmi- f;-dixriorum:DfwcfWr/«,ScaIiger.& plerique rcccntiores, con- geriem ftellarum minunflimarum : Tyc' 0 Brahe luccm difFu- fam & certis locis c.xpanfam. De planetis h.xcfucrunt pr.t-ci- puadogmata. Hieronymtvs in 38.cap.I0b tantumqliinquepla- netas agnofcit. GaliUtts noftra xtate fVdcra quxdain circa Sa- turnum feoblcruafle f'cribit,qux \oca.tfydera Medicea.Inpla- netarttm ordine flatuendo magna fuit dilcrcpantia. Piolem&iis author elt , antiquillimis philofophis eum otdinem probari, quofblin incdio locatur , & fupra eum Saturnus , lupiter & Mars, infraVenu.s, Mercurius & Luna. Ciceroi. de nat. deo- rum &dc vniuerf tribus fupenotibus Mcrcurium fubiungit, deinde Vencreiii, & tandem Solein ac Lunam. Eudoxui (y Ca- lipptts, Hermes item & f/^i/o iblem penultimo collocabancor- dine. Alpetragiti-s fbicm aiitcpenultmio ponebatloco, & Ve- nerem poft Martem. Dcmocritus folc fuperiorcm putabac Vcnerem. j^rijlarchus Samiits 400. aiitc Ptolem.vum auiiis (blcm facicbat inundi centruni , eique lubiungit Meicurium, huic Veneris fphxram : quain lencentiam fequitur Coperni- cus. Crates Sc Metrodorus coWocinmtSoXcm &iLun3.m lupra ftellas fixas. Vide Plutarchum de placitts philoflib. i .r . i y. Ad qnantttatem planetaram quod atiiuet , noii minov inter Ty- chonem ()0 Encyclop.Tdi^ Lib. X X X l L H'ftoti3 cclipfi. nm. ., „a,iira-cDintia , quam Uiif 111 quantintibus S:-?fi"r:^ c!:i&'i- ^,. Tya,on. S...... ^ Iteaaiumax 1 Marsmuior 1 3. Sol maior i j y J.\ c- ,or cft tarazi I .pu 4 ^^^^ ^^^^^ ^^^,.^.^^ j^^^,^._,^^ m,sminor6,^ Macu us ; ^^^^^ Sol mxta 1'tolc- '' '", W iim Co 1 cuinV^.. Vcnus'minor ,,Mcu.. "! Lnn T90O. ^Def.iaanuA Lu>u quot altcrcat.oncs ! Eoldudam .• F^/%.n>««mu t, ammahbu. cam habi- li; nuioribus,qu.m noltra fmt qu.naccics , plantalquchabe- lc nortratibus loi.crc pulchuoics. Bem^cmm campos m ca elTc monrcs,& vallV.m :x»(,!,an% : .■Inaxagorm inxquah eam elTcconft.tutionc , tcrrcam & tVigidam : O.ogmes pumiccam: J,»partim cra.ifpicuam partim obfcuram d.xit. Pythagor^!. j„axtmems,PM>ven„hs,Ch-^»thcs, c Zeno .gueam ilatutrc, Zcno ccam mcntc prxd.tam. BeroM fphsram lcmngncam, Xenophanes nubcm compaaam & .gi.itam Ciry//.;.«J acccn- fioncmexaulcium aquarum vapo.ibus colleaam , Empedo- cles ^ Stotcim-M ex aerc & igne miftam d.xcrunt. P#rfo- «/«U.uuam aixit cxleftem terram , & tcrreftrc ca;ltiiii. Da- 7tii'i &1. alij Lunam al.cjuia fxcisterrena; attrahcrc ftatuu.it: oLiam fententiam facit fuam Coclenms lih.i.dijptit. i. thef. 1S6. jilij aixcre", iu Lun.t globum tanquam m li'eculum (pec.cs iiiontiu.ii rcceptas rcprxfcataii. Ai.-erroes in.TqiiaIitatcm Lu- nscexiftimat oriri ex aliquot corpoiibus inter Solcm & Lunam interiedis. Viteh corws Luna-parcim aciifnm. partim r.nu.ii cll(:ftatuit. Cui ftiffragann.r reccntioies, qui maculas Lunx- rei. iniqualitatc.iicxci^cationeipfi iiielle ftatuunr. Vc aclione feu inflnentia ftellarnm tres potinimiinl occurrunt fentcntiap: (luarum au» funt cxt.em.t , vna nieaia. In exccflu peccirunt Arabcs, Chaiaai.Stoici, pluriinique luda-i. cthnici& Chrift.a- iii, quiccclu.n habcnt pro libro, incjuo fi.igulorum fata f.nt fcripta , & canoncs Aftrologorum habeiit pro ediflis prjito- rijs In hoc numcro fuit Cardanus.qui eo deme.iti.s fuit pro- "reHus ,vt hoiolcopum Chrifti ex aftrorum pofitu nicdit.itus fit , & ex fuiiftris qu.bufdam afpeiSibus naro Chrifto nat.s {:^- tale illipr.tdixerit crucis fufpendium. In dcfedu pcccantillr, qui omnia allrologorum proguortica profabulis& nlnijsa:- tti.iiant. In mcaio hmt, qtii nccellario quiaeiii eclipf.-s , pro- babiliter vero & tcmpcftatum mutationes . & has vclilla ani- iiii humani affediones , qu.e a tempcramento ac;-cnacnc, pr.-E- dici pofle llatuunt. Difcrte aico , qux pcnacnt a tcrapcranien- to.acqucaaco.i priucipiis naturalibus , vt hrinc cllc forteni, il- lum i.igeniofum, hu.ic tcnacem : non vero illa, qua: penaent .1 libera honiinis voluncatc , vel a luigulari Dei gratia Diftin- guainus igitur prognoftica neccllaiia , Tetifimilia, 5c falfa. llla a iiK|«)ie/!oij, iftaab f,"x«ji , h*c ^tiii\t (f^uvTttrria pcnaenr. Re- iicimus igitur nug.ilia ifta : Chriftum tot claruilTe virtutibus, quod Saturnus nicrit iu Geminis afcenaentibus , quia afcen. dente Geminorum fyderc vna ci"..ti Saturno & Mercurio na- fcacur propheta : Chrifti mortcm a Marte, diluuium vniuerGle aconiuiidione plaiictatum in Aquario, legiflat.onem Molai- cam nefcio a quibus configurationibus pendere. Htiius fari- na; eft,quod Abrahani ludiu.s prxnuntiauit , cxpciflacun] a lud.ris Mcffia.Tiveiiturum anno poft Ch.ifti natiuiratein 1464, quod tum futuraellcc caacm ailrorum co.iltcllatio' , qua; fue- rat , cum Moles Hcbrios cx .itgypto cauceret:Ec Albuinafar Chriftianam legcm auratura.n noiiptiis annis i^6o. quas fr- bulas cuentus confutauit. Albumafar & Pctrus Apponcnlis fcribunt , eum qui Luna conrunda loui in Lcone fupplicaue- rit, quidquia a Deo peticrit .ccrtiifi.nc impctraturum. Etquis omnia deliria commemoret? P.opercmns ad nobiIifli.nam dc cclipf.bus & ftellis nouis hiftoriam. A^ ecliplcs quo^ attinct, illl- funt pra:ftantilT.mus hiftori.i; thefaurus , vc fupri !tl> 11. part.^. Vranojcop. cap. 11. oftenaimus. lacb Chronologi, Aftio- logi, & Hiftorici qiiam diligcnciflime illas annotarunc;vc vi- dcic cft apud Bfnltngnm, Origaniim , Helutcum. & alios Pr.r- cipuas ancc Chrifti..iicclipfcsconlIgnauimiis d. I. In biftoria N. T. auxinprimls vciiiunc obfcrua^iidx. Primacft cclipfis So- lis. qua; acciairmoricnteScruacoic noftro. Ifta auccm fu.cpla- ni; fupcrnaturalis. Etcnim o.nnc acliqu.um , quoa pntitur Sol fit tcmpore coniunrtionis liue nouilunij, cum Luna ai.ccle iiitcr oculiim.ioftrum&corpus folatc intcrponitur. AtChri- jtus dcci.naquaita luiia primi incnlis ccmpore Pafchalis fo- lenmtatisimniolatusert. Et Dionyfius Aieopagita tum npud Hd.opol.min jtgypto philofophus, eanaem obrcurationcm viu cum Apollophanc fnmmo phllofopbo in oppofitione So- lis & Umx feu tcmporc plenihuiij confpexic, vti fcr.bit in epifi. «rf P../;.r«r;,. Er Phlcgoncm obfcri.allc , author ert Eufcbius. Ucindccclipfisfolarisiionpoccfteiretotalis cum mora : &a fi ciua.i.loq.ie totahs cft , prociniis piopter corporis folaris ad lu~ nam cxcellum cmcrgiv. I:i„t vcro Euan.elicahiftoriaceftatur ni.raculofim iftam cclipfi,, duralfc tres'horas concinn,-,s , vt- pote a fexti m nonam : adco qnidcm, vt tenebi.r fint fadla; fu- rcrvmuerlam terram. V„dc tcrtium emcn-ic ara„niencum. Kon cnim nati.ral.ccr poilu.u accidcre vnfuerfales eclip(l-s , fed ill. duntaxac Cenu- craclm, qui „,„0 vnibr.e v.c.niis.F.ilfi^s ve- ro Ort^enes , qm tr^i.Ut. 3 y. ,„ ii>,uh. aic , in legionc ludx^ duntaxat obfcuratum fuifl": folcin :cumDionyfiusin /Ec^vpto vidci it , i]ui ha:c pra;terca inira in illo Solis aefectu obfcruaui . I. Vidit Lunam relifto niotu proptio aigreflani ab oiientc ine- riaicin verfus, aonccfubSole ll.;ret ,& I...iieninortaIibus in- torcipcret. z. Initium eclipfis fccifle a parre Soiis orici.Eali. 5. P.irrcm Solis prin.6ot>ci i5^am vltimo ablcntia lumini refti- tuifle, & e coiicrario. Eccc miraculorum pocitis concurlum, quam vnum iniraculuin I Hinc L)ionyluis attonitus exci.i- mauit: Natnr£ patitur Deus, aiit natura periclnm. Onininb itaquc (upcrnatuialc hoc ccnlcii acbct , non alitcr atque cii.n pugiiantc lofu.i Sol ftitic curluni fo/! 10. & recro- cellit , ciim vmbra in regis Ezechi.cgiatiam fuitrerraiSa , E- fa 3«. Alccra ccIipl.sSol.s,qu,v in N. 1'. cft ir.dgnis, ae<;iait fub appropinquantcm mo. te.ii Caroli M:igni, qui ^-.Kal. Febr. .-in- no ,S .4 obi]t:dc qua Eg.naraus in vica Caroli Magni.vtcicitur in taiciculo tenip. fic ait : Signa miilta pra.cejjerunt mortem gtfriojl Q> fanHi Imp. Caroti. Nam ecltpjis S'olis Q' I unn %l- tra Jolitiim fuit. j^.pparttit per feptem dies macnla iiigri co- hru in Sole. Hanc maculam alij proaigioluin & portcnto- ' fu.n mctcorum fuifle ftatuunt : alij Mcrcuruun fub Sole pofitum hanc maculani caufatum fuiflc contcndunt , id quoa fieii ncquit ob ccleiem Mercurij niotuni , qui taleiti coniuncl.oiiem Solis & Mercurij non aa.niccic. Vnde hxc Mercuri) (ub Sole ftatio explofa eft ab Aftrologis , non ali- tcr atquc triduana illa (latio Solis tempore Caroli .M. quam profcrt lohan.Tarpil.imjita Ca>eli M. (^Rolandi exforore ne- potis : itcm ifta decontinuo trinodio , quoil deus iftc adultcr, lupitcr, apudPlautum , libi proiogafledicitur ,ciini confue- tudmc Alcinen.T: comugis Amphycrionis Thcbani principis Potiret.ir , vt ex c.i Hcrculcm gignerct. Qiiam fabulam ab Iioftc anticjuo Diabolo ad extenuandas triduanas tenebras -/^^gypti.-icas iu S. liceris exprcflas excogitatam eiredoctiifimi quique exiftimant Vide Eocatiiim lib.i 5 geneal.dcor.gcnt.c.j. (^ Hyginum fab 9. Tradunt hoc loco nonniilli,iioft.o tempo- re frcqucntiores contpici eclipies , quam olini. Scd c.aaunt hoc contra cxpericnciain , & rationes cuiii Of ticas, tuiii Aftroloiji- cas :dcquibus fupriin Vianoinetria & 0^i\<.2. De nonis ftellis lupereft vt dicanms. Hic obfcruaie te vcliin , inaigrcflionea j) Sole in figms longarum alccnfionuin Mercuriuin (aEpenumc- ro ca clantate corufcarc, qua (oui vix ccdac, quaniquclux diei mane anceoitum Solisvix poflit viiiccre:quod ipfum vclper- tino tcmpore in fignis longaruin aefcenfionum cuenic non- iiunqua.n :adc6vt iinperici exifti.nent nouam confpici ftel- laiii. Sic quoque Venus a folc remotior fafta , noii tanti.m ab impericionbus , (ed etiam fj:pc i peritis pro aftro nouo & pro- digiofo, vel comera eft hab.ca. Sic anno ijyo. .nenlclanuar. Febr.& Marc ciun Henricus I V. Nauarr.Tus Hcnrico Ill.Va- lefio intcifecfo fuccedercr , Venus pro nouo aft.o fuit habita, & ftella rcgia appcll.ita Et aniro i f 78 menfc Nou. Dec & fc-q. anni lanuarioin tali diftantia vefpcrtinaa Solc propccr info- lita.n .nagnirudiiicm & formani pro comcta crt habira , vt auchor eft Si.non Gryna:us Ec f^roclus olim de Vencris admi- rai.ais apparitionibus integros libros editos tcftacur. Sarpe- nuintro etiain Vcnus interdiu apparcns habccur pro no.^a rtella. Arque hxpofTunr appcllariilclla- noua: iqctk etijiei. Scd nos hic agimus de ijs, qu.ie noua; funt lecr' «/,«()««», T.^iis eft noua ftclla , quam Hipparchus fuo tcmpore obferuauit : qui de re Plinius lib.z. nat hift. cap. ■ 6 fic aic:Hipparchus iiouain ftcllam , & aliam in auo (uogenitam dcprehcndir. Tcinpo- re nari Chrifti apparuit rtella, qu.T m.-i(^os (lue aftrolo"os, vt tradit Tertultianiis lib.de idclolatria , cx oriente dcduxit Hicrofolyin.ini ,& inde Bethkhcmum vlque. Irta vcro rtclla neque fuitcometa elemcntaris iiiatcri.T , iicque rtella ,-rthc- ria : vtpotc cui non compctunt afFeftiones comctaium & rtcl- laru.n. Non tuit cometa ; quia fulfit in inh.na ac.is rcgione. Nequc ctiam fuit ftclla caleliis. Motus cnim ipllus fuit iil- .rqualis ; iiiodo apparuit , modo ael.tu.t , fplcndoie fuo nolt (oliim fyacia fuperauit , 'ed & Soli fulgore fuo prxcclluit, vti rr.aauntieo Mag-^us fcrmon. i. Niceth. iiiilor.ecclef lib. I. cap l i,.Chryjofl t.omtl.b m Matti .ignat epift.i^ ad Eihtf.vbi (ciibit hoc 11.0^0 : >telta fulfit Jj> tndorefiio fuperans omnis, quotquot antefuerant Ec pauio port : Cmnta autcm reliqu» aftra, -vna cum fole ^ luna , chortts fuere JtellA itl tcs. ipfa '..erB ctaritate fuperabat onines. Vnac P.uaentius : '^telta , qusjo- lisrotam Tjincit decore ^ lumine. Aa hxc fupra aomumin acre fulfit , ctia.ii de dic : fuit minor terra & rcniporaria. Mi- r.aculose igitur ha:c ftella in acrci Deo eft prjjaucia, vel ex nihilo-, vel cx matcri.i fublunari Gregorins Nylfenus ia dialogo de ani.na ait , fuiflc angelu.n coclcfti corpoie .ndu- rum. Porio cometas non inaiyctamus hoc loco nomine ftellarum nonaruni , (ed globos ,'illos luciaos , quiin.Tchc - re.i regione (lipia luiiain con(pe'ai fucrunr. Tales noftra «- tas viditquatuor. Prima ftella noua fult anni ifyi. in fydc- rex Cadiopeix in ■'. gtan Capricorni : tanr.i; magnitudinis ac (plendoris, vt Siciu.n a;mulata fit Dc hac ita feurerusin Chronifo : Fulgct (ub afte.ilmo Cnfliopcix nouuiii (yaus cu- ius fimilenulla vidit atas , cuni fpccie ac lumine funiliimum od cum foplui^x ^ I -^^^^if fale non pofrcnt , bonus Rcuchlm necclTc iia- Sp rtrc foipto cLo conaa Calum,.enlcs. Faclo pc. h c vS ■nitio/& prtmi glacic vclut iraaa. ?~J;^ ris moxVGnetiisBibl,aHcbraica(unte..cula _«. inlta.ate- 1 X Pntcnfis. Daniclis Bombcrg, ,n l.ngua (^nda prxccptoi, & celebemmce .pf.us ,n Hcb.^ic,s ,^yP°S«P'^'-^,^"^^';V;,^,™°- derator, plutimum excoluit lianc l,ngL>am , cn„n,. B,bl,] He- bra,c,s.qL d,cuntur Vencta & Bombcrg,ana. Et Auguft..ms luftinianus Nebnenfis epifcopus em,fup(altcr,um oaaplum. In Hifpaniafloruit Petrus Galatuius : ,tcm franci(ciis X.me- n:us archiepifcopus Tolctanus & Card.nahs, qu, caitioncm Operis Complutenfis procuriuit: itemquc Bcncdidlus Aiias Montanus H.Tpalenfis, qul vna cum collcgis aumtus mun,h- centia Philippi 1 1. R^gis H,fr.promou,t Opus Rc^,u,n feu Bibha, quiHifpanica & Plant,Miana vocantur. InGallia hanc linguamprofeirifmitSauacs Pagninus Luccnfis ,author The- fauri liiwua: Hebraica:: Francilcus Vatablus, qu, Roberto Stc- phano amhorfuit & promotor, vt mu.i.ficentia Franclcil. rc- eisGalHarum, cleganti/nmis typ,s dcfcnbcret Biblia Hebra,- «:Iohannes Mercerus I.V.D. qui vna cum Bonaucntura Cot- ndio Bcrtramo& Antonio Ceuallcrio locuplctau,t The(au- rum Pagnini. His adde Guil. Pollellum & NicoIau,n Clenai- lcholas puMca mduxcrunt , & muentuti oropofuerunt. Horun, u - terpretum Galcnus meminit : qui duce.u.s cuc.ter annis poft puMicatam Ariifotel.s philoloph.am floru.t. Alcxandr. A- phiodifti non mera.mt : cumstamcn ^>^o.@H hulle vidc- tur Alcxandri mai^ifter fuitSoligenes. Galenus^, cum v.deret non modo feaatum cum fcftis ah.s in Logica theona d,(. cordiam fcd iingularum mter fe ledarum dillenhone.ri e(lc; in Pcripateticis Logic.s nonnullam , i.i Acadciiicis maiorem, ,n Stoicis max.mam , nulh fc prxcipue kax addix.t , lcciclc- diuus tantum fuit, vc c finguhs ehgerec , qux placcrenc. Scn- pfitdeLoficaartehbros i8i.pr.Etermcenlos, &donatos, & furreptos° Polt Galenum inde a temporibus Antoniorum Impp. quatuor conftituo itatesartis LogicaE.Prima eftT«, (fi,- xJJs^-nXuu, «,«AV7,»«. . id ert , nimi) affedus quo mtcrpre- tes complexi fucrunt Anftotelem , adeo vt iplum habuermt pronumine, &Logicam ipfmspro oraculo , ita quidem, vt variis analyfibus opera iplius cxplica.inc. Hacin clafle cen- fentur Themiftius , Porphyrius , Plocnus , Limbhchus, Ani- monius, Simphc.us, Pbiloj3onus Graminaticus , Hcriiiinus, Maximus, Bocthius , Sidonius , Dexippus, iEgeus , Cornutus, Athcnodorus, Syrianus. Euftratius, Atifton , Achaicus & Eu- doxus. Secunda stas eft cdipfeos , vt ita d.cam, Logic.-c : inde abanno Chrifti 600 {cubarbarie Mahometica, vlqueadtem- pora Scholafticorum , paulo poftannuiTi Chnfti 1000. Hoc enim cempore prxter Damafcenum anno Chiifti 700. & Ra- banum Maurum anno 800. pcrpaucos inuenirc eft Logic» cultores. Tcrtia a:tas eft ^i>\a^9tnt>tt»itkr,i,,SC alij hoc arcfic.um excolucre. Colophonisloco acWamusCatalogum hiftor.arum parciculariu cx J-rancjc, Verulamij InjUttrationc magnk^x vcl hinc patcat,hiftoriani pcr omne d.fciplmarum gcnus difFundi. I Hifto,ia Crrlcftiumifiuc Aftionomica. 1 H.ftona Configu,^tionis Cali & part.um eius.vcrfus ter- ram & partescusifiue Cofmographica. 3 HiftoriaConictarum. 4 Hiftoria Metcoroium igni:toruiT>. y Hiftoria Fulgurum, Fulminum, Tonitruum, & C orufca- tionum. 6 Hiftoria Vencorum,& Flatuum repcntinorum, & Vndu-» lat.onuni Ai;iis. 7 Hiftoria Iridu,n. 8 HirtoriaNubiu,n,p.out fuperne confpiciuntur. 9 Hifto..aExpanfionisca;ruIca;,Crepufculi,pluriumSoliu,n, pluriu,n Lunarum,Halonum, Colorum vario.um Solis & Lu- nxjatqucomnis varictatis Cadeftiuni adalpcdum, qua: fitra- tione medi]. 10 Hiftoria Pluuiarum ordinariarum . procellofarum , & prodigiofarumietiam Cataraflarum fquas vocant) CceH & fi. milium. 1 1 Hiftoria Grandinis,Niuis,Gelu,Pruina:, NebulaE,Roris, & iimilium. II Hiftoria omnium aliorum Cadentium (iue Defcenden- tiuin cx alto , & fuperne generacorum. I \ Hiftoria Sonicuum in alto ( fi modo fint ahqui ) prxter Tonitrua. 14 Hirtoria Aeris,inToto,fiuein Configurationemundi. I f Hiftor.a TcmpeHatu^n , fiue Tempcramentorum Aiini, tum fecundum variationes Rcgionum, quam fecuudum acci- dentiaTcmporum,& periodosAiinorum, Diluuiorum, Feruo- ru,n,Siccitatu,n,& fimilium. 1 6 Hiftoria Terrx & MarisjFigurac & Ambitus ipforum,& Configurationis ipforu.n inter lc,atque Exporrcdionisipforum in latura aut anguftum i Infularum tcrrs in mari, Siuuum maris,& Lacuum ialforum in ceira,lfthmorum,PromontQiio- rum. 17 Hiftoria Motuumffi quifunt) globiTerrx & Marisj 8f exquibus Exper.mentis illi colligi polfint. 18 Hirtorfa Motuum maiorum & Peiturhationum in terra & matiincmpcTerrxmotuum & Trcmorum & Hiatuum, In- fularum de nouo cnafcentiura,lnfularuni fluctuantium, Abru- ptionum terrarura pcringreirum maris Inuafionum & IUuuio- num , & contra dcfcrtionuin maris i Eruptionum ignium e. terra , Eruptionum fubitanearura aquarum e cerra & fimi- Jjum. 19 Hiftoria Geographicanatu.aIis,Montiura,ValHum,Syl-- uarura,Planitieruni,Arenarum,PaIuduin, Lacuum,FIuuioruin, Torrentiura , Foncium, & omnisdiuerfitatis Scaturiginis ipfo- rum,& fimilium^miffis Gentibus,Prouinciis, Vrbibus, & huiu(^' modi ciuil.bus. 10 Hiftoria Fluxuum & Rcfluxuum maris,Euriporum,Vn- dulationum& Mocuum maris alioium. II Hiftoria cxterorum Accidentium marisiSalfuginis eiu^, Calorum diucrforuin,Profunditatis :& Rupium, Momium,& Vallium fubmarinorum, & fimilium. Seqituntnr hifioriA maffarum maiorum. zi Hiftoria Flammx,& Ignitorum. 1 3 Hiftoi ia Aeris.in fub(Tantia,non in configuratione, 14 Hiftoria Aquxin fubftantia,non in conhgurationc. i f Hiitoria Terrx & diuerfitatis eius.in fubftantia , non iii configurationc. Sequtmtur hijloridfpecierttm. 16 Hirtoria Mctallorum pcrfedtorura,Aiiri Argentii & Mi- ncrarura,Vena.uin,Marcafitariimeortindem,:Operariaquoqu5 in mineris ipibruin. 17 Hiftoria Argentiviui. 28 HiftoriaFolliliuniiveluti VicrioIi,&"Sulphuris &c. 19 Hiftoria Geinniarum,veluti Adainancis.Rubini &c. 30 Hiftoria L.apiduinivt Marmoris,Lapidis Lydij.Silicis &c. 31 Hiftoria Magneiis 3 1 Hift:oria co.-poru.n mifccllancorum.qux nec func Fo/Ii- lia prorfus, nec vcgecabiliai vt Salimn, Siicc.ni, Ambrx grifex, &c. 3 5 Hiftoria Chymica circa mctalla & mineralia 34 Hiftoiia Plantatum.Arborum.Fruticum.Hcrbarum : & Parciuin eoruin,Radicum,CauIium,Ligni, Foliorum, Florura, Fruftuum,Scminuin,Lachrymarum &c. } j HiftoriaChymicacircavcgetabilia. 3 6 Hiftoria Pifciuin,& partiura ac gcncrationis ipforum.^ 37 Hiiforia volatilium , &partiuin, acgcnerationisiplo- rum. 58 Hiftoria Qu.adrupedum,&partiumacgencrationisipfo- ruin. 5 9 Hiftoria Serpentum,Vcrroium,Mufcarum,& cxterorum In(edoru,n,& partiu,n ac gcicrationis ipforum. 40 Hiftoria Chymicacirca ea qux fuinuntur ab Animali- bus. Sequuntur hijloris hominii. 41 Hiftotia Figurx . & Membiorum externorum hominis, Staturx Compagis. Vultus, & Lineamentorumieorumque va- rictatisfccundum Gcntes& Cliinata , autalias minoiesdi&- rentias. 41 HiftoriaPhyfiognomica fupcr ipfa. 45 Hiltoria Anatomica, fiuc Mcmbrorum internorum ho- minis; & vaiitttius iplorum , qnaccmis mUcnitur in ipsa natu- rah Hiftoricaj Cap. X. 65 nli compage & fthi^ <^ Etiam mathematicamm piiraritm hiftori*. eonfcribendt fmjt licet Jint fotths ob[eruationes quim ' experimenti*. 119 Hiftoria Naturarum & Poteftatum numerorum. 130 Hiftona Naturarura & Poteftatum figurarum. A P V T XI. J)e Statn mtindi ante lapfum. Pr^cepta. HVc vfque fuit hiftoria homogenea:deinceps eric hiftoria heterogcnea, quae rcs variarum faculta- tum, puta theologicas,iuridicas,medicas,&philofo- phicas fimul recenfct. Eftque Epitomica feu Synoptica,& Diexodica. Epitomica eft , qu^e fummacim recenfet res creftas; &^viitate dicirur Chronologia & Hiftoria ^^'o- Diexodica eft , qus plenam omnium fcrc pr^ci- puarum rerum geftarum fynchronifmum , fcu col- lationem , cradit : & viicate dicitur Chronologia «J Nos trademus priorem , quam abfoluemus fe.x in- teruallis, hoc modo. Primum intcruallum eft a crea- tione mundi ad diluuium, anno mundi 16^6. Se- cundum a diluuio ad ptimam monatchiam, , anno 1717- Tertium eft prima; monarchi^ , ad annum mundi 3415). Quartum cft fecunda: monarchi^ , ad annum mundi 3619. Quintum eft tcttix monarchia:, ad annum mundi 5500. Sexcum eft quarts monar- chiaj,inde a lulio Casfare didtatore ad noftram vfque aetatem. Primum interuallum tres habet articulos, videli- cct ftatum mundi ante lapfum, hiftoriam a lapfu vfq; ad publicam nominis Dci profanationem,& publicam illamprofanationcm yfquc addiluuium. F j 'Statu 6 6 Encyclop^dte Lib. XXXII. Statusrnundiantelapfum habet fex titubs . qui funt .p..--- , reu ptima c.eafo , ^^^''^^^''^y^- CJiiidde intetual- lisiem- poium hidoti. cis obfer- uandum! tennoTquri-es^gefeprolue intei (efeconfe.u.mtr.. P..o. .lle fitio nominum , Inftuutio coniug., , Vtraque pol.tia, & Synchronifmus. R E G VL.«. I. Sexfitfit interualU vnhterfi temporM,^uod epixit indea creMione mundiad ■noftram tifaite dtatem, Duplex eft modus t.adendi hifloiiaiti. ynus dlcitur -wc^' i^^u, qui cft breuis reru.n geftarun, commc.rKJrac.o , mlh- t^a terilFOris collatjone. Altcreft ,«.™ ^«.(^, qui eft ex- ifio , qua res ^ modus appellari potcft :^&»"' -^e/^HS' , & per.oche <;eft«rum : pofter.or «^.-f -f^s^-» re..es ax.oL &fpat.ofior, e.iodatiohiftorLr , Scvclun, ^.H^r..^ h.fto- r,arumexmultiphc. omnium rerum mdrior.a contextus. Ib. brcuis notatio tc.nporis fuffic.t , & pr.tc.puaru.B rerum , qux dicuntur ™ «|«'A.,« : hic pcr omn.s gener.s h.ltor.as peregri. mndum, omn.um nationum cenlua es euoluend.,& concate- nat.ones temporum, vtTertuH.anus loqu.tur ,aper.endx : vn- de hsc pars ab Eufeb.o appclhtur ..«r^.-.V^. ,^e,.^. Nob'^ propofitum eft cum Deo fynopfin kr.bere h.ftor.? , ea mctho- do quam arbitrabi.nur elle natutx-ip(i conuen.ent.a.ma.B, Oiniainoautem ncccirarium^ire lud.camus , vchu.c fynopt.ca xerum seftarum expof.t.oni , qux tequitur ord..;.cm tcmpor.s, prxmittantur hiftor.x homogenex ... (uper.onbus cap.c.bus ael..ieats. Itaenimfiet, vt pcrfpcdU councx.onc reruni ho- n,oee.iearum , mult.fanam iUam hiftonam facriius & telic.us jnente compleaamur. Princip.6 autem oportet conlhcue- le certa temporis hiftonci interualla ; vtpotc qua: (unc veluti herms &c ferpeiaftra hiftoriarum. Interualla dico , id eft tempoium inteccapedines mter duas epochas. H.nc .nter- uallum definitur terapus magnum inter duas epochas inter- ieftum , quod ui articulos tanquam parces mmores diuiditur, & alias dicitur curnculum. E. g. tempus a mundi cond.tu vfqueaci diluuium eft niceruallum feu curric.ilum , cu.us arc- culi poifunt efle generaciones feu a:tates patr.atcharum. In- teruallum itaque in hiftoricis eft , quod pars mettopol.t.ca in Geo^raph.cis : vt v. gr. Africa diuid.tur in fex partcs me- tropolificas , id eft , maiores. Epochaautem eft illuftris tcr- m.nus, vnde retro citroqueco.nputamusii.ue pr.nc.p.um tem- poris , a quo reliqua tempota numerantur. Latini epochas vocant ind.ces &; titulos , icemque a:tas. Diximus cpocham efle illuftrem terminum : quia necefle eft, vt epochs (umair- tur vel ab infigni euentu , vt a diluuio : vela loco nobili , vt a templo Salomonis : vel ab initiis illuftrium regum Hc princi- pum , vtalulio Cifare : vel ab inftitutionc rcligionis & ce- Jfemoniarum , vta Pafchatevel a ludo Olyinpico : vcl dcni- que abaliis circumftantiis pnrfignibus , lifque vel ccclefia- nic.s , vel politicis. H.nc epoclia dicitur elk* eccleliaftica, vel politica. llla in hiftouis (acris & ccclefiafticis adhibe- tiir : cuiufmodi epocha: nobiliores funt vndecim ; -videlicet orbis conditi , diluuij , tiuris Babylonicx, vocationis Abrahas, cxitus ex jEgypto, annotum Sabbaticoruni , annorum lu- bilacorum , templi Salo.nonis , capt.uitatis Babylonicx , heb- domadum Danielis , naciuitatis Chrifti. Hic in hiftoriis profanis , comraerciis , & ciuilibus negotiis obfcruacur ; cu- iufmodi epocha: iiifigniores funt fex i videlicet Olympiadum, jNjabonalTari , Vrbis conditj; , Calculi aftronomici icu ecli- pfium, Indiaionis , & Hegira: feu irxTurcicat. De his , & fi- mil.bus epochis vide infra in Chronologia. Ex his cpochis quatuor (^nt ptxcipua , videlicet zra mundi conditi, ara Olympiadum , ajra Nabonallari , & xra Chriftiana : quia fi ha: probe inter fefe connexa: fuerint , reliqua; epochn; non diiB- tulter, infuumqu.tquc ordine.n , reducipoterunt. Cxtcriim in conftitucndis interuallis hiftoricis fcu Chionologicis va- liant authorcs , hoc modo- I. Traditionem domus EIi.r it.u1- tifequuntur, & temporummund. fer.c.ii in tres principes di- uidunt artates iuxta d.dum Rabb. Elia: Talmudicuni . quod extat tradatu Sanhedrin. cap.i i .ticulo,r««;i/.' dcbcrh Eltiahn, id cll.Tiad.cio domus Elix.Scj; mtllia nnnorum durabit mun- du6,^ demdc conflagratto : Dno mtllia inane:DiiomilIia lex: Diio millia dies McJJi/i. Etpropter peccata noftra^quA mtdta 0- magnnfnnt deerunt anni, qni deertmt. Qyo diclo (I vrgean- tur Iuda:i , dicunt Mcfli.un impcdiri pcccatis ipforum , quo minus veniat. Inaiie , quod hic dicicur , eft ab exordio niuadi vfque ad Abrahamunx , fiue inllicutam circumcifionis lcgem. Hxc ,ttas dic.tur Inane : qubd loca orbis Ccrraruni .lon fuerinc ita culta , coloniis & fcdibus noudum diftiibucis. Vide Chro- nicon Carion.s , & plurimos aucliorcs , qui hanc rcy.pf^y.l':'^ ptobant. Hic obferua , Ecclcfiara .ff.ihiopuin cc.npus a crea- t.one mundi ad muitxaxi Kia/Lii! , dcfimuille 7000. anno- luin : ica vt fcpcem ifta raijlia an^iorura diuidant per leptc.n ccnturias , quas vocanc Sabbata fiue hebdomadas Henochi» quasdiuidunt in lubilxa. Scalig.lih.j.emend.temp.X l.vUto m Tim&o , fy lib 9.derep. qui fimiliter tres mundurtates con- ftituit fecundiim trcs gradus faculcacum anima: ho.ninis , parui illius mundi. 1'rima eft i,y.ftoHK>, , inucntnx ait.um- Sc fapientiae : fecunda ^^^^«^iiV, hcroica & bellatiix : tertia imSviitttlKi, voluptatis & libidin.s m primis ftudiofa. IUa eft ab Adamo vfque ad Abrahamum : tftaindc ad Auguftuin Cirf. hic inde vfque ad noltram memoriam. III. Varro, Ciceroni avy-f-pn^, tna conftituit tc.nporis interualla. Pri- ^iu.n elt «A>.»>, incertum , echnicis v.del. eftque ab initio niundi vlque ad diluuium. S(st , fabiihfum, quod & ^p»/cj ,indeaprimaOIynipiade. IV. Ethniciquacuor xtatesab initio mundi vfque ad finem eius numeiant. Primaeft/i«rt'^ tiuiy .Virg. i.Georg.Otiid l metamorph. ^ Diod.Sic.in bibitoth. Hic diu.fio nonnuUis videtur fumpta ex Deinielts i. Scd rcxcus propheci percinct ad quatuor monarchias, c quibus ptima fuit au.ea, id eft fpleiididior, reliqui miniis opulentx. Deinde fo- lum tempus ante lapfum fuit aureum , reliquum , quantum quancu.n eft,fcrreum. V. Ai(giiflintt.s lib.S^. qnstft. cap 58. ^ libr.iz.contra Fauftum Mamchsum cap.9.\.ex conftituichuius niundi veluc vaius hoininis ascatcs, quibus leculum hoc fic duracurum, quemadmodum (i;xdicbus cllconditum. Prima eft ab Adanjo viijue ad Noe. Secunda a Noe ad Abraha.n, Tertia ab Abraham vfque ad Dauidcm. Quarta a Dauidc vf- que ad tranfinigratione.n Babylonica.n. Quinta atranfm.gra- tione Babylonica ad Chr.ft. aducntu.n. Sexta cft i.ide a Chrifti aducncu in carncm vfque ad ipfius aducncum ad iudiciu m:ica vc fepti.na inundi xtas lit futura rcquies & fabbatum fand:ornra, V 1. Multi numerant quacuor poccftaces feu regimina,in dupli Adamo prirao vique Ada.num (ecundu.n. Pr.ma poceftas cft pacria , ab Ada.no vfquc ad Mo(en. Secunda iudiciaria & ducalis , indc ad Saulcm. Tertia regia , inde ad Efdram &c Nc-' hemiam.Quarta principalis &: faccrdotalis, inde vfque ad Chri- ftu.n. Videte poccs hac de refuprafyftema polihces cap 14* de politia ludaica. VII. Multi occaf.one capitis i. Matthaci.i. diftinguunt mundi tempora per ccrtas generationes.vt Epipha.. nius ,^& Theodoretus.qui ab Adam vfque ad Chriftura nume- rant gcnerationes duas & fexaginta , e quib. (untdux decades, & crts ceflcradec3dts,hoc niodo. P.ima decas eft dece.n CTcnc- racionumab Adam vfquc adNoc Ge».f. Secunda decas (iniili- ter eft decem generationum , a Noc ad Abraham, Gen. 1 1. Ab Abraham vfque adChriftum funt generationes ^z.Matth. i. ita vc piima icflc-radecas fic ab Abrahamo adDauidem:Iccu.i- da aDauide vlqueaddeporcac.one.n Babylonicam^ cercia indo .ad Chriftu.n. S.inilicer in N.T. conftitui poflnnt certx gcnera- tioncs, ita quideni,vt fi vni generationi tribuantur ann. 60 ha- beainus inde a Chrifto ad noftram xtatem generat.oncs i6, VIII Epiphaniu.s ■L.hs.re^.ex Coloff i.-v.x \ totain xtatem mun- di a crcatione ad Chriitum diu.dit in quatuor epochas. Pri- ma.Ti vocat barbarif.numa mundocoudito ad diluuiu.n : fe- cuiidam Scychifinum a diluuio ad Abraha.nu.n : tcitiam Hel- lenifmum, fcu Grscifmum,i.e. idololatriam ab Abrahamo ad legem lata.n : quartani Iudail.rium, alcgead Chriftum. 1 X, Qjiia prophetx , fcriptores cccleliaflici , & omniiio h.ftorio- graphi , m confticuendis inccruallis hiftoricis non (unc (ccuci Xcujtluj ^kit.u'.lw, ideoqueaUas acqueal.asxtates conftit.i^runt, &ali)quidemtres,quatuor,quinquc,quidametiamplures,prout! cuiquc Iibuit hanc vel illam epocham obferuare:nobis quoquo licebit ccrta quxda.n iucerualla confticucrc prxfcrcim , cum .1-' loru.ii diuilio nicacur cercilTimofundamenco : inccrn.illa illa iii prxccpcis rccicauimus : hlc mcmorix causa dicimus illa n.e- • tir. vniuerfam cc.nporis racioncni. Ticuliiftifunt Crcaiio, Ca- taclyfmus ,ChaId.vi, Cyrus, C.ttim, Cxfares : in quibuscom- memorandis fcquemur ductu.n Scripturx S. adeoque annos prophcticos , id cft eos , quos cx prophccis colligc.c polTu.nus, habeb.mus pro filo. Hacc diuifio nic.cur ifto funda.nento. A- pudprxftancilli.nos Chionologos hoc axioma eft confcflum: e^iatuor nionarchioi effe htfloris. coliimnas De his agit Daniel cap. i. 0.7. Vidc fupra fyftema polic. Prima monarchia eft Babylonica , qux ctiam A(ryriaca& Chaldaicadic.tur. HacC confcrtur cum capite aureo , Icone & aquila , tumquiapri- ma , tura<]uiaopulenciir.ma & longe potentifli.na. Secunda cft Pcrla. uni , in qua Cyrus eft priraus inonarcha. Hxc con- fcitur cuiii pcdoic argenteo , qu.a Babylonis iinperio fuit;, !nIcrior:tiim vero , quia vt hxc bcltia eft ignaiia & immitis, ita pluies iplius principcs , fucrunr ignaui & crudclcs. Hinc luxus I crlicus in prouctbium abiit. Tcitia monarchia cft Ma- cedonu.ii , quiHcbrxis dicuntur Kittim. HxcconiCrturcum vcutic .crco : quia voluptai.] tucruiu ipfius reges , & ip(a fupe- rionbus fuit infcrior , qucmadniodum munauslcipfo ficii fo- ~ lct Hiftoricje Cap. X I. 67 kt dotciior. Confcrtur cuin paiclo etiam , proptcr crurfclita- tfni (' hoccnim animal (.iui^uinis luini.uii ell .uiidillunu ) & lummam vclocit.ucm. Quatuor capualiuic bcllu.i: tributa, notant quatuor tci;cs , quibus li.cc monarclua poll obitum Ale.tanJri M.obti>;it. Qiiarta monarcliia clV Romanorum,qui Contcrtur cum tcrio , iiictallo ii;nobili quiJcm , fcd duritic no- l>ili : quia Romani auaritii incxplcbiles , truculcnti.l crudcles, libidinibus fGcdilHmi fucrunt. Hinc Mitbridatcs dixit, Ronia- nos non tcmere ladate conditorcs llios lup.c vberibus alitos. Dcinde ficut fcrrum omnia commiiiuit : ita Romanum Im- pcrium opprenit rcliqua mundi rc<;n.a. Pra-tercapcdcs luto- ftiieiin ifatua Daniclis notant huius Impcrij laccrationcm in oriaitalc & occidentale. Confcrturcum bcftia tcrribdi, vt lignificctur ipfius ferocia. Dentcs huic bclli.x tribuuntur , qui notant Impp. crudelcs , quipedibus fuis tum politias alias, tum in primis ccclefiam Dei conculcarunt. Cornua deccm no- tant dccem rcgna monarchi.t: Roinan. fubdita. In principio quattx huius monarchia; lapisillc an<;ularis 1 e s v s Chri- srvs eccclodefcendit,& totam terram iniplcuit rcgnogratix: & in fine eiufdem rurlus defcendct , vt nos introducat inie- gnum gIoria:,& fit omnia in omnibus.Sic itaque habcmus qu.i- tuor interualIahiftorica.Relic)ua duo itacolliguiuur. Antcini- tium quatuor monatchiarum , i c. Imperiorum pr.rdominaii- tium , dua:epochi in Scriptura funt celebriores, vidcl.creatio- -nis mundi & cataclyfmi feu diluuij vniiicrfalis.Hinc duo inter- ualla exiftunt:primum a creatione niundi vliquc ad diluuium: »lterum a diluuro vfque aJ primam monarchiam. Atque hsc iuntfexilla interualla,quorum numeri exprimunturhis voca- bulis memorialib. Hebraicis : Diluuium 'ijan 16 j6. 1. Mo- narch. ]H\H lyiy. I I. Monarch. V^m 3419. III. Monarch. ohoi 3619. IV. Monarch. yj 3900. Eodcm modo e.xpri- mes hos numeros Iiteris Gr.ccis. Denique in vocibus Latinis jdem procedit ; v: in vocibus Viluiiium, Monarchi.i Ch^LiM, MonarchiaPerfarnm , Monarchia Alexaudrt Magni, (^ fimi- libui fumi pofluntliterx numer.iles, vt vocant, c.gr D 1 L V- VIVM VI FLVXIt noXIo r IVo. itcm'ChaLDjco- iVM fLorebVntlo VI res. Porio in his interuallis conlidc- rare oportet certos articulos , iu articulis titulos , in titulis pa- ratitla articuli funtpartes articuIoru,adeoq, minutillima: partes interuall»tum : paratitla funt breues & fubtiles titulorii intcr- pretationes,& quafi monitoria,fiucclaues eorum, qua: lingulis titulis continentur , & vno verbo lummul.-c cuique titulo ap- pofitK. Iii his autein paratitlis ita verlabimur , vtcompled.i- mur at e* muo^ciy illa quE inprimis (unt alioAo^ in quatuor hiftoria: generibus , qu.c Euftarhius Dionyfij interpres pro- ponit : Vti funtTCW7;(9y , J^omf^tn i^cuef.OyiHj' 1 }(ulx^o^ifiy i^ vrfxlft^lKSh id eft recenfiolocorum , temporum,perfonarnm, & familiatum , 8c denique rerum geftarum & exemplorum: e quibus topographia & chronoiogia funt duo oculi hifto- ris non aliter atque Arithmetica & Geomctriafunt duse al.i: Aftrologix : prolbpographia & genealogia lunt duo rami ar- boris hiltorics : S ?T^^yf^%>(^t dcnique feu ■!ra.Q^S'nyiAj^r.ii^-', cfthiftorix medulla&quafi anima, vtpotc qux florcs cxenr- plorum dcccrpit , & ceu imagincs quafdam virorum fortilli- ITiorum, non folum .id intuendum , verum ctiam ad imitan- dumproponit, & omniaad regulas vitx ac coiililiorumuor- jnas accommodat. Pczcliu^ vocat quatuor columnas hifto- rix.Hxc itaqueomnia traclabimus,fi non Pindarica,faltem me- diocri diligentia. I I. Hifiorid primi & fecundi iuterualU ex vno dttU' taxat Mofepetipojfunt. Refte dicit poeta , S«^iif «»©-■ «a-' «»«. Etfi cnimfcraina quxd.am diuinitatis , & igniculi quidam luminis narur.t: in ho- niine funt reliqui poft lapfum & apoftafiam illam protopl.i- ftorura vniuerfalcm:ficri tamcnnon potcft, vt aliquis fit «i,ttj. «KJWkt®.' in omnibus , prifertim rc hiftorica. Hic itaquc tra- ditio multum potcft. Vctuftillimaautem oninium traditio hi- ftorica vni Mofi acccpta eft referenda. Hic enim eft tonus primiua: antiquitatis hiftoricus primus & folus : vnde appd- latur Oceanus hiftorix; & reciiiis qu.im Herodotus vocari potcft parens & fbl hiftoria:. Si enim vctuftillimas gentiliuni antiquitates pcrpendamus , deprehendemus plurimas ibi nuta- re , viuumque colorcm ipfis decfle , ita vt illi iion aliter atque cacci fpiflitudincm corporum duntaxat contredarint , dccus autem fucci plcni & viuidi coloris non pcrfpexerint. Et quan- quam multos ethnicos Mofaizaflc lcgimus , fcmpcrque ali- quas primr veritatis fcintiilas rctinuille , qucmadmodum in Corinthi vrbis Graccix quondam opulcntilTima: , poftquam a Roinanis eucrfa fuit , ctiam tcnuiflimisruderibus ac rameu- tis , multx auri reliquix repertx fcmper fucrunt : attameii fi cum diuino Mofc conferantur, non Chcrrilca cum Homc- ticisaut ;^«Jxt;<« cum_;j^-jir«<>jf , fed «^'^'^cura lu^^-jytii nos coinpararcdcprehcndemus i idque inprimis in duobus priori- bus interuallis , qux ethnicis noiuiifi per tranfennam , febrim, &fomniumfucruut cognita. Hinc deSolone apudPlaconem dicitur:0 Soltn, Solon, Grxcifemper ptieri eftisftnex Gricorum efi nuUtis. III. Hifioria prityiA creationis continetnr f^axiuffo) >^ Hiftoria a-aQQa.7ii, id efi,fex dtebm creatioui6,& fep- «:©■&//.- timo die cjttietis. "**• Natalem mundi figimus in principio Arietis, adeoquc iii xquinodio verno, quod olim canonijiij- , iiu regulariter, fuic if. Martij. Hanc fententiam paucis ita confirmamus. Princi- pio Dcus initium anni facri conftituit in ivquinoflio vcrno Exod, II, vbi fummus ille legillator populofiiorcflituit ini- tium anni ,quodante illos obteruaueranc patriarchx , quod- que illi diuturna ytgyptiorum conuerfatione intcrmifcrant. Hinc eximij hiftorici'& theologi dicunt , Deum reddidifle I- Itaclitis pri((:am anni rationem , verumquc illius initium, par- timvtcflct memoriale exitusex jEgvpto, partim vtrecorda- rentur mundi conditi , partim vt cflct vaticinium de Chtifto, qui hoc temporc paflliruserat:ita vtcoincidantm vnum tem- pus, conftitutio mundi, celebratio Pafchatis, & reftitutio mun- dipcr Chrifti mortem. Qubd autem patriarchij habucrunt hoc anni principiuin , ita patet. Patriarchx habucrunt naturaliiri- niam anni r.itionem. TaLis autem eft illa,qu.x initium anni fi- git in ccquinodio verno. Nam cirm perfeifionis modus fit duplcx; vnus, ciim res fit , alter, cum fafta eft : perfedio con- fummata nullo modo pcrtinet ad natalem ici , fed inchoata &' vcrnans , vt fic dicam. CuiiationiilluSrandx adducipotcft, quod tcmpus vernum eft totiusanni pulcherrimum , amoe- nillimum , & generationi rerum accommodatiirimum. Hoc innuit M.oCi:scap. 1. GeH. quando ait , terram gcrminafle lier- bam vircntcra. Neque ert quod obiicias , Adamum deccrpfiirc frucluniexarbore vetita. Nouimuscnim, in quibufdamO- ticntis plagis, imb & aliis, fruftus bis ptouenire quotannis. v. g. poma aurea in Hifpania proueniunt tcmpore veris & autuiru- ni. Adh.tc magnumilludcoeh volumcn confirmat hanc no- flram fententiam : quia fignum Arictis eft initium anni natu- rahs , quo prima Tckuphah , id cft , conucrfio feu mutatio re- rum fublunarium efficitur. Dcnique Chald.ti f.ipicntiam fuaiu acceperunt ab Hcbrxis.Quare ciiin illi principium anni ftaruc- rintin xquinoflio verno(qiiodctiam feccruntPerfx) verifimiie eft , illoshanc annirationcmabHcbrxiseflemutuatos. Huc pertinet fentcntia pi.t; antiquitatis de i y. die M.irtij , quam his verfibus comprehendi: Hac eji illa dies quinta ^ vigefma Marti, &ua "jcrbo Doniini mundi textura peraBa eji. Mortutit hac Adam.mortem hac deuirit Itswi. Hac eii cs.ftts Abelfuit hac maciandtu ifaacm. Hac Pafcha indicium:hac Datiidrex diciturvncittt. Hinc diem iflum vocarunt)i^E^»v \rNi3 nsw id eft , labbatum creationis , alias legis:cui opponitur n^tt/on n3iy id cft , fabbatum rcdem- tionis,alias ,eu.angc-lii.',Vtrumqire eft fymboIumS.ibbati ,cx- lcftis ,feu quietisxternx, quod abeCciefia. oiniiatui- , miilicrcs mater vmencuni «■nndira , uon autem vtivu^uspcrfuarum lubet , quod talso opnxatur, muucrc, u .^^^ft K 1 1 viros I I i quam opnnoncm m,nuit piax,s A- S m.^o^m. Orq. vtnu%. hon^rims ft.uus fuit perfca,-.s Ambo enim fuerunt conditi ad ■m,.g,ne,n D . . , qu.-c crat Litualitas inanimx ellentia , mentis perlpicaat..s fiuc (ani- rvolunratis puntas fiue fauditas , corpons d,yn,tas. totius denique homiuis immortalitas , &momiics crcaturas (uhlu- Mrcspoceftas. Etfi autcm ambo piotoplalu a Dco pioto- plafta fuerunc couditi ad ipfiusimagmcm : ifta ta.jien m.ago fu.tpotior in Adamoquam iu Eua, qucm..dmoJum m co- dem corpore dcxtia manus cft foitior fimltra: Topogta- I V. ift hlfloria faradifi occurrunt tria : iociu, pi- phu paia- fiij QT arbores. difi. ■' Locum fearadifi huncinmodum circumfciibimiis. Paradi- fus fic dicitur voce Perfica , non auccm Gr:Tci , quafi f.t ex to,- ^SahU, fcnbique debet ■,w.(^Ui , quia eft a cnns : hccc vul"uscorrupte fcrihat.ctiam in N.T. Hcbraicc dicitur/Aim/5 ^den: qui vo.it eft appcliatiua , fignificansamocnitacem , vndc Gra:cum ,;^.J. Scd in fcripcura "accipitur tanquam nomca proprium :& ita fuit duplex Edem , vnum in Telaflar, id cft, ruperioreChaldxxpaitc, 1. Reg. lyt^. izEfa.ij.v. ii.altc- rumin Coelefirii ad Damafcum , ^mos i.v f. Paradifus fuit inEden Telaffar, ideft, fumma Chald.Txpartc, qu.vdicitur Auranicis adEuphratem , couterrnina Mcfbpotami.ie : cui op- ponitur Chaldxa mediaua ad Arabiam defcrtani , & infima, qua:dicitur Armodacia, ad finum Petficum. Fuille autem E- denemeo loci quem diximus , pr.ctcr nomcnclaturam Aura- nitidis, qua:putatur dictaquafi Audanitis& Edcnitis , hxc ra- tio cuincit. Paradifus terreftris fuit fitus loco tcrcilillimo & amacniirimo. Talis autemcft Aurauitis : quiatcfte P/jkjo/ i>!. e. 17. ^Solinoc. jo. fegetcs quotannis ibi bisfecantur ,tern6 dcpafcuntur; tcrra cum quinquagefimo fccnoie rcddit mcf- fes , &diligentioribus cum centefimo quinquagcfimo ; gleba ^enique iftuis foliadco cftpinguis &fcrment.ita, vcEuphra- tis&Tigtis cxundacionc fic opus ad dcnfani illam vbertacem diluendam atquc cuchendam. Porio defcriptio huius horci apud Mofen hoc cuincit Nam vnus fluuius fontis inftar in quacuor veluti brachia fuit diuifus:qujc res nounifi Babylonix fummKcompctcrc poteft, quodeuincitur hoc modo. Fluuius vnus ( vtconftacexGen.i. j qui cft Euphrates, proceflit ex E- dciie : & inde, ex quo procefllt cx Edenc ,diuific fc inquatuor capita , id eft oftia vel principia alueorum , in quos alueos Eu- phrates quadripartitus cft in rcgione Auranitidis. Rede igi- tm Lxmberlui T>ans.m inAntiqiiitatili. ait, quatuor iti.^flumi- na fuiflc vnius & ciufdcm aqux , fiue fluui) tx Edeneregionc nafcentis diuoitia feu brachia. Et addit, fontcm iftum ilc flu- uiuracxeo emanantein in Edenercgione , ancequam le indi- vortiailla quatuordiduceret, hortum illum terrcftrem iirigaf- fc,&quidcm totum adhuc &nondiuiluin : poftquam aucejTi locum hortu.m irrigaucrat ,tunc fe infra hortum in quatuor ifta flumina diuifille. PoriQ primum capuc feu flucntum Eu- phra'iscft P«/5:/;o?2 , quidicitur Euphrates infciior :quiad Apa- nieam mifccturTigri , & indead finum vlque Pcriicum ab in- colis dicitur Pafitigris.q.d. Pifotigris. Finis ipfius eft rcgio Cha- vilx, ideft, Sufianes. Sccundum flucntum cft G(VAo«, vuigo Gihon , Gcographis N.iharfares Finis ipfius eft regio Arabirc defert.F, qux dicitur terra Cufch , a fiiio Chami Cufch , cuiuis pofteritas illum tta£lu occupauit. Hxc rcgio eftinfevior Cha- vila fcu Hcuila, qu? cft Parapotamia Plinii, vicina Sufiane pro- vincix pcrtingcns ad finum 1'crficum , in quo , vt & vicinis re- gionibus , nafcitur aurum optimu& copiohifimum .vnacum gemmis plurimis &bde!lio iifq; longc prxftantioiibus, qu.ini qunein Saba regionc nafcuntur. Tertium caput Euphratis cft Childdekel , id eftTigris:qui Chald.tis dicitur Nahjt-malcha, Gricis /3ar:>r,(^ 7n:h-ff3S,regium flumen, & olim coirupce Dt- glito ,pro HLdclito ; hodic ab accolis vocatur Diglath. Hic flu- vius Mcfopotamiam ab Afl^yria , & Suhanes principium a fu- periore CliaUlx.i: parcc fcparat. Q^nartus fluuius Euphrates nomcn Euphratis rctinet xKr'e|o;ij/t« : quia rcliquis pr.xcel'it, mcdumquercgnncni fccat,& Babyloiicm permeat. Vide ai- curacamFc 'wnj differtationem dc paradifo inannotat. fnper Gen. 1. Atque hic eft hortus Edenis, in quo Eua fuit condita. A- dam vbi conditus fit , ig^ioratur. Quidam in agro Damafceno P'^"'" condicum , qui Edeni cft vicinus, & ipiis videcur di^us ab Adam :quidam in montcMoria, vbi ccmpluin poltca fuic extrum/ id eft vas totius (cculi : vcl cx i5/|id cli iuramcnto, & i.Mt : quia fuic vas iuraiucnti, id eft promilTionis dc fcmine. Cain fignifi. cat malum fi:icin,quem ipfc fortitus fiiit. Cal cnim inatu,n,& CJint fiiiem iiorac, Abel q. Ijat frclgcn. Tlat eft odium , quod ha- buic commune cum pacre. 'JSclijcn cft irafci, pugnarc: vndc Lac. bellum. Significac igicurcum .cuibellum erac fucurum cum inuidia & odio. Lamsch q.iiim/ id eft mutilum , & cdjt/id cft coniugium. Nain matrimonij legem fua bigamia inuci- lauit , & cartifllmi amoiis incer duos conftituci oinncm vim pnmus encruauic. Seth^vd a. fitu , fcr,<:n/ quia repofitus fuitiu locum AbeKs : vel a fc|V id clt fcnarib: vel q. fc&ich/ id eft tran- quillus. Enos, quafi (£ / id cft Qicraincncum , (eu iuramcntum: Scnoch/ id eft adhucq. d..adhuc durac (acramencum &iur3- mentum illudde femine : veletiam q.ttc/idcftconiugij :nof;/ idclt nocumencum : quia cum oiniiia contaminabancur Jibi- dinibus. Mathufalem q.m»it(j ue faliclj/ id cft,fac ce faluum,qua- fi hoc nominc hoinines monercncur , tantifpcr tempus fore, quo Iiccretad meliorcm frugem icrecipcre , atque ca fefer- vare , dum Mathulalem nioreretur. Noach quafi not/ id efl ncceflitatcm, ac(;/ id cft cnra ,q.d Proractheus , fcu curam ha- bens Scm q ©cmdut/ id eft dccorc : vel q. tcm/ fcmt/ id cft dccet. Eftcnim in roftcris Scm (eruatum decorum. C^et q. 'Jap/ id cft liberis dare opcram , & tcl) fiuc (loct/id cft: capur. Fuic cnliii primarius in libcris procreandis: vnde Hcbr.ei latitudincm ipfi in fua lingua adfcribunt. Gomer q @o/ id eft bonus, & n-.cr/ id cft fama vel augens : vt fit diftus vcl abon.x finia, vela bonorum augmcnto. Afcena7lj\ af; trVn (laft/ id eft cibum nofccns celcritcr. Nam Gcrmanicelerrime norunt fibi arccin comparare , qua vicflus parccur. Babel q. ta* frclcn/ id eft tam confusc loqui, vt non intclligatur. Hxc & fi- milia colligi polfuiic ex Iibris Goropij : qux dum recicantur, rcfutantur:qucmadmodum & illa Tyranntes q. bur(;an&/id cft pencrrans manu : Turcaa. tniclrcn. Almanus tamcn q 211* mann/a forticudinc , (eu a(tcv(ci; mann/ a collcdicia Gei- nianorum , Sc Cermanus (]. CSar mann/ rcdlc dicuntur , quia lunt vocabula Gcrmanica. At Baal & Bel a ^iilc : SagA a 6^f <5cn : & fimilia , iiou leifte deducuntur ; quia noii (unt iioniina propria Gcrmanica vt illa , Pharamundus, J^tarmnnb/ Ario- ' *' viftus, !Jrn*ocfi/ Caftigus & K«?-e/.:fc , quafi ©aftrcicl; : "Hjei- f-z^Z q- GvcnireKl; ; 'tsJ.hj;^^, q- Sr.^rcicf) ; non aucem Fede- ricus quafi a focdere. iic Bodoiiiancus apud Plaiium quafi SoiJcnmangct. VI. Matrimonium inflitutum fnit proptermutuum '3 auxilium & propagationern gcnerif hmnani. Prior illc finis cxprimitur Gcn 1. poftcrior colligitur cx a- liisScriptur.e lotis, & ipsa rci natura. Poft lapliim ahj lincs acccflcrunt : c quibus hic non cft poftrcmus , qutjd con'iugium fic rcniedium vagx libidinis , & figura coniugij fpiricualis iii- tcr Chrilium &" Ecclefiam. Conuigium itaquc eft rcs facra; jjftin quod Pych.igorci (igniticare voluciunt , quando feptcnarium, flP* nunicrum illuT myfticum , fcceiunt fymbolumconiugi), vt- putequi exipforuiii mcnte conlinet quaternaiium vclutima- icm , & tcrnarium vclutiiaminam. Porro.quo die coniugium fuciit Hifloric^ Cap. XII. 69 faerit inftitutum , non liquct. Sunt qui cxiftimant odauo vel nono dicinfticutum fuiiFe.ita vt Gt»,i.T;.i7.i8.(lt prolcpfisfeu anticipatio hiftorica , vc ex Aiiguftino (.lilputat DansM in an- tiq.vbi ctiam ventilat iftam quiftioncm, An Adam vxorcm fuamaiice laplum cognouerit ?& refpondet affirmate, iic ta- men, vtneget Euam ex illo concubitu concepille. V 1 1. Sttitusfoliticm ante lapfnm erat fmplicijfi- niHs ordinatijfmus : ecclefiafiicns fimiliter. Et politicus quidem ita (e habebat. Homo erat magiftra- tus totius mundi^fummusquidem mas,inferiorfa;mina.Impc- rium erat blandum. Legeserantpr.rccpta D e 1 , & didlamen rationis- Ciuitatcs nuUa; fuifTent extrucfa: ; quia cerror & mc- tus, prima condendarum vrbium caufa, abfuiflec. Scatusecdc- Carticus erat huiufmodi. Verbum Dci non erat fcripcum , (cd reuelacum.continebacquehiftoriam creationis, & fucuram ge- neris humanicondicionem , fi procoplafti perftarent in fua in- tegritate. Minifter verbi erac Adam. Sacramcnra crant duE 4r- bores. Locus (accr & veluti templum crat paradifus.locus, in- quam , collocutionis inter Deum & hominem. Locus autem communicationis deeodem verbo fuilfet idem , qui erat do- meftica: conuerfacionis. Jacrificia ibi locum habuiflenc non- nilr ^ iiO.a^», §uo diefifitconfHtutus , eodem ^ ^ defiitutHs. Sed cum Deus rcquieucrit die leptimo , adeoque acquieueiic in omnibus fuis operibus , neccisc eft Adamum tuin cemporis adhuc fuifle intcgrum Poft Sabbacum icacjue lapfus fucrit Adam. Ego dixerim, illum feptimo die a creatio- ne fui lapfum fuiflc, vc'ita lapfus Adami & mors C h R i s t i in vnumincidantdiem. Ec ita diclum Patrum modo allega- tum non dc ipfo diccrcationis Adx , fed de illo,qui ipfi refpon- der,ideft,deproximo dic Vencris, fucrit accipiendum. Sed pa- rumlaboramusdeifto tcmporc. Modum peccatiprimi fic cir- cumfcribimus Lucifcr putatur princcps Diabolorum , quirc- liquis fuaferit & perruafcrit apoftafiam. Hic idcm feduxit protoplaftos : vfus hanc ad rcm ferpente , qui omniura anima- lium callidiirimus fuit, Genef. 3. &hominifamiliariflimus , vt lofcphustradit , qui etiam authorcft ,pedes , quosanteaha* bucrit fcrpcns, ademptos fuiflc ipfi in paenam. Porro ptotopla- ftus impulfore Diabolo libere pcccauic , deccrpendo pomum exarbore vetita. Pomura illud putaturfuiflcPcrficum , quod nunc tempocis lcthalc eft in Oricnte , vbi Adam hoc criinine (c obftrinxic. Alij malum Cotoncum, alij pomum aurcum.aHi cerafum, alii ficum,alii pyrum vulgare fuillc opinancur. Quid- quidhuiusfir, ccriumeft.primum hominem eru pomi prxua- ricacum fuifleaducrfus ptxcepturaD i i , idcoque punitum cfle propterinobcdicnciam , vci Apoftolus vocac Rcw. y qui fynccdochice compleclitur omnia peccaca.ica vc AndreasOlian- derrcaefciibat,protoplaftos violaflb omnia Dccalogi prae- ccpta. Radixramen iftorumpeccatorum fuit infidclitas, qua vcrbum promilTionis & comminationis non habueiunt pro vero. Poft infidclitarcm iiipiimishic funt confpicua ifta pec- cata : innratitu-lo, qua protoplafti fprcucrunt beneficia fibiprx alijs creaturis coUara : (upcrbia.qua non contcnti f^ucrunt loco tamhmorifico: pcrfidia, qua regnum Domiui fiii occuparc anoreiri fucrunt : giila , qua frxnum laxarunt intcmperantix: facriicium, quo ii; fubiecerunt Diabolo : npoftafia &crimen Ixfx niaicftatis, quo fucrunt obliti homagij prxftiti. Et quis omnia peccata commcmorct ? Porro fi temporis ratio habea- tur Eua nrauius peccauir, quia & pnma defccitaDco , & Ada- mo incitamcntum fuit adpcccandum. ^in autcinconditionis &perfonx ratio fpcclctur , Adain grauiiis peccauir cjuam Eua; vrpotc qui & prinius imagincm Dei habuit , & plus illius acce- pit, & mandatum immediacc accepic ab ipfo Deo. 1 1. Pwna primi peccati fuitgeneralis, & fpecialts^ PcEua prim'i peccjti quzl 70 Encyclop^di^ Lib. XXXII. rtofiniflio qnx} Veftltus ptimus hominum vnde.Sc quis! do genus hiimanum priino fit pr^jga. fuuir Pana «neial.s tft re(i>eflu totms mundi, m qucm tan- quam in ^ommis l«rcJitatem maicdiaio eft etFufa. Etfienmi crcatutx .at.onis expcites non peccauennt , ta«ien qu.a funt res liominum pcccntorum , & veluti fam.lia ipforura , pocnam quoque icbcilionis fenferunti quemadmodum iii ciiminc \xU li,3iellatlsauthor,vxor,Iibcr,.& familiavniuerfa fimul puniun- tur Pana fpecialis eft i. Diaboli i cums caput elt contntum. 1 Serpentis, cuius incelfus eil abieaifTimus Sc vidus diftcilli- mus. Hucetiam pcrtinent inimicitix , qu.r ipfi cum homine funtpcrpctuar.j.Communitervtriufqueprotoplafti : puta eic- (ftio ex paradifo, nuditas & mors tum animi,tum corporis:vn- de morbi fecuti, & peccataorta , vidclicet tenebra: inmeutc, & rebdlio in coide.4. Sin»ularitcr viri:vt ell labor perpetuus & anxius.acin laborc malccdaio.y.SinguIaritcr ipliusfccmiii.t:vt eftfubiediofiib viro, damnum ratiocinationis , & dolor in partu maximus. 6. Oninium pofterorum naturalmm:in quos tranliit reatus & culpa : & ex reatu corruptio : cx corruptione poena. Nam protoplarii fuetunt radix &fons vniuerfi gcneris fiumani , vnde in ramos & riuulos tranlit fapor inlitus. Nimi- rum omnes homines in Adami lumbis defecerunt , & facli lunt apoftat.r.Hanc defcaioncm fcquitut corruptio, tanqiiara pocnaiufta. III. Prima pmnijfto tiefemine mtilitrii Qta.l.tripUx habet effechtm. Ancelis malis non fuit ptomiirus feruator , quia illi malitia fuaceciderunt , & hominem proftrauerunt. Deinde non tota natura antrclicaperiit, humana verd natura tota eft lapfa.ideo- quc ne penitus perdcretur, datus eft ipfia Dco redemptor , & ftatim poft laplum promilTus hisverbis : Inimicitiampono in- tcr te ^ mntierem hanc:Jimiliterque inter femen tuttm , ^fe- men huiuf.hoc conteret til/i caput. Cmaik promilfioiiis(qux vli- tate dicitur proteuangelium ) triplex ell efFedum- 1. Generale; quodeftomniumhominum , quatenus illi funt femen mulie- ris:videlicetgeneraIeodium iuter homines & Diabolum.i Spe- cialejquod elteleftorum : videlicet conterere caput fcrpentis in Chrilto. ^.Proprium Chrifti : videlicet plcna vidoria dc lerpen- tc : qux iam fada eft a Chrifto in lefe , & in nobis quotidie fit atque impletur. Hinc iftaproinifTio deconterendocapite lcr- pentis ad folum Chriftum pertinet principaliter, communica- tiue ad cleflos Licct cnim omnes honiines Chrifto communi- cent, quatcnus cft horno : Ibli tamen fideles ei communicant, quatenus eft Chriftus,id cft, vndtuspropheta,faccrdos, & rex. Atque hanc promiirioncm dc fcmine mulieris Adam videtur lefpexille, quando Gen. 5. vxoris lux nomen Ifcha mutauit, & fubftituit C^/i««« ; quodelfet futura mater viucntium , ciim poft lapfum ante acctptam promiirioneni eirct Mota. feu Maue- ta , vt loquitur Dan&iu in Antiq. id eft caula mortis. Ita nir mirum Adaiii voluit folaii vxoreni , & mutando nomen ipflus indicare mutatam conditionem.Ineptus i taque eftPhiloIudxus, quando tradit,Euam notate VAE:cui rcdtc opponitur audtori- tas lofcphi. I V. Primtu homimm veflittu efij^eculurn rni' fertA hominii. Ante lapfum homines protoplafti nudi erant, neque illos pu- debat nuditatis:quia nullum turpem motum in membris fen- tiebant.nihilque deformitatisin iis cernebatur.Sed poftlapfum Deus vcftiuit vtruraque hominem ; quia vtrumquc pudebat nudltatis,iniprimis gcnitalium.Deindcnac ratione homo iniu- li.im coeli a le prohibere potuit. Dcus itaquc vefticndo homi- nes , primo declarauit fuam (paa.9?^'f'«». quatenus ipfos mu- niitaduerfus inclcmentiam cocli. Deindeiram fuam fignifica- uit.quando pct veftes iplisvoluit in memoriam icuocaK , illos in coiifpcdtu fuo veluti foetere , ac proin non dignos elle , qui ab ipfo ccrnantur. Denique Deus hoc modo peccati monumen- tuin erexit Et idco ex pcUibuspotius animalium occifonim, quam ex foliis vel lino fecit iltas vcftes, vt moneiet hominem, ipfum in pelUbus iftis rccentibus velut in fcpulchro & raonu- mento mortis vcrfari. Hic obitec obferua Deum occidendo anuTi.ilia monftrauilfc vfum animalium in ami^ftu : vnde non "'^'"''|<^o"i;4ituripforum vfusin vidu. Atquc hocficit con- tra Py thagortos & Manichxos, q ui cxiftimant ncfas cllc carni- Dusbcftiarumvefci. V. Ai.Am & Etiapofl Upfum gemermt liberos ad imaginem fttmi. Ad imagincm fuam, ,d cft, raifcros : liue peccatum,liuc pec- cati pocnam fpcclcmus. Etf. cnim imago Dci non crat planc obhtcrata poft lapfum : tamcn quia imago Adami prxualcbar, Scriptura vtitur hac phraf, Pumi autem pnmorum parcn- tum hbci 1 fucrunt Ca,n.AM.& Seth : quos quidcm Scriptuix cxprimunt. Pixter cos Philo Iuda:us rccitat ti filios,& no- ucmfihas, mquibuseftNo.ib.i. Quid verb ? Annon inccftx nu^ix fi*erunt mtct libctos Adami &Eux?Minimc vero Tum cnim necefHtas ineiiitabihs , qux dicitut^H^«»«x'"!> cxceptio- nem & difpcnlationem legisnatutx pcpent , approbante Dco: qui tanquara fuminus legillator difpcnfaic potcltabfqucpec- cato. V I. Artes omniumprimo inuentd., exercitA ac infii- tiitx. ifuerunt dua , .AgricultHra ^ Pafioritia. Ef agricukuram quidem Adam & Cain, paftoritiam veto Abcl primus exercuit. Hmc illud vulgatum : Vrnnm agricola, Adam, primtts paftor Abel. Atque hx dux prinii artes inpri- mis lunt naturales. ReliqucE veio poftea funt inuenti ma- gis ad fplendorem, quxftum , & cupiditates explendas , quam adn3tui.t: vitxque huius necellitatem. Ex his autem duabus artibus agricultura folum quatuor habet partes , paltoritia vero feu pccuaria ad minimum ocloginta & vnam ,vtauthor eft Varro. Hinc veteres pecuariam vocabant artein primam & incentiuam , agriculturam polteriorem & fuccentiuara. Porro artcra paftoritiam ex Caint pofteris quam diligentifTi- me cxcoluit labal , filius Lamechi , qui priinus vixit in raapa?.» libus & tentoriis fub dio , vt pcruigilem pollct adhiberc tu- ram. Qua ratione,vitrque inftituto failum eft.vt defertx tcr- rx habitarentur, & ita genus humanuni pcr orbem tetrarum lefe difFunderct. Frater labalis lubal inucnit Muficam orga- nicam, id cftcani artcm, qu* deleflationem animiquc volu- ptatem adfcrre poteft. Non igitutcx cocli motu & concentu, aut ex fcrrariarum officinarum tinnitu , vti habent Aifjm ;nif <*», Muficapnmijmeft inucnta : fedintelledtus agentis ope ac vi- uacitateeft parta. Eodeni pene tempore artem fcrrariain & xrariam inucnit Tubalcain : qui hoc nomine videtur fuilfeap- pellatus,vt in ipfo, tanquam viro egiegio, mcmoria Caini con- icruaretur. Alias fimplicitcr Tubal, vti fratres ipfius Iabal& lubal, potuiflct appellari, VII. /« facrificio primo , qttod Scriptura memorat < proponu/itur fitnd.if/ienta cmitatis ' Dei & DiaboU. , Auguftinus in libris de ciuitate Dei doret , fundamenta duarum ciuitatum nobis proponi in facrificio Caini & Abclis: quarum vna fit terrena , altera caleftis : illa affligens iftam : illa fuperans illam. Hoc autem elt primum lacrihcium me- morabile : quod nempe habuit manifcfta & confpicua diuini fauoris & acceptationis figna, quibus an;eriora,qux ab Adaino proculdiibio lunt oblata, catuerunt. VIII. Frirna excommunicatio pofl eieBionem primo- rumparentttm e.v paradifofutt Caini. Adam & Eua eicdti funt cx paradifo tanquam hominet fcelcrati , qui metu confcientiaque perpctiati lccleris ex vno loco in aUum fugiunt. Eicitio ilta cft prima cxcominunica- tio , qua protoplalti fcparati lunt a comraunione fiue focicta- teDei& famftorum Angelorum. Excoromunicatio Caini eft prima feparatio aconfortio Dei & hominuiii. Cain inquam tuit exclulus a conlortio aliorum , ita vt hic cernatur duple.t excommunicatio. Prima eft animi , qua Cain a facie Dci & Ecclelue fuit excommunicatus : altera corporis , qua fuit ex- clufus a politia , & odiura aliorum lioi»Bum incurrit.Mcritus autem cit hanc tantam posnam primo malcficio publico pcr- petrato, putafratricidio , cj.uofecundamgencris humani par- tem delclTe dicitur. Hic Rabbini anxie dilputant , quale fueric fignum, quo Cain dicitur fuille notatus ? Alij putantfuille ciulatum mirum , alij furorem , ali) vagam fugam , .ilij perpe- tuumcorporis tremorera, alij reptatuminftar infantis,ali| no- tam peculiarem ipfiinuftam & veluti cauteriuni ,quo ab .iliis. hominibus dignofcerctur. Non tamen feiiiper videtur fuillc' v.igus , fed dilucida habuilfe interualla , vt Oreftes occisa ina- ,' tre .OEdipus occifopatre, &BeIlerophon, qui vagabatiir fu- ' ribuiidusin carapisCilicix, Ipfefuum cor edens , hominum ve/ligia vitans , vt canic Homcrus. I X. Vrhsprimafuit conditaa Caino. Philo recitat fex liberos Caiui . & fcptemciuitates, quas condidcrit. Scrintura mcmiHit vnlus ciuitatis , quam Cain ex- truxcnt, & a nominc fili) fui Enochi fcu Chanochi) appella- ucdt Enochiam feu Chanochiam. Quamuis enim Dcus fi- gnum in iplb pofuerat , neeum quilquam occidcret : ille ta- menconfcientix funis & terrore veluti Panico pcrpetuo agita- batur tanquam Orcftcs quidarn , ideoquc vrbcm xdifica- bat vbi fecontinerct, tantilpcrdumlicuit perintcrmittentcm ipfiusfurorcm. Hoc Caini xdificiumpoftea ali) liint imitati, vt fe,tutos pra;ftarcni , & ab aliorum hominum infidiis , & a bcftiaruni ; Hiftoric^ Cap. XII. 71' bcftiiram iiiiuriis. Augrtftiuus «iam meminit ciuit.itis Caino, qui fic dida fuciit ab iplb Cain. Huc pcitinct illuJ vuiga- tamiPrimiti mioidi .tmatorfitit Admn.idemqnc primtii agri- roln.Vrimut homicidK. ( ain : primut interempiii Ahel •.primns itg/imin Lnmech.trima ■vrbs E-iochia : primni Miijicns lubal: fiimus n.inta Nce : frimustyraTjntti Nimrod : priwmjhcerdos Melchijedec : primtfs reot Amraphel :prinms Imper.itor liilius Ctf. Familia Cain (^ mmero & intionio?»: fuit iliiijins. artium Etfi digmis crac Cain , qni .xtci no aninii & corpoiis exitio periret : Deustamen natuta bcniguirti;iius cx illo raagnam lo- bolcm nafci voluit. N'ati enim funt ex illo famili.codo, cx- cepta Naamach (btorc Tubalciini, Gciief.Jt.^t \\x faniilia- po- riusquam pofteri Scth inucnerunt varias aites ; quia filii hu- ius feculi funt prudennores , quam filij lucis , jn fuo genere, EtDeus voiuit hoc modo planum facelc , ornamenta ingc- nij nOQ pro meritis habenda , fed ipfiusgrati.-Eaclibcrtati ac- cepta effe ferenda. Hic quoquc illud pio fiugulari habendum cft miraculo,qu6d in mundo plures fint impij quam pij,& la- men hi ab illis non poffint extcrminati , quantuniuis fpiicnt fulmini & ignes. X I. Prima violatio & corrttptela coniugij in niundo faHa ejl a Lamecho, Hic enira introduxitbigamiam : qux nihil eft aliud , quam aquo(a amjcitia , &coniugij corruptela- Etlienimpatiiarcluv quidam fuerint bigamirnon tamen cx malitia,vt fadum Lamc- cni.fcd cx infirmitate hic ipfoium niuus eft profcdus. XII, Folitia citnlii & ecclejiajlica hoc tempore ■ fuit mediocrts. Et politia quidem ciuilis erat ifta , Magiftratus eiant ma- lorcs in familia. Impcrium crat patcriium : tamctfi in tami- lia Laraechi omnia fuerint plena minis Si tyrannide. NuIIa: crant leges ftriptsE, fed communcs notitix erant inftar cynofu- IX, quas Cainita; paulatim delere funt conati. Mores ita crant tromparati, vt qui vna in familia eftent , fcquereutur patrem fa- inilias. Ideo poena: nonfuerunt inflida;. Nam nec AdamCai- jpum ptoptcr homicidium,nec Cainus Lamcchum proptet fcor- tationem puniuit.PoIitia; ecclefiaftici hxc fuit ratio. Verbum Dei nonjrat fcriptum,fed per manus traditum.Continebat au- Tcm hiftoriam creationis & lapfus , promiflionem de Meflia, & varias minas. Externus Dei cultus pofitus crat in facrificiis.qus eadem erant ctiam facramenta lalutis iternx & lerai/fionis peccatoium pignora- Miniftcr verbi in finguhs familiis erat quilquc natu maximus.Locus facer erat is, in quo altare cxtru- 6lum erat.Et hic fuit didus facieslehouac, Ge«,4.a;,i6.Confer lofn.-v i.Ion.z.v. y. fuerunt autem finc dubio tot altaria,quot erant familia::& ea extruiSa vel ia adibus & tentoriis,veI in lo- cis habjtationi vicinis.Tempus facrum fuit dies feptimus. XIII. CoUatid hijtariit facr£ cum fcriptis itemque 7nyt- hijioria gentiUum hdc efi. Hermes & Plato fcribunt , hominem excidiffc fclicitate fua primiua. Sibyllxmemineruntleipentis. Apud cthnicos occur- lunt dida qusdam de mafculomalcdifto inexcolenda tcrra, dc muliereinpartu ,de(erpcnteinvidu. De femine mulieris contrituro caput ferpentis , plurima extant dida Sibyllina & Hermetica. Cain habicauit in terra Nod.regionc Iiidix orien- talis : vndc populi Nodundae , quos Plinius ita vocat, q. d. No- dumbx. Stephanus docet , in rcgione Cambala, in extrcma India , fitam cfTe vtbem Heurochiam. Et Plinius mcminit po- pulotum , quosvocat Henochios. Varro fciibit, agiiculturx eadem fuifie initia, qua: mundi ipfius. Ethnici meminerunc icnxiJ^y beatorum , quales fucrunt Abraham , Ifaac & lacob, qui pecuariam exercuerunt. rccuarij autem funt vagi, ficut agricolx ftatarij. Ethnici prodiis habuerunt horaines pra:cla- ros ptopter dbna , vt Varro & Cicero in Tufculanis teftantur. Pluiibus igitur indidcrunt ifta nomina,Saturnus , lupiter ,Vc- nus, Mercurius , ita tamcn , vtvni , antiquillimovidel. pccn- liatiterifta tribueruit. lidem rautatisnominibus, aftu Diabo- li , gigantibus tribueruntfafla Adami, Caini,& aliorum. De Adamo&Euadiximuscap antcced. lam dicani*sde Caino, Abele, & Cainitis. Cain cft lupiter , qui fingcbatur vrbium & confociacionis prxfcs. Et lupiter dicebatur Sabatfius , id eft, tremens. Et fi», idcft, ^'^^'s^ex nomincCain eft ortum. Idem lupiter fingebatur primogenitus Saturni iilius antiqmilimi , ac dicebatur Saturnum patrem caftrafle , & Titanas cxpuIifiTc, VI folus fuccedcret pacri. Qux omnia Caino fracricidx & im- morigero compecunt. Poiio ille iple lupicer Jieebacm l'?cun- dus poft Sacurnura imperairc, primu» ^crificium ftcidc & litum facrificanJi infticuin"c , foroicm fuam habuillc vxorcm, mulcofqucfiliosrerum piM:clariflimarum inuentorcs habuille. Mcrciuius filius louis elc labahApoUo cft lubal. Nam Mcicu- rius prima lingicur rci pccuarix pr.i:ccpta dcdilli; , & Apollo cft primus Mulic.i: rcpcrtor. Vuicaiuis cft Tubalcain , vti no- mcij & inucncio arcisfctrarix doccnc. Vcnuscft Naliamah fo-' lor Tubalcaiiii. Venus cnim fingitur louis filia & foror , ca- dcmquc vxor Vulcani. Ptomctheus antiquilfmius cflAbel. Nam lupiter &Promethcusfimulflorucrunc diuciflimc , fue- runcque confanguinci , qui primo (acrificarunc : fcd lupiter i/i moute Caucafo afflixic Prometheuiii , qu()d potiores ipCus el- fcnt in facrificio parccs. Dcniquc Saturnia vita apud echnicos cft vica frugalis & concincns a libidinibus, qualis tuic illorum, qui hoc tempore vixcrunt.- Atque hxc ipfa eciam dicitur vica deorum. C A P V T XIII. De Profamfione nominis Dei ante dilmitm. Pr^ceptvm. H Iftoria publicae ac popiilaiis profanationis no- minis Dei ante diluuium, eft annorum 1 3 3 1. ab anno mundi 5 2 j, vfquc ad diluuium:&: compledlitur titulos nouem , qui funt : Profanatio nominis Dei, Propagatio Eccleiise, feu familic-e Seth, Tranflatio vi- fibilis & mitaculofa Enochi, Corruptio morum , Gi- gantum procreatio , Natiuitas Noc & fiUorum cius, Priparatio Noc ad diluuium , Ytraque poUtia huius tcmporisj&: Veftigiahiftorix facra: apudethnicos. R E G V L j5. I. A tempore Enes vfjue ad diluuium meruifuit Bar- Profana. barifmus & Scythimus. 3s» tercium , videlicec ftuprum Lamechi , eft prima imiU ordiuis a Dco fancici. Achcifmvis dciiique eft meciopolis viciorum. Hic euim acheifmus pepe- lit oinnis generis peccaca , non alicer arquc cerra aliqua Mem- . phicis. Tandem impiecacem fecuca eft improbicas & iniuria aducrfus homines. Hanc profan.-icionem & mundi ftacum cc- cerrimura & deterriraum Epiphanius non prxcer rem voeat Barbarifmum , & alij Scycnifmura ; quanquam Epiphanius hxcduo vocabula diftinguit- Vidc fupracap. 11. Morcsenim Tg/iibajSaoj» , TOuAiy) , «c,* «vxAajniyi ifto .temporc iuualue- runc. I I. I;t Sethi familik veluti virgo cafia adolefcebat Ecclefia ante diluuium. Genus Sethi raultiplicatum eft , vtEccIefia Dci per familia- rum piarum continuationes confetuaietur. Hinc pofteiiScth, fi Adamum fimulnumeres , vfqucad Noachum cxclufiuc re- citanturad nonum vfquegradum , iuxtahos verfus memoria- les. Adam, S eth, Enos,Cainan, Malaleelqae, Iared,Enoch,necnon vegetus Mathufala,Lamech. Horum patriarchatum xtates eleganter componuntur in- tcr fefe in emblemacis cribratis , de quibus Angclocracor & Heluicus. Hic obferua , duo illa nomina Etioch & Lamech communia fuille Cainitis & Sethitis , & Mathufael Cainits, Mathulala Scthitx fuiffe nomen. Dc his pofteris Sethi te- neautur fcqucntia. i. Sethitx, tefte lofcpho & Zonara , fue- runtdediti theologix& aftrologix, & , vtexScriptura eolligi poteft , habuerunt donum prophctix ': ciim Cainitx demerfi effent in rerum tcrrenarum curam. t. Ante legem Ecclefia manfit primo in familia Seth ; tum in familia Abrahx:poft k» gem in famiha Ifrael teu lacob. Poft Chriftum exomnis ge- neris famUia eft coUc(Sa. j. Saiptura i^cenfcc foroiJiam Se% Ecclefla quomodo piopsgata aniedilu- uiumS n Encyclopcrdia' l.ib. XXXI I.. «icnti prxitamu. 3 4. Victus fimplicitas tio Eno- chi. thivfque .idcl,i.JUU-m : f.-.mi!;.im Ca.m non ,tcm; qui.ap.oFa- Latio Ecdefi.. erat acfciilKn.-la. 4 Anc, p.uium antc a,luu,a- gatiotcciai ft,^ii, vti Diodoiu'; S,culus Kftatur d^r," E^-,^iios 5C>.cliebusconrtu,m:Nequect,a,n fuen, a-chnat.nt,\mp.ivsvniusanm fo ar,s:,ra vt .;oo. anm S - fecJli vixl^ctint U, ann, noft,.:rcd tue,a,,t foIa,« vt cv hlftonl ailuui; & faie ch.onolO«.ii cuidcnt.lnmc pvobatur. < Nullus patnatcharum airecutus cftannuni jtat.s m.ilcf.mu: Lia .nilicnanus elt typus xtemitads : vnde d,c,turpumctus Dei <. Edirio lxx. Intcrprctum Gen. j cft corrupta. Pliites e..iminhiaflic;uantur itatibus patriarcharum , quam pat.tur Hchraica vetitas Sunt qui exiftimcut , L.^x. Intcrpretes hoc fcciHc ftudio.vt i^iiyptioium fannis rccurreient, apudquos pa- rumfuilfet (.oo.vcl yco.a,i,ios vixillc:ct\m iU, .lefoo quot an- jiorum centurias heioibus fuis affi.igeba.u 7. Caula- longxu,- tatispatriarcharumhfcfummt i. Bened,c1,o Da , cuius dti- p!exfinis:vt poffct piopaaaripartim .szcnus hn,i,anu,Ti , pa, wn doari,ia coclcft,s. 1'atriarcha; hqu.dcm crant Cjj.kopi ilhus artatis, qui cum lon-a:ni circnt,tacilc poterant poltcs luis tra- deredodrin.im„)Corruptam velut,.per manus. 1 Teinpcra- rtantia. 3. Loci conimoditas & aetis falubritas. liomindmque tcmpcraiuia. Hicoblcrua titulosnouem'panumantediluui3noruni:Adan>fprimushonio, pnmusac;ricoIa, piimusapoftata, & r.idix gencris hu.ii.nii.- Abel proromartvr Ecclcf.£:Seth capiit nafccntis Ecdclix : Enos promin",oni.i defenforC ainan, rMn!aIcd,& laicd tix-s primi pa- trcsnon ita clati : Enoch candid.itus iteroita'tis : Mathufalcm Neftor Mofakus tertrifcdife,icx : Lamcch tcrminus mundi an- tedilauiani. Caln aurcm fuitprimus ho.nicida, &primooeni- tus Diaboli filius : La,-nech Cainita , primus coniugij violator. 1 1 1. Translatio Enachi in cxl.im conjideyanda efi quoad modum & jinem fmm. Enoch ( quiTcrtulliano dicitur candidatus arternitatis ) vi- fibiliter ac ,nitaculost: fuit tranfl.itus in cceium , uon veio ia paradifum terreftrcn. Fuit rautatus in momento, ita vt mu- tatio illafuctitinftarmortis. Ideoautcmcft trannatus, vtpij a;t.itis iftius coufirmarcntur in (pe beati refurrccliouis. Cae- terum Enoch edidit librum propheticuth , in quo varia fue- lunt vaticinia, inprimis de diluuio , vt viri dodi probabiliccr colligiint. L,ber E,iochi , libcr Sethi, & liber Abrahami, qui •empore Tettulliani & Auguftini circumfcrebantur , crant apocryphi : quippe chataftere diuino deftituti , &fabulisre- ferti. Hic non poffum quin piotu.n quormida,n meditatio- nemin^cta^n. Septenatius numerus eft plenarius& myfticus, qui in fcriptura peculiarem quandam fignificationem h.abet,& conftat cxternario , qui eft numerus D e i creatoris in vnitate trini , & quat«nario , qui eft numerus creatura: , feu quatuor elementbrum , quac funt rctu,n fublunariu,n caufa: ac fcnina. Hinc qUiqiie ,nirabili har,iionia fcptenarij cohxrent, & vckiti rcquiefcunt.Ita fcptimus ab Adamo Enoch vihiiiliter & mirabi- liter fuit tianflatus in ccelum. Et vcrifimile eft , code.n modo, mundum duracurum 6ooo. annos, & poftea feptcnarium ad capuc rcdituru,n, id eft, annum 7000 fore initiu.n octerna; bea- titudinis.Tale quid etiam in hiftoriaElia: obfciuare licct.Nain ficut Elias fcpti.uusab Adam , ratione gencrationiim , viuus fuit in coclum tranflatus : itapoft lex millcnarioruin dccurfu.n pij curru Elia: vehentur in codos. Difertc dico, Elias feptiinus ab Ada,nratio,iegenerationnm, non graduum,vt Enoch.Nam sctas Adami fecxtcnditad MathufiIc.num:Mathufalc,ni vlque ad Sem:Semi vfque ad Iacobum:Iacobi vfque ad Ainram:Am. rami ad Ahiain:AhiaE adEliaiji. tantur, duxerunt filias bominurii , id eftiinpias, dndli for- ma iilaru,n , infuper habita veiardigione O» G. Hinc libcri prognaci parentibus fimilcs , & ij quidcmformid.ibilcs ob fi.i- turi ,nagnitudinem , robur & potentiam ; qui .licuntiir Ne- phiiim & oiga,ite,s. Vox Nt/i.WVi»? .i cidenJo cft dc.aufta , &■ fignificat verapoftatas & dcfedores, qui a cultu Dci defcccrint, ve! lip.nincs terribiles , ad quorum afpcclum alij cadant prx timore. Illienim hoini,ies propterftatur.E proceritatcm in.ani- feftiores & imnianiores ficbant Dci contcmptores , itcmque faeuiorcs aduerfus alios. Q^id vco ? An gigantes ifti nati funt ex parentibus arquemagnis .'' Rabbini certc fingunt , .Ada.i.iutri fuiile ftatura: adeo procera: , vt caput potuerir condere intcr nubila. Sed vero cft fimilius , Deuin peculianter bcncdi.xiile fc-,niiii parentum iftis temporibus , vt im,nittcndodiluuium ina,iifcftnm faceret,nullura robur,nuUain potentiani ipfi polle refiftcre. ' Cotiu- i jiio mo- luin antt diluuiO. V I. Noe nattu efi Anno mundi icy^. & natm an- N; Kos ?oo. genuit Sem, Cham, & lapheth, ??■ Gen. f. ett Mundovergentc in deploratam raalitiam , Deus huic raa- lo niedicinam fad:urus , naki fccic Noachum , viru,n iuftuin fide vicaque, pcr quem inuitauitad ,efipifcentiam dato tcnpo- re annoruin lio. Gcn^f. 6. v. 5. vbi dicitur :' Etunt dics homi- nis anni i zo. fcil. non ad viucndum , fed ad rcfipifcendum.Gc-' nuit tres filios.Scm, Cham, &Iaphe:b:qucmScali2;er piitat ef- fe ordincm gcneratio.iis. Nobis tamcnvidetur clfeo.dodi- gnitatis , ita vt laphcth fuerit natu maximus , feu priirogeni- lus. Etcniai Scn anno fecundo a diluuio natus annos loo.ge- nuit .^rphaxad Anno igitur 601. Noachi , Sem fuit annoruin 100. ac prcrinde natus anno yoi. Noachi. Alius igitur fucit, quianr.o joo.Noachi pri,n6 eft natus.lcil.Li.phcth.ni!! vdisdi- cere alium qucndam fihum Noachi,qui obierit,natum cfle au- no joo. Noachi. VII. Prdparatio Noe ad dilmiumfmtditplcx. l I V. Sex gradihm impietof hominum antediltimano- rHrn qmfi in altum fitit fubueEia,Ver ttnnos 1656. Ptimus gradus fuit fratricidiumCaini : fccundus , fcortatio Lamechi:tertius,publica nominis Dci profa.iatio : quartus, dc- prauatio piormn per connubia cuni impiis : quintus, gigancu.n audacia : fcxtus, imitatio vitac gigantum. Qy^i: omiiia ex pri- mo Adami pcccato , tanquam cx fonte , funt cnata ; ita vc hxc mala per annos ; i j. iu mence hominis, canquam in aluo ,na- tns , fuecnt conccpta , ncmpe a pcccato Adami ad profan.i- tio,icm nomiuis Dci: ddndc pcr amios 811. vfquc adnatiui- tatcm Noe cdita in luccn & confirmaca : dcniquc robufta ef- tca.incr annos 600. vfque ad diluuiH,n. Fucrunc auccn in iltolcxto (.radu homincs tales , qualcs dcfcribit Apoltolus Rom. i.t;. 13. ,0. Violcntiaigitur, fcortatio publica , Sodo- mia , magia , & fimilia peccata procul dubio cu ;n cruperunc iii Tum Cleaiio. pro. V. Ex connnhui fHiorum Dei cum filiahtahommum ^Mifmtgigantes. TilijDd,hos cfl pij.non autcmangdi.vtquidammterpre- Prima fuit ani.ni per ,ncditationcin & denuntiationcm di- y luuij , qu.ie durauit anaos 110. Secundafuit corporis pcr fabri- cationem arca:. Cii,n enim homincs contcnnercnt Noachi conciones , Deus decreuic homines cacadyfmo vniuerGdi per- ' dere, paucis excepcis, perquos genus humanum inftauiatctur, & Ecdefia propagarctur. Dedit icaque Noacho mandatum de fabricanda arca , cuius archicciftura & hiftoria hoec c.ft. i. Ap- ' pellatur arca , non autcin nauis,vel domus : quia Dcus voluit ' Noachum fcrtiare modo cxcraordinario. Dcinde ha;c arca noii habuitvcla , remos , rudentes , &rcniigcs. Denique h.rc srca fuitvduticapfa : ideoque fic difta fuit ab vfu. 1. Arcafuit ex- trufla non a,inis iio antediluuiu,Ti , vcl annis 7S. vt Berofus tradit, (cd paucis ancediluuium velmcnfibus ,vel annis , vtcx contextu facro videtur colligi polle. 5. Extrufta fuit Cx lignis Gopher , id cft , cedtinis , vcinterpretacur Philo : qu.v in aquis putrefccrc non folcnc^fcd robur (uu,ii intcgru,ii in iis fcruant.4. Habuitin longitudinc cubitos 30o.qua,n proportioncn Deus fciuit clTc conuenieiitcn, Augurtinus tamcn , & alij putant^ ' ptoportioncm corporis huinani oblcruatam fuilFc. Qjjidam etiam putant cubitos, quorum Scriptura hic ineminit,fui(re cu.»'y b.cos gigantis : qu6dNo'e fuerit gigas. Sed hoc non cft proba- bile. Intdligi,nus igitur cubitos communes, qua'es habucrunc iftius tcnporis hoinines. y. In arca pra;ter teflura fuerunt tres contignationes, Cenef.d.ij. 16, Primavidetur fuiffeprohomi- nibus & iumentis.fccunda pro reptil.bus:tertia pro volatilibusi ,'. Alcuinus putatfuifiequinquecontignationesiinfimam, rterco-'- rariam ; fecundam , apothccaria.n pro cibis ; tertiam feris ani- ' mantibus deil:,natain ; quartam manfuctis ; quintam liomini- ' bus. 6. Singulxcontignacioneshabuerunt fuosnidos & cellu- las, quarum alix fuerunt maiores , alix minores , pro ma- gnitudine a,ii,nalium recipiendorum". Nec cft , quod putes hoc fpatium fuille nimisparuum. Nam finguUt cellula',fi lon-' gitudinem diuidas in i f . cellulas , habuerunt pedes 50. in lon- ' gitudine, & f. in lacitudine , '^^ longitudinem arcae dicas ad mi- nimum fuiflc pedum 4^0. latitudincm yf. 7. Aniinaliafcra fuam fcrociara depofuerunt.8. Dcus imrnundi mundi animalia voluitrefcruare, non autcn noua crcare , vtprajcepti diuini, Crefciie ^^ tnultiplicamini Ge». I. viseifet perpetua. Omnia' animaliatum erant immundarefpeiflu hominis:fcd peculia» ritcr qua-dam dicuntur immunda rcfpeflu facrificiorum & vfus honiinuni. 10. Arca No'e' fuit figura Ecclehae vifibilis.in qua funt pij & impij : cjua:que feruatur in diluuio periculorum infinitorum VIII. Politia ciuilis & ecclefiafiica corrtiptiffimo hoe feculo viguit inter paucos. PoHti«ciiiiIisratioha:cfuifre videtur. Natu maximi in fa- miliis bonorum erant fummi magillratus. At nullus erar,qui facinoia Hilloric^ Cap. XIV. 75 facinora pubkce puniiet Leges nullac erant communi con- lcufu conlHtuCiT. Quofdara conicientia , quolciam latuiata tatdabat libido. Mutua; ca;dL'S & Iibidines contamin.ibant rem- {>ubiic. Aites iam reperta: exercebautur , videlicct agricul- tura, paftoritia, niutica, x'raria, & ferraria. Politia ecclcliaitica videturita fe habuilFe. Verbum Dei partim pcr nianustrade- barur , partira fcribebarur , vt ptophctia Eaochi. Fundameu- tum concionum euan^^thcarum fuit prinia illa proniillio Gi'». }. Extcrnus cultus erat polltiis iu facrilrciis , dircnniinc mundorum &immundorum animalium , prccibus &: concio- nibus publicis. Tcmpus facrum fuitdies fcptimus. Locusla- cererat , vbi familia habcbat altare. Miniftcr verbi erat prin- eepsfomilias. Ha'c & fmiilia coiliguntur ex lofcpho , & ahis vctuftis fcriptoribus. IX. CotUtle huius hifiorU cum fcriptis ethnicorHm valde illufirat profanas hifiorias. I. Profanatio nominis Dci & corruptcla morum huius temporis ab Hefiodo & Platone vidctur pafTim defcripta: item abHerodoco lib. i. Et ferreura fcculum huc quadrat in- primis. t. Nomen Sethi remanfit in nomine Selho apud He- fodotum lib. i. quod eft nomen regis & (acerdotis .^gyptij. Hinc nomen Seuthes : quod habuerc muki & pra:clari reges Thracuni , ficut Xenophon in expedit. Cyti teftatur. Iteni Se- thfef , nomen dei jEgyptiorum veturtiflinii. Hinc apud eof- dcm No,M©- 2f(5"«>ij5, frifeliHraSetheitica. Hincdenique vr- hcs Setha tc Sethia, 3. Ethnici tradunc, quofdam vixifli^an- iios 500. joo. 800. 900 4- 'ATnS-iae-if ethnicorum, qua pios Sc heroicos homines in deorum numerum afciros credide- runt, nata videcur ex hiftoria tranllationis Enochi in ca:lum. itera, quod Aftrxa, fiue iufticia in calum migraffe fuit crcdi- ta. Hx funt veluti reliquix & tabuli vetuftiffimi cuiufdam naufragij. 3 Gigantum meminerunt gentiles poctx & hifto- rici. Dixerunt illos>.>)^^Hf,id cft,e tcrragenitos vnde voxgi- gas. Nimirum quidquid erat antiquiflimum , illud e terra gc- nitum diierunt. Impietatem ipforum notarunt non vno in loco , & vocaruntgigantomachiam & theomachiam. In Cie- ti inuentum corpus gigantis 47 cubitorum , teftc Plinio. Sub Henrico I I. Imp. Pallantis coipus ctFofum, quodvrbisRo- mxmuros atquabacaltitudine. Iii Gallia fub Carolo V 1 1 ef- folfum corpus hominis , longum pedes 300. in Sicilia corpus cfFolTum 100. cubitorum. Vide Daniitm pxg. ^io.antiqutt. (s. Noachi nomen ab ethnicis retentum. Extat enim No/i ciui- tas ad marc rubrum ; item in Sicilia. In Thracia eft fluuius Nojtum,& po- litia?n vtramqucqud fuit toto dUuiiij anno. Omnibus rite prxparatis a Noacho ex mandato Dei , dilu- uium vniuerlalc atino mundi 16 f6. immircitur , anno Noachi 600. quo ipfo rempore Noachusvnacum fuis ingredicurar- cam inenle i. die 17. Incellige menfcni fccunduin a Nilan, non a Tifri : quia , vc (upra euiciraus, patriarchx annum func exorfia Nifan. Imberfuit^o. dies. Prxualuerunt aqux i j o. dicbus. Qux omnia coUiguntur ex Gen. 7. Ex,a(flis centum quinquaginta diebus requieuic arca , menfe (cptimo , die 17. Aquxdefecerunt viqueadprimum diem menfis dccimi. Poft dies 40. aperta fuit feneftra, & coruus emilTus, qui non rcdiit: poftea columba einifla , quxrediit. Septem poft diebus eraii- (:i eft columba , qux attulit fohum oliux. Rurfus fuit emiiTa columba poft fcptemdies, quxnon rediit. Anno Noachi6oi. mcnlc I. die i terra fuit ficcata.Die 17. menfis i.auno mundi 16(7. Noah exiuit ex arca,iufius a Deo Quxomnia habentuc Cen %. Atquehxceftchronologia diluui) , quxcoraple(5litur dics ! 7 f . id eft annum folarem, & deccndium. Toto hoc tcra- porcNoachus viia cum hominibus & animalibus aflumpcis manfitinarca, tanquam in fepulchro,reliqui aurcm homines, & excepcis piicihus omnia animalia bruta fuerunc perdicx Tametii enim ipfi non peccafl^ent : camen quia fuetunt res ho- minispeccatori.s,iufte funtdeleta : ficut in crimine lacfx maie- ftatis non tantum auchor, fed etiam res & bona eiuspuniuu- tur Ideo Genef. 6. tcrradicitur polluta tanquara domiciliura, quodimpuroshabet incolas, vt eft lupanar. Politiaciuilisto- to diluuij anno fuit eiufinodi. M.agiftrarus fuminus erat Noe, cuiuspoteftasfuitpatria, imperium regio proximum. Coa- fcientia eratloco legis. Formarcgiminis fuit domeftica. Gcue- ratio tum videtur quieuilTe. Artes cas exercuerunc , quas po- tuerunt : videl pecuariam & muficam. Politia ecclefiaftica vi- detur fuiile talis. Verbum Dei in aita etat partim geneiale, id. G que HiilorJa diluuij. 74 Encyclopa'cIi-.E Lib. X X X 1 1. ffopsga- tio gcne- sis huiiia- ni poftdi- luuium. ouc tum lesalc , tum c.angelirum de fem.iie .nu.ens.-partim tcdT vlel. no,..>IIio dc-libcratione ex aqn.s a.Iuu.,. M.n.- fte. V bi Tu t Noc; qu, fuftcncauit R.os .n ,nca„s vnd.s , & Ite. ve.Di rui , ^ i^,iii^d excid.u,n,Deodeniquegra- Src'Ar;Xi ruorS^^que liherat,one. Cultus ex.crnus fuit pofitu^ in conconibus, colh.tion.bus, & precbus Ten.pus a- crum fuit d,es fcpt,mus. Locns f.ccr videtur fu.llc .n arca pc- cul:ans,fesregatus ab aU.s cellulis. II. Propagatiogenerislmmani pofl dilmmm vfque 'ad vrimam monarchiam diftinB:e videnda cft qmnttm ad aamies Dei , Noachi . cr Noachidarum. Aaiones Dei & Noaclil hae funt. Noachus vna cum fuis c<.,cfl'us cx arca obtulit Deo fotcria, hoc eft facrificiiim ex omnibusmundispecudibus , Cenif 8. ita vt hoc facr.hc.um fuerit tam folenne ac varium , vt .lequc ante, ncque poll illiid tcmpus talc commemorctur .n Scriptura '. ne iUud qu.de.n Sa- lomonis indedicationetcnpli, i. Reg.%- vcl in folcimitate Pa- fchatis Ezechia', i. Chron. 30. Fuitautem hoc f.chcum eu- charilHcum potiiis feu fotcricum ; qua,n hilaft,cum & expia- toriu,n : quia Noc principalircr grati.is eg,t Dco pto^fui iibera- tionc : ita ca.nen,vt etia.n (i,nul pro placanda Dci ira ,^n pofte- rum &pro pace mundi in fututuin a Dco exquirc.da facrifi- caue.ir, vt funt verba L. Dans.i m antiq Soteria ifta Deus ha- buit rata.ideoquc benedixit Noacho & hl.is iplius:ordiue.n na- tura;inftau.auit:fa?dus cum iis ienouauit,& peculiare inftituit, in quo promifit fe mundum aquis non ampliiis fubme.fu- ]um, cuius .eifinnum dedit in nubibus i.idem : intcrdixit efu fan<'uinis , eaque prxdagogia oninem crudelitatem prohibuit, Cen.^. Noachusplantauit vites , in .agro , vt videtur,Da,nafce- T)o : vndc poftea fuit inebriatus , & propter cbrietatem a Cha- mo filioirrifus. Cham veru idco malcdiflus fuit apatre, ficut c contra.io Sem & lapheth benediftionem confccuti. Maledi- (Tlio iHa Chami non parua,n plagam toti pofteritati attulit. Na,-n ipfius polleri indc a piifcis illis fcculis ad noftram vfque ineinoria,n feruitutiapud alias centes raaxime fueruntobno- xij ,fa(Si funt idololatrw, fuerunt dcnique nigri & deformes. Porro Noachus tanqua.n do.ninus & ha:res totius vniuerfita- tis terram vniuerfam diuifit filiis fuis, Scmo, Chamo , & laphe- tho.-quibusRabbiniadduntquartum , videl. lonithum , quera Noe poft diluuium genuciit Auentinus etiam Tuifco,ie,Ti f.t- cit filium Noachi , qui anuo 1 3 1. poftdiluuium a patre midus vencrit in Europam , cum to. ducibus. Sed h.rc mnt «pj^ciipx. Be.-ofus& alij tradunt , Noachu.n fingulis filiis fingulas terrx partes aflignafic, videlicet Scmo Afia,n , lapheto Europa,.., & Chamo Africam. Sed hxc fentcntia non itarigideeft ac- c,pienda:quiaGe«. io,docemur , pofteros lapheti etiam Afia; prouinci.isnon paucas occupalfc. Sic igitur hac dcreftatuen- dum. Tresfilij Noachi funt genearchxfeu cthnarchxomnium nationum : ita vt magna orbis pars cefierit lapheto, videl.Eu- ropa, pars Afix, &inruI.E (eptentrionales .■Semo Afia : Chamo Africa. Americam poftea occupafle videntur popul. Afiatici, ita vt per fretum Anian eo ttaiccerint. Inde natum eft ius gen- tium poft diluuium , nc quis alterius fiues inuadat. lapheti- ts recenfentui quatuordecim. Pra:cipui funt Gomer , vnde Ciinb.i;Afccnaz,vndeGcrniani,Iauan, vnde loncs; primi Gr.T- corum i Citti,n, vnde Macedones , & Italii Elifa , vnde ^olcs; Magog , vnde Scyth.T^Sf TurcT ; Thiras , vi.dc Thraces i Me- fchcc,vnde Mofchi. A lapheto igitur defcenduut gentes fcpten- trionales & occidentales,ea;quc bcllicofr,Mcdi, Scythx, Sauro- mat.t;,Grxci,Thraces,Gerinani,& itali,itemqucHifpani. Semi- t.-e commemorantur viginti fex. Pr.ccipui func Aram , ex quo SyriiAlfur.exquo AflTyrij ; Arphaxad , ex quo Ch.ald.ei; Elam, exquo Pe.fx; ■'-leber vnde Hebruci. ExScm igitur orti funt popuU o.ientales, fapientia: laude cclebres , intcr quos Ecclefia Dci m.-.giio tempotc fuum h;.buit hofpitium. Chamita: re- ccnfcncur vnus & tiiginta. l'r.xcipui funt Canaan , vnde Cana- nacuMiiraim, vnde ^gyptij; Chus, vnde j^ithiopesiSnba:. vn- dc Arabcs. A Cham igiturortum fuum trahunthomincs me- r.d,on.iIes.Sunt itaquc in vniiicrfu,n Noachidj: & ^,(p^\ci,a'-- '«',vtEpiphamus appellat , iiumero Lxxi.cxccptisprincip.ili- bus ethnarch.s Sem , Cham , & laphcch. Ex ' ' Hngu.i; L X X 1 I. quoc Gefiierus in .M iisputanturort.x ithridate numerat. Etfi «nim ui vtraquc India , orientali & occidentali, numerantur nngua:pUi,c, quam 71. pnncipcs tamen & cclcbres linsrux no. luntplutes qua.n 71. & jn iis quatuor funt cardinalcs, Hc- ^H ^fnn""" ' ^f '"' ■ ^ Gc'""»ica , quibus nonnulli addunt ou a lmA.fcribunt:Diofcu- ^e in c 1 r ^'■''^^""-^••^"^ ■^'leo claiafu.t, vt T.mofthe- Jies m cam trcccntas natbiicc r,,,„ .:it: -^x. i- «nle J»r.-„„J ir ■"■loncs, qii.^' dilhmihbus vtcrcnrur 111- g s dcfccndidc prodidcnti &poftea.a Romanisccntum tri- g..ua,„terpretibusnegot.a .bi gcfta dle. Ad cxttemum hk obferua , quofdam ( in quibus eft Torniellus ) cxiftimate Se- mum elfc Melchifcdcchum.qui Heb. y.dicitur cflc <«;io4r»f t^ «,ic»T paflim apud ethnicos. 1. GomerSiae. GameT:Ka^e/-raf, K(/i^tf«i( , apud Dionyf. item Cimbri. 3 M*!^(>j:Ia"og apud Arabes geographos^Mairagetx & Ge- tx Ptol.& itraboni 4 Madai.-^uicg.MeAns. j laHam\a.:.it ^fch.Ioncs & lonia. 6 Ti)iii/al : Til^xstim : QxA^ii : X«A,t/?tf : Iberi , mutato L ia R. 7 Mefchec : Misx®' '■ Ma^aifgi. Mofchi. 8 Thiras : 0 j^| ; Tpti^is : Tfus. 9 Jfcenm Hiftoric^ Cap. X I V. 7$ 9 AfeiHAS -."A^u^ ^itTcs:' krKcM^Sy inmftcsneges A(c3- iii; circa pontnm. 10 Riphatf):'Pip)iScu^;\oCeph:'rifcc!ii montes:Riphatcs,fcu KJphxi populi. 11 Tcgarm* : Tip^ittis :'li^)cuf Heioi. 'T^aixuoi Pcolem. Tuic.T. 11 E/t/c/;/»:A.'»A«$:'E»«f. 1 3 Tnrfehifch : Tajr©- : Tartcfus.Hiiic quidam piltant di- Stoi Turcas. Hinc Gr.vcum Jr!\xajtc. 14 Citthim , fcu C»///>n:K)iT«ci;M«Ktria:Maccdonia:Itn!ia, eafcilicetqu.x olira Magna Giarcia cliifha,in qua vibs Caieta,ab Hebwico Cittim:vndc & Ciecenfes. I j I^orf^iaiOT^Aa^K-Aivfts^PoJ^ioi^Dardanus^Danai.Pro Hc- braicoDodanim legitur etiam Rodanim:quia;i&Tpetmutaa- tut prdpter figura: affinitatcm. \6 £lam:'E>,a,u'iTaf K^.i.Zxvfutlcu 17 Ajfur:'Aasl(:k(^^t'l]. X 8 jirphaxad:T)iai'>ii:Pco).iEoles. 15 Gether:'ATj^yxTS:Aja^:Aip*iTu. a4 A/#y2-A:M«37o»:Mttroj:My(ia,Iuuenali Mefbs. ay Almodaii:'E\Af(^7!^:'Hfi^hs. 16 Schelefh^Zxg/iptr.Y.iXKliici. x-j C/>«^is:Sarmata::SauromaMc. 18 /fr4c^:'Ae»;i;a»j®-:Archo(iaMeIac:item Aria, apudeun- dem:Zaratha: Ptol. »•> /4i^fiet Hcrod.Gaxt; Ptol. 3«, Oiat:Kcc&cA':Taf Ptol.Bolit.T fcuObolita;. 3 5 .rfi/OTai'/;"^^®-: l/<«iOi:Ima'enfcs populi;Imaus mons. 34 Scheba:i:vrilicl:^aSuf:%3.cx Ptol. 3 5 Ophir:'flfxf®'ml. 'fiif oeiftis.hh Hebcr Hcbrxi difli funt. Schelachi,Pelegi,& loktanis pofteri peculiares qui fuerinc.non liquct. 38 Cham:X'tiCfus\ Afftm. 39 CK/c/>;Ki(r«7ralCutrDh.e.;Ethiopes. 40 Mi^aim:M'n-f» & Mafra i.e.jEgyptus. 41 Piit:niTric:iJ>»'iioi'- 41 Cenahan:X^icciicm. 45 Sabtatha.-Zmi»'^. 46 ^«^«OT/i/j^Ti^Ksi^Charmania Ptoh 47 Sableca:ZiicZcci(ss. 48 Scheba:Zxox'tci:'A7it?ii. 49 Derfxj»:Ae/>!€«/;Aldabanus mons. 50 Lifdim:Acc)ai» i^ >>K^i ■ntl. ji jl!iamim:Ngfti^=ti- ji Lehabim^Aiiivu.Lihya. 13 tathrufim:l>iifi^«i' j4 Cajluehim^tv^.ixiis. t f Ca/^^^oriw^Ka^icSe^o/V^CappadocflS. j6 P^/7//7«'OT:n«^«:Pala:ftini. Rchqua nomina Chamitarum funt dara , vt Tzidon , Icbu- fxus , &c. Atque hzc func capita familiaruro Noe , qux funt £rmamenta hiftoriarum per vniuerfum Sctipturx corpus : de quorum coUatione cum cxoticis hiftoriis vidc Benediliitm Ariam Montanam in tra^atu, qui infcribitur Fhaleg, tdeji, de gentiiimfedibm primis : Fr. lun. annot.in Gen. 10. (^ Hug. Brugthgnum in Concentu S.Scriptun. Capvt XV. J)e ^rtiatlo primo primx monarchi^. . PRj€C epta. TErtium interuallum hirtoricum eft primae mo- narchi.T, aniiorum 1701. ab anno mundi 1717. vfquead}4i9. Articuli huius monarchii funt tres , pro triphci connexione huius monarchix cum hiftoria tripiicis poteftatis in populo Dci : ita vt initium & pueritia huius monarchi^ connedlatut cum potcftace pattii . Tom. I V. poftdiluuium : ipfius mcdium cum poteftate iu- diciaria : a:tas grauis & decrementum cum poteftate retii.i. o Initium & pueritia monatchi.-c Babylonici eft a Nimiodo vfque ad natiuitatem Mofis:& conncditur cum his patriarchis,Sala,Hebcro,Peleg, Rcgu, Serug, Nahor,Thara,Abraham, Ifaac, lacob,' lofcph & Am- ram:e quibus feptcm antecedunt Abramum, quatuor illum fcquuntur. R E G V L j«. I. Epocha frme, ynonarchU deprehenditHr a pojieriori. JE.ra rao- natchiz primi- De Aflyriaci regni iiiitio reae annotat Hcltticui felieijfi- TilT^C mttt Scaltgert feaator in Syji. Chronol. illud i pofkriori (velut dstui; & caeterorum m ethnicahiltoria; depiehendcndum effe : ncm- pe a cafu Sardanapali , & initio Arbacis Sardanapali dcbella- tons. Eius autcm epocha dcprehenditur ex initio Cyaxaris, quodu1c1ditinOlymp.37.an. 1. vtScaligcrinCanon.cxDio- doro & Eufebio probat. Cyaxaris igitur initium hoc modo duigitomniumrcgum tum Medorum fequentium & ante- cedencium , tum AfTyi-iorum clironologiam vfque ad primam originem. Itaque res plana e(Tct, fi in duratione regni AlTyria- ci, &rcgum AiryfiorumnuiTKrohiftoricis conueuiret, Inpti- mis autcm dua: fupputationes hic funt fpeftanda:. 'Vnaeft: Africani, alteraluftiui. Et Africanus quidem omnes reges Af- fyriacos ex veteribus authoribus reccnfet , ita vt feriesillalon- gc fcpra diluuium excurrat. Eum Jcaliger quoque fecutus cft. luftmus autcm ct(i non omnes reges recenfet : taleni ta- nien annorum numerum definit , qui cuni Scriptura & ara Babylonis apprimc conucnit. Afiicani & Scaligeri feries bre- uiter htec cft- Dynaftix Babyloniorum confiderantur vcl prm- cipalirer, vel quantumadfuas appcndices. Priori modo qua- tuorjuntipforumdynaftix. Prima cft Chald.corum in Baby- lonia , tegum feptem ante diluuium. Eius initium mcidit iu ann.M 1515. pcriodiluliana; ijigy.Durauit annos ii^.Secun- da dynaftia eft Arabum in Babylonia , regum fcx , icidcm an- tcdilauium. Eius initiumincidit in ann. M. 1 549, peiiod. lul. z 1 1 3 . Durauit annis 116. Tertia dynaftia eft ipfa monarchia Babylonica , in qua Scaliger numerat reges 4 i.a Belo,vfque ad Sardanapalum ; ita quidem vt Belusannoi^. imperij fui de- fecllato fexco Babyloniorum rege, AfTyriorum imperium cum Babylonico coniunxerir. Quarta eft Medorum , incipiens ab Arbaco Sardanapalidebellatore , & definens in Aftyage, quem Cyrus imperio Medorum euertit. Appendices mljnarchi» Babylonica: dua:. i. Dynaftia Aflyriorum , poftquam ab Af- fynis monarchis defecerunt , in qul h^c eft fucceflio : Phul, Jeglat piyalafTcr , lareb , Sargon , SalmanaiTcr , Senacherib^ Afar-haddon. 1. Babyloniorum , poftquam anno lo. Artyci aMedisdefecerunt. Ea eft rcgum lo. c quibuseftNabonaf^ far , Tltimus Nabonidus , qui"e Medis fuit oriundus, vnde co- ^""'"'"atus eft Darius Medus , aquoimperium deuolutum elt ad Cyrum. CEcterum Scaligero initium Bch incidit in penodilulianiannum t}57.adeoque.anmimMundi 1595:^0- bis, qui luftinum fequimur in annum periodi lul. 14X1 vel i4Si.ade6queman.M.i7i7.veIr7i8.Qaemcalculumitafir- mamus. Trogus Vamfeiut & ex eo lujlinus author eli:, re"num Aflyriorum a Nino ad cafum Sardanapali ftctilfc annosl 300. Adde his annos y j Beli pattis ante Ninum, habebis annos 1555. H & proxim^ peruenies ad initium xtx Babylonic?, qux initium fumitannoM. 1717. Ad hocTrogi teftimonium confiiman- duni plurimum facit, quod D/o//orzquoqueS«V«// numerus e Ctefea cgieoii congruit : qui dicit , regnum AfTyriacum annos 1 3 (•o durafie vfque ad cafum Sardanapali. Hos annos numera retro , &peruenies ad caput xix Babylonicx, id eft , initium Belj. Atque hanc chronologiam confirmat Callifthencs , qui Ariltoccli ex archiuis Babytonicis refcripfit , captam Babylo- nem .ib Alexandro , anno isoj.acrs Chaldjjorum, vt cftapud Simplicium. Quae annotatio cum Diodori nuinero cxamuf^ fim conuenic. Alij hanc fupputationem quinque fer^ annis an- teucrtunt : illi fcilicet, qui non a Cyaxaris initio , fed a fine Aftyagis, vltimi Medorum regis (cui tribuuntannos jy.exHe- rodoto , & cum eius fineinitium Cyri coniunguut ) AfTyriaci inipcrij initium.inueftigant. Atque hoc eft inituim reaiii Affy- riaci. Monarchia: vero initium hiftorici fere ad Nin^m refe- runt. Scaligcr in Canonibus aeram Chaldiorum vetuftiflimain coniicit in annum Semiramidis X 'V 1 1 1. Nos a Bclo oidimur, quia antc Belum duiE fuerunt dynaftix, ad quas ille non poceli refcrri Referendus itaque fuerit ad tertiam dynaftiam Baby- loniorum, quas eft monarchia prima. Et hoc facit Afiicaiius, quem Scaliger vocatluculeiHum fcriptorem. ll.Belits, 76 Encyclop^di^ Lib. XXXII. SfiAf- II. Bdm,Ninm,Se,myamis,^in)>a^Zames,AnH6, fyiiorum (onnefte- di fint cum ma- libus A' bialiami! (j.o;io( apud iEgyptios crant non tblum fxx plebis , ted eciam execr.ibiles omnibus itgyptiistanquam x«('«f^re,vt conftat cx Genef.i.6 .verfn, Proptercaillis alfignatx cranc paludcs , tum vchabcrent, vbi greges & armcnta fua alerent , tum vt ipfi a reliquis j£gyptiis lecreti viucrent.vt funt vcrba Scaligeri in animaduerf Eufeb. At illi paftores frcti natura locorum inacceflorum txpe in reges iptos rebellabant , & tanquam ex arca quadam belll' ex illis paluftribus profcdti campcftria itgypti infeftabantf ebque proucciTi lunt , vc ctiam leges crcarcnt , quorum du- ftu bellum legitimis Diolpohtanis & Mcmphiticis vcgibus infcrvent. Ncque tblilm ifti Bucolici prifcis iilis temporibus lianc latvocinandi arcem faclitabant , fcd ctiam fub Romanii Cxtaribus niultum molcftix prxfcdis iEgypti faccircbant. Quare illis a Romanis firm.iflimum prxfidium miUtumim- pofitum cft , qui ab eo BsxoAoi dicebantur, qubd ci fis Bkj»- ^(oif prxtendebant. Nomen porrb Pharaonisnon ftiit pcr- fonx, vcl farailix, fed officij. Pharao cnim fignificat vito- rcm & vindicem : vndcputaturorta vox Baro , tefte Beuro- ro infynopfi hi^. Hxreditarium itaque fuit nomen Pharao, non alitcr atqae nomcn Achmcnidarum apud teges Pcvfa. imn, Neionum apud Sabiiios , Ftolcmacoruin apud Gra;- C0»,,| Hiftorica; Cap. XV. 77 eos, Arfaciilsrum apu^ Partljos , Candaces apud j€thiopcs, Carfarum & Auguftorum apud Romaiios. l(anct liiftoriam ', vidcamus. Natiis eft ille anno mundi 104S , aiino Abiaha- mi 100. cum anno actatis eius 91). circumcifio ellct inftituta. Hic anno ,critis i j, vtvolunt Rahhi Abenczra, & R. Salomo, vcl, vtauthor eft /«/(-/iAk!//^ 1, tintiq. raj>. 11. aniu) i y.ciiui- no iunTu immolandus , vmuskruatur .•quo faiflo Deus Abra- Iiamum ftatuit omnibus tidchbus cxcmpUim piiri amoris Dci , typumquc immolatioiiis & refurrcdionis Chrifti. Hoc temporeca-pit rcgnum Argiuorum , anno numdiios). Pvi- fnus rc.\: fuit Inachus , cui fucccdit lilius Phoioncus : cjuibus duobus nihil antiquius eft in Grxcorum hiltoiiis laachi fi- lia fuit lo , quain ^Egyptii mutato nominc vocaruut Ifidcm &veluti dcam coluerunt. Ab Inacho cft nomen tlutii) Iiia- ehiis a^ud Argos. A tcmporibus autcm Inachi anni funt fe- lejoo. ad Troianatempora , vti.Scaligcr hunc niimerum rc- ftituicapud Eulebiura. Tacianus nominat hoc interuallum gencrationes 10. amplius ; quod conucnit , fuppucatis 100 an- uisin tres gcnerationcs. Ifiaco etiam i7i/'>;5^«>»i fuciuntlftfr- _ von rex Germ. cum vxore Freia , &: Hermion Ifta-uonis iilius. Ca:terum Ilaac natus annos 40- ducir Rebcccani, Genef 1 f . & ex"illa fiifcioit gemellos Efau & lacob : quorum ille typus fuit gentium , nic ludarorum. Efau fuit trinomius. Didus enim ctiam fuit Seir & Edom. Iplius pollcri fadli funt genearchx, & occuparunt Idum^am.Abraham niorituranno raundi 1: i j. Scmannomundi iiyg. lacob natus anno mundiiioS. a:ta- tis Ifaaci 60, per angelum cognominatuscft Itrael , quod Deo prxualuillet in lucU. Proficifcitur ad Laban , &in fomnisvi- 'ptius cx Gcrmania profciftus eft in Italiam , & poftquam a tyranno Itali.r Typhone occifusfuit,ieliquit;vxorcm Itidcmj qu.v cuin Hcrculc Libyo filio fuo , qui vicillim Typhouem in- tcrfccit , in Gcrmaniam rcdiit , & Cermanos lini & cannabis texturam, vini ircm & olci, metallaquc tradandi lationem do- cuit. Ideo prodea cultafuit. /(i/<'/iA nafciturannomundiii^^. (qui fuit illuftiis tvpus Clnifti rationcproditionis fcu vendi- , ^"'r ■ ■ i , . ■ , r,i tiuonii- tionis,caiceris item 3: exakationis ) tcmpore ! naraonis cogno- fj,,,, iq. mento Amos fcu Amofis , qui fuit primus in dynaflia .^gy- tcphi. ptiorum XVIII. annomundi 11 fi. & didusfuit l'ius ,quia vt author eft Porphyrius -s^ «n;^*? , & Eufebius m Chronic. pri- inus abiogauit 10^0» ki^^pamiHi.nui Hcliopoli in ,Agypto. Ac- quehxc eft cclebiis illa jEgyptiorum dynaftia , a qua fcripto- rcs noftri initium faciunt , pioptcr fynchronifmuin rcrum If- raeliticarum cumiegno jEgyptiacoiuhiftoria facra. lofephuj ab ifto pio Phaiaonc fuitconflitutus prorex ,/Igypti : quein multi exiftimant fu ifle Hermctem Tnlmegiflum , cuius tabu- Ja fmaragdina Chymicis cft inftar Bibliorum philofophico- rum. Viuestamen &alij ex Eufcbioannotant , Mofcnfuiflc j^gyptiorum McrCuiiuir. Anno M. 1158, Aigusfilius Apidis lucccdit patri in legno Argiuorum. Euis tcmporibus Grxcia coepit exercer agriculturam , ita fcilicet cdoda ab Apide feu Ofiride, non e iEgyptio illo prifco , quem claruilFe an. M, 1 105. dicunt , fed ab Argiuofeu vEgyptioillorecentiorc , quemdi- ximus Phoronei nepocein. Ab hoc , Argos regio Pcloponnefi dida, vt& populi Argiui. Indecxpulfifunt Telchincs.quan- do bellum Phoronco rcgi intulerunt ,indequetraduxeruntco- loniasin Rhodum,qua:indc Tclchiniadiifta , poft Ophiufa ol> lerpentum intcftationcm, aquibuseam l^horbas Argiuorum rex liberauic , paulo aiitc Mofen. Argi filius Epidaurus condi- dic Epidaurum in Art;olidc : prxter quam dantur dua; alix Epidauri. Vna cft iu 1'archinis , feu in lllyrto fiue Dalmatia, & dicitur Paufanix ac Scraboni Paramira , hodie Ragu\i :alte- ta in Pcloponnefo & Laconia, Gtxcis hpdiernis ^^«i^iaax;*. Italis Maluafia dida : vndc vinum Maluaticum gcnerolitli- iiium, quo nomine etiam appellatur vinum Cretenfe ob pa- lemvirtutem. Sparta hoc tcmpore condita.quo Gambriuius lex Gcrmanoium fuit, anno 1154. Di(fta fuic aSparto , quem Hiftoti alij filium , alij fratrcm Phoronei tuille volunt. Amram fuper- * y":l cft in hocarticulo , qui natus eft paulo ante obitum lofephi annomundi 1303. annis 6 j a dcfcenlu lacobi in /Egypcum, annis iSo. a promillioneclapfis. Nacus, inquam, eftex Kaliatli hlioLeui, cuius haec eft genealogia &pofteritas. lacob Lcui ^»_ chionlf", nius Atn taini. > Gerfon Kahat. Merari. ^ Amram. , ^_ Motes. Ifaar. Hebron. Ozicl. Aharon. 7* Maria. N Ichamar. Nadab, Abihu. Eleaz. Hicoblerua , lace Leuitasdici omnes poftcros Leui:ftd ftn- de hoc noraine appellari , qui Pontificibus fcu Saccidocibus oriundis ex linca Eleazari & Ichamari opponuntur Tempo- re Amrami vixerunr cres rcges ./tgypti , Amerfis, Mifphis ,& Mifphragmuthofis^^cuius anno % y Mofes nafcitur) item Tan- talus, & Teuto filiusuegcsGermanorum ; & prinius in Thet^ falia regnauit Hoemon filius ThelTlrli e ftirpclnachi: .lEthio- pes denique ab indo flumine coiifirgcntcs in iEgyptum ve- nerunc , atque regioni ,qux vltra iEgyptum iacet,&inqua confederunt , nomen dcderunt Toco hoc tempore,& dein- ccps , Ifiaclicx grauillimas perfecuciones ab iCgyptiis func perpcfli. Vbi memineris, Africanum aliter rccitare reges dy- naflix XVIII. j£gyp[ioium,aIiter lofephum, Nam iuxtafe- riem lofephi Mofes natus fucrit anno 7- Oii iuxta Africanum &Scaligerum anno ij. Mifphragmutohofis. Porrointer tcm- pus Phorbantis, ideft,aniium M. ij6i.&Argi,hoceft, annum M. 1138. collocandum eft feculum Promethci & Atlantis aftrologi, fratrum, 60. vel 90. annis ante Cecropera: quan- quam alij referunc ad tempora Cecropis. Prometheus illefuic homo fapiens , qui feritatem & imperitiam hominum ad hu- manitateni & fcientiam traduxit,idcoque a poetis didusfuic finxifTc homines, igncmque de coelo in vfum hominem abf^ tuliffcideft, ratioms vfum demonftratrc. Atque hiceft prinius primx monarchix articulus ; quiquantum ad hiftoriam fa- cram attincr, pctcudus cft cx libro Gcncfeos , continente hi- ftoriam an 1309: quia lofeph ( cuius hifloriam continctjmot- tuuscftannoM. 1309. Liber ifte diciturHcbr. m^V' "IBD id cfl,liber crcarionis : Latinis liber facrarum originuin : Grx- cis •^hiii, & ^iSx(^ 5 Aprilis.Poft 40 dics lex promuU S^aturin monte Sinai. Mofes fitdux populi pct 40. annos ui de- iirto , vbi varia rairacula diuina & multiplex rebelho popah aduerfus Deum confpeda. Idem erexit politiam ludaicam; vnde Mofes vfitate appcllatut Cancellarius Dei. Qu.e omnia continentur quatuor illis libns Mofis;Exo lo , qui habet hifto- liam annorum 141. a morte lofephi vfqueaderedum taber- liaculum:Leuitico , inquofunt resgcftx vnius mcafis , ab ini- tio anni fecundi pofl exitum : Numcris , vbi hiftona annorum amplius 38. & denique Deutcronomio , in quo hifloria iiien- lis li.Memorabiles hic funt decem plag,s jEgypti,de quibus hi verfus: Smguis,rantt,culex,tHm reptile,peflU efp vlcm, Grando cum briicho,tiim tenebr&,moritiir. Admodum ctiam mcniorabile cft, quod , cum LXX. anima; dcfcenderint in itgyptum , cxlcrint lexcenta millia pcditum, exccptisparuulis, liiulieribus , & vulgopromifcuo, ita vt fum- maputcturtetdccicscentenijm niillium. DcduiSiautem funt filij Ifraclpcf mare rubrum , & in defcrto circumdudi annis 40. ita vt fuctint manfioncs^i. vfque ad lordanera , ciim fere fpatiotridui Dcusillos in terram Canaan introduccre potuiC- fet. Nimirum cxplorauit ipforum fidcm. Hicviiipij iftaan- notant:yEgyptus notat captiuitatem fpiritualem; Mare rubrum lignificat baptifmum ; Mofes,Chriftum ; populus tranfiens , fi- dclcs;morsjtgyptioiuin, libcrationem ab hoftibus;deIcrtuni, affliftioneshuius inundi, qux durant ^o.annos, id eft, longum .tcmpus; Canaan , calcftem patriam. In tabcrnaculo landum faiiaoram ev.at typus coeli ; atca foedcris & viraa Aharonis Chriftum fignificabat; Mofcs & Aharon mutuumauxilium inpolitia & ccclelia demngunt cftjrationalefeupciitoralc, Hebtaice Vrim'&l hu induudui comites Aaytioi', ]d huramim, do- drina;'puritatem , vitarque fanflitatem notat ; ignis perpetuu.7, omni Perfico & Veftali potior, viftoriam fidci; manna ( (cilicct extraordinarium & fupernaturale J Chtiftum ; columnalfrae- litas dirigens , fcrpcns xneus & petra fuppeditans aquas eun- dem pra:hgurabant. Ca;terum Mofcs aureum vitulum lede- git in pulucrcm , artc fortaflis inde ex ^tgypto fibi cognita. Concilium LXX. feuiorumfuitinftitutiim, quod poftea fuit appellatum Sanhedrin. Ifraelitse multiplici murmureacdiffi- dentia iram Dei adeo prouocarunt, vt ex iis nonnifi duo, lofiia & Caleb , ingredi fuerint tcrram promiiram. Tandcm Mofes moritur, &aDominofcpclitur; nevidel. eflct materiafuper- flitionis. Et tuin putaturcontigiflc illa Michaclis concertatio cum Diabolo fuper corpore Molis de qua in epijiola ludn v 9. Aharoni defunfto Elcazarus fihus fucccdit in fummo ponti- ficatu:& huicPinchasfilius./o/i'/)/!w//ZMo..«»?/(^. ^fcqq. eiui- mctat in vniuerfum L XXX 1 V. lummos Pontificcsindcab Aharone vfque adexcidium Hicrofolymitanum. Pra-cipui iiu- ius tempons fynchronifmi funt ifti. i. Germanorum reges hoe tempore floruerunt duo: Allmannus, Hcrculcs illcGcr- manorum an. M. 1394 & Boiusanno M. 23 yS. fubqao duo exercitus, vnus virotum ( Cimbrorum) alter niulierum ('Ama- zonum ) in Afiam emidi funt. Am.azones Ephefi templum Diani conftruxerunt , tcfte Solino, Mela & luftino.vt & iplam vrbem : vfuinque bipennium & tympanorum inueiicrunt. - t. Athenienhum prima dinaftia ccepit , anno mundi 1394. rcgura 1 7. e quibus primus fuit Cecrops, qui didus cft Jlf^H/, velquod ftaturamduorum virorum haberet, vel duaslinguas, ' Gra:cam & j£gyptiacam calleret, vel quod introduda promi- fcua commixtione , fublatoque coniugi) legitimo vfu homines ^iipufi,- cffccerit. Dicitur etiam asVo^^feir quafi,a nullo orcus. Condidit vrbcm Cccropiam , qux poftea dida eft Athencr. Quanquam Athcn.x potius a Cccrope reftaurat:!; videntur, annisi)'67. ante Archonton annuorum magiftratum, feu dc- mocratiara; Vide Sigoniumex Eufebio. Ad nomen vrbishii- iusquodattinct , luttinus Athenasfub Amphiclyone ficpri- moappcliatas elle tradit Alterx AthenKin Eubosa condits funta Diante, vndcDiadesappellata; : quas Scaligcr ficdictas putatiira § AK,picniontoiioEubce.):.Sunt& tcrtia: Oichome- iios diitla: in Boeotia , vt tiaditStephanus. Primus Cccrops lo- uein dcum appcllari & coli fanxu. Cccropis tili) fucrunt Ti- thonus& fhacthon, cuius incendiuiu eft notiflimum , quod tantumtuit , vtSoI terrasnon calorc afteciflc (eigneconupil- le tueric vilus. Cecropi luccenitGranausat.Ti;;;;^;» cuius hlia Atthti nomen dedic tcrriE Attic.i:. In huiusregistempora inci- dit diluuiumDeucalionis, licct ali) coUocent in tcmpora Ce- cropis,annum videl. m.undi i^j^.Dcucalion iftefuit rcxThef- lahas. Eius filius Araphiclyon Cranaum ciecic, & fadus cft tcrcias Athcnicnfium rex, anno M 145- j.Amphii^yon ilteciim animaduerterct geiitem Gr.rcam iiifirmaiii cfle , ideoqucali- nitimis barbaris cxhauriri tacile polic; cocgit cos in concilium, quod Amphidyonicum cft cognoniinatum,lccc(que tu'hc,qiKi! pr.ctcr illas , quas qua-Iibet Ciuicas habcbat proprias , comniu- ncsclfentomnibusi atque ill.u appcllat.c funt Aiiiphidionici:: vndeproucrbium , Anphi£lyonttm concilium. Sub Amphidyt)- nein Atticam vcnit Dionytiis , feu Liberpacer, qui& BacchiiS dicuur. 3. Apud Argiuoshoc tempore adhuc caruit Pliorbas, qui Rhoduni ii niultitudine fcrpentum liberauit ; & poft euni teiii| ore lolux Danaus , alias Arraais , qui a fratre Sctlioli li;u .^gypto e regno cxpuKus, Argis regnauit ; vel vt alij traduiit, eo vcnit, ciimfugcrctlofuam. DanausiIIe & ./Egyptusfucrunt filij Beii. Beli huiiis fraccr Agcnor progcnuic Cadnium , Phoe- niceiii, vndc dida eft Phanicia , turonem & Cilicem , vndc Cilicia. 4. Rcgnum Troianum circah.vc tempora cocpit. Pri- mus rex tuit Ccuceranno M 2.4^0 circiter:cuiaivio M.1471, fuccedic Dardanus. louis & Elcdri filius,Teucri gener; a quo Dardanii temporibus Danai condita. 1 1. In hiftoria lofuA Othonielis pncter hiftorica & fynchronifmos obferuanda eftduplex Iudicii?» pspuli Deifnpputatio. Dcdiuersa itidicum fupputatione teneantur ifta. i. Annis iudicum anni tyraunorum , qui opprellciunt populum Dei» luuc annumerandi, non aucein feortum numerandi , & in chro- nologiatacra peculiaribus citulis confticutisreccnlendi Ab- fonuni enim fucnc chronologiam lacrani tam fccdo calculo contaminare. Rediiisigicur taciiu-.t, qui fiicceflionem iudi- cuiii fine interrcgno, quam cum intcrrcgno numerant. Etli enim res codciii lecidat : prior tamen calculus ob caulain 1110- dodiiftameft loiwc conuenicntior. Hinc resula Chionolo- goruni ; A>i»i tyrannorum tn caUulo facro fttnt heterogenei. i.Scx feruitutcs leruicrnnt fili) Ifrael fiib variis hoftibus , aniio j iii.pcrinccrualla:viirfi^>;i<^ , quam vocaut, incidatin annuiii M.i^ijy. lofua fuit typus Ciirilli ratione noniinis , ingtelTus in tenam Canaan, de- iedlionis murorum Lricho & piuriniarum vicloriarum. In hxc terapora incidit initium lubil.corum, vidcl. in .innum M. ifooitaytprinuislubihrusfuerit celcbratusan.M.iy^S.Suut autemduiiini;eucrumlubi!.vi. rriiicipioclHubiknispiolcpci- CUS , c|ui dici poteft crcationis & niuiidi , cjuem indc ab initio mundi vfquc ad annum ifoo. oporcct animo pr.cconciperc. Deinde eft lubila.-us ccrcmoniaiis Mofaicus leu lei^alis, qiii hoc temporcincipi:. Illeincipit in iiicnlc Nilan, & nosdcducit adpaHlonem Chrirti:hic incipitin Autunino & ducit ad Chri- ftinatiiiitatein. Hinc Iubil.riiii fuiuCluonoloj^ia facra, quod Olympiadcs in hilloria apud Gr«cos. Voluit ncmpc Dcus hac ratione confirmare publicam chronoloi;iam gcntis ludai- cx, ita vt in contradibus lubil.xorum annoriimquclabbatico- rum exadahaberctur ratio, illifque quali nninircnturfcripcio- ues. Nonpotuit autem error accidcrc;quia hi anni vclucfcripti & cxaraci crant in ipfis agror.un fulcis. H.vc quoquc annorum fabbacicorum & lubifLorum lacio feruiebac confoiacioni. Pulchcrriraa enim eft illorum aniioruin careua a ponellione lerrarCanaan ad polTcllioncm cccli per Chrill-um acquificam. HiricBrutgthonovidcturannus7ofo/a lahal, i. e. vedionefeu fltixu.non vcro acoi :iu anetino diiSus:qu6d fcil. nos quali (ecil vehat ad Chrillunijiion autem quod cornibus anetiuislic pro- clamatus. Cxtetum a creatione mundi vfque ad annuin M.ifoo. effluxeruntlubilj^i 5 1. vt patebitli i jco. diuidancur per 4^.Ex his cfficitur.IubiLrorum & labbacifmorum obferua- tionem clleKe^ii/ifl: ecclcl?.c ,& indubitatum charaderem, ex quo pnccipua temporum interualia. diiudicari qucant qu.im exadillimc. Sunt , quiputant lyn.igonas hoc tcmporc fuilfc inllitucas : quasalii cccpillc piitant tciviporc cxilij B.ibylouici. Porro Othonicl, Calcbi gcner, populum vindicat in libcrcacem ex prima icruitute oflennali , quam fcruicrunt lub rcge Mefo« potami;c , lud.^. v 8.9. Anni tcruitutis iltius connumerantur aniiisiudicum , & fiuiunt anno M.iyi^ Synchronifmus prx- cipuarum rerum hic eft. i. Duo rc^cs monarchi.c Allyria«c cum lofua & Orhoniel iunt conncLlendi : Mithraos iG. &Teutamos, qui &Teutanes , rex 17.1. DynalViaiEi;yptio- rum X V 1 1 1. ad finem decurrit. 5. Iilgram XIII. Gcrmauorum rex floret. 4. In .Sicyoniorum prima dynallia floret Epopeus, qui templum dcdicat Minerujc, in quo eius monumentum,& in propinquo dij ^■jfsOTifoi. Coel. Rhodig. lib.ix. cap.iz.^. Danai polteri, Danaida; difli , obtinent Argiuos vfque ad Pelo- pidas.fcu Atridas. Illorum parens Danaus Argiuo regno pocitus regionem atidam (ob id tfl^j/icii «;>®- appellatam) crutisfouti- bus,abundare fecitaquis, miniftcrio filiarum quinquaginca:vii- deprouerbium, "A^>(^ atvJptv Etfs Aecfocai d-'fff?fA- '^A^!(^ ivvJ^oi. Per quinquaginta iftas filias totidcra filios jtgyptileu Se- thofis fratris interfecit,euadcntc folo Lyucco.qui poftca regna- uitArgis. jtgyptus ex Euryope Nili fili.alblatot filios fufce- pifle lcribitur- Arque hic cft ille j^gyptus, (iuc Setholis, a quo regio nomen obtinuit:quiquc fracrcm fuum Danaum.aiias Ar- niaim,& patria&: regno cxpulit,cum animaduerterctillum mo- liri rebellionem. Inde Armais Argos profedus ibidem regnum adeptus eft. Oblcrua, quolHam tradere Danaum fuille fracrem regisRhamefis, feu Rammefis.qui fuit XV rex in XVIII dyna- ftia j£gyptiorum,anno M. 15 1 9. crim Sethes fiue Sethofis fue- rit primus in dynaftia X I X. anno M.i j 3 9. Ego putarim, has fenccntias ica pollc conciliari , lidicamus , Danaum vcriufqae fuille fracrem ; ciim intcr Rhammelem penultimum regem dy- nartixXVIlI. &Scthofin primum in dyuaftia XIX. non multi annifintinceriedli. III. Cum Ehud dtm A^yriorum dynnfti£, fmt conne- I £lend'h TeiitAns ii.& ArabelM 29. Ehud , vcl' A joth,fuccedit Oihonieli an. M.i ^ jo. & iudicat populum annis 80. ei^imque Iiberat a fecunda fcruirutc , quam leruierac iS. annis fub Egionrege Moabicarum , lud.}. 11.14. quo libro dcfcribicur ftatus reip. irraelicaruin indca tcmpori- bus lofux vlque ad Eli , ica vc fic hiftoria annorum 199. Liber autem lolux concinec les geftas a morcc Mofis vfque ad mor- tem lofu.T , cftquc hiftoria annorum fermc 1 8. Tcmpore Ehud fforuic Adclget rex Germ X IV. & Larem fcu Laertcs, XV. Coe- pitcciam dyuaftia i^gyptiorumXIX. qui fuicDiolpoIicarum. Primus rex fuic Scthos,fiuc Scthofis, de quo paulo antc ; fecun- dus Rhaplaces , cuiusanno+j. Pclops ludicrum Olympicum inftituit. CoIIiguncur autem ifta: dinafti.rcx tomis Manetho facerdotis jEgypcij. Scchos ille alias didus cft j£gyptus , vnde regiodida fuit:qua:antea AcriajPotaniia./tthiopiafab JEtUio- piouse6commigrantibusex:Ind;a ) Actia ('abAeto quodam Indo J Ogygia, Melambolus, &: Hepha:ftiaq. d Vulcaniadi- flafuit. Hoc etiam temporc apudTrojanosrcgnant Erichtho- 79 jniusDardani F. & Tros riicluhonij filius, qui Troiiimcoiu didit , quain ita a fuo nominc dixit , & Iliuni c nominc Ili fili;", qijcm habuic fucceirorem, Apiid Ari,nuos regnant Abas Lyucei F-& PiQctus filius Abancis, .Sub Abancc florcc prima vatcs 1 hemonoc , & ptimus verfus hexametct abiJlo fadlus celcbra- tur ciulmodi : Amazoncs itcrum fe cxcruiit, muIicresGcrmanica: ; qiiilni» rcgina vnaMartpcisin miUciaaltcra Lantpontindomi pra-fuit, vtclt apud Aucntinum. Straboni hiftoria Amazonum vidctur cllc ■TTej.TOj^s .^ 77„-Tmbos XXXI. &iVmto- ^^ffyrisrtm dj/nafta. G.deonis. ^. j^^^^ ^^^^ ^^^^^^^^^ ^ p^^^^.jjj Debors anno mundj 1670. 8c iudicac Ifraelcm tc anms. Liberat populura a quaita feru.tute fub Midianiits.' Pr.i-Iium inchoat clangorc tubarum , Itrepitu fiftilium , lampadnm fak.oic & miiitum clamore. ApudTio- ianos l.aomcdon lilius liuapua Argiuos Eunneus,& polthunc PcIopid.c, Atreus, &Thye(tes fratrcs perperuoa.fcordcs, Pclo- pis fil.i^nepotcsTauLjlirc-is Phryg..r . regnant, & rcgno My- cenarum dant nomen reiopidarum , Thycftcs vxorem frarns poliuit aJulcerio. VnAc Atrtus md.gnatus , f.lios fracns neca- tos & coftos ipd apponit vorandos Hinc cccna Thyertea , & nupti2Tlm"fte.E piouerbio diflj?. Hcrculcs floiet , louis & Alcmenx filius. Cicero fcx hoc iio.iiine fuilfe appcilatos ait: feu Varro XL 1 1 1. rccitac, qui robore pra-ft.tciint , & hocno- riinc finc .ippellati. Euryfthrus ncposPerfei, rex Myccnarum apud Argiuos , iniunxit Herculi , vt varia monnra conficcrct, fperans fllum ab iis interemtum iri. .*^cd Hcrcuks vicflor fcm- ^ pcrinco!umisiediit. Vnde X 1 1. Herculis l.-iboiesiu cpigram. Vir^il. Hos autcm labores lunonis inftinau impofitos e(k HcTCuli , Homcrus lliad. i^.tcftatur : vbi caufara odi| lunon.j exponicqnia Hcrculcs natus crat ex adulterio louis &: Alcme- HT.ln ha;c tcmpora collocaturfabula Prolerpin.r, qiiam rapuit Ardoncus , fiue Orcus , lex Mololforum : cuius canis ingcnri iiiaoiutudine Cerberus Pirithoum deuorauit , qui ad.raptum vxoi-.s eius vna cu.ii Thcfeo vcncrat. Thefea e mortis pe.icu- lolibcrat Hercuics , &:objdquafi cx inferis leuocade dicitur. Circa ha;c teinpora contigit Idftoria Sphingis &: OEdipi ; qui fuit filius Laii, rcgisThcbanoruro. Sifyphus etiam l^orct, pio- gcnies jEolijpater^Anticleae, auus Viyftis, qui Co.inthu.ii con- iJidit , qua: aliis Tocabacur Ephyra. Siculus , Itali regis filius, Triu.qcriam occupat , & a fuo nomine Siciliam vocat , fcd ab Vmbris& Aboriginibuseiicitur. Tyrus condita 140. autetem- pln.ii Saloitionis. Afterius , rcx Creta-, ducit Europam Ageno- ris fil.a.ii,Cadmi &Phoenicis fororcm. Auguftinus vocat hunc rcgem Xanthum. ExEuropa fufcepti hberi Mmos & Rhada- inanthus. H.nc quidamcolligunt , hilloriam Kadmi ad hac pertineretempo.a : cum minos litThclccs (ril^tv®-. Vlfing, XVI. Germanorum rex, floret anno mundi 1670. qui Tacito dlcitiir Vlylfes. Apud R,oraaiios florent Picus & Faunus regcs Aborigiuuin. Jitas !_n- V I. Ahirndech, Tholah, lair, lephthe, Iln-^^n, Elon, p"tefta?is Abdof!,& Samfonconftituunt atatem foteftatii '^«licia- iudiciarta ingrauefcentem. Ahimehch annorminA^i i^io.fcintrudit in gubernationem, occids 70. fratribus. Fuit filius Gideonis dcgencr. Pixeft annis tribus.Linus Herculis pri-ccptor floret: itcmHerculcs Amphi- tryonis filius. DeLino, itcmque Orphco &clus difcipulo Mu- fxo,antiquiflimisGrxcorum poetis vidcz» Chronolog. Belluin Lapitharum & Thellalorum geritur. ThelTali dift. Centauri, quia ex cquis pugnabant : quod gemina corpora quafi coal.ta V'ilcientu..Minosrex Cretcnfis his temporibus elt clarus. In i. dynalh.! Atlienicnlium florct jEgcus , a quo putatur diiflum marc jEgcuni : quod fcinilludprxcipitaucric. i€gco fucccdic Thcfeus filius, Hcrculis confobrinus. Hic populum in agris difpcrfum.in vrbe.n collegit, &ciuilis fociecaris vi.iculocon- lunxk. Libcrauit etiam eundem a fcruicucc Minois rcgis in Crcta , intcrfedo Minot.auro , ope Ariadiics. Nummum fta- luit.incifo incum (ignobouis. Helenam rapuitquiuquagcna- iius. Euander in Italiani venit aniiis ho. antc adueutum ^Enex ex Arcadia profugus. Carmenta mater Euandri Themisfuit fliifla,quialiccraiumvfu.n Aborigincsdocuit. Ipfa nomcn ha- buit a canninc : qma fuitfuidica.Hinc proucrbiuui:C«w ma- tre EuanAri Uqui. ThoU fuccedit Ahimelecho , anno mundi 27i5.pr.ttftanmsi,.CumTholacon.icaicurB,abiosXXXII. Anyriorum clyuafta. Hcrculcs in Italii bellum gerit, annis ^ o. antc aducntum jf.nci : &• Cacum interficit. Latinus vltimus , Aborigmum rcgnat m Italia ; anno mundi 17 ( j. Hic cft focer JE.nex ; qni habitus fuit lilius Fauni, cum rcuera efibt Herculis tx Laumia , cjux ab co ptius , quam launo in vxorem daictur, erat imprxgnata. In hxc tempora conferuntur Caflor & Pol- h\% filijTyndarci , qui fucccduiit patriin priina Lacedxmonio- ru.n dynaftii. Antc hunc Tyndarcu.n rcges Laccdxinonum ad Chronologicum calculum infcrii non polTunt. SuccclTio nihilominus c(l cognita, hoc modo. Primus rex fuit Euiotas quem Lelegem dictiin,a quo Eurotas fluuius. Secundus L.ice- dxnion , Euiotx fratcr vterinus , louis f. a quo Laconia di(fla. Tertius Amyclas , Laced.vmonis f Amyclarum conditor- Qriartus Argalus , Amyclx f. Q_uintus Cynortas , Argalif. Sextus OEbalus, Cynortx f.pater Tyndarci. Scptimus Hippo- coon , OEbali f qui vido fratri Tyndarco controuerfiam mo- uit deregnipollclhone. Oiffauus fuit Tyndarcus , qui expulit armis fratrcm Hippocoontcm. Nono Caftor & PoIIux fuccc- duntpatriTyndaico.Hi tuerunt in cxpcditioneArgonautarum» ideoque hinc certa arceffitur Chionologia. Dccimus rex fuit Menelaus,At.ei filius,ducla vxoie Heleua, Tyndarcifilia. Vn- dccimus Orcftes Agamc.nnonis t duda vxore HennioneTyn- darci ncpre. Duodecimus & vltimus in prima Lacedxmo.ium dynaftia fu.t Tifamcnos Orcltc cx Hcrmionc f fub quo con- tigit Heraclidarum rcditus : fub quibus fecunda dynaftiaLa- ccdxmonum iu duas faniilias abiic. Scd ledeainus ad fcrleia hiftori.c.In rcmpora ThoLr incidit expeditio Argonautarum in Colchos, ad aufcrcndum au.euni vcllus, fic didla ab Aigo naui, Duccs prxcipui fuere prxftantilTimi illi heroes : Herculcs, la- fon , Caftor & l'ollux , Telamou , Orpheus, Peleus, Atlantes, Tiphys .Lynccus, Admetus, Iphitus, Iphyclus, Pcridymenus, A5«o3-«/^,'oZia3g^TOf"Ag>j; ciTje&Jw c«g/'^,quia primus Mars j ibi caufam dixit , vt aitPaufanias in Atticis.* Vnde iu tempora \ Gecropishoc geftum ab Eufebiorefertur. Scalygerex j^fchy- fo & veteri fcholiafte docct, Oreftcn primum m eo caufam dixiflc, & Saxum Martium inde didum , quod Amazones pro atce bellilocumillum munierint, Martiquehoftiasimmola- ' rint. Sunt qui fcribunt' AfHo-.raj?®', & vcrtuntvicum Martis. Samfin, iudcxXII. fucccditanno M.i^i?^. & ludicat populum annos 10. Affligit Philiftxosvariismodis : vnde Auguft.jdici- tur Hercules. Fuit typus Chrifti,&, vt poeta Chriftianus vult, Ecclpfix N. T. hoc modo, Tria Samfonis tempora pingunt tres aetates Ecclefix. I. Ecclefiaprimitiua N.T.& feptem Ecclefia; AfiaticsB. £ft fchemtt Samfin elegans EccleJiA, jipoftolorum itate quondamflorids.. g«« quamdiii cincinnulos in vertice Intfiiia iiirgo nulriit fiptemplices, Sacris inhirens Itteris tenaciitSy Virtuiepitt! quam perftitit SamfonicA. II. Ecclefia fub Antichrifto. Atpofi, vhifueeifafenfim decidit Coma aurea, i^faproh vhilift&am manuM II Incurrit ! atijj opfreffa longo tempore I Tulit iugum i Priuata vtroq^ lumine, Vtroq; vincla crure dnra compede. III. Ecclefiareformata, atque vi^Srix : Tandem , renatam fub comam , ecce priftinum Ro&ur recoUigens,domum /InticPjrisiiram Subuertit,^ Chrifti iniiocato numine, Confifa verbi teftimonij facri, Vincit,litatum propter Agni fanguinem, Samfonico de more vits. prodiga. Tempore Samfonis floret XXXIV. Aflyriorum monarcha Percylus : apud Sicyonios Zcuxippus fuccedit Pelafgo : apud Mvcenas regnat Oreftes,ciiifque filius Penthilus.vltimus Pelo- piaatum : apud Laccdocmonios in prima dynaftia Tifamenus, Oreftis f. ex Hcimione Menelai filia. V 1 1, SeneEhHs & mors poteftatis iudiciaria eftfub Eli & Samuele. ^li facerdos fit iudex XIII. anno M.iSo^. & ludicat popu- lumannis4o. Paulopoft Sarauel nafcitur , qui annorum u. accipit diuinam vocationem- Fitque fimul propheta &iudex^ &quidcm iudiciariam potcftatem nancifcitur anno ^.1849, iudicatquc populum annos 40. coniputatis annis rcgis Saul, An.i^.v.ti. Resgcftas .-ib Eli.Samuele, & Saul , & qnafdam' Dauidis, vide lib.i. Samuclis, qui continct hiftoriam annorum 80. Atque lu fiint quatuordecim iudiccs , & duo duccs. Mo(c« enim&Iofua duces potius fueruntqu.am ludices. Sivelisiu- dicum iftorumchronologiam altcrani , qux interregnum vcl potius ai«^;t"«i' hol1:ium, feu annos feruitutis populi Dei , con- iangit cum annis iudicum,hanchabc : lofiia cum Othonicle annos 40. ab amio M.i^jj? Eluid anno M.iyji. Dcbora anno M. 1612» Gideonan. M.i6f i. Abimclech an.M.i^ji. Tholaan. M.ifiyj. lair an. M.1718. lephthe an. M.17 j8. Ibizan an. M.1764. Elon an. M1771. Abdonan. M.17S1. Samfon an. M.iy&i). Eli an.M.igo^. Samuel an. M.1S49. Sed videamus (yncromfinum Eli & Samuelis. Apud Af- fyrios Eupacmes XXXV. & Laofthenes XXXVI. monar- chxflorenf. Apud Gernianos fioret Vvolflieni Sickinger, rex Gcrm. cui tcmpore Saulis fuccedunt trcs filij Kels, GaC& Hyl- lir, feu , vt Appianusvocat , Celtes, Galates, & Illyricus, quos illedicitPolyphemo, Cyclope , & Galateanatos. Abhisdifti funt CeIt.r,GaIli , & Illyrij. Huculquc reges Germanoruni ex Aucntino. Csterorum non habetur concinua fciies. Sicyonio- rum dynaftia ll.facerdotum 7 K.irnei Apollinis,anno M.iSi 3. oritur.Succeffio ipforum hxc eft : Archelaus, Automcdon, Me- thodeutos.Euneus, Theonomos, Amphiftyon, &Charidemes: qui non fuftinens fumptus, aufugit anno M.rS^^. Alij tamen adignant hanccaulam , quod rcgnum Sicyoniorum dcfccerit propter reditum Heraclidamm in Peloponncfirm. In prima dynaftii Athenicnlium , qux eft reguni , Codruseftrex 17. & vltimus:quo interempto Archontcs hxliiii, id eft , perpetui,in- ftituti. Paulo ante Saulem dynaftia .(€gyptia X X I.coepit,eaquc Tanitarum. Circa Samuelis tempora contigit hiftoria Minya- rum apad HerodotumOreftis familia pellitur ab Heraclidis-,iii Peloponnefum redeuntibus, Penthilo Oreftis filio vltimo Pelo- pidarum an M.iSij. adc6que Mycenaruni regno fublato. In Latinorum dynaftia i.florent Syluius Pofthumus,y€neae fihus, & jEiicas Sytuius : vbi oblerua , nomen Syluiuf ab eo tempote fadum effc veluthaereditarium. Sequentes eniiii reges habuerc hoc cognomen. e. gr. jtneasSyluius ,Latinus Syluius, Alba Syluius , Capctus Syluius. Lacedxmoniorum (ecundadynafti^ orituran.M.iS^S. caqueduarumfamiIiarum,hocmodo. He- raclidi aliquoties tentauerant redire in Peloponnefum ;.fed fruftra. Tandemannis So. poftTrojx excidium eieiSis Ore- ft.ie poftciis , fiue Pelopidis , recuperant Peloponnefiim , & ge- mina familia Sparts per multa fecula rcgnant vfque ad reni- pora PtoIema;i Euergctis : itemque tertia familia apud Corin- thum. Prima familia iftius fecund.E dynaftix dicitur Eur)»- fthenidarum , abEuryfthcne Ariftodemi filio : fiue Agidaruin ab Agide , qui patri Euryftheni in regno fucc-flit In hac fami- lia numerantur reges X X X. Secunda familia ciufdem dyna- ftix Lacedxmoniorum dicitur Proclidarum , a Proclc primo rcge, alterofilio Ariftodemi , fratre furyfthenis : itcm Eury- pontidarum, a tertio rege , qui diL^tus fuit Eurypon- In hac fa- milia numerantur r«ges XXIV. Tertia familia eorundem, eftHeradidarum qui fecundam dynaftiam Corinthiorum an- tio M.iS49.au(picatifunt &fuerenumero quatuor.Anteillos primaCorinthioi;um dynaftiafuitSifiphid.rrum , qui fic didi fuerunt a Sifipho j^oli filio , primo dynafta ; cui fuccefferunc alij quinque. Sed iftorum (ex dynaftarum chronologia non dacur Tertia Corintliiorum dynaftia fiiitBacchiadarum , re- um V 1 1. qui fic appcllati fuerunt a Bacchide , primo dyna- :a, aii. M.199J. Huic fucceflit quarta dynaftia Corinthiorum Bacchiadarum Prytancon annuorum : c quibus prim'us Pry- tauis fuit Automenes , anno M. ji^r. paulo antedynaftiam re- gumRomanoruni. Hxc durauit annos 1 14. Quinta & vltima Corinthiorum dynaftia fuic Cypfelidarum ; regum duoruin an. M. ji9f. C AP V T XVII. Be Articulo tertioprimte tnomrchi^. P KJEC E PTVM. ^: ^. JE Tas grauis & cJecremcntum primae mona>- diiseftab axinoM.zS^p. adannum 5419- id cft, 8i Encyclopa^dic^ Lib. X X X 1 1. HiftofU ^ tc ryncto^ Saulis. Hiftotia & fyncio. nifmtDa- uidii, / eft ab initio regis Saul ad foliitionem vfque c.iptiui- tatis Babylonica:; ac proinde hic atticuhis cft anno- rUlTl f 40. . , „ Oportet autem hunc aiticulum connedtere cum re^^ibus Hcbrsorum tancjuara j-.e^paxa/»;; is-of'--io7c, de°quibus funt hi verfus memoriaks : Saul, Dautd. Salomo>i,pofi liAC efl fcijfio faUa : nempe regnum Hcbrxorum diuifum eft in legnum luda , feu HieroTolymorum , & in regnum Ifrael feu X. ttibuum in Samarii Reges luda funt X X. hoc ordine : B.oboctm,& AbiAm,tmc yljfa, Iofaphat,hram, Achafm,Athal'ux,loa4,Ama1ia,A\aria, lotham , Achas . E^chta, Manap , ac filttts Ammon, lofias, Ioachas,Io]al-im,Ioachbi,SedekiA. Reges Ifrael funt X I X. hoc o: dine : leroboam^Kladab^BaefaMnc ElLique Zamri, Omri,Achabt(i, Achafias, loramtis, lehu, loachae, loas,tnm leroboam, Zacharixi. Selltm, Menahem, Pekaja, Pek^Hs, Hofeas, Re G V L ^. L Anni Saidis dinerfimode computantur. Principio cnirn Scriptura <4(?of 13. (Imul computataiinos Saraueiis & Saulis, ita Ttab anno rauncti 18 fo.opottcit aiccl- fereinitium Saulis, & ipfi tribuere aniKis 40. Dcincle inirium leonieius inciJit inannum M.1879. quo fuit vndus in te- gem,io. annisante Dauidem. Sau! ica vndlus , heroico fi^iiitu jnftruitur.Duobus annis exadis reiicitur, & Dauitlptimoinun- gitur, t.SrfOT.15. fy 16. qui profternit Goliathum in mono- machia, i.Sam.ij. Saul Dauidcm multis pctfcquitur modis: vnde prouerbium , Odio Saulitico profequi. Odi| caufa fuit oculus inuidus quod ipC inuideret heroica facinora. Idcm Saul imerficit Ahimelechum & 8f. facerdotes Domini , quod fufpicaretur illosfauere Dauidi. lonathan, fihus Saulis, ifrae- litarum optimus , fingulari amore profequirur Dauidcm, ade6»tamicitiaDauidis&-Ionathanis nomen dederic proucr- bio. Saul defperabundus confuUt Pythonidam & (ibi tan- dem ip(e conCcifcit mortem : vndc proucrbium , Crnx Sauli- iica. Apud AiTyrios hoc tcnipore adhuc rcjjnat Laofthcnes, inonarchaipforum>rXXVI. Dynaftia fccunda Athenicnfium, qux fuit Archonton perpetuorum , incidit in an. M.1881. Hpc temporc incipic bellum I. Athcnienfium cum Spartanis, jn quo Codrus vltimus Athenienfium rex patria: fe dcuouit, «interitu fuo hoftibus fugam , fuis faiutcm pcpcrit. A quibuf- dam hoc bellum vocatur [■'cloponnefiacum I. quia Pclopon- nefijLacedjcmones, (eu Doricnfes ,illud geircruntcum Codro rege Athenienfiura. Codri filius Mcdoneft piiraus ^^o.j-*» ll.Cum Dauide conneBendus efl Pyritiades XJCXni. Afjiriorum monarcha,cuius a:inoti. tem- plum Salomonis corftruitur. Dauid anno mundi 1S89. fuccedit foccro Saul in rccno : & inungitur fecundo in Hebron , iiatus annos 50. i. Sam. r ^4. &terti6 i.Sam.-i. In Hcbron rcgnat annos, 7. m.6. Hicrofo- lymis annos 3 3. Recnauit itaque annos 40 & vixic annos 70. Isbofeth , Saulis fihus, regnat in Ifracl an.8. quo contcdo Dauid fic rex vniuerfi Ifraelis , & tertio inungitur. Simularquc abomnibus tribubus rex fuit crcatus , Hicrofoiymam vrbcm antiquiHimam , eripit Icbufiis : vt ibi rciigionisofficinani , & rcgni, vcl potius iuftitix fcdcm con(l:itucrct. Ha:c vrbs antca nuncupabatur lcbus , & antiquicus Salem : vndc pucatur or- tum nonien lemfalcm. Vrbs ifta ornata & ai.iiplihcai.a aDa- uidc cft typus EcdcfijE miHtantis & triumphantis : Daiiideft' typusChrifti, rationc vaiiarum perfccutionum , fadorum hc- roicorum , officij prophetici & regij , quod coopit anno a:tatis iplms ?o.vt8c Chtiftiofficium.Scripfit plurimos pfalmos. l'Iu- * _nmosdico:quianonomnes , quihabcntur inpfilccrio, funt iplius, Hcbra:i putant , dccem efrc authorcs pfalmorum, videl. *damum , Melchifedecum , Abrihamum ( qucm fals6 volunt cfte Ethancm) Mofcn, Afaphum , He.nancm , leduthuncm , & tres fiiios Korachi : collcdoicm Dauidem, Scd hi-c fcntcntia multis nonnnibus elt falfa. Namduopriora pfalmorum vo- Ju.mnaauthoicm habcnt Dauidcm:rdiqua tiia volumina va- Jiorum authonim ante &poft Dauidcri pfalmoscontincr.t. Vidcntui autera pfalmuft, CL. cflccollcdi vd ab Efdii , vd k viris man;nx fynagogx feu Sanhedrin , vel apiis quibufdamvi- ris tcmpore Maccaba-orum , nc fcil. pcrirent , fi difperfi mane- rcnt. Sed rcdeamus ad Dauidcm. Ipfius tempore claruerunt duo prophetx, Nathan &Gad : trcs duccs,Ioab, Amafa, Abncr: varij herocs , qui didi func Dauidis , i.Sam.i^. tres pfalmiftx, Heman , Afaph , Ethan. Reliqua viJe libro i. Samuelis, qui continct hiftoriam 40. annorum , & nominatim rcsgeftas a morte Sauhs vfque ad finem regni DauiJici. Temporc Daui- dis florent tresGcrmanorum rcges Kcls, Gal , Hyllir : dcinccps non habccur continua huius rcgni Ceries. Bellum Iloticum cir- ca hxc tcmpora geritur , quo Elci ab Agidc Laccd. regc in pcr- petuam fcruitutem rcdadi. Apud j4,gyptios in dynaftia Tani- tarum , eaque X X I. floret Pfulcnnes , quem nonnulli volunt eflc Cheopem HeroJoti,& Chemmin Diodori. Hcluicus ma- vult iequi illorum fententiam , qui putant hunc elTc Chcpre- ncm Hcrodoti, & Chabream Diodori: quod ipfum nomeu de alioquoque>Egyptitege7ereOT.44.reperitur: & meliusconue- iiit nomini Vaphris , adquemSalomondicitur lirerasdcdilFc, ciim templi xdihcium inoliretur. Ephelushoc tcmpore condita ab Androdo Codri filio. loiiica migratio contigit , & lonia occupata,annis 140. aTiojacapta,6o.poft:HcracIidarum redi-i tum.i f 9. ante Lycurgi tutelam. Homer.us'na(cicur hac migra- tionc Zidonis (cu Tyri regcs hic incipiunt.quos lofcphus com- rncmorat ex annalibus Phoenicum , qui pulcherrirae cum facra hiftoiia conueniunt. Primus ipforum rex fuit Abibalus,cui fuc- ccllit Hiromus AbibaiiF.anno M.iyii.quiSalomonjlignaad xdificium templifuppeditauit,i..Reg. j.Anno duodecimo huius regis tcmplum Salomonis extrudum eft. Inde ad conditani Carthaginemputanturanni l^j.niQif.S. \n\ti lofephitm lib.t, contra Afpion. III. 'Cum_ Salomone coniungendifunt tres Affyriorum monarchin: Pyritiades XXXVII. Ofhrataus XXXrill. & Ephaceres XXXIX. \ Salomon fuccedit Dauidi patri anno M.i9i9. anno rcgni fui 4.fcu incuntc 480. ab Exodo , fundat tcmplum,cuius cncx- nia cclebrantur anno rcgni I I. Maieftas & fapientia eius lou- gclatcque percrcbefcit Componic cantica loof.aliaqucdere- bus innumerabilibus fapiencidime dilTerit. Scripfit Prouerbia, Ecdcfiaften,& Canticum : illa maximepro pueris,iftum pro vi- ris,hocpro (enibus Naues mictit in Ophir, quam nonnuUipu.- tant eflc Pcru,alij vcro Indiam orientalem : indeque putant di- dum aurum obryzum , quafi Ophirizum. Hic rex in vidum quotidieinfumpht jo. corostricici,6o. coros filignis,io. boues faginarios,& 20. pa(cuarros,ioo oues.exceptis carnibus fcrinis: aluicinfupcr 400Co.cquorum currulium,& iiooo.equeftrium. Fuic typus Chrifti rationenominis, fapientix,& templi a le ex- trudi.Defecita vcro Dci cultu.Sed verifimile eft.ipfum refipuiC- fe : quiafuicinfignis cypus Chrifti,& Ecclefiaften fcripfit.poft- quam vanitatcs lecali experiundo didicit InXXL.4gyptiGrura dynaftia hoc tempore florent Ncphcrchcres , Aiiicnophis , & Ofochor ('qucmputant nonnulli clTc Afvchin Herodoti , alij Sefacum)item Spinaches & Sufcnnes zEgyptiorum rcgcs Curaa a Smyrn.xis hoc tcmpore condita. Altera vero Cuma a Phricotis in loaicamifirationccondita.. I V. Diuifio regni Hcbr&orum incidit in annum Roboamdidoiam anno mundi fuccedit patri Salomoni.Sed tcmeraria fupcrbia abalicnat a fc X. intcgvas tribus , qux Icio- hoamura cx itgypto cuocatum rfcgem conftituunt , \.KL'g.ii- circa anni primi , quo cocpit rcf narc, exitum. leroboaraus iftc fuit apoftaca & impius idololacra , qui cultu fuo idololatrko in Bcthel infticuto, non tantikii X tribubus, fed eciamrcgno lud» poluit ofFeiidiculum,& ad pcccaaduni induxit plerofque vtriul- queiegni dynallas nefario fuo excmplo Ahias,Scma(a,& Iddo prophetx florent Prophetaaia.ffi®- contra alcare Bcthcl cla- mat, & exprimicnomcnvcncuri cucrforis lofix.annis ? fo. an- tcquam licrec , i.B.eg.\T,, Ab initio Icroboami inchoandi func dies 390.Ezcchiclis,qui funt annitotidcm vfquc ad obfidionein & deftrudioncm Hicrofolymorum,ipfoDco intcrprctc,E{t'f.4. f y.6. Hiftoria horum regum & feqq petenda eft ex libris re- gum & Chronicorum.hoc modo, Liber primusregum coatinet rcs gcftas Salomonis , & quatuor fequcntium regum luda, & odo rcgum Iftaelisieftquc hiftoria annorum 118.'" cquibus 40, funt Salomoni,s,7S.reliquorum.I.ibcr fecundus rcgum contincc rcs geftas fedecim regum luda, & duodecim regnra Ifiael : cft- quc hiftoria annorum 110. Liberprimus Chronicorum , fiue Patalipomcnon , continct Chroaicon Gcnefis & reliquorum librorum Mofis,rofui,Iudicura,& vtriufque .^.amuelis : fccun- dus dcfcribit ftatum regni ludaici iade a Salumone , vfquc ad annum rcditus cx captiuitatc Babylonica , cftquc hi(Voria-4«- norum 471. H ic obfctua , rcges Ifiacl numerari ab aliis XIX. abaliisXX. Nam quidam inter Omrj & Achab collocanc Tibiii. Cum ciijm Omii ab e,%cidcii eled!us effet in legcro. vna n mi Hiftoric^ Cap. XVII. H vna pars populi at^hxfit Oinri.altera Tibni.donec Omri ab viii- ueifo populo pLO rcgc fuit agiiitus. Citciiim temporc Ro- bojmi feu Rcliabeam , & Icroboami ca-pit dviiaftia XXII. Bubaltitarum in ^gypto ; cuius primus rex Fuit Scl'oncIu's, quem Scriptura viJeturappcllaBc Sclac, i.Reg.ii.-v ^c, LXX. cKTXKflu 8c rna-aKiK , lokplius irjjiwait. Ali| tamcn Afychin. Herodoti putant efle Sefacum.vt paulo antc iiionuimus. Rur- fus alij pucant antedynartiam ii. Scfacum in aliaquadam par- te itgypti rcgnane. Scaligcritaconciliat, Scfoncliin cxcurfio- nem illain,dec[ua in facris , itcmquc ipoliationem tcmpli, pcr- fccille viucntc patrc. Apud Airynos adhuc reguat XXXIX. Ephacheres. V. Abiam dms annos regftat : yijfa 41. Abiam fuccedit in regno ludaanno muudi 19S6. rex im- pius:cuianno mundi 19S8. fuccedit filius Alfa, fiue Afa,pietate & iuftitii celebris : vtpote qui confrinwit idola , Sc renouat cul- tum rdigionis. ApudX. tribusrcgnatNadab.filiusIeroboam, anno 1989. quo a fe cifo regnat Baefa, anno 1990. laha, Ha- nani , & AGiria prophetx , hoc tempore florent. Apud AlTyrios anno mundi J017. re^nat XL. Acracarnes:in i.Latinorum dy- naftiaregnantCapetusSyluius, & Capis Syluius,quia:dificauit Capuam : apud Pnrygas obit Midasrcx , cui Hometus cpita- phiuiti condit Hic poctaritm epicorum princcps floret anno xnundi 5039. iuiiacalcuIumSolini, fcu, vt vuit Vellejus, anno 30i9.Ali),ponunt lonocuiteriuSjvidelicetOlymp.rj.idcftiCir- ca annumM. ji^i.Csteriim temporc AlTaeannoM.joi^.Ella fit quartus rex Ifrael : cui fucccdit Zamri, Cca Sunri, qui legnat diesy.Anno 5014. illi fucccdit Amri,alias Omri, qui traiisfert (edcm regniinSamariam , iRcg.\6. Patn fuo Amri lucccdit Achabanno mundi joiy.quiomnes (uperauit iinpictate. Hoc loco magnaeft difficultas in coniparatione rcguni luda& If- ra'el , qu« dodiiliraorum virorum ingcnia fatiiiauit. Rc^uI.t; compolitionis feu comparatioms notenturlcx. i. l lerumque lit.vt anni regumluda & Ikaclis fint incompleti. Ita fit,vt po- fttcmits annus ptsdccellbris (it primus fuccclforis. 1. Filius prorex regnat cum patrc externis bellis occupaio. v. gr. lofa- phac fihum loram facic prorcgem anno regni fui 17. Idem quoqueeftrcx cum patrcannis 4. ab anno ix.lolaphac Idem denique folus eft rex mortuo patre. 3. Quandoque impij re- ciminis anni non adnumerantur , perinde ac fi non fuillent, 1 Sam.i:^. zi.l.^.. Anni, quibusregnacfilius fuccedens viuopa- tii vel fenio , vel morbis confedo , annumcrantur regno patris. j. Anni inttrregni funtcaiculo inferendi. 6 Qjjando filiuscum p.itte regnac . ilUus rcgni anni ciim filio tribuuntur , patri Iiinc demendi : cum patri alfignantur , filio funt demendi. Etfi ergo anni regum luda in Scripturis diligetinimc funt exprc(Ii:C3mcn quoniam fingulorum regum initia funt incetta , fatlum eft vc diuerfa rcgum fupputatio extitent.Hinc a fundato tcmplo vlquff eius excidium lolephus computat annos 470. Eufebius .-,41. alij 4i8.alii 417. c quibus poftrcraa lencentia veracft. Nam ex Jerem.^^.^ E^^ch.z^.v.ij. colIigituricpochamexcidijHiero- folymitani c(reannumXI.Zcdekia;,idcft, annumM. 5 }6o. ita vt templum Salomonis fteteritannos 417. folidos , & euerfum fitanno4i8. anno fabbatico , vtpote anno iS.Iubilxi XV I L Mofaici videlicct.Hunccalculum etiam ficprobaucris:Salomon ab initiocempli regnauic adhuc annos 56. Regnum Ifrael du- rauic iuxta regnum luda annos 1 j8. In ludarcgnatumadhuc cft vfque ad cafum Zedckix annis 133. Quibus annis colledis pioueniuntanni ^i^.quibusftctitdomusprima , feu templum Salomonis. ' 'Vl. lofaphatfucceditAfftjiatnannoM.^oi.^. Fuit rei piiffimus & optimus. Mictit per opplda fua prophc- tas & Lcuitas , qui doceanc religionem. Cum Achabo lo- cero geric bellum aduerfus Syros. Achabi foccr fuit rex Zi- don fiue Tyri Ethbaal , qui in Tyriorum annalibus vo- catut Ithobal. lofeph.i. cmtra Jppian. Eius filia fuic impia Ifebel. Hinc Achab & Ifebcl prouerbij loco dicuntur de pari coniugum a:que impiorum. Hoc tempore florec Elias Zelotes ille , typus Chrifti ratione ieiunij quadrage- fimalis , miraculorum , & tranllationis in coelum. Huius jprophetx dilcipulus fuit Elifxus , & imitator fclix lohan. Eaptifta , qui ea de causa vocatur fccundus Elias. Elias aucem & Elifi-us fuerunc duo clariirima Ecclcfiz lumina, miraculis & dodrina infignia. ludxi putanc Eliam adhuc wuum fupereiTe ; vnde dicunc in Seder Olam : Septem hcj- inines mctiuntur vniucrfum fecuium , Adam , Mathufalcm, Sem.Iacob.Amrain, Achiu, Silonitcs, &: Elias qui adhuc viuus 'upereft. Micha prophcta in vincula coniicitur. Hiceftalius abeo, cuius prophetia extat. Is enim vixit 100. annis poll Mich. I. verf. i. Lycurgus celcbris Spartanorum legiflator, "lorctannis 118. antc Olyirpiades. Eius tutclaincipic loS. an- lis antc Olympiadum initium. Rcfpublica Spartanorum ni- ebarurquinque ipfiusL"gibus , quas Rhecrasvocabac , & fcri- pinokbat. Cxtenlm anno M, 304^. Achafia, filius Achab, ' I fit 8.rex irrael:cui anno mundi 5046. fucceditfraterloram, rcx ICaclii l X. VII. loramfit re.v ludi V. anno ^^.5054. Achafioi Hiftona anno io6i,Athalia,vidHa Ioramt,anno 50153. Achaiii & Atha- loiam rexluda eft inipius :occidit fratres fuos , & quol^ li«. dam optimatcs. Huic ob (celcra aducniunt litcia: obiuigato- ria; ab Elia fcriptx , ciim Elias iam in ccclum clFct tranflatus viuentepatre Io(aphat. Script.xigiturprocul dubioantetrans- lationem fatidico (piritu. Alij aliter (cntiunt , z. Paral. 11. Athalia vidua lorami poft Achaliam filium arripit rcgnum , Sc regiam ftirpem Dauidis extinguerc nititur. Apud Ifraiili- tas anno M 3057. rex fit lehu , vir induftrius &; fticnuus : qui diuinitus vocaturad vindidbni cxcrccndam in fimilia Acha- bi, &faceidotcs Baaliticos extirpandos AnnoM.^oyg. tem- pore vtriufquc lorami , regis luda & Krael, Tonolconcoleios, X L I. Aftyriorum monarcha , qui a Grarcis vocatur Sardana- palus , capclTit fceptrum. In 1. Latinorum dynaftia fioict Agrippa Syluius, qui OuidiodiciturRemuIus Apud Tyrios feuZidonios XII. icx eft Pygmalion.anno M.joyi. cuiusan- no 7. Dido in Lybiam profugit , tcft:e iofcpho : quietiam au- thoreft, Carthngincm conditamannis 143. poft templum : ad cuius calculum & Tyrios annalcs propc accedit SoIinus,qui ait, Carthaginem ftetilTc annis^j^. Hinc patct figmentum Virgi- lij dcDidone & i€nea:cijm j^neas vixeritanno^l.i^^i. tii- doautcm anno M.jofS. vcl, vtalij volunt, 3077. quo tcmpoie, cura a fiatre Pygmalione peterciur , clam auf^ugit in Africari. ibique condidit vrbcm, quamKathaidamappellauic, id eft, di- rpidiamciuicatcm , ob mediam Phu-nicum (eu Tyriorumpar- cem c6 tranflatam ; in caquearccm condidit noininc Byrfim, fic diftam a corio bubulo. Tantum cnim loli cmit, quantuni tauricoriocircumdarepolTct , quod in tcnuiflimns partes dil^ fccuit , & hoc l^rac.igcmate fines vrbis circumplcripllt. Cum hoc tcmpore congruit initium primi belli Meireniaci , de quo paulo pbft. V 1 1 1. loas vngitur in regem luda a facerdote lojada, Hmotia anno mundi 5009. Hicloas feruatus fulc c ftirpe regia , quam Athalia extin- guere conaca crac.Pucatur vulgb primus e ftirpe Nathanis,qubd lilrpcm Salomonis Athaliaextinxerit.At 1 Paral.ii. t;. ii.n. gj* t.Paral.^. ■verf.ii. exprcfseloas appcllatur fiHusAthafi,T& nepos loramijVt ^ i.Reg. 1 i.verft.c.i yv.i.c.t ^.verf.i 3 .Hic rexfuitpius&religiofus, quamdiu vixitlojada, quioptimefuit meritus de regno luda. Poft niortcm lojads desciuic a vero c\i\ta,t.Paral 14 Hinc quinquennium Ncronis refte confer- turcum initio loas rcgls ludx:quia vteiqucpcr initia fultreip. ftudiofus,pbft flagitiofus. Apud irracHtasan. M ^o^i.Ioachas fuccedit patri lehu ; rex infelIciiriinus,&aSyris milcrrimc a(Bi- (ftus : cui fucccdit filius loas , anno M. 3 1 1 4. rex Iliaelis XII. qul fellciter pugnat contta Syros, eblque tcr fundir, vtEhfcus ei prxdixcrat, ciim prophetam xgrotantem vificarct. Ita re- cupcrat vrbes ab Hafaele rege Syriac patri fuo creptas. Anno M-3079.Saidanapa!usdynafta Allyrlorum XLI ('quem allj fa- ciunt XXXVIII. quos refutat Scaligei.)debcllatur ab Arbace Mcdo,& Bclocho Babylonico. Hoc igitur tcmpore monarchia prima , qua: hadenus erat .'\lTyriorum , dluidicur in Airyrios& Medos. Sed ex Afllyrlorum parte non extat certa & continua fcries. Ipforum dynaftlam Scaliger in canonibus pag.u^. vocac appcndicem prim.T monarchia: , icem dynal^Iam Afly- riorum poftquam ab Alfyriis dcfccerunt ; & commcmorat hos leges , rhul, Tcglath-phalafar , lareb , Sargom , Salman-alar, Senachcrib , & Afar haddon. Dynaftia autem , feu regnum Medorum , eft regum I X. ab Arbace , Sard.anapali dcbcllato- re , vfquead Apandam , qul & Aftyagts. Hic Apandas a Cyro euertltur imperio Mcdorum , an. M.3398. Sardanapalipro- fopographla breuitcr hxc eft. Nomen ipfius , Sardan-naphal, fuit arrogantix plenum , vita ftercoraria , exitus tragicus. A ncmiue fiquidcm confpeftus fuit, fuit a concubinis , & femiulro eunuchorum comltatu. Monuuiento ipfius hxc ver- ba fuciunt incifa : Sardanapalus jimbialon ^ Tarfum vno die condidit. Tii veroJ)oJ])e!,Ede,Bi6e,Lude. Nam c&tera qui~ dem htimana,ne tanti qutdem ftint : id eft,ncc digicorum cre- pitu digna. Simulachrum eniin monumento impofitum ita fadumfuit, vt manlbus fupra caput elcuatls crcparet digitis. QuidvcrbaIiud,iuquit,Ariftotelcs,in bouis, non in regis (epul- chro infcribercs = Reifte igitur poeta dc hoc portenco & propu- dio hominis : Nonhomo ,fedporcus, Sardanapalus eratj. Hulc vitx tam (plendid.ie mors egregle refpondic. Nam duo ipfius prxfefti, Belochus & Arbaces , eum in tancas redegerunt afiguftlas,vc fe vna cum concubinls eunuchls, omniquc oruacu rcgio in pyram coniicerec.Scd redcamus ad fyncronifrnos loafi. j^gypciorum dynaftia XXIII eaque Tanitarum, incldlc in an- num M.5093. Indynartla i.Lacinorum Alladius& Auencinus Sylulus florenc : e quibus hic monci Auentino, in quo fepultus cft. 8a Encyclop^dte Lib. X X X 1 1. poiefcnbitlib.i. Vixitaua. ^^ ^.,.,„ c,,,,,':,,^ n,°A,n Arm- nlftotia & Aza. xix. pcilucente i:^SeS;t;Sd:^:tu; R=S;iun.. OuKiio Ac.- fa Eufebio A emuiusSyhuus. Anno ^.5096.,.. dynallu La- ta, hulet.10 m .,' jjj^^j„, florc: oclauus dynalta Te- uSolvdorusanuo M.j.y?. fub quo pnmum beilum Mcf- fen acum ell -eftum : quod non ab ns , gu. pi.ores arma .epe- Snt nomen dt.xit.vt Peloponneliacum led a Meilen.o.um c a- r quam accepcun: i Spa.tams , leu Lacedx..ion..s , f.cut & Tr^Jnum acladeT.oianoru,„ no„ vero a v-elor.a Grxco- /um , nomenaccep.t. De hoc Meireu.o.um bello v.de MeU.fi- Imhift. ?eXel>ifH- ' ''^■'om u vt& de leajndo . quod Mel- fenij eefferunVcum Spartan.s . cum polt cr.ftem annorum 30^ feruitutem ab i.s deficerent, hortant.bus mx':.me ,uuen,bus,& inter hos Ar.ltomene : qui .pfis prxeft annos .8. tandera ve.o cumtotacente fedibus puUusKhodum appell.t , c.vter. .nSi- eiliamdela^Ji nouamvrbem Mellanam coiidunt , crcaamuim M.32.81. Verum emm veroetlin.ciadmoduniieiu.i. lun: circa haec tempora. I X. Amaz.i(i IXjex Iiid^ fuccedit parenti Ioas>anno M.y 1 ot).Amaz.i<£fHCCcdit Az.arias jeu rfias, anm ^/.3138, Amaziafuitaliquomodo pius , & forte iniis.quos Hebraei voca.itC3ijir3.Ann 01 4- regni lui occ.dit loooo. Idu.ii.EO- rum : qua viaoria elatus prouocat loas regcm lliael , a qao v.ncituri&hac occafione Hierofolymadirip.tur.Sub eo igitur fecunda tcmpli fpoliatio accidic, qua oniiies thef.iuti,tum .plius templi.tum regicr expilati, 1 Kcg.n,. Pri.Tia.vt luprad.aum^ta- ftaeftaSefaco. Aii,io M 5130. leroboam n.fiirexlfraelXIH. qui recuperat terniinos ifraiilis a Syiis fub auo loachasoccu- patos.Sub hoc ciaret lonas propheta.r.Re^ H- cuius prophctia compleaitur hiftoriam 8. annorum. Scaliger fub loas & tem- poreSavdanapalieumcoIlocat. leroboamo fucctdit Zachaiias Slius,an.io ^.5177. In hocatnepotelehu defin.t rcgniluccef- fio iuxta przdiaionem De.. z.Rf^.i f. verf^v. Ca;tctum iater leroboamum & Zachariam conftituendum eft interrcgnum iiV annorum : vel cum aliis hoc ipfi..n interregnum ponen- dumeftin regno luda inter Amaziara & vfiam feu Azariam, itavt iftorum vndecim annorum fpacio fumma rei fuer.tpc- nespioceresaut Sanhediin. Vfias iile fuit vir pius & ftrenuus, qui vid:oriareporta:adealiquot hoftibus, m.agnaiiifibi autho- ritatera apud vicinas gentes comparaui:. Idem cxtruxit multas munitiones. Fuitpius & felix . qu.imdiu propheta Zachanas vixit,i.Prfr(i/.i6. ied hic non eft ille,cuius prophctia citat. _ llle 'fiquidem vixit . te.npore monarchiiPerficr ., Zach.i. -verf.i. Hofea.propheta, claretfublcioboamll. Vfia.Iotha.n, Achas &:Ezechia, docetque adannos^o. He/i. ■ver[. i. Sub lero- boamo & Vfia docet , Amos i. verf.i. Eius prophetia habet hiftori.im 10. annorum, Hunc prfcelHHe Vklcrur loel. Pr;c- dicir enim f.ccitatem cap. 1. vcrf i f . quam f.iie fruiupcE- nitcntis euenilTe queiitur /imoscap.^- verfb. & feqEgypti,eaque jEthiopum : in qua primus rcx fuit Sabacon iEthiops, qui Bochoridem captum viuum crema- tiit. Hic vidcturefle crudclis tyrannus , quem Efaias iEgypto i^rxiixn^cap.ig.-v.^. Tertius iii hac dynaftia fuic Tarachon,qui lEfa.\-j.-verf.>). vocaturTiraka, lxx. Interpp. ^t^uKk. Anno M.}t66. incipit jEgyptiorum dynaftiaXXVl.eaque Saitarum. Hoc quoque tepore coepit quarta dynaftia Archonton annuo- rum apud Athenienles. AunoM.^iii. in fecunda Lydorum dynaftia floruic Candaulcs , qui finem impofuit huic lccundx (dynafti«Lydi3E,quae dicicurHcracIidarum : quia prinius dyna- IVa fuit Agron Herculis nepos. Tertia Lydorum dynaftia di- citur Mermnadarum.inquaprimus eft Gygcs, annoM. 3158. vltimus Crasfus, anno M. 3 393. Obcd prophcta florct tempore Achaz.i.P^ira/.iS.Habacuc videtur circa hacc temporavixifle. SederOlam , id eft Chtonologia Hcbiiorum , coUocat in hsc tempora tres ptophetas , Habacuc , locl , & Nahum. Nahum certe hoc tempore floruit. Coniblatur enim Iuda:os , ne fibi iterumab Aflyriis metuant, c.j/i.^.xi.^. 10, Alij in tempotaSar- danapali Aflyriorum regis comiciunt : quia contra Aflyrios va- ticinatur. Homerum in tcmporaNuma: ponitTheopompus. Anno ly. Ezechix Merodach Babylonius mirtit lcgatos ad Ezechiam , (citatum dcprodigio retrogradi Solis, z.Chron.xi. quod procul dubio ChalJxi Aftronomi , qui xram NabonalTa- n conftitucrant , obfcruauerant. Legati ifti adferunt Ezechi» munera , quibus ille infolentior foftus oftendit thefauros , & propterc-a obiurgatur ab Efaia, cap. 3 9. Ariftodemus rcx Mefle- niorum floret teitipore primi belli Meflcniaci , quo Meffenij I aSpartanis funt vicli,teiin)ore Achati. Nam mortuo Ariftode- j nto Lacedaemonii in MclTeniosfunt dominati annos 39. Poftca I Ariftomenes rex Meflcniotum callidiiTimus mouic lccundum i bellum Mefl^eniacum , in quo Mcflenij aLacedxmoniispatria 1 pulfi venerunt in Siciliam, annoM.^iSi. Vidc paulo antcre- gul.8. Tempore bclli Hcfleniaci II. florec Tyracuspoeta, & ante ipfum Archilochus & Simonides. Syracufse condicx funt tempore Achazi. d X 1 1. Aimajfesifeu Aianajfejfuccejfn Ezechitepatri, ''■• anno Ai. 5 1 n • \ Fuic rcx impius & idololatra , augurum &fatidicorum pa- i tronus , prophetarum p.uricida Tandcm a ducibus regis Af- I fyri) captus& Babyloncm abdutlus, pccnitentiam egit , fuit- ^l que regno reftitutus.i.P/ii-a/, 3 3 .^Oratio eius pa:iiitencialis ex- tac inter Apocrypha Biblica. DiutiiTime oainiuraiegum tum Jom. I V. lud.a, tumlf .Vcl, regnauit. Poftquam regno rcftrtutusfuit, in- lbur.iiiit cultum vcix religlunis.Anno M.3if7.florct Dejoccs rcx Medovnm, qui condit Ecbatanam in Mcdia : quod nomcu cft Chaldaicum.fignificans an:eni,a vocc Baitban, arx. Vndc & li.xcvrbs Baithan^dicicur. Monomachia trium Hmatioium, &^ totidem Cutiatioiuin incidit in tcmpoia Manaflis. Vidori.im obtinent Horati), tellc Liiiio. Alba quoque dltuitur circa h.xc tempora. Arion Muficus, & Zaleucus Locrenfium legiflatonii Itaha floict. .Scaligcr tamen docct , cum pcrtincrc ad tcmjxjra Pythagorx,cuius (cdator fuerit. Miltiadcs primusjvt ita dicam :^aK^t«t ) flotctin4 Athenienfiumdynaftia, qux fuic Aichontonannuorum. Anno M.3179. Pfammetychus, feu, vt ali) fcibunt, Plammitichus floicc in ^ii.dynaftia .-Egyptiorum: & ad hunc vfquc icgcm Manetho defcribitdynaftias jEgyptio- rum Dcinccps Heiodotus continuat fericm. livRomanoruin reoum dynafti.iTullus Hoftilius florct, rex III. Numajdifiimi- li,s';&Romuloferocior.Nam fenefccre otio ciuitacem ratus.vn- diquc materiam belli quxfiuic. Tandcm fulminc cum toca do- mo conflagrauit. Hic obfcrua,feptem re2;csRomanorumcon- fcrri cumfcptemplanetis, hoc modoiRoiinilusbcIlatorconfer- tur f\..Numa facevdos 2^.Tnllns Holtilius horao inquietus & Alba euerfor,(j^. Ancus ©.Inipfo enim fuit ingenium me- dium , Romuli & Numx mcmor : ad paccm & lacrorum tra- (ftationcm, & ad bellum xque prompcum. Tarquinius Prifcus 9. Hic cnim vbi a bello vatauit, vrbi ornandx & politix incu- buit. Seruius TuUu', ^. Fuit enim erudirus omnis gcneris ar- tibus. T.arquiniusSuperbus J), quiafuitingenio mutabili, & fub ipfomutatapoUtia. Qnomodo Numa omnem lacrorum rationem in ofto clalfcs diftribuerit,& totidcm dccurias facer- dotum conftitucricvideapudPeucerumdcdiuinatcxtifpicum. XIII. Arnmon rsx htdaXV. fuccedir patri Manafft amo M.l }o(j.d" hiiic fiiim loftdi an. 3 508. Aramoncft rex impius.Iofias eft piifllmus & religiofifllmus: celebrat Pafcha magnificentiflimc:Pharaoni Nccho tcmerebei- lum infcrt. Subiplo floruerunt fchoLT& facraftudia, itemque prophetx eximij , Daniel, anno M. 3 341. Ictcmias c genere fa- ccrdocali,qui incepit docere anno 1 3.Iofix:7fr. i . & Sophonias (■«/>. i.Septem fapiencesclarent,vide!. Thates Milefius,SoIonSa- laminius legiflator Athenicnfium squiflimus, PerianderCo- rinthius.Cleobulus Carth.Chilo Lacedxmonius.Bias Prienxus, Pittacus Mitylinxus.de quibus Laertius. rherecydes Syrus eft Thaleiis co.«anxus : item Sibylla Cumia. AnacharfisScytha efl:Jolonisffi;.;j^o»®-:itemEpimenides,quivixitannos i f7.& continue annos j^.dormiuit. Ab hocfeptcm fapientumfcculo incipit heroica gcntiUum xtas , ou.t apud Gixcos plurimos ha- buit fapienti» acprudenti.c laudecumulatiflimos philofophos & lcum conditores. Poteft autem initium huius xtatis figi jn primo anno Nabopallallavis ; anno M. 5 3 1 f_, antc rcgijuin Nabuchodonoforis. Draco legiflator Athcnicnfium floret anno M.3 3i9.anre Solonem,homo adcci feiuas,vt pavem capitis po:- nam ignauis,homvcidis & olevum furunculis ftatucrit:vnde vos Demadis.Saneuinenonatvamentofcriptas legcs Draeonis. Le- gcs ipfiushieruncappellacx Vms' ' qna:poftea maximam par- tem funtabrogacx tempore Solonis. Tempore lofi* &Nabo- palaflaris floret Pharao Nechao vel Necho,in 16 itgypnorum dynaftia: quiconatutNilum in marerubrum dcducerc , fed fruftra; & tandem a Nabuchodonofore vincicur. Sappho poc- tria,Sccchiforus,& Alcxus poccx florcnc. Anno ^o.Nabopalal- lariExechiel incipic vacicinavi,£.^e^^.i.'i;«>:/;i. ApudRomanos florent AncusMartius&Taiquinms Prifcus , regcs, e quibiis hic anteaLucumo didlus . Tarquinio oppido nacus , Capitolij fundamcnta iecit:qua: pbft a Setuio Tullo & Taiquinio Supcr- bo exxdihcata. XIV. loachoi rex Iuda XFI I.fuccedit anno mundi 3538. Io]akim anno 53 59. loachas regnacmenfes j.qui includuncurannisIolix:prxdc- ccflbris^vcl lojakimfuccefloris.Abduauseft in .(Egypcum.Ioia- kim rex impius & perfidus rebcllac regi Babylonio , & ideo ab- ducitur Babylonem. Nabopollaflaius.qui ctiani dicitur Nebu- cadnczar,Prifcus,& Irimus an.M.5 3 ^i.inittit fihum fuum Ne- bucadnezarem cognomcnto Magnum,mSyria ad fubiugandos rebcIlesTyrios&^Palxftinos. IndeScriptmaannoscliis numc- rat , i.Re^,i4- lcr. f i. Solus impcrat a raortc patris anno M. 3354. Eius hirtoriara brcuitcr a Bciofo confcnpt.am vidc apud lofephum in Antiq. &lib.i. concra Appioiicm , ybileguncur verba Megafthenis Peifx, qu.i: cum hiltoria facra valdecon. gruunt.In teroporaNebucadnezaris coferunt hiftoriain ludith. X V. lechoniaitfen loachin yX I X. rex Iitdafitccedit mino M.y.,^6. Sedechtaj X X. &vltimus, anno eodtrn. Hic poftquam tres menfes regnaucrat , capitur a Nebu- cadnezate > & vindus Babylcuicm abducitur. In itiucre mori- H tur Hidoru Ammo- nis & lo. fix. Hiftotia loachas Sc lci&kim. Hiftotia lechonfa: & Sede- chix. 26 Encyclop^cte Lib. X X X 1 1. turinfepultus. AMueh^cdicituifepnltuMafim in S.litens, & Latinisinfepuita (L-pultuia lechonia.ifedicituigenuific Sela- thialcr.i, MankiAhl let;alitci-,quia hic luccefTit ipfi m pnnci- patu : quo liniu lulius-Cxfat dicitur pater Oftauii.nou natura. lis', fcJ lc^^ahs, CaptiuitasBabylonica annorum lxx. incipit a ^eportatiol.elechoni.r. Eleckl.v.l. ler.xgverfn lo.uleft.ab anno mundi 3 3 50. quoiplb Scdechias , feu Zidkias, liiccedit in leono luda & regnat annos X I. Hic deficit ad Apiien rcgem A^gypti,f.-xtum in dynafti.1 XX' VI. qui aliasdicitur Vv.-iplircs &; 'Hophiea ; & cum eo fcedus facit.Huic Apriacleremias prx- dicit infentuni,f«;i.44.^)_ua: de fuperbii Aptia: fcribit Hcrodo- tus,pulchreconueuiuntcum l^ech. i.SubregeScdechia Hie- rolblynia obfidetur a Nabuchodonorore, & anno M. 5 5 60. an- •no 19. Impetii NJai uchodonoroiisfnumeratofcilicttabanno M.jj^i. quo capit regnare vnacum patrc , non autemaban- noM.53J4. quocoep^it folusregnare jhocinquam.i? anno, Hierofolymacapitur, Sedechiaannoregni fuiXI exca:cato & Babylonem abdudo : vnde nonnulli oiciiuntur seram captiui- ralis Babylonicof. Qua de re bieuiter fic habe. '. lim in S. h- teris mcntio fiat qiiatuor captiuitatuin B.ibylonicarum , Chto- nologidifputant, vnde arcelTcndi lint lXx. anni, quorumScri^ ptuia meminit. Ad primam captiuitatcm quod attinet , illa hjc non vcnitin calcuhim : quia in ipsa abdudus fuit Manaile, i.Faral--^^. non populus Judaicus. In fecunda abduftus fuit lojakim, z.Faral. j 6. Daii.t. Et in hac Daniel qiioque fuit de ■ portatus, qui Nebucadnezari interpretatus eft fomniumillud heroicum & allegoricum , Pan.i.. In tcrtia abduftus fuit loa- chinfeu lechoaus ,z.Reg-i 4. verf. 11. i.Parat.^ 6 'verf.i^. la liac etiam tr.uifportatus hilt Ezcchiei. In quartafuit abdudus Sedekias;& iu hic Hieiofoiyma vna cum tcmpIodiruta.Nunc qua:ritur, aquonam extnbus iftis regibus fint dcduccndi LXX. anni captiuitatis ; Nos cum Scaligero & Fr. lunio ordimur a le- choniacapto:im6cum Scriptura, ler.z<).v. 10 S^ch.i.-v.z.c^.o- %!. i.(^ Matt.^i. i.vhilechoatAS ponitur poftcaptiuitatcm Baby- lonic:im,illam lcil. qu.-E pcculiarem a:raiTi feu epocham confti- tuit.Contiadifputantuonnu^hex/eJ- 1 j.-u.i l c«/).j t.t/. f.17. z.Chron.^d.Tj. ..^ i.& aiiuit,captiuitatcm illara famofam non foluni cllcdclblationem populi, ftdctiam terrx.qu c iplaquo- quedebacrit agerefuafabbata. Sed hxcrationoninfringit no-' fttam fententiara : quia,vt bene annotant Scaliger p.igy.Can & luniusini Chron-.-^b.verf.-Li. terra quieuit adcportatiouc Ic- chonias vfque ad monarchiam Cvri , annos lxx. videl.abanno M.^^fo.ad }4iv iiicl- liue Qubdfiacapto Sedekia hebdoma- das iftas vclis deducere.rationes tuae e.titum huias intetuajli de- ducenEaddecimumannum poft obitum Cyri. Vidcetiam7f- rem.%^..v.y(> (jr-E^cli.i 1 v.ib. Hic obiterobferuaHierofo- lymam in vniuerfumduodcciesoppugnatamfuine. i. A Selak, lege ^Egypti, fubRoboani, i.I'aral.iz.i. Aloas, regclfrael, l.Reg.n fub Amazia ^.Ter AI1yrios,f'b Manairc,i.P.*>' vrbis inftaurationc vfque ad illius excidium.Liber Efdi.t conti'.. iiet hiftoriam ludxorum reducum indc ab edifto Cyri vfquc ad decimumnonumannum Artaxerxis Mncmonis : cftque hifto- riaannorum centum quadragintaquinquc,hoc raodo.Cyiimo- narchiacum Carabyleeftann.9. Magircgnantann.i. incom- plctum. Darius Hyftafpis 36- Xerxes ii.Artaxerxcs Longima- nus 40.DariusNothus 19, Artaxerxcs Mncnion i^.Iunius ha- bet;uinos 146. quiaXerxitribuitann.il. LibcrNchcmiac eft hiftoria,quafiquinquaginta quinqueannorum.a vigefimo ann. Artaxerxis Miiemonis vfque ad regnum Darij vitimi , qui Co- domannus dicitur. Liber Efthcr.y continet ea,qua; lud.xis me- inorabiliacuencrunt temporcAITueri, niariti Eftlicra:, idcfl Xcr.\is : quem caue confundas cum AiUicropatre Uarij Mcdi, qui dicitur Alfucrus Prifcus, maritus Efther.x All'ucius Pius. Dcniquecontmua fuccellio m.,iiorum Chrifti tcmporc huiu» nionarchia: defcribitut Matth i.Adtcrtiam mon.irchianiquod attinet , continua fucccllio maioruni Chiifti Illo temporc oc- cutrit d. J. & in libris Maccabxorumplurimaoccurrunthuius hiftorix. O Hiftorics Cap. XVIII. 87 i hiftori.Ttvt in libro priino eft hiftoria annorum fcrme 4C.quip- pe cjiii dcfcribit Itatuni Eccleflx (ub Antioclio Epinlianc , & Enpatorc,Demetrio,Sotere AlexanJro Epiplianc.Dtnictrio Ni- canore,& AnnoclioSeciece regibu.s Maccdoni.c: in librofecun- «focft hiftoria ann.tcrme 1+ vtpoieqni contu.ct llatum Eccle- fixz fineScleuci Philopatoris ad tempora vlijue Antiochi Eu- patoris. Rejp. ad 1. Numcrus rc!;um Pcrficoium , illorumquc .a/^<))iX,i,nobiiprobatur,vttexprclHmu>;paul6anrc in praeccptis. Hic cnim conuenir cum facra a-qae ac profana hifloiia. Scali- s;cr quide.Ti in canonibus ifaTOgicis &: palliin conflituit X I V. flynartas huius monarchix : fed nos, (i;ciiti alios Chronologos, fcptcm menfes Magorum frarrifm includimus annis Dari| Hy- ftafpis ; menfes fcptcm Artabani rcfciimus adannosii Xcrxis: menlcs duos Xerxis 1 1. includinius annis pr.rcedcntis Artaxer- xis Longimani : menfcs denique fcptem Sogdiani teferimus ad iunum primura D.iri) Nochi fjccclibris. 1 1. Camhjfes patri Cyrofnccedit anno J\d.^ 411. Hic fuic filiusCyridcgener.Priuilcgia patris Iudxis concclTa rcfcidit : vnde a Iud.i;is appcllatur Ncbucadnezar Secundus. Fuic homo fccleribus nobilitacus. Sifamncm iniuflum iudiccm iufli^ puniuit. Equum confccnfurus pugioncdclapfo vitam fibi eripuit. Apud .Sgyptios hoc temporc mcipit dynaflia X,XVII. qu.c fuit Perfarum. Nara Cambyfcs anno quinto impcrij fui .(Egyptum obtinet : quam poflca Darius Nothus anno 11. Impetii fui amifit. ApudRomanos temporeTarquinij Superbi florcc Papyrius, primus Romanorum ICcus : apud Samios Polycraces cyrannus , qui perpetua. fclicitate vfus tandem fufpcnditur. III. JDttriw Hyfafpis feit Hyftafpides fuccedit Cambyji a.nm Ai.l^i^. Annoprxcedentc vidcliccc 5418. Magi fratres rcgnant aien- /es V I I. quibus occifis Darius Hyllafpis , hinnitu equi ad TCgnum euehitur , ita vt ipfi finc tribuendi anni 3 6. & f. mcn- fcs. Sed mcnfes ifli fcrme negliguntur a Chronologis. Sub huius regis impcrio «dificium templi impedicur , vt lunius & Scaliger probant ex Efdr.^. verf.^. Hic Datius ad Mara- ihoiiem higcnti clade vincitur ab Athenienfibus , duce Mil- tiade. Hinc nobilis efl pugna Marathonia. Babrlon rcbeilis abhocDario capitur aflu Zopyri ApudRomanosregifugium Tarquinij incidit in annum M.3441. &forma regui.quoddu- rauerat ab V. C. annis 144. mutatur in forraam Ariflocrati- cara fub Confulibus & tribunis milicum Confulari potettate, qui praefuerunt annfs4j8. vfque ad lulium CzC. Didatorem: oeinceps manterunt quidem , vfque ad annum Chrifti ^41. quo Bafilius fuit vltimus Conful': fcd non recinucrunt iura maieflacis , vnde ab illo tempore dicuntur Coff. honorarij : & circa finem aliquoties non bini , vt antc , fed vnus duntaxac fuit. Pindatus nafcitur tcmpore Darij Hyflafpidis. Hcracli- ms ab ipfo vocatur per literas. Hic inferam methodum bre- uem de magiflracibus Romanorum tempore quartx dynafli.^ qua;fuit Coll. item debelhsRomanorum variis. Anno icaque M.J441. ternporc Darij Hyllafpis creantur primi Coff. L.Iu- nius Brutus, rigidus in filios , & L. Tarquinius Collacinus Lu- cretis maricus, qui propcer rcgij nominis , quod gerebac, inui- diam fe vlcroabdicauic confuTacu ; & in eius locum fufFeilus cft P. Valcrius Poplicola , fcu Publicola. Tarquinius conarus efl dignitatem regiam recuperare Cum eo fe coniunxit Porfe- na rex Hctruria: : qui tribus annis vrbcm modo tcrruit , modo obfcdit. Hecrufco ifli hofli acritcr fe oppofuerunt Romani, & iuprimis ipfi nocuerunt HoratiusCocIes, Mutius Sca:uoIa, & Cloelia foemma : vfquc adco vt Porfena , deferto Tarqui- nio , quauis conditione cum Romanis paccm pacifceretur. Tarquinius itaquc priuaram viuere vitam inftituit. Sed gencr ipfius Manilius Odauias ingens bellum coiicra Romanos in- ftaurac, concicatis aduerfum illosquadragintapopulis. Tunc Romani primum diftacorem crearunt Largium , cuius au- thoritas & poccntia pra:iret Confulcm , anno M.i44j. quo duce Manilius ifte vicfus cfl. DiiSatori-perpetuo adiundus fuit Magifter Equitum , quifuic primus Sp. Caffms. Vix refp. Romana eluftata fuerat ex periculo regiae tyrannidis , cum anno M.3456. tempore Darij Hyftafpis , quo mortuus eft Tarquinius , exarfn: inceftina plebis & pacrum difcordia ob immodicas vfuras , adco vc plebsarmaca in montem facrum afcenderet , & opprefrionem Patrum moliretur. Turaultum iftum reprelTit Mencnius Agrippa eleganci apologo mem- brorum aduerfus ventriculum confpirantium. Creati tui;c primum fuerunt Tribuni plebis , Sc decrccum eft : vc is magi- ftracus efrct facrofandus , cuius auxilium plcbs rcpofceret contra Coff. & ne cui Patrum cam dignitatem capellere lice- ret. Oppofuit (e paulo poft Tribunis C. Martius , qui Corio- lanus cognominatu: fuit , quod in cxpugnandis Coriolis , Vol- fcorum oppido , egregia ipfius virtus emicuillet. Is ad Vol- fcos fe contulic, ilhfque fuafic defe£lionem a Romanis Vol- fcjs etiam fuit author & dux bclli, cripuitque Romanis ali- Tom. l V. quot oppida , vrbem dcniquc ipfam oblcdit. Sed libcrauic vr- bcmobfidione matcr Coriolani Vctruna. Anno M.j^yi.tcm- poreXerxis, cum vrbs variorum popuiorum incurfjtionl- bus vcxaretur , in quibus nominatim crant Vcjences in Hc- truria , trcccntiFabij ( quorumfamiliapatritianumero & viri- bus crar potens ) impecrarunc , vc fibi lolis dccerneretur bel- lum Vejentanum. Sed omncs funefla (fragc liint incerfcdl, vnofupcrftirc, qiiipofteaCundaror didus, Cum lam creuif- ftc vrbs hominum numcro , & propter ncgociorum varicta- tem pr.rlcnti ftatiii vctcrcs leges minimc iuRicerent , poftula- uitpopulus, vt ccrtaquidam & xqualis iuris fcripta fornja conftituerecur. Huic rogacioni Pacres accrrimc fc oppofue- runr. Poft mulcas tamen contentiones communi tandcm confenfu dccrcrum fadum , de mittcndis lcgatis in Gra:ciam, & nominariin Arhcnas , qus vrbs iam C X L. annis ad legcs Solonis niores conformauerat. Legaci ergo in Gia:ciam iTiifll funcTrefviii feu Trium viri prudentia & iudicio praftanccs, Scx. Pofthumus Albus, A. M.inlius , & Scr. Sulpitius Camc- rinus. Hi ciim incegrum triennium in fua pcr totam Gi;e- ciam percgrinationc confumpfillcnt , rcdicrunc Romam : vbi inccr Pacres &; ptebcm conuenit , vc dccem ex fenacoribus cligercnrur , qui & ex pacriis confuecudinibus , & cx Grico- rum legibus , certuni ivuis fyl^ema componcrcnt. Anno itaque M.3500. dcleflifunt Deccm viri, inter quo'; fucrunt ctiam le- gatiex Gr.ccia rencrfi : qui totum annum coinponendis legi- busopcram dederunc. Confcripcx leges, antequam rata; ha- bercntur , publicc funt propofita: in X. tabcllis , & .facultas data ftiic omuibus & finijulis ciuibus admonendi , fi quidcor- rcdione dignum iudicarent. T:mdeni cum maxima autho- ritate , ac totiusciuitatisconfcnfu ftabilica; , ac a:neis tabulis inforo pro Roftris affixa' funt. Paulo poft addicx func dux cabuLc : vnde leges X ( 1. cabularum funt dida: : quaruni fragmenta fupra in lurifpr. propofuimus. Latis & ftabilicas his legibus , mucata Confulari potct^ate , gubcrnatio rcipub. commiffa fuic Dccemviris, qui legcs confcripfcrant. Sed i^n. pcrium Decemviralc non fuic dinturnum. Cum cnimillicy- rannicc agerent , ae nominatim Appius Claudius hbidinose, iis abrogacis rcs ad CotT. rediic: ica vc Dcccmvirorum impe- rium nondurauerit diutius biennio , ex quo fuit inftitutum poft leges X IL tab. Anno M.5,-06. j£qui & Volfci a Ro- nianis vincuntur , S: deinceps varia bella cum iifdem , cum Hctrufcis , cum Vejentibus , cum Falifcis , & aliisgeruntux: vbi memorabilis cft obfcfiio Vejorum , qux vrbs non fuic minor Achenis & decennium fuic obfelfa vc Troja , expugna- taaCamillo. Anno M.3f6o. circicer bello Scnonico Roma a Gallis capta.poftea a Camillo liberata fuit.Ab annoM.3 514. vfque ad ann. M.^fS;. Tribuni militum fuerunt Confulari poreftate, feu loco CofT. anno tamen 5176. coepit anarchia quinquennalis. Anno jySj. piiinus pritor creatus Sp. Furius & Confules funt refticuci , ita vt deinccps vfque ad luliuni C.xl. bini confules quotannis adminiftrarint rempub. Ann. M.36f 6. geritur bcllum Samniticum. Anno ;668. coepit bel- lum deccnnale,quodRonianiocllerunt cumTarentinis & Pyr-- rhoEpirotarum rcgc , cuius auxilium Tarentini aduerfusRo- manosnnplorauerant.Bellum PunicLMn I.ca-pit anno M.j^Sf. & durauitannos i\ Inquo Romani aggreffi funt Carthagi- nenfesquimulta loca Siciii;c , Sardini.v ^S^ Hilpania; in (uam poteftatem redegerant , & commodltatc vrbis mantimx Car- thaginis freti fordera cum Romanis pcrculla aliquories viola- ucrant. Defcriptionem huius belli vidcapud Polybium. Pri- mobcllo Punico vixdum confcdo, nouis bellisRoniani im- plicati fuete concra Iralis quofdam populos , vidclicet Gallos, Ligures, Bojos, Sardos , hitubrcs, lllyrios : cumquibus varil fortebellatum eft. Anno 3713. incepit bcllum tligufticum, quoQ durauit annis So Anno 14. poft primuni l.'cllum Pum- cumexarfitfecundum, quod onmium fuit maxiniuni &peri- culofitlimum. Hoc cofpitanno M. 37 ; t.ducibus Carch.igincn- fium Amilcare patre , & duobus filiis Hannibalc & Afdru- bale : & finicum cft anno decimo iiono , quo Hannibal vklus eft a Scipione Africano, quiprimns linpcrntor cft falutacus. Hoc temporetcmplum lani (ecundo claudicur : quod rempo- re Numae primo fuit claufum , & tcrtio tcmpore Augufti poft vidoriam Adiacam. Nimirum tempore belli pacebac, tempore pacis claudcbatur templum lani , qui indc Patulcius &CIaufinus vocabatui. AnuoM.^^jo. incipit bellum Mace- donicum I. quod dicitur Philippicum, quia geftum eft cum Philippo , qui fuit -decimusquintus ab Alcxandro Macedo- nia: rex. Poftcageftum eft bellum Afiaticum , quod etiam di- citur Antiochiqm , & byriacum : quia gcftum cft a Scipione Afiatico &cum Antiocho 1 1 1. feu Magno, Syria: rcge. Bellum Macedonicum II. gcftum eft aduerfus Pcrfeum , Philippifi- lium. Hoc excepit bcllum Hifpanicum , deinde Achaicum, tum Punicum III. quod durauit annos 4. in quo Carthago delecaeftanno M.3804. quoipfo anno ccepic bellam Viriaci- num, concra Viriacumpndatorem Poftca ortumeft bcllum feruilein Sicilia : mox Numantinum an.i^.poftcuertamaSci- pione j£miliano Catthaginem , qui ipfe eciam hoc bellum gcf^ fit & Numantiam deleuir. Sed;tio Gracchana cum tempori.»; H r sft 88 Encyclop^Edia; Lib. XXXII. 1'ofteaortumeftocnan Dah. ^ ^^^^ ^^^^^^^ ^^^ itot L. ^y"'' 1" ' o luiTutthi lepoitauit , piunas occa- r" • ''''''h^;il a:"n , qu"s poftea Matms comtaiplum ^^^^^0 SyUalL ptLum ct.pctunt. Manus m t iumpho^uias belH pnmus vUu-pau,t u>fync aqm.kv m"Zo exortum eft bellum k.ciale , .7...^«^. ilf^^u^J^ue ItaU._po,uU contta Romanos conl^nrarunt. Anno Hoc^IiasaicitarMaificum . a popul.s MaLlii. !'ol.ca c.£ Sj..s"*'.«» , «; va«?9j?.-W"=' exortum cft bellum ciuile ducibus Cn. Pompcjo&C. lulio Csf & quidcmex mera ipihu.;^!-^. Cum ciiim Cxfar ( foccr Pompeij ) per integrum decennium ia Galli.i commoratus cHet . eamquc totam vna cu.ii vic.nis re- gionibus fubiugaflct , nec impetrare polTct . vt Conlul renun- tiaretur, ortu.neft hocgraaillimum bcllum : tribuaisplcrilque exvrbe ad C.-sfarem . vt qui populo magis faucret, protugicn- tibus , & ncquicquam proficientibi.s fenator.bus fuo Senacul- tOHfulto , vt darentoperam CoII. pc quid rcfpubl. det.imcnti capcrct. In hoc bcUo Cxfar vicit Pompcjuiii in pugna Phar- Wica , & eum in jtgyptum fugientem pcrfccutus clt,vbi geU l.t bellutn Alexandrinum ; quo confcfto gellit bellum Afn- canum adncvfus Pompeia.ios , quiCatone.ii Miaorcm auccni iu Africam^fecuti erant. Viftis Pompejanis Cato Minor Vti- cx m Africafibi morcem confciuit, neviuusia nianus Cxfa.is vcniret. Poft Africanum bellum confcauni , Ccefer ia Hifpa- niam profcdus dft;quo ipfum attraxit Cn. Pompeius.M.igni filius , aa quem vadiquc ex toto tcrrarum orhc auxilia piop^ter patermnoniinis magmtuamcm confluebant. Tantum ibi pri- lium cft commilTum.vt indinata .am fcre acic Cxfarincie- pans fortunam ^c cquo acfccndcret , .nilitibiifqueacnuntia- ret , veft.gio fe noii receirurum : ptoinde viderent ipli , qucm & quo loco Iniperatorera dcferturi ellent. Atqi;ie boc niodo etiam fuperior fuic in bello Hifpanicafi : quo ^/onrlclo ui v):- beiii triuiiiph,ins.euerfus, I.np.eratot Pcrpeiuus falutacus ell, & Se.nrdeus nuucupatus , ftatua dcaiquc ipfius intei rcgcs collocata, I V. Xerxes , Darij filim , capejfit regnum a?mo \ M. 546p ^ Hicin ficris aicitur Achafvverus , ite.n Oxyares , inaritus Efthcrx : qu.im a belio leuerlus rcginam cicauit anno tcpti- mo regni , Herodoitis libr.i). natale.plius conuiuiuni appcliat tiAhc)! : & vxorera eius Ameftrin, quafi Ham-Ellhjr. ruic pr.aceps infelix. Prohibuit .inftaurationcin ciuitatis & politias Hierololym.tanx. bjdr.^. verf.b. Adco luic inlbicas , vt vo- luerit mare catcnis viacire. Diiftus fuit terror i.:ira:cix : quia tranfitus eius i.i Grxcia.n oinacs Grxcos terruit : qui hac oc- cafionc mter fe fac.unt lyncret.tiiiaiii , aepol.ia omai hofti- • licatc. Hinc Xcrxcs ab ..s vincitur a^ Thennopylas & fuga f.bi conful.t .^(chylus tragicus, Thcmiftoclcs,& Anftiacsco. gaomiae luftus, floienc.Lcgcs Ag.ar.a & Pubiilia apud Rouia- nosferuatur. V. ylrtaxer.xcs , Longimanuiy Xcrxis fJiiis,fuccedit \ patri j sMno M.^^S6. J Artabanus a Scalige.o collocaturinter Xcrxen &hunc Ar- taxerxem . qui didtus fuit f<2"'€'.i;"C- ^^'■^ coramoait^is fcpte.ri ipiius menles uicluduntur vltimo anno Xcrxis; &duomeiiIes Xerxis 1 1. refcruacur advltimu.n annuiii ArtaxeixisLongima-, ni .quiin lacris dicicur Artach.tafta. Hic ipfe quoque prohi- buit.nftaurationem Hicrololymorum , Efdr.^.Vtj; .\fcpcia",o ipfius aanaad paffioncai^Chrifti prxcise fuat anni 4yo. Ciuare lunccius, BuchoIccrus,&ali| Chionologihinco.diunturLXX. fcpti,manas Danielis. Circa hxc tcmpora floruerunt Einpcdo- cles, Dcmocritus , Hippocrates .xqualis Dcmocriti , Eunpidcs, Sophoclcs, Herodo:us,McIiflusphiioIbphus,Phidias ftatuatius, Pencles orator, Thucydides, Mctoa Aftronomus.Ccbcs.Lyiias, ProtJgoras , Alcib ades (quifuit vcrc cliam.i:lcoa & iaquictus duxj & Socrates, Gr.ccorum fipieutiHimus. Sicambrorujn dy- naftia L incidit ia aaaum M 54^8. rn qua primus rcx fuit Marcomirus Antcnoris Trojani filius , Troianis e Scythia de- duiftis ad oftia Rheni , vt vult Trithemius. Dicli autcm Iu.it S.ca.nbria Ca.nbra vxore Athenorisll. an..o M.361J. fubcu.* ius liiio Pr.aino Sica.nbri liagua.n Saxoaicam diaiccruut. Apud Ro.nanos fcrtur lex Ao. Auentino . item lcx Tarpcja : & poft lcgcs XII, tabularum.Icx Cloa.a,Ieges Canuleij.iexdc anibita & muldis. Decemuiri creantur , & biennio poftab.ogautur. Cenlbres priraum crcati anao M.;jo<). Mcgarenlcsdchci.uit ab Arhenienlibus ad Laccaa;monios : iique Atticam vallanc. Bellu.n Pelopom.cfiacum leu Archiaamium Laceaemonio- runi cum Athenienhbus incipit aiino M, ;jiy. & aurat an- nos X X V 1 1. Vera huius bclli caufa fuit , quba Athcaicfes nimiuni creuifli; vidercntur Lacea.emo.wis , & aliis iaro terrori elfe iiiciperent. V I. DariuiT^othiis ficcedit Artaxerxi Lo.igmano, anno M, 5 y 26. Septem rneules Sogaianicommodc iacluduntur primo anno huius Darii , qui aicitur Nothus, item Ochus feu Achus.a Per- ■ fico Achafcli , i. e. pr.nccp:. i & dcaique Syrus. Eiusanno 1 z. jEgyptus acficitaPe.fis vlqueaa A.tax. Ochum. Hagga.us & Zacharias vacicuiaatur hoc ccinpore , Hag.\.-j.\. Zach.i.v.i.' H.aggxus horcacur , vc in xaificium ceniph incumbanc, & pro- iiiiccicfclicemluccellum Abaniio (ecund.) Darij Nothi.hoc eft anno M 5 5- ly.oportct ordiri LXX. Icptimanas Danieiis 9 cap. vt rcCtc difputat Scaligcr. Etenim Itptimaaa; 'Ax terminantur cxcidio Hicrofolymitano , quod ita patct. Si verba huius pio- phetixconteramuscum Matth 24. x» i j. Marc.i^.i/crf \4^.f^' Lhc. 1 1 v.io. dcprchcndemus , prxdici duratioacra politix lu-' daicx poft captiuitatcm Babyloaicam rcftaurar.x. Et .dco dici-" tur in textu , feptimaa.ts : ilias ede decKas, id eft,dctinitas,liiper populum & ciuitatcm.Dcindc fcptimaiixincipiiit ab cxituver- bi . non dc populo reducendo.fcd dc rcftitucndis & ad:ticaadis Hicrololymis. Intclligc huiuf.nodi vcrbum fiueedidu.n , cui nullx iaicdx fuerunt reraonv ; quia textus ab cxitu verbi aa a:dificatam platcam facit racntioncra lcptinianarum fcptc.ii .d cftannorum 49. & feptimanaru.ii L X I 1. poft ;rdificatam plateam, id cft vrbcm reftitutam : ita vc a^ mnros peifcitos ab exitu verbi oportcat numerarc fcptimaaas (cptc.ii. Taleau- t;in fuit verbuin liue eaiftum Darij Nothi Efdr. 6. Nain fexto ipfiiis annotempium fuit abfolutum , d.cv.i f Edictujn hoc quod attinet, illud promulgauita.ino regni fccunco, quo pianc rcrum eft potitus ; cimi anno priino tantr.n. quinquc mcnles regnaucrit ; quia , vt pauib ante monui.nus , fcptcm menlcs rcgnauit Spgdiaiius. Ab hoc aaao ftciindei Dari; vl^ que ad 31. aiinuin Artaxerxis Mnemoms, funt anai nj fucceeiit pAtri Dario amo Ai. 5y4f. Hic rex a Tud.tis vocatur Artachfafta Magnus ; quia ipfius pcrmilTu Nehemias venit Hiero(blymam,& muros ciuitatis per dnnos XlLreftaurauit : quibus perfcdlis rediit in Perfiam anno Artaxerxis }i.Ne/j. y.X'. i^.Cyrus minorparatbellum aduerfus fratrem Mncraonem. Hinc Cyri itaiixjif , in qua periit. Circa huius rcgis tempus Roma capta aGallis liberatur aCamillo: poftea Romzeft «>it{jt'«qui". vfque adan-M.jSJOO.ideo- quccft annotum 281. vel,fimalis,annorum zSo.quia anno M.jCtj)- Alcxandcr vicit Datium , & fequcmi j6io.plene orfus cft monarchiam. Tituli huius monarchix funt XIII. hoc modo : Magnus , & hinc Lagus , rhtladelph. Euerg. Philopator, Epiphanes, Phdomet. Phyfcon, Lathurus,Alex. Lathuruffi redux^Auletes, & Cleopatra. R E G V L >E. I. Tertiarnonarchia (imidac confiitutafuit , dinifaeft Monat inplura regna. Tertia monarchia dicitar Gra:corum & Macedonum ; non quod fcmper ipfius caput fuerit in Glarcia , fed quia initium habuit ab Alexandro, qui erat natione Gra;cus, & qui Jem Ma- ccdo: &quiaipfo mortuodiuifacft interamicoseius , quipa- ritcr erant Gtarci , & linguam Gra:cam in fuis regnis conferua- runt , vt folent monarcha:. Cffipit auterahax monarchiaan- no M.3619. hoc modo. Alexander M. patri fuccedit anno M.3614. eodcmplaneanno, quoDatius Codomannusfuccel^ fitDario Arfi. Sexto anno Darij , idcoquc etiam regnifui, vin- citPcrfas , & Afix fit dominus, atqueita monarcha Monar- chiam fex annis & 7. menf. adminiftrat: & ifto tempore In- diamorientalen],Hyrcaniam, &BabyIonem fubigit , Sc;thas, Bc(rum,& 1'orum in India vincit, aliaqiie innumera^ii^e» a a- /SaA^o'^®- priftat. Sufis filiam Darij natu maximam fibi matvimonio iungit. Babylone audit legationcs omnium gen- tium.Poftrcmo mutat mores.&indulget luxui Anuo a:tatis 31. labente regni 11. iam elapfo , monarchia; fexto itidem lapfo, corripitur morbo lethali , &in ipfoactatis & v-aoriarumflorc extinguitur. Sublato Alexandro M. duccsipfius , Ptolemicus Lagus, Se!cucusNicanov,Perdiccas, Antipatci , Cairander eius f. Lyfimachus, Melcigcr, Eumcnes, Laomedon, Leonatus, Py ■ tho , & Cratcrus , in^mutua hclla cocpcrunt vucve , ac illa qu.-i- tuovdecim annis gelfevunt , atquc catulotum inftaropimam pra:dain a magno Icone proftratam auiJe difcerpscre, (cque inuicem iniixam irritatos praedx imulatione confecctunt. Po- ftremo tanien fublatis ducibus obfcurioribus, puta Lyfimacho, (qui poftquam rcgnum Thracix obrinuit annis 40. fublatus fuit a Seleuco ) item ducibus Ponti , Capp.idocia: , Armcnis, & aliarum prouinciarum : his, inquam, ducibus,& veluti regu- lis , fublatis , monarchia diuifa eft in quatuor principcs , vti pra:didum crat Dem. 11. Et Ptolcraxus quidcm Lagi .filius jEgyptum& Africam : Antigonus Afiam minorcm : Aridsus Alexandri fratcr Macedoniam , & poft cum Callander : Seleu- cus Nicanor Syriam , fiue AlTyriam, & poftca Babyloniamjoc- cupauit : certo quodam fadere inter lcfe inito , quod tamen non fuit diuturnum. Inicio quidem principcs ifti Philippum Aridxmn Alexandri fratrem fccerant regem , fcd regem no- mine. Perdiccas enim furamum , ranquam tutor . cum Ari- d2oimpcriumhabuit,integrobiennio. Is bellum mouit Pto- JemaEO , in quo occifus fuit ab Antipatro ; qui ipfi fucceflit iii tutela AriJ.-ci per quinquennium. Atqueita feptem anniregni Aridrti (libgemina tutela& infpedioncfucrunt. Exhisvide- rc'eft:, cuv Alcxander M. iu diuevfis dynaltiis collocecuv tan- quam ftipes, e. gt. in dyn.iftia XXXIL&vltima jEgyptio- rum eft huiufmodi fuccelfio : Alexander M. PtoIema:us La- gides , Ptolemxus Philaddphus , Ptol. Euergetes vfque ad Cleopatram. Et hi reges commune prinomen Ptolema-i h.a- buerunt veluti h.creditarium a primo Maced. rege poft Alex. M. Regin.x i\Q.x funt Cleopatrae vtpluiimum. In Ovicnte, puta iytia dynaftia Macedonura poft Alexandrum M. hxc eft: , H j Alexander 90 Hlftotia ytolenixi ^ncyclopxdix Lib. XXXII. 1 ,» » ..>^r„.i;SelcuciisNicanor;feuNicator:Anti- goms 0 cur',e: Ann / (^ Philippum Maceaoilcmhic ii;^effirpavcnt>,vlciaK> ..egnn^ynaaaprima. AlexajKlrc, Cuc-^ ceflit Aridius fiat« • ■ : huic^CaiTander : tum Antigonus & Ale- "■■ "i r.lT^ndn filil : Demetiius Poliorcetcs : Pyrrluis : Lyfi- ''1'lpS!^us'K.2«./«.:McIeagros:Ant.parcr:.Soill.cncs: '"^^^M.'t.lenquercanarunt dics aliquot.infra & fupraccntum, L\7h Jc dynahia iit paucorum annorum.Nam anno M 5 670. capk tcrtia^dynaftia Maccdonum. qu:. dicitur Ant.gomdarum cb Anfgono [ I. qui didus fuit Conatas Hu,c fucccfserc Dc- n,etr us, Antigonus, Philippus. &Pcrfcs f.ue Perfcus. qu, anno ,S I viftu^ert ab /Emilio Confule.Atque hic cft finis rcgni _J D ^r„^nn.: rr.inflati : ad quos ctiam rcliqua hu- ;idr Macedonicrad Romairos tranflati : ad quos ctiamrcliqua Im- ,-,>s monarchisrcgnapcruencrunt , dum fuccciTores Alexandri continuis & atrocibus bellis fe defatigarunt,& populo Romano feipfospr.xdam obiecerunt. Ca-terumScriptura Sacra memmit - • ■ ^,,; <;v,ir .V j€.cvpti : quoniam a r< clTus rolum^regnTsyrrx&^gyptijquoniam ^regibus iftis popu- lus Dei&^fipirtirae & grauifllme fuit prcflus , vtpote qni intcr infos erat medius : cim rehqui reges longius d.ftarent a lu- Ixi &citiusextiiiaieirfntquamScleuc.aa;&Lag;dx. Deni- ouequia initium regni ^gypn.u. non tantnm immediateco- hs-etcumobitu Alcxandri M. fcd ctiam concinua lci.e habuit re"es vfquc ad initium monarchia: quarta^Ccum regnum Syrux- dckcerit inTigranc , re-c Armenia: , qnem Lucullus vicit, & Pompeiusfreg^tcircaannumM.jggo.XcnciTiregumiEgyptio- tauquara nlumhuiushiftona:re- rum in dy.iaftia XXXII. tinebimus. Hinoria Ftolcniai rhiladeU phi. verterent Horum aduentus dies fuit idem viifJoii.-e , qiiam Philadelphus de Antigono rcpo;tauit , nauali praelio. Magnis beneficiis hic rcxluda;bs aftccir. Nam & populovniucrfo 1.11- munitatcni conccllit , &iis,qui in j^gvpto fcruicbant , redcin- ptis, llbertatem donauit, Elcazaro dcniqiie Poiitifici Max. am- pHflimadona .nifit , qu.rintcmplo vcfcruarct. Tcmporc huiii ■. Philadclphi Antigonus I I. didus Gonatas , Dcmcttij Polio; cetx filius, Gallis eied-is recupcrat rcgniim Maccdoniie , quo.l ab illo dicltur tcrtia dynaflia Maccdon.f.Ti Antij^onjdarunv cum ipfiuspatcr Demetrius , Antigoni I. filius, Afi.-Kdomlnio per Seleucu.Ti excidiflct. Ita ergo Scleiicidx obtinc.it Afiam. Viciflim Antigoni portcritas cx Afii pulfa obtinet Maccdo- niani , vlquc ad doniinium Romnnorum. Lagidae vero conti- iiua fuccefl.one retinent /Egyptum vlque ad Augufluni Im- pcratorcm. Anno M. 5687. AntlgonusGonataS Athcnas ca- plt, fufis pulsilqucGallis, & prxfitlio munit,vt & pater Dcmc- trius fcccrat. Scquenti tamen anno pr.Tfidium inde renocar,j &: ciuitati libercatcm rcllituit. Dynaftia fcx regum Pergami incidit in Philadelplii initium. P.imus enim rcx Philct.-rrus iB-M^ixf incipitanno M.5668. qui fuic chelaurariusLyfimachi Thracum rcgis , a quo defecic. Ei fuccellcrunt Euniencs , At- talus, Eumcncs 1 1. Eumenes 1 1 1. & denique Atcalus i (f>i>,ofii-. T-af , qui inor.ens populum Romanum tcflamcnto rehqiiir ha:rcdcni , annoM. 3817. InSyria regnat Antiochus Soter Scr lcuci F. aniio M. 3668. cui anno 3689. fucceifit Antiochus Theos F. qul bellum diucurnum gefllc cum Philadelpho : quod icatandem co.iipofituin, vt Antiochus Berenicen Philadclphi filiam i.i vxoreiii duccret , repudijci Laodice vxorc priorc, qua; & ipfa Ptolcmsi filia fuit. Confer cum Dan.ii. verf.b, quK prophccia & luccm huic coci hilloiiae adfert , & ab cadent accipic- Idcm d.; libris Maccab.-corum iudicium. Anno XII- huius Ancigoni, adeoquc M. 3700. Paithi a Syri.x rcgibiis de- ficiunt ( qui d.cuncur Arfacid.c, ab aiithoredefcdlionis Arlace Partho ) & regnant pcr ann. 471). vfque.ad Perlarum dyiia- fliam lecundaiTl, quani orluscft Artaxarcs anno (. hriftiijo, qui occifo Arcabano Partho, Arfacidarum vltimo , PcrfisreUi- tMt li^iufMx. In hac dynaftia Perfarum j vt hoc obiter infcram) icx IX. Saborcs in vte.o matris creatus cft lex,, &totaniio,» impcrauit , quot vixit. Scd redcamus ad noftrum xphiladel- phuin. Ille confenuit in regno iEgypt1o\ m tranquiliitatc Sf confuetudine dodorum viiorum , put.a Thcocriti , Euclidis, Arati , & Eratollhcnis : qua lcniit maxiinos articulorum do- lorcs. Per hxc quoquc tcmpora floruiflc putatur Icfus filius Sirachi , qucm nonnulli fcribunt fuillc vnum cx L XX. inter- pretibus Lloruerunt ctiam hoc tcmporc Apollonins , L/co- phron , Epicurus , Zeno, author Stoics fcdi ; Bcfofiis, hifto- ria; Chaldaic.x fcriptor ; Cleanthes, aquo proucrbiu.n Lticemn CleanthK, Faifla etiam cflperhitc tcirpoia prima Romano- ruiTi transfretatio ex Itaiia , & quide.ii in Siciliam : a qua profediont Polybius hiftoriam fuamorditur. AnnoM.3<.6B. incipit bcllum decennale Taicntlau.n cum Pyrrho : & anno M.36Sy. bcllmn Punicum I. quodpcra.nios 14. Romanigcf- (crunt cum Carth.iglneniibus , qui tuni iani Sici;Iaiii , Saidi- niam.&alias maricimas oras occupaueiant. Dux Catth.jgi^, ncnfium primo furt Adherbnl , pollca Amilcar P.uerHanniba- lis. Pr.v:cipui Romanorum duces fucrunt App. ClaudiusCau- dex, L. Pon.huinus , Q^j?.nalius, qui Agrigentum expugn.i- uit, L, Otacilius& L.Vakrius, quiprimi Romanum .niliteni nauiaiis afluefeccrunt , A. Actilius Resulus & M. Aitiiius Regulus. IV. Ptoleni£tu Ettergetes fucceditpatri Philaddpho djino M. 5 70 3 . ] 1 Hic ipfe,ficut &pater, fouit fludia literaruin : fed non icem fauit populo Dci. .'\nno iphus lccundo in .Syria regnat Se- leucus CallinicusThei fil.us : qui Initio regni nouercam Bcre- niccm necac cum filiolo , idque.cx inllindu matris Laodices antehac a pacre repudiat.ic. Hinc Ptol. F.ucrgetcs.frater Bcreni- cesjipfi mouct ingens bcllum , coquc vifto m.ign.T ipfum pr.-cda fpoliat. Antiochus Hiera.^ fratrcm Sclcucuin iuuut. Sed p6(l compofito bcllo,cundcm inteltino hello oppugnat. Qiiod dilu- ftus: quitcmpluminftaurauitj&quantumadparccs exteriores cidepr.Tdixit Danisl. cap 11. verf C-:.j 8.9. c^ lofcphin lib ii; "'"'"■ cap.')i,. pofteadckiipfic. Hoc ccrapore inclarcfcitHannibal.qui nouennis a patre A:nllcarc adiuratur, quod velic hollis Roina- norum mori.Fi ater Hannibalis fuit Afilrubdl. Populus Roma- nus variisiinphcaturbeliisaducrfusLigurcs, .'•'ardinienles, Illv- rios,Gallos.Bo;os, Tandenipoftbcllum Punicum II. paccoui- nibus locls fada tcmplum fiue porta lani lccundum fuit claula. Callimachi;? poeta, Chiyfippus, Polvblus & Eratoftheucs fio- reutjCato Cenlorinus, & Ennius,quipiimus tabulam Romanis dedit,na(cuntur. V. Ptolemms Phdopator fuccedit: Energetx.Vatri, 11 armo A-I. ^jzj). ! Diiflus fuit Philopator i(aT utli^^^aait : quia fuit parricida, ' iteniinceftus, fccleftiis &vo!uptarius , nodes Inftupris, dics / 1 1. Ptolem£US Lagi F. fitccedit .Alcxandro M. in 'c , radi.x peccatrix. Polybms ' narrat , ipfuni pro Epiphane didum Epimancm. Ecclcfiain Dei delerc conatus eft, & templum , collocato ibi louis Olym- pij idolo , profanauit , atque fpoliauic. Illi feoppofuicMacw- thias facerdos vnacuinquinquefiliis, virisprxclarilTimis ,qui vnii cum polleris didi fucrunt Allamonix , fcu Hafamonii, quia fuerc ex familia Hafmunxi facerdotis : quanquam alij di- ftos volunt Airamon.-sos , quafi Simona;os , quod orti fucrunt ex famili.a Simonis : &rurfus aliicontendant , licdiclos quafi ChafmannimideO magnificos, optimates. lidem ctiam didH funt Maccabsei a hteris i3DD in vexillo ipforum piftis^qux funt literac initiales ex iilafentctii Exod.x f. n^rti a'HN3 ri3D3~'0, iS)uiJicut tit inter (/ew/c^ow^^.^^Incerhosquinquefratres eini- nuerunc ludas,oai Pontifex fuit declaratus a popiilo,& res lu- darxadminiftrauitanno M.;783.& anno 578 y. inftituitEncx- nia templi : lonathas, qui (uccellitfratri , anno 5789. Pontifcx declaratus a rege Syrix : & "imon , qui fucceflit lonathx ahno M ^So^.Simoni fucccrticfracer lohannes-^n\.\% Gaddes didus, poftea Hyrcanus : cui fucceflir filius .Ariftobulus , primus rex ludxxpoucapciuicacem Bahylonicain anno M 3845- In huius locum fuccedit anno fequenti Alex.inder lann.xus , rex & Pontif. Max. Hyrcanifilius,fratcr Ariftobuli : poftca Alexaii- dta, lannsivxor, quse & Salome : tnmciusfiUus Hyrca- nus; pulT: Ariftobulus Hyicani frater : tum Hyrcanus itcrum, & deniquc Antigonus Ariftobuli filius , quicft vltimus in dy- naliia Hafaniona-orum : qiiam excepit dynaftia Hcrodiada- rum. Sed rcdcamusadPtol. l'hilomctora & Antiochum Epi- phancin. Occifo Antiocho Epiph. fuccedit Antiochus Eupator anno M. 1786. & luiic anno 5788 DcraetriusSotcr:huicanno M 5789. AlexandcrBala.feu Valcs:iuiic anno jSo^.Uemctrius Nicanor.-dequibus vidc lib.i. Maccab. Anno M. 3801. incipit belluin Punicum III.;quodintraquadricniiium cxitio Cartha- ginistermmatiimcft.ducc Pa:norum Afdrubalc, &Romano- rum Scipionc Africano fccundo fcu iuniorc , qui ctiam dicitur Scipio jimilianus, .apatreyfmilio. EiusiudiiCarthagoeft in- ccn(a,quam Orofius XVII. dies arfiire fcribit:quod (pedacuIuiM Scipio intuitus fleuit, ac dixit, fe dolcrc mifcriam hoininum, fic fubuereri, ne Romx fimile fatum fitfuturum , quod etiamac- cidit fub Totil.a Gothorum rcge. Per hxc tcmpora floruerunp Ariftarchus, Carneadcs.Scipio Nafica, Tercntius Carthaginea- fis,Pacuuiuspocta,& Cato maiorapudgentilcs : in populo Dei ludas Maccaba:us&IonathasfeuIonathanfiater , dequibus pauloantc. VIII. Ptele??2. Energetes Secttndus, cognomento Phy- fcon fuccedit fratri Philometon , anno J/. 580J. Hic rex fuit cognominatus Pfiyfcon, a fagina ventris turpi- ter inflati. Rcgno pellitur ob tyrannidem , & fugic in Cypruin: vbi repudiatx coniugis filium occidic , & mcmbra ttuncaca niatri mittit. Apud ludxos Simon & lohanncs Hircainis, (eii Hyrcauus, vralij fcribunc , rontificiam & legiam poccftaccm e.\ercenc , & dicuncur Ethnarcha ludeorum, vt & iplbrum ancccellor .lonachan. Circa hoc tcmpus oriuntur trcs prin- cipes iedx lud.torum : vidcl. Pharil.coriim, Sadducxorum, & Hellenorum. Rcgnum Pergami dcficic. In Sicilia oritur bcllumfcruile .fuafore Cyro quodam , qui fanatico prorfus furorc feruos ad libcrratcm & arnia concitauit , in ore abdita nuce, quam fulphure & ignc ftipaiierac , vndc lenicer infpirans flammam intct vcrba fundcbat. Hipparchus aftronomusflo- rcc:item Micipfa Maflinillx regis Numidi.'c fiHus , & lugurcha cius adoptiuus , & Adherbal Micipfx filius : item Mithridates rex Ponti ; qui magna cum Romanis bella gelfit. Anno M. 3809 Antiochus Entheus cum Tryphone Proiege in Syria, fcu Aflyrii, capeflicregnum : poftea Tryphon folus rcgnat. AnnoM. 38 11 Tryphonem ciicit Anciochus Sidetes, aliasPius & Soter, frater Demetrij. Vterque eftfilius Demetrii Soteris, dequo ad regul. prjEced. Anno^Sii. Denictrius liberatus ex captiuicate Parthica iterumrcgnat apud 'Allyrios. Iliifuccedic Anriochus Grypus filius.analo , itadiclus: alias Philomecor. Huic annononoregni frareripfius Antiochas Cvzicenus inci- pit moucrc bellum. In co tumulcu nioritur Ptol, Phylcou. Eu- fcbiusCyzicenottibuit annos iS.Grypo 11: I X. Ptolem. Lathurm fticcedit Phyfconi an- no M. 3834. Lathiuus ita4uit cognominatus , qubd clam fucrit reuerfus. Nam primb regnat cum matre Cleopatraannos X V I. Pbllab eadern eiicitur , & fugit in Cyprum. Matre Cleopatra poftdc- cennium intcrfefta itcrumregnat annos VIII. Rcgnuuitau- tcm in ./£gypto& Cypro. Euicbio dicitur PIp fcon. iEpipiia- nioSoter, PlutarchoLamyrus q. dicax. In Syria hoc tempore eftperturbata rcip. facics; illam fcil. vrgentibusfatis. Naman- 110 M. 38 f f.Antiocho Cyiiceno (ucceditSeleucusGiypifilius; paulbpbft Antonius Eulebcs : tuin Philippus & Demetrius.- dehinc Demcrriocapto Philippus (blus anno M. 3S61. quc> breui temporis fpatio propudia ilta rcgum varia intcftina intct fegefletunt bella. Rcx Lathurus incorfccic multa ludxorum millia, & cocgit captiuos vefci interfedforum carnibus. Acifto- bulus Hyrcani filius eftprimus ex familia Hafmonxorum rcx , ann. M. 384 j. cui fuccedit anno fcquenti Alcxandec lan- n.vus, alias lamncus, Ariftobuli frater,rex& Pontifcx Max. qui fuit rexfortunatus Apud Rom.Tno-; flbrent Lucretius , Q_^ Murius ScxuoIalC. &augur, P. TuriliusRufusIC. Archias poifta, Q^CatuIus poeca,' S Pompeius'lC. Bcllum lugurthi- r.am durat VII. annis:quod Romani gcirerunt cum lugurtha Numidiserege.de quo duo triumphi funtafti,& in fecundo lu- gurtha cuin duobus filiis ductus eft catenacus , & mox iufiu CoflMarij in carccrcflrangularus.Aquilajinfigne Romanorum, a Mariojprimiim vfurpata fuit hoc tempore. X. Ptol. Alexander, frater Lathuri , accedit ad re- gnnm anno M. 38^0. Hic regnat vna cum matre Cleopatra; qua: Lathurum eiece- rat. Abdicauit fc (poineob crudelitatem matris .- quam & pbft imerfccit, cum vitx fux illalii infidiari fenfidet. ApudRoma- nos hoc cempore feruntur varj^ leges ; videlicct Agraria poltli- H 4 jninio Hifloim Ptoleni. PhyfcQ, nis. Hiftoria Piolem. Laihuii. Hiftotla Piolcm, Alexan- dii. Hiftoria Laihuii ceducis. «iftoti» Ttol. Ab- lcttr. Hiftotij Clcopa- tis. gi Encyclop^disE Lib. X X X 1 1. li^iuio reftitu,tui-, &fertar lex Cxcil.a Didia , item kx de legi- bus, lex fumptuana, & L.cima Mutia. X I, LathHrusredtixamia M. 38^0. regnat annos V 1 1 1- ciVu7aLucullo:quiCyxicenum { hic enim .ntctMinC.licia delituerat ) de.iu6 dedarat regem. T.gra.ies fe recoll.g.t. Po- Jtea ht iupp.cx ru,u,..v. , qu. Cyz.ce.io de..egat t.tulu.ii re^.s. & Syriam ... ptoui.Kiam rcd.g.t.paulo a.ue capta.n H.c.^ololy- «^am . TemporeLathun reduc.s apud Romanos lex iud.c.at.a & Plautia tnpkx fer.ur,& lex repetundaruni.feu ae repetund.s, confirmatur. Bellum Marf.cum & M.thndaticura a Roman.s geritur. X 1 1. Ttol Auletts [ncceAit Lathnro an. M. }868. j Goenomen traxit ab eo , quod publice in conuiuiis regio habitu t.bi.s certaret cum art.fic.bus. D.odorus vocat D.ony- fium. k fubditts ei.citur , fed.ullu Pompe.| relhtii.tur. Apud Romanoshoc teraporeclare.,t$ylla i Manus Syllx x.nulus; Jalluftiusi Ciceto, .latus Arprni , vndc A.p.nas d.c.tun Cn. Pompeius , C. Ca:fati Lucullus ; M. Brutus orator & IC. M. CralTus diues ; Diodorus Siculus : & Crat.ppus ph.lolophus Athenis Letfes vaiisferuntura Ronia.iis , puta frumentana, Pompeia ("orneliamultiplex, Calpurnia .Clodia multiplcx, leijes Cifaris, lexTullia , leges de leg.bus kicnd.s . lex de am- bitu. Primumbellum ciu.le intcr Mat.um & Syllanigentur. Ciccro Syllara vocat .nagifttum luxunx, auantia;, & crudeli- tatis • Marium conferuatorera patrii- , pareiitem libertatis & reipub Lucanus contta ipfum fcelerum .nagiftrum appcllat. BeflumGladiatoiuraa CralFo , Pirat.cum & Mitl.ndat.cum 1 1. a l'ompcio conficitur. Con.utatio Cat.knana a C.cerone Cort fopitut^.Adio Vcirina ad fincmdecurnt.Iulius Caefarcon- ficitbdlum Gallicum feptcm annis , quostotidcm Iibri com- pJeaitur. In hoc bello csfa funt tieccnta Sc tnginta .Ti.lha teructioru.-n : Jctotidem milhaGc.raa.iorum , quoiumdux ctat Aiiouirtus. Idem Cjefar Britannos domuit- Poftca oritur bellum ciuile inter ipfum & Pompcium , in quo treccnta millia tominum cxfa. Res ludsa totis iUis XXXI. annis, quibus Ptol. Auletesrecnauit , ita fe habuerunt. Alexa.ider Ianna:us, ieu,vtaliilegun%IoannaEUS,morituranno M.3871. Huic an- no feq fucccdit Alexandra vxoi , qu.e ct.am Salome & Solina dicitur, qux regnat annos 1 X. Habuit duos filios Hircanum iwaiorem, & AriftobuIu.n minorem nani : illumquictum & jgaauu.n, hunc i.iduftrium Hyrcanus fucccdit m.itri , & poft- quam re^naflet tres menfes_, pellitur a ftatre Ariftobulo , qui dicitur Secundus. Hinc orta .ntct iftos fiatics contcntio de rc- gno :.qux dclat.i fuitad Cn. Po.npeium, qui captis Hieiololv- mis Hyicano rcftituit faccrdotiam , fed abfque regno, cui pra;- fu.tannos XX IH. abanno M. jSiiy. vfque.-idaii.M jyio. quo Antigonus fuccelht. XIII. Cleofatra fnccedit patri Auletit. anno M. 3859. Cum annis Cleopatra coniungendi funt anni Ptol. Diony- fij iunioiis fiattis .pfius , qui Pompeium cx pugna tharfalica fucientem in yEgypturn , interfici iullit. Ca:tci-um vnus illc aiinus Cleopatij; , que.n diximus , pcrtinet ad hoc iatcruallum hiftoricum : reliqui XXI. refcruntur ad raonarchiam Roma« pam. Cleopatra (iquidcm nada fuit rcgnum a lulio Cief! per- fcquente Pompcjum in jEgyptum vfquc Illa poftea nuplit AntonioTiiumviro:quo deuido & .^gypto pcr Aiiguftum fubada, ipfa fibi mortem confciuit.admotis ad vbeiaafpidibus. PofteaiEgyptus in prouinciam ledadlaeftab Aagufto. C A P V T XX, De {^riiculo primo ^nart£ menarchix. PRitCEPTA. QVartamonarchia , quse cft Romanoruro , efl: ab anno M. 5900. ad noftram 2tatcm,anniini fcil. Chrifti 1630. cui refpondcc annus M.^^79. Eadi- viditur in quinque articulos,quos fingulos memoria: causadicimusincipereaC.hocmodo:CaEfar,Chriftus, Conftantinus M. Carolus. M.Carolus V. Primus itaque articulus efl: a Cajo lulio Cjefare vfque ad Chriftum natum , id eft ab anno M. 3900. vfque ad annum 5949.^^6 pcriodi lulianae 4713. vbi memineris ann. M. addendaelle 765. vtl y6^. fi velis habere periodum luhanam , & periodo lulianx de- M.Opor- 64. cum ex- ronologia. Tituli eius funt duo , Cifar & Auguftus iuxta verfum : Cafar cr Augufim tibi dant primordia qitar- «.•fcil.monarchiae. R E G V L J^. Caiits Jittini Citfar primus confecutus efi Rom£ tmperium anvimvj^ijyiv Anno M. 5900. Vrbi conditxyoj. Cr. Salluftius Senatu mouctur , & anno (cquenri belkim ciuile Cxfaris & Pompeij oritur. Pompeius cum ColT. fugitin Grsciam, Ca-faifit Di- dator fine Magiftroequitum, &occupat Hiipaniam & Maf- filiani Ann. M. 390i:vrbis yoy. C. lulius Ca;fai fit fecundiiin Conful , &confeda pugna Pharfalica, Monarcha. Poft pu- gnam , Pharfalicam proficilcitur in i£gyptura hoc confilio, vt Pompe.um, qui cofugerat , opprimat. Ciim veniflet AIc- xandiiam. Pompcius iam erat fublatus. Componit itaque ibi dilTidium' inter Ptolemaeum & Cleopatiam foiorcm , ita vt verbis quideni vtiique regni focietatem concedat , rei- psa veio folam Clcopatiam, cuius amoii fe dcderac , rcginam conftituat. Hoc igcirimc fcrunt Alcxandii.ii, qui Clcopa- tiam pcnitus rcgno cupitbant ciclul.rm Oricui itaque bcl- lum Alexandrinum , in quo Alc.\andria aC.vfareoppug.iatur & Ptolemxi l'hiladclphi biblioiheca i.iflammatur. loftca C.Tfarregnum iEgyptitotum CJcopatrse tiadit, cui tamcn fra- trem miiiorem adiuni;it , maioii aquis fubmcifo iu prxlio Alcxanarino. Caclan ablcnci honorcs maximi deccinu.it: &C inter crtcra fancitur ,> fecundum Didator ifto integro an- no, quieratvrbisyofi. maneat , ac dcinceps perpetuus fic Di- dacor & Pontifex Max. vt poft annum Vibis modo didum, videl. 706 quinque annis continuis confulatum gciat , tribu- nitiam poteftatem pcr omnem vitam rctiueat, de Pomre- ' ianispro aibitiio ftatuat , belli & pacis dominusfit iu omncs homines. Dum \\xc \n vrhe geiuntur , ingens multitudo Pom- peianorum pixter opinionem Ca:faris in Afiici, quo Caronem ducem fecutafuerat , bclluni Inftaurat. Ctfar upinione citiiis tanquam altei Alexandei M. in Africam nauigat , & compoli- tis rcbus Africa.iis cum qijatuortriumphis Romam ingiedit.ir, & anno M. 5904. vrbis 707. fittcrtium Conful & dldator. Poft Africanum bellum confcdum , giauius nnilro C^farem inde exccpit : niiiiitum Hilpanicnfe , quod Co. Pompeius Ma- gnifilius ,adolcfcensadbellaimpctus maxiiiii, ingens acteni- bilc conflaucrat. Hoc ipfb bello exanimifcntcntia confcdo Carfai ,in vrbcm triumphans rcucrfuslmperator pcrpctuuspo. puli Romani falutacus eft , anno vrbis 708. non quidem anti- qi.a iftaconfuctudinc,fcd eomodo , quohodie , qui fummum orbis imperium eUvTrdiifu/jov obcinent , Imperatores Romani nominantur. Dccrctnm cciam , vt oinnes magiftiacus in ipfius ada iurarent, &ipfceflet ficrofandus. Ex hoc itaque anna dcincepshonorarij ColT. creariccEpti, &XII. Pixtores fadi, ipfi dcniquc Imperatorcs fa'pe fecundiim, tcrtium, quartiim, 5-, 6.7.8.9 lo.i i.i i.i 3 ColIcieati.Hocipfo ponoanno vibis,vi- dcl.^oS.adeoqueMundi j^of.Ga^faiaggrciruseftcor.ciftionem Calendarij.Hincigitur fu.Tiitur initiu.n anni luliani, ita vcpri-- musannus Chriftifit lulianus 46. calculo Dionyfiano fcn vul- gari, at 44.calculo Scaligerano. Cxtcriim dignitas illa piincipa- lis fcu Monarchia C. lulij Cxfaris non diuturna. Na.n anno vrbis 709, mundi 5 906 , Idibus Martiis. Senatu in cutia Pom- pcij collcdo , X XII Ivulncribus confofliis obiit , CafTio & Bruto ( i]ui co anno prxcores erant ) ancefignanis coniuia- tionis .iducifus ipfum inita: , hocfacinus piocurantibus. Sic eigo periit vii bcUicofilTimus , cuius duc1:u vndecies centum nonaginca duo millia hoftium cxfa func , exceptis iliis , qui in bello ciuili cccidcrunt. Siirnis collatij quinquagies dimicavir, M. Marcellum fblusfupergiefrus,quitricies,nouiescum hofti- busfucratprxliatus. Tcmpore huius lieioisRomx floruerunc Sextus Papyrius & Seruius Sulpitius IC & latx funt leges va- lix, videlicct Cailia , Fabia, Lxtoria & Ledoria. Apud ludcEOS Antigonus rex Ariftobuli filius, qui Hyrc.mo aPorapciorefti- tuto lltccclli.-iat,rccuripeixutituiiallu M.Antonii, & Antipatcr rexldumxusanno M.j^ci.procurator fcu pi.xfcs lud.c* aCiE- • fuc c6ftituitur:qu6d ipli plurimii piofuiflctfideaccof.liis fuis jn bello Alexadt. Aiitiparer ifte alias dicituiAutipas Afcalonita. II. Augiifiui I III» ilti. II. HiQoric^Cap. XX. Aitguflus fi{ccedit Cdflirijiifirio vrbis 710. Jldundt 35107. 9? Subl.ito Carfare vifum efl ratribus , cxcmplo Atheiiicnlium fuicue iu.tr.fizt. Pollea Cxf.ins re(lat)iciuum opcrtumelbquo C. Oftau^um , n;potem fororis fux lulia: adoptaucrat. Cui vt t\\ nuiKiatUiii dc ca:dcauiiiKu'i,c vclliqioKnmam lc coutu- lit : yhi magiia i)>fi occuirit amiconim hequL-iitia. Antoiiius Coll. ( inqui.ni Cicerooratioiics Philippicasiioc ipfo anuo vr- his 710. dixit) Oftauium fupcrliccxcepiticu:us ( vt &:co1Icct,-e Daialiclla- CofT. ) nefaria domiii.uidi hbido protinus erupit. Torpebat iam ciuit.isopprefla ilto domiiiacu:iiidii^natio&do- Joromnibus, visadrclilienduni iiulli adcrat. Sofus C. Cxlar Oaauius XIX. xtatis annum ingrcflus , veteranos patris lui liilil C.vlarisconuocat^iulliquee.tcrcicus fbrniam collii;;it. An- t 'aius occurritifli excrcitui.Scd ciusle<;iones,Marcia&Quar- ta coiniita lcnatus voluntate , & taiiti luucnis indole , fublatis ilgiiisad Odauium feconfcrunt Geritur itaque bellumad Mu- tinam icjuod indedicitur Mutinenfc. Antonius victus, tuipi ' fugadelcrit Italiam. Interea temporis Cairius.Biutus & reliqui Pompciani lummam rerura de voluntateSenatus ad fc rapiunt, lequeTi/f«»>Galienui,Claudituatq^ i\ y\ 3J 3+ is AureUumTacttu^,Proba,Cara,DiocliaproUs, Induperatores pojifeptem commemorantur. Atque hi Imperatores tria priora. N. T, fecula re- H*ftor!3 piimi feculi i Chcifto. Hiftoiii Augufti Czfans & Chridi Seiuato- 94 EncyclopsEdi^ Lib. XXXII. •item illi,quoruiTi fit mer.tio in vltimo gnatunt : & fef verfu,rcfenmtur ad Diocletianum. R E G V L ^« cda I Prmum k Chrifio fecidnm haoct trcdcamtitH- los,qm vUd.Irnperatores hec tempore vixentnt. T. oaaiiUi^ C4^r ^«^«//«,princeps pruJens.iuftus.tem- pcrans, & fclix, infelix pater,ex amicis prarcipue dilexit Mecx-- nateni equitem Romanum ob taciturnitateni , Apippam ob p.iticniiaiTi. Prccatus ell icipionis fortituiiiiicm , bcneuolea- tiam Pompcij , fortunam C.tlaris. Sub ipfofloruerunt Latul- lus , Yirgilius , Horatius , DionyfiusHalicarnalllrus , Proper- tius, Tibullus , Macer iunior poeta, Scruius '-ulpifius IC. cu- lus auclitores fuerunt Caius ,Titiiis, Varus. Auficiiiduo . F!a- uius Prifcus,Paccuuius &alij. T. Liuius etiam floret, quiobit pauloport fub Tibetio. Anno Augufti XL I L nalcitur Cliti- ftus Seiuator , cuius cluonologia hic eft f«cundum tria intcr- uiilla. A. M. Period. lul. V. C. Olym piad. Nabo- balf. Aug a cKcle Civi; 1 1 ufti. a con- fulatu. Hero- dis. An. lul. iEra Cliri- fti Diony- fiaaa. JEi-a e. vera. Chrirtus 5947 47II 750 X-I94J74) 4' 40 57 43 nafcitur. 5948 47! 1 4713 I 7JI 15 746 4» 45 _44_ 4T 41 4i 43 7r 58,&is vliimus. 44 45 46 47 57 I z 14 5949 7fi (4 747 Chrift'nafc. I z 35)fO 4714 7f3 1.195 748 59f' 4715 47if 754 764 i 749 59(Ji 4.197 7f9 n 54 Ti berij IZ 5977 5978 4741 474i 780 I781 4 t.ioi 780 787 .7 ■ — 73 74 30 31 3 979 4743 781 2. 78Z «7 75 30 5i 5980 4744 783 i 7S3 18 7^ 5' 35 5981 4745 4746 4747 4748 784 7±5__ ^ _i 784 •9 zo 21 11 CZ 77 79 80 3i 35 34 34 55 398Z 3985 1.Z05 785 3 787 — , 5984 35 Intetualla vi ta Clinfti. I. Natiuitas Chrifti. IL An. Clui- -fti X 1 1. IIL Officium Chrirti. Explicatio huius tabella: ha:c cft. Ad annos mundi datos ediice 764. & prodibit periodus luliana : quam Scaligcr prae- eoncipit annis ySj.autcmundum conditum: ita vt prinius an- lius M. fity^^. peviofii lulianae. Rutfusabiiccaperiodo lulia naannos764 &prodibit annus M. Reliqui tituli frontalesin laterculo funt clati. Videamusergo hidoricam tabuljc expli- eationem. Chriftus natus eft iuxta Icaiigerum anno M 3^47 eXeume, fcilicet autumno:ita vt incipiat aeranatiuitatis Chvifti Scaligerana anno mundi 3948. Sed iuxta acram Dionyfianam Chrittus natus eft anno M 3949. exeunte , fcilicct D..-ccnibiii ita vtincipiat seraiftaanno M. 59 jc. Chriftu5anno:ttatis lua: XXX, Luc. 3.anno imperij TiberiX V, iuxta .cramScaligcra- nam , ert baptiratus. Poftbaptifmum celebrauit quinquc Pa- fchata. PrimumPafchadefcribitur lohan.i.-v. ij.quodChri- ftus celebrauit (cxto menfe poft baptifmum fuaiti , adeoque annoaet.XXXI. Socundum defcribitur lohxn.^.v. i.Tertium Matth.iJ..Miirc.i.Luc 6.Quartum/(j^ ^.-v ^.Mctl.l^.Marc. ^.LMC.^.Quintum lchitnil. v- yf.quo tempore Chriftuscft patTus anno statis XXXV. currente, ita vt vixerit ia his terris 34J-. Dc ^t§t;^im»f«aJ Dionyiij diiputatum vide fupra in Computo , vbi multadiximus hancin fententiam :quibus ad- de hoc vnum. Eclipfis illa , qua: contigit tempore paffionis Chiifti , eft charailer infallibilis dirigcns chronologiam nati- vitatis & vita: Chrifti, ita vt inde poffiiTius facile colligere con- nexionem annorum irtorum , natiuitatisChrifti , mundi , Au- gufti Ca:f Olympiadum , vrbis condit* , aerae Nabonaflari , & limilium epocharum. Quo mcnle Chriftus fit natus , in Com- puto ctiam indicauimus : vidclicet citca a:quinoi5tium autum- nale , quod tempote lulij Cxfaris ^^.o./xa? incidebat iu XXIV. Septembris. Nimirum Chriftus natus eft fexto men- lo a natiuitate lohannis Baptiftx , qui natus eft menfe Mar- tio:quaeduo colligere licet ex £«f. i. Deinde Chriltusnatus crt eo tempore , quo cenfuQin pr.-eftatio Romaniseft faifta, Lnc 1. IUa vero fada eft iiienfcSeptcmbri, quo fruiflus colli- guntur, & itincra funt peruia. De die , quo Chriftus cft narus, multi cxiftimant, ipfum natum effedie fuo , qui dicitur Do- minicus. De genealogia Chrifti tenendum eft ,i!Iani'Occurre- re in hiftoria Euangelica duplcem. Vnaeftnaturalis Matth. i. inqua recenfentur maiores Chrirti, ex quibus ille natus cft fccuudiim carnem , folo lolepho excepto , vt qui non fuc- rit naturalispater Chrifti, fed putatiuus , Luc 3 i;. 1 3 Altc- racft li^alis, Luc. j. in qua Eli dicitur pater lolephi , fcili- cct legalis , iure leuitationis feu affinitatis , de quo vide Veui. if . ■verf. f. 6. Naturalis autem pater lofephi fuit lacob. Hac de re iulpicc iftara tabulam , quae cognationem Chrifti exhi- bet: Matthan Eli, Luc A lacob, Afa/f/;. I. ^ Maria foror matris Domini:cuiuS filij ex - J^ Mariavirgo, Iofeph:maritus Marix. Alpliaeo. lacobus minor fcu luftus, Mnrc.i^ ASt.i^. CIeopha,Afi«n/5. Sa!ome:cuius filij exZe- bedio I A ^ , Cleophas poftciior maritus Mavix fo- loris niatris. Chrifti. I.icobus maior,y4(!i!.4. lohannes Euaugclifta. _A.. ni Simeon. De a:ia Chvifti poiro qmritur Chronologi in anni^ mundi vfque ad Chriftura natum nu- mcrandis. Nam Th.rlmudici imnievant annos ^784. Rabbi.. iccentiores 3760. lofcphus 4101. Origcnes 475^. Metheodo rus jooo & reliqiii Gri'cl fupva 5000. numerant , vt Epiph.a- piusfoiy.Eufcbuis ji,9. Ihcophilus jjji.Niccphorus, joo. exLatmis Auguftinas J3 5i.&alibi jijj.Beda 39J1. Hieroy- ludas Thaddxus IofephIuftus,./^ff. i. cur tantopcre varient. nius 3941. ex recentioribus Alphonfus rex J984. Scaliger, & 1 cius feilatores 3947. Gcnebiardus 4089. Picus Mirandula , &' cum co Bucholierus, DrciTerus, Rcufncrus ac alij 3970. Bi- bliandcr 3979. Buntingus 3967. Gerh. Mercator 3966. Me- lanchthon & Funccius 5961. Eraf Reinholdus , Dauid Chy- trsus& alij 3991. Ijjhan LuciJus &luthcrus 3960. Sleidanus! 3954.Pateus3yx8.Ctufius&; Angtloctator ^jej.Mathematicil Vicnnenfcs HiftoricsB Cap. XX I. 95 Viennfufcs ann. M. j^gj.f.iciunt piinuim Cluifti.Huiusa/^- ^«yiit;, difcrepaiitii. cauias.ubitianuir eirc illas. Rabhinoium fupputatio elt iuilo niinor, paitim cx odio religionis CluilU.i- ni.quo fit vt tincni L X X fcptiinanaviim Daniclislongc anti- cipent , atqucitaChrifto honorcm Mcllix abrogcnt : partim propter ignorationcm hiltorix Perficr & Gr.xca:. Uii cnim a r«gno Nclnicadnczaris ail Cynim nnmcrant duntaxat annos XVII I. cum (int XL V. &; a Cyro . fcu Pcrlica monaichiaail AlcxanJrum Magnum, compntant annos L l L cum (int loo. QuoJ attnet adCiixcos , illi (eciuuntnr vcrfioncm LXX In- terpictum qu.c Genef.^. habct annos 1 54S. ciini Hebraica vc- ritas habcat dunt.wat 1 G y 6. Latinorum calculus variat ob qua- tuor potiflmium caufas. Primo.in annis rcgum \\xAi &c Ifracl, atqucetiam tcmpli Hicrololymitani maxima c(l: dilTimilitu- do. Diendeinitium & tinem captiuiratis Babylonici alij ahter tmnotanr. Tcrtio Cluonologi hcbdomades Danielis uon vno modo inchoant. Denique de Pcr(ica: monaichix initio va- riant fentcntia:. Suiit qui annis Chronologorum Gr.T:coruni abinitio mundi v(«|uc ad Chritlum fubtr.-uiant annos m6. hoc modo. Vcteribus ( inquiunt ) v(itatum fuit ; vtepocha: mundi adfcribcrcnt i.i.j.6. quibus numeris vnitatem eflen- tia; diuiuf & perfonarum trinitatem (igniticabanti hoc modo. Sicut i.i.;. contincHtur.vqualiterin 6.ita i.i.j perfonaTrini- tatis.rqualiter funt vna ellcnria diuina. Numcriifti per in(ci- tiani librariorum dcindc coalucrunt in vnam fummam, cuin diltinfte fcribendi cirent. Sic v.g.Eufcbius computatann.fi99. a creatione mundi ad natiuitatem Chrifti : a quibus (i dcmas 1136. relinquentur 5965. qnx numeratio proximcacccdit ad Tetam .Sed redcamus ad natiuitatcm ChrilH : cuius anteccden- tia quxdam ; conncxa item & contequentiarecitabimus. Pau- loante natiuitatcm Chrifti communis vox & fama erat intcr Ethnicos, magnum Deum nafciturum , vtapud Tacicum vide- teett. R.omxquoque imago virgini"; puerum in vlnisgcftan- tiscirca (olem , tresitem loles conlpcfti. Anguftus etiam pu- tilico cdido cauit .nequis ipium proporro Dominum appel- hret. Idem triginta millia (eruorum fugitiuorum dominis fuis pratuiti liberahtate retticuit. Conncxa funt, quod cometa ftu- ipend.c magnitudinisfit con(pe(Sus , dequo Sibyllaad Augu- ftum, Hicpuer, inquit, maiarefl te:hunc adom. [Conkt fitpra in Phyfic.p. 706. J quod Roma: fcatiirigo olei cruperit, & toto dic defluxcrit : quod templum pacis node natahtia Rorax corruptum , & inter rudera hoc diftichon inucntura: Virginitns^parttif , difcordes tcmporelon^o, Virginii in gremiofcedera pacit habent. Confequentia funt, quodnato Chiifto oracula paulatim conticuetint. Hinc Auguitus prouediore iam xtate oracu- Uim Apollinis Pythij de liicceftore confulturus , nullum primo jccepit refponfum. Pofteaciim alteram hecatombam adiice- ijt, dimonrefpondit: Tovoi oof/^f fS^^^iTreiVf t^ct,toluj iuidti t^t^* AotTraf acTnSj i7fyiav c« li^teav r,ftiTs^aiift Id cft : Me puer Hebrttis , diito Detis tpfe gubernans, Cedere fede inbet , trijiemq. redtre fub Orcum; Ergo dehinc aris tacitns difcedito nojlris. Quo relponfo accepto Imperator in Capitolio facrauit aram maximamcum hac infcriptionc : Ara primogeniti Dei. Poftea fub Traiano plane dcficiunt oracula , vt luuenalis & Plutaichus tcftantur. Huc pertinet oiaculum Sibyllxdc abo- htione oraculorum : 'Vdft,ti fO/i pi'|«ii idirecf , iig^ A?A(^ ««i;^®.". Roms. ijrbs vicm erit , nec Deltim noueris ipfam: C,onin\c Peucernm dediumat. generibus titulo de oraculit. Quoetiam facit refponfum Axmonii : Magnus Pan mortuu^ esl. C^teriim vitaChriftidiuiditur in tempus ante baptilinum, tcmpus baptifni, & confequens baptifmum. De primo tem- porc parcius narrarunt Euangclifta;; quod Spiricus fandus vellet ipfos fcribcrc de publico eius officio. Nominatim autcin hxc nouem annotantur ab Euangeliftis. i. Chnftus na((;itur Bethlchemi , cum Auguftus Ca;far decimumterciiim eftet Conful, annoluliano 44. 1. Circumciditurodlauodie. 5. Of- fcrtur in tcmplo Hierofolymis , dic quadragelimo. 4. Dona ipii olFcruntur amagis, qui contra fidem hiftoriae dicuntur jfuifTcrcges. Obtuleiuntautcm ^urum, thm, myrrham, regiq^, Deot}; hominiq^. Ipforum nomina vulgo putancur fuifle , Balthafar , Gafpar, & Melchior. Dc ftella, quam philofophi ifti (magus cnim Per- fisidemeft quod 4. lohannes poftquam vliimum Chrifto dederat tcftimonium , ab Herode Antipa coniicitur in carcercrn,A/T. i .ad lacum Gcnezareth dcnub vocat Pccrum,Iaco- bum & lohannem , Lnc. f. in finibusGcrgefenorum e.vpcllit leeioncm immundorum f v .im, Maith.?. rediccranslacum in vrbem Capernaum, Matth. ^.yoc.it Macchxnmpublicanuin ibid.Sc reliqua miracula cdir, qnx ibi.lcin defcribunrur. Inter- ttallum a fecundo pafchate vfque ad tertium. detcribic tolus lohannes cap.^.lnteruallum a Pafchatetertioad quartum in- cipic Matth.i%.Marc.t.liic.6. Hoc cemporcift:a ti.inr. Chriftus difcipulos vellentes Ipicas in fabbato ie^tcndn, Matih.ii. Marc. ■L i.«f.6.fabbatocurat manum arcfadamjA^favf. 3.1,«f.6.mictic duodeciinapoftoIos,&cos deofficio iuftruit, Matth. 10 Marc. 3.I.«f.6.docecdcveroDciculcu,vcraquebcacicudinc,Lac.6curat feruum Cencurionis,/,«f ^.rcuocat in viram fiiium vidux, ibid. lohanneslegacdifcipulos fuos ad Chriftum cxcarccie,.Vi«/?&. 1 1. Luc. 7. Chriftus omnes laborances ad fc vocac , Matth. i r. vngicur a Maria Magd.ilena , Luc.7 peragrat vicos &caftclla, L»f.8.fanatdxmoniacum,cxcum,&mutum,M»«^.i2.M«rf.5. docet, qui fiuc &atres fui, Al/J»//». la.. Marc.y Luc.%. excitat a luortuis g6 Encyclo|3^ciia! Lib. X X X I T. ■ fir,n, Tani zV/«rf tiocetNazarethi.&contcmmtur, S: ^^JZS^nL. a.apuloM......pJ.t ,000. r ' ■ It,,,;,,n,,'. Daiiil.>us &auobuspifciljus, Ma/th. 14. iUam 9 «„«/«« '/^ «^;/>te?^'«^- Chnllus poitvanasc.n:ioncs& ^uacubrql».' dercubu.,tai- M<»«A ij.i6.ig.M^r..7.!i.yX«r.^. orofi'-ifcicia- la Iuaa:am ad feftura lccnopegia: lcu tabauaculo- nim quoa cclebrabatur aucumuo , & iu templo aocct ^.t^tth. 1, wi.r. 10 I«r.7JoW.7,8 9.Hierorolyi«is mauct ad proxi- mum t-llum cncruiorum, lcu aeaicatiouis,/o^ii'MO qiiod ce- 1-brabatur tempore hyemali. A fefto cuca-niorum vkiue a>i Martij diem decimum tada putanairomuiailla, qu.s dclcr^- huntur Lucc. 10.& fejffermi vfqne ud deomimnonum.KAi- cimo Marti) vfque ad dccimumuonum hxc geruniur:Chiiltus dillaitacfuamorte,M. a6'/tf/2rc.i7.i«f.i.^..ioW.io.Qyrdiagefimodiepoftrcfurre- ftionem, afcendit in coclum, Aii. i. & decimo dic poll raictit Spiritum fandum ipfo fefto Pentccoftcs. Atque hxc eft parua harmouia Eu.iiigeliftarumi vbi tria inprimis qu.xcuutur ab hi- floricisrr.An ChriftusPafcha anticipaucriCi. An & quomodo vna nodle & partediei vuius tot potueriut gcri,quorum memi- nithiftoria paflionis ? ;. Qiiomodo Luc ^.dicatur, Annani& Caiphim fimul fuiffcPontifices ? Refp ad i.Plcrique chcologi fic luilicant hac de re. Chiiftus celebrauit Pafcha die decimo- quarto,Nifan fcu Abib.M/Jrc.i^ xi, li.qui m;ufis noftro Mar- tio plurimum lefpondet. Scd lud.in propter canopem palchalem Rabbiuoruin TO vh > i.e.nou cclebrabispafcha Z.4.& 6.illoaii- no compercudinarimt Pafcha feu procergaruncvt loquitur Lu- cidus,& iu ipfiim fabbatum tranftulcrunt, qiT-od ideoappella- batur magnum : fcilicet propter concurfum duplicis iolennita- ris. Chriftusitaque celebiauit pafcha Mofaicuiii , ludxi ludai- cum.vt :^la.xs^(!-fai'iiin^ loquuntur Compiitiftx:qua dc rcvide /itprk comfitttumpag.toso.MoCj.kata Pallhadicitur, quod lu- dii celebraruuc ex praefciipto Dei , quo prinuun pafcha comc- derunt Ifraelicx velpere diei louis, fiue feri v quiuci ciuilis>qua fena etiam Chriftus conicdit vltimuin Pafclia. Hic memlne- lis, vctuinquereitcaici , Chriftum cclebrallc Palcha 14. & 1 f. Martij. Nam ludii diem inchoabanc a vefner.r , fini ptim.a vi- gilia noclis , Romani a media uoifte. Vefpera igicur decimi- quarti Nifan pcrtinet ad 14. Martij ; hor.x poft mcdiam uo- flem , & dies lequens vfquc ad vcfperam,ad ij. Maiti'. Theo- ialdm Meitfchhu infuo fyft. chro>2ologico ait , nequc Cbnltuin neque ludxosanticipalTe Pafcha : fed (^hriftuiucelcbrafle typi- cum Vafchaferia fexta&Luna dccima quaita ineunte:Iudxos fcria fexta & Luna deciml quarca dcfineute, qua Chrillus , ve- rumPafcha ,fitimmolacus. iixlu}it verba ui.ngni lofephi Scali^eri friftit. Chron- 'Eufeb A. Clirouo- logis poiro hic duoquxruutur ; i. Au Chrillus fit bapcrzacns auno xcatis XXX. compleco, & uumille annuscum XV Ti- bcri) curteute vel excunte fic conncclcndus ? i. Vudc Colligi polurinteuiallum intcr bapcifmum Si morcem (A\v.ii\ '. Kefp. ad I. Chiirtusanno X V. Tibeiil iucipiebatclk qu.ili tiigima anuoriini, Luc.^.v.zt, hoc eft, fermeattigcrac terminuni iliius aniii. Porio vltimus annus Augufti Cxf. eft: piimusTibetiij qui iiicipit extrcmo mcnfc Augufto, & proindc conncftitiir cum XIV. Chrifti iuxta xraui Dionyfii , fed iuxta xrani vc- ram cum XVI. Dciuae Chriftus natus eft extremo menle Sepcembri. Anni ergo Tiberij & Chrifti eodein propt teimi- nantur meufe : quia Tiberius fucccflit Oftauio Cxf. menfc Augufto. ReSp. ad 1. Quatuoi taiitiun Pafchatum veftigia extautin Euaugelio fccundiim lohauucm ( a quo tcnipora certius defignantur , quam in cnbus Euangeliftis auteccdcnti- bus ) a baptifmo Chrifti v(cjue ad eius refurreftionem. Vndc igitur emaiTius illud quod deeft numero? Refp. Chiiltus mini- Ireruim publicum cccpit auno xtatis XXXI. curicuce , circa primum Pafcha, /eA.i.xi 15.^. j.ri.i. DeindcX XXII. aunus actatis ccepit nieufe Tifri (cqueute , qucm mcdium expleuit citca lecundum Pafcha loh. j. Tcrtiuin Pafcha dcfcribitur Matth.it. Marc.i. Luc.k, vbinouus anuuspfxdicatiouisdcfi- gnatur iquinon debet confundi cum illo pafchate apud ioh. f.f. vcnonuulli faciunc. Q_uaicum Pafcha defcribitur loh 6. Quintum & vltimum Pafcha Chriftus celcbrauit lamiam im- molandus,Afit:Of»nia mihi & itt omri.^s liceui.Cum opcimos quo(- que iuceriiceiec,aicebac,(e Romam purgare. Optauit, populum Romanum habere vnam ceruicem.Scd ccim iuterficeiccur,eue- tusdocuit.ipfumhabere vnamceruiceni,populnni manusmul- tas.Sub ipfo Pilams fibi morcem couIcilcic.Chriftianorum qiio- ■ que nomenclatura incipit, /4c?. 1 1. 1 V. Claudiw CAfar lucccdlt an C.4 1 .quem mater diiflita- bat portencum homini.« , ncc abfoiucum e natura , fed tJntum * inchoatum; (.\peque vdirpabac prouerbiuin : Stultior Claadio. Fuita. nocentiinmus, non tamfacienao, quam paticnao indi- gna. Aaeo enim cuiluit , vt palaiii concemcui elicc A (ecunda coniuge fublacus cll boleto Icu fungo venenaco : & cu/n ili deotum nunierum rclacus eflcc , Neio dixit, fungos deorum ci- bum efle:quoniani Claudiuselubolctifaiftus ellct dcus. Ma- xima tuit coregnantefames, Acl. ii. lacobus Apoftolus:il Agripp.i occiditur. Ci_Curtius floret Fclix cftprocuracor fci. prxles ludxx, apudqucmPaulus accufacus, iu defisnlioneiT, (iiit pcrorattanquam ciuis Romanus./jf^.ii.Concilium Apo- j«olorum habetur AH. i j. GM i. LucashocteinpoicEuangc- huH HiftoricjE Cap. XXI. 97 ]ium (ciibit. Simon Mafftis habetur pro dco , &: i!li ponitur arj- cum W.K mCcii^zioiK : Simcnt Deo/anffe Mulci lciibunt , Pc- trum Apolh hoc temporc vcnillt^ Roniam, &: iiiibi i j annis Es pifcopura ct^ille ; quo(I cum fidc hilTorici , & finc muneris Apollolici e dianijcro puj^nat. N.im .iNailuinptione Domini v(- quciium 1'ctrus ab A;4rippa m vincula hiit coicclns , ipfc Cem- per in Paixftin.i fuic. UclnJc Pa.uius Ro.nje qu.rritur,ali onini- bus fc derettum,i.r. Origenes,archite(SusiIle al- legoriarum, floret. '*' II. M. Aiirdttt^ Anlonintts CaracMa, filius Seueri fiicceflit aniio iii.;l,omoctudclis ,fratricida ,inccftuofus. fatuitatc pixditus ; qux cfFecit , vt fe lioCTetct fimilcin & fuperba q l'j :ra Achilli ^ & Alexandio M.lntcrfccit P. Sepcimium Getam,ftatrcm fuum. Cum Pjpuiianus cxculare nollet ipfius fiatncidium,dicens:Non tam facile elle^xcufate parricidium, quam f acere:ab ipfb inter- feduscft. lil. M. Opdites Seueriif Ma,crinu.s GiccefTK 3n. 117. homo Hi ■;, uouus & ii.eptus , qui femeftre in Imperio tranfigens refcripta M, j; principum fuftulit.vt .uie, & non rcfcriptis agerctur. IV. M.Atirditis Antonimis Elagabali(s,p;ie Hdiogabalits, jjjl. capclfit Inipcnum auno ii8. cu.us tanta fuit fpurcitics nio- hJ rum, vt luperarct tuipitudiue omnes qui vnquam infames fue- bj ■ runt propter libidinem. Inltituit fenatum mulicrum. Scd poft mortcmeius fenatufconfulto cautuineft,ne vnquam muliet fe- natum iugredcrctur. V. Aitrdim Seuert/s Alexandcr fucccdit auno zii. Ciam Hi ctebris acdamationibus 111 curia Magnus, appcllaretur , re- Sc Ipuit , diceus : Oneiofum elfc tam infigne nomen. Fures vehc- *' nicnti odio piofequebatur. Dicebat , t(:minariu.n fcuatus elle cqueftrc.n ordmcm. Non fcrcbat eos qui emebant magiftra- tus.dicens : Ementes iiendunt.SenlCimni-n illara:6)«o>i tibi non vis fieri,alteri ne fcccis . aChriftianis fumpfit , & in palatiis publicifquc opcribus perfcribi iuiht , quin & per prxconeni recitari cuiauit.Iniuftuia iudicem tunio necari prxccp.t.dice.is: Etimopunitur , qiiifumos vendit. Litcraioru.n ferraonibus di- cebat f'e palci. Chriflo tcmplum dicatuius prohibetur a fuis. Vlpianura habuit familiafe.Ti. D.fciphnam miUtarem feucrifli- me rcxit, d'iccns,:Mtlites rempub. magis feruare, quamjcipfum, qtibdfalus pubiica in kis effet Hinc hx ipfius lcges^bi ■vts Iri- iunm ejje , imiji 'vinere iils,manus militum contine : Neino fegetes atterat : Nemo falem , oleum , ©• ligna auprat : Nemo cuem alteritts rapiat:Arinona fud miles contentwfit ; expmUd hcftittm , nori ex lachrymts prouincialium viuat. Hinc ex bcl- ■ lo Parthico rcdux hauc acclamationem audiuit : lUe iiincit, qui milttes regit:diiies fenatmidiues mites;diues popttlus Koma- nus. VI. M:inus Valcrianus jj» C. lunius CaJJiits Poflfjumus, <]ui a quibufJam incatalogo Impcracorum putantur. XI V. &]. Aureliiis Claudius accQ^\t in(ii;nia Impcrialia an- no 167. qui (i diutiiis vixillcc in Impcrio , jcipinncs & Camil- los,oiTincftiue illos veceres fuis virtutibusrcddidillct. Etcnim Trajani virtus, Antonini pietas, & Aui;ufti moderatio in co fic fuerunt.vt non ab al:is cxenipluui caperct, fed aliis rclinqucrec Gothospotiiis qu.rin tvrannos e medio toUcndos clle ccnfuit: 'juod illireip hoflss , hiprmcipiscllenc ^ X r. L. Vomitianus /i«r«;/.'j;««/.capitfa(cesanno 169 prin- ccps niagis neccHarius qu.am bonus,qu6d ci clemeutia, Impe- vatorum dosprarcipua.defucic. Hincdi.\ic populus , Aurclia- num elle pxda.^o^um fenatoium ; icem opciaium medicum, fed mala ratione curancem. Ipliiis tempore ccEpit piouerbium. Trincipes ionifirioi fiofunt in vno annuh.Hlc cmxnint hifto- rici, qua;nam res malum princip,'m faciat : &: rclpondent.quod iiimia liecntia , tcrum copia, amici improbi, latellices deteltan- di, orticiarij auari , aulici vcl ftulti vcldeteftabilcs, & denique terumpubl. ignorancia. Hic Imperacorin triumphum abduxit Zeuobiam rcginain. Morbo detentus non adhibuit itjcdicos, ied inedia fe curauit- In eius tenipora incidit Porphyrius ille blafphemus. XVI. M. Claudius Tacittts. primae feutentix confularis, tcniporeincerres^nifuccedicanno 177. Fuit literis fupra quam dici poteft dciitus , ica vt illud elogium metuent ; 6J«« melius quam literatui imperat ? Cuin feneftutein fuam ex- cu(aret , regeflerunc ipfi , capuc imperare , non pedes. Vics fuit parcillirax , & laduca frequenter efk vfus, qua fumpta fe- fomnum inercati dicebat. Tacitum hifloticum dixit paren- tem fuum. XV 1 1. M. jiurelius Pro^/ C. Ctderius VaUrius Mnximits Fl. V.ale- Tom. I V. rium Scurrum & Caium Galeiium Val«ium Maximinuin collc>>as allumunr. Maxentius ctiain & Licinius hoc tcmpore le ingciunt,e quibus M.yliireliits Maxinliu). fuit libidinolidi- mus , adco vt nnniftros libidinum habcict a ooulilns ; itcm ctudclidimusi vndc Chrilluni dixcrunt , ipfum fimilcni edc pocn,c I haiaonis. C. Vatcrius Licinius fuit hoilis litaaruin acertimiis , & fubinde frequcntauii illud Venenurn y* pef/ir funt phitofophi ^ oratorcs. Ipfc ctiani litcraium adco cxpcis fuit.vt noinen decretis vix fubfciibevc pollct. Vtcique hic ty- rannus vidus eft a Conftautino , primo Imperatore, qui Ec- clcliam .1 pcrdcutionibus tc(pirate fecic. Cxtcrum valdc hic pcrturbatacft C.elarum ("cries obconcuidim niultoiumlnipp. nuineio (eptcm ; quorum h jc cft feries niodo cxpiclla. i . Au- vclius Valeiius Maximianus. 1. Fl. Aurclius Conflamiu? Chlorus }. C. Calerius Valeiius Maximiaiius. 4. C. Galcrius Valeriu.s Maximipus f . Valerius Sueriis.6.M Aurelius Maoccn- tLus.^.C.Valcriusl-icinianusLicinius. Quifermc pra-tcreuntur abhiftoricis , ita vt ab hiftoria. Dioclctiani fiat ttaiifitusai hiftonam ConftantiniM. Capvt XXII, J^eTertfoarticulo quartx monarthiie. Vrjeczvta. TErtiiis quait^ inonarchije articiiliis cft a Con- ftantino M. vfque ad Carolum M. feu fub anno Chiifti 305. vfquead 801. Titiih funt XXXV. iuxta nuinerura Imperatorum Gricorum , qui continentur his veriibus mcmoiiali- bus; t i Conflantinsts,^ hincprima eft diiiifio fmta: 5 4 J 6 7 Julianus,Iottiane,VaUnt duofiratia Flaua, 8 Theudofiits Magnta.-pofi altera fcifito facia: Occafum turl>ant,orientem h£.cfieftra gHbernants 9 10 it II 1} Arcad : Theudofiuf , Martianut , & fnbo Leones, 14 ly 16 17 18 19 Zeno ^ Anafi-afitts , lufii tres , atqae Tiberim, iO II 11 Mauritiits , Fhocas , HeracUus iy maUfanb 15.14-i.j 16 17 18 Tres , 1'ogonattts , ttim lufiiniane, Thilipfie: 29 50 31 31 Arthemittt, Jionumqtte Dei,Leo,Copronymufqite, 33 34 3f ^ Hinc Leo, Conft.Iren.plfl terttafcifiiofaHa. Horum Impp. prasnomen fuit Flauius : & ipforum Imperiumdurauit quinque fccula^vidcl.^.j.^.^.S. Re G V L ^. CLiH N T. Hiftotia Conlian. tini M. I. Secuhm quartum 7\(.T. compleElitur titulos oUo. I. Tl. VaUrtHS Conftantinits Magntis natus in Priranniis, Hiftotia fuccedit patri Conftantio anno )o6. Vincit Maxentium , Pha- quarii fe- raonem illum N,T. & m conflidu vidct fulgidam crucein , fi- "■'■ " "^ milem Xliteta: primxiii nominc Xg/isriis ,& lia'C verba infcri pta : In hoc vinc e, 'E» riirsi »;')(5t. Vincic etiam Lici- nium ; in qua pugna vidct duos cquitcs , qui crdunt legiones hoftium. A rebus preclare geftis accepic nomen Magni : & di- ftus fuic reftauracor generis humani , Iibcracor vrbis , piopa- gator Imperij &fundator fecuriratis .vtern.e. Byzantiura or- nauit & firmauit, tranllatis eo axiomate Imperij & ornameu- tisex Afia, Euiopa, & Africa. Hinc dicunt, Conftantinum nu- dafic vrbes , vt Conftancinopolin ornaiet, quam etiam voca- uit !«v'r4l^i»,nouam Komaiu : Quatranftatione Iinperij, & ItaliE& totiusOccidentis ftatuseftlanguefaflus.Hiceftlm- peracor, qui propagauit rellgionem Chriftianam longe lateq;. Tamctfiveto amplinimis pnuilegiis, indultis Scimmunitati- bus Grnauit Ecclefias : fiftitia tamen eft donatio Conftantini M. qua Papiftx dicunt , Italiam dono cediirc Papx , tanquam patrimonium Petri : cum nullus locuples auchof hoc tcftctur, &conftet Conftantinum M. paulo ante obitum diuifillc Im- peiium totum intcr tics filios , vtnacu maximo Occidentem, fecundo Oricntem , tcitio intciieiflam regionem aflignarcr. I i Huc loo Encyclopa^di^ Lib. XXXII. £lioium ConAan- «iniM. Hiftotii luliani a- poftatz. J-"i(loiia Ipuiani. Biftoiia Valenii- ' niani FiU V4. Hiftoiia Gratiani tc Valen» tiniani. Kiftoiia Theodo- fij. Hifteiia feculi quinti N. T. Hiftoria Atcadij & Honotij. Hiftotia Theodo- f>j 11. Hucacceilit, quotl ciic.-i tcmpoia Caroli M. huiufmodi dona- tio fit fafta. Pontificij qvioque authoies didiJent hac de ic. Ec vero vt maxime Coiiftantinus fuum iusdmiinua:ithac dona tione : fuccefFoiibus tanien fuis xquali potcftate praditis non potuit priiudicare Hiclmperator indixitSyiiodum primam OEcumenicara , qut dicicur Nicena , &: in iUa prsfcditintet epifcopos jiS.Synodusilladurauic vltra trieunium,& damna- uit Ariumpresbyterum .■\lexandtinuraiquicamen reuocatuscll a Conftancino M. precibusforons Conftantia: turbato. Tan- dera tamen impurus hic canis vt ludas extindus eft. Aiio fe oppofuit Athanahus, qui propterea relegatus fuit in Gallias: poftea tamen reuocatus.abfolutus & reltitutusfuit.Mater Con- ftantiniM.HclenafcrturHierofolymisinueniflecrucemChrifti, Conftantinus M. in Conciho inter aha memorabiha procuht hxcAw.DijfenJiones in Ecclefia de dogmatibus,multb ejfe hor- vibtliores qnoua hello ciuili.hen\,fe facerdotem , -vel in adulte- rio deprehenfum,purpurafu0 conteclurum effe , ne vulgo fcan- dalum innotefceret. I I. Tres filij Conftantini M.fuccedunt anno 3 37 & F/. lu- Uks Conjlantiits quidem in oriente, qui fuit Arrianus & perfe- CMtov.Fl.Iulius Conjlans in occidete,caius miUtes trucidant Fl. Claudittm ConBantinum Secundttmfeu luniorem fua ditione noncontentura. Uagnentiets Conftantcmttucidac , Icque vna cumfratreZ>^/:e;?wconltituit Auguftum.Tandem tamen vna cum ahis tyrannis fuperatus eft a Conftantio, qui ■Gallum pa- truelem afciuit coliegam. III. Poftprimam hanc Imperij diuifionem Fl.Clauiiius lulianus , co^nomeiito Afojlata , fit Caefar anno 361. Mater ipfius grauida Achillcm fe parituram fomniauit. Sub initium Imperij fimihs.exiftimatus eftTito,Traiano,&Antonino quoad felicitatcm & do(ftrinam.Sed tandcm hoftis Chiiftianorum eft faftus , nontamen Leo, fed Vulpes. Veriim ha-c nubeculacito ttanfiit. In bello enim Perfico intctfcdus eft lulianus, vbi caua manu fanwuinem ex vulneie haufit, eoque in coelum coniecfto vociferatus ed-.ViciJii GaliUe,viciJii. IV. Tl louianus {uccedh anno 364. facitquepacem cum Perfis neceffariam ma^is quam honeftam.Diaus cli: Fart^ Di- jparii:Scde ipfo hoc didcrium vfurpatum,Quanta^eft lonuitu- do & proRuiditas, tanta eft ft,i>ltitia, Fuit tamen pia hberalitate aduerfus Ecclcfiam. V. Fl.ValentimanM Frimus fitlmpcrator anno 364. vir infeiftus vitiis : confortem Imperij facit Fl Valcnccm fratrem. Horum Imperatorum extat ediilum de non ferendis monachis JCTnauis.Hic Saxonumptima fic mentio. Acadcmia Cantabri- ^ifw/iaregeHifpanioe Cantabro fuitinftituta.Florent Bafilius Magnus.duo Grcgorij (Nazianzenus & Nyflenus ) & Epipha- nius.Valcns fuit Arrianus,& ficgraflatus cft perfecucionibus,vt nec in oentilium perfccutionibus fimile quippiam lcgatur.Tan- dem a Gothis iii cafula combuftuseft. Dc hoc Impcratore me- lito vfurpaueris illud Hieronymi aduerfus Luciferianos:/»^e- tnuit totus orbis,^ fe Arrianum ejfe miratm ejl. VI. ^Vl I. Fl.Gratianu^ ^ Fl. Valentimantts Secundus feu iunior , fratres , imperant a morte patris Valcntiniaui anno j7f .&Gratianusquidem prsccptore vius Aufonio, parcus tuit cibi fomnique,& vini ac liljidinis vidlor^profcfliiscft fymboium Nicenii,& Ambrofio epifcopo Mediolanefi familiariter vfus eft. Valentinianus autem fadus fuit Arrianus, Vterq; mik-re pcriic VI II. Fl.Theodofius l. cognomento Magniis, Maior & Se- niocfit Imperator anno 379. Fuit vidloriofilhmus& Chriftia- niflJmus-Eugenium &'Arbogaftum AggreflTurus in vexillis pin- ' xitnoraenCHRisTi, & calopro feiTTihtante hoftes ad inccr- necionem vlque deleuit. Conuocauit Synodum Conftantino- politanara,qu« nominaturOEcumenicafecundaiin qua Nice- no fymbolo adiefta eft confeifio de Spiritu S.Hic Imperator ab Arabrofio fuitexcommunicatus:quanquam non icde Chry- foftomus , Hieronymus, & Auguftiuus, tres iUi Atlantes incer Pafres ccclefiafticosjfiorent. 1 1. Sectdptm cjHintum II^T.habet fex titnlos. I, Mortuo Thcodofio fucceflerunt filij Tl.Arcaditts in oric- te,& F/. Honorius in occidentcpauloante annuin 400. Atque hac eft fccunda Romani Impcrij diuifio. Arc.adius conftantcr adhxfitfyivboloNiccno:Honoriusfuit (ocordis ingenij , vnde fub ipfo Roma eft capta ab A larico duce Gothoru m. II. F/ Theodofius 1 1. fiue lunior , fuccedi': pacri Aicadio inorirnteanno4o8. Fl. Flacidius Valentinianus Ul. Hono- lio in occidcnte anno 41 y. Pietas Theodofi) tantafuit , vt re- gia ipfms monafterium putaietur , optimis munitum ac cou- ftitutum legibus , nonaula vitiorum fentin.a. Fuiteruditifli- mus, idemquepiiflimus: fcdmollioradresgercndas, &faci- liorinfubfcribendishtcrisnon leflis. Concilium Ephefinum, quodeft tcitium OEcumenicuin , authoritate Theodofi) con- vocatum eft ; inquo Neftorius duas in Chnfto fingcnspcrfo- nas, damnatus eftpraefidc Cyrillo. Indidia eft fcdccim annis poftaltera fynodus Ephcfi, fed infclix:qu.x dicitur Lcftrica i in «|ua£utycles vnam naturam in Chnfto fingcns , obtinuit vc cpifcQpi coa(5li fubfcribereivt liio dogmati. Mofes Ci^Pcnfi? hoc tempore vixit, Valentinianus, magia& adukeriis contar iviinatus , fuit inter vltimos Imperatores occiJcntis : fub quo quicquid Iniperij in occidente erat rcliquum , id per barba- ratuin gentium ii piratarum infufionem dilaceratum fuit. Nam Gcnlericus Vandalorum rex Arrianus magnam crude- litatcm in Chrillianosexercet, ®em Hunnorum Attilam, quioibisImpcrioinhiabat,fcederefibi iungir. Et hi duo quin- quics centenis millibus coUeftis plcrasque Romanorum pro- vincias depopulancur : vndeepifcopus quidam Galli.c itafa- lutauit Attilam : Saluum te adueniffe gaudeo : quem iudicoflit'. gellum effe Domini fy Dei mei, miffum ad caji^gandos populos. Intcrea tcniporis Aetius Theodoricum Gothorum legeni fo^dcrecum Romanis coniunxit, & cum Actila prilium com- mific. Nunquam duos maiores exercicus incer ic oppoficos fuifle , ellui hiltoriis. Pugnacum eft vtrinque acerrimc ab ho- ra nona diei , totaque nottc vfi^ue ad fequcntcm dicm , & ce- ciderunt ccntum & o bium : VenetiA adhucvirgg. III. Fl. Martiama iuccedit Theodofio anno 4 je.ad orien- tem iblem , Impeiator pacis ftudiofiflimus. Hic contraEuty- chianos conuocauitquartum ConciliumOEcuiiienicum, videl, Chalcedonenfe , cui interfuerunt cpifcopi 630. triplo plurcs quam lynodo Niccn^.Non tamen potuit extingui virus Euty- chianum; quod poftea haefit multis feculis in Ecclefia , doncc Afiaticx Ecclcfii funditus deleta: funt furore Mahometis. 1 V. Fl. Leo 1/lagnus, feu I. qui^ Thrax , fuccedit Mar- tiano anno 4^7. De hoc xmuli dixeiunt : Deuoremus ms Leonempotiits,quam ipfe de nobis prandium injiruat. Primus hic a patrriacha Conftantinopolitano coionatus eft ; quod exemplum fecuti: func pofteaaliqui ex fcquentibus. Jmpeia- toribus Neque tamcn coionatio ifta Iinperium dedit , fcd tantum fuic cclf imonium Chriftianifmi , quem candidacus Im- perij ample dtebatur : quam ob caufam & profelfio dodlri- nae peccbatur ante coionationem. Hic princeps fuit iuftus & vtilis Ecdefiff. Habuittamen fuum Malchum , qui omnia • ipfius eft calumniatus. Sdpc habuit illud in ote : Sicut fol cunBis, qus. illujlrat , nonnihil caloris impertit .ficprinceps de- bet mtfertcordia dignari eos, quos contuetur. Hilariushoc rem- pore claret. V. ^ VI. Fl. Leo I I. qui & iunior & infans dicitur, con- fors Imperij faiflus eft ab auo Leoneprimo, 3^^0474. Sed ciim valaudinarius eflec , eod. anno , nouo pietatis exemplo. Fl. Zenonem , patrem fuurn manu fua coronauit , & ita rcbus humanis txceflit. Zeno ille dicitur Ifauricus kpiz:ia.,homo deformis animo & corpore. In eius aula erant omnia venalia. Contra ipfum faflusclt Impetatoi Bafili/cus, qui tamcnfuic moribus nihilo mclioribus, Zenone in exilium ire iuflo. Vnde ediifto tyrannico abrogans Concilium Chalcedonentci & Eu- tychianj/inum piopagansefFccit, vt Zcno extorris reuocare-* tur. SubBafilifco (^ qui vna cumfuis periit fameacfrii^oic) in» cendiummaximum Conftantinopoli exortum abfumpfit Bi- bliothecam, in qua centum & viginti millia libioruai repofica fuerunc , icemque intcftiiium Draconis , cui Ilias & Odiftea. ' Homcri eranc infcripc.'c.T.andem Zcnocum ob vicam corrui ptiflTimam oinnibus exofuscfli:t, ctiani coniugi ,ab illa ine- briacus pro morcuo in monumencum imperatoriuni conie- «ftus eft. Coniux ipfius Anaftafium fibi matrimonio iungcns, eum fimul Imperio bcauit anno 49 1. III. Secttlum fextum N.T.fexhabet titulos. 1, Fl. Anafiafius P;«r«j Eutychianus, impius&perfccu- tor , fit Imperator anno 45(1. & ciica annum yoo. excomniu- nicatnraPapaSymmacho. Vitalianus ConllantinogKilim ob- fidet : fed Proclus fp?culis cauis fcrieis combuut iiaucs ho- ftium. B li- /1« U Hiftorici^ Cap. XXI. 101 ftiuni. Epircopus quldam difcuilTimus vocatus ab Anallado, & .ij dcfi:i;hoiicm lolliciwtus.chlamyde Iniperatoiis apprchca- si dixh : feslis nequac^uam tcfequctur poji morlon i Imfem- tor , fed fola comiiabitur pietas ar -virtntnm habiiKi. Dcmc- trius , Anianbrum epi!l\.pus,murata tbrmulabaptilmi Lipti- zauitquendam his veibis: £«/>//5^ /«/« nomine l'.itrn pcr fi- liiim in ifiriiu fnnclo : (id aqua Itatim cuanuit ad rccitatam haucformulaiu.Boctius hoc tcmpoic floict. AnalUliustuluu- nc iclus pciiit. //. yl. AnicimluJHnus, iufimi fortis homo, fubulcus iii iuucnta, poft faber iignarius , indc niii&s , fit Impcratoi anno jiS. Hic primuscoronatusefbab epiliopoRomano.Hoctcni- porc vixit mulii:r torm.i <;ig,atca:& Antiochia vrbs.cum totum tttc annum trcmuillet , tcrts motu abloipta elt. Ptifciauus & Fellus.duo Grammaticorum iuniina.florcut.Thcodoricus Vc- lortenlis ltali.x' rex.Airianilmo inhcitui. m. Tl. /lnici!nliiJftnia>iiM,Ui\\[ni u Ibiorore nepos.dcda- ratusab codem Impcrator , Uiccedit anno fiy. Hic Impciij Romani vctciem gioriam polUiminio relbtucrc iSc ampiilica- re conacuscfl. Fuit iiiitcratus , lcd ornh.jdoxus : vndc quintam fynodum OEcunicnicam , ou.t ell Conftantiuopolitana fe- cunda i contra Arrianos , Neltotianos, -'i Eutychiaiios indixit: in qua etiam fellum natiuitatis Chrilti eft inftitutum. Tcm- plum Sophix magniliccutiinmum coniidit in honorcm Chri- ili .quicftfapicntiaPatris. Fuit tamcn auaritix labecontami- natus, vt &iplius vxor Thcodoia. Ipfc bcliis non intcrfuit, fcd plurima pcr cluccs gellit ,in quibus cminet Bellilanus ; cui cum trmmphum luftinianus dectcuiflct , fpargi in vulgus numiGiia iullit, cui infcripta eranthxc vcrba : Bellifarins decw Roma- Korum, Hicprcmcnte inuidia dcicdus dc gr.idu dignitatis , & exocuiatus ab Imperarore , i;i Sopliix tcuiplo paucm quoti- dic meudicare coadus eft , frcquenter ingeniinans hxc ver- h^-.Datepanem Ee!iifario,quem "virtas exiulit inuidia depref- fit. Ei fuccellit Narlcs in Italii , qui Gothicam gentcm inde prorfus expulit. Balilius crcitur vitiraus conful Romanus. i'rcecipuumopusIuftiniani cft legum ciuiiium colicdio. Nam leires Romanas prolixe difFulas iu quatuor ciaircs rcdegit, hocmodo. Vcterum magiluatuum &: ICtorum leges , qua: vfque ad icoo. librorum extenla; craut, ia jo. iibrosdigellit, quiDigeftorum feu PandecSarum vocabuloappellantur : dein- deomncs pnncipum conftitutiorics , quiinmultis voiumi- i. i)ibusliabcbantur,intra ti. libros coardauit, quos appcllauic , ^l Codiccm luftiniani, contradis Gregoiiano , Hcrmogcniano & Theodofiano in vnum. Tum iibros inrticutionuin quatuor, cpkomeu iuris,componi curauitEt deniquc nouas leges.partim fuas,partim proximorum pr.xdecellbrum iu vnum volumen rc- dadasNouelIasnancupariianxit;quibus hodie aliotum Impe- ratorum couftituciones accedunt,qua:& ipfrvocantut Nouel- i| Jx & Authentici. Vfus autem eft opera pra-flantifnmorum J lCtorum,inprimisTriboniani,qucmauarum & f agauum fuiC- T fe,eftin hiftonis. ^ I V. Fl.lnjlintu iunior fiiie minor e^/tr /<»i»f,Iuftiniani ne- '* pos.fuccedicanuo ^(if. Exarchi circa hoc tempus inlialia ea erant auchoriiatc,vt Pontificeni Romanum creatum confirma- rcnt.Sedpaulatim fc exculicpotentia Pontificum ; qui guftata dulcedine Impcriipoiitici omnipotentiam quandaiii pepcrcrtiti qua voce vninturailcntatores curi.c Romano:. 1 i". 'FlTiberiuiSecnndiiiyCogncmine ConJlantintt4,C\i<:cd\t ' anno ^yg.coopcatus a luftinoiprincepsgloriofillimus &vidto- iiofillimus, & vno verbo Princeps.Eleemofynam vocauit che- faurum inexhauftum, & Mauritium ducem gencrum fibi afci- uit,fccltqueImperarotcm,proiatisincer aiia his verbis:r/ Vinum hibifli, rurfm menlem amififti. lafultauit Impcrio, -q;:e ia extremitate nouacuLc conftituic Laudat tamen .- ocam Giegorius Magnus epifcopus Romanus. Sed lau fmiftro pl.ine !n<;enio & Monothcleta, qui ConcililOEcumciiid VJ.decretJ re(cidit. Non tamcn vccle a Conftantjno Papi fait cxcommunicacus ; tum quia rede re- mouit liataa.'! lamSorum ex templisi tum quia ob h.rrefm vd lyrannidem noii ftatim loco mouere licet magiftratum , vt exemploSaulis& Impcratorum Romanorum conftat ; cum Cbriftus & Apoftoli his & tributa penderint, & obediendum efTedocucrint. 11 rl. 'naBaJiMiSecundui , qtii^ .^rthemiui , Cacce^k anno 7I 5. dodiflimus, fed verfuti/Timus, ideoque breui exau- thoratus ConftantinusPapa conuocata fynodo imagines non modo habendas in templis , fed etiam fumma veneratione co- lendas primus decreuit:eaqueoccafione deinceps inter Grxcos &Latinosca:ptum eft acriter Ji(putaride vfu & cultii imagi- num in templis. III. Tl.TheodoJiiM lll. publicorum veftigalium exnflor.in- uitus fit 'mperator ab excrcitu anno 714. ingenio tacili & pcr- benigno prjeditus, & obcomitatem omnibus charus Reftituit imaginestcmplorum , taiidemque ccflit Leoni in monachum ra!us. 1 V. Fl.Leo gKi»/««,cognomento Ifaufns,anno 716 ex ob- fcurilfimo gencre fit Impcrator , & conuocat fynodum contra iconolatriam:vnde ab iimidis didus eft Iconomachus & Thco- machus. 'atroni imaginum propuguant bcllo fuum dogma,fed fruftra. Gregorius Papa antifynodum pro iconolatriaconuo- cat,milie epifcoporum , & totum fcrme occidcntem a Lconis obedicntia abalienat. S.araceni biennium obfideut Conftantino- poiin.fcd obfident tantum. V. Fl. ConJlantintt.s tij Int IM >sre- f.T. Jfia luici il a la iil. im ij.i vld uai Knil lilkj Etfi iiiii ilfell Sjso: atiei! «6 !,tt iincii pilii i.illi {w; jieiiif Sl** jitto' «1»' itiia jfeK!» ) manisregede Impciio, &rtpfi pratualct anno S86. Ciim .i Pap.i vngcrctiu, Clcnisipli acclaniauit liiinc in mo^mw. Ncs iina- nimiter , ■vos prolcHorem , domiiiitm ^ defenforem omnium nojirum elipm:is , cui {?> libenter toto cerdis n^Su fubdi gnudemits. VI. Ludouicus III. ^albus , fucccdit patri Carolo an.SyS. vcncno intcrfcdusclt Conipcndij. VI I. Carolus III. Crajfus , Ludouici filius , anno SSo. di/Tipatam Impctij corpus pcnc finc fanguinc rccollcgit : lcil rcgcrc -Ygtc potuit. Hic & laiucntia tcmpora comparan- tuV cum fltatu Hicrolblym.x- , qui dcflctur in tiutnis Icrcmia;: vndc quidam tum tcmpoiis fctipiirunt tlircnos Gcrmanix & Franci.x. VIII. Arruilphus fucccdit anno S8S. princcp-segregius ani- mi, fcd fpurius. Moibo Hcrodis ('plitiriafil tandcm Fuitcxtin- ftus Ottoquiin Galli.t rcgnabat tntono nominc , liliorum infignia primus vfurpauit, cikm autea habeient irim flotcTh liuc 1 1. Seculum dechmim N.T.habet titidosfex. I. LudoiticHs I V. Arnolplii filius, fit Tmpcrator .tnno 900. In lioc definit flirps Carolina. Ac.ideiTiia0.vonien(isinllitui- tur. Contta liunc Imperatorem in Italia a Pontificefalutatur Impetator Ludouicus Bofonius filius, qui poftea cxoculatus eft a Betengario regcLongobardorum in Italia, qui etiam Inipe- ratoris nomen vlurpauit , vndc dicitur Antic.xfir. Vbi aliquis non finecaula mirctur, quid in mentem venerit Romanis epi- lcopis.quod Longobardorum gcntem,quam antea foctidam , a Diaboloprocreatam , leprofam ; vitaquc ncdum Impcrio in- dignam , pronuntiaiant, nunc ad fummum faftigiumeucliere conati funt, cxclulis Francis.quos Chriftianiflimos non finc fuo commodo vocarunt. II. Cunr.tdus primtis , dux Franconis, anno ^it.nomina- turlmperator ab Ottone ducc Saxonia: fene adraodum , cui oblatum fuerat Impcrium. Hic iani plane definit Francorum lineain catalogo Impcratorum. III. Henricus I. Aucefsfiiie Auctiparius, accepk Impcrium aniio 910. Sub hoc contigit tranflatio Imperij a Francis ad Saxones ; qui-E non fa£la eft authoritatc vel poteftate Papi, (ed libcra clcdione, qua Cunradus I. moribundus Iiuic Henri- co Imperium refio;nauit, Et vero deriuatum eft Imperium ad Saxones contra ingenium & voluntatem Pontificum , qui «iefultoria leuitate Longobardos quofdam inaugurauerant. Qjjid ? Henricus Auceps oblatam a Papa confecrationis & vnclionis ceremoniam refpuit. C:Eterum hic Imperator omnium primus prouincias Gcrmanix in Macchias defcri- pfit ,cum anteeumGerm3niainde.iCasfaristemporeinp.igos Siuila eflct. Hic autcra vox Marchia non vidctur elTe Germa- iiicx originis, (ed Grac-c. Tametfi enira Gcrmanis limitaneam defcriptionem notat : Grici tamen omnium primo habucrunc Nomarchias. IV. Ottol.ftue Magnus, HcnvicifiIius,coronatut Aquilgra- jiianno 956. par parenti pictate,prudcntia, & fortitudine, vndc verfus ; Hunc habuii (iimmum Saxonis ora virum. ' Hic Bohemos rcbelles ad officium redegit , Hungaros fucauit , Danos vicit , & ad Chriftianifmum perduxit. Ita- lia^m ingreiTus Bcrengarium regno pcllit : rogatu Pa^ia: lohan- nis II. fundat varios Epifcopatus in Getmania , inprimis Mao-debnrgicum. Italiam denuo ingrefiusBerengarium capic, &Iohannei2.. Papa fceleratillimo in Icgitimo conuentu de- pofito, Leonem VIII. conftituit, & Bcnediftum relegat. Con- fertur cum Troiano , Vefpafiano , & Tito, vel potius iis pr.r- fertuf. Hatto Epifcapus Moguntinushoctemporeamuribus corroditur. V. Otto II. feptemii^ fuccedit parentianno 975. Appellatur pallida raors $aracenotum,quos in Apulia vicit. Henricum ri- xofuraBauariacducem, qui contra ipfum Csfir eratclcaus, fubegit. Ecclefi* Padcrbornenfiauream donauit cruccm , cui infcnptus eft hic vcrficulus : jluri fexcentat erux hic habet aurea libras. Confertutcum Adriano Impcratorum Italicorura lumine. VI. Otto III. cocnomcnto I>as Xiu£)/&pofteadidus Mi- rahilia mundi , puct lo. annorum fic Imperator an. Cht.sS^. Huc pcrtinet vcrfus. OttOfpbfi Otto, regnauit tertius Otto. Hicmulta pratclarc gcditin Italia & Gcrmania. Gregorium V. Papam conftituit , & lohannem Antipapara oculis priuauit. Hlc Imperator crcditut inllituiffc 7. Eledores : ctfialij autu- ment a Cnrolo M.iftad coUcgiuraeledorale fnine inftitutum, & ab hoc Ottone in vfum reuocatum : alij vcro contra di(pu- tent tcmporeFriderici 1 1. Imperatoris,& Innocentij I V. Pap.x nondum fuiife inftitutum illum ordincm. Rcs brcuiter com- prehendi poteft his aphorifmis. i. Carolus M. iecitfundaracn- tumhuiusinftitu'i, quando totam Gcrmaniamin 4. partesdi- uifit.videl. Boios,^ucuos Frincones,& Saxones ; ad quas gentcs , canquam capita reliqu.t referuntur. i. Idem Carolus Fianco- ncs fiibciTc voluit ccdcfiafticoprincipi. E.t Bons poftca ralati" nus Elcdorcft ortus: c .Saxonibiis Saxo,cx .SncuisBiaiulcbut- gicus. j. Sub Ottonc 1 1 1 qui fidus cl> Impciator anno 9S4. fundamcnta ptopiora huins findionis fiint polita ; (cd ncquc numcrus Elcdorum , ncc diftind.x ip("onim famili.v , & fimilia funt dcfinita. Nam vfqnc ad Rudolpluim I. ali) ctiam prin- tipcs habucrunt ius (iiffragii in clcdionc Impcratoiis , & ante iftnm I^iulolphnm Bohcmi.i .id Impciiiim non pcrtinuit. Sub Sucuorum quoquc Impciio plurcs qn.im?. Elciltoics fucrunt. 4.rollFiidcricum H. nnmcnis clcdornm mngi^ ac m.igis cft diminntus , donec Carolus I V, circa annura i \ f o. p-r .-luicani bullnm ad ccrtas cladcs & familias fcnatum ilhim alligauit, lcgibii(c)uc conftrinxit. f.?2ifi Gicgoiij V. P.ipx, qui vixit tcm- pore Ottonis con(cn(us ad illam rcm accc^fciit : pr.tcipui tamcn anthorcs totius nci^otij (ucrunt Impcrator & Pi iiiccps Impcrij. M:)Jc igituc Romanus Pontitcx habctur pro fiiprcmo Impcrij di(pen(atorc, ita vt (it eius feudum, quod pofllt a. Gcrmanis ad HHpanos transfcrrc. 111. Seculum vndecimum N. T. cjrtdtnor ha- bet tittilos. Hinoria vndeLimi fcculi I. HenricHsSectmdus Bauarus , cognomine Claudus , Pius, ,, a ". HHmilis , ^ Sanffus , anno 1001. ab Elcdoribus fit Impcra- Hcniici tor , princcps vidoriofirtimus & leligiolillimus. in annum 11. Chrifti 1000. collocatur initium rcgni Polonici. Tunc cnim Boleflaus M. ab Ottone M. fcrtiir rcx crcatus. Stcplianus quoque rex Hungari.x cft fadus hoc ipfo anno, cnius patcr Gaiia fuit primus Chriftiani nominis dux in Huiigaria- Landgrauij quoque Thuriugi.f & Haflix circa hoc tcmpus incipiunt. I I. Cunradus I I.daxVrancomx, fit Impcratoranno 1014. Hidoria didus eft Salicus a gente Francica, qn.r Salica nppellatur. Fait Cunradi ortus cx Gihellinis,qui fuerunt Franci,& capitali odio profc-cuci I'- funt GucIphos.qnifiieruntSueuii qu.xdu,T antiquiflimxfami- lix in Italia poftca latiflime fparfcrunt difcordiarum femina. A Guclphis continua feric defccndunt duces Briinfvicenfes & Luneburgcnfes. Cxtcrum a Cunrado Secundo continuusordo Eledorum deduci potcft. 17/. HenricHs tertius, Niger, a parente Cuntado dcclatatus Hiftorra Impcrator fucccdit anno 103 9. Rom.x abdicauitfchifmaticos Henrici & adukerinos Pontifices,& alios fubftituit per interualla. Vndc 1 1 1- liquet,vetus illud intcrdidum de non crcando Pontifice abfque Cxfaris voluntatc , tum temporis adhuc fuifle futum teClum. Vidorem etiam Papam ad fe in Saxoniam euocauit. Cum hoc Hentico concidit potentia Romani Imperij per Carolunj M. in- ftaurata.EpitafisquoqucEcclefixad cataftrophen trnG;icam in- clinanit , doncc per Euangelium poftliminio rcuocata fuifquc nata!ibusreftitutaeft:vndemulta id temporisoftenta,prodigia, &fpedra func vifa. IV Henricus €)uartus, coronatur quadrimus a P.itre Hen- H^llcr'a rico III. capeflit habenas anno ioj6. P.ipam conftiruic Ni- Hcnnci colaum (ccundum , qui faiixit Pontificem eligcndum a Cnr- I V. dinalibus , debiro tamcn Imperatoris hoDore fnlno- Grcgo- rius VII. qui antea dicebatur Hildebrandus inconfulto Cx- fare fuit eledus : (cd ciim fc (ubiiccrct arbicrio C.vfhiis & Prin- cipum, ab eodcm fuicconfirmatus. Ab hoc ipfo Pontificcma- icftas impcratoria pcdibus cft conculcata. Nnm primus intcr pontifices Irapcratorcm excommunicauit, , & poteftatem Ini- peratoris conftituendi fibi arrogauit. Primus ctiam dccrctum de ccelibatu Ckricorum promulgauit : quo diiuilgato , pro Antichrifto propalam efthabitus. Interca temporis Henticus pace cum Saxonibus rupta , a fc abalienat animos principum, & apud Poutificcm dcfertur , quodpcr Simoniam prxfeduras Ecclefiafticas diuendat. Hoc igitur norainc excommnnicatur a Papa : qno fulmine conteivitus pergit Roinam , vbi fine calccis fruicnte hyeme iciunus vfque advcfpernm refponfnm Pontificis expcdat : quo non reddito , idcm (ccundo & tcr- tio die facit. Qjarto demuni Gregorius in confpcdum adimt- tit , atque Hcnricum ad pcdcs projcdum ac milcricordiani pontificiam implorantem, anathemarc lihcrnt Hoc Pontificis & Caffaris fadura a'gie fcrentcs Gcrmnni , Hcni icum depo ■ nunt , & contra ipfum eligunt Rudolphum Sueuun^, qucin confirmat Papa miflb di.idemate cum hac infcriptiond^ Tetra dedit Fetro , Fetries diadema Rudolpho Cum ifto Rudolpho Henricusgrauiflinuim pr.ilium iniit, ipfum iiiterficit , Italiam luvfiis ingrcditur , & de voluntate Epifcoporum Cregorium in furamas anguftias redigit , vr- , bem expugnat , Capitolium occupat , (cd caracn Grcgoiium, qui fc in arcem rcccpcrat , non poteft capere. Conflituit in- terim Antipapam Clemenccm. Reucr(c) Hcnrico in Ger- maniam Anticxfar fit Hermannus Liitzelburgius. Mori- f,ir Gregorius , cui Vidor tcrtius fuccedit , & huic Vrbanus fccundus , qui Cunradum fiHum Hcnrici dccl.irat rcgcm Ita- lixaduerfus pntrcm : Suadct item , an impciat, & impecrac primum belluin facrum , qr.od dicitur Expeditio Cructata, ni qua Chtiftiani cxpugnata, Hierofolvmi primum inibi 'rc- I 4 gec. 104 Encyclop^dk^ Lib. XXXII. piftoria duodeci- pii Itrculi N. T. Hirtoiia Heniici V, Hiftoiia Lothaiij n. HiSoiia Cuniadi Miftoria FtiJerici Eaibaiof- fz. oem cieant GoJefriJum Bulioiieum , duc.-iti Lotliaringis. Tandcra Hejuicodi.uiciiu cripitut a Geimanis , & iinponitur fili^o iolius HcnticoV, qut iatania inipietate tan:)uam alter Abfaion parcntem ab Impeno remottim ciaaat. Nam com- preheniiiin in pl;a;lioe;:u!arc cogic , ita qai.icm vt illc ab Epif- copo ipirenfi vidum (ibi dari petieiic , & rogsuerit clcricatum in arde ati Spiiam a fe confi:ruaa , quod ciim non iaipetraret, adaihntcs dixit •■ Miferemini mei -vos faltem amici mei , quia manm Domini tctigit r/fc Hunc Imperatotcm al,ij acculaut, alij excufant : no~s niediam viam ingrt:di lubec anima biftotix, quK ell; veritas. I V. Secnlmn duodccimum Nou. Tefi. habet tttdos quini^tte. I. Henricns V. Ticcedit patri anno 1106. Italiom ingredi- tur,& Romam veniens atPapa Pafchaii primo loUicitatur, vt iuri fuo renuncici in Epifcopatibus & Abbatiis conferen- ais ; Sed Imperator. tecufat & Papam refradarium ad offi- cium cogit pr.i-lio in vrbe commifTo. Egreilum cx Italia Poa- tifex excommuiiicat,& magnas dnt in Gcrmania turbas. Tan- dem iu conucnui Vvormatienli confulturus paci Imperi ) , Ec- clefiarum coilaiioni rcnunciat iu pcrpctuum , maxima humi- Jitate ac tabulisfciiptir. facramcncumconcipit , ita cedens fu- iiis Romanis , & pimilcgium dc iaueflituris facris racum ha- bens. Ab eo tcmpore in^er Ecclefiaftica feu fpiricualia & re- galia difUnflum eft, & dciinitum ex tripode ApoUinis Roma- ni , Imperatorem Papx fubelTc , non pra;cllc dcbere. Hinc Theodorus Abbas mctico exclamac ha;c in verb.i : Rom£ regnat Simo>i Magiis loco Simouis Fetri , 6" Simoma loco EuangeliJ. Bernhardus , qui dicitur doaor melhfluus , hoc corrupcillimo feculo flotet. II. Lotharius 1 1. Saxo variis competitoribus^praefertur an- no ii^f. Confsrcur cum Carolo Magno ob miliciam arma- tam & cogatam. In Italiam cum exercim progreirus , Papam Innocentium eiectum reftituit , a quo coronatur. Poftlinii- nioreftkuic lus Roraaaum , &: lege fanxit , vt ius Romanum h\ fchoiis doreretur , & cx vno illo pofthac iudicia fierent, cum ante hoc tempus alij Lougobardica , ali) Salica , aiij Romana lege vterencur. Lothari] iuftitiam in Gallia a;mu- latus eft diuus Ludouicus rex , rigidiflitnus luftitis iatel- les , cuius hieroglyphicum erat illud pfalmi 106. Beati qui faciunt iuftitiam. Frequeiiter dicere quoque folcbat : De noxiis fupplicium non fumerefiuiti^ magis , quam mifericor- di& nomen meretur. Dux Sueuix Cunradus contra Lothaiiuin fe aflcnt reeem ; qui vna cum fratre Friderico Imperium, lixredicario prope iure ad 'fe tiaxerat, tum quia hi duo ftatres cx fbrore 'Henrici nati erant , tum quia infignia Imperacoria penes fc obcinebaac. Scd vcrumque feliciter rcpreflit Locha- rius. Dautdal Dantd pfeudomeffias hoc cempore decollatur a rege Pcrfarum , & fedar olam , id eft , ChronoIogiA ludaica concinnatur. III. Cunradus III. Sueuia: dux , eiigicur Imperacor an- noiijS. Huius deitioni contradicit Henricus Bauarus ge- ner Lotharii : fed' profcriptus ab Imperacore , mcerore ani- xni extin"uicur. Hic Cunrsdus belluin facruni mouet tc- cundum "^ Eugenio crucem indicente , excmplo Vrbani ^ & Bernhardo fummi orationis contcncione idem vrgente. Ha- bebat Cunradus ducenta millia pcdeftiis & equeftris mi- liti^ , intcr qua: crant Amaioacs Gcrmania:. Scd infclix fuit hor prxlium Gog & Wagog , quod Afiatici, fiuc iulFu Imperatoris Grxci , liue odio nationis , fiue iauidia laudis addudi , excrcitum partim panc gypfato , partiia incdia, partim locorum afpciitate frangcrcat. Ludouicu? rex Fran- cix eodem , quo Cuaradus icincre , mouic prxliis aliquot fecundis faftis. Naualis eciam Germanotum exerciciis Sa- raccaoruin bonam parccni ex Hifpania profligauit. Taadcm Cunradus maximam & firmillimam exercicus fui parcem variis incommodis .ibfumpcain caufatus domumrcdiic, & ica Ludouicus folus reh-aus , ne ipfc qiiidcm quicquam operxpre- tium fecit. / V. Fridericits 1. Mnobardus , feu Barbaroffa , Cunradi e. fratre nepo.s,eligitur Imperator anno 1 1 5 1. Fiithcroica^virtu- te,& intelleduali & morali prxdicus. lus feud.iledifperfuin & vagum primus fcripco ordmario confticuit._ Eius eft conili- tutiode pacetencnda, & eius violatoribus, Iiue dc Ttcuga, in qua eciain fufpendium furura confirinacur. Eiuldem eil ao- bililfima confticucio de pacc conftancix ; qux appellatur vin- culum, ncruus, & murusaheneusRomani Imperi]. J^cd ia vir- tute togata huius laipeiacoris cogitandum cft illud Saluftij», He Canhagine prttjiat filere anam piuca dtcere. Yirtus (agaia rccitari poccft- lecundum cic-v adus. Nam primo fcx expcdi- tionesin Italiam fufcepit : vbi in fccundainduxicar.icruni Mc- diolano, fcxtavcro pefliinc cccidit. Ciim cnim antchae Adria nus IV. ( qui mufca cft (lifFotatus a-qua haufta)bonum Impe- ratorem exat^itaffct , multifaiiamprxtcndendoius prccimileos fux,& faftu fuo r.inlirmaflcc, Eccleiiam Romaaam clle nouer- Cjin,taudcmlucceflit Alexandet ccicius , ouiprincipes&ciui- tates ab Impcratore abalienauit, & illum ita fraflum Venetiis abiecit ad pedes luos , vbi pedcm coilo Iinpcratoris impofuit, & acclamati iufftt : Super ajpidem Qr hajitifcum ambnlabis. Cum vero Impcrator dicerct : Kon tibi,fed Petro ; lefpondit Pontifex : Ee mihi ^ fetro. Sccundus adus hic : Impera- tor optimus tocam Germaniam pacauic , Bohcmorum dii- cem creauir regem , Marchioncm Auftrix ( quain lolirus fuic appellare cor & clypeum Romani impcrij ) fccic ducem. Tercius a,.T:us hic eft. In ccrr.i (ancta vlcimum vicx fiix atSum cxegic. Cum cnim Saraccni resmim HieroCiIymita- num occupailcnt , Imperacor le illis oppofuit. Scd malc fuit tradatus ab (mpcratore Conftantinopolitano , qui fe Imperacorem fanftiifimum , Fridericum aduocacum Roma; appcllabar. Tandem tameii pacc inter ipfos fafta , quadra- ginta inillibus Turcarum oppoitjit leKccntos mihtes & iilos fugauit. Cirm nat.mdo fe refiigerare vellet , vorcicofo amiie abforpciis eft. Ad iaicium huius Impcratoris lefcruntut Gra- tianus & Loinbardus : c quibus ille compilauit decreta , pri- mam partem iuris Caii,onici . cui poftea acceific pars fecun- da, videl. decretales , cxque Grcgorian.x , Bonifacianx , Cle- mentinx , & Extrauagances : hic vero compilauicquatuorli- bros fententiaruai , c]ui funt authentici apud (cl-iolalficos, quorum tres iiintxtatcs. Prima anno 1010. cospir in Laiifran- co,qui dicitur pater omnium fchoIafticoruiT). Stcunda (eu me- dia , anno liio. qux coepit in Aiberto Magno & Thonia , qui dicitur tauius fcliol.ifticoium. Terciaanno 1330. qux cccpit in Durando , qui (cripfic concordantias. Ex his .xCacibus pritna fuicpurioc quam fccu.nda , & (ecundaquamtcitia, qux fuic rc vciadelctcria. V. Henrictis 'Sextus , Fridericifilius , dicliis yifper , ob fcue- ritatem fuccedit anno 1190. hoino cloquens & amabilis , Icd libidini & vcnationibus plus (iitis dcditus. f xercicum in Palx,- ftinam miccic , quifinefrudu dilabicur. Ordo Tcuconicus ad- uerfura Saraccnps infticuicur. H.xc rcmpora cetti? hominuni flagitiis , diris populorum inimicitlis & infandis hxrcfibus fuere iafiimia. Francifcus & Doiiiinicus florcnt Curia P,i- palis fit mare , quoomnia flumina dccurrunc , & tainen 110,11 redundant, MissAquoque ft:abilitur. Hanc Carolus V. folitus fuit appellare (uumcor. V. Seciihim decimimtertitim N. Tefiam. titulos habet fex. I. Philippiis 111. frater Henrici Vl.adminiftrat Imperiifm an- no 1100. Contta ipiura eligiturOtto IV.Heiiricifilius, quem confirinauic Papa, & Philippum excominunicauic,qtiod ad nu- tutn eius fe componere nollet. Philippus tamen nouem annis imperat. Tum ipfi fuccedicOcco;qui ipii^taraenexcommuaica- tur aPapa, quod Pontificii ditionis quxdam oppida ccpiflet. Coniux iplins fuit Beacrix , cuius hoc credebacur epitaphium: Filia firmofa , iam cinis , anti rofa. Hoc tempore Liuonia & Pruflia ad fidem Chrift:i conuerixfunc I I. Fridericus 1 1. dux Sueuia;, neposFriderici primi, con- tra Ottoncm fic Iinperator anno liiz quo temporelmpcriuin Orientis fcindicur in Conftancinopolitanuin& Adrianopoli- tauum. Fridericus fujt magnus virtucc bellica & .to<;ata:(cd vtramque obfcurauic calliditas perfidia, &immen(alibido. Ali- quotiesobnoxius faftus eft diiis Pontificii.s. Papam appellauit Heiodem , & Ecclefiafticosdixit manducarecleeraofynas oau- perum pinguefados, dum mendicant veri Chriftiaai. In l*alx- ftina impeditur a Poatifice. Inquifitio hxrecicx prauicatishoc temporcfuit infticuca :iccm Cardinaliciusgalerus,pallij rcdcni- pcio, annacx, decim.xquintx ,& omninocaxacancellarix Apo- ftolicx fuicroborata. / / /. ^ 1 r. Cunradus 1 V. defignacus Impcrator a patre Fiiderico , fuccedit anno iiyi. quamquam hoc tempore nou tp.m fuic rcgnura quain incerregnum duo-de-vigiaciannorum. Nara aliquot coinpeticores & liuales Iinpcrij excicerunc ; vide- licct Henricus Thuringi.x Landgrauius Ludouici liaccr, cui fanifta Eliiabctha fuic nupta.cuin ipfe Cunradus vexacorpopu- lorum : &ipfiusfilius Cumadinus , quem vicic Carolusfrater rcgis Gallix , qui aPoacifice Clemence I V. vntflus eft Impera- tor : qui duo iuatfis operis Cuaradinutii gcnerofi(fimur,i & innocentem adolelcentcm e mediofuft:uleruat , & ineo vetu- (liflimam ftirpcm ducum Sucuix fuftulcrunt. Nominacim Pontitcx v(urpauiciiluddi(ifutn : Vita Cunradini mors Caroli; mors Cunradi/ii vita Caro/i. Galli inSiciliacirca lioctempus pccnas dederuat iramanis (xuicix & prxcocis Iibidiais ip(b die Pafchx, ctim ad pritnum (ignuin campanx, quorecicari (blent vc(pcrtin.x preces , qu.c dicuntur vefpcrx , omnes piope GafTi fu.-runttrucidati aSiculis , vnde prouerbiuin : SicuU vefperd, Vvilhelmns Hollandi.i: Comes fuic ccrcius Imperij compeci- tcr .'\lplioalus rex Caftcllx fuit quarcus c compecicorum numero,qui fcrtur dccies quater pcrlcti;ifle Biblia cum Com- mentariis. Tandem Richardus Anglus tuit Iinperi) riualis, qui pccunia Septemuiros corrupit , qua deficieii^e & ip("c imperio excidit Cxtcriim ex his quinque corriualibus duo (oliimpu- tantur in (erie Impcratorum,Cun:fldus & Rithardus, i'tolcroafs " hoc Hiftorics Cap X X 1 1 1. 105 hoc femporc capta efl i S.uaccnis anno 1181. caput.orna- mcntum & Jeciis totuis Oriciitis , atquc ita bclluin {"aciuin fortitam e(l tragicam catartronhcn , & terra fanda oro derc- lifta cft habita. Vrbs illa conlcruari potuillct , li ablc|uc odiis intcftinis Gibeilinarum & Guclnbicarum partiuni fuillct : qua- tuin iilas mercatorcs Gcnuenlcs , has Pilani fcv]ucbantur in ipsa vrbe. V. RudolphuiJ. HaBsiurgenfis Comts, dcclaratur Impcr,i- tot anno 1175. qui tanquam nouuin fydus cxoritur , quoJ generi humano paccm ccu lucem nounni reduxit : vndc cum Conftantino M.i»no folct confcrri. Hic Buri;undicam & Au- ftri.i6am familiam propagauit : Cathcdialem Eccicliam Ar- ecntinenfem nioliri cccpic. NoIuit.idircItaliam , narransapo- logum de vulpe.qui recufabat adire leonem infpclunca a:gro- tantem. VI. -Adolphus Najfouicus, fuccefTitanno iijt. qui cum pu- ^ tateturbella Krere pviuati tantum commodi causa,Inipcrij ve- ' tb nullam habere curani , imperio ctutus d\ a principibus an- no 119S. & in locum cius Albertus Rudplphi filiusfuriogatus, qui manu fua intcrfccit Adolphum in prxlio. • V I. Seculim decmsnnquartum N. T. hahei titulos 5fe- qm»que. St, ' !• Albertui I. ./^«y?W;jr«# faflus Imperatoranno 1198. fub \y initium leculiX IV. exarchatum Auftrix per coniugium ac- quirit. Bonifacius VIII. primum lubilxuni Romx inftituit. Hic Papa intrauit vt vulpes , rcgnauit vt leo , mortuus eft vc canis. HuicPapa: Cancellarius Alberti adulaturus dixit : P<*- pa eft caufa moueits , Jmferator cxe^uens. Epitaphium iftius JPapa: eft : Hic iacet eeee Nero, laicis mors, -vipera clero. Scahgeri hoc tempore occupant Veronam : Equites diui lohan- nis Rhodum. Clemcns V. (edem Roraanam transfert in Gallias Auenionem,vbihxlic annos 74. InannumChrilli ijoo.incidic Epocha Monarchiaf Otcomanica, Turcarum, authore Occo- I inanno,a quo Turcs dicuntur Ottomannidjf ,& ab hoc terapo- I rc oriens fuit moriens. M I /. Henricus VII. cognomento LiitXeliurgicus , fuccedit an- W no 1 ;o8. Diftus eft pater pacriar & Italii feiuacor. Adeo fuit I deuotus,vt totas nodes ance crucifixum, quem fecum fcrcbat, I oraret & fleret , atque Euchariftiam quotidie fumeret : qua oc- cafione pcriit per Minoritam quendam Florentinum , qui ho- ftiam venenatam ipfi pr«buit. Vjfor ipfius Maigaretadiftaeft Eleemofynaria. Templarij in Synodo Vicnnenli damiiati pet totam Galham vno die trucidati funt ; quod ipforum chefauri cxcrefcerent in iramenfum , qui poftea equitibus Rhodiis funt allignati. I //. Ludouicus V. aliis I V. Bauarus , eligitur a quibufdam Csfar anno 1 3 i^.Ab aiiis Rt Amkxdr Fridericus FulcherAU berti Auftriaci filius:cx quo dilTidio bcllum ciuilc extitit , quod ann.S.vanafortuna & euentu ancipiti fuit geftum, & vix prx- liisquinque tandem fopiciira. Capco Friderico Lo^ouicus in Comitiis Francofurtpnlibus grauillimc difrernic de Imperij au- ihoricate contra Pontificum infolenciam:& ftatus Imperij con- cluferunt, Papa; nihil iuris efle in elcftionc Imperaroris. Impe- rator etiam defenditur a Marfilio Pacauino & Occamo,quorum hic excommunicatus a Papa ad Imperatorem ferecepit& di- xitO mi Imperator , tu me gladio defende, ego te ijerbk ^fcri- ptis defendam. Rex Gallia: & Anglis Acheronre moco bellum funeftum excitant. Canis Scaliger, cognomenco Grandis,incer Gibeilinos floret exulum hofpes^& Mufarum moEcenas : Nico- laus Lyra claret. Comitiffa Hollandix parittot liberos, quot funt dies in anno. Academia Heidelbergenfisa Ruperto 1 1. fuit inftituta. I V. Carolus I V. lohannis regis Bohemia: filius , legicut -Jmperator anno 1546. Contra ipfum ties alij fuccefliue funt dt€L\. Ipfe tandem tamen foius impeiium obtinuit. Fuit ho- mo multarum literarum & linguarum : fundauit academiam Pracenfem conftituit Aurcam bullam , qua: dicitur Icx Caro- lina , vbi comprchendit leges ritulque in eleiSione rniperato- lis feruandos. Sed valde fuic auarus : vn^c dillipator & vitricus Imperij appellatur. Et hiftorici prima: claflis annotant , Ca- tolum cum fiUo Vvencefiao totum imperium vendiniros fuif- fe.modo emptorem inucniflcnt. In Italia fiorent Cxfarini , qui fe Caefari aduerfus Vrfinos iunxere Archiepifcopus Coloniae hoc tempore viuit in coniugio. Fccdus Hanfaticarum ciuita- tum pangitur. Cracouienfis academia fundatur. Barcholus & ipfius audicor Baldiis , duo ilii ocelH iurilprudenciae , florent: quotum ille ad ponduscomedit , vt habetet intelledum bcne difpoficum , ifte praceptorem Barthohim vocauit Doaorel- lum. V V-venceJlaus 1. Caroli filius , RexBohemia: , fuccedit an- «no 1578. qui appeliaturporcus fpurcus , monftrum hominis, Sardanapalus , Therfithes , Margites , afinus denique ad lyiam. locum & ludum putabat iuqulare hominem ad menfam. No- libergenfibus immunitates quafdam quacuor plauftris vini Rhenani veudidit. Bcrtholdum Suartz bombardarum inuentq- rem ncci dcdit. Hiclmperatorbis fuitcaptus, i fac^ljjPicus Mirandula floret,di(5tus Pha:- nix Italiae. C A P V T XXIV. j)e ^titnto articulo qnartx monarchi^. PR./ECEPTA. QVintLis articulus qnartx monarchii cft a Ca- rolo V.ad noftram vfque £etatem,id cft.ab anno Chrilti lyi^.vfque ad 1630. Tituli cius funt V I- iuxta numerum Impp. qui func: I t 3 Carlus,Terd>ia!idus,poJl Maximus, .^nnlinnHS, Kttdolph-iMfitth"!^ > Ferdnandus dmiq} Cjifar. Hoc interuallum compleclitur duo fccula : videli- cet decimumfextum &c dccimumfeptimum. R E G V L ./E- I. Seculiim X VI. N. T. habet tittdos qtmqne. T, Sub inltium huius feculi adhuc fiorct Maxiniilianrs I. Sed epocha ipfius figitur ia Carolo QHiinto, fubqtiojcx-pit icformatio. Ni(i malis dicere , fcculum hoc a naciulraieCa- loli V. cfl^e inchoandum , adcoque ab anno Chrifti i f 00. Ca;- terum ab il^o anno i foo.vfqiie ad i y 19. ifta fiimmacim (rc- tuncur. Maximllianus Vcnecos in funimas redigit anguftias. Carolus V. iuitio huiiis feculi natusert , cui Abbjtesad bapti- fterlum dono obtulerunt Vetus & N. Teftamentujn , cum hac inlctiiptionc : Scrutamini Jcripturai. In exordio huiusfecuM fundata eft academia Vvittebcrgenils , it^mque Francofur- tcnds. feutherus , poftquam anno a;tatis 11. cccnobium in- grefliis efll-t annoChnfti loy. anno cctatis if. Vvitebergam ad Anftotelicam profeflionem acccrfltus , iiccntiam Tlico- logicam fub Caroloftadio adcptus eft. Anno lyiy. iepursj;a- tioncm Euangellj priceflit vallis loachimic.T vberrlma fct- tilltas, cuius etcoftichon eft hoc : ECCefLorent VaLLes C Vi\i eVangeLlo. Luthcrus fcrlbit contra indulgentlas. Anno lyiS. plurimi fe oppoiiunt Luthero , inprinns Eccius & C,T|et.i- nus lcgatus Leonis dccimi in dioeti? Auguftanis fub Maximi- liano. Lco citat Luthcrum vt Rom.x pr jfto iit : fed Lutherus reliftit, Anno ifijj. Maximilianus rebus humanis cxcci-- fic , qui pheiecrum fecum per quinquennlum & amphus ineumvfum circumduxit vt mortis mcminiiret. De hocim- peratore fcrlbic Scaliger , fi eum dixero omnibus uumetis pra:ftitlfre reliqms principibus , minus forfan dixcro qnani v^-- rum eft. //. Carolus F.Maximilianiex Philippofilio neposfic Augii- flus anno 1119. quo ip(b anno Solimannus qi^oque fadlusc!' imperacorTurcicus:&Zvvingliusccrplcdocere.Abhocannoiii- cipic fcpcima & vkima periodus Apocalyptlca , qu,x ad fincm mu)idi feexcendit ApQcal. 10. ©> 1 1. Et huc pocefl apcari illud Lutheri Epitaphiuni : Pesiis eram 'viuus,morirns tua mors ero Fapa. Cartcrum tota Caroli vica nihll fere allud fuic , quam perpc- tua belligeratio. Ideo hiftorias liulus temporls diftingucmus iecundum i y. bella qu.x geflit hic impcracor , & ica compcn- dio crademus , qua: Paulus louius , lohan. Sleldanus , Sc !aco- bus Auguftus Thuanus de hoc Imperatorc memorii pro- diderunc. Primum it.ique belluin geflit Carolus V. annoa-ta- tis , atque adeo huius (eculi 18. aducrfus Maranos rebclles S. Hifpanos fcditiofos. Anno 2.0. renafcentibus bonis litcrls thcologi quidam tcholaftlci , Inpnrals Colonicnles , lltcin moucrunt Rcuchlino , qui contcndebat libros Hcluxoruni efle retincndos. Quidani vt monachis illuderent , eorum bar- bariem imitati funt in cpiftolis obfcurorum virormii. An- noii. Csrolus publico edido Vvormatia: cauic inftauratio- ncm reheionis. Anno 13. ad diaftam Imperialem Norinbei- genfem Papa Adrianus Sextus legatum midt, & (ignlficauit conuentui , a Sacerdotibus (caturirc originem iniquitatis po- piili , Sc iam a multis annis multa vitia Romae pergraflari , &: ab ipfo capite Pontificio malum dilflucre in membra infe- riora: fed fe in pofterum opcram daturum , vtcsula mali Ro- maprima omnium feuerc corrigatur : promittit etiani conci- liuni oecumenicum in Germanialndicendum. Sed P.ipa mor- te pra;uentus id pra:ftare non potuit. Principes Imperij ege- runtgratias huic Icgato , Sc rogarunt vt Iibcrum Concilium primo quoque temporc , intra annum vidclicet , indiceretur. Incerea temporis (e curaturos elTe vt Euangelluin pure li- ne vcrborum aculeis fccundum recepcas Sc approbatas Ec- clcfla: incerprecationes doceretur. Secui^ni bellum Ca- rolusgeflitaduerlus Francifcum Galliceregem anno if. qucm ccpitapud-Tlclnum In Lombardia , & abduxlt in Hifpanlas: fed diniiiit ipfum hac conditione , vt cedercc iurc rcgni Nea^ politani & Siculi , & ducatu Burgundix , & fororem fuain Leonoram duceret. Eodcm hocanno authoie Thom.i Mlmt- jeio, pacre furoris Anabapclftici , ccrpit bcllum rufticorum in Sueuia , Fr.-inconia , Tliuringia , AUatia , & ad Rlieuum, Hiuc verfus : CaptVs erat GaLtV s ,CoeVnt CVM rVre Cohortes. Scd iniferi illl bellatores fine numero fueruntdebellati. Scholq Marpurgenfis anno i6. infticuta , longe poft demum adcpta crt priuilegia. Tertiuin bellum Carolusgeflit anno 17. aduer- fus Ligaiii fandiflimam , vtvocabacur, id eft: , confocderacos Italos, Poncificem, Vcnetos , & Florentinos, quibus fclices Ca- roli fucccflus formidlncm inieccrant. In hoc bcllo Pontifcx Clcmens VII. captus & vrbs P..onia a Cxfarianis dircpra mi-- lcrrimeque vexata fuit. Carolus interea temporisin Hilpanii dcgens , anxic fe excufat Pontlfici , iniuflu fuo omnia elTc ge- , fta. Qjjartum Caroli bellum eft conrra Francifcum regcm Galllarum, quicontrafidcm datam icpctcbat Neapolin. Hunc cocgit nujnerare duas auri connas , & tandcmduccrc fororeiii fuam. Quintum belium gcflit contia Caiolum Gcldri* dii- cem , Galli partes (ccutum. Sextum incidit in annum Chiirti 29. quo Sollniannus Vicnnam obfedit ,ccntenis& qiiadragin- 13. niiUibus ; 'izA coaflus eft foluere obddioncni. Hoc anno di.cta ert habita Splrx,in qua inccrfuic Ferdlnandus Caroli fraccr : vbiintcr aliadecrecum , vc mifla omnibus locis rcrti- tueictur. Scdhuic decrcco intcrccflcrunt Refurnuti , & prote- ftatl funt , illud pugnarcCBmverboDci ; vndenoincnciatura Ptotcftantium. Iidtm tum tempons Sc.erroresScabufui Ec- ciCii« Hiftoric^E Cap. XXIV. 107 dcfi.TRomanx notaniiit. Anmis 50. cft cdcbcrtimus cxliibi- tionc Aiiguft.inx- confcnioiii!; , qu.im Mel.inciulioncompo- fuit Au!;urt.x' aiihibito fuMndc in conlilium Lutlicio. Exlii- bit.i ffb Impeiatoti , M ll.itim confutata .1 Pontiiiciis TIkoIo- gis,& (iamnataab Impciatorc , cuidamnationi (iibfcripicrunc Elcclorcs quinfiuc,Ecclcfiartlci principcs 50. (ccularcs n. Ab- batcs it. Comitcs& baroncs 55. ciuicatcs libcrx jy.H.cc con- frdlo poflcatrt linuta ab ipfo aiuliorc,& apolo^ia addita. Anno ji.Zvvingluism acic cadit Anno }i.C;v(ar mdiuscilo- iflus Norimbergcc rcuocat trirtcm fupciiorum annoruin con- dcmnationcm. Anno 34. Anabaptilf.r , iiiBataHi.i brcui tcni- J ppceaufti, Mon.ilkrium fc contulcrunt , tiuamnouamlcru- falem appcll.irunt. Sci) fu(i func.\principibusanno 5 y. Francif- cus Valclius ftuit in Hugonotos , & intcralia ilixit , fuum vel , brachium fe abfcifluium ,li c» labcinfcdum cllcc 1'aulus 1 1 1. I Pontifcx Brcuiatium Romanum cnicndac. Hcnticus VIII. Anglix rc.x iugum Pap.x abiicit. Septmio bello Carolus Flo- rcntiani fubigit , & rcflituit Mediccos. Oclauum bellum Ca- roli incidic in annum ^j.quo cx Hi(pani.iin Ahicimciaiecic fepcingencis nauibus. Sed hocbcllum anno ^i.jKliime cccidic, iiaufragio .ibforptis 150. nauil)us. Nonum Caioli bcllum coc- pit anno ;6.aducrfusGa!Ium ; quod aliquot fcqucntibusannis durauit. Thomas Morus Canccllarins An2li.v capite pleditur annojp. Et Erafmus Phocnix Clcrmani.c obiit Bahlta: Anno . 40. Cxfar comitiaindicic Vvormati.T;vbidi(put.atumeft .1 Mc- . I lanchthone & Eccio : fcd decilio rcieda fuit in an.4 1. quo Ci- far venit Rarisbonajn. Anno ^j.bcllo Gallico implicatum fuic bcllum luliacenfc , ciam Inliaci a pilcibus deuotacuiii Caro- lum crcdcienc. Dux Cliuenfis Vvilbelinusa Cxfare vidusre- nunciauic iuri fuo in ducatu Geldrix. Decimum Caroh bcl- lum eft Smalkaldicum , fcu Gcrmanicum illud quod ccrpit anno46. &feqaentiannotriftem habuitexicum, lohanne Fri- cciico Saxone & Philippo HalTo captis. Auno^S. nacum eft Intetim , ediftuni C;c(arium , quo promulgabatur certa reli- <;ionis formula feruanda interim , donec vniuerlali Concilio coafto religionis controuerli.E toilcrentur. ConcilijTridenti- riprima fcffiofuit habitaanno 4j.fub Paulo III. Sed Tridcn- toconcilium eft tranflatum Bononiam , vbi anno 47. celebra- ta fuit nona feflao. Vndecima fcllio fuit habitalub lulio III. anno y i. Seflio decimalirptima fub Pio I V. anno 6i. Vige(iraa- quuita& vltima anno 63. anno 49. Henrico V I II. uicceflit rcfpcndit , omncs vit.r Cux .innos fibi ciimaflcticoscfTc Scdc- cim libcros lulccpit t.v Maria, qu.i diit impcratoium mater. fi- lia,nupta , nurus. Ex his Rudolphuv f.ichis cft Impctatiir, M.i- ximiliaiuisordmisTcutonici m.igiller , Eriicftus piorex Bclgii, MattliiasprimogubcrnjtorBcIgii. pollca Impcrator,& Albcr- tus Bclgi) prorcx Anno 67. dujf Alb.musin Bclgium vcnit.mif- fusaPhilippo lccundo rcgc Hilpanli , vt dccittum land.T in-. quiluionis 111 Bclgio cxcqiicictur. Et hic aufpicatiis cft IkIIvjui illud myfticum.quod in BcIg:o fupiaannos ^u.gcftum cft Tum ccmpoiis gubcrnacrix RclgM crar Maigarcta Parmcn(is , qu.-E (unimam rcnim rcfigiiabat Albano , qui tyramuis inftituitcol- legium duodccim viialc.quodpollca didiim cft («inguinarium. Lcgcs inliiper fundaincntalcs de libcrtatc Bclnica iuitas fccit. Intcrcarcx Plulippus filuiin C.uolum c mcdio tollit : Albaiuis autem primatcs Bclgii dccollat , iiipiiniiscomitem Ei^monda- miin & Homanum. Exailhones itcin plus quam dccnm.uias in- uituit. Huic tyianno feopponit Vvilhelmus Auraicus An- no^i.AIbanusrcdit in Hifpaniam, poftquam bi Bch^io piobad fetfe Phar.ioncm,Bufiridcm, Phalaridcm,& Dionyiium. Hoc ipfo anno cclcbrantur luiptij; Parilinx plufquam Thycftca' , iii quibus Lutetix occili odics mille.alibi innuincrabilcs , clauum tcnente Carolonono& regina maric C.ithaiina Mcdicca. Scd Carolus illemorituranno 74. Hinc I.x-ta Galli.i: ftcula illuxe- runt, Henrico III. Poloni.i- ex 1 cgc , fccprrum capeflcnrc Hoc temporedux Auraicus Selaiidiara&raaxiiiiam H()llaiidi.rp.n- teni capit. Albano duci fucceJit Ludouicus Rtque(cnius,teitms gubtrnacor Leonis Belgici , cum tjuo Auraicus varia inifcuit prilia. \ V. Rtidolphm fecuttdtis fucceditp.icri in imperio anno i J76. quo ccmpore bellum Bclgicum Oidinibus iam conftiterat tonnis quadringentis viginti. Ordincs tum confugiuiit tan- quamadlacram anchoram ad Matthiam fiatteni Rudolphi, qui pisfuicBelgioabanno^S. adaiinum .Sf>. cui vicaiius fuic datus Auraicus. Malecontenti in Belgiodicli , qui Romanam rehgionem defcndebant : contra quos loh. Cafimirus Palati- nus cum copiis eft miflus lohanncs Auftriacus Itat a partibus Hifpani, quartusprorex in Belgio anno ^S.Huic fuccedit Alc- xandcr Fatucfius dux Parmenhs in omnibus contrarius Alb.a- no ; quippc qui fua clcinentia pluiimas vrbes vicit & Hifp.a- 110 reftituit. Anno 84 Vvilhelmus Auraicus a ficario csfus obit. T&m Ordines Belgici (c dedunt Elifabctha: regiiii Aii_ Eduardus fextus Anglix rex , qui reformationcm religionis in gliar , qux refpondct , regibus & pnncipibus iiihil quidem eire Anglia lufcepit. Sed hic optimus rex auno y 5 . non fine fufpi- '-j 'i- • ■'- .... , , cione veneni , fatis conceflit. Huic fuccefTit foror Maria, qu.ie nupfit Philippo fecundo regi Hifpaiiii. Sed hxc deceffitanno 58. & ftatimlstis omniumacclaroationibusfucceint Elifabe- tha.VndecimumCaroIibcIIum an.jo.fuitaduerfus Magdebut gciifes totum annum obfcflos , qui fc xquiffimis conditionibus taudcm Mauritio dediderunc , reIi<:ionis libertate retenta. laudabilius , quam populum opprcflum in clientelam (ufci- pcre , &a tyrannorum iniuriis vindicare : fc tamcn Beli^arum non dominiura , fcd protccSionem faluis eorum priuilciis fufceptuiam; ftatimque anno S6. Robertun. Dudleumcon- ftituit Gubernatorem ConfcEderatorura Ordinum : quem ciiin Belgx ferrc non poflent, reuocauit rcgiiia, & anno 87. Mauii- tius Naflouius capeflit regiraen,cuiusTymboIum eiat; Ttsndetn Duodecimum bellum fuit illod , in quo Carolus fuit intcfta- fit furctdus arbor. Hoceodem anno defuniSo Stcphano Ba- ' .11 .. 11 =- thorco Sigifinundus rcx Suecix fic rex Polonix contra Maxi- inilianum fratrem Rudolphi Imperatoris Calend.uium no- uum,quod a Gregorio decimotenio aii.80. erar piomulgatum, hoctemporerccipitur a Papiftis , a Proteftantibus rcptidianir. Ann.88. ( quoputabatur i.nmiuere Hnis("eculi)SixtQs V. Papa leginam Anglix Elifabetham vna cum omnibus Anglis , c'x- ceptis Rccufantibus , excommunicac. Hifpanus inaximain clartem, cui fimilis nonfuichominum mcmQria, aduerfiis An- glos mittit: fed nauespaitira fubmerdcjpartim inccnfx&capta fuatab Anglis, moram nciilentc cxercicu ducis Parinenlis, ita vtexifo. nauibusvix fj. redierint in Hifpaniam. Guilins vi- tricus ille Gallix ab Hemico III. qui vulpem^induerat , in- terficitur, vt &frater Guilij Catdinalis Lothaiingus^atqueita curbacur fanda Liga. Sed rcx noii lonqo inceruallo poft a monacho confodicur : qui Henricum N;uiai rxum (cu Borbo- nium creat regcra,ctj_m ipfe iamjiweret animam. Anno yo. bcl- Jum Belgicum Hifpano i.im conttitcrat Soo. tonnisauri. Mau- ritiusin IJelgiofortiter &ftliciter rcm gerit, & excmplo Alc- xandri Magni & lulij C.cfaris , qui nloias caftigandas vcl abrumpendas docuerunt , bieui temporis fpatio vidcl. biennio capic fupra 30. loca inunita. Parm.nfis in Nauarr.vum arma mouet, fed abillo profligatur, obitque anno 91. Nauarrxusfic Papifta,vt regnum Gallix liberct bellc)ciuili& cxtcrno. Ritdol- phuslmperarormittit lcgation:.m ad Bclgas & tcntac aliquo- ties rcconciliationis alcam.fed ftuftta. Parmcnfi fucccdit Petnis Ernefius, Comes Mansfcldicus anno 95. Annog^. Erneftus ArchiiJux Au(t:rix fit proicx in Bclgio, & tiacitatde pacc , priii- ceps libcralis.pecuniarum contcmptor.pacis & reiigionisaman- tiflimus,& penc agelaftus : i(:d ohit aii.9 y. Erncfto fticcedit Al- bertus Auftiiacus,tum Cardinahs ; qui vcnit iii Bclgium , &.fn fuo comitatu adducit Phiiippumpiiiicipim Auraitura fiatrem Mauritij , qui initio Belgicorum motuum ab Albano in Hif^ paniam tuctacmiflus . Hifpanusinicrationemdebitorum (uo- ruin , & comperit fe tam iiiiquo fanore grauatura vt noii fic fbluendo. Anno 97. Mauricius iiouem oppida , arces quin- que, coniicatus 3. &totidcm dynaftias Ordinum imperioadii- cic. Philippus 1 1. lex Hifpaniarura in fata conccdit. cui (ucccdit PhilippusIII. 1 1. Secttlum tiis anno ^i- a Mauritio Saxonc , Albcrto Brandeburgico, & Vvilhelmo HafFo , & captos priiicipes diraifit , & poftea pacera Pairauicara conceffic , qu.i: fblec dici cranGftio Pafliauienfis & pax rcligionis , qux anno yi. primum inita,&poftta anno j j. in comiciis Auguftanis fancita & piomulgaca a Ferdinando. Hxc paxfinem actulit Iibiolnccrim ,& anno ^9. eftrenouata Auguftx. In bello XI II. Carolus Metin obfidionecinxit, fed ftuftra. Decimuraquartum bellum gcffitaduerfiis regera Gal- li.T. Decimoquinto bello apud Antipodcs in nouo orbe per Cortefiura & Pizzatum vi:^inti oiSo prxliis i8. re<;es & regna deuicit.Anno f f.CaroIus fe abdicac regnis ; anno jS.abdicac fc prorfus Imperio. Ill.Ferilinandtti Caroli jrater, fucccdic anno 1 j jS.cum an- no }0.eIcctuscfletRexRoinanorum,& Aquiscoronatus. Fuic princepseruditione maior quara Catolus. Turcis multabella telicicer inculic. Cxccra paciiicam & fcrrat Pythagoricam egic vitam, & quotidiead mortcm feprxparauit. Anno j8. Maiia rcr^ina Scotix nupfic Francifco rcgi Gallorum. Alccrum mari- tum , Henricum Scuarcura intcrfici curac , vnde in infulam de- porcatur. Elapfain Angliam anno 6S.perannos i8.capciua de- ciiictut , & tandem dccollatur iulTu Elilabethx teginx Anglix, cuiltruxcrat infidias. Anno 6c.obit Melanchthon. Pofthuius obitumFlacciana h&\o criftas cospit erigere. IV. Maximtlianus fecun.lits (iiccedit patri Ferdinando an- n: i J64. ConiurationcmGrumbachianam , qux omnesprin- cipatuslmperij , rcceptaquc antiquitiis iura peruertcrc fefti- r.abac , fchcitci extinxit , vfus armis Augufti Saxonix Elecito- ris,qui arcem Gothanain banno fubicdam euertit. Hic impe- ratot xquum fe prxbuit Euangelicis, quos vocant , & fxpc di- xitnullumpeccatumefrc grauius,quam confcicntiis vellcdo- minati. Vfurpauit etiain illud , quod Maximilianoquoque ptinio nonnulli tribuunt:g«/ in confcientias imperium fibifu- mUnt^conamur cccli arccm tnuadere. Ideo pacificationera Paf- fauienfem non minori ftudio quam patcr Ferdinandus cufto- diuit, & Aultriacx nobiliratianno 68. doctrinam Auguftanx confeffionis permifir. Nempehic imperaror memorfuit illius: Religio eft inuicia ^ fimplex , iQ' occtAi non occidere affueta. Cuidam gratulanti , quoil dimaiflericnm annum excefliflet, Hi/lerf» Kudolfb H. lo8 Encydopa^dfeLib XXXII. HirtotU decimife- ptimi fe- euUN.T. II. SecHlum ^ecmumfcptimum N. T. tres habet tititlos. V. pcr maiora fiifFragia eligitur rex Bohemix , & poflea coro- natur. Mlftoril I>laiihis< Kiftoiia Xetdiiun- dill. r. 'Rudslfhus /iaindus adhuc imperac amio 1600. quo vlti-- inum , vt cxiftiraamr . fcculum illuccfcit. Poiuilexlubilxum aperit. Pra;lium adir.irandum committitur iiucr Ali5crtum&: Mauiitium ad Neo5>ortumin Flanclria. Auuo 601. Ofteiuiani obliJct Alhettus , Gcueuam Sabaudus. Anno 603. Eiifabetha regina Anglis obit.cui fucceJ.it lacobus V I. Scotorum lex, vt qui a Margareta Henrici V 1 1. Anglia: Gallixque regisfilia ge- nus ttahit. Hic rex ciicit Puricaiios, qui ceremoniarum (impii- citatem prKferebant pompa:. Confpiratio aduerfus hunc re- eem dctct^itur. Commercia , qua; iure gcntium intor naiioncs diuerfxreIin;ionishbera funt , mtci Anglos &Hifpanos poif- limiuio reuocantur. Anno 63J-. Sluta a Maurii.io capitur, &c Oftenda, noua illa Troja & artis militansacadcmia, poft qua- dnennii ferme obiidioncm fc dcdit Albcrto. Anuo 605-. Cle- incns Vill.Papa ■mUnKuin^l'^ obit, qui fucccdit LcoXI. Papa dierum i6. cui fuccedit l'aulus V. Reformatio Marpurgi ful- tipitur. Botzkai in Hungari.r liberum religionisexcrcitium vr- ^et , & Morauiam atqueStiiiam infcftat , Rofvvurm fupplicio aificitur Pragx. Anno 606. Commiilkii Hungariciimpctrant liberum religionis cxercitium. Dux Brunfviccnfis vrbcm fibi CO" nominem fruftra obfidct. Cor.fpiratio hortenda aduerlus icem magna Britannix detcgitur.PauIo V.Pontilici nonbeuc conuenit cum Venetis. Anno ^o^.inducia; fafta- inter Turcas & Chriftianos ad annos lo. Academia Gielicna lundatur. Ar.- no6oS. traftanturinducixBelgica-,quibustotusannusimpen- fusij.felTionibuscclcbratis.Anno ^oj.Matthiasoccupat Hun- gariam & Auftriam. Dux luliaccnfis obit , cuius mors reuera fuit pomum 'is/ii<^. lofcphus Scaligcr literaium humaniorum princeps obit. Anno 610. Ordines Belgici cum regc Fellano & Turcico imperatore commerciorum causafoeduspangunt.Rcx AnuHx in Virginiam coionias dcducit. Anno6io.Vnioprinci- pum Euangelicorum confirmatur. RcxGallia; Henricus I V. a Scario trucidatur.Iuliacum expugnatur.RexDaiiii cum Sueco tonfligit. Rex Anglix vniucrfos concionatores Pontiticios ex Anglia profcriptos extorres agit. Anno 611. Mulhemium ciui- tatis priuilegia ambit.Anno 6 1 i.RudoIphus moritur rclidtis in thefauris feptendecim inillionibus. Il.Matthias 1. anno i6ii.coronaturImperatorFrancofurti. Anno6i5 FridericusV. Eledlor Palatiuus nuptiis Britannicis dat operam. Comitiacelebrantur Ratisbon.TS. Anno 6i4.turbas dant Francofurtenfes.Academia Groningcnfis fundatur.Vefalia occupaturab Hifpano.InMofcouiaanno itif.creaturmagnus dux Michael Friedrovvzius. Iuda;i Vvormatia eiiciuntur. Pax SabaudicacumHifpano traftatur^&Turcicaanno 1606. inita confirmatur ab Imperatore. Anno 6 1 6.& ly.fchifma in Belgio olifcit. Bellum intcr Sabaudum& Hifpanura tecrudefcit. Rex f olonise Mofcouiam adoritur.Veneti bcUum mouent Fcrdinan- £0 Auftrio. Anno l6i8.incipiunt motus inBohcmia,& confce- deratisrcgionibus.MaximiHanusfraterlmperatorisobit.Menfe KouembriincipitSynodusNationalisiuBclgio , & conlpicitur Cometa,cuiusaltitudofuit ^oiij.milliarium^longitudo 8oji. Anno 161 9. Matthias Imperator obit. Synodus nationahs Bel- gica menfe Majo finitur celebratis C X L V H I. felfionibus. Bohem)& ipforumconfcrderati rcfiftuut militi Auftrio.Iohan- nes ab Oldenbarneuelt dccollatur in Bclgio : Hugo Grotius carcere perpetuo mulclacur. I 11. ferdinandus II. eligiturlmperator.Bethlehem Gabor in Huiigaria confcribit miliiem, Eleftor Palatinus iridcncus icfus Chriftus , rex aitcrnus , oculis mifericordis afpiciat parum fuum gregem, & illum dextra potentix protcgat aducr- fus eos, qui rcgnum cius oppugnaut. PERORATIO HISTORIC^. HJS.C eft breuis comprehenfio hiftoris vniuerfE : qua vt redcvtaris, cum Thucydide ftatueshiftori.imclfe xVii^ ei'.T «H irjyx.nfMsv, •^n^.Ast J> ai^^a-nitg (iix xuTt7r'Zfi<,\d W,de- fofitum perpetUHi» , ^ pnlchrum humam viti Jpeculum : &c cum Polybio diccs,hiiteriarn elle 'i(ii/AslaT!w Jia^Jii^-t,^^ .^ - ii^i^ y^daTiiMTnnf^ftix* , expeditiJJimamcorrcBionem, Q' ijerijj^mam i)ijiitut:onem : cum Dionyfio Halicarnaireo cogltabis hanc ipfam clFe ^;t^^j tp^ov^^incu; fc^ !nt^icc;,i^^^vu7tciv ot^os Tif-: TrsAt- i,y.x; wf«|Hi , initiumpradcutia: & lapientix,& exercitationera ad ciuiles adiones:cum Plutarcho deniquevocabis TOf: tione Ecclcfi.t:qua; omnia rcquirunt teniporis notationcm. Si- militer iurifprudentia cll hiftoria de iuris origincdc legibus, da Romanis antiquitatibus : quibus c chronologica annorum di- geftioncmagnum omnino lumcn acccndi , ncmo cllqui igno- rct. Cxtcris quoquc difciplinis longc maximu;n obleftamen- tumadfcrt chronologia : vtpatcbir cunci per fingula ipfarmn mouumenta.Huciam accedit iucunditas incrcdibilis,& digiiitas huius ftudij nihilo inferior. Etenim quid iucundius efle queat, homineqnc liberali magis-dignum , quam fi quis vniuerfam Sc vaftam illam omnium fecuiorum a piima mundr & hominis origine hiftoriam in animo comprehendac , vt continuam tcin- >. porum fcriem perfpicue diftinguerc , & euentus maxime me- morabilcs , item regnorum initia & fines , cclcbrium virorum a;tates, vfitatas cpochas , fingularum facultatum origincs & in- crcmenta , fcholarupi initia & duratioucra , & omiiino gefta qu.£cunque,ad fuum quodque tcmpu^rctcrie & inter fele com- pararc pollit ? Sciiicct h.tc demuni eft hiflori.u aniina.qua viuic vigetquci hxc lux.qu.i illa rcfplcndcns oraniailluflrrac ; hxc (b- lida volupcas, cuius vcl folo gul^u .id hiftoriarum cognitioncni plctiqucalledi funt. ."^c nobis hoc ipfa nacuradidac^vc quaiido inhiltoriam quilpiam incideric , flatim animus tacito quodam dilcurfu inueftiget. ad qux tempora illam refcrre dcbcat ; (]ui. bus cognitis , tum dcmura acquielcit & plenam cius notitiam fcexiflimat airecucum. Sed, inquiat aIiquis,Chronicorum fcri- ptores fere ita ieiuni funt atque exiles , vt non fcdent famcm, fcd augeant. Sed , inquam ego , Chronologia duobustradicur modis. Aut enim feparatira pcrfcquitur (t:rieni ceraporis ; auc mifcet ipfara hifT:oriara. Prius illud elt propriura Chronologia;. Suo itaque munere pcrfuni5lacft,quando hoc prasfticit. Quare nihil ampliiis ab illa rcquirere , fcd cum hiftoria ipfam coniun- gcrc debemus. Ita cniiii fiet,vt nobis conftet fruclus ille,quem copiost; perfccuti fumus. III. Chranologia habet fibi propofuam temporis emc//dvitiefiem. i( B: Ifta veioemcndatiohihil eft aliud,quain crrorum,quiapiid n varios authorcs in tcmporis notationc occuriunt, corrcclio , & veri calculi fubfticutio. Reuocantur autcm omncs crrores Clironologici ad Tita^aviafit» -^ /Ai^x^''"'^^" '• ']"■* '■1'-' ■''^ "''i'^ paulo polL / A P V T I I. s De Subiecio chronolo(i'nt. P R A C E 1' T A. Vbiedlum Chronologiir eft triplex ; informatio- nisjtratStationis, & opcvacionis. Subiedlum informaiionis eft partim intellecf^us FJitim Chronologi^ Cap. III. m no- oc- uc an- duo- io> »10- !"- lAdut 115 IS. pattim memori.-i : vt nempe intclligamus fcricm tem- pons,& ita confubiniis incmoiix. Subicdlum tiaftjtionis funt anni , indc a crcatione muntli vfque ad ip(ins rincm. Subicif^um operationis cft hiftoria : vtpote cui Chrbnologia debct accommodari. R E G V L j€. I. Chronologl.i occnpatnr circa amum nhfolute ■^ & reLite. Jtfoluti i quatenus fcriem annorum.qui pcrtinent ad vnam &eaiufcmrcm,cxpcndir. c. gr. annosprima: vcl recunJ.r mo- n.irchix. Rdati ; quatenus annos plurium titulorum intcr fc confert. Ec hic .ippcllatiir fynchrouifmus.Icav.gr. polluntintcr fcfc comp.uari ;mni muiuii & incarn.itionis Chrilli , anni LXX. feptimanarum D.iuiclis &amu mundi,01ympiades & anni V.C. atque itadcinccps. 1 1. Notatio temporU chromlogica facityVt hifioriiu eb facilifu imprimatnut memoriit. Ratio efl in prorapcu ; quia Aax illx circumftantiac.Iocus & tempus, cognationem aliqu,imhabcntcum hominis memori.i. Et h arc elt caufa.quod Memoriftx- non tantiim macutini &: vef- pertini teraporis accuracam habent rationem.fed ctiam in hifto- tiis intctualia Sc articulos ccrtos vel inprimis obfcruaie lubenc. III, ChroHologia & hifioriafibi mutuas tra- dunt operoi. Nam chronologia illudrat hiftovia & ipfius ed vclutanima. Vicilllm hirtoria eftqualicorpus veiiullum , in quo anima ifla comniode habicat.Itaq; non debenmsfacerediuorriu chronolo- gis &c hiftoria:, etfi interim JiftinLtc vtramq; debemus tradcic. Sicautcm vocabac , quia gcntilibus crat incognltum hoc inter- uallum. Seciifiiium h cataclvfmo piiorc ad Olyinpiadcmpii- m.im vocaliat|«LSfj>[»» , quod muita fabulol.i in co rctircntur. Tertinm appcllabat !?■«&<«(!» , a prim.i Olympiadc ad fcqucntia potro fccula : quia rcsin co incciualio _i;cU:v vcris hilloiiis con- tincntur. Idcm Varroiacionemuobisdcnionniauit cxaminan- di tcmpora , cpoch.i(quc varias coiincdcjidi , adhibitis tcm- porum chaia- baticus & lubil.vus. Hi funt prxcipui charadercs quibus om- nis de tcmpoie controucrfa dcciJcnda cft & dcccrminanJa. Acque, vthoc obiter inleramus , magna coniundio trium fu- pcriorumplanctarum cft charac^cr tcinporis intcr maioics noa portremus. HuiulmoJi coniunclioncs nonnifi iiicra annuin odingcntcfimuin(i'^,i,^tf«t)contingcrcpolTunt : \lfitprathsor. plan.c.j. difputatum cft. Fidiflim* igitur fuut cullodcs ccmpo- ris Iroc modo ; A P V T III. ha. C>V Ffindamerttis chronologia. Vkjecbvta. SEquuntur media , per qtia: finis chtonologi^ pro- pofitus.id eft, emendatio tcmporis obtinctur. Media ifta funt in caufis feu fundamentis, epochis, accidentibus,& interuallis chronologicis. Fundaraenta chronologiae funt tria : Sacra fcriptu- la.charaderes temporis, & confcnfus claflicorum au- thorum. Sacra Scriptura fuppeditat nobis perfeftara chro- nologiam,inde a conditu mundi vlq; ad ipfius finem. Charadleres temporis ahj funtnaturalcs,ah'jciuiles. Confenfus clafficorum authorum eft partim cum Scriptura, partim intet feCe. R E G V L iE. l.Scriptura facra efiprimum & primarium chromlo- gi* fttndaynenttim : idqtte ditobm modii. Trincipib S. litetsE tradunt epochas hiftoricas , magnainter- uaIlahiftorica,&interuallorumarticulos. Deinde occurrunt ibi epoch:E prophcticx apuJ Daniclem,& lohamrcm in Apocalypfi; qua: ipfcquoque Jirigunt interuallum illuJ magnuiii nouite- ftamenti. ViJe paulo poft funJaojcutum priraum. II. Examen temporum pendet a charaUeribtts natu- ralibta & ciuilibtu, Illuftres temporum epochas ab cuentu aliquo infigni fumi diximus:fiue illac fint propriae quarundam ciuitatum vt cpocha Antiocheiia; liue multarum nationum communcs, vtcpocba Olympiadum , & epocha annoium Chrifti qua; intra 800 an- . nosproximos in vfuiri ciuilemdcmumadmillafuit. Siquisin Chronologia cum frudii veifari vclit , epocharum inter fe con- ncxio illi priiis addifcenJa cft : cuius vincuU beneficio omnes epochx aj vnamaliquam cpocham reJuci queant. Quod onr- nium primus inter Romanos atTgLcllus eft Porcius Caco , & poft Catoncm Terencius Varro Ciccroni itLy^ti&' , & ipfius iudicio Jotlifnmus Romauoruni. Is hiftoriam contcxturus vniuerfalcm, triatcmporum Jifcrimina ponebat. Primum vo- cabat ah>.»i , a principio hoi;iiuum ad Catady&um priorenj. Tm. J V. Reuolutiopla- .Annus Rcs coinculciitcs. netarum. muJi. ■ I. ':O0c. Creatio. II.. Ifyo. Artes, Vtbes, Latrocinia. Diluuium, Prima monarchia. in. IV. xjSy. Abraham.Exitusex jEgypto. V. 3178. Dcftriidio regnilfrael& luda. VL VIL i974- 4768. Chriftus & Ecclcfia N. T. naTccns. Ecclcfix Chrifti prefrura. VII L U^h Ecdefia; Chrifti libertas. terum epoclis temporis funt maiorum ve! minorum gcit- vt ita Jicam.Ibi funt cres inpriniis,viJcl.xraChrirtiana,a:ra Caeteru cium.vt 01ympiaJum,& .TcraNabonallari:quxCrcsepocha; fiprobc inter feconnexx fua:int,rcliqua:mmorum a;cntiuniepoch.xhauJdif- ficulter in fuum orJincm reJigentur.fetfi autcm magna fic con- trouetfia Jc crium iftarum cpocharum cognitione :nobis tamcn ifta videtur probanJa,propcer charaderii tcmporis harnioniam. Ea fic habet vno \exho. Primits ir& Chriftian& anniis(cmus xtx author eftDionyfiusExiguusIulHuianocoxuusj<-^i3 an- numquartiim Olympiadu ty^.ita vt anno Chrifti pnmoflucn- tccclebratafitOlympiasccntcfimanon.igefimaquinta 'Eteodeni frimo £r& Chriftian& annclatente^die 1 3 . Augujii,cxordiii fuit ftnni Natonaffarei -/.^i).omuiiim Mathematicorumfnffragiis ; fi vnum Mercatorcm exccpcris,qui ifto loco ponit annuniNabo- nallari T^S.quicongiuiccum anno mundi 31)14. Sic itaque cpo- cha OlympiaJum hiftoriam Gr.xcam connciSit cum noftris an- nis:& per Nabonallari a:ram,Regum ChalJxoriim anni,Perla- rum item,AlexaJri Magni.&eiusin jtgypco fucccirorumjcuni annisRomanis validovinculoconneduncur. Qt}o quidein ni- Jiil eft vcilius in hiftori.i facra & profana. Demonftratiu' autcr» ifta connexio hunc in modum.C^ua: vni tercio lunt a;qualia,in- quiuntMathcraatici.intcrfc funtxqualia. Quare fi xram Na- bonairarivcIOlympiadumcumannoalicuiai Impcratoriscon- iungere poflimus , i?c c!.im codciii anno annum xvx Chriftian.-e confcrre, tum manitclla fictvtriufqucasrx connexio. Nitimur autem hic characlerc duarum cclipfium Primam Dioni.alterarti rlinio dcbcmus. Acpumo D/fl//^.6o.author cft in vita Clau- dij Iiiipcracoris , ecliplin folarcm conlpcdam furlle M. Vinicio fccundum &StariIio Coruino Confulibus , KalenJis.^uguffi, quierat natalis ClauJi). ExquaEdipfi ccrtocolligi potcft an- nus,quo illi Juo tucrc conlutes : quoniam nonnifi lonio anno- rum intctuallo eciiplis folaris aJ KalenJas Augufti rcJirc po-. teft. Pr.xterea ex Dionc, & aliis auchoribus Cqui paria Cotlldili- gencernocarunt) manitcftum fit,horuni confulatum con.i. cap.-jo. docct.Vipfano & Fonteio Coll.npparuille echpfin Salis.Tabulx autem Altronomicx docent , haiic cdipfin icfcrendam ellc ad annum Nabonallari 806. quiconlcntitcumanno Chrilii Dio- nyfiano J9. Aprilis 30. Ex his Juabiis ecliplibus confirniatux' connexio xrarum pauloaiitc propofira. Nam cum luccnieri- diana darius fit.M.Vinicij & Statilij Coruini conlulacum qua- dtareanuosrxuoftra: 4;. itcmVipfini & Foncciconfuhcuna K i ' aiiiio !ii Encyclop^di^ Lib. X X X 1 1 1. annoeiufdem srx y?- hceMtexhUaaobnsanmspuorum Im- peratorum temporacum iii noftra couneaeie. Pnor annus coneruitcum anno quinto Claudij , alter cum anno numto Neronis. Vnde conficitur , Claudium impeiarecoepilleanno ChrilH vulf-ari 41 Obiit igitur Tiberius anoo Ckifti 57- dic 16. M:utib annolmperij 13. quia Caligula occilus fmt inno Chrifli 4i.po(tquam tribusannis,deccm menlibus,& octo die- bus imperallet. Porro ex Suetonio & aliis conflat , Au"ultum obiiirci9. die mcnfis fui. Fluebat autem anuus 13. at obitu Au^ufti ,cum moreretur Tibcnus menle Martio. Quare Au- «ultiobituspertinet ad annum Domini 14. Dionyfianum , cjui eft periodi lulianx anuus 4.717. Ahundc non potcft Aus,uiii finis taidentius demonftrari , nec certius. Imperi) init iinum ex annis ni fol logicis ^uanti ^ imperi; coUigendum.lmperio Augufti tribuuntur j^.an- idi.Eodcmenim dieobiit.quo inipcrium (ufccperat.Quare imperare cocpit anno pcriodi luhans 4671. Equibus cuidcns fit, natalem Domini ex putatione Dionyliana cadere.in annum ■ Jmperij Augufti 43 qui cft annus penoJi lulians 47 1 j.exicns. Ita verus Chrifti natalis congruet anno teitio Olympiadis 194- . cjuseftEufebij fentcntia , Ecclefisconfenfuapprobata icd hic jamnafcituraha quccftio : An Dionyfius Abbas epocham annorumChrifti rede conftituerifHac de re ante annos quui- gentos ab eruditisdubitatum fuit,& nortro feculo Mcrcator& »caliger docent , epocham iftam faltcm vno anno a Dionyfio mutilatam elle. Quare natahs Chrifti conferctur in annum mundi iuxta Dionyfium 3949. & periodi lulianae 471 j.exeun- temntavt annus periodi Iul.47i4.fit conneclcndus cuni primo annoira: Chuftiana:. Caput igitur pciiodipr.xcepit a;ia Chri- fti annis 47 1 ^.abfolutis Q^od fi defcdus a-ra: Dionyfiana- de- liniatur iuxta Scaligerum bicnnio,veI, vt alij volunt, quadrien- nio, rkerius promoucnda fuerit vera a.'ra:ita vt ptimus ChiifH annus Dionyfianus fit rcuera tertius vel quintus a natiuicate Chrifti. sed quia hanc aiamatemporibus vfque Caroh M. Ecclefiaretinuit.propteiea retinenda efl, adiedla auchoris Dio- nyfi] appellatione. Eclipfium n I. Ecltffes fmt fr£ftantijfimm Aftro>io)mx & chronol" Chronslogu thefaurns i qmpi^e bafes & ■mtrntmenta temporis,& tharaUeres prorfu wfallibiles.IdeTf} de obferuatione certi motui quarundarn frellarn iudiciii. Etenim ciim res ahqua reft^ notata eft,charaaiiif^x cius gcneris literisconfignarunt , confulto ineutiri poifterifque imponcie voluifre.cum cur id veUcnt, cau- fam omnino nullam habercnt,diccre libeat : quod fanc vtrum- C[ue infaniac.quam infcitix fucnt propius. Ad ecUpfes quod acti- nct.Ptolemoeusptimo recenfet tresantiquasBabyloneobferua- tas, dcindeipfe totidem a fcobferuatas fubiungit. Hipparchus quoque aliquot memorat,vc & alii authorcs ancc & polt Chri- Itum. Etob hanc notationemcclipfium in annis Nabonaffareis leae dicitur, quod a:ra Nabonaflaris fit bafis Chronologix f.il- lere nefcia. Adreliqua phinomena. ccelcftiaquantum attinet, lAeto folftitium .rftiuum oblcruauit anno Nabonaflari 5 1 6.pe- riodi lulians 4t8 j, lunii i^.manc. Timocharis ohieiMzmtcan-^ iunftionem Lunx cum 1'Ieiadibus anno NabonafTari 46 y .perio- di Iul.44 j i lanuarii i^.feria Km3.ldein Vencrcm oblcruauic ingiad.4. iTiin 10. viig.annoNabonall. 476. pcriodi lul. 4441. oSobr \i.Hipparcui .xquinoftium autumnale obfcruauit an- roNaboiialfari 601. peiiodilul. 4^67. Septembr. 17 ineunte. 'jPtolemsat quoquea^quinoiftium autumnale obfcruauit an. 3. Antonini Ln, eratoris, anno NabonafTari 887 pcriodi luliin.-c 48 y ' . Scptembr. j6. mane. Hic autem probc tcncnduni cft, Echpfes tum demum efle certos & indubitatos charadcrcs.qua- r»h»minataletnincidere annoThartjo. Hiceo- oem modo argumentamur , vtcommate pncedcnti. Gen.ii. verf.zi. Tharach dicitur fuillc fcptuaginta annotum , quando genuit Abram,Nachor,&Haran.Qiiibus veibis definitur nata- Iis annus veltriurniftorum,velduoruiTi,veivnius tantiim. $ed ^nonillud.neque iftud : vt conceditur. Ergo hoc. Sed non Na- cLpris, vetHaranisannasnatalis indicatur; quiaMofes inhoc «luoquecatalogo intendit natalcs annos eleftorum patrum , cx 'tjiiibus Chriftus defc-;ndit , commemorare. Talis autem cft Abraham,nonrcliquiduo. Nihilprofefto intetcftfcireaunum natalem Nachotis & Haranis , ficut nihil intererat fcire nata- lcmlaphcthi & Chami. Intcreft autem fcirc annum natalem Abrahami,ele<2ipatris, aquoJefcenditChriftus : qucmadmo- dum paulo ante de Scmo diximus. Accedit , quod (i in hoc ca- talogopatrum non traditur natahs Abrahi, nufquam a Mofe traditur ; & fic Mofis Chronologia iterum erit manca Stct ita- que (ententia, in catalogo Mofis, qui dcfaibit hoc loco geiica- lottiamcleflorum patrum, definiri natalem Abrahx pattis om- (Inium credeutium.Itaque non anno 130 fed anno ^o.Tliara; na- .tuseft Abraham, VII I. Semum,^ .Ahrahamitmfuijfeprimogenitos. Sunt,qui "'Jicunt Jemum clTe natum anno Noachi 500. & Abrahamum annoTharzyo.fadexirtimantjIaphethumantean.NoachifOo. & Haranem atque Nachorum ante 70. arinum Tharae natos "rile.Verum illa fentcntianoneftprobabilis: quodpatresgenc- rationum Genef.f. c^ 1 1. omnes fint pnmogeniti,nc Setho qui- dem excepto. Nam in illum tranflatum fuit ius primogcniturje. '$ed idcmnonpoteft dicidc Scmo & Abrahamo.QuareilH funt Jirimogeniti iute gcnerationis , non vcro tranflationis, vti Sethj itemquelacob. IX. Ditoi fuiffe vocAtiones Airahami. Vna fada eft in Vr, qua illc iuflu Dei ex Vr profcduscft in Charan : alte- ra faifta eft inCharan, fiue Chairis, vt vocant , qua ideni iulTu Dei ex Charan profedus cft in Canaan. Et hxc po- fteiior dicitur Patiibus repromillio , q. d. lepctita promiflio. "^Caeterum hs dua: vocationcs a Mo(c coniunftim narrantur "tanquam vna Genef.ii. Scd ex cap.feq. Sc jici.-j. patet , diftin- "Aasfuiirc. X. .< diluuio adfrotniffionem AhrahamofaBam in Charris, *Jfe annos j^^.HicepilogifmusfuadatuiingenealogiaPattum Gm.h.jj» II. hoc modo. Scin 1 — anno poft diluuiuni genait AvpKaxad. Aiplux.id — ,yA cS.ibh. Salah — jo f Hbct. — U I Pcics:. Eber- rdcg jo Rcijii --,1 ^anno xtatis ; Rcgu. I gcnuit ^ ■)i I gcnuit j Scrug. Serug jo I I Nahor. Nahor 1> | Th.irah. Tharah 70 J '-Abiaham. Abraham — 7 j— anno actatis accipit maiidatuin & pro- mi/lioncm,& proficilciturcx Haran. Summacollioic annos 367.3 diluuio ad fccundam iftamvo- (?ationf ni fiuc migratioaem Abrahanii.Itaque ifta migratio in- cidit au. iM. 1013. XI. ■^nnos ^^c. feruitutis ^gyptii Ifrailitarum currere ab annostatitj;;. AbraliA vfqne ad exttum ifraelu ex Jligypio. ApoftoIusGa/.j.i^. a promillionc Abrahamo fada dc fciuine bcncdido , feu ii fccdcrc Dci cum Abrahamo inito , vfquc ad legis promulgationem qux fa^a cft ?o. dic poft exodum , nu- merat annos 450. Ha-c autem promi(lio,feu fccdus illud , dcf- cribitur G<;»f/:ii.i. vbi Abraham natus annos 7y. migratcr Huran. Hinc itaqucincipcie oportct annos feruitutis Abtalia- midarum.EATiij/.it.^t. ita ncmpe.vt fcruit"tis ./Egyptia includit peregrinationem &commoiationcm in tcrra Canaaii,& jEgy- pto , hoc modo. Abraham Charrispiofcdtus in Canaan , aniio polt if. gignit^acum. Ifaacanno a:tatis 60. gignit lacobuin. lacobus anno xtatisijo. ex Canaan pioficilcuur in Aoy- ptum. Qux fumma coliigit annos 1 1 j-. pcregrinationis & comraorationis in terra Cana.in. Gencfii. f. cap. tj. 17. cap.^T.i). Commoratio & fcruitusin j€gypto , indc .i dclceu- fu lacobi , vfqus ad exitum Ifraclitarura , cftannorum iij. Itaque a 7 f . anno Abrahx vfqne ad cxitum funt pr.rcisc an« «1430. Q£.irc idcm cftinitium fcruitutis Abrahamidarum, & profcdionis Charrenfis, fcu icpromiflionis. Fallunturergo, qui epocham hanc decennio poft egrclTum Abrahami cx Cual- da:a in anno eius86. figunt ; aut etiam longius promouent, videl. in defccnfum lacobi in jtgyptum. Etfi enim Mofcs I.xod.ii..'uerfii. tempus inhabitationis exprimat folum : ta- ^cn tcmpus peregrinationis Abrahami, & fcminis eius iii terra Canaan fimul comprchcndi , patet cx Gl^,M i(jirMx.r,(!-i^K»at, anTiii K^ miTigi! avrSv , ■mfayJs-i»Tg/iixovm'(Tii, Et Augujlinus qus.ji.^y. in. Exod fic reddit : Incolatus au- tem filwrum Ifrael , quem incoluetunt in tcrra ^gypti , & in tcrra Canaan , ipfi & patres eerum , anni 430. Ita quoque fentit lofcphus Iudarus,&cum illo omnes veteres. Ncque eftquod obiiciant , tam brcui tempotis fpatio , videl an.i i f. familiam lacobi non potuilfe cxcrcfcere in tam nuracrofan» multitudinem : quod exierint ex iEgypto fcxies ccntena ho- niinum millik- ad bellum apta. Quam obictfionem nihil ef- le , ita oftendo. Vnus cx iftis patriarchis v. gr. Ephraim, fi anno xtatis to. vxorem duxit , fingulis anni^s potuit gigncre lingulos liberos. Itaque aniio jo. xt. habuit Jcnos libcros. Anno6o. potuit habeie licpotes 100. anno centcfimo , 1000. pronepotes : anno ccntclimo vigcfinio , 10000. abnepotes: aano centcfimo quinquagefimo , 100000. atnepotcs : anno ccntefimo odogcfimo , loooooo. trinepotes : anno duccnce- fimo decimo , 1 0000000. pofteros. Fac iam , liberos , nc- potes , pronepotes , & abnepotes in jEgypto moituos; & po- fteios , nondum efre armis aptos. Relinquuntur acncpo- tcs looooo. & trincpotes loooooo. qui (iimmatim func 1 100000. Fac iterum hoc efle partim viros , paicim fa;minas, Reliquuntur viri yyoooo. ex vno Ephraimo , aptiad bcllum. Hanc fummam mujtiplica pcr i i.Ctot enim funt Patriarchx)&; exurgent 6600000. Typushiccfto. Anni feruitutis, 10. iO. — 30.- 40. - Ephraim anno it. 10. -Habct 1.0. liberos. uicit vxorem. ».-• SO. 60.- 70. 8a. 90. loo.. 1 10 iio.. IJO. 140. IJO.. 160. 180.- I90. xoo. 210.- 10. nepotqSj • — 1000. proncpotes. ' — loooo. abnepotcs. Hiomnesin ./Egypto func mortui. I —100000. atnepoces. "^ ^Hipartiraviri,paf^ — loooooo.ttiaepotes. J tim mulicres,' Tom. IV. -ioooopoo.pofteri,armis nondum apti. K i Potw 114 Encyclopa^dia^ Lib. XXXIII. dica°u poftcios Abiahami fem.tnros anm 400. Vbi alns v,- d.catui , po ici ^jn 1 o. omillus.vt folct hen : a!us cpi- logumus a j . je^itum funt anni ao^. Itaquc+co. r o>-unto----P-^°^-^'=*^^^ anno M. 10 y 3. qno Ifaac cll ablactatus,& ciedo U.naelc deda- ratusfiliusproniiflionis. , , ,,. n. XII. i=eod«"> '»"'i''' ^»" JW.i4f5. Id colhgeiccftex theor 10 cV > I. Nam i diluuio ad promilfionem Abrah.x iant anni jCv- indcad exitum 430 Summacol!igit annos yyy.adi- luuioadexodum. Additis annis diluuij 16 j6. funt i^H- q"° temporcacciditexodus. , g„ Wnr X// f ..4^ exodoad teMplnm Salomo7tis e(feannos ^So.t-ioc inreruallumhabemus fummatim i.Reg.i. .■v. i. Partesr.m. ita colli"imus.Ab exodo ad obitum MolisluntsnnMo.IoUwpix- fuitfnnis 17. Subludicnmgubcmationc tranhumt anni i?.')- fubEli pontificc , 40. fub Samuele&Saule.,o lubDauide 40. fub Salomone adtemplum fundatum 4.1ta colliguntur ab cxo- do anni 4S0. Ergo templi pvimi fundamcnta la.aa lunt ann. M.19 X 3.currente ab autumno i & quidcm i i.Maii.teiia lexta. qui fuit annus y.hebdomadis 61 & lubilan s.Mofaici ^iqui eit etiam feptimus hebdomadis. X7F. lubtlmm co>nj>lecli «rao/ 49. Complcaitur ennn quUibet lubilxus fepties feptem fabbatifmos.fue fc-pHes (eptcm hebdomadesannorum,I,««/.if.hocca,ann(^9-lolKlos. X V. &utmtik lubiUmn dcfinere cnm anno feptenarto , pte ttim Uttuno anno feptim^ hebdomadts. Nam lnb.la;i Molaici ■fupputandj funti fabbatis terr^ : ita vt fcptcm fabbata tena: fnt tempus vnius lubiLci ; quanto tcmpore claplo opoitcoat celcbrrre Iubila;um,decimadie menfis primi,3nni quinquagc- fimi , qui annus quinquagefnnus fimulerat initium tequcntis lubilaci. . ^ ; ■ XVI. &tiemlibet annum qiiinqttasejimum efje -vltimtim pr&cedentU,:^primiim feqttentu lubtUi fabhatifmt. Nili cnim hoc fiat , pcrtnrbibitur omms ratio fabbatifmorum , ita vt nullus annus feptenarius fit fabbaticus. e. gr. annus 47. v exo- do , qui eft annus M.i joo. eft vltimus annus quinqu.igelimi lubiLxi mundani , idemquc primus quinquagel.mi primi Ii^- biki mundani.&primi lubilxi MofaiciAtlecandum alios eit Itantum vltimus annus quinquagciimi lubilxi, & annus ifor. cft primiis f I. lubiLx-i mundam , & pnmus lubilxilMolaic. Ex hac feni;entia fequetur omncs fabbatilmos Molaicosuv- cipere & dcfinere non iu feptenariis , fed m ottonanis anni^ ■e."r. primus fabbatifmus incipict ann. M.1507. quinon cll fabbaticus : nam per 7. diuifus relinquit vuitatem ,' (luc pri- mum annum hebdomadis. Secundus fabbatilmus mcipiet ab anno M.IJI4. tcttius ann.iyii. quartusan^.if »8. & fic dcincepj omnes fabbatifmi Mofaici claudentui' anno primo hebdomadis annalis, non feptimo , vtlcx & natura (abbatil^- mi requitit. Itaque ab initio lubiliorum quilibct annus ^a. flaufit prxcedens , & inchoauit fequens lobel ; &qmurs an- iius 8. claufit prsccdentem , & inchoamt lcquentcni • hcb- doiTiadem annalem : quomodo quilibet dics 8. ab initio mun- di claufit antecedentem , & iacepit fequentem (cptmiaiiam diariam. ' XV I l.IubiUosalios effe fntindanos,aHos Mofairos Etfi lu- bik-osinftituitDeusper Mofcn: tamen prophctice illosChio^ nologi facri figuntin Epocha mundi.Quanquam vero nos Epo- cham mundi (igimus in vere : tamen lubiUos & Sabbatifmos; quiincipiuniab autumno.non rciicimus. Namannusdimidms a vere ad autumnum in hoc computo non cui atur. Et vcro Co'- lenne eft , varias Epochas ad vnum anni pnncipium alligaie. Itaque quam diligentiOime hocnotetur , primum annuni M'. ab autumno cenferiprimum hebdomadis annalis', fitutprimus dies mundi cenfetur priirfus hcbdomadi? diarix. Ab initio_igi«- tut mundi quilibet aunus quinqu.igcnarius claulit prscedcn<:, & indioauit fequens lobcl ; & quiuis annus oftonarius-ckulit prxcedentem, & inchoauit fequentem Semicah, (eu hebdoma- dcmannalcm.Ita annus M.isoo.claufit ji. rubilxum mundi, &inchoauit fimulst. qui fuit primus lubilzus-Mofiicus , ab sequinoclio autumnali. Idcm annus M cLuifit fibbatifiiium, 3S7. &fimulinchoauitlabbatifmum 558. mundi, qaifnitpri- mus fabbatirmus Mofis iniens. XVIII. IubiUos i^Sahbatifwos effe infallihiles characie- res , feciindum qttos pr^cijjua inierualla temporum in-S. Li- teris conftgnata , definiri pofficnt. H.ic dc rc audiamus Bu~ choUerum in Chronolog. foLi^i.). Non iohim ,inquit , proprcr ftirpemaut locum nafcituu Melli.i: oftcndcndum , leActiam proptcr publicain ludaicx gentis Cbronok>gi.iflT-coufeiuau- dam plurimum profuit anni^IubiLxi obfcruatio. Nam vcndi- tiones fecundiim lubilxotum rationein inftiicueb.antur , & (c- cundirm annos fabbatarios ttmpora exaclidime fupfutata in contracluum infcriptionibusconfighabantur.* Nec i'n hiscrror aut confiifio facilc incidere potcrat , eo quod in iplis agrorum fulcis, ceu ludxorum fafHs , annorum nunicii iriiTrripri vide- tentur. PrKclarum omnino Chronologixencomiu.n cft.qund Deus ipfc prapccpit Ifraclitis annorum ceitam fupputatrionera: idque ficilius & compendlofius fieri pofle docuit per .irifl.is I vt loquitur MeUbociis Vcigilianus ) ac mefles annuas , & monltrauit annorum fupput,mdorum rationes per annos yo. Et rurfus fol.',^S ait:Ell autcm opcr.Epretium obreruarc, quomodo lubilxi Mofis fucccnciint lubila-is mundi, & quo- rnodo iriorura piincipium ab hoium fine ^ependeat. Vbi iffitur mundani lubiLxi finiunt , ibi Mores~Iubil.tos fuos in Chriftum refpicientcs numcrarc incipit. .Seruiunt ita iii- ftitutioni & memoii.i: leftoris. Hxc Bukholcerus. Sed noa fbliim inftitutioni & memorix infcruiunt lobelKa & Sab- batifiiii , in Chronologia facra : led etiam funt indubius chaia*;l:er , ex quo prscipua interualla temporum certo diiudicari poirimt ; ita vt lubilxorum & Sabbatvfraorum oblcruatio vere fit kci,«<>i8|i Ecclcfix , quo illam ornauit Dcus , vt fic veram tcrapQrum rationcra confcruaret : vt doclc obleruat Theohaldus Meufchius lih.i. Chronahg. facra. ^■vi^.31.35. _. ■ . X / X. Magnum illud interuallum ab iiiitio M.ad vltimum excidittm Hierofolymttantim , effe litiiiUum ©> Sabhaticum, hoc efi , pnctse aliquot luhiUos iy Sahhatifmos complecli , ita, •vt incipiata primo , & definat in ■vltimo iuhil^o ^ SahbatiJ- mo. Etii in tcrtium noifrum intctuallum Scripturx incidit ini- tium lubilxi & Sabbatifmi Mofaici, puta in annura 47. ab cxo- do , qui ell anniis M.i500..ab autumno.miens : tamcn oportec i(5(Ta 3-j)4'.' lubilaeos & Sabbatifmos in primo mundiau- tumnofigere, \iexcomman.pj;a3cn? I fumni.c ; rcrmiji ,, loachas— — Ehakim lechonias — Zedekias 5'' - — 3.menf ^ ii.an.r — -lo.an. 3 H.rc fumma colhgir annos j^ti. Nam annus l.Ochozi^ein- ckKiitur partini octauo patris lorami , pncedentis ; partim ptuuo Athali* matris, (cquentis.EthTenresj lechoma: pcrti- nent ad primiim annum Zcdekia:,cuius anno 1 1- Hierofolyma cft excifa , ier. 39. 1, Stetit icritur teTrtplum Salomonis amios 4i7.IoJidos. i . , XXI IT. Annes CCCX dafudZXf^hielemc.^.v.^.G. incipere a diuifione regni , ^ dejinere in excidio templi. De- mondratioert in commatepraEced. •>■'•' •' XXIV. Acaptiuitate BaiytonicAadexaTtatiohetH^rl^iili- chonii effe annoi folidos )6. Hoc temporis fpatium «■ocprimicur lercm.^i.v.^i.x.Rieg.L^.V.io.Vnic cti.-im intclHc^i.muMnrium 37. a taptiuitite, efle priiiiuni Euilracrodachi Nebucadneza- ii£-^f. - ■ ]-\ - •'■' •■ ■■•:■' ■■ r.v „ ,.:. XXV. Ai "exaltatione leifiinijCak/iiltttionem captiar/atii, ejfe annos j ^.Tot enim atliirrunt a' principio Eiiilmevodachi ad initiutti itionarchii Cvri , alin(i''lVl'.' j'411.. quofactaeftlolutio captiuitatis. Confer theor fcq.if^: [ '•'.,.' \ ' ' XXVI: Solutionem cxpriuiiafisii^ iHitium monafchii: Cy~ ri concurTere.}rii[\onci tria iuitia tribuunt Cyro : primuni a re- gno Perfico, quodorniltsMvnum rcfernntadprimmn ahiium Olympjadis y f. Se'cundum rcfcrtCanon mathemaciEus regum Baby^lonioE in annuift'expugnatiNabonidi(qui eft Darius Me^ dus Han 6. j a Cyro', anno NalDOnalfari lO'?. qui eftanuus t i. regniCyri inPerfia.Tertium initium Cyrifurrfitur a primo an- T16 mdnarchix Babylonicx.qui fuiiraiihus 52.. r^gni eius in Per- fia--Et'Hiceftannus, quo laXata eft^capritficas Babylonica. At- qire' hasc eft cjufa, quod Daitici tniVtUtrf primi & certij anni re«. gni Cyri , cempe mpnarcKf^iViri.timinit. Nam' 3 1. aunus icghi eiusPerfici, fait primus imgcrij monar'chicii& jj.regrtJPei-lier, fuitfecundus& vkimus imperiorum;& vitripiius. ' ,■' 'iXXVII. Soititionem eaptiuitatis Bahylonic&incidere an.M. f4!Li. Annus caprimtaris Babylonica: fuit vinmo lojakimi, & primo lecholiiar^mundi 5 '3 Jo.qui eft quartus hcbdomadis.naln 5 5 jo'.diuifa'pe'r y.rclinqiiithri.Atiieftis annisLXX.captiuitati^ Kjby!bhrc'i:i(it«»ris-, iiurit anni M.foiidi 3410^' knqire anno ^41.1. fafta cltfolutio. Is aUtemeft quintushcbdomadis- Sic itaque.annus primus (Cyri & libcrtas ludxprum eodcm chara-^ tterejacro funfinfignes, ' ' ■ .r .'r. ' ' ' XXVIII. A primo annbdyrf '/'dd fecitndum imnUm Daru Kothi ,feu afoliitione captirtitatis Sabylonicn ad inslauratio- rtemtem^li ZoroB.il>elM,eJfe Unnos 107. Qiiantir.is huius inter- ualli nou e.xprimitur in Scripturis.lbi enim folii indicantur ter- iiiini, a quo & adquem, quod ncmpeinftauratio templi fecitii- tirdil^ta fit a.primo anno Cyrivfquead fecundum Darij No- thi.' QjjantunVautcmfueritlVoc' (patium , id ex GrcEca .res^um Perficoruiu hiftorianobis indagaudum eft. Nequeell:', qiiod obiiciat aliquis, Gra:cos fcriptOres fcilidi in varias opiniones de temporemonarchiiPcrficirqClod dllj pltoeS, allj patfciores an-i- iios illi tribuant.Nam ex notatjoiie eclipfium apud Ptoleminin perannosNabonafiaris indubitato'enfi'ptiteft veritas; WVctcdic cpilouj^inys huiufmpdi. Cyri anaus 3 3.feuvlriraus. l, Cambyfis anni 7>mcn^y. .,'^ .y„iijy aiino M.3oi8.Nam 4j)o^dit(ais ad j'j'i.^'.qi^,'f;(^ iuniiif i.Da I ,,,.,, ;iuem, puta cxcidiyui vrbis & gciiti,s. iLaquc acid.H"» illud.^i^ntigit nS.Nam ^so^ditdis ad i 'tiii.ciuicft iini — ii),cxitifta fuiuma. X X X. Trcs £ras exoticm, Olympiadu/Oy Vr[/Js'cQitdit£y @» iialionajfari, riti connexai. cum it.raCl?rifii ,\ejji[i^oliimn4s Chronologififacr.i, «j> exottct.,ftue oirnutitft fync^renyf^moriip}^ hoc eft,(ollatipnfs Chronologia Jacr.i ii^ profan.i. ' ^3.n\"i(ix ■ .«tx diriguut Jiiftori,ini Gricaiu , .Rom.inam , & M.athenjj- ticaiu. Figiiuus autcm pnucipium ;via;t Olyuipiadica: iii anno muudi 5174. ,quia Chrillus coulcrify ,<)(u'j\iiffu,p',-ill,ijs cft anno Olympiadum feu Iphiti S.cj!?. ,^d^|ii.ijci^i',cii^l;vcii.i:e, hoc eft , annp 4. 01ymp(i.idis ioi. ita y|'t,am>i|s M., 5^8,1! quo ChriftuspalTus cft, curiat, cum .aniio.pjymplqJico .808, ,3d fineni currcnte, Itaquc uariuit.-}S Chui^fi ingiih't aiiiio' 0- lympiadico 774. fcu anuo. tcuio Olympi.ulis 154, Deincle, epoclia 'Vrbis condita: indpit. auuo 14. poft plwppi.id^, fine auno M. 3 198. ita vt Chriftus fic i^atus anno. ■v; C,,75<). palTusanno V. C..78 j. .Dcnique cpocha Nabonanari inq- pit anno mundi 3104. anno 30. poft OlyaipiaJcs,.6. po.ft ■\^.C. itavt Chriftus fit natus anuo Nahouallarco 7.44. pa^ll^us'»!). Nabonafl. 775.,',-.Atq,uq Jwc eft connci^io quat^or iftaiiim epocharum. Vnde patet nos cum piimo auuo xix- Clii-ifti Dionyfianx , lioc eft ,cum, anno M. jijj-ccopulaic annujii Nabonafiarcura 747. 'V. C. 7^3. Iphiteum, 777. Olympiadis 195. annum 5 Cur vero inquiac aliquis, non rerines, cpnuexio- nem anui Nabonafiatei 749. Is enim currit.cum priijr.o arro: Chriftianx labence auuo , omniuip m.-uhcmacicoruiTi fiifFra- gns , ii vnum Gerh. Mercatorcm excep eii,s,,qm poAit Ino loco annum 748. Rcfp Epilogilinus capciuitatis fohita;j .^ L XX. fepriiwanarum .Danielis eft in causa. Nam fqlucio c^jpciiiitaris inciditanno M. 5411. & leptiman.i; Danielis iucipiuin; ah M. jfi8. & dcfinuncauuoM. 4018, Itaque oportet xram^Nlabc)- iialTari affigere iuno 'M. 3104., vt; ipfius coimcjcloounr piimo anno Merodachi , &jleptimo aunpjCqmbyl^s | qui ncfclTario iuxcacalculum iftunifacrum incidit an. M_. j^jiy. pofTic obci- neri. Deinde non folus Mercatorannum N.-uiopalfjri 748. co- pulac cum anno i. Ghrifti Dionyfiano , lciictJani.Trleluiciis. Dcnique , ingenue fateor , me mihi necdun} fa tisfaccve iuhac mea connexione. \ '' ,,~ ■■^. .^f, XXXI. Chriftum natiim effe annoM. 5 c)^^-r. curunfe a ve- re , circa initium Oc^obris , aiino Hirodls 37. Oauidpofterita- tem Aharonisin X X IiV.jfamihasifa.f.'iipilit,'^t fiu^Bilx hcb- doinadam iutegram in teiTipi,oope.r{iiciit;jur. 1. f^ssri?/. 14. H.rc tonluctudo fitic iiiterriipta.per AnriocluiiJi._At ludas .Mag- cabjeus' ' in EnciEhiiS fuis ordiucm illum, inftaiirauic. Pii- nia igitur claffis , niijiirilrti. loiarit)., bidiio antei EijcAiia, n. Nouembris, auuaM..i3786.:incepic iunftiDne»! ruaiii. Clal- fis autem Abiae , <\\ix. oidine.xwilaua erat , poft "dres ^j). an- grclla eft miniftpmum fuum fabbato , quod con^rueoat 10. ciiei lanuarij. Inde ad fabbatum 11. lulij anno mjuin? 3946. quo iniiiic ephemeria Abix, fluxeruiit amiijcj); dies ijji, Icaquc die iS. lulijj impleti fucruuf dies niiAifterij Zacha- rix , quo die reuerfuS eft in montanapatrix iwJg^^^Luc. i. 1;. Evgo Enangelifmus ZaxJiaria; ., .& .couccpcio lOliaiinis iii- cidic in hebdoiitAtlani , qux fecuta cft pi.o,xiijit: pulF i.7."die lulij. Icaque na^alis' lohauuis conrigeric'ciroitcr micm A- prilis.anno M.j.947.jSunt autem quinque meufes folidi a coht ccptione lohanuis. ac|coucepcionein Domitii, liuc.i. 16. Ita-« qiic Chriftus ccsicc^cus eft circa inicium' laniiarii anno M. 3946 nacusamicM. ;i>4.7.curj:en.tc.a vcrcjcirca luihum OcTu- bris,aute feftuiii.taljcrnaculorum. Huc .accecjit , quotTChii- ' ftusbapciiacuseJiVanoo xc.jo.complcco, & j i.ineuuref £.•/£■. 3, •z j^Incidir autemi,s anuus in 1 6. Tibcii j , L uc. j ,J. hbc eft in an, vrbis Romx 781. qui cll an. M. 397S. Dcdurfis ■tti^ ■riis & vno, relinquitur anfius-.mundi 3947- vindicaijdusji. taliChril1)i. Porro ,,. Clijiftus pj%s_cfl: feria;'rix¥£ j.-'i!fp'Bii^ anno xtatia fux f y,;an.iio 'ip.r^lp<;''i'ri, feii V. C.-iii^^c^j^HSk 'anl niundi 3981. cyclo )) y. Q i4!.p'p'ui,u,".^o EcfipMb^l^Ktera Dominicali D. Subduftii j.j, a4«)Si,K3ii!0|VL.rntiit ^'ffiiJ^Wm J947 pro .natali Chrilti. C--i:teiivu "qiiod-dixhii^b^* Chnf^ini natuin elTc,.ci.rc^-:iratiuui^ p»:).o,bi.i,Vj; e. •: 3960. I. X. 3- 54- ,6. i. Tiberius. 13. 14. {6. 4. 1. -17. . , ' r .,, '397S' 6. 14. 18. 7- 8. if- 16. 50. 3 1. Chriftus bapti- S- 17- }i. zacur. 3980. I. *• 18. xo. 35- 34' j 3j-.'Chrift°paticui-. Male igitur baptrfmus Chrifti Yulgo refertur ad annum Ti- terij decimumquintum. Cxterum Chriftus natuseftannoM. luliano 3947. currente.puta rnenfe Oaobn. jEra itaque figitur in proximolanuario anni luliani 3 948. XX XIV. jt baptifmate Chrijli iifque ad eiui pafionem, Unnosptxiffe quatuor cum dimidio. Intcrccfleruntenini quin- <3ue pafchata. l^rimum, poft fufccptum baptilmum, poftquani aquamvinomutauit, /06.1.15. Secundum;I«c.6.i.Jo/;^j«.4.4f. Tertium,Io>&.6.4- Marc.G.j6. CiuMtum, X.?6.ciiin fccundiim a:ram Chriftivcram dcbeant elTc tantiini 9i)..fecmi- dum vulgarem 91. Neque eft , quod aliquis contendat , aerani Nabonaflati circ promouendam in an.M. 3 101. Ua enini calcu- lum fibi conftare. Conftatquidem itafibicaiculusmathemati- cus. Sed non ita confentit cum culculo facrojqui,vt dixi annum I Cyri figitannoM. 3411. & annumprimum lxx feptinia- narum Danielis an, M.^jiS.Ego itaque defpero huiusnodrfb- Jutionem. XXX VI. Chrijlum natum effe anno 4 5 ■Augujiiyfecundum iram Dionyf. Eclipfis folaris , authore Dione Ub. 60 confpcfla fuit anno Chr. 45. M. Vinicio fccunduin &Statilio Coraino ColT.Kalcndis Augufti,qui crat natalis Claudij.Conftat auteni ex Dione,& aliis auchoribus, qui Cofl^pariadiligenter adnota- runt,horum confulatum congrucre cum j.annoClaudij.Echpfis liic quirenJa eft inter aniiuni, Chr.40.& jo,Teftantur auteiu tabulae aftronomica: anno Chr.vulgari ^jipfisKalendis Augii- fHfuiire Edipfin foIarem.DeindeP/ywi^/,i,<-.70 docer,Vip(anp ^&FontejoCofr.apparuiffc Eclipfin fblisiqua tabulf aftronomicx rcferuntad. an. NabonafTari 8o6.qui.confentitcamanno Chr. Dionyfianoj9.ApriIis30.cii an Neronis 6.Vndec6ficli:ur,CIau- diumimpcrarccoepifTeannoChr. vulgari 41. Obiit igitur Tir bcriusan.Chr.vuIg.37.d.i6.Martij,annoimpeiij 13. quia Ca- ligula occifus fuit anno Chr^i.poftquam tribus annis , deceol nienfibus , & odo diebus imperaflet PoriQ > c^ Suetpnio ^ aliisconftat, Auguftumobiifre 19. diemenfisfui. Fluebaraiv- tcm annus 1 5. ab obicu Augufti.ciimTiberius moreretuv men- fc Marcio. Quarc Auguftl obitus pertinet ad an. Chr. Diony^ fianum 14. qui eft periodi luliani.annus 4717. Iniperio Augu- fti tribuunturanni folidi j6. Eodem cnim dieobiit,quoimpe>- lium fufcepit. Quarc imperare ccepit anno periodi lulian* 4671 quieftan. M. 3907. Equibus euidensfit,natalem Do- jiiini ex putationeDionyfiana cadcre in annum impcrij Augu- iii 45. ixi^ JVi|«/, Ifte vero annus Augufti eft annus mundj 3949. pcriodi IuI.47J3.exiens. Veruniepocha ifta vno taltein anno, a Dionyfio niutilata cft, vt dodTiffirai quique conceduntj vcl.vt Scaliger demonftrat bienniojveI,vt ali) voiunt,quadrien- nio. Itaqueiuxta Dionyfium caput periodi lul. pr.Tcedit aeram Chriftiannis 4713, ita vtannus 4714. periodi lul, conne<5lcn'^ dus fit cum primo aimo Chrifti Dionyfiano. C A P V T IV. De Epochis ehronologicis. P R jE C EP T A. EPocha chronologica eft illufltctcmpotis initiumj vnde annos , menfes , & dies in antecectentia 65 confequentia numcramus. Ea confideratur in genere,& in fpecie. In gencte epocha chtdnologica diuiditur quinque - ■'^ I. efl Chronologi^ Cap. I V. 117 1, Eft epocha vniuetfalis, vel particulaiis. llla eft, rum, itcm Dhil-Karnaim, quafi dicas liicornem.Ara qua vtuntui iiuegrargciitcs ,vt cllcpocha natiuitatis Chrifti : H.rc ell, qua vtuntur Imperatorcs, Kcgcs, Papa; , Vrbcs. Nam illi numcraiit annos ab initio impcri) & fundationis., II. Ellcpocha facia, vcl profana. Illa refpicit rcs diuinas, vt cll: cpocha creatioiiismundi , vcl natiuita- tis Chrifti : Hicin vfu politico habct locum, vteft cpocha Olympiadum. Sacris Chronologis dicitur epocha c.xotica. III. Epochaeftprimaria , vcl fecundaria. Illaeft vua apud qujmlibet gentem : vt crt a:ra natiuitatis Chrifti apud Chriftianos , & a.'ra creationis mundi apud ludxos : Hxc cft varia , vt .ipud ludaros eft a?ra ab exilio Francia: , PortugaUia: &:c.apud Chdftianos acra paflionis Chrifti. I V. Epochaeft Aftronomica, Hiftorica, vel Pro- {•hetica. lila eft vfitata Artconomis : vt xraNabonaf- ari , & varia: epochx eclipfium : Ifta in hiftoriaium inonumentis cemitur , vt funt anni vrbis condita:: Hfca prophetiseft vfurpata, vteft epochaannorum bes cam inchoantab Oiitobri. j. Chalduicajqnxini- tium capira Vctc fublequcntc. Vocaturctiam Ma- ccdonica. XVII. i£ra Dionyfii yfigyptiaca ; qui incipita ij. Martij. XVIII. Atn Maccabarorum ; qua: indpit ^ 24. Nouembiis. XIX. j€ta Tyriorum ; qux alleg.itur .ib Eufcbio. X X. j£ra Antiochena ; incipit annis 48. ante x- ram Chriftianam. XXI. Epocha anni luliani; quac initium fiimit 4 Kalcndis lanuarij. XXII. £.^3. Hifpanica ; qux incipit itidem a Ka- lendis lanuariis. X X 1 1 1. Epocha annorum \ cxdc C.tfaris ; qux init Idibus Martiis. H.xc xra non longc- fe extcndic. X X l V. j€ra annorum a Confulatu primo Au- gurtiiquxinit tt. Septembr. XXV. y£ra vidlorix Adiacx ; qux duplex eft. Vna a pugna ad Adtium promontorium 2. Septemb. 490. Danielis cap.jj.&epochaannorum 666.in Apo- Altera a capta Alexandria & morte Cleopatrx ; id calypfi cap. 1 5 . V. Epochaeft hiftorica.vel proleptica. Illain tem- porc hiftorico, hxc in proleptico. Epoch^ in fpecie confiJerantur abrolutc,& relate. Abfoluteattendirur ipfarum oido Sc initium, hoc jnodo. Primo funtepochxante Chriftum. I. Epocha mundi conditi : qux nobis incipit ab «quinodio vetno, Scaligero ab autumno. I I. Epocha ludaica : qux incipit ab autumno , & eft mere Aftronomica& Ts^i^wiiii. Talis etiam eft epo- cha perLodi lulianx, &c. III. Mta. ab exicu ex y£gypto:cuius initiura duci- turab Aprili. I V. yEra feu epocha ab xdificato templo : cuius initium fumitur a Maio. V. Epocha annorum Sabbaticorum& lubilxo- rum, iniens ab autumno, & durans a poftcffione ter- rae Canaan ad excidium Hicrofolymitanum. V I. Epocha Troiani excidij , incipiens a 1 6. lunij, &duransvfque ad tempora tertix monarchix. Eo eniin vfque deducitur a Diodoro. VII. j£ra Nabonairari ; cuius initium feu caput vagatur pcr totum annum , donec fpatio annorum 1461. ad primum terminum ledeat. VIII. .^ra Olympiadum ; qux initium capit^l inouilunio circa folftitium xftiuum menfe lulio. I X. i£ca Iphiti ; qui inftaurauit agonem Olym- picum. X. Epocha Romx , feu Vrbis conditx ; qux inci- (it ^ z. I . Aprilis, & ita nocatur V.C- quod 19. Augufti, anni (equentis,accidit,integroferc anno poft pugnam Adiacam. XXVI. Epocha Auguftorum ;qux inchoaturi 14. Fcbruarij. X X V 1 1. i£ra Laodicenfium , item Edefteno- rum , & Afcalonicarum ; qux allegatur ab Eufebio. Huc ctiam refer xram Philadelphenfium , Damafce- norum,Gazenfium,&c. Atque hx funt epochz ante Chriftum. Poft Chti- ftum hx occurrunt. I. .(£ra Chriftianaj qux a Kalendis lanuarij fumit initium ex fupputatione Dionyli) Exigui monachii qui vixit tempore luftiniani Imperatoris. I I. Agones Capitolini j qui incipiunt a Kalendis lanuarij. III. i£ra Diocletiani ; qux incipitanno Chrifti 284. a die 29. Augufti- Dicitur etiam epocha ^thio- pum, Abyflinorum , & Coptitarum , id eft , Marty- rum : itcm xra Gratix. IV. iEra ab cncxniis vrbis Conftantinopolita- nx ; qux incipit ab 1 1 . Martij. V. .(£ta Indidionum; incipiens a 24. Septembris. V I. Hegira , feu xra Aiabum & Turcarum ; qux - incipit anno Chrifti 6ii. die 15. luiij , vel a 1 6. lulij iuxtaScaligerum. VII. EpocaPerfarura , feu xra lezd.agiid; qux incipit anno Chrifti 651. 16. lunij. VIII. Epocha Gregoriana ; qux incipit anno IJ82. ij.Oitobris. I X. .<£ra Alphonfi , regis Caftilix & Lcgionisj XI. EpochaLX X feptimanarum Daniclis; qux quxincipitanno Domini I2j2. Kal.Iunij, qui puta- iuxta Scaligerum incipic ab autumno , iuxta Func- tur efte dies cv-3-fcv ii^iSosi' ,quo intetualloneomeniarum Mucharram charadteres in orbem redeunt. V 1 1. Periodus luliana Ecclefias Conftantinopo- litani ; qua: ab Adamo ad Chriftum numerat annos V I II. Periodus magna Hagarena , quae eft fy fte- ma annorum lulianorum ii8. conftans ex tribus pe- riodis Calippicis abfolutis. Alias dicitur pcriodusDa- mafcena. In tcrtia clafle funt polyeterides , hoc modo. I. Tetraereris; qux eft interuallum fiue fylfema quatuor annorum. Alias Olympias , qux.concinec quadriennium. Dicicur ecianiTetracceris popularis, qu£e eft fyftema quatuor annorum Gricorum inter duo plenilunia autnouilunia intcrieibum, communis quidcmdierum 1447. embolimaea dierum 1477. I I. 0£tacteris popularis , qua: eft fyftcma anno- ium Grxcorum o6l:o , dierum 7.914. inter duo noui- lurria autplenilunia interieilumjCOnftans duabus Te- traeteridibus , vnacommuni, alcera embolimaea. I I I. Oaaeceris Harpalea ; quz eft pcriodus ofto annorum irpuTavsiac , dierum abfolucorum 22i4' tnenfium TirfjTci.vHac 99. IV. Dodecacteris Chaldaica Gcnethliacorum eft fyftema 12. annorum in orbem recurrens. V. Enneadecaeteris Metonica -T^f.vTamac ; qux efl: periodusi^. annorum, dierum abfolutorum 65140. menfium 'afO'.ave'roindc aufpicar; a Kaleiidis lanuariis. V. Anni lubiUi & Sahbatici decnrrnnt eptenario. Sepcimus enimquifque eft Sabbaticus iniens ab auturono, & fepcies fepcimus eft lubilarus. Hi anni ecfi duranc a poffef- fione ccrrx Canaan ad cxcidium Hierofolymitanum, ludxi ta- mcn eciamnum iis vtuntur. VI. Epochaab e.xcidio Troianofape occurrit apttd profanos authores. Nominatim illa vticur Diodorus, eamque deducit vfque ad tempoia tertix monarchix. VII. <-y^ra Nahonaffari eft ccleberrima Aftrono- tnorum dra. Quis fuciit Nabonaflirus,anxie quxtitiu.Rc^le autem fta- tuiclcaligcr,ipfum fuifTe primumifgem Babvlonioniin, poft- quam anno lo.Artic.x a McJis Jcfeccrunt. Nonir,iiurcft Na- bopallallarus.qui hiit parens Ncbuc.idnc/atis.&Jccinninc-xtus a N'a!ionallaio:ncquc ctiaiii cft Salmaiunar , aut nalaJan patci Mciodachi : (cJ tuitprimus illc rcx , qui claruit aimo munJi 5icHt4^uic viitutis crgo.acproptcc libcrtatcin allcrtain Chal- J.ci nouam cpocham Inllitucriint , .1 qii.i omiiia Allionomix r.itiociiiuputari crrpta. Ccnlbrinus poiioad fua tcnipoia, iin- niim Cluilll 1 ;S.AIitcr vocntur .vra aunoruni /F.gyptioruni,& xra Nabonagariii. H.vc aia Nabonallaica valJc fannliaris cil., PtoIem.To,qui ipfam Jcducit aJ liia vliiuc fub Antonino Inipc- ratorc tcmpora.Alphonfo Jicitui .via NabuclioJonolbr^ed.vc dixinuis.vlitatc Naboiiallan. w VIII. Decem drx commemorantur ab Alphon- fo : quas opera pretium eft memoria tcnere. nccfm' luni zrz apud Al. phonfuui. Ab Alphonfocelebrantur octo XIX, prxtcr xias Adami& diluuii:quas((uiitciiim Chronologi.x- cuftoJcs fiJillimxlcx illo proponcnius Iioc loco,& cx mcntc ipfius ilLuuni intciualla ex- hib^bimns:quorum dudu xras fiiigul.is annis pcrioji luliana. & aiinis C:hrilliaptabiinus,iridemex menteAlphonli. JEradilntiij pi.cccJit xrani Chrifti annis Romanis 3101. dicbus 5iy. abanno 1611. pctioJiIuIianx,Fcbinarij n.feria quiuta. jEra Nabuchodoncfor ( qui Ptolemxo NaboiiafTar diciiui) pr.vccJitxram incarnationis annisRom.746. Jicb. } lo.abaii- i-.o 51)67. perioJi luIianx.F.ebruarij 16. fcria quart.i.Hic obler- ua , primuin aiunun NabonalEiri iiicipcrc a i6. 1'cbuiarij : fcd iuJcrcgrcllum fierivnodie perfingula qu.iJricnnia, ob intcv- milTani intercalationeni JEra FhilippifMtis AlcxanJri poftciior cftxr.a Nabonafla- ri annis Rom.415.dicb.z60 ab anno 4 jyoperiodi lulianxNo- uemb. i i.fcria prima. jSra Alexandri, Arabibus DhilKarnaim dicti, ab .xra Na- bonafl^ircadiftat annisRom.4 5r dicb.iig. ab anno^^oi.pqi rioJi lul.KalcnJ. Odobr. Fcria fccunJa. EaJeiiiprxceditxram Chnfti annis Rom. 5 1 1 .Jieb. >> j . vEra C^farii prxcedit xrani incarnationis annis Rom. 5 g.die vno Atque hxccftxra CvfarisHifpanica.abauno ^s^is.perio- di Iulianx,Kalend.Ian,fcna. piinia. .^ra Diocletiam pofterior cft .iraincainationis annisRoin. i8;.dieb.t4i.Incidit in annum periodi lul.^yy^.Auguft.zy.fe, tiam fcxtam. JEra Arahum , Alhegirx did,i,fcquitur xram Chrifti-annis Roin.6i. i.diebus i^j.atque ita inciditin annum periodilulia- n« f 5 5 f -lulii I y.feriam quintam. Mra le\dagird legis Pcrfarum diftat ab xra incarnationis annis 65 i.dicb. 1 67.& incidic m annum j54f.periodi lul. lunij ifi.terianitcrtiam. ^Era Alphonfi regis Caftilix & Legionis diftat ab xra Chii- fti annis Roni. i i 5- i.dieb. i y i.Incidit in annuin periodi luliauB ;;j6 [.Kal.Iun.feriam primani. JEra Wiify , ac- cepto aiuio luliano, & intercallatione diei ex quadrantibus conrurgentis , vocaii cocperunt y/ni^af %5' StCarn" , Dies deo- tHm jiugujlorum.c[\ii3.ey!T«OT^A7,\//(»oninia argumcnta antiquita- tis adannum lulianum refert, quo terapoie nulluseratannus Iulianus:ita & illum anniim cum causa (ua hoc eft cum Cyclis & Indiflionibus, vfurpare debet : & vt fundamentum ipfum fingit ante innumera fccula fuifle, ita& quiilli fuperfhuit, Cyclos & Indiftiones , vna cumillo fuilTe fingenduni illi eft. Ciuia igiturhic periodus annorumanno luliano , ranquain fundamento innititur , luliana vocari dcbet , & ab illis Ka- lendislanuarij incipere, aquibus Indidlio Romana, & vrer- que cyclus ordienda funt. Quanquam proprie numerus aii- reusa Martio melius incipitur, piopter epa(3as,qu2ab illo menfe, non a lanuario, imtiumcapiunt. Vt igitiir Cycli&In- diftionesin orbem recurranr,non aliter fieri poteft, quam du- do CyclomagnoDionylianoanuorum jji. in Indidionem , hoc eft, in i j-. Vtautem in vfum dcducantur, primus natalis Chr. fecundumDionyfium ftatuenduseftin if. illiusDccem- bris, qui congruit an. 47 1 3. huius pcriodi, quo Indidio Roma- naerar 3.numerus aureus I. cyclus Solis 9. indiffionem enim Romanam Ca:farea: pratulimus , quoJ incipiat a Kalendisla- nuarij,cum tamen Ccc&reaiamquartacurrerera n. Septem- bris ciufHem anni 471 ;. VtililTima eft & elegantillima hxc pcriodus, qui non folum vtrumquc Cyduiii & Indicliones, fed & annum Sabbaticum ,& Dodccactcrida (.haldaicani continet. Cuius tanta conimoditas cft , vt ad temporum in. terualla memorirer , i^'^^.^os conlcruanda , nihil cxpedi- tius excogitari pollit. Sienim quacuor aut quinque inteiual- lanobiliora, vt Exodus , Olympiades , annuspaflionis Domi- nicae, raemoritcr tcneantur.reliqua ad iliam , tanquam ad Ly- dium lapidcm , exigipoffunt, adhibito examine Indidionum, vtriufque cycli , & aliorum charadlcrum , fi aliquod du- bium interuenerit. Hxc Scaliger de fua pcriodoi cuius ori- gincm & coinraoditatem breuiter ita tibi proponimus. An-. na luliano annexi funt cycli tres, nempe Solaris, Lunaris,& Ir»- L diftionum. buni. Ar» lei- dagiid. Periodi luliinx pr.TlUn- tia.origo' &vuli. tas. Izz Encyclop^edte Lib. X X X 1 1 1. dift.onum , quorum pc.iodus eft annoiiun 18. 19. i?. Tanto enim uueruallo in orbem icuertuncur fenx , nou.lun.a & quonaam ttibutorum rationes- tx ho|aim cyclorum dudu. -hoc eft, continui mult.pl.catione, iiatadt maaira ,lla penodus annorum 7?8o. fiue, quod idem eft. magna ,lla per.odus la- Wnafciturcxmultiplicationemagnicycli,quiefta.' fit in if Dehisautemcychsuullavnquamnalcipotelt con- trouerfia Namfimilis cycloram fyndrome nonnifi certo au- norum fpatio recuriere poteft. e. gr. anno 1618. cyclus So- lisefl i.Lunx 4. Indift. i.Hacc connexiocych Sol.s j.cumcy- clo Lunx 4. fcmel tantum euenire poteft penodo annorum «11. qui eft numerus fadus ex 18. dudis in 19. Quod pnmus docujfle putatur Dionyfius Exiguus , abbas , luftin.ano cox- uus , a quo periodus Dionyf.ana dicitur. -ta orbis cycli Sola- xis & Indidlionum abfoluitur annis 410. oibis cycli Lunaris &Indiaionumannisi8s.hoceft, idem cych Solaiis & indi- «aionumpar(qu.Mecftanno i6.8.}.& i.jpoftannos^io.ablo- lutos teuerfurum eft : & cycli iunatis & indiftionum fimilis fyzygia ( qualis anno didoeft 4.& i. >) redibicpoft annos 18 j. non c.tius, nec etiamtardiiis. Habemus igitur binorum cydo- lumpcriodos : Solis &Lun.r annorum yjt. Solis & indiaio- num annorum 410. denique Lunx & indidionum annocum a8j. Vndcdatisbiniscyclis,facili negotio inuenietur annu.s, qui talem cvclotu.n copula.n recipit. Vt fi qu.s fe natum di- xetitcyclo Solis quinto, lunac feptimo , Chronologus facile in- telliget iftius natalem cadere ia annum Domini 1564. cum nonnifi annis ju. ante didhim annum contingeie potuerit eiufmodi cyclorum fyndrome. Vnde conftat , non cxiguum ef- fe vfum petiodi Dionyfian.x Sed quo vberiot eiTct, & commu- nis perpetusque epochx loco , Scaliger trium cyclorum pe- riodum eifecit, qux cft annorum 7980. compleclens periodos Dionyfianas quindecim. Quo annorum fpatio fimilis trium cycloi-umconnex.olqualisan.d.ao eft 3.4. i.) rertituitur:nun- quam tardius vel citius. E: quemadmodum l-^eriodi Dionyfia- narprimus annus ille cft , qui vtriulque cycli folaris & lunaris principium recipitCquod, acciditannis Chrifti 76. 608. 1 140. 1671. Jita peiiodi luiiana; initium eft ille annus, quo trium cy- clorum capita concurrerunt : qui annus hoc pado quarren- dus An.ro £(.18. cvcli funt ».4.1. Quiratur nunierusia periodo lujiana qui'a diuifione fafta per 18. relinquat 5. & i diuifion§.per 19- relinquat 4. idcmque diuifus in ij. refl- jJuumdet 1. In tota pcriodo noneft alius numerus , qui hoc pr«ftet prxter 6331. Quare annus xrae Chriftianz 1618. pior- fuscongruetcumanno pcriodilulians 6351. Ha;c igitureft epocha\emporis Chronologici & Aftronomici peipet ua & Certifli.na : qua duce per temporu.n ambages vagat. crrore de- prehenio in via.n .uox reduci.-nur. Huius etiam beneficio motus Aftronomicos pcr cunfta fecula tam praeterita, qua.n futura certo pede currete & fluere poITequis non videt. Fri- mas pcriodi anni habuit cydum Solis primum , Lun.r pri- mum, & Indicftionem primam : cuius anni principium prx- GelTucpocham Chrifti annis 47 M abfoluns ita vt primusaa- nus Chiifti fit periodi luUana; annus 4714- quod certo de- monftrant cycli .ftius anni , Solis . o Luna:. i. & I.idift.^. qui cyclorum concurfus non alio period. anno quam 47 .4. con- tintrere potuit. Quatc fi annis Chrifti per rcgulam peipe- tualn addantur anni 471 }. fummaan.rum penodiluhanxdo- cebit: vtannusChrifti 1618. eft annusperiodi 6331 quia haec fummaproue.iit.fidiais annis Chrift 1618. addantur^^i 3. Contra fubduflis annis 471 }. e numero annoium petiodi lu- lianx, rdinquetur annus Chriftifluens E. g.quraturdeanno 6n I periodi lulians cum quo anno Chrifti fit connedendus, ablatis 471 1 & «351. reft.int i6i8.annu4qua;fitus. Atqueh.rc eftillaepocharechnica feu artificialis, extraomnem controuer- iiam certa , firma , conftans & perpecua , vfuque commodidi- ma, adquam tefern debent & examinari o.n.ies fentencia: de mundi otigine , itcmque omnium populorum ac gcntium epocha:. Quod fi certo nobis conftaretde pn.no an.io mun- ili cond.ti , tuto poircmus numerare annos ab originc mun- di,& cxteras omnes temporum epochas ad vnam illam le- ferre. Verum quoniam admodum difcrepant eruditorum fententii de origine mundi , iccirco magno commodo exco- gitata eft cpocha proleptlca- Qyemadmodum enim fi quis ^errarum dime.ifio.ies & locorurn i.iterualla accuratc putare vdit.necefTceft , ipfum omnes Ipcorum diftantias ad vnam aliquam reuocare menfuram : ita in ratione temporaria opus eftcommuiiialiqu^epocha, & communi anno , ccu tempo- j-um menfura , adquam leliqux omnes epochae & menfurae jeduci polTuit. Talis autcm eft ntiagna illa magni Scaligeri pciiodus. Voni) periodus luliana Scaligerieft prior , vcl poftc- lior. PWo)' dicitur prolcptica & poftulatitia : pojlerior, liiiion- ca. Eft autem tempuspvolepticum , quodante ratiocinia Mo- faicapraecipitur , &c Hchixis dxmat TempUf Tohu. Qiiidquid enim anteconditi.micrum fuiflc fingitur, icilicet;ic5 isr&^^- ij/j» ^fl)!(i<#Z.i»>^f. Reuera au- tem neque illa j y 00. neque hxc j yo8. a:ra pocelt dici hiftoii-. ca : vcpatebit ex cap. feq. ctim fit.falfa , Maluimus tamen voc4 re prolepcicam, quam protfus falfam. XXIX. Periodus Indaica non eji lg-oejntii,fed Rabbi Hillel , cognomcnto Hannafi, id eft , princeps, filius Rabbi lud^ princcps, Compucum eleganciflimum , qui ho- die ludsis in vfu efl, excogicauir. Hillel ifte daruic anno Chri- fti 344. quo cempore iftum Computumvel excogitauit.vel in- ftauiauic. Inepce autem ludaei rccentiores hunc Coinputum dcducunta conditu niundi : cum minor fit annis 189. Rcclc igitur Scaliger ait: Cum igitur hic Compucus fit Tr^j^ni^j^noii if^e/iKif -■ tamen ludxi illum a conditu rerum deducunt : ciiiii tamcn non fit magis a condicu rerum ,quam aut penodusiio- ftra luliana , aut Conftantinopolitana. XXX. Dodecaeteris Chaldaicajic diEla efi , qmd Chaldtci,id efi fienethhaci, ea vterentur. Ea fignant fua tempora Perfac, Chatai, Tartari, Turcst , fed Indipraecipuc : qui magna celcbritate ludicrorum & panegy- riiimeiusinitiacolunt. Diagramma ipfius hoc eft: Anni Dodecac- Periodus Anni Cognomina an- teridos luliana Chrifti noruiu I 6331 161S Mus. II 6331 1619 Taurus. III 655} 1610 Pardus. IV 63?4 162.1 Lepus. V 63?f 1611 Draco. VI 6336 1613 Serpens. VII «537 1614 Equus. VIII 6338 161J Ouis. IX. 6339 I6i6 Simia. X 6340 1617 Gallina. Canis. XI. 6341 1618 XII 6341 1619 Porcus. Hic dicitur annus Chaldaicus , quem Orientalcs vocant Schatchun : cuius fingulos annos animalium nominibus ap,- pellanc ,quaeaffe(Sumciusanni indicent j puta annum pcfti- lentem Chronologiii; Cap. I V. 123 lciitcmvocantannmn (ccpcntis;amnim H'rtilit.uis,|pporcm;,-iii- niim licllicoriini tunmlriiiim, coiium ; .nmiuni tclicis .inricoKi- tioms,t.aurum;;iunum f.imis,murcin,&c. XXXI. Hchdo7t!.is prhna atDialis i>:inlt pyimo anno yiu-^yixi , tt:n!0 ^i6^. pcriodi Jnliaa^, mwidii^ 00. Hebdomas nnnalis Hebrxis dieitiir,S'(?»«;>/i?/&,Iioc cft,a(l vcr- bum,r«ira;K' "'*>'<'«'""' tfwwV^fiue c.vcullio Jcbitoriim:quia dc- hicarcmittcbanrur in tinc liclnioni.idis. l'ro|irci:ca &: hebilomas rcminionis vocatiir.Ac Hcct vkinnis annus piopric icmiliio vo- eatur:rajnen lud.vis &S.un.-irir.i: di;.unt annum primuni. lccuii- dum, tcrtuim -Scniittah, totam licbiioniadcm Scmitt.ihvocan- tcs.Sic cum lcptiinus dics Sali-arh vocctiu:tamcn & Iioc nonii- ne tota hcbdonnda vocatur ab Hcbr.ris. Porro hcbdomas pri- faa annalis , cuius prinio anno tcrva rcquiefccbat , iniuit primo aano }(a^;ix; , non aiino in'j;rcllus liliorum Ill,icl in tctram pi'onii(1||[ii:<.]ui crat annus cxrcliiis M(ilis,c)U,idra<;c(inuis E.\;o- di, vtivjuiJam iucptc hariolantui : Ijd quadrat^climo lcptimo Exodiinuiit, anuo pciioJi luhan:e JK-J. mundi ifco.(]Uod plancdcmonltraturcx E^^ch. nj. -v. ly.vbi annus 10. Scdcki.c clli^. lobcl , nimirum .iquadra^climo (cpcimo Exodi , iion aquinquagcfirao. Et vcro lcptcni annusintcrra acquircnd.i j-mpcudille Hebrxos, 6c ratio e.vigit, iSc ludii omnes tellaiuar. XXXII. PlcrarHmc]'-, Epoch'arum imtia , fecun- dutnferiem annortm Afiindi, tta habent. Cpocha miiniii conditi incidit .Tquinoclio vcrno, xxv Martij. Primo anno muiidi concipcic oportct annum ■jG^.periodi luliani Scaligcri , qua; cll lyllcma annorum 7 jSo & nalcitur cx continua inultiplicatione trium cydorum , vidclitct folis, luiuc, &: indictionunijliuc iS ly. ly Tantocnim intctuallo in orbem tedeuntferia;, nouilunia, & quotunda.n tiibutorum lationes. Priino anno inundi conciperc oportct annum i c 5 1. periodi Conftantinopolitan/!. finc Gr£cs. , qua' ab Adarao ad Cliriflum numerat annos y (oo.vcl n°*- Dieitur ira mundi Gncorntn: quia M.ironitac , Grarci, & plcraquc omnis Ecclclia Oricntis ea ircuntur. Suntenim fccundum lxx. Interpretum editionem ab Adam ad Chnftum anni ? joo. Pro quihus Computatores Ec- cle(ia:ConftautinopoIitanxnunierarunt j joS.Nam quiaprior numerus incptus ciat ad Indi(3ionis inuelhgatioiiem , quan- 'tumuis aptus cllet ad cyclum 0 & )) inuenicndum, pio j joo. numerarunt f foR. qiii numeius diuilus periS.l^.Sc ly. dant tres illos cycIos.Acquc hic cft xra,qu2m Eccle(ia Orientis vo- c^l Compiitiim tjiuiidi,^ ^.nnosat ..dam. Ptimo anno mundi concipere oportcc annum 3 o ^6.£r£ Ada- »>«,qu.E ab Adamo ad Chrilhim nu111cratan.69S4.dies 151. Penodus ludaica incipithocanno,7.0c1obr. Perpcram ita- que hanc perioduni luJ.ci Jcducunc a conJitus mundi.cum (ic mfnorannis i8ter« eoacm tempore incipit. Vtraquc hitc *ra eftbafis hiftoii.x Gia'C.r,apuJ Cirxcos &Latinos fcripturcs 'freqiientillima.lncipitannis i^.ante initium xxx V.C.& Jurat vfquead Cenforini tempora. Epocha. -vrbis Kom£ fc?jd//*incipit 1 i.Aprilis.Qjrid arainultis Teculis aiite a:tacem Ivomuli conftituunt lianc aeram:l(:(I miniis re(3e.Tainetlicnim ccrtum fit Romam aRom^^l/M JEra JEn. h.c. nunicrus numeri- JEra •vHloriii AcHaca. incipit %. Scptcmbris. Intelllge vielo- riama pugna nauali aJ AtSium piomontorium commilsa. Natnfequens araetiam appcllatur ara A^iliacs vii£loii.v, ni- mirum a capta Alcxandria, & niortc Antonij. Ipocha Augufti incipit ,acapta AlcxanJria. Ha:c fic appel- latur, quod jtgyptij eam necellc habucrint recipcrc edi(fto Augufti. InciJit 19. Augnia. Appellacur cciain ier« Aciiaca vtBori&. Epocha Aitguflana , fcu Auguflorum , incipir 14 Fcbruarij, quo 0(ftauius inScnatu primum Auguftus appcllacus cft:vu- de nomcn AugullorumaJ fcqq. Cafaics tranliit. Epocha natiuitattsCljriftt incipit i.lanuarij huiusanni:quia Chriftusnatusputatur if. Deccmbr.an.M ^q^y.Hjcc cftepo- chavulgaris & Dionyliana Vera inciJit in annurn M. 394S. quia Chriftus natus eft an. M. 3947. Citcriim piior.-vra Jici- tur Dionyliana, quia Dionylius Exiguus, abbasRomanus ,il- lam anno j^i.tcmporc luftiniani, introJuxit. Etfi eniin Eufc- bius, Hieronymus , & Prolpcr Aquicnicus ctiam annos a Chiiftonato defcripferunt in fuis Chronicis: hxc tamcn nu- iiierandi ratio non fuit publicc vfitata. JErafaJfitonis Chrifti incipit 5 Apiilis : xra affumtionis Vo- imnt fiue afcenlionisincipit 1 1. Maii. Epochaexcidtj H lerofiolymorii perTitu incipittanno xrx Dio- nyl.69.Na1n LXXfeptimana: Dani^cllisdefinuntanno M.401S. Epochaagonum Capttotinorum inc'\fit ix\b Domitiano, 1. la- iiuarij Mcmincrunt Suctomus , Clcinens Alcxandrinus, Ccn- forinus i & antiqiia Domitiani numllmata. ^ra Discletiani incipit ij.Augufti Nam Dioclctianus fub- L 2 iMa 3!4t- 3Jf4- 3} 60. J411. 3518. J5i8- jnj' 3618. 5667. I 3786. 3807. 3807. 3815. jf^?- 5900. 39CI. 3905. 3907. 5907. An.M. 3911. 3911. 3911. 39*5' 39fo. Jn.Chr. 3y- 71- 124 Encyclop^dis Lib. XXXIII. lata piiore obfeiuatione , qua in orbe Romaiio de Confulum & Inwp- nommibus tcmpoia lignabantur , edido cauit , vt an- ' ' - ■ ■ -: " lui anno numeiaientur. ni ,n poftcrumipiimoprincipatus lu. anno numeraientui. Qux quidcm xu fciiptoribus etiam eccleriafticis , Epiphanio, Anibrolio,& abisvfitata.durauitannos i^S.vfque adann. Clir. \ • iquo DionyUus Exiguus nolmt annos numcrarc ab impeno ■ pt-i rccutoris,introdua,a epoclia ab incarnatione Chiilti. Cxte- riim ira Dioclctiani appcllatur ctiam ira CratU , £ra Martj- ruin,&^ra CoptiUrnm,(]mipai Africanos & ^thiopas Chri- ftianos etiamnum hodie in vfu eft , vndc etiam appellatur ara Mthiopum ^ Abyjfmortim ; qui illam inchoant a natiuitate Chrifti. 3 U. JEm IittiiSlionum incipit fub Conftantuio M.a 2,4. Septera- bris.ln hiftoths Gra:cis & Latinis eft vfitatiffima. ii°- JEra, ab enciniii ■vrbi^ ConJlitntinopolitan& incipit. Alij con- ferunt m an. } ; i.vel 3 5 1. JT^" JEra Armeniorum incipit ^.lulij. ^**" HegiraJeus.raArabnm.jiueTnrcica,\nc\'^it. *3 ^- ^ra le^ldagird.fiue Ferfic, mci^it 1 6.1ulij. 909. j^Tf^ C/i7ef;<^e>//;«»3 incipit 19-Scptcmb. »P79-. ^ra GelaUa,inc\f\t qua reformata eft sralezdagirdica-Vi- depaulo pbftinSynopfi. ?* J^- JEra Alfhonfi,Kpi Caftilia: &Legionis, ncipit. 1581. j^^^ Gfe^oW4« 33tfi. .An.M. 1. loj6. Mf7. ifj8- J6f7- I70I. 1788. 1948. 1001. »013 1048 Adam & Eua. Noah. Sem; Cham. lapheth. Diluuium. Aureu feculii Italix. Babcl turris. Abraham. Atgentcum (eculum. PromiffioAbrahaE. Ifaac. 1048. Ifaac. Jj89. s,o5i-Sodoma&Gomorrha. 34« ^- lacob. 3450. lofeph. jEgyptus. Mofes. J445' .^neum feculum. J44V- Exodus. Jjoy- lofua. } (19. Sarafon. 3548. Troia deuaftata. 5 ? 5 } • Samucl. 3611. Saul. 3fic A CALENDIS lANV ARII_, initiumfumunt, I. Periodvs Ivlian Aicuiusannus765.concuiritcum primo anno mundi.Etl: itaqae hxc epodia a^j^^v.ariixii.iion ve- ro /«-«g^xj. I I. Annvs Ivlianvs; acorreclo , luli) C,x'faris opera, Kalcndario.incipit an.M.jsioj-.Vrbis conditx7o8 Nabonalia- ris 701. annis 42. antc natum Chriftum ; annis 4 4.antca;iaiu Chrifti Dionyfianam. IH. .^RA HisPANtc Aiincipit an.M.39ii.V.C.7t4.Na- bonaflaris708. anrc Chrillum natumanuis j^.annis jg.antc xram ChtiftiDionyliaiwm. IV. .^RA NATI ChRISTI DlONYSlAN Aiftatuit Chriftum natuni aanoM.;949. ij.Dccembris. Itaque intipit anno M. 59(0.3 Kalendis Ianuarij,&terminat primumannuni vltimo Deccmbris,anno M.39)0.anno i.Olympiadis 19 j.anno IphitiOIympiadic0 777.V. C.7S3. Naboiiairaus 741, luliano " ^6. xtx mundi ludaici: 3761.HXC xra fupponit Chriftum na- tum ij. Decembr. & oftaunma natiuitatc dicm, circunififioni deftinatum, id efl: , Kalendas lan. ftatuit a:rx Chriftianx caput. Etfi vero deficiat biennio : tamcn rcccpta eftatoto feicorbc Chriftiano. V. Agones CAPiTOLiNiiad imitationem Olympia- dum a Domitiano inftituti . incipiunt an. M. 403 j. anno xrx Dionyfiifc.V.C.SjS. VL Indictio RoMANAi incipit anno M. 4161. Chri- fti, 313. A FEBRVARIO iiicipiunc, I. Anni Avgvstani, fiue Auguftorum ; inclioaatur die i^.Fcbr- an.M ^yij.V.C.^i^.Nabonair^ic.annisi^.antc a:ramChtiftiDionyf Vtiturhac arra Cenfotinus , & mcminic DionyfiusHalicarnall. H. Annvs PRiMvsNABONASSARisai6. Febc. incipit. Fic autem hoc tum tempotis tantum , quando (p.itio annorum 1461. cuoluto ad primuni terminum rcdierit Sunt cnim annixquabiles, dierum j6j. ab(queinterca!ationerc{i- duarum horarum. Itaqueanni Nabonailarei 1461. faciunt lu- lianos i^^o.Etenim per fingula quadricnnia, ob omilfam im- teicalationem , vno die fit regrcllus. Vfus huius xrx piuri- imim confert ad ftudium hiftoiicum & chronologicum. Oc- currit apud Ccnibrinum , & in tabulis Ptolcmaicis , Alphonfi- nis, & Prutenicis. Iiicipit an.M. jio^.V. C. 7. anuis 746. autc ^iitium XIX Dionyl. A MARTIOineunt. I. Ann I MvN n I i incipiuntiuxtanoftram fcntentiam 1 j. Martij , cycIoSoli5 S. Lun.x ^.lirera DominicaliE, tcriaprima. II. SeptimaN/sLXX. Danielis ,iuxta Funccij fen- tentium, cx Efdr. 7. ineunt anno M. 3491.3^^0 7- Artaxerxis Longimani, finiuntur tempore palhonis Chrifti.an. M. 3981. Tiberij 19. 11 I ANNiac/EDE IvliiC./€Sari Si ineunt 8.Martij, an.M. J907.V.C.710. anno j.Iuliano ante xram Dionyl 43. I V. .^raSelevc idarym IvDAicAific denomi". nata a Seleuco Nicanorc , rcge Syri.i; , incipit ij.Mart. an. M. 36 t8.V.C 44i.Nabona(r4;6.;inno i.Selcuci Nicanoris.Vtitur hacarraliber primus Mactabxorum.&Iofcphus. V. JEra SelevcidarvmChaldaic A.fcu Ma- ccdonica i etiam a vcrno tcmpoie incipit , &qaidem anno M. ?6j9 V.C.44i.ita vt vno anno fit pofterior .rraScleucidarum ludaica. V I. j€ra Gelal/E Aiincipit 14. Martij.hor.t. pof^t meri- dicm, an.M.joiS. Chrifti 1079. Vocitur etiam S«/Mai(rxe4X( , feu niartyrium. Voluit ncnipc Muhammcdcs .xiain fuam eadem appcilacione notaic, qua Chnftiani fiiam , a Dio- detiano. Nam acia Dioclctianiella:r.iinartyni, Vtiintur hac a:ra Annaies Turcici & Saiaccnici, Alcoranus,&EpiftolxTui.- cicx. IV. ^ Olympiades; initium fumuiit ij.Iulij, fcria} cydo Lunx f Solis i8.an.M.} i74,Hocenimanno primumiudicruin Olympicum ab Iphico Ptaxonidx filio ceiebratum eft. Exhi- bebatur .lutem ludus Olympicus , quaternis annis exaftis. vn- de quxlibet Olympias quadiiennium contincc , indequedici- tm Tetraeteris Apud Grxcos & Romanos fcriptotcshxcaEra eftfrequenciflima. V. JEk A IPHlTii incipit etiam an.Nf.} 174 d ij.Iulij.Eft autemnihilaiiud, quamOlympiadum colledio. VtOlympia- desdecem continent annos 40. Igicur Olympiadis vndecimx annusprimus, cftlphiti annus^i. Dicitur itaab Iphiro, inflau- rarore agonis Olyinpici, quioiim a Peiopc & Hercule inftitu- tus, per muita fecuia intcrmiirus fuerat. VI. iERAMETONiCA; a Metone Paufinicr tiiio inuenta, conftat (emper Enneadecateride, fiue 19. annis , quibusexaflis Luna ad idem punftuiu reuerticur , & aitcra Enneadecateris incipit,qux annus Metonicus femper appeliatur. liiitium hu- ius xvx efti4. lulijan.M. } f 18 V.C.311. AB AVGVSTO incipiunt. I. AnniActiasjb Victorije, fl captx AJexa»' drid,!^ mort e Antont} ; die 19. Augufti, fer i. cyclo Luna: n. Soiis 10. annoluliano 18 an. M. 3911. Diclaetiam ino mundifiire annum Naionajjari, ^ contra, Deduc 3ioj.anno M. currente rcfiduuni cric annus Nabo- nafljreus. Rurfus datum annum Nabonalfaris addc anno M. 3ioii totus erit annus M. rcfpondcns Nabonafl^ireo. .^ i, pato mno M.fan annum vrl/ts conditi, ^ ■vicifftm. Dcduc Chronologi:^ Cap. I V. DcJuc 3 ' ?■'• *f' .iiino M curifiite : rcfiiluum erit aiinus vrbis condit.v. Dcindc d.itum annum vtWs .idJcad 31^7- totus cric anniis mundirclpondcns aiino vrbis. X 1 I Datoanno Chrijli Oionyfiano annnmperiodi luliitnit inuenire. Qui.1 pcriodi liuius iiiitium pr.vccdit .Tjani Cluilli Dionyli.inamannis 471 j. abfolutis , annis Cluifti addc 471 3. totus cxiiihct annum pciiodi lulian.v. S II I. Dato annoperioiii Iiilians fcire anntim Chrifli Dio- mfianttm Subdiiclis annis 4^1 5. a numcro pcriodi lulian.x- re- linquiturannus CluilHcuricns. Xiy.DatoannoChrifii fiire annnm ludaicum.Aanis Chri- ftiaddc 57C>o. XV. DaJoannoChriftifcireannummiindi. Annis Cluifti adde 5949- xyi.Datoanno M.f:ire anaitm Chrifti.Sxih^ac annos 5949. abanno M. X VI l. Dato anno Chrijli,fiire annum lulianum. Annis Chridi adde4f. XV II I. Dato anno Chrifti, inuenire cyclumfolt!, Ittns ^ indilhonis. Anno Chrifti addc 9. pio cyclo (blis , i . pro cyclo liin.T, 5. pro cyclo indidlionis : poflea diuide, Rcfiduum indicat Cydum. Si niliil rcmanferit,inte^ri cycli ("unt fumcndi. XIX. Dato anno mnndi eycliim Q ^y)) inuenire. Biin- tingus ita procedit. Quia prinio anno M. quinariuscompetit pro cydo ]) (iue aureo numero , & 18. pro cyclo ©, adde an- nis mundi y. vel 18. Fada diftiibutione per 19. vel 18. (i nihil cft lefiduum , fumus in vltimo anno cycli lunaris vcl (blaris. Siautcra aliquidremanfcrit poft diuilionem , illud monftrabit inquoto annocyclifimus. ItaBiintingus. Scdnospro y. cyclo J),& iS. cycIoOfubftituimusS. Itaquehosnumcios oportet adhibere. XX. Cyclo fotii inuenty literam Dominicalem fcire. Adi (c- quentcm tabcllam , & ibi quxre numcrumdatum cycli folis: inucnics hteram Dominicalcm fupra (criptam. e. g. cyclus (olis propo(itus (it 17. cuiin tabelIare(poudet Ltctaduplex AG,quae indicat annum elle bife-xtum. ' Tabella cycli Solis Romtmi. GF. E. D. c. I 1 3 4 BA. S G. 6 F. 7 E. 8 DC B. A. G. 9 FE, 10 II ir D. C. B. 1} AG. 14 »y 16 D. F. E. 17 CB. ig 19 10 A. G. F. II ED. 11 iJ 14 C. 16 B. 2-7 A. tS Ordo hterarum Domiiiicalium eft in hoc verfu : Caudec Flaceus Equo , Dorus Cane, Bojporus /ign». Aut in ifto : 'Filtus EftoDei, Coelum Bonus Accipe GratU. XXI. Dato anno Chrifti,annt»t V.C.inuenire. Annis Chri- ftiadde^fi. quiahiceftannus V. C. anno i. Chrifti Diony- (iano. XXII. Dato anno Chrifti, annum Nabonajfaris inuenirc. Annis Chrifti adde 749* quia hic eft annus NabonalT. amio i. Chr. Dionyfiano. XX l 1 1. Datoanno Chrifti.annum Olymfiadicum,^ inde Olympiadem inucnire. Annis Chriftiaddc776. quitftOlym- piadicuscurrenscumi. Anno Chrifti Dionyliano. Fadus erit annus Olympiadicus. Ulum diuide per 4- Quotus erit Olym- pias currensi & refiduum, critannus Olympiadis. Ita fi anno Ckiftii6t8. addidcris7fi. annusV. C. erit 1380. fiaddidcris 749.annusNabona(r.crit 1377. fiaddideris 776. annusOlym- piadicus erit 2.4 j 8. qui diuifus per 4.dat quarum annum Olym- piadis 601. Mcmineris hoc loco , eandcm pragmatiam e(le in paiodo luliana , fi nempc annum'periodi luliana: habeamus, cum quo currit primus annus Olympiadum, V.C. & Nabonaf- fari:qu3lis eft 3958.3961.^968. XXIV. Veriodum Iitlianam rite applicare diuerfis Chrono- hprum E'^ochis a mnndiconditH.Qmznoh\snon\'\cct&S>tx.:im beatis , vt vnam omnes de mundi originc fententiam tueamur, niagnum eft opxre pretium , diuerfas Chronologorum fenten- tiasde mundi primordiis inter feconferre , periodi lulians bs. qeficio : idque huius pinacidij adminiculo. Afundi origo e* cahiilo Meiancluhonis— ■ ■■ MiranduLr & Bucholccri Gcrh.irdi Mcrcatoris Biiiitingii ' , ■ . Beroaldi- Diony(i| Exigui & lofcphi Scali"cri -Annns pe- riodi. 7fi- 744. 747- 746. 786. 764. Cycli SolU & Lum. 14. 1 1. 16. 3- J9. 6. 18. J- 1. 7- 8. 4- 1 127 tit.Do- min. ' F. B. E. F. E. Pturcs apponi polTunt bcncficio niMitionis & (ubtraflionis. Etiroc modocx pcriudo luliaiu cuiulli^t Chionologi podunc iimcftigari cycli. tf XX V.Ex dati4 cyclU Solis,^ Luni,^ IndiBionu.eruere an~ num Ex data fyzygia cycioruni © & )) cognofcitur annus periodi Dionyfianx ; & exdatistribus cyclis,annus peiiodilu- lianx innote(cit : hoc modo. Ingredcrc fequciucm tabcllain cum cyclo folis , & excerpc annos e coluiuna lolis. Eadcm ra- tioncccolumna lunx accipc numcruni annorumcyclo rcfpon- dentem. Horum numerorum (iinima cft annus periodi Dig- ny(ian.-c quxfitus. c. g. luftiniani imperinm iniuit cyclo Q 4. J) if.quxriturannusChtifti, conl^at autcm prxccfriilcannuin Chrifto 600. Cyclus 4. habet annos folis iig.cyclus i f. annoj lun.i; ii^.fimma ^j-z. qua: indicat annum periodiDionyliana:, quo lurtinianus imperium adiuit In pynacidio annorumChri- fti numerus annorum proxime elapfus eft 7 j. qui diflx fum- m.t adie(ftus,exhibetannum Chrifti 5-17. quo luftinianuslmpc- ri j habenas fufccpit. Iteiu prima Olympias celebrata fuit cyclo O 18. ?i. j.lndidione 8.Ex hifcc tribus cyclis (ic eruemus an- numperiodi luliani. E regione cycli 18. funt anni folis .1(94. & cyclo j.congruunt anni Lunx if i.quorum fumma eft 746. feruanda. Eadem fumma diuisa in i j.remaner Indidio 1 i.qua (ubduda ex Indiiftione data , nempe f. { adhibito intcgro cy- clo I f.Jrelinquitur Indidio ii.cui in fubicftatabcllarelpondet numerUsannorum 3191. quiiuimerus audtns (eruata fuinma 746. certo demonftratannum periodi hilian.t 3938. inqucni cadit prima Olympias. Exodus ex j9^gypto contigit cyclo Q X f.1) 6. Indiftione 7. Prior annorum fumma c\\, 557. qu:E di- ui(ain i j.relinquit i.exIndi(3ione 7.(ubduccndum;refidualn- didio f. datannos i66o. addendos priori fumm.r j 57. fumma vltimo colieifla , nempe 3117. arguit annum pcriodi luliauz. e^otoannoperiodifmccyclusQs.]) f.Indidlioij Annifolis f 1 5.anni lunje lyi. quorum fumma 76 j.m ij.diuifa nihil re- hnquit ; quare affumitur cyclus Indicftionum inregcriy. quo fubduflo ex Indidione data nihil remanet. Eft igitur annus periodi lulianae 76 j. Taiella trium cyclorum , cmus beneficio a datit eyclii cognofcitur annus. Cych. AnniSolis. Anni Luns. Annjlndidtionis I 57 476 6916 2. 114 410 f8yi 5 171 3«4 47 &8 4 ii8 308 5714 y i8f iji 1660 6 34i 196 1596 -- ■■■ 7 399 140 53^ 8 4j6 84 7448 9 /'5 i2 6384 10 38 504 nio II 9f 44S 41J6 li Ifi 391 3191 15 109 33« ili8 14 i66 180 1064 if 313 114 7980 , 16 380 168 17 437 111 18 494 56 19 19 53 1 10 76 Pinacidiou 21 133 annoruni 11 190 Chrif»«() «M Hac xia. inde a temporibus Merouingorum Francoram; vel incirnaiti- faltem Caroli Ma-nii vtitur toius Occidens. meitrren- Et(ivei6 /€ra dcnoniinaciir abincarnatione, eoqueproprie non antc feftum Annunciat-cincarnationis inciperedebuit :alij taraen ei nomen potius a Nacimtatefaciunt.Itaque caput Auni cft multiplex. Nam VIII. Cal. lanuarias.feffo Natiuitatis Chrifti (a quo etiam Natiuitatis didli funt ) eos incipi Rom.E in negociis CameriC Apoftolicx.authoreftThuanus. Hi Chriftum anno vno maio- rem natu faciunt,quam Diony fms, aerx author. i. IpfasCal.Ianuarias, quas IuIiusCa:far,CaIendavii author, 1 anteannosab hinc^y.Annicaput efle i'oluit, vfurpatores liu- ius jerx obferuant hacftenus ; Omnes fcil. fucccdentes Iinpera- tores,ImpcriuinRomanum,Germania,ProumcicEquc,&Rcgna pleraque circumjaccntia. Hoc & in Galli.c rcgno decreto publicoinftitutum eft,anno i y64.obtinuicqucpaulatim, tcfte Thuano. V 1. Cal. Martias tamen eft Anni caput in Cyclo "lolis ha- rumTabularum , & Computatione Fena; 4 quandodies more Romano denominamus , Biirextum Calend Martias numc- rantes. Ipfas Calendas Martias obferuant aliqui Ecclefiaftici Lati- norum ; quia in eorum computis hic eft crebro menfis Pafcha- hs , recipicns hodic potiorem parcem mcnfis Nifan lud.aci. Eos in hoc fequuncur vrbes nonnullxper Italiani idem cft an- ni caput in Cyclo Solis,h,irum TabuLuum.quando Mcn{is dies populariter nuineramus , ptogrediences in Februario bilfexcili vfque adij. ./EquiuoifH) Verni tempeftatem pro capite anni huius xrx habent Veneti,Florentini,Pifani, aliaeque nonnulla: Re("p It.ilix, tefte Luca Gaurico;Germani lub Caiolo Magno.Hiftorici cius acui plenque,Treueri,hodiequc: Ioh.de Barros HiftoricusLufi- tanus ante 100. annos. VIII. Cal. Apriles, Feftum Annuntiationis, hoc eft, Incar- nationiscaput anniftatuerunt, Ecclcfiaftici Veteres , & moie ab iis transfumpto etiam Reges & Rcfp. Chriftian.t. Itaqiie fccundum Cyclum Diony(ij Exigui , vnde hxc a-ra eft nara, hoc demumdie curientis anni primi Chriftus conceptus cflet in vtcro B. V. Cal. Apriles , pro anni principio habentur a Clemenrinis, Anaftafio Antiocheno , Grcgorio Turonenli , &c. His enim Martius feu Air^®^ habetur menfium duodecimus , Aprilis primus : quia Nifui ludasis primus crcbio cum eo concurre- batolim. Pafchatis Feftum mobile , eft: caput anni Galliis antean- num I f 64. Anglii, FIorentix.Roma; in Confiftorio Cardina- lium & ecclefiafticis , refte Thuano. Hinc anni ifti nonnuUis vetcrum.a paflfioneDomini, denominantur,tituIo ambiguo. 0(ftobri , incipit Cyclus Pafchalis Vidoris Capuani &yi- iflorini Aquitani Ab huius Cycli initiodefluentes Anni , vfur- pantura nonnullis pro iEra,titu!o Gratix , fcil. aloanne pix- dicatae ; vel etiam titulo, a Palfione , quamuis ea verc fueric pofterior. Cal. lan.ineum Hekkadecaeterides Hippolyti. I V. Cal Scpt. initio anni j£gyptiaci fixi , incunt Cycli Paf- chalesDionyfij Alexandrini ; ineunt & Anni Diocletianei; di- (Si jEraMarryrum , ./tra Abyflinorum, Habalfcnorum , JEta Elkupti, etiamque anni Giatix Hac xra vfus ei\ omnis Orbis Romanus, loco Signationis perCon(ules, vfqueadluftiniani tempora. Scal. Sea ipfarum Cal. Septembrium vicinitatc ille- fta: Eccle(i.c pofterorum temporum , Conftantinopolitana & Antiochena , ciim hanc triduanam anticipationem Men- fium lulianorumprifcam male concoquerent ; Caput anno- rum fuorum.vt in prima arra di(2um,in ip(is Calendis Septem- bribus Romanis rtatuereceperunt ; intercalantque Februatio, vtRomani, relinquentes jfegypto fuum & principium nicn- (ium , & intercalationem. Hunc ctiam morem (ecutus cflc lohannes Pari(Ien(is,inTranflatione Tabularum Aftronomica- rum H"v m e n j£gypti), dequibusfupra; dum fcribit. Fatlas fuifl"e tabulas ad meridicm ciuitatis Antiochii , quatuor mcn- fibus ante annum Chrifti 1143. ideftCalend- Scptemb. au- ni 1141. Cal. Aptiles , mcnfis Pafchalis, Alexandrinae Ecclefix pro ca- pite aerae Dioclet. fcu martvrum placuit. VII, Cal. 0(flob. initium habetur indictionvm Con- ftantini , vfque hodie in Ciiriis Impeiatorum Scd Grxci In;- peratorcs, & Ecclcliaftici Conftantinopolitani,eas a Cal.Scpr. anni fuicapiteinchoant; cum iis Cedienus, Euangclium Aia- bicum, quod pro indiiffione fcribit Tarik, Romana contra Ec- clefia , & Pontificesa Cal. lan. fequentis ; l 5. lndi(.1ioncsin- > cipiunt.Ignatius Patriarcha Antiochenus,a Cal. Maij, feu Artc- mifij ,anni 313. III. Idus Augufti init JEra Armenorum:menfes funr Pcrlici, fed fixi , intercalatio mere Romana. 16. lulij , Fcria I V. Annorum Hcgir.T:Lunnrium repedan- tium initium, qua vtuntur Mahumedani,Arabcs,Turca:. 16. lunij, anni lefdagirdis Perfx,modulo i€gyptiaco,vagi & lepedantes.incunt. Hx funt igitur xtx vfuales, hoc eft , & piiblicxdiuturni. Sunt alix xr.ievcl non diuturnx , vel non publici , (ed priua- tx (altem hiftoricorum finguloruin , aut vrbium nou impe- rantium, & fic nou vfualcs vulgo : quas cnumcrare infiui- tum eflet. Pnmiimdeannis mundi , apud hiftoricos fingulusfeie (in- gupl.j: Chronologix Cap. I V. U9 puI.T opimoncs Tunt, qiias 1eJ>or rcfiiiir.ic .ipiul ipfos. I.atiiii ta- nicntVit niimci.uu aJ Clinlliim yiyp.Rcccntioics iioc & am- ulius niiniis niimciant.vjiic tamca. Onos c>;o propius lccutus, anfj.ciamlioilicinani anno jij^^j.i^.Aui^ulli.mcilia tuncalla- tc.lituni Planctauim nuicnio,initiaii coiuicnicntcm. QcinJc Alplion(ina.- .viani ililuuij dcJucunt al) Anno antc Chr.j loi.Ego ab anno 1 5 117. Babylon vibs ab oitu ruo,<)ucm 1 habiiit IC4. annis poft diluuiuni, annoantccviam liic.in j.ad ll dcditioncm Alcxandro tadam, numciauit 1 yoj.antc Chr.350. M jncipientc. Aunos promillioms numeiant Moli^s & D. I'aulus tl & Bulcbius ab iji+i. antc incarn. mihi i^of. Ab cxitu cx J .^gypto milu ancc Chr. 1555. numciacuni fuit in dcfcito. Inde I Librircgumad tcmpluni fundatum habcnt+So. vt fummam haiic augct D. Paulus. Ab occupata Pcix.i nnnicrat Icphthas ail (c jco. F.i^o 501 vc! 501. A diuihonc Tcir.x.mihi antc Chi. 14S9. coiilurgunt Iubi]a;i & Sabbatici , quos rctincnt Sama- ritani. • A fundato templo, mihi antc Chr 999. an fucrit numeratum publicc , incompcrtum cft. At ab expi-gnationc arcis Sion , & lcde RcgniHieiofolymisconllituta, E7.echiclcm fuos 590. nu- merare,dcmonfl:io,vkiuc ad pr.cdicationcm Icrcmix, reliquol- que+o. ad rcgnum vrhcmciue dclhuda , mihi ante Chr.606. quem primuin captiuitatis habuctunt : a quo fcptuagcfuiius annus fuit Rcdicus, au.Ch. (-37. Annos cxcidii Troi.c, reditus Heraclidarum, icliquorumque infignium caluum, de quibus Eracolthcms Canoues, vide apud Chronologos. Pra-cerca annos 0t. fax primus hominum numerauit neccf- fario : quem imitati funt cjetcri. Itaqueanno 600. vita- Noa: tcfert Mofcs Diluuiurh. Hoc imitati funt plcr.rquc gcnces , in numerandis an fuoruin Anciftitum,Iudicum, Rcgum , Impp. vbinotandum , non porfc doccri.anni lud.corum , vndecunque denominati , aliud ftiillcinicium pollcxitum , quam menfem DOuarum frugum. Icaque ciebro occurritannus idem vlcimus deccllbris,& primus fucceiToris. Ac hodie Impcria cenfcntur ab inicialibus dicbus propriis, aut & cuencus ciceri.Sic a:ram Alphonfi ordiuncur a i.Iuaij an. Inc. i tyi.Sicanno i ySi. i j.y.Odiobr.ineuucanni Coiredionis Gregoiiani. Deniqueanno 1619 iS.iS. Augufti , incipiunt anni Imperij FeR D IN AN DI II. R. 1. AVG. C. V. $. V. Synopfeoshuiusvtilitas ei\ magna in hiftoricis , chronolo- gicis,&: aftronomicis. Prima enim calculatoribus iftis curaelTe debecde anno cuiulcunquenunierationis , queni vel anciqua: hiftori.x , vel diuerfr prouinciae orbisccirarum fuppedicant; in quem annum a:rx , quam quifque in fuo ftudio adhibet, is compecac Pcolema;us quidcm annos deduxic a Nabonallaro, quia obfcruaciones antiquiores no cxtant: alij aliud fpedlarunt, plerique conucrlioncs rcgnoium , auc honoicm regum , fub quibus fcripfcrunt. Sic Vcdius Valens , Aftronomus Antio- cnenus,ab Augufti tnumpho Adiaco : fic Mathemacici Per- fidis a c-cde Icfdagirdis numerarunt , ex quo reciderunt fub po- teftatcm Saracenorum Arabum : iic iEgypcij ab obicu Ale- xandri & ortu regni Lagidarum Ptoleraarorum : fic Saraceni ab Hegira, fcccfTione feu fuga Mahomctis , qui Iibertatis ipfis au- thor fuit : fic ipfi etiam Alphonfini , quamuis vfualem iuxta obferuarunt , nouam tamen xram Alphonfb fixerant. Pono ara Chrifti vtiliceradhibecur abarcificibus , primum ordinere- trogrado, a Chrifto verfus inicia rerum , & vltra , & quoufque cuique libuerit ; deinde ordine diredo a Chrifto ad nos vfque, & porro. Suncque bitIexciIes,poft Chriftum quidem, omnes pa- ritcr parcs ; antc Chr.veio imparcs , primus, & ab eo quarcus quifque fuifum. Cum autcm in iram quidcm Incarnacionis verbiconlenferinc plerique Chriftianorum , inpiincipio tamcn obfeiuando magna extiteiit varietas ; tutidimum efta Kalendis lanuarij illam arcellere. Vbi & illud obferuaicum anniluliani nominantur, cognomen hoc non elfeaccipiendum de aeralu- Ii) C_a:fans,deque annorum numero ab illa deducflo.fed de for- mafolumanni&difpoficioncfeudiftribucionedieruminmen- fcs. Jnterim,anni euam luliaui diai funt anni Chtiftijpoft Chri- ftum quidem 4 f.annis diminutiorcs , antc Chiiftum , totidcni auclioics, qnani U .1 tcnipore, quo fotnia h.vc anni a lulio Cx- faic fiiic inliitiita,iicducti cdcnt. Via vtcndi liac lynopfi cft ciufmodi. Si oflcutui annus nu- mciationisincipicntis antc .viam Inc. ( annoium quidcm iiou contiiiuc rcpcdantiuni^ vt lcias.quotus is fit afinus Inc. (iijui- dcm annus piopolicus noii fnpi.iauciic intciualluni nunicia- tionis piopiium , in fyiiopli vdt.ituin : aulcit complcios ab in- tcruallo , vt cft pofitum i icliduus cric annus lulianus , in quo currcinc inccpit propolitus currens xr;C cuuilquc: dicsaiitcm & mcnlis lulianus.a quibiis illc cirpit , additus inucnitur mtcr- ualloin lynopfi. Ac il fupcraucrit piopolitus annorum numc- rus intcruallum (uum ( eowim qu.c Chriftum antcccduntj au- fcrvicidlm intcruallum vt cft pofitum , ab ipfo daco nunicro annicuiTcntis, icfiduus eritannus Inc. lulianus poft Chriftum cutrcns , a cuius die & menfc , qucm fynoplis annotat , inccpit propofitus currcns. Kxcmpla R. Airaham Chaia dicit tram coHtraHuum inci- dijfe in principinm mniluAaici 3450. Vt fcias , qitolttt hic fit Inc : rtfpice ad JEram ludaicam iiufjue innriiallitm !76i. G^iiaprofonitiir niimerm minor.aiifcr eitu complcivs 3449 re- flat 311. ciirrcns ante incarn. hiics ii^itur anni NonitOtt. qun fint annotats, ad 3761. perhibetur inccpijfc ara con- trafiuum, Vicijfimfcrihit ^rXachel, Arahum Aram inccfi(fc anno A/e. xandri .; 3 5 . b)iiotus u erit Chrifii > Rcfpi. e ad/iram Alexan- dri,ettis interuallum inuenitur 3 1 1. Cum igitur nu/nertts pro- pofitusfit maior,aufer 311.« ciirrente 933. resiat n poft Chrijlum,huitu igitur anni OHobri quem vides appofittitn effead 5 11. cepitannm Alexandri 933. (^ proinde defiit fe- quenti 611. Chrifti. S/VSlGISMVNDVS Baro Hf. reerstenivs Commentariu rerum Mofcoititicarum,refcrt ex Annali6uf,De- metriiim, lohannis Bafihjhcpoiem , Ducem Mofcouii creatum, anno Mundi 7006. ^itnfe Fehruario. jl.ra efi (SrAcorum , ^ niimeiuifnperat interii.zUum : aufcr igitur hoc , rcftat annus Chrifti ni)j.currens ■vt ipfe etiam Baro monet. De notacionc cemporis per Olympiadas , caucio cft pecu- lians, vt coinplctarum numerum quadruplices , adtUfquccur- lentis annura expreflum, quara lummaiu Scaligcr appellat an- nos Iphiti. Vt,Phlegon TraUianm,referenie Eufehio,qriartoanno Olym- pittdts CCII. annotauit Eclipfin folts maximam hord diei VI. Ziifebitu de ea Eclipfi inteUigit , qun, conitgit Seriiatore in cruce pendentcfefto Pafchatii. S^iritur quoto id fnerit anno Inc.Er- go completas Ol.to i .qnadruplica, o> adde quartum exprejjum, fit 808. Iphiti currens. ^ufer 776. interuailnm infynopfi.reftat ji-Inc. Annm ergo quem dicit Vhlegon,vel a folftitio hiiius 3 1. cepit , iielquod verifimilius , a, briima antecedente, complexus Pafcha anni Inc. 31. At quia Vaffio Chrijli certo incidit in anteced. ^i.Inc.inteUJgimui vitium obuenijje Phlegontit textui, ^ numeralem y in J mutatam Si veio numeratio oblata inccpcrit poftChriftum, Anm- quenon continucictrocedant(dc iis cnimfcoilimicidcm agen- dum ) addc ad eos currenccs , inceruallu-ex fynopfi non curiens led completum : ita prodibic annus Inc. in quo incipic annus oblacus , a menfe quidem & die ad intcruallumadfciipta in Synopfi. Vt i Theon commenlariii in Ptolemsum refcrt Eclipfin, t)u& contigit anno Diocletianeo 8 1. G^sritur, quototd fuerit anno Tabb. iftarum. Synopfis exhibet internaUiiin Dioclctianeoriim 184 Ergocompletosiiyadde ad currcntemii.prodit ^6,\.Inc. turrens ; huius igitur anni die 19. Augiifti [qiii additur in T-y- nopfii]cc£fit oBogefimtisprimM Diocletiani. Sic Leopoli Rujfii fcript£ funt litcrs de Calend. Armenor.ad Barth. Sculterum Gorlicienfem confulem Anno Armenorum 1044. Vt fcias quottis Incar. refpice ad *ram ■Irmenorum.hs.c habetinteruallum ffz. Ergoadde Completum ^ ^ i. exfynopfi, procreatur Incarnationa 1^9 f. cuitn menfe Augnfto ceptt U- ii 1044. .^rmenorum.^ Tabvl A .J' i\o Encyclopardia^ Lib. X X X 1 1 1. TAB VLA REDVCTIONIS DIERVM ANNI IVLIANI VETERIS'.! ad Dies aniii Gregoriani novi, hodie vfitati in plerifque partibns Orbis. Adde I An.Incar- AJde A 5 Odlob. Aulncar- Adde nationis .^ lySi Dies lol nadonis Dies An.Incar- Addet An.Incai- AdJel An.Incai-- Adde | An.Incar- Addc nationis Dies iiationis Diesj narionis Dies nanonis Dies Febr. 1700 1800 1900 II II I? 1100 XIOO 1500 I4| 1500 i6oo! 170O 17 iS 1900 3000 3100 ic 11 Tabula conversionis temporvm in dierum fnnimas. R O M A N O R Anni Dies VM IvLiANORVM j Appellationcs MenfiuiTi horiim varire Menfes commu 4 0 oj 8 0 0 11 0 ro 16 0 0' 10 0 °, 14 0 ol 18 0 0 ^i 0 0 36 0 0 56f '730 109J 1461 I91t 45S5 5844 730f S766 10117 11688 13149 40,O|O| 14610J0 nes lanuaiius Februaiius Martius Aprilis Maius luiiius lulius Aun;uftus September 17 ; Odober 304 Noacraber^ 3 54 December 5 6 j Dies 5' 59 90 iio IP I8j ili 143 Biircx Maccdonicic An- Dics I tiochcnx 3 I AbokwwS^' 60 nig/i-n(Sf I f l A^-nft-im®' iSl Acitcn®' 115 n«»EK(^ 144 aS^ 174 To^TT.at'^ ;OJ '(■Hlfiii^iTKI^ 33 j Ai^ 3 66 A7n>i\al®^ Syriaca: & lu- daic2 Canun 1 1. Thebet Schebat Adar Nifan Ijar • Haziran, Siuan Tamuz Ab Ilul Tifrin I. Tiftin 1 1. Marchefuan Canun I. cafleu Athcnienfes fed inconftantiores AvSefiig/ia;/ E>iXpyiCa>aait Mmv^tct}* \Extff!i;pisg/a» MiTwyctrvtaiv Bo7]Jijof4iUV Ma.if^xTyi^u) \lia.vi^tav nc7£tciatf Aflronomica:, conc;ruentes primos luHanos , & hodie Gregoria.de potiori Atavii& 148 Giumadi 1 1. 177 Rcgeb 107 Sahabcn i;6 Ramadhan 166 iSchcual 19 5 Dulkadati 315 *DuIhaiati 354 In an. abund inti 3 5 5 Inib.Tiit anno I. Hegyra; 16 lanuarij 5" 15 Augufti ^ 13 Scptemb. ^ 15 Oclob. c\ 1 1 Noucmb. j- 1 1 Dccemb. o^ 9 lanuarij >^ 8 Fcbruar. 9 Martii 8 Aprilis 7 Maij { lunij Syriacorum appi lat. analoira;. Ab Ilul Tifrin r. TilHnll. Canun I. Canun II. Schebat Adar Nifan Ijar Haziran Tan»uz TYPV Chronologi^ Cap. I V. 131 TYPVS ANNI CONFVSIO- nis qui finem impofuic anno Ro- mano veceri > ncc non lulianoruni piimorum 49. vitiofprum. Menfes Po- pilijni. lanuarius Februarius Metccdo- ibius tertio "<]uoqi anno intercalarius Marcius Aprilis .Maius lunius Quintilis Sextilis Sejitembet Ddober \'ouembet !Dccembcr iitcrca. pri. ■nterca. ipoll inuatius nni lulia- i priini ex lente lu- j Ca;fa- s. e .11. 19, 3' 31 5« 19 191 n 34 Inibant in anno Iiiiia- ho cx Augulh coric- «nionc pcr fidionem retio extcnfo. Anno 47. ante Chri- rtum cur- rence Anno 46. 14. oaob. II. Nouemb. 10. Dec. z. lanua. 1. Fcbruarij j. Marti) 3. Aprilis Tabula oftendens , quomodo Menfes exotici Solares fixi hodie cohxrcant cuni Mcnfibus anni luHani. Menfcs TeAu<(}vSiftt^oi. 1 Maij 1. lunij I. lulij 30. lulij 50. Aug. 18. Sept. zy. Odob. 19 Nou. iE Tji. & jEthiopico Thuch rum. Mafcaram ^ 19 30 Augufti Nauazatd I I Augufli 10 Scptembris Pape Tikmich 18 19 Septemb. Hori Hathur Hagar 18 19 Oaobiis. Sahmi 10 Oftobris Chiach Tachfam 17 28 Nouemb. Dre, Theri 9 Noucnibris Tube Tir 17 18 Decciiib. Kaghocs Aracz 9 Dcccmbtis Amfchir Icchathith 16 17 laiuiaiij 8 lanuarij Parmahach Maiiabith ' 1; i6 Februarji Mahegi 7 Fcbruarij Parmudc Miazia 17 Martij Arcki 9 Martij Pafchunes Ginboch 2 6 Aprilis Ahgi,AheIi 8 Aprilis 1'aune Scue z 6 Maij Mariri 8 Maij Epip Hamle 1 S lunij Marcacz 7 luni) Mufii Nahafe J f lulij Heiodicz 7 lulij EI Nifi Pagomcii 1 4 Augufli Aicliacz 6 Augufli Dies incercalarius in anteccdente z^.Auj^ufli .^gypticnfes , etfi cum contribulibus luis in Syria , nienlibus vtuutur quanticace lulianis: cum iEgyptiis tamenintercalantdiemmenfisnomiue Vaadar ditlum , iii 15. AuCTuIti,an- tecedeatc fcdem Bilfcxci Romanam. I 8 Mahcgi, qui cunchabcc j i Samaritani ilibu Tabvla HEBDOMADicA.ad Fcriam diei indagandam Priraura in anno I v L i a n o, beneficio cycli solis. 4f. i.Ianuar. Deinceps CaIend.T Menfium ( poft Bif- xci fedem ) vfualrum , fic refpondcrunc ehus mcnfis luliani « obferuatione ho ^nno lulian. vfuali I 4 Biir. S Antc^ramChrifli, vc hodie mimter- alationis ^tiofs, 7 9 10 4j Bill". 41 41 B. 13 B. 16 B. 17 19 B. II tt B. i ni cor- i :ionis. nu^ cor Us B. 18 B. i9 }9 37 B. 36 33 B. 19 B 31 B. 33 54 B. 37 B. 38 Hocannode- creta cotrc- dlio. Diei 1 z — i; I 1 I. 0 I "; I "^ IV. TE7?ar 5 y, I V!. I yil. |Laterculus cy- Tiffztyi nf»9-«/3/3«- Xa^fi»- ,cIorura_Q.' Rutfum perTRiAcoNTETERiDA in anno A R A B 1 c o vago Hegirae. 41 4J 46 49 jo tciSus. Latercufus fumm« an- norum in pe- riodis Ara- bicis integrjfe 1100 4ZO o 630 o 840 o I 1050 o ii6o « 470 o 16S0 cf 1890 lo tioo o Bxpt\ icaue iji Encyclopa^di^ Lib. XXXIII. ^xplicatio hortfm lyprtim. Habes hoc loco i.Tabal.im i-ediicftionis & conuerfionis tempoium Gi-esorianoium, luiiauoium, vEoypuacoium , Pcv- •iicorum.Aiabicoium. i.Tvpumanni confulionis, & intercala- tionis vitiof.c pera£ls , itemquc cohifionis anuorum folariurn fixorum exoticorum , qui ciuadantenus formx lulianx ret- pondent, eoque rainori opera ad cam reducuutur. ^.Tabellam fcrialem. De typo p u I m o f. V m annorvm Ivlia- KORVM VITIOSOR.VM. Quod intetcalationem diei attinet , quatuor nadluseft: for- Siiasannus lulianus, quarum dua: primx vifuntur in fynopfi. Primienim 37. qui decurrerunt inde ab inflitutione Calenda- l-ij,vitiofam coniplexifunt intercalationemjab anno ante Ch.9. Scquentes n. annicaruetunt intercalariodie, abannoS. ante Ch.vfque ad annum 4 poft Chviftum. De his igitur 48. annis regula eft ifta. Si ofFertut annus ex JiiftoriaRomana , certus inter didos terminos , vt fcias , dies nienfisvfiialis , in quem diem obferuationis poflcriovis , qua: etiam in his tabulis valet,retrorfum extenCc,quadraueririqus- xe annum in inferiori parteTypi, aut 'ix cum non reperis , (iime proxime fuperiorcm, &vide inquemdiem menfis inciderint Calendae vfnales. Nam fiin primos dies inciderunt Calenda:, omnes isjirur dies refte funt afti , poft fcdem quidem billcxti, vfque ad uotatum annum fequentem : fin autem in fecundos, vnitas eft addenda numero diei expreffo^fiin tertios.addeduos, Iiinquartos,addetres. Exemplum tUitfire , lie mareria nof:ra, fit hoc. ffiHO anno Cifar OciauiM occupauii JFgjptnm , anni JEgyptiaci principium obferuatum efl incidiffe in 1 1 1. Cal. Sept.hoc eft in 1 9. Sextilis anni Romani, ■vft tttnc ille agetattir. &uiritur qtiottis dies futurusfiierit anni fecuniium formnm confectitam correBam ? Anntu eft notsn ex hiftoria,tranJierant amni I ^.forms lnlian&, currehat fedecimtu ante &ram Incar. tricejimtu. Inuenitur igitur in Typo annu-s hic ipfe )0. ante Avam Inc.i^ dies adiacet tertius. in qiiim incidebant Calend& tuiufque menfispoft tehruarium Bifjexti fedem CiimergoCa- lendi Septembres in tertium Septei/.brts correBuminciderinf, IV. Cal.in vltimum Augujli com^etiertint ; vtjic vitque dif- ferentiabidnifuerint. * De diebus vero anni (ignati in Typo , qui fedem bidexti an- teccdunt.cautio eft ifta,vt ij acccnfe.antur anno antecedcnti : vt runi iS.relinquit <;.erit igitur fi.Martij GregorianJ.At cnm iam i 14. Februarij anni 1700. inclufiuc iubearis addeve dicsnon dcccni (cd 1 1. adde cos ad 14. Februavij orduiarium , fi.u V l. Calend.Martias pofteviotcs.fient 5 y ablatis iS.modoFebvuatij communi.veftant 7.evit igituv ^.Mavtij Gvegoviani. Notabis iaitut,in hac Tabclla iedudovia,rriore Romano im- putavi Febvuavio billextiii dics tantum i8. ficut etiam in cycio hebdoniadico.quem addldeve Chriftiani.bis pouituv litevaF.At fi TabcUam accomniodaffcm ad movepopulaie.qui in Fcbrua- rio biflbxtili numerat vfquead dies ly.vevba ha'c a i^.Fcbrua- rij locu non haberent,fed pro iis ponenda elTent iftaCa i.Martij.) De TYPO ANNl CONFVSIONISJETVNA, anni Romanovum vcteris Popiliani. Pviufquam abeam a fovma temporum nolhatc , nonnihil etiam de ea dicendum eft formi , qu.x illam proxime anteccf- fit:c[uar quidem a formi anni Gvscanica antiquiiluTia eft dedu- dla, Scd cum non extent in hiftoriis Romanis documenta fuf- ficientia, ex quibusomnis huius anni tatio clici,& cum hodier- no lulianocomparari connedique podit ; tanto etiam breuiot evo. Cum cnim Romani peviodum liabuevint 14. annorum, in qua pro eo , quod Grxci vetuft:illimi duodecies intercalare (unt fohti , ipfi intercalarunt tantiim vndecies, (emcl om(fo meule intercalavio : hxc igituv omidio rationes omnes perturliat. Nullum enim extat veftigium confulum certovum , quibus CoiT. fuevit omiiTusintercalavius. Itaque pvimum atquc (iipra confufionisannum perduos annos altiiis in hii^oria Romana enitimuv.in incerto nos verfari neccfie eft; de z j.diebus : etiamh conccdat aliquis regulas periodi 14. annorum ftriftc fuilTc ob- fevuatas, nullamque libertatem, diei vnius atquealtevius cxtva ordinem,fibi vrutpallePontifices. Qjidquid i^ituv dc annis , qui confufionis annum anteccde- bantjpr.rcipi hoc loco potcft.totum anceps & lubricum eft : &, fi muita lavgiamuv ; tamen annis quinquc & vigintioui coufu- fionis annum pvoximeantecedunt.adduas redigimnvconditio- nes : vt aut nufpiam dicamus omifiam intevcalationero , aur alicubi omilfam. Hxc ciim fichabeant , vcvbis folemnibus pvarceptum con- cipeve (upevuacuum erit Excmplo vnico eoquc nobili coutcn- ti enmus.quod fit ioco prscepti. Cicerone ^ Lentulo Coff. quod fuit anno ante Inc. iram currente 63. IX. Cal. Oclobrts natus perhtbeturC.OHauius, {\ diesexptimatuv anno luliano vfuali 1 6 menfe lanuavio ; non pofiea .luguftus dicius. Septemier , vtvicics tn Typo anni con^ eft furoendus annus 16. fed i j. & quia is non repevituv ; annus ieituv pvoximc lupevior 13. cuius Calenda: omncs a Mavtiis (vfque ad Mavtias anni 16.) in fecundos diescadunt,vt fit difFe- rentia vnius tantum diei. Tevtia foima anni luliani capit cum anno fO.ira: lulianx, qui quintus erat noftrx numerationis ab incarnatione , dura- uitque vfqucad^.Oftobris anni i jSi.duvatque adhucpallim, & in his tabulis : nec egct pvxcepto. Quartam in modo intercalandi formam introduxit P. M. Gregorius XIII. cui feruit Tabella reduifiionis pvima. HxcGregoriana Calendari) vcteris luliani cmendatio recepta eft in toto feve Occidcnte, in Inipevio Romano,in vegis Hifpaniaviira l.itiffimis per Ovicntem & Occidentcm povveciis prouinciis:,Hlcoquetvanfiit in vfum,vt ne ij quiJem , quivete- lemformam retincnt.huias notitiacaveiepoirint. Oblato enim die mcufis luliani vetetis , adquem funt com- putati motus caleftcs fi qu.xritur.quotus is dies fit futurus an- niGregotiani ; fiquidem diesfuerit fccuta fedembilTexti, quxre intabulaannanilncarnationispropofitum.autproximeantece- dentem ; & inuenies appofitum numerum dierum , quos addes propofito numeroluliano; ita.cmergct numerus diciGvegoria- nus, menfis vel eiufdem , vel fi quantitas menfe maior euafcrit, careiefta.raenfis fequcmis Si vevo dies anni oblata pvxceiTcvit fedembiffexti^habeto lanuaviuni , &pavtem Fcbvuavij pvo ap- pendice anni prscedentis. Exemplis non eft opus. VicilTim , (\ fint computandi motus adtcmpora Gregoriana, tantundcm illis detvahc,quantum Tabclla priovicafu iulTit ad- dere;adfcito,fi fuerit opus numero dierum mcnfis antecedentis; ita tempus critaptatumad hunccalculum Sed fcviptovibus Ephemeridum, nihil eft opus fubiicerc con- f.lium hoc,vt quot oniniao dics erunt eximcndi de luliana for- ina,totidemdievummotusfubtvahant ab Epochis , vtcas ha- beantad Gregorianam fovmaminlxculo fibipropofitoaccom- modatas.Ego ctfi Ephemcridas fcripfi ftylo Gvegoviano & cpo- chas illas in chavtls h."ibeo : non ccnfui tamen , vavictatc Epo- chaium vel anfara pvxbcndam confufioni Calcuiatorum , vel libvumetiamonevaDdum. "Valet autem pvxccptura a Febvuario cuiu(quc anni exprclli, vfque in Felnuarium anni proximc fequcntisin tahcll.i.. Verbi eausaa j.Oiftobvisanni i jSi. iuherisaddere 10 Cputa in pro- uinciis, inquituscmendatioftatim veceptafuit) Id igituv fievi debct inomnibusdiebus&menfibus , omnibufque^anni.s fe- qiientibus, etiam anno 1600. etiam pvincipioanni 17CO. vfque ad fcdemBiirextiluliani.Nameriamad i^.Febvnarijeiusanni, feu fcxtum calendas Maitias pviovcs intetcalaiias adduntur dics le. vffi.ant 34. vnde ablatus modus menfisFcbvuarij^die- fufionis,habutt dtes 19. Ergononus a Cal Oclob. attingit xv. Septemb. S^iritur ijuo die anni hodierni luliani rctro extenfi, '" idacciderit : fciltcet vt puero anreo , quem lnptter , Cicerone Cof.fomniante , catena attrea de ccelo demijit , genefin pangtre poffit aftronomus. Adi Typum anni confujionis , qiii erat ante jEr. Incarn. quaiiragefimus fcxtus, chm in eo September Popi- lianttsincipiat aprimo lulij Tabtilarum iflarum , additis 1 1. fietvt ■Lx.Septemb. Voptitantts tncidat hi iz. lultj noftrum. i^nnmn vero 46. inter (^ fexagefimum-terttum interfunt an- ni X7. ii interceffiffent plani r^quanta erat periodus Komana; probabile fuiffet , menfes repilianos eo fitu futfje in Mtnfibus lulianis intra fropinquitatem vnius diei , quofuerunt , anno confufionis . At quia nefcimtts, an aliquo anno intermedto, qui debittrunteffe ^S.^o.^i.j^. ■ b.<{i.i-o.(,-i.. fuerit omiffus mcn- Jis intercalarius:du£ igitur nobis ojferuntur condtttones.prtma, vt fuerit omiJfus,po)/erior,vt non fuerit. Sinon omifjis, igitur a 11. Sept anni 46 ad . z.Sept.anni 61. decurrerunt annt 16. Romani veteres, qaifuerunt luliani 1 6.0> dies totidem cxce~ dentes. S)ui ergo anno j^H habitusfuitpro 11. Sept, Fcpiliano, fuerith. lultj luliani. Hinc ajcendamus retri i?ianniim (•3. per modultim anni Popiliani. Et quia ajcenfti.s fit per Februa- rium, qui anno 6z. geminabatur ex analogta an?ii 46. ^ con- ditione pofita , inferto fcil. in Februarium Merkedonio dierum vel ii-vel t.yfuit igitur quantitas anni I'opiliani dierU ^tj. vel 578. /i 6. lultj ■vero extenfi dies ijy.in annofimfhci Iii- liano retrorfum , pertingunt ad i^.-vel 11. lunij : Vna igttiir condittonumoffert nobis i^.Wi^. lunij. Si verealic/ibi per hos annos ! 7. omiffa fuit intercalatio 2, j diertim , qu£ altera fuit expofitarum conditiontim; apofito termino dtuoluimtir ad l6.vel i-j.luHj :fimo.iomhil interea ttirbaucrint exlraor- dinem Pontifices ,feflcrum arbitri. Certius aliquid affirmare Typtts -neflerhaud poterit. At nec qnicquam certius hoc typo quifquam.quod fciam.ex monumetis vetuflis collegit haeienus. Si quis tamen iudicium hic mcum requivij,id obitcr addam: non ert cnim idalienuni a Tabb.aRudolphodidis , cum illud cidcm Rudolpho Imp. olim roganti cxpofucrim. Fertur natiis .■^uguflisipaulo ante Solis ortiim.Oclatiitts enim pater -ttgufli^tardtiis in Senatum veniens.qtti Jumjno inaneco.- acius erat,obpericulii coniiirationts Cattltnari&,mora>n puerpe- rio vxoris excujauit. /.tq, ei NigiiittM ex tepore partus.fortunam nati amplijpmampr&dixit frAierhac traditione confirmata efl etia Augufli ipfiii^ opinio,fejub ' aprHornifiderenatiim. ^iiqtii menje lulio,Sole orituro.Capricornti-s occajiim obtinet &uomodo ergo quijub Capricorno nattti, ideant)! Solis ortum riafapottiit? (.onciliaiorem audi Mani inm.-Veteres fub eo qtiemq.fiderena- tumputabat.qtiod eo najcete Lima obtinebat.lnter srgo 2.}.ltini^ 6- ChronologiiE Cap. I V. 13? (V 'S. Iiihjper dif! t^.qiu&e an Lunapotiierit oltinereCapri - f(;r/iK.O'^.v/^«f^i//Vi«.<;(nwf>^«i'i \ (jf^iAiihj.tsiifiiit i^inirowif- fu6 I» hu inifiis 1 7 mefis intcrml,iri!i',at mc qiiatitas anni ,dic- riimptaue 1, f ^.fUintct^alario,fcriiiitn vjjf potefl.Defunt n.ities 6."". vel S./i /< ^ontificiim artitriiint ordin.itioni derogaiierit,fcit tnale relnleiint de anni qnanlitatc antl. ores,itate pofieriorcs. De CONVEKSIONE Tt.NirORVM .''Egvptiacorum iu Iiili.iiia. D.itiis ilicsilati mcniis & anni iEj^.yptiaci vagi a NabonalTa- ro. adqueai diem ciuusaniiiantc vcl poll: Incaiu. quadrct , fic addiiccs Iii TjliuUi coiuurlionis Tcmporuui , (iTies iuucnitur jCgyptiacortim a Nabonaliaro.cuni dicanni luliani rcfpondcn- tis adiatus. Quxrcergo nimicrum jt;;ypt.anuorum,propo(ito (■(1 nou x-C]uali,s ) pro.\-inicm.".ioic,& aufcrab co propofitu cur- rcntc.rehuuos ad rcipondtMitc in cadoni linca lucatnatiouis.ante _,Ciirillri addc.vel ab co pofl Cluifluui ii.ibtrabc ; (ic luibctui an- nus ab Incatnationc rctro vcl porio , inquopropolitu.'; jEgy- ptius incipit.Eordcm vero rcfiduos aunos diuidc pcr ^.qiiotien- tv-m Cauduai vniiatc,li quid fupcri-uciit) adde numeio dici lu- liani,iuuciito m eadcm liuca, it.i prodibit lcdcs primiTlioth. Tcitio colligc cc columell.a compctenti , numcrum dicrum a principio iilius luliani aiini.vjquc adinucuta rcdeni I.Thothj attcndciis , communis ilic lit annus an bilTcxtilis: idem fac iii aniio piopoluo j€^>vptiaco , vfus colunieila itideni propria, fummam fc.dicrui».cQJIit;e vfqucad propoficum. Sumniam vtramque cogc in vnaiTi,quam vicillim ope coluniellx luliauo- lum, couuerte in menfes luiianos. Ita refiduus crit complctus dies mealis Iiiliani (equentis. Quodfifumniadlerum fuperauc- ritmodum anui, aufcr priiis ab cidies j^^.vcliu biUe.xtili 3(16. & pro iisnunicrum aunorum luiianorum vnitatedimlnucante Chr. auge poft Chr.cum rcfiJuis diebus age vt prius- EXEMPLVM ANTE ChRISTVM <^tur:tnr annoNahcnaJfari ^i^.dies primti-s Thoth ad qucm diern cutm anni Iuliani quadret ? Nn/nero hocproxime maior, in tAl>. Contterfonts JEgypt. Qf Verfad dextram f.ib tittilo Na- ionajjarcoriim , intienitnr 4^8 vnde ablatis 41 f. refidui fiunt 4 5 .qui additi ad 181. ante Inc in eadem linea iiittentoSy confi- riitnt ^14. ante C/.rifiam. Idem refidniimper 4 diuifiim dAt. ro cum fraHioneiergo pro ea plenos i f. adde ad inncntum in cadem lineadiem t. Nott. fit M.Ncucmbris. Hic quia de omniiim primo die annifuit quifitnrn.habetur ergo fic fedes eius in luliano refpondens. Six'ero qiufitHmfiiiJfet de 27. Mefori ctirrenle : operatiofic fuijjit cotinuanda. ]u!ianm 3 14 ante Inc.eJtftmplex.Ergocoin- fletits oHober cxhibet dies j t^ , adde ^ dies 1 i.completos de No- Hebrificnt 3 1 j .S/V CopletuiKgyptius Efipht cxhtbet d. 5 3 o.ad- Me co/letos z6.de Mefori cnrre:c,fumma 5 ^b.iungaturpriori^co- fl.itur 6 j ij.Al: hnc aiiftr prit/io 3 6 f. [qitippo quii annm % la. an- te Inc.fiifimplex) reftantdies tSo.hoc numero proxiirie minor 17 3 adjcripttts eft Septebri anni fimplicis (fimplex enim annta ' eft,eliam ;ij fequens]quibiu ablatis.reftant dies 7 completi de ntenfe Oclobri,anni ^ n .vnitate diminutioris,qui[>pe antelnc. Ita dies 2.-.Mefori curres,competet in currentediem &.OBobru. EXEMPLVM POST ChrISTVM. eHnritur anno X370 dies i-i.Chceac,adqiie diem.cuim anni Inc.pertineatfAufer i ; 70 ^proxitne matori ( ftib tittilo Nabo- najj'ari);^.^''..rcfiduifunt jH.lli.quia tempui efipoftC^/riftum, yjiibtra^i ab annis lnc.joo.in!tenti.s in linea retinquuntur 611. diuift -Lcro iidem i,er ^.dant i <).c!im fidclione.Ergo folidos dies ao adde ad i . Martt/ inucntum in Imea : prodit fedes diei i. Thotij.i i.AlartiJ./inntts efiftmptex.Ergo Febr-o- dies io.com- pleti de Mariio dantjij.Sed ^ Athyr completiiA cum complens t(>.Chaac cnrrentis,dant 1 1 b.Summa cx ■vtraquefit i 9 it ^.^j.currente ittimo.Sed .fDo luliani dant dies 1 46 1 oo.j^ 40. 14« I o. O" ^-eopteti dant 14« i.q, dtioinfnper completi danr 7 j o, lanuariits vero complelut dat 31. (^ de tebruario citrrunt 1 3 . Adde ©• I ^^.modultim perpettium.Summa ex omnil-vjs diibus confiata.fit i(> 5 144 dequA \ j,Gooo facittnt Verficos annos ^oo repdui junt dies 17144 Ktirfum de his \i,b00.faciunt Ferfieos annos 40 rcfiduiftmt dies z^A^/^.Sed^de his i.\<)ofaciunt Per- ficos annos k.resiat dies ^,(>\.Deniq2fummaproximeminorii(a, 3 3 j . adfcripta eft ad. Vechmunfu Behemen inenfem,reftat 1 9. menps feqiientis Afphandar currens,-vttimus fc.dies anni i,i,-/. Notabis, nienfium Perficorum nomina valde variis rcddi li- teris,ex alia & alia lingua tranfcriptis Nam piinium de lingu.-i Perfica in Arabicam , pollca de Arabica iu Latiuam traufcupta ficfonant apud Alphouhnos in editionc Santritteriana , Fordi- mech , Aldaimech, Caidimech, Zinnech, .Vlardary,Sareinbe. mech, Mahrainech , Ebeumcch, YdVamccli, Dimech , Behme- mechjAzfirdamic. Vt oiiiittam maiiidcriptos meos. Ego vero propius mo manfuram f leraui apud idioma Perficum , fi ex Gricis authoribus,Chryfococce & Ifacio Mouacho ea in Lati- nam liiiguam tranfcribercm. De conversione temporvm Arabicorvm & Turcicorum Hegira; in Iuliaiia,& vicillim. Modus non abfimilis priori. Annos Arabicos Hegir.v con- uerte in dies,excerpensprim6perdecuplum aunorum^colledto- rum.fi tanta fuerit oblata aunorum fumma,dcindeperiefiduos Triaconteteridum integrarum , tettio per annos completos in- fra jo.quarto per menfes Arabicos completo.s. Omnes quatuor exccrptos dierum Numcros, vua cura numcro dici currentis iii menfc currente , collige in vnam lummam,qu/rtn auge denique perpetuo numerodierum j b 1 ,Sic auclani couuertc^.i^mios &c menfcs lulianos lucarnat. Ita rcmaucbit in fiuc Numcrus die- rum mcnfis luliani curreutis.quorum vltinuis cum die Arabi- co propofito congruit.Aniiis vcro Uili,in;s cuui fiimniis dicrum excerptis,adde completos 620. annospeipctuo :prodibit aa^jus Incaruationis. VicilTimdicm menfis luliani in certo Inc. aiino ( qui Epo- cham Arabicam fcquatur)in Caleudano Arabico lic aliignabis. ^ Ab annis Ctirifhpropoftisaufer anuos 6io.pcrpetu6, refiduos in dics conuerte ; fic etiani uicufes luliaiios couipIctot,anni vel fimplicis vel biflcxtilis Omuibus dichusexceiptis fubiungc& numeruin dici menlls dccurreutis ; &fac omnium fumniam.de qui vicifllm aufer feniper dies f 6 (. ftimmam fic multatani conuertciu tempora Ar.;I ica , excerpeus perdierum nuincros proxime miuores vcl fuuinia confccla vel eius renduis; vfquc dum reltiterit numctus mmor quanritatc meufis Arabici, qiii erit numerus dici de currentc mcufe Arabico , relpondens diei menfis luliani propofito. Vt,retiquit Leunctauius in Fandec7c fuo hi./ori/i Turcica,,no- tatum infine dipto •> atis Sultani Amuraths., /nntim Tranfmi- grationis[Hegirx Ma,homctis)ic,i.dte 17. silcl>id<^,ide/i.Dut- hajati. ojjuritur in qitem diem ctiius anni lidiani is co^pvtat Anni 900 Ara>nci dant dies $0 Arabici dant dies Completus Dulkaditti dat dies Viis Dutha]ati currens Additio perpetua. Fit fttmma ■ Anni 800 luliani halcnt Reflant Anni 160 luliani habent Reffant Anni j Itiliani habent Add.peip.6io Reslaati 51H930. 31893. j6i. 191100. f84'40. 1096. I. M Fiuni '34 Encyclopa:di'^ Lib. X X X 1 1 1. Tiunt mni . c S -, .complethminfis comfhtm nullfM.Ergo erxt diJuUnuuri, ^mu Inc.lS^^^-tneuntis : qaod ^LenncUiuM -merpres MicmH. id ■vero icdiger pugatfe pojjc- concoquere. ■Expnrget ,g,mr & corngat ventruulum Tabb. o-pr^ceptio- num (uarum,fihoc >lUnonp<^t,untur. ^ , r ^ n , ■ Vtcilfm , Anno Incarn. i s 16. dtet^. Vecemb. jeti X. Cal. Januarias , in quem diem cuius anni Arabui ah Hegira., "sunt anni liiliam 1 5 7 j . completi,currebat i ; 7 (f . biffextilis Aufer perpetuos 610 dani dies 19 1000. dant dies 45830 I dant dies 1 16S8. 109J. fieftant , 9 J f ^»»i luliani i zo Refiant 1 J S An)ii luliani i^o Refiant 3 J ^wiflnlitnt ji Eefiant J 5»« /i i\%. aufer.quos tbtdem inuenis,an)ios fcsl.cyclo- rum ^.refiat 4. cyclus Solis eius anni. Viciffim Annoante /«f.3993. -vt habens cyclumSclis.qutire in laterculo proxime maiorem^innenies aittern {accenfiitis i.cy- phris j6oo cyctorumjc 2.00. Adde lo.quiafiimmapropofitaefi antelncarn. a pimma jSic aufer primo propofitos ^')^^. re- fiant 1607. iamab hocrefidiio, -vtpriori exemplo, aufer i?uien- tum in tatercutoproxime minorem 1400. (cyclorum jo accen- fiin fcil' ■vnacyphra) re ftant 2.1-j. ab hoc aufer l-.)6. cyclorum fiptem]refiat cyctus Solis 11. Per cyclvm solis prodere ieriam dici luliani propofiti. Huic vfiii letuitTabella Hedomadica , in cuius parte fu- petiore, in areas infcrti funt auni linguli cycli Solis,& intertper- li menfes luliani. Sed nota diligenter.quod & in fynopfi irarum esmonitus, & menles ipfi monentin areis; cyclum iolis.refpe- du huiusvfus, nobis in his tabulis , non a Calend. Ianuari],vc inaliis computis,fcd vela Vl.Cal.vcl a «al^artiis incipere: fic vt lanuarius & Fcbruarius habeantur pro appendice anni , an- teccdentis datum ; antecedens autem, in numcratione rctro- grada ante Incarn. eft vnitateaudior. Hoc attento , Cyclum folis anni piopofiti ( vel fi dics eft ex piimisduobus menfibus, Cyclum aiini antecedentis ) quxre iii areis Hebdomadicx , & ex fionte Tabulx effcr Charadeiem ferialem : idemfac cura menlc cunente : charaflerem vtrum- que addcdiebus menfis currentibus , a iumma abiice oinnes feptcnarios.refiduus erit Nuinevus ferix ; qux quoinodo Gra:cc denominetur , auc quo a Planeti apud Chaldxos & Arabas, frons indicat. ytfi qu&ratur del^. lan. an. Inc.i f07.Cytl.folispri)fs inuen- ttii eft 4.At c^itia hoc in exemplo de vno ex primii anni menfihut qusritur,Cycti*s igitur anni prioru i.-valet.Hic qu/i.fttm in areis, ojieniit infronte V I l- Et lanuarius ( fequens annum l ja6.) ofiendit V.Adde j.^ 5 ael i ^.coUiguntur i ^. abieciifque omrti- bus y.resiat Feria [ V. Sic knno ante Inc. 3 99 5 .rf. 14. luVq quotaferia^fuprafuit Cy- cluiQ Li. qui ex fronie HebdomadalisTabuli efteniitll. lu- ■ liuf vero III. ambm ad n.additis coUiguntur z$.f^ feptenariis abieSis , peria I. fic zit a,b eiui ■vefpera fiqaente incipiat ludiit F«r. 1 1 Erat vero apud Antipodas orientales.ncx Ferii II iam in- cepta.apudprexnnos, fied occidcntales, nrxferii I. inreptjt. Sic, Anno ante Inc. 58.1. lanuanj quttaferia ? EJt perinde ae p qmrerem de antecedente anno ^y. ad qitem hic lanuariiu fe- quitur. Cycliu igitur Sotis z^-dat exfronle Il.lanu.triasfiquens (an. 3 9. J dat V. /idde i.(^ f. ad.i. lan. ^ aiifer j.formatur Ter. l. FeRIAM rRODERE DIEI Ijq ALIIS annorum formis & in Arabica. £i quaritut de Fcvia diei in an. Gregoriano, cxterifue : prius illereducatur ad diemanni luliani relpondcntcm : tunc liuius qua:fitaferia,erit & illius. At fingularc ell avtificium aniii Ara- bici,quod oinitteiidum non erat. Eilcruit pars infcnor Tabulx Hebdomadicx , cuni eiufdcm ftonce communi , ciimquc latcr- cuio periodorum. Q_uod enim nobis in lul.pvxftat Cyclus folis brcuis an.i8.hoc Arabibus expedit longior iio.annovuiii,qua; ,ab ipsai£ra Arabicaincipit,conftatque CyciisTriacontctevicis leptem. Sunt igitur inareas infertipriinuiuTriacontctendum fingularum anni completi, deinde vnius Cycli anni finguli cur- rentes, denique menles 1 1. Avabici. Pro eo igitur , quod ad nuraevum Arabicorum annorum nihiladditur ad indagandum Cyclum Triacontetcridis ; viciC-, fimtvesfieri debent ingrcfiusin aieas Hcbdomadica: , primus per Triaconcecevidas complecas ( abieclis rcriodis intcgris, refiduas. ) 1. pcvcurrentem CycliTriacont. & 3. per mcniem' currentem ; & ex fionte comniuni ( qux fupevftat mcnfibus lul. ) excerpti totidem charaaercs, adiiciendi funt niimcrodiei menfis Arabici piopofito , abicdifiiuea furamafcptcnariisrc- manecFeria. ExEMPtVM. Anno Hegirs, 9i6.die 7. menfis Sehevvat , mortnmefiSeli. ^>iiA , Tnrcarum Suliatim , Sjaota idfait Eeria ? At)ib.abiic» proxime minorem laterculi, 740. 1'eriodiirum fciticet quaiiirr, reftant %6. In hoc refiiduofunt.dup Cycli TWacon/ fcanni 60. qiii dant ex fronie III. rtfidui 16 dani •! I. mer.fis veio Schaual dat V 1 1. Ergo ad (/.7. menfis , adde 5.1. sg" 7- O' abiice vi- cijfim Septenarios , refiuui fiunt f. fuit ergo Feria V. qitod eiiitm prodil hiftoria. Si redegeris j.SJieual ad diitn lulianum , is erit t o Sepiemb. anno Im. i j 10. ft duiui Fcriam quifiueiis , ea ertt eitam Feria V. Sic Att.primo Hegirt,'primM Muharram primimenfs quoia fertai ChronoIogicE Cap. V. & V I. 135 feria> ic£ Hegir/i \6 lultj,Feria VI. Alia tamcn ficia. Arabum , quam feqituntur Alphonfini, tradit diein 15. lul.ij Chocac Fer.V. De cyclo Lvn^ SEVAVREO nvmero. Vtcyclus luna; luhfatui-, iiiiiicansNouilunia pcr coturuaii. fine Tahuiis Alironomicis (ecccaduciiam huic opcii fignatio- rem cempoiis) ad annos Inc. a^iHitur vnicas, { vt ctiam (upia.in Cyclo Dionyfij magnoiqui continct Cyclos Lunx viguiti odlo) tunc abiedlis per ctiuifioncni omnibus Cyclis , 13. ^annorura, , reftatannus Cych. ^ Vt vero per Cyclum Lun.T habeatur Pafcha Chriftiano- ' rum, & fcfta mobiha citera , Dominicxque , c]u,c a Trinitatc iiumerats more antiquo per Gcrmaniam & Rcgna circumie- &a , creberrimx fucrunt adhibita: a maioribus , ad tempora lignanda , a Pentecofte vcromorcRomano , qui uunc iucipit exprimi in Calendaris Germanicis : ad hanc rem opus c(Iet ttanicriptionetotmsCalcndarij cumaureo numero. C A P V T V. De Accfdentibm temporis chronologici. P R^CEPTA. ACcidentia tcmporis chronologici funt prima: velfecundaEclaflis. In ptima clalle funt hsc accidentia. i. iiaifopci', fme diiferentia Hipparchca ; quas eft cxceflus,quo an- rus Hipparcheas fuperatur a luhano. 1. Uf.wyno-i^ .Hipparchea ; It.eeapitu- lationi- fiqiica quid? A P V T VI. R E G V L iE. I. Ordo in Chronologia obferuari potefi triplex. Frincipio eft ordo natun.qui etiam dicitur generationis : vt Adam, Seth , Enos. Deindeed ordo dignitatis : vtcumlacob Efauoprsponitur.Dicituretiam ordo perfonalis. T^mo ell or- do prudentia: (eu hiftoricus, cum id poftremo loco ponitur,cu- ius hiftoria eft tradcnda.licet fit prius natura vel di2;nitate. Sic lChronic. I. verfu 2.8. Ifaac pra;ponitur Ifmaeliprimogenito, quia Ifraaelisgenealogiaimmediate fequitur. I J. Duplicatio temporis efi,quando pars extrema tem- poris prs.teriti mifcettir cuin prima fitturi , acfi in- tegrum tempM effet, quod non efi integrum. Ita Chriftus dicitur triduum fuifle in fepulchro cum fuerit tantiim horis jS.circiter. Hicfi dupliccs partem temporis,can- ftabit fibialTeitio Euangeliftarum. Et hiec regulainannisre- gum Iudae&: Ifraelis magnurahabet vfura. Hi cnimnonpoC- funt commode computari, nifi per quandara duplicationem. III. Retundatio numeri efi , qua nttmere aliquid de- trahitttr, vtfiat numeratio commodior. Sic N«»» i4.xi.54.Peretispoenaminiqnicatumvefttarum 40. Tom. l V. De Interuallii chronologicis. PRitCEPTA. IN mediis Chronologicis vltimum locum obtinent Intcrualla, quje funt diftantii inter duas epochas. Ex Diodoro eleganter appellantur it^^^ariyfxaTa. Intcrualla primo funt hiflorica vel rechnica. Illa funt inter epochas hiftoricas , fiue reales : hsc inter epoclias technicasjfeu artificiales. Deinde funt 15-opiKa vel fjnjdiK.a.. lUa funt vera ; hsec, fabulofa. Tcrti6fnntmaiora,veltT)inora. lUa KcTf^o^twcin-i terualla ; hasc, articuli dicuntur. Quarto funt hiftorica , vel mathematica : prouc nempe fe habent epocha:. Quinto funt demonftratiua, vel demonfirata. llla feruiunt aliisintetuallis probandis : ifta probantur. Sexto funt facra, vel profana. R E G y t JE. I. Intertialla gttbernant methodum chronolcgicam , & memoriam valdi iuuant. Trincipio interualla clnonologica funt veluti partes diftri- butionis Logic£E , acproinde dirigunt vniuerfam chronologir methodum. Deinde vt diftributio in Logicis,ita partitio Cliro- nologica in iuterualla , prodeft memoria; : vt niento veteres dixerint. Scire voles hanc rem,facfit diuifa miHutim. I I. Prodefi in confpeEtu babere pr'»».ii' Et hoc cnm fisiis Cotifiilj.^ihtu conuenit. 31:4. 4» 4- 31?- 3104. 74;- J'74. 773- iS- ^nni &> dies in- termedij- C ai.iss. lii. ' C hore. aliquot. I V. Ab Edipfi SoJis , qu.x fa(3:a eft anno mortis Romuli , ad defeftum Lunae totaleni , qui fadus eft i.d.Septembris , fcxto annoimperij Caioli M anuoChr.806 RegnauitautemRomu- lusannos 37. Sunt ergo a principio Romuli , annoM.5180.ad impcrium Caroli M anno Chr.8oo.anni luliani i f ^^.Condita cnimeftRoma annis^fo. anteinitium annorum Chr. Ita Eclipftum intertiaUa monflrant ^ demonftrant intcr- utilla monarchiarum. V.A deliquio Luna-.quod faftum eftanno j. Nabopallafta- ri.al plenilunium Edipticum pafchaie, quo Chriftus pallns cll fiib ('ontio 1'ilato. Scd a principio mundi ad plcnilunium Ecli- pticum quinti anni Nabopallaffaris , flint compleci anni Iuli.i- ni 5 3 3 o. Paftiis igitur eft Chriftus , cum ab initio mundi com- pleti eftent anni 398"-. VI.Ab Eclipfi Lunc.qux poft mortem Augufti.i^. Seprcm- bris vifa eft.decimoquinto anno a:tatis Chrifti,ad plenilunium pafliouis dominica:. ErTo Chriftws criicifixtu efl Atattt fuA anno 3 5 quifuit anntit imperij J^iberij 10. Jtque ita "Eclipfium interttaUa monftrant •verum temptts s.tatis Ciorijii. V I I. A defeftu Solis, qui faftus eft anno mortis Romuli.ad pleniluniumillud , quod circatempus folftitij .x-ftiui contigit, tribunismilitumtribusFabiis , anno V. C.^Sy. ciini circa an- num i.Olympiadis 98.vibs Roma a Gallis capcretur. VIII. A plenilunio illo (olftitiali , iterum ad plcnilunium Eclipticum pafchale mortisChrifti.quotcmpore &S0I pra^tcr- naturaliter dcfecit , iuxta fentcntiam Phlegonis , quarto anno Olympiadis 101. Ita ^ Olympiadum feries Edipfium interuallis confirmatur, ©• rurfum anntis pajjionis Chrifti demonftratur. IX. A plenilunioEcllptico, quod decimoquintoanno a:ta- tis Chrifti.paulopoftobitumCifaris Augufti fad.umeft,i7.d. Septembris, ad horribilem illam Eclipfim Solis, qua: confpeda eft 14. d. lan.anno Chr. i 544. Siadieceris annos SLiatis Chrifli in priori Eclipfi fere comple- tos 15.« verd Chrifli natiuilate ad pofleriorem Eclipfi.n hnbe- bis annum lulianum if4f. dies 119. atque ita poferior hs.c Erlipfis incidit tn annum i J46. pofi veram Chrtfli natiuita- tem . Ergo initium a/znorum ChriSii vfuale bicnnio a vera ipfiu^s natimtate nberrat omnefque anni pofl Chriftum natum, a lanuarto tncipicuteSyqui tot fecttlis in vfufuerunt,intcUigen- difunt cort/pleii,^ non currentesiquod idem ^ fafli confulares pzcbant. X A Solis Edipfi , qus tefte Liuio vifa eft anno V. C. 561. L. Scipione Afiatico , & C.Lalio Coll'. ad dcfcclum Solis.quem Piinius Vipfanio & Fonrejo Confulibus faduin elTe fciibic, anno V.C.811. EpOCHie TEMPORVM 1I.LVST in pcriodo luliaua. An. Veriodi. An.M. I. Mundi conditus. I6f6. Diluuium corpit. i4J3- Exodusex itgvpto. 1767. Ilium captum. 3174. PrimaOlympias. 3618. Alexandii M. obitus. 3949. Chrifti natalis fccun- diim DionyC 765. Marcij 1 j. 341 1. Mai| 18. 3117. Aprilis 1 y. 3 f 3 1. lunij 11. ;9 3S.Iulio xft. mediJ» 4391- Nouembtis ii. 471 j.Dccemb.ij. IIL INTEB.VALLA ObSERVATI ONVM mathemacicarum demonftratiua. InteruaUum. l. Ab obleruatione louis , qux faila eft anno M. 37O9. ad obferuacionein louis , quam i'colema;us fccit anno i.Anto- nini Imp. InteruaUum. I I. Ab obferuatione coniuncl:ionisLun.Ycum Plejadibus, quam fecit Timocharis anno M. 3 66S-ad obfcruationem fimilis coniundionis.quam fecit Agrippa anno n.Domitiani. III. Abobleruatione Mercurij, qux faflaeft anno M.3689. ad obferuationem eiufdem ^ fadam a Ptolemxo anno 1. Antonini. I V. Ab obfeuatione xquinoftii verni, quam fecit Hippar- chus anno M.5804. ad obferuationem eiufdcin aEquiuodij, quamfecit Ptolcmxus anno ^.Anconini. Nicolatu Copernicui lib ^.cap.i i .reudutionum computata prima meridie Nabonaflari adprimum annum lulianum an- nos jTgyptios 701. diesiiS. cum femille. Inde ad mortem Antonii , & Cxfaris OiSauiani Monarchiam annos .^gy- ptios 1 5. dies 24«. cum leniifte , vt fint a priraa meriJieNabo- nalFari anni 7 1 S.Deinceps ad primum annum Chrifti vulgarem annos ./Egyptios 19. dies 130. cum femille , vt fintaprimi meridie Nabonairari ad initiumannorum Chrifti, anni ^gy- ptij 747. dies 137. horx 11. Jndeadfecundum annum Anto- niniPij ponicannos jEcyptios 138 dies 89. quod tcnipus lonr ge intra fecundum annuro Antonini excurrit , fcilicct vfque ad confinia veiis i quo tempore Ptolemxus ftellarum pofitus obferuauit. IV. VARI.ffl DISPOSITIONLS INTER- uallorum hiftoricoruin- Varro conftituit tria temporis interualla.Prisiumeft^.JiiAoi', sncertum , ethnicis vidclicet : inde a creacione M. ad diluuium, annorumi656. Secundum cft /nuSiKet , fabulofum , ethnicis nempe , quod etiani dicitur ■^^aiicot , adiluuio vfque ad initium Olympiadum , lioc eft , annum M.5 174. Tertium eft aci hunc annum l.ibcntemlioc niodo. I. A crc.irionc munJi vl"v]iic ad Jiluuium funt anni i 6 j 6. I I. A diiuuio ad pimiam monarchiam anno M. 17 ly. lunt anni C<;. I I I. A monarchia prima ad fccundam anno M. 3411. funr anm 1 701- I V. A monatchia fccunda ad tertiam anno M. 3611. funt anni lot. V. A moparchia tertia ad quartam anno M. 3901 funt an- ni iSo. V I. A monarchia quarta vfquc ad natiuitatem Chrifti funt anni 4(. VII. A natiuitate Chrlfti ad Uunc annum currcntcm funt anni 1630. Itaquc hic annus Chrifti ed: annus M, t fg. Tertto , acreatione mundi vfqucad illius recrcationcm pet Chriftum conllituo odo intcrualla fiuc catcnas cJironologicas, lioc niodo I. Epochai/j/Kw.yincidit inan. NJ.ii^f?. Gen.-;. II. Epocha pror/tijfoais A l>r Jiljatno fitcfa incKlic m ann. M.ioi}. ita vtadiluuio ad promiflJonem lint anni j^ly. Ce- nef.ii. III. Epocha exittts jfmeli/arnm ex JEgypio incidit inann. ]M.14{ ;.icavt a promillioneaJ exitum hnc.«W. Sicl.f.c.g. quanquam Itijlinin lib i. author eft, Alfyrios te- nuillc impcrium pcr annos 1 3011. Et /Ittguftinusl.^. de ciuit. Dii .1 rcgno Bcli .id exitum Saidanapali numcrat annos 1 50 j. hufeLiui in Chron 306. Nobis luiit aiini 1 340. I I. Ab initio Cyri ad mortcm Alcxandri M.Eufei>.lib,S.de- tnonflrxt. c.i. I I l. A Regihigio ad Cofl'. itcrum reftitutos, Cic.de/ini6. IV. Acaptis Athcnisadpugnam Lemfliicam. V. A pugna Leuiflrica ad Alcxandniin, h.ratoflh. V I. A diluuio Ogygis ad initium Olympiadum , lul. Afri- canits apui Eufeh. l.io.pripar.c^. VII. Ab initin Cyriad fincm Darij vItimi,D«(i»;//(i i Alij ha- bcnt 130. vt Hieronymu4 m Dan.^, .ilij 180. vt jigathias ; alii loh vt Biintingus V 1 1 1. A marte Alcxandri M. ad monarchiam Augufti poft Acliacam victoriam,& mortem Clcopatrx, Vtolem.l.i.ci. J ,K. DurauitbellumPcloponnefiacum, Thucyd. X. A h;ie belli Punici I." ad initium I L Liu. iib.i\. X I Ab initio belli Punici I. ad fincm fccundi,L;«/V« lib.^o. X 1 1. A templi repuigationc , & facerdotio luda: Maccab*i ad Hcrodein./oye/i^ /.i4.c.i6.Non tamen cxadc quadrat.Ideo- que lofcphusait, poftannos 116. principatum Adamonaioruin defiiff-e. X II I. A capta Hierofolyma fub Herode,ad eiufdem tovj- }.fi('ixt fub Tito, lofeph.lib. lo.antiq. c.S. XIV. Durauic monarchia Maccdonum , Ilier. in Dan.9. Eufeb.%. demonflr.c.i- ex y^^;V««o. Nimirum funr anni 194.3 merte Alexandri ad Adiacam viftoriam. Addc 6.re<»ni Alexan- dri a Dario viiil». X V. A Tro jac excidio ad Olympiadem primain. X V I. A meridie Nabonaflari ad mortem Alexandri M. 17«. 100. 180. 46. jfnni iii- iermedij. I j6o. «o. 34. 3r loic. 1150. '5- 63. li.6: IC7. 30C. 407. 415. A P V T VII. Canon chronolozicm. PR.«CEPTA. ADhuc fuit Chronologia generali.s : fupereft fpe- ciahs,eaquc xtiologica & hiftorica. Chronologia fpecialis a:tioIogica efl chronogra- phion,fiuccanonchronoIogicus. Chionographion iiue Canon Chronologicus eft tabula exhibens fetiem tempotis fccundum interual- la prxcipua. Canon Chronologicus cft duplex : vnus v.a^' l]xti- eTajalter «.'J rsxi-r@-. Canon Chronologicus v.a.b' hfj.ciS^a. eft, vbi fingulae epochs per fc recitantur : vbi fequemur Sc.iligerum canon. pag.118. atque vfurpabimus periodi lulianx annos,& quidem completos. InTERVALLA MONARCHIARVM. '' Interualla. 1. Ab initio M.ad Nemrodum, fiueBclum,primummonar- cham BabylonioruiiL Tom. l y. I. Ad conditiim rertm. II. Ad ddmium vmueyfale, III. Ad natalem Abrahami. I V. Ad anmmi vocationis Ahra- hami & promiffionis dtnin^. f. Ad Exodttm Hehr&ormn. VI, Adprimurnannumr.y^yi^isyjac. VII. Ad iudicrum Olympicum, cui priifttit Pelops. VIII, Ad ludicrum OlyrnpicHm ab Hercule infiaurAtum. IX. Ad excidium Ilij. X.Ad conditum templi Solomnnici. X I. Ad diuifionem regni Hebrdo- rum,& apofiafam leroboami. XII. Ad prtmam Olympiadcm Iphitt , & titulum temporis hijlorici Cracum. M 5 Anni. Dies 7(ih. 2419. Z7". 2-8(J. iii6. 104 i2.6l. i75 Epochse 205 20J. 171. jyii. H50. 5751- 5957. 205. XIII. M 1^8 Encyclop^dte Lib. X X X 1 1 1. XIII. jidpyimm Thoth Na- iofialfari regu BahylonU. XIV. Aci initium Ezechu pij regn Iitda. Xr. Ad cafmn Hofe^ vltmi regis Samari^ I. Creatio prima tncidit tnannum pcriodi Inlianiz ^ 764. Periodui ludaica inctpit anno mitndi t <)0.perio- di Itdianx c^^^.Septem autemftint homines,vt hahetur in Seder Ola7n,qui metiuntur vnitterfam ?nundi ditra- tionem:Adam protoplafins,Mathitfalem, Sem, laceh, Amram,AchiuSilonites,& Eliai, quiadhitc viunsfu- p.erefi,iiixta ludxos. I I. Diluuitim incidit in annttm mttndi 1 6j6.perio- di lulianie. i^to.Indaica 14(57. III. yEra Babylonica initittm fumit anno mundi ijij. periodi Ifdiana 1481. Iitd. 15 51. tn hitc ejuoque tempora incidit natittitas Peleg & diinfioternz. A?mo mmdi ijSy.Tutfco efi primui rex Germanorwn. I V. Abraham nafcicur anno mundi i^Sj. periodi Ldianie 1711. ludaica 1759. V. Abraham accipit diuinam promiflionem anno mundi loti.periodi Iitlta>i£ 2.j2y.Iudaic£ 1834. Q^do Solis i^.Luna 1 ?. VI. Exitus Ifraclitarum incidit in annum mundi i^^yperiodi lul.^?.ij. Iudaic<& xi6^. Cyclo SoUs i.^. Lundt, 6, VII. Diuifio tenxfitie a^^wy^iyja incidit in annum rnundi i^^^.periodi lulianie 5263 .ludaica 2 3 10. Cyclq Solis 1 (j.Luriit, 14. VIII. Primus lu\3\\xm(feuprimHm Iohelittini)in- cidit in annum mundi 2 ^.^^.pertodi Ldiantt 5312. la- daicA x?)^<).Cyclo Solis %.Lun£ 6. I X. Excidium Troj^, antiqttijfima & celeherrima Gentilium epocha , incidtt in an.mtmdt 2767 pcriodi Ittl.^f^i.Iudatc£X^yS.CycLoSolis i.Lunit 16. X. Saul vngitur in rege?n,anno fnnndt 2879. perio- di Iitl. 5 6j^-^.Ltdaic£ 1 6c)o.Cyclo Solii ? .Lh>!A 14. X I. Templum Salomonis fundatur anno mttndi i^ ii.periodi lulia/u ^6()6.Iud.ij.^i.Cyc!o Solis 28, Lttna. 10. XII. Rcsnum Hebrneorum dittiditHr in reonum Iuda& Ifrael anno mwidi i^6q.periodi lulianjt 5733. Iudaic£ ijSo.Cyclo Solis <).& Lttninc). XIII. Prin.a Olympias Iphiti incidit in annum mundi 5174 feriodt Iitl.^c)^ 8 .Ittdaicx 298 f . Cyclo So- lis iS.Lunit.^ . XIV.Romi natalis incidit in annum mttndi 5197. * periodi Iul.t,^6\.Iiidaic£ ^ooS.Cyclo Solis \^ Lnfiit^. Olympiadisfext£ anno quarto. X V. Dynaftia & epocha NabonalTari incidit in annttmmundi ^ 2.0^. periodi Iultan£ icj6j.Iad. 5014. Cyclo Solis 1 9. Ltmit i f .Olymviadis 'i.anno fecundo. Vrbis conditA anno 7. XVI. Dcportatio X.tribuum ifraiiljC^ cafus Ho- fea vltirni rcgts Sarnart&,tncidit inannitm ?mtndi^iij. periodi /«/.3991. Iudatcit ^o-^Z.Cyclo Solis \6. Luna z.Olymp.iAf.anno tertio.Nabonaffari z6. -, XVII. Deportatio regis Hicrofeiymorum le- chonixjd" initium jo.a>inorn?n captiititntis incidit i?i an.mundi ^^^o.periodi Iul.<^\ \.^.Iud.'^\G\.Cyclo Sults x6.Lun& 10. XVIII. Txcidium templi & caftis Sedekim, inci- dit in an. ?nundi y.,Go. periodi IitUan£ Jfii^. Iitd. 317 1 . Cyclo Solis 8.Lttn£ i. X I X. Laxacio captiuitatis lviJiiicXt& Cyri annui (/ifnus Chronologia! Cap. VII. i^g primu4 pey tot.i!n Afntm^itdc^^jiie fccu>ida Atoriarchta . victdit niannnm mividi •^i,\<). pcriodi Iuliafia .^iS',- Iudaics. 5 1 lO.Cyclo Solis 1 1 .Luks, ^.Olj/mpiadis 6i. an. i.^.iboualfan 1 1 7. X X. Edidum Darij Nothi de inflanrnndis Hiero- folymii,cjttod promnlg.iMit a>i. 1. impcnjfui, tncidit in An.mitdi 3 f ly.pcriodi IiiL^i') i.Iiid. 5 ^■^S.Cyclo Solis 7. . LiDiA 1 6.0lj'?np.>i 9 .an/inm fccuadiiM. ylb hoc tcrmi.. r.o anfptcamiir LXXfcptir/ianai Danielis. XXI. Iiiftauratio tcm^\\,incidit in an.7nnnii 5J51. annHm vidclicct fextum Danj, quo tcmpliim fitit abjo- lutwn. Hnic anno ?nnndt refpondet annm period. Itil. ^ijjtJ I'.:d.^ ^^^.Cyclo Solis \i.Lwu 1. XXII. Epocha moiiarchia: tcrtiae incidit inan- tstwi mundt i,6iO-periodt Itil.^^S^. XXIII. Encxiiia Iiidre Maccaba:i incidttnt in ' an.miind.^-S ^ . pcnod.Iitlianx ^^ .\c) Itid. 3 J56. Cyclo Solisi i,.Lttn£ S. X X I V- Vi'5loria Adiaca incidit in an. miind. 7,<)\c).feriod.Inl.^GZ\.qttifiiitan.t?npen\ Attgttfii 11. X X V. Chrirtus iiatiis cji aano mitndt ^^.^(j.deji- 7iente,£r,z Dtonyfiana.period Iiil.au. ^y^ ^. dcjinente. O/ympiadis \<).^.an,^itart.7^abonaJf.y.i^2. Cyclo Solii ^.Lnnx I .Sole occttpante ^. grad. Capncorm 2 j. De- ce?nbr.ittxta Dio>i}Jinm,ita vt primtis annus ^a.iii dicitur , quando prxcipua: cpo- chac fimplicitercommemorantur : xij) -at.ajti; , quando epocha: cum epocliis, vt anni mundi& pcriodi luliauac . item Olym- piades & anni Nabonaflarei conferuntur inter (cfe. Pofterio- teJTi Clironologiam nos hic tradimus , priorem in hiflorica tradidiraus. 1 1. Condittn rerum fiattiendm eft in anmtmperio- i, ni Iidians, y6^. Hoc ita patet. Temporis hiftorici caput efl creatio mundi, 1- 'aqua funt aiini i6y6. vfque ad diluliium, vt maior pars cenlet: aliis vno anno minus i6ff. Ab Exodo autcm ad cafum Sede- ki-T: funt anni abfoluti 907. H<^c duo interualla cxpreffa extant infacris libris. A diluuio autem ad Exodum nonpoted per- veniri nifipcr interpretarioncm , vtvocant. Qjiia enim tem- pus , quod in j£i»ypto Hebraci fecerunt , dcfinitur annorum 450. id autcm non potcft colIi<;i toto illo intcruallo.quod intcr defcenfum lacob, &: tempus Exodi interiedum efi: jquod lon- ge minusfir, quam vt^jo annoscopledatur; proprereaomnes ludari, & melior illorum pars , qui hanc doftrinx partcm illu- ftrarunt , & quod caput efi: , Paalus Apoftolus , initium repe- tnnthorum annorum ab eo tempore , quo Abrahamo faiTta eftaDeo promifTio. Itaq; intcrualium a promilfione ad Exo- dum nintur authoritate : ita quidem vt dimidium (eruitutis fi~ liorumlfrael fquo nomine vtitur Mofcs Zxod.xx.-v.iiO. ad to- tam poftcritatem Abrah/e dcfir^nandam , ipfo Abrahamo in- clult)) fit 1 1 f. annorum in Cananoca : & dimidium feruitutis in .ffigypto, itidem annorum 1 1 f . Rcliqua ab Adani ad diluuium, & hinc ad Abrahamumifog^itSs coUigi pofTun: ex Scriptura.A dlluuio ic;itur ad naruni .^braliam funtanni 191. hincadpro- niillionem 7 j Hinc jd Exodum, lulforia & «.jjcia/a:,- («■og^jti-, lcu •^j^w,>.r,y,Ki\ locnm noii habct. Itaque (ublidumiab autho- litatepctendum, &in[erprctationc,qu,K illos .f jo annosadic promillionis putat. Ab Exodo , ad tcmplum i'olonionis is-og^- x*f. Hiucadcafum Scdckia;if-«e connedenturhuncm niodum. Nabuchodcv- nofor paffun celebratur ab exoticis fctlptoiibus. Huius er"o rcgisteuipus aut geftum aliquod li ccito dcmonftrare polii- mus , (ine vllo ncgotio perueniemus ad ccrtani conncxioneni. Is itaqueNabuchodonofor fuit lilius Nabopalallaii , cuius in»' dubitatum tcmpus apud PcoIcuia:um occurrit. Scd in Scriptura filil tempus demonlhare non pollumus nifi per intetpretatio- nem. Nam trigcfimus ille annus , qui erat qunitus captiuitatis leclionia: , & le.\tus nnte calum tedcki.i: , cuius ftatini mentio . occurrit initio libri Ezechielis , eft proculdubio trigcfimus il- lius regis , qui tunc rerum potiebatur , vbi (cribcbut hac pro- pheta. EcquiseniminBabylonia poruit elle lex.viucntcNabu- chodonoloro, & propatrein Syria bellum adniiniftrante, pra;- rtrpatrem ipfum Nabuchodonofori Nabopalallaium ' Hunc Nabopabllarum Berofiis in Originibus Babylonicis fcribit aii- nos 19. abfolutos imperane. Obiit ergo trigefimo imperij anno, NabonalTari iji.cx Ptolemxo.pcriodi luliana: 41 i^.qui annus cuni fit, vt nos docet Ezechiel , quintus ablolutus ante cafum Sedekix, ergo annus 4114. periodi lulianx cft is, quo &i, cadjs Scdeki.B & templi excidium contigit Ucdudtis ; ^eo de 4114. remanet annus petiodi lul. 764. in quo conditus rcrum & na- talis mundi ftatueadus eft. Hic accipe gultum Cluonologi.i: ludaicx ex Sederolam. Putant ludai fiiani epocham omnino congruere cum veritate hiftorica:cum lit hypothetica. I. Acrea- tione mundi.leu ab Adamo vfque ad diluuium numeiant annos 1656.11. A diluuio vfque ad natiuitatem Ilaac annos 591. mundi 1048. III. A natiuitate Ifiac vfquc ad cgrcllinn ex .^gypto , annos 400. mundi 144S. I V. ab exitu ex Agypto, vfque ad initium teinpli Salomonis , annos 4S0. niundi lyig. V. Abinitio domus prima: vfque ad defolarionem eius per Ba- bylonios .annos^io. mundi jjjS.V I. A deftrudioncdomus prima: v(que ad inftaurationem eius , anno 70. niundi 3408. VII. Ab inftauratione templi , polt reditum ex Babylone, vf- que ad excidium vrbis & templi pcr Romanos , aunos 410. mundi iSrS. III. Septuagintafemeres Jiite interprctes amplia- chtono- runt annos a Adofe definitos a condttu miin- lxx in- di vfque ad dtlutiium. tcrEiciQ. Diluuium vniuerfale , i0i%Ai)(q? i^cSe-^t/TOOf, fubNoecon- tigit A creatione mundi ad hoc diluuium ^Jofcs nnnicratan- nos 1656. Septuaginta leniores 1141. vt habetFufebiu5,vel fc- cundum alia exemplaria 2.361. Sunt autem qui exiftimant;, L X X. Interpretes ideo amplialTenumerum iflum . nefi pau- cioresannos a mundi conditu numeraHent , quam yEgyptii & alij populi lux origini tribuerent , fjcras literas veiicatis fufjie- (ftas rcdderent apud illos populos a;©ffi.'ii)>«im. I V. ty£ra Babylontorum incidit in annum periodi lulia/jcC 2481. Hoc ita dcmonftiatur. Diodories Sicultcs numciat 3 y. reges Afryriorura a Nino ad Arbacem , qui illud iniptriuui cueriit. S««Ai®- i\ , inquit , T^iariys-os fd/i t(ff.4 7ri/.'.:JTi>j 5.OT nAs ^ m^nmfS/lii tIm iyiy.sfiM. Hos ? y. reges Ctefias , & poft cuni Diodorus, aiuut niille trecenros lcxaginta auno^ regnaf- fe: quibus fi 141. imperij Medorum adieceris , confurgeutab initio Nini ad initium Cyaxaris, anni pnecise 1 6ci. quibi|s de- duclis de anno periodi lulian.x 408 ;. quo cccpic regnaie Cya- xares, remanebit annus pcriodi lulian.v i4'5'. quoNinasre- gnare crpit. Accipe quoquc hanc denionftratinncm. Calli- (ihenes Ariftoteli rclcribens de Chaldrorum vlcim.r antiqui- tate annopcriodi lulian.c 4383.^^0 capta Babylon ab Alexau- dro, perhibebat eum annum fuilTc vetuftifTima; Chaldacorum epoch.c millefimum nongencefimum tertium. DcdutSis 1901. annis abfolutis de 4383. rcmanct idem anuus periodi luliana: 14S1. V. Exodi arafc demonftratur, Cafus Sedekia: dcmonftratiue ftatuitur anno periodi lulia- na: 4114. AbExodoad cafum,Sedekia: funtanni abfoluti 907. qui deducli de 4114. rclinquunt verum annuin Hxodi 3117. Rurfus interuallum 907. de epocha denionftratiua deJuiflum rclinquit epocham demonftratiuam Exodi ^ M 4 VI, /E.ra B.i. Iiylimio. luni. A.ra Exo- di. 140 Encyclop^disE Lib. XXXIII. •Priwum V I. Primus lubiUiis cadit m aumim mwidi 2548. lcibeleura quando coepciitJ period. lid. 5 J ! 2. Junt qui pntant piimum annum ><»?>. /af , idcft,quo po- pulus Hi*bia:us coep:: tcrram cokre millu'; in eius poirdlio- ncm, clTc qu.Klra(;cIinr.im E.xodi , & primum ducatus loliix. Scd his opponi pot^'!!: capnt 14. lofu.x, vbi anno ^c.Exodi ab- foiuto,& 46. currentc,nondum terra tota ciiuiLi crat.Qjromo- do initurcoicLiaut, quam nondum ponitlcbant ? Sane K\ri^xx,i-i dcbet antccedcrc><*fvi^». Ideo fapicntillimc vctercs luda^iy. annos Ti)'ieA):f?;>j/« afl]'j;nandorum agrorum , & lubigendis hollibus dcdicatunt , fcx fcqucntes t!; j^wf>(« , quattumdeci- nium pruno Sabbato tcrr.t. Ptimus itaquc annus xai^s;^"^ '^'' is, quo ptimum in tcrrx Canaau pollcllioncm Uraiihtx poluc- lunt pedcm ducc lolua, & terram colcre cccpcrunt. Anni crgo 4i'r..idcpocham Exodi adicdiconftituunt intcuuiiiiab Adam, iut a capite pcnodi lulians , ad primum annum y tafyiM : ni- jnirura »499. inannis miuidi,vcl 516 j. in pcriodo luliana.Iam fi addantur anni 49. ( quot annos compicftitur lubil.cus , nou ■vero yo ) prodibit annus muudiLf^!!. pro primo Uibil.^EO. Hic obferua tabulam omnium lubilaorum a primo ad vltimiiin, quod dclut in anno ante excidium tcmpli pollctioris. lubil. Anni mund. ] Epochac lubilarorum in annis Rcgum. I iH» t i 4 1^97 1^96 J 174+ 6 7 % 9 10 1793 1841 1,891 1940 1989 5 anno Dauid. 1 1 anno Solom. 1 anno Afa. 1 1 3038 I 1 anno lofaphat. it 3CS7 3136 1 9 anno loas. iS anno Amafije. 1 + 16 318; 3M4 3183 48 5nno Azarix. 1 3 auno EzechiiE. 5 5 anno Manafle. 17 18 10 355J- 5581 345^ 3479 ij. annolofia:. 11 aunoexcidij templi. 1 anno Darij Hyltafpis. I f anno Xerxis. 11 5fi8 3 anno Darij Nothi. 11 3J77 5 5 auno Ariaicrxis .Mnemo- nis. 1+ 3675 anno obitus Alexandri. 10 annoPhiladelphi. 16 17 18 3714 3775 3S1L 3871 11 anno Ptol.Eucrgetx. 4 anno Ptol.Philometoris. 18 anno Ptolcm.Eucrgcta: fc- cundi. 4 Ptol. Dionyfij. 19 30 3' 1910 3969 4018 I ? anno Auguih. 10 anno Chrifti. 69 anno Chrifti. { b.-. lulii conucnirct. Sanc illud ludicrum aliquotics inftauratum fuiilc.cx 1'aufania Eulcbio, & aliisconrt:,t. Et Vcilc|us Patcr- culus tradit inftauratum ab Atrco Pclopis filio , cum Pclopi patri funebres ludos facctct. Crimquc illud ludicrum totics re- pctitum fuerit , proptcr lummani vctuft.at.im , Sc incerta tcm- poium interualla, accidit, vt diucrfoium hctoum cditiones ad vnum a fcriptoribus Gra;cis rcfcrantur , cum dc tcuiporc con- lliaict, non dc hcroibus : aut contra. VIII. zy^ra Nabonaffari incipt kmeridie. Hinc meridies regis Nubona{[ari dicitur tituius & epocha pnfcorum cauonum Allronomix , cclipfium & motuum coslcftiuma priicis Chaldicis obferuatorum. Et idco optinio iuic omnium vcteium opochauun tam coelcftiuin , quamlii- ftoricarum nobililllma halietur iiitcr exoticas. Porroabhoc NabonalTaro decimufquartus cft Nabopallallarus , dccimus- quintus Nabuchodonofor filius Nabopailadari : Cyrus deci- niufnonus : Darius Ochus i«>. Alexander Magnus vigclimul- nonus. Videris hac de rc Canoncm M.Jtheuuticum rcguu» Babyloni.x apud Scaligcrum can.fag. ;8 j. Ca:tcrum a:ra N.i- bonalTaridiciturctiam Toht iitibonaj[.iri: non quodneonic- niaThoth imperarc cceperit , led quod Aftronomis ( qui loii hac xra vli fimt ) ita vifum fuerit : quemadmodum nos fingi- mus omnes annosmundiiacipcrc ab initio lanuarij luliaui. 1 X. Epocha regis Ezechi£ efl demonflramta. Sextusenim Scdecimuftertiusannus cius funt Sabbatici. Ab initio Ezekia; ad cafum Sedcki.t Uint anni ablbluti i ; .X. Ergq aiino 1 39. ETcki.T: contigit calus Scdckias : qui , vt icribit lcrc- mias.erat Sabbaticus. At numcrus 139. vuo minuseft fepte- narius , id eft , vnitas illi dccft ad complcmcntum fcptcnari;. Ergo annus primus Ezcchia; cocpit a lccuudohcbdomadis. Ita- que fcxtus &decunuftcrtiusfunt fabbatici. X. Cafju Hofe£:adeoijueexitium rcgm Ifrael colligi- a tureXannofe.xtoE\echi£. ^'- Nam anuo quarto illius obfclTa cft Samaria per ttiei)niu!n> % Keg.\%.v.\c. Ergo anno fcxtoEzckix currentc cnpta : qucni fabbaticum iuillc conilat ex prxcedcnti rcguli. Itaquc jdcrii contigit vtriqucvegno , Samarix & ludx , vt anno labbatico vtriufque exitium contigcrit. Hicrofolyraa tjuoque i Soiio&: Hcrodc anno fabbatico capta. X I. Initmmregis Babylonis. Aiardohjtnpadi incidit E) inamnmipertodi Itd.^jc)^. ^ Chaldxis hic rex dicitur Mcrodach- kempad , Scriptura: Mciodach, filius Bcrl-Adan, non autcm Nabouallari , a quo elt quintus inregni pollcHionc. Ifte aii. feptimo rcgni fui icgatos ad Ezekiaiii regem milit; quo tempore duo notabiha conti- gerLint , excrcitus vuiucrfi Allyriorum diuinitus peicuni intci- uccio, &Solisobkuriflimadetedio,Komulo de viuis fablato. Atque hi funt lubilxi Mofaici.vt appellantur,ab anno mun- di 1548. Qui lubilxi antc illos ponuntur, lunt lubil.vi mundi; quitanquam certi charaftcrcs temporis adhibcntur. Quod aii- tem nonnulli opinantur , lobelca ncglefta cllc a ludxis fub templo fecundo,id friuolum eft : ciim gens illaLegis ftudiofif- fima femper fuerit. Ttialudi- V 1 1. Tria dincrfa occurrunt liidicra Olympica in pic^. ' htfloria Ursca. Primum ludicrum Olympicum loui dicatum fuit a Pclo- pe,anno pcriodi luiian.r 3 398. fccundum ipfi Pclopi ab Hcr- cule,auno periodi luliaua: 3 f !>• tertium Herculi ab Iphito Heraclida , aauoperiodi Uilianx 3958. Vbi mcmineris,Grx- cos hxc tantum interualla certa habcrc ante Olympiadem; tfialudiciaOlympica, 1'elopis, Attci, &Hcrculis, &II11 cxci- dium , quod vocant '\xii< a.XaiTii : quia funt demonftratiua , & charaacicmcalcflcmhabent. Nam & Pelopis , & Atiei,& Herculis & Iphiti Olympias cclcbruta cll 1 ^.lulij : quod noui- lanium mcnfis lulii inciderct in 9. diem ftatini poft xU-ntv 9-i- e.c5- li lem- lUeiiis iJiimi. X V- Iiitnu.illum a coniitn templi ad cxcidiiwi eins efi prAcise iii luiii hic nu- merus colligicur. Quibus (i adicccris intcruallum ab £xodo,ad conditum tcmpli , colli^cntur anni abloluti joy. Itaque anno 90S. labcntc oninino contii;it cxciiliuni tcmpli , & cafus Sc- <1ekix.Exccirus Molis,iH c(l;,i.]uai1ragclimus annus abExodo cft primus hcbt^omailis annalisi& confcqucntcrannus 47. cftpri- mus hcbi(oniaJis,vtpotc primus >tif; >;af:Dcdui^lis47. dc yo8. rcmancnt anni abloluri d 0 i .a primo anno primv hcbdom.idis, nd cafuni Scdcki.c : qux funt hcbdomadcs 113 Atqui vltimus Jedcki.T: crat Sabbaiicus, tcllc leremiti j^.-v.y.io. Itaquc an- nus vlcimus Sedcki.r, hoc clt ab cxodo ad eius cafum, non po- telT clfc ncquc maicr, ncquc minor. Nam fabbaticuni onniino cdencccflc ell.Anno igitur frbbatico dcleta funt Hiciofolynia, qu.x fua Sabbata celcbiarunt.hoc cft, cellaucrunt, vfquc ad rc- ditum ludxorum. XVI. yliims feptiiagejtratis captinitatis Bahylonicit defmit in periodo Iid. 41S 5. in anno ly. Cjiri adfinem decurrente. Cyrus autem obiit anno irapcrij fui 5 i. currcntc. Rcgnauit enira folidos jo.ItaqucDanicI trigclimum primum anniim Cy- rivocat tertmm,quodtertius (it a vigclimonono,qui ludacis li- bertatem reddidit. XVII. Imtiiim L XX. hebdomadum Danielis opor- tet ardiriafecwido amo Darij Nothi, Hoc enim eft ediftijm feciindum & efficax inftaurationis:a quo ex hebJomadcs putat.TdcfinuntJnprimo annobelli lu- daici.Annus fccundusDarij Nothipcciod lul^i^o annus cxci- dij terapli poflerioris 47S j. Interuallum^anni^^o.S: anni prx- tereatrcs,hoc£ll,hcbdomadcs fcptuaginca cum dimidia,fi qui- dcm acccdat dimidium anni. Ipfc quoque Daniel pr.i.-ter 70. licbdomadas addit fcmillcm hebdomadis i qui non efl femiflis de 70. fcptimanis fcd fcmiflis accedens tanquam appendix ad 70. Afiicanushasfeptimanasterminatexcidio Hicrofolymo- tum:Scaliger iiiitio belli ludaici. Difcrimen eft dimidia cantum feptimaua;. XVIII. Epocha capti Babylofiis pendet a chara- £lere ecelefii, & confenfu ommnm Chronelogorum. Nam charaaer demonftratiuus.qui ex ccelo accedit,eft deli - quiumLun3e,Scptembris lo.an. i.OIyxnp. I i.Et in hunc annura omnes vno ore illam confcrunt. XIX. Alexander M. obiit annoprimo Olympiadks I u^.Nabonajfari 42 p Hxc quoque xra ptifita eft cxtra controucrfiam. Hinc con- furgit initium cpochsPhilippi apud aftronomos , fiuca Philip- po Aridaeo, qui nominetenus rex Macedonum fuit , nue a Phi- lippo patre Alexandri, fub quo reformati funt menfes Macedo- num. Nam quamuis longo poft obitum Philippi temporeea cpocha iu vfus ciuiles rccepca fuerit:camen potuit a Philippo patre Alexandri didta fuifle.quemadmodum Alexandrea Selcu- cidarum didafuit ab co rege, quiduodecim annis anteain vi- uis efle dcficrat. X X. Euangelifmiis Zachari^Laci.competit in pe- riodi Idiana, annum 47 1 o. ■ Eluorum filiorum Aharon, Eleazari & Ithamari, poftcri- tatem in 14. familias rex Dauiddiuifit.quas lofcphus vocat yrale^x!. Ifta: 14. famili? hebdomadam intcgram, id eft, feprcm dies , finouLi: operabantur factis in templo , &orbcm fuum complebant. Hx ftationes hcbdomadicx Lac. 1. &aIofcpho dicuntur Ei^DiKie/fst/ : qux ab cncacniis Maccabariad e.xcidium yfque templi incolunies & impermixta fucccflione manfc- lunt, authore lofepho . qui, vcpote faccrdos, ifta ignorare non potuit. Ifta:igitur 14. facerdotum clafles in templo operaban- :ur, fincula: hcbdomadcm fuam. Vnde ficbat, vtdics 168. fin- ^ulx ceflarent. Tancum eniminceruallum eracinter fundio- ncs vnius daflis : quod quidem intcruallum dici poteft xukX®^ ii^r.itsf Porro ludas Maccabxus , prima:claflis loiarib ficei- dos, templum aGrscispollutumexpiaturus, 14. familiisficcr- tiotum conuocatis , qux per tricnnium & amplius cciraucrant prifljnum earum ordinem !nftaurauit,vt in enca:niis tcmpli pri- mx familiae ex prifcoordine primus locus daretur- FuniSio aucem cius accidit li. Noucmbris, biduoantc encxnia. An- aus erac 4 J4y- peiioi lulianx Ciaflis autem Abix, qux ordi- Epoclia annoiuin quid) nc ocfiaua crat , fcqucnti anno Iiiliano , poft dits 49. minifte- rium fuuni am^rclla cft , Sabbato, quod congtucbat dcciinx dici lanuarii : a quo ad Sabbarum 11 lulij anni pcriodi lulianx 47io.flu\cruiitanni i^o.dics i6i.quifiunt cycli hicratici Abiac pr.xcisc J4<).ltaquc die 18 lulij 'faf.i&ti^mt uf lifttfo/ ta; Mitd^- xiof Zachari;c , quo dic icucrfus cll in mont.ana patria; lna\ Conccptio ii!;itiir lohannis incidit iii hcbdomadcm , qu* (ccuta cft proxinic polt 18. dicm lulij. iiitcr ii autem 1 8. dicm lulij contigit ciu«>iiA(T|K05. Zacbari.v. It.iquc natalis lohannis Bapciftx contjgcric circa initium Aprilis aiini pcriodi luluna; 47"- XXI. Veriu natalis Icfit Chrifii iitcidit in annutn vera pcriodi IhIimi£ 4.7 i i . Annodccimoquinto Tibcrij Chriftus baptlzatur, teftcLu- ca HocannoCofl.fucrcduo Gemini.Incidit autcm illc confu- latus in annuin 64. aKalcndis lanuarij luliani. quando Domi- nus ad baptidnum acccdcbat,crat ira» iic-n ■Kixi(£tm ^-X'fS^®' Qyidam iion complccum annum crigefimum accipiunt,fcd vi- gelimumnonum duntaxat abfolutuiii intdligunt. Ex quorum icntcntia decraClis dc 64. annis ij.complccis rcmancbit annus Iulianus,in quo Chriftus natus fucric,4 y.Nam cum maiorpars vcrcrum.Chnftum die Epiphaniornni nacum & cadcm baptiza- tum cfle pucauerii(quia fcihcct Liicas dicit, quo tcmporc Chri- ftus baptizatus fuit, codcm iniuiflc ciigcfimum fuum annum) ex corum (cntentia,in die Epiphanioium.VIlI.Eid.Ianuarij aii- ni XLV luliani, Chri(l:us nacus fueric. Ecclcfia Alexandrina diu hunc rirum tenuit,vt eadeni dic natalis & baptifmi Chtifti me- moriain cclcbraret Scd vfus loquendi docerc nos poteft, Chri- ftum acceflilfe ad bapcifmiun anno tiigcfimo completo , & tri- gefimo vno incunte.'Hv i^-^i^iS^s^ 4)» ijSt i^ixiatna, Incipiebat ejfe anriornm triginra,non potcft dici dceo,qui init trigelimum aii (cd dc co,qui nuper criginta anno.s xt. complcuit. Qj^a de rc yidmsScal.can.ifag.pas.ii)<).Eu.-{ns,c\d^3. igiturdicit, Chr. an- nor.XXX. tum eflc cccpifle.ciim loh.fefc bnptizandum fifleiec, an.periodilnlianx 4741. Deduftistriginta annis folidis, relin- quicur 4711. totus vindicandus nataii Chrifti, pr.Ttcr id , quod fupcrcrit de anno 47 11. Iccirco lohannes Baptifta natus fucrit anno 4711. circirer inirium Aprilis : cuius conceptio cOmpetit in hebdomadam , qnxintcr x8. luli) & 4. Augufti intcricdla eft. A conceptione lohanuis ad conceptionem Domini menles funtquinqueabfoluti, poft i8. luli), quxerat primadieshcb- domadis poft reditum Zacharii , intra quam Elifahcch conce- pit. Nam,vt eft Luc. i . quinque menfes folidos a couccpcu oc- cultauic (ele Itaque fexco ineunte contigit ^fJdyTi^tuuos f^g/aft, Sic enim legiraus : 'E» i\ fivn tJ ():7« aT£?-a'>) It^i).®^. Sine vllisambagibus oftendit,(cxtum illummenfem iniuifle 3 con- Ceptu lohannis. Et zddkur,ygtj «t®- i fif.t etr®.' t^iv mt^ rjjiyi- >.>sf3^ti 5-"?«. Sextusmcnfis a tcrtio Augufti anni 47 lo.iniuerit aquarto lanuarij anni 4711. &circiterillud ternpus inriderit <^ii-}^t>.iruii; ^e/(«,a,& delegatio angeli. Proinde natalis Do- miniincidcritcifciter Oiflobrcni incuntcm, plus raiinis. Atque hiceft fentcntia vera&accurata de xra Chrilii. Quod actinet ad xram Chrifti,quam Dionyfius c fcixcl: confticuic , illa con- furgicex XXV.Decembris anni 47 1 3. periodi lulianx, nouem menfibus poftmorcem Herodis:quod eft abrurdiflimum. Ta- men quia hanc iram a tcraporibus vfque Caroli Magni Ecclc- fia retinuic,&plurimoruin gertorum ac ccmporum mcmoriam complcflicur ( quod fupra ctiam meminimus ) ptopccrea rcci- nendaeft,adic(ftaauthorisDionyfij appeIIacione,vr xra Chrifti Dioiiyfiana vocetur.CoIlatio inter veram illam Scaligcri & vul- garem Dionyfij xram colligi poteft ex hac tabella. Annus mundi. Pcriodus jEra Chrifti JEi':. Chrifti 5947 3948 3949 39y° 39T' luliana. 47X1 4711 47'5 4714 471; Dionyfiana. I z Vera igitur Chrifti xra, iuxta Scaligcri fententiara , bicn- nio debct antecedcrexram Dionyfianam , a Kalendis bnuarij luliani.cuiufmodiannos Scaliger intclligit , vlquead Oftobrc: quo tcmpore Chriftus natus fuit,anno mundi narusj^l?- exeunte,aut 5948. ineunte. Nam aiini mundi Scaligero ineunt ab autumno. Et fic quoque intclligere potes , quomodo an- nus natiuitatis Chrifti Dionyfianus conicrri poflit in annum mundi 5949. Icil. cxcuntcm, & 59^0. fcil ineuntcm ludxi fic ftatuunt de natiuitate Chrifti. Anuo epochs ludaicx 3971. menfe Tebet natus eft Chriftus. X X n I Tyiginta vnum lobel numerantur a primo ^^^{^^ anno y j^nf^s-i^iai ad illitm , in quo defolatio imn. contigit. Hierolblyma vna cum templo diruca & folo xqu.ita fiint auno Cbrifti Dionyfiano LXX. ludaico 3830. periodi lu- Hana: 14^ Encyclop^di^ Lib.X X X 1 1 1. :annura derol.itionis defiit no 199 Ijynaftiac applicatx petiodo lulianx. Aotii pe- liodi lu- lian£ po- ilulatitia;. 7010 7071 7160 718) 7^75 73II 7J50 747i 7437 .^757J l.'itiS4-78}. triundi 4019- Antehiinc . , , . ,. ., lobel tiigcfimum pnmum i a quo anTio fabbat.co vkim.Iu bil.t. omncs ludsi putant annos deroiat.oms , quos vocant tmm defoUtion'^. Hk eft res obfciuatione dignirtima , quod -XXX I lobcl abfolutus numeretur a primo anno x.^ue»);/*? , adillum, inquodefolatiocontigit. Anno Sabbatico rcgnum Jamar.a:, ire.n re?no Sabbatico rca;num luda fmt euerram: deniquevltimo lolicl abfoluto .nimt anm.s, in quopoftcr.us templum deletum. Quod Nabuchodonofor anno Sabbat.co H.erofolyma vui cum templo deleaent , propterea dn tum elt, vrbem compleuiirefua fabbata.quam dm dcfolata fuit Quan- toiuftius hoc dici potcft, cum finis 1 1 lobel .Ik.m annum atti- gerat.in quo in perpetuum fuit dcfolatu.n tempium , & cultus Mofaicus fine fpc reftitutionis fublatus ?Tunc impletum cft illud Chrift. : Lapis fuper lapidem non reliiiquetur. Noturn enim eft, morem RoiTianorum fu^lle , complanato v.bimTi ho- ftilium folo aratrum induccre. Vere profedlo mors Hicrofo- lymorum fuit, indudo iUi aratro : quod ludii a Tu.ano Rufo faaum cflfe aiunt : cuius animam acerbiflimos cruciatus apud iiiferos pati fabulantur. XXIII. Prodeft in conffeElit habere dj/naftia^ fe- riodo luliand. applicatM. Hxc applicatio apud Scaligerumin Eufeb. lib. i. canonum ifagog. eft eiufmodi. DYNASTl^i^GYPTT. luxta Africanum ex tomis Manetho ^gyptij SebennitasHe- liopolitani Flaminis facrorum ..Egypti aditoruin. Trima Dynaflia Tbinitarum. Hscprimadiciturexorta clTe poft mortuos , qui Sem.aci vocatifunt. Fuitiegum V II \.'fi quibusprscipuiifti. I. Menet Thenites fuit ptimus. Hic ab Hippopotamo ra- ptus interiit. . » r ■ II. Athothii: quiRegiam in vrbe Memph. conftiuxit, &c tuit medicus. Libri eius anatomici in ^gvpto extiterunt. I V. Enephes: qui Pyra.Tiidain Cochoneextruxit. Sub iplo. fuit magna faiTics in ^gypto. 1 V. Saphidtit : cuius anno quinto inc.pit Penodus luliana serae Conftantinopolitanoe. Secunda Dynaftia Thinitariim. Haec fuit regum I X. e quibus prscipu.. I. Boethus : fub quo difcclFit terra ad Bubaftin ; vnde mul- ti pcrierunt. I I. Caiechos : fub quo inftitutum , vt boues , Apis qu.dem in vtbe Mcmphi , Mneuis aute.n 111 vrbe Solis pro di.s co- lerentur. ^ - III. Binothris. fub quo fancituit), vt muhercs ad luccellio- nem regni admittercntur. VI l. Nephercheres . fub quo ferunt NiUim mellc commix- tum fluxiire. , . ^ ,, ,. VI 1 1. Sefochris : cuius proceritas fuit cubitum V. ampli- tudoIII. Tertia DynaftiaMemphitarum. Hsc fuit tegum I X.e quibus pricipui. I. Echerophes: fub quo Libycs dcfcccrunt ab i^gypt.is. Sed cum Luna v.fa clTet augcfcere fupra ordiuarium modum.obie- da rchgionc iek dedidcrunt. / l. Tofontheos:^m apud .(Egyptios proptcr medicins peri- tiam iEfculapius clfe creditur. Iilein quoque inuentor eirc dici- lur ftrudurx lapidum quadratorum. Piaurx ctiain fuit ftu- diofus, SUtarta Vynaftia Memplitarum. Hsc quoque fuit regum I X.e quibus pra:cipu.. I I. Snphi^.c[ai .naxima.n pjramide.n excitau.t,quam He- rodotus a Cheope fa(fta.n fuille fcribit. Deorum contemptor ' fuit,& librum,qu. Sacer d.citur,confcripfit. 1/7. Mencheres : Cuius a.rno 3 } . inc.pit per.odus luliana ordinaria. . _ , „ I X. Sefochris-.qni dicitur longus fuille cubitum V. palmo- tum 1 1 1. e^inta Vynaftia Elephantinorum, Et hxc fuit nouera rcgumiab anno periodilul.141. ad 3 56. Sub hisregibusnihil mcinorabilcgeftum. S.xtaDynaftia Memphitarum. 497 Hsc fuit fex re"um : c quibus V I. Nitocrii fuit omnium aeuifui fceminaium^foimifilTimaiqua: tertiam pyramidem cre- xit. Septima Dynaftix Memphitarum. Hatcfuit regum LXX.quifingulisdiebusimperarunt. ^OHaua Dynallia Memphitarum. Haec fuit regum XXVI l.qui regnarunt aniios C X L V I. Nma Dynaftia Heracleopolitanorum. Hic fuitrcgum XlX.e quibus ptimus Achthoes, fxuillimus oranium qui antc ipfum fuerunt , multis malis ./Egyptios affecit. Tandem furore cotreptus , a ctocodilo intcremtus eft. Anno C X. hujys dynaftiae iacipit tempus hiftoiicum;& an- 7S18 Tctiod. lul. otdi- naiia. }0 93 aera ludaica. Dectma Dynaftia Heraeleo^olitanorum, Reges hic regnarunt XIX Vndecima Dynaftia Dijpelitarum. H TC fuit regum XVI. Haffenus primum tomum deduxit Manethos : exfecundo towo coUtgunturiifa, quA fequantur. Duodccima Dynaftia Diojpolitarum. Hxc fuit rcgum V 1 1 : c quibus tert.us fuit Sefoftris , qui Afiam omncm fubegit intraannos nouem , vna cum paite Eu- ropx , ad fines vfque Thracix : cxcitatis vbique monumentis oentium a fedeuiftarum.incolumnispudenda viroruminfcul- pcr.s ob gentes fticnuas , mulicrum autcm ob ignauas. Ideo .^gyptij fecundum abOfirieum magnificabant. Sed hic Sefo- ftiTS longe poft diluuiu.n vixit:qua de rc fupra non femel Tertiadecima Dynaftia Diojpolitarum. Hic fuit regum L X. A tinc huius Dynafti.c non multum abeft initium Vitey primi regis Sinarum. GUtarladecima Dynaftia Xoitarum. Hi-cfuit.cgumLXXVri. GUtintadecima Dynafiia Vaftoriim. Wxc fuit legum V I. qui fueiunt Fhcenices aduenacqui Memphi occupata, vrbcm in Sith.oite Nomo , id cftprcrfcftu- r.i,condiderunt, qua arce belii vtentcs i£gyptios in fuam po- teftatem redcgcrunt. Sextadecima Dynaftia Faftorum. Hxc fuit regum XXXII. Huius dynaftia: tempore Abra- him nalcitur . impetium Beli in.t , & a;ra Chaldxorum vetu- ft.lfima- Decimafeptima Dynaflia Paftorum ^ Theba- norum Diofpolitarum. Paftores hic regnarunt 33. Thebani Diofpolita: 45. DecimaoBaua Dynaftia Diofpolitarum, Hsc fuit regum XV I. equibuscelebiiorcs hi. III. Amenophtis. V. Mijphragmutofis : cnins annoXV. natus eft Mofes. VIII. Amenophtii : qui putatur eflc Mcmnon & l.Tpis vocatis. X. y^cA^rm: cuius annofecundo Mofes cduxic popu- lum de finibus /Egypti. XII. Chebres : cuius anno tertio Mofes mortuus. Decimanona Dynaflia Dielpolitariim, Hasc fuit reguin feptem:e quibus fecundus eft celebris,vide- licct Rhapfaces,Qn\ns anno XLV.Pclops ludicrum Olyrapicuai inftituic, Sequentia fitnt ex tertio tomo Manethofa- cerdotis JEgyptij, Vigefima Dynaftia Diojpolitarum regum XII. Vigefimafrima Dynaftia Tanitarum. Hicfuit rcgum V 1 1. c quibus prarcipui: II. Pfufennes : caiusannoXL. templiSalomonicifunda- menta funt iada. VII. Siifennes. quem LXX. Seniores Sufakim, textus He- braicus Sefac vocat. Vigefimafecunda Dynafiia Buiaftitarum. Fuitregum IX.Temporehuius Dynaftix Zara yEthiopum rex,numerofo exercitu Pala:ftinam inundans, ab Afia tege luda piofligatus cft. Vigefimalertia Dynaftia Tanitarum. Fuit regum IV.e quibusfecundus Oferchos jEgyptiiscogno. rainatus eft Hcrculcs:fub quarto Ze,prima Qlyropias ab Iphi- to eft inftaurata. Vigefimaquarta Dynaftia Bocchoridos Saiti, Sub hoc rcgc ferunt agnum locutuni fuilTc Anno eius primo & vigefimo iniuit Thoth Nabonaffari. Hic rcx vocatut Sua,i. Reg.lj.v..^. Vigefimaquinta Dynaftia jS.thiopum. Fuit rcguin 1 1 1. e quibus. /. sahbacon , captum in bcllo Bocchorim viuum crema- uit Huius anno fecundo contigit X.tribuum dcportatio,& finis rci^ni Samarix / I. Seuechus:cam quo foedus icit rcx Ezechias. Vi<.efimafexta Dynaftia Saitarum. Fuit regum V 1 1. e quibus duo prioies iuucniuntur in tomis Manetho:ieliqui apud Herodotum occurrunt, eqmbus prxci- pui. III. F fammitichus. IV. Nechao:caias anno fecundo lofias rex luda intcrfe- «ftus. V. Pfammis:caias annotertioexpeditioNabuchodonoIb- ris Syriaca contigit. V I. Vi-aphresxam quo rcx Sedekias fcedus fccit. Et eius annoquinto cafus Scdekia; contigitcum excidio tcmpli. Vigefimafeptima Vynaftia eft Berfaruiji- Nimirumanno Camhyfi.s quinto, rcgcs Pcrfici .^gyptuin obtinuerunt :quam Darius Nothus anno XXII. imperij fui amifit.Succeflioncm regum iftorura vide infra iii Dyuaftia Pcr- farum. Vigefi I? 1I< Chronologi^ Cap. VII H3 Vi^efimno^ituii DynaHia Mendefitriim. In hac cckbiis cll .Imyris.u! Saites. Vigefimanonn Dynafiia Mcndefiorum. H.vcfuit leguin I V. Trigefima Vynaftia Sebennit»rum. H.xcfuit fCi^um 1 1 1. Trigefimafrima Dynajli» Perjkrum. H.tc fuit legum III. hoc modo: /. jirtaxerxes Ochos dtcimofeptimo anno impciij fui JE- gyptum recipit. i/. .^/r/ej OchiF.fuccedit. / / /. 'Darius Coiicmanous:<]\.icm Alcxandet Maguus prat- !io viillum impcrio eucrtit. Trigefitnafeciinda DynafHa MacedonniTU Hic fuit regum XIII. hoc luodo: I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. Ale.vaudcr Magnus. Ptolemxus Lagidcs. Ptol. Philadclphus. Ptol. Euev>Jctcs. Ptol. Philopator. Ptol. Epiphancs. Ptol. Philometor. Ptol. Eucrgctcs alter. Pto). Phylcon. Ptol. Aiexander. Ptol. Cleopatrx F. Ptol. Diunyfius. Ptol. Cleopatra. CoUtguntur XXXII. Dynafiiarum JEgypti anni jS^G. Tempora Hebraorvm. Hatintiai Fatrtnrchariinh Adam. Seth- Enos. Cainan. Malalcel. lared. Enoch. Mathufalein. -^ Lamech. Noe decimui nb Adam, C) Sem. Arphaxad. Sala Heber. Peleg- Regu. Scrug. (^ Nahor. Thara. Abraharo. Ifaac. lacob. Leui fihus lacob. Kaath. Amram. {) hioii^feplimui ab Ahraharn. Duees ©• ludices Hebriorum. Mofeseducitpopulam. lofua cura Otnoniele. Ajoth. Debora. Huiut auno XXII I.Pelops in Elide Olymficum ludicrum injiituit. Gedeon Abimelech. Thola. lair. Interregnum (eu atscf;^;!^ Ammonitarum : cuiits anno l X. Hercules iterum poft Pelopem ludicrum olympicum inftau- ruuit. lephthe. Abefan : cuiiuitnno II l.contigit lAi» «Asnf. Ahialon. Abdon. Samfon. Eli. Samuel. Regum Hebrtorum fuccefjto. Saul. Dauid. SiA(^mon:pofi cttim obitum regnumin dutu partes diuifum propter fchifmaticum leroboam,in regnum lupa i^lfraeLln dt- tione Roboam manfit tota tribtis luda , ^ dtmidia, Beniamin, regia item zirbs (^ metropolts Hterofolymii. tasth^^ regum lu- da hsLc eft. I. Roboam. I I. Abia. II L Afa. 375} 3818 3816 3 817 385J 3875 I V. loCiphac. V. Iiiiam. V l. Ocho/.ia. VII. Aihalia hEniina. VIII. Icts. I X. Amaji.i. X. Ai..n'\d:i\uiS:Oin:cuitaannoXXXVIlI.i»ftaura- joot ta ab Iphito prima Olympias. X I. Ioathan:f«(/M anno nono contigerunt prims. 'vrlis Pa,- 3 9 J4 lilia. Eiusanno XlV.confurgil prtmuf Thoth Kabonajjari. XI I. Achaz. 3i>7a X 1 1 1. ^iQc\\\x.cuius annoV I II. cofpit Eabylone regnare 3986 Merodach. XIV. Manallcs. 4015- XV. Amon. 4070 XVI. lolias. Huim annoX VII I.initium Nabopalajfari 4071 p.uris Habuchodonofori incidit:^ anno XXIX. initium Itho- bali Tyriorum dynajii.. XVI. Ioachas:?»e«/t\t / /7. 4101 XVIII Eliakim:qui& lojakim. Huiies annol V.exfeditio 4iO} Nabuchodonofori in Syrtam contigit, XIX Io]achin,lcu lcchonias^www// / /. 4114 XX. Sedekia, qui & .Mathania. Huiu4 anno VII. ini- 4114 tium Vvaphrit regis JEgypti incidit. Jltqiie hnc fuecejfio regum ludafeii Hierofolymoritm numcro X X. Reges lfra'el,feu X.trt- buiim in Samaria.fuerunt X 1 X. hoc ordme:l<:ioho.i\w,apoft.^- /a^Nadab^Baafa^Ela^ZamriiOmri^Acha-b^Ocliozia^loram^lehu- Ioachas:Ioas:Ieroboam:I I:Zachanas:Scllum:Menahcm : Pha- ccja : 1'hacca : Ofea. Regni Ifrael fedes regia priusfuit in vrbe Therfa , poftea in -vrbe noiia Samttria:» qud regnum Samarta:, ^popultM Samaritd difii. Dynaftiafamilist Hafamon&ortttn. I. InA-M^cognomento Maccabitcs ,filius MattathiASa.- 4^47 cerdotis. Ethic celebrauit EncAnia. \ II. lo\iathi\n,cognomento jipphtis,frater ludii. 3f5J III. S\mon,cognome>ito Matthes frater imatha/n. 4 571 IV. Ioh3m-\es,Simonufrater,priiis Caddes,poftea Hyrcs- 4573 >iKS cognominatus. V. Ai\{ioh\x\as,primttsrex exhac famtlia. 4609 VI. AlexM-\de\:,cognomento lann^us. 461Q VII. Ale\a\^dia,qud ^ Salome. 4617 VIII. Hyrcanus,we»Jes// /. 4646 IX. Anl\oh\i\iis,Hyrcanifrater. 464S HyrcanuS]//*»-»»?. 4« f i Anugonus ,fecuripercujfui iulfu Atttonij Trium- 4^74 X. XI uiri. Dynaftia Herodiadarum. l. Hei:odesiA»tipatri Afcaloait£ fiiitts,^ Senatu Rom. ^Sj^ declarattts rex. \\. Archclausi Herodis fil'ius,Hierofolymorum feulud&s. 4715 tetrarcha conftttiittis ab Aug:ifto:poftea reUgaiits Viennam y./- lobrogum. III. Agrippaifffroi« ex Ariftobulo fiUo nepos,conft'ttutm 4751 a Caliguld rextottui tetrarchia. Philippipatrui , item tetrar- chia. Lyfanis.. IV. Agu^pifZiAgr^ipps. fuferioris filiiis^conftitutui aClau- 47(51 dio rex totius regni , quod proauus eiiu Herodes Magnu* obti- nuerat,pr&ter h ierojolyma, ^- qu&dam fnunimenta tetrarcht& ./irchelai.Superftes fuit tetnplo annos XXX. Dynastije AssyriorvmEt CHALD.tOR VM. Frima Dynaftia Cbald&oritm in Babyloniir. Hxc fuitregum V 1 I.quorum vltimo Zin^ros ab Arabibirs extindlojiniuit fecundi Dynafti?. Arabiim uiB.ibylonia. Secunda Dynaftta. Arabum in Babylonia. Ha:c fuit regum V I. c quibus vltimus fuit debcllatus a Be- lo,qui anno XXVII. impcrij fui, Allyriorum iniperiaiii cum Ba- bylonico coniun:iit. Tertia Dynafiia ^Jfyriorum. Haec fuit regum XLI.e quibus fuut nouoics ifli: I. Belus. I I. Ninus. III. Semiramis:cuiQS anno XVII l.incipit antiquiffitna Chald&orum &ra iuxta icaligerum. I V. Ninias Zaines. Vn. Xerxes. I X. Balxus : cuius anno XXXI. Abraham patriarcha eft natus. X. BaloEUS. XXII. Sofares.r «/«s anno XVII. natus eft Mofes. XXV. Sofarmos : cuius annno fecundo contigit Exodiis Hebr&orum. XXXIII. Thinzos : r«i«i anno nono captumeji Iliona Gr&cts. XXXVII.. Pyritiades ; cuius anno 'vigefimo primotem- plum Salomonis ejl confiruclum. X L I. Tonosconcoleros ; qnt aGncis Sardanapal.its di- cins eft. Tr£ s. 15.89 tti) »3f7 2411. 1454 ijo6 1614 1717 iii6 3;ij 367S 144 rriiod. 3869 5999 4011 4083 4113 3940 3976 3985 3990 3990 400y i9^7 3988 3993 4CR9 4118 4.48 4154 4lf + 41S5 Encv clopa^dicE Lib. X X X 1 1 L 4154 4184 4192. 419L 411S 414*8 4149 4189 4189 4190 4509' 4349 4i7f 457S 4943 49(? 4986 5011 5095 J144 ■5343 53JJ 5i4; Pr I M/6 MONARC H I /E. Priwa Oynajlia Medmirn- Hxc fmt re-um I X. hoc oivjine ' I r Maiidjuces, Arbacis F. , l I I 'i. So(aniius.£r««5 o Mc- dor.metiertit. Bitis anno [ecundo Htcrofolyma ■vnacumjar,. citiario incenfa fnnt. U Sectmda Dynaflla A^yriorum ponqunm ab y J-lJyrtis defcrerii»!. Pliul, ruJ3 Me\iahem rege lliael. Ti;»lath-rlialalar. larcb. Sargon. Salmjiiafar. ScniiachcnS. A(ar liaHdoM. „ - , Ante rhul quidam collocant Bek-fum , & exBerofo pures A(ryiiorum dynaftas commemorant, quam^ hic pohti tunt. Sederuditi repudiantiltius Beroh Ann.ani hgmenta. Ad nu- meros per.odi lul.aua: hic adfcriptos , quod ac«net, ilh luiu ac Tertia J>jnaf:ia Babylcmor,im,pofi fiamanno X \- J>rtyc&, defci.erunt a Medis. Kxc eft recTum X X. c quibus ill:i cclebriorcs. I N tbonallarus : cui -virtatis erg" , & propter hbert^ temalfertam ■^kaid^' «oHam cpocham tnJiituerunt.a^tMSm- nia Atlronomiiratiocitiiaputaricxpta. I V. Dilulotus,r«»-i 2r AitaxerxcS|K-.»)t«)i'. Artaxerxes Q.f:(Sr. Arfcs. .. Darius Codomanus. Dynafiiafecunda l erfartim pofi cndom Artaha- r.ivltimi irfacidarum. H.i:c fuit rc.'um X X. V I II. e quibus celehriorcs luntifti: I. .^. rtaxares. , I I. Saporcs. III. Orfmiflas. I X. Sabores : qiii in vtero tnatxis creatus efi rex, jj» tot^ annos imperaiiit , qnol vixit. X- A.ttaxerxcs. XXI. Cof.oes Magnus. XXVIII. Ormizda lczdegird. Interfecto le^egird , orti eji Dyniiftia .Aai^um ^ctnitarum fiue Saracenoriim , regum XXXI. " qiiihus primia eft MuhajniTicdpfcudopropheta;.v'~ timtis Muhammed quartus. DvfiAS ti/eM acedonvm. Prima DynajlinMucedonum ante Alexan- dr,tm Magniim. Hxc fuit i-egum XX l I I. c quibus pninus CaranusHei.i- clida, anuo periodi hil 39CI. vkinius Philippus pater Alcxan- dii M. anno periodi 45 5 •.- Secunda Vynaftia Macedonum, in JEgypto. HiTC fuit regu m X 1 1 1. quos vidc p.iulb antii in X X X 1 1. Dynaftia iEgyptiorum. Tertia Dynaflia Macedonum , in Sy- riiufeu /iffyria. ^ Hic cll: regum XIX hoc modo. 1 Pcd II. III. IV. V. - Alcxander Magnus. Antigon.is. Scleucus Nicatoi Anti;;onuso Sariif Antigonus 0 ©tos cuius anno Xll. Arfaces Pmthus dtfecit k Syris. regihus VI. VII. VIII. IX, X. XI. XII, Seleucuso K»?xjtixa;, Scleuc.16 i Kifnifics, Antiochus 0 Mi^;, Seleucuso tnf.-TraTa^. Antiochus )'ETn(p«*.Jf. Antiochus « Eu7«t«j. Demctriusi Xarr,^, XIII. Alexander Bala. XIV. Denietrius ,3 N(iKL'(«if. XV Antiochus iilie^cri;?. XVI. Demetrius 0 Ndssvaif . iterum. XVII. Antiochus v Vptjvot. X Vli I.AntiochusC^zicenus. XIX. Pliihppus. ^luarta - ytiaftia Macedonum in Macedonia. Hxc eit rcgum X V I. e quibus primus eft Akxandet Ma- gnasanno penod. 4578. fecundu^s Aridxus anno^j^o. deci- musfquartus Antigonus , anno 4478. & X V. Philippus aiino 44? j. vltimus Perlcs, ani.o 4f < j. OctoDyn.^stijB L A' 44 f 4: 4: 4 4 4 4 4 4 4 4 4 A T r N O R Prima Dynaftia Aboriginnm. Hacc fuit regu m V. hoc otduie. V M. I. lanus I I. -i» Saturnus. I 1 1. Picus. ly. Faunus. V. Latinus. Secunda Vynaftia Mneadaritm. Hsc fuit regum X V 1.' hoc ordine. I. jEncas. I I. lulus Afcanius. - III. Syluius Pofthumus ./Eneje fil. IV. >t,neasS\luius. V. Latinus ivluius. V I. Alba Syluius. VH. Capetus Syluius. VIII. CapysSyluius. IX. CalpetusSvIuius. X. Tibcrinus Syluius. XI. Agrippa Svliuius. XI L Alladius Syluuis. XIII. Auentinus Syluius. XIV. Proca Syluiiis. XV. Amulius Syluius. XVI. Numitor Syluius. Tertia Dynaflia Latinorum, Regum V'IL L Romulus. Intcrregnum. I r. Numa Pompilius. III. Tullus Hoftilius. 1 V. Ancus Martius. V. Tarquinius Prifcus. V I. Seruus Tullius. VII. Tarquinius Superbus Sjuaria Lynaflia Cmfultim fuh Kepublica Colliguntur a Regifugi.5 , & primis Confulibus , ad Tribu» nos militum Confulari poteftate , anni C X 1 X. &a Palilibus vrbis ad eofdem anni C C C L X 1 1 1. etuinta Dynaflia Tribimorum militum Conjiilari poteftate. Colliguntur a Tribunis militam Coiifulari poteftate, ad rc- flitutos Coil. quorum altcr de plebe cicatus elt, anni X X I V. Sexta Vynaflia Confulum in iniegrum reflitutorum. Colliguntur a Confulum reftitutione ad priraum annufn impcrii C. lulij Ca;faris anni CCCCXVII. Septima, Dynajiia Imperij Augi/ftorum vfqiie ad en- cnnin Conjtantinopoleos. luliuSi L4 Chronologi^ Cap. V 1 1. lulius CxCa.s incipit imperare anno peiiodi 4664. Colliguntma nauli veteiis Rom.c ad natalcni nousc Ro- mx-,aum MLXXX. O^au» DynafliadiuiJionU Imperij in Crs,- cum 0> Latinum, Colliguntui- ab Enca;niisnoux Romi,ad inaugurationem Caioli ^lagni, anni CCCCLXXI. DvNASTlA SlN.^RVM. Dlnadia florcntillimi , amplillinii ac vetulliflimi Synarurn ImjKiij.cltregum C CL X I V. cquibusprimusclt Vitcy, cu- ius initium non multum abcll a trne X 1 IL DynaRix Agy- pcioiumi4uccncelimus lcx agcllmu'; quartus , admodum iuue- nis regnarc cocpit anno Cluilli M D L X X X. DynastiaDardani Et Ilii. Hxc tuit tegum V 1 1. lioc ordine. 1. Teucrus ; cuius temporibus Mofes eduxit Ifrael ex JEgypto. Dardanus. Erichtlionius. *• Tros. Hus. Laomedon. Priamus. Dynastia Sex Rsgvm Pegami. Philetxtus 0 Qht^ixt. Eumenes. Attalus. Eumenes. Euraenes. Attalus, c ^/AofinTaf . Dy nastia Tyri, Hacc efl prirao X I V. regum : e quibus pr:Ecipui hi: I. Abibalus. I I. Hiromus AbibaH F. X 1 1. Pygmalion ; euiui anno VII. Vido in Libyamfro- ftSit. XIII. IthobalusH. XIV. BaaL Demue eft VII. luJicum , qui dicuntur SufFetes , ab anno periodilul. 4118. vfque adannum^i^o. Dynasti/e. Regvm LydijB. rrima Dynajiia efi Aiyadarum. Horum ptinceps fuit Atys , pater Lydi , a quo Lydia , qu* prius Maconia. Secunda Dynaftia efl Heraclidarum. Hacc fuit regum X X 1 1. e quibus prxcipui ilU I. JE^zon,filiHS Alci.t ,fiUj Herculis. XIX. ArdyfuSi cuiusannoX Vj. Olympias prima aB Iphi- to celeirata. X X. Alyartes ; cuiits armo 1 X. confurgit initium Na~ ionafpiri. XXII. Candaulesj Cuitis anno VII decem tribits a Salma- najfare defortat&. Tertia Dynaslia Mermnadarum. Hac fuit regum V. c quibus duo cclebriores. I. Gyges. I I. Crccfus. , DynastiveSicyoniorvm Frtma Dynaflia eft regutn XXVI. Ex his celebriores funtiiti : HS 11. IIL IV. V. VL VIL I. II. IIL IV. V. VL yEgialeus. Euiopsif «/«^ unno XXXVl.natus efl Abraham. Telchin. Apis. Thehion. Echyreusic«/«* tinno XIIL Mofes eduxit populum I. IL lU. IV. . V. XV. . ex JEgypto. XIX. Sicyoni» quo vris.Eiiis anno \^.Felops Olympicum eertamen inftituit. XXII. Phxftus i cuius xnne fecundo Atreus Olympicum certamen in honorem patrts Felopvs inftaurauit. XXIV. Polyphidcsii:«,Deucalionis {i\[\is , cHtus anno primo 3117 Mofes eduxit popiilum 3480 3no 3535 3;«7 5(!-t4 3«4? 3665 IV, Erichthonius. X. Thefcus. X I. Menel\heus;cuiusannopenultimo deletH efl lUon. XII. Demophoon. XVI. Melahthus. XVIL Codrus. Dynaflia fecundafuit Archonton ad totum vi- t& temptts numero XIIU Ex hiscelebrioresfuntifti : I. Medon Codri filius I I. Acaftus i ciiitis anno XXX conflrui coeptum tent' plum Solomonis. XI L TEfchylusi cuitts anno tertio prima Olympioi ab 39 3^ Iphito inftaiirala. Dynaftia tertia eft Archoritm Aecen ■ ^ tialittr/i feptem. Ex his duo funt celebrioics : I. ChoLX.o^s;cuitis annoVl l lconfurgitThoth,^epo- 3 9 60 ch.t NaioiiaJJari. IV. hlippomeaes > ciiiits anno fecundo portatifHnl X 339O iribus Samari£. DynaBia quarta efi Archonton anntiorum. Hxc cocpit annopcriod. 40 3 1 . Dynasti^LacedjEmohiorvm. Piima dynaflia eft regum VII. Ex his notiores funt I fiurotasi aquofluuius. !I Lace- dxmon i a quo Laconiadidla. li 1. Amycl.is. VIII. Tynda- reus. I X. Caftor & PoUiix , Tyixiarei fihj. X Menclaus, Atrei filius , dudla vxore Hclcna Tyndarei filia. X I. Orcftcs, Agamcmnonisfilius. XI 1. Tif.!raenos,Orcftxfilius, fubqao Heraclidarum reditus. Secunda dynaflia eft regum Heraclidiirum, ^ du.^rttm fainiliariitn. Priorfamilia eft Eurylliicnidarura fcu X X X. c quibus hi prxcipiii : I. Eurytihcnes, Atiftodcmi filius. I I, Agis. VIII. Telcclus. I X. Alcamenes. X. Polydorus- X I. Eurycrates Polydori filius. XII- Aiuxandtus Euiycratis filius. fiib quo Meffetoa .i Laced/imoniis defecit. XVII. Leonidesj«^ quopugna Thermopylarutn. X X. Paufanias. Altcra familia Heraclidarum apud LacedaemoniDs eft Pro clidarum , fiue Eurypontii-brum , legum XXIV. c quibus celebriores : I. Procles , fratcr Euryltheiiis. I II. Euiypon. V I. Prytanis. AgiJ.irum regum 3611 36U 3860 3900 3937 JlS^O 3469 43°3 N DvrtASTl jfi 146 Encyclop^di^ Lib.X X X 1 1 IJ I. Peiiod. lul. 3648 3H7 5S11 39ii 4089 Dym Co. 8E- Anni Chrirti. 540 i4l j4i 563 381 411 4f*- 48J ^68 '6IZ. 6tr 7» 408 558 J84 418 4'9 486 ASTI>B QJVINQjrE RIN THIORVM. Dytt^ffi^ prima eft Sijiphidarum^fegttm V l. Exhis piimus fuit Sifiphus. Secanda efi Herarlidarum,regum I V. Ex his fuit Ixion:amio pcnofti. Tertiaefl Bacchiadartim:regnm V 1 1> Ex his celebiiores Cint cies. I. Pacchis. II I. EudeiTiiis, I V. AnftoiieiTins. Dynafiia qiiartafuit Eaechiadarum Vryta- neon anniiorum 114. Ex his piimusPiytanis Bacchiadarum fuit Automenes? Vynaf.i* quinta Cypfelidartm- Hqec fuiciegum 1 I. I. Cypfckis. I I. Peiiandius. Dynastije qj.-arvndam nationvm ptentrionahum , qu^clmperioRomano la- cerato fuccieuerupc. Dynaflia Oftrogothorum fub Imperio Hunnoruni. HicclarueruntVvinitharius,Hunimuiidus,Thorifmundl»s, Vvalamir, Theodemir.V videmir. Dynafii» Ofirogothorum , excujfo iugt HnnnorHm- Hxc dynaftia fuit in Italia, regum V 11. I. Theodericus,r/'i.o^e»»'" F.ingreiitur Ualiam, ^ occidit Odoacrum regem Herulorum. 1 I, Athalaricus. I I I. Theodahathes. I V. Vviciges. V. lldouualdus. V I. Totila. VIL Theia. Dynaftia Vvifigothorum in Gallia (^ Hifpania. Hic fuit re!;um X X X I V. c quibus hi pr.ccipui, I. Athanaricus:y«^|^«(» Gothi tnterfe Jiutjl siiticjiiorii al- terittt faBionii rexfuit 1thanarictis,alteritis Fridigernus.qui diHt funt minorei Gothi , quiChriflianifmum ^ literoi edoBi funt a Vvlfil^ Arrianoefifcopo,quorum reliqum. adhuc tn MiO- fidtfunt. I I. Ahikas i qui Italiam ingreditur. 1 1 1. Athaulfus : qui tranfit in Gallias,Sc ftabilit regnum Vvifigothorum Tholofe. V 1 1. Thorifmundus. X. Alaricus : quo afo in campis agri FiBauienfis , re- gnum Tholofifinem accepit, ^ ah hoc tempore regntim Vvijigo- thoriim intra Hi^aniat confiitit. X l X. Leouigildus, inclitus rex, viftor , fed Arrianus. XXIV. Sifcbutus : fut quo ifidorus Hijpalenfis fcripftt li- ^rosfuos Origmum XXV. Suuinchila;* CHiusanno 1 1. incipitAraHegirs. Ha- garenorum. XXVI. Sifcuandus : a cuius anno 1 1. incipit &ra Iel(degiri V^rfica. XXXIV. Rodericus : ^«i » M4«w regnofpoUatur ,per- fidia luliani Comitis. Dyna/lia 5 vevoriim in CaUicia, HoEC fuit regum X. e quibus prscipui I. F.rmeuricus. V I. Remifmundus : cum aliquot regibus jirrianis , quo- fHm Komiria ^ epoehs, ignorantitr. V 1 L Theudomirus oichodoxus a Martino Dumienfi cpifcopo. X. Andecan tyra inus : qui prcfligatur a Leovigtldo. Dynaftia Vandalorum Stlingorum in Afiica. Hxc fuit icgum V I hoc ordine. I. G(:fiix\cw%:quitraijcitin Aifricam; ^ capitCar- thaginem, 11. Ill I V, Thrafamundu: V. ^ilderix. V I. Gilimer. DynaBia Zongohardorum in Italia. Hic fuit regum X X I J L e quibus celebnorcs, I. Allioiuus. ?CVIIIAfprandus, XIX. Luitprandus, ^ X X H I. Delidcrius. Dynastia Exarchorvm R A V EN N .«. Stetic Erarchatus annos 174. Succellio Exarchorum hxc eft. I. Fl.Longinus V. C. Patricius. I I. F. Zmaragdus V. C. Patricius, III. FI. R.omanus V. C. Patricius. I V. FI. Callinicus V. C. Patricius. V. Fl- Zmaragdus iccrum. V I. Eleuthcrius V. C. Pacticius. V 1 1. Ifaacius V. C. Patricius. VIII. TheodorusCalliopasV. C, IX. Olympiuscubicularius V. C. X. Theodorus Calliopas iterum. X r. Fl. lohannes 1'laton. V. C. X I r. Theophylaftus V. C Patricius. XIII. lohannes Tizocopus V. C. XIV. Scholafticus V. C. Paciicius. X V. PaulusEutychius V. C.Patricius;f«/«5<»«»o '^■7'fiu anno Chrifli -jn,^. vt hahet Anafiafus. vel vt Onuphrius 744. Rauenna a Luitprando Longobardo capta, dy exarchatui finif eft impofittis. DeFrancorum , Anglo-SaiDnum , Scoto-Brigancum-, Bur- gundionum &: Hunnorum Dynaftiis : dc regnis Danonim, Sueonum, Noruuegi.r, Polonix , Bohcmia: : de regnis diucrfis Hifpaniarum : de regno Croatia: , Neapolis, Sicilix , Sardinix: de Ducatihus , Marchionatibus , Eleifloratibus . de cpifcopis vrbis.Roma:, Antiochi:s, Alexandrix, Hierofolyniorum 8? Conftantinopoleos , vide Eliam Rcufnerum , Henningura, Scaligeruni , Hcluicum , &pallim in hac Encyclopardia ; no- minatim in Politica , Hiftorica , & Chronologia fpeciali hiftorica. Vgnericus. Gunthamundus. C A P V T VIII. De ChrenologiA hijlorica, Pr^cepta. Hronologia fpecialis hiftorica perfequitur hi- .vftoriasnetatione tempoiis infignitas. Eflque diexodica, vel fynoptica. lUa fus^ oraniat hic breuiter praccipua indicat. c R E G V L jE. I, Ea ejl htfioru & chronologU necejfitudo^vt licet diJiin^Afintyfeparari tarnen non pojfmt. Nam fi tempus annotas.fimul per(bnam,rem, vel,a 3 4 6 '■ ' 7 7 8 7 8 9 30 I 9 'J Abel nafciturjtjuo ttmpore fchol* pri- reilmiiatx. 50 1 f ' I )'0 i Caiii cxtruii Chauochiam. Gen. 4, z |,. » 2 f 2 3 4 5 1 - 3 4 5 1 .^ ^ 3 4 5 7 8 ■ ' * 7 8 ■ 1 ^ - 40 9 ^- - JOO Abcl a Caino iatcrficitur.' i 'i6q' I i 2 i « I 2 i! 2 5 4 f 6 5 4 6 '- 3 4 5 6 ;''. 7 ■ 8 • . 7 8 7 8 • 9 9 9 jo i IIO 1 1 170 I I \ I 3 4 T 6 1 2 3 4 6 i 2l 3) 4 6 7 8 9 ! 7 8 9 7 S 9 ' 1 Tom.ir. ( " N ■i --iSq i 1 ^ r 148 Encyclop^dte Lib X X X 1 1 1. An 180 An.Mtmdi An.Munai 240 300 Afttologia ca:pit coli. ■ I I I a 2 2 5 3 3 4 4 4 5 6 f J 6 3 3 i ^ . 4 4 1 1 ^ Incipit peifecutio Cainitatu con- " tra iethitas. f 6 6 \ j 7 7 7 S 8 8 l 91 9 9 ^ * Chronologia^ Cap. V 1 1 1. 149 •.Mnridt }6o 5 4 6 7 S 9 570 I X 4 6 7 8 _^' 3So| 2 3 4 l 440 I 2 3 4 S 6 4fo 1 2 3 4 f 7 ^S^O /<»r« 2 3 Enoch N. vixit an; 5 « j. poftea vj- uus tranflatus in ca:lum. 2 3 ^ 4 4 4 6 7 8 9 f 6 7 8 9 ». >^v ^^ L JB.. 1 An Aiu^id' [An.A^iiKdt 960 I 1 >4«. Mttndi lOlO 900 I * J 2 2 2 3 4 3 3 4 4 IV 6 5 T 6 6 7 8 7 7 •i 8 8 9 5)io 9 9 i(\ ' 970 lOJO I. I I \ I 2 2 2 3 1 3 3 4 4 4 f 5 5 ^ 6 6 . 10 580 1040 11 I I 1 2 2 2 Seth motitur. 3 3 - 3 4 4 4 ( 5 5 5 6 6 6 1 7 Enoch viuus alTumitiir in coelum. 7 8 7 s • 8 Hijic fluxit ^jEoijTf Etlinicorum. 5 - — 9 9 ^ 530 Adam moritui. 990 lOjO 11 I I I 2 2 2 . 3 3 3 4 4 4 5 6 5 J 6 6 Noah N. vixit an 9^0. cimus ab Adamo. Hic 7 / 7 8 7 8 nus & Bacchus Ethnic 8 - item Ogyges primus { 5 9 9 fcus. ^ 940 1000 ■ 1060 11 1 I »1 2 2 2 3 3 3 4 4 4 5 y 1 6 6 tf 7 7 - 7 8 »•' 8 8 9 9 9 95° " 1010 1O70 h I I I 2 2 4 3 3 3 4 4 4 f 5 f <5 6 ^ 7 7 7 8 8 9 8 9\ 9 1 i. ' \ %^nn .:)noio gr^^ap. V 111. 153 MiVlitnd ( ^n.AIwidi A>i.Miind.i loSc > I14C Euosmoritui-. ' 1200 I I I 1 2 2 i 3 3 A 4 4 S f J 6 6 6 « 7 7 7 8 8 8 9 lO^O 9 9 iiyo 1110 " I I I 1 2 2 3 3 . 3 4 4 4 5 ) f 6 6 6 7 7 7 8 S S 9 9 I160 9 IIQO liZO I I I ^ 1 2 2 3 3 3 4 4 4 y f 5 6 6 6 7 • 7 7 S 8 8 9 UIO 9 9 1170 IZ30 3 I I a 2 2 3 3 3 4 4 4 ^ f !j ; Kenan moritur. £ 6 6 ' • 7 7 7 8 8 8 9 9 9 lliO n8o 1140 I I I z 1 2 y 3 3 3 ■ 4 / 4 4 5 y 5 1 6 6 6 1 7 7 7 8 . s 8 9 9 9 1130 1190 1250 j I I ^ ' 2 2 i 3 3 3 i 4 4 4 f 5 I 5 i 6 6 6 1 7 7 7 1 8 8 8 9 i 9 9 IZ^O 154 r.nc:yc Aoydc^ aicc j^iu. j^ i\ . j:\. L L 1. An A U70 9. 1330 9 ^ , 1590 'li , I J 2 2 2 3 3 3 4 4 4 f 5 5 6 6 'J 7 7 • 7 8 8 8 5> 9 9 128C 1340 1400 '«( I 1 1 2 2 2 3 3 3 4 4 4 5 5 5 6 .6 6 7 7 7 8 8 8 9 9 9 IZcjo Malaleel moritiir. I3JO 1410 H7 " I I I i 3 2 ? 3 \ 4 1 - 4 4 5 5 S 6 6 6 7 7 7 8 8 8 9 9 9 1420 1300 15^0 '- i^ I 1 1 1 1 2 2 2 larcd moritur. 3 3 3 "" 4 ' 4 4 f f 5 <5 (S 6 t 1 7 7 ^ 7 8 8 ^ "• 8 9 9 9 13IC J370 1430 H 1 I I 2 2 2 3 3 - 3 ^ \ 4 4 1 5 5 t ' 6 6 ' 7 7 7 ' 1 i 8 8 ■) 9 9 ChronologijE Cap. VIII. J5T I44< t -- v- . An.^^iwidi A/i.Mma if6< / 3 1 IfOO '! i c l ; 2 3 4 f 6 I i 6 / r - 1 S 8 7 1 8 1 5 l4fO ] 9 1 IJIC ) 'i7^ 2 2 I 2 3 3 3 • 4 4 4 « J ) f 1 6 (> i. 7 S 7 7 8 9 9 9 1460 1J20 i;8o I I I a 2 2 3 3 3 4 4 4 ' f f 5 tf 6 6 7 7 7 8 8 8 9 9 IJ30 9 1470 if90 Coniundlio planetarum ma- J I I gna 1 1 1. appropinquante di- 1 2 2 luuio. 3 4 3 4 3 4 ? ..,.,*. ,, f £ S 6 Noach prse Jicat pcrnitentiam , & 5 6 jf 7 8 7 8 prophetatdediluuio. Prima pro- ;l phetia poft lapfum. 7 S t 9 1480 9 1 j;4o 1600 I I I z , 2 2 f 3 5 3 i 1 4 4 4 5 y 5 - 6 6 S««». Noc primogeoiras , N. vixit 'an.«oo. Fuit ipfe Melchifedech. - Noa eft autor ArchiteiauraE ante ** cliluuiuni.& poft diluuium vini. 6 7 s '■> 1 7 1 8 r 9 9 9 1490 i;p ,1610 I I I 2 2 2 J 3 3 3 4 ' . 4 4 i^ T 5 . ■ y ■fii ^ 6 £ r 6i 7 7 7 P S c 8 8 9 1 9 9 ' 1^20 156 Encyclop^di^ Lib. X X X 1 1 1. ^n.Mundt ^n.Mtindi An.Miuidi f i i6to 1680 1740 I 1 3 I I ' 2 3 5 ;/^... 4 5 6 1 4 T .• 4 5 RegniiSuecis, incipit a M: i-'-s' 1 i-« ' 6 7 S ', 6,ncpote Noachiex lapeto. dein tempoie incipit res Ji >« 7 S i^ : ! 7 8 S(ythiA a Magog. ; 5 l 9 .. ■" 9 9 ,' ifija 16 ()0 1750 Babylonica turns incipit ficari. I , I I - z ■ 2 2 3 3 ^alah N. vixit .ah.4 5 3 • 3 4 ' - 4 4 •r' u !' 6 ) ' 5 * Prir.ia dirperfio hom; :, i 7 7 7 8 initium linyuarum. IV «■ 8 8 ' vixit an.i j ^. Tuifco p.itei . 9 1540 9 9 1760 manorum inuenit iicEras. 1700 r I , I , I 4 ' 2 2 2 1 •^ J 3 3 i !r 4 4 4 1 ; 6 7 ■ 6 7 . .. 5 6 \ <• 8 8 , ■ 3 9 9 1710 9 •1» 1650 1770 1 1 1 % I Lamech moiitui. I I \ i 2 3 i 2 5 1 .; i 2 5 no 4 4 (tempora 4 Nintis regnat an. yi. I 1 f * Mathufalem moritur. T * He'oron adificata efl circa ha;c ; aliis lupitcr A/Tyrius, Ht 1 *6 t Epochti diluuij incidit in hunc *6 t Dyxtaflia JEgyptiorum x vt.con- 6 Babylonicus. V annum currencem. t7 8 *9 ncditur cum Monarchia AHyrio- 7 * Arphaxad N. vixit an.43 8. Sem mm. Durauit annos iiot- 8 , inflituit fiholam priuatam , qu,i: * /Era Chald&orfim fm B.ibylonis 9 poltca Hebriorum dida elL iacipit fub Belo;qui elT; Nimrod. 9 "^ 1660 ijto NimrodconAjiitBaiylonemlkNi- 1780 ' 1 ncucn:inrrituitquc fcholam Chal- 2 I z daorum.Sah eo nobilitas inccpit. . 5 ' *3 Mifraim condit vrbem Mifraim, ' 3 ■' 4 4 quE M«?;/>/:ii* dicitur. { 4 / ^ 5 6 ^HeterN vixitan.464. Hoctqm- pore Zoan in .^gypto coudita.; 5 *6 *SueusiS R.Sueci? Regu.} an.ij9 Regnum Gcrinan^ cipit fub Tuilconc mi.To; «5 7 7 8 7 n Noachocum lo.diicibn > 8 ^ etiam reo;num Sarma 1 9 9 9 condidit:duraMit aiinos j — 1670 1750 1790 ,-• I I ) )-'. 2 2 , 2 ■|:^ 3 3 ' 3 ■::i. 4 4 4 rc T f '" f 6 i 6 '^ 6 7 8 7 8 i ,* ^^'««'^//iprima Rom»i\ ; 1 *s incipiti videi. Coriti-Ian:l , r" rum, h. e. pofteroium C< 1 9I 9 9 . J ChronologijE Cap. VIII. 157 An.M An.M. An.M. >, Hitran,5oJoma,GDmor ■ i8)o 1900 >9fo \t ha,Damafciu Si. alix vilic s 1 1 1 |hoc tcmpoie vidcutm- cll A , lcondu*. i X 2 i 3 VbLt dynafta Suecoram. J A \ H 4 - 1 f i 5 6 d Arius rex AlTyriorum re- 6 7 7 gnat }0. annos. 7 S 8 H 5 1860 5> I^IO 9 ip6o ( Telchinia xdificacur a Telchi- 1 ' Regnum Syciniorum in- I I ne rege Sicyoniorura. cipit.Durauitpcneiooo 2 2 annos. 3 5 3 Mannus , filius Tiiifconis, apud t 4 4 4 Sarraatas Rhcni regnac an,66. J f f 6 6 6 i 7 7 7 8 Ninyof f. SemiramiJis 8 S $«■«5 N. vixit an.tjo. 9 reguat 58. annos. 9 9 1870 IJ>20 15? 70 rr<«fmcondita. I 1 I Saturnus R. Lacinorura. z 2 2 i < 3 1 3 4 4 4 y J 5 i Semir«mk vxor Nini.mor- 6 6 /««««feniorregnac. 6 tHo raatico tegnac annis 41. 7 , 7 7 S • 8 Thitf»h N.Tixit an.io j. 8 5> 9 9 1880 1950 1980 Tempore Apidis regis Sicyonio- I j I rum Cres ^dificauit Cretam. 2 2 2 3 t 3 3 ' 4 4 1 4 J f 5 / ^ ^ Aralitu R. Affytiorum per 6 / 7 7 annos 40. 7 8 8 8 1 5» 9 9 1890 1940 1990 riuc ponitur antiquiffima Si- Hierofolyma , piimo dicSa j I I bylla , qui dicitur Agrippa. Nu- ' Jalem , ^iiditut a Melchi- 1 2 tnerantur autem per totum 10. 'fedech. 2 /cl ii.vel ft Sibylla:. Suntoui :Gethar itwufiis Suecotuin. ? 3 J'putent vaticinium Noac de trib. i 4 4 4 . filiis & corum pofteritate , & de f ^y ^ ^ Xerxes Balanaeus R. Affy- , 1 futura in eis religione effe hanc 1 (f , *(5 norum & alij vfque Sarda- 6^ loyiiam. | 7 8 j. napalum. .j(.Q 1 1 2ortf««vdGranusR.. Latinorura. SV^odux Suecorum. j Noach moritur. 61 IDIO I » 3 4 f , 61 7'! 8 EricKs dux Succorurn. ^^Abrahum ex Vr Chaldsorum proficifcitur. Docuit philofophiam & prcEdicauit de nomine Dei in Chaldea , Phoenicia & .^gype? 1010 I 1 5 4 <> 6 7 8 Abraham docet Mathematicam & Aftronomiam,& foederis eft inileiitoi;. Efocha promijftonis A&rahamo fail« incipit. Pharao I. GeneC ii.acccnditur amore S^, Regu moritur. Loih e^ Abraham feparantur, 1050 I ? 4 f 6 7 8 9 Irrg&uon, fratei,vcl vt alij,filius Manni,regnat apudGermanps an i,^.^raham vincit reges Orientis opera 3 iS.Ternarum.M*/*. regnat. Ifmael nafcit^ir. 1040 I ; 1 : ■■ [' . . . . . j So(io?«it j^ Co»7(i>';'i5«^igne coelitus demiflb delentur. GeaeCiS.is- Vsor Lotlii mutatur in ftatuam filis : ibid. CircumciCo) tuiturl ''■•''''■• ■ / •- ,•/, ,. ,i.„, ,1 ,'...;';' I -.■'••■■■'•' •■■..:•,■,. i 8 Ifaac "N.' viiit •^iiri 80. Moab & Ammon nati. ■ i^o.u.'/! 'V -rr—r- -*— »' — .- -^ InM. — - m ■■■■■■■ II _ .„. — .^^ .mmmm, , . „, i —■■■■., ■ ■,,■ , . . ^■,»i .,, ■ ■■■ ^ Chronologia; Cap. V 1 1 1 i-)'9 CJO SchoU Thoenitnm coeperunt tcinpore Abrahami.a quo didicerunt Aftronoiniain aliafquc artes. Ittm Srachmmnm in India. 9 Incipiunt 400 anni vfque ad cxicum populi lCacl. I X Iftac e(l immolandiis. 5 1 Aurunus Coritui R. Lacinorum. I ) 4 f IftMon, German. 2(n^Pa6 / Ingaeironls F. rcgnat in Gerraania an. jo. (, 7 8 9 -80 I £ 5 4 5 6 7 8 90 I t 3 4 J « 7 r^arA^moritur. S«>'/» moritur. / Ifaac ducit Rebeccanjk ^** I 1^.- Regnum Argiuorum iucipitfub Inacho. Durauitannos 547, Tom. IV. O iio» II < .'M y..M. 1 60 tncyclop^cli^ Lib. XXXIII. iioo Afclepius Hciraeti» Trifjne^ifti aijditor medicjnain propagauit m iEgypto. ■" Malottases Corltus R. Latiuorum. /««iN. vixitan.147. III ■ a.110 I % J 4 S 6 7 8 9 aiio j & 3 4 5 XIJO I l Aliraham morltur. Hermion , JF)Ct;maH» / Iftauonis F. regit Germanos an.fij.' S«/4^moritur. Vames fub Ifaaco. 1140 1 Druides atdificant Genabtm in Gallia, Vbi hodic eft Aureliit : Hoc temporc incipit fchola Bardorum , fiue Vruidum. 3 1 SiM»w'R. Latinorum. 4 Ep(» ducit vxores Cenansas. M. Chronologia^ Cap. VIII. lIJO I Phoroncus Argiuoruin rcx primus Ugei (^ mduia conQicuic. 8 Scm moritur. 9 II 60 Atfiem, coiidita: ab Oiygt tegc Actico^ I X i ' 161 170 Zletijine condica cft ab EleuHne Ogygls Attici F. (80 ifmaiil moritur. lacoi in Mefbpotamiam proficifcitur. Zter moritur. 8 Af^^yi^.Hermionis F. regnat in Germania an.46. Hic eft Mars Gernianoruiu. 9 Epocha diluutj Ogygiani incipit. I lacoh ducicLeam vxorem. Ruhen N. Simeon N. le»« N. vixitan 157. ludci c3> Dan N. HaphthaliN. Gad N. lofeph N. vixit an. 1 1 0. Tom. I V. O i tioo An.M 1 62 fcncyclop^di^ Lib. X X X 1 1 1. 1100 XMchar N. 0/;w,qin & Apls feu Serapis Germanos docuit plijres artes Mechanicas. item Mcdicinam. Zebulon N. jtcm A[er N. Vhnrao 77 eft ipfiflimus Afis^oipx etiatn Gfiris appeilaturjinavitus Ifidis. Hjc extulit lofephum ad furaraam dignitatem. $ lacob redit in terram Canaan,. 8 9 it lo Apis rex Argiuorun) amplificat vrbem Mifraim vocatqueeam Memphiii- : quae hodie Jlc/mHs dkhai. Ofiris ex Italiagigantes exp 5 Ueniamin N. lofeph venditur. 9 i,iio Lefirigo o\oAs R. L.itinorum Rhodiis ccc^it. co\i, Sf/ir/* condita eft a Spartone : Amplificata efl: a Lacedxmooe circa aa. M.ifioo, fuit appellataZ Ephrait». Fames ^gypti per 7. annos. M. Chronologi'^ Cap. V 11. 165 itJO I X 3 4 xi6o I } 4 6 7 8 1170 I 3 4 5 6 7 8 ilSo I z J 4 6 7 8 Pliarao in itgyptodicitur^mf«o/i^«.Subhoc/4fo^ vcnitiu ^gyptum. Lybius,cognoracntoi?m«/«R,Latinorum. lacobiti moriiur , annorum 1 47. Eftcjuc vigcfimus ab Adam. Et hadcnus patriarchic ab Ailamo cum to. litcris alphabcti Hebrxi com- patantur. Epidanrus ia Argolideconditur AbEpidnuro ArgiF, Ifis foror & vxor Ofiris Germano docet lanificium,()lei o< vinivfum. Thufcui fiiius HerculisR. Italia;. Sueuiu, Gambriuij F. regnatan.48, iaGermauia. Bilumum O^ygium accidit , quod fuic maius diluuio Deucalionis. 1190 I 1 J 4 S <, 7 8 O 4 1300 i |^..^.|i64 tncydopxdix Lib X X X 1 1 1. 1500 Amrnm natus. Hti^dls ( ho Jie S^uilia) couduut ab Hi^^lk, filio Hciculis Libyci loh. vixft. lofefhg moritur annorum i lo. 1310 I 1 J 4 6 Promethetts in Grcecia docet Logicam. Atlm eius frater Aflronomiam , cosui Orioms. Alteus regnat in Italia. 1510 I 1 J 4 6 7 8 1330 I 2. J 4 J Vandtilus regnat an.4 1 Hinc didi funt Vandali i»it C7?CJ»6«t?* Tempore feruitutls jEgyptiac» conditae (unt quxdam pyramides & multse vtbes iEgypti , feruili operalfraelitarum. Leni motitur. Armenophis R. jEgypti beneficio Alchymiae fecit vocales lapidem & effigiem Memnonis. K/j^««/« lex inHifpania. _ Itnhu, Atlas feu Cittim regnat inltalia. . 1340 I 3 5) PW(i/(j««»j,incipic fub Tcucro. Durauit aniios ji^.PrirausR.Tcucci tuit. JSgyfttwvniuer^a dccem plagiscxcicctur. Exoil. 7. v(i]ue.id c. ii. .^cAirw fuit 1'liaiao. Amphionrex Athenarum. Piima Mufica Mofis & Mari.r foroiis. Tipochet »nni F.cclefittfiici Itidiornm incipit i.Aprilis. "Exilm ifraHti- tarum I f.Aiml.Epochapromulgatioui^legis incipit 4.Iunij.quiaproiimlg.^tio lcgis fubfccutaeitc.vituiii jo.Jicbiis. Tabemaculumcngitur aMofcqui cflantiquillimus hiftoiiogiaplius. Pfaimus 90. .\ Molefciiptusput.icuv. 'Aaron piimus fumuius f.i- cerdos in populo Ifrael. Hadal/ o* .^bihu ca?litus conlbgraiit. OiJo Nafir.TOruiu. P/V«x Pr//f «f R Aborigcnum in Italia. Bfliw^^crSciJClV AlcmauniF.rcgnatan.fio.Jubhocrege, Amazonesmifllfuntiii Adam. .. 1470 I £ J 4 S 6 7 S 9 ,480 Bo]us Gcrmanorum Rex condidit Bo]obinum flue Jiubienum c\\\x nunc Praga appellatur. EoJcm tempore Amazones.Ciinbcotum vxo- rcs in A(id condunt H/i^fi^yJ/OTmukafqucalias vibes.S«/73/,e Li?«/>/!:?-«7z; iiiitituuntur a Mofe & ka.ioat:.Datan ,Al/irami^Corah pcrcunt liutu tcrrx. Ainazoncs uiuencrunc bipemei 0> tymfana. AttfphiiiyomA legp apud Atliciucalcs ab auiore ita ilid.c. Virga Aaronii floret. Dardant*) Rcx Troiancftum i. / 4J0 I 1 \ 3 4 5 H 7 - 9 Bil(am propheta cuius afina loquitur. Eleafer fecundus fummus faccrdas. Propterhbidincspereunt 14000. Ifraelitx. ^i?n;w moritur, Reipublica liidiorum incipit in terra Canaan fub lofua. Durauit i j 1 5 .Mofes mortuus a Dco (cpelitur. Berichttt R.Suecormp. Notcntur miraculose fadla fab lofua, vt diuifiolordanis, fol &luna fiftunt motum fuura in calo. ' Ir ■ , ■'in"«g:iot{A..fl[ »p»i!.\>«''.\ .ii 7 8 5 ^luintut iubiUus jncipit. Tom. I V. * V 1 1703 ■n-^"' An. M 1700 171 Encyclopsedia^ Lib. X X X 1 i 1. rieteiifium leaes fert, quas ab antro louis petitas effe dixit maioris autoritatis gratiL Hanc circiter hccatontadcin Lydnt '^T" m^^uiccpit, durans per 700. annoj. SfhoUpcitariim cccpetuntautoreLino, qui fuitpraccptor Hercuiis & Orplici. ( SfhoU Itnlict prim i tus coepemnt autoreEuandro, cuius mater Carmeuta a carminibus dida eft. 1710 j z ? 4 1710 I z ^ 5 4 5 6 7 8 9 1730 AiimeUch, Gideonis fpurius & degener prxeft zn.i.lud.^.Hercules Libycw primus ftatuas inuenit. SityUa Cumm floret. ThoUvTsefian-i.i.Ittd.io. r ,rr , r 1 I • " .. I . Arronaau fufcipiunt expeditionem fuam inColchos. Putant fufccptam fuiflead aufercndam membtanam ,m qna AlchymM litdefcripta. Priamiti Trojanorum R.vltimus. Erennus,Y\Cn\gi F. ia QStcnnei*/ regnatan. j j. teropore belli Troiani. 9" SibytlaJirythrta, cuius ««gerijff eft > "ItKraus Xa«fW 5^» 'i'"> ruTiiz ^»ue,is Lttbyrinthus a Didalo inuentus & pidura a Pyrtho. jk <„ Orphei difcipulus claret , quo & alij poetx priotes Homero pertinent. X tatiuttf R.Aborigenum in Italia. 3 Attyadarum regnum apud Lydos. 4J % \ 6 ' laif praeeft an.ii./«cA■ mmmimm^m^^mm^tmmmm ChronologicS Cap. V 1 1 J . 177 Achimaa ^ fummus facerdos. Regin» S^ii inuifit Salomonem. 1960 I £ i 4 s i 7 8 Capetus Syluiw. ?hitrao Sefak regnac. Salomon moritur. So^MOTfuccedit patenti: praeeftan.17. vixitan.j8. Ierflio(»i» cligitur rcx in Ifiraele : regnat an.ii. Hic inclpiunt annij^o. de qui- bus Ezechiel. ,j70 I a i [980 1 1. 3 4 5 6 7 8 5» JJO I 1 3 4 5 7 8 Ahiiu Silonites, Addo, Scmeja prophetae ; & ivdfvft^ propheta contra Altare claraac. Sefak R. ^gyptiusprimus fuit, qaitemplum Hicrofolyraitanum cxpilauit. Hundingiu dux Suecorum. Abia, filius Roboami, fuccedit patri : praceft an.r. pugnat cum 400000. virorum delecflorum contra Icroboamum duceutem 800000 e quibus occubuerunt in prjelio jooooo. r.chton. 1 5. Capys Syluius, qui condidit Capuam. .4yifucccdicparenti.Regnatan.41. Nadai , filius leroboami, rcgnat an.i. qui includuntur vltimis duobus parentis. Vndecimtt4luhiUtu incipit. A^riof fummus facerdos. Baefa, czefb Nadab , regnum inuadic, illildque adminiftrat tia.n.Baefr regnom numeratur vel a regiio Afae, vcl a diuifioae regm ludae & Ifraelis incipiendo. AZaritn, lehit , Hanttni prophcta florciit. Bacchiadarum regnum ab autore didlum incipit apud Corinthios. 5000 ■ ■ -— — ^^«^— i*^ I ■'■■ ■ ' ' ■■— Ur^.|i78" Bncyclop^di^ Lib. X X X 1 1 1. 3000 3010 I z loram,lfus, Axioram fummi facerdotcs putantur, alij lo]adttm habent. Sibylln S^mia feu Pj-tho. Afla Ptxlp vincit legcm iEthiopum Zaiajn.qui eduxetat in acicm decies centies millc viios , & cuirus 500, 5010 I X 3 4 S (, 7 8 E/a^, filiusBafa , rcgnat ani. Zatnri confoflb Elah regnat dies 7» Homri , dux, eliglmr a militibus, & regnat afinos ineompletos 11, Cal^etm Syluius , R. Latinorum. 3050 1 i 4 Achab, filiusHomri, regnatan.ii. Tiberinus Syluius R. Latinoruni. lofa^hat fuccedit patri Afae. Regnatan.xj. vixit an.6o. Elias daiet tempore Achabi i.Reg.17. cuius contemporaneus ElifiEUS attingittempore Amazii. Kegnerus dux Suecorum. t i 'Elioi propheta daudit coelum annis 3 • & menfibus S. 1 .Reg. 1 7. Agrippa Syluius R. Latinorum. 6 Elias maftat 8 50. facerdotes Baalis. Dnodecimus lubiUtis incipit. Homeri natiuitas huc ponitur. Credibile eft cum floruifle poft: Elii tempora , quia Elyfios « caiiit. 3040] M«f/);» ahus ab eo piopheta, qui eft fextus iiitet minores piophetas itadidos. ) 1 JaTif/ ptophetat ptolofaphato. Achabpercutit looooo. Syros; Scmurus Apheki Coiiuit fuper 170G0. Ocio^ochit olympiadum incipit menfe lulio circa (blflitiam xdiuum, Epocha Iphiti eodem tcmpore incipit. Vtraquc liac xta cll bafis liiftotiae Graecx , & durat vfque adCenforini tempora. 6 7 Zachnriaf , leroboami filius , regnat menf £. Sallum , parricida Zacharia: regnat menf i. Menahem , cxfo Sallum , regnat an. lo Vhul, infeftat regnum Ifiael. 8 9 liSo AiTyiij vexare Dei populum incipiunt. Coniundio planetarum magna V. inftante captiuicate peipetua X. tribuum IfraeHs. .Solis verfantisin^. gr. "c^. die folis , j.d Maij , circa meridiem , in ipfo ferme capite Draconis. Pcw/» £^///7« ab hiftoricis adnotata. Hoc tempore Romulus & Rerous funt concepti, nono po ft meufe naii. £/«««* concionaij ccepit : Docuu annosj6. a 18. Vfiti ad 11- an. Manaflis. i Pharao Bocthoris Saites regnat. I j 41 6 Decimusquintus lubiUu^ incipir. Tiglath Pilefer, Aflytius, infcftat regnum Ifracl & luda. Fuit interregnum Ifraelis an, l. Peea]a, filius Menahem , regnat an.i.M«A<« prophetat fubV^ia, lotham, Achas & Ezechia : Eftque contemporaneus Efaise. Ntmitor iyluiiu R. Latinorum. •\ X J 4 $ 6 7 8 lotham , filius AfarioE, regnatan.l 6. Pekach percutit ex ludxis l locoo.die vno, & captiuos ducit 100000. Epocha vriisRomAconditAmcifhii. Aprilis. Etfi enim Roma a Romaltalifilianomen&prima fundamcnta acceperjt: tamenaRo- mulo & Remo rcHafta eftin formam vrbis , cum antca nonnifi pagus cflet : Hic itaquc iucipit quarta dynaftia Ronianorum videh- cet Regum. Romulus accepit ieges fuasa Phoeuicibus. Tam. IV. Q- JtOO ■ 'd i \Ar.. A/.I182 Encyclopscdise Lib. X X X 1 1 1. 5100 A Vrieu rummus facetdos. Mrtt Nabonajfari fiue rcgnum Babyioniorum incipit 16. Februarii. Durat per annos 189. Alfonfo dicirur 'Nabucljodonofori{. Cenforino & Varioni £.ra M$yptiiica 8c Nabonnagaru : Aljis meridies Habonajfari : quia incipit a meridie, rex magnifecit Aftronomiain. Syracufi funi conditae. Jcha^ fiiiusIoatham,tegnatan.l6. Obed proplietat in regno Ifrael. JEr H JIIO I i 3 4 5 6 7 8 5 Hofeas caefo Pekaia, adminiftrat regnum Ifxaelis an.18. E^chias, piiflimus & optimus, regnat an zj. Salmanaffar regoat per annos 1 1. iito i/n prophetat. Tobias yixit. 9 \ 3*50 tot» Eerodach R. Babyloniorum. N icomedia coniita., tum dida Aftacus. XIX. Martij , feria fecunda , Luna patitur Zclipffn Sf»»«c^m^fruftraobfidetHierofolymam- . ' * Lun& Eclipfis, 8. Mattij fcria fexta : Itetum i. d. Sept. feria prima. Odesi4 fummus facerdos. Affarhaddon R. Affyiiorum regnat. XX V I. J. Maij Sol pstitur Iiorribile dclii|uium. T>ecimusfexttu luhiUus incipit. Hoctetti cjuoque acciditprodigium Solis retrogradi , dc quo legati Merodach filij Baladan venerunc fcifcitatum ad regera Ezechiara. %.(. nic.xi.v. 3 r. Numa Bomptlius R. Romanorum I L ;ii:i ^} Nahtim propheta circa hjec tempora floret fub Ezechia . Gy^es Rex Lydorura , fuit Mermnades. Croto conditur in Italia. 9 I Hifloria ludith. 3i40[N;<»;«legesptoponit,quasabEgeriafe accepiffedixit. Archilochus floretpoeta & Simonides Melicus. 1 1 Ecbatana condita a Dejoce R. Medorum. Tarentum conditum. Schela Romana exorta eft. Pharao,Tarraconregnat. 1 1 7 lihi ^ .1 _ ■« I 1 1 1». tnAf. Chronologice Cap. V 1 1 1 jifo i }( 4 1 6 7 S SeUitm fummus facerdos. Nummus a Niinia inuciuus. Manajfe , filius Ezechia; dcgencr , regiiat an. j j. Roricm dux Suecorum. t6o I £ 4 6 7 8 170 I X i 4 S 6 Regnum jlJJIyriorumtieCwmin filioSennacheribi Afarhaddon. De]oeet rex Medorum perannos 40. .' MOTjaJfs. capciuitas. Incipit apud Athenienfes ^twxftl» '^X''^i annuorum. 9 Tullm Mofiilius III. Rex Romanorum. igo 1 Rhegium in Italia eft conditum. 4 ' DecimusfeftimKS luiiUus incipi: 5 18 J 190 24/e«c«j leges fuas ad Mineruam refert. Fuit autem Locrcnfium legillator. I 1 3 4 ^tgnum Cypfelidarum apud Corinthios incipit j ijuorum primus fuit Cypfelu^ 9 Pliraortes R. Mcdorum per annos 11. Tom. I V. Q. '- 3500 An. M. Tsa^ Encydop^diiS Lib. X X X 1 1 1. 3300 3 4 s 5» ^»,;fc,>»/«Macedoi,ia: condka. TyrW«« poeta floret. 3310 I ■L 3 4 6 Ammon, filiii? Manaffe ; rcgnar an.i. lofiM, filius Ammoii, piifllmus regnat an. 3 1. B»ra»?««wconditurcirca lisc tempora. HeUins fummus fuerdos. TdefiU poijtria, /Hcman , Arion SiC ttorent. Thales eft natus, annofcilicet i. Olympiadis 3 j. CyaxaresfeK Artabmw R- Medorum pcr annos 40. Ancut Martii^ R. Romanorum I V. Zcpha^ia fub lofia prophctat. 8 Poetx facri, leremias, qui threnos fcribit , Ethnici, Stefichortu, AlcAus, Glyco»., Hifponiix florent. 9JH»W/TO(r««Wft poeta cpicus. hpoch» faHiititatis B.ibylonica: iiicipit. loachim fcu leclionias filiu5 Ioj.ikim , meiil.^. Zedekiiu , regnatan.ii. Anno jsfio.cxcxcatus abducitur Uabyloncm. Hic ergoincipiunt 70. anni Ezccliielis de captiuitatc Babylonica. SpochaElechidii incipit. Eftque annorum i^.Nam hoc anno cocpit prophctatc Ezcchicl in Chaldsea, Nebuetidne^^rK.^ih-^lomoiMm pet annos ji. Daniel prophetat. Jomnium Nebucadnezatis reuclac Daniel. Phara» Apryes regnat. , Obadioi putatut vi.xiirc tempeftate leremix & Ezechielis. Theognis floret. 9 Solon Athenienfium leglflator legcs ex jEgypto attulit. Magi in Perfia florent. jtfo Epocha excidif Hierofolymttaniiadpit. Appellatur quoque Efocha caftts Zedekit. Srennm , dux Sueuorura , bella gerit cumRomanis lofedec iammus Ucerdos. Jflyages vltimus R. Medorum per annos 40. 4 1 Suffetum /'uv^^tc apud Tyrios, qui ira diifli funt a Schophet, id cft, iudcx. In principio Geminorum, d.iS- Maij fcrc totalis Solis Eclipjis etiam a Thalete prxdiifla. 6 £o«w//«»0r»mincipit,i]cmpeConfulura: Ptiraiauterafuerunt L.IuniusBrU^uSj & Publius Valcrias Poplicola* J4 M 1 345« I i, . 7 8 Chronologi;^ Cap. V I H. 187 J Eclifjis lMnam,i9.Noacmlit.lo»chim ikmmasfacados.Voctx Pindartts crSimMides Rotcat. Ref» MefoUam gnbernat ludxos an.46. Gramus dui Succotuin. j j Miltiades,in campis Maf athoniis dcceth itiillibus Athenicnfium (excentaPcr&rum millia profligauit. l ^__ 1460 »470 jEfchylus tragxdias apud Grzcos inuenit. Luna dcficit. Regnum Cerinthioritm definir. Eclipfis O a Thalete prxdida d.iS.Maij. Xerxes fiue Artaxerxes M.rcgnat an.ii .incompletos, Hic eft maritUs Eflhera: Ajftterus : vt patet cx Heredoto lil.^. XerxetCea Aflucrus conuiuatur. sVpatiturEcIipfin 19. April. cum Xerxes vinceretur a Gra:cis ad Thcrmopylas & Salamincm. Themi/locles , Ariftides ^ Cimon ixmt Athcnienfium forti(rimi. Eclipfis Solis confpicitur autc pugnam ad PIatsas:vbi Mardonius.Xerxis duxjicerum vi£ius. Xerxcs in exctcitt^habuit 1 j 176 10. milites. Edberam ducic Afllicrus. Hamnn furpendituri& Mardochxus incipit exaltati. j48o l^igefimusprimits lubiUus. incipit. AnaxagorKs primus apud Graecos libros ediditididus ««r f^ »y\'h»^©' , cuius difcipulus Archclaus TI I fuit primusPhyficus Athenienfis. £»r«/;o^W/ff poetx. i| 3 \comtt» apparuit,primus eorumquos nouiinus,& lapis c Sok ad J£gos flumen decidit,iicarri,ix qua ortum traxit Stoica,ScPiatonicam,tiLc^\x3. aoxx funtduae : Academia. & Veri^, feu Lyceum Ariftotelis. Antenor I I. R. Sicambrorum. Edipfis Solis i.Martij Daritts Nothus regnat an. 15. Epoeha L X X. feptimanarum Danieiit incipit, anno z. Darij Nothi.ita vt hxc aera terminetur anno M. 4018. corcplcto, ab autui Ha^gnuf docerccoepit:akero poft menfe Zachariof. Hocaimo templum inftaurari coepit. Vigefimu^ fecundus InbiUus acciiit. 5 ; 50 loiada fummus (aceidos.Cebes Thebaaus floret & Euripides Philofophus Scenicus. Epocha inftauratiortis templi incipit. , Malachias templo reftruflo & cultu teftituto profanationes eius nefatias redarguit. /«^;!;f,cognomento Hyrcanus,an i^.praeeft ludasis. 3HD I 3 4 ; 6 7 8 Ariftophanes Comoedias inucnirapud Gra:cos.E«/io/if eius eft coa;taneus. Lyfias oratorclaret.&paulo poft Ifocrates, Schola SyrMH habuit Platonem,poftea Archimedem.Nicetam.Plautum &alios.Liber Chronicorum abfoluitur. Regnum Sicilia. incipit fub Dionyfio,& adhuc durat fub Hifpano. Lyfande-,i\ix Spartanorum,capit Athenas. Schola Lugdunenfis videtur hoc tempore inftituta ab exulibus Athenienfibus. Artaxerxes Mnemon regnat an.^j. Fit Eclipfis in Sole 3 .Sept. Chronologia; Cap. V 1 1 L 189 <\ Thrafybnlui dux Athcniciiluini floict, Efdrai Hicrofolyinaai proficifcitui. lofeph regit luda-os an. 7. Conon dux Atlienicnfium floret. FrUmut R.Sicambrorum. T 3f(;o 3 4 Xenofhon hiftoricus fequitut Thucydidem,C/eyJWmcdicus,phi!ofophus,& hiftoricus Perficus. Semei^xx(A ludxis an.ii. Hoc cempore videntur primum Biblia Hebraica in hnguam Grasc^m veifa.Nam Plato & ^lij philofophi ea legeiunt inlinguaGiaEca, Libei Efdrx fcriptus. Nehemias venit Hierofolymam. lonnthm fummus facerdos. 8 Xiber Pfalmorum colleclus. 5,-0 Libcr Nehemiae editus. Br«»»«« Sueuotum R.occupatRomam.P/^^o Grammaticam excogitauit,vniuerfam philofophiam docuit^pria- ceps ingenij. Plenilunium Eclipticum accidit i^.d.Dcccrabr.fcria^.IteiumLunadeticit is. luni), ftriacjuinta, Epaminondas eftdux Thcbanotum. Romn capicur a GaUis duce Brenno Lyna: Echpfis i i.Decembr.feria y.Matathias,cognbmeato Eli,iegit ludgeos an.ii, i 4 6 7 Ne^ffw/^f reditin Perfiam, Z^Vigefimustertius lubiUus incipit. tJehemins redit Hierofolymam. 9 (jSo Archytas Tarentinus Mathematict^s exK\has, Arijlippus CyrinMS,V>emefihenes ^ ^fchines,Euiioxus pdmas faftoium fcriptor. He/£«/« R.Sicambrorum. 3 ' Maathftue ./^yiiJ-OT^f/^gubernatludaeos.an.j. 4 Confules Romani iu integrum reftii;iiunrur , adeoque 'iRcvpit feptima Romaaorum dynafiin. Fhilippus R, Maccdonum , Alexandii M, pater. ' 7 590 Artaxerxes Ochus tegnat an. 1 3 . A poctyphi Danielis,Eftherae,Efdi3E cpmpilati. i Naggofiue Nangas eft dux Iada:orum,an.io. 3 4 rl . Planeta appatuit effigie iubae in hafl^jn mutats poftea. 3&oqi \J».M. igo Encyclopaedi;^ Lib X X X 1 1 1. I Matthias R.Geinianorum a Philippo Maccdone yincim.SchoU Mejfana capit. Biognnes Cynicus,Ariftoteles,AtttiJlhenes floient. j £/iprseftIudnsaii.8. »|P/<»Wmontutiwi;us 8o.anncs. 4 6 7 I l: 3610 1 1 ) 4 5 7 8 9 Kahum prielt ludseis an. j.Eudides Megarenfis. laddtts fummus faccrdos Alexandrum excepit &c auTtteuUt fuis impetrauic. DartHs Codomannus viiflus ab Alcxandro cjui rcgnat an.tf. In cxercitu fuo habuit 51000. peditum, 45CO. equitum ,181. naues, <] tam exiuuo apparatu totum onentem fibi lubiccit. Amos, cognomcnto Sirach.prxcfl ludsis an. 14. Regnum Sfu/M incipiftempore Alexandri M. PtolemAttsL.&tins primus rex.(Egypti. firiftoteles ^ Demofthe»es monantm. I.R.Sqc Ferguftus. rrima JtwxTeix durauit pcr annos ryoo. li i6io\Charti funt inuentx in jEfjypto domita ab Alexandro M. qui Alexandriam primitus didam inftaurauit. Norici ^ Eoij Ale.tandxo bellum indicunt. Crates Thebanus ^ Heraclides PonticusRotent. Edipfis Lunx totalis confpicitur ante pugnamDarij & Alex. M. ad Arbclam. L.pocha MonarchiA tertiA incipit : qua: ipfa eft a raperiodi Calippi, & incidit 18. lunij. Alexander ergo vt monarch» regnat annos 6, Spettfippiis fucJedit Platoni in fchola, cui Xenocrates, Antenor III. R. Sicambrorum.' 7 Vigeftr/tM quarttu lubiliM incipit. 8 , fhilippus AriiiAtM R.Macedoniae aliquot mcnfes,cui fuccedit Perdiccas perannosy. AriftoteHs fuccefforeft Theophraftus. Efiochaa \rum Phtlippeorum, (^ epochamortn .-llexandrt M.mci^i^ ii.Nouembris. Regnauitenim an.66'.& aliquot meules. S/ Crutes fithenienfis, Msnander (^ Cratiotff poeto:. fyrrhtH R.Macedoni.v per 4- menfes, cui fiiccedit Lyftmachits. RegnumFergami incipit fub Philetxto : &definitfub Attaloan.M.3817. Mra Dionyjti Mgyptiaca incipit anno i. Piiiladephi, tf . Maitij. Yttletnatts fhtladtlphtts R. jEgyptL ' flolemitus Ceranntfs R.Macedonix, cui fuccedi: Meleagros, cui Antipitter. 70 'ifjfhenes R. Macedonix-. Enclides Mathematicus flotet. Theocritus & Arettus poeta: florent. SchoU Alexandrina in ^gypto inftaurata ell a Ptalemso Philadelpho ; qui bibhothecam quadiingentis libromin milhbus ibi inlliuxit. Antigonus Conattu R.Macedonix, yigeftmus quintus lubihus accidic. ;8o I i 4 5 6 7 8 9 I ? 4 Attalia vibs minotis Afiac a Ptolem. Philadclpho condita. Epiftfrus floiet & Z?>to Citticus, autoi Stoicoium. lycophron poifta. H«/«»«*IJ. R-Sicambroium. Be\li»m Vuntcitm I. ccepit & duiauit annis t4- Berofus hiftoricas, cuiusfiagmenta extaut vfque ad Sardanapalum.C/e«»f^« j^ Arckefilatts claicnt. Vornadilla ^ixcepu vcnandifuis Scoiis tiadit. LXX. Interpp. tempoie Ptolemaei Philadeiphiadotnantveifionem Bibliorumauthoritatcpublica :& lefus filius S»r«rfe/ floret. 570C An. M. 19 z £nc);dop^di^ Lib. A X X 1 1 1. 5700 ■Rcnam Larediimoniorum defini:. Scholse Pharifiorum , Sadducsorum & Heffenorum poft hsc tcmpota incipiuur. In bellti Gal A/ //«M ViiiJomarum obtruncat & jooc c. hoftes funtlit. Simon fummus (aceidos. Callimachuf poeta. ; / nes Hircantn pta:e(t ludsis an. 1 7. "Mic eft tritauus Chrifti, poftremus ludaxJtum dux c pofteiis Dauidis. Schola MaJfUenfs a multis celebrata citca hasc tcmpora videtur inftituta. Seleucu^ CallinicM K.Syiix. Demetriuf R.Macedonix. Roma: Liuiiis Andronicus primus Coinadus & Tragxdus cft. Eius costaneuseft Tlautut. 7yXo'BerZefona Hifpaniaecondita ab ^milcare patre Hannibalis. Chryjifpus Rotet, qui fciipfit libiosLogicos 371. itcm EraJoJlf, niaticuj I 1 3 4 S 6 7 8 Incidit interregnum ludaicum 2xi.(,z.Antigonus III. R.Macedoniar, didus ^uTuy. N/V^jKsrR.Sicambrorum. henet 3710 I 1 i % 4 }73° /l»/i^(j««jW^(Ctfjmagna;autotitatisdo(fi:orapud ludacos fuccedit Jimoni lufto.cuius difcipuli Zadok &:Ba:thos. Abillo funtS; hiber '^irachi fcnpcus. Onias 1 1 1. fummus facerdos. Hann:b(il^\.vx% Amilcaris florctapud CarthagincnfeSiapud Romauos® ^ Scipio jifricanus. Ennius poetaapudLatinos, Seleucus Ceraunus R. Syriae. > Vigejimus fextus lubiUus incipit. » Antiochus M. Callinici filiuSt regnatan.j7.in Syria. ViridomarusK. Bojorum aMarcello CoC Romano vincitur. 3740 I i 3 4 S ( 7 Carneades Sc Archimedes florent. Bellum Tunicum \ I. quod Roraani cum Hannibale geflerum.non totis feptcndecim annis,co 1 500000 vitorum millia. Ftolem&us Fhilopator R..^gypti. Vtolemius Vhilopator premit ludxos. Philippus lujlus R. Macedoniar. Horribilis Eclipjts fit in Sole, anno V.C- 5 j 6. i i.Febr. M/MR.Sicambrorviindo£lus, prudens.philofophis ftudiis addlflus. Chryjlfpm motitiir. Ptolemius Epiphanes R. jEgypti. Sol patitut E(lipfrn,a.\iico nuniero j.CycIo © 4. lit.Domin.C.6.Martij, Sol patitur Edipjin 19. OAobr. ' t.M. Chronologi;^ Cap. V 1 1 1. igjl J7J* Ecliffis Lunae ri. Scptemb. aureo numero i r.cyclo © 6.1it.Domin.G. 1 Fit Eclil>/isL{iax i9.Martij:ItcrumLuna Eclipfatur ii.Scptcmb. 1 ? 4 5' 3760 Kabbalam propagat lofi Ben loefer & lofeph Ben lochangmaim fucceiroribus. Polyiitts hiftorix Romanx fcrlptor antiquifTimus, confi- liarius Scipionis. Sol grauillinium patitur dcliquium i ^.Martij. Scipio ^fiicanw lunior apud Romanos flotet. Cttto Cc^/ow/sgloriatur fe plura oppida m Hilpama ccpifle quam dics in ea egerit. Fit Solis Edipfis d. i y.Iulij Panttiiis Stoictis floret Scipionis farailiaris,cuius difcipulus fuit Apollodorus. 770 Clodomirtts R.Sicambromm. Ptolemms PhilometorK. iEgypti. } .Antiochus phtlopator R. Sytiac. 4 ' vigejimus feptimtts lubiUus incipit. Helioilori hiftoriaaccidit. Perfeus vltimus R.MacedonicE. Templttm 1 1. lafon fratet Onix Pontif. primus expoliat. MagnaEcIipfis Solis contigit.Etiam Lunainterdiu cceIo ftrenofuitobfcuiata ludis Apollinatibus. Antiochus EpiphaMts filii.K Antioclii M.rcgnat an.iz.incomplctos,ttiduo'8oooo.homincsgladiofuftulit,40ooo.corapedibus vinxit,totidemyendidit.i«y('»feu lefusfum mus iacerdos. PleniluniumEcIipticuminciditd.^o.April, ^*° MatthtAs MaccaliMs feu Jffamon&us pra:eft ludxis an. 3 -Onias I V. fummus Pontifcx in Ifrael. ' Onias facerdos interficitur. Antenor I V.Rex Sicambiorum.i'««/«^.^»3»7i»JOCcidit looco.Macedones vifto rege Pcrfeo. Cometa,h^' i cusdiclus.apparuit. *■ TotaLuuaoblcuratur node inter j.& ^.Antiochus E/^i/iA/jwciHierofijlymam capit& templum fpoliat E/f;??^Wconftantia.Zj^»»<»r^»; I fummus facerdos,p6ft Alamus. Heliopoli in vEgypto templum condi: Onias Onix 1 1 1. Pontiticis filius. -i'ludas Maccabms^txfA ludxis an.6.& aliquot menfes. Idem eft fummus faccrdos. 4| ^ Regnum Macedonum definit in Perfeo. ' ,JEra Maccabiorum incipit,non ab initio,fed a faccrdotio luda: & repurgatione tcmpli. Dicitur ctiam "Epocha tncs.niorum IudA Macca bs.i & init ii.Nouembr. Antiochus Etipator R.Syriae. 7 E?j»2«sinoritur natusannosyo. i Bemetrius SoterK. Synx moleftat Iuda:os contra fidem datani. Jf«rf • III Cartliai;ocaptafuit,&inflamrnat3 ly.dies arfit Migrarunt 50ooo.hominuin,reliquisflamiiia&ferroconfumtis.H :eniporepelbs'iu Nura^idia Sooooo.in markimaAfrica xoooo.apud Vticara 300oo.milices delec. 4 ' Demetriuc Nicmor R. Syri«.^ 5 6 7 3810 I X 3 4 5 3«io 3830 «: Hitparchi incipit. Item .cf^ HafmonAortim a primo anno Simonis. S/»j«»,frater Ionaths,pr3ceft ludaeis an. Z.lonathan- fammas ccidos eft Sxmon. Pttlemim Euergetei 1 1. R.jEgypti. .Antiochus EntheusK.Sytix, Tryphon R.Syrix. Fit pleniluniuin Eclipticum. Zibri MaccaUorum inceperunt (ctibi. Hifparchus Aftronomus. ; Antiochm Sedetes R. Syriae. lohanites H ircanus, (i^Kv Simonis,pra:en; ludaeis an.j i.Idem efl fummus Cncerdos.Bella feruilia infinita feruorum millia abfumuBi Alexander lannms Rex & Poncifex ludaeorum. Attalus vltimus Rcx Pergami motitur. Merodacus R.Sicambroram,mulca gerens bcUa. Lucilius poeta. Demetrius icetum R.Sytia:. JEraTyriorum incipic.Hac vcicur Concilium Chalcedonenfe. Vigejimus cUams luhiUus incipic Alexander Zebenna RSyrii; Antiochus Cryphits R.5yria:. I' \ 3840 I J Miihridates Rex Ponti vna epiftola interemit 8000O. ciamm Romauorum per Afiam difperfa negociandi causa. Medicinse peca! hic Rex curiofus fuit. Ptolemius lathyrus Rex /Egypci. Celeus,Teutobochus ^ BolusKeoes GerinanoruraciduntRomanos. Dorulacus R.Bojorum vincitur a Romanis. Lucretius cximius poiita & philofophus. Bellum Cimbricum ocrunt Germani concra Romanos. j Ariflobultts primus Rexpofl Zedekiam pr.xefl an. r.viuente pacre.Eft etiam fummus facerdos, 6 Alexander lann&us prxeft ludsis an.ij.etiam fummus Pontifex,C«»j^>'« & Teutones in bello CimbriCQ,c»dunt fupra iioooOil norum. .Sra Afcalonitarum incipit. .- 1 M. Chronologis Op. V 1 1 1. 195 ,8(0 Archi»! poi?ta,dc quo cft orat.Ciceronis.S: eutintut Cittului, jlrgcntina, Vvormati»,SfirA,Bergn Horvvegii, Cliuia, Bjttitbonit & aljjt quxdam vrbes louge autc lulij Cxfatistcnipora florucriuu. VtoUmiiu Alexandtr R.iEgypti. 5 SeleHcm Gryplii f.R.Syrii cuin alijs. 8 )8(0 I X J 4 5 6 7 8 9 ■,870 I 1 Hoc anno & fcqucntibus vatic pugnatum eft Roms,&a Roraanis alibi.Alfxander lnmntm contra Ptolemxura Lathurum educit lu- dj:orum Soooo.ex quibus carduntur ;oooo. Philipfui R. Jyria: folus. Ftolemnts Lathurin tedux R. J^gypti, Tigranes R. Syriz. Anthitrius R.Sicambrorum Galliam populatur. I 880 2 3 ■1 5 6 7 S 9 8jo Regnum Athenienfium definit. C». Pempeius & ;«/»«* C(?/*l^ 198 Encyclop^di'.s Lib. X X X 1 1 1. 50 I' ' n /i Plnonica;&: ArilVotelka, rar^^frfrw exorti.quoriim ptincepseftSimou magus.Pe/c*» Romamvenit contra Simoi- Maeum & uide i» Aiiam redit Onkelos, compoluit Targum Chaldaicttm- Colonia Agrippina cgnditur. Ferfttu pobta. o sAatths.uf Hebriis primo concionatusefl:Iohannes in Afia docuit Euangelium, reliqui apofloli alibi pet terratum orbem.&yatias fi (unt perrccutiones. , -„i rr i ■ r Paulm incipit epillolas fciibere, nempe hoc anno i. ad Corunhios & i. ad Theflalonicenlcs. TertiaFauliittneratio. ..,.■. r ■! • c i- ' N E R o R.an. 1 3 .m. S.rerfccutio prima ab hoc inltituitur. Marcus maitytium Alexandns patitur. Luceu lcnbit tuangelmm. < P/r«/(f»P'«««>f"»»«ihiiloricus. Aquijgranum conditum eft Serenio Grano. \\ Alexander 'R.om. Ponti^x. In Armenia loooo. Chriftiani crucifixi. 130 140 I Luna edip&tur j.d. AptiL fer. quarta, Quarta petfecutio Chriftianotum. MarcomirutK. Sicambrotum..(E//«»»j hiftoricu^ PtolemAus Mathcmaticus iloret & Secundus Pythagoricus. Hierofilyma fuit ab J£A\o Imp. Rom. inftaurara & difta j£lia ; Valentinus hiteticus exortuseft. Huc pettinent Gnoftici & Ophei haeretici. uiquilahxxeucus. Mnrctt^ primus epifcopus gentilis HierofoJy micanus claret. Carclui III. dmc Suecotum. Sixfns Pontifex Romanus , Alexandro aDteccftbre cum duobus diaconis & Hetmete vrbis Romae Quaftore cum 11 jo. familiaribu in fuccentam fornacem coniedlo. P/»«/ii»»/M Cifarienfis hiftoricus. Plenihinium Eclipticum fS. Maii, feria 5. Fit Luni Eclipfis lo.Ocliobris, feria 3. Phlegon Chronolpgiam fcribit Adriani Imp. Ijbertus. Ptolemaeus obfeiuat Eclipfin, «.Matt. feria 1. Antoninvs Pivs R, an.ii.ra.?. Schola Elellitia incipit antore Potamone Alexandrino. G^lenui Medicinam Hippocraticam reftituitper jo.annos. lujlinttt Epitomatof Ttogi, hiftoricus. iVrhelej^horus RomanusPontifex, autor Quadragefimarum. 4! fardefanijle hatretici fuQt Valantiniani Sc fatura Stoicura defendunt. Item Aquei ha:retiri. Arrianus hiftoricus. Clodomirus R. Sicambrorum. R 4 ifo ^.7.a. 200 EncvcloD'cEdia! liib, X X X 1 1 1. I ,. ^ .r ! i6o Francdfirtum ad Odcram conditur. Hxrctici funt Sethiani, 4beliani,Ca]ani, Antitnn&, Verats., Adamiani, Ophni. AvRELivs Antoninvs Philosophvs&L. AntoninvsVervs coIIcgsR.an.ip. < -Farabertm Rex Sicambrorum Romanos pellitcx Germania. 7 ' jinicetus Rom.mus Pontifex vctat Clcricis comas. 8 ' Qiiir.ta nerfecutio C hriftianorum i cuius fpccies infignis fuit Gallicana. Traxens h.creticus vnam perfonam in Deo fl-atuit. 9 Ericm l V. rexSuecoruiii. ijo^Cantabrhienj! fchoJLrin Ai-igli.i.primi\m Lucius rex hoc tcmporc priuilcgia dedit. Et Bannachorenfis fchola in Angli.i fundatur. S) I boliinriici-ai. Hcnr.ogencs, Taiianus , Montanjs hxretici cum fucccllbiibus. rolycrates Epifcopus Ephcfiotum clarct. Mai I luspocti. I (Theofhilus epifcopus Antiochenus fcxtus a Petro. A w S ' Soter RomanusPontifcr. Egejippus cx ludxo Chriftianus fadus claret i &. fcribit hiftoriam Ecclefiafticam. 9 r.lentheriits Romanus Pontifex, Britannos conucrtit. iSo Theo.iotion , difcipuIusTatiani , fub Commodo adornat fecund.nm verfionem Gr-^Ecam bibliorum. Commodus ( valde incomrnc R an.ii. m.<). l-loicnt Thcologi , ,i7'o///»«r/V cpifropus Hiciopolitanus , Dwjy/ws epifcopus Cvriuthiacus , £.«rljeri»iu KomMusVomkx. Scxta pcrfccutio Chriftianorum. TertnUianut picsbytcr Caithagincnfis floret, polica iii h.rrcliii Montaiii prolapfus. Clemens AUxandriiius, prarccptor Orii;enis. Alexander ylphrodifmt lciipatcticus claret. A N T o N 1 N V s C A R A c A t u A R. an.6. in.6. Origeniani hxretici. Ofpianits pocca. tiildericut, R. $icambroruni,prudens, pacificus, bellicofus. MacrinvsR. menf.if. Synodus Ajricana hireticos poenitentes tebaptizat , autore Teitulliano , quein poftea Cyprianus /c- quitur. , M. AvRelivsAntoninvs Heliogabalvs R. an.j. in.9. * »10 I 1. 4 S (, ijo Amundus dux Succorum. Vlpianus , Vomponius , Modefiinus ICti florent. Calixtus Romanus Pontifcx. ALfXANDER SevervsR. an.i^. vbiquefcribiiubcbatdiflum illud Chtifti : SHied tibitionvis fieri alterinefeceris. lulius Afiicanus Chronoiogus & Theologus. H^roiM»«jhiftoricus GraicefcribicdeprincipibusRomanis. ^ Haron dux Suecorum. Origenes quattam & quintam verfionem GrTcam ex fitu eruit & ipfe fextam adornauit. Idcjn edidit Ttt^tc.-i^u. , 'i^uzi^u ^ iKm-s^u: fcripfit 6ooo.Iibros. Ammenius Alexandrinushatmoniam Euangelicam fcribit. rrJi»»«j Romanuspontifex. lUibi lochannan abfoluit Thalmud Hierololymitanum : Bion Cafius Nicenus iuffil Alexandri Seueri Imp. fcribit hiftoriam. Tertia ^Kuas-iHa l-erfaium, occifo Artabano. Artaxerxes R. Perfaruml,jin hac^auarB*. Ammonius philofophus Chriftianus Alexandrije, cuiusauditor Plotinus. Ct»/or/»«^ etiam claret. g^S^ r*»«i poeta, Vontianus Romanus Pontifei. Gregorius Neoafarienjis ob miracula didlus 9«fA<5«T»f j/oV. Simarous dux Suecorum. Hterarchitn. haretici negant refurreflionem. Maxim invs, autor feptimae perfecutionis, R. an.3. Argunthes R. Dacorum Romanum Imperium incepit vexare. Dicitur autem bejlum Gothicura vel Scythicum. FuithorribilisEclipfis Solis, i.April. Maximmus Imp. per^oo. milliatia Germanici foli vicos incendit. ^nterus Romanus Pontifex. Maximvs Pvpienvs & Balbinvs an.i. GoRDiANvs R. An.j. Tabianus Romanus Pontifex. 140 Ingo rex Suecorum. Synodus Arabiana 1 1. ( ante }. annos enim pracceflit I. ) damnat Origenis errorem ds animarum refurreftione. Beryllus hzreticus animam iiuerixe ftatuit. Helcefait& , Valefi] , Rebapti^j^ntes , Alogiani , Samfii , Aiptarif , Hoetiani , Seleuciani hzretici. Baiyloi epifcopus Antiochenus floret, fit martyi fub Decio. Cypriarms ex mago fit epifcopus Carthaginenfift Samuel larchinas laiignii Aftrologus , ludaus. 4PHIL1PPVS Arabs rcgnat aii.S. Hic piimus ex Impp. fuit Chiiftianus. j ' rrianus hiftoricus aUus a fuperiore. 6 NearchiVi Suecorum. 7 9 1 j'0 \j4».Ch. lOl . — - ■ ■ Iincyclopa^dis Lib. X X X 11 1. k' d Alr!canal.Sca\woi^i n. contra Nouatum cic bpfisin pci(ecutionerecipiendis, fi agant poenitentiam. Idem traftat Sy»0(/« ^ I ^"Ro^-n^ ?.n\'.o i <, { .N «uiit Uni lix-ictici exorci. rnultis ThebiLtu piuuus crernita. I Decivs, aiitoi oaaiispcifccutionis, R. an.i.m.j r Lvs & VoLVSiANvs R. an 3. Ff/?w'duiat 15. annos.&omnesRomanasprouinciaspopulaturab jCthiopiaexorfa. fiarti/eruf R- ■icanibrorum. C aeliuf hc Epifcopus Romanus. Hoc tcmpore ortum ell ftimum fihifmiitiouiU3.a[ Autipapx contra Cornelium. ValeR I ANvs, autor nonx pcrfecutionis, R- an. j . Habuit collegam filium Gallicnum. Froda Pacificus dux Succorum. 1««» Romanus l'ontifc.\. rr^!'/»»«i Romanus Pontifcx. sywo^/w /f/nf<»»<». I V. Bafiliclcm & Martialem in pcifecucione idolis faciii cantes damnat- • 9 Synodus Antiochtna etiam patronos Nouati damnat. iiJo GallieNv s folus R. an.7. f^ixtus H- Rom.inus Pontifex. Hic fcripfit librumpioucrbiorum. Gre^orins Neocnfarienfis editSymb lum coiitra Paulum Samofateiium Concilium Carthaginenfe lixretrcos rcbaptuat prxlide Cypriano. Sabelliani hxretici Dionyjt epifcopus Alcxaiidriiius flotct. Dionyfms Romanus Pontifex. Osieuus dux Succorum. . , . . ^ Fieiwwf dux Suecorum. Synodus Africana V. baptifraum iufantum probat. Nepotiani hsretici lunt cum Chihauis. 7 C l A V D I v"s R. an.t. m.d.4 8 170 1 1 } 4 5 6, AVR.EI-IANYS R. an.8. Symbolnm csncilij Antiocheni contra Jamofatenum.cuius haetefis incipit. F/. Claudiitsceciik 510000. Gotthorum & aliorum Scptentrionalium populorum. Viclorinus epilcopus Pidlauieafc & Martyrflo fcribensin .apocaIypfin.Pff>-/>^^m«bIa(phemuspraEceptor Iamblichi,c]uem audiuit Nazianienus. Clodomiriis 1 1. R. Sicambrorum. Svvercherus dux Suecorum. Telix Romanus Pontifex. Zutychianus Romanus Pontifcx. Manes Perfa haereticus peperit Manichxos. 7(CiAVDTvs Tacitvs R. m.(f. P r o b v s. vete probus. R.an, j. s\vvalandAu.xi\i^cotnva. $ \probiis Imp. caidit 400000. Alcraannorum, rege Chroco & Galliam liberat. ZXO I t 3 Anatolius EpifcopusLaodicca:, & Mefopotamia;. Archelaus fioret. Poetae Ruf. Auienus;y Calfhurnus Siculus. Vvijhurus dux Suecorum. C A R V s cum filio Carino & Numeriano R. an. 1. Hic quamuis Ethnicus Ecdefiam Thellalonicenfemla ttibutis imrauntm fed c de Sacrolandlis Ecclefiis. Mra Diocletiani incipit i^.Augufti.Durauit annos i^S.vfque ad ann. Chr. y 3 1. Appeliatur ctiam £ra Grati4t,s.ra Martyrum, Cof] rum, JEthiopum, ej* Abyffmorum Diocletianvs, autor decima: perfecutionis R. an.to.C»j«i Rom. Pont. 5 Methoditis Gratcus floret ; & Vorotheus Tyrenfis, & Pierius qui dicitut Origines iunior. Arnobius ex pagano Chriftianus fadus. 6 7 Franci, populiGcrmani.Te,Batauiamoccupant. Indc vfcjuead an. Chrifti 4'8. a Romanis partim fspc vincuntur , partimpacan j Gotthi ttuftra conantur Iftrum tranfire. 8 . Domalderus dux Suecorum. I 3 4 5 6 7 8 9 LaBantiui Firmianus Cicero Chriftianorum. Hiftorici huius feculi I. Capitelinus. JEl. Lampridius. Fl. Vopifcus, JEL Spartianu Vulcatius CaUicanus. lohannes Stobius floiet. Conjiantinus Chlorus pater Conftantini M. tutatur Chriftianos', & Chriftiani&ius ad occanum occidentalem etiarapropagatur. Di«c/e*/<»»«f Imp. in vEgypto comburiiubet Alchymicoslibtos. Marcellinus Roman. Pontifex. Cualtherus R. Sicambtotum. Cliuienjts Jchola, cui prxeft Eumenius Rhctor. « ■—■■■» 1 I ■ .— ■■l , .Mt -■ - , , ■■ ■■■■ -■ — ^t.. ChronologK^ Cap. V 1 1 1. ; oo Antonitu Eremita incipit florcrc. HiUel Hann/tfi inr^gnii Rabbinus floict, autor noui computi, quo ludii vtuntm . 203 t 1 y 4 DcciniapcrrccinioCIiiiftianommpcr annos 10. ConstantivsChlorvs&Galerivs. afTumuntcoIlcgas Scuerum &Maximinum.R.cgn3ntan.i. MaxentiitfKomx' iinpcrunii ariipit : Liciniuf a Galcrio appcllatur Auguftus. Confiantin conditur a Conftantio , patrc Conftantini M. Marcellas Ro- nian. Pontitcx, 6 C o N s T A N T 1 N V s. M. R. an. jo.m.io. Scrip(it& liabuitvarias c*rationcsLatinas, c]u,irum l.hodiii fuperen:. Hic cft primuslm- . pcrator , cjui Eccleliam a perlccutionibus refpirare fccit. Dagobcrtus R. Sicambrorum. jifarins & Garfo K. rrancorum a Confbn- tino vincuntur. Alehiiant hcircticiin jtgypto cosperunt. Doinar diix Suecoruni. 8 Concilinm Elibertinnm damnat pidoras in Ecdcfia. j, Enfebius. Rora, l'ontitex. (lO * ConSiantinus M. liberalis cft in Eccleliam. Hofius Cordubcnfis epifcopus & Pamphylns martyr florcnt. Miltiades Roin. Pontifex. 1 1 JEra IndiHionum incipit fub C o N s T. M. a 14. Sept. Liicianu^ Martyr, eft autor fcptimi, & Hcfychius oftaux vcrfionis. Conflanti nut M- debellat perfecutoics ChrifHanorum , qiiorum religio etiam ad Indos interiorcs & Ibctos propagatur. 4 Attila I lU dux Succoruni Syiuefler Rom. Pontifcx. ^ OonatiJlA hxretici in Africa. 7 Nouilunium Eclipticum accidit. Clogio Kex Sicambrorum. 8 j Clodomirus R. Sicambrorum. Licinius Epifcopis intcrdicit conuentus. J»o Licinitis pcrfequitur Chriftianos in oriente. Eufebius Carfaricnfis perfecutionis caufas fub Diocletiano in rixas facerdotum confert. Ert: fcriptor Thcologus & Chronologus. lamblychus Alchymifta. j Licinius eucrtit templa, & Chriftianos Epifcopos trucidat. Excrcitum 1 30000. militum amifit omnem , tribus cxccptis. if 1 Ordo eremitarum incipit. Cometivzn] vifl. 4 ri Symbolum IHittnum editum eftcontra Arium. y Romanum Impetiuminoriente& occidente hoftes diuerfbs habet. 8 Genobaldus I. primus Franconix dux. Sapor R. Perfarum trucidat 18000. Chriftianos. jjo Mraab enaniis vrbis Confiantinopolitans. incipit. Treuirenfis fchola ed antiquiflima omnium Germanix Academiarum. Anfonius Abbas fcnbit 7. cpiftolas Iingua iEgyptiaca. luuencns poeta in hiftoriis Euangelicis 540 Symbolum Athanafti fcriptum eftRorax contra Arium : publicatum vero cft 500. fere annos poft in Concilio Toletano. Athanafiuf multa eftpailusabArriaiiis. Digneriis dux Succorum. Marcut Rom. Pont. Perfecutio Chriftianorum ab Arrianis. Synodttt Tyriana Athanafium exilio multat. Ri chimer K. Sicambrorum. Cowef* apparuit. CoNST ANTivs, Conftantini M. F. imperator orientis, Arianus &pcrfecutor,regnatan. 14.111. / Conftans^ Conftantinus (:a- tres Conftantini (ucccdunt in occidcntc. lulius Rom. Pont. Synodus Romana conRvmit fymboIumNicenum. Burdegalenjis Cchoh valde fuitcclebris tcmpore Hieronymi. Multa; vrbes in oriente pereunt terrxmotu. .^>"f^tf««Vi hiretici vltiraa fix Valcntinianotuincumfuis coiuis. Macarius Rorct. Fachomiut ex gentilimiiite fit Chriftianus &MQnachus ,«qualis &difci- pulus Antonij Ercinita:. Serapion (cribit coutra Manicha;os. lulius Maternus Firmicus florct. Dagerus dux Suecorum. Mejfaliani hxretici. 6 synodus Colonienfis proDeitate Chrifti contiaEuphratamEpifcopum, 7 Fit Edipfis Sohs. 8 9 Jfo An. Ch. I204 Encycloparclicif Lib. X X X l i l. ?;o T/ d ■ R SicambroruiTi. Spiridron Epifcopus Cvpri "■ Mariiis Vi^oriuiis /ikcia fcneftute coiiuettitur, prjeceptoi Hieror p/, "'""'"i , «f.cas neeat Deitatem Ciirilli". Crcgomis Boeticus Epifcopus in Kilpanii. Tl/emifiius philofophus & /«//«5 M.Tirr. ,' ^' .... -^^ ..:..:.. ,r..„„. .,Qe[a.. 'on\ rm. f 7/«>»£i;« periii:terr.E rnoru.^ Sapor R. Perfirumin Melopotamiam mouet cum looooo. Synodns Ariminenjls fe fiuftra Arrianis opponit conlra vocem c;.«y. certantibus. ^ Vigilantius oppugnat liberc multas fup.crftitio.ies. lAa-.eioniani hxretici. I v i. i a n v s A p o s r a. t a R. an.i. m.S. Ecliff:sQ_ auroia vfoue .id mcri.iiem. ClogioiL. .icamjrorum Sy.iodus Conflantinoylintnn conrra vocem i|«; a prrnii jrate, nobiliirima opera diftauij. Inlimus a Perfis tnicidatiir ; fudeorum aiiquot milliap'ereunt , tempiutn Hierofoiymis petmillu luliani xdiiicare inftituentium. , I moitem lulianiatmacoaclamat totus oibis. 3 loviANvs R. menfv-d.io. Sywoii^s /€»*/^c/.'e«« Arrianorumcouuerforum, & Alexandrina Athanafij. 4 Synodas Laoii. ena iibros apocryphos reiicit. V a l e N s I. in oriente reji;nat an. ..^.m 4. V a l e n r i n i a n v s in occidente ao menCTrS^MawadChriftiauifmumconuertuntur. /'e'-/ecM//'«Chiift_ianomm ab Airimis Gratianvs&ValeNtinianvs iuni rjitiefecuridus Hlij Valentiniani.a ninrte patris imperant inoccidenre : &Grati: quidem an.8. Valeiuiniaausan. i7.i)'»oi.///i Lamf[ac:na pro Truutate. Cynilus Hietofolymitanus knbit Catechea-s. Ingemartts dux Siiecorum. K^ib Ajfe iacipit Thalmud Hierofolymltanum. Cometa .apparet. Twe«/'c/i / /. Ccnflantinopolitana conrr.t Macedonium Pncumatomachum, pro Trir Heliiidins hsreticus ncgat. peipctuam virginitatcm M. T^fUiS^o///// cuertit fana & idola Ethnicoium, qus toto Valentis ten fuerant in prctio & lcges fcripiit hac de re pcr totum orbem, qua x)ccafione multi ad fidem Chrifti perduili funt. Gregorius Nyl Epiicopus vxoratus. 1 /?i'^«//»2 H//'25//>'/«iucipic &adhuc durat hib Impcratore &Turca. ^///r/r//* R. Gotthorum. 1 Germiindtis dux iuccorum. Synodtts Romana etiam piodccimis & ptimitiis Ecclcfi.r. Prifcilliantts & louinianuf haerctici. 3 Cometa Xiphias apparet,{irailis Vcneri. A r c a d t v s afcifcitur a patre Thcodolio.anno j.iniperi) & rca,nat an.i j.m. j .vidcl annb»' cum parcntc,& annos 1 j.m.j.foius iu Oriente.Frater ipfius Honorivs imperauit in Occidentc au.zg.m. ^.ab anno Chrittl Ordo Bafdianorum. Syc/V///jRom3nus Pontifex. Hieronymus vctusTcftamentum vcitit ptimo fecundum Hebraicam veritatem : dcinde ex Grxca edii L X X. interpp. Fuit epifcopus Stridoncnfis. Po'e'tx funt Claiidianns, Attfonius Gallus,Prudi'ntius, Vorttinatus. H/s^o»duxSuecorum. Patriciani, Paterniani, TcrtiiUij ,V attalorinchits, hsretici. 9 Vifiis cft Cometa Vcneri fimil 590 Rufintis prcsbytcr Aquilejcnfishiftoriam Eccicfiaf.icam fcribit , cuius .cquaiis fuit Palladius. Concilium Cartbaginenfc 1 1. contia > iugium facerdotum. Theoiogi florent hoc tcmpore, Theophilm Mexandrtniis Epifcopus,R:ifinns, Prudentius, ctiam pocta&ali 3 .Chalcidius Platonicus & Fapius Mathematicus floient. Eciipfis Solis confpicitur. Regnum tongobardorum in Rugia & Pannooi I cipit. DagobertHS Rcx SicamHrorum. A\Veniipro 1'heodofiopugnanc, cuius iioll:es Saraccni & Perfc panico teriore percuifi ad locoGo.hominum fein Euphrate fuffocant ^ Concilium Carthaginenfe 1 1 1. cui Auguftinus intctcft. ^ GenebaldusK^x yiramhioium. AnajUfius Romanus Pontifcx Ordo Clericorttm Regularittm ab Auguftino inftituitur. Uhtt I P'W ■''"»"* picsbyter Antiochcnus.poftca epifcopiis.ConftaiitiiiopoIitanus. 5 Egilus duxSuecomm. Scripta Ortgents in aliquot fynodis damnantur.' . Ch. Chronologrce Cap. V 1 1 1. 205 400 Symbolnm Jmbrofi] ^ Auguflitit fcu hyiiimt";, Tc Dciim laudamus. Synodus Carthaginenfis V. ctiam contra coniuf^ium Sacerdotum Perfecutio Cluirti.inoiuniVcrlic.i. Prccbis Mathcm.iticus.cuiiis Sphxra cxtat,&: Marinus difcipuius eius florcnt. ^.jugujlinused cpif- copus Hipponenfis in Africi, coutra h.ttctiios fortitcr pugnauit. i'lnnocentius Romanus Pontifcx. ^cdedx perfecutionem patiuntur a Gothis &.' Vandalis occidcntem vaflantibus , nominatim ab Athana tico Arriano. <•«•. ; Hinc 7. Svni.>di Carth.ngincnfes 7. annis fcqucntibus contr.i Donatiftas numciantur. 4 Soi patitur hcli?fin. Donatifl.t in Attica ia Chnftianos rtuinnt. f , Cotharus dux Suecorum. C ometa vifus. V»nAnli ui Itaiiam erumpunt duce Rhadagifb. Theodosivs II. fmc»«»/or, otflennisfucecditpatri Arcadio in oricnte.R. an.^t. Vandali occupant Galliciam ibique regnum conftimuut. In i'erfi3. Chriftianifmusampliticatur. Sub Honcrio Imp. Rom r taiit.i caritas & rantas omnis annonae fuit.vt hotnines hominibus iani imjiiinercnt , & iii circo palam audita fit vox illa, Poiie pretium humam carni. 410 410 I 1. J 4 5 6 7 8 C»wf/« vifus. Iff<*frf/V«Honorii,nullo Vu!nereaccepto,nuIlomiIitedefiderato,Gothoruin n\illia miliiaduccnta ceciderunt. jllaricttf Rom.im capit. Ku.iipe.iales &feti hxretici. Florent ifidorits Monachm, Paulus Orcfius , ProcLus Epifcopus Conftantinop. tisfychius mouachus,Nc«»Hi PampoUtanus poifta. Vandali poft Suecos Gall.cciam occupant : Alani Lufitaniani. Pelagianoritm hacrefis inualcfcit & CoUyridianorum. Zofimus Romanus Pontifex. Conctliitm Carthaginenfe V I. dutat fex annos , & vetat appcllati ad Pont Rom. Hic enim iani tum primntum ciuendam quaercbat. Comcla vilus Tota Italia& Hifpaniafctlitiones mouent. Dynaftta Meroiiingerum \n Gallaincipit, c\\iommfximis^iiPharamitndui, Eonifacius Rom. Pont. fnb quotertium fchifma. Varix gentes ad Chrifti fidem conucrtuntur. Erfordia fub Arcadio&Honorio ccfpit. FafloAax Succorura. H«»»«cum numerofilfimo exercitu in Slauiam irrumpunt. Alani ^ Vandali Grauatam & Portugalliam populautur. Ctleflinus RomaDUS Pontifer. V A L E N T 1 N I A N V s I 1 1. R. an. 30. Academia Con^antinopoliiana inftituitur ab Imperatore Theodofio 1 1. Gotthi Thraciam oc- cupant. Paul. Orofius fcribit hiftoriam.S; Seuerus Sulpitius. '^ G«OT«»i^«J dux Suecorum Vandalorum 80000 Mauritaniam in Africa occupant. Regnuin Vandalorum in Afiic.". incipit fub rege Genferico per toi. annos. Attila. terror mundi graffatur. Huc pertinct Perfecutio Chri- itianorum Vaiidauca. Vandali Hipponem expugnant paulo poft mortem Auguftini. 4}0 Clogio RexGallorurn. Neflorius fingitduas in Chrifto pcrfonas Mofes Cretcnhs ludaus. Thecdorelus epifcopus Cypri florct. Sedulius presbyrer fcribit prosa & carmine {'rola Falconia poctria,& Eudoxia vxor Imp. 1 Symiolnm Conciiif Ephefini ma^^niedimin dl coima.'Nel\onnm. HuicConcilio pra;fuit Cyrillus Alcxandrinus Epifcopus. VandaWm I Aftica ctcfcunt c.Tlis Romanorum legionibus. l^Sixtus 1 1 1 Romanus Poiitifex. ; jidelus dux Suecorum. Incendio conflagrat maximapars Conftantinopolis fpatio triJu 4 5 6 7 Ofienus Amtl Suecorum. Genfericus occupat Carthaginem,& totam Africam. 440 Leo MagnusKom.^ont Scriptoreshuius tempotis,.4po///».7wEpifcopus Aruernenfis, lohannesCajfianus, Spcrates t^So^^omenus Ecde- I fiaftic* hiftori2E,ifo Af«^»»j l'apa,6(:alij. 1 Poetx. Sidonius /fpoUinaris, Prcjper A^juitanicus , Hilarius Arelatenfis. 3 Apparet Cometa ^ Sanguis apud Tololam pluit. 4, Saltiianits Manllixepifcopus S. libros fcribit de prouidentia & iuftitia diuina. Luciferiani hxretici. FlorentTheoIogi S//mo» S/y//;?, Hilarius Arelaienfs, .-.rnolpetis lunior Sic. 6 Muri Conftantinopoli vna ciim L X X V 1 1. turribns corruunr. 7 Eutychianorum hxrelis inualefcit Academia Bononienfis inlUtuitur aufpiciisTheodofii II. Attila hoc tcmporepcr Europam graffatur (ed tandem furor eius frautus eft, cjens i yoooo.& 90000. 8 Merouius R. Gallorum , qui vicit Attilam in campisCatalaunicis ad Tholofam. Conrili.tm Conflaniinopclitanum contia.Eatychcin, I pro vera carnt' Chrifti. Oot(7« apparet, & tcrrxniotu.'; cft. rtne/M conditx. 9' Regnum /j»^//^iucipitfub Anglo-Saxonibus:& adhuc durat. 5y»(?Msk>^o\\Ki3X. Symniachum Pont. lcgicimcaccuCuum. Hoc fcriptis fuis cixant picsbytcri &cIaiciRoniaui. Torilo dux Succorum. /10 Rodulfiis dux Suecoruni. Cohades R. Perratum;& fuccelTores Clniftianos perfequuntur. 1 Alamundarus dux Saracenorum Chriftianus feiftus refutat Eutychianos figinento de marte-Mi?haclis Archans;eli 3 4 Chrldeiertus tex Galiorum. Horw?/«/« Romanus Pontifex Theodoricus Arrianus multumhonorisEcclelisRoman.t tribuit. Baetius dccovmn aThcoi,loiico Vcroncnfi R. Icilix. I V s T I ^f V s , fubulcusiu iuuenta, poft fabcr lignarius , indemiks, tandemiitlnipcr.itor. R. anj.m.t. Cowf/« apparet batbatus , qucm fcquitur terrxmotus. jio I 1 J 4 fjo Theodor Bohcmorum rcx Noiicum occupat. Thcodoricus Vevonenfis CQtAii.[i Francobergam. Muiti EuCrrum hoc tempore fuerunt conuerfi : nominatim Vcrfn Immireni & Zathns Peifarum du.t, lohannes 1. Romanus Pontifcx. Ordo BcneiiHi monachorum , late propagatus progrclTu tcmpoii?. Vionyfiut Exigum fcribit cyclum pafchalcm & colleftionem facrorura canonura ; Idem numerarc incipit ab incarnaLtij^jic Clu-ifti oraifsa profana numeratiooe annorum ab imperio Piodctiani. " ; Athalaricus R. Oftgotthorum per annos 8. Telix l V. Romanus Pontifcx. Sol dcficit. i V s T 1 N 1 A N V s , luftiiii e fororc neposi R. an.38. Ji«/»«»i rex Suecorum. . Mulci ex Hernlis & Hunnis conucrtuntur ad Chriftum. Vitiges Dalmata Mediolaui iugulat 3 ooqoo. ciues lufiinianns Imp. Codicera edi curat , & Pandcdas fequenti anno. ■.X!i\..ttf'.\ Gilimer vhimas R. Vandalorum ,in Africa , fub quo eftperfccufio Chriftinnotum Arriana. PW/r.',a?2«^ ^ Ff/?«.j Crammatici. Bei lifarius ^ Narfes , duces luftiniaiii , floienr. Bontfacius 1 l. fit Epifcopus Romanus ; rcgn.it .ui. ■. d.i ?■/.'■?(!>• "/^/ivV^^rti fcribit dc ratione fidci Catholicx , & de hiftoria Cofmographica. ./4«re/i«f C«///fl<^r';^&iibit^uftonain tripartitam. rrocopius eaam fcribit dcbellorerfico. 7o^«»»fj 7 7. RomanusPontifcx. Cometa apparet , quem muliamalaexcipiunt, terrasmotus ,pefles .{editiones, Theodatns R. Oftgotthorum in Italia per annos 1. A^afetus Romanus Pontifcx Viiiges R. Oftgotthorum per annos 4. ■ ,..,-.:.^: " . Sylueriut Roraanus Pontifex fub quo fchifma lextum, .ti.i' , Kftfnwioili; ::% 8Jj3f!fT mi;aoi3fi 1 HQ ,Simflicius .^viftotclicus , D<*»j^^/« Stoicus , & Themifiius clafcnt. Theohaldiis R. Oftgocthorumr Bcry2'/i?w/7j fchola. V/gilinf Kom I Pont. Gothi m Italia Chriftianos perfequuntur. lornandes epifc6pus Gocthorum fcribit dc bellis pptihoruin tantca Romaiios. I Totila R. Oftsiotthorura. 3 4 i 6 7 Scriptotes hoc tempore Primafius Auguftini difcipulus, & jKBi//«f epifcopus Afiicanns &c. <*w«rpf^ftai.i;,;.^,l_.> , v.i.-.-.a Totilas Romam adoritut & (poliatam incendit : & an. j yo. iterum illara capit. Attila 1 V. dux Suecorum. Tom. 1 V. ■■\ i»Tif;s\\. .}a-.,ioll ,jilq ; JJ'^ ^«.ckjxoH Encyclopi^di^ Lib. X X X 1 1 1. techus ptinceps Polonii- Carleolenfis fchola in Anglia antiquiras celebratur. Hmconms poeta. Cometa forma lance* apparet. ^ra Armeniorum incipit ,. lulij. The]iti R. Oftgothorum vltimus. li^arfes Totilam & fuccefforem eius Thejim opprimit. Concilium Confiantinopolttanum 1 1. quod eft oscumcnicum V. probat qui priora oecumenica. { Felagius Romanus Pontifei. Hoc circiter rempore Byzantij pefiis quotidie abfumit jooo. vel loooo. HorribiIis/i/»« in ItaUa , qua in folo Piceno percunt 5 hominum. ^60 S7° totharius feu Glothaijus rex Gallorura. lohanncs 1 1 1. Rom. Pon. Hoc tempore fcribunt Troco/iius Ga^ut , Borotheus Jrchii drita, Medardus epifcopus Nouiomenfis, Venantius Fortttnatus c^^Kcopus Piftauienfis. Dacius JBpifcopus Mediolanenfis < nicon componit. Tordus dux Suecorum. , Ivs T I N vsiunior, luftinianie forore nepos,R. aii.i6. m.9. C^ew^er/wjR. Gallorum. ' Agathiat Scholafticus fcribit res luftini. Longobardi , Sueuica gens , Pannonias egreffi ducc Alboino vcniunt in Italiam , ibique regnum condunt , & Chriftianos cruc perfequuntur per annos 188. Exarchacus in ItaUa oppofitus regno Longobatdorum pcr annos 174. Synodus Sraecarenfs 1 1. damnat Simoniam & nundinationes Cleticorum libcre. Benediciits Rpman. Pontifex. Armenif Chriftianifmum ample(ftuntur. Chelperictu R. Gallorum. Odoacer tex in ItaliS. TiBERivs II. R. an.8. Quatuorcum luftino, reliquos folus. P«;»«^ annos 1 5. impe.ndit compofitioni Alciftani. HiJpaUnJis Synodus fub Tfodoro contra Accphalos. 6ic I 1 CometA appatuit. , Hegira feu &ra Arabum fiue Turcica incipit cum icipetio fub Muhammede & adhuc durat. Hic incipiunt perfecutioues Chriftianoruin Mahumedanae. Chatifhatus in Bagded & Damafco incipit. Mahumetifmi ergo initia huc rcfctautur. Honorius eft Papa an. i i.m. j. Accufatur a Grascis quod fauerit Mouotheletis. Regnum FerfarumdeCiait in Tezdegird. Regnum Nauam incipit, cuius primus R, fuit Ennicus Arifta , Durauit annos 96 r. 6jo Sangatlum cocpit. Hetbipolin Gifiertus Francorum dux amplificat. Artus Sux Suecoium. Sophroniits epilcopus vltimus Hierofblymi- i tanus fcribit. lonas Anglus Qoiet, nouus quafi apoftolus. z : ^ra lel^agirdjiue Perjica,in.ci^k 1 6. lulij. Dagobertiis R. Gallorum, ludxos expulit. j \Cometa inftar acuiacis apparet. 4 j Saraceni occupant .iEgyptum. 6 Concilia aliquot Toletana deinceps celebr.2ta Hberc clcricorum vitia taxant; 9\Seuerinus Romanus Pontifcx. 64® lohannes I V. Romanus Pontifex. riotent epifcopi Eligius Noutomenfis , Adriavus Northumbrus , Arhogajlu-s Argeiuiucnfis. i : . ; • I Theodorus Romanus Pontifex. «; CjoN sTANTiNvs R. m.4. Herac^eonas m.6. CoNSTANS, Conflantiiii filius", an..'^. R. ClodoHius R. Gallorum. Eligius Gallus conuertit Flandros. Zechus nationeSIauusinuadit Bohemiam. Duodecim Valatini in Polonia. Hakon 1 1 1. du« Succorum. A^artinusKom. Pont. Tom. l V. S ! 6(0 A». Ch.\l lO Jbncyclop;sdi^ Lib X X X 1 1 1. tfjo I J. J 4 r 6 7 8 9 SynodM t/tteranenfn contra Conftantinopolitanos.necvBatn.nec daas in Chrilto voluntates agnofcentes. 4eademitt Erfordie^ifi: data ell a Dagobcito Ftancoium lege. Eugenim Rom. Pontif. vitaliattKs Rom. Pontjf.Huicaccommodare voluntnuraerum/7w«^»iie/»»«i clarct. Lbo Isavrvs, icouomachus regnat an.i^.m.i. Pelagms Rex Gotcorum Alturum iu Hilpauia infl.aurat regnum. VagolertHsW. R Galiii. Tordo dux Succorura- Bomfacius(^'iAa% Gcrmanorum Apoftolus)natione Anglus multos pfptilos in Germania coniurtit. 9 Solimannus (ludii oiyJtdetConJlantinopoli/nchffkninmm jooo.armatorum 5OC000, I 1 J 4 i ClotaritM l V. R. Gallorum. £«<^o venerabihsfloret, & inulta in Grammaticis, Arithmeticis , Aftronomicis fcribit, lconomachortttn uoraen ccepit. Chilpericus 1 1. R.Galloiura. Pattlus Patritius,Eutycliius ■vltimus exarchus in Italia per annos 18. C«roa«; Af/imi7«iinclytuseftadrairandisviaoiUs. Nam yiBidirs. regit Saracenorum innumeras copias vno prxliofunditusdelet. la excrcitu Saracenotum fuerunc 37 jooo.quihoriibihcer fauieruncin Chriftianos. ?<•)?(* Canftantinopoli tollit jcoooo. hominum. Duo comeii vifi. I jio Metan£ifmonit£.hxKiicu Lechusl I. R. Polonix. 1 Gregorius III. Rom.Pontif.Mahumedani in ^.fedlas diuiduncur. Saraceni&h hoc ccmpore debilititri incipiunt. lohannes Damafcenus orientem illuftrat. i 4 S 6 740 I Eclipfis Solis confpicituf. TheeJoricus I L R. Gallotutrj, Ina R Anglia: fuum regnum facit veftigale Rom. Poncif. CoNSTANTiNvs CopRoNYMvs an. 54.m.r. I a Childnicus 1 1 1. R. Gallorum. Zacharias Rom, Pontif. fub quo fchifma nonum. Ab hoc anno incipiunc anni ab incatnatione Chrifti nocan. Hunni ex Afia/ede fua trans Tanaim & Miotira eru.mpentes.i» Europam traiiciuntrac poftea fub AttilS irrumpuntiu GaSiam ^ Ita- liam. • In Syria ««J^^« apparet. Vipinus autoritate Pontif Rom fit Rex Francorum.cui etiam multas diciones dedic pro fcde Apoftolica. S 4 7yO- \An. Ch. 112 tncyclopa^di^ Lib. X X X 1 1 1 f,f' yj oWvcndii Regin^i Polonix. 1 Seciindddynaft^a CiUi.i; uicipit, qus vocatur Carolinorum, aPipino, patrc CaroliM. 1 ^uphnnusW.Kom.Voni. f Synod!iiCo»!lanthiopolitar.alV.coM\:3.\mHgmeS. 6 j Dcfidmns R. L)ngob.ii Jorum vlciiuus. X I ]. Palatini inPolonia. 7 Infiitutum Fitrlamentum in Gallid. Pauius Pontif.Sub quo fchifma X. 760 J 6 7 8 9 770 I z~ 5 ■4 6 7 S Sol patitur dcliquium , i j. Aug. Pr/imifliis R. Poloniac. Duo Comsti, vnus in oriente, alter in oecidenteapparct. Vifus eft. Comeia, qucm excepit ra.-ignum frigus, & poftea vredo. Sol edipfatiir 4 lunij. Biornw III. «iux Suecotam. Carolus M. R. Gallorum. Confiantinm Rom. Pont. & Stephanus I V. Synodm Romana ^io imaginibus.contra Imp.Confl:antinopoIitanum,& eius fautorcm Pon-t. Conftantinum. RiiiaiidM, Catoli M. c forore nepos multa fortitcr gtni.Faulta diacouus charus R. Defiderio & Carolo Mclaret. Carolui M. legulos GermanorumCin quibus nominatim eft Vvitekindtti)3.i Chtiftianifmum adducit. Hadriantu I.Rom.Poutif. Synodits Komana pro Carolo M.iu quem ius &poteftatem mcgnara populus Rom.confert, vt Longobardi opprimatitur. Caroliu R. Trancoriim feu M. fingulos gradus fcalarum Bafilica: S.' Petri deofculans ad Pont. fupeiiiis expeftantem afcendit, tau Aquile]enfts diaconus fcribit Longobardica ; idemque poetaeft. Regni4m Dani& incipic. L e o I V. R. an./. & aliquot jucnfes- Gotricus Rex Dania;. ♦ * - 780 Alariciii 1 I. dux Vuecorum. Alcuinns pr.«rccptor Caroli M. & familiaris , djfcipulus Bedae daret. Rabantts Maurus Alcuini difcipi CoNS rANTiNvs VII. cum IrcneniatreR.an.io.Solus an.y.Irencfolaan;. Syjiodus Nicena I L pro imaginibus & fandorum honore. Ueliquium Solis acidit r6.Sept. 8 Ciuitates Saxoniac niagnuu! incrementum acceperunt a Carolo M. nominatim Brema , Hamburgtim, Hildeshemium , Magdeburg Ojuabiirgum, &c. Vuiteberga a V vitckindo elf cxtruda. Tremonia a. Carolo M. 9 Academia Varipenfis confdio Alcuini fuuJatut a Carolo M. Academia iatamna inftituitui a Carolo M. Tiherii Romx exttndat (i muros vrbis. Academia Pafienfis fiue Ticinenfis iufticuicur a Caiolo M. Lco 1 1 1. Rom. Pont. Sol pcr dics feptendecim obfcuratus manfit, mirabili ptodigio. i.Chr - ■ ■ — . . - Wl " II ■ J- l" - ----■—. — ■ , ■ ■ . Chronologia^ Cap. V i 1 1. 21 i 800 Carctlief M. confirinat donationem patris Pipini & auget. Egbertut R. Angloriini. Ab lioc anno multi eriotcs & rchifmata in Ecdcfiam irnipcrunt Rc^num Normcgia incipit. C A R o L v s M. fit Inipcratot occiik-ntis, r^.d, Dcccnib.K. an. 14. adcoquc impcrium diui. ditur ui Grxcum &: Romanuni. Academi* TholofrtM fundatui a Caroio M. \ 1 hlicefhoru! Imperaror Conftantinopolitanus. 3 Luna tcr obfcuratur & $ol fcmcl. 4 tefcKS I I. R.. Po loni.i:. 5 '. Acaiemia ofnaburgenjis \\\ Vvcftphalii a Carolo M inflituta vt autores Grxci & Latlni ibi explicarcntur. 6 jPlcniiuniuin Eclipticunr inciJit. Circalioc ccmpus incipit rf^««»» Holonis. 7 1 Solis fit Eclipfis 1 1 . Marti j . Vvitehiiidits magnns R. Nortumbroruni obiit. 8 ) Saxones planc debellantur a Carolo M. Durauit bcllum 33. aniios. 9 Plcnilunium Eclipticuni incidic. gio LefiiisWh R. Polonia:. Luna bisdcficit &SoIfcmcI. Rf^»» 5«««'« noua dynaftiaincipic. CoUegin canonicorum ^ clericorumi^van- Cla epifcopatibus mftitutis a Carolo M. fucruut tocidem fchola:. Locufls. ex Aftica volant in Italiam, eamque vaftant. MiehaelCuroflata Imp.Conftantinopolitanus. Hicephorus fcribit. Sol patitur Eclipfin. Vfuardus moaachus fcribit martyrologium. Zginardus Cancellarius Caioli M.florct. Eclipjis Solis prodigiola prsccdit mortem Ciroli M. LeoY. Inip. Condantinopol 'Biornut III. dux Succorum. LvDovicvsPivsC. M. filius R. an. 16. m. j. Hic donacionem patris Caroli M.confirmat & augct.Poctx P^;7«,Gra:cus,Ef;«4r. dus Cancellarius Caroli ^.Rabanus MaurusiTheodulphHs,EpiCcopus Aurcliancnfis. Singularis & Kmhiiii cometa apparet,de quo eft notabile colloquiu;n Caioli M.& Eginardi. , Pes\\ I Ifeupotius lohama Pafijf^ regnat an.i.ra.;.d.4. L V Dov icvs Il.fmelunior, LatliarijF.R.an.i^-ni.lo. Beriediffiis III. Rom. Pont. fub c^uo lchifma XII. Nicolati, Kom.Vonz.A»aM'^ bibliothecariusRomanus fcribit vitas Rom.Pcnc. L V Dov icvs ILfmeIunior,Loth.-.riiF.R.an.i9-ni.lo.cW«*Vr.duxSuecotiim. benedilfiis 1 1 L Rom. Pont. fub c^uo lchifma XII. g6o I t 5 Schifma Ecdcfiarum Grxcarum &Iatinaiura ccepit. Ducatu, Mofcoui, iucipit. Brtmfuicum cona.tum eft a Brunone duce Sjxonlx.Zio^euicus Jux Polo.ii*.F^r5f ?««« regpaut apud I TsMetSi^. lll/ncus & CyrillH, in Slauonia,Polouia, Morauia dbcenc,& lingua vernacula facra peragunt. Ludouicus R.Germania: Skuos domat & ad Chriaianifmum cogit, epillopisCyrillo & Methodio. Theodorictts I. a Carolo Caluo Imp. dono accipit HoUandiam titulo comitatus. ; mTxi5L>/-^«^««.;.. Tiberi. Romx exundat. LocujU iuGalha tegunt terram inrtar nuns. f ' rjM/»iii-iaI udouico Il.acc/P'»a"i!<«^'"'<'^ fi^^t-iChriilianj-. , , , „ • i . -r ^i r l SyltZ ConlUntinopolnana pto imag.n.bus, cu.us tamen antifyaodus habetur Rora.x proptcr pnmatum huius Ectlefia:. iC S70 B.if!litM Imp- Conrtant. ^ Biornu^ 1 V. dux Suecorum. Hadrianus Kom.Vom.Cometa apparet. Ternmotus. ChaliphatHS diu.d.tur .n Syri.i; & ^gypti Chaliphatum. In Synodo Conftantinopolitana liber de tyr.innide EccleG* Romanae fub^ Huldericus Epifcopus Auguftanus fcribit,item IohanneidiaconusSca.\i]. X \oxonienfis Academia inftituta eft ab Alphredo Aiiglis rege. j j lohannes I X. Rom Pont, 6Ica-Rolvs Calvvs Ludouicipatraus,an.z.Cow?Mapparct, ji«/?« ^fames. 8 1 Magna fit SoIisEc/iff/i.-itf.Oc^obr. LvDovicvsIII. cognomeuto Balbus, an.i.rK^9«/V«jIL RexFranCiae. 9 jliitfVicnnenfisfcribitChroniconde6 a:tatibusmundi. / 880 Carolvs II L cor^no.nento CralTus, a.n.S.m. 6.TheophylaUus arcluepifcopus Bulgarorum videtur hoc teniporc vixifle,&0£t« »««j Gr.rcus fcriptor. .il/ia/^ej;»"'^ florct. j] Rcgnum Cermanorum dcCmkan.i^i. ilCoinetaap^ava.IncendiumTreuerisvriii. ^\lngoldHs dux Succoram. Marinus Rom.Pontif. 4 ' Hadrianus 1 1 1. Pont.Rom.Hic negat in creando Ponc.autoritatcm Imp. efle expedandam. 5 ' Caroli4s Crtiffus R. Francix. Stephanus V I. Rom Pont. 6 teo V I. Imp. Conftant. cognomenco Sapiens, fcribit otationes & epiftolam ad R.Saraccnorum de Chriftianac fidei veritatc. 7 I • 8 Arn ol p h V s, eligiturdefertoCaroloCrartb.Regnatan. II. Sywoiiwj Afflg«aC/«« proecelibatu&cerdotum. 830 II. 41 Odo R. Franci.-6. Synodus Metenfis, de coelibatu, vcftibufque fncerdotum, de vno fufccptore apud baptifmum. 1 ! Sol cclipCitur. Olatts dux .Suecorum. Tormofus Rom.Pont. Sub quo fchifma XIII. ./irnolphus Imp. catdit Normannor 1' tefcM I V. dux Poloniar. ,1 4| j Bonifacins V I. Rom.Pont.& Stephanu^ V 1 1. & Theodorus. .ofirf moi03 2D']n«b.+.l ,\s»4<»i-.. um 1 00000. 'I 9 1 Maxinia fuit Eclipfis Solii, ita vt ftellx cernereatur vt in ipfiffi,ma no£le. Albumafar o> .MuhameiJlraienfis florei. I 'I ■ ■ Chronologi^ Cap. V 111. 215 9C01L V D o V i c V s IV. AinoIpliiF.an. ii. coiur.i Ludouiciimlcgitimc clcclumPoiit.falur.it Iinp. Luc^ouicum Bofoni'! f. Cometa ap- pMn.Bor/iuogiiii dux Bolicmi.c Clinllijnam lulcm icciint. l>i£o 1 1. clu.\Succoium. Carolin 1 1. Rc.\ Gallix. Drefda cll opasSUuoriHn, qui ante Henricum AHtHpem aJ Albim incolucrc. Fit Eclipfs Luu*. UhanntF. Benedictm I V. Rom. Vom.Cometa vifus. £r;V«?/?« gtaflatur totoorbe terraruni Af«r« eA:«»(ii»»i mulcasvrbes fuffocat. Benedicitu VIII. Rom.Ponc. Ordo Camaldulen/ium autore Romualdo iucipit., Aliquot millia hoiuiiium in Flandria fufFocantur aquis exundancibus. ■^lCanuttfs Rex Auglia:. Cometa\iCas. Rexptimus fuit Ranimirui. %-Re^um Arragonii incipit perannos 461. Romxnui Imp.Conft. Amttndtn dux Suecoruin. )io I i 4 )}0 3 5 6 7 8 Regnum Legionis iucipit in Hilpania. CONRADvs II. cognomento Saliquus fiue Salicus, R.an. 14 m. lo lohannes-XX. Rom.Pont. Miecijlaus R. Polonix. Henricm I. R. Francis. Cemeta vifus, Ccqmmi: fames,pej}is, eluuio. Michael I V. Imp.Conft. Benediiiui I X- Rom.Pont. Guido Aretinits fcribit Muficam. Cometam fequicur fcditio in Icalia. 9HENRICVS III. cognomentoNiger, ConradiF.an. 17.10.4. .<^w2«W/« II. duxSuecorum. 4<^ HtE I i 4 S 6 7 8 9 i MichaelN. Imp. Conft. Cafimirtu I. Rex Polonis. Hakonmffns duxSuecorum. ConHantinm Monachtts Inip. Conft. 'Sames j9f/e»»agraflatur. Cometam vifum lequitur belluin in Hungaria. Gregorii0 V I.eft Papa an.jSchifma decimum odauum oritur incerSylueftrum &Iohannem Antipapas ."quibus fublatis& Benedido. I X. renuntiante, creatus cftGregorius V I. qui depolitus fuic canquam Simoniacus a Conciho Suttino. Clemens 1 1. Rom. Pont. Trangolifix R. Turcorum regnum condit durans 1 jo. annos, Saracenis iioxium. Damafws 1 1. Rom.Pont. LeoIX. Rom.Ponc. Tom. 1 V. I5fO J;t. Ch.\ ii8 jtncyclop^dise Lib. X X X 1 1 1. S loyo i, / /?■ ■ j 5.„^hoctemporeindpiunt,quorunifoitIa»/»-cLeo\ X. Pontifex. Contradus fcnbit de 6. xtatilxis luundi. Merbodiui bitmetncum librumdelapi idibus & gemmis. Poctx Petrti! Cort}efior,&C ?etrus Damiatit, & Merboldta. KtenchilAaxUKicoxnm. Hermanntii ContraBu^ oh\t. Theodora Porpbyro^emta\m^nmiii.Con(i. ViaorW.V^om. Pont. fubquo fcliilma XIX. Synodns Morentina contra Simonia fornicationcmfaccrdotum. ,.■„..,., Henricvs IV. F an.49.m.io. MitrhaelWl. Imp.Conlt. Gunthericancellanj Imp. viho. iraaciiisComnenuslm^.Con{i.Siephant4sX.Kom.Vom. .. . .. ^ , „ NicoUus I I, Rom. Pont. In Synodo Romana Berengarius 7m>itad'i*ii canit Cometam\ikim fsmes in Polonia &R. morsfeq B/«. Michaelis Dtics. Impeno tam (iEuafuir peftis , vt viui prorfus pares noaelTenc moriuis fepeliendis. Romanns Diogenes Imp. Conft »?e//»iCTni,tiftimusvifus. " i ' 1070 OrdovaUis vmbrofi G««/»i«»^«i Epiicopus Auerfanusad Scholafticorum xtatem ineuntem percinet. Quibufdam in locis M' I ob defeclum vini non pocuerunt celebrare Millam. Georgiits Cedrenus Gra;ce fcribic compcndium hiftoricum. Michael Ducas icerum Imp. Conft. Cometa vifus prarcipuc (ediciones caufatur. I 1 3 4j Hildebrandtis , diftu-; Gregoriiis V 1 1. an 1 1. m- 1. d. 5. Hic primus Imperatorem excommunicauit , & poteftatem confiituendi ] ratorcm fibi arrogauit. Sub co eft lchifma XXI. HuenoK.Danix & H^iraWw mortui hoc anno Pontif. Rom. coeHbatum vrget, &excomraunicat Imp. 7 uinshelmtts Lticenfis epifcopus & Anshelmtt4 Cantuarienjis fcribunt , &c. Lambertns Schafnaburgenfis fciiblt hiftoriam Gcrma ab orbecondico. ; 8 Nicephonss Botoniatts Imp. Conft. 5 ' jEra GelaUa incipit : qua reformata eft sera lezdagirdica. 1080 PhilippM dux Suecorum. Ordo Carthufianorum , inftitutore Brunonc. lehannes Ctiropalates hiftoricus. KegHum Lufitani& inci- Henrico duce Lotharingia:,qui a focero Alphonfo V I.Caftellx & Legionis regcaccipit eam partem Gallecis,qusPortugaiJia v< Alexius Comnenui Imp.Couft. Vladislaus I. R. Polonia:. Mariantts Scottts monachus Fulden(is,hiftoricus. 6 Fjffor 1 1 I. Rom. V onti{. Marianus Scotus moricur Mogunci.i;. E^g«»»z BoAmM incipit , cumVladiflaus creatur Rexabl j coIV. 7 Vrbanus I I. Rom. Ponc. 8 Canutus R. Dania: morcuus hoc anno. 1090 I 2. 3 Eclipfis Solis incidit. 4 S D//«;<««»7 accidit inSyria,quoinnumcrihomines fucrunt opprefl!!. Abhoc anno fpatio 17. annorum vifi funtj. Comets. Mal la funt in hiftoriis. B£//»OT/icr«m aduerfusSaracenos fufcipitur. Rom. Ponc. vrgenrc. Hocbellnm 11. expedicionibus in Syrlarri concinnatut pei 196- oLim R.Dania:. Lanfranctts moritur. Centui), militft Saracenorttm cxduntur. Varii. Sywoi/^Rotingamenfis concra Anshelmum & primatum Ponti{icis , Barcnfisp»; lionc s. Sandi,Parifienfis pio recuperatione tenae lanct.x. Pafchahs 1 1 Rom.Pont. lUb quo fchifma XXII. Hic pnmus in epiftolis numerat annos Pontificatus. Regnum HierofolymitaM Chriftianum itcrum. _ \l. Ch. Chronologia^ Cap. V 1 1 1. 119 I luo Rom.Pont.definitm fiiiscpiftolis niim(.T.jrc .ih annis Iith\& niMlitnitamios l'ontificatus. Regnum Hierofoljmitaimm incipK , & non 1 lonr.c pol* Hcficitan.i i ^^ . Pejibi Hicrofolymis quptidic 300 tollif. I \$i^elenii4 mon.ichiis Gcmbl.iccnlis (cribit Chronicon. j Sywc.7.'M Lciniiinen/!S piimi ca-libatum faccrdotibus in Anglia indicit. j\ BcLjl jtts il l. K.l'o\oiux. 4 5 Synodus Florentin» , cuius Epifcopus afTciit Antichiiftum iam cffe natum, qnod Papa negat. 6 , Chri/lianijmus in Femeranid incipit fub Ottonc Epifcopo Bambcrgenfc. Oriio Ciflercienjis inciplt autore Roberto. y /iliqutt Synodi funtccleorati" hoc anno & fcquentibus proptcr inucftituras coiitra Cafarcm. S^OrJoCanonicoritm rcgularium incipit. jinshelmus obit. Ilto IIIO I z i 4 5 Inge I V. dux Suecorum. Ludouicus V 1, didus CralTus R. Francix, TamefiSyTrenta Sc alij fluuij fiftimt curfum pcr intcgrum diem. Mogtintia dimiJia conflagrat, tooo. honiinibus incendio perditis. Ordo Equitum S. loliannis Hicrofolymitaniincipit. Adolflius primus Comcs Holfati.^ a Cifaiecrcacur. TerrAmotiism tota Syria. H E N R I c V s V. Hcnvici I V. F. an. i8.m.9. HicCaE&rimpulfuPap.-c petlequiturparentera. Poftca vlcifcitur impietatem Papae, & Romam rcdigit in fuuni oblcqv.ium. . Erictis bonus R Danis obiit. Calo lohannes Iinp.Conft. Celapus 1 1. Rom. Ponc. lohannes Zonnras mon^Aas GrsECus hiftoriam fcribit. Cattxtiis II. Rom. Pont. Ordo Ternfliirijrummdf it. Eernhardus, khhis Clarauallenfis in Catalogo patrum eft,etfl tempore Scholafticorum vixerit. Synodiis Lateranenjis inftituit ieiunium 4. temporum, eft contra coniugium facetdotum , hoftes omnipotentiae Papalis & difTentientes a Rom. Ecclefia. Vvratislaus I. e.x Ducum Pomeranorum familia fidem Chriftianam ampleflitur. LoTHARivs II. cognomentoSaxo, an.ij.R. Honorius 1 1. Rom. Pont Hominumtriens pcftc perit. Poetae H/e/^«2''/'' , ^'''i'"''"* > aliquot monafteiia Spirx & Argentins , Goflaiia, Hala Saxo- nuni. tmanuel Commenus Imp. Conft, Nicolaus R.Danize obiit. CoNRADvslI I.R.an.i.xWoa/Vw/ VT T.didus lunior R. Franciar.7o^/i»»« de Temporibus annoatatis jifi.inGalliamoriturarmi- ger Caroli tA Synedus V vejlmonajierienfs feuere ftatuit contra coniugia facerdotum in Anglia. - Ericus K.ohiit.ConciliumLateranenfe excotnmaaicit^eicutieates clericos rafos vel facrificos vnclos. Ordofnmonjlratenfium incipir. 140 Grii/MWMJCompilatdecreta&Lombardus fententias. K/-?(/«/7/»»j Ethenarcha Polonix f.t Pr/>;ff/.f Silef^. CuelphiO' CiLelliniialiiWi mifcent turbas. Cceleflinus 1 1. Rom. Pont. Luctus 1 1. Rom.Pont. } Remenjis fckoU fiindamenta. Cometa fulfit. Eugenius III. Rom. Pont. Diluuium in Flandiia & vicinis locis Otlo Frifngenfs fctibit. I Fuic autemHenrici I V. Imp.nepos.Hcnrici Y.fororius,Fridenci I.patruus,monacIius,aLbas,epifcopus, .y7a Arabica vidorur hoc temporc adorn ^jtoWei- I 1 1. Rom.Pont. fubquo tchifma XXV. DiluHtum in Fr;fia aliquot milHa hominum & pecudum perdit. Concilium Lateranenfe contra Vvaldenfes & pto reforraatione dcii 4! Boruft veniunt ad fidem Chriftianam. P.Lombard^ moritur. SymdusOxonienfii 30. Germanosdodores refti vfus facramentorum& coniugij cauterijs notatos ex Angha exegit. VvMemaru^ R.Danis hoc anno Rugianos conuerci facit. CantttKs dux Suecorum. S.Hgiani ad fidem conuertmtur. w-jo Terr&motu! in Sicilia tollit i;ooo.homines. 1 CoUo-jtdum ConnantinopoUtanum inter Germanos & Graecos de procefTione S.Sanai.prsfente Henrico Leone duce Saxoniac Miecljjlam, diftus Senex R. Polonix. jJiltiHium in HoUandia. Pont.Rom-eahat collum Frid Barbarojfa. Imp. C«/?OT/mR.Poloni2. 1 180 SrnodtM Romana, c\nx dicitur Magna, contra Albenfes Rambam Rabbinus iu ./^^gypto floret, qui dicitur Aquila magna. Otto Vvit bachiits aFriderico J. accipit Dticattim bauartsi. Alextus i I. Commentis Imp. Conft.Guilhelmus Pyrius archiep ' rvn (rrinir — p " epifcopusdcbellc cro fcribit. PhilippM 1 1. di&as Auguftus R Francix. Lttciuf 1 1 1. Rora.l ont. Andronicus Im]^ CoM Temmetus ia Syria. In Sicilia Catinae pereunt ioooo. 5 Ifiiacius Angelus Commenus Imp. Conft. 6 Vrbanus I 1 1. Ro 7 Cregorius V 1 . Rom.Pontif Liuoni ad fidem conuertuntur. Poctx Guntherus Ligtirinus ^ Cothefridus Viterbienfts. II. Rom.Pont. S ' Synodiis m Polonia ftatuit crelibatum facerdotuni. Vanorumplebs excommunicatur , fuis facerdotibus coniugium decernens , Rc^, J Baco Anglus Akhymiftq. II 90 Henricvs VL cofnomento Afper R.an. 9. Ori/o Carmelitarttm confirmatur, & militum Teutonicorum. Gothefridus Vittrl fis,loachtmus Abbas Ss. a.\\] fciibunt. Irnerius montwt. Eclipfis Solis fada 1 5. lun.C. V 1 1 l O 1 22! 1 t ^^oICtus moritar Bosionijc. Tanari Tiireiu opprmwm Sc Enrop.im vaftaiit. j^lwariritf Urrcticyi Alphonfns rex Hifpanix crdic icoooo. Satacenos. Vvormatia conjlagrat, iterum poft: 9. annos. Tames in Hungaria aliquoc millc ho mines toUit. Emilen.a Rom. Pont. Duo func luminariamagna, Sol, idell,Papa,& Luna, idcfl, liiipcracor. Miecijlatts Cajfifconus deuoracur a muribus. Viennenjis Academis. fundamenca. lohannes defacro Bofco moritur. Peliis ^fames tanca , vc matre? deiiotarint liberos. o IacobuiPr£nef{iri:{s vigefimasrcdicuumEcclcfiaflicorum obcinec pro fede Romana. G«/7Af»!f Antiftodorenjis ScTarifeenfa fcholaftici fcripcoics.Co/W("/«j I. Bcrnhardi eieilorisSaxoni.c F.a Fridericol I.Imp.conlticuicui Harcinix princeps in Anholt. CoeleJiiniis\ V.Rom.Poncif.Sj'«o.7«j R4tiJhonenfis{ihi Epifcopus Salczburgenfis probat Poiit.Rom. effe Antichrillum. Accurftus ICtus florcc. Mons inBurgundia deferit fHamJiationem S(.a\i] cuidam monci fe aggregac. In hoc fuo itineie collit jooo. ho- mines Vvaldemarusl I.R.Danixobiit Innocentitu I V Rom.Pont. ()rdo T.remitarum S Auguftini. Ale.vander /Sltnfs Anglus prxceptor Bonanencurx & Thom.r fumrnam Theologix fcribir. Synodus Liigdunenfs rubenm galcrum Car- dinaiibuJ dcccrnic , varios fanftorum dics ordinac. Pcnc abdicat [mperio Fridciicum trulha inrerccJciKe R. Galliac. Ad cutiam Ro- manam piincipes incipiunt rrouocare Hngo de S.Caro in tota Biblia, & concordantias eoruin t.;iibit. CoNRADvs Friderici F. a patre dcfignatur Imperator R.an. 9. Anticxfarcs fiunc Hcnricus Landgrauius. Vvihclmus Comci Hol- landix & Conradus I V. ConciliumSchceningenfeAninccips prohibecconiugia facerdocum Suevicorum &Gochicoruni. Ordo Siluefirianorum Henricus Marchio Mifnixprimus fuxfamilixfit Landgrauius Thuringin. Tartari ad fidcm ««//i;rr//»//^r.Pontif Rom primoTV.mox yV- omnium proucncuum addicis comminationibus giauillimis exigit- Tom. I V. 5 11 yo W ch. 212. EncyclopcEcii^ Lib. X X X i 1 1. Ufo Pont.B^r^m.fntentU cre[cit.Aibertm M aator Mbertiftaruui SclioIafiicoruiTi &VmcentiusBcUoiaccnfis. H[([onaCnatMatth£HiPei Marttnuf Faidm, Vincentuti BeUoracenJis. Vontifex Kom. pcf Icgntuiii impctrit iii Polonia \ redituum Ecdefiafticorum. Syrio^us rratijlauienfs. Mra .Hfhonfi, regirCaftilia: & Legioms mcipir. hrtcus VI. obiit. R. Daui*. ^^f/R Daiii.cfra^^tiicidaobit. Alexander 1 V. Koinanus Pontifex. Cometa portenJit ventum. Interrecrnum i an.inimperio. lobannes Theodorus Imp.Conft. Pont. Rom. Thomas Aquitios dodor Scholafticus, Itaius. R I c H A R D V s frater regis Anglijc, tere onjnerempus in Ang.!iaconfumif , ?u i j. ^lonfus Rex Hifpanja: fit Anti-c«far, Chriftophorus I. R. Danis obiit. ji6o I z 3 4 S 6 7 8 1170 I 1 i Albigenfiur^iA centum millia vincuntur ab ofto miUibus Papiftarum; Michael Palxologus Imp. Conft.Cw<» villinouA Alchynpfta.&c. lohnnnes de R/?«ij»ji Lothaiingus Dialc^SlicuinclocendimoJiiiii iiinituic. VvenceJlamK. Polo- ni.c. loliannes Ouns Sco/w, iu.igillci &: Jocior fubtilis ditluSipcrpctuus & iiiiiiiusThoma- ini|ni'.;r..uor,autot Scotillarum.H,)c tem I poreiiinote(ccre crrpit w w-(^«i;;« qu.i iliii<;itur .iJ polos : vnJc res nautica maximum .icccpitiiicicincntuin. Ottomttnnus Impc- i lium Tuicicuni a Tart.ivis hadcnus opprctliim longe lateque propugnaic cccpit. Ah eo dicitur impenum Otcomaunorum. 1 \eu4iirta ilynafli/i regum Hiin^arii. iiicipit,regnum Gcrmanorum & Francorum. ilUenedtHtis / X. Romanus l'ontit'c.x. X fladiflitHS Lofticus R. Vo\omx. Clemens X'. fcJem iii Galliam tranftulir, nempc Auenioncni. Eius inauguratiopr.xfentia aliquoc rcgum I & aiiiltorum piincipuni ell nobilis N/>o/.T«« C<»ff//?«.f & Idiotarcribunt. P«i?« occumenica. 6 i lacobus Ran»nus Dialccliciis Piadicus moritur. SHenricvs VII. LuccUniis^ius, R. an- j. lohanncs Dttns moricur. 9 1 B/trtholdiis de Suxoferrnta ICtus nafcitur. I}IO I t. 3 4 Ctncilitifn Viennenfe in Galliideccrnit, animam rationalemefTeformam hominis. TemplariJ vno die toUuntiir. Pejlii yniucrfalis trien- tcm hominum fiilhilit. ConfiitutionesClcmoitim cxcuiic. Aureliamnjis aca ^emia conAiun 3. Philippo Pulchro Gallix rege. Interrewnuin an. i .in.i. LvDovicvsII. cngnomentoBauarus, R. an. 55. Fridcricus Albcrti Auflriacifiliusfic Anticacfar. Ludouicns X. di(5lus Hutinus R. I Franci.r.Bellum ciuilcoritur iu Inip. Romano. 5 V.bertas Helnetiorum incmic in Schvvicz,Vry& Vndcrvvalden.P«/7« Qr ftmes adeo fsuiunt.vt plurcs iudicati fuetint mcHtui cfTc quam I fupcrcfle. ' ■* 6 Fhilipfus V. Jiiftus Lon<;iis R. Fianci:e. lohannes XXII. Rom. Ponc. Sub c]uo eft fchifma X X V L 71 " ■ 8| 9 Bttrtholomtus de Pratis moritur. ijzo Guilhelmus Occam,Durandut &.a!ij Schoiaftici florent. Huc etiain refer Marfiliuin Patauinum,quipro Ludouico Imn fcribit. Comttia FrancofurtenftaoiA-ac.d j.Hic Papa reducic fcdem ad vrbcm,quia Itah iucipicbanc deficere a fcde Ajjofliohca. Duo Pont. fedciu, Vibainis V I. Rom.ic, Clcmens Aucnione. Ordo moncis Oliueti. Ftanc Tetrarcha moricur. Vvaldemarus li /. obutR. Dania:. loh. Bocalius moticur. Cometa£a\(\t. VvENCESLAvs CaroliIV. p. R. anii. Vrhanus V J. an.ii.m (<.A.^.S€hifmavigeflmum feptimum omnium grauifTiinun longiflimum, quippe (o.annorum, excicatur a Clemente Antip.ipa Auenionc , contra Vrbanum R.omse fedcntem. loh. Taulcius 1 lonicniis motitur Argentinae. I i8o! Bertholdus Ni^cr . vulf,o ^chvoartx I inonachus Francifcanus & Alchymifta vfum bombardxvulgauit, prout nunc eft. Carol.i R. Fiancia:. Baldiis iCcus obit Cometa fulget. Comecam fcquiturpcflis. j^Andronictu 1 V. Imp. Conft. lud.ci incipiunt niale trac^ajipafnm& maftari. lagello R. Polonix, didus in baptifmo Vladillius IV. Nonis Decembris tanta fuitdefertioSoIis, vtvix fuerit maior. Mi?>-^iis Otto fit Comcs Solaiciilis. loh/innei Hnjj cj" Hteronytnui eritgcnjis ojiniigiiaiu P.ajiatuiii. Hoc aiuio vll]uc ad nniuuu 1404. tics conict.c .ippaicnt. j ' Solvm/innui Inip. TuuiciK V. Aradfrnia Heriifiolen/is inflauiatlir. 4 Acadiimia Saltr,aniicttifis confu niatut. liinocemiui VII. Rom. 1'onC. Rciertiii I V. R. Scotix. Crtgorim X 1 1. RomanusPontifcx. Turca lanitfcliaros uillituir. jieaiietniaLipferiJis oritiir c.\ inina AcadcmjxlVagenfis. AlexandtrV.Kova. Pont. Coneiliutf/ Tipinum contra antipapas. Stigmata S Fiancifci &: fcfto honorantui;. I410 I o n o c V s, Mardiio Morani.r,ani. lchitnne! XXIII- alias 1 1. (vt etiani Grei;orius XII.&Bencdidlusj fuit Jcpofiuis in concilio IConftanticiifi , ita vt trcs I'.ipx ab vno concilio fucrint deiedi. Oido S. Hieronynii & aliorum. Aloje Colibt Imp. Turcicus, Pctrus de Alliaco Sciiolall icus. SicisMvNDvs Caroi. ilV. F.an i«.m.S. Acadtmitt SanB - Andreana fundatur in Scotia. i Margarcha Rcgiiia U.iiiixoliiit. T.ryctcs XIII. Pomeranus du.x Succorum. Pont. danmat tranllationcmS.icr.-c fcripturi in lingua ver- iiacula in Aiigh.a. Uartholomius Saltcetm\Cfas moritur Bononije. j ; Soltan Mahotttcth In-.p. Turcicus V l I. Adolthus Comcs Cliiii x &: Marchii: inueflitur a Sigifmundo primus dux Clinix.Coneilium Conjiantien/e contra trcs Antipapas ; dam nat lohaniicni Hullum , clit;it Martiinini V. pr.Tponit coiiciliuni Papar. Septinia luiiii, lcrii 6. manc tam horrenda fuit Ecliphs Solis , vt aues in terram deciderent. Academia Rojlochienjis conditur. EmanMel Chryfolorai moritur Conitantix. loh/ciries Hufs combuftus Conltantis. (, Hierotiymus P~agenjis comburitur Conllantix. 7 ichannes V 1 1 Imp. Coiift. M«rr/»«« 7 y f Rom. Pont. Sub qiio fchifma XX V III. 5/2///;»«»^«; Imp. Pontificis geuua deofculatur Francifit'' Zaharella ICtus montur Conftanti.T. Academia Cndomenjss condica in Normandi.^. lacoiitt 1. R. Scocix. •30 Theodoricui Cames .4ldeniiirgenfls fy Detmenhcrjianus acquirit Ducatum Holfiti.v pcr coniugiuiii Hcdvvigx.Georjjtw Cajiriottu Scan- der/>e]ics Aiiiurathi Turcr crttorniidabilis, & lohannes J.ifca Sigifmundo Imperatori : colligitenim 40000. militum.Sc pafhm diruit nionartcria. lohatmes C 1 1 I. Imp. Conft. Stgifmundm R. Bohemix. lohannes Gerfon cancellarius Parifienfis inter Scholallicos floiet. B^ldus ICtus moricur decrcpitus. In Hollandi.i pereuntiooooc.hominumdiluaio & yi.pagi Pont.Rom.cjuatuor bella contra Huffitas excitat, inciuarto fuerunt 40000. ecjuites. AmuratbesXm^. Tuicicus. CWai K 7 /. diflus Viiftor R. Franci.v. lacohtn i I. Rex icotix. P. de Alliaco moritur. Academia Dolana in Burgundia. Rabbini incipiunt vocari Moreni. Eleilorts & Pnncipes Germania: magnuni coliigunt excrcitum contra Bohemos , (edpanico Unore ctrrepti aufugiuiit. Idcm fatum cx- periuncur 311.1431- Leoditim vaftacur & 600. in Molam proiiciuntur. Vviclefm efFoffus crematur publicc iufiu Pont. loh. Cerfon momat. AcademiaPicfa^uenfisinGMiis conftituicur .a Carolo VlI.regeFrancorum. Tria niillia Hehietiorum trucidant viginti millia inGaUico exercitu ad Bifilcam. E^igeniit^ V. Rom.Pont.in concilio Bafilienfideponitur. Jheodoricuc primus Comcs Oldcnburgius &DeImen- horft.E- Paiilm Bnrgenfs ex ludxoEpifcopus fcribit. Conciltum B.i/jtienfe , iii i]uo praginatica landio cdita contra Papam. Damnat concubinarios & annata , Bohemis permittit vtramque fpeciem, ordinat feftumconceptionis & natiuitacis Marix. Durauit 1 1. aniios. Comtta maximm apparet, quem fcquitur fames fexennis. VUdiJlaM R. 1'oloiiix. Cometafulftt, Ecltpfis Q, fcquitur bellum ofluplex. lohCjfines de Immula ICtus moritur. lohannes Annius Viterbienfis commentator Bcrofi nafcicur. loh.de rupe fcifsA Cardinalis moritur. Albertvs Avstriacvs, cognonienco lunior, an.i. Ericu4 X. Rex Danix moritur. j^lbtrtus R. Vnt^aria* Auftriacusl.ctiam eft R. Bohemi.E- Academia Florenttaa conditur feu fiorentiffima redditur a Cotiiio Medices. Bernhardits Senenfis fcvibit ho.l milias. . Chrtjicphorui Bauarut R. Dani.i; dux Slcfvvici & Holfatix'. Chrijlophortts Palatinus dux Suecorura. Cometavifus. Concilium Floren-\ tinum. I Fridericvs 111. Archidux Auftiix, Ran. 55. Paulo ance ex duce Archidux faiflus cftHoc cempore lohanncs Guttcnberg Arg:n- immhiimKnii artcmTypographicam. lohannes de Captslrano , Antontnm Flacutmus 0' alij fcribnnc. Florct ctiani Theodorus G^Ta, Ccorgius Trapezunitus, Em?naiiuel Chryjotoras ^ atij. Ladiflattt R. Vngarix,cuius cucor lohannes Hunniadcs,ideniR. Boheniix. Alpcrrima hyciiis,36- niuibusfc inuicemexcipientibus. Conjlantinus X I. Imp.Conft . pcr annos i o. Vvladijlaus ab Amuratlic cxditur ad Varnam. B.j/i/u'i omnem ad lub I la-um&iDulticlcponici.AngdiuiTibciimpiaecipitaiuur. JErsKfASylutus fciibit luli:oiica vaiia. I«a;-£,-3/t«j ValJa. Arhenas fibi ff.biiigat Turca. ^ Vlritus prinnis Coraes Fnfix orientalis. Bernhardus comcs Treuiranus Alchymifta,& ante eum Ifancus HolUndus, Sl pafl: Hiennym I Sauancrola (^ c. llniperium Conftantinopolitanum cellat vrbe capt.i a Mahomctc. Academia Clafquen/is m Scotiifuiidatiir. Matthiolus meilicusflon ' Caltxiiis I II Roni. Tont. lohannes Rciichlinus, Grx-cc Capnion, nafcitur. Henricuspritnus comes Stolburf;enfis. Aciide?t,ia Grypfxv^ldenfis in l"omeiania. Cowe^fl apparet. Fit EclipfisLuni,; Sept. Sd'an Mahumcth imp. Turcicus I X. Cometa niger tliclus appaiuit. Matttitiu Hutmtades Coruinus. BudxBibliothccamconllituitR.Vngatinc. Georpiis fHititcriictusK. Bolicmix. Pim f l. Rom.Pont.aie Mneas Syliiins Hic Papatumantcaoppugnauerat, Papa fadus coiitra. Academia ' B.ifilienfis crigitur a Pio 1 1. l ontilice ; cjui fuit fcriba Concilij Bafilienfis. 1460 Schola Vene:a perpctuo floruit, ex cjuo litera: Grxcia exadlx fuerunt. Academia Fnburgcnfis m Brilgoia fundatur ab ~lhertn VI. . chiducc Aullrix. lacobus lll Rcx 'icoux.Ludoiitcus X I. vulgo dictus.Bonus Rc.x & malus homo, R ^\Mic\.v.Cometa vifus lohi nes RngiotrHm.aniis Hoiet. Thcmcu de Ketnfis , Bcllaiion Caidinalis , Lauicntuis lullmianus primus patiiarclia Vcnctui (ciiba lohannes Auenitnus Bojorum hilloricus. Clrifiietvius I. R Suecorum Laonirus Chalrondvla hiftoiiam Turcarnm traiflar. lohannes Tritbemitis nafcitur qul anno i jo8. mu tiouem rclic;lonis in annum 1 5. fequentem piKdixit. Puriathtus nioritur Vienno;. Blondus Flaiiuis hiftoricus multoiuin Pont Sccretarius moritur. Vaulus l I.Rom. Pont. Hicomnia iuradiuina & humana in pcftoris fui fcriniohabet, vt iaclat. Lauienlius Valla obiic,qui rcfucauit donationem Cbnftantini Magni & liberuiYi arbicriuin,ideni diligens inftauratoi lingua: Latiax. Poetx circa hirc tempora g. yi.miHus , T-hilelfhus, Conrxius Cehes primus pocta Gcrmaiiii, /Ingdus Politianus, B.ipiifia Mantum AmiroJiusCamaldutenfis, M. Antonins SahellitMs, lacobus Fvimpeltngius, Uarfiltns Ficnms. 1470 Ludeuicus. Fri Jcrici viftorio.fi, clcclof is Palatini F. fic comcs Leonfieinins. Valhitina fcliola claret. Liiiflius Cafimiri R. Poloini f R.Bohemi.E Pontifcx Roni dux elHn quatuor bcllis Cower,? vifus. Ffalterium Virgmis Mari.i: & Kofariuiii componirur. ( m\mmox\xm. Georgius Purhachius ^ Atexander al/ ..ilexandro Aoxtat. Sixius I V. Rom. Pont. ComeiSL t.vifi. Academia Ingotftadienfis m Bauaria florer. Bafitifta vUtin^. etfi adulator Pontificum , tamcn vcritate co.riflus fa;pi; coruin fcclera t; Sciibit enim de Vitis Poiicificum. BclTarionCardinalis nioritur. Hoctempore lmguaGra:ca& HebraicainGermania cccpit doceii. GregoriusTrifernas q\iMo anno P.rrifiis docec Grxcam linoi Parrhafius Calabcr poeta florct. & Ltlius Gregoriiis Gyraldus Philofophus. iEftu sliquot Cylux confl.igrant. Reuchimus difcic Romri: Iineuam fanclam .i R. Abdia, finoulis horis Ungulos aurcos in Sioax.t^cv peiidens, Cometa viflis. Carolus Bttrgtindus ad Nanfcum ab Heluetiis fupcratut & trucidatur. .^f«(ii'»!J» Tw^in^w/Jsoritur curantcEberhardo duce Vvirteinbergico. Mortui BxriholomMs CapeUa & Alexander de Immola Uh-tnncs 'R?giomoiitanus'^\cn\\.r. Ardet Cometaquem fcquitur feruentilTima sftas. Ishannes R. Dania; , idem R. Suecorum Theodotus Ga{a moritur. 9 Ferdin.^ndusV . -SiCit.xs Magnus & Catliolicus R.Caftcllx, Arrr.gonir & SiciliiC. 1480 Academia Aberdonenfism Scotia uiftituitur : & Mantuana lchola floret. Reliqui.r nnictoium in magno funt prctio. fohanties]\ M-trfilius Vicinus^ alij fcribunt. Huc etiararcfcratur yJ«^«/Hj rolttianus Hetmolaus B.11I/»' us,Pimpvniiis Lmus,: nd,'hius g Canto Solndori & Friberg.r. Franc Philelphus orator & poiita obit Bononix noiiagcnarius paupcrriine, itcm Baftijla Vlatina. Jlcademta Mcnuniina apcrirur a Dietherico I(enbur£;ico. } Henricas F/j.Rcx Anglix.S«//<»» Ba az.eth hnp. LutheruslilebV] eft natus ip(i5 Martini die. 4 Tancus fuit vini prouentus,vt non pocuericcxcipiob defedTumdoIiorum. Carolus i' l II. Jiclus paruus R. FrancLc. Umocentins V Rom. Pont. indukicatiaE pro viuis&mortuis vcnduntur. I. C^far Scaliger naCcmv, Rudolph. Agricola Hei.lclbcrga: moritur. Hcnricus Cornelius Agrtppa nafcitur. Georgius Trafe^^iniius morirur Ronia:,in fcnec^ure omnium literarum oblitus. Conf,t'nui Magnus, vir bellicofi.Timu'; floret. lacobus I V. R. Scotis. Helius Eobanus Heilus nafcitur. Schola Londinenfis in Anglia funj.itur fub Hcnrico VII. mCii IC, [iCif 1 1 C»«| llita »49° Scholasalernitana m v.-cnto Ncapolitano floret, &Taurina in Italia Cifalpinii, vbi Erafmus D. Thcolo"i,E cft crcatus. GabrielTSiel Tnhm^.^x.lohanni.slouianus Pantxnus , Trithemius &c. ' Vvl.idiflMs R. Vngariir. Mnrtinui Bucerus ordincm Dominicanoi um defctit Indi oricniales fy occidentales incipiunt conuerti ad I lud.riexpellunturHirpania. Come/« ardct. r^AlexandcrV l. Papa:an ii.m'.6. Ferdinandus virtute Confalui M.rcgno Granat.-c poutus eft , exclufis tota Hifpani,'], vel (iibi redadis,& ad Chriftian.r fidci profcdionem adadis regulis Maurorum & (ubditis : vinle cognomentum C.uhottct poftca tulit I dLCmo ChrifiopherusColumlus dctcxit nouum orbcm lohannes Aiberius R.PoIonix. Maximii-ianvs I. Fndcrici III. F.K.an ly.m.^.d.i^. vicloiias iS.ab hoftibus reportauit. PontifcxRom. donat nouastei uenroribuscarum. Ambrojius. C-iiepinus. Zberhardus Btrbatus in comitiis Vvormaticnfibus ah Imp. Maximiliano I. creatur primus Viix Vvirtembergicus. Morbus Gallic mum in G.'rinani.i au.Iiti-s. Ponc. Caroli VIII. R. Francix- titulatium Conftantinopolcos Imp. facic. Hermolaus Barbarus n 'Vc\Kr\\s, &: foh. Pi^ns Mirandul.t.f^ A>ig. Politianns. Coniadus Her.ft/achtus lCtns n.ircitur- 7 AUericus VefpctiusdcKxh » mericam meridlonalem Philippus Melanchihon Brctcx nafcitur in Palatinatu. Ludouictts Xn. dicqiis patci populi R, francix. Hieronymus Sauanorola cxuiitur Florcntix , propter tiutkitlcu- , qua contra Rom ) pnmncuin fuerat vfus. , I 9 lohan. Bientius n:i{ic\\.m-. 1 --■*'' El;- 'Mi ■ini %li litai !}S| 'jC*i/, 'Eijjri, 'ttiii:t ''limi IJOO I 1 31 I 4 6; 81 9\ Comcta aukt-Tritt}£>ni!n ^ ^^rifpa,Ak\\y\mi\x\Si poll: Thcophraiiui Paracclfiu. Sabtllicus (ciibit ciincaiifs Iiiftoiicns. NauilerM,hi l\oncin, Phdip.Ecr^!>me't/is,l'oUtcrramis,Alt.K'arit^ttu,tyaHc.AUranduU,BcroaUui,Ca^ainiii,Sa»a^riHi,FUmtnitu ftMflotcnt. Lachimiu Camcr,t;ius naCcitiir. Canlo B.i(ilc,c &:Vc,iphufi|. Ca'Uan.^oic. y^/ir.Vii»^/?»' Rcx Poloiii.w I V L 1 V s II. l';i[u .iii.y.in.j. Fiiitbcllatorlhenuus,i.lui Vcnctis ctipuit Raucniiain,Foioliuium ficalia locaab ipiis occupaca. lohflrtnes lotiianiti obit. Eclipfin totikiw patituiLuna i.d. Maitij. Schoht VraiiJl.iHicnfisi fcnatu iiiltituitur. Lcuinus Lcmnius nafcitur. Acadcmia Tramofurtcnlis ad Oiierain incipit. Fcrnelitu (^ Buchanantti nTifcnntut. Chriftofh. Columlui moiitur. SigifinHridM^ Rcx l'oloni.v. M. Antomttt SabtUtcui niontui. CtinT.'dus Celtcs nioiitur. lohan. Catuintn natus. Bhilip. Comintui nioritur. Ij lolHirtoiici funt.O/»«< M.Beatm RhentintiS,Gutcciardir.ai,Carion, P.Iotiius, MunfterM, FiwccitK^Pcticeru», Scaliger. Cf.l.RhoiiginM,Alii. Manutiiif,Cnrtft.LongeliM,R.euchlinus,eolyd.Vergtltus,P.Ual/ninus,Philtf.Melanchthon,lohan.Schcnerti6,LHd. iiucs, Nicol.Coferm ctcs,!k ali| florcnt. Bsroaldus. inoritur. 1 Conciltnm Pifan:im coiitra luliuni 1 1. Pont. qui ohit niunfa ducisin oblidione Mirandulx obiens. Leo X. Papaan.S.m.8.d. lo.Sub iioc incipit doccrc Lutlierus. lacoius V. Rex Scotiic Chriftternus 1 1. R. Suecorum. Canto Appcnzelix. Pontifcx Rom. in colloquio Bcmbi Eil.lngelium ctt. fabuh dc Chrifto. Chrtftiernm 1 1. Rcx Dani.c. ^ttlian Sotvmits Imp. Turcicus. Francifciis Ximenttis archiepifcopus Toletainis & Caidiiialis, fundator Acadcmix Complutenfis , impcnfis ducatorum fexcenties mille- nis millibus , coniunv.lim cdidit V. T. Ficbraicc&: Chaldaicc cum duabus vetfionibus Latinis , & N. T. Grxce cum veiiioHC Latina. Solim.znnus occupat ici;num ^tgypti. Z,«(io«if«jR. Vngarix. N/f. Hf»-;OTi»£««j nafcitur. B:ip:tfta Mantuintis obit, Ctmela apparuit. Litdouitus R.. Poloni.E. Zvcingtius coriuptionem ecclefiae taxat. /Itamedia Tolctana eiigitur .i Francilco Aluaro. Schola Granatenfis in Brtico inftitnitur. C A R o L V s V.R. an.;«. in.y. Rultiti cumultuantes ad yooo. a Maximiliano coguntur inordiDem. Later/tnenfe ccnciliun». Lulhertts da^utai coimaindalgeDtiis. Henrtcus V l 1 1. R. Anglix. Abhoc anno & Jcinceps adornat.t verfiones Biblns,. Giiftauus R. Succoruni. JnabaptiflA e.iforti. ScboltTigurina inciaicfcit. Terdinan- diis Al.igeiUnes c\\cnmno.nv2^0it totum teitatum orbcm. Ecciiis.Caietantis ,Thoma6 MorHs,Johannes Faber,Cochtius,/ilbertus eighius, S: alij (ciiSunt. Herhra/i ius n.i(citur. Conuentus Vvormatunfis,vh\ Luthenis piofcrihitur,ad tempus Vvarbugi latet. Contra cum Hcnricus R. Angluc flylum moucc. Comitia Norimbcrrlu.s. Reitchtinus moritiii'. Luthertis reJic Vvittcbcrgain. 1'ontifex ^ Ferdimndus vrgcnt dccretum contia Lutheium-. Clemens VII. Papa an.io. r.i.ic. lub hoc Roma diripitur amilitibus Caioli V. T)uo monacht BtuxcIlisc«OTi«r;(nr«r obconfcflioncm Euangelij. Franc. a. Sic\tin%en obit. Ltttheius ^ Carctftadius bcUum Sacramcntarium inchoant. Erafmtis ^ Litihertis certant de libero atbitrio. Carolus V. capic Francif- cum Regem GaUiae. Canifius nalcitur. Linacer (y Sianpitius obcunt. Bellum rufticoriim in vniuersa Gctmania (upra 600000, homines fuftulic. Rhodus a Turcis cafilUf. Erafmus Albertis , And. Ofiander, Erhardus Snepfius, Cafpar Cru-iger, Thcologi Lutheiani. Thomas Miinfter anabaptifta. Academia Marfurgenfis !:\ind.uur aPhilippoHairuT; Langrauio , confirmatura CaroloV. Spirx agitur de componendo negotio religio- nis. OEcclampadius diiputat cum Eccio. R. Gallix , Veneti , & Pontifei contra Imp. focdus ineunt. Vida , Patingtniits , Glareamis, Euric. C0rdus,BmhaaaniiS;/:tciatus,Scaltger, Lottshius ,Stitegius, Olympia FMluiti Morala Roxct\t. Mortui , lacobus Dttrcrus ^i&ot, Frobenius, typographus, & Hippotytus de Marfittis ICtus. Ferdinandus Auftrius , R. Polonije. Ludouicus K. Vngiiixperit Tuica looooo. hominum cxdentc & captiuos abduccncc Caiolus V^ ctipit Poni. Roman. Leonardus C&far i\^ IJauaria wjw.i«»r. CoOTeMapparec. 8 lac. Andren na{citur. g Sotimanmts , Selimi filius , Viennam fittftra obfidet ccncenis & quadraginca millibus , amiffis 80000. iceraco i 5 5 i.fed codcm fuccefiu: i dcniquc i f 3 5- csrtiotentat Viennam. Proteliantitim origo contra decretum Spirenfe. Maipui^i Lutherus &• Zvcingtius coUiqnunttir. j Bez.a na((;itur, Mmilius j^ Cuffinianus obeunt. Cometi 4. apparent. Yj^o Coronenfn fchola iii Tranfyluania inclaruit pcrlohanncm Hunterum. Schila Laufanenfis inclarcfcit. Dduutnm in Flandria& zelandi.i. j Confjfi} .ittgnfl-^na cxhibetur.CaJ!;7/«j, S/£Mf/j/«,Papifta:.Luthei-ani Malthefius.Mati.Iude.\,IlIyric.Marbachius VveJ?phatiis,Sim.Pauli. jlCardanuSjFracaftorius.Iul.CiifSciitiger florcnt. Confeffio Bafitienfis. OEcolampadiHS Qr Zwingltus obeunt. Vtma reforraatur. 1 Confttiurn Chviftianum & liberum expeiiinr. CcmetA horribilis aparet. ^iOrdo clcricorttm S.P.tuli. Confejfio Bohemorum. Maior (^ Pojfetiiis \-\ati. Apautits lll Rom. Pont Landgrauiiis Vvirtembergicum^fnC^sVetiiinmdicis.rellituit. Henricus Vlll. R.Anglix P.ipifmum abolec/o/j.?». I Vetctirio, Cornelitis Agrifpa. hh. yluentin'js, Thomai C^ietanus fno\:\untu\: Schota Geoeuenfis m Sabaudia incipic. Conueniui Smxtcaldico Icgaci Gallici & Bricannici fncdcris crgo intcrfunt. Sediiio Anabapttniirum Monaftcricnds lcdatur, capta vrbe. Ci»/«(«;«'S, JSii/nJBo,^^^^^^^ OU.,»nus, Pc:u.r,n & Thcoiogi florcnt. SCoU ^erna,».nl,s flo.a C«« a. A.g.^ obGdet. For^uUF4..ur,f,s dc libertate. Cor,f4'oVv,mrnierg.r.fis conc.l.o Tri.Jennno propon.tur. ^/.... ";2..L.< multa loca ,n Germania occupat & valtat.F^.y». d Pac.us nalcuntur. /.«„,; 07?^.^.^,^««/^.^«. '""'■'"'.""'■■ • . .\ J«., Re.-m Anc;i,x fucced.t Eduardo. Lugdun. 9.;»««^.« occiduiuur.muit. Lutct.a:. Cor.^us AlbcitrBiaadcbu.g.c. & Mau.iai i xonici i^iquolTic pent A/na, Fnfius .riortui. . C..r»/«i Marcbio J?.j;i'£»/s,refor.iiar ecclelias. Forjierus SlehUnus TirxqueHus raoiiantur ; Hs,t;!ur«s combur.tur. <-/ms Ze«/ I X. Rcx Francix. Eiicus XIV. R. Suecorum. Sci U Cratiancpolitana , i.i qna docuit Cujacius Baahmtis natus MeUnchton. Lafco , &: Saiinns mortui. Mana. Rcgina Scotix.Drefd£f/«fri//jein conuentu Torgcufi. Camerariis, Manutius.Sc /irf//«j moriuntur. Academia Litgdnnenfis in Batauia inft.tuitur. Rudolph. lrap.R.Bohemi,i;.v}»/«rfus Cardinalis mo.icur. 1580 I 1 i 4 5 ScholaPi)/8/e;?>o//?/igifmund. 1 1 I. R Succiv fir R Polcni.i. Morcui Bodinus. Ani.Gail Miiretus.Olcuiantis. Forniidabilis ilhciaJJisH/Jfanica piofligacur ab Anglis, duce Francifco Dra.ke. Scliola ■^teinfiirtenfis. ThomiK Caniifch circumiiaaj toco tcrrarum orbc redit in Anglia.u , Coitoquium Mpmpeigardenfe. Z.xingcrus & Mynfinoer .nnrcui. Vc anno pr*cedente Hifpani,fic hoc Princeps Auraicui cu.n fuis miilca prxftat forc.cer. Piatiniis. Zabarelia, & Sturmius morimt, Vce!tr.,T Com I 590 Mauritius Naffouius m Belgib fiorec. Schola Harderv.^icenfis inclarefcit. Hcnricus I V. Rex Galli.x obfider lutetiam : vbi Xll I. 11 famepc.cunc.Krirf!«.VlLKo.n. Vont &.GrcgoriusXll I. Breda ftrac.ngcmate capirur .n'.-morjbi!i. Beilarminus ^ baromusio Itcm Tycho Prahe, Goclenius Sic. Moricur lac. Andre£, Zanchius. Cujacius , FrifchLntis , Hotomannus. I Sadeel ^ Donelius monnntm: Maurifius p]\iKsvihesoccu{-€; HAbes itaqUe, mi Lc(Sor , chronologiae methodum ; habes chronologicam tabulam. Vtraque fic vtere , -vt asternitatem D e 1 & viciflitudinem rcrum humanaruminde difcas, memoriam firmes,eIoquentiam augeas, prudentiam compaies. Haccenim omnia ex hoc Jaudatiflirao ftudio ad te redibunc commoda, fi mediocrem adhibeas diligentiam, f I N l S CHRONOLOGim. ENCYCLO ENCYCLOP^DI^ LIBER TRIGESIMVS Q V A R T V S, I N Q__V O ARCHITECTONICA. boa lAt- C A P V T I. De SuhieBo Architecionicx^ PR-ffCEPTA. RcHiTEcTONicA cft benc xdifi- candi fcientia. Eiiispartesdui funt ; vna gencra- lis, altcrafpecialis. IUaetiaracommu- nisjhic ptopria dicitur. Pars generalis agit dc fubieiSto architedonica: , & de fubicfti principiis atque affeclionibus. Subieiflum architciftonica: eft zdificium. R E ?; V L ^. I. Architecionica ejl colophon totiui Aiuthefeuis. Nam praxis Iuculcnti(Tima , eadcmque vtiliffima, difciplina- rnm matliematicarum.cerniturin architeftura, cuiusrationem explicat Architeftonica. 1 1. SiibieBum architeEtoniex ad^ejuatnm efi lidifi- ciptm, cjUQcHnqne veniat nomine. Hoc icieo monete opoituit : quia vulgo vocabulum a:dificii refhin^turad sdes , quas homo inhabirat Hae fiquidem ifji?' ea-tv"» veniunt hoc nomine. Sed in hacdifcipHnagenerahdime accipitur illa vox, pro quocunque loco.qui nrmitatis, vtihtatis & venuftatis ^ratia, vei adinhabitationem, velad defenfionein, Tel ad deleftationem exttuitur. C A P V T II. De Cmjis Aclijicij exterms. Prj?;cepta. PRincipia fubiedli, puta aedificij, funt externa > vel interna. Principia cxterna funt efficicns,& finis. Efficienseft princeps.vel organica. Efficiens princeps eft architedus, & is quidem tri- plex : videl.SumptuariusJngeniarius, & Manuarius, vc Jta doccndi causa loquamur. ArchiteSus fumptuatius eft , qui curat aEdificium cxtrui. Architediis fumptuatius cft , qui cuiat jcdificium principaliter. Tom I rr. eqm- Archite6tus manuarius, fiuc fubfidiarius eft, qui adificium extruit miniftetiahter. Efficiens organica eft vel racione architcdi inge- niarij.vt Circiniis, Norma, & fplendida sdificia : vel rationc manuarij.vc funt variainftrumenta fabriHa, Finis a:dificij eft firmitas,vtilitas 5c venuftas. R E G V L vE. I. Archite^mingemarius fit virbon}i6,iidificium con- Archlte- ftituendi rationcm do^m. ^„3 Archite(ftus eft principahs , vcl fubfidianus. PrincipaHs eft ahus,quifumptustacit,ell:quefinis cui :aiius,qui xdificium ex- trdit principaliter.Subfidiarius ell officinator /eu miiiifler.vt fa- bcr lignarius,ferrarius,ferrarius,item pidor, lapicida,laterarius, camentatius, fiiftor, materiarius. De architecio ingeniario hic agere oportet. Is igitur primo fit vir boniif : quemadmodum Cicero idem requirit in oratore. Profefto ni(i atchitedtus (it vir bonus , non foliim priuatorum opes exhauriet , fed etiam ma- gnatum regiones & prouincias abforbebit. Nam extruet xdi- ficia.vcl nimis fumptuofa, vel inutilia, vel inftabiha, vel defor- mia. Talem igiturrequiro architcftum , quihoc fecum rcpu- tet,itafibi exttuendaseirealterius idcs.ac fiadipfumfpedent. Deinde rcquiiitur,vt .iichite(flu<:pcrcalleat rationeni bcnexdi- ficandi. NccclTe igitureft, vt fcqi-entia obfcruentur in archite- clo. i.Pr£ditusJit ingeniovinido.^jtperqnam acri.Atqae hanc ob caufam architcftus vulgo dicitut Iiigcniarius , & miniffer eius officinator. Vide Vitrnuiumlii.i.. circafiiiem. z.Teneat principix, Ceometrica. Nam atchiteftus a Geometra mutuari debet vfum circini &'euthygrammi (^ Dcn fciicfcllinb will^ Cfclf)actctl3 normarum itcm, librationum & lincarum dire- dliones. ^Optices non fitignnrui. Dibet emm architeilus lu- niina a ccrtisccEh fpatiis per Opticen in ccdificiis vcluticapere: idquod fingulare ert artificium. ^. Jtrithmeticn gnartu. Sine illa fiquidem nulla inftitui poteft fymmetriirum prob.itio. f./4«//<7««/'«^«w/?ra//i/o)'.Hiftoria:namqiievtaliisartificibus, itaarchitedismaxmiamadferuntvtilitateraquatcnusiudiciuni fitm3.w.(>.l'hyficAperiitti Obiiciuntui enim far muka;quxftio- nes naturalcsde aquarumduflibus, deaiiris tcmperie, de foli vaiictatc. j.MuficA gnarui Nam c foni proportione fxpenu- mcro capi poteft firmiirimum argumentum dcproportione &: amplitudine Xocx.^i.MeditinA cullor Scm namqtsc dcbct archi- ce(3us,qu-ilocafintfalubria,quiinlalubria, & alia roult3,qux concernunt fanitatcm. ^.Rejponfa ICtorum doBtn.Dcbet enitn fcire architcd us , quinam parietcs fint communcs, qux ftillici- dia,qui cloacx.qua: lumina, qua: fenellu.x, qua:dcmolitiones» qui dcniqueaquarumdu(5lioncs. 10. Afircnomiam d'.'cim. Ar- chite(3us cnii^i orientis, occafus, fcptentrionis, mcridici , aftro- rum , xquino(ftiorum & fblftitiorum rationcm pcniofiedebcc. Has omncs fcientias in archite(3o ineirc poftulat Vitruuias, quem,velut Cicero perfeiSum oratorem.defcribit. Hanciraquc architc(Si ideam fibi proponat , qui tam plaufibili archttcCli titulo gaudere aliquan(.fo cogitat. Neque tamen aichite- ctus erit Ariftoxenus in Muficis , in pi(Jhira Apclles, in Me- dicina Hippocratcs , iuArtionomia Ptokmius, Q^idcrgoJ V % Nou 2?! Encyclopa^di^ Lib. XXXIV. Qugt in- fltumenta fufficiant archite- Finlszdi- £cij tti- plcx. ea fciet e finguHs aitibas qus facmnt archiceauia lationem, vt fcite ait I;»<:5/« Pontanu^dMos. -volumA.part i. Utx. Aear- chit-aon. Hmc patet, arclntedum optmio ,urc collocan intcr liberalium difcipUnaium profeiTores ,non autem interopihces. Etfienimquidam cxiftiment , quod tabrirat.o architeaum in opificibus elfe coaat.ratiocinatio eum iildem cx,mac:hoc tamea jionfatis inc^eniose dicitur : quia,vtPIato ait.nullus architedus ^rtitiir ipanuum opera.fcd vtetibus prxeft. Hoc intenm danius, vulao architeaum dici . quimanum opcn admouet. Sed iiinc noif fequitur , ahum architeftum non dan, qui adnumcrandus lit hbeiahbus hominibus. Confidercmus iUos, qui fe dicunt de Socictate lefu.Qu,id vero ilh ? quid? Annon funt architeai pra:- ftantilfimi & ingeniofilTimi ? At iidem funt profeflores humani- tatis. Et fanc optandum eflet, in finguHs Schohs ali huiulmodi architeitlos s qui principia laudatilTimje huius fcientia: inftilla- lent iuucntuti, Hocenim fi fieret.minus tencbro(arum,fumo- fatum , ruinofarum sdicularum cernere d.iretui- : miniifque fumptuura iu aedificia profunderetur. II. Norma & Circinw fujficimt ferito architeBo. Difcat icitur rationem circuH probe probcque : quia circulus cft fons omnis proportionis , qus quideir archicefto eft necef- faria. Infpiciat deinde vatias variorum Kdificiorum hiftoricas & £rtaphicasdefcriptiones:putavrbem fandara, templura Salo- monis,& fimiha Vidcinfrahacdc rc.Cxtcrum pcr^nontiam hic ■vel inpnmis intelHge illam, quxdicitur ticr maf!(w&. III. Finls adificij femper obnerfetur arehiteUo ante oculos, Finis quippe mediis conclHat ordinem & menfuram. Finis autem ad quem avchitedus colHnearedebet , fit hrmicas, vtiH- tas.venuftas : eaque vel ratione defcnfionis ab iniuriis cccii auc hoftium.velratione obledacionis. Hunc enim ad fiiicm omiiia funt priparanda :nimirumvtacdificiafint firma.vtilia & venii- fta, Tt ait PolfeuintM lil>. i 5. biblioth. c. i 8. Si quid enim eoruin defic infirma, inuenufta & inucilia erunt , ideoque .rdificia vere non erunt. Proinde grauiter hallucinantur, qui vel folius firmi- tatis , vel foliusvcilicacis, veldenique folius venuftacis habent rationem. Nam oportet tres iftos fines coniungerc, non autem facere diuortium.fi quisvelit habere sdificium omnibus nume- tis abfolutum Primo autem habcnda racio firmitacis.cum vcili- tatis tandciTi venuftacis Et firmitatisquidemratio habetur, fi probe folideque iaciantur fundaraenta,omnifque felecla raate ria (eduloparetur : vcilitatis autem,fi locorum membroriimque apta confidcretur difpoficio : venuftatis denique,fi membra fuas habuerint fymmecrias,proportionifve refponfus. Capvt III. Be Mdteridlibtti ddi^cij. PRjECEPTA. Lincipia idificij intefna fimt materia & forma. Materia ajdificij eft prEcexiftens , vel cocxiftens, lllam appellantmaterialiaxdifici),hanc integralia. Materia ptiicexiftens eft , ex qua sdificium fit : vt funt ligna, lapides,latcres, calx & arena. Nam etfi re- quirunturquoque fcrrum, a'S, plumbum, & fimilia, lamen architedo huiufmodi res non eft tadlio. Hic &fimiliafolenc appellare copias xdium. R E G V L ^. Qjid de maiecia feu lignis tencdutn in arclii- cedooica! I. Ligna dictintur materia iia.r i^o^lua : de cuim in- aolefmt tripUcia theoremata ; (juortm alta locjiiun- tur de ternpore , cjho cdtdcnda eft fnatcria , alia de modo, alia de qualitAtibiis. Quando matetia fit cadenda , patet ex his theorematis. •S.Materiacs. lenda efi a nouo nHtnmno , donec ftiire incipiant Tationi), nempe circiter fextum Idm Feirttarias. Racio cft in promptu : quia vere pra:gnantcs rcdduntur arboies , fuccum- que tranfinittunt ad ramos : per autumnum vero , duni ma- «uritatc frudtuum fiondes motiuntur , fuccus c tena in ra- diccs venit , mdc roboii fuo aiboics rcftituunrur , & ad pri- ftinam fohditatcm rcdennt Dcinde coclum hybcrnum cas confti.ngit&comprimit. Atque hacc regulaloquitur de tem- porc m gencrc : m fpecie de eodem tcneantur fequentes re- guls. i.Materia ci.datHr decrefcente Luna. i.In cedendamA- tcria. dies fereni pr.iferaniur nubilis. Caufas vide fupiaiii Vra- nometriapart.^.cap.i). Q_uon)odo macena ficcicdenda , docent ha-c axiomaca. i. Craffitudo arbcru ad tnediamifque medul- lam incidatur,^aliquamdmfuh dioreltnquatur quo pervul- ntu illud humor 0 juccus tanquam fanies depleatur , Qi^ de- Jlillet , arborque ficcefcat. Intus enim rclidi hdmores cum concreuerint , putotem concipiunt , & maceriam vitiofam cfTiciunt. Si materia hc euacuccur , quandam open futurope- rennicatem pra:ltat. Videinus cnim ilantes adhuc in fylua , & viuas arborcs , fi humorcm fuperuacancum fcrro , eo modo, quo diximus , vulneratjc exludauennt , nullam ficccfcendo ad- niittere ienec^utem. i- Arbores. antequam fccuribus fternan- tur, to.ndeantur,ramii fcil.circumqHaque amputaiK. Hocenim ad maiorem facit ficcitatcm. ^. Ma^ena ctifa reponaiur loco vmhrofo: qui icii.vadiis folaribus & vcntis non iitcxpofitus. 4..6hi£uis materia adhuc virens, humido defoffa, Attrnat Ca- to eam amurca iUiniri iuadet, vt ne teredinofa cxiftat. j Ma- leria nonnijipoft trimeftre adhibenda ad 'vfum. 13enlari enim eam piiris , & maturam adijiifci firmitudiuem oporcet , quam ad opus accommodctur. Ad aircres valualque conficiun- das ante triennium (atis ficcam forc matcriam non pucauic Theophraftus. 6. Alatena educi.i iion debet trahi per rorem.fed pofl meridiem. Qua:nam arborcs xdificiis pociirimum fin: idonc^ , docent hnc thcorcmaca. i. Materies a. -ventis de- ieBa ne adhibeatur ad tdiftcationem. Nani partim aii-ix arborcs dciiciuntur , partim vchemenci dcieclione corrum- puntur. i. Arbores infoecundA funt firmiores foecundis,fylHeftres horlenftbtts (^ Jaiiuis. 5. Arboresferttles pncoces fimt injir- fi/ioresferotinis. 4. /^rbores diilces funt mfirmiores acutts , qu& habent fifuEiui acerbiores. Exemplo lunt fagus & quercus. f.Arbores , qunTjentos (y tempeftates fiJiinHerunt , funt qiti- demfirmiores ^ craJfiores:breutores tamen ^ nodofiores, quam quA in vattibm loctfque vento inaccejjls venerunl. 6 iV.ate- ria qtinque quo breuier , hoc fiagilior : qrio crijptor , eo ajiri- ciior. -j ig« qut partes /unt meduUn propicrcs, cnterts duriores ac denfiorcs inuentuntur ; qun cortict vicinio- res neruo funt tenaciore. Ecemm in arbonbus locuni cu- tis obcinct extremus cortex ; carnis , quod fubeft cortici ; of- fium , quodmcdullam proximecucumdat- 9 Arbores &difi- ciis pi^tijjimtim idonei ac vtiles cenfentur ifls. : qtierctu , robiir, £fcultii,popultts,tilia,f'.lix,.'ier funt robori limilcs. SlH^rcits non lenelcit. Fagtts ^iugtans ab aquis non ]a;duntur , idcoquc defodiuntur FraxtniM \n opere omnium eft dunflima. Vlnuf , Fraxinu4 , itiglans, aireribus parum funt idoncx : quia facillime franguntur. Cu- prejftts valet a:dibus contignandis : quia cariem vctuftatcm- que non fentit , nmamque fua iponte non agit. Hinc prouer- biura : Digna cupreiro. Lari.x ftruflurarum moles firmillime ac diutillime fuftcntat , cariei icpugnat. 10. ' olumnis vtiles funt fuber , ptntu fylueftris , morti<, acer , ^ vlmiis. 1 1 . Tra- beationibus Qf ttgnis longe optima abies. Suftinct enim sjrauil- fimaonera,necparietibuseft molefta. Lcdis , vahiis fellis, & menfis feruit. 1 x. Nux adajferitia cpera admodum eft tracla- bilts.x t^.Scalarum gradns ex orno ^ acere fabrit antur cptimc. I j^.Tubiducendis aquis expinu,ptcca,i!^ vlmcftunt. 1 5 .Simiila- chra,figna, tabuUftuni e larice focminii, buxo,cedro, ciipreffo, populo alba ^ nigra.falice, fambuci^ficu. Pluia dc materia vi- deapud Vitruuiumlib t.cap.^. PaUadtum lib.i c.i.Leon Alb. Iib.i..cap..^.y6. 1 1. In lapidibus oportetJpeElare locum, fpecies, ^,! ' er proprietates. con : ^cn< lom diciturlatomia , lapicidina& faxifodina, quareft vcl »«' ■ mo!!is, vel tempcrata . vcl dura & filicea Ex inollibus faxifo- "" diniscxempti lapides faciliiis in opcre traftancur , & iii locis tcftis laborem fuftinent , in npercis & patentibus , gelicidiis &z 1 pruinis afFedi fiiantur & diiroluimtur , itemquein locis mati- timis lalfugine e.xefidiffluunt '>pecieslapidum Canc vnix. Sunt enim lapides quadiati vel cxmentitii. Alij funt rcdiuiui ,for- tes & fuccofi, vt filex , marmora & onincs qui funt graues ' &fonori : alij exhaufti, lcues , furdi , vttophi& omnes fa- bulofi. Ah) funtcertx figura", puta planis (upetficiebus, Hneis &angulis : aut varia mulcipiiciquefigura,quos dicunc lapidcs incerios. Ali) funt pra'grandts, quos fineciaha , ruculo&gc- rulis nemo trafbat:ah) ininuci , cpos vel vna manu tollas: alij Architedonic;;^ Cap. I V. 233 >- res hi- 5- alij iufti, quifunt intermeJij. Alij deiiique fuiit fufci.alij al- hl:ulil tralucidi.alij opaci. De l*fiiluin prepnelaltbHS lunt li.tc tiioorcniata. i. LiptiUs alhifufcis fnnt fnctliorrs; iralutiiU epnci* ancltliores; falim imtianles iniraciahiliores.Arena infper' 'i , fHnt afpi.ri i qiiihin fcmtilli auret intermicant , coniuma- ces i Kii^taniihns Jcaientts punciu iiniomilt i <^utns angnlartius afperfi flrmiotes , qu.i„> qui roiundis ; c^ qno minora guttt, tblapis lolerantior : jy qiio cuiqite cclor purgalior ac timpidior, eo magps Aternin ; qno minns vcnarum habci, eo inlegrior.i. Ve- rtA laptdam coloratt , iquabtlcsi tcnncs , mo'ofos , anfraHuofA, ati/lens i internO'iol& , acerhfs qHodammodo indicani. S« mul' tiftierini venii.taptiiem dilfimilcm jibi (y inconflantem arguunt. } . Lapis confracltts , qlio 'ntnhi erii cute nfpera , eo h.tlitlior ertt fcabrouanUtUtires mmus sui ob/cquctes.^.Cruatorcs aqua afper- fi , tardiiu arefcunt : gr.:ues leutbHS foltdtores , minusqtte fria- iites : qui dumfertuntur rcfonanl , fwUis lienfiorcs , & 7"' "'♦ fcalfTum coniumaciorss , aduerfus iempeflale>funt valentiores. ^.JE;tale,»on hyeme tapis ad idificium iffodiendus ,^ Jub dio ha- tenutn.nec ante bieniiium in opere loca^duii.^Nim ventis.gclici- diii,imbriliusac cxtcns tcnipcrtatibus allucfacicndi iunt , vt lint poftinodu conftantcs,& inuidi aduerfus omnes inmrias. tj_iii hch tucrintjin lubterraneas ftrutluras vtiiitcr coniiclen- turirciiquiprobati velut a naiura.cccio conim'ttcntur.«.X.3/'K htnneiiatiu ferro cjl Iraciabitior , qnam cttm e.\ariierii. III. Laterufn dito ftint genera. Nam alij ad Solern ficcaijtttr , alif ad ignem cec^immiir. Ifti crudi , hi tejiiicetdtctt/itur. De vtnfqtteftint iuctheoremata. I. Laterei fibiad vfum commodi, ad gratiam apti , ad pe- Tenmtaiem firmi. i. Laierts ducantur , non de luio arenofo,cal- attofo, negrnuitatem fypondui iniufium haheant : ne ctim ab imbrihm maduertui, pautatiin dttahanturtn pariete:ne priterea qui tpfis admifcendi ftint palex , propter ajperiiatem ncqueant cohirere. Fiant igitur ds lerra atbic Ante , crstosa ,fiucde rtibri- ra Aitt eiiam mafculo fnbulone 5, Lateres vere (y autiimno dif cantitr. Probe ad Solem vet tgnemficcentur Nec fimul vt ducli fuertnt , infornacem immittaniur 7)'fi admodum ficci fint. Nec l/ero ante bienntum aiefcent fatis , ^ invmbia co" modius, qua'n in Sole ficeabuntur. ,Nunq'iam parentur per fotfiiiium. iiam SoUffidet , vt artJi ■videnrur , citm intus ficci nortilum fint , ^ firpoflmodum ficcefcenio contrahuntur. Ofoitit aa- tcm latcres planc liccos effc: ne fi in (rruduram rccen- tes & liumidiotcs veniant , obduiSo & obfolidato te- dorio (idcntcs , ipfi parem cum eo aititudinem non te- ncant, contradtioncque rcfugientes, abeius cohiundionc diuellantnr. 4, Si necejfiras coitgerit , per hybirnum tempus fin- gere laieres,ttticoficci{fima arena operiuntiir.fiper mediam ifla' /e»w, ^«otWij />«/««. Sic cnim noii iindentur , iieque contor. quebuntur. 5. Tria fitnt geneialaicrum , qutfipe mifientur ernittusgra'ia.iXmA3Wi^nm\ong\ felquipede, lati pedem: quidani palmos quinqne quoquouerfus : quidam palmos non plus quatuor. Illi minotes , i(K maiores , hi mediocres. IV. De calcefmt hitctheoremata. I. Calci efftciendi inutihs fiint lapides aridi , putrefcentei, exhausli. Siqmdem tertia paric mitjus habere ponderis «al- cem oportet.quam (ou» lapis habuerir. i.Tcriofm tapuimpu^ ram reddit caicem 5. Optima coliio de faXo albo, pnduro , j^ admodn n fpijfo : aiit fit-ce, q'iit. in tcfludtntbtts viititaiem ma- gnnm pnflabtt. '§}:t4i coHa efi de jijtulofis lapiJibtM , dejlinabi- lur teSioriis. Elt enim dudihor , & opcra fplcndida rcddit. 4. Ex colleHititi torreniium tapidibiu , glohofis , fiifcu ^ prs,- tiieris ,paraiur calx nonconiemnenda. flilior tiimen effnffui tn- ft(,quam colleBiliu* , (^ ex fodnta vmbrosa ac humcnti , quam exarenti. 1;. Lapi^ feruorefi^mmaratn in calcem redigiiur non minits hcris fex^gintit. Poitquam coflus fuerir , intra fe latentem ignem cohibet i aqua luperfusa cxardefcit , oleo extinj^uitur. 6. ' alx exiinBacum materia ad aptam tempe- raiuram ita confundtiur , vt vna pars cum tribm arentfojfiiii, ifyrurfut vna. tum duabiti fiwAiaticn aut titoratibuf pitrmtfcea- tur.-;. Cal.v efl nauci, qu£ exfornacibif.f apportitur glebis non integrif.fed refotutu,vatdequc putueritlentis. froba efl qUA can- dica', qtii teuu (yfonora , qu&qriefi aifergas aqtiam , miitium •vaporis tmittii. 8. Catx lenaciits a^hi'et laptdibus ex ea- demfodina, quSfn externu, 9. Cypfum efi calcis gentci , ^ eemparatur "e cocio t.tpide , qui tenet eji (y. friahitu , horii non plui vtginii. Dc fornace calcaria cft apud Catonem cap 38. V. Arent. tria funt generafoffitia,f.mialU, ■ . & litoralU. . Arem faffuia maxime laudatur; eftque nigra , cana , ru- bra,carbunculus, glareofa. In iis facilcprimas tenct carban- cutm: qui fir c raatcria molliore , quam fit tophus , & foli- idiotc,c]uam(lt cctra ignibus naturaperufta in Hctruria.Cd- Tom. 1 V. na locum tcnet poftremum. Clareofa fundamcntis facien- dis aJhibctur. Ea cft optima ,qui c flucnto po(t primam cutcni abrcptam cximitur. Fluuialis feu fluuiatica c(t op- tima, qux cx toirentibus pctitur. Litoralu fcu mariua, cll vJtima bonicatc , tcdotiis optim.'), (i cius faKugo ablua- tur dulci humore. Potto thcotcinaca de aicna (unt hac. J. Ftuuiatitis arena humidior eji , qiikm fojfina, aique idcir- co diiiltbiltor , (jf tctloriu hahil or. i. drenafojjitia cb pingue- dinem tenacior. 3. Optima infito genetc arcna eji , qui rnanu corfrictta Jlridorsm edit , citra afperitatcm terrol» pro\elia- que tn candidum ■veiiimtnium ^ tnde exiitfjanon focdatum retinquens , nec lerram dimitteris ibidcm. 4. Non bona ejl are- na.qttx perje lencs,cotore odoreque terram tuicam imitaturtitcm, qtti tnira aquam exagttaia eam vatde luihuloitam reddit fy limofam.^. Arena fojfitia breui tn firulittra arefcit i perdurant cum ea tellori» i cvncainerationes perpeltiur, (1 modo recensfit, De his matcrialibus .TdiHciorum ptolixc & dodc lcriplctunc Vtiruiiiiis tib.z.talladiui lil/,l. MbertMLeolib.i.Hy Barbariis lib. i.archiieci. A P V T IV. De Loco ddifcif. Prj€CEPTA. MAteria sdificij cocxiftens eft, ex cjiia xdificium conftac. Ea fpedatur rationeloci & partium' integralium, Locusert communisjvel prpprius. Locus communis eft regio ; in qua quinque ve- niunc fpe^itanda : videlicct coelum, acr,aqua, terra, 8i, ornamenta. Locus proprius eftarea, qua: conlideracur totaliter &partialicer. R E G V L -ffi. - \. Ccelum conjideretur ab architeElo cjnattm adz.onai & cltmata : qui& referantttr ad dnsdecimjigna cdefiia. Ha:cautem petantur partim ex Sphsricis.pattimex Aftro- logicrs.partim deniquc cx Geographicis. I L Aeri^falubritoi his frobii ,vt vocant,feii indicii^ deprehendittir. Aer iudicetltr falubris i .Si eiin fimplicitati nultus fpiritutfi- cutentui,perfptcuttatt nihilfiimtdiim, teititaii nuUa graniins fe permifcuerit.r.Si ventts agiletttrfubinde ^ .ii nunc frigore pnrge- iur,nunc calore. Ratio priiiic-e probac cHi quia vapures &c ne- bula fermc (unt catarrhofi & peftilentialcs. Ratio fccunda; prob^ eftsquia fi agitationis fit expers,cralk(cit,inquinatur, &vaporibus nociuis opplctur. Vcnti autem piobancur ij, qui oppoficu fyluarum aut montium antc refradi & acciii (unt.aut tanquam de longinquo itinercfcni (pirant , nequc cooriuntur dc locis palu!l:ribus,lacuftribus. fcctidis, conta.-, giofis.Gcnitorem,cuftodem,reflitutorem bona: valctudinis Aquilonem ; Isjiguoris , pituitK , morborumque patrem & conciliacorem Aulhuni vocant. III ius natuta quafiniafcula e(l &durior,huiusfcEininea & niollior.quo rcgnancenc pe- cudcs quidem cuco in pratis errare arbitrantur poetx. Bc gentes lcpcentrionales auihalibus incorruptiori vtuntur va- letudinc. Racio terrae piob.E e(l ; quia frigus dcnfat noxios vaporcs,quos calor confumit & diifipat. Wl. Aquam confiderant architeHi iuxta hoi reguloi, i.Aquigenera funt quinque.Ed cnim piuuiaIis,fontana,flu- uiatilis,puteorij,& fta^nans.Primo ac laudannimo loco funt pluuialcs : fccundofontani:tcrtio fluuiatilcs, fi lcues.ckr*, molles,bonat:quarto puceorum.qua: (unt inlalubies:quinto ac vltimd ftagnorum , qus funt peflimx. Vidc Laurentium ■ loberium in quifi.medtc.i. Aqiiifiint examinandi partim gu- flatu,partimigne,partimpendere ,partim denique diuiina afjer- «3rio«e,Laudati(iimi faporis,odoris,colons illam aqiiam de- cernunt.qux omni fipore,odore,co!ore carct : quod eft eie- gans paradoxum Phylico-atchitcdonicum. Itcm qua: aqua pellucida & tenuisjqux candido fupcrfula linrcocuilas labes aut maculas relinquit i qu.-E nihil fui po(t aliquam quieccm perdit.aut in fundo relinquiciquae poftquam calcfada defer- buit(vocant defiadamj&quieuit, nihil lirai, fxcis aut arc- nfitii in ioio vafis relinquic -, qua: cum farina fubada bonum V 3 panem Quomo- do acchi- teftus de. beat con. fideiate coelum? Qiy fint ptobiE ae- lis! Qiij Cnt ptobs aquaruir} 254 Encyclopa^di^ Li|). XXXIV. Colum quale eli. gendum atchite- ' panem efficit ; !n qua cderitcr decoquuntur legumma i qiiae citoconcalelc.t; qu.Tp.irum ponderola i qux alucura quo la- bitur, & faxa , qu.valluit, mafco non prxtexit. ;. Fnle efl aU aquam rrobandam confideraretemporumfiguras, ^ imeaincn. ta hcminttm tUam bibentiam. Si cnim iili tuennc validi.colore nitido.rcdiscruribus, acrioculorum obtutu , yaitreneqi obc- fo, nequenimu'in] caftigato , purameos ac (alubrcm aquam biberecrcdendum eft. In liiftotiis eft , quod R.omani funda- turi oppida , & caftra ftatiua metaturi , pecudura exta folicitc rimati fuerint. Q.u6l1 (i iecmora liuida aut vitiata inuenirent, quoniamid malilm aquarum vitiocueniire fibi perluadcbant, titra cunftationcm alibi caftra faciebant Vfque adco ingcntia in aquis funt momenta ad bonam corporis temperationcm. Si quid enim in iis vifcofum, cralfum , impurum& crudu admix- tum lateat, homines qui iilas bibunt, aut ftrumis detormantur, aut calculiscxcarnificantur , autaiiis inualctudinibus diucxan- tur. 4. Aqu/ifontans. proba hstc eft optiina. Si fons nouus tuerit effoltus atqueindein vas Coiintiiium liuealtcrius generis, vel etiam sneuni aqua fuerit illata , qu.e fparfa maculam non in- uflerit.caeritoptiraa j. Nulla ejt aqua falubrior, qnam quA ex imbribits coUigitur : i:\nippc qux, aiunt, gignatur cx fontibus leuifTimis , fubtilibulquc tcnuitatibus i deindeper acris cxcita- tioncm pcrfufa tempeftatibus , liqucfcendo deiluat in tcrram. 6. Aqua refesjd el.vbiqjimrtfota e/I infalubris:rejiaqnans au- tem teffima eji ilLi, qua. hirundines alit , i.ibi ■vero angitiU/i in- natant , non adi 0 •■/i noxia 7. Jiqus. ai orientem SolemfitA, funt falubriores hH,q:ts.ad feptentrionem,^ his quoque,q:is.ad ealidos ventos Jit£ funt .etiamji Jiadiiim dumtaxat mterfit- \\\ prioribus enim illis elt moderatior caliditas & frigiditas 8. Aqui. palujlres ferunditm mare .jpeciantes ad feptentrionem, aut inter hunc ^ orientem , ita vt paludes excelfiores fmt lito- remarino ,non nocent Idcm iudicium de muris & munitio- nibuslinsin paludibus. Ratio theorematis li^ccft. Ex maris tempeftatum red.indantia , vel ciim in mare patet exitus , fit vt paluftrium venenatorum gencra in foilis non natcantur.vcl vbi fucrmt nata , inluct.i fluduum fal(ednie necentur Sin autem fecundura mare ad meridiem vergant aut occidcntcm.ea: vtique haud tuerint filubres, quoniam ai^ftatc coeium meridianumca- lefcit Sole exorto , mcridic ardet : quodque fpciflat ad occidcn- tem,id Solcexorto tcpefcit, meridic calet,vcfperc feruct Plura deaquis vide apud Vitruvium libr i-cap y fy Leon. Ibert 1. 1. f.4.f. vbi ait, 'iqHe tn parte ^dtum^Mtpttei , Mnt cloacs. coUimnas liue ordmcs ; qui iunt Hctrulcus , Doricus fucrint , aitt aca& patenti fionesob id laxiores , ingerat n^ejfe eft. Haccnim racionc, ciim vcntorura afflifj , tum aeris impulfu alTiduo , humid.E pauimcntorura &cra(rx cihalationesdcpellcutur. teaoPi^:- 11. ■ ant arctiite" ftiJ ■Vt^l IF. Tecinm efi fiiprema adificij pars runt matena , Jpecies , ornamei-ita, & cognata. occur ■ T)e materiatc{\'\ haec fut^t theoremata. i. Materia teHi [it it» comparata,iit n/ifiat temfeftatibtu.T cClnm ell fublimis & extrema sdiarn pars quaimbres ,u;ues .grandincs cicipi- untur. Itaque tcfla funt ariiia nollra contra impctus,hyber . n :'.! 1 /-1... H..1 Forma introduda , eft conucniens Eedificij ordo: cii]i.iscaufaexemplaiis eft conucniens ille ordo vni- uerfitatisrerum, conftansccelo tanquam tedlo , ter- r.i ranquam bafi , reUquis elemcncis intermediis ran - quam parietibiis, quem ordinem primus ilie archi- tedus Devs expreffit quam fapientiilimc ac po- tentiffimc. R E G V L 7E. /. Forma lidificij eft ipfius velnti anima. Atchiteifli tradunt fcx mcdia , perqunepoflic obtineri fi- naruminpnmis tempeftatum, totiulque d.imuslalus. .Mul- nisarchitcdo propolitus. Mcdia illafunr. Oidinatio, D-f- tum igitur diligcntiin "S y^itpett alias typus. H^c nihil efl a- liud , quam apta rerumcollocatio , rcpra:fcntata ab atchi- p-'' tedo vcl in charta , vel in ligno , c.i£hib;ns futuri operis fpc- "5" cimcn. Hujus tanta cll; neccffitas , vt fine ca nullum lauda- bile pollit cxtrui adificium Hujus igitur modum prjcftan- rant. Gcrmani primum genus vocant lcl^intfl/ fccundum tia ingcniadcbcnt probe perdifcere, vt ne jaflura fiat pccu- Jutcltleni/ tcrcium fcijlffcr/ flCllV Adlttamiuea te£Ia quod niie , temporis & txKWmsxionis Grap/jidis iftius pa>-tes funt atcincc , illa vno vcrbo funt Itraminca. Species teciorum func tiumero tres. i.Ichncgraphia ; quae eft arcs iaccntis dtfci iptio quod aliafint fubdio, alia non. Illa funt , qu.radnullos futuri opens fpecimen cxhibcns.Vuigo/i/a??^?» /Qi)-»;o/y/>/njice extr/titas , edfque Jibi propo/iet tanquam tdeam. Contemplabitur , inquam , vibes illas piacfignes , quatenus & ab hiftoricis defcribuntur , & a chalcogtaphis depin^un- -. ,, . ■ r 1 - • ""^' ^^•^'lli^c viliintur in fuislocis. Sic v. g. proponec fibi vt- Symmetria eft operis iphus membns conueniens bemfanaam Hierofolymam , cmus typum tibi hic cxhibe- COnfenfus,ex paltibufque fepacatis ad vniuetfje figura: f"^s : item Romam veterein : item Monachmm in Bauana,Vc- fpeciem rats partis refponfus. ""'^^ ■■} ''^*''^» ^ 'ic deinccps. Nominanm diligencer infpiciec r-, /ij -rn I- ^'■'"eni fandam : quippc qux ab in2:eniofiHimis, architefti'; ell Decorefteinendatuscorporisafpe£tus,probatisre- ni,r,mf„n,io., „. .■ , ^ imis, arcmtecns eic , ^ . , f r-'^ 'r paitimtundata, partiinexornaca, partim amp]if]cata:qua:nuc bus compolltis cum ZUlhomue. rttrmio dtcitnr egce- non potuit non elfe vrbs perfeai/lima, quod typus cffet Eccle- ^35 milicancis & criumphancis. Vide cabulam fub figuo Q. ticulo. Vris Hierofolymn. Quas vr. besinpti- iiiis con- tcmplati debeat ar- cliite&us! giaxdificij authoritas R E G V L j5. I. ^jfscliones adificij pendent ab ordinatione & graphtde. Ordinatio apud arcbitedos efl: , quando incmbra futuri operisfepjrati comparantur inter fcle. /'tincipiocnimrequiti- tur , vc archicedus lingula a:dificij membraconfideret fingilla- tim,ancequaiTi eadifponac. Ec hincdidaefl ordinacio quodor- dine fingula fint inlpicicnda Hacracione fic,vc nihil elFugiac ar- chitedum. Quidfitgraphis,dii2:uineft cap.anceccd. Quod fi ha:c duo diligentcr & prudenter ab architeao fiaiit , afFeitiones fiue ptoprietates .«dificij vltro fequcntur. 1 1. EHrythmia fittcum membra operis funt canuenientia. Cum nempe aititudinis ad latitudincm, latitudinis ad loiigi- tudinem ca elt ratio, vt omnia refpondeant lymmetrii. o 1 1. T)e vrbe teneanttir i(la theoremata, -" . Arcliite- 1 . Vrbes ad Solem orientem, ■vnde Ewi -vcnium , eomterf, bium egregtijunt [alitbrey,a^\x\2, fcilicet in parcc ifraccEluin calore ac cfualib ? ftigore tempcratius , nec toc indc auc tam peiiculofi morbi. Quae ad lepccnttionem refpiciunt , fclicius cenfcntur pofit.T, quam qujE meridiein intuentur : a quo mundi laccre fpirat Aufter, fiueNocus,,Gra:ce»(!ro,- , quafi loV®-, idefl: morbus, quia variosinuehitmorbosivelanomine >6T(j, id eft, humorj quia humeclus & nebulotiis eft , adeoquc morbocum quali parens. Porr6 vrbes qu:E occafum verfus xdificantur, obiiciun- turque vcntoriiminde rueaciuin flatibus, plurimas corpori- bus zgritudines adferunt. Hic obitet oblcrua , vrbcs anciqui- tusin orbein fuillc factas, vndc vrbs ab orbc dicta pucatur: nifi malisderiuareabvruo , parte aratri , quo muridcfigii.iban- tur. Quadereilluftriseftapud Catoncm locus: Qui ,inq!iii, vrbem nouamcondit, tauro & vacca arcc:vbi araueric, murum faciat:vbi porcam vult clFc , aratrum fultollar, & portet, & pot- tam vocct. Quod attinetad ^-- - 1 dilcrimen iiitcr vrbcin & ciuita- III. Sjfmnetria fit , qttando efi proportio legitima tem , Scruius ,Nonius, & Ifidoius tradunt , vrbem elfcmuros partitim cum toto, ^ partium tnterfe. ^^" mccnia, ciuitatem habuatores fcu incolas. Vidcmus tameu vrbem prociuicate, & coucia , cap. i. Loci editiores iy fiiilt- Nimiruinin fymmccriaduplexartenditutrclatio:vna totius rrtioresjiatmmtnr Jalutares .-quia totipaccnt vcntis , qui cuni & partium, alteripartium inter tefe. ai;rem continenter cxagicciu , ilio niodo purum & ccnucni pi'a:lianc. ^. Locns eft del!gendt(-s,qHi fn^^feditat necelfaria,qui- I V. -^ principiis & affeSiianibus ^dificij pendet exa- quefinibtts efl ita muniti^, i tfit liofli noufiicilu aditiis:Al]j ma- men architeUomcum. Exmen archicedonicum ( alias analyfis architcdlonica ) efl: quo brcuiterexpcnduntur principia & afFcdtiones a:difici) vel confitudi, vel conflrueiidi:vidc:l.<^^"e/Ji,vt eft architcclus,;^»«, qui ell defenfio ab iniuniscccli & limilibus, eaqucfirma, vtilis, & Atcoix,materia,c\\ix eli parcnn in lapidibus, lignis, & fimili- busipartim iii tundamcnco, parietibus , apercionibus & tedlo; ftrma , qua: conliftit in idea & perfectione idcam fcquente ', & dsniqac ajfecticnes , qua: pollunt venire noinincproportionis. Breuiiis hoc cxanien fic expcditur. In domo fpcdlecur oecono- mia & propoicio. OEconomia eft cominpda difpenfacio:eaque velnccellaLia, vellionoraiia. Nccefraiiaellpartiinfundatio,vbi lunc vrbes cxcicare iii locis dclcrtis , ad qu.x holtis non quear, vel velic vcnire. Sed hoc efl pra:cer racionem , qu.i; iiibctpcr- pendere id quod eil lecundum nacuram. 4. Inloco, qiti ■vrlem capietft aqnarHm,fontiu!n,riuorii>nq:ie cofiiafinon uatiiralis, arte co deducia per alueos ,cifi ernai , 0> ttibos. j. Vrbs, qm abeji a maridecemplinminks milliaribus , eft optima. Sieniinfit maricima , pitatiseft: cxpollta, & alliduis negotiationibus & aducnaruin nuiltitudine ininime quista. 6. Viigiendum , ne mons lontiguiii immineat, vnde hoflis uehementer vrgeat. Jn- primis cauendum , ne circumiaccntialoca ita fe habcant , vt hofti prodcfic queant. 7, ^-mbitm vrbis mediocrts efloptimus. Attamen amplior augufliore melior. 8. Muroritm i^ tur- rittmhiceritratio. Tcrrx multiplices func quafi cutes. Ali.E quidcm 2^8 Encyclop^di^ Lib. XXXI vT qaidom (ahMx ,ali* calcu!of«r.al,ae arenofe. Rcpcncnda b(l folida & denfa cucisA^" "^V^' tnuroium & turr.um fun- damenra fodienda. A«guli mucorum non placenrrqma holh- bus lacelT.nt.bcs commodant,&no lunt pares macl.inarucn iniuviis tolcrandis. Si ad locapr^ec.p.t.aducantur .iiui^ad.tus noncritcipeditushorci. Pottarum .t.nera non chrefta , led obliciua & Imiftra funto. Muri ita lat. funto , vt actcnlores armati obuiam faai commode fe pratcreant:tam alti.vt fca- iisadmotis tranfcendi nequcant:calcclhu/J f<.>.agis lejludtnatam, qiiam contignatam effe conuenit. Ncquccurii modo, fcd locis omnibus, quibus auc iccitantium,aut cantantinm,aut difputantium voces audien- Ax func,magis contignata.q uam teftndinata conueniunt:qui- bus cum vox non retundatur , eani haud perfcde intrare in aures neccflum cft. III. (iy£rarij architeBura h&c efio. 1. Mrariumin media ^ celeberrima vrbis pnrte ponatur, foroque coniungatur. Idquam diligentilfime a Romanis ferua- cum. 1. JS.r.irio ftnt contigns. a.des pnfeHorum fy coaHoriim. Prifccti aetarij dicuntur qu3eftorcs,& vulgo Genctales finan- tiarum.Coaiflores vocantur receptorcs patticu!ares.3../Er«- rium fitfirmijfimum, ^munitionis tnflar. IV- ForiarchiteBnra hic efia. I. Foriim conflituMur duplex, liberum ^ occupatum^ libe- ■rum elt, quod ab omnibus rcbus vcnalibus fincerum eft, vbi eiuilium negotiorum, aut deledacionis caufa aguntur con- 'vcntus. OccupaiHm, vbi resad communes popult vfus para[,T: vcnduntur. Hoc .^rifloislesT.polti.vocatMni^icc^it^y.rerum •venalium forum>q\iod cft boarium.pifcarium.cupcdinarium, fuatium, olitorium , fuburranum. i. Forum ft amplum 0" amoenum. De ipfius conftruftione pafTim Vitruuius. V . Gramrium Jic extruitor. l.Granarium fit locofolitario : vt nenipe tutum fit arque immunc ab incznd\o. x.Fenefingranarij SpiBent verftu Orien- tcm ^ 'ieptentrtonem. 5. Pauimenta ^ parietes nuUum alant humorem. 4. Dtjimiias habeat thicas:x.a\n pro variis frugibus, tum ne ciufdem gencns frugcs niroium coaceruentur. V I. Carceris architeBura hxc ejio. I. Carcereflo triplex : \\dt\.honefiior, cui includuntur lite- rati.qui dcliuquunt ; ciuttn, in qucm ciucs includuntur, vcl pnuaricances,vcl ob2rati:fe>«eir(!/e /Edificiis chitlibus extra vrbem. Pr^ cepta. TT^ Dificium ciuile extra vrbem eft fepulchretum, yj_l«via,pons,nauaIc,& portus. Quibusomnibus hoc eftcommune, vt habcantur loco rcrum inuiolabilium. R E G V L ^. I. Sepulchreti architeElatio h£C ejie. I. Septtlchrelum, feu ccemeleriitm, habeatur pto locojacro, e formula legis amiqus. : Vbi corpus dcmortui hominis con- das.locus faccr cfto. x. Sepuhhreta extra mccnta haberi vtile eft, eo in loco,qui ventis expofitus cH : nc fcilicct fcEtot vi ven- torum in vibcm tcpcllatur. Q^iod autcm nonnulli religio- nis & humanitatis crgo volunc ccemctcria in vrbc ftatui , id non leligionis fcd fupciftitionis , non humanitatis fcd ctu- dclitatis in fupetftitcs patandum eft. j. Monumentaiy epi- taphia nefint fumpiuofa. I I, De via teneantur ijta theoremata. l. Via diflinguatur inmilitarem, ^ nonmilitarem. Vitt wj/jfiim eft, qua inprouinciam cum cxercitu abfque impe- dimentis pioficifccbantur Romani:qu.'E dicitur regia,confu- laris,pra:totia,publica. Scnmilttart^ via eil , qua cx vrbe in agf um cgredimur:qux & priuata,& agtaria,& vicualis, quia in vicos ducit. Ecfi autcm vix funt inccrmedi3e,parcim in vr- bcpattim extra eam:rcdc tamen acccnfcnrur a:dificiis citra vibem.fi potilfima ipfaium pars confideietur. 1. Via mitita- ris efto latior , ^ quiderH mutio , via non-militari. Vcccrcs ita eas facicbant,vt cubitos in latum paterent non rainus ofto. Lcges XII. tabulatum pedcs odo prxfcnbebant. ;.!''» mi- litaris fit patuta ^aperta.vt h.ic rationcafpcftus circuroqua- quccapi queat : nuUts aquis aut ri:t:s impedi!a:ntiU.'funioJecef- Jms, nuUilatelrii j vbi gralTacorcs lacea;u 4./?? vrbe erunl viA amfln. Facic enim res partim ad commoditacc:m,p:rc;m ad fa- nitatcm. Probaruntantiqui viaslabyiinthcas in vrbibus.vt fi foitehoftisfcintuIiHei.ancepshaefitaretopprmcicturquefa- cilius. j-. Prodtft in vrbe ejfe \ias complurts minuiiorts, non in Imgum produH»s,fed in primam viam tran(ve>fam temtnaias. Indeenim domibusluraina paratiora, & holiilesdireptiones impediiiores. Et h^ viae minus principcs erunt loco labyrin- thi qucm veteies in vtbe requircbant. III. Pentis (irchiteltttra cjlo talis. I . Pons nonftruatur in angulT,alioue feclufo loco:fd sn aper- tns fir medtas regiones ad v[um patenl commodum CT cemmu- nem. 1. Locetur, vL-i (j^ fMtle pojiiuni, ^ impenfa nonmaxinjA perfeBitm , fyiternumfutiirumffierareliceai. Captanda igi- tur vada, non ptofundiota , non abrupta, non inccrta , non niobilia.fcd cosquaca & manfura. Vicandi cum primis vor- ticcs, gurgites & vot agine.s:iccm anfradlus ripaium, quia il- lic rips ruinis func obuoxia: I V. Naualia , vbi fcilicct nanes e.xtruuntur & reparantur, Jic debent extrui. I. Naualia potijpmhm feptentrionem fpeciabunt. Natn fcr- uotcs mcndionalcs progignunt bruchos , tincas, tcrcdincs, qusmatcfiam eiedunt. i. Nauesidificenturab idibus ciuium Jcparatim : fto^t^x \r\ct\im fcilicct inccndiorum. ^, Naualia fiani ad maximum nauitim modtim. -i,. Inier naualia fy domos cmium tnterftrnentur pi/ieies : quos Germani vocant liirtii&* Nofeco- mij atchi- teAuta. Atchite- ftuia vix. roiKcs quiffra- endi? Nauilia qui <:.•<- iiiienda; 240 Encyclop^dte Lib XXXIV. ArcWte- fturapor- ws. JHaurelt. Ifti enim muri flammas intercipiunt. fi foite incen- diuin exortum fucrit. V. PortPtiynauigi] velnti ftabttlum,ftc extmitor. I. Porti4s , (Itu fn nxturalis (iue ariif.cMis , hahfat Utera njalidn &aim.i. lHe pcr:us pnfnrendus, c/ai venfs cftfnhie- £?(« niitiorihu,qu!q, fundo efi purg-ito.non herkofo. 3 Cr.hrifla- tunntur fcrnices , qitibns importaia condantnr.^. Bxciteniiir turres; 1/1 ex lis nanium aduentut priLuideanfir , QrnoSfurnis ilKibiis cerit nauris ingrejfm m^nfireni ur. 5. Adduntur propu tnacula: tum ad nauigia locioiuni tuenrla , ruin nd hoUium jmpedienda & arcenda.6. Addanlur tranf ttrjji cateni : qui- bushollis cxcludatur. vel infra terram,vcfandamentum,cella Sc cloaca,vei fupra cerram,v: paiietes & tedum. TheafYa qui ex- uuenda: C A P V T XII. ' Pe JEd/fcto amaeno. PRitCEPTA. EXplicatiim ed; xdificiLim piiblicum necefTai-ium: fequitur amoEnum liue iucundum , idque vel in vrbe,vel extra vrbem. In vrbc funt thcatrum (S^' b.ilnea:. Extra vibem funt vacia : vt ciux pahEftr^E aliiltjuc cxercitiis militaribus, itemquecorporis deputata. R E G V L ^.. I. Tncatrorum architcSiura hxc efto. I. Thextra erig.tntiir locrifiluhri:c\i(j(inx«f vo- cant. Partes habitationis fitperioris vcniunt nominc contignatio- nis;adquain aiccnditur fcalis, quarum gradus funt lignei vcl la- pidci. Scalx , quibus pcr pyrum afccndimus, a fimilitudinc vo- cantur cochlidcs. Contignationis partes funt pauimentum,coaf. (atio,Iacunar. Paaimeinnm eft pars inferior. CoalTatio elt axiu, feu tabularum ligncarum feclilium combinatio:alias coaxatio. Dicimus enim & axes & aflcs. Alias vocatur laterum, feu paric- tum contabulatio. Lacunar, fcu laquearium, eft pars fuperior. Solet autc vt plurimum triplex fieri contignatio, infima,mcdi3, fuprema. 6. TeBum vliimo loco rejiat : quod efl vel pcdinatum Icu difpluuiitum.vcl telhidinatum.Pi?c?/«ar«»» fit trabium iun- £liscapitibus mutuoinnixu.paribulqicontra fc ponderibus iinis partibus diuaricatis. Tiftmiinatii in quatuor partes efi; denexri. Alias partes tecli funt tum fafligium.pars editillima doinus,qU2 in fpccicm trianguli attollitLir,vt hinc atque hinc pluuia decidat; tUmculmcn,quodcfl: pars tccli exlignis& tcgulis conftans.Z.»- gna. deniquc/fffi funt i.Tranftra; ligna tranlucrfa a pariete in parlctem proieda.t C«/'reo/(i!ignaatranfuer(istrabibusadcul- men vfquc eic(2j,qu.E totum culme fufliiiendo colligunt: alias canterij. H.-cc ligna fi longius prouehuntur.fuggrunam faciunt. 3 TeguU, alfercs tranfuerfi capreolis infixi.ad tcgulas fuftinen- das.HcE lunt plani,vel incuruat?, qi dicuntur iiTibrices:vnde te- ftum iinbricatu.4. SianduU.tiheWs lignea-.qua: tegulisfubii- ciuntnr.Ad imum tegularum eft (tillicidiu, quod vcl in implu- uium decidit.vel in tubulos tcretcs,canalcfve lemirotiidos colli- gitur, vtextraimpluium decidat , neftilli cadentes lateritiutn inarmoreiimue cauadi) pauimentum corrumpant. C A P V T. XIV. T>e architeSiura militari. Pr^cepta. Dl^a cfl ratio xdficij togati : fuperefl; dicenda ratio idificij fagati feu militaris. Idveioell; triplc-x. i.arx. 2. armamentariu.^.caftia. K E G V L JE. I. De arce teneantur ifia dejimtiones. "" i ZAZ Encyclopedi^ Lib. XXXV. Quanti. tas lateii arcisin- definita. feptcmangalorumTotusc.rculnsd.u,daturperfeptcm^qno. tus eritarcasBC. mcr,fura atiguh B A G : quo dctraao dc duobus rcais.in triangulo plano quouis, atque adco ct.am in tr.aneulo A B C,exiftcut.bus:rcli.iquctut fumma angulorum A B C & A C B : quorum angulorum vnufquique clt dimidiu angulicircumfetcntixpcr (huauram. Ergo fimul fumtiex- hibcnt ipfum angulum circumfcrent.s. Ita crgo ci it. B A C VI grad. ij.min. A B D 64 giad. i7..nin. Similiter A C B totidem. B ADz5 grad.4imin. I V. ^amitas fiue proportio laterwn fingnlonim vnnifcHtuque arcii reguUris efi indejimia. Etfi enim Specklim vult effe looo pedum,& Itali 800. pc- dum:tamcnBclga;vaiiant. luxu Specklium talis erit propottio fingulotulateru.v.gr. inarcc feptem l3tcvu.& pofiro vno vno latcrc iooo.pcdu,etit Scmidiaraeter 1 151 pcd. Cortina— — ■ po ped. Facics ■ 400 ped. luxra Italoi -ft eiufmodi proportio. Polygo.ia 800 ped. Cortin- Facicn.- Gola* Spalla- -r . ,,.- , Cafamatta z fpa l^: jipcd. Orechion f fp^j'* ^^TPed- ■j polygonjE 480 pcd. • \ cort.nx — 140 ped, .1 polygonx ipolygon2 Angulas ptopu- gnacili vaiius. Facics & ala var.am forriunrur proportionera pro magni. tudine anguli propugiiaculi. V- A>ig'.dmpropiignaculipotefi efe varitu. Itali pleriq; eum faciunt obtufum.quod is aliis fit firmiof S/>ecW«a* vult eum fcmpcr clTe redum. Erhardtt-s lie Bar le diic itidcm. Atqui in atcc quadrangula vcl quinquangula id Jocum habcre nullo modo poteft:vt ipfimet fatentur:im6 in arcectiani (exangula velfeptanguladifficulicr. Idco prxce- ptumilluddearccoilo vd plurium angulorf. inprimis cfl in- telligcndum. lnbe'gio(\ini artifices nobiliffirai, qui angulum propugnaculi prorafoncangul. circumfcrcntia^atcis varian- dum cllc ccntent : fic nimirum. vt quanto magis apcritur an- gulus circuBifcrenti.e , tantb inagi'i etiam apcriatur angulus propugnaculi. Abfurdumenim cftcputantjVtangulocircum- fcrcntijc ctcfcente , angulus propugnacul. non fimul crcfcat. Inarccigiturquadrangula.quippeomnium minima;quiaan, guius circumfcrentiae eft mmiinus , ncinpc tantum 90. gra- duum,etiam angulum propugnaculi minimumenevolunf. Minor autem nunquam cde dcbcr , quam 60 vel j^V gra- duum.H.nc Gcrmani architcdli dicunt iJcv angulus VCln MU iwcrctfaQct »nbcr6o. giadiiicljt. 5)H'tticil&er angulusv^oii 40. oticr jo. aljufpii; tomt Da)] i'r Dic nic|clii fes gefrdiif^cs nitWcrtragen tait. Augulus ergopropugnaculi,fiue angulus defenfus,arcis regularis quad.ilatcii cvit 60 graduum.Quo pofiio,angalus defendcns necclTario erit i jo.graduum.In cas- terisarcibus,quxangulum circumfereticcrccto maiorcmha- bent,anguluro dcfenfum & dcfcndentcm fic inquitimus.Sub- trahatur angulus circumfeventisminimus , h c. 90. grad.ab angulo circumfcretia: propofitac arcis:rclirti dimidiu m adda- tur ad minimum angulum dcfcnfum,h e.ad 6o.gradus:idem- que dimidiii auferatur a maximo angulo dcfci.dentc.ncmpe a ijo.grad.Sc prodibirifta quidc.Tiopcrationeangulus dcfelus, hac vero anguiusdefcndcns propolits: aras.c.g. in arce qilin- quangulaanguluscircumfercnti3e (it iq8 gr Detenfus angn- luserit69. dcfcndens 141 In arce fexangula anguluscircum- ferentiaE fit iio.gr.Angulus dcfcnfus erit yj.defcndcns 155 In arce (eptangula angulus citcufcrentix lit j 4 gr. defenlus cric 79.gr.dcfendens 150 Hac rationeangulus dctcnlus non priiis fit tcClus, quam vcntum fit ad arccm 11. angulorum. Sed fic tamen icdlo proximus : quod fatis cft : & angulus dcfendens non fit nimis obtufus.quod plane vitiofum eflet.Nam vtan- gulus defenfus,qu6 redlior,e6 meiior,ita angulus dcfcndcns, quo acutior,e6 melior. Sic igitur anguli dcfenfi pcifcftiocu- randacft, vt anguli etiam defendeniis perfcdioni , quantum fieii potcft.ftudeaiur. Cscterum angulus circumferentix Ita- lis dicitur angidnsgoU. Qu6 pcrtinct vfitata regula,' qux in operibus tcgulavibus iuxta & iiregularibus eft obfcruanda: vt nempe angulus propugnaculi duabus tcvtiis fit minor an- gulo.golx, id eftjCiicumfercntix.v.gr. •o C Circumfc- Quadiang. Quinq. Scxag. Scptag. Oftag. -g J rentis 90. 108. Iio. 1x9. 1 ; f, ^'"-) Propugna-Vna tcrtia jo. 36. 40. 45. 4y. angulos ^as (ioIliocrctf)at/(c rfarcfcrtmrb Derangulus vomtoilwcrcf/ bo)^ cr Jtt loo.grad. tnib mcf)r offcit |tcl)cii tan. Noa tamcn vltra 90. gradum folent afcenderc. Vndc Gcrmani elegantcr dicunf.Kcincs boUtPcrcts angulus wirb Jum ^of)cfleii n^cr 90.gradus gcoffnct/^icxxicilfccriTinctelfjacrcn am fiarcFfrcu tft/Vttb.'aucI) nu!cf)ti3 cicnuct tcr artclcrcn fu xt}it>ei)fc(icit/ aucf) bie anguli ^o ttbcr 90 grad f,!l!cn/ i}ro|Tcn naci;it!)C'.( nt cincrfortcza brincicn.Hisadde & ifta.;2>ifc brcprccicdi f,U> feii inctiifmbotfmerif jumcrticn i.Hn-,..;D>if;invoncii;aiu bcrfegttg ter bodtvcrct Lms ma)} bcv imi)";tiiietcn hfj^cl liiclit Jtbcrjjriffen wcr&c/ Das t|t/£ii)); man bie bodtticrct' ubcr 800 obcr 90ofcliuf)itim^6cf)|tcnuit ^■'pcinaiibcrfegc.llcrifclic bt);vion Ingcnieurs fcf)ul)cn. 1. ;t])a); maii bcm angulo bcs ' fcoflroercts fciiic acl)iirlicl)e )tdrcfc ^ct>c.^clclics gcl"cl)ici,it toann ber angulusbes boltwcrtfsf f)at bes anguli vor bcr gofcii..f3ierinitfaltcii bic bollTOcrctfpucf tcn iiulrt Ju tpitvq »nb engc/ foiibern tcfommcn ibreii cicburfiOH-n rauni i\\\n gefcf)ui^ »nb vcfct .CO?aii nuiij fie aiicf) iii folclcn cicr aumcn tDcrcten juctlicfimafcn abfcf)iicibcn/ nu'ici)cs in cnctcn faf;t fcl)wcrltcl)fu rf)uii ifr.5 . *Sof bic fTaiicf iruiui fo ffarct als immcr mdjjlic^» 111 bcrcortmcn ctcfucfjt wcrbcn / icbocl) \3,\ii bem angulo vombollnicrcf aii fcincr |tarctc mib bicfc ni« ct^ffrtiib tbuii / viiD inaii faft iiidit fotticlbtc flfaiuf iviiiti} biU- aiifi Fabcii. ;i?ci'i^wciU'ii ift aiuu^fclic» bic facicn fl(cicf) Ccr cortinen ju niacf cn / bumit man bifcii nuuuicl cv* fc(3Cn/lMlb &iC defenfion , fo ;SU WClt an tCV coitinen 6af)in>: ten (aj?/ iMib aufi ^cii (ic|Tcf)(crn xxniv/ ins gcficfit bcfcnic. 2I?c(c^cs3vo|7cdefcnfion ancincrfortcza <^i|it, 2(lfcin ()at cs fcifcnmanctcf : ^n bcm man civoiTc |ravct'c fiicf)t / (nicfjC man icn tolfrrcv cf fpnuctcn an jfirer macljt ab i bafi fic vor t»crartc(crcp iitc(nTOo( baurcii feinncu. ^n fof^ciibcr pro- pottion jicfcfricht cs iiic^t A\\o fc()v. .©auu Cic fcodwcvcf mt ItavcFcvTOcrDcn. F\^--^ E C ma M centro N cadat pcrpcndiculum NO in lincam AB Itaque dimi- diusangulus ANBcll 45.g1aduum.Vt iiiucnias polygona, dir, Vt finus totus fiue tadius Ad tangentcm 4 y. gtad. ON OB lOCOCOOO Ita ON joopedum. lOOOOOOO AD OB yoopedum. Hic A B eft cortina : C D & E F facies. X. In operibm regnlanbHi angnlm centri seper efi notw. Nam citculo diuifo per numerum latcrum,quotus manife- (^atangulumccntii Vidc fupta legulam i.Sicv.g.in uceregu- lariquinquanguladmide jto.pcr j.quotus offcndit angulum ccntri.videl. 7'i.gradus. tifitatx tcxangula.diuidc 560. pcr 6. quorus ol^cndit "angulu centri.puta 6o.gradus.Sumamus fchc- ma propugnaculi fupra propoliti. Arx c(t quadrilatcra. Dmifis itaque j^o.per ^.orodeiit jo.gradus pro angulo ANB.Subtra- ftahacfunimaa 180. rcllant yo. quibus diuifis pcr i. prodedc 4j.pro anguloN A B & A BN. quorumangulotum vnufquif- queert diraidium anguli circumfcrentis C B R& F AS.Itaque angulus circurofcrentii e(t ^o.grad. X I. Fojfa non tamhnprofcopo arcis,fed etiampro ra- tione terr£,cjuji. advallum congerendurn requmtur,& pro ratione fiibie^ifoli vel arenof,vel fcatnriginofi, velpetricofi, & fecnndum latitudinem atque profun- ditatem, variat. X I I. -^ vallo vfqiie ad fojfam fpatium horiz.ontale va- cmmhtriginta aut cfirciterpedes latum relinqiu, & pecuUari lorica munirifolet, Itaquc ambitus folTE interior non eft vallo contigaus,nec in ca.idem cum illo lincam incidit. XIII. Imtentio & dimenfio laterumefi mechanica vel mathematica,& h&cnirfus efi operationis arithme- tica communis ,velfingularts per tahulas finuum. Mechan!cei(i[\\he([3\- fcala gtaduu.^CV f crjlUUltC maf;(la6/ ciufqucheneficioquantitas omniia Iincarum inucnitur:vcl vna aliqua linea,v.gr.polygona,a(rumitur,8: in aliquot partes diui- ditur:pofl:ca ope circini reiiqui lincx ad illam cxiguntur.O/>e- mtio aritbmettca commufiM nlamh ccrtaaliquam proportione cx rcgula j.indequc totum ncgotiam conficit:vt iuxta Italotii ptoportioncm polygona cft 8oo.pcdum.Cortina cft ^So.pcdu: quiacontincnt ttcsquintas poIygonx.GoIaefli6o peduin:quia continet vnain quintam polygonx. Operatio arithmetica fm- gnlarkper tahulnsfinuum eo fit modo.vt in gcomctricisoftedi- mus.e.gr.in primo (chemate propugnacuH fupra propofiti an- gulus ANB e(f 90 gtaduu.NAB 4i.giad. ABN totidcm. lara es Tcm. I y. Dupla fummamxjoo pcdum , &exibit polygonafiuc latus A B looo.pedum. Si vclis fcivc quantitatem lincx N B.dic, Vt Ad Ita Ad ON NBfccantcm NO NB loooooco 1414115? joo 706. Si vclis collii CD,quia in hoc exemplo e(1 1 polygonae,diuide polygonara per 4 proucnient i y o.pro collo liue gola. Si vcliscortinam C F, fubtrahe vtrumquecollum apolygo- na i prodibunt yo^.pro cortuia. Si vclis lincam principem B E, quoniam illa efl } polygonse» diuidc illam per triaiptoucniunt pco linci B E 5 5 j |. Si vclis faciem D E, illa in hoc exemplo cll I polygonac,hoc eft, 500. pcdum. Si vclis alam C D vcl F M , illa eft f faciei , in hoc quidem cxcmplo, hoc eft ico. pcdum. Potesctiamfinculas lineasinuenirc per tabulas finuum , (I parua triangula foluas vc moris &artiscft. Ita enim in quolir bet triangulo habebis angulos & latera proportionalia. Sumamus pro cxemplo arccm fcptangulam regulae i.videli- cet fchmaEB D. Ex hypothefi Speckclij latus B C fit l ooo.pcdum : eiufq; di- midium B D 500.pedum.Hoc dato,Iatera AB & AD in rriangu- lo ABC ficinucnientur. Anguliomnes funtdati perrcguiam i. Pofito igitut latere dato Bl3 pro radio.Iatus AH crit fccans.A D tangcnsanguIiD B A. Qijiangulus in propofitoexemploarcis feptcm angulorum eft 64. grad. Sccans ciufdem angulr cfl xjo4763i.tangciisio76ji9J- Dico igitur. Pro inucntione latcris A B Vt B D radius looooooo. ad A Bfccantem 15047(^31. ita B D pedum — f co. ad A R pcdum— — — 11 f 1. Pto inucntioiie latcris A D. VtBD radius. 10000000. ad A D tangeni ir— — 1076519J. itaBDpedum 500. ad A D pcdum tojS. Q^uod multiplicaciuT) per B D— — joo. cxhibetaream trianguh AB C 5 19 115. Ciux arcamultiplicata per —7- cxhibct atcam totius arcis J*3 5 9C9. Vide etiam tegul.feq. X I V. Cafirum plenmqtte ad quadrangttlarem arcts Struauta fortnam acco>nmodarifolet, Sit ergo extruendum caftrum quadrangulare.quod in ambi- tu habeat ducenras duodccempcdas, hoc eft, pcdes 1400. Sc fic fcruanda pioportio intcr cortinam , facies, & alas ; vt qualiutn partium cortina crit ij.talium facies fit 10. ala 4.angulus veto propugnaculi pcr tcg.i.fit (io.grad.& lineadctcnfionis ex con- curfu als & cottinae ptoccdat, hoc modo. K O H M^L ••, Ambitus totius caftri debet elTe ico.duodccempedarum. Hunc ambitudiuidepct^.Quotus^hoccftquataparsambitus.eritjo. lam collige in vnam fummara numeros quartx pattis to- tius ambitus per datam propottioncm dato.s,nerapc 10 faciesvna 4 ala vna I j cortina 4 ala altcra 10 facics aliera KI Deindc dic I B fcoftina ij B C 4} dant pro^ ."acie 10 CG lala ^ 4 GH. ^cortinaiyif. Sumina 43. Ergo jo. dant<[ facie i lij. pro lala 411. X i CoUcaio 244 Encyclopedi^ Lib. XX X V. Colleaio in vnam fummam Intcgra. Paitcs quadtagclima:. Facies vna Ala vna Cortina Alaaltcra Tacics altcra II 4 17 4 II 17 18 19 18 Summa jo ^ ct\ t.i.Pofitiocaftrorn interdii quadrjita,int2rdu trigona interdic T" rottida vel femtrctiida pro natura lnciaut coditione teporli ejjepo- "'" teJl.i.BortaprdtoriaJpeiiabitoriente.autho 'e,aut quo pnfeciurus eft exerctttti 4.L0CU6 optimtis etigendtts. hii auti optimus,qui al- tilfimusivbi non decll comcaius.vbi non ht mons vicinior aur altior, vbi copia aquae, vndc omncholl^iu vcgione circiifpccies. ^.Cajiraflariaeruntmuniriora teporaneis:0' in planitie,maiore opere arttficioqjindtgent.quamincotlihiii.h.Non eriit laxtora.qua vt di/lrtbutts excuiiarii tejjirts cujiodiri ^ inlerrniftts propugnd- di vicijfitudinibm defendt permilttcs citra laffitudinem pojftnt. Nec ita tamen contracia (^ arcia, \-t ad negotiii fpatia mititi non Jttppedttent.He caltris & mur.imcntis n gci.eie has acc.p c rcgu- las.i.c?)/« nefcit mttnimeta hoiiiliter deftruere ,ipfe nefcit munire. i.Locui bene recogntltts.efifere expugnatns. j .Interduo eiujde loci propugnacuta interuatlii neq^ftt nimu longii,ncc nimu bre-.ie. N5 fi propugnacula (intuimis propinqua.homcn cruntdcbiles : li niniis longa,le inuircm dcfcndcrcnon poffunt. ^- Munimtnta, ereHa fuperfiguras trigonales iify tetragonalesno muttu vfurpan- ^«r.-qiiia coiu baitionii frotes habent angulos nimis acuios. y. &uoplures habet munimentum baftiones eo maius efl infutspar- tibusih neinpcordo proportionalis obfcructur. Laudantur ita- que munimcnta polygonia. APPENDIXAD ARCHITECTORVM. Appendamus hoc loco quxftiones de architei2ura togata& militari. 1. S)us.nam fit architeliurs. origd?\'i caetcrarum artium,ita &: atchitcctui.Eorigoex priini noftn parcntis mcnte, diuinitus imb.iia,ab eo ad polleros dcfluxit. 1. An Adificddi ratio ex vno Vitruuiopeti debeal ? Architccfti, qui vcraarchiicctui acallcnt,non omninoe Vitruuio.fcd ex ra- tionc & attenta ob("cruatione,optimoqi vcterij modo pcndent. Nam cifi Vitiuu.us architeifturam in vnii corpus redcgit,aique huius lcges.ac pr.TCcptaegregie tradidit,qu3E quideomnia fate- tur ab anriquis fc accepillc:mulra tame putau.t fedocuilfe.qus ciim ad rcm venitur,& vlum.nequaquam fuccedunt. Nihil iiic dico de inct')modis& futilibus menluris Capituli Corinthij, & bafiu oininiu atque coronaiu.quas ilie attulit.Hinc Leo Bapti- fta Vitruuium rcprchendit multis in locis:& Chnftianiarchitc- dVi.cum in inueniendo miniis pcrfpicaccm fuiirealTerunt. 5. An idificandi ratio ex literts facns petipojft j3> debeat. \n fcripturis occuniifabrica arcz Noe , tabcrnacuh Mufis , vibis HicrofoIyma',iempli Salomon.s,& tepli Ezcchiclis. In quibus quide .-cdificiiseluctceaomniaad miraculii,qui optima: archi- teiiuixlcgibus pnccpia lunt : videlicec ordinatio, difpofiiio, eurythinia.dccor^diftributiOjfymmetnaivt, qucmadmodri hu- manura coipus c: cubito,pede,palrao,digito, czceiifqi pariibiis fymmetiuell:fic & illa opera ecolumnaiQ,cztcrarumqi partiii conuenicuticonfenlu & retponfu m inter fefc,rum ad vniucifx figurx Ipecierata; partis fvmmctna habcnt exim.a.Ncquctamc cx his Itruduris folis ratio atclmeiturx add.fcedx pctenda cll, neque oninia imitando cxprimcnda funticiim ncquc omniuni xdificioitiproportiones , neque ciiaomnes proportiones vibis aut tcpli cuiulqi ibi finc exprcllx.ncquc omnia.qu.T ibi cxprclia funt noftratibus fhufluris comodarc qucat. Magno itaqi iudi- cio vti oportcteum.qui vclit hxc excmplaria fibi proponerc. 4. (?iuetuplexfitarchiteiiu'a?Dup\cx. Alicia, qu.c ponitur iu prxceptii.opcrumquc ratioiic:altera,quxad ipforum xdificio- rumadionem & fabricam fpeftat. Quarum vtiaqnc pixdirus cffcdebcc architcdus. Ambxcniin adeundem fincm fpctftant: n mirum vt firma, vtilia, & vcnufta fint a:dificia. Si quid enim coiuin iicfic,infinia,iuutilia,inuenulta crunt. 5. Quotnam fint pariesarchiteciun ? Tres : vidclicet materia, ratiocinatio,& fabrica. Sub ratiocinationc continciiiur ordina- tio, d.fpofit o, cury thmia,lyirimctrui, decor, & d.ftrbut.o. 6. aU loia archneciurajil/ifit in quinq; ordinibus,videlice He- trufco. Architedlonica; Cap. XIV. 245 trufcOtVnricOtUnieo, Corimhio, ^ Latino fiui mift.-'^ Miniiiic vc- to. Nam quatuor i(}i oidincs (unt taiitu;ii mcmbra aichitcclu- tx, cuius principu & jJiaccrpca lonj;e pluia luot. 7 Syitnafi' eptima ratiojlruedi (^fnn.lddi niiificiaf Ante om- niatypo.fca f,ibuc.t (»r.iphiflis dadj opera clV.Eavero vcl adich- nofjrapliia, iJelt, vclbgiCitabriccc pcttmct:vcl ad otthographia, idelt,fiotis & lateiucredioncivcl ad (ciagi.iphi.i.id c(t,intcrn,e partislcdioiic &■ torma.Itali vocAipiania fronte,iyprofilo,\a c(t, planta,frontc.& piolilu. rii arca,(ccundfi ichiiographi.i,ruis \i- ncis& dime(ioiiibus dclineata,cfFodicdaeft vTque ad rolidu,vcl in (olido c6planand.i.Tan,lc ad ipCam ftruiluraiti eft vcnicndu, 8. jingraph:^ a ieofiinecefjan/i in anhircifurA^PctaMmi quiq; atchitcc1ur.E a((cruiit,t;raphidis dcfcctu fadu circ, quod Vitru- uius in plurimis cft hallucinatus. Atque h.vc quoque caula eft, quod pccunix,tC;'ons Sc eicillmi,rtionis fit laL^ura.vtilitatisdc- niq; publica: & priiiatx nulia habctur ratio in ;cditiciis cxtrue- dis : quiancpcpraphidisncccditas paucis c(l perCpecta. Ac pro- fedo ita fc rcs habct :Cui graphidis pcritia detuerit , vt quo: particulariamcbra funt.eaita 116 aptet, vt no tam adglutinata, quam nata vidc.irur,is intcgcr haud habcbitur architcdus.Indc ij;itui accidit, vt ingcntia ruant xditicia, vel maneant mutila, inanca,luitata,prodigatur cenfuSjvbi ncccde non (it.retincatur, cum effet infumcndus.QtjsE ciJtm ita (int, s^raphidi fedula opera detur:quippe qu.x omnium ad architcilurx rationcm pcrtine- ti'im c(t fons atque dirccfrix,cx qua pidura glyphice.cxteriq; artes mcchaniccE (iuc banauiict profluxcrunt. Inprimis autcm eagraphidispars,qu,x dicitur profilum & modellus,e ligno for- metur.Ita cnim lict,vt errata paruo ncgotio dcprehcndantur. j. S):iiii pojl graphidem inprimii curandiim fit architeHol Prin- cipio locijtu matcri.x ratione habcbit.Locus eligendus c(l falu- berrimus,rationcaeris,aqux;3: tirmiirimusratione foli; & co- inodi(rimus,rationcarex.Materia redccft codeda & adhibeda. 10. S^tomodo circafolu vcrfari dsheat archileliM? ^niiocil tata dnimilitudo,quin'po(lint fcntetiae conciliari,aut mcdia proportio afTumi.Sunt.qui proportioncm arca: Noe & proportionem tcmpli Salomonis certa quadam ratione fibi proponupt imitandam. Longitudo arcx Noc' fuit cobitorum 3C0. latitudo 50 altitudo 30. Figuta tcmpli fuit oblonga,cuius longitudo triplo fuit maior quam latitudo. 1;. S);talis deheat ijfc proportio in opere cornuto? Id patct ex fc- quenti diagrammate. Opus cornutu cft L M N V. Linex PM & G N aequalcs filt linex defcnfionis I H.fiuc O K. Ala P Q_cft jo. pedii. Diftatia cufpidu M & N scpcrzqualis ciTc debct cortinx arcis E F:qux fit joo.pedii.ItaqucGP etit aliquato maior,qua triens 500. pe- du;Atquitries joo.pcdiieft i A6|.Ergo GPcrit maiot quai66f. ped.Sit igitur ped.iyo.Porro NReft itfj.ped.cui aquatutMT. 14. Quinamformaarcisjfipriflantijftmii? Plcrique ccnfent quiiiqii.ii)gulam. I j. Virum opus cornulH'n,an vei)} viee-ptopugnaculnm fit prn,- ferendum'. Vtrumqucclt prxmunitio vltrafoliam cxiftcns. Scd hoc intcrcft, quod pr.xlidium maius requiritur ad dcfenfioncm operis cotnuti, quain vicc-propugnaculi. 16. S^iinarn pncipuifint obferuanda in idiii exeruBione^.Ctit- sa.quoj aiunt , Mincruacolligemus nonnulloscanones hanc ad re fpcifl.intcs. i . Solu accurate cxploreiur. Germani vocant, biis fuufilincnt fuclicu. i.Contignationcs,coirinx, &omnin6 ligna.qu.x principaliter fultinct .tdificiCi. ita fibi fubordinctur, vtinferiora cxamullimrcfpondcat fupctioribus.j Prxeminetii fuperiotu conrignationu,6icabfa(jc/ nonvfqiadco probanrur; quiano faciutad firmitatc domus.^.Trabcspauimcntotri & la- qucariii nc nimis a fe inuicc diffct. Probatur hic diftantia fcf- quipcdalis, f.Scalx quo pauciores, c6 mcliores. Itaq; fi como- dc ficri poflir.cxtruatur tc(l:udo.6.Scalx ita extruantur, vt fer- uctur proportio inter bafin,cathctum,& hypotenufam triaguli orthogonij.c.g.fibafis fit 50. pcdu & cathctus^o. hypotcnufa, fiuc fcaia,eric 50 pcdum. Quod (\ murus vel parics fit altus 3 1. pcdes,cui applicanda fit fcalaad diftantia horizontalcm i^.pc- dum,fcala eric longa 40.pedcs.S1 altitudo fit i8.pedum,di(tan-. tia ii.pcdum,fcalaerit 3 j.pedum.'X)?an faual^cr bcr hypote- nufx nacf) gcfcgenf)Cit ^ii3c6cn.7.Scalx,fi fururx fint nimisal- tx,frangatui in medio. Getmanisdicutut^f(n'OCl)Cnetrappcn. S.Forniccscruciati, crcufjgcwofbc/funt firmiores fimplicibus. 9.Scala,per quafumus egrcditur,ita fabrcflac, vtfuprema pars fit latior quam inferior.Ita enim ventus faciliiis attrahit fumia. lo.Fcneltrxcam habeant altitudinc a folo,vt homo mediocris ftatur,xpofritabfq; difficultateincubcrebrachiis.i i.Trabesex- quifitillime fub angulo rcfto coniungantur vel pcr norma, vel pcr inuentii PythagoieiJ.Si enim vcrbi gratia,vna trabs fit J.pc- dii.altcra 4 adhibctur pcrtica, bas ricbtfc(iei&/& ita applicatur duabus trabibus, vt fit intcruallii y.pcdii Ita cnim conftruiruc triangulum rciftangulii^partiiij.^.j.eariimvexqu^ multipliciii. 1 1. Tcftii (upcr fupremii xdificij pauimentii fic fetmc cxtrua- tur,vt fi pauimcntum fit 50. pcdes latii , tedlii faftigietur tignis fcu ttabibusoppofitis ^o.vcl 40.pedes longis. Quod fi oporteac tigna clfe inxqualia,ex vna parte poteft elfe longitudo 30. pe- du,exaltcra40.pedii.i3.0per.xpretiiicft tcfto ad radice impo- nerc paruii tecs bolU wercFs— — — 94 f P^ Vicepiopugnaculum , fiue Reualin. DF jfacicU' -lyipeci DK Spalla 78 ped. 1 K Gola 144 ped. Vallum. C a Diftantia valli ab ex- trcmitate propugnacu- Gcrm. 2(nfcgung t>es tpalls. In fequenti fchemate loco viccpropugnaculi, 6c5 Reualms.eit brica ABC.cnt bni\iv>ci)X ; D E F G, i>tc contra fc^ccj^f. 6ruptt)c0r/toni5 6reit fcpn loofcfMilTfana no/tiicrPanti^ ober Wie Cin^afbermcn. Si inccntro, potcftclleiociJcia,velquadrata. xr Sluomodo cy.nictdi ftibterranei fiib locum fr/i/litiitum fint atendi,^ qnidemfine ope magne!u,per abacumgeod&ticuml^(\.o meta propofita F perpendicularitcr lub montis vcl foitaiitij ligno confpicuo.adquam deuenire velimus , faflo fodicndi initio in A. E-tploremus igitur ante omnia diftantiam horiiontalem AF dc quo vide fupra Geomet. Demde in A faciamus fodiendi initium icfla verfus F. Neautemfub initium a reftitudine aberremus prouidentia & iuduftria opus eft : F.t quidem (i nuUa fodientibus occurrant obftacula, vt faxa ob quae facienda fmt diuerticula, fci- remus quoufque lodereoporteac tramite rcfto.vtad locum Fde- ueniamus, nccquicquamfupereiret dilficult.itls. Sedcnimpoft- quam ad B progreffi fuerimusjoccurrente ohftaculo diucrtere n»- ceirc fit, fa(So cuniculo B. C. Ne igitur tandem a fcopo F, quippe in oculos non occurrente, aberremus, itaagimus. Permediam Abaci ducimus redam , inque ea ab a vfque ad/numeranuis tot particulas, quotpedum eft diftantia A F, quotautem pedum eft cuniculus A B, totparticulas conftituimus ab » vfque ad b. Ec quia iu B ad Cperlineam rectam decliuamus , collimando com- prehendimus angulum abc. angulo A B C xqualem. In C cum cellct obftaculum,ad metam F. nos iterum conuertiiTius:Ide6que quotpedum eft B C, totparticulas numeramus 3.h vlquead c, & cx pun(fto c ad/ducimus rectam c f, cx qua cognofcimus quan- tum adhuc a meta /abfimus , & fub angulo 15 C F angulo b tf aquali peigimus fodere in linea C F. Sed ad D pcruenientibus iterumoccurratobftaculum , vt defleiflendum fit aclo cuniculo DE. Qyotigitur pedumfuerit CD, tot particulasnumeramusa fvfque ad D, anguloque CDE facimus collimando aequalcm angulum c d e. Et prsterea quot pedum cft D E, tot particulas numeramus a (ivfque ad e Dufta autcm red.i ef, cognofcimus quanta adhuc fupcrfit diftantia E F, & quod iam lub angulo D E F, angulo ^.«/"xquali , fodere oportcat : quod dumfacimus ad ipfam metam prsftitutam F deuenicmus. Porrofi fitvtinpraefentifchemate , ratione valli talis eiit pio- portio. ^(ntegunj bcs njalfcs • -96 ped. -14 ped. ^ierauf cin fcrufttoc^r — aCnlcgwng bcs walfcs *om 0?c»attn — 71 ped- 5 6oIftt>ercf-i44peexl'\}^enonhas. ii.e^idarchiteBi vocent ffaualirfGermanis dicitur ein tae. Ha:caute raunitio debeterigi prope cortina, vel in cetro arcis aut caftri.Sipropccortina,fomu|? Peii ot)cr Hfcl)i\f)UQtnvcttiiev C e l \^ J' ^ a c PERORATIO ARCHITECTONICES. ET haecetiam eft Architedlonica: dclineatio : cuius conddera- tio uos euehere debet ad cceleftem illam «^eifijOTi»?!' do- mum,cuiusarchiteftuseft Deus.fundamentum Chriftus.parieces giatia,tedtum gloria^inhabrtatores beati angeli & homines. Fianc domumcogitemus , quoties fplendida & ampla palatia in his terris intucmur , minimeque adha:refcamus luters hifce & cadu- ciscafis, fed mente noftra fine intermifllone ad coeleftia afpire- mus , vt breui cum fummo illo huius mundi architcifto Dco ia beata itcrnitate coniungamur. Ita Dcus faciat. M ETHODVS ARC HI T ECT ON IC^ ' rCeneralis; | dc ipfius.( fSubieiio. capi fExternis. cap.i. fPrinci ( piis idque quan- tum ad caufas & accidentia. Caufi funt hoc ordine. Finis peregrinationis cft vtilitas & voluptas. Vtilitas eft prudentia:, fcicntis, & morum , quan- tum ad animum ; fanitatis , roboris,&c. quantum ad corpus ; diuitiarum , amicitia:,&c. quantum ad bona fortuns. Voluptas eft animi & corporis , qua: oritur ex in- fpedVione locorum, conuerfatione virorum clarorum, acquifitione omnis generisbonorum,& recordatione priceritorum bonorum vel malorum,qu2 non poteft non iucunda accidere. Efficiens peregrinationis eft princeps , vel inftru- hientalis. Ibi eft homo qui peregrinatur : hic funt ea omnia,qu£ peregrinanti funt necelfatia vel vtiiia. Materia pcregrinationis eft locus vel locatum. Forma feu modus peregrinationis confiftit in itio- ne, commoratione, &: reditu. Accidentia pereguinacionis funt tempus&euen- tus. Apodemica fpeciahs tradic prxcepca in certa pere- grinatione obferuanda , & proinde perfequimr difFe- rentias fcu fpecies peregrinationis ; qu2 fumuntura caufis & accidentibus. Acaufis hocordine: T. A fine pcregrinatioeft fimplex, vcl multiplex. Illa fufcipiturpropter vnum aliquem finem:hxc pro- f ter varios fines inftjtuitut. Ibi eft peregrinacio phl- lologica, philofophica feu theorica, hetbaria, milita_ ris, mechanica, politica,&c. hic eft pcregrinatio phi Jologico-politica, thcorico-pradlica , philofophico' mechanica &c. I I. Ab efficiente percgrinatio eft doftorum vel difcipulorum , fani vel a:gri , principis vel fubdici> multorum fimul vel vnius,fpontanea vel coada , li- beralis vel mechanica, & hic eft militaris, tabellaria, nuntiorum, veredariorum , mcrcatorum , & quorum- cunque aliorum artificum. I I I. A matetia peregrinatio eft commoda vel in- commoda. I V. A forma peregrinatio eft animi , eaque ftulta: vel corporis, vt vedVio pcr aquam, feu nauigatio ; vel per terram, qua: peregtinatio tcrreftris dicitur , & pe- dibus , curru , equo , aut alio aliquo iumento peifi- citur. Ab accidentibus peregrinatio eft fecnra vel pcri- culofa , opportuna vel fccus , longinqua vel breuis, diurna vel nodturna ; vetna, aeftiua, autumnalis , Iiy«- malis 5 felix vcl infelix. R. E G \ -L J£.. I. Peregrinatio plena eft vtilitati^s & voUiptatis , fi- rerfgij- ^ . qmdem reSla ratione inftituatur : qttam prdfcnbit enconiia u^podemica. Non ab re eft, quod pocra canit Non omnUfert omnia teU^f. Nam Deus , fummus ille ac fapicnti/fimus rerjm omnium arcliiteftus admiranda fuaprouidcniia , pulclicnimo faiic or- dine, itaomnia difpofuit , vt qucmadmodum tcirxalia; allis foflrlium, ftirpium , animantium funtfcraciorcs, ncque in vno eodemque folo omnia pera:que . tademque copia abundan- tiaproueniunt: italingua; , artes ,& fcicntix, quarum adniini- culo animusexcoliqucat, humanitateque , fcupotius diuini- tate quadam imbui , non in eodem loco , puta ciuitate aut fchola, inclufa; contineutur : veriim hinc indeper varias rc- giones longc latcque fuutdifperfx , fummaquercrum illarum pr3eftantia&: fclicitasalibimaior ,alibi minor , lepcritur. Inde fit , vt hic quidein locus viros linguarum fcientia, aut ctiam eloquentiaj laude pra;flautes habeat ; alius infigncs philofo- phosfoueati hic mathcmaticos (olertes alat; ille mcdicos ex- cellentes educat ;'ifteICtorum clarilTimoruin prouentu celc- brisfit i aiiodcniquein loco, quod palmarium cft , leiigionis fincera! exercitiHm vigcat. Qjjibus tantis dodrini & virtutis ornamentis fi exornari aliquiscupiat , itinera illi inftituenda, pcregrinatioaefque ad loca illa inclyta fufcipicndiC funt. Ita cnim fiet , vt omnigenam prudentiam , eruditionem fiue fcien- X 4 tiam. Z48 Encyclop^di^ Lib. XXXV. tiam , &motumelegainiam fibi comparent. Et prudennam quidem formant & firmain inllituta varia gentium , ritus & mores hominura , formiciiiitatum. Scicntia vero cft ab au- ribus , id eft , dodoribus & oculis , id ell , libris , & infpcdio- ne v.iriarum rcrum. Dcnique mores elegantes rcddit cpn- ueriatio. De bouis corporis & fortun.E vide inox Ad vcilitatcra accepit voluptas, quam indigitauimus p.iuio ante in pixceptis. Porro hic bona ex peregrinatione tum dcnium ad nos iC- 'dundant, fi reda ratione inflituatur, quani ad rem.opuseft prxceptis & rcgulis , certa methodo comprehenfis. Atque Iiinr cft Apodemicaj quam ekgantcr dcfcriptain vidc in Thea- tro Zwingeri,^ Coiripendii) Salomenis Neugel>auweri Pruteni, amici noflrri obfcruandi quos duos nobis imitandos propo- nemuS. Caufa ef- jj Caiifa efficicns prificeps percgrinationii confidera- legrina. tur fecwuiiim quantitatem er qualitaiem : orga>nca tionis. conAiicit ad peregrinationem infiltuendam , vel obemdam. Secundum quantitatem percgvinaiitur vel tota gens , fe- dibus fuis emigrans commodioris (blioccupandi gratia , vel coafta , nempe pacriis fedibus eicda , quo etiam rcfcruntur colonia: : vei ij , qui tum publica causa percgrinantur, vt legati & Qipendiarij , tum fu.a , vt ftudiofus emifrus a parentibus, mercator. Hecundhm qtialitafem fi confideretut efficienscau- fa pcregrinationum piinceps , ea eft homo fanus vel xger, robuftus vel debilis ; puer , adolefcens , vir , vel fenex ; diues vel pauper; iiobilis vc! ignobilis ; Piinceps , legatus ,ciuis, &c. alfuetus vel non afiuetus ■ notus vel ignotus : & fulcipit pe- leorinationem fponte vcl cogente vi , certo confilio vcl cceco impetu. ' aufa injtrumenteilis qu.t facic ad inftituendam pcre- grinationem , cft vcl propenfio & inclinatio natur.T, vcl homo aliquis prudentia & vlu rerum prxditus. Ad obeundam pere- grinationem requiruntur xt3s peregrinatoris , corporis vires ad laborcs itineris pcrlercndos , animi induftria & f.igacitas iu rebus obfcruandis, peci.inia , hofpitcs , duces aut comices iti- neris, auriga;, vcd:ores,cphori, fomuli, lumenta , libri itinerarij & geographici , diaria , vcftcs , arma , & fimilia , qus in icer aflumi folent. rfqtina^'' ^^ ^- Fim peregrlnatioitts confideratur commimiter & fingulariter. tionis Communiter fpeflatur in proprictatibus & diuifionibus ge- neralibus. i-roprietntcs funt , <)u6d hic finis debet eire accom- modatus cuiufque temiieramento ^ ftatui , fixus & ftabili.s, dcniqueexcellciis. Diiiifiones generales funt,qu6d eft remotus vel proximus,principalis vel lubordinatus, generalis vel Ipccia- lis.per fc vel pcr accidens, bonus vere vel apparenter. qui qui- dem diuifioncs accommodaijdi funt fequcntibus fpecialibus. Singnlariter finis peregrinationis eft tum boniablentisacqui- fitio , & pr.\'fentisamplifica:io aut communicjcio : tum inali prxfentis fuga aut profligatio , & abfratis communicatio aut acquilitio , hoc oidine. Acquifitio boni abfcn is , quantum ad animum , eft theoiica , videlicet cogr.itio vniuerfalium prxce- ptorum : vel praftica , vt eft exemplorum obferuaiio; & imitatio : quantum ad corpus , iiipr^mis eft fanicntis amilTx recuperatio , prxfentifquc confirmatio.&TDboris corporis coii- (eruatio: quantum ad bona fortun.v , eft acquifitio diuicia- rum , adepcio honoris , & conciliatio amiciti.e. Amplificatio (y communicatio boni prsLfentis , quantum ad animum , eft rationcpr.rceptorum vel cxemplorum : quantain ad corpii? eftrationeroboris vcl formE : quantura ad bona fotcun.T: eft rationediuiciarum , pocentia: , vel amicitia: , hoc ordine. Et primo quidem pra:ccntorum causa lufcipiuntur peregrinatio- nestheologica: , philofophica: , m;chanic.e, &c. vt ncmpe ho- mincs ad fidem Chriftianam conuertancur , vel dilcant artcs, vel habeant excmpla artium & virtutum qu.t imitentur. Dein- de peregvinamiir inverdum, vc robur corporis \n aliis confinne- mus , vel formam corporis fpeiSandam prarbeamus. Uenique peregrinatio fit vcl diuitiarum o!lcntandaium,veI potcnci.r de- clatanda; , vclamicitiE exercend.c , comproband^E , vcl conte- ftandaccausa. (>jiod atcincc adamiciciam, homines pcregri- nantuvcongr.itulandi , condolendi , rcprchcndendi , auxiliuin ofrerendii confilio , avmis , pecunia , commeacu adiuuandi; confulcndi , alfiftendi & m ludicio defeadcndi , liberandi , vcl inuifcndi causa. Porropcregrinantur homines vt fugiant pn,- fens mnlnm aiiimi ; puta idololatiiam ; vcl corporis , vc raor- tcm .morbos; vcl fovtunx , vt pauocrt.itcm,ignoiniui,!in, ini- micitiam, lciuitutcni,tyrannidem &ic- aut abfins malum cum aliis communiccnt, putahxiefin, moibuin. inimiciti.as &c. vcl fibi illud acquirant, nempe coactj , vt qui relcgantur & dcpo;- rancur. III. MateriaperegrinatiomsftthieBa, & animum & Mate & corpM refpicu : continetque loca & locata. I^j^j^^ Ratio prioris eft ; quia peregrinatio eft aflio animi & cov- povis fimul , fi quidem rcLla ratione fitinftituta. Ratio pofte- fterioris eft ; quiaperegrinamur , vc locorum , vel coium qux locisillis continencur , nocitiam nobis corapareinus Localuni vniuerlaha , vc rcgiones. piouinci x : vel parcicularia, vc vrbcs, fchoLc^iedificia. I.of«r« funt foflllia,pIanca:, bruta, horaines ia re artcue quacunquc dari coram videndi vel audiendi, libri,fta- tua;, nionumcnta,& limilia. I V. Forma peregrinationis efl rnottu ammi ^ °" & corpons. ^",-; Dcbetenim peregrinatio perfici animi imperio, & corporis ininifterip.g«/j»/«OT ad animum attiiiec,illc dcbet pciegiinari exterius , hoc eft , ca obleru.ue qu.x peicgre funt atquc fiunt, fuilqucvfibus pra;fentibus & fucuris accommodare : non vero incerius , ne iufta: Socracis reprehenfioni fiac obnoxius , qui cuidam nihil fefe ex longinqua percgrinatione emoluinenci confccutum elTe quiricanti, Tccumen'm f eregvinabaris , fcice refpondit. &uantum ad corpm forma peregrinationis eft ia itione, commoratione, & rcditu. V. Peregrinationfi accidens duplex efi, tempui & eiientw. Acc per( Tempus cft annuum, mcnftruum,diurnum,noflurnum,ma- tutinum.mcridianum, vcrpertinum,fcftuni,pvofcftum,& ratio- ne a:catis tempuspueritioE, adolefcenti.x &c. l-.uentus complc- ftitur ea, quasa pcregriuationis natura'& inftituto diuerfa,pcre- grinanti accidunt : vti funt coguicio.acfio, fanitatis amifGo vel recuperatio, diuiti.-ie,dignitates, amicitii, paupertas.inimicitis, dequibus ille, quiperegrinatur , ne per (omnium quidem co- gitauic. Porro ad tenipus ctiam pertinct meta, eaque certa, ju- fta, & conuenientibus imevuallisdiftinda : quamin percgii- nando obferuarc oportet. V I. Defpeciebui , fitie formis peregrifiationis, funt ^!" hi canones. nat I. Tinis peregrinationis ratione conatus efl fimplex fy^ vni- cus.TJel multiplex : proinde ^ ipfa peregri/iatio efi talis. Pere- grinatiofimplexeft , qua; fulcipitur propter vnum aliquem fi- nem, qui eft ve! veri cognitio, vel boni alicuius confecutio.i^^ eft peregrinatio philofophica, quam vocant; cuius coc funt fpe- cics, quotphilofophix theorctica:, vt peregriuatio philofophica lit metaphyfica , phyfica , mathematica : hic eft percgrinatio pragmatica, vt mechanica , bellica feu milicaris, togata &c. Huc itaque pertinec percgrinatio hetbaria, architc k y ?o, MS h p! iai, liiti 1.0 iifi (lop, ii;(i; iiidi !'!.' Inilit |!iiic:| liHci VII. Pracepta peregrinationis commHnia , cju^ vel omi!tbtu,vel plerifcjue jj^eciebm fwit vtilia,alia qui- dem cortc-ernunt tpfarn ittonem,alia cemmorationem, alia reditionem. Itionis fnarccpta funt. Quifquis peregrinari conftituit, i. de fincdiu multumque delibcraco , & prudencibus amicis in con- filium adhibicisdifpicito , an ,quomodo,quando, cum quibus, quo pcrcgrinandum fict. 1. corpove ita pevegvinator , vt ani- nio fibi fcmper praifcns fit in rcbus , qiiarum causa iter fuf- cipit , nocandis. j.prudenscfto , in rcbus diligentfr ac curio- sc oblcruandis , bonifquc a raalis difccrnendis. 4. resadpe- rcgrinandum neccllarias , fibi compaiato : qualia fuut ici- neraria , tabulx geographica- , gnonion hejiacus , horolo- Ji.V, Fiii; (01 «01; fc',1, 'ilnliii lilot, ^, Itf --stio «lein »'!llli. SedioI.Apodemica. 249 guim port3ti!e.5.Iiomiiie$ vfarettim poIlentesconfulito.6.Ii- uios.liligcnter cuoluito. 7. lini;ii.nu'.ii pcritus cfto, vt & in- tclln;jrc alios,& ab aliis intclii<;i pollit. g. di.iiiumin for- ni.i ciiciiiridLJ libi parato , in quod «^KKiioipt k: a^.cuttiuotdVigi rctctat. 9. pii:lur.E vtcunquc pcritus clio , vt poHit dclinca- rc plantas, arccs , aiiim.iiia , rcgioncs. 10 vututuin rlicolo- vniuctfalia vcl particularia.Hiicitaque pcrtinenttempla.lia . filic r, cccnobia, cpit.ipliia, acadcniii, porticus, tlicatra, pro- pugnacula, vrbcs, arccs, mctropolis, lylu.v, montcs, dcfcrta, maria,fluniina,lacus,Uagna, tlicriTi.x, toniiccs.columnx.py- ramidcs.arcus triumplialcs,curia,arniamcntaria,no(odociua, adcs priuat.t in vibc vcl cxtt.n vrbcni. 1 j. Non eiubefcamusr. ^icaruin & ctlucarum coniitatu inlhuiflus clto. Ibi lunt coiilulcrc rabcllanos,cui(otcs,c3uponcs,qui locoruin natura lides , (pcs , &cbaritns : liic iiipvimis vciacitas, taciturnitas, noucriint.i+.hiprimis conlulcndi (unt aiuilhtcs rcip.ccc!c(i;c iucunditas,modclha,tortitudo,tolcrjntia,tcmpcrantia. ti.fa- & fchola:. i j.ln vrbium ambiru luflrando pctantur turrcs al- nitatcm corpons accuratc conlcruato , iiipnmis di.tt.i , ine- t.x. i6.Locoruin pcrej^rinatio fufcipitur ob fincm thcoricum, dicamcntis ad Ipiritus corroborandos idoncis , vcihbus ido- vr fciamus locotum dillantias, (itus,& fij;uras:vel pradiicum, iieis , dclcdu acris , fomno & vigilia modcratis, arfcdibus vt hac locotti co<;iiitionc inlhuifh, opus aliquod vtile vel iu- animi htti.':, inotu corporis modcrato. n. robullo corporc cundii clEccrcqucamusiputavt condamushirtotia.fcribamus pr.vdituscdo. I) xtatc, ad pctcj^rinandum niatur.i,pra:ditus tabulas gco2raphicas,vcl m lufiifii,'!^, qu.x in locis citctis oc- efto. 14. fumtus,qui funt xTup «; -^v}^!! ifoxoiV.funicicntcs ha- cuircrur.in patri,i noftia imitemur.17.In locis obfcructur lo- bcto : aut ca minilteria fubito , qu.i; fu.T; pctcgrinationis fl- ni non (int contraria. 1 j. comitcs itinctis iucundos , clcj^an- tcs, pctitos dcligito.id. in ho(pitiahonc(la diucrtito. 17. eas duntaxat tes ad petei^tiiiandum artiimito , quibuscatcrc iic- qucat, fupcifluisomnibus tcicdis. iS. vc(ks dclicatas, mol- ]cs, & lu.xum rcdolciites nc adhibcto. i<,. armis apodemi- cis inllrurtus c(lo. jo. in regioiiibus temperatis ver&au- tumnum pcrci>niiationi maximc opportuiia tcnipota dcli- _oito:in calidis.hycmem : in fri>;idis,.T(Utcm.ii. in maritimis cata,caqi tu phy(Ica,vt fofrilia,planta:,animaliai tupoli:ica,vt homincs dari, tum occonoraica, vt fupellcx vcftiaria, bellica &c. X. JPeregrinationis ethicx,feH moralis, qti£ mornm causafitfcipitttr, liifimt canones. I. Prima cura eft difpiccre,qvas virtutcs hoc vcl ifto in lo» co, & a quibusdifccre poflln-ins & dcbeamus.Sic ab Hifpa- Petcgii. naiio eihica. Jocis plcnihniij & nouil jaij rationem habcto, proptcr a-ltum nis frugaliratcm vidu.ab Itahs vrbaiiitatcm,a Gcrmanis mo- niarinum. 11. matuii; itincri fclc accingito, ac diucrforium deitiam debcmus difcerc. i.Morcsdifiruntur inptimiseiem- vicillim pctito. 1;. tempus antsmcridianura a'ltatc,pomcti- plis & coucrfationc.nominatim virtutcsi^.iAiiTixii^'.). ©ei^jo,-, dianum hyemc commodius ac falubrius ducito. 14. nodu ideft,qui morum causa pcrcgrinatur ((ic cnim 1'lato appcl- nc facilcitcf facifo. n. d.ici & nodis quantitatcin obfetua- Iat}id operam dabit, vt bonos morcs, quos habtt,non amit- to, i(f. die fclto ne facilc itcr fufcipitorvcl, li oiiiiiino nccef- tati quos non habet,acquitat:malos,quos habct,peregrinan- fitas id impctct, de icbus diuinis in itinetc mcditationcsagi- do cxuari quos non habet.ne addifeat. 4. 0i«,'^()i- quo adul- taio , colloquia infhtuito , cantioncs concinilo. 17. cucn- tior, c6 a cupiditatum illcccbris cit libcrior , eoque tutiiis ac tum peicgrinationis Deo rommitiito. Commoratkrtu zi.- fruftuolius percgrinabitur. ;. S;inper ante oculoS (It illeca- dcnifcrc luiit prxccpta,qu.Tiiioiiis:quibus addaniur ilia.i.fi non : Mcta percgrinationis cft cognitioi cognitionis , aifiio, diutius in aliquo loco fit commorandum , habcto rationcm aftionis.glotia eius qui vniucrfam hanc vitam voluit edc pe- parentum, propinquorum,patronofum,amicorumi illolqi de rcgrinationcm ad iinmottalcm viiam, & patriae, qui emittit {latufuo certiorcs facito i.iohcite oblcruato, in cultu,vc(U- liberosfuos.vt fcccptis vtatur melioribus,emo!umcntum. tu,&aihonibusquid dcccat hoc vcl illo loco, apud hanc vel illam gcntcm. Rciitiu lcgcs ht lunt. Reucrlus domum , l. omnem peregrinitatemexuito. 1 aniicitias ptiores repctito, ■vi/itando,faluiando.).morespatiios rctiiicro.^.linguam vcr- Daculam,quantum licet, imitator. y. veftitu fe non magis (p(- ,A»'|»o»quam ^iAo.TaT^iiJ',.* elfe oftendat. 6. eriores, atquc ob- feruaiiones (uasnec vbicunque,ncc quibufcunqucnarrato. V 1 1 I. Teregrinaiio phUologica , cjU£ lingtiarum eritditarum attt peregrijtaritm causkfufci- pitur, hoi habet leges. 1. .^nteomnia cogitctur , quxnara lingu.T nobis (intdi- fcendx:nimifum illa:,qux accomniodat.x funt noftra:profe(^ Honiiaut inftituto vitx praifhco.i Oportetdi(cerc,non a vul- Peregt!- XI. Perezrinatio reltiiofa inflitttatur iu.xta hos "'''" '^ canones. ® 1. Religionis etgo fufcipi debet peregtinatio.non vero fu- perftitionis causa. 1. Tum demum fuerit religiofa peregrina- tio,(i conemur fidem Chriftiana propagare & difcere,aut in ca raagis ac magisptoficcie 3. Monumcnta religionis ergoin- ftituta poiTumus citra fuperftitionem inuiferc:vt fuperflitio- forum raiferiam cognofcamus & dcploremus XII. Peregrinationis theologicApracepta fmit . 1. Ea loca oportct adire, vbi clari concionatores vel pro- "• Petegti. naiio iheologi- go.fcd aperitisi&quidcmiisinlocis, vbi lingux vfus cft pu- fedorcs thcologi dcgunt.i.Thcologus difpiciac, quidliniJu- rus&frcqucns.j.Prxceptafanto pauca &facilia 4.hiftitutio larchabcat libet naturx.id cft , mundus magnus & patuus, fitpotiiis ■7my.hi> fi^iK„ quam .ii,«,x.,i 5. Ingcnium fit pro- his & illis in locis.j Humilitatcm.fobiietatcm, & frugalita- penfum adlinguamfelicitcr difcendam. 6 Exercitatio Ctairi- tera imprimis coIat.^.Veftiius (it modcratus.j.Arma "cfta- dua.non vcrecunda.fine pudore.^.Non folum doLlores coii- re,prxtet gladiolum, non eft decorum. 6. Sc.Tipcr inftrucTus fulendi, fcdctiam optimi fcriprorcs inquaquelingualegendi. fit nouo tcftamento. 8. Opottctdifpiccre, nu petatur lingux cognitio pcrfcdta, vcl im pcrfcifla, thcori.E vel praxioscausa:id elt, an hoc fitnobis propofitum,vt intclligamusalios loquentcs & fcribentes, & intelligamut abaliisin loqucndo & fcribcndo; vcl vt tantura intclligamus,autintclligamur. Difciraus ctiam intetdum lin- gua,vt fciamus tantir.non vcro vt illa vtamur. 9. Domi difca- turlingux Latina, Grxca,& Hcbrxa:illa pcrfcde, ifta& hxc XIII. Feregrinatio iuridica fic infiittiatur. 1. Loca adeunda , funt academii , fora, curix , ttibunalia l. Confulantur iuris interprctcs.iudiccs, caiifidici, hiftorici. ;.Studiofusiurisqui percgrinatur,omnia rcfcrarad lurifpru- dentiam fpccialcm.id eft eam, quam aliquando eicrccrc cu- Pcregti- tiaiio iu- lidica. faltc quaniii ad fLidamcia.Peregre dilcatut lingux iftx;Grxca pit. 4. Senipcr fir inftruclus pr.Tceptis hiiifprudcntix geneta & Hebrxa.plcniusquafaducft domi:Hifpanica,GaIlica,Ita- lis caque locupletet variis eicmplis , quxhincindc in perc- lica,Turcica,Arabica &c. fcrc ita, vt cxpeditcpoflimus loqtii. grinationefcfcofFcrunr. I X. Peregrinatio topica ,feH localii ,quii, locorttm X I V. Peregrinatio medicajtc inftituatttr, l^an^o mc causa inftitititur, hos habet canones. dica. I. Loca perluftranda, funt acadcmi.x, nofocomia, oflicinx I. Nomen loci,vetus& nouum.indagetur. i.Aciis, aqux, medicx,hotti,m6tcs,fylux,metallifodinx,thermx, trircmes, terrx naiuracognofcatur.j Circuitus fecridum triplicem di- caftia.amphiihcatra anatomics.i.Moibi &reniedia variaob- menfionem , & difpofitio fingularum partium cognofcatur. fcrucntuf.j.Confulantur mcdici clari vcl chirurgi:imb & vc- 4.Caufacfficiensprocrcans conferuans,&corrumpens invc- tciinarij fcu hippiatti. 4. Difcat prccio vcl prccibus, fiuevti- ftigetut 5 Finis,proptcrquemlocuse(tfaaus,pcrpendatur.«. lium prxceptorum communicatione,fiuc ciemplorum com- Rationcquantitaiisobfcructurmagnitudo.amplitudo.&nu- monftfationc,a dogmaticis iuxta & empiiicis. iBct^.an locusfit vn'vclplurcs.7.R.ationequalitatisattcJatur an locus fit ftctilis vel fa2ciidus,calid'vel frigidus,falubris vel infalubris S.Rarione fituj cxpendantur eleuatio poli feu lati- tudoloci,longitudo,zona,clima,parallelus &c Item loca vi- cina , rcfpciflu commoditatis & ordinis. 9. Ratione paflionis obfcruetur quomodo.quo iuie, & quo temporc locus ab aliis poflideaturi a quibuscolatur,& dcftruatur lo.Ratioue aclio- X V. P.eregrinationem phtlofophicam qubernant Pcregtj' I ■ * naiiophi- hi canones. loibphica. I. Accurate oportetdifpicere.quam philofophix partcra vclimus pcregrinando addifccre. 1, In fingulis philofophix partibus adeundi & audicndifuntdoftores , qui iniiscicel- nisobferuetutanlocus fit clarus vel obfcurus, fclix vcl infc- Junt,&casex profeffo tfatftant. 5 Doaores vniueifales, quos lii.ob bona vel mala animi.cotporis,& fortuux. 1 i.Hiftorias vocant.id cft,qui vniuerfum philofophix curfum profitentur, -' gcnris,3dquamnosco;ifcrimus,opoitcteuolucic.u.Lo- in magno prctio funt habcndi:qu6d iis connexio difciplin; ' ifenda funt facia vel profaiia , naiuralia vel attificialia, lum & mcthodus inprimis curs fit atquc cordi. eius ca V XVI- Vere /50 Encyclopdedi^ Lib, XXXV. Terestt- CiatioMc- chanica & niilita- tit. reregti- natiofa- nitatis, opum,& amiciis causa in- ititiitt. Seregri- tiatio niulti- (plcx, Teregii. natio [finci- pum. XVI. Fereg>iMtiB»i^ """^^'^"^'^'^ ^ "^^^^^'^^" ^'^'^ erit ratio. l. Mecham^»si\U?ieMci cipcndat, qux ars difcenda.quae- qu= cxcmpla fpcc^tanda, quo loco. Non cnim ti.cchan.c.-c .r- tcs in fin/.lis vrb.bus funt exdcm. Stc v g arclr.tcai.lbca.- lii piaorcs, tcxtorcs,qusobfcrucnt,habebantin Itaha;hsuli &fabrio.nncgcnusinGcrmania. i.l»>?iiht^nperLxrnmn.ne idoperadctur',vc inimicisquocunque modo incommodctur, li amicorum agri&: opcs, non miniis , quam noftra conlcr uentur : pcrpcndatur, num loca. per qux duccndus clt excr- cicus,fintamicavel inimica,commoda vcl incommoda.falu- bria vcl infalubria, cxpcdita vcl impedita , cxculta ve! dcfer- ta,plana vcl moncofa : adhibcancur rtracagemara, vigilantia. fortitudo^hoftui manus prxucniatur dolosa (imuUtioiic.vt- putaquietc,diftraaioncexcrcitus perpartcs tranfinifh, me- £U inicfto proditionis,irrupcionis,pciicuIi cuiufcunquc & au- xilij , vidori.T: rumorcpacis , foederis, paftiouis , locietatis mcncionc, cfFugij ac libcrtatis practextu : curetui , vc cuada- inus hoftium manus, nc vim nobis infcrant, dum viarum & tcmporiserroredccipiunturiautaliquaie intcriefla.vc vallo, muro .flumine, icem poncibus abicais, quo miiuis excrci- tum adoriri polfinc, dccipiuntur i aut impredionem acopus nofttis fuftincrc coguntur , idque copiis vcl coniunftis, fo- ■lcrti acici difpolitionc ,quiE maximc ad fuperandos hoftes vi^eatur cifc apta , vel partc catum hoftibus oppofita , qua- rum confpec'"^ minusde infidiis a tctgo imminentibus hnc folicitiitcliquos vcrolongioriviarum ambitu circutr;duccn- do.vt fic ab ante & ponc inftantibus vtrinquc induli k-uioii ncgotio pcllainur. Quod fi nulla artulgcjc fpcs vidori.t ab holHbus reporcand.T , proptcr noftrarum copiarum infirmi- tatcm tum cxpcditiftimum cft, impedimcntis omnibuspoft fc reli(ft;s in fugam (c coniicere. Dcnique curctur.vt cqui.pe- cunia, commeatus, arma, veftimeuta, machinx, naues, & (1- milia, nos non deftituant. XVII. Perecrinatio fanitatis , opim, & amicitix caitfa qiuihfiituitiir, h£c habct pr^cepta. I. XnperegrmittionevaletudinariaconMintm medici.quo- nam in loco fanitas amifla poirit tccupcrari ; & diligcns ha- bcatur ratio retum non-naturaliuni,qux dicuntur a medicis: vti funt aer,alimeta,fomnus,vigilia,inanitio,replctio,mocus, quics , & animi afFeflus : deniquc fpccialia pricepta obfcc- ucntur in pcrcgrinitione ,qu.T fufcipitur ad fugiendam pc- ftcm.abigcndam labem , curandam fcabicm &c. 1. In-pere- grimlione qiu fpum cauiafufclpitur, cogitandum eft de modis acquircndi , quiconftabunc proprii induftriaSi humanica- te alicna. Nimirumopcs acquiruntur commutationc, opc- rx locationc , donationc &c, Sic mercatorcs dant opcs, vc viciftlm accipiant : legatiacquirunt muUcribus .militcs fti- pendiis, mcchanici mcrccde , dodorcs'xr?«/-, mcdicio-s;- rf 01; &c. j. In peregrinatione amicilii ergo ftfcepiahibcndA el\ ratio pcrfonaium & locorum. Concrahicur cnim amicitia cum acqualibus vcl inj:quahbus,immediati; & coram vc! mc- diate per literas & alios amicos , oblatidne officiorum vel commendationc aliorum. Conferuatur litcris,alloquio,con- uerfatione , muncribus , dcduLtione , comitacu , obfctuancia omnis gencris. X V 1 1 1. P ercgrinationis multiplicis hdcfunt pracepta. I. Pcregrinationis multiplicismultipliria funt prxccpta, cx fimplicium intcr fefe coniuniftione dcduccnda , hac ta- itien lcge,vt praicipui fiuis potiora quoque fint pt.xccpta, & id folicice caueacur , ne pcregtinatio vni fiui infcruiens, alteri officiat : vt fi quis lingux causa pcregrc proficifcens, morcs interim pcffimosimbibat. Fines igitur uiligcnter cx- amincntur , vtium fibi inuiccm contrarij fint vcl confen- tanci , digniorque indignioii ptxponatur. t. Q_uidamfines acqucfunt principcs : vt fi quis & ftudiorum & lingua: cau- sa Italiam pctat- j Finium fccundatiorumratio obitet can- tum cft habenda. Sic mcdicinx causa tcaliam petens , vu.i cadcmqucopcra poteft & linguam addifcerc Italicam, Bc loca vatiaobfcruatc, & naturx aicifque miraculacognofccrc. XIX. Peregrinatio principim , idefi, regum, co- mitum &c.fic infiititatur. In ptincipe requitur animi confidcntia : tum prudentia, inocrfona velcum grauitatc fcruanda , vel interdum diffi- mulanda: item robur & agilitascorpnris . natandi pcritia. 1. Sumcus rcquiruntur ingcntcs. j. Amicitix corum.per quo- rum loca principcs ttanfeunt, inprimis concilicntur.^.Com- mcatus & vcftiius erit principe dignus. j.Duiftorcs periti & fidi adhibcantur i itcmquc cuftodes probatilfimx fidei. v.PfincipcspcicgtiiuntutYC fibiparcnc cognitioncra loco- rum & linguarum,vc! cumaliis incant amieit^iam.vel vt mo- res addiicanc ,vel vt ordincnt ac conftituanc ics &negotia regnifui, vcl vt vim infciant auc rcpellanc. X X. Peregrsnatio legatorim is regnli^ confiat. I. Lcgatus fit prxditus virtutibus pcifoux fux conuenien- tibus:vti luit Imguarum petitia, cloquentia, prudentia, for- tirudo rbbertas , fiuc miffiiTia, popularitas ».vibanitas, & fi- dcs. i. Idcm habcat xtatcm idoneam ei , dequo agendum cft,iiegotio j. Sit prxdiius pulchrirudinc, non qux in vcnu- ftatc , fed qux in dignitate cft pofica i non illa mulicrcula- rum , quam pcrmulti cum maxima virilitatis iafturaraen- tiuntur , & mangonica atte fibi conciliant , vtpote cerufsa aut calamillro , fcd ea qux in legitima omnium partium cor.formationccft , vt in magnituume, numero, figura, fi- tu. Itaque non eritmonoculus, (urdus , claudus, aliovecor- poris vitio infigni notatus. 4. Lcgatus fit nobilis, vcl gcncrc, vel doitrina, vcl virtute, vcl his oranibus Cmul. 5. l-^ccunia in itcr fufficicnte fit inff tuftus : vcftimcntis vtaiur dccoiis, nonridiculis , aut ingratis vifu eis quos aditurus eft. 6. Co- Hiitatum fibi adiunftum habeat honeftis conftantcm ho- minibus . qui non fint pctulantes , ncc fordidi , ncc Ccmcte aliquid tcntent.nifi irapetraiaa loci magiftratu venia. ?• Lc- gatio fufcipitur ad amicos, vel iiiimicos'. Ad amicos:puta raa- giftratus vcl focios. Ad inimicos:vcl ad res repctcndas.vel ad dcditionem faciendam, vel ad auxiiia inhibcnda 8. Legatus probe habeat cognita loca , qu.x adic, &: pei: quxic rcditquc: morcs itcm gcntis,ad quam mictitur. XXI. Peregrinatioprofejforimfit eiufmodi. I. Ealoca& eos homines adeant , quibus profcflionem fuam acceptam fore norunt. i. Sccura ferant , qux ad artis fux profcllionem ncceflaria funt. 3. fincm hunc habeant propoficum. vtartem fuair. cxerceant autconfirmcnt, vt ho- ncftcfe fuofque fultentent , non vero ob turpem quxftum, aut nefcio quam famam iiominis vcl potius fumum. 4. \a piofcftlonc fc accommcdenc auditonbus , qui variantinhis Sd iHis nationibus. XXII. Peregrinatio fiiidiofurum cuiufcunque facul- tatisfic inftituifor. I. Confiderent.quid, vcl quod ftudiorumgcnus fequi co- gitent : deinde, vbi & a quibus difcerc velint. 2. Adminicula adperegnnandum nccenaria ne ncgligant. 3. Adfcilcant fi- bi comitcs icinciis , quinontantum lingux morumque pe- riti fint, vcium ctiam.quibus in locis quid obferuandum fic, noiint,ne fcftinando frudum pcrcgrinationis negligant. Ea- ptopter mcrcarorcs plciuqucopportuniquidem. ledproptcr diucrfum peregtUiationi.'^ (copum parum id< nei ftudioforum comites exiftunr.^.In pccunia alFeruar.da & etoganda to cau- tiorescflc dcbet.quod.ciim iuuencs fint.rcrumqivfu dcftituti, proptcr iraperiiiam ac limplicitatem infidiis male fcriatorum cxpofitifint. f- In pugilhr.biisadnotent, qu.c poftca in cphe- meridesrcfcrarc. 6 Intcritcr faciendum lcgant vnum aliqucm authoicm ftudiis luis accomraodum. 7. Comparcnt fibi pro- batiffimos authores, quos poft iter confedum lcgant. XXIII. Peregrinatio ephororum,id efl, inJpe£lorum, feuprdceptorHm, hos hahet camnes. I. Qux ad patrem , qui filium pcregrinaturum comitatur, prxcepra fpciflant , eadem ad infpectorcra pertincnt Pcie- grinatur cnun eiuscausa , cui prxficitur i.Ephoi us fic pcii- tus locorum, qux adeunda funt, & rcs obferuatione dignaS iii piomcu habcac , eafque capcui difcipuli accommodet. 3. Qui hoc munus fufcipiunt ita meminerint illud libi adrai- niftrandum,vt notrrantum funt fmi^is ixiav, fcd etiam ^Tfn- xli^-s "i^y" Itaquc non (olum prxceptis vericaccm acvirtuic doccanc , (ed etiam cxcmplis bonis prxluccant dilcipulis. Id autcm prxftabunt, fi fincdiligcntes & affidui in officio, vigi»- lantes & tcmperantcs,fidi in doccndo.circumfpedi in mode- rando & dirigendo difcipulorum ingenio, libeii & aperti, fe- ucritutem facilitate temperent in corripiendo & indulgendo, humani iuxta & graues fint in conuerfando. XXIV. Peregnnatio puersrtm & adolefcentttmfit eittfmodi. I. Pueii & adolefcentes non pcrcgiincntur nlfi cx volutate fuoium.i. Ipforum impciiiia boni pixceptoiis piudcntia di- rigaiur.in liiiguacxcolcnda.rationc fiimanda,raemoriacxer- ccnda. j . Imbccillitaspueioium & adolefcentum, itinciisU- borenoncftaugend3ifanit.ifque icila viiftus latione cft con« feruanda. 4. Peregiinatfonis comites optimi dcligantur , nc vcl tantillaconueffatioimproborum {o;tumfataDimos te- ucllos. Petegti n.uioli gstoiu Pcie fciTc nat dio P( et r:c no pil ftn pit liio Pio. 11! BK \ll \% Secfl-ioII. Critica. •> ^ 51 nellos. ^.Pjrtntibus.vcl tu?or!bas , &propinquis pucrorum & a>1(>lc(crntiim Jiiplex iiicunil>it cuia:vna, lint piudcntcs & circumfpcdi in prxccpcore dclii;cndo, qui & natura bonus fit,& aitc dortuv.vc doccic pollit pr.rccptis & cxcmplis,ac vfu revum cxpcncnti.uiuc (it pr;<:ditus:altcra, (int libcralcs in co, quem hlio aut pupillo pr.ctecerint , qucniquc in codem eru- dicndo & modctando hdum linc eipcrti.dignis primiis mu- iiihccaHiciant. [t!- X X V. Peregrinatio mtrcatorumfic infiitnattir. diucrforia (int rcmotiora, 7. Primis diebus non feflincfur, fcnlimqi diurno itincrialiud addatur. ?eregrinitt$o eqiieflru, i.Equcsfafcia ventrcm conftringat,contra violentas fuccuf- (iones,pr.Tfcrtimincurfuan;;aiio,quificpcrequosdifpo(ltos: parcius prandium funiar ; acibo pcdctcncum itcr ingrcdia- tur:fomnum obrcpcncem cancaiido ac cofabulando jeni cur- fu fallac:ardoicm (lomacbi mica (alis dci^lucita fedct:in pn- cipitiisplus (uisqu.\m cqui cruribus fiJarpontium flJcm fu- fpcflam hnbeat^cuifuncvnquam laceirat:pcdes potlusquam equcs fupcict : furfuribus c.ilidis ocrcarum folcas inflcrnac, laxitatesimpleat : folcis ccta oblitis coiicr.Tfrigus vtatur. i. Equum probc quantum ad pabulum.dorfum, (ellam, tibias, folcas , priijs quiim (cipfum curct : pcr dcdiuia & prxrupta I. Mcrcaror fitprudens inmercibusdeligcndis.t. Nccum meixibus pcrcgiinis mores pcrcgrinos inrtoducat. 5. Sit dili- t>cns,labor;olus,iiue^cr,verai, conlbns, fidus.4. A monct.i, cquo parcat:nitorcm piialerarura quxrar citra fordes.quibus amoribus& mercibus vctitis abllincat. f. Sicinltrndus hip- foiencfcdcnigrare nonnulli. j.Quantuin ad comites vidcar popcris,loculis,armis. 6. Si ccrra itcr longum (icfadutus,vcrc vc iuci&aqui afpergines longioti inreruallo vicec:virgulco- & aucumnopotius profcdlionem fufcipiat.proprer liloruar- — ~ -' — ' " ' ' - " ni rcmporum tempciatam aeris conftitutioncm, quam afta- le & hycme.7. Mari faciet iccr poft Plejadum occalum. XXVI. Pcrczrinatio tahellariorum , nuntiorHtn, viatorHm,Jic infiituatur, I. In tabellario Si viacorequocunquerequiricur prudcntia rum vero ciaculationes &prxcedens & fcquenscaueac.4. Jc- mitam nc facilc ingrediatur ; pr.Tferrira vbi funi pali ercifli. quodpratcepruma meneglcftum propc Antucrpiam , fctc crurisdcxrri fraduram acculi(rec.Pcrc5W»;i//or«m»-m. ■HvJ ^«.^/.nc^UyJjM Tm^h- oiv «Jl!&5 xsJiiM 7« 7reiii'fyi& : fcd non fola poemara , vcium srai' To ems-ijT-o», qaantum cuique datum ei\. Bonnim lieralio- ne difcendi c i. ait:Emendatio librotum apud vcteicsad Cri- ticos fpedabat:dc ratione autcm cmcndandl qua vfi funt Cri- tici,confulantur Robortcllus,Schoppius, Viues lib. i. de cauf. corrupt. anium. Jdemcap. y. Scd mcminerint ftudioli, hanc conditionem ad lcdores paulo cruditiotes potKfimum perti- Bcrc:nec enim tyronis cft.de lcftis ludicatc.nifi hoc fercndum forte quis putct, vtdamnet , qusnon intellij^ati laudet quae noncapiat.quod Impetiti eft ludicis. II. Primum Critici officiurn efl fronuntiare defcri- Vto, an tllitd ft y\ii\aic\< vel um^oAi/j.cw.v fcn yo^Xo[Xitor,id efi , genuinumvel fuppojitittum. rruftta enim leflio & emendatio impenditut fcriptis fup- pofititiis.Duoautcm potKTiroum canones hic funt obferuan- di.l- lndicium(tntiquitati4,^confen[usprope ■vniuerfalis , eji optitnanorma pronu>:tiandi degermanitatefcripti.Et hacc qui- dcm normae(t prima.led non primaria. Prima.inquam.ordi- nc:quiateqiiiiitur hic fidcshiftorica,quiconfirmatur poftca variisatgumcntis.Primariaautem normacfteaquifcquitur. x.Charalier [ermonis, feu idea dicendi , qua vtitur author, efi primariaCriticei norma.i'\c\it cnim cx vnguc leoncm : ira cr ' charadtcrc authorem cognofcimus. Ita fi quis dicat otatione hancellc Cicctonis,ftylusautem no (it Ciceronc digaus,inc- rltollla rclicitur. Simllitet fcrlpta prophetica & apodollca cogriof,.uturex ftylo & charaacieprophctis & apoltolis vfi- tato I(aquc^n'7j- fjiSii , autX literam.qua; idcm valet, apponetiant, vt quoties opus cfict habcrent quod in vfu chriaru/n & fentcntlatumde- promcre poftcnr^fic quod infigne duxit & notatu dignum Ic- dor hotum librorum , ad Id vcl notam compcndiariam L, Laudabilis.hoc eft,Locuslaudabilis, appofuit . aut L,quo id Laudabilcfignificarl vellet,vel Laudablliter.Sane hoc Ita clTc vtiam admonuimus.patet cx commcntarlolo notarum Pro- bi.In zocn\m\cg\im.L.L.l»cu^iaHdatilis.(\\i6A niniirumefiet ca ■m^mt/n.etains annotacain vetcium libiis.E/OTO.r.-Hoc igi- tur figno notabanrur fententi* illa', qua; fimul cum authotc (uo citabantur.vt hic fententia ifta Varronis dcolca.lta cira- da fult, Varrodixit,oleam fritiiuam meliorem ejfe qua digiiis nudti,qiiam qu£ cum diptalibusflringttur.Qnx Gia:ce dicix- tur^^riai. vt chna elt illa:Ari(l:oteies dixit homincm ellcjsJoi •mv aiTai fSft hi) ^aIihsi , 'n^a,x.1xcia:i\\ii luillcol. fciipfit libros Aurcorum, & Quotldianorum, hoceftleledtorum & lauda- bllium. Nam taliadiccbantur aurra. Lucrct. Otnnia nos itidem decerpimu!!r«c vt loquuntur vctetes Cri- tlci.Hoc nos docet idem Gelllus lib.17 cap.i.C«OT,inquit,/»- brum veteris fcriptoris legebamus . conabamur poftea mimorit. njegetdd^ gratik indipifi animo, ac recenferc qii£ in Itbro fcri- pta cjjent , laiidis aut culps. annotamcntis digna. Vidcsno- minc laudis laudabllla liitclligeic .- nomineculpx contraria, Aulonlus dc (uls fcriptis: Pabnas,non culpas ejfe putabo meas. Idcm ad Thcodofiani Inip. Jnque tuisculpk tn tibi d» venixm. ApudHoiaclum ad P'(i>ncs: allinet atrum Tranfuerjo calamofgnum. Ibi fiiCio-.Notam eiitii.ftgTnJicat.Ntm notare verfum malefor- znatum dicimin Hxc ille.Ctltlci In recenlcndhopciibiis Pla- tonlsculp. s hoc cft,T«,- «SeTi)5-«if, o.Si>a notarunc,laudabllia, hoc eft , tIi; 'iK/.cylis 7?? >(»VMpecc(f:taf Til :>■ «tfe.'i>i,'s^i}j7i'.;^,ii eft vcru, eft viigula iaccns , qua aliquid lugulatur vt fupcruacuum aut falfum, vt •Ninilrum obelus eft vlrgula vt veru cufpldem habens, idoncam ad transfigendum; qua apfiofita fignificabant , ali- quid confodlcnduni,& e mcdlo tollcndum e(IcincmpC5->i,K£ia» aHnutxs vt Bafillus loqultur. Euftaihlj veiba funt : iSiAas to ji^cc^iH^v crifi^ov Toif KTfTovf^vais 0fi-/i^,(ci5 \vnrt Trx^iii.ijo , itis aitgJiux^Toii a.g/^oi.7rt(P(viTia/joii-oZi>.oi ii ofioi) i(ff.i aa^Krx^ TOI; et^yt^X fitv Tti^^XTf^OiS, ft-yi K^x^C'^^ ci xeifcitots. 5. Obeltti fuperne appunliatn4 ponltur in iis.dequibus du- biratur,vtruiii tollidcbcant ncc ne,vc — . 4. LimnifciiiScii lcinnifcus,('fafcia)vlrgula inccr geminos pumftos apponitur In ils locls, qua: eodem (cnlu, fed diuetfis fermonlbus incetpretes rranftulerunc,vc — -. 5. Antigraphtu ( q. concia lcripcus ) cum pundlo , vbl in tranflaclon busdiucrius (cnlushabecur.vt 5/. 6. Afterifcm cum obelo * — iis apponebatur vetfibus, qui nonfuo loco poficictant. 7. Varagraphut Seftio 1 1. Critica. iS5 7 PArxgr»phu4 ( <\. aHfciiptus j ad (cparaiidas res a rebus, qul in contextii occurrunt.vt r. 8- Fefttura., fii^ur.i paragr.ipiio cohtraria quia ficut ille prin- cir'-i not.it , it.T ilta fincs a ptincipiis fcpaiat, n. Ergo pofitura ell qu.ili nppofitura. 9. Cryphi». '\A cft, occulta, ciiculi p.ir<; iiifciior cum pun£to y. ibi vbi qu vltio obrciira foUii non potuit. 10. ^ntifigma, id cft, inuerfum (iL^m.i.nempe), ponitur ad eos vetfus,quc>inm orrfo perniutandus eft. I I. Antifij^ma cum punBo.'), vbi in eodcin (cnfu duplices verlus fuiit,&dubltatui,qui potiiis clii;endiis lit. 1 1. Dip/e, ^■a^'1, id eftjdupkji, > ad leparaiida teflimonia faniftarum fcripturarum. 1 5. Oifle TiAtK^ixn vcl «fe-^'n , vel potlllS tSs*i<;ty f^r^ ( A.\X^\3. cl\. , apponcbatur iis,qu-c Zenodorus Eplielius non tedc adiecerat aut pcrrautauerar. Uanflatadeindeadlimilia. r y. Diple K^ihtiri^vt^xA cft,dupla veru appofito > — , ad (e- parandas in comccdiisvel trancediis periodos. 16. ^'er/io^^///wfne,quoties ftropheiS: antiftrophc (qua;& antiftrophus) inh:rtur,vt — ( . 17. Aduerfi cum obele, ad ea ponitur,quae ad aliquid refpi- ciunt , vc ( — . 18. Dtflefuferne o5t^/. 5. 10. Ceraunium ( fulmen ) cft V cum infcripto I, quod ful- men pcr anguJum penetrans notat. Ponitur quoties multi ver- fus improbantur, nec per fingulos obelantur. it. Ke<«7|t(5» ex voluntatecuiufqueadaliquidponitur. Eft j;, infcripto ei p per medinm. Eigo fcribi debet;j^nn/t(S» : vc patct ex iis , qus paulo ante dicebamus ex Scaligero. Ks^si/a^* alioquieftiudicatorium, quod confertad iudicandum. II /'/Eiierro(inquitlfidorus jidcft, fortis.velfrontes. Haec vbi aliquid obfcuritatis eft , ob fblicitudinem ponitur. Vulca- niusemendat ?'/;»& R'o , quodnotacx * & Pcorapofitavi- ,qui pernocas ht expoficio.duplici conftat literaruni varietate. Ex iis aliaequidem literat.T , aliiie .illitcrati dicuntur. Nimirum Notoria,k\l r\otd.\\3.rz,expofitio eftmcthodus , qux per quafdam notas fiue char.aiterum . fiue lincarum , fiue piinctorum , diuinis fcripturis vel appoficas vel jnfertas, verborum ac fententiarum ac iatentium fenfuum ra- • tionem dcmonftrat. Eas ex Epiphanio,Hieronymo,Stratonico, Suida,& Ifidoio,fic fcre rcprxtcntat Sixtusd.l. HotA. literati, funt fcdecim. l. A. /^/li/ef^KarH)») comminatio, fignificat, vaticiniapro- phetarum,quibus hjcc nota prKfigitar,ellc mutabilis euentus:vt • f/i.js.i. lon J.4. 1. r. G^/if»»on, locos notat. quiobfcurein V,T. de perpc- tuis luppliciisgehcnnx loquuntur : vt Sfa.^o. ; t. 3. A Oiabolcs, notat locos de diabolo iuteliigendos : vt Ce- Hefii.i.Iob.^o c/. 1 1 1 1. 1 4. 4. E. Erclefis , id eft, cuocatio, notai agide vocationcgen- tium : vt Bfa.6. .v.i-i. f. Z. Zetema,noiiLi clTe quaiftioncm abftrutam : vt Kom 9. l/.il.ii.i;. 1« <. M. MtU n, norat intcliigcndum elle dC|Ki»o>2c , etfi de pra:fcnti loqui videacur : vt Efa 6^.17. 7. X. Xe>!ion.l>i.f', i.e.deiiura.notat agideptomi(non)bus Tom. IV. temporalibuspopulo ludaico potilTimrim faAis :vtE/» i.i j. 8. Ov. Vranion, ii^nDt, notat dcfctibi vitjestctn* fclicita- tcm : vt P/i/.g^.-u. i.x. j. 9. n. Pnettmn, notat pcricopen accipieiidameffc fpiiitualii ter.noncarnaliter : vtCan.z. -u. M.14. 10. T. Tropos, notat vcrba clTe intclIi£»cnda,non fecundiir» ptimam & nudam vocis fignificationem ,Vcd fccundiim idiotif- mumlingut : vt ^.Re^.ii.i 5. Bcnedixit Naboth Dcum&rc- gcm, id cft, maiedixit ei. 11. T. rpfilon , notat fententiam cfiTc intclligendam de rc- ie'£tionc populi ludaici : vt Efa f v. j.*. 11. YT. Ypfilon hypogegrammenon , notat locum intelligen» duni de leiedione veteiis Icgis fccundilm carncm : vt Efia.i, vn.n. I}. X. CharaSler , indicat genus dicendi cuilibct authott pcculiare. Ita folebant phra(es& locutiones felcdtiorcs Plato- nis annotare, 14. XX. Charafier duplicatits , adumcbatut ad defif nanda dogmata Platoni propria. H. D- Sagttr , claufura , facris Hcbriorum literis inlerta, fignificat fequentem nartationem cohxrere priori. !<;. B. Vetach , id eft , porta , apcrtura , in iifdem often- dit , fequentem narracionem habere dmcrfum argumeutum a priore. aotd. aiiterati funt itidemfedecim. 1. Stauron, vel potius Stauros, id eft, crux, »I< , notac vati- cinium deChrifto : vt Pfial. ii.v. 17.1 8. I. Ancyra,iyKu^ , id eft,ancora,indicat mentionem fieri de nouo teftamento&euangelio: vt X?r. 3 1. 1;. j 1.31.J5, ;. Ancyranes,ve\pozms ancj/ra ano.iyxu^ 'n «»41, id eft,an- cora fupenor. vbi res maximc obfcruanda. cuius loco nobis eft manus proteuto digito ([3" 4. Aflerifcm , i. e. ftellula. auc «f ts^ir/eW. q. ftellatio. Vidc paulo ance. f. Obelus , veru , virgulacranfuerfa pyramidalis. Eo figno Hieronymus iugulatnarracionem de lufanna & Bele Van.ii. 6. Metobeltts , pundtus ft.ii' iji/t» , id eft , poft vetu — ', Vt Ffal 11. ad illa veiba , Rejpice mi, qui fuperflSa. 7. Ceraunon, xtjjMivcfuImen. Eo figno lulius Afer Sufan- wx & Bclis hiftorias reiecic. Dan.i j. %. Obelos agnofligmenon, vcl potiiis ano e^igmenM,a.tit ss-ij.- f jti- 2.^4 Encyclopsdia^ Lib X X A V. AmpU- tudo Cii' tices. / j Ptnm marfinl netabilem locum aut fenten- '•■'' ^r^KTvt «loalnus l«baetpantam, cum vlus tiam oftencitbat, ", ° ; feledx >ocantm-^'>i,-o..«.7« :/. poftularet. ;">^;./,~' &,amatg.neapponcbatai du- 5 \ mas ex Scaliaeto. Eiat ctiam ^ nota cu p.^apud Cnti- cos crnoS^pr" ofi» vocis ^^;t«.-.leu mtolcncam f.gni- cos^quanoMp F adulterinos nummos liteia ^ S u. f]t,rt.«.^«. q. Ch,um facere. Ch.osenu.ode nr,W,nue&eorum nummos reiiciebani. ^.«Tf.s elt «f . »ft^'^,^°f^f ^^^V Lanniseft fpurium declararcvnde ILS^ ^t- Scd & rllud obferua. 'si qu:s locus mbgmor fnTer£etdumfeobtuH(ret, Grarceumm margme notabant litera «. fuppofito ? , hoc modo *• id elt, i^lc,,§eciofHm, ficut X erat;i^..r9>r.;t«..'«^'. L laudabile. / r. Crmcajpargnur per omm genm amhonm. Nimirum quam late patet Encydopxd.a , tam late quoque patSc facultas. Nosex vafto hoc pelago dehgemus Cri- Tcam B,bUcam & Ecclefiafhcam. Ne «--J^^J^-^^"';.^- „odo muentut.s . verbo ™°"^buT.as, quomodo po Im - jirina Critices ex hac Encyclopsd.a petere. Ci.tica m.lcei- kn a o cunt .n D.daftica fpec.ali. Critics Orato.,=e pars expltcatu m .dea C.ceronis &Demorthen.s quamtuseex- pHcammusinOratoria. Crit.cam 1'oeticam fuse perlequ.tuL- STde « poet.ca ,&nos ahqu.d d.ximus in .oet.caGr.- ca. Ct.ticamh.ftai.cam fat.s cop.ose trad.tam v.de in H - Lica. Nunc exphccTius Mafoiam :_vb. pr.us.Uud obl t- uauer.mus. Cr.fcam Hebrsorum lat.us paterequam Mato- ram.qu,a Mafora eft Cnt.ca Hebr^orum B'bl.caji.^e quamdatur etiam CriticaTargum.ca, Rabb.nica , & Kabba llrtica , qu.-. .ud.c.um feit de Targumim . lcr.ptilque Talmu- dicis, & Kabbahrt.c.s. Hoc loco non ahe.mm fuer.t a nolt.o S tuto , no.inuIiacxce.pereexi)-.«/./«Hn»A)^rf ''-'"' Lro, vbi,» Pr<,/.i.«.»«efteruditi(r.marf#rw»<'^<^^^;^ Critun apud veteres, oytu, progyejfu.vjuque, cmn m c^tem dt. fcMnu,tiin> m theologia pnfert.m. Sumraat..Ti .taque tixc bi occurrunt. I. Magnum olim antiquomm in doccndis atque Ed,s d.fciphms rtud.um, md.cium, & .nduftr.a elux.t quas .nter vna fuit . cui nullumcertum argumentum , nul am 3,fc.phnam,propriamautv.wm , fed >"^""i«^"'^. °"""; fab.ecerunt qu^ Iud,ciari^,ant Crittca, ab .Uis d.dta elt.i- J^a hanc fenfim & per eradus, vt plerumque n.h.l mchoatut limul acperficitur, deuentumeft. 3. Ar,ftotelespr..r,us meru.tno- menCritici. Nam in Phyficsomnium a.ueceirorura tuorum placita, exartis huius legibuscaftigauit ^nPohtics , omnes veteium rcfpublicas . hac eadem cynofura vfus . examinamt: in Poeticis iudicium de poetis & ipforum opcr,bus d.uulga- uit. 4. Poft Aiiftotelcm vanj extiterunt , qu, hoc munus tio, vfurparunt. Nam Arittatchus , aliique eiufdemfere tempons illufttes viri , Ethicam , Politicam , Phyficam , Aftrolog.am. Geometriam , Geographiam , Medicinam , & prxcipuc 1 heo- logiam, in Mufaii, O.phei, Lini , Epicharmi, Empedoclis , ant.- qu.ir..Tiorttm philofophiae authorum enanat one , aut fingu- las feorfim, aut v.i.uerfas obferuarunt. lidem, &al,ieon!m fimiles, Mr«(r«f, ?i,i7«f.wjD7«'Taj,^-7£ip«™5,in authores ed.dc- lunt, qu.busom.iesin fcriptorum antiquorum enairationi- bus fcieutias complexi funt. inpri.iiis autem hanc operam pofuerunt in poetis , quos , quod omnes difciplinas ohm con- iunxiirent.inqne omnibus exceilerent , TnojaSAovi Plato appel- lauit. j.lntcrhos Criticos excelluit Crates , qui fuas medita- tiones criticas, vTDcSi-ms , eaif.ifwn'»'? dicebat . Sc omncm eru- didonem ac fcientiam in Critico requ.ti aiebat. (■ Cntic quoque fcriptavcterum, Hometi primo, mox Platonis quoque &Auftotelis, d.fpofuerunto.dine, ac digetferunt. 7. lidem. evxj/is-Jt ,&Z(ix!iiax$iTyi!!Hi dicebantur. 7. Critica non minima ex pattcortum fuu,T, debet poctis theatvics & dra- maticis, IIU fiquidem veteru,Tifcriptoruin iudices erant. Sed (& ipfi fuos habucruntiudices , qui de vocibus , dc rebus , dif- pofitionc, partibufquc fingnlis ludiciu.r. pronunciabant , ac peculiatem iu hac gente magirtratum conftlcuebant. Quos, . Hievonymus cum Crifi Brblica coniunx.t Eccefiarticam. vtpoce qni in Commcntanis d.lputat dc Vjiietatc lectionuii) ac intcrpre- tationum, & in vecevu,ii Ecclefix fcviptovum Caw-.logo , de Clemente , AiilHdc , Egcfippo &c. ica camlide fenccntian, cx- ponit atque mentein , vt .neovuni lciiptis . non mimis vicia ovat.ouisquaindodi.nl na;uos prodac, legitimaque a Ipuriis d.fcernac 16. Eos fccuti funt Hidovus , Gennadius , &:alii: quibus o.nn.bus palmam Phocius patriarcha pKcripuic , ia quo vno horacnc ad vniuerlum lcte literavum orbem circu- liiinque Cr.cicc d.tfudic. S.c .n o.nn.bus vcifatus paiitcr acquc abtolutus , vt ncc difcipl.naiii vllam , neque partem vil.iin Cric.ces , intaftam tjb. vir magnus reliquit. Adeo ncmpc can- dideac exqu.lice iudicatde omnibus , iopviiini autcm fummia maximifquc , Chiiftianis finiul profaniiqucauthorilius . phi- lofbphis.hiftoricis, poeccis, uvacov.bus,lcu .naximc chcologis. ly.EtfiCritice circaomncs difciphnas verfacur, acquafi pvin- cepsomnium pro cribunali lcdet: tamen ex iis niaxinic vtitur Gtammatica ,Rhccorica,& Dialeftica; quas , quodtanqua.n inftrunienta eirent , organicas dicebant. His autcm vtuntur Cr.cici , quod luppeditcnt ».o/rv,^ix. verbovum , rctu.n , & di- fpoiitionis. 18. Grammaticam diuifctunt in trcs partcs ; qua- rum primani -n^^t.x. '.''. fecundam i;:)s;)} x.'.j ('intcrdum .iticem &„2f.x.y'. ) terciam vero >'-g<..«i/> di.ierunr. Q,ui piimam proficebancur , litcriones , Grammatift;r, pxdaiiogi litera.ii, & magirtril.tevarii dicebantur : quodhceras, eavumqiic Icdio- nem, fcvipcione.n . ac pvonunciationem docevcnt Ciim , qut duascicevaspvofiterentur , circa omnes difciplinas , cum an- thoribiis , quos enarvabant , necellavio verfari cogeientur. Quos nonalio quam eruditionis nominc ac iudicii . Gram- iiiacicos ac Criticos dicebant. Vndc Terza £;.x!/;;'.ij« .^ai- iHM , id eft , omniu.n tcicntiaruni oibe.n ac conipI.?xuni, Giainraaticam vocauic. Q.uod & noinen pvxft.mtillimus ArirtotcUs interpvcs , qui thcologiam quoquc profcnus cft, afiumfit , queniadmodum Saxo , illurt.is Danovum hifto,icu<, vir plurimaium reru,n gnavus . Saxonem Gvairimati',iim lc dici voluic. Quippe & gvammatica Philofophi, iz philofo- phica acquc', tncologica Grammatici tvadabant- Quod co mimis m.ruin , quia & grammatica tradavi p^ifiunt philolo- phice ,qucmadmodu,ii a;tatc noftvi . dc Latin.e lingua; c.uifis, Cxtar Scaliger , cx incima phliolophia dilputanit. 19, He- bra:i quoque tucccllu tummo max.moquc artcn , de qua aginius , colucrunt. Maloreth.i; hquidem admirando ftudio indultiiaque omncs Bibliorum litcvas ac voccs numcraruiir, vc , quemadinodum iii^bcneconfticuca domo , in qua ratio pofiellionis conftat , ac cuni fuinma cura oninia fcruan- tur , nihil evipi, peruerci , auc mutavi potlit. 'Vndc mevito rrii.lil rrriDW CDV', hoc cft , cu,n confcruatione le- gisac prarfidio , coaiunctum eire hoc ftudium Magiitd Hc- bra:orum dicunt , quod in fcrdcris poftcrioris libiis nemo intcr Chriftianos aniulatiis ert. lidem in litcris , maioribus, niinoribus,inucrlis, ac punftatis : iideiii circa voces , in quibus left.onum varietatcs , qua: yro^ '1? , leciio ^ /criptU, abillisdicitur , iudiciumcxcvcuerunt. lidcm dcniquc , vc La- tiniCviciciac Gr.tci, fcvipca auchorum ( vt cjiin in Tccvauv gias , Dialogos PljLonisdirtinxerunt ) lihros ('acii Codicis dil'- pofueriint. ^lntcrim , vc nihil non maligniraii, nihil non li- uovi,quamuisinillii(tripoficum , calumr.iandi anfam pr.ibcc, incer cos quoquc inucnci liinc, qui Malov.-thas n^in i-yv\. inrehu ntfjili, pofuiire opcram , contcndercnt. lo. Piun.iii» Gicxcis Lacinlfque Criticis fuit maximura illud omnium fciCBciarum fubfidium ; linguarum dico inftvumentum quod kborc tauto, tantidiligcncia, Origenes , &fcnexadmodum, J.HicroSyaiu^ Se(f}io 1 1. Crltica. ^55 S. Hicronvmns , C\h'\ dompar.inint. Qnorum multi vel antho- litavcin v;-l cxc nj^liini aolho toiupoic (iciiti (i\nt , quo": intcr piiiicijicm iocunj toiirc m.ip,iuis Evarmus ; cjiti iu conlcicu- ois , i!luflr;ini'i,s , cx|'iic."iiiiits (.ici.c p.i;;in,T coi^icihiis , iu i iiicndandis , dirtiugueiulis , vinHic.mHis (jniriis lee^irimirouc i'.itriiui fcrlptis , oinuis ciuiiitionis .iititimquc admiiabiii lci- p.icus comit.icu , moviC o!im vitr.ito , totam Criticon aKniluit. 1 1. Loi;ic.i adco pcrtinct ad Critic.im , vt l'Iato ipGm Criticcn \oc.rvic i quia ncmpc dc vcro propiic ac falfo iutlic.it. qitam avtcm illc ulcm lcpiilc t<^; jO?;.t //; , liuc ohjlotriciam . c\\\oA ve- litatcm pariac , appellauit. ii. lu Critici BiMic.i oportcc ac- cur.>tcdirccrucrelinguam Gr.ccam & Mcllciiilticam- llla clt purc Gr.rca : li.vc tiii:;u.vGi.i;cE .idnvfcec idiotifmum Hcllc- uiilarum ,' id clt , lucl.rorum, qt|i vcifloucm L X X. Scniorum fccuti fuuc. Vliitp.uunt autem iiiiguam Hcllcniiticam & (ir.-Kcam Euan.vliil.e & Apoftoli , vt Iud.cos iun<;crcnc cum Giicis; quod !i,igul.ui Dci dilpenlationc factum edc nciiio non intclligit. V. I^itd A-faforetica iudicattt irregidaretn fcriptia- >2cm vcl p7inttiitio>7em vocwn Hebrdicnrimi , attt alit4dali(yiid, nan vcroargwoit corrtiptionem textus ^ Hebrnici. In tcxtu V. T. Hc'oraico in prohatiinmis etiam &:sccura- tillimis codicilnis , mult.x occurruiit diAiones ( Biugthonus numctat S4S. .! qu.u irrcjuihv.iicr tum lcrtbuiitur ;' fuis litcris) tuinpunclintur , quaruni cctifura & corrcclio ( qu.x Mafore- tas agnofcit authorcs J in margiue vtplurimum adlcripta vi- dctur. Ec primo quidem ?■» irreguliiri [criftione occ\.\mt\\l»l3n3. 3. quandoque inuerticur : vt Num. 10. 3 j. eft J inuerfum in JlOi3 4- quandoque fufpenditur : vc lud. 18. 30. in voce r~l'i'JO. 5. quandoque a dictionc poftevioti ad priovem , vel concra furripicur , vc 1. iamiiel. j. 1. MtXto mniin pro l-4iXlon r^^fin. Similia func loi 38. 1. F.:(ech. 41. 9. Con- • trai. Sam. ii. 11. kgicur ntn^vybsn OtI; pro VitwhzT^DV. HaiSenusinegulatis Ikerarura fcripcio. Sequitur irregularis /«»M(f7/'(>,qua:con(iftit partim in punflis vocalibus, partim in accciitibus. In f^ii/i/fii ■noc.ilibnf : vt I cuir. ^ la.fcribicir noiiyns pto meiiynn. Ecdcf. 5. i?; nr.v pro nnvx. J?;/icff;z//^fMOCcurritanomalia c;rn.i, ^.it.Exod.io.i 1^^ feqq. Scd dc his vbcrius dilfcrcntcs conliilc fji/im inMafiretL hatn- tnaforctb tab 1. orat t. Rii.v/orf in TiberiadcUb. ! cnpA-j. O» Salomonem GLjJfiiim inphilohgij facrd lib. T. traB. i . qui cb- g.iTitcrdchis& fimilibus anonialiis atque notis Malorcthicis pionuntiat, illas notarcanomaliani Griiumaticam in vocc tcx- tusaliqu.iobuiam,vtquandopro in^np notant legendiim cnb ^n. jnN-i;) ler. 3.4- vclaliqiiod tuyficiium infinuarc. vt quando E/» 9. 7. occiirric nsno'? pro naio'? : vcl cr.idcre corrc- t^ioncm vocum in ccxtu mcndosc fctiprarnm , vt quando i. Sam. 4. 1 3 in textu fcribitur -^l ^Liforctha: in marginc rcpo- nunt n^ : vel diuctfim vocis lciaionem exliibcrc , ica vc ^iriS ^ np finc vlla iadura veri fctifus rccipi pollit, vtquando Gc- nef\o.\g. in tc.xtu fcribitur a;3X1 , m niarginc OnsVI : vcl dcnicjuc ex religione aliqua profcdas elTc, vtquandopro Oi1'Jiti; (vrinas fiias ) Efa jtf. iz. 2. Reg. i S. 1 9. honeftatis causa Maforctx fubftituerunt ( vti & chald.cus tvauftulit) VI. O^lodecimloca Scripturx, in cjiiihitsTi%ttnSo- Tkkum pberimfiMuitur, }jon argmmt co;rupttonem icxtiu ^°t^^- facri,fed vel ineptttttdinem ifiorttm Sopherim , vel Jll.tforethicam diUgentia:: . In Mafora magna textuali ad F^cf^.8 i^.rccenfenturodo- decim loca,inquibus Tikkuiu Sophctitu, id eft, correclio Scri- barum,al!egarur. Ifta veio corrcdio aiit cft incpta, aut elt pars Mafovx. Rario priovis cftsquia nafutinresquidaiu Hebrxi pu- tarunt .luthovem dcbulire alicer loqui vel fcribcrc , fcd pio co maluiflc fic loqui &J(:ribcrc; vt hodie in tcxtu cft Ratio poftc- lioris eft ; quia quxdam loca iftius Tikknn rcftituunt gcnui- nam ledioncm , quade tc \idc ClaJJini.i d.l. & Biixtorjii epi- Jlolam ad eundemfubjinem Philol gis. facr& Clajfmn&. • VII. raria letHones N. T. intres claffes difiingm va,ii le. poffunt , quantitm ad fiibfiU:am materiam , atti- fttones riet. Sed ratione forrns, difiingnuntur in i^uatHor ^" ^" claffes, Et ptjmo quidem nonnulli ita funt comparat.T , vt vtraque fine #3 veri fetifus iadura recincri poflic. Qua:daiu ita fc ha- bent, vt vna altcri pra:fcrenda fit , licet ncutra cum fidei analo- giapugnec. Quardam dcniqueita liinccoiiiparacx , vtvnare- tinenda.altera, qua: vanicati^sarguitur , liiupiicitev repudianda fit. Ex nullavero claflTc potcft probari covvuptio tcxtusfacri: fcd tantum vaviet.is vel etiam paiticularis covruptioqitorun- dam cxctuplarium. Sed nunc reuoccmus varias illas lcftio- ncs ad quatuor claflcs racione fu.i; form.r. Principio occunic additio, eaque vel fingulaium vocuiu : vc kiatth.^. ic. utix.-^ 2«&»« : quidam Codiccs addunt , ootVw (.i^v : vclintegvavum fententiavum : vt i.lohan. i. 13. ^rai i m^k)u4(?,uSh r«» mo» , «i/JV TOt TixTt^ \^fi : in quibufdam Codicibus additur , 0 'oi,i!i\tiym t\i if»K, >c^T(5! TTXTt^ i^f^^i. Dciudc eft omijjio,e3.ciac vel fiiigula- rum di(aionum:vc Uatth.i.i r. a.vTci i,/^xs ^ctv ci ci 7r,i£Jn^1i ayiaiifii^ 5ri/e^";quidara Codiccs non habcnc <^ xveJ!:ve\ inccgra- ruiu(ententiarura:vt i lohan.^.y. oJ Tteisfimv iiiuci^Ti^nii;Sc totus hic verfus in quibu(daiu Gra:cis codicibus, vt & in Sy- riaca paraphrafi.omiccicur. Tercioeft mtitatio , caque vel in ipfo cexcu, vel in cexrus diftiti(5lione. In ccxcu occurric mutatio vcldiclionum: vtMatth. i. 14. pro 'A^kfJ^t^ aliiCodiceshabent 'Ar.eifi, alij 'A;>;fj»:vel fcncentiarHtn:vc Matfh. 1 9. 1 7.^' fii Aij-ff ayxTttyo^dsiyaio;, eiK>!oHis. in quibufdaiu Codicibus ita ]egitur:Ti'fct i^tuTx; i^ i|'J «^-aCa/iovJfH, ti; «'CI.,«',ki» b; 0 hif. In tcxtusdiftin(3ioneeft mucatio : vc/o^/i». 1 3. /-.'wgjt «t/roJ' \yii,i% iuSi 'ev 0 yipnr. Tjerf.^.oii avTu^i.'ti /«/.(^uidam Codiccs ica diftinguuncur:>^;j<.'f/f «i/mtl ijinn ov^i'iii, '0 j-tjj Kt»,!^; iu- tJ (^a>i L'. Dcnique eft //■/j»j^()/j//D, eaquc vcl/ingularum vo- cura;vt Matth.\ ^.i^.oJ^npifiTi Tv(p?.oi 7-!/^/iS»:quidatTi Codices ica tranlponunt, rvip^ol dmv oJ'>);?( itK^AaiKvcl totius (cntcnti.x; vt Matth.z^ 8. !!■(/.. Tsf ^i Ij/Mi u^i^.ipoi eys^h.TC verba in quibul- dam codicibus transferuntur in verf^. Scd jam yideamas Ca- nonem Bibliorum,& dciiiicationem Mafor.t. Tom. I V. Y t «. CANON z<6 Encyclop^di^ Lib. XXXV. a. CANON (^. BIBLIORVM, Scu y. PROLOGVS SCRIPTVRv^ GALEA i/, Canon vetus , qui &, Hebrseus dicitur. s. I. LlBRl HISTORICI. \ ... fi. Genefis, feuprimus liberMofis. t.X, I i. Exodus , feu fecundus libcr Mofis. Pentateuchus. <( ). Lcuiticus , feu tcitius liber Mofis. OiSateuchus. | 4. Numeri , feu quartus Iiber Mofis. Heptateuchus. ( j. Deuteronomium , feu quintBS hbcr Mofis. i I. 1. f 6. lofua. Triteuchus. — .^ 7. ludicum. ? j ^b. Ruth. ^ ....... , K „ f primus. -y 9. Samuehshbnduo : vulgo Regum ^ fecundus. S T V S. K. 3. Hesateuchus, ■( f I i.i . » 1 V r> t quartus , j 10. Regum hbti duo : vulgo Regum -J tejtius. |- , I ■ 1 < primus. j II, Chronicorum, feu Parahpomenon hbnduo -J jccundus. j' II. Ezra : qui & Efra: primus. j 13. Nehemias : qui & Efrje fccundus. j L14. Efther. . l )l. C A P. V E R S. l. N. i. 3. 3. J. 4. n. I, 1. 3- 4- JO. 40. 17. 36. 1533. IIIJ. 859. 1288. j. n. 5. 34- 959- 6. 1. {7.. 6. 7- 8. 24. 11. 4. 658, 618. 8y, is.n. 9. .0. 3'. 24. 811. 6n. {?.o. 1 1. "■ M- 8.7. 719. •^ 10, '. 13- «4. 29. 36. 941. 812. |...D, 16. 17- lO. lo. 180. 406. 167. 'a. IL LIBRI DIDASCALICI, ET 11. Q^ IDEM PO-ETICI. Ij. lob. 16. I^fah-ni. # 17. Ptouerbia Salomonis. 18. Ecclcfiaftes. i ij. Canticum canticoium, III, LlBRX PROPHETICI. f 10. Efaias. ^. I f-prophetia. ~) ffMaiores..^ ii. leremias : cuius duo hbri<( Y I 1 ^lamencationes.J Prophetae^ j 12. Ezechiel. L13. Danicl. f I, Hofeas. 2. loeL i- Amos. 4, Abdias. 5. lonas. ^LMinores. 14. .( 6. Micha:as, )- 7. Nahum, | 8. Habacuc I 9. Sophonias, | 10. Haggasus. J 11. Zacharias, | 1.11, Malachias.J Cap. Vers. 13- 0- 18. 42. 1079, 14. 3. 19. 150. ip7. IJ. 0. 20. 31- 915- 16. j;. 11, 11. Zll. 17. s. 21, 8, 117. 18. y. 13- 66. 119 1. |l9.p. 24. 52. /• 1364. 154. 20. n. 16. 48. 1275. 21, v. 17. 11. 3J7. r iS. 14. 197. 19. 3- 75. 50, 9- 146, 3'- I. 2.1. 32, 4- 48. .< 22. n. 33- 7. 105, 1 34. 3. 47. 3J. 3. 56. 36. 5- Si- 57. 2. 38. 38, 14, III. 1 59- 4- 55- y£TVS itaciueTESTAMENTVM colligitcapita jja^.vctfus zjiu.IibrisXXXIX. %, Canon Sedio 1 1. Critica. 257 ^. Canon nouLis , qui & Grcccus dicitur. I. LIBRI HISTORICI. /-i. Euangelium fccundum Matthacum. ^ r « B J *•■ Euani;clium fccunJum Maicum. Hiftoria j ^ « » i s t i^ ^ Euangelium fecundum Lucam. Pentatcuchus-^ ^ j. Euancclium fecundum lohannem. N. T. I ^ V.Chriftiauoi;am j. Afta apoftolorum. C A p. V E R s. J07r. 678. riji. 880. II. LrBB.1 DOGMATICI SBV DlDASCALICI. fS. ii Romanos. 7. ad Corinthios prima. 8 • a4 Cor i n t hios fccunda- 9. ad Galatas. l 10. ad Ephefios. fPauli:numero XIV..^ 11. ad Phihppcn(es. >|. n. ad Coloflenfcs. 15. ad Tiicflalouicenfes prima. 14. ad Thcflalonicenfes fccuada, ij-» adTimotheuraprima. 16. ad Timotheum fecunda. SpiftolaC'^ 17. ad Titum. 18. ad Philemoncm. ^19. ad Hebrsos. Tio. lacobi. 1 c. i II. Petri prima. | Aiiorum apoftol. fcu 1 n. Pctri fecunda. ( Cauonicx : numc-«( 13. lohannisprima. )-Heptatcuchus N. T. roVIl. I 14. loannis fecuuda. | I 15-. lohannis tettia. | L16. ludx. J III. LiBER Propheticvs» sr. 17. Apocalypfis lohannis. zs. 16. 11. 16. 16. >}• 6. 6. 4. 4. y- 3- 6. 4- i- I. !}• 5- 5- 3- ;• I. i. 1. 1Q06. 45J- 4J7. 156. 149. 155- 104. 9S- 89» 47. 113. 83. 46. 503. 108. lOJ. 61. lOf. «y- 40S. N O V V M itaque TESTAMENTVM coUigk capita i,vifk , <^ ntuy.ri. BafHiH , eo- dern fcnfu, lib. i.contra Eunomium Scripturam nominat ngitita, >iVh(^ , >^ ytiiuiva axnedtu; , id eft , regulam refti,& norni.am veritatis. Quo pertinet quod jiuguftmw tomo 7. lib.i. cor.ira CrtfconiumCrammalicum Mt : Neque enim fine caus.a tani faluber vigilantix canon ecclefiaftirus conftitunis eft , ad quemcerti prophetarum& apoftolorumlibri pertincant. His non polTum quin addam illud Andradij in principio liiri tertij defenf. concily Tridentini : Minimc iliorum mihidifplicet fcn- tentia , qui canonicas ideo appcllari dicunt Sciipturas , quia pietatis , fidei , & rcligionis canonem , hoc cft , rcgulam atque norniam e coelis, funinio De i heneficio, ad nos delatam, ctin- tincnt amplilTimam Ita profedo cft , Andradi : Canon illc facer diumitus eft conftitutus i idquc parrim immediate, par- tim mediate. Immediaie : vt libri Mofis diuino mandato in fa- craniim fiint iUati. Atque hiccanon tum temporis fuit fatis ad lalutcm. Mediate : vt pcr Ezram .apoftolos , &aIios D e i Ccr- uos fyntagma facrarum literarum diucrfis tcmporibus eft laucitum & roboratum. Nam Ezra canonem V. T. afl'cruit& comprobauit , diuino inftinftu. Apoftoli cundem canonem comnu-ndaruntecclcfia' N. T. & illi adiecerunt canonem no- am. Ueii.que vtiuniquc canonem , veterem & nouum, fcu Mebt.T;um & Gv.xcum . viri fan'i'J'mumcjueprophetmumfai.amie:-,al:tccdJ^ d Jiftores , libros yvtnrins , avM/x,pi>.'ix!isi; ctiSixiwH! , if,is>.tn^v- /B^x; , >^ icta^^xatatixx;, id cft , germanos , Jine conrradtcHone teflamentartos, confeffos , ^primario canonicos. Horum , iu- quam,librorum catalogum appellamus canonem : idque dua- bus de caufis ; tum quod canonem facrum,id cft, libros cano- nicosoboculos ponat ; tum quod illos a non-canonicis dif- ccrnat. Duo fiquidem funt huius canonis , fiue cat.ilogi officja : vnum , leccnferc libros , qui pcrtinent ad cano- ncm ; alterum , Ubros canonicos ab apocryphis difcerneie. Viide porio colligitur, pluriminti rcfcrrc , vt hic talis Canon in ecclefia fartus tcdus mancat , facroquc Codici prxmittatur. Q^od vtiumque lamolim in ccclcfia obtinuit : vt vidcrc eft tn Ciincilio Laodiceno cAn ^9. prologo galeaio Hieronymi, expofi- tione fymholiapud Ruffiniimfeci.^ 5. j6. ^ carmir,tbmGregorif l'iaz,ian'Unt, litulo , ts-i^i rav yfiiriat '(iiZhiuv rns ticsr.dO^a ^a(p'ii, ; liiro 4. Damafceni de orthod.fde cap. I S.vt alios pr;ttc- icam. Exhisadfcnbam carmina Nazianzeni, ob elcgautiani & antiquit^tcin. €)«&*{ cv >siiyniitnv «« yf^oicavi Tis vou Te X':^6}fpatrimt 'npilf^^n. H' rg/TOTii , ;};()ij>(4i> «z-aye^ Ip^itx Ttt7s ei ftt^ifiieiis. (noMoM j.i) 7iAet)«J". Tm^iV^ctTr.oi xxxortiTH, At;^^vvn rirot 'ifino )rc» 'tyx^rov , u^iX ^if/aov, 'Wo^ixcti fcit £«n jii/iAii S^voKcuSiiff, ■ZTaTOf, Tif ^vaioTf^Hf 'i&^ix'ni copmi. V^cfii^il rivi-.s. «r"E|oi, n^^ets (iain^fitin 'Ai dli $-;^);^c4i CTevTi" wy ^6JT®^ y 'ityb. 'E3f«§t haVii'. «§4 I5«f Z0>Of,OCiltTftClf, 'ExxhWiJirri;, i/.crf{£f, , i^ ■mc^ci/xictf. Yiai ZTiif ongia; ■iniAifi^rl^ iSj&ipluxSm Micut fOjj eitrtv ei; ^a^M, '01 diiid\xa. 'niree, K«|«a« , «,' Mt^.iat 0 r^ir@^. ''E-ztht' 'lnmi 'c.T 'lceia; , 'AS^ias, N«if^ 7T, 'AbfetfCXiX ^ > *^ Xo^ovicci, A}fai(^ , Hru 7 a'y,Q/.Ui, Ma> cc^^icc;, Mia fO^ o^iii. Adlri^cc S" 'Hcnxia;, E.7!-nl)' 0 x>.ri'fi; 'll^ fCia;, CM jS^ipHi, Eir' 'It^tjciiiA , ic^ Aatin*,^ n^a^s, 'A^Zaias fBfi 'ii-yixa ^vo >^ einjo-i (iiZXni, Toi,- rii» 'E'.^a:uv ^^afifiatriv a»nSer»;. He»! ^ COpl.^^fiV 1.] >£» jKU5-i)3/!if. MiiTCxi^ fO/j i^^a-^iv 'iZ^xici; .^«*'^5t >|if2« Ma^X,&' '^ 'i.rce>\iy)' Anxci; 'Aj«i«cfi. n«5-i d' 'lc.atm: Jtv)^t/| fc.yxs ,,b^ato^oir>n: t-^yH.-a ^^ec^fis rat coip^vh^-ro^^ov, A(ra'ij riatAa , ntsscc^isr ;!n^>cii. At'w 5 nfsT^-s , T^eisa lct^iitvtt 7Ta>ii, list^ci y eri» s£^o',«>!. ff«ir«; e;^f. Ei..^ risriiv c/x^9,tyxCAi yv^Tia^;, Id cft, Diuinis in oracul,? fcnipcr, linguique mentcque Vo uta,iiini. Vcl cnim dcdit^D E v s laborum hoc ccrta- men, Et aliquod vidcrc celatum lunien : vd hoc optimu,n , Pungi pi,ri D E i magnis prxceptis; Aut icrtium, tcrrcftrium abducit mentcm his curis. Vt autcin non peregrinis mcntcm furripiarclibtis ( Multa: enim exiftunt interfcriptx malitix. ) Sufcip'; hunc mcuinadiudicatum, 6 aniice,numerum. Hiftorici quidcn funt libri duodecim oniiies. Anriquioris Hebraicae fapienti.r, Pjiimjs Gcnefisjdeinde Exoaus.Leuiticumque, Deinde Se61io 1 1. Critica. 259 DciiiJc Niimeri, dcinde Scciiinii \cx. Deinde lefiis &; hidiccs, Riitli oclauns; Atiionus dcciniurque libciCiclt.i l<.ei;uai, Et Pt.vtermifla, vltinium Eriir.uii li.ilu-s. At catmint qiiinque : quorum prmius quideni lob, DeinJeD.iuid, Jcindc trc-.Salomonis, Eccicli.iftcs, Cantus, & 1'roueiliia. Et quinque fimilitcr fpuitus prophetici. Vuara quidem infcriptuiam funt duodccim: Ofce, & Amos, & Micli.i:as tcrtius, Dsinde loel, dcinde lonas, Abdias, Naumquc, Abacucquc, & Soplioni.-is, At'^.xus, dcindc Zacharias, Malacliias. Vr4us quidcm lii(//^er)recundusauccm, Efaias, Deinde vocatus lercmias ab infante, Deuide Ezcchiol, & Danielis qratia. Antiquos quidcm pofui duos & viginti libros, Heibr.t:oium litens oppolicos. lam vcro cnumero & noui myfierij. Matth.cus qu^m fctip(itHehr.cis rairacula Chrifti, ■ Marcusautem Irali.c, Lucas Achaidi, Ominibus autem lohannes, pra;co niagnus coeliuagus. Deiadc Adta lapientum apoltolorum. Deccin autcm Pauli, & quatuor epiftola:. Septcm autcm catholica:, quarum lacobi vna, Dux autem Pctri, tres autem lohannis rurfus, ludx autem eft feptima. Oranes habes Siqui.d autem hasf /S/o^oi/f j extra fit , non intcr legiti- ma,?. Cur vcto Nazianzenusin hoc fyngrammate omictit librum Efther, &: Apocalvpfin lohannis ? Rarioprioriseft; quialiber Efther coniprchenditur fub Esdr.l , a quo putacur fcriptus.Ra- tio pofterioris eft ; quia Nazianzenus pollicetur ab initio, fc il- loslibros vwnWouf enumeraturum, qui ab omnibus leg; de- bcnt. Quo certe in numero non cft Apocalypfis. (3. Libri fiicri appellantur £iW«<» , nominc fcil. Grxco phirali, /SiffAia , iileft, libelli , quod nomen tamen alia: uationcs per numerum fingularem efFerre foleiit. Sicautem appellantur ifti ^\>l\ n^"i7i.xiiot i^ lia^luj : (\\ioA pra:cellant omnibus aliisli- bris. Alias nominancur verbum Dei, facrs. liierA, fanffi ficri- fturt , Scripturafacra; &c finc epniisto Scripturt, , ac numero fuigulari,Sm//«r«. Etfi vero haec nomina folis \ihnshe7nfix,'ia pulcherrima, memo- tixque.&ipfiquoque materiz, accommodadflima.Vbi tamen dcnominatio ficri intclhgcnda cft ci-w^iaW Q.uod attinct ad trcs noftrasclalles libroruni V.T. ilLv non difcicpantab illa diui- fionc Chrifti Z-Kf.14.44 vbi totidcm clallcs vidctur conft-itucre. Diuidic cnini Scripturam V.T in lcgcni, plaInios,& prophetas. liidxi quoque totidcm claLjcs fiue ordincs agnofcunc. Nain in prima claftc coWocmi duosquinioncs : videl.quuique libros lc- gis,& n^ibjo yan^quinque x)«/»OT/>!«,putaCanticum,Ruth, Thrcnos, Ecdefi.iftcn, & Efther. Et hic quidcm ordo inBibliis Antucrpianis Hebraicis in quarco cft obfcruatus. Aliiautcni quinquc voluminaaccenlcnt hagiographiis.Qua dc rc vide no- ftiani Maforam. SecunUus ordo illis cft prophetaruivi, ta^Niai; qucs diftinguunt in O^^lSVVTi^priores , & 'CZ'^i'\'\m,pofteriorcs, Qux diftributio fumpra cft a tempore , quo proohctx illi flo- rucrunt : quanquam aliis prophcta: minorcs ita didi videirtur, quod in iftis libris .igatur de priniis prophctis. Tertiits dciiique orao eft C3UWa,r«» ^Kpdat fcu iyicy^(pwi.Q^x appellatio- nes funt (ynecdochiccc, vocegencraliore Ipcciatim accepta. lu- dxi tamcn aliam huius nomcnc!atur.t laiioncni adtcrunt:quuvi fcil. hi libri (cripti fint, non per prophctiam propric fic didam, aut (piritu prophctico , (ed per immediatuiii Spiritus (anfli in- ftinfhim, feu per excitationem diuini Spiritus,animo,Iingux,& calamo fuggerentis verba confeffionis & laudis. Cclcbeaiina eft hxc diuifio apud Maforethas:vndc abbrcuiatio "1 Jn , id eft, I^JlTnu». D^HiaJ, CSWD. Hic ^««?«or, appellant. Meminii huius partitionisH/a- ronymm tn froUigo galeata : vbi ait, prillx Icgis libros uixta quorundam calculuin clfc vii^inti qu,ituor ; qnos fub numcro viginti quatuor fcniorum Apocalypfis inducat. Idem pnfat. in Danielcm docct , Hcbr.tos agnolcere quinque libros k-"i,?, odo prophetarum , & vndecim hagioc;iaphorum. Et hxc cft diuifio , quam in primo fyngrammate (ub liceiis e t proiio- fuimus. Confer cum lit. fcq. & videquoqueinfra Mafoiam noftram. Hic proponitur alia qu.xdam partitio librorum V. T. qu* l^, apud veteres paflim occurrit. Sic eniin Jlthanafim fynopft fcript. Sunt itaque canonici vcceris inftrumcnti libri viginti duo , literis Hebraicis numero parcs. Totidcm enim apud Hebrxos funt literarum elementa. Vidc quoquc Hierony mnm prologtgaleato , ^Bamafcenum lib. 4. orthod fideicap. 10. vide etiam pauloantc adiib. «. in C.irminibus Nazianzc- ni : & paulo poft Maforam noftram. Vbi & illud obferuant ; \t quinque licerxduplices funt apud Hebrxos,C,!j/i/7. Mem. Nun, l^e, Tyii/^,itaquequinque libros canonicos efle duplices ncm- peSamuelis ,Regum , Chronicorum ,Esr.r , & Icremi.c. Cur autemHebrxinunc XXIL nunc XXIV. libros Biblicos enu- merent , caufa eft, quia primitus numerati fucrunc nouem hagiographa , & poftea vndecim. Vide iiifra in Mafora. Hic fubducitur numcrus librorum. V. T. (igillatim : qui eft 0-,. X X X I X ; vt patet confidcrauti. Uteronymus aduersus Heluidiu?n vocat Mo(en authorem S, pentateuchi,hoccft ,quiiiquc voluminum, Hebr.vi appellant r«n^n nuon rn;y_Bn , id cft , ■zrlfti 3r£.7«cr«f ,„,«,0« , qwn- que quintas ( fcilpaites ) legis. Accipitur autcm vox ifta ■snniifnrj;^^®' lioc niodo lynccdochice , videl.xaiT' x;TO]ionct. ^xnux u}iiy^x0» , dicituij qu.i; funt hoc niodo : Icfu Naue.Iudices cuiii Ruth.Regnorum primus& fccundus , libcr vnus i & rertius & quartus , liber vnus ; & duo Paraliporacnon , hber vnus ; li.cc fncunda pent.i - teuchus. Tertia pentateuchits ,veiiu (.\£\i]\h\-i'- lob, Pialcai- um .Proueibia Salomonis ,Ecclc(iaftcscius, & Canticacaii- ticorum. Quarta pentateuchttt prophetica : duodccim pro- phetarum liber vnus Elaias , lercmias , Ezechiel ,& Danicl. Deindc Ezrx duo in vnum connefluntur libium , & Eftlier* Poflisetiam quatuoreaangeIia& Ada Apoftolorum appcllare pentateuchum noui tcftamenti. Athanafius epifiola ad Marcellinum lyesiilos libios com- ii prchcndit appellaticne triteuchi. Hanc vocemdocendicausa finximus: vfi lihertate didafti- y,, ces. Si malis , appclla odareuchum : ita nempe , vt nume- resfingulos libros , excepco Ezra & Nelicmia. Sunt etiam, qui libros hiftoricosV. T. partiunturin pentatcuchum Mofis, &iftiufmodio(3ateuchum ; lofua, ludicum, Ruth , S.imuelis, Regum , Chronicoium , Ezr.i:, & Eftherx. Qu.c fanc partitio ert concinna. Rurfus funt , quiodateuchum vocantodo pr;- mos fandla: Scriptur.^^il^ros , ab initio vidcl. Geneleos v(cpe Y 4 ad i i6o Encyclopazdia^ Lib. XXXIV. ,\. ii »A Patalipomenon. Tum vci6 luaicum & Ruthae libei- pio vno haboKur, itcmquc quatuor Rcj^um pro vno. Libn hi dicunrur/>£if'/" : "0" ^"0^ conltcnt orationc nu- merosi, qu^hseft .ipuJ GiiCos&: L.itinos , conftans longa- rum & bicuiuni fyllabaiuni varictatc : aut eriam quod rhyth- mice liiu confcril-m : nihil enim horum in iis obferuarc eft : fed partim qui-^ ^cripti funt ftilo poctico, id eft, pathetico ; partim quia conrtant oratione lucunde temperata , certifquc nieiiji- bris vclut incisa , quanquam citra pedum mcnfuram. Itaque quod HieronymM prologo l. in lob,^^ ifidorMetymoLlib.kc.i. fcribunt, initium & fiiiem lobi foluta oratione conftare , reh- qua catminc hexamctro currere , ncfcio an probari point: cum neque fyliabarum numero , ncque temporum latione intcr fefe coafcntiant, autcura noftris hexametris. Vehe- mentcr hic mihi placet illud BcdaE , qui de arte mctrica ex- tremo ait , tria ctTc tTcncra pocmatum : dramaticum , vbi in- troduiTrar peifon.E fohim loquuntur , quak eft Canticum canticoruni : itcm comoedix & tragosdii. Exegeticum , in nuo folus author opcris loquitur. Sic funt Pfalmi Dauidis, Pioueibia Salomonis , & Ecclciiaftes, tum Virgilij Georgica. Mixtum, quando partim loquitur author . partim alia;per- foiia;,qui loqui intioducuntur : qualis cft liber lob , Homeri llias & Odyfsca , vEncis Virgilii. DilTentit ab hac opinione lohannes Merrerta, qui fupcr lob.^.verfu j.hanc infcntentiam fctibit. Conatus funi iuxta ea qux monct Hieronymus, mul- tos verfus ad dimcnfionem pcdum reuocare. iane pleiolvjue dimcnfus , hexametros elle comperi : veriim vbi pro dadylo & fpondeo paffim ali)pedesiuxta lingux idioraa , vt dicebatHie- ronymus, occurrant , multi funtverfus fpondaici , vt priraus flatimquidcfinit "oi riTn, procreatM efi -vir. Sed hoc fccpe hic tufbat , quod nietra plcrumque a fine verfuum , vt ab He- hiXK diftmfli funt, incipiunt: quodargumentoert , eos car- minum rationem non intellcxifle , nifi lenfum magis quam di- menfionem (unt fccuti. Accepi D.Vatablum laudaiidx memo- ris, rationem intcllexiire vcrfuum omniumlobi &Pfalterij,& quofdam canoncs ad facilius eorum rationeiTi intclligendam pr.^fcripfiHe^vt, Quod nulla Hebrais fitpofitio, quod Sceua ne geminum quidem pro aliquo computctur , & alia ciufmodi, qux fperanms aliquando proditura : nec defpero fi quis dili- gentei attendctit , quin poffit metrorum ratiomucniri. Idego, &•' 'ii,iz'-" cft boua iucundaquc annuntiatio dc hominum fahitc per Chriftum. Qu.x falus vt eft vnica & iterna : fic quoque annuntiatur vno & a-terno cuangclio. Ciim autem flicuiiturquatuoreuangclia , intclliguntur { pcr mctonymiam fubiecT:!^ quatuor libri , qui narrant vnicum illud euangelium, fciidoftiinamdc filute.werna horninibus partii pct Chriitum, curjs vita & »ots in hiitoiiaeuangclica nrtrratur. Porroeuan- gclium K«7K M^cr.OaTu fectmdum MatthsLum, xa'^ Ma^y.ct, &c. ita dicitur , quod a Matthro, Marco &c. eft editum. Qu^o fenfudicimus aliquid ita cife vcl non clle (ecundum Cicero- nem,Auguftinum, &c. Nimirum f3nkuliiKaTx,fecundiim,hic ell nota caufx efficientis, vel tcftimoni). Qiiatuordecim epiftola; Pauli a vctcribus in Canone nume- » rantur:vtex carminc Naxianzcni ad lit. x. patet. in iftum cal- culum etiam vcnitepiftola ad Hcbrxos.EliasHutterus,Iohan- nes Mariana , & alij poft epiftolam ad Cololfcnfes coUocant epiftolam aii Laodicenfcs, qux fic habet. 'H Tcv ecyicv Xlou>}.cv 'STfjQs AecodiKiovg ^TTt^o^Kri. I. X\auJ>^^ ^irefoA^ , ced* kti:* ottS^aTTuv , cvoi Sl ocrdpOf^Vf ec>ha. ^hj^ 'iijjTtv XptfS tcis cv }.Ao^iicHci. aa\>.^cti, Z. Xcc^< i/fiiy i^ «gi)>;j ^Jij 6ios ync-r^as , i^ kwq^ov ufMt 'llToiJ Xg/ir»c) . 3 ., 'Ev^cc^^S TtS 0iy y^V Tht Xg/(S"ai TrcCVTVrT! OV ^7^ ■ZF^TdKJ.m ^^? fASV , on iufi''.90v'i^ u^ 7j^^7Kcc^T7^oj-/!is i^ei^ ert c* \^yu9 iccc\av , -ss^jcfffdi^^QfjO^Ci yiio 'iTrzi^iAtca/ ov v^fAipcc Kcjt^eos. 4. Ko/ fC'/i ■niiici.^um vcd; fccc^ioAoytm iivMv Tjv \}zsoKQ*to- f^-.vav tLu ochvt^etctAi , %o U^.'7pi-'^c^ vf^is ^^ ri/is ccXii^eteCi roa .ri^tiecs ©J ^ocyfi>.tov (pi^affTccj , Tou Trrtfio-ccf tIcu j^yjroTiTm TOv i^yctV , '0 ^t^r^rj? vurYi.^oc rvts ^fii^f eUontov. 6. Kccj Mw (pecfi^et 'iyivav^i^ 01 a\fffj^t usv,oj ois d^o-fuas eifct o/t Ag/<5-aj , >c, £V JOVTCOX^t^O^ ,Wf^C^ HefJ[ ^CC^fiTOl.i^. 7. QiaCAy^ o-mc^iiTO yt^i^hijn^viiXTtJCf eis^a^vi-ii^ee* ecicuvtov'o'iyi- n% 2^ THf v,uav iiinois, k; 'iin^^Hyiics rov ■m^ftc^!^ uyiou^, 8. S.iTt ii^ saSj , firt 2^ JuvaTtm, ^iec,ysi^i'^^ TrotcTtiS ^%^oj Ki^Ohvs TsrXvoii^ixs. 14. Tlccv'^ Tet ai , 'oc» irtftiic , 'ot » ecyscc, 'etrccoiKMcc , 'acrz 7ir^o7pi>\». tmj& /tF^ecosili, li. Kcci ei «njuiTKrf, »cj 5»Kj£A«6£Te cvi(^^aicetf ufcSt /(gtTiiile, i(ef^ 'is-eci Lfciv «'fniDi. 17. ' Airnrito^xSi Tovs ata i^^ovs ?rei;^s e* fli^ivificclt ayiu. 18. ' AcT^srcc^ovTuj iifc'xs ot ecytot Travlis. 19- H ;i;«J'f T»J Kv^iov 'iijo-oti XjirS fctrcc ari'iVfceiT®' IfcSt. 'Afclx'. XO. TlciKTXTi, t^oC « i7ri^0>Vi »f^ OV T? y.OXooSCtl^v CMKAVlirtCC ecvccyvaic^vi.ucfjj tOji c.« y.c>.oci3uiv,tvx i(gu vfCHs ec/uyvjiTi, nfu; Auo^iKtovs E^fa-^u iiri '(ufcns S^l^ Tv)(ft(sv t^ or4- ^■ifccv, Verfio eft ita. I. Paulusapoftolus , nonab hominibus , nequeperhomi- ncm , fcd pcr Chriltum lefum , fratribus qui funt L.iodiees. ». Gratia vobis & pax a Deo Patre , & Doraino lefu Chrifto. 3. Gratias ago Chtifto pcr oinnem orationcm meam , quod pcrmancntes cftis in eo , & perfcuerantcs , promilla expcdtan- , tcs in dic iudici). 4. Nequc dillurbat vosquorundam vanilo- , quentia infimulantium, vt vos auertant a veritateeuangelij, , quod amepr.edicatur y Et nunc facict Deus, vt qui funt ex , me , perueniant ad profedtum veritatis euangclij,i3e(eruientes, , & bcnignitatcmoperumfacientcs ,quifunt '.ilutisstcrnae. 6. , Etnunc palam (untvinculamca.quxpatiovin Chtiftojinqui- , busLctor & gaudco. 7. Scio enim , quod hoc mihieft ad falu- < tcm perpetuam. Quod ipfura faiTlum eft orationibus veftris, , admiiiiftrante Spivitu fanflo, fiuc per vitara , fiue per mortem. , 8. Etcniin mihi vmcrcvita in Chriilo, & mori gaudium.9. Ip£e < autem Dominus noftcr in vobis faciat mirericovdia fua, vt ean- < dem diledioncm habeatis, & fitis vnanimcs. 10. Ergo diledif- < fimi, vt audiuiftis pr.cfentia mei, ita icniitc & facitc cum timo- < rc Dei : & crit vobis vita in xtcrnum. (11. Eft enim Dcus qui < opeiatur in vobis ) 11. tt facitefine murmurequodcunquefa- , citis. I j. Etquod optimum eft , diled:iirimi,gaudcteinDomi- , uo Icfu Chrillo : & cauctc fordidos in lucro homjnes. ) 4. Om- <, nes pctitiones neftia: fint palarn apud Deum : & eftote firmi in , fcnfu t.hrifti 15. Et qua: integra funt, & vera , &pudica& < iufta , & amabilia funt, facitc.i6. Et qu;E audiftis,& acccpiftis, > in corderctincte : & erit vobis pax. 17. Salutate orancs fvatres , in olculo fando. 18. Salutant vos omnes fandi. 19. Gratia < Doniininoftri leiu Chrifticum Spiritu veftio. 10 Facitchanc , epiilolam legi Colo[renfibus,& eam qux eft Coloffenfiura vo- , bis.Ad Laodicenfes (cvipta fuite Roma,pet Tychicura & One- , -fimum. < Ha-c , inquain , vulgo putatur epiftola Pauli .ad Laodiceu- fcs. De qua quidem exiltimo ted^e pronuntiaie Hierony- mum Sedio 1 1 Critica. 261 mum in Catjlogo: Lcmnt qunl.tm ^j ai L»oiiicmfes epiftoLtm, fed itO omriilnis ex^lodtiur. Caulh nou clt oblcuta : Ncmpc niliilaportolicu llal)ct };rauitacis. Hisronymus tamcn icm. 9. cdu. Bafil. cs< 6.edil Rom.:, ic vclut ccclclix catliolic.c immcdi.itc dcdicara-. Ecli vcro fccunda & tcrtia loliinnis inlctipt.c iunt ccrtis pctfonis : camcn a potiori tic dcnominatio. Appcllantut ctiam ta»onics.:c\Qbi (ub vnocanouc.id c(t,tormula,ad plutes iiiilLe (mt. Caffiodorns lib.w.epijl. ; j.Pnor appcllatioc.xtat c;i- titme $9- CsnciUj LaoiUceai,afud Na^nn^^uum in carminepau^ lo antt recit.ito, /^ D.imafceniim 4. orih.fid cap. 1 8. ir. Atque hi lunt libii canonici : quos mfmoriae caufa liis vcrfibus comprciicadi.lccutus Hugouem de S.Charo.Cardina- tem, inprologo poJtiUi fuper lil/rum lofus,. Libd veceiis teftameiui, fuiscIafHbus diftina:!. I. Foft Genefes, Exod. Leiii. Num. Deut. lofua. Iitdex. Ruth. SAmuel Reges. Cbronica. Efdra. Nchemia. ^ EJlher. I I. Ist^iu. Pflmographns. P-ouerbiit. Concio. Carmen. III. Efa. ler. £:-. Danicl. Hof. loii. /imofus. Obadia. lonas. Micha. i\iihum. Hiib. Soph. Hag Zach. Ma- lachias. Libri N. T. fuis claflibus diftindi. I. Matthii. Marci. Lucs.. lohxnnis. ^ jicla. II. i!.oma Corinlh. Gzlat. Eph. Phtl. Col, Thejf- Timo. Titufcj; Fhilem. ac Hebni. lac. Pct. loh. Itida. III. Retielans. ,, Libri apocryplii non dicuntur hoc loco , qui funt plane incpti & ("sppolltitij, vt cft liber apocryphus Enochi, dc quo yide Scaltgi^rum in Notis adEufebium: ncquc qui funt occulta: originis , feu de quorum authoribus non ccrtoconftac ( ica enim multilibri canonici V. T. forcnc apocryphi J (cd quod nonfuerint repofiti in ^roa,(anda illa cryptaccclcfiae,in qua fuerunt aflcruati libri canonici. Itaque 1ymy-^t>ios cft , iri «.Tta->> ^'-73 T?f xfiiiTii); «>/;;; i quidquid abcft o- fanBaiUa crypta, id e(f,armario,reconditorio, th;lauro, & bibliothccalibroiu diuinitus traditorum ccclcfix .-qua^ab EpipLanio tib.de fende- ribm ©• menf.iru vocacur Aron, id clt, arca feu capla ccclelia- ftica,in qualibti aprophctis iiillu Uci confcripti,& iacerdo- tibus tradici,tanqi;a in aiciiiuo facro recondcbantur & allcr- uabantur.Itaq; «a-ija^yip»» eft a«. to f«i ciifia^Ji .{.>,(eu ?i«. •(■x.j.- >«iis-ii», quidquidnon ctt in canonc diuini fo:deris pcnes cc- clefiara dcpofitii iuflii & anthoritate Dci. Vudc libri apocry- phi (ant x^K^iiinK^uJ''^-,, digni qui abfccndantur, ttAthanafim rnci : & vnxic me oleo vndtionis fux doccc in Synopficrifit. Itaquc dax hr notationes fibi pulclier- 4, Fratrcs mci boni & magni : fed non acquicuit in eis do- rime fubordinancur. Nam quia libri h non luut Cio?T>abi-o,, minus. mrrito arcccur actyptaecclcfii.vtpotcIocalolisIibrisaDco 5. Exiui in occurfum iili Philiftio, & exccratuseftnic in iufpiratisconfccratoi & mcrito quoqu; mancnt in occulto, idolis fuis. ne in luccm pioferanrut ad piob-indumdogmatafidci. Quo 6. Ego vero trahens.quiiuxta ipfum erat,gladium,dccol- duplici honore libri Canonici afficiebantui in ptimiciua ec- laui ipfum : & fuftuli opprobriuni dc filijs Ifrai;.. elcfiii. Non camen idcoaiillum habcnc v(um libri ifliapo- Supercft vc dicamusdc lilo oidine.quo libri Apocriphi Ca- cryphi. Nam ctfi i!on funt canon liuc regula fidei:funt tamen nonicis interponi folcnt. Nimirum port libium Nehemis canon vits.liuenioium.cciam alicubi hiflotix. Quk caula ~cfl:,qu6daquibufdam deuccrocanonicijimo & canoaici (latc acccpco vocabulo J appcllantur. Sed adfcribamus vcterum fcntentiam dc his libtis. Athanafim in Synopfi Soipturnzxv. Prster rftos autem {canenicos) funt adhuc alij vecetis inlltu- wcnti Iibiinon-canouici, quicatechumcnis tantiim legiitur. JiieronymM mprologo galeato:Vz fcuc valeamus.quidquid ex- tta hos [librcs cansnicos] e(t, intcr apocrypha ellc poncndnra cx Ruflino : qui «'x'/io/7/.yyOTi.aiitlior cn.quofdam S.ipientiam ialomonis,Sapicnti.T Ic(u Sirachi.libcllum Tobi;E & ludiih, & Maccab.Taiumlibtosdifcrcuidcabapociyphis, & ccckfia- (licos voca(lc,(cd non canonicos. Ecclcfiallicos autcm voca- tunt, quodin ccclcfici prxferrcntur aliis fciiptis humanis, & catcchumcnis (ohim prxlcgcrencur , pioptcr moi um prac- ccpta. & excmpla qiix.lam ilhiltria. Hoc icaquc fignificatu ttcs fueiintotdiues fctipcoium (iuelibrorum racronim. i. Li- bri .'toTirjC/s-oi, ciRa.iJijiyi, /jjT^jTT/yJiiDvinji j fcu if^vct.iisi ,KVQAac Ita idicli. 1. <^'.K?^rir.a^iitoi , aKHitnifci , (Jotcnf o^ionxof , fcil >c»^ou>toi axj^i,i ita dnai. j. 'hiny.^ucpi,!, fcu rcic(!litij:vt euan- gclium Nicodcnii. Acquc hxc quoquccauia c(t, quod canou (accra quibufdam diuidicur in diuinum, & ccclcfiadicum. la illo func hbri V. & N. T. HiMil.ici : iu hoc libri ccclcfialtici, vt Tobias, ludith &c. ,>t. 'Itgiftis!. "nJ'1) TeiZii -Tml^tii. ' Eo-^fccf. 'S,oipix'S:ohcfiZ>r(^. ZcCpiccXe.^;^. Sa- crattu; i^cg^'ei. Uia^ Toli $n?. i^ ^panstl®^. Miixy.xSala» d^T©-', ^dO^Tsf ^, 7?i'r®--. 'Idn?!?!-®-'. Vl>i lofcphus nou reftc poni- tur in ifto catalogo. In cadem tdUioiie PfalmHs centefimtti quinqungeftmui pri,mw ieciutui,&i, reliquis libris apocryphis prsmittitur, hocir.odo. Oiir(^ 0 ictc>.ficf i^opeaJX^ ^ iixQii-'ifi,y^'ilht ^ "i^i^fiii Tut iKccTo ■nf.tJtKCi'^ -i^aAuat/on 'i^tofia\^>ifi v^t,; rot ro.ia}. I. MiK^o; r,jx,!w ci rtii icSihCfcli fj^v , )(c/j{ viari j(^ ci toT 'oIku 1. ' Ai;(;e(fEf f«(Jw eOTOiray cgyxyot,)^ 'ci SuKv^oi ficv r.e^crat ■iat^Tvi^ot' y^ Tis avay{0\ii xJ kL^oi ftov, av'^s Kva/©- avrcf fiirUKOVH, J. Av%( ii^eCTiifnMrctayfiKot Kwc^iitCvi^'^ fii 0« t» !■ «ttc, f «.- Tut y TiaT^cs f^sV «J EJfTe f-i cv nS 'i>.a'ai rjs p^itius uvrei. 4. 'Oi a^t^tfici fi^v Kctf.oi ;^ fii;aAoi' i^ cioc, Jl'^oKr,7it cn av.. rots 0 Kv^^, J. 'EtiASot eis o^utiavTitrtt nS ocli,oipv^ai' y^'i7nKanpa»;c<,To f.i cv TOI/ ti^uAci; avTo^i. 6. Ej'» /t (rar«7-«i^'®-' 7^,a •mi^ uvro^v f{a^.i^at , K7nx,iC ^^c ot«c('®- e| :('^p 'Irg^ij/. Veifio huius pialmi apocryphi. I. Paruus eram in fratribus ineis,& iunior in domo patris mei : pafccbam oues pattis mei. i. Manusmeifacicbant organum , & digicimeiaptabant pfalccfium :&quisannuntiabudomino mco ! ipfedomiuus, ip(e cxaujir. 5. Ipfe cmifit angelum fuum, & tiilit me dc ouibus patris vulgo collocantur cerciiis & quarcus Efdr.x,Tobias & ludith; poftca Edhcr & Adjcftioncs .id iftu Iibrum : tum liber P("al- imorum , Prouerbia , Ecclefiaftes , Canticum. liber Sapientia: Ecclcfialticus Efaias, IciemiK prophctia & chrcni Baruch.E- zechieI,Danicl & Ad]cftiones ad hunc Iibrum,Prophetx mi- norcs,& denique libri Maccabaorum.Hic, inquam.ordo no fohim obtinet apud cos , qui iibros apocryphos habentpro canonicis.fed ctia apuduoliros.Veru cnim vero hic crtme- RiiffinKs expofit fymb.fcci. 35- j<=. Sciendum tamcu eft.quod & raconfufio. Icaque (atius eft, (epaiatim libros illos Apocry ali) Iibri funt,qui non canouici, fed ccclcfiallici.a maioribus func appellaci:vt e:; Sapientia SaIomonis,& alia Sapientia fiiij Sirach. £/ woa: : qux omnia lcgi quidcm in ccclcfiis volue- lunt, non tamcn ptofctriadauthoiicatem exhis hdeiconfir- mandam. Er paulrjpofl : C.x'teras vcro Scripcuras apocryphas nomin3nius,quasin ecclcfia legi noiueruut. Audiamusctiain Epiph,)n'Hm Itb. de ponderibus iy mcnfurn. j^ cturoi •j^-/i<7i,c(cfj ft'it HC-i yj-i c^(p.My^i,aA' eis ^-i?f!.,t fHfat chi atxpi^ctrM. aio cvn ~n Ttl ' A^av aiiTiiiirxi, cvri ci iii rh i^.Cnnii, KicurS , hoc eft Vtilcs hi hbri quidcm luiic & commodi,fed in numerura diftorum [librrrum canfnirorum ) non referuntur. Quapro- ptcr neque in Aron.repofiti funt , neque in fcedcris fcu cefti- nionij arca.Vbiobfcrua dilcrimcn inter Aion & arcam fccde- ris. ^rortfuitcapfa^fiue arcaccclefiaftica.in qua repofitl fue- lunt Oiuncs libri canonicl, Ai arcafccderis ('1 xic<.i&f t« i/«f.- fixAi) nil nifi praetcr tabulas legis contincbat. i.Rc^.8.9. Scd (oncladainushocdeiibrisapociyphis finpjulaiiobieruatioue phoscollocaie, vel poft Iibios canouicos V.T.vcl poftlibros N.T. tanquaappcudice & maucifla Canouis facii. Scd inclu- damus mctro libcosapocryphos,cIa(libus (uis ritediftindos. I. Tobias.Iudith. B.iriich. Efiras Mnchxbii. Mari. leremi. Daniel Efther. I I. Sapicntia. Sirach. III. kfdras faiidiio defcribit carmine mira. iM A S O Ps. A H Compcndiofe &c Methodicc tradita. M.4forah,C\ nomcn fpe(ftes,tradit io cft : & ab cadcm radicc ( -IDD ) dicicur Majoreth , fcu M.%ffore:h. Eft auccm tra- ditiovelteide manu in manum,veldoc^rinxcxan mo inani- mum, mediante voce,qua ceu manu docSriiia altcri ttadilur. Et h.TC quidcm eft (ignificatio generalis huius liecis. Infpede Maforah eildodiinaciitica,a pnfcisHcbrsorum fapien 26 1 Encyclopedia^ Lib. XXXV. 'fapientil^us tra,dita, circa tcxtum facrum HclMxum , -;cmian« iplius lcdloni inferuitns , & ab omni corru[nionc ipfum con- fcruaiis , , -. Atquc ita iiiiitiem -vfitate (yftriat: acciptur vox hjc Ma- foraii. Vcruni no ; lioc loco illam ampliamus, feu laCe accifi- mt!S , Si Mafcram definimui criticam lacrara , qui occupatur circaCanonisvetcris&noaiK;')^!?^»^^^'», quantum ad iilius conftitutionem & dirdnflionem gcminam. Lata: luiius fignifi- catioiiis cxemplum cll apud autliotem , quiSciipfit Maforeth/ inTargum. Mnferah iHa eft 2;eneralis,vel fpecialis. MaforaU ^ener.ills,kvi communis.explicat naturam S: vfum fuum.fpectntiuqucin protali,cpitafi, &cataftropiie lua. vbi k- qucmur. Bnxtorfi-an in Tibcriade er Clata Mafar£. ffrotjrfsSea prinir>rJiuin,A;.7.i;.6.io. VbiEzra dicitur Xcriba,fcu legisperitus, promtus in lcgc Mofis- Et vcro cum illc reformaueritccclefiam & rcmp.Iud.xorum ex Babylone reducum , necclle habuit .^nte omnia ipfis prof(nccrc de Canone fidci.feu religionis : qui peri culofamcciipfinpairascrat toto exilij illius tcmporc. Confcr 'verf.xo.c^ i^-i^ d c. Virimagnn fynagois. fuerunt primorcs , fapirntiores , & fe- iiiores, quos tzra fibi adfciuit coUegas & p^aftatas in vni- uerfo rcformationis negotio. De quitius probj^bilitcr ifta dif- ferimus. I Q^uiaEzra huiufmodi coramiilionem, vt vocant , acce- pit ab Artaxcrxe Mncinonc , vt conftiiueret iudiccs & caufa- lum cognitorcs.cx omnibus peritis Icgis Dei, ^'{r 7. z i. veii- fimilccft, ipllr.Ti poftiiniinio rcftituille magnuni illud conci- lium,quod Mofcs primitus inftituerat,authore Dco. Ntim.i i t/.iy.it. II. Sicut ergo Concilium Mofaicum conftabat viiis fe- ptuaginta, quorum caput & prxfes erat Moles:ita nohis vidctur Ezra fclcgillc totidcm viros , quibus iple,tanquam alter Moles, pricflct.Atque hoc cftilliid Sa»hedrin,c\\\oA tcmporc Chrifti &deinccpsetumnum floruit. III. Qnia vcro politia populi fuit numerofior , quam vt L X X. illi & Esraelli^nt reformando, fine dubio adfciuerunt in hoc collegium alios quofdam , ira ncmpe vt intcgrum conci- lium , fcu vniucrlus ille fenatusecclcfiafticus, numcrum com- plcietCXX. virnrum. Hic enim numcrus pallim apudanti- quilTiraos iudtf.Muiii fcriptorcs traditur. I V. itaque viri in.i:j,n > fynagogxfucrunt partimaflefrores SynedriJ,partirn ilioium paraftata:. V. l-^r.ccipua membra iftius concilij, fiue niagnr fyn.agogir, fuerunt Ezra , Nciicmias, Zorobabel , Haega-us , Zacharias, & Malachias. Illi fiquidem coniundis opeiis vrferunt inftaura- tionem politis luH.iicrE poftcaptiuitr.tcm. VI. Ezra& viri magna: fvnagoaa: fuerunt prlmi Maforx authords , indc ab anno M. 3 f f i . vli-]uc ad an. 3 f 77. quo Ne- hcmias ablbluit reformationcni fuam. VII. A^aforah illa heroicafnit occupata ia. hifce tribm: in Canonis facii vindicatioiie a corruptciis qu.x iircplciaiit, fandioneillius , &pra:fetuatione a corruptelis quxirrcpere in poftcrum porerant. VIII. Vindicatio facri Canonis acorrupteLs.qu/iirrepferant, in eo vcrtcbatur vt libri .Mofis, & rcliqyi lam ante a Dco (m- ^iiicati,priftuio fuo nitori reftitucrcntur , vtpotc quemamife- lant toto illo cxilij Babvlonici tcmpore. IX. Sancliofacri Canonis ita f.ida cft a viris maiinx fyna- gogx , authotcEzra, vt Cnnoncm Mofis.qui mandato Dci in jacrariumfuit illatus , ab ipfo Molc , & iuxta arcam poficus Heut j i.i. ante omniacommendarlntpopulo:& illi, fccundo loco adiunxcruncpro,.hetas , tcrtio pfalmos , & reliqua hagio- grapha Conftat enmi cx Matth. \.\',.c.v t j^o.Luc. i 6- 19 t* = 4- 4+ c7,is ij.aiitiquiffimani Canonis vcterispartitioneni clTe, iiunc in legem & l'iophetas ; nunc in legcm,t'roph.jras, & ilal- nios luli quibus reliqua hagingrapha contincntur. Hxc itaquc partitio fiiicdubio fadaellab^Ezri .' X. l'oftquam vctus ille c.inon hoc modo in ccrium fyntagma fuit icd:.ftus , esiftimarunt viri niagna: fvnago-JX fibi ad vi*i- landum.nc dcuiccps pr.TcIarum hoc .--^^«'Atv.Vonumpcretur':' XJ. Pr^ferMatio ergo Canoms ita faachi , fcu prxmunirio eiusaduerlum corrupalas , quu: itcrum irrepercporeraiu , ita fuic iiv'.ilura a viris lynagogi- magnx, vc nc vcl minimus apcx m pofterum pollec excidcrc. X 1 1 "id autem vc confequereiituc , textum f fectiones diftinxcrunt, & accuiatis notis inft: XI I I. Dislincliotexttis facri in f,:a,mes, tuiii maiores,tum nnnorcs , fuitplanc ncccllana. Namcx hac rationc obuiain icrum in ccitas ruxcrunt. ifini fuit corruptioni , & lcftoribus confultum. Oratio fiqui- dem accuratc dillincia, non tacilepot/^ft corrunipi , & non iu» tcipuniSa.eft prorfus infii>ida. X 1 V. Not£, cjiiaappo/itii fiierunt textni facro a primis illi.i Maforethis ,i\.Kn\Vil\t3. coniparat.r , vt inftar fepis &loricx niunicrincpublicaexemplatia. Fcrtinent huc ifta tiia. i. Nu- nicrus verfuuminlibris fingulis- i. Numerus iilerarum in iil- dcm libris. 3 Aftecliones ccrtje litcrarum quarundam. X V. Huiu^ Mafors.,zani\\i\R\VL\x vtique & mafcui.i: , reli- qmas folum hodichabemus : A: quibus paulo piill:. Bpitafis , fiue progreflus , Ma/orsi e!l inde a Simeone iufto ( qui fui: vltimus ex viris fyu.igogx magnx , ■V claruit adhuc tempore Alcxandri M.hoc cll:, aiVno M. 361C ) vfque ad cxci- dium vrbis per Titum.hpceft.anno M.+oiS.fcu Chr. 6i>. To- to hoc temporeprilca iiia Matora dili^jentiilimc fuit conlcr- lutaa Scribisillis , ijUcLcgispcritis , quoruin lit mcntio in hi- ftoria cuangelica:norainacur"vcro Af*5///y y.iy Ltic ■j.^o.i^-' 11. 4^. Diligcntix huius r.ionumcntum -TrzHuit i;;<:«;.o> ««.»■/ cft M.» p-itcrierit ccclui/uy terra, tota ■vnam, aut vnus apex nequa- qu.imprxtc-ierit e.x lcge,vfqi!e dum on^nia facia fuerint. Vide uccuratamhuius loci cxplicationcm apud Hitgonem Brughto- num fupcr Dan 9. CaiaSirophe Mafori eftinde ab anno Chrifti 69. vfijue ad hanc noftram xtatcm. Hicoccurric Mafor.-c propagatio apud ludaros , & illius imi- tatio apud Chriftianos. Propaaacio M.ifbrxapud ludxos fiucHcbrxos , tiibuscur- riculisdiftinguitur. Primumcurricuium eft inde ab excidio vrbis per Titum; G- uc ab anno Chrifti 69. vfque ad an. ^037. Fucruiu autcm poft excidium vrbis rcliquijc Iud.corum vclin lud.ca.Icu Palxftma, rchiSx^velin varias terras cieiflx. ludii qui manferiait in Fahsliva , lcholas & fynagogas iii locis commodioiibus pauiatim u.ftaurarunc : nominaiiin m labne , ( qu.e luxta vulgarem pronunciauoncni dicitur lafiic ) Tzephoria , Cxfarea & Tiberiadc. Nam fchoix iliorum loco- uiiii cclcbriores funt reddit.E fapientum aliquot non:ioi- bu5. N\ir\h\^a\ fchcU labnenfis ,C\aei lafnenfis, primus ici.Tijr fuit Rabban lochanan , filius Zachxi , qui cx ruinis Hicrolo- lymorum euaferat , & lafncn pcruenerat. Huic lucccillc Rabban Gamaliel fccundus . Rabban Gamalielis fcnis , Pauli apoftoli pr.xceptoris, filius , & deinceps diftus fuit Kabban Ga- nialiel lafncnfis.T^/'/.'crM fepultus cftR.lehuda Hakkadofch. CAJ^f^ichabitauit Rabbi Abhu , vulgo Afhu. Ttberias his om- nibus fuit celebrior. Eo enim tranflrtum fuitSanhedrin , tran- flationc decinia Pars magna iftius Synediij eo in loco tuit R lehuda Hakkadofch , qui apud Talmudicos dicicur Kabbi per exccllcntiam. Hic Rabbi lchuda floruit anno Cluilli 19 ;. fub Antonino Pio Imp. qui euni lariiiflim.a cleincnii.i piole- cucuseft. Huius Imperatoris indultu ifteR.HakkadocIi (alMs R.Iehuda Hannafi ) annoChr. 190. collegit onmium fupcrio- tum Rabbinorum plarita & conftitutiones in ccrtos aphoii!- mos,& ccrtis libris&partibusdiftinxit, quibus in lud.ra coiii- munis iuris authoritas attributafuit. Hichberfiiit appcliat.is Mifchnah , quafi lex iterata , vel fccunda.qui ctiamnuni hodie iutis ludaicitcxtum conftituit.Hic idcm libcr deinccps lcqucn-j, tibusannis in lcholis ludx.v publice pi.rlcftus,& variis DolIo-V rum dilputationibus illuftratus & autlus fuit : ex quibus con- iundfis au Chr- 1 30. piodiit Talmud Hicrofolymitanum : fic dirtum,nonqu6d in vrbc iftaefiet faflum, lcd in lud.T.a , cuius • caput fuerat Hicrofolyma.Publicato iftoTalinud Hiciofolymi- tano,R.ieliuda,codem an.aut fequenti,obiit :poft cuius obituin fchola& fapicntes Palxftinx magis magifque decreunuiu , & fcholx in B.ibyloniam ttauflats fuerunc. Manfcrunt cdiiicn iu Palvftina , fiue certalfratilis ,aliqux IchoLr & illarum icctorcs: puta R. Amnii & R AlTe, anno Chiifti 3.50 & Hillcl Hannall auchor Computi ludaici ; fub quo dignitas promotionum ma- giftrallum in teria Ifraclis dellit. Iplecnim fuic vlcimuseo- rum, qui ibi promoci func. Magnani igicur cclipllm paflx lu nc fchol,elfraclis fiib Hiilclc. Vndc Chronica Hebrxorum niliil amplius de fcholis auc fapientibus Palxftin.r refcrunt. Vnicut Hicronymus, quiobiit an Clir.410 iiicminit in piologo in Pa- ralipomcna , ft: affumfiHe qucndam legis doc^orcm dc Tibc- riade , qui apud Hebr.ros admirationi liabcbatur, & cum co coiitulille. tt hxc quideiii rrpud vctcres lcgunturdc fcliolis & fipicntibusHcbra:oruniin teira Ifraclis. R. Abcn Elra, Hilpa- nus.qui claruit an. Chr. 1 i 50. & Eiias Lcuita , Gcrmanus , qui floruit an.Ch. IP7. authorcs fimr, (.ipicntcs Tibcrienfcs , fiuc vrbisTiberiadis,an.Ch soo fuilledilcrtiliimos, fapicntifiiinos, & excrcitatilHmos reliquorum ludxorum , cofquc inucnilfe punda vocalia & acccntus , & conlccillc Mafuram totam, quanta quanta cft. Inter luds,o,s,qui eiefHftieruitt i.n vari.is te-rra>,{M\e primas tenuetunt Babylonij. Nam illico poft mortcni K. Ichuda H kadofch duo primarij eiusdifcipuli, Raf& Saninel, in Cal loniam migrarunt,vbi ftudia ca-pcrant cllc lo::gc cultiora ; cu- cjuc inaximam partem doccntium & difcentium Ilcuui ex ' ! Sedio 1 1 Critica. dca pertraitrunt,Trcs aute m \n nabylonii crant fdiolaicclc- bcrrim c. in vrbibus NcharH.va , Sori, & Pumbcditha. Ex hjs fchola Nchardcclis imicaprima capuuitatcui Uabyloni.i pcr- durallcputatat.Porroii^ycntcs Babylonij c6 vft^ijuthoritatis pciicncMlt, vt cx ilioru pr i-lcaion b. & Jilputationibu.'; fupcr M (chnah cnlcdum luTalnuki B.ibvlonicri,i)uod opprcllir, oblcurauic, S: pfnc in nihilam rcdcj^it I alniu J Hicrofolymi- tanuni.vt co vniucrla natio ludaica.qua: lub ccclo crt.inde ab an.Ch.^cp.fciuo obfinnarum cftTalmud illud liabylonicumj rci^atur taiKjuamrcj^ulaaliqtu Polyclcti.C.rtcrum quomodo rtcs ift.f (chohr in Babylonia Horuci int,prolixc doccnc Chro- iiicaHcbr.xorum, inde aS an. Chr. ijo, vf), adan.1037.quo £choIsBabt'lonispror('usl:"ucruntabolit.c,f3picntib.in Hilpa- 263 quatuornumcrati,viJe!Toru.T,IuJiciim.S.imuclis,&Re"um- policnorcs totiJcm.Lfaias. Icicmias, Ezcchiel,& duodccitn prophcta:.Hi cnim in vnum libruni,& vcluri (vrtcma.fucrijni: couiundi,ncparuiratc("u.idil(iahcrcntur,jutpcrircnt. Libcr R:iih ad librum ludicuni propter paruitatcm & hidonx con- tinuatioiicm:r/;w« ad Icrcmiam proprcr patuitatcm 5,; eiin. dcm authorem tucrunt idin. H.^^.o^r^pka primitus fuerunc nonciTi:Plalmi.Pioucrbi.i,Iob.Caniicum,Ecclc(ia(tcs,E(Uicr, Danicl.Eira & Ch.onica Vbi h/.ra Nchcmiam comprchcn- dit. Hac diltmaionelibri Itihliciin vniucrlum computati tucruntXXII. luxtanumcrum litcrarum Hcbraicarum. Id { , / //''' '■"">"" '■>pP>or,cm . Or,!d ciamus.quomo.oMafora nolha mtohoc tcmporc fchabuc- lcntentiam rccitauimus paulo a^nte aU Canor,, iit.Aircrimusautcm ludfos in tcriaI(iaclis&liabylonis,Ma « • .^ - ibrama maioribus acccptam (ludioscc6;i:rua(le,non vcto il- lam contcci(rc. Q^am fcntcntiam ita conlirmamus. I. Si Iud?i confccidcnt Ma(biam:proculdubio id literispro- didillcnt : prout coiifcdioncm vcnufque TalmuJ (ludiose confignaront. I I. luJci TiberiaJis circa ann.Chr.yoo.fueruntaucnul- li.aut admoJum obfcuri. III. Si maximc circa illud tempus fuilTcnc ludii Tibc c qu.c in lianc , L 11 .' "■•' " ''"' Bi^liorum, Atquc ti.i:c elt antiquUhma partitio libiorum V.T.cx tiadi- tionc luJxornm. Recemior eerundem l,hror,4m trdo cfl apuj doclorcs Hs- bi.xorum Talmudicos.llli autem Jc /<.?e confcntmnt:in reli- merant,aIio tamcn or- quis vanant Etficnim «^?.^<.^Wnu.....„...,..,. ..,„,.. „,. dinc illoscollocat:dcquo ciadunt in 1.8aua Bathra cap.i.fol l4^Docucrunc Rabbini nolln:Otdo prophctarum cft.Iofua Iudices,Samucr& Rcscs,Icrcmias,Ezcchicl,Efaias, fr Duo- ., r r r -.■ , ,j ^f^™ P'^"?'»"* m'"0'". Eodcm ordine in Mafora mf.bi- riade.camcn hnc confenfu,opcra.& approbacionc ludiorum bliothcca: Palacin* rcccnfcntur ifti hbn. InHaiioorathi, nu Bajiylomcorum tam 3"""^ opus ^gf^Kii in animum non meranc libros vndccim hoc ord[ne:Ruth,Pfalmi,lob Pioucrl XT . D,u..i 1 „_..:. j bia,Eccle(ia(tcs,Canncum, Thrcni, Elthcr, Efra, Chionica" induxidcnr. Nam pcncs Babylonios crac culmcn omnisdo- «Srini luJaicx. I V. Maforafuitconfcripta antcTalmud vtrumque:quip- pe quoJ mcminit Malon, & rerum prxcipuarum in Mafora contentarum. Vidc accrnmum &: accuratillinium huius fcn- Icncia; defcnfore lohan.Bu^ torfium c.^.cementartjMaforethici. V. L vi^ua (anila indc a fuis mcunabulis fuit pcrft da:& proinJc (uas habuic conlonautes ic vocjIcs. His cnim , can HincliquccTalmudicos in vniueifum libros X XI V.facrs Icnprurs confticuilTc, vnJc & deinccps Biblia appel/aca fuc- runt in hurc vfq; diem npsiNi oniyy Vtpm, & quatHtr. HincinTargum Cancici cancicoruni i f. v. ,0. Icgicur- >ojn£n j^inn-iNi jnso npanNi jniyya pTyi pamsi r-iNuj Et occupatus efi in ■vtgmt, qnatulr Uiru , qui fuiit ^uam corporc & anima.continctur quaiiibct lingua.Faccfsac '«^'•t?' verba prophetit,^- hagiographa. Lco-untut hic in cdi- icaque.quiludiOsTibcricnfcs faciunt authorcspuncaorum. tiombus Vcnctis:in Rcgiis &: Bafilccnfibu^ oraittuntur vc- V I. In libro Zohar , qui oinnium Iuda:orum confcnfli, Pft'-" blafphema. Hoc Taigum autem incerti cft authoris & antc Talraud cft confcriptus , fit mentio pumflorum & ac- Talmudc poftcrius , quippc quod fcx parciuTalmudicarurn ccncuHm.ltaqucilloruminucntiopetperam tribuitur ludaeis ''o^ codem loco mcntiouemfaciat.CTtetum Hicronymi te- Tiberienlibus. Porc lia:c cnumcratio intcr quoff: vfitatafuic.vt ex Piolco V IL Duoilli,AbenEzra& Elias Leaica, (ine tcfic , finc ga'<:ato vidcrceft.Sed concludarjius hoc Jc partitione libro- xatione.contra communcm omnium ludiorum fcntentiam rum facrorum vetbis lohannisMcrceri.quipr.Tfac.in librurn artcm puniSationis & Maforaadfcribunt ludaeis Tibetiadis. VIII. Si ludzi Tibencnfcs punfta addiderunt texcui, & Maforam confecerunc, Canon vctus coco ifto temporc defti- tucasfuicornamentis longcmaximis.&fitraaracntisomncm humanam fai^acitatem fupciantibus, Ex hisctficitur, ludios inde ab anno Chtini 69. vfquead an.iojy.Maforam noncoiifccilfc, fcJ religiosecuftodiuifle. Secundum curriculum Maforn eft in Je ab an.Ch.lo 3 7. vfquc adan.l y if.Quo toto tcmporc Maforaprimo in manufcripns peculiaribus.avoluminibusBibliorum fcparatis,fuic confcr- uata,& in fcholis luJjEoruro publice cxplicata.Ciim vero ex- emplaria if>a in vlgus cmanarcnt, fadum cft vt lcribie libro- rum BibIicorum,fcientia Maforcthica tumiJi.coepennt Ma- foram particuiatiir. fingiiiis paginis librorum Biblicoru,aJ- /cribcrc.non camboni publicicausa.quam vc fcientiam (uam i«anibusbu'lis in publicum proflaicnr.&cxtcrnam fcriptura: {\ix fpcciem variis liguris , imaguncuiis, & flofculis exorna- tam.populo oftcntatcnt, & libetalionargcnro emungcrcnt. Ttrtium curricnlum Mafsre,cce.fn an.Ch.i f ij.Nam ab il- lo tepotc Elias Leuita Germanus,& R.Iacob filius Chajim, luJtus Afcr Tunctanus,Vcnctiiscxul,Ma(oram infignitcr il- Inftiarunt.Ec Elias quidem omnibus Rabbinis in Mafor^ to- tius cxplicatione,& cius curiosa tradatione laude praenpuit, edito libro Mafnteth hammaforeth. At R.lacob bcn Chajim, aafpiciis & fumtibus Danielis Bonibcrgi , cx vanis Mafori manufcriptislibris magno pretio conquifitis,ingenti laborc, ftudio immani , & vigilantia horribili Mafor , raagnam per parccs a fcribis aJ tcxtum valdc confusc & defcde adfcripta, in eum ordinera.qLicm hodic in imprcffis libris vidcraus, di- geflic & adtcxtum fingularum paginaium difpofuic. Huius Mafbr,T vitcbimus formam , vl^iim , & dcfeftum. Mafon forma. ^ otdo , quahs in imptcllis Bibliis Vcnctis todie ccinitur, polita eli in fcric librorum Bibiicorum, Ma- forz paititionc,& cenfdia MaforcthiciPrincipio itaqueoc- cutntfcries lihorum fa(rc.r,4m:qi\oium generalis partitio in Icgem , Piophctas , & Ha^^iogiapha eft primiiioitium Ma- forx.Nam,vt fupradiximus, hira cum viris magn« fynago- g3E, cui vltimi prophcta: interfuerunt, facrse fcriptura:cano- ncm ccrtis libiis dcfiniueiunt , & in partes trcs gcneralcs di- ftribucrunt , qu.x dcinccps fempcr in ccclefia ludaicaobfcr- nat.T fuerupt i & ctiamnum obicruintur. Hs trcs partcs portca fueiunr (iibdiuifa: in alias , lidrts tttamalio aiqite alto ordiiie coHiicaits. Aniicjuijfimm ordo libtorum Biilicorum hic eft. Lex pro di- ^jUetfitatcmatjria: &hift:orif in quinque libios fuit fubdiuifa. 'Ifrtphsti in ptiorcs & poftcrioies fucrunt difhibuti. Ptioics lob ita ktiha-.Hetrjiorum doBores in Batta Paihn Peiek pri- mo,inter Hagiographa tertio loco l.Iob coIloc.it, vt Rath fit prinio oco.cjuatfuit ludicum temporibus:proximc (equan- ur Pfalm. a Dauidc cditi,qui cx Ruth originem craxit:tertio loco lob , .uxta corum fcntcntiam qui ipfum putant arquale tuitfc rcginae Saba. Deinccps tics Salomonis libios (ubiun- gunt,Prouc.b,a.Ecclc(iaften(qui funt libri Sapient.s & C5- ticumcantico.ri.quodiam fcncx fcnp(ifl-ev,dctur:hinc Thrc- nos Icrem.*, quiSalomoncmfubfecutuseft:Daniclem, qui po(t Icremiatuit tempoicNabuchcdonofor in exilio:Efthcr. poil illum fub Airucro:Ezram qu. claruit fub Daiio fccrnidp qui tuitpoft Alfucrum : ad cxtremum librum, Paralipomc- non.velut totius h.ftori^ Biblice brcuiarium.At iuxta eos,qui lobum Mofis temporefuifleputant. lobpnraus intcr Iibroj Hagiogiaphosftatucndusvidcbitur, A.-aforiti longaalium tenucrut oidine vt Elias docet in pra:fationc tertia libn Ma- Iorethh.iraraaforcth,quanquamicidera Pfalceno librumlob lubieccrunr.Sed pnmum oninium librum paralip.collocanr. deinccps Pfalcerium,Iob.Prouerbia:tum j-nbjo -i/on i.quin- que libcllos.hoc ordine, Ruth.Cancicum cautKO^ um.Eccle- (iailen,Thrcnos,E(thcr:&poftiemoloco Danielcm & Ez- ram.Qucm ordinem in Regina: Hibliis.q']»: pcnes me habcQ. inueniiquem &in Hifpanicis excmplanbus olifcrua.. tradit il.as. Cstwiim .n Geimaiiicis hacfcricdifpofitadicit Ha- giographa:Plaiterium,Proucrbia,lob, quinquc volumina (ic ordinata vc ca lcgunc in fuis fynagogis.Cancic.Ruth.Thrcn. Ecclef.Efth.Dan.Ezr.& Paialip. Qui quidem oiJo»« Biliis ytnetianu,&t. omnibus dcinccps eicufis obfcruari (blct.Iuxta huncordine lob fcquitur Piouei bia.qui in duabus prioribus ordinarionibus pra:ccdcbat mox poft Pfaltcrium.Noftri lo- biiPfalrciio pra'pofuerunt,vt fancantiquioi viJetur Pfalce- rio commodc fubiunxeiur.t ties Salomonis libros.Nam Ru- th.« hilloriam in alium locii leiecctunr, poft librum iudicii, fub quibus ea accidic. Libris Rcgum aniicxuerunt libros Pa- ralip.eiufdemargumenti:poft quos vt tenipoium ratio fcrc- bat, tlJiam & Nchcmiam : inde Tobiam & luJith Apociy- phos:tuin Efthcr pioxim J ante Iob:pioplictas cxtremo loco, interquos &Daniclc,Alij omneslibros apoc. (imul compc- gcriit poft Canonicos id quoj potiuscft Hec apud Mcrccru. Scqiiitur^am//(J Mnforsi in magnam & paruam. Maforah magna cft , qui lotam Criticcm facram compre- heiidit,aJeoquc fc(flioiics,voccs,& literas S.Scriptucac numc- rat.earumquc vatias a(fe,5tionesaJnotat. Maforah feHionum cA n.aioium & minofum. SeBiones maiores ali.x fniit in lcgc ali.r in prophetis. Illi tharah eft lcilio proplictica , qux lc(flioni Molaic.t 111 fynafo^a fubiicitur. Diltmdio harum fcctionum putaturellc fafta^tcmpore Antiochi Epiphanis. Fadacft autem hac rationc, vt (eftiones prophetics fcAionibus Mofaicis vtcunquerdpon- <1erent, vel (enfu, vcl mernoriaii quodam fymbolo ItafcClioni niWNna fubiungiturleflio prophctica Efa./\.i.v.^ adverfi i. f.43. qua: ita incipit : Sic ait Deus fortis lchouah crcatorca-lo- rum. Qua! autcm fedio prophetica fcSioniMofaicx rclpon- tleat , fpeciali Tabula folet indicati vcl in finc Pcntateuchi , vcl in calcc Bibliorum.In Bibiiis Venctis Maforethicis ctiam propo- iiitur Tabula , qua: contuietrationem Sidrarum a Maforethis inftitutarum,eamqucnon tantumquinque libtorum Molis,fcd vniuerforum Bibliorum. Porro in vniucrdim funt fedioncs j4. Itaque bis coniungunt duas fc(flioncs brcuiores , vt integra lcx toto anno abfolu.i^tur. Ad cxtrcmum Parafchah alia cft nmn3, aperta : 3X\a. 7Tiiy\TVa claufa. Illaincipit ab initio lincae , & indi- catur per tria maiufcula S : hsc incipic in mcdu linea, & (igni- ficatur per tria maiufcula jj. Selliones mmorcs funt capica & verfus , qui etiam commata dicuntur. Maforah capitnm e^ in legitima ipforum diftinifliotie :de qua videpaulopoft. Mafirah verfuum fpecflatur in hifce tribus.Prinr//i(o nume- rus verfuum in tine lingulorum librorum ftatim fubiungitur:&: in Lcge etiam finguiaram Scftionum niaiorum numcrus ex- primitur. DWnrfemcdiuscuiufquelibri vcrfus fcorfim notatur, fuin iuxtaipfum tcxtum,tuminfinecumfquc!ibri Denique va- rix vcrfuum affccliones ciica voces & literas ipfaium pafllni pei totara Mafoiam obfctuantui.De his vide pauio poft m Ma- ibra fpeciali. Maforah ■vocum rcfpedlu loci, quem in libris impreflis occu- pat, elt duplcxjfinalis lU textualis. Maforah magnafinalu cft , qua: in fine magnorum Biblio- lum collocata, ordine alphabctico proccdit , propofitis vocibus prout aduabus primis in radirc fua literisincipiunt. /'r;«j ta- men in vnaquaque alphabeti litciagcneralia & comm unia qui- dam proponuntur,qua: ad iftam literam ciufquc communcs af- fediones pertincnt. Deinde progrelTus fitad voccs ipfas, quje a quaque alphabcti litcra incipiunt , fecundum formani radicis. Terttoloco poft ordincm alphabcticum huius Maforae finalis afperfa funt qua:dam mifcellanca ; qui collettorihuius Mafo- 12 lacobo Chajim intet laborandum , finc dubio exciderunt: quoE tamen in pofterum ipli corpori Mafora: fuis locis com- mode inferi potcrunt eutarto fequitur catalogus vocum , in quarum ledione diircnticbantduo magni Critici&: Acadcmia- Tum ludaicarum rer3. Obfciuauitau- tem Elias Leuit.i voccs diucrfa: lcdiionis & fcriptionis , nume- roRiX. cxqaibns<,.funtinLe!;c,4U in propiictis , JI3. in h.ii-iographis. Scd Buxtoinusauthor -ft , fe obfcru.ific mu!t6 plures. ( .ctctum dc hilcc np 84S. mciiro B.rrbincl & Eli.is arjiuunt Kimchium . qui notas coriuptionis ellc volcbat :cum fiiK infiuita; diligentix tcftimonia,v: ait Brnghtonus Oiper Dan 9. Atqueh.tc eft prima pars ccnfar.-v; Maforcthicx circavoces. Secundoloco aotantUr voccs pleac vel dcfcCtiuc fcript.c , vidcl. cum litcris quicfccntibus , vcl finc illis Tertib Jocus vocum ui v.Tfihuseft: notatus.puta principium, medium, vcl finis verfus. Vbi ctiam fimul addirur Ibrma , quam vcl pcr fe , vcl proptcc acccatum aiiqucm habucrunt. Siuartb Syntaxis vocum noca- tur , quando verbum cum pcculia. i nominc , aut cum pra:pofi- tionc aliqu.a certa iungitur , cum qua comniunitcr iungi noii lclct 6)utntb fit;nificatioin am.biguis adnotatur. Sunt autcm ambii^ua duum gencrum , rcucra & opii.ione. Jdexttenium vocafcs & accentus a Malbrethis obfcuiati funt : ica ncmpc, vt voccs vocahbus & accentibus dii^crcntes , vbi peculiaris qu.rdamoblcruatio«tltditfcicntia id poftularc vidcbacur , ad- notaucrint. Omnibus auccra his & numcium , quoties i & lo- cum , vbi fingulx cxtcnt , adieccrunt. Q^od attincc ad cn id cft , O^IB'3 npn aptaiionem fiue correcliohcm fcriba- r«>«.AbenEzraillainplcrumquc reiicit; &:redc quidcm,vt fu- pra dicebamus. Maforah literariim eft in fingulavi ni^ura pofitu,& numero ipfarum. Fi^ura literarum fingiilaris eft maiufcula,minufcula,inuer- fa , vcl extraordinaric punftata. Cuius diuctlitatis caula hodie ignoratur. In gcnerc tamen auc attcntionis,aut arcana: fignifi- cationis causa hoc omne primiius faiSlum cfie reifte oblcrua- tur. Scd videamus fingula. Litert MaiufculA Minufculi t.is.ij.. Dew/.iy.i^.i Sam. i 9.19 t.f..^.^.'j.E'^ech ^a ii ^ rurfus r.^s. i^.ii.i^/iy.i j.lnqiiindccimhitcc vocibus liccra vii.-' vd aitcra excraordmane pundis quibufdam fupeincnocata fuit.non qui. dem vocalibus,fcd fymbolicis, qu.r Icnfus alicuiu.s arcani lym- bolafuciunt : quoiiim fymbolorum explicatio olini cogiiica, apud polferos in obliuioncm vcnii.^^ingu/arh pofilus literarum ejl daohus in locis. Priinus cft Efa-).b. vbi Mcm finalc eft in mcdia voce. Altcr eft Neh.i.n. vbiMcm apcrcum eft in fine vocis. Numerus literariim a Maforcthis accurato calcnlo fubdu- (Sus occurrit in artiriciofiirimo cantico R. Saadix Gaon , qui tuic rcdor Acadcaiia; Souans in Babylonia , anno Chii- fti ny. Sedio 1 1. Critica. 265 3 4i!77 58iiS. Ji i9f i7- n 1 1 477)4- X1867. n 6(142.0. 3 ? 0 37171. io>>8i. 4IJ17. jiSo^. D 14975. J 0 31977. 8719- 13(80- V e ioi7f. 107 JO. 1 I97V- 16950. V 4S71. P 11971. 11147- 5114S. n 5954J- fti 917. Numenis ille fic h.ibet , adnoMtis locis Scripturx.qa.r numcruni illum cxpriinuiu.ii in vn.im fummani bina qu.tquc loca liiigiiiis litciis .ippor\ta.ack1.iiitur. NcIi.7.6'-.Niim.-' 17. Num.i.)7Ncli.7 1 1. Nuin. 3. 39 Eli ».6f. i.Cliion.ii.t ( Nth 7.38. Num.i.n.N<;h,7.54. Niim.i.i7.Nfh.7.i7. i-Paral. ii.io.Nch.^.ij. i.Par.if.i i.Neli.7.4a. Elr.i.(V9.Nch.7.)f. Num.5i.58.C.iiit.8.u. 1 l'ar.if.it.Efr.i.«6. Nura.i.j 3.N.;h.7 41. Num.t.is-Elr.i.i^. Num.if.9 Efr.1.36. Num.i.jf.Geii.f.j I. Num 4.48. Efr 1.41. Plul.i.o.i.Nch 7.10. Ezech.4R.1S Cmi if 7. Ezcch.48.;5 Num.^.^i. Exod.jS.iS.l.Par 11.31. Num 5 1 .^o.Geii.^.ij. Ezcch.4S.50.Efr. 1.4. i.Par.n.50.Efr.i.5. Pf,il.6S.i8.Gcn 47.18. 51148.- Num.3i.3 5.Nch.7.44. (41.16. Geiicf f. 5. Num. 3.45. & 5 1.44 lob. Potio numerus literarum etiam in fingnlis libris fuit fub- duiflus. HuicEhasLeuira Pr.xfat 3. hbri v!afoicth fummani Jicerarum in quinquclibris Moiis itaeiinntiat : Litera: totiu,s ' Jegis fexaginta myriades, & quadr.iginta quinque , id ell, fexa- gies milieua; mille quadrauinta quinque. Atqueh.vceft Malor.v liodiern.i; forma : quar veterisillius tel.iquias & fragmcnta (bliim continec. ► r/?<5 Ai<»/'f.e ex iplius fine colligitur. Isautem, vno verbo, fuic, vc certa, conllans , & iiiuariata tcxtus facri ledio in aECer- num conferuari polfet , ncc vlli vnquam occafio forec vo- cem auc liceraro minimam in cexcu alcerandi , commucaii- di , addendi , vel fubtrahcndi. Hanc ob caufam Mafora vete- tibus Hebrxis clcganter diela fuic nnin'? ^''D fepcs legk. rrurtra itaque funt , qui authores , fautores, doftores & llu- diofos Matbra: difticantiirailes elfe iis , qui numerant paginas librorum medicinalium ; qua re non fanacur vllus morbus. Ci:terum fi quis cum frudu velit euoluere Maforam , ne- ceffeeft , vtpciitus lit liiigux Chaldaicxrqua: .Mafoicthis elt familiaris. ■ Defeffut Mtifon hodierna eft inukiplcx:vc Mercerus & Buxtorfius redle obferuant. Nain qui?. veteris Malbrs re- liquia; &: fragmeiita primo in feparatis libris conlignata , poft- ■ modum veio pcr partes a fcribis ad textuni adfcripta fue- lunt , partim confuse , partimdefcfle; vltimo autem a lacobo Chaiim , rei difticulcate & moleftia fracto , in iyftcma non adeo accuratum iciaila funt; fieri alirer non potuit , vt non pcrnianercnt iu hoc labore varii crrorcs : quorum inagnam partcm Buxtorfius corrc.Kic. rolluut autem pleraque- corrigi ex concordantiis Hebraicis. Hadeiius c ft Mafon propagatie apuci ludios , eiufdem imi- tatio tpud Cf^rifliiino! paucis ha:ccft. Maforah Chriftianoruraaliaeft V aliaN.T. Maforah V.T. cerniturin difcretione librorum canonicorum &apocrypho^ni ; &in tradatione librorum canonicorum,qu£ eadem clt cum Maibia Hebrasorum. Mcforah N T. occupatur in difcretionclibrorum canonico- rum &apocrvphoium, diftindlionecapitum & verfuum, & de- leftu variarum ledionum. Huc vfquc eft Maforah generalis : feqcitur Majorahjpednlis adfingulos libros Biblicos : vbi noseam duntaxat Mafora;par- temtrademus, qux perfequitur dilliniflionem textus facriin capita & commata fiue verfus- G E N E S I S. C/ip. . 1 In principio creiuit Deus cockim & terram. 1 Etpcrfc(f\i funt ca-Ii & tcrra. 3 Fc ferpens crat callidior omni beftia. 4 Et Adam cognouit Euam vxorcm fuam , & con- cepit.& [■«eperit Cain. y Ifte libergeneiationum Adam. 6 Et fuit.cumcQcpillc-nt homiucs multiplicari. 7 Ec dixit lehouahadNoe , Iugredcrctu& omnis domus tua. 8 Et recordatuscft DeusNoe',& omnis beftias. j Et bencdixit Dcus Noe,& fiiiiseius. 10 £t iftiE gencrationes filiorum Noe, Tom. 1 V. Verf 1 + ii; 51 14 11 3'- C.ip. f. I I Et eiat omnis tcria labij vniiK II Et dixit lehouah ad Abrahain , Ito tibi ex teira tua. 15 Et alcciidic Abram cx j£gypto. 14 Et luitiii dicbus Amraphcl. I f Poft vcrbah,i-c fuit verbum Ichou.x ad Abram. 16 Et Sarai vxor Abr.inii non pcpercrat ipfi. 17 Ethiit Abraham filius nonaginta noucm annorum, 18 Et vifuseftei lchouah inconualle Mamrc. »9 Et vcneruntduoilli angcli Sodomam. 10 Et profeclus eft iiide Aliraham. II Et lehoua vilitauit Saram. Et fuit poft verba ifta,& Dcus ccntauit Abraham. Et tuit vita Sar« ccntuin viginti kptcm aiino- rum. Et Abraham fencx venerat in dics. , Et addidit Abraliam,& acccpit vxorem. d.i6 Etfuitfamcs in teri.aprrtcr famem illam priorcm. 17 Et fuit.cuni (cnuilfet Ifaac. Et vocauit Ifaac Iacobum,& bencdixitci. Et leuauit lacob pedcs fuos, & iuit. Et vidit RahchquiVl non pcperit lacolxj. Et audiuitverba filiorum Laban. Et lacob abit pcr viani fuam. Et leuauit lacob oculos fuos, &vidit, & cccc Elau. 34 Ec egreira eft Dina filia Lea;. 3 j Ec dixic Deus ad lacob , furgc , afcende Beche- leui. f.^e Ec iltTgcneraciones Efau. 37 Etliabitauit lacob in terra pcregrinationuin pa- tiis fui. 3 8 Et fuit in tempore ifto,& defcendic lud.i. 39 Et lofeph dcdudus ert in vti;yptHni. 40 Etfuitpoft verbahic, peccauerunc pincernare- gis ^»ypci,& piftor. 41 Ettuicafineduorum annorum. 41 Et vidit lacob quod elI(:tannona in ^crypto. 543 Et fuit cum ablbluiffenc edere. 44 Etproecepic ei,quier!it fu, crdomum fuam. 4f Et non potuit lofcph fe continere. 46 Et profeiSus eft ifrael,& omnia fua. 47 Et vcnit lofeph , & nuntiauit Pharaoni ;•& di- xic. 48 Et fuit poft verba ha;c,& dixit lofepho. 49 Et vocauit lacob filios fuos. ^ j o Ec cecidit lofeph fuper faciera pacris fui. 11 ij 14 if 18 30 31 •31 33 Verf. 31 iS 1 + II 16 yr 35 38 18 34 14 10 67 34 i$ 46 it 3J> 4J ss 51 10 3' i9 4} 30 ij 15 57 39 35 3 + i8 34 3^ 12, 33 16 »'. Snmma ■verfuum. 'J33 Not£ in Genefirn. a) Etfi noneftaccurata facrorum librorum diuifio in ca- pita& vcrlus , hodie reccpta : eft tamenretinenda ; tum quia eftreccpta, tum quia mclior non eft in prumtu. Itaquc noii ab rc fucrit , in confpcdu habere initia fiugulorum capitum, adnotato verfuuni numero. Nam hoc modo & aiia,(pie^ic facri Canonis farta teda conferuatur , & memorii' confulitur. Oportetauteminitiacapituni ita exprimere, vt vel originalis liiigua rctincatur , vcl verbum verbo reddatur. Nos hoc po- ftcrius in typo noftro Maforethico obferiiauimus : fccuti in V.T. fonteni Hebraicum , verfioncm LXX. & paraphiafiin Chaldaicam , in nouo, fontem Gr.T-Cum , & paraphraliin Syria- cam. Quia veroaliqua varietas occurrit indiftintlione capi- tum; contulimus inter ^z^it Biblia Veneta , AntuerpianaRegia, Antuerpiana inquarto Hebraica (qui tcre omnium accura- tiflimediftinxernntcanonem veteicm ) vcrfioncm Lutheri , & Trcmellio-Uinianam. In Apocryphis fecuti fumus editioncm Gr.-Ecani 'Wechclianam in folio. b) LXX- Interpietesaliquotannoruin centutiashocloco contraveritatem Hebraicam infarfcrunt. c) Varictas hic occuirit in diftinitione vcrfuum. Cap. Verf II Er erat omnis terra vnius lahij. j j II Et profeflus cft Abrani Charonc. 17 d) Hic quoque occurritalia diftinclio. 16 'Et fiiit fames in cerra. 35 17 Cum autein elFet Efau natus quadraginta an- nos. ^ 48 cjVerfusdecimusi^;artus huius capitis conftat raerisvoci- bus ino excuntibus. Ita & Num. 19. 5 i. Qui duo verfus hoc noinine funt infignes in Mafora. Porio quidam huiccapiti tri- buunt verfus 30. & iliud fic inchoant , Et mifii lacob nuntios ante fe. Itaque pr.-ecedenti capiti 3 i.tribuunt verlus 57. fi Alij licdiftinguunc. Z )i Et 26 6 Ency clopecli;^ Lib. XXXV. IJ AlJumdiltind.ocftemfmodi. V>:rf. 4J 34 4i Et vidtl lacol/, Scc. 38 ., Intacafamesillaingrauefcebat. o ' 2) Alii bocMpiic dcfimunc numeio veLfuura ij. & pr.xce- '^7' 'udolh mcndose numcra: veifus i ; 3 4- Supciat itaque norti-am iummam vnitate. EXO DVS. I Et hxc nomina filiotum, Ifiael, i Et iuitdcdomoLcui. j EtMofeseratpafcensouesTethro. 4 Et refpondit Mofe , & dixit , ecce non creden: mihi. d.f Et poftea venerunt Mofe & Aharoa. 6 Et dixic lehouah ad Mofen.Nunc vidcbis. 1.7 Et dixit lehoua ad Mofcn, Vidc, dedi te. 8 Et dixit Ichoua ad Mofcn , dic ad Aharonem, Ex- tcudemanumtuam. 5 Etdixic lehouah ad Mofen, I ad Pharaonem, & lo- quereadeum 10 Et dixic lehouah ad Mofen,! ad Pharaonem , quia e<70 aggrauaui cor iplius. 11 Etdixft lehouah ad Mofen , Adhuc plagam v- nani. II Etdixit Jehouah ad Mofen , & Aharonemin teira ^gypti. 13 Et locutus eftlehouahad Mofeu,dicendo,Saniaifi- ca mihi ' fw. 14 Et locutus eft lehouahad Mofen,dicendo,loque- rc ad fiiios Iftat-1. m. I f Tunc cccinic Mofes & fih| ifrael; 16 Ec protefti fmit cx Ehm. 17 tt ptofefli funt omnis congrcgatio. iS £c audiuit lethro facerdos Midian. 19 In menfetertioegrenionistilioramlfrael. p.io EtlocutuscftDeusomniaverbaha;c. 11 EthxMudicia, qua: propones coram eis, 21 Sifuratus fuericquifpiambouem. 13 Nonlulcipics ruraorem mendacis. 14 Ecad Mofcndixit, Afcende. i j tt locutus cft lehouah ad Mofen,dicendo, loquere aij filios Ifrael. x6 Et tabernaculumfacies. 17 Et facies altare de lignis etim. p.i» Et tu appropinquaretac ad te Aharon. z>) it hoceft vcrbura, quod facies eis. 30 Et facicsaltarefuffimenti. 3 1 Et locutus cft lchouah ad Mofcn,dicendo : Ecce vocaui in nominc Beczaleel. } 1 Ec vidic populus, quod morain tacercc. 3 3 Etlocutuseltlchouahad Molcn, dicendo : Vade, altende. 34 Ec dixit lehouah ad Mofen : Dola cibi duas cabu- las. *. 3j Ec congccgauic Mofes omneracoecum. 36 Etfecitlietzalecl& Aholiab. 37 Ec fecit Beczalecl arcani. 38 Et fecit alcareholocaufti. 39 Et ex hyaciatho, &purpura. 40 £t locutus cll lehouah ad Mofen , dicendo , In ilie menfis primi. Verf. q. Sitmma. xerfuum 'JSlotA in ExodHm. ^) Alij fic diftinguunt. 5 Etpi^Jlea. venerunt Mofes & Aharon. 6 AUoquens aucemDeusMofbn, dixitei, Em fum Ichouah. ° /«jjyiacpaulopoftlit.',,. t) "lilficdiftu,gum„. 7 F«y/ ergo^i aic allocutus cft lehtfuah Mofen. LAltn[ ^a'^^^^ ^"'''^"•^ ''^ Pharaonem. »»;Alioiuin diftiaaioelltalis ^ap. }S Tnnc cecinit Mofes. 16 £c veueruntinEhm. 31 15 i? iS 3J 10 n jlndccalogoeft miraaccentuum ratio .quiamonfes fcn- tenciarum pendcnt a fmgulis vocibiis. Dcinde licera: decalo- gitunt6io. equibusii^. notant tocidera prarccpta vniucrfo:' lcgis , quorum fymbolum eftin voce ni^riD ; reliqux fc- pccm abondant in memoriam pcenarum , prxuaricatoribus Lcgis pcr feptem denunciatarum Leuit. 2.6. 1'orro in dccalo- go Exod. 10. omitticur liccra, 13 , adeoque cocum alphabccum iBinonoccurrit. At Deut, j. in quiiuo pra;ccpco ponitur ifta litera. 0 ] Verfus 1 3. huius capitis conftat ex tribus duntaxat voci- bus. Cuiufmodi vcrfus quacuordecim occurrunc:quos adnocat Mafora hoc loco. Malbr.Tcadlpergamus kabbaiam. txod. 1 4 x». ly. 10.11. hnguli hi verliis conftanc liieris 71. ex quibus kab- baliftiE conflauc 71. nomina Dcimylfica. p ) Alij fic diftinguunt. Cap. Verf 3j Etcongregaiiie JJ[oCcsomnemcccmm. ^ 36 36 Vocauit ergo MofesBettalcelcm. 37 ^jMalbrah mendosc coUigit verfus iioy. Noftcr itaque calculus fupcratquaternario. 31 ^7 36 16 17 1)' i6 36 31 35 iS 40 37 II 4$ 46 38 18 35 35 is 38 2.y 31 4} 38 1113 Verf i4 26 18 31 i6 37 LE VITICVS. Cap. Et vocauit Mofen , & locutus eft lehouah ad eum. I Et anima cum obtulcrit oblacionem muneris. 3 Ecfi factiticiumpacificorum. 4 Lt locucus eft lehouah ad Mofcn , dicendo , Lo- quere ad filios Ifiacl. >■. 5 Et animacum pcccaucrit. 6 Ec locutus elc lehouah adMofcn,dicendo: Prs- cipc Aharoni. f.j Ec ifta lcx oblacionis pro delicto. 8 Et locucus cft lehouah ad Mofen, dicendo: Accipe Aharoncm. 9 Ec fuic in die oftauo , vocauic Mofcs Aharo- nem. 10 Et acccperunt filij Aharon. Mi Et locus cft lehouah ad Mofcn & ad Aharonem, dicendo an illos. - II Er locutus cft lehouah ad Mofen,dicendo:Loque- re ad filios Ilracl. Et locutus cft khoua adMofen & Aharonem, di- ccndo:Homo ciira fuei ic in cute carnis eius. Et locutus efl lehouah ad Mofen, dicendo:Ilta crit jcx leprofi. Et locucus crt Ichouah ad Mafcn & Aharonem di- cendo:Loquimini ad filioslfrael. 1 6 Ec locucus eil: lchouah ad Mofen poft mortem duorum fiiiorum Aharon. 17 Et locutuseft lehouah ad Mofeu,dicendo:Loque- tead Aharonem. ■ 1 8 Loquere ad filios IfraeL Etlocutuseft I if Loqueread omneraccEtum. Ichouah ad Mo- | lo Et adfiliosIfra7 3? 16 i8 36 14 10 47 8 59 S7 33 34 16 30 37 »7 14 35 44' ^3 S1 46 34 Summa verfuum 8J9 NotA in Lemticum. r) Alij fic diftinguunt. Cap. Verf 5 £f ««i/»^ cum peccauerit. 19 6 Ec locucus eft lehouah ad Mofcn,diceudo : Anima fi peccaucrit. 30 7 Et hxc erto lexipfius reatus. ' 38 /) Verfus 19. huius capicis incipic a 3 , & definic in 3. Hoc loco Mafora recitat dccera verfus,quoruin prima & vlcima vox eademert. ' t.) Verfii^i. htcra 1 in voce J^nj eli: media cotius Penca- teuchi. u.) Alii fic diftinguunt. m Si in decrecisraeisambulauencis. 44 Icaque capuc prxcedens vendicat fibi duos ex boc capite , ^c prouide ablbkitur verfibus J7, NVMERI., Se6lioII. Critica. 267 i N V M E R I. Verf. Et locutus eft Icliouah ad Mofcn iii defcrto Si- nai, in tabcriiaculo. 54 Et locutu'; e(l Kliouah ad Moreii & Ahavoncm, diccndo : Vnuk]uirque iuxta vcxiUum luum. }4 Et \(ix gencratione? Ahavoni'; & Molis. 5 l Etlocutus cll lchouah ad Mofen & Aharoncm, dicendo : Rcccnlete capita fiiiovum lUael. 40 Et locutus ert Ichouahad Mofcn, dicendo : Pw:- cipc hliislftael. jl Et locutus clt Ichouah ad Mofen , dicendo : Lo- qucre ad tilios Illaci. i 2.7 Ec huc m die , quo compleuit Mofes erigcre ta- bernaculum. 89 Et locutus clt Ichouah ad Mofen , dicendo : Lo- (]uerc ad Ahaioncm. 16 Etlocucused lchouahad Mofcn in dcferco Sinai, in anno lccundo ci^rellionis eorum. 10 Ec locutus ell lchouah ad Mofen , diccndo : Fac cibiduas tabuias. 1 1 Et fuit populus tanquam murmurantes. .r.i 1 Et locuta eft Miijam & Ahaton contra Mofen. 1 5 Et locutus cft Ichouah ad Mofcn , dicendo : Mit- te tibi viros. 14 Ec eleuauic omnis crecus , & ediJerunt vocem fuam. 15 Ec locutus efl Ichouah ad Mofen, diccndo : Lo- queread filios Ifrael. 16 Ec accepit Porah filius Itshar. jf.ly Et iocutus eft Ichouah ad Mofcn, dlcendo :Dic ad Eleaiarum. iS Etdixit lehouahad Aharonem : Tu&filij tui. ' i^ Et locucus ell lehouah ad Mofen & ad Aha- ronem, dicendo : Hocdecretum lcgis. 20 Ec venerunt fiij iftaeljOmnis congregatio , in de- fertum Sin. II Et audiuic CananGEUS tex Arad. ;^ii Ec profcvSi funt fiiij Ifrael , & caftra mecati funt in campeftribus Moab. ij Et dixic Bileam ad Balakum , Ecce veniadtc nunc. 14 Et viditBileam,qu6d bonum effetin ocuHs lehouar. ij Etconfedit Ifracl inSittira. 1« Etfuitport illam piagam- 17 Et accclteruntfiilx Tlilophad. »8 Et locutus eft Ichouahad Mofen.dicendo :Pra:cl- pe filiis Ifrael,& dicad cos : Obiationem iiieam. #.19 Et menlc fepcimo,in primo dic menlis. jo £t dixit Mofes ad filios Ifracl fecundum omiiia qii.-c praccpit Dominus Mofi j I Et locatus clt Ichouah ad Mofen ,dicendo. Vlci- fccre vltioncm filiorum Krael. ji Etpecudes niuiti erant fiiiis Ruben. j 3 llta; piofectiones fiiiorum Ifraei. j 4 Ec locutus cft Ichouah ad Molen , dicendo : Pra- cipe filiis l(rabl,& dic ad eos :Cum vos ingrefli fucritis tcrcam. j j Et locutus eft lehouah ad Mofen in campeftribus Moab. 36 Et accelfcruntcapica pacrmn familiarum. iS 16 35 4y 41 iS 31 DEVTERONOMIVM. 1 Ifta veiba, qux locutus cft Mofcs id omncm Ifiael. I Ecconuertimusnos, & profedi fumus in delcr- cum. j Et conuertimus nos,& afcendimus via Bafan. ^.4 Et nunc lfrael,Audi Itatuta & ludicia. 5 EtvocauitMofesomncm Ifracl, & dixitadcos, Audi Ifraci. c,6 Ethoc eft pixceptum, ftatuta.&iudicia. 7 Cum introduxerit tc lehouah Deus tuus intcr- ram. 8 Omne pi;cceptum,quod ego prarcipio tibi hodie. 5 Audi Ilrael, tu tranfis hodic lordanem. 10 In tempore ilio dixit lehouah ad ine , Dola tibi duas tabulas. I I Et diliges lehouam Deum tuum, & cuftodies cu- ftodiam cius. 11 Ifta ftatuta&iudicia.qaacobferuabitis. 15 Cum furrexeritinmedio tuipropheta, aut fom- nians fomnium. 14 Filij vos Iehoaa:Deiveftri. 1 5 A fine (cptem annorum facies remidlonem. 16 Obieruamenfcm Abib,& fac palirha. (i.17 Non facrificabis lehoua: Deotuobouem &agnum in quo eft macuia. 18 Nonerit faceidotibus,Leuitis, & omni tribui Le- ui pars & ha:rcdicas cum Ifraele. Sumtna verfuum 1188. 4« 37 19 49 16 10 »9 18 19 35 37 34 18 «5 13 17 54 4«- »9 34 13 1 9 Ciim excideric Ichouah Deus cuus gentcs. 10 Cum egredieiis ad bclium. z I Si repertus fuerit occifus in terra. 11 Non videbis bouem fratris tuiaut agnumciuscr- rantes. 1 3 Non ingredietur vulneratus tcfte,& exfeftus viri- litate, in congregationem lehouac. 14 Si accepcrit vir vxorera,& fuerit maritus eius, IV Si fuent lisinterviros. » 1 6 Ec erit ciim ingrclTus fuerit in cerram. 17 Ecpra:cepit Mofes & feniores IfraelpopuLo. iS Ecetit,fiobcdiendoobcdieris. Ifta verba foederis , quod prxcepit lehouah Mofi. 30 Etent,ciim vencrint fupertcomniavcrba ha;c. «.31 Et iuicMofes, &locutus eft verbahxc adomnem Ifracl. } 1 Audite coeli,& loquar. 3 3 Et hxc benedidio , qua benedixit Mofes , vir Dei. 34 Et afcendit Mofes dc campeftribus Moab. »9 ZI 2.0 30 11 19 3S> x6 68 19 10 30 5^ ^9 f.Summa -verfuum 919 g.Pentateuchus colligit capita iS^.verfus j8yi. ISlotiZ in Nnmeros, {\\\\ fic diftinguunt quxdam capita huius libri. jf , II tt locuta eft Miriam. i j jj Etprofedi lunt populus. j4 Hic vnus verfus c cap. i i.traieftijs eft ad i j. y) Aliis caput 17 conftac verfibus 13. 7)11 Et profeciifu>it i\\'\\\C[ze\. 41 i; Etdixit Bileam Balako, Extruc mihi. 30 Hicicaque quatuor verlus e cap. 2.3 funt traicdi ad cap.iz. Rurfus aiii capuc it circumfcribunt vcrfibiis ^'g. quia primum tribuunt capiti io-& vltimum vigefimo tertio : adeoque vtrum- que augcnt vnicate. Cap. «) ly Et raenfe feptimo, in prinio die^menfis. jo Et aliocutus eft MQlespvimarios. Hic vuus vcrfus c cap. jo.tranflacus eft ad cap.ij. Tom. I V. Notm, in Deuteronomium. b) Ali) ficdiftingiflunt. 4 £t nunc Ifraei, Audi. 43 5 Ha:cautemlexilla. 39 Itaque fcx vetfus c cap.4. traiiciunt ad quintum. f) Inverfu 4 huius capitiscft maiufcuiunn &y. Caufam videin Tiberiade Buxtorhi. d) Alij fic diftinguunt, vt capitiiS tribuant verfus 17. & decimofeptimo if. quodfic inchoant , ludices ^prs.feBosfo- nes tibi. e) Verfus tertius huiuscapitis iocipit .a nomine r~>ini, & inillud dcfiiiic. Cuiufmodi verfus tres cominemorat Mafova iftius loci. Appcllant autcm nomen illud Dei rmsl» quod fitmemovialea;tevn.TDeiellentia;. f) Mafova mcndosc numcratverfus^Sf. g) Maforah Hehvaica coliigit verfus Legis yS^S- T^' """ merus minor eft noftro puca j K y z. Diferentia eft 7. 40 16 I O S V A. Verf. I Etfuitpoft mortcmMofisferiii lehoux. '' 18 i Et mifit lofua filius Nun a Sitthim duos viros ex- ploratores. *4 5 Etfurrexit Iofuaraane,&profedifuncSicthini. 17 ' Z t ^.4 Et 268 Encyclopedi^ Lib. XXXV. Cap. A.4. £t fuit, quando abfolucrunt omnis populus trans- iie lordaiiein. y Et fuit , cilni audiffcnt omnes teges Amorrhaeo- rum. 6 Etdixit lehouahad lofua, Vide, dcdi in manus tuas lericho. 7 Et fuit lehouah cum loiua. 8 Et diiit lehouah ad lofuam, Ne timeas . 9 Etfuit, cumaudiflentomnesregesqui trans lor- danefn. 10 Et fuit.cum audirtet Adonitfedek.' j I Et fuit,ciam audiffet labin. I r Et ilH regcs terracquos percuflerunt fiHj Iflael. 1 j Et lofua lencx venit in dies. 1 4 Et ifta funt,qu:E hajreditate acceperunt filij Ifrael. Ij Et fuit fors tribui fihotuni luda, 16 Etei»rciraeftforsfiliis lofeph. 13 Et fuit fors tribui ManafTe. 1 8 Et congregati funt oinnis congregatio filiorum Ifrael. 19 Et egtefla eflfors fecunda Simeoni. lo Et locutus efl lehouah ad lofuam , dicendoiLo- qaere ad filios Ifrael. i.f,t Et accelTerunt capita patrum Leuitarum. ii. Tunc vocauit lofua Rubenitas. ij Et fuit a diebus multis, poftquam Deus pacem dedit Ifraeliabomniisushoflibus illorum. 44 Etcongregauit loluaomnes tribus Ifrael. Verf. Cap. Vcrf. 14 16 if i% 4} »3 14 35 ly 10 18 i.% 51 9 4y 34 k. Summa verfiium 658. DtjlinB^io varians in libro lofm. h)4 Etfuit, quando abfoluerunt. 5 Tempore illo edixit lehouah. 6 Futt autem ciim elfet lofua. 7 Sed prxuaricati funt Ifraelita;. ^untetiamquiquinto capititribuunt vcrfus 15.& fexto. ») 11 £/4fcc//«r«»fc.ipitapatruiT). 11 CumautemdedilTet iehouah. k ) Maforah mendosc colligit verfus 6^6. II 30 16 41 37 I V D I C V M. I Et fuitpofl: mortemlofux. "* I Et afceiidit nuntius Domini ex Gilgal. } Et iflx gentes , quas reliquit Dominus ad tentan- dum iu cis Ifrael. 4 Et addidcrunt filijlfraelad faciendum malum in oculis lehou.x. k.$ Et cecinit Deborath & Barak. 6 Et fecerunt filij Ifiael malum in oculis lehoui. 7 Et turrexit mane lerubaal, iple efl; Gideon. 8 Etdixcrunt ad eum vir Ephraim. 9 Etiuit Abimelechfiliuslerubaal, /.10 Etfurrexit poft Abimelech ad liberandum lC:ael. I I Et lephthe Gileadites fuit potens, 11 Et conucnetunt virEplnaim. W.13 EtaddideruntfiUj Ifraelad faciendum malum in oculis Ichous , & tradidit cos lehouah in ma- nuinPhiliftioiuin. 14 Et defcendit Simfon in Thimnathah. » j Et fuitadicbusaliquot,ui diebusmeflis. 16 Et iuit Sinifon inGaza- "^ 17 Et fuic vir dc monte Ephraim , & nomen eius Mi- chah. 18 Indiebusillisnonerattexinlfraeh&indiebusil- hs tnbus Dan qu^rebat fibi poflclfionem. »•19 Et fuit in diebus illis,& lex non crat in Ifiael. 10 Et cgrefli funt omues filij Ifiael.& congregata eft congregatio. ^' ^t ''h- iViacl luiauit in Mitspah. }6 i5 31 »4 40 3V 57 ig 40 »j 10 10 51 41 618. Summa verfuum DtfitnUio vanans in Ubro IttdiCHm. orlidJ^lL''"""?"? '" hichoant :B.»eeleW. Itaque pr«ede.K quaito tnbuuntvcrfus 1 y .& quinto jo. ^ /)I0 £//«rr..v„ ,,oft Abimelcch. .1 tonuocauig,tu,A,,,^„„i^^_ 14 CcEpitautcmSpintusIehoui. n) Ali)hoc caput ita inchoinr- s* /-.-, • r • cmit fincm capitrs 1». '^''^ ""'' "^' '" '>''^^> ^a- iif 4i »4 11 R V T H. I Et fuit in diebus illis, qnando iudicabant iudices. 1 Etiftius Nahonii affinis. o.j Etdixit ciNahomi locruscius. 4 EtBohazafccnditadportam. 11 18 XI Summa verfuum. Sj. DiflinClio varians. 0) LXX. fic inchoant hoc caput : Eefeiiit cumfocrtifuA. Sed haeceftclaufula capitis i. I. S A M V E L I S. I Et fuit vir vnus dc Ramathaim. 1 Et orauit Anna, & dixit: 3 Et'puer Samucl miniifrans antc lehouam. p.^ Et fuit verbumSamuelis ad omncm Ifrael. f Et Philiftacicepcruntarcam Dci. q.k Et fuit arca lehoua; inagroPhiliftarorum. 7 Et vcnerunt viri Kiriath leharim. 8 Et fuit quando fcnuit Samuel , & pofuit filios fuos iudices. 9 Etfuit vir dcBenjamin, &nomenciusKis. 10 Et acccpit Samucl Icnticulam olci. »■.11 Et afcendit Nahas Aramonita. 1 1 Et dixit Samuel ad omncin Ifrael : Ecce audiui. f. I j Filius anni erat Saul in regno fuo. 14 Etfuitdies , &dixit lonathan filius Saul ad pue- rum. ». ij Etdixit Samiiel ad Saul, Me mifitlchouah. 1 6 Et dixit lehouah ad Saniuel , Vfquequo tu kmen- taris fupcr Saul «.'7 Et congregarunt Philiftxi exercitus faos adbel- lum. 18 Et fuit, quando finiuit illeloquiadSauhEt anima lonathan agglutinata eft aninia: Dauidis. 19 Et locutus eftS.iuIad lonathan fiihum fuum, & ad oranes feruos fuos. jiT.io Et fugitDauidexNajoth. II EtvcnitDaujd in Nob ad Ahimclech faccrdotem. 11 Etabiit Dauid/:de, & fugit in fpeluncam Odol- lam. ^.13 Et nuntiauetunt Dauidi , dicendo : Ecce Phihfta:i pugnant 14 Et afcendit Dauidindc, & feditinpropugnacuJis Engcddi. ij Et mortuuseftSamuel , &congregatifunt omnis Ifrael. t6 Et venerunt Ziphxi ad Saul in Gibea. 17 Et dixit Dauidad cor fuum, Nuncconfuniarvno die in manu Saul. 18 Et fuitindiebusillis, & congrcgauerunt PhiUftjei caftia fua. 19 Et congregauerunc Philiftii omnia caftra fuain Aphec. jo Et fuit , cum veniiret Dauid & viri eiusin Tfi- clag. 31 Et Phililtxipugnabantinlfiael. 18 36 2.1 IL II 1 C 17 IX i7 ^; ^i s^ 3f ij 58 30 i4 4; «/ 18 44 ij II. 31 '3 Summa verfuiiTn 8ji. Dtfiin£Ho varians in prirno Samttelis. p) Alij ficinchoant hoc caput:E/ egrejfu4 efi Ifrael : quiapa- ragraphum lilum, Etfuit ■verium iamuela ad omnem ifrael, facuuitfinem cap. ;. 56 £/■/} arc/» lehoua:. 7 Fuit autem ex quo tempore refedit arca. »•.11 Et a(cenAit\i3^^%. 11 TumdixitSamuelpopulo. /13 FiUiM anni erat Saul. 14 Progrefsa auteni ftatione. t.i^ Et Uixit Samuet 3d iauL 16 Poftca non perrexitSamuel, «.17 Et congregarunt Vhilidxi. 18 Itaqucaflumfiteura Saul. AT.io £?/«^M Dauid. 11 Itaque furgens abiit. ^.ij Et nuntiauentntDiuidi. 14 Fuit autcm, cum reuerfus efTet SauL 21 ij ^7 11 Sf 34 14 S9 19 4t Itf »? It II. SAMVELIS. I Et fuit poft mortem SauIis,_&E)aui^rediitaper- cunendo Amalek. 17 Sedio 1 1. Critica. 269 Cap. z Et fuit poftha:c,& DnuiH intfnogaiiit Iclioii.im. 3 Et /uit bellum diutuinu.n iiuct domum Saul & ctomum D.uii.i 4 Et audiuu lilius SauI,quod moituus cfTct Abnei', j Et vencrunt onmcs tnbus Illai:! ad DauiJ iii He- bion. ^6 Et Congieg.iuit itcrum Dauid omncm clcdum in Ifi.icl. 7 Et tuit, cum ledilTct rex in domo fu.i. * 8 Et hiit portea, & (jctcuini Dauid Piuliftxos. $ Et dixit Dauid , Num cft adhuc qui rclidus ilt ii» domoSaul. 10 Et fuit polUncc, & mortuus eft rex filioium Am- n>on. 1 1 Et tuit in leucrlionc anni, in tcmporc egreflus re- gum. i.n Et niifit Domiiuis Nathauem adDauid. f.i} Etfuitpollh.ic , & Abfolom filio Dauid eratfo- ror pulchia, & nomen eius Tlumar. 14 Et cognouit loab, fjhus Tferuiah,qu6d corre- gis eiga Ablalom, i; Et fuit poltha:c , & fecit fibi Abfalom currus & equos. 16 Et Dauid tranfiitpaululuni a capite montis , & ec- ce Ziba. 17 Et dixit Achitophel ad Abfdlom , Eligam nunc duodecies niille viros. d.lS EtvilitauicDauid populum, qui erat fccum. 19 E: commotus ell: rer,& afcendit, xo Et ibi cafu erat vir impius. 21 Et fuit fames in diebus Dauid tribus annis. 11 Et locutus eft Dauid lehoux vcrbafantici huius. xj Et hic vcrbaDauid nouilTima. 14 Et addidithuor Domini irafci in Ifrael. yer/. V- i9 */ 19 Ig «} 19 »7 39 35 37 19 35 43 i6 xz .Ji 39 Cap. Verf. Summn verfitum. 6jij, Sumina verfuum vtriii/qne libri ^muelit. i f 06 . DiftinBiovarians infecundo Samueti^. :^6 'Et congregtiuit \ta\.\m\i3Xi.\A, ii 7 Itaque Michali filix Saulis, 30 «.8 £*/« Dauid populum. 31 19 Tuincommocus rex. 4+ X I. R E G V M. I Et rex Dauid fenex venit in dies. S 3 X Etappropinquarunt diesDauidis vt moreretur. 46 f.j Et affinitate juniftuseftSalomocum Pharaone. 18 4 Et fuit rex Salomo rex fupcr omnem Ifrael. 34 ^ Et milic Hiram cx Tyri feruos fuos ad Salomo- ncm. 18 6 £t fuit anno oiftogcfimo quadringentefimo exi- . tus fiiiorum Ifrael exterra jtgypti. 38 7 Etdomam fuam aedificauit Salomo trcdecira an- nis. 5 1 8 Tunc congregauit Salomofencslfrael. ^6 y Eifuitciim finillct Salomo a;dificare domumle- houx. 18 10 EtreginaSaba audiens famam Salomonis. ly 11 EtrcxSalomo amauitmuliercsalicnigenas mul- tas. 45 /.11 Et abiit Rehabcam inSichem. 3 5 jj Et ecce vir Dci venit de luda in fermoiie Dci in Bcthcl. 3 3 14 In teniporcillo sgrotauit Abiah filius lcrobeam, 3 1 gA f Et auno decimo odauo regis lerobeam filij Na- bath regnauit Abi]ani. 34 16 Et fuit verbum lehouo; ad lehu filium Anani. 54 Et dixit Elias Thisbites dc habicacoribus Gilead. 14 Et fuerunt dies multi, & verbum Ichou» fadluin crt ad Eliam. 46 Efnuntiauit Achab lefabcli omnia qux fecerac Elias. zi 20 Et Benhadat rcx Syris congregauit omnem exer- citum fuum. 43 21 Etfuit poft vcrbahic,vineaeratNabotho. xy si Et federunt tribus annis : non fuit bellum inter Syriam&Ifracl, J4 Tiim. I V. 17 iS 19 Sumrna vcrfnum 817, Difti/iBia vari.tf/s iti prirno regtm. e) Alij fic incipiunt hoc caput : £/ regnum confirmatum eft in manu Salomonit. Sed hic paragraphus ell claufula C.ipitis pra:cedentis. /ii £/'<»i/;V Rchabeam. 31 15 Cum aiiccm orterret in alwri, }f j.i f £/ nnno (tecimoo^auo regis leroboam. j i \6 Anno ccrcio Afxregis. 36 Alij etiam capiti decimoquinto tribuunt vcifus 41. & dc- cimolcxto 27. quippe quod ibi inchoant : Anno vigefimo- fexto jifi. II. R E G V M. h.i EtdefecitMoabablfiaele, I Etfuit, cumakendere faceret Ichouah Eliam in turbine. 3 Et lorani filius Achab regn.iuit fuper Ifraiil- 4 Ec mulicr vna dc vxoribus filiorum prcfphetarum. 5 EcNahaman princeps milicixicgis Aram. t.6 fit dixeruntfilij prophetarum ad Elifa :Eccequs- fo.iocus in quo nos Icdemus. 7 Et dixit Elifa.Auditc vcrbum lehous, 8 Et Elifa, locutuseftad mulicrem, cuiusfihum vi- vificauerat. 9 Et Elifa propheta vocauic vnum ex fiUis prophe- tarum, 10 EtAchaboerant feptuagintafilij in Samaria. k. II Ec Athaliah mater Ochoziae , & vidicquod mor- cuuseflecfilius fuus. II FiHus fepccm annorum erac loas in regno fuo. 1 ) In anno vigefimo , & certio anno loas filij Ocho- zi.x. 14 Inanno (ccundo loas filij loachaz. 1 j In anno vigefimo,& feptimo anno lerobeam. 16 Inannodecimolcptimo Phaceae. 17 In anno duodecimo Achaz legis luda. 1 8 Et fuit in anno tcrtio Hofc^. 19 Etfuit,cum audifletrcx Hiskias, fcidic veftimen- ca fua. 10 In diebus illis «grocauic Hiskias vfque aJ mor- tem. 21 Fihus duodecim annorum crat Manaflc inregno fuo. 11 Filius oOio annorum erat lofias in regno fuo. /.23 £t mifitiex, & congiegauerunc ad eum omnes fenes luda. 14 In dicbus cius afcendic Nebucadnezar. 2 j Ec fuic anno nono regni eius.menle decimo. »7 44 17 ii xo »9 37 36 20 X2 IJ 19 38 20 4t 37 37 II i(» 10 37 20 30 Sttmmaverfuum 719 m Summa verfucmi vtriusq; libri Regum 1^36 DiftifiH^io varians infecmdo Regnm. h ) Alii fic inchoant librum fecundum Rcgum : Acha^a. filiut Achahi regnare cocpit. Itaque vltimo capiti i. Reg. tti- buunt vetfus duntaxac y\-.. & primo i.Rcg.verfus ti. Vndc va- riacnumerus verfuum vcriulquelibri. /. 6 Et dixerunt fili j prophccarum. 7 Erancautem quacuor hominesleptofi. k. 1 1 Et Athaliah maccr Ochozia:. 1 1 Natus annos fepcem loas. /,13 Et mifit rex, & congtegaucrunc, 24 Nacus vigintiquinquc annos. 2f Natusvnum & viginci annos. ji Quidam fic inchoant caput 23. £/ retiderunt r^giverbum quEE eft claufula capitis prxced. m) Maforah mendose numerat verfus i j54. 3J 18 10 22 iS 19 3? I, CHRONICORVM. 1 Adam, Seth,Enos. 2 Ifti filij Ifracl :Ruben,Simcon &c. 3 Et ifti fuerunt filij Dauid.qui nati funt ififi. »».4 Filij Iuda:Phares, Efrom &c. $ Etfilij RubenprimogenitiIfi:ael. 6 Filii Leui:Gerlbn,Caath &c. 7 Et filij Ifafchar . Tholah &c. 8 Ec BcnjamingeimitBale. 9 Et omnis Ifrael dinumerati funt. 10 Ec Philiftsi pugnauerunt lu lft;.cl. ■ Z 3 5+ s-i i4 43 x6 Sl 4b 40 44 14 II Et zjo Encyclop^di^ Lib. XXXV. CAp. II II »J 14 16 17 18 iO 11 0.15 14 17 18 Et conare Satin contra Ifrael. »7 11 Tempore ilio videns Dauid. 15 «•»3 Cum aurera congrcgafTet Dauid. 31 II. CHRONICORVM. I Ec confirmauit fe Salomo filius Dauid in regno fuo. * Et dixit Salomo ad xdificandum domum nomi- ni Ichoux. » 3 Et ccepitSalomo aedificare domum lehous. 4 Et fecit altarc .xneum. /»•5 Et perfcdumeftomneopus , quodfecit Salomo indomo lehoux. 6 Tuncdixit Salomo, lehouah dixit fc habitare in caligine. ^.7. Cumque complefrcc Salomo orarc , & ignis de- fcendit decoelis. 8 Et fuit a fine viginti annorura, pofbquam xdifica- uitSalomo domum lehoux. 9 Et regina Sabaaudiuit famam Salomonis. jo Ec abiit Rehabeam in Sichem. I I Et venit R.eh.ibeam in lerufalem. 1 1 Et fuit,cum ftabiliifTet regnum Rehabeam. 1 j In anno odauo dccimo regis leroboam. 14 EtdormiuitAbiahcumpatribus fuis. if Et Azariasfilius Obcd, fuit fuper ipfum fpiritus Dei. 1 6 In anno ttigcfimo fcxto reini Afx. 17 Et regnauit lofaphath filiu° cius pro eo. 18 Et fucrunt lofaphatho diuitix & gloria multa. 19 Etrcuerfusert lofaphath , rexluda , in donium fuam. 10 Etfuitpofth*c,veneruntfilij Moab. Etdormiuit lofaphath cum patribus fuis. Et conftituerunt regcm habitantes in lerufa- lera. ^",^'"'V ^i^ptimo confirinauit fc lojada. 1-ilius lcptcmannorumcrat loas. Films viginti & quinque annorum regnauit A- mazias. - ° Et acccpcrunt omnis populusluda Oziam. 17 tilnis viguui & q.ainquc annorum lotham cum rcgnarcincipcict. *8 Filius vimnti annoinm ArU„., •- ciperc^ -"'"oium Achaz cum rcgnare 111- 19 Hiskias rcgnare ccepit filius v.ginti & quinque annorum. o " «■ quimnic 3 0 Et mifit Hiskias ad omnem Iflae! i4 17 18 17 Zl 14 41 18 31 19 1? 16 19 14 19 34 1 1 37 10 11 15 t7 9 ^7 36 3-7 Caj). . Veif. 3 1 Et ciim abfoluiflet totum hoc, egrcfTi funt omnis Ifiael. 1 1 !i Poft verbaha:c,&veritatemhorum vcnitSanherib. 35 35 Filiusduodccim annorum Manatlccum rcgnarc incipcret. t f 34 Filius odo annorum lofias cum icgnare inci- pcret. ' 3 5 jy Etfecitlofias in lerufalcm pafcha. 17 jt, Et acceperunt populus tcrrx loachaz filium lofix. ij SummnTjerfuum 811. r. Summa verliuim vlriufque libri Chronicorum. 17^4. DiflinEiio varians infecundo Chronicorum. p) Aliis hoc caput ita iucipit : E/ intulit Salomo 8ic. quia paragraplium illum , Et perfcffum ejlomne optisqiiodfecit Sa^ /(;«)o,faciunt claufulam capitis pixced. 7 Ctimque cfmflcjfet Salomo orare. 1 o 8 Poftquam autem abfohuiretSalomo domum. 30 r) Maforah meudose habet verfus 171J5. E Z R A. 1 Et in anno primo Cyri regis Perfarum, 1 Et ifti filij prouincix , qui afcenderunt dc capti- uicate. 3 Et appropinquauit menfis feptimus, &filijlfrael erantin ciiiitatibus fuis. 4 Et audiuerunihoftes Iudx& Bcnjamin. 5 Et prophetauit Haggius prophcta & Zacharias. 6 Tunc Darius rcx conftituit lcgem. 7 Et poft verba hic, in regno Artaxerxis. 8 Et ilKfuntcapitapatrum eoruin. 5) Etpolfquam complcta lunt hxc , acccfTerunt ad mcprincipes. 10 Et cum orarct Ezra. II 70 15 i4 »7 11 jS i^ if 44 Summa verfuum 180, N E H E M I A S. I Vcrba Nchemix filij Hclchix r.i Et fuit in menfcNifan.anno vigefimo Artaxerxis 3 Et furrexit Eliafib ficcrdos magnus. 4 Et fuit, cum audifTet Sanbalat. f Et eratclamor populi. 6 Et fuit,ciim cflct auditum Sanbalato. f.T ^t fuit,cum xdificatus clFet murus. 8 Et congregati funt oninis populus. t.^ Et in die vigefimoquarto mcnfis huius congre- gati funt fili) Ifrael. 10 Et in illis obfignaiionibus fuetunt Nchemias &c. 11 Etconlederuntptincipespopuli Hietofolymis. II Et ifti facerdotes & Lcuitx, qui afcenderuut cuin Zorob.abcl. bro Mofis. 15 Indieillaleclum eft in II 10 JJ- »5 19 '9 75 IS 3!» 3^ 47 3f Summa verfuum 406. II .^uninia vcrfuum lihrih^rit ^ Nebemix. 686 Notdi in librtmi Nehemi^.. r) Verf.i^.huiuscapitisrcperitur A/«w in finc apertum De quo ad imitatione illius Talmudici ranD lUT Dina CO, Mtm claufum res claufa : dici poffit rnna IDT mns C3a. Mem apertum resaperta-. Confer Ef.$.6. s ) 7 Et ff.it cum aedificatus e.lct murus. 71 8 Nam habitauerunt facerdotcs. 19 Quibufdam ctiam capuc 8 Cic incipit : Et aduentrat menfts feptimus fy-c. /J 9 £7 «« rfi> vlgefimo quarto- 37 10 Pro hocautem totopcpigimus. 40 tt ) Maforah mcndosc habet 688. I E S T E R. I Ft fuit in dicbue Ahafueri. 1 Poft verba hxc,cum quicuilfctira regis Ahafueri. 3 Poft vcrba hxc inagnificauit rcx Ahafueius Ha- mancm. 4 Et Mardocheus cognouit omnc quod fachini erat. j Et fuit in dic tcrtio,& induta cft Efth^r. 6 Innodle iUa reccllit fomnus regis. IV IV 14 14 Ec Sedio 1 1. Critica. 271 C»p Verf 7 Et Tenit rex '& Hanun ad bibendum cum Efther rcginii. 10 8 In dic illa dcdit rex Ahafucrus Eflher rcginae do- mum Hamanis. ' 17 »9 In duo.lcciiiio mcnte, iplc cft menlis Adar. ji X. 10 Et poluit vcx Ahafucrus tiibutum fupertcrram. } Cap. _ verf. 42 Et refpondirlobad Ichouam.&dixit : Nouiquod omiiia potcs. ' 17 y. Suimna verfuum 167. Notit in librtim Ejihcr. n ] vcrfu 7. hnius capitis c(l u; minufculum in vocc WniJ^^yiS' & vcrfu 9. in voce KnwOlS cll T minufcu- lum , & n minufcuhim : & ibidcm in vocc ?>4ni'1 cft j minuf- cuhim In tnbus liiCcc Hamani libcris mutatio Htcrarum fada putaturcontcniptusS: ignominia: caus.i. .r) 10 Vulgo hoc caput habct vcrfus ij quiadecem vcrfusapo- ctyphicx Fragmcntis Ellhcr ipfi adiici folcnt. y) Maforah mendosc numeratvcrfus 166. Summacapitum octatcuchi,(iuelibrorum hiftoricorumpoft pentatcuchum Mofis, clt 149. fummaverluum. 7010. I O B. 1 Vir erat in tcrra Hus, lob nomen cius. i Et fuit dies,& vcncrunt tihi Dei. } Poft hjEC aperuitlobos fuum , & maledixicdiei fuo. 4 Et rcfpondit Eliphaz Them3nites,& dixit. 5 Voca nuuc , fi cft qui rcfpondcat. 6 Et refpondit Ioh,& dixit : vciuam appcndendo ap- pendcrctur iia mca. 7 Nonne militia filio hominis fupcr tcrram. S Et relpoudit Bildad Suites, & dixit : vfqucquo lo- queris talia ? 9 Et rcfpondit Iob,& dixi: : Vere noui quod ita cft. 10 Pertslacft animavit.r mcr. 1 1 Et refpondit Zophar Naamathites,& dixit : an ver- bis multis non relponderctur ? II Et rcfpondit lob,& dixit:Ergo voseftispopulus. I j Eccc omnia hxc vidit oculus meus. 14 Qjjandoquidcm pra^cifi Cunt dicscius. 15 Etrefpondit Eliphaz Thcmanites, &dixit : Nun- quid (apiens rcfpondebit .' «• iS Et re(pondit Iob,& dixit: Audiui hxcmulta. 17 Spiritus meus corruptus eft. 18 Etrefpondit Bildad Suitcs , & dixit :]QjJoufquc imponcntis fines fcrmonibus,' 19 Et rcfpondit lob , & dixit : Quoufque affligctis animam meam ? 2.0 Et rcfpondit Zophaz Nahamathites,& dixit : Iccir- co cogitationcs mci reducunt me. I I Et rcfpondit Iob,& dixit:Audite audiendo verbum meum. ii Et tcfponditEliphazThemanites,&dixit : Num- quiJ Dco poteft prodefic ? 13 Et icfpondit lob , & dixit:Eciam hodicamara cft mcditatio mea. 14 Cur ab omnipotentenon efTentaTjlconditi tcm- pora? z j Et rclpondit Bildad Suitcs,& dixit : Dominatus & pauor cft apud illum. 16 Et rcfponditIob,& dixit: Quamadiuuiftideftitu- tutum virtutc.' 27 Et addidit lob alTumere parabolam fuam,& dixit: viuitDeus. iS Quoniam eftargento exitus. i^ Et addidit lob allumere parabolam (uara,& dixit: Qu.isdabit mihi? 30 Et nunc ridcnt mc minores me- 3 1 Fcedus pcpigi cum oculis nicis. 31 Etcclfauerunt trcs viri illi rcfpondere. 33 Vctum cnini veio,audiqiix(o lob. 34 Ecrcfpondit Elihuj&dixit : Auditcfapicntes vcrba mea. 3 5 Et refpondit Elihu , & dixit : Namquid hoc cogi- t:i(li .' i. 3S Et addidit EIihu,& dixit:ExpedamepauIi(per. 37 Etiam fuper hoc cxpaucfcit cor meum. f. 38 Etrcfpondit Ichoua ad lob de turbine , & dixit: Quis eft iftc qui obtL.'ncbrat confilium ? 39 Numquid nofti cempiiS, quo pariunt rupicaprar ? rf.40 Et rcfponditlchouahan lob dctuibine , & dixit: Accinge nunc vc vir lumbostuos. 41 Non eft feiox.qui fufcitet euiu. Siiwina verfitum. 1070. 11 IJ 16 it 17 jo 2.1 li 3f 1.L zo If 31 Ig 55 16 II ij» ^9 34 30 •7 if 6 14 i3 i8 ^s- 3' 40 21 35 37 16 35 41 Difliriilio varims in libro lob. y) 1 Etfnit dics , & vcncvunt filij Dci. 14 3 Nam proloqucns lob, dixit. ij ^)i3 Ecrecw«;« /;«• ^5 ludicame, Deus. J 44 PrA-fefto muficorum , pro fihisKorachi ,pfah-nus Dauidis. Deus, auribus noftris audiuimus. 17 45 P.tfeao muficorum, profiinsKorachi , ad hexa- cliorda:crudiens cantkum diledarum. Ebul- ht cor meum. > 8 46 'Pra:fe.ao muficorum , pro fihisKorachi, ad acu- tam fyniphoniam , canticum. Deusnobiseft receptus. " 47 Prxfcffto muficorum , pro fiHis Korachi, pfalmus. Omnespopuh.plauditc. 10 4« Cainicum & pfalraus pro filiis Korachi. Magnus ^ lehouah. ^S 49 Pra;feao rauficorum , pro fihis Korachi , pfahnus. Auditeh.rcomnespopuh. 11 50 Pfahnus , Afjpho. Dcusdeorum, Ichouah , lo- quitur. ^ *3 f I Pr:efei3o muficorum,pfaImusDauidis.Cum vcniF- fet ad eum Nathan. 11 rr Prifcdlo muficorum.erudiensDauidis. Cum ve- niens Doc<;Edomxus,nuntia(Tct Sauh. 11 5 5 Prsfe<5lo muficorum , ad pneumaticum inftru- mentumerudiens Dauidis. Dixit (tukus. 7 f 4 Pra;fcdo niuficorum.m fidibus : erudiens Dauidis. ciim venientesZiph.ti, dixiircntSauh. 9 j j Prxfeifto muficorum in fidibus, erudiens Dauidis. Auiibuspercipe, Dcus. 14 56 PrxfcClomuficorum,de vim patientc. 14 57 Pr.Tfedo muficoruin, Nc perdas : Dauidis aiireo- lum caimcn , cum fugcret ractu Sauhsin (pe- luncam. Il jt Prsefcftomuficorura , Neperdas : Dauidisaureo- lum carmcn.An reucra,6 congregatio,iuftitiam loquimini.' 11 59 Praefedo muficorura, Ne perdas : Dauidis aureo- him carmcn.cura mifiiretSaul. 18 ^o Pra:feifto muficorum , in hexachordis tcftimonii, aureolum camcn Dauidis,ad docendura. 14 (.1 Pra-fedo muficoruin , in fidibus , Dauidis. Audi, Deus, damorera meum. 9 61 Prxfedlo muficorum fupcr leduthum , pfahnus Dauidis. Attamcn Deum expedat anima mea. i j 63 Pfalmus Dauidis , cura eliet indefcrto ludi. O Dcus, deus meus es. 1 1 i^ Praefedo muficorum , pfahtius Dauidis. Audi, 6 Deus,vocem meam. 1 1 6) Prxfcfto mulicorura^pfalmus. Dauidis canticum. Tibi filentium &iaus, 6 Deus. 14 (.6 Prsfeflo muficorum,canticum & pfafrauslubila- te Dco. 10 67 Prxfciflo muficorum,in fidibus : pfahiius & canti- cum. DeusgratioCusfit nobis. g ^8 Prifeifto muficorum, Dauidis pfairaus & canti- cum. ExurgatDcus.&diiripenturinimicicius. ^i 69 Praefeclo muficorum,adhexachotda,Dauidis. Scr- uame, Deus. J7 70 Prafeflo muficorum , Dauidis , ad lecordandum. Deiis, ad eripiendum me. 6 71 In tc, lehouah, confido. 14 71 Pio Salomone. Deus iudicia tuadaregt. 10 7} Pl.ilmus.Afapho.Attamenbonus cftlfraiJliDeus. i8 74 Etudicus, Afapho Quarc, Deus , repulilfinos? rj 75 Pr-efcifbo muficorum,Nc perdas:pfal:nus,Afapho, &canticum. Celcbiamus te, Deus. n 76 Pra:fcdo muficorum in fidibus : pfalmus,Afapho, & canticum Notusin luda Deus. i; 77 Prifcc^o muficorum fuper Icduthun. Afapho, pf.dnius. Vocc mea ad Deura, z i 78 Erudiens,Afapho. Auribuspcrcipe.populemi. 71 79 Pfalmus, Afnpho. ODeus, venerunt gentcs. ij / 80 l'ra;fcao muficoiuni , ad hcxachorda : teftimo- nium, Afaplio, pfalmus. O paftor Ifraelis. zo 8 1 Pra-fcao inuficorum ad Gitthith, Afapho. Cantate Deo. '^ Sr Pfalnuis, Afapho. Dcusflatincatu Dei. g Sj Canticum&pfalmus.Afapho. O Deus , iie filen- tiumtib), Pjalm. Verf- S4 Pr.icfcdo muficorum ad Gitthith : pro filiis Kora- chi.pfalmus. Q£am amabilia tabernacula tua .' 15 8 5 Prxfecio muficorum, pro hliis Korachi , pfalmus. Beneuolus fueras,Iehouah, terrx tu.x. 14 86 Oratio.Dauidis. Inclina,Iehouah,aurem tuam. 17 87 ProfiliisKorachi.pfalmus&canticum. Fundatio eius eftin montibus. 7 88 Canticum & pfalmus , pro filiis Korachi : de infir- mitate atfligentc: erudiens Hcmanis. ij) 89 Erudicns HemanisEfrahit*. Beneficia lehoua: iii fecuhimcanam. 55 90 Precatio Mofis , viri Dei. Domine , tu habitacu- lum fuifti nobis, 17 91 Qui (edet in latibuloexcclfi. 16 91 Pihlmus &canticum , pto dic fabbati. Bonuracft cclcbrare Ichouam. 1 6 9j lehouah regnar, cclfitate induit fe. % 94 Deusvltionum, lehouah. zj 9 f Venite, c.intemus lehouae. 1 1 96 Canite lehoux canticum nouum. i j 97 lehouah regnat , exultet terra. i i 98 Pfalmus. Canite Iehoua:canticumnouum. 9 99 Iehouaregnat:expauefcunt populi. 9 100 Pfalraus pro giatiarum adione. iubilate leho- u«. j iGi Dauidis Pfalmus. Benignitatem & iudicium ca- nam. 8 101 Precatio opprcdijCum obruitur, &anteIehouam efFnndit fcrmoneni fuum. 29 loj Dauidis. Bencdic, animamca,Iehoui:& omnia inteftina mea nomini faniflo eius xt 104 Bcnedic,anMna mea,Iehoux. lehouah.Deusmi, Magnuses valde. 35- 105 Cclcbrate Ichouam,proclarnatenomeneius. 4j 106 Halclujah. Gratias agite lehoux , quia bonus eft. 48 107 Gratiasagitelehou.x, quiahonuseft. 44 108 Canticumclt pfalmus D.iuidis. Paraturaeftcor mcum. 14 109 Prxfeifto rauficorum , Dauidis pfalmus. Deus laudismcr.ne fileas. 31 1 10 Dauidis plalmus.Dixitlchouahdorainomeo. 111 Halclujah Celebrabolehouam. III Halelujah- Beatus qui timet lehouam. 1 1 j Halclu|ah. Laudatc, ferui lehoux. g. 114 Cum exirctKiaelex itgypto. I I s Non nobis, lehouah.noti nobis. ^.116 Acquisfco, quodlehouahcxaudit vocemmeam. 19 117 Laudatclchouamomncsgentcs. t 118 Gratiasagite lchoui ,quiabonus eft. 19 1 1 9 Beati perfeifli via. x-j6 110 Canticum graduum. Ad lehouam inraaTua an- guftiamea. 7 iti Canticumgraduura.Attollarane oculosmeos ad iil:os moiites ' g III Canticum giaduum,Dauidis. L.-Etor intereosqui dicuntmihi, In domum lehouareamus. 9 12.5 Caiiticum graduum. Ad te attollo oculos meos. 4 114 Canticum graduifm , Dauidis. Nifi lehouah a'd- fuilfetnobis. 3 115 Canticum gtaduum. Qui confiduntin lehoua, fimilcs func rnontiTfiionis. y 116 Canticumgraduum.Cumreduccret lehouaheos. 6 117 Canticum graduum.pcoSalomone. Nifi lehouah aidificecdomum. ^ ii8 Canticumgtaduum. Beatus qui timet lehouam. 6 119 Canticum giaduuni. Admodum afFccerunt me anguftus indc a puericia mea. 8 ijo C.nuicuragra<.luura. Deptofuudisinuoco te,Ie- houah. 8 1 5 1 Canncum graduum, Dauidis.Iehoua,non fuper- bitcormeuin. j i;i Caiuicum graduuni. Rccordarc , Ichonah, Da- uidis. ig ijj Canticum graduura, Dauidis. Eccequambonum. } I j4 Canticum graduuni.EcccbcncdicitcIchouae. j ijf Halclujah Laudatc nomen lehou*. it 136 CclebratcIehouam,quiabonusefK 16 j j7 Ad flumina Babyloni.-B. 9 ij» Dauidis. Celcbrabo te ex toto corde meo. 8 1)9 Pra:fc(fto muficorum, Dauidis plklmus, iehouah, perncftigas me. 24 140 Prslciflo mulicorum , pfalmus Dauidis. Libera mc, Ichouah.ab hominibus malis. I4 141 Plainnis Dauidis. lehouah, inclamo te. »0 141 Erudicn,s , Dauidis: cum eilet in fpclunca , ora- tio. 8 143 Pfalmus 7 10 10 9 8 18 Sedio II. Ciitica. ^75 Pfalm. Vtrf 143 Pfalitius Dauidis. Ichouah , audi orationcm meam. 12, 144 Dauidis. BeneclicTus fit lelioiuli nipcs mca. 1 j I4y Lsud.itio,Dauidis. Ex.ilt.ibo tcDcus mi. ii 146 Halclujah. L.iui1a,aiiimame.i,le!iou.Tm. 10 i. 147 Laudate lah : quia bonum ell pfallcte Deo no- ftro. 10 148 Halelujah. Laudatelchouam ecalo. J4 149 Halclujah. Canitc lehoua: canticum nouum. 9 i.150 H.Ucluiah. LaudateDcum in fanduaiioeius. 6 Summa verfuum t f 1 7 ■ Not£ in Pfahnos. e) Hehr.ti & Latini noncodemmodo numerantPralmos. Nam Latina vulgata vcrfio coniungit 9. & 10. Pfalmos ac proinde fecjucntes vfque ad 114 vnitatepauciorcs facit. Dein- rfe n 4. & II f. iuxta Hebraros , iteruin coniun^it , & 116. iu duos diuidit , queniadmodum & 147. ita vt odo tantum- modo primi , & ttcs poftreini numeri? inter (e conueniant. Qvjare fi legas authorcm , qui citat pfilmos , obfcruavtrum calculumfcquatur. Nos fequimur HcbrxorumdiftinAionem. Cui fi fubrahas vnicatem,cxurget diftin^ftio Latinorum. Excm- ^ligratia pfalmus i f.Hebracorum.eft i^.Latinorum. Itaque ii in Latina diftindione numerum augeas vnitate , exutget di- ftin(fiio Hebrxorum. f) Verfu 1 4.huius pfalmi litera y fufpenfa.eft media in libro pfalmorum. g) Pfalmum 1 14.& iif Latini in vnum coniungunt. )fr) Pfalmum 116. Latini in duos diuidunt. i) Pfalmuin 147. Latini in duos diuidunt. k) Pfalmus ifi- qui in quibufdam Gra:cis excmplaribus le- gitut.eft apocryphus. Huiic pfalmumvide fupra in Canone. PROVERBIA. Cap. I Prouerbia SaIomonis,fiIii Dauid, rcgisICaeL 1 Fili mi, fi accepctis vtrba mea. } Fih rai.Iegis mcjenc obliuifcerc. 4 Audite, filij. difciplinam p:ttis. 5 Fili mi , fapientiae mex aticnde. 6 Pili mi ,fi fpopondifti. 7 Fili rai, cuftodi verba mea. i Nonnefapientiaciamat. 9 Sapicntia fapientiarum ardificauit domura fuam. 10 Proueroia balomonis : Filius fapiens exhilarat pa- trcni fuum. /.11 Statcra dolofa , abominatio Domini. 1 1 Q_ui diligit difciplinam , diligit fcientiam. 1 5 Filius fapiens accipit difciplmam pattis. 14 Sapientuin niulierum qu.Tque xdilicat domum fuam if Refponfio mollisauertit iram. 16 Hominis funt pracparationescordis. 17 Melioreft buccllaficcacum tranquillitate. 1 5 Pio defidcrio qusrit cerebrofus. 1 9 Melioreft pauper ambulans jn integritate. 10 Derifor eft vinum. 11 Vtrioiaquarum , itacor rcgis in manu lehoux. 11 Eligibiliuseftnomendiuitiisamplis. 1 j Cum fcdcris ad comedendum cum princjpe. IW.14 Ne acmulens viros malignos. ij Etiam hxc prouerbia ialomonis : quac contule- runt homines Hiskix. ifi Sicut nix in iftatc. 17 Ne glorierisde die craftino. 18 Fugiunt impius quifque , & non eft petfequens. 19 Virqui fj;piuscorieptusobdurat cermccm.repen- te confringctur. » jo Verborum Agur, filij lakeh, comportatio. 3 1 Verborum Lemuel regis comportatio. Verf 3) 11. 3f 17 »J iS »7 $« 18 3' 18 3S 3J 33 18 X4 »9 30 31 ^9 35 34 iS 28 17 z8 »7 33 3» Summa verfuum 9 1 j . DifiinClio variatis in Prouerhiii. l) tl Siatera dclofa, abominatlo lehouas. I r Bonum prouehit beneuolentia. »»)i4 Ne£mulerts viios malignos. H OloiiaDeieft,ab(condererem. n) 19 Verboium Agurcomportatio. 3t ?6 30 NeiegibuSjLcmuel InBibliis Antaerpianis Hcbraicis. in quaito , cap i j. ifta verba , Etiam hic prouerbm Salomoni/i &c. clnudunt caput vigefimnm quartum. Sic c.np ;i. ifla vcrba , rtT^oi-H/n /.«•WK^/ &c, conftituuntut finis c.ipitis tri- gcfimi. Ci^uod miioi:cum alias fit fatis accurata dirtinQioin illa cdicione. ECCLESIASTES. Cap. I Verba ecclefiaftis filij Daufd. 1 Dixi ego in cordc meo. 3 Omnibus fua tempeftas. 4 Et conuerfus fum cgo , & vidi omncs oppicf- fos. j Ne feftines ore tuo 6 Eft malum,quod vidi fub f<)Ie, 7 Bonum nomcn prx oleo bono. 8 Quis tanquam (apiens. 9 Etenim omne hoc pofui ad cor mcum. 10 Mufcsmortua:fccterc faciunt vngucntum. 1 1 Mitte panem tuum fupcr facicm aquaium. II Et memcnto creatoris tui iu diebus iuucntutis tua:. Verf 18 xf 11 »7 J? It i> »7 18 ax> 10 14 Summa verfuum 17 ^7 i6 u 10 11 30 14 1« '7 S Difiin^io varians jn Ecclefiafle per totum. I Verba ecclefiaftis. 1 Deinde quia multitudini (apientix. 3 Cuiquefuacft tcmpcftas 4 Stolidus complicatinanus fuas. $ Obferua pedem vtrumquc tuum, (• Eftmalumquod vidi fub fole. 7 Melior cft homini fama. 5 Praeftitutum meum pr.^-ftitutum rcgis. 9 Cum autemadhiberem animum. 10 Cum fpiritus eius qui dominatur. 1 1 Proiice panem tuum. 11 LjEtare iuuenis. Alij etiamaliterdiftinguunt. Cap 1 1. t/.i j . occurrit jj maiufculum , ad excitandam ma- iorem deuotionem : quia illic breui diclo fumma totius theo- logia continetur. Infinehuiuslibri legitur fignum Maforcthicum ppn^ , id eft,r->hn?, n^J7, "''?? ^^" . ";>'»% lefaias, XI l.pro- phcti, Thieni, Ecclefiaftes. Docctur autem hoc figno, in qua- tuor iftorum librorum lecflione finali cepecendunfeire verliim penultimum mclioris ominis caus.i. Nam vltimus vcrfus in triftes minas exit. Hanc ob caufain vcrruspenultimus in his quatuor libris remper rcpctitus, textui (inepundis vocalibus (ubicaus eft. e. gr. Ecclefialtcs ita e.\-it : Nam omne opm DctM adducet in iudicium cum omni reocculta fiue bonumfute ma- lum. Hoc tremendum. Ideo rcpctitur verfus penultimus : Sum- ma omnium auditorum efl : Veum ipfttm reuerere, (^ pmrepta eim ebferua , q'iia hoc efi totum hominit. De leliquis cribus li- brisidemiudicium. C A N T I C V M. Cap. i Canticum canticoium.quodcft Salomonis. 1 Ergo rofa Saron. 3 In cubili raeo per nodcs quaifiui eum qucmdili- git anima raea. 4 Eccepulchraamicamea. 5 Ego ingrcfTus fum hortum meum. 6 Dileftus mcusdcfccndit m hortum fuum. 7 Reuertcre, reuertcre Sulamith. 8 QjJis dabit te tanquam ftatiem meum J Verf. 17 J7 II l(f 17 II 14 H Summa verfuum Diftinclio varians in Cantico, 4 Eccc pulchra cs amica mea. j- Ego dormiui , licctanimo vigilante. (, Pulchra cs, amicamea 7 Egodilcdli mci fum. 8 Soror nobis eft. 117. 17 18 J? II 7 Suaima capitum pentateuchipoHtid ,Ccn quinquelibrorum poeticorum 145. fumma verfuum 48 y i . ESAIAS. Z74 Encyclopaedi;^ E S A I A S. I Vi/ioEfaiafiliiAmors. «.i Vabitm,c]iiod viJit Efaias. ? Nam «cc dominatof leliouah Tlcbaoth. i.4 Et apprehendcnr fcptem muiieres virura. c Cantabo nuiic diiefto meo. 6 Auno, quo mortuus eft rcx Vzias. r 7 Et fuit in diebus Achaz. g Ei dixit lehouah ad me : Accipe tibi volunien ma- gnum. li.^ Nam non obfcurabitur. 10 Vs ftatuentibiis flatuta iniquitatis. I I Et e?redieturviro;u!ae trunco fuccifo Ifai. 1 1 Er dlces in die il|a, Celebrabo lehouam. 1 3 Onus Babvlonis,quod viditElaus. e. !4 Nam mifcrebicur Ichouahlacobi. I V Onus Moabi : Ciim deuaftata fuerit. / i6 Mittite agnum dominatoris terrx. 1 7 Onus Damafci : Ecce Damafcus amouebitur. iS V;r terrx vmbra: alarum. ij OnuSi£gypti:EcceIehouah. 20. In anno, quo venit Tartan. II Onus defcrti maris. 11 Onus vallis vifionis. 13 OnusTyri : Ejulatenaues. 14 Ecce lehouah euacuabit teriam. ij Iehouah,Deusmeusru. gi6 In die illa cantabitur canticum iftud. 17 In die illa vifitabit lehouah. 1$ Vx corona: fuperbia?. 19 Vx Arieli, Arieli vrbi. 30 Va: fiiiis coiirumacibus. 3 1 Vx defcendentibus in itgyptum. 32. Ecce iufte reguabit re.x. 3 3 Va: prsdanti. 3+ Acceditcgentes ad audiendum; 3 ; Latabuntur de his delertura & (blitudo." 36 Etfuit inquartodecimoanno tegis Hiskix. 37 Et fuir, cum audiret texHiskias. 38 In diebus illls a'gtorauit Hiskias. 39 In tempore illo niifir Merodach. 40 Confolamini , confolamini populum meura. 41 Tacete ad me infuls. fe.41 Ecce feruus meus, fuftentabo illum. 43 Et nunc fic dixit lehouah creator meus. 44 Et nunc audilacob ferue mi. *'. 4 j Sic dixit Ichouah vnflo fuo Cyro. 36 ProcubuitBcl. 47 Defcende , & (ede in puluere. 45 Audicehocdomuslacob. j-o Sic ait lehouah, Vbiifte liber repudij ? 5 1 Audite ad mc fcflatorcs iuftirix. / 1 Euigila, euigila, indue robur tuum Tfijon, 53 Quis ciedidit auditui noftro ? 54 Canpaftcrilis, quoe non parit. 55 Hcus omnis firiens venite k. S6 Sic ait lehouah, Cuftoditeiudicium. J7 luftasperit , & noneft vir ibicui ad cor. 58 Clamaingutture. ne cohibcto. 59 Eccenon abbicuiataeft manus lehous. 60 Sirge, illuminare. l. 61 Spiritus Domini Ichoui fuper me. 6r I'ropter Tfiion non tacebo. 7».(f3 Quiseftilte.qui venitexEdom.' ' 64 Quemadmodum igne conflaorante. 6 j Expofitus fum iis qui non intcrrogabant. 6« Sic ait Dominus, Cccii folium meuin. 31 12. 2.6 6 3° «5 if 11 II 54 16 6 11 3^ 9 14 14 7 15 6 »7 ly 18 II 11 13 19 14 3i 9 10 »9 17 10 11 38 Ji 8 »9 iy iS 13 »J IJ IS 11 II 15 «J II 17 15 11 II 14 II 11 1 1 II >9 II if 14 Lib. XXXV. exiftimant, gentem illam perfidix fus causa exdudi hoc figtio ab illius regni focietate. , e- I4 N.t»z OT//«r<:^;>«rIehoua lacobi. 17 1 j Qiio anno motuus eft rex Achaz. , f. 16 OB^rc^ prophciia Moabi. 15 17 Prophetia onerofa Damafci. 11 18 Vae mukicudim popuLorum. 10 g- z6 /» gn,ficari fcruitutcm, qui popu- lus ludaicus ad chnfti vfque aducntura picmendus crat,;.alij n 18 5 35 ij 10 I E R E M I A S. I Verba leremii filij Chilkix. 1 Et fuit verbum lehoua: ad me , dicendo ; Abi vt proclaraes. 3 Dicunt, En diraifcritvir vxorem fuam. 4 Si rcuerfus fuerislfrael. f Scruramini in plateis lerufalem. 6 Congicgate vos filij Benjamin. 7 Verbum,quod fuitad Ieieraiain,a lehouahjdicen- do : Sca in porta domus Ichoua:. 8 Interapore illo, diftura Icboui. 9 Quis dabit vt capuc raeum fit aqua ? 10 Audite verbum hoc , quod locutus eft Ichouah. 1 1 Verbum,quod fuit ad leremiara a Ichouahjdicen- do : Auditc verba fcederis huius. II luftus tu, lehouah. 1 3 Sic ait lehouah, Abi, compara tibi cingulum. 14 Qtjod fuit verbum Ichoua» ad leremiam fuper Ycrbis cohibirionum. I j Et dixit lehouah ad rae , Si fteterint Moles & Sa- muel coram. me- 1 6 Et fuit verbum lehoui ad me , dicendo : Non ac- cipies tibi vxorem. 17 Feccatum luda fcriptum eft ftilo ferri. iS \'erbum,quod fuit ad leremiam alehouah.dicen- do : Surge, dekcndein domum figuli 19 Sic ait lehouah , Abi, compara tibi lageuam fi- guli. 10 Et audiuitPafchur, filius Immer. II Verbum , quod fuitad leremiaraa Ichouah,cura mifiiretad ipfum rexTfedckias. Sic ait Iehouah,Dcfcendcindomumrcgis luda. Vx paftoribus petdentibus & difpergentibus gtc- gcm. Videre fecit mc lehouah , &; ccce duo calathi fi- 11 13 14 ij Verbum , quod fuitad leremiam contt a oranem populumluda. 16 In principio regni lehoiakim , filij lofix.regis lu- dafuitverbura hoc a lehouah.dicendo : Sic ait lehouah.ftain atiiodomus lehouae. i^ In principio rcgni lehoiakim, filij lofis, regis lu- da , fuit vetbum hoc ad leremiam a Ichouah, dicendo : Sic dixit lchouah raihi, Compara tibi vincula. 18 Etfuit in anno illo , in principio regni Tfcde- kir. 19 Et ifta verba epiftolr , quam mifit leremiaspro- pheta Hicrofolymis. 30 Verbum ', quod fuit ad Icremiam a lehouah, di- cendo : Sic dicit Ichouah Deus Ifi-acl. 3 I In tempore illo , diAum lehouce , Ero in Dcum omnibus familiis Ifrael. 31 Vtrbum , quod fuicad leremiam alehouah in an- i^o dccimo Tfedckiae. 3 3 Et fuit verbum lehoui ad leremiam (ccundp. 34 Vcrbum , quodfuitad Icremiam a lehouah : Et Ncbucadnetlar. 3 j Verbum.quodfuitad Iereraiam,a Ichoiiahin die- bui Ichojakim. 37 ij 3' }t }0 34 11 16 *y 17 17 11 II »7 if 18 »4 30 40 10 3« 14 11 17 3^ 14 40 44 li 11 >9 6 Et Sedio II Critica. 27sr CMf. j 6 Er fuit in anno qiiarto leliojakim. 37 Ec rcgnauincxTfcdokias. j8 Etaiiiliuit Sephatjahfilius M;Kraii. ;•) In amio iionoTleiickit. 40 Vci himi,oiioil fuit aii Icrcniinm a tcliouah, pofl- iliiam diniilitcuni Nehucatinctfar 4r Ft fuit in mcnlc fcptinio, vcnit Ifniacl. 41 Et accellt runt onincs iiriiicipcs copiarum. 4 5 Et fuit,cuni complcllct Icicmias loqui. 44 Vcihum, quodfuitad Icrcniiam contra omncs lud.vos. 4f Vcibum , quod locutus cft leremias prophcta ad U.uuch. 46 Qiiod fuit verhum Ichouz ad Icrcmiam prophe- tamcontraj;cntes. 47 Quod fuit vcrbmi lehoux ad leremiam propbe- tam contra Philidsos. 48 Contra Moab (ic aic lehouah. 4 9 Contra filios Aiiimon fic air Ichouah. jc Vcrbum , quod locutus cft lehouah contra Ba- bel f I Sic ait lehouah, Ecce ego e.xcito contra Babel. ad me, Fili hominis ij 3 Fuit autem exadtis feptcm diebus. li Aliiscapur 1. ed verfuum i«).& rertium verflS vtpotequod ibi inchoant:£? dixttad me,Fili homiiiis,omniti mea verhc. r) lo £//5<«>inannotcpcimo. 49 11 Ec fuic verbum Ichoux ad mc,dicendo:F/7i hsmi- nis, Ponefaciem tuam Verfits lerufalem. 3 1. s) 19 In anno dccimo. 16 30 CumetTetvigefimusfeptimusannus. 14 3 1 Fuerat vero vndecjmo anso primo menfe. ly t) Verfu 13. huiuscapitis omncs litcr.v alpha''eti Hebraici continentur. Huiufinodi vcrfirs in Mafora huius loci CQm- memoranrur viginri fex. ti) 40 In vigefimo &quinto anno. 47 41 Deindeaddueens rac ad vctlibulum. iS D A N I E L. . I In anno tercio regni lehojakim , regis luda , vcnit Nebucadnetfar. 1 Et in anno fccundo regni NebucadnetO.r. X. 3 Nebucadnetfarrex fecit llatuam. 4 Ego Nebucadnetfar quietus eram. y. j Belfatfarrexfecit conuiuium. 6 Et Darius Medus acccpit rcgnum. 7 In anno primo Belfitfar regis Babcl. 8 In anno tertio rcgni Beltatfar. 9 In anno primo Darij. ;^.io In anno tertio Cyri. II Et cgo in annoprimo Darij. II Etin temporeillo itabitMichael. 21 49 3J 54 10 i9 28 =•7 i7 21 4f IJ Summct, 'verfuum 3f7- aa. ) Summs. ciptam ia maionius profhetis i9^. fumma verfuum, 4439. 'DiJiinBio 276 Encyclop^dte Lib XXXV. BiftinUio varians in Daniele. 30 37 z8 55 ;f. » Neiucadnetfancx fcat. 4 NebiicaHnetCiriex oainibus popuhs. y. y FW/«//'«r lex tecit conumium. 6 EtUaiiiisMcJus. 7 10 In annotmkiCyn. n Ecceac^huctiesreges. 1 1 Ec re.x faciet pio lubitu. Verfuiccap.b. in voce f«i"ISiB^ occimic g maiufculum, vidclicetpofteriusi & Bmmufculum, putiprius. Vbi ftudiofi Mafor.-Efic adnotain. Geimnatio literarumm vocc, (ignihca- tionem eius .nupere folct ; ad quam hic acccdit lKcr.T maiulcu- la- & minufculi notatio. Indicarur ergo hic ingcns & accele- ratum ftudium re^is , de Danielis falutc foliciti, ad quem viti- tandum prima aurora,& vixdum laijente, perturbato animiaf- fec^u properauit. Quod ipfum vocis quafi pctturbata forma fignificatur. m) Mafora mendose numerat verfus4444. l. H O S E A S. i Ver'ium,quod fuit ad Hofeara,filium Becri. t. Dicite fratr'busveftris. } Etdixic lehouah ad ine , Itetumabi. 4 Audite verbumlehous, filij Ifraei. Audite hoc ficerdotes. Venite,& leucrtamur ad lehouam. Dum fano Ilrai;lem. Adpalatum tuum adhibebuccinam. Nelsteris Ifrael. Vitis vacua Ifrael. Quia puer Ifraclis cft. Circumdederunt ine mendacio. f. 1 5 Cum loqueretur Ephtaim tremorem. 14 DefolabiturSamana. y 6 7 8 9 10 II Tl I O E L. 1 Verbum lehouac , quod fuit ad loel. d- 1 Clangite buccina in Tfijon. j Et erit poftluiec, EfFundam Spiritum meum. A M O S. I Verba Amos- 1 Sic ait lehouah : Propter tres defeftiones Moab. 3 Audite verbum hoc,quod locutus eft Ichouah. 4 Auditc verbum hocvacca:Bafan. j Audiie vcrbum hoc, quod egoprofero contra vos. 6 Va: tranquilHs inTfijon. 7 Sic ofter.dit mihi Dorainus lehouah : Et.gcce for- manslocuftas. 8 Sic oftcnditmihi Dominus Iehouah:Et ccce cani- ftrum 9 Vidi Dominum ftantetn fuper altari. A B D I A S. 1 Vifio Abdix : Sic dicit Dominus lehouah. I O N A S. t Etfuit vcrbumlehoux ad lonam , filium Amit- tai. ■>■ Orauit autcm lonasad lehouam Dcum fuum. 3 ^t tu.t vcibum lehoui ad lonam fecundo. 4 Ht malchabfbat lonain.raale valdc. M l C H ^ A S. I Verbum lehoui.quod fou ad Michah. 1 Va?cogitantibus miquitatcm. i Et dixit, Audice tjuKfo capitalacob. II 13 5 19 »f II 16 14 »7 IJ- II 15 If 10 Summa zierfnum 137. 10 17 16 Stimma verfuum 7 5 . 15 16 I5 13 17 14 '7 14 Summa verfuum 146. 17 10 10 1 1 Summa ferfunm 4?. ^.4 Eterit innouifnmodicrum. 14 j Et tu Bethlchem Ephrathah. ■ 14 6 Audite nuncquod Ichouah dicit. 16 7 Hei mei quodfum tanquaminterceptionesa:ftiui frudus. ii.ii.i6. Qiiiexcififunt, cum nonduin eflTettempus. Pfalm.yS. ? 6. Etdecepcruntipfum ore fuo. Erc/f/s.io.Quidquid cft.iam nominatum fuit nomen cius. O/i/. 14. 1 4 Nardiis & ciocus. E/».5 3.ii.Scd ibi magnificusctit Doniinusnobis. I«c.i8.ii. Ec dixit Chanania. Tfiren 5.^4. Coineterc fub pedihus fuis. £^f^.ib.i.Et fuitin vndccimo anno. Di-.n j. 50 Iii ca ipsa nodleoccifus fuit Bclfatfar. In daodA-im prophelisMich. j.ix. Iccirco propter eos. ToHt. 1 V. ABOCRY PH A. In his pcrmagna cftdiftiiKlionisvarictas.-inprimis inTobi.i, ludith , & tcclefiaftico. Cuuis rei h:rrcft ratio S.rpe vcrfus quidam in Latinis cxcmplanbus poiuiiuur, qui non lunt iii {jr.ircis. Rurfus quidam vctfiis ab aliis duilduntur ii> plures, quos ali| pio vno contcxru agnolcunt. Confcr Vatablum in- piimis& lunium. Nos liqumuir cditioncm (Jra:can? Vvechc« liauamanni 1)97. T O B I A S. Cap. I Libcr fennonum Tpbix.i * Poftquam vcio venerunt 81 do 3 Ec contnrtatus flcui. 4 In dic illo recordatus eft Tobias pecunix. $ Et re(pondensTobi.is dixit:l'ater,faciam. 6 Et cdfauit flens. Illi autem piofedi liint. 7 Et venerunt in Ecbatana. 8 Poftquam vero abfolucrunt cccnare. 9 Ecvocauit TobiasRaphaeicm. I o Et pater eius Tobias fupputabat vnumquemque ' diem. I I Et dixit Raphael ad Tobiam:Cognofcis frater. 11 Et vocauit Tobias Tobiam filium. 13 EtTobiasfcripfitptccationem. 14 Et ceflauit conficeri Tobias. domum mcam. Verf. ii IS jo i6 19 16 4 IJ "4 10 17 Sumrna verfuum ijt Apud Francifcum lunium funt vcrfus 176. I V D I T H. 1 Aono duodecimo regni Nebucadnetfaris. 2 Et anno odauo & decimo , die vigefimo primo jnenfisprimi. 3 Ec cecidit" timor & tremor eius fuper incolen- tcs. 4 Ec audiuerunt filij Ifracl. j Etnuntiatum eft Holoferni. € Et fadum eft, vt ceflauic Achior. 7 At poftridienuntiauit Holoferni. 8 Etaudiuit indiebusilli ludith. 9 ludith vero cecidit infaciem. 10 Et fadum cft, vtceflauit clamans ad Deuml&ae- hs. 11 Et dixit ad eam Holoferncs, bono efto aiiimo. 1 1 Et iuflic iutroducere cam. 13 Vt autem vefpera fa 14 ErEfther legin.i confiigit ad Douiinum. ' 19 ly Etfaftum elt in dietertio,vt ccfl.iuitorans. 14 16 Rcx rnagnus Artaxerxcs hisqui afa India. 14 Summa verfuum loj. Ita lunius diftinguit. Editio Vvecheliana omittit hoc fiag- mentuin. In Bibliis regiis caput dccimumeft verf 7. uecim\ini tertium ii.decin]uii! quaituin,totidem, SAPIENTIA SALOMONIS. Caj). I Diiigite iuftitiam , qui iudicatis tcnam. 1 Dixcrunt enim iiitra (c,r.iiiocinantcs non recfil-. 3 luftorum autemanim.r lunt in manu Dei. 4 Meiius cft carere iiberis cuin viitute. j- Tunc flabit in confidcntia niagna iuftus. ■ 6 Auditecrwo rencs & intelii"ite. 7 Sum quidem & ego mortalis homo, 5 l-^ertingit autem .i fine vno ad aiterum. 9 Deus patrum. & Domiiic mifericordi^e.. 10 Ha^cprimij formatum patrem mundi. 11 Dirtxit opcra eoruiii in manu pipphets fau- di. II Nam incorruptibilis tuus fpiiitus eft in onnu- bns. I j Vani equidcm funt omncshonnncs a natura. 14 Nauigium jliquisircrum mittcns. 1 5 Tu autein, 6 peusnoftcr, bonus & verax. Verf .6 14 19 1« 14 i7 i [ '9 It 17 19 '9 ?6-J.'io^'a'a Se£tio II. Critica. 279 Caf. Vtrf. 16 Propterea per fimili» puniti funt «erito. 19 17 Magna cnim lunt tua iudicia & incnarrabiha. 11 iS Sanclis autcm tuis raaxima crat lui. 15 1 9 Impiis vcro ad finem vfque animus inftitit imBJi- fcricors. ai Summa verfuutii 441. Apud lunium func 440. quia caput 3. ipli conlUt vcrfi- bus 19. ECCLESIASTICVS. VrolagM fritnuf incerti authoris : cum luulta &: magna. 8 Trolcgtu fccunduf iffmt Sirnchi : Hic lefus Siraclu erat nlius. i Oranis fapientia a Domino. 11 t Fili,(i accefTeris ad feruicndum Domino. Z9 } ludicium patcis auditc,filij. }0 4 Fili , vitam paupcris ne deflituito. 34 5 Ne innitaris opibus tuis. 18 6 Et pro araico nc fias iniraicus. 40 7 Ne fac raala. j 8 8 Ne contcnde cum homine potentc. 14 9 Ne zela muiierera finus tui. aj 10 ludex fapiens docet popuium fuum. 34 ir Sapientia hurailis viti exaltabit caput ipfius. 35 1 1 Qnando benefacis,cognofce cui facias. 14 ij Qui tetigent picem, inquinabitut ea. jo 14 Beatus vir,qui non eft lapfus orc fuo. 17 1 5 Qui timet Dominura, faciet ifta. lo x6 Nc dcliderafiliorum raultitudinem inutilem. ji 17 Dominus crcauit de terra hominem. i6 1 8 Qui viuit in fcculura, is creauit orania communi iegc. j j 19 Operarius ebriofus non ditefcct. 17 10 Quara bonura eft ,, redarguetc potiius, quam oc- culte indignari. -j i 11 Fili peccafti? Ne amplius adiicias. jo it Lapidi confpurcato comparatur piger. jo 1} Domine pater,& dominator vitar oninis. j4 14 Sapientia laudabit animam fuam. j£ 15 In tribus pulchra fada fum. 19 i6 Mulicris bonx beatus vir. 14 t7 Reiindiffetentis gcacia raulti peccauerunt. j l tS Vindicans, aDomino inuenict vindiiSam. 19 19 Qui facit mifcricordiam , fosnecabitur proxi- mo. ji 30 Qui amat filium fuum , aflldue flagcUa adhibc- bic ipfi. . 14 ji Vigilia diuitiarum caufa tabefacit carncs. j7 ji Rciflorem te conftituctunt. Ne extollitor. Z4 jj Timenti DomLnum non occurret malum. 37 j4 Vaoae funt fpes & mendaces viro carenti intcUi- gentia. 19 3 j Qui obferuat legera.multiplicat oblationes. i j j6 Miferere noftri Domine, Deus omnium. 17 J7 Omnis araicus dicct, Ego quoqoe amicitiam co- lui. J4 3 8 Honoramedicum. 46 5 9 Sapicntiam omniuraantiquorura cxquiret. 44 40 Occupatio magna creata eft omni homini. J4 41 O mors.quam acerba eft tui memoria. 19 41 Repeticionis &: ferraonis ex audicu. j j 4J Superbia altitudinis firmamenti. 39 44 Laudemus iam viros gloriofos. t8 4j Dile£lum aDeo&horainibus Mofcn, j4 45 Fortis in bello lofua- t j 47 Et poft hoc furrexit Nathan. 19 48 Et furrexit Elias. 18 49 Mcmoria lofia:. ig 50 Simcon.filiusOm*. ji ^ i Oratio lefu filij Sirach : Confitcbor tlbi Domine, rcx 38 SHntmn verfuum 1(6« Apud luuium funt vcr(us 1567. IV. E Z R .<£. c?- ycrf- I Liher Efra: prophetx fecundus. 40 1 Hi'c dicit Dorainus , Ego eduxerara populura iftura. 48 3 Anno trigefimo ab vrbe diruta. 36 4 Refpondens vero mihi angelus. jr 5 De fignis igitur, Ecce dics vcnturi funt. j6 6 Tunc ille mthi,Abinitio,inquit,otbis terrarum. 59 7 Fuit autem ctim finiftcm loqui verba haec 70 Tom. IV. Cap. Virf- 8 Tunc ille refpondit mihi ,diceiii, Hoe feculum fccit Altidimus. 1 6 Vx tibi Babylon & Afia. y^ Summma verfuum 876 Sic apud lunium. In Rcgiis eadem fere cft diftintftio : nifi quod cap.quintura vcrfibus 55. dccimuraquartum 47. deci- mumfextum 78. verfibus conftat. In wechcliana editiooe • non occuttit hic libcr : quippc qui Latine tantiim cxtat. A P O C R Y P H A colligunt libris XIV. ca- pita iSo.Jverfus 6048. / luxta diftinftionem lunij funtvetfus iiij. NOVVM TESTAMENTVM. Diftindlio noni teftamcnti olin^longe fuit alia quam nunc cft. Nam vetcres , vt rcifte adnotant Ctitici thcologi, finga- los N.T. libros in TiT^Kf, fingulos ■nrASf in fua «(^aAaf* ita diuidebant, vt leftorem eadiuifio multdra pofTct adiuuaie. Non enira.vt hodie faftura videmus,plurirois in locis, ea di- uidebant,qua;, fi quis aniraum diligentius aduertat , coniun- «flim potius legi dcberent : fed diuerfas potiiis quarftiones, quas in fcholis thcmata vocant, & ciufdera quaeftionispartes diueifas ita,vt dixiraus, diftingucbant. Quod quantopere le- (ftorcm adiuuerit , nemo quiartificiofiflimas prasfertim Pau- li cpiftolas legcrit diligcnter, ignorare potcft.Vocabant au- rcra raaiores partcs -nTXxt, minores in^«Aa/«, contra quara hodie nos facimus. Quare ctiam iii numero «f «,\a/4J» ma- gna eft diuerfitas. Nos hodie Mattha:i Euangeliura diuidi- raus in capita XXVIII. illi in xipaAof* CCCLV. ■nrt.vt autera LXVIII. Vude apparet , id fere «if «Aocfov fuifTe illis, quod nobis hodie verficulus. Numerum autera -miv ■nVA*» i^ Kt(Px\u^av in fingulis euangeliftis obferuatura, cx his Suidx verbis cft intelligere. 'O fS/i MxT^iit! 'tj;V ^VAsif Ivi.Ki^ixcifit T»ii a M«5i(9f TirAKf m. Kti c* f}^»! ^^i^> *)Pie- XxjoHMC. ^ , , , . , , , 1 I To j(jtm ingifHS» EuccyytXtsv tj^xf fi^^ > Ktji»- >.af»is Tfc/3 . 4 rijof 'PajKOiHS (^xlptl ^" Ko^/nS-K SiIa .riina(. 'E« "AJ^f .!)*• ll-e-^K^. 5 rifjf K«s<»! iire ivTmi S^ In^a- va. i^ ipiifnuveiTX i^ Aja'»»» J^ T»^^'k. E» «j;u=" r*f«iif. E» si;(<MiKiis irta-n, 'tj^ilpn ijW Ajt)»*». E» «jyjf jSy', h.e. 19?. _ , , _ 11 ITgjf 0£oi-«A«»"t£ ftV ti!nn>is ^^ycLS -nis ^iiCKS^Ticftiis. E» 5)^(f rA , h.C.l 50. ^ ^ _ 14 rij^f Tif^g%"i hv-n^, -nis Eiptin»» citxADffJW .?tf4)7j« iwi- i,;^t'e'iT..i)5t»&, ipfB^ifioTiPa/Off. 'o'" c« /Vut/j» WKJtf)) Aa i I { Tleje 28 o EncyclopcTcii^ Lib. X XX V. *J,M).e-97- , - 1 - „ ■ -1 E'«v.i(Ar, h.e. verfibus !?. • ci«> 4'7'>h c. 7°Jv , , , ,.1 , 8 !«>.<>;?* ^*'^^" 'X«^'! " ?A?'- ^-",-^ • h-.e- i4i- ,9 n^T?» t^nfJ^-^i '«'>>•""< ■»«^'^ 'Pf"?" "=* "'t'"^ '■^''' ' ""'^ C. 17). V K I . ' ' ' ' L II lijifvv ;»J»rA., «uTiiJoi %;f »?i» c« T.;i»(f A , h. c. J o. j, i„!'C'«?»^''-'''^'""''^' ^'^'''•^- verlumnji. ij E;nv3Ai liiA» .(^JoA.^i ^;,}" ". h.e. verfuum 71. Sed audiamus RobcrmmStephtinum, infigncm Mafoix N. T.artiiicem>qui pritatione in nouurateftamen:um,quodPa- rifiiscdidit anno 1550,(10 ait. „ Superionbus dicbus^Chriftiane leiflor,nouum Domini no- „ ftri lefu Chrifti ceftame.ntum, c|u.i, didlante Spiticu ranao, „ fcriptii fu t lingua, cum vetuftiffjmis fedccim fcriptis cxepla- , riiius ouanta maxima potuimus cura & diligentia collatura, „ rainorc torma,minutioribufquc Regiisch3ra;.^cribustibiex- „ cudimas.Idsra nunc.itcrum , & tertio cum iifdcm coUatuin, „ majoribus veta ctiamR-egiis typis excufumtibi offerimus:iis „ pr.efixis(nc quid defidcresjinfettifuc, aut in calce pofitis,qux ,, vfquamin fcriptis aut excufis legunturcodicihus.qua; omnia, „ aat^ufta alterius fornia capcrc non pocucrat. Ad ha:c,iii mar- „ gine inceriorivariascodicum lcionib,is, qu..s ^dmarginem „m,nio ad|ccit,dc!ipatct,cx quihus Codicbus (in-ulaTfura- .,fiiret.Maguum ,d mornen.um fuiflet, f.ne c opus inchoa- „ tumiahoqu, m(igne perfcfto Nam vix c(l locus, in 01,0 non ., conloncntmarginescumapftra editione Ladna Verum ex tniua concordia rurfus oriebatur fufpicio , cum in ah'qucm k Gricum codicem in(ciencer incidiffc.cx eorum nuraero qui . qua: in nouo cicantur tw-nMll. In lecunda rccenfiit teftimo- niaV.T. numero ii^.qux in nouo citantur quantum ad Jiet- yatMt. Dc his vide infra in Parallelis noftris facris. Sjuartapars Mtifon Stephanict, funt canones Eufebij Cx- fatienfis : de quibus in noftra Harmonia Euangeliftarurn. Sluinta {(y "vltima pars eft in numero t ii;^» : qucm paa- loantetibi exhibuimus. Vbi non eft pra:tereundum (ilentio, StephanuiTi ptomittere numerum toi. ^^t in calce cuiuf- que Euangclij &Epiftoli ; fcd in Iohanne,A(flis,fecunda Pe- tri, & Apocalypii omififTe. Neque nos in vllo exeraplari nu- merum ?.;)«(» in modo recitatis libris inuenire potuimus. 'Scd iam videamus diftinftionem N. T. apud Grascos vfi- wam.earaquc cum diftinftione Latinorum conferamus. Tor' KATA! MATOAfoN E'TArrEAl'Ot ■m Ktiiaf J Xe^fs. cap.^. i Uig^ m, ff^y^e^Qia,. cttp.^.6.'^ y. r Tlt^t^ Xtit^S. cxp.i.v.i.^. ^' nig<' TiTe.BtTovrag^K'». '^•S.f.^.l 5. i' n.gi -ruv itt^^rmv ^OT ■FtiKiKovl viQut.C.t.-v.i^.iJ.lt, X. I Tlig/i ? nii i-im^nrifS/Jii ang?if%ij. c.S.^v.l^.iO.xl.ii. «« n«j/i -f fjmtutitna; -mv iiUTuv.c.S.TJ.l^.T.j. i/S' riiji TO» Ao Sixtiftsvi'^'!^*''. c.S.v.xi.vfjue ad finemt ly' Tlig/i 'S 7xaj»Au2(KX. cttp.^.v.l. 8. »/' n.e* jMarjKi» r» rcXiiis. c$.v.^.iy. li rita* i^ 9i/p«Tf af J Sjjjj^/fuuotjaiy». C.J.f.I 8.19. /r' TliSA "f "in9ff»»(n)f- C.<).V.%0.T.6. t^ Tlto^ luf oh9 Tv^X^v. c.i^.V.IJ.]!. 11 n»&« 7«/ ^«/«9»(^3f4"'"'*'P*- cnp-S-^lJerf.jL.vfque ttd finem. 16' Uigji -f TUi 'iin^^tni S^TUyti;. CiO. XX. X. TXigJ Tjjt itsnfuXt trmi ■xtt^ 'luanis. c.ll. i(a ntg^' 5 ligst'' ''A?"'^'^Af'£5'' '■.'^•'^■9-^'' xB' riig/i -nJ ^c<,ffA^vi^i>f^!S TiipxS i^ KutpS.Ctlp.il.V.ll.iJ, Ky' ritg/. ■m> OfTiii-mv nifititt.c.ll.. v.^i.ltd finem. JcJ' Tlig^ TZijy Tm^QaXuv. ctlp.l j. Ki rSte* 'iaiiii:i )^'H^ahv.c.H.V.l.14. &r' Tligji-mt ■mtit ii(Tui t^ T ^o !;^6uai. £. 14.1'. I 5.11. K^' TligJ Ttyd c* ?i»A«oj-p /jsfecTTOTju. f.14. -v.il. ad finem, XH Tligi -f Tm^Sxetetff ci)jv>,vt J 0fs. c.Ij.f.l.lO. k6' TligJ ■fXa»a*afa<.c.lyv.iliS. XA'X.A nfe.i ■mt<^^-mu'^rmv i^jjAo.». f.l^.T/.lJ.J 1. xi TligJ ■mv tTttu iio-nji.cap.i ^.v.fi.. >C ritg/» "f ^Vfcii; T ^tfagAimitn. C.l ^.f.^.Ii. Ay' ITeg* ■nii cii Kafouftia fni^u m nas . Ctf.l6.Verf.lJ. I*d fixem. xi' Tligji ■? fti-nifnat^iixifcti f Xg/fK- c.l/.t/.I.IJ- Ai rifgj J .nA.)»ia^'».u i^ 5" TOAot'. C.X 1 .XI. 1.1 (. fif riig^ 7r"» n^Ai» icl^^»/ f.lt.X'.l4 17. /'C ^'3<' "^ Ji;(>«*9'"^' '^'^^' ' il.V.\ 8.1 1. poiv. f. 1 1. ■x-M i.17. ^O ITtj^" TO» Aa ijj» 7mgi f iI.tMS.ji. L. » rTfgV p iuTtXi»!^. r, : I.f. ; 5.1*1/ /wfTO. >3' n IS/C 7U» «IK liA));^'"*''' Hf •r ^ecui.fV. C.\1.V.\^. •r n n«ji TO» im.^ai TrffnK-n." i^' "T it>j jJ/.r.ll.'V. 1 J.ll. neji TOv "S.xiinftflct . (.-~ 1. i'.i 5.5;. n£;i J (jn^iirisK*^.^ «aMixs. r.li.-V.J^. 40. ntf/ -j^ J' KujiKsnfiiTVn»'? c.ii.v.^x.ad jinem. nTjg^t f mXei»iQuZ y^dftf^niiv >tj ♦«.j^ffWfa';. f.lj. ^ 'T trtwn\»ttt. c.t^.v. I . J 5. Uig^* i^ /«igji; ;^;^> ijjtf. C.14.. V. 3 6. «<^ finem, vf' nt(3^' TB» /i)ys TUXf^JOI». C.I5.I/.I.I }• 1,X.5 nEgl •!» TttAa*™ XSoO.TOI'. f.l^.t;. 14.50. 1» ITfo^" i^ \Xivnui^ yie^Tx.c.i.^.v.11 adfinem, l^ riegx i^ K>»\|/iti»i; KvS/tcv fcCf». C.1.6.V.I.I 6. ky rijg,» J ■TTO^*. c.ifs ctj-nifis; !> mf(ffl(^ t» Kt/fi'». f.17. X^.JV- "'i )iV/i'»» j^f.18. T .-4' K r. a' A A I A T O y" K A T A M«f ((j» 'Evxyf^X.in, K TfiC,< ? ^'iH/SU^atSifiX.C.l.V.lj.li. /5 rii^.* TDf ^rjfg^f Tb- neT^K.C. I .TJ.lg. ; I. y ni£> X ia^ivTOV i.3r ■;TBir,(Aia» vcimv. C.l.v. j 1. 3 9. ^' n£j,« ^XfTft'?- f.?/'.l v.^o ad finem. t ritf^ J Tm^XvrticX. Cnp.l.V.l-l }. f nig/ ra Ait/( rB ■n>at>s. c:i(i.i.v.H.ad finem. 4 ri£g/( r(« i.i,»f!» '£^73^' tIw }is«A«» ls.c.^,v.-n.ad finem. i fig/i T» aWofS TrajjsCoAii. c^.i;.!.;^. X. (' He»^ 75),- smjiKn'(rt«;s TO» ioaTOAf.^.f .Jj.^i/ /f?Zf7». «« ITjg^ TK Aij^Ji'©-. clf . 5. f .1.11. (/3' Utzi "^ '^vjai^os rS >(yQwxyJpv. c^.v.ii. ^^.ad finctn. ly rftj) -ri? ^'J^'f'f!i%iir,%. f.f-i;.! 5.34. «:' ITig^ T))S 'I&/ >»r>»'A»'» 2^Ta}^;.c.6.v.y. I j. « nsf( 'li^ana «^^ 'Hrti^^v.M/i.S.t;.!^.^ 3. «r ITigi TU» !n»7r cc^-m? y^ -mv ilii ix.i'ia\'. c.6.v. 34.45. t* 11(^1 T'J C* yttABOJ-l) ■srs^TraTK.f ^.^'.^J.jg. />)' ITi^i T^f •zritg^fc-ijTiii; 7i?s i' nfj/ tS f/syixixt.t.y v.\\ adfinem. 1(0. TTi^l 7r*'- £«-7BB aOTTil, c.^.v 1.1:^. KJi Vitll 751,- fll^flf 7&'» 0!2^17K;'<.if:fiJ!Si?(f^Qiti>tTS'lr,irii. Cj.v.l.l^, kt' IJ-^i ? nx!u/ia,>^Sfi'^. f.9. 'L'.I7. ; 1. K^' rifS/! 7?^/ 5i|o'.X«>({ij«4»'i''''n>" UftCa: c. 9 X'. 5 ;.!J» iir»A5(7jw TiM yMM 'If. f.IC.f.I.I <. icS' rifsi -i- im^oiTyi mfl ;^ ■at.KTix T 'TrTisv.c. 10, v. 17.31. XXX. A, ITifi T5'i' ()'«/ 2fJ<«a/K. f.lo.-L.'. 31.45. >x Tlffi ^ 'BnfTiffs'.i'i.c.ic.v.:^6.adfine?n. >.$' n.^lnS tctA». f. 11. -V.I.I I. >>-' ntfi 7^f |»^»?!(mf «/«Jf.f.li.t;. II. 14. A^' Ttt^) xftvj.^r.ifxy.iitf. C.ll.v.iyi6. >.i ITeji to» £7w;4)TJ)»K»7Jt^ 'H^itQvts- ^cr/. f.i i.v.iy.adfinem. );' Ull^) T^ iu.Tr,hil>&:C.ll.V.l.\l. A^' ITe»/ Tzjv iOTj«7>)j^'j*f "^ *25(; f. 1 3."^. 3 \.ad finem. fti' ITi^i ■:^ «AH\j/iiCT)f 71» Ku2^a') ftliu, e.\^.v..i.ii. lKf U l^'i TK ■Tizt^a c.t^.v.ii. i 6. ' f.s' U(;'i 7>)c ■TOjyii^ei',- c^,p;j7i('a.f.i4.i/. 17. ,i«.^''niji5y:»ii/7"*f ITiTfv.f.l^.-j.fifi.arf finem. itr, ITlsl 7?; CifTllQ.Ui T^ Fay^ Qf TB K'>J(». f . I <. V.il.ad finem. Tom 1 V. ta' kea'aaioa Tor" Aiocav 'Evit^fixi'», I. « nifi Tiif >^p^4'">"'' '.l. I^.S.H. «_ (1) («' nt 5/' ITiji Tttf l.viitait^. eap.l. 11.15.3 $• a Ui^i '.4»»j)f Tjf c<>^>i7<^©'.f.l.X'. J S.|J. i^ n»^« TccT j^.,o(4«'» f «w''©^' nt>'f'lai<«v»iL/.f. 3.1.9. f nt^( T,iv iin^iniiazcvlAiv 7T» ']ii/.uTji(sJ. c.^.V.iy.iS. ta Ui^'i Xivi Ttu '7rAfl'»t(.c. 5.1/.17. i'<7ft»' ITeji ?^ WvTf oe^?»» ;^ t ^t i^Siai. c.9. I/.IO.17. >c9 Iltji T))f r» Kvj/s 'twtfnPTjjirtaf. f.9. i;.l8.17. XXX. A ITiji r»; leteTK/^s jp*<7j.fa^. 9.1;. 37, A/3 IT(fl T .a|o|iAojt,u^\v.c.M,V.\ 1^.16. XL.ft Iltfi r/)s c« 7J(; o;^^» (■na^nis (pattuj. c. \ 1, l/.iy.xg. ^a ITtjt T etfTtsvli^t giifiiicii c.\\.v.l$.^6. ft.S Utf) rs a^azcjs i(jfMnul^r Ki/g^or.f.lT.I/.J^.^I. /«-/' ne2/(~ 71J 7ti!Aa«(Cn.'"' ^ iiO|««(K*v.f . i i.v,^i..adfinem, ft^ Ut£^ -f *Vftltf TUt 0«e». f .1 j.i;. I g.xi, L. » ITt{( Tv'fm^HTtimtli^,ei ixi^t ai aut,li3fii>i.c.\ j.l;. jO. »<« iTte* r «■OTJTO» Tu 'IijiTo ijlji' H^t!i^liu.c.i}.v,)i,adfine. t/3 ITeft* T* tiJ^euinKH. c. 1 4. x. I 6. vy Ilee* rS/Ki) iyn^reci tus ')i?s/Tt«A'»i«f.c.I4.1\7.I5. vi! n«g^ T >(^.>isfSfit>t «f 7T>' ATttw/.c, I 4.1/. 16.14. »i neg/»' clnghftii; ■m(yis TrajjtooA»'. C.14. l/.lS. JOj »f n»e/i T f/(5tT5» isr^oitri./» TmgjiboA»'. C.I ^.l/.I.IO. *C ^'S/i " iin^ftyiTmulQ^ eis ;^aQft f(^K^t. c \j.V.\\,a(i finein. »» IIii«^ TzS sii(gtifiis iTii ei^Kias.c.l 6.V l.li. ti' Ute^ TzS TiAnaiis >^ tzv Ao6^<«{8.c.i 6.D.I ^.vfque adfinem. LX.| Uig^T iii(a{i<7a(i< )t TBTrAii^vB. f.lS. i;.9.14. iv Uigjt Tt'» 'i7n^MT>int*\ ^ Tsi^iSTiit tjV 'I)jast».c.l8.i;.l8.J I. |(J' Ilig/e •nJ' 7t/(f Ak. c.iS.v.ij.adfinem. %i Uig/i Tzu ZaK^jtttx. C.19 v.l.io. %(' Ute* 7i/ ■7m^tu')ftl(^ A«f«» 'tewrj /iitciXetea/. C.l 9. 0/. 1 1. |4^ ITif ) T»» ^tiZitlat Ttis ftvis e.i^.v.ii.iy. I»' riie^ 7^11 W^». f. I9.i;.i8 38. 4^ Uig^ TzJi 'fm^ea-mimtliin ^it Kt/gx»» "i^-^fi^ttiv t^ ^ff^' fj(0.TeMt. c. 10,1;. 1.8- LXX.o' ITefi TS «(imAi»^ TiagjtfoA»'. cap.io. 11.9.1 g. oc« ITe^'i T «^/(«(^'t»» ;^^ 75) Ki»»»».f 10.1/.19.lf, o/S' Uie,iT'S,xi'i>Si(ef.iai. cap.lO.V.lJ.^O. oy' ITij/i TijJTOf/^f 'io!'"' 'SJV • Xs<5Tf c lO.X/.^i. 44. •J' ritj!; Tjff 71« Aio XfXTM SctXHims. c 11.X/.1.7. o; nie«' •? irttvTi^t^af 'ijaTntisc i^.v.i.ad finem. »,' neg,»' T» ■/xM^a. cap.it verfu 1.13. o^' riig/' T piAov^/t)'»:»»^!»! 7i';^f<^4iv. f.ll. i;.14. 30. 0)» TTie^' ''' (|«/7>)n4if ? im^ta,)C 'Veinnais ITfT?». f •ll.X'. J I. .'5(^ f.nsm. ef' U-.e^' t' ■mi'H!iiSii'ihi%itina;. cil.v.y.ii. ,i\a 3 LXXX.V ■^ ^ 8 1 Encyclop^di^ Lib. XXXV. gr ^t.a^na.c.iJi.f.i^.v^que adfinem. n>3 ■ ta''"^!;* a'aa lA T o r" kata' 'l^anlu/ 'tvu^riXiiiu. a' Vli^Tui eMSKijiiTU' c« ? iff». c.i.v.ll.adfinetn, y X\i^, T~i Ni>yij)'.c«u «,^ 'uCoLcap. 5 . t Tli^jT^i Xx:i3i.^ein^&^c.^.V.^.^^. f Ilsj/t J' ijiJ TX ^ar.XiKX. c.^.V.46.ad fiflem. (^ Hi^ xa Tg/<«Jtj»7B! JcJ iJ«Tw fTJ) i^tlS^ o» 7-i) «ioS^on^. »' IlegH Ta» OT»Tf «J7W» «J "r A'» i)iSaav.cap.6.v.l. I 5. S' ITity raci JwA^iiTi» i^Tmrn. c.f^.v.l^ zi. X. I Tlicyirxc^;)^ufnsn^>,S.cap,^.v.i.adfine>n(^c.jo. tx Tli^ liis iyt^nns th y^a^a^x.c.i i.v.i.vfijne ad finem. . I l.l/.Il.I 5. Xnr-m. c.lz.v.iCMy. is UifiTx ii7!-i^^;^.c.i}.v.i.vfij;adfinem,^c.i.^.v.t.i6. ♦C ntf ( T-s WKgjsiAiTK. C.14. -u.tfi. vfque ad finem , {^ c.is-i6. 17. iS. ly. vfque adv.)S. tA TIiu T a^T^inais m Kvg^aK^ (ni/L(^ Q^.c.l ^.V. 5 8. .%d fi- nem,^ 0.0. ttemque 1 1 . Nota. In his Grxconim xicpaxaiois fcmpet omittitur pri- r.ium cuiulque euangeliit^ caput. Qu.od illis piooemij loco fuilVe viaetar. In.^Vrabicaveriione N.T.Mattliajushabet capita lOi.Mar- cus , 54, Lucas, i6. Iohannes,4]. "EK©ES12 KE^AAAI^JiN T n N I. « Ilce^ "f i| u\nTu.ntiis oi^mtuXiof^ Y^Q/ifa , i^ avm- mofimt^s Txs f^Jyims. Kstf ,z^ iTruyfiKtaf r 'S aysn ■iO-HUn^- T&' «to^fi»-, 5i'<« ■" •S t?s. "E» af, 'W'ra(j«^'V Al«r- Sj»,x?i>)g«fl£VTO' ;ja'g.in alji' C)©C<''3?'y' c.i.v.lz.ad finem. y Tli^i^fitti^i «71K 3-mi;i(35AS 'jiietopiss tis ■riss ^«-EuffZMi&f. '£v 01 , Ileif » >(^Tii;^ii«f 'SJS' 5-KTK, 0« Tsi» «jgjipijVaiy. Ilijii 77143« JC^ iitscfa-nus xj «va- All-V^tiii Xe/ffS, «l^igfas- 7T T3 U}iliTS-tivffCf.ll^. rifg/i x/fiat 7«» ■wagq/T&i, , )tj -i! i^' f fiitT-:lCHS^'i&' au-rav (mmiz^as. Tlt^ Ofy 01« i(s»»ii(ptAs) , >cj «rrgj<5-»'x>j,- tkb ^stuoi-TW». c.%p.ii. a Tli^i T ov Xg^rS %^7nins "S ci« }«»iJ?{ ;yah^ , U'ne>i n tWTitxtlj-inis iXiy i:T.y.yis , m^TmiijTiKyis , J^ ^;j)'Aai J j)f 7Q» a/f^ie^iut , as »' h7 Tmpj»!- i"«C''^_ «^ jj atif^^n f Xe/ra, )^-^> m^s y^gTi^ius. "»/'. J .totum,^ n.vfque ad verfum 31. _ e j '^■'^ •,''Wyi';tK 5^ ((^-JtAociJ; rjivuiiae rSi TnfjtiffKVTJii'.'. E» 01, izs;; Akw^» «; 2«Tf «'j)]J , i^ jnxgjtt «<»7iJ» tf;'.^!);??. "^+.^y.ji.O^f-^.ii.uii. «■ O-n T»!- iOT5J\»> e^CAi)Ce»3!f ci tsT hCuam^lu , 'eyfi>,<^ Kl/J/SvuxTTJf ^liOlj,, j t^^j^^j ««*''l"'«.'5 )H)^UOX<^» riv 'lijo-K». _.» lu , O^ r>, e|?s- tcuTHs ni >^-^i^e^t -Tru^iy m».oiZaS/jai , 'ip' '■' T'^ f''*»'™^' . «5t?i|a*7« «TreAumw. ^««(^AiitAK ^«^i, •»'9) ■as» 7WV ^nAi,,, ^(Tii ■xxofhiynsiTWJ ita, >^ ^hi- ^^^'■c.tp.^.v.ii.adfine,?7. „ ii.f(^(jjv,.,f«f ,jjj, j^^ Silg.Hsy''}. cap.6 v.i.j. "^ licaio, ■(•TTO.arasiTjf jti n^tpaJlia ng.Tri XTr^a»». «/"TitT •n^DD^nyj,» ,^ ^-^ ^. -Afgj^^^ ;ii/^fi,,';„;t 5" eei-, >C, <; ^ y^^e^i.uH -tC;^ i^Zi, 'UKifi. >^ .t~ci ^ijtii; lAa.jri«s. >C l^ ^.iTcV'^'" ^^T'"' " •^ ^'«< ^"^- "^^' ^|i: f ' ' oxevnc ■« •"■'^ ^o •«•.. ^<,A)«4,VT(^ , y^ t^s i yat ,fgi- >.«*-•«' . '^^'■■>*'' •'^'' ^'i*0"''^ J«'l»f 'Ur* X^ro/Xi™'*- ..>*■. ""If^u-n. ,f^'_,; ^.^,,„^^ j^,.^^. v^^^^^ j„^^. ^'•^i\c^p.r,.y:s.ad fine>»,& c.-,. totum. >if e«-.A>i33af , ,^^ TKifiif S7T<^«v«. '^^/■BA» , •m«ou; iai7W,i(5[u'!< c* TIJ 2 E» u, Xfi^^eix. •5%^ .i',T,r8 7.J f3;'..'?.-V.i,8. ■«^e.'5...«^8.^ , '^'-^-".roJ «■/,H««u,^7,&^,;„' „, ^^^. '« ok »■ jy i^juei» "•*5 «; (!nijAi)'|(i^j 2'»«tteia*, ^- Ao» c« r ^WTK 75» 'iutipffi •ianhinus ■ c .i . v.i6.vfque ad finem. ly Ilffi riif «"(ytvo^» ^'"'f )tA>i!n(<)f IIiJu/AK , «f iiOT5t/\A<.' Xf ifiif. '£» u , /zr&i ii.Citf >£, iitf!rT.CH^^ ff-K/lTVVfitf rflf Ji^ BajyoiCa ,z!!t9i Tns iirtfiXxs.cap.i.v. 1.^1. iS' Tlt^i AiAa -Tm^huTDisiu inhtl^ e« AuJ'J'>i ^^^ IleT^». 'E'J «i , «fe( 7Ko(}!« ■ntt piAoyiJ» , «« n'>4igf» c« vfiofa» o Ileif ^ 5i/#' 'SrisC^"}!^' "> 'ioirxyic.^.v.i^i.vfijue adfinem. li Tlt^i Kj^»>j?v(» , ofrtc Tt ,Trt9i «OTo» 0 «>yiA@- , it^ 'dff» -Tn»'- Ai» sr©f IltTf «» li^iojif /sfe xAiiaiw; eS»^» ip(i0>). '£» 0« , ''O71 ^(7afwA«f 0 11(7?©- liASe ci©V KofmAio». 'ETiwvaAD^^f Ko^^/)jA(«), IleT?» ^(^rvx'!- eis (is Xs/fR» 1 T» 7T «j^s «r»fu,t(ji7©- tTn tss oij^juov^tf ehfi». «J imif 'ihUirnS-vrtu 7»7f «( f| f^»..» ■m^uC'*i>Tts. cap.io.totum. is 'ils IlfTj®.' 7« >fcf,')i'^s y^ Tu 'iifgifzc -nSt ■yi^toTui «Rij- J^(T»f 70(f ^.ilftAii; a|«f.»g45*(7J «3©f OOt!)» , TUTiu/l>(^h BdtJ- »aoo«i (Mmjif^aTt <>^ag/luf, csttss ■mus c* 'AtTiowx. cchAfixi. cap. I i.v.z^j.adpaem. (1) 'Imia^is TtJ ijjjysA» )(^TK^;iP <»;/)). "£» 0» , Tlitjis ffV/A)i\^; ej©; 'H^a^luJ. 'iims -n aunv 0 nyfiXi^ 'jiiu icfAiU^j^jiTi fj«'- AiTj tJv hCui^, *J ' riirjf^ t,»«ipa*i)f j^o'^©- »u,t7a^ 7»« !««-Mpo(5 , Ojsrot.ejjiifijffT». E» «0' , IlfjKTfls T ^uAtfjeai» ((jAtt^ti^f. J^ fiiTiTnim izskt t/is t»0 im^Ss 'Hiaais •my.^s Tt >^ oXiJfln )(907Kij!o(f>f,-. cap. Il.f.17. if ' A-JTfsi^fii Botjvaf* i^ IIjuiA» «sfey T« 5j'< arveu^'J^ lis Kuwf«»,iaK7i «'fyi^-«7i ci ito/nsiii X&if » «f EAu^» th» ^'- ^t, cap.iv.v.vlt.Q' f.ij.ii. XX. )t' no«iX)( ttl}wAl)t /1(?^IW!«A(06 «i» , iKTt Ttd vi^iit *) '(9'9i|')f '»■'»'1' «TfJpDra» , (fse.<»D )^ lijayfiMK». E» a , >c,^ iMyK- "isiiii , J^ n».oyt(iKyi. Tli^i ^eTwflfiTfa; Tot) xDf uyi(^7®-' «f 7«' iS»)). Ji,u}/,njJ 7« xaTin c«ti,^» , ;(pcY acpiifus tis Ikoiioii. c.l^. V. 1 i.vfjue aifincm. xot ' OTms c* 'I)(5Vii» )ci){u|c(*7Tf Ts» X&{n» , Ts^av Tf 5nrl«- ffK^7i'»,fA(0,'r>ij(rma; Ttfffhn , J^ ■r )(jtTK ^^((^oAtiv^» ipl- iias TIcujX'i^ius Itt^oc ytwecfn^; Xu^us. Kiij /aSA iuniiis t>is ■anu f^ef, ^u%iu^ i^iiinjs Ttruifimtis , ^ liM Ttt Tlea/hit i^^^ig^xti 01 hiuroTixf. «^ toS trvfc- fc« l^ tyKetut ir^C^^ 'W S^oujffeiily^ , u^ ottus ■m^utrzts 0 ei^KTt- pvAa^, ci <«c'tii' t'!) vuieTi efas^ncS-j) ■mcnst®'. Oti -srx^K^iijfivlis t^DA^o» TiTf cit Tiu J\^"(iiT>rg/«» o( ^.^fs^o,. c.l 6,totum. )tf Ileji swVtsif 3^of4''1f ci ©fiiT«Ao»i>oD > 7»f "iJfuy^c^^r^^ 'e»t/.e»^ ^oy^s rt IIoebA» »i's Bejiia* , Ka,Ku6iii hs 'AShvccs. cap. 17. X'. 1.14. Kf' Ileoi T* c* 'ASDVtyJ 'tTn^tDu,ns ^onp^is > ^iXon^is n «ij- (iiyM^&^iKffi iutntfiui tS TltwXn. cap.i-^.ni.iyvfque adfinsm. x^ Ilf^i 'AxuAoo ((91.J ng^TOi»i))f , >3iy T^ Kog^>S<4i» (e7r^5^((« , t^ Tf KotTa isif^yrtiiffii f?r c^' i^Xf,};5i^ T* ?(»>«» srt'ijc(£il(^ Jhi^ius h- (ihtnis ^^lg.^ -Kr&^tuj^if TlctZXf tus ci 'E.fitLai ■m^umin. t^ -afe* 'ikinas f A«». 'Ev «) , Iltg/i TO» ifi» '^KiVu '«7J7itf K «7 iyxi?*''' KTri^i; , xj «»«|('oif •? ■ms-ttj; yluofSfiois. xj ■sfe» e^o,tOT 'BtpiCis u:^t Kafoageiui •nts noeA«/5>'»)jf. Cd/). 10. totum , ?^ cap.2.i.v.l.9. XXX. a' "Aja»» «rf^ipDTf('«t «fs< '^)' fufcS>iinifOpa/ ttS n«i ■f ds ^ot',-5Ao» < < 'Atcuiiut Gi&s td'» IltfuAo» c* Auc(c^m(fi «Titv , o^Soajtff tt ^ ^», iiieiS>). ca,p.ll, v.:.6.vfqHe ad finem,(^c.n..l.i9- Ay "Ora n«'7A'^ )(j(^f«f «s t» riMiss^ii)./ , 'iTruh tt ^ fi- 7rt,>cJ iu}u£'o'A,iTUia//y,s vzri 'lnau^vi >(9"b n«'jAau» >m Sedio IL Critica. i^ fila-titttif iui-nis aOsKvniui. 'Ev a?, "oh •mimu^^ i TJ^C- t.sp.i^.tj.2. r.vfque itiifinem. iJ3«/t9'»©-. f.j/j.l4.XM.l6. «>r «II7IU <(»ot«j(^aif riou/AK xj iptftaif, £.»^.14. 1'. 17. M/^.IJ. 185 'a? ((IfTK C.V V6uai 'ait itoiKti («(/;?ncn>. 1 nif( Silg.«i)(9i7K5T»'ir«a'f. 'Of^sltuns iu> iviTKfS/ia» AAAIA TH"2 TX^}i)t S-eteTtffi t5« ?pi;»xeii(_^iiiis « j 71 tuct^yi^i^v lnontius c nxu\^ , 'A-^imrKS •fxi tiS (pvisa c.i.^.verf.1 J.c.l^. Ai II/.s, nauAK (T( 'Pa'uiui , Ki,Siwtti Tt tsAh',-»» «J /««><- fa'v 7rK«-siXi»if. 'E» a , no;J«(»t^(r naii/A!! irg&STKS rivriunS, iBrSA tAmJ^t^ iTOT); £.<(«<. NiuJit7j»9 ^EA(Tif; «V 'iifnlw >(yfjijiJi>iQ.t 0 ITitilA^-. «/J.lS.XM.ltf. X L. ft rttii .a/ofAf5i*f IIitbAgu , T?f OTfiw rsV c* 'P»i«>f ls/(5i»,-. caj). tS.v. 1 ■j.vfque adfinem. KE*A'AAIA THS nPO'2 r'fiMAj'OTZ twiftA?;, £^»7»; TtvM (ttzincfs vsniiaj^iQtis. EuayjtAixii di^ntaxlic is€* Tf tui ti^ai ^'g^7(^ XS/im) >i TO» cv ^ag/W y^ xiet (A^e?(^, Jcj •»sN(r«a< irttiiff^i.lix.iis. cc II^iJts» ^ 7, «30o(K(o» , 'js<' x^iQac ms xj {Srav ra» a' ^•jj rtcsiiiTwt Tu. ^vnifgt. cap.i. ,i nij( KjiQias nis i(sc7it 'irgjs^A 7»/ ^i» ^uAaoro»?©- tsj ►6,ofOfir,s fjri t? in^i i7nia%ias i,yc6/is. cap.6. verf.i 15. 1 'E7iavo(A>)\J/3v mifcpufittti, c.j.ii.^.vfque ad finem. la. Hi^ '? 'iinSuQ.tJs Tut ^oTiKuv iTaJtifijf.mi a]^' •f asj©'; to 7T>iZf(JC TtWCC^^etS. C.% 'V.I.T4. lo' 'E^iwaAijr^r ■njy t?s h!nx.ifS/J>js tus iijitis H^tis. caf. 8. iiT/:i4.;4. ly IXi^i 4 i^iXcfBfitis iyixtis Xg^f a.c.S.xi. ; ^.vfq; ad finem. ic ITe^ CMTtltkiTias 'Ir^ifA r» ii7BfeA/]^v7(^ , j^ KXiQttas tu «AijJiitfrK ciiXE^^»?©- f^ r«» iS-vi». c.9.10 Q" li.-u.i.i^. tt ' OTt K^ iinTiecii ii 'iiiynar.s S/# r5f ftf «sj^cia* 'lyi^^Xit- ij » if J?^ f .«» i^fHS^''l&' iv^7s Kri^\iy,t(^^.c.l l.x^.lO.i^. is Tlig^ tS ince?rx i(^B-' 'ov 't^iS\iiJr,Qat , iyt SitiTt^t tiztu/iX- 9t'» > ^«'A* tw» cjfjTtjtii^tvT»» id-vai» «■(«/§i;(;^»Trjv tJ" Tnra 'itr- fai>~. r. ! I .i'.i ^.ad finem. (^ Tlu^itiTis •sfei iptr?? ) TTff .ST®} 0to> >^* «»^a'5rw. 'E» J, TlEg/, T^f «f a.»i)'A»f ofistaiecf. Tltg^ tijs ib&s Gici fMT^eiaf. . ^ . .j . . , Tl-.gJ T>is imfss itTiKdfSfiiu; i>t%ii(sfx.iaf. VltfiJ nts ise^s icc^t'^ lOTTVwa^v&f) »' ;j^» «uAeio^ >ifc'j. c.,^.V.Z\ .vfqne adfintr»- V^TBj/^f. Utp^ irup^inuitjs i^ tn^ttiiT^I^. Tli^ -rtis i licftm /ia 3s/£»<. c.i ^.x/.i.i^. li Uti^ -nts >imvfy.xs iutn T^f c« (»T»Ak5 »^ ^ua^. c. ij V. I ^.vfque cdfinem. npoz KOPINOJOTy li;[y»7« 2c/ '^XX^ifi- c.i.v.i.i i. r' nifl Tiff Ji',;vT!i: %iat afiXt^ui -nlt im-miiitiis , A' ffi^ (r(«/(j7»t&«|ip)«7j. ci.-L'.!! c.i.totum. S'_ ntfi Tiif .(jiTn- aviS|((j( A^r«f^'(« , )(5! 75» ».,t(3». C.4.-1/. I.I6. £ n.fi Tir 3-fl'o(f J!>'|,,r , ,^ J ({.(ja/Joi, d/o» , J„ 7,7* ii^'«»» jiHiiffxiTztf.c.^.-u. I 7.1 8. ?' n£{i rjf x5 oS^ it^ttticti , i^ Tiif J cuft^lQ' iin^^rms % i7ra»«AD'i|/tt^ 'ATD^jlii »;;; K«64»S<''ivii izj-«»(jl(S ,^ iytwif ivfpttftisgiif iumv. cap.y, 6 TlgqT^c-xri tatss tTnlhTw ^i/ff^Tav tus ayims , i^ mftltu ra» :i^' rSTs 'i^^idfiav. Ilifi riff TiTtt/ iiOTfsAif , ^g ri» ocA^ivk a(ii ivTiss. C.8.9.10. X. ( Aiiytiini ■mt iJiat •ni':uv , t^ i!S&i&iA'AAI A TH^S n p o" £ r A A A' T A S tjnssAiif IIofuAK. I. a MtTiJ n la&iifttcv , iii-y^ns rii letuTV fti^siiniiif XSn 'inSitiiTfas >(5CTK >,jT>i(9if Tiii Hn^Xait iTnff^^Tupinuf «f •jl/i ci 3,',^ ^ii/tto. c.t.X/.i.IO • y Tlifi -f «rOf Kifpav ivrfpiCtas , va\f -f Jin't Xsitfis. c. 5 ,'U. 1 o. I 5 . ^' "o2i £Aty;(ji/. f. j.^u. 16.11. i "Oti lirs K^iTi» iiC.a* ti ci »o'«« c^.v.i^. vfque adfinem. 6' "Olt ci T>; (Aiu^fa yuatcfKi ? 'AfjJ»»" >& tiI ypnnifi ■im{i' ke*a'aaia th^s npo's kopin©i'ots <»S«iTJff tOTf5Ajf,'t_y»7K' iwxt xnnStctfftinis. Tlis^ •a*H'«'/«v i^ 2lg.(pi^av i tjnwAi Mf%(nv i^i tZv Ki- g/(»Sijif ii(<^57j)^ai. oe M£7K 13 itS&tl."'»V , /n^ 75U ftM ^^tCHt ngfss i»,iKHS CM ^iAoJi|(«f T^ftTri tnilpiix i,Jpiiim,>,. "£■,< a , ITeg^' ^lccs trtiplaf. lTi5* A«T»5J<£». ITtj^ 7IU iwi Kg/ittiv }ihttnti.X>ss. ITig^^TDu^If «jiwf'?'-<^ c.^/). 1 .1. ; .y- 4. /3 Ko<7K •OTCFis/v }^ap>i Tiit xj rcituf^ 'tMu^piaf. c.5. f.t 5. di^ finem, cap.6.v.\.\ 1. t/3' 'A-mi^cTm ^OT Ti» tAtovra» tTn Tiu iS&faftlu> , *i «riJTjo- sjj tsr&tvitui a^talai Tiui ci wveui^ssTi c.6. v.it.vfque adfinem. 'E *E- fi'^i!^ ««oljiotf ra» j/«/./«//!iv,, i«)jj^^ «' «TrisTi «E» o( 'tTFft/i. Ileft iyntittf iC dlyaftiai. Cf.p.T. c Tlt^i 2lsi.^ 7Tf.eiu- Qttus. cap.i.v. 1.14. /3 Ei/j^ .cfe< ■yytiiQiiJs tw» ci X^f aT (iitk;);?"'^*"' *J«9&» «f j;<(^f. cap.i/v. I ^.adfinem. -/ IlEfJ tS 'eS^i» jcj 'lisJhiat ciKitiiQtas «»£>$ ©t«» Jitf Xg/<»ar !»■' iA^jnA icp.;}«&4». cap.t. J' Iltji riff h%,ms ivTiI $-nett ntpiact, n*j Jtamfitsv E5v5v,)(jif iMy^t Jixiftsvicit. cap j.i/.i ij. e 'Euj^ vWtf 1* ci<»Ai)Jj'fai'jiui. cap.^.v. 1.16. ^ ITea* mp^Ttwtif Kxf i^iy^ctruvrf TnnHois ifi^S ^tNhif. cap.^ T^.iv.i^- i Ilf^i J^fji» 'tirttUv, J aj<«r,KK, E^fjjif liu ^^r.iai' eXe.^»- (Ji,- ) |iAin- K E * A' A A I A - n . HEpj •»» (01^'«» aj^iQin fly;^ 7fX«aj- j^' tS? 'st?%ftiaf. cfxf.cap. i-fi^; • v.iy^.vfquc adfinem,^ c.x.v. c.i. V lt>.i'fqttc adfric^.n. ^ ,1 , , t Ilf^^ ? arvtute^TiK» /3(B ? i"5 «^ ^^? . , cs ti} ftifttint Ttu 5ayl»TtK T» Xg/fS». ^-J- ^ ^ / Ucteaintnis ''^uj tiv3», >t >(3'"«/ ymtTU)!. C.4.V.J .9. ^' 'Amih^v icnrx^fimit aan^ U^H3.'tMC. ^.-u.io.ad fnem. iC 7n'nf o»'to» >^ ^iQ^.c.z.v.S.ad finem. i rie^l 1? >{>eT^<; i-Tnniimt. "Ev »' , Ilfg.* a^)y»i5v it^ii n >^ yuoufn.iv. c. 5 .*!;. I.I J. ^' nt^i ^(i« cafKaQoK. 'Ev a iajffi)Hx.uiv.c.^.-v.l(,.(iy c.i,.V 1.6. »' nsj( ii-/S>(^ iui,iS(ias 'iit 'O^TSt^. c.\.-v 7.9. <' nejl t7n^«?v«i« iiuT»)>^ TSf c!xxA))!n««£^iJS»,>^ ^f^Eu^iJi^axaAiBv.f.i.Ti.J.IO. (^' n«2j4j/iA/« Qi^ «&' i{cf.J«f*s lierayici^is a;^t tiAcw;. fi»/'. 5-'V.i i.i a'aaia th X nro2 ko- AosTtfex t^TTssAjf. « '^vitts^sict Osrif KoA«oj«£ , ,- ~ , y' nE/( «.ijf ci X6«f^ ^T,Ct<"« >&' «»<»<-n'Ct*f tJj x^ o-u^i^pV.»* '^T" ''''..t^&^f '«^ ? ^S ««- "f,?)'»^,24#.t«CTret( Traj;^».,:. 1 .r. 1 1 * A litfnyis aifjisL^xtTifis fifrrtii(^ius "ruv jtiaiv eiy/.^cf.Tuv.c.l.v^ KE«(i(9t> vo,4yu Tv™ Ti(J cu^xiniis ^nmi^gi , i^ V zrviuf(^-ni(3is mJs ci ^wjiu.^ Q*s Lfi>fi:\ e.i.v.i6..idfinem. 6' ilxfa^iins /D?( «(stjap^t*? , a^aa-f^fu , (pikat/^paTria; , p/- A»^»'''"''®^ > ^'Aai(j65Ki»( , 'imXfttfiioi , 'ivpiifji^u tis ©ton .a/^ja- j<)f, ii/,yi!e.<5i(M. c.;. f. 1.17. X. (' T« iire»f ri(t ciKHnvs iftgviiiTVCot. 'E» to , T« «jof rijf aA»i(iiis'iftfie^>as,ciH3'*ftiKas. c.^.v.li.ad finem,^ c.4. ke<»a'aaia t h'2 npo's ©ESSA- AovositV txtatnis i7nss>iiis. i '"E»W(»©j t ©i(>r«f^,«»«6t(»v twj 7Ji(f (J|iiiif V ^nri^uv iyiicn. cap. I . /3' n(,3-(^ ctuTay , »5,^gsf ta-' avms , r^ (tts^icra 'ms it» te- AKSiliOTv. C.1.1>.I.I0. 5/' Ei/^pi » , tiif T?f Xg/ffS! TraiHTzas. c.^.v. 1 I. ndfinem. i na^xfvtns im(p(^Qiu)r,s iC. iiyjt^ntrMHis a; eot KgMr^ , piA«- }l\f)las,'t^yttritX4 i^ierr^tiyf^v(^.c.4.V.l.' l- t AidU7ita>iia tzykt '^ y jzt^arti if^-ntXuinas 'fm Q^vtuv i^ v€- itj»»,ci impcuifitK Xg/ffB. C.4. f.i ^.Tjfijite ad finem. f Tli^i 'S ><, A'AAIA TH2 npo'S © E £ £ A- .\ov<«»f «uTfgjsf i7n;3>?f. « Ei/,y«g/(5J« V-ja-^tf •,* t£» ©toT«7i»v/KEj)» Trlseas, «J iylTnis, «^ •UBTl^vSlf , EOT Tl^ji (iuTiv , «J lyAoilJlj ? 5AiSo»77JV. Kof luj;J vis-tf TrXtianu! Hvluv ci ^'|)| Xg/fsju.ir.r. /3 Iliji TtAXf , 071 ^ avri;^istv tj» JHft^TraA^"* '^ 'A<')/;|;sj in/itiMv T aTn^cTtmivXg^ts-^.c.t.v.l.J z. V Eu,^g/in(t vsTff 'f )cA>i(^tiuf , /cr^T^omJ tin^'»» euyif OTe?'f Xe^nv r©i»vl'^ 'neAyft'^ au-rZi.c.r..'v.\x.vfque adfinirn. 5 panctitXilTis 'ivxHs ijui^ uvnS i^ ? "tfjju. Eil^ul l.Wl!J <«J- "niv eis ayxxL/ Qtl. cap.;. tv.l.s. t njjTjcw^ fjj«»li«< «^ trrutxiTiiCtas T iiyuv ,^ 'ois<£f;w». M/l.V 11.6. T 5. _ * ^"y ■>^V "'e'l«''>)' i^ ■?,«£,» ©t». c 5.1/. I <;.nif ijcinluj etS 'chijias , -rU i.is&rh tyntis. cap. i.v.i.'o. i. 0' nt^i^^ ■(«„,; citAovJf ihf iui»;ftA.7"'^'' --'-c»&,^;? V-.. -«?«,^f. 13. e^ C.l.-U.I.J. y rifg/i T^ acp^vuc^ cjt ru vujj /3/« TTPAcTE^ocf iTn 7B£^ vsnfjsns 'nr iAotA 4*<»- fd/i.i. -i; 7.1 3. c TIiQ/t o^dis t^hi,ASf fAiv;(«^')If. f. J.f. 1 .9. ^' rTpoTfoTn) 7?f iiou>7>tr ftifiinas i^ttcttTtcK Tvii ^otuAoi; e« 13r«)(5~©ta. <■. J.f-io.li. i Tltg/i T i(efjfV(noftiitnivnJi , eif ivlcrurlei ■nt Tifio^''"- ^- }• V. T 3 .ad finem,(ir c.i^.v.. 1.5. <' 111(5/» -f '(auTtu jMtAamir «vtfAB^tWf , eOT Ji|), njatiu. c.4. i;.if ijit •Jf.f. i.i>.i4.(i(ijf»e»fc y' Tlct^tcftie^ , «f AT 9XW5«/»tTv )(9t(' «ADtiom t)(5ira). cap.l, verf.i.i. i' Titg^ hu>m , «f «» i^ ivni tiis Xg/lftl ^&t^^ iijas J^»- Aeo«».f«^.i.i;.9.l 5. e Ilfe^' 'i^ffiiat ■JzmmyKS tjt^miinis tiJ 'tmttKHee ■na X^rt, cap.i,. i;.i.8. f' Tlafafvttrrsitt&i » atiK>ilteit Tnds/isiKiiS ^vniTtis. cap.^.v.g. ad finetn. kea'aaia th"s n p o' s <« Xf («-» c* «|i, -rmT^cs >^ i^xtnct toiv Tia.Tav , f0 ■nis ((stjajfftftf T iwi j/>,f , (?), eit ;7i« i^-sjjixc» «- |ll«(. C.I.T/.I.J. /3' "oi » Ab?»^ ><«i, i ^'|ot Xf /f? , (J»* 9"»* l^ imiiiliKi. A» CtrX ETn J TmfovlQ' eijiy(^ , cv a ol Xirli^^) , ixt^ iTn ris ftt»>itn!s citiifSfiiis. c.i.v.i\..ad finem, ^ c.i..v.\.^. y Olt 'im^KOrfn 1(517« ha%t7it i^ tVfiTrvAncui i^ eiKUe^mZf, Tio ta&s iifiscs, irri nmi^ict if^arrat Tvj c« Jk»«j»u , S^t 'f tlff&s txuTvv eiK^aCias. c.z.v.^.ad finem. 0 ' 0« OTf euTTo» X j(f « lif >^ MaiJTii 'fjrisivCa* , JgtS'' TartgJ- ;};iw Je ©t» /sr&f «»5;iaifB». 'E» a , ' O71 pofDTn» T 'waAwf tAw 'f)C7iii^i'. cap. 5. e Tlf^-r^fxn camehiira/i eis Tiiu ta($hi>,iifj%iijit i(snumujj}t.cap. ^-u.I.lo. f To ^ofeejav i^ KfiCtois ■rmg^ 710 >icyuTu 2i^ •rmvlat, ^ 7»' ^rit^v ■nis ;j«J('?©' T^f ii(i^niciis , -rm^ ■nS «^(oTra^^C**" ^i"^' <«v^ nf«^««A)joi)f i» ?©£?, ><; toutk o-tti) «{(ta). cap.6, ■v. 11. <». 'E> « , "0% >C ff 'A((y.)t/4 .tr£5i?<^n'5». f »'A' a^' vo/«» («fKiKH'. c»p.7.v.ir.ad finem, (y eap.i.v- 1. 5. "* ^''"^foj:" •^» iiihtgfc S^^J^ixx' ■TOfji iilu) o(s-n(cf,i , ci 'iXitr^ai j^ itjiaQuZ.caf.fi.v.^.aijinem, yr r. «^.f 1.4. 1/8 riie;» P off^lQf tS Xe.t.a%is «0»WJJ- ly MafTtfia^ ,E%4' i* ^nf ^fsf^^nis , «f afjoTtj*);-!»? «>fi»r rcr 0«3W. '£v a , ©Ot;»^ t^ c* msV «jOo/». f»f.9. verf.ty. iS. f»/i.iO.X'.l.i8. 1/ ngjiy.Tn) aruhii )0i3i poS'o» «»« 'iy/il^is(f. c. 1 1. if' ITee* lOTMSvBs T^ oii a>(sX»5>i»^ XgAfO. C, Il.t;.1. 1 1. 1« II»e< suiff^QiwifS 'fas i3f.-nf')unmi -, f4« >c»»t»j«>4* «u>79f,a>; 'Hmu fm iu^i -nm^ fifmiai»s. C.l i-.v.lT.. I7. /( oi 0aSifa:-n^ tu> Im Maunxs m ftiX^atTK , i^ ij)^uo- »©^ lilix tarni^iif 7« fuo. c.n. v.li.ad finem. XX. « nie« ^iXahfipiat t^ ifi>.a%i,tcu. 'Ey » , riif ( «J^jj- CjLm>it. n«f( (u>TK(ice<in*>« 7n»TFf it».r. I J-l'.!,^. «(^ lUg^ T« ^D n'f(y,T\K.ais ^i)» x^ (o/ , a;)ivte zrnv f^^Tixus >ai& X;(5»'» ei >j>er5. f. i j.t;.ic».I9. >c/3 'Etj;» ©eo» •afe' TfJ »(jy»- fiias.c. I ^.v.zc.ad finem. 285 KEA'AA)A 1H"£ nE'TPOY KA©OAI- xjf hvrifKS i7nfjAi(f,'(;y»7K ■jen^ccffie^s. ti Tltfi xXiistms ■njt ci WjV 'ef JJ'f l3iCaft^,it •mt Tiis ikiIt tJ; , y.sfJi £>,«-i^ T ^i»>o,7r.j» a^fi,. cap.i.verf.\. ii. /3 na£jc>/lAi« «f liroK»»»!» t^s MamiaXias fi^ licu atixvnt uvjiiu' >(^ 'oTms c* i|)w ©«bojf TTjf r» ©(oi> «fe( ■nu i('a emJjcKo» ifiuvit. c.i.v.ii- adfincm. y ^f^ffiois am-mXiis 'ixavasrtQius u^fMiKUt, anSniK 71 c«/Ti>ii,- «J ^e;bK8i»t; tisXanut. cap i.. e ETocoeXiiv/^,- ■??&< i(ijc>c(<« (c»9^(i>7r»» ajfiitxut. 'Ev a , "oTi ajfvi^at >i|« 0 XsAsts sjn »'((OTtAf««^Tj'A Tiu ctj'jl>(8^'. alft JVT» tvTflJst^l^ 7iaj->i >{)£r>). cap.^. ke*a'aaia t h^s 'I fi a' n n o t n p n'. <« 'EvctyfiXlKti %tX»yia ^tS&i XjistZ. 'E» J, Hij) JJe^^a;^'- C'*^* '^'i!&pax>is "f J" /«i aif^^TuvHv. "0'1< i-7n>iir ©i» Ti!«/ ^ajj» |Seffajo7. (•;!/>. I . ^ 1. •v. i . fi. Ile?! «Mtajif >if iitfv atri^d" 'P" '" .«.•«•«?.,.-.• ^) Ke*a'aaia th^z kA©oaikh~s 'looaov i^^Ait; , i^trm ■ntaf «tj fiifHfciit vav^of^tffis. et TTipt ■\-az/^svi!s t^ ■mstaf iJA|«f,>c/iiiit ■mi^xnits , t^ Tut •1 «vjtis ■jmiat. 'c-n s ■m.^qi. &vs li ofnn' m 71 y*i a^lct iifiiv, TtUf «K/TtU.CI.f.T.l^. iS' n»e,«' «jfcecjT)!?!^ >^ icytatts, «^ <7r%a%tti; ayxjH: fci^^hTc- «£?; iwj «^■'(SfitCff • K«/ «sSk 'imtnftiis >cj rufCfiii%tas Ajj/b. (".»/». i.v.xi.ad finem. y Hifi ttit laOs '«^(jisf» <«p,<»7Xf i«©»WOT^ii)r7» njiS' vo'/<9'. cap.i. t/.i.ij. (J'' ''^On <;»x o» , li^^oe >^ i| «{ja)/ , )^ (OTC 0« Jw- njK iJiiciif , ««i' «I aft^nt 'ang. J^i^Stuj i atJfUTi)^. cap. l. v.i^.adfinem. i 'Oti I) fls©7reT))'f >^ ijctkk?®^ yXSarx Jamt^r?! t»» )c£)cT»tc(- vo» , >ic (cjjcttT» (ii(e}/)c)) «r iv^jj^ccicc* )^ «|cc* 7»li ©«». 'E» u , Ilfji «»oc5TjpJj «cj«5^f >c; ifcsix" «'©f (««M)A>nttvi,'lc.t » , ITef^ ^^(ok npias. ' Ou cm foc- ^uiat >^ fiXtihticct ig/is y- ai(jittisusia , *^ ii tstss ©«o» 'ix,Jpcji»ny tb» 7sA)i»io». c. 5 . ^ 4.1). 1. 1 1. f ' "o2i <»» c* at^jfiiTta , a»i' c* ©e« tk iJ^futycSc <<>c)^(if >i$c7Tt>,&u»eTUf '£» « , ITt;» 73^e)»i|»ocf ■ai^»ffi»» , >t.* t))? c* )(So-|(cm ^Djlif liu7»ll , >^^ iZ^ Jl.(jf^ IK^T.at ©i». nif( f(JCXfj5f^(ll«, >Cj^ li5J»«s»Jf ■mcJr.ncf.Tut , )^ 'CTS' <«\>i^««f. n«j«yveiJ^f 'Ji)£jtf' t>(jc'fa> «)&»>)«»(>«( ^ Triftus- "Ow a/ef>(5»))'t«v T» f •K>Ai)in'» »fcT))j('« cap.4..v.i i.ad finem,0' cap.y kea'aaia th~s npa'THr toy" Ari'oif "iinnXau niTf» 'nrtftX^it, Jj^JvS» ikniiiifftiit. k nej( if c* Xe^f?) «c»«^»)'»t4)r. )^ ■(;%( ■iat/tsfint Tii^rftZv' j^ •cfe< niTtie/iii^ilt ■rri^as isriyioi^niyfiXfBfitis iicn T «'©^>!7»». cap. i.v.i.li. ^ ~ „ .i fi Ilt^t 'tXm^l^ >i, ayaTliS' t^S Tt 'oipiXo^ris «TrJ T_>i i).- />|oAo^oe T» ©£» . V.zi,.^^ li Ueji «^ajif lif 'attv airiZeia- 'Ev u , an*j^l»e»if .jrfg< 5«. et/O" e)(s«»-Jf )(5tfl'«A(>c(i»*.Ka/ .z;fe< ijrajf o!T« ■tvt «fe( 7»'» )(^'r/y» «p«^f. Cl.a). ^. 11. ;/ ni{('-<^(t;A!^'A?ii»))mo ot» )) «f X{(f»» it)(TiC««« )t: sr»it>>«sC7i)(su i*;in/ ©£~. "'Ot» waif 0 c* X^ttf, cMjis ecii^ftiat' '0 h^ «^{7K»», Ifjv CM s^g.^oxt c.i. ".'.ii.nd finem,(^ c.}.v.i.g. i' nif'i ayitetit -f eif 71'» TsXtiaiot >^ Ji|*^'C ,x^ iiKtis T )iJJ T»i) ■tmtyifa a/*' 9nft»>f 'I^jirifXe**"* «f ^ivia. c!/>. j.-v.I.I 5. j" ITse* «crAiiJ/eiff f «KstjTiivjv^Jo- «JtA^K^iij*' irstsirm^s, >^ -zie* -nii ftti «'.6<' >>5»»yi; ^cc(ujiikx n^xff^^- 'if , it)^e^»f , «tceSc^^T». '£» ^,"0% b it~ «/je7i)cj» einiKii^-i, S ;)«<» 'I«^ ivicc^stat 'i. '£» a5 , Ilefi 7?if /lOTf ep»f tpac/Xcni.- Il^ i^ fctTahxfias. TJt^i Anutiifiii , a f^ccftv^tiTtcf t» >(sc».ifv. HiQii api^ias «ynii/ oXxQiut H^y ofi^gtarnv ¥ TmXajf aK^PToXat n iCj mv^^ut. V l lo. fi' Ta^aciQff^s aoTjit tm t>| ■srXetf/i >^ J)j(g.j fiXaQtpiiftiic >cj imiAairf •uarexj/»^ T^r Wf efrwTLu ^dhg^h- Kias.verfil.\6. y Ht^i aQcpicXticct cujTUt c* Tji mfi , nfc-jrtt^^icct tp i^ pn- (T^f «r Tt» 73*i)in'o»,i7r( niTyi^tf. «t,^ «p^a^^io. 01.17.15. ^' "Evjm l-isrif ccutZv »it ayiaQfiJi i^ im'fftiintt4i j^jcJkjjc» «•«» )k» > "rt*^ ,-. ^?i». «f i^ii^oto 0e». ci 'U.II.II. ^' TXigJi ■? ^ ^atl- Sficcs. 'Ev cJ, Tligji iiixut vsrvlgi.ytii, >C «■/ij()(jtit» -Jzrt/usviif a/oc Xe(ro'v riejj -[jsransiit yto/ccfxl», /^ J^«oio»£ 1* icOf «»:^«f , >(^' trtfnipias Ttis ci OTveujt<9t7i «r tti-ot» ^iififcct. riefi 7>){ itifiv oigjf yuuain^f irvfdS&Kptfas^Tli^i •} oiOs ic-mct^ fmeiKii s atifj>ocKicc(, i)( TV)r(^ !ia ii nn Niie J ©e» (ptKec*Jfuiria , iip' i)|t(5tf A' v ,3^ T»'/3fCTr'(^({9i7(^Tiii/X6/<»si' irvfcTm^^tia.c.i.v.i ^-ad finem,^ c). i n«fi iin^^nait ^aJtXuv ^a.\iai yj/^ iymvaXt,-\^t T ci sPVit)- «J!71 ,(^f7tUti «5 Tio' S^Pc^V T •la^QffS.TViV. f.^.f. t.Il. f' "^Otj >(aivu'Aee Tf aiSf riv Xe^fj» , xgjiTTi» ;j^)I tw» ^vtikui '!tu.^iv'tX-m ^ 71 TijWf tuiTci,pi^ii TUt ■mtf iTtjuv Tiujuf.cap.^. verf.i i.ad fisem. ^' Tlufifitir.f it^tvtvTtfui («sr« &7r? o^j^^(«»)f «f votiK/ , Tuo )tp T» zlg.^ixt. cap.^.v.l 9. >) 'Et/x?) ■uwtf ■jiXdunais T mitviiTui. c.^.v. 1 o ad finem. TYPVS DISTINCTIONIS hucufciue traditaj. Ki^aXofa. fi^i. Mattha:us li. LXVIII. fiptf. H14. Marcus ftn. LXVIIL ipx. IJJO. Lucas iry LXXXin. M- i«77. lohannes tx. XVIII. 000 A£la 1« XL. 000 Epift.acJ Romanos i^. XIX. >■ 910. I. ad Corinthios $' IX. mo. S70. II. ad Corinthios lat. XL XVI. I XVII. J XVIII. — } Latinorura } /J XIX, XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV. XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. XXIX. — XXX. XXX XXX XXXIII. — XXXIV. , XXXV. 5 XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. -V XL. XLL I X L 1 1. >■ xLiiL r XLIV. J XLV. — XLVL -^ XLVil. I XLVIII. I XLIX. > I. I LL I LIL J LIIL j LIV. S LV. — LVL -^ LVIL 'v LVIIL . LIX. J LX. •> LXI. I LXIL V. LXll I I LXIV. J LXV. LXVI. LXVIL LXVIII LXIX. LXX. LXXI. LXXII. Capp. I. II. IIL IV. V. VL iVL *V1L VI L vin. IX. X. rX. XI. cXL txii. xn. XIIL XIV. Verf. 5 I. 8. ^ ^adfinem. r >• 7- ; 8. 11. ■> II. 17. ^li.adfinem. 6. <■ i4.ad i^.adfinem. —i.adfinem. 5 I. j. ' j.adfinem. r I. 1. I 3. 4. < J. 6. I 7- 8. L 9- II \j..adfinem. I. 5. C 4- 8. Z 9- ndfinem. r '• I 7. < 8. 1 10. V.11. I. Ii 9. II. 13- II. i.adfinem. 10. I. t M. C17. 9- II. 1. 10. 14. 18. 6. it. ) .adfiaem. 10. 1«. 18. J- 7- 5- 19- I. 8. 9- 14. I?- 17- iXV. ^A-VL XVL l. iZ.adfinem. I . .adfinem. f I. j. • «. < 7. 5. { '°- '7 Initia "verfuum. Apocalypfis Icfu Chrifti. Ego loannes , qui & frater veftet, Angelo Ephefina; ecclefix. Et angelo ecclefix SmyrnaEorum. Et angelo Pergaracnfis ecclefiat. Et angelo Thyatirenfis ccelefiar. £t angelo ccclefiz qux eft Sardibus. Et angelo Philadelphienfis ecclcfia;. Et angclo ecelefias Laodicenfium. Poft ha:c vidi, & ecce oftium apertum in calo. Et vidi ad dextram fedentis fuper thronum. Eece vicit lco ille de ttibu luda. Et vidi, cum aperuiflet agnus primara ex ^giliir Et cum aperuinet figillum fecundum. Et cum aperuilTet figillum tertiam. Et cum apctuifTet figillum guartura. Et cum aperuiflet tigillum quintuni. ■ "■ Et cum aperuiflet figillum fextum. ^ Poftcavidi quatuor angelos. j Et audiui numerum obfignatorum. Poftca afpezi , & eccc turba multa. Et cum apecuiflet figillum feptimuin. Et primus angelus clanxit. Et fecundus angelus clanxit. Et tertius angelus clanxit, Et quartus angelus clanxit. , £t quintus angelus clanxit. Vas vnum abiit. Et vidi aliura angetum fortem. Et accepi libellum de manu, » Et datus eft mihi calamus. 5 Et dabo duobus teftibus meis. Et poft ttes dies & dimidium. Et feptimus angelus clanxir. Et apertum eft templum Dei. j Et vifura eft fignura magnum. > Et faftum eft przlium in coeIo. Et ciim vidiflet draco , fe proie',iL'iiit I XXII. quot llint c.npit.i hiiins liSii. Tfiphcjtiir.uuciu uumcrus XXIV. mcapitibus ic]ui.i vi- riiiti cjuatiioi ll-uiorcs tripartit.i liiMl.intia auim.r.corpotis, & Sprituscxprininut.irtinitatcni 5i> Tiiiiitatis. ^ Seijiiitur liiJfinfHo N.T. afnJ Latinos receftn. ^ummit vrrfi(nm 87 C-?f: M A T T H ^ V S. C/ip. I LiluT J^encrationis Icfu Chri(\i. 1 Ciini aurcm natus cllct Icfus in Bcthlchcm. 3 In diciMis autcm illis .idfuit loiianucs Baptifta. 4 Tunc Icfus fulidudus fait in ilcfcitum 3. Spiririi. j Cuiu vi.hdcc autcra tuibani, afccndit in niontcm. 6 Attenclitcautcni,ncclccinofynam vclham taciatis corani liliis honiiaum 7 Nc ludicatc.vt ne iudiccmmi. 8 Cum dcfccndilfcc auccm c monte ; fecutaeft turba muita t, Tum ingrelTus nauigium traiccit , & venicin fuam . vrbcm 10 Tunc adiiocatisdiiodecim difcipulisfuis, dediteis poccllacem adu?rfus .Siiiritus imnumdos. 1 1 Et fatlu.u clt, ciim dcfiillct Iclus prscipcre duode - ci:n difc:puiisfuis j X h\ iiio tcmpore ibat Icfus fabbato pcr fata. j 3 In die autem iilo egvelfus lcfus domo , fedit apud mare 14 Illotempore audiuit Hcroda tctrarcha famirn de Icfu ij TuncacceduntadlefumHicrofoIymitani, Scribs & l'harifci. 1 6 Et cum acccllillenc Pharifii & S.idduca?i , tentan- ces rogarunt cum,vc ligiium c cocio fibi often- deret. J7 Et fcxto poft dic alTumfit Icfus Petrum ac laco- bum & lohannem. I 8 Illo ipfo tempore adierunt Icfum difcipuH , diccn- tcs,Quifiiammaximuse(linrcgnoccclorum= Ec fadum cum finiinec Iclirs fermones illos ^ Simile enim eft rcgnum coeiorum patrifamilias, qui exiic cuni prima luce ad conduccudum operarios. zl Etciim approinquairent Hierofolymis , &ve- nilTent in Becirphage. II Tunc refpondens lefus , rurfuslocucus eftcisper parabolas. i? Tunc lefusiocucuseft curba: & difcipuhs fuis. 14 Ec egrelTus lefus e cempio.ahibac. 1 5 Tunc eric fimile regnum ccclorum decem virgini- biis. 16 Ecfadumeft cumfiuiiret lefus omncs fermoues iftos. 17 Mane auccm cum e(Tet,con(iiium ceperunc omnes principcs lacerdocum iS Excremo autcni fabbato.ciim lucefcerec in primum dicm hcbdomadis. 19 10 Verf. 1} >7 if 48 34 1» 34 38 4i 5° 50 J8 36 39 18 17 35 50 34 46 4« 39 ;' 46 7f 6(, 10 Sitmma verfnum. 1071. M A R C V S. Cap I Ptincipiumeuangelijlefu Chrifti. 1 Etruifusintrauic apeniaura. j Ec incroiuitrurfusinlynagogam. 4 Ec rurfus ^-crpic docerc luxta mare. j Et vcncniiit iu vlteriorcm ripam maris. t Eceorcduseft illincvcnitrjuc in patriam. -7 Tuiic coguntur adcum Pharif.ri. 8 In ilii5 dicbns, cum multa omnino turba eirct, nec habctcnt (]UO veacrencur. j. I^ Etdixiceis, Amen dico vobis , funtquidam ex iis qui hic adftant qui ncquaquam guftabunC iHQrtem,vlquedum,&c 10 Et ciam illinc (urrexillec.venic in (ines luddcr. 1 1 tt cuinappropiiiquareucHierofolymisin Bechpha-. ge. 1 1 Et coepit eis per parabolas dicere, Vineam plantauit quidam. 15 Et cum egrdderetur e templo . dixit ei quidam e difcip'uiiseius,Mag!fter,vide quaies iapides. 14 Erac autem pafcha & azymaduobuspoltdiebus. T f Et ftatim di'ucuio, conlilioinito,fiimmi faccrdoces. 16 Etcumcxadum clTc^ fabbatum^Maria Magdalcna, Verf 45 i8 ii 41 43 S6 37 58 - L V C A S, Cap. 1 grclli fuuc componcrc s,prodiit cdidum a 7 S 9 10 1 1 II '3 14 Ita 17 18 19 10 i.ll 11 13 1 + quandoquulcm mult nanationcm. faiflum cft autcm in dicbus C;«;laicAu^;ufto. In anno vcio dcciiiio quinto imp.Tibcrij Crfaris. Icfus autcm plcnusSpuitu faniSo rcucrtit a lor- dane, Si acflus cft a Spiiitu in dcfcrtum. Faiftum cft autcm ctini niiba immincrct ci. Faftum cft aurcni in fabbato alteio piimo, vt per- tr.uiliictpcr fata. Cum auccm Imiflct oninla verba fua audicntc po- puio, ingrclJus cft C^ipcrnaiim. Ec.^adum clt dcinccps, ipfc iter facicbat per fingu- las vilies & vicos. Conuocatis autcm duodccim difcipulis fuis , dcdit eis vim ac potcftatem. Poft h.vc auccm delignauitDominus alios lcptua- ginta. Etfadumcftcum ipfe prccarctur qiiodam in loco. Intcrca cum coada: cllent niytiades turbx. Adtucrunt autcm in illo iplb tempore quidam an- nuntiantesei de Gaiilsis,quorum languinem Pilatus mifcuerat. Et fadum eft, cuin ip(c venilTct in domumcuiuf- dam cxprincipibus lacerdotum. Accedebant autemad euni oiimes publicani Dixit autein eti.im ad difcipulosfuos , Fuithomo quidam diues, Dixitautem difcipuiis, Fieri nonpotcft quin eue- niant fcaudala. Dixitautcra cis etiain parabolam , qaodoportcat fcmpcrprccari. le^us autcm ingrelTus lericho. Etfadum cftquodam dierum illorum , ciimip(e doteretpopulum iii ceraplo. Intuitus aucem vidit diuiccs miccences munera fua in g.izophylacium. Appropinquabac auccm fcftumazymorum , quod dicicurpafcha. Tunc furgcns vniucrla multitudo eorum , duxit eumad Pilatum. Primo autem die hdbdomadis, profundo diluculo vencrunt ad monunicntum. Vtrf 80 j,l 38 44 i9 49 i° 56 62, 41 54 59 3f 3f i^ 31 37 4J 48 47 38 71 Si Summa verfunm 1 1 j i . Cap. c.i 1 3 4 f (, d.i e. 8 9 10 it II 13 »4 JO If y«- 16 17 33 18 44 19 37 71 10 47 10 II I O H A N N E S. In principio crat Sermo ille. Etdietcicio nuptia: ful.v lirnt in Cana. Erat autcm homo ex Phaiilaris,cui nonien Nicooe- mus. Vtergo coguouit DominusPhariGcos audilTc^ipsii piuresdilcipuios faccre. Poft hxccrat dies fcftus •ludxorum, & afcendit lelus Hierolblymam. Poft ha-c abiit lefus trans mare Galil.Ta:. Et vcrfabatur lefus poft h.rc iq Galilia. lefus autem profcfuis eft in montcm oliuarum. Pra:tetiens auEcm vidit hominem coecum a natiui- tate Amen amcn dico vobis , Qjji non ingreditur per oftium in caulam oumm. i^grotabat autcm quidam nomine Lazarus. lefus. crTo fcx ancc pafcha diebus venic Becha- niam Ance feftum antcm pafchx.fciens Icfus vcniile ho- ram ip(iu5. Ne curbacor cor vcftrum. Ego fum vitis illa vcra. Hxc locucus fum vobis vt ne ofFendamini. Hxc Iocucu?cft lefus, & fuftulic ocuios in coelum, dixitque. Hxc cum dixilTct lefus, egrclTus cft cum difcipulis fuis trans correnccm Cedron. Tunc crgo acccpit Pilatus lefum , & flagella- uit. Ptimo vero die hebdomadis Maria Magdaleiia venit manc. Poftea manifeftauit ft rurfu^ fefus difcipulis ad marcTibetiadi.s, Verf 5i 36 T4 47 71 Si S9 41 4t 57 50 J8 3» 17 35 ifi 4« 4t. Simmii y z88 Caf. Encyclop^dix Lib. X X X V. Vnrf Cap. Summa verfftnm 808 Summa capitum in quatuor euangcliftis 83. veifuura. 37^°' 5 6 7 8 ACTA APOSTOLORVM. I Piimum quidem librum confeci, Tlieophilc. 1 Cum autem complcicntui dies Pentecoftes. 5 Porro Pctius & iohannes fimul afcendebant in templum. 4 Loquentibus autem ipfis ad populum , iuperuc- neruntfacerdotcs. Vir autem quidam nomine Ananias , cum Sap- phira viore fua. In diebus autem illis cum multiplicarentur di- fcipuHjOitum ellmurmurGrarcorurn. Dixit autcm Pnnceps facerdotum , Num hxc ita habcnt ! Saulus autem confenferat in necera eius. Orta eft vcro per id ccmpus perfecutio. 9 Saulus autem adhuc fpirans minas. 10 Vir autem quidam erat Ca^fareae, nomine Cor- nclius. 1 1 Audierunt autera apoftoli & fratres qui erant in Iuda:a. 11 Per id autcm terapus injecit Herodes rcx ma- nus. 1 3 Erant autem quidam Antiochia; in ccclcfia pro- phcts f,i4 Facftum cft autem Fconij vt fimul introirent fy- nagoCTam. 15 Et quidam qui defcenderant a Iuda:a , docebant fratres, 16 Peruenit autem Detben S:Lyftiam. 17 Cumautem iter fcciilent pcr Amphipolim. 18 Poft hsc Caulus difcedens Athenis , venit Co- rinthum. 19 Faaumeftautem interim dum Apollo «flet Co- rinthi. 10 Poftquam verocetTauit tumultus. ai Vtautem prouefti fumus , auulfi abeis, redlo curfu vcnimus Coum. 11 Viri fratrcs & patres audite meam apud vos apo- loc>iam. aj Intcntis autem inconfelTum ocuIisPaulusait. 2.4 Quinque autem poft diebus defcendit princcps fa- cetdotum Ananias. 2.5 Fcftus ergo ingrelfus prouinciam. a6 Agrippa vero ad Paulura ait , Permittitur tibi pro te iplo dicerc. 17 Vtautem dectetum eftnqs nauigaturos in Ita- liam. 18 Et cum falui euafiffent, tunc agnouerust infulam vocati Mclir.rm. Summa wrfuum. 1« 47 16 37 41 15 60 40 45 48 30 ij S'- 28 41 40 54 tS 40 38 40 30 3J 2-7 17 44 31 lootf Summa verfuum pcntateuchi N.T.id eft,quinque librorura hiftoricorum. 47^^ EPISTOLA AD ROMANOS. I Paulus feruusIefuChrifti vocatus apoftolus, fc- paratusad cuangelium Dei. * Quapiopter iuexculabillses 6 homo. "3 Qua: eft igitur pra:ftantia ludxi ? 4 Qujd igitur dicemus Abrahara patrem noftrum inucnilTefccundiira carneni ? 5 luftificati igitur ex fide , pacem habemus apud Dcum. 6 Quid igitur dictmus ? permanebimus in pec- cato ; 7 An i'^noratis fratres (petitos enim legis alloquor ) quod lex dominatut homini quoad ipfe vi- xcrit .' 8 Nulla igitur nunc eft condcmnatio lis qui funt in Icfu Clivifto. P Vcritatcmdicopcr Chriftum,non mcntior. 10 Fratrcs.propcnfa quidem voluntas cordis mei. 39 3? zi ii 13 Dico igitur.Num abiecitDeus populum fuum ? Precor igitur vos , fratres , per milcrationcs Dci. Omnis anima poteftatibus fupereminentibus fubicita cfto. 14 Infirmum autem fide alTumite. ij Debemusautem nosqui firmi fumus , imbecilli- tates iiifirniorum portarc. «T.iS Commcndo autem vobis Phoeben. Vei^f 56 Summa •verfw.tm Summa verfuum. II. AD CORINTHIOS. I Paulus apoftolus Icfu Chrifti per Dei volunta- tcm, & Timothcus frarer. y.i ludicaui autcm niihi hoc facicndura. 3 Incipimus rurfus no.?ipfos commendare. 4 Piopterca habentes hoc rainilterium. ^.Scimus enim , quod fi terreftris noftra domus huius taberixaculi dilToluta fuerit. 6 Scd & vt adminiftri hortamur ne fruftra cratiam Dci vos reccperitis. 7 Has igitur promiHionesciim habeara 'Sjdilefti. 8 Notam autera facimus vobis , fratres , gratiam Dei. 9 Nam de fubminiftratione quidera quas fit in fanftos. 10 IpfeautemegoPauIus prccorvos. k. 1 1 Vtinam tolcraretis paulifpct infipientiam mcam. j 1 Gloriari fanc non cxpedit mihi. 1 3 Tcrtia hac vicevenio ad vos. Snmma verfttum. 14 3? 17 4!5- I. AD CORINTHIOS. I Paulus vocatus apoftolus lefu Chrifti per vo- luntatemDei,& .Softhcnes frater. 1 Ego igitur cura venircm ad vos , fratres , non ve- nicura crainentia fermonis. j' Etego, fratres, non potui loqui vobis vt fpiritua- iibus. 4 Sic de nobis reputct homo vt de miniftris Chri- fti. j- Omnino auditur inter vos fcortatio 6 Suftinct aliquis veftrum ncsotium Iiabens cum altcro. 7 De quibus autem fcripfiftis mihi , bonura fueric homini mulicrem non attingere. 8 De iis autcni qu.v idolis imraolantut, fcimus. 9 Annon fura apoftolus? 10 Nolo autera vos ignorare, fratres, Patres noftroS omiics fub illa nube fuillc. h.l ! Imitatorcs raci cftotc. fic vt ego Chrifti, 1 r De Ipirituahbus autera , fratres , nolo vos igno- rare. 13 Si linguishominum loquar& angelorum , cha- ritatcm autem non habeam. 14 Sectamini charitatera , anibite autem fpiritua- lia. ij Notuni autcm facio vobis , fratres, euangeliiim, quod cuan^clizauivobis. 16 De colIe; 16 Summa verfuum. "J n. AD TIMOTHEVM. I Paulus apoftoliis lefu Chrifti per voluntatem Dei, fccundum promiinoucm, Tom. 1 V. IS AD HEBR/EOS. I Multis vicibus & multis modis oUm Deus locutus patribus. 14 I Propterea oportet nos to magis attenderc. 1 8 3 Vnde , fratres farxfti , vocaiionis coeleftis participes. 1 9 4 Metuamus igitur ne quando derelifta piomif- fione. j6 »./ Nam oranis pontifex ex hominibus alTumitut. i* e Quapropteromiiroiniciali fermoneChrifti. 10 7 Hic enim Melchifedcc rex Silem. iS 8 Summa vero eorumquae dicimus. l{ 51 Igitur habebat quidem prius fosdus iuftificatio- ncsreligionis. j8 10 Vmbramenimhabenslexfuturorumbonorum. jj II Eftautemfides hypoftafiseotum qu.Tfpeiancur. 40 11 Proinde nos quoque habentes tamam nos cit- cumftantemnubem teftium. 19 1 3 Fraterna chariras maneat. i % Summaverfuum joj Summa capitum in XIV. eyifiolU Pauli 100. Summa verfuum. »33f EPISTOLA lACOBl. 1 lacobus Dei ac Domini lefu Chrifti feruus. 17 1 Fratresmei, necum refpcdlu perfbnatum habetc fidem Domini noftri lefu Chlifti. 16 j Ne fitis multi magiftri. ig 4 Vnde bella & lites mter vos ? j 7 f Agite nunc diuites, flete. 10 Summa verfuum. 108 II. AD THESSALONICENSES. I. P E T R I. I PetrusapoftolusIefuChtifti. 1 Depofita igitur omni malitia. 3 Similiter vxorcs fubieiflx fint viris fuis. 4 Cum igitur Chriftus pallus fit nobis catue. 5 Presbyteros qui inter vos funt.precor. >9 Summa verfuum. 105- II. P E T R I. I Simon Petrus feruus & apoftolus lefu Chti- fti. it 1 Fuerunt autem & pfeudoprophetae in populo. it 3 Hafceiam alteras vobis litcras fcribo.dileflL ig Summa verfnum. 6t L I O H A N N I S. I Quod erat a principio , quod audiuimus, quod vidimus. 10 1 Filioli mei.hacfcribovobis, nepeccetis. 19 3 Videtequalem charitatem deditnobis Patet. 14 4 Dilefti,necuiuisfpirituicredite. %i j Quifquiscredit lefumeflTeChriftum. il Summa verfuum. Bb lOJ II. lOHAN k Encyclop^dise Lib. XXXV. 290 ^"^' II. I O H A N N I S 1 Presbyta ckax dominae. Verf Cap. Verf. ^III. lOHANNIS. I Presbyter Gajo dile/i <3«feOT ego Paulus. I I Qui vcro gloriatur. ad Galatas. ^ Inlibertate igitur- 6 Quod fi fpiritu incedimus. ad CololT m. j S» ergo refurrexiftis. 4 In precibus perdarate. ad Hcbrxos. ».4 MetuamM igitur ne quando. 5 Habentes igiturpontificem magnum. In Apocalypfi. fl. 1 1 Et datus eft mihi calamus. II Et feptimus angelus clangebar. ^. I j Stetitcjue fuper arenam maris. Qui hanc diftindionem fcquuntur , legunt Steti pro Stetit. InGrsEco eft tmiluj. Sed vt extremum aliquid habeat Maforah noftra,exornemus iUam coronideneceflatiarum obferuationiyji. I. Sicut inphyficisgeneratio vnius cft corruptio alterius,& vicifilm^itain diftinftione variacapitum Biblicorum diminutio vnius numeri cft alterius accretio. Itaque licct numeius ver- fuumin capitibus Canonis(apocryphorum enim aliaeft ratio) variet : idem tamen numetus in fumma totali , quam vocant, conficitur:vt patebit confideranti. ». Non debec putari nimia Wafijietharum diligentia. Si cnim aftronomi cnixe occupantur circa ftellarum numerum, botanici circa hcrbarum,alii circa rerum aliarum numeros;Cri- ticis theologis non debet vitio yerti diligentia , quatn in fubli- miori opere collocant. 3. Quia nrpenumero varietas occurritapud theologos in citationecapitum & verfuum bib!icorum,valde neceflariunieft caufam huius rei fcirc,& collationem , feu potius conciiiatio- nem.in confpedu habcre. 4. Labor hic nofternon foliim eft monumentum Criticcs facrae, fed etiam fubfiditfm memorix; cui (a:penumero occurrit initium capitis biblici , quod in hoc typo , non fine vigiliis ita adornato , te manu ducit ad numerum iftius capitis : vt nihil iamdicamdceo.quod typus ille nofter fuhinde ob oculos po- fitus plurimum facitad vnmerfum Bibliorum fyftcma mentc comprehendcndumiquomodo videnius ICtosfuum Corpus, quod vocant , codem prope modo diftinguere in primo ipfius liaiine. Tu itaque , leiflor 8i;3yii»»« in comment. fuper i.epift. ad Corinth. ita fcribit hac dc rc : In libris faniftorum dodorum , quos authentice legit ecclefia, nonnnunquam inueniuntur praua , vel hatretica^non tamcn pro his libri vcl authorcs damnantur. Pcrlegat corum libros prudcns lciflor,& inueniet verum cflTcquoddico. Idemiefta- tur Sixtus Senenfts pnfat.lib. ^ Bihliothec. Vetcics dum vnum crrorem omnium virium conatu deftruere annituntur , (apc in altcrum crrorem vel deciderunt , vel quodammodo deci- dilTc videntur agticolarum more , qui incuruum ccnerx ar- boris ftipitcmcorrigere volentcs , immodica nonnunquam attrailione modum exccdunt.plantamquc in contrariam di- uerfamquededucunt formam Canus loc.ccm.libr. 1 1 .c.i.^Noa omnia , qus magni authores fcripferunt , funt vndique per- fcc^a.Nam Sc labuntur aliquando.vt ille ait,& oneri ccdunt: &indulgent ingeniotum fuorum volupcaci:vulgoque incer- dum ctiam indulgcnt. PoiroPatres.nc doflrinaecclcfiaEhor- ridior viderccur , inflcxerunt cam ad dilputationcs phyficas, multofque locos, puta de pcccato,de libetoarbitrio &c,ma- gis philofophice,qurim thcologice tradiderunt. Imo rcligio- nis dodlrinam in multis flexcrunt & formarunt ad opiniones Gentilium , & ritus illorum nonnihil immutatos tranftule- runtadcultum Dei pio propofito an prajpoftero. Sic quod Flato libr.jo.de rep.Viygditts JEneid.(>.Ouid.mttamorph.\ y. dc pcenis purgatoriis poft mortem fcripfctunt, ad Purgatorium multi ex vetciibus tranftulerunt in ecclcfiam. Grcgoriut Nyf- fenus de vita Gregorij Thaumaturgiftc . d.ci, quali /3«T< '^vi/.. i l'afcha Do.i-ii.il, ««5«»/' , tranfitus eft: a paffionibus ad exetc.titia virtutis. Et ideo Pafcha Domini dicitur , quoniam & tunc in typo illo agni veritas Do.n.nics paff.onis annuntiabatur , & nunc eius cclcbratur grat.a. lniti- nufin dialogo cum Tryphone ait , agnum fuilfc fymbolum ? ■m^ni ? satf o , Si S yrax^f 'ifiiAMt 'e ^i^-cs , hoc eft , pallionis crucis, in qua Chvirtus eratpalTurus. l'hilo Iud£ii.s, etdnon di- cit iUc quidem expiefsc u-«^a deduci a ^a^a , crebra tamen aliufione id videtur fignificareivt de h&rede rernm dininarum: Jli^«e,-i», 'imth^^i^X' ■^''^o ^ a^.opi TiaiSr Xot/B.». «v fie t- T«, liw 5 j'j Aoi9» duVa-e»'-» iKna-iai; T.a'^11, hoc cu, Pafcha elt, quandoanima meditatur abiedioncm irrationalis pairionis, lationalcm vcio palT.onem lubcns fuftinet. Similiter %^ii-Oi, •vn^m, dici queat quafi .^'^Di-br hemgnm. Seqiiitnr de fcriptu Patrum, Conctliorum , e^ aUoriim quo. rundi'.mhccleji& Dd Solcnt autcmhic vari^ tradi reguls, pu- ta , quod diueifitas ftili oftcndat aliquem librum noii elle hu- ius vcl illius authoiis : quod rcs & vocabula reccntioris a:ui prodant fciiptum aliquod falso tribui authori antiquo : quod pleriquecriticiindubiu.ii vocent hoc velillud fcriptura: quod vocabula barbara prodant fcriptn.T. non efle authoris , qui terse fcripfit : vt in traciatu de fingularitaie clertcorum , qui vul^o tnbuiiur Cypriano , non t.intum llilus fatis diuerfus a ftilo Cypiiani , fed etiam verba multa parum Latina , qux in Cypiianononinucniuntur . qualia [unt, inordinaliter contu- bernalitai,mulcedo.paJfibilitas, & alia,oftendunt,uon cfle Cy- priani. ied tcxamus Indicem librorum fiue (ciiptoium paitim dubioruin,partim lpuriorum,parti.Ti coiruptorum:idquc ex Ro- ierto Bellarmino defcriptoribus eccleftafiicn , ^ Cuilelmo Per- kinfo de RomanAfidei ememito catholicifmo. V. Liturgia S P £ T R l. 2 Epiflota P A V L I ad Laodicenfes : & eiufdem epifioU ad Senecam. 3. frotoeuangelium S. I A c o B l. Eiufdem Liturgia. H.TC prccationcm continet pro iis . qui in monaftcii.s degunt : qus Apoftolorum tempoiibus nulla fuerunt. In ca quoque Iipiiis occuirunt verba Apoftolorum feculo ignota : ^otojcs? , o/^jk- Apo(folo Pauloaudiuiflet dc illis ipfis icbus, cum quo illc tan- diu familiariter vixiflct,& planc cniditus fuifler, Scxta ; racmi- nit hic (ciipcor crebro choii & tcmpli a fc inuiccm diftincti & aliaium paicium templi. Acquiccmpoie Apoftolorum & 100. annis polt;ca,non habueiunc Chriftiani cara opcio(a teaiplo- rum xdificia,fedinicio indoraibusconueniebanc.S£/>/w?«j ; lo.. Apolfolusdiucius Dionyfio \ixic , fuitqucpletunque Ephcfi, & in Afia muioii,vbi & Tiinothcus egit, qui ei familiaiis fuif^ fe fciibitui. Quomodo ergo iftc Dionyfius aufus fuit doccre Timotheum habenrcra tantum pia:cepcoremf'& non potius miilics rcpcccndo pcciillccvt fibi Timotheus , vel de hacrc, vclde alu fuam aut Pauli lohannifve lentenciam pcrfcribe- , ret. 0(3««« : iltcDionyfius in libro dediuinis nominibus ci- tac . lemcncem philofophuiTi de dialciftica d.llerenrem , ac di- cencem , quod cxcraplaria rcrum piincipalia , auc idcae (eu eau- fe torinalcs finc rclaciua-. NuUus verohiicalius i-iemcns phi- lolophus quam Alexandiinus , cuius Iibii iam extanc , qui du- ccncis polt Chriftum annis vixic. Vidttur ctiam omnino illc locus citatiisin fine oftaui Siroroatum cfle , vbi Cleiiicns di- cit caulas,prjefercim formale.n elie relatiuam. Nona. Ifte Dio- nyfius cicat 4. cap.de diuinis uominibus Ignatij cpiftolas ; qux c.-unci Sedtio 1 1. Cridca. 295 Mm;n firut illorum vita; teflintur, funt pofl: mortcm Dioiiy- (il Aieop.ii;it.^ (cript.c Sic idcm cit.it l-uangclium loliannis & Apoc.ilyplin in fu?iHicr.irclii.i , iiik]uc ita tanqu.im fi ca (iri- pta lum Jiu tuillcut pais racri-Ccripcur.c. At coiitra licrcJimus liiftoricis , ytrum^]uc fcriptum loliaiiucs paalo antc mortem, ncmpe circiter i+. annos po(t Dionylil mortcm, cdiilit. Poflre- OT(»:Iiiter epillolas irtius Dionylii c(lvna,id Polycaipum fcii- pca ,quc eum allocmitnr taiiquam iam dodtorem & Epifco- pum- I.am teltantur (criptores , Dionylium ellc paHum in Gal- iiis anno Domini 96. & 1'olycarpum i «6. fucc vcio .rtatis 86. Vndc liquido apparct, Polycarpum tempore pallionisDiony- fij adhuc impuhcrem fuiirc. Hadcnus Illyricus. Dloiiydj Myrticam Theologiam Athanafii feculo ignotam arhitratur Sixluf Senenfis BMiathea l. 4. Mihi vchcmenter placcr, c^woACafaitbonus exercit.\6.z\t, hunc Dionyliiim c(Ic (cri- ptoicm antiquillimuin & elcgantillimum , fcdnon illum , de quo habetur mcntio in Adis : & addit, hoc affirmaie illos , qui fintpenitils rudestum UngusGrxcx , tum aiuiquitatis ccclc- fiaflicx. ij. Martialis Burdeg.i.lenjis fuitante paucos an- nosin Galliarcpertusi &impudcntcr (e appellat, Apoftolum Chrifti. Nulla eius mcntio apud Eufehium, Hieronyraum vel Gennadium.Bcllarminusair:Saniflus Martialis l.Epifcopus Le- mouicenfis, dicitur fcriplille duas.epiiiolas , vnam ad Burdcga- lenfes,alteram ad Tolofanos. ScJ multa funt, qua; cas epirtoias fiippolititias elTc indicate videantur. 14. OfreraA.^ v> i JE (unt confiifla. Spuriurn eum & men- dacem alTent AIolanHsJii/ i defide hireticisferuaniia c.S.Vidc plura apud Iuell.inDnplicat.cont.Harding.art. 1 feci f.Audia- mus etiam Bellarminum:vitx Apol^olorum ,qu.\: fub nomins cius(-4^i/jt)circumferuatur,fabulis (imiliores funt, quara vera: narrationi. I f. Eufeb.l.].q. 3 y.(^ ^^-^ Hieron. Septel c N A T i i nu- mcrant epiflolas:at nunc fub illius nomineliabcntur i i.Quin- <]uc ergo fpuria: : jid Mariam Caffabolitam, ad Tarfenfes , ad Hieronem,ad Anthiochenos.ad Philifpenfes. Et (i deturgenui- nas elTe : multatamen admixta funt quac non funt Ignatij Vt C]Uoddicit epift. ad Philippenf^ quarta & fexta feria poft pallio- nis Dominicx hebdomadam ieiunandum , &; prohibet ieiunium Sabbathi : cum AugulTinus ha:c aliter difputet. Item quod di- ci: : S^icunqiie cnm litd^is pafcha ederit , comparticipabit ia ^ui Dominiim occiderimt. Cum Epiphanius citct Canonem Apoftolorum planc contrarium ; & hiftoria Ecclc(iafticaaliud doceat. Pra:terea epi(tol.T ad Smirnehjes iud\oi, corrigit Salo- monem:Ho»ordico:H(»7or;iDe«» vt omnium aiithorem,£pifcopum vero •vt principem facerdotiim,honorare oportet,^ regem. Theoiore- tus dialog. 3. citat locum ex hac epiftola deerroie Menandri, qui tainen in ea hodie nonlegitur, &Trithemiusorailit. Item Bellarm. aitGrjccoscodiceselTecorruptos. Epillola adEphe- fios fpuriavel(altemcorrupta.TAe<»ioref«f Cyrenfis in Eranifie dialogo 1. ^ Qelafiits in liiro de duabus in Chrifto katuris con- tra hutychen , citant ex ea teftimonium , quod in editis cxem- platibusnonhabetur.Circumferuntureciam tresali.T,ad B.Vir- ginem Deiparam vna,& ad $. lohanncm Euangcliftam dux,, cjuibusaddicur epiftola B.Virg.adlgnacium. Sed nequein codi- cibus Gr.rcis habcntur,nequegrauitacem eloquij S.Ignatij om- nino redolcnt.vt (unt verba Bellarmini 1«. DeV A P I /B (triptisiudicium Eufebtjefl, hifl.lihr 3.-, jfi.eumperegrina deChriftoloqui & fabulo(a(cribere,& Apo- ilolicas difputationes noaredc intelligere & millenanos aunos ponere. 17. HifloriaV. g e s i p p i.quae hodie extat in Bibliochc- ca S.Patrum, fpuna eft. Nam lib.j.cap. f ait, Antiochiam, ter- tio loco.antc, ex omnibus qus in orbe Romanoe^Tent ciuitati- bus,zftimatam,quarto demum cenferi.poftquam Conftantino- polis excrcuit , ciuitas Byzantiorum- Verus autem Egcfippus fuit ante Conftancini tcmpora.an.D. 1 60. Hoc ipfo argumento vtitur Bcllarminus. Deinde Tritheraius ait.eum fcrip(i(re libros Ecclefiafticorum aduum a padionc Domini ad fuam vfque atatem. Hi autem libri continenc hiftoriam de Maccabiis, de belloludaico,& de VrbisHierofblymitanx excidio.Videpluia in Renati Laurentij pr^cfatione. 18. 1-vsTiNvs Chiliaftaeft inDialogo cumTriphone. Libellus quift.^ refponf. non eft genuinus. Nam quxft. 8 1. & 86.0rigenis meurionem facic.Etq. ii7.Irena:i,& Manichxoru. Librum de expofitione fidei Bclhrminus iudicat non elle lufti- ni;itemepi(T:olamadZcnam & Scrciiura:dcnique librum quo:- ftionum quinque Gciuibus a Chriftianis propolitarum. 19. Lihei de tranfitu Mari£ Auhius Melitoai Saidcnfi tti- buitur aTrichemio:fedmale. Apocryphuseft(i//?. I ^.cap. San- Ba Rfmann Hieronymus huius non racminit. Beda in retra- ciatione /.clorumc.f. ait.falfa multa contincre & Melitoni im- poni tantum.Idem fcntit P.Suarczin Thoinam EtBellarminus ait.indignum elTclibrum.quitanto virotribuatur. 10. I R E N .« V s Chiliaftafuit £aye^.//^. j.c.jcj.Aiiibigunt nounulli, Grxcene an Latine(cripferit:quomam non inueniun- tur eius libri nifi Latinc confcripti. Tom. l V. ti. TheophiivsAntiochenv s.Commcntt- rij fubcius nomincin 1'roucrbia & Euangeliuin, improbantur ab Hieronymo. Sixtuf Sen.BiMiothccx lib 4. ii.Tertvllianvm Ecclclix homincm non fui^Tt; ait Hicronyraus:quia ad Montani dognia cft dclapfus , imo Hxieliarcha fuit. Obitcr liic obfcrua", Tcrtullianum Deuin vocare corpus, vt lignificet. ipfum clTc vcram fubffantiam. Sic enim ait contra Piaxcam : S)uisnegal'it,Dciim corptts cffe , etfi Dcusjpiritusefl ?hocdl,QuisiKi2^ihit, Dcum vcram elfe fub- uantiani,tamctfi fpiritus cft. Libri cius contra Orrhodoxos fcripti funt hi: Liber eantra Pfychicos.id cft,contra Catiiolisos. De Monogamia. TJe leiitnio. Defugainpcrfeqiiiitione. De pndicitia. De exhortatione ad caflitatem,^c. In his habentur multa femina Papatus. Gclafius omncs cius librojiudicauit Apocryphos difl.i^. Librura depccnitentia non effe illius iudicauit Etafmus. Sctipfit etiam Montanifta libruin de coiona militis , in qno nouampiopheciam cxplicat. Opeia Tcrtulli.ini (iippofititia.vel dubia,BcllarminofuntIixc duo : Liber dcTrinitate,& Epiftola de cibis ludaicis. 13. Origenes errotum plcnus.Hicronymusciusfcti- pta vcnenataappellat. Eufebms etiam & Rutfinus teftantur & conquefti funt eiiis fciipta ab hxreticis pellime tracffata. Spuria. Homilia in tib. lefu Natie , C[\ix abundant Soloc- cifmis,& inHieronymi Catalogo non funt. Traiiatus tres in liL'um lob , vbi accufantur hstefeos , qui vnum Dcum & tres perfonas dicunt. Homili& du& in pfal. 5 8. HomilU 4 pofleriorM explicationis in Cantica. Threnorum iraclatus vntu. Cemmentanj in Romanos non fidclitcr redditi a RufSno. Liber depaenitentid. Gelafius dilt.i j.dicir Apocryphum. i\omi\ix in diuerfos Iniismentio Arianoruni & Manichxo- rum. Ex iis fi qu.c funt ab eo fcriptaE,coirupit cas Ruffinus. Bellarminus his addit : Homilia^ in Leititicum. Commentaria in lob. Homilias in Pfalmos. Tracfatum quintum in Matthsum. 14. Cyprianvs dum Tertullianum nimis miraftir, fauetaliquando Montaniftis. S^«rM, quxcerto non funt Cypriani, hxc funt. TraBatus de Sina ^ Sion. De reuelatione capitts lohannis Eaptifti. nam meminit Pi- pini rcgis Francorum. Expofitio Symboli meminit Arianorum. Ruffini eft , tefte Hieionymo. De fingularitate Clericorum. habet vocabula baibara. Inor- dinabiliter, contuberiialiter.coniugalitas.abfcntate. Sermones ii.de cardinaliiu^ opertbm Chrifii , funt incerti autoris. Tefte Pamelio,& Sixto Sen.lib.^.bibliothecx. Sermo de Baptifmo Chrifti contradicit fcutentis Cypriani de hxreticis rcbaptizandis. Liber delauie Martyrij argutias affedat. Liber de duplici Miir/jria Turcarum meminir.qui non fue- runt Cypriani feculo. Liber de 1 1. abufionibia , vt opinantur Trithemius & Pa- melms. Deflella jy Magis ^ Innocentinm mirte. Sermo aduerfus ludios. 'Lihtam Gencfis ^ SodomA Sixttis %m. ait efrcTertulliani, Bellarminus dubitat. Pajfi Cypriani fcriptaefta P.Diacono an.So^.Sigebcrtus. Liber de alsatoribtM. Qratiopro Martyribm. Oratiofiib die Paffionis. Liber de pxnitentia Cypriani dift. i j.cap.S.Rom.^na. In hoclibro dicitur fuilfc magus : quod Perkinfo videtur elle falfuni : tuit cniiii profclfione Rhetor vt Hieionvmus ait in Catalogo,& luper loium cap. j.qui dc Magia nihihnec Cv- prianusiplcindefcriptione conucrfionis fu.x hb. 1. cpift. i. nec 1'ontianus diaconus cius in vita Cypriani, Cypriani libcr de vnitate Ecclefis, coriuptus eft ad ftabilien- dum primatum Petri.H.cc eiiim verba,^ Et illipnfcendas man- dauit oitesfaas. Rurfus. Vnam conjlittcit Cathedram. Itcm, Primatus Petro daturvttina Chrifti Ecclefia,ii^ Cathedra vn^ monflretur.Et^qiii Cathedram Petrifiiper quamfiinUata efl hc- cltfia deferit.yi\x(i verba,inquam,dcluntin variis MS.excmpla- ribus. Vide T.Iainelij Catalogum. Diibia. De difciplina (^ bono pudicitii.. Et ad Nouatianum hxreticum , quod lapjis^es veniA non deneganda. zy. Methodi I liber de creatione uon habctur apud Hieronynium, dubius eft Io.Simle .ita fcribit : e^iia- lia autem £*■ qii& ConUantiniu Eccle(is.donauerit Roman£,va- riant in hoc fcribemss.Texin c onfianttntu,refert eum concef- fiffe B. ^ylueftro ^ ecclefis. Romant, vrbem Romam, Italiam ^ cmnium Occidentalium regionu prouincias ,vt habetiir Aiii.^b. c.Conftancinus. /itij dicunt textum ijium faleam ejfe, ey nihil frobare:quod credibile redditur.Nam Conft.poftea pnmijfa re- gnafilits fuu te^iamento reliqitit, qus. etiam abiude fuccejjioms iure in manilus remanferunt Imperatorum ^ regum Catholi- corum. id qitod ?ionfacit modicum ca.Fundamentum,dc eledl. 1.6. toquens de donati.ine Conji.tantitm dicit de -vrbts Rom. do- vatione : Italii. ^ aliarum prouinciarum nuUamfaciens tnen- tionem. Sed ncc can. fuiiuam. 1 1. quxft.l. qui tex.aJferit,quod Confi fidem ■veritatu adcpttu dedit licettiam per vniuerfum or- bem fub fuo degenbns lmperio,eos nonfoltimJieriChriftianos.fed ettamfabricare Ecclefias, ^prndia conftituit tribuenda,dona- ria(fjimmefat;ibuit,(^fabricam templi primam/jjfidem B.Pe- irttrifiituit, adeo vt fedtm Imperialem relinquerit, &> B.Petro acfticieftoribits eiu^ profuturam concederet.Pro hac parte facit, quoil qu£/iodied cunturde patrimonio i.cclefis, ,fereomniain- Meniuntiir a Jequcntibus principibtts donata,altj aliterfentiunt, vincat i/fjir^i.Rurfus : de dono eitis aut concejfione apud nuUos extat auihorcs.prsterqud in libro decretalium. Iiiq; in antiquts voluminibus minime contineri author e/i Antonintu pr&ful florentiniis in Cloronicis. Qtiod valde miror; citr/t ifidortu qtd J"'l "* "inc anno %Qo.grauis author ac plane fancitis,in hifioria fitaapenl dicat eicm vrbe Roma Pontijici cejftJfe.Hxc Nauclciv _ }i. Nic EN I Cawones vltra ro.fpurii.l heod. lib. i.c.8. viginti agnofcit de ccclcfiaftica politia.non plures.Ergo yo.Ca- noncs cditos fuilTe i Paciibus fiaum eft. Pr.^terea Canones ifti in tomis vulganbus corruptifunt. Apud Ruffinum vcri Cano- neshabciitur.vttelhturCyrillusin cpift.ad Coucil. Carth.ig. Extat m Tom. . .Concil ui aais Concil. AtVican. 33. ^ifiola Synodi Nicemad -.yiueftrum , fiiflitia. lu ea di- citut Macarius elTe Epilcopus Ecclcfix Conftantinopolitaua:: quaE tamcn co tcmpove nulla mvniueiCo orbe fuit. ■ 34. Idcm de R<;/m>f. sy«ryZW fcntiendura. 3 y. Eiufdem hrm.M (nnt Canoms Arabici S o. 3«, Comilj S I M V E s s A N I nuUus antiquus aathor rac- minit. In eo dicitur Diodetianum veiba habuifTe ciim Mar- cellino, quod falfum eft. SigonitM de regno Occidtntati , lib. i . Vrdfatio item huius Concilij in primo tomo Concil. incerti au- thoris cft ; & proinde nuUius fidei. 3 7. Synodns Arelatensis fecunda apcrtidime de- prauata & incerti temporis. Dicitur cnim habita fub Conltan- tjno & Syluert:ro : in ea tamcn fit mentio Bonfiacomm ca. 17. &Concilij Valcnfis i.c.iS.quod fuit fub Leone 1. 38. Chronicon Ev s eb i i eft corruptum. In eo Petrus (inquit)Chrifti.morum Pontifex primus, cum primum Antio- chcnam Ecclcfiam tuudafiet, Komam proficilcitur , vbi Euan- gelium pr.xdicans if anniseiufdem vrbis epifcopus pcifcue- rans. atcoatra in hiftoria lib.^.c. i.ait Petrum in Pouto ,Gala- tia, Cappadocia , & A(ui prxdicarte , & circafinem vitae Roms conftitutum, cruci affixum efie. Vide eciam cap.4. 39. Concilij Sarden sis Can. 3. j-. 7. fufped:a? fidei. In his enim conccditurappcUatio ad Papam ; & ftatutum efl: ci li- ccremitterelegatum alatere , quieius nomine in prouinciis alicnis litcs componat. Verum Augufiinut epifioldad Celefti- num ait , vtaliquj tanquam .ituxlanftitatis latere mittantur, nulla inuenimus PatrumSynodoconftitutum. T.t contra Cre- fcon.lib.-i.c.ijf. nuUum Sardiccnfc Concilium a;rnofcit nifi ha:- reticum.Et hxz cft fententia Cufanil.2..c.i^.de'coacord. Cath. Pugnant etiam apertecumcanonc y. Nicenx Synodi. Intcriin ali] ccnlent canonesnon efie fiijlitios , (ed de priuilegio in lu- lium Papam extraordincm collato ititelligendos ; & Conftan- tinopolitanoe fynodicanone i.antiquatos. 40. Concilia R o M A N A fub Con(tantino & Sylueftro fpuria. horum hiftoricinonmemincrunt. 41.ATHANASIV s E^^f^r/.j.f. ;i.ait Apoliinarij Jibros fub Athanafii nomine venditatos aNeftorianis ac Eutychianis. Spuria ipfius, fcripta funtifta. Liberi/e variis quifiionib fiacrAfiripturn ad Antiochum prin- cipem : in co Magnns Athanalius citatur quxft.i^. Et mencio fic Sanili Grcgorij Nazianzeniqusft. 117. & iiij.Thcologiain quoqucMyfticamDionyfijallegat, Athanafij ixculo ignotam. Sixtus Sentnfisjlib 4. &us.fi.i6. de veneratione crucis ,Se]ptimx Synodiartione^. tribuuntur Leontio cuidam ,qui circatempora Mauriti) vixic. TraMatus de dejinitionibtn Theologicis.lbickiturt^lyPlenas. Difput.trio Laodicef. habita defiae inter Arium (y Atha- nafiium. Auchor indicat Arium hunc ft;i(le , non hxreliarcham fedalteruni.Cailander VigilijMartyriselTevuIt. Commentaria in omnes epiftclas Patili fub nominc Athan. Theophyladi lunt. Exhortatio ad Monachos. Libelius de fajftone imaginis Chrifli crucifixi in Berytho Sy- ris : coucigic cnim m anno 764. Sigcbercus. Epiftola ad Marcum Papam pro exempiaribus Niceni Con- f;7^,quiacxemp!a quxerant Alexandrix ,fnerunc ciemataab Arianis , vna cum Marci refcripto. H.rc incenfio librorum fuitlub Conftantio. yjthanaf.epfi. adorthodoxes. Marcus aii- tem Papa eotemporefuitdefunctus. Beltar.de Pontifi.i.i.c.zj. Devnita DcitateTrinicacis, libri feptem. EpiHolaSecunda ad Serapionem de Spiritu SanBo. Hilibri vulgo confticuuntquartum tomumoperum Atha- nafij : de quo Bellarminus icapvonunciat: In hoc tomonihil fcre cft, quod vcre fic Athanafij : ReiSeautemdicitfere: quia incodem tomo concinctur Synoffis totitts Scripturs, .•quxeft Achanafij. Scripta eiuldem dubia. Traciatusde incarnatione Chrifti. - Dc faiutari aduenru. Contra hirefes,fiermo. Jid maximum Oratiodecimafexta. lEpifioia ad Marceliinum de i/iteipret. Ffialmoriim. Devirginitate, Sermo. Teflimoni.i efiacra Scriptiira. Sermo de fajfione Domini. Hiccitantur quxftionesad An- tioclmra , qua: non fuiit Arhanafij. ii.iramenta vetat. Epifioia ador»nesfratres per JEgyptum, ^c. Sermo deDeipara Virgine. In eo rcfucacur error Neftorij : fcnpcus eigo fuic poft Coiicilium Ephefinum. Scrmo in illitd Euangeltj : Quidixerit, &c. Difjiut.itio inNiceno Concil.contra Arium. Episioia adfctitariam viram agentes,f3.iiim cpiftola eft.pat- tim fragmencum alceciusoperis. £c qu.rdam proinifiadicun- tur,qii3J ibi iam non cxcant. Authoreruditionis Commetiniant. Scriptumdevitd Antontj dnhi.: lidci. Nuper fuit addituni opeiibus. Inmultisnui^atorium eft. Bcllarminus quidcmillud prolixc laudat: fed fabulx,quxibioccurtunt,recl3mant. Homiiia de h emente. Deciarario Leuttici. Eptfiolaad Feiicem Papam Mt,Romana Ecciefia efifiicer ver- tex,in quo omniavertuntur Iwc.iUulio none(t,nec cile potcft in Gixco. ergo Latine potius firripta. Prxterca multainhac epiftoLa dicuiitur, qux Athanafio nonconueniunt , vtqnod dicit Romae fumptum prxdicationis exordiuni : S<. iii Nice- no Sedlio II. Critica. 2-95 no Conciho (lecietiiin circdclicrc proiiocationcm fieii ad Ro- man.lpilcojiuni iii oranibu'; caulis. litellits. Epijhla ad Liberium Papamia I.Tom. ConciJ.inallcE^atio- nibus Ihipiurx" incpta : & proindc Atlianafio non tribucn- 03. 41. Synopfis fnb D o r o t h e i Tyrtnfis nominc & falso ei a(aibitur,& plcna cli: ficljs narrationibus. Intcr difc.y i. nu- mcrat Eunuchum rcgin.c jEiliiopuni : & luliani fccminam Epifcopum f,icit;& C;cl.'ucm,cuius nicjitio Epilfoia .id Piiilip.id cU,N,croneni,Epifcopum tuillc dicit. BelUrmitttu Mt. Ipla vero lynopfis plcna cll fabulis. 4). D A M A s I epifloliiim Tom. i. opcrum Hicronymi Erafmusci putat faisoalcribi.Tribuitur ctiam ci libcr dc vitis rontiticum :fcdhbcr illecil Anaftali) bibliothccarij. Bcllarm. Concihorum editio Vcncta concedit, pugnarc cuin probatis hiftotiis. ' Et Epiftola ^ad Epifi:opos Numittit fpuria eft.Nil enim tum Epifcopus Romanuscoirimcrcij habcbat cum cccleliis Africx. qui tamen in hac epillola edida liia proponit, & non ieruanti- bus minatur. Bellarminusait:Vera eius ( Dxmaft) fcripta non extant :ex- ccptis paucis epi(lolis,quarum ahquo; funt intcr epiilolas S.Hie- ronynii,aIit]Ui inhilloria Theodorctilib.i.cap.ii. &hbr.5'.c. 10. & n. 44. Opera E r H R E M 1. Edita ab eo Syriacenunc non habentur ni(i vel Latine vel Grice. 4y. Gregorii Nyjfeni oratio Catechetica de animd, corrupta ab ha;reticis. Nicefh.l.i i.r. 19. Lil/ri oilo de pkiilojophid uon videnturelTe S. GregorijNyf- feni, ait Bcllarm. De fefto purilicationis orationcs Amphilochij, Cregorij Nyf- feni.Chryfoftomi, yrilli Aiexandrini,8i.AndTes.Cretenfisapad Lipponianum &Surium fuppolititixjciuia hocfcftum fuit lu- ftiniani tempore inilitutum. Vide Durand.Enchir.libr.j 46. Gregorii Nazianzeni Tragoedia non (apic ftylum Gregorij, neque verfuni lambicum, more Gregorij.ac- cutate obleruat. Eunpidem vidctur imitari Tulco ©■ Bellar- tnintts. Metaphrafisfn ecclefiajien non eft Gregorij Nazianze- ni.fed Gregori) Thaumaturgi. Bellarm. 47. CyRili-i Hierosolymitani Catechefes dubia^. lofias Simlcrus In Indice, inquit, librorum Grxcorum quos refpub. Auguftana emit ab Antonio Eparco Corcyro, no.minantur lohannis Epifcopi Hierofoly.mitani Catechefcs ipa~.ii^afis 9 ijy li. Sc /xv^ym^ix.^ (\ainq\ie. Quare vidcndum eft: ne fortc lohannis (int, qui longe poftcrior fuit Cyrillo, qua: ta- nien alteri de indullria forte afcripta funt, vc plus authoritatis haberenc In Bibliothecd. Cvrilli Hierofol. epiftoh ad jiug.de miraculis I^ieronymi fpuria.ConftatCyrilhim antcHieronymum obiiire. Etauthor Sabianianuni damnat qaod duas in Chrifto voluntates ponit. 48. B A s 1 L 1 I fcripta dubia, vel laltem corrupta. Liberde ^piritii SanBo\\\\ cuius medio inferca qu^Alam cen- fct Erafmus,qu.-c non redolenc charadlerem Balilij. Afcetica in cacalogomonumentorumeius in Mbnodia Na- zian7,eui,non habentur.Euftathiusqui apud Armenos inftituit vitam monafticam illorum author nonnullis vifus. Sol^m. lib. ^.iap.\i,.Niceph.lib.<).cap.l6. .1 PJalterium i. VParabolas Salomonis z. Homiliit 4. in Cantica. Loci Hebraici in AHa Cttant Hicronymum in cap.17. Commentartj in Threnos leremia.. Sixtus Sen. lib. 4. Rabani Mauri funt,velBedi-,vtcenfuit Erafnius., Commentarij in Marcumcum fr&fatione. SixtusSen.Iib.4. Prdfat.in Lucam Qf lohannem. Commentanj in P/«/»30i.Lindanus,Canus, Erafmus,Bruno. Pritfatio (^ commentaria in lab. Sixtus Sen lib.4 Hsc com- mentaria Matianus Viiilorius tribuitBeda: : &ree 10 (entationibtis Ifraditarum. Explanatio in pfal \o ^ wj. Ad Dardanum de generibtu muficorurjr, De refnrreBione Do>nini,Sermo. De natiuitate Tomihi, Sermo. Ve cpifhanid Vomini,Sermo. De 6)iiadragefmd, Sermo. Ser. I Q.in vigilid Fafchs, de efu agtti. Ad Ettftochium de vinculu Petri. De obferuatione vigitiariim. Ad Pammachium ^ Oceanum exhorlatoria. Ad quendam qui in f^CHlo poenitebat. De diuerfis generibtM hfrarum. B b 4 JSe 296 Bncydopxdix Lib X X X V. Rexu;a ,mn^chorum per Lupum de Ohueto collefta. vtalogMfrl' nomme HUron.& Artgttfttm. nomilt* Uecorfore&frngmm Dommi. Homtli-tfup^Efong- Matthit. jifologiit pro Origine non eft Pamphili Martyns. Cntalogttsferiplorum altquot ecclejiitfticornm. ■Bpft. ad Tyraftu?» fuper rnortemfiliA. jHOcennum de ferendu efprobriu. Hieronymi rejponfio adepiftoUm Damafi. MPanUm ^ Euftochium de z/irlule ffalmorum. Ad Damafum de oblalioae «ttarii. Regula mcnacborum c.41 confinens. Chromniim & Heliodort*i Hieronymo. Hicronymm Chromatio ^ Heliodoro. Denatitiiiate Marix. ^ujeiiio! de morte Hieronymiad Damafum. Aiigtiftintu de magnificentits Hicronymi. yita Hieronymi incerto authore. Tradlatus dubis fidei. Jlieronymi efiftola sd Augufttnum. Quum in vrbe. Mia ad eundem , Anno piactento. 'Epifiola ad Apronium. Hiercnym. iheophylo , Beatitudo tua. Hieroriym. adCelantiam. Comitu liber, quem Micrologus LeSlionariumvoca.X.c.t$. fertur fub nomine Hietonymi. Honoriitfl.i. f .8 8. fed authoris eft multo recentioris. Bellarminus ait, plurimos libros & epiftolas commemorari, in quibus nihil fit,quod Hieronymi dodrina vel fide dignum fir, Colophonis loco notetur illud. DiHinB- 16. caf. SanSa Homm» Hieronymi iudicium ap- probatur,de Origenc, dc Ruffino, & de vniuerfis,in quibus illos leprehendit. p. Chrysostomi ffuria ex Sixto Senen. Biblioth. lib.4. Commeniarif in Pfalmos non funt Chryfoflomi. i^en efiftola fexta ttd Theodoritm. In Ctn.c.t.homilta i.qus, incipit : Dignitas humanae originis. In Gen.caf.i.hom.i. incipiens, Deus inflitutor rrundi : qux collefla eft ex centonibus Auguftini i silntque in ea duo inte- gra capita , ex libro de Ecclefiafticis dogmatibus tranfcripta, nempe trigefimum primum , & trigcfimum fecundum Bellar- minus ait:Liber ifte habet authorem Chryfoftomo pofterioiem. Et addit : Alix quoque funt noanuUa [homilti,) qux dubiae fi- dei videti po/fuit. In Cen. cap.i. hom.l. lubetur Adam. JnCen. cap ^. hom.i. Deusfine initio. In Cen. caf. 1, . hom.i. Quotiens mecum temporis, In Gen. cap j . hom. i. Chriftiano cura hofte. J» Gen.cap.tj. hem_ \. Fides eft Religionis. InGen. cap.if.hom.i. Portabat Rebecca. InGen. cap.^y. hom.i. Filij autem lacob. InExod.cap.ij.hom.i. Stabat Moyfes. Inlud cap.n. hom.j. Deus,qui voluir. J« i.Keg. li.hom. I. DominHs Deus cum Dauid. In i.Reg.7. hom.i. Imitatores Chrifti. In i.Reg ly.hom.x. Perdidit Abfolon. In ; Reg. i-j. De Helia hom. i . Gloriofos olira. In tdem hom. i . Cum gcfta peccata. In 4. 8«^. i.de afcenfiene Helit.hom. i . incipiens, Apud quo^- dam veteres. Hanc Beda in Qu&ftionihu* libri Regum putat eflTe Chryfoftomi ; fed ftylus refipit autorera eius homilia: , cuius initium eft, Exulta coclum, & in Utitia e(lo terra. qux ponitur ^ntct pfeudcpigrapha Hicronymi , in dic Dominicx refurre- i^ionis, & inter fcrmones Eufebij Emifleni. In^.Reg S-deNaaman,hom.i. CumNaaman. In 4.Reg 6. Ue Helifeo, hom,\.'Et fi ficquenter. Inlob.cap i. hom.i. Vevuntamenfratrescharifllmi. In loh.eap i. hom.x. Athletam in certamen. In lihrum pfalmorum Vre.fatio,incipiens, Poft Mofem. In hh. pfnl. Pnfatioaliera, incipiens: Omnis fcriptura. I»ffaL\. ionj.i.Beatitudo c(i:omnium. Inffal.i. ham.t. Quemadmodum qui in Solcm. I» pfM.'). hom.i. Creatons omnium rcruni. Jn /)/«/. 9. /j,CT.i. Dcusgenerisnoftri. Iiplal i5./«wj.i.Qiicmadmodumcu... Inpfal.i^ hom.i. Eft pulchei pfalmus. In ffiUi. hom.x Cuculo confeciato. icumDominus. In pfaU^. hom.i. Viatorcs ara» & anguftx vii. ;»f>/ ij.fooro.i.Fili]lucis. lnpf.l.16 /««J.i.Explcnitudine vcibi. JnpfaU^. hom.r. Cclebritas confcirionis. Infjal.ii. hom.x. icimo diuinus. Inpf^l ^j.hom.i. Srpc a nobis. I»f/4/3 8.W.i.Etquomodopoteftprilmux InpfaLi^. hom I. Ntf hunc quidcm pfalmum. ln pfal.^^o. hom.i. NonnuUi quidcm. InpfaLii.o. hom.i. Etiam fi propheta. In />/«/. 41. hom. l.Wic (jfalmus cft. Inffal.^i.hom 1. Coh.xrct priori. Jn f/al 68. hom.i. Qui orationibus. Jnffal.yi.hom.i.Dominas virtutura. Jn pfal. 84. hom.x. Omnis. qui fe agnofcit. Jn ffat.90.hom. I. Pfahnum nonagefimum. Ittpfal.^i.hom.i. AduerfusfluiSus. Jnpfal.^^.hom.l. Egregium vercquemirandum. Jnpfal.96. hum. I. lclus a viperaPauIus. I» ffal 106. hom. I . Spiritus (anftus. In pfal.i I f. hom.l. Narraturquod apiculae. Jnffat. iiS. hom.t. Benignitas Dci. Jnffal. I lo.hom.i. Veritatem pra:dicandam. Inffal.iii. hcm.i. Domiiius nofter. Jnpfal.i^i.hom.i. ludicia Domini ficutabyfllis multa. Jn Efaitt cap.t Jiom. i . Si volueritis, & audieiitis. InEfa.y.hom.i. Chriftus vnacumpatrei InEfa.^i. hom.i. Vitainnouata. J» Ef».b2..hom.i, Quoniam tempus vcnit. Jn lerem.i. hom.i. Magnumleremismeritum. Jn Dan^. De tribus pt4erts,hom.l.Tnam puerorum leimo. Jn Dan.ii. DeSufanna, hsm.i. Diuinxledliones. In Zach.6 io»?.i.Nobilesgenere. OpM imperfeBum in Matthium Chryfoftomi efle putant etiam quidara Catholici , ali)negant , quia fapit Arianifmum, ab omnibus tamen ob variam eruditionem commendatur. Bellarminus fic fcribit hac de re : Cuiufcunque fit opus.aut ab haeretico aliquo compofitum fuit , aut ab hasretico ali- quo corruf tum : quamuis alioqui liber fit doilus , & miuimc Ipernendus. Jn Matth. c.i.. hom.i. Hoc futurum. Uom. I . Dedicatur nouus. Hom. I . In eo quod dixit. J» ^.hom.i O incomparabilem. Jn ^.hom.l. Non tantum. In j. ^ew.i.Cum nobis prooiKcio. In ;. hom.i. Per omnia. In 6. hom.i. Dominica. Hom.i. Sicutin fuperioribus. Hom.i. Series Le<5lionis. Iny.hom. 1 Omnibus notara. Jn ^.hom H_hriftum in. Hom. . . Multx tempeftates. Jnin.hem.i. Hodie nobis. J» I ;. hom.i. Miratur. In '8. hom.i. Vidctur. Hom.i. Exercitia. Hom.i. Magnum. 1« I 9. hom.i. luftus. Hom. I . Quoniam. /» 10. hom. I . Poftquam. Hom.i. Proxime. Jmi.hom.i Puto. Jfewj. I. Si ad arborcm. J» it.hom. 1 Omnis malitia. Hom.i. Frcquentcr. J» 16. htm.i. Ad hodiernum. Hom.i. Secundura Saluatoris. J» zy. hom.i. Euangehca;. Hom.x. Sufficiens. J» Marc. hotn.l, Aniinal. Hom.i. Nunc vcniamus. Hom.i. Videte. Hom.i. Quoniam. Hom.i. Inftruxerat. Jn j. hom.i. Interrogat. I» 8. hom.i. In iupcriore. J» 9. hom I. lurat. Inio hom.i. Quoniara. J» 1 1. hom.l. Iftequi. Hom.i. Ingrcditur- Hom.i. Ineuangelio. Jn li.hom.i. Euancclica. JnLuc.i. hom i. De (ol. Jn i.hom.i. lofeph autem. In lo.hom.i. Tuin dixit. In i^.hom.i. Omnium. J» I 6. hom. I . Quoniam dixerat. In 19 hom.i. Siper Chriftum. /» loh.i. hom.i. De lohannc dicitur. In ^ hom I. Innumera. In 1 1 hom.i. Grandi fratres. In 14. hom. i. Dominus Cluiftus. Inzo.hom.t. Matia. Hom I. Hoc ergo. In i.Cor.i}. hom.i. Apoftolus Paalus. j.Cor.ij.hom.i. In hefterno fratres. Mi ss A Sed^io 1 1. Crltica. 2-97 MissA Chrysostomi, fpuria. H.ibet picc.itio- ncmpro Impeiatoie Alc.xio , qui vixit \01v2c poll Clitylblto- mum : & pio Nicolao fiuc Papa , fiuc Patiiaicha Conllantino- politauo. Excmplaiia multuui vaiiaut. Iiitci Sandos qui ibi comuicnioiantui, iplius Cbryloflomi fit nientio : cr<;o non ab illo conlcripta , (cd ab aliis lub illius nomuic diucrfis tcmpori- bus , variiseditionibusconluta. Et illa inprimisqua:dicuntur Jecultu imaguus Chrilti , fuppoficitiafunt. Nam Cbryfoll. in veris (criptis artcni pingeiuli luperlHtiofam exilliniauit. ho- niil.50. in Matthj:um. Et Synodus Nicena 1. vndique corra- dcns tcllimonia pro cultu imaginum,nufquam tamen hanc Li- turgiam citauit. Eiufdem elVgeneris hemilia de iiatnti Fetri ^ Pauli , apud Surium. Homiiu nonnulU aipopulum Antiochermm cx variis tum lo- cis tum authoribus confut.x funt.vt hom.66.vcrba [ quipurpu- ram indutiu eft. — ftai SanBui fupplicatwui , fyc. 1 totidem icrc vctbis leguntur inter Sermoncs Augullino infcriptos de S.Panlo. Bellarminus ait : In quinto tomo omnia fcrc funt ccr- ta , & indubitata , cxccptis homiliis ad populum Antioche- iium : & aperte colligitur e.x contextu illarum , pcrmultas elfe fragmcnta homiharum Chryfoftomi in Matthsum , ve! in lohannem &c. J5. AvGvsTiNi ^uria fcripta communi omniuni iudicio. I. Tom. ReguUclericoriimfragmentum. Re^uta fecuniia : &, devt a Eremttica. Erafmus etiam vuit tertiam regulam elTe confidlam , qui appellatut virtirumveiadSeruos Dei. Ec Polydoro noncftvi- fum has ab Auguftino regulas confcriptas. Bcllarminus ait : In hoctomo , vtnotumcft ex libris Retradationum , fola duo opera dubia efTe poflunt, Regula:, & de vita eremitica, quorum non fit mcntio in libris Retrad Et quidem ex tribus regulis, fola tcrtia eftcerta Auguftini. I I. Tom. Epiftola: Spuri.T. Epiftola qud fuerat CXI. cuius loco fubftrtuit Erafmus «/>»- ftolam ad Frirtunatianum. Zprftita C X LI I.ad Demetriadem virginem. Epiftcl» fedecim Augu^mi ad Boaifacium ^ Bonifacij ad Auguftinum, a 181. ad i-j?. Epiftota AttguSiini CynU.o\Hierofolymitano di lnudiiui Hie~ ror.ymi. Epiftota Innocentij qua:^ j.eftapud Auguftinum ,^uria eft: Eiafmo. EpiHols. vltra 141. omnes recenter aLouanienfibus addit^. III. Tom. de Ecclefiafticiis dogmmibui liber. dicitut clTe Gennadij Vvalefridus de rebus ccclefiafticis c.io. Thomas in catena , ad primum caput Matthaei. Verum qua: interferuntur a cap.ii.adcap yi. funtauthoris multo rccentioris : &authot videtur Pelagio fauerc. Bcllarminus ait, hunc librum efle con- flatum pr.rcipueex fententiis Concilij Arauficani , Inrwcentij, Zozimi,Caleftini,& ipfius Auguftini. , Defidead Petrum Ltber -uwKi.Fulgentio afcribitur » Be«r<»- mo. Libr.de corpore ^ fang.Domiiii. De mirabitibtu Scripturjt liber. DiOTerit author de Computo annorum pcr cycloslib. 1. c 4- libri ergo fcripti funt poft 600. annos a Clirifto. Bellarminus ait , libium elTc indignum inge- iiio,&grauitate S.Auguftini,qucm etiam non magnifecit , & S. Auguftini eirenegauit i.Thom.l.p.q.4^.art.-}.adfecu»dum. De Spiritu /^ anima /li^r.citatBoethiumcap.jy.Hugonide S. Vidore afcribitur a Trichemio. Ghtifliones deTrmiiare Bellarm. t>e benedictionibtn Patriarcharum. IV. Tom Liber.ie a.qnsfl. Duliitij. Liher quift.i r.j^ quaft.6{. BelLirm. eiHiftion.vetens ^ nouiTeftamenti. Hunc librum Bellar- uiinus exiftimac efle alicuius hxrctici. De incarnatione Verbi. DeTrinitaie ^ Vnitaie Dei. De (/ffenriadtuinitaiis. De fitiererHm i}iii:fibiliiim. De vera ^ falsa paenilentia : in his cicatur Auguftinua Dc 'alHiarihtu documentif. De amtcitia. D V B I I. Liber de Coniinentia. Liherde PatietiiiA- Liter de b'nf> viduitatii, Liberquifl.^^. V \. Tom. De aliercaiione Ecclefii ^ Synagogt. DvBil Tractatvs. Oraiio de <; hti>efil'Uf. Hunc libellum Erafmas ncgat cfle Auguftfni : cui Bellarmi nus contiadicit. De vntiateTrmitatis eonira Telicianum liher. TraBatut de F.picureis ^ Stoicu. Traitaiut in tUud.^.go fum qui fum.Hic tradtatus vt & prae' cedeus , non habecur iu R,etrailationibus , nequc in Indiculo. Bellarminus tamcn ccnlct . tradlatUS IiOS pulchcrrimos efl!c , & Auguftino dignillimos. V 1 1. Tom.Contra Fulgentium D(i»4f»/?/»w Eiusmcntionou habetur in Recradacionibus, neque in Indiculo, Liber hypognoftuon. De prtde/iinaiion-; (^ graiia Bcliatm. Liber de prtuieftinatione Vei. Bcllarin. Refiponfio ad articutos fibifalsb imfofitos. Profpcri cft , & ill- ter cius opcra habccur. IX. Tom. Expofitio in Afocatjipfin lotinnii. De diligendo Deo. Solitequia. Manuate. De triplict habitaculo. DefcalaParadifi. De II. abufionum gradibitt, De contrittone cordis. De Specuto. De viia Chriftiana. De ajfampiione Marit. De coniemptu mundi. De vanitate f£culi. De obedientia ^ humilitate, De bouo dificiplins.. (ne.c.4. Devifitaiioneinfirmorum. Bellarra. l.i. de cxtrema. vnftio- De vijttandt6 infirmvs. De confolatione mortuorum. tib.i. De iaudibus Charitaiii, traiiatM, De fobrietate ^ caftitate. Speciilum peccatcrts. De confliiiu virtutum (^ vitiorum. De reiiitudine catholics. conuerfattonis. De creatione primi hominii. De arbore fctentii boni ^ mali. De /Intichriflo. Siiper Magniftcat. Atque hi libri funt manifeftc fuppofrtitij in tomonono. Tractatvs DvBli. Liber de Agriculiura Domtnica, fitie de feriA qmrta. Liber meditationum. Sermo de Cataclyfmo. De lempore Bjrbarico. De +. virtuiibuf Charitatii, De vttlitate ieiunij. De pugna animt. De vrbis excidio. De bono difciptina.. De poenitentii medicina, tiber. Ucde viiliiate poanltentis: X. Tomo. SpvRii Sermones. De reuetatione Siephani. Sermones ad fratres tn Eremo. Hos Bellarminus dicit niagna ex parte videri confiiflos. Sermones de verbts l/omtni. ;. 14.18. 19.10.11. 18.34.58.47. 51.f4.f6.y7.y8. De verbcs A;oftoli.ij.ii;.i6. ;4-5y. BeUarmini iudicium : Homilia; , fiue Sermones de veibis Doniini, & de verbis Apoftoli, aut omncs, aut fere omnes Au- guftini funt : multi enim habeutur in Indiculo Poflidij , & qui nou habentur , fimiles funt aliis, fme grauitatcra fcntentiarum, fiue ftylura & verbaconfideres. Libri 50./;o»M/Mr«jw.i.5.4,7.9lo.if.ii.ii.;o.5i.4l.4y.4&' Bellarminm k:i inAicat : Liber quinquagintahomiliarum to- tus,autfcrc totus Auguftini cft : eadem rationeiquam fcil.dixic ad pra:ced fermones de verbis Domini.&devcrbis Apoftoli. Detempore. 9.10.1 1.18. r^.iS.^ ; 57. 3 8. 59. 45 47.48.5 i.f 9. f,% dicitnoniciunareinqu.idragefimapcccatumeire:hoctameii ncgat ingcnuinisfcriptis.Epift. iiS.ad lan.c.4.6?.68.7 7.9f 96. 97.99.1 1 (.114.11 5.Nam articuliSymboii Apoftolici non fue- runt Auguftinifeculo in eum ordinem , quo hic habentur , di- gefti. lllecnim in libro de Symbolo adCatechumen. omitcic dtficenfum ad iriferos ,8cvitam aternam : Chtyfoft. tom f . de Symboloomitcit communionem SanHorum. i I7.i iS.no. 1 1 1. lif.11S.150.1j1 156.137.138.151.1 5 6. 15 7. 158.1^9. 161. 167. 169. 174. 176. 181.183.188.196.! 99. 107. m. 115. 114. iiiT. 118.119. 1(8. 13 9. 14 1.141. ex his etiamalijcenfentur fpurij a Pioteftancibus,vt 91.11 j.iyi.iff. Sermones de SanBis. i. [.7. 10.1 1 .1 5.19.10.11.16.17. 30. 5 r. 33.34 55.57. omnesvltra 50. additi ad i'ati/icnfibus. Procc- ftances reliquos onincs fpurios , & nequc Auguftini cfle , ne- quc Fiilgentij ccnlent, quod,interalia,illorum author Serni 3 5. facit ifidori mentionem , qui 100. poft Au^^iift. annos vi:^;it. BettarmintM aic : De honiiliis dc tempore & dc findis nnn ea- dem ccrticudo haberi poceft : credibile camcn eft magna e.i par- tc Auguft. cfle. Sermones de diuerfis 3 5. omnes vltra ^j.sdditi a Louanienfi- bus. A noftris omnes cenfentur fpurij. Bellarraino vidctur lc- cus. ludicat enim onines iftos fermoues graucs , & doifl:os,& S. Auguftino 298 Encyclop^di^ Lib, XXXV. yAuguItmo elle dig enallao-en tcmpons pirtteuti im- AuRuft.num "'b^^/^ ^, , ,, ,S,ao in hbio contra ep.llo- S./" — ^■-'^-- •• -^^ '^'^ ■ N- -'^''^#- "- adhuc Manich.TUS encni, nih micommcuHct^c ,^ Palladuh,pr,a Lanf^ca fai.ago ell anihum fabula- mm nihihprouidefacicnda : hoccmuis legenti facilhme con- 'fEpisTOLiC Decretales, qua: dicuntur efle fcrlVta; P"- Clemenum , Etiariftum , Telefihorum , Htgtnum, jintcetum,Soterum, Caltxtum, Vrbanum^Fonttanttm , Ante- r»m , Fahtanum, &c. vfqtte ad iyltcejirum, fpurix lunt. Ratio prima ; Idem & vnus author omnmm cpiftolarum fuit , quia ftylus (mc otationis compofiiio , m omnibus eadem eft, &: phrafes in muhis cpiftohs idcntidem recurrunt. Impofli- bileclfet enim totcpifcopis vnam & eandtm loquutioncm tuif- fc,etiamfialiiconaienturaliosimitari. _ s, , v Secuncia : Multa in his epiftolis parum Latine , imo barbare dicuntur : vt epifcopi funt obedicndi , diligendi , & fummopere veneiandi,& non deirahcndi,vel laccrandi.Et.Patres omncs funt venerandi, non refpuendi, aut infidiandi,&c. Tcrtia : Hx epiftolx in citandis facra: fcripturac locis , Hie- lonyrai tranflationcm fcquuntur, quam tamen Pontificcs lia- lum Decretalium authores nunquam viderant , quia nou- dumfuit. ^ , . Siuarta:K veritatehiftoricaalieniflima in fmgulis pene epi- ftolis continentur. Loquunturcuim dc Primatu & regno Eccle- {\x Romans,de oidinatione Epifcoporum.denon la:dendis,ac- cufandis & deponendis facetdotibus , de appellationibus ad fe- , dem Romanam : vbi tamen tribus his primis feculis ob varias perfequutiones/ara/fjfvt Syluius \oc[m:m]reJpeSius haMatur ad Ecclefiam Romanam. &ttinta : Idem tellantur viri dofti &graues : puta Citfanus de concord.Cath l.^.c.i.BeHar.de Ponlif.l.t.c.n.ak fenonne- farc aliquos etrores irrepfifle in has epif lolas , neque audcrc in- ubitatas effe athrniare.Et Ijtdorus inprafat.ante Concilia,\\3.- rum omniumnon meminit, Eufebtus tantum Clementis & Vi- ^oris epiftolarum meminit , quac tamen hodic non extant. Damafus de antecelloribus fuis fciibens,nil de epiftohs tamen, ncqut Hieronymus. f 6. PrEtetea epifloU decretales Vontificum,c[ax habentur in tomis Conciliorum a Syluejiro vfque ad Gregorium 1. & dcin- cevi.,\dfuppoftiti£ funt,vel (Atcm, fufpeciAfidei. Hoc indicaut inagna in plurimis ftyh infulfitas , incptx fcripturavum allega- tiones,& ftudium dominandi inEccl.Catholicam.Eoenimcol- ]iraant penc omncs, vtPrimatum Ecclefisc Romana: tueantur. Inprimishscquarum nomina fequuntur. I. Epijiola MAKciad Epifcopos Mgyptios. Dicit Romanam ccclefiam nunquam crralTc nec eriaturam deinceps. Verum ha:c opinio de trrmitatc Romaiiae fidei, non fuit recepta nifi his pro- ximis (eculis. Catharinusin Gal.i. 1. IvLiT epifl.i.ad Orientalespro Athanafio, non congruit cumgenuinaqua; habetur apudSocratem hi. c.15. & Sozom. I.}. c.8. Secundaitcm abfurdaeft & inepta. 5 . Re/cripitim L131.K11 ad Athanafium : & epifloUad omnes cptfcopos. 4. F E L 1 c I s epiftoU. 5. Stephani ad Damafum,Sc D \u asi ad Stepha- Kum Afric&Hpifioputn alta:\n qua ha:c habentur verba,C/'/()-;. tatitie,compafiibiliter,ordtnabiLiier,prifixifratres,innotuiJiif, •pro indicaftis &c. Eiuldem farini epiftolaadepifcopos Nttmidi£,&c alia ad Epif- cepos lUyricos. 6. Syricu epiftolaprima ad HimeriumepifcopttmTarra- ««£•»/«»?. Fideidubi.xelle oftendit Itylibarbariesi vtinhis ver- bis:I» ergafttiUs atitemftiis tales perfonas retrudendasj-vt tatttm ftitnta conttnua lamcntattone defientes ptirificatorio poenitudi- "K igne pofiint decoqtiere. Deinde inipcriosc mandat Epifcopo Tartaconcnfi , vt fua decreta pafTim omnibusEpifcopisobfer- uanda communicet : veriim non tanta tum fuitEpifcopi Ro- mani authoritas. Non maioris fidei epiftoln ad Mediolanenfes, nec tertia ncc quart.^ad epifcopos Africanos fcripta. ?• A N A s t A s I I dui,. Harum data,& confules qui no- Iriuiamur,non congruunt cum piobatis hiftoricis. Et in ptima nxc h.ibcntut veita. &uafiad.afut charitattue mitfcrenon. duh,ictt6,&c mandat auttioiitate Apoftolica/«»i/2 ii.me„tioi,j.,i, tacit infulaium Epif- copahum,qux tum non eranc in vfu apud Chnftianos. Et Epi- Jicla etus ad Concl. Carthagtnenfe futihs eft & inepta. 1 N N o c E N T 1 1 EpiftoU qus fuut 9 ,.& j j.intcr epiftolas Augultini,lpuns lunt. tralinus. 9. H I L A B I I EfiftoU. 10. Fe L I c I s EpiJioU. Exoidium i.epiftolae ita eft:S)«o- niam importabilihiu uerbis garrttlafli. 11. Anastasii Epijl- ad Anaftafium Imperatorcm eum admonct , vt monitis Apolfolicis, id cfl , Poncificum dccrens paieat. At ipfi tunc tcmpoiis monitis Impcratorum parcfiant. II. loHANNis Papa Eptjiola fecunda pw^nM cumhiti.oiiX ilhus tcmporis. 1 3. Eptjiola Bonifacii, Scannexa deprecatio Atireltj Carthagtnenjts.hihlc c\^'\(io\'di fitmentio luftini ptincipis:ciim tamcn Bonifacius epifcopus R. neque Scnioris neque lunioris luftiai temporibus vixcrit Videturergoabadulacoreponcificio confida. 14. V I c I L I i prima epi/{ola,nugMon3.. Docet quod ec- clefi.i- dirutx rcftaurari & confecraii poffint fola Miflk ccle- brationc.fiue aqua: bencdid.c afperlionc. Tertta adco contuse lcripta eft & edita , vt non intelligi queat. if. loHANN is III. Epiftola. 16. B E N E D I c T I I. £/>«/?i>/«.tiusparsvnafragmentum eft E('iftoIs prim.-E decretalis Alexandri pcimi. Fars altcracll integrum peae caput ^.epilt. i.ad Timotheura. 17. Epiftola S 1 X T I \\\. ad Orientales h.cchabet verba: Valentintantts Auguftis noftra authoritate Synodum congrega- ri iujftt. Incpte ; Valcntiaianus pioprio lufTu potuit conuocaic Concilium : &non habuicopus authoiitateI'ontilicis,fidaci:- go epiftola. \nEpiflola Sixti lU.de malis docloribus g^ operihtsfidei.lWa. ye]:i>:i[Sempertamen 1'ttrgalorij lecum excipio,in quo aniw&ho- minum corportbtis folui& ad tempm expiantur ] ab alio addita funt. Aperteenim pugnant cum antecedentib. &conlequenti- bus. Nam Sixtus dicit,duo tautum cflc Ioca,Gcheiinam & ccc- lum : & extia regnum Dei non elTc vitam. 18. Qregortj lil epijlola i,.ini.tomo Concil adEpifcepos Ba~ uarin, non coaucnit cum exemplan quod habctur apud Aueu- tinum lib.j. Annalium. 19. Zacharis, epiflola j. in ^.tom. Conc. continct iaepta re- {ponfa ad ftuitifllmas qua:ftiones. luprimis notandumquod pra;cipit de tcmpoic in quo lardum coaiedendum. Sexta epi- jlola eft ab impuro Rhapfodo contaminata. Catal. ceftium. 10. Epistola NlcoLAiai/ Michaelem Imferato- rem. Incadicit pios Imperatores aunquam impetaflcSacet- docibus , fed obfecralle foliim vc pacres. Ac coatra lufeb l.io. c. f.e^ Nia'/»/;./.7.c.43.dicuiitCpnffantinum iniperafle Miltia- di Epifc. Romqno,vt iudicaretcaufam Cxciham Carthaginea- fis cpilcopi. 11. Synodi AlEXANDRiNje epijiola adEelicen» Fapam fpuria eft, & mcndaciorum plena. 1 1 Hilartj eptflola numcro 8 8. apud Auguftinura non cft Hilarij Pid.auienfis. Erafmus. Eptflola item ad Afram filiam nil habet Hilarij , nequc Hymnm ad eandem. Et hadcnus quidem numcrusepiftoiarum decretalium. lain rcdcamus ad principalcm noftrum numerum authorum. ^'j.H.ifloriade ■vita .Itnbroft] fubaomine P a v L i n i fpu- lia cft. Erajmm tn pnfat. in itbros Ambrofi]. jS. EvoD 1 1 Itbri dito dc miracttlts S Stephani apiid Aagu- flinum tom. lo. fpuri]. Tnthcmius dicit Euodium fcripfiflc vo- lumen de fadis la Aphrica miracuhs , per rclitpias Stcphaai M.irtyris ab Orofio picsbytero allatas , at hi libii nihil tale ; & de his libiis nulhbi habetui mentio. jy. J o P H R o N I I iion eft Sermo de affttmptione Marit aptid Hierenymttm , fed nugatons, qui poftremis cempoubus vixit, vt llylus indicat. Practcrea , Sophronius Hieronvmo fuic acqualis , vt ex libro de Ecclcfiafticis fcriptoiibus conftat. In hoc vero libro mentio fit hirefum Eutychctis & Neftorii, quae poft Hieroaymum exortx fuat Itade Sophromo ludicatPcr- kinfus. At Bellarniiaus ipfuin collocat la an.Chr.6jo. 60 MaximiTavrinensis Sermones , incerti fidci : ex lis cnim plurimi variis authoribus afcnbuntur. Sermo innatale D(ot;«/,cu,us cxordium:In aduentu Donii- nico.cftapudAugufiinum u. dcTempore. Sermoin Epiphania, Licctdities dilcdlifli.Tii , &c. eft 57.de Tcmpore. Sermo de accufatione Vomini aptid Ptlatum , qui incipit, Muum fotfitan videatur, eftdcTemporeiiS. Sermo defolennttate pafchali, eft 118. de Tempore. In nataii S.^tephani, qui incipit, Lcclio A,.Libri Ioh.Cassiani&Favsti Rheo i£n- $ I s damnantur a Gclafio in Concilio 70. Epifcoporum. Ec redc : fcriplit eniin Qallianus contra Profperum , & Fauftus concra Fulgentium , de pridclUnationc Sanftorum , & dc bo- m perfeuerantia:. Pi.ttere3Faultuni damnarunt P. Diaconus lib. de incar. Hotmilcla PapainEpillolain y. Tom. Bibliotli. Ado in Cliton. & Trithemius in Faufto. Ergo Dicdo & Ruai- dus Tappcrus , Faufti fcripta appiobaudo , Semipelagianos fe elTc produnL 64. Vtbri II. Theodoreti de curatione Gncarum af- feciionum dubij funt , quia Niccphorusin Catalotro lucubra- tionum Theodoreti hoium nuUam mcntionem facit. Etinhis ftabilitur inuocatio Sandtoium , qux tamen in commentariis in epiftolas damnatur. in Colofl.i. TheodoretiepiJloU ad Leonem (y Renatum funt dubiAfldei. Itcm Liber de Sanciis nonnull» ab aliis inlerca habet. fextA Synodo tribiiuncur, aduIcetinoselTeconccdicSurius. 78. BEDi€ MartyrolOgivm vaiiis addicioni- bus corruptnm nonnulli exiftimant. 7 9. Synodtis Nicena i pro adorandis imaginibM.\io\o\mnci & impia cft : & proinde reicda fuir ab Occidentalibus Ecclefiis. Auentinus lib 4.:inn3.\'\\\m:Scita[\nc\a\x.]Gr£corum de imagini- bus adorandis tradunt Concilio Erancofnrtenfi refcijja funt. Idem Ado itate lcxta , Houcdenus, &c. Albeuus Pighius no- luiteditionem huius Concilij Colonienfem,pro gentuna agnof- cere. Multa etiam in eo palpabihtcr fals.i. 80. Concilif Magnilibriim contra Nicenam Synodum Pon- cificij fiippolititium dicunc,fed fine aigumento.Huius libri me- minit Hincmarus Rcmorum Archi-Epifcopus cap.io. contra Hincinarum landuncnfem Epifcopuni ; & teftatur quod illum adolcfcentuhis in regio Palatio lcgcrit : citat eciam ad verbuin inccgrumfere cap.iS. I.4. Dcinde RomxinLaccrancnfi Biblio. checa,idcm exemplar inlticutisLongobaidicisIitcrisdclcriptum e\ti\:e,Aitgufiinus Steuchtts eius Bibliotheca: prafcdlus publico etiam fcripco tcftatur. Hxc doftiirimus Hofpinianus. 81. D A M a s c s Encyclopedi^ Lib. XXXV. 300 ^ o^rvtORATtotie dormiuone Veipa'/i, a.S;.ofarcn,m Eu.h.m.an.qu. vu>c poftcnoubus fccul. fub AlciK^. . j^ imasinibus fic pronuntiat Baronius : in Ju^SnftUfdern v.dU.re,6' cor.pluribu. ipfumfi.terc ' '"'Sifabeiavnom.necduus a Turriano Icfu.ta ^ bi- Mio hccT Ca.ainahs Sfortix deccrfore Chrtft, , nulhus fidc. V vc.bo di""^- ^"'P^' ""' P'°P'" P"<*="'*°' '="°'^" """ ma.^nam apud pios authot.taccm «'""'"! • . g" De opcribus I s i d o r i Htl}altr>fu Bcllarm.nus fic ,itMir.jm cft. vndc tot opcra S. Ifidori prod.cnnt : quorum ron mcminit S.Hildephonfus.qui eadcm atate vix.t,qua Ki- dorus ipfe. _.. < ■ r ■ <-r 8 , D o N A T I o L V D o V I c I P:; ) qui fuit fil.us Caroli Maeni) qua fcilicct is Romam & libcrum lus ehgen- A\ nouum Pontificem Paps & ciuibus Roraanis concellit. dift.^j.c E^K LudoatcM, fiaitiaeft. QuiaPafchaiisapopulo vicoaftus pontificatum obire.negledlaauthoritate Impera- toris.per lcgatos purgat fe apud Ludouicura Pium,& culpam in Clcrum & populum transfcrt. Imperator veto a Papa fa- tisfaftionem accepit.verum Clcrum & populum cum mcre- pationcmonct.nc fimili exemplolmperatoriam maieftatem Ixdcient. SaiellicM Ennead.S.Lg.Ptatinain Pafchall.Motwitn I.C. Bililiothccarium Rom. Pontificis huius capituli autho- iemefle:& proinde vt fufpcdlominimc credendum fotc.exi- flimat.Praftcrea canon dift.^j.c.E^' LudouicM, pugnatcum a- ribtn fcripior emerfit , ridicula de Britannu fgmenta comexens; eofque longe fupra virtutem Macedonum ^ Romanerum^impit- dentt vanttateancUens^ Galfridm hicdiBiu eft,agnotiien habtns .^rthurij : pro eo qnodfabulas de Arthuro cx prifcit Britontim figmentis fumptoiii^ ex proprio au^ai,per fitperinduHum Lattni fermonu coiorem , honeflo htflorit nomtne paUiauit. 6J» etiam maioriaufu,cHtufdam MerlinidiuinationesfailacijJimiiA,qtiibut vtique flurimum deproprioadiecit,dum eas inLatinitravsfan- detet,tanquam aiitheniicm ^ immobili veritate fubnixas, pro- phetiasvtitg.iutt. K^t(\xs,Prtterea in tiirofao, qttem Briionum hijioriam vocal,qMam petiilanter ^ impudenterfere omnia me- tiaiur, nemo mfiveterumhfioriarum ignarus, quum in librum ifium incidii ,ambigere finiiur.N am qutrerum veritatem non di- dicit,fabuiarur!i vanitatem indifcrete admittit. Omiito qnandf degefiis Britonum ar,fe lulij Ctfaru imperium ^aduentum,ho- rneifie confnxerii;vel ab alits confiBa tanquam autheniicafcri- pferit. Hxc ille aliquanco afperius: quanquam & in ipfuni Ncubrigenfemrcfundi eadtm culpadcbcc, quam Arthuno tribuit. Aliquando cnim dcflcdlit ipfe a ca:teris hiftoticis; nugis item fabulifquc circumfiuic, in fuicccum Anglicarum Hiftoria. 91. Epifiola Francisci adomnesJratresCaosJ^uria. Bcllar.dc Mifla lib. i. c. 10. 93. PsALTERivM B. MarIj« falso ttibuitut Bo- naucnturjE.nam illcfuper Magiftium ait.cauendum eflc.ne, dum matrisexcellenciaampliacur.filii gloria rainuatur. 54. /iifoijdcVoragineEpifcopiGcnuenfis Legenda vulgo dida Aurea ; rcucra eft impudentiflama legenda mcndacio- rum. 9f. NiCEPHORvs Caliistvs fabularum ple- nus. Apudeum fabula eft de imaginc Chrifti mifla ab eo ad khignitxtn.Eufeb.hift.ltb.i.in fine , nil calc in archiuis rcipub. EdcfTenac reperit. Bellarminus ait.in hiftoria huius authoris inucniri errores proprios Grxcorum : & nos paucos crrorcs in rcbus hiftoricis. Idem docct Cardinalis Batonius in Anna- libus. Sedcondudamus Critictim nofirum de doiSoribuseccIc- fia: , & aliis veceribus fciipcoribus. Condudamus, inquam, ronnuUis legulis in medium allatis. I. Vetcres authores , qui non citantut a pofteris fuis, nec ab aliquo bono authore.vcl fpurij proculdubio funt.vel noa in ccdefia probati,& rainot is certe fidei. I I. Libtiediti aRomanis bibliothecariis, quique tantum in Vaticana bibliocheca rcperiuncur, vehn monachorum clauftris.merito habcntur fufpcifli. IH. Qui aveceribus incommodcdiSa funt de re aliqua fidei antc exottam de tc cadcra hitcfin , commode & candi- dMunt exponenda,8c craolIicnda:finpoft , comuni calculo reiicienda. I V. Libri ttibus primisfeculis , qu:e ccdefis infantia,& tempusinnocentiidici poflunt.fcripti^in trcs claflTcs difparjj. ri dcbent. Aut cnim funt libri vcre apoftolici & canonici:aut funt gcnuinifoecusPacrum : aut func luppofititij. Rufus,qui funcgcnuini Pacrum facus.confcripci funt ab iis ad Chtiftia- namrcligionem nupcrconuerfis,auc aconfirmatis ineadcm, aut dcnique a lapfis in harrcfim vcl alium crrorem. V. Htftorii ccdefiaftica autc Conftaatini icmpoca plane fuit Seftio III.Miigia. 301 clcfi.c c.itliolica: lii(lori.im •(^«('aVitiJ, (eu viiiiier(alcm,animum a;'pulit,&: otliis a n.uiuit.itc Domiiii , icriim gcftavum lciicm acl lua tIcjuc tcmpoi,V(ingulari ililii;cnti;i pcrtcxuir. r.ulcbij excmpUim poftca (lcuti (unt, c]ui hoJicquc cxt.mt, quiquc.lb Eu.igrio loli nomiii.intur, Sozomcnus, Thcodouctus, Socratcs, *: poll hos iplc Eu.igrius : cuius hiftoria dclinit iu anno Inip. Manritij 10 Chiilli 6oo.trihusdcmtis,vcl paulo plus. ^'I. Poll llculuni fcxtuni paulatim vna cum tcmporum con- ilitionc immutaia tuit prior forma chcoloi^i.c (imul S; hiftori;v. Nam Scriptur.i- miniis Jihgcntcr fucruiit traiflat.t & minus finiplicitcr expolit.i.\ Rcs cxtcrnr, miracul.i,imagines,rcliquia:, rindorum cultus.ac tandem vnius Pap.x dominatio & monar- tliia, pvioris religionis inllitutis lucccllerunt. Cartcriim qu.ili.s fiiit illorum tcmporum thcologia.talis&hirtoria Nam &: in hi- Itoiicis nionumentis,miiacula vtplurimam vtramque paginam <:onlicicLiant,vcl a fanclis.vcl ab im.iginibus,vel areliquiis cdita: atquc vt fuprcmum ecclclix monarcham chcologi agnofcebant; ita miilti hilloriam lcribcrc profelli , Romanorum Pontificuni fucccrtioncSjAiitipaparri fchilmata, autnouas artes a Papis cx- cogitatas,firmand;e potcnti.v fux.literis mandare : id vcro erac liiltonamfcribercccclefiallicam. Fuitlane illorura temporum miraculorubenigna copiaiveiorum linedubio multorum,red5c fslforum nihilo pauciorum.Fatetur hoc Bell/trminiu lihJefcri- ftoribm ccdeji.ijii:is,vh\ ad an. S 50. dc Simeonc Metaphraftc ica Icribit:l!ludautcmobfcruadum eft,.i Mctaphraftcfcripcasfuiirc liiflorias dc vitisSanclo:um,mu!tis additis ex proprio ingcnio, non vt res gell.i: fuenjnt^fed vtgeri potuerunt.Additcnim Me- taphraftcs multa colloquia, (iucdialogos Martvrum cura per- lccuconbus, aliquas ctiam conuerfiones aftantium paganorum in tanto numero, vt incrcdibiles videantur : deniquc^iniracula plurima,& maxima,incuctfionetcmplorum,& idoloruni & in occi(ionepcrlccutorum:quorum nulla cft mentio apud vcteres hiftoricos. Qya; BcUarminus tcribitdc Metaphralte , ad alios ciufdem taiin;t fcriptorcs iure merito transfcruntur. Vil. Vecrres interdum adhibueruntpiam fraudcm. VIII. CiliirBaionius in hiftori.c ecclefiaftic.r illuftratione fabulas parciusadmifitquam alij:t3ntaniquc in hoc ftiidio ad- hibiut diligcntiara ,vt, fieam immoderaco partium ftudio non conupilfct^dignus forcc f.ae controuerfia , cui omncs & vetcres &recentiores, qui illameruditionis partem vnquamattigcrunc, adurgerent & fafccs fubmittcrent:vt funt verba ifaaci Cafaubo- ni,prolegomenis exercitationu 16 dereitttfarrii QpeccleJiaJiicM. S E C T I O II I. In qua delineatttr M A G J A. Pr^cepta. MA G I A, feu Magica , eft ars compofita , tra- dens rationem rniia priftandi. Eftque generalisjvel fpecialis. Magia generalis tradit ea , qux communia funt omnibus Magics fpeciebus : qualiafuntfinis,modus, & difFerentia com.munis. Finiscommunis eft, prasftare mira. Modus communis cft, eaprsftare modo fecreto, in Tulgus non cognito. [3itferentia communiseft , quod magia eft diuina- trix feu lid^rizli, vcl operattix feu 'TsoinTiy.iu Magia fpecialis eft licita, vel illicita : fett, philofo- phica,vel diabolica. Magialicita eft ars praeftandi mira adminiculo ar- tis :feH, eft ratio faciendi miraculaartis. Eius occurrit fundamentum,5c diuifio. Fundamentum eft in pietate & cognitione partim fpritus ttiundi , partim naturx ftcllarum , & quatuor elemcntorum. Diuifio eft,qu6d Magia licita fit naturalis, vel ma- ihematica. Vtrique accidit abufus : ita vt fit pura,vel impura. Magia naturalls eft ars de ratione ma^ritandi natu- taSjVt fequatur efFedus mirabilis. Magiamathcmatica eft ais de ratione conficiendi automata mirabilia : vti funt aquila volans, ftatiia il- lacryraans, &c. Tom .IV. Magia illicita cft ars impia &: fcclcrata, miraprcE- ftandijope diaboli,quatcnus diuina iuftitia pcrmilerir. Dicitur Magia necromaiitica,Magiamalcfica, Magia fafcinatiix, /^Ks-xavcAoj/ia, & (tbfoliiti Magia. Iii ea fpcdtantur fundamentum, diuifio,adiuntl:a,& contraria. Fundamentum eft padum fcu focdus interDiabo- lum & homincm malcficum. Diuifio eft : quod Magia nccromantica eft diuina- trix.vel operatrix ; & haec cft incantatrix, vcl pr.-cfti- giatrix. Adiunda eius, funt, quod cit lcgibus diuinis & ci- uilibus prohibita; pet feno.xia gciieri humano, pcr accidensautem commodai;deniqucqu6d fibi prxten- dit honcftum titulumopcrum natura; vel gratis. Contraria funt pocna & rcmedia. Pocna confiftit in cxploratione , conuiftione , 5c executione. Reracdia funt licit3,vel illicita. Remedialicita lunt prophyla6lica,vcl analeptica, lllicita funt gener.ilia,vt cxorcifmus : vel particula- ria, vtnomcn Iefus,fignura crucis &c R E G V L ^. I. M.tf^iaejlars occtipatacirca afotelefmatamirabi- lia, icredibilia. Vocabulum hoC;t<^';jjapud Perfas crac honorificum ,' & il- lis erat idcm,quod Orscis nsplts. Id patec ex Matth.i. Sc hifto- riis Perfaium , quac Magos padim celebrant nomine fingula- ris &eximi;E lapientia: : vc Magia apud illos fuerit fublimioi' quxdam philofophia. Scd progtelfa temporis hxc vox raa- lam in partcm coepit vfurpari , proculdubio quia Magi cocpc- runt dcg-^ncrare , & limpidiflimos veteris Magix fontcs riuulis fupcrftitionis &impictatis inficcre. Hodie tamen vficacum eft, Ma;',iamdiuidere in licitam & illicitam : vt ita vox h.i:c vfuipctut bonam & iTi.alam in pattem.ltaque nos in gencrc de- finimus Magiam, quod llt ars rnirabilia , & vulgo incredibilia prsftandi. 1 1. Miraculafmt Dei, r:atnriii,artis, vel diaboli, Ai/Virf«/«;» dicitur!atc& ftride. Miraculnm //i/ecftopus extraordinarium &inuficatum , fupra ordinarium &vlicacum naturx curfum auc artis inftitutum. Miraculitm Jiriffi eft opus excedens omncra nati:ra: creatx & finitx vim:& hoc mo- domiracula foli Deo ttibuuntur. Sed latc miiacula rede in quatuor clalTes diuiduntur. Inprima claffe funt miracula Dei, qux excedunt natura: vniuerfalis & parcicularis vires. Scri- ptura eiufmodi cxemplis abundat. Hucenim pertinent raa- xis rubri diffilfio Ea;c'i^. 14. ftatio folis, lof 10. ledudio folis in firmamento , deccragradibus. 1. Reg. 2.0. quinquies mille vi- rorum per quinque panes , & duos pifces faturatio. Matth. 1 4. excicatio Lazari, lohan.i i .& fimilia Chrifti miracula. Horum niiiaculorum patratio eft quoddam creationis genus : & a Ib- lo Dcoproficilcitur, idquc vcl immcdiatc , vel inediate, vtpcr prophetas, apoftolos , humanam Chrifti nnturam. lnfccund;t clajfe func miracula naturx , qux excedunt vircs natur.x ordi- iiarias. Suntcnim triplices natur.T: vires : vidcl. visremilTa, in- tenta, & intcntiffima. Miracula natur.xrequiruntvim cius in- tentillimam, adeoque extraordinariam. His miraculis naturs hoceftcommune cum miraculisDei , quod vtraque (emper funtvera , nunquamautem apparentia vel fallacia. Intcrtia clafie funtmiraculaartis , qu.c excedunt pr.rccpra & regulas artis vulgaris : vt fi quis cfficiat , vt nienfe Maio in Germania habeamus vuasraaturas Inquarta clajje im-.t miraculadiabo- li , qu.-E rcipedu fiiiis lempcr funt mendacia , fcd refpccliu for- mx funtrealia vel mendacia. Nimirum diaboli miracuia r.i- tione finis ita func comparata , vt mcntiantur hominibus , id eft, iis imponant. Atoperis relpedu operatio diaboli aliaeft vera & rcalis,vt /o^ i.xi.iS.i^. alia eft mcrailhillo, qua hidifi- catur & decipit homincm. Ifta porro illulio eft duplcx , fen- fuum extcrnorum & incernorum , vel mentij. Illufio (enfuuni externorum cft opUs diaboli , quo hoiuini perfuadet, illuni videre,audire, contredarc, &c. res, quas reuera uullo (enfu ap- prehendit. Hoc diabolusmulcisraodis,ipsanatur.T:vi, prxfta- re poteft. v.g. dum fcnfuum organa , puta oculi humorem , vi- tiat & deprauat, vcl aercm varic afficit & immutat. Sic diabo- lus impofuit Sauli per Pythonillam in Endor infictitia S.i- niuelis fpccie, z. Satn. 1 8. Artipit etiam diabolus opportuniu- tem illudcndi hominibus ex conftitucionibus & ccmpera- mentis ipforum , adde& particularibus , ad quosnatura pro- cliuesfupt, morbis & aftedibus. Indephautallam corrumpit, Cc & Magfa quldS M!r3Cu!a quotupli- cia! 3°: Encyclopxdi^ Lib. X X X V. u -,,nfpm Dcrfuafionem imprimit.vt fe fcilicet fieri ,rW'> dicitiuiomnin^que m omnibus illis imagina- - -i Cfficinncvthomincs.fibiperfuadeant feinkones, tionibus,qua:cmciui'i^ , ^t ^ . ^. . ^_ exiftiment,quodreueianon qui Ljcan '.an« auer&c^i;^u;n.Deus nempe lufto fuo mdicio certos ho- mmes diabolo ita fafcinandos permittit, vt ad earum bcftiarum rmnlitudinem fe accedeicopinentur^.cet reipsa homines fint & '", itiecundaillufiomsfpccieseftmentis.quamdiabolusita , iperepoteft , vt id de te fentias , quod a ventate eft alicnirti- mum-Ita mnltos homines ludificatus eft,vt (eipfos reges.aut re- oum filios,imo Melfiam a DeopromifTuni.eire fibi perfuaderenr, & coram aliis affirmarent atque profiterentur.Hic duo fimt ex- cuticnda:qua vi nempe diabolus opera mirabilia vere poflit elfi- ccie,& quxnam operapoffit velnon poflitperficereMi/ />«;»«»» /juod attinetyOfm ifta fundantur in diaboli natura & cxperien- tia.Diabolns enim eft natura fpiritus. & proinde magna pridi- tus intellioentia & fcicntia, in omnibus i^ebus naturalibus, gua- lefcunque^tandcm fint.Deinde.eft magna prxditus experientia, vtpote cuius facultas & peritia in viribus iiatura indagandis & obferuandis iam fexies mille annorum fpatioeft confirmata. Hinc multorum arcanorum notitiam eft adeptus. Tertio eft Ipiritus adrairandiroboris& potentiae. Denique mira eftipfius celeritas & acilitas. Itaque quatuor hifcc fubfidiis & adminicu- lis adiutus Satanas mira opera prxftare poteft.quae captum pe- sitiffimorum etiam hominum fuperant. Adfecundum refpon- demus in oenere , diabolum non poffeprsftare illaquas requi- runt potentiam agendi infinitam , vtpote qux fohus Dei eft propria : & in fpecie.ipfum non pofle facerc contradidoria , vel ttSiwoih' phyfica. Itaque non poteft creare , aut creaturas com- mutare, aut elementa conuelJere.aut facere vt homo fithomo & auis. Semper autem hic meminiffe oportet. Diabolum poffe tantum efficere , quantum diuina iuftitia permittit, ve! ad pio- rum caftigationem aut explorationem, vel ad impiorum carni- ficiuam,exc3ecationem,indurationem. Diutiiatio j j I, Diuwatioefi dmna,diabolica,phyfica,vulz^rii, quoiu- "^ I .^ r. plex» -uelfolitica. TeucerniinaureodiuinaMnumcommentarioconhitmtciMa- tuor primageneraTiiif |1o»?ik>),-. Eftenimdiuinatio mtiOff^itKyi, )», Jictlis^ixiiii,-n%vtxyiv,i(sm'i&c tej;- »(xi» fubdiuidamus in isvnx\iv ^ mMltxitv. Sed hxc quatuor ge- nera ( id quod probe obferuandum cft ) admittunt communes quafdam differentias.e.g.oraculum,prophetia,diuinatioperfor- tem,&c.pertinentaddiuinationem diuinain.diabolicam.vel po- liticam. Hinc eft, quod Peucerus nouem ifta dminationis geiie- ra conftituit.PnWo eft «i©ipiiTe.'«ieaque >eia,vel falfa: & rurfus prophetatum piorum vel impiorum. Secundo Cunt;^>io-fits],/^xi- T^5-{i^>T«f. i.oii<)8Jias-«y.5.£Xfw7i;(j(,aDiabolo rapti extrafefe. ^.xvn^iS^a- 7rai,feu >\vxtt.aing.6^arto ed fi(x.yeix,p>iTtix,ficc}{ictiix : fubquo genere concinentur tixvcfixtTtix , xii(^vcfcxfTeix , yx^^cfixniix, >m9is-7%cfi,xvTHX,x^Vfa^cfcxvTeiX, d^xxlvi^icfixvTeiujOiv^^cftxvTeix, ui^cfcxvTe^x, ai^ofcxnHX, 6^inte funt 'fa-iiiS^ci^^nmc^cci, incanta- tioncs , incantamenta. Subhocgenere funt^«f^ax«c6,ietrxi«o- ^■MTttXjUi^ivCftMTHX, xKpaXcUOfiXPTHX, xXiKT^VCfiXtTHX. SCXtO cfta5(j™o3('«,diuinatio ex facnficii.s.Sub hoc generefunt ^vn- HS^tx, S-uIaxk. yi ar^^irxoJria.extifpicinai irv^ojKcTrttx , xv^cfixv- ■»■«« , nstiTvOfixvTax , KilixvcfixvTtix I otvofcxiTeix , ii^^cftxvTtia, XSyttoflm: fixM>l,itj^VflXVTfix,K0iv%,(^,, 'lf^6vOfl.XVTt' X , avjfaimfixi- '■««. ieptimo cft olavoffKc^ia,oimi^iKti, c^vioo-xoTnii^v.ciavcfcxt- »««>»£»"■««, auguiium. Capiebatur autcmexauibus.coelo, tulminanis , quadiupcdum confpeftu inopinato & iufolito , & diuis quibulcunquc. Nominatim vero capiebaturexauium vo- Jatu aut gatntu , vel pullorum tripudio. Ot?.*«i funt foites, exquc diuini, politicx , & dmmatorix. Sortilegium politicum ^ "; '""'■"*• ^r(^y*>^'^fcca, 3^)^af,fct(is »the- :x exio. tpH- nit t:oiie$ cognouetit, fjciM perlKiet oper.-i mii.in>ii atqiir fliipcn- d3,eritquccon('iimm.itUMn M.igia iiaturali. Quatiior itaquc qu.t diiimus funtclcmcnta . lincquotum iiotiti.i pcrfca.a nul- lum in Magia pro.Huccre polVuiiuis crtcaum.Sunt autcm lingu- l.itriplicia , vt lirquatctnariuscomplcat iluodcnarium , &pei- lcptcnarium in denatium progredieiis, ad fiiprcin.ini vnitatcm, vndc omnis virtus & inirahilis opcratio dcpcndct , fiat progref- fus. Primo igitur oiduic clcmcnta pura fuiit , qux ncc compo- nuntur,nec mutantur,iiec patiuntiir commixtioncm, fcd incof- ruptibilia funt,& non a qiiibiis.red per qu.T omnium rcrum na- turalium vixtutes producuntur in cftcdum \'ututcs iilorum a nullo eiplicari pollunt:quia in omnia j ollunt oninia. Hxc qui ignorat , ad nuUain mirabiiium ctfcduum opcrationcm pertin- »ere potcll.Sccundi ordinis clcmcntacompolita funt,multipli- cia, & varia, & impura , reducibilia tamcnpcr artemadpuiain fimplicitatemrquibus tunc ad fuam fimplicitatcm rcuerfis.virtus efi: fupcv onmia complcmcntum dans , oninuim operatioiium occultarum, Sc opcratioiuim natur.t:&: li.ccfunt fundamcntuin totius Magix naturaiis. Tcrtij oidinis clcmenta primo & pcr (c non funt elcmenta.lcd dccompofita,varia,multipiicia,&: inter (e inuicem peimutabilia:ipla lunt intallibile medium:ideoque vo- canturnatura media,fiueanima mcdia: naturx.Paucillimi funt, qui illorum profunda mylteviaintclligant. In ipfisper ccrtosuu- nieros, gradus, & ordines cfl confummatio omnis cfFeClus , in quacunque le naturali,ca:lefti,& fupcvcilefli : mitanda funt,& plena myfleriis , qui operari poirunt in magia tam iiaturali, quam diuina. Pev ip(a enim omnium rerum ligationes , ctiam lolutiones &tran[mutationes, & fututorum cognitio& pr.tdi- ftio,etiain malorumda:monum citerminatio,&bonorum$pi- rituum conciliatio ab iplis defcendit. Siiie his igitui triplicibus clcmentis,eorundcmquecognitione,nemo confidat fe in occul- tis Magia: & naturx fcicntiis quidquam pofTe operari Quicun- que autem, Iijlc in illa , imputa in pura.multiplicia in fimplicia rcducete nouevit, coiundemquc naturam,virtutem,poteftatcm in numeio gr.idibus,& ordinc, fine diuidoncfubftantixdifcci- ncrc nouerit, isfacile obtincbit omnium rcrum naturalium, & cceleftium fecrctovum fcicntiam , & opeiationem perfcclam. Haftenus Agrippa:ille , inquam, Agvippa, quem pticcptoiem habait Vvierus , & a Magia nccromantica alicnifliiTium fuiffe fcvibitiquod in prxfentia ego non difputo, fcd dodvinam ipfius dc natura & virtute elementorum commendo, & vetbis Dreb- bellij obfigno. Sic autem illc in traHntu de elementis. Niliil, inquit, teperi,quod meapertioii& tutiori feniita deduceretad cognitionemDei creatovis,quain indoles & afFedio elcmcnto- rum. Elementa fun: habitaculum vniuerfac natur£E,abfque qui- bus naturara nemo cognofcet. V. Aiagid mathematicapendet a Alagia naturali, & ad illam ceu menfuramfni reditcitnr. Non enim hoc duntaxat fibi habet propofitum Magia ma- thematica,vt modo vulgan fiant automata,& tcs alia::l'c?i vt fpi- ritus mundi inclufus iftis automatis.conciliet ipfis motum.v.g. organo mufico, quodradiis (olis expofitam, harmonicum fo- num edit Huc pertincnt figilla & iinagines.qua: citra fupevfti- tionem pavantut. Neque enim cavet ratione , quodde influxu fidevum in ha:c vcl illa metalla , fub certa couitellatione fufa, tradunt viri doftiffiini & expcrientifnrni. V I. TranjpUntatio efi infigne artificiHm Afagi auxilium & adiumentum, eft inipuvi huius pvincipis & angelo- rum ipfius in pletifque locis prilcntia. Necenim abhominibus vllus cclebvatur conuentusatquecongve(rus,cui non aliquot in- tevfint dxmones & fpivitus immundi,vt fiint vevba Guil.Perhinfi in Bafcanologiapag.b^. quae tamcn cum grano falis acciperc opovtet. G^arta via,eft nefaviorum confiIioruin,& impuvavuni cogitationum in humanas mcntcs immiflio. S^intum adiu- mentum eft agilitas Satanxnatiua , quapoteft incrcdibili ccle- ritate fe'a loco in locum tiansfevrc,& pcrbreui tempore vniuer- fum teriarum orbem pevagrare. Vltimo, Deus fxpc ad iudicio- rum fuovumexccutionem,diaboIi miniftevio vtituv.hocque lef- pcdu , eilocum, tempus , &adionis modum apevte indicat. Quajcunque igitur Deus a diabolo peragi vult , ille potcft pvx- dicere pvius, quam cueniant. Porro hic diuinatio ejl duum ge- »fr«w:mediata,& iramediata. Diuinatio mediata fimilitev dti- plcx eft : aut enim cx veris crcaturis fit.aut ex iisrebus.qua; iiou fijnt,quodvidenturefle. Pvimigcnciis diuinatiofitcx volatu& garritu auium , vifceribus animalium , ftellis fquibus diabolus abutitui inpra:dicendo)fomniisdiabolicis,fovtitionibusmanti- cis,& fimilibus vebus,dequibus paulo ante. Secundi gcnetisdi- uinatio eft nccvomantia,ciimSatanasindcmovtui hominisfpe- dlvo&figuraconfulitui. DiuiBatioimmcdiataelt rcvimcucii- turaium pvidiftio & patefadio cx Ibla & immediata fpivitus fa- tidici ope profcfta. Ifla veio diuinationis fpecies bifaviam excr- cctuv : vel enim Spiritus eft in ipfo homine , vcl tanturaniodo ipfum afflat. I X. Incantatio efi rerum mirahWium tffefiio per incanta- carmen. "°" Mivabilia ifta effeda apud Pevkinfum iv> &(tit.,i J'"'^ legitima , alia tltegititna ; (;^ illa rttrfurn ftint ^-'-'- frophyUaica^vel analeptica. diaboli» cim Remedia prophyUaica funt, quae hominem vcl ab inful- tu diabol,, ne arcem difcac , vel i fafcini malcficio.ne kdatur, prx.t.int Summum autem & niaximc filutare ale- tutum pr, Xipharmacum cft fidcs , qu.i fit vt nitamur f.xdciegratix , pcr fa,ig,ii„em Chnftifancito. Huc.iccedu imploratio^lcfcnlionis diuni.v.fiue ilLi hntnnmcdiatc , fiuciiediatc pcr fandos aw^c- losRemediaanaUptica aint,qua:hom,nes i diabolo fcduaos, vc. a ,iiag,s tafcin.itos & fifos , illos quidcm cx caflibus huius Teaacons, hos vcio a morbo, libcraiu, Hic au:em cotr reoio- nes & rcgnaleuanmr&IibetanturF.uangeliipiomulgatlone & fulccptione.Qilod attinet ad fiugulares perfonas.qua; adiabolo feduda: funt , illa: confugere dcbenc ad feriam huius criminis dctellationein, diuinx milcricordi.e in Chrifto iniplorationem, incimam cum piis&fidelibusconuerfacionem,& fimiliamedia. Denique qui a Magis kli func, illi primo ad fetia,Ti fui exami- iiacioncm delccndcre debcnc , & caufam expendere , propcer quam Deus Sacanas permittat , vt illos eo caftigationis & pro- bationis gciere exerceat : dcinde fidem fuam exlufcitabunt,qua a "tatuico Dei fauore & mifericordia , quancum ad fui libera- cioiicm pcrtincc, pendeanc : denique pacienti aninio ferenc prae- fcns damnuni i vtpote quoda Dco,omnia in emolumentum fi- lioium fuorum conucrtente,fit immillum, Kemedia illegitimti funt nomen lefus nude pronuntiatum, lignum crucis,vfus reli- quiaruro, creacurs contccracae & exorcilmi. j^ fi^ y^< }^ y^J/^ 5^ S^ y^-j S^ S^ SN^ y^ ST^ j^ ^ S E C T I O IV. In quA delineatm K A B B A L A. Pr.,€cepta. KA B B A L A eft ars occupata circa tcxtum He- braicum S.Scriptura: , profundiori modo cxpli- candum. Dicitur etiam Ars Kabbaliftica. Eftquc generalis, vel fpecialis. Kabbala generalis explicat finem kabbaliftis pro- pofitum ,& media generalia. Finis cft partim myfteriorum S. Scripturac con- feruatio atquc propagario , partim nominis diuini fan6tificatio,&: peream hominisdeificatio. Media generalia funt precacio,& modus cognicio- niskabbalifticas. Kabbala fpccialis eft ratione fubieftae raatcrix , & fingulorum librorum V. T. Kabbala fpecialis ratione fubiedae inateris eft ^ theorica. vel pradtica. Kabbala rhcorica eft philologica feu verbalis , vel pragmatica fcu realis. Kabbala philologica eft triplex : Gematria , Nota- rikon,& Temurah j & huic poilremac inferuit reuolu- tio alphabetica. Kabbala pradica eft Bercfchith,vel Mercabah. Kabbala Berefchitii eft phyfiologia fubtihor ex S.liteiis, nominatim ex Gen.i. haufta. Eius partes dux funt : prinia eftde rriph'ci mundo fcu manfione creaturarum ; fecunda,de quinquaginta portis intciiigentix. Kabbala Mercabah cft dodlrina de nominibus Dei & angelorum. Nomina Dci funt partim Scphiroth , partim Sche- moth. Nomina angclorum funtduplicia : & ah'aquidera funt 5 i.femitarum fapicntix, aha 71. prxfidum , per quos nomina Dei operantur. Kabbala praOica aUa cft apud ludxos fequiorie acui, aiia apud Chriftianos. Kabbala fpcciaiis ratione fingulorum librorum V.T. cftvaria. R E G V L jE. I. Kabbala nihil efi aliud,quiim textm Hebraici arca- Kab'' na confidcratio , oretenm traditti ' & accepta. Anxic admodum difputatur,quid fit Kabbala. Nobis ita vi- detur. Kabbala eft dodrina accepta ab alio, pcr manum vidc- licet feu viua voce. Quidquidcigo Molcs iuflu Dei retulic iii liceras , id Kabbala antea erac, feu Tmteovf:- ^h^t , quod velot ius facrum & hiredicarium continua generationum fctiecranf- niittebatur. Seaio I V. Kabbala. 2PS is iiio> ;ab. kx. ttiittcbatur. Tta<]ue Kabb.il.T & S.icra fcriptiira haclenus icicrti rlaiic' fiint. Sc\i cx quo Kalih,ila piuiatchaiuiii ni facras tabulas ei\ iclata , hoc noiiicn vfurpatum c(l dc niyftcviorum , cjux ui Sacris Htcris vriiiti iatcnt,coiilcruationc& |iropagationc:cuiuf- inocii cft mvftcrium SS. Triiiitatis, dodrin.i dc pcifona ,,ofticio &aducntu Mclli.v; & dcnic|ne laiiftificatio nominis diuini, c]U.i homo id con(cc]uitur vt Uco arftilfime vniatur,<]uaiTi P.i- trcs& ICabbalirta: vocantdcificationcm. ijua dercpaulopoll: pluribus. I I. Afodiis cognitionis Kabbftliftics. pcrficitttr decem gradibtu , cjtii dictmtttr TBp^n «"jiy ninisp td eft, iiitmeratiofies jnicrocofmi. Numerationes , feii gradus ifti.funt hoc Ordine : Obiedum, Diaphanum, Scnfus exterior, Scnfus interior, Phantafia, ludi- cium bvutum fcu infcrius, ludicium humanum fiuc fupeiius, Ratio , intellcdlus, Mens. Deccm hifcc gr.adibus acquiiitur omnis cognitio folkla, fcu Kabbaliftica, iJquc pcralccnlum, in cjuo trcs funt re>;iones , &:in lingulis vnus abllradlionis fta- tus. In prima regione funt ObicAum, Diaphanum, Scnfus cx- terior • & ibi ftatur primo, In fecunda rcgionc funt Senfus in- terior , Phantafia , ludicium inferms ; & ibi fccundo ftatur. Iii tertia regione funt ludicium humanum, Ratio , Intellcftus; &ibiterti6 ftatur. Horuni omnium doiiiina Mens , reccpto luminc fupciioii , hominis mtelledum illuftvat & pcrficit. Prinio ftatui pr.T;cft angelus Sechel ;■ fecundo , Sandaiphon; tertio Metatron. Status quilibetJTabec dupliccm diffctcntiam. Naminprimo cefiat corpus,& incipitanima i vnde nominatur animal. In fecundo celfat .anima , & incipit ratio ; vnde nomi- iiatur homo. In tertio celfat vatio, & incipit mens, vndc nomi- iiatur Dcus , id eft , homo dcificatus. Dcificatio fiquidcm eft finis Kabbalx , hoc modo. Ad hoc faclus elt liomo , vc adhx- reat , vndecirtanauit , Deo nempe creaton & benetailori fuo. Adhxret per dikdionem Diiigic per coutormitatem. Con- fovmatur pev animx puritatem. Puntatein anim^ priftar imi- tano natuvx angcliCT: , & inpvimis diuin.t , per fidcm in Chri- rtuni Fides namque eft quidain diuinitatis contadhis, fidclcm animam exinaniens tcrreni cogitatione , eamquc puvitati an- gclica: & diuini adaptans : quo^fit,vt ( lufccpto nouo Dci lemi- \k) noua cxirtat cveatura, qua- diuinasatciahit vivtutes , me- diante minirtevio angelovum , in IcfuChvifto. Sedvedeamus ad fcalam cognitionis Kabbalifticx. Nomina ftatuum funt Senfus, ludicium , Intelledus : Intevuallovum autcm, Diapha- num , Phantafia , Ratio. Cum igicur Senfus & ludicium dupli- cantur, & omniaad fuos terminos , Obiedum & Mentem , rc- ducuntuv , exiftunt X grad. per quos ad cognitioncm.omnium t]u.E fu.it veucra,aut (cnfu.aut fcicntia, aut fide,ab imo ad fum- mum , palfumus afcendere, iuxtahanc arboiem Sephuifticam muadi minoris. Tom. I V. Hic igitur cft illa fcaia , per quam Iiomo , K.ibbai.; fus , propiils ad dcificatioiicm afcciulit : qu.itenus vic.t. \ obiedo , per medium fiuedi.ipliaiium , lcnrus cxtcrior n. in fcnfionem intcriorcm , & ilia in i.iiaginatioueni , &: ini.. natio in cxiftimationcin , & exillimdiio in rationcm , & vati.) in intcllcdiini , & iiitcllcflus in mcntcni , & mcns in liiccm, qn.v illuminat omncm homineni , & illuminatum in (c tranl- fovmat. III. Tres ftuntfartes Kabbalic philologicie. Prima eft i^iifaa^^i Geni/ttria ; qu.t vox corrupta cftcx Gvxco y fofiiTs^ct. Secunda cft J^ipnuil Notarihon ; quae vox corrupta eft ex Latino Notanus. Tertia eft nnitsn , perniuta- tio. Itaque Cemutriit cft pvima pavs kabbal c nominalis qua di- uevft didliones eundem numcvum (uis litcvis cxpvimunt, ita vt vna pcv altcram (ecrcto r.iodo cxplicctur : vcl vox aliqua eft: fymboliialicuiusnumeri. Potiusitjque appcllarctur Avithmo- logia.Variafuncipfiuscxempla : vtGin.it.ii. Etconccpit Ke- bccca inTUN wor eiV«. Hic IDTys valct 717. totidenHi/pi TUN ignii f^ftipuU. Pev ^» autem defignatur lacob , pev Wp Efaa iuxta illud Obad. xi.iS. Erit domus lacob 1UN , &domus Efau lypb. SicGcn.49.10. r-hw t-i^l valetjjR. totidcmvalet vocabulum U^VO. Vndc, Dortecverierit ScW/o^,pcrinde eft,ac C\A\ii\R&4one€venerit M#/!):quomodo ChaldcEUS paraphra- ftestranftulit.SicZ«ir».j.S. nOV g^we^.valet in numeris l}8. totidem elficit onjtJ confolaton quod cft nomen MefTut. Vox JOX innumeriseltgi.totidemfaciunt ijns n\p\ Et hic qui- dem eft pvimus modus Gematrii , feu Gimmetvix, vt alij pro- nuntiant. Exod. 3 1.4. RR.dicunt , vitulum aurcum ponderafle talenta C X X V. quod vox maop per Gematriam conhciac kunc numerum, qucm conftituit vox r")W^? 5 talentti. Sccun- dus modus eft in fimplici arithmologi.a : vt pi^il^^eft fymbo- Iura6i5. pr«ceptorum legis. qua dereeft huiulmoditraditio Talmudica traaatu Macco^th c. 5 .Centum & tredccim pr.i:ccpta diaatuerunt Mofi m Sinai,56j. negatiua, ilixta numcium dierumfolatium;i48.affirmStiua,iuxtanumerummembiovum hominis AdquamtvaditionemR.Salomonisglollaelbbuccnta quadvaginta odo pt.^cepta faciendi funtiquia vnicuique mcm- btodicitur,Fac,Serua pra:cepta;tvccenta fcxagintaquiaquc prx- cepta non faciendi funt ; quia vnociuoque die monuuur liomi- ne.s,ne tranfgredianrur osDomini. Fit cvgo Gematria duobus modis, compavate c^abfolute.lbi eft .cqualitas numeroium in duobus vocabulis inter fe collatis : hic finguLt voces funt lym- bolum aiemoriale alicuius numeri. Notanhon e(t fecunda pats Kabbalx nominalis , qua literx finguKx , vocisalicuius lignifi- catiux, fingulasalias didioncsconnotant; vtGra.i.i. «"13 per Notarikoneft 3Nnn jS , adcoque infinuat myfteriuin SS.Tri- nitatis. Gen.t. nomcn'appellatiuum ^^',1,^, kabbalifticc defignat rityo T\T m». Thalmudici fcnbunt _" dici , quoci fic mo DT -.SN ,.id el\,cinis , a conuptibilitate ; Janguti, a vita- litate ;/t/, a calamitate. Huiufmodi Notaiikon eft in illo Cj- priani de montibus Sina ; quod priraus homo a quatuor cardi- nibusovbis fit noraen adcptus,«e'a;jK:ita vt a, fit «ia'5p.i) ; 0 , o5- cns ; a, u^yJ^ i f^,fii(ryifiigj,(x.. Exod.i^.ii ex litcvis initialibus rn^ini 0'Hn3 ^I^iQD^O , qnu Jicnt tu inter ucosi hinc , inquam, per Notavikon colligitur 1330 Maccab&M. Nimirum vox ifta ,_5j, fuit belli teflfera ludx Hafmonxi ; qui inde poftea diflus fuit '330 : vt tradunt kabbaliftx. Ex literis initialibus N3i ^hlD^iV; Gra.49. Kabbahftx colligunt nomen 1T£;V Temu- rah eft tertia pavs kabbalx nomiualis , quando vna diftio vel pluves,invnam vel pluvesalias , perliterarum tranfpofitionem, aut qualitatis extenfionem , tranfmutantur : vnde aliisdicitur •IjlSn inuerjio.iic m , Noacb , per metathcfin kabbalifticani eft jn j gratia..Exod.i.^.t-i. Ibi: angclus mcus antete, ''2^70; tianfpofitis literis eft bNS^n. £/«.40. ^^'^S r~\h» >0 ^uit creauit ifta}\\\c dux priovc? voces kabbalifticc tvanf ofitx exhibcnt ninhs. t.:^ch.\. pvophcta fedet.ad fluuium -cSZ; i. e. ad influentiam 2113 , perTcmurah. Atque hx funt tres partes kabbalx nominalis , quas k.ibbaliftx exprimunt voce '' idefthortus. Poirci abbrcuiatione;, habbaliftics, reducun- tur ad Notarikon ; reuohitiones mncm alphnbctari^ feiuiunt Temurx. Sicv.g. abbrcuiatio illa kabbaliftarum Gen.i. ,1^^^ notat ifta quatuor: rTTUpr , r-niv^ , n>ii-3 , rmHiyN :i. e. Emanatio,Creatio, For.iiatio, Fadio feu miii-:c. ReuoUitioncs alphabetarix, id cftpermutationes alphabeti Hebr.-^-ci.fiint Aux & viginti, apud R. Abraham,pro numero litevaium, Kabbalift* bauc pragraatiam tjniX appcIJant Pvoponamus vnum & al- C c 3 tetam KjI^I i:, riiioio. gica. 2o6 lEncydopxdix Lib. XXXV. Kabala Beref- chith. j " ^/W^.eftradofctibei-icliai-cana.qua terutn modum. _,„o. ^'^" ' , . ^ „ -^ n Mo 3 ■ & fic deinccps : & contra N pio C nrnC. Dm.Lar autem hoc modo alphabctum m ;r« rk(T« vt prima contincat Hteras , qu.irum buia; fem- p:ctltuuuntLnumcroro.alteraioo.tert.a loco. hoc tnodo : 10. n 100. ■-£1 looo. .yp. 10. 100." lOGO. 11 lO. lOO. 1000. lO. lOO. QO lOGO. cn En omnes alpl^abeti literas prster ^jn i cum quibus nulla aliahterapoteftcombinari , vt fupcnor aiiquis numerus cx- piimatur Excmplum vidc Prouerl'. 19- 1'- Deinde g^lji,^, ./i/^. Porrb lyanji , J^tbafch, eft ra- tio fcribendi arcana , qua n cum N , V cum 3 . & contra, permutantur , & fic deinceps per totum alphabetum , hoc niodo : S2 ty 315 Dn yi qt sn pi nj m m Ixempla siAc Genef.i 1.19. o» Ierem.i^.i6. cap.^ i.i. Confert Reuchlinum l/i.}. kahbal&. Indgne reuolutionis Atbafchtica: exemplumcft apud Icremiara, in voce "^iVV, qus.hoc artificio .adhibito.cft '733. Sed &ha:creuoiutioalphabetariaferuit ope- ii Berefchith : vt patebit ex feq. regula. I V. Kahbdli Berefchith agit de tripliei ?mndo , & qmnqmgiritafortisinteUxgentidi. Kabbala realis «liuiditur in rnnf;S")3 J^^?*? > "/'^ '^^^^' tionis; & rnaanO r~lOTa , o^niiiuaArigA,d.z(\wo\a^'imii\- pio Ezechielis. In his duobus opcribus totam Phyficam,& Me- taphyficam , id eft, doftrinam de Deo & incelligentiis , confti- tuunt.Ad opus Metcauah non admittuntur nifi fenes pij & pru- dentes;quia in eo funt omnia kabbaliftai um myftciia. Sedhsc omnia a fequioris xui Iud.Bis valde funt contaminata. Nos co- nabimurea liberarc a fuperftitione ludaica. Itaqucopus Be- refchith cftbipartitum. Principio , vtkabbaliftcc omncscrea- turasfacilius rcuocare pofTmc in crcacorem , fingulas alphabeti litei-as fin"uliscrcaturarum ordinibusattribuerunt : vnde mul- tiplex refiiitac combinatio , fiue mixtio , hoc pado. Ab N vfque ad 3 funt dccem chori angelorum ; Sc hxc manfio appellatur C3'3!<^En oMy j id eft , feculum ,fiuc mundus , angelo- lum Deinde a 3 vfque ad sj dcfignantur nouem ordi- jies ccElorum , qui Dci crcatoiis vittute donati , ab angelo- rum influxu difpenfantur. Hxc lecunda manfio appellatur C^lbjn oMy , id eft , feculum , fiue muudus , orbium, feu fphserarum Denique a V vfque ad n funt elementa & om- nia elemencaca , qua: diriguntur ab influentiis angelorum & fphaerarum. Atque hxc nianfio appcllatui n^n^cn dS"!?, jdeft.fcculum, feu mundus, fundamencorum,ideft,clemento- luni. Tabula ha:c eft. Manfid prima. 5>l'. ttJipn r^V^n , animalia fanciitatii , id eft angeli , qui funt Deo proximi , & per quos fanditas in nos influic. 3. 0''JSi« , Mi/nNSn pitlchritiiJo. nvj perpettiitas. rnv mn» , n-in maiefia^. r-iiN3S a^n^» . 5. iS^\ fnndame>mt?n, « '"^,'? . 10. ma^po regmtm, 'JW . Delincatio eft eiufmodi. Atqihaec funt decemnomina Scphiriftica ,qui clauis vicem funguntur in vniuersa Kabbalapraflica. Hincenim pendenc mundus, lcx, euangeliumomniaq; Dei opera in regno natura?, grati.E , &gIotii. Ecideoquidam kalibalifta! non arborem,fed curruSephitirticum appellanc, quod Deus hoc currumaieftacis & bonicacis fujevchatur in tribus , qus diximus, regnis.Q^o- tics itaq; hxc Dei nomina perpendimus , aut recitanius, toties maieftacem Dei admirabimur, & coram eo panebimus, eiq; ad- hcj-rcdi cupido nos incclTet , vt ita propius ftemus cora altidimo, & ab ilio impetremus bona arcerna & temporalia. Porto omnia Dei nomina pendent a Tetragrammato, quod idco inter Sephi- rotb mediumobtinetlocir.tanqua fol quida. Eheieh eft arboris Scphuifticx fumm' apex. Scliaddai eft radix. Kcliqua uomina ad ifta tria reuocatur. Singulisautc hifcc nominibus prarfiguu-' tur (inguli tituli v. g. EhcK-h appdlatur corona : quia Deus fua dona in nobiscoronat pcr hoc non>cn,facicndoncpe, vtaliquu! cxiftat Ichouaappcllatur piilcluitiido : quiaquodpulchritudo eft in corporc , id cft nwi intcr rcliqiia Dci nomina &c. Scd & hngula h.rc nomina habciit cpithcta fua : vt lehoua .appellatur hoiribilis , fuftincns iiiiquitatcm , fupcr delida trandens &c. Adonai , m.ignus, inifcricors , clcmcns &c. Eloliim , fortis, iu- dcx &c. Sequuutur nomina Dci KahLabfiica exira deccm Se- /'^«>Of/!i,qui mulcafunt. Principiii ;' ' -^gl» , cft nomcn Dei colledum cx hac fententi.i ^pA oMyh n^iDJ nns . Per pri- mum M indicatur nnriK vnitas , clkntijc diuinx ; pcr 1, VYTO "^^clT:, : nn« ^nT.on , 'ninti. WNn , \r\y\n» «cnt , nriM id eft , Vnum , principiumvnitatis fui, principium fingularita- tis fui , viciflitudo eius vnum. Quinco , Deus vocacur CSipa & Dipon , quod in omnibus locis prtElens fit. Sexto , DW & eawn isffi 1^»;^^ fignificat nomen Tetragrammaton. Septimovaya cft nomen Dei Kabbalifticum , lefpondens nomini mni. Sed quisomnia enumcret?Imprimis memorabi- le cft nomcn XII. litcrarum , & X L 1 1. licerarum : quia my- fteriura Trinicacisapertisverbis continenv. V I. Nomina angelonim Kahhalifiica funt ditplicia, Nomini Et alia eiHidemfmt X X XI 1. femitarum angeioifi japienttA ,aha L X XprA" ftijj. fdttm, Triginla /emlte rapientit. funtangeli, feu intelligencia:, qua: referunc portas intclligentia; Illarum nomina vide apud Reuch- linum.Se^/a^^jn/^ dunm frnfidum nomina furaunturcxExoii. 14.V. 19. lo.zi.hoc moAo.Verfin ly.fcribitur ordinerefto:to. retrogrado : ii. refto. Hinc oriuntur LXXII. nomina ; quas cum pcr fe nihil fignificcnc , Kabbalifta: duas vias inuenerunc, quarum alcera per Gemacriam fubftituic vocabula (mjiyeiZiei ; alcera cerminationem barbara tollit. Sic v.g.primum nomen im in Arichraecica faciciy. Oportet itaquequ.i:rere nomen,quod cundem numetum exprimat. De reliquis idem cft iudicium. Sedquiahoc eftoperodus, nominibus iltis alcerurum ex nomi- nibus Dei additur ri', aut hti. e. g Vchuiah , leliel, Sicuel &c. Porro quia hsc angelorum nomina nos manuducunc ad nomen mni , canquam ad fonce & menfura fui , Kabbalifta: L X X 1 1 verfus ex libro pfalraorum adhibenc quoru vnufquifq; nomen tetragrammacum cum noinine angeli.exhibec. Sic Pfat.^,^. j. o. 2. 1. : iv/Kn o''noi «tcs 'nya ]ia n^ni nnsi circellus nocacnoinen tetragraramatoninumeri, nomen primi angeli. Vide Reuchlinum de arte Kabbalifiica,^SperherHmin fini Vrecationum Kabbalifticarum. VII. Vfui KahhaU efi intheologia theoretica & vfus& prailica ; ahufns efi in maqia necro- abufus mantica, In iheologia theoretica Kabbaliftx fuppeditant prqclata tefti- monia dcSS. Trinicace,dc Mellia^eat^&iTja &c. quorum vfiis eft in difpucacionibus aducifus ludxos. In theologiaprailicA plurimiim facit ad nominis diuini fnndificacioncm, & hominis interioris pcrfedionem &,vc loqui amjnc,dci£cationem, fi no- mina Dei nobis ob oculos ponainus. Abiifus cernicur in ligatu- ris& charafleribus.quibus vtuntur ludati. Ligacurasconficiunc duobus modis.Auccnim abbreuiacuras kabbalifticas,auc ince- gros verfus Biblicos fcribunc in mcmbrana virginea , fibique & aliis perfuadenc , harum ligatuiarum bencficio fenihil non iii precibus fuis ad Deum impetrare, & mira patrare. Deinde characleres varios formant, iiique nomina Kab- baliftica infcribunt quibus eandera cii ligaturis cfficaciam ad- fcribunc. C 4 S E C T I O V. Encyclopjedia; Lib. X X }\ 308 S E C T I O V, ^ 7« qua 'delineatHr A L C H Y M I A PRiECEPTA. AL c H Y M I A , feu Chemia, eft ais benc praepa- laiidi mediciiiam punirimam , ad perhcicndum COipoiahominis&imctalloiumimpetfedorum. Di- citttr etiamC\\ym\2,Chtmuh Spaguica, 5i Ylopaica. Eftque communis , vel prupria. Alchymia communis prseipit define,inftrumen:is, & opetacione in gencre. Finis eft, perfi^ere medicinam, vt ilia perficiat cor- pora hominis & metalloium imperfeclorum. Inftriimenta communia fiuit fanuis, vas, &c ignis, Operaciocommuniseft foKuio & coaj^ulatio. Alchymia propria eft de medicina particulari , vel vniuerfah'. In medicinaparticulariconfideraturapparatus in- ftrumentorum, prxparatio » & diuifio in medicinam metaliicam, &, humanam. e In medicina vniuerfali confideratur materia catho- lica,prsparatio, multiplicatio, & vfus. K E G V L ./E. 1. Chymia vera eft vna e qmtHor columnii fubli- mwrn fcientid. Clivmia Theoirui Zutiingerui vtlum. 20. f^««'f'7'^.5- diifti non vniusficncris colo.ii Qumadinoduin ciiiin Vulcanus tr podas diuinos (p.Mite fua niobilesdiisapud dome. u, loui item fulmen.A- pollini Si Cupi.hiii aicuai & Cagutas fab:ekcir,fed& diis ipfis pocula milcet.en iplius ceric louis ceiirbio M neiuam lapie- tl.u Heam !'ecuns oblldtricaiionc elicit homimbus inluper Pandorara illaai vcnultillima llmul & pcrniciolillimam iu- pciiiin lulTucofccitilic quoque pei omiics humaiias Jdlnines Vulcaniaars.qu.viguis bcntKcio naiuialcni adionem armu- latui,in quibiildaiTl-^ti^.m luperat,lon};e latequediftunduur. Qu.cvt reCpcdu (iibiediin lapidanam mct.illican),vegetabi- lcni.& animaleui diuidi qucatiielpeftu finis.cuius caula us- cipuur,&meiallariorum,c>c auiitabioium. & vittianoru in- prunis verb medicoiuro, non honorarii tantu, fed ctiam vi- cana pedilVcqua cflc videatur , coquc nomine ad alias acq; aliasmcchanicoium op.ficum clades tcfcrri polFit atqucde- bcitijt hic tamcn uiltrumenti ipfiuSjignis videl.refpeftu.in ter Igiiunasartcs inciito collocabitur propter mcchanicain ipfam tiadationem : qux alioqui , fi thcoriam fjicdcs , non tnodo intcr theoricas, veruin etiam acroamaticas &epopti- cas rctetii mcicatur , philolophia; naturalis occultx magi- Ilialimul & difcipula,maicllatem fuam venerando admira- tioLns aicauoium filentio tucri folita : vt qui hanc , pr;cter- qu.un in iis,quorura euulgatio plus commodi quam incom- tnoJi inottalibus adfert , piofauarc inlbcuuut.facrilegij no- inmc lure pollulari queaiit. Hjac ijre ■mv ^^vfciii Chymiam plcnqiappcllaiuiu.fcd rcccntioics:Suidas & Cedien°;t;i,^s-"» inccrti ratjonc. Ad forte cum Plutarchus in Ofiridc , iSgy- ptum Uccahnguia faccrdotibus Chcmia vocari fcribat.ve- rifiinilc viaeacurartem iftam iam inds ab Hermete Trifme- gilto ljcetai,t,bus ^gvptiis familiarem , ad perpeiuam or- tus lui mctnonam Chcmij; q„af, ^..yptia: nomen tra- xilte , quam. pollea Ar.-,bcs ab ^f^^yptiis fufccptam ex- colucruiu, &v.iicum philofophia GiTcanica fenlim Eu- ro vco o. bi commumcarunt. articulo, liiun.a: fu:E familian, aud.oicm, A drcmminappeUantcs. Thcn.hraftus Paracei- fus, populars noHcr,vir u, hocgcncc ad inuaculum vfque excellcns. Spaguicam artcrn n„ncupauic,non mepca forcalils dci.uationc quandoqu,dcmci^.^i,,^>^,J „. extia- hcudo, fiuc fcparando, & congtcgando fiuc coagulando,to- laoccupatui. ham cum ahj n,m,o ftudiofolamphilolophioc appdlacionc disnandam ctnfeant, adcoqifupcibotuultj lcfc eximie philofophos vocari velintialij ecolitra inconfulto fe- fta: Itudio atcanis naturx fcrutatonbiis v;xinicr lixas&ci- niflones & carbonaricos locum coucedant , quid de ca Gitt. AragofiM,\i^ omni philofophiae & incdicuiar gcneic vctfatiifi- rous,tauquam Plato futurus inltai oini)iu,ltaiuat,audiamus. Mcchanicuspiopric dicitur opifcx coi uni opcium,qU2 ma- nu & uigciuo hinul huut.Nam in omni artis mcLhamc* opc- re,motus principium ab artificis ingcnio dciumiiur. Manus vcro fuper matcnam motumcontinuaiis , foi ma (jpotentia in adum ( ingenio lcmperduce) elicit:ac lola [icr (c,inltru- mento conuciiicnti admta.opus iplum pL-ificit In quo opcte artifcx non conlidcrac caulas , (cd haoct vlum cxcicitatutn pro notione caulaium , Atque is ab(olutc Mechauicus ap- pellatur. Chymicus vcib bifariam coutidcratut Elteium vna patsChymia; uaturalis,aiieia vcro lupcriiaturali.?.£a qug naturalis cit , habct motus principm a natuia,& idco clt cf- setialis in natura.Aitiiicis vcro.nianus uaiuralis nou c(t,ncc pcr fc,(cd per accidcns naturam iuuac .• materiaro ita dilpo- nciis,vt opus iplum naluia cuius,facilius,ac pertedius ad fi- ncm deducat. «^uod qiudcmopus, vltra limitcs naturae, qua; cfl rei perfedbo, dcduci & extcndi non potclt. Viide pa- tct, quod hjcc i^ats chymi.f cftnaturahs, & per fc .lcdqua parie luuatur ab ai tihcis nianu.eit pcr accidcnsincchai.ica;ci paite VC16 ingcnij tatiocmautis c(t phylica.Ergo non mccha- nica.Iam quod ad alterain Chymix patccin, qux tupctnatu- ralis ell,habec lUa niotus principiii a ccElo,in matctia tamcn phylica & nacurali piacdicta , giauidafaCta a viitutc coelcfti: quani clfcntiam quintani appcllant. Hanc matcuam dum ar- titcx phylicus iccce & otdinc luo ingcnio & manu difponit, coeicltis hicviitus ea.rnin fuam njtuiam conucrtit:cique ta- lcm vim prxbct.vt teliqua quac lunt lui gcnciis aut fpccici in luain naturam tianlmutct.HjcC igitur quaccnus cceleltis eft cx paitc agcnce,&cx matjriain cckIu mutaia, cft (upcrnaiu- raiis & mciaphylica:quavci6partephy(ici artificis ingciuum opciacur peicauias npcaSjcft racuralis Manusautcin opcra- tio, quj:amotu lupia nacuramlumitnr, diuinapot.usquam humana.attismcchanici^ vmbram loliimodo ofted '..Lx ptae- dictis patcc , in quo gencrc vulgares Chymiita coilocari de- bcant Nam duui ptincipia & caulas notas non h..bcanf, nec cxccttaarte ui rcbuspra:parandis vfum.fedpcr cmendicata fuittjgia op;nionum,ignium,& inftrumentorum,tempus & caibones ablumunc : lantum abeft vc Chymifta: phyfici auc mctaphyhci dici p-jtrini.vt ucinechanici quide nomcn fjcilc nicicancui.Qjii vcrb inoicis,& rcliquis partibus limphtiuin extiahcndis ingcnio 6i. niauu iia cxcrcitati lunr, vt cxreium pti-patandaiu viti aitciu iccte tcncant, ij rcueralunt mccha- nici.duin manu l.niiam doino. Nam pra;tct id quoJ inciailatiis tabiisomnisgenciis, ftilionibus,coquis, & mcdicispociilimuui iiilci uit,liuc Iubjcdi,liuefinis tefpcdti colultrccur, Cathoiicj qua;da cenlcri poterit.Etcuun c|uoad tub.cctum.circaclcuieiua occupatut:igi)e vegctando,aquam clicicudo;lapidcs couflaiido,viiiones gcmmas ad naturs irai- tationcm cfiingendo^mctalla dcpurando,fegicgandOjpcrfici- cudo;Uupcs producendo, ttanstormando:animaliagcneran- do.tcccuudaudo medendo. i^oad finem vcr6,fiquiaem rcm iplam ctlcctam IpcCtcs , fic viuum, falein , faponem, tuccum puigucm.glutinolum, hqmdura.gelidum.igncinjacrcni pro- ducic ; hn vtura,lic.ft;r, xj, elt & ft^x^J,x;J, cum velalimen- tum, vcl medicaraentuin, quo Iub:ilius,c6 efEcacius,tam in- aiiiuiatisquam auimaiis corporibus fuggererc & accommo- darcltudeat. H«c Zuuingerui d.l. vbi plurimis ceftimoniis & excmplis probat Cliymi.e veiitatem. Sed iam propius acce- daraus ad canonis no(h i c:tplicacioncm. Q_uatuor funt co- lumua; (olidioris & (ubhmioris fcicntix, apud eos quifupta vulgusijpiuni:videl.Thcologia,Magia naturalisfeuphiloto- phica, Kabbala Chrilliana, iX dcniqi vcia Alchymia. Prima fiquidcm occupatiucircafruitiofaem Dci per fidem in lefum Chriltum : lecundacxplicatfccreta natur.E,qua:Deuscreator in cadepotuit : tciranos pr.-Eparat ad vitx fandtimoniam : quartahoniuicm (H.l, vt(lgArisahfoln'iturtriyiupartibus:videl, vas macL-ii.imcoiitincns tangit. E([(]ac carionum.veljlammie, apparatu infiruineinontrn , operatioiie , CT opere feu apotelefmate chytnico. Chymi.i eft vulg.iiis.vel fublimior. Vtrique communia funt ifla tiia, ciua: in putceptis dixuiius : puta linis i;encialis, inftiu- mcnta communia.furnus ncmpc.vas, & ignis ; & deniquc ope- tatio coniniuiiis.idcft, (olutio & coa^ulacio. Scd Chymia vul- & iuc poltciiordicitur ignisviuus. Calor mixttis cft , cjui tani digcllioniquam fcparacioniinfcruit. Hic calor appcllatur bal- ncum , quaudo nimiiuin vas aqu.c calidi, aut vapoii imponi- tur. £ia,>^ t^o(paf , >f^ <(!»■( /^ifsf, KSM "'^^^^Kano TBAoiJj'®- liuTOf a«»ipiitr«^. Tertia fintentia eji I.C, phitofophiincomf^arabilutamtct nofiri fummi. lubct illcquxrc- TC fpiritum mundi in ai]u.i illa ignca, qux dccidit cemporc tonitrui. Ilia enim cK totius foiticudinis forticudo fortis.vt aitHcrmcs. Pcrtmet huc illud poctx: jit Dem omnipotens lenitru lum flabilejpargit. Dulce per eSyprofcn monumentafeqnaciarerum. Hinc ipfum nihilum, -vocem rumpente lehoua, Arrigil ancntm, qiias noadnm poffldet aures. Habercni plura, eaquc nonvulgaria, qux cotum hocatci- ficiumfpargiticum illuihatcnt. Sed boui focnum, pficcaco faccacum. V. EjfeElA metiicitit vniuerfalii funt vniuerfalia, Agit enim hac medicina in metalla impetfe(3a:agit in vc- getabilia.-agit in animalia , nominatim in homincm , cuius corpus tcducic ad harmoniam pcrfeiflam, & hac quoque ta- tione animam ad fua munia teddit cipeditam. Interalia ctiam ipfius cffcdacftlumcn pcrpetuum,de quoaudiamus Hermolaii Barbaramin coroUario fuper Difcsridem.EA & ccr- Jcftis, isqitit, aqua,fiuc potius diuina Chemiftarum, quam & Dcmocritus & Mercurius Trifmegiftus noucre : modo diui- namaquam, modo Scythicum lapidem appellantcs, modo vnufi^, hoc ell, fpiritum cx xthcris natura,& cirentia tctum quinca.E' »JO.v.Hoc gcnus laticis, vt arbittor , fignificat cpi- gramma nupercime in agro Patauino, iuxta oppid ulum Ate- llxinucncum. Plutoni faeriimmuntts ne attingintefures, Jgnotum eft vebis hoc, quod in -vrna laiet, Namijue elementa graui claufit digefia labore. Vafefub hoc modico maximm Orbiltm, ^c. Scd nunc propcrcmus ad Magnetographiam ; in qua velim dtligenciftime pctpendi,qu6d ccrtacocafic M a g n ■ s. S E C T I O VI. In qua deline/ititr Magnetographia. MAGNETOGRAPHiA ( qusE & philofophia magnetica)eft difciplina phyfico-mathematico- mechanica , de dimenrionc , natura & vfu vtriufque magnetis, parui nempe & magniiquorum ille magnes lapis,& terrellai hic, terra dicitur. Eftque generalis, vel fpecialis. Magnetographia generalis agit dc dimenfione v- triufque magnetis percirculos , aequino^aialem videl. meridianum,paralIeios,horizontem;itemque per axcm & polos. Magnetographia fpecialis cxplicat diftinfte natu- ram & vfum magnetis primo parui , tum magni. Magnes paruus confideratur quantum ad caufas, efFeda,fubicda,adiun6i:a,cognata,& oppofita. Caufa; funt hoc ordine: Finis magnetiseft ipfius vfus inprimis in tcnauti- ca & medica, Efficienseft procreans , conferuans, &coirum- pens. Procreans ptincipalis eft vigor terr^ in prima aea- tione inditus:adiuuans eft influxus cceleftis. Conferuans principaliseft idem influxus:fecunda- lia eft limatura fcu fquama ferri, in qua magnes afTeir- uatur. Corrumpens eft aer. Nam attrahcndi virtutenj aliquam magnes araittit, & quafi fenio tabefcit,fi aeri aperto diutius expofitus fuerit. Calor item validor, ieu ignis , virtutem magneticam iraminuit ", fimiliter humor. Maieria cft tcrra ferri fpititu imprsgnata. Forma eft vis mouendi. Effeda magnetis funt partim yirium leu faculta- tum cxfertio,parcim motiones. Facultatcs magnctis cxfert.T, funt i.feipfuminBo- ream & Auftrum dirigerc.i.attrahcre, fugare, & in or- dinem reducercalium magnctem.^. attraherc tam ve- nam ferri , quam fcrrum ipfum exco6tum & confla- tum. 4. pollere virtutibus medicinalibus, Motioncs magnetisfunt numero quinque: 1. Coitio,feuattra£lio,magnetica;qua magnes at- trahit homogenea. Eius confedaria eft Incitatio ad vnitatem magneticam ; qua magues vnit homogenea diflocata. 2. Diredtio in polos telluris ; qua magnes paruus relpicit & fertur in polos magni niagnctis. } . Variatio;quac cft deflexio a meridiano. 4. Declinatiojqua: eft dcfcenfus poli magnetici in- fra horizontem. f . Reuolutio ; quae eft motus magneiis in or- bem. Atquc hi quinquc motus proficifcuntur a natura congrcgante, aut verticitate, aut volubilitate magne- tis. Subicfta magnctis funt tria. i . qua^uis prouincia. magnes enim vbique tertarum reperitur. i.vena ferri, J.venapropria. Nam magnesinuenituraut in mctaU lis ferri , aut per fe. Hinc tat funt magnctum gencra, quotprouinci^. Adiundta magnetis funt naturalia , vel artificialia: vnde multiplex cft nagnctis diuifio. Adiundta naturaha funt.i .natura congregans.2.vei;- ticitas, (eu vigor polaris , id eft, virtus conuertcns ad poIos.j.voIubiUtas.^.confiftentia j.varietas,quafitvt magnes magnetem virtutc fuperet.^.Golor.y.potentia in orbem extenfibilis.S.qualitates ta£kiles:vt grauitas, lcuitas,denfitas&c. Adiunda artificialia funt in politura, fciflura & fi- gura magnetis. Hinc itaque funt ills diuifiones atque differentis, quod magncs fit i. validus& potens , quem appellant mafcHlum; vel imbecillis,languidus,& fcemininus. 2. figurx artificiofacjvel fortuitx. quopertinet fi- gura poIita,impoIita,rudis, abrupta, Ionga,pIana,qua- drata,trigona,&,quac eft omnium perfectiffima,fphae- rica. 5 . metallicus,qui in optimum ferrum funditurjvcl non-metaIlicus,qui vritur tantiim. 4. leuisautgrauis. f . firmus & contumax,vel friabilis. 6. denfus &durus,vel rarus & molfis. 7. porofus vcl folidus. 8. armatus, ideft, caflTide ferrca indutus , vcl ron. E- MmiesUpit eft ommim terrarim indlgena. M...r.3 vcl ab inucntore , vel a Magncf.a regione Mace- loJ xm gn= «n^ f-*- ' "' ^ Magnciavrbe A(>. nn,,or.5 • i„n,i nomcn habct. Dicitur Heraclcus , ab vrbc Haa- cK. 1 b Hcrculcllo muiacquoJ in fcrrum,rerum om- «iumdomitorem.lubeacporeftatem.Avpcl atur er^mfiJc- ritis.quafitcrreus. Ell enim emfdem vtcrr hat«. H.clapis i„ ommbus climatibus, in omni prouinc.a, m omn. lolo .n- ucnitur:etf. propter profundiorcs fedcs,& imred.tos rece lu. „;uit,s in loc^s latct mcognitus.aut propter v.res .mbec.U.o- ,cs & obfcuias..\ nobis,dum videmus & traaamus.non agno- lotur. Dcinde vix pagus rcper.tur, qu. non aut tcrr, teracem vcnam.aut tcrram aliquam fcrrngine tinaam.vcl lcums im- butam proferat. Atqu. ferrum cum magnete habet comun- aionemmaximam. &oranes v.ttutes magnet.cas obtinet. Denique terra terram habcret . nifi impur.tates vitn .Uam imped.rent. Mcrito itaque tot genera magnetis conft.tuun- tur, quot funt in vniucrsa rerum natura , dilTi.n.lium icrra- rum regiones : vt ingeniose obfcruat GuilielmHi Gilherlui in Thjftoiogia notia de ma^^sete magneticifqiie corforibni,& magno tnagnete /£a«ri?;qucm traiaatum nupcr admodum cgregie rc- cta(a\x.VvolfgitngM Lochman. Infignem hunc tiaiftacum nos methodico hoccompendio reprKfcntabimu.c Atque , vtie- deamus ad folum natiuum magnetis , etfi magnetcs inualidi & minus roburti,humorum labe debilitati, in omni regione, ago inucniuntur . etiam fine montium pcne virtutum plurimarum limitcs & moderatriccs. Illud tamcn oSferuare oportec, quodnon a mathematico puniSo robuc lapidis dimanat , (ed a partibus ipfis , o.nnelquc illa: in toto parccs, dum totius funt,quopropiores fuennt polis iapidis, c6 femper firmiores concip.unt vires. & in aliacorpo;a tf- fui-.dunc. Dcnique hipoli "lagnetispolostcrrae obferuant,& ad illos moucntut , illifque famulantur. III. TcrrelU , feruiens demonfiratiombus maine- f^j' 'ica ticis , tta faratur. Sumito magnetem valenrem , folidum , iufls magnitudi- nis, vn.formcm.duru.n, integrum : fac ex .lloglobum ver- fatil. initrumento, quo rotundantur cryftalli. Hic lapis ita praeparatusefl vcra,honiogenea,eiufdemque figura?, tcllnris foboles : fotmam artcotbicularcra niidla : eltque phyficura corpufculum , plutimis virtucibus iinbucum , quo plunma: in pbilofophiii abrtrufa & ncgleifts veriraces , horainibus innotelcercpolTunt.Hiclapis rotundus a Gilbcrto elegantec appcllacur u.\::^iyv. feu cerreUa:qu6d fic compendiam terri, &; ab eavircs (uas accifiat; vc imprimisobfcruare clt in ma- gnecc forti.qui cotus eft terreus. I V. Mdgnes in pofitione naturafi trahit rmgnetem, iii adttersa z'ero fttgat , er ordi- ncm rediicit. Etfi magnetum varia fir diflimilitudo , & vnusalterum Magnf inagoc trahit, gat,8c erdine tedaci tratione:tamen .n quibufdam prouinc.is maiori cop.a,& cx- v.rtute & crtic.cnc.i longe fuperet : tamcn omncs habenc ccHent-iori virtute repcriuntur : puta in India orientali, Chi- candem natu.am , & pnmo qu.dcm emlmodi. Vc magnes ccHent-, , . ^ na,Bcngal.i,Perfia,Arabia,maris Erythrai infulis, ^thiopia. Afia minori, Barbatia, Hi(pania,I[alia; Anglia.Hibernia.Da- nia, Noruuegia , Lappia , Liuonia &c. Cttterum rccentiores docent , inagnetem non elTc lapidem Criab.lem , fed corpus niccaUicura,quod igne liquari,3c maUeo duci poteft. 1 1, Macnes j/aruut & magnttf, feu terrella & terra, eandem admittunt geographiam. Et ptimo quidcm orbis terrarum praecipue diflinguitur pec Aqiiaiorem,\n duas aquales partcs,itemque per polos. Et ifti quidcm termini i natura ordinatifunt & dilfindi. Deinde. tneridiani rtireiflas indicanc femiras a polo in polura:quibus eeo!»raphi &iongitudin? diftinguunt, & htitudincm vniuf- cuiufque rcgionis metiuncur. Prro circuli paralleli , vt tropici & ai6lici,non funt termini naturales ia tellure , fed conucnientiam quandain inter fe indicant terraruin in eadem latitudine exillcntium ,aut e diamctro aduerfantium. Hori- Ton, ea qux videntur.ab iis quae non apparent,diri:nit. Linea intcllutcpcrcentrumdudadiciturax«.cuiusextrcmadicun- turpo/jfcu vertiees. Atque hacc orania etiam in ccrrcUa no- ftr.ifc ofFerunc:in magnece, inquam globofo. Nam quia forma fphierica eft perfedlifllma, & cum tetra maximc con- fcntic,& ad vfus atquc experimenra eft maxime idoneajpra;- cipuae demonftr.itioncs magneticac in globofo magncte ficri debenc Huic itaque tali magneti- refleattribuitur: quo naturaliter poteftas eiusdinmitut. Ita cnim terrella no- flra in squales partes & quantitate & virtutc , quafi fepto tranfueifo. diuiditur, inter verticitates vtrinquepari vigore JmbutiS. Infiniti quoquefunl >neridiani magnetici, eodein modo fe diiigcntcs, pcr ccrtos & oppofitos in aequatore cer- jTiinos & polos. In.Iiisctiam latitudo magnetica menfura- tur : & inde declinationcs incelliguncur : & in illis diredio certa m polos tcndit, nifi malo aliquo variauerit , & de iufta viadiftutbctur magneticum. Vbi me.Tiineris , mcridianum, qui "ilgo dicitur magncticus,non efle vcremagncticu.Ti,ncc vcre mcridianum ; Ted intelligi tranfire pcr var.ationis tcr- minos in horizonte. Eft: autem variatio , deprauata deuiatio a mc.idiano : nec in vllo meiidiano , vatiis inlocis,e(t ccrra &conftans. Inparaflcltscirculti eadem virtus & ;cqualis po- teftas ccrnitur vndique , ciim in vnb eodemqiic parallelo, vatia magnetica.aut fuper tcllurem, aut fuper terrellam po- fita funt. l?aribus enim intcruallis a polis ditlant. & a;quales habcnc dcclinationum conuerfioncs ; & attrahuntur rcti- ncntutquc, &■ cocunc fimilibus vii.bus , no.i aliccr atquc rc- g.oncs (ub eodem parallclo fit,i:.qu.\; tametfi longitudinc dif- fetunt , eandcm tamcn cocli ccmpericm , & d.ci quantitatem habcnc. Horiz,o>t magneticm e(i planus .xquilibracus , vn- diquetangens terram vel ccrrellam in loco regionis , cum quo fiuctcvr;t fiuetcrrc!l,xfcmidiamctcr adlocum regionis cxcculaangulosfacicvndiqucrcaos. Ad extrcmum terrella fuum habcc axcm& polos, qui non folum vcrcendi gracia exillunt, fed ciiam tcrraim funt diiigcnd;,& confifti-ndi.tum verfus deltinatas mundi rcgiones.tiira ctiam incer fefe iuft.s conucifio.i.bus. Ita.]uc magnes h.ibct polos fuos . borealem & metidion.-ilem , idcft.punaa a natuv.iconlHtuta , motio- aum & cfFcftuum primarios tetminos, &adionumatque trahicferrum : ita quoque magnes allicit tnagnetem. Accipe cnim magnetem , polisluis, boreali & meiidionali diftin- »:ta7?/en pluri- motlones mttm interfe dijferunt.fjuia eleBric^ motiones a ma- ll|.n°"& ' teria,magneticie vcro a forma pendent. diifciam! Magnetica cotpota funt magnes & fertum : eledticafunt fuccinum, gagates.adamas , fapphitus , catbunculus , iiisgem- ma, opalus, amethyftus, Vinccntina, BtiftoIIa, beryllus ,"'ciy- ftallus , vittum clatum & lucidum , gemmi cx vitro aut ciy- ftallo adulterati, vitrum antimonij.fluoics pluiimi exfodinis, belemnites, fulphui , maftix , ccta duta , figillatis , atfenicum, falgemmx, lapis fpcculatis , &ahimcn rupeum. H.tc enim omniahabent vim atcrahendi , alia forciiis , alia imbecillius. Vnde dicuncur eleftrica , quia alle(ftant corpufcula , non aliter atquefuccinum , quod clciftrura , &«f to| dicitur , quiaadfe paleas ttahit , atttku calefatlura. Caufa motionis huius ele- (atic.i:efta matetia. Omnia enim , qui apracdominanrihu- midoottafunt , & (iimiterconcteta , qu.-tquefluoris fpeciem & naturam inclytam retinent iu corpotc firmo & concteco, al- Ijciunt omnia corpoia , fiue humida, fiue ficca. CJui veio tei- D d teai >t 3'4 Encyclopedi^ Lib XXXV. reni corporis verjeacgenu'"-^f- ' r i diucrfa ca actrahuncmagnetice. Ita rchqua co.poia.qux ve cxaq ,i" r a ma^.s c::mm,itta,& vtnufquc clcmcu l.m.lf ruinTconilL funrrvt mcta.ia,l,gua,heiba,carncs,velcxhu ^ore mag.sconfirtunt.vt p,x. camphora &c. « ,nquam.ncc Tdi-.Tc.ncc magnctice trahcrc polTunt. Atquc ha.c cft pruna difF-rcntia motionura elearicatum & magncccarum. Hac acccdic quod vis trahendi elearica fic obfcura. & carccribus quartquibufdamConclufa:quare attricu feu aftrift.one ex- per^^ifci vim illam nonnunquam oportct, donec oblcurc in. cairfcac.&effluuium reddac, & nitor corpor, ,nducacur. Si vero vel charta, vcl liutcum intcrponatur, motus nullus cr,c. Magncs vcro fine friaionc,auc calore,(kcns aut perfufus hu- mo'rc.tam in aqua quara in aerc , magnctica prouocat , tum etiam folidifnmis interpofitis corponbus,vel lignorum tabu- lis, vel mecalloru.niap.dumve cradiotibuslaminis. Magncs tantum p.ouocac m iffnctica : ad elcdirica feruncut omnia. yotentU vittuiis magneii- cxc[ual:s3 Magncs pondcra magna attolIii;vt (i raagnes fit duarum vn- ciarum & robuftus, dimidium vncia:, aut totam vncia allicit: eleflncum miniaia tantum attrahit pondera.veluti fuccinum trium vnciarum,afFriftu:Ti. vix quartam partem gtani hordei attoU.t.Porro.quia nulla aftio fieri potcft ni/i per contaaum, clcftrica tangunt pcr cffluuium humorib:magnetica per coi- tionem &confluentiam fpiritus. Ad citrcmum hacfuncdifFc- icntix intcr corpora magnctica &elc(Srica.i.magnctica om- nia mutuisviribus concurrunt; clcdrica alliciunt cantum,& alledum non immutatur infita vi.fed materli ratione fpontc appulfuiTi incumbir. i.corporaferunturadeleiflrica.rcfta li- rca.vcrfus centrum clcflrici ; magnes magnctcm tantum in polis diicifteappellit.in aliis partibus obliquc,& tranfuerfim, quomodo etiam adha:rent & appendunt. j. motus clcdlricus efl: motuscoaccruationismateri2E:magncticus eft difpofitio- nis & confirmacionis.4 globus cclluris pcr fc eleftricc cogrc- gacur & cohjeret .• idcm magnctice dirigitur & ( ex fententia Gilberti)conuetcitur,fimul ctia &cohirct,& vt folidus fit.in intimisferruminatur.Cum itaqueduo finccorporumgcnera, qua: manifeftis ad fenfii motionibuscorpora allicere dcprc- hcnduntur , clcdrica & magnccica i illa matctiaiibus ab hu- more effluuiis.hic formalibus efficictiis.fcu potius primariis /vigoribus, incitationes faciunt. Ifta autem forma eil plane fingularis&pcculiaris.quacglobum fuum proprium tuctur & dilponit , quam Gibertus appellat formam primatiam , radi- calcm.&aftrcam. Talis in fingulisglobis,foIis,luna,aftris,eft vna; & in tcrra quoquevna,quae vetacft illa potcntiamagnc- tica , quam Gilberius primarium vigorem appellat. Quarc magneticanatura telluriseft propria.eiufque partibus infita: qus nec a ccelo toto dcriuatur. cftenim fuusin ccllurenia- gnccicus vigor.ficuc in folc & lunafuaEfut formx.Sanc cellus antecorporaccelcftiaeft creaca,& in iftafui creacioneacccpic vigorem fuum primarium.qucm partibus quibufdam fui dif- ttibuit magnetice v.g.magneti & fcrro. Itaque coicio raagnc- tica eft aftus magnctis & fcrri.non aftio vnius : cft vtriufquc ciTrAf;^», fcu potius iruuTt>\tx(*» t & conadus potius ,quam a£lus. X. Potentia virttttis magmticin in orbem efl exten- fibilu, & fere conuenit cum lumine. Fundiior virtus magnetica vndequaque circa corpus ma- gneticum in otbcm;circa tcrrcllam fphsrice; in aliis lapiduni figuris magis confuse& iniqualiter.Nec camen in ccrum na- turafubfiftit orbis.aut virtus pet aerem fufa permanens, auc clfcntialis ; fcd magncs tantum excitat magnctica, conueni- enti interuallo diftancia. Atquc vt lumcn in inftanti aducnit. ita multo magis vigor magneticus intta viriii tcrminos prx- fcns cll. Et quia eius acSus multo quam lumcn cft fubtilior, & cum non-magnctico, vt cum aetc, aqua,&c. nullum habet commcrcium , nec magneticum commouet motu aliquo ir- rumpcntibus viribus, ied prsefcns inftanti amica inuicat cor- poia. £t vt lumen,obiedum;itacorpusmagnecicum magnes fcrit & cxcitat. Rurfus vt lumen in aere fupra vapores & ef- fluuuiion roanet,necabillisfpatiis relucct;itanecin aercaut aqua hatrct magneticus radius. Porro, vt fpccies rerum in in- ftanti,in fpcculis & in oculo concipiuntur per lumcn.ita ma- gnctica virtus apprchendit magnetica.Abfque leuioribus cor- poribiis&reluccntibus , fpccics retum nccapprchenduntur, ncc rcfl:aantut;i ta fine obieais magncticis,nec vigor magnc- ticuscoiicipitur.nccrutfus inmagneticum conccptx remit- d res a- Ciit in polo nia- gneiisfit- mior fit oiiio) tuntur vircs.In co vcr6 vigor magncticus lume fupeiat, qu6 ruilo opaco aut denfo imped,tur,lcd libere procedit, & vire fuas cxtcnd.t vndiquc, In terrclla. feu globolo magnete. ma gncticus vigorextva corpusin o.bcm cxtcditur:in longiore vero non in oroe, fcd in ambitu extcnditur.piQ forma lapidis. XI. Infolo magnetis firmior efi coitio , cjuam in altnpartibHS medit^ inter ^tquatarern & pohtm. Suj.rcmapotcftasallicicndieftinpolo. infirmior vero S: An ft imped vigore Biagni cuiu i ma»is languida in partibus xquatori adiacentibus , vt fupra diximus. Et quemadmodum in declinationcapparet , quoJ vittus illa difponens & conuertcns- augmentum habet, dum ab ccquatorc vcrfuspolos progiedi:ur;itaetiain vegcta inuar lcfcit inagneticoruin coiiio.iifdem gradibus, cademque pro- portionc Non cnim in remotioribusjpolo locis magnes vcr- fuslua vifcera redcdtducit niagnetica:fed oblique tendunr, & obliquc alliciunt.Qyaiicum cnim rainima in circulo chor- da difFcrt a diaracuo:tanium differunt intei fc in quibufdain tcrrcll.-E partibus.attrahendi rircs.Na cum attraflio fitcoitio adcorpus,magnetica veroconucrtibilinaturaconfluant.fic vc in diamctroa polo ad polum du(fladire£fecorpus appellac,in aliis vcro locis minus,Ita quo miniis ad corpus conucrcitur, eo minus,& debilius coit,adhxretque. Q_uarc& longior pau- 16 lapis magis trahit,quam rotundus, cum longituJo fit ex- cenfa a polo in polum:eciain fi fuerinc eiufdcminetilapidcs, & eiufdcm ponderis,& magnitudinis. H.nc cft, quod magiics longior maiora pondera ferriattolliti& in ferro tafto logiori cocepta magiictica vis validioreft,quam in quadratis,& aliis angulofis figuris ; in quibus virtus diftrahitur,ncc per rcdtas incedit lincas , aut conucnientes arcus. Et vcro licet globus ferreus telluris habeat figuram;minus tamcn obeafdem cau- fas conuellic magnecica.Quare ferrea cxcita fphxrula pigniis ducit aliud feramcntum, quam bacillus cxcitus, pondcre x- qualis. Adextremum, lapis planus auc obiongus xgerrime facic officium. Nam quia fccundum parallclorum dudum longicudo cxtenditur.polufque nec in apice,ncc in ciiculo & orbc definit,fcd planitie fternituri& mifcre amicum inuitat,& irgrerctinet;ade6 vt abieil. & contemnendigcncrisa:ftimc- tur,propter figuram minusaptam & accommodatam. XII. Nihil tam folidnm , qttod vires magnetk in pediat. A vigorc magnetico mociones fiunt, etiam folidis intcria- ccntibus corponbus. Noii cbftant tabulata cralfa , non vafa marmorca.autfigulina.non metalla Nihil tam foliduni quod vircs tollat.aut impediat.prxterlaminam ferream.Sed nequc a lamina fctrcaomnis opprimitur virtus,fcdquadam ex parte diuertitur.Cumenim ia fcrtex laminx medium.intraorbcra virtutis magneticx.fiue iuxta polum lapidisdiiedtc pofitnm, vigor immitticur:funditur maximaex parteilla viitus verfus cxtremitatcs , ica vt cxtrema lamellx rotunds, conuenientis magnitudinis, alliciant vndique fcrrca fila. Hoc cciam appa- let in longa virgula ferrea, qux cum in medio tafta fucric a raagncccfimilem habec verticitatem in vcroque polo. Nimi- rum magnetica virtus per magnecica corpora procedic & continuatur. XIII. Magnes armatus prapollet inermi. ^^^ biici Fic aucem hoc modo.Concaua lamella rotunda.fcrri opti- viie: mi,latitudincdigif,applicatur conuexx magnctis fupcrficiei polaii,& artificiose conncdituriaucglans ferrca a bafi inco- nura obcufum alfurgens,excauatapaululum,& lapidis fuper- ficiei coaptata.alligatur raagneti. Tali i.iftrumento magnes, qui antea cantijm vncias^.ferri fuftulit.nunc vncias ir.attol- lct.Sed maxima cocuntis.fcu potius vnitx naturx vis confpi- cicur,cum duo magncces,nafis fcrrcis atmacis,conuenietibus polis(vulg6 contranisjnc vniuntur,vt mutuo fcfc attrahanr, attollantque. Ita pondus vnciarii lo.attollitur.cuin inermis lapis altcr tantum vncias 4. fcrri alliciat. Nimirum magneti armato firmius vnirur ferrum.quara foli raagneti. Et fi autc magnesarmatus acollic pondus grauius:non tamen^rtius. in pari aut maiori diftacia.attrahit ferruin, quam nfflus fine caffide ferrca. Interpofita quoquc charta , aut alio nicdio, magncs armatus non plus attollit,quam inetmis.Hoc tamcn _ obfcruatione dignum eft, quod magncs armatus magnetem armatum attollit.qui tertium etiam ducit,& in robuftis ter- tius quartum. Porro magnes fiue armatus , fiue incrmis,ad- iuniffus idoneo polo alterius magnetis, maius pondus actol- lcre facit:& vtcrquc coit cum inaiori fcrro fitmius.quam cii minori, Dcnique magnctica frufta raotum faciunt ad vnita- tem;& ferranienta prxfentc magnctc(ctiamfi magnctem non atti.igant ) concurrunt , folicite fe mutuo quxrunt , & am- plcxantur,& coniundfa quafi fcrruminantur. Itafcobsfcrrea in vnum coalcfcit corpus, fi magncs admoueatur. XIV. Magnetica pofiunt magneticis conciliare ^* robur, Magnesmagnetcm virtuie longc fuperac; quia vnusrapit fcrrum fcre fui ponderis.altcr vix ramentum promouercpo- tcft Hic itaqueictc,ant fem aimferro. Magnes m.agnetem allicit , non vndique&abonin; latcre, ajqu.l conditione , (icutfetnim , fed ab vno & certo punclo, Cuiusrci lixc clt r,-itio. Virtus niagnetica naturalis , in fcrro fopita & confufa, .a magne:cexcita"tar .Scilliallociatur. Ita crgo ferrum magneticum fit tam roburtum atquc magnes ipfe. Nani vc alter immittit & comnioiiet,ita alccr concipit, & com- motus in virtute permanct , & ipfo aii^tu vires refundit. Ciim Tcro fcrrum lit liniilius-fcrro (|uam magnes , &in vtroquc fer- ramento, magnetiscouSnio virtuscxaltetur , licut m magnetc ipforin paribus viribus prxualct (imilitudo (iibl1:antia;,&fcnum tcrto ni.agis lecr.ulit,& liomogcncisviribus limillimis vniuncur. Hic obicer oblirrua , tcri;am intra orbem magnctis politum , ia a'cie pcndiilum h.crere,li proptet impedimencum appropinqua- re non polfit. XVI. Non filkm cofitraria,fed etiam fimilia iorpo- ra fe imicem pelhmt. Prius illud eft euidens in antiperiftali : pofterius in ipfo raa- gnece^lagnes enim magncccm fugaie videcur. Na.m vniuspo- lumfugac alteriusmagneci.s polus, qui illi fcundum nacuram non conuenit:fugando in otbcmconucriit, vt (ecundiim natu- ram conuenianc maxime. Quod (i magncs imbecillior nacans libeie in aqua couerci propccr impcdimcnca expedirc non pof- ficcotus m.ignes tugatur,& longiiis ab altcro cmendatur. Ele- liirica omnia alhciunt cuncla,nihil omnino fuganc vnquam auc ptopellunc. XVII. Magnes C fernim fmspolos verfus tellttris poloj dirtgunt-& (juidcm ita, vt in c^mhufdam tcrra "atit marii locis ipfos verospolos indicent\ tn aiiis au- few plerifque ab tfiis poits, tnteruallo aliquo , vel in occidenteTn,vel m oricntem diuagentur..Qu£ difcre- pantia appellatur varidtio magrietis & ferri,eficpue vira direcitonis perturbatio & dcpraiiatto qiudam. Vtriufqus caufas indac^emus. QtoA\i3.c\\ie ad ciheHionem attii^c, illa pciidec a vircute dirigcnte, feu verforia , quam vcr- ticitatcm dicimus. Eacnimraagneti eftin(itaa tclluic ,cuius ipfcertiilius prim.ogenitus. Teira icaque , maccr huius filij, hanc caulim penctralibus fuis inclufam habet. Ad eiusnor- mam, pofitionem, habitudiiicm, vcrticicatem , polos, a;quato- lem, horizontes, mcridianos, centrum, peripheriami dimetien- tem & tocius interioris fuKfaucis tormam , omnes magnecica; mociones difcucienda: func. Terra ita a fummo opifice ordi- nacaert , vt fi poflibile circt illam afua in mundo politurade- clinare, aut eius polosin orientcm aucoccidenccm deflcdere, nitfus ad fiptenrrioncs &;auftium motu mac;necico rccurre- renc , iifdemqiie puncSis , quibus nunc pcrltanc, infftcrent. Hanc celluris naturam magiics a:mulatur ; &ferrum candem vctcicitatem , (cu vim dirigcntcm.per maenctem accjuuit. Vbi tninuere oportec vulgi o[Mnioncm. Magnecis polus auftralis vcrus , non borealis ( vc vul<;6 pucant ) m cymba fua luper a- quam pofici,vertitur in Boream : & ferri magnete exciti,& non exciti, finis Aulhinus , nicuttur etiam in Borcam. Sed ferrum taftum acquirit contrannm verticitatcm hac ratione. Si a fe- pccntrioj-.ali lapidis vcio iaterc tangatur , mouctur in fepcen- trioucs tclluris.fi a vciomcridionali latere,in meridiem. Falso itaque vulgares magnctcgiaphi fctipferunc , fcrrum fcpcen- trionali lapidis pundfo affriiflum ad Auftrum verci , & Auftra- liad Boreara. Recte icaquc Gilbeitus : In omnibus , inquit, ofteulionibus iftis fcmper reminifci oporcec , polos tam lapi- dis , quam ferri , fiue tacti , liue , intacti , re & natura contra- rios lcmper eflepolo, in quem diriguntur. Nam in omnibus fcmpcr lcptenttioiiale eft , quod in meridiem tendit auc cclluiis aut lapidis ; & meridionale , quod in fcptenciiones verticur cellurisauc lapidis. Scptentrionalia alliciuntur a me- tidionalibus tclluris, & in cymba in meridicm tendunt. Fer- rum caifum a leptcntrionalibus mngnetis , alteio fine fit meri- dionale, & (emper tcndit f fipropefuevit intraorbem magnc- tis ) in feptcntrionalcift l.ipidis & tclluris partem. Ita (cpten- trionali pattc lapidis tadi, fines fftnt mcridionales fadi , (cu mcridionaliter cxciti . & tendunc in Boream telluns : Hieridio- Tom. 1 V. nali polo tacli , (unt feptcntrionales fadli , fiue feptentrionalitcf cxcici , & vciguiu iiuncridicm tclluris. Ecfi ergo fcrrum ma-i gnccico influxu cxciWni vcrticitatem li.ibet validam (atis : noi» tamen adco (tnbilcm, qumaductlxp.ittisalfiiduimmutctur, & exuacuromui priftin,a verticitatc, &iiou.a .aducrsa induatur. Scd iam videniinis dc ■variatioue nmpieticn Dircflio vera eft motus corporis magnctici ad vcrum nicridianum, & in eocon- hltentia , tcrnimis liiis conucnicntibus , vtrinquc verfus polos. Conciiigic aiitcni (xpillime, pcr marc, pcr tcrras , non in vcrum polum corpora magnciica \(piccrc ; fcdinpunclum aliquod horizoncis , meridinno finitimum , diftrahi & dcflcdlcre. Ter- minos namque fapius diucifos a Tncridiano fuis polis rcfpi- ciunr. Elt igitur variatio arcus horizontis intec communcni eius cum vcro mcridiano inrcifcdioncm , & dcflexionis in ho- rizonte terminum. Arcus illc varius cft pro loci ratione. Hinc itaquc oriturcirculus v.ariationis , & metidianus magneticus, tranficns per piindum variationis in horizonte. Fic autem h«c variatioinlocis cam Auftrinis, quam fcpccntrionalibui: ciufquecaufagenuina apud m.jgncticos philolbphos haec cll. Certa; funt in Ccliure emincnci.c m,igncticns , qux cufpideiii pyxidi^s naucica: a vero fuo fitu duiertunc. Iftre autcm cmincn- tix cum in aliijatquc aliis locis alia; acquc ali.-c rcperiuncur: hrncfit,vc non eadem (eniper fic variatio locoium. Acus itaque magnetica, m vcrforiofuoconftituta, licet fempcr inclinct ad. mundi polum , tamen a particulari quadam magncticx virtutis in terra parte emincntiori diuertitur. CumqueiUaeminentia incerraficinxqualis, variacio non poccft non elTe varia & di- uerfa, Summa : Cirm globuscclluns in fuperficie fuaficdilli- railis, habeacque parces raagneticas iobu(tiores vcl imbecil- hores; fic vccorpora raagnetica avcropoloinclinent ad fortio- - rem, altiorem , &eminentiorem globi terreftris inagneticani partem. Atquc ha:ceft veracaula vanaiionis magncticae: noa autera ifta, quod variatio magnctica cettis in tclliu-e polis nica- tur. Hac enira racione toc eflentpoli , quoc mcridiani magne- cici. Ac hoc talfu:ii. Ergo. Confcquencia paccc : quia quili- bcc meridianus inagnecicus ccrtum polum indicac, in eoque cerminacur. Ac uon vnicus vbique confticuicur meridianus, fed pro quolibec penc loco varius. Ex quious nccenario cfti- cicur,-plures etiam polosquam duos eire admictendos, per quos hi meridiani tranfirent. Ac plures polos quam duos nemo, quod fciam, vnquam aflcruic. Ac , inquiunc, craiicienci-: buspcr Azores tafulasnullaomnmo inuenca eft variacio :quia vidclicec in iliis meiidianus magnecicus concurrit in eadem reda cum veio mundi metidiano : in reliquis vero locis omni- , bus inuenca cft variacio quxdara , aut minor ; auc maior , pro *> alia atquc aliadiftancia ab illo prinio. Vnde porro colligerc cft-, primi mcridiani ficum in illisinfulis dcprchcnfura , non cam ex arbicrio hominum , qu.am ex nacura ipsa originem craxiflc. Plaufibilis profcdo opinio , &qujc miras in Geogra- phia vtilicaces pcpcriflet , pra:fcrcim in locorum longitudinc metienda , liobferuationesnautaium hilce principiis quadraf- fcnt. Sed non quadrant. Si cnim talis vaiiatio elTet a polis, cunc aicus vaiiacionis immutaietur a-qualiccr pto locorum diftantiis. e. g. fi variationisarcus immutatus cflet vno gradu itincrecencum millianum , ceucum milliaria fequencia (imili.> cer vnum alium gradum vaiircnt , auc diminucionc , auc augmento. Sed hoc faKumciie didac naucarum expeticncia. Nani variatio femper minor eit iuxta squinodtialcm, maior iij- maioie latitudine , modo non fucric valde piope polum ipfum. Magnecica namque viicus mouens foicior eft: niaiore lacicu- aine , regionelque amplioics , tendenccs vcrfus polos , domi- nancur magis. Q^are maior variatio in Noivvei;i,a & Bclgio, quam in Guinca auc Maroco dcptchendicur Etitaquidcm de variatione acus n agnetic.v fcntic noifer Gilbcitus. Alio- rum fcntentias videfupra in Nautica, & hicobferua, quo- inodo variationis i(fius quantitas dcprehi.ndatur. Vtimui au- tcm Compaflo (eu Indice nautico in 360. giadusdiuilo , filo tranfuerfim centro Indicis in pyxide imrninente , quod ob- iedum foli vmbiam proiiciat in centrum Indicis. PIoc inftru- mcntuin nautx vocanc Compaflum variatioi.is. Ploc itaque inftrumento obteruacur diftautia lolaris Azinuuh ad quoduis» ccmpus&locum a proicftione aciis n.agueticx'. DiiFcrcntia, ■ qua: eft intcr diftantiam lcilis ,i vcro Mcridiaiio , & a fitu ferri jiiagnetici , eft Compalii vaiiacio./ J'nECcrca fi hoc inif rumcnco oblcruecur ,quoc gradibus (bl oiiacuraucoccidat ab colndicis feuCompafli termino,quodortum auc occafum videturindica- re : patcbit fimilicer deuiatio aciis magnetica; ii vero Meridiano, fiqua fit- Rob.Hues.fart.^degloO.caf. 1 5. yLVWl.Beclinatio magnetica efife^ ri,fuperaxemfutijn rc dina hbrati primitn',deindemagnetc exciti,motiis ab tllo horiz.o-';tis pur.iio, cjuod direitio aut vartatio ofien- dit,altero eitts polovcrfia le-irn centrmntender.te. * Declinatio ifta fit pro latituuine cuiufque loci , & peiu^ct non a motu aliquo ab horizontc vcifus ccntrum tclluris , fcd a cocius m.aonciici coiporis conucilionc ad cotam tellurcm. D d 1 Quantuffl, t.OlTlJ. gticiii.a. Declina- tinnisva- liaiio. Vis raa- gnctica f ft ani- 516 Bncyclopxdix Lib. XXXV. Quainum vero ferrum defceodat in omni horizonte . cogno- IcSrclicete.v iu'lruniento declinatono ^id Cdbenum lib. f. cap I SeJ dcmonfhemus , quod dcclinatio non iit ab attra- aione im-netis, vcrum a virtute difponente & conuertente.In vniucrsarc^rum natura illud opificis miraculum vcl inprimis fpeaanduin eft , quo corpoia piaccipua fedibus quibuldam fuis, &qua(i cancellis contincntur. Quam ob caulamaltra inota promota non confunduntur.-elementa non niUccnturxoe- lum terr;E non incurabit. Et inaffiieticx volutationcs a difpo- nente virtutciiunt , tam maioiisk dominantts, quam minoris 5: obtempeiantis, licct niinim.e quantitatis fuciit Attraftione enim non pcificitur opus fed incitatione vtriulque, conuenien- te motu ad tcrminos certos,vltra quos non fit piogrcHus. Nam fi appellente vi declinaretvcrforiuni. tunc tericllacx magncti- to iapidc validilTiino magis ad fe verforuim conuerteret , quam cx mcdiocri,& fcrrum robufto raagncte tadlum magis declina- ret. quod tamcn nunquam contmgit- Prarrerea nafusferreus pofitus fuper meridianum in quauisracitudine.non magisattol- litobelumad peipendiculum , quam lapis ipfe folus inerinis: quanquam multo maiora pondera fic inftrudus conuellat & & attollat. Quod fi magnes vcrfus polum alterum acutio'.- tue- lit.verfusalterum obtufiot ; acutus terminusj fiue polus, allicit firmius magneticum ferrum , obtufus & craflus conuerti: fir- mius; orbicularis vero conuertit firmiter & vere; longus autem a polo in polum cxtenfus , irregulariter promouct vcrfoiium: mm in hoc polus verfbri| femperdefpcftat polum. Declinatio ctiamferri raagnetici in qua, conftanseft, nec ierrum magne ticum defcendit ad fundum vafis , fed permanet in mcdio conuerfum fupcrcentrum fuum pro debita fua dedinatione. quod non accideret, fi terra aut poli eius attraheudo deducereut fincm magneticiferri, vt ita dedinaret. XIX- Variatio dedinationis eft arcm meridiani ma- gnetici interveratn declwationem & apparentem: & eandem hahet caufam cum i/anatio- ne direBionis. Variatio diredlionis eft ipfius diftraflioquccdam , & motus irrcgularis. In declinatione talis ctiam motus irie»ularis ani- madueriituriciim vltra hmites defcendit, aut (copura ipfum ali- quando non attingit. Eft igitur variatio dcdiuationis , arcus meridiani raagnetici intcr veram declinationem & apparen- teni. Propter terrcnas cnim cminentias vta vero meridiano auocantur magnetica : ita etiam vltra genuinam conformatio- iiera ferrura ( auda paululum conuerfione ) dedinat. Vt enim variatio diredionis cft ipfius deuiatio-itaquoque ob eandem caufim dcdinationis eit crror aliquis, licet plcrumquecxiguus pdmodum Aliquando ctiam , cura nullafueritvariatio dire- (flionis in honzonte , declinationis taraen variatiocfic poteriti fcilicet cum aut diredt! mcridionaliter, id eft.fub ipfo raeridia- no,robuftiorcs telluris partes eminent.ant cum minus ill.-c par- tes potentesfiint, quamgeneralisnatuiaiequiritiautciira niinis virtus altera partc intenditur,aut altera remittitut:quemadmo. dum in valto occano videre licet. Orbis magnciis. X X. Formalis aBm magneticus Jpharice ef- fundttur. Supraomniumvirtutum magneticarum miracula Gilbertus merito cxtollit orbem poteftatis in.igneticx , quem vulgo ap- pelLini fph.Tram adiuitatis Eanamqueeft globorum mai»neti- corum facultas , vt fufa fit , & extra corpus ipfum in orbescx- tensa, forma vltia niaterix corporea:limites elata. Terrella fi- quidem porcftatcs cxdcra funt in toto orbe poteftatis : & orbes in fe , in quauis diftantia a corpoie terrellae , fuos habent pro diametii ratione & peripheria- quantitate virtutura terminos fiuc pundos , in quibus conuertuntur magnctica corpora. Nequctamcn formas magneticas Sc orbcs in aere.autaqua^aut quoiiis medio non-magnetico exiftere volumusiquafi acr aut aqua fufcipeienr illas , ant illis informarcntur. Tantummodo cnim clfunduncur formaE & realitcr fubfiftunt.quamdu ibi funt magnctica. XXI. Vis magnetica eft animata:proinde & corpo- ra fnagnctica. Vetercs philofophi , Chaldnci , ^gyptij , & faniores Gr.Tci mundum tocum anima quadam vniucrCili pr.Tditum cik-do- cucrunt.Reclcp,ofcao.Ncqueenimraunduseftmonnrum,in quo .1 ,x quidcm paitcs fintperfeax,viuidx,animata;ialia-vei6 impcrtcax.mo,ti,.v,&ina„imacx:fed cft cotum homo^eneum, hoc cft, a"M"av,t..q„cp,,,aia,n,. quT quidcmanima&vitan aI,,sfcproditpcrovg.-,,,,,,,,3,ii,.,i,fnucoreanis:& ::&rurfusin aliis cft manilcl ,o,,,n al„s occuUior Qiiarc thales non fine causa animatu.n I.videm magnctemeirevoluit qui par.eft & fobolcs dilcfta telluiis , matiis ammat.T. Cctcrmn qu6d terra fit a.u- mata, hunc in modura prob.i..ur. A tcrra & fole , viuentia cor- pora pleraque. Ita fi ex terr.x profundo eruatur glcba. & in fu- prcmoaliqoo loco in aprico ponatur , non ita multo poft di- if indta & iniulfa nafcuntur& crcfcunt gramina &herbx fine vUis iaftis feminibus. Ex hoc, inquam , fundamento Hcrmcs, Zoioafter,Orplieus,Gilbcrtus,Origanus.& alij terram ftatuunt animatam, ipfifque aftrorum & terr.c globis animas intenorcs aliignant:quibus totus mundus pulcherrima varietateflorefcit, & tcira.antc ctiam conditas ftcllas germiuauit herbam viren- tcm.Dilfunditurautein ille fpiritus vitalis partim aquar, partim vapoiis fpecic per fubterraneos meatus, non aliter ac per venas fanguis. Hi funt thcfauri tcrr.T. Hinc ab intcriore finu tcrrx, qui totuseft ni.igncticus , nd fupcificiem vfque extenditur vis illa vitalis. Siiie anima nnllum corpus eft eximium, pretiofum, aut egregiuni. Sic & ftcllx fuas habent animas.Ncquc enim ex inundoopoitet faccrcmonrtrum , quodpattimfit animatum, partira inanimatum. XXII. Totmterrixglobtts eft magneticfts,fmo magncs. ttnl tottu rnwidni eft magncticHS. Principio tota terra,quantaquanta cft, in omnibusfuis par- tibus magneticam habct naturam, & hoinogeneam , i.e.viuam, aniinatam,matricem. Nequecnim omnismagnes eftlapis, fed aliquando elt glcba, lutum, ferrum , herba &c. Nam fublfantia & virrus magnctica proloci, tanquam m.-itncis, & rerum, ran- quam fcetuum , ratione, multis inlignicur nominibus. Et hoc probe confiderandum eft iis.qui quxrunt primam niateriam,& & tindurara catliolicam. Porro rerra terram rraherct , nifi im- puritates illam vim impedirent.Nihilominus tamen cx hac aia- gnecica vi hoc opcratur , vt fi porrio aliqua terrx , vcl terrenam naturarapndominantemhabcns , cxtra fuum locum fit, eam trahat terra pcrpendiculariter ad fe.Qijod fi a fole,luna,aut aliis ftellis particula aliquaauellipolTet, xquc illa ad luuin totura magneticura rueret,acinterreftiibuscoirenititur.Totusitaquc mundus cft magneticus : quia amor ifte vnionis iu omnibus corporibus cernitur. X X 1 1 1. Afagneticaphilofophia valde tlluftrat doclri- narn devtta heata & miferd , adeoque doilrinam theologtcarn & ethicam de virtuttbm c^ vttiis. Nam beatitudo vera confiftit in magnetica coitione & vnio- ne creatoris &crcaturx rarionalis , adeoque in ffudio & imi- tatione virtutis, & illorum qui virtute funt prxditi. E contrario mifi^na verricur in magnetica coitionc & vnicione diaboli & hominis,ade6quein ftudio &imicacione vicij.&illorum qui vi- tiis funt dediti. Semper iraque cogircmus , Dcum & diabolum clfeduos magnetes, &homincsinrtar tcrridiuerfis , vcl potius aduerfis, motibus trahi ab hilce duobus magnctibus. Oremus itaque Deum , vt ille iios ad fe trahat,& viiiat fibi in hac & fu- tura vita, Amen. S E C T I O VII. Jn quA delincatur Pyrotechnia. Tcrr» magni rr.sgm Vfaji lofopl inagn cc in a£tiui P R ^ C E P T A. PYrotechnia, qu£E & Pyronomia , eft di/ci- plina compofita , de ratione conficiendi & vfur- pandi varios ignes. Eftque generalisjvel fpecialis. Generalis prascipic de natura,&; vfu ignis. Natura ignis ertcalefacere , viere, congregare ho- mogcnea, fegregareheterogenca, illuftrarc, attenpa- re,&c. Vfus ignis per (e efl fouere, gencrare, iuuare, red- derc aptum ad niotum : per accidcns corrumpere, de- ftruere, frigefacerc&c. Pyrotechnia fpeciaUs cxplicat varia gencra fg- nium , idque ratione forma ignis , & fubiedx ma- teriar. Quantum ad formani ignis eft aflualis , vcl po- tentialis. Qiiantum Sedio V 1 1. Pyrotechnia. 517 Qiiantum nd fubieclam mateiiam ignis cft culiiu- iis,militaiis,cliymiciiSj vuluptaiius, &;c. R E G V L jE. , ' I. Pyroiechni£ fttbieEiitm efi ignis tnm thtttiralis, tum artifictalif, Hoc ciiim ip!i ptopofinini cft , vt inncm natuialcm cxcitct, attjuc Jc poteiui.a iu adiim dcdiuat^avnlicialem vcro ita coin- ponatjVt iniitctur igncm natuialcm. Qiiodvt mcliu'; intclligi podit jomiiia ij;niumgcncta accuratc pcifcquamur. Principio ell i^n''s naturs. ca/holicus i qui fpavi^itur pci omnia corpora ccrlcllia & fubca:!clHa ; & proinJc nou elV vnius gcncris. De- indc cdi^nis clemeirtaris.qui occupat fuam Iph.cram fub luna. Tercio cllignismeteorolog cKSiqui eW fulmuiaris, lambens, ad- h.rrcns, vd cum preftcrcconiuiii5iu5. Qiiarto cft ignis fnbter- raneits ; qui emnipit pcr flammas , iJque vcl continui^ , vt ia monte i€tn.i& Hedi, vclintcrdum. Qyinto ert tgnis facrifi- ciorum Ahari>nicoritn>-,<:\\i\ca:\'\i\xs acccnfus, peipetuo erat to- uendiis teuit. 9.15. Hic ignis in aquam crairamdicicur clle conuerfus 1. Macchay.uSciito ci\ OrifmadaScuignis Perfarum, de quo inulta palfim apud liilloricos Septimo eft ignis fanlli- tatis Iehoui,\a quo ille fubiudc fe confpiciendiim pr.-cbuit,vt in nionteSinai,inruboardenti, &c. Odauo ci\ ignis ; enoitationis »j««iiicuiusmcminit Pctrus \.epift. c. ^. 'Noiw c(i igais tnfer' nalis -, cuius Scriptura meminit. Decimo eft ignis Ve/lalis , liue folaris , quietiam dicitur Solympicus, mitliriacus, catbolicus, extcrnus , philolophicusanimatus , copulans folem cum igne infcriore , vniens coclum &: terram. Vndccimo cft ignis Vitlca- ni ; qui accenditur ab igne fulminari. Duodccimo eft ignisju- ferJlitiof & hlt focalis,chymicus, milicaris,voluptarius. j ll.Infigniores modi parandi varios ignes ita habent. Pyrotc, chnia pt«w- Pyrotcchnia thcorica fuit in commemorandis variis i<»nium ^'"' gencribus : iam cric pyrqtechnia pradica in parandis inlignio- ribus quibufdam ignium gencribus. I. Ignis , quifit ex lignis, 0< carbonibiu fofilibus aiit vegetabilibiu ,\K\imM non cft notus. II. Ignis fit validior /ex modis. Natura: vt ignis incipicns , & magis magifque piogrediens. Materia. :c\u3ado ignis ob ma- tcriam euadit calidior,vt qui in ferro eft, eo qui in palea , & qui in quercus lignis eo qui ia faliginis , & qui ia lignis & carboni- busiunipetieo quiia querais. Alotu:\ri\ri magis fit pcnetra- bilis. Magnitudine,feu propria,feu diutiirnitate temporis :qui duo modi funt obuij omnibus. Porrb rejpirationis impedimen- to : noa ignorant hoc nauta:, qui exiguo foculo ollam fuperpo- nentcs oil£E,omnes fcrucre cogunt. Vnde paupcrtati conful- tuin. Sedoportct, vc dixi,neproprio fumo extinguatur igni- culus, paululum illum refpirare. Ob id qui impenfi confu- lunt, furnos exiguos ollx in modum ex a:rc conficiunt,clatratos iii imo ftridc ex fcrro , vt ciais excidere polTit. Vltimus modtis eft,ciim cogitur igais , atquc ob id calx aqu.a accenditur. nam calor in fornace acquifitus ac lacicans , cum ex genere igriis fir, cxiguae aqui frigore intus conduditur, tum motu , tum coi- tionc ipsa ia igncm euadit. Optiina igicur calx ert,' quce fuper- fusaaqua maximoscdit ftrepitus, &ignem concipit, iigna ac» cendens proxima. Veruin mocus non folum penctrare inagis cogit, fcd&calorem ipfiam accendic. Nihil mirumigicur eft fulminitantamincire vim, ac igncm illumab aliorum igaium naturaalicnummiracula quxdamefficerc. III. Puluis pyrius coaftatex tribuspartibus halinitri,feu falispetrx , & duabus faligaei carboais, vel cili.ic, acque vaa fulphuris. Et hic conue- nit magnis machinis. Sed mcdiocribus , haliaitri partes decem, rilignei carboais tres , fulphuris dux. Paruis vcrb , halinitri partesdcccm , carboais lignorum aucis auellanx abfque nodis, tumfulphuris , partcmvnam fingulorum. Contundantur hxc ligneo malleo , madefafta prius aqua putei , ne ignem duni tunduacurcoacipiaac. Sunt qui acetuni addanc , qui ardentcm aquam , ac ficccnt ia folc, (cd noa tuaduac cuac : faciK enim poflTctigaem concipcrc. Veriim coca cura eft , vt oinaia (ic a terrena parte cxpurgata finc , maximehalinicrum . vttotum ardcat, nec quidquam fuperfit. Deinde vt ad tenuiiTimas par- tes redigatur : fic eaim partcs partibus optime h.crebunt. hoc fiet, fi (a-pius coatundatur , madefcat, ficcetur. Tcrtib, vcciuri perfedus fucrit , ficcetur in Ible : nam iuxta ignem apponere pcriculofillimum cft. W.Ignis.qucm aqua ardens emitttt,\\o\\ adurit lintcum cui iahxret,quodque ipsa aqua maduit. Qijbd (i diutiiis dcftillccur attenuctiuque magis , xnagno mitaculo manus ardebic, nequefcntiec. V. 'Facesti qiioctinque lignofieri poptnt : fcd fi ex denfiore ac folidiore , diucuraiorcs. Stolonera qucrnum, ciibiti crafntudine, a vertice ad imum diuides ia plii- rima frufta , velut duodccim aut fcxdecim , plurauc, ita camen vc imum intcgrum maaeat i inde ficcetur in furno duobus tri- bufue dicbus : exdr.o itaque humido aquco ciim remaneac quod piague eft , ardet vt txda : & fi loagitudine hominem •a;quat,durat alacris flamma [icr horx ac dimidi.x fpatium lunii- ne fpleadidiirimo- VI Ignisgeneralitr,feufit,fexmodis : propa- gatioae , anti(pafi, percu(fioac , fridioae, putredinc, coitione. Nam qui vel (pcculiscauis, vcl fphxrulis pcr(picuis gcneratur, ad coitionera manifeftepertinct. VII. Ignis generattir ex aitri- tione lapidum, Lignorum ferra»ientorum:'ttc\x\ cx collifionc fili- cisatquc ferri. VIII. Aqua f let Vihementes ignes aceendere, quoaiam humidum ipfum quod exhalac,pinguius reddicur nec a circunifulb fumo abfumitur , (cd tocum ignis ipfe dcpafcicur, quo purior indcfadus , & fimul collcdus a frigido alacrior ia- furgic. Vadeeclamigncsartihciofi . qui aquanon extinguun- tur, fedcamagis cxcitaatur & acccnduntur. Gcnus quoddam conftat picc aauali & Guxca, lulphure , viai fxce, quain vocaat tartarum,farcocolla, haliaicio, bicuminis (pccie , illa quain vo- cant petrolcum. Relatumhoc ad Marcum Gracchum. Addi- tur calxviuaduplopondere, &cuin ouorum lutcis paritcr mi- ' fcentut omnia, & in fimo cquiao fcpcliuatur : Altud : Sulphu- rci olei , pecrolei , iunipcrini olei , & haliaicri xqualcs liagulo- rum parces : nigri picis, pinguedinuni anferis & anacis , (tcrco- riscolumbini , ciusliquoris quam vocanc liquidam vevaicem (conftat autem olco fcminislini,)rurfus fiagulorum tantuadcin: a(phaltiparccsquinquc:cxcipeardenteaqua,& ia fimo cquiao (epcli. Alittdetiam : Vcraicis liquidx, rulphurciolci,& iuaipe- lini , & ci«s quodliteiiliuiicmiae, &petrolei , & laciymxla- Dd 3 iiS«a 21 8 ^ncyclopxdix Lib. XXXV. /t«rTiiIorum,aqux ardcntis trcs ac mediam, tum rufficit, vt omnia - „ . r • -l " H^c omnia vittco vafc cxc.pe & m fimo equino tnbus mcn- fibus Ccpcli. S. i?irur ex h.sp.lx hgms hsreant. fpontc .mbnbus acccnduntur : CiA hoc non omnino femper euenit:.! ud autcm /- ...;..„./-r,.nn.cniilhsaauisextin2uatur. Pul vtia.naccenfusnul!isaquisext.nguatur.l'ulu.sautem aui tacillime a.det, & cuius flamma vehementer cxurit, conftat mno puluere , & tertia fulphuris ac Grsca: p.c.s parte. I X. Iiduts pyrhu abfque ftrepitu IphiruUm eiictens i mantbu^. fitdctrafto halimtro. Scdpulu.sille fineimpctu,acadduode- cim fermetantum pafius extendit iaum:cum magnaemmvi pcnitus ert impofr.bile.Detrafloenim halinitro puluisille fphx- rulam quidcm fine ftrepitu emittit : fed in vniuerlum.quantum c ftrepitu , tantum cx impetu detraxeris. X. Non folum (ub- jeda .-nateria igncm variare folent ) vt cnim folidior efl .ti.i- teria, ita i etiam chrioi , noemata , apovhthegma- y ta,fytnbola. Itaque Gnomica. ■myiapiif^ . funt omnia fapienter, breui- tct,& acute dida; fiue profefta finc ,ab illuftribus viris , fiue ab oratotibus &poetis, fiuea theologis, fiueabaliis quibufcun- que. 1 1. Gnomologid fttmma genera fnnt-.gnomologia philo- logica , philofophica , theologica , ittridtca, medica,& mtfcella. Gno logi; uific Sub Gnomologia philnlogica continetur oratoria & poe- tica. Gnoinologia philofophica eft theotetica, vel pradica; & harc eft m.agis excuka , magKquc vtilis. Gnomologia theo- logica eft Bibl.ca , vcl ccdcfiaftica ; quo pertinent fcntcnti^ Dodorum ecclcfi.T. Gnomologia iuridica, mcdica , & mc- chanica nondum cft ita cxculta. Gnomologia mifcellanea pro- ponit gnomas variarum difciplinarum. Et hxc eft maximc ex- cuIta.Nos hoc loco cxhibebinius fpccimen gnomologi.-c heroi- cx, & .nifcella.ie.x; arquc hic poftcrior crit partim Rabbinica, partimTurcica,partim theologico-philofophica.partim mecha- nica. GNOMOLOGIA HEROICA id eft, Symiola Imperatorum Intres clafTes tributa, breuiterquccolleftaex Nicol.Reufiiero & Goltzio. CLASSIS PRIMA SYMBOLO- RVM heroicorvm; Continens fymbola Imperatorum ac Cacfarum Romanorum Italicorum , a C. lulio Cafarc vfque ad Conftan- linum M. I. C. lulif C&faris. Scmcl quam femper. Satius eft mori, ' quam adffidua fpe & cxpedtatione vitam perdere. Prxftat infidiasyewc/ fubire. &ua,m fic infidias cauere (einper. II. D.O^auifCifaris ^ugufti.TeRimlentL Roraain lateritiam accepi, marinoream relinquo. Nccnil.ncc nimium:mcdiuin tcnuerebeati: Teftina lente:Cit cito, fi bcne (at. III. Tibery Csjkris. Melius eft toiidere quam deglubere. Me Sedio VIII. Gnomologia, 319 ,, Me mortuo terra i!;ni mifcc.itiir. ral^oroiics t.vtdet bsnm^haud dcglubit. idcmquc Paftor agitpopiili^diixqiie p.itciquchonus. JI' Cau Cdfarii CAliguU. Odcrint duin nictu.inr. „ Nihii m.igis in natui.i mc.i probo , quam inueiecundiam. Ditm met:iat,n\h\\ iplc nioror, ft me odertt orbis. Sibilctvt popuius.lcd niiiii pl.iudo (loini. V- Clau.iij Cifarii Gcnevis vinu'; nobilir,is. „ Non coctcm modo .1 piilicc & fcra bclluicaueri oportcc Fortcs creantur fortibus ac bonis: Gcntifquc virtus , nobilitas vigcc In poftcris, ignobilis moic, Q£ando pcrir liniulata virtu.s. VI. Sexti Doniitiani Ncronis. Arrcmquxuis terra alit. „ Priamus mirum in modum bcatus fuit , quod pacriam (imul j, cum rcf;no perdicam vidit. min^nK^Tii^. Artcin quiuii tcrra parcns alit, & bona nuttii : Sic ars tit lortis portus,& ara malat. VJl. Sergij Sulpitij G.ills.. Milcs iegcndus, non emenduj. „ Mos fuit dcligere, non cmerc milites. „ Lcctus non placet emtus a:re miles. Itcm : Miles, fuadco,difce niilitarc: Non Getulicus clt, fed ipfc Galba. VIII. M. Saluij Othonis. Vnus pro muttls. »» Multo mcliiis iulliufquc eft.vnum pro mulcis,quam raultos S» pro vno interirc. Vnu^ftro CTtt/m,quamuis pro fontibus infons, Pro vno qu.am multi, iuftius hcrcle perit. I X. Aiili VitelUj. Bonus odor hoftis , mclior ciuis occifi. „ Optimc olet hoftis occifus (ed melius ciuis. Scilicet hoilii olet bene ca:fus ab hofte : (ed erro: An melius ciuis, lic milii caefus olet? X. Tlauij Vcipafani. Lucri bonus odor ex re qualibec. Si Iticri bonin ejl odor ex re quaque fudori. Quid mirum,pnrtac h quoqae turpe lucrum ? X I. Titi Vclpajiani. Princeps orbis amor bonus. „ Nemomeiniun.i afficercaucconcumcliapoteft : quia nihil " ago,quod alios pollit lidere. ,, Item : Ego.quouiam nihil facio dignum contumelia , men- ii dacia nihilcuro. „ Irem : Nonoporcetquenquam a confpedlu Principis ctiftem „ difcedere. frincipis afacie ne quis difcedat amicus. Trislior : \\xc laus cft Principis vna boni. XII. Flautj Vomitiani. Fallax bonum regnum. 5, Paucis norum eft,quam mifera fic Principum conditio , qui ,, i tyrannidis falsa fufpicione cum demum liberantur , cum 5> agunt animam. O niiferam regni(brtpm,rcgiamque pericla O mulca : regnttm d'\c\cnv fallax bonum. XII- Nerui Coccei. Mens bona regnura poflidec. „ Nihil me fcciflc fcio , quo miuus poflem depolito Imperio, „ ptiuatus tuco viucre. Mens regnitm hona fojjidet : led iftud Regnum dat fibi quil<:iue,fic regendo Subiedos placide fuos : amicus Princeps vt fit, amabililque : tuto Priuatus femelac locoquiefcat, I Ac fecurus ametur, auccolacur. XIV. Vlpij Tra\ani. Qiialis rex, calis grex. Talis priuatis fic Impcrator , quales fibi priaatosoptatha- „ bere. Fifcus lien, qno crefcence reliqui arcus omnes tabefcunc. 6)ualu reXjtalii grex : fi bene rex,bene vulc grex: '^Mutuafic regemcura gregemque bcat. XV. jEI^ HadrianiC£faris. Nonmihi, fcd populo. Sjc aefturus fum principatum, vc fciam rem populi elTe, non „ meam priuacam. Quem fua non tani fota mouenc , quam publica, quique Nonjibiyfei populo/ConC\i\\c, ille placec. XVI. i. j5:/^Ci«/i''«. V.\or nomendignicacis, non volu- ptatis. Si dignitatis vxor eft nomen bonum; Nomen ■voluptatit cur hoc fiac malum? X VI I. M.Antonini Vij. Melius feruare Ynum.quamocci- dere mille. „ Vellem me fme Senatorio fanguine impetium cranfigerc. „ Honeftius eft Cifari, vnum ciuem feruari , quam miUe ho- „ ftes occidi. Piilrhrius eft -vnum ciuem feruare monarchac, Hoftes quam forti csdere mille manu. XV III. M. jitirelij Antonini philofophi. Regni clemcntia cuftos. ConfuIcndum,&: parcndum confilio. .ffquius eft , mc tot& talium amicorum confiliup , quam toc& cales meam vnius voliincacem (equi. Confilio quicunquc fuo fapic, haud fapit ille: Coiifilio alterius qui fjpit.illc fipit, X;X. i.Fcr». Niiobitcr. Non dccct impcratorem prxproperc quicquam agcie. ' Nilobiter : lcd qiiicquid agis, ciinLhintcr id oninc C.rlar agat : Ihpiens cor mo; a ncmpc hactt. X X. L. Aurclij Commodi. Pcdctciuim. Ab incolumi . quamuis paulatim , ncgotia pcrfici polTunti ' amortuonihil. ' Qui fofpes c(i,pedetentim, quod gcrit, gcric: Qui mortuus.fiuftra gerit ncgotium. X X I. P Heluif Pertinacis. Militcmus. SanCliuseft, inopemrcmp. obtincrc , quam addiuitiarum cumulum pcr difcriminum atquc dedccotum vcftigia per- ' ucnire. Non pcrinde grata eft hominibus libertas , quam molefta ' fcruitus. XXII. M. Vidij luliani. In prctio prctium. Etfi altcrum pcdcm in fcpulchro habcrcm , adhuc difccrc ' ycllem. ' In pretio pretium eft. Sic non virtutc poteftas ; Sarpius, ac prctio vcnit & xre fidcs. XXIII. C.Pefcennij Nigri. Placere viuus,Iaudari mortuus. Viuentcs laudari irrilio cft, maximc ipfius imperatoris. ' Ego viuus placerevolo , mortuus eriam laudari. ' Si viuos laudarc vetac pudor ; \pCcplacere Viuu4 ,laudari mortuut indcco/fl. XXIV.L. Septimij Seueri. Laborcmus. Turbacara rempub. vbiquc accepi :pacatam,eciam Brjtannis, relinquo. Omniafut,fed nihil mihi profiiit. X X V. M. Aurdij ./Intonini CaracalU. Omnis in ferro falus. QuiaobrcsaiTiegcftas,vosmihiinuiderc fcio,in armisfti- ^ patus fum militum agmine. XXVI. P. Septimij Geti. Nulla fides regni. Tu qui nuUi parcis, potcs ctiam fracrem occidcre. aulla fides regni, nullaell communio faniSa: Ncfcic regnandi ius pieratis amor. XXV II. M- Opelij Scueri Macrini. Fcrcndum ac (peran- dum. M. Opelij Antonini f. patcrquidem curabit , ne defitimpe- ' rio : ego aucem elaborabo,ne defim nomini Anconinorum. ' Viftrix forcum fapientia; qui fapic, ille Sperando fuperac forcunamomnem, atq^ferendo. X XV II I. M. Aur. Jlntonini Elagabali. Suus fibi quif- quehires proximus. Quid melius.quam vc ipfe mihi hxres fim,& vxori mex ? Quid melius, mihi C\fitus hs.res eire laborem ? Sic harres fuus vt fis tibi: rjiue tibi 1 XXIX. M. Aurel. Seueri Alexandri. Quod cibi hoc alteri. Qui emic, vendat oportec Fumo pereac, fumi, vcnditor. Egononpaciar mercatorespotcftacum. ' S^tod vis tibi fieri, fac alteri : fed & Quodnon ribi ficri vis,ne facalceri. XXX. Maximini. Quo maior, hoc laboriofior. Ego quo maior fuero, hoc magis laborabo. ' Corpore quo maior Princeps,& maior honore, Maior eo Princcps clle labore velit. XXXI. C. lulijVeri Maximini. VltoremvIcifcituT vltor. Expeflimo genere ne catulus quidem educandus. ' Sit licec ip(e ferox, vltorem vlcifcitur vltor. Liber & a pcena vix abit indeuepos. XXXII. M. Ant. Gordiani. Omnisvita fupplicium. Oftcndcns cerris hanc cantiim fata,ncc vltra ' Eflc finent. ' Viuereji pcena efi. cur mors fit accrba, dolcnfque ? At bis.Marrc (lio qui pcrit.illc pciir. XXXIII. M. Ant.Gordiani 1 1. f ro patria mori , pul- chrum. Si miniis in pacria , pacria; iacec inclytus heros, At bene, pro patria qui iacet, illc iacet. XXX IV. M.Clodi/ Pupieni Maximi. Quitimetur, ci- mec Mulcos timeat necefli; eft , qucm multi tinienc, < ffiui terret ,plm illc timet : mecui cupic ille, Sed mctui quouis plus timet ipfe loco. XXXF. D.Cilij Batbini. Bonis noccc , qui parcit mslis. Bonis nocec,qui(c]uis pcpercerir malis. ' Bonisnocet Princeps, quandoparcic malis: Bonoruminiuriafir malorum impunitas. XXXVI. M. Antonini Gordiani II l. Princcps mifcr, qucm latecveritas. Mifer Imperator , apud quem verit.is reticetur. XXXVII. M.lulij Philippi I. Malitia icgno idonea. Si violandum cft ius, regni gratia vlolandum cft. ' Nonbeueconueniuncpietas, & fumma potcftas: Dd 4 Sic jio Encyclopiedte Apcx magi- Nen:o amicus idcm & S XX , Non cft e,af;kni.& miUta. & opportuna dicere. Q u, vult mnlui loqui, «a» o/'/'<'r/««^ loquccur Scmper : fic lingux fe liocet clle raala:. XXXIX. C. Mefi]SlumaiTra']aniDecij ftratiis. authoricas. Aiitlioiitasreru,!! gerendarum telum. ' Sammiii mapfiratiM apexatithoritm. Plush.xc potd1,quaiTi vis,& quam potentia. XL. SKHerenij Etrnfci Decif. Fugitiuo nulla corona. TimidTnunquam ilatuerunt tropli.rum. Mars dubius.vidorque cadit.viaufque refurgit. 6)tiifngit, haic incrito nuUa o>iiani CMi. adulacor. Pr^ftat haberc acerbos.quam fuaues a,iiicos. Nciio potell: Pkuo pariter feruire Deoque : Sic & adulator nuUiM amicm erit. XLll.C Vthtj Voltijiani. iine vano publica faaia. Non omnino temere eft , quod vulgo diclicant. Ommaqua: prodit,_//H? x"»«o pttblicafama: Crcde ,Tiihi , verum dicere fama folet. XLlll. C. Itdtj Mmtliani. Non gens, fed mens. Gcnerofitas vircus, non fanguis. Non genus, ac genius : nongen$, fic credere fas eft, Sed mens nofiiiitat nobilitata virum. X LIV. P. Licinij Valeriani. Non acerba/cd blaiida. Amicum inimicum fugito. Si dona non func dona , qus danc, hoftium Nec verba.qu.-E dant,verba fed funt verbcra : jicerba fic mn ■verba, blanAafed time. XLV. P Licinif Gallieni. Prope ad fummum , prope ad exitum. Oinniadectefcunt,vbi,quo crefcant,non habent. Summa pctit mors & liuor : fummifqtte negatum Stare diu : finem rcs habet illa fiium. X t.V l. Salcnini Valeriani- Magnum fatellitium amor. Nil odiograuius populi : non magna poteftas, Magnum M fatellitium eft amor. X LVI I.C. Iunij Cafi] Pofthttmi. Audentes fortuna timet. Fortes fortuna fotmidat. Attdtntes metuit , metuentes Tors ptemitaudens : Aude aliquid, fic tc Fors finitelfealiquid. Al. lanauos Fortuna premit.metuitque viciflim Fortes : vtfaucat Fors tibi.fortiseris. X LV I I I. M Jlurelij Clatidtj. Rex viua lex. Ojiod,dum priuams cram, nec leges curabana, abftuli : lioc fadus iinpcrator rcftituo. htiperec vt bene rex, fic lex animata fic ille ; Qui parec legi,rex magis ifte placcc. XLIX M. Aurelij e^irniUi. Honefta morSjhonefta tur- pitudo. Honefta turpitudo moti pro causa bona. Honefia turpitudomors honeftaiit, Quam fponte pro causa bona dux oppetit. Biv emoti, fcdeft mori fic turpiter. i. L- Domitij .'lureliani. Qno maior,e6 placabilior. Sublimius eft , regeie aliquam Italia: partem , quam trans alpes regnare. Quo maior , magis hoc dux eft placabilis hofti : Multa licere fibi pauca libereprobat. L I. M. Claudij Tfciti. Sibi bonus, aliis malus. Malus.qui fua causa bonus. Qu\ Jibi, non aliis bonus e(i,maltts ille vocetur : Nam lucri cnusa fitmalusatque bonus. tl I. M. Annij Floriani. Iniuna vnius, minae multorum. Qui vni facit iniuiiam, ,iiultis minatur. Vni qui nocet is midtis fic dainna minatur : Sufpcfta res iuiuria eft. Ll II. M. Aiirelj Probi. Pro ftipelabor. I • Annonam gratuitam milescomederenondcbet. Sponte fugit. quicunque molam fiigit, ille fatinam : Pro fti^e fit meiccs militis ipfc /a^or. L 1 V . M. Aurelij Cari. Bonus dux.bonus coincs. I Bonus dux bonnm reddit comitem. Si dux ipfc bonus, bonut eft comes : ipsaque virtus. Principis, inimcnlum fic quoquc calcarhabct. L V. M. Aifelij Numeriani Efto quod audis. ^ Quod videri vis, cfto. Sic rciflc viuis, fi curas effe qundxudis , Virtus, virtutis non placetvnihra bonis. LVI. M. AurdijCarini. Cedcndu,n multitudini. Populoccde, iiepare. Si tuvbarc tibi vclis quictem, Turb.im confulc i turba tuibulenta eft, Jnturbatii fic vt quics , ftudeco Lib.XXXV. Tuibas ccdcre mtdtitudinique. LVII. C. VaUrij Dioclctiani. Nihil difficilius , quam benc impcrare. Non eft turpe homini , qui fummum bonum ia animo po- ' fucrit, honeifam profiteti paupertatem. " Cvim vox libcra nulla veritatis Aut vis fit fidei : profcdto nil efc jEque difjicile , ac bene imferare. O munus graue principuni bonoruin ! LVIII. Aurelij Valerij Maximiani. Melius mori, quam fibi viuere. Satius eft mori,quam priuacum agere. ( Sichomoviuetibi. rcliquis vtviuerepollls: Tanquam honiini,tanquam fic bene viuishomo. LI X. FLAureUj Conftantij. Virtus dumpacitur, vincit. Virtus eicrcetur, non perit - VirtiM dumpatititr, 'vtncit, viclrixque triumphat : Crefcit in aduerfis,nefcia fola mori. iX. C. Galerij Valerij Maximiani. Tutum filentij prx- mium. ,,.. Sponde, noxa procfto eft. ^ ■ Tutum [ilentij hdelis prdmium. Quod fi negas, fponde, iam noxa prarfto adeft, L X l C. Calerij Valerij Maximini. Marcet fine aduerfario virtus. Mi(era fortuna , qu.t caret inimico. ■ Marcetjine hofte virtus : inde nafcitur Excopi,a inopia, ex otio negotiiiin. LXII Fl. Valeri) Seueri.Semen fccclefiaefangnis piorum. QLianco magis refifticur, tanto magis addifcitur : Chriftia- ' norumGnguis.chriftianorum feinen. ' Qiio fanguinis plus Chriftiani fundicur: Hoc (eminis.plus Chviftiani gcrminat. LX I II M. Aurelij Maxenttj. Phryx plagisemendatur. Phryges non nifi icli fapiunt. ' Ingenium meliusgeneiofum ducicur omnc Quani trahituri/i/a^ij fhryxfapit ipfe inagis. LX IV.C. Valerij Liciniani Licinif- Peftis rcip- literx. Spadones & aulici funt linex & forices palatij : virus ac ' peftis publica funt literx. ' Sunt literx rei funt ptiblic&peftis. Liciniana fic putas audacia. CLASSIS SECVNDA SYMBOLORVM HER0ICOR.VM; Contincns Symbola Imperatorum C:tfarijmqueRomanorum Grxcorum a Fl. Conftantino Magno vfque ad Carolum Magnum , primum Cafarem Gcrmanicum. /. F/. Valerij Conflantini Magni. Immedicabile vulnus enfe recidendum. Imperatorncnini, ne fuisquidem propriismembris parcere ' debec, publica: tranquillitatis conleru.mdi' causa. ' Culpam pcEnaprcmit coines : immedicabile vtilittts. Sic meA'K\xsferro fanat,&c ignebonus. I I. F/. lulij Crtjpi. Hoino non homo iratus. Hoino extra corpus fuum eft iratus. ' S^em vincit ira trux, homo, ncn eft htimo : Tam mentis impos fit fuac,quam corporis. I II. Fl. Claudij Confiantinilunioru.UiSicAxa. qux pulchra In raag,iis & voluiire fac eft. €iHodptdchrum,hoc quoque difficile e(i,hus velle putanda eft, Quod fierifacle polle vel clle neges. I V. Fl. Ittlij Conftantis. Crefcente fuperbia decrefcit for- tuna. Felix infolens infclix. Fclix fe erigendo felicitatem amittit. ' Tantnm decrefcitfortuna , fuperbia quantum. Crefcit; fortunx qua: comcs efielblet. Fclicitas fuperbir ; fupcrbia ( Quis credat ? ) infelicitatisfic parens. V. F/. iulij Conftanttj. Patiens fit Principis auris. Princcps & iniqua , & aquapariter audias. ' Aut (nii\i,a.\it patiens maam fit Principis anris:. Si nefcs , Iisa bilisinaurcfcdet. V I. Magnentij. Pudot iuueni decus , feni dedecus. Pudor fcni pudor , iuueni decor. ' Si color eft virtutis (\i eft) pudor , aut rubor : ergo Cur dectii eft iuueni, dedecM \\\efeni ? VIU Vecentij. Colaredolorem difficile. Mifer dolor, qui in tormentis non habct vocem. ' Difficile eft, animi fempcr celare dolorem : Ncc facilecft trifti fingere mcntc iocum. V II I. Fl Claudij luliani Apoftata.Peanis fuis feriri graue. Turpe cft fapienti , cumhabeat aniraum , capcategaudia ex " corpoie. X Ille Sedio VIII Gnomologia, 311 Illf iT'.i<;isdolet,&: /!«//>«>• magis illc ilolendo, ^■Jartc fuopctitiir quifquu , & arcc fua. / X. Fl. totiiani Scopus vitx Chr.istvS- „ Sit Chrijli^ ■viis. (cofut , Sc fit iiict.i (aiutis : Non crrat, vita: cui fcopus illc placcc. X. F/ Vitleniiniani. Princcps fcruator luftus. „ ttancum amicum liahcto, vtcinum nc luluto. Princcpi (it populi/f rwa/or infliis &:atrf//o quouis pretiojior illa XXV I II. Tiberij Ccnjiantint. Stips paupcrum.thefaurus diuitum. Virrutem prx omnibus colito. Quod pauperi donas iubcns, donas Deo ; Stips paufertim.thefaitrtis ingcns diuitum cft. XXIX. Fl. Tiberij MauritifQuoA timidum, idem crU- dele. , luftus es,Doniine i Sc redum iudicium tuum. &H«*.Pulchraeft coii- cordia cordis & oris. Ofis acque cordis harmonia pulchertima. " Quam puichra eft lingui ^ cordis concordia ! quando Os loquitur quod cor fcntit, vtrumque bene. ■ XXXVIII. Fl. Tiberij Abfiimari. Niinium boni , nihil mali. Miferiam nefcire fuam.finc periculo eft viuere. ' " Si cui fenfiis abeft niali, Nilhuicefle raali puta. Nam cur non nimium boni Sichuic, cuinihil cftmali? Cui non eft malcl, huic bene eft. XXXIX. Fl. Phiiippici Eardanis. Fortuna cito repofcit, qux dedit. Leuis eft fortuna,qus dedit.repofcit. " 6)uod dedit,hocfortuna leuis ctto nempe repofcit : QuaE tantum conftans in lcuitate fua e(t. X L. Jnaftafit] II. qiii ^ Artemius. $i non das , accipit vltro. Aut dare, aut accipcre. Cui femperdcdcris, vbineges, rapere imperas. " Cui (emper dederis , dare (i qu.-uidoque recuias : Sponte fua rapere huncciiiti lubet,ipl"e iubes. XLl. Fl. Theodofii) 1 1 1- Paticntiaremcdium m.iIorum, Cuiuis dolori remedium eft patientia. Antidotum vicae cft pacientia : fola malorum ■ Vi(flrix : Ii bene vis vinccrc, difccpaci. XLI l Fi- Leonis V. Occulti inimici pelfimr. Peius tcftum , qu.im apei tum odium. Fronte hilari qui funt, & trilti cordc, caueto Qui(quis fapis, vclut inimicospc(fimos. X L 1 1 1. Fi. Conftantini V .Copronymi. Quid fine pedorc corpus ? Corpus excors fragile. " 6)uid corpuifine corde?c\mdc:(\:Cme Prlnciperegnum ? Corpus cor, rcgnum rcx animare poteft. X LI V. Fi LeonisV I, Quofortuna.finon vtais? Quo mihi fortuna,fi non conceditur vti ? " &U0 fortuna tibi, bene/; nonvteris illa ? Non vis,aut cuinulus, ("ed beat vfus opam. X LV. Fi. Cotiftantini V I Mulieti impcrare, rcs dcfperaca. Focmina; naturain rcgcre, omnino eft defperarc. " Fccmins. mores regere, oinnium hoceft Vcllc dejperarc : fcrcnda nempe, Aut magis tollcnda malacft voluntas Fncminx ; fi fcrs, raelior videris Tute; fin tollis.probior fit ipfa. iaudis r- Encyclopa:cli;^Lib XXXV. Laudisvtrumuisdccushocmeierur X L V 1. inries Mg>*fi^- Vme vt viuas. Viuc, vt non jnoriaiis. Viue Deo : raoiicur,qui hbi viuit homo. CLASSIS TERTIA SYMBOLORVM HEROlCORVMi Continens fymbola Iriiperatorum Carfarumquc Romano- lum Germanicorum k Carolo Magno , pumo C«farcGcrmanico,vfqucad Matchiam - I. Ca-f. Auftriacum. l Carolt Masm. Chiiftus regnat.vincit.triumphac. Si Chripii regnat, ii vlncit, siquc triumphat; Sit pr.x'ite,s- rcs^ni ,,prs(es & iple mei //. Udouki^. Omnmm rerum vi.ciiritudp. . Cuculus res (unt iiominum recurrens, Fors rotam vci lar, rocat omne : rerum Omntum fic magna 'z-icijfituilo eft. }11. Lotharij 1. ■Vbi mel, ibi fcl. Mel eft dulce vbi, ibif-l eft amarum. Nunquam me (ine fclle:ncmpe quidam eft ■Coniugatio !uc-llis atque tcUis. Ibi tuber,vbl vber cft : fibique Ccdunt /ic dolor inuicem, & volupta";. / V. Lndouici 11. Par fit fottuna labori Quid (ine foi tunii labor eft .' Fortuaa laiori rxrjit: qui felix eft labor,ille placet. V. Caroli 1 1. Calat. luftitiamuiiuftitiaparit, Quod palfori, hoc ouibus. liiJlitiJ. genitrix ininfiitia ciVe putatur : Namque facit lcgcs fic niala vita bonas. lzf:m:S)nod paftori cuibits fimul hoc contingit : in vtbe Si beiie tex habet, & grex habet ipfe bene. V LCiirolil 1 L Cralfi. Os garrulum intricat omnia. Nihil pciu'; oie garrulo,aut nocentius: Osga-riilnm, qux vult, intricafomnia.. V 11. Arnnlphi. Facilis delcenfus aueini. Facile vocaueris cacodjcmona , fcd vocatum non faciie rc- puleris. Sec niirs eiicitur,quam non admittitur hofpes : Spontc maliis geiiius,qui velut hoftis, adeft. t^ 1.11. Lndouicilll. Multorum manus, paucorum con- iilium. * V r 1 j- Multisquidem ag^redicndi hoftes.pauci vero confulendi. Mtdtoriim mambws pugna i fed confule faucos: Coufilii virtuspiima, fecunda nianus- / X. ' onradi 1 Fortuna cum blanditur, fillit. TaRit, c\im ji3///. "Vnitavirtusvalct. Facilc(in2ularumpunturiacula,coniunftanonitem. Plus virttisvnitavalet : vis nclcia vinci, •i nicns vna , fides vna fit, vna manus. X r V Henrici 1 L latidi. Ncquidnimis. Nihilimpense amcs : ita fict,vt in nullocontrifteris. Nilnimium cupias : Nc nimiumdolcas. Omne nocctnimium: Mcl quoque fcl nimium eft. "X V. Conradi 1 1. Omnium mores, tuos inprimis obfcr- uaco V.^cOmnium mores fed inprimis tuos Sic cautiis obferues : vt ex illo tibi Ptudcns. at cx hoc fapias aliis omnibus X V J. Henrici 1 11. Nigri Qjrilitem aufert,execraKoncm inljcncdiilioiicm mutat. Qui tolliflitcm , fas huic cft faufta precari ; Lis litcm i^cncrat ; concordia nucrit amorcm. Xy 1 1 Henrici l V. Mulci nnilta fciunt,fe autcm ncmo. Multi multa fcinnt .- lcdiple nemo Se fcic : quod fcit,id crgo ncfcit omne. XVIII. Henrici V. Mortcmoptare mnlnm,timeie peius, , Mifcr.qui moricmappctit: niifcvior.qiii tiract. iummu.n ncc mctuas diem, ncc optes : Mortem optare, malum ; timcre, pcius. • XIX. Lotharij II. Audi alceram partem. Dimidium tafti loquitur, non omne , vir vnuS Failum : kA partem ^Yxdiivtramq^ie loqni. X X. Conradi 111. Pauca cum aliis.tecum multa. Tccum multa loqui,cum alits fedpauca memento : Quod latet,in vulgus,quando lcir altcr.abir. X X L Friderici 1. JEnobarbi. Qui ncfcit diflii-nu!are,nefcit impcrare. 1 ra^ftat vniprobo,quam mille improbisplacerc.' i^Hiifqnts dijfimtilare nefcit, ille Nefcitxeu. decet, imperare Ptinceps. Mulcis dilliniulec ncccllc mulca eft Princeps.fi cupit impcrare refle. . _^ XXII. Henrici V 1. Qui nefcit tacere, nefcit loqui. Qjri tacendi non habct artem , nec loquendinouit oppor- tunitatem. lUe loqui nefcit, qtiinefcit fpontc tacere : Qui tacet & loquiiur,cuiTi dccet.ille ('apit. XXIII. Philippi ///.Satius recurrerc,qi'.atn male currere. Quod malecoeptum e(f, ne pudeat iTiutallc. Prxifat recurrere hominera, quam male cUrrere : Nara feta nunquam eft ad bonos moics via. X X / /•'. Othonis 1 V. Anfet ftrcpit inter olores. Garrulus arputos interftrepit anfer olores: Ac lculcus doclis obftrepit ipfe viris. X X V. Friderict l 1. Minarum ftrepitus.afinorum crepitus. Complurium triariorum.ego ftrepitum audiui. Q^u^ifquis \u\t/hepitu mori minarum, \% dignus crcpitu hc vc rudencum Infelix afinorum humctur inde. X XVI. Riidolpht. 1. Mcliiisbene imperare, qiTam Impc- rium ampliare. ' Principem bene prarftat imperare : €^uam male Imperium amplixre : Regis Illud eft (apicncis, hoc cyiai.ni. X X V II. Adolpht Najfuict. Animus eft,qui diuites facit. Pecuniavir potior. ' Pra;ftatvir fine pecuniajquam pecunia finsviro. Sane viruir malo pecunia,viro Carere quam bono pccuniam malam. XXVIII. Alberti I. Quod optimum , idem iucundilTi- mum. Eligenda cft optima vitx ratio ; hanc confuetudo reddet fuauifliraam. Quod optimumeft.idem fit iucundiffimuin. Sic optimam vit;r conditionem elige, Quam reddit afiuetudo iucundiflimam. X X / X.- Henrici VII. Calix vitx.calix mortis. Calicem vita; dcdilli mihi in mortem : fcii.monache. Q_ui vili folet cfTe calix, fit fit mihi mortis Ille calix : mortis fit fomesalraa falus. XXX. Friderici Pulchri, Morte bcata nil beatius. , Summum hominis bouum, bonus cx hac vita exitus. Qui credic , nil morte beatitts cfle beata, IHe fapit : mortem vita beata nianet. Itcm : Quod paLira,hoc clam; Q_uod pudeat palam, clam nefacito. &uod pudeat (mdcpalam, fecilTe pigebit Hoc clam : fic f,ic elam,(^uod facis ipfe palam. X X X /. Liidouici 1 V. Sola bona,qua; honefta. Huiufmodi comparandcTe opes funt, qux fimul cum naufra- go cnatent. XXXII. CarolilV. Optimum aliena infania frui. Qj-ii fapit alterius darano, lapiencior ille : Nani ftultusdamno vix fapit inde fuoi XXXll I. Vvencejlai I. Morofophi moriones peffimi. Morofophi moris dranibus prxcellunt. Stultitia eft vbi praua,hic cft infania lumma: Quifquis plusniraio non (apit,ille(.ipi:. XXXI V. liuperti Palatini. Mifcria rcs digna miferi- cordia. Mifcricordia fortunam, non caufatn fpedlat. Mifcria fx vicina raifcricordix, Mi((;ria ccrre digna eft miicricordia : N(Xi fpedatha:c caufam, fed fortunam malam. X X X F. Sigifmundi. Sic cedunt munera ftitis. Mala vltro adfunt. Pnncipum donanon illorum funt propria, qui ea merentur; f;:d quibus lunt fato dcftinaca. Non femper mcricis, fcd cedunt munerafatis : Fata premunt.virtus quem fuper orbc lcuat. X XXVI Alherti II. Amiciis opcima vit.i: poflellio. Amicum ne tcmerc afciuetis, afcirum ne leuitcr reicccris. JmictM optima cft vitsipoffcjfo : Qu c quo vetuftior, hoccftexploratior. Vr(liligas araicum feraper, dclige : Nec, qucm femel fic deiigis.mox dcfere. • XXXVII. - Sedio VIII GnomologiaJ 3^3 XXX VII. Fridericilll. Retum irrccupcrabilium felix oMpiio. Ncfcis , principcs iaculatoiiini clTc fcopos ? Alta fulmcii fc- rit , 11011 calas Iiiiniilcs. Piilclnc nobilcum agitur, fi quando vcibis oppiignanuir. Irreparabilium felixobliHiorerum. Itcm A. E. I. O. V. iiiitcicAus.aiit accruoprunarum.i.Dics breuis&opus mukum.j.Netectucict scrumna craftini diei, quia ncfcis quid paritura fit dics. 4.DU0 arida ligna vnum viride cxurunt. 5. Statcr in lagena fonat Kps Kis. e.FaciliiiscIephas pertoramen acus.y.Ncgatio peccati du- plex peccatum. S.Qui cum improbo habitat, cum co vapulat. j. In loculis , poculis & oculis fcu ira ; 05733 Cisa Di33. 10. Eiice trabem exoculo tuo. DECVRIA SEXTA. I. Propter folium vapulat caulis. i.Cultcr in manu ftulti- j.Filij fihoium funt tjnquam filij. 4 Vinum intrat , fecretum exit. 5.0culus &cor pioxenct.v peccati. o.iimilisprope fimi- lem habitat. y.Ouis ouem fequitur 8.t x arboie Ipinosa, nifi fuccidatur nulla vtilitas. 3.' >^ui non laborat , non comedit. 10. Plcnus venter omue genus mali parit. DECVRIA SEPTIMA. i. Viatici parum , & vix multum. i.AfHidum fequitur af- flidlio, feu, Nullacalamitas fola. 3 "ranum pipcrisprxftatci- niftro cucurbitarura. 4.Merces priceptiprxccptum. j.Domi fux hofpes , alienx paterfamilias. 6.l^ro camelo farcina. y.ln vrbem oleram olera defer. S.Tobias fecir , & Zigod pleditur. ^Quxritquod non amifit. 10, Inquoquifcjuelaboiat , ex eo fruftum fcret. DECVRIA OCTAVA. I. Potiot eftamicus inplatea,quam aurum incifta.i.Lucer- na in meridie. ^.Satis feruo, fi fit vt dominus fuus. ^.Moncta fapientum. j. Aut focietas.aut mors. 6 Menfura pro menfura. 7. Paftor ouibus fuccenfens malus paftor. 8 FallbrOm tellium vilis merces.9.0rna teipluiTi,poff:ea ornato alios. lo.Qux edo- fta elt ftetilitatem,eamnihil pudet. DECVRIA NONA. 1. Qui mukum aedificat, pauper fi:. t.Rica feuRaca.j.Arti- fcxartificem odit. ^.Paratc in veftibulo , vt pofTis ingredi iii conclaue. j.Vfusfacitartificem. 6.Menfura,quaquis aliis me- titur,ei remetientur. 7 Mcphiboferh, id eft, Claudus. g.Quid- quid agas.in nomine Dei agas.sAfino-camelus.io.Difficilior^ quam pro te ne quxras. DECVRIA DECIMA. I. Efto potius cauda leonum,quaiii caput vulpiiim. i.Non eft paupcr in toto mundo, qui fit ita pauper vt elt homo , quia nonreplctur diuitiis. 3.QU1 patrcs cuftodiuit, ctiam filioscu- ftodiet.4 Indigenain terra,adjena in ccelo. j.Molitam faiinaai molere, 6 Caefos leonesocciderc y.Ardentibus vrbibus tlam- niam fubiicere. S . A principibus ad helciarios, i. e. ab equis ad afinos. 9. Cameli fcnes portant pellcs iuuenum camelorum. lo.Exipsa & in ipfam fyluam intrat fecuris. DECVRIA VNDECIMA. I. Audirc prxftat , quam dicerc malediifJa. i.Camelus cor- nuaquxrens , aures amifit ;. Nouitlocum fuum. ^.Ccrebro vacuus- j.YErumnaxruninx fucccdit 6. Deridum trahitdcli- flum.^.Sinefarinanon eft lex. S Lanx xqua,lanx iniqua. 9.Si- chcm rapuit ('fcil. Dinam) &agricoIa (feu tota vrbs) pleftitur. lo.Intuseft vt extra. DECVRIA DVODECIMA. I . Seraina & non egebis. 1. Sagiwa , quam ipfe fccit , ipfuf- niet 524 Encyxlop^di^ Lib. XXXV. req ab ■ f,„',f,nus 5. Diesbreuis &arslonga.4.Do(an- r/'"'?/Vcrc" peccaripeccat.m.y. Morruuovflascllac. f N^&aSar^um.fed^id quod ,n eo eft.^.Qu. -nha di- li?ir/upra d.l.gitur fcil-.n coslo.io.Vulpem .n temporc fuo hoiiora. DECVRIA DECIMATERTIA. , Errordoctriniarto^antiamgij^nit.t. Prophetia non nuierc.tfupertrilkm&pigrum.J^lJoiolatratotamlegem ne^^at. 4. Dui- voces fimul non csaudiuntiir. 5. Improbi dumv.uunt, mortui vocantur. «. Proximus homo fibi.pfi. y.vootationcspeccan grauiorespcccato S. Otapropace rcani:",(ien.m ma<;.ftratus crtet . alter altetum viuumdcuo- rarct j.Duo qui aflident menfa,& coUoquunturdc legc, di- uinitas quicfcit fupcr cos.io.Excipe quemuishommem cum gaudio. DECVRIA DECIMAQJ ARTA. I. Confidera trcs res,& non venies in manus tranfgrefTio- nis : vnde veneris, quo fis abiturus , & corara quo ratioiiem redditurus : Vcnift. exguttula fordida:abis ad locum puluens &: vermium : coram rcgc regumtibi ratio reddcnda.i.Tres qui cibum capiunt in vna mensa,& conferunt dc lcgcperin- dcedac ficomeddrentdc mcnsa.pfius Dci. }. Vbi non cfl: farina, ibi no.i eft lcx : Vbi non elHcx , ibi non cftfarina.4. Quis cft fapicns?qui d.fcita quouis homine.y. Qjiilnamcfi; fortis ? qui co'ercet prauam fua.-n afFc(ftioiiem.6.Quis eft di- ues ? qui gaudium babet in portionefua.7. Maximc humili fpintucfto Expcaatioenimhominis funtvermes. 8. Noa eftinmanu noll.a nequeptofperitas impiotum.nequc cafti- gatio iullorum. 9. Mundus ifte lim.lis ert: vcftibulo antc (z- culu.Ti futuru.n ; pra-para teipfum in vcltibulo , vt intrare poiris in triclinium.io. Qui d.fcit a iunioribus,fimi!iS eft ei, qiii ed.t vuas immaturas,& bibit v.num de rorculari.Scd qui difcit a fenioribas,fimilis cft ci,qui cdit vuas maturas,& bibic vinumvetus. DECVRIA DECIMAQ_VINTA. i.Si tibi fuerint fcxaginta confiliarij.tamen ne defere con- filiiim aiiimK tus i.Pauc.tasvciborum eft argumentum di- gn.iatis. .Non cft uiquitcnda ratio caufarum.cur Deus hoc vel 'llud f;iciat.4. Afpeftus oculi cft initium prauaricationis. j.Pr.ncipium iuftorumfunt caftigationcs.finisautem eorum profper ras:impiorum vcro principum feliciras , finis autem corum ealligationes. 6.Spiritus fanflus canit demediogau- dio7. Muni»- duratpiopterfenes 8. Sabbatum ttibuit ro- bur nmn; rc. . Cuicunquc non cft vxor , is non cft homo. 30. Omuis rcs g ata eft.quas fit fuo tcmpore. DECVRIA DECIMASEXTA. i.Efto fortis ficut pardus.leuis ficut aquila.velox ficut hin- nulus , robultus ficiu , lco ;'d facicndum voluntatcm Patris tui . qui crt m coelis i. Omne ftudium , cui non eft iun- dum .iliqiiod cxcrcitium.tandcm diftipatur. ?.Quatuor funt conditioncs hominum Qni d-cit quod meum eft.tuum eft, & qund tuum eft, meum eft : hic idiota eft.Qui dicit, quod meum ('.mcum eft.&quod tuum eft.tuum eftiha-c condi- tio mediociiscft.QTii dicit.quodmeum eft,tuum eft,&quod tuumeft ruum fir hicpiusell.Qui vcrodicit.quod ruum eft, meuni cft:& quod mcum cft,mcum fit, talis impius cft 4. Au di, S:lc, 1'crfcr. Hxc fentcntia cnuiitiaiur tt.bus nomini- bu^ propriis. filiorum Ifmael : I-.iWai nDni VD^yOI. 5-Oinncs ■ngred.entes in munJum. ingtcdiuntur cum flctu, & fgrL-diuunit ciim flctu.f;. Qui difrumpit fepem, mordcbit cum fcrpeiis . Ncafpcinitor vllum hominem. S. Concupi- fccntia .criificaiiitMifctos.^.Portx posnitentiasnunquamfunt claufjE.io Sapiciitia pta;clara in vafe fordido. DECVRIA DECIMASEPTIMA. 1. Parcft, vt alFuefaciat fehomo in domo , quod ncccf- fc habet facere in foro. i. Muliet mala cftgraiiio morte. j.ln hora,q(.ia coUigunt, fparge ; & in hora , qua fpargiint, colligc^. Comugium fccundum magis molcftum cft quam primum. s. Acctum filius vini , Ideft vi^uat ■aiiisf-m rtKia. ^- XVi-y ''''? vun ^^P"??. I» loco Viivefch non eji Raphe. E'> pioucib.iMiG' immaiicum cuiush'C eft fcnfus. Lltcr.-e JnmTnotanttics voces , hoc modo \nvij T~\M m^n, Inopio, '■upcrriu, Eirista,: Vbi h.vc ttia func^ibi nJii' eft Ra- fhi; .d clr, ian.tas 7 U.ozi faltat in cap.tc. 8. Qui occupa- lur in pr.r. rpto , libcratur a pva-ccpto.,. Maius cft ftudium lcgis qu m j-Hificatiodomusfauauarij. lo.DuEvii func antete, vnagchcnna:, & alteta paradifi. Ha:c,&fimilia ex Rabbinis collegerunt Ncandcr , lof. Scaliger , Drufius, & alij. SYLLOGE SENTENTIARVM TVRCICARVM. Hicronymus Megiferus in Inftitutionibiis Turcicis colle- git duas centurias prouerbiorum & fentcntiatum , quibus Turcc fetc vtuntur. Ex illis habe hanc centutiaiT.,& pcnta- dcm. I. Pr^tcr Deum neinincm colo. z. Qjri feipfum nofc.t, Dcura fuum agnofcit. 3. Homo ptoponit , Deus difponit. 4.Diuina voluntas mutat liumanam. y Sctiptura vcniet ca- piti , hoceft fatum & immutabilc.s. Solns Dcus non peccat. y.In omnibus refpice fincm. S.Inomnibus tebus mcdiocri- tas cft optima. 9. Prudcns homo oirnia tentat. lo. Homo liomini prasftar.i i.Sermo indcx animi : feu, Qualis v.r, la- lisoratio.ii, Ex fruifiu atbor agnofc.tur. 15. Feliciter fapit, qui alieno periculo fapit. 14. Qui nocent , doccnt. i y. Ne- morcifiedominum agnofcit, niliantea minillri munia obie- rit. 16. Tunc rcge , cum ptimum did.cetis regi. 17. Siinia non capitur laqueo. 18. Fiaus fraudcm dcftruit. i^.Inimi- cum noli vilipcndcrc. lO. Etiamfi inimicus fit inftar fornii- cs, intcr elcphantcs tamcn numera. ii.Null. fidas,n.fi cum quo modium ialis pritisabfumpfcris.ii. Optimus cft homo, qui aliis bcnefacit.ij-Aquila non capt::t mufcas.i^. Elephas non curat culiccm. 1 f. Mclius elt taccrc , quain multa lo- qui. 16. Cum opus fucrit , pra:ftat loqui quam tacere. 17- Inl.pienti non loqui eft loqui. 2.8. Q_ujl.bct dc fua ptofcfllo- nc loqui debet.z.j. jEtas fapicntia: condimcntum. jO. Aliam xtatem alia decent. j 1. Fortuna: mutationesperferrc d.fce- j t. Satius eft fubite femel , quam cauere femper. 53. Qui amat peiiculum pcribit in eo. 34.Quoddubitas,nefecetis.jv. Peccatum licet fit cxiguum, negledlum tamen fit maius. }(?. Tunica palliopropior.37. Nitimurin vetitum fcmper.cupi- miifque ncgata.jS.Omncs fibi meliijs cfTc malunt,quam al- tcri.)9.Nemo fine criminc viuit.40.QuaIis rcx, talis gtex.41. Malcparta, maled.Iabuntur. 41. Mala lucra a:qual.a dam- nis. 43. Tempus parturit res nouas. 44. Seiuicndum eft tempori. 45. Canis feftinans cxcos parit catulos. 41?. Nuf- quam tuta fides. 47. Malum fcrrum , malus gladius. 48. Mundus cftdomus loquelx' 49. Nihil tam difficile, quin di- ligenter inquirendo inucftigari poftit. jc. Nihiltam facile, quin fiat difticile, fi inuitus tacias. 5 i. Mortuo nc maledixe- ris.yi.Frons dominiplus agro confert,quam occipitium 55. Mclius cft, hoftcm apcrtum haberc , quam amicum fimula- tum. j4. Oculus domini faginat cquum. y j. ExpciSa fincm. j6. Os confotme lofuIis.^^.Mctiri quemqne fuo modulo ac pede decct. 58. Hodie mihi , cras tibi. 59. Mort.s ne obliui- fccrc. 60. Vnufquifqur bibit poculum mottis. 6X. Vt faluta- bis,itarefalutabere.6i. Balbus balbum tciflius intelligit.6 j. Marc, ignis , mulicr, tria mala. «4. Cui multum eft pipcris, etiam oieribus immifcer. 65. Figulus figuloinuidct.iSfi. Vxor formola , & »irium , dulc.a lunt vcncna. 6j. Ccntura viti vnum paupcrcm fpoliare non polTunt.68 Nemo poicft nudo veftimenta dettahcre. 69. Nudus cgrcTus fum de vtero nia- tris , & nudus illuc reuertar. 70- Sui nihil cum amaricinio. 71. Vcftisfacitvirum. 7i.Vbi mel.ibi fcl.^j.DoIor volupta- tiscomes.74. Qu. fodit fouca.n,incidct in cam.7y. Qui pri- mus vencrir, pr.mus molet. 71^. Nullum tam vile olificium, quin (ufpendium mcrcri poflit. 77. Timidus mcrcator non lucratur : fcu , Timidi nunquam ftatueTe ttophxa. 78. Qo^i timct ignem , fumum fugiat. 79. Figuius ponit ollis anlas pro voluntate.So.CaECUS cxcum fi ducat.air.bocadunt in fo- ucam. gi.Saxum dum voluitut , nonobducitur mufco, 81. Agrum qui arat,pctitfrU(ftum.8 j. Difficilia, quxpulcta. 84. Vcr hyemem fcquitur.85.Excrc.tus fine cadaueic non cft.SS. Oculi funt in amoic duccs.Sy.Vrfus nifi fatur.non faltat.S 8. Ne lupiter quidem omnibus placet. 89. Licentiaomnes fu- mus dctcriores.ijo.Quicito dat,bis dat.91., Facundus comes in via pro vehiculo.91. Propria laus forder. 9;. Pccuniae obediunt omnia. 94. Suum cuique pulchrum. 95. Qua; non pofuifti.nc tollas 9^. Q5af)V Ctelt lachcnCcv hUlff.97-Hone- ftum eftlaudari a laudato. ^S.Ojrodfacerc aggredcris, noli pr:Eiicare.99. Lupus pilum mutat.non mcntcm. ;oo. Lupus infidiacur ouibus. loi. Non curat numerum lupus. lei. Cui cum paupertate conuenit , is maximc eft diucs. 103. Leoni mortuo barbam vcllis. 104. Noneft dcdccus , nihil fcire , fed nihil vellc difccre. 105. Petc fcientiam ab incunabulis vfque ad fcpul- chrum. GNOMO Seaio vin. Gnomolosia r-5 GNOMOLOGIA TliEOLOGlCO- Philosophica Siue Satellitium animi. GNomoIogiamhancappeII.ireIihttSateIIitium animi . duas obcaufjs. Piincipio hoc fuollitiuiii '.lunqu.im defcritho- minem. Nero a fuis fatelhtibus fuit dcdTtus , Gaib.i proditus, Pcitinaxoccffu";. Scd hi fitcllirc; aninii noscoHocant m tuto: in(iihasavcent:&:omni prTlidio funt fortiovcs. Deinile,licut hoc principcm comnicndat, (i phirimos habeatbonos fitellites : ita & lcifta hxc c Ludouico Vuic multitudo huic fatellitio gratiam fpero conciHabit. I. Scopusvit.xChriflus i.Pa.v Chrifl-i. ;.Bona confcientia murus ahencus ^.Fchcitas vnica intus nil llrepere.y.Bonis om- niain bonum :etiam mala. 6.Mente Dcodcfixus. y.Vnum eft neceflarium. S.Tantum fcis , quantum operaris : qux vox fuit famili.aris S. Fraiicitco. 9. Bonorum rcclor , malorum vicior. 10. Animo corpus fulcicndum. 1 1. Splendor fummus ( id ell;, myftcria) non intuendu.s. 11. Nc laborem laboris prajmium. Alias finis vnius mali gradus crit lequentis vr exclamat Hcicu- les iu TracTOEdia. i j.Intus quam exterius formofior Atque h.rc cft MuficaSocratis. i^.Ncc malum.ncc fiontem ; idcrt,fpecicm mah. n.Perfonapublicapriujtamdepone i6.Homo homini p.iv. I y.Malus potenti,-c curtos metus. i S.Turpe gigas in nano, id eftjfuperbus animus in paruo corpore. 1 9.S0IUS fipiens lon- garuus.io.Ocuhis in (ceptro.id ellprudentia. ii.Sal vitat ami- citia. ii.Paruofames, conftat niagno fallidium. ij.Bcncuoli inuki.confiliarij pauci. 14 Noccre vtpiomptum, ira pelfimum. if.Quod inucniire pigcat , nc qu.cras. 16 Potcntiorem tene adraittito, id ell confuctudincm pcccandi. ly.Ebrietas eft ma- dida , & (icca. Illa fit c vino , hic ex afFeftu immodico , & dicitur uoi>^. iS.Virtus citra fortUJiam valida. i^.Antido- tum vita paticntia. 30. Nulla dics fine linea. 31 Multini- niium , nemo fatis. ^iNatura nemo paupcr. ;;.Opinione quis diues ? 54 Pauper egens , non carcns._ 3 y.Sufpicionibus (ecuris, fcil. adhibenda. jft.Calumni^e morfui nullum reme- dium. Jy.Vis veritatis viifla vincit. jS.Ora virtute obdura, non ractu. ;9.Linguasnon prarfcinde , fcdcaue. ^o.Colum- binus ocuhis in fcrpentino corde. ^i.Sanus intus &exterius. 4i.Cogitatus cogc. ^j.Virtus inftar omnium. 44. luftitia ell gratuita. 4f.Ingcnium fitu nc pereat. 46 Precibus emptum, carum ^y.Parta labore iuuant. ^S.Manum per frontem ne ducito , id eft pudorem neexuito. ^y.Nclcis quid (erus vcf^ pervehat. fo. Difficilisglorijc cuftodia. j i.Pertufo dolio ni- hil infunde.id eft prodigo j i. Miferrimum pendcre. 53.H0- mo fcopulus in vndis f 4.VelIe eft inftar omnium. yj-.Alie- nislachrymit cautior. fS.AlicHio rifu litior. fy.Corcannm in iuuenili corpore- ^S.Pedica nimia fiducia. j9.ln virtute delphinus, id eft, cfto celetrimus. 60. In vltioneCallipedcs, id eft,tardus. tf i.Temporis miniftcr. d'"it"^ obruitur.eftfimihs ei. flui multis.mpcditutfarcin,s.M7. $xp.us prcnimur c- ron- ■ ^n« nodris , quam rebus ipfis:dum nempc masna bona vcl ^alaccnfcmus. qua: non funt. i,8. AiFeauum pe.turbatio hominem mutat m feram truculentam.cor arrodit & valetu- dinem afflig.t. M9. Fugc amicos , qui ol; leuifr.mam nxa.n grauiffimasinimicitiascumamicischariflimistoiicnt,acnul- queiDeosf.Euiuntquos aliquando amarunt . quam quos fcmpcrodere:barbaricapcrfuafione, minu5 fcrcndain unu- iiam,qux fit ab amico quim quae tit ab inimico.i6o.Dclpe- yandai]liusfaluS,quemdeliitpudcremalcfacere.i<5[.Quam exieux res funt,& nullius impcndii.falutatio.aftabiluas.co- initas, honor:at quam mac;nas amicinas congUitinant exhi- bita-, dilTohiunt prxccimifl^x ? Quantaigitui ell bonorum jgnotantia.noilemultoium beneuolentiam t.intulo ledime- jeSi^i.Vita hxc noftra.cum fit natura fua fugax ac arfta.ma- ximaeiuspats , & fcrc tota pertnibationibus petit. Ncque enim viuimus , quandiu afFeftibus concutimur , Sc inprimis mortis mctu.i6 j.Ea, qus vcl doaillimus mortalium nouit. Eon funt minutiflTimum eorum.qux ignorat. 164. Eruduio paftuseftingenij:vt indignum fit pafci corpus efuriente ani- nio.itff Saginacorporisacumeningenijelidit. i6(S.Corpus itacurandum,vtfenondominum,fedfociumanima:eircfcn- tiat.i^/.Quocuratiuseftcorpus.eoneglcdioranimus.KSS. Nonciiftimandumvita:idccmpus,quodfommoimpenditur. Vita enim vi"ilia cft.169.Cum audis Dcum nominari.maius quiddam animo occurrat , quam quod niens humanacaperc poflit.iyo.Cijm Deum vocas dominum, facilli feruias:cum pacrem , fac ames , & tcdignuin prasltesranto patrefilium. j7i.Vtnihilcfthomini gratius.quam fibifidi:ita & Dco Nec quifquam deillo bcnccogitat.cuitimidc fciplum crcdit.171. VitaChrifti taftatureius pietatem:miracula oninipoteciam; doiSrinafapientiam.i7;. Suinus pucri, meliorum rcrum in- fcij quxdamnofiflima funt, dcflcmus non dari tanquam vci- lifiTima qua: vtiliflima,hortemus ceu impcnse damnofa.iy^. Nos id mancbit.velimus nolimus, quoddc! nobis ftatuit re- fior vniuerfi. 17 j. Vita eft petegrinatio, cui nullahora non impendct finis.i^iS.Diuitiae opptimunt abutentem vt nauem cneta i77.Autum,finon vtaris,a cocno nondifFcrt.78.Qua- tum cft odium, fi regas malos ; quanto maius, C malus ipfc? a75.Quidiuuatformacotporis.fi inhofpitiopulchro defot- inis fit hofpes ? 180. Confcicntiabona efto conccntus. 181. Nihilfelicius,quamamare:nihilinfelicius,quim odiirc. 181. Vbi vcrnsamor viget.ibi vitia funt fepulta.iS ^.Exemplai vi- tae quodintueamuf,fitChriflus.i84 Vt ameris,amabilisefl:o aSj-.Amor amorcm elicit 186. Amicum (ic habcas , vt putcs polfc inimicum ficti.187. Si inferior es, quis fuperiorum fe- tat , fe dcfpici abs te?Si fuperior , irritas & auertis minorcm contemptu 188 Si qui tibi credituri (unc, a:quc iniuiaco cie dcncvciutato:non cicdituii, magis etiam iuiciurandoaucr- luntur.Efto in admittendisad familiaritatem cun(ffantior:in retincndis conftancior.iSy.Eris inhomines talis,qualem cu- pis Deumerga tc.i<».% Plurisfacias confcicntii tuae iudiciu, quam omncs cotiusmundi voces. i^i.Qui peccat, feipfum jugulat. 191. O Chtiltianc, memineiis te militcm ac viaco- lem. 19 j. Curfus abfolucx fapiencia: duobus conftat gradi- busiprimus cfl nofTc fcipfum^poftrcmus.notTc D e v m. 194. Ad menfam cogita tc a Dco cile inuitatum. 195. Quid ridi- culum magis , quam tantillum animal , homuncioncm, ob vnicum veibulum (xancHg6. Philtpfm Melanchthcndicere foUbat : S'\ hominibus non fcmper placeo , fuflicitme D e o placcrehis cultibus^Sanfta &pia cogitando,Vera &necen"a- iiadifcendo,Rci5la& perfpicua fcribendo,£ona & vtilia lo- quendo,Plana& fimpliciadoccndo.Honefta & piafaciendo. 197 ldem:iaus diu ante hacc tcmpora dc moderatis confiliis «lifputauimus.Sed vincunt nos arrogantes & indodi homines Quare nunc tantum gemitu & precatione Ecciefiam iuuare polfumus iqi.Idem : Vt in omnibusrebus fimus vigilancio- ics.moncamur magnicudine pcriculotum i99.Jrf«OT:Triplici inorbol.iborac genushumanum ,principio, raedio & finc. Natiuicas noftra immundaeft,vica peruerfa, mors pcriculo- la Vcnit iiaque Chtiftus,& contra triplicem morbum triplcx a"ulitrcmedmm:Natus cft,Vixit,& Mortuus eft. Eius nati- iiitaspurgauitnoftrara:Vitaeiusinrtruxitnoftram:Morseius oeltruiit noftram. 5oo./cnt , uc vctuflacc corrupcanon prodcant. OiTiniaqux fcruntur. crefcente luna & dicbus tepidis funt fetcnda : nam topor cuocat.frigus includit. Spifla & cietofa, & humida teita, bene far & triticum nu- trit :hordum agro foluto deledacur & ficco : nam in luco (parfum moritur. Agri praefulem non ex dilcdiis &tencre educatis fetuulis ponas:quia fiduciapra:tcriti amoris impuuitateraculp^Eptae- ' lentisexfpcdat. Vifgilius Area cumprimis ingenti iquanda cylindre. Et vertcndamanu, ^ crela fotidanda ten/tci, Ne fubeant herba,, ne puluere viSiafatifcat: 7um vant, illudant pefies S/ipc cxiguM mut Stib tetrisppfuitquedomos, atrj, horreafecit. yiiit ocula capti fodere cubilia talp&, Jnnentufque caiiis btifo, ^ qua. plurtma terra. Mcyiflra ferunt : poiulatque ingentemfarris acerttttm. CiirguLto: at^ue tnofi metuens formica feneils,. Idem Sedio IX. iEnigmatographia. 327 Idcm temm» vidi eqiiitlem multos medicare fereates, £! uitroprius, (y nigra ferfundere amurca : Grandior vtfcetut/iliquu fiiHaeibm ejfel. Et quamuu igni exiguoproferata maderent, Vidi leila diu, & multojpeclaia labire, Dcgcncrare tamen : ni vu humana quotaiinii Maxima qmque manit legcret, De re peciiaria. Coliimella. Pecudes pro rei^ionis eocUquc ft.itu & habitum corporis,&4SgC"iiini animi,& piii colorem geruuc J'arro. Herba in pratisad (pem fouificix nata , non modo roii euellenda , fed eciam non calcanda : qum & pecus a prato ablenanduni , & omne iumencum , vtctiam homuics : folum cnim hominis cxitiumherba:, &:fcmitsfuudamciuum. Cato.V.^o cuidam coufulcnti.quam partcm rei luftics exer- cendo celenter locupletaripoirct,refpondi,fi bene pafccrec. Rur- siifque interros;anti , quid deinde faciendo fitis vbcresfrudlus percepturus ellct.affirmaui.fi mediocriccr pafccret. Columella Omni pecudi larga pr.rbcnda funtalimcnta.Nam vel exisjuus numerus ctim pabulo fitiatui, plus domiuo teddit, im dedjgnatur fi miaiis pure habita eltac fi cradlarecur fraudulencer. Curatori apum cum aluos traflare debebit , cuilodiendum, vti pridiecailus fit ab rebus Venereis,neve temulcntus,nec nifi lotus ad eos accedat,abiT:incitque fereab omnibus rcdolentibus efcis.vt funt falfimenca, & eorum omnia eliquamina.itemque fcctentibus acrimoniis allij,vel c.rparum, csteraruraque icrum. Virgilius Sin autemad pugnam exierint ( namfa.pe duohm Regiitis mcejfit tn-'gno difcordia motu) Caniinuoque a limos vulgi o» trepidantia bello Corda li et lorigeprs.fcifcere. Ndn.que morantes Martttts tUe iru ranci canar in^ repat : gj- ■vox ./luditnrfraBos fonituf imitata tuharum. Ttim trcptdi tnrer fe coetmt, pennifciue corufcant, Spictilaqtte exacuiint rollris. aptantque lacertos : £.' ctrca ■ egcm , atque ipfa ad pntoria denfa Mtfcentur,mazniique vocant clamorih>M hofiem. Erfo vhi ver naBi.fndum,camp6fqtie palentes, Erumpunt portu, cnciirritar : Athcre in alto Tit fonitas, magnum mtfis, glon.erantur in oriem, Frs.cipitefque ladunt. Non denfior aere grando, Nec de concufsa tantiim pluit ilicegla/idts. Ipfiper medias acies , tnfignibtts alis, JngentiS animos angufto in lorpore -verfant, Vfqiie adeo obnixi non cedere, dtim grauis authos, J.iit hos verfafuga viUor dare terga coegit. De vineis & hortis. Varro. Terra cuiufmodi fit tefert.Vbi enim iiatura humida, ibialtiusvitistollenda,qu6d inpartu& alimoniovinura nonvi: in calicequsrit aquam.fedfolem. Itaque idco(vt arbitrorjpn- niiim e Vinea in arborem afcendit vitis. Coltimella. Aptaelt furculis hominis vrina.quam fex menfi- bus pallus fucris veterafcere.Si vitibus auc pomorum arboribus adhibeas, nullo alio magis frucftus cxuberac : nec folum ca rcs maioiera facit prouentum , fed etiam faporem & odorem vini pomoruiiiquc reddit meliorem. Stcrcus vicibus non cfi: ingerendum , quod faporem vini cor- rumpic : mclior cft materia viuderaiis exubcrandis congcftitia, vel de vcpribus , vcl denique aiia quamlibet arcelllta & aduerfi humus Priufquampomariumconltituas, quam magnum ha- berc volcscircumraunito maceria , aut fofsa , ita vc non folum pecori,lcd ne hommi quidem tranlitus fit, nifi per oftiurh.dum adolelcant fcmina : nam fi ptius cacumina manu pcihada aut a pecorcprxrofa fucriut, quara adole-fcaut, iu pcrpetuum cor- Tom. 1 V. rumpuntur. Gcncratim aurcm artiores difponcre vtilius, ma- ximencirabccilLr a valcntioribus prcmantur,qua: iiecvitibus, nec magnitudincfunt patcs,ncquc paiitcr crclcunt. Valladins. Locis frigidis a mcridic vinctaponantur,caIidis a feptcntrioiic , tcnipcratis ab oticnte , ('vel fi iiccelTe fit ) ab occidente. S E C T I O IX. In quA delineattir ^NIGMATOGRAPHIA. PRjECEPTA. jr^ N I G M A T o G R A r H I A i feii c-enigmatolo- ./ILgia , eft difciplina mifcelianea de ratione colli- gendi Eenigmata. Eftque geneialis, vel fpecialis. yEiiigmatogiaphia geneialis pricipit denatura& vfu a:nigmatis. Natiira aenigmatis eft in definitione , proprictati- biiSjCognatis, & diftributionibus generalibus. Definitio fit eiufmodi : .^nigma eft oratio verbo- riim inuolucristcda. Propiietates funt breuitas , celcbcitas, acumen , & inuolucrum. Cognata funt griphus, & qiixdam fymbola, Vfus xnigmatis eftdocere,acucre,& deledtare. Diftributiones gencrales funt, quod xnigma eftin verbis , fenteutia , vel vtroque : quod cft in oratione prosa, vel versa, &:c. .(tnigmatographia fpecialis explicat arnigmata ra- tionelinguarum,veI difciplinarum. Ibi funt snigma- ta Hebraica, Gr2ca,Latina, Geimanica, &c. hic func anigmata philologica, philofophica,theologica,&c. R E G V L ^iE. I. i^nifgma efi obfcnrns inuolutufqHe fermo. Alij ficdefiniunt : iEnigmaeft obfcura fententia , per oc- cultara rerum fimilitudinem enuntiata. Itcm : oiacio obfcuri- tate allegorixad intelligendum difficilis.Iccirco & Vabins obf. curiorem allegoriam nominat lib 8. cap.i^. Griphus pen^ idcmeftquod xnigma, (eu a:nigmaticaqua;ftio. Noraenha- bet a gcnere retis : quod inuolueretur quafi, quibus ad foluen- dum proponebatur. Sunt qui dicant , a;nigraa liilum tantum habete & locum , griphum ctiam ftudium & curam. Certe & a:nigmacum , & griphorum vfus fuit olim inter menfas- conuiuales : & quoniam iuter fcyphosproponebantur , xhAIk^» i;vfiiH^m. diccbaiitur. Q ui non foluiflet , ci posna hsc fubcun- da crat , vt poculum metum ebibcret. Porro fymbolaqua:dam habent affinitatcm cum a:nigmatibus. Ita Cicero i. ad Attic. author eft fymbola Pythagonca obfcure &occuIte fcripiaelTe Jtnigma quid J as amt. mainin. I I. Vftu &7ngrnattm efi pathetice docere , ingenittm ^'"'^ acuere, & hilaritatem parere. Conceditur itaque vfus eorundem in iocofis narrationibus in lufibuSjin fympofiis. In orationibus qui frcqucntius iis vtetur, meiito reprehcndatur : quoniam vitiuni orationis maximuin eft obfcuritas.Et vcro a:nigraata funtqua;ftioncsludicrs,qua; a feiiis diftinilas efTe debenc. III. t-y^nigmata tam late patent , quamlate patet vaticus Encyclopxdia. tunf."^ Diuifio ajnigmatum alia eft generalis , alia fpecialis. Gene- ralis eft , quod xnigmata qu.xdam pofita funt in vcrbis tan- tiim qu:cdam in fententia , aliqua in vtroque : ctiam in literis & fyllabis. item , quod conftant prosa , rythmo , vel carmine. E e i Spccialis, ^i8 Encyclop^di^ Lib. XXXV. . .• ' .,.,r,mumoptimacft.q'.iodsnigmatafuntpliL- S;.««;«, eaquc °'"";" ^j; i,,, iunaica,mcdica,mechan>ca. lologica ph;'°'°Pn'7(-^[ ),„^i;abca,it fua oemgmata.mcmoiKT Cum e'"'"7S;^7j,ft,jburio fit .nftarcyncfur^ incolliscna.s confulitur . l^'^"- ^^^ e-Jiibeamus snismatologiam milcella- Inlibrii vixi , nec fumJiudioJloY indc. Exedi HiiJ(U,nec adhuc tnmen ipfx profett. Tiuca loquitur , qux pafcicur libris. aiiismatis ncam & Itcrnis qu.acm profam & vcrlam.Ncquc cnrm noftri ,ftu.fiuu«cxcmpla,fedmethodummonftrare. j ^i, efl itmes inter ret. & Nomrn Teftamemum? Tertulliano fic diciiur Propheta Malachias , in quo dcfmic ludaifmus&incipitChriftianifmus. I. Homo non hcmo, videns non videns, alttem UfK alilem, lapide non hpide percuttt Cum fuper arbore,non arboretamen degeret. Hoc a^mmna repcritur apud PUtonem y. de legtb.xKm apud Athensum & Suidam.SoIuno h^c cft. Eunuchus lufcus vcfper- illionem fuper fambuco hxrentem putnice percuUit. 1 1. Quidnam eft omntum amiquiftlmum ? RefpondetThales Milefius, De v s. z. Vic qiiibM in terris, (^ erts mihi magntM ApoUa, Tres pateat coeli falium non ampliits vlnas. Setuius exiftimatViri>iIium loqui de fepulchro CoeUj cii- 5ufdam , hominis afoti ; qul refua confrada non plus (ibi reli- querit agri quam quod ad fepulturam tufficerec : vt ad nomen Co=Ii alfufcrit. Alii accipiunt de puteo . in quo coslum confpi^- citur. E20 per ccelum i,i.i^\,viiixi:f inteliigo materiam , in qaa vutus cali copiose fit collecla , & vltra ti^cs vlnas non lateat in terra.qu.T; cft moly iUud Homeri. Quidquid huius fit.Virgdius crucem fe fixifte Grammaticis aiebat , m qua ipfi fe aftldue di- ftorqueient. III. Quid eft pulchenimum ? B.erpondit Thales , mundus. s. Ejl vntv;genitcr,cuiui fantpignorabtsfex, Hii quoque triginta nati., funt dtjpare fsrma, Jlfbeciu hinc niue£,nigrisfunt vultibus inde, Stmt immortales omnes, moriuntur cr omnes. Itcm: Vna aliam gignit,gemins,funt namque forores, G)u/iquepriusgentta eJi,mox -.urfumgignitur ipfa. ItenTT quod itfopo a Sophifta in .«gypto eft piopofitura: Eft templum magnum . & in ipfo columna duodecim habens vrbes, quarum qua;libet triginta trabibus fuftinetur. Has tra- fcesduxcircumeunt mulicres Templum niagnum eft mun- dus, columna annus , vrbes menfes , trabes dies ,_ muheres dies & nor. Dui vero forores , de quibus paulo ante , func dies & nox , quarum vna ex alteti gignitur , & vtraque fe generan- tcm gencrat 4. semel minufne . an bis minut, non fat fcio, An vtrumque horum, vt quondam audiui dicier, loui ipfiregi noluit concedere. Dum exauCTuraretur Capitolium . omiiefque dij fe amoucit »aterentur,Terminus commoucri non potuit. Dubiratauthor reniematis , femel minus , an bis miniisfuerit, an vtrumque Iiorum : ex vtroque autem hoc eft , ex femel & bis rcfultat ter. !lit,premit:imapetens,furfums.rarepeUit: Etfomno frcmitnr : nec tamen ipfa capit. Pluma tollit auem in fublime : premit biiancis alteram , S: ita cleuat alteram lancem aream. l^remitur a dormiente , ipGs non dotmit. VIII. .Quale fuit ligmtm , quod neque plantatum in calo, nec ya terra germinaiiit ? Virga Aharonis. 10, Suntmihi, fttnt lachrymA, fed non ejl cattfa dolork, Eji iter ad coclum.fed ?ne grauu impedit aer, Et qui me geniiit,Ji>ie me non nafcitur tpfe. Fumus eft. Ignis genqrat fumuin , fine quo ipfe non ge- ueratur. I X. Sivenerit, non reddit : Si redibit^non venerit. Eft inigmade lupo &oue. Si venerit lupus , ncm rcdibif ouis ; fi redibit ouis.non vencrit lupus. 11. cS)uale animal,dic, ejfe putes.quod mobile totttm EJi oculm. neque parspri.:erea vUamanett Guiottidie gignit naium fine matre creattim : 6Uii tamcn vna ipfa hac imerit lUe die : Ctiius item foror abfente eft genitore creata, Parltta imperium fratris ^ interitum, Soleft. X. Fac triangulitm cum tripode & circulo : contiene ■ Ec : conuemto rne,cjuando lignum It^no addetttr, & mortui fepelient viuos. . Sic erudita virgo amafium alloquebatur. Senfus eft ; Amo te : Veni, quando pcflulum foribus obdetur , &cineres fcpe- lient fauillam, id eft vefperi. 1 1. Exctibat cs nitidum patulo mihi femper hiatu, Sacra minijlerioferrea lingita Dei eji. Nunquaffijjionte loquar,nunquam nifi iujfa taceba^ Excutere at vocem verbera fola folent . CampanaefJ:. X I. it^ iflcin frafrerfcf)[of; fo^rof;/ 20cfcf>es ein ^dfpcni fcfifu)fc( auffc^fof; %. ^ev ^ttacr wart» Cavir.u gefangen/ S^as^iSiIb afcer tR tariJurct) gaugcn. Poeta fic vertit : Fji fera, aquis conJ1ans,referat quam lignez clauis : Venator capitur, libera cajjefera eff. Eft rnare rubrum , quod apcriiur baculo Mofis. Fharao nieraitur . Iftacl tranfir. 13. Sponte mea veniens varias oHendofiguras, Tingo metm vanos nuUo difcrimine veri. Sed me nemo videt , nifi qui fua lumina claudit. Somnus eft , quem vident dormientes : vident & illi qui non vident.puta csci : vident denique talpa;. XII. Magnum anni os quodnam ? Cum eft vberiorannon.Tproucntus.agticoLe magnificentius loquunrur Hinc rnftici ainant pridiftiones tcmpeftatis aiiris. Qiio pettinet ilUid facetum. Paftor indoiftus fuam operain ofFcrt rufticis,& poilicccur fe prccibus fuis cfFcilurum, vc quain vellent fempcr haberent tempeftatem. 0.,uid fitJRuftici conue- niunt fuum paftorein , &iubentipfum ftarepromiftis. Atille, Quaicni viiltis,inquit,tcmpeftatcm ; Hic intcr rufticosconuc- ^iire uon potuit,ali;s aliarn tempcftacem optantibus. 14 Farua Sedio X. Paradoxologia. 519 14. Pgru» mihi dcmtu tjt.fijisnrtajhnper aptrU .- £i-; ;«.' fumptu.furliita xritsrptgina, &uod mihe nomtn ineft Romi ^itoqitc emfnt habebxt. Musell, qui jit fuum aomtn tuillc coufuliRomano. Nam M V s '■ cci 1 gcntis cognomen fljit , Trteftaiitat Fafti cipito- Ifm.iu quib js ell P. D £ c i v s. Q F. My s. &> P. D £ c 1 v s. Q;_F.Q_N. Mvs. XIII. Qnmtim sfl iSa auis ? Angetttf in peitna,pede Ititr», \ict gekenna ? Refp Pauo. I y. Crande tnihi cjcputefi iatta fnrtt membrx mini Pes ■VTtrt) folsu.fc i fef tsngijfimm VKUt. Et me fom»u4 am»t,propfio nec dormii fomns. Papaaer eft. Jnk. y XIV. ^idiSud: 36s fpcif;ttti& nmrttciiii mnttcr fcjt» CDil tjunCert taufcut tinDnJejo ; 5)tc fic liufprn gcfpcipt o^b jat ;^r!f;t fic i^niachcr iif^umal/ Q[)iiiJ triHCjcficwiDcraB Bciitag/ 0??tf foki^s tes Spenen toon «erma^. EftTerra. Flutarchtei in conuiaio feprtm fapientitm refet varia vctc- rum xnigmara : vt fuiK od:o-ifta Thaktis. i. Quli omDtmn aiitiquiffiraum ! Deus. i. Qjjid rotufliilimum > Neceflitas. 3- Quid pulchcrrimum ? Mundus. 4. Quid fapieutilTimum! Tempus. f. Quid com.Tiumirimum ? Spes. 6. QHi- gmata i . l-ex fmffcripta igne nigri , in fifperficie ignis albi, i.GUtUsllhcKS ,. fbifolno?! tji orttM nijifemel ab initiofecHlii j &iiifnam homo mortuas fitit , i^nonjnpiitties , 0- mn foetttify ^ uon ■vsrmJii'-uit ? 4. SJieatuor fstni reges : (juatueT ^ ocla- linta in ca.frts eorui^ Omais i^uifeqtsitnr eo!.ma iausnit hme' tem inter e«T. ig. CarneafutcetarftgtebutacDmeo aratrir, Non me dulce dabit, fed feret acre piper.. Fsiirtf o ell,qua: ia asaaLitiein vsitiviu, fiicabis. XVII. Quiinam sni-mali& mortna regum mmdum f Refp- Vfturus prafiendo inembranatn ; amfer cafamos 5 apis /tjppeditando ceram. Hic obferoa, daii tnigmata mxta , iquac noo Terbis , fed geflibtis conltaM. Qu.c> pertincnt om,nia hJLe- roglyphica. Sic Scyth^ adDariuuT mitcunt ^Ii^isot , biarem^ 'Ranam ^ quinqite fagittgs : quo fignificabant , (e ipfTtradere aerem, teriam, aquam , in quibas eLementis iftsf aues de^unj: &denique (eipfbs quippe qui fagittisvtebantur. ^iiiS^lki»- {emHeidfeldif.eap'^'' 1 j.. Tethyos vndifose mediii ego nafcorin antis^ Meqiee caifernofamfijiulacrebra vorat. ^on inuitagraui teuis impteo vifcera fucco^ Smemreuomo exforpiam' poUice frejfa pritm Tfeaicuiiqtee loco menfai exsergeo moUuy JEr rapio fordes,vtcerdque exjnnio, X V i I L Qtiimtm animatia vna tantkm alimento «litriuntw ? Refp. HaFec.vnde £buer,pafcicqtteignis, &tirrtandram r Talpam cerra uucric,£aJaarquo«iucCLamekos^iQi. SUsatis efi hic togogriphut ? Frons mea dilciirriti totum conuiuia corpus Orn.nt,& indcprocQl ttiftia verba fugat. lara vo!o,fi fumas vnum dc corpovc mcmbtunj ; Si diio.me vaftus nilminus orbis habct. Parnairum fine ventre colo, prctiofius auro Vis ahquid ? Frontcm colligc. Fiius habct. Refp. Mus : Mufica : Mufca : Mica ; Mufa : Amicus. 20. Sluatuor equates currnnt ex arte forores, Sic qteafi certantes.cumjit tabor omnibm vntt*. 'Et prspe funt parfter, nec fe contingerepoffunt. Rotxquatuor in vno curru fuut iftx fotores! XIX. QHifunt f7/j;Primus non eft natus,5(: mortuus: fccundus natns,& non mortuus : tertius nequc na- tus,neque mortuus : quartus natus & mottuus ; Refp. Adam, Enoch, Angelus, Homoquilibet. il. Noxegofumfasie fednenfumnigra eolore, Inque die media ienebras tamen ajfero mectim^ Nec mihi dantflsUe tucem, nec Cynthia lutasn. Nebula (ignificatur hoc aenigmate. XX. Quidhocefi. .iinfer o»em variat, quia potum vacca minifira! ? Refp. Calamus meinbiana: imprirait notas licctarttHi, adhi» bico atrame ntariov S E C T I O X. /» qua delineatHf Paradoxologia. P R. >E C E P T A. PARADOxoioGiAjfeu paradoxograpEia, eft difciplma mixta explicans patadosa. Patadoxa fant decreta,qus prarter fententiam mal- lotum funt , & audita admirationem habenc. Vnds qitihufdam dicmtur Mirabilia & Admirabilia. Ea confiderantuE in genere, & in fpede. Vnde pa- ladoxologia eft generalis, ycl fpceiaSis. Paradoxa in genere fpedtantur in naiuia & vlo. iuo. Natura pafadorornm eft , vt fini prscter opiBio- nem , fed non praner veritaiem. Vnde paradoxa diui- duntur in hJ^c^a. , & acTcga feu ^a^^Mycc. Vfus paradoxorum eft , vt doceant curaadmiia- iJone. Paradoxa in fpecie diuiduntar vel a causa efficien- te,id eft,authoribiiS,veI a fubiefta materia. Ab authoribus paradoxa funt Stoicorum, Platoni- corum,&c. A fubieda materia paradoxa funi iimplicia , vel mixta. Paradoxa fimplicia funt theorogica, philolophica, iarJdica , vel medica : mixta funt vaiiarum difciplina- rnm. Sic v. gr. paradoxologia Cieeronis eft ccbicaj Puteani de cometa, eft phyiica ; Plateri,eft raedicai Cofmopolitani eft mixca. R E G y X .iE'. L Ea dcTnuMfafadoxaprohaiidafml > qmfmt f^^^.,^^ orthadoxa. qux pro. Taliaveio fiint, qnac lices fint prartcTopinioneiJnantfenten- tiatn multorura, tamcD non fiint ptzrcr vcritatem. Itaque ifta Stoicorum paradoxa minime probanda funt : Sxpientem im- fertnrbaiilem eJfe,non apinari,no»faliere,non mentiri : Sapien- tem omnia reBe facere : Sapienrem atitfitandofibi mertem cm- fiifcere peffe,dtcere,debere:Ommavitia ejfe in emnibttsrPeccata t^^aU» ejfe, Hisdifllmilia funt ifla paradoxa i Epiteitel- leclumagentemnoneffe necejfiriumad i^HelleBunem i8.ig«;i- ternarium caiifarnm nitmerum non recie ajjignari. 151. Taria- tionem pyxidis naatics. oriri tantum-ex magueti,a tellnris na- tura.io-Logicanfnorirecic difiribuijecunditm triplieem'mentis operationem. qua: O .-. niiiy ayx.fiit to latVo» , id elt, Quod honeftum fuj, id folum bonum efre. ?eipsa content7m effe vittutcm ad bcatc vmendum. ^qualia elfe pcccata,& teae fadta. "Ot( r.i.iTt'; oi>.i'?3'|K'"'''»'T«/, id elt, Omnes fculcos infaniic. ^ 'O.-i tK^vTTi o/<7^(p-',«AdOVtf..,5r«.m:f«^'?»<-^'^Ad.^i. e. Orancis fajjienteis libeios eire=& ftultos ojnneis, teiuos. '■Or'«i>'®'«»"p-'< •w^»"©' ,ideft, Solum fapientcm elTe diuitera. yaradoxa jn S lite- tiEqualiai 1 1 L Tota ScriptHrafacra efi rcferta u. ■rariiioxa quamhte fpaifa ; Paiadoxa ifta funtdecreta , feu efFata , Spiritus fanfti , qua caini&languiniabfuidavidentur.e g. Deusomnia creauitex a,ih.lo, Gen., . Heb. . 1.3- Famina pnma fada eft ex cofta viri, Cen i ti.Scrpens feduxit hominem Gen 3... Deuseftvnus& tiinus, Uchan.yy Maiia virgo pcperit filium, Matthi.Luc.i. Chiiitus eft Deus & hnmo in vna pcrfona,/o^. i. Corpora no- fta retui-cTcnt in vltimo iudicio.Ic^.is x;.ij. 16.17 Mors Chri- ftinobisa^dfcitvitam.EA.s; «.^«..4-M- Non muici lapientes, ,iobiles,& potentes plVent Deo , fed qui ftalti lunt , & igno- biles.&infirmi, i c:«>-.,. v 16.17. Dchis & Imi.hbusparadoxis facris coaitandum eft , quodapoftolus pronuntiatde euange- lio i.Coc I- 18. Nam fermo ille de crucc , nsciuidem qui pcr- eunt.ftultitia eft:iisautcm, qui feruahtlir, id eft, nobis, poten- yaDeieft Porro hic obferuanda fui^fcptem axiomata , ceu communiflima princ.pia , quorum ope mens hominis conum- ci poteft, vt paradoxa facra admittat. i.De« natura injinito m- terualtofaperat naturam creatamNon itaque de Deo,& iplius eflentu iudica-ndum crt ex legibus natura; finitx. 1. Dettf eft omnipotens. Poteft igitur omnia illa, qua: non deftruunt natu- lam. Quate non debcnrus pote.rtiam Dei metitinoftra impo- tentia vel etiam decempeda rationis corrupts. 3. DetM eflh- ierrimumagens. Itaqueuon femper agit vna & eadem ratio- lie.4 Haturaabhorret a progrejfu ininfinitum. Oportet .taque vt tandem aliquando perueniatur ad piunam ahquam caulam. yPerfeciio ,qi(& lucct tn natiira ceata, modo longe excellenttort eji in Oeo Sic in icbus creatis ccrnitur vnitas eflentis, & tnni- tasaliqua, qucc eflentiam &naturam fpecilicam non multipli- Cit.6.e^idjuid Detu -uidt.idnecejfe eftfieri.]^im ipfc eft velut imperator huius vniuerfitatis, ad cuius nutum omncs cieaturae fecomponunt. 7. Anima humanaejlaliquid diuinum i&j^i- rituale. Non itaque fubiacet legibus illis. quibus corpoia lunc obnoxia. Quod fi prudcnter accominodentar harc axiomata paradoxis illis, qua: occurrunt in S. literis, quxque rationi no- ik-E coirupta: abfurda & incredibiliaapparent protinus veritas ipforum reddetur cred.bilis.Vt autem ipfo aftu ciedantur, opus eftgratiaSpiritus fanfti. I V. Par&doxa liantur in omni difcipUnartim genere. Id patct ex Philofophia libera N.C Cofmopolitani, in qua vi- ginti ifta & vnum paradoxa pioponuntur & demonrtrantur. i.lgnorantem ^ rudem doSloprs.ferendum effe. r. Duo tantttm ejfe entium genera : niinirum fubftantiam & qualitatcm. 3 Lo- cum e(fenihil:iA cft, ens imaginavium. 4. Omnia elementa effe grauia : nempe in feipfis. Nam & ignis &: aer defccndunt. v g. ignis fubtcnancus , & aer qui fubit tcitam , dum puccus elFo- dituv. j. Omniafieri ex nihilo : quia v.g. homo fit cx non ho- minc, .ilbumcx non-albo.6. Non dari motttma loco inlocum: quia in omni mucacione locali idcm lemper fcruatur locus, vt iion admitntur locorum commutatio . fcd continuatio, nequc fit piogicffus a loco in locum difiunitum.7. Motum eoeli non ejj':: perfille vniformem , feu reguUrem : quia v.g. fol aqualihus tcinpotibus pcrcurrit fpatia injcqualia 8. Come- tam non ejfe meteorumignitum : fcd elfe corpus auta a:therca p.iulo fpiir.iis , itatamcn tranflucidum , vc radios folares ap- pellentcs tranfmittat.9. Senfumnullo modo errare poffe. 10. Lo- gicam pugnK Rethoricam palmn.non recii k Zenone corr.parari: qiiiaamplificatio cftopus Logici. 11. Superficiem aqa& non Jphdricam ejfe , fed conicam. 11. NiiHum agens naturale effe vniforme : id cft , siqualib fpatiis ctFeftus a-quales edere. 15. NuUum accidens inhsLrere infubieclo.n Moium gra- HtHm non effe fimpliciter naturalem : quia non fit fine omui ^ .Quidam paradoxa fmit altioris indaginki&prain- de Itcet prima fronte apparemt ahfnrda,tarne>i mn fimpltciter fmit reijci-enda. Tale eft: illudTychonis Brahe &aliorum reccntiorum , no- uasfubinde in coclo ftellas apparere : item illud Copernici , & Guil. Gilbcrtihb. -»s inftar Cyclopum , (cd i,i^^a3^Kf »tj ij^T/ie^sf c(rc voluit. Vnde ipfosconnubiali atque conuiuiali confuetu- dincdeuin.\it, &ipfistulit legcm cibariam , deguftandisomni- bus frudibus , except.a arbore vetita. Imo &iIlapoft lapfum lex futt cibaria:In (lidore vultus tui vefceris pane tuo.Quid?To- tus ille cultusMofaicus annon feic maxima fui paite re cibaria conftat ; Huc pertinet ciborum delcftus : &inter alia conui- uiumPafchale. Eccleliafticus vtililfima habet pra;cepta (ym- pofiaca , (icut&alij i. literarumlibri. Similiaquin etiam du- daiiconuiuiis, occurrunt ier. 7. ii.ii Ijn.xii.^b. (,6. E^ch. 39. Jpoc.l^. Addc 40. annos , quibus Ifraelita: mirabilitcr limE airi in deferto. Q_uod attinet N. T. Chriftus non fokim pio- lum , fed&impioruraconuiuiaadiit : in liscilmaliamultafa- luraria , tum pi.xcepta fympofiaca tradidit : ipieraet epulas inrtituit , aliquot horainum millia itiir.iculose pauit : pluri- niis (imilibus a re cibaria petitis dilcipulos erudiit : cccnam de- ■ iiique myfticam inftituit. (taqi'e Scriptura S. plena eft fympo- liacis. t. Conuiuioruni finis eft focietas, vt cacum Deo vel ho- minibusineatur, foucatur.ftabiliatur, redintegretur : ficut con- uiuia publica & priuata , facra & profana feu politica fatis (Ii- pcrque edoccnt:pr3efcrnm veroin (iicris litens epulum pafcha ]e , facrificia , Coena Domini. Hucpertinentconuiuia Veneto flu,qui honcfta qua-quc comiiuia culpant:ci\m tivnen ffsiccp»- yta. Ic-u H9io.n ' « lic piobrola : cumquc Chriftus non foliim lui- ptias in Cana Galila:.v- fua puvfentia cohoneftarit.vcnim ctiani impioboium comiiuiis iiucrfucrit vt fcilicct illosdocciet.Qtja- tuor autcm funt (pccics huius defciaus.. .corum, qui iicc alios imiitant, iiec inuitati ab ahis comparcnt. i. corum, qui quidem alios imiitaiit,aft alioium cpulas alpcriiantur.fiquando inuitcn- tur. 3.coium,qiiiinuitati.id aliorum conuiuia acccdunt , ipfi autem ncmincm inuitant.4. corum, qui inuitatos ((>ididc- tra- dant. Ali| m exccllu pcccant, qui fuperba & luxuriola adot- nant conuiuia Fincs veio luxunofoium conuiuioium funt I. vanaoftcntatio.i.gula.3.auaritia,vt cam tcgant. 4. fpcs re- tnbutionis f . fpcs coii(cqucnd.v impunitatis fcelerum.6. anibi- tio, vthominum gratiara aucupcntur conuiuiis, hocquc paflo (ibi aditum parcnt ad quofuis honores,& munera politica.y.cx- dcs.Ita Amnon inconuuiio inteifcdus:Iuditha Holo.^erncm in, tcifccit. Eftcclusluxurioforum conuiuiorum funti. nioibi & inors.z.fumptuuni profulio j. odia, uumicitix, cccdes. Ita non lunt conuiuia, (ed commortes. 7. Olim Icgidatores tulerunt Icges (Iimptuai:ias:vt (cil. ccr- tus numcrus conuiuarum habeictur ,& cdulia itidcm certo numcro.ipponerentur. FanniusRomanis neconuiuij fumptus cxccdcret, centum allesconftituit. Idcm fecit Lycurgus apu4 Lacedxmonios.Optandum ellet,vt idcm hodieficrct. 8. Geiites(umptuo(ilIimxfuucPctfae,Medi,iEgyptij, Cre- tcnics, Germani, Galli,ltali. 9. Conuiuiorum m.tgnificorum & luxurioforumcxempla funt£_/i.!.y Amm b.Hofe. i,. Nahum i. conuiuium Darii, 3. £//.3. Alliieri, £/?*>. i.patris Sainfonis, ludicA^ Abfolomi, Hc- lodis, Nabalis, i. Sam. 25. Dauidis & Salomonis, Balth.faris, Van. f. Non tamcnorania fiiyx^.cn^Trti conuiuia vituperanda: fed ea,ciira v.g.reges deuorant fubditos, patres familias, agros, vxores. 10. Grxci, tcrapore belli Troiani , quater interdiu cibis vtebantur, fruebautur. Tempore Hijipocratis feme! , bis , ter, pluricfvc comcdebant. Et quidem qui faepiiis comedebant, nunquam ad fatietatcm taraen. Plato miratus eft , Italos at- que Siculos bis in die cibis.iraplcri : vnde nonnulli coUigunt, vetetcsGr.Tcosfemcl tantura die cibum fumpfifle : fed id Mu- rctus & Mcrcurialis ita intelligendum exiftimant , quod rari cITent, qui v(quead fatietatera bis diecibum caperent. Latino- rum & Romanoruin confuetudo fuit, bis quotidie cibum cape- re , vt annotat Ccllus , & ex co Drufius in Qyxfitis : qui etiam obferuat,horam fextam fuiire didam prandio apud ludxos.i.e. meridiem. Sic -,€(!?or. 10. Petius dicitur precibus vacafTcvfque ad horam fextam Crterrim hic ratio habcnda tempornm & & perfonarum locoriimque. Etenim hyberno tempore alia dix- tx eftratio, quam xffiuo. Qui laboiibuscorporafatigabant, aut pueri , aut fencs , aut foemmx apud Romanos lentaculum accipiebant lummo mane. Alia fanorum, alia xgtorum : alia orientalium, alia occidentalium eft ratio:aIia iuueiium, alia fe- nura , &c. Hora feptiraa apud Romanos & Grxcos crat hora prandij ordinaria. Hac dc re circumfcrtur argutumincerti au- toxis epieramma lib. i .Epi2r.Gr.xc. £.; 01^.1 fic^Jvis t^.tomTcu , «y h /«"■ ccuras r^xfi/^cri dnic)VfOfj-if , Ci^i Xiyxut li^cTo7( , Sex hor& rebus taniitm tribuentur agendis: Vtuere poft illa.s litera <^iiS-i monet. Hoccft, ad feptiraamvfque diei horam ( qux nobis meri- dianaeftjremftiara &opuscurare oportet:pol1:ea. penfo abfo- luto,ad capiendum cibum acccdcre:id quod mtclligiturex notis & literis horologij.Nam li i^ d 9- i, qux 7 8.»;. icdioram figni- ficant,coniugas,$ii.JiexprelTeris,ideft.Viu,qua(idicat:Edevt vi- uas/^pudludxos quoqueprandia&ccenas in vfufuiire, ex fa- cris litcris conftat. Dicuntur cnim fxpe a ineridie ad vefperani K\\m:i&,ludic.io.verfit 16. i. Keg.i.Aclor. lo.t. Re^um.j. ^f. i-Reg. II. Eir.cifuerunt frugalesin cibo & in potu , vtauthor eft lolephus. Veriiimile autemeft, vt apud Romanos, itaapud Iudxos,prandiafuillcparca atque tenuia:coenas veio largiorcs. Hunc morem Chriftus fecutus oj-iaf > itcf&pn ,vt tcfl:acur Eua- lum, Heluetiorura, Argentincnfium , quibus ciucs in focietate gelifta,hoceft, vefperi potiiis qu.ammane myfticum illudepu ceu viuculis retincntur-Fit tamen vitioconuiuarum , vt conui- uia fxpcnumcro exiftant fcminaria controueifiarum , litium, tlifcordiarum. Marc. CralTus Ciceroni fuit reconciliatus conui- uio : fic & Hafdrubal Scipioni : r>.odolphus Habfpurgenlis cum AbbateS. GaUi. Atalijpomum Eridos iuconuiuiis propina- lunt. 5. Conuiuium variis modis diiuditur. Nam rationextatis • eft o-enethliacii,epulum abladationis,dcncitionis,corax ycl bar- bxdepoiitionis, veftis mutatx , nuptiale , ferale , exequiale:ra- tione officiorum eft inauguralctriumphalc , e-j^Tf '>cj., &c. ra- tione folennitatis eft publicura vel priuatum.facrum vel profa- num,&c. 4. Omne conuiuiura in tres adus diuiditur : anteceudentia, connexa & confcquentia. 5. Vfus conuiuiorum eft iu uecefTitate, vtilitate &iucun- ditate. 6. Abufus conuiuiorum eft multiplcx. Alij peccant iadefc- um cum diffipulis fuis cclcbianit. Voluit itcm nouuin Sacra- mentumcocnx vetcri , tius «>?!tttm , coniparaie. Pafchacnim interduas vefperascelcbrabatur. Redetamcn confuetudopo- ftcaobtinuit , vt inatutino potiiis tempore, & a iciunis, quani pranfis CocnaDoininicacclcbrctur , quo maioreid cuin reue- rcntiaanimonimqueattentionc ficret. lentacula apud ludxos nonfuerunt vfitata , ^ici. 1. vbiPctrusfe& reliquos non efle ebrios,probai circumffantia horx. j.antcmeridicm.quxin no- fhis rcgionibus fere cft odaua ante metidicra,qux iUius cxcu- fatio nuUius fuilVct nomcnti fi ientacula apudiUos locuin ha- buillcnt. Obiicitur Efa.^.Ecclefiaft. 10. vbi exprobrantur popu- locomincllationesmatutinx. Refp.Sedcontra lcgem.i.Obiici- tur c lohan. 11. vbi Apoftoli dicuntur pranfi cnfesoa.« au dece^ qa.dam habucrunt certas fcmcl d.c cepe.mu c b m ^^^^^ ^ ^^^^^^ ^^^^^^^ horas c.b. "P''^^ J;;^^^-^,,^.^^, comeJebant. Idem faciunt Ind.. 5 0°::;::;'^^"--^-- .uotief^unque hbet. Qu.d^o. acatis, to.-f— ;-• -^ ^_ _ ;. ^ |.-,^ f„,u te.iipevaturaE.(iu. ve- , Qui fu.it graciles , ix- _ _ li latos habent poros, hi ^n^uftoL H^em^^nbus^abSnde' oft-ere.>dus,fed rar.6 , ita vt fc mel niultum adhibearur. , ,• li ■ ^erat Notum enim eft.quam .rgre ferant .entacul. ablat.onem, n,..aairuetifu.uicntare. Qui rcmel tantu.n ... d.e comedunt, amarulentiotibus funt monbus,.racund,, melancholic.i qu.a in iis vtraquebilisaugetur. ■ ,,. Duoetiamhic Coknt q^xd. 1. Prtfde^dumnea» cas- 7i:,ndum UrgiksfP^o affirmante fentcntia , quod larg.us pra.i- dendum.militant tationes Auicennx,lVlefus,&c...Qu.a inter- .iS.^i7.N««).i8".Ezechiasedi(fto publico inandahat, vt populus facerdotibus decimas darec. Quo fado maxinia dici- tuttliillc conlccuta benedidio Dei , id eft, frugum frudtuuin- queabundantia, iPartil^ i Sic Neh. 10. jj» 1 j. poft libcrjtio- nein c Babylone. Malach. 1 3. populus arguitur negligentix in folucndis decimis Hodie quoque ludxi religiofiores dcci- niam exomnibus ftiis bonis conferunt ad paupeies alcndum, vfurpantcs illud : •WVT^V h^^JV^ nuVD id cft , 2ef.i^i.Sam.i0.i.6.lHdic.i6 i.Reg iS.i. Paral.io Irt- dith I y.Apud Chaldiosquoqueid fuit moris ludith 1. Grxci etiam habucrunc luacarmina &conuiuia emwKi*. Maxime Romani criumphalibusepulis delcftati func. Primus Roma- iiorum, qui tnumpho vfus eft,fuit PrilcusTarquinius rex : qui liabebat aureani in capitc coronam & lauream , indiitus tuni- ca palmata aurca , fedensin fclla curuli eburneo & inaurato, dextra fcipionem cburneum , finiftra patcram aurcam gcftans, iu C.ipitolium vchcbatur : milites pr.xccdcntes clamabanc , I6 criumphe , 16 ciiumphe : fpolia prxferebancur : cenipla aulxis, auro , argcnco radiabant : boues auiatis cornibus adcranc : ho- lles deuidi currum fequcbancur, quorum collacateniseranc onerata. Hicritus fuic ouacionis Romanorum. Scd & placcae vbiqucreplctscrant menfis pinguibus & Ixtis poculis : tibi- cines inconabant : Maxime .i Suetonio & Plinio celcbratur ccEiia Iiilii Cxfaris , quamillein Atricano triumpho exhibuit. Nam in ill.i prxtcr obfbnia lautiflima vno die in duobits & vi- ginti mlllibus tnclmiis inftrufta: menfa? , vini Falerni ampiio- ris ceiitum , Chii cadis totidem , &: fcx millibus murxnarum. Suctoniu5quiiiqueciustriumphosmcmorat:Gal!icuin,Alexan- drinum , Ponticum , Africanum , Hifpanienfem. Primus fuic cxcellcntiflimus. Tiberius triumphans , mille hominibus per mcnfem epulum cxhibuic, vc author eft Suetonius in ipfius vica. Scd muncra & data tum militibus tum populo. 5 5 . Artificcs etiam fuis gaudent conuiuiis,vt & ferui ac ru- flici.puca in confura ouium, i.Sam-i $■ 34. Sunc & conuiuia feftalia : puta ludxorum in feftoPeu- tecoftes & Tabernaculorum. Illud texto dic mcnfis Siuan, cui Maiusnofter iefpondec( quo mcnte Pltnim liir.fi. cap.iS. auClor eft in jtgypto & Syria peragi meflcm ) mcflc confeda celebrari confucuit, Deuter. 1 6. Num. 18. Letiit. ij. Exod i.^.. cum panes c uouis frugibus pro graciarum aiflione Deo of- fcrtcntur. Hoc in menfc Tifri.id eft Scptetnbri, omnibus frugi- bus condiris pcr lcptcndium agicabanc , Lcnit. 15. Deut 16. Plutarchtis fympof. \. prol. ^. vbi de ludacorum .abftinentia i carne tuili.iditputat , huius fcfti meiitionem facit:& incpci ludxosrcpichendic, quiid Sabbatho fucrinc.ibufi ad comcfla- tioncs:&Sabbachuin dcducic a mZa^m, dcbacchati,tripudiare, Nam Bacchus Xa.c-i-ni^^vcicxd-l?^,^ olim dldus. } j. Propria rufticorum conuiuia .ipud Gcrmanos funthic: S>i7at()ilfcil/ conuiuium poft lcincncem faiftam fieri folicam: itcm ct}Cf m ilUffcu: poft fa-nifcdioncm ri'apliaiU'U ; ablblu- t.i nicllc iKhcUofc' fiuc fichcncvilC vel fil>IMttl)illICII. Sic pcra- da vindemia hcilil&. poll tntufationem , pffcc(cl^eiictc/ pflCiilClfcgc/ flagcllorum fulpcnfio. 56. Conuiuia matrimonialia agitantur vel ante nuptias, >el in iis,veIpoft eas.llIadicuutur'tponfaIi3:iftanuptialia:hxc 37. Sponfalia,Grxe.3!ro9v«,«f'«,vfitata fuerunt Apud ludxos, Gencf.ij^.Mat-i.'^\m\mm Ccmpus inccrccdcbat inter fpoiifilia & nuptias,qiio fponfa a parentibus fuis domi cuftodiebatur,rud "lU t 1 ada. P ' j^^^^ ^^^^^.^,,^ M.iragetx. u^ kbant paicntcs laMO conkdos . & m f.ufta conclos p"a.dumquecarnc pcimixtos ..i mensaappol.tos abru.iicbant, Fatius lat. i rc.llos, qua.n a vcnti.bus conlu.i... L.u.guotc cx- naos non cdcbant. Herod Uhr.i. Ide.ii dcPont.c.s gcnubus fciibit TerndlmnusadHcrfM Marcionem A.ne.-.ccnrcs hoihum fuorum , quos bello cepciant, ( etia.n hod.e ) co.po.a pcr d.es aliquot bc.ie fagi.iata & alFata. ccu fuaviir.mas dchc.as magna cu.n lartiti.a , lafc.u.a atquetripudiis vo.-a.n. Vide Jd^;?. I«^ov<<«no- ininedamnanda,i«,^ic.4. Non. Debora enim vatesfandiirima illms faQum in laudeponit.Proiudc nou hofpiticid.j, fed hofti- c.dii nomine laudanda vcnit. J. Prstcea adorna.itur conuiuia vcl antc vel poft qua.n- cunquc profcaioncm . pcrcgnnat.o.ie.n , loci domicili.ve mu- t.it.oncm Vocautur UMtfomiu/jviifc (ciuc maat/ kT,C|Tcil/ «54. AaKibe.ituritcmconuluia& facrificiaquibufuispac^is, conucntis^tccdcv.bus. ^ 65. Apudvcccrcsduo fuerunt inprimis i.ifi^^nia & maxime yf.tatafoeder.sam,cm,sfymbola,panis v.del.c«& fal. (,6. Ccremon.a: foederales multc. rn h.ltona facia & profa- lia occurrunt. ' 67. ApudHchrsoshic fuitfade.is incundi ritus. Diuidc- ba.umadataquadrupeda, ilhRjue d.lTea.sfruftaponebantm duoLitcra.vt fccdcmti percarniumpartes tranfirepotrent. TM , Indi iioi)(7i«. hces diri- munt. Alij cui^"c,-7n:i7'ix focdera pepigc.unt : vt Scvth.-K , qui infufo iu grandem calicem vino co.nmifcebanteoru.n fangui- nem, qui fredus fcricbant , percufsacultelloaliquacorporis parte. 7z. Panis & fal non folirm apud veteres , !ed etiam hodie funt infignia fcedcris & a.nicitix fy.nbola. Na.n duic. Mofco- rum , vt tcrtatur Sigifmundus Baro in JpcrtCl'|teiH/ eo maxi- mc luam erga al.quem beneuolei.cia.n ceftatur , fi illi in conui- uiode fuamcnsapancm atquelal .nittat ; idquemaximihono- ris loco habetur ; quo honore fe quoque aflTcdum fuifle fcribit a Bal.lio duce, ciim apud ipfum lcgatione fungeretur nomi- ne Imp. Roin. Ac i.i prioii quidem lua legatione fcribir, fc iuxta iltorum confuctudinem huiufmodi dicendi formi ab illo Mofcoiuni duce ad prand.iim fuifle inuitatum: Si- gifmu.ide , comedes fal & panem noftiumnobillum. En hic falis potifl^imum atque panis fit mentio : quorum vnum ali- nienti , altcrum condi.nenti inllar obtinet. Vtrumque vero amicitis atque bciieuolentixfignumeft atque teflera. 75. Coena Domiiii incer epulas foederalcs pri.nu.n Iocu.'a cenec : quiaeftacceftatio focderis inter Deum &homines fide- ks. Foedifragi autem funt , qui Deu.n fcelcrata vita ofFen- dunt: quiquefubinderixantur , ainiciciamquc mutua.n rum« punc. 74. Syflacia func conuiuia , quibus nationesquaeda.n dele- (Ttancur^vc Icali.Carchaginenfes, Athenienfes, Germani, Hcliie- tij, Argentinenfcs. Hinc varia collcgia extruda:vt Argentinx, Dic'2lmmeirterffu6. 7). Qycmadmodum in V. T. plerifque facrificiis adiunda fuerunt la-ta conuiuia:itaquoquc Apoftohca & primitius Ec- clefix Chriftianic.im Ccena Dominicaconiunxeruncconuiuia, quac ab illis di(5la funt a.ya.!mi id eft.caricaccs, eo quod caritacis Chriftiana: erancfyivibolaatque teflera;. Adilladitioresconfc- rcbant pancs,vinu.n,pccunias,& in illis d.uites cum pauperibus promifcue difcu.nbebant, abfentibus etiam .nittebantur par- tes canquam elecmolynsc. JiB.x.i. Petr.t. lud.v.it. SuccelFu cemporis hxc confuccudo crepic in peius ruere, cciam ce.npore Pauli, i.Cor. 1 1. 7(3. In inuicatione confideranrur dua: pcr(bnae:inuicans , & qui inuitatur. Qui inuitat,quatuor obfcruabit : vidclicct quos vocec,quoc, quando, quo.nodo. Vocandi func ainici, ag/i^i ifc^ itvffsi , vcait Ho.nerus,feu iMt^ox«>«^e< , ix' 6v<>i}>a}el,cpiofay.ai, x£«'0,^a>oi, gliriuoii, r,-fli).c(paycl, cicidis vefcentes, ax.^.hpx2$i,\ocu(imoii,Plin.li6. 6.cap. ^0. ait : Pars quxdam locuftis cancuin viuit; fumo & fale duratis. Sunt & a»7i c(pxpi , feu itw^^fapi , Solinus refert , confines Maurita- nia; yEth.opeslcgcre locuftas, inquevitepra;fidium (cruaredu-j ratas falfugine. loannes Baptiftacomedithuiufinodi bcftiola'^ Quidam «xg/Jij incerprecantur cancios. A!)| intcihgunrplan- tarum extremitates.Alij aliacommentancur. Simphc.orcft pri- ma cxpofitio. 79. Optimum condimentum fanies , ait Cicero : optimus coquus fanies , aiunc Gcrraani. Darius v.(5lus ab Alcxandro in fuga aquam tuibidam bibic , & ncgauit vnquam fc bibille iucu.idiiis. Sic nec Ptole.na'us efuriens vnqua.n edciatjcui feflocu.ncibarius panisiu casa dacuscfrec,nihil vifum cftillo pane iucundius. 80. Choiea; Scdio X I. Dipnofophiftica. 5^5 80. Chorer ortum diixi-riiiu a ii.itma. Siciit eiiiiii Iiomi- ncs in rebus atiucrfis varios inotus & s^cftus edunt : lic &: in (c- cundis. 81. Saltationum ilifFerentix rumuntur a motu , a regioni- bus.inuentnribus , habitu. Quiuruolcx antiquirus fuit vdis faltationis : facer, fupcrflitiolus m l.icrihciis , thcacticus , mili. tavis, conuiuiaHs Sacv.i laltatione v(i funt , Dauid, i. Sam. 6. Mana.Mohs fororE.w.i!. ij. Muiicres occilo GoHatho. Ifrac- liti Exod.ji. (aitarunt Ciltatione idololatrica. Hodie Chri- itiani iuSvria dic re(urrc"« ijat», multo magis e conta- du,compIexu, bafiis, qu.t in faitacionibus funt vfiwta. Etiam ipedatores irritantur ad libidincin. 6. Muka: zelotypiz , fini- ftca; fufpicioncs.odia, iuvgia hinc oriuntur. 7. Saltationes iftae funtfere contra omnia Dccalogi prjEcepta. Medici. Nam mo- tuspod cibum fumtum eft: perniciofus Ittridici. Si gences, exceptis Gr.Tcis , damnarunc ttipudia , quanto magis noftrum crit? Scipio Africanus repudiauicceu inhonefta. Apud Roma- nos faltationes fuerunt infames. lulianus Imp. magnopere ab iis abhorruit. Hodie Mofcouitx nullas ducunt , tefle Sigif- inundo Barone ill ^crfierlfcill. In iure ciuiii etiara olira prohi- bcbantul- Cod. tit. de Teriii L.dies feBos. Fridericus 1 1 1. Imp. foiebat diccre , fe maiie febricitari , quam faltare. Albcrtus Imp. iudicauit, faitationemcire pvopriammulierum. Aiphon- fusrcx Siciiix Galios iudicauit leues,conomine,qu6d faitarent. Concilia quoque , nominatim Laodicenle & Conftantinopoli- tanu.n, prohibucrunt choreas , & maximi in nuptiis.Sic & Pa- tres ecclefiaftici : Ambrof Aug.Chtyfolt.Bafilius. 81. Siracides in conuiuio rcquirit Mulicam : Concentus Muficorumin fympofio cft quafi infigne carbunculi &c. Gra:- ci maxime deleftati funt Mufica fympofiaca. Hinc triplex apud ipfos harmonis genus , fecundvim tria nationis genera: DoricuiTi,Mt;.«^97rft~£j, magnificum : iEolicum, hyxaa,.! cla- tum,fublinie:Ionicum,(itj,-«'5(?>.«*;««. Deum rogemus, vt ille mcntem lin- o-uamque noftram corrig;at , dirigat. 6. Chriftusinrcr cpulan- dum cradidic pr.xccpca fciia. Luc. 7. ir. 14. & 1 1. 7. Philofophi quoquc nou folum iocofcria , fcd & feria in conuiuiis procule- runt. Sic :n primogenita ccciefia oiim aicbantur anagnoftx, qul inter cpulandum pr.riegcbant. Aiexander Seuerus inter epuiandum vel ipfc legebat , vei alios audicbat. Tibcriusqu.x- ftiones difcuticndasproponebat. Adiianusdo(ftos audiebat. In quibufdam Academiiseft movereccptum,vt ftudiofisprandcn- trbus aut ccenantibus vnus pulpitura confcendat & legat Biblia. S6. Inter fcrmonesconuiuiales olim vfitaridimi fucrc gn- phi fcu irnigmata. Hcbr. ninm a n^n acucre ; quia faciunt ad acucnda hominuraingenia. IdSimfon faftitauit ; & iChriftus parabolasprotulit. ' 87. Coionx in conuiuiis adhiberi folitx , vetcribus Chri- ftianis fucruntcxofx:quoniam carum vlusapud gentcs partiin fupcrftitiofus in facris , partini hixuriofus in cpulis cxcitic. Vids Tertull.de corona mititis, ^ Clem.Alexand.Fidag.lilir.i. 88. ApudHcbrxos vngucntorum vfusinconuiuiisfuit fre- quens ,Am.s 6. rfnl. 15 j. Eratfymbolum Ixticix & ainicitia:, Pfal-if.;.E^ch.iyMatth.i6. Marc ij^.Luc.j.loh.M. Matth.6. Quoties enim cxcipieb.antconuiuas honoratioics.cosbalfanio aliilque vnguentis fragrantibus pcrfundebant , vt ita cxhilara^ rcntur. Nam ccrebrum &(piritus (uauiodore mirabilitcr icfi- ciuntur. 89. Propinatio fic in oibem , qua: dicitur iyKVKXorroa^ce; vei tranfucrfum , licuistvtifj. Hodie pr.xmia proponuntur compototibus ftrenuis. 90 De poculis videamus. Ex iis quaedam funt raonftro- fa: magnitudinis. Ncltor apud Homerum habuit ram capax poculum, vt iuuenis vix gcitare potucrit : aft illc vnico hauftu euacuauit. Oiim erant pocula niodcrata ex quibus bibebant ter in honorem Charituni ; vel nouics, in honorcni Mufarum. Porropoculafunt naturalia vcl arrificialia. Sic raanus eft io- co pocuii Iiidic. 7. Et Nero , Iraperator crudcIilTimus Sc luxu- riofilfimus , in fuga fua niifera , ciim ad neccm quxrcrctur, extrema fiti afilidus aqoara ccenofam ( pro delicataiila fua decodti ) cx fubieifta lacuna potaturus, manu ( cilra antea fumtuofifiiraispoculis vfusefTct ) haurire fuit coadus , vt te- ftis cft Sttetonita in eiivs vita. Idcra Dario , & aliis Ducibus accidit. Capitibus feu craniis humanis oiim Scyth.-s vteban- tur , vt mortis iccordareutur. Quidam rcx Rutiicnoruni capto alioPrincipceum intcrfecit , & ex cranio cius poculum confccit auro circumdato , cum hac infcriptionc : Quxrcndo alicna , propria aniifir. Pocula quoquc lignca , (agina, hcdera- cea,fi(ftilia,vitiea,cvyftallina,auvea, argcntca, xrea, &c. funt sfi- tata. Sic ex ouis ftruchionum parantur pocula Hic memine- rint helluones , Deum propinare horainicaliccm iuftitix , vcl mifcricordix. 9 I. Veteres oiim in cccuaDoininica non merum vinum.fcd aqua dilutum adhibuerunc : aiij aquam tantum. Cyprianus Aquarios iftos refutauit. 91. Sitacides fapientitlimus vt aiiorum , ita conuiuialium quoque morum officiorumque magifter , optiraa prxcepta tradidit de manducatione & potatione. Cibus enim & potus funtdux fubftantiales conuiuiorum partes. 95. Bibendi adioHebr. dicitur nncr & 13^ , quod po- fterius plerfimque in malam partera accipitur , & fignificat ine- briari : vnde n^lDTtf ebrius , & J^naTt; ebrictas. -QilJ oinnis potus inebrians, 'mdcficera. jODpotare ;hincfailffcn. Grxc. ■mteit. vndcLarinum bibere ; nili maiis a /S/^ ; quod vitaanimalium fine potu conltare ncqueat. 94. Finishuius aftionis eft. i. fedatio ficis ; qux toleratu difficiiioreft fame: quia illaeftignca, Pfal 41.1. concodio cibi. }. (anicatis acquifitio & raorbi expulfio. 4- honcftatis causa bibitur. ^. fuperftitionis vel rcgionis ergo. tf, amici- tixcausa. Quidara tamen abutuntur potu. Huiiirmodifiint toxicatx potationes , item pcrpotationes & propinationcs no- (flurnx & diurnx. 95. Omnino autem duo pratftantifnmi acque faluberrirai potus humano generi a Dco (unt ttibuti atque conccfli : aqua nempe & vinura. Aquarura innumera: funt vcilicates,ad bibcn- dum , lauandura , medendum ,coqucndum. AntcNo.ichum nonnifiaqux potus fuitin vfu. Aqux vero qualitas fit bona,& quantitas moderata. 9(f. Aqua pota ficim fedat , caloiem extinguit, vifum acuif, mnc^t fai!tci-c aiigcn/ folertes & ingeniofos facit , vim alcndi habet. 97. Niuatxaqui antiquitiis fuit maximusvfus. 98. Altera potus matcria eft vinura. Heb. ]ii. Hinc lanus &Iacchus,id eft , Bacchus. Tt/inin muftum ; a ruii pofl^cdic^ pauper fuit : vel quia vinura eft omnium optima poircflio : vel quia vini ahuftiseft caufa paupcrtatis. 'OiK^quad iiotac : quia facit mentcm oi5 tt.^poc. 17.18.19. Corporca autcni elt immoJcrata & in- tempeftiua cuiufuis potionis ingurgitatio : nontantum vini. 105. Tot &tanta funt ciusincommoda, vtorationecoiTi- prchciidi non poir.nt. L:ic. u. Confer Prouerb. 10. tuHofe.j. lim^sb.loel i.Luc.t ,.£;,/;<./v.S/V.5 i.Nuilum vimim magisin- ualuicquim hoc ipfum. Non igitur mirum cft, wt cladcs no- bis euenirc, qui viuimus vitam fere Sodomiticam.flocci facien- tcs monita, pr.Ecepta , comniinationcs Dei. Strac cap. 3 1. duo acit. I nos dehortatur : f.cl^i.Se/^'' ■ 'd e'^ . "= viril,tei-.agc in Tfno. i. ailii^oyU, fubiicit. Ratio i.gcneiahs • Quia multos pcrdidit, Frouerb.iyEfa f C^i8. Ecckf.io. Amss 6.Hab.i. Corrumpithomincm. hinc comparatur fclh, Z>e«^ 31. colu- bro,igni. Eft caafa malorum piiuatoium& pubiicoium. Per- clitanimum&eiusbona,mentciTi,ingenmm uid.cium, memo- riam , virtutes , fenfus- Perdit bona corporis , robur, foimai.i. Perdit bona fortunx , diuitias.regna , foitunas. Perdit Eccle- fias. Refp.Peidit hominis authoiitatem, dignitatem.Et vt hona pcrdit.ita maiorum cft fcatuiigo. Pacit mala culp.T & poinii & tjuidem pocnas temporalcsacqueaeternas.i. Speci.itim per par- tcs id probatur.Nocct animo & corpori Nain i.Vino apenun- tur corda. Eft quafi fpcculum mentis. CDottcr tniinti faat bcs Ijcr(?CUgrunD. HincPlato veritatem appcilauit vini filiam. Ebrietascft garrula. Stultus intcr pocuLx taccre nequit.i.Ratio pcrturbatur vino : imo ebrietas eft caufa infania;. 3 . Ebrictas eft omnium virtutuin animieipu!trix,vitiorumquc profeminatrix, vtait Auf. 4. Vinum eftcaufi rixarum. j. Viiio inflammatur libido : vt vcl du.'s fili.r Lothi doccnt. 6. Ebrieras fanitatcm & lobur corporis labefaftat. Nam ftomacho cruditatem inducit, epar inflammationibus accendit , pulmoncs concutit , corpus totum tremere facit , caputvertiginerotat, pcdes ccrtisgrcfti- businccdere prohibet. Adde his oculorum hppientium rube- dincm,anhelitus foetotem intolerabilcm, dentiumputredinem, lingua: h.-sfitantiam , manuum tremorem , nafi ,& totius faciei rubedinem, acutidimos calcuHdolores,lentos podagr,» & chi- lagri cvuciatus. Numquam igitur cbrietas laudanda venit. tf. JMors violenta, lapfus &ofFenfio corporis pei ebiietatem con- tingit.7. Ebrietaseft caufa inopia priuatx & publicx.sEbrie- las atcrni cxitij eft caufa. Nam ebrictate tota lcx violatur. Eft omnium viiiorum epitome. Nam ebrii i.funtidololatr.i; :quia ventrcm pro Dco habent. i. iiomen Dci blafphemiis contami- nant 3 fabbathum violant.^.parcntes, miniftros, magiftros in- juriisafficiunt.5.adcaEdes,ftupra,furtafunt propenfi.6. denique oculos fuos adiiciuntad proximi vxorem , fcruos , ancillas. Hancturpitudmcm vidcruntcthnici. Sclcucus Locrcnfibus in- terdixit vinum adco vt etiam igrotis non licueiic illud biberc: cauitquc , vtqui vinum bibcret; capite lueiet. Indi nonnifi in (acris guftabint vinura : & dona dabant iis qui regcm cb.ium occidebant. Pittacus duplici pcena ebtios aftici voluit. iEgyptij cercum vini demenfum habucrunc in dicm.Siracidcs ait, ebrie- «atem perdere honiincs multos. Nam i.Toci populi hac lue fuerunt infedii : Affyrii , Scythae, Gennani , Grasci : hinc Gra- cari. i. Exitialis ell omnis xtacis, fcxus, conditionis hominibus. Adolefcens ebiius eft fpedrum : fenct vino madidus mon- flium. Regumiemulcntiacft noxia rcbufpubl. Ecclefiov.il. Hof.j.Amoi 6. Augjftus Imper. tertantum bibitintcr ccenan- iuditatem meam tegant. Pofieaquam tecla fum adrepo , f^ hunc inftar glirii dormtre , «7/«»? inftar ■vetttlicanis ter comefta euomere : teniutn fteniorea voce tau- qttam lutumvlularefacio: quartum adatmafuribiindumac inermem propello Nullus propemodum eft opifex , qui mihi non- feruiat l'ifcator hamum.lanifta i uttrum,arc.'4lariu^ dolabram vendit,vt mihi benejit. 105. Vinafiditia funt quam plurima. 10«. Triplcxcrt bibcndi modus. 1. medicus ; qui ad nccefll- tatem & fanitatcm rcfertur. i.ciuiUs ; qui voluptatis & a.nicitix ergo fufcipitur. 5. illiberalis .(eruilis, bcllu.nus. 1'ropiiiacionis illius impi:v: dclcriptio graphica habctur Habac. 1 v.ii Spiritus fandus per Prophetam Chaldxis obiicit i. viuolentiam 1. vio- lcntiam& tyrannidcm. 107. Ethnici tres tantiim bono viro cratcres bibendos mo- nebant : quorum primus fit finitatis. 1. volupcatis j. fomni. Namquartuscft uS^£ quod iciunium exhauriat vucs.vcla i«.JBV ficiie, Namquimultiim ieiunant, fitirecoa- fucuetunt. Ahftineiiiia Sedio XI. Dipnofophiftica. 357 ^Moibida. Hom» eniin «grotus cibos quofdam inerfatar. fNatutalis<^ ^ , LPurc naturalis. Alius cnimbubulam, fuillam, cafeum impense amat velexttcmc odit. f Medica ; ciim homines fanitatis causa iciunant. Politica; cumlioncftatisvtiiitatifuecausaad certum tempus homo ieiunat. ^Oidinaria ; quotidiana fobrietas. rMoralis^K Reliniofa ; a Deo I v. Extraordinaria ; ad ccrtum tempus inflituta. pra'ccpta J Volun- I . f Antc lapfum : abftin. ab vnica arborc. tatia "^ V.Ceremonialis ( ^ f Licentia v(que ad Mofen. \.Poft lapfum<< Abftinefttia a cibo . Ah^l^iiii-nti.T i cettisanimaiibus. \ (A quintuplex : .< fBabylonior. ^Gcntilium-J; iEgypt. Superfti- j tiofa ^ I Hxretico L tura LAtheuienlium. ^Eiraeorum. I Mamchxorum. I Encratitarum. ^ Prifcilianiftarum. I Montaniftarum. LEbionitatum. f-Mofis ~> •{ Elis ^•^o. dietum. LChriftiJ Miraculofa. Eaque- Coaifta, violenta ; cftque poena, quam fequitur fames ; qua Deus vel punit libidinem hominum , vel fuo- runipatientiani & fidem explorat. De fupcrftitiosa abftinentia notetur illud yulgatum : 'XOmW Lutherus lijc^t tt)Cr mx tcmmcil / fo f)CH«« 6ic kut aiaf; minTf n frc(Tcii. obferuitarint. Hicabufus a Patribus fuit taxatus. Imo II}. Sunt triafamis epitheta apud Hcb. i. ayi cum nulla extantftumenta.i. JB3, cumfuntfrumenta, fed carc & magno pretio venduntur: j. 7~>nY3 , cum neque pecuuia adcft , neque ftumentum : quam duplicem penuriam innui volunt liteia 3 quafi lit duplex aflRidlio. 114. Poft accubitum , veletiam ante, fiebant precationes. Apud Iud.Tos ftrideobferuabatur ifta confecratio.Pateifamilias jn^an hys fimulac menfx accubuitcumomiiibusdomefticis, eos admonet ad preccs : ita tamen vt ille primo confecret cibum. Sumtis epulis paterfamiiias iterum benedicit; & reliqui affiden- tes fequuntur pra:uiuni : itemque , Pfalnios cantant. Chriftus idem fecit, Marc.SMatt.i^.Marc.e, Idem fecit in Inftit. Ccc- na:. Otatio autem Dominica eft omnium precationum caput, norma,regula,corapendium.Vetus Ecclcfia religiosc obfcruauit has dU>~oy'iccf. Papiftiaddunt crucis fignaculum:habentquepc- culiares confecrationes.quibus Deum orant v: expellat Diabo- lum ex cfculentis & poculentis. In die refurreftionis conlecrant lac, mel, carnes, cafeos. In die lohan benedicunt vino. In die Marci fegetibus &c.PauIus imperat tiChayicu, i.Tim.^ Rat. 1. Ne pecorum vel infidclium inllar fine piis cogitationibus cda- mus : fed Dei datons rccordcmur. 1. Vt commonefiamus,Ada- mum amififie nobis donationem illam diuinam Gm. 1. per la- pfum Cen.t,. Sc nos propter peccata indignoseirc donis Dei^fcd propter Chriftum illa rellitui.Indeaddimus in precibus, per le- fum Chriftum.j Vtagnofcamusverum efle illud:Non lolopa- neviuit homo-.Matt.^.. Pf. io^.&- i^y.Non loluscibus, fufficit. 4. Q_uia in vfu ciborum facile admittitur vel abufus vel inteni- perantia !,«£■• 16. P/?i7.£/ii.£«/.4.2oi i.j.Vt mentem eleuc- mus ad cibum qui non perit,/o.6.L«ci4.6.Poft epulas gratias agimus, fimul ac precamur vt animo & corpori feruiat cibus 8c potus. Deut.a. & E/. j. 7. ii conuiuij domino gratias agimus, multo magis Dco. At multi Chriftianorum fuum inftar deuo- rant glandes, ncc attoUunt oculos. Alij vino ciboqiieiita fe in- gurtritant.. vt nil loqui vel cogitare poirint.8. Aues faiie laturat,-c voces canoras fundunt.At homines obiiuifcuntur Dei daioris. Non igitur niirum eft alimenta fa:pc in perniciemcorporis con- uerti.j.Gentes Deogiatias cgerunt 1 1 j.Coiiuiuator.qui conuiuas excipit conuiuio,intcrdum ipie coUocabit eos,ficut loleph Gfw.^j.nequecnim hxc cft^-^raa-o- >.ti-^ix. vel collocationem iionnunquam permittct conuiuaruni aibitrio.Ncc plures inuitabit,quam locus couiuialiscaperepof- fit.llleficaflideat conuiuis,vt poftrcmum fibi feligat locum,qui & ad circumfpicicndii omnia,& ad (urgendum,fi ita opus fuerit, fitaccomodatus Apud Perias locusmedius,apudGr.ccosprimus erat honeftifTimus.Cclta: ciim plures fimul coenaret,fedebant in circulo Mcdius erat optimus.Sic & apudNumidas.Vid.f/M^iyf. I I (5. Grxci & Romani Bacchaiiaha celebraiunt:quac fucrunt feminariuni i.iui:h,erbis , atboiibus , ftuticibuSjfiifRuticibus. r I fPifcibus. '^ rMatetia ex-< Animalibus : vt< Alitibus. I LGtertilibus. LAnimalium"^ f Pattibus : vt cfl: anfais jecur, omafum bubulum. LEfFciftis : vtfuntlac , butyrum , cafeus, mel. rAlimejita. n< I LCondimenta : vt fal. EfFeais<( X16. Cibi funt ab-< | rAlunttantiim. {.i.J fteftigerantes. ; Alunt & alterant ad certam qua-.^ humcdantej. L litatem. Suntque | calefacientes. Lexficcantes. rNatutales. , Cau(is< LAttificiales : panis, placenta. wHominibus. j Obie(3is & fubieftis recipientibus. Obla- f Deo. Recipiuntur vetd ab.^ L ti enim funt ab ethnicis «( v.Brutis, LSatanEB. f Aqua. 12,7. Poculenta funt j -( rNatuiale. LVinum<< j fpomis:pytis. LFai^itium : e-< Lfuccohoidci, vt ceruifia. jiS. Locuitarum genera funty.in S.lit. & Rabb. tnonumentis. < r I . m3"l« , k 321 multiplicati. rQuatuornuet auesmundas | j_ j_,yL,2 Leait'.ii. qubdfaliat fuperruces. numerabantur. Zsa/Mi. < _ >u'ri^ V.4- 3Jn. rs- ''1 , a "3 tondere ; qubd omnia c terra depafcat I Tres fpecies, ;.^/.i.<, ^" ?>: %i""° ' a pp"? lambo : hinc frtcrcn- L& ^jww 4. L7. '''?'? perditio, a bpn abfumere. loel 1. locuflae vocantur exercitus Dei. Licet enim hxc ani- malcula (int minima , tamen maxima fepe Dei iudicio het- bis.fegetibus atquearbotibus damna important : id quod S.&- ptofanx liteta; teftantut , omniumque tcmpotum expeticntia. tli/i.l.t i.f.ij. teftis eft longinqua maiiaab ils tranriii. Gran- diotes etiam funt, qua: tanto volant alaiiim ftiidoic , vt alites ctedantut , folcmque obuinbtent. Italiam farpe infcftant ve- nientesex Afiica. Indibellum getunt cuni iis- Quam gtaui- ter anno 1541. ex p,i!udibus Moeotidis piofcLls Pannoniam, Germaniam, Italiaminfeftarint, Matthiolus ■mna i 545.6«- min\m\,Gualthcrm in loel &caimo 1 547 & 4S.Bi:eticam Arias Montanwin loil i.. Heluetiam& agrum Mediolancnfem an- no i J64. afflixeiii^t , Lauatertu in Z\echiel. teftatur. Sic anno J94. tcmpoie Gicgoii] Magni Pontificis cum omnevitidce tetra nafcens abfumfiireiu , h^ortenda faines & peftis fecuta eft, quxltaliam totobiennio afflixit- Et poftea Ludouici 1 1. Imp. temporc inagnam Gallia: pattcm locuftx vaftarunt. Etuca; quoque nobis funt nioleftx. 119. Annonx pt.rfedi cutabunt vtalimcntaferuentut in- coi-rapta, & nifto pretio vendancur. Letiitic. ig. Detiter.i^. Amosi. Huc pettinet exemplum lofephi. Gracci habuerunt fuos iyt^.if^.xi , ff!7«(Ju>««i; , SifacultatQs habet.., yi rUttu, foluere harttm expenfas atieat, ^/•^^'•'«'irillurnfrtui.-ntsfttL S'»fortefr,mt^f^^^^^, ,^ ^ .,^^j;^ :Proh,Oe,n.shtuc„e faciat hl tniflerttk N, pareat. tampUa.tur mtdcUgratn S.nftimtuose ,iui, «, ,„; nihilLb,t., ■Xratsnt eum tonoribti,;froh Herculesl 150. Locus conuiuium maximopere ornat. Claudius Cxf. vt plurimum fub dio difcumbete eft (blicus , vt plerumque fexcentifimul difcumbeient. Alij in tricliniis, cosnaculis, hor- tisbafilicis; alij in lucis, fub tiliis,&c. Abialiamexcepit hofpi- tes fuos fubquetcuMamre , Ge». 14. 17. ltaGedeon7ai. ?i. Quadamgentesin rebusaduerfis conftitutce,ftantcs cccnitant. 4. Quid^am inambulando rapiunc cibuin. Cum quidam interrogaretur, id cur facetet , rcfpondit : i /3«^»/*«/ tJ 141. Dcfacrificiis ethnicorura teneantur fummatim ifta. I. Sacrificiaipforumfueruntvaria. Nam a forma erant pu- blica, Tcl ptiuata ; a tcmpore, anniuerfaria & ftata , vel arbitra- xia.ncdurna vel diurna.adiis & dcabus dida fuerunt Ce- realia, Liberalia , Bacchanalia , Vulcanalia , Vertumnalia , Sa- turnalia , Terminalia , P«ililia &c. a locis Septimontia, Pala- tuaria&c. a materia hecatombe feu Qnfvir.a- , «tf^mTreevfia : a fine 4lJ;iae/i7ii(^,i>xTixM , Mff^tliica : abaccidente patria vel pere- grina,tenuia, & magnifica, (eu fciK^ >C ftfi^a >i^e^>i>«ft3«. 1. In facrificiis idololatric.s adorabanc omnis genciis crea- turas. Hinc jytr^Aaitf»''' > pu»!o>»Teft« ,^o>oA«7?«« , aj- 6pe>,aT^Ht6 , ci^po^xT^HCt , t^XtoXscT^etec , >ifl>>a7t«« , jpo?c«- nfeiix, , «•«gi)A«T?«'« , (pu^XcCT^eiot , /iti-nu^o>,a-^eix , «sfo^os- T^tiX , unf^^?iX7^eiai , iQ^o^oXur^tta , ^aj^ji^vo>,oCT^HX , yxto>,ac- TgHflC , ^AioXuT^etot . mTeiVoXoCT^ei» , o^toXccT^tix , 'nT^oovn>ao>,o(." T^eix, e^7ri^?ie6T^HX ,Kfc^t$io>,XTPetcc, ^vn^XT^eiX , jKCroc^o^.as- Tj««, »iigamhxr^»x , vJ^oXaT^eiei , n^ TOTrohdT^etx. Acque hxc erant obiefta idololatria: naturalia. Artificialia ernnc innumera, idola pifta, iiiSa, manufada , fafa. 3. Mate.ia facrific.oruni ethnicoru.n fuit varia : puta homines i.itcgri, certa membra hominis , vidclicet capuc, lac , genitalia : fues, boues, equi, oua,far, hordcum, mel &c. vnde uoStiAx , finjvs-iic, 'in 'Tsyi^atx , o^oivirix , n^-u-fihoHcrix , -ir^OjiotToJvjix , ffvn^Jvotx, arfoiv,]!», &c. 4. Loca facrificiorum cranc templa,fana , de- lubra, montes, fylux, vallcs , deferta , loca maritima &c. j-. Iii faccrdotibus fpcdare folebant animum , inque illo fcicn- tiam & caftitacem ; corpus , inque illo integritatcm & puri- tatcm ; veftitum ,& in illo varias formas & ornatum , fexum,' eiimque .nafculinu.n vel formininum ; a:tatc.n ; vitx genus, cjuod oIi.ii erat regiiim ; honorem , dignitatcm , ordincm , fa- larium , poenam , &vi(n;um. 6. Modus facnficiorum abfolue- batur tribusacSibus , quorumprimuserat •rog^o-xdL/^, srjyre- Afi«, 1(^4 Tfg^iivffff,. pr£ptiratio, ■vidcWcez elcdio bcftiarum , qux indc dicebantur eximix & cgregia; , illarum piobatio , cicu- ratio, ablutio, piccatio , immolatio & libatio : pra:paratio cor- poris , confiftcns in varia multiplicique ablutione, & in v.a- rio habitu , abftincnti.1 a niuliere , vino & rerum variarum: praLparatio animi confiftens in puritate mcntis & filent.o, fecu.idus eracipfa ^a-tx : tertius compleftebatur tos WJji^i»: vidclicet variavota ridicula,cinctcs.reliquias vaninimas. 141. Feftiua poculi conuiual.s defcriptio, qualtm fibi pota- tores exoptant, eft ciudnodi. jirgentum bene tornans, Tahtica, Vtilcane mihi, Non hominem armaiunu (smiiienim cum bellu mihi ? Sed lauum poculum cude e^antumvalcs maximii Inqueeonequeaflra, Neque pluujirafacias: Nam quid cum Pleiadibus. • ' ' 6^id cum Boote mthi ! Vites fabrica,qu£fo,intt^, Et racemos pariter, ^ureofque pulchre calcantis Comites Lyii . Amorifque excude ftmul. 14 j. Colophonisloco proponimus ex Lipfio fuminain ere,Gixcis cft cixux/« mten. 4. Gcnus Poculi huic poeioni a Summo adhibicamiquod ctat fola patera.alij exdufis. {Amatorcs Veneri, Bellatorcs Matti, &c. f Bencficisin fe:inquo. rum numero maxi- meviriprincipcs.Sic in mult.i copiaho- norum Augufti,cti- am hoc aScnatu de- crctum , vt pcr Gc- niumciusvulgo lu- rarcnr,&inc6uiuiis omnibus pro falute I cius libarcnt. ^Amicis. Li.Modus refpondendi intet bibendura aut propinandumiqui erat, Bene viucu,i\ii, Vittiu. {.Ratiobibendi. Solenncfuit antiquis vt in omni conuiuiointer po cula,& mcnfas , maxime fccundas IibationemteIigioscferuarcnt.-( Libabantaucem(&quidcm aon Romanitancum,fcd&Gra:cijtum 3 a o Tem. IV. Ff « E C T I O 241 Encyclopedi^ Lib. SECTIO XII. XXXV. /» quaproponitur Arithmologia Ethica. P R^CEPTA. RiTHMOLOGiA Ethica eft eniimerado ea omni vicae ^enere inftniere jr\ rum , quae nos m pofTunc, comprehenfa numeiis. Eius occurrit vtilicas & modus. Vtilicas eft, iuuare memoriam. Modus eft dujaex. Eft enim Arichmologia pro- fa ve! ligata. Et vtraque eftphylka, hiftorica , e- thica , policica , theologica, &c. cjuam latc fcil. pa- tec vniuerfa Encyclopidia. Nos inprimis ad E- thicam , bafin illam totius vitae aftiu^E, refpicie- inus,&duospra:fhntiflimos Arithmologos pradi- cos introducemus; j^msi lohamem Lauterbachhm, qui Arithmologiam mifcellaneam certis diftichis comprehendit , & loachiimim Camerarmm , qui fingulari ftudio Arithmologiam Ethicam adorua- uit. ARITHMOLOGIA MISCELLA lohannisLauterbachi) , quantum ad fumma capita. iHouein Mufn. Calliope,Clio,Euterpe,Thalia,Mclpomene,Eraco,Tctpfi- chore, Polymnia, Vrania. Sepiem artes libemles. "'Grammatica.Rlictonca, Dialeftica, Mufica, Arithmctica, Geometria, Aftronomia. ffluinque fsnfiu. Vifus,Auditus,01faaus,Guftus,Ta£llK, Tres Chariies.fea Gratis,. Aglaia, Thalia, Euphrofyns. Septem fapientes. Cleobulus,Chilon,Periander,Pictacus,Solon,Bias,Thalcs. Tres Furtii, Tifiphone^MagEra.Aleiao. SeptefK plttnet£. Saturnus,Iupiter,Mars,Sol,Venus,MercuriuS,Luna. Sjuatuor elcmenta. Igni.«,Aer,Ac|U3,Terra. S^atuor annipartes. Ver, Ailas, Autumnus.Hyems. S)tiatuor mundi fectila. SecUlum auteum,argcntcum,iEneum,ferrcmii. Tres Magi. MeJchior,Cafpar,B.ilrharar. eiHatuor EKangeliJli. Matth3eus,Matcus,Lucas,Iohannes. Septem dies creationM. Feria prima^i.j 4.5.6. & fabbaium. Sex millenarij mundi. Primus 1.5.4.5.& 6. Tres Parc£. Clotho,Lachcfis,Atropos. Tres ludices inferni. .^acas.Miiios.Rhadamantus. Tres Harpyii. Acllo^Cclcno, Oc\pedc. S^inque fiunij infernales. Achaon,Styx,Lcchc,Cocytus,Phlcgethon. Qitatmr artcs maiorcs. Philofophia,Theolo!;ia,Iurirptudenlia,Medicina. Duodecim taborcs Herculis. Lco Ncmsi-i , Hydra Li.nara , Apet Calvdonins , Cerua a:ripcs,AuesS'ymphalides, Hippolyte Amazon , Augia: fta- bu!um,Taurus Ctetcnfis.Diome lis equi.Gcryonis oppieflio, K~fperidum honi.Cctberus viuiSus. &uinque tibri Mcfis. GciKus,E}£oduS;LcuuiCus,Numeri,Deutcronotnion. Decem plagi .Xgypti. Riui fanguinei, R.ana',Pediculi,Infefta,Lues,Vlcera,Gran- dcLocuftsjTcncbti, Primogcnitorum intcritus. Tria mundi tempora. Inane, Lex, Mcirias. Tres Chrijlianx. virtutes. Fidcs, Spes, Chatitas. S^atuor ■virtutes morales. Prudentia,Iuftitia,Fortitudo,Temperantia. Decer» pncepta dccal.gi. Primum,Secundum,Tertium,Quartum,&c. Duodectm capita Jymboli j-lpoftolici. Primum,Secundum,Tertium,&c. Sex petitiones orationis Dominict. Prima,Secunda,Teitia,&c. Septem EccleJiA Sacramenta. Baptilmus &c. Httodecim Jpoftoli. Pctrus,Andtcas,Iacobus, lohannes, Philippus, Bartholo- maeus.MatthjEus, Thomas, lacob, Simon, ludasThaddxus, Matthias. V 6)uatuor Fropheti maiores. Efaias,Ieremi3S,Ezechiel.Daniel. Duodecim Vrophets. minores. Hofeas,Ioel,Amos,Abdias,lonas,Micheas,Nahura,Hab4- cuc,Sophonias,Haggxus,Zacharias,Malachias, Triatemfora. Praetetitum,Prafens,Futurum. Septem vit£ humannpartes. Infantia,Pueritia,Adoicrcencia,Iuuenta,Vicilissecas,Senc- Ans, Scnium. Duodecim menfes. lanuarius, Februarius, Martius, Aprilis,Maius,Iunius,Iu- lius, Auguftus, Scptembct, Odober , Noucmbet, Dcccm- bcr, Septem orbis miracula. Pyramidcs,Turris Phatia,Muri Babylonis.Templum Dia- nae Ephc(ina:,Maufoli fepulchrum.CololIus Rhodius, Simu- lachrum louis Olympij. DHodecimfigna Solaria, Aries,Taurus,Gcmini, Cancer,Leo,Virgo,Libra,Scotp!US, Sagitt,irius,Capricornus,Aciuarius,Pifccs. Tres miniftri fiomni. Morpheus,Phobetor,Phantus. Tres Sirenes. Leucofia,Parthenope,Ligea. Tres cyclopes. Brontes,Steropes,Pyracmon feu Arges. €^atuor M.onarchi£, Chal(laea,Pcrfica,Gt:eca,Romana. Tres hon cceli. Eunomia.Dice.lrenr. Duo in hiftoriisfpeBandn. Pietas & luititia. D«ifKeta faBa, aliijmd pijiceptorion admittwit. I. Mus& liirundo. 1. Fugicns cartigantcs, & contcmnens difciplinam , & Iia- bens auresobturatasad admonitiones de virtute. yigintiqnatuarhxc pleriimqtie inter fe pugnant , qit£- dmm autetn ex ipfis taiita) exercent immicitioi , vt ifiter eapax nmqttam conciliaripojfit. 1. Lupus Sc gcnus paftorum. I. Feles &:natio nuifculorum. 3. AccipitrL-s& columbx. 4. Corui,& qui vocantur bufones,fiuc'ranjE terreftres. $■ Fraxinus&anguis. 6. Vitis & brallica. 7. F.lcphas & draco. 8. Equus & camclus. $• Bafilifcus fcrpens & viuerrahabitans in ardificiis. 10. Crocodilus & dclpliinus. II. Lacerta & cochlea.-. 1 1. Elephas & lerpens. Ircm Echinus& anguis. 1 ;. Mura:na & po!ypus& cara:bus. 14. Mura;na & conger. ij. Polypus & locufta. 15. Bal,ena & orca. 17. Stellio & (corpius. 1 8. Panthcr & hyena. 19. Aquila& nodlurnusaccipiter. 10. l^luuix noujj & vcceres. 11. Plures qui partiuntur hxrediratem. 11. Somnus & cupidiras difcendi. 1 j. Diuitii & prodigalitas. 24. Religio diuiua & fupeifiitio humana. ^uatuor hac CHmfunt,nulligrata funt. I. Calceamenta&veftes&eaquxdepenu promuntur,dum corrodunturab iis animalibus qua: illa (blcnt lacdere. 1. Si quis in loco chorear puluere fparlb iniiciat (entes. 5. Siquis(erueteosquifeipfosperdunt , automnino fi quis benefaciat ingratis. 4. Declamationes apud fcientes & efurientes. De qttinque hii tranquilltim & non curiofum ejfe, optimtim efi. I . De adminiftratione alienac domus. 1. Dc gubcrnationediuina. 3. Decibopifcium marinorum. 4. De confilio potentum, fi quis priuatus fit. j, De conuerfione ventorum. Tria hsc ne reformidss. 1. QuodneceiTaribfcrcndumeft. 1. Quo prxclarc pcrfcdo , laudem foititudiuis confecutu- rus (is. 3. luanem ftrcpitum. 7ribns his pudor nihilprodefi. I. Mendico petenti. 1. Efurienci in corna, & fitientiin potu. 3. Danticonfilium,qub minushicverax fit vt profit petenti. jQitatuorfioit in quibiu pauca meliora qttam multa. 1. Pugillus vnus , fecundum Salomonem , quietis , quara duo laboris. 1. Penuria in cgcftare ad iniuftas diuitias. 3. Mutilum elTe vno mcmbro potiusqnamambobus. 4. Breuiloquium indodi magis quam loquacitas. De his fex Jpem nonconcipere, bonumefi. I. Dcpennis produccndis. 1. Fieri infcftum quod fadum cft. 3. Immifericordcsreperirein aducrfis mifericotdiam. 4. Dcum peccatoribus bcncuolentiam addere. j. Dc meffc aut a (emente in mari. 6.Giatiam raalos,quibus benefaftum eft,ielacuros elTe. His tribits aduerfiri oportet ajfdue. 1. Sibiipfi vnicuiquc piocliui ad pcccandum. 1. Pr.vceptoribus malorum. 3. Laudibus ftultorum. Hsc tria in memoria habcre femper, vtile efi. I, Mandatorum tibi ab aliis. 1. Bcncfacftorum tibiab aliis. 5. lani morruorum , vt autc oculos fempcr habeamus futu- rum finem vita: noftra;. Triafunt a qttibtii ?nifericordiam & veniam abefi^e, reUttm efi. I. Ciim nos ipfi peccamus. 1. Ab animadiicrlionc inlibcios impiobos. 3. Ab interemptione letiferorum. De tribus hisfujpendere iudicitm reBum. I. De ignotis & occultis. 1. Dediuinis &ccEleftibus. 3. Deamicis &inimicis. Amicitia enim & odium veritati iudicij obftat. Horum trium obliuionem licere adipifci optandum. 1. Triftium & pecatorum. 2. Quorum meminiirenocecctalceri. 3; Noftrorum beneficiorum. De his tribus nunquam indignaberis. I. De eleemofynisquotidianiseigaalios. i. Dc lis aftionibus , a quibus abeft turpicudo & tradu- iflio vita:. 3 De induftria , qu3e e(t caufa pulcrorum & iuftorum operum. Tres hi non vident. I. Captusoculis. 1. Stultus & defipiens. Hi enim quaraquam cernant, cx- ci fijnt. 3. Captus vQluptatibus, qui& mutuselTe ferc reperitur. Tres hi auribm non bene vtuntur. I. Captarts &fe(ftans audiru aliorum fecreta. 1 StuJens turpiloquio & calumniis. 3 . Qui quotidie ptjcclara audic,& ab his nihil iuuatur. Jn quatptor hisplurirnum efi impudentid, I. In viro induente veftem muliebrem , & in muliere fu- mente viri. i. Hofpite , qui dignus fibi videtur , vt codcm in honote fic cum patrefamilias. 3. Qui verba facit coram poteutibus iniulfus , ncquc in- terrogatus. 4. Cuius fidei aliquid arcani commifrum cft , qui non filcc, fed illud garrulitate fua aperit. Sex hiic plerumque ebrios comitantur. I. Alarumelatio- 1. Titubare &tremere. 5. Dclirium fermonis. 4. Dolor capitis. j-. Deraentia. 6. Vt tandem fidcrati intereant. • Tribus hifce dorntim aliqtiam feqttentantibm , impol- liita nonpermanebit. 1. Hirundinibus. 2. Columbis. 3. Sub religionis pntextu nuptias refugientibus. Duobtis hifce irafli aliqitcm culpandum non efi, ita vt illis aduerfari nunquam dejinat ,fuper vno atttern folovtiliter fane aliquis trifiitia ajfcitiir. 1. Calumniis. 2. Pcrtuibationibtts fuis. 3. Super Encyclop^dte Lib. X X X V. Tria fion facile feparantur. niKndam. Supi Super (rlacie. hii qnatuor via Ittbrica. l' Supei-loco humido & finio. ■ Superglona&ambitione. croimamuiiebri. 4. Superi Se.v h£C non factle occHltare pojfts , duo atttem nnllo tnodo. Fufum in facco. Scotcumiu fcneftra. Scabiem maiiuum. TufTmi in conuiuio Paupercatem in infolentia. . . . ,. Prauicatem & peculanciam compotem licentis faciendi aliquid improbc & ftucndi voluptatibus. De duobHS fenmttr hi iambici ■verfus Antipha- ms comict. -Celare,Phidia, Alia omniapotlit aiiquis hxc proEter duo: Vinique potum , flammas &ciipidinis. Nam proditur verbis vcrumque horum & oculis. Vt qui neget , plane effe taiem appareat. OuatmrhiC candidafunt. Quintum autem omnium fplendidijftmum. Nix. Argentum. Cerufla. Cani. Cot Cmplcx & piudcns ac verax. Jn his melius efi fequi animal brutum,quam hominem, I. Si cscus agitet afinum,a(inum magis quam carcum. 1. Boues & raulos comedentes & bibentes potius quam erapulatorem &ebriofura. Incommunicabilia ftint cjuidem multa , fed hac inprimis. Lupus&agnus. Lux & tenebrar. Vita& mors. Amicus & alTentator. Pietas & impietas. Domum tria fulciunt. j. Tibicines& columnx. 1. Liberivirilis fexus. 3. Amici. Tria hdic funt inutilia & fujira fnnt. I. Cribro haurireaquam. 1. Sequi curfuvolucres. j. Luftus fuper defundo. H£c tria requirit vera amicitia, I, Virtutem vtpulcrum. 1. Confuetudinem vtfuaue. j. Vfum vt neccflatium. 1. Pediculi & fcabies capitis. 2. Liguritor& lauta cana. ;. Somnolcntus & pigcr & m.olle ftratum. Tria hdc frorfus funt ridictda. I. Loqui cum fuaimagine. 1. Pugnarecum vmbra. 3. Deliberare cum ftulto. ^uatuor hsc cuftodiam diligentem recfuirunt, qtnnttm autem prorfus aferuari neqmt. 1. Suesquipafcuntur iuxta loca confita. 2. Equi&boues,qui pafcuntur luxta agrumplenum fru- menti. j. Ouesquasegit paftor ad filuam denfam. 4. Grex caprarum qui agitur pr«cer hortos plenos olers- bus. j. Mulier iuuenisinipudica. Inania & iniitilia, I. Nutu aduocare cxcum. I. Loqui cum furdo. }. Bibere cx vaciio poculo. 4. Decalculispolentam facere. 5. Semen fpargere in mavi. 6. Colere folum flerile. 7. Numcrarevndasaquarum. S. In filua pilcari. 9. In aqua triticumexfculpere, 10. In fornace arefacere glaciem. it. Ventos includere in ciltam. II. Caluumtondere. T ). Lauarelaterem. 14. Aquaextinojuerc tblarem radiura. 1 j. Anum compellere ad duccndum choream. 16. Camclum ducere perfoiamina acus. 17, Mulgere hircum. ^8. A£lumagere, 19. Docere mentis impotem fapientiam. Secundkm fapientem Sophoclem indicia. bom valetudinis. I. Edere& bibere in tempore fuauiter, i. Conueniens opus perficere fine defatigatione; 3. Dormire fine querela, 4. Moderate vti Venere , quibus fas eft. 5. Coucoiflio perfefta. 6. Excetnere & emittere vrinam fccundum nataram. Conferttantia valetudinem fecundum PrAceptum Plutarchi. i. Non fatiaricibisad faftidium. i. Nonabhorrerealaboribus. 3. Seminis natura: conferuatio. Difcutiunt. I Calliditas humida. Ventus paleas. Prodigus facultates paternas. Per tria fiunt doEli t. Pcrvfum. Prscepialegum. Difputationes. Confiltarium tria in fe continere opotfet, I. Scicmiam. 1. Bcneuolentiam. 3. Libcttatemloquendi. Tres funt cogitationes reaid. I. Homoqui fcit imperare hominibus ; z. Sccundiim leges: j. Non femper. liorum trium pojfefiionem aliis ofientarejutum non cfl. I. Vini dulcis & fuauis , ne quando alhciat ahquos qui petant, 1. Muheris formof* , ne quando in amotem & defiderium huius trahat eos qui hoc audiunt. 3. Diuitiarum,ne quando fures accerfas Accedit autem ftngtdis id qtto efiicitttr, vt vtiliter fieri videantur, vtfi fiant a caupone, a lenonc, & k debitore. DuA prAcipti& viBoria. I. Vinceiebenefacientem. a. Et fcipfum. Supelle.v & pojfejfio imttili^. i' Gallina fterilis. Sedio XII. Arithmologia Ethica. 347 Susinfcrcunda. , • Seruu? inticlelis&fuiax. Opeix pigii'- Felis fugicns murcs. Mulier adulrera. Ancillagrauida. Libcri contumaCfS. Marfupium non capicns nummos. Tria hdc tmbam & commonent ifia tria. Imbrcs aquas. Venti mare. Gubernatores ciuitatcs. Sex vaga cfr mtitabilia. FIos vernus. Tcnipus vicinum foIftitio& bruma?. Cafus tefferarum. Venatio volatica. Amor muliebris. Fauorpotentum. Tria a tribus anertenda tlHs , ejui gloriam bouarum & ftdcraritm rerum qMrurit. Oculi a (criptis aliorum. Manus a pecunia, cjuara alius pofficlec. Aures a fccretis. Jncffcacia & inutilia. 1. Mola inutilis ad molendutn. 2. Fornax fine igne. 3. Nauis&turrisfiue ciuitas . expers vitovuin qui frequcn- cenc iiicois. Tria pottjfimum ftint , qm bene ant male ajficiunt cor- pora humana, fecitndum hoc diBn?n : Salnca, vina , Ventifque hilarif cupidij/ima rifics, Corporibtti profunt, corporiiitfqae xocent. Seu: JBalnea , 'vina , Venits conferuant corpora noHra : Corrumpunt eadem, ialnea, vina, Venus. ^uatnor hac in domo e^e^& femfer remanere oportet. I. Caminum. 1. Cohortesgallinarum. 3. Felem. 4. Vxorem.cuiushoc eftproprium.vtdonuira cuict. Triplices mmmi <^u£rendi funt bo/iis. I. Ad nccefTarios fumtus. 1. Ad exiftmiationisdignitatcm. j. Ad necelfaiios & ^raues cafus. Gctraani dicunt:':???^» miif} i)aben eini ^b^ ^pfcnning. Hs.c injidiai flruitm & aliis,& interitum parant. Canes leporibus. Vulpes gallinis. Lupiagnis. Ciconia: ranis. Corui vefpertiliombus: Cancs fibiipfi propter comrauncm cibum. Amacores riualibus. Ignauia & defidia virtuti. Pr£ter naturam fmt : Adolefcentula formofa finc amore. Emporium populofum finc fiuibus. Senex fosnerator fme pccunja. Adolefcens fiiie alaciitate. Granarium vctusfine muribus. Scabics cjpicis fine pediculis. Hiicus deccmannorum finc barba. Somnolentus & defes mukarum rerum fcientia prs- 7- 8. diius, Decem & tria hac qitttrere , atitjiulttim cft , autfieri non potcfl vt reperiantur. Anfcrcsiii lecytho. Porcos pinnues m congrcgatione ludtcorum. Vinum in (agcna pilira^coria. Equosvcl mulas in nidis ciconiarum, Vericatem in hypociita. Fidcm in allcntatorc. Apudebriofum fobrictatem. Apud prodigum pccuniam. Apud demcntem fapientiani I. 1.. ?• 4- S- 6. 7 8. •J- 10. Cum obefo vencrc mentem fubtilcm, 11. In focietate improborum bonuni. II. ■ ' ' '5- Apud ignauum vwtutcm.' In cogitationibus & fadis humanis iJ qiiod Deus vult Sc illi placet, i/^c inter fefe quadrant. I. Crumenicida & marfupium plenum nummis. t. Cocus & carncs. } . Curfor & via plana. 4. Celebrisconuentus &hilaritas. 5. Afinus & molitor. (•. Caupo & liguiitor. 7. Aqua & hydria. 8. Form^ excellencia & elegans Tcftitus. 9. Porcus famclicus & calidum flcrcus. 10. Infans laiftens & mamma lac fuaue contineus. II. Mulicr impudens& fuftis. 11. Liberi inobedientes &flagra. ij. Fur & ftrangulacio. Scholafticus & liber. 14 Udic imerfefe non. quadrant. Timidus & pra:Iium. Qiii opus faciunc fideliter , & procurator piiuans eos metcede. 3. Hofpites efurientes & hofpes fordidus. 4. Paruum plauftrum & ingens pondus. j. Vinofus & vacuum poculum. 6. Bonus venator & canes fegnes. 7. Canes & fcles fuper vna area. 8. Olitor & capra. 9. Veftigalia magna & mercaroiespauperes. 10. $enexvir& mulieradolccutula. 1 1 . Bonus prsceptoi &auditor futilis. Boniviniproprietates qmtnam ftmt ? Tot cjuot fenftts in corpore.Ad illos emm omnesfitauner iiult vinmn bomim deferrt. I. Ad afpedtum, colore, qui fitlimpidus &clarus. 1. Auditum, fonitu , vc quafi ftridorcin quendam acu- tum, dum infunditur, edat. 3. Guftum, dulcedine. 4. Tadtum, frigidicacc. fQuia neino vinum vnquam probauic , quod tcpec ) in- quiunt Tcucones. 5. Olfadum.florido odore. Horuin fymbolum eftcusTA. Proprietates annorum attributa dccemiij tc7npori vfque ad anms cenmm. I. z. 3- 4- J- 6. 7. 8. 9- 10. {cquuntur. Dccem anni,pueticia,difcip!ina, ftolidns. Vigintianni , adolcfcentia, paLxftra , gymnaftes. Triginta anni, vir, expediciones. milesr Quadragintaanni,honeftus,iudicium,confiliarius. QLiinquagintaanm,conftans,grauitas,fcncxcruJbs. Scxaginta anni, decrcfcens,quics,(cnex. Scptuaginta anni.confidera.futura pigritia,decrepicus. Odioginca anni,qui dcridccur, cabcs' iiliccrniuni. Nonaginca anni,qui ludibrio habetur,dclinum,bis puer. Cencum anui , quicfcefelicicer, fepulcrum , qujevicain C A V T I O. Non cxiftimet hacc Icgcn.s aliquis. conuicij auc ma!cdi(fli..-)ut noprie- contumclia: causa hoc modo nos rcce-.ifui/Tc fcqucntia. Non taiesq o- enim placcc mihigcnusilIudcauillacorium,quodl.T:dir aliorum famam nobilem ( qucmadmodum poetice aliquis polfec dice. re ) quodque bonam exiftimacionem arrodir ; & conatur pro- brum afpergere. Vetunramcn quoniam fcitum clTc putatur.fua vjcia, quibusaliquislaborat, iion ignorarc, &nullagens , auc ciuilis iin03m populo- lurn. 348 Encyclop^dte Lib. X X X V. Troptie. tatesquo- lundam anima- lisin. emiliscon^regatio, nequeomn.no genus mortale repentur m- culpatumpcmas, aut.ncontannnatum .nonmd.gnurn dofto ac bono elTe duximus, esemplum hocproponere inquilitioms, aax vtilitcr in vnamquamque nationem fieri poflet , vt peillpi- ciais aliquis ir^nomimam aliquam gentis fux, aut la:tetur len- ticns fe ea carere , aut conetur illam deformitatem tanquam a natura (ibi attriburam exercitatioms quaficomtu occultare, & firilitatem 'contcntione virtatis detergere. Ac veteres quidem vcluti domeflica probra annotauerunt , trium pra:cipuarum eentium. T!u-acumbarbariei,Phrygum infipieuti.c,Grscorum fupaftitioiiis : nihilominus tamen & Thraces vt fortcs, & tan- quam intelligentes Phryges , & fapicntes Grxci in admiratione fierunt. Socratem antem Zopyrus ex facie de ipfius natura iudicium faciens , & multa atrocia ad pracfentes de illo dicens, non commouit.fed ver.-r indicationis tellem erte i!li haud piguit inquientem.ea qui difta elTent, incommoda natura: quodam- jrodo fua; e/Te implicita : feipfum vem exercitationc honefti illa emendauilTe. In humana igitur natura, vt didlum eft.quod omnino incuipatum fit,non ineft. Diuinuiii enim hoc erat. F-t hxc vita aliis noxam antealios fert. Omniumque qu.-c extite- runt,finectimine& repiehenfionenihil efl:. Is vero optimus.qui bonitate confili] celeriter vincit impetens fe quafi germen agna- tum mali , ne omnino prauitatis ditioni opprelTus fubiiciatur. Hucpertinctillud:Itali (apiuntantefaflum.Galli in faflo,Ger- mani pofl: faclum Item : Gallus in canendo capiifat.Germanus boat,Italus folus cantat. Hxc ita pra:fatus,nunc liberc proprie- tatcs nationum exponamhoc modo. Regionum quarundam & natiomtm proprietates. 1 Cermani bellatores ; fimplices, bcnefici. Ex his autem Francica natio , fimplicior, & magis ruftica ac vehcmens. Bauarica, fump£uofa,conuitiis opetam dans,procax. Sueuica, lcuis , loquax, gloriofa. Mifnenfis , magnifica , Jocuples, {pcciofa. Turingica, diffidens, attenta ad parua quoque, contentiofa. . Saxones, difiimulatores, vetfuti, contumaces. AccoIjE fupcrioris Rheni, frugi, aperti, hofpitales. Hcluetica, coniurata , afpcra, armameDtaria. Belgica , equcftris, delicata, tencra. 5 ». Itali, fuperbi,cupidi vindiftx.ingeniofi. j. Hijpani, dcfpedores,confuIti,rapaces. 4. GaUi , prafditi elegantibus corporibus , intemperantes, temerarij. j. Cimhri, magni, feditiofi, horribiles. 6. Briunai , turbuienti , negociatores, labotiofi. 7. Sarmati , edaces , fuperbi , furaces. 8. Boemi , inhumani, nouarum rerum ftudiofi, ad agendas prsdas idonei. 9. Jtfy/WfiueVandali mobiles, maligni,tumu!tuatores. 10. Fannones, afperi viiftus.cumfolo aureo, fupcrftitiofi. H. Cricanatio , qualis nunceft, mifera , vt femeldicani. Troprietates animdiitm quorundani- I. z. 3- 4- 5- 6. 7- 8. 5- 10. II. II. 13- *4 lb J7 I Elephas magnus. Leo magnanimus. Vtfus morofus. Apcr immanis. Porcusanimarahabenspro falc. Canis (agax. Lupusinfidiator. Vulpes aftuta. Ceruus pulcra hatens cotnua. Equus fuperbus, Bos robuftus. Lepus formidolofus. Mus fe cauernis occultans. Fclis leui grelTu incedens. Aquila acute videns. 'Accipiter velox. Lufciniavoccm edens fuauem. . A(l"entator perniciora loqueris. Sycophanta , venenati iflus infanabilisinfiiaor. Vnum. Omnla certe taedium habent, inquit poeta.Scd non illa qux expetuntur.&quiplacent. £nam alter cfuifpiam dixit! lempetcaret faftidio frugalitas. Etalit^, Diuitiaramnon cftfatictas l!ZmtT ^^'7.'^^"' "''?«« fat.eLfi,ll. tn^Lret.r. ^temm hnmantt '"P-d^f^Mfafat.art.o^frigalem ejfe dt^i- cerefotet , (^ dinitiigraues Hliquando ftericonfueueriint. Re» linquitHrfoladilecko Dei, (lUA 0" fempiterna. eji, (^fatielatim halet nullam, Afultiformia. Proteus. Meftra Eryfichthonis filia> Tlietis. Periclymenus. Achelous. Mcndacium. Tricipites. Arithnio logia mv- ihaleg ca Cerberus. Hydra. Herms. Geryon. Hecate. Proferpina. Qya: dicitur Ttinacria , &cum tvina ceruice , infijla I. t. i- 4- f- 6. 7- Sicilia. 8. Tria capira in Bceotia , locus ab AtKcnienfibus appella- tus, Quetcus capita. 9. Et qui apud Comicum : Dies dic vnoquoque pcrpotant duos, Quoram labant trepidantia mero tcmpora. Quique capita tria habent.vt Artcmifium. Secundijmquendamalterum Comicum ; Triit varie. I. Trcs mufae prifci ; Meletc , Mneme, Aoedc, X. Trcs Gratia; Aglaia, Euphrofyne, Thalia, 3. TresSibylli ; Cuma:a, Sardiana, Erytlira:a. 4. Tres Bacides ; Bceotms , Atticus , Arcas. f. TresHercules; iEgyptiusautLibycus.TyriusiCxGtX- ciaThebanus vci ArgiuuS. 6. Tres nati ex ouo ; Caftor, PoUux , Helcna. 7. Tres Harpyia- ; Ocypetc , Aello, Cela:no. 8. Tres horx ; Eunomiac, Dice Irenc. 9. Tres Parca ; Clotho , Lachelis, Atropos. 10. TresFuria:; Tifiphone, Alcdo, Megira." II. TresGorgones ;Stheno,EuryaIc, Medufa. it. Ttes Hefperides ; Hcfpera, rrytlieis, .^gle. 1 3. Tres Sirenes ; Thelxiope , Molpe , Aglaophona ; vel vt alij,Leucofia,Ligia, Parthcnope. 14. TresSaturnifili); lupitcr, Ncptunus, Phito. 1 5. Trcs mariti Helenx ; Thcfeus, Menelaus, Alexander. 16. Trcs Cadmi lilia; peremtriccs natotumj Ino, Auto- noe , Agaue. 17. Tres Saturni filia: ; Vefta , Cercs, luno. 18. TresmufEe , qua liberos pepererunt ; Calliope matcr Orphei, Terpfichore Rhefi,& Siienum,Clio Liiii 19. Tres famofi mattum interfeaores ; Alcraa:on , Ore- fles , Nero. 10. Charybdis in diester aquasemittit, terque refoiber." 11. Tripiices pcnnari ; Dxdalus cum filio lcaro , Petfcus: Boreadx, Zethns & Calais. ti. Trcs Bacchi leftatores ; SiJenus , Pan, Satyri. 1). Tres de.-E fubierunt iudicium Paridis de pukritudit ^ Iuno,Pallas, Venus. 14. Terexcifa Troja ; ab Hercule, ab Agamcmnone , ab Amazonibus. if. Tres fluuij infcrorum ; Acheron , Cocythus .Pyriphle- gcthon. 16. Ttifidumtelum Herculisi Ttidenseft Neptuni. zj. A ttibus f atrodus intcifeartcs terra- ; Afia,Europa, Africa. 45. Trium cubitorum py^m.ri. 49. Triplcxanima i naturalis, vitalis.rationalis. jo. Tres partes diei fccuniium Homcrum i aurora , mcri- diesivefpcr. fi. Ttia tcmpora apparentis Solis ; ortus , mcridies, oc- calus. ji. Trcs laudabiles niotus Stoicorum i gaudium , cautio, confilium. j}. Trcs partesphilofophiiEfecunJLim cofdcmStoicos; lo^ gica, moraiis, naturalis. f4. Tres facultatcs animales fccunJijm Platonem ; mens, animofitas , cupiditas. j jj Tres harmonix fiue gencra tria melodia: ; Diatoni- cum , Chromaticum , & quod de ipsa harmonia vocatur Har- nioiiicum. 5«. Tres feclrp medicornm ; logic.i, methoJica,empirica. yy. Tria gencra mcdicuia: i prophyladicum , quod pro- fpicit i therapeuticum , quod curat ; analcpticum , quod in- Jlaurat. 58. Tiia rurfum genera Therapcutici ; Di.-cteticum viiflus; Pharmaceuticum medicationis ; Chirurgicum , cuni manus adhibend.r funt. 19. Triain corpotibus viuentium ; fanguis, bilis.phlcgma. 60. Tripertitus annus , vt vctcres diuidcbant ; in vcr , ifta- tcm.hycmcm. 6 i. Tres praccipua' difFcrentia; naturarum ; beftia , homo, Dcus. Et fimiliter trcs facultaccs naturalcs ; nutritio , fenfus, ratio. , , . r ^ 61. Tres actatcs prazcipua: ; pubertas,iuuenta,lene£ta. 6j. Tres intctitushominum fatales ; famcs , peftis, bellum. 64.. Tria principia pbyficcs fecundum Ariftotelein ; raate- tia,forma,priuatio. . ,. , , b r. Tria prima initia Geometrica: difcipJina:;puudtus,linca, fupeificies. 66. Tiiquetrum , principium figurarum. 67. Tricolor eft Iris. <;8. Triple.x fpatium corporis ; longitudinis , latitudinis, profunditatis. 69. Tria genera animalium ; in aere,in'terra, in aquis. ' 70. Tres tbrmsetcrrarum ,infula,peninfula , continens. 7 1 . Ter arata terra optima. 71. Tresvfusvoluptatis; edere,bibere,vtiVenere. 7!. Tres fuauifTimc aguntin terra fecundum Menandrum; atrcntacor,rycophanta,improbus &: prauis moribus. -»4. Tria «optima ; u^.iiseicCjajMTni.ifiT^ii ; id cft, veritas,cha- ,litas, virtus. > , , ., 7j. Tria/3 przftantiflima ; /SsXn |k«6tJ , /3ajiA«« uvo^f, $xXuAet 7BA«p£5 «" xirf^ra.i id eft , confilium prudcns , rc- gnum Icgitimum,inarfupium femper rcfcrtum nummis. 7 6. Tria t bona ; lAtnfia», i«.o^^f, ^iuinfeiis ; id eft, mifcri- Cors,eloquens, religiofus. 77. Tnaxpeninia ; xoaxrtis ,y.>.'iz-rri;,>(s\ie^; id eft, clama- tor,fur,afl'entator. Aliter ita : Tria y. pefTima . Crctenfis , Cilix, Cappadox. ^ ^ , , 78. Tria x pclTima ; Jc^fiui >. Tria perfcfta intcrualla in mufica ; DiatcfTaron, Dia- pcnte, Diapafon. 90. Tripliccs in cithara chordx ; fumma , media, iina. 91. Trcs partcs incnlis ; Cdlcnda:, Nonx.Idus. 9t. Tres iu conuiuio cratercs ; quotum tettius louisfcr- uatoris. 9;. Trcs cratercs in conuiuio , quemadmodura Eubulus introduxit Bacchum fic loqucntcm: Tics tantum cgo lanis ciarcras mifceo, Vnum valctudinis, & hunc primum cbibunt, Secundum amoris: At foporis tcrtium. Quo qui fapere folcnr, cunt haufto domum. Nam quartus haud eft amplius cratcr mcus, Scd coiitumcli.T. Velut huicproximus, Clamoris. Hunc fequitur commclfandifuror. Ita fcptiir.us habet vulnera, oclauus forum, Nonfifqueltomachum. At dccimus cftintanix : Qj4i iam pedibus mfiftcre haud finit. Nam plurimum vini inditum in vas paruulura. Sternitfi-.ie omniqucm replet negotio. 94. Tria gencra pidura:; lonicum, Adaticum, Atcicum. 95. Ttes menfurarumnotx; initium, medium.finis. 96. Triain omnibus negotiis &: artibus ; ptimus conatu.s, inctementum, perfcftio. 97. Triageneravits humanx ; voluptatis , adionum, co- gnitionis. 98. Tres difFcrentix temporum ; prxfentis , prxtetiti, fututi. 99. Tres partesfabularum ; protafis, epitafiscataftrophe. 100. Ex tribus folidum facrificium ; fue, hirco,ariete. loi. Tres partes tribuum Atcicarum ; Trittys , natio, phratria. loi. Tresordinesolimapud Atheiiienfcsipatriciorum,agii- colarum, artificum. 105. Tres vocantur Tritopatoics ; Hamalcides , Protocles, Protocleon : aut.Cottus, Briareus, Gyges. 104. Trictetides in Bithynia feriarum dies. loj. Ttipodes Cortin.c Delphicr. 106. Ttes in choris figurx ; ftrophe, antiftrophe, epodos. ' 107. Triaceneracolumnarum ; Doricum,Ionicum,Corin- ttiiacum. 1 08. Tres Cydopet fabricantes fulmen ; Brontes , Steropes, Arges vel Pyracmon. 109. TrifonaGallorum uox. 110. Tres inaieacefrerx. 111. Tres oculos habuit dudor Boeotorum , fecundiim oraculum, Oiylus. t li. TriaDialefticainprimisprofitecur ;diuidere, colligcre feu definire , argumentari. 115. Tres fyllogifmorum partes ; 'fumptio, alTumptio^eon- clufio. 114. Tics modi fcientix ; fecundum diuifionem , ad qucm rcfertur & modus definiendi ; fecundum compofitionem; fe- cundum rcfolucionem. 1 1 j-. Tricliniadomusconuiuiorum. 1 1 6. Tres fuperftites in pugna Othryada: reliiSi > Alcenor, Chronicus,Othriades. 1 1 7. Tria gcnera ciuium fecundum Euripidis Thefeum : - — Quidarabeati opulentia Inutilcs,qui pluribus fcmper inhiant. Alij inopes, viclus quibus non fuppetit, Formidolofi funt , quod inuidi aculcos In eos,quibus res elt malx lingua:, exerunt. Quos Principum fc(5l.Tturimproboiumamor. Sed partium media falutaris crium eft, Lociimqucin ciuitate fibidatum, tenec. 118. Tria gencra hominum fecundum Hefiodum : per- quam coramodum , prouidum ; fatis commodum , obedicns; incomraodum,a difciplina alicnum. 1 1 9. Tria funt in anima fecundum Aiiftotelein ; vi$ , afFc* (ftio, habitus. r- ■ 110. Tres difpofitiones aniraa: ; infcitia, opinio, lcientia. Vmm. I. VnusDeus. 1. VnusChriftus. 3. Vna fides. 4. VnumBaptifma. j. Vna gloris confeflio. 6. Vna Ecclefia Chnfti . catholica , & apoftolica , & refte fentiens. 7. Vnaviaad vitam, C H R is T V s. ynum tria , aut tria in quibm vnum. Vnum folum omnium rerum qux funt , & fuper omnia qus funt, in vnitate tria , & in trinitate vnum. Natura xterna, G 2 omni 550 'Encychpxdix Lib. XXXV. logia eihica iroc{«iis, omnipotens, iuftirnma, veiax. l.berrima.immortalis.potenufn. tna, &nai. mifeiicors, ben.gna. Vniis Dcus i Pater . Films , & Spiritus fandus. Vna vfia, tresaiitcm hyportales, fiue proprietates, fiue perfo- Pater, Principium nongenitum i Filius apatie genitus.Dci Terbum i Spiritns fandus a Deo procedens , Conlolator : cui vni,incrcato,.-t:teino,indiftraclo Deo gloiia,lionor,& vidona,& potentia & regnura iine fine, Araen. EX ISOCRATE. jirgumenta bonornm Magiflratmm, I. Rempubiicam curare eadem diiigcntia, qua priuatam. 1. Publicapecunia fandiifimc abftinerc. 5 . Feiicitatem noji argento,fed praeclaris adionibus,& clara famamctiri. 4. Non interfc certare improbitate & audacia . fed emori potiiis maile.quam a ciuibus malc audire. f. Magis erubcfcere propterdcliifla pub!ica,quam priuara. (.. Non tam legesforenfes curarc.quam publicainfl:ituta,& difciplinam ciuixatis 7. Certare intcr fe.qui optimcderep. mcrcri polTit. ?. Coire focietates uonpriuaticompendij gratia.fed proptef vtilitatem ciuium. 9. Subditos honeftc traftare , & liberaliter pro auftciritate Imperij . non tyrannica crudelitate. 10. Malie feruatores,quam peftcs nominari. 1 1. Beneficentia ciuitates allicere , non vi euerterc. II. Nonpada& conuenta tantum , fcd etiam (i.mpliciter promiflaaequeieligiosefcruare, acfi iufiurandum dediilent.aut cogerentur. 1 3. Vitae modeftia magis , quam porentia glotiari. 14. Sic tradare inferiores , vt ipfi a fuperionbus tiadari (e vellent. I j. Non fusvrbiduntaxatprolpiccre, fed vniuerfam regio- nem patria chantate cotnplefti. Sex genera homimm a gubernaculti cimtatum repeUendafunt, Quibusnemo priuatim quicquara crederc audeat. Qui corpora fuaprobris & morbiscontaminarunt. Qui patrimonia ia turpes voluptatcs profuderunt. Aur.T popularis captatorcs& aflentatores. Qui airarium depopulantur. 6. Qui populoinuidiaraconflant & odium. jirgumenta boni ciuii. I, Eundemftatum,,quemcxteri, defidcrare. X. Ab iis afHigi, a quibus populus affligitur. 3. Vnacum ciuitate calamitofum eile. 4. Araicos & inimicos eofdem habere. j. Variis periculis appeti, partim a ciuibus.partim ci;m ciui- ?3US, partim propter ciues, partim pro ciuibus. Perniciofl ciMspropria, Deptauare leges. Corrumperc iudicia. Obtuibare magiftratus. Omniura malorum elTe autorem. Quinqmfunt, ex qmbui fapijfme verum auditur. I. Pueritia. 1. Somnus. j. Imptudentia; ' 4. Vinolentia. 5. Infamia. Qmtnor rebtu hominum miferix ponderantur. I. Morte. a. Dolove cotporis. 3- Luftu animi. 4- OfFcufione iudicij. Tres res Unquam optim^ ab hominibus vulgari can- tilena celebrantur, 1, Bcncvalere. i, Formofum c(Te. 5. Habcrcdiuitias nullj fraude quxfitas. Trta tn refamUtart maxtme expcdtre Cato dkebat. J. Bcne pafccrc i. Satis bene pafccfe. 3. BencvelHte. Tria genera amicitin , iuxta Hippodamum Pythagoreum. Vnum philofophi , exfcientia dcorum. Alterumhominis, exhominum fuppeditatione. Tcrtium animalis.ex voluptatc animantmm. S E C T I O XIII. In quA dclineatur Paroemiographia. V V^ A C E P T A. PAroemiographia eft difciplina cora- pofica, de ratione (ciibendi & vfurpandi prouer- bia. Dicitwr etiam Adagiologia. Prouerbium, feu -srapoi^/a, eft celebre diaum, fcit» quapiam nouitate atque obfcuritate inllgne, Eius confideratio eft generalis & fpecialis. Itaque paroEmiographia eodem modo diuiditur. PacQsmiographia geneialis exphcat prouerbiorum aduinaa,cognata,vfumA' diiferentias generales : fea, naturam, & vfum. Adiundla prouerbiorum funt celcbcitas , nouitas, obfcucitas, dignitas, &: vtihtas. Cognata func gnoma: , «Ji-o, feu apologi , fcom- mata fiuc false didta , difnique quidquid allegoriam, auc aliam quampiam figutam prouerbialem* prs fe ferc. Vfus prouerbiorum eft in deleau , & varia accom- inodacionc. DifFerencis generales funt , quod proucrbia funt hyperbolica vel non,noca in vnlgus vel doclis vficaca, facra vel profana. Paro^miographia fpecialis ediftericdiffereutiaspro- uerbiorum fecundum linguas & difciplinas. Ibi func prouerbiaHebiaica,Chaldaica,Syriaca,GrAca,Latina, &c. hic fnnt prouerbia pluribus , vel cciam oirnibus, difciplinis communia , auc fingularum propria : vnde funt prouerbia philologica,phiIofophica,cheologica, juridica, medica, mechanica : fub quibus concinencur prouerbia phyfica , echica , policica , &c. Sic v. g, efT prouerbium cheologicum , Homo homini Dests .• geo- graphicum, NoUum Athena^: nauticum, Contrahere veU , P/ents veli^ remlfque, dcc. Sipc autem numeto venit vfu , vt vnum ideqique proucrbium ad plures difciplinas commodc poflit referri. R E G V L -«. I. Prouerbiim ab aliis aliter definitur. Donato efl: fententia rebus temporibijlque accommodata. I>/o»W«c(Kententia, cum aliud fignificatui , quam dicitur. Anonnullisdcfciibiturhoc paflo : ^eeAi- ^^, ov Tti /liai , (TnK^i^^ei fcntla ttiXu io ;^itnffs> "(tK» <^ ta^xij, id ell: , Prouerbium efl: fcrmo ad vitx rationcm conducibilis, moderata quadam obfcuritatc multam in fefc continens vti- litatem. Ab aliis finitm- hoc inodo : ■m^^i^lx l^i >.o';y5 tmy.cc ^u^^ffl, ri cacfi; intffia, id cfl: , Proucrbium eft fcrmo , rein mamfeftnm obfcuritate' tcgcns. Optimus paroemiographus. Eyafmftimjimine Chiliadum itadefinit : Parccmia cltcelebre diaum fcita quapiam nouitate infigne. Cui definitioni.fi adda- tur vnica vocula videl. (^ oifiurifate, ptoculdubio cllomnibus uumetisabfoiuta. Protier- btu qiiid 1 1. Proueriituit Sedio XIII. Parocmiographia!^ 351 1 1. Prouerhium dcbet cjfe celebre,nouum,fubohfcurum. dipium , & vtile. o mXv- Icaque ptimo aJ ratioiiem proucrbij peitincht duo , ^pu^Kit^o-t' «»'.:»iri.- feu y^vua^at. Sc to •yit^oiti, id cft,tidiculum. Vnde Eralmus has figuras sppcWoLfsrxf^ifntn^^nc, id c(i:,prouctbiaIcs : non quod omnis metaphora, aIIegotia,&c. fitprouetbium , (ed quod ficquentes (int mctaphor.x , allego- ri.-r,&c.ptouerbialcs. Bignitiu proucrbiorum mdc velmaxime elucct , quod primi nominis authores noii indigna duxerint, dc quibusdiligenter voluminibus aliquot confcriberent. In iis fa- cileprimas tenent Ariftoteles, Chrylippus , Cleanthes, Plutar- chus, Clcarchus Solenlis, Atiftides, Zenodotus, Theophraftus, Milo,Dxmon,Diogenianus,Helvchius,The,-rtetus.Suidas. His addc recentiores parccmiographos , Polvdorum Virgilium, Adrianum lunium,(ohan.Alcxandrum Brallicanum,Iohanncm Vlpium, GilbcrtumCognatum, CsIiumRhodiglnum, Petrum Godofredum, Carolum Bouillum , Adrianum Turnebum , & •wtA^ii a»7aJ(o» «A/»» Erafmum Roterodamum. Sed quid cgo lios,cum fapientes illi Hebrici , Salomon, &alij,nondubitarint hoc titulo librum facrum cdere ? Nec illud argumentumleue, quod inter bonos authores , vtquifquc fuit ctuditiflimus elo- quenti^Timufquc , ita quam plurimum adagiorum frris libris adfper(it. Et, vta Gra;cisexordiar,c)uidPIatonc5r«fi»^/i>Ji'ff5o); lllum imitatus eft Ariftoteles, huncTheophraftus,Plutafchus, & alij. ApudLatinospoeti, giammatici, &philofophi ptoiter- bia ctebrt) vfurpant? Quid? Romaniprincipesnonexiftimaue- runt infetius crfc maieftate imperiali, vt magnis de rebus con- fulti , prouerbio rcfponderent. quod etiam nunc extat in Dige- ftis, jfTT arstf^, stTT w«*T»i . onTf s3-«gji wiivTOv, id cftjNcc omiiia, nccpadiin, nccabomnibus. Deniquequis aulithocgenus fa- ftidire : cum videat facrorum vatum otacula qu^dam piouer- biis conftare. QuoruiTi de numero eft illud : Patres noftri co- mcderunt vuam accrbam , & dentes noftri obftupucrunt. JE^ff^.iS. Addc ptouetbia Simfonis /«1^.14. x". 18 &Chtifti, fubindecitantispfOUCfbia.Confer ctiam Gen.io.^.Num.ii 17. l.Sam. lo.ii. C.I9.14 «-14.19. i.Sam f.8.f«/>.io.l8.E^fA. 11. T.-.11.1 3. £■. i'^. 4 4.^.14.5. i.Petr.i.v.vtt. Quod (i quem mouet antiquitatis authotitas, nullum dodltinx genus antiquius fiuC- fc vidctur, quam patcrmiarum. In his ceu fymbolis tota fcrme prifcorum philolophiacontinehatur. Quid aliud vcterum il- lorum fapientum otacula , quam pfouerbia ? Qiiibus tantum honoris habitum eft olim , vt non abhomineprotefta ,fed CCE- litiis delapfa vidercntur. E ccelo , mqait luuenalis , defcendit ^aSi {nM^S'. Proinde pro foribus templorum , veluti digna diis , infctibebantur : p.-ilsimque columnis ac marmoribus in- (culpta vifebantur, tanquam immortali digna memoria. Quod li miinitulaquxpiam ics videtur adagium , memincrimus ifta iion mole , (cd ptetio xftimare oporteie. Qi-isenim fanus non plutis faciat gemmulas , quamuis pcrpulillas , quam faxa qux- dam ingentia ? Scd teliquam eft , vt paucis oftendainas , non triinus vtilitatu inejfe proiierbiit, quam olim adfuetit dignita- tis. Conducit autem paicEmiatumcognitio , cura ad aliapcr- multa.tum potiirimura a-i quatuor : ad philofophiam , ad per- fuadenduin , ad dccus & gratiaiti orationis , ad intelligendos optimos qaofc^e authores. Et primd quidem Ariftoteles apud Syncfium cxiftimat, nihil aliud cire patccmias , quam reliquias ptifcx illius philofophia: , maximis rerum humana- rum cladibus cxtinfl.-e : eafque feruatas ciTe , partim ob com- pendium breuitatemque , pattim ob feftiuitatem ac leporem. ideoque non (egnitet ac ofcitanter,fed penitiirsac prediiis infpi- ciendas : fubcfle cnim vclat igniculos quoldam vecuft.c fapien- ti.-c , qux inpetucftiganda vetitate mulio fuerit perfpicacior, quam poftetiores philofophi fuerint. Quod (i cui (atis non fit ipfum (apere , vcrum etiam aliis perfuadere cupiat , prouer- biorumfupellcxhanc ad rem eft longc vtililTima. Etenim firo •m('a»;;-(<)». Itaque idem ad.-igium ad hoftes, adpauperes, ad adentatores , ad poetas deflcditur. Variatur & interdum inuerfione : vz , Ne Hercu- les quidem contra duos,itd mutitui: ,T u vn ta contraduos Her- cules. Aliquoties ctiam mutilum proponitur : vt.FalcespoJlu- labam. $unc& alix vaiiandi rationes , dc quibus Erafinui in. CepiA. V. Triplex eft ratio colligendi prouerbia. Primo cdigeruntur prouerbia iuxta feriem alphabeti. Deiii- de certi loci communes conftituuntur , ordlnc alphabctico , & iis fubiiciuntur proucrbia : vt in Chiliadibus Erafmi. Dcniqtie prouerbiadiftinguuntur mcthodo Encyclopxdix , vt alia finc philologica,philofophica,theologica, &c. Qi^ii faiit modus eft omniuiu optimus. ADAGIOLOGIA lOHANNIS G E Y S I I. C A p. I. Ftilitas ^dagiologia. I. A DagiologiaeftdoiSrinadeprouerbiis. Hxcdodtrinamul- i\cas & magnas habct vtilitates. 1. Primo prodeft ad Ethicam , cuius documentis prxfidio & ornamento funt prouerbia. Deindc prodeft ad hilroricam facram. Nam prouerbia cx hiftoriis (acrarum literarum funt fumpta. Prxterea ad philologiam facit, neinpe vtibiprouerbia fint raateria exercitationis ingenij in tribus attibus , qux di- cendi dicuntur , & in tribus linguis, Latina, Grxca, & Hebrxa. Gz * Prodeft Tres mo- dicoili. gedi pto. aeibia. 5C1 Encyclop^di^ Lib. XXXV. - 1 n. • i„t,rfii-am,ne verephyficacumpiouerbiaUter ^U r /'XaiK confandantur. Ircm ad rnyrhologiam phyfias '^■'J^^';^'^,;,,,. Sunteni.ncog„ata:hx difciphns. & exciSem font.bns oriundx.vt vaius noftia akerius nont.am £"u .5 admuct. Dcnique ad left.onem pr.fcorum autorum &Tecentiorum ™a',«"X«^- adag.olog.a ^^^.^... ^^i&' iiftTr Vtrobique occurrunt Trx^^ifciai & s-afaiw»^)» hattenus non fatis explicata & explanata, qua: adagiologia mehus exph- cet atqueexplanet. ■ n. j- j. Obhafce& aUas fimiles vtiUtates adagiologia: Itudium nobis debet elfe commendarum , cuius ftiH^i'»^^' & rudcm nuarapiam adumbrationem beneuolo kaori lubiicere conor. C A p. II. Definitio proHerbij. 1. Adaciolocia ed generalis & fpecialis. Generalis e(l tota- lis & particuIarTs. Totalis tradat definitioncm prouerhi) , rei Sc nominis Reidefinitio ira habet- z. Piouerbium cft fententia vulgo vfitata , antiquorum ethnicorum fcriptis ad noftra vfque rempora celebris , ex fii- crarum lirerarum hiftonis fumpta, fenfum eximmm ethicura Juplici fynecdochefigurans. j. Hac definitiooftcndit, quid rei fit prouerbiixm.idque ab omnibusahismfignioribusfenrenriis.ciualesfunt ^ip«ey«9'5'. parabolx, yia-OT, jjf ««/, anigmata. difcernit. 4. Genus in definitione eftTencentia. Prouerbium enira non cft prolixa orario , 'fed fen^fnria , eaque paucis verbis compre- henfa. Ha-c fentcnria non eft priuati ahcuius hominis , fed in totum vulgus vfitata .V m>.v%u?it^i'^s. Ha;ceadem fententia eft exantiquo"rum ethnicorum fcriptorum librisdefumpta, Jiqui- dem de ralibus nobis hoc in loco fermo , non de illis quac Salo- mouisdicuntur, aut fimilibus. y. Porro prouerbialis fenrentiafundamcntum fuum ac ori- ojnem primam habet in hiftoriis facrarum hrerarum. Hoc ■rrtc^hio^ poftea puobabitur. 6. Nullumvcro prouerbium eft , quodnon ficmciTiorabile di£lum ethicum.hoceft, continens pr.Eclaram aliquamadmo- nitionem de viriute, virtutifque primiis. 7. Vltiino du2 femper fynecdochc in omni prouerbio re- periuntur, vnageneris pro fpecie , altcra huic concraria fpcciei progenere.Arqueha:c indefinirionemprouerbij diifta, particu- lari adagiologia melius paulo poft exponentur. 8. lam facile eft prouerbium a cxrcris infignioribus fen- tentiis difcernere. Proucrbia funr vulgidifta, apopthegmata magnatum.Piouerbia ex loco fingularium fuinunrur,parabo]x exlocofimilium. r.ro & -verium.Kstio nominis eft, quia in prouerbio paucis vcrbis aliud pro alio dicit^ur 1. Dicitur eriam adagium, non ab »digendo,\t Varroni pla- cer, fedper litetarummeraplarmum in vocumoriginationibus vfitatiirimam rcm ab Hebrso riTn , ideft , acutc didum. Sane quod prifci illi fapicntes hiftorias (acras & carum Cei\- fum ethicum in tam parua; feiitentii corpufculo abdcre tci- uerunt , non leue ingenij atque intelligentia: ipforum acu- men arguit. 3. Vt vero Germani vocant cill fpricftniovt / quia prouer- bium fift clegansdidum multorum verbis frequcutatum ; fic Grxci ^x^iii/^ix* appellant a •pra^ collatiuo &c nCN , hoc cft, dixit, per literarum metaplafmum- Ratiocompoficioniseft , vt infuperioribus. Nam nc ab ojjnjf deducam , alicnafignificatio vocis facit 4 lidem Grseci prouerbium etiam vocant >o'j^» 6x^ov. Origincm appelbtionis alij aliter qua:rant. Mihi ira viderur. Vox .')»ex(5V' cft pcr uiTcchtnv a pofteriorc fyllaba vocis Nim- lod, abieda priore fyllaba. Ojiia enim proucrbium primum infacris literis , ex quarum fcilicet hiftotia omnia prouerbia funtdcfumpta , de Nimtodo loquirur.nondebetcirc mirum, fi ab hoc principio oninia prouerbia Aojs. Bx.yioi fcu Nimrodici appcUentur. 'Aipai^inai,- autem iftius fyllabica; exempla Citis multa pafUm m linguis extant,vt in^v;>u,u Cra;cum cft ab Hcbra;onDS abieda prima fyllaba , fic Grxcum «as a Grico 9«>«^« > Latinum.muria ab i^five^s «^^t/g^tfW in accufanao calu,&c. f. Hebra:i prouetbia vocant ni^tfJQ a ndicc qux figni- ficat (■militudinem &dominium. In piouerbiis vrrumque v.a- lct, fimilitudopioptet diaarum intclle,oyieu explicandorum prouerbiorum docet. Hic aliquid de mco inftituto , meaque explicandoru.n prouerbioru.n rarione d.cerc habco. 1. Libe.^ter autein in hoc docirin.T gcnere palmam rribuo omniu.n is^x^cif.ue^xp^jt corypnxo arquc principi Erafnio Rorerodamo , cuius eruditioncni , diligeniianl , & eloqucn- tiam inchiliadibus radiantcm (atis mirari, fatilquc verbis prx- dicarencquco , & tateor pra^clarc omnia , mco quidc.n iudi- cio,rra£lara : fed raincn hoc ita fatcor.vt pt.1: me feram ca, qus Eralmus auroritate vcterom nixiis tradit , inyrhologic.afque, quibus vti (olet , prouerbiotum explicationes , fimuf ex veris hiftoriis valdeconcinnc dcdnci accnarrari , adeoque cerra me- thodo & rationibus quoquc dcclarari atquc confirmari pollc. Cuiusmca; afiertionis tcftem habco induflioncra , omniuin bonarum dilciplinarum m.rrrem. 5. Adagiologia pairicuiaris cdiiTcrit pri-cipuas partes dcfi- nitionis proucrbij fuprapofita;:c(lquc, tuin dercbus proucrbij, tum de vocibus prouerbji,quibus enuntiatur. 4. Rcs prouerbii funtdiCli & iiitctlcd.x, fcu hi explicationi- bus prouerbiorum attendendum eft ad .-« f«ro»& ad :i^>aiM. j.Ti pjjrivproucibij el^ res illa.quam voces prouerbij figni- ficant. Diligentct autcm in proucrbiis -'o frircv eft pcrpendcn- duin,quia hincomnis (equcns inreipietatio dependet. Multum etiam ptodeft videre , adquam dilciplinain 7« f»JO» perrinear, metaphyficani, mathematicam , pncumaticam , philologicam, ethicam, perfonologiam, Theologiani dc Deo & creaturis Dei, adeoque angelis. phyficam dc omnis gencris corporibus 1 atura- libus , dc homine pnrcipne , & ftatibus bominum , hifturicain, mytlrologicain. Notandum prxtcrca cft, pur.!imnc fit piouer- biura & vnius difciplinx , aniropurumfcu aJ pluies&diucrias difcipiinas pcrrinens. ' 6. Hifce ciiim probcita confidcraris , fluet.J a/sim*, &ad vcrumfenfumproucrbij ranto feliciiispcrueniripoteft. Excm- pli gratia , In Trophoiiij antro zianciniiri,eil prouurbium. Hoc prouerbium habeinus cx Grxcorum (criptis , quibus fuit m- ?n;^u»>!e» & in vnlgus vfitatum olim, hodie quoque in no- llroruin doiftorum fcripris haud inlolens. Origincin traxir er -hiftoria Saulis regis llraclitici , & notat aniraiaffcdi homiues» iracundos,rimidos, muidos. Synccdoche gcncris eft.quod vari- cinansin antro Trophonius inrelligirur Saul , iratus Dauidi, ab eofibi timens ,e'deminuidens. Synecdochetpcciei eft,ho- mines malos irafci temcre , agitari fpiritu timiditatis , inuidere amicis, vicinis, collcgis. To piiro, huiusprouerbij cft varicinari, antrum , Trophonius. Vaticinari cft: tciminus philolouicus, antrum eft terminus phyficus & gcographicus , Troplionius eftterminus hiftoricus, (cupotius inythologicus. Proucrhium ergo hoc non eft purum (cd impuruni , quippe triujr; riiKipli- narum terminis cuiiftans. Confarmario,(]u6d hoc prouerbiMiii adSaulis hiftoriam pertiiicat , ex rzS fiinl inter ft-& cum fcnfu coUaro ira cit. Proucrbiacx hiftoria facrarum litcrarum fuiit funipta, vt haftenus cftaliquotiesindicatuin&capite iequcn- te demonllrabitur. Quaruor autc.n argumcnra funt in hoc prouerbio.cx quibus coIli!;irur ex hi(toriaSauIisc(re fumptuiii. Priraumeft invocevaticinari. Narrat hiftoiia Saulis conucr- fationem cum prophetis ctiam vulgi diclicrio fuilTe cxn^^ira- tam. Secundum cft in voce antruin. Rurfus narrat hiftoria & eit valde memcrabilc in ea , quod Saul captans Dauidcni iii antrum cftingicfrus adparcndum naturi: necelhtati , Dauide iiicoipfoantro latitante , &occalionem vIcKcciidi , li voluillcr modo , Saulis nancifcente. Tcrtium in voce «i®- , quafi dicas , 7?£(pa» ctxs pafcens vel curans afinos. Annon narrat ca- dcm hiftoria , S.;ulcm a parre fuifFc emiiruni ad qua;rcndas amilfasafinas, vtquiuis rariocin.ari quear, agafbncin cgilfepa- tris ? CHiarrum in fenfu vfitato pvouerbij. lu nulla hiftoria fa- cra cuidencius exemplum rcperics iniulLc irx, vam tirnoris , in- uidix.quim in hac Saulis hilloria , qua: peccata omnia nrouEi- biuin perftringir. Quamobrem nulluin iameftdubium , quin ex Saulis hiftoria cxicrit.cijmquehominem iniuftciialcentem, fuam vmbram tunentein , aliis inuidcntcm notare voluerimus, azipri TTx^oifux id etficiemus , dicenccs , Hic iu Trophonij antro vaticinatusctt. Cap. V. AdngiologiapitrttcntarisrcrHmintelle- Elinrnrn prioriu/i. I. Rcsincellcdlx in proucrbio funt priorcs vel pofterioies. Rcs inrelled.c priores 111 ptoucrbio funt hiftori.c iii fcriptnris V. T. narratx & confignata;, inde a crcationcmundi vfque ad cc.npus captiuitatis Babylonicae. 1. Acque hoceft»«wl^<.^«»ilIud,quodpaucimihi funtcon- ccffuri quodque argumcnris veris.ccrcis , firmis cftprobandum. j. Primum arguracncuin ex ipsa hiftoria lacra cft petituin. Hxcenim tcftatur cxpielsc , rcsinpopulo Dci, vel.coram po- pulo Dei olim gcrtas in prouerbia vulgi abiilTc, vt Ninirodi ryrannidcm Sedio XIII. Paroemiographia. m tytsnnidcm magni vcnatoris cornm Ichouah, G^n.io. obedicn- tiam Ahrjliami par.uuis filium luum llaacum immoiarc ad D:i mandatum , Gi'». ii. mXvTTtafKsirMMj Saulis prophe- tam jgcncis. r.Sam. i a. Et h.x hiflorir nou taiitum m dido Dci populo , fed eriam intcr Ethnicos variis fcnnonibus fucrunt laclat.c Sc yncs^ifiiip^cit rcJditx. 4. Scciindum argumencum cll confedlarium ex hoc primo. Si tyrannisNimrodi , fidcs & obcdicnti.i Abrahami , rcpentina immutatio S.uilis m.ueri.uu proucrbiisdcderunt, miilto ma^is idcm pri:tHtithilloriaIo(cphi in rcsnio itoypti cxaltati nura- bili rctum v.«i#57op»i , Molis miraculj taiua cdcntis coram Pha- raonc.Dauidis, & Salomoiiis. Nam lofephi hllloria non potuit latcic Gr.ccos jti^vptus vicinos, & iii i£<;vptum comedciorum ac doclnnx- percipiendx ^ratii commcare folitos. Mons autem facinora.Dauidisl-eliciras, Salomonis fapicntia totoorbc tcrra- rum fjma incrcbueiuiu. Arijiic illud vcium cfl. Ergo & hoc. j. Tertium ars^umcntum eft ab ipfarum rcrum vcritate. Vbi eft magnus conlcnfus n-rum diClarum , intellcSarum , verbo- rum , cucumftantiarum , ibi certum ell: h.iberi veriratem, quia ra «XttOi': !» Totfe \|.e:U'®.' OT>ti«i;iA-4. Atquc cum explicancar proueibia mxta hilkirias facrarum litcrarum , talis cxtatcoii- fcnfu. Er£;o. 6. Quartum argumentum efl 3 cognatis. Mythologicas prouerbiorum mteiprctationes aucoritatc antiquorum auto- lum haftenus traditas,ncmo reiecit. Atqui mythologia: nihil lunt aliud , quam hiftori.t facr.t V. T. poetarum prifcorum figmentis inuoluta: Sc tedla;. Ergo. 7. Quintuin argumcnrum .ib induftione cft.Hoc prouerbium pcrtinecid hiftoriam creationis , illudadhiftoriam Abrahami, jftudadhiftoriam Simlonis.aliudad hiftoriam Hiski.c , &nul- lumcft prouerbium modo ex fxce vulgi non ficnacum , quod non queac elcgancer ad hiftoriam aliquam ficram rcduci. Ergo omnia proucrbia origine fua percinenc ad hiftoriam facram. 8. Ciica hoc capuc lequenccs regul.c teneancur. i.Diligen- tereft notaudum, vbii-o fjirc» proucrbij in bibliisocrurrac, fi- ue id in hiftoricis , (iue in didaiTlicis libris fiat. Nam ctiam ex hifce libris vtilitasqu.-tdam comparari poteft. i.prodcftetiam annotare , quando t'« pitii» proucrbij in pluribus hiftoriis tr.i- 6tatur, vbi id priraum fiac,&; vbi fiac nocabilicer , excerpendum- que quod fic 'xi'0; to» atiivm, rebus , circumftantiis , &: di- £lis conueniens. ^.obteruanJum etiam eft , quomodo vna & cadem hiftoriadiftiudis in pioueibiisdiuerfimodc n! pn-nS ex- primitur. 5. Vt Bellerophontis litera; prouerbio func cclebres , & di- cuntur in eos,qui literas contra feipfos , nempc latores fcripras, adeoque fibi exitiales fcrunt. Vriac Iiteras vocare cales folemus. Vc ad foncem proucrbij veniamus , prirao cogitandum eft ro ^^T^ / illud. Porro no- men Dion extat in voce Gidcon abicclis abiicicndis &tranf- ti 54 pofitis tranfpoiicndis. Mctapl.ifmum ita rcpr.xfento Gideon. Nihil non video in h'.c piouerbij interprccacione quadrarc, hi- ftoriam, (cnfum , vcrba. Piorfus ergo confido vcram originera prouerbij ellc cognicam, monftraram.cradiiam. C A p. VII. Adagiologia particHUrU lixc- rv/xiai; vocurn. T. H.TC derebusprouerbij, (cquuntur voces,quibusprouet- bium enunciatur , qiiarum pr.tcipua obleruacio elT: in ofM,itvfiue, & ornaru rhetorico. Ac 'o[.:u-vfA':ca/ vocum in adagiologii oblir- uari, mulcum inrereft, quia irx^oii.:ioy^uipci ablque hac fcpe in ahfurdas explicariones mcidunc , dum diuerfas vocum proucr- bialium fignificacioncs ac ienfus ignorant atque confundunt. 1. 'OfMvvft.'iMi voco vnius vocis plurcs fignificationcs , qua: vel omnes propri.c funt , vcl qu.-dam propri.t & reliquac im- propri.c. Vnam autcm caiidcm voccm plures pollc habere pioptias fignificationes pro varii orii^ine, cx hac vocc p/tign eft manifeftum.H.rc enim a ssAn-nai fignificat percuilioncm.a w^«- ^of.oif , id cft , huc illnc va^or , fignificac tradum feu fp.acium alicuius loci , vbi liceat huc illuc circumnagari atque oberrarc, aTaAixa, i7^u,i(sv, notat rctia,qiiibus ici£ implicantar,ab nhy /eA,-;r,fignificat calyptram.qui focmina caput tegic. 3. Cumautemin oinni vocumgencre , cumptouerbialium ofi.mvft'M notabilis elf , fiue fignificationis proprix , fiue eciam improprix. Sed illius prxcipuc e(t habenda ratio , refulcacque parcim ex 'ons^pCoyjia. , partim ex fynonymii linguali. tx ofcep$oy}ia. , cum vox Gixca , in qua fcilicec lingua prouerbia inicialicer lunt prodita , habet vfitatam fignificationem ex ori- ginefua, & inufitacam ex 'ofioipfoyyix vocis cum Hebrxa vocc, in qua lingui materia omnium proucrbiorum originaliter ha- bctur. 4. Sic Pythagoricum prouerbium eft ^ xvaf.nj i?r'~^:Sj', , a fttbi} abflinere. Scripcores , qui .id homonymiam vocis y.vaf'.(^ non actendunt, varie fc coiqaenc. quid hoc (ic prouerbij , cur 3. fabis abftinere Pychagoras prohibuerit , aliis aliter de hic re fcnciencibus. Aft adlaiogus vocis x.vvfoiSr e;.ca.tvfii:ui confidc- rac, quK fi a r~n3D dcducacur , notac lcgumen , quod fabam vocamus , quia fruflus fuos morcomnium lcguminum ccCTit folliculis, fin autem ab Hebrxo :\us(p:'o}ffi \an fermenta- f«»j,deducas, per metaplafmum literarum, aliam habetfignifi- cationeni ; ttimque t xvifini' «/ri^oSj cft a fermento abftinere. Huiufmodi o»ot<, gallum ; Gcrmani a canendo, IniU/ Ciacci ab excitando e lccto«>!XTrg^ vocant. Hicgentem de- notat a patrioti gentis Elifcha , vnde eciam Getmanica vox eft vccffc^. In proucrhiis hacc vox gallus fcu gallina icidem duas G g 3 habcc 554 Encyclop^dte Lib. XXXV. habct fignificanones, vnam qua IfLaehus, akera.n qua facei- ca voce «Ae«7»e^f ab ;^es».>iVw per w.7.« , Po"«'°' eftabEli. Hla fignificatio occumt in prouerbus . alb£ gaUi- „£filiia,'quo intelligitur homo quifpisni heroicns , ex pta:- clara profapia , qualis olimcrat Hraelirarum , ortus, lacgal- linaceitm , qao ligniiicatur infignis felicitas quahs (ciiicct If- raelitarum fuit teiram hae & melle fluentem incolcntium, abftinere a gallo candido , qno monemur homuies fanflos non l«dendos , feu , vt pfalmus loquitur , vnftos Dci non cHe tantrendos , quemadmodum a lacobo manus abftinucrunt jnfe°nfi hoftes Efau, Laban, vicimSichemitarum , Thrax gal- lina Syro par,<\\xo prouerbio in colloquio Augufti Imp. & Ho- ratii tradlato erudimur , honiines tenuis fortun.T fepe co pro- uehi vt diuitiis & glonacum Jitiirirais queant confcrri,qui: efl: rctutn humanarum vicilfitudo. Hxc fignificatio valet in prouerbio >«»»? '•''""• gaHos caftrarc , de frurtra agenti- bus. Saul in odium Dauidis facerdotes Nobi , poRcros Eli occidens, frulha laborat. Quid enim Dauidi nocuit ? Ajax apud poe'tas fues per infaniam maftans.putahat fc VlylTis focios ^na«'»,s« 7-if«»H gal- loscaftrat. f. Hxc breuiter de ifiaivKiet propriarum fignificationum. Non minus autem in proueihiis vfitati funt impropriarum fifnificationum afnmfiiai , quac nonnunquam funt duriufcu- IXjVteaium audacia fit prjemollicnda hifcc fonnulis loqucndi, iSxtri , vulgo dicitur. C A p. VIII. AdagiologiifparticHldrti ornatin rhetorici. I. Ornatus thctoricus eft vel ncceffarius vel liber. NeccfTa- tius eft i-.i duabus (ynecdochis contrariis vnageneris pro fpecie, altera fpeciei progencre.In prima fynecdoche gcnus cft to p>trs«, quod eft vniueifaliter diftum & multis rebus poteft tribui & accommodari , fpecics cft hiftoria facraaJquam vniucifaliter Jiflum coUineat. In fccunda fynecdoche haec ipla ficra hifto- ria eft fingulare feu fpecies, genus vero cft locus aliquiscom- munis ethicus feu documentum morale , cuius illa hiftoria cft cxcmplum. 1. Quamobrem adagiologi officiumcft hafce duas fynec- doches in omnibus prouerbiis probe fcrutaii , vt primo fciat rationem ci -nS fiirai inueniendi facram hiftoriam , deindc cx Lac hiftoria Jocum coramunem traftet vtilem ad bcnebcate- que viuendum. }. Vetus didum cft , iiii artiOJytrii^ , nihit fme Thefeo Ergo nihilfinc cxcmplisqux meus inhac rf)^yo>.oyia, fint The- feus. Exemplum ergo (it , eui nuUntn erat negotium , Harme- nemcondidit. Hiclibetinduas fynecdoches, quibus hoc pro- uerbium conftat, inquirere, vt eius verum ac natiuum fcnfum, alioquin •TOjjifcia^^aipaif incognitum , litcris ccrte non prodi- tum,teneamus. Gcncrale hoc cft,quod prouerbium loquitur de quodam otia agente.qui condiderit vel muro cinxeritH.nrmc- nem. Sic cnim in Gra;co quidam Icgunt , o? k^e» i^pt «vt». a(f3//!u/ iTei^in. Nam etfi a^iB^vi notat fingulaie opus , quod jnuris fuit circuindatum , tamen quidnam id fuent , hortus, pagus.oppidum, arx.incertumeft.aut quolocoquavein regio- nCfitum fucrit. Quoniam autem fupradeclaratnra eftjprouer- bia cxfacrarum literarum hiftoriisfluxifle , qaorfum Iiocpra:- fens quoquepertinet , videndum eft an tentando fcrutandoque ad certam aliquaiti hiftoriam facram queamus peruenire , qu.c ad rem faciat. Dum vero hac rationefcrutamur , tria indicia fefe otfcrunt , quibus perfuademur, Dauidis hiftoriani luc agi. Primum , Dauidis otiofitas & OTAowfa^-fts^Kw',) , curiose in tedo fuatum idium obambulantis , & quid leium in vrbe agetetur circumfpicicntis. Sccundum , Dauidis diligciuia iu reftituendis ac inft.iurandis &firraandis mutis Hicrofolym.x. Tertium , vox , a^fd/jn , qux conucnit cum Hcbr.\;a f^ljoiN qus & m gencre palatia notat,& peculiaiiter ia pfalmis vfjrpa- lur , cumdepalatiisHierofolyma: f(:rniocft. Hilce tribusar- gumentis moueor, vt ftatuamdidum prouerbium , in Dauidis ni^ftoriam competere.emfque alias fatis, prsfcrtim iu .xdifican- da. Hierofolyma.ftrenui otiofitatem perfiringerc. Hadcnus cft piimafynecdoche. Ojantumattinet aIteram,poteftdupIex do- «rina ex illa hiftoria fiue ex eius prouerbio pro diueifitatc cir- cumftantiarum conftitui. Primo \\xc,Oliadant viiia, deindc nsc, luHui cadit fed Dem eum rejtituit. ' Atque r '" "■ vt Kxjisi T?iT(f, x«,y) ~iTTu,'d.\M a tropo.vt.HoOTo homini dtmon, ''utnT^'^^ ^ ^"'"^ f<:ntentix,vr, Ant regem autfatuum opor- C A P. IX. Adagiologia fpeciaUs rerum diEiaridm, -w Imgula , & omma ptouetbia fpeciatim & mmutatim cxpl.: cat. Non enim fatis eft dicere, quid fitprou';tb;um & in genere artcm cxplicandi proucrbiadoccre, fcd oportct etiam in fpccie ad praxin acccdere , & prouerbia apud piobatos autores paflii» occurrentia ordine concinno enarrarcaEqucdifponerc. X. Adagiologia fpecialis cftreruin & indicum.Rerumeft, cum ordinercrum obferuato ; qnas t» p«7-o»cxpiimit,pro»crbia Icgitime difponuntur atquereccnfentur , qui rciuni ordo cum ordinc difciplinaruin congruat. Siccnim facicndum eft adagio- logo. CoIIigat omnia proucrbia vbicunque ea apud probatos autores extitcrint , corum fontes cxdiuims hiftoriis monftrct, vfum edoceat , quo fafto fingulafuo loco mcthodictdigerat, fummoloco eaquxconftant terminis gcneialiirimis , nicdio qux Ipecialibus , vltimo qu.r fpccialillimis , qui quidem labor non vnius dici f uturus eft , cum in cenfiim cx Erafrai Chiiiadi- husquinquc milliaprouerbiorum cii-citerrcfcrridebcant,necfit dubium , quin plura ei libris antiquorura oratorum & poi:ta- rum addi qucint. £go , quicorapcndium traffcm , exmultispauca delibo; & in phyfiologia lupi periculum faciara , quomodo piouerbia ad hanc categon.ini fpeftantia pcrtexi queanr, qua ratione inrc- liquis phy(ioIogi.« partibus , nec non in omnibus aliis difci- plinis fe i^imilitcr adagiologus cxercere poteft. Id autcm c.k gencrali if^ttiiiyix oportct elie praEcognltum , prouerbia qux dclupis loquuntur , Saulis hiftoriam notare , idquc propter hafce caufas. i.quia Saul lupino & tyraniiico fuitingenio i. quia Dauid in plalmis Saulcm &ciuslaiellitium lupis conipa- rare folct. ^.quiavox i.ungi lupusin voccSchaul, ^t^t. latet.vt proptcroi/^^i.^oj^v^^SauI fit Aux^s. Proucibiaita habciit cuin hiftoria& fentu. Prfl«tr^/K»3. Lupusnoncuratnumerum. Hi/loria.S3u\ vii'a vicc tvrannicc occidicurat S^.faccrdotcs Nobi. Senfm. Tyrau- ni fine modo ftuiunt. Proueri.Lvpi illum videre priores, Htfiotia eadem fcd ita li- mitata. Nobi facerdotes , vt Deus forc prxuidei at. a Saulc oc- ciduntur. Senfus. Fatamutari ncqueunr, C8 h.Ut follcilfe^ll/ mythologic^e, Lupus prxuilo Iiomini voccm adimit. Prou Lupi decas Hilioria. Saul decimas violciner cxtorquet afubditis. Senfeu. Viuiturex r.ipto. Prou. Lupinum potum. Hifioria i^ fenfu^, vt antea. Prou. Lupus pilum mutat.nonaniraum. Hijlcria. Saul Da- uidibenignepollicctur , nihil prc'?ftat. Senfut. Impij homines funt & manent hypocnta:. Prou. Lupo agniim eripcre poftulas. Hiftoria. lonathan pro Dauideapud patrem deprecatur.cuieum reconciliare Itudet.fcJ fruftra. Senfm. Malorumhominum animi funtar-ois),,. Prou. Lupus prius oucm vxorem ducat. H/ftoria Cp fi^ftif idcm. Prou. Lupi venatus. Hiftoria. Saul potens venator Dauidi infidias tcnciit.nuHo cfFcdu. Senfir. Vani lunt coiiatuSjVanx & inccrta' (pes humanaj. Prou. Lupus liiat. Hifloria cadcm. Saul,cuius iufiu innocen- tiura iacerdotum languinem occiforum ttrra hians imbibcrat, fruftra fecfiatur Dauiacm Senfus idem. Prou. Lupialas quxreie. Hftotia. isbofcth fiuftia conatiir retinere regnum patris Saulis , qui folebat alatis veftibus vti. St«yi«, vt antca. Prou. Lupuseft in frbul.t. Hiftcna. Saul magos & fjgas C2 Ifraelcextcrminauciat , & tamcn iple (again iii Eiidcr in aii- guftia conftitutus confulit. H.rc in coUoquio illud ei,naa' ho- minein non agnofccict , occinit, & propter taftum hoc ani- mum eius acriter pupugit. Senjiii. Mille tsftes confcicntia& confcientix- Prou. Prxcipitiumafrontc.Iupi atcrfo. Ff //?£»•«'Kw/A.ov, gloriationcs vanotum hominum. l}x(l>ifi^ih.s efthocc^uoquecx Virgilij eclogis, Toriia Uina liipnm fequitnrjnpm tpfe rapetlam, Vtorentem cithyf:im feqiiitur lafctna capella. Hiftoria. Phililtxi perfequuntur Saulem . Sanl perfcquitur Dauidem.Dauiii fcctatut Dci cultum Senfiti. V\\ fuam fpcin iii Deopofitain habcnt , quamuisa mundo & diabolo pcrlccu- tionem patiuntur Impi) nihtl frugi agunr, Deum contemnunc, pios tandem omiitere coguntur,diabolo funt prxdx-. C AP. X. ^Jitgiologia ifidicis hifioricf. I. Adagiologia fpecialis indicum cft , ciim proucrbia in rc- rum fpecialiadagiolooia figillatim cxpofita in indices reJlgun- rur,vt fi vel hiftorias (acras rracT:es,vel Ethicos locoscommunes inftituasjvelcerti alicuiusproucrbij interpretationem requiras, ftacim in promtu fit , quod inftituto tuo profit- Sic Eralinus quoque fuis chiliadibus indices pr.cmifit r. Adagiologia indicum elt luxta res intcllei.T:as prouerbij, hiftoricus ðicus,vel iMxta voces.alphabcticas. Adagiologia indicis hiftorici prouertia repetit iuxta lacras hiftorias V.T. creacionis,IaplusCainitarum,patriaicharumantediluuianoram, diluuij , pattiarcharum poftdiluuianorum pciorum & pofte- riorum,Abrahami,Ifaaci,Iacobi, duodecim patriarcharuin filio- rumlfrael, Mofis,Iofui,ludicum,regum antediuifioncm regni Saulis, Dauidis , Salomonis , & poft diuifionem regni luda: & Ifraclis. 3. Dixit Atiftocelcs , in prouerbiis remanfiirc reliquias pri- fcae (apiencia: tcmporum & beliorum iniuriis alioquin dclcta:. Hoc non teraere a tanto autoie diiftuin , alio torqucre nequco, quain hiftoriam (acram in breuiter dida moralia edi; coiitra- ilam, quac prouerbia funt, in ii(que fapientiam prifcorum refi- deie- Et ccrte rem ita fe habere & hactenus audiuimus, & pau- CDJa adhuc fequentia confirmant. 4 Nam libeat , exempli gracia , indicem quorundam pro- uerbiorum formare ex hiftona creationis , prorfus ex eo mani- feftum euadet eam hiftoiiam antiquioribus Ethnicis fuilTe piobe notam , neque hocfolum , fed etiam inde abftrufos (a- pientiifenfus haufille ac poftensreliquilTe. Q^iquiJcm in- dcx ita poteft componi. Hifloria. In principio creauit Deus ccEJum & tsn3.m.Prouer- iium.Tni Stefichori nofre Senfm ethicm.Qw bene velic philo- lbphari,eum cria oporcet fi:ire,Deum, fpiricumcreacum,cocpus. Htfloria eadem. Proueriium Ex duobus tria vidcte. Senfuf. Cognitio naturcE & creati fpiritus ducit nos ad cognitionem Dei, & cognitio naturae & Dei ducit nos ad cognitioncm creati fpiritus, aaeoque animct. Et qui Deum & animam fcu creatum fpiritum non cognofcit, in natura: cognitione nihil fapic. Hifloria Dixit Deus , fiat !ux, & fada eft lux. Protierbium AoTo; t(px, Ipfe dixit.SenftM. Verbi diuini fummacft autoritas. Hijloria ezdem. Prouerliium. Didum failum. S««/5«. Ver- bura Dei eft efficax, verbuni Dei curritcelericcr. Pet x«St^j<)ji» ad quamuisceleritacem trahi poteft,vt modo anteccdcns ad Py- thagoram referri foler. Hiftoria.\' \dit Deus lucemefTebonam, & diftindionem fe- cit Dcus inter luccm hanc & tenebras , lucemque hanc vocauic Deus diem. Prouerhium. Bonus tanquam c pharccra dies. Vox pharetraexponidcbec partim iuxta vfitatam fignificationem, partim inufitata fignificatione ab ot/j(?i^>.j« 3iy , id cft , tcne- brajjCumque fenfus cft, vt ex pharetra telum dcproniitur , fic ex tenebris iuflu Dei hxc Iux,res tam bona prodiit. Senfut. Tribu- laiiones piorum in bonum vercuncur.ln tenebricofis cordibus hominum Deus ex gratialumenbomtatis fux incendit , fcu,vt Paulus loquitur , Deusquiiuffit ex ccnebris lucem illucefcerc: hicet in covdibus piorum ad iliuminationem cognitionis glori.i; Dei.Autingenere,qu.iprouerbiorumeft jcar«;i;5>iTu,cum volu- nius indicare rem. benecccidine,dicemus,vt ex pharctra dics. Hijloria. Spititus Domini incubabat fupcrficici aquarum, collata cum fequentc,Et dixicDcus.efto expanfum inter aquas, vt fit diftinguens inter aquas vnas & ^XKtisProuerbitim. Non tam aqua aqua: fimilis. Senftti. Rcs inferiores in mundo funt typi rerum fuperiorum in raundo , & res corporeje funt imago (piritualium. Hif.oria. Dixit Deus.Faciamus hominem ad imaginem no- ftram,fecundum fimilicuduiem noftram. Ptotierbium , ')t» ts-» Dcum fequcre. Senfm. Vera faniftitas eft fecundum Deii viuere. Hifi' ria. Dixit Deus, noneft bonuin, homincm elTc folum, faciamusei adiucorium irouerbiu Vnus vir,nul!us vir.Erf «.J^, siJ«( « i^ Senfif.Viomo eft ^aior OT>;i^«f «(anadabatarumceitamen, & quid pifcis fit Bxoa difputant. Regula Homo debeteffe contentusquotidiano pane. Pro- uerbium. Si non adfunt carnes, taricho contentum effe oporcec. Hifioria.Y'\\i\ Ifrael in ftationc delerci Chatzerorh diu hxferunt, ibique tranquille & fnr' avmfx,fici4 vixcrunt folo m^nji.E pane, abfquecarmbus. T«--/;k(Sv non cft pifcisfed fimplex illa & te- nuis vidus ratio inftatione Chatzcroth. Hunc7a^'>c> iu voct Chatzeroch inucnies duobus modis i. perrhctoricam metony- mix loci pro te qu.i: fit in loco. i. per metaplafmum literarum grammaticum. Regala.Viommei gulofi fua gulofitatc faepe pixclara x^fii^ia perdunt. Pfo«c>'^. Vel bxtylum deuorares. H/i7dr/«. Adamus vefcensfruftuarborisvetitx ctim cxtcra multa bona, tum Bc- dolah.fiuehxc fueritgemma pretiofifIima,fiuearboris pixftan- tifliin.x genus,fibi (ui(queamifit.B«(Vu^(gh cft Bedolach J?c^;Jf i» «t* iV A- >Jf A- \tr J^ <$<• tV »f/ Vtr 5 E C T I O XIV. Jn quA dclineatHr H I E E. O G L Y P H I C A. Vegtda Vefceris labore manuura tuarum Vrou.C\ixmci ne \,,ru\L Hillors^- Ifraelitx in dererto deliaebant per 4O; annos, iniiuia. j pi.a;tercaniliillaudabilium rerum latagen- Chxnix. vulcodicitur demeiifum cibi diurni leruilis a DiO, colWitJioce.i.chxnixcftdcmenfilm cibidiurni manna:. quo Ifiatiita; , qui tanto temporc Pharaonis fcrui fuerant,in deferto vefccbantur Huic infidebant, indiem viuentes, murmarantes, iilola adorantes,& laf;iuicntes, quale quid Pythagoras fieri vc- tui: dlfcns, j«.'i^>!' fi>i i m^i.ahmi. Reeida. Cibo & poru vti quidem Hcet, fed ne Deus contem- natur.honcftatis liniitcs tran(iiiantur,falus nollracucrtaiur.Pro- uerbiiim. Aut quinque bibc.aut tria, at non quatuor. Hiftorii. irss hic occurruni& concurrunt. Frima cft,conuia;um Abra- hami , qui icc,cs orientis ope trium conrocderatorum Anor, Efcol,Mamre cccidtrat , & capttuos cum omni pra:da rcduxe- rat cum Mclchilcdcco celebratum omnino luit fandhim & ad Dci horiorem pcrtincns. Hoc cft tria biberc. Altera eft, conui- uium Efaui fuam piimogenituram iufculo lentium vendentis lacobo fratri , vbi, qn.v quatuor ita in hiftoria leguntur , poft •voratum iulculum bibit, (uricxit, abiit , contccnplit lus prjmo ■ oeaiturx hoc cft, ncc inter cdendum neque poftearcfipuit, hoc inqu.im.conuiuium plane fuit v.iioi & profanumrHoc eft.qua- tuor bib^re. Tertia cft, conuiuium lolcphi fratrcs fuos itcrum cx tcrra Canaan in y^f^yptum ad fe venicntcs excipientis , vbi ferculum Benjaminis tuit quintuplum ad ferculum aliorum fratrum,hiit perquam honeltum & liberaie, Hoc eft quinquc hibere. Ideo autera tcrculum Benjaminis fuit quintuplum, quia ratio numeri duorum germanorum fratrum ad ratio- nem teliquoium lo.cft quintupla. Mediahiftoria E(aui etiam dcdit prouerbium >i •^Si >i 'a,7nSi , ciuldcm fenluscum illo , ne bibequatuor. 4. 1'ollem in hoc argumenro pergere & gulolitatis crimen perpluresloci communis fcntentias , ac hillorias , Nabalis re- oicepulantis , liliorum Eli rcs facrificatas populo pcrcipien- tium, Dauidis conantis Vriam incbriarc , incbriatumquc dcci- .pere , Abfolomi incbiiatum fratrera Ammonem occidentis, traJucere, fcd hsc (ufficiunt. C A p. XII. .Adagiologia jpecialis indicis Alphabetici. I. Adagiolo^ia fpccialisindicis Alphabctici cft,cum prouer- bia recitamur ordincaIphabeti,ita,vtlitcra, a qua vox ci -n^ jm- iJ prouerbij mcthodo dothins poftcrior incipit,ob(cruetur. z. Vt cxplicatum (itin adagiologia (peciali rerum dicftarum prouerbiura , y!'^xcix.yi finXiiiTi ^^^^irxth kxxi-:/i , CoKjilium maliimconfeiltori peffimum. Hoc proucibium noneftprouer- bium fed ytaf.c>i & _>^"^ diuerto refpedlu. r»4)^ii quidem.quate- jius eft dii^um (ententiofum, recitatum (ine autorc , ex natura: lumine fumtum , (cd;;-^ f^acft, quatenus Hcliodo afcribitur, etimque autoremagnofcit.prouerbiumautem catenus eftjqua- tenus ex Script jrx facrx hiftoria eft ortu m. 'Piiio» cius cft par- tim nietaphyficum in icrnm-)\s,ma!um pejjimum, partim phiio- logicum,in terminis conJi!iu.?n, confu!tor X)ngo prouerbij elT: ex hiftoria Bilcami , qui conhlium dcdit Moabitarum regi Bala- ko , quomodo polu-t Ifracliticum populum in defcrto ciicum- uenirc &: multatc , nempe (ieum ad idololatriam & fcortatio- ncm p'-iliceret.Fuit hiec 3kXk K!ty.>i,K'^y.iiut y.xy.Uri. Malum conli- lium iuit Ilra'clitis , quia Midianitis in idololatiiam & (corta- tionem pelicfti Deuni grauitct ofFcnd^runt. Peius conlilimn fuit hoc Moabitis & Midianitis, qui armis Ifiaclitarum duce lofua grauitcrfuerunt ca:!i atqueattrili , pioptcrea quod fcclus hoc fiierani in Dei populuin machinati Peirimum conlilium fuit Bileamo,qui ip(e quoquc iftis Uraelitaium armis occubuit, quoruin capiendorum anfjm fuo malo confilio pra:buerat. Hsccft materiapiouerbij , Senfttf eihicns edi^Cam 70 fini», nemps prauos homines fuis ipforum technis perirc, & in fo- ueas incidcie , quasaliis feceiunt. Synecdochcdux ita habent. Piima eft , Ojiando audimus hoc proueibium , >> 3 '!«"« finXi;, &c.mox nobis in mentem vcnit hiftoria Bileami , & mali con- filij quoddedit Moabitis. Alieracft. Ex hac hiftoiia fenfus F.voueibii magisfirmatur , &adillud mali genus reftringitur, quo.I pcciv-E vDcamus, qux tum eft notabilior, fi fuo quis gla- aiouiguletur , autfuo lumcnto iiuilum fibi accerlat- Hoc pro- uerbium debet e.tplicari , in philologia adagiologia: fpecialis, quippequ.^: tiaarat de intellcau , voluntatc, geftibus, fcrmone, conlUiis, pr,rccptis, pctitionibus. In adjgiorogia hkIicis hifto- nci peitiiietad hiftonam Mofis in dcfcrto clim fuo populo Oliacliticohxrentis , iudicis Ethici ad fanaitatcm confilioium, , I ^^^ '"'li^nas qu.-c in fuum autorem rcflcCtuntur. In inJice aIphabct.ino rccenferi dcbet , in litera C non in litera M, quia tetmmus conf!,n,n c<\ in ordine poftciions dilciplma:. cum termimismalus,fitmordinedilciplma:pi-i ^ pliyfict. "^ 3 . Talls cft ,M6.C*(!^c'« Adas nondiibitaii deb cIoptdi.E quiquc-mpril.orum autorum ledionc cum fruau veifanvelnit^vtililfimKmaximcquencceirii-iT. „^,- 4.fr.mx doih-iax matcriam fint 11^^ ^' "'' "°" '"'""" rio;is , nempe Meca- ; •"'""'' * ^'fagiologica, qux fi iuftum opus fiat, iebet , qum ftuaiofi ani„„, hbcrallum fiueency- h: P R tE C F. P T A. "I E R o G L Y r H I c £ cft .115 compo^ta de ratio- .ne notaium hietoolyphicaiDm. Eftqiie gencrah's vel fpeciahs. Hieroglyphice geneiahs cxpHcat natnram & vfum notaPiim hicroglypliicarnm. Natuta cfl in dcfinitione, proprietatibus, ditHlione generali,& cognatis. Definitio hxc e(lo:Notx Iiierogiyphici funt figna arcana,per qua? & res & animi fenfacxptiirebant taii- quam per hteras : vndc Sc literas vocabant. Proprietarcs funt hmiHtudofeuconuenientiafigni dc fignati, & cekbritas. Diuiiio gcneralis eft , q,u6d natz hieroglyphicat funt figna natur.Tlia vel arcificialia. Cognata funt emblcmnra. ■Vfus eft , vt fungantur viccm literarum , & infi- nucnt res abftrufiores. Hieroglyphica fpecialis eft diffufa per vniuerfam Encyclop.Tcfiam , & proindc eft philologica, philofo- phica , theologica, &c. R E G V L .«. I. Hieroglyphica fiint Jigna arcana,non cuiitis obitia. Hieroglyphica abfolute (fubintelligcndo rnueix) crant uot,T: arcana: apud j£gyptios , inprimis animalium ; vt iis tanquam literis & rcs & animi fcnfa e.xpriracrent. Hac de re ^mmiantts /.li. fic ait : Volut^rum fcrarumque gencsa multa fculplcrunc, &animalium fpccies innnmeras multas , quas hieroglyphic.TS liteias appellarunr. Etlii.iy. deobelilco loquens : Foimarum, inquit , innumcras notas , hieroglyphiras appcllatas , quas ei vndiquc videnius incilas initialis fapicntiae vctus infignauit authoritas. Volncrum enim ferari^imquc, ctiam alieni mundi, geneia multa fculpentes , ad .xui quoque fequcntis a:tatrs Im- pcratcitum vul'.'atius pcruenicnte mcmoria , piomiira vcl foluta rcgum vota monftrabant. Non enim.vt ininc litciarum nunic- lus pra:fti:utus& facilis cxpiimit quidquid humana mens con- cinercpotcft, it:! prilci quoque fcriptitarunt /Egyptij : (cd fingu- I.r litcr.i: lin.guli';noniinibus fcruiebant,& vcrbis nonnunquani (ignificabant integrosfcnfus. Cuius rei lcienfii: inhisintcrim duobus (it cxcmplum Pcr vult. rcin naturx vocabulum pan- dunt : quia maies nullos pofie intcr has alitcr inueniri.rationes mcmoiant phyficx. Pcrque fpccicm apis melli confici"ciitis in- dicant regem : raodcratori cum iucunditntc aculeos quoque innafcidcberchis fignisoftcndentesi& fimilia plurima. Macro- bim !ib i. Satttrnxi.cap 11. Ofirim, iiiq:iit Agyptil, vt (olcm clfc .idcrant , quoties hieroglyphicis literisfiiis exprimcrevo- lunt, infculpunt (ccptrum : inquc eo fpeciera oculi exprimunt, & hoc figno Ofirim monftrant:fignificantes,hunc dcuni folcin clfc^rcgalique poteftate fublimem cuncta dctpiccrc.quia (olcm louis oculum appcllauit antiquitas. Hieiog phicaq ies ts : ^iitun. I I. Optima methodm colligcndi C e.xVonendi hiero- gljphica efi,cjti£ conformatur difctplinii vniuerfd. Encydop&didi. Mcthodus tradcndi gnomas', proueibia, paradoxa, hieroglv- phica,fimilitiK-lincs, ciiibleniata, &c fere apud aiithorcs eft mif- ccllanea.hoc eft,ita comparata, vt omnis generisgnomas, pro- ucrbia,&c. conquirant Qni^MW fiitao.y.cr-.en-izi. omniareuo- cant ad certos tituios, iuxta alphahcti (crieni digeftos. Atnobis fiii<>!.y.uirf.Zt videtur, (\ h.vc omnia refcrantur ad luas quxquc dilciph-nas.Suntenim gnomaE,proucrbia,paradoxa,hi.eroglyphi- ca,finiilitudi.ics emblcmata philo!ogica,phiiofophica,thcoloci- ca &c. Sic V, g. cor ilentibtif ambcfum cft hicroglyphicum ho- minrs, qui acgritudinib. affiidetur i & pioinde poicl]: icfciriad {n«;uiciiiaii>pa:hologicaiii;^i:<iem,& omnem offci] homine digni rationem ob oculosPonere. Po(Tis itrque ad piulolophiam naturalcm & moralem vni- uerfam hicroglyphiccn refcrrc. Sic v.g. ^gyptij facerdotes vni- iierfalem medicinam icafiedr: figms. , duplicis harmonixex diapafon & diapente bifariam conftantis hieroglyphico, depin- Tcerunt. vbi hieroglyphicum mathematicum elt nota rei mcdi- cx & phyfici.Iidem 'ftxaqnai odium intelhgebant,& per ignerri exprimebantamorem. vbi hietoglyphicumphylicumob oculos ponit naturam entis ethici. At.inquies.magna hic cernitur con- fufio : dum hieroglyphicum vnum idemque ad diuerfas perti- net difciphnas. Relp. In hieioglyphico fpedatur vel forma, vel linis & intentio. Quantum ad formam attniet , hieroglyphica funt ve! phyfica , vt apis : vel attificialia ; eaque mathematica, vt icofaedrum.vcl mechanica, vt lccptrum. Quautum ad finem, hjcroglyphica fortiuntur denoniinationem ab illa difciplina, cuius naturam illuftrant : vt apis eft hicroglyphicum regis , ac proinde politicuin :pyramiseft hieroglyphicum ignis , vclpri- in.-E matcri.E ; cubus , terrx, oiflacdrum, aeris. Itaque hac litnt hieroglyphica phyfica. S E C T I O XV. In c^ua delineo/tur POLYANTHEA. gicum habeat vel tlifta Biblica tantum > vel diita Bi- blica & (imilitudines,&c. R E G V L jE. Pr^cepta. PO L Y A N T H E A, feii Florilegium , eft difciplina compolua,omnis generis memorabilia , tanquam flores,colligens. Eftquc vniucrfalis, vel particularis. Polyanthea vniuerfalis eft mifccllanea, vel naetho- dica. Illa coliigit memorabilia pcr omnes difciplinas, eaque redigit ad certos locos communes &: titulos, iuxta feriem alphabeti : haec colligit memorabilia per omnes difciplinas iuxtamerhodum Encyclopidiac. Polyanthea particularis eft , qus colligit vnius ali- cuius vcl difciplini,vel authoris memorabilia. Ibi eft Polyanthcatheologica.ethica&c. hiceft Florilegium Herodoti, Thucydidis &c. Deinde Polyanthea eft totalis, vcl partialis. Polyanthea toraiis eft ,qu2 habet apparatum om- nium partium,quibus perfedum florilegium integra- tur: qualis eftPoiyantheaLangij , quam compleuic Gruterus. Partes iftae funt dida , fimilitudines , exernpla , & piftun, Difta funt fententi.T, apophthegmata,& adagia; & fententic rurfus funr Biblicse, Ecclefiaftica;, Philofo- phica;,Oratori3E,Poetica: : fimilitudines funt ecclcfia- fticrp, vel profanae. Exempla (imiliter funt facra,ve! profana, Piclurasfunt a^nigmata, hieroglyphica,emblemata, apologi. Polyanthea partialis eft , qus vnam vel alteram ex iftis partibus ptofequitur.e.grfi Florilcgium theologi- I. Tolj/antheam nobis comrnendant hic tria j antiquttMjVtilitMyiucundttM. Antiqua enim eft ratio inllituendipct florilegia : vt ex Pro- uerbiis ialomonis videreeft. Ille fiqQidcin libcrnihil cftaliud quam polyanthea facra& diuina.HuiuIinodi porro fyntagmata apudrarias nationes in vfu fuetunt : vt ex gnoniis Hcbrxo- rnm, Grxcoruni,Latinorum,&c. viderc eft. Deindc magna vti- litasexhis talibus florilcgiis reditad iuuentuteni , inprimis iu praxi oratoria , & moribus forinandis, Denique vt flotcs in pratisaiirificedeledant & veluti pafcunt oculos : fic axiomata memorabilia, pmnis gencris & ordinis, animum Icgcntis iucrc- dibili pcrfundunt voluptate. II. Etfi forilegia m omnibm & fmgulis artihtu dantur : tnprimis tanicn in praclicis habent locum. Nam theinata pradica frequentiiis traflantur ab oratorei & flotilegia inprimisadornantureofine, vt formandis moribus infcruianc, Atquehxc eft caufa, quod in philofophia praftica, non item in theoretica.propofuimus Florilegia ; in Ethicis qui- dem& OEconomicis totalia, inPQliticis& Scholallicis par- tialia. III. Optima proculdubio mcthodm Polyanthe£ efi , ^«1« conforrnatHr ad methodum Encyclopsdiin. Ita enim fir , vt (eiuetur ordo exquifitus , qui conuenit cum natura rerum i idemque facilis ac oppido vtilis, vtpote qu-i me- moriam valde iuuat. Facile autem fuerit huiulinodi Polyan- theam adotnare , fi quis locos communes & titulos apud Lan- gium &Gruterum reuocetad difciplinas , eo otdine , quem m hac Eitcyclopxdia expreflimus. S E C TI O XVI. In quA delineatur Mythologia. Polyan- thci cn- comium. Deleftus floiiicgio- lum. Optima meihodus rolyai!- lhe«. V K JE C E P T A. MY T H o L o G I A eft ars rcfte explicant"i fabu- las poeticas. Dtcittsr etiarn Myttiiftoria, Eftque generalis, vel fpecialis. Mythologiageneralisexplicat fabularura poctica- rum antiquitatem , vtilitatem , varietatem feu difFe- rentias generalcs,& modum interpretandi. Mythologia fpecialis procedit ordinc hiftorico,vel didadicolbi explicantur fingulac fabulxjincipiendo a diis, & definendo in momo : hic fabulse phyficx refe- runtur ad titulos phyficos, ethica: ad cthicos, theolo- gics ad theologicos, hiftorics ad hiftoricos. R E G V L ^. I. Quod afud (syEgyptioserant netfque re- aa ph.lofophandi rano ex his in luccm cduila , pauc. fabulas, antiquum philofophi.E domicihum.vt ita dicam.rcfpcxerunt. 1 1. Jmemh fabnLmm ejt fuawffmum htmam viu ' condmerjtitm , ac earnm dtrwnmrwn , quM m vita pAtmur,non mediocrefolatmm,& denicjiie fhilofo- jihumtturalu & moralts arttficiofum ymtolucrum. Plato z,de >-e;i.ptimarapueroram inflitutionemab honeflis fabulis incipere lubet. Cuius rei caufa eft infignis vulitas fa- bular Jinrde qua DionyfiUt Halicarn.ift. 1 .remm autiqttarum fic pronuntiat:Nequem.hiobfcurum cllcquis cxiftimet, quod e Gricis fabuhs nonnullx funt hominibus pcrutiles : a\ix fi- quide.n funt.qucc naturi opera fub fabuHs contincantiahs hu- manarura calamitatum habent confolationem : aU.t terrorcs animorumqucpcrtutbationesanobisdepcUunt , opinionefque parum honeftas dcftruunt : aliae alterius cuiufpiam vtilitatis causa faerunt inuent.ic. Sedhanc tantam fabularum vtihtatem plenius indicat infignifllmus Mythologus, Nat. comesl r. c.i. hancin fententiam. Nosvniuerfam fabularumdiuifio.nemita faciendam cenfuimus ; quod alix fabulx naturac fecreta conti- iientialia: fortuns inconftantiam declarant.nofque ad eam forti animo ftrendain inftruunt : a!i.E ab impuris opiuionibus & cru- delitatc . atquc ab omni perfidia & impura hbidine nos retra- hunt : alii ad deterrcndos homines a rebus turpibus lunt in- Mcnta: : alis cohortantur ad ftrenuitatcm : ali.E ex auantix for- dibus nos en^uiit:aliaead depriraendam temeritatem confin- guntur : alia:'ad virtutes nos alliciunt, ad intcgritatcm vitx , ad fidem, ad xquitatem, ad religionem : 3.\\x. ab omnibus denique ■vitiis nos reuocant. Etpauliant^e : Ciim turbx fceminarura & impcritae multitudini rcligio , & deorum metus , &c fides, & probitas,& tempcrantia cfiet in animis infcrenda.qui ncque Dci naturam mtelligcrent.ncque integritatem rapina:aclibidinifine aliquo deoruin inetu anteponcrent.non folum fabulofa: dc diis narrationes a fapientibus fucrunt cxcogitatae : fed etiam fabu- !ofjeiinagines,&pidur3E monftris prope fimilcs introduda?. Sic fulmina loui tributa funt , trideus Ncptuno- fagitta: Cupidini, fax Vulcano, ac varia terrorum inftrumenta diis ca:tcris Nam cum minime fitcxpugnabilismortalium natura , neque vali- diflimas machinasexpedet;quippequ.r omuium calamitatum femina intta fc contineat, fivcl paululum oculos ab illius cu- ftodia Deus deflexent : pet fc , finealiis pugna: inftrumentis, eontinuolabefaflabitur. Audiamus etiam Botmeum de ratione difiendt cap.(> Hiftoriaeftqujedamfabulans fiue mythologica, potiffimiim de diis gentium ; qui cum in libris vetcrum cthni- corum vttamque fermC paginam occupent.vt antiquos fcripto- resintelligamus , non tantum Ethnicos,fed ctiam Chriftianos, oportet nosetiam iftarimari, & locos communes mythologi- cosconficerc. ficut animaducrtimus fccifle viros prxftantiin- mos.Iohannem Bocatium,LiliumGregorium Gyraldum.Nata- lem Coraitero,& aiios plures. lumva. III. Fabularum flura funt genera , quit vel a locu in lictas. quihui innentctfuerunt, vel ab inucntorihM , vel ab argwnentoritm natnra uomen obtinuenmt. A loco dicuntur Cyprix , CilifTr, Sybaritic.ic. Ab inuentori- iui itfopicXjpocticx .Ab argumento ['oVmcx, moralcs,ratio- nalcs , vel miftx ex pluribus formis. Inter politicas fabulas comcedii& tragcedii funt connumerandx ;quia ctfi ab agre- fti vita homincs pcr has non cuocantur , traduntur tamen ab lllcgitimis voluptatibus & abomni intcmpevantiaad viti nio- dciatiouem. Scd hoium argumentorum varia lunt nomina; quia ahx togatx, a togis hiftnonum dicuntur ; alix palliatx , a palliisGrxcorum ; ali.u tabernarix , pro veftibus & conditione introdu£lanini pcrfonarum ; alix planipedix. quod nequc foc- cis.ncque cothurnis, vt in cxtcris , horum argumcntorum, hi- ftrioncs vtcrciuuv, alix Attellanx.a loco vbrfuerunt inucntx. Porro i fibulisalia:fuiit,quxapologidicuntur,aliX;«J><.< , fi- ucfabulxlimplicitci. ApoU.gi vel dc brutis fiunt folis , qux u^rifioteh m Rhetoruts dicuutur >Efopic.x- :vcl cumlus homi- ccs colloqucntcs f.icmnt , qui Avilloteli dicuntuv Libycx: apologorumqueiUudcftmunus, vt procxcmplis fmt in coii- cionibus. Scdf.ibulxillx, quxf«J'9„dicuntur, &fahulxpoe- licx.vcl gencranoncm reium naturahum contincnt;, vcl afuin de natura deorum, vcl dc vi planetarum , vel dc vita hominum rede inftituenda. I V. Jnterpretatio fabularum poeticarum eft hiBorica, Intttpr theologicitrphyfca ;vel cthua : vbifubphyjica conti' ,holoeii fjetur afirologica; fub ethica,(x:conomica & politica, Omnia ptifcorum inrtituta & dogmata tumad hiftorixan- tiquitatem , tum ad cognitionem & cultu.n deorum & rcrum diuinarum , tum ad inucftigationem naturx rcrumque natura- lium , tum ctiam vel ad reftorum morum rationcm pertinen- tia, fuilTe ab antiquis fub tabularum inuolucrisoccultata, lam femcl atque iteriim dixiraus. Si quis crgo velit felicem iftaium. fabularuin interpretcm agcre , nccelle habebit ad tripliccm iftum fcopum coilineare, &inuolucrum fabulx rcmoueve, ad- coque fignificationem & vfum ipfius tradere theologicc, phy- ficc, vel cthicc. Significant cnim , vnum ellc Deum, qiii fit rcx homiuumq, dciiniquc.lcd infinitamipfius poteftatematquevi- res inefFabilcs in naturi appnrcve : muudum a DcofuilTe cica- tum , eumqueconfirtcre ex vniuersa natuia : vnum clfe mun- dum, non plures : tempus natum cllc c coeli motu : ccelos har- inonico moueri motu : xtheris naturam cfTe perpctuam & iu- uariabilcm : elementa elle corruptioni & mutationibus obiio- xia, fecundum paitcs, cum tamen tota niolcs ita fit a Dco crea- ta> vt fit fempitevna;hxc omnia aniinam niuudi,feu vim diuina, a coiruptione piscfcruarc : tevram cllc immobilem : clcmento- rum pavtcs inter fele viciirim per calovem .rthais . ac per fvigus corrumpi&gigui.omniumquc hoium frequcnnorcs mutatio- nes ficri circa terra.n : grandines, imbves, & fulminajcxtcvaquc quxiiunt in fublimi, c vapoiibusa lole infublime eiatis gene- lari : ecommiftioue ciementovuin & covruptionc diucrfa gi- gnianimalia &plantas , quorum omnium author cft fol per moderatum calorcm : plantis & frugibus vtiles efle tcmporum ' vicifTitudines : animantium gencrationem vel ficri e corruptio- ne , vel coniunftione maris & fasminx : omuia gubernari diui- ' na prouidentia , nihilque elTc quod fine Dei auxilio diutius polfit confiftcre: folem cffc Dei miniftrum, pcr quem omnia liunt& nafcuntur :animas hominum clTe immortales , qu* poftquam fuerint his coiporibus cxfolutx , pro fuis inentis vel prxmiavcl fupplicia fovtiaiitur : Deum adclTe vbique homi- nibus quiduis faciciuibus : nemini liccve clam cffc fcelevato: folam innoccntiam intrepidas animas movtuorum ad feue- rilTimorumiudicum prxfentiam dcduccre : dcorum cultum & rcligioncm a nemincpofle impune ncgligi : omniadiuinx pio- uidcntix effe obnoxia : nihil caiere Dei pixfentia : Deum fauc- re humanx induftrix :dxmones, Dci nuntios , nobis fcniper confulere , atquereda fuggerercconfilia: fapientiam rem Dco ' gratifnmam.maximequea Dcodiligi rapicntem:oniniuni fcelc- ruin grauinimum efleauaritiam, qux omnia &diuina&hu- manaiura.cultumque vcl ipfius Dei pcfTundare confueuit; ciiin nihil fit tam fauiflum, quod non auaritia violare loleat:cmiiibus iieceirarijm clTc fapicnnam , fcd principibus honiinibus prx- fertim:brcucm eflc fruitioncm opu ii,omniumquc illovum qux diutuvnis labovib compavauciis : omncm cximiam opulentiam dcuitandam , vt infidiis plenani : iuftiflimas cfle opes , qux ex agrorum cultu proueniant : natuvnm paucis eile contcntam:fa- tuoseflTe , quipluraquam opus habeant , per aliorum iniutias & animi coiporifque fui niacerationem fibi pararc contendant: iiullam cflc opum, hoiiovum,libidinum . rcrumquc huiufmodi fatictatem : ab omni ambitione abftinendum : nihil efle a Deo pctcndum proprium , uifi quod videatur nobis conferre : om- nium mortalium ftatumcflei.Konftanti/limum:nemiiiem ini- purum poflc vltionem Dei deuitarc : legem cfTe hominum re- ginam : bclluarum elTe, armis, at hominum, ratione difccptaie: nemiui fcclcvato confideveopovtcve :Pvincipum gratiam nulli '' impuro eflefirmamdiutius : qui femcl a redlo dclciucrit, legel- quccontcmneve didiccrit , illuiii poftcaficn ad omnciinpvobj- tatis genus propenfum : fi quis voluptatuni impciium fcmcl xquo animo patiatur , illuni poftea variarum bclluaruni & fcvavum natuvam induere : ncmincni poflTc fatis fibi a volupta- tibus tempciare,nili diuinamopem implorauerit, &ab illa ad- iuuetur : aninix partcs cflcduas.hanc rationi paventem , illain niinime, opovtcvcque mcliovcm dctcriori impevaie : oninis pio- bitatis fundamentum efle veligionem : omnem bencficentiam eflcDeo giatam:vitam mortalium cflcquam plurimis difficui- tatib circumucntam, c quibus nifi Dei ope ncmo fatis lapientcr fc expedire potcrit:fiiiis vcl ad probitatem vclimprobitatcin efle acutilTimum calcar maiorum cxempla: ebrietatcm corpus & v aninium inutilcm facere rcbus oninibus niultaque indecora immoJeratum vini vfum (cqui fblcve;ivx vim pluvimum obcfle rcbus omnibus nili modcvatio illi adhibeatuv : omncmarrogan- tiaiii diuin.x naturx maxime cfle aduerfam,qux tandem a Oeo dcpviuiitur:ambitionem maximc animos mottalium infcftave: niovtalium fuperbia & cruditate ivam Dei coucitavi : onmibus vitiis anncxum efle condignuni iupplicium, ncqucvllam cfTe nobiIitatem,aut vircs.aut diuitias.aut potcntiamiqu.t poflit di- gnx panx fcclcratum hominem fubtiahere : aninias eflc im- mortalcs. ^^ Sedio XVII. Cyclognomonica,&:c. 359 moitales , quaf diutifTime po(tint date pcenas illorum fcclerum, quoium pabieucui voluptatcm cxpcciueiiut : omuibus cllc inoriendum : onuies potl moitcm ciic iuciicandos:iunoccntiani circ optinium vi.iticum omnibus annnabus inoituoium ad fumuiiDcipr.cfentiam : ita viuendumelle , vt lecoidatio pix- tetiti vita: polllt nos in moite conloiari, ac uon tcttorcs luiicc- rc ; tortorcs forc , qui cominill.i pecc.ita nos fateri cogant poft mortem : non cilc curandum quid dc nobis dicuntlionuncs,(ed <]uod.T:quumc(le vidcatur, facicndum. Hxc,inquam,&: (imilia dogmata (ub inuolucris fabularum contincutur ; & quidem vel fingula (ub (ingulis , vcl plura (ub fingulis. Admictunt cuim fa- buLirum nonnuUx hirtoricam,&: pliylicam,& cthicain,& thco- logicam rationein i cum alix naturalear tautum, alix moralsia folam contineant. I- V. Mytbologlii jpecialM dnfUci methado poteji tradi. Trima cft magis hiftorica , quic incipit a mythoIogii.s deo- lum &: dcarum , indcque (ingulas fabulas pcrfcquitur. Huius nicthodiinlignis artifcx ell: Natalis Couies , qui nouem libiis hoc aigumentum piolixc & accurate tradat , & iib. decimo compendiuni tradit, hoc ordine : Iupiter,Sacutnus, Coelus, lu- iio,Hcbc,Vulcanus, Mars.Neptunus, Pluto,('lutus,Flumina m- ferorum,Ccrberus,Parc.-e, ludices inferor-um, Eumenides, Tar- tarus.Hecate.Somnus Profcrpina, Luna, Diana, Lampi Elyiij, Lethe, Pcnates, Gcnius, Pallas, Prometheus , Atlas, Endymion, Jorcuna, Apollo, yEfculapius, Vcnus, Cupido, Graeix. Hora:, Meicurius.Pan.Silcnus, Fauni,Nympha:, Bacchus, Ceres,Pria- pus, Adonis, Sol, Aii(ta;us, Phaechon, Aurora, Tichonus, Pall- phae,Circc,Medca,Iafon,Phrixus,Argus,Capra cocleltis, Niobc, Ixion.Siiyphus, Tancalus, Ticyus, Ticanes, Giganccs, Typhon, Paris,A(fla:on,Hcrcules, Achelous, Apcr Calydonius, Cencauri, Harpyii,Hefperides,Atalanta,Thefcus,Medu(a, Gorgoncs, Si- ienes,Orphcus,Mu(a:, Dxdalus,Pelops,Per{cus, Oceanus, Tri- ton,Inus,l'ala:mou, Ncreus, Proteus,Ca(tor & Collux, j€o1us, Scylla,Orion,Arion,Aniphion,HaIcyoncs,Deucalion,Io,Velfa, IriSjAlphcus, Inachus,Europa, Penclope, Andromeda, Vlyfles, Orcftes, Chima;ra, Bcllcrophon,R.hea, Lacona, Cureccs.Cory- bantes,Cyclopes,Lycaon,Gauyraedes,Harmonia,Cadmus,Mi- das,Narcilfus,Belides,Sphinx, Neme(is,Momus.Hoc itaque or- tliiie ptogreditur Natalis Comcs. Qu6d (i fttS«jf!x«7jfo> h^c jpfa tradere vclimus , Mythologiam fpecialem diuidemus ia theologicam,phy(icam, ethicam, & hiltoricam : cuius lei fpe- cimenert apud Dauidem Schramum in Adyto Phy/ices ^ E- thices : vnde nos compcndiose tranftulimus (upra in Phydcis & Ethicis. V I. Mythologii-phyjicdfdrs eximia efi Mytho- logta Chymica, Eam ingenios^ cradit lohWolfgangufVienheimdemedici- ravniuerjali.S\imvm h:ec ert: luptter anac eft ignis,qui omnia fouet : nunc ipfa vis ("uperiorumclementorum , qui actiua elt, dum ^gic in ha^cduoinfcriora, ad generacioneui & corruptio- neni , Aer interiedusinter ccclum & mare , /«»o«« nomine confecratur, qua: & (bror & coniux e(l louis ; quod iimilicudo cft a:theris.& cum co fumma coniundtio. Saturntts,k facu no- men habens,eft terra pinguis, c qua crefcunt omnia. Edit fane terra abfumitquc infantcs fuos : (ed nihil potelt in loaem , Ne- ptununi,&: Plucum, id cll:, in cocleitia.aquam, & metalla. Hic Saturnus claudicat : quia teira ftabilis,& fuie vUo damno colo- ris , ponderis, aut (ubltantiae,in ignepermanet , non alicer ac fi confrada habcrct crura.A^arj eft terra lapide.T, & fcrro ch.ilybe que vtplurimum grauida. Venui elt tcrrafcecunda, quaeomncs co:loium & aftrorum influentiasconcupifcit, &admittic , tcc- cundarumquc imbrium eft appetens :quadere princepspocca (ic canit : Vere tument terri.,^ genitaliafeminapafcunt. Xuncpatcr omnipotens fcecundis imhribus a.ther Coniugu tn gremium Utiu defcendit,^ omnes Magnm alit magno commiftus corporefoetus. Luna e(t aqu3CCEle(tis:D«i»«,tefreftris : erofert>ina,Cahtex- ranea : vnde Poeta : Luna polo,Di*nafolo,Pro[erpina Dite. Cceleftis illa.feu pluuia , vitalein herbis animam ecalodela- tam largitur : terreftris eft multimammia animalium fultcnta- tiix . fubterranea,mineralium eft materia. Mercurius, deorum nuntius ,Sc Im , nuntia coruudem , eft aqua pluuja , qua mc- diante ccelura tcira: coniungicur , qua:que calore (olis , vel alio non abfiinih, tepefafta, omnes omnino colores, qui in mundo funt , a feipsa cfficic. Sol c(t ignis aeriique fymbolum : quod hocc (int elemenca maximeadtiua.Sic icaqucclementis diuinum honorcmdctuleruuc,diuina.quc nominaconfecratunc,qu6d eo- tumniaceriafecuudum totum actcrnafic&nullifubiaccat cor- ruptioni. 5 E C T I O XVII. /» ^«i» delineatiir CYCLOGNOMONICA^ 6 in primisars Lulliana. P R iE c E P T A. CYcLOGNOMONicA cftats bcnc diflc- rendi de quouis (cibili , beneficio circulorum dialedticorum, (eu didadlicorum. Eftque vetbalis , vcl realis. Illa docec componere circulos philologicos : ha:c , pragmaticos. Nos hoc locotrademus pragmaticam : de philolngica vide fed. feq. Cyclognomonica pragmatica eft genctalis , vel fpeciahs. Cyclognomonica generahs eft , quai in quolibet fcientiariim genere locum habec Eftque fimplex,vcl mixta feu compofita. Cyclognomonicageneralisfimplexeft logica, vel mctaphyfica. Cyclognomonica gencralis compofita eft, quae tcr- minos variarum difciplinarum mifcec : vbi excellit Ars Luiliana. Ars LuUiana confiftit in alphabeto , & alphabeti tum explicatione, tum applicatione. Alphabctum conftat nouem literis cum fuis figni- ficatis. Explicatio alphabeti eft in figuris & tabulis : qui- bus continencur inftrumenta inuentionis& difpofi- tioniscyclognomonicac. Inftrumcnta inucntionis funt fubie6l:a,qu£ftiones» & prasdicata. Subie(5ta& quaeftiones funguntur vicem thcmatis, vel argumenrorum. Prardicata,feu attributa,funguntur vicem argumen- torum. Suntque vel abfoluta,in figura prima :vel refpedli- ua,in figura (ecunda. Inftrumentadifpofitionis funt axioma , in figuri tertia : fyllogifmus,in figura quarta : & methodus , in labula magna. Applicatio eftgencralis.vel fpecialis Illa fit ad dif- putationes & orationes : haec ad fingulasdifciplinas, Cyclognomonica fpecialis eft varia , pro varietate difciplinaium. Eftquefimplex, caqne inprimis orato- ria,phyfica,ethica,& theologica:vel mixta.qiix varios circulos intcr fe mifcet , videl. fpecialis inter iek , vel cum gcneralibus. R E G V L -«. I. Cyclognomonicafacitad alacriter difce»dtfm, & celeriter differendum. Sunt , qui circulos diaieflicos , id cft , hoc conlilio excogita- tos, vt faciant ad bene dinerendum, appellant pra-ftigias. Qm- bus vellem cognira eflet docendi ddccndique ratio veteribus viitata. Solebant illi mathematicas figur.is adliibere , tanquam illices ingeniorum pucrilium. Itaque nihil peccamus , quando hancdidadicamexcolendam fufcipimus :quam ipfa vox lEn- cychpsdiii nobis commcndat. Scd & aliacft huius didadtica: cyclognomonicxvtilitas. luuat enim illa memoriam & iudi- cium.vr poirimus promte celeriterque di(ferere,feu,vt vulgo lo- quuntur, difcurrere. Niinirum thema propofitum habet ratio- Ticm centri : praedicata& tituliingeniose comportati , funtar- gumenta, qux incircumferentiacollocantar , vcducanturli- nes partim a fingulis ad ceatrum , partim a (ingulis ad fingu- los, Cyclogno monico- rum vtili- tas. 26 o Encyclop^dii^ Lib. XXXV. Cydo- gnoironi- C.1 toia, pr.xter Liil! 3nl, tudiiur. exi V11.1 los.qucE ^K\vKmmat>o .■ qua vna vocc contu.ecur rotam terc artificmm Cydoguoajomcum. 1 1 Tota Cyclognomonica. prater Lullianam,terminos 'principalescumfijne difciplmarcHocat ad certa ca- pita , edque tnjcrthit circidi-s. . ^ Sif/« Metaphy(!ci6 conficitur Cyclognomonica cx pvinci- piis pa/nouibus ', &c fpeciebus entis, feu ex tranfccndcntibLis & pra:(!lic.iinentis :iiuorum attiibutio immcatio eft nniltiplex. $i enim vetbi tj;iatia, dincrendum fit dc Sciiptura (acia^dc Dco, dc iullitia , &a li.cc themata habeut lationcin cntis , tanc)u.im ccntti. De' hoc centro pta-dicantur pnnio fingula, vt cllcntia, Itentia, duiatio, vnitas, vcricas , &c. deindc bma , vt ellcntia cHentia vera, vtiitas bona, vnitas mdcpendcns vel dcnen- dcns', &c. tcicio terna qnacenia , c]uina, &c. quxconncxio eft infinita & valdc vtilis. In Logicn Cydognomonica conftatlo- cis inuentionis circulo infcnptis : quod ingeniosc ohfcruauit Tauliu Rcfcm»-' banns in LogicJ: fpeciali ; vbitcrminos iftos, Cauia, EifcCtum iubiulum, &c. cr culo infciipfic , ea rationc, cuS faduiii cft in fii^ura prinia apud Lullium- Hi crgo tcrmi iii adniiccunc variam pracdicationcm & immeacioncm. Aut enim v. ". mundicaufa, cfFcAum, rubiedlum , &:c. fcoifim cx- plicatur: aut coniunilim bim,tcrni,quatcriii,&c. termini com- binantur ; vt mmidi caufa habcc fua adiunfla , dillentanea, comparata, definicionem, &c. Qua; diifetcndi ratio &ipra cft: infinica. In oratoria fatultate omnium opcima videcur Cyclo- onomonica lafonn Norts , quam illc infci ipfit Rolas eratorias: de quibus vidc fupra in oratoria noftra. In tieologtA conficies Cyclognofnonicaex locis communibus , vcl pro arbitrio cuo diipofitis , vclco ordme,qucni m Oraroriacxprdlimus. Vbi eft regula gencralis : 6^'o/ funt loci commtines alicutiu artu iQ-facultatvs , tot funt loci inuentionu. Ita fi chcologice vclis dilicrerc dc vica a:ccrna , pcrcurre locos rheologicos de Scri- ptuia , de Dco , dc angclis , &c. rrofcdo facis argumcncoruin tibi fc offerec, fi vcj fingulos locos mfpicias , vcl duos , cres aut pjures combinare aggrediaris. Sed hac de re vide fuprii in Lo- gicis & Oiatoriis :'vnde vniuerfa Cyclogiiomonica magnam accipic luccm. Quod icaque fupcreft, Cyclognomonicis Lullij tribucnius.Si plura vclishancin fententiam,adi Cyclognomoni- ca Ge»B»J.«,librum facis iubcilem : etfi Pollcuuio alicer vrdetur. Encomifi artis Lul- UanK. Lullius magno ingcnio prrcditns , &, vt ill.i tempora fcrebanf, enrceic dortus : fed vcl avcis obfcurand.E eratia , quo maioreni lui adniirationem excuarcc , vcl quia vt clcganti.c , \ia ctiain mcthodi cxpcrs omnino fuit, artcm fuam ita inuoluit & pcr- turJjauit , vtdiflicillimani inulcorum iudicio reddidcrit.Sed ac- r'.:damus ad ipfius artls explicationeai , bicueni quidciTi illain, led qu.r fatis ellequeat lugcnio non tardo. Si quis vberiorem dcfidciet cxplicacionciii, lcgac Pacinm, quem modo citauimus, & Fetrum Hieronymum '^anche^ Hij]}anum in GeneraliQ/^a.d- nnrabili methodo , ad omnes fcientnvs facilitis (^cititts addif- cendas : in qufi eximij ^piljfimi doHons Raimnndt LuUtj ars breuis explicatur , ^ multa exempli^ variifque qutijlioinhtis, circa facultates,quA in fcholu docentar, ad praxin { qttodnun- quarafaclum l/gitur ■ atertifjime reducitur. Addacur ctiam Clauts nofira in hanc artem. Arque hi cres traclatus abunde pollunt fufficcic ftudiofoliuius artis. Si tamen vclit, poceltad- dcrc Henricum Cornelium " grippam .Pauliim Sca/ich/um.Va- lcrium de Valeriis , lordaaum Briinum , ^ Petrum Grego- ri:t>n Tholofnnum. qui omnes hanc arccm luis commcntariis illuftiarunc. I V. Alphahettm htmu ariis efl colleBio terminortm ge'/ieral:f}imorum , ad quos rcliqui emnes rcHocari poljurit. Vacius lib (.'«/>. i.cleganrcrait :Huius artispartcsdux func: prioi de ccrminis (implicibus,qu;r vocancur principia:hifquc ad- iunguncur qu.T:ftiones geoeiales:pofterior dc mixtione illoruin principioium, pcr quam mixtioncm fiunt propofitiones & fyU logTmi. Prior pars inlcribitur de alphabcto : quia quodlibct cx illis (implicibus vocabulis, brcuitacis causa , fignificacur vna literaalphabcti. .Pofterior pars infcribitur de figuris: quoniam mixtiones principiorum iii hiic arte figuris, idcft,diagramma- cis quibuldam concincntur. Prinio igitur declarabo alphabc- tum.id cft, piincipia &qu.E(iioncs. Secundo exponam figuras, ideft, niixtioncspiincipiorim. Tettio tradam praxim & vfum huius artis H4ic Paciui. Audiamus etiam Hieronymum San- Alphabetum, incjuic, inpi.xientinihil aliud (ignificat, uifi Alphjt tum Luliiat chel^ coUcftioncm gcneralem omnium corum, qu.v confidcrantur in artc , & fcin poiTuntab hominc in h.rc vita. QjJcmadniodunt enim ars Grammatica:habct veluc prsuiain cognitioncm oni- niuni liccraium , pv.r quas poteft& libros legcre,& componcrc; III. ScopM artis Lldliance , tum brenis , tnm niagnd, primoquc cabcll.i quadam cradic addifccndas & cognofccndas efl doceremethodum,per quarn magna attrtbutorum, ^>g";t> duas liceras , quas inter ipfas componcndo &^mifcendo. prcpofltiomm , quffltonum , & argumentationum copia nobisfuppetat , admimculo termmorum rea- Iturn & nottonafium. Variafunl: variorum iudlcia deartcRaimnndi Lullij : quo- rum alia in cxccfiu peccant, alia in defedu. Audias enim quof- dani fciolos prs (e fetre , bcneficiohuius artis perueniri polfe incognitionem onuiium letum , ita ncnipe. vt aliarum facul- tatum cognitione non fic opus. Scdaii|tam contcmptun lo- quuntur de hac arte,vc ignari eani habeant pro mcra illufione & leduftione Nos incdiam viam ingredimur , (ecuti lulium Pacium, IC. ^v Philofophum claiidimum , qui fcripfic quatuor libros Artus Liillian£ emendau. Ibi proponic primani parrcm regulx , quam acculimns, & oflenditconucnienciam &difl-e- rentiam hiiius artis cumdiakflica. Sunima hucrcdit. Ars h.TC cft fimilis dia cdic;c, quam Anftoteles tradidit in Topicis. Sed iion coanouftatur ad quatuor iUa pioblematum gcncra , ad qux rcfertut tota Ariftotclis dialcdica , id cft , acl problema di finitionis , proprij , gcneiis, & accidentis. Pritcrcanon ad- liibet eoldcin locos : nain Ariftotclcs proponitaxiomata fum- ptaa gencre, afpecie, a coniugatis, &aliisfimilibus locis. Rai- mundus vcro in hac arte proponir alioslocos, vidcl. bonita- tcin , magnitudincm , &c Atquc ha:c eft caufa, quod in rcgu- la diximus , Raimundum alfequi fuum (copum adminiculo tcrminorum rcalium, & notionalium. Termmi realcs funt mctaphyfici, thcologici , phyfici , ethici : vt bonitas , magniiu- ,as &c. Sic Bonum cft, in quo booitas ineft. Bonificatiuum eft,quod habet vim cfficiendi rcm bonam. Bonihcans eft, quodadu rem facit bonam. Bonifica- bile eft , quod poceft bonum fieii.Bonificacum cft.quod fadlum eftbonum. Bonificare cft rera bonara facere. Bonificatio eft aflio.per quam rcs fic bona Eadem rationedicesmagnum, ma- gnificans, magnificatiuum .magnificatum , magnificabile, ma- gnificatio &c. Scd quia hi termini funt baibari, non funtadhi- bendi in difcurfu. Scruiuitf tantum intellcdtui difcurrentisi qui barbaricm iftam tollec exornacione.circumfcriptione, & fimili- bus elcTantiis. e.g pro bonificatiuus dicetbeneficns,vcl qui pro- penfus eft ad bcncfaciendum : pro ignificabilis dicet, qui poteft abignccaleficri,emoIIiri&c. vtfercum .-proignificatiuus , qui poteft igncm parere , vt filex. Tertio, contraria funt notan- da: vtjbonum malum , honeftum turpe , iucundum mole- ftum, vtile damnofum. Eftitaque magnum operxpretium, fi habcamus abacos fynonymorum & repugnantium , prouc illosin cbui digeffimus. g«'/£>, fpecies , fiue diftin(ftiones, funt obferuanda; : vc , Bonum eft verum vel apparens , perma- nens vcl fluens , horteftum , vcile , vel iucundum,&c. e^into, vfuseftin explicatione, prob.uionc, & amplificatione. l-^olTu- iHQS enim hic atrribucaaucfingula enuntiare de rebus:affir- mando vel negando , in abftiacto vel concreco , principalicer vel minus ptincipalicer &c. aut inter fefc coniungcre vel duo, vei tria , vel quatuor,&c. Eft cnim verb. gr. hominis bonitas, mamiitudo , duratio,&c. item bonitas magna , bonitas dura- bilis , bonicas potens,&c itcmbonitasmagna , durabilis, po- tens , &fapiens,&c. Nimiium hxc figura cft circularis , vt in- telliiramus , circutaricerin ca cfle procedendum ab vno prin- cipioadaliud , vt .i bonicatead magnicudinem , a magnicudi- ne ad durationem, &c. Rurfus in hac figuraducuntur lineas a fin"ulis prsedicatis ad fingula, vt incelligamus , difcurfum non tantiim ficri circulariter & abfolute , fed eciam circula- licer & comparatc. Potcft enim quodlibcc principinm com- Tom. l V. p.arari odupliciter : vt bonitas ciim niagnitudine, durationc, potcltatc rorio vfus iftc requiiit applicationcm piincipio- rnm ad fubieda gcncrali/lima , intcrnudia, & infiraa , hoc eft. ad genera , fpccics , & indiuidua. qti.v dicttur fcala intelleaus defccndcntis & afccndentis. Ita cnim vctb. gr. cft bonitas en- tis, lubftancix, Ipititus, corporis , viucntis, animalis , hominis, Bucephali , I'ctri &c. vbi nocanduni cft , infcriora fempcrcjrc fubieda fupcriorum, & fupciiorj elfc pra:dicaca iiifcriorum ;vt hoiTiocftfubic(ftum cncis , fubltancix, corporis, viuentis, ani- malis , quae omnia in honiine continentur cllcncialiter, & ideo de ipfo prxdicantur. VI. Infecundafigura oportet attendere diferemam '^''^"''^^'^ & conite/iieritiam cum fignra prima. Diferentia iutcr primam & fccundam figuram eft tripler. I. In lila (unt termini abfoluti , in hac refpc^dtiui. i. In quoli-' betprinapio primx figurx tacite contineturconciaiium , vt fubbonomalum , fub magno paruum.&c. quod in fecunda figura locum non habet : quiainhac tcrmini contrarij fepa- racim funccollocati.vt concordantia, contrarictas,&c. 3. quod- libet principium primx figura: eft maxirae generale, & cui- uis rti tribuitur : in fccunda vero figura hxc' maxima wencja- Jitas non conuenit vni principio , fcd cribus fimul i^iaais. Hxc cnira fimra conftat tribus triangiilis fiuc tern.iriis. Nam qu.chbctrcs3iffert, concoidat, vel contraiiatur. Rurfus eft in principio, medio , vcl fine. Deniquecft maior , xqualis, vel minor. Conuenientia eft in eo, cjuod in hac figura xque atque in prima oportet refpicere dcfinitioncm , coniuaata , & fpecies fingulorum principiorum. Ex his itaque patet°, vfum figur^ fecundx elfccommunem , vel pioprium. Vfus commtmts e(i idem. qui in prima figuta. Sicut enim in ilia,it3 quoque in hac circulanter difcurrimus , procedendo ab vno priixipio ai aliud , idque fingulariccr vel pluraliter, ideft , per finnula, duo. tria, vel plura principia. Vfu^ propriu-s cft obferuaic apiccs lii!-' gulorum triangulorum. Eft enim differentia , contrarictas , & concordantia iucer res intelligibilcs , vt inter Deum & amre- lum : vel inter res fenfibiles ; vt intcr lapidcm & plancam ; vel inter rem intelligibilem & fenfibilem , vt inter angelum & ho- minem. Principiumeft caufx, quantitatis , vel tcmpoiis. Me- dium eft coniundionis , menfurationis, vel extremitatum. Fi- nis eft perfcaionis , terminationis , priuationis. Maioritas, arqualitas, &minoritas fpedtantur velinterduas fubftantias, vt fubftantia coeh eft maior quam aeiis, fubftantia Socratis &fubftantiaPlatonisfunt xquales ; vel intcr fubftantiam & accidens , vt extenfio quantitatis eft xqualis fux fubftantix, fed etrentiaJiter (ubftancia eft maiorquantitate, &quonis alio accidente : vel inter duo accidentia , vt non legCre & negligere funt xqualia , legere eft maius qujddam quam ludere. 'si^r- go quaEratiirconcordantia, difFcrencia ,principium,&c.alicuius rei,opoicet ad ifta triangularefpicere. VII. Tertia figftra efi mixtio figurnprimdi & fecmid&. Ea eft triangularis , & aliter a LuUio, aliter a Pacio digericur. Lullius ica diaeric. Tettia fi- guia. BC. BD. iE7 BF. CD. CE. DE. DF. DG. "dh7 EF. "¥g7 "eh7 EI.~ EK. 41 FG fh7 Fl7 fkT GH. ^l7 gkT HI^ hk. CF. CG. CH. , bg. DI. DK. BH. CI. CK. 4 BI. BK. IK. Pacius hoc modo difponit, & explicat. bb. bc cc. bd. cd. be. bf. ce. cf. bh. bi. ch. ci. ' bk. -x! _-l__- dd. dcT ¥ dh. di" dk. ce. eh. ei. 7k." ff. %•' fh. fi".~ fL hh. g'^ \^ I ".• f ok. ! hk. ( ik. I kk. Hh H*c 36 X Encydop^dte Lib. X X X V. Figura guaita. Ht.c fieutaconrtatnoucm coIumnis,(]uianoiicm funtli- tenalphahcti, & qua:iibetlitcra habct fuam columnam : vc literaB columiiam priraam , C fecuntfam , & itadcinceps. In prima coluiTina funt noiiem cdlulat: quia litcra 8 con- iuiK^itur ciirn fcmetipfa , & cum ofto fequentibus Simili ' tatione iii fccuiida columna funt odo ccllulx : quia litera C cum fcmctipfa conncftitur , &cum feptem fcquencibus Sic in tcrtia columna funt fcptcm cclIulaE : in quarta , fex : in quinia , quinque : infexta , quatuor : in fcptima , ttes : in odaua , dua : in nona , vnacellula. Nulla cnim cellula efl:, inqua litera prior alphabeti fubiiciatur pofteriori, ne bisca- dcm iitcrarum coniumflio ponatur. verb. gc.nulla crt ccllula CB in fccunda columna , quia eadcm effct cum cellula B C prims columni.Qua-Iibet cellula permulta habet attributa, &: raultas propofuunes continet. i. Quiaquxlibct licera fu- miturvelex prima, vclexfecundacolumna alphabeti. ludc oriuncur quatuor modi huius Sgura». nam in quauis ccllula velaccipltur vtraque litcra expnmaalphabeti colurana ; vel prima litcra ex prima columna, & fecunda ei fecunda ; vel c concrariopnma Iitera ex fecunda columna , Sc fccunda litera ex prima columna. Ex tertia vero alphabeti columna in prs- fentia nih;I accipimus : quia loquimur dc cerminorum mix- tione : illa autem columna non concinec cecminos, fed qux- ftiones. i. Qgiaquilibetlitcra , ctiam in eadem colurana alphabeci , fignificat maltos ccrminos : vc B (i^^nificat boni- taccm, bonum , boiificans, bonificatiuum , bonificabile, &c. }. Quia in quauis cellula, prima litera vel attribuicur velfubiicicur fecunda- c. g. in ceilula BC contincntur h;EC attributa:Bonitas ma^na Bonitas mai;nitudinis , Magni- tudobona, Matrnitudo bonicatis , Ditercntia concordia:, Concotdia difFcrentia; , Concordia difFcrcns , Bonitas con- cordix , Confenfus bonorum , Magnitudo dilferenciT, Df- ferentia exigua. Itcm hx propofitiones continentur : fSoni- tas rna^nificat, Magnitudoeft boaa, Res diffetentes in qui- bufdam concordant , Concordes interdum diflentiunc Viri boni confcntiunt , Coneordia cft bona , Diffcrcntia eft ma- gna , Magnitudo differt. Et itaquidcm Pacites cxplicac hanc figurara. S^nchcl ferc ha:c adferc Hic figura eft criangula- ris : quo (igiwhcacur , ab vno angulo ad alium fieri poffc progrellum. Coutinet triginta fexcameras, feu loca diucr- fa , in quorum vnoquoque func dux liten alphabeti , pr.ma: & fccund* figucK i & fub qualibf t earum funt duo principia alterum abloluium , & alterum refpecliuum , vna quocftioi & tria lubi:(fla , videi. vnum naturale , altcrum morale , & rcrtmm vitiofum. Vfus itaquc huiusfigura: eft in cuacua- tionecamerarum, hoc eft, in compatationc eoram , qui continenturfubqualibetlitcra,adeaquifubaliarcperiun- tur. Principaluertamen comparatio fieri debet per quatuor principia induabus liceris cuinibet camera: contenca Itaque intclleaus poteft huius figurae adminiculo difcurrere per trigmta fex camcras.in quolibct ptopofito cxplicando vcl probando. VIII. Fignra quarta fcrnit difcurfm fyl. logifiico. Eiusdelineatioeftgemina Pw/j«eft circularis apudLul- Imm , de qua Sanchez ita fcre philofophacur. Difpoiitio hums figurx confiftir in cribus circulis , maiori fcil. mcdio. & minornper quos incclleaus difcurric , &t facic rationes ad quodhbct propofitum . ptobando quiftiones qus fub cribus iteris (eu indicibus continentur : ita nempe, vc maior circu- lus maneat immobil.s, & cum qualibet liccri ciufdem com- par^entur omncs_ litet^E , qui in circulo rocdio continencur; 1 z 3 4 S 6 7 8 I bbc ccd dde eef ffs Egh hhi iiK - d e f g h i K IKK J e f g h 1 k hii + f 8 h i k ghh K s g h i k %g i h K K 6 h i k eff h k • 1 7 i k dee 8 i g'> % k cdd f h k k 9 bcc e g i Tiih gkk ■0 d f h k i , I' e g i egg ~k~ .2 f. h k h fii u g i dff i "k" > 14 •> k g k Tkk" ■ li 1 cee h ehh ■ 6 k f" i i '7 bdd g k fc 18 e h dgg ei i 19 f i h k . . lo K k I ekk ,. . il h cff k -- 1 g dhh ^5 k • h ' « n bee i k ^5 f k* dii ~'k' I6 g cgg 17 h h dkk :8 i i J9 k k 5° S' bff g chh i 51 h k . — . 33 < c 1 1 34 k k 35 bgg ckk 36 h 37 i 38 k 39 bhh 40 i 41 k 41 bii 4! k , 44 bkk & fub qaahbet liteta fiat comparatio omnium literarum. cH,r r "■"^,^'f="'"«'"°ns. c,g. poft B circuli maiofis f»c- ort.r ' n ':. ^Dcirculimin.mi. Ec hsceft veluti pr.macamrta. Deinde fit camera B C E ; cum BCF. &c itaquefumiturmedium probaiionisex C circul comp^iati cum B & D , & fic deinceps. S«- cnnda ^ifpofitio eft triangulatis apud 1'acium , hgc modo. ledij Inhactaque flgurafunc o .:..., ._■ , . '' '="^1'^ ali.s coniungi potcft.incol.imnisiampolitisconci- ncntur.Inpr.m,acolnmnaf.-.C44.ceIlula',infecunda35.inter- t.azy.m quartaio.in quinia r^.in fextap.in feptim.i 5 iuoda- va i.ltaq; omnescellul^ huius figurs func . y6.M,nuitur au- tem lempcr numerus cellularum in fequentibus coIumnis,ob eandemrationem,obquamminuebatutintertiafigur3,ide(h neearundcml.terarumconiunftiofarpiusrepetaiur. v. e in lecunda columna non ponitur cella CBU , quia elTet eadem c m pr.m^ columnaeccllula B C D. Repctitur quidcm intcr- dum cadcm I.tera in cellulis huius figura: , velut. B B C, & .Inhok » 'r^° ^'' ''"'^ '^^"^' ^"'"""'' " Prima columna aipftabet. , & femclcx fecunda columna. Nunq.iam vet6 ter ciDiorl"f"" '""' '""'^''" cellula:quia col^mn^ prin- f hr^^ I, '^J""""""" ' «^^"t tantum dux. Atquehi^c eft Sibct^r, ''""'.'' 'P''^ ■'."''""■ ^'"^ '^ e,ufmod,:Ex r.un 'u ; o ""^'^?.P/"P°^"°"«.& niulti fyllogifmi hau- fccu;/; P"" "'"?'!'";' '""^ ^"'"'^'^^ '=' " P^™a. vel ex collmnri ."'^ '^'" '""" °'^""l.ter^ fumuntur exprima columna alph.beti.-autoranes cx fecunda:aut du:=ex primS. feundS h'^^ '■ T ^ '"'^"''^'° vna ex prima , & duar ex hteraiH ^'"' P°'l'^'"' '^°d. fubd.uiduntur in ttcs : quia illa, qua: fola fiue cx prima fiue cx fecuada alphabet» SedioXVII. Cyclo^nomonica. 363 OBum. eolamna fuminir,Tcl cfl in c;1 ccllula ordineptima,vel fecun- d3,vcl tertia. H.rc ita obtiiicnt in cclliili^i.qn.r hahcnt tvcs Ji- vcrl.is literas, vcluti B C D. Cxcctu.ii vbi vnalitcra rcpetitur, vt B B Cduo tantum funt modi:quia litcra illa.qu.c clt lini^u- laiis.vc C.in did.icellula B B C.vel (umitur cx [nim.i coluui- naalpliabcti, vcl c.v (ecunda. Iu (umni.T cum ttcs lunt litcr;c, quilibct accipitur vel cx prima column.a alphabeti , vcl ex lccunda, id cll,vfl (igniricat tcrminum abColutum, vcl icla- tum. i. Qn''3 qu.clibet Iitcra ,cciam m c.ldcm alphabcti co- lumna (Igniticat multos tcrminos ; vt B bonitatem, bonum, boniticans, bonificabile &c. }. Qj.v3 primus termmus ("ecun- « moner, id non efTe confultum. Sicenim aft lii.i.cap.i. Aut duxlite- rx coniunguntur,aut tres:uon vltenus pvogvcdinuu, vt qua- tuov vel quinquelitevas coniugamusi quia trcs teimini fuf— ficiunt ad lyllogifmum conficiendum : &, fi vltctiuspvogrc- deremur,id non tam vtile,quam molcftum & laboriofum cf- fer.Idem tepecit lii> }.cap ^.his vcvbis:Non addo plurcs,quam trcs terminos, ne tes abeat in infinitum, aut huius artis v(us difficilior reddatur. S«Bf^e{ tamen quatuor , quinque,fex, fcptem, ofto terminosconiungit , quem nos (equimur. led redcamusad inucntioncm termini mcdij in fyllogifmo.Sim- plex tcrminus accipidebctexalphabcco :duplcxcolligcndus cft ex cercia : tiiplex ex quatta figuta, vel ex rabula magna. 1-7?«^ huitM artis in Jpecie ell ratione alphabeti, & figuravum. Vtilitas alphabeticli multiplci. i. Suppeditat copiam termi- norura gcncraliffimovum , fub quibus reliquicontinentut. t. Suggerit quxftiones , quxdequauis reproponi pollunt. j.Eft fundamentum figuvarura.^.Valct ad memoriam Facilc enim omncs tcrminos huius alphabeti polfuinus mcmoriae mandare Exhis vero.tanquam ex locis quibufdam commu- nibus, omnia diccnda in promtu erunt. Vtilitas primijigurs, cft, fuppeditare principia, feu prxdicata , abloluta , quoium vfus eft in explicando, dcfinicndo , diltribucndo, probando. y//7/V;is_/£/:/<»//«/fKrieeft,fuppeditareprincipia,fcupri;dicata, abfoluta, quorum vfus etiam eli in cxplicando, definiendo, Hh t diftrj Mullipli. cftiuquac tx tigKi?. Mi.viio piincipia^ Subiefl), Vtilitas artis Lul- lia.i.x. ^64 Encyclop^cli;^ Lib. XXXV. •-' .. ^ ,- 1- . _ w ;...j. f , n:».-, :. ii:. :.,... «|MaBCinranth.x-p.o^-o(ic,ones,Bunu.scftmagna,Bon>- L co"^o^J^^'"''"'"""'° ''^ bona.ConcorHia clt bona.Ma- pu„uJodiftert,D.ft"'-icntiacitmagna.&nr,nlta:a ix. Harum ptopodtiomim vtiluas mag.s apparc-bu.fi ccrns (ubica.s ac- coramodentiit.Suntcnim maxuue gcncraks, & plunbusre- bus poilunt aptavi : veluti Bonitas Dci eft magna & .T:tcrna, Bonitashomimscxis;ua, & mutabilis. Magnitudo virtutis fcmpcr cft bona,Mat;nitu. Comitacurnos in vitam a:ternam. Pcrlcuerat vf- gue ad finem. Etfi mutatur:non tamcn excidit. roteftas.VoKft. nos beare.Impollibile eft^vt nobis fit fraudi. Sapientia.%i cui deeft fapicntia.ftudeat pietati. Pietas facir, Vt prudentes fiinus tanqua ferpcntes, & fimplices vt coluba:. u^ppetitM.Soh fatiat appetitum. Eft omnibus gazis dcfide- tabilior. Virtm. Vbipietascft, ibi non poteftlatere , fcdfacitvt Deum amemus & timeamus. Veritm. Non vt hypocritac,ita pij prae fc fcrunt laruam pie- tatis. Cloria. Qui huic vittuti ftudet.gloriam habet apud Deun» &homines. Dijfer^tia. Pietas eft: virtus diftinftaa probitate. Concordantia. Pietas cft contcnta Dco. Multa habct con- muniacum reliquisvittutibus. Contrarietcu. Facit vt oderimus impios. Prwfi/iaw.Spiritus fandus cfficit lu nobis ftiudium picta- tis. Medium.ConMti(2iVLO cum piis imbuit nos pictate. Pictas eft vna via peruenicndi ad vitam atcrnam. Vinis. Piecas fibi vnice ptoponit gloriain Dei & falutcm anims. Maioritas. Pietas renatoruqn longo interuallo fuperatpic- latem non-rcnatotum.Exccdit omncs mundi huius opes. JSq»alit(u. iEquat nos fandtis pattiarchis, prophctis , ati- gelis. Minoritof Etfi homines pij funt viles coram munJo : non tamcn coiam Dco. Facit vt nobis patua videantur, qux ho- minibus huius feculi funt magna. Vtrnm. An vera pietas in hac vita detur? Datur:etfi imper- fcfta. 6^id. Quid fit pietas ? Reiftus de Deo fenfus, & lcgitimus ipduscultus. De^KO.Vndepietasoriginemhabctfuam?ASpiritufanao. Cuius eftpiet.v ? Viri fanifli.qui a Deo cft regenitus. 6jM«re. Cur pietati eft ftudendum i Quia eft ad omnia Vtilis. G^antnm. An pietas eft prsftantiftima virtus?Ita eft : quia Dcum ficit nos amare & timete. Siuale. Qualis vittus cft pietas ? Partim moialis & ethica, pattim fpintualis& theologica. g«««rfo.Anfcmpcropccaeftdandapietati ! Omnino:quia nunquamlicctcllcnohisimpiis. ybt Kn folim in templo pictas cft exercenda ? Minime: quia Ueum vblquc locorum timcre opottet. ^uomoio. Qusnam eft via pcruenicndi ad hanc virtutem? SiOcuminuoccmus, Bibliafacra cuoluamus, cum piis con- uetlcmur,&c. ^ 1 1. Deducitur per bina . iuxta figntara pri- mam.vt pcr BC. "Bonitas magna Pictas valde prodeft. ■$ontias magnitudmis. Pietas cft vutus pta;ftans & vtilis. Magnitudo bona.V\zl!i.i ita cicliit inter virtutes,vtomnibus illis bcn\A docct apoftolus r.Tim.4. ffiuid ejl bonitaspietatis? E(l ipfius conformitas cum Dco, & vtiliias in hac & futui.i. vita. Vnde oritnrbonitas pieLatii i Nor. ci libero arbitrio , fed a gratia Dei in Chrifto. CttitM ejl bonitas pietatisf^Noa Ehorum huius feculi,fcd li- liorum Dci. ffiuare pictas eft bonafQ^cd virtus. fftuaiita eft bonitai pieta^islXxiC^Rikixhs. ff^alii eft bonitat pietatis?/Ettia:i G}uandohonitas pietatis feutitur ii/iprimisiln altcra vita. Viii pietas eft bona ? Vbi eft,ibi bona eit:(iue fit in ptincipe, fiue in (ubulco. ffuoniodo pietas eft bonarNon vt pecunia,amicitia,pulciiri. tudo,&c.fcd modo longc emincntiori. Eodcm modo deduci potcit magnitudo. e. g. Magnitudo bona.durans.&c.Idcm iudicium elt de rcliquis.ltaque infini- ta eft copiapropofitionum fiueaxiomatum. IV. Deducitur per tcrna, iuxtafiguram fccun- dam , hoc modo. BBC. Bonitas differens i^magn». Pietas plurimum difFcrt; ab aliis virtuiibus. Ucnr.Bonitas magna (^ cencordans.Victas itaexccllit inrer virtutesrcliquas.vtlol inter ftcllas. Itcm-.Bonitatii differentia magna.Vitwis ca cft praerogati- ua Sedio XVII. Cyclognomonica,&:c. 565 iia iii choro virtutum,vt iios niagis maCTifquc commendct Dco: ciim leliqui virtutcs nos coinraeiideiu hominibus. BBD. Bonittis dijjenns liurat. Qjjemadmodum pij in hac vita, (icqiioque in tutuia diftctunt ab impiis. Itcni : Boiiirts differens contrariatur. Vt pietas diftinguitur abaliis virtunbns : ita pugnatcum omnibus vitiis. ^ Item : Bonitatis dijferentia durat.Non vna atque altera ho- ra pietas facit vt Deo feiuiamus, fed in onini vita.&c. V S V s. Quadruplicishnius dedudionis. Vfus eft axiomaticus, f)llogifticus,& methodicus. Et primo quidem axiomaca innuniera de vno eodemque themate adferuntur. vel ex (ingulis , vtexB. cx C. &c. vel cx binis,vc cx BC. BD. &c. vcl cx tcinis. vtex BBC.BBD. &c. Vide exempla paulo ante allata. Deimle fyllogifmi in quacunque di(J3utatione tribus itidem iiiodis tormantur. e.g. An pictas fic rcgnia virtutum ? Aflirmatur i.ex fingulis : vtcx B. quia magis prodeft, quam vlla virtus. Eft enim vcijis non ad fingula.fed ad omnia. 1. ex bmis . vcex BB. quia piccas ica diftcrt a reliqms virtuti- bus , vt Dcus ab omnibus rebus.Nam pietas verfatur circa cul- tum Dei. j.ex ternis:vt ex BBC. quiapietas noscommendatDeo,cum rehqux virtutesnoscommcndcnthominibus. Denique methodicus difcurfus formatur itidem vel ex fin- gulis, vel ex bmis.vel ex ternis. Exfingulis:vt, Dere magnimomenti(exC.^ egoiam fum ai(flutus : de piecaie vidcl. vircucc illa eximia. Rogo itaque vos, auditores.vt pro veftra eximia humanitate (cx B./mcam taiui- tatem ( ex K ^ fubleuetis. Perfcqiiar aucem rem totam inde ab ouo ad mala. I'rincipi6(ex B.Jpietas cft ad omnia vtilis. Nam fi cui deeft fapientia ( ex F J ftudcat pietati , & impetrabit a Deo thefaurum,quem defiderat. Ncque folum fapicntiam a Deo impetrabit,fed etiam (cx H.) reliquas virtutes adeoque ('cx I.) a:qualis fiec angelis , &c. Dcindc pietas ( ex C ) rcddit magnos fui cultores. Nam quicunquc Deum colic , a Deo vicilfim ("ex C.) colitur. lllumdxmones metuunt ( cxD.jIIlius(exF.) intelledus imbuitut cognicione letum cceleftium. Eiufdem voluntas ( ex G. ) ad imaginem Dei magifque renouatur. Adhsc pietas'( ex D.) nos comitatur in vitam acternam: difli- milis ( ex B. ) ahis virtutibus, vt forcicudini , ciuilicaci , comica- ti, &aliis, qux mhacfolum vita nobis profunt. Quxcumita fmc.auditores. (ex E.)omnesnetuosveftuos intendite.vtpictatis ftudio nihil habeatispriusfexH.Jnihil antiquius.Itaenimfiet, vt[ex K.jveram gloriam apud Deum & homines cofequamini. Eodem modoexbinis& ternis literis poteftformari difcui- fus. Semper autem fequentes regnlx fint in confpcftu. I. Sidiirerendum fit dc themate , ad minimum viginti (e- ptem axiomata ex Cngulis prxdicatis & qusftionibus in char- ta dclinecntur. I I. Singulis axiomacibus addantur dida , fimilicudines & cxempla : vc ifti axiomaci ex B Pietas ad omnia eft vtilis , ad- danturifta. i.didum, i.Tiiroth. 4. 1. fimilitudo. Pietas eft tanquam cornu copis. 5. exempla. Abrahamo dicit Deus, Ego ero merces tua ampla valde. Ita Daniel piecatis praemia tu- litplurima. I 1 1. Quando fcribenda eftoratio ,ex turba axioraatum fe- ligantur tria,quatuor,veI quinquc.qux fint fundamentaha:Yt in cxemplopauloallato funt pofica iftatria. cx B. Pietas ad omnia vtilis. ex C. Piecas reddic magnos fui cultores. ex D Pietas nos comitatur ad vitam xternam. Hxc triaaxiomataamplificancur.iuxta fequentem regulam. IV. Amplificatio fumiturexquacuaquelitera. e. g.Piecas ad omnia eft vtilis. ex c quia nos CQ»iftituit amicos Dei. d quia in hac & fucuia vica prodeft. c quia cft principibus, fubdicis,&c. vtilis. f quialargitur fapienciam folidam, &c. Caput itaque totius artis hoc eft : Litera literam iuuat in perorando difputando, fcribendislibris& liceris &c. Atque hic ejlpraxii huius artis in fe ^perfe. jca- (tis ianx. XVI. In colUtione cum aliis artihus fraxit artis LuHimA efi eiiifmodi. Frimi fingulaprsdicata abfolnta confetantur cum arteLo- gica.e.g. Bonitas pieratis habct fuam caufam efficientem , fina- lera, materialem,& formaIcm:habet fua effea,s. Nimirum Deus,angcIus,difFe- iencia,concordant!a, & fimihaapplicantur lcbus ratione enti- tatis,veritatis,bonitatis,caufk,efFedi,fubiecli,&c. v. g. res diffe- runt a fc inuicem caula . efFeilo , (ubictto . adiuniito , gciiere, fpccie . &c. SUi£jiiones applicantur fccundum illos modos, quos fub fe conciiicnc : itcmque iuxta locos iuuentionis. c. gr. Vtrum quaeric , an res (,t,an habeat caulam , au fit caufa vel ef- fedum , &c. S)«/id<:\\ vaii.uiopoetica ,iina (i-ntcntiani piopofitani vanis cainnnuni ocntiibusc.\piiniin)us.)i^qucin vna vcldiuct- fis iniguis. e)iiinti dt vatiatio (-ogica ,qux in eo cll polita , v: inlpicianius abacos iocomui iuucnrionis , & notas axiomatis vmueifalis, particulaiis, & fmgnlaris , itemque forniulas argu- lT)cntanJi.particuI.iStomicxilcs, & limilcs. Itacnim tict.vt kmi- tcntiani oblatam vaiicmus ratione caufc , etlcdi , liilli^ntanco- rutn,axiomatis,&:c.Sfx-.'oert vaviatioryclognonionica quxcon- ficit circulos philoIoi;ico- mctaph\ ficos vcl logicos,& cx illorum reuolutione ilcilucit artihcium copix- verborum.Primusqui hoc nvtitrcium tr.i<.Iii.tit,e(t lordaiitis Er«»KJ.Excogitauit nempcpe- cu iaiia alphabcta, in quibus terminosphilologicos, logicos & nictaphylicos digclfit , vt illi vcl (inguli , vel mixti inter (e(e fa- ciant ad copiam veiborum. e. g. A EJJe,U Non effc,Q Sentire.D JfitcUi^ere,E Ofinari, G Ignorare, H Confe)itire,\ DiJfentire,K u^ffirmare,L Nf^jrr^.&c. Rurius A Ncmiiiatium, BCeniiixm, C Datitiiis,T> Accufatium . E vocaHicm, F .Ablatiuns.G Mcto- ■ fijmia,}-{ Ircnia. I Uetaphora, Scc. Huiufniodi circuii polFunt aquolihctcopia;fl:udio(b excogitari , &vcl iinguliadhiberi, vel infinitis modis inter fe mifceri e. g. h.xc lententia Dens eji co~ lendus, ita variabitiu:Non putoellehominem.qui dicat Deum non elTecolcndum : omncshomincs rcdlcfcnticntcs ftatuunt, Deum eife colcndum : Dei cultum nemo eft qui improbet. Scd videris hac dc re Artificium [■ercr^ndi aiithore lordano Bruno, anobis publicatum. Probcautcm oportct mcminille, terminos hoiTioa,eneos, id clJ^grammaticos inter fe,vcl rhctoricos mter fc: itemque heterogcneos , id eft, grammaticos & rhetoricos , &c. varie mifceri. III. Copiaverbortmfpecialisftimitnr exlocMCommu- * tiibui & titttlii,ad quos pertinet vox, phrajis, vcl fenteruia variarida. Quilibet ars & facultas habet peculiares terminos. Itaque fi occurrat vox,phra(is , aut fcntentia theologica, iuridica, me- dica, philofophica, mechanica, qua; fit varianda, dcligcndi funt termini fcquaces, qui fauent noftro propolito. Sicut autem in copia verborum gcneiali datur mixtio,ita etiam tn hac fpeciali. Sspius vlu venit, vt termini philofophici in materia thcologica, aut viciflam.locum habeant; vbi &illudeft aducrtendum.quod copia "eneralispollit mifcericum fpeciali,& contia. Ita mifceri polTunt termini Grammatici cum theologicis, phyficiji^etlucis, & fimilibus, S E C T I O XIX. J» qua> delmeatttr ArS COPIiE RERVM. Geiicialis ais copis reriim cft Logica > Mctapliy- fica , vcl Cyclogiiomonica ; cdque vcl fimplcx , vcl mixca. Spccialis .its copi,r lernm eft thcologicaj iuridica, medica, philofophica, mechanica. R E G V L i^t. I Fundamentum copia rerttm efl in illo axiomate: Omnia de omnibus ingeiiiosc dici poilunt. Duo in ftudiis ctiain atque etiam nobis funt obferuanda: copia verbotum & rerum. Vtriufque ^J^tt £.<'«* do''!^ viri non vno modo tradidcrunt. Nos totum artificium liic dclinea- mus. Et quidem de copia verborum diximuspixced. fcc^. de copia rcrum iamdiduri ea,qux nihilomittcnt corum, quibus viri docliHimi illuftrarunt hanc artem. PrLcfiipponimus au- tcm infigne illud axioma , quod omnia dc omnib. dici queant. Vi*Iehxc ■OTeJiTiK^'™ dcdncuntur. i.UiftHrus dc realic]uaper- surrat vniuerfam Encyclop.xdiam , & ex fingulis difciplinis eafcli"at,quxfaciuntad propofitum, exempli gratia , panis naturaexplicatur adhibitis tcrminis metaphyficis.Iogicis, Lul- lianis ; quatenuspanis coiifideratur phylke, cecononiicc,theo- loficc, mechanice in arte molitoria & piftoria , &c. Atque hoc appellatur_/7g/7/KOT tncyclopAdii. i. Didurus de rcaliqua, per- currat vniuerfitatem leium , &difpiciat qusnamresinter fe differant, concordcnt , contvaricntur. c gr. fi de pacc velis verba facere, pevcurre vniucrfitatem rerum , vel in pvaedicamentis reprxfentatam , vcl alio quodam ordine. Hic tibi occunent Deus, angelus , diabolus , co:lum , infernus , & .aliainfimt^ Dices itaque : Deus eft author & f^vutov pacis : Diabolus cft o(brpacis':quipacem colunt , fimiles funt bonis angelis , & reliquis coeU-incoIis. Atque hoc cft figiHum vniueifitatis 5. Difturusderealiqua , percvivrat Lcxicon , indeque excerpac varia vocabuia; qux videbuntur fauercnollro piopofito. e. g. fi de pace velis dilTctcvc , excerpe ifta vocabula, vinculam. familia,fchoIa, conferuo &c. Dices itaque : Pax eft vincu- lum familia: & fchoLx : Pax conferuat omnem focietatem. 4. Diilurus de re aliqua , in raanum fumat librum cjuemcunque, & textura obuium infpiciat , indecjue fumatqu.x funt illuftran- do propofito. e. g. fi de pace velis diccvc , & incidas in rllani fcntentiam Virgilii,N»//»y«/»i ^c//", &c. facilc obtinebis tuum propofitum. Atquehocdicituv figillum vari.c leitionis.f. Di- durus de ve aliqua .mifccre potell terminos homogeneos , & heteiogeneos. Homogenei funt, qui pertinent ad candem claf- fem. Ita mifccntur loca inuentioiiis inter fe, termini mct-<"^'""o». Km^;. Labefadto. Labes. Labor Labiur Maccro. Machina. Macula. Magia. Nablium. N.ruus. Nardus. Nauis. Obdormio. Obdurefco. Obedio. P. Maiora. Pietas Dauidis & noftra. Pabulum. Pacifico. Padlum. Pala:ftra. Q, Minora. Pietas & fortitudo^_ Quadriga. Quadra. Quxro. R. Similia. Pietas eft fundamentum , regina , radix , &:c. vir- tutum. Rabies. Radix. Radio. Ramus. Dijfimilia. Pictas vera & hypocritica. Sabbatum. Sacramenrum. Sacrum. T. Contugata. Pietas , pms, pie. V. mtatio Pietas a ^nVff , vel ab antiquo pio, pias ; v cxpio. Taberna. Tabula. T.Tdiun nde Vaco. Vacuus. Vadnnonium. X. DiBrihutio. Ex raufis. Pietas vel a Deo infunditur , vel ab homine acquiritur. Itcm : Eius partes funt cogni- tio & cultus Dei. Ex effeclis : l^ictas prodcft in hac Sc futuva vita. Ex [ubiccla : Pietas eft alia ethnicorum, alia Chriftianorum. Ex adiunffis : Pietas cft moralis, ve! fpiritualis. Y. Dejlnitio. Pictas eft reftusDei refte cogniti cultus. Z. Tefiimonium dininum : Prou. 1. 1 Tim,^, Humanum : Cic. Pietas eft fund^mentum virtutum. Traxis ita liabet. I. Si velis multiplicareaxiomata, percurre locos Inuentio- nis velvocabulapromifcuccolleda. Sicdepietate drces. Ex locis Inuentionis : Pictas a Spiritu fandlo nobis infunditur, fi legamus diligen- tcr Biblia facra, & conuerfemur cum piis , & patienti animo fe- ramustribulationes. Vir pius omnia refert ad D e i gloriam &animx fus fa- lutem. Piet.is hominis Chriftiani cft virtus theologica. "Ex vocahidis fromifcuu : Pietasfacit, vt abdicemus noscurii rcrum futilium. Qyi pius eft.piccatem fuam non abdit,fcd lucere finit. Pius non curatabdomfn. Pieratis cft, non abuein confilio impiorum, &:c. II. Si velis difputarc, fyllogifmi podunt formari cx locis in«entionis,& vocabulis promifcuis. Vt fi quxratur, An pietas Chriftianorum differat a pietate gentilium , affirma cx locis inuentionis, v: cx A. Q. in Chriftianis habitat Spiritus findus. ex B. Q. pictas Chriffianorum tranquillat confcicntiam , &c. Ex vocabulis niifcellis , v: ex A. Q^Chtiftiani funt abluti fan- guinc Chrifti ex B. Q. ethnici , vt pij , bacchanaha proba- runt. ex C. Q^ ethnici fucrunt coeci in cognitione & cul- lu Dci. III. Si velis perorare , potes fequi ordinem locorum in- uentionis, velipforuni vocabulorum : aut potes feligere quar- dim loca inuentionis , & quacdam vocabula , tanquam prac- cipua. Amplificationcs petcs ex reliquis literis. e. gr. de pic- tatcdiflurus elige Iit. B. inlocis inucntionis, autlit. G. in vo- cabulis- Quod fihxc conferas cum prxdicatis & quaeftionibus Lul- lianis, habebisinfinicam fecetem. e. o. ex lit. G. ita diflcres de pictatc. In militia magnus eft vfus gnlex. Eodem modo fe res habcc 1n militia hominis Chriftiani : qui nifi fe muniat galca , aftum cftdeipfius vifton.!. Qux vero eft ifta galca ? Vno vcrbo, cft pictas. Hsc enim(cx D)defendit animam.ne damnum aliquod ipfiinferacur adiabolo, mundo , vclcarne. Merito itaque gau- dent (cx G) hac galca milites Chriftiani , exemplo Abrahami, Dauidis, & aliorum. IIIos itaque militcs & vidores imitemur (ex VJ &huic virtuti vnicevacemus. III. Cofui renim fpecialis in fingulii artibiu & facuhatibui perficitur- tnuentione & difppfitione. Inucntio cft, qua finguli loci communes in artibu? & facul- tacibus Uabcncur pro locis inunniouis , id cft , pro domiciliis argumentorum fpccialmm. D,j^o.j?«« eft , qua in finaulisdif- ciplims attenditur methodus harum & illarum pavtium do- ihmx. Sicv.g. in Didaaica vniuerfadifcentix ratioabfolui- Xeniu.Ti. Xyftus. HuA«». ' Y/3£/ff. '^TJki^. Zclus. Zona. tur fine, impedimentis,& mediis : in pricognitiscuiufquc dif^ ciplina; fpcdfatur natura & ftudium : inOEconomica , Politi- ca , & Scholaftica attenditur fundatio , conlcruatlo, amplifica- tio , & caratio. Huiulaiodi difpoliciones in fingulis difciplinis occurrunr, qua: in praxiplurimum habenc momenciad copiose dicendum. I V. .Argumenta Amplificantia,ejm dicuntur in Logi' Ampli catio f cit ad ptaiii. cii & Oratortis, faciunt ad copiam reritm. Itaque antithefis, fyncrifis, conglobatio, & teftimonium, dc quibos in Logica diximus,huc pcrtinent.Vide etiam qu« dixi- jiuis in Oiatoria de aiguraentis amplificaiitibus. V. /mmeatio, t^uHvnttm fftbien^tim recipit ommapr£- dicdta , vnice tmiat copiam rentfn. Ifta aucem immeacio facillimc inftituitur hoc modo. Pri- mofumeduo vocabula, vt,Dcus, pax:deindetria,vt Deus.pax, fautor : tercio quatuor , vtDeus. pax, fautor, conferuat, & ita deinceps. Tum notionesiftasprimasrefer ad Logicam,& facilc videbis rationcm cotr.binandi : vt Deus &: pax iunt caula& ef- fc(5lum. Dicesicaque,Deuseft auchorpacis,Paxelt a Dco,Deus dac & conferuac pacem. V I. Copia rerum nm folitm habet lccttm in fynthejt; fed etiam in exegefi , hoc eji , enarra- tione fcriptorum, Ifta fiquidem enarratio aut eft contraaior, aut vberior. Quarc fi vberior ifta fit inftituenda , decem crunt modi expli- cationis &!ificationis. i.aiitichefis verborum. 2. hjyn-ixt!, quid fit. j.sTiejxs-.Ki , quocuplcx fic. 4.quid 111 pracfcnci loco intelligacur , feu feftio accommodatoria. y.ratio explican- di «iro/.ojix» , quaie lcilicet hunc , & non alitim fcnfum fe- quaniur. 6.co!latio cextus cum aiiis tcxtibus fimilibus. 7 pro- Iepfi.s. S.conciiiatio tJv aiiaj,1icr loquens. liialcclici, inq'iit,&: Rhcioics dc iinicntioiic naiflaiucs.Topica taiiquam ciulHein mcdia piopoiuint. Qjl.c li cibi iion occuiie- riiitiiioa camcne.\pauclcas.Scia,s cnim.ruo m(.it.\o,omiiia deom- nibiis, dici pofle igitui- quallunquc nolhi Euthcati ( ftc ojocat fuum libriim ) ciiiflioncs vcl fortuico tctigeris , (c tihi locorum topicorum inUar ohtulillc mcmiiiciis ; quibus pio rationcfub- icCti vcaris,vt lcquicur Sit rubiedum ir.T.dcquavt habcasquoJ ilicas , fumantur primi Enthcati didioncs fnbftantialcs pag. i. xs ars^eSyWbs, &c. qua: li c.\ multis cligcientur.fcliciiis procul- lUibio inucntioni iulcruirciit Sed his ad cempus vtamur. .Ss, iiiihi (ii^nificacfacultatcs, diuitias, 6cc. .■fri.ingcnium.peritiam, iiiduttriam.&c. Ox,viics,fundaiiientum,caulara. Fr^^.natioiics, regioncs , &c. Hoc hiiflo, conlidcrccur an abhis laudandafit Ira, vel vituperanda. Vicupcretur icaque, hoc modo. Iraa}di- tiitiis fujjulta.maximifi h)inge>iio Qp inuentionibtu ferniciojis ajjocietun quibm ^vires c) ^ caufa fr&tenjionii arrideant, rttala molitur infinita- Ad vrbiitm cnim d ji^ ciiiitatum euer- fiones ; ad regionnm dejirnciiones , homintimquc clades , prs,- ceps prorumpit. Si vlterius (i;rmoncm dilataie voluetis , alias itcrum fumedi(flioncs, \tbos, cri*s, d,os,fas : quibus hoc modo potcs vti Ira more bcUtiarumc) abfqueratione , maximo cum impctu l) in diuites ^ pauperes g)irrititjomnequefas h)vielal. S E C T I O XX. In quiz delmedtur POLYGRAPHIA. Pr.(£CEPTA. kO L y G A A p H I A eft ars occulte fciibendi. Fniie Sc Cryptomeniticadicitur. 371 Eftqiie geiieralis , vcl fpccialis. Polygraphia gencralis cxplicat fundamentum oc- cu!tatioiu"s,c]uod eftinalpliabetorum foccundaiSt in- finita dilpofitionc. Polygrapliia fpecialis cft fignificatiiia , vel non fi- gnificatiiia. llla litciis alphabeti fiibiicit vocabula (ignificantia , & cx illoium connexionc orationcm clegantem cxtruit : ha:c voces nihil iignificantes colligit. R E G V L ^. . L Poly?raphia Irithemu litcru (innidi.s in vnoatto- ro'yg"- que alphabcti ordine dttitQnes e directo thcmij. pofitai conncilit. lohannes Trithemius in Polygrapliia & Stcganographia fua intcr aliahoc fibi habuit propodtum , vc modos occulcefcri- bcndi cxcogicarec nouo quodam arcificio. Hoc aucem inPo- lygraphia prxfticic hoc niodo. Liceiis fingulis in vnoquo- quc aiphabeti orduie di(fliones e diicclo poficas nedit hoc modo. A. Deusfapientiirime .adiuua. B. Creator opcime tuere. C. Fabricacor a:ceineprotege. D. Seritator mifcricors fetua. E. Author iuftiflimc defende,&c. Si quis iamocculcare velic iftam vocem T)ea , capietpro D, Seruator in priino ordinc; pro E, hifliffime in fecundoordiiie; pro A, Aditiuam tcrtio ordiiic. Pro Vea itaque dicec Seruator iulliffime adiuiia.^Et hoc modo impericus lingua; Latina: dum- modolegerc pofTit , incegrum commcncarium Lacinum poccfl fcribcrc, illoque occulcare lenfa animi. I L Polygraphia aa-itfjL©- efi injinita. PolygW. phia Podunt enim litera; pro litetis poni infinitis modis , aut loco "■"'''f-®''' literarum adhibcri ciphrs vt vocant. P.iioris raodi e.\emplum adferemus, quod nobis vehementer arridet. AB a n b 0 c p d d p c r f f f i: g t h u h t w k X k k u k t 1 y 1 X 1 1 u m z CD a z b n b z b y c o c n e q § r g g p g o g n g z g y g X g \(r g u m y EF a _y_ a X a d o n d z d ■y e P f f p f o f n f z y f X f W f u f t h f h r -: — m X GH c z e o m W IK h X b c y c X e n ■ e z e y h q h p h o k f k r k "k" P k o k n l t 1 f 1 r i i P i o i n 1" z m u LM NO a u t a f a r a q a P a o q p -: — o n m t b u c c u c t c f c r d X d W m f RS b b f e X e \(f e u h n m r d u d t h z m q TV wx b r h y h X z m P b q b p d f d r e t e f y X k z ~k~ y m o • i '^ c q h \(r m n Litera: clauis funt quadrac-E feu inaiufculx, Pra.xis eft ciuf- modi. Duo vel plures cligant didionem aliquaminquacunque lingua, quae ipfis fungatut viccm clauis c. g. dea. Si iam veniat diftio occultanda, vel integra fentencia,liter£e clauis accomino- denturhoc modo. Clauis deadcadeade (jccnltanita h omi cidae fc Occultantia t d z u n w p y r g i Ha:c occultandi ratio prorfiis eft miiabilis , & ita compara- . ta.vt nullo intrenio, nulla artcprodipoflitarcanum : id.quceani ob caufam, quod clauis non fitcognita, & polTic varian pio lu- bitu. Qiiomodo Hebrxi foleantpccultarediftiones &fenteii- tiaSjin Kabbala indicauimus. SECTIO Encyclopedi^ Lib XXXV. 572^ SECTIO XXI. Exhibens. i^NALYTlCAM. proprio Marte. Analyfn eli , quando aliqui^ al-> alio iam aii- tiioicfvel eti.im a nobis ipfis) coatcdum exaiterelbluimus, & omnia membra.quoad fieri potclt,niinucacim expoiiimus,vt eo reiftiiisilluci intclligamus, &: firmiusmemoii-simpiimamus, ac imitacio(ie.ficubi quide;;regium,cxprimamus.Simili,ienimal;- hi ficri (b;ent,quamuisalioacquealio modo,vc&fineinterdmTi. EII: quiaedificium aliquod conftruit : cft.qui iam ancc conflru-, dum diligencer lu(hac,& rurium quoque dcftruic.Fabcr aliquis horologium ex pondcnbus, rotis.aliifque ferramcuciscompiu- oit : alccrfiiperuenit, qui vc totam lianc machiuameb accuta- tiuspernoCcac , & firailcm quoqucefficiat , fingulas eius partes difiungit. Sertum c mulcifanis hetbis &: lloribus concexicur: idcm ctiam rccexitur, & hcrb,K iJorcrquc finguli iutentius coii- fidcr.mtur, illommqueddpofitio attendicur. Idcm iu diiciplinis accidu. Et compiugcre, (eu compon,-re, illa: nos doccnt ; & id, N A L Y T I c A eft difciplina mixta de ratinne quod compadum.aut compofi:um iam ei1:,doceiit rclbluere. P R tE C E P T A. ^/Xanalyfeos ; lcii , de modo reloliiendi fcripta fllioriinr. Ellqiiegeneralisfeu communis , vel fpecialis feu '^ propria. Analytica generalis agit de fine feu vfu , Sc natura analyfis. Fmis analyfeos eft , vt fcripta aliorum rcdius in- 1 1. .Magna,& imperitis incredihiU'S, efl vii arialyfeos. Nam & fenfum rci ponit ob oculos , & memoriam iuuat, & viam (lernic expedicam ad imitacioncm. Eil: enim veluc ven,^ qu.rdam inucftigatio, quainuenca, aicifcxincredibili pcrfundi- tur Ixticia, & redlo duiiu ad alienam deducicur. Eft: vcluci fon- tis,fiuc fcaturiginis.inucncio. Eft velut 3natome,cuius bencficio venas, netuos,carnem,ona &omnia in animahs copote iuiwSa Anal leos I tas. telligamus , titmius retineamus, & imicationefelicius inter fefe connexaque difcernimus ^^P' ' , r „„ •.„.;. j;ir •■^ o \l\. Analyfis e(i: difCicilior,quam qenpfis.-quod illa fit Natiira analylios cernitur m dmerentia & conue- •^-' ■> J' ^ .' ..^ J ' J nienti,! eiiis cum geuefi, forma, & amplitudine. Ditferentia elt ineo,qu6d analyfis eft difficilior&: pofterior genefi,i5c alio mcedit patlu qtiam genefis. Conuenicntia eft in eo , quod vniuerfa analyfios do(flrina pendet a genefi. Forma eft in eo,qu6d analyfis eft artificiofa refo- lutio, qua nihil impottatur in opus refoluendum, fed arttficium olknditur, & quidem nude , abfque exe- gefi. Amplitudo analyfcos eft tanta , quanca genefeos. Itaque in lectione bonorum authorum , in difputa- tionibus.iiiconcionibus, in confiliis &c.vtraqi locum haber. Analyticafpecialis expIicatdifFerentias analyfeos.Eft enim analyfis primb generalis, vel fpecialis. Illa notio- nalis',h2c,realis & pragmatica dicitur. Analyfisgeneraliseft,que inomnibusomninofcri- ptis & poteft & debet adhiberi. Ertqoe philologica, vcl logica. Analyfis philologica eft lexicogrammatica , vel thctorica. Analyfis logica cft alia inuentionis , alia difpofi- tionis. Analyfis fpecialis eft pura, vel mixta. Analyfis pura eft , quas certae facultatis thema re- foluit : ideoqueeft philofophica,theologica, iuridica, & mcdic.i. Analyfis mixta eft,quando materia refoluenda ha- bct themata variarum difciplinarum. Deinde analyfis eft feparata,vel combinata. Analyfis feparata eft , qua cxpenditur tradtatio vnius thematis principalis, fiue fit fimplex, fiue com- pofitum. Analyfis combinata eft textus vel fententiofi , vel plutibus diuetfis thematibus conftantis, puta integrs alicuius difciplinx. Tettio analyfiseft popularis,vel exquifita. R E G V L iC. Theotia & pr.ixis ?luomodo ehabeai? Omnes difcipUns. & factdtates continenttir theoria C^j-ra.xi^hoc eft,cognttione & vfu pr£ceptoritm : & vfus eft vel genefls , velanalyfis. Profcflrorcs .avtium &'facultatum , vt alibi multis pairi- bus a (c diltciit : lamen in eo capitc quafi de compaao bene conuemunt : fcilicec omncm difciplin.im ablolui coenitione & viu pr.ECeptorum ; & vutfus vfum cfle genefin fea^ynthe- fin.vclaiwlyCn. G«»e/J. «/? , quando ipfi aliquid .couteximus aflriUa , hdc Ubera. Difficultatisargiimentum hoc efto, qubdetiam praftantiffi- mi artifices,& in gencfi cxcrcitatiflimi, fpcrato, a,ta, 0(7i4if ,ade6- quc t!Mii(rtas, ffuiffu, plurimum cxciduut. Audacioies quideni funt gnaris,ignari, fcd 5?«''®- m^^.9«ittm adgenefrr, ita quoqHC ijnantum ad a>ial)fni,fnii dtfivitli. debeut rnaiiere lirnitibus. Quare vt goncfis alia eft tlicologica , iuriJica , Iiiftorica, &:c. /icquoque analyfis. Duplcx tamcn hic elt cautio. i.Sicuti diemata fuiu pura vel mixta : (ic quoqucanalyfis. Itaque fx- penumcrofit, vt iu vno codcinquc textu adliibcatur analyfis ctliica,politica, hiftorica, &:c. i.Aiialyfisgeneralis, ideft, phi- lologica & logica , in omnibus tcxtibus & fyftcmatibus ob- feruandaeft. Nulla fiquidem lioc pado fit ^^«oao-if «s a»o j-i»^. quia difciplinx illx nou funt lit .l>- ffHsigitur &rcfponfiones etiam tcrminis logicis induamiis. jinalyfisaxicmatica^ahcxniiar^wsiegahs i .Contextusrcfol- uaturinaiiomata. x- Axiomata confideientur lccundumdi uerfasdifciplinas: vidclicet gtammatice, rhetorice , logice, pragmaticc Gtammaticl : (intne intcgra vocibus an clliptica: (itne vfaiam pleonafmus , enallage , aut fimilis figara fynta- (flica. KhetcirMSnnc axioma proprium an tropicum leu mo- dificatum : fimplex an figuratum fgii^e : vtrum fit partibus plcnum an defedum : naturaruieoidme pofita: fint ciuspat- »es,an inuerfo:fitne axioma nuJum, an cum acceflianc;fitnc Concifum , an pcnphraf>icum : vtrum fit cura modo, an fine modo ; fitne vnius gcneris an varij : fimplex an compofitum: tcfolubilean non. PragmiiticeXn axioma theologicum,phy- iicum &c. ?• Axioma rcfoluatut in thema fimplcx , & argu- mentum declarans De aiialyfi fyU"giJiicii (unt hi canoncs. j. Quales in authoribus fyllouitmi occurrunt ( plurimijm autem compofiti ) tales in analyfi repraefenrandi funt , non aliogenere,nccalia figura,nec alio modo.t.Si inauthorcoc- currat lyllogifmus mutilus, perinde fere cft , fiue ca fir fim- plex , fiuc compolita. Rcfpicicndum cft autcm ad conclufio- ncm, quae in textu cxprelTa e(\, quid illa exigat. Si nec ex ea resdccidi queat , perfpicuitas maior fequenda e(t. Sin autem ueque hic optio fit : quod dccft m vnoquoque , fuppleatur ad cum modam,quem, cum plenc authores fcribunr, plurimum tencnt. Philofophi autem,&quicunque accurattorcs & fub- tiliorcs funt difputatorcs .fimplicibus plus ftudcni, ad iudi- candum magisidoncis, ceteri poen Sc oratorcs, omninoque quibus doceudi via communis & popularis cft propofita, compofitisdcleftantur. 3. Nonvbicunque fyllogifmus po- tcfl fieti (nam etiam in axiomatica dcclarationefufliciens fae- pe tnatcria fuggeritur ) ibi etiam extruendus eft ; fcd vbi fa- flus eft ab authore , aut faltcm apparet , eum rr.olitum efle ■vnius fententia: dcduftionem ex altcra. 4- Aliquando necef- fum eft, vt vnam fentcntiam bis in analyfi refumasiquod ncmpe ( vt fit nonnunquam ) ea ad antcccdentis conclufio- nem , &, in continuatione , ad fequcntis inchoationem refe- ratur. 5. Sillogifmus cxaminetur fyllogiftice, axiomatice, & ptagmaticc. Syllogi/lice:an{itp\tnus vcl mutilus.rcftecollo- catus vel inuetlus:affirmans vel ncgans : generalis, fpecialis, yel proprius : fittiplcx vel compofitus. Axiomatice-.tts nempe, vt axiomata feu propofitiones ipfius confiderentur eo mo- do,vt in analyfiaxiomaticadiximns. Pragmxiice-.an fit fyllo- gifmus purus , id cft, thcologicus , phyficus &c. vel mixtus. id eft,ihcologico phyficus, politico-theologicus, &c. .Analy- Jiswjst^oiiiM hisgubcrnatur rcgulis. i. Totum contexrum refoluamus in aiiomata principalia,eaqae fcribamus in char- ta.vel in marginclibri. t.Axiomata ifta confcramusinter fe- fe,vt flcipforumgcneralitatc poflimus indicarc.?. Poftquam inftituimus collationcm intcr axiomata, difpiciamus an me- thodus adhibiia , fit actoamatica vel exotcrica ; didafcalica vel hiftotica &c. 4. Poftquam h.cc omnia fecimus , conemur mcthodum authoris adumbrarecerta tabula.qui conftet partibus gcneraliffimis , (ubalternis, & fpecialiflimis. j. Ea tabulaeft femcl atque itetum mutanda ,emendanda,pcrpo- lienda 6. Artificium methodi ei ifta tabula transfcrenduin cftin alias chartas, & plenius reprarfentandum. Talis eft ra- tio analyfcos logics;qu3c vcl (eorfim adhibetur, vel coniun- ftim. Scorfim : vrquando analylis axiomatica taiitum , vcl fob fylIiigillicainftituitur,&c.Coniun(aim:vtquandoin vno codemque opeie, v.g.in pfalmo fecundo Dauidis , omnia ifta analvfcosgencra, vidcl. thematica,argumcniofa,axiomatica, fyllogiflica, & methodica, coniunftim adhibentur. Analyfis XII. .^/lalyfevc, forma duplex eft : vna ex arte , pro &Topu- eruditi6\altera ex vfn cuinfuiitetiam poptdi. llla ar- Uris. tium vtitttr vocabulii,h£c etiam vitlgo notis. Analyfispopularis adhibetur in traiflationcopetispopula- ti , vcl cxquifita : fed analyfis exqui(ira non poteft habcte lo- cum in tia£latione populari retcxend.i Ratio eft ; quia qui fubtiliter & cxquifitc traftata funt , polfunt rercxi vel pro rci ' I fubtilitate, vcl auditoris & lcftoris captu. Qu.Te veio popula- riteifunt propofita , ea rcfpuunt fubtilcm analyfim. C.-cte- rum analyfis popularis res tantum diiiidit per qua:ftiones vulg captui accommodatas :cuiufmodifuiit,^«M, <:/«, (]wd, fx quo.cfUi cauf* mouem, quo veri-o, aui rei naiura fcuptofne- lOi. qnnfinii^vii.quando vtide ,qiio,<»(or/a expendit charadem thcmatis , quatuor genera caufarum.idcam oratioiiis, & fcx partes ipfius. .-Jn«/y- fis metathyfica,phyfica maihemutica, eihica oecor>omica,potittca, inltituitur iuxta mcthodum i ra:ceptonim in iftis difciplmis obfcruatam. c. g. analyri.'.us metaphyficus cxpenditafFcftio- iies vnitas & diuerfas entis,illiul"quc fpecies : phyficus obfcr- uat principia, proprictates,fpccics, & partcs coiponsnatura- lis,&c. qua dere vide paflim in hac Encyclopsdia, Analyfs tu- ridica fcte comitcm habct inteipretationcm legumicuius hxc cll mcthodus: Primitl«,f ind' ,fnmr/to,cafumqj figuro, l'erlego , do caufa. , connoto, ^ obiicU Oifto itaquc funt paites iftius pragrr.atia: hoc modo :«:g5- yvann^, o^stA^itns, ^mjri^.aeiitn?, 70 :i£/.vafS/jov , couyiaitns , M-noXo- y.u,'u7roHr.i j^^isiii^ri^ii. -^»»/y/j ra^Uffa variat iuxta fubie- (Jlammaicriam^qu.Tm fupra in lingulisnicdicinaepartibus ex- pofitam vide. yirialyfstheoligicaedilii fcripturac fatr.r,alia li- bri alicuiusthcologici. AnalyfisScriptur& S.c.t aut libri, auc capitis,aut icftioiiis alicuius capitis, fiue illa contincSt plmes vcr(us,fiue vnum duntaiat. Analyfis Itbri hibltci confidcratuc in gencrc & fpccie;prout libii facri habentqu.xdam commu- nia,quaedani piopria De/jrjon a« : vc quidam libri prophctici , & omnes epiftolici. 7. Qijidam librifacri, canquara dramaca , diuidi poflunr, in OTgjrcsKp, Xrtii ct.it 11, i^if^^^^ft^w : vt liber Eftherae, ludithae. 8. Quidam habcnt mcthodum dialogifticam, & proinde re- foluidcbenr in fuos dialogos:vc liber lobi, & Canticum can- ticorum. y Quidam e libris facris diuiduntut f<:cundum (ub- icdam matenam in cettas clafles , fcu locos communes : vc PldlrRi & Proucrbia. 10. Quidam libri biblici rcfbluuntur in ccrta voIumina,feu libros peculiafcs:vt Pfalmi.i r.Qiiifiam li- bri facri refoluuntur in ccrtas concioncs,vtErai.as, lcrcmias, Ezechiel:quidam in hiftoria:n & prophetiam , vt Djniehqui- darn in typos icu vifioncs , & conciones , vt Zachat ias ; qui- dam in vifiones meias , vt Apocalypfis : quid.iin in curricula viti vniuspcrfonx , vtquatuor Euangelia fccundum pcrio- dos vita: Chrilti : quidam in diuerfas profcc^iones vnius pei- fonx , vr cuangclmm loannis fecundiim profedioncs Chri- lli ad diiicrfa paichataji.EpiftoliapoftoloriJ habeni Ta-a-^ r'i; lm^oA>ii ,rU em^oMt,!^ ra fitrci-TKtiTn^oAiis.In libris hiftoricii rtiexenUis i.hiftoiix diftingKancuc.i, cauf:£ &occafiones ob- fcrutnt«r, Se61-io XXII. Meletetica. 375 ■fcinrorur. t.inr(njm daufs hiftorije. j.principia, progrertus, & fincscoiifliuiu.it tumculum aiialvlis lulloric.c. 4 ciicuinlbn- ti.v c:.xpcndjiitui-. y.oli((:nictur,vl)i vii.Kjiurquc n.irratio iiicipi.it, vbi dtliii.rt : num cohaTc.it cuni aiitccctlciuibus vcl.lcquciiti- bus,vcl plaiic lit licrcta. b.iioCtiina & vita,lcu fiJcs&vitu Ijii- cloruin accinatciiilcciTiacut. 7 topograpliia & chronogiapliia, vtpotc ,liio oculi hiltoii.c , nc nci.;li"antMr. X.dogiiutica apiiia, (cccr- naiitut ab hillorici":. ln Itbru dogtnaticK. I.ftatus &: gcncralis piopoluio eiioiictur. 1 pixcipui loci commuucs attcnJantur. 5 conncxio iltorum locoium inucllii^ctur. In ItbrU fropheti- cis. I attcnilatur tcmpus , c)uo prophcta; florucrunt. i.lcopus prnphcti.« cfuatur. j.h'llorica & prophctica fcccrnantur ; Sc hidon.t contcrantur cum lihns Kcguui & Chronicorum. In an.ilyfi capitii biblici. 1 difpice, nuin caput coh3.Mcat cum ptx- ccJciiti vcl fequcnti capite , vcl lit planc (ccretuni. i.obfcrua, num traftetur vnum thema , vcl multiplcx. j.li lint plura thc- mata , videan vnum cx altciopcndcat , vcl ptorfus fint difiun- da. 4..argunicnta orJiiic coili;^antur. j.adhibcatiir anaiylis priitio lchoiaflica.dein populatis : lioc eft, terminis logicis pri- nio enuntictur crconomiacapitis tuni populatibus. la anaty[i ■verfuum tiiliccrum. 1 .attcndantut anccceJcntia,conlcc]ucntia, &: occalio. i.thcma obleruetui , & reducatur ad caput aliquod c.iteciicticuni , vel locum connnuncm. j.argumenta confor- mciitur ipli thcmati. Ad cxttenuim in analyfifcriptorum theo- hgicorum. i.antc omnia cogitecur , aJ quam clallein pcrtincac author reloluenJus : uum fit rncthoJicus, homilifla.polemicus, analyticus , poi;[a lacer. &c. i.ccconomia rcfpondeat fabiecT:.B matena;. v.g. in fctipto polemicoattendacurad ftatumcontro- uerfi.r, & argumenta vttmlque partis. fN^ .V. ss^ w ^i^ ^ sih m ?Y^ 5Y^ TY^ ?Y^ S E C T I O XXII. In qim dclineAtiir Meletetica. Pr^ecep ta. ME L E T E T I c A eft ais bene medicand). Eftquc geneialis , vel fpecialis. Meletetica generalis pricipitde medicante, &me- ditationis obiecto,modo,ac diuilionibus generalibus. Meditans debet elle homo pius , peritus rei c]uam vult meditari , & prarditusaffeflibusad meditandum requi/kis , vti funt amor & admiratio rei ad medita- tionis Jncudem reuocandx , itcmque cogitationum coUedio. Meditationis obiecftum debet elTe proportiona- tum ingenio &; captui hominis, & noftra; profeirioni accommodacum. Modus raeditationiseft in prsparatione , adlu me- ditandi, &: confcquencibus. Prxparatio eft in precacione , temporis locique eledlione ; & difpofitione redla coiporis feu humo- rum. A£tus meditandi eft in applicatione locorum in- uentionis.vel (imilium adminiculoruin in Cyclogno- monicis expofitorum. Confequencia funt in ruminacione , gaudio , com- municacione cum aliis , & graciarum adionc ad Deum. Diuifiones geuerales func , quod medicacio cftrc- petcns.inuciiiens, vel piiparans : icem excemporanea vel ftata,&c. Melccecicafpecialis e(t thcologica, iuridica, medi- ca, philofophica, mechanica. R E G V L ^. I. ^rs meditaadi eft oni/jtu?/? ftitdtomm ac tie- lofiortfin amtna. o Sicut flamma motu excitatur , & lumcn folis rcflexione ro- boratur : fic ftudia noftta frcquenti mentis agitatione illumi- Totn. I V. rantur,excokintur,vit.i donantut:vtPciiandernonabrediictit, MiMTYj ■ 0 X-«,. Is qinppe fo'ii4 rei gereriiU efi efficax, Meditatnr o»»ir ijm priiii na^oiium. Vteigo tiguli cclcinma lot.c & maiiiisconcitationc, iiidii- fimiics , & pioi c inliiiit.is, clcgaiitcs t.imen,iniaL;incs,niollions argill.K niallani tiaiiliiiutaiu : limili latioiic meditatio crticir, vt infinita rcium ablhularuiii gencra , acnter ratiocinando, allc\juaniur , & paiia paribus , contraria coiitrariis , prttcrita pr.clcntibus compaicmus. Rcde itaque lLmundu.s Richeritu i>i Obllitrice animornm frtp.y.ait.hanc iiicditandi vini clle con» lilij & priadcnti.c tontcni,omiiiuni ncgotioruin normam, ma- pnx doclrin.v pareiucm, viitutis procrcatriccin omnis deniquc diftinflioiiis, ordiiiis, & pcifpjcuitatisofficiium i ciufquc miiii- ftcriOjCeu tortunato Alcxandti gladio, Goidios rcruin nodos & ditHcuItates facilediHccari. 1 1. Tres fuiit cjitaji columnx meditationis : precatio, attentio, & Logices cogmtio. Pricatio facit, vt a Deo impctremus lunien ilhul , qiiod in medicatioiic eil: perncceiranum. ..■itt,ntio facit , vt nientcm colligamus in vnuni, & reuocemus ab aliarum rcrum confidc- ratione, memoies illius (cntentii: rliiribiu intentni, minor efi ad fingula fcnfm. Hanc ad rem plurimfim conducit amor & admiratio rei ad ineditandum propofitx : \tcmo^ue ars oblinitinis ,c\\i3.m vocant. Ea vero nihil eft aliud, quam aicificiofa obliteratio imaginum, id cfl , phantafmatum &; noematum pctcnrinorum , qus nos impedire poflunt , quorninusa cucumrcieiitia philofophemur ad centtum,quibus paucis verbis tota mcditationis ars contiiic- tur. Denique Lopa cognitio nobis parat alas , quibus treti in fublirac pollumus ferri , & naturas tcium indag.iie. Hinc Lo.. gica quibufdam i\i\i\i)i Metetetica , ficuc Heliriis appcllacur ]iUki rsSa. III. PuritOi animi, adcoqtie temperaijtia,valdefdcit ruiitas adre^e rneditandttrn. Tiia infi.- gnia mt;. ditationii Admijii- cula. aninii nc- cclTarisin mcditan- do. Solltudo viilis in medttan- do. Emundtts Richeritet ). Et Atheniciifcs ca de causa nodtuam , vchic fapieirtix (ymbolum , Palladi conlccrarunc. Expcrientia ctiam nos docct, vniuctfum ftudioium nofttorum vluni, rcruni iin- peditarum explicationcm , negotioruinque difticilium cxitum, non interdiu, fed nodtu , inftar prctiofiflimi carbuncuii de nocic radiantis , emicare , ac per continuam coeitationcm nobisaf^ fulgcre : Ideo Pydiagorei , ciiin deos infomnia hommibus in- (ufurrarc opinarentur , ad (omnum, tanquam ad facrificiuin,& t;enusquoddam diuinacionis properare conlucuerunc. Nosve- 10 , qui prudcnciam & fapientiam , diuinanoncm quandam elTe cxpcrimur , nunquam cominitccre debemus , vt , quando noii daturnobis dormire , tenipus illud medirarioni non impenda- mus : prxiertim, quud inftai beftiarum quarundam, dc nodle, quam de die, acriiis & longifis pioipiciamus. Stata igicur & or- dinaria mcditatio nodlurno tempore cftinftitucnda : itemquc vc(peri,antequain fomno indilgeamus.aut matutino tempore, antequam aliis ft:udiisinciimbamus. Sed hac de rc dixiinus pliis fatis fupia in Didadlica : vbigencta & ditFereutias raeditationis etiam per(ccuti fuinus. V. 7ria funt fmmna meditationis genera : vidcficet M«d'ta- opm crentionis , redemptiorm , & fanfiificationis. Meditatio in fpccie eft diffuia per vniuerfam Encyclopx- diam , ac proinde varias normas habet fibi propodtas in his & illis difciphnis. Sed magna ifta varictas reuocaridebct ad opus I i i creationis. iionis iiia fi.mma gencta. 576 Encyclopedic^ Lib XXXV. •J _ . .. . ^ ■ • A- _.■!■. _a c> „_.. ..^ :„ creanon,s, ledcmptioni., & ranflificat.on.s : quod hxc t..a De, ™ r.nt norml tot,us Encyclop.-cd,:^. Ouot.d.c ,taque hcc tna mcdit.-,b„iiur. Ad opu,. cicat,on,s quod atinet , quot,d:e l,^rum narur,f,i,oc cft.ver,tas Dc, c,eaturas.& ,llas artcs.qu.^ l.tmcntad pnmumlymbol. art,cu!um , med.tar, dcbc.jius. Oous redcmptiams i.i viti & morte Chrifli mcd.tandum lulci- .ieredcbcmus. Dcnique opus fanaificationis mcd.tar, oportet ?,, c,t,ot,d,ana inftaurationcimaginis Dei. Quid I, hacratione inllituimi^s meditationes nollras in gencre , Deus beuedicec ipeciahcuique iveditanoni ,n hoc vel illo vitxinlbtuto. SECTIO XXIII. In c[uA delmeatur DlORISTlCA. Diftin- ftionis vtilitas. P R ^ C F. P T A. • Di o R I s T I c A eft ars bene diftinguendi , fcu limita di. Eitqne geiieralis , vel fpecialis DiocilHiagc eralis prsfcribit lcges , genera,& vfuiii difti 'dtioiiis. Diorifti.a fpscialis przecipit de diftinftionibus th.-ologTcis, iuridicis, medicis, philofophicis, & me- chanicis. ■> R E G V L ^. ieges di- flinftio- ois. Qnaiuor CaflV^ di. ftiniftio- nuni. I. Difiinltio hona efl mrma iudicij , & fubfi- dinin ynemoriA. Vul^odicunt Sutikene diftinguie , bene docet. Si quiseni,ii non adhibeat diih.idioncs necclLrias , illc ptoculdubio res confund.t. iMcrito itaque din.nftio pcthibetur efle inftar inaira, co,Tiinenta:ii : quia iud,ciuin acuit , & memoriam iu- uat^. multo expeditiu» & ceitiiis , quam prolixs comraenta- tiones II Lei^es bofid diJlin£Honis funt numero feptem. l.Vifitnci o,fe!i limit -.tio, i/onaft perjpiciia, ^factle expli- cabilu. Seruire namquc debet, non oblcuiand.c , lea .iiuftran- dx rei, quc limitatur L.Disiinciio nonadhtbeatnrin contra- diAoriii O» fifnpliciter impojftbilibtis. Itacnimetl:, vc Arijlote- les L.Topic.cap vlt. aic : ^impliciter impollib.le, nullo refpcdu fit ooffibile. ^.Omnii legitima dt incito debet pojfe referri ad lociim dtiierloritm,vet dtjparatorum ibi locuni habct diftinflio fimplL-x h,c co,npoilta,vt iviccbic e lcquentibus^ i,.Omnu lcgi- tima limitatio debet pojje referri ad aliq"amfo,mam limtta- tiona.iemque ad altqnam dif iplinam. I b, attcnd,tur form.ilc, hic marccale bonc diltindioms. <^.'.imitatio fit partim infi.a rei limitatA partim ab ed diJlincia.KM\o prioris elliquia liini tatio dcbet ficri -cr id.quod fubiccSo autpra;dicato incd, abfo- lute vel refpeftiue.R.uio polhrioris eftiqiiia modus limitans,fi coincidat cum fubicAo vel pr cdicato.cfl nugatorius.6 Limita' tio diuerfo relpeBti ad JubicBiim & prAdicatttm propojitionis limitatd pertinet Ad fubicdum q;,ideni ; quatenus c, prxdi- catum pcr limitationcm tribuitur : ad pridicatum vero, quate- nus id li,T,itando ad fubiecSum determinatur. Acquc h.cc caufa efi: , quod in difputacionibus z^^io^A^rfm , lcu particula limitatiua , accommodarur propolitioni maiori & minori. ■j.Biina dijlinciia debet refpondere quatuorlegibiM oppoftionn: qtm. (unt 70 •-■-70 , i!S&s vo a n , y^ TO «uto , cv tivnj to! j^atiti. Itaque bona diflinftio eritintera»o ;j" «ao , fictquc tiOs «»o 3^ ci ::.o, na.i' « v.tf '" od /\o, cp o:.^>aj t^ tihf.ioy^avai. III. Q^atHcr funt fummit genera , & vehiti claffes, bo/ia diJhiitHoyiis : videl. dtflinciio Jimplex, ge^ierica, p.mtaUs,(T accidentulis. Ifta genera ficpotc coh prenc. Diftinflio eft: vnius vel diucrfi nominis. DifiinBiovnitunomints eft.qu.c rem limicat per tor- m.i,n fuam : vt, Ho.no , quicenus ho,iio, cft racioiie priiditus. Dictur ct,am iimitatio fpeaficaitua, fimpleXtiiniformts Q^ >tft7' tf»«J^ ..,-:Aai^}o^K\Qzdici ^otcft. Eftque generalis , vcl (peciah's. Syzeteiica gcneralis pia;Icribit leges in omni dif- putatione obferuandas. Legcs iftae ah'x funt ante difputationem obrenian- d;E, alije in di!putationc,aha: poft dilpiuatioiiciTi. Ame difputationem requuitur meditatio lcopi, & apparatus mediorum, quje funt theologica,ethica,lo- gica,philologica, & pcagmatica. In difputatione duo (iint actcndenda , obiedliim & modiis dilputandi tum in gencre , tum in fpecie quaii- tum ad opponentem & refpundcntem ; qui rurfus conildcraturcommuniter , vel (higulariter , vt eft fu- pcrior, qui diritur prsfes, & inferior, qui f.a.-s s^c^^^j dicitur vefpondens. Poftdiiputationem requiritur ruminatio,emenda- datio, &: obferuatio. Syzetetica fpecialis prsicribit iegcsobfcruandasin difputacione theologica , iuridica , medic.i , philofo- phica, (Sc mechanica. R I G V L * Sedio XXIV. Syzetetica. Xjj R E G V L J^- us. iinit du- I, Jinu difviit/ittanti proximm.efi confirmatto antmo- uiaiio. ' ^ ■' ■' . „ , rttm lii vcntutc j remotus cjt , vt g-mis^i; ^tf ui'a/-Kf iffA. mcL'! ».tn tricremoitnm Jiwiut. Difpiitarc eftconfcricdciis, qiir hie vel illepm.it : vel po- tiu";, cx mcDte Varionis, purarc, id ell, pur.i & dilucic.liora rcil- dacqu c pcrtincnt am- pnatica lunt in cognitioue reruin.de quibus eft dilpucandum. III. ObieSliimfeti materia difpittationts ejfe debet res titnt nie- a rcq'4i- ntur te dif. itacio- :m. fpata. >ais. tionc illam v!i;cat,ncqucab illa fe abduci parijitur. z Tria -vel quatHorargumcritaprincipalia confiitaittia tLiJtn fej^onUcniu, ■veUx lilirii pitct , ■velcxiogitatit. Irius illud c(t nccclianuni, quando aducrlariorum argumcnta lunt in mcdium adduc<.n(la: poftcrius, qii.indo dubiis vrgcmar, vel ingeni j iioftri dcxtcrica- teiiialus probare iubcmur , aut neccnaiium cfle iudicamus. i.DiJccrnct argumenta necejftria aprol/aiilii/m.Oponct cnim illispotiris, qtiani hisvti. ^.Opiima (y ijaiiiiijlimaargumenia f»-/»jo/»i-ort(^^trc^.Itacnim.aducrfariopcrtinaci mctum incutict. ^.Koni ofponenlii eflpancijjima argtimentaprincipalia fropone- re edque ■vrgere injiaKter. Eft eniin puctile,inultas obicdlioncs proponcrc,&: nnllani vrgcre. (5.J7 recle inftarc ^ irgere pojfit, ccnpderabit rijponponem adusrfa>ij , ^ qniilem hoc modo. Si tejponjio data cuncernat perforiam opponcnta , di Ijiiciat an K£ii obiurgctur- Si Tjero concernat Jyllogifmum , ncque tamcn vcl ad formam,vel ad matcriamlyllogifmi, Itdin genere detur, oppo- ncnspronuncialic, modcftc tamcu.rcfpondcntem niliil rcljion- dille, vtcunque inulta dixcrir. Itaquc tum non crit (biicitus de iii(1:anti.iad folutioncm,fcd hocvrgcbit (emper,vtrc('poiifioad- fcraturvel ad lormani.vcl ad matctiam.vel ad vtramquc.QuoJ C\ rclpondens tcrgiucrletur habebit eum pto viiflo, & appcliabic ad iiidicium auditorij. Si vero nominata fuerit fnllacia aref- pondente, opponens diligciiterconlidcrabit, an nominetur in forma.vc! in materia.S/ nominetnr vitium in forma, examuic- tur figura & modus propodci (yllogifmi,.'>iyc)/;(/;iJ detur ad mn- r«r/V«?», opponensdiligcntct acrcndct , vtrum dctur ad conclu- (loncm.an ad pr;vminas.S/ ad conclnficnem dctur reffonfio, erlc vcl oftenfio ignoralioiiis clcnchi,vcl oftenlio plurium qua:ftio- num (umptarum pro vna.lbi opponcns exigct canouem lcpiti- mx oppo(itionis,inqucnipcccetconckifio:hic pecat fibi oftcndi plurcs qu.x-ftioncs. i/ rcfponjio deltir adpnmiJjMi dcfpicict op- poncus an rcfpondcatur ad vcrba, vcl rcs. (bi examinabit verba (implicia & compofita,& obfcruabit an commida fic aliqua ("al- lacia in diclioneihic videbit,an rcfpoiilio d.itj fit inficiatio.limi- tatio , vcl confequenti.c ncgatio. Si ergo refpondcatnr ncgando, opponens difpiciet an negencur inaiiifc(ia,vcl non inanifcfta.lb: poltulabit !acionem,cur ram manifcftam propofitionem ncgct: hic probabit propofitionem , (eu praemiirain , qn.x ea;et prolia- cione. Rurfus difpiciet, an negccur vniuerfalitas maiotis. Tuin itaquedabicinftantiaiiipoliul.itiu.i,ideft,poftulabitexempIum, per quod vniuerfalitas maioris infringatur. Si rejfondeatur li. mitando , opponens cxamin.ibit liniitacione.m (ccundiim recra- las limitationum: tum confiderabit, an ea fiuc contradiftoria. pia , necefjaria , diibia , vtilii , cognitll pcjjibilif, qu.i:]imitantur:denique videbitaniimitatio fit intricata.&tuiu perfpicna, & fnccinlJa r«I:s puian- loncn. Primo respiA debent venire in difputationem ; qaia ca, qua: Ixduut coiifcientiam & bonos moics, non func in apricum pro- fcrenda , (cd fepelieiida. Dcinde difputanduni cft de reLut ne- ceffarns ; quia tuipe eft ignorare, iiece(Iaria, & niole(i;um acci- dicgaiTiredenon-ncceirariis. Tertio reserunt dubia, ; quia de icbusconrcflis& conceinsdifputareeft (uperuacaneiim. Quar- to jr«»ri'/;7i'Jiquiaqu.cncquefcienci prolunt.nequeignoranti nocent,ex vitacommunidebent excliidi. Quinto erunt cognitu, pojjibiles ; quia dc rcbus,qu.E captum noftrum fuperaiir, (uper- fluum,ftultum,&cuiio!um eftdilleiere. Sexto erunt perjpicm; quia vcritas & claritas funt indiuidui coniites, ficut c conrrario faUicas & oblcutiras^ Ad cxcrcmum eri4nt fuccincii ; quia am- pliricationes &excurfiones non couueniunt difp.icatoribus, lej oratonbus. I V. Modtu difptitandi in genere pendct ab his reoidii. o I . .^nte omnin conftituendum esi certum problema. ^ qnaji eance!lifigendi,extra qiios euagari non liceat. Idcnini uiii fiat, di(p.!catio cric confulum quoddam chaos. z.Ncit oportet Ao^- ^j;«>. Eft enim incolerabile , negleftis lebus aucupari voca- bula yStudendum efl eiuftnodi breititati, quA comitem habeitt ferfpicuitatetn,f^ res nquefverbu.Xiik^wQ. vitanda c(i illabreui- tas,qU3c obfcuritatcni parit.aut rcs necellarias omittit. 4^.D:Jpu- tatotes debent feponere ajjecftis. Alioqui ^oAk fiet;i;o;i. ^.Stnis difpiitationibtnpotiffimiimpropofilui aebet ejfe ■veritatis aiit i-e- rtjmilitudinis inaentio Ratio prioriseft iqui.i cognitio vcrita- tis propoiira elT: onuiibus iis , qui docent & diicunt. Ratio po- livriorise(i;quia(.i-penumero vlu venit, vr probabilitertantum aliquid ftatui podit, non veio (i^r.is 6.1'itanda eji :.iT(ktu.ji; (,'; «»10 >ivS-. Nihil enim turpius eft , quani iii di(^)utacione confundere metas difciplinarum. y.DiJputatio focia peadet a folitaria.lvxqncnou cPc conimi:cendum,vt diiputationc folita- liaomilsa venianius ad Ibciam. S.NeccJJ'umeJi,vt dijputatores coniieniant in principiis certii, V. Offcittm opponcritif .fcK proporcntis.efi in opporien- do, & injiando, iu.vta ha6 regHloi. x.Conflilttetcertamthcfn Ita- inquam.conftituet, vt pra;. cogno(catilIius fubicduni & prsdicatum , iuquc tota di(putai Tom. IV.' us Ipoil. dendi i genere. dicet : Monftra mihi aliquam abiurditatc.Ti , qui (ecutura fic.fi propofitio non ita limitetur, vt tu limicas:qu6d fi abdirdicacem nullam o(ienderepo(Iic,reiiciacurifta Ytnmauo.Si rejpofideatur ad confeqitentiam , opponens dabit rationciii con(cquencia;, Sc iubcbic,vt rc(pondcnscontraeaiii excipiat,fiqaid habet. V I. Ojfcittm refpondcntitf, fcit defendentis, in gencre. Mod continctitr hts rcgidis. 1 . Kefponficfit exphjione,conceffi$ne,irttirr(ignticne.folutione. Ad iftos enim quatiior niodos rcuocaii pctc;~r/tocum lefpoii- dcDtis ofncium. i Explofione,feti rcieclione, v!ev-!um eft. cum adfruntitr nihilad remficientia prorftis ineptr.fr!Ui>la,ftu!ta, n:igs.que nugacifjhn&. Scmper tameii luc ratio cft habe^da op- poiientis.an ficpctulans, improbus, finiplcx, niodcftus. i.Con- cejfiofmplexadhibetur , quando argumcntum non facit coulr» nos.^.lnterrogationevtimur.vt intelligamtts qtto fnfitvpponetts hcc vel illtid accipiat,Q' num hoc ■velillud conceda .Qjx t f-iue interrogandiratio frpe neccirariacli & vtilis. ^.'^clHtioeJi fim- plcx vel compoftta : ^ illa primaria, velfecundaria ^.Solutis primaria eji , qua confderantur frma ^ matcria fyttogift/ji. Omniumit:ic]iie primo perpendaturfrma : qu.T li bona lit, e(l admitcenda i lui mala-,reiicieiida. Forma admifsa confdercniur partes fyllogifmi,S<. primo quidein conclufio.dcin pra:niill;c. In conciiifione Cria oporcec condderaie i.an (iacus con:rouerfia: rccie (ic tormatus ab opponcntc. Hic itaqua remoucnda fuiYc ea, qux non funr inqu;c(tione. i.vtrum conclufio opponenrls dircdc faciat contra thefin. j.an plures qu.-eftioncs in conclu- fione iint niixcx. Vlii de conclufione conftiteric , conucrtar (e mens re(pondenris/J///i?'.«OT/^^.-ad quas rcipondecur ncg:iudo, diftiiiguendo,conCedendo. Negatio(A pr.vmitTarum.vel confe- cutioiiis. Quod Minet ad pr.imijfas,ve\ alccra vel amb.c ncCTan- turi idqueindicandofallaciam in diciione,vel excradidioncm. Confequentia negatur,cum vitium cftin fc)rma,vel in raateria. Eit enira confiqucntia foi malis, vcl inatcrialis. Diftinclio ad- hibetur, ciim termini (unt anibigui, vel quxftio cft niuliiplex, vel niaior non eft vniucrrulis. ConceJJio dcbcc efli: condicionalis, hoc cft, coniuncfia cum quadam cautione , moderarione , pr.-E- munitione , diltindlione: vt, Conccdo totum cum hac exce- ptionc,autrcftri(fiione,aut limitatione. 6.Soltttin fecuu laria &t allata.inftantia, (eu exceptione, vel folutionis fufficicntis craup lacione in aliud tempus & locuiii. j.Solutio compofita eft,qu;in- do dux , tres , vel plures refponfiones adfcruutur. v. g. rcalis & per(bnalis. I. 5 YII. D« 378 Encyclop^di^ Lib. XXXV. efficmm vil. Defendefjsjeu rcfporJens , ejiinferior ,vd fttperior. Jlle vfitate refpondens , htc prafes appellatur. telpon- deniis & pisfiiis. y.tquiflta poft di- fputatio. ncm, leges di- fputatio. nis fpe- eiales. OfRcium refpondentii eft i.cum pracfationelioiions rcfume- rearsramentum clava voce , & qaidem ita vt ell; propoluum.z. Terpondeie pro virili.j.implorare auxiliuro prffifidis.^. ipluis re- rponfionem nou examinarc,fcd filcntio fuo approbare. Ojfiaum pnjtdis continetur quatuor liifce partibus. i.ingubernnndv.^t opponentem & refpondentem , contra difputationis normam peccances.officij adraoneat, & intralimicescontineat.i. in fuc- (urrendo : vc iuuet refpondentem inprimis , fi aqua ipfi haneati & aliquando etiam opponentem 3. in augendo ^ nidendo : vc fi forte refpondens non fatis plene refoondeat , ipfe add.it ad- clcada; aut fiobfcurius refpondcat,ip!e illurtret.4. inlandando g^ approbandB : vt bonam & plenam lefpondentis refponfioncm laudet, inque illa acquiefcat. VIII. Triafunt opttt pofi difputationem. Primorequiritar repetitio, feu ruminatio : dcinde, corredlio, feu emendatio : tertio, obferuatio Si cnim pr.Tlcs & refpondcns deprehendant inter repetendum,fe in difputatione errafle, iftum crrorem protinus corrigent , nebis impingantin eundeni , vt cft inprouerbio. Si vero videant.qu.-edam nocatudigaa occur- liflejea in locos communes retcrent. I X. Difputatienis leges fpeciales fnnt varia. Difputatio eft aftus logicus,vel praCTmaticus, id cft, tlieolo- oicus , iuridicus &c. Leges difputatioms , vti ell adhis logicus, anobis funtindicacae. lampaucis indicabimus leges quafdam fpeciales , qua: concernuncdifpucationem theologicaai, iuri- dicam &c. I. Intheologicis dijputationiinsriitiones npodiHica tantum petunturc S. ///era.Itaque rationes & authoritaces hu- manx parum hkcurantur. qua de rc Sadeel accuratcdiflerit in fnodo difptitandi theotogice. i. Iniuridicis difputationibus cor- ptts Iuris,qi4od vocant,magnam habct authontatem. 3 , l» difpa- tationibus medicis xiy^ y^ TrS^funto duo principia.Hoc iam olim monuit Galenus. 4. /» metaphyficis difputationibtu prin- cipiageneralia attendantur.^.Inphyfcis diiputationibtis >o v^ 9i ■sH^ fpeHentur. 6.1n dHputationibus mathematicis difcer- nantttr pojlulata a veris principiis .- itemque accuratio mathe- tncitica a praxi mechanicA.y.In philofophia pra^ica ius naturs, ventium,^ ditiinum vnice fpeBetitr.%.ln mechanicis expericn- tia potius , quiim ratio, dux ^ norma ejlo dijfutationis. Nunc pergamusadSymbuIeuticam, qu.E cognataeli: Syzetctica;. S E C TI O XXV. Ifi q^ua dclineatur Symbvlevtica. R E G V L I. Symbideiitica , ch?n prAcipiat de ratione capiendi ^y".''"- conflltj , maVe omittitui in choro difciplina- eiicouiid rum Uberalium. Cercirtimum cft axioma : fflisidquid ab homine prxcUre agi- tur,eim aliqua eji ars. Qijare cum confilij lumnia in humano gcnerefic neccHuas.fimulqueadmirabiiis cum dignitate coniun- d:adifficultas,im6dmmitasquadam,& vtilitas vbctnma.necef- fc eft vt ficaliqua ars.per quammens hoininisiuuetur in confi- liis excogicandis. Ifta vero ars non cll finj jilex , fed compofita cx Iogica,& philofophia prad}ica,icemque praxi Ecclefiaftica. II. Confilium fmple.v efi , quoqitdintttrqmdfitagen- ConfinB Pr-«cep ta. SY M B V L E V T I c A cft ars dc racione reftc con- fukandi. Eftque generalis, vel fpecialis. Symbuleutica generalis prscipic de confukacio- nc folitaria, & focia. Confultatio folicaria eft, qnando aliquiscraitac ihema confultacorium pro fe, fine aliquapeifonaad- iutrice.vel aduerfatrice. Eftque confilij fimplicis, vel compofiti i & hoc eft tcmpotis pt.cterici, prxfentisj vel futuri. Confukatio focia , fiue focialis, eft, in qua plures Vota & confiLia fuade quiftione propofita ad conful- vandum conferunt. In e.i cll perfona proponcns , votum dans,& con- cludens. Symbuleutica fpeciaUs eft theologica, vel policica, VqI rnixca, id eft, cheologico-policica. dum, vel c^iiomo, do. fimplcx quiaJ Confilium icadiuidicurvt chema. Eft icaquealiud fimplex, aliud compofitum. Confilium fimplex eft , quo qu.xritur quid iit agendum , vel quomodo , fcn , quibus mediis hoc vel illud obtineri podlt. Grauinimc itaque lapfilunc quidam fcripco- res, quidocucrunt omne confilium cllc themaconiunclum ac proinde tequircre argumeata coatirmantia & retucantia. Si enim v. g. qujcracur , Quomodo recupeiandus fit oriens , & e faucibusTurcarum cripiendus,fanehtcnoneftqua;ftioconiun- fta.Idemell iudicium de ilUs qu:tltionibus : QJiidagcndum fit bono ciui m bello ciuili ? quoniodo principi in angultias conie- iXo cogeridafic pecunia ? \\\.De confilioftmpliceftnt hi canones. ^^1\^L ' ' (onfilij I. Hypothefis retiocettir ad thefin.^Qn\^x\\m^-i.cowM-ixa funplic riumfere elt hypqthcfis , oportetantconiniadare operam, vc prxcognofcantur vmuerfalia. e. g. ia illo thematc contultoto- rio , quomodo pacanda fit Gerraania , tacite pr.xcognolcerc oportec, quid fic refpublica, quid moaarchia , quid pax. i. Cir- cumjlantix. funt pncogno/cendit. ^. Subiecfum ^ pr£dicatum thematisdeducanturperlocosinuentionts. Vbi fcmel pro lem- per , vc loquuncur , hoc efl obtcru3ndum,qu6d confuicacio fic adio analogadifpucacioni. 4. Oportet prxcognofcere pojjibili- tatem ^ impojfibilitatem rei : hoc cft , an lubicdtum & pridi- catum ilnrcompatibilia , feu cognata , an vero oppofita, qux fimulefTenon pollunt. Nam li liutoppofita,cogicabis, deim- poffibilibus nulium efleconfilium. j. Confiliumfimplex perti- nctad gennsconieclurale. Hoc itaque intercft inter alia thc- mata , & thema hoc conlultarorium , quod in aliis thematibus eftcogitatio rerum cercarura & lixarum , atque adeo cognicio eius quodiam eft : inconfilio autem explicatio facienda cft, non pcr ea argumcnta , qu.x iam funt, lcd per ea, qu.x.clfe pol- lunt. Ethinceft ifta taata difficulras huius thciiKitis prxaliis tliematibus. 6. InthniKate confultatorio fimpltci inuejiig^ntur CAiifA efficientes. Et primo quidem inueftigencur caufc pro- pinqux & remots : : deinde , pcr le & per accidcns : tertio, ne- cellariE & contingentes . quarto , principalcs & adniiniftr.c. y.Conditiones caufarum dui. erunt : vt finc poHibilcs & accom- modacx circumftanciis in ipfo thcmate exprciris. Si eaim pro- ponantur media non prac^^icabilia , iicque circumftantiis at- temperaca, confilium non cft confilium. &r-7n fO«y«///j!/oWo themaie fubieBum hahet rationem obieBi,^prs.dicatum.fcopi. 9 Inuefiigalio raufarum dtiplici vi.r infiituitur, Pnma via cft abloiuca , qua inueftigacur natura & proprietas illius rci , de qua confultacur. Alteravia cft relpcdiua , qua rcs «onfertur cum fuiscognatis, id cft , fimilibus, fiueexemplis , fiuceucnti- bus,iklque partim internis& homogencis ilti rei.de qua coaful- tarur.id eft' , talibus , qua; acciderunt eo loco & apud iftas pcr- fonas , de quibus confultatur : partim extcrnis & heteiogcneis, hoc eft talibus, quicaccidcrunt alio loco & apud alias perfonas qua;cogna:ionein aliquam cum illo loco & perlonis habent. Vadeapparccquod fingularium cognitio , atquc adeo infignis hiftonarum peritia rcquiratur ad themata confultacoiiadtxtre tradanda. 1 o Vna cum caufis trutinentur ejfecla ; hoc e(t, per- pendatur, quid commodi aut incommodi elFcdils ex qualibet causa fecuturum fit ; & vtrum incommodi etFcftus auerti pof- fint i aut,fiaucrtinon polfint,an maiorcs & pondcrafioiesfutuii fiucefFeetus commodi quam iiicomqiodi. IV. In confilio compofito diftinguenda fmt ' tria tempora. Principio confilium praeceriti temporis, quo qu.icritur, an ali- quid hoaeltciufteque fitfadura, traftatur a coafiliario indi- recte , ciulque tradatio pendct a coafidcratiohe indiuiduo- rum^fcu circumftantiarum, ita nimirum , vc illacxaniincntur fecundiim loca iauentionis, indequc pctantur argumeiita iii vtiamquepartem. Deinde confilium prxfcntis tempons cft, quo quiritur an aliquid fit priclarum, prxftans , & laudabilc, quod iam adhuc fit. Eftque abfolutum, vcl comparatum Ab- ^lutum ell, quo quxritur , aii aljcjuiJ fit prarclaruin & lauda- bile, Confil compi lum c] modo piendi Sedio XXVI. Phyfica Mofis.&c. 379 SECTIO XXVI. /« qt(a delineatttr PHYSICA MOSIS,IOBI ET D A V I D I S. "onfulta- io focia. Confilia pur.! 8c iBi.\[a. bilc.intcfpcdatum :vt,Ai) lioncdum & lAiu^abilc fitjiyran- nim occidcrc ! An iultiim iit.li.cicticos capitali afticnc fup- plir.io.'Compaiatum clt.quo (]U.riitur, an lioc fit pi.vclanu',, focdius.aut dftcflabiiius illorvr.Aii lu'c mumii Ccculo pi.vUcc dilcerephilofophiam piacTicam, qu.im thcoicticam;Dc;;/.j«« confilium futuii tcmporis cll.quo qu.i;titur,an aliquid vtilc Tclinutilc .confultuiii vcl incoiifultum. I t hoc quoque cll abfolutum , vcl comparatum. Illuii cll , in quo (implicitcr quxtitur.an aliquid (it confultum nccnc :hoc, in quoqua:- ritur de rerum rlelcdu , an hoc potiiis tacicndum fit quim irtud , atqucadco, an hoc fit ciigcndum pr:r illo. Ruifus vtrumqueeft vniuerfalc , vcl finf;ularc. Dc h;ic triplici con- Clioruin diffcrentia obferucntur ilti rcgular. i. Confilijob- ieSia fiint mnximam f.trlem iniiinidua. Itaqur giaiorc llu- dioin qua:(lioncs conlultatonascft incumbcndum. i. Pr&- cognita fumendafunt ex parte fitbieiti ^ fndicali. J. PrAco- gniiii retil faciu , conftituendnm eft certum ■xjotiim , id clt, ccrtaptopofitio , quam vehs fuadeie. 4. Certo voto conftitu- to , colligejida fiint argumenta T.otum comprol/antia. : viJcl. ab hontllo , vtili , facili , &C fimilibus. j. Argumentaartifi- tialiaprs.mittantHr inartificialibuf. Sunt autcm dupliciaar- jjumcnta inartificialia : vidclicct fcntciitix aliorum fapien- cum vitorum , partim prilci tcniporis , vt (unt didla egrcgia hirtoricorum , politicorum, & aiioruni : partim huius tem- |)oris, vbi plurilitas votoium (' nam haec funt argumcnta inartificialia , fi confidcrentur tanquam tcltimonia ) vcl con- ucnitcum ar£;umentis anificialibus , vel cum iispugnat. Si pluralitasvotoium acccJat ad pondus aroumcntorum arti- ficialium, coufultatio futura c(t tantoccrtior ac facilior. i\ vero pugnet , magis refpicicndura eft ad argumenta arti- ficialia, quara adinartificialia , iuitaillud : Vota funt pon- deranda , non numeranda. 6. Ve)a fententiafirniata.filuan- tur argumenta contraria. j. His omnibutrite pnftitis , "jo- ■ tttm ,fiue conclufio , repetatur. 8. Vltimo loco coUigantur con- ^eHaria docirinalia ,-vel moralia. Pauca autcm illa erunt , ne prolixitas odii.m pariat.9. In comparatis thematibus difcurfm jncntis eji quafi duplicandtts. Oportec cnim arguinenta du- cerc ex natuia vtriufquc rei, qus in comparationem vc- nic. V. In confnhationefocUlialiitfuntpartcsproponentUi votadantu,& concludcntis. Freponens dchet i. proponere thema , & quidem dlftin- <5lum, non vero confufum cum aliis. 1 praemictcrc quac- dam de thcmatisgrauiiaic & ncccnuatc. j.luppcditare argu- nicnta in viramque partem. Vola dans aut clt priot , aut po- fterior. Pt/ordcbec i. breuitcr rcpctcrc thema, ciufque nc- cciritatem. 1. ponerethcfin , quam ipfc fuadcac , vel difiua- dcat. }. adfcrrc argumcnta (ui voti. ^protcftari, fe non ob- truderc fuam fcnteutiam , & vcllc nieliori cedcre. Pcfierior ctt primarius , vcl fccundarius. Primarius elk , qui nouam lcntcntiam proponit. Isdcbcti. argumcnta antccciroriim refutarc. 1. adfcrrc argumcnia fu.ie fentcntisc. ;. conciliarc fcntcntias , fi fieri pollic. Secundariits efl , qui vel fimplicitcr ptobat aliorum fentcntias, vcl noua proponic argumcnta. Concludens eft idcm, qui fuit proponens. Eft autcm conclu- fio primaria ,vel fecundaria. Conclufio primaria cll .quxfic ex votorum pondere. Eflque tacita, vcl eiprella. Ibi corciu- dens non fignificat , qu.x fibi vidcatur mcliot fcntcntia , vt coiifilia maneani fccretiora: hiccondudens laudabis fenien- tiam rcpetitis argumcntis, & decerminabir, fcu ferct fcntcn- tiamdecifiuam, vel fi acihuc non pollii dccidi, 3mpliabit,hoc cft,in aliud tempus reiiciet. Conclufio fecundaria e(l, quae fic cx votorum pluralitatc : vbi conciudcns dicct, lc vcl probare illam fenccntiam , vcl non probate quidem , fed tamcu con- cludcre. V I. Sitnt in logicis thema efl purum vel mi.xttm.ittt in SyjnbuleHticis conftUutn, Confilitim purttm ef> tc! thcologicum ,vcl politicum. Ibi colligunturargumcnta ex S.literis& praxi Ecclcfia::hicex hi- ftoncis, politicis, & propria cxpcrientia Confilium mixtum cft.quod eftthcoIogico-politicum,aut contra Hic itaquear- gumenta diftindc lunt colligciida Sicuc enim in difputacionc non commictitur iKiTaoans cV; «*o y'i(^, li thema , feu pio- blcma.mixtura Qifceptctur:ita in confulationc non ell 7ra>it/!r5i4j<|ti5ffz«/';!,fi confiliijm mixium mixtis argumcntis confinnetur aut in- fitmctuc. Pr.«cepta. PH Y s I c A facra efl: coiporis naturalis fcientia, ex S.litcris, potiffimum ex Mofe j Iobo,8i Dauide, fumpta. Piiyfica Mofis omnia corpora naturalia explicar, in fexcla(Ics,ordiiie piilclierrimo, diltiuda, fecundum fex diesjtjuibus abfolutum eft opus creationis. Gen.v, Opcra primi dici funt ccelum, terra , &: lux primi- genia. Opera fccundi dici funt aifr& nubes. Opera tettij diei funt maria,fluuij,fontes, terra ex- ficcata,& plantisjitcmque mineralibusornata. Opcra quarti diei funt ftellie. Opera quinti dici funt animalia aquatilia & vola- tilia. Opera fexti diei funt animalia terreftria, & homo. Phyfica lobi eft inprimis Metheorologia , Orydo- logia,6c Theriologia. PhyficaDauidis efl: contraiflra in vnum vthiti fyftc- ma, Pfal. lo^, vcl hinc inde fparla,eaque ferc Metco- rologica,in qua exceUit Brontologia. ' R E G V L ^. I. Clauii & fundamentum PljyflcA cji hexameron, . feuprtmum capitt Gcnefis. Hicenim traduntut principia &principiata retum natuia- Vmm.Vrincipia funt ccclum,lu.ic,& tcrra.H.ic dc tc Lamberttcs 'Dan£itslib.i.Phyf.Chrifi.c.it.h3 philofophatur. Vt omnium terum lumraa funtduogenera,vnum ca;lcfl:e,altetum tenc- num : fic duplei matcria a Dco conflituta ptiinum omnium fuit: iDco, inquaiii,qui cuius & quotuplicis naturac futura erant (ua opera.non ignoiabat:l'ed iam tum pr.a-parabat.Ca?- lellium enim niundi paitium CGeIefti.s matencs paiata cll , & pcifectaquidcin,coelum:terrenarum autcm ccrra,& ca etiam inadida,humida,& vliginofa.Sic itaquc DancEus agnorci.c duo icrum omniumcorpoiearum principia SedP.ai-t7.'«;3S/'/'iC- ricis redle addit tertium,his verbis:Condidil mitjo Ccus lolo vcrbo,ci ■mtft.iiofmt, id c/l, ei nihilo.tna h xci ti^^^.ipcaii cti^- j«'o(,id eft,petfpicuum adulucidum; :^^xn; Suuuu.:',\(\ elt, perfpicuum potentia,lucis per fe & (ua natura expers.lcd tale, quod communicationc lucis fplendcfcit;& opacum : hoc cfl, vtS licerrloquuntur,luceni,ca'lum,& tcrram, tanqiMinfu- turaprincipia rcliquorum coiporum. Rcliqua vcro cx his formauit, vt hiltona ctcationis te(\ar.UT. Prii/cipiat.x. funtre- IiqusE crcatuta: prartcr idas ttesivbifub terra comprchendi- turaqua;quia Deus terram & aquam creau;t tanquam glo- bum.cuius pars extima tota erat operta aquis. 1 1. ^uatHor inprimis oportet obferuare in Phy- fiologid Mofn, PW»!«wcftdepriraa corporum fublunariiim materia.llla veio, vno verbo, nihil cftaliud , quam tcrra humore idonco perfufa Confct Gwi. i.i.ciii.ff/. 3.J. RcL^eitaque rcribit phi- lofophus quidam profundiirimus.tcrram eire mineralem.vc. getabilem,& ^'awai.Xcxn.^ecundtim clt dc ptimx mjtcrix fcc- cundationc.llla vero eft tnplexiprima & lecnnda cft a princi- pioextetno,videl.aSpintuDci,&acti:lo,tertia eftapnncipio interno.nimirum ab ipsa ni;jtbits conuerJatio;iis ratii/nem vnitierjam defcribunt. Quod itaqiie Stoici infuis de morali phtlo- fophia lihris agebant, vt non rnodo communia qusidam & 9e', ^mi-ia. de virtutepncepta docerent,fed etiampr.v tnjcrtpfit) hoc idetnhis Itbris quam CHmitlai tjjime Salomon praftitit. l f^. E.x hac tubella harmonica pojfumus rnore Criticorurn in omnium gnornolo. gorum, fitte firtt Chrtftiani , fiuc cthnici,fcripta moralia inqitirere, & de illis ittdiciumferrcquld reEle tlli, qutd Jnale fenjerint & dixennt. Cltm enim fentcntt& Salomonis ab tpfomct DeofintproJeUa., adilLis titre mertto,tan- ejttarn adflatcram, remcantur & examinantur omnia doiiorum ecclefiaHicorum,poetarurn, philojophorttm, ora- toritm di^la moralia.Atque hic eft vfiu noftrx. tahelU.fequitur tpfius methodus. Itaque in Protterbiis & Eccle- jtajte Salomonis opartct attenderc prulcgvmena,& hypothejin. Prolegomena/}<«/- de titulo^authore.tetnpore ftne, prdjtamia, & idoneo auditore feu leclore harum. Hypothcfis compleiJitur locos theologicos & philofophicos 5 & h<^s tterumpartimphyjicos partim praEiicos, eofque ethicos ,osco;iomicos,& politicos. I- I'ROLEGOMENA. ,1. Titulus, ^roHcrbia funt grauiter & fententiose d\C\a, qu:e Cic. t.de officiisdicunturaponhthegmata. Aupcllantur criam pioiihe- tia:, Pr.io.t.c. 3,.,. » n f f Ecclcfiajles dicitur a regum confuctudine , qui olim apud tubditos fuos concionabantur : vt docet Homcrus in O.iyir. & Ariftoteles i. polit. Vti etiara Dauid dicitur canlor Ifiae- lls. 1. 1. Saw.i^. I. Dcpriori titulo vide Prou. i .fy. ,o.de pofteriori.Eff/. i.c^ 9. 1. Author. 4t*thtr eft lattim fciiptor, partira collcaor. Scripror Prouerbiorum eft tum Salomon, Pro« i. f .f.io.i, c 14 1 ! cjl.xi.i. 3. partim Ai;ur, Pr. )0, i. Ecclefiaftis , Salo- nion. Eff/.i.x/. i.ii. \6.c ii.^u.j». 10. Colteiior Prouerbiorum non eft vnus. Nam , vt Lyrapus &alii ob!'eruant.(ententi.T vfquead cap.15.funt collcrt.c ante Ez.cchiani ; ab Ezechi* vero hominibus coUcdx c3e , qus a cap. 15. ad fincm v(que leguntur. ). Tcmpus. Prpueibia diuerlis temporibus collecla funt , Frou.ii. v.i.o.2.i.ci>p.x f,i. Ecclcfiaftes autcm lcriptuscft , poftquam Saioinon ctdihcauic cempium & domum fuam, £^c/. 1.4. 4. Finis. Yctumque hoc opus Salomonis lcgem Dci dcducic in do-r mos. Sedio XXVII. Theofophia,&c. ^8i mo^ tcmpl.i, fcliol.is,&: aulas. PriVt.\.verf.2..-^.^.ij.6.ca[i.s.v.i. i^ cap ii.v.io.iz. Ecrl.i2.v.ii.if. j. l'r.vlbiiti.i vtiiutl-nie operis. H.vcoftciiditiir trilnis avr^umcutis. I. aS autliore D-o. Pron" i.^.c.i 6.Ecrl.Ji. 1 1. 1. al) amaiiuculi Salomoue. Proucrb. i. ;. cap. i. 6. Ec~ def.i.i. 3. abvtilit.itcdoi5lriiia: multifaria. Pron.i.i.^ j. Ecclef. ii.ij. 6. Auditor itloneus. Hic dcmum cft, qui i. ab improbis & faiiguiuolciitis fe fcparat , Vrou.i.v.y. S. lo. i.non pcrfuuftoric, fcd aiiiiuiardorc lingulaii lancdodri- nam audit , Frsu.x -u.i.i.j.^.f. j. dociniuv vllimattcndit, Proii.i.v.y.S.ij.io. 4.cor apponit. jRrort.^.i). II. LOCI THEOLOGICI. i. Scripturafacra 1. Eius prxllantia, Prou.h tj.r.jo.j.Erc/.li.ij. 1. Ei non addendum, <'r. 50.6. 3. Eiusvcilitasj/^r.j.i^.ii.ii.i^.i^. i^.zS.c.4.v.^.6.-/.\S. i^.io.c.y.v 1.1.3 4-f-£'.S.'u 31.3 5.34.3 j. 36. f. 10. v.S.f.i 3.^1. 1. C.!..^.V 15.14.^. I 9.16. 4. E.vliortatio ad cius fludium , Pr.^.u.r.i c.ii.-u.iy.iS.is. 10.11. f. Quomodoparanda cius intelligcntia^Pr.i.xi.t.i.j.^.j.ff. j.Jo.r. jo.6. 6. Abea defici5lens,mifer cft.Pr.iS.ic. r. D E V s. I. Efi fpiritus, Pr 16. x;. 1.2. 1. Eft l'ater & Filius. Pr. 30. 4. idemqae Spiritus fandus.au- tlior fcriptorum liue librorum (iti>''tii;j>aO?!? , Pr. I y. 3. c. 10.17.^.5.11. c.id.z. c.2.1,1. c.if.i.c. ly.li.c. I7.3- 4. Filius Dei cft ab arterno, Pr.S.v.ii.i^.z^.Zf.ii. j. Eius opera , Pr.S.v. i s-C^f^l- 6. Eli H-M^jfaTs-iS;^ & omuipotens : cjuippe Itliiel & Vclial, Trou. }0.i. j.OperaDci. SuncaDeo ad glorificacionem ipfius, Pr.16.4. 4. Decreta Dci. Nihil fit, nifi quod Dcus decieuit faccre , vel permittere, Pr. 16.53. j. Creatio. I. Rerumomniumbonarumcaufaetficicnscft: Devs. Pr.S. x» 17. 18.19. jO. ji.f.io. 11 c. 11.1. 1. Finis creationis efl: partini gloria Dci , partim hominis vfus. Depriori dc Pr.TiJ .f. £fc/.3.[4 de pollcriori Ei-c/.j.il. j.Dcuscondiditomnia fapicntcr, Pr. j.v. i ji.io.Efc/. 3.14. 4. ldemcoiididiconiniapulchra& bona. Eccl.^. 11. f. Ex rcrum creatione nofciturDei oranipotentia,Pr. 1 1.30. & bonitas, Pr.ij.i j. 6.Prouidentia. 1. Mundus conditus nou adminifttatur a fortuna , Eccl. 5. i/.li.ii. I. Sed a prouidentia Dei, Pr.8 5 1 . 3. Ab c.\ funccuentusrcrum, Pr.1i.51. 4. Co^itationcs noltras, adufquc pra;cogitatosilla legit, Pr.ii.i c. : ^.xj.i.ii. <;. Etiam forres, & res contingentcs, imo & eaqux videntur eflefovtuita Pr.ib.j j.c.iS.iS. 6. Conditio & fors noltra pendct ab eadcm.Pr.19. 16. 7. Abeaigitur dcpcndcndum, Prou.i6.\ i.EceLj.i6. 8. Contracam non cftmurmurandum, Ecf /.7. -u. 11 11.13. I ^.c.i.v.ic.i 1.14. 9.0jiiDcum timcnt, confiliaciusintclligunt, Pr.iS j. 10. Rettibutio inhacterra, Pr.i 1.5 i.c.i^.ii. II. Fclicitasinipiorum , tr.n.v.z.i^.zo. cs.i/.^ I.ji.f. 11. u.c.zz.v.zi.z^ C.1310. 11. Impiorum interitus, Pr 1.17 f.i.it.f. 18. j. c.Z9 6.c.l i. ji.c.zi.ii.c.f.v.zt.zi.c.iz.i.c.zi.v^.ii.c.H.iZ.c.i.y.c.lz. lz.c.ii.9.c.z^.i6.c.^ (.9 c. 15. 10 c.z'^.z-j. 7. Pra'dcftinatio. Eiusefficiens &finis, Pro«.i6.4. 8. r-cccatuin &pccna. i.Omneshominesfunt peccatorcs. Pr.10.9-f.14 16. Eccl.-j. l^.ll.^I.C.J.J. 1. Homnics natura funtignati rcrumdiuinarum, Prou.io. v.i.^.Si cogitationes iliorum vana', Pr. 1 9.11. j.Pcccatumiuftorumefl fanabile, Pr.14. s (r.Eccl.y.zi. 4. Maloruni hominum varia funt gcnera , ProM.^o v. 1 i.ii. 13.14. j. Qui odiofi roaxime Deo. Proa.fi.t;. 115.17.18.19. 6. Malidcledanturinpeccando, Pr.io.i3.("«/i.i4.i(!.c.lj 11. f.i8 i.r.iiij. 7.Impiorum flimoncs .id fraudcm compaiati, Pr. ii.c;. 8. Aiflioncs ipliiium cxtctna: improbitatcm Ipuant , Pr. s. O/.Ii. I 5.14 ly. 9.1p(bruni vota pcrnicicmaliis optant. Pr. 11. lo. 10. Cogitatioiics i|ilbrum fuiit pcccaca, Pr. 14,9. 1 1. Confcicncia illorum trcpidac Pr. iS. \. 11. Iii oie iplbrum funt vcrba lutili.i, Pr.ib.v.y.g. 1 5. Mali fccum trahunt fcncinam maloruni , Prou. 11. 11, f.ii. j. 14. Ulorum occurfus pcriculofus. Pr.17. 1 1. 1 5. Vita& via ipforuni ad cxitium tcndit,Pr.i.io.f.i f.f.19. 3.eft probrofa cotam homiiiibus,Pr.+.tM S. 19.13 .c. b . j .& Dco odiola , Pr.i5.x'.9.i6. i6.Domus corum eucrtitur. Pr 5. j i.c.\z.-7.c.iJ^.\\.c.z\.z. 17. lidcm propriispcccatispcrdiiiitur, Pr.^.v.zz.zi.c.\s..\7. f.i^.v. i^.ji.r.i 6.i7.f.i9.(;. 18. Non ftabilieiitur inmalici.a fua,Pr ii.j.cio.ij.c. 11 5 1. I j . Ncnio cos cripict cx affliclionc, Pr. 1 1 . n . 10. Alijalios irritant , dum nuitua pcccata fubfannant, Pr. 14.9. 11. Inuiti bonos honorabunt, Pr.11.18. 11. Hypocritx, Pr. 30.1 i.c. 11.9.^.19.18. 13. lllufoics, Pr. iy.u.f.i4.6.£-.i3.i.£-.y.ii.c.is.8.f.i9.i9. 14. Piorum & inipiorum morcs, cogitationes, & exitus , i^r. lz.v.z.';.c.i^.z.c.\\.Zi.c.\Cy.\y.c.z\.is.c.A,.v.\6.\j.c.\o.\.6.c.zi. iS.f.li.j.f.io.^.c.i i. 8.^.13. ij.f.io.jo. f.i9.i8. c.ll.i. f.10.7. f.il.l8.f.ll.6.f. li.iS.f. n. j.c.ii.ij.f.ij-.ifi.r. ii.ii.tr.i^.iy. e.z il.f-lJ.fi.f.e.-uAt.l^.i^.f. ii.ij.f.i^.T/.ijjo.f.ii.io.f.^. I4f. 16.17 f. 8.5. f.ll. 19.1.10.13. f.i4.i.f.i 8.4.^.17.4.^.16.11. f.13.19. c.il.v.iS. 19.11. f.6.i8.f.i4.i4.cij.i.f.io.ij.c.i4. T.". 8.9.f. 1 4. 1 1 f.j.i.f. 15.16.^.6.18. 15. AlflicT.io,Pr.5.i;.ii.ii.f.i7.j.En:Deicorrca:io,/ii^Iu- flus affligitur, Pr. 19.5 i.itcmqueinipius, Pr. 15.11 ai.v.S.-j. f.i5.i9.r.i6.5.Eff/.8.y. Mali lub ea non proriciuiit .Pr.i^.ii. Forti animo eftfcrenda , ir. 14. 10. Afthcli coufolandi, Pr.14. •V. ii.ii.c.ij.io.Efc/.^.^. 9 Vocatio ad falu teni. Chriftushorainesad fc vocat, J-^r.S. (^ 9. 1,30. i;.io.ii.ii. tj.i4ij. 10. Ecclcfia. 1. Qualisfit, Pr.9. xi.i.i. 1. Eiusdodores. Pr.^.^i.j.^.y 6.f.i 1.50. j. Eius hoflcs : puta (cduiilores & falfi dodores , ^r.z.v.it. 1 3 . 1 4. 1 j.f.^.x'. 1 3 . 1 4. 1 J.16. 1 7. iS.f . i9.i7.f.iS 10.& Antichri- flus.eiufqueecclelia, f r,^, 1 1. Poeniccntia. I. Reformationis vita: pra;cipus partes : cuflodire & reo-ere cor,linguam,oculos,pedes, Pr.4i;.i4. 15. 16.17. r.ii.iy. itera- quc reliqua membra, Pr.io.ii.f.13.11. 1. Ncmo perfefte fanclus & reformatus, Pr- 10 9. 3. Confe/fio peccati, Pr.18.13. II Prccatio. 1, QjJorum precacio gratafit :iierape iuftorum, Prott. ij. t/.S.i^. i.Inorationenefitbattologia,£ff/.j.i' i.i. 3. Elcgans formulaprecationis. Pr.30 -V.7.S.9. 4. Impiecatiofiuecausa tada, Pr. 16.1, i^.Sacrificiuni. i.Qjuodnam Deogratum, />. j.-u 9.1 o f. ii.x'.5 17. 1. Audiendum potius Deiverbum, quaia lacul.caudum, £(^/.4.17. 1 4. Vota. Dcorcddenda,Pr.io.i5.£cf/. y.xi j.4. ij. ludicium vltimum. Eff/. 11.14. I II L LOCI PHYSICI. I. CauCi efficicns rerum naturalium. EflDeus, Pr.8.x'.i7.0>;t'5''7.'- 50.4. i. Natuta rcbus infita. i.Eft motus &viciffltudopcipetua, £f/. \.v •^.lo.cap ^. 'V.l. M. i.Manetrcruninatura,quaIisaDeo eftcondita , Eccl. 1.14. f.7.i5.f.ii.3. j.Ordonaturxfemel inftitutusdurat, Eff/.^.i i. 3.S0I, luna.&luracu. Ecct.\.f.c. ti.7. 4. Aqua. Pr. 5. f. 19. to.£f(/.i. 7. 5. Tcrra. £«/.1.4. 6.Vc;itus. £ f/ \.6. 7. Animaliabruta. Quomodonosinftituant, Pr.S.^.^rSf.^o.xi.i^.i 5.16.17. iS.ij.jo.ji.Vbiert cgicgia (^aia^ai^Wa. 8. Homo, & illius fpiritus. Prou. 10. 3gi ^ncydopxdix Lib. XXXV. Fr, 10.17. Eccl.li.7- t). Scncftus&iuuentus. 7. Comparantul intei k, Pr.to z?. 2. Scnciiaus xnigmidci dclcnptiOjEccl.li.v.i.^. ; 6.7. IV. LOCI ETHICI. I. Homo : fubje(flum Ethicae. I, Efl peccator.f-ff/ 7.U 11.51. i. Eius conditio, Eccl i.i i.c.j I'. 18.19. 3. Sors communisomnium,Eff/.9. 1/. i.ij. 4. Hominum bonotiim & luftorum laus, Prou.ioy.c.ii. 9, merces certa & vtilisJV. 11 iS.c.iS.jo.ipfis affatim foue- tur m hac vita,/>. lo.''- ^.15.15.«-. 11. 10. illi prasftantaliis ho- inlnibus in con(iliis,Pr. i i.i6.etiam impiobis ptaibiit,& illis dominabuntur,Pr.i6.io.c.il.iivoti compotcs crunt,/r.io. ■u.iS jo.perpctuo m3ncbunt,& eorum fcmcn, fc.i I. S.c.iS. 10 .7 eorum pcccatum fanabilcPr.i^. 1 6 Eccl.7.1. i- 5 Mali & iniulli.Vide Ioc.theol.tiiul.fffc 10 c.j. !i. c 8.17. Siuc diuerfarerum gencra.Eff/. 3. a;.i 9.10.11. Siue diucrfx a:tatcs.E- 15. ly c.ii ii.c-ij.if.c.iS.ir. f. 10.15 c.\ 3 7.Ea non eft in omnibus, Pr 1. ; 8 eft laudabilis, JV.li.8.& tuta Pr.10.9. f.ii.^; ^.u6.c.- i.l.^. c.i.v 7.%. Eius fruftus.Pr.i . z.Piolcs illius bcncdi-.i8.i8.faLiotemDominihabet,Pr.ii.2 efttcsra- ra,Pr. 10 6. 9.Confcientia mala.Pf 19 ry. 4- Caufar cxcmplares virtutis. I. Vcrbum Oci^ex quo folo, non vcro cx animi noftti iu- dicio.vita uoftra cft iiiftitucnda,Pr. ..v 5.6.7.8. c. 10.14. ^ '<• ^'.1.1 y.c.ii. I9.c19.11. 1. Conuerfatio & coniuni^iocum bonis, non verocum maliSjPf. i.i; lo.i i.ir. 1 3.14 ij is. 17. 18. i^.c.i j.io.c. 19.17. e.tS. i^.f.ij. ^.17. 18 c. 14 ^.c.^.xi.ii.i^.i^.ij.c.i^.-v 19.10. 21. IL. 5. Beftiaequajdam^in quibusiciuccnt fimulactavirtutum, Fr.6.6 c.jo v.\A-^ feqq. 5. Affeaiis. I. Sunt fr.rnandi.Pr.:6.ji cjo.x;. 19.30. 51. 1. L.-rtitia.Pr.i^.i y.c 18 11. 5 Triftitia:qui eft animi folicitudo, Pr.15.if . offa defic- cat, Pr.i7.ii.dcprimitnos,Pr.ii. 15. £.1513. obeft, ne difca- mus.Pr.iK.i. jtcm nc placide feramus affiidlioncs.Pr 18.14. Sa^pccltdiftimulanda.P)'. 14. XI. II, 13.4-. 1,^.25. alicnanon cu- nosefcifcitanda.Pr M.io. 4- Timor.^r; 14.?. 10.14. f.iS.i. f. Anior,oduim,& inuidia,P)".i5.-i;.2i.ii.f.i6.T;.i4. 16 f. »7-4 «-H t^ 6 7 8 f 14.30. 6. Spes:piotuin boiia, Prii.15. impiorum petir, Pr. 11.7. dilata,toiquet nos Pr.i j.n 7- Ira.Pr.ij.ig c m.v 17.21 14.^. i 9. i r. 6. Non-congiucntia. ■Pf^lj.jo.ir.lj.lj. .7 Vittutcsditcflriccs. 1. Iu(litiavn'ucffalis:cuiuslaus&vtilitasPr. it,t;.i9.20. c.\}.(,.c.ii v.^.x-,.c u.i8.f.i4.34.c.,o.i. 2. CharitasPr 10.11.^.^7 ,,.c.^^.nj,iy,,i,c.i^v.ll.x-L. 3. Piudcntia:qii,ievcr(atutinmednsquirendis,£ff/ to, joPrl8...5,eiuslaus.Pri3.,,.v„litas,Pr.9. i i.f.ii.ifi.f.i j. 1 1 f.i6.2i.f.i7.-..f 19 V 1 8.f.io. j.omiiia pci cam gcrcnda, fr.!}.it,.tcmpuspiopiiurafpeaat,Pr,i3.ii.f.tj.2J.c.t(S,ii. c.i9.\ i.f. 30.31. Eccl-J. v.i J.4 5 6.7 8.f.8.i;.tf.7. bcllis vtllis cft,Pr.io i8.f.i4 x». f •ci.Ef./.y.t.f,^ t;. 1 3. 14 1 j. 16.18. attcn- dic rci (ux,ncquc c(l curiola.Eff/. 1 0.1. Pr. 16.17 f. 17. i^.peri- cula profpicit&eui tat.Pr- 11.3. f. 17.11. diffiditdcfc ipsa, />, 14.14. Piu-,Jens quis, 7 r. 1 6. 11. Impiobi piudeiitcs cflc non pollunt, Pr. 14.7. I^rudcnna: opponitur Ihiltitia, Pr. 19.3. f. 2 3. 9.f.l4.9.f.l4.7.f i8.i.f.i7.i ;.f. i7.li.f. 1 5.11.^.5.5 j.f.ii.id. f.i^.f.^. j.itcm crudelitas, Pr, 14. 1 j f. 1 5 16 f 11 3. £-,17.12. f. Ii.-u. I <.i3,f.i4.;.f.l4. l6.f. 10.14.^.1.^.31.^.15.14.^.16.16.^.13. Ii5.f.i9.8.f.l(5.ii.f.i4.i8.f.i j.2 4.f.i6.io.i8.i6. 8. Ad pijmnm decalogi prxccptum. I. Timor Dci,Pr.i.7.f.i4.-u.i6.i7.f.i).33.f.i9.i3.f.! o.-v. i7.2.9.Ecel.S.v.i 1.1 3. i. f iducia in Dco.Pr.j.xL^. 9.^.19-1 s- 3. Pietas, Pr.i.y.f.^.io.f. 1 5.14. f-^.t^.j. 7.^.14.11.^.13. 17. f. J0.is.f.i6.6.f.i4-i6.f.ii..4.f. 10.17,^.11.19. f. 3.8.^.14.17.^.19. 1 j.f.18.1 j.f.i6.io. 4. Contcmptus Dei,Pr.i2.i2. j- Hypocryfis:fimulatio pictatisPr.io.ij.f.iS.i^.f.io.io. f. 11. 9. 9. Ad fecundum dccalogi prxccptum. Ceremonixdiuinitus inftitutoe &priccpti,lunttetinendx Pr.^.v.i.i. 10. Ad pticeptum tcrtiuin, I. Ritceft iuranduni,£f(/-8.i. 1. Vota Dco rcddcnda, Eft/.^.-u- 5.4.5. ii. Ad pijECeptum quartum. I. Sacrificia:qua; Dco grata.Pr.i i .-i-.^.i-.f.^.-u.^.io. 1. Audicndum potius Dci vctbum , quam lacrihcaudain, Eff/.4.i7. 11. Ad prsccptum quintum. I. Patentcs honorandi,Fr.iy.io.f.io.io.f.6.t;.io.ii.ii. 1. Parcntum nominc comptehcnduntur aftincs.Pr.ii.i^. patiLa,Pr.i7.8.fcnes Pr.i j.ii.f.ifT.j i.f.io.i9. 3. Parcntcs (petncns a coruisdcuorabitur.Pr.jo-^.&filius rebellis malcdicetui Pr.i;.!;. 4. Humilitas commcndatut & benedicitut aDco, Pr.^.v. 35.54 cft pr.rfercnda honoii P.15.5 >. 5. Supcibia irridetur a Deo, Pr.5. a;.;4.; j- eius vanitas, Eccl.6. ! o.f.7. 1 o.fcric lites,Pr. 1 5. o.f.is.i^.anicit &dcnun- tiat ciitium ptoxime futuium, r. 16. i S.c i 8. i i.f. 19 15 Su- perborum nomen Pro;<. i i.i^.cotum domus a Dco cucttctur Vrou.i j.i j cap.i6.j. 6. Ambitio cum ignominiaeft coniunila, 'r.ii.i f.ij.17, Eff/ 8.9. 7. Amicitia,Pr:i i.ii.f.17.17 f. 19. 6.^.3- 29.^.18 14 c. 13.1. «.i^.io.f.ii.io.f I9.4.f .14.10.^.17 9. f. 15.17, Eft maxime ho- minis proptia.Pr.i^ i^.Amicus non mutandus, Pr 17.10. vc habciidus & colcndu s,Pr ii.i^.f. iS 14.^.17.17. non fallcii- dus.Pr.itf.-u.i^. & 19. f 17. 14. eo non abutcndum, Pr.i j. 17 omni tempoiedurat,Pr. .7.17. 15. Ad ptasceptum fcxtuni. I. Concordia,F»-.i6 7^50 17. I. Manluctudo, Pr 15.1 j.f.i j.i, 3. Foititudo, Pr.i4.io.f.i J.18. 4. Pacientia.Pr 1 1.6.^.14. 19. c 11.14 f.i 6.51. f.i 5.1.^.17.3, j. Homicidium damnaiur,ciufqucorgana,& quihomici- di conlcntiunt, Pr. i.-t/ 1 1. ^feqq. Homicida peribit gladio, Pr.iS. 17. odit bonos.Pr.19, 10. 6. Rixi &contentioncs,Pr.5. 30.^.20.3 f.15 8. 7. Cxdcs iniuftj?, Pr 19.10. f.ii x;.6.ii. I7.f.6 i j, 8. Gaudium dc alicnis malis, Ein^f^exofitiis.Pr.i^.-v.l^.iS. f. 17 f. 9. Vindiifla priuata,Pr.i7.A.fi0.ii.f 14 19. 10. Crudclitas,Pr.i7,i i. £.14.15. ■ 1 1. Iniuria & vis^Pr.^.Jo. II. Malum pio bono non reddendum,Pr.i7. 13.^.10 12, I ;. Ii3,qu£ clt cupiJitas vmdi(fl:x,& cordis «ftus.fugicn- da, Pr.14.17f 17, 3.cohibenda,Pr.i!. 16. C.16. 31.^.17.14.^.19. I i.fcrit l:tes,Pr.!4.i9 f.i 5.18 placanda,& quomodo, Pr. 1 j.i. '■•i'^ '+• , 14. Iracundia.idfft, animi facilitas & ptopcnfio ad iram, Pr 19. -u.i 9.11. f. 3 0.3 ;.Ne fis itacundus,£ff/.7. I i.i. 1. Mifericordia iSi libcralitas, Pr.j.x'.;. 4.9.10.17.18.^.11. 17.^.11.1 j.f. I i.x;.i+.if .17. <■. i6.6.(;. I4.it.f.i8 17.C. 19.17. c. j.i y.f-ii-ii.f.10.6 f.ii.y.f.io.iS.c. j 1.10. 5. Furtum damnatur,rr.ii. li.f.i.v.jo.ji.f.iS i^.Furto comunicans,Pr.i9.i4. ! 4. Auaritia in omncs futit, Pr. i.r-.i^. 18. i9.E£f/ 5. 9. dam- natur.Pr.iy.io. c.i.i 9.^.1 j. i7.<-. 1 1.1«. cj. t8.l6.c.ii.i6.f. ;o. T.if.i^.f.ij.e.f.i^.xi. I j.i6.f.i9.i4.quac fmt maximcauaia, JPr jo.-v. I f. 16. vbiallcgoriacft attcndcnda. j. Frausincontraftibusfrequcns,Pr.io.i4.f.io.ic.noB efi in piis,Pr. 11.11. ell in co qui nocere vult, ic abeofit, Pr. 11. ao.non luccedi t,Pr.ii.i7.c. 17.10.^.10. 17.^.11. 8. crrarc facit, Pr.itf.x» 29.50 piis non rttucnda,.Pr. 14.15. Fraudulenci lurpi nomineappcllantur,Pr.i4.8. 6. Pcrhdia.Pr.i; ly.c.iS.e. 7. Vlura & fa:iHis, Pr 16.0). 18.19. C18. 8. f. 17 ^o- 8. Rapina & dolus, Prott.l i.4.c.i;.ii.c. 11.17.C 10.4 c.li- 14.C.18.8. 9. Inuidia efi: maia, Pr. 14. 4. eftputtedo oiriunijPr.i^.jo. Bonis noninuidcndum,ncque malis, Pr. j.t/. ji.ji.j j.e.iJ.X'. 17.i8.f.3.-i;.l.t.c.i7.4. 10. LaborxftnccclTarius, Pr.i6.i6, f.io.lj. itaqiie fufci- picndus,£ff/.4x;.7.8.f. 10. 16 vtilitas cius,Efc/.j.i i.afFcrt di- uiiias^Pr.ii.ii.f.i^.tj.c.ii.xi.j.i^. & principatum.Pr.ii.i^, f.ii i9.ciusbencdi(3ioefi: a Deo,Pr. t6.io.c.i j.x^.^.f. 1 1. Pigritia:facit paupertatcm, Pr. 10. 'j.^.^.c.i^.x'. 50. j i. 31.3 J.J4.C 18. 9.^.19. y.Eff/.^.f f.io.i8.eft taidaadopus, Pr. I f.i^.c. 19.1 ^.Eccl.^.if. ciusodium, Pr.io.i6.piger ad formi- cas remittitut, Pr e.i/.fS.y.S 9-10.1 1. cius incrtia, Pr. 19. i4'f. ao.4.cxcufationes vanae, Pr.it.ij.r.iiS 11. i ^.\6.c.ib.v.ii.H. appetit.nec habet vndecdat,Pr.i;.4 r.ii.xi.ij.ifi. 11. Mcrcatura, Pr.f 1.16. 1 j. FidciufTiornon fiattcmcre.Pr.ii.xi.i 6.i7.fcd pruden- ter & ciicumfpedle, Pr 6 x^.i.i.j, 4.5. ci 1.15. c. 17.18. f. 10. itf. Fideiubcntis res minor fit.Pr.i^. i (. 14. Bcncficcntia vctacommcndatur,Pr.ii.a;.i4.ii.non vc- tofalfa.P.- 19 7.f.ij.i4. 15. Bcneficium non proctafHnandum,Pr.j.i8. 16. lus vtfuum cuiquctribuatur,Pr.j.i7. 17. Bonorum noftrotura vlusqualis eflcdebcat, Pr.j. v. l}.l6.i7.iS.Eccl.S.i f.c.9 1/.7.8.9. 18. Mcdiocritas^Ecc/.^.xi.iS.i^.io. 19. Diuitia^male&citopartasnon profunt, Pr. li.v. 10. »1 .c. 10.1 1 .c. I o.f .1. 5 . 1 6 c. r i .V.4..1.0. 1 1 .ci l.v.6.7. diflipan- tur cit6,Pr.i j.i i. cum damno bonorum non comparanda:, Pr.l j.iS.c.16.8. iufta: & honcft3e,funt corona, Pr. 14.14.^.11. 7.vittutlfunt ornamcnto.f ff/. !.t;- i 1. i j.adferunt honorem, Eccl 4. 1 f.funt vtiles.Pr. 10 -v.ii.i j.Eccl.^ is c.6.v.\ i.ctiam multx.Pr.iy 6.confidens in illis peribit, Pr. 1 1.18. t.i 8.1 l.ob- noicios i ni uri is nos faciunt, Pr. ij. 8. f. 18.11. vanitas earum pet fe.Ecir/. f.xi.io. ii.ii.i;. to. Paupcrtasrcius caufa,Pr. i j.ij.facit humilcs.Pr.iS.tj. paupct non fpcrnciidus, Pr. 14.3 i.c. 17.5.C.1 j.non affligendus, Pr.ii.-v.ii.ij.paupercs contcmnuntur, Pr.i^.io.c. i^.xi.^.^. paupcr limplcx,opcimus,Pr. i9.i,c.i8.6.c. 1 9.11. pauperglo- riofus.turpiffimuSjPr. ii.j.paupcr rapax.turpilTimus.Pr.tS.j. comparatio paupcrum & diuitum, Pr. 19.11 c. ii.i6.c.i8.6.c. I9.t; 1.7. c. 18.1;. c. 17. f.r.ii. 18. c. 14.31. II. Modctatio,Pr.if Kf.c.^. i^.c.jo.jtfc.i 5. 17.C. 17. 7. II. Eleemofyna:beat &beatui, Pr.i^.xi.ii.ii.c.itf.S. dclet iniquitatem, Pr 16.4. augct diuitias, Pr. i i.xi.i^.is. exhotta- tioncs adeam, Pr.ii .1 j.f.ii.g.f.iS.i^.c.ij.i^.Ecc/.ii.x'. i.i. 1). Fames.Pr.i^.xi^.S. 14. FidcIitas,Pr.ij, i j. if. Limites agrorum feruandi,Pr.ii.i8.c.ij.x;. lo.l i. 16. Pondera lint iulfa Pr i^.i i c.i i.i.c icu.io.i j. 1«. Ad pii-ccptiim nonum. I. Linguarcanon pcccandum Eccl j v. f.^.linguaefapien. tis laus, Pr.if.ii cio.xi.io 1 1. ji.ji.c.i i.ij.cio.i f .c. It.i8. c. 15.4 c. 18.0;. 10 ii.eius vtilitas.Pr. 11 14. fobiictas, Pr. 17.11. t^.iS.vcrba fapiencum audiuntur.etli laccnt, Ecct.i) 17 c.io. •t^.ii.ij.hngus tcmeritasfujjicudajPr.ij.j.linguancptaEcur- ratmcntcm,Pr. 15.1S.C. 16.IJ.C iS.X'.;.! 3 c.19 lo.lingu.rpet- ucrfitas niahi,Pr 4 i^.lingua mendax difplicct Dco, Pr.ii.-y. I9.ii.lin!;ua- multiloquium, Pr. 10.19. c.l 1.16. Ecc/ i<-ii-Iin- guaimproL-orumcllillr: muia.Pr. 18 7.C.14. j.c.11.14. loqui- tur llulta, Pr. 1 f .t/.i.-.litcs fciit, Pr. i 8.6. vcilltas lin<'uae bo- III, Pr.ij-.T/.^.^.c.io.x;.! i.ii. c.i7.9.c.io.lo.f.t0.l).f.if.l I. '. lo.jt.c. if.tj. Iingua: mahc incommoda, Pr.4.i4,f.ii.i 8. C.I7.18.C }o. 14 c.t9 I I c. I4.j.c,if.i8. t. Eioqucntia,Pr.i. 17. c.ij.j.jo S.c.j.j.f.io.fe.c 16.6. vciitascommcnd»tut, Pr.ij. ij-mcndacium damnaturiPr. i^.^.Ecf/.^.x^.ij. 6. Tcftis:veiusprodcll:, Pr.14.15c 1 1.1 7.^.1 ;. if.c. 14. 5. falfus.damnatur, Pr.i^.-v.iS.i^.c.i^.io. peribit, Pr.iy.v.; 9. i8.c.ii.i8. 7. Suf^icio mala:fugienda,Pr. J.19. 8. Sccreta rcticciida,;r.ij.9.c.ii.i j.cto.i f . 9. Detraflio& calumnia, Pr.io.t8 f.iS.S.tfi.ti.c.io.i^.r. i(f.t8.c.n.i;.c.6.i9.dettador quis,pr.i i.ij. peiniciofuscft, Eccl.in.'. i.fcritlitcs,Pr.i(j.i8.c.l8.8.c.i6.T/.io.ii.tt. punic- tura Dco,fr. 19 19. dctraherc dealio cft improbiflimum,Pr. 1J.18.C.1 i.ii. eftiraproborum, Pro». 13.5. ne fcruis quidcm dettahendum,Pr.;o. 10. 10. MaIcdiftio,Pr.i(f.i8.f.jo.io.f.ii.io.c.i6 10.C.15.1J. 1 1. Adulatio,alicntatio,blandiIoquentia,Pr.i6.tj.f.i7.6. c.iS.ij.c. 19. j. c.js. 18. efl amiciti.e contraria& pcrniciofa, Pr.i9.f c.i5i.6.c.io.i9.c.t4 x-.i^.if.ifiodiofa tandem,Pr.i8. ij.affliflosodit &defeiitPr.t6. j8. pcllitui tandem aflcnta- tor.Pr.ij.ij cum aflirntatorc non infaniendum, neque mali$ aflcntandum.Pr ij.itf.c.i^.xi.^.j.Ecc/.^.j. II. fama;bona,dclcdlat,Pr.i j.io.c.ti.i.cfl bonus odor, £cf/.7. j. 13. Laus, Pr.17.14 C.I8.4-C.11.8. nc fit in otc ptoprio.P»-. t7-ii.oftcndit,quaIcs fimus,ambiiiofi ncc ne, Pr.17.11. non conucnit malis.Pr.t 6.x;.i. 8.^.18.4. bonos ftultitii notainfa- mat.tcc/.io.i. 14. Corrcdio, Pr.it. i^.Ecc/.^.xi.^.S.qui oditcam.pcribit, Pr.i^.lo.c.ig.i6.c.i7.v.^.6 c.i j. T;.it.i4 ji c.i;.9. vrilis clt, ctfi dura f aepe vidctur, Pr. I J.18.C.IJ.J1.C. 19. lo.c 10. 30. boni audiunt cam.Pr.^.y.c.io.S c. i i.-i;. 1. 1 5.C.I7. 1 o.f.i j.i i.c.i^.i. malieam fpcrnunt.Pr.io. j.c u 14 c.i9.9-eftillisinutilistPr. ^.xi.^.S.c.i^.ij.c.ii.ii.quxmaximeaudicndaPr. 19.17 c.ij. ij.eiusrcpudiatio.Pr.j.x^.ii.ij. 14.10.11.14.1^.16.1 7. 18. 19. jo.ji.jt.j5.j4.3j. c.7.'t;.6.7.g.9.io.ii.ii.i3.i4.i5.i6 17.18. l9.io.n.ii.ij.i4.if.i6.i7.i8.i9.c;o 10. ij. Confilium,Pr.S.i4.c.i;.io.c.io.5.c.if.ii.c.i4.6.c.io. iS.c.it.xi.j.i j.io.c. 17.9.^,1«. 17. c. 11.14. prudens &fanum, Pr.ij.t;. ij.4.maIum,confuItori pcfliinum, Pr. 17. 11.^.16.17. £cc/. 10. x". 8.9. 16. Lingui virtutes&vitia,Pr.i3.6.c.i8.i j.c.i9.ti.c.i6. 13.C 17.17.^.1^.18. C.18.1.C.10.11.C.16. II. C.18. 19 c.ij 10.C.17. i4.c.t6.l7.c.ii.io.f.t«.to. c.jo.; j. c. 17.I9. c.19 9.C 18.18. bona: pt£Emia;& maI«,poenx,Pr.ij.t.c.i8.io.c.ii.i4.c.i8.ii. c. 1 3 . j .f. 1 o. S.c. 1 8 .7.C. I o. 1 3 .c.i 1.1 3 .f. 1 7. 1 o.c. i o. 1 4.C. 1 1.13 . 17. Ad pra:ccptum dccimum. Prou.6.Zf. V. LOCIOECONOMICL I. Vxor. I. Bona:efta Dco, Pr.iS.ii.c.is.i^.Pr.iS.ii.f.i^.i.c.ii. I6.c.i9.l4.c.it.4.eius encomium & opus.Pr.j i.v. lo.Q^^/eqq. placida & Icnis,honorabiIis,Pr.i 1.1«. Ecf/.7.i9.fapiens,idifi- cat domum.Pr.ji.jo.timens Dei, Pr.j i.jo.elt lara autnulla Eff/.^.xi.i^.io.corona virijPr.ii.^.vt habenda, Pr.j.t; 1819. t.MaIa,Pr.ii.9.i4.f.i}.ij.c.t7.t;.i 5.16.^.3013.^.1 i.ii.lafci- ua& ftulta,turpis,Pr.ii.ii.rixofa,Pr.ti,t;9.i9.c.i5.i4.c.i7. ■v.ij.iS. t. Coniungium. DiciturpaflumDci^Pr.i.iy, 3. Araor mutuusconiugum. Pr.j.x;.ij.i6.i7.i8.i9. 4. Proles. Eft bencdidio Dei, Pr.17.6. 5. Filius. , Bonus&malus.Pr.io.i.r.i^.-v.ij.iiJ.c.if.io.c.ij.xi.i^.if, c.i^.^.c.i^.xi.ij.t^.c.io.io.f.jo.i/.i^.i i.c.i8.i4.c.9.J.f 1S.7. fapicns.laudandus, Pr.io.i c.ij.i.c.i^.ij.c.tj.i^.t^ tj.i^.c. 17.1 1 .ftultus.vituperandus, Pr. 1 9.1 j c.i 6.teat>a eam ad.ficat fr.i+.x^-S.^- nuoord.ne ctd.ficanda, fr.i^-^? dccodores .Ham cuc.tuut, PMi.20.c.ij.5.migrationescicbta.nox..-c,Pr.i7 8. 10. Labor domelUcus. Tr.n.iy ,. ,, II. Mnd. acquirendi. I. Curapecoris, agn&bonorum.Pr.iy. 1/. 15.14.15-16 i7.£.ii.io.<;.it.6.< 1 . , j „ 1. Agiiculturainpr.m.s comm9ndata& laudata ,Pr. 14 4. 3. l-ccunia,ciufquc vti iias.Ecf/.io.ij. VI. L OC 1 POLITICL I. Ciuitas. Vndc fjlua fit.Pr. 1 5.i4..npnmis confilio, Pr.i f .11. & be- ni"nitate,Pr..o.i8vndc3mplificatut,Fr.n.ii.(r.i4.j4.bon.s ci.ribusdeicaatur,i^r.ii lo.pcllimus e.us ftatus qaando ma- l.dominantut,Pr..8.i8.f.i9T.'.i.8.i6.£fW.5.7.84vbivcrbum Deinonaud.tuijPr 19 18. i. Rc^num. Rcgnorummutatiovnde,Pr.t8.x.Eff/.4.'4'lloru'"'"p'en- dor,?r.i4 i8.confetuatio,Pr.i4.34.f.i8.i.f-i9-4 H.c.i6.ii. ff.io.iS.f.tS.iS. ;. Rex,fiueprinceps. 1. Magiftratus.Pr ji.-y.i-i j.4.5 6.7-8. ^•'^•i?-?-'^-!^.^^. "o. Ij. c i7.T;.7,i6.f.i.ij.f.S.i5.'^-i4^'^ l l.li.cii.x' 11.13. c.17. 15.^.16.13.^.14.16 «-.jo ti. 1. Rcxhonoiandas,Pr.if.'u6.7.f.i4-t.'.ii-ii. 3. Iiarcgis:timenda,Pr.is.i4.£cf/.8.-ui.4.patient.apla- canda.fr.if.ij.Eff/ S. 5.^.10.4. 4. Bencuolcnt.a tcg.scit falutatis,Pr.i6.If .«■.is.li.r.io.i. j. Qiijiregnarcdebcant:nonignobilcs, /'r.19.10. Ecf/.io. V f.«.7.i7.non iuuencs,£fc/.lo 16, 6. Rcxqualis efiedebeat:nonciaf\or,Pr.i9.4-noncbrio- fus.Ec. i.i. Secnndus gradtu cft,poft luiceptum diuinum hoc fcmcn.in eiudnodi fciiciter coepia obcdicntia conltanter peifeucrarc, vcramque fapicntiam ardcater amarc,ill,a("que ftudium coii- tinuarchumanam vcio & carnalcm fapicntiam abominari & dctcftan.Pr.^.xi.i.i.c.^.i». 11.11.C.4. -v.i j.c.ij.i^.ficc/. 11.1/.6. ■y.Vr.i}.v.6.adu.c.io.v.^.c.^.v.l^.ad ii.c.y.v.l.ad j.f^x-.iy. i6.i7.f.i.i/.ic.(K/ lo.c.^.i^.io.ii.ii.t^.c.^.xi.i^. ad zy.c.i^.v. li.£ap.^.v.\i. Tertius gradui eft.lehouigratianofreac fcire, quid,qualis, quam pulchra, pr:rclara & pnftans atque qaanta res fit fa- pieutia vcra Sap.6. v.i^u:.y.v.i '.. adib.^ xi.i^. jo.c.S.-Li.i.f. b.v.x j.cS.-v.^.f.fi.xi.i^.iy.c.S. ■ .f.7.1 j. Pr.8.X'.ii. ad 3 1. ©> t/. ii.i j.i 7.10.^.3. xi. 19.10.^.30.4.^.14.^.1 3.14. b^artu! graihis eft, fcucquis lap.cntia.n vcram dct,apud qucin dodorcm aut magiftrum.vcl vbi (it qua:renda & inuc- nienda.vndenam veniat, quibus in libris tradatut , quotquc modis in iftis libris .putainlibronaturx&Sci.piurx, tum magno.tum paruo^apparcat.Pr.i.f.^.^J ^.^a/i.ifi.i^.iS. ^^. 81 j.Pr.lo.il.c. IS. 18. c. 19.11. f.i 1.3 1. f.i9.if,.f.it.'L;.i.i.f. iS. 3 i.c j. j.c. l b.3.f.3.X'.6.7.f.7.i'. I f.ifi. tj.c.^.v.i.ad 6. &u:ntus gradu^ clt.Icirccui (^eturvcra lapieiu.a, cui uon: quis ilhus lit alumuus:quoniodo,quo ftudio,aut qua mctho- tlo ca fitquirenda, qui veniat & communicetur,qulbusauxi- l.is & mediis.quando & quor modis pofiit ac dcbcat impeti^- ri:denique an.quid.a quo,cui,quJic,quaritum..vbi,qu3ndo,de fapicntix fcctetis fit comiiiunicanduin. f^r.it.v.x.c.x^.v j.c. 10.6.1.3.1'. II. 3 4.f I :.io.f. 17. lo.f J S.ff.f. 17. 6 c. I j.j 3.CI i. 1 CI4. 3 j.f.ij.to.f. 19.; .Sap.b.i f c.io.i f. I J.14.CI 7.CI4.17. C.9. lo.f.ij.T^.i^.iS.Sa^. i.v.i i.j.^ Pr,i.-:;.i.4.f.S.9.x'.i «^i?.Pr. jo.f.7.8,9.fccc/.io. 10 Pr.9. j.f.ij.t/.^.i^.f. 15.1/ 3 t.-i c. 13. i8.f.y.i/.7.8.c. 14.6.^.17.14 c. io.li.cii.ij.c.io.19.^ 6.C. 31 9.C. 17. 5. Gradus fextuf eft fcirc.quae fint bona & dona veix fapicn- ti.-t,& qu^ fint Itudij cius cxercitia,quis vfus,abulus,fructus, atqucfiiii»:acquanti & qu.Tm varij indc thefauri ad nos per- ueniant :Sap 7 1 i.ir.14.17. i S.19 io.li.i7.iS.Pr. i6.7.Sij').8. v.^.ad iS.Pr. I ;.i;. \i.ad 18 Sap.lo.v.- i.Pr.t.v. 14. 15. i 6.1 g. 19.11.35.36.^.9.11 cj.-u.ii 11. c 1.9.C, f.v.i}.i.i^i^.i6.Sap lo. j.Pr. i.-t/. 9.10. c 5. -i;. 15.16 i-j.Sap ;. i j- SeptimuA ^ vltimu-s gradta ea.negi y morari fophiftis,fcd illos floccipcnderc, lequcad vcritat.s agnita confellloucm ac dcfenfionem pra-parare, illamque ad poftcros vtilitcr piopa- gare,& fcmper in Deo laetari. Pr.4. x'. 1 4. 1 5.C. 1 4 i i.c.4 v. 1 8. 19. S/J/>.4.7 Pr.ti.6.f.l 3.i.f.i6.5.f.i7.li.c.i i.i f.f.iS.x/.i^.c. 29.1.^.14.1.^.19.17.^. II. 3. f.i 0.19.^.19. 15.^.3 o.-u.j. 6. SECTIO XXVIII. In qua dtlmeatiir M I M E T I C A. M r R j€ C E P T A, I M E T I c A e(l ars bene imicandf. Eft<-iue generalisjvel fpecialis. Mimetica gcneralis prscipit de imitabilijimitati- uo,&; imitatione,feu, deobiedo,pnncipio, & modo imitacionis. Obiedum imitationis eft Dens , lefus Cluiftus, natura,(S: quodlibet bonum naturale ,morfllc, fuper- naturale, & artificiale. Principium imitationis eft naturale,vcl fupematu- lale Ibi eft natura & ars:hic gratia. Modus imitationJs eft in paitibus eius , videl. in amoie, admiratione, & intentione: & illius generi- bus, Sedio XXIX. Biographia. 385 bus, vti funt imitatio pctfe<5ta vcl itTnicrfeda ,lauc!a- bilis vel culpabilis, exteiiia vel intcinaj&c. Mimctica fpccialis tam latc patcc , quam lat^ patec Encyclopxdia : inprimis ell philologica , iheologica, cchica,ceconomica, politica,& mechanica. . R E G V L iC. nitatie- I. Imitationis magiut efivis mvtram<^ne partem. [tvtili- *• Imitatio fiquitiem facit , vt nobis pioponamiis cicmplar, quod cxpiuuamus in mcntc & vit.i nortra, adcoquc in adio- iiibusomnibus.Qijale itaque c(l cicmplar.talis efl imitatio. quaiis imitatiotalisadio.Quanta cigo vis cll cxcmploium, canta cll & imitatiouis. [m;t.ib;ie' 1 1- Imitiihile dcbet cjfcoptimuft} in fito genere. buomodol ... ,.,.., 1 i /-l' Sebcatef- Siquiscnim vclit aliquid expiimcrc.non ilcbct libi propo- Vtompa- nercid.quod cll impcrtcdum, malum, failuin, &c. quia lioc atumJ eft plcnum demciuijr:fcd id cligcie debct.quod eil pcrfcCtifli- mum in aliquo i;encrc. Primum itaque imitabile critDcus, piinium illud vcrum,bonura,& pulchruin. Sccundum iniita- biie crit natuta : tcrtium, virtus moialis& fpiiitualijjquar- tum,opus aliquod artificiale. 'lincipiu 1 1 [^ Imitatrix eflvis, cimimpellit adimitandum. nuiatio- ^ ' 'is Eftque natura, ars,velgratia. N/«/«r<» cft imitatrix fui ip- /ius,& quidcm tribus modiss Aut cnim imitatur abfq; pra:uia cof;nitione,vt in elementis,meieoris,foirilibu3,& vej;etabili- bus:aut prajuia cognitionc fcnlitiua : aut prxuia cognitionc intellcdiua. Itaque fcnfus cxtcinus, phantafia,& intcllcdus faciunt vt animal fit imitatiuum;intclleClus, inquam, fpecu- ]atiuus,adiuus,& fadtiuus. jirs ell imitatrix naturae, & qui- dem bcncficio fenfus & intellcdus. Itaquc omnes artes , vt Logica,Grammatica,Scenographica,&c.fuiitimitatrices.Gr Refp. Dcus imitatur lcipfum.hoc cft, ideas, quas concipit intra fc.Nam ipfius cf- fcntia cfV infiuitis modis iraitabilis. Vulgo quidem dicitur: Dcus,natura,ironici, & opiniofi non imitantur.-fcd hoc acci- piendum cfl,de imitationc fltid^ dida. )lex I V. ObieShum imitabdeeft triplex : jfecula- ■^"™ tiim7n,aUinum,fa6liHum, tatio- ' J lohfinnes CoUe (uam Eneyclopaediam infcriblt De idea ^ theatroimitatricium (^ imitaiilium ad omnes intelleBui ,fa~ cultates, fcientias,Qr' artes:<\a\^ nempc tota Encyclopxdia ni- hilcflaliud.quaars rcdeimitandi , & quidemomnisgeueris fpeculabilia,agibilia,& faifl:ibilia,vtloquuntut;& quide pote- tia, aiSlu, habitu , vel dilpofitioue. Quodlibct autcm horuin obicdorum fubdiuiditur in naturale,artificialc, & phantalli- cum. Et rurlus ttiplicimodofeoftert : vel vtnotio prima,id cfl,conceptus rei immediatus:vel v t notio fccanda,id,cff,con- ccptusii; conceptus:vel deniquevt fundamentum couccptus (]Uodc(f partini resipfa.partim voxaliqua.Hinc patctToimi- tabile ellephyficum ,mathematicum, metaphyficum.philo- 3ogicum,&c. fres tet- V. In (Jitalibct imitatione logica tres neceffario termi- nini in ^/1 reqtiirHntur : videl fubieEl um ,prAdtcatMm,0' me- ogici. dium,feu terminus minor, maior, ^ rnedms. Imitatioefthyperphyfica,phyfica,vellogica.& hacpoflre- ma nccellario tres terminos tequirit:qula huiufmodi imitatio fit pcr analogifmum alimili ad fimilc. adeoque per fyllo- gifmum.Efl autcm lyllogifmus ifte vniucrfalis.vel fingularis; <}uia obie(^um imiiationis aut cfl vniueifale.aut fiiigularc. latio V !• iT/iitatiohumana eflfpeculatiiM, aUiua, ''^^- vel effeilma. Imitatio humana efl expreflio imaginis , feu formatio rei iuita imaglncm.qux cftphantafma, vcl noi;ma,ab intcUeftu detxcatum & fabricatum.Qyarc cum intellcdus fit fpccula- tiuus.adiuus, & cfFctliuus.nccefie cft, vtimitatio quoqae fit triplcx. Imi'aiioJj>eculatiuit cft , qua homo acquint cundas difciplinas, imitando fcil. dotSrinam oculis & auribus. Imi- tntio aciiua ell,qua homo'acquirit virtutcs moralcs aut vitia, Imitatio effeBtua C&. , qua hoiro cfficit opus artificiale , efFc- xgrotarit. 3. Mitigat morbos incurabiles , vt facile tojerentur, ncc magnopcre fundfioncsaninii inipcdiant.4. Prsjiat long^vi- tatem ^mortemplacidam. Namqui fobric viuunt , harmo- mam humorum egregic tucntur , & ctim ex hac vita dcceden- dum , nullos ferc , vel exiguos, dolores (entiunt : quia moriun- turpcrmcram rcfolutioncm. Cum enim per dixtam noxios humores cuitcnc , nihil in fe habcnt , quod temperameutum violentc polTit deftruere, aut calorem naturalcm opprimere : ac proindenece(I<;eft,vt viuant , donec humidum primigenium vna cum caloreinfito fitita confumtum,vc non (Tifficiat^ad ani- mam in corpore vlteriiis retincndam. ^.Corpns reddit leue , agi- le ,vegetum , (^ adomnes fuos mottis expeditum. Grauamen enim , naturx opprcflio , & tardicas prouenic ex humorum le- dundantia,qui vias fpitituum obftiuunt, & iundurasobfidenr, nimiumque humcdant. Icaque fublacahumorum copia per dixtam, colliturcauiailliusgrauaminis & tarditatis, & laxan- turvix fpiricuum. Deindepereandem dixtam fic, vtconcodlio fitbona , &probusconficiatur fanguis , cx quo dcindcputi& copiofi fiippeditantur fpiritus , a quibus omnis vigor & agilicas. Hisaccedic, quod viuuscolorfacicicomitacur vKam fobriaiji, Dan. 1.1/. 15. Atquehxc quinquecommoda fobrietas adferc corpori. AnimoCimiVnet prxftat quinquc. i Senfibus externis pr&ftat vigorem. FundiQjies enim rcn(iiun) impediuntui fuper- uacaneishuraoribus.quos vitafobriatollit. 1. Mitigat affeilus feu pajfiones , prxfcrtim ir.T & mchachoVix-.item appetitum inordtnatum cibi , pottu, f^ Veneris. Subtrahit enim & corrigit humorcs,quiillorum caula.j. Conferuat memoriam.Hxcenim. maxime Ixdi folctabhumore frigidocercbrumoccupantc , & vias fpirituum anguftiores obftru"cndo, & fpiritus ipfos refrige- rando & torpidos reddendo : quo fit vt apprchenfioncs lint lcncx , languidx , & fluxx , & fxpe in media narratione homi- ncm ita deficiant , vt nefciat quid dixcrit , aut qua dc rc locutus fuerit , rogerque focios , Quid cradTabamus ; Totum hoc ma- lum mirificc arcetur vel curaturdixta fobria, &, quantum (icti poccft,ficca.Haccnim fic, vc fiipctfluahumiditas vclnongigna- tur, vel gcnita confumacur. Inprimis ablTiucndum cft a pocu calido &fHmofO)nifi forceexigua ficquancicas. ftficnim vi- nura fit calidum, tamencrebro & magna copia hnuftuni,frigi- dosmorbosparit. Nimirumimplctcaputvaponbus quiibidem refrigcrati, in ftigidam pituitam, qux eftilias nioiboium,den- fatur, .(.. Tuetur vigorem ingenij in excogitanJo . ratiocinando, inueniendo, iudicando; Qf aptitudinem confert ad diuinas illu- ftrationes fufcipiendas. Solnia enim dixta tollit uimiam ccrcbii humiditatem , vaporum &fuliginum abundantiam , mcatuum ccrebri obftrudionem , nimiani fanguiuis copiam , (pirituum feruorem a (anguinc vcl bilc proucnientem, vaporcs biliolbs & melancholicos, & finiilia fpeculationis impedimenta, f . Libidi- nisimpetiim extinguit (^tcntationes atqueftimulcs carnismi- rijic): Jedat , magndmque carni acfpiritui tranquillitatem cen- ciliat. Sobrictas enim fenfim minuit copiam (pcnnatis, copiam itcm & fcruorem fpuituum :quibus ininiinutis fiionte ceiTant libidinofximawinationes. Atquc hxc (unteximiailia commoda fandi fobrictatis , cuius ftudiofi cultorcs illaabunde funtcx- perti.pucaElias, Elifxus.Danicl.Dcmocticus, Hippoctaccs.Io hanncs Baptifta.Bartolus, Cornarus & alij, de quibus vide Hy- giaftieon Lf ()»/;«>-«<»ioqui cernariUs rclpon(iet Hthica: Pauluije. Nimirum vt pietas re(picit iu Dcum , luftitia in proximum , fobrietas in nos ip(os : ica oratio fpedlat Dcum , eleemofyna proximum , iciunium nolmetip(bs. 7. quotidie medttetur baptifmum, ^fubinde ac- cedat ad S. Ca:nam.\h'\ ad animum fibi reuocet promillioncnt Dei, &fuamrepromi(rronem : hic recordctur mortis Chti- fti. H.poenitentiam agat in genere ^m Jpecie. Illadicitur poc- nicentiavniucrfahs, ciim dolemus ob omnia pcccata a udbis commiira ; hsec particularis , ctim dolemus ob hoc vel illud peccauim :neque (bliim dolemus, fed etiam confitemur Do- mino,neque folum iftud , fed etiam emendaraus vitam. 9. di- ligenter cu/lodiat portoi quinque fenfuum ,per quas ingrediuntur peccatain animum. Ica enini het , vc vicemus peccatorum in- gencem multitudmem, 10. diligenter (°t> fiequenter meditetur mortem. Nam hitc medicacio, tradente Bonauentura , parit fcx bona Facit peccata fugcre , mundum contemnere , feipfu.n contemnere , vitam pia:(encem redleregere, redie temperare pr.tfeiicem kctitiam , & rcdle diuidere pra:fentem & fivcii- ram vicam. 11. fipe ^ attenie cogitet extremum iudicium. I i. fnpe ^ attente (ogiiet critciatHS gehenna.. 1 3 .fipe ^ atten- te cegitet paradtfi gaudia. Haic ncmpe func quacuor nouif^ fima, mors ,iudicium, gehenna , & vicaaeterna i quorumat- cenca cogicatio cfficic , vc ad morcem nos prxparemus.i4,^7c defperatio, timor & audacia, &r denique ira. Tom. IV. AfFe(5lus niixti,fcu compofiti,funtmifcricordia,in- uidia, ztlus> epicha:recacia. R E G Y -L Jt.. I Pathologia hoc loco tradhnr compojita. vti efi difciplina Paihoio- gia qiialis difipli- Pnthologia eft paitialis, vel totahs. Illa eff parsPhyficx , vcl """ Ethica:,vel Oratorii, vcl Theologi.vih.cc eddifciplma phylica, ,<.'thica,& theoIogica.Atque hoc poftctiori modo Pathologia cft deartertibus nol(:endis &emendandis:quoinodoZ,.(;/;/«PfT?»>-;- »'«, Profejjor pbilofopkiA ciiiilti in ^ymnafio Romano, iufcrfplic fuum commentanum.luculcntum lanc & crudituniicx quo ple- laque huc transfcrcmus.piacfertim in Pathologia fpeciali. Faiholo. gi.i: viilic 1 1, Pathologia facit ad fanandum morhos animi & corporis ; adeocjue omntum pene difciplinarum findio hac eadem confert, Tanta vis eft afFc^auum ( quos alij .ippellant afFe(rtiones, alij perturbationes , alij paflioncs ) vt ftpe hominem de mcnte de- iiciaut & prollernant , vcl fummopere infeftent & perturhcnt., J-Iinc lamblichtM lih.de myfteriis Qos appellauit clauos, quibus corpori animusceu patibuloaffigituv. dirum fane fpcc^^aculum, ,.animum hominis , lerum dominum , feruili fupplicio damna- tum intueii, quafi Prometheum Caucafb affiium. Ali| dicun- tur funiculi, quibusadhoc vel illudquafi vin(fli quodammo- do homines aliquando trahuntur. Sunt infuper veluti quidam igniculi, quibus inflammamur & accendimur : flimuli, qui nos frcqucntcr pungunt & angunt:uerui, quos aliquando contrahi- mus, aliquando porrigimus : venti, quibus noftcr aninuis tan- quam mareprocellofum perpetuo agitatur:denique nubes.qui- bus mens & ratio obfcuratur.Expedit ergo,vt horum affedtuuiH origines, caufas , & efFedla cognofcamus , & remedia , quibus curantur , perfpe(fla fiabeamus. Sicutcnim mare interdum oc- cupaturmalacia, nullonauigantium vfu ; inteidum pciflatur auri & ventoad nauigandum commodo,vbi clauus atque nauis in poteftate (unt gubernatoris : aiias violentiore turbatur ven- to, quod ctfi ad celeritatem nauigationis confcrt, res tamen eft periculiplena, nenauisimpetu deprimatur, vel in a:ftuaria, bieuiaque compellatur : quandoque demum flatibus vehemcii- tiflimis compluribus ab imo vertitur , attolliturquein flurtc cotporis tantCim perpcirio. Etfi ergo afFcaus eit motus mixtus , icieft , adiuus & pairiuus : prxcipuctamen eft motus partiuus, &proindcpairiopoc,iisd,citurqua,Tiaa,o: vnde & Grxcis 7,«Sc,, a ^i^a, & Latinis pallio , atgntudo , & morbus dicitur. Eftenim perpeir,o qu;cda,ii cu,n tacultatis appcceii- tis ab obiec^o , tum viucntis vel partis eius. Maneat .taque h- xuin , has affcaiones ex pair.one ariri , & clle partim aaus facultatis appetentis , partim aftus leu afliones . & paffio- nes animalis appetentis. C.ieterum affecftus lunc inotus in- terni , qui confiftunt in ips.a facultate appccentc. Eter.im obiedtum mouet fenfum. Senfus obicauin cognolcit vel vt bonum , vel vt malum. Si vt bonum & lucundum , cxci- tatut appetitus ; (i vt malum & iniucundum , exatatur auerfatio. Appetitum & auetfatioucn fequitur vi)®- , af- feBM, quo animal in cordc intetne mouetur & afficitiir . vnde nonnunquam exoritur motus cxteruus in loco motiua.vcl pro- fequendo vel fugiendo obie6tum.Atque hic eft vera & genuma indolesaffedtuum : vt merito mirari fubeat , cur Scoici contra coramunem fenfum & experientiam a?!i6c-tcuj ptobauerint. Qjuid veroi an non affecftus dici poffunt opinionesJ.Minime ve- ro. Nam opiniones in parte cogiiofcence . adeoque in cerebro, affeftus in parte appetente , adcoque in corde fua,n habent fe- dem. Itaque jperperam Stoici , tcfte Cicerone , affeiftus animi definiebant elie opiniones : vnde aiebant , dolorem effe opinio- nem mali prxfentis ; metum , opinioncn mali futUri & cxpe- dati , Istitiam, opinionem boni praefei\tis; cupiditateiii,opinio- netn, boni futuri. I V. Affe^m in cordefmm habent fedem. Affedus confiderantur latiffime , ftride , vel ftridtiffime LaCiffime affeilus etiam cadunt iu angelos & animam raciona- lem! Nam & illis & ifti reuera ineft amor.odium la;ticia, trifti- tia,&c. Dcum quod attinct , in illo non funt affciftus . fed ali- quid eminenlius , quo effefta affeduum cientur ab ipfo, & in jpfo. Srriai affcdus funt in animali , quatenus eft animal. Sm- Mi/fimi affeitusfuntin homine , quacenus eft homo. Hinc affedtus diuiduntur , quod fint intelleftiui vel fenfitiui, anima - les vel fpirituales , humani vel bcftiales. Hmc itaque facile eft iefpondere ad vexatiirimam illam qu.Tftionem, in quaparle (inims, excitenturajfeclui i Nimirum excitantur in parrc ratio- nali,& irrationali : quod ita patet. Appetitus alius eft naturalis, alius animalis.alius fpiritualis. ,^fpetitus natifalii eft ptopen- fio fine cognitione : /.nimalu ir (firitnnlu ex cognitione bo- ni & mali exfurgit i ille quidem ex cognitione fenfitiui , hic ex incclleaiua : vnde ille fenficiuus , hic rationalis dicitur. Affe- dtus , qui competunt animali, vt eft animal, funt ci tJ kXoy ai, feu in parte aniini inferiore, adeoque m appetitu fenfitiuo : qui vao competunt homini, vt eft homo , funt partim cu teJ" «*»'- ^•M, id eft, in appctitu iuferiore.partim ci xJ /o>ix'/, feu in par- teanimi fuperiore, feu in voluntate , qui dicitur appctitus (u- pcnor. Hucpertinent illa l.s.Uj Ver^grini lib.d-cz. Nec inficior eafdcn ( fiffeilienes ) abappetiturationali interdum cieri , cui vis ineftappeticum infcriorem trahendi , qaalem in fubieiftain fphii-am iuperior exercet. Inde fit, vt homo pluribus & vehe- mentioribusinfeltctur percurbationibus.quam bellu.y. Et mox: Sunt ijjitur animi affeAiones in appetiiu inferiori , vt in pro- pria fede i ecR fupcriorcm quoque refpiciunc & afficiunt. Er r«?- ftu : Eft etiam inter animi facultates mira qu.cdam confenfio a natura . vt vna alcciius auxilio accurrat , vbi fenferint elfe opus i perinde ac inexercicu arte inftrudo fieri videmus. Poi^q appetitus inferioris facultas atque visdnplcx eft , concupifcens Sc irafcens.hanc euuot^ScTo Suu^ei^if; illain st!S^^i'!m<,& ro im- evfoili^^ appellant philolbphi. Vtraque ifta facuitas in cordc fedemhabet. Vnde !«/«« nofter c. ;. rette fcribit. <^od ad crg^imm , inter illas nullum ftatuo ditciimcn , fcj in corde vtramquc conftituo : ncc laiido Platoncm atque Galenum I. 4. de dccrct. cam, qux conciipiii:it, in hepate loc.intes. Nain epat eft fan<'uis craffior , coagulatus , adfcnticndum, ncduin ad ap- petendum ineptus : omiiis vcro appeticio ell cum acla fcntien- di. Pr.cterea hepar eft fcdes earuin facukacuni, qux quod non funt apta: obedire racioni. vel eius impciaca cxcipcre , dicuntuc irrationales , cuiufmodi funt alendi & augcndijircs : at appe- .tendifacultaspurior , percipic dldlacarationis , & plcrumque audit Sed & expcrientia iuuat , magiftra rerum : dum enim cu- piditate aliqua vehenientius corripimur , corde nos fatigari aducrtimus. Demuin loquendi vfusid ipfum luadec : dicimus enlmex corde amare, velodilfe , nonexhepate.Omiies icaquc affcdus incorde fedem habent. Nam etfi quidam affeittus in jecorc , feu hepate, vt cupiditas : alij in Iplene , vt Ixtitia : alij in felle, vtira: dominar, videntur : cnucstamen in cordc perfi- ciuntur. Cor enim eft facultatis appctentis inftrumencuni, quod animi affec^ibus potiirunuin commouetur, vt pacet iu ira,la:citia,triftici.i, metu- Vnde noii obfcure patct, cor effe po- tiffimum inftrumentum hatumaftcftionum animi. Etfi enim omnesaffeitus incipiunt in jecorc , officina ill.t fangumis : ta- nien in corde perficiuncur. ^^ow« /. 3 . Injiit. woralc.z . Qvod attinet ad ceiebrum , illud non rede ftatuitur fedes atteauum. Erli enim propter concuifum fpirituum aniinalium , non pror- lus otiofum cft ccrcbrum : tainen proxima fcdes aftciftuum efie non poteft , quia illi funt inocus ab appeiente facultatc , ia ipsa cxcitati. Quare concludanuis hoc de fcde & conccptacu- loaffeduum, & hominein totum dicamus fubieitum affe- (fluum humanotum,animal,affe(ltuuiii lenficiuorum i cor , fc- dem proximamfenfitiuorumi voluntatcm, tcdem proxiinam intellc(5tiuorum. Hicobitcr obferua, in vulgari fermone appe- ticum & affedum pro codeni fumi : qui tamen diffcruiit vt ge- nus & fpccies. Vide lupra in Phyficis. V. Cuufi ejficiens ajfeU:tmm efi remota,velproxim^. Hicenimeftordo. i. Obieaum cftcaufxcfficiens isOKtem^- xTiiti) , (eu irritatrix , a qua affccflus priniam ducit originem. Nam obicifta moucnt feiifum , vt vulgo dicitur. 1. Obieiftuin cognotcitur. 3. Obieiftum cognitum iudicatur fub rationebo- nivel mali, iucundivel molefti. Intellige iudicium infciius & fuperius fimul. 4. Bonum appctiturcum voliiptatc, malum re- iiciturcum dolore : vtrumque cum phantafi.t: commotione. j. Hinc oricuraffeiftus ; quo quod appetimus , perfequimur, quod auerfamur & reiicimus , fugiinus. 6. Spiritus denique vi- talcs incorde , &animales incerebro, excitantur: vnde totum hominiscorpusaltcratur &,nucatur. Hinc icaquepatec, affe- (flusin nobis confequiproximcaitum imaginaudi. Qyare fa- ines&fitis inter affeitus animaenon computanturi quoniaiu licet fames & fitis fint cupiditas feu appeticus : mencis tameii cognitionem pt.ieucniunt , nec pollunt rationis imperio gubcr- nari. Porro humorum & fpirituum temperies & interaperics plurimumadiuinenti adferc ad affedtuum concitationem. Vi- demus enim fanguineos elle hilarcs & Ixtos , propter fanguinis & Ipirituum puritatem & luciditacem : cholcricos ad iram pio- pcndere , propter fanguinis caliditacem & fpiiituuin tcnuita- tem : phlegmaticoseffefegnes , & affedlibus miniis obnoxios, propter fanguiius aquofi'tatem & fpirituum frigiditatein : dcni- quemelancholicos ad trifticiam & inetum inclinare , propter fanguinis crafficiem & fpiricuum impuritacem & obfcuritatcn. Merito itaque tales corporis temperationes dicuntur affc£tuuni inftrumenta quod affedus pcr illaseduntfuas operationes.Ete- nim vt per affeiftus temperationes alias iiicitancur atqueexa- cuuncur , alias comprimuntur & coercentur : ica vicillim per temperationes affettus iuuantur& promouentur. Triftitia vt facitfrigidgs& aridos , laetitia calidos & humidos : itavicillim qiii frigldioris & ficcioris naturx funt, ad criftitiain.qui calidio- r,s &rmmidioris, ad Ixcitiam func procliuiores. Conftat hinc, quo tempeiatior corporisconftitucioeft,e6ineliores &nobilio- res elle affedus. V I. Finis affeSiuum efi aElionhm alacritoi. Viuesl. ^.Ae animU eleganter ait : Quandoquidem animus habitaturus erat in corpore , inditaeft aniinanci ab admirabili arcifice Deo facultas ha'C affeduum , vt quibufdam veluti fti mulis cxcitaretur animus , neiaccns penitusobrutufqueniole corpo.is vcluti fegnisafinus torperet perpetuo , boiiifque fuis indormifceret.&^ineoquodillivaldeexpedirct, cetlaret. Ita- que variis tanquam calcarib. hinc inde fubinde e.Kcitacur : alias autcm cohibecur frxno, ne ruat innoxia. Pulchic ctiam Me- lanchthon in Et^ icis, Boni affe(ftus,?«j«i/, indici funt naturar.vt fint virtutum calcaria, feu, vc Ariftoteles dixit.Suxilia. Et certc ipfaqiiotidie expeiicntiahocconfirmat. Qgidquid enim fine affedlu fic , fcgmtcr & cunjftanter fit i vt contra quod cum affi?- (flu &ani ni concitatione, promte , alactiter, &expedite. Hinc aninium hominis mari , mentem naui . affeiftiones ventisnoii infulsc comparaueris , vt func vetba Ldif ttregrini d- l.c. 6. Confcr p.i.ulo antc cum rcgulS i. V I. MateriA Caufa iicienfi feAuu X Sedio XXXI. Pachologia. 39t «media fiftuum ;DCialia. V I. Aiateria ajfcElnHm cfi ?notiis\ forma, commotio intro alTumptis , & «opicls cxtrinfccus admotis. Principio itaque adhibeantur icmedia naiuralia , id cfl , tcmperamcntum corporis explo- recur , & quoad eiusficri poceft, iuuctui, rciflificctur. D«/»- de adiiciantur remedia nacuralia , id eft , cohorcationcs, col- loquia , rationcs , excmpla , elegantcs ac viua: vircutis & vi- tiipliSurac, effiglcs , ac defcrlpclorcs, oculls aEgrotaniiurti & petturbatotum fnbinde fublicianiut. Venicjue cx vcrbo Deiaccerfantur rcmedlafupctnaturaiia. In eo iiquidemccr- tKTimam & copiofifTimam rccreationum fyluam fpiritus fu- pra modumciiam cxagitati & diuexati nancifcuntur. Arquc bxc remcdia generalla dicuntut, tanquam vniucrfalcs me- dicinx , »d omne morborum fpiritualium gcnus aptae & habilcs: in quibus excclllt dcuota ptccatio , & Chrifti Scr- uatoris imitatio. Omnibus hlfce rcmcdiis accidit , quod alia funt prophylaftica, feu ptafcruatiua , alia thcrapeuti- ca, feu cuiatlua. Hxc autem i:c acclpl oportet, ne quis cum Stoicls hominem cxuat omnibus motibus.Si cnim illisptov- fus cflct deftituius homo , vclut immobills iacctet, tan- quam nauis omni vcnto carcns , ncc quoquam dirlgerctur. Vt ergo atfedioncs anlmi curcntur , non cft iis proifus (pollandus homo , fcd pcrucrfa; duntaxat funt tolleiidx, vt intcgtx & (an.-£ vigcant : qucmadmodnm boni folcnt Hiedici faccie , qui noii omnes cx corpore humorcsdctut- barcfolcnt, fed vitiofos & impuros cxtitpant. Sicquoquc pcriti hortulani ("olcnt hcrbasnoxias & inutilcs cucllcrc, re- ll(5lls falutaiibus & vtllibus. Qyaptopter vcde docuerunt Pctipatctici , immodcraras afFcdtioncs corrl^i oportere:at vbirationi deferuiunt , vtihcer rcclncri i omiiinc) vero ftii- piius conuclli , ncc pollc , ncc expedirc. Sancquotidiana expericntia docct , mortalium fundlloncs affcdibus valdc iuuavi & promouerl. Qys: enim dclibcrauimus , excltato appctltufacilius , maiotiqucconatu cxcquimur. Vndc Ho- mctas: VirtHti immittefurorem. Et Virgilius. Acrior ad pugnam redit, ^ vimfufcitat ira. Peripatetici irain coccm forcltudinis dixcrc vt (cribit Ci- ccvo. Luculcntcr Pliitarchtts libr. de virtnte morum ait, fi hx afFcflioiics tollantut cxaniino, rationcm in multis fegncm futuram j perindcac nautam a vcnto , vel aurlgam i vchi- culo dcltirutum : vtquc in corporibus mcdlcina non qux- rit intcrnecioncm caloris , vcl frigorls , fcd moderarioncm, ira non clFe labotandum vt auimi afFccSiones intereant , led pacaix , atque rationi fubadx in harmoni.i quadam pcrfi- (fant. Hls adfie , afFcdtus cHc materiam virtutls morum , vti humldum exiftit pabulum ignis , quo abiumpto ille extin- guituf. Dcmum appetituiidatus elt homini , vtobcdlat ra- tioni. Virtus autem petficit, non dcftruir opcra naturx:qua- re ncc lidorcs hoicc rationis e medio tollct , fcd corrigct. vbi fado opuscft, rcddctque^imperio dominiplanc fubic* "ftos. Saplensigitur abfque vlla immlnutloneciiftimatiouis dolet , Ixtatur , timet, fperat , irafcituv : modo hxc faciac adprxfcrlptum rationis. icd hic accrrime difputatur , vtra via fit rcdlor , Ariifotclifnc an Thomx Aquiiiptis : quorum illciubet vltia &prauasafFcdiones opprimcre illico , vt ma- gnis itlneribus contendcre ad cxttema , iis oppofita , vt inc- dlaconfcquamuv : hic vcro prxcipit , vt a vitio paulatim re- cedamus, & In dics minus pcccemus. Vbi placcc dcclfio P<;- regrini cap. 4. viamThomx planiorem cfle , (ed longiorcni ad virrutcra , & qux fovtc carcat cxitu : Atiftocclis veio ve- gulam breuiorcmatquc firmiorcm elle , at noiinifi magnis vivibus incundam.quodetiamclcganclllimo fimill Chryfofto- mtu docuit in oratioae de virtute. Vt igncm , inquit, fi vche- mcntiusaggreirus fuctis , cxcingues ; fin modice inuadas, vreris : fic viciis coerccndis fi paulacim concris , corum vi abripicre i fin totisvifibus oppugncs, quamfacillimefrcge- ris. Quo pertinet & illa fimiliiudo. Slcut qui ligna diflorta dirigunt,non fatis habent ea flexifle ad ftatum , in quo coii« fiftcrc volunt, fed adhuc vltranituntut in partcm aduerfam, quo fpatium nadla fccufrcndi,in mcdlo commodius illa fub- sidant : fic animiis animi cupiditacibus quam longifliincnos abduci oportet, vt nitcnte in oppofituin natura, medium tc- ncamus.Sed & militari idipfum excmplo confirmatur Spar- tani minutis prxliis infeflando Thcbaiios, eos de ignauis feccre bellatores : nec ante aduerterunt crrorcm , quam in- figiii ab lisacceptaclade, taniiim non libertatem & patri.Tm amifcruni. facius fuKFct ab initio imbelles omni conatu op- primerc , quod Spartani , Grxcoruiti pugnacillimi , facile obtinuiffent.Ita cum vitiis,atqucprauis aft'c(fllonlbus agen- dura : opprimcndailllco , nc, dato Ipatio advircs vcfumen- das , nos opprimanr. Itcr iuftituendum ad exttcma , qux vitils opponuntura mcdlo virtutls quamlongiliimc pofitis. Scd concludamus hoc de remediis affeduum infigiii fcntcn- tla SUiercetani liir. I .diit. cap.^. Prlmum & vnlucrlale reme- diuiii, quod in afFcdionibus anlmi prxfcrendum, & prxfcri- bendum eft,auxilium clt diuinum, a Deo,canquam fuprcmo mcdico, cxorandum. Inter particularia rcmedia excellit not- ma viuendi. VIII. Commmes differentiit, ajfeEltmm valde HIh- firant PathoLogiamfpecialcrn. Frincipio afFcdlus funt moderati , quieum vit tuce polfunc coniungi, vel iam funt coniun(fti:aut immodetati, qui ratio- nis impciio reluclantur. Veinde funt ordinati vel inotdi- natii vtfique vcl phyfice, vcl ethice, vel vtfoque modo.Du- plex cnimiispoteft ineire ordo,natari &virtutis. Tenio:x(- feftus funt incenfulti, vcl confulti:fcu,ptimi, vcl fecundarii, AfFc(ftus inconfulti funt , qui rationcm prxcurrunt , &finc airenfioue fiunt:confulti qui adhibito rationisiudlcio, fiunc cum aircnfionc. Quod attinet ad cfFcdlus inconfultos , Cca primosmotus, illi non funtinnoftta poceltatc, quatcnirs tationcm antcucitunc. Hadenus tamen in nortta potefta- tcfunt, quatenus mote, difciplina, educationc, difponi& airucfcctcpolFumus , vtnon magis quam dccecmoueamur. Itaquealiquo modo func in noftra poteftate , P/cfo/. de mat. virtutiim cap. 50.g««r/o «fFe(ftus funt momentaiiei, vcl du- rabiles & permanenies. Illi cito pctcunt , &funtquafi in tfanfitu , as ci Tnt^iStf. hi femel indu(fti xgfc ac difficultet cxpelluntut. SUiinto funt lcnes , vel vchcmentes. Illi ota- toribusdicuntur >i^/) ; hi ^«('»1. Se.vco (unt naturalcs,, vel mo- lales. AfFeiSus naturalcs eprincipiis naturx cmergunt.vc K. k 4 ia Genera. lesdiui- li( nes af. fcituum. 391 Encyclop^die^ Lib. XXXV. in biutis videie eft. Et hi funt nntuialiter boni : fed itiotali- ter indifFerentes , fiue iieutri. AfFedus morales foli liomi- iii infunt per habitum prxiedliuum, ex cura & informatio- nc. De naturalibus }irxcip;t liiyfica , quod prouianciit cx potentii naturaii , nulla anteccdente infticutionc : Je morali- bus tra(f}at ftliica. Sunt enjm afFeftus moialcsboni vcl ma- li. Illi rcdx raticnis pta;fcriptum fequuntnt& intra illud fe- fe continent : hi extrauagantur. Id crj^o operam dare opor- tctiu regendis affcflibus , vt jo >i>^^n>y» , idcfl: , tatio, rcgu- Jis cthicis & theologicis probc fit infttudla , fuoquc impcrio pohticO in afFcflus kgicimc vtatur i quod ciim fit , .ifi-cdus in- de cxiftcnt laudabilcs , & impetiani Siinnili^i in locomoti- uam , feu roembra externa , niiuorc ciim difficultatc cxcrcc- bitur. Kic antem meniinifTe oportet , afFedus efli: bonos & malos non tantuni cx rcgnnine fcd ctiam cx obicdto , vnde fpccificationcai funuint. Septimh afFcflus funt fcnfitiui vcl in- tcllediui. lllos habct homo cum brutis communcs , in parte animx irrationali : hos habcfproprios , in partcanimx mtel- lefliua. Oi:7^iio affciffus funt fimpliccs , vcl mi.xti. Simpliccs funt , qui alium libi admixtum non habcnt : mixci , feu com- pofiti cx pluribus conflanr. Nono afFcdus funt obicdi pr.v- ientis , vel fututi. Decimo & vltimo afFcftus lunc temporis flmplicis, id efl , pra-fentis vel futuii : aut coniundli,id cit.prae- feutis&futuri. Das qus- I ^_ BiMftint qualhates affeBnum, volHftas & dolor. Ex hisduabusqualitatib.isoriturdiuifioillagcncialis, qucid afFedus eftapprobationis vel improbationis. JffeBns afpr.ba- tioniicd, quicietur& conliftit cum volupiacc propter obie- (flumgratuin. ylffecltis iiyiprobationts cll, qui cictur & confirtit cum doloie ptopter obiciifum ingrjtum. Voluptas itaque & doior non funt paiticnlares afFeiFus , (cd ipforum qualirates, hocmodo. Volnptas effqualitas afFcftils apptobationis , orta cx perceptioiie lei lucuudx & gratae , cordifqne dilatationc. CPrxCeatis -.Lititia. f Simplicis ■{ fAppiobationisiy LFuturi : Spes. temporis > V. Coniandi : j^mor. Dolor eft qualitas afFciffus improbationis , oitacx pcrccptionc rei moleftx & ingrat.r, cordilquc compreflione. Et ita quidcm generatim harc duo vocabula fumuntur. Vulgo tamen Ipccia- tim videas accipi : vt voluptas & gaudium,tnllitia & dolor con- fundantur. X. l^ridecim funt ajfeBtts primarij , ad qttos relit^ui ^"/n'"» commode pojfunt reduci. Pla!oi» T/;^i«/f?()ait,innuiner3s elFe alFcftioncs animi , no- mine carentcs. ylr/fioteles i.Ethic. vndccim recenfet , fiue de- cem, iiixta varias lcdtiones : at pluies clFe enuincratis, palam piolitccur. liiem in i.tie arte dicendi vilus eft trcdccim confli- tuilFe. Galenu^s lib.de citrantiti animi morbis ex communi fen- tcntii lcxellcfcribit.quibustenlu pioprio duas addit.vehemcn- tcni Icilicet amorem atqucodium. Thomtti p.i.qu£fi.ii;.art.i\.. vndecim ponit; fcx in concupifccncefacultate, quinque in iraf. cenie. Boetiits i .de confolat. fhilof.metro vltimo quatuor recen- fet his vcrficulis: Gaudia pclle, pclle fimorem, . SpL-m/jue fugato, Nec dolor adlit. Atquc hxc fententia Stoicorum , Academicorum , La- dantij , NylFeni , Auguflini , Profpcri , Hicionymi , &Da- inafceni. Sunt,au\ duos tantiim conlFituunt .dclcftationeai & triftitiain. Nemcfitu ad quinque reducit. fracolioritti lib. de fympath. dcccm , (eu vndeciii; , facit : fcd a Thoma in pleiif- que iccedit. Cardanus i^.defubtilit. vigiuti cnumerat. toti- dcm fcre Ludouicns Viues. jilij tradunt , odo elFe afFedus, quacuor in appetitu concupifccndi , vt funt dclidcrium & fn- ga , dclcftatio & trjilitia , & totidem in appctitu irafccndi, vc funt fpcs !k dcfperatio,timor& audacia. Henricui Gutberleth in fiia falhologia , elcgantei & mcthodice ccnilcripta, vndeciin reccnfetj hoc ordinc : , , difti afFcauu. AfFeiftus e/l < Improbatio L nis : ilque ( fNoftro : Trifiitia. CPrifcntij&quidem ; "■Simplcx, ia I inflatu > fM^ilo : Mifericordia, obiedo <( LAlicno«( j LBono : Inuidia. iMi Lfututo : Metm. Clra. f Diuer(is< I i. Odium. V.Oppofitis-^ rzih^. L K7n^&t^iKC6iiioC. In tanta didcnticntium varietate adueitendum eft , non fb- liim fcriptoics iftos difientire dc numero afFefluum , fcd etiam quod alij alios cnumerant i & quem vnus pra:cipuurnfFatuit, alius loco exturbat & dciicit Quo; diueifiras inde proculdubio cft orta , quodafFctfluum alij fimplices exiftunt, alii compoliti: & cuin onine quod componitur , fit in iis , ex quibus coalef cit i his quidcm placiiit compofita feiungcre ab clcmcntis , ex quibus conftituuntur ; illis veio coniunncre & vnuiti facere. Huc accedit vocum ambiguita? , quibus vtimur & abutimur, vt ff pe dc nominc ccrtetur , crim dc rc conucniat. Nos vero cum Thoma , Azorio, & percgrino vndccim afFedus primarios & limpliccs numerainus , c quibus amor ^ odiiim , defiderium &("£'* feu auerfatio ,gaudium feu deleliatio ^ triHilia, funt lu tacultatc conciipilcenti.xij^^ ^ deJ^eratio,tti?ior cy audacia, nenique ira, funt iu facultate irafcente. Pcrtincnt huc vetfus illi niemoriales : Hic Amat, hic edit : Defiderat, sutFiigit ille : Gaudet, Tri/latur : spes, txjpes : hic Ttmet, .^udet, Iraium liunc vidcas. Varia cft afFcclio nempc. uw?"" 'j.'"''''' '\obis probatur hanc ob caufam. Primo rcs obieaa , fi bona fit , ftatini cxcitat in nobis fui Amorem , quo res , vt bona & giata fcr fc appeticui placct ac libct. Secundo cx hoc , quodres obicaa , vt bona placct, ad eam,fi abfens fit, Vifderio , fcu cupufiiate, moueaiur. Tertio ex hoc, quod cfl boua . concupita, obtcnta , dcleftationem , (cu Gaudium parit. Contrarij his ttibus afFeaibus funt Odtum . Fiifra , Triifitia. Potro h rcs obieaa bona quidcm, fcd mai;na , ditficiHs , & ar- dua fit, & futuva,& qu,? polfic olnincn.cicitat in nohhSpem: Ii mala, futura. & cxpertata, incutit Timorem i Ci vcro prxfens lur, & eain a nobis coiuinur expellere, /ir,contra eainindj^namu & giguitur in nobis Ira. Spei autem & timoti opponuntut Dejperatio ^ /ludacia. Ac ita vndecim afFcdioncs animi colligunturordinc naturalifFimo , vt eft apud A^rium lib.i,. Inftit.miral.cap. 5. Hac de re fic philolophatur Veregrinu.s c. f, Amorfonscft afFcaionum, qusrefpiciuut bonum : odium eas fundit, quae occupantut ciica malum : amor propenfionem re- fcit corporis ad locum : defiderium imitatur mctum ad locum: dclccrfatio quietem in loco : odium fimile eftauerfioni corpoiis a loco fibi miniis conueniente : fuga comparatur conatui ciuf^ dem corporis ab eo loco reccdcntis : triftitia refeit dctentio- ncm a vi ineodcin loco. Qnare alFediones concupifcentis fa- cultatis partim quietem inntantur , partim motum.^Sed qua: funt iralccntis , omncs ad motum refcruntur. Speflant eniin bonum.vel malum aiduum, longc pofitum . in quo nonpoteft appctitus conquiefceie. Amat quis,&, fi quod amat.abeft.iie/?- derat^^im adert,^a«rfe/,fruicurquei fidifficultas intcrcedit, Spe- rataudetque. Ruifum odit quis nialum i id fi abfcns ed.fugit; fin pixicns.dolet ; f\ fupetatu arduuin intclligif, time!',&: quaii- doque diffidit. dejperatio cnim fequitur timorcm veheirentem. Si qu.r vcro boni profccutioncm.vcl contrarij fiigam moleftiiis impcdiunt , confuigit ira , quandoqueante fpcm , cxtcraique irafccntis motiones. His adiungo alias minus pra:cipuas , vcl qurd limpliccs non funt , vel qucd parum diftant a prsEdidlis: vcrccundiain fcilicet , impudcntiam i azmulationem , contem- ptiim dign.tatis : mifericordiam , indignationem : inuidcntiam, peiueifam lactitiam. Ncque vcio atFediones omnes nu.meran- das (iilcepimus , quod minus mult i; funt. Fhilo lib.de facrific. c.is comparauit pccudibus i quid li cxammi apuni fimilcs fece- lim ; plures ccrte funt, quam communitcr fcruntur i nec appa- reiit , quod careant nomine , & ad vicinas referapturi nunc vere Sedio XXXI. Pnthologia. ^9? viio dc propolTcis figill.itim .igenJuiii , quonim foricm non tiicric nicomniodam,.ii4ucrnirioiuni morc, propofuiflc Ctncujiifcentii. Amor. Odinm. Dcfiticrium. Fut;a. G.iudinm. Triificia. Irafcentis. Spcs. Timor. Aiiii.rcia- Dcfpcr.itio. Ira. Mnnllictiiclo. Mixti , vel minus fir&cipu*. Vcrccnndia. Impndcntia. ./T.mul.icio. Contcmptusdignitatis. Milcricordia. Indignatio. Inuidcntia. Peruerla I;rtitia. Potcrant alitcr li.rc paria componi : vni enim plura contr.l- ria : fcd lioc oidinc collocairc :n.igis noflro inRitnco conducit. DilHn2;iuintur autcm iuxta rcri;m , circa qu.is occnpantur , di- ucriitatcm, fiuc fint rcipsa phircs, fiuec.vdcm alio & alio modo acccptx : tum etiam ex varictatc faciilt.itum appetentium , a quibus cxcitantur.Et ica quidem le liabct ccconomia atfcduuni apud Percgiiuum.Nunc in (pccie videamus fingulos. X I. .Amorii natnrit , vis , psfiainia , cognata, fpectes , catif^ , effecla , & remcdia fuut in his regulis. I. Ainor efi comfhcentia rci apfetibilis : vt Thomas defi- nit. Allubefcentiam Viucs appellat , qua amatum amanti aliu- befcit. Platoni amor eft deiiderium pulclui : Auguftino , iun- £lura dup copuians : vndeamorem ponderi corporum compa- rat,inquiens,animum fcniamore, quocunque tcrtur,vc corpus fondcte. t. .'imor eft omniiim affectnum primiti. Nain amor eft boni. Eri^o ficucbonam priusell: nialo : fic afFcftus bonorum iunc natura & originc priores afl^cflibus malorum. Rurfum resbona flatim atqueeftappeticuiobieda, excitat amorcm fui. Amor itaquc eft fons afFeillionum , qux bonum fi>tftat , iuxta illud Parmcniuis: CunHortimque deum primum qu£/iuit amorem. Vi infurer a[i.|Ucpoteftare iisanteccllit. Idco terum dominus, &ferorumcordium mollitor,& caufa conuerfionisrcrum om- nium in piimam piikliritudinem , & maximoram bonorum caufa , aliifquc honorariis ptincipatus nominibus appcllatur. Hinc O ^ibeuseu; demafleruithabereclaues fupcriorum & in- fcriorum , quod nacur;c & artisquodcunqnc opus extrudatin lucem. £c Dionyfius Arcopagica docet , amore fupcriora ad inferiorum pronidenciam allici; hic vero q. fomice igneo fuc- cenfi, rcfilirc, acquead fuperiora conuerci , ficiique circulum a bono, pcr bnuum in bonumperpcciio reuolutum. ^.^mor, dileciio,cultt(i,amicitia, Leneuolentia, ^fauorfunt plurimum cognata. Amor cft vt gcnus , & quid vnuici fum : dileflio cft amor cumeledione , vt noraenindicat: cultusefl: amor lufpi- ciens &rcuerens :amicitiacft amor mutuu';, hinc inde pcrfpe- <5lus, ofSciis confirraatus : beneuolentia eft amoris cfRdlus : fa- jjor eft qu3Etlam bcneuolentia. Supiemusautem gradusamoris cft?jj>>i , igniculus ille m cordibus parcntum & libcrorum ac- cenfus. .^.Amor fequitur naturam, vel cognilionem. Illc rcbus omnibus mclt , ctiam animacis : hic eft lenfitiuus , vel incelle- iliuus. ^..Imor eficomplacenti&,veldefidcrij: Amorcompla- ccnti.T: eft fimplex, quo quis bonum fuuin, vel altcrius, appro- bat : (eu, cum bonum fuum , vel alterius, alicui placec ac libet. Amor defidetij ell: adus , quo quis fibiaucalceii vulcbonum abfens.fucurum, &expcdacum. Quare huiufmodi amor nihil eft aliud quam dcfiderium i quod fi ficcum quadam fiducia confcqucndi, & cum rei m.ignicudine , & difficultace coniun- flum.eft fpes. 6.Amor e1 ajfecimut.-velejfeciiuiis.lUe s^aiHns appctitiiselicitus . quo quis libi vclalceri bonum vult:hiceft adus imperacus quoquis amacumbeneficio afficic. y.timor eft amicitiA "vel conciipiicentis,. Amor amicici.E eft , qui lei amaCE comnrodumincuccur, feu , quoquis vultalicui bonumpioptcr ipfum abfque vllo fuo emohimento ; & idco talis amor dicitur etiam beneuolcnti.T:. Amorconcupifcenti.t, fcu cupiditatis, eft, qui proprjumcommodumrcfpicit , feu, quo quis vultbonum alicui,fcd'' , 'jagji to i-^Afii, quod omncs ad fe vocet. Eft autein pulchritudo ex plutium concinnitaccoriens gratia.Giatiaifta pcrcipicur oculis tum cor- poris,Cumanimi. quarealiapulchiitudoanimi cft , aliacorpo- ris:iJla iiKeLna,h.ec exccrna ; vcraque diuiui boni fpleiidor, & ra- diiis h.lc illiic difpcrfus quoad illuni fjci^ conucrtnmur. Vcra- quc igicurpulchiiciido c(f illcx anioris. Ali.x ctiam liinc caufi amorts,qua'ccfi boni ambicu c6tincnciir,fcparatim nihilominus poiuincur.qnod aliquid bonoaddaiu, & nlia atqucalia ratioiic; .adamorcni coiiciliandum concurraiit.Ica (imiiitudomorum Sc ingcnij parit amorcni fii mum atque conftantcm. lit qaidcm fi- inilitudineintcr.uniantcsconuenit , vt cum amansdiligit , fui iplius fimilitudiiicin, acprohidc fcipfum.inrc amatadiligic. Ik lud tamen non fucri;n inficiatus , ob patia vit.c inftituta creati ahquando inuidiain,fieriquealiqiios inimicos. Vcriim cx cucnr tii idcft-Sunt ctiam insicnia intcr fcdifnmilia.quxnihilomiiuts cocunt facile ad vitx locietatcm. Confuctudo quoquc, atquc conuidus,amorcmgignit:redditenim homincs moiibus iifHcm ailuetos.ac vnius mcntis. Parcm amoiis conciliamli vim focic;- tas inhonoribus,& rcbus,tum fccundis,tum aducifis.liabct.Pot- ro viqu.ulamocculr.rne^luntur animi , vcl diliungunrur. qui- d.im enim primo alpciTfu amantur ab omnibus,alii contr.i con,- tcmnuntur. inter aliquos ftatim conucnic : alios nulla bcncfi- ciorum officiorumquc confuecudo conciliat : necvndc voluii- tatum iftadifcrcpantia nafcatur, liquct. Comitate niorum,iB- gcnijcIegantia,venuftatcorisctiamconciliaturamicitia.Amaii- turitem homines ofliciofi.tcmpcrantes.contenti rcbus (uis.pro- cul a ftrepitu pofiti , ambituque fori & aul.c;ium qui iion funt faciles ad leprehcndcndum , nec Stoico priditi (unt fupercilio, iiec virgulavtuntur ccnfoiia , nec litcs amantatque contcntio- nes.Scd & eos.qui bona noftia laudant,pra'fertim quir veremur an innobisexiftant, diligimus. UIos quoquca quibus accepi- reus bencficia , vel acccpturos nos eflc fpcramus , amorc profe- quimur.Vefticus quoque,cuIcus,apparatus,munditixqueomnis vita: ad idem valeoc. His eos adiunge.qui non exprobiant col- lata beneficia ; qui funtplacabiles , & mcmoriam abiiciunt in- iuriarum ; non obleruant aliorum crrata, nec fecrcta rimantuc alicna: domus. Raritas etiain eft caula ainoris,fi illabono adfit. Nam qu.i; bona funt , ({ rara fint , exiftunt chariora. Augetur nempeamorexdcfideiio habendi, vel metu amittendiboni, cui raritas adcft. Adh.tc voluptati & deledationi locus aflignatur inccr caufasamoris. Ad cxcremum philcra.deuotiones, venefi- cia.poculaquearaatoria funt caufa araoris,fedhuiufmodiamo- ris, qui omiii iuciinditate carct, quod vimfaciat, &corrump3;t mentem ; perinde ac medicamentocaptus pifcis illico faporcm amittit,flaccefcit,3tque corrumpitur. ^.Vartjfunt effeBus amo- ris. Thomas certc pkirimos cnumerat : (cd inter eos odo potif^ fimum. Primo , amor , fi res amata habeatur , cor & animura voluptatequadam emolliti ita vt animusmollis, tcner,& fle- xibilis efFedus , facile fequatur, quo ducitur, fiatque promptus ad obtequia & officia. Deinde, fi rcs amata abficgignit amor in amante triftitiam , qua:dicicur languor animi. Hxc aucem tn- fticiarcdditanimum amantis fblicitum &anxium:gencratquo-- queinfiammatum,accenfuin,&vehemensdefiderium,rem ama- tain,qu3E nondum adeft,videndi & confequendi ; & hoc defide- riumvocatur feruor. Tertio{\ rcs amatafit praefens.parit amco: loEtitiam , & hanc pleraque alia efFe(2a comitantur. S^iarro , in pr.Tfentia rei amata; cor fc dilacat,pandic, ac porrigic, quafi velit & cupiat intra fc rem amatam excipere & complcLfi. €Uiinta, amor voluntates& animos amantiumconiungi:& copulat , & idco generat amicitias, concordiam, paceni. Ex quo cfficiti>r,v.t amor fit maxime libcralis,& comiininicaciuus. Sextl), amor gi- gnit aliquando ecftafim.fiue raptum mcntis,& animi exccflbnr, quo animusquafi extra feabiens , totus inre amata inhxrefcit ac figitur, nihil de fecogicans. Siptimo, .nmor gignitzelirm, id eft,a(ffum, quoquisindignaturaut contriftatur , eo quodalius potiatur bono , quod ipfe concupicrit. Oifaiio , amor facit , vc amansopcecin amacum mutari, &cupiat pro amicoTnori. Et hosquidcm cfFedlus ex Thoma iccitat At^orius lii'.},. Injh moi ral. cap.^. iifque addit alios. Ncmpe amor facic, vtamans ar.' deat, vratur , a:ftuet ; modo ferueat,modo tVigcat : nclciat loct» confiftcre. Itcm, Amorpremit, cruciat,exagitat,ftiinulnt & vi''. get:eftitem mollis,tener,lenis,mitis du\m. Peregrinm hocor- dine coinmemorat efFcdus amoris cap.G. Primus amoris partuS eft appetitio fruendi re amataiquo nihil amans habet antiquius. Quapropter Anguftinusait, amoiem efTe iundfuraindiio copu- lantem. CopulatnempeafFcftu.intenditcopularereipsa. Amo-. re ioitur, fi non rc,falcem afFcdu duo fiunt vnum. Sicanima lonathxconglutinata eft anim.r Dauidis. Hinc amorcft qu;^:- dam vcluti mors : quia amans dc fenon cogitat, fed dc alio : iii fe igiturnon operatur , fcd In nlio: qui in fc non opciatur,inf& non cft :qui in fe noneft , in fc non viuit :amans igitur m (e mortuuscft QuoJ fiamans viciffim ametur , rcuiuifcit in re amata. Efficit quoque amor amantem amato finiilem. Tnm etiam reuerenti.a eft inter opera araorisiquia vcrcinurturpii committere apud illos, quos amamus. Sed & fui, aliorrimque omnium , pra:tcrquam rci amatx , contcmptum auior pantiiT amante:vt patet in exemplo lacobiRachclemamantis. Gignrc quoque amor magnamvoluptatem.vbiic amata potimur. Ex oppofito amorvehemcntior, fi quidafrccucioncm propofici mov rctur, vel impcdiat, trifl itiam & mccrorem adfert, voluptati, de- qua diximus, .Tqualcm.In eodem ordiiiecollocamustimoremv ttepidationem, fuiotem,fufpiciones vchcmtntes zclumi 'E/ncit praEtecea 394 EncyclopsEdia; Lib XXXV. ^r-rr^rMraotum mcntis ; quemaniori quoque diiiino Dioiiy- Exop3?rrnbuit,quafi^ f >Ecfta^m(iquiturltupoi,&amantisimbKilliuas,itemque r r pallor, macies, laclitYmir.oculorum tumot, & uiflatio lEunl Cor flquidem Sc cerebrum conftringuntur & a.latan- lai vaneob copiam (Irnguinis , &fpirituum alterationcm mul- tipliccm Hinc etiam eft, quici ad pr.cfentiam, vcbd lecorda- tioncm lei amatx commouetarr gi • lcC- acirj. ulfus venarum fiue arteria- res extacitQtnogarruiumeracit.cx gaiimu i,i^,Lu.i.u..., -.^.- cordc induftrium , ex afpero mitcm & fuauem. Docec quoque muficcn. Sed lianc de amoris cfledibus traaationem cleganti Caroli Borromxi diflo concludamus : Amore pcrfici fuiidio- ncs humanas.quxenim ab amoie prodeunt.quam accuranlli- me oeiUtmJO.Remedia amorufunt cinferuxtiua.vel citratma. llla^concernunt amorem licitum , diumum , puuim , landum: hac . impurum & Vencieum. Rcmedia igitiir conferna^iua. funt,p:eCatio,rei amabilis imaginatio & contemp!atio,conuer- fatio cum hominibus Dei & vututis am3ntibus,& fimilia hifce. ■B.emedi)i curatiiiaCmn viucndi ratio perparca& fobria . arc^a abftineiitia,curx honorum cupiditas.negotia, labores.calami tates.eceftas. Craces tria adfcrt amoiis rcmedia , /.viO»,;tf ««», figq o°,famem- temtUi.laqHenm. Sed dignum eft hoc Cymca immanicateremediam.quia tamctli fames &longadies prolunt netlendo amori.tamen a laquco abftinendum eflTe natura docct, & humauw diuiniqu!^ leges prxcipiunt.Et veio prstcr laqueum alia funt remedia : putaYarpc animo voluere,fi quid viti| m le ■ amata eft,& damna.qux ex amore tuipi oriuntur. i'roponenda jtaque fant amentibus iftis amaiitihus honor, turpitudo, infr- mia,dedccus,morbi,&mors animae.qua: cx tam forndo atf.ftu nafcuntur Medici emilTionem (anguinisatque defcecationeni ad idem cenfenc non inutilem : quod ea minuatur calor. Vbi mcmineris, amorera eiTenatunc calidx,humid.E.aerex,fangui- ne.E. Ec hinceft.vtamorem i),qui funt calidi.facileconcipiant. Tum etiam loco, tempore, & aliis calidis facile amor excitatur. Sed plerique calidorum leuibus de caufis amorcm dcponunt; partim.quia facile ofFcndi folcnt ; partini,quia fubeunt afllclus alij velut (pini", qui aniorem prxfocent.vt ira inuidia,arrogan- tia; paitim, quodfacile tranfcuntad alios amores , qui prioics cxcutiunt. QjJod fi fanguis fit cenuis, & ("piritus rari,exringui- tur amor , veluti leui motu flamma in leui mateni concepta. Sin vero fit matcria denfior, & firmior, ncc facile mutationibus cedens.tum amor validifllmedominatur femcl accenlus. minus o(Fendunturtemperati & (anguinei, amorem diutius &fidelius conferuanc. (^riores funcveluti (lupx.hi vero ficuti ligna. im- petusquidcm in illis maiorcft, in hispetfeucrantia Fiigidilcn- tiiis amant & f.-gniiis.Sedincis fi femel amor inualuerit,amant firmius &conftintius. Itaqueamor maxime innafcitur tcmpe- ramentis.qux calote & humoreabundanc.humidum enim facile concipit exteinas iiipreiriones ; calidum veio fouct amorem. quod fi calido admixtum fitaliquid ficcitatis , cupiditates exi- fVunt acutx & vehementcs, quas celertime vellcnt explcti , nec rctinenc valde diu. Fria.idioris veio natur.r . ac triftioris ingcnij homines tatde amorem admittunt , fed pcrfeuerant magis , ob cralTitiem acque pigritiamfanguinis,& admixtioneni atr.r: bilis, flux difficiliils recipit, fed firmius recinet. quidquid imprimirur; •vt aruilla non adco tenuis.vcl liquida. Porro amor potillimimi hauritur oculis. fed & aures aliquando func canti operis admi- niftc . concadus quoquc idipfum prxftac , vbi phantafia pul- chraro rei contaiSx formam clfingit. Amor pr.ttcrca fpiritibus adminiltris iiignitut. Itaqueharum portauim,& rcruni cufto- diadiligens nobis crit commeiidata. i ■■.Amarefriflantiiuefl, auam amari. Amantis enim ftatus eft cellior : quia amare eft adus charitatis prxftantilhm f pvoculdubio virtutis:tum etiain quia imareeft aiftio.aman.pallio. \z.Chariim ejfe latitts patet, auam amari.^on cnim quxcunqnechaianobis funt,continu6 amamus; etfiqux amamus nccelTarin etiam chara habcmus. Sic res inanimas habeni rs charas, vt vinum, pecuniam : bruta quoque potiuschara nobis (unt , vt cqui nobilcs, catuli feltiui, qaain amata. Nam amor proprie ac pcrtede ad ea tanciun clfe dicitur , cju.r ratione pollent. eft enim amor appetitusconiun- ftionis at que conuiftus. Late tamen amor etiam cft erga biu- ta & inanima quanquam nonnulli etiam aidcntiflimo amoie fcEda animalia pro(equuntur. X 1 1. Dejiderij cMfe , fpecies , ejfefim , & remedia Jtc habent. 1. Defiderium ef} motuf . /(y cxtenpo animierga bonttm ab- fens.qnod uti conucntens fu^rit pcrctptiim. Diciruralio nomi- ne votum optaticconcupifcencia appctai», cupidita-';,& libido: cx quibus votum '.-It dcfiderium habcndi bonuni .a Dco , cnm pollicitationc :iliquid pra.-ftandi : optatio eft defiderium boni mzmxy.cupidi'»^ cft defid.-iium veh.-mennus, & (me modo: lihiio ferc e .. dclrlcimm rci niilx : concupifca.tia, appetit:o & iH)>iliias funt primo vocabuia gcneris , onmcs alTcctioncs com 'ucKntis.tum illius anim < p.'utis,qnx irafccr.t. opponitur, f olhcmo fpeciei iftius , dc qua a^imus. Gtxcis appcUattit imlvfiU t^m'^. Q_Hodattinet ad voccm WiWo, quamuisin deteriorem partcm frcqucntiiis capi folcat, ex Ciccronc tamcn, Auguftino,& aliis fctiptoribus nouiinus,aliquaiido efle gcnccale nomen omnis cupiditatis. Iia enim dicitur libido vlcifccndi: auaritia,libido habcndi pcciiniam : peruicaci.i.libido quomodo- cunque vincciidi : laclancia, libido gloriandi i.Species Ucfider^ funt ntulti fro varictate rerum inquas illudfertitr. Sic am- bitio cftcupiditas rerum magnarum, vchonoium^impcrijjdo- minatus,potentix,dignitatum. Siiperbia cft cupiditas proprix cxcellentis & eminencix, cum dclpcLlione aliorum. lacfantia eft cupiditas glorix , ex qua Hafcitut vt quis inimodicc fcfe efFeiar. ^«iin//^ eftcupiditaspccunix, lucri , &d;uitiarum. Arrogantia cft cupiditas, qua alFei£tamus,qux non debcrcmus, ex qu;i fit.vt plus .rquo nobis tribuamus- Pertmacta eft cupi- ditas vincendi in re, de quacft contentio. Accipitui tamcn ali- quando , & in bonain pattcin , pro conftantia & finnitate. fic dicicur vitcus pcrtinax , labor, ftudium pertinax,id eft,conftans & fiimum. Peruicacia eft cupiditas quomodocnnque vinccn- di. froteruia cft cupiditas quemuis laccflcndi. Frocacitas eft cupiditas laceflens & prouocanj ad libidinofa. Petiilantia eii cupiditas cum lafciuia immodica ad quoduis vitium. Curiofi- tas c(t cupiditas (cicndi qux ad nos nihil attincnt : itcm fcicndi lapfus & erraca aliorum. Sunt,inquic 'uguflintu lib.ij^.de ci- uit. Dei cap.if. ir.ultx varixque libidines , quarum nonnullx habcnt etiani vocabula propua, q.ixdam vcro non habenr. Quis cninif:(cileducrit,qnid vocetur libido dominandi; j.De- Jiderium ex euentu,iibillorurn, qutbm inh/trct, varietate,con» trahtt diuerfitatem. luucnes flagrant cujyditatibus vehemcii- tibus,ob calorcm xtatisi& quiacaient vfu rerum , facile multa magnai]ue vtiobtentu facilia,concupifcunt. Quiabundant (an- guinc.atque bili,acutas patiuntur cupiditates , omnemquc mo- tam odcrunt. Sed omnes inconftantia laborant ob fangiiinis mobilitacem. frigidi &ficci,ade6quc fencs,advolupcaccmqui- dcm cardiiis moucntur ; fcd in eius appctitione pcrtinaciiis iii- h.vrcnt. Timidi &intticulofi laborantmnumeriscupiditanbus reium vtilium ad vitx fuftentationem. ^.Caufa dejtderij eft bonum abfefis,conceptu>n vti conueniens. Eftitaquedcliderium eftcdns quidam amoris , quo bonum futurum & expeclatum nobis vel aliis optamus & cupimus. ^.Fffentis amoris funt iidem, qtii amoris in rem abfentem conceptt : tum etiam tnole- J/ia ; ^,Ji vehementiiis ejjerbt4erit, dolor, dum voto frusTmtur. 6 . Dejiderium efl limitatum,vcl illimitatum jy interminalum. lllud cellat , vbi quod defidetatur pr.ifto eft : hoc perfeuerat, & »t]uand6que augctur vtdcfideria ftulta &infana. j.Admorbum defidertj Janntidum omnta ea conferunt , qu£ toUendo amori conducunt. Uiligenter autem in huiusafFedionis curationcm incumbere oportct. ni enim expleacur , cruciac habcntem ; & expleta , fxpe lugulat pr.i:focatve. Et quia magis latc patct dc- fidcriumquam amor.aliqua etiain huius motionis componcu'- dx pccuharia prxccpta (ubiiciamus. Vrimiim igitur illud ino- nendi fumus,nemini (ibi de (e temerc credendum aut fidendum. delidcramus non femel , qux non fumus conlecutnri , foinnia- nuilque vigilantcsi du(fti cxco impetu ; dudi opinione noltri. quare qui de fe moderate (entit , non eft pronus ad delideran- dum. Deinde , quia hic error mentes moicalium peruafic , ita demum (efelices reputantium, fires cedant, vc volunt ; fin fc- cus cadant, vocanc feinfortunatos; nec interimquid ipfis expe- diat.habent cxploratum : oportcc audire Epidtetum : Nepofiu- les qudfiunt.fiert arbitratu tuo i fedfi fapujta qu&que fierive- lii .vtfiunt. Itaqueprouidentiam Dei intueaniur,& cuin illa iungamus noftrr.m prudentiam. Tf/-//o non opoitet admirari& tantum non adoiarc,(ed potiiis contemncre diuitias, masnftra • tunijhonorcs, &c. Contcmptus fane iftaium icrum cfficacilli- nium aduerfus cupiditatcs remedium. XIII. Gaudij natura & curafic hahet. I. Gaudium efi,quo qutsfiuitur ob pr&fentubonifruitionem. Dicitur alio nomincdclciSatio , Ixtitia , voluptas , exultatio. Caudiiim tamen potiiis ad animum, & rationis appetitum le- fcttur^idcoque in brutis non reperitur- Deleclatio fcre cft afFe- dtus appetitus.qui fenfum fcquitur L&titia proprieeft deleda- tionis efteftus proprie enim cft coidisdilatatioexdeleftatio- nc protcifta. Exultatio eft deledlationis cfFcflus , qui cernirur in motu membrorum & corporis. Ve/«^/»< vero quamuis in nialam pait.m aliquando capiatur , generale tamen eft nomcn omnis deleclationis. i.Voluptattim alii fequuntur fiinliiones fenfuHin,^ mentii;aliii appetitum cordts- (•'riores ill.x non fuiit intei affcdils nunicrandx : quia non fiunt in cordc. \.Voluptu- tum alm fercipiuntur ex iis, qui fHbiicitintttr fenfibta ; alii e» iis qu/ifiint mentis. Voluptates mentis pixftant cxtens , pri- iiiuni ob (acultatciTi in quiiexiftunt : dcinde pioptcr nobilita- tem rcrum, c quibus hauriuiitur : contemplatioenim diuinita- teni imitarut : tum ctiam.quialunc finniores.nccfaftidium pa- riunt,obfinccritatcm:po(liem6,quiatotxfimul influunt : vtqui veriiatcm indagat & inucnit , totam fimul pcrcipit ; vndc le- qijitiir iiitcina volupias meiitis ^.Voluf-ta/es variantur pro UsiterfitiUe illorum , qnibu4 inCitnt : aliud cuun optat canis, aliu/«/« vero caufa eftfim- £liofeciiniiiim naliiram.lioc vniucrfum dciis.qua: oaudium & voluptatcm pariunt , diclum. quodfiad particularia magis tlefccndere lubcc, nonincommodc hoc ordine diftinguancur & enumcrentur. Primo adio fccundum naturse propenfio- nem:/fCMnicics,funkio muneris , rifm , (iiis deleHaticnis , & quandoque faftidium- Rubcnc cnira , qui dcledancur , a dilacatioiie Cordis,atque fanguinis difFufione.Inde ruborin orc.qu? com- niotio moderateexcitata.iuuat fanitatem,ob exercitationem a"itationemquefpirituum, quialias in pcrpetua quicte mar- eefccrent ; & quia partes extim x , qua; reraoc.x a fonte calo- lis frigenc, fouencur eius bencficio , & calorc tranfmilfo in- ftaurantur:quodad valetudinem magnopere confcrrc , tum latio , tum ciperientia docec. Deledatio vero immoderata perniciem atque cxitium fa;pc cteat.quod cor dcftituatur fan- guincatquecalore.vbi adlaecum nunciam,vcl tei charilfim^, pra:ter fpem reccpt.-E , confpeftum , fanguis totus ad cxcima confluic.Rilus quoque otitur ex dclcd.itionc,noua fcil.& rc- pentina. Sic & omnis humana fundio a deletlauone proue- nit:quia volupcatis dulccdine pcllc(5li,infiftimus opcri , & ad exitum femcl fufceptadeducimus. Pcnultimus delcdtationis efFeftus efteiufdcrn fitis:prim6cx memoria iucundorum ela- pforum;dcinde,quiadelettationisdefidcriumab ipsadeleda- tione proucnit;terci6, qui.i voluptatesexcitanc.non cxplenr, appecicum fui.Ex cuencu poftrcmura addiraus affedum dcle- 6tationis,faftidium fui.Si enira dcletlatio fit vehcmcntior.vel diuturnior.corrumpit proportioncm obiedli & facultatis na- tutalis, qus avehementi fcnfililxdi folet. Sed& moleftiam abfcedcns deleftatio poft fe relinquit,eoque maiorem, (\ tota reeedic,nullaalia,vel minore volupratefuccedcnre. Siautein ha: voluptates fintcotra rationem,eorum,recordatio vellicac animum ,a confcicntiaturpitcradmifibium & mcErorem in- ducit.9 .Remedia huiu-l affeclionis ah iis, qut de amore ac de/ide- rio diximiu peiendafunt.il\adt.amc adiicio:cauendura 3. volu- ptatectiam honefta, ne fubigat & mancipet animum. Hinc Ariftoteles praEcipitjhonertx voluptati non omnem in animo locum.fcd principem adimcndum; qu6d muncris fundio fic fcopus,ad quem collimarenos decet.no voluptas.Q^oetiam pertinct illud Feregrini cap.de gaudio : Voluptates honefts, admiltendx illa quidcra.fcd fubodorandx nafo Attico qua- les fint ; nuin ion^ius ferperc valeant ; & ne a cxteris prx- claris.qus multa: occurrunt in vita, fundionibus nos rctar- dcncjtotofquc ad fuauicatCHLCtahant, fufpcnfo animo admic- tendx. 10. Litiiia,feudtlc£latio,affc^uf efl moUi4,tei;er, duUis; efl n.%lHrAcalidi f? humidA.ac prcinde aeres. ^ fanguinen La:- titiam in Iplcnc lcdcin habcre doceiit mcdicinam fplcn luc- cos cralfos & mcl.uicholicos.in iecorc genitos,ad fe attrahit, quorum parte (ubtilillima ciini fe alucrit,quod (upereft pro- prioquodam nicatuad vcntricnluin icniittit. Scd , vt (u[;ia docuimus,aft'cdiones irrcdnle (irdcni h.^bciit. Hinc qui mol- 11,4: tencrocoidcfiint,facilcMxtantur,v'. pu;ri, iuucncs.ado- lefccntcs,bene valcntcs.&qui inotio veifjntur.i x.l.ititiacu- lorc fue ftngumem purgat, valeludinem loberai, coloremjloren- te>/.-,nitidum, graium, 0" pulchruminducit. Coufcrcum regu- la g.pauloantc. X I V. Odij fiatiira, cahfa, efeatts , & rc7nedia '^'^'■^°l°^^ pater/t in his regulis. l.Odium eflappctitus difpliceniia,in rciui/ibi winus ctniieni- «nfc.Amor,defideiium,& deledlatio lunt piim^ux affediones cbncupilcentis facultatis.qux bonu refpiciunt.Ittis opponun- tur tics , qux in malo occupantur , odium , fuga, & triftitia. Odiu oponitur amori,vt negatio affir.-.iationi aflirmat amor, cuin tcnditad bonum;odui ncgat.cuinieccdit a malo ; quod- qucaffirmatio & negatie prxftant in mente, amor & odium exerccnt in appetitionc.i.O;i;MOT duplex f/?.:iltcruni originem ducit abamore lui; quo pacFo perditi & fcelcrati odiohabenc lcgesi&magiftratus, vt fibi infeftos :altcium fiftitin te ipsa, quam odiohabemus; ficboni odciunt improbos. Rurfus odium cft perfon:t,vel rei;ficut amor eft per(onx,ve! rei.Odiu perfonx eft odiura iniurix : odium rei cft odium abomina- tionis. IUud eft adus , quo peifon.i: malum volumus, non- nifiquia perfonaalterius nobis difpliceat:h. e. quo rei alicui malum volumus, quia ea per fe nobis nonplacear. ). Caufs, odijfunt oppofiia eorum ,qu£ amorcm piJrw/nf.Itaque cau(x odij funt malum,quod vcl vcre malum cll,vel apparct.tum nature, ingenij, morum contrarius Klbitus; qua rationc ouis lupum odit.Itaque odio habemus deformia,iniucunda, molclFa.tur- pia;qua; itcm faftidium generant;omnia item naturx inimica & aducrfa:prx;erea aaftcros,morofos,alien3c landis dctrafto- res, latrones, proditores, & vniuerfum gcnus malotu & ma- leficorum. Porro crefcic odium, fi recondacur, iploq; (ccrero augcfcic. 4.0di^ ejfeBusfuntfuga amalo, d^>imefitum ei, cui male cupimus,iUaium,dotor,^ a dolore,Ji nimius ex:ftat,cOTpori4 lgriiudo,denicfj excandefceniia. j. Rtmedia huic morbo a chari- tate petenda.H.a.c enim qui flagrat,in nuUius vnquam odium erumpic. nifi flagitiis inquinaci & deplorati. Tunc icaquc odiflcincipics, cumde fanitatc alicuius c(t defperacura. , . X V. uiuerfationis -/latttra.canfa^effcBa, & remedium fationis' brcititer fic babent. I . Auerfaiicfufuga maU ,eft contraBto animi a mal.i ahfen- te,quodviimi>ius conueniens conceptum fuerat. x. Auirfationii caufaeft odium:quecum ejjecfu^ quccjjcommuncs habei.i.Rime- dia imporiun irii auerfationum ai cpinionibu^ mtituanda.Opus cnim eft non falli aut feduci vifis.Hoc vitio laboramus,vt no rcbus pertutbcniur,fed iis.quas de rebus habenius, opinioni- bus. Qui vult igicur paucaauerfari, cohibcac opiniones; nec facile alfenciatur vifis. At fi qux funt vei:c mala, nec aliter dc iis exiftimari f oteft ; confidcrandum , au ea euirafle noftri fic arbiriii,ad illud nos Epideticonucitamus^.Appetitio pollicc- tut forCjVtconlcquarisquod appetis; aucrl.-itio, nein id inci- das,quodauerfaiis.isporr6,quem appetitio fruftratur, infor» tunatusert;qui in idincidit,quod aucifatur,c3lamitofus,ita- que fiea folumaucrfcre.qux corura natnr.x.qJ.t in poteftate , tuafunt,iepugnant;ineorum,quxaueifaris,nihiI incides,at fi morbum aucrfcris , aut morteni , aut inopiam ;calamitatem *""''''"'■ n ■ ■ r rrr, ^3''"''''- XVI. Trifliti£,ite7>ique doloris,natura,canf&, ejfecla, gia ttifti- & remediafic habefit. "*■ I . Triftilia non tam laCe pattt ,quam dolor. nzm dolor & di- citut de animo , & dc corpoicitrillitia ver6 (olum de .nnimo. Dolet enim,non tamcn triftarur corpus.fcd animus. lu prae- (i:uti tamen triftitiam latc capimus pro omni tum animijtum corpoiisdolore.quictiam ma:ror,autmcEftitia vocatur.Alias dolor opponuur voluptati.qua ratione iuxta didf um Arifto- telis.omncra operationem voluptas vcl dolor comitatur : ac triftitiam refpicit , vti motus quietcm cum vi coniunftam. Tnftttia eft dotor animi de miilo,reip. 1 ^."rcccnfet 06I0 (pccies , hoc modo. Inuidix elt ttiftitia e.\' profperitate alterius , cjue nihil inuiden- ti nocet. Nam (i quisdolcat de rebus fccundisalterius , quia ab eo iniuria afFcdus (it , non inuidct , fed irakitur. Si doleat deprofperitate alterius , quiaab co iibi aliquid mali timeat, non eft inuidia , fcd mctus. ii dolcat , quia ptofperitatc alter potiatur indignus , vel indigne fe(c in rebus profperis gerar, iion crt inuidia , fed indignatio. Si doleat , quia alius bonis potiatur, quae ipfeconcupier.it , nec ell adccutus, potiris eft a:mulatio,qu.im iuuidia.SidoIcat, quiaalterius perfona ipfi di(^ pliccatjodium efl.non iniiidia. MifericoniiatWi triftiriacx mi- feriaSc malisalterius indigne& immcritolaborantis. AcsUiii, i'^^' eft dolgr acerbus , qui ita premit animum , vt nihil bo- rii ei agere libeat. .Anxietai , liue angor , eft triftitia premens & folicitans , qualem patiuntur ij , qui funt in magnis pericu- lis i item ij, qui iam iam morituri , accrbiiis folicitantur & ve- hemenrius anguntur , vnde vulgo agonia niortis dicitur. ^muiatio eft in laudc & vitio : ill.i^cft' imitatio virtutis, hac eft ttiftitia , quod bonum quod concupiuimus , alius obtineat, noscareamus. Zelo/ypiti cft zclusde form.a, vt nomeii ipfum ionat : feu, eft triftitia , vcl mctus , nc is, quem nos nollemus, iormaaliqua potiatur : id vcro duplicitcr , vel vt nos ftujrnur fbli , vel vt is fruatur (olus , quem ip(i volumus : nam & de li- beris , & fororibus , & dc matiibus , & pupillis, & noftr.x cur.Te concreditis tangimur zclotypia , non vt nos illorum forma fruamur, Icd vt ipfx (bliim fua forma fruantur. Aniraantes ctiam quxdara zelotypia tanguntur , vt cygni , columbi , galli. Indignatio , i^«>®- , eft tiiftitia, prcpterca quod altet bonis pcj- tiatur indignus , aut ea adminiftret indigne. Painnentni eft tri- flitia , qua quis dolet ob aliquid a fe malc geftum , vel prxter- mi(rum. 7OT/!;3;/ifa.';',j8eft tri(titiaanimi,nulliuslaboris,doloris, faftidij , & molcfti.T; patiens. ^.Triftitis. integra canfa maltim ejiiVelprifens.^vel hal/iium pro pmfenti : tism bonurji amijfum; retardatio adeptionii boni ; ^ omne qticd refijlit appetitioni. Habent enim hxc fpeciein mali. Augetur mue , (i malum noii po^fiteiici : rum etiam,(i fuerit fubitiim £; iniprouifuir. : ac dc- mum quCid ciim videatur prxcaueri potuidi; , fi prouKum ellet, <]ua(i culpa contradlum xgritudincm acriorem facit. Ex eucnt J amor & deiiderium triftKiam pariunt , vel ob rei amatx ab- fentiam, vcl ob metum admittcndi: augeiuiquc ab atrae bilis copia , & illis , qux fangumem craftum gignunt , vt ftudia, ine- «iia: , vigilix , cibi frigidi atque licci , vt caio bubula , vinum ni- grum , & fil inen(x'copio(ius adhibitum. Itaque triftitia naf- citurex malo prxfenti , quod inuiti toleraraus : item examif- lione boni concupiti. Prxtcrca triftiitia , ciim fit afFeclus fri- gidx & ficcx naturx , quaii terreftris , vigct in frigidis & fic- cis temporibus ac locis , autumno , hycme , nofte , in homini- busbilc atra abundantibus. ^.EffeSiu^ doloris ac trislitix fnnf eorpori animoqiie admodum detnmentofi. Hinc Chrydppus XiimifAi&vn affiimat, quad ^^ilrjv. hominis enim vires& facul- tates triftitia foluit. Hebct.it cnim ingcr.ium , pbfcurat & tur- bat rationem , parit luftum. Triftitiam quoque comitantur mcEror,v^a\ eft triftitia flcbilis : jirimna,<\vix eft triltitia laboric- fa &diuturna : dolar , qui torquet & cruciat: lamentatio, qux cft cum eiulatu : foLicitudo, qu.e eft cum cognitione : molejlia, qux cll: triftitia pcrmanens : affiiciatio , qux eft cum vexatio- }ie cprporis : dejpcatio , qux cll (ine vlla rerum expeflationc inehorum. Peregrinus recenfct qiiinque efFeda. Primo cnim irnlitiaincommodat corpori, mac^ifciuc nocec valetudini.quam ■vila alia afFeflio.Sccundo,vexat aniinum,pulsa voluptate. Tcr- fo.compieflioncm inducit cordi. Quarto, lachiymas extrudit. quas partus atque hucTus doloris , vt poma aiborum , dixit i lutarch. m confolat.Quinto dolor impedit.omncsanimi fui » chones atque corporis, prxterquam eas , quarum ipfe auchor e(t. trahit cnim adfcomnem animi conatum, eundcmquecx- teris inutilem reddit. (,-Remedia triHilis. o< doloris funt olto. Primum eft fomnus & balncum quia iis dilacatur fanguis , & fpiritus reccntes gignuntiir. Secundum eft e.xcrcitatio inodica, qux excitat calorcm & fpiiitus debilitatos rciicit. Tertium, Potus vini alhi & gcncroli cibus boni fucci , calidus' videl. & liumidus, minimequecraflus, apertx caraporum viridicates, cocli bcnignitas , aurat rcfrigerantes. eiu^rtum flecusiquia ZxpleturlachrymK .egeritarquedolor, qua(i per vomicioncni. ^iintiim , confolacio ab amicis profc- da. Sextum, Mt^tlMo.l^eptimum contcmplatio rerum altifTi- marum i tum quod pcr fc eft delcaabilis,& vim habct peculia- remad pellendumtnftitiam, quam curx moitalcsinducunti tuin qiiod , vbi eadetinemur,arebus raoleftis mcntemaucrti- mus, prohibeinufque ne rriftitia crefcac, ncve in cadem animus obKrniecur. Oc1«?<«»2,repuracio conditionis humanx.malis ob- noiiix i quorum plcraque vicari non polfunr , quod non finciu hominispoccftace. bomseciam fruicur , ciuorum vfumhabet m.ii^is quam dominatum^ Magnicudo igicur animi, eiu(c]ue m cafus aduerfos prxparacio.defpiciencia rcrum huraanarum,me- nioria condicionis hominum , & eorum , qu.e circumftant & ambiunt.dolorem vel repcllere.vcl eiiceie,vel mitigare poflunt. Rera Vcnercam fi quis in doloris ac trilficix remcdiis ponat, fallitur : nam ca magis crifticiam paric,& augec, a receilu calo- lis,& viriura debilicacionc. XVII. Spes & defperatio hiu hahent dejimtioms, caufM , effeUa , remedia. I. Spes efl appetitio boni abfentis.ardui.poJfibilis.Dlffmha- que k dcfiderio,quod clF dc bono facilis adcpcionis. t.Spei cattfa, eft bonumabfens, ardiium,poJftbtle. j -Spes emdentiam fcientia nonhabet.fed opinionts conieciuram^vel probabtlem,vel pojjibi- lem : quod fxpefadum eft fimile , quod aliquando acciderit, quod in pan vcl (imili idcm eueneric ., quodahqua racione & causa fieri debet , quod par eft vt fiat , quod credibilceft futu- luni in hoc, ab hochoc tempore, hoc loco hoc negotio i quod promiHum eft iiobis. Nihil eft ram leuc , tam minutum , tam procul remotum , tam alienum , ad quod animus excitatus fa- cilcnon adhzrcfcar. Adco lcuis cft fpcs, obfcura, coeca, ainbi- gua, incerta , exigua, tenuis , & vana. 4 Spes maxime reperitur tn lunenihtts : quibd illi mulcam habeanc rcliqui a tutuio , p.^- rum a prxtento. Spes vero futurorum eft , inens prxfentium, nicmoria prxtctlcorura. Tuin quia (anguinc abundanc , quo fiunc ammofiorcs. Ipes verofulcirur animi vigore. Adhxc illi carenc expcrimcnro i & ctiin non admoduni crcbras culcimv repulfas , nec multos experti fuerintcafus aducrfos, omnia fe facile aflecucuros credant. Denique , quianon aducrcunt pe- ricula , ob c.ilorcm xracis , qui reddit iplos quafi cbrios,& im- pellic .ad ardua quxque fine dclcitu agenda. f.lucundijfima ifi fpei perftiafio , (^■•■vit& tnprimi-s necejfaria, inter tot mijeriot (j- calamitates. Si (pcs abfic,fine faporc (unt omnia. Nihil tam acerbum , quod Ipes vna conditum non reddat. Ptudenter iu tabula Pandoixde pyxide fidum eft , ettufis rebusomnibus ac perditis , fpem in fundo refcdilFc. SapicnterquoquePoetae finxerunt , in ccslum fidcm , iufticiam , piecatem , pacem euo- lade , (olam fpemin tcrrisrelidam hominibus. VoluitDcus, vt (pes leuifrraiis dc caufis nafcatur & (urgat , qux homines iu malisluftentat, confolatur, rccrear. Spes pafcic cxules, luftcn- tac agricolas. xgrocos , captiuos, viniftos, incarccratos, nauha- gos. Spes eft vigilanriuin foinnium , & miicrorum cxcremmn & commune Iblacium. Eft icaque (pes valde neccllaiia ho- minum vit.r.iuuacque mirc funiSiones. quaic Plato tnPhilebo, iy ^. delegib. aic , per omnem vitam Ipe plcnosefleoporcere. Eius xrnulacor Philo inlib. de Abraham aic , cam cfle princi- pium parandorum bonorum i ideoquc fpe carenccs non ho- mincs ccnlcri , fed beftias in humana forina conlfitutas : tum etiam a natura fpcm quafi ianitricera locacam prx loribus; cum intus cxtcrx vircuces regix condancur , quas adire ncmo poceft , nifi hancdcmcruerit. ^Spes gignit 'voluptatem : qua cefliintc , huinanx funiftiones deticiunt. quiscnim voluptatc lemota vllum lufcipiac in agendo laborem ? hic igicurprxcla- rus (pei fcrtus , hominemadmunus & rcin attcncum redde- re i principium agendi , & quafi fun(ftionurn ei promororcm exilfeie. dmorem quoque illa tuetur-. deiperario cuercic. Omni» demum Tjits bonajjiei debentur. G.Fiduria, Jeu conftdcntia,eft JJiei exctirfm .■ fcu prxiumpca certicudo rei cx lenccniia euen- curx. 7 .Corfidentiamgignunt opes, -vires corporis , graua , mc ritum , iracundia. Paupcrcas cciam , orhicas , &c. (enciltus in- terduni reddunc fidcnces. Tales eciam elFe folenc , qui nihil aduerli pcrtulerunt i vel c inulris magnilque pcriculis euafe- lunt incoluracs: tum etiam qui inulia funt cxpcrti , norunc- quc inala non' adeo efle mat;na , vt fuperari euicarive non polTinc. S-Dejperatio cft recejjus animi ab appetiiione boni , ex opinione , quldtiHnqtiam eofit potiturus. Gignitur maxinic a torporc inciuis, abieftaque opinione fui,&amicoruin , nimio» quc inipendcnriura malorum mctu. delpcratio enim cimorcni fcquicui.dcfpicic prirao malum.puca imbecillicatem virium acl confcquendum bonum. aiguic quoqueanimum auguftum ,& omnino dcicdum. >).T>efperalionis efjeBa (unc incuria in rchus agcndis.ffjyar/o a pr&clartsfacinoribus.vita 'voluptatihu.s inho- neftis mancipata , magnaque tmproborum faiiorum colLnuies. Ex eucntu auccmdefperatiogignicaudaciatn. vnde illud , j(^m dcfperatione quifitti. Pailiolo. giaipci dclpeii. tionis. Sedio XXXI. Pathologia. 397 jjtholo- XVIII. Tmsrii natiirA, caufx, fpecies , effe^la , & sia tiiBO- 1 r r J„ retnedin Jic jHnt. I. Timor eji sgritudo ab oblatajpeciem»H impendentis,e[Uod intsritam ■vel dolorem adferre fojfit. DitFcrt itaquc a triftitia; qiii.i h.TC tcfpirit m.ilum pi.r^lcns ; illc fututiim. Tiiftitia plus admittit coiifiliji timor, minus. illapcniitiolior ; liic vchcmeu- tior. iii.i demum aftcdio cll coiicupilccntis facuitatis i h.rc, irafcentis. i.Canft timoru eli m.tliim i>':pendens , 'vct qiiod de- trimtntiim adfcrre poieJL Gigmt ciuoquc timorem , in alio- rum fide vit.im & tclicitatcui lUam collocat.im halieici qnod ca fluxa plerumquc lit. Qui ctiam iiiuiii.im faceie poflunr, funt formidabilcs iis , qui fuiit iniuri.t cxpofiti. Timentuc etiara &: qui iniunam acccpctunt , & qui fcccrunt. illi , quo- iiiam obleruant tcmpus perpetuo vlcilccndi : hi , quoniam, fi func potcntes , ciim talioncm rcformijent , noua & no- ua fubindc inc;erunc incommoJa. Qiji de re cadem ccrtant, (uucinuiccm metucndi. Nafcitiir denium mctus ex aueifione naturali. ai./? ,fi amicus erat, qui fecit iniuriam : tumcTefittihcx- cellcntia conditionis ;itque ftatus : dcmum nugefcit aduenru milcriarum & calamitatiim. ?,.Prohibetur ira, fi iniuiia nohis infcratut ab iis , quos timcmus: quiquemala fibi intulilFedi- qnofcunt:quos iccm pccnitct faifli. Ceffat quoquc in timcntes, & fedemifsil-geientcs ; tum in eos , qui pcr iracundiam pecca- runt. cj.Lenititr ira ^ deferuel tempore. tum fumptinne pcenx, etiam abatio.deniq; adeptiene viftorid. 10, Ejfeffusirst al.i funt exiffitu natura , atij tx etientu. Prioris gencris linit , dolor iii aniino ab retardationc , atque mora vini^itflT i & auxietacc , ne L 1 non 298 Encyclop^di^ Lib. XXX V. iAon fequatut : volaptas anim. cx altcva pait »„.^ „lri«nic n„-c auafi pfxfens obucitnr:p gia inife. sicordijE. Cjfcilicct ab fpe fu- tura: vltionis.nur qual. prxia.s om.cnur:pmurhat.o tano.jis, acae mentede.cr.um officit vaietudini , ob mcicmencum bilis. quod fi cohibeatur , nocentior euad.t. comprcfla cnim vrit fangui.icm ; cuius cincres in liumotCS atros tranlcunt: vndc tr.ftitiaVitur. Alios nx cf."eftus exeueiitu recitat Plutarchus: nam in iocando amiciciam mutat in odium ; in dilputationibus /ludium cognofccndi vcrtit in libidincm contendcidi ; in iu- dicio , potettati addit infolcntiam ; in inlHtutione libcrali, rnojPcitiam , Sc odium difciplinarum animo inge.it ; in rebus fecunJis auget inuidia.T. ; in aduerfis , fe mifericovdinc exi.T.it, jj.Antidola irs. diltgcrzter qu^renda funt. qund difticilis ap- pa.ear cius curatio , ob varios affcflus , &: quandcquc muicem pur-nantes^in ea.r. conflucntes. Vc enim contrarij mo.bi, femcc complicantes, difficilem& ambigua.tircddunt curacionem, fic afFefliones animi commixti: , medentis diligentiam portulanc- pr(>w«»> igitur fufpicio lemouenda ; nec op.nandum ca, qus nobis difplicent, faflain contemptum noftri, lcd potiiis pcr in- curiam admitfa. VeinicAc feipfo fentiendum moderatc.ex.fbi- niandiimquc, fc polTe aliquid com.nitteve contemptu dignum. TeWJ, icputandumivaiT) proficifc. abanimoimbccillo &abie «fto. 6)««rro,ccnfendum turpe elTe iniuriam rcfevrc ; na.n qui id facit,flagicii partem accipit ; vt quifuliginofum co.nplcditur,& cum eo volutatur.fuligine abit inquinatus.CedendmTi al.quan- faaocliftove alicuius ofFcndimur , ccgitandum a iiobisquoquc non pauca petpera.Ti fievi. CBauo , in oTFenfionibus diccndum eft nobis: lciebam,fcicbamhominemilliime(le,pofredelinquere,labi.pec- care. No»o,iuuant valdc ptopolita & vota de non irafcendo pcr annmTi,menfes,dies:qux fubindeinnouati polTunt.DmOTj.fpa- t.uraanimo concedcndum, vcfecolligat,&difTipatas fui partcs leftituatin vnum.Athenodorus recefTuvus ab aula .Tionuit Ai;- guftum , ne quid in ira. diccret faceretvc Grxcis charadTeribus Ron potiijsrecitatis.Ita Ambrof.usTheodofioauchorfuit.prius recitavet orationemDominicam,quam iniraaliquiddiccEctau: faceret. P'nrf;£:;»jj,vt;ndum fcflionc & quiece corporis. Duodc- «Vao.remouehdsoccafiones irafcendi.DfWOTo/cmo.non efi: in- vtilis Mufica: fedata: vfus, cuiuf.nodi Doricafuit. Dcpfium , fi tottemediisixa ptohiberi,aut eiici,aut minui,aut comprimi nc- quic ; miiigati poterit evuptio.ie in verba moderata co.itra in- i"uria: authorc.n. Vt cnim exhalatio inclufa vifcctibus tetra; diu vigct,atque in terrxmotus & concuflioncs deCnit ; at locum na- i£la eru£landi,minote difcrimine euanefcit: fic feira:o comjitiifien- da e/?. qu6dmentisac;cm,q.tenebrisin.c qui reSe fuo mnnere ^ ojficio perfunUi cre- duntur : tum ctiam qui maiis lunt impaie5,vt mulicves, lcnes, Kgvi , dclicaci : icc.Ti & ij , quibus non licuit bonis luis fiui : vc cum .T.a2,ni ingcnij vir in mcdio ftudiovum fuovum cuvfu c mcdio tollitut. Interduni tamen cciam mifcratio fubit huma- nx conditionis. quod ficipollcacdcberc dcclatauit Ariftotc- !es, cum repvehcnlus , quod homiui ncquam mcndicanti ftipem dcdiflct, refpondit, honiinem fc commifcratum ciTc,non mores. ^■Mifericordia excitatur faciliiis in its, qui opinantur ea mata Jiei fuifque contingere pofje , "Vel funt aliquando experti : vc Dido apud Virf;i!ium, Non ignara mali, miferis fitccurrere difco. Fehces vcro, & qui le tutos ccnlcnta vi, non facile hoc affe- iftu piomoucntur,quia non timcntmala. Indcprincipcs, diui- tes , contumcllofi , iracundi , & f.tKoi.f^a-mi , ab hoc afFedtii func alieni , vel omnino , vcl masna ex parte. Sed nec in ex- crcma politos calamitate riiucratio tangit. pvemuntur euim piopviis xrumnis , vt non cogitent de alicnis. ^./:d mifericor- dia"faci!es funt,qui natura timidiores-^ imbecillifunt : t::m periti rer:tm huma'narum,a dollrina exi ulii,miti ingenio prA- diti. (t.Augeturmifericordta.fi mala,velutatrocia repr^fenten- tur;addantitrque formA .■iio;es,veJiittt,s, aBiones. Effic.unc cnim vc malum fic fub oculis. pr.xlt;ntia vcro refU.Ti acerbarurn operatuf magis ad niiferationem. j.Nojiri miferatio nonfacill nos capit : quia propri.T calamitates nobis funt nimis fainilia- res : ad mifericoidiam vero excitandam nouitas & infolcncia malovu.n requiritur. ea n producantui , callum animoobdt;-' ci.nus. quapvoptcr in peftilentia, vcl clade, vel longo malo cz(- fat mifcratio addo , proprias c.^.lamitatc;; habere aliquid ma- iusatquc tervibil.us , quar.T vt intra fines mifevationis conti- neri nos iinant. atrox vero & horribile pellunt & exturbaat rniferationem. i.Nimiamifericordia eohibenda ejl. Vt cnini moderata eft plena pictatis , & fubleuat hum.iuam mifcriam: ita immoderata Ixdit iuftitiiiii. Remedium vnicum adfcro: v.oa commoucvi vehemeutius coium afpedu , qui tolcvaiit niala ; cum plevumque non fiut ca vere mala , qu.x patiuutuv; &interdum conferant ad falutem , tam publ.ca.n , tumeius qui plecTtitur. XXII. (midlz natiira,cdnfa,& remediafunt r.-uliolo- tn hii remlu. o I. Iniiidia .'vel prtiits inuidentia [ fie enim Ciccro appel- lat , quod inuidia tani eoru.n fic qui inuidcnt , qua.n quibus inuidctur ) ejl egritudoconcepta ex eo,qubd alij beneft ; idquc non pvoptcr commodum inuidcntis , fed quia .xgri: fcrat il- lum ciufinodi bono fvui. x.lnter differentias inuidi& ab odio hnc ejl : pojfenos iiijle odiffe, non poffefne culp.-i inuidere. ; .[n- uid:a mouef.ir inter pares maxime. Aliqiiando cciain inuide- mus inferiovibus ; raio fupevioribus. ^.Fortunati, ^qui ina- gna gentnt , f&pe muident : quia quod aliis cribuicur, fibi adcm- pcuni pucanc. Scd nimia pocentia luhnixi non inuident : nec ij, qu. fpc omni & auxilio dcftituti defpcrarunt dc rcbus fuis. Sunt autem ad inuidendum pvocliucs , qui anguftuin pufil- lumquc animum trahunt. C[u6d iUis o.nnia vidcantur .nagn.-;. muidia vcro ad inagna im\ii.- ^.Inuidcntii canipus iU cl^t- ditur b.nis .qtis. laudctn hrnorem, cortimodum ft-runt. 6.lnui- demtis -Liiue>:tibtis,non liitdfunBu ; tum vicinis, ^ notis ; noi> degentihus trans columnas Hercults. M.igniiudini demiimvir- tutis ccdit inuidia : nec lis inuidemus, a quibus noftro com- munique iudicio longe fupersmUr Elcganter aic Plutarchus, inuidiam fugavi fplendove viitucis , vti fbl , cinn aitininuis fertur, vmbram omnem difiicit. -j.Remedia hic funt biparti- ta- Caucndum cnim , ne inuideamus , ne inuideamur. a!:e- ruin ad inotes pertinet , alteruin ad quieceni & incoIumit.T, tem. Aitcrum inuidenti obeft , alterum ci cui inuidetur. Idco hanc oniuium perturbatio,K',n ffquiflimam iniquiirimanl- qiie dixic Gregorius Na^^anT^entii orat. de cathedra. Iioc quori doininos e.>:ccdic & coulumic. 1'rior illa inuidiaa pcclovibus humanis arcebiiur, fi cogitcmus cam clTc vilium , abiciTto- rum , corvuptorumque ho.ninum ; ac fulcipi excitatique ina- ximc in bonos. Hinc inuidi lunt veluti mulc.t; , qux vlceti- busgaudc.it. inuidi quippe omiins viitutuc.bus , folis incu- baiu viciis alioium ; eaque in .nenccac ore habcnt. Agis,pii- mus rc.\ Spartx , dixit , inuidi dupliccin efic pcenam : angitut enim ,i>i3 mui- dix. Sedio XXXII Gymnaftica. 399 oc;m propriis milit,& cruciatur commodis alienis- Et Mcnan- oerelegaiitiilimc ait: lnuidu4 ejijlbsmet spji hoflU. Epictctiis iiniidi.c aniulcnim paucis confecir : &h's omnsx boM» a Jeiffopesit. nec inuidsa ducstur , nec dmnUstone. 6)hs. vtroisb aliii smminet tnuidui, vitabitur, fi qui rclius vtitur le- cuadis, comcm fe prxbeat ac modcratuni, ncc agat vltra ciui- lem modum : necomittar commod.i,quibusabundat,aliis im- pertire. C.vtcrum eiufmodi modeltia & bencficentia nos ab ea labe tutos vndiquenon rcddit ; cogirationeliac nos municmus, quod,qui in inuidiapoliti funt, vcl virtutepolI"in, vel fclici re- rum luccciFu vtuntur. Quia vcro h.rc pcltis plcrumque cucr- t't , enitendum nobis eft vt quam cclerrimc.r.on pcr tarda nio- dicave incrcmcuta , adgloriam Tcrani pcruciiiamus ; nc , dum iTioras tialiimus , opportunitatem ptibeamus inuidis cucitcn- di nollri. & veftigium aimulationis. Ert: aiitcni lelotypiarationefulpi- cionis, vcl fruitionis. Non niiiiusciiim lelotypus dicitur , qui coniugem dc fidci coiiiiigalis violatione habet fufpcdam, qnam qui de cadcm certus cft. quaiiquam iclotypia rationc Iu(picionis»ft frcquentior. E(l autcni l)a:c perturbatio pcflilen- tilTima arqne rruculentiHima , vt pra:ftct nioii quaiu fub huiuj tyrannide viucrc. XXIV. 'H^sK^aipeicax/a efi ttffe£lus mixtus ex edh C^ gmdto, cum qtm odio t7npiilfus,alieno gaudet rnalo. t.-mxifm qiid? atmula ticDis. SECTIO XXXH. /« c[ud delme/\tur G Y M N A S T I C A. Eft hic afFe^us inuidia: projcimus ; & .i vera genuinaque hominis iiatura longc alienus, Prirnus ciiim in niundo im- ^iftK^x®.- fuit diabolus & cius filii cenfcndi fuut , qui hoc morbolaborant. Exllnpandus itaquc eft hic affc cft cor- gnicaces m,ulcum ad eam commouendam habenc momenti. pUshoiTliniSjeiufque Cxercitacio. Nec a viris probis abftinct indignatio , vbi bonumfibiminus^ • ■• - - conueniens fuerint conlecuti ; quod eo cenfencur indigni. Mo- r R yE G E P T A. GY M N A s T I c A eft ars, varietates & faculta- tes omnium exercicationum , giacia fanitatis, edocens. Latine diceretur. Exercicacoria. Eftipe generalis,vel ipLcialis. Gymnaftica gencialis explicat caufas , effeda, fub- iediim , & adiundla cxercitationis. CaunEfunc externs , vel incerna:. Ibi fiint finis & cfficiens : hic materia & forma leu modus excrcita- tionis. EfFedla funt duo, vigor animi & corporis,itc'mqne deledatio. uentur ad indignacioncm, qui func maximis dignibonis ( pof^ fidcanc illa , nec ne j cum nihilominus mdignos iispociri vi- ^cnt. Prob; quoque ac flndiofi vircutis eiufmodi commo- tioni fubduncur : nam vere iudicant , & odio habent iniufta: tura qui honores quxrunt , prxfertim vbi ignauis conferri vij- dcnt. Ergo feruili abieiftoque homines ingcnio non com- mouencur hac affedtione , quod nihil fit, quo fe dignos exi- ftimcnt. Sed cauendum , ne , duin indignacione duci nos pu- tainus ; ad inuidiara & iudicij tcmcritatem feiamur- neque enim foifus hominis ad xternorum profunditaces confilio- rum attingere queunt: nec i) furaus , qui diuinam liberalita- tcin ad iultitii trutinamexpcndcre velle audeamu.s. Difpen- faton fumrao agendura arbitracu fuo ; neceius confilia in dif^ quifitionem abhumana raente vocanda. ^.^miilatio, ^ma®-, cft a:"ritudo dc bono altcrius , non ex eoaccepta, quod ille bono^fruatur , fed quia ipfc carec. Sed & ^hit alias ex affc- <2;us mixtus ex amore & ira , cum irafcimur ci a quo Isdi- tur id , quodiios amamus. Similis affciftus cft :^lotypia ; cum. amans coniugem irafcitur alicnanti , vc func verba Mclanch- ihonis. Mmittntiii primo Jinfu nafcitur inccr conditione fi- milcs : eftque affeiflus gigneiidis inimicitiis fQecundiilimus, i)i concineatur intra terminos ; quod facilis ab ea fitad inui- diam tranfitus. Huic zmulationi opponitur honoris acque di^nitatis retinenda: contemptus ; reipub. admodura pernicio- fus. fublataenim hac inter bonos a ftudio laudis contentione, iacctciuitas, omniaqueprofundo torpcncvetcrno : &omnin6, vt Tacitus ait , Contemptu fams. contemnuntur virtutes : &, linauis nec in 'viliona dectu . nec in fuga flagitium. Porro Teltif fecstndo fignificatu elt commixtio amoris & irae. cuiuf- modi xclo Elias prophcra irapulfusintcrfecit pfeudoprophetas i.iJf^. 18.40. Summoautem ftudio cauendum , ne fub zcli prsEtextunoftris feruiamus Iibidinibus , noftiiveodij acerbita- tem expkamus. Diftinguitur zelus in dlfcretum & indif- cretum. lUe fif «tj j^iir» , fccundiim fcientiam : hicfecundum affedum duntaxat. Row.io. ■verft. Denique ;{?/(i;y^i,» vel eft tixt^ 7v-srx , idcrt, zclusde forma , vc vulgo tradunt , veleft Tiiair©- C""'-». vt vgkScaliger, hoceft, fpecies & veluti imago T^om. IV. Adiuncaafuntin tempore , & variis accidentibus: vnde exercicacio eft I. vehemens , laboriofa, violenra j mediocris, fcu media ; & parua, feu ieuis. X. veceris, vcl recentioris^uj. 3. fimplsx & fohtaria,vel focia. Ihi homo feexer-. cecfolus, abfque focio , puta currendo,faliendo, &c. hic eft imulatio colluforis, vc in luda. 4. direaa,vcl indiretaa. llla habecfibipropoflcam corporis exercicacioncm folam.vc eft iaftus difci : hxc etiamalium finem intendic, vt venacio. f. fanoruin, xgrocorum, vei ncutrorum. 6. communis , vel propria literatorum aut illit?-, ratorum. 7. communis, vel propria quarundam nationum. 8. totiuscorporis, vel certarum partium. 9. communis, vel propriaccrtarum artatum. 10. inftituta fuper terram , vel fubter terram , vt- in aquis. 11. tcmporis macutini , pomeridiani , ve! vcf-. / pcrtini. 12. antc vcl poft paftum. 13. temporis verni, sftiiji, autumnalis, vel hye- malis. 1 4. communis > vel, propria nobilium aut igno- bilium. I T . fimplex.vel compofita & mixta ex pluribus. Gymnaftica fpecialis eft religiofa, bellica,achletica, vel medica. Gymnaftica religiofa eft deexcrcitatione religionis ergo fufcepta. L 1 1 Gymna 400 Encyclopedi^ Lib. XXXV. Gymnaftica bellica e(t de exercitatione militari. Gymnaitica athietica , feu vitiofa, eft deexercita- tione athletarum. Gymnaltica medica , feu legitima , eft de exercita- tione (ecundum canones mcdicorum inftiiuta. Eilquegeneralis , vel fpecialis. Gymnaftica medica ge e alis explicat caufas , cir- cumliantias , & difFcientias generales exercitationis medics. Caulx funt potifTimum finis, efficiens , & forma. Finis, feu vfus, eft prodelle fanis & aegris. Efficiens eft corpus mouciis & mouendum , quod cftfanum, a;grotum, valetudinarium, alluetum, non alJiietum. Forma eft in modo exercitationismedica:. Circumilantias funt Iocus,tempus,& quancitas feu menfura. Differentiaj generales funt tres primaricE ; quarum prima dicitur yvfx a-ici r!^^i.y. , id eft , exer- citatio pracparatoria , feu pnuia : fecunda , y.fMcl- B-uv a.Tnbi.a-ati.-^i-.o ,cxcrcitatio apotherapcutica : ter- V tia fimpliciter exercitatio nuncupatur Ec hic po ftrema apud medicos gymnaftas habet mulcas dif- ferentias , alias ab extcinfecis ( nominatim a loco) alias ab vtendi rationibus , alias a motus iplius tLim quantitate, tum qualitacibusdelumptas. lcaque fim- plicium irtarum exercita^tionnm alia fub dio ageba- tur , alia l"ib te^^o , aliain mixta vmbra: aliainloco frigido , calido , humido , ficco , alia in horum ire- dio : alia erat perpetua affiduaque , caque xqualis vel inaequalis , ali » intermifTa caquc ordinata vel inot- di''ata:alia cum puluere , coque mulco vel exiguo, alia firie pulnere : praecerca erac mnlta, minor, vel me- diocris ■ velox, celer, & acuta, vel tarda & lenta , vel mediocris : denique m.igna.taque vehemensrobLifta que,aut valens ; nania, eaque remiira, autianguida & imbecdlis i V; I media. Gymnaftka medica fpecialis elt theorica , vel pra- ftica. Ula edilTerit variecatem , & fpecies ; ha;c vfum, efFcd»,& qualitates exercitationum medicarum. Varietas exercirationum medicarum reuocatur ad duo fummacapita.Fit enim omnis exercitatio per mo- tum vel ab ipfom i homine, vel ab alio fa6tum. Exercitacio^b ipfiufmet hominis mocu fa6lacft falcaroria, pal.cftri -a, vel affi lis paK-cftricar. Exercicacio falcatoriaeftcubiftica, fphxriftica, vel orcheftica. i^aUftricaexTcitatio cft Indlatoria , pugilatoria. pancratium , pancarpus , ceftus. Extrcicatio affiuis pal i ftricx eft curfus , falcus , di fci ia<5tus,vfus haltcns, iaculacio ambulacio, ercAum ftar.-, pugna, p-r funem afcendere, manibus colludta- ri.plcchnirare, picyiiirare,fpiritus cohibicio, vocifi^ra- lio, ca.tus, lediio rirus,gemitus,flctus,vfus cricilafi.E, tro> hi , petauri , & pilamallei. qHan<^uam h&c ornma MercHnalis fi^biuit paUJ}ric£ ; ita vt dm ta,ntiimfint ge'iera tftius exercitattoms, Excrcitatio per motum ab alio fada cft adio , vel paflio. ibi cft pif atio,venatio, natatio : Iiic eft gefta- tio.caque vel in cquo, vel .n vehiculo.vel in let^o,&c. leu , ell equitatio, curulis veftacio, geitatio in lci^lica & felU,agitatio p-rcunas &le(51:os pcnfiles, ad' oque pcrfcimp()diu-n,& nauigatio Pliira videinfrar^r^.i^. Vlus, eff.-^Sa, qualitates , & facultatcs exeicitatio- nummedicuum fpe>5ta tur in gencre, vcl in fpccie kcundum omnesdifferencias. y^tque hcc efl methodica deHneitio^cjnatn cmn curk fic co>>fecimHs,maxi7neex Hieronyino Mercuiiali.qui fcripfit hbros fex de arte gymnaftica i item ex Diste- tico polyhiftonco Quercetani. R E G V L JE. I. Gymvafticam riobii commendant amiqmtoi Gymna. & vtllitM. comiiim. jintiquitiis ii\m tanta eft, vtgymiiafticam natiiralem homi- ni elTe, & lemper extitifle, ex S. liteiis (it nianifertum. llli fi- quidem docem.Adamum in ftatu innocentia: mandatum a Deo accepiire, vc hortumcoleiet, Genef.i. Qijopeitinetillud Cale- ni I .de tuenda ■valeti(d!ne,cun£ios honiines ad nuificam atque gymnafticam piopenlos nafci , nec quidquam lepeiiii , quod corpns atque animum, hifce duab. magis coniponere, & ad bo- nani frugem inducere queat. vnde etiam clucelcit huius aitis vtilitcu. Gymnallica nempe in corporc fano bonumhabitum generaie,ciimque tanquam fanitatis velpartem.vclcaufanicon- ieruantem lennere conatur. Et ob id taiita fuit apud veteres hu- ius exiftimatio , vc Plato atque Arillotelcseam remp. aut opti- -. ' mam elle cenfuerint , in qua calis ars delideretur. nec immerito qiiidem. quoniam fi animi fcmper habenda eft cuia , neque ille abli]ue corporis auxilio quidquam s^raue , aut dignum cfficere vaietiprofe(it6 ftudendum eft corpoiis fahibritati, bonoque ha- bitui,vt & animo inferuirei& eius operationes nequaquam im- pedirc, fcd adiuuarepoirit. Quantum porro ars gymnaltica aJ hunc habitum adipifcendiim,fanitatemquc tum confcruandam, tumetiam rcparandam conferat, ex Galcno audiamus : qui (e inlinitos piope imbecilles ad bonum habitum reuoca^fe , & in- numcros item alios.nein morbos laberentur , (olagymnaftica conferuafie gloriatur : vt nullo pai;lo nobis mirandum fit,fi ma- ioics noitri v(quc adcocorporisexcrcitationcs a;ftimaucrint, vc non tantum publica.caque prajclan(lima,exerccndis coi poribus, loca , qualia gymnafia & theimK fuerunt , extruxerinc , veruin ctiam in quibuluis fcrc priuatis adibuscxcrciuationibus locus aliquisin iJ defignarctur,& quotidie in vfu circt. Sedaudiamus hac de le medicos. P;?;7afticiceftcnmmur/u,vclJingHlarii:pyo- Finis ximtu, vel remotus : mternui, vel externus, gy""u Vink commiinis eft partim animi & corporis vigor,par- tim voUiptas & delettacio vcrlufqae. Fink Jpecialti elt , qucd gymnaflica reli^iifa habuic vtil'Catcm cheolonicam & poli- ticain. Nam ludorum finis erat religio quasdam , qua anti- qui opinabantur (efe diis lem gratam illis ludis canquam proniin'am fa(Suros. Deinde legcs & rcfpublica: ftudebanc ludis , vt illorum (pe(^laculis , tanquam reium facraium con- temnlatione & veneratione , fubdicos in officio concineicnr. Et iiic quidem eft finis gymnaftic.v reli>;iofa: fuperftitio(a:, apud geiuiles. Gymuaftica leligiofa in populo Dei hunc ha- bijit finem , vt homiiies animi la;titiam faccient teftatam ex- terno V Sedio XXXII. Gymnaftica. 401 Efficiens caufa ttrno corporis aflu. Ea enim ilc rauraMaria, foror Mofis, & U.uiKi lalwrunr. Cymnijlicn hcllic» jiropolitam (ibi lia- bebac .ii;ii)ratt.in , & robur, & pcriti.im , qiubus pollca, cuni oportcti.K , hoftos n\ pugiii vinccre polfont. Atqui: liaruni c.x- ttcitationtim Jilciplma vlque adco ftucia apud vctcics fcr- uabatur , vtciu.<; liodorcsiluplicibus , ciuod fciibit Vegctius, rcmuncrajcnrur annonis i & qui parum in illa profccillcnt niilitcs,pio trumcnto hoi.lcum cogcrcutur accipcrc. Ath- hricii. fcu vitiofa, gymnajlica .diicm liabuit robur.vt illius vi- pojlct .itlilcta ailucrfavium (lipcrarc , iSccoronam pr.vmiaquc propoiir.i confccjui- Gymnaftica mcdu^ fanitatis tucniia: gra- tii , & Ixini coiporis linbitus coniparanJi fuit iullituta. At- tjuclu lunt fincs mtcrni (j^firoximi lint;ularum partium. Ita- r|uc (anicas cll fffkextcrriKS (y remotm gymnarticx rcligiola:, bcliica",&: atliktic.c ; lcd intermc y< proximns i;vmnalHc,r me- dic.u. Oninia eigo gymnartic-E <;cncra apud vctercs ad vnuni felicicat^ publicx, & fanitatis fineni iclata funt. III. Ad caiifam efjicientem gyviinaflices pertineut, qui inftunertm, eUfcripfirunt peque/itarn/it, C (n tum pri/iapes , tum adrniniflri. Homeri tempore artis gymiiaftic.-c principia qu.xdam ex- ticille , patec ex ipfiuslibns , vbi miliccs Gixci ex nauibusin arcnam defcendencts , difco , lud.i , curfu , arcu , & aliis lui- iulmodi excrcitiis ad bellum fefc pixparabant. Itaque iam tum artis agonifticx & gymnaftici nomen accepit Poftea ad dcoruiii cuicus & facrificiorum cclebritates adliibita eft, Tt homincs ad illas alacrius & lubencius confluerenr. Ita enim cftcilum eft , vt huiufmodi exercitaciones diis & homi- jiibus gratx reputarentur. Et nc quid declTet ad excitandos animos, pr.-cmia , qu.x homines ad (juiduis incitate folcnc , fta- tuta lunt. Hinc Achlecici nomen adcpca eft hicc ars : quod Grxci pr.tmia ifta vocaicnc «ti/« , & excrcitatores aOri'^'^ Denium ad gymnafia , & ccrtos locos pro pueris edoccn- dis, pro omnium fanitate tuenda , ac pro bono habitu pa- lando tr.iduda , certifquc pr.Tccptis & rcgulis conclula , gy- ninafticx'nomen accepit. quod ante 1'lauti tempora fuic. Eam Galenns lib, ad Thraf. ita definic : i5 -tip^vA yufivx^ixvi tTiy e.T3,-«,«>j r«f c.p -770.^1 'yVL-iiUnats ou/juf*\a; y hoc eft,GyiIl- naftica ars eft fcientia potentia; omnium cxcrcitationum, vt Merciirialis vertit. Quo in loco animaduertfendum eft, Galeiium hac definitione gymiiafticam a pidotribica diftin- xille , quoniam illa tanquam imperatrix , & exercitationuni qualitatcs, & earum caufas fpeculatur , imperatque ,hxc ve- lutiminiftra illius exiftit ; petinde acgymnafta erac , qui om- mum cxcrcitationum pocentias probc nofceba: , eafque prout fauitati Si bono habitui expedire iudicabac , diuerfis liominibus imperabat : pxdotriba veio , qui eas , quomodo £eri dcberent , & polTcnt reipsa demonftrabat. Porro qui gymnalio prxerat , gymnafarchta appcllabatur , cuius mu- nus ciat oniiiia modcrari, tcmpus &: lioras prxfctibere, or- dmem poncre , & aliadcnique, qux' ad artium & locorum publicorum principes fpcftanc , fcdulo curare. Hunc Plau- tus vocac gymnafii prxfectum. Secundum locum habebat xyftarihx. hicambobus xyliis , ftadio , & dcniquc cunctisath- letaruai cxcrcicacionibus pr.rerac. Ab hoc pioximus tuic/ir,£- fciits ludi, a Galeiio vocatus 'i-mfarvis -Tm^haAo-ii^t^ , ab Hip- pocrate -.7^.-o-'--cM,-^i«| , id cft , cuftos pal.tftrx , qui curani paLxftix habcbat- Agonijlarchnix^x. ,c\\x\ ccrtaminum publi- torura pr.i:fci5lus erat in amphitheatris & gymnafijs. Poft hos adcrat^gywwOjfe , magidct , fcu Jodor , omnium excr- citationum Etiseratmedicus , vcl mcdico par. HuncXeno- phon appcllat progymnaften , Plato pxdo"tribam , Ariftote- les a> (17!- riul , jfegineta iur^olfivri/) , Latini aliptam , Sene- ca protogvmnafium. Poft gymnaften etM pidoiriba ,(\in\i- ce: fecundum Platonem ab eo non difFert, Galenus tamen cos valdc dmerfos facit , dum gymnaftam mcdico & impe- ratori, prxdotribam coquo& militi adiinilat, merumquegym- naftx miniftrum nuncupac. Sphiifticus crareorum, qui pi- la Itidcbanr , inftitutor, ac veluti pxdotriba. Aderant Scferui fricandts cerporibus dejiinati. Poft hos erant reunciores , qui corpora lam cxercitata vngcbanc &: leungcbant. Mediafti- «iquoque gvinnafiis miniftrabant, pauimcnta eueirenccs, nec non raulca alia (eruilia raunia obeuntcs. Aderant ctiam /erai halneares-, lotos in balneis primo cum fpongiis , dcinde cum Imtcis cxliccantes , denique Itrigilibus corpora exercitato- rum a ftrigmentis depurantes. Adexinzpilicyepi , qui fphxris pice oblitiscurabant, neignis balneorum extingueretur. Ali- pili ad vellendos alis pilos adhibebantnr. lanitores quoque vnumquodque gymnafium habebat, kem fcrnacatores , Siva- riarum reruinvenditores , vt libatios , botulanos , cruliulanos &;c. Denique medici aderanti qubd incer cxercendum fxpe vul- nera, contuiiones, contorfiones, luxationes, niultaqucaliafic- lent. Porro varia hominum gencra in gymnada conueniebant. adeo ouidem , vt fxpenumero inter iplbs contcntiones exori- tcntur.atq Jc ctiain maximus qiiidam & infuauis clampr.Prxci- Tom. l V. pua ipfotum gcncra exMMphilofophi , rhctorcs, rcliquiuc , qtii ftudiis dclcclabantnr : ibi lcgebaiuicolloqucbantur, nucr lcqiic difputabant. tum adolefcenth ,qui vt cxcrcitationum obfcrua- tioiics atquc modoi addi(cciciH,ad gymnafia acccdcbant. Tcr- tium gcnus erant athlet£.i]m ibi lc cxciccbaut. b^nariumgeniH crant omnes iliifiue nobilcs , fiuc ignobilcs , qui & foiraa cxctcita- tionis. SubieiJlS gymnarti- vcl militaris difciplinx , & fortitudinis, vel tucmrx (anitatis,*& bom habitus comparandi gratii variis excrcitationum gcncribus incumbc- bant is\uintum gcnM crat corum qui fric.lbantur : fexlum, qui lauabaiitur.Polticmo non pauci//t(?'yniivtyis,icY,yv^.\oi,;K.y,(if.\o- cuspro denudandis hominibus.qui vel exerceri, vcl lauaii , vel vtrumque agere volebant.4. Eleothefium, aAf.Tn^i/o. , vncl:ua- rium ;in quo luclaturi , & alias cxetcitationcs, vel balneas ini^ tuti vngebantur reungcbantuique. ^ . Conifterium : in quo po- fitus puluis conferuabatur , vt pofient vndi ftatim illo con- (pergi. 6. P<7/*y?r« ;qubd noinen eft totius & partis Totius; quia &gymnafiuiTi , &qucmcunque locum exctcendis corpo- ribus idoneum fignificat. Parcis : quia pal.eftia crac cerca gym- uafij pars , vbi curfu, lurtando , h;irta,di(co, pugil^cu, pil.i, (a- Iiendo,fccxeicebanc. 7. yphirifterium : vbi varixexeicicaciones, & pr.xfcrcim cunifla pilx cxeicitia, qux plurima erant, ttc- quentiiis,quamalibipeiagcbantur. 8. P'i£ ills. , quxintctpor- ticus& muros lit.rerant, ab oranibusxdificiisnudx ; nec noii tota perjfiylt) areai qui&ad fubminiftr,indam porticibus ac cellis lucem faiSx erant , & ad fpatiandum, alialve exercitatio- ncs obeundas , qux nccin palxftra , nec in altopulucre, ncc in xyftis aliifve locis fieii pollenr. Has appeliabant lccum ccncul- catum, qubd nuilis lapidibns, lateribulvc ftrarx , (cd rudcs , & xquato tantiim folo forcnt. In his curlusficbat : & ad id tuni diaulj, tumdolichi ( a quibus diaulodromi &doIichodromi ) Ll 3 tormx 4oi Encyclop^di^ Lib. XXXV. forma atque wrmlni conft.tmi eiant. 9.Xf CT xtjla. ; qas «iuoapudGrxcos&Lacinosnon parum difcnmm.s obtmcnt. fiquidem xirtos hi vocant porticus teaas , vbi aihlets per livemem & -tftate, tcmpore i luaatiombus alieno , eicerce- bantur ■ xifta autem fubdiales ambulationes , vbi hyeme , tcm- pellate 'lcni , e porticu prodeuntcs & aeftate feie icmper cxer- cebanrur ac ambulabant : atque has ,z^J),«f.tS«4 a Gixcis liominatas fcribit Vitruuius i qujc duplices crant , alia: nudx, ^ljj, phtanis aliifve arboribus confitx , adprxftandam amce- n]tatem,atqueiilisqusafolcoffcndebantur. vmbram. lo-Bal- neum:q^x pars ob delicias atque fanitatem omniummaxi- nieaftimabatur, cunftifqucaliis maiorerat& pulchrior. Lo- ca balncura vniucrfum conftituentia , a Ciccronc balnearia. vocata, pluraerant: viddicet AiTfa» feuiauatio fiigida , fiigi- darium.tepidatium, fudatiocalida, &lauatiocalida:quae vc- i6 balncis mferuiebant, fucrunt hypocauftum .aquanam, & vafarium. Quatuoi Ipecies gymnafti' r , non Gymni- Aica me- dicac]uam late pa- te»t. V L Gymnaftic^fnmma genera:,mimero quatuo tam modo, quamfine diftmgmtntur. Ratio prioriscft; quiafere conueniunt in iis partibus , quas in prxceptis propofuimus . & infra expofuimus : puta faltatio- ne,Iufu pilx, curfu,&fimilibus. qua obferuatio oppido eft ne- ceflaria. Quod aurem paulo antc im pr.vceptis h,ec cxercitatio- num genera fubiecimus gymnafticx medicx , hsc eft caufa; quod ifta fpecics fit excellcntidlma.Notum vero eft ex Logicis, (peciem principem effc menfuram reliquarum. Ratio pofte- rioris eft; qmiigymnitjltcareligiofa id curat, vt homines con- tineat inreueientia nummis & niagifttatus : gymnafticame- diea , quae & fimplcx & lcgitima , id folum cnrat , vt liomines excrcitationum moderatarum opc , & fanitatem acquirant, tueanrurve , & bonum habitum adipifcantur : gymnaflia bel- lici, feu militarisjvnum ftudiumcrat, homincs , pueros, arque ctiam apud nonnuUos , mulieres , carundem excrcirationum adiumento ita difponete, atque aptare,vt & in bello fcfc forti- ter oercre,& hoftes propulfare,& patnas tueri, & omnem dcni- quemilitarem peiitiam tencre valerent. quamuis enim & ha;c quoque, ficut & fuperior , bonum corporis habicum pararct, acfanitatcm tuererur ,quia tamen proprius illiusfinis crat ho- mines bellis gcrcndis idoncos atquc fortcs cfficcre , proptcrca eandera non efte fatis aperte conftat- quod ipfum etiara de gymnaftica rcligiofa & athletica velim accipi. Athletica enim ab Hercule primitus inuenta , primo fuit ars illuftris & admi- latione digna Sed quia longotemporisinteriiallo, atque prauis hominum moribus valde corrupta & adulterata fuit . vcrius iBeiy7t;tnW , quam Tfj/»»,- nomen ei conuenirc dixir Galcnus, eamque appellauit gymna[iicam vitiofam : fiquidcm illius exercitatores , dum Ipe pra;mii & vidlorii , corpori incraftan- do.roborique comparando nimium incumbebant , mcntem ctiam cradam , fensufque omnes hcbetcs, torpidos , ac fcgncs reddebant. VII. Gymruiftica medica,feu 7nedicina gymnaflica, prmcipaliter verfatitr circa fanitatis con- fermtionem, confequenter circa curatiham, Duarfunt primarixpartcsmedicinx , quarum altera confer- uatiua.feu OT©?)u?«x'^->tit ic," i^icn'» ; altera curatiua, feu Osgjt-arrfc/- Zij-.i nuncupatur. Ex his partibus ij^cf»»! , fcu confcruatiua, ab aliquibus in trcs partes diuifa fuit : m r/r^mpv^.xKLxlM , niorbos futuros & miminentesauertentem ; a-iwrni^iiliKLrj . qux pra:(en- tem fanitatem tuetur : & 'cwxhyizs-ZxD , aqua valetudniarij re- ficiuntur. Ea porro.qu* ad hanc parrcm conftitueudjm a me- dlcis cxcogitata atque ordinata funt , quatuor nominibus com- ptchenduntur. Sunt nempe tx iteoiiipi^f^jct, , rx xiiiiB^iia., t« 'i\uHi wfoiTTr/T^»^ , tC, ta otix/^'"* ■ 'd cft , qni exhibentur, vt funt efculenta & potulenta , fiue ciborum fiue rcmedio rum vfura habcant ; qui, exintiniuntur , vt fudor.fputum, vri- na.Scc. qns extrinfecut accidunt , vt aqua,ai.'r, &c. qus,agenda funt ,vt cxercitationcs, ftudia, vigili.r , (omnus, &c. Gyinna- itica igitur (ub vltinio continctur gcncrc : quam idco vche- mcntius omnes valctudinis ftudiofos amplexuros ciTe confi- do , quoniam pars mcdicins confcruatiua curatiuam partcm tanto antccellit , quanto mcdicamenta ipfa ab excrcitationi- bus lupctantur: de quibusGaienus& Auiccnna ita prodido- runt , excrcitationes tumexcrementa foluerc , tum pcr fudoris meatus ciiceie polTe ; tantoque tam cibis quain mcdicamcn- tis attcnuantibus procftare , quanto fuius eft nullo corporis noftto incommodo exigi, qua: ledundant.quam pjiiter & car- ne hquanda , & lolidi? cxtcnuandis : h.rc namque inconimo- da calidis attenuandifque medicamentis airociantur : cxcrci- pnoncs vcro tantiim abcft vtaliquid talc (cquatur , vtpotius firmitas qusdam membris .icccdat , cnin & naturalis ipfe ca- lorwcnditur, & cx paruum intcr fc attritu foliditas qux- _ tn huiiiines csetceri debeanti daui comparatur. Qiiid vero , inquiat aliquis ? Cur tu cum Mercuriali gymnafticam collocas in confcruatiua rr.cdiciiix parte , cum omnes vcterum medicorum fcdx , ac prxler- tim Methodici , in cuniftis fcre diutumis morbis curandis exetcitationes aliquas niagnoperc commendarint ?-Rc6te ad hoc rcfpondct Mcrcuiialis , gymnafticam principalitcr cir- ca fanitatis con(eruationem vetfari , confequcntcr jcirca cura- tiuam. nullam erenim excrcitationem , qualifcunque fit , vf- quam reperics , quin in finis corporibus ab(que noxaadmi- niftrari queat; at paucisquibu(dam cxccptis , nimirum ambu-' latione , geftatione , vccflione , ac fimilibus , vix vna aut altera inucnitur , qux xgrorantibus impunc concedi queat ; inio illa, qux adhibentut , potius vt remcdia, quam vt cxeicitatio- nes commendantut , ciim in fanis omncs exercitationes (o- lum fiant , quo bonam valetudinem tucantur , optimtimque corporis habitum inducant;in xgrotis vci o exdem admiiiiftrcn- tur , vt morbo expellendo aliorum medicamentorum iuftar cooperentur. VIII. Homines fani,itgri,& neutri; ajfuet\,& inaf- QSrti fueti, fe exercebmt iuxta has regulas. 1. Triafunt corporiim genera,fana,dgra,^neutra. Illa prx- fenti valetudine fruuntur , & operationcs ill.-clas habent : ifta vel iam decumbunt , vel opera fanorum obirc nequeunt : hacc funt valetudinaria , quxnecprorfus (ana , nec omnino xgra (enfibus nortris apparent. i.Tria fiint morho um genera : pri- mum in intemperie eft pofitum , totius nempe corporis , vel alicuius partis : fecundum in praua formatione , cum ncmpe corpus vei aliquaeius pars caret debitafigura, quantitate, nu- mero, fitu : tertium in folutionecontinuitatis. Totidem modis fanitas,morbo contraria,conflat : nimirum bona cempcric, bo- na fotmatione & vnicatc paitium. j.Corfora fana , quoniam quotidie comedtint atque niitriuntitr , neceffario multa excre mentagenerant,qHi ?iifi continuoa corpore per exercitationes educantur, tandem prauas dijpofitioiies generant.Ke&e itaque Hippocrates , I'lato , Galenus , & Auiccnna nullum prxft;:n- tius auxilium pro tucnda fanitate rcpcriri ipsa reifta vicliis ratione , nec non exeicitationibus opportunc admimftratis, memorix tradiderunc. Ilta vero adminiilratio cft cx partc excrcitationum , & excrcitandorum. Exparte exercitationum fciri debet , nullam exercicationeni , nec violcntam , ncc uii- modicam cfle deberc. Ex parte exercitandorum his mentcm adhiberi oportet , confuetudini , xtati , habitui, vniuerfali cor- poris , particulari membrorura h.abitui , particulari ratio- ni viuendi , & temperaturx. Ad confuetitdinem quodattinct, exercitationes confuetx , licet fint aut nimis vchementes, aut nimis rcmiflx , inalTuetis maiorem vtilitatcm atque de- leftationem paiiunt. at fi quis vel minus , vel plus quam con- fucuit interdum exerceatur , protiims moleftia euidcntcr af- ficitut. Quod vcro ad SLtatem pcrtinct, proucfli & fcncs pof- cunt remilliores & pauciores exercitationes , quam cxtcri. Pueri,iuuenes, atquc viri motibusfcre omnibus, pro (ui qui(- que.xtate, fufEciunt, modo aHud quid non prohibcnt , .-int moduin non excedant. T)e 'vniuetfali corporis habitii fic c(t habendum. Pingues & obcfi , quanto magis cxercentur, tan- to profpctiore lanitate vtuntur. quod fi etiam excrcitationcs fint vehemcntes & acutx , nihil omnino nocebunc. Contra gtaciles in confummata tere quiete dctineri poftulant. Qui vero inter pingues & oiaciles (unt intcrnicdij , hoc eft , jJVsi^- i(o( , fiue quadrati , vcl qui parum ad alteram partcm decli- nant . fi mediociiter , aut etiam vehemciitcr , modo non im- modice excrceantur , vtilitatem infigncm percipiuiit. De par- ticulari membrorum hahitii idera diccndum ; cr.ilfas (cilicct partes magis exercendas, tcnucs niinus , medias maxime. In ratione-viuendi hoc animaduerti debet , vt qui parum come- dunt , parum cxerccantur ; qui item vigilant : contra qui niul- tum comedunt , & niultum vel piofuiidcdoimiunt . nuilruni excrccii debenr. Demum oh temfcraturi, rationem fic dc cxcr- citationibus habcndum , vt ficci vcl nijiil omnmo, vcl lcnre fatis , & ijiinimum , laboriose exciceantur. Calidi quoque , & prrfcrtim acri & mordaci calorc pr.rditi exercitationcs mo- dicas requirunt. Fiigida corpora vchcnienter acque multuin cxcrccnd^ lunt : fimilitcr corpora humida. vtraque enim ex- cremciitis abnndant. Qu.Tcunquc vcro corpora calida fi- mul & (\cc:i fuiirnullo pado cxcrceri conuenit : qu;v calida & liumida , excicitationcm admittunt , ac modcratam , non vchemcntcm, non cit.itam : fiigida & ficcaracione higidita- tiscxeiccnda Ibnt , ratione auteni ficcitatis ncquc celcics , ne- quc validos tcc]uirunt motus , (cd modcratos , & potius lcu- tos : fiigida acquc huraida oinnium maxirac ab cxcrcitatio- nibus vchemcncibus & velocibus iuu.uuur ; quippc qux fu- pcruacaneam humiditatem abfumunt, & caloicm natinum exficcant augcntque. j^..Xgra eorpora aliquo mcdo e.rerrcri ds- bent, tum ad leniendas ^gritudinum i/^o/efiias tnm ad rcrupe- randam fanitatem : verhtn ita,vt ^ in xgrtd ipfis,rjr in cxerci^ tationitiis dcligendis magna adhiheatur cuta. Itaqucnullum corpus intcmperie quaujs laborans , magna & ychcmeuri cxcuicatiouo Sedio XXXII. Gymnaflica. 40J «eicit.itionf gauHct : iiipiimis fi iiitcmpcries (it caliJa , vcl fii- giiii. Uc moibolis coiporibus oli m3l.ir.i toim.itioiicm , iilcm elt iuciitffim. A>1lia:c morhos iu quaiitit.itc i;ciiito^ noii raio cxeuitatioiics tollcrc coii(ucuciiiiit , c^uo pcitincut corpora cxtcnu.ua , & niinis auda (iuc pins;ui.i. Similitcr corpora a inorbo in numcro corrcptj,put.> calculo rcnum.vclicnunti mo- tu iuu.intui.Cotpora vcio .vgritudinc iii (itu laliorantia , modo nonabortu, nullum tcrccxcrcitationis^ciuis aifmittunt. Dc- iiiquccorpora tcrtio niorborum i;cncic ,' continuitatis viik-licct I<:>lutionc corrcpta , (i fcbnin b.ilicant comitem , nuilo nuulo cxcrccri licbcnt; itcm (i continui folutio (it in partcaliqu.i no- bili. Aliamcmbra ignobiliora , (i patiantur conrinuitatis diui- fioncm , potcrunt .xgci iiicdiocritcrcxcrccri , moiio ncc in(ij;iiis lita(fcClus,nccpars laboransexcrccatur. ?. VaUtud$nartiiitlti, qiii \am\am a moriii cnaferunt ,i»ter atera remedia, pro inte- gra valctttdine, iffis accommodata, pricipu:i tft corporis exerci- ta^o. Itacnim mcmbra hrmantur , iHiinoruin rcli()ui.c ina- niuntur , calor excitatur , & aeniquc totus corpotis habitus rc- ftituitur. Eft tamcn omnc (iudiuni adliibenJum , vt a principio lencs, breucs.tardi, ac rcmilTi motus cxi(hnt , dcinccps , prout vircs magisJnualefcunt , (imiliter & magnitudo , & longitudo exercitationis augeatur. 6. Ser.es magnopere gandent exercita- tionibut : quiafciiicct ipforum a;tas pluriinam, ob caloris defc-^ J/)»-oWcw? qui (cexcrcent (iib (blc,illosina"is vri dum fedent, quam dum mouentur ; quoniam cum in motu funt, aerem agitant, quafique fpintu ventilantur : ciini vcrb fe- dcnc, quia aer immotus pcrmanct , vim iblis acriorcm cxpe- riuntur. X I. Tempm exercitationihm aptum eft naturate, '^'^'"P« veL accidentale 5 & naturale riirfm efi tionibus vntuerfale, velparticulare. spmm. Tempus naturale e(i , quod perpctuo & firmo ordine cue- nit. Ertquc vniuerfale, vt ver, ilT3s,autunmus , & hyeiMS : vel particulare , quod fingulorum dicrum lioias coinpleditur. Tempm accidentale , fcucontiiigcns.eft, quod nonita firmo& peipetuo ordineeucnit vtnatuialc : cuiufiuodi c(t tcmpus au- ftrale , aquilonare;nimisfrigiduin , calijuni, ficcum , aut hu- midum; nubilum, aut (eicnuni &c. Dc his difFercnciis tcmpo- ris in excrcitandis corponbus Itatuatur cx iftis icgulis. i. Cor- porihus ad aiiquam intemperiem declinantibus eligantur inex- ercendo locus O" temp"S contraria. Sic fii^ida coioora cxcrccan- tur tcmpore calido , vt .xftate , calida fi igillo , vt hycme : humi- da ficco, & ficca humido. i,c orpora temperatA tempore tempe- rato exerceri poflulant ; nempe vcrc. ; ■ Exercitatio tempore ver- no hyberno (^ frigido fit maiof,qiuim nfiiiio ; autiimnati, (^ ca. Udo. Calor enim iuaiftatc eft languiJior iii corporibus honii- num, quiim inhyeme. ltaquccemporca'ftiuo plura coIliTun- tur excrementa, quam hybcuio 4. Mane ante cibum quibiifti- betfanisadeunda eji exercitaiio. Naindum exctcitatio cibos prxcedit, duplcx, ac vtrjqucinlignis , fuccedit vtilitas : alccra, qubdcalor naciuus excitatur , augetur , & ad futuianiconco- dionem perbclle pr.rpaiacur ; altcra, qubd fuccos vtiles ii* vniuerfum corpus , proutdeftinati tunt , opcimcdiftribuit, & excrementis facilioicm cxituin pribet. Ex aJucrfo , {\ poft cihum quis exercitatioues adeat , non foliim vniuerfi corpo- Li 4 fis 404 ^ncydopxdix Lib XXXV. odct.pr^fctt,m cjuando mox dotm.endum elt AtnuchucfpeflatveriusiUe: Tria tamcu hoc in loco oble. uanda funt. Pnmum cOiVt nul- lus e mctat.onem mohacur.n.f. pr>us excementa per nares. os a UU.1 . & vehcam expulcft , & hedernus cbus appr.me coKoausfit. quia fecuscrud,shumor,bus,varafquerecre- ""nr.scorpusrepleb.tur. Cognofcetur autem cbum .am concodum elfe, cum ex eruaacon.bus . tum ex vr,n,s , qua: dum alb.dio.es funcabft.ncndumi moiu demonftran. dum vcroexalb.d.s flau.orcs euaferunciam tc.npus cxcrcend, ad- clledemonlhant. Secundum cft.nc Ifomacho ,mmod.ce va- cuo ac plane elunente cxcrcitaco obeatur:quoD,am hoc pa- do cucnict, vt obus ingeftus , necdum a Itomacho rab.entc concodus , a membr.s valdc famelicis au.dc n,m,s rap,atur, &proinde ctud.tates & obltrufl.ones innumer.-e lubor.an- W.Ternnm cft, ne Uatim poft cxercitationem cbus altuma- tur.fcdmodica intcriicatur mora, quoufquc ag.tatio corpo- ' ris iam fcdata appatcat. j F^fjchgatur hora mend.ana.quan- doaerisaatustemperat,otcx.ft,t:^y//i/e',.iiatut.na, vt d.ci sftus.quanturo fier. potclt, cuitetur aHtnmno ©• hyeme , ve- fperiinoiqu.a,qu6dd,cs lum f.t breuior, cbus mane lumtus, nonpoirit nifi vcfpere concoflus clle . quam ad rcm plun- mum conducit ciercitatio./« ■vniuerfum tamen nulla ,n om- ni tempore oppoitunior ci> hora, quam matutina.paulo ante cib, fumptionem. Tum cnim coipora funt leuiora,& ab ci- crcmentismagishbera.magifquc obfomnum prau,u.Ti vali- da, & prxtcrea .iiinus imminet periculum , quin cibus probe {n concodus. b.SinguU ilU tsmforiim conftituttonet euttmds. funt , in quibns ijenti ■vehementtfpmi , c?" feffimi ^irmt. cu- iufmodi luntaurtrales, & aqu.lona.cs plurimi. Ytigtenda ^uoquefunt temporanimii frtgida , nimtt calidit' , nimisjicca. Vemciuefttgiendum eSl temfus nuhilum, obfairum , & eraf fum. • -" • XII. Termimu exercitatmm efl ■co7nmnriis,velfar- ticnlarii,ratio>ie ^tatis, ternporii,& tem- peramentp. XIII. Exercitia corporis'dcbe>n effe moiierata, & accornrnodata. Afci-i««confiftit in bonitarc morali &artificiali , vt nempc nos excrceamus honeltc.iuxca canoncs l.tii.cos, & artifico- se.cx priifcriptoartis C) maOLdiis. Accommodatio e^i^ in co.vt cxetcitia pto variis a:tatis, natuta:, pcrfonarum, ioci, & cem- poris citcumltantiis,proqae diuersa partium corporisratio- ne.conucnicatcr applicentur.Elt autcm gcncrale & corfimu- ne otlicium omnium cxerciuorura,vt ex eorum vlu lcgitimo calor coiporisiiollri excitetur & augca:ur.Quod v; allequa- mur. antcomnia cogitemus illain dillinctionem, quod excr- citia (int vchcment.a (cu laborio(a,mediocria,& lcuia. Vehe- menti» lunt , qu;E fiuni cum aliqua vio cntia , & in qu.bus rclpitacio eit diilicllima , viidc mufculis & ncruis robur pa- ratur. E,ufmodiiunt terram fodctc , & onete maximo im- pofito.vel codem fubfilierc loco,vcl paulacin inccdcie. Me- dtocriji fiunt citra violcnciana:vt curfuslcuis, armorumexer- cicatio, luda , magna; &faruoc pilx lulus. t.eu.ia funt j qux fiuncabfque mocu, vcl cum leuiculo inotu : vcmuficavoca- lis & inilramentalis, luduschana.um & tabulaium , dcam- bulaco Exercica vchemcnca , icu violcnta, conucniunt iu- uenibus & vitisiobuUis potiiis , quani lenibus: potiilimum vero iis , qui in ludorc viiftum quotidianuin quxrunt, qua- lcs funt agricol:r, baiuli dofluati j & (accarij, operatij, & aiij id gcnus opificcs. Mcdiocria conuen.u.u d.u.tibus , qu.ex opum iuarum reditu vnSitant:nec non iL illis, qui liccrarum itudi.s, ejc profdVo funt addnfti. Quod attinct ad nob.lesiu- vcncs,omncfque illos qui ad arma lunt nat. & dcft;nati,ma- gnum eflopcrxpretiumvcalperioribus excrcitiis mature ad- lucicanc, puta iaculandis tchs & fag.ttis, curlui,pugnis ludi- CtiS, cquorutn agitationi , & (imihbus :exemplo ncmpeLa- ccdjemoaiotum &tr vrtamdiu oftcndit vir lap,ent,iiimus,deambulat,on,s vium, cum ad ci- na:intumefcunt,atqueanhclituspcimutatu,.«i/er, vctamuiu r j ,- ur j ..,™ r r _j;., ,„i,,r flr,ridiic pinsfjcei & Dorum appciitum.tum ad ct uditatcs ablumendas,non pafjm exetceaturvnufquifquc,quamdiucolornori , -"• r [ — ' — 1 » anhclitus mutationera :c«W<» & fcca cxiguam tequiiunc vcexacicia ,fta tcnu, quodam fudote huraedlam ciicra pct- eiercicationcm-^-;?;Ja rrficca excrceancur vfquc ad manifc- tundanc. Vr^terea congriiant exercitta citm natura a- com- ftamincalcfccntiam ciiiaiudorcm X2m<-n:ca'tda^humida ptexione eius, qu, tis vtetur.Opus cmm habcnc exctc.tacone indi^entcxerccacione moda ai^^ftgiJa d' ^'"""^" omnium maxTmeexctccndafunt. .tanemicvt anhcic.t, .ncalclcsnr. atqueetiam parumper fudcnt.!-;ito;«^;«n»';,,qui a moibis re- futguntexiszua -.dmodum cxcrc;t.it,onc vti debcnr.g«;cj.-e»-- ciuiioniiustnajfitetifunt . cum prauam iUi confuctaaincm dcpoucte dcbcant , pnus cxpurgari ab huraonbus & lupet- fluitatibus cx fcgnice ottis lubcntur : poltca exctctationis mo-luspaulatira augendus . quoufquc ad iiiura tciminum pcrucntum (ic , qucm inaiTuctis fufticerc , & citra vllam mo maioii & violcntiori , quicunquc coiporc prs:diti (unt cat- no(o & foiido , pituicolo cxcremcntorum copia luxuriante, qua qui gracilcs,funt macilcnti,& cmaciaci,qui dura (unt fic- cioris ccmpcramenti , a tanta (upcifluitatum cxctemenctia- runi vbettatcfacile excipiuntut. Katio quoquc habcnda clt illotum exetcitiorum, quivel ad tttendam fanitatem, zelad citratio7-em morborum fufcipienda fimt . Tciupus quoque ido- nci.m exerctationam ptobe conliderandum , fempetquc, quoad ficri poteft, antecibum.fiuc raanc.fine vcfpcti, corpus pcrucntum lic, qucminalluccs luraccrc, cxLuia ...... ..u.^ -, ,.„„.-,„..._. ..... ' ,:,, ' . ' , lclI,amcalcfacefecxpericnt,adocuent.Po(tterao*-r;-paucas cxetceacut vchemcnciis ; poftcibum, rcmilliu^. ^gineta dc r 1 r.,„rU.^. ..m i.oricra- oDDortunn riercirarionum iCniDore ita prxcipit (;w I. «!•' '■'•'- -t — , , - excrcitationcs rcquiriuit.qux (ecundum motbotum vatieta tes vatiarcdcbet,ide6.|UC mcnfiitafui a ptudcc.a mcdici acci piunr.In his omnibus illud animaduertendura clt , ommbus immodicam cxctcitationcm nocerc;nerape quxpucris ,nfre- inentum adimit, & membra coliiquat, vir,s ^niquales tcm- pcries gigiiit, fenibus imroodicas UlTicudincs atque (iccitates patit , omnibus tandem aliquid (empcr bpni c fiiuerc tacit. Immodlcxautem cxcrcitationis hxc figna (unto , dum at- ticuli calidiotes cffcdti fcntiuncur , duin yniucrlum corpiis oridiim& inxquale appatet , dum in motufenfus doloriscu- iuf lam vlccroli fuhoritur , dum l.ibor coacte & non (poiite dimitccur, duin polt fudorcm pallot fuccedit , duni infolica deniquc ac valdc molefta lallicado pcrcipicut. .Sct contraha- mus , quaffusc hadtcnu'; dc gyraniilicamcdica diximus , ui vnjra rcgulairi.qux iam fequitut. opportuno exercitaconura itnipore ita prxcipit Itl/ i. de re- ;«f<^.r,i6.QLiandoquidcm d.itributioni alimcnti opirulancur, iion oportet ctudotum & inc6dotum,neque ciboiura nequc humo; uin cop,a;ii,aut in ventte, autin ve lis contincn. Pc- riculum en,m elt , ne adomiics corpotis pattcsatttahantut, ptiuiquam concodi commodi fianr. Clatuin itaquc clt, ante cibos cicrcitia fumi debere. Veriim tcmpons opportuni excrcitij notx ex vnnarum colore colliguntur. Nam qux aquea c(\ , incoflum adhuc fignificat diltnbutum in ventre hurnorcra : fulua vcrb & biliola , lam d,u concoftum e(le: modLratc auccm palhda , recens faitx concodtionis fignu.-n e(t. Tunc igitur ad excrcicia duccic oportcc , idque vclicr & vcnttis recrcmentis priijs reiedis. Eadem hahcc Ortbafius lii.io fvn^^pf.cap. i.Ws potio.qni venmrulo funt dcbiliori.ob- lctuanauiuclt iUud Celfi lib.i.deremed.cap.i. Piima, inquit, eius Sedio XXXII Gymnaftica. 405 eiiiscuratio , cicrcit.itio cft , qu.r femper .intecedcrc cibiim dcbct : iu co qui minus iabor.iuit , & beiie coucoxit , amplior: in co t^ fatij^atus clt , & minus conco.xit rcmifllor. Eft pvx- tcrcaaiiucrtcniium , quaiianamcxcicitiavcl in «^eucrc corpori cmiHeninnt , vcl in fpccic finj^ulis cius partibus ; vbi cxcrcitio- runi aiia capiti , aiia manibus vcl cruribus , aiia lumbis , alia fpina-.alia thoraci, alia pcJibus conducnnt. Ratioquoqucnon ininima liabcniii ell l.'ci, quo inrtituuntur cxcicitia. Aiij cnini ni.!gis alTucti funt fc cxcrccrc fupcr vcl fubtcr tcrram , alij vcro in aquis, l^agnis , fluuiis , mari, aut limilibus locis aquaticis. X I V. Pracipiia & vftatoria exercitioritm gcnerajic habent, I . C«r/«; apud vcteres locus publicus deftinatus crat , cu- ii^ longitii.io crat fpatium bis ccntum & viginti quinquc paf- luum.aut iluccntotumcubiralium. Qui viiiccbant , curlores in^cncrc vocabantur : in fpecie vcro corum alij iliccbantur Jladiodromi , quiftadium femcl tantiim in longum percurrc- bant, &:in limitcquicfcebant: alij df/'««i)i/ro»ji , qui perada mcta &: decuilu , co iicmum finc intcrmiilione reucrteban- tur, vndccuifuminicranc : i\\i dolirhrodromi. qui fcxics repe- tito curfu llaJium obibant , pcrpctuoquc impetu duoclecim' ltad|adecurrebant: alii denique hemerodromi , qui Inie intcr- iTiidioncacquicre , fincquc vlla rcfpiratione, pcr tatumdicm, a diluculo vlquc ad vcfpcram , curfum continuabant. Ta- lecurlus exercitium bodicque vfitatum ell apud qualdani na- tioncs. 1 .PaUslr» eft fpecies qu.cdam curfus : eiufque ars dicitur palxlbica. Scd & pal.crtra elV quKdam fpccics lucl.c , vt iam oiccnius ?. Ltiilii Kes habet fpccies. Et primo quidem cll: luda palx-ltrica : vndc liidator ymXx^rnf^; , qui in luCla aduer lariuni prollernercpoteftimpulfu , trailu, prcnione,& fupplan- tationc, lcd non ca:dere. Dcindc lutlaciorit amplcxu mutuo, ab ileis & humcris : denique confertis brachiis,manu apprchen- fis. Solcbant auccmluctaturi olim.veftimentis depofitis, nudo- que corporc lu arenam dclcendcre , ac ceromate iungi, hoc eft, quodamjinimentoexoleo & cera compolito : vnde miniftri, quj in ciulmodi ceremoniarum ritus obleruandos conftituti crant , Ceromatisli appellabantur. Sed nudatio illa corporis iuitcontrabonos mores : inprimis illa puellarum apud Lace- .c.i8-&amduiidic in ftacariam , &mocoriam: alii m vulgarcm . & theatricam fiuc fcenicam :alii in tiagicam & lyricam. Sub tragicacontinetur faltatio fatyrica ; fub jyrica, Pyrrhica, Gymnopcdica, & Hyparchematica. Porro falcationis differenti.-E fumuntura corpore, plus minufve lallitudine op- prclTo; abhoneftate; a locis regionum ; a fini;ulariqu.rdam &: artificiosa mcnibrorum difpolitione; ab imitacionc Sc varic- tate melodi.i;; abhabitu faltantium,S:c. Vbinos illam folum probamus faitationem , qua Deusnonoffcnditur. quarqueci- uil!tatis& vrbanitatis ftudium promouct, qua deiiiquecor- poris conftitutio bona non folum fart^^tccla confcruacur , fed vcgecior eciam , agilior , & promcior reddicuradquofuis la- bores fuftinendos. 7. laBiudifcivel iaculi s^ varius Solet enimdifcus, idcft, lapisrotundus , & in medio perforacus, proiici. Soletiaculum vcl manu corqueri , vcl adhibico inftru- mcnco , acu ncmpe & arcubalifta Quibus exerciciis hodie, eciani in priniariis cimtatibus , folenc vacare.8. Curfm fett con ctir^ttf eqneHrii\ qui fucccffic in locum curfus pcdclhis.i/. Cer- tamiaabiMiga^ qnadri\uga func , quandodnobus, autqua- tuor ecinism curru copulatis , contentio initur. 10. 1 rofeciio exzinoiocoin aliumfiaL- catin fiuccquo, fiue naui,fiuc pedibus inftitutus. I I. htiditipils, olim erat vfitatiflimus , ac omnium primus &: nobiliffimus ; eique vetcres plurimiim ttibucbant. Pollux quatuor fpecies huius ludi commemorat ; quarum priniam vocat tjris-nK^o» : fecundani , j)««-/tc!^«v : tectiam , ijrap- faitt : quartam , x^'ko» , proptereaquod in hac vltima diffe- lentia, luforum vnus , refupinocorporciacens , in altum ver fusccclum pilam tocis viribus miccebac , quam rcliqui collu- forcsexcipiebant , antequam relapfu terrx fupcrficiem attin- gcret. Hodiequatuoretiam funtpilae ladigencra, qu.a; tamen rnomnibus uon conueniunc cum vetcrum diffcrentiis. Cri- mum genus fola manu &: pila , mediocriter molli , perficitur. Sccundumgenusaprimo diffcrt non folum loco meca; , quo niiccitur& remittituf pila, ideft, maiorilongitudinis diftan- tia , fcd cciam inftrumcnco ligneo , paruo , mediocriter lato, cum capuli rotunda, Vtuntur enim illo lufores, vt forcius iinpcllantpilam. Tcrtium , &clcgantius, & vfitatiuseft illud, quod fimplicitcr ludus pil.xdicitur , quodquccxcicctur in pe- culiatibusdonubus cam ad rcm cxtrudis. Hoc in ludo agi- tantur pil.crcticulo quodam , hoc cft , inftruiiicnto ad rctis d- inilitudinem , cx ncruis diamctralitcr &: transucrfim cxpanfis, confcLlo. Quarcuin gcniis ludi pTl.c, cll Iiidus folliculi. Folli- culus auccm hic cft gciius quoddam pilx- rocuiidum , ma- gnum , cxcorio confiicum , intus vacuum , & nonnifi acrc rc- plctum : quembrachiali quod.im ligncoin ai;icm magna vio- Icntia propellunt.t i. Ludut trunculorum ; quia mctadupllci, longiori kilicctacbccuioii , diftiiiguitur in luduin longuni & breucm. 1 j. Liidiii globi lignei , quo globus ligneus ( plcrum- quccx buxo , tanquam duriori &: lohdiori ligno , tornatus ) pugiii magnitudincm , auc paulo maiorcm rcfcrens , inallco iimilicer ligneo, manubiium locuudum ac oblongum habcn- tc, perplanam terr.e fupcrficicm, fummocum impullu ludcn- tis propellitur. 14 Venatio intcr omnia excrcicia , qujE pra:- ft3nci.i;accclebricacis laudem mcrcncur , facileprimum occu- patlocum. Hac fiquidcm rationc, corporis Gnitati non vno niodo profpicitur & confulitur ; duin fcilicct venator id variis cxcrcitationum inodis , prout ipfi vifum fucrit , cxpedire po- tell , fiue pedes , fiue cques ii^cederc volueric : fiuc laborcm graiidiorem , fiuc leuiorcm fufcipeic , cumque longiori vel breuiori cemporisfpatiocontinuare placuerit:in quibus omm- bus, tuin pro variacorporis conlcitatione ac conditionc , tum pro forcioris autimbccillioris valetudinis rationc , cautc & ad- hibito iudicioagendum cft.iy Falconarta, leaiiccipitraria,<'e- iius quoddam venationis cfti Vtrumque autem hoc excrciciuni eft proprium ptincipum&nobilium. 16. Natandi e.vercitium; cuiils tanta cft vtilit.is ,ad fanitacon corporis conleruandain, dcpcrdit.amquercllituendam, vc ex ipfius vlu Icgicimo & tem- pcftiuo,iiifiiiita corporis mala, qu£ob caloris exccirum , refri- gerium & humectationem poftulant , c medio tolli & curari poflint. I •'.Varia ludorum genera : vc mulica vocalis & inftru- inentalis, ludus charcarum & cabularum,&:c. de quibus iii feq. fcttionc. I S.Exercitatio armorum multiplex, 19. Exercitta rtt- fticana:vt\ funt cerram fodcre , hortiini colcrc, arborcs pucarc, Scc.io.Exercitia onemntia ; vt fi quis onere maximoimpofito, vel eodem lubliftat loco , vel paulacim incedat. 1 1 . Deambula- tiones omnis generu. 2.1. Exercitia artium 7)iechanicarum; puca artis GnomonicE, Scenographicx , Plaftic.T:,&;c. dequibus vidc fuo loco.Sed ha;c, &:fimilia, p.uilo fuficis perlcquamur , eoor- dine, quem fuprainpracceptis cxprellimus. X V. Gjimnafiica medicatota in eam dittiditnr , ejiu Summa rnotus homtmmiafeipjis, & qit£ ab aliis fa^ios jpe- ^^ m"du" culatur ; atcjue prima infaltatoriam , paUjiricam, cx diui- &paUfiric£ iiffinem fnbdiuiditur. VUtolib. 7. delegibuf authorcft duas inprimlscllc dilcipli- nas.quarum dudu pucri excoIidcbeant,inuficam & gymnafti- cam : gymnafticx rurfus duo membra facit , vnam iri/ji 7ra\lt/j, alteram tIm npyij-m appclljt. Quo fincdubiorcfpexit G-iy.gs t^ ?ici\x,^iKx; folosficili; crura fleclere.Sed redcobferuat///er. Mercurialis lib.z gymnnJi.cap.L.hai^ic dmiCioncm non comple- fliomncs cxercicacionura Ipccies.idcoquefubftituit illara,quod gymnaftica contempletur motus homiiium vcl a lcipfis , vel ab aliis facflos ; atque ptimam fiJbdiuiditin laltatoriam & pala:- ftricamiquibus nos addimus tertium mcmbrum, videlicet eain qua; palxftricae eft aflinis. etfi dichotomia a Mercuriali tradita ctiani retineri poteft : quod palacftrica fit vel ftridle fic didta, vel late fumpta. fio. XVI. Plena enimeratio exercitationmn cor- porii h&c efi. I. Saltatoria eftcubiftica, fphiriftica , & orchcftica , quae cres fpecies locum habcnc in omnibus gvmnaftica: parcibus: quaiido falcationcs adhibita; fueruuc in lacrificiis, &:gvinna- ftica bcllica itemquc athletica nunquani fuic abfque faltato- ria, &:deniqucinter ciceras cxcrcicacioiies hominibus ad la- mcaccm confcrcntes hic ab antiquifllmis. fcriptoribus poni- cur. Placo illam falcationcra , qu.c in facrificiis &: expiationi- bus adhibcbatur , a.i^^.i^ljj ; medicam , hVi"»''-' , id cft, paci aptam ; priorem ali) mediam appellant. Vawo faltatio cit- biflica, qui & xaSiViiKi-"- dicitur.erac aflio, feu motio , qua ho- mines variis modis pedes ac manus contorqucntes in capuc, faltabant , quomodo ctia.n tcmpcftate noftia circulatorcs nonnullifaciunt- Saltatio jphiriflica cftipfillimuspil.i; kidus, cuius genera apud Grascos &: Latinos non crant cadem. .Ipud Gncos enim quatuor eranc genera ludcndi pila , vidcliccc tr^xtiiofi f^tyot?\71 , fftpcci^v. uiK^ , ctpxi^a Ktcti, :(^.j KU^uy.o; , idcft, pila magna,parua,inanis, & corycus. lila magna crat magna, vel maior. Vilaparita erat valde parua, inaiufcula , vel maior. Rurfuspila parua cracaporraxis & vrania , quam in ca:Ium proiiciebaut , & autcquam tcrram attingcret , cxcipicbant. l'iU inanis. Exercita- lio cotpo. lis cft T. S^haio- lia. 4o6 Encyclopajdte Lib. XXXV fiueaeve , plens ei-t , non plu- — cra. CorycMJin cotpoiibusim- o ficu^in^cS^aut tarini.in robultionbus arc- bccillioribjjsgran na ^;:;tNlo3r;;:iVb;;;rqurVr.an,u,ar,; er., vel p,-' ',r udunnnT, numero.fisura,& firu P,/ W^- - pa- ,ficara:vnde .pfi nomen. H^r;«/?«*,«j?=T«,-s. «ac p. ois etat v ■8.1.iina- Kiia. litaca:viiue ip" i'"""--" -^i" / -- • ■ u. la quam ludentes alter altet. erip,ebanc,& al.o nom.ne phe- n- X^e,;.*^., vocabant. Atque h« eft P^»'"^ P''^.^;'-;^^ Zi A.henius fcnb,t,fe iUam max,me omn,um d,l,gc,e.Or- Xk-.tcrna falcaror,a= pars, ,ca d.ctur nom,ne gcnens ha- cTc ~ I^i^^^o, n.h,l eft ahud , quam tacuUas qu..d.rn, moc,bT5acecft,buscorpor,sartihc,oquoda,t,.numero,&ta- ^o,^ faa,s.m,rand,. hom.num mores affeaus, & aa.ones. Tm,p/r«./««^;^r/.5.Iat,o,fiL-ura,& ,nd,cat,o. Lat.o e(l mo- tioalT dVsa ,cf„us.velad,on,s vel Rotcnt,^ rcprifcntacna^ p auta eft d.fpofico. ,n quam lat,o tcr.:t„natur. Ind.cac.o eft rcralicuiusputa ca:li.tcrrx.&c.ord,natomotu faaadcclara- do. ^peda fabationi, fete funt innumera:. A regtombm ap- pelUlx func laltat.oncs Lacon,cs, Trcrxen.cx.Ep.rcphyns, Cretcnfes.Ionicx . Mannn,acs . Gad,tau:^,& hu,ufcet;.od. al,s. Abinaentore^-.moio vocat.E fucrunt al,i Py,^h,chi.T. a Pvrrh,cho quodam Laconc,vel a ryr.ho Ach,ll,s hl,o:a ,x Tcicfix : al,.^ cornacles feu vcrfpr.x : ahffi mfa.i^ : ah.£ t.di- culx : al.a: fcenici. Sub j^rr^.[Ma[dtatione conrinencur caud.kr.moogas, thennaullr.s.anchema Sub rtdiguU ,gdis, maanlriius. apo- chioos.fubas.raorphafmus.glaux.&leo Sub [ccmca, crag,ca. eom,ca, & facyrica. ?.Hb lyrici. Pynhichia. gymnoped,ca , & hypotchemacica. Dcnique. cum mocus omnis . ex lentcntia Anftocel.s , cx impulfu acque tradu compo,iacu,, taltantes aut ,mpellebant corpus ; aut ttahcbant , & hoc fu,(utii vel dcorfum.vel prorfum.vel rctrotfum.vcl dextro.tum.vel (,n.- ftrorfuni:aqu,bus pollea mot,bus coraponcbatur l.mplei arabulatio.flcxus.pro cu,fus,faltus, d,uaricac,o.claud,cac,o, ineenicuIac,o,elatio.,aftatio pedum,pcrmutat,o:quibus tota faltatiopetficcbatur, quantumadpcdts. l,s veioetjamad- iunaa fuit;e"e''"'i«'«'q'^s ordmatas manuum mocones cdo- ccba:;qualcsfuncm3nuunaconnexio,confert:o.compcdlin3- tio.d,(kntio,complcxus,altcrnatio. Atqucita vn,ueila lalta- tio cx inoCbus tam manuum quam pedum ad icprslentan- das rcs formatis conflata fu,t.ltaqueprimatius fin,s lalcatio- nis eft imitatio.Sed & alios habuit fincs:quando ad thcatra & ludos voluptatis gr. nec non ob religioncm quandam ad (a- etificia. item ad qujrcndam corpons forritud,ncm milita- remquepeiitiam , corponsdenique lanitatem adh,b,ta fui? faltacio. Qaare falcatio petinde v( fphaEiiftica ab omni gym- ngdica fiiic vfurpaca. 1. L'tliatoria,„^>.„. alias ««&,3X.,7!»i. id cft.dcieaoria erac exercicatio.in qua luftarorcs bini.nudi. vndli oleo. & pulue- re afpcrfi fefc brach„s coirplicantcs, inu,ccmque concertan- ;rc humi contendebant:adquod pcra . Jgeftationearmorurn noraen habet. Antyllus tres Ipeciej curfus rccen(ec:alteram in antcnora currcnd,,alceram m po- ftenora,alccrani ,nt)rbcm. Dcniquecurfus fiebat ,n gymna- fiis.vtlextragyninafia; &h,cpiout neccnitas commodicafvc poltulabat, aut per locaplana, aut pcr alpera, aut per squa- lia.aut pei iiiaqual.a,aut per prata. aut pcr montes fulc.p.e- batur. 8. 'f.c.i'.. eft intcrcifuscurfus, ficutcurfuseflconti- «.Saltui. Buatus laltus.Ec h:c quoquc ficbac .n gymnaliis.vcl cicra il- la.I,! gymnafiis dupl.c. n odo vluipabacur falcasialcero.quan- do laltantes vacuis manibus fciplos in lublime agebanti alte- to.qjando raanibus pondufcula . a>.ri^i. iiuncupata, capie- bant, VI illis firmat, vchcmcncus falca,enc. Intetdum eciain cx humili loco in alcum (alcabanc.intcrdum ex alto in humi- leni,'nterdum pcr loci plana.Jtque tunc hmitcm, vnde prin- cipium faltandi capicbanc.i^aTiigjiappcllabanci & inenfufam, i^ o' a; & tcrm.nup.i. o-Ki.tvi^. / 9. Dtfci ia£i!is\nizt excrcicationcsgymnafiorum haud in- p.Difcus. fimum locum habebac Erac autcm dilcus lamina crium vel quacupr dig.corem cralT.cudinc, loiigiot paulo plus pedt;, la- pidca, fcrrea: vel a;nea ,quam rptationis ,nftar in aitrcin cia- culabantur. AIi) cx,ll,mant, difcum fuifie lapidem giaucm, qucm exercentes fc pioiicicbant . &,cum fcrrcuserat , mal- fsra vocab^nt. 10 Hnlteres , «Arlijtf, erant exercitationisgenus, difco '° Halte. fimile. Hocab halter,bus, pauloancc nominatis, quosfalta- '^'' torcs , vt vehcmcitius lahatcnc , manibus coraprchcnderc conlueuitrediximus.diucrrumcrat. Etfi en,mhalteres huiu.s- ccmod,eies;dcm ,nateria atque forma, qualaltatotum pon- deia eirepoirent:n,h,lominiis taiiicn ab ill,sd,tFercbant,qu6d non modo man,bus, vt faltatorcs. tenercntur, vcru,n etianx V3ri,s raod,s e,n,ccere,uur. quomodo hodic videmus p,lam, auc lapidcm fcrreum vcl plumbeum manibu^ ac brach,,s cx- tcnfis & c,rcumaitt,s in altuin ciijitci. 11 lacHlatio , fi^^tf , duas pr.ecipuas habet fpecics apud „■ lacula- Pkioncm. Altcra appellatur To^i^i. id eft, (agittacio , altera "°" ;i-««,id c(t ,iaculacio.S.ji^:/.';5r;(! tnbus pr.rcipuc modis ficr, folebat , tum lohsamentis . tum arcubus . tum balilti.s, lacultttio vcro non modo finc amcnto,aicu,balillaue efficic batur, veriim eciam graiidiorcs fagictas.cralliorelque virgas, Si plcrumque gtaucs palos rcquircbat. II. A?:>bulat!o fxxc^faa.cii gymnalliqs medicx pars.vn- it Amb». dc antiqui omncs vlque adeo. dcambulationem xftimatunt, 'atio. vt intcr csEcera priuacs cxercitation,bus deftinaia,& in gym- nafns , & extra gymiiafia , loca nullus maiorem curam gcf- fillc, nulliqucmagis (luduiirc vidcantur.Habct vero hazcex- crcitatio multas fpjces tum a natuta ,llius, cu a loco,tum a finc delumptas. A natura quidcm ambulaco cft niagna vel parua.vclox vel carda.vchcmens vcl rcraifra..i4 /!7t-i) fit in vrbe vel citravrbcm.ingymnafio vcl cxtra.in loco afpcro vclpla- no, in arcua vel pulucrc , in loco acquali vel iniquali. Afine. ambulatioell alia qui adhibctur (anitacisalia qua: dcle^ta- tionisgraci.i. Poftquam cnirograuioies cxcrcitationes con- feccrant, ne (tatim ad quictem, tanquam a concratio ad con- trarium tranfitus hL-ret, ambuIation;s paucas & rcmilTiores adhibcbanc.ficut & poft niedicamcnia, & vomitionesi acquc vniucrfum huc cjsetcitationis gcnus imti^T^^^^Ji^t appclla- baat:quanquam etiam gymnaftz in mediis laboribus apo- \ S.yugila- cbiia. tes.alteraltcrum deiicc^ ...... ., . .^ , a , ,_ gcndum embol£6,parcmbol:e, parachefcs, & fylta(cs neccda- tbcrapia intcrdum vtebantur. rio ,equ,rebantur.,lludqae prs cstctis qua:rebatur. vt pedcs ... ^rell,,n:J}are pedlbtu cft al.qua eiercuat.o;qaia crc- ai pedibus ItanccbCth non ambulant , (altcm ahquo modc ■* mouentur : quod ipforum mulcul, omnes corpus gcftan- tcs , &• a teiia attoilcntes , crigentelque. vchcmenter in- tcndantur.. ."^tquc hinc eft . quod eredum ftarc , perindc atque csterji; cxercitationes , antc & poft cibum prodcde. folcc. i 5. Fiigna eratexetcicatio . in qua duo vtplurimum in- tcr (clc dmncabanc. I..U0 ipfius occurrunc gcnera ; altera cu,ii tel,s fcm^icr, alccra plcrumque fine rchs. Tehrura ,equ,rebancur.illudqne p pnrao comprchcndcrenrur. j. VugiUtoria 5ri/>.f«ixi , erac cxercicatio . in qua homi- ncs nud, conce,cabant . pugiiilquc nudis . vcl flrittis , vel fph.i:ra lapidea aut acnea plenis ( vnde iripiwf «/w,^» J *5.' lis lam,navccircu,iifepti feinu,ccm percutiebanc ,modo ca- put, modo dorfum. modobracUia pctcntes, ncque vnquam fefemutuo ccmplicantcs ; ,n qua pugna fupetabat , qui ad- uerfarium pugnorum idlibusin tcriam proftcrncbat.vcl gra- uius fcr,cbat,'quanquaiTinondc('uHt,quietiam ca'c,bus hu Erctlu ij.Fugna. iu(modipugna'mfaa,taCJm fcribunt ,'ob idquc apud Ser.c- /-.-^iv;» efficicbacur , quando finguii intcr fe armis rudibus. caniepili. S .. non »^a, £.«<,'*''«• = Ccd ^ipfS?W«* lcgcndu.n vel inc,dcot,bus & pungent.bus ccrtabant. Hic appcllaca py,jijt' iaii fAi,ioi^}(^U ,!i'o7ii%;«,duplcx vno curlu ftadium : diaulus. c-xix.Li^X"* ' quando homo aducrlus propriam vnibram , vcl coluiiinam . vd palom, & branchhs, &crutibus pugna- bat. 14. Pcrfunemafcendere , ro iia !^i><»m» «>«f7'A;«'^ > crat '4 ret f"- cxercicaiio vehemens. Hucpcrtincnt cxercitia funambu- ""n loiuin, feu fchosnobatarum . & gcnus iudi , quod ir««- ''""o"'- 5T«^fT«vocabatur : in quo trabs folo dcpada erigcbatur . in cu,us Cummo foramcn erat . pcr quod funis traiiciebatur cx vna parte funiculi . alter auerfus circumligabatur . altet ab alccra cahcbac , fiquc crahens focium , vlquc ad funi- mum craxcrat, pcotinus vicSor dcnuntiabatur ; fin alter rc- fiftens minimc fe ttahi finebat . penes ipfum viiloria iudica- batur, 15. Acrochirifmui,ro«r.(o;^^ie^^ii^, ftaccoUadiuocjax- n. Acto. dain > fummis tantiini inan,bus fadla , in qua nuliareliqua <:l"''f- - - ■ ■ • - miis. duplcxfic ipteltadiuin j fcdicflcio cuifu. ^rmatus cucCiis corpoiispaisatjipfis digitiscangcbatur , doncc aduerfarius dcficcict. Sedio XXXII. Gymnaftica. 407 1«. Ecpk- faic. H.Spiti Cttitus. ceict, perdiirjns.rancratillcs in huiufccmocli ludo diccbatur 16. Ecplffhtilftre, fcu plctlitiir.irf,ie cxOTAK^f/^-.^crat.cum inplctluo, idcft, in fextapartc lUJi) ,quisprorfum , tctior- fumc|uc vicinim , idque f.rpc iu vtramquc paitciTi finc flcxu CurlitariS , vnoquoquc curlu brcuequiddam dc (patio dciiu- bat, quoad dcmque m vnico grcilu conllitidct, vcl vt clarius «Ijiic Auiccnna, doncc in linc illius in mcdio Itctilfct. 17. Iiiylijfart, TomTv>ii'w , crat , liquaiido lummls pedi- bus quisinoicdicns,vel flans, tenlas in lublimc maniis ,hanc antrorlum.iUam rctiorfum, Ctlcrrimcmouillct. qu.i cicici- tationc maximc antc parictcm ftantcs vti folcbant , quoli inccrdum abcriaflcnt, facilc, parietc apptchcnfo,engcrcntiir. iS. Spiririiscohiiitio inter cicrcitationcs,& pra:fcitim apa- J^j^jolij. theiapcuticas, ab optimis gymnafticis rcponitur. Hxc vc- bitio. ro tunc cfEcitur , quando cuudi ihoracis mufculi , qui cir- ca coftas funr, vfqueadco intcnduntur, cogiinturquc, vtcjf- piratio pcrfici ncqucat. Habcbant autcm gymnaltx medici dupHcem (pirstioniscohibitioncmin vlu:altcrani,in qua vni- uerli thoracis mufculi tendcbantur,rcmillis,quilunt in fepto tranfuerfo, atqucabdominc, vt faciliiisexcrcmcnta deorlura trudcrcnrurralteram, in qua abdominis quoquc mulculi tcn- duntur,qu6 vidclicct ca, qua: fub fepto funt,vifccra,excrcita- tionis fruilum fentirent. in ambabus vcro fafcias quafdam adhibcbanr, quibus thoraccm atquc coftas.ncc non venticm ciDgcnics,fcliciuspropofituiaallcqucbantur.riopolitum au- tem habcbanthuiufcemodi cxetcitatione ,mod(jcalorem in cicrcitationibus acquilitum , liuc ipfum natiuum auiium confitmaic , modo fpiiitualia membra luuarc , modo excrc- ^ menta pciSoris cipurgare. 15. Voci- 19- Voafiratio, id tlf, aeris vchemens petcuflio^erac cxct. Kt3ii>,Ic. citatio , hilfnonic-E profeiroribus , & mcdicorum gymnalfis io, & vlitata, Etilli quidcm vocifcratioqibus eierccbant , vt con- cinnitatCiSi fuauitatc vocis placercnt , vnde magilhos pho- nafcos, &artcm phonafciam appellabant : hi veto exctcita- tionem vocis commendabant , non modo ad vocis confcrua- tionem, &ad aliorum morborum curatioiicm, fcd ctiam ad tucndam bonam valctudincm , & adcorpoiis robut ; vtpote qui thoraccm,acvocaliain(lrnmciuapcrbelIc eierceac , na- turalem calorem excitct , partibufquc maiime vitalibas , £f ptincipaliliimis,vimintcrnam,vigoremqucfirmum & genui- num infcrat. Huc etiam j^ctnact leclio clara , qaim Celfus commendat inter eicicitationes imbecilli ftomachoconfc- rentcs. Cantm etiam , atquc adeo mufica , huc referri debet; quatcnus ncmpe modo graucs , modo acucos , modo medios fonos, qui noa finealiquo corporis labore cduntur,admittit. 10. Kifut intereiercitacioncs gymnafticas adnumcratur; quod proculdubio agitct corpora.S: non parum cierccat:fiue is cicillacio pr.-ecordioium exirtac , quemadmodum Ariftote- lcsfcnfitiliue,vteftapud Mcletium, motio, quae mufculosin facicciiftentcs diftcndac; fiue mufcularis dilatamcnci mo- tus , quiafpiritus agitatione ab intimis vifccribus impcl- litur jliuc quidaliud.fcnfum atqucintcllcaumhumanurn latens. Quidquid horum fit,videmus hominibus,dum ridcnr. tota vifccra commoueri , ignefcercfacicm , capuc & pedus concuti , innumerilque fcie affeftionibus affici : qux ficuti nonnullis aliquando magna dctrimenta attuletunc , ica qup- que alios non parum iuucrunc. 11. Flettu ^^?»j«r«jinccrgymnafticas vocis exercicatio- ''S^ini. nesreccnlenturjquod eicrementa capitis , aLjarum multa- '"'■ rum cxcrcitationum inftar , ciinanire poflint. Hinc Arifiots- lesy.pclit.c.vll- ploiatum pucris conduccrc fcrib.r. 11. Ciriclafia,xce/K.>-»r:ix.i,<\.A.cucn\\ impuHum, eraccxcr- citatio, in quahomiiics circulum quendam magnum , cuius ciicumfcrentia annuli parui infixi erant,qu.ldam ferrea virga anfam habcntc, in tranfucrlum latus impellcrc folebant. i^ Petaiiritm erat machina lignea ; qua homines roris quibuldam in afrcm iadabantur. Sunt qui putant.raptorium illud machinamentum , a Czlio Aureliano raacron fpaiton vocatum, vel ipfummet pctauium , vcl faltem ei non dinimi- lefuiHc. 14. Trcchui crac exercitacio medicinx gymnaftica; , & il- lius prxfcrtim, quzpueriscxciccndis operamnauabat. 15. Pttamalistti , fcu pila & mallcus , conftituit excrcita tionis genus , in quo primum brachta & dorfum cxcrccntur, quandomallcis ligncis pilamligneam longc pclleiccogun- tur:tum ex afnbulationc , qux tali cxercitationi pcrperuo af- fociatur.eacommodafcretrahuntut.quxambulantcshomi- nes percipiunt 16. Eqintatio,i!t9iicitU .vtriufqueexcrcit^tionisnaturani, illius fcilicet, qui a nobis ipfis , & illius qua: ab aliis in nobis pcrafitur^fccunduni Galcni fcntentiam fapit : vndc equita- tionemappcllat motum mixtum. 17. CuruliiveiJaiiokmcAicis gymnafticis tam pro fanis conferuandis, quam pto aliquibus agiis curandis in vfum fuit reccpta- Huius duo gcnera facit Galenusialterum,in quo homincs vccti fedcbanc,'altcrum quo laccbanc. Atqucvtra- queha:c in vrbc,vel cxtia vtbem pcragcbaatur:iteraquccur- lO.Rifus. Flctus Ciii- clalij. 2:. Te. lauium. ♦ Tro- hus. .5. Pila- malleus. 6 Equi tacio. i^.Curu- it VciTta io. ru cclIo, vcI apctto. Habucrunt vctcres maltacurtuum atjc vehiculorum gcnera:vt plaiiftrum, efieda, petoritum , arcir- nam, birotum, canthctinuni,cartucam,carpentum,thcn(am, cilium, conuiiuim, ihedam.pilentuni, burdoncs.qux omnia, quod rotis ageicntur,crant fimilia,diftabant veto modo for- nia,mod6 inatctia, modo magnitudinc, mod6aliis. 18. Cejlatio in leliica & [ella a mcdicisgymnaftis ad exer- cenda fxpc valetudinariorum , rarius fanorum quoque cor- porafuit vlurpata, Alias diuites &fcnes , qui ambulare nop poterant.itcmque principcs, & ditioies quidam, vcl maxirai fani,Ici5lica & fclla ob dclicias,vtcbantui. ly. Agitatioper lectos penfile:, cc per cuna^ ffBa{c[ux duo fub x;\(,)K vocabulo a Gr^KCis comprchcnduntur ) idco intet cxercitationes Gymnaflica: rcfcruntur.qubdhniufmodi nio- tio(etiam in cunis)cijm ad lcnicndos doloics, tum ad conci- liandum fomnum.non paium adiumcnti prxftec. Itaquc cu- nsE tamctfi ob pueros potiiis quam adultos excogitatx func: viris tamenintcrdum piodeft motio pet ipfasfada,obcaufas modo diiftas. Agitationi pec cunas fada fimilis cft exercita- tio ilIapuerorum,dumiii vlnisa nutricibusgcftantur;quac & amedicis,& a Platoncpro ipforumvalctudinemirum inmo- dumprobatur. Eadem propecft tam lctftulorum quana bal- neorum penfilium ratio. Lecti pcnfiles ctat parui lefti, modo ei lignis,mod6 ci xrcmodo ci aigcnto conftrufti.qui qua- tuor angulisfunibus adcubilium laqucatia alligabantur, ita vt tctra fublatialiquantulum.quafi inacre pendercvidcren- cur. Balnea penfil:a fimilicer erant labra illa vcl marinorea, vel snca.vcl lignca,ad lcdlulorum imitationem laquearibus appcnfa,vt quolibct vel minimo mar.uum impulfu, alias lc- nitcr,alias vchciTientius agitari pollcnt. His igitur motibus quofcunquc dum mcdici exerccti ptxcipiebant , huic vnt potillimiim ftudcbant,vt motum citra laboicm laflisudinem- ve vllam adfeircnt:dcinccps curabanr,nc in excicitationc il- l.a lucundit^s^dcfidcratctur^qusprofedo msgnain lcdlulis.at maxima in balneis rcpctiebatut.Leifto penfili fim ilc aliud iii- (trumcntum habcbant vctcrcs,quod inH^'^7i^~jly.'n, tcrcia fimpiicitcr cxcr- cnziio.Exercitatioprsparatoifti habet facultati cogcndi,mca- tus corpotisdcnfandi,coiumquc laxitatcm coriii;cndi. Exer- citatio apotherapeuticacor^o\ ^:ih immodicis labotibus cxlu- dta cmollit , meatufquccoiporis lelaxando cxcremcntapur- gat.vnde iure metito poft vchemcntiores cxcrcitationcs.poft vigilias,poft mcrrorcs,vtpluiinium adhibcrbatut. Excrcitatio fimplictter diSafic habct, rcci.indum diftcrcntias luas a locis, modc^,motus & fimilibus lumras.6Ti(« in locis calidis exerceit- tiir, magis cxuruntur; qui in humidis, hiimiditaicni contra- hunt. Exercitation^ perpctui, fcu continuat,.x, & xquabilcs, magis dclaflant, quam iii.cquabilcs. Exercilationcs ciim oleo per/iff£ non modo pra-fcntcmlafritudincm niitiganc , vcium eciam fucuram prohibcnc , iiccitatcmque arceiir,ac maiorem promtitudincm ad motum gcncranc. &»£ cuTnpiiluerefiunt exercitationes^ftxwo^M^tn quod frigidioiacanlciuat corpo- ra,efficiuntquoquc,nc ludoritafacilc cfHuar.ncvcilla tanto- pcrc dcfatigcntur.habcr namquepuluiscmplallicani vim,re- fiigeraioriam,ac xc^cicai^ouzm.Exercitaiioiics multii. cotpus ficcanr,mediocrcs obcfum reddunt:magnx calcfaciunc,?xcre- racnta iuaniunt, fudorescienc:;iiinushisnicdiocres:minuTii omnium 28. Gcflt. tio in lc- ftic.i&; fcUa. 29 Agita. tidper le- flos pcn- filesSc cunas. 30. Naui. gatio. 3t Tifca. tio. 5;. Njta- lio. 31 Vetia. tio. Vl«s exfrcita- tiomim in g;r.c- le. Encyclopsdte Lib XXXV. ^""' ff A„c moAaca.Exerci/^itio -vehemens atqu t°' '^'TdTntLn. a„.cc (omnos p.otu.u^. gcncrar. & '""Itnd^cib.scrudirci^uc humor.bus contcrt . at caput eoncoqucnaibi.1 , .^„1' ,; auiZciKlo conaucitrcraiHa vc- ■'''l''^ "'.'"rcTmb c:i .s V P-' «o^ .ffcausoblcur^.lim^ 1? ■ rS:» -tb.tu. boL ■B.n.r.un, ad.u.c.turr, af- r; potSue^Srotant.bus . acvalctud.nar„s quam fani ^"'' ^".T.r L .„tem mcd.i.tum m.nus vchcmcnt.bu l conucn.t Vfusexer-' citatio. nuin in fgcciE. inxqualibus, alia in squalibus, alia fub por£icu,alia fubdio. A tempore fit hycmevel a^fkate mnnevel vc(pcre,ante c.buin vcl a cibo.Ex his gcner.bus quacdaro (unc (impliccs, quxdam apothcrapcuticx ambulariones /^tniidationes apothentpeuti' C& funt,quae in vfuin veniunt.quandoiani conteft.x funt gra- u.orcs excicitationes.vcl poft purgstioncs.Atquc hoc dcam- bulat.on.s gcnus aptum c(t animum rcmiitcie , fpititum comniutarc.in ordinemque adduccrc.thoraccm putgare,rer- pirationcm facilem rcadete , indiumenta fcn(us loborare, ventriculum lii marc, &, quod maximi icfcrt , omncm afFc- ■ k -m mcd.i tum tr.i.m. .c».>...w.ibus dioncm, qui laffitudinis fcnfum mfcrr, quxouc pcrt^rbat, inierhasautc ^^^_^ ^^'acbilibus cffcc^uscospro- cxplicare acquedinoluerc.^wi«/«/(0»«/OT///,«s, (1 fintmc diocics.quxinter numevatas d:ffcicntiasncquc cxccdunt.nc- que dcticiunt,capui,oculis,thoraci, (tomachoque male aflc- ftis ptorfuntntem cuin aluus (iftitur, cibi fupcrnatant, vrina tctiiietur:& ad fummam omnibus lis , inquibus neccfTe eft, aut a (upeiiotibus pattibus ad infcriorcs aliquid dcfiucrc, aut quae ad infctioics partcs propcnfa fcruntur,excerncrc:fed obe(t omnibus fcbticntibus.l'orr6i.f/cA:i/?«»3^a/a/io mauno. perc calefacit , & magiutudincm carnis,fi quid aliud , toliit. ^rnbul.ttiones tardn tere cadem priflant , qus ab apothcra- peuticis effici diximus : quocitca vaicrudinariis, lcnibus im- bccilliQnbus , & iis , quos poll cibum dcambularc dclcdtat, quiquc nupet a (omno expeig;(cuniur, aut ad maiorcsexcr- citationes ineundas lcfe praeparare volant , aut quauis partc dolent,accommodat2 erunt. Vehemens,feu nimia deambuln- fio fii£;idos adiuuat, anhelitum auget, a flatusd •-iitit:at ca- pitadcbilia magnopcrc ^eitutbat. Multa deamiutatio iuuac cos.qui caput vcl thotaccm malcaffcflum hatjciit , & a qui- bus mfcrnjt corpoiis patces iion nutriuntui , quive in exerci- tationibus vehrnientiori motu c^cnt pauca vcio ptodcftiis, qui yoii exercitationcs non iauantur , &. quibus i cih.i opus e(l dcambulatior.c , vt is in fundum '•cnrticuli dcfcend-'r , & quibus gtauitas in corpore imtitur. Longa ^ rtBa ambHlatio miiiorcm, quam brcuis , moleltiam p r t, ...pitique pmdeft. Longafy concitata liiigultu. comprimcndo ftrcnueprodeft: hreuii m,igis fatigat,& reueifionibus (uis contmuis caput la- bctaCtai:quo nommc etiam circularu deamhulatioxmyxahi.- tur. Ambultitio^e^uicum intenjtone crnrum^iaUihm incumben- do^fit.Cii^m malc aftcdto ccnucnitt.mquethoidtihumidio- peretur,capiti ,nptimi5,cunccuHu. ■^r^iradi^upHc.Vcr tl.partibus infcinis ab al.mento fruitum non capicnc.bus,& busnoa,gnobilcad,umctrtuma.lk,...L^-.^^ oirinino quibusm^cria(uifumrcpic.S«. ...^..^r..^^,^,^,. rwoii/a^lippiciit.bus &aluo (uppicd.-c t nhs eti.&H^zero to- . cxcrcitationcs,quate fcreatiam,producant. XVIII. f^f'^ exercitatiomm in fpectcfic hahet. Tria;intatriac;ene,acxercitationum,quspaul6aatepcrrc- cuti I^Lus,aut vfum habcnt in quacuor (pcciebus %V^-f- d eft.in tel.?iosa,athlet.ca, bellica, mcdicaiaut in ttibus, :::'mS^;'^:;ho;'i;;VoVelut,n(ynop(itrademusvaim „rcd,cum. Itaque ,.^altator,a .«^.y?». corrobora: brachia & c u..-.; fed nocet iis, qui haOent caput debile, vi(^:cra mfirtna. Jmbosart.cul^rque.mbeciUcS.x.C^.r— .leumanuurn geft.culat.oattcnua.hun.ores. ,. .altaHoj^ectatnnfic dul^ vn.uetfum corpus calefac,t,& arccnd.s rigotibus,atque ctiam nonnulhs trcmoribus cft accommodataivtilc etiam tcmcd.u Miftit,vbi ftomachus in concoqucndo laboiat : ptsterca la- bantes coxas, infi.ma ctura , & male tutos pcdes conhrmat, Corrobotatque:incxtrHdcnd,sdcniqucaren,bus& vcdca la- pillis nulli cxcicita..oni ced.t.Scd obcft vert.g.nol.s, & oph- thi\m^c^s.,.LHd:uptUingeneYe^cMM^xovc^yvort.zi:^^otn, Rvitalesaaioncsioborat: pecuHatiter veio;)-».-"*/""''-'^^'; citatio attenuat , animoram virtutem pant . om..es co: por^s pattcs accommodate cxcrcendo bonam corporis valetudine, ac mcmbroturo concinmtatem cfficit:f;7.3.»M^«^totumcor- «us fitmat.cumquc ad deducendam infia matciiamvchcmen. ter coopererur.capiti inptimis, cundiiquc fupcrior.bus part.- fitalia fuprapauiroentum.a niodo vchementcr,mod6 rem.fsc.Luda qus vehemcnter , at lemcalcfacit, robor3t,au- rpus fol qucereaocotporepcragitur,carni gctsfirmum & validum fpirirum rcddit, itcmque corpus loli- triacmufculorum^neruosetiamconfitmat.tandcmquenatu- ralcs omnes adioncs cotroborat.Qux vcro remilhus & pla- eidf pcragitur.carncm multam gcnciat.capiti & th"raci pro- dcft.ncruos^orroborat.Qu^f^upfapauimcntum ht, prscor- aia atquc inteftina vitiata adiuuat.lumbos imbecillos & ge- nuamfitmioiareddit , fcd capiti etf incpcior. 6. ?ugtUtm o- esjluum exercitationes brachiis & manibus pra:(idium adle- TU.i- j.Vancratiiim modcratcadh'bitum,vniucrro corpori ad robur acquitc.dum ptodeft.S. iir[u6 cft intcr excrcitationes, qux vcloces Tant citra rob.ir & v.olentiam.Eft autem cutfus ychcmcnsfcreaddefcndedamranit.iceranoxiuspotiusqn.im vtilisifiquc vUumadiumentumadfcrt,pioculdubiocatniat-- qne mmod cx pinuucdini tollends confcrc; iccmquccorpo- ribus valde h.imid.s.Curfus modcratus & placidus ad corpo- ra pcrbdlc calcfacicnda , ad naturalcs aaioncs corroboran- dav. ad 3ppe:itum cxcitandum plurimum valct , defluxioncs atque-caihanos curat,& al.orfura vertit:pedcs & ciura,quo rum propr.aeft ac^io, non parumadiuuat:carncra rcfugera^ 9 Stiltus'A\ ntcf vchcmtntcs cxcicitationcs, qux ex robulia & (ccri .-nmpoiinu.ur,&.deocalorem natiuum a.it^ct, cbn- eoqucndilque c,b,s & Cind.. h'.mofbos confcrt:fcd capiti atqucpctfnri nocct. 10. Halteribu6 faUa excrcitatioi ffatiiu Corpi)Scalcfacit,& ptifei t.iP do. Ium:cai ncs crcat,& lupcr.o- rcs partcsexcrcct. \ 1. D«yfi:i»i.7/Maccommodacccalcfacit, & proptctcafiigidis corpoi.b.is.atquc ,llis,quibusveloces cxcr- cit.it, oncsncgantur,perfedcconuenit,nccnonimbecillosin f rionbus mcmbrism. deratcrorroborat:biachia,lumbos,ac deninue vn,uer(um dorfum confirmat.Ab ,llis vero magno- pcrccuitatidebet, quiciinquc auc rcncs , aut tliwtacem ma.e affraoshabenr.ii laculatio, Ucux\ adird iai!tu parum impsa pio.cflionediffeit , itaquoque vircs fimiles &ad noccndum, &adiuuanJum obiiiicte ciedendumeft ii. / earnbulalionii vrus cll ampliffimus.Si eniro vUum cft excrcitationis genus. quoJ ill.s,qQi ranitati opctam nauant, maxime qu.xrcndum fit.quodque citeris quibufcunquc ficqucntius.icundtis fcic hominibus, oinniquc temporc cxerccatur, fanc dcambulatio «ft:(iquidcm n.iUus eft.fuic pue. , fiuc adultus.qui non modo eampi.-cftantiftimam , fei rol.rm cxcrcitatioiicm nonctcdar. Diuiditui autciti deambulat.o a niotu , loco, & tempotc A r7J0/« cft ce!cr vjI tarda, vchcmcnsvcl rcmill.i;miilta vel pau ca,vclm.-d.ocris;lon{;a vcl b.euis.rcfla vel icucrfiua.deniquc totis i'cd.b.is.vcl f.imm.s d.g.tis aut calcib.is./! /oiroalia fic in rooutibus,aliamviisplanis;& quae in viis planis,alia inlocis ttsfedibuifit , cum (um aliqua prjcdidarum diftnenciarum comptciicndatur , f jculcitcs ij. farum obtincre cenrenda eft. Ambulatioper accliuta, tametfi hcbetioris cft motus , magis fudutcm prouocat, quam pcrdcclmia; fpiritum profiftit, &■ proinde rhoiaci.qui (piritumexiguri ducit,& prxiertim antc cibuiTi,confett.maiotumcjue cxcrcitationum viccm noiinun- quam fupplct.Scdgcnibus infirmis valdcaduerfatur. Arr.bu- latio decltuss magis quam ptxcedens a capitc ad inf. riores- partcs trahit:at fcmoia inualida nonparum \xd\t., ■ mbiilatio qud tum ajcendend ,tum def(eiidendoperagitur,vint:t3tcc^uA- dam vniucrlum coipus mo.,ci;n.li tamcn id pcrquam imbc- cillumfit 6)H&fit mviisflanis ^iqualiisis , ad fpiritum & coipusjcquai.ccrcortitucndum e(l accominodata. At amlin- lalio per tn&quales vim falia uon modo minus fatigat.vi-rtim ctiam vtilisclt iis.qui cii6 deambulandodcfatigantnr.Opot- tct tamcn hic diipicerc.nuaquid in pratis.iii lcc.s afp .ris vcl aienodsfiat haec talis deambulatio -. quoniamy5y?ar /» /.r.j/.y, blaudiinma proculdubio cft,nihil omnino fenius icntat.nihii commouet;at cam caput implctc,tum propter odoi is ("iiaui- tatcm,cum proptct humiditatcm,qujc illis inhar 1 cc,autlior e(f fimyAus.Faciatnlocu ajperiscsyat replct. 6)uando atitem in. arena, & maximc ptotunda, fquod gcnus cit vchcmencilli- liiae cxercitationii) pciagitut, magna cfficnria poilct .id oni- iiescorporispartcsfirmandascorroborandirqiie. iubpcrtieu faiH ambtilationes, aut loco conclufo, non admodum proban- cui:quaiidoquidem ae.e libcio non fiuuntut.red intcmpcta- to,v.tiolo,craflo, corpulquc vniueifum replente : nifi tamcii, porticus , aut locicoopcrti fii.t 111 pari.bus domus ruperioii- bus, ac tabulis iiratis, qus vapoium c tcrra ctflucntium funi expctics, aijtemque puiioreni habcnt Ncc opponendumclt huic (cncentix , quod antiqiii cryptoporticus hunc in vruni cx.tdi(icat3s habcicnt:quiaillisduntaxat vtebantur, qiiando pliruux,tcmpc(tatcs,aut immoiiici veiitorum iinpctus, acri(- quc iniquicas vctabanc , qii6 miniis in apcrto dcambula- rcnt :quo teinporc ncquc nos illas improbamus'. C.cte- riim qu/ifiunt /ub dio , omnes fadtis in porticu priteruntur.' A' Vitiuuio quoqueccl!.brancur hyps.thr/L deambtdaliones , & ptifertim li viridia adfint , quod lalcs mag.iam habcant (a- luhritatem.ptimum oculoru.Ti,deindc totiuscorpori.s , quia in hypstliris locis aer humorcs molc.tiorcs cx corporc cx- lug.t, quemadmodum ex tcria pcr ncbulas videntiir. Por- xbfiihdialcs ilU deambulationes 3;na incdicos habent pUiii- mas dirtcrentias, nam quando frope mare fiunt, & ficcan- di , & craffos humotcs attcnuandi vim habcnt ; quando tirca fiiimina ^ fiagnn , humedtare pofTunt, fed vtraquc. DOCCUt, Sedlio XXXII. Gymnaftica. 409 nofpnt , & pr.Tfcrnin (t.igna : qu.Tndo in mediterraneii p«r- »<^/« agiuuui- , moJo didis funt prj:ft.mtioics : quando in rore , humcifl.mt , noii fiiic damho : qu.infio in lccis anium -joUin frequcntatis , clficiciirimiis is motus crit ad cuocan- diimpci luilituni , & .id lcu.mJum. Qy,r dcindcyM^ dio in locii vento minhs perfi.itis amlHilatio iiiltituitur , valct aA cuocandum pcr h.ilitiim , & ad cxcrcmciita dilpcrgeijda: v fcd qux ventoflante peragilur , fui borca , tiillcs cxcit,U , tlio- raccinquc hvdit . at vircs coll,ilientcs firmat, fcnfuum in- tegritatcm adfcrt , (loniachumquc dinblutum rohorat : /» /m/; ;j.vy?i-o , caput rcplct , fenfuum inftrumcnta lichctat , al- uuin mollit , atquc valct ad diliolucndum : Jijpirantibm \epiirif , ralis amhulatio crtcris omnibus , <]U.x- in vcnto hunt , prarftat . quia manfuctudo &: jucunditas ihi coniun- guntur:/«^/i/ie/ii)f», efl: n-ala. Adhicc fempcr cligcnda cll: ambidatto in vmbra potius qiikm in fole. Efb autcm ambu- landum potius in vmbra , quam parictes, aut viridaiia cf- ficiujit , quam cjux tcdo fiibcft :quoniam aer alTidua qua- dam & blanda ventilationc (alubrior efficitur. Vitanda tamcn ell: vmbra , quam faciunt atbores rorc perfufc , aut noxia-, vt nux. E contrario proderit fub iis vmhris ambulare, qua; fiunt a myrto , aut lauro , & fimilibus : aut inter acres & bcn^ olc:itcs herbas , calainentum , pulegium , thymum, mentarn, inaxime quidem agrcRes & fpontc n.afcentcs. Efl: in hac quo- qae non cxiguum dilcrimen respeHit cceli, quod dum fcrcnum clt, tunc deambulatio lcuat, perhalitumtiiocat, attcnuat, bo- nam relpirationem , & mouendi ficilitatcm parat:dumve- ro nubibus obtcgitut,grauitatein adfcrt, pct halitum non cuo- cat,tandcmquc caput implet. De ambulationibin zelhyeme.vel iflate, velalio temporefaciendis.videpaulo antc retjul. 1 1. Po- Itremo ambulationesqu.Tlibet antecibnm ficridebent, tum nianc, tum velpere : quandoquidem matutina aluum emollit, fegnitiem a fomaocontradam diiroluit , fi-iiitus attenuat , ca- lotem auget, appctitum excit.it, & humidioribus temper.-i- Jiientis valde conuenit : velpertina vero ad fomnum pr.Tparac, inflitionefquc difpeigit , caput tamen debile male afficit. Voft «•/^«OTCxigua ambulatio conuenit afluetis, atque illis , quibus lion fiiie laboie in fundum ventriculi defcendit cibus ; illis item . quibus taput reptetum efl. I4. 'Ere^nm fiare non prodeft iis , qui habent dorfum dcbile , aut renibus inflamma- tis vtuntur , aut herniam patiuntur. Vari.T autem funt huius eiercitationis differentiac : quoniam ratione temporis aliquis ftandoexercetur ante veipoftcibum , pauco vel mutto teni- pore : ratione loci ftatur in folc vel vnibra , bac aur cl,iusa autapcrta : ratione fitm\i\ vno pede velduobus, &iisto- tis&planis, vct extremitatibu.s eoium , catcibus videlicet & digitis fummis ftamus. /Snte cibum Jlare ventricuti excre- mentis inaniendis auxiliatur , afthmaticos & difficiilter fpi- rantes adiuuat , vcntrem emollit , vrinam proiiocat , crura & pedcs roborat , & deambulationis vices fupplet Atque hoc intelligendum eft dc iis , qui nmltum ftant. Voft cibum fia- re , mediocri nempe tempore, dcfcenfui ciborum in vcntri- culum infigniter cooperatur, illorumque concodionem per- belleadiuuat, necahquam tartionem adfert. Veriim (? mutto tempore aliquis itapermanferit , pr.^ter molcftiam , qua; cx ciborum ponderc oritur , varias item oftcnliones fubit. Pii- mo nimque maior humorum copia lupcriorcm corporis re- gionem impetit , &: maior humorum multitudo ad inferio- la prxcipitaj : deindc tlioracem , atque fjiirationem vniuei- fam non parnm labefadat : poftrerao renes , atque vcficam, & tota.m niingendi aftionem vitiat Statio in ■vmbra fcm- per adneditur aliqaibus cx pndidis difrcrentiis, vtfit mul- 13 vel pauca , ante cibuin velacibo. Stare fiib fole , in acft.a- ' tc mignopere ca^efacit , ac proinde frigefadis corporibus prodelt. Sittamen infolatio moderata. Atque h.T:c orania iuiit accipicnda de iis , qui ftant planis & totis pedlbus. Sta- refiamqne calribiis vel fummis digitis innixos non modo la- boreni & moleftiam in lucit , fed etiam nullum ad.fert ad- iumcntum , quod firaltcuius morp.enri. 15. rugnirnirK3.\\x fiunt cum armis fii5tis , neque incidentihus vd pungenci- bus , aducrfus hominem , alix aduerfus columnam aut pa- lura , alix aduerfus vmbram : acque omnes vel ficri poirunc apucnantibus , cnrporc armato vel non armato. Armorum tugna adaerftis hominem vel cclumnam , qiis.fit corpere arma to , in:er c.xcrcitationes & opera i;cponitui. ^ed pugna noa ArmatorHm adnerftts hominem •vel cclumnam inrcr cxercita- tiones ma^nas refertur . ac proinde magnopere caleficit, excrementa educit , fudores rict , vayvictQy.ixt curac , bra- chiaatque bum.ores coiifiimat,crura & pcdes exercet : cas- terum capita debilia , °< vertigini obnoxia non parum labefadat , renibufque lahorantes afPjgit. Porro n-Kiafix.- yitt, itducrfifs vmbram lov ertatio , corpora tenuat , carnes & faccos detrahit , propricque e t brachiorum & niaiiunm exercicatia Eft etiam vtilis vitiis tlioracis & vcnum . con- fcrtcolo inteftino , humores firmat, materiam ad infcrio- jes partes deducic Ad eadem. oannia valet pugn» aduer f,s palum effefta i tjux jaRtummodo in hoc ab vinbiati- ii diffcic , qiiod paJura percusere raaicimvi vun jnfeit^ Tom.lV. quam acrcm fctirc. Dcniquc piigna aduerfiis hominem pugnantem inita , prtfertim armato eorftrg , cflicit valida & lobufta corpora , & .ad momni aptiora. Atquc h.xcdi- citur ow*«^j;ioe. 16. Manibits fummis conccrtari , t« «»f»- >«e/<'^te3» , intei veloces fiiic roboic cxcicitationes locuni Iiahet : proinde calcfacit , corpora tenuac , c.uncs fuccolquc dctiahit. I7. Ecplethri^re , -.o CMoAiJpi^w , ad ca omnia coiiducit , qiiibus ccleres cxeicitationcs coofeiunt : lcd po- ctiliaritcr pedcs & crura cxercct. iS. litylifwa, feu pitylif- faic , TO jnTuA(' j' .» , cft cxeicitatio vchcmcns , idcoque vo- henicnter calcfacit coipora , bradii.ique inligniter cxcr- cct. 19. Si quis alteri lubeat , vt fe violcnter dctraf/at. in- flcd.itque , doiiec ip(e non manibus modo , vcrum ctiaiji cruribus Ipinaque conftaiis, inflcxus rcfiftat, cft vthcmens cxercitatio, qux valdccalcfacit , roburquc mcmhris non ie- ue ingenerat. 10. Si quis conuellerc fe mouereque de toco vo- lenti permittat , crura inaximi corroborabit. 1 1. Si quis pn- gnum alicui aperieniium , vd matum Punicum, vct talequip- piam manibus coniplexus aufcrcnduni pra;bc,Tt , manus ma- ximoperc cxercebit. li. Si qun altet um complexui mcdium, aut etiam ipfc medio comprdienfus , inanibus digitilijiic pedinatim iuniflis , aut qucm compleditur ahioluerc le 111- beat , autiplefea complci^cnce loluat ; id , inquam , lobur partiura tum exercet , tum firmat. 2;. Si qtiis allerum , qui verfusipfum fe inclinct, h latereaggrefftM , ilia mainbus com- plcxus , ceu onus aliquod lublatum inuiccm protcndac, rc- ducatquc , ac magis , fidiim geftat , ipfc nixurenixiiquccor- porisvcatur; fpinam vniucifun corroborabic. 24 G)u'i pcUa- riiusex aduerfo innixi , niagno fe conatu inuicem rctrudunt, & qui a ceruicibus pendcntes dcorlum trahunt , robnr vni- uerlo corpori comparant. if. Retentio , feu cohibitio (|jiritus mcmbra fpuituatia catcfacit, corioborat. & emundat , ncc nou anguftas cauitates ampliorcs rcddit. Hicc igitur exercitatip omnibus illisconuenic , qui fpiritualia membra ( vc thoraccm) frigefafta , debilia , & cxcrementisobicllahabent quique tx- pulfioncscorpoiis auc tardas, aut vitiacas experiuntur 16. Sex funt vccis exercitationes ; vociferatio , ci.ntus , tcdlio, fcrmo, rifus , atque flctus. Ex tiis vocifiratio , uvtijt< , fi fic mediocris , thoraccm & vocalia inllrumenta pcrbellc cxcr- cct, naturalcm catorcm augcc , puigac , firmat , .itquc atte- nuac , folidas corporis parces, robuitas , puras , & ofFcnfa; minime obnoxios reddit , colorcm dccorat. Cnntus , fiue vocifcratio cum harmonia , delcdatlonem adtcrt. It.iquc vor ciferationi potiiis i quam cantui . fani.atis ftudlofi opcrain dabunt : quoniam fic plurimus acr attraftus thoraccm di- ftendit , vcntremque & meatus pcr vniuerfum corpus apc- ric ac dilatac. Porro lectiointenta ^ clara catorem auget, fanguinem fubcitem reddic , omnes purgac venas , oinncs aperic arterias , humoreiTi fuperfluum non finit concrefcc- re : remiffior ad eadem fere omnia vatet , nifi quod de- biliijs cuiida cfticit. Lccutia , fiue firmo , iis inprimis ac- commodatur , qui pra;tc!: modam ad fomnum propcnf; funt aut prx humore inctaucholico vel phlcgmatico Icnfu.s torpentes tiabenr. Pituita porro a fermone confumitur. Sed &vires a fermone difTolui certum eft. Ridere inprimiscon- ducit illis , quibus frigidx funt capitis & thoiacis partcs, meiancholicis, tiiftibus. In his cnim ciini dominetur frigi- da intcmpcries , mcriro auxiUum pv.vftat rifus ; nimirum qui multum acrem in pcffore moucc , fpirir,rimque ralidio- rcm cmittit. Vlettu liberat c.iput fuperfluis humoiibus, &.\ pueris inprimis conducit. 17. Ciriclafa eft e raagnis exer- ^ c;tationibus ,& corpora intenta mottit , caloreni excicat, ncr- uosimbecillor.firmat & taxat. iS. Trothm eft intcr excrcit.^- tiones tardas atque remillas , & proinde val:tudinariis , at- que iis , qui pr.x virium ii.nbccillit.atc , auj aliauo alio impe- dimentodetcnti, maiorcs csercitationcs obiie nequcunt', iu- ' primis conuenit ; fecundo loco fenibus , atque cactetis , qui maioribus excrcitiis nimium incalcfcuut. Scd verrigiuofi.i obelt. 19. PilamaUeof percinet ad cxerci.tatioucs vcberocn.- tes, ideoqne caloiem natiuum nvigct , cxcremcuta #uacua.t, fomuos profundos generat , & coucoquendis cibis . acque rrudis humoribusconfcrt. jo. Lqriitaiio numeratur incct ea, qu.rfunt cxcrcitatioues & roC!nusexfui:itui confum.tuique Pifcatioquje fit in naui, mtet deb.lcs cxerc.tationes lefcrtui : qui fit ha- mo, intermcdiocres.vcl vchementes.prout aliteratqucaliter inftitu.tur ^^.Venationaexerciiationem Galenus coraparat ludoparus pilx.eainquc .nrei ea reccnlct, qui ipfc opcta & excic.tat.oncs nuncupauit : vtrumquc rcite. Nam non mi notcs ludo pilaE lau.ics mcrctur ; & non ablque vchcmentia, magnitudine,atqueccleiiiateefticitur:n.m.ru.n in quaraul ix ai.as cxcrcitat.oncs.curfus videlicet, ambulationes,ialtus, iaculatio, vociferatio, & aliz necellaro requiruntur. Itaquc venatiohisfacultatibuscli piidita:vehementercalefacitcor- pora, dilTipat exctementa , carncs & fuccos exubcrantes mi- nuit fomnos profundosgcncrat.a pio.ndeco.icoquend.sci- bis.crudifquchumor.bus.magnopcr^ confcit.auriitu&vifum acuit,fenc6lutem retardat.Nominatim Tenatto equefiris cox- robotatpeiSus,ftomachum,intcft.na doilum,atquccrura:w- »«rjo/jfrf«//r«jeadcmhabentcomm' da,fed maion labotcpcr- ficitut; vndc magis calcfacit, magifque pcdcs & cruta corto- borac. ??5 s^h m n^ SY? r^. W srt SYs W 5T! W i^ SECTIO XXXIII. In quA delinentur Tabacologi A. T P R ^ C E P T A. ABAcoLOGjAcfl; do6lrina de natura, vfu, & abiifu tabaci. Eftque generalis, vel fpeciaiis. Tabacologia gerier,.lis cxplicat differentias, tcm- peramentun), cii tumftaiuia.s , vircs , praparationem, vliim,& abulnm t.ibaci. Differeiiti.^ funt tres : tabacum maius latifolium, jnaiusanguftifolium, & minus. Tcmpciamentum eft (ucuni & calidum. Circumftantia; funt locus natalis, tempus(ationis, & iiotx feu ligna bonitatis. Locus natalis eft terra pinguis,humida, vdofa, vn- dofa, & calida Teuipcs fationis commodiffiminn eft initium Apri- lis, luna crefcente. Notxbonitabacifuntcolor rufus.nonnigerrimus, maci.lis albis vel venulis inc. rftindtus , fapore non acris, fed dulcis aliquo moilo & fuauis, odore fuauco- |ens,fumus coloie lad:eus vel canuleus,teiiuis. Vires huiusheibactales tanisque funt , vt multi eam pracfcrant omnibus aliis htrbis & panaccx titulo ornent. Valet enim contra venena , f.mem fitimquc fedat, cer. bium &; vtr trici.lnm lobtaat. viiesrtficif, fpincus& fanguineui abinfedliont peftilentiali lue- tur,&c. Prsparatio tabaci communiflima eft : Herb^ vi- rides in Augufto detruncatJE , & ab arena , puluere, fordibiilqt.e reputgatx, in loco aperto, opaco tamen, puta (ubceclo cxliccantur, & exdccatx aliquantulum liquore idoneo afper(£c,vel illits, funium ad tnodum, digiti minoris crallicudinem reftrentium,conuoluun- tur, & r, ponunci r. Vfus debec ellemoderatus, tempeftiuus, & accom- modacus. Abufuseft, qu6d ab omnibus promilcue, omni lo- co & temporc, ablque omni del.dtu adhibetur:vnde quidam tabacoinania exiftic. Tabacologia fpecialis explicat tabaci fpecies , & vnimmedicum tum Galenicum , tum i'arm"»/( ; Lugdunenfibus , Huglciifum antnrcticam -.Kmfs^- mo , SAtitdy/j : UoJonjco Hycif,yamm tcrunianm : It.iiis, Herba S.( rricis , i Caulni.ili lic >.Ciucc- , i|ui cim cx Lufit.i- nia Rom.im prmius .ippoit.iuir. QtjilnilJ.im Jicitur Sana fancf/i , ob cxccllt.ntcs vucs ; Anglis, liclgis, & Gcim.inis !,3uQta* iii- ducit. quod non pollet (icri , ni vapor quidam calidus opplendo caput ftriret. Q^uare ludunt qui frigidum hoc ponunt. omnia , cnim caloris lymbola gerit. Baumannus ait : Quod diueriis fa- *ultatibus pr.rditaiit ( wycor;/i«« j acrimoniafolioruinoften- dit , qui & fabujmelicerepotis eft.quafcalidam hancplantam (icmonftrant. Narcoticara autem & ftupefacicntcm vim ci in- cfTe, mentis perturbatio , qua: ex odore huius herbx viridis , & ex attrafto fumo caufatur , deciarat. Et mox : Viridis faiie herba hyoicyami temperiem rctinet in ftupefaciendo ; quod pa- tetex ip(iusviiidis herbxodore qui (ummcnarcoticus cft.quod ctiam probari poterit exherba:buius viridis comeftione ; fues, & aliaanimaha , huius herba: v(u ftupcficri,&: etiam mori. Ca- lidamautemcam herbamelH", dcniouftranracrimonia , eiu(^ que cfFcctus 3 quia calefacit, refoluit , mundificat, adftringit, •vulnera catne implet : id quod probatur ex moibis £'igi- dis , quibus prodeft. Pr^parata herba , calida, (icca , gradu fe- cutido , vel principio tertiiordinis, ftatuitur , non veto in fi- iie tertii gradus. alias ipiius vfus ("uinmc nociuus effet , & potiiis exulcerarct tum partes iniemas , tum extcrnas , nifi velimus tabacum piperc longo & pyrerro pr.tparatum intel- !i!,-o. , fuoquc Iibro pr.xmit- tit duo i/ta clogia. i. lohannn Poflhij difiichon. NuIIa falutifcro (e comparct herba Tabaco. Viribus hocomncsexfuperat rcliquas. z. Ca/lorii Diirantu.mediciKomani epipramma. Nominc qui (M-\iXx crucis hcrba vocatur.occllis Subucnit, & fanat plagas, & vulnera iiing,r. Difcutit &ftrum.ns caiicrumcaiiciolaque fanat "Vlcera & ambuliis prodeft, fcabicmqne repellit: M m 2. Difcutit Vitcsta- baci. Aiz EncyclopjEdi^ Lib XXXV. diffeien- Vfus & sbufus ubaci. Difcutit & morbum , cui ccffit ab Impetc nomen. Calfacit & fi«at, fttingit, mundatqiie,re(oluitquc, Er denium & vcnttis niulcet capititque dolores. Siibucnitantiquxtuni, aomachoque rigenti, Renibus & fplcni confcrt, vteroque : venena Dira fagittatum domat : idibus omnibus airis H.Eceadcm prode(l,gingiuis proficit,atque Conciliat fomnum, nuda onaquc carne reueftit. Thoracis vitiis prodell:,pulmonis itcmquc, Qux duo fic prirtat non vlla potentior herba. NimTrum hcrba hxc poUet his talibus.tot. & tantis facul- tatibus, vei-vti cft fimplcx , vel vt ingreditur compofitionem Rurfushcibafimplcx obtmct iftasfacultates rationefolio- rum, fucci, fumi, cinerum &c. de quibus videatur Ncandcti qui etiam formulas compofitionura cgtegie perfequitur. V 11 1. Tabaci dijferentU [umHntur a loco , vel forma. Ahco eft tabacum vhramarinum , vt Varinium, Tccapa- rinum, Brafilianum, Ornochcfium, Marcapanum, Craxium. Commenarium , Gotcgonafium , Burneodcs , Amazoniuni, Manochefium , Comenagoiicum , Virginienlc, Ex infulis S- Mars^atiti.S. Luca-^S. Trinitaris ,S. Dominici , Philippinis: vel v?rnaculum , vt Bclgicum , Gcrmanicum , Anglicanum, Gallicum &c. Ex his Vatinium cftoptims nota:. Ab ips:i forma cft tabacum prolixion forma , & compreffius coagio- meratum, quod Angli &Bclgae vocant QSncf-^^abact" ; vel lorundum iuftar c.ipitis, J54Ull-(r(l6acf . Sunt qui vilipendanc vfum Tabaciapudnoscnati. Docct tamen eipcrientia, te- centiafolia noftratia f,tpenumcro curalle vlcera , vulnera, aliafquc afFcdioncscitius ac certius quam ficcatacx Indiis allata. Ec credibile eft, ficcaillaexotica foliamagnam (xpc partem virium fuirum amifilTc. Itaque alij exiftimant folia Micotiananoftratis ficcata & pra;parata modo quem Indi vfurpant, apud nos cfficaciora cflci cum natursnoftra: con- ueniant magis , & longe recentiora & cledliora haberi pof- fpentc. Haec ad animum reuocent philocapn! , fcu ««Tn.pi- /lo;, & illadCiccronisoboculosfibi pouaiit. Suftentatur ua- lctttdo ( ait orator illc princcps i. oHic. ) notitiafui cnrporis, f^ objeruatione earum rerum , qu£ res autprodeffefoleant , aut fibejjc , (^ continemia in viilii omni atque cultn corpora tuen- lii tausj., (^ prAtermitteiidis voluptatibus. quainfigni fcu- tcntia vniucrla valetudiiiis conlciuandse raiio ciaifliflimi traditur. His vtainur , a quibus ipfa uatura luuatur ac tefi- citur;ab his caucamus , a quibus noxam nos fcntirc percipi- mus. 10. Inci>rporibusfiigidis(yhumidisfaburrapituitAex- cli^datur ■vftt tabaci , hunc m modum. Primo ccrtus cfto dc hac intempeiie : cuius figna lunc facici albedo, venarum inconfpicabiiitas, capilli rctti & ftabilcs , frigoris impatien- tia , totius corporis habitus iigidus , torpor & fomnolcn- tia ,os . nares , oculi , madetitcs, &c. Deinde , ad neccllita- tcm , non ad Iibidincm & intempciantiam lorbeto huncfu- mum. parcirasadfic & modiis. Tertio , caput priiis purga- to ftcrnutatoriis cx tabaci puKiere ffitiarto, tubuli illi vcl fi- ftula; , per quas fumus rccipirur , fint longirtima;. algidiot enimira redditus fumus , graiiorc Vcnere hauritur , ncc va- pidum adco &acrem nidorem cru(ffat. Cerebrum quoquc cum vcnulisangultidimis conftetac minimis, non libcnter tccipitcrallailfa fuflumigia, pcnctraru difficilia , fcd tcnui & calida tantummodo. Denique , anifi aliquot guttas addc tabaco ; aut admifcc catyophylla , vcl alia fcrolos ac tri- gidos capitls pcdorifquc humorcs cuacuantia. Pcrfx, vc &TurcaE,aloes lignum minurim concifum tabaco addunt in capitis afFcdlibus , ac itapcr longamcannulam cx orichalco £onfe ii;f diffunditur quoquouctfum. 14. Uoc fumoad- fueli facil^ eumfernt;contragrau!ter,qiiipr/itiir confuetudinem eum hauriunt .Qa\ crgo longis vdbus huncper os& nares luf- fitum adfueuciuntjiis h,T:c lufFuinigatio minus nocct.Veridi- mum cnim cftaxioma;ln omnibu.. confuetis.vt coiifiicta,i|n- fuetis ininus noxia (uiic. 15. ( «,-.v hancex tabaco (ii^itmigatio- 7)em mtermittere qiiis meditatur non temere , nec jitbito mti- tandaeft confuetudo, Coiiluetudo enim eft altera nacuiaioin- nilquefubica muiacio clt fcziculois. iti.lnfternutationemni' bileji promtius qu^m tabaci puluis naribtt^ injlatiis. 1'olluiic autcm pulucr, tabacino alia iroraata addi, vt iorirm.iriiii,ca- ryophyllai um m.iioranx , falui.-e. Ca-tcrum valde ftcrnuta- mcntum confcrrcapiti vaponbus rcpleto,craflas muccagincs exhauriendocx primi': Ctrcbri vcntticulis , & crallorum cx- pcftorationcm promouendo. Scd non tcmcie funt ciendj. Cibum prxcedat tribus horis.&c. 4. Nimiiis O" «ffiduui taba- ftcrnucamcnca, ncc anccquam euacuaris , & non ptiufqnam civfus vaUe nccei ccrporibns tuuentlibiii , itsmque biliofs. Ab- micificacioni ftudium fuum nacura dedcric. Hx igitur funt ripit cnim cerebrum in intempcncm calidiorcm. At ccre- rtgulx tabacologicx;quas qui obferuanr , proculdubio eftu- brumin iuucnibus & cholcricis cxcefl^um caloris non ferr. .C'cnt fatyram Mijocapni a Ucobo Ariglii rege \a luccm 5. TabaiifumM nm conuenil fanguineis & meUncholicis. i\cut cditi,qucm vidc intcr opcra huius rcgis pag.2.00. enim bili addit ftimulunr fcruefcentii : ita fanguinem fa- cit bilcfcetc atquc iiiccndi. Melancholiam quoque auget fua ficcitate. 6. Tahacifnmus, moderati g° lempeftiuefitmiu^, con- uenit frigidts (7 hunidti naturis. Tales (unt picuicofi & ca- tarrhofi , qui frigidis & humidis fluxionibus vexati renen- tur. 7 Tcumui tahaci noxiin eft corportbus omntbus fanu. Habec enimvim purgandi & cocum corpusalcerandi. quorum neu- trum conucnic fanis. Arque eamJem ob caufam fumus iftc hoftis cft aceirimus plurimorum ftomachis , prxferciin fipoft coEnam autprandium cius vfus inearur. 8. T"bacum ■vincit vinum caliditate. Cui ctiam cxccflui odorcm iftum fortcm faporcmquc corrofiuum dcber. Loco prsterea humiditacis vini habet etiam coniundfam ficcitacem. Ica- que fufFumigium tabaci cholericos difponir ad fcbrcs ar- dentes & hefticas , cofque in phrenefcs & mclancholiam in- tempcftiuam ttaducit. 9. Nimia tabaci ad cerebrum attraciie euertit perfeBum ariimi fy corperis ftatum. Tollit cnim fri- gidorum clcmentorum proportiunculas , eafque ad calo- rem promouer , fublata forma piiftina. Porrocalor natiuus St immoderatUE. Itaquc fumus hic tabificusad vit.t breui- tatcm facit. Cumenim natiuus in nobis calor inftar fiammx cuiufdam humidum , in quod agit , afliduo depafcatur, per- inde ac acccnfus lychus olcum calorc fiio abtumit ; confc- quirur neccirario, vt dcfcdtu pal^uli vica cuolet. Dcficit cnim tumiduin , calore nlmiura audo, &iUud celcnimc depi- y*? ?Y^ m (Tf^ SY^ 4*^ ST? Sft Jy' s^ 5^1^ i^i r^ SECTIO XXXIV. In c^ua deltneattir Z O O P ^ D I A. P R jt C E P T A^. ZO o p /c n I A efl infticucio moiLim a brutis pecita. Eltque gcneralis.vel fpccialis. Zoopardia generalis explicat modum , quo brnta nos inftituunc. Modus ilk duplex eft : vnus fit per accommoda- tionem (cu appiicationcm moralem , fatfta quadani pro^iquione ii. fmiilitudins : ahei fit per argumcnta- tionejn. Scdio XXXIV. Zoop^dia. 415 tionem impariiim , cx iis , qiix vcre obeimt ipfa. Zoop.tdia fpecialis cxplicatj cpid ligillatim a bru- tis difcere oporteat. R E G V L ^. iojfjirt I, Morum Aifc'tflmii,eac^ue ethica,cecof7omica,politica, """' ■ theologtca.fcrfetHuspedtur a brutif, qii.%m a reln^uii creatnris fenfm expertibiis. Efle mundum ifbum maj^ni inflnr lihii , in quo non modo reium ommum conditori^ tiim potcnci.im , tiim (apicntiam, tum bonit.itcm cuiUbct.quantuauiis a<;icrti,bomini,acqiic inc- rudico lc^rrc licc.u , lcd eius ctiam lci^iinnc ni omiii virturum generc inllitui.lapicntcs plcnquc cxidim.itimt. Quod quidcin it.i vcrum cft, vt null.i ica dclpicara , ita puiiila cxilhic cicatura, qui Ii penitius infpiciatur , non aiiquam ttadat vit.v itdi t;e- rcuii.c inftitucnd.xquc dilciplinam. Dc Grcgorioquidem , co- gnomento Theoloi^o , niemotii prodituni cll , lohcum ilhim cx rc qualibct morat.c vit.i; documcnta chccre , atquc hngula, qux tum audirct, tum vidcretipie, ad morum inforniandorum dilciplinam conucrterc. Quod .tmulati , laiiC iion pauci funt, qui cum Chriftianam perlcdiouem , ( quatcnus ad illara pcr- tin^ete licetj profclTi, contincnter in virtutam ftudmm incum- berent , nuUum abire libi tempus fmcbant , quo non ex rerum creatarum conlideratione frudum aliqucm Ipiritualcm colli- gerenc. Atque ea ell longe vtiliirima , & multo facillima ra- tio eius eiercitacionis ( qujc eft de continua. Dci memoria) obeundx, quam quidem tanto lludio tum facrac litcr.^c , tum fandi Patres , enixcque tr.adiderunc. Vere enim illc & fruduo- seDei meminit , qui ita eum in fuis operibus pixfcnccm cer- nit , vt ex eorum intuitu libi virtutem inptimis colendam , vi- tium aucem fugiendum edifcac. Vcrum li rcsqu.Euis, qunm condidic naturrK author, quanquam vilis & exigua , vit.E eft magiltra , atque morum inltitutrix ; quanto id vbcriiis atque perfeftius res illx prillabunt , quoe cum pcrtcdiorem lorti- ta: finc natun gradum , propiiis ctiam a fuo conditore ab. funt , cui & virtucum fuatum in iis nonnulla veftigia extare placuit ? Bruca igitur multo perfcdius nosinllituunt in fcho- la naturae , quam reliqux naturx fenlus experrcs. Vnde Ser- nator 3.k,Eflote prtidentes i/t [erpentes, iyfimplices-vt celum- be, Metito icaque (l^^acTta^S^tiic nobis cric comraendata. cuius eximius magilter cft Antentut de Balinghem , quem ducem hic fequimur. Bruta 11.^ brutis fetere oportet doEirinam morum , atqite m°i\% humanA viti pncepta , non tantiim per accom- nos inlli- modttttonem ,fed etiam ex lii, qu.t vere obcunt ipfa. Res fenfus expettes , & quse illo inftruftat funt , hoc difcri- miue mortalium gencri virtutem tiadunt. Arebus vniuerfis, atque adeo fingulis , feu limpliccs M fint (eu mixt.v , fcu ani- mat.r feu inanimat.-E , vit.t atc,ue vircucum documcnta , per quandam mora;am accommodatioiicm , atquc faflam pro ■ portione quadam applicationem duci polTimt atque dcriuari: vcrura ab lis rcbus , qui fenfibus tum excerioribus , cura intc- rioribiisfuncpra:dita: , nonducicur ilTa morum difciphna pcr lianc folum accommodationcm , fcd cx eo item quod vercab ipfis cxercetur. Quod quidem lic patct. Terr.x intuitu doce- mur , Domino Dcooptimo atque maximo immobihter adha:- relccre , dura eam in centio fuo immobilcm pcrleucrare de- prchendimus. Ac id tancum accommodacioue quadam doce- tur, & lei fimilitudine , non proprietate. ncque enim terra Dto immobiliter adh.iret. Vcriim quam illud ipfum dilpare ino- do , eoque nobiliore , doccmur a canc Icporario , qui domino fuo, quem percgrc abeuntem fcquitur,itaadhxret, vt nullanc- oue vi , ncquc mctu ,neque blanditiispoHit abipfius laterc di- ucUi ? Canis igitur domino fuo , i quo educatur, vcre & cou- ftanter adha:rct: terra autem non domino,at ccntrofuo, nequc illi ipfi vcro amorc, cui priit cognitio,fcd natura: pondcrc con- iungitur. Quarc longc alia rationc atquc efficaciori, docet canis horiiinem , Dco a quo alitur adha;rerc , cum ipfc prior id vere obeat ,quodhominesdocet. Q_uanquam id fatendumeft, ab animalibus pcti doflrinam morum,atque humans vita:pr.ccc- pca,non tantum ex lis , qua: vcrc obcunt ipfa , fed etiam pcr ac- commodationem &appiicationem.c.g. ex eo qiiod Ihuthioca- mckis ferrura dcuorat, coque nutritur,doccraur dura atque ad- ucifaqua:queperpcti, eaqucin vfusnoftros.alimentfimque fpi- fitus ,atque virtutumacccnionem conucrtere. atdoftrina ilfa non fumiturcx eo , quod ftiuthio-cameliis id faciacipfe quod docec (ncqueenimis adueifa xquo patitur animo) fed (umitur ex ouadam fimilitudine atquc applicatione eius quod facit , ad id qaod doccndum acc^oinmodatur : ficut cnim fe habct ferruin ad ftruthio camelum.fic (e habetdiuerfitas adhoiiiinem:qucm- Tom. I V. admodum igitur illc fcrio pafcitur, itaS: homincm conucint tanqiiam fcrio,rebu.v aducrfis palci.ncdum in iisJcHccic.Atque cxdiiabus iftis, qua- brutis infunt dodrin.c rationibus,piiorcm tanquam natiir.c rcium magis confi;ntancam, ncquc ab hum.v na commcntatione pcndciitcm,tanquam voluptatis plcniorcni, dcniquc tanquam niaioris eliicacitatis in H^a^cv.ifSfitt, oportct fcqui. Porro in his brutoiurn moribus rccenfcndis id Ipcifta- tiir niaxime , vt niortales pudorc afficiantur, libi c.is abcllc vii- tutcs , quibus inftruda funt bruta. Et h.xc cft caula , quod Spiritus faniftus tum ad formicam pigrum , tum incuiiolos at- quc futurorum improuidos Ind.i-os ad mihiuni , adturturcm, adciconiam am.indat. Cur id qu.xlb , nifi vt cos fui ipforum pudcat , dum fcfc aducrtunt , animantibus iftis , diligcntia, laborc , atque futuraium rcrum prxfi:nfior.c infcriovcs cxiftc- re ? Ad cohortandum , fi Qtiintihano crtdimus , piicipue va- lcnc imparia , quacenus cx ii,s conficicur ari;nmcntum .1 nii- noribus ad maiora. Hxc autcm conchulcndi ratio valct in cxcmplis,aut fimilibtis, qu;x a brutisducuntur, fi exeniplaipla ad hominem accommodentur. Qux quidcm aigumcntandi ratio .ad pcrmoucndos animos , ruborcquc cum qui audic pcrfundcndum valet ii-.pi imis. fi enim ca , quibus eft vfus ra- tionisa naturadencgatus, iuftc, fortitcr, ccmperanter, prouidc ahquid agant, quain crit indignum , eum qui rationis fit compos , miuftura , timidum , intemperaiitcm , imptouiduin cxifterc ? 1 1 1. Dno fum fmdamenta Zoopadi^ , vefiiaia ratio- F"r.da- nu atcjue morum hrutis a Dco imprejfa, zmIx. & hifioria natural^^ dn. Etfi bruta neque ratione, neque virtute funt pridita : tamen vtriufquc veftigia in iisinfunt. Atque eo fadum , vttumDeus ipfe, tum Chriftus , non (cmcl brutorum excmplo , animis no- flris ad virtutislludium , viciique fugam inftitucndis vfi fiiit: \t Efa.i. lerem.%. Matth.\o. Nimnum admiranda in brutis prudcntix , ingenii , docilitatis , aftuti.x, facacitatis , folertix, manfuctudinis, caftimonix , caeterarumque tum virtucum tum vitiorura argumenta cminent; caqueomnia non .i ratione, fcd ab cius vcftigio quodam.id cft , a phantafia , profcda. Quan- quam itaque vt &ratione& virtute carerenc bruca,naturs authori vifum fit : ea tamen ccu vtriufque vcftir^iis quibuf- dam placuitcxornare. In canibus , firaiis, & aliis^quibufdam, M .Arilioteles S.lih.animal. cernimus quxdam , qu.x ratio- nc & arte conftare videantur. At non arte fcd experimcn- to , iraaginatione , & mcmoria conftant , ccu rationis vcfti- gio & imagine ; quippc hsc artis & lcicntia: principia funr. Quod vero de ratione , idem quoque dc virtutibus & vitiis alTcrit , quorum in brutis imagincm repcriri coiifirmat his verbis. Sunt vcl in plurimis c.cterorura animalium , vefti- giamorum animi huniani , qnanquam h.xc in hominc apcr- tius difcernantur. Incft vrbanitas , feritas , clcmcntia , accr- bitas, fbrtitudo , ignauia , metus , fidcntia , ira , malitia, atque etiam prudcnti.x im.igo ineft in ir.ultis. Hxc Arifto- telcs. Atquc hoc cft primum fundamentum Zoopxdix. vn- de alcetum dependet , videlicct hiftoria naturalis , & fidcs hi- ftorica, quam oportet habcre authoribus fidc dignis , qui hi- ftoriam naturalem tradidcrunt. Si quis enim tain ab omm humanicate fit alicnus , tamque humana: fidei aducrfus , vt nifioculis fuis , non crcdat quodquc alij fc vidillc fanfti af- firmanc, faftidiose rciiciat i non erit idoneus huius difcipli- nx auditor. Morofulis iftis,hoc vnnm opponimus , quod Ariftotcles tradidit : brutorum operationes hominum opcra- tiombus quam fimillimas cllc , quod ea qui ab his ad foi con- feruacionera ,eaderaab illisob eundcm fincmpcrficiantur; id- que confirmar excriiplo induftri.x atquc artis , qu.x in nido- rum fuovum a:dificatione ab hirundinibus adhibetur. £x quibus efficitur , brutorum adiiones , cura hominum adio- nibus admodum conuenire. Quanto igiturcum iis connrucnc magis , atque ad cas accedcnt propius , c6 crunt ctiam hde dirzniores. IV. Duplex adbiberi potefi methrdtu inZoopxdia. Prima eft phyfica , cum bruta diftinguunriir ccrtis clafli- bus , & in fingulis adnotantur imagines virtutum & vitiorum: vtin aquila, elephanto , lucio, apicula, &:c. ^ltera eft cthica, ciim loci communes ethici , ccconomici , pohtici , theolorici, conftituuntur , & ad fingulos rcfcruntur excmpla illuffria. ou.x mcthodus cft apud Antinium de Balinghem , quem pau- 16 ante laudabamus ; & brcuilliine lic habet, iuxta fciiem al- phabeti. Acieptio perfenarum. Hanc fugicndam elFe docent ^-mC/j, qu.x fui^ gcncris animantcs quafliCct pari profcquuntur bcne- uolentia amorifque fignis , ncque maiorcs intcr & pufillas, pulchras aut deformcs, nobiles aut ignobilcs v llum faciunt did crimcn. Idcm difcantparenteslicet a corniciLm, qu.x a:qualiin filiosfuos fciunturamore. M ra j Adiurft Mctho- diis Zoo- pnii*. 414 Encyclopaedi^ Lib XXXV, AduerJitai.Qaid Cn clas teropore facicncium docct echin$it mannm,(]mcum mareconcitari vcntis fcnferit.fpinis quibus totusobuohituscft, niinutioremaliquem calculum colligit, vt eo fe firmcr, ne a flu^fiibus ad tcrram dcuoluatur. Sic apes, ciim neccfTc habcnt aducrfo vento volare , caiculum pcaibus Bcftant.quo feifto quaii fulcro contra aur^ flatus ftabili.int. Sicanimaliaqua;dam in ioncl.vta dcgunc ,y: pyro^on! i^yfa- lamancim. His adde , qubdJlnithie-camelM fcrro & lapuii- bus vcfcitur,& concoquit. Huc pettincnt quscunqug vcnc- no vcfcuniur an!malia,vt cotnrnices, aiprs.,fucs. Adulteriutn. Hoc effe fugicndum doccnr />«/!<»»»«; , iur- tures ^ Micolumlm , qux nunquam alienum cubilc attin- gunt ; iicm ctconia. Amicitia. Eam hominibus inter fccolendam docent va- liae animantcs, non modo quod cius intcr fc ipfs fint aman- tcs,vt elephanti,cerui,apes,ii<:. fcdquodcam itcmcum homi- nibus ineant atque confcruent,vt draco,delphinus leo. Anima. Curandam animi cuiulquc lus (ahitcm docenc QKrni.* brutx, qua: vt coiporis adcoque vita: fui incolumita- tcmconfcrucnt, nihil non patiuntur,nihil non attentaiit,ni- liil non moliuntur. Auaritia. Hoc vitium etTe fugiendum doccnt pifces , qui finibus fuis contcnti , laeti in aquis commorantur , ncc vii- guamahenos tcrminos aggrediuntur. Ctijiiteu. Hinc effe colendam docentit^^i, qus rccentem a complexu Vencreo cognofcunt , atquc iHum (icut hoftcm jnfequuntur :irem f;« »«;»»«//;», quibus folemneert , vt ob- fcruent tcmpus ftatum gcnerationis i quo elapfo dcfinunt gencrationi vacare, f um non tam voluptatcrn quam prolerr, quasrcre videantur. Charitxs. Principio eft miraquorundam animalium erga hominumcharita^^^puta delphini,thoci,elephanti,canis.Deindc niutuamquoquechatitatcmillacolunt : it delphint .elephan- ii,apes,cerui,oues graculi. Clementia, Huius virtutis magiflcr fcfl leo, itcmquc rex apum qui folus in illis ell fine acujco. Comemplatio. Calcftia contemplaii, araoieque profcqui docent aquila ^ manucodiatx. Crtidelitai .Qnim cz homincs dedcccat.docent ^rutavni uerfa, quae in (uo genercprobc degunt. helicis.. Eatum fugam doccnt «/>£j, quod vngucntis odori- bifquc dclibutos infe£tantur ; prajtcrea quod olcum non fc- iant,e6que (i quis eas petfundat,propere nccantur.continuo- que.fi quis acetum his fupetfundat , illico reuiuifcunt. I)««. Dei contincntcr mcmini(Tc,ncque ab co fcparari vn- quam doccat noSiia^/V/f/iffr^rjwj^qui tantobcrum fuumpro- jrcquitutaffcdfu, vt ab co diuclli ne momcnto quidem podit. Dignitat. Dignitatum atque honorum , quos quis in rep. adeptus ell.non oporterecnc retinentiorcm, fcd contentum elTc vici(fim fubcffe, doccant nos^j-Kf;, qua: dum volandum cfb, vnam fibi prasllituunt itineris duccm qua: ptaecurrit c.i;- teris certo tempore.quo expleto ad agmen redit.cxtrcmum- qucfortiturlocum.atqueci quaefequcbaiur, ducendi agmi- nis honorcm cedit. ita carum fingulis obucnit, vt vicifliin & prims fint & nouiffimK. EbrietM. ILius fugiendx magiflri funt fimiui ^ elephas, quifi vinum bibcrint.hic fuiroboris obliuilcitur, illx verfu tise,& omninp fiunt imbecilli & captu facilcs. Dcndc irutis Vtiiuerjis idcommunccft,vtnon plusbibantquamnaturx congruar, neque vllis autminis aut vcrbciibus sdigi poffint Yt cam menfuram cxcedant. £dticalio. Honcllis atquc Chriftiano noraiiie dignis mori- bus,cducandosiiiformand6fquc parentibus libcros, doccnt aniraantes mults ac in iis volucres potilfimum , ic nomina- tim cixonia, Iti ceruA editos partuscxcrcent cutfu , & fugam meditari doccnt, ad praerupta ducunt, iifque faltum dcmon- ^tint.Lu/cinia pullos docct modulosfuos Audiunt pulli ma- gna intentione & reddunt. Aquila pullos fuos pluracfccntes alis vcrbcrat,e6fqi fuo cxcmplo ad volandum prouocat. Vrfa eatulos fingit lambendo.Porro quantiiprofit cducatio.docet animaliiiquaquam maximeagtellium & ferotum , vt leonfi, patdorum, tigridum,elcphantotum, & cxtcrorum cicuratio. ^leemojyna.Vla]uz magiftra c{\aquila,qux nunquam prae- dam fuans(nifi admodum famciica (it ) totam fola dcuorat, fcdczteris volucribus fe vteius parcicipes fiant confcdanti- bus, cam communitcr, tanquam mcnfac focii^ cxpouit, fua taracn priusrcccptaportione. Fit^. Quant^ illi debeant pictate colere parentcsdocent eiconi&, quajgenitores fuospet fcnium dcfluxu pcnnarura la- borantcs,fuifmet plumiscircumdatos foucnc , lifque vii!;tum abunde ac lautc adminillrant. Idem faciunt x'/>«/)^ ^aquiU. Merops etiam pictatc in parcntcs ciconiis anicccllit.quod non eos dcraum fencdutcafFciftosalat vt ciconia,(ed vbipriinum ei maiores alarum pennx natae fucrint, co pictatis ofticio fungitur. Quate intcr aues iuftKlima omnium & piilhma» habetur. Gemitin Gemcre nos doccant<^i)/«,-»^i: ^ turtures^Qu\h\i% geinitus cfl pto caiitti. Gratitudo. Hac nihil occurrit frequentius in animaliurft aftionibus : iioiTiin.itim iii elfphanto,leone,cane,l/o:ie,ajiiio, ci- conia ^ aqutla, crga parcntes, acapitre c:g,i palltn-in, Cula. Quanta fintgula: inccrainoda docct /j^rpj/j-yi (con- chx id genus clljqux vchcmcnicr crt gulo(a,longamquc ha bct linguam, qiia pcnctrat quociinquc potcli.atquc attrahit qua: comedat,qua cadcm ctiam capitur. Eudcni gutx da».Jiia, robrietaiilque commoda doccre vidcnt.ir «r«/ , qui vbi (e pr.cpingues (en(crini,latebras quxrunt.fatcntes incocnmodii pondus,fcquecograu3tos afgrc fugcrc, facilequecapi poffc, cum tamen in folafuga fit illis vira: pr.Tddium. Hoipttalitas. Eam doccnt cornices , qua: ciconias hofpitcs ad fua redcuntcs tctta dcducunt atque dirigunt,& veluti tur- mis quibufdam (lipatricibusprofcquuntur,atque contra iiii- micas aues pro eisuCpugnant.S? piopriis penculis aliena bet- la lufcipiunt. llypocrifis. Eius hieroglyphicum cikpolyput,c\u.\ faxum iia- ftus in mari ei adhiMcfcit firmiter , eiulquc colotctii induic qualis qualis fiti quo fit vc pifcium complurcs ad ipfum in^. proui!o nantes,tanquain ad faxuin appcUant, quos iplcprx- datur &conficit. Imuria Hanc infcrre nemini docent fy^»i, qui fuapte na- tura pacati (unt. «"«/i/fupifcis nuUum iiiuadit animal , vt eo palcatur. .\t ntiluus parcitquidcm volucribus validioribus, fcd in imbelles pullos vires exfcrit fuas Inuidia. Abhac mal^ audiunt c«;?;j^fer»«;icquibus illc fasnuin,quo non pafcitur^boui inuidet, hic cocnu fuum dex- trum in terram occulcac. Iracundia. Hiud facili irafcendura difcere licebit a rhino- c^rote, qui muhaindigec itritatione vt iram concipiat. Lahor. Homini gnauitet laboiandum ciTe docent boties, cameli, equi, ajini, v:\Vi3.c\uc3a\tn3\iz , quj; hominilaborc & fudorc fuoopciam pr:Eftant. .lipes quoqne laboti funt addi- dlidimx : itcmformica. Porro omnibus pcr viccs bono publi- co laborandum.ncquc quenquam opoitere otio (fcttcre.do- cent^n/«,qux cxcubias nodurnis tcmpotibus vicidim hi- bere lolent. dum eniin castcra: dormiunc, alis in orbcm cir cumluftranc & obeunc dormicntcs,vt fic tut.E fint ab inlidiis impctuquehoflium. Exado deinde vigilandi teinporcfibi pr.tilituto.quavigilauit, cmiflo clangorealium excicat, quse iibrin ilfo munere fucccdat, ipsiiintcrim cubiiuin conce- dcnte. Laiis diuina. Laudajiium Deura docent cilm animantes omnes, tum in iis aues poti(limiim,& intet eas maiirac, quiE cancndiprEEftant fuauitace,vt /»yc««;.«. Luxuria. Eam mulieribusfugiendam docent f^«.«,quibu$ licct maximc dominetut libido inter brutorum fcEminas,ta- men cum ventiem ferunt,fc cognofci non patiuntur. Luiu- ria; Iihidinifquepa:naradocetyifrj«j, pifcis , qui cum capras vchemenriirimc amct , vbi earum fccundum Iitus paiccii- tiura,vcl vinbra (ola apparucrit ad eas fummo ftudio adnatat vt eas contingaticuius rci pifcatorcs confcij capvin.i fclc pellc ;nduunt,quorum vmbia m litorc maris confpccfta, fargi moi ad eain tanquam adcaprasaccurruiit,facilcquea piicatorilms capiuntur. Eadem Iibido pcrnicics eft fcaris & eepitonilm iccra pKcibus, qnorum cft cupidicas in fccminas inexplcbiiis. c quibus capcam vnam aliquain circumdacere foliti lunt pcr mare pifcatorcs.quam cumilli m.igno numcroinfcquuatur, facile rctibus concluduntur. Magnanimiias.Eim docent leo ^ aquil,i;eq/tus itemi^ m.- tfis generofi. M.tnfuetudo. Hanc docct Leo. Mors. HancLEquo animo pacatoquc atquc gcneinfo fcren- dam,quin & dc ca gaudcndura docet cygniu , qui fibi cau.at cpicediura. Mundities. Eam inptimis colunt ap^s qiias omnium rauii- dilfimum animal cfic ait ArilTotelcs. Sunt & feles mircrnuu- ditici amantes , dum non folum h comuiit.lcd ctiam c:;crc- mciita luaconucgunt. Miijica. Eam noii faftidirc neque iciiccre nos doccnt .4- ?:5i:/i, qui gaudcnt raudca difcuatquc ialcare ad tibiam:r^r«i itcm,qui mulccntur fiftula pallorali & canu:denique;i£/p/&/- »«j, qui capicur maxime hydrauli fono. Obedientia. Diio cumprimis obcdiendum doccnt ca brii- ta qiix hoinini canquam rcgi fuo obcdiunt,yt ca>iis.faliO,leo, eUphas &c. Oratio. Oi itc docentco- ui. quade ic vide /oi. j 8.P/J«/. 145. Parentes Amorcm , quo illi dcbcin compicifti tllio< , doccnt vrfa,ajina,cornix,ciconia,aquda,vultitr,gallina,iielphiaus. Palfiones animi. Sedandas edc ea.? ac .modeiaiidas docent btuta omnia.quae cicurancur, fcricaccmquc magiiam parccni exunnt,vt leones,tigridcs,vrfi. Mors Chrtjii. Ad fandTidimum Chrifii cadaucr ficqiientes itarCjindcquc fpiritualem nobis cibum mcditanda cius moc- te (amere, doccant ■v«//«r« quletum trans rriaria di> untur (entiic cadaueia ,& ad efcam huiuimodicongregari , Mat- thii 14.. 1'atisntia. Magnaeft f«»?s/()r«»jinfitipatientia , quam & quatudUQ Se6lio XXXV. Charientilogia.' ^i^ qiiatiiiUio tolcraiir. Eleph^nti iie .nl qi.iuc; ijiiiJcm vcibcrum irtuNCXcaiidcltii 11 t.Notaclt »«»««> /ijncrw/flijM* p.iticntia,i]u.im &; l.ici.c litcr.c ccIcL'iaiit. Ctinis domejhcru, quaiuiu.im ab hc- ro Jomcllicilque cxJatiir, .itquc ialii;iiKcr vapulet , nou iilco tamcn cosall.uiat , ncciuc lc morfu vMKiicare uititur , veiuui dcmillo c.ipitcvcibcra cxcipit. Vriinefs. Qu.im dcccat ipfum clcmcutia , docct /dn , & r^.v Apur». iiiii in iis fohis aculcocaict. frouideiitia. Hanc difcamus licct a variis <;ciicri.'i animaii- tibus :nequc fcrc vittutis vllius tot occuirunt cxcmpla , qiiot iftius. Inpiimis ea cll illullris in apibiti (^'formicii. ' friiilen-tia. Eam docct inpriniis ferpens \\m ciim vrgctur pc- ticulo.caput principcm fui p.ivtcm ablcoiuiit. Ken iiatio. A vniis, prauifquc moribus&: habitibus fcfc li- berarcdocctyriyjfni, quiquotannis bis , vcre fcilicet , cum ex latibulisct^rcditur , & autumno, ciim in ca (e abdit , vcterem cxuit pellcin. ^qniU ctiam Iblcnne cll ^ctcies pcnnas cxucrc, iioualquc induerc.eaquc ratione quali iuucnefcete. IJcm faciut Accipttres. ReJpiMica Euis.vt & cuiuflibct focietatis, excmplar numc- ris omnibus abiolutum funt i»;?/,quibus rex vnus pr.i;ert, cui &: oblcquunrur oinncs. RefHrreeiio Eiiis fiJem docec P^ae»ix,iteinque cuctdtei. Sepultura. Vita funiftos fepulturaafficiendos doccnt varia: animantcs. Elephantiis ciim alcerum pcrfpcxcrit moituum.fu- pcr eumterram promulcidciniicit, vel tamum. Grties (epultura atficiunt mortuos. Formici (uos comparcs granorum folliculis condunt .^pes cti.im dcfundos ("uos etfctunt, funerautmiiique more comitaiitur cxequias. Sim:-liifaf. Eam docc^t rolum&a. Sobrietoi. Hanc doccant f«OTc//, qui inedice & fitis funt pa- ticntiirimi. Sccietas Vitam focialcm difcamus a liconiis , qua; collcflo agmine proficifcuntur : iteni ah auibus grcs^alibus, vt colnmbis, grntbiti,fturnts, tnrdts,graculu. Formicarum nota elt vita lo- cialis , viScaptim , qua- velut quandam habent rcmpublicam. Complura etiam intcraquatilia gregatiin degunr. Q_u6 pcrti- net illud Ariflotelis i. hifl. 4i»»»m/.<:. i.iiullum aniinal,cui vn- guesadunci, gregatile clle. Solicitttdo. Eorum qu3c ad viftum, vitafquc cultum necelTa- tia funt, fugiendam folicitudinem doceant aues , & pler.Kque animantes alia»,qux omnes, formicis pauculilque aliis exceptis, quotidiana quam fibiconquirunt annona conteutx , minimc de craflma cogitant. Spes. Spcrandum in Dcoeiufque prouidentia , doccnt om- nia bruta , quibus ita coipus eiufque partes omnes dilpofuit, vt eorum natur e congrucbat , acquemadmodum cuiulque fini conlequcndo opportunum erat:quibusitem profpicit de necel- fariis alimentis. Tentatio. Quomodo tenrationes carnispotilTimum vincan- tur , Aoziimtanates , qui ciimaquilam dcfuper immincntem confpiciunt, lilico feintra aquain abdunt,atqucinfra eam lum- ma velocitate natando.exalio locoextra eam prodcunt. Qjjod fi aquila illuc quoquc incumbat & inftet,itcrum dcmerguntur, atque tam diu furlum dcorfum commeant.dum aquila aut luh- mergatur, aut difccdat. tum enim hxpolito nietu ad (ummam rurfus aquam natant. Terr«. Tcrr.xamore minime tencri docet manucodiata, auis in Moluccis infulis,qux nunquam terrani iangit,ob idquepedi- bus caret , in aere autcm pcrpctuo habitat procul ab omni ho- minuin vifu , vbi cauda atquealis in orbemextentislpoinefu- ftinetur.vefciturque ccrli rore. Atque ea te vocatur a multis auis farf?*////; ab lulularibus vero Axcmy auiciila Oe» : cuius con- fidcr.uione multi dc illis indudi funt, vt animorum immortali- tati aficntirentur. Verbu-n Dei EfTc illud auditum , mente pertraftanduin ac- queruminanduin.doccnt ea aiiiinalia, qui cibum manfum lu- minant, itcrum i!lud ad os rcuocando ,atquc exatliuscommi- nuunt, quo digetatur faciiiils, vtfunt boucs, oues, &c- & iutcr pifces(olus fcarus Verecundia Eius magifler Cn gsllm gaUinnceus , qui (\ cum altero dcpugnans fuccubuit.ncquc canit , iiciue pra; pudore in hon-.inura con(pcdlum (cdat , fed confufus in primam quam- quc latebram fe(e occiiltat. Mirus etiam elephanto cft pudor ciim vifluscll:. fiigit enim vocem vicloris. Vigilia. Vigilarc.fcu orationis, feu cuiufcunque rei boneft.^ causa, doccbunt anferes , qui vigilias fuas nodlu tcftantur can tus afliduitatc G ues item nodlu vigiiant Leo ciim dormit,cau- dam mouet, quo ortendat fe non omnino dormirc , & (omno vndcquaq^uevinci,v: cxtcra animaiia. Notacfl canum vigilan- ria, atqueexcubix, in cuftodiendis domibus , tucudis ouili- bus, S:c Vindicin HacfefcabfHnere doccat /co. Idera doceant /i/£f, qua; (i Feiientem fe referiunt aculcoque pungunt, immoiiuntur acuieifui vulneri. Virginitas Cal^itatem virginalem doceant nos apes , qux nullo mifcentur conctibitu : item Phaenix. Vita. Vita: breuitatis memori.im inoerunt animalia ephemeri^ , ita diifta , quod vnum tantijin dicm viuunt. Voluptas. Eam clTc fugicndam dnccnt pafiinaci marint quas ita irictiunt pifcatoics. faltant in naui , & canuiit quaiii polluntfuauifiimc llla.' vcro tum nuilica- conccntu oblcdiata;, tum filtationc , lclc ad fummam aqnaiii cftciunt , atque ad- iiant piopiiis. Tuin (cnlim rcccdciuihiis pifcatoiibus in parata rctia inciduiit. fanihtrj i.iiiam cx lelc odoris luauitatcm cmit- tit qiui & cctcr.v animantcs miie rccrcantur Ip(a igiturcuiij cibicft cgcns, (clc in loca fruticibus dcnfis coiifita occultat, ca- que rationc hinnulos, capicas , dorcadcs, atquc alia huiulinodj animalia ad (c pertrahit atquc macfiat. Zeliu. Zclum honorisUcidoceantcanes , quiprodominis fiiis coruinquc tcdis tucudis ignotos atquc lioltcs alla- trant. SECTIO XXXV. In <^ua dilineatur Charientilogia. P R vT.C £ PT A. CHarientilogia eft dofttina de falibiis ioco-lenis. Dicttur alids Amphicheatrum fa- pientia: Socratica: joco fpiia:. Ellque generalis vcl Ipccialis. Charientilogia generalis prxcipic de natura &: vfu joco-fcriorum. Natura cft in co^ vt joco-fcria fint remota cjuidem a feuericatc, fed non item a veritate & bonis monbus. Vfuseftjin eo,vtjoco (eria animum cucisiS: labo- ribus fcriis felfum obledent , au: rigentem vel tor- pentem excitent. Chariencilogiafpecialiseftmethodica , vel rhap- fodica. Illaeftfparfaper vniuerfam tncyclopiedium, vndeeft Charicncilogiain finguhsdifciplims , & eo- rum prxcognicis, vc Charientilogia didadtica , meta- phyfica, phyfica, arithmetica, geomecrica, ethica &c. hsceftmifcellanea,idcft,joco feriaex variis difcipli- nis colligic. R E G Y L JS.. I. Chanentilogia ejl magna Socratic£ philo- charien- foph^ic pars. ;'^;yQ. Hac de re audiamus Cajparem Dornauiitm , qui prsfatione Amphiteatrt fapientia Socraiici \oco ferid ita ait : uicratcm ac- ccpimus , cirm intcr aud tores confilcict fuos.noa tctrica fem- pcr lcueiitate philofnphatum , & fupercilio contrailo ; fcd irontc haud raro diduda , ingenuo cauillo laudaffc rcs , fua natura parum laudabilcs , commcndadc alias , qux preno (an^ quam exilivulgohabebantur. Induflriam ejus prudentumque fccutifuntplurimi i quas vel ab ingenio nobilitauit fliniaglo- riofa, vel annorum procurfu tempus ipfuni intcr procercs rei literariaccollocauit. Eotumlaborcs . & ingciiii partus , haud vulgo qua;fitos fuftuli ; in vnum quafi amphitheatrum colle- ftos, vifcndospublicc audicndofquc profcro. Et mo.x : EH fua rcrum omniuin mediocntas : m qua fybfiflcntes, illi mininie fpoliandi laudc , qui Jt«7' ei^ateta* vcifantur in rerum laudibus: quineab ipsa facraruin Iiterarum diclione ahhorrent^in qui- bus haud infrcquentcs talcs occuriunt formul.r. Ea vcro ,ciim deliciantes& jocundantcs , adcoque ridcndo dicereve rum fatagimus.longe dulcius iii animosinfiuuntshabitantdiu- tius i pcrmouent acriiis : quam qu.r morosa & vchementi pra;- ceptione inculcantur. Addo : quoties res damnofa: pra-couiis cxornantur,clucefcere haud obfcuram Dci prouidentiam :qua2 cxamufTim.etiam perniciofifiima, alicui bono vcrtit, magmcnto diuina; maicrtatis. rorrodum aut exilcs reculi , oratione cx- fplendcfcuiit i aut illxfuis virtutibus profcruntur.qu.v non cui- uis erantobuixictfi intervilcs non plaiie recenfiti': tuin piofe- (516 appatent fapicnti.r Dei certillima ve(iigia i qu.x- in minnni.s pcrindetota efi:,atquein maximis. Ix his patct, CI.Dorn.Tuium ex hifce du;ibus partibiis fuum Arnphithcatrum coiiftiuxifle, ei encomiis, inqtiam , & vitupetiis )oco fcriis. Sed iios latitu- M m 4 dineni V 4i6 Encyclopedte Lib. X X X V. Chatitn- til- diiiem & amplitu>1inem huius matctis taiitam agnorcimus, vt ChaiicntiloL;iaxquet vmuetfam Encyclopxdiam , etiam iii mechanicis, &"din;iplinis compofitis. In piiuiis jutem iUulbis & lucunJaeft Chancntilogiain Ditladlicis.Philologicis (nomi- natim in Giammatica, K,hetorica, & Poctica i Mathematicis, Hiltoiicis.Pioueibiis./Eiiigmatibus.Hietoglyphicis Paradoxis. His enim omuibus iiiao;na ineffe potelt;};"?^-^ ' '"^^ iepos- Vi- deamusitaque hoc inquibufdam cxeinpiis. '!'"; ■'^- •'^ DiddHicMj>r£CtpHa. ClmrieMilogufarsin eo daftica. i:onfiftir,vt prAcepior aSnbeat faUs m docendo, quamum ad verba,Qr compendta. S)ueintumad 'verba ; vt fubinde infpergatlepidas & ioco-fe- rias lententias.'5lK/?n.'«/» ad compendin difcendi, vt non loium quibufdam ingeaiofis liuiis,vt cubo,globo, & fimiiibus, vtatur in linguis docendis.fcd ctiam in omnibus artibus & facultati- bus l-jorologium didaflicumanteoculosponat,hocefl:,o(lend.it, quot horanim fpado ars & facultas aiiqua podit addifci. v. gr. lingua Hcbrra poted addifci 14. horarum (patio : vt patct ex fcqucnci horologio, HOROLOGIVM HEBR>£VM, Sitte. Con(iIium,quomodo fa da linguafpatio XXIV. horarum , a fex collegis fafficienter addifci pollit. VIr Chui^. V'[illjelmus Schicknrdui , amicus meiis inter primarios, cmifit libeiium anno isij. eo,quem pofuimus, titulo. Summa iltius libelii harc eft. Hon intelliguntui XXIV. non continuar, led interrupta;. quas itabipcrtiri opor- tet , vtduodecim siioribus artis prxcepta , pofterioribus vfum addifcaivms. Quod aci piiores attinet,funto fcx colleg.t, ita vt fingulis binae ccdant horulx , quibus fingui.-c adfignentur ma- terix. e. gr. lohannes in hoc coliegio crit nomen ; fetru6 , vcr- bum : Martmo tribuentur anomala ; Pauh.3(fLX3:He)iri. m vo- cales Vvilhelmiis acccntus fibi vendicabit. Prxccptor cum quolibet (eorfim tradlabit quod fuum elt , quafi is vnus adef- fet.c^teris intcri.Tn mutis adfidcntibus, & Pythagoreo more tantum aufcult.intibus. Pofterioribus X 1 1. horis totidem (c- Jedli textus Bibiici eiunt rcfolucndi , pnlegentc pra:ceptore, & fingulis collegis ad fuum quifque penfum grammaticum foiicite attendentibus , & ad interroiTata refpondcntibus : vt ii dualis vel plutalis occunat, lohanncs rcfpondcbit;fi quod prac- teritum vel futurum, Pctrus &c. Dum ita (inguli fuum dcpo- (itum reddent , eandcmqueiem totics iu mcdium confeicnt, citeri vel nefcientes & quafi per ludum , mcmori^E manda buntea, qui a reliquis adfcruntur. Haud didimili ratione Lexicon oportet intcr illosfex diftribuere, ita ncmpe vt primus habcat Ti3 N; fecundus, ^ D n ? Yn : tcrtius J D ^7 3 : quaitus, SyD:quiiitus T p V : fextus , n tt? Compendium ilfius Le- jiti habec autiior in (ineopufculi. onftat lilud vocibus i 100. circiter :quas 'ix probe tenuerintcandidati ,nonfaciiein hifto- ricis libris caput occurrct , quod non feiecotum.x tam paucu lisoriginibus intelligant. Ca:terum ingcniofus aliquis quotidie biuashoras huic exercicio impcndeie poifcc.vt curfum 11 die busabfoiueret; vcl tcrnas.vcoctiduofiniret Taidiori; ingenij fi ^jq :is tuenc ; quotidic fingulas hoias infuniat.Scd jam paitian ur ^" X I I. hoias pro exercitio Grammatico Hora prtma difcant Icgeie : [e-nnda , nomen : /«r//VT,p.iradi- Cma al; ter.f; qua» ter.i/iquiuquies.filexies./iicpties ^i Sic binx femcl h; bis,«i ter,<-; quatcr, i,(]uinquies, m; fexies, «i feptics, 0. Siniili racionc pro- cedendum in reliquis.Si iain v.<;. velis fisinificare adclFe fratrem eius,quicum cibi cltnegotium, proler vnam fexies pio/i ternas, tcri vnam, fcmcl i tcrnas quinquics i tocics, vnam i cer , tetnasi (emel.vnamicandenipoftea quaterideindequinquiesitumqua- ter tresi deiiique ealdcm quinquics. Hoc cric ,fratcr adefi. 49. Abfoluci cccna vel prandio,nummos accipe quatuor& viginti. Ex iis aute vnum conuiuarum pone vnum, ante alrerum duoSj ancccercium cies; vocciiturque inde nieiifi: nflidcntes primus, (ecundus,tertius : rcliquoscuiquam illorum ttade.Tum in me- dio nieufx pofitis , libro , nuce , fpeculo , aliilve tebus , ab iis paululum digrtllus dic vtaliquis eorum qui volet , funiatli- brum.alcei nuccin , tcicius quifpiam fpeculuin. Vbi refponde- rint (e accepifle, iube ei , cui nammos vndevigiuti dcderas» vt de illis toc ex manu fua rcmoucat , quoc habct ante fe is qui accepit librum : a.^ha;c vt nucein habemis geininatum nu- jnerum , habentis fpeculum , quadrupluni abiiciac , leliquos reddat cibi. Nam ex lis videbis , quid quilque fibi elegeric Quippe fi vnus fapeiat , priinus librum habec , (ccundus nu- ccm , tertius fpeculum. Si duo , primus nucem , fccundus li- brum , tercius fpeculum. Si cces,prinnis Iibrum, fecundus fpe- culum , tcrciusnucem. Siquinque .primus nucem , fecundus fpeculum , tertius librum. Si fex,primusfpecu!um,(ecundus li- brum , tertius nucem. Si fcpcem , priinus fpeculum, fecundus nucem , teitius librum. 50. Incidiinaulicumquaidam , quife multanoireiadlabat. Concipe , iaquit , menccmimerum ali- quem. ldfeci,acccpiduo.Tumille: quiadftat,dctcibi nume- rumparem cuo i collige vtrumque. Idquoque feci. Eccgo.aij, addo quatuordecim. Ha:c itidem cius iullu ptiori fummse ♦oniunxi. lam collc^ciamduodcviginti. Age, inquit, fummx totiusdimidiumteiicc. Idfeci,.ic (eruauinouem. Et reddc huic fuum,ait. Rcddidi, neitipcbinariuin. Tum ille nouit raihi fu- peieire feptem ; cum tamcn ei non dixevim , cuiufmodi nume- ruminitioconcepillcm. Ego protinusrcm admirans , rogare cospi , vt artcm me docerec Memona, inquiccene, quo ordinc frm progreffus. feinpcr dimidium numcri vclinquetur , q+ltm ip(e dcderis coc;itanci. Sienim quatuordecim tu adieccris , fe- pcem vetinebit i fi viginti, decem i fi vndecim , quinque cum (e- mifle. Illi refpondi hoc modo. Concipe mentenuinevum. di- xit fehabeve. Ecadde diinidiuin.fcci, aic Rogabam num ha- bcret numevum impevfedtum, vcluti tvia, quatuov.aut quinquc cum femiire, aiebat (c habere. Fac integvum, h.e.pvo femiire ve- pone vnitatein : vcpofuicAge,inquam,cocius numcri.quem mo- docollegifti rurfusadiicedimidium.idfecic.Incerrogabamnum. vt ante, numevum habercc impcrfeclum : liabeo ait. lufli vt f^i- ceret integrum. quod fccit Rcmoue,inquicbaip,de fumma col- Iccla nouem. dicebat, (eremouille. Agedum adhuc noucni abiicc. nonpoflum ait. Tum ego fciui ipfuin accepille fcptcna- rium. Nam e prioie additione impcifeftlo proueniens vnuiu uotat i e pofttriore,duo. Adhxc quotiesnouem abiccerititotics eum quacuor habere manifeftum cft IV. Charieiitiloqia methodica fic habet , in (juihufdam exemplts. Chxrimitilogia pr&rognitoru!» 'Eruydopidia. i. Hexilogix: Qui fcit nihil , fcic onmia i qui omnia , nihil. 1. TcchnoIogi.T:: Oranis difcipliua eft hber , ciiius inceviora infcviptam habent litevamS; exccrioia , ^ 3. Archclogi.t : Dimidium pUis coto. 4.Didadica: : Omnis fcrc difciplinx fundamenta addifci vno jicid eft, viginti quatuor hoiavum fpatio. Charienlilogia phi- lologica- Huc pevtinet bellum Giammaticale. Charientilogia philofophica. Huc lefcibonam pavccm Amphitheacvi Dorna- uij i cuius contenta , vt vocant, vidc fupra.in oiatoiia.e.gr. co- lumba,nixfexanguIa.tuvcur,vio!a vitis , vmbia, aliquid, nihil, omnia, vitalblitavia, cbtietas , &c. Habes ibichatiencilogi.T: inctaphylica: , phyficx , optica: , ethicae &€. exempla. Charten- iilogia theoto^ica.iuridica,medi,a. Huiuscxcmpla funt in fcu. tentiis, iocolciiis. (..haricntilogia mnhanica. Hxc infcnten- tiis&Iepidisfadisconliftit. e.gr Columbo , vivopvoptcr iioiu oibis partcs qiuldain detcdas vcie iiobih digiiitatem, qua pol lebac apud regcm Hifpani.irum.iiuiidcbanr. 'diceiitcs, fc quoquc potuilleillas inucniieiiiful.is.quod illiid lic facile. Hofce mul- tiun de tacilitace gariientcs icanlloquiim Colunibus Vcruui eft, u viii boni, vositijeai talcqui.l pr.-cliare pocuifle.&quidcr.i facillimi: : (cd ance mc inucntus eft nemo , qui hoc faltem at- U-ntarc (it aufus. C iimqiie oua apponerenciir in mens.i , qnx-fi- uit, quifnam illovuin ouuin iiiacumen (tatuercacqiie crigeic po/hc , vt finetulcio inculpideperliftat. Atcencantibus au'tcm omnibus, (ed tvuftv.a , ipfc e veftigioouum arripicnsallifum mcnlx paulo clurius,vc modice in culpide tiacTiim , ica eredum ftarcc.Qiiod ciim ca;ccvividiflent, c.xclamavuntomnes , imo & nos hoc porttunus. Cuv itaque , inquic Columbus , hoc ante? non fcciftis ! Simili tatione avcliiccdus quidam Moventi.c , inli- gnis quidein illc ac cclebvis.pvofitebacur fe turvim teltudineiun- rciepolle. Ibi akerdi\it,fi hoc feceris , potcvis ouuminahiba- nroacuco& polito ftatucre. rclpondit avchiteflus, faciam & illud. Qiiaie accepto ouopercuflic illiid nonnihil , vt cflec pl.i- fwim in acuinine , ac ftatuit in alabaftroDixit .lilcer : hoc & eoo faccrc potuiirem.refpondic archice6fus,Cur evgonon fcciftir Scd & hoc alia vacione fieri potcft. Si cnim ouum cclerviinc a"ices, vt liumorcs in partcm obtufiovem defcendanc , ablcjue" vllo negocio eicclum ft.icues in illa parte. Charienti'cgia difii^ pUnarum compofiiarum. H.ec inprimis cxcellit iii a;uifma5is, prouerbiis, hievoglyphicis, &; fimihbus e.g. Vt tot emantur aues.bu denis vtere nummis, Ferdix,anfier, anai.emta yoceiur auis. Sitfimplex oboliis prelium perdici6.ematnr Sex obolis anfier,Lifque duobia anas. Vt tua procedat in lu-em qu&J{io,mentem Confiule ;fic loquitur peciorn arca mihi, Sint anares tres atque dus.,fimpl-ex erit aiifict, Accipe perdices quattiior atque decem. Aliud. Decies nouemco'onatis foro aitreum Venale pr^ftat poculum. Perjiringit hoc oculos Titq fj» SemproniJ, • At in &re tanto neuter eft. Veruntamen Titiofi det Sempronius. tartemfiui irisalteram, Sempronio Titiiifive tradat tertiam, Vtrique conftat emtio. lam digna diis mouetur aurea q!is.fiio^ 6^idille ^hic poffederint c Hanc quiffi.im[ifioluet, ludicabitur f raiere dignm aureo. Habuit nouenos ociies Senipronitts. Titim noitenosfiexies. _ SE C T 10 XXXVl. In quti ddimatur Archelogia Spagirica. Pr MC E P T A . ARcHELOGiA fp.iLjirica efl: tloftiina de tri- bus principiis h^polLiticis omnium corporLim. Eftqiie generalis, vel fpecialis. Generalispra;cipit de ttibus afF.dionibns , /en re- quilitis, principiorura li\ poflaticormi). Primaatfciftio eft, quocl principia iftafnnt fenfibi- lia : rccuncla, quoci fpincnum proxiiTia domicilia : tev- tia.quod defcinuicem participant. Archelogia fpagirica Ipeciaiis edifTcrit ipfa princi- pia hypoftatica, vti funt M'-rcurius,rulphur,& fak Mercurius eftliquor acidusa-thereus , puriffimu.';, permeabilis , penetrnbilis, aquooritur omnis virtus, motus, fcnfus , color , nutricatio , & fencfcutis retar- datio. Eftquepneumofus, cremofus, fublimatus,^.' prajci- pitatus.Primus eft riibtiliflimus^vltimiis validifiimus; fecundus eft humidior,tertius miiius humidus. Stilphu!; cft balfamum d«lce , olf aginofum , vifci- duni. 4i8 Encyclop^di^ Lib. XXXV dum,a 4uo oritur omnis calor.odor, vegetatio,accre- tio.&tranfmutatio. Eftquecon£;elatum,relolutum,vel coagulatum. H- lud eftfpirituale, iftud molle, hoc vifcofum. Salcftcorpusficcum,resomnesa putredincdefen- dens, mirabilibus diirolucndi , coagulandi, dctcigcn- 6i,Sc euacuandi facuUatibus pollens ; a quo omnis re- rum foliditas, dcterminatio, fapor,& multimoda vir- tus oritur. Eftquecalcinatus, refolutus, vel reuerbcracus. Ille eft fixus, ifte liquidus, hic igneus. R E G V L it. Archelo- I. Archelogia fpagirica docet veram fyfli^fin 6" ana- giaefpagt- hfn corporum naturalmm : ac promde cfi comiu": d^fcipUna phjftco-medica. Gsneratio & connptio niliil funt aliud , ciuam fliixu? fc-mi- num.Si enim femina fluaiit.corpoia augcntui ; fi veio lefluaiic, minuuntur. Ibi eftgcneiatio, iiic conuptio. Geneiacio eftfy- ILifis fcu fyntlicfis;conuptio,analyns.Generatio facit,vt coipora auc,eantur, conuptio , vt niinuantur : quomoi^o videmus crcf- centibus numcris minni proportiones , & vicillim auiflis pio- portionibus dntiinui numeros. Si quis ergo velit agerc pliilo- fopliurn naturalem & mcdicum , ille modum gcnerationis & cortuptionis, feu coniundionis & dilTolutionis corporum de- bctadvnguem nolTe. Iftumvero modura explicat Archelogia (pagirica, vt e fccjq. patcbit. Ttiaptln. I !• Omne corptu mi.x^iim conftat ex file , fulphnre, cip'a hy- (^ JHercurio , & troinde in h&c tria poftitica. /- 1 - a rejolm potcjt. Omnc*corpus naturale conftat ex lioc facro ternario ; coole- ftiaanalogice , fubccclefha vniuoce , inprimrs mixta. De illis itaque inprimis agemus. Principio audiamus Hennifigum Scheunemanniitn cap.i.medicim ref«rmatd. Alia funt corpora, inquit,A> elementis noftiis diuctfa , qua; femiiuim proprietates imitantur , quarum imprefnones fecunda: funt , & tinduram poft fe relinquunt conftantem , in quib. faporum , odorum , & qualitatum omnium vitalium vclHgia nianifefte dcprelicn- .ux.i7nx.e®- , dulccschryftallifulphu,.e;cnatura:, & fil fixilTimum. l^oiro tnumifforumpnncipiovuinintcgumentaliintcaputmortuum, lcu tcrra damnata,vt vocant, ^- plilegma infipidnm : qu;E duo in Ip.igirica «.««■«.^«^'..h , pra-tcr tiia illa principia , rcfultanr. Tcira riamnata cft aienora & ficca , facilcque in vitium abit: pli.cgma duntaxat Imraeaac. Nimirum coipoia niixta, oninia advnum , natura funt impura. Ideoneccffitashidattcm fecit, quae putum ab impuro feparat. III. PrincipiahypoftaticaprxditafHntproprietatibM rtcptit generaltbiii , & fpccialibw. cipionr s , -ri ■ hypofta froprietates generales funt , quod iftaprincipia in fenfus in- cotum. currunt , intet naturani coiporis & fpiiitus ambigunt , & de fc inuicem participanc. Ariftotelis tria principia, matetia, for- ma, & pnuatio,aIitci fe habent. Nam illa func noecica, & ex fe inuicem non fiunt. Proprietate! Jpeciales func , quod Mercu- rius eft pncumofus .cremofus, tublim.atus , vel pra:cipitacusi fulphur, congelacum, telolutum, vel coagulatum ; fal caicina- tus,refoIutus, veheuerbcratus. Horum multifariaconiunilio. ne,mixtura,& vnione.inquic Scheunemannui ;incipiHm,\-xs\dX in fin- giilis corporibus naturalibus , eft eniiii verbi gracia Meicurius raluia;.auii argcnri,&c. Mercurin,s qui eft principiatu-n^cPi cor- pus mecallicum , puta argentum viuum, idque vel natiuum.vc! fadicium. Hinc patet, niagnoperc, tocuquc.quod aiunc, coelo erraie , qui aigentum viunm hahenr pro materia lapidis philo- fophici. Valde igitur miiari lubit , quid fibi velic illc locus fer- nelu lii.i. de abditisrerum catijis cap. i S. Lapis phiiolophicus, inquit , Elixir Arabibus , gignendi propagandique auri veium femen, non c fulphuie, non cx aigento viuo, nonex vllo cxte- rorum , qu r multi fraudeproponunt , fe.I folo e-x auro, eoque puninivo, qujcrendus veftigandulqueeft. tirrdea cui cordi, demum /irit hordea ; ne tit Nunc aliunde pares aurt primordia, in auro Semina junt auri, quamuts ahftrufa rscedant Longius , (^ multo nohts qunrenda lahore. Nihil eft in vila natur.i: parte , quod iion in fe gcneris fui (e- men contineat, fcd quod vix polllt arce prolici. Ex folo autem auro po.teft. Maxima vis leminis in oleo quodam inharrclcit, atqtic id quidein in caeteris inflammari crcmaiique igne foler, in auro autein noii potefT:. qua ex causa id nullius igius ardore torrcri abfumive potelt. & oinnem artis vim tolerat. Vni. quoniam nil deferit auro. Igne, "velut folum confumit nitlla ■vetuflas, Ac neque riibigo , aut nrugo conficit 'vlla. Cuncla adc^ofirmis illic compagibut h&rent. Foscundum autcin id fcinen fic cruito. Auri purifTimi vncia5 diias . aigcnri viui niagno artisftudio pi.rpaiati decuplo pcr- niilce.igncque I.mguido diHolue , diim aigenrum viuuni pior- fus cxpirer , priftinumquc aiiri pondus lubhdeat in atiuiii pul- ueiem redadum , qui tamen liquatus pollit in propnam na- turam redirc. Ex hoc dcin pulucrc , igne vapoiarii acccirinjo, aquamcontinenter eiicies, duni pulius totusin cinerem can- didifrnnum. Mercnri' anatomii * SedioXXXVI.Archelogid Spagirica. 419 iidi(Iimum,& in calcem deucrg.it. Cnlccm fcptics aqua refper- Ce.qu.r & tocics cxpiratione iiide piolcila (it : omiiiquc artc cla- bota, vt h.tc impullione& iiicutdonc crcbf.l lclccxtcuucnt , & at> omni lor.lc f.cccquc puiillnna rcddanc, vitcs funimas confc- cuta.H.rcduo funi totius artis opciifquc conficicncii primordia, in qu.bus niundi quatuor cicmcnta dcuincniiuur.Nam in aqu.i aiJr etiam incfl , in calcc tcria atquc is;ni<; : ritque cniod in fma- r.agdiuaHcrmctistaliula,tanquam inlculpcum mylteiium lcgi- mus: Afccndita terr.ain ccclum.itcnimqiicdeftcndit in tcrram, sicquc vim rccipit lupeuorum & infcriorum. Qjui a:nij>matc hiccontcxcrunt.hancaquamappcliant art;cntum viuum.cal- cem veto fulphur, quorum pcimiltione iapis fit, pcrindc atquc ex aqua fatinaquc panis.AIij aquam fpiiitum viucntcm,tcrram fermcntum : alii illam marcm, hanc fixminam dixcrunt, quo- rum complcxu &coitionc procrearur infans. Opus autcm po- lltcmum vr complcas , calccm puram, obturato valc , recondc fimo cquino calcntcdicbus quadraninta. dum in luimorcm al- bum &: ctairum liqucfcat. In hunc , inflis dicrum intcruallis, aquam fcnlim infundc ; ca quidcin via & rationc , quam artis pcriti ad vn<;ucm cxplicarunt , vt calx omncm fuam aquam ienfim combrbens.qualiillinc cniitiira, in lapidem vcium con- crefcat-QjJam variam colorum mutationcm hoc tcmporis cur- riculodcbcat lapis fubirc, &:qux indiciailliusconfummati pci- fefllquc exiftant , cxprcllum ctiam ab illis patcfadiimquc cfl'. Hic therautu"; immenfushoc verumchxirjioc frugiferumauri femcn , cuius draclima fi in ducentas & quinquai;inta liquati plumbi aut fbanni drachmas infundatur , id vniucifum in au- rum puriflimum conuertct. Cafion Dnlco alium tradit modum de ratione pio--rcarialem Pars fulphurea eft illmsani.nauiiercurialis eftillius fpii.tus Sulphuiea accedit ad primum illud mouens natur.r , quod mhil eft aliud , quam ignis f theieus,qu. non eft calidus aut liccus, non confumens, fic.it icn.s clcnic.itatis : fed ignisquidam caekftis , humorae- reus ,^alidus & humidus , & talis qu.dem, qualem fere cerne- relicet in aqua vitjc , ignis , inq la.n contempcratus & viui- ficu-i , quem in vegctabihbus appellamus animam vegetan- tem , in ani.T.ahbus luimidmn & calidum radicale , emphytum fymphytu.nque caloiem , vcrum ncdar vitsE ; qui fi dcficiatin ahquo fu ■iecto , liue annnali , liue vegetabili , illico morscon fequitur. dem calor viuificnsrepctitur etia.n licet obfcurms, in inctalhs & o.n.iibus inineralibns Priter partc.n .llam fiilphurcam .epcritu eiiam in falc petra fpiritus quidam mcr- cuiialis, qui quidem elt dc natuta aiira , & qui tamen flann- main concipere haud podic , fcd huic pot.us eft contrarins: vtpote qui q .alitate fua none't calidus , fed potius frigidus, vt tellatureiusaciditas , qnxaciditas atquc frigiditas , mira prDifus exiftit & longcd.uerfaab eleincntari : quippe qux d.lfoluere pofRt corpora , & coagulare fpiricus , haud fecus ac coa^ulut ipfum fa^pctrx qu.c ac.ditas gcneral.s eil caufa fcr- iTiMtanonis atque coagulationis rerumoinniu.n .laturalium. ■ Hic ipfc fpir.tus acidus rcpetitur quoque iri fulphure , eiuf- dcm qual.tatis , nec v.ens , nec flammam concipiens , & q i fulphur , quod alioqni flaidum ellet , vt oleum , coagulat , ac- que firmum reddit- Hoc fpiritu intcr omnia faliu.n genera niaxime abund.u vitriolu.Ti. Dc.iiquc hic fpirhus , acidus at- que fr.gidus, caufa eft cur fal pct.x.gni inietlum . fulphu- requceius acceilb crcpicu.n eJat: vt fai petr>E deeorum nu mero fic qi\x Anftofcles contrario motu al.cubi moueri fcri- pfit Crteiiiin fal petrx philofophorum , aat fal fufilc , qaod HaIchvmi.E nomcn dcdit , non cftfal pctrae lcu nitrum .llud vul"-a-e. N.hilomi.ius tamen huius compolitio , admiranda- que nacura , elt ccu cxc.nplar quodda n & rcgula opcris noftri. Atquehrc eft haligraphia Vucrcetani , quam ita obfiirna- mus. Sal natur.t elt bafis & fiibiciftam M.-rcurij & fulphuris, qu i funt principia mineralium. Quicunquc ii^icur hrbet iftu.11 ial.'in , reuera .oflHet crTa piincipia lapidis philolophorumj atque .adeo corpiis,animain & fpiricum. S-d & illud qnam di ligentiflime obfcru..tur, fal, fulphur, & Vlcrcuriumhabere hoc commune vt fint principia vel principiata : & lurfus, quod fincprincipia vniucrfalia, vel patcicu aria. Sal, fulphur, & vler- cnrius vniuertalia coinp niuiit lapidem cathohcuin : Gl , ful- phur,& Mercuriusparticulariacoinponunt lapidcsparticulares, dc quibus loquitur regula : Quot res,toc lapidss. Denique lal, fulphur, & Mcrcurius principutafuntceica inchuidua, eaque natiua, vel fadicia. S>^ SY5 'Y» A^ SY^ 4^ 'T^ "^ ^H^ W SY? SY' W bECTIO XXXV II. In quA delmeatur Stratagematographia. f __ P R ^ C F. P T A. STratagematographia cft dotStiina le ratione alh.b. luli Ihatagcma. Eftqiie gv.iaalis , vel fprcialis. Stiataj^cmatographia generalis explicac nacuram & vfiim ftra'agematis. ' Natiira ftratagematis cft in definitiotte & diuifio- negi.'"eiali DefiiiKio hsc efto : Stratagema eft callidum 5? tempeftiuum fadum didluinve , quo aliquis deci- pitur. Diuifio generalis eft , quod ftcategema eft fimplex vel inixtum. Stiatagema fimplex eft,quodeftmoraliter bonum vcl malum. Stratagema compofitumeftjvbi bono moralicon- iuii(ilutn eit malum murale. Stratagematographia fpecialis explicat omnia ftratagcmatum genera , qux furauntur \ modo, vel fiiC. Stratagema ex modoeft oratorium, phyficum,raa- theinaticum, vel inechanicum. Ex fi.ie eft cthicum , osconomicum , politicum, fcholafticum; vel ecclcfiafticum. R E G V L ^. I. Stratagema fuwitur late , velftriBe. Vontantnprogymna.mat. Lati^iit.fe^unda tert,; fag.^ ^%. fic aic: -« ■^a.inj ,fen mendosc ac v.tiosc fcribitur pronuntiacnr- que vo,x hic in fecunda fyllaba, cum vocali <(iumi,flrtitagema, cum hc Gra'ce ,7«rii';i?Hi«> a ^>?^' 1/'** ' "''" «"(y «. ij*^- Ue eo fic Valeritts lih.6.cap.i^. Illavero parscalliditatis egrcgia , & ab omnircprchcnfionc procul remoca, cuiusopcra. quia appella- tio.ic noftrav.xcxprimipoirunc , GrarcS pro.iuntiacionc ftrate- ge.natadicuncur.Caditergocciam in hanc vocem.qus in mille aliasde Gr.xc.s mutub lumptas, qucre a •- ucrccii : ip)tiam Gnci memorant : nec noftra dicere lingna ConceUit noLts patrij fermonu egefloi. Ha:c Ponta.ius. Vennn cni.ni^eio vidcas dodiflTimos quofqne ita fcribere ac pronuntiarey/rar^^m/i.Itaq; vtramquc (cripcio- nem ac.pronunciacionein p.obate pollmnus: alterani ori.go, alceram confuctudp probat. racteium Itracagc.na fumitni la- ce & ftrii!S;e StriiTe dcfinitur folers imperacor.s faftum : vcl fa- cinus, quibusartis imperatori.E monumentum (lue (pecimen, pr.tbctur : vel res a duce excrcitus non incallide pc.pctrata : vel confilium cautum fcu verfucum quo fe hoftes cucumueniunr, & in fraude.n agunt : vcl callida .nachi.iatio , militacis : vel crcj 1 /xx , jnrD, i(pv : «cl ingcniofum quoddam bcllo inuentunj, quod inuc.irori piofit , hofti noceat. quae dcfiniciones eodem rccurrunc. Laie, feu trcncral. nocionc, ftratagen.,i cft callidum & ccmpcftiuiim faiftuind.diimve , quo aliquis dccipitur. In,- tclligcdcccptioncm licitam vel illicitain.Ita videasparcntes Ci:- pcnumcro deciperq fuos hbcros, iplorum bono. II. Straragema ifi gCnere eft fimplex vd mixtnm. Stratagemn fimp'ex, (cu v.iirormcaut eft moralircr bonnm, aut maium. atratagema fimpliciter bonumeW (pccics dol. boni, qui dc-finiti.r !olctt..i prndcurer & ingcniose dec.p.cns. Strata- gemafimpUciter ma um cll fpecies doli mal. qui eft mach.n.-.tio ad alium cnm in.quitate decipiendum. itratagem/i mixtum, feu compofitum , eft, vhi bu.io morali coniujidlam cft .nalum ^morale. Strat,.gcmaia ctl.ica fcre func mixca , & nou liqnida: CEConcnica , policica, fcholal^ica, ecclefiaftica,& oratorra lci c funt fimplicia, plana,& liquida. III. Stratagemata ex medp fitnt oratoria , phyfica, mathematica , vel mechanica. H;rc diuifio itn eftcomparata, vt fit gcncralisre/pedu diui- fionis illiu.s, qua ft.acai;eniadiuidit.ir ex fi.ic. Porcllc.iini ft.a- tage.na cchicum, crconoinicnm,poIi[icii.ii,'°;c. cfle cratorium, phyficii.m,m.ithe.n.icii:uni, nicchan.cum : vc paccbil efcqucn- uhns.Str.itagema cratorii.m eft.quo oratordecipit auditoic vel fufpendendo.vc! alio duccndoiplius animum:quodquidcin va- riis modis efliccre potcft.Sfr>^«j>,aliorura pvophecia: de Dei per Chriftura lefuin gracia proferuntur, poffunc pucari a Chtiftianis eflfe confidx.Acquc hxc cft pia fraus, vt vocanc ,veterura Chriftianorura. Porru adftracagemacaecclefiaftica percinec,quando concionacores, inore oratorum fufoendunt, vei alio ducunt animos audito- rum. Quod attinet ad ftratagemata fcholaftica , illis peropus eft in liberali inftitucionc. Dici cniro non poteft, quam feli- cicer inftillecur erudicio.fi decipiantur difcipwli , h.e. fi, qu» funt ditficiliora , fic proponuucur. vt difficultas UU tegatu: variis cotiipcndiis- VI I. Stratagema peliticum efi,ejuo hofik decipitttr. De huiufmodi ftratageraatis accipe quod Horaerus totics dicit i ha\u , « ^/iiipj , feu dolo , fen vi. Et eleganter fcribic Aiigitftinus quift. I o.fuper lofuam : Cum iu ftum bc Uum fufci- pitur , vtviim apevtc quis pugnct.an ex infidiis,nihil ad iufti- tiam inteveft. Talc fuit ftratageraa , quod Deus raan.daui: populo Exod i4.z.&Iofux in expugnacionc Aij, /o/.8.Glbeo- nitis, /«/iic. y.T;. ly.ej» feqq. Talia quoque funt ftratagemata Ifraelicarum in expugnanda Gibea, lud.LO. Ehudi in obcrun- cando rege Eglon , /W.j. 'v.i6. (^ feqq. & ludx Maccabxi, z.Miiccab.^i.v.i iQ- cap.M,.-.,'). Vbi ftracagema Nicanoris elu- dicur ftracagemace ludx Maccabxi : deuique facerdotuin Na- nxxaducrfus Antiochum, i.MiHci-.^^.i.ij.Scd pluribus perfe- quamuv hanc ftracagcraatographiara policicara. Tres funt clafTes ftvacagemacum policicovum.Aiia pr.xliuinaniccedunt: alia prxlium comitantur , quo pertinct obfidio : alia deniquc prxlium fequuntur. Ad primum, tempus pcrtinent rationes, quibus duccs lioftcm fua confilia celant : quib. contra indagantur . & prxcipiuntur confulca hoftium:qaibus per loca hoftibus infefta ducuntiw: copis : quib. cauentur difpo- Nn iit;t: StmtaKcma ivtoiionti- cuin. Sirat.Tftcni» ccLlidafti- fum & rclioIa(\i> ciim. Stratagem» ta politic:u ^edte Lib.V. ;,-. ^Vti ic Occupancui' ac d aucnumur.m ala , e.^^^ ominc n..litU.us obortus ^"'^::r: ;! aVf "olun^tc pctinonec.e im.mpciHai con- ciipitur ouibusavol flictus dcfiftunt : qu ibiis fioaecjiie intempc fcditio intereos concuata lctlit-ir. "i;^; "^«•;„«,K,;pertinent, qmt.us tempus pra;lio apu,m ,f.lSmur iibusopportanuatemlcci:5U,busadtcmpus ^ rrnnimus ac icm : q Jbus pertcrrcmus &: m fu-am cnnci- J fhX . cuibu.' pertra^.mu. in inndias .- ciuibu. dun,. ^mas',ne c6a6ti delpcratione cam pugnauenn: , fupenores eurdant ■ quibus tegfmus infottunium.quando .ntcl.c. eucn- tu pu-natum fueric : qarbus confuram& perturbatam ac.em rcftituimus : qu.bus adori.nurhoftem impctu rcpent..io.^*i um»>n ten^pus ?^mncn. ftratasemata, qua: viurpantur cum profpere aut improfpcre pugnatum eft. Sed recte.nus alr- Lot ftrata-emara. i. Cdm ^rcades Meflen.orum caftcllum obfidercnt.iifque fupplemcntura ventutum exploradent, ar- nia fibi ad fimilitud.ncmhcftiliumtabrica.idacurarunt,qu_i- bus iartrudi pro fociis intromilf. cum clTenc , omncs prjcli- diarios occiderant.i.D<'w:»«5 C^lwws cuml.ucam opp.dum oblidcrct, fitu, opere , & propugnatorum virtutc mumt.iii- mum.circumducere frequcnter copias, & .n caftra rcduccre inftituit. Id ci.m tandem credcrc.-.c Lucani exercitatioms caufa faa.tari , metum & cautionem oinnem depotuerunt. ■Tum iUe fubito ex ambulations illa vrbcm aggrcilus . c.ucs addeditionem coegit. ?•/» Arcadia. die fcfto.cdm tamina: txtia moenia effuse & mas;no numero vagarcntur , Epami- iioi)d.-s plerofque (k luilitibus fuis muliebri cukn .is imm.- fcuit.-cumquibus fecepti , fubnodera povtas luls aperue- iam. 4.riberiiu Cracchtii Lufitanis affirmantibus,iiidccenn.u fe ihftruaos coii^meatu, idcoque obiidionem .lihirnracre, iniecit opinic-aem diutinxobfidlonis, hoc dido : yndccimo anno vos capia.n. Quarc mox kf^c cius poteftati perm.fe- runt. j.Cii.n 5evfK5, filius Tarquinij Supcibi excompohto ad Gabios transFugiffet , & ab iis effet benigne cxceptus (quippe qui talcm, id eft tam fsmim fuiffe patrem .n filium, vt iuuenis 'pfe nimis .nagno mcndacio retulerat.crediderant) ac poftremo non fbliim ad confilia publicaaduocatus,veri!i.Ti etiam tanqua.-n dono deijm miiTas,bclli dux aduerfus Roma- iiGS levftus effet , vbifa.is virium colleduniad o.n.ics cona- tus vidit, fcifcitatum mifit ad patrem Romam.quidnam fe fa- ce.-e vellet. Niintio patcr nihil vocc refpondit :fcd vclua deliberandus eo fequente in hortum xdium tranfiit , vbi inambulans tacltus fumma papauerum capita baculo dccuf- fit :nuntius fine refponfo quf vidcrat narrault : Scxto tacitis ambagibus quld parens vcllet patulc : intcificicndos nempc effe Gabiorum ptincipes. e.D.Claiidiin Cos. prl.no bcllo Pu- nico i:a Iudificatus eft Poenos. Cum illi fretum tenerent, nec copia effet a Rhegio Meffanam traliciciidi , ^umoiem dilfcminandum curauic quafi bellum populo no.i mandante inchoatum ipfc gcrcte iftus leligione prohiberetur,& clal- fcm fe vcrfus Italiam agere fimulault. Posni habcntes fidem di^reff. funt. liie nauihus circuniaitis, quo volebat appulfus eft. ■j.B^mnihal , ciim Fabio Maximo nequc virtute , neque artc fe parcni vidercr,infamiaeu.ii fuis exofum redderc ten- tauic. Siquidem reliquoiuni agros populatus, eius abftinuit. At Kablus notens de mala fidc ciuibus in fufpicionera venire, poffeflioncs fuas vendidlt. &.l:pitmi:tondM,cum fub ipfam pu- G;.iain aducrfus Lacedxmonios fclla,in qua fcdebat,contra(5la ipfi fuccumberct, & militcs id,vt in partem deteriorem omi- nofum acoiperent ; imo.inquit ,vetaniur federe. <).Chabrias Athenienjls nauali pra;lio decercaturus , cum ante eius na- ucm dc ccelo ful.Tiendecidiffet,& eo portento milites exani- marentut : nunc potillimum , excla.iiauit ; capcffendum cft certamen, cum deus deorum lupiter pra;fentiani numinis fui t.im clato figno nobis oftenderit. lo.Scipio in Afiicam ttan- fportarat cxetcitum :is in egteffu c naui prolapfus,& mili- cein coifternari ad prodiglum animaduercens : Ludite.inquir, inilltcs, Africain opprelTi. ii.B!-;j/;i(W cum mufculum in cari- cis deprehendiffct, morfus ab eo,ftatim captuni dlniifit, & ad ptjetcntes : Vc nullum animai eft tam minucum,quod fcrua- t\ non poffit , modo aufit vlcifci inuadcntcm ? quo difto fuis contta hoftes virtutcm auxit. ii.C rus fuperucnit , & potantes epulantefque cuni regin.i: filio intcrfecit. Sed illa viclorlam pari infidiarum fraude vlta eft. Nam propter acccptam cladeni,timorem pr.c fe ferens atque fug.ens , Cyram ad anguftias vfque pertraxit. Ibi locatis in mbntlbus infidiis , ducenta Pcrfarura raillia, vnaquc regeni cruentiffimaftrage perdidit : vt nc nuntium quidem calamita- tis rclinqucret. Plura hanc in fententiam vide in Theatro Zuningeri 'volum.-j. lib.). de frudentia inuentricc bellica ,ptie de flratagematis. ' ■ PERQRATIO LIBRI TRIGESIMI Q^ V I N T 1. Hi€c func, qua: de dlfciplinis compofitis , fcu mixtis, in mcdiu.n adfcrre placuit.Multa iis adiici pofle nondif- ficemuriniulcaquc, ncc imprudcncer, nos praceriiffecompe- ries ncc indecorum 'Varro pucauitperfcdto fpicilegio fpicain reliquiffe. A P P E N D I X. NOn ab re me fadturum arbitror Myi f\ confilium Uenrici Mylfhortij dc methodo Encyclopjedia: appenda.n. npoArQ Sedio XXX Vll.Stratagematographia. 423 . npoAPOMas & ErsArarH' I N ^ \ SORITEN APHORISTICVM, Hoc f/?, ENCYCLOP^DI^ METHODVM, SIVE VOLVMEN DEFINITIONVM T HE OLO G I C A R V M, IVRIDICARVM, MeDICARVM, ET PhILOSOPHICARVM, ADEO Q^ £ VNIVERSiC Encyclopafdii tcrminorum,Lo corvmq^Commvnivm, pergenerisdifferenti;rque,vtrincjuecon- fedlarias, deftnitiones,ad ipfam categoriam afcendendo, indcque pergenera, gencrumquc dilfcicntias ca(Hem ad vltimam reuertcndo dcfinitionem , Metaphyficum : ita vt fatis fuperque perceptis Grammaticis & Logi- cis ( eodem quoque filo contextis ) talium definitionum catena Sc fequela pcrpetua,omnis ab vno , omnifquc ad vnum Kvy.\i-Au< & o-ipctifiy.as; dcdufta theoria appareat,regulariimque luxurie euitata,pauxillo temporis fpa- cio , nimia forfan facilitate , curfus Philofophici, Medici, Iuridici,Theologici fyftema m e m o r i a, tantum non artificiali, comprchendi qucat, praxeofqucinitia in vnaquauis etiam facultate non temnenda ficri. Opui nommylane & fngnlare, a nemine >ion exfetitHm,non tam }nagnifice promittendo,quhn reipsa frxfiando^oynmbtu citittjcunque etiam facultatii fludiojis aPpri- me necejfartum fhtitrum. Autore HENRICO MYLPHORT, VRATISL. MED. D. Niim. ii.v.ij. Nunquid abbreuiata eft manus Ie H o v js ? T A B. S C I B I L. V. ART. * Gram. V. C A T E G. Edentia. V. T R A N s c. feu poftpr. Caufa. Dial. Quantitas. EfFedlus Hyperphydce.' | Politica. Qualitas. Subiedum. I Conltitutio Phyfica. Adiurdum. Tciminus. Dilfent. M O M O. )Erfarile efl, inquk, Methodos nuiic fcriiere cuiuii , < redo tibi : fed , quid fcriiere tale graueeft. Incipe. Definito G e N v s, ioriten habendo, SHioque Gentti D l f F E R T. Etmihi credideris. Illvstri ac geniroso Domino, DN. GEORGIO a SCHONAICH, libero baroni In Catlact, Reutten, & Milkavv , Sac. Caef. Maj. a Conliliis, & Aula: Csfares incxpeditionibus Silcfiacis , & Lufaticis, Marchionatuuni Supeiiorum & mfcriorum, Can- cellariOjDoniino cIeau-nti(ruiio,MQ:cenati colendiirimo : AD vfum hominii reperttfuntaites. Igitur fy< tota lEncy- clop&dia. Potejfne Tero jatis commode quis vti aliquo, nifi, quid lUHdfit, exaHe fciat ? o)u£ erto fcientia vclpotms infct tta eji , flerdqiie non definita uddifiere .' h^o cerie (inquitmii- gni qiudjim nony.nk Theolcgm ipro mea crnjjitii\ cum de re ali- qud dijpiitattir.ad ipjxfn definirionem oinnia refcro qm eft to tiui dijputiitionis cardo ac fund.imcntum-Mea cft fic ratie,^fic animum indttco meum.SiHi bene iiefinit:l/ene dtft.nguit S)iiiau- Tom. I V . tom bene diftinguittidcm profecia ben^e docet.dterum V t i L i a docuii M.elahihon MiMott. AjiitiA profejfus cjl " -Ramus : Svn- TiLiA monjiranil diuiniis ille Scaliger : Pla vs I bil 1 A exhi- bmt FrifchHnus : Delectabilia indcfejfi siud'j Vtr Keckermannus ; M i R a B J L i a ingeniofijjim- lohan. ''Ifte- ilius .• F A c i L I a t definitionum confeHartu proi/ianantia, fnndamenta ©» perfpicua ( non .-llphabetica atit LuUtana) m zimuersA Encyclopsdid ,fuo etiam Marte ( Grammatica exci- pio) perbreui temp rts fpacio addifcenda,qiti haclenus tradide- rit <•'"%' '•<.?' ipsA.ipfi id atteftante expcrientia infi,^ aliis, fericulumfecerit nondum videre ccntigit. Vfque «deo faciiU tateshaBenusmersLfueruntdifficultates. Gjtiid mirumigitur i^i/, ra. .'S fjiiuie reperiri cai xi..y ' i>j tfo^^ abi:tiT-.i* verfatos theori- eos ! Itaque quod D E I munificentia ^liberalitate,tantum tanique infperatum Hlius Methodi tandem obuenit benefiaum: exidtAbundus propi tantum non cum illo exclamare lubet: E.jei''^ > Evoiiira. Eoslabores Reipubl. quta inuidet res an^iiftit domi qurdfuperejl, Ifagegen eorum (y adumbrationcm inte- rimpcrbreuem lucefui nam.dum benignaaliquanics Obers. pariter acOpcri aura ajpiret. Nunc lUuftriGener.fitati hafig pagcllas ciir i'jferam,fi qiits ex me fcif itetur morofior hoc refpon- fum acctpiat. Tanti , tam lllitflru Herois qtii Cf ipfe literof mtrifice callet , (^literatismirum in madum fauet, imovero N u i 'vninerfum 4^4 "jniterruM far>iap(hofumf,uei, nec tarttkm amat^uiram cS- phCi.tur nccuHatmodo, ftd Juftentat ,nfuper,,n not,n«m vel aiiquam per„fnire vellc nunijuu cr,m,m vertatfpojje , ecquti dilliiade.ifff,''" qiifinu"^'"" ■ ^'''^^''''''•"^"'•'""'^'fi ' '^' * propolhomeomedi»,oucr,p.U,ar,antdmque Mufarumhuerge- temotietijarw videar, vt de lUim ,n icritem meum ,iphor,Jit- cum lacita ^■(mjime ownafallunt) tantum non perj^eaa be- neuolentta, quadanteutn ettam m,h,metgr«.tuler,tantoquelu- hcntttu hurtc Sihedtajmaton meorum anteambtdonem tpliu4 Horntn, conjecrem. At vero partim ejl, quod Tanto V,ro ojjero? l'arum,ita me Idem at»ei,Jiqutdem vniuerfurn ,Uud Volutuen. txarr,ir,andum Ifji ,!ijcriiere , m Ipftttfque lUttfir, (y Generofo ttidtiiode eo acqitiefeieden'er„m 'S>uod,qtt,a non,vt volu,, l,- cut.frxtimque egeji ati.> prSgrave,fateor, homtni ad liud,orum honumpHbltctim totiinhtantt cttrjum vlteriorem tnhibereper- 9,t:de tiquiori in laboes mecs iUuJiru Generoptatts a^eciione plantjfmi perfuajttsjum.^ccpe tgitur.lUujirts ^ Generofe He- ros,hoc quidqutdejl pnmitlum,&, que. innata ejl Generof Virt in literas.ean^cultores beneuolentta, Aphorijiicii meu laborib. AaxilutiTCcs ponigc, quarfo, manus.^ Hifce lUud.Ger.eroftt. T.diuiniproteHtoni ea.qua par efi,ani- mi obferuantiA , animttut commendo. £ mujio Olrtenft. Ann> C 1 3 I 0 c XlW. Id. ^exltl. lllufi Generofitat. T. obferuanti0me colens Henricvs MylphoRT Med D. Appendix. r^aufc»! vii lingfiam; Xo}('^ fTotalis. fAauale < fCaufa^ I I l^Efficiens-^ LPartialis (, ^Xtu/ttilict c >2a«i«T»KJ), qualis eft Pats. 1 -Confentaneum^ AlTERTMeft-^ .Dillentaneum^ {Ordinarius. Extraotdinarius. Miniftrans. {Tlftllyiifd/iri- Formalis. LEfFeaus-^ f Anima. fPortidenS'^ Corpus. Habens< LPerlona, LTerminans.locaUi.' fSubieaum) fV"»; LPotentiale I C Obiedum , vbi de Re< Vera. ^ >' LBona. I rAdhaerens. L Adiunaum< CCaufa finc qua non. LOccuparum^ L Signum. CAffirmatum. Aduerfum< LNegatum. Solum. Relati oppofitumN fExtremum. ' - SimuW Socium^ LSubaiternum. f Antecedens. Scotfim < LScquens. II fDefinitum f Contrarium^ I 1 I Compa- < Lratum. | L [ndefinitum. fldem. fPer fe. ^ExiftcntiaE^ J LPcr.iccidens. lAiiud-< f Si-mile,vbi de Gencre. I fMaius. I I fDifpar-< LModi< I LMinus. I Diffi-^ Lmile. Difpa- < Lratum 1 rFinitum< I Ens. fPr^fens^ Fiens. f Manifeftum. Faftum^ LOccultum. fPrxteritura. LAbfens-< Ak AtYsis eft rnicas propofitionisfpcr r/i/f^or//K,Soriri- ca;& tr/infiendenfia:)Si. integri tcxiuilf^artiendo, tabuUmqne formando, exegejin oflendendo, thefis educendo,deque iu dijpu- tando, paraphr/iji denique textum amplimJo,vel eundem imi- ta,ndo)ii&i. C A P V T X. De Hyferphyficafeu ChnfiUmfmo. SEquuntur Realcs Doarina: , exquibusprimofe ofFcrt Hy- perphyficx feu Chri{liiinifmttt[\a.\gb iqtiiuoce SS-Theohgia difla ) cuius acroafi ( vt ni Gtammaticis noftris ) Erotemata Germanica lingua prxmida funt ; non quod nouicatis autor efTe velim : fed vt meani penitius , & pcrfpicue Lutlieranae no- vxx per omnia congruam declarem fcncentiam ; a qua nec latum vnguem difceflero ; atquc ita ctiam hac in parcc , mex, adei confeffionem fynceram icvdb iixg omnibus nianifeftam faciam. Partes autcm illius funt:0t»(pi/('« & (pi>.iue^u7rM, llla jn contritione & Tide amorem D E i tcftificans:hxc in vittu- tibtu [ecundi tahuU amorcm proximi denionftrans. Csc- terum quid in iis contri Amphibios modernos conams fim , malo ex ipfo aliquando id cognofci Syfte- mat?. I LFuturum. Llnfinitum. C A P V T XI. De PoUtics. Methodo. POIitica partes funt: hthica ^ Diaologia. Ethica , in Difii- flina , InfiitHtione ^ Conuerfatione confumitur.Difciplina: parres funt : Affeiiuum temperatic , ^ cogitationum ( in fim pliciumapprehenfione , inqucdifcrerione )y«/f»V;»f;a.Inltitutlo cHartis^ habitm animi,tam notitix, per notiones & propo- firiones opinabiies certalve , ( vbi , de Motitid principiorum, noua ) qiiam voiuntatis.in prudencia,iuftitia, tortitudnie, tem- perantia ; Tt lubieda tabella monftrat. f Vrbanitas. f Coraitas <( f Amabilitas< LAfFabilitas. fPrudcntia< LCiuilitas. L Dexteritas. lufticia -Diftribu- tiua rGratitudo. ■ Benefi-<; A-Liberali- centia | Promti- j tas. L tudo 7 Officio- ^. fitas. Virtutis paices "S funt .) , Seueritas. fFides. Commutatiua< LFidelitas. f AUTOJX««. Fortitudo< rDiligcncia. \i.Tolerantia< rManfuctudo. LPatientia< LAnimofitas. fTaciturnitas. f Modeftia< Humilitas. Tcmpcrantia< LPudicitia, I Caftitas. LFrugalicas. r Dicxologia, EncyclopsEdi^E. 4'? cdam , quid (ibi vclit Si quomodo ficti opoi teat , paucis hic Ilagojc nioiifbo, caquctiiiita, ipljs, Deo volciitc , cxctcitatio- nes , Momo fupctciliofo coniedcndas & riclcndas ptopinabo. Qui cito , qui funoritx enafcantur aphotilllci fcu dcfinitiui , mctaphyfi- ci & «<.t-^i>cl,c,u« i, toimam ( ^^^^ ^ ^.^^ ^^^^j,^^ brcuionque tempor,s fpatio, TvRALls.ab iiiipctfecTtis impctffdlufque notis ad pctfe- ft,ota peifefliufquc nota ( contra quam lcntit eximius ille Kcckcrmanniis) viam fib, ilernpns. Ita vhisdocuit patcr.ma- tcr peveiitJ'twayici. Quarc nifiSifyphi cdcvelimus, fcinpci emcndantcs, manum dc tabula nunquam lollcntcsXatholi- cas definitioncs , demonftiationcs & difti ibutiones folas elTc neccfle cft. R.eliqua artis pra:cepta,Rcgulas &r. Appcndicesct- iam non Catholicas,nih,lominus addi & addifci opottcrc cre- cum ell .Hxc potro Sphsra Aphoriltica eft ille nunquam fa- tis laudatus a pJ^^Jtxwxafg/f ad siatKiiJTi*^ per ijzzecfi^Ti/^u e-twH- TixOf,& vice vcisa ab«'o'iK»7a'fe",- pcr X3j«*»?i« ad -^•ny.aiTx^ x rcciprocus & aiaAtrixi; regrelTus , cnius adminiculo , po(c D E V M, vn,co puer ctiam obe!ioi:,s,nteUeftus intra breuifli- mum tempoiis cur!um, Grammat,cam&D,alc(thcam((iqui- dcm Grammaticalia potilTimum.lubindc tu,Tiinandocadcm, exerctaconem requ,runt)facilimcabfoIuat:& (atis lupeique vcrfatus in i,s,oiTinium facultatura initia.terminos.regulalqi fuo \Iarte. pcicurrat : & vfum aliqualcm , non contcmncn- dum,percipiat,(qua omnia intra fcptcnnium ctiam fieri pol- funt ) tandemque vnicz lefe mancipct , cui toium fus vici tcmpus dcflinet. Hkc eft illa «^«^tFis,quafaturatur aiiimus: in qua conquiefcit : qus fclentam pai it : cuius duiSu in veri- tatis prcmouemur penctralia;vt maj^nus ille lulius Scaiigcr hanc erudiendi rationem innuere vifus elt,ex. j i.HocSants Itudium adolefcentiam extmiulat : fencduiem obleftat : iu- vcnram ornac : infcitia: lubigineanimum exuitidcmulcet fo- litudinem : non impedic conucclatioaem : difleiitnobifcum: rccicat : exhilarat. C A P V T V I I L Grammatice! adumhratio. SVpereft vt attium & futuii operis rndem allqnam fr vm- bratilcm difpofitionem, quanta iiotetit fieii breuiiate , sif CK rlnnii, ob oculos ponam. Plcnioi enim & accuratior earum traiflatiocx vniufcuiufuis fyftematc peculiari expeftanda in aliud differtut tempus. Poffunt gjtcm £>xuAo5r«/^Ha< parrcs comm.odill.fieri quinqae •.Crammaika,hmlef}ica Uyperphy- fica , Politua, Phyfica. Primas nimirum duz inftrumcntales, rcliqua: reali(fim£Efunt. Grammatica: partes Wmi-.Meiaphra- flica^ Empkarica. lUi dc ccingueniial.scic deleliu d\0.io- nis ('canquJm obiedi Grammacici) agit. Partes Mctaphrafti- cs quacuor,Orcho2raphi3(in fcribendo & legcndo) Profodia {in Acccntu, Quanticace (yllabarum & Mufica) Etymologia (in incerprccatione)Syntaxis[in conuenientia & reftione^oc- cupatx func. Muficam enim cuin profodia icaarde conexain elle manifeftum eft illi , om aliquod in oinni ferrooDe canti- cum ab Oratoria^Oratotia autcm &Rherorica quararionca Grammatica verc (eiungacnr '>. ) requiri & in Hrbraicoiuni Grammaticis Mu(icos accentus , fuauiori pronunciationi ' inferuicntes,doceri,& poeticam,qua: & ipfa maxima cx parte reliqua enim dc phrafibus poencis ad Emphaticain fpeiSant: Allcgoriz vero, poctis pcculiares, diuerfam a Philnlogia vcl 1'hiloiophiarcliquaartcm proprienon conlHtuuntJPrnlbdi? portio eft, Muficam olim diiftam , & deniq; omnibus niime- ris abfolutum concentum vocalem & crutiirum certe Pio!o- diciim ticri oportcre(alioqui «fci-tm futurumjinrelligir. Ne- que tamcn cancndi propterea arrem negn. Eft enim Ars i!la (hocell, habitus corporis, Iingus inprimi.sj non autem hafc _ doiflrina peculiaris,a profodicis m;nimeproptetea,ni(i rmcn- iatentur promifra:nequiddicam,de dciinitionum.qualcsvni. dicaca inde.leiungenda.Nec cnim fyllabasfpcflat pnrtio Pio- - ■ " . , r _^:o \ i^i fodia, led vocis ad fyllabam congiuentiam & format'onem. Nccobltat ,quQd etiam citra pronuniiationcm videatiir rffe qnii Aril di fovmam ( i S:^S.::;:c^:::::r^^^^"^^^'p<;^'"^^-^ 2a ■TdoqademnecvnanimisReligio.intciChii tianospi... frrtim effe po(r.c.Pioinde difpoficionem cuiuis libcram (per- ndevl religionem) relinquendamcenleo:eaque inie (,n dlfpolitioneVmquam) addiueifa (-peaarc ingenia non parum refcrre arb.troi Vtaucc.m Blafphemia Relig.onis vera: no- racn non merctQi: ita ncc omnimoda ordmis di.Iolutio d,l- rofitio dici poteft. Illa porio fragmenta &in b.nanum perpe- tuafcgmenta.prsfertimcontinuata, tantum abcft.vt mcino- riam adiuuenc , vt etiam miie rcm planam pcr fe & perlpi- cuam [expettus d,co) ,ntr,cenc & obfcurcnt:dum, quod vn,- co genere mens contemplar, potcrat fac,lim^ multiplici gc- nerum & recordandi & latiocinandr laborc defatigetut , ic quid diaum fit ; ncfciat.ctiamfi tianfitionibus icpctas : qus tianfitiones, fi veie zftimaie volueiis, obiter pocius (perin- devtdeSontemeodixi Aphorift.co; & orctenus .nculcan- dac crancquam Syftcmati inferc.cndx alcr.pta: ; nifi T«t;&A<.- 5,;«t.committas,libetalemadmodum.Qualespoit6diuifiun- culz .lla c contiadiceutibus.frequent.orcs prxfcrcim! Qua- Ics autem dichotomii e non contiati.s! Diilinaiones (unt, non geimanx diuiuones.Inquoseadem porro Jl;y.Tr^/« Pro- thcos & Veitumnos conueit, op(ric,ollendunt l,bcll,,qui de- leaantjr talibus. Nihil ergo conlf antix hic, ncc , cum nihil cot^at^cuf ornamenta, vtaiuncifthzc Methodi iludiofius confefter quidquam caufac repcrio. Quot capita aicbaciUc verius, coc fenteotix. Quare & fuus cuiquc mos in diuideii- do & difponendo cftotatque vbi dioifio Catholica eflc nequit: fatius cft ptamilTo citulo definiti defin-re ('vt oltendct Logica padagogiajquamdilbahcreingcnia, & ad tabulaturam , vc itadicam,fupetllitioseomniarcuocare,nihilquealiuddifcen- tcro,quaminduo contabulatas diuifiones mcditzrj. C A P V T VI. T>e Kechermamaiio Syjiemate, VTinam vero.o vtinam furamus ?lle, &. vt ludentinimus, ita feliciffimus Ariftotelico Ramcoium Aiiftarchus B. Kcckermannus in viuis eflct adhuc. Pixclare is cccptam En- cyclopaidiam certe longe tcliquillcc vberrimam, locuplecilli- niam & amplilfimam : id quod paflim in fuo fyltcmate in- nuit , nequc aliis ca in pattc laboiandum fuiflec pijcteiea. Q flupendi airiduitatis.indefcfliquc laborrs Virum .' 0 acumen ingenil finguiaris ! iudicij ratu! doftrinx yndiquaque exqui- ficflimx & fclcaiflimse ! O opcmc de lludiis,dcque hceratis omnibuspromeriium Autotem iHuiusAvs A, V irili A ccrt^& Heroicafucrunc. Hic , quodpriftantij. ,lli Ramo nequidem in raentcm venic,vidit : quod in Ariftotcle deli- tuit.patefccit : quod Methodo vtriufquc defuit, fupplcuit3& vt vei^dicam, A V sv s hiceft,cumfuccefl"u, ViR,pii;nU.s"API S TON A^^fO", cum R A M o conciliare luo. Quanquam veto demonftrationes magis edidifle , quam definitiones vifus eft ; nihilominus cius opcra meum opus aonpatum adiutumclTefateor,non quod tranfcripferim in- de plcraque ( quim multa enim defidetentut adhuc in illius opcrc, ad Encyclopasdica Mcthodi abfolutioncm , vcl ipfius " tentur promifra:nequiddicam,de dcfinitionum.qualcs ce defidcraui hadeni» , in quibus plus fitum , pcnuriaj Icd quod ad plurima Vir'4ciitus accuratiiis mcditanda, lua vcro pcnitius cxplotanda,aii(ain piafbuciir Quod fi nonraio ab liufdcm racnte plane dillcntio, vtiquc & mihi in te litciaii.^., squcatqueilli diueifum Icntircquidnific licitum ; C A P V T VII. T)e Qitatnor legibiu docendi. SEdiedcairiusadSoriten noftrum aphorifticum. Hicenmi cft monftrum illud Veromauduo «ciK/'»?.» ; hic philolo- pKandi circinus defideratiftimus;hic annulus ilic & catcna ar- millaquc aurea:h.cc Methodus illa , cuius omnia cxvno, omiiia ad vnum. Ncqac vcro auguflas illas leges Sorites pro- fcnb-.c ApKorifticus. Qiidc enim IcgcslQualeslf^antaelVE- R 1 T A T I <;.vcri.i & vfitatas voces Tt^^t.itg.. ictincns ; nouas, infolcntes, inaudiras,tanquam fcopulum deuitaiis : I v s T i- r 1 «.oraniaadfuagcnera & catrgorias ieiiocans:S a P i E N- T I yS.rcquiuoca dilimgucns ; (ynonyma colIigens;& ad Ca- tholica , quanuim ficti poteft , ac priina principia afcendeiis; inptimifque Catholicim dcfinitioncm, cominonflrans: (iicc nin oftcndcnda occupatum, cum reliquis, de AnomabaAcna f nim tantiiin propofitioncm per fe.led & ,ntcr lc Caihobcas, ncceflnnr;. Atquc h.vc G:ammarices Gr.-scolannx ( ciii no- qus fyftemapariunt Catholicum.volo: ) Or> D I N I s N a- mcnclaturas& Phrafeclogias Geimanico-Lacnas paflim vi- dciis MufiM,vel citra Miificam & concenruin pronunn.ntio.Diffe- rentia enir.r fecundum m.iiiis & minus , non fjcinntno- vara fjicciem.Poftremo & iplaquondam Anriqnitas idem do- cuit,id quod ex vnico Gelli) I.ifi.c. iS.manif^num eft;neqiiid addani.quanto difccntium inco.Tnnodo affeauola pronnn- ciandi ratio vel negligatur.vcl iong^Grammaticx interuallo polt tradatur pr.-cpolfcre. S^d faris (uperq;,boc euincct ipfum lyftcma Giamatices. In Ervmologii , oajua pars Gramma- ticcseft Ei^ptetiua Conuenieritia dcindc ptarcipna & primaria Syntaxeos pars non tantiim [dc quo neminem haaeniis fol- licitum fuille demirorj rcguiarum fuariim,appi:ndicuI.iniiTi- qiie nckuapodiaicac(lfacla:verum etiam vfum,in expofirio- ne veiiiaculi idiomatis, acin pcregrinum traftatioiicnuinmo ncgocioaireqiiendum euidenter commonltrat In quil>. pro- fc:l6 totiusfcic c6ftruaioni<:cirdo vrciciir.Emphatici por- lo parccsdiix lunt : ifoJynawni & Ger.m (iicencii Quaiiim illa ciim iii fi-^urtf fenleniiA pcr Svnonymlam, ( quo prtincnr C.7. lachrefe: & Trr//);JPhralcs {Vi^raphrafir) (ci( in liefniom nntnt- nti.xu fermonis purtraie,^ Knallagen{?x rr«>;rum in rarathra Ji roia e(l:hoc iii EMf^iBviram li^Mt.qaim frofe) & Cacopho Encyclopardi^. 429 >.^ ^icaologia vc:6,«quitatisftadiani,efl Mittf"i»-ttic* &. lu- ridicM. Mathcm.uica xijuitatcm adiiiiritur Gcometrtci ^ A- ritkmttic^i. Illa GAQdetuA cii ( m MJi;nitudiiic ) Sc apticA 111 Figuris^ occup!ita,<,]uxpartiuic(i Architc!ionica,^inim c»to- ftric* , cuius portio c(l Cofrnogr^phi» .Ifirologicit ('rcpudijta AlliopIiob:a I & Geo^raphica. , vbi ciiculoiiamcoelcrtiuiii vc- ritas&: Domoiuuicdli fabulaoltcaditur. H.fc , Artihtnetica, inquam.pirtimcft Thcorica)Ai: Sitmeratione,Ac NiimeroipCo. froportione. froporiionalitaie, hondere , Min/urd\oc\di tcm- poris ) partim cll PraHic», in .ilgoriihmo vulgo didarum fpc- cicrum & L(>^>(.« pais luvidica in tii.ii^oix , ( dcipfo iurc ) 3yA<)0l>tJ ( dc po'lalationc/ir'y/4;^& obligati) & it-{\cy.ii^i (iuc o> , cnanifi baiha- rum ,quod vcl non definituni fit in Excrcitationbui Aphori- fticis, vel non facile da: cllen- tialesdefinitioncs , vt Subrtantix Acciilcns, Toti Pars , Fonti Kiuulus merird poftponuntur , vt vtLndou. Viuesalitcr iudi- cct. Equidem ijirsJ^KXTvjtiii Mcthoduscft Mclanthonis , quarr, Keckcrrnannns inprimis imitati voluiirc vifus eft : sfiiwjtTixjj Rami , quam plcriquc hodie : o£i hic , qua de fcrmo eft; quam tamen non ita iiouam velim , vtRameam negein , auc quodRamo nunquam in mentem venerit : (cA quod fi diu- tius illi Herculi viuere contigiflet, pioculdubio hanc ip(am profeffus fuiffet i idquodcx Geometiici! eiufdcm fatis patct confedlariis; quorum ctiam propterea Syllogifticam Mcthc, dum a reliqua palTim cxcipir» vt fcripta cius legenti inanifc- rtum eft. Proinde nihil mirum, fi viri Eruditi inftantcr contcn^ dunti neaccelerandoeditionetp , Artium& facultatum nimis facilem,niinifque dilucidam pro tyronibus, pro tyronibus, in- quam , thcoriam proftituaru: ne vilcfcant dcniqu? apud vul- gus trita adco fa<5ia omnibus Sc propalata perfpicua Vcruro ( boiiacorum diflumveniaquon (it) nectam dirnm fihiExci- citationes noftri arrogant : nec mihi eadcm cuin lis cft (cnren- tia , vt facilitas ifta delpeftum fui af&rat ; vt muho maojs ad^ huc hadenus dclitcfcentia, difficiiltatis forinidine , inaccclla & negleda , doccndaqui reftant , quamplurima , Sorita- Apho- riftici bencficio , dcxterius in lucem erui polle, poftcritari gra- ti minimc ingratumelFe debcat. Scopum ergo Exercitatio- nuin edend.uurn fpedes vclim : & ad Encyclop.rdi.m coni-- plcndam ( qui enim comjpletam vd miki vel alius f bi quis ij arroget? ) viam primonftrade (ufficiat. Scio non paiica fore in iis , qui «xs^/Stytgji mallcm, cum aliis Sc cgo. QJaid verbis opus ? Suntiona, funt quidam mediocria,funt mata flurti, &iii leleges. Aliternonjit, /^mice, Liicr, Tt fcftiuus ille& lepidusaicbat Epigrammaratias. Sed & il- luJ mecum cogito , vix bcnc conucnire &i \n vna fcdc mora- li rox^tit^f y^riiy.g/fiii y & altcrntro carcndum dcniquc. Nc- quc tam pvomrum clle adhuc video inuenirc , quam rcpre- hendcre : ncquetara facile .immoratradcre , quam coriigcr?-. Qu.r de medico : & inuentis addere & detrahcre , etiam non monitus, cogito. Vfque aded amabilis cft etiam cUm tidio extorta Veritas. 'Vcrum ne immodica cuta contabefcant :ncve eaqui Domini largita eft benignitds , pcreant fiagmcuta, qiiac principiopro me, mufifque mcis fcripfcrani , ncque vnquam in iuftuni volumen , ciufdcmque lediones quinque cxcreturas fperaucram : vcniant fane in lucem poftmodd, dcfidcrata tantopere. Earumque datori bcnigniffimo , S o 1 1 fapientiffimo, atque omnilcio, fic laus & honor in ficv.la. E P I L O 410 Appendix» EPILOG VS VNIVERSifi Encvclop ^di^. E/ ]am tempM equumj^stmanM foluere coUa. SAtis enim haaenus commentati fumus , & ciiculum difci- 5 narum.nifi vehementer falior.ingent, vt>que labore ma- Js fudor.hus. compleremaimimus. Cum P«"entu fuda- fZ fi: i" hoc ftadio & palaElba , an mam conatu nob.s d u- dK«e fas non eft $aa cuique placent fat fcio Deformes h- benparent.bus pulchr. & venuft. v.dentur. Naeuosnonvt- detamor. quippe lumin.bus captus. Chantas tamen oper^ peccata. inquit apoftolus. Hanc itaque abs te requ.r.mus & libereprofitemut, nos md.ora .n medmm ailatur.s lubentes lastos cefTuro-! : vtpote qui perfuafum habemus , illud Celli ex- celfu.-n argnere animnm : tettia ingeKt», quia nihil haBent,ii- hilftbi detrahunt. Magno ingenio.mulloqste nihilominm habi- turo,conuenit etiamfimplex -veri errcris confeffio, prAcipue in eo minifterio , quod-vtilitatiscataapofteris traditur,ne decipian- tur eadem ratione,qua qtiis ante e(l deceptiu.Ztum magni au- thorcs qux dixerunt.non funt perfefta ( vt author eft Quinti- lianus ) nam & labuntur ahquando,& onericedunt. iiimirum omnesfaUimur,neque eft quifquam, 6)uem non in aiiqua re videre Suffenum PoJJis. SutH cuique attributm eft error. Tib. ergo „ Leftor beneuole ac erudite, cenfuram petmitti- mus : tuo iudicio &candori haec noftra fubmittimus. Quo fe- uerior cenfura , eo gratia amplior. Didici enim iUud SoloniS quotidie dicere : FINIS ENG YCLOPiEDI^. Gratiai tihi Domine leftt. l IN DL. I N D. QJ/ A R T V S RERVM ET VERBORVM MEMORABILIVM IN Encyclopxdia alphabeticiis. Littera 1 3 Tomur/iy p ^ tomi paginam afjignap. Et 0,piimus & nouilHmus, initium & finis omnium rerum , fit & eft ac manet Dcus. tom.i. p.iyi A litera dicitur falutaris.t.r.p.iyj.. ornatus cius in rhetoticis, p. 3 S i. a in compodtls Gri'cis varint. P-i7i ' j4 prxpofitioniSjVt ab alio eltc,arabiguitas. tom.z.pag.S. AhacM. Euclidis & hy.ilini pulueris. t.i.p.j 5 ^.abacus mul- tiplicationis in arithmcticis. p.i j 5 Abaddon Hebiaicc, aTnfi^v»! Gra:ce,quid denotct in apoca- t.i.p.iji t.l p.l6l t.l.p.2.60 t.j.p.iyS t.4 p.iS t.i.p.151 t.i.p. 16} t.j.p.ii^ t.l.p.i6j t.5.p.549 iypfi lohannis ? jtbba, c]u]d & vnde dicitur. Abbreti!.%!iiri m fcribendo. jlbdicMio magiftratus. jibdiiti propheta t.j.p. 34J.545. memoriale eius Abelii nati chronologia t.^.p. Hy.notatio. Abietis phyfica. Abige.ittis crimen. AblatiHus, cafus in grammaticis. Ablutionnm dixtetica in medicin^. ^4fcow^;»f j, antiquifTimi Itali.t populijt.^.p.yj.Folitiaeorum perftringitur. t.j-p.io^ Ahracadnbra \07i 2n hmt fcbrim. t.i.p.54 jibrahamt44. Eius hiftoria.t.^.p.yS. notatio vocis, t.i.p.137. clironologia Abraharni, t.^.p.i ^S.ell dodor .itgyptiorum in maltis artibus. t.j.p.i^i Ahrogatlo , legimi Moraicaruni, moralium , ceremonialium, iudicialium quomodo habeat? t.j.p.jSj .Ahfentia. Sentcntia non eft ferenda in concillo contra ab- icntes, t.j.p.^cg. abfentia; exceptio in iure. P'5°4 Abfis furaraa ficima in aftronomicis. t.i.p.417 Abfiluti raetaphyfica.t.i. p.17. abfoJutum eft fundamentum refpedtiui.p.^ 5. abfoluta Sc hypothetica necefiiias p.46. abfolutum in logicis thema, t.i.p.408. Subiedlum.p.^r^, ayioma p.4? 1. quomodo in theologicis prasdeftinatio di- catur abfoiuta. t.j.p.j^j Abftriuti doftrina metaphyfica.t.i.p.41. abftrafta definiun- tur per concreta t. 1.^.4x5. abftracta fecundiim efientiam & indilFerentiam qua; t.i. p. 6. diuifio abftrailotura, 1. 1. p. 65. abftraclx formx in pneumaticis funt fpiritus non- incorporati t.z.p.77. abllraflum in grammaticisjt.i.p.iS^. mctonymia abftraLti pro concreto in rhctoricis t. i.p.376. In Deo abftradum & concretum non difFerunt. 1.3.^.549 AhflraBione vniuerfale quid t-t. p.ii. abftraulio prxcifionis quid.p i2.abfttacT:io diuiditur in metaphyficam,mathema- ticam & logicara t.i.p.i^S.logicaabftradio. t.i.p.411 Ahftinenti& virtus. 1.3.^.47 Ahfurdi zv2^W)xnmm. t.i.p.448 Abufuf non tollit vfum.t.i.p.Si.Abufus in logicaargumen- torum,p.4ii. axioiaatum , p.419. Syllogifmi in fallaciis p.43 5.mcthodi. P-445 Ahyla.mons. t.i.p.585 Acadc>»ia,de&m(io Sc notatio 1.5.^.174. academi^ Attica; ojnatns olim i^^.academiarum hodiernarum ratio ,qui- quc homrum gradus ineis p.i8 8. qualis ordo ftudiorum in academiis elte debeat.t. 1.^.91.91. catalogus academia- rumhodiernaium in Europa. t.i.p.584 Ac-idemici pliilofoplii qualera fecftam habcant, t-l. p. 104. qualem Wo^» feu dubitationem,p.5 ^.quomodo philofo- phiamdiuidant,p.65.quoiuplicesfint in fuisfedis? p.inj A-fgiftmi dicuntui angeli & quaie ? t.i p.77 AcatalccirM \ciCas. t.i.p.^f Ai(st5c>.!;4"'»= quid. t. i.p.90 ^c«»f»igtammatica t.i.p.iSt.fallacia in logicis p.^^i.ac- centus negligitut in otiginatione vocqm p. 1 3 0. accantus Hcbi*us,t.i.p.i76.ig7.acccntus Giaicus.p.^oj.quomodo Hebrxis accentus vocctur. P- ' 5 ' AcceptiL^tio in iuie & cius regula:. t.j.p.^SC Acceptio terminorum , alias fuppofitio , quid fit indodrina axioniatis. 1. 1,^.45 5 Acceffiones in iurc & earum regulae. 1.3.^.467.468 Accejforij argumcntum. t.i.p.447,& 448 Accidcns in mctaphyficis t.i.p. ^j.accidens pra;dicabilc quid t.i.p.406. accidens prxdicamcntum t.i. ^.53- fubftantia draccidcns tota rcrum vniuerfitas,t. i.p.77. icfpedtus acci- dentis ad fubftanciam t.i. p.55. compofitio cx fubftantia & accidente ibid.p. ;o.accidcns habet formam analogicam p.45. accidens vnum numero non poteft cfle in multis fubicilis, p.44. accidens non producit foimam fubftantia- lcm.p.gS.accidens cum producit accidens cft principium inftrumentalc 1. 1. p. 98. exiftentia eff accidens efTcntise p.io. modi entis non luut accidens fed tranfccndcns.p.ii. affeftus & Tmjn quale fint accidcns , qualitas ne an mottfs 1.4.^.389. argumcntum a communitcr accidfntibus (.1. p.447. difttibutio ex apcidcntibus p.447. 448. ens per fe &per accidcns.t.i.p.io. qua: fint in prardicaniento per ac- cidens,t.i.p.5 6. Accidentis fallacia cft in logicis t.i.p.441. metonymia in rhetoricis. t.i.p. 575.1 76. &c. Accidcntalis idcntitas t.i.p.34. vnitas p.i 5. forma p.45. t.i. p.4i}. aftio t.i.p.57. accidentale fubieftum t.i.p.4i4- accidentalcs litcraj opponuntur cffcntialibus in gtamma- tica. t.i,p.i6o Accidentaliter inefle quid. t.i.p. 414.41 5 Accipitris fhj(\c3. ' t.i.p. 171.171 Accifinferis phyfica. t.i.p.174 Accifmtis eft fifta rccufatio in rhetoricis. t.i.p.378 Accitratiim dicendi gcnus in oratoria. t.i.p.448 Accurfim, Iftus, vndc Accurfiani didi. t. 4.^.49 Accufatiiitis, cafus in gramipaticis. 1. 1 .p,i 6 5 Acciifateria oixiq, t. I.p.487 Acerbus Capor. t.l.p. 119.& 1 50 Accrtii gcoda.'fia. t.i.p.374 Acetum , quomodo fit confkiendum exvino, 1,3.^.65 8. aceti vtilitas in medicinap.6io.acetum fcylliticum. t-^-p 557 AchiAi,Ki:^\s Ifracl hiftoria. t.^.p.S 5 Achs.mmtds., funt perfa:. t.i.p.158 Achais. gcographia. t.i.p.571 Achates o^cmm-x. 1. 1.^.147. .^f/3/!Z(', regis Juda;, hiftoria & fynchtonifmus. 1.4.^.85 AchiUn Si He.n:oris collatio. t i.p.501 Acidi faporis phyfica, t.i.p.i ;o. acidula;aqua;. t.i.p.i^j Aciei militarisinftiucnda;momentum t. j.p.i^i.ordo inacie militaii, ibid. & pafiim in florilcgio politico. Aclifa nomina apud Latinos. t.l.p.^^S A)c«e cft a:tas in corpore animato. t.i.p.i 56 Acquifitum cojifertur cum innato & aducntitio,t.i. p.49. ac ■ quifitus habitus t.i.p.54. modi acquircndi in iure. t. 3. p.146.147 Acris faporis phyfica. t.ip.ijo. Acntamatica met]\cd\is. t.i.p.44i Acroitjis fhjGca. 1.1.^96 Acroccrauntj niontes. t.i.p.586 Acromonofyllabtciun carmen. t.i p.-547 Acroflichts cainicn t.i.p.j^S. Talecarmcn cft v^de mcmo- riale. . t.^p.io Aciiaca ■^\i'^m t.4.p.9i.eius cluonologia. t.^.p. iii Aciionis ^ixiicsimcwmwi in metaphyficis t.i.p.58. adiones funt fuppofitorumt i.p.^S.natura femper .igit p. lo^.caul.c aiflionum p. 9S. aiftio non eft a quanticatc magnitudinis t.i.p.54. non a quantitate durationis fcu tcmpoie c.i.p.i 1 1. ied a, Index ■ r-A i (nrm* f T D bitum pollit pi-odutte,r.".'.p.48- aAiones antecedunt & conlequuntur Lb.rum d.ucrfo refpeftu. t.,. p.i .3- 'H- ev patl.olog.a aftlo dmiditur ia volumariam lcu libwam, & violcnram.ac imllamt 5 p.113. ii7. ex ethica adio diftingmtur in na- turalcm & moralemt. 5. P-i ij. aftionum & laboris eth.ca t ! p 59. 60.17. tria principia aftioms moralis.t.?. P-ii?- cu/(iut requifira aftionis moralis. ibid.aft.onis rhctor.ca t.r. p.497. adtionum Dci theologia c^.p.i J5- aftiones in iare & earum regula:. t.;.p.4?7 jaim potentia, t.i. p.i 5-54. aftma & palT.ua abftiaaio t.i. p.41, verburaadiuum in grammacicis t. i.p.iSy. adtiua creatio. t.5.p.;54. .drtiititatis fphxra qua». ''^:?''/ Mom in iudicio ethica &virtus t.j.p.i^i- tegula: mris de ' aaoribus,t.5.p.49i.+9-- 'i'^™'' ^™"' ^*^' '"^'^' ^ '"'^'^''.^.y p. 40«. nuper inimicus non potcft efle ador. _ ibid. .^<»«.!j/» qualitas opponitur potentiali in phyf.cis, t.i.p.ni. adlnale peccatum. t.^p.jfij ABiis oppoaitur potentis in metaphyficis.t.i p.i^.artus di- ■ftinguit potentias & impocentias, t.i. p.55. caufa aftu & potcntia t.i.p.411. t.i.p.4i. compol.tio ex adu & po- tentia p. 3 o. totum adu & potentia , p. 5 ?.. elicnt.a eft adus p 9. ^aus rhetotica eft in dramatibus,hoc cft, comcEdns & tragoediis. 1. 1.^.507.^.^.709 Actttus angulps in geometricis t.i. p.305. acutus acentus in >-crainm.uicis, t.i.p.i^i. acutum dicendi genus in oratoria p,488. acutusfonus in phyficis. t.z p.Jz? A.cutemgulHm triangulu.Ti. t.2-.p-3 ' 3- } '4 ^i/i^K^f/j caufa efficiens. t.i. p.4i. caufa effic.cnsagit ada:- ■'■quace fu.-e fpeciei & viribus, p.^i- ada;quatus finis ibid. adrq|iata dcfinitio effc debct fuo defin.co t.i- 41 5. ada:- quatus conceptus. t.i.p.i6 Adagiiim, & adagiologia. Vidc parcEmiogtaphiam. . .4i<;7»3«f primus hon:» Notatio vocis t.i.p.i 51. Trcs hterx • huius vocis apudHebtaeos , & quatuor apud Gr.-ecos con- cinnam habent explicationero. ibid. Adamus cft primus oMtyt^w t.4.p.68.Adaraicreatio t.^.p.^^S.chronologia & Kia ibid. p.i 1 9. Adamus in vniucrfali & vt publica perfo- naeftconliderandus ratione pofterorum t.j. p. 361. 364. quAlis cofta Adami cx qua Eua fuit condita , ti. p. 1 8(5. Aclamus 8f Eua habueiunt peculiarc.n lcgcm in paradifo t. 3.p. ;tf5.peccatura Adarr|i & Eu.ts qiiale. P-3^} j{ii,-im'-cit terra quid t.i.p.l 5i.hmbus dicitur. t,4.p.3 80 ^Jam.int'i6 Fh^fica. t.i.p.i47 IfUarce (^wL "" t.i.p.i^j iiddibio in diem quid fit apud ICtos. t. i .p.48 j ^idditio eft fpccics numcrationis in arithmctlcis,clVquc nu- merorum vninomiotumt.i.p.13 i.pluiinomiorum p.171. diftercntiatum & tationu.Ti, p. 140. 14... terminorum pro- grelTionis arlthmetic.r corapendiofa , p.141. gcometric-E progreffionis item p.i^S.additio coffica, p.190. & ibi re- duftio per additiooera, p.i^i. additio aftrono.nica feu lo- giftica; fcxagena.ris, p.i6 8. additioprxtedit legulam Dc- tri. p.141 Addiibitittio, figuca rhetorica. t.i.p, ; 90 .Ad':ns phvfica, t.i. p.. 81.188. adeps in facrificiis 'V.T. Deo foli crat facer, & quamobrt.n. t. 3.^.370 Adepimn in pcculiar. fignificatioue a fcholafticis dicitur,t.i. p.6;. hinc adepri phiiofophi. t-i.p.ii; ./f/i/^^/juK/j fubiciftum & adiunftuiti. t.i p 4X Aiiifr.^ Sc ind:ftcrentia qu.-s, t.i.p.54. 5 5. ethica adiapho- rorum,t.3.p.ic,.. &: vlu5,p.;9o. libercas in icbus adiapho- tis, p. 3 9i.adiaphororumrcgtrix exiuie canonico. p.^l; jl(iiei.7i«/«.v;, nonicn in grammacicis. c.i p. 165. 166 Adiecii fccundi & tetcij cffe t.i.p.41 5. confcquenEia ab efle tertii adicfti ad cfle fccundi adicdi , ibid. contradidtio in adicJto.p.^iS.mctonymia adicdi. P-J^S AdiunSi locus in logicis, t.i.p.41 5. mctaphyiicis , t.i.p.48. mctonymiq adlonili pro fubiefto. £ s.p.j^y Admini,tio cft caufa dilcentia; , t.i. p.70. amor & admiracio tacic 3.^ /xO.inrnxItu fcu medicationcs, t.4. p.;7 5.admixatio iuuati.ii;moriam,t.3.p.45i. res adraitatione digna: noftro ^""'o. ' t.;.p.584 jfdmoniiionum amicatum ethica. t, ;.p.9 5 Adelphi lmp.Rom.hiftoria,c.4.p.ioj.fymbokim. p.;!! Adonal nomcn Dci varic fcribitur. t...p.i32, Adonium mi:unm. t. i.p. ciS Adonidts horti pro brcui voluptate prouctbialitcr dicuntur. t. 4.p. 3 5 ? Ador-Mie, e,l ciuilis & rcligiofa. Ha:c Deo conuenit foli, t. 5. p. ; 90. non angclis cft tribucnda. t.^.p. ? 5 5 Mfcriptio niagnitudinuro quid fit & quotuplex in gcome- "*='«• C.i.p.ijg.&fcq-, Adtierhium in gtammaticis , t.i.p.iSS. cius noinenclator, p.ir8.aduerbiumGra:cum,;z7.Latinuni,3 ^^.aduerbium eft otdine prius reliquis vocibus inflexibilibus. p.-^? Aduentiis ChrilH ad iudicium. c.j. p.^co. coUatio eius cum primo.ibid.aduentus dominic« in Calendario. t.i p.454 .,i»/«f»/;5i5 Aduocatortm regula:in iure. 1.3.^.492 JEdificiorHtn mcchanica dicirur archeteiflonica, eftque gcne- ralis de caufis &■ circumftantiis a:dificiorum,t.4.p.i3 i.par- ticularis de partibus cor.im.p.i 3 5 & fpecialis,p.i3 7.a:difi- cium eft publicum & priuatum, togatum & bellicum , vni- uertale & particulare,ibid.&deinceps. idificium cftfcho- lafticum vel poiiticiim, t. 5.^.17 5. t. 4.^.13 S.cijr^ jedificio- rum facit ad Reip. conferuationem &decoreiD,t. 3.^.119. a:dificiorum iura. p.47J .^dificMionis nimis^vitium, t. 5.P.65. xdificatio dicitur etiam iraproprie, vt a^dificatio proximi. ?•} 9" Mdiles facri. t 3'P.449 Miiitni. ibid. ^gifthi oc\oC\ & adulteri mythologia. t.^.p.Si ' Mgrotorum medicinac.ft dia'tctica in rationevifius^t.^.p.^^ 9. 560 thcrapcuticain. reftituend3lanitate,quxincipit,p.5 6i. & chiiurgica. t.^p.^fi^ JEgyfti defcriptio & geographia , r.i.p.575. notatio vocis in Hcbra:a lingua, t.i.p.147. Synonymia vocum feu nomi- num quibuj ^Egyptus vocatut, t.4. p.^S. j^igyptus non fa- cllc fcntit tcrra:motus. '•■-? 135 JEgyftiorum phiioiophia, t.i.p.jr^. cam habent ab Hcbrxis, ibid. eius hiftoria, 1.4.^.54, j£gyptiorum aftronomia , vbi de diebus .■Egypciis,t.i.p.45 ;.q.ios vt & aftroiiomi a mc- tidie incipiunt , p. 451. de mcnfibus jEgyptiis & ann.s, ^.456.4^^. quos annos ab ortu canicul.t' folent incipere, p.41 6. jEgyptiorura fchol.x' quoniodo orta: & continuata:, t.;.p.i9i..i93.vbi noiabilis cft modus exptorandi inccnia difccDtium.t. i.p S8.'iE2vpti6riim ^iwx^lcti chronolotrice rcccnlenrur, t. 4. p.i4>.. medicina coruni primxua, p.55. jEgyprij foliti fuerunt pyramidcs a:difica.e mortuis,t.3. p.7(;.dccemp!aga:, quibus olim perculTi fuerunt,cum filij llrae'l cxirent ex ipforum terra. ^.4.^.341.78 .Xltnits, verlus. 1. 1 -p.^ 1 } Alitis, Imp.Rom.Sf cius fymbolum. t,4P. 3 1 9 JEmulttionis 'mJiiT^oyia in natura, caufis , & effciftibus eius, cum rcmedio vitiofa: imul.itionis, t.^.p.^jj.xmulationis vitium taxatur in ethicis, ^■IV-H SMeeu fugit in Italiam, & vbi regnura jEncadarum inchpat. t.4.p.8i. t.3.p.i09 Mnigmcttografhi/L dclineatio cum nonnullis ex©mp4is profa &: ligata oratione, t.4. p.;i7. de xnigmate etiam eft, t.i. P.375.& de carmine a:nigmatico. t.i.p.548.515 Mnittologius verfus. t.i.p.511.547 ./£0/«« dialedus in lingna Gr.Tca, t.i.p.t 59..^oIicum car- nicn,p.5io. jtolicum digamma,p.i6i../Eolius modus Mu- ficus. t 1. p.617. JEqualium locus metaphyficus, t.i.p.34. logicus, 1. 1. p.419. an pcccata fint arqualia, vt volunt Stoici. 1.3.^.5 65 JEqualitM terum cft a quantitatc,t.i.p.5 ^.xqualitatis rcgulx, t.i.p.78.3equalitas ad pondus & ad iuftitiam , t.i. p.117. ratio ajqualitatis & inxqualitatis , maioris & minoiis, fimplcx & compolTta iu arithmeticis , p. 159. ethica a:qualitas.t. 3. p.TC7 .Mqitaliter fe arguunt diffcntanca, t.i. p.416. xqualitcr nota funt comparata,4i9. atttibuta Dei intet fcfc funt xqualia. t.;.p. 347-349 jEqua.hilitM oratoria in quibus rebus confiftat^t.ip.^S^. x- quabilitas ethica. 1.5.^.107 Mquans,ciri idusATi theoriis planetarum. t.i.p. 414. 41 5.416. JEquMionts arithmer-icA , funt vel verorum numcrorum vel fi£toru.n,& dicuntur Coffica",t.i.p.i85.a'quationes aftio- nomica: in theoriis planetarum dici;ntur , ctjfiq^s, t.i.p.414 Acquatoris circulus in fphxra f .i.p.3 Si. 3 ^o.notatio asquato- lis in cilo eft cingulura Orionis. '■'■.{'•3 90 Aequealts, figurx in gcometricis funt vt bafes. t.i.p. 5 1 1 Aequicrurum x.n3.i\g'a\Mxa. '' t.i.p.515. ../ie3;<( phyfica fpc- cies mocus phylici. ' t.i.p.iii.ii^ Alterna finiilitudo. t. i.p.^n ^/«>«rfo figurarum in geometricis.t.i.p.^o^. xcjuealta: figu- rx &carumracio, p. ?ii. altitudinum optica & geodxCa per vmbras.p. 3 5 5 .altitudinum circuli in aftronomia,p.4io. altitudinem ftellx inuenire , p.411. exaltatio planetarum eft fpecies dignitatis,p.50i. altus in muficis, p.614. altas res fulmcn ferit. P-' 3 3 • Alneorum phyfica. t.r.p. 115 Alui profluuium , t. 3.^.611. alui flatus in ventre retentus obcft valetudini. p.6i9 Amalgamatio chymicorum. 1.3.^.669 Amalthia cni fchola dicacur. c. 5.^.175 AmaziA regis hiftoria & fynchronifmus, t. 4.^.84. eius epi- taphij extat fragmentum. 1. 1.^.530 Amax.onum hiftoria feu potius mythologia , t.4. p.78.79. Amazones hodic adhuc ex:ant. t.i.p.^So Amaroris fhyilca. t.i.p. 130 Amhiens & continens locus in phyficis. M.p.i 10 AmbitioHts vitiuni. 1.3.^.54.55.58 Ambitiis vitium cognatum ambitionis, 1.3.^.175. habet pce- nam conftitutam in legibus. p. 48 8.490 .^wfc/fKj vibis Rorax. t. s.p.iio Ambr/i phylica. t. i.p. 1 5 1 Ambrofta iintex. t.i.p.ifii Ambrojim epifcopus McdioIanenfis,vndc Ambiofiana mulica, t.i. p.fliS. Critica fcriptorum Ambrofij, t.4. p.195. dcdic confilium Theodofio Imp.contra iram. t.^.p. 3 98 Amen cft aducrbium Hebrxum.t. i .p. 1 3 3 . triplex amcn Deo non placet. p.i 3 3 ujf;i & amitini. 1.3.^.141 Afitijfix eft iniutiarum obliuio. r.^.p.^o Amens w«^A3><« agit dc natura, caufis & efFeiflibus amoris, itcmquedc rcmedio illiciti amoris,t.4.p.3 9 5.594.amor rei difcendx cft virtus ftudiofitatis,t.i.p.9 5.amor tacit ad me- motiam,t.4 p.^.amor & admiratio iuuant mcdirationcm, p.? 7 5.amoas oiatoria,c. i. p.473. amor Dei & cafus con- lciencix circa cura,c.5.p.45i. amor proximi & calus con- fcicn:i.r circa cum.ibid.amor fui ipfius,p.5 j.amor in oeco- nomia quid faciat. p. 1 5 o. Amos prophcta.Hiftoria cius.t.^^.S^. libcr prophcticus,t.j p.5 4i.;4s.cuiusTOcnioiialc. t.^.p.i 8 Amofis Vh3.XiQ, ^j^n.jy .Amjtlitis tcrra. t.i.p. i 5 j Amfhihij phyfica. t.i.p.i^i AmphiboliA origo,t.T.p.4o8.eiusfalIaci3. t.i.p.441 Amphionis hiftoria fcu mythologia. t.4.p.79 A^ipiTOi©." vmbra. t.i.p.394 Amphisbina fcrpcns. t.i.p.178 AmphyHionicum concilium ciufque lcges. t. 4.^.7 8 Amphora menfura, ciufquc capacitas, t.i. p.i^i. araphora • poetica. t. i.p.549 Ampliatio axiomaticain logicisquidfit,t. 1,^.45 3. ampHatio thcologica. p.46i Amplificationis logica: c]uatuor inftrumenca. t.i.p.411 Amplitndo ortiua& occidua in thcoriapIanetarum,t.i.p.j99. amplitudo folftitialis , asquinodialis , xftiua & hybetnaj t.i.p.431 Ampotis inxftumaris. 1,1.^.557 Ampullarnm caafx qux fint in xftu maris & infcruore ccrC' uifix. t.3.p.66j Amrami hiftoria & fynchronifmus. 1.4.^.77 Amujfised inftrumcntum rcdxduccndx. t.i.p.joi Amygdalarum phyficat.i.p.i 6i.amygdalxarccntebrietatem, p.iii Anabaptifii taxantur,t. 3 .p. 8 tf.cotum fifta humilitas.p. 5 4.toI- lunt magiftracus,p 175. i 66. & diftincT:ionem dominiorum, p.i67.tumultus cxcitancanabaptil^x,t.4.p.io«.quandoorti, p.ii7.plurcsfunt corumfciflx. p.43 Anacharfis inucntor figularix. t. 3 .p. 61 6 AnaglypticA delincatio. t. 3.p.68 } Anagrammatifmus poeticus. c.i.p.550 Anahgia vnum in roetaphyficis,t.i.p.i ?. gcnus analogicum, t.i.p.4i4.quomodo rcs fintanalogice inprxdicamenco,t.i. p. 5 i.analogifmus cft proporcio in arithmeticis,p.i4 5.ana- logia vocum in grammaticis,i.i.p.ir 7.165. hxc necclFario rcquititut ad vocum oiiginacioncm. p.'30 Analyfis figura ihctbrica. t.i.p.395 AnalyticA dclineatio incipit , t.4. p. 3 71. eftquc vcl rcalis vel notionalis, p.371. H.rceftgrammatica, t.i . p.171. Icxico- grammatica, 1.4.^.571. logica,t.i. p. 445. 458. rhetotica, p. ;97.40i.otacoria,497.poecica, 5i5.Analycica multum fa- cit ad intclligentiam aucoruni & argumcncorura , quibus vtuntur,p.40 9.& ad mcmoriam alicuius fcriptijt.^.p.^.ana- lytica methodus in logicis. c. i .44» .<4a^/'.£/Z«i,anapxfticum carmen. t.i.p.^io Anaphora eft figura rhetorica, t. i.p.3 84. fccundumitera do- iTiicilium in aftrologia. c. 1.506 Anarchia cft magnum malum. t.j.p.n^ Anasin phvft.i p.i73.Cura pafcendarum anatum. t. j.p.644 Ata. apud Aphthonium. 1. 1 p.499 Anafiafi) I. & 1 1. Irap.hift. t.^.p ico.ici & corum fyinbola. P-Ui Anafirophe mztn. t.i.p.^i^ ^»;iWf«OT tcmperamentum&proportio «»«. t.i.p.117 Anatomta .1 ventrc infinio loler incipcce , t.i. p i8i- ventris medij,p.i8;- fuptemi vcntris,p.iS4 aituum,lcu manuum& pcdum,p.i8 5.olTium,ib.tabulxanatomicx,p lic.vlnofllum anacomia cft.ibid p. 111. 111 carnis,ii j.fosiushumanijii^. cognacio chirurgix & anatomix. t. 3.^.671, Anaximander Si Anaximcnes phyfici. t.4.p.8 6 Anceps (yW&hs. in grammaticis. t.i.p.i6i Ancillarum officiam. ^.5^.454 Ancorain nauticis,t.j.p.694.in critica. t.^.p.i^j Adromeda lidiis. t i.p.410 Angariare quid. t.i.p.i6i Angi-licA pilulxin medicinis. c. 5.^.669 Angeiici hxrctici adorant angelos. 1.5.^.414 Angelornm pncumatica dicitur angelographia &:agicdcan- gelis in gencie,c.i. p.76.77. & iii Ipccie de angelis bonis, P.79.& dc angclismalis, p.8i. locus comnuinis deangelis, c. }.p.j5S.Angcliin gcnerc,func,t.i.p.7t.funtfubftantix.ib. funt fpicitus.t. ;.p.3 5S.creacurxlunt.ib. condicxptimo dic creationis.p.; 54.angelifunt bonicrcaci,p.; 5 9.habcntme- moriam & intciligcntiam,t.i.p.7i. voIuntatcm& afFeftus, t.j.p.i^.libcrum arbitriumcorum, ;6i. lunt in ccitoloco & vbi,t.i.p.5 9.vocancur Ifchim,t. i.p.i ; j.teftimonifi ange- loru,t.i.p.4i7.collatio interangclos & hominuanimas.t. i, p.78.t.i.p.87.inctaphora abangclisjt.i p.;79.Angeli diui- dunturin bonos& malos.t. 5.^.374. Angcli boni,t.i.p.7 9, confirmatio eorij in bonitate& caufa,ib.t.3.p. 560. obedie- tiacrga Dcum,t 1.^.79.^,3.^.560. officiii eorCerga pios& impios homincs.c i.p.So.Si.Si.t.^.p.j 5 9.coruprxdsftina- tio fcueIev5lio p. ; 51.5 j^.coruni caput cll Chriftus,p. 3 59. locus ordinatius in ccclo bcatorum.p.j sS. coium fcientia t.i.p.8o.numerus& ordo.t.i.p.8i.r.;.p. j 5S.360 angclo- rnm opu!-. & ofiiciii in nouifllniodic. 5 5 9.4oo.cthicahomi- nii in angclos eft legitimus coru honor. 5 5 ?.& fancla imita- tio virtucii,; ^^.prxfunt prouinciis &l>ciiis,t.i.p.Si.philo- fophis lunt forma affiftcs ccrlcftibus corporibus,t.i.p.i 17. aomiua coruni Cabbalift-ic.i.c^. p.jc^. hicrarchia; corum apu(i Rerum & Verborum. apud Rabbinos t.i.p.Si.Angcli mali ibid. qualis fit cotum XjrjfjriTJi» & obauiatio p.8 j. t.j. p.j6). rcprobatio corun» *•?•?• J 5 J.nulorum angelorum vita.potcntia.fcicntia, pcc- na,t.i.p.8).S4. t.j.p.jSi. angcli maliobfidcnt liomines, p.4J^. orticium hominis contra malos angcfos , & caCus confcicnti,»; occurrcntes in lioc officio. P-45- j<«^/iit gcographia.t.i.p. 569 (itus,p-.577. flumina prxcipua, p.^So.Angli pauca habcnt tonicrua.p.ij j. A,««?i<«* Anglo- ium,t. j.p.ri7. ccclc(ix Anglica; & qux confclllo ridei ca- rum, t.4. p.41. cjux fint fchol.v pr.xcipux in Anglia, t. j. p. 19 ). chronologiacoimcrlionis Anglorum.t.^.p.roS.ce- rcuifi.r Anglica: prxllantia t.j.p.666. Anglia occidentalis cft Frifiandia. 1.1.^.579 jfn^Dr timoris fpecies. t.4.p. j 97 Angmlli. phyfica.c.t.p.i-^^quomodbfit capienda, t.j.p.yifi. in aquis turbatis facile capitur,p.96. mcdica ratio anguil- larum qu.rnam fic. p.6io Anguis. Vidc fcrpcns- Quomodo anguis fit imago boni principis. t.5.p.rj.o A»gulorHm geometria incipit.t.r. p-joj. habet fua principia, t.i.p.7S.79.nomenclatorem,p.i4i. nuraerorum diuifio in figuratis ab angu!is,t.i.p.5. j i. hinc diuifioplanarumligu- rarum rectiterminarnm in criangula & triangulata, p. j i j. anguius ert in cencro circuli vel peripheria , p.jiS. )ji. amplicudo anguii mttifurarur ab arcu periphenx fubten- fx.p.)) j. angulus folidus, P.J48. anguli menfurantur pet tabulas finuum. _ P-JJ7 Antnii doftrina efl phyfico-pneumatica & dicitur pfycholo- gia,t.i.p.8-.anima definitur,p.i s 6.ipfa immobilis mouct, p. 1« q.anima e(t vel bruca vel rationalis.quarum hanc ho- mo habec, p.87. illam habent reliqua corpora phyfica , vt Jnundus habec animam p.io^.io^.ccelum habct animam, P.H7. Sol & ftell.T; habent animam.p.iig. mare, p.5j6» magnetis anima,c.4. p.) 16. plants habencauimam vege- tatiaam, t.i. p. 1 5 7. 1 5 8. animalia fenfitiuara, p. 1 6}.i 64. Animr rationalis pfychologia incipit, p.87. immediate a Deo cieatur &corpori infunditur,ibid.t. j. p.) 5 {. immor- talitas eius probacur,ibidt.i.p.8 9.efl fubftantia,p.7i. eius intelleiflus,p.9 i.& voluntas,p.94.anima in ccElo,p.95.& in inferno, p.95. quomodo peccatum in animam rationalcm veniat,t. ) .p, j ^^.cognitio anira.-E etiam phllofopho praili- cOeft nece(raria,ii6 tres facultaccs aninix humana:,p.r4. vcgetatiu.x' animx facultates in corporc hominis. p. 546 Animnlium phyfica incipit , t.i. p. 16;. habet fua principia, t.i.p.7i^. & nomenclatorcm, p 1J7. agit de alfcclionibus animaliuni, t.i.p.itf^. & de Ipeciebus , nempe volatilibus, p.T7'.aquaciIibus,p.i74 & terre(l:ribus,p.i7 5. & horaine, p. i78.animalibus tribuitur fpontancum , t. j. p.117. 118. refocillanturab aere,t.i.p.iii. habent vocem,p.i '.^.vcnti profuntanimaiibus.p. I j^.pkiit animalia,.i )6 lapides p'e- ciofi in animalibus tepctiuntur,p,i48.aniraalia funt quin. to & fexto diecondita t.j. p.J 54. fine alimenco qu.i.'dam viuunt,r.i.p.i5 7. tpvTziynauiu brutorum animiliura,p.r94. lignaturs animalium.&parcium incorpoce animalis , at- que membrorum eft irt planti$,p.i 94. ex animalibus quin- ta elTcntia paratur, t.j. p.671. metaphorxab animalibus deduift.c, t.i. p. (79. animal eft tationalc vel iriatiouale, quorumillud huic dominatur. t.j.p.j^ -'.)6i Animnlis fpiritus cft in cercbro. t.).p 546 Animstti corporis phyficadicitur erripfycho!o§ia,t.i. p.i 56. habet noraenclatorem,t.i.p.i )''. corpus animatum habet fuas afFe^^tiones &principia, t.r. p.i 56. & fpecies nempe plantas & animalia.p.i^^. hoc corpus certis teiminis dc- tetminatur,p.i07. partibus conftat fimilatibus & difiimi- latibus,quorum illis primo alimentumcompctit. P- 157 *Av)77f pcriodus in rhetoricis. t.i.p. ) 8t Anifum vcile in medicina. t, ).p.6io Annalti hebdoraas ludxorum. t.^.p. iij Anncns. «re?j*«?;«o», t.i.p.5 i^.annonae fIageIIatio,t.).p 488. fit annonx prxfeiSus in Rcp.& faciat fuum officium,p.i 90. annon.r enim conftitutio ad msgiftratum peicinet,i90.in cxetcitus aliraentationepr.xfcrtim belli cempore.t. ).p.i)i jf»««/«.s aureus geftamen equitum Romanorum. t.j.p.iu Anni compntus t.i.p.4j8.noracnclacot,t.i.p.i44.anni partes funt quacuor,t.i.p. 500.1.4.^.541. qux fiunt ab obliquitate Zodiaci , t.i. p. i 91. a vere eft nacutale initium anni , t.4. p.67. anni tot funt dies, quot leges prohibcntes in Ie;^e, t. !.p. ;fi6. anuus tropicus & folaris,t.i.p. 80. annus confu- fioais & typus eius, t.i. ^-470. verfus de feptimanis anni p.49-.magnus annus PIaconis,p.49i.odo antiorum gene- ra,p.46o.anniplanecarum in aftrologla^p.^i^.anni i;r&yra- ««« lunc agricolisob('eruanda,t.5.p.6)6.4ti^}/»«nx«iuftica in annum & eius tempora.p. 6 5 7.minot annis viginti quin- que habet fuas tdgulas in iure, p. 508. in medicina ratio ciborum habenda&mcdicsmcnta prsebcndapro anni tem- porcp.iji 9. 606.607. in fcholafticaratioannotumftudiofo Ttm. ir. oblctuaudj,t.i.p.9i.9j.95.in tiieologia V.T. eft fabbatif- musannotum, r. ). p.)7o. anni patriatcharum antediln- uiura non fucrunt mcnfcs. t.^.p.^i AnnuusonMs & occafus ftcllarum. t.ip.416 Ava'j<«v pars .Tdifici). 1.4.^.140 ..<<«o»»;«/;'(igtammatica invocibus,t.i.p.ii7.anomaliain ihco- riis planutarum. t.i.p.41) Anfiris phyfica.t.i. p.17). cuta cuflodis anfctaiij, t i.p.645. anfercs arborumScotixqui. ii.p.178 Ant.fnacUfis dnaiiibctonca. t.i.p. 585 AntarcHcus polus , ciica quein funt quzdaiti nigtz macula; reuolubilcs. t.i.p.589 Antc & polf funt fpccies pr.Tdicaraenti ficus. t.i.p.109 Antecedeatis locus mctaphyficus & logicus.t.i.p ^H.li-^bicus anceccdit ptiuacionem,p.4i8.argumcncaiinir ab aiitccedcn- tib.p.449.45 ).& afcntcntiis autccedcntibus,45 j. mccony- mia antcccdcncis. P-J7t Antefndicamtnta qux & quot. t.I.p.^otf Antefignani matlielcos trcs. t- i-P- 1 1 1 Ai%u?ram.^.io8.Antiochorum icgnum in Afia, t. 4.^.90 Antiochiateux mox.a cortuit. t.^.p.iol .<4«f«0f^(.17l Antiperifiafis in phyficis quid, t.r. p.99. quomodo aerem vel aquas calcfaciat aut rcfrigeret. P-i ^ 5 Antifhrafis in rhctoricis. t. j.p.j^j.j^S Antip'e(is in t^rammacicis, t ip. 565 Antiijuijftmiim venfnmum, t.i. p.l J- quidiiam fit antiquiffi- mum,t 4.p. )i8.antiquitas vocumin graramacica.t i.p.117. teftimonij in logica,4r7.antiquicas loci & dodrinx, qua- rum hxceft tfocaefclcfijr, i. j p.j 8 1. quinam fiht anciquif- fimi philofophi. t.i.p.ioj ^«f//Ij^o^f, figura rheto.rica. t.i.p )9j Antifiia in planctographia. t.i.p.joj Antifioma in criticis nota. t.^.p 1 j 5 Antiftoechon eft metabolifmus foni in oiigin*tione vocum; t.i.p.Mo.r6i Antifirophe. t.p.i.)8« Amithefts. Eft multiplex.nempe logica,t.i.p.i6i. qux eft in- llrunientum amplificandarumfententiarum, p 41 1 & fcq. rhetorica,p.)8 5.& grammatica in vocum contraria fignifl- cacione. P-n?- 5^5 Antonij eremicx duo,t.) .p.i j 8 c 4 p.44.Anconio totus munr dus cft pio libro. t.i.p.iofi ^«fo«j/ bellatoris illius Romani fupetbia.t.j p.55. debellatur abAiigiifto. t-4-P'a5 Antonini pij &phiIofophi Rom.Imp.hiftoiiajt.^.p.^S&eiuS fynibola. P-5I9 Antonomafia fpecies fynccdochcs; t.i.p.)7j.j8o Aimzl.ruo^ quid- t. I.p. ) 95 A7i^^«':!« peregnnan- ^ ' P-150 tium. .-,,.,-■ r Jpoduiia> cft doArina iogica de fyllogifmo omnino necel- fario,t.i.p.45 6.aprdiaicamcthodusmathematicorumcum fuis omnibus partibus. t.ip.y» Amhm feu rcdditio logica in comparatis explicatis , 1. 1 . p.4i9.oraroria in pcriodis. P-5** Apogs.um in thcoriisplanctarum, t.i p.414-42-6- cen:ra apo- gsorum &perigsorum,p.4i5.oibes defcrcntes apogxum & perigxum. 'A?"^*' AfoUo in mytiiologia eH: labal & lubal , t.4. p.70 71. dicitur A(»ni<«s medicaraentorum qualis. 1,3.^.668 Appmens fa'fum,t.i..p. i fi.contradiftio. t.i.p.418 Apparitionis menfisquis in aftronomia,t.i.p.45 5. an appari- tioncs animarum lint vevx. P 95 AppelLittones \n logica axiomarum,t.i.p.43 3'in 'ure cumfuis regulis cxplicantui. t. 3.^.508 Appelltitiuum nomen in grammatica, 1. 1 .p.165.166. eft vni- uerfalc metaphyfici.t.i.p.ii.fynecdoche eius pro nomine proprio in rhetoricis. t.i.p.3 80 Appetitus mctaphyfica eft,t.i.p.T7. appctibiiitas cft boni, ib. pulcri,p.io.cognitionis,ibid. forma-,p.4 5. mediorum pro- ptetfinem,t.i p.411. appctitus vel eft innatus vcl clicitus, t.i.p.i^.libcr vel ncccrtarius^p.^^.appctitus & afTecIus dif- ferunt, t.4. p.390. in phyficis cftappctitus alimcntationis in fame & fiti,t.i.p.i6S propagationis,ibid.in cthicisqux- ritur an honoiciii iiceat appctere. t.3 p.54 Applicatus plancta in aftrologia. t.i.p.504.505 j4/i/)o/(/'ft?»,vt oppofitum in appofito. t i.p.418 Appofitio eft figura fyntaftica in gramraaticis. t. i.p.3 65 Apprehenfiua notitia,vt ciim Deumcognofcimus. t.i.p.63 Aprilis, meiifis in aftronomia, t.i. ^.457- Calendarium eius triplcx aftronomicum,p.477.aftroIogicum,p. 5 16. cccono- inicum,t. 5.p.649..z3©;^*53xoi Aprilis.t.i.p.^S^.a-T.r ab Aprili incipientes. 1.4.^.115 >4/>«/i»«j & antiquitas vofum. t.l.p.365 Archeloqin eft doftrina dc principiis difciplinarum,t.i. p.69. cuius tabula,p.4.compendium. t. i.p.z8 Archetypa difciplina,t. i.p.6uarchctypus conceptHS,t.i.p.i6. archctypalex fcudccaiogus. 1.5.^.364 ArrhibuUtM vciCmin po'cC\. t.i.p.511 Archilochi poet.T; Chronologia, 1.4.^.85. avchilochium car- , men. t.i.p.fit Archimcdes eftantcfignanus mathematicorum,t.i.p. 1 11. in- genio pr.vditus inatheraatico, p. 88. fubtiliffimus fcriptor geod.i'fixcircularis, t.i. p. 3 69. opcra eius,t.i. p.iio.iii. intcr quxcft fpcculumcaufticum,t.i.p.6ii. vitaeius, t.i. p. III. & mors , occifusautem eft intcr contcmplationcs mathematicas a milite. ibid.t.4.p.9 t Architecioniccs Aodinni. incipit,t.4.p.i. 3 i.eius tadula,t.i.p.i6. compcndium,44. ptincipia.S^. quarc &quoniodo archite- donica fit difccnda, !io.hiftoriaeius,t.4 p.6i. piimus cius inuentor efl: Noach,p.i 5 5. vidc ardificium. Architecionicus dicitur ftritle & large , vt finis architccioni- cus,qui cft vltimus finis,t.i.p.44.t. i p. 411. 41 ^.architedo, nica difciplina qux cft metaphyfica,p.6i. architedonicum magiftctium cxvmbris. t.i.p.^qS ^rr^/wdpublicafaciunt ad confcruationcm Reip. t.^.p.n^ A^^imn ^u/jxi-Hoi apud Athcnienfes pcrenniura , dccenna lium, annuorum. t.4.p.8i.i75 ArchvtM Tarentinus autor prxdicamentorum. t.i.p.5 1 ArBiciis polus fpcdlat feptcntrioncm,£.i.p. 3 8 9. non procu! abeft a ftclla cynofui.r. p.408 .^w« peripheriarumfuntmenfurx arigulorum in circulo & fphxricojt.i. p.5o8.atcus circulorum in theoriis planeta- rum. P-41 + Arduenn.i filiia vbi in geographicis collocanda. t.i.p.579 Area «xdificij qiialis architefto fit eligenda. t.4.p.i;4 Aren& maris dimcnlio polTibilis eft , & quomodo poflit ficri, t.i.p, 578.arenarun1r.rtio in avchiteoiura. t.^.p.ijj 'Ajfi'(!5TO>-®-quid. t.; p.5 I4.t.4.p.8i Argemi phyfica,t.i.p.i 5 i.argenti fpuma, p.151. & metallur- gia,t.^.p.674.argcnti viui phyfica,t.i.p.i5 1. argcntum vi- uura eft tyvannus metallorum, p. 1 5 1 . fubliroatum , p. 1 47. mctallurgia eius,t. 3.^.674. argcntuni cuir. auro confertur. t.i.p.i 50.15 1 ArgilU phy fic.i. t.i.p. 151 .^(•^«.j primus rex Argiuorum. 1.4.?. 77 Argo nauis cft lidus mcridionale in aftronomicis. t. i.p.41 5 Argttmentorum traftatio in logicis incipit, 1. 1. p.408. corum noraeaclator.p.ijo.arguraencorumafFcitioni & inueniioni rcfpo» Rerum & Verborum. rcfpoiiilct difpolitio, p.^ifl. argiimcnta in oMtoili.s fuiit ptobantia,p.47i.dclcv:lantia fcii cihica,p.47i.moucntia & vr«5i-i;t^',p.47 5. argumcnta tlKologica.p.^iSo. aigunicnra an;f:cialia, p.^ic. iiiartificirflia ftu tcdimonia. p.^i"? ■^igMcit-q\.\\dUt. t.i.p.409 Aruiius K-a Maccjonum poft Alcxandcum M. t ^.p.s^. jindoiiim mcnfui.c. t. i.p.i??. Arui in pliylicis crt animal ,r.i. p.i 77, in alhonomiris cll Sidus & lij;i)um primum zojiaci.t.i.p.^io. cuius cffuacia, p.joo.in polcmici,^ cllnuthina bcllica. t < p.rts? Arijhiin Chtonoiugia. 1.4.^.187 Arijiifpi diclum dc icdione. t. i.p. 9< Ariftobuliu pnmus icx ludarormr. fuit poft capciuitatcm Ba- byionicam. t. 4.^.91 Ariftocralii politica, t. 5.^.179. iSr^. quid (it iV qu.T cius lausi p.i(i7.i6S.oppo(itumcius,ibid.virtusimpciantiumconfci-- iiat ftatum arirtocraticum, p.ij^. fcholx rcqimcn cH.iri- ftociaticum, p.177. aiiltocraria difplicct in honoribus diu TCifatis, p.i^i?. pcriculofa cll intcr (imultatcs duorum po- tcntum, p.i^g.mutatur facilc proptcc ccrtas caufas,p.i <, 3. in dcmocratiam, p.14;. vcl oligarchiam, p.164. habct hic ftatus fua incommoda,feditioncs, cx-dcs , fimultatcs, odia. p.115 Ariftom:ichns Solcnfis mufcarum natuiam indagauit pcran- nos (l-xaginta. t.j.p.iSo Ariftoph.mcs pocta comicus,autor catrainis , Ariftoph. didi. t.i.p.510 AriftotcUs (ludiorumcaufa pere^rinatur,t. i.p S^.io^.etiain a ludxo didicit, ibid. philofophia Ariftotelis, p.107. dicitur pcripatetica,p.i04.modus eius in docendo,p. 105. primus tuit criricus, t.4. p.154. quomodo dcmonftret fimplicita- tcm&compo(itioncra rerum, t.i p. ji. mifcet mctaphy(i- cam & pneumaticam,t.4.p.5 7.an neget crcationemmundi & ftatuat .-Etcrnitatem eius, t.i.p.< 8.104. agnolcit aniaix diuinitatcm & immortalitatem, p.88.90. cthicara docuit, ciiius con-.pendium habctur. c. j.p.iij Ariftoteiici, lo;jrici & conun hiftorla^t.^.p.^j. antatiftotclici, p. fi4..^riftotclico- Ramxi. j<(7^/j»>f.')Vf-((yftcmaincipit,t.i.p.ii'; habct tabulam,t.t.p.ii. cnmpcndium,p.3 5. piincipia,p.79.'poftu!ata,p.8o. nomcn- c!atorcm,p.i ; S.quate & quomodo (it difcenda,p. i ii.i i ). Arithmctica aj;it de numeris abfoiutis (implicitcr , t.i. p.119 & coilatc,p.i 59.de numerisfiguratis.p.i 50.de nu- niciis fexagenaria; progrelfionis &: dicitur logiftica fcxa- genaiia, p.167. 16S. de numeris applicatis rebus phydcis quantis& c]ualibus,p.i7i. de numcrisfidis vcrosarguen- tibus,&: dicitur Cofla. p.2.87 A/tibmcticHm dicitur ftride, pcr difFcrentias numeratura, v: proportio arichmetica, t.i.p.141. & progreftio arithmeti- ca.ibiJ.arithmeticorum hil^oria. 1.4.^.58. Arilhmologii delincatio. 1.4,^.541. Arma milit.iria,t.5.p.(;9?.venatoria. p.711 Armatiirji grMts railites debent habere aliquos adiutoies in pcTlio. , t.p.5.117. Arm.tti Dij a mythologis &:poetis inducuntur. t.^.p.iio Arm.imentnrij atchitcftura. r.^.p. 14 1.144 Ana.tr tim vngu:ntum,quod dicitur S.Anshelmi,& quid de eo (it ftatucndum. t.i.p.iii. ^)-»ji;»/i» terra.t.i.p.i^i.Armeniorum ad.fidcm Chrifti con- ucrfoium Chronologia. t.^.p 108 Armdfhi Imp.Rom.hiftoria & fymbolum. t.^.p.i o 5.511 Aron in phylicis cft hcrba pro regionum diuerfitatc diuerfa, t.i.p.i 59.aron in bihliis qualis arca , & quomodo ab arca fcedcris (it difcecncQda. c.4.p.i6i Arrnionis. regnum. t. J.p.i 1 7 Arreftiim in iure & eius rcgul.r. t. 3 p.j 09 Arrins hsreticus negat neitatcm Chrifti,homo fuperbus,au- tot Arrianorum, t. 5.p.5 5. damnatur in concilio Niceno, t. 4. p. 41.100. Arriani ccclefiam attocitcr perfccuti funt. p. 5« Arroganti^ vitium. f-5-P-5 8 Arrogtttio fpccies adoptionis in iure. 1.5.^.466 Ars definitur,t. i.p. 5 ^.vocis «k*»u«/« , ibid.an includat pru- dentiam.5 5.eft imitatrix,t.4.p.3 8 5. imitatrix naturx, ibid. t.^.p 6i7.3rtes primitus inuent3:,t. 4.^.70. attis miracula, p.301. actes funt liberales vel illiberales, t.5.p.6ij.<;ig. artes liberalcs minores vel maiores,t. 4.^.541. vulgo reci- tantur feptem artes liberales,t. 1.^.47- vnus homo tradet vnamartcm. t. 3.^.148 Arttftcis & artis diftinftio , t.i.p.6. artificia hireditacia , t.3. p.2.i4.artificiamechanicafaciunt ad politiae conferuatio- nen". P-*i9 Artiftcide opponltur naturali, t.i. p.19. artificilia vt forma artificialis, t.i.p.41 }. (ignum, t.i. p.49. argumentum , t.i. p.4lc.voces artificiales &earum poe(is,t.i .p. 508.509. an rcs attificiales in pridicamcnco qaalitatis dcbeant Tom. IV. P.''"'- t.i. |..,5 Arfaces P.uthis icgnum rccupcr.;uit,t.4 p.jc.vndcArlacid». rimi owja^tcc. t-j.p.i I ^ Attaxerxcs Longim.iiius & Mncmon Peifaruin regcj. t.4.p.SS.«9 Arttiia AC[^i:xi. t.i.p. 1S4 Articiilu' , in phyiica digitorum, t.i. p.185. in acithmctici<; opponitur digito, p.117. in granimatica Hcbria & Gca-ca habctnonicnc.jtiiram,Hcxioncm,S,: fyntaxin.t.i.p.ii^.jSc. in thcologia funt diiodcciin aciiculi fidci, 1.3.^.5 34. in iurc (unt arciculi & cocum ccg. P-5^7 Aritndinis & lilicis utZmafi». t i.p.ijS Arx delinituc.r.i.p. 5 ( 7.acciumarchitc(nonica,t.4.p.i4i.t4j. qu.x'pcim.rc.iiil.r arcium cxtruendaium. t 5 p.iii As & pactcs allis, t.i.p.140. vlus pactium aflis in pliacniaco- polio. t.i.p. 174.1.3.^.6«-'. Afarin & tcium pucrocum pcccatio. 1.5.^.344 Ajccnfiii & dclccnfus cntis in nietaphyfica,t.i p.6. afccniiua indudio & mcthodus. t.i.p.441 Afcenjio & dc(ccn(io in aftronomici,s , rccla & obliqua , t.i. p.415. afcendcntia & dcfccndentia (igna zodiac; , p.^oi. circuli alccnfionum rcflacum & obIiquarum,p.4io.afccn- fionem & dclccndoncm cccftam vel obliqiiaiii inuenicc , p.411. afccndcntcs & dcfccndcntcs planeta',p ^i^.afcen- dentcs & defcendcntcs medietates domicil.cocli. p.5^6 Afcenftonis fcftum in Calcndacio. 1.1.^.478.488.489 j^^ws^i)» eft lchola. 1.5.^.174 Afclcpiadcitm carmen. t. i.p. 511 Afe ejfe varie dicitur, t. 1. p. 17. a fe cfTc intrinfcce vel ex- t.i.p.io trin(l'ce vel vccoque modo. Afellsis pifcis,t.i.p.i7 5.ArcIIi & prslepe in cancco. p.411 Afii defcciptio, t.i.p.567.573.cegioncs,t.i.p.i45. (itus, t.^. p.577. fluuij, p. 561. infulx, p.575. A(ia maioc & minoc. P- 57} Afsatici philofophi funt magi , Chald.ci , gymnofophift.-r, Brachiiuncs,t.i.p,io3.A(iaticumdicendi gcr.uSjp.^SS.Afia- ticacum cerumfcriptoccs. t-^.p.^t Aftni phy(ica,t.i.p.i76.agafonisoflicium,t.3.p.64i.a(inocum pons in logica.t. 1.^.454. adni fepultura. t.^.p.X 6 Afmod&ns diabolus coniugij hoftis. t. ^.p. i 51 Afphattites lacus. t.i.p. 5 60 Afpirata litcca in grammaticis , t.i. p.i 30. afper fpiritus in Gra:ca lingua. p.;oi ^//"/i in phylicis. t.i.p.178 Aftarion raoneta. t.i.p.174 Aft^amonai fcu MachaJi,qKare ita didi , & qux eorum Suo«. c««. 1.4.^.91.110.113.143 ^jT^r geodseticus. t.i.p. 556 Afferttatio hecbacum in pharmacopolio. 1.3.^.667 Affcffores in iudicio. 1.3.^.491 Affimilationis Enis. t.i.p.44 AJJiftens focma. t.i.p.^c Affitmptio pns fyllogifmi, 1. 1. p.434. afTumptionis Maria: i!j©7*»i5»(!» in Calendario. t.i.p.491 Affyriorum Swiu-iHc.i & carum Chronoiogia, t.4. p. 145.144. monarchia; A^fyciocum hirtocia,t.4.p.75. A/rytiacaCum re- rum fcriptores. p.jc. 51 Afto vox TF;j;WjAipAiiv'» res imptobat , t.4. p.391. Dcus res fcptem auerfatur & aboniinatur , p.341. tres res a tribus fuMt auettends. P-i47 Augmentatius. voccs in grammaticis opponuntur diminuti- uis, t. i.p.i''' j.augmentatio in phyficis,t.i.p.ii j.augmcn- tatio m al.imrntatione. p.i57 jia^«r;«»3 diabolicum. ' t.i.p.ii^ Auguft^na contcflio. t.^.p.^i.ioy Augiift:ni Chtonologia , t.4. p.ico. Auguftinus quomodo conftituat interualla rpundi, \\66, critica dc fctiptis cius. P.2.97 .Augufti Imp.hiftoiia,t.4.p 9 5 . 94.fymbokim cius.p. 5 1 8. epo- cha Aua;ufti quaiido incepetit , p.iii. Auguftorum & Auguftanus annus diffctunt. p.iii. lex regia ita diiSa in Augufto eft inchoanda. t.^.p.iij Augiiftus menfis, t.i p.457. eius Calendarium aftrologicum, p. 5i6.aftronomicum,p.48 i. oeconomicum, t. 3.^.650. a:is ab hoc mcnfe incipicntes. t.^.p.ii^ A,utum phyfica recitat pricipuas fpecics , t.i. p.171. auium vcntriculus quomodo habeat , p. 181. auesqu.Tdam cetto anni tcmpore abeunt & redeunt , p. 171. auis Dci qux, p.i75. aucs cfui apt»,t. 3.^.610. .-cnigma de fcptem auibus. t.4.p.3i8 jfa/^ Archite£lura. 1.4.^.159 Aulicmm mali mores , t. 3.^.190. vt funt hypocrifis , p.98. fuperbiavita;,p. 57. pcftis calumniarum, p.141. dcftruunt Rcmp. p.iig. ideoquc fiagitia aulicorum a fupcrioribus magifttatibus fcucrc funt punienda. p.iii Aurn eft ventus lcuior. 1. 1.^.134.140 Aurat^fVc^^i. t.i.p.174 Auren regulain atithmcticis, t.i. p.141. auicus numerus in Calcndario non pr.vrtat hodic quod olim , p.465. cius & epadlj; collatio, p.^i;^. inuenite numerum aureum a*ini propofiti.ibid. aurcus dics in hiftoticis quid,t. j. p.i 10. au- ic.i; bull.r inftitutio. t.4Pio? Jttirelimi Imp.Rom.hiftoria.t.^.p.^^.fymboIum, p.310. Aurign fignum coelefte. . t.i.p.410 Attrifigmentnm. t-i.p. 1 5 5 >4«r.v anatomia in phyficis,r.i.p.i84.tria auribusniale vcun- tur,r.4.p. 545. auriuin tinnitus. t.j.p.ii i Aurers. meteotologia. t.i.p.i^j,^ 97 Aurum in phyfica, t.i.p. 1 50. tempcramenti e,ft anatici , ibid. quinta auri eflenria.r. 5.^.67 i.fi^i.h.vc ipfi auro prajfertur, p.67c.an raetallainaurum polfint mutati, t.i.p. 1 5 1 .aurum impcrfcftum cft atgentum , autum leprofumcft ftannum, ibid. ratio auri ad argentum irqualis pondcriscli: dccupla, p.i85.i86.collatio inter gemraas & aurum,p. 1 47. mctal- iurgia auri, 1.5.^.674. auri pharmacura chymicum, ^.573- medicum aurum philofophorum. P- 5 ^ } Aufter.vcntus meiidionalis, t.i.p.134. naturaeius &progno- fticon aftrologicum. p.5 15 Auftriaciirum tcixim hiftovici. t.^.p.ji Avmfx.tlxf virtus inethicis, t.j. p.6i. au-mpK^et & fufficientia Dei. p.349 AutoJt-^^, eft Deus. t.i.pajg Au^fAiV vitiura. t.j.p.jj Authenticum tcftimonium & inftrumentum,t.i.p.4i7. au- thenticus modus inuficus , t.i. p. 616. authenticum inftru- nientum in iure & cius regulx, t.j.p.493.494.495. authen- tica in iure. 1.4.^.49 'AvTt^^i; feipfos oecidant , qualis fit eorum pocna in iure. 1.5.^.54.67 'AuTzMhxxmi. t.I.p.SS.t.j.p.iSo "AuTtipsi; quid. r.I.p.51 'AvTif^^-mv mechanica potiflimura agitde automatis horolo- giorum & perpetui motus, 1.5.^.684. deinde de globismo- tum cceleftcm repr.Tfcntantibus. P-^^S 'Avn^ix eftocularis infpeftio rei, aqua argumentamur, t.i. p.45i.a!/TTi|/(« ftudiolorum tum ncccflaria, tum vtilis eft, p.97. hiftorici uuTtvTBii probantur. t.^.p 17 Authoritm verirati poftponenda eft, t. 3. p.ii6. autoritasin Ipgicis cft tcftimonium,vndeatgumentamur,'t.i.p 45i.in grammaticis gcnus etiam autotitatc cognofcitur, p.165. autoritas facta: (criptura;confitmacur, t. j.p.341. quanta fit magiftratas autoritas. p 176 -(iKfores, philofophia:. t. i.p.107 Autumnus cft quatta pars anni,t.i. p.45 9. autumnalia figna zodiaci,p.4io.49S.cxercitationes gymnaftica; in autumno. 1.4.^.404. ./J«.>;cj7j rhctorica. -^ t.i.p.391 Auxiliorum fraudcsjt.j. p.114. niala auxilia in bellis , p.i j i. auxiliates copias quomodo finr in bellis traftanda; ne no- ceani fociis. ibid. Axiomatis doifftina logica, ti p. 78. 41 9. nomcnclatrr, ij i, teftimorij vfns ctiam eft axiomaticus, 41 7. axioraatica gc- ncfis,45 6.anaIy(is,45 9.axioma ingeometricis. p.8o Axi6, gcometria,t.i.p. 548.axis in optica,p.6oi. axis mundi & zodiaci in fpha;ra. p. 3 88.3 8 9 Az.imuih circuli verticales in aftronomia. t.i.p.41 5.410 B. BAal & Bel noraina idolorum vnde dii5la. t.i.p.i 54 Babylon , Chronologia & xdificatio turris Babylonicx, t,4.p. I 56. Babylonis defcriptio, t.i p.588. notatio vocis, t.i. p.154. fynonymum Sefach per raodum metabolifmi Cabbalifticum Temurah , t 4. p.506. Babylonij ab ortu diem incipiunt, t.i.p.45 1. Babylonica; horx quomodo in vfuales fint conuertenda:, p. 450. Babyloniotumaria, t.4. p. 159. excidij Babylonici a;ra , p.141. BabylonicusBel & dtaco,t. 5.P.344. Babylonicacaptiuitas quadruplex, & illa, 70. annorum vnde inchoanda. t.4.p.86 Baccalaureus eft nomcn honorisin Acadcmiis.t. 3.^.1 8 8.190 Bacchi flatua & itu'p>.i,yt(s'j , t.i.p.5 18. balnearum dia;tetica,t. j.p.^^^.Balnea virorum&raulicrum ptoraifcua funt vetita. p.A!7 Balnearia pars gyranafij, t 4.^.401. balneares fetui. ibid. Balfamtim quid (it, t.i.p.i6i. vnde di£lum,t.l.p.i 54. balfa- raum Chymicorura. t.j.p.^^o 571.571 Balthiciim raare verfus meridicra & feptentrionem raouetur, ■ t.i.p.114. a:ftus non fentit. t.i.p.557 Baptifmt locus communis habet regulas poCtiuas &■ didacli- cas.t.j.p. 398.3 99.baptifmus in catechefi,p.j j ^.ante baptif- mum Rerum & Verborum. niufti fiitnus iii ftrJcK Dei, p.^ig.Cifus eonfcientia: circa I)«pti(innni , p. 459. cur & ijuo aiino xtacis Clni/his (it baptizatu.st 4-p.<)J-fentcnti.X'Cx iuic Canonico dc b.iptif- mo,r.5. p.41 1. tiilcs Gr.rcoium iiodicrnoium de baptilino, p.^iT.antiuis polfit vti baptilinoli.victicoifm, t.j.p.^i 1. nodanibuloncs vulgo putantui mali- baptizati, t i.p 171. baptiinii .iqu.i intci baptizandum cuanuic, t.^.p.ioi. infan- tum baptifmus dicirur pxdob.iptifmus,vide fuo loco. B^rW/iCdcfcriptio. t. i.p. f 71 Sfli.trifnms. t.^.p.^l Barbans populis quantuin (it conccdcndum. t-5P-i 5 1 Bm-1>o pitcis. t.i.p.i 74 ii.JriW.i/, ludarorum pfcudonieiTias. t.i.p.140 iiarlo/ic?!!;vii inful.r. t.i.p.^SS BwholomAtis apoftoius,notationominis. t. i.p. 1 50 £.'.r:hoUns lAas. t.^.p.ioj Bttnich liber biblicus,t.;.p.344. & eius .Ticmorialc, t.^.p.ro B-'»/'o;)^o«r;'s inythologia , t.4. ^.79. Bellerophontis literx prouerbio cjlebrcs. P-3 5 3 B^//.'< herba vtilis. t.i.p.i6o £i;^lifirij ducis magnanimitas , t.4. p.iol. eius redaftio ad fummam paupettarem. t.^.p.ioi Bclii gcrendi dot^lrinacft polcmlca,eaquc politica vel mecha- iiica, t.^.p.^^S. De illa agirur in politica,p.i94.&in flori- legio poIitico,p.iii.&aiihi. Ergo bella defendunt Rcmp. p. I94.habent (ua latfytaiTiy^ aftronomica,t.i,p. 5 i^.requi- runt fortitudinem bellicam, t.^.p.tfS. funtlcges Mofaicx dc belis, p. t6S. bellis acquiritur vel am^titur dominiura, p.174. gvmnarticabellica,t.4.p.40o.& 4o6.caufxbcllonim lunt adaltcria, t.3. p.iii. illatx iniurix , p.m. vindiftx cupiditas,p.Mi. repudiatum coniugium principis, p.iii. ratio bcllorumdiuturnorum,p.i39. iufiorum & iniufto- rara,p.Zji.p.i 59.149 15 i.i 94. ciuiliora & externorura, p.irt^.r 94.tcrreftrium& maritimorum,p. 194.6 ^S.atnrey- A)7, p.iiS. 140.118- apparatusbcllicusqualiterfe habere dcbeat, p 114. 131. bcllaquomodo (int inchoanda, idque tempeftioe,p.i4o. i^^.quomodo fint gcrenda & tradlan- da.p.iiS. &continuanda ,p.i40. quiesabello nocetpo- tentibus populis, p.iiS.quando bclla fint vitanda , p.i 5 6. paxbello pr.rferenda,p ii^.ab imparatis nonproperanda fcddifFcrenda,p.ii8.di(rolucnda,p.i5 i.quod nonnunquam fic perconiugia,p 111.118. Eucntusbellorum eft incer- tus.p.i^D. bellorum iniuftorum,p.iit. &cuin cupide fuf- cipiuntur, infelii, p.i^i. In bellis occafione eft vtendum, p.i44. & prudentecelctitate,p.i30.i5i. 140. i47.parua- ram rerum momencanequaquam negligenda.p.i^^. bella gerantur in folo hofbili, p-i^?. e loco fupcriore^p.i^^. lint neceffaria.ibid nontemeraria,p.i5 1.115.117.148.^10 dignicate adminiftranda,p 148. Confilia valent in bellis, p.149. teriores multum faciunt, p. 151. 153. conftantfa- ma.p.iif . fama belli proopprelTis fufcepti eft fauorabilis, p.i4i.bellum prius cft hofti iudicendum,p.i5 5.146. bel- Ja fiaiitcuminuocationenoiniois diuiniip.iij.tji.crude- litas fii!^ia'.ur, p.r^g. mnlta condonentur, p. 119. neraus bciloium eft pecunia, p.ti?. belli initiafunt feruidiora. p. tiS, quid agcndum fi belli initia fin: infaufta, p-iji. bcllorum concitatorcs quomodo trac1andi,p. 119. hcllo aducti populi quani fvui, p.r^i. qux ics hoftium fint va- /Ijnd.c, p.141. bclla loiigiiiqua & propinqua, p. 115. 140. bclla qa.indoquc icdiiiH-nda.p.i 3 X.quid facicndum.li duo vclpluia ingtuant.p.i 3 9.149. Hclluin focialcp.i^ii^o. quoinodo (oclj In bcllis (iiu coinparandi,p.iis. quomodo iotictatcin in bcllo pcccntcs, cxcipicndi, & quomodo pri- ftin.T locictatcs bcllum inchoantibus rcnouand.i:, p.115. 130. In beiio parcjtur agricolis , p.154. caufx vicinorum bcllonim,p.ii7. facilc (olcnt inccr vicinos populos bcll.i cxiftcic,p.i45. taliabcliaaliis vicinis cxtingucnda, p.150. 15 5._i4i.vnicus inipcrator bcUicus c(^o,p.i4R. in bcllo fit conlcnliis principuni infcriorum, p.115. imti &populi ac fubditorum, p.149. qui (i fint fufpciiti cautc cftagendum, p.119. bella confirmata Dci vi ibo, p.ifii. bclli piftura& imago,p.iio. polcmica mcchanica agit de armis bellicis, ^.698. & machinis bcllicis.p.699. prxcipuc de tormcntis, p. 700. dcbent autem inftrumenta parata fcmpcr habcre, qui bella trailant. P-^-JfJ BfW;;<«iir, rex Babylonioium. t.^.p.SS BcnediBus eft patcreremitarumin occidcnte , quorum multi (untotdines. 1.4.^.44 Beneficentii virtus in ethicis. t. 5.^.8 i. Bcneplaciti voluntas in Deo. t.3 ^,551 Bencuoientiam audicoris quomodo fibi oratot debcat compa-. tate a pcrlonis & rcbus , 1. 1 p.480. bcneuolentia auditoris erga dodorem requiutur. p.94 Berengarij doftrina dc facranicntis. 1.4.^.4» BtTf/ir^i/^, eft fpccics Cabbalx. 1.4.^,506 Bernhardus intcr patres recenfetur, ctfi tcrapore fcholallico- tum vixcri:,t.4.p.ii9.eiuschronologia. P-io^ Bsi-oyjphilofophia. 1.4.^.55 Beftu phylicadiciturtherologia.t.t.p.iyi.bcftiarumcommu- nes afteiliones fuut, quod lunc Zoophyca,p. 174. 175.178. I7i.amphibia,ibid.in(i;rta,ibid.p.i7i.i7 5. fcrpcntes, ibid. p. 178. ("pecies autcm beftiarum aues funt.p.i^i. pifces, & terreftres animantcs,p.i74.'i75. quoiumenta pcrtinent. ibid nomenclator bcftiaruin, t.i.p.r 57. cura & cultura fe- rarum beftiarumqualis efle dcbcat. t. 5.^.645 Beftialiras enornie peccatum. 1.5.^.34 Bet£ vtilitas in medicina. t.i p. 1 6(5 Bethiehem patria Chiifti. t. i.p 1 34 Bethefda. t.i.p.i6r Bcf«/* phyfica. t.i.p.itfj Benoar lapis vtilisin medicina. 1.5.^.557 Biantis Prienxi didum de inuocatione Dei. ^ t.i.p.fit Bibeftia cft Rom.Imperiura. 1.5.^.109 Bil>itio feu potus. 1.4.^.535 iJiWiit facra cur ita diAa, 1.4- p.159. locus communis de bi- bliisfacris feu facra Scriptura, 1.5.^.341. vbi agitur de at- tributis facrx Scripturx , nempe de authoricatc , claricatc, perfcdlione , de craftacionc cius qux confiliit in verfione, letlione,incerprecatione &diuifione,ibid.p.34i &c.catena librorum biblicorum eft,p. 541. & aconoraia, p 344. 545. &c. hiftoria diuifx, verfx ■ explicatx Scripturx facrx e(t, t.4.p.56.&c. canon bibliorum facrorum p.i 5 6. numcrus capitum in bibliis , p.rjS. quot capita quocidie legcnda, t.i . p.115. Alphonfus rcx quacuordecies perlegir biblia, t.4.p.io4.biblicummcniorlale incipic.p.ii. phyfica biblica ex Mofclobo, Dauide,p.579. echica biblica ex libris Salo- monis.p.^Sr. Vide fcripcurafacra. Bibiiopegtts elcgancer libros compingat. t.i p.96 Bibltetheca quib. libr. debcat efTe inftrufta & quo ordine di- fpofica, t.i. p.96. prxcipuarum bibliothccarum catalogus, t.r.p.5 S^.feneftrx earum fubfolano vento funt apcricn- dx, p.i 54.Vacicana Roinana bibliotheca, 1.5.^.574. Con- ftantinopolitana combulta. t.4.p. 100 BigamisL autor Lamech. t.^.p 71 BUis flaux & acrx phyfica, t.i.p.i86. & phyfico-medica, tom. 5. pag. 585. 545. biliofi teniperaraenti mcdicina;. p.6l «.6 I7.6ri.6ir Binartj arithmologia, vtdu.xclaues ecclefix, duxvircutes hi- ftorix,t.4.p. 545.34r.duo fcjcios non recipientia , p 545. dnoquxnon po(luntcicurari,p. 345.^^0 qu.T: non poflunt occultari,p. 3 ^S.duo peccatum augcntia & tcrtium irritans, duo pcrturbantia & tertium irricans. P-34J. Bifeliio linex rcitx quomodo fiat in geometricis jt.i.p.^o i. bi(c=" '^""^ inuencum Chineafibus adlcribunt. t.;p.70o B^raivw phyf.ca. t.i.p.iyS £<,«.T//? phyftca. . t-^-P-!7« Bo>i-f.tcius III. RomanusPont^fex eft primus vuiuerlal.s Epifcopus,t.4.p jyBoiiif^^c') Vlll.Pont.malitia. p.105 BonifMinui conftitutioncs in iutc canonico. t. ; .p.5 3 9 Boni mecaphyficabonumdchnit & proprictates eius dicit, t.i p.iy.diuiditque pci giad. & afeaiones, p.17.1». cjuo- modo hono malum aduerfetut,ihid. bonum elt ohieaam voluntatis & appetibilc.t.i.p./^.t. j.p 1 i6. Hnis omnis ha- bet rationemboni, t.i.p.^ti.collatio bonitatis & verita- tis, t.i. p.75. nacura feruat charaftercm boni , p. 104. bo- num honeftum cft norma aliorumbonorum^t.^.p.ii. bo- num per fe eft mclius bono per accidens , t.i.p.^f^i. de fummo bonocollegit Varro duccntas oauagintaodlo do- aorumopiniones, c.;. p 10.35;. bonitatis cthica,vbi eft locus dc bonis operibus & eorum conditionibus , t.;. p.jSS.jS^. bona opcra funt aaiones fpintuales , P451. qCid de bonis honiinum intentiouibus_ fit fcnticndum, ib. Bonitas Dci,p. 514. ;4S,;49.Dcus eftfummum bonum fui ipfius & creaturarum, p.;;i. bonit.^screaturarum, p.!54. 3 5 5.omncs.crcatura; bonx func condita-,ibid. bene a Deo re"untur,ibid. &c. crcaturarum rationalium bonitas praxi- puc notabilis , t.i. p-75. ^t angcloium & hominum, t.j. p.;5 8.an omnis virbonus fit ciuis inquapiam Rep. p. 168 'Sonn funt ttium genetum, animi , corporis & fortuna;,t.;. p.116. Bonorum fortun.r fcu terrenortmi falutaris vfus confiftitin liberalitate,iiofpitalitate,elcemofynis,t. 3.^.8 i. SZ.83.& eft a fide iuftificante.p. 587.80^3 terrenacccle- fiaftica in quatuor parres diuidenda. p.4'4 Bootes fidus Sepcentrionale. 1. 1^.408 Borufforum conucrfotum ad Chtiftianam fidem chtonologia. t.^.p.iio Boms phyfica.t.i.p 17^. Poum cura propric dicitur bucolica, qua; vox latiiis cxtenditur,t. ^.p.fi^i-bos maftatus prifcis Rom. imago vidtori.T. p.iii Etoc^i) anatomi^ t.i.p.185 Eraf/)WJi(»fs philofophi Indici. ?.l.p. 103. 1.4.^,57 Bjj'.;^*'»»^©- periodus qua:. t.i.p.^Si l&^^n^-mXtiAicoi raetrum. t. '.p.5 ' 9 BrHjfics. i.<,-mmlia ad vitem & riuam, t.i. p. n 8 . eius vfus iii medicina. p.i^o.t 3.^.610 Brnhe, infignisaftronomus. 1.4.^.58.59 Breuimtis ei\ amans natuia, t.i.p.104. refta Hnea in geome- tricis eft breuifTima inter duo punifta,peripheria incer tria, p.;oi. Breuis quantitas in proli:idia,r.i. p.5 14. breuisfyl- laba, p. 161. breuitatem fucc.nftam amanc difpucationts. t.4.p. !77 BfUj^nnu defctiptio, t.i.p.5<59. Bricanni & Brigantes quales (mc populi. t.5.p.ii7 Btontologia, cft dodrina de tonitru, ex lobo & Pfalmis Daui- dis delineata. t.4.p.;8o Brutsi Sc racionis expcrtcs anlmantes hahentfuam pliyficam, t.i.p.171 quomodo a Dco gubcrnencut,t. ;.p 3 57. bruta h.ibcnt innatas Ipecics vniucrlales,t.i.p.ii.& appetitum, qui eft fimile quid afteftui hominum , t.5. p.15. habent fiia fymnia.t i.p.170. fcrmonc carent, p.189. varie diui- dun:iii-,p.T7,.vcntriculus brutorum qualis,p.i8i. long.c- uitas quorudam brutorum animaIium,t.3.p.64'.'irutorura }'hy(icA apud lobum, Dauidem,Saloraoncm,t.4.p. ;79.&c. iii btutis eft (imilitudo multarura adionum rationaliuin, p.41 ;. hominis ius & impcrium ad bruta animalla , t.3. p.^fJ^.vudc ca licct occiderc & maiftate in cibum, p.iii. homo cft maior bruto , vt valcat confequentia a bruto ad homincm,t.4p.4i}. phyficas res potcft homoabrutis difccrct.i p.iii. & ethicas, qusdifciplina zoop.rdia ap- pcllatur.c.4.p.4,,.i„ duobus niagis brutum fequi, quam homincm fascft. p ;46 B'«-A fijrna zodiaci. t.i.p.+^o B'ibuU heiba.ciufquc viicus. t.i.p 160 B-i{>:'fiitarum rcgnum in jEgypto. t '/ p 8 Sucolic^ artis delineatio.t.j.p.g^o. bucolica opum acquifi"tio qualis lit. r , „ , , ^ Bufonites, lapis. Btiglofji vtiluas in mcdiciiia. BiUgart ad fidcm conucrfi. Butyri cflic..cia in mcdicamentis. Buxi phyfica. Bynum in zitiiepfia. t.l.p.T^S t.i p.i6o t.4.p. ici t. 5.p.6lO t.i.p.i 6) t.3.p.66i CEft triftis litera. t i.p.576 CablpnU delincatio,t.4.p.;C4. cftquc vel gcncralis, ibid. vcl fpccialis , ncmpc Gcmatria , Notarikon , Temurah, p.;o5.C.ibbala Berefchith, p.306. & Mcrcabah de nomi- nibus Dei,ibid. & angelorum.p.^c^. Cabbalifta:, t.i.p.89. 147. catalogus corum , tom. 4. pag. 45. & efFefta. t.i.p.Si Caci ab Hcrcule vi(fti mythologia. t.^.p.So Cadmt hiftoria. 1.4.^.79 Cadmi/iKYri mineralis. 1.1.^.148.151 Cs.cieu ventus nubes ad fe trahit. ti.p.134 Cimentariti. t. 3.^.631 Citmenrittio chymicorum. t.^.p.fi^o C/ifs. phyfica & niedicina. t.^.p.^il C.Iulij Csfaris hiftoria,t. 4.^.88. 91. & fymbolum,p.5 18. feli- citcr cum hoftibus conflixic quinquagies bis,t.5.p.io9.x'ra lulij C.Tfaris. t.4. p.119 Caffirett Philippi , Ca:faiea Stratonis vrbcs in honorem Cx- farum condit*. t. 4.^.95 C,:fareum \\is. t.^.p.jo.^i €«/«?■« in poetica. t. i.p.518 Caini hiftoria,t.4.p. 54.70.7 i.quale fignum Deus Caino im- pofuerit. ibid. KaxJ Tvy^ & i(ji;(5<) Cj!/«///Mmorbus.Eius reniedia,t.3 p.^go.^SS.fifiS.acrca fran- gunt calculum, t.i.p.130. in atichmecica numeramus cal- culis. p. 150.131 Calditrium balneum. t.^.p 140 Calefailio clt ab ignc,c.i.p.iii.maior calcfadio eft amaiorc igne. ibid. CalendA prima dies menfis apud Latinos. t.i.p.457 C/j/!^«/,£ Inip.hiftoria, t.^.p. ^^.fymbolum.p ^ig.fuic folicus capcarc niuficas. c. 3.^,61 Califhatus fuic iuuv^eiu vic.triorum Saracenicorum,hiftoria cius. t. 3.P.116 Ca/rf/)/ periodus in chronologi(;is. t.^.p.iio Calix poeticus. 1. 1 .p.5 5 1 C»/^f rnons alciflimus Abyla: oppoficus. t.i.p.585 Caloris phyfica dicit quod fic actiua qualicas ,t.i.p.iio. iii. cuius actioncs funt fegregare fcgrsganda , extcnuare, maturaie,ficcare,molliie &c. p. II I. niorusefta calore & caufa caloris , P-iij. ignis eft primum calidum , p.iii. amara funt calida , P-i^o. ficcitas eft amica caliditatiss piii. collatio caloris & frigoris,p. 111.1.3.^.543 ealor in putrefadione fcminis quid efficiat,p.io6.calida vel frigi- dafigna zodiaci , p 500.501. calorisconfideratio medica, t. 5. p. 543. an vim calefaciendi habeat canicula ftella. t.i.p4i8 Caluinifii an exclufi fint a rcligione pacis. t.^.p.i 16 Caltimnii crimen^t.^. p.99. 101.488. calumnia;iuramentum in iure Romano. P-5°7 Caltmniatores. t. ; .p. 9 8 Calx quomodo ab architedto confidcretur. t.4.p.^- 3 J Cambium ([uid. r.i.p.1 86.^.3. p. 148 Cambyfis regis Perfarum hiftoria. ^.4.^.86.87 Cftwjc/! phyfica. t. t.p.176 Campam a'nigma, t.4. p.^iS. cur in campgna fonus duret celfante pulfu. t.i.p.167 Ci«»a/iKi in phyficis. t.i.p.^J'^ Canales vrhis Romx. t. 3.P 1 1 1 Ceinarii infulx. t.ip. 575 C/iwen phyfica,t.i.p 175 cancroruni oculi profunt in medici- na p.148 cancet fidus ccclerte,p.4ii. qux regioiies& vrbes ei fubieiflar, p.^ii.qui' e'us efficacia,p. ^oo.tropicus cancri in fphxra, p. ; 9 ; . cancri rcgioncs in cceIo. p.40 J Candanles tex Lydorumvxorcm fuam nudam Gygi fatelliti oftendit. 1.3.^.151 Candidum plumbum , t. 5.p. 674. Candid.r les quinquc. t.4.p 546. Candidati apud Romanos. t.^.p.iiS.i 11.1.4.^.5 3 9 C«»i^«m echica. t. 5.^.99 Canicuiain afttonomicis, t.i. p 415. ab cius ortu jSgypti annum Reixim & Verborum. annum incii)iunt, p.41 6. an vim calefacicndi habcat in x- ftatc. p.4 1 8 CaiiicuUres Jies,t.i.p.45 J.iuando in anno incipiant & dcfi- nant. t.i.p.490 Canis piiyfica , t.t.p. 177. canum fidclitas in homines hcros, t.J. p.7i 5- imaso adh.vfionis nortrx- ad Dcuni, t.4. p.4 1 j- Cardinnlia fij^na zodiaci cjii.<;,t.i. p.4oi. Catdinalcs domu? ca-li,p.5o6.in quibus ftv.'lla: ai^unt cfficacius. P.S09 Cardinaitbiis rubcr pilcus dcccrnitur. t ^.p.in Ka^iitiyyiii^Pit cfl: folus Dcus.t.j .p. 548. hoc attributuni diabo- lo non conipctlt. P- 5 (-o Caries in phyficis. t.i.p.iiy philologia Rabbinorum dc canc , t.i. p.i^o. curacanum Crtnf.im cthica cft in dilcftionc Dci,t. 1.^.45. &amotc pvo vcnaticorum, qualcs cancs vcnatici c.lll- dcbcant, t. 3 .p.7 1 1 . yii.cura canum pecuarionim, p.^^;. cancs vcnaticos zc- phyri in odorando inipcdiuut,t.i.p.i34.cani$ maior&mi- noi in aftronomicis. t.i.p.41; Caniiis pes in profodia. t.i.p.5 ib Canon quarc dicantur (acrx fcriptur.r, t.^.p.i^S. canon fcri- ptura: cum tcmpotecrcuit,t.5.p.;4»..canonct apoftolorum quo loco fint habcndi.p.408. Canonicx cpiftolx- N.T. t.4. p.zfio. Canonicum ius quomodo habeat, & qu.r cius prin- cipia.t.i. p.Si. nomcnclator cius , p.i^tf. quarc & quo- modo fit difccndum , p.117. rcgulx canonici iuris contra errores Panatus ipfius incipiunt, 1.5.^.407. otigocius & an iiodie nosobliget,t.4.p.5^.iuris canonici feu Pontificij delincatio incipit, t.j.p. «ji. eius mcthodusfcu difpolitio in dccret.um,ibid.dcctetale$,p. j 3 8. clcmcntinas & cxtraua- gantes. P- 5 3 9 Cananicatibus C]ui debeant frui. ^.5,^.43 5 Cansnifls, Scholaftici,t.4. p.40. fingunt prohibitioncm con- iugij intcrcertaspetfonas. 1.5.^.575 Cantabrigicnfis fchola. t.^.p. loo Canticnm cinticorum, iibcr Saloraonis in bibllis,t.3. p.?43. 345.& eius mcniorialc. t. 4.^.17 CantiUna mul!ca,t i.p. 6 16.^14. cantilen.-cccclefiaftica; non tantilm ore , fed euam bono animi afFeftu canend.1.-. t.3.p.4i5 C/i»f«i logicus hominis proprius,t.i. p.190. cantuseftgenus exercitationis in gymnaftica, t.4 p.407.409. & cius vfus, p.^r^. cantus in Mufica durus vel mollis , t.i. p.So.t.i. p.Sii.cantus in dramatibus. 1.5.^.709 Cafitanei otficiuni in hello. 1.5.^.119 Capitclij fundamcnta iadla. r.^.p.S 5 CapitoliHi agoncs qui. t.^.p.i 1 1. Capnion feu Reuchlinus homo tiilinguis Roma; difcit fan- Aani linguam a ludxo fingulis fioris fingulos aureos in JiAnci^iv pendens, t.4. p.ii6. bonus cft Cabhalilla , t.4, p. 307. facete taxat nauitios ftudiofos hxninazipif;. t. 5. p. 180 Capo 3u\s. t.i.p.i75 Caph litera,a cutuitate ita diifta. t.i.p.i4& Ctifpans. t.i.p 161 Caprs, &caprex phyfica.t.i.p. i77.capia: deleflantur amaris, p. ifl^.caprarumgrex firtitui herbaeryngii,p i6o.caprarum pccuaria,t.5.p.64i fun Aio caprarij, p.64;. capra.* figillum, feu tetraLerania,t.i.p.i5i. capra faltans ,eft meteorum. p.131.159 Capricornus fignum ciilefte in zodiaco , t.i. p 501. regiones eius in ccclo.p.^o^. regiones Sc vrbes ei fubieftxin terra, , p. 5 II. tropicus capiicorni in Spharra. p. 381. 585 C<»/ifa vrbs percaliginera,t-5.p.i5i.quomodo vrbs capienda, p.i4i. 149. capta vtbe quid fiat arma fcrentibus , p.i47. 148. capta vrbe ciues funt in poteftatc viiftoris , p.155. capta vrbe virorum abftinentia a mulieribus quid faciat, p.i44 caufe captarum vrbium,p.ii i.capta vrbe a templis eft abftinendum. P-2^4^ Capti in bcllo verum dicant & veniam pe.tant , t.?. p.15}. clementia viftoris in captos bello ciuili mulcum facit,p.i 3 8. capti dcdititij quomodo tradandi. ?-^i4- • C^/im» quomodo trai poccica gcncralis cft,t. i .p.5 1 ; . 5 14. &c. iiabct no- mcnclatorcm, p.15 3. caimcn Hcbrium & cins tcchnopa:- gnion,p.5 50.5 ; i.& cius fpccics,p.5 5 ^.carnicn Gra'cum & tcchnopxgjiion cius^p-j^o. carnicn Latinum,p.545.& cius tcchnop.cgnion,p.547.carmcn Geriiian. P-S''^ Carmenta matcr Luandri. t.4 p.8o Carneades(o\\\.ni fuit fe purgarc helIeboro,ciimei rclpon- dcndum eflcc in difpucationibus. 1.4.^.375 Ci}aleaictis,vevCus. t.i.p.5 1 8.5 19 C/itanavrhs Sicilix,hinc Catanxi adoiefcentcs, qui parentes fuos liumcris portant cx incendio, 1.3^155 Catnphracioriini equitura in bello magna eft: neceflitas & vti- litas. t-J-P-MS Cataftafts in dramacibus. t. 3.^.709 Cataftrophe in dramacibut. M .p 5 iit.3-P-709 Cataymvcgio. 1.1.^.589 Cateeheps Index taiechefis tcligionis Chriftian* traftatur in gcnerc , t.j. p.jji- particulatim explicatquinque capita , fymbolum apoftolicum,p. n !• decslogum.p.j 3 5. orationemdomini- cam.p.j jg. baptifmum,j 39. & coenam dominicam, 340. principia catecliefeos , t.i. p.8i. capita eius recitantur in trihus iinguis Latina,Gra:ca,Hebra;a,p.3 3 5. catechefis Lu- thcri, Bohcmica, Gcneuenfis, "t.4. p.^x- cafus confcientia; iuxta capita catcchcfcos paulo antc rcciiata funt. tom. 5.pag.4z8 Cntegorica propofitio in logicis cft axioma fimplex,t. t.p.45 !• catcgoricus fyllogifmus. P'457 CategoremMica vox. t.i.p.407.44} Cntenntio poetica. • t.i.p.^i^ Cathedrs. Petii prognofticon in Calcnd. t ?,.p.490 Cathetos efl linca perpendicularis in triangulo in fubieftam bafin. t.i.p.3i6 C/»r^e/Jr;» fcicntia eflmetaphyfica, t.z. p. 5. locuscommunis de ecclcfia catholica.cius capite, notls, nominCjt.^.p.^So. 381. catholica; epiftola; in N. Tcflamento cut ita didar. t.4. p.zifi CMilinarium hcllum. r.^.p.SS Cato maior & minor.quorum hic fit «oTi;^^f,t.4.p.88.Catonc hoc contenti fimus,ptoucrbium Atigufti. t.i.p.374 C/>«i!i'«»> glcba plnguis. c.i.p.i^i Caucafus raons Afia: maioris , cuius altitixlo fuperat quatuor milliaria Gcrmanica. . t.x.p. 113 C.*»^/'* Dracohis in theoriis planetarum. . t.i.p.^i^ Cittt&dij ftrudtura. t.^.p.i^o Citdis in medicina. t.j.p.6io CMftriiin locus metaphyficus agitde caufarum diuifione in geiierc,t.i P.41.& in fpccic dc caufacfficiente.p.^j. fine, p.44 materia & forma.p.^^.^^. & de caufato, p.45. locus logicus itidcm agit de cau fa in genere, t.i.p.410. & in fpecie,4i I.4I1.&C. nomenclator cautarura.i^o. caufa eft maiot & mclior efTecfhiit.i.p. ^.caufa eft in cffc(Su&con- tra,p.5 3.rcs habcnt duas.tres, &quatuorcaufas, 97. relata fibi fuht mutuo caufi,5«.caufa vniuerfalis & particularis, 11. caufa ptoxima & remota arribigue dicitur , i6. caufa coiruptionis rei, 18. caufa mali.iS. caufs rationem habet gcnus.t. i.p.414. & pars, 413. collatio caufa: & principij, t.i.p.^i.abfolutum a cauf'a,i7.fallacia fecundum non cau- fam.vt caufanj,t.i.p.44i.caufas &efFec1a oporcet confide- rare iil confultationc.t. 4.^.5 78. caufe habituum intelle- «mythologia. t 4 p lo f:erelrri aBatomia in phyfitis.t.x.p.ig^.cojlatio totdis &€«- rcbrijt.i.p.iSi.in cerebio gignitur fpiritus naturalis, t. ;, ^.546. in ccrcbro omnes funt fenfus,"t.i.p.i 64. cetebti confort3tio,r.j.p.6i9.ei*cictio cerebti ptotncmoiiahomi- nis, t.4. p.7. mcdicina chymica pio moibis cx cercbro oriundis. t. j.p.^Sl Cereuifmria dofttinadicitur zytlicptica & incipit, 1.3.^.660. vbittaLVatur dc frumenti pra;paiationc, 661. crcmoris po- lentacei prafparatione, 661. lupuli adicaionc,66 5. fcrcum pcririiftionc,ibid. & diffcrentiis ccrcuifiaium, p.564. qu£E ccrcuifix- fint falubies. p. 619.610 Ceremonia.(i\ix\\heix,(\\iX nCcefTari», t. ^.p.^^i. cafus con- fcienti.T circaccicmonias,p.434. cclcmonialcs lcges Mo» faica?,3 6 5.explicantur, ; 69. funt abiogata;. p.j^^.j^tf Cerinthus hcieticus quando vixetit. 1.4.^.97 Ceromittifiiiim. r.i.p.i6i Ciphrain arithmccicis. t.i.p.116 Circinus cft inftrumcncum pcrip!icri.v duccndx in geomc- tricis.t.i. p.joi. pr.vcipuum initrumcntUiii arcliitcifti, t.4. p.i;i.eius inucntor Talus. 1. 1.^.554 CirciiLitio chymicoruiii. t.j.p.676 Circidi geomctria incipit.t.i.p. ji^.jo^. commehdans cireu- Uim.p. ;i9.& pr.rcipuc agcns dccirculo infcriptis, adfcrip- tis & perfcriptis lincis.rad o,di.',ractro,finibus, tangentibus' & fecantibus,p.; ;o.; j i.circuli nonienclator cft,t.i.p.i4i. gcoda;(u, r.i.p. ;69. circuli periphcrlx ratio addiametrum cft tripla fcfquilcptima, p. 519. circuli arca ad quadratnm diamctri e(t fupcrparci^s trcs vndecimas,p.6 jT.circuIoruiil ratio intcr (clc c(l duplicata.ibid. cur circulus dicatur figurd prima, p.jio. fpecics corpore.i: lc in circiiliim diftunduncj p. 119. circuliis cft fundamcntum ifonhopicorum , t j. p.687.regulz m.igi.i' mcchanicx' de circulo.p. 618. circali in fpharra & aftiouomicis maximi & parallcli, t.i. p.j 90. & fcqucnc.4i9.circulus etiaiTi impropvic dicinir , vr. nulla in arirhmer.dicitur nulla,p.iib.circulus Syllogifticus, t.i. P4J5. circulide inuentione argumtntorum logicorum & orarorioruiti , dc quibus agitur iti cyclDgnomoiiicis t. i, p.476. 477. &c. circuli in P>.om. imperio, Ccrni,,2^Vil5Jji t.5.p.ii7 Circiimcifio Sacramentum pra;piitij risftifli in V.T. t.j. pij 9^; ;97.circumcifionis ctimen in iurc. p 488 Circtimflexus accentus in grammaticis. p.i.p.161 C/rf«?w/fr//iw magnitudines in geoniettia.t.i.p.ljg.joo. citi cuiBfcriptiuus locus. P-37 CircumflM!t!i!,in Q[ao finc prxdicamcnco, 1-1.^.54. earuninu- rBcrus vficacus, t. t.p.407, circumftantix loci & tempotis taciunc ad difccntiam,90.metonymia carum in rhetoricisi 578. coaueniunt oriinibus creaturis ho; circumftantia:, t. j.p.j 5 ■;.& habent ethicam.. 1. 116.117 Cifioianits cft catalogus ordiliis dierUm per orhnes menfcs anni,in profa & in carmine. t.i.p.489 Ciflerrm. ■ 1 1.^.557 CiiMisnii fignum in grammaticis,t. i.p.j^^.citationcs in iure & carum rcgulx. '^■5'P-50S C!>r; .5 maius. t.i.p.l^i Cittiirs iuris fyftcma fcu lutifprudcntia incipit ,r. j. p.^jg^ cius principia!& methodus, t.i.p.81. quare & quoinodd lurifprudcntia fit difcenda, p.ii6. 1 17. diuifio, t. j.p.ii^; ciuiiium bcllorum florilegium aglt de coriimraalis& cru- delitatc,t. ; p. 119. 15 8. 15 9. initia.autoreS & cupidi hcllo- rum ciuilium, p.159. hxc bella quibus modis & q.in cail- tioncfincgcrenda,p.i5 9.i70 i^i.quid in cis duci facicn- dum, qux debeac tfTe concordia ducum , qux dcfccliones foHcitandx, p.i^ 9. i6c. cxitus &vi!ftori.v inbellis c!uili- bus ibid. p.171. ciuilium pcenarum quacuor funt gradus apud lud.ros. r. ;.p.j68 Ciuiiitai morum in ethicis. t.j.p.ioS.iCg Ciuis boni & mali indicia,t.4. p. ; 50. ciuisbonus &vir bonus an diftcrant.t. j.p. 164 ib^.c uium numcrusin politicis cft definiendus,p.i67. ciucs benc funt inftituendip. 164.165. & exeicendi, p.i ; 5. bcncuolcntia ciuium maqiftratui efl comparanda , & quoraodo jd nat, p.169. inquilini ciuibus non funt .cquandi , p.i66. qui ciucs dcbeant priuilegia maiora habcre, p.154. ciuium veftitus , p.165. Salomonis etliica de ciuibus. t.4j>. 584 C'«/V,w,vrbs,Rcfp.quomodo inter (e conucniant & difrerant. t.;.p.i64.i67 Cladiitm bello acceprarum caufx,r.;.p 11^.149. & tsrioyva- sjK«,p.ii4. qu.-c innuunt,cas (xpc clTc ineuitabilcs , ibid. cladcs bcllicas vfitate fcquitut populorum & (bcionim defe^flio , p.iij. 114. 1 J4. 1 js. 141. oflicium magi-- ftratus eft clades actcptas non difrimuhre , ^.^5 9- led fuis nunciarc,p.ii6.remcdium adhibcrc inuocacionisdiui- n.T, p.ii.5i62. ciuci & niili[cs crigcre , p.i^S. vim oftcit- tarc, p.iJ4 Index c'' taie ,p.i54. ijy.fuincus publicos moderati.p.iji. & res perdicas compenfarc.p.i^S. cladibusacccptis,(i fubditi vel focij fint voluntarij , folent effe gratiffimi, p. 148. clades extraordinatix , p. 140. remotiirime acceptx , p.130. ini- tio belli illat* , p. 114. cladium vtrinquc acccptarura vti- litas. P-iJo Clmgorn fcftum apud ludaros. 1.3.^.3 70.^.1.^.451 CUrettim vinum. t. 3 .p. 6 5 9 Clarifimi in Imperio Rom.qui. t.^.p.in CUritaf principiorum cognitionis in difciplinis, t.i.p.73. *•'*" lirasfacra: fcriptura;. 1.3.^.341.341 C/ii/?Jf.« copia; vrbis Roma: olim. , t.j.p.iio Chudij I. Imperatoris hilloria , t. 4. p. ^6. Sc fynibolum. P-319 . Clniidij II. Imperatoris hiftoria , t. 4. p. 99. & fymbolum. p.310 CLiiucordiiim,\n\immentum Mulicum. t. 3.p.68 8 Clants cft inftrumentura aperiendi res claufas , de quo aeni- gmaeft , t. 4. p. ^iS.metaplioricedicitur claui logica, t.i. p. 465. ciauimufica, t.i. p. «10. clauibus duabus ecclefis. t.3-P-5 94- M-P.542- Claufura carminis genus. t.i.p.5 31 C/eOTf»«<» magiftratus. t.j.p.171 C.'fOT(;n/(»*conftitutiones luris Canonici. 1.3.^.115 Cleopatra regina jEgypti vltima. 1.4.^.91 Clepjy dra poccici. t.i.p.551 C/er;c( dicuntur 5/<«)»u^«r,t. 3.^.44 9. clerici debentclTefanfti, p.^ig.fanilc feruareconiugium, p.413. necci prxponcrc fornicationem, p. 113. 411. in officio ecclefiaftico debent habere cxaminationera, cIe(Sionem,& ordinationeni legi- tima,p.4i 5.416. erte dofti Sc fpiritualcs.ibid.vnam haberc ccclefia,p.4->i8.alicnas & plurcs non captacc,ibid.fcripturas callere , docete populum , rem diuinam agere , p. 418. in politicisclcrici nuliarahabcnt poteftatcm, p. 111. fubieifli debent elTc magirtr.uibus & non negarc eis tributa, p.414. ias magiftracus , adeoque Imp. in clcilicnc clericorum, p.416. laicipoflunt ctiam clericifieri, ibid. rcgula:ex iure canonico dehifcc clericorumofficiis, p. 418. 5 33. clerico- rumordines provt hodic habent, ex iudaifmo & gentilif- mo funt conflati. P-4i7 CUmatiim geographia, t.i. p 540. qusnam fit vtilitas clima- tum conftituendorum, p. 541. inucnire iu quo climatc fit propofitus locus,p. 541. tabula climatum & parallclorum. ibid.p.543 Cfcw;»x figura thctorica. t.ip.^Sj Cloaci ftruiflura, t.4. p. 140. cloacs vrbis Romxquaj " fuetint olim. t.j p.iii C/y/iW poleraica, t. 3. p. 699. ciipeus atdcns mctcorum ,t. 1. p.i3 9.clypeus pocticus. t.i.p.551 Clytemneftram in pudicitia tcnetmufica. t.j.p.fiS^ Coaitionis neceflitas opponitur necclTitati immutabiiitacis, t.i.p.4(;.47.coadacatifacfficiens,p.45.coaLiura feu violen- tumnon eft durabilc , t. i. p.78. coaflio ad malumfacicn- dum. t.j.p.ii^ Coapdatio pertinet ad corruptioncm corpium, idquc quatuot modis,t.i.p.ii4.coagulacio chymicotumo. t. 3.^.670 Coajfatio in asdificiis. 1.4.^.141 Nerui Coccei Imp.hiftoria,t.4.p.97.& fymbolum. P. J 19 Coc^/e* phyfica,t.i.p.i74.cochlca foiaris poetica. t. i.p.551, CoSionu phyfica.t.i. p.iiS. coiTtio hcrbarura in pharmacopo- lio,t.3.p.(567.co(2:io chymicorum. t. 3.^.670 Codex in iurc.t.^.p.ii ^.ciusmcthodu», 1.3.^.530.1.4.^.49 CodiciRorum iura. t.j.p.477 Codrus rcx Athenienfium. t 4.p.8i Coeli phyfica,t.i.p.n6. ccclum ftat & quiefcit immobileiuxta fententiam Copetnici & Tychonis, t. 4. p. 5 9. eft apjit^- 7»v & incorruptibile fecundum fubftantiam, t.i. p. 18.1 17. mutationiobnoxium fecundum accidens.t i.p.405 mathe- matica cceli dicitut Vranometria, ac incipic,p. 3 S 6. coslura cft figurs rotundx, p.379. &inloco,p.37.an in coslum Sc ciuscorpora cadat priuatiOjp.io^.angeli boni prxfunc cp. 146. colonia: vrbis Romx. p.iio ColorU phyfica,t.i.p.ii8.optic3, p. 5 97.607. an colorpcr fe fit vifibilis , p. 593. colot omniura fere corporum qualitaSi p. 1 1 1. colorcs numerantur fcx ptincipalcs.nouaginta vnus acceflbri), p. 5 97. colorcs ftellarum iuxta planctaiuni co- lores notantur, p. 401. 191. tot funt virtuccs planiarum, quot funt colores, p. 159. colorcs domiciliorum c(rli iu aftrologia, p. 506. colorcsquatuor humorum in coiport; animantis,t.3.p.6ii.color veftiuni hominis aibus vc-lniger. t.4.p.5 5 8 Colojfmfes in Afia funt, adqnos Paulus fcripfit epiftolam, t. 3. p. 344.cuiusraemoriaIe. t.^.p.ij Columba phyCica , t.i.p.171. columbariumquomodo colen- dura , t. 3. p. 644. mythologiacolurabx cx hiftoria Nox. t.4-P.74- Co/«OT»*architc£lonica,t.4.p.i3 5.136. cius ratio Sc fpecies. ibid.columna poetica. 1.1.^.551 Kai?^ot , vnde carmcn dicitur n^noKjiAoii, J^/xaAop, &c. t.i.p. 515 colum & fcmicolum in grarainatica,& in pcriodis. p. 5 64 Coluriis cft circulus in fph.ir.a,duplcx xquinoc'tiorujn,& folfti- tiorum. 1.1.^.581.583.591 Coluthea fiutex. t.i.p. 1 6 j Comhnfium inaftiologia vfurpatur , vt horx cinibuftx. t. 1. p.45o.combuftus planeta^p.^o^.quieft imbccillior. ibid.. Co/wcr«n)cteorologia,t.i.p.i ji.i 5 9. phyfiognomiB,p.' 91- & «rfei^^asjxov , p. 518. coraetx xthcrij pro ftellis liabcntur, p.405. cometavifuscuni Chiiftus nafccrctur, t. ^.^.95. co- mcta vifus noftris tcmporibus citca fidus Cairiopcix, t.i.p.405 Comciorimin Impeiio Rom.catalogus. t.j.p.117.113 Comitialtt Rerum & Verborum. <*«(»/«/»/« cJic». t.i.p-4Si.45j Cuw/n.finpcciodorhctorica, t. i.p. }8i. comma in mulicis. M.p.«i8 CommMiiimin dramatibus. t.j.p.709 Comme M Hs inhcWo cY.uV\s optimus.t.^.p.i; j.commcatu!; mi- giftcr,p.i i4.cuius officium cll.vt maturc in bcllo pto cxct- cicu commcatum comnatcr. P-^JJ Commcrci.% funt fcruanda in Rep.t.3 .p.165. quia cifunt pra.'fi- dio p.i iq.^decori. p.KJS Commenii.tiiuti oiatio. t.i.p.481 Commentittio oratoria. l. i.p.^^^f Cwnwsi/T^irM iegispadum iniute. ' 1.3.^.485 Commijforum imi. t.j.p.475 CD/»»j;.vr;(iclivmicorura. 1.5.^.670 Co^jwW.wjfl fpecies contraftus. Quinquc rcsaliisnon funt commodaiidr, t.4. p. 544. i.]uatuor rebus commodatis non prodcll vti,ibid.rc<;ulx iutis dccommodaro. t. 5.^.480.481 Commoditaiis inftrumcntum opponitur inllrumcnto ncccfli- tatis. 1.1.^.46 Commodl Imp.Rom.hiftoria,t.4.d.98.fymbolum. p.5 1 9 Commotio terrx' propter quatuor. ^.4.^.545 Communitatij locus communis metaphyCcus , in commiini fubiciflo, t.i. p.48. communi tcrmino artionis a quo & ad <]uem,p.(i S.communibuspdncipiis, :.i.p.75. communc no- Bien e(l in gtammaticis , p. 165. comnuinio amicorumin cthicis,t.5.p.9i. communio fandorumin fymbolo apofto- lico,p.5 54. j 5 5, communitas Socratis & Laccd.i;monioruiu <3ualisfucrit,p.5i4.communitasPlatonis rcfutataeft,p. 1 5 8 communis diuidundi aiiio iniure. P'i49 Commtinicibiltnm metaphylica^t.i.p.^^.^i. communicabilevt quod,& communicabile vt quo & contra, p. 5 1. bonum eft fui communicatiuum, p. 17. elTentia eft communicabilis, exiftentiaincommunicahilis. p. 10 CD»»OT«»(f^/(ofigurarhctorica. t.i.p 590 Communicatio idiomatum in doiflrinade Chrifto eftfynccdo- chicus modus loquendi. t.i.p.^Si.t.j.p.j^S CoCT»j«f,j(io,t.5.p. 14^147. anomalia commutationis in; l.ine- topraphia quid fit. 1.1^.414 Comaedia dvim^xrii fpecies, 1.1.^.514.^.5.^.709 Compitritt^onis\ogica.Sc raetaphifica, t.i.p.4i9 & iiomencla- tor, p.151. confequentia a comparatis, p. 450. & a fenfu comparato,p.45 i.comparationis 3?qualis& ina;qualis rela- tio,t.i. p.5 5. comparatio grammatica, ciufque gradus, t.i. p.i^( iSS. gradus comparatiuus, ibid. Gomparatio ha"c in Grxcalinguap.?'"8.in Latina,p.;4S.comparatio ihetorica, p 5 9i.cuius ,z3©)/",«»«&^^pud Aphthonium.p. 501. com- patatio virtutum inethicis,t. 5.^.54. nomenclatorgraduum comparatlonis in grammatica. t.i.p.117 Com^endi^ encyclop.rdi.^inclpiunt,t. i. p. 17. compcndia in operatione arithnictica folcnt vocari praiTticx Italica:, vt in aurearegula. t.i.p 144 Co7»;>f»/;«(D in iure & cius regula:. ^.5,^.487 Comjilementx in geometricis , vt in quadrangulis parallelo- grammis,t. i.p.) 10. in circulis.p. ;i8.in finibus,ibid in arith- meticis etiam complcmenta nominantur, vt in extrattionc radicis quadiatx,p.i6o.item in numeriscolTicis. p 190. &c. Completum & incompletum cns in metapiiyficis, t.i.p.19.10. completa&incompleta fubftaniia, p.51. proxima caufa rei eft eiuscompleta caulalitas. P-44 Complexum & incomplexum cns in metaphyficis, t.i. p. 7.10. veritascompIexa& incompkxa,p. i.',.i6. (ic neceflariumcft incom^jlexum vel comp]exum,p.4i5.fic vniucrfalc.p.ii.con- ceptu<;, p. 16. principia cognitionis funt incomplexa vel complexa. t.i.p.75 Compojfitionts metaphyfica, t. i. p. 50. ; i. omnccaufatum cft compofitum , p. 4«;. argumentatio ad compofitum & varij inodi compofirionis,|i.;i. compo(Jtum eft tcrminus genc- rationis, p.i i^.iu arithmeticis compofitus numerusprima opponirur, p.ii6. 117.156. qui numcrus viiliseft in redu- iflione fra»;»(aftronomicus incipit, t.i. p.448.principia eius, t.i. Tom. iK p.So. nomcnclatt^r, p.i4!. computus minuti & horx, t.li P.44S. &:c. diei,ji.45o. fcptiraana:, p.4 54 m.-ufft, p.45 5; anni,p,45S. canonis matliemntici,p.46i. calciidaii .p.^iCj. ludaici ncmpc,p.46(i.&c. & luliani llylo vctcre & uouo, p.47r474-Scc. Cowff/irwf inditrcrcnti.T& rcftriiflionisqui, t.i.p.*?. conceptus obiediuus confequentcr fcu uotio fccunda.p.^o.conciptua in intellcclu. p.i6 40 Conceptuales fcholaftici qui. t.i.p.ioj ConceptitiA fcri.Tqu,v. t i.p.45 I Concejfio logica in folutione fyllogifmorum, t.l. p.44'- 'on" ccffio rhctorica. P-5 9'' Cfl«<:luuntur, p. 160. otigo coniu- 'rationum, p.143. coni:iraniibus contia tyrannum eft pro- peranduni,p.i5«.& ftatim co.iiurationcs cxequcndsin fo- cietatcm afcitis tyranni fam.Iianbus.p ii^.illi contracjuos coniutatur tefiftant pr:mis initiis, p. 141. Vicinis coniu- rantihus maturc occurrunt , p. 151. coniuratos hoftes iion facile icftituant , p. 141. dctcgentibus rem pt.^- ir.Ia tribuant ,"p. 14.6. quomodo coniurati legati funt tia- (Saudi, IbiA caufs feruilium coniurationum quxnamhn!:. P.14S Connexorum metaph.yfica, 1. 1. p» 3 j. & logica, t. i. p. 4x5. connexio inftrumcntorum logicorum , p. 406. conncxum axioma , p. 45 1. conhexus fyllogifmus , p 459. metony- mia connexorvimin rhctoricis, p. 377. connexiu.-B coniun- tliones in rhctoricisjp.jyS. connexiux coniun<5tioncs in granimaticis. p.^yo Confmguinitatii gtadus, t. i.p.^S- nomenclator, t.i.p.149. ar- bor,t.(.p I4i.i4?..3!!9.372.. Ccn/f;c«fj,£anatomi.%t.3.p.4iS. vndc oriatur confcicntia, ibid» differca leg" natui-.v, & fyntercli, t.i. p. 5 1.51. docet cfle Deum,t.i.p (^i.confcienti.T ethica &: fanCtitas^t. 3.^.19. 451 CoxfeqHens opponitur antcccdenri in metaphyiica, t.i . p.41 5. & «i»»j>< 57 i.terrsemotibuseft obnoxia,p.i jj.ca- ptaefta Tuicis.t.^.p. 106.116. Conftantinopolitan.-Eec- clrfix xti luIiana,p.ii3.triaconfiIia accumcnica Conftan- tinopolitana,p.4i.hodierni patriavcha: Conftantinopolica- ni fidei confeirvo. t.j.p.^f^ CDwyJ/fafio&confeiuatio rcrum,t.l.p.ii4-Conftltutionumec- clc(ia(licaruinautoiitas,t.3.p.409. couftitutiones iuiis Ro- mani. C.41P.48.&C. Conftrufiio grammatica feufyntaxis. t.i p.171 Confuetudo quomodo Rabbinis vocetur,t.i.p.i 5 fi.eius eft ma- gnum momentum,t.;.p.45 9.eft quafi altera natura,p.549. ethicaconfuctudinis ptiuata;,p.i8. & publicx, p.ioo. con- fuetudo non prsiudicct veritati,p.409.conIuctudinis iusio poIiticis,p.4 5 9. confueta diltaeft fcruanda^p.^^^-i^o^fuc- torum , & inafliietorum exercitationcs in gymnaftica. M-P-403 . . Conftanmatio feculicft certa.t.i.p.io^. eius fignaaGi>*«57SB(, t.}.p.4oi. de camonet rubercolor in iridc,t.i,p.i37. tum venic: Chriftus ad iudicium,t.3.p.40i.& fiet nouum coclunl & noua tcrra. ibid. Confttbftantiario refutatur. 1.5.^.400 Confttliim Romanorum hiftorla vfque ad lulium Cxfarem, t.4. D. 87. primi confulcs Rom. fucrunt lunius Brutus & P, ■Valcrius Pubiicola. ibid. Co»/«/Mno»;jdoarina,fymbuleuticadioria: oppodtio- nis, p.45 3.contradiccntianon fimul vera, p.434- contradi- (flio axiomatum, p. 43 1. 454. qua: contradMaiones in fide non fint licitx. _ ^.5.^.450 CoHtrapofitio & conucrfiopcr contrapofitionem inaxiomati- bus. t...p.45 3 ContrapunBum in Muficis. t.i.p.614 ContrariorumXocvn in metaphyficis, 1. 1. p- 56. & logicis, t.i. p.417. libertas contrarietatis.qua', 1.1.^.47.1.5.^.3 6i.li]b- ftantia non cft contraria (ubflantiae,t.i.p. 5 i.qualitatcs lunl contrarlx,p.5 ^.contrarianofuncfibi caulx efficieiucs,p.43.. £e mutuo coriiipunt conttaria & pcllut,p. i i^.motus niotui contcarius^ Rerum & Verborum. eoattatius, p. 115. conttatia& fubcontritiaoppofitio, t.r. p.4 5 4.conti-aria taciunc ad ai tcm dc(inicndi,p.4i 5 .concr«ria concrarioruni cciilcquentia.p.^iy. acgumcntatio a contra- riis & a contracio rcnlu,p.449.45o.quinacontrariain arich- mologia,t.4.p.i46.vigintiquaa'rna contraria. P-)4J OntroHerfiiif tollic definitio.t. i .p.41 5 .controucrfia: rcligionis quomodo (int componcnd.r, t.}.p.406.4C7.&c. Conuemep.tiii rcruni e(l ab vnitatc.t.i.p.i j. Qu«c in vno tcr- tio conucniunt.incer fc conucniunt,c.i.p.4i9. Conucnicu- tia caufx & cftcclus,p.4 1 c .Conucnicntia vocum fy ntavtlica. t.i.p.i7i.j58._ Conucntiu ccrcuida. t. ).p.664 Coiiiicrfatmiii cthicacum amicis.t.j.p.ji.cumpaucis & bonis honiinibus. P-^95 Con«fr;/?o axiomatum in logicis ,t.i. p.45 j. conucrfio corum per contrapo(itioncm,ibid ariiunu-ntatio a vi conucr(ionis, p.45i.probatio pcrconucrlioncm,p.4j 5.conuet(io chrono- logica temporuui auni luliani in aliorum populoruman- nof & concra, t.4. p.i j 3. Conuerfionis Pauli a&yftnns' in Caierd.uio. t.i.p.4«^o Co»;« ;n gcomctria, c.i.p.j^/.j 50.&C. eiusgcadxfia,p.j7 3. • conici geomctri3,p.j45.geod.cfia,p.3 7i. conica: lincstrcs, ellip(is,parabole,& hypetbolc. p. 300,304 Ceniti:iioriim dodtrina diciturdipnofophiftica, cuius deliuca- tio,t.4.p.j fo. conuiuiorum ethica,vlus,& abufus,p.j j i.t.3. p. 1 1 i.conuiuia hominum nato:um,mortuorum,contrahcn- tium, percgre mouentiam,coniugium ineuntium , initiato- rumXolennitates publicascclebrantium, concribulium,opus perficientiuiTi,t.4.p. 5 5i.&c.«ii«.9->i^ro conuiuiorum muli- ca,faltatio,vn£lio,lotio,confabiilatio, p. 3 3 j.&c. Roraano- rum vctcrum conuiuia' jbid. Coordmatorum inllatu aliquo otScium. tj.p.i 15.1 16 Coperntci laus in inuentioncanni lidcrei,t.i.p.45 9.& in tabu- lis allronomicis. t.4. p.jS. idem docet terrammouericirca centrum t.i.p.141 Co^/* veiborum & rerum delineatio,t.4.p.j^8.t.i.p.48 j. Co- piccvrbis Roni.e olim ordinarie crant qiiadragintamillia milirum. t.j.p.ic^ CobtTu Chriftiani martyres in i£gypto,vnde .-era Coptitarum maityium venit. t. 4.^.99 Cepniatum axioma in logicis, c.i.p.^j i. Copulatiui coniun- ftionesin grammaticis.p.i^o.argiuTienratio aLopulap.^ j 5 Cor habet fuam anatoaiiamin phylicis,c.i.p.iSi.iS7.incordc gignitur fpiritus vitalis,t.!.p.'; j.6.cor odeum iii nonnuilis animalibus, t.i.p.'S6, coi inuerlum elc in pifcihus, p 174. inonflra interdum habuerunt duo corda, p. 17 '.AriUoteles ponit in corde lenlus peicipicntes , cuin cor lit fcdes afte- «ftuum & fenfus appecitiui,p.i 68.cerebri & cordis collatio, p.iSi. cordis medicina chyniica,[. j. p. 579. cor leonis ell flella lucidain konc lignozodiacut.i.p.^i i.cor poeticum, c.i.p.55i Cordc magno func timidi. t. 4.^.31)7 Cor.i//(^ phytaca, t.i. ^.148.151. eius vfus pr.cllans in Alchy- mia. C-3-P.573 Corban (]a\d. t. I.p.i6i Co^fiar pcs in profodla. t.i.p.jifi Cormrin. t.jp.gji C(in7« phyfica, r. i. p. 161. frudlus aicitur nux auellana, cuius prouentui nixfauet. ibid.&p.i^r Corinthtti Trbs Corinthiorum (S^awastTo/.t. 4.^.8 i.& eorum le- ges fumcuarix,t.3.p.5 i^.epiltolx dux Pauli ad Corinthios, p. j44.14 6.quarum memorialc eli. c.^.p.ii CwJre-Ianigenarum itwci^ir.u, antiquiHiina , quorum pofteri funt Romani. t j.p.109 Cor»/r»j phyfica. t.i.p.171 Corniculata luna. t.i.p.43 6 1:;or»«f4rKwbeftiariimpropria,t.i.p.i75. Hebr.-ei cornu cane- bancin fuisfeftis,c.i.p.45 i.t.i.pi^S.cornutusfyllogifmus. r.i.p.440 Core«<»imago legum &obedicntia; erga eas, c. j.p.iio. coro- na;dimcnlIoingeomerricis, t.i.p.Sj^.corona fidus auftrale in afi:ronomicis,p.4i j itemque fepcciicrionale. P-^o^ X^Oronis eft nota critica. t.^.p.i 5 j Co^ocijdoiflrinadicitur phyfica,qua: incipit, r.l.p.96. corpus dicf.iv propric& improorie , p. 74. cur in prasdicamento quantiratis corpus collocetur, p. 54.pars corporis xquiuoc^ dicitur,p. 1 8 i.omne corpus fuam habet maccnam,t.i.p.45,& eftin !oco,p.j7.74.iC9.omnci f;->ecies eorporii a Dco funt ^ondit.cp.ioS^ctio corporalis p.^^.corpus mathematicum quid,p.97.348.argumetatio acorporali ad fpirituale,& con- tra.t.i.p.^si.an (it mediu iniercorpus &fpiritu natura:,r.i. p. «00, corporalecrclci: e fpiritali.lpiritale fc propagat pcr corporale.p.ioi.collatiointer corpus & fpiritum,p.7i.cor- poris pei-fc>5tioncs funt infpiritu eminencer,p.6i.quomodo angelidicanturcorpora.,p.74.angeIi putalitur Platonicisha- bere corpoi3a:therea,iKS6.angeli no poflunc producere vel ■mucare corpora naturalia, p. 79. angeli iuterdum alluraunc Tom. IV. corporaobccttas caufas,p.77.79.8i. itidcm dlaboli ftciuht» p.S^.corporis totius & parcifi eius cthica.t.j.p.u ^.cafti^a- tio corporis,p.5 j •coiporaliscxcrcitacio minor ell Ipitituali, p.i^e.virtutcsmoialcs in homineremote pcndcncatcmpc- ramCto corporis.p.i 9. i i^.corporis excrcitia pro confcruada niemoria,t.4.p.6. corporis boiia ctiam funt bona & qua:dani fclicicas,t. 3 .p.i I .horum bonoru fantlus vfus.p. j 91. j 9 j .cor- pus oninc auc cft inanimatum, aucanimacii fcu brganicum, t.i.p.i44.i5 6.1uculu autccncbiicosu,p.5 9 5.humida& calidii corpota facilius crcl'cut,i>. ij^.rcs corporalcs & incorpora- lcsin iure,c.j.p.468.corpusiuris&cius mcchodus.p.^iS.ini medicina Sirnf pro raciouc corporis dandas funt. p.6o ..&e. Ctrreilio mcdicamentoium & eius tnodus , t.j. p.5 5 5. cor- reftio temporis aftronomica. c.i.p.jio Correptionis tratcrna; docunicntum. t.j.p.4j7> Corrojionis alchymiftica. r. 3.^.66 9 Corruptihilc & incorruptibile in mctaphyficis,t.i«p.i8. genc- ratio vnius eft corruptio alccrius,p.43.i 14. caufa corrura- pcus,p.4 5.accidentis corrupcio fic tribus modis,p,4J. cor- ruptionis phyfica. P- 1 1 4 Corfica infula,t.i.p.5 7i.ciusfitus. p.578 Cornicines i.\\xi. t.^.p.ioj Corui phyfica.t.i.p.iyi. coruus eftimago «rtfj<«!r,c.5.p.54.Sc iacerdotis mali, p.41 9. corui f«u^xii><« cx hiftoria diluuijj r-4P-74-Coruusfidusin aftronomicis. t.i.p.^ij Co*,coticula. t.i.p.148 Cofmicus ortus & occafus ftellarum, r.i.p.41 5 Ctf wd/o^m agit de mundo, t.i.p.104. eius principiis & caufis> p.io6.creationc& confcruacione,p.i04.i05.io6.confum- matione,p.xc9.acproprietatibus. P-io/ C()/>»()j>-^f«fyftt:maiiicipit,t.i.p.57i.agitquedefiguramun- di & fitu.p.j 79,j So. ac fphara: niundi per circulosdiuifio- ne,p.5 8c. 5 8 j .tabula Cofniographia: eft.t. i .p.i 1. compcn- dum, p.54. principi.i,p.Sr). quare & quomodo ficdifceiida, p.i ii.nomcnclator. P-2-4i Coj^ij.fpecics arithmctica:collatius per fiftos numerosveros nunicrans incipit,t.i.p.i87.&c.i 66.&c.multumvtitur figu- rata progrellione, t.i.p.80. elKjue vcl theorica, t i.p.187. &c.vcl praLlica in numeracionexquationum,d.i5s &c. & redudione. p.191 Cofls. anatomia, c.i.p.i86. cofta Adami qualis.cx qua Eua fuit condica. c. 4.^.68 Co;^«,»;/,eft tragoidia: proprius. t. 5.^.70^ Cotiirnicis phylica, c.i.p.i^^.aucupiumjt.j.p.^i 5. & cura co- curnicum. P-644 Cotyl» nienfura liquidorura. t.i.p.172. Cn*i»-fi«ii phyfica. t.i.p.i^j Crama figura rhctorica. t.i.p.391 Cr.tnium & pericranium in phyficis. t.i.p.i 84.187 Crapi'.(a. lidit memoriam, t.4.Pi6.Vidc ebrietas. Crafis figuraetymologica in grammatlcis,:.i.p.i6i. facitfyl- labam longam. P 544 Crajft Romani hiftoria. t.^.p.S 8 Creatiirarum locus c(;munis paflim traftatut inencyclopa:diai Crcatucanoneftafeipfa,t.5.p.5ii.habet efle diminutu.t.i. p.S.eft ens per accidensrationc Dei,p.2.6. nacura nacuraca e(1:,p.i9.habe:fuasaffectiones &principia,p.7i.7i.verita9 creatur(;,p.,5.omnis crcacuraeft perfc bona.p.i^.t.^.p.j 54 potentia agcndi & patiendi in ereacura diftinguituf,c. 1. p.71. abftradum & concretum in creaturis difFerunt,p.40. contingentu creatura;.p. 71.47. compofitio eius, ibid. p.8. cteacura cft fubicLta mutationi & corruptioni, p.18. cfTen- tia & cxiftentia etiam dlfferunc in creacura, p.8. 9.10.6x1- ftentia eftcreacurs accidens,p.io. relatioin crcatura quid f^ciat, &an inferat corapoficionem, p.57. ^mnis creatura eft fini:a,p.7i.j9. ideoqne habecdurationcfn^p.io. certum locuni, p. 57.71. 108.&C. & tcmpus, de qiTo qua:ritur,an fit crea:um,p. 1 1 o.&c. Creaturarum funt quatuor ftatus,primus eft crearionis, p.17. 69. 104. Creatio fuitin vcre fa(fta,r.4. p.67.t.i.p.i()4. eiuS|Kt)^Jiii>(a, p.69. tres niodi creationis, t.i.p.lOi.contertur creatio cfi gcneratione.p.i^.io^.Secu- dus fta:uscreatura;cft c6fcruacionis&gubernationis,p-.69i gubernario ha:c monftrat effe Oeii per omnes fpecics crea- turaruni,p.6i.68. quamdiu confciuatio & gubernatio h.^c fit duraturavariaifunt opinioncs,:. 4. p. 66. eique fex millc- nari j fcu cres bimillenarij annorum,inane,lex, Chtiftus af- Iignantiit,p.54i.Tertius ftatus creatutaruir, cft conlumma- tionis feculi, qux etia dicitur vltimus aducncus Chrifti ad iudicium.Vidc fuo locd.Q^uartuS ftatus eft a:ternicas tutura: vita:,:. i.p. S ^.Creaturaruin relatio ad Deum ita habct.H.x-c rclatio quoad Deumeft racionis.quoad nos eftrcalis,p.i8< 66 folus Deuscrcaturamcreacp. 7.104. creaturadifFercrca- liflime a Deo,p. 5 6.eft taroc cns dependcns a Dco,p.i 5.16. vc causa procreante,conferu*nte,nnaIi,excmpIari,ibid. Dei pronid£tia crgacreaturas,p.68.quoiTiodo Dcus in guberna- ricne ereacurarum agac,p.68.69.Diuifio crcaturaru & rela- P p ■>. tio Index tfb inter fe ita habet.6oramunicatlo eft omniura creatura- lum.eaquc habet tresmodos.p.^j. Cteatuia cft fpiritualis ▼cl corporalis,illiiif'que dodtrinadiciturPneumaticacreatu- r»iu,p.7o. Creatus fpidtus e(l in loco.p.jy 78. & tempore, P.ii.aiiceli non fuenin: anie cceatioiiC,p.77.diabolus fft hoftis creatuiarum Dci delulioiiibus, veris aLtionibus, nec tamciioiiinia potcft^p.S^.hicetiamquaftitut ananima:lio- minum in porteris Adami ctcftur a Deo immediatc & vcra creationc,p.87.&c. Relatiohominisad treatuias ita habet. Omnia funtcondita propter hominem , homo pioptei Deum , p.106. t. {. p. 5 5 5. ratio liominis ctiam aflequitur cieationem fiaturaliter, t.i.p.68. cognitio creatura; pendet i Dci cognitione , hxcetiam illam iuuRt, p. 16. Cultus creatutK non fit religiofus. t.3 p.4) ^ ■Ci'f ri/>p;-«w priuilcgia in iure. 1.3.^.483 Creii:il!tat(i viuum. t. 3.p. »8 Cretn-nm fufFtUtCX. t.l.p.I6I Crepufruloritm roeteoiologia,t.i p. 1 4 5 . eOrurtl eft nondeiini- tacjuantitas. 451.&C.J96 Xyeta inlula; geographia,r.i.p.57i.hodie dicitut Candia,ibid. Cretcnliiira lex de xquali xtaie coniugum. t 3 p.) 1 4 CrimenftUi. t. ..p4i7 Crifis mnrborum in aftrdnortiicis,t.i.p.5 17- in mcdicinaagit dc moibotum caufis, fpecicbiis,duratione, & cuentu atque eorum lignis feparabilibus & infcparabilibus. t. 3.^.5 64 Crifpi Imp.kom.fymbolum. t.^.p.jio CriticesCy^cmi incipit,t.4.p.i5i.&c. habettabulam,t. i.p.iis. criticorum /igna, t.4. pi 5 1. notx Maforethicz in criticis, p i5 5.critica dc canone biblico,p.i5 6. &c. critics peculia- ris fpecies eft Maforah,p.i6i. de fcriptisV.T. p.iSj.&c. & de fcriptis N.T.p.iyj.&c^critica dc dociiotum ccclefia- fticorum fcriptis. P-2.90 Critici dies in medicina. 1.1.^.453.1.3.^.564 €rMf/igeographia. t.i.p.571 Crocodilt phylicz. ' t. i.p.176 Ci-dir/ medicina. ., t.ip. 160.1.3.0.611 CrecHta. t.i.p.177 Crudxta expeditio cllrlftianorum pro recupcianda tetra fan- fta» t.^.p. 103 Ci-wr/i anatomia in phyfcis, t.t. P.1S5.186. termini angulo- rum ingconn:tricis crura dicunrur. P-5'M>i 6 Crtiftationes xdificiorum in architedura. t.^.p. 135 Cruftumium foenuin. t.i.p.i 6 1 Crux f dus verfus poTum antarfticum. t.i.p.414 Crypfis logica in axioinatc^t.i.p.^j 3.fyI!ogifmo,p.44C.& mc- tnodo. p.44i Crj-yfj//:' phyfici. t.i.p, 14S Cubictih xdium in architedonica. t.^.p 140 Cnbitus homiris inphyfica t.i.p. 18 5.186. in geod.rfia cubi- tus eftmagnus vcl paruus, t i.p.171 . cubitus elt quadrans longitudinis hominis. P-3 5' Cubi geonietria,t.i.p.346.3 5 i.gcodifia,p.57i.5 74. cubus cft fexfupcrHcieium, t. i.p.So. cubi arithmetica,t.i.p.iso. cu- bic^ radicisextraftio inarithmcticisp.161. cubus Huttcri ihphilologia. t.i.p.i^i CuchH phy(ica,t.i.p.i73.eftauisingrata. t.3-p.79 ■Cucumeris vtilitas in medicina. t.i.p.i 60 Cui & cuius finis in metaphyficis. t. i.p.44 Cidtus menfu,ra liquidorum, t.i.p.171 Culinxrii .irtes. 1.3.^.650 CHlf& mahim oppSfitum pcens malo,t.i .p. 1 8 . cuipa Iata,Icu is, leuiirima,t>3.p.469.culpa:& poenae lemiffio. p.410 CuyiQator. 1.4.^.91 Cuniciili phyfica, t.i.p.177. cnniculorumbcliicorum vfus,t.3. p.i49.pragmatica,p.7oo. Tbiprsbetureuiufdam tcrrxmo- tus imago. t.i.p. 141 Cunradi I. Imp.Rom.hiftorIa,t.4.p. i ° 5 .fymbolum. P- 3 n Cimrtidi J/.Imp.Rom.hiftoria & fymbolum. 1.4.^.103.5 ii Cunradi IIl.^ /r.Impp.Rom.hiftoris,t.4.p.i04.& fymbola. p.«ii Cupiditatis ■!ia^\o}iet de natuta, caufis & efFcflibus eius, nce non tcmcdiis contra vitiofas cupiditatcs. t. ^.p. 3 94 Cupri phyRca. t.i.f.151 Curarum folicitudo obeft dlfcentibus, t.T.p.93. cura & tiifti- tia de quatuot rcbus, 1.4.^.344. wBjsAo><«dc nacuta,caufis, effcaibus,& rcmedio curarum. P- 5 97 Cwr;* aichitciSura. 1.4.^.139 Curiofitatis vitium, t. 5. p. 60. curiofitas circa rcs quinquc cft varia. _ t.4.p.3 45 Curfeis exetcitatio in gymnaftica.t. 4.^.405.406. & vfus huius cxercitationis feu vtilitas. p.408 Curtius Romanus fe deuouet pro falute populi Romani. t.4.p.89 Cnrti dimCfio,t.i.p.373.qui-fit chirurgia curtorum.t.3.p.673 Curua linca in geomctticis. 1.1.^.300.501 CnruUt exercitatio in gymnaftica, t.^.p. 407. & cius ytilitas. p. 409 Cuftodia quatuor rcrum. t.^.p. 5 45 <:ufus herba,viide fudat ladanum. t.i.p. 1 j 6 CycladesSc fporades infulje difterunt. t.i.p.589 Cyclognomonices delineatio,t.4.p. 3 5 9.&c.efl:gue vel communis cyclognomonica,ibid«vcl peculiarls RaimandoLulIio,ibid. Cyclognomonica logica & oratoria eft. t.i p 476 Cyclopum numerus. t.^.p.j^* Cyclorum computus in aftron'omla,r,i.p.46i. cycli folis,lun3f, & indiiftionum quomodo (int inueniendi Sc numctandi, p.46j.464.t.4.p 1 54.&C. ctiam in Calendaiio Grcgoriano, t.i. p. 487. cyclus & periodus quoniodo difFcrant m com- puto. P-46 3 Cy^^owe/iarbor. t.i.p.i6i C^^^nipbyfica.t.i.p.i^i.cignus fi(lus,inquo noua ftella appa- ruit. t.i.p.405.t.4.p.6t Cy/i^/^r; gcomctria,t.i.p.548.3 51.& geodasfia^p.j^i.^^j.Cy- lindracci geomcin.i & gcodsda. P-M5'37i Cyniorum philofophia. t, t.p.104 Cynira iuucntor ell: multorum inftrumentoruitl mechanico- rum. t.5.p,6iij Cynosbatos & cynorrkodos frutices. t.i.p.i 6 1 Cynofarges'\nmi.\zM & bouapartcm vfurpatur. 1.3.^.174. &c. Cyprtanus putaturfuiffcmaguSjt.^p.ijj.cjiinea de ipfius fcri- ptis. ibid. Cyprini phy^ca,t.i.p.l74.&; cura. t.j.p.fi^j cypri infuls geogcapbia & fitus. «.i.p.575.578 Cvpfelidarum Sw>»it,u apud Connthios. t.^-.p.S i Cyri ptimi regis Perfarum hiftoria, t. 4. p. 86. a cane dicitut fuiffe nutiitus,t.i,p.i38.Cyrus minor^t.^.p.S^. Cyrus bel- lumferuilc in Sicilia moucns. p.91 D^^/«jeftpes inproft)dia,t,i.p.5i6.hinccatnien daifly- licum dicitut. P-5*-" 'Didali mythologia. t.4, p.80 Diimon,^i/uai\niie dii£lus,t.i,p.i49. dceinon eft diabolus,t.i. f.^6.ayxJzJiiiu»i» & >i^t(sfuiftay domicilia cceli in aftro- iogicis. P-5o6 Dagefch puniftum in grammatica Hebrxa,t.i.p.t7 6.eius no- tatio, p. I i 6. elegans Rabbinorum gnome cjc hoc dagefch formata. ibidi Damni poen«oppofita fenfuspoena^.t.j.p.j^^.dainnum in iu- le & eius posna , p, 487. 489. aftio damni infcfti in iure, p. Sco damnatorum mufica in infcrno. p.47 Dtinai hiftoria,feu inythologia. t,4 p.73 D^mis. geographia, t.i.p.569.fitus,p.578. partes^p.^^^. ^uon- f ««/, t.j.p.i i7.primusDanorum lex luarasjt.^.p.ioi. Da- nicarum rcrum fcriptores. p.j 1 D.!«/t//« prophets hiitotia.t.^.p.S^.&c. liber^t.j.ti.j^j. 145. mcmotiale, t.^.p.i 9. adieiSiones ad librum Danielis.p lo. feptuaginta feptimanx Danielis in chronologiaquomodo computandx. p.i 15.117.11 j Daphnes myzholog'ii. t.i.p.499 D,?///(/ pes in profodia. t.i.p.515 D,jr;'or«OT regum Pctficorumhiftotia. t.4 p.87.88.&c. Av£abbas,fratcrabbatis Dabitur. tkj.p. 81 Datiuus cafus in gra.Timaticis. t.i.p.165 Datum fignum. t.i.p.49 Dauidis rcgis Iuda: hiftoria,regnu&fynchronifmus,t.4.p 81. Chronologia, p. 175. &c. Dauidis phyfica & brontologia, p. 5 79.&c.Dauid al Dauidpfeudoroclfias Perlicus. p. 104 D/?K?z/«i pcs in profodia. t. i.p.516 Debitorum ctW)C3,(]a6d fint fugienda, t.5. p. i6o. tempcftiue cxigcnda.ibid.rcmiffio debitoium,pi43 7. intcritus rci dcbi- t£ in iure & eius regulx. P.487 Debon. hiftoria & fynchronlfmus. 1.4.^.79 Dff/iw/i?//^ cftdignitasplanctarilm in aftrologicis, ti.p.^ox Decalogi catechefis.c. 5.^.5 55. appellatio.t. i.p. 1 5 6. t.^.p.j^i. qu3:ftioneseius,t. j.p.i i^.cxplicatio, p.j 66 &c. decalogu» continet Chtiftlanam ethicam, t. i.p. 81. lurifprudentia Chriftianaiuxta eum ccllcda,t. 5.0,5 1 i.ctiamaLuthcranis nonnullis decalogus reftc diuiditur. P.4i7 Dfcwjprxdicamentainmetaphyficis. t.i.p.51 December mcnfis t.i.p.457. Calendarium eius aftronomicum maius.p 48 5 .minus,p.5 i^.aconomicum. t. 5 .p.65 o Decempcda. t.i.p.171 Decemuiri Rom.T quando inftituti, t.4. p.87, eotum Calenda- rium cft. t.i.p.469 25frf»rjf Imp.fymbolum. t.^.p.jio Decies cehtics inillc viri incxercItUjtchiopufucrunt.t.^.P.i^S Decimarum Iegcs,t. 5 .p. 5 6 S.diuifio.t.^.p. 351. decima: dccima- rum quibus dati in ■V'.T. t. 5.^.571 Decimus orbis in fpha:ra,feu primiim mobile.t.i.p. 5 8 6.decimt piatcepti explicatio incatcchcli, t.j. p. 3 jS. cuius vittutes es Rerum & Verborum^ cx fcriptls Salomonis cruunHnt, c.+.p. i 8 j Dfc'7lnip.lii(1otia,t.4.p.9S.& fymbolain. P-J^-o BccUuwuioncs oiatoria:,t.i.p.496.ilcclamationcs ftujiolorum in fclioU. t.j.p.i!i6 DfW.irrt«i> topica in logicis. 1.1.^.409.411 I)fW/»a//onominisingrammatic.i, t.i.p. 165. 166. cius no- mcnclator.p.iiy. dcclinatio nominis Hcbrii, pzyS. Ara- iJia:i,p.i 96.Gra:ti,p. 3 oy.Latini^p. 1 4 5 . Dcclinatio tlcllatuni in «Ihonomicis, t.i.p.41 5. dcclinationis folis fitus, p.43 1. quoniodo (it inucnicuJa,ibiJ.p.4io.&c.Dcclinantia Jomi- ciliacQ;ii. P-5°* DffOf/<»in inejicina. t.j.p.tfS? Hecorumxa poc^i.t.i.p.j 1 i.&c.in orationc foIuta,p.49o.in ar- chitcftonica. 1.4.^.156 Vccrct^t Dei.t.j.p.j 50.dccretum principis,p.459. decretura in iurc canonico,p.5 34 .liinc dccrctales.p.ii 5.5 )8. autoritas decretaiium,p.40 9.(cxtus libcr dccrccalium. P'5 5 9 Vedirioniim \n bcllis condicioncs,t.j.p.ii9.qua: res fu.ideanc dcditioncni, p.149. qua: ctfcda Jcditionis coadx, p.i^ 5. quomoJo JcJiditi) fint cxcipicnji, p. 13 5. Si traftandi, p.i3c.i34 I>f/i'fl.ii4.dericicntes fubditi an (inc recipienji, p.ijo.dcfcftio iociorum pcriculofa,p.i49.colonia; deficientcs funtgtauif- fimc punicnda;. • p-i50 Dcfcctus logicus in crypfi axiomatum.fyllogifmi metliodi,t.i . p.435.440. 441. defcclus in nominum Jcclinationc apud graramaticos. p 347 Vefcnfio elt iutis naturx. t- 1 .p. 8 1 Defenforia oaiuo. t.l.p.487 Dcficiens caufa. t 1 p.^j Definitio rei Sc nominis,t.i.p.4i5. definiiio eftprincipiu.p.^ 5. an (it pri'Cognitio,ibiJ.qua: res non polTint cxade dcfiniii, p. 63-415.^.1 p.fi.definitione diffcrcntianonfempcr re Jif- ferunc,p jfi.argunicntamur a Jefiniiione.t.i.p.^^i.dcfini- tum axiorna & concra, p. 431. dcfinitioneslunt Ipccicrum, p.4i4.Jcfinitiones matlieniatica:,p.7S. Jefinitionis noaicn- clator,p. iji. fpiritus afHtraatc dcriniri nequic, t. 1. p.6i derinitio rhetorica cjuid. t.i.p.591 Definitiims locus cflfpirituscieati. t.i.p.37 Definitm ftatus inoratoria. t.i.p.469 DegenerMio vocum quij in grammaticis,t.l.p.i6i. quid dt gc- nerare iit in rhetoricis. P-3 75 Demcefs angulus,quid hc in gcomctricis. t.i.pjofi Deioces conditot Ecbacanx. t.^.p.S 5 DW;i/orej&dctre6tatores,t.5 p.^S.ioo.delatoribusnuIla pr.T- mia tribuantur. P-i5* De/eAi»"^ argumcntain oratori.i,t.i.p.47i.quomoJoea (int inuenicnja. ibij.& p.474 Deliberatinum caufaram gcnus in otatoria, ^,1.^.469. & loca eius. p.475.475 Delicinin iure Scregula: eius, t.5. p.^Sy.Scc. condiiliones cx Jeliclis. t.3.p.50i.&c. Df/i»e(trabiIia,qu.rdacontra,t.i.p.74.im'^cmon(lrationes r.a- £>oncnoftri fint firmilTini.r, p.iio. in rebusethicis demon- ,'!^atio..ne» propric JaiL t)on pucant, 1.5.^.1 li. Dcmo.niU^- tiuumgcnus ccttifaruminoratoria,t. 1.^.4^9.^7 3. & eius Io< ca. _ _ p 474 Demojlhcnes orator Athcnicnfis valct in cloqucntia prarcipui in riguris fentcntix. t.i.p.jSS. vnde idca otationis Ucnio- illienicar, p.491. ailioncni rhccoricam diligcntct cxetcuit. P-)95 ^ . Dc».ir» phyfica, t.i.p.185. numcrus corum, 1.5.^.611. facilc frigus fcntiunt,t.i.p.i 67.cuta dcntiu Jolcntium. t. |.p«6x i Denfita^ c(t qualitas phyfica,t.i.p.io8.iii.c(l a ftigotc.p.li l. De omni axioma.de nullo, de raultoopponuntuv, & vfuni magnum habent in fyllogiftica. t. i.p.430 Df/icnfic»! & indcpcndens in metaphyficis, t.i.p.15. infctioi- caufadcpcndct a fupcriorc, p. 44. Dcus eftinJcpcnJcns, crcatura JepenJcns. p.i5 Defonens verbum in grammaticis, t.i. p.167. talium verbo- rura myconus ert: in carmincdepolitionis. T.3.P.189 D«f'o/;/(o»/jritusin acadcmiis. t. 5.^.1 8 8 Depofitum reddcnduni,t. j.p.^So.de eoreguliiuris. t.j.p.^gi- Dtriiiatio vocum in grammaticis.t.i.p.i^i.^ i^.diffcrt a con- iugatis in Iogica,p.4ii.dcriuatio vocum inHcbra.-aIingua, p.'i77.Aramra,p.i96.Gra;ca,p.3o6.Latiiia. P.339.&C. DeprecMoria oratio. t.i.p.487 Defcnptio \n Ipgicis, t.i.p.41 5. ab ca argumentamur, p.45i. ciusOTe^jfV^a^KS^apud Aplithonium, p. 50J. dctcriptioncs poetisfuntvfitatiQima;,retum,pcrfonaruni,locorum,tenipo- rum. P-5IO Defertio in coniugio. t. 3. p. 113.15 1-437 Df/IfMr;« chymica. _ t.3.p.6(5> Defiiicrij -xaJvAoti^ Je eius natura,caufis,effc£libus, & reme- diis. ^ t-4.p.J94 Dcfperntionii 7j«?!i?h><'« Jc eius natuia,Gaufis, effcitibus & re- mediis. ^.4.^.596 Deftillatio mejicamentorum in phaimacopoIio,t.j.p.668. de- ftillatio chyinicorum. P-^7° Di'/?r/(f7<.'/<>prluatio,t.i.p.4i8.ai3io. ^ t.i.p.57 Determinatio rerum efl a mojo, t,i. p.ii. Jctetminatioais li- bertas. . . t.j.p.j6i Determinatitm & indeterminatum in logicis,. 1.1.^.431 DciicaUonts diluuium & mythologia. t-4-P-74 Df;(W.t:ert vndecima pars affis. 1.3.^.667 Dc;is//o cft cultus Dci internus. 1.5.^.432, Deus. Dodrinade Deo eft in pneumatica, t. 1. p. 61. & in Thcologia,qu.r inclpit.t.^.p.jn.Dcum effe probatur, t.i. p.ei.ej.^t.s.p.^ii.atcributa Dei funt ipfc Dcus,t.i.p.6 3.ab eo & iiitcr fc ratione diffcrfit,ibid.p.j6.attributa Dei quo- niodo Rabbinis vocentur,t.i.p.i4i-no^'li°ia Dciattributa quoiiiodo Deotiibuantur, t.i.p.19. affirmata Dci attributa dicunturcniinenticE & c*£f;>/.i'2;x«,p.65.roeditatic3 attributo- rani Dci multum facit ad vctam fidcm & fanilitatcm, t.3. 451. nomina Dei varia apuJ Rabbinos,t.i.p.i 39.141. 147. 149.150. Platonicis Deus dicitur/*#, i.c.vnitas,t.i.p.64. nomina Dci Cabbalifl:ica,t.4.3o6.&c.attributa Deidocent. quod,quid,J: qualis fit Deus.t. 3 .p. 1 7-&C-DCU5 eft tranfcen- dens,t.i.p.6.ens cntium,ibid. abfttaftum raagis quam con- ctctum,p.8.40.i:c.non diuerfus a fe ipfo fcd femper idcm, p.64. fummum principium & fummus finis,« & •, t.i.p.76. omnia fummaDeo funtattribuenda^t.^.p.si^.awVoa/T®-,^ nonaliuseft ^^^5,1.3.^.367.313. fibi ipfi imago & chata- aerfubfiftcriti.T;,t.3.p.45i.t.i.p.67.63.i6.ideaomniQ crea- tutarum, t.i.p.ii.^j.e^.adusabfolutiffimus, p.14. vetitas increata,p.i5.6 5.caufaomnis veritatls crcat£,p.i ^.veracif- (imu!,p.6 5. infinitapotcntia & virtute prxditus.ibid. p.j?. 1.3.^.314. omnia omni crcatura: etiam impoffibilia potcft, t.i.p.^S.ipfc autcm non cffe non potcft,p.47.pIenus gratia & fimilibus amoris affccl:ibus, t.3. p.15. liberriraus, P.J14. t.i.p. 66. indcpendens,p.i5. conftantiffimus,p.64.optimus, p. 17.65 .benigniffimus,p.6 5 . fummum bonum.ibid. intimus & fimplidffimus, ^.64.50.3 i.t.j.p.^i^. fingulariffimus,t.i. p.zi.64.6.totalc totum,p.5 i.glotiofi(Iimus,p.io6.exiftentia & cffentia in co funt vnum,p.8.in nullo eft pra:dicamento, p.6. adqucm creatura habetrationcm accidcntis, p.16.51. 6i..-ia:iones Dei funtipfe Dcus ad fe vel cteaturas relatus, p.65. 64.66. i7mS«& impalfibilis.p. 15.1.3.^.548. natura na- turans,p.i9.immut.ibilis,p.64.t.5.p.5i4. incorruptibiIis,t.i. p.i8.pulchcciiniu?.p.io. vbique prifens,p. 5 6. 64.1.5.^.5 14. illocalis, ibid. «tcrnus, ibid. vnus & vnicus, ibid.t.i.p.i j 14.1.5.^.515. perfcdiffimus, t.i.p.64.65.19.^ non cftcor- pus , ctfi a patnbus fic vocetur nonnunquani', iej Ipiricus, p.6i.6i. & vita,t.3.p.5i4. folus fapiens.t. 1.^.60.^.3.^.314. pi.xfclcrij onjniunircrum,p, 515.1.1.^.67. vnam liberam * P P 5 volunt.\:cju Index voluntatem liabens, p.66. (.3.^.514. fi capro diueisacon- iidcrationc in reueiatam ,& aicanam diuiditur, t. 5.^.45 1. magna caritate fe & creaturas fuas compledens , p. 349. vcrbo fuo fcpatcfacicns, 1.1.^.417.1.3.^.341. fandiffimus, caufa &norma omnis fanditatis, p-3i4. 34!i. beatilfimus, p. 314.549.1.1. p. 66. Deitatis funt tres Pcrfona:,Pater,fi- liuSjSpititus faniftus,p.io.t.5.p.345). quomodo Theologis vocentur,t.i.p. 141.1.3.^.349. Vidc Ferfona. Dcirelatioad creaturas tuit pauio ante.quibusaddi poteft, Deus non eft niateria crcatuiarum, t.i.p.Sy. non forma,p.io6.quomodo le liabeant aftiones Dci ad creaturas, p. 66. cura creatutis, p.68.pcr creaturas,t.3.p.3 56. gloria Dei eft finis omnium creaturarum,t.i p.io 6.omnium difciplinaium & ftudiorura noftrorum,t.i.p.6j.omniumaftionumDci,t.3.p.3 1 ^.Dcus & ailiones eiusfunt fumma S.fc.t.i.p.iii.crcatura & mun- dus eft theatrum Deitatis 5: attributorumdiuinorum, t. 1. p.io6.regnura Dei in creaturis cft potcntiJf,gratia;,& glo- iia",r.i.p.8 i.harraonia creaturaru a Dco cft,t.i.p.6i7. ami- citiaDei &creaturarum,t.3.p.95.imago Dci incrcaturis ra- tionalibus, t.i. p.77. quasdocct & in quibus implet,quod doc<;t,t. 3.p. 5 5 7.&c.AngcIis imperat Dcus,p. 3 5 ^.afttis.t.i. p.406 &c.Dei cultuSjVt cognitio Dei,p.6 5.t. ^.p.^^.quippc qui (iti»rimumcognitum,t.i.p.74. amor Dei,t. 3.^.4)1.44. 45. timor Deijibid. laus Dei & gratiarum aft.o ibid. Deus cognofcitur a nobis tribus modis,t.i.p.i6. Dcus etiam no- bis contrarius a nobiseft colendusjt. 5.P.44. Deusoditres fepteni,r.4.p.;4i.Deo & hominibus tres rcs funr acccptaf, p. 345.Dcus nccpoteft,necd£bet pingi,rcsdiuina: maiefta- ticcpingantur,t.5.p.683.Vi(io Deibe"atifica in vitaaiterna, t.i. p.57. Dcus noii metaphyficxjfed theologiie obicftum. t.i.p.6 VeificMio hominis Cabbaliftica. t.^.p. 30J DemeronorMi I iber,t. 3 .p. 3 4 5 . 3 4 5 . memorialc. t.^.p. 1 4 T)extrHmSi (iniftrum an fit in mundo,t.i.p.io8.&c.an dexte- rum & finiftrum (it ordinc poftcriorfuperiore &infcriore, p.381. 3S1. dcxtrorfum & finiftrorfum funt fpecies fitus, p.io8.io9.Dcxtri & finiftri planeti, illorum dignitas,ho- lum imbecillitas. P-504 Tiextitnsih\i d'"cem partcsaffiSjquidin podere valcat.t.3.p.667 AiaaoA» ip. rliC[oric'is. t.i.p.395 Viitholoriim nomina,t. i.p.i 6i.t,i.p.8i.86 diabolus non facit doftos homines,& malcdocer.t. r.p 8 6. raro loquitur, t.i. p.189. abhorret a C3ntu,pricipue facro cantu, p.190.616. qualc fit tcftiraonium diaboli, t.i. p.417. diabolica magia, incantatin, diuinatio, 1.4.^.30;. diabolicaniiiacula, p.301. qua; diabolus podit & nonpoflit facerc, p. 301. t. 1. p. 84. diabolus in xternum damnatus,t. 4.^.41.1.1.^.85. Vidcan- gclusmaliis. Diaconorum officium in ccdefia. 1.5.^.449 Ai»ioiHt/ quid fic. t.i.p.i 5 9 Diirefis figura etimologica in grammaticis,t.i.p.i «1. fignum dia:rcfa;os. p.364 I>/W«/fxgencraIisdelineatio agit de iationeaeris,t 5.^.547. aIimenrorum,quictis&motus, ibid. p.548. vigili.r,pcrtur- bationum,excretorum, & cont:a, p 549. dia-tcnca fpccialis eft de fanis & a:grotis , p. 5 5 7. &c. diseta chymicorum, p.571. &c. dixtapromemoria, t.^.p.^. dia;txlaus eft, 1. 1. p.iiy.ratio. 1.3.^.610 Diagontus & diagonalia in geometricis. t.i.p,^ n Di/»j()r/Ma^©-inuifusAthenicnfibus. t.i.p.6i DialefHca. & logica funt fynonyma. t. i.p.405 I)/W«a«5inlinguis,t.i.p.ii7.i3o.inlinguaGrxca,& in car- mine Grxco. p. 331. 559 DidogifmHs ilietonois. > t.i.p.^^t ^'"^»*- ■ t.i.p.49 5 Diametri gcometria & quz cius ratio ad periphcriam, t. i. p.79.t.i.p.5io.)ii.3i8.37o.diftributioin dialedicis con- tercur cum diamctro in geomecricis. t.i.p.415 DMBif<«. t.i.p.i 1 > ^iaphragmatts phyfici. t.i.p.183 Dtaphanes \n opckis. ' t.i.p.i66 Diffyrmtn. t.i.p.578 ^'•^ftole- t.i.p.l85.t.r.p.l6i.t.i.p.itf4 Aia^iTfts funthabitusimperfctai. t.i.p.50 A>»Ti-m,r.,. t.i.p.391 A/xayoAo>i'« quid. t.I.p.591 Dtcendi gentis in oiatori.iquotuplex fic,t.i.p.488.dici de ali- quorcquiritinefl"e,t.i.p4«. t.i.p.414. dici de omni&de nulIo,t. I p 4 5 5.ielatafccundiim dici qux. t.i p.5 6 Ai«!aA@-pcriodus quocuplex. t. i.p.581 Xhciamni yiTmi. ' t. i.p. 160 Diclictts fyllogifmus. 1. 1 .p.4 5 6 £)/i?;on« figura in rhetorids, t.i.p.385. concurrltciim fic;ura fententia;,p.5 91. eius pioiwntiacicp.^ 95. fallacia; in logi.- cis in & cxtra drdlioncm. p.^4 j »Vrt'////»ffic/« eft dodrina ftudiofitacis dilciplinarum , & incipit, t.i.p.84. habet tabu!am,p.5.compcndium,p.i8. principia, p.8i. didadlica eft vel generalis dc finc ftudioium, p. 84. mediis,p.8}.vel fpecialis. p.c)j Didafcalicum docendi genus,t.i.p.469. & eius 1 0^3,^.473.^1- dafcalicaoratio,p.486.&carmen didafealicum. P-5X4 Didafcalitim eft fchola. 1.5.^.175 Drvefpeitina, t.i.p.So. dies critici in medicina. t. 3 .p. 5 64 P/e//j in Mufica. t.i.p.6ig Dtexodici fcriptores in philofophi a, 1. 1 . p. 1 07 . Diexodica hi- ftoria. t.4p.65 Dijferentia cft prardicabilc, t. i. p. 406. ab ea argumentamur, p.448. indcfcriptionecftimperfc(51:a,p.4i5.ditfcrcntia ha- bitus & difpofitionis, t.i.p. 5 5. accidcns nonferoper teali- ter differt a fubltantia,p. 5 5 . diffctentia numciorum in ati- thmeticis,fons piopottionis & progrelllonis arithmetica:. P.140.&C. Dijjicultas inucnicndx veritatis.t.i.p.i^. cognitio formarum eft difficilis,p.45.difficultas virtutisin ethicis. t.^.p.iiy Digamma jEolicum. 1. 1 p.ifii D/j^f/?i»iniure.t. 3.p.iij.&eorum methodus. p. 5 18.5 »9 D/j^f/?(o chymica. 1.3.^.670 D/_f/«phyfica,t.i.p.i8 5- digitorumfigna chiromantica.p ico. digitus iu arithmeticis quid,p.ii7. & quQsnumcius vnuf- quifquc mcnfurcr,p.iz9.cariiicn dc dii.';itis arithmcticis.t.i. p.s64 digitus in arithmetica gcodxtica, t.i. p. 171. digiti quid ineclipfibus luminarium. P-445 Diglttdiatio crucnta. t. ; .p 43 6 D/_f«i>;»fcpiius,t.i.p.; 3. dignitas non eft lcniper a principio ordinis.p.^i.dignitatis ordo in di(ciplinis,c. i.p.ei. digni- tatcs& deieftiones planetarum.in quibus rcbus confiftant, t.i.p.^oi.de dignitate regulx iuris. 'S-P-^?! Digreffio xhtionc^L. 1.1.^.591 Dtlationes in iure , & exceptiones dilatorix cum fuisrcgulis, 1.3.^.506. Dilcmmain logicis. t.i.p.440 Diletiio in ethicis,vt Dei, 1.5.^.3 89. & proximi,p.39C. inami- citia non toUitur dilcilio propter gradum amoiiSjp.^j.di- lcdio fuiipfius quomodo licita. p. 94 D/%£»»//«cftnocacritica. t.^.p.ijj Oip/ay icrpens. t.i.p.i^i Direptiones vrbium miHtibus npu pcrmittantur. t.j.p.tii Dincte q\ix fmc in pr.rdicamcntis, t.i.p. 51. in logicisdircL^a pra;dicata, t.i. p.409. dircda limilitudo, p.^ii.propolicio, p.4 Ji.ditcdi iSc rctcogradi piancta;, t.i.p 415. illotura cil dignitasjhorum imbccillicas,p. 5 o 1 .ditigcntia nicdicamcn- ^.l^- . t-}-P-5S5 D//Mnf.vj in mudcis. t.i p.614 DifientU. t.i.p.84.89 &c. I>i/i-,interuallum in rauiicis,c.i.p.6iS.nocat oppofi- cioncm & dilFctentiaro. c.i.p.^iS Dijiunclnm i\ioa\3, t. '.^,431. difiuncliua coaiunftio.p.iyo. difiundus fyllogifmus , p^ 439. argumencatid a diliuachs. .P-451 DiZ/iariJM logica, t.i.p.416. t-i.pjfi. ab hisarguinentamur. t.ij).449 Difpo(itio eft habitus vej qualitas.t.i.p.^ j.difpofifo logica.t.i. p.4i9.77.oraioria,p.479 in prosaoratic iK-,p.48 5.in pocii, p.5 lo.difpofltiuc agit inftrumentum. t.i.p.44 Difputntiottis do£iiini dicitiifi rvl^^nilty.r,, ciiius Jelincatioeft, C.4.P.576. eftque difpucacio folitaiia vclibcia, c.i.p.457. difputacaiibus dcfiniciones funt vciles, p. 4 1 5 theologia & ethica non funcarcesdifpucaces,c j.p.i^. contrancgantcm ^rincipianon eft dilputandum, t.i. p.41. pertinacia in di- Iputando male audic, c. 3. p.j^. difpucacioncsltudiolbrum debent cfTe in vfu. p. 1 8 6 Difytip^trantia relata. t.i.p. 5 5 Diferere hcne finis cft logices. t.i.p.405 'Oiffentaneorttm locus logicus, t, i .p. 4 1 C. nomenclator,p 1 j i. diflentanc.^ Caufa; & cfFc(flt;s,p.4i o.in drftributionc diltii- bucum debet effc conftntaneuni diftributis fpccicbus & partibus,hx intcr fc dcbcnt cflc diircntanea:. p.4^^ Vijfimilitude. t.i.p.411 Djy/'""/*»-^ totuni & pars. t.i.p.^i} Oifinciicniizr^fexl ^asAtifi^» dciincacur, c.+.p. ?7!iencs licit.X" & iliicita: lcu piohibitx, t.4. p. joi.joj, t.j.ji.i I ij.diuinacioncs diabolicx". t.i.p.S^ Diuijio cft diftributio gcneris in fpccics inlogiciSj t.l.p.416. diuiflonis dodrin.i tacit ad dodtinain dcfuii:ion:s, p.^ij. diuifio in atithmcticis nuniciorumablolutoiuin,t.i.p.i54. &c.in logiftic.i lcxagcnaria, P.170. in cols.i, p. 191.151-111 diuidonc dacis pluribus diuilonbus & coiuni rcliquis , ctll quoti ipli non dcntur, datur diuidcndu5,p.i'M- cuius rcgu- la:cxcmpla pccuitum, t. 4. p. 11 1. diuillo incorponbus. t.l.prfL7 DiHifor niaximus Jc diuLduuJ niinimus lu anthmcticis cogno- fcantur. t.!..p.i;6.ij7 Diuifum a fc & ab alio.& contr.i quid, t.i. p.i 5. ars^umcnta- . nuir a diuiiis.a fenfudiuilo. _ c.i_.p.45 1-45 .? Diuituirum ctbica.c. j.p.ei.&c. diuicix- noa lunc Ipcdands ia cledionc magiltratus. t.j.p.i^^ D-uortiiimiu coniugio. t. ;.p.i 5 i.4j7-} ^i-^^-^-ifl Di.wiii & noduniiplaiict.'6,t.i.p.4y7.diuinus orcus& occafus ftcllarum. .P-4.'5 Docendi func homincs, t. j. p. 19 \. Hoc cnim docenti eft iu- cundum & glorioluni,p.i9 6.Dcus bcnc,diabolus malc do- cct,t.i.p.Ss"86.quinam honiincs poHiiu doccrcp.^ j.atfu- inat.v piopolitioucs funt J^<^»n^^.l, doccnt, p 45"- modus dr.ccndi & iniplcndi in Dco, t. j. p-5 5-'- oratotcs docent, t.l p.4 6S.corumargunicnta doccatia, & quomodo finc in- uenicnda. P-47I DochmiHs pcs in ptofodia.oratoribus piobatur. t. i.p. 5 1 5. 5 1 6 Dof(i;/;M eit vitcus difccnti.^. ^'.^.89.94 Doclor vniuerfalis quis.t.i. p.105. atgumcntatio a dodorum tcftimonio,p.4 5i. dodores N.T. ccclcfihftici lunc vcl pa- tics,vcl fcholaflici.vchcccntiorcs, t.4.p. j8 &c. dodoiunt iura&priuilegia,t.;.p.47i.dodoru gradusin fcliolis.p.188 Doav>/.i qiiomodo comparctui, t.i. p.iio. quid litdodtina: ordo in difciplini5,p.6 1,& quotuplcx,?.^-'. dodrinaeft la- borlofa, p.496. poltponctida cft cducacioni & praxi, t. 5. p.115. dodrinaclt vcl popularis vcl exoterica, t. i.p.411. 44i.dodrinanoncft fupciba, t.;.p.57. dottiina ecdefia;, p.407.qux- &quantaprincipis dodrinaclle dcbeat. p.175 Dodi homines fiuntpcr cria. t.^.p. J46 Do(?.jn!OT vndc didi. _t.i.p.ij6 Dsdcc.ieterii in chronologia,t.4 p.iiS.Dodecagteris Chaldai- ca. P-ii* Dodecahedrum in gcometria folidorum. t.i.p. J47.&C. DodecittetKOrium inaftroaonua. t.i.p.j^t Dodrans , nouem partcs affis , quld valcac in pharmacopolio. t. j.p.667 Dogmatici philofophi quinam,t.i.p.i04.dogmatica medicina, aiias rationalis.t.j p.^^i.cius hiftoria. ^A-?-ii Dolichodumarumin cuifu fe cxcrcentium gymnaftica& eius vtilitas. 1.4^.405.408 Doiiornm dimcnfio pcr viigam viforiam, quam vocant, c. 1. p. 6 5 9. fulmen frangit doliuni vini , vt non eftiuat vinum. t.i.p. i 5 5 DolorU ■7iB.Ji,Xc}ia de eius caufis,efFcdibus,natura,& remediis, t.4.p. 591. 595. &c. andoior cadat inanimam feparatam fandam. t.i.p.91.95 DW;'^malus,t.3.p-;4-4^9- dolus in iurc.p.^S^. &eiusexce- {.tio. • P-5°} D.vw»;f.i orationis catechefis & explicatio. t.j.p.jjS Dominicalu litcra in computo tcdeUaftico quid ficeius cabel- ' la,&qaomodoinuenlcnda. c.i.p.465 Do7mnicu.s dics,:.z.p.4 5 1 -4 5 5- t. 5 ■?• 3 3 7- f"'* domlnici diei. c.i.p.454 Dsminiiimin iutccj.p 470.eius acquifitio,vcl amillio in iure; P.474.&C. Dowj»i> oeconomiatradatde officio dotninofum & leruorura, t.j. p.ijc. 155.454. cafus confcicntia: circa hoc officium, p. 4j6. arcrumcncairiur a dominis ad feruos & contta. t.i. ■ ' us mctonymicc dicicur pro fubicdis fibi fer- P.J77.380 C.4.P.97. fymbolutn,p.5 1 9. vult & iubec fc Deum falgtati. c.j.p.^? Domus reconomia, t. j . p. i ; 7- quatuOr fcmper manete domi oporrcct.4.p.;47. ctia fulcradoraus,p.j46. dorous & cxi- !humplanetarumquid. t.i.p.^oi.&c. Donauo eft modus acquirendi, t.;. p.148. donationcs mortiS causa,p.479.dc donationibus regul.-e luiis.p.^Ss.mofticio- fa donatio&vegulac iuris dcca.p.^oo.rcs donaurcuocan- da &adioin cam, p.501. donatio ancc & piopternuptias, p. 465. 465. donationis Conftantipi Magni cntica , nura Rcjm Pont. Italiam donaueric c.4. p.i94- ^'"ic cciaili t.j. Pp 4 p.iii p. 44 9.aoaiuu; uis. DoiHiti.^ni Rom.Imp. hiftotia. Index p. 2.11. 114. p.JOO donationis LuJouici pij Rom. Imp. critica. Dona Dei, t.f.p.i»*- d""""! miraculoruro & linguarura, t.i. p -7 igdonorum magnificentiain Rom.imperio qux olim fuerit. t.3.p.iio Voniuori ^t^^P^P"-^^'^- t.j.p.fii.^J Dorado fidus verlbs poliim antartlicum. t.i.p.414 Vorica dialeftus , t. i. p. J Ji. 5 ??• dorius modus muficus. t.i.p.6i<5 Po6.&.'C. Vofitheorum fuperftitio circa fabbatlium. t.4.p.?7 &.^on0ix quomodo iuucnibus lit toilenda. t.T.p.9 ; Vraco :n phyficis, 1. 1.^.175. Ji'2co magnusin pneumaticis efl: Satanas,t.i .p.5 5 ^.draco fidus \n afttonomicis.i.i.p.^oS. dc- feiens orbis capui & caudamdraconis in tlieoria planeta- rum.,p. 414.4.16. draco volans in mcteorologia, p.i 31.1J8. Diaco fcuerus legiflatoi Athenienfium omnia peccata ca- pitali fupplicio puniens. 1.3.^.514.75.1.4.^.85 Vraconrtts lapis. t.i.p.148 Prancifcus Drartimmani aufu piimus totum orbem terratura cireumnauigauit. 1.1.^.577.1.4.^.118 Vrachma in mcnfurisquid valeat, t.i.p.171. & in phaimaco- golio. " x..^^.66j Dr/»w/f quidin rlietoricisfcu pocticis.t.i.p.^r^.eiusdiuifio & methodus. p.5 II. eftque comccdia vcl tr3gocdia,t. 3.^.709. hinc dramatici poctje. t.i.p.509 Vruidi philofophi & facerdotes Galloium & «,«»o'5to/, t.i.p. 103.1. 4.p.5<; Vualt^ numerus vljtatus cfl apud Grxcos in nomine & verbo, t. i.p.;c6.apud Hcbrxos in nomine tantiim. p.178 D«tyf«f/i;i funt odlo fcrupuli in pondere. t. 3.^.667 Vulcedini6 ^\Yji\cti. t.i.p.119.1 30 Vumetnm. t. r .p. 5 5 7 D«»«OTincompofitione domlnium velmolcrafignificare vo- lunt,vt in Lugdunum. 1.3.^.174 JD«» complcta non faciunt vnumpcr fe, t.i.p.i^.duo requi- runtur ad compolitionem alicuius tei,t.i.p.} i.du.Elunt re- lationesin figno, t.i. p.49. duo in arithmcticis, p.117. ab hoc numeto duplicati omncsfuiit paritcr pares, p.ii8. hic numerus meniurat omnes parcs numeros & diuidit,p.ii9. duo in arithmologia.Viiic binariuin.dux r»s Rcmp.conler- uant. 1.3 p. 145 Vuodecim vncix funt as,in arithmcticis t.i.p.i^f.vnaduodc- cima patsalicuius rci diciturvncia,ibid. duodecim articuii fidci pro nuraeroapoftolorum, t.3. p. 5 34.duodecimhor.T; diei,t.i.p.449. duodecim mcnfcs anni,p.4^6. duodecim ta- bulatumleges apud Romanos, 1.4.^.48.87. &caiuai hifto- ria,p.87.duodecim in ariihmologia. P-J4i D«ourationis metaphyfica,t.i.p.io.&:c.duratio eft omnium ctca- turaruinaffcftio.p.^r. violentum non cftdurAbilc, t.i.p.78. durationis ttes funtgradus, prxtcritura, prxfens, futuiura. «■4.p.Ui. I)«x. Duces qui olim fuerunt in Dci populo, t.4. p.44. duces quihodiefint in Imperio RomaHO.t.j.p.ii 7. quales duccs in bcllo (int prxficicndi,p.i47.qui duces in fummis pericu- lis,p.i5i. difcordia&. contcntiones ducum noc-cnt, p.148. i^i.duccs llrcnui tyrannis funt forniidabiie£,p.i5 ^.deau- toritate, vxorc,& prudentia diicis,ibid. p.154. duces apud hoftcs nofttos vtilci in fulpicioncm funt .idducciidi. p.ijt Dytu muficaquid ,t.i. p.-Sit. dy.idcf fun: Cii-plicc: vel ecm- poficv.hab^ntque fuas ladrccs, p.6i j iuF/fccKlidomicilium. t.i.p.506 EBeni lignum. c i.p.iji Eic,9-AA^f figura grammatica. t.i.p.162, 'Kk^jitis quidin deraonftrationibus raathematicis. t-i-^-y^t Eclyfa difciplina qux. t.i.p.6i Edere & bibcre Chriftum quid. t. 3 .PH' ' Eflus in ihctoricis, p. 576. cauue clii- cicntcs di(ciplin.trumin atcliclogia luiit,p.7o. caufxictum cfficicntes & crteihis in dchbciationibas jebcnt conlide- rari. 1.4.^.378 tffr.iJien:s cumca &i pcBna in iurC. t.j.p. +88.491 Zhejrh cH Dcus. t.j p 54S £»Vij/>/if«/(»f/m« in chronologicis t^.p.iiS E<)(ji« funt ligna comingcntia & ptobabiWa , aC oppoiiuntuc •7f»ij)f34'aif. f'5-P-5 5'^ tla^.il/aii Imf.kom.hiflotia.t.+.p.jS/ymbolutn. P-Ji? Bleilio cuius (itfubicdi & obicdi, t. j. p. 1 18. conf^crtur rum dclibcrationc.ibid. prxcIeiSlio in ctliicib.p.i i+.clcdioncs aflrologica: & earum «©>«»5i»(j».t.r.p.5.i8.elcd1io fciir.itur auditioncraindidadica , t. 1.^.95. clcdionis doilrina in theologicis fcu cthicis, t.j.p.j 51 &c. cIcAi homincs fu;u ecclelii catliolicx.p.jSo.jSi.E.edio magiftratuuiiires cft magni momcnti, p. 171. aquilacleAaiuile omnia vincit, (yraboium t'riderici IIl.imp.t.4.p.)i.).& lcgibus talis cle- Aio d;finicndi,t j .p.i fij.piifrimi funt ad majjillratus eligf- di.p 141";. pr.rcunre fcnatus & populi c6fcnlu,& ptecibus ad Dcum ibid.cur tcges oiira elefti.&tiu^^pritna eorumfuctit eIei3io,(i.iii.ex noftris magis principes elJgfdiquScxtra- neis,p.itj.i7^.iiiiufti principcs clcifti valdc noccnt. p.141 tlsBiu.f regna facit rcgum monarcharuinfoIentia,t. j.p.143. quomodo in talibus rcgnis lcditio lic vitanda, p. 15 5- crc- brxmutationcs noceant, p.i5uluyf\iT.Kt, cum ruuiir^ coniunfta finis /ludioriim noftioium , eloquentii (fudiofitas eft, t.i.p.17. 54. hanc non parum adiuuant exercirationes difputa- tiomim , t. 4. p. J77. eloquentia eft decoramagiftratibusi t.;.J.i74 tmnnatio in metaphyficis , vt efhclens pec cmanationcra. t.l.p.4< Emnnuel e ft Cfiriftus.t. 5 .p. 3 7 J.cur i ta diL^lus, 1. 1 .p. i C i %mbUtr>nf{\x\i. t.iP-iJ-J-i 5 5 t.mhtlim^Hi zntiVii. \a^.^^^% EmbryOnis,i\\ lit\'at cos occiik», <:-$;p.l It Emerjlo ftcllarum cx ladiis folaiibu}» *-^>pt4it Eww.gigaPtcs. _ t.t.p. l}j hmintns diftinAio.t.i.p. \ 5 . CM^ aliquul habet yel tmini:»'. ccr vel forraalitcr.t. i.p.^io.iuodus cminet)ti«in COgiiitiO' ncbci, t.l.p.gj t-mollitio in tropis VocatUtt«ri)rA«{i* & witjji^K&^f^^c.i.p.j^^. fit plutibuS modis. Ibltl» Em/iii/aW/j chtonologi*. t.i.p.Ss Emph.ifis in rhetoricis.t.t.p.}^^. empliafis hatct peculiarei» notam gr^tmmaticara. f')^4 Emfhyiciifeos tcgul.r in iute. *• ) >pi4S4 Em/)ir(Va mcdicina. t.^.pi^) Emp.aftrain mcdiiSna, t.j.p.eSj.quorum CogndtaphitmitJi reccn "cntur,p.6iS fpccics. P'^'5 Emptibn:s & vcnditionis contraftus habet faas tfegula.s in lU- rc,t. j .p.48 1.48 3 .emacitatis ritium taxatur,p.6 j .cmcte ttiai giftratumautfirailc officium nonliccc. P-I?^ Emdl.tge figura fyntaif>ica. t.t.p.i^ i.j S j Encinioritm ieiunium apud ludaJOs. t.i.p.4 j l Enf/<>(c;ididioapud Gra:cos. t.i P-ioj Encomi.tfiicum cnmen. _ '•'•PJiJ Encychfidia cft collciflio omnium bonjtum dlfciplinatum» ac incipit , t. i. p. 47. habet tabulam , p. '. compcndia, p. 17. nomenclatoiem, p. xi4- dil^ciplinx in EncyciopiC. dia conferuntur cjpiti,corpori,pedibus,p.5 67. noucm Mu- fis. t.i.p.4t.J p»i6 Encyclopofi(t^cn\x\£t ad dipnofophifticam. t.^.p.j j i i\i Endymtonis mythoiogia , quod motum luni obfcruaucrlt, Sc abeafuerit adamatus.t.i.p.^j 5 Eudymio proutdieicur iii hominem fomnokntum. '^•4'P-)Jj Eit^V«« eonfetturcura '£^« Sc^uua^n, t.i.p.94 Enneadecaeteris in chronologia. t.^.p.iiS £«»<; poitichronologia. ^ t.^.p 91.65.90 Enochi chronologia.t.^.p.i 50. qux cft quod viuusin cceluni fult rranl1.«us, ibid. p. 71- putatutUbrum fcripfiffe.p. 7i. Enochi Sabbathum quid- P^^t Enoplitu veiCas. r,l.pv547 Enofo nato inualuit barbarifmus in mundo. 1.4.^.148 Ens eft fiibi;.-iftum m-^taphyfices , t. i. p. 5. &c- cns_& non ens fuprema funt contradidoria , p 7. corum inter fe collatio, r. i. p. 78. t. t. p.7. oranis difciplina agit dc aliqijo ente , t. 1. p. 60. ens logicum quid , p. 406 ens Sc non cns fubieftum logices , ibid. quinque gradus entiuna narrantur. t.i.p.ji 'EiTfhix^^ci quid fit "uplex, t.i.p. 45.103, dieitur quafi cyTrxwa* 'i/jsfa, perfeftionem habcns. p.i it E»f(/-,w quidin metaphyficis. t.i.p.S EnthymemA eft fyllogifmus crypticus. t.i.p.^^o ■£».?KJlaf«/. . ' t.l.p.84 EpaBi in Calcndario, eatum vfus, coUatio ctim aureo nume- ro.& ratio inueniendi. M.P.46J.464 Epagomene dies in computo. t.i.p.^Si E/>.*»o/;ow,'nfpe£lorin Rep. officium quaie coium fit,t.j.p.i9i« &qualis percgrinatio. 1.4.^.150 EMhateritim Citm^n. t.i.p.515 EpJ?5»<^fcor<»domusccEii. t.ip.^ofi £/) fcr/(«OTcarmen. t.i.p.^ij Epichs,recaci,i.'^.^.j6.7m'ytUy» de natura t7nx«/f otfi»!*?, cau- fi3,effcftihus,rcmediis. t.^.p.j 99 Epics.n:im genusin grammaticis. t.i.p.ifiy E/iiiSm etliica. t.jp.iig Epicunortim philofophia.t.i . p.io^ Epicurus plures mundos comminifcitui , t. 1. p. 107. voiuptatem pro fummo bono Habet, t.;.p.io.45.eiusdi<3:um de folitudine admcditatio- ncsfaciente. t.^.p.jyj tpicycliis cft orbis in tHeoria planetarum. c. i. p- 4*4» 415 E/»V,v,-^ carmen,epici pocti. £.1.^.509 Eptdajtrus eft nomcn aliquot vrbium, t.4.p.77 Epigaftriia ^Kiycnmi autcrlori», t.i.p.iSt tpigonmif» Index xytgoncrttm,^.i»-t>te. ^ t.^.p.so lE:p,gr.mn)iiti6 dili^oiuio.t.l.p.? :c 5 i4.f«U«T6.,<«. p.5 5 J £pitogtism diamatibus. .t.i.p.sii.t.j.p.yio Efilepfia 3. Ivlh mceihnis. t.z.p.iSz £pinicion.c^oT.::n vidoiialc- r.i.p.5i^..5i5 Epiew/r.-^ veilus. ^ t.i.p.pi '£OT!f»j©-iV2^'" o"tione dominica^t.i.p.iy^. componitut ab iiTv' &:V«'«. , t.3.p.65 5.6j6 Epipepodc!?Krrir.,d\a\cniio fupcrficici. t.i.p.635 EiiphMes eoiihMii Antiochi , pet paionomafiam imfisi/m, 'infanus." . t.^-p.?! £piphani& difsin Calendario , t.i. p.454. fe"x & dojninica: cam fcqucnies. \oia, £/>«*£/»«& antepirrhemaindiamatibus. 1.3.^.709 Epirns in gencre cll tcrra continens t.i.p. 5 5 /.in fpecie habet fuam geograplii.im. P'57i E/'//"fo;>of/awinecclcliaofficiuni, t.j- p- 418. &c. coniugium, p.37i.vi/ltent ccclclias diligeiuer, p.^iS. olim cpifcopi & pieltyteri fuerunt iidem,p.4i5. hod;efunt gradus cpilco- porum a choroepifcopis vfque ad archicpilcopos,p.449.re- gulxdc epifcopis & aliis pra:latis cx iui'-* canonico,p. 5 3 3. catalogus hodicrnorum epifcopatuum per totum orbem. t.i.p.5 84. SpifloLirum fctibendarumratio. t-i.p.49} 'Spifloliam carmcn. 1. 1 .p. , 1 4 EJjijto qux funt in hbris N.T. t.^.p.^^J-S^^^-S^^.&c. 'EpitaphiUm. t.i.p.515 'Epitafis \n dramatibus. t.i p.51 1.514.^.3.^.709 EpithaiMniiimcatmcn. ' 1.1.^,515 'EpithetA vocumingrammaticis,t.i.p.ii8. epithetapoetica in poefifuumh.ibcntvfum p.5 . .an cpitheton lit tropus.p.375 Epoch.%^]\i'\A iit iii chionologia,t.4.p.i ifi.vbi incipiuut epochK mult.v in gcncrc & in fpecie recenferi , dum initia earum diftinguuntur Iiixta fcricm annorum mundi,p.ii3.& iuxta fcrieni racnlium,p.ii4. addito algorithmo caium chrono- logi>.o,p.ii6.& fyiiop:! vfuahum hodie,p.ii8.1ane vtilifli- m3,p.7iq.pr,j:cipde in conucrlionetemporum y?:.gyptiaco- rum,rerlicorum,Turcicoruminiuliananobis vlitata,p.i5 3. Epocha clK-ci.i. piiS 'Ea-otij eil duhitatio Acjdcmica. t.i.p.56 E/Jo^oj carmcn. t.i.p.515 '£qitira:io gcnus exeDcitationis in gymnaftica,t.4 p.^o^.cuius vciliras,p.409.Ekjiieftris peregrinatio qualis fit,p.i5 i.eque- ftri cercaraine valentes,&: non (iraul pedcltn muha incom- ihoda fcpe patiuntur^t.^.p.i^S.equitatus eit necellarius ad pr.i;lia,p.i3i.tcLTetexercitumpedcftrem longclcmaiorcm, p.iitf. quomodo frangaturab hoftc , p.114. equites cata- phratT:! plurimiim valcnt p.13 5- quomodo equitcs in pra;- lio ordinandi.ne pcditcs impcdiant vel coDcra,p.i5i.Stra- tagema in equitib.augcndis. P-^5° JE;(j«//ef Romani. t.^.p.iii £quifonu>n cata. 1.3.^.641 Eqiiiilens fidas in aftronomicis. t.i.p.410 Equi phyfica , t.i. p. 176. equus Troianus dicitur dupliciter. t.i.p.573. Zrafmns Roterodamus doftor theologix creatur io Italia t.4.p.ii6.cft politicus ac depmgic bonum& malum prin- cipem,t.3. P-'73 facctus, p.71. infignis criticus 1.4.^.155. paroemiographorum corypha:us,t.4.p.3 51. certatcuniLu- thero dc liberoarbitrio ic moritur Bafiles" P 107 Eremits, monachi. 1.4.^.44 Eretria terra. t.i.p.i 51 ^ridantis lidus in coelo. t.i.p.411 EW»/ife/ phyfica. t.i.p.177 Ei-w.t.i.p.^g.erratiodifcentlum eft varia. p.85 ^'•«f,^ phyfica. t.i.p.i^X Eruditio cum bonis moribus cft conlungenda.t.^. p.173. an, qua: & qualis in principe efle debeat. P.i74 Eruptio in belloquomodo debeat licrijt.^.p.iijnofte facien- da &quidem fecunda vigilia. P-^5o i.ryngium herba totum gregcm caprarum fiftic. t.i.p.i^o Erythret. Sibyllx ixjj,^;^; . t. 4.p, 1 71 £/^'« prophctx hiftoria,t.4.p.8 5.eius Iiber,t.3.p 343.345. & memoriale. 1.4.^.17 ^^" o"^ "iuominis,t.4.p.77.notatio nominis. t.i.p.145 EJJe eft fecundl & tertij adicfti in metaphy fica.t.i.p.^fi.^^.da- tccflc rei dicitur ambigue, ibid. cfle dicitur variis modis, t.i.p.4i..^i.7. efle & poflc idcra cft in neccflatiis,p.i4.efle '•■^'.^"("'^''is^ftincausa.p.^g.confcquentia abcfle fecundi adieili^adcfle tcitij adicdi.t.i.p.^^ ^.relatiefl^eeft correla- ti,t.i.p.5 5.^6.cfl"c,viucre, fcntire, intelligere, faciunt qua- tuor crcatumrum gcncra. c. i -P.J 5 5 £/™f//.inmetaphylicis,c.i.p.s.cxiftentiacftproportionata cflenti.i>4>.9.&caportcvioi,p.io.circntia,cxiftcntia&dura- nocoharicnt,p.n.compolit,o cx crtl- & cllenti.i,p.5 i.com- politio cx cflcntia & cxillcntia, ibid.cns & eflcniia non funt idem,p.5.atftial£i:a fecundum effeniia quae.ibid.p.^o.ef • fentia & attributa funt tedditiua,p.40.effcntia quint.i quid, t.3. p. 570. 670.de quintacflcntiatraftatus Drcbbelij. ibid. 'Ejfentiale totum,t.i.p.4r},t.i.p.3i.eficnttalis peifeilio, p.i 3. ellcntialiQmnomenclator,t.!.p.i8i.cfl'cntiales literxiu vo- cibus,p.i 30.1fio.non confundantur cum accidcntalibus.p.161 Eflhen libct in bibliis. 1.3.^.343. J46, m«noriall.e,t.4.p.i6. ad- ieftioncs ad Eftheiam. ^.3.^.344 Eteoftichon cztmea. t.i.p.jij Efe/jivcnti. t.'l.p.i34.i40 "njn fpecics aigumentorum in olatoria. t i.p.471 Ethica incipitjt. 3 .p. 1 fi.tabula eius,t.i.p. 1 5 .compendium.p. 3 7. principia,p.8 i.quare & quomodo difccnda,p.i i j. difccnda poft mctaphyficam,p.9i.iiomenciatot eius.p.t^S. cofcrtut echicacuraphilofophiatheoretica,p.65.67.& tumpolitica. p.^5.67.mathefis adiuuat dilcentiam ethicxjp.iio.magne- tographia illuftrat doctrinamcthicam, t. 4.^.3 1 6. atithcao- logia cft arithmetica ethica,p.;.,i.&c, cthici libri funt Sa- lomonis Omnes.prouerbia, ecclcfiaftes, canticiun cautico- rum,t.4.p. 3 8 1 compcndium cthices ex Ariftoteic,t. 3 .p, 1 1 5» ethicapcrcgrinantium , t. 4. p. 149. cthica difputantium, p.377.oratotum,t.i p.47i,493.&c.cthicaagit dc fclicitatc, t.3.p.i9 hominis, p.ii. pervittutcm, cuius principia funt, p. 14. &c. afFeftiones cOmmunes, p. 3 1. fpccics incipiunt p. 35. ethicarum iciuili ptoprie non dacur dcmonftratio, p. 116. Ethnicorum philofophia cx blbliis eft haufta t.i.p. 7i.collario virtutura cthnicarum cum fanftitatc hominuni in ecciefia, t. j.p. 37. qualis & quotuplcx ethnicorum thcologiai t.4.p. j6. eaell naturalisiUa theologia, t. 3. p-jn. cthnici fcuint eflc Deum.efle vcrumDeum. &qualisfit,p. 311.313. 43i.cthnica facrificia.t.4.p.540.ethniciphilofophi,qui tue- runt antc natum Chriftum, diftinguuntur^t.i.p.io^. poft natum Chtirtum.Crxci.Latini, Aiabcs, p.ic^. cthnicorum philofophotum libri clcricis vciiti in iurc canonico, H^^riTroiU figura ihetotica , cm.yiieiQyjnictTng. apudAphtbo- nium. t.i.p.^ni £//>»o/o^«/» pars giammatics. t.i.p 160 EtjiwwOTcftoiigovocis.t.i.p.i jo.^^.allufion^s patiumin vo- cura etymis. 1.4.^.191 Eua. creatio & hiftoria,t. 4.^.67. 68. notatio. t. i.pi 37 Euac/iatio medica. 1.3.^.567 £/<.i«(^rj antiquitas. t.^.p.So Eumgclium elt doittinade Chrifto , cuius locus conimunis, t.^.p 5 i^.&c.cuangclij vosdicitur 3'o.»iigcographia,t.i.p.56S.tegioneseius,ibid.t.i.p.i45.inole eft minimainter veteres oibis tertarum partcs , hodie eft maximadignitate,t.ip.577. Europicaium lerum hiftoiici, t.4.p.3i. Euriis vcntus. t-^ P-I34 Euryftenuiarum legnum. t.^.p.S i Eurythtniii'\n architedonica. t-^-p.i}? EuthanaJiaCcu Ats bene moriendi. 1.4.^,388 Eutyches hxreticus vnde Eucychiani confundefltes duas natu- lasinChiifto. 1,4.^.41.100 Euthyfylloge poctica. ^ '-P-J 5 5 Euxini ponti dcfcriptio in geographicis. t.i.p.558 Exaciiones imu^x. t->.P-'47 Ex/i^^tY^j/io figuta rhctorica. , t. i.p.374 Exalt.itionis i\..\iwi in Chrifto. 1.3.^.379 Exanimatio, Ipccics timoris in 5toJiiAo><«. t.^.p.j 97 Exarchi in Italia qui fr.crint. c 3.^.114.1.4.^.100 Ex.Vfditio prccura, c.j .p.4 3 J Exee^ Rerum & Verborum. ilxccttionei in logicls complcnt loicc*' •to»t»,-, t.i.p.^jo.cxccp- cioncs contralcgcs iiicis, t. j. p.4{9. ciccptioucs in iurc Sc cusrcguLv. P.50J ExaJcas & cxcellens quomododifFcrant. t.i.p.iii '■'^'^W"'*P-iiticul.cinaxiomatibus. t.i.p.430 £.i:ww/i,vn;c.j/,(,,c.j p, .^^ lmIus confcicntix clrc» cani,p.43 4. rci^ui.v cx iurc ctnonico de excomiiiunicationc.p,^! imor- tuoiuni nullacrt cxcommunicatio, p.416. Adami cxcom- mumcacio.Caini. t.^.p.^o. i.xcrct!o»um & retcntionum di.vtcticain mcdicina, t.j.p.549. fiTtic iuxtacxcrcta,p.6o7.ExcuUtiooratoria. t.i.p.471. Excubianim dilciplina militans tcncnda cft, quia carum nc- gligcntia nocct oblidcntibus & ob(cflis,t. j.p. i j S.ctiam vi- aoies lcrucnt cxcubias luas,p.i47.cxcubix prxrtanda-,ct(i niulta liabcamu» vicina pi.-B(idia,p.i j j.caium pcllls cbric- tas. p.2,4j txemplarU Caufa^t.i .p.448. rcduciturad efficicntcm.t.i.p.44, cxcmpluai fpccics fyllogilmi,t. i.p.^^c.excinplumin etln- cis quid Kiciat,t.j p.jo. bonorum lioniinum cxcmpla mul- tUra taciiuu , t.,4, p. 5 S6. magiflratui 'iic omncs pra:(titcs dcnt boiium excmplum. t. j.p. j^j Zxercir.itio eli varia.nempe logica habituum ihtelleduaiium, t.i. p 48. corporisad (anitatcra tucndam & dicitur gjmna- ftica,t.4,p.jq9, vaidc vtiliSjp.^c. oratona exercitatio, t.i. 49''-excrcicationes liabcnt dixteticam^t.j.p.j^S.^^^.cxcr- citationcs mnemonica-jt.^ p. .i.excrcicationes pro mnemo- nica corporca;. p. 6 £A:frr(>;)iibcrtas quxin metaphyficis. t.i.p.^y.t.j.p.jci 'ExercitM ailus quid^t.i.p.r^.n. cxercita pr.Tdicatio in iogi- cis, t 1.P.4C9 Zxercitui bellici imperator qualisfacicndus,t. j.p.iri. tactus isquoniodo tiacoptimus.p.i j jducumditcordia in excrcitu nocet , p 14 .1 j 1. vnac ea lic.p.- j S. & quomodo icditioli duces lint traftandi , p.-^i. excrcitus quomodo lcgendus, p.zji. Ici^usexeicitu,-, cdcum vir virumlegit. ibid. 2.51. quoraodo tr.idandus & conhrmandus.p.i^^.quamdiu rcti- lK'ndus,p.2,i i,in pericuio non nunuendus, p,ij 4.161. iti-^ iieraqiKimodo cxcrcitui (u(cipieuda,p.ii9.quxcautio (iuer fu longinquuni, p.ii^. itcr cms nofturnum, p.i j^.lit dux Via; in,lioiuco.p.i5 i.itereius longum vclbreue,ibid.in dif- ficuitacibus (.vpe cranlitus elt emcndus.p. 140.ir.tcr cundum imperacor huc illuc ad partcs exercitus fe confcrat,p.i44. excrcitus c(t rnignus vei paruus , &: quantus fit a.ciidus, p.iij. vbi vfus parui excrcitus tllc queac , p.115. magni cxeicirus in magnis imperiis cilc dcbcnt , pi49- tcrruus cxefcitusqucmodo difponendus,p.ii6.quoinodofiac timi- dus exercitus,p.i58.& timor toliendus (ic quoniodo^p.ij j. pars excrcitus tctrita quomodo dimittenda, p.i 1 5 . tcnens tocam rcgionerii cxcrcicus eft percgrinus,nouus,edicis faci- noribus Il;rcnuus,p.i4;.pcrterritus cxcrcitus non tacilc ite- lum hofliobiiciendus, p 140. exerci^ws pcregrinus, p.iip. hon facile in oppidura eftiinniitendus.p.i j ^.locietas camen cius amb cnda,ibid.& quomodo (it tradandus,p.i jS.cxcr- ciiusiit ftrenuas&obedicns.p.iji. 154- talis clt cum fti- pendia ei foluuntut & pco eo necclTarius commeatuspara- tur,p.i3i.ij j. non (it ociolus,p.i j j. 13S. dillciifioncs m excrcitu funt admodum noxix, p. t ji. cx lunt tollcnda:, p.i49.quidfaciat dillenfio excrcicu dilabcntc.p.igj. & ne- gleftis confiliis qux' domi decreca tunt,p 23 j i6i.nondi- cac conuitia, ibid. bcne diftinguatur,ibid. icruet ordines, p.i jfi.cxcrcicus a:grotus refociiietur,p.ii6. tyto non pu- gnct contra vececanos,p.i4i.fatigatus reficiatur.p.i^o. tc- ditioncm in exercitumouet pra:da iiiiufte diuila.p.ii 9.141 re benc gciH nimis impcratotis leucritas, p. 149.1 j j.fedi- tiofi quomodo traLT:andi,p,j.5 7.i3 J-niehor locus,cxcrcitus crt liofticum.p.i j j. viftus quoinodoconfiftat. p. 117.159. extrancorum quenmoniade non iblutis ftipcndiis, p.ijS. hifce pcriculolaeft indigcnx cxercitus traus,p. 160. Ko- buftus clt cxcrcitus qui bonum habcr iniperacorem p.ijS 'Exbalationis moteorologia^r.i.piij 8.1 3 i.chimica, c, 3.^.670 Exhedri. ftruftura in architcdlonica. t.^p.i^o ExhydrtA ventas. . t.i.p.ij^ Exiccano herbarum in pharmacopolio. t,j.p.667 Exinanitionis diiusiii Chtifto. t. j,p. J77.&C. Exiftentii mccaphyfica, t.i.p.9-&c. eius afFeiUo ad cllentiam . & durationem,ibid.accidcns pertinet ad fubftantix cxiftcn- tiani. p-n ^l»,t» eftfpccles fynecdoches in rhetoricis. t, i.p.jSo Excdiiiui carmen t, i .p. j 1 5 £A.W;«eft liber lecundus Mofis. t.j. p.j4j. )44. mcrnorialc eius,r.4,p.i5.a:racxodi,id cft,exitus llraclicaruni cx ,tf.gyp^ to- P-I67 Exorditim e{\ pars orationis in oratoria. t i.p.^So H,>./i^Afi mur abcxpcricnti.i, p.451. quomodoapud Hcbtxospccu- Iiari nominc vocetur negans cxpcricntiara. p j . j, E.vperimcntalts fortitudo. c J.p.68 E.xpiationis aqua & fcftum,t. j .p j 7o.cxpiationis atcis Hicro- lolymitana: iciunium. t.i.p.^^t i^xpilaiioncs fubditorum iniufta:. t.j.p.^j.^SS ExpletuiA coniuni>ioncs in grammaticis^t.i.p.i^o.apud Gix- cos in pocfi crcbr.x-. p.jjS E.xplicita contr.idiaio,t.i.p.4i8. fimilitudo.p.^ii. cxplicitum vinculuni in axiomate, p.4jr t.xplorat^>res Avheni habcri a principibus^t.j.p.iji.t jj.horum funt oculi& aures, p,ij6. cxplorandi funt fubditi, p.170. Viatores,p.i44,itineta, p.151. pta:tcxtu legationis portunc rcs cxplorari.t. j .p.i j ^.tabcUarij cxplorandi.p.i j i.qui cx- ploratorcs fint boni & fidcm apud lioftcs mcreanturi p.ij5.nonfcmpcroccidcndi funt, dcprehcnduntut. p.iit Expojitio in axiomatibus,t.i.p.43 j.& fyllogifmis. ' p.^j 5 Expoftulatoria oratio. 1. 1 p.4 8 7 Expnltrix facultas in nutritionci t.i.p. 1 5 7 Extenfiuac^\i.wtkas. x.^p 5» Ej;:fi;»;«V»«r^apud Aph- thonium, ^,4^7. fabulxmythologicx, 1.4.^.357. fabulofa omio. ti.p486 P.jfi« planetarum in aftrologia, t.i.p.^oi.facies hominis eft tricns trientis in corpore. P-3 54. EiKiUtatis &i dlfficultatis locusoratDtius.t.i.p.^y^.faciliafune pnncipiaxognitionis. p.^t faA^w.Argumentamur a faflo.t.i.f,448.fa£tusio aiithmeti- cis ctt iii.ucntus niultiplicatione. t.i.p.i^x Eacultatis argumcntum ad rem,fi adfit voluntas.t. i.p.^n.Fa • cultatcs fuperiores in ftudiis funt Theologia, lurifpruden- tia, Medicina, t.^.p, jii. habent fuum ordinem, t i. p.68. dilccntiam, p 9 •. .& nomenclatorem, p,iz j.facultaces qua- tuor in medicamentis cum gradibus & manfionibus , t. j. P;55iS55- Eiictum in corpore humano confideratio medicaj t.j. P.J51. t-uccs cercuifiarix. p.66j.&ci EagiphyCici. t.i.piSz 8.in obfidione 1'arificnfipericrunt tredecim milliahominum fame. p.ii8 Familia principis dcbet effe fanfta, t. j p.i 5 6. quomodo Iiitus familiam ccnfiderec , p. 461. familix furtum habet fuas aitiones in iure, p.^oi.familix hercifcundx adio. p.500 F^ro;.5 hiftonca,p.i5. cbroaolog.a p.iio.arclH- teftonica,p.i!'- Scctioncs ieliquai:ural.equuiuur. p.147 TafnnMto nocci hominibus & brutis. t z.p.8 j T^flM viiium. , . „ t-vP-5 7 P./// & nct"at,i..p.4.).noracnclator,t. l.p.ijo.logica finis p.4ii.finis& bonum rcciprocancur,c.i.p,i7.foniia intro- ducenda inopus habet rationem finis, p.45. 10;. ttia funt qu.x agunt ob certum finem,p.i04omnis aftio habctfuum fiuem,p.5 8.finis mouet efficicniem, t.i.p.41 1. argumcnta- mura fine ad finitum & contra,p.44 8.finiscft pcr fc& pcr accidcns,p.6 9.omnes difciplinx habent fuum fincm,quieft latione Dei, ipfius gloria, ratione nol\n ,irziut/Tf !o chymica. ' 1.5.^.670 FtaceianumhcWanx de peccato,aa Ccfubftantia. t.4.p.zi8 Flagellantes monachi. t. ; .p. 5 + f /.■?»»/?»« forraa pytamidalis, t.i.p.m. Rerum & Verborum.^ TIaiims commutie prxnomcn omnium impctatotum Con- rt.\[uinopoli:.inorum. 1.4.^.99 Jlaunt color,t.i.p.ii8.huicaIij multi colorcs fubfunt.p.^ 98 r/«»Mcftproptius liomiiiis,c.i.p.i90.ctiamcxctcitationisl7,c- nus in gymnarticl t.^.p.+c 7 Tlexio vocum multarum eft valde fcrcunda.t.i.p.r 6 5 .in grara- nuticis voccs fuiit flcxilcs & contia. Y-(") Flon.mt Inip.fymbolum. t.4-p.Jio r/m/f^ijdciincatio dicitur Polyantca^t.^.p.j 57.florilcgia iii- cipiuiit cumphilofophia ptaillca,fcu in cthicis. t. ).p.i F/oi.x'iis. t.i.p.151 r/K«/;phy(ioIogia,t.i.p.5 57.nomcncUtor,t.i.p.i45. & hifto- ria, t.i.p.5 6; fluuiorum aqux tenuiores funt quam maris, t.i.p.ii4. thcfaurus omnium fluaiorumcft mare , p.5 54. quidam fluuij arftum fcntiunt^p.^^^.t.j.p.^tgi.ralraculaflu- uiorum, vt quod curfum (iftunt, t.4. p.119. mctaphotxin ihctoticis a fluuiis f«mta;,t.i.p. j-^^.quomodo fluuij latitu- do fi: mcnliiranda , 1. 1. p. 555. quacuor fluuij paradifi & eotun» racio, t. ^. p. 68. Hungaria fluuiis abundat. 1. 1. p.5Sc>. Tocilis \^ms quomodo generetut & conreruetui. t.i.p.i ii Tx:iHs Dci cum creaturis , & pr.rcipue cum hominibus , t. j . ?• ! <; I 5 7 5 .&c.Fa:deris fal quid lit. P- ^ 70 foeder.\li.i cenuiuia,t.4.p.5 H-^d'^''^ f^nt *cl publicavel pii- uata.t.j.p. i^fi.caliafcEdeta non funt violanda, p.ii^.funt tamcn qua: non funt feruaiida , p.i 50. quis fit fccdifragus, p.ijo.ruptuTnfocdus a Dco punitur,p. ii8.fi fadus publi- cum fit vloUcura infciaRepub.dcdaturviolansp.i^o.fcEde- ravicmorum potentium funt fufpeda. p.2-4t leeminA phyliologia , t.i. p.i8S. foeminanon eftmonftrum, p.171. fccminarum verecundia , t. 5. p. I II. an faciem debeant tegetc , ^.457* quidam pcr focminas fxpc com- municaiuur , p.1,61. an focmina polTit efle magilha- tus. p. 175. 514. Vxminmum genus , t. i. p. 165. foeminei plancta; funt debiliores , t.i. p.497. fceminina (igna zodiaci funt nu- meri paris , fecundum, quattum &c. p.49?. fccminei hor.^ itidem habent , ncmpc paris nuracripl.inctarum. P-450. _ ^ _ Toenoris iniuftitia cft caufamutationis in Repub. ' 1.5.^.164 Foeniculi virtus, t..i..p.i6o.t. j.p.fiio Foetta in vteto materno refpirat. t.i.p.169 Tolioriim phyfica, t.t..p. 157.158 Follis exercicitionis genus in gymnaftica. 1.4.^.405 i'Dnf(«»; phyfica,t.i.p ii^.quid litfons.p.^ 57.fontium hifto- ria,p.5(>i.t:ons olei manauit. 1.4.^.95 formn, inctaphy(ica, t.i. p.45. logica.t.i.p.^ij.forma-relatio adefticiencemeftjvt finis ad finitum,t.i.p.4 5.ad raateriam, vt efficientis ad effcdlum, ibid. formaquid difFerac a figu- ra,p.5 5.qualitates funt inftrumenta formarum,p. iii.com- po(icio ex materla &formia p.;o.'acgi;mentamur a form.-C liegacitinc , t. i.p.448. efTcntia &exiftentia habent ratio- nem form«E ■ t.i.p.8. g.generacionis tetminus eft forma, p.i 14. forma in axiomace eft: cDpula , t.i.p.419. in fyllo- gifmo bona difpo/itio medij tcrminicum partibus conclu- iionis , p.45 4.metonymiafdrma: pro formatoan ficfyncc- doche, 5 77.formu)a certa Iocutionis,p.44 9.ab ea argumen- tamut, ibid.form.T; abl1:raAa: & feparata: funt fpirifus non- incotporati, ti. p.77. an fpiritus proprle formam habcar^ t.i. p,7i. forma corporis natuialis eft anima, p.ioo. 105. maceri.-E & foimx coUatio in phyficis rebus , ibid. quam foimam coelum habeat. P-'!/ Form»tis iienihzs. t.i.p.55 Tormofa &deformia fignazodiaci. t.i.p.499 TormicA phyfica,t.i p. 1 77. ca:los fuperat formica. p. 1 1 6 Fernic^itionis peccacum &eius poeiia in iurc,t. 5.^.488.490. in iure canonico prohibicaclericis. p.iij.410 Fo«/VK^/»/iethica,t.5.p 64.1 iS.fortitudo eft iucunda & mo- lefta (imul , ibid. hucpcrcinecmagnanimitasbellica, p.65. item paciencia philofophica, p.66. an mortcm ipfi (ibi con- fcifcentes fintforces , p.6y.3n cemperantia (ic prior forti- tudine , P.4S. fdrcitudo in magiftiatu laudatur. p.171 Fortima in logicisrefertur adcaufam pcr accidcns feu fortui- tam, t.i. p.45. in aftrologicis domuSquinta eft bona for- tuna,doraus fcxta mala forcuna,p.5o6.ibidem lupicetfor- tuna raaior, Venus minor.Saturnus inforcuna maior, ^iars minor dicicur , p.496. vnufquifqueeftfaberfortuna: fu2E. '?-P-55- Fom«(fa.caufaopponicur caul« voluntarlx. t.i.p.45 torcnfis leges Mofaict quales fint, earum abrogatio & redu- dia:tctica. 1.5.^.548 f r/iW* a fticaiido did\a quid finc. . t.i.p.i^j Friderici I. & I I. Impp. Rom. hiftotil, t.4. p.104. FrideriA III.p.105. fymbola eorundem. p. 511. 5x5 FridericM Barbaroifa ftudiofis priuilegiaconccfTit, r. j. p.176, » eius collum calcauit Alexandcr III. Rom. Pontifcx, t.4.p.i04 Frigerti phylica , & quid cfficiat in corpotibus , t.i. p. iii. oculi frigus nonfentiunt, p.i66. eius confidctatio medic*, t-3-P-545 Frtjlandia terra fubborcalis. C.i.p. 5 6 j frp^/f/janatomia. t.i.p.184 Frugalitatis ethica, t.^.p.tf j.publicxfrugalitatis & parfimo- nis vtilicas. t. 5.^.145 Frugiim radix quando in xftate frangatur ad carura maturita- tcm. t.i.p.49» Frnmentauo vrbis Romar. t.^.p.no Frumentip\vf(\cz, t.i.p. l6«> Frtiticis & fuffruticis phyfica. t.i.p.161 Tryfi^ ad fidcm Chriftianam conuerfi. t.^.p.iio Fucus auis,t.i.p.i7;.Fucus corporis culpatur. t.j.p.437 Fuga quid (it in muficisjt.i.p.^i^.hoftos fugientcs quomodo oporteat profequi. 1.3.^.134.117 F«//Mr«OT aucupium. t.j.p.^ij FuUonum terra. t.i.p. 1 5 1 Fulminis phyfica , t.i. p.155. fulminis a fulgure diffetcn" tia , p. I 39. collacio intcr fulgura & tormenca bcllica, t.j. p.700. fulminaris lapisGrxcc ceraunia di<^a. t.z.p.i^S Fumigatic chymica. 1.3.^.670 Fumi meceorologia. C.i.p.i j 1.13». F;Wi3/o;//jinvocationc vniufcuiufque ethica. t.^.p. iij Fiindamentumin relatione, t.i.p. 56. fundamentumin a?difi- ciis quomodo architeflus debeat confidctare. t.^.p.i^ j Funditorum vCus In excrcitu. 1.3.^.13 j Fundt ratio habenda eft agricolse in geotgica , 1.3.^.^34, 655. mediocii fundo opottet cffe coucentum agricolam, p.635. FwMc/irf conuiuium. t.^.p.jjj F«w^/*5 caretradice, t.i-p.i^? Fums fummitati mali ih tia&e alligata raelius trahit nauem, t.5. p.695. per funem afcendcre vel dcfccndere genus exercitationis in gymnaftica. t. 4.^.406 Furti qu.rnam fit fpecies,t. 3 .p.7 6. 1 47.^ qusftiones.p. 1 1 4.1e- gcs Moliicx conttafurtum,p.5 69. teminuentarn retineni cft fur, p.114. libcrinondebentfurari res parcntum, ibid. furtura farailise habet in iure luas adiones,p. 5 o i .an Ifrai:- lica: ex Dei mandato ^gypcios fpoliantes fuerint fures, p.ii4.poenxfurti,p.488.49i.i87. fures effe fufpendendos lcge fancicur,t.4.p.io4. quare apud LacedaJmoniosfurtum fueritinlpune. t'3-P-5iJ Fiiris, mouent bclla,t.3.p.iio.furia: fuot ttcs. t.^.p. 341 Fuforia ars. t.5.p.68j Futu^um cft pars temporis in metaphyficisit.i.p.i 10. 1 1 i.fu- turum eft res concingens,p.47.argumentatio a futuro,t.i. p.450 45i.futuri tempoiis grammaticain vetbo,t.i.p.i67. futurarum rerura fignificationes docent effe Deum , t.i, p.6 j.futura: vitx ftatus dicitur ftatus patrii, 1. 1 .p. 5 o.habi- tus hominis in hoc ftacu.ibid.diaboli nonfciunt futura.t.i, p.8o G^?«ft>jiapisprcciofus. c.l.p.iSJ GaUngA vtilitas in medicina. t.i.p.i6oi Galatts cpiltolam fcripfit Paulus, t.3.p.344. J4tf. eius merao- lialecft. t.^P-»-» Galaxias , via laftea eft colleftio mult.r lucis ftellarum , t.4. p.5 9.t i.p.4o6.cumGcminis oritur fupra horiioniem.ibid. latiflfirnus citca oloris fidus. , ibid. Galbs. Iinp.Rom.hiftotia,t.4.p.97.fymboIuni. P-;i9 Galea. 1.3.^.69» Galena qnid, , t.i.p.ijj (hq GalenM Inde X Gfdsnu^ celebiis medicus , cuius medicinadcfcrrbitur , t.j. p.54(.quaieeiusmedicina (it difcenda , t.i. p.iiS.vidctuc jncerte fentite dc anim.x immortalitate, t.i.p-go. quartam figurain in fyllogifmo limpiicirequirit, 1. 1. p.4j9- '" '^'^"" tumannisvnum dieni intefcalat,t.z.p.45 g.Galenica medi- camenta& corum apparatus. t.3-p-66 8 G^ffi' geographia, t.i.p.^SS. fitus,p.s77- fluui|, p.560. GaU lia; rcges duo habent priuilegia.p.^^S.fcholarum in Gallia catalogus. t.j.p.igj GiiU.idinbtcHm mctrum. t.i.p.jio G'«'^'V<«,ttET&«'i» diila, • potius atithmok)giadicenda,quia permutatvoces, iqualcs fummas literis facientibus. t.^.p.fof Gemini fignum in zodiaco efficax, t.i.p.411. 500. cum hifcc oriturcitculus laftcus. P4^ Cemitm excrcitationis gcnas ingymnaftica, 1.4.^.407. cuius vtilitas. P-4°9 Cemma quid fit in phyficis & quomodo generetur,t. 1.^.147. an auro poffit prxferri , & quani multx eius fpecies, ibid. gemma Samorhracia qu.-E , p. 1 5 5. non eftfuperbiendum propter gemmas,quas quis habet, t. 3 . p. 5 7. an gemma: fa- ciant aliquid ad virtutcm , fobrietatem, caftitatem, p.50 GenariiminKOTmii. t.i.p.185 G«»er inreconomicis. t. 3.^.141 Gf»erbi cpipcdomectia,p. 365.635. &c. ftereomettia. p. 371.657 Gcojm^/ji^incipit.i.p.siS.habettabuIat.i.p.i^.compendium, p.35. piincipia,p.8o.quaie ficdifccnda&quomodojp. iii. nomenclaior eius, ^.144. hiftoria, r.4.p.6i.geographicum niagifterium vmbrarumin terris quodnam fit , t.i. P.59S, dextrum & finiftrum geographorum, p. j 8 i. 5 Si.collatio geographix cum arithmetica & gcometiia,p.ii7.agit h^c ars de magnicudine globi tetrcni , p. 530. cardinibu* quacuorcerra:, p.5 34. longitudine & lacicudinceius p.5 55. 5 3 7.dezonis, p.539. &climatibus > p.540. diucrfislocis & habitationibnsterrae, p.544. de maribus & fiuminibus in vnum globum cumtctra coalcfccntibus,p.5 5 3.&cdeniqiK de pattibus tetra: diffirailatibus magnis , cognitis & inco- gnitis,AfiayAftica,Europa,Americ,i. t.i.p.s^j.&c. Geometria incipit,t.i.p.i97.tabulacius t.i.p.ii.comptndium, p.)4. pvincipia,p. 78.80. poftulatap.8o.quare& quomodo (it difcenda, p.i 11. habet nomenclatorem,p.i40. & hifto- liam prxcipuorum geometrarum , t.4. P-^S. & quid fit geometria myfterij plena, r.i. p. Ji 5. quid apum gcomc- tria fexangula , p. j ji. infttumenta geomettica duo funt, norma & ciiculus , p.554. geomctri."s gcnetalis agit dc principiis & affedionibus cuiuflibet magnitudinis, p.itg. 199. de linea , p.500. de angulis , p. 305. & figutis, p. 309. de fuperftcie , p.jij. de corpore , p. 545. geomccria fpecialis fcu pra47- Georgias Trapezuntius in fene£Vute fua obliuifcitur omnium literarumalphabeti. , t.^.p.iiS Germanaan fintalicuius autorisfcripta, idexploracur incri- ticis. 1.4.^.15!. Cermanii geogtaphia tiaflat de eius nomine , termi- nis , fitu , quantitace , diuifionc veceri & recentiore in fuperiorem , & inferioreni , qu.x dicitur Bclgium, t.i. P.57C. tcgionts Geim.imx , ibid. fitus , ^.577.!^- cusinfignes quinque ,^.55 j. fluuij celebriorcs duodecim. p.560. Germanicst gtammacLcx delincatio , t.i. p.;69. metra qu.T- dam Germanica , p. 566. primus poeta Gcrmanus, quifnam fuetit Latine fcribcns , t.4. p,ii6. olim lite- ris Gr.Tcis in fcribendo vfi tuerunt Cermani , r.4. p.ioi. fcholarum Gcrmanicarum catalogus , 1.5.^.195. Gcrmanoruiti philofophia & meclianica ab Ofyridc ip- fis tiadita , p. 616. t.4. p. 56. 77. Germ.-ini typogra- phiam inucncrunt , t.j. p. 676. menlurx Germano- rum , t.i. p.179. a media nofte dicm incipiunt , p.451. lcuitas eoriim in vcftitu notata eft, t.j. p.107. fciiptores & hiftorici Gcrm.Tnicarum rcrum , 1.4- p. 31. Germanici rcgni initia cum chronologia ,1.5, p.ii/.t^. p.77. 78. » Romanis olim fubiugati fucrunt Germani , t.j. p.iog. Germanicorum Cxrarum hiftoria a Carolo Magno in- clioata , deinde a Cuniado L & Hjntico L Germanis Impp. continuata, i.j. p.ici.icj. ab Hennco iiloLGcc- maniaantea per patros diuifa in Macchias diftin.:jj. ncphilim, p.i4j.anakim. P-»4J Gigantt.tis ttions. t.z.p.tSj Gii^;» lignaclcholara apud Hcbrajos. t.j.p.17} GUciaiu aquaed infalubris potantibus , t.i. p.115. glacialis pcrcgrinatio. t.^.p.i^i eladiatorum mutua: crdcs an probcncut,c.j.p.lti. gladiaco- rumbcllum a Romanis gcftum., t.^.p.gS CUdf.u in militi3,t.j.f .699. gladio poftumua metiri alicuius rci laticudincm. t.i.p.j^^ Gliwidis tstfytaniist dc anni qualitatibus. t.j.p.fij^ GUret. phyiica. t.i.p. 149 Glcba. Alana.c.i.p. i ^z.glebapinguis caftorum.ibid.glebjc mc- tallicr. P.I54.&C. «/imphyGca. ^ t.r.p.178 Globi in fpharra defctiptio eft muadi defcriptio jC.r.p.jgj. deflnicio, anciquicas, quancicas,fabrica,poficio globi in ge- ncre,ibid.&c.circuli in globo.ibid. globus ccclcftis &terrc- ftris , p. j S4. an detur globus mocus pcrpecui, ibid. globus cceleftis confertur cum plahifphxrio , eft maior & roinor, habec lineas & afterifmbs , corpus & alueum , p.j 97. &c. globus cecreftris explicacur cum fuis parcibus incernis & cjtcertTis,pi(fturis neceffariis & non-neceflariis, p.j^^.glo- bi motum folis reprxfentantcs, r.i.p.fiS^. 686; globorum talium vfus cft in gnomonic.i,p.<;78. globus terrcftris cum luisrombis feulincisin nautica vfutpaturi p.696. Hucceri globus in philologia,t.i.p. I 51. & in pedcutica, t. 3.^.706. globus ligneus cft gCnus exercitacionis iti gymnaftiea, c.4. p.do^.eius vcilicas. P-4o8 Gloria Dei fini: omnium iAionum Dci , & oranium creacu- rarum, r.j. p.; 50. 35 i.hic finis propofitus ciTe debec bo- nis noftris operibus^p.jS^.glori.T; lumcn in vicarccrna.c.i. p.i^.^S.glcttir ippetitioab hominibus an fulicita,t.j.p;54 Gluten. t.i.p.iSfi Gl.'cion';i:m carrhen. ^.1.^.510.54* Gnomi figura rhetorica,t.i.p.5 ^i.cuius «5©>J,kv<«7^ ex Aph- tiionio,p.49 8.hinc difti func poeta; Gnomici. ^-509 GnomoiogiA deIineacio,t.4.p. 5 1 S. diucrfa eft in aliquot partes, vt funtfymbola Impp. Romanorum^ibid.p.ji^. Conftan- tinopoiitanorumjp.jic Germanicorum, p-jii- fententia: Rabbinic.T,p. ;ij.Turcic*,p.ji4. thsologicO-philofophi- c.T p.ji^.mcchanicx. p.Ji^ Gnomon in arirhmetica figuratorum eft pars (imills toti cum complementis ad alteram partem vfque t.i.p.i 6i. fic gno- mo etiam cft in geometricis, p.Jio. gnomo horaiius. t.j. p. 678.679. GnoOTow/V/j fciathericoruni. t.j.p.S^g Go,exercicatio in gymnaftica. 1.4.^.401 CntdiM eftin omnibus penc difciplinis , in metaphyfica funt gradus entium,t. i.p-8. ordinis,p.i 8. (impIicitatis,p.jo.op- pc-, rurgradusfaltui,c.5.p.i74.partibus,vt perfcdio parti5 & L^raduum, t:i. p. 1 9. in logiftica fexagenaria gradus op- poni- ■.rfexagenis & fL-xagelimis,t.i.p.i67. in giaramatica funtgradus comparationis, t.i.p.i66. qui habent nomen- clacorem fuum , p.117. in rhetoricis func gradus climacis, p. ; S^.in pncumaticis & tlieologicis fiir gradus angeloium bonorum, t.i.p.81. & m3lorum,p S6. gradus funt beatitu- dinisin vitaa;terna,t.5.p.4o;.& pcenarum in a;tetnadam- natione,t.i.p.95. '" ,2;eometricis periphctia in trcccntas & fexacjintagiadusdiuitlitur , p.501. fic inaftronoroicis , vlil in ^quatotc dicuncur terapora p. ; 90. gtadui vni ccclcfti in terris vfitate refpoiident quindecim milliaria Gcrraanica, p.i^i. in ccconomicis arbor confanguinicatis fuos habet gtadas,t.5.p.i4i.i4i.qui fcitedebec numcrari.ibid &c.liciti &prohibiti,ibid.in fcholis& Acadcmiis funt gradus hono- tuRi.qui a philofophia ad ues facultates fupcriorcs vfquc Tmn. l y. in doilotatumfurgunt, p.iSS.medieictiaingtadus infuiii mcdicamcntis pmbc obfcruant, p.r 5 » Gricis. gcographia.t.i.p. 5 7 1 .(itus.p. J 78 .icgiqncs.p. 571.580; flluui7,p.5 6i.Grxcia magna& patua^p.jSo. Grjecotum phi- lofophia otiunda ab Hebrxis & yEgyptiiSjt.i.p.ioj. 104., t. j.p.i^r. leptcm fapicntes Grxcix, t.i.p,ioj.Gtxcorua» philologia clt in caufit & modo linguz GrxCx difcendx» p.ioo. loi. qux lingua ab Hcbrxa ort4 Caldaicas multas voccs habet,p.i 51. voccshuiuslingux quomododifcendi: p. i95.qualis eoriiihoriginatio,p.i7i. qux pixcipuai radi- ces, ibid. a Crxcis Chaldxi , Syri, Arabcs voccs quafdam funt mutuati.p.i j i.i j^.Grxcx litcri- in Nou.Tcft.in duo- bus vcrfibus leguntur , p.174. Grxca grammatica incipif, joi.metaplafmusvocum, p.i7i.dialcdi,ibid.Gr.Tca rhcto- rica.p.^oj.poctica^p.^ 5 ^.primumcatmcn in Gr.rca lingua fcriptum,t.4.p. i fi^.Aftronomia Gixcorum qux fit in anno, t.i. p.461. mcnlibus annolum , p.456. & partibus mcn- fium, p. 457. Hiftoria Grxcorum philofophorum, t. 4, p. 57. lingux fuerunt pucti , p. 67, hic Grxci Grxca; & xcatum eius , p. 61. in hiftoria prira.rua Grxci (irri- ptoics veheraenter crrant circa tcmpus natiuitatis Chri- fH , &annos ab originc mundieoufquc , p.95. qux cau- fa fit crrorisjibid.Gixcarum rerum hiftotiei,t.4.p.;c.Gra:- cotum fchoIxquaIes&vnde,t.5.p,i9i.monarchia Grxco- ruin ab Alcxandro M.inchoata hirro confeitur,& dcfcribi- tiJr,p.io8. hanc Romani fuftulerunt & fibi fubiccetunt, p.zo^.legiflatoresquos habuctirit, 1.4.^.48. quos niedicoj, p.5 5. hodiernorum Ct.rcorum tticologia & fidcl conferffiOi, t. j.p.417. menfurx vfitatxapud Gr.rcos, t.i.p.iSc. Qrxca verfio bibliorum qualis,t.4.p.j6. in Grxcalingua N.T.eft; fcriptum. p. 160 Crawjin/j phyfica. t.i.p.i^j Cr^tOTOTofiVi genetalis fyftema incipitit.i.p.i^g.cuius tabula; p.6. compendium, p i8.principia,p.77. quare & qucmodo fit dilcenda, pioi. nomencIator,p.ii6. quomodo ab He» brxis vocetur , p. i j 6. confcrtut cura logica , p.445. hanc adiuuat, p. 410. 419. confcrtur cum Iexic3,p.ii7, quomodo coniugata & notatio ad gtammaticam & logicam fimul pertineant.t.i. p.411. Grammatica vatiatio vocummultuni facit ad copiam rcrum & vcrborum , t.4. p.j68. parte* grammaticx funt in ctymologiai t.i. p.i(fo; & in fyntaii. p.170. Crionmatica Hcbia^aincipit.t.i.p.ijrj.Araihxafeu Caldaica& & Syriaca, p.i94-Grxca,p.jci. Latina, p.j jS.Germanics delineatatantum,p.5 69.giammatica vctcru fuit critica con- tra.t 4.p.i54.cur Saxo hiftoricus dicatutGiamroaticuSiibid. ^(■''«^''Jiarchiteftura. t.^.p.i j 9 Crandis charadler orationls. t.i.p.^fij Gr»»af/y phyfica.t.i.p.iic.Graue vclleue nihil eft nifi cxtta locum fuum,t.5.p.545.t.i. p.iio. huc pertinet gtauisfonus p.iig. quera inptofodiamtransfert giammatica in accentu graui, t.i.p.i6i. grauitatis regulx phyficx ad mechanicani magiam pertinentes,t.5.p.6i8.grauitas cthica. p.i07 Giffonaimagnus Rum. Pont. monftrumaluit, t.^.p.j^.hinc difta eft muficaGregoriana. t.i.p.6i8 Gregmm VII. Rom.Pont.primus omnium Impetatorcm Ro- manum cxcommunicarecftaufus, t.4. ^.57.10;. Ctcgotius IX. autor cft decretaliuiti fcu Grcgorianarum conftitutio- num in iure canonico. t.j.p.ii 5-55 ? Cregorius ICtusautot Gregoriani codicisin iure. t. 4.^.49 Grfj-ori/ww»» Calendaiiiini,t.4. p.107. 117, i jc.c.i.p.470.&c. 487.&C. an ficperfci?fcicformacum,adcoque probandum Sc recipicndum, p.471. c.j.p.ii6.quomodo in eo cyclosfolis, lunx&cinueni-redcbfanius. c.i.p.487 Qjl z C,ril>hm Index Grifhus ^Oeticm. ''^■^^t.^^ Gr/M auis in phy/Icis.t.i.p.iyi-giuum focietas imago cft bo- nx Reip.t.j.p.iio.gtus in aftronomicis fidus verlus polum antataicum nupec exploiatum. t.i.p.^H Cryphesmes. t.z.p.iyi G«;(3xg3iTKi«t»»(. t.J.p-IJl Gypfus. M.p.148 HLiteta apud Rabbinos fignificat profelytum. 1. 1 .p.i 5 5 Hnbitn-s in metaphyficis vfurpatur 'of^vvfca^ t.i. p.44. ert cnim pr^dicamentumaccidentis, t.i.p.59. eftpoftprx- dicamentum,t.i.p.4o6. &cftqualitas, 1. 1.^.54. modus ha- bendi,p.5 :.modus fe habcndi, p.ii. ptiuatio pra;fupponit habitum,c.i.p.4i 8.an dctura priuatione rcgrcffusad habi- tum,ibid. quid fit habitus, t.i. p.47.48. &c.an vnaaflione acquiiatur.ibid.collatio & differentia habitus,aftus,potcn- tix,t.i.p.5 5.collatio habitus & potentia:in operando,ibid. doftrinade habitibus intclletlualibus dicitut hexilogia.cn- jus prxcepta incipiunt, 1. 1 .p.^^.tabula p.i.cQmpendium.p. i7.habitus in ethicis.t. 3.^.17. vbi genusvirtutis efthabitus & diftinTuitur abaclionc virtutis. P. 12.7 Habakuk prophcta,cius chronologia,t.4.p.8 5 .liber.t. 3 .p. 3 4 5 . }46.& memcrialc. t. 4.^.19 Hakkinnr-im fuat affixa in Hcbria lingua. t.ip.140 Hndri.mi Imp. hiftoria,t.4.p.97.fymbolum,p.ji9.quetiturdc medicis. t. 5.^.586 Hadriani Pont. Rom.gratulatorium,in quodiocus confiftus, t.3.p.45- H^OT^ifir^j lapis. t.x.p.i^S Hareditatisiuti , t.5. p.475. 477. h.rreditatis petitio in iure, p. 149.478. hxreditatisexpilata: crimcn,p.488. familisher- ciicunda; aftio. p. 500. 149 Hiretici funt hoftes ecclcfix Dci,t.;.p.; ^^.eorum theologia, ^.4.^.56.37.41. hiftoiia, ibid. arbor & catalogus, p.^i.hs- rcfeos crimcn & eius pccna in iurc, t.^.p.^SS.^^o.lcgcs de hsreticis cxiure canonico,p.4i4 harrcfes vel lunt veteres vel recentiorcs , illa: in concionibus non funt facilemo- uenda: , p.441. an liceat ha;rcticoruni baptifmo vti, p.45 1. hxreticis etiam fides eft fcruanda , p.74 t.4. p.105. ptima inquifitio hxretica; prauitatis qua"nam fuerit. " p. 104 Haggii prophet.i' chtonologia.t.^.p.SS. cius libet propheti- cus,t.3.p.543.346.meraoriaIe. t.^p.i^ Halinitrum. t.i.p.i^j Halcyonium. ibid. Haheres in gymnaftica exercitationis inftrumentum quod- dam,t.4.p.4G6.cum vtilitate. p.408 Hannibaits hiftotia. t.^.p.go HannoiiermatetiZ. t.i.p.151 Hanfaiicn, vrbct. t.l-p. 570.^.4.^.105.1.3.^.11 8 i/.ir»jonii laus , t.i. p.<)t7. harmonia vocum in linguis , t.i. p. 11.9. 130. hatmoniamufica,t.i.p.6i7. harftionia facrarum fciipturatum in gcnerc,t.;.p.544.in fpcciceft Icgum Mo- laicarum ad dccalogum redu6lio , vt funt legcs moeales, p.3 6(i. forenfcsabid. p.5 f.7. & ccremoniales facrarum cir- cumftantianim,p.)6q.rcrum,p.370.pcrfonarum. p.571 tf.zrpocrates Dcus filcntij. 1.5.^.105 HarpyiA tres in mythologicis funt ingluuici & Iibidinum •'-^-'^- t.^.p. 341 Hajid^i funt religiofi ludxorum in V.T. t.i. p.i;S. quid .ib Fftenis diiTcrant. ' ;[,ij_ Hatto F.pifcopus Moguntinus erga pauperes immifericors a tnuribus deuoratur in tucii muiium Rltcaa impofita. t.t. p.83.t.4.iO}. Hebdomas cft tcptimana.cuius computus eft,t.r.p.454.dicruiii & planetarum hebdomas differunt inter fe, p.455. hebdo- masmagna eftquajprxceditdiem pafchalem.ibid. hebdo- mades annales ludaicx quar,!.^. p.115. feptuaginta Dani»- lis hebdomadcs vnde inchoandae, & quomodo fint numc- land». P-'iJ tlebri.a linguaquate &quomodo fit difcenda, t.iip. 100.189. Gtammatica Hcbrxa incipit,p.i7 5.alphabetura Hebrasum conftat literis viginti , quibus comparantur patriaichs ab Adamo vfquc ad lacobum^t.^.p.ifi^. carmcn de hocalpha- beto, t.i.p.564. in quibus verfibus fcripturx omneslitera; alphabeti Hebrxi contineantur.t.^.p.i^^.t.i.p.i^^. accen- tuumratio in Hcbrxo^p.^^o.Hebrasarum vocum mnemo* nica, p.i 51. metaplafmus, p.i 50. radicesincipiunt, p.iji- radi:cs cognatx,p. 1 ^i.Hebres &Aramea: lingui cogna- tio,i94.anteannos ducentos pauci vel nuUi Chriftiani He- brxa linguam attigetuA.t.^.p.Si.qualis fit Hcbrxa pocfis, t.i.p. 5i6.mathcmatica Hebr.i;orum conccrnit mefuras,t.i. p.i76.i77.i79.i8i.i83.accommodatas ad noftra prjefen- ciatempora, p.i^^.mcnfes ipforum rccitar,p.456, quxrit- que an annus Hcbrxorum fuerit lunaris vel folaris,p.46i. Hebra:orum philofophia: quales olim fuerint,t.4.p 54.&C. funt vero autiquiffimsomnium, t.5. p.191. vnde omnium aliorum populorum philofophia & lcges manarint , t.4. p.^S.Hcbixorumthcologia & dodores in V. T. p. 57.^1- ftoria lingux& cius xtatum, p.6i. &c. dynaftixHebrxo- rum funt a patriarchis ad Mofen& Icfuam, indc ad iudi- ces & reges nondum diuifo & diuifo reeno,poft captiuita- tem Babylonicara funt duces vfquc ad Halaman.ros , hinc ad regesindigcnas, alienigenas, p.14 3- in Hcbrasa lingua V.T.cftfcriptum,t.5..p.54i.cuiusvocesomnes funt natiua:, hoc cft , Hebrxz originis, t.4. p.68. Epiftola Pauli ad i lc- brxos fcriptacft,t.3.p. j44.3 47,memoriale. ■^•4-P-i? Kebrides infulx. t.i p.5i5? Hecla mons in Iflandia perpetuoardens. t.i.p.565 Hedrarutn f^eometiizia corporeplano,t.i.p.546.1iediici geo_ dxfia. P-^^S Hfgcraowpes inprofodia. t.i.p.^i^ Hegira eft xra Mahumcdanorum , Arabum, Turcarum , t.4. p.117. vnde fit difta , & quo anno poft Alexandrum M. & poft natiuitatem Chrifti inchoctur. 1.4.^.115.119 Heidelbergenfls Arademia. t.i.p.584 Helena niater Conftantini M. cruccm inuenit. t. 4. p. 100. Helens, fiduscft meteorura, t.i.p.t 5 i.ijS Hf/e/io/jj cft machina militaris, 1.5.^.699' Heliotropium herba fe ad folem vertit. t. i. p. ui. 1 60. Hf/i;tr ingeometria. t.i.p. 500 Heliacus ortus & occafus ftcllarura. ti.p. 41 5.416 HeSfton varij cffeclus. t.i.p.160 HeUenifmus. c. 1.0.56} Hduettct. libertatis initium , t. 4. p. 115. Romani do- mant olim Hcluctios , t. j. p. 11^9. duplex fidei con- fcffio Helucticorum , t.4. p.^i. Heluetici fcriptorcs in hiftoria. p. 51. Hemerodromi diurni curforcs. 1.4.^.40^ Hemina menfurx genus. 1.1.^.171.177 Hendiadys figura grammatica, t.i.p.}85 Henochi patriarch.i; hiftoria & philofophia. 1.4.^.54. Henrici I. II. III. IV. V. hiftoria , r.4. p.ic^. 104. Henrici. VI. VII. hiftoria , p.104. 105. & fymbolaeo- rum. p.iii Hepatis anatomiain phyficis, t.i. p.iSi. medicinavniuetfalis &chymica pro hepatc. 1.5.^.579 Herscleus lapis, coticula. t.i.p.i^S Heracleum eft fchola, cur ita vocetur. t. 5.^.175 Htraclidarum rcgnum apud Corinthios incipit , t.4. p.Si. quorum Ixion fuit , p. 146. Heraclidarum rcgnum apud Lacedxmonios , Agidaram eft & Ptoclidarum p.145 Heraclij Imp. hiftoiia , t.4. p.ioi. Heraclij & Heraclionae Impp. Symbolum. p.5ii Herbarum phyfiologia , t 1. p. 159. ros eft herbarum gaudium , p.136. hcrbariorum olficium in colligendis hcrbis , p.159. quomodo pharmacopola: hcrbas dcbcant colligerc , cxiccarc , feruare, tricurare , coqucre. t.j.p 667 Herctdes in mychologia,t.4.p.5 59.80. eius duodecim laborcs apud potftas ccu-brati, p. 541. 80. vocis ridicula notatio, t.i. p.i44.Herculesfidus (cptCiitrionale incxlo. t.i.p.409 Herciileus nodus fymbolum amicitix cft. t.^.p yt Henyni.J filua. t.i.p.587 Kfrw.£rtOTcft fchola. 1.5.^175 Her/netis tabula fmaragdina, t.5.p.575. Hermctis trutina, c.i. p.^i^.Hermetica mcd'cii\a quace fitdifccnda. t.i.p.ii» Hfrtnes Rerum & Verborum. Uermes trirmegiftus quis. t'4'P-5 }• 5 <•! 5 * yierm^hroditarHm coniugiuni. t.j.p.iir "^ermogtnianus cojcic iuris. {.4.^.49 y^crmogeni s omona. t.i.p.491 HfWiV regis ludi-orUm hlflotia& gertealogia, t.^.p.^j.cius "it^t^ttSc intanticidium BcthlcUcmicicum, t.j. pi 5 5. Hc- roJiadaium ll-u poilctorum Hcrodis itwniM apud ludxos. t.4.p.i4j. Herodoti Cl)rortolo£»ia,c.4.p.S8;eT cius libris florilegium po- liticum colligituv. c.j.p.iii Ticroum vit.i qu.v,t. 4.^.44 Iieroicus verfusin pofli.t.i.p.^ii. Iieroica virtus in ccliicis. t.j.p.ji.i 15 Hcrofir.ituf e.xambicionc templura EplicCnum Dianarincen- riuraheti iii fcruum.ibid. hcrus non iitignauus,p.i6o.exploret & dcligat feruum,p.i4 5.&c. ' Hf/iorfw^pocta.M.p. 5 09. florec. 1.4.^.84 iicjfenornm fcholxfunt amcena:, t. j. p-iyS. diuifio corum in pluresfeftas. t.^.p.j? Heffrof/vf.t voces in grammatica; t.i.p.j^/.j 5 ? Heteronymum concretum. t. i.p.421 Heterofsin grammatica genetali figura fyntaxeos, t.i.p.zyi. in Latini lingua,p.j66.fTi{4iJ7f poetica. P-S^S 'ETTfo^ijTjjcnoi,- fallacia. t. i.p.408 Hexameron cteationis feu hiftoria fex dierumcreacionis,t.j. PM4-3 5 5-t.4.p.i57.eiusphy(icaMofaica. p.;79 Hexametrum cmnen. r.i.p.^i^ HeA/7o^M crailac de habitibus intclle^flualibus iiicipiens , 1. 1. p. 48. habet tabulam , p.i. compeiidium , p.zy. in ge- neredc habitibus agit intelleL^uallbus,p.49 &c. in fpecie. Hibernerum in Dcllolocus (it commodus,t.j.p.i ! 5.in hoftico & vicinia occupatorum caftellorum,fcilicet,ibid.mature dux profpicere militi dcbet dehibernis. P-i40 Hihcrnii gcogtaphia.t.i.p.^ S^.lacuSjp.j 5 ^.fluuij. p.560 Hie iy nunc exifiere eft fingularium, t.t.p.ii H^fmiquarta pars anni, 1.1.^.460. hibernus ortus & occafiis ftellarum, p. ! 97. hibetnaligna zojiaci qux, p.498 hicme ftellar funt confpecliores dc nocte,p.4o6.hibernaruni no- «ftium & .rftiuoium dieriim eadehi eft ratio & contra,p.4i 1. hiemc olfaftus eft dcbilibr.p.167. alcedo hieme nidificat, p.i^j.hibrtnx aqua: funt giauiores, p.ii 5. initiuni hicmis quo menfc &quo die mcnfis.p.^jr.exercitacifflncs hiberna; qu2E efTe dcbeanC)t.4.p,40j. ciiica hicrais& sftacis, p.j?^. niems fEuifTima. P-3i9 Hierctrchit. ailgelorum iiixca Placonicos,Cabbaliftas,& Diony- fium Areopagicam crcs ordines feu triadcs eotum confti- tuentemvanitatis alligancar. t.i.p.81 Hieroglyphici dclineatio,t.4.p. j ^S.hxcagicde Cgnis atcanis, ibid.cu^mychologia magnam cognacionem habet. p. 557 Hieronymi Chronologia.c.^.p.ioo. difcic ftudiosc. Hebrsam linguam j p. 61. prologus galeacus Hicrbnymi qualis. p.i5<;.i59. Hierofolymtrum defcripcio, c.i.p.j^^.cypus hulus vtbis,t.4;p. ij7.terrseftmeditullium,t.i.p.579.hahet tres montcs in- iigniorcs.p.^g^.occupatlones huius vrbis a temporibus lo- fui vfque ad Titum Vefpafianum fuetunt vigmti dur,c.4. p.167. Godofredus Bulionius hanc vrbemChtiftianis rc- cuperauic&in earegnumconfticuit. t.j.p.117 H'/WRabbi inueniccomputumludaicum, t.4;p.iii HiUrion celehris eremita. t. 4.^.44 * Hrp/i.jrf/;/«aftionomus,cuius cyclus t,i.p;46i.40o Hifpocrntes celebris medicus , cuius gencalogia el^, t.4. p.5 J. cuius diitum notabih de tucnda valctudine,t. j.p.Sii.Hip- pocracico-Galenicamedicina. P-5^9 Hippocraticumvmum. t:j.p.659 Hifpolyti hiftoria Cuc mythologia. t.4.p.8o Hippom»ttes\\mA. t.j.p.64A H/pfo»iic?f«;wmetrumiapoe'fi. t i.p.5 1» Hipfopotnmus ^\(Qi%. c.i.p.175 Hirctni mortuos fuosobiiciunt feris. t.5-P-7^ Hirci phyfica, t.i.p.177. hirco confcrtur monarchia Grico- rumTubAlexandrb M. t.j.p.ioS Hirudinis phyfica,t.i.p.i75.medicina. t. 5.^.569 Hirundinis phyfica. t.t p. 1 75 Hiski/i pi) regis in luda hiftotia& fynchronifraus 1.4.^.85 Petrus Hifpmns logicus,poftea Ponc.Romanus. t.^.p.S^ Hifpanis delcriptio,c. 1.^.568. flumina cius pricipua, p.560. Hifpanianoua.p.566. Hifpaniola,ibid. Hifpania: hiftoria, c.i.p.56S.t.4.p.ji.sra. t.4 p.iio Viifpitniiirum rex cum monarchis otbis tctratum confertur, t.i p.5 8:.opus HifpanumBiblicum. t 4.p j6 Uifitriit Syftema incipi:, t.4. p^j. habct tabuJain, t.i.p.47. Tim. lY. comp«idium,p.4i .principia, p.« j. nomenclatoreni, p.i 5 7. in hiftoriis duo funt fpcftanda , t.4. p.J4»- o"» hiftotic* qualis fit intcrdifciplinas.t.i.p.^i.avguilaentamut acolU- tionchiftorixlacixcumprophann,p.4 50.itc'mact.IIationc hiftoii.Tcumexpcticntia, ibid. hillotiacftvclptofx()ratio nis,p.486.velligata:,p.5i4.1iiftoricafidcsintJ)cologicis,t.j.. p. j84.hiftoricoium vanitas, p.?»- intcrualloruin chrono- logicorum hiiloricorum varii dlfpofitioncs, t.+ P-i ?6- «2 &'pioptictateshiftoria:,p.i7.quomodo fit legcndaSc Icti- bcnda, p.i8. &rccolcnda , p. J5. hiftoria theclogica, ibid. p.j6.&c.iuridica,p.48.&c.medica,p.5J.philofophica,p.J4. &c. philofophico-theoictica & praaica,p.57.6i. philolo- gica,p.6i.Iiiftotiacreationis,p.66. Iapfus,p.69. antedlluuia- norum,p.7 1 .poftdiluuiaiioruni,p.73 • monarchia: Babylom- ca:,p.75.Irapp. Romanorum, p.?^- Coijtantinopolitano- rum,p.^9.Gcniianicorum. p.102. Hifiriones in Rep.funt cofcrcendi. '•^P-^SJ Hoc agcndum in mathcfi. t.l.p.uo Ho//;>n(<;,(i diluuium. t.4.p."I Ho/oMiryf^jfueiunc cypi,figua& factamentain V.T.t.j.p.jTO- vndefintdiaa. t.l.p.l45 Holophernes dux exercitus vnde didlus. t.l.p.i4i Homrrus antiquiflimus & folerwiFimus Gr.-ccorum pocta.t.i, p.ioj.eius Chronologia. 1.4.^.81.85.178 t.l.p.ioj Hommis phyfica. t.i.p. 1 78. Hominis produdio cft duplex or- dinaria & extraordlnaiiafeurniraculola ex terra, excoitS viii.cx virgine , t. j , p. j 5 5. in homihc funt ics contrariar, cotruptibilis & incoinipcibilis , t.i. p.i8. vetus homo Sc nouus homo, aliis, rcdaratio & affcftus praut, t. j. p.i j. defummo hominis bono fupra ducentas opiuiones Var- to citac,p.j jt. jj j. adliones hominis tnbus modisdla^ p. 1 1 5. Homintspneiimntica. t.i.p.S^.anima horaihis eftimrtiortalis, p.89. prxditaintelleauacmemoria, p.iSS. iS^.acvolun- tatc, ibld. an homo pollit dici fapiens,t.i.p.6o. aO formas naturales cognofcat , p.78. qua: eius fit ftudiofitas , p.6i. 69. 7o.&c.87.geftushominisinthetoricis, p. j96.Sc«hi- cis,t.j.p-io8.teftirtionium huraanumjt.i.p.^ii,;. .aftusim- pcrati in homine. t.j.p.114 Uominis tfHi:<» eft naturalis ,t.j. p.i7. pium & probumelle hominis pvopiium bonum , tclitjua bona funt peregrin.l, p.i 9 ([ .homo eft pcccator natuta fua,p. j 6 j . an homo poflic bene velmalcagere, p.114. hominis infcitia ihrebusfpi- ritualibus& mata voluntas, p.j6i.lex hatura:, fiu/Tiif *»•(£■ & confcicntia in hominc > p.i^. anima & corpus hominis funtfubieaum fanait3tis,p.ii.omnes homines perChri- fturti vocanturad falutem.p. j 80. etiam monftrofi homine* poflTunt faluari,t.i. p.171. quicunque ad falutcmfunt ele- ai,petChriftumfunteleai,t.j.p.J5 2-3 5 3-pau«^>'unt=Ie- ai,ibid.Sanai habent & retinentpeccatum in hac vita, vf- que ad inortera. n- ^' Hominis theologi,i. Omnes hoffiines natUra fciunt elie Deum, efrebon-jm & colcndum,t.i.p.6i.t. j.p. J 11. imago Dci in homine.p.jSo. cbmmunio hominiscum Deo,p.387. quo- modo Deus permiferit lapfumhominis p.^jo.pietashomi- nis in Deum & vcrareligio. n.v^''^ Hominiscreatio faaa eft fexco die, t.j. p.J 54^ 3 5 5- "' ^onus ctcatus.p. j 6c.homo cft fcopus & i&<'?«v ortinmm cratuta- rum, t.i.p.io6. t.3.p.3 5 5.omniumcreatur5rummcnturas habct, c.i.p. 3 54.179. omnes cteaturar cum docent & vo- ce fuattiplicialloquuncur ,c.i. p.8i, in eashabec homo ius , quod per lapfum amiirura in Chtifto tccuperatur. Hovw&Angeltts. kn\mx hominfifpecifedifferuntabaflgeys. t 1 p 78 1 1 p 76.angelinon fciunt cogitati,ones hominura, p.78.honotumangelotHmaaiones& officium citcapios &: malos homincs, pts i. 81. diabolus non facit hominemdo- aum. , y-^-^^ Howoe^yrt-MHomo eft ^.»e^.ts' 1 1 8. homo confcrtut cum folc, p. i ^-L.cum auro,ibid. hU- manafigna zodiaci qus,p.499-aregionum vcntis huht ho- mines fcrociflres,p.i 3 ^.anhominumilluftriumanimshanc conietx,vt putnuir Democritus.p.i ji.homo quomodo pot- ficmincraiiaprobare. P-.^^^S Hcminis corpus. Robur corporisctiam facit ad robur anima:, t. ,.p.67,xtas hominis,t.i.p.. 5 6.an etiam fine alimentis bo- ' mopoiritviucrr.p 157. tempcramcntum in corpore huma- no,p.'i7.fymmerria partiumcorporis in horainct.j.p.fiSj. c.i. p. j 54 raembrorum incet fe collatio.conformatio,con- ftruaio, ratio, t.j.p.5 7i- (po^n^yi,»^» hominiS, t.i. p.l95; anima hominis in fomno eft liberior, t.i. p.i7o- homo a nonnullisbeftiis in prxftantia extrrnotum fenluum tupc- ratur . p.iSt. an intet bcftias fit vitx longifr.mx , p.i 57- plantarum & hominis collatio , p. 1 5 8 homo d.fcat a be- ftiis. p.i. 1. Tifus homiBi* fc extendit vl»ra aliquot miUIa; Qil 5 ' Index iria,p.i66.roIiisoJorecielefiaturhomo,p.i3i.T67.anceie. Wum hominis ft fnaximuin. p.jX^ iiominis rehtio ad fc Sc ad alios homioes . Homo debet i-^- »n«^«r •r5'^/<^|"<>t}-P-5 3-& noffe feipfumjibid.cotus ho- mo . HomoeocMaleHen. t.i.p.;86 Homaeoptoton^ t.i.p.jSS Uomxoteleuton. ibid. Honeftum. Ab honefto ,-irgumcntamur, t.ii p.448. honefti & turpis locus apud oracorcs,p.474.honeftas coram homini- bus colcnds. t.;.p.Z96 Honom bonum.t j.p.zi.an honor !itverafelicitas,p.ii6.&an fit honoiantis vel honorati,ibiJ.quomodo honoriscupidi- tas fit licita, p 54.4;4. honor cft fuperiorum & corum qui pr.i-funt in aliquo ftatu,p.454.piebs minus cft honoris cu- pida qua-n lucri. P-^50 Honorij Imp.Rom.hifi:oria,t.4.p.roo/ymbolum. P-3ii Hoprychrifma feu vnguentuni armarium,quid de co fit ftatuen- dom. t.;.p.67) Hors. computus in afttonomia, t.i.p.449. minutum cll horac pars fexagcfim3.,p.44S. horx naturales vel ciuilcs, .xquales vel ina:qu3les, incipiunt numcrari ab ortu vel a meridic & concra, p 449. horx combuftx,p.4 50.hora: in logiftica fc- xagenariavfitarifIima:,p.2.67.hor2:fcmiffisvariatracridianos &ciimata in tcrris,p. ^gj.^^i.trcs horx cosli in mytholo- ^ia,t.4.p.;4i.quoniodo ftudiofus pro fuis ftudiis horas de- beat diiiribucre. t.i.p. 91.95 Horarij ciiculi, fuperficics, indiccs in guomonicis. t.}.jp.6y&. &c. HoratiAnuTH caimem t.i.p.513 Hordei phyfica,eius vfus ih medicinS. ti p. ' 60 iiorizon cicculus in fpha;ta,t i.p.; 8 i.^^fi.eft redlus vel obli- quus.ibi omnium flellamm .xquabilis eft motus.hic contra, p.417 collatio horizontis cura meridiano,p.;95.horizon- talehorologium ingnomonicis. t.jp.fi^S.^v^ Horo/o^i/ifuntduphcis gencris,auTi;t<«, t.4. p.; 9 5.horror mortis. p.;88 ^<'ro/cof«M,priiiiumcocIi domicilium in aftrolc)gia,t.i. p.506. -cumsctifis gcnethliaca. ' P-5'9 Hortatorix oratio.t. 1.P.487.&: eius «r&>*V>«*TK9(. p.498 Hortoc/.w cultura.hortulani officium. t.;.p.6; 8.63^ Hofcas prophcta.t. ; .p. ; 4 ; . ; 4 5 . memoriale, t.^.p. i ^.cafus re- gis Hofc-e arafeu epocha. p.140 Hofianna^uA. t.i.p.i6i jloy/xVj/racj cthica , t.;. p.8i. Hofpitalia fundat Philippus Haffif Lindgtauius. p.85 HoftiiAn lint vcrus panis in facra ccena. t.j.p.fi^fi.&c. Ho/?//i;«rexRomanoturo fulmine periit. 14.^.85 Hoftes ccclcfi.T Dci malores & minorcs.r. ;.p.; j^.Hoftis pu- blicus in bellopcr nibil cxcufacur.p.i^i.quomodofic prx- ho aggrediendus , p.iii. hoftis laflus cft aggrcdiendus. p.i40.cxcccitus hoftis cft tevrcndus.p.ii;. fcrapereftcer- rcndus,p.i,j7.qu(KHodo tertcndusjp.nj. «od(B, ^ ve- niat expugnitum nofttacaftra.p.i^S.terrei^it eUmpouaVil» ftrumcnta bcllica allata.p.l ; ;.i 14.1 ; 7. tciiet cum noftrl t)bftinatio,p.i4+. panicus tcrtor hoflibus incidcns, p.14;. hoflis eft pctfcquendus,p.ii8.hoftc fugicnte ne limus tii- l.nis lecuri , p-141. hollis pertctritus br.Tciptie p^crfequen- dus,p.J.4l.quomodo & qaoufque perfcqllcndus,p.i ;4.qui.i4i. ad prjE* liumquid inducat, p.140. hoftis vidfor CHn^ftationer.oftt^ intcrdum lubigicur,p.i^o. hoftcs couiuratoi, refiiiuerciui- cct.ibid.inlidus vicinus hoftis tetctfimus,p.i4i. prxuenia- tur holtis,t.3.p.i; 3.captusfatcatut vttum & pctat vcnlam. ibid,pr.rlidiis cxuatur.ibid.cito opprimacur, ibid. viclus vr» geacur,p.i;7. 139. itcm viiftus aut opcimc concilictur, aUl omnino trucidctur, p.i ; 9. hollibus imuotentiotcs fc ad alium potcntiotem adiungant,p.i4i. quomodo tali potcn- tiori hofti rcfiftcndum, p.140. prida hofti infidios<: obir- cicnda eft,p.i4i.nouus hoftis vinccns,omnia tcrret^p.iij. fama de vitibus hoftium nocet, p.tfii. vcneno contra ho- ftem non eft vtcndum, ibid. in caltra eoruhi quomodo ve» niendum , p. 15 81 ambitiofo hofti aliqUid petmiltendum. p.i6o. Hofticiim,te::i:i hoftium.Bellum jn hofticum transfciaturit.} p.i37.in hoftico verfantes dcbentomnia terreic,ibid.qiiir/<'« in rhetoticis.t.i.p.j^i.hypothe- ca in iutc & eius icguix. 1.3.^.485 Hypifhefes qnalia principia, t.i. p-y?. Hypothctica necclfitas in metaphyficis, t.i. p-46. argumcntamur abhypothcfiad thefinnS: contra, t.i. ^.451. in logica hypothefiscftparti- culare thema, p. 408. hypothctica propofitio cft axioma connexum , p. 40. hypotheticus fyiiogifmus eft conne- xus, p. 4 J 9- hypothcfes quaies fint propofitiones in geo- mettia.p. 77. 79. aftronomici hypothefes a Rhitico & P.Ramo reiefti. t.i.p.jS^ Hypotypojis figura fcntentiar. 1. 1 .p. j 9 1 H^ffopui in medicinaquid praiftet. t.5 p.Sii Hyfterohgia. t.i.p.386 I" .« gemma. 1.1.^.147 Iaui\ni-a\s. t.i.p.575 Iaz,yges metanafta;. t.i.p.579 Icaria eft infula fubborealis. l.i.p.565 Ici;ius^otm%. t.i.p.579 Ichnographia architeilonices. r.^.p.ij 6 Icofahedrum in geomecricis. t.i.p.j47 Idia raora. t i.p.K?! Ides, locus communis, t.i. p. ii.ii. idea eft in caufaagente confilioit.j.p.j 5 i.argumentamur ab idia.t. i.p.^^S.piopo- fitionesde idea quales , p. 431. dilciplina in ideap.6o.idea oratoria, p.489. idea:in Deo, t.i.p. 11.67. t.). p. 315. 3 51. idesein homine, p.35 1- idcain artificibus mechanicis om- nibus,qui eahabentopus. p.6i7 Idem in metaphylicis.t.i.p.j 5.natura femper eft eadem.p. 104. eidem non poflunt atctibui contraria, t.i.p.418. quomodo cidcm attribuantur , ibid. contraria eidcm attributa fiunt diuerfa,p.4i(!. idem fubiefluni priuationis & habitus, P.41S. faspe eadem caufa procreans & conferuans , p.^t i. t.i.p.45.impo(Iibile eft Idem eife & non efle, 1.1.^.76.4 18. hoc eft primum principiuiiiin omnibus difciplinis,ibid. co- tum , & pars an Irnt eorumdem aitcibutorum , &c eiufdera prxdicamenti, 1. 1. p. 31. quinam lit ortus aigumcntorum idencicorum, t.i. p. 416. idcnticas in logicis , ibid idenci- cum axioma, p.43i.idem homorefuigec in dic nouiffinio. t.3.p.4oi l^^HSfi-mmanuiix & lAsTraii» quid fint in Chtifto. t. j.p.j^S Idolmim vanicas, t.i.p.46c. quomodo Dionyfius luferit ido- lum louis. t.3.p.7i idoloiatridvhiMm &c fpecics varis,t.3.p.45.factis idololatricis non licet intcrefie. p.iio IdM partes in menfibus Latinotum.t.i.p.45 7.quot idus fingu- li menfes habeant. p.49 1 Idylliiim. _ _ t.i.p.514 itcorti phyCca, ;.i. p.i8i. in iecore gignitur fpititus horainis /ctflM/i foluscft Deiis,t.?.p.348.vnd'cdicatur. . t.^.p.ijc Ichu rex ftrenuus in lfracl,cius hiftoria,t.4.p.8}, ieiunioiuni diuifio, p.3 37. ethica,t.».p 391. ialus confcienti.r ciica ieiunia, ^.43 j. iciunij doftrinacx iurc canonico.p.^i^.ic- iunia clericorumpoft millam,p.4ii. ieiunia Iud.i:orum, t.i. p.45i.Iciunia quatuor tcmporumin Calcndirio Chriftiano» t.4.p.ii9 leremii, chronologia , t. 4. p. 8 5. epocha lercmix eft nOta- bilis , p. 14C. Ictcmi.x prophetia & threni , t. 3. p. j4j, 545.mcmoriaIe, t.^.p.iS.cpiftola Icremia:. t.^.p.j^^.^^tf Iericho,\ths. t.i.p. 14S lerufatem cur fit excifa,t.i.p.i47 faiif^sinaiii illiusexcidii apud ludaros, p.i49.vndediil^a,ibid.l Dauide expugnata.t.^.p.Si, Vidc plura in Hierofolyma. lefiisChriftus, cxplicatio vocis.t.j. p.444. notatio, t.I. p.15 9, quomodo ludxi ignominiose appcUcnt. t.i.p.i 5 1 lefasfacerdos redaxex captiuitatc Babylonica. t.^.p.SS lefus S(V/i;'arra in Chronologia, t.^.p.liy Ignams. vitium.t.^.p.^ 9.6o.ignauiaeft impedimentum ftudio- rum apud ftudiolos , t. i.p. 85. ignauum ens cft matetia, t.i.p.io5 Igntitij prxclara vox. ^.4.^.97.^3.^.4^ Ignea. lignazodiaci,t.i.p.40i. 499. ignei ttigoni infignis zo- diaci. p. 401.499 Ignis phyfica , t.i. p. 1 1 1 • meteorologia ignis perpendicula- ris, p.i 31. & ignis fatui, p. 1 31. i ;*. ignes fubterranei Sc mineiales,p.i46.quomodo ignisinfernalis agat in fpiritus damnacos.nempe in angclos malos, p.S 6. & animas homi- pum impiorum, p.95.96. 43&y»ti^Kg" aftrologicumignium qui funt inccndia, p. 517. ignis facer in V. T. typus fuit, t. j. p. 370. 375. ignis pro Deo habitus contra aquam, t.4. p. 55. mechanica variorum ignium dicicur 5n'fj-rf;t"'*'» p.ji6 Ignominiam qiiomodo vhx prsferre debeant vidti ab hofti- bus. t- 5.P.151 IgnofcentiA\'mvis cum fuis cauCs,t.j.p,26. ignorantia quid fit & quocupleXjC. i. p. 54. difFcrunt ignotanter agerc Sc per ignorantiam,t.3.p.i 14. an ignorancia excufec, quas aftio- nescieat , an faciacaiflionem inuicam , p. 18.1 14. 117. eft etiam quardjm erudlta ignocantia,t.i.p.ti>,. iniutc igno-. rantiaiexceptio. t.j.p.^oj Ignoratio elenchi inlogicis. 1. 1.^^.41 /7f;carbDr. t.i.p.iSj ///«^mquifintin RomanoImperio,t.3.p.iii- illuftres& fii- perillullres. P-ii? Illyrici delcriptio, 1. 1. p- 571- illyticarum terum hiftoricL r.4.p.3i _ Imaginis locus communis, t.^.p.j 8 5. t.i.p.49. tria requiruntur ad imaginem, t.3 p.(6o. imagofeu f<>i;»i»eft figurathctori- ca,t.i.p.39i. metonymia iniaginispro reipfa.p.j^^.optica iinaginum infpeculis,& varia: opiniones philofophorG dc eis,t.i.p.6io. imagines ftellavum fixarum.t.i.p.^oi. imago iraperfcfte definitur,t. 1.^.415. imagl«es contrafecundurii pra:ceptum qua^.t.^.p.^^i.animagines finccolendaJ,p.izo. magiftracus dcbenc imagines ex cemplis collere, ibid. qui ccrcant contra culcum imaginum , dicuntur iconomachi. t.^.p.ioi _, Tmagina\iadat3.x.\o,l.r.-f.ii. imaglnatius locus, p.108. itnagi- naria: vircutes. t.3 p.17 Imxginatic rei fortis facic ad memotiam. t-4-P-4 /wtWj phyfica. t.i.p.155 Imtationis ais dicitut miraetica , t. 4. p. 584. quatuor res nor^ imicantur,p. 585. bonurri eft imitabile, ibid. imitatricium & imitabilium idea cft cncyclop.^dia, t.i . p.47. imitatio in aiftibusdicendi locum habet, rhccorica , p. 397. oratoria, p.4q6.poetica,p.5i5.in fyllogifmo cbnclufioimitatur prz- miftjs ih parte deblliorc, p. 434. in ethicis eft imitaticj Chrifti doiflrina:, vit.-c,crucis , t.;. p.453. 391. t,^. p.385. imicatio fanftorumangelovum & hominum,ibid.t.5.p.45}, imitatio morum alienorum non fic inepta. t.^.p.io? Immeatio <^\y\i in cOpia rerum & verbornm. 1,4.^.570 Imrriediata aducrfa & contradiccntia , t. 1. p. 418. immedia- tum teflimonium, p. 417. fpiritus cteatu"s rationalis im- mcdiatc a Ded proddcitur , vt aitigelus & animS hominis, t.i.p.71.87 Immenfitoi De\. ._ '•?•{'• ^^4 Immorta.itas anima: tationaliSjt.i.p.S^. Deus eft immottaliSc t.;.p.5i4 Immutatrix facultae in propagatloneplantarum, & anima- liuro- t.i.p.157. 0- q 4 bnmtirt. Index immuntii cibi & homincs in V.t. t.^.p.J 71 JmmutahilisDcus. ^ t.j.p.314 Impernntia ii;;na Eodiaci,& contra. t.i.p.499 Imperatiui (cnx Romanorum. t.i.p.451 Imterat0n»;)c«W«jconftitutionesinris, t.^.p.iM. ciuitates. p-n? Imperiiim generaliter didum fitne aclus rationis vel volun- tacis, t.5". p. 1 14. imperium bonorum angelorum in malos, t.i. p.Si.impcrij & principum reguli, t.^.p. 471. Impc- rium in fpccie dic^^umeft incer homines , politicum nem- pe , de quo funt hi canones ex florilegio. Imperia fcelere parta non funt diuturna , p. 146. imperia in volentes func diuturniora, p. i.6S. 145. I49.'c)ccrcitas hon funt pricipua rounimenca impetiorum, p. 160. 149. vis foris domi con- cordia & MiTa^Km firmat Imperia , p. 143. 149. boni ci- uium mores & faniSi legcs , ibid. ocia perdunt imperia, p. 145. quomodo crefcant impcria, ibid. crefccntia impe riifunt fufpefta, p.i^v. qux impcriaeucrtantur, p.i47. Sc mutcntur, p. 157. magna ctiam petcunt , p. 149. 14?. ma- gnaimperia egcnt magnis excrcltibus, p. 149. hxrcditaria funt meliora, p. 1 5 8. qui imperium facile ambiant & inua- dantp.i 5 5.15 8. marisimpcriumrctinenduro,p.ii8.Impe- rium fpeciaiiilimt didum elt Romanum Imperium, vt Im- peiij receflus. t.^.p.ji Impetiis efttetminusmotus. t.i.p.ii} Implendi modiin Theologia. 1.3.^.357 Implicita contradiiflio , t. i. p. 418. implicitum vinculum in propofitione velaxio£natc,p.43 1. argumciitatioab iinplica- tiuis. P-45 3 •Impolfthilia natura & nitur.cquoinodo differant, t.i.p.<^.pro- batio & reduftio per impoffibile. t.t.p.45 5 Imprejfto mcmorialis qux habcac mcdia. 1.4.^.4 Impuberum non cftconiugium. t. ^.p.iii Impudentii vitium. t. 3 .p. 5 5 In aliqtiocjfc, acf^iocrtin agcnte, t. i.p. jS. tiedecim tes non poflrunt ineirc fn ccrtis rebus. 1.4.^.347 J»<*«f quid fit in di£lo domus Elix. , t.4.p.66 Inauguratio magiftratus, t.3. p. 174. inaugurationum folen- niorum coouiuia. t.<).p.; ; j Incantntio diabolica. t.4.p.;o}. t.x.p.S^ Inccndij crimcn &paena. t. 3 -4 8 8.491 7»t«'/?/«,t.;.p.ii3.i4i.i45. an nupti.i; libcrorum Adami fue- rintinceftuofi, 1.4.^.71. an lacobducensduas fororcs fue- rit inceftuofus. t.^.p.lij Incitmo, quatuor tes non funt incitand.r. ^.4.^.343 Incltrtatio \:(iomr\\% creatur.r. t. 3.^.3 57 Inchoatio vitx .irternx in hac vita. t.j.p.^oj Incommiinicahilitas cxiftentix , t. i. p. 10. & indiuidui. t.i.p.414 Jnfo»j/)/ff«»j & completum principium. t.i.p. 69. t.i. p. 41. 10.19 Incomplexnm Sc complexum. t.i.p.^^.t.i.p.^.io IncreduUtm cft partim contra legem & contra euangeliuiii. t.J.p.580 Indebiti condiiflio in iurc. t. 5.^.50! IndcfmitHtn & dcfinitum axioma. 1.1.^.451 Indepmdens Sc dependcns quid."Uplex ih metaphydcis, t.i.p.15 Index horarius. t.;.p.67S. t.ip.^io /«^/«orier.t.Uisfitus& diftribucio.t.i. p. 578. lacus.p.^fio. Indii occidcncalis faccrdotes & mcdici lupcrfticiose ib- utunturcabaco , t.4. p.^ii.Indiarnmhiftorici. p.;i Jndtca-tones in mcdicina. ^.3.^.564.567 !ndicittiuHs modiis in giammatica. t. i.p.i68 Indic.irium dies in aftrolo:;i.i, t.i.p.505 7/2tfi:tuiunhtehci ex inftituto feu ^tV./. t.i.p. 5 6 /»/?r/w«»«mctaphy(.ca, t. i.p.43. &iogica, t. i.p.411. quahtatts lunt inRrumcnta formarum , 1. 1. p. jj. om- nis inlhumenti vis e(t in vfu , t. i. p. 411. argumenta- mur ab inftrumentis , p. 448. «b inltrumcntis autorum, p.45i- quarnam fint inftrumcnta difciplinarum ,p. 94. in rhetoricis inftrumentum pro rcbus ip(is fcu faftis dlcitur, p.376.inllrumentumpriuatum&publicum in iure,S:co- rum regulx , t. j. p. 493. 496. inftrumentalis Mufica. t.i. p.6iS. t.3. p.6g8. IntfS""" • ^i^s logica, t. i. p. 4i^- & rhccorica in fynec- doche intcgri pto partc Sc contra, p. 381. reftitutio in in~ tcgtuminiure&: rcgula:eius, t.j. p.joS. imcgialc totum & pars. t.i.p.415 Integritatis ftatum.fi piimi parentes fetuafTent, quid tum fuif- fet fa£tum,an fchola: habuiffcnt locum,&.'c. t. 5.^.174 InteUeBut hommis phylica , t.i. p.i88. intelleftus agens Sc patiens quid,ibid. virtutes intclledusqusnam.t.i.p.S^. in- telledlusprincipiorum & ordmiseft tundamentuin fyllo- giltices,p.45 5. intelleftus facra: fcripcur* habct fuas rcgi:- las & roedia, t.j.p.^^i. intellcdtu inibecillcs vel priuati an fint raendaces. pii4 JnteUigentia quid , t. 1. p. 51. intelleflus & voluntatis col- Jatio , t. 5. p. 118. incelligenci» dicuntut angeli. 1. 1. p.77 InielleBualium habituum dodlrina dicitut hexilogia , & habct tiarn tabulam, t. i.p.i. compendium. p.17. cxplicatiohem, p. 48. &c. diuifionem , ibid. principia , p. 51. tunt in- nati , acquifiti, infut , p. 48. 51. j6. nomenclatutam. p. 114 tntelligibile, relatioeft tantiim i'nelligibilis, t.i. p.417. quod- nam fit fummum intelligibile , 1. 1. p. 6. niaceria iiratel- ligibilis , t. I. p. 411. quomodo lenfile oppoiTatur in- telligibili, t. i.p. 413. inceHigibilc perfe &: pet accidcns, t.i. p.6 intelleftus fummum obiedum & primum cogni- tumeft ens, ibid. quomodo fe vetitas habeat ad intelle- «Sum , a quo delinitur , p. 1 4. intelle6lus cntis rationis, p. 40. perfcfti obiefti , p. 19. accidcntis , p, 55. prxdi- camcntorum , p. 5 1. communis «diunfti, p. 48. intelle- <« de natura,caufis,effedibus, & rcmedioeius,t.4.p.5 98. inuidiam contemnat magiftra:us. t.j.p.jj Inuocatio Dci ctiam difecncia; mcdium cft. t. i.p.9} lobi hirtoria,t.4.p.77. lobi libcr in bibliis, t.j.p.j^j 34J. tiu« mcmorialc, t.4. p. 16. notatio lobi , t.i. p. 131. dclineatio phyfices mincralium & animalium /obi. t.^.p.j 80 locHs pocricus, t.i.p 5 J4. locorum cthica, 1.3.^.71. locolcrio- luin difciplina dclineata fcu charicntilogia. 1.4-^.41 f loei ptophcta,t.;.p.545.54j.mcmoriale. t.^.p.i 9 lohannes. lohannes Maccabaus , t. 4. p-9'. lohannis Ba- ptiftjc baptifmus,& Chrifti baptifmus inter fe confcruntur, t.j. 0.599. lohannes apollolus & cuangelifta fctipfit euan- gcllum,cpiftol9s& apocalypfin, qui libii funt , t.5. p. 545. 344. 546 547. & corum mcmorialc , t. 4. p. 11. 15. 14. an cuangeliumlohannis ptofiiget morbos , t. i.p.j^. ■a&j^a^Kiv cx die lohannis in Calcndario aftronomico, t-i.p.490 lan.Ts propheraquo tcmporcvixciit, t.4. p.S^. eius prophetia, t. 3. p. J45. 345. & mcmorialc , t. 4. p. 19. vocisnotatio. t.i.p.159 /ci»if«s pcs in poStica, t.i^p.jij. lonicaphilofophia opponi" tur Italico?, p.ioj.ic^.dialcdus Ionica,p.5 jij j ^.lonicus modus in muficis. t.i.p.6i^ lordanis fluulus,t.i.p. j6i. notatio. t.i.p.159 lofua. chrono!ogi3,t.4 p.i 67.hiftoriaconfirmatur intcriptionc columnarum in Africa,t.;.p.igi. fynchronifmus, 1.4.^.78. libciIolua:,t.5.p.j4;.545 memoriale. 1.4.^.14 lofifhati , loas , lothami rcgum ludihiftoria &fynchronif- mus. 1.4.^.83.84 /(j/iAiegis pijin ludahiftoria & fyncbtonifmus. t^.p.Sj lotacifmi vitium in cnunctationc» t.j.p.ioj louialesdcWx fixa:, t.i.p.401 louiniaui Imp.Rom.hiftoria,t.4.p. ' oo.fymbolum. p- 5 1 1 Iphiti a:racft iplaa:ra olympiaduiti^t.^.p.S^.quando inceperif. r.4.p.ii; Irx ■xafskc^fct.ie cius natura, caufis, cfFcdtibus , & remcdiis, t.4.p.) 97.ifa; cthica, 1.5.^.67.85.86.87.88.118 cft vel iufta vel iniufta,p.4j6.iracft (limulus & cos fortitudinis^, p.iiS. . irxethica cft facilior ethica voluptatis,p.ii6. an ira faciac adliones fponcaneas , p. 114. tribus rebusnoneft irafcen- dum. t.4.p.34j Irene imperatrix & cius fyrabolum. t.^.p.jit 7Wi in mcteorologia, t.i.p.i 57.141. inoptica, p.615. &c. iiis etiameftcryftallifpecics. P-I48 Ironia in rhctoricisquid& quotuplcx. t. i.p.578, Irritantes res tres, 1.4.^.343. quatuor re3 nobis nori funt irri- tands. ibid. //"aari hiftoria. 1.4.^.77 .^jquid fitin mytliologia. 1.4.^.77 Ifianditi terrxborealisgeographia. t.i.p.564 //pcote periodus. t.ip.^Si Ifocolon figura diftionis in rhetoricis, t.i.p.586 Ifogrammantia poetica. t.i.p.j j4 /o/effi vcrfus in poefi. 1. 1.^.548 IfoperimetrsL figurs funt tcqualis anibitus , brdihatlores fur.t maiorcs. . t.i.p. 5 10.638 Iforrhopica. 1.5.^.686 ifraelitici rcgni hiftoria,t.4.p.8i. rcgcs Ifraelitarum.p.i^^.If- taelitarum piima feiuitus in jtgypto , prima in cerra Ca- naan.p. 168. an Ifraelitx furcs , Ipoliantes .lEgyptios. t.5.p.ii4 Ifthmusofiii. t.ip.jj7 /rii//f«»philofophia,t.l.p.xo3.io4. Italica: fcKoIs, t.j.p.i^j. Italia: hiftoria.t.^.p.ji Itali aboccafudicmluumincipiunr, t.i.p.4j i.horx eorum. P-449 /Wjltincrum aftrologia. t.i.p.jo6.ji9 lUf/ftio, avi itetatiouisargun3entatnuiit.i.p.45®.factamenta quatdatn Index qiucdsm iterantur.quardani coiitra. t. 5 .p-4 1 ^ ithiel ea Chn(\u5. t.j.p.jy^ Jthyphdlm,t.i.p.iii-met.ruTa ithyphallicum. ^.1,^.510.514 tubiUuf Iuciiorum.t.i.p.45 1. t.^.p.y^.notario eius.t.i.p-l 3 9- lubilxus annusefttypi^ Chrilifi.t.j.p.jyo.t.^.p.y^.sra feu epocha iubilxi anni.t.^.p.i 19.168. catalogus omnium an- norumiubil.T;oruni,t.4.}'.i4i.79.chronologiaeorum,p.i 18. rij.79.iubilxus Pontihcius fuit inftitutus a Gregorio VII. p.38.105^ liiatnditiis , a iucundo &moIelto argumentamur, 1. 1. P.44S. iucondi locus oratorius , p. 475. itscunditas hillorix, t.4.p.i5 7«(/i regnum conferturcumregno luaeii?, etiam in nuroero annorum. p.Si.Sj ludivs Maccabasus. 1.4.^.91 i«retcn , &c reges ludxorum ante , p. 8 1. &c. Sc poft captiuitatem Babylonicam ,p. 91. Iuda:i mouent ma- gnam feditionem fub Traiano Imp. p. 97. ius Romanum dcluda;is, t. 3. p. 490. an fint adhuc ante vltimum diem conuertendi, p.401. & an (int inter Chriftianos tolerandi. P-4!i Tiidicatum , rcs iudicat.r in iure& eius regute , t.j. p. 509, 45 9- rci iudicat.T: & in iudicium dedufta: exceptio P-?04 Ji^dictj didactica requirit dcxteritatem difcentis, t.i.p.S^. di- ftinLlionestaciunc ad iudici) bonitatem, t. 4. p. )yS, iudi- cium intelledtus humanl, t. i.p.85.87.90.9 j.iudicij humani etUki. t.j.p.iji Tudicium vltimum in Chrifti aduentu. ».3.^.400.401 ludicium in ftatu hominum eft ecclefiafticum vcl politicum, de vtroque legcs Mofaicx , r. j.p. 367. &c. quodnam fit officium iudiciorum publicorum ,p. 143. horum iudicio- rum iniuftitia , p. 74. tcguI.T iuris de iudiciis. p. 491.493. 504 &c. iujiciorum diuifio in iurc, p. 504. ma<»iftratus debet exercerc iudicium,p. 471. an iudicia dcceant cleri- cos, p.4i9.argumentatio a publicis iudiciis,t.i.p.45i,ethi- ca iudiciorum ex Salomone , t.4. p.383. cafus confcientiar chca iudicia. 1.3.^.435 ludiciale genus caufarumin rhetoricis, t.i. p.469.475. iudi- cialis pioceftus in iure. 1.3.^.505 /«A« Chronologia, t. 4. p. 181. liberinbibliis.t.^. p. ^44. 346. mcmotiale. t.4.p.7.o higurthinum heWam Romanorum. t. 4.^.91 lulimi Imp.Rom.hiftoria,t.4.p.i 00. fymholum.p. 5 10. dicicur apoftata & Gricus litcrio, t.3. p.175. oratio contia lulia- num apoflatam. t.i.p..^o 7«/m»!«annus,t.i.p^5g. epocka &initium eius anni, t.j^. p. 110, 114. luliana periodus Scaligerana commendarur, p.tii. ratioconuertendi tempora luliani anni in annos itgyptiacos. Turcicos & aliorum populorum. p. 1 5 3 luhus menfis in aftronomia , 1. 1. p. 457. eius Calendarium aftrologicum maius,p.48o. minus, p.490. ceconomicum, '•?•?• 649. arrza lulioincipientes. t.^.p.iic /«»;>«/ phyfica. 't.i.p.i6i lunms menfis in aftronomia , t. 1. p. 457. eius Calendatium altrologicum maius.p.479. minus^p.^^o.neconomicum.t.j, p.649-.'cra:a lunio incipicntes. t4p iic /«f-wrplaneta^ciusthcoria.t.i. p. 4,8. chymlca confidc- ratio.t. 3.p. 571. Scc. louialcs ftellifixy, t. 1. p. 401. .Satnrni & louis coniunaioncs reculiaritcr magn.r dicun- tur. ' ' p 7 Itiramenii teftimonium , t.i. p.417, r.j.p,^ 90.414., 57. arcu'- mcnratio aiuramcnto, t.i.p. 449.45,. ethica iuramenti. t.3.p.97,98. an hceat Chriftianis iuratc.p.iio. regulxiu- ris tiuilis dc iuramento, p. 487. 507. reguli luris caa.oni- ci deiuramento, p.414. juramentum calumnia:, p. 507. car- fus confcientia: de iuramcnto, p.43 3. qui finc ad iuramenta admittendi,p.4 5 5. iuraraentum Iitesdecidit,p.49;.iuramen- ti fides fetuandaomnibus, p.i 10.74. fidcspublici iutamenti feruanda, p. 143. etiara hoftibus fides iutamenti feruanda, p.9S.iio.perfidiaiuramenti. ibid. luridica peregrinatio. t.4.'p.i49 iurifprudmtii fyftema incipit, t.j.p.^^S.Iurifprucientia ciuilis generalis agit de perfonis.p.^fio.&c. tcbus,p.46"7. & faftis, p. 46S.de obligationibus, p 469. iurifdiftionc & CmiHbus. p.47i.delidtis & pcenis.p.^Sy.&c. de iudiciis,p.49i. lurif- prudentiaciuilis fpecialis eft Mofaica,p,5 ii.veteium Grs- corum,p. 5 14. vetctura Romanorum, p. 516. luftinianca, p.515. lurilprudentia ecclc(iaftica Mofaica, p. 5 5 1.5 31. !£■ iutis Pontificij, ibid. lurifprudenti.-Btabula. t.i. p.i8. com- pendium,p.40. principia,p. 8 1 .ftudiofitas.cur tcilicct & quo- modo (it difcenda, p.i 16. 117. nomcnclator , p. 15 3. Idlis prodeft philofophias ftudium,p. loS.mathefiS, p.lii. lo- gica iutidica ,p. 463. collatio politicr & iUtifprudentia:, t.j.p.iS^.fcxcapitailluftrant totam iurirprudentiam.p.^TO. cius hiftoria, t.^.p.^S. &c. gradus olim inftituti infxholis de iuris ftudio. t.^.p.iSS /«r**fj«communitas,mores,legcs,t. j.p.51 5.tayirfM pifcjs. t.i.p.174 LanA pluuia. t.i.p.136 Lanifiaum. t.j.p.^jo LuKcea aidens roetcorura. t.i.p.i^i LandgrAHij in imperio Romaiio, t.5. p.ii^- Landgrauiorum hciruT & Thuringix hiftotia. t. 4.^.103 Laniatoria. 1.3.^.630 Laodicenfiiim epiftola qua: &qualis. t.4.p.i6o Lafidtf phyCca.u.i. p.146. lapiscftpretiofus, p.147.148. vcl vulgaris, p. 149. pluuia lapidum, p.i 36. lapis fulminaris, p.ijj.lapis Thracius & oblidianus. p.153. lapidefcensluc- cus, p.' 51. lapidisad fetrumeiufdcm magnitudinisinpon- dcrc ratio clf fubtripla, p. - 76. lapis molaris e concauo fir- inamentidefcendcretnonaginta annis, p. 378. lapidum ra- tio habcnda architefto in architeiftonica. t-^-P-J- 3 2- Lapicidarta. t.j.631 Lafiths. populipriliantur cum ceQtauiISi t.^.p.So Laryngii phylica. t.i.p.T84 Z.a/»j ajis. t.i.p.171 i.»f^»r«j Pto!omxi cognomenregis in.(Egypto. t.^.p.^i Latina linguaquare& quomodo iit difcenda, r. i.p.ioi. cius graaima:i;a nicipii.c. i -p. j 5 S.orthographia linguxLatin^, t. i.p.196 metaplafmusp. I 97. alphabetumLarinumcarrai- liedefc, iptum,p.5 64. Latin^ voccs confcruntur cum Gal- licis, Italicis, Hifpanicis,p.7.i j. radices linguz Latinxin- cipiunr, p. 197. Latina lingua fuit purilTima tem^ore Au- gufti Imp. t.4. p.63. eiufdcm hiltoria- &a:taces, ibid. La- tini philofophi, t.i. p 104. mcdici, ^.4.^.54. hiftoricive- raciores Gr.TCis, t.4. p. 19. Latinorumlcriptorum vaiictas circa chronologiam annorum a crcatioiie mundi vfquc ad natiuitatera Chrifti, p.76. Lacina poefis, t. 1. p. 541.565. Latinumcarmen cft difficilius Gr.rco , p. 536. Latinoruni menfurx, r.i. p.iSo. Latinacolumnaqua: inarchitc<3oni- cis. t.4.p.ij7 Latini regis in Italia hiftoria. t. 4.^.80 Latitudo in geometricis , 1. 1. p. j 14. latitudinum circuli in aftronomia , p.419. quid lit latitudoftelljE,p. 415. 411.8« quomodo ea lit inuenicnda. ibid. Latitii pcs in profodia. t.i.p.516.517 Laterk phy(ica,t.i p.rS j. quid fit latus in arithmctica nume- rorum figuratorum, p.i 34. 150. 314. quid fit latus in geo- metricis,ibicL;W.'« ab Augufto vidus. t. 4.^.9} is/iro/orawj lcgcs Mofaicjc. 1.3^.368.571 Leports phyfica, 1.1.^.177.^.5.^.645. lcpus fidusmeridionalc m aftronomicis. t.ip.^it ie/?ric;j fynodus,ideft,Iatronum. t.^.p.ioo Leuca in gcoda:fiaarithmccica. t.i.p.i^t LeuHrica \>ugna. c. 4.^.89 Leititi. dicunturduobus modis,t.4.p.77.Leuitati:m fchola:,t.j, p.5 74.Lcuitx funt typi. P-57I Leuitastn corporibus.qualitas phyfica,t.t.p.i 1 1. qua; caufaK ■ & leuitacis & leuacionis, p.iii. Ia:uitas eft corporis cxtrs fuum locum.p.iio. ignis eft corpus leuifllmum.p.iii.iLc- uitacis vicium in echicis. t j.p.ioT teuitici libcr in bibliis , t. 3. p. 343. J44. cius mcmorialo t.^.p.ij ^«•.v.Lcgesquidfinc&qUotupliceSjt.i.p.^i.^i.^^.t.j.p.je^.ar- gumentamuralcgibus,t.i.p.448.&apraxiIegis,p.46o.icerrs argumcntamur ab autoritate legis,p.45i.origo legum ve- ra &falfa, t.4. p. 48. qua:origofcribendarum legum, t. j, p.i4j.cx malis moribus bonilcgcs orta: funt, p.i66.fine bonis moribus func inutiles , p. 16 j. neceiTicas legum, p.i6} 164.165. lcgeS inlogica axiomaticz,t.i.p.4jomc- chodica:, p.^^i.lex naturx, t.j.p.i^. leges diuina:, P.J64. &c. coUatio legis diuina cumeuangelio ,p. iS. J79.J65. cum lcge natuia:, P.19.J65.CX legc agnitio peccati.p.j^j. 365. lcx crt normabonorum opcrum,p. jS^.quomodolex fit abrogata,p.3 6 5. ratiolegum moralium,ccremonialium, forenfium inter fe, p.3 65.&C. legum Mofaicarum harmo- nia,p.5 66. legesintriplici ftatii publico humani gencris.v; funt fcholaftica:,p.i9i.politica: & ecclefiaftici,quarumil- la: feruanda; funt,fi(int boni, t. 5.p. 146. 166. non facile mutanda:,p.i6j.ipfe magiftratus legesfetuct & non con- tcmnat, p.115. iilque fe fubiiciat, p.i77- & erga fubditos excquawr, p.175. hx leges definiant magiftratibus impe- rium,p.i6i.i65.probentnr populo, ibid. confiftantin me- diocritatc,p. i e^.fintquc leges contra omnia vitia,p.i 66.de coniugiis &inrtitutione liberorum,p.i64.i«^5. & de rcbus omnibus, p.165. de fumtibus, qua: ctiam valde funt vciles,, t.3. ^.154.155.163. varia: leges pto rcrum & circumftan- tiarum varictace, p.t6j. prolcge cft mos^p.itj.omncs »f- fuefcanc parcre lcgibus , p. ij6. faciunr enim ad totiui Rcip. incolumi^accm, p.ii^.an lcgespoliticx ligent con- fcicntia.m,p.4}5. vnicuique politi.i: leges fint accommoda- ta.',p 166. princeps eis parcat, p. 170.113.177. iudicia illas fcrucnt,p.i66.fint proiuuentute & pro fenibus,ibid.adpa- ccm,fcd ctiam ad bclkim comparata:, p.i68. legcs in lurif- prudentia Romana,p.4 5 8.45 9.quarum interprctatio,p.4 5 9 oriui-itar cx Icgibus duodecim tabularum.t.^.p.^S.^a.poli, tica legum ciuilium etiam cx Salomonis libris potcft ha- bcri,p.3 84 quid lexrcgia fit inRom.imperio,t.j.p.i.l J-5i6. quomcjdo ChrilHani iint liberati alege. P-5 9^ Legiflationis icsi^yuu^dCn^ cx Aphthonio. t.i.p.504 Legi.JlMoram catalogus & hiftona.t.j.p. ^i^.&c.antiqui philoj fophi fuerunclegisIatorcs.t.i.p.ioj.legiflatoicsGrxcijibid. Rnmani. ibid. t. 3. p. 5 14.5 15.51 6. &c. i.'.v;V^ incipit,t.i.p.ii7. eius tabula, p.6. compendiuni, p.i8. . principia, p, 77. difccnti», quaie & guomoi-lc. fic difcenda p.ioi. Index p, I o I .nomenclator, p.zt6. collacio lexics & logic-e. p.67. 44 3 .lcxica "Tcncialis & fpccialis qux incipit in lingua He- bt^a, p.ij Ktiaditiadices Chaldaicas, p.i 54.fic. Aiabi«as, p- i^j. &c. Grxcas, p. 171. Latinas, ^.197. attingit Gct- manicas & vicinarum linguaruin, p.iif. cum nomcncla- tore. . . . . . P"4 ' Lexicon quid, t.i.p.117. variatio e.x lexicis facit ad copiam re- rum & verborum. t-^.p.jSS.j^? i<4it«/geographia. " 1.1.^.587 ktbcr ell naturz & {friplur*, t. i.p. 8 i. libct efl: medium di- fccnti.v, p.X^. qualcs, qu0tuplices,(]uomodo & qua cautio- nelibri /int lcgcndi.ibid.t. j.p.194. libri faciunt ad raemo- riam lcgentis, 1.4.^.9. 1 i.excmplar libri (it cleganspro rtu- diofo.t.i.p.^i. Iibri V.T.in lingua Hcbri-a.t.j.p.j^i.N.T. • in lingua Grrca.ibid.t. i .p. 1 6 1 .iibi i pa[tiarchatum,Enochi, SemijAbr.ihami funt ^«{oipoi, t.4.p-7*-- lit)er Antonij cre- mita: raagnus.r.i.p.iotf. Iibri Hermetis multi, t.^.p.i ^S.li- bri in nouifTimo die apcricndi. t.j.p.^cz liheraoiiiUQ t.i.p.^S^.libcri & voluntarij collatio.t.j.p.i 13. arbitrium Iibctum,t. 1.^.75.76.^.5.^.3 6i.in angcIis.p.^S.^j. Si in hominibus.t.j.p.i i^.quid Gra:ci ftatuant deliberoar- bitriohoTiinis. P.417 tberales habitus & illibctalcs in intelleftu hominis.t. i.p.49. artcs liberales,& carum diuifio, d.47.65. artcs libcraleslc- ptem. t.4.p.34i Liheralitati! ethica, t. 5. p.S i. Iiberalitas cx lebus furtiuis cft furtum. P-J14 tiberatio hominis ex peccato eft vna trium rcrum fa:pe me- ditandatum. 1.4.^.375 i;W/funt Dci donum, 1.3.^.371. cthicacorum, p.454. hanc Salomon in fuis librisdiligentcr inculcat, t. 4.^.383. infli- tutio Iibcrorum& educatio habet magnam vim, t.3. p.30. 3 1.154. quo pertinetethica Xenophontis dellneata.p.i^fi. liberinon debcntfurari rcs parentum, p.114. ingratitudo corum erga parentes.p. 1 5 ^.prxcipue autcm pattem debcnt hoDorare , p. izi. cafusconfcientiz citcaofficium libcro- lum, p.4 3 5.436. obedientia eorum erga pr.-ecepta parcn- tum limitatut , p. iio. iit. fanftorum hominum libe- ri etiam pcrtinent ad ccclefiam , p. 431. lcges Mofai- ca: de liberis , p. 3 68. liberi naturales in iure & regula; dc illis. p.466 Libertatu locus commanisexmetaphyfica, t.i.p.47. liberrima caufa efl prima caufa, p. 44. libertatis cft magnum bo- num , t. ;. p. 11. libertas eft varia. p. 3 61. libere intrafe agere & cxtra fe nccelTario, 1. 1. p.58. Deus cft libcrrimus, 1.5.^.348. & liberc omnia fecit in creaturis,p. j 50. libcrtas voluntatis in crcaturis ration3libus,t.i.p.76.in angelis & in horainCjp.ig^. libertas an fit in intellciSu vel in volunta. :e,p.9i.libcrtas ingcnij, t.i. p. go.quidSOcratica & Acade- micalibcrtas.ibid. locus communis dc libertate Chriftiana quid fit,& quotuplex fit,& vnde, 1.3.^.391. iuiidic^ Iibcr- tatisreguli,p.46i.vii5lihoftesdeIibertatc pugnantes quo- modo fint Eradandi. p.-jo Libidinu vitium.item irritamenta eius. t.^.p.iij iJ^c^raechanica.t.^.p.^S^. libra pondus, t.i.p.171. quid va- leat in pharmacopolio, t 3.^.667. Iibr.r dus faciunt vnam metifuram vini Auguft.^ Vindclicorum,t i.p.i^^.librafidus in ccelo,p.4i i.eius cfHcacia in afttologicis.p.^oi.tegionqs in caIo,p 403. & in terijs. P 5C'i iit7.£ geographia, 1.1.^.571 ticemia figura rhetorlca. 1. 1 .p. 3 8 8 Licentiati in Acadcmiis iuris ftudiofi. t.j.p.iSS Ucinius Imp. tempore Conftantini Magni, hoftis literarum, t.4.p.99.dcqui re eius fymbolum. P-Jio i'£n«phyfica, t.i. p. 183. mcdicina chymicapro liene, t. 3. p.^So.Iicn eft imago xratij rapacis principis. ibid.iio l-igataotKio eft fubiedura poefeos.t.i.p.^o^. ligatio pais in difciplina ecclefiaftica. t. 3 p. j 94 Lignea craticula inftrumenturamufices. 1.3.^.688 Ligna quando fint casdenda ad idificium^t.^.p.i j i.& quo dic anni,t.i.p.49o.49 i.Iignum Guaiacum. 1.3.^.556 Zignaria^t. 3. p. 631. Ligufticum mare non habet xftus. t.x.p.5 57 I..4<;i. ^(^ i.lunxconfiguratio- ncs ad 1 jlein,p.4X7. ^u.dicuniur ill.i: ^««-«f, ^.450. nd- uilunium fcaraba-us nionllrat, t.i. p. 175. ratio luna; adfo. lcm,p.4! 5.4^0.446 ad tcrramp 4 ji.^^d.ftclljefix.clunarcs qu.rnam,p.4-i inucmrc motimi lun.i; fingulis dicbus,p49lB accidcntiaaiia in\icnitc, p.491. luna agit in inlcriora mun- di corpota &in ck-mcnta , p. 118. caufatur xftus marinos p.4 9i. 555. 5 sS.t.j p.fi^i.lunamulta docuitaftionomos,, t.i.p.4;i.a:nigmadc iU.i.t. i.p.^^^.iHf^^^oT^^luna-^t.i.p.iiS mythologiachymica cius, t.j. p.571 5^5.dicitur planeta focmineUs,t.i.p.497. controuerfi.vdocftorumdc lun.v cor- porc & attributiseius,c.4. p.58. 59 alticudo lunx fupct tcrram. t.i.p.^ii Lurtaiio pertinet ad mcnrcrti.in n'" tcrininarur,t.i.p..! \ 6.eius >i tragcedixi P.7C9. & illicitoalex, p, 1 10. lufus poeticus, t. i p. 554. lufus in vocum originarionibus nihil probat.fcddelcdat.fi fit fcitus,p.4ii.alios irridere& ludcre non dccec. t. j.p.57 Lutheri chroiiologia, t.4. p-« Mace- donum incipit,t.4. p.S^. Rom.anorum bellum Macedoni- cum,p.8 7. rcgnum Macedonicuni definit. p>.90 Macedonius hxrericus,t.4.p ^i.conrra eum fuit eongregarumi conciiium Conftantinopolitanum I. 'bid^ M^tcr arbor, t.i.p.ifit R t MrUtratii Index Mitcefacio chymica. t. 5.^.670 M*chiauelltis c(t iiialuspolitkii*, t.j. p.^g. I(.'5.c;usdogmata prarcipua. P-i^5 Mucrini imp.Rom.liiftoria.t.^.p.^S.fymboIum. p.j 19 MxKfiKaX&' vcifus.t. i.p.5 5 5.peiiodus. P-}82. Mixcenas Aagalio «rus ob tacituinitatcm. t. 4.^.94 Mceotidif paludis defcriptio. t-i-P-.T 5 ^ Mtgdebitrgum obfidetur a Caroli V. cxercitu fed in cartum, tT^ p.iiS.eonftans manfitin rcligienc, p.ioy.epifcopatus quando fuerit faftum. P'i°5 Ungii. delineatio , t.4. p.501. cftquc vel licita fcu pjiilofo- pliica, nacuralis, & matiiematica cuni artiticio ttanlplanta- tionis & aliis apotelcfniatibus, p.ici. lO!. vel iilicita & diabolica , p. ioj- qux fuetit magia Zoroaftris , t.i.p.io^. qua: (Int regula: magis mechanicx, t. i p.6i8. qux nota- tio vocis magiljt.i.p I 61. magia naturalisa diabolica dif- cernitur.t.i. p.84. iii. hxc diuiditut , p.84. magicx artes funt impcdimenta bonoruni ftudiorum. t. i.p.S^ Francifcus MagelUnus prinius fuit aufus nauigare circa to- tom orbemtcrrarum,t.i.p.577.hincftetura Magellanicum. iSid. 56;. Mitgti Sc minus eflentia non recipit , 1 1. p.8. nec exiftentia, p.io- nec duratio , p.ii. nec fubftantia , p.51. nec forma, p.45. quibus praldicamentis magis & minus conueniant, p.ji. magis & minus diciniur ambiguc ,^.51. propter quod vnumquOdque tale eft, illud magis tale cft. t.i. p.^ii. t.i. p.44. J^lngifierium chymic\im,i.j. p.670. magifterij gradus feu ho- nor in Academiis. p.l88 MagifiratKum locus communis,t.j.p,573. magiftratusdebent elfe fanLli & clementes , p.176. 1 7 1. Sr otficium fuum di- ligenter facere , ^.456. dcbent efle literati ,^.4. p.jS. re- ligionemtueantur.eamque vnicam li fieri p.oteft, t. j.p.ii^. imagincstollant cx templis, p.iio. puniant delifta, p.75. ftudeant fobrietati , cuius oppofitum vitium , cbriecatem Athenienfcs mulKtVunt in magiftratibus , t.5. p.515. fo- ueant fcholas ,^.175. magiftratus & ptincipes funt im- probi, t.4. p.98. 99. rales a Deo feuere punientur , t.j. p. zii. 111. magiftratus eft ccclefiafticus vel fecularis, p.175. eius inter fe collatio, p.171. leges Mofaicxdcma- giftratibus, p.568. regula" iuiisdceorum officio, p.471. cx pr.Tcepco fexto decalogi id colligitur , p. iii. cipiiusXoycc magiftratus ex Ifocrate, t.^.p.; ^c.quare primumfintcle- cVi > t.j. p.iii. fex ad magiftratus non f.int idonei , r.4. p.j 50. qux- conftitutiomagiftratusit.j.p. i^o.qua' poteftas, p.4<> 5.4S4. qux maicfta3,p.i76. qua;xtas magiftratus olim apud Chalcidenfes fuerit.p.^i^.non poteft maglftratusdi- fponerc de rebus illicitis,vt illicito matriraonio. P- 1 1 5 A/.i^joIimfucrunt Peifarum philofophi& fapientes,t.i.p.ioj. t. j.p.191, qualcs cciam fuerunt qui ad Chtiftum vcnerunt, t.4. p.95. quaiis fueric ipfis apparens ftella in oriente, c.i. p.405. hi magi habcnt liiftoriam fuam , t.4. p.57. alia ra- tio cft niagorum, qui cum diabolo habcnt foedus, concum- bunt cum eo, peracrcra ab eo fcrunrur, t.i. ^.84.85. quid fint gemm:Btalium magorum. t.i.p.148 M^gnetographii delineatio , t.4. p. 5 1 1 . magnetis phyhca, t.i. p.148. magncs trahit ferrum,t.i.p.iii. quo tempore vfus magnctisinualuerit, t.4. p.iij. ei contrariatur lapis thea medes. t.i.p.148 Magnmimitatis cthica. 1.3.^.54.58 Mxgnificentii ethki. t. 5.^.85 tUgnittido,iL magno argumentamur, t/i. p.475. magnitudo geometrica, t.i.p.197. fpecieseius loiigitudo, latitjdo.al- ■..itudo ,t. 1. p.8o. h.rc magnitudo in fpititum non cadit, t. 5. p.75. 74. magnitudo oratoria, t.i.p.491. locus orato- riusamagno , p.475. magnitudo virtucis in cthicis, t. 3. p.i6. magnitudo ftellarum dicitur prima, fccunda, tertia, quatta, quinta, fexta, t.i.p.400.401. magnusannus Plato- nicus , p. 460, magnus mcnfis Neuruz , p. 458 . qux fit magna hcbdomas. p.454 M.tgnmttj Imp.fymbolum. t.^.p.jio Mahemetica. religio fcu Alcoranus , r. 4. p.ioi & theologa, P-i7- Mahometici regnierf.3>*«f),(^.;, t.i.p.505. mors Ma- Jiomcti , t.4. p.} 8.106, Mahomet cepic Conftancinopolin» p.106.116 ~"f°5- M.p.ijS Matortim locUs in tnetaphyficls,t.i.p.34.& logicis t.i.p.410. tocum cft maius parte , p.78. t.t. p. 5 1. abfolutum & quod pcr lc clt.eft maius rcfpcaiub.p.i^.fingulare cftmaius vni- uerlali, ibid. 1 5, argumentatio a maiore ad minus & con- tra,r.i.p.4zo.45o.maiortCrminus in fyllogifmo.p. 4 34.^.1- lor propofitio in fyllogifmo.ibid.Maior fDttuna & infortu- m aftrologicis , t.i.p. 496. ,xiaioresin confanguinitate. t.5.p.i4i Maiorantii lcu amaracus. t j^ p jg^ MaiMS mcnfisin compuio.ti. F 45 7.CaIendar!um eiusaftro- noraicum roaiu5,p.47«. minus^p.^S?- 49Q. ceconoffiicuit), t. 3.p.64 9 3crar a Maio incipicntes. t.^.p. iij Fietum dc j\f^i.')r in gcographicis. t.i.p.565 Malachit prophetJB chronologia,t.4.p.89.1ibci eiusprophctj- cus,t.5.p.;43. niemoriale,t.4.p.i9. Malachias eft limes in- tetV. &N. tcftamentum. P-Ji» Maldiui.'m(\i\x. fi.p.rg«) MalediceiniA^mum, t. js p. 104. catalogus maledicorum, ibid. malcdicenti* & coiicumeli» dedecent pnncipcm. p.170 Malm arbor. Maltha cft bitumen. Aialua prodeft in medicinl. Mali mctaphyfica , 1. 1. p. ij t.l.p.l6j. t.i.p.15} t. J.p.fiio.t.i.p. 160 an otnnis priuatio fit ma- la , t. j.p. II. an malura habeac caufam cfHcientem, t. 1. p. 45.malumfit deficicndo , t.i. p. 411. coa '••■• p-Si. malorum hominum focictas vi- tanda eft ,1.3. p. ji.malorura hominum raultitudo non eft Rcfp. P^iiicii artcs incipiunt,t.}.p.«i5.Iiabcnt tabulam,t. 1 p.io *-3- P-J7i-576.,tti/(!i!Ao><«,t.i. p.iiS. Martialcs ftclla- tix.rin c«lo p.401 Mitrficnm bellum t.4.p.88 Martiani Imp.Rom.Iiifloria.t 4.p.ioc.fymboluni. P-}ii M.xrtmi dics In Calcndario & cius latf^^wmts,». 1. 1.^.491 MMtiiu nicnlis in computo , t.i. ^.456. Calcndarium cius alttonoraicum niaius , p. 47«;. minuS , ^.490. occononii- cum , t.!. p.r>4S. nocabilia fafta circa diera vigefimum quintum liuiusmcnlis,t.i.p 490. .xivc incipientcs aMartio. t.4.p.ii4 Martyrum a-ra. r.4.p.iii Mafcidiniim in phyficis,t.i.p.i ^S.argumentamur amafculino gcnere,t.i.p.45o.mafcuIinum gcnus in grammaticis,p.i65. niafculini planetx,t. 1.^.4971 mafculina: hors,p.450. niaf- culin.Tplant.T. P-iJ^ Maforah criticorum & notx eius.t.^.p.i^^. Maforah diftin- . Marerialts foimajt.t.p.^^.forma materialis & Forma matcrix diffctunt ibid.quid fitmatcrialc relatlonis. P-S^ Mathem.%t:ci difciplinx incipiunt, t.i.piiij. funtque vel ma- gis in abllracto , vnde mathematica abftradlio , p.41. vt Arithmetica , p.116. & Gcomcttia , p.i97- quo pertinet mathcmaticum coipus trina conftans dimenlionc , p.9^, vel magis in concieto, & agunt dc quant.tate corporum ipforum , vt cofmographia , p.j77, cuius partcs funt vta- iiometria , p.;»6. & geographia , t.i.p.518. &; de quan- titatc fpccicfum feu imasrinum corporcorum , vt optica , P.591.&: Mulica, p.fiitf. Mathcmatic-cartes habentfuam tabulam primam , 1. 1. p.ii. &:c. compendium , p.31. 6<5. principia , p.78. propofitioncs , ibid. p.7 9- difccntiam, quatc & quomodo fint difcend.x , p.i 09. 1 ro. &c. Calcn- darium , p.115. nomcnclacorcm ,p.i;8. 1)9. &;c. Ma- thcmatica magia , t.4. p.joj. an res mathcmaticxfint ho- n.x , t.i. p.17. quomodo demonftrationcb mathematic.x fint certiffimx , t.i. p.i 10. mathematica prodcft ad onines difciplinas , ad ethicaro , ibid. ad lurifprudcntiam , p.ii i. quare mathematicx difciplinx ita fint diftx , p.iio. & qiiomodo Hebr.xis appellcntur , p.i } 9.. ordo mathemati- ces inter difciplinas , p.i 10. colIatioeius& logices, p.447. raathcmaticorum philofophorum in gencrc & in Ipccie hilloria. ^.4.^.58 Matthnfalcm ortinium moitalium vixit diutifTirac, nec tamcn artigit milleiiarium, quare id faetum. t. 4^.150 Matnmoniahii conuiuia. t. 4.^.3 } } Matrix in qua corpus gcneratur. t.i.p. i c 5 Matutiniu & vcfpcrtinus orcus & occafus flellatum , t.i. p.415. 4i(;. marutina exercitatio corpoiij in gymnaflica, t.4 p.403. matutina, meridiana,& velpetf.nafcieutiaangc- loruni. t.i.p.So Manh.iiis euangclifla, eius euangelium^t.^.p.j^j.^^S. &me- moriale. t.^.p.ii Af.itthatiM Macabxus pio libcrtate patrix pugnat. t.^.p.j i Tom. IV. compcndium ,p.4i. ordiiicm , p.68. ptincipia, p.Si dif- ccntiam , cur & quomodo fintdifcendx , p.i 19. nomcn- clacorcm , ^.156- mccli.inicus fpiricas ell: fotma fabticans t.i.p.ioi.mcchanicavum artiumcxcrcitatioin gymnaltica, t.4 p.4o5' mcchanica peregiinat'o, p.150. mcclianict at- tes func vcl gencralcs magis, c.;. p.6i8. vcl Ipccialcs po- »j«;il'T»»«f, P.S } ) . &^ yjf.(i!yj.%xc!)TT^cii. P-<'7" Med.iriii ^yniii^HS /tn Calcndario. t.i.p.490 A/catinterdies , p.4s;. tcneac pliyfognomiaro anmia- lium. p.195. 194. medicina.nitiuant mctalta,p ^i.raedi- cina contra venena , p.194. mediciua ccconomica , t.}. p.i^S.vniucrlalis mcdicina chymicorum,p.574.oppugna- tur, p,57S. talisautem mcdicinadatur , t.4. p.j 10. medica peiegrinatio, p.149. mcdica gymnallica , p.^oc. medicr, hirtcjria, p.5 ;.pitturaboni mcdici.ibid. medicorumrhych- mus , c.i.p.51 3. mcdici Iiidi.i-oricnca''S caVaco abtituiuur, t.4.p.4ii.raedicina ex panc conhcitur.t, 3.^.65 6. vinamc- dicaca. P-<^5 9 Medicamentorum do(ftrina,t. 3.p.5 5i.deb't vfurpari,».i.p. 1 5 6. ^yroj^ifgl niedlcamentorum , p.uS.medicanienta. oidine alphabctico n.ceufentur wxuKQuit rationem , t. }.p.6o(;, &:c.pro mcmoria rocdicamcncum. t.^.p.^.V Medinniis \u. menfuris aridocum. t.i.p.i^i Mediocritatn ethica,r.3 p. 16. 116.117. h.xcvox, medjocricas, valdc Ariftoteliplacuit, p.iS.55 proportio arithu'eticaiie, an geometrica inmediocritace valeat. pii7 Meditationis ars cft /.nM-mniiifCms dclineatio, t.^p. ;75. rne- dicationislauscflncccfiitasit.i.p.^-.tri^ opcri Dei diligcn- tcr funt niedicanda,t.4.p.}7 5. mcdicatio nioctis ad lex res cflvtilis. _ P-!88 Mediterranei maris phyfica.t.t.p.; ^S.in gyrumcircumagirut, p.^57.xftusIcniorcshabct quamOccaiius. _ t.i.p.fi^i Medij metaphyfica,mcdiumeft negationis & partic.pat-.onis, t.i. p. 418. t.i.p.}^. conccadi";tio non habet mcciurtij Ibid. p. 7.quale medium , in lelatis . oppofitis , adueifis, t.i. p.417. 418. &c mediata caufa efficicns , t.i. p.4}. finis dat niediis oidinera & appctitum , p.44. quibus fu- biatis tollitut , t.i. p.4!i. t.i. p.^6. mcdietas virtucis & fuppofiti , p.68. medium participaas intcr xternici- tcm & tcmpus p.ii. in logicis argunicnnim m fyllo- gifmo dicicur mcdius tcrminus , t.i. p.4)4'_ '" mathema- ticis eft media linea proportionaiis , cuius linex inucntio dicitur fedlio proportion.-.Iis linex , ti. p.}_oi. medium ccntri & I.iticudinis , r ;.p.i(;. inccr firaiies figuras d.antiic Inedix, planas vna, folidas dux, t.i. p } 14- ,'" alhonomir cis nicdia figna Zodiaci, p.401. medium fcnfionis in \\^)'ii' cis.p.i 6 6.DCU5 vcirtir mediis.Scquare, t.>p.} 5«!. media noiv tollunt frouidcntiam, p.3 51.1 56. nied.a in pr.rdcrtinatio- ne,p.}5 }.}5 4. mcilia in difciplinis qu.T,t.i.p.5 9- mtciiuin in .xthicis fcu mediociitas. t } p.if^. Medoriim ^u/jxfei:i!\n chronolcgia, c.4. p.i44- liiftorlci Mc- dorum P-'^ Melancholiiphyfica, t.;.p.4}(;.6ii.mclanclioIicx temperatu- rx mcdicina. Philippus Melanchlhon moricur. Mclchifedek \nvM\x\- fuidc Semus, tAfUriieAo' eft tchola , t.j. ^.175, bonas. p.6ii t.^.p. 107. ii3 t;4.p.-'4 fjs^wTjKjars meditandi rcs t.4.P.57$ R r i MdM4 Index lUUut, reatc ert: melius intentionali , permanens fuccefrmo, t.i. p.9. vniuocum agcns , &c per emanationemeft melius agente 2quiuoco,& pcr transmutationem. p.4} Mcilis phyfica.t.i.p.ijfi.Hi-iyj.vtilitas. P-i?} Melodia mnHcz. t.i.p.6z4 AfcOTirw/*;» mutilatio vetita. t.j.p.iii.^j^ Afera»o«wniagi vocalis lapis. _ 1.4.^.57 MemoriA ars eft mneroonica, t.^.p.j. cuius mcdia varia, p.4. loci& imagincs inmnemonica,p.io.memorialocaiis,p.ii. iccordatio in mnemonica, ibid. meraoriale biblicum p. 12.. memorix definitio & diuifio in dirccntia, t.i. p.89. intel- le(fHua& fenfitiua , t.i. p. 165. 74- 189.^.4. p.4. memoria in rbetoricis , t.i. p.48 ^. mcmorix cthica fcu fanifbitas, r.j.p.^ji. triamcminiflceft vtilc, ^.4.^.345, memoria hi- floriarumeft viilis, p.35. njemotiam iuuat cAogifjKi fcu di- ftindio. P-37*' Mcndi^cijvMam, 1.3.^.98.99. abftiahentium non eft menda-, cium,t.i.p.4i.an intelledu imbecillcs vel priuati fint mcn- daces , t.3. p. 114. mendacia pueris non funt pcrmittenda, p.iii.mendacia non dccent magiftratus. P-^-^J Mendicitatis vitiura, t.3. p.75. 147. non eft ferendum in Rcp. p.z 67.43 j. I"* leges contra cam ferat. ^.369 Meninx C[\i\i. ' t.i-p.iS^ Aff»i,racntes dicuntur angeli. t.i.p.77 Menfit Pythagorx cft abacus multiplicationis. t.i. p.i^i. Menfmm coraputus incipit,t.^.p.45 5. nomcnclator.t 1.^.144. duodecim menfes anni,t.4.p.34i. quot dics fingulimcnfes habeant , t.i. p.491. apudvarios populos varix- menfium appeilatioBes , t.4. p.130. menfes folares qui, t.i. p.455. pleni&caui qui,p.4(;8. menlis magnus quis,p.45 8. menfis tnagnus & piopheticus inchronologia,t.4.p. i iS.quarfigna Zodiaci fingulis menfibus valcaat, t.i p.^ifi.mciifis in lo- giftica fexagenatia ,^.167. litera dorainicalis finguiorum menfium. p. 491. Henfurs, nietaphyfica, t.i.p. ; 7. logica, t.i. p.406. menfura & mcnfuratura pertinct ad omnia inftrumenta logica.ibid. vnitaseft prima menfura,t.i.p.i ;. i^.affirmatumeft men- furancgationis,fimplexcompofiti,principaleaccefrorij,no- tio ptiraa fecundi-jt. i.p. 407.414.430. contradiftio menfu- ra oppoficionum relic]uarum,t.i.p.3 fi.fubftantia eft menfu- ra accidcntis,p.5i.menfurx in rebus phyficis habent arith- meticara incipientem, p. 171. nomenclatorem, t. i.pi^o, nienfuia gcod.T^ticadebet eflc famofa,c.i.p.3 5 ;. nienfurare cft proprium hominis, t. i.p.i ^o.menfur.!' facr.r in biblus lunt dupLr adprofanas,p.i7(;.modus reftituendi menfuras, p.177. mcnfurarum ethicaeft, vtfint iuftxincontradibus. t.3.p.i46. AffBf^^ phyfica.t.^.p.fiic. Mcrkabah eft fpecies kabbaliftic«,t.4.p.;P4. 306. Mercaturti eft modus acquircndi.t. 3 p. 1 4 (>. i ^S.nicrcatura ma- rina pra:ftat terreftri,t.;. p.tf^i.mcrcatorum pcregrinatlo t. 4. p. 151. mcrcatoribus fidcs a princijx; cft fcruanda, 1.3. p. 161. mercatorespro exercitu fuiitprarmiis&priuile- giisoinandi,p.i3 5.fcholaeftquafi mercatura bonarum ar- tinm. t.i.p. 105. Mercedcs iniuftai.t.^.p.^j.merccdis detcntio. p.146. JV/emc5>' mctallicura,p.5i8. me- tallica opumacquifitio.t.3.p.i47. mctallurgia cft arsope- randi mctallis. p. 148.675 Metamorphofis poetica. 1. 1 .p 556 Mctaphorain rhctoricis . t.i. p.379. metaphoricum genus iii definitione non probatur. 1.1.^.415 Afetaphrafis rhetorica,t. i.p.403. grammatica. P-^fi? MetaphyjicA fyfteraa incipit,t.i. p.5. agitque de tranfcendcn- tibus, p.6. &de pridicamentis, p.51. habet tabulara, t.i. p 9. compendium , p.19. ordinem intei difciplinas , p.67. principia , p 78. difcentiam , an & quomodo fit dif- cenda , p 91. 108. nomenclatorcm , P.1J5. mctaphyfi- ca non efl: confundcnda cum pneumatica , t.4. p.57. conferatur cura logica, t.i.p.445. non agit de fpiritu & Deo exprefsc: , t.i. p.6i. mctaphyficum corpus coriflat genere & difFcrentia , p:97. hiftoria metaphyficorura. t-4-p.5 7 Metaptafmiu grammaticus habet fuum nomencIatorem> t.i.p.ii7.inGra:co metaplafmus, p. 306.Aram.T0, p.i^j. Latino , p.; 39. Hcbrxo , p.177. metaplafnius poeticusl t.i.p.517 Meteerologia incipic , r.i. p. 131. 137. ^it de mcteoris igneis , p.i 31. ventis , p. 154, nubibus , p. 1 35. me- teoris apparentibus , ^.137. an phafmata , & pluuix ranarum , lapidum , &c. fint mcteoia , ^-136. quouf- que jialitus meccorologici elcucntur , c.i. p-n;. ^uir.o- yta^nifcii mctcororum p.91. meteororum & minetaliiuTi collatio , p, 144. quomodo meteora in homine repe- riantur , p.179. metaphora: ab eis , c.i.p.379. nemen- clatoreoruni , p.137. meteorologia Salomonis , Dauidis, lobi. t.^.p 380 Metbodi logica cft , t.i. p. 441. leges eius & fpecies , (lyv.- thetica & analytica , ibid. principia mcthodi , p. 77.no. «lenclator , p.i;i. gencfis mcthodica ,^.457 analyfiss p.45 9.methodici fcriptores pr.rponendi fun: in difccndo amethodicis,p.io7.methodicamedicina,t.3.p.564,Gum fuis hiftoriis. t.^.p.^; Meton ■xSXiovLomns. t. 4.^.115 Meionymiain rhetoricis. t.' .P.375.&C. Metreta (\aoi\\h\3.s vini capiat. t.i.p.i-^s Metropoles faciunt ad Rcip.conferuatioBcm. t. 3. p.ii?. vna in vna regionc metropolis eiTc debct, p. 149.161 in bcllo direptionesmetropolium funtprohibcnd.r. p. 111.155 Metropolitmornm epifcoporum origo. t .4. p.^i. Jl/f/rora;» poeticaincipit , t.i. ^-514. iiic agiiUr dcqusniitsic: fyllabarum & pedtbus p. 5 14. ,5 1 5. dc forma & afR-aibus raetri, p. 517. & variis mctri fpecicbus , p.5 iS. monome- tium,dimetrum, trimctrum, poIymccrum,&c.varie dicituh p.5i9- JWm/.;phyfica , t. i.p.i6S. 57k5iAsj<'« de clus natura , caufis, efFc6libus & rcmcdiis,t. 4.^.3 97. remedia mctus pro publi- cc diduris in aliquo loco. p. 1 1 A/if/j/^io &pulfuscordis. , t.i.p.iS; Mich&iis propheta, t.3. ^.343.345. mcmoriale, t.4. p.19. quo tempoie vixcrit. P-i4 MtK^x.!il^^&' eft horao, 1.1.^.179. eius numciationes Kabba- liftic«. 1.4.^.505 Midas moniur. r.^p.»; Afj/(?i,militum ethica,vt quod debent cfTe fhecui, t.;.p.iio. 114. miles flrenuus facit & patiturmulta, p.146. ctiam vnius ftrcnui virtus multum facit,p.i46.c.\crccaiu fc in ca- ftris, p.i37.in ccrtamine coniunfti maneant, p.159. i;6. non funto temerarij. p.159.140. officiumducis in milites, fciat quomodo habendi milites fint,i ; }. conciliec fibi aiv- mos mllitum,c.;.p.i5S.i; 3.excitct rcmifnores,p.iii. ftre- nuis det prxmia& honorcs,p.ii6.i3 ;.hispra:ter oidinem ctiam aliquid dandum, p.117. his fuum aniotem & bene- uolcntiamoftendat , p.13 5. faciat milites ftrenuos & ala- cres, p.13 5. abutatur militum vitiis , p.151. non contem- nat militcs, p.134. ftipcndia eisfoluat,p.i48. mercenariis prxfcrtim, p. 141. 141. perterritos lcuioribus prxliis cxer . ceat, p.141. fa-pc in caftris exerccat, t.3. p.i44.fufpc Rerum & Verboi um. milite» non poffunt fievi cletici.p.^i 5.41 ^.militibus cx pu- blico ftipcndia foluantur, P'48 Militiii honefla , t.j. p.i49. militix continuatio quid crficiat, p.i^S.niilitia ncccflarioqux fufcipienda, 0.43 5. calus coa- fcientixcircamilitiam. P-45J Ai»^»«rMdifciplinacuftodienda,t.j.p.i95.J.66. 1.4.^.98. ma- gifttatus.princcps railitarisqui.t.j.p.iiS. militarisrci Ilu- dium quando & vbi pcrcat , p.J-i6. arditiciotum milita- lium atchitciflonica, t.4. p.141. miiitatcs petegtinationcs, p.i^o. militaria conuiuWjp.j \ j. militatis virtus Romano- rum commcndata,t. j.p.z. 11. roilicaria atma,machinx',ordo. P.S98 Millah in grammatica Hcbr?:acft vox inflexilis. t.i.p.iSj A/;7/eannis regnat Chriftusin N. T. in his terris. t. j. p.401 Millenariits elt Papias & alij. t.4,p.i9j. Milliarf in geoda:iia,t. 1.^.171. i^j.quatuor milliatia coniplc- «^itur horiiontis fenlilis femidiameter. p.J?^ Millioiies hominumliberorum quot olim fuetint in vrbe Ro- ir.a , t.j. p.iio. quinquc miUiones olim Afia pendit Ro- manis ex vidigalibus. ibid. Af//«iphyfica. , t.i.p. 171 MimH4 quid in coraoedits & ttagordiis. t.i. p.jii. 514.1.5. p.709 Mimi»mbtnv^\:C\xs, M.p.jii Mimcfis an lit tropus.an ironix Ipecies. "fr. i .p. j 7 8 Mmeralium phylica. t. t.p. 1 44 Mina, eius valor. t.i.p.iSj.tSj Mineralium pi\yCic3,t.i..p.i44. nomejiclator, t.i.p.i j7. mine- rales aqua:,t.i.p. i45.aet & ignes minctales, ^,146. mine- ralia funt lapides , ibid. met.illa , ^.149- media mineralia, p. 1 5 1. foffilia mixta & compolita, p. 1 5 J . quomodo mine- raliafuntin hominc,p.i79. mincralium thagoras, t.i. p.^j^.monsi & promontoriuin. P-5 57 MonftioruM phyfica,t.i.p.loo danturmonftra proptic in ani» malium liiftoria, p.171. an monftra hominumfint occii denda, t.j. p.ixi. monfttornra 4rt?>»»n>t9» genethliacum. t.i.p.5ic. Mora\n contiai5libus& eius regiiljE iniurejt.j.p.^S^.quidfic morator. P-4^* MorauinRuul']. 1.1.^,561 A/ci-fewjhominis.t.i.p.iSo.raorborumnomehclator.t.i ^-156. ah etiam pifccs patiantur morbo.s , r.i. p.i 75- n^ymi-n^o» morborura annuum, p.^i^.an morbos curct euangelir.ni lohannis, p.54. AV($C"'®' & f*M^>oC^f^. hic eft homo , p.i 79 quo- modo mundus fit tranfiturus in nouiflimo dic , an fecu^h- dum qualitates ., t.j. p.401. mundi fpiritus in chymia, t.3.p.j7o Munificemii et)\\ca.. t.j.p.Sj Muntu fscrificium in V.T.t. j .p. j ^o.muneium legulx in lutc. P-471 AfKr£»a pifcis. t.i.p.174 Mitri archite(ftuia,t.4.p.ij8.muri dimenfio, t.i.p.374. quod- nam inobfidioneindiciummuri incaftoditi.t. 3.^.144. ma- rale folarium. p.68i A^«;, muris phyfica,t.i.p.i77. xnigmade mure,t.4.p. ji^.clc- phasmutes captans eft iraago ociofi principis, t.j.p.iio. mures vorant epifcopum Moguncinum,t.4.p.ii6.®en» Polonix,p.ii 3. mus Aipinus. t.i.p 177 Mufi nouem funtimago difciplinarum omnium in difciplina, t.i.p.4 vndc MufxdiLl*. 1.3.^.175 Mufium eft fchola. ibid. MiifAuspoeu. t.^.p. 80.171 Mufca in phyficis , t.l . pil 37. Adrianus T V. Rora. Pontifcx mufca periit , 1.4.^.1.04. Mulculi in phyficis. t.i.p. i8j- 181.18) Mufict fyftema incipit, t.i.p.6 1 6. tabula cius, t.i . p.i 5 . com- pendium, p. ; 7. nomenclator , p.147. quarc & quomodo fii difcenda. p.iii. fcala mufica , t.i. p.6i8. notx & paufx rauficx , p.619. 610. dyas & trias mufica . p.6ii. 615. melodia & fymphonia in muficis , p.614. organica & inftrumentalis mufica , t. 5. p.6t.7. inucnrio mufices , t.4- p.^o.hiftoria, p.6i. primamuficaeftMofis&fororiS Ma- riamnx.p.167 Mufleli phyfica. t.i.p.i^j Af«/?«noncftfalubre,t.3.p.6i'o.quidin medicinaprxftet ibid. MufulrrMnim cxplicatur. t.i.p.149 Mutatio eft affccflio crcaturarum,t.i. p.71. fexres funt muta- biles in mundo, t.4. p.347. mutationis phyficx definitio & affeiSiones, t.i. p.iii. mutatum elfc eftpeculiaris phrafij fcholafticorum, p.i 1 4. qux rcs fint immutsbilcs , p. 11 7- Dcus eft immutabilis , 1.3.^.348. &decreta eius imm*a- bi!ia,p. ; 51. ptxdeftinatio & elcftio itidem , p.; 5 3. muta- tioiles funt Rerump. vnde illx & qux habeant cr0>«»,-j>jjt* p.119 Mutuationis vitium, t.3. p.63. regulx iuii*de mutuationibus- p.480.481 Af«?«H»jteftimonium. t.l.p.417 Mycenarum regnum. 1.4.^.79 Myciffa monet fuos libcros, vt fint concotdcs. 1.3.^.44; AfySmywwj ironix fpccies. 1.1.^.378 Myiodes <\mA. t.i.p.i6t Afyrr^^ phyfica. t.i,p.l6t Myfterium quid fit & vnde dicatur, t.I.p.144, fiu^e^ahi; geo- mctria. t.i.p.^ij Afyf/jij/ogijcdclincatio ,1.4.^.357. ethica mythologica , 1,3. p.117. raythologiacleraentoium, t.i. p.ii;. planetarum, p. II 8.1 i9.mythologixmaximaex parte hieroglyphicxci factis liteiis defumtx ,1.4. p.69. roythologia jEgyptiacx Deorum. 1.4.^.56 MWd^quidjt. i.p37j. eius «s&^vutciQ^. P*497 N NAhonaJfaris rcgis Babyloni.t hiftoria&Iaus,, t.4. p.S^. xra eius,p.ii9.i40.& initium huiusxtx.p.114. 110. Nabuchdonofoiis xra & NabonafTaris .xra eft eadcm.p.119 NW/r eft polus infcrioris horizontis noftri. t.i.p.;94 Nahumi prophetx chtonologia, t.^.p.S j. eius liberprophcti- cus,t,;.p.!4;.346. & memotiale. t.^.p-in NapeHiishethi. t,i.p.l6l Naphtha ellh\:umen. t.i p 1 5 j Narcijfi vtilitas in medicina. t.i.p.i6o Nardi phyfica. t.i.p.i6t Narratio pat otationis in oratoria,t.i.p.4So. cius progymnaf- ma apud Aphthonium. P-497 Nafi anatomia. t.i.p. 1 8 j Natalis dics,conuiuia huius dici. t.^.p. ; 31 N^ttatiefiti Rerum & Verborum. iJ*tMio»is exetckillo ia gymnaflicajt.^.p.^o^. Sc qu.T: fic eiuj vtilitas. ('..(13 Naticnnm ptopiletatcs. • t.^.p. ^48 N.viirAcdiw mctaphylicis, M.p.19. cns edhaturalc vclcon- tra, ibid. natuia dicituf mXt^xi^Zt, ibid. qur fint fccundiim, pra:ter,fupta,& contr.-i naturamp.i j. naturacfl intcr prin- cipia cognitionis, t.i.p.yi.compolitio ci natura& fuppo- Jito.t.i.p.jc.orJonaturx.t.i.p.fii.prius & poftcrius natura, t.i.p.jj. diftin(ftio cx natura rci, p.i^. priuatio fccundum & contranaturam,p.|6. natuta & ^V« tclata.p.^S. natuia aliquid innuit & didat tribus modis,t..l.p.54.difciplina fcu ats imitatur naturam, p. 5 9. artis A naturr collatio, ibid. P.4S. oiflo rcs funt prxtcr naturam,:. 4.^.547.01^0 natuix jn dilciplinis, t.i. p.6i. argumcntamuranatura,t.i.p 461. 45 j. t.i.p.85. mitacula naturx, t.4. p. joi. lumen natur.r, t.i.p.^i.tcftimonium natuix, p.41.7. lcx natur.x^t.j.p.jfi^. tjuomodo diffcrat a fyntcrefi & confcicntia.t.i.p.^ i.fccdus naturx quiJ in thcologicis.t. J p» j 6 1 .an vittus natura nobis inlit. p.iiif iiatura!c,t.r.p.i(). naturalis potentia&contra.p.^^. naturalis cfnciens , p. 43.44. naturale fit^num, p. 49. naturaiisfor- raa , 1. 1. p. 41 j. n.aturalc princinium valiis modis dicitur, P. 7?.&c. natufaiis & voluntariaaftio.t.i.p.^^.jS.natura- les & fupernaturalcs habitusinintellcftu, t.i.p.jc^ i.ar- guitientamut anacurali adfupernaturale , p.^fii. natutale axioma qulad , p. 4ji. naturalis fcientia eft corporum & dicitut phylica , t. 1. p. 96. &c. natutalis & artificialis dics dicitnr arabigue , p. 451. naturalis & artilicialis propagatioplantarum, p. 158. naturalis fpiritus animantis eft in iccore,t. j.p.546.naturalis thcologiafcit cfTc Deum, p. j 11. qualis lic, p. jij. elTe conditorcmmunJi, p. J15. & elTe colcndum.p.jzfi. fumitur hxc thcologiaex ft^x.^^' *-iC,u.!ii raagno libro naturx, p. 5 17. & f/.iK^KoQf^u , paruo libro natur.r,p.3i9. an imago Dci in homine fuetit natu- ralis vel fupernacuialis. p.j6o. j6i N.uum contingens quid , t. 1. p. 47. innatum dicitur tribus modis &opponitur aci]uifito , 1. 1. p. 49. innati liabitus in intcllei.'^u, ibid. t. 1. p. 55. innatus & elicitus appetitus, p. 1 7. innata; qualitates philicx. p. 1 1 1 N/ii,;irrii tcgnum. t.j.p.ii^ Nanis mcchanicadicitur nautica, ciusdeliticatio, t. 5. p. 690. h.xc agit dc autofibus, antiquitatc, peiiculis, vtilitatc, arti- bus nauticis , ibid. &c. de bolide &nauibus,p.69.i.. pcifo- nis nauticis & pixijcnautica, p. 695. de rombologia nau- tica, ibid. naucicapctcgfinatio, t. 4. p. 15 1. nauigatio eft exercitatio in gymnafticis.p.^c^. cuius vtilitas, p.4 10. na- ualium architeAura, p.ij9. nauta: qui totumorbemteiTa- rum ciicumnauigarunt , t. i.p.557. t. 4.^.119. rcs nauti- cx amplificant Rcmp. t. j. p.iiq. naualis milicia, p. 165. diucrfa ratio pr.-clij naualis & tcrrcftris,p. 1 37. nauticaars cxcolenda contra hoftes , qui funt naut.x, p. x jy. nauti- cx ciuitates focix funt tencndx , ibid. in re nauali naucis eft parendutii,p.i37. locapericulofa nautis func fugicnda. p.i58 Naufee mitinx mcdicamentura. t.^.p.i^i.t.j.p.Sig N.vitiltt! pifcis. t.i,p.i75 Nazareth patria Chrifti , in quafuit conceptus & ejucatus. t.i.p.i4j Nazireatui inV.T. t.j.P.j^i Neapolttanum icgnum , t. j. p. 117. prxcipua pars cftlca- lix , t. 1. p. 580. Gallus occupat & amittitregnum Nea- poIicanum,t.4 p. 1 06. horribilis tcf ixmotus concuffit Nea- polim. p.iiS Nebueadnezar commune nomcn aliquot rcgum Babylonico- rum. t.4.p.8j Ne^.v/* phyfica. t.i.p.i jfi.i^i Necejfitatis raetaphyffca, c.i. p.46.47. quomodo Rabbini ne- ceditatem vocent , t. i.p- 13 1. neccfTarium & concingens aliquid circ poceft diuerfo refpcftu, t. 3. p. 556. ncccfficas continua& intcrcifaqui,t.i.p.47. necefTarium fubieiffum, t. I. p.414. ncceflatij contingcntes habitus in intelleftu, p. 50. atgumentamuf a neceirario, p. 449. principiacog- nofcenji dcbentefre neceffaria , p. 71. neceffario intra fe agcie , & exira fe libcre , t. i.p. 58. neceUitas in logicis itemquc concingentia ,afFc£lioncs omnium inftrumcnto- rumlogicoriim, 1.1.^.407. hincncccflitas & contingcntia in argumentis,p.40 j. neccflarium axioma,p.430. nccefTa- riura tcfiimoiiium, ^,417. necefTari.T Jefinitioimperfcfta, & inquibus rcbus ca fir,p.4i5.neccflariusfyllogifmus,p.4j6. vocis nccefTaria diftin(ffio. p.416 Ncchao rex i€gypti & eiusxra. t.4 p.140 Necromnntic.i maii^ia. 1.4.^.301 Negatiui metaphylica, negatiuumopponitur ptiuatiuo,& quo modo,t.i.p.io. qux fit ncgatiua abftraiSio,p. 41. ncgatiua impcrteftio non eft vitiofajcum opponitur priuatiu.r.p. 10. ncgatio fnfinitatit, p. 38. 39. negatiuavoce, re affirmata, p.ij. negatio principiorum lion cfl Iicita,p. <^i. ijuij nie- dium ntgationis, t.i.p.417. ncgacio cll in logicis, vtne- gatum tiu-ma, p. 408. ncgatum axionia, t. i. p. 419. ne- gac.r pr.rmillx in fyllogilmo,p.4( 4. vbi pur.i negata nihil concludunt, ibid.ncgatus lyllogilinus^p.^jC.in latinalin- guadu.cncgationcsaffiimant, p.434. negationis via in co- gnitionc Dci , t. 1. p. tf^. ncgantcs lcgcs Mof.iicx qtiot Imt, t. (. p. j66. negatiua prxccpta in dccalogo foniug conlfringunt , p. 335. ncgatotia actio in iurc & cius icgu- Ix p.500 Ntgociorum geftorum aftio in iurc, t. j p.^ct. ncgocium ge- flum cuni eo , qui cftin alicna potcftate & eiusfcgula: in iure. ^ p.485 Nebemii, liber,t. j.p.j^j.j^j.memotialc. t.^.p.i^ Nemefis 7i»5«Aii><«, eius natura, caufxjcfFciftus, rcmcdium, t.4. p.;99.quid lit ncmefis,t.i.p.i iS.propcnlio aj ncmclim ell bonum indicium in Iifto. c.j.p.85 A^f»>«s in phyficis. 1.1.^.557 Neomenti feftum in V.T.cft typui. t.j.p.j^o Nependes\\et\s3.. t.i.p.161 Nf/iwin arbore confanguinitatis. t.j.p.141 Nermi^ Roni.Imp.hiftoria,t.4 p.j^.Tymboluiiijp.ji?. Mufica: fuit ftudiofus. 1.3.^.687 Ncrud Imp.hiftoria. t. 4.^.97 Wm/w/OTphyfica,t.i.p.i84. netui optici.corum vis &opefa- tio p.5 99.Nellorij hxrelis. 1.4.^.41 Neurits magnus menfis cft centum vigiiui- annorum. c. i- p.458 Neutrum nomeh in grammaticisjt.i.p.ifij. ncutrum verbum p.167 Nic^num Concilium congregatum contra Arrium Chriffi, Dcitatcm ncgantcm, t.4. p. 41. 100. hocconcilium permi- fit facerjotibus coniugium, ^.3.^.140.413. & infticuic cpi- fcopos mccropolicanos. 1.4.^.41 NJcodemitd. t.3.p.,io< iV/^Wcolorisphyfica, t.i. p. 118. 119. colorcs qui fubfuntni- . grocolori,p.5 9g. quid fic nigtum in aIbo,t.i.p. 149. argu- mcncacio a rubro aj nigrum qualis. p.449 N/^fr fluuius j^chiopi.T. t.i.p. 5<;i iV/ffW/i populi in Africa. . t.i.p.572, Nihilum,zn omncs creacur.r ci nihilo finc coiidits.t.^.p.; 54A t.i. p. 17. quoinoJo ex nihilo fint conditx, p.ic6. fpiritus cicaius immediace ex nihilo pioduftus fuic increationc, p.^r.an etiam anim.r ex nihilo cteentur in AJami pofte- ris,p.87.in nihilumaliquidredigere,fcu annjhilatio eftfo- Kus Dci. t.i.p.7.69.70 A'/// hiftoria,t.i.p.56i.quomoJoNiIus voceturapud Hcbrxos & Gfxcos. t.i.p.149 JVr/wi/phyfica. t.i.p.13^ Nimrod piimis fuit^AfTyriotura monarcha, t, 4.^.75. 76. vocis nocacio. , c. i.p.141, .Nii>mencliitur» quid fit.t. i. p. ii-8. noraenclator otnnium "dilciplinarum incipit. p.i?.4 Hominalu raodiKii in axlomatibus quid, t.l.p.431. nominales fciiolaftici qui.p.io^. eorum error circa doftrinam dc pras- dicamcntis. t-ip-S i TSlominMiiiui cafus in grammaticis. t.i.p.2.65 Non-ens, t.i.p.y. non entis nuUa cfl; difclpllna, ibid. non cn- tis nullafunt accidentia, t.i. p.414. t.i. p-^S. collatiointcr cns,&: non cns, t.i.p.78. cns Si non cns lunt obicftum lo- gicx. p.405 Konnfphira quid fit in afttonomia, motus, & tempus motus cius, t. 1. p. J98. Nonxpars mcnfis Romani, p. 457. no- num pr.£ceptum dccalogi expiicarur in thcologia cateche- tica , t. 3. p. 5 3 g. qus leges Mofaica: ad illud Inn teie- reiid.T, p. 5 69. qui cafus confcientix circa hoc prajccptum, p.43 7.qu£ virtutes ex prouerbiis Salomoois eo pertineant. Norinbergenfet funt mechanici,t.i.p.ii i.ordiuntur diem fuum ab ortu folis. t.i.p.45 1 Norma ed inftrumcntum geometricum , t. 1. p. 303. me- chanicum, p. J07. architedonicura , t. 4. P- iji-" nor- ma principiorumcognitionis feuxai&«t qua: & quot fint. t.I.p.7l Norvvegii defctiptio, t.i. p.j6gjmii,-aa. t.j p.ny Nofocomij architcdura. t.^.p.i 3 9 Noflra theologia qua: dicatur. t. 3 .p 3 1 1 .t. i .p. u 4 iVof;j,nota; arithmcticE, t.i.p.liy. notae argumentorum logi- corum,r. i.p.41 i.nots muficx, t.i. p.Ci^.notr ecclcfia:vifi- bilis&inuifibilis, t.j.p.jSi.jSi. noc3Egrammaticales, t; i. p.3 64.nota:Maforctic«. ^.4.^.155 i>?a;«n>iarsqualjs olimfuerit. t.i.p.x6i Notaricon e(t fpecies Kabbalx. 1.4.^.305 Notariornm tegulx iniure & iudiciis. t.j.p.491 Notatio logica, r.i.p.411. eft Ipecies originationis vocum in grammatica, p.130. quomodoabeaditfcrat,p.45 i.i6i.tiD- tatio pcr omnia loca inuentionis difcurrit, p. 1^0. vera eft vel allufiua , p. 451. t.j. p.71. argumcntatiofumitur a no- tatione , ibid. vcta notatio multuih facii ad mcdum dcfi- niendi. t.i.p.415 Notht^ eft modus in Muficis. t.i.p.616.617 Notiones func primx vel fccundx , 1. 1. p. 407. explicantur, t.i.p.40. non funt confundcnd.T intet fe, t. i-p-373.435. notiones fecundxin Iogicis,t. i.p.49. & in aftronomicis, p. 416. thema in logica eft nocionis prima; vcl fecundr. t.i.p.407 Netionalis fylloglCmus. t.l.p.46i Notitia principiorum in hexiIogia,t.i.p.4S. notitia lummi bo- ni clt fumma bcatitudo , t. 3. p. 19. nocitia fuiipfius. P- Si Notoreitas ia luie. 1.3.^.491 Nouationes in iure&cius reguia;. t. 3.^.48 6.48 7 Nw/ca* conftitutiones ia iure, t.^.p.^o.t.j.p.ii^.carumme- thodus. p.jjo Nouemkrii aftronomia, t.i.p.457. Calendatium cius aftrono- micum maius.p.^g^.rainus,^.^ 17. a-conomicum.t.^.p.e^o. a:ra:a Nouembri incipicntcs. t 4.p.ii6 Nwcwaci/arithractica^t.i.p.iiS. quorum numeroium fitmen- fura, p.ii.9.arithmologianouenarij, t.4.p.3 4i. nouende- ciminania. p.j^g i^ouerca. t.^.p.i^i Nouilimium, an luna fit condita in nouilunio, t.i. p.43 6. luna cftefficax in nouilunlo. P-437 Nouum , nouiffima quatuor bcne fempcr funt meditanda, t. 4. p.}88. nouum caclum& noua terra,t. 3.^.401. noua philo- lophiadiftafuitSociatica, t. i.p.104. nou.-e voces,p. 118. nouus orbis detegitur, t.^.p.iifi. noua; ftclla: vifx in Caf- "opcia, ferpentario, cygno, t.4. p. 60.61. jjc. t.i.p. 405. noua luna cft , cum foli coniungitur , p. 4 3 6. noui morbi ^""rk"j'^'i'"'' '' ^*" P'^^^' "ouusprinccpsignobilisquomo- . "°' "'^bcat autoritatem conciliarc,t. j .p. 11 1. nouus prin- cipacuj quomodo fic ftabilicndus , p. 15 3 . noui tcftamenci cpocha, p. 575. ccclcfia in N. T. & cins periodi, t.4. p.37. • f • ^^"^Mioncs, p. 155. an radij viforij fempcr fint Nox matcr cft tctum, 1. 1. p. ,06. nox fuppcditat confiiit & meditationcs , t. 4. p. J75. Computus nodis m aftrono- inia , 1. 1. p. 450. quomodo noais hor=e fint cot^nofccn- (K chemacis, i.i.p.408. nulla, eft not.i In atithmetlcis, alias circulus, t.i.p.ii6. argumentamur 3. nullo ad aliquid, t.i.p.453. didlumde nulIoinfyIlogi(lica,p. 454.1^5 nullius Jn iure. ^.3.^.467. 468 Numa Pompilius rex Romanorum 1 1. eius hiftoria. t. 4. p.85 Niimeriani Imp.fymboluitt. t.^.p.jiO Numeri metaphyfica,t.i. p.i8. efientia eft quafi numerus, p.8, foima eft quafi numcrus, p. 45- numeri nulla e(t cfficacia, p. 54. argumentamura vi numcri, t.i. p.449.an tempus fic numcrus,t.i.p.n i.argumcutamur a numero numcrato ad numcrantcm, t.i. p.^ei.numerate cft proprium hominis, t.i. p.190. numerus pta^dicamcntorum eft dcnarius, p. 51. arithmetica de numeiis, p.ii6. vbiexado numcro in figil- ratis lateribus numerabile dicitar rationale, non nuraera- bile dicitur furdum, p. 150.151. nuracrus ingrammatica, t. i.p. 163. nomcnclatura numcrorum ex arichn:^tica, p. 138. numeii grammatici nomcnclator, p. 117. nu- merdrum notx apud multos populos funt litcra: alphabe- ti. p.160 Synecdoche Nnmeri fingularis pro plurali velcontra, 1. 1. p. 3 80. numerus rhctoricus,p. j 8i.in oratione piosa,p.48 S. & ligata feu in poefi, p.^oS. nwncrus numerans & numc- ratus inprx'deftinatione quo fcnfu dicatur ,t. 3. p. 55 3. in aftronomia eft aureus numetus, t.i.p.46;. a numerofcfti dies appellati, oiftogefima, fexagefinia, lcptuagcfima, &c. p.454.numcrusangcIorum bonotum&melorum,t.j.p.3 5S. 359. numeri quartusliber Dcuteronomij, p. 343. 345.^«- morialecius. t.^.p.ii Numerica idcntitas, t.i.p.3 5. forma. t.ip.^i J Naroi<» p. 4S6. mutua cft pnncipura & fubditorum obligatio, P-^3« - ^ , Obliqiius angulus in gcometricis, 1. 1. p. 505. eft vci acu- tus vel obcufus , ibid. obliqua fphira in CofmograpLia leCtx opponitur & parallclx^p.j 96. obliqua alccndoaftto- nomica. P-4I5 Obliuionis ats mcditantibus eft necefraiia, t.4. p-37 5. obliuio trium rcgum, p. 345. Georgius Trapeiuntius in fcnciftute omnes litcras cft oblicus. p.iK» Obiongum in geonictricis figutis. t. I.p.y^.t.i.p.^ 16 Ubfc/iritiitii in Ifrnionc caulx. t.i.p.408 Obferuaniiii ctliica, t.3. p. 73. &c. 77. obferuantia fpirituali.s, F-4j« ObfertMi» Rerum & Verborum. Ohferuatlo & hirtoiia funt caufi difciplinarum , t. l. p. 70. quacuor funt columnx'difciplinaiuni,ex quibus vna ertob- fciuatio, ibid. obfciuationum matliematicatuni &: altiono- micaium inccrualla dironolcgica. 1.4.^.136 Oi/f^( homincs .i diabolo, t.j.p.^j^. qui fint crgailloscalus confcicntix , ibid. oblcfl.c vrbi occurrcndum, p. i6i.ob- felli in vrbc confolandi, p. 144. (inc fobrij,p. 1J5. obfcni vtantur alacritatc niilitum, p. ijS. quid terreat obfciros, p.z; ?.promifl'a auxiliacis mittantur. p.138.119 Oiy)(/('»ftj habcant commcatuni, t. 3.^.149. 144. cotuni coa- llantia & obftinatio tcrrct, p. 144.159. oblidcnti rcccdcnti non cfl credendum,p.i4i. oblidcntes litum vrbis oblidcn- dx- cognitum liabf ant. P 2-44 Obfidendi ars cll pacsfcicnti.r militaris , t. 5. p. 158. niuni- mcntarcgionis aliis vicinisprxlidiis munimentis oblidcn- da funt. Ohfidio dura, t. j. p. 149. obfidio vrgenda, ibid. 'ft\ diuturnis ^ oblidionibus prida militibus pcrmittcnda , ibid. oblidio jion potcrt diu tolerari ablquc commeatu.p.i}/. rcqui- ricmagnum, ac pciitum ducem , p. ijS. obfidionc longa vtbs capitur, ibid. quomodo folutio obfidionis cogcn- ca,p. 144. ventisvtendumconcra holtcs inoblidionibos. p.ijS Obfides , t.j. p. 144. ijij. quales fumendi ex viiSis hoftibus. p.140 Obftdimus lapis. t.i.p.i 5 5 0&/«/}<; angulus. t.i.p.505 ■ Obulus'\n pharmacopo!i#quantum valeat. t.3 p.667 OcMOTfcholafticus.autor Occamillarum, 1,4. p.^o.t.i.p.icj. quorum dc ditfercncia animi rationalis & intcllcdus fen- tentia. t.i.p.9^1 OfM_/7o«fjpeccatotum vicanda:, t.3. p.jo. occafionon eltnc- gligendain bcllo. P-i44 OccafHS ftcllarum , 1. 1. p. ? 97.417. occafus in domibus ccEli , p. J06. quinam populi diemjnchocntab occafu fo- iis. . p.45, Occtdere homincm , t. 5. p. iii. occidere feipfum ,p. 111, an fic forcitudo , p. iis. an liccat , iubcnte niagiftratu. ■P-4! Occidentiiles {ie\'[x m intrcnt marla, t.i. p.417. occidua am- plitudo folis, p.45 i.philofophi occiik-ntis. t.i.p.ioj Occidta & m.initc-fta piincipia difciplinaiunijt.i.p.yj. phyiic.T qualitaresoccult.T: criplicis gcneiis, atquc haiumcft magia iiaturalis. t.i.p.ii?. Occiip.ms fuhiectiimSc occupatum adiuivrtum, t.i, P.4S. t.i. p. 414. qualis e.vcrcitatio ellc dcbeat occupati in gymnaili- ca. • , ^ "t.4.p.40 3 Occiipatio figura rhetorica, t.i. p.j 90. acquiicndi modus per occupationcni. 1.5.^.148 Oce.i»i dodrina incipit , t. 1. p. 555. aiflus Occani, p. 554. iiintquc fjcuiorcs quam macis mediterranci. t.j.p.fi^i Ochra plumbaria. t.i.p.iji Oc'^ vitiu.ri, t. 5. p. 60. ocium facit ad nieditationcs , t. 4. p.}7j. qualis excrcitatio clle dcbeat ocioforuni liominum. p.405 Ociiteteris in cluonologia. t-4P- 1 1 8 Oaphedrnrji in georaecricis. t.i.p.547 Oci.tifr menlis in aftronomia, t. 1. p. 457. Calendariuni cius a:; ^nomicum maius, p.^S^.minus, p.j i^.arrxab Octobri incipicntes. 1.4.^.116 Of7i'w.jn;arithmetica,t.i.p.iiS.quorum numerorum fitmen- fura, p. 119. oftonarij arithmologia, ^.4.^.544. &c. ofto conditionesfcicntix, t.i.p.97. ofto vcotos habcnt Athe- nicnfes, bis oifto terris fufficiunt,quatcr oiflo habent nau- i.T, p 40. oclaiia fphsra in aftronomicis, p.j 99. oftauum ptx'C'.ptumexplicatur in catcchefi, t. 5. p. 558. qux leges Mofaic.r ad liludfint refercnda:,p. jfi^.qui cafus confcien- tix c'rca hoc prxccpcum,p.437.quxfcntenci.T; ex librisSa- lomonis accommodandx. t.^.p. 58} Oc«/or«;» phyfica,t.i. p. 11)6.184. optica , p.598.605. cthica, t. 5.p. ic8. humores, tunicx & accidcncia inoculis , 1. 1. j*. 59S.599. oculus inobferuationibusopcico-aflronomicis efl pro centro ,t. i.p. 80. quatuor res funt molcftx ocu- lis, t.4. p. 345. oculus efl quafi naturalc quoddam fpecu- Jum,t.i.p.6io.imago & ftatua abique oculis & manibuscft imago principis boni. t.j.p.iio Oi!e (|uid,t.i.p.5i4.556.ode &anto3c in comocdiis &tiaga2- diis. t.3.p.7.".9 O^i/phvfica, t.i.p. 168. odij waJsAsyiocdenatura.caufij.ef- feiftibus & rcmedio cius ,t. 4. p. 595. odij cthica , t. j. p. 451. odij locus oratorius , t. I. p. 47 j. odij &itxcol- latio, t.4. p.397. odij & inuidix collatio, p.598. odiolura teftamcntum. t. i.p.417 OdnxcerHeta\u% pcimus baibarus rex Italix. t.j.p.io^ Cdoris phyfica,t.i.p.i}0. odor nutrit,p.i3 1. & adlongxuita- tem hofflinis tacit. P- 1 5 ^ Oeconomii traatio incipit, t. 3. p. 13 6. agit dc offirio coii; iuguin, p.151. patcntum & libcrotnm.p.i^ 3. herorum & & f cruorum.p. 1 5 5. cius tabula.t , i .p. 1 6.conipcndium,p. j 8 . piincipia, p. Si.quarc & quomodo occonomica fit difccn- da, p.i 1 5. nomL-ncIacor, p.149. flatus ccconomicus cft tc- ftimonium dc Dco, t. j.p. 530. ccliica occonomicaincipit, f. 150. orticia inea (uperiorum i^k inferiorum inccr fc, p. 454. olficium aconomicum circa rem familiarcm di- fpcnfandam, p. 158. fclicitas occononiica , p. 149. 136. pcriodi tcconomiaruni , p. 1 59. hiftoria, t.4. p.50. otcono- inica fanctitas facic ad confetuationempoliti.v, t. 5. p.iij. flatus ccconomicus clt natut.i prior rtatu politico , eiuf- quc tundamcntum , p. 156. 165. trcs auceni ad ininimum occonomias efrcoportet,vt Rcfp. Iiat, ibid.occonomiacle- iicorum,p.4i9.ceconomia cx libris Saloraonis concinnata. t.4.p.3S5 OenmcKica concilia rccitjntur. 1.4.^.41, Oedi^i f4veaXoyitt. t.T.p.^l.t.^.p. 80 Oefophagiis. t.ip.184 Officialinm ethica. t. 3 .p. 1 90.&C, Officinm Cluiffi criplcx , t. }. p. 376. 578. officij alicuius in ftatu publico ambltus , vcl fuga an res fit hcita, P-5 5 Officiofit.itis ethica. t. 5.^.751 Ogy^inm diluuiuni, t. 4. p.74. an fit maius diluuio Dcucalio- nis. p.ifij Olexphyfica, t. 1. p.i6i. olex &qucrcus ijTiTmS-tiic, p. 158.. mythologia olcr. ' t. 4.^.74 Oleiim facruin in V.T. typus, t. ^.p. 370. olea in medicinis, p.(Si6.6l 8.olca chymica. p.670 Oleum laterinum feu philofophorum , t. jj. p. 557. oliuae olcum , ibid. cxcrcitationis olcu^n iii gymnaftica, t.4. p.406 0//;>t7)Jj phyflca. t.i.p.167 Olliiris a.m\cus. 15.^.91 Olor'n\ phyficaauium,t.i.p.i7i. blot fldus in calo. p.^oy O/mjphyflca. t.t.p.i^ji Olynipus raons , t.i. p.5 8 6. olymprci ludi ab Hcrcule inftau- rancur , t 4. p.So. triaolympica ludicra , p. 140. olyn-pia- dum .xrainltituca, & eil xralphiti, p.84.1 81.113. initiura xrx olympiadiun. ibid.11j.140 Om.ifiis & abomafus in phyflcis. t.i.p. isi Omentiim. ' ibid, Omne , omnia bonum appecuni , i, 5. p, 116. omnium re- rum cll compaiatio intcr fc, t. i. p. 415. argumentatio ab otnni adaliquod,p. 455. didtum de omni eft funda- mcntum fyllogifticum , p.^j 5. omnia autcm de omni- bus dici pofTunc, qux rcgula eft fifndamentum in copia rerum , t. 4. p. 569. omne gcnus eft in grammatica no- minis , t. I. p. 16;. omnino abiblutum non dacur,t. 1, p. i8. vox omnis varic accipitur in axiomatibus , t. i. p. 431.455. fynccdochc in vocibus omne aliquid flgnifi- cantibus , p. 380. Deus efl omnia , p. 90. vnus horao non efl omnia , p. 90. apud omncs homincs eadem funii llgna nacuralia. 1. 1.^.43! Otnnipotcntia Dci,t. i. p. 6 6. quare in fymbolo omnipo- tcncia Dei ponatur , t .5. p. 554. omnipotcntia Papalis. t.4;P.57 'Of^if^il^ vox an cxtetin facris liccris. t.j.p.j^j 'Ofjaivv^i» vocura.Videxquiuocacio. t.i.p. 118.41! Onagri phjl]ci. t.i.p.176 Oneratio gcnus cxcrcitationis in gymnaflica , t.4. p.^oj. cu- iusvtilitas. p.408 Onias condidit templum Heliopoli in ^^gypto pto ludieis. t-4P-9i , a ' ' Oiofiff,%(nit diulna,t.i.p 4ii.vctus &nouao»i>^7E{n«,t.4.p.6S, primus o(0|t<^?£T)i5 Adam. t.4.p.68 'O.iyjnTZTnniu grammatica & rhctorica. t. i-p.579 'Ovn^.ejix appellacur mccaphylica,noue. t.i.p.j "o*TOf & ipa/»(i^'a'f opponuntur. t.i.p.^j 0/>. 147. opes noii lunt uimium curanda;, t. 3. p. 196. Ie2;itime vfurpandx , p. 61. cafus confcien- tix circaopes &diuitias , p. 4)7. opclfaciuut ad difcen- liam, 1. 1. p. 87. opum causa pcrcgtinantur horaines, t. 4. p.ijo.opcs abfcoiiditx dicuntur mammona,t.i.p.i6i.opes fcu bona cccleflaftica iii quatuoi parte» funt dilliibuenda, t.3.p.44 9.opcsclericorum.p.4io.quoniodo opcs fint acqui- %eudx cx prou.Salomonis. t.4 ^.583.584 Opium Index Qj>i!i«. t.i.p.131 O/^jit phyfica. t.i.p.iSo Oj,oiis anacon".ia, 1. 1. p. 1S5. ofiis phyfica , ibid. of- fium in corpore humano numcrus , t. 3. p. 611. os fa- : crura. p.iSff O/f.T lingua, t.3.p.i78 OfcitMio. t.i.p.167 Oftns mythologia. 1:4.^.77 Ofta mons. t.i.p.^gg oy?e«j?//4redu(fiioin logicis. r.i.p.^jj Oftent.itionisv'n'iam in ethicis, ^.5.^.57. pftentacio trium rc- rum eft noxia. 1.4.^.346 0_/?/tt»j fluuijjt.i.p. 5 5 7. oftioium in a;dific!is aichicedonica. t.4.p.i5 5 Oftren^hyCica. t.i.p.l7« Oftrogotthorum regnum, t. 3 .p.l i 6 "Oti o" «'*'»''' deraonrtracio in fyllogifmo. t.i.p.436 Otto I. II. III. Rom. Impp.hiftoriacorum, t.4.p.ic5.(ymbo- la,p. 511. Otto I. quomodo ad Imperium Romano- Gerraanicum perucncrit , t. 5. p. 114. Occonis Rom. Irap. ante Conftancinum M. hifloiia,t.4. p.97. fymbolum. P.J19 Oltomannus primus Impcracor Turcicus , t. 3. p. 116. t 4. p. 105. Hinc Impcrium Ottomannicura ortum poftmiile annos ciicitcr poft Conftantinum M. t.^.p.ii j Oiiis phyfica , t. 1. p. 177. ouium pecuaria. t. 5. p. 640. 641 Ouum , oui phyfica , t. i. p. 171. oui cxploracio confi ■ ftit in tribus , t. 4. p. 343. ouum geomctricum , cuius figura; gcncfis , t. 1. p. 518. geod^fia,p. 371. media re- gio aeris habct fupcrficicm oualcm, p. 1 1 j .ouum poeticuiM. t-l>P'559-54o tac'ifici Rerum & Verborum P^.v/Midclicnte Tc Tlicologi &: \A'\. l'A.i>. iurc jci.]iiiiitur domuiiuni. V*d:is rtuuius Italijt. Ftxn c)ui(l. Tidigoge.%rcha, 8c eius oflicmm. Tid.>^ogeum quiJ. Pi^tjiTfffj.cius olficiunl. tidtrjjli punicndi. t.5.p.406 t.;.p.i74 t.i.p.sCi t.l.p.514 t.}.p.i8i.iS6 t.j.p.177.178 t-jP-4yj t.j.|>.i64 TAdob*pti initi confirmatur contra anatiaptillas. '. ?.p. j 98 Tidotriba quid pii-ftcnt in gymnallica.t.^-p.^oi. flc »]uid dit"- fcata gYmnafiarclia. . ibid. ?io» pcs in piolbdia. t.i.p.515 y^^/wquid. t.i.p.5^7 TAhflinji C\t\ii, t.i.p.yyX.tres lacus, p.^Co. fluuijip.56x. lii- ftorici rcrum Pal.xlHnarum. t.4.p. j 1 Pnltjlra genus cterc!t.itionis in gymnafticajt.^.^.^o^.^oi.Sc vfus huiuscxcrcitationis. P.40S Pa/i»;/ phylica. t.i.p.185 Ti%liti.t lunt facra pro vrbc Roms condita. 1.4.^.84 Falindromum carnicn. t.i.p.515 TMtiim Papx. t. 5 .p.4 1 S P.i/»>.i arbor rexiim habet notabilem, t.i.p.ijg. 159.161. cft imago fortitudinis,t.5.p.69.& viilorijc. p.iii Palmitsm geod.vda. t.i.p.171 Talpebrtt. t.i.p.184 P»/«f,ac]uarum pluuialium coUedio, t.i.p.5 57 n«« eft mundus. t.i.p.104 f .1» magnus mortuus cft. s. t.^.p.^^ P;j»/jcxa chymicorum. ^.5.^.670 Ta^cr.itium genus cxcrcitationis in gymnaftica, aiias Pancra- piis, 1.4.^.405.406 p<»»(rr4.'(/« verfus. t.i.p.512 P;»ncre«.^Hi P.»r/f.////'dcfcilptio, t. 4.p. (,i. vndedieatur, t.i.p.i4C. Ada., nius (uit in paradifo . t. 5, p. ^60. paraJifi auis «ium ,t.i.p.,7, ' Par.^doxoii, abfurdtim,parado.xoiogia. P/jrrfifofc gramniatica. Taralipjis ihctoik.t. , Parallaxis quid iii tlicori.i planctarun^. Tarallaxjs & rcfiaiflio di(iciunt. t.i.p 442. rar.ille!.': lin'!» ,t,i. p. 7«. r. 1. p. 501. &c. paraliela fpha:ia; P-596 . V, PiirW/Wt/^/^ct/w; &:ciusdimeiifi'j. , t.i.p.5 7* Tarallelijmus cft c.nila a-qualitatis & proportibnalitatis in li- ncis & figurls , t. 1. p. 503. 50^! parallclifmus pocticuS> M.p.559 TaraUelogrammum. t.i kp. J 1 9 TaralogiJ}hus(]\i{A:.,. ' t.I.p.44t Taralytica iitrba quomodo fit colligenda. t.i.p.i 5 9 Taraphrajis. r.i p.568 Pirf/ir//w numcius Si.uvjii>.tyitt, t.5. p.89, parca: fu:u tres, : t.4.p.?41 P(»r/// aftutia,t. 5. p.108. cicbnfcrcurregnumCtxcorutt) fub Alexandro M. ibid. TarecJief.s. t.i,p.54j Tarelcon t.i.p.i6i Tarelia. t.i.p.i 57. I4J. P/jrf»rf/,parentum ethica in liberos.t ^.p.i 5 ^.^^^.nonoccl- dcre debent Iiberos,fed caftigare , p. 455. ni. 145. pa- rentumnomen lateaccipitur in quinto priccpto , p. 111, catus conicicntia- citca olficium pareiitum, p.4< 5. pareh- tum ntgligcnci3,p.i6o. fic «5if>r<»r(e montis altitudoin America. t.i.p.iij pariambtcs. t.i.p.51^ P4r//jOTfnf«OTin Gallia inftitutiim. . , f.^.p.iii p.irifff/,partcs .rdificij,eorum architeftiira t. 4.^.15 j X^arijij vrbs popuJofiirima in Gallia, t. 1. p. 588. Parihenfis Academlasfundatio, t.4.p ici.iii. Panfioium menfura-in liquidis, t.i p.i^s. lanlcna leu nupcis Thycftex Parificn- t.4.p.%iS. t.J.p.Tff t.l.p.jStf ibid. t.i.p.560 t!.i.p.5i5 t.l.p. 5 6c , t.?.p.7*- t.i.p.45a. t.i.p.47f Tarifon figura rhctorka, Tarifofs. Taredia, Tarodicum carmcn. Taroms.iim. Taronomafa, 1. 1 . p . 5 8 3 . 5 S 5 . iocofa , Tarenymum axioma. Uxifyma; modcratio oratoria" Farrtetdium, 1.5.^.488.490.1. Oftius primus parricida Roma: fuit. p.,45 ?«rj,partismetaphyfica, t. i. p.51. togica, r.i. p 4; ?. partci! diftributionis cum toto cdnfeiltiant , inter fe dilTcntiSnt,. f"...4z6. pars cft in toto,t.i p 5 5. partes quantitatius,p.i 07. cfrccSum noii eft pars ciBcicntis , p 46. argumcntairiur i parte ad tptum, t. i.p 45 1. a partium ciiumcratione ad to- tum, ibidfynccdoche partis pro toto in rhetoiicis & con , tra,p.3 8i.paites in logiftici(fesaget>ariaqua:,t.i.p.i;»'" F^" orationis in ^raramatica, r.irp.ifJSeius no- nienclator.p.iiS. logicis vtilicer participiumconiidetatur. FxrlicitUris caufa.t.i.p.^i.iultitia. t.j.p.?^ p^wVf j af^'eftus planetarum. t.i ^-504 Parthornm rcgnum. t. 4.^.90 Paruiim , a paruo argumeutamur, t.i. p.449. pacua logicaha. P-43 5 „ r • p.?/c^ij vndcdiflum, t. i.p 161. alludua eius notatio , t. 4. p.191. pafcha ludaicura & Chriftianum, r. t. p. 45 1. 454- 47l.pafchaludaicum olim in V.T. fuit typut & facramcn- tum, t. 3. p.370. quotuplex hocfuerit, t. x. p.454. pafcha Chrirt:ianoium& dominica: eam fequentes, ibid. quot pa- fcha Chciftus fit concionatus, t. 4. p. «5. 96. an Chriftus vcro pafchatis die inortiius,'ibid. pafchalis terminus & eius inuentio,t.i.p.465.controuerfia dedic pafchali in concilio >Jiceno decifa. t.^.p.^i P^yi/>fc<5fj mythologia. _ t.i.p.104 P;»(7j0Kfctpri"dicamv:ntura, t.i.p.58. affeftiones cntis dicuntur palTiones,p.ii. padioqualitas, p. 54. pafTioncs quomodo ilntdefinicndxin fpecie, t.i. ^.4^5. padiua potcntia, 1. 1. p. 14. 54. pafriua cteatio qu3E , & palTiua potentia in ctea- tione qua: , t. 3. p.3 5 5. Deus eft expers patnonis, «to3-»? , p. 348. pafTiones intentionales ei tribuuntur. t.i p.15 Faffauienfis tranfai-^tio dc pacc rcligioiws. t. 3 .p. 1 1 5 Pa/em hiltoria. t.i.p.i 73 P<»j(^/i in medi?ina. t. 5.^.610 fnjftM in gcod#:fia, t.i.p.171 Pajior pecuarius cll imago boni principis.t.^.p.iio. primi in- ucntores pafloritiar, t" 4-. p. 7^- paftorcs fuerunt j£gyptiis abominabilcs. p.76 PaftoritmCca rainiftrorum ccclcfixIocuscommunis,t.!.p.5 9;. cthica &officiura, p. 643. 455- 4' 5- doceant facram Scri- pturam, p. 407. teneant artem concionandi , p. 441. ca- put particularisecclcfia; minifteriale eft paftor , p. ;8o. nullumhabent primatura p. 414. 415. collatio paftoris cum mar-ifttacu, p. 374. huic debcc eff' fubditus in rcbus politicis , ibid. p 414. Occonomia paftoris, p.418. &c. concubinatus , prohibitus, p. 411. paftores bonos & pios habere pettinet ad conferuationem & dccus Rcipub.p.i 1 9. paltorcs & rcligionis antillitcs ex publico niiu alendi, p. 189. fanftitaspaftorum.p- 415. 419. &c. ncn fint inu- ti cancs , p. 98. an eorutn iramunicas fit iuris natuu-e. p.189 Parer, pacris echicain ceconomiaclt, t. 5. p.i^fS. patriapotc- ftas, p. 144. non eft vicx & necis , ibid. paccifamilias cft iniago boni principis , p. 110. paccrtamilias ipferes fuas in(''Mciat & curet. p.'3^ Tla')>il<,i^ argumencain rhctoricis, t. i.p.473. quomodo fint inucnienda , p. 475. Traju & raocus in oiatione oratoria. P.47« n*)^\«ji«,do Pccri quid. t.; p.114 P/tfri»» in baptilmo. 1.5.^.459 Patriofi fcu «tspft?i«/*T«/ geneiis humani pofl diluuium. t. 4. P-74.75 Partalortnchirs, femper tacent. t.^.p.io^ Paucum , in quatuor icbus pauca meliora quam multa , t. 4. p.345. paucifunc mathefeos lludiofi. ti.p.iio Paul'u apoltolus cft fchenopcgus,t.i.p. 1 1 9. eius epiftolje.t.j. p.;44. 5 4<;. vnde dl^Sus Paulus, t. i.p.146. Pctrus& Pau'us squantur,t.3. p.414. Pauli dies in Calendario & eius ©©- J*ai,7>(5». t.l.p.490 Pauonis phyfica,t.i.p 171. imago (piXxvUu;, t.;. p.54. nocatio vocis , t.i. p.i 59. xnigraa dc pauone, 1.4.^.519. pauo eft etiam fidus mcridionaLe vetfus polum antardicum nupct inucnnim. t.i.p.414 Fauorif 7ra^Aoyi'«. 1.4.^.397 PnHperum ethica,t. ; .p 1 1 9. elcemofyoje in pauperes, p. 8 5. S^.an paui'eres fint fures, p. 114. pauperesin iure, p 488. paupcrura peregrinacio. t 4.p.i 5 1 Faufa in gramraacica Hcbrsa, 1. 1. p. 187. paufa in Muficis, t.i.p.61 9.610 Pax publica non cft violanda, t. 5. p. 11 9. leges de ca, ibid. quando bcllura fir prxf^rendum paci, p.148. pax inter di- uerfas ReO. eiufdem nationis quomodo eonftitucndaj p:iii. pacis tcmplum Roma: cft conditum.p.i i . .pax rcli- gionisleu tranfadio Paffauicnfis. P.ii5 f^ccatum, locus communis de peccato, t.;. p.;^!. peccatum non efta Dco, fed abco gubetnacur, p.3 ',7. t.i. p.i6. pec- catum diabolorum cft primum , 1. 1. p. 8 3. & ab ipforum libcro arbitiio, ibid. hiftoria peccati primi hominis ,1.4. p. 69. &cius pccna, p. 70. hberum arbicrium in homine poft pcccacum primum, t. 5. p. ;^i. fi homo non pcccaf- fet,an eciara politicus llatus vcn ffet , p. 1 66. Salonion de pcccaco fcribit multa, t.4. p.;8i. Grscoruni hcdicrnoruni conteffiode peccato,t.;..p4i7. libcracio a peccaci tyranni- de,p. ;9i.contcfrio peccati quomodo ncccharia,p.5 90.pec- catomorseft prxfercnda. P-^^./ Ftcloris anatomia in phyficis, t.i.p. 183. ei confertur regnum Pcrfarum. t. 3.^.107 Pecu.atus Sc eius pcena in iure. t.j.p. 14.488 Pc«<»'P 670 PelleHtt4 naturxfunt contraria, t.i. p. 56. fimilia ctiara vt in magnctc videre eft. 1.4.^.515 Pelion putatui effe mons altiffimus in orbe. t.i.p.586 Peloponnefus infula pene,fitus cius,t.i.p.57i.578. fluuij eius, p.56i.bellum Peloponnefiacum" t.4.p.8$ Pelopts hiftoria.t 4.^.79. hinc Peloponnefus di,t.5.p.;6S.pcrculTionis Icgcs Mofaic*. ibid. PtWjfij phyfica,t.i.p.i7 j. & aucupiuoi. 1.5.^.715 Perduellio. ■ 1.5.^.488 PeregrinationU doiftrina dicitur Apodcmica,qu3: incipir , t. 4. 147- cthica pcrcgrinantium apud Senccam, t.;.p.i96. dc ipforum officio in nos , & noftro in iplos, t.;. p.ii 9. t.4. p. 5;4, iiumanitas in pcrcgrinos cis aliquvd conccdit, t.5. p.iii.ius canonicuin agit dc officio pcrcgrinationis.p.^i^. & iurifprudcntia, p.461. caufa; pcrcgrinationis,t.4 P.14S. t.l.p.96. cffcctacius, ibid. p.97. pcrcgrini morcs , t. 3. P.IC7. percgrinrc voce5,t. i.p.117. vari.x Ipccies pcrcgrina- tionis, t.4. p.148. an ll^diofus debeat petegrmari, p.149. 150.1.1. Rerum & Verborum. diofus dcbeat pcregrinari, p.r^^.i^c. t. i. p. iii. rcgulr liuius pcrcgtiiiationis ,t. j, p. 1S7. czcrcitus pcrcgtinatio. p. ijS Ttrrjje <]md. t.i.p.9 Verfedionis mctapli) fica , t.i. p.i^.zc. pcrfai^iones prima- & fecundx , ibid. p. 9. perfcc^um & imperfeiitum an fpccic iJifFctant, t. i.p.50 pcifo-^tio rci cll.-i form.i, t.i.p. 106. pcr- fcdio tcicft tiiiis, p.44. naturaintcnJit pctfcdum, p.104. fmiplcx c/l pcrfciflum, p. 179. adus clt ('crfcdio agcntis, opcris, vtriufquc, p.14.58. pctfciflinima caufa cft prima, p.44. totum pcifedionis , p.;!. pcrfccflionc ptius . t.i. p. }j. pcrfediua & ddhucf^iua aClio , p. 57. pcrfcftilfi- nium in alicjuo gcncic cft mcnfura , p.j 8. fubltantia pcr- fedior accidcntc, p. 53. quod ad pcrfcdioncm tei facit, fotmalitcr ab ca diftinguitur , p. 5 6. perfcdum primum Sc tecundum in cfll-ntia , cxiltentia , operatione , p. 9.1-0. in ftudiolitatefunt habitus iBtcllcdualcs pcrfcdi & impcr- feili , t. i.p. 50. in arithmcticis pcrfertus numerus , t.i. p. iiS. in ethica cft hxrclis pcrfcdiftatum , t.;.p.54. in Impcrio Roniano, <]ui perfcftillimi p.iii. pcrfetlio fcrip- tur.v. p. 341 Firfiiiii crimcn, t.j.p.ioo. perfidia priuata vclpublica, vtta- <]ue magnum fcclus. P145 Ftrgania fynecdochice dicuntut , t. i.p. 580. pctgamenoiura regnum. t.3 p.108. t.^.p.^o. 5'?i«j"V« in petiodis. t.i.p.581 ntfiStfJi. ibid. feridremides in gymnaftica. 1.4.^.401 Pericardium. t.i.p.i8j. ^ ifi^ufrim; eft formr. t.r. p.413 Feriiranium. t.i.p.iS^ Pfr»TOf«r figura: in geometricis. t.i.p.jo^.jio Periodus rhetotica qualis , t.i.p.jSi. periodi fignum gram- maiicum , p. 564. periodus & cyclus Solis quomodo diffc- rant, t.i.p.^^j. periodicusmenlis , p.45 5. in chronologia ^ quid fit & quotuplex petiodus. t.^.p.llS Terioen in geographicis. t.i.p. 544.545 fenfatetici philofophi .t.i.p.io^. vnde difli. t.j.p 175 Terifheria in geometricis, t.i.p.joo. joi.joi. ratio periphe- ria? ad diametrum vera maioc &: minor. p.jii.j^o Perifhrafis An fit tropus in rhctoiicis, t.j.p.jji.quotuplex fit ibid. Teritomi anatomia. t i.p. 1 Si Ptr.'«r«» crimen, t.j.p.ioc. iio. 488. &- eiiis prrna. P 490 Tsrrnitnentis nietaphylica, t.i. p.9. ic. 11. j^pcrmancns ma- teria. p.44 Permijfiua abftraiflio , t.t.p.^c. quatuor res femper funt p.r- mittenda-fine impcdimcnto. t.^.p.j^j Peroratio pats orationis. t.i.p.481 PerpendicuUris linea leifta. t.i.p.joi.joj Perfetui magiftratus non probantur. t.j.p.i68 terfcus fidus fcptenttionale. t.i.p.409 Per/ii2 geographia, t.i.p.574. fitus.p.^^S. Perfica difpcnfatio oeconomica qui , t.j.p.i^S. Pcrfic.r monaixhix' politica, p.io7.hiftoria,t.4.p.8 6.Chronologia, p. i44.Perfarum mo- res &lingua,t.i.p. i6i.Perficarum rcrum hiftorici.t.^.p.jo Perficaivhor> t.i.p.iSi. t. j.p.6io Perfecutiones ecclefix , t.^.p. j7.j 8. pccna; perfecutorum ec- clclix. ibid. Perfeuertmtii. vittus & pattes eius. tjj.p.j^i. 451 Perfona quid.t.i.p.io. diftinftio peifonarum & rerum,t.j. p.4o6.perfonaIis diftin6lio,t.i.p.j6.argumentamur aper- fona ad rem , p.6. t. i.p. 450. ad tempus & locum , t.i. p.450. a petfona ad perfonam , ibid. atempore adperfo- nam. ibid. Perfonain grammaticis , t.i. p.i6j.i64. nomenclator perfo- narum , p.117. an nomenetiam habeat petfonain , p.164. perfona in graramatica HcbrjEa, p. 179. Gra;ca , p. J19. Latina. P-?50 Terfons. in Deitate funt tres, Pater, Filius, & Spiritus faniftus, t. j. p.j49. quomodo Theologis Hebriis vocentur , t.i; p.i4i.an pcrfon2E tiinitatis in cflentia fubfiftant.t.i.p.io. omnes tres perfonx trinitatis creant & gubernant omnes Cfcaturas, t. j.p.j^^.j^fi.vnaperfona tiinitatis non poteft coli finealtera. P-4Ji J^er/o»* ethica in fermone , t.j. p.ioi. perfona planctariim qualis in aftronomicis ,t.i. P.5C1. quid Idis fit perfona, t.j.p.^ii. &c. nomcnclatorperfonarumin iuie. t.i.p.153. Ptr/^(c«:V/M oiatoria , 1.1.^.489. 491. optica pcrfpicui , t.i. p.599. aeiis & aquar perlpicuitas. p.iii. 114. Perfuadere finis oiatoria:. t.i.p.468 Pmjfi vfusin geoda;lia, t.i.p.171 Pertinaci/i vitium. t.j.p. 66 Pfr««,ic<5 Imp. Rom. iilftoria, t.4. p.98. fymbolum. P.J19 Firu, teitanoui orbis inucnii, t.i p. 5 67. quo iuic qtiaue po- teftatc Papa hanc terram Hifpanis tribuerit. t.j.p.81 Tom. II'. Periifiii i Acxicmix confuctudo. t.i.p.^J Pir/ , pcdis anatomia in phyficis , t.i.p.185. pcs ingcod.»;lia, p.i^r pcs in poetica, t.i.p.5 i^.pcsquomodo vocetur apud Hcbr.x-os. & quis vfus vocis , P.14S. pcs dcxtcrin itionc ptitts motictur , t.i. p.iS). 38 i.R.omaiia monatchiacon- fertuf pedibus apud Daniclcm. t.j.p.io^ Pf/rfnni/ nigri Imp. Romani fymbolum. t.^.p.ji^ Pejiu cdi tcrrxmotu. t.i.p.i j^.antidota contrapcftcm, t. j. p.i 59. peftisacumcnica, ibid. peftis cumbcllo coniunfta niagnacftpa-na & tum dcpaceagendum, t.j.p.i47.pcftis iii Italia vix decimam pattcm viuam tcliquit , t.4. p.114. peftis hortibilis Coiiftaiitinopolitana. p.ioS Fetaurium cxetcitationis gcnusin gymnaftica. 1.4.0.407 PtmmiJ oratio, 1.1-^.487. petitio principij, p. 441. res aDco pctendx, t. j .p. j j 9. du.v res illae funt. t.^.p. jft Petacitatis y\ciu\n. r.j.p.gj Pctra iapis. t.i.p.i^j Petroleurn. jbij, Peirofelini mcdicina. t.i.p. 1 60 Petruciifs inaibote confanguinitatis. t.j.p.141 Petrm apoltolus an RonA' fuctit, ^.4.^.97. eius cpiftoli dux t.j.p.j44. J47. incmoriale , t.4.p.ij. Pcttiapoftoli vxoris martyrium , t.j.p.66.Petrus & Paulus acquales. P-4I4. Ph.iUciiiiti carmcn. t.i.p.510 Ph.jUicHs veiCas. t.i.p.511, Fh.mtiffin phylica. t.i.p.164. 1 65 Fharaonn primi rcgis in .('cgypto Chronologia , t. 4. p. 15 8. Pharaonis nomf eftcomune omnibus rcgibus.^Sgypti.p.^fi P/.'j!r(ykD,>';/OTnoincn, t. i. p. 146. corum fepceui fcctx reccn-- fcntur. t.4.p.J7 Pharmacitis tetia. t.i.p. 15J P^«rOT.5!ro^o/(S officium. t. j.p.667 F h afi anus aais. t.i.p. 173 Fhafis & configuratio lunx varia^ t.i.p.^j j Fhafmata & imagincs mctcorologicx, t.i.p. i j /. fxpe homi- nis figuram refcrunt. P.i4J Fherecraticiim carmcn. t.i.p.510 PicTWfBOe prima vatcs Crxcix. 1.4.^.79 P/.'(7«;(rij£cthica. t.j.p.tj Philadclphi regis .(Egyptij hiftoria, 1.4.^^,90 Fhilemon, epiftola Pauliad Philemonem. f.j-p.544. J47 Fhiltppini.in'ia\x. t.i.p.^y- Phiiifpenfes , cpiftola Pauli ad Philippenfcs. t.j.p. 344.346 menioriale. t.^.p.i», Fhilipfus rexMacedonix, cius vita , t.^.p.S^. &: a^-Hr^Vjt.i, p. j78.hincxra Philippidid:a,& anni Phiiippci.t.^.p.i ij.no Philtppi Rom. Imp.hiftoria, t.^.p. 98. lymbolum. p. j la.jio Fhilippi Conftantinopolitani Imp.hiftoria.t.^.p.ioi.rymljo- lum. p.jir Fhilifipi Romano Germanicilmp.hiftoria.t.^ p.104. & eius fymbolum. P-Jn Fbilologii. fylteina incipit^t.i.p.ii^.fi. diuiditur, ibid. princi- pia cius ,p.77. ordo intcr difciplinas, p.^i.quare & quo-- modo fit difccnda,p.ioo.& ii6.colIatio philoIogix,& Lo- gicxp.44j.eius hiftoria,t.4.p.6i.percgrinatio philologica, p.149. philologia diiftionura eft lexica, t.i.p.117. & no- menclatura, p.ii^. philologia feimonis eft vel interioris Tt Logica,p.405. velexteiioris puri, vt grammatica, p.ij^, ornati vt rhetorica , p. 371. qua: limicata cft oratoria, p.468. & pbecica. p.508 *(A«f(5(.'.9-««, eft caufa difccndi. t.i.p.^o ^iAo^eAiiTicyi, in poefi. t.i.p.j6o PA(/(;/o/'/7(;j quid fit & quotuplex, & cur ita dida , 1. 1. p.6j. fimiliaindiuifionem philofophix, t.i.p.64. piimaphilofo- phia eft metaphyfica, t.i. p.5. fccunda cft phyfica,p. 96. philofophus debet efle ccfof^tT.ii^; , p. 41. an fcriptura fic principium philcfophix, t.i.p.71. quid vmbilicus philofo- phix & pons afinorum , p. 434. philofophia prxcipue fit praclica, t. j. p. 196. veritas philofophica ncn eft contra veritaccm theologicam , t.i.p.457. t.i.p.15. mate philofo- phorum, p.i j 5. hiltoriaphilolbphix.t.^.p.^^. philofophi- capcreg'-inacio,p.i49. quamdiu ftudiofo fit philofophan- dum, t.i.p.68.phiIofophia eft theoretica, t.i.p.4. &prafti • ca, t.^.p.i. &c. antcccdit philologia, t. i.p.ii6.&prxcog- nita intcllcttualia , p. 46. fcquuncur tres facultates , t.j. p.jii .mechanica, p.615. & difciplinxpartiales. t.^.p. i Fhiloflorgia. t.j.p.54 Philotefim crarer. 1.3.^.94 Fhlehotomid CT©>-*i'?ms», t.i.p.518. prxccpta mcdica de plile- botomia. 1.5.^.568.611 Fhcenix auis.t.^.p.So. t.i.p.171. Phccnii fiJus auftral; nupcf exploratuni. P-4' 4 Phncnicoptern^ , finiile fidusauftrale, t i.p.414 P/p(r/7(c«?wpliilo[ophia,luftoria,& fuga in varias tcrias , t.4. p.5 6.eorum hillorici. F-fi PhocAs Iiup. Roin.cuius biftoria.t.^.p.ioi.fymbolum. p.ji, i S s Pharontus Index ThortKeuiScimfputaMshomo. ^'^fr 1 phrafedrg^a^md. M. p..i8- rt^iafes facramentales m V. &• N.T.t.j.p.iyo.plirafespoeticxliberiotes. t.i.p.511 ^s^vi^fi,, cA Cchoh. ^'^'^Vl Vhrygiui modus in muficis. t.l p.6ifr Vhthiriafi pcriit Piiilippus rex Hifpanorum. t.^.p.iiS P^,fc,ffr,y lac prodeft. t.j.p.fizo P^v&.efyftemaincipit,t.i.p.96.MbuIa,t.i.p.io.compendium, p 5 i.principIa,p.78.obieaum,ibid.t.i.p.97.d'lcentiacur & cniomodo fit difcenda,t.i.p.io9. nomenclator.p.zjfi. ordo phvlicE ad mctaphyficam &matlicmaticam,p.67.9i. ingc- nium phyficum,p.i0 9.tabula:phyfica: perpctux.t.i.p.tio. argumcntamur a pliyficis accidentibus ad logica,t.i.p.46i. phvfica aaio,:.i.p.57. compofitio.p.io.phyficuni prxdica- mcntum an fubftantia, p.si.phyficorum phylofophotum hyftoria,t.4. p.57. principia phyficaoppofita^iTiKS'^ , t.i. p.7 3.74.phyficanon agit dc fpititu.t.i.p.Ci.fed dc corpo- xe, p.97. qnale eft mundus, p.104. clementum, p.i 1 6. ii 9. eIcmentatuminanimatu,p.ii7.aiiimatu,p.is6.homo.p.i78 Phvilopiomia eftgeneralis,t.i.p.i9i. fpeciahs retum ranonis cxpertium,p.i 91.&C & hominis.vbi funt ligna phyfiogno- mica P.195.& tcs fignificata: phyfiognomicx. p 101 FiAfl^dA duccs & regcs Polonia:. M-p.J- '7 Ftnatn ethica.t. j.p.^^.^S^-Pi^^s e^ adiuraentum difcentis, r.i.p.9 3.pietasmagiftiatuum,t.3.p.i7i. Phaiao pius di- aus. '•4P-77 Tiaorrii. t.3.p.ai F i clur i o^citonx. t-i-P-47' f;.?i populi. t.3.p.iiS TicM Mirandula Phoenix Italia?. t.^.p.iofi Fignus t.j.p. j 97. lcgnliE iuris de pignoribus ,p.48 3- Pignus ncgare vel non tcddere , p.146. pignorationis maudatum, ciufque rcgula: in iure. P-5°^ PJ/f«jpoeticus,t.t. p.5«o. per piieum quomodo poflimus la- titudinem alicuius rci mctiri. t-i.pHS riluU in medicina,t.3. p.6l7.669. pHul^ angehca: &pefti. lentiales. P-"9 liU Iufuseftconcefl"us,t.5.p.7io.pilaexcrcitationis genus in gyranaftica. . t-4-P-40S Vilomalleus etiam exercitationis gcnus in gymnaltica. t.4.p.407 . „ ^ TiUtus uv7i'J?. ,. . .'■4-P.9« P,»^«e»'aibor,t.i.p.i6i.eiusftuaus falubns, t.^.p.^ii P/;>(o auis. t-2.-p.175 Firatd propellcndi. . J- ' -P-^^ i nfcii phyfica.t.i.p.i74-nomenclator.t.i.p.ii7.pii«srelpi- rant analoglce , t.i.p.ifi^- "i aqua odorcm percipiunt, p.167. pifcis cftfignumzodiaci , p.403. 411. Pifcis noiius (idus mcridionak- in aftronomia.pifcis volans, itcm p.413. 414. pifcisfigniinzodiaco tcgiones in coelo, p.403. & in teirS, P-5>^ Tircin^. t-i-P-5 57 Tifcaiura, t.^.p.fi^S. pifcatio cxercitationis genus in gymna- "ftic2. t.4.p.407 PijJ4phdtM. t-i-P-i5 5 Fifum alit,t.i.p.i6o.quomodo Cm falubre. t.^.p.eio Tituita.v.t.p. . 8 S.pituitaiia glans,p,r 84 p ituitof^ tcmpcratu- r.y phyficomedicaconfidetatib. 1.3.^.545 Tlncentinorum peccatum. t. 3.^.76 PteiMprincipum. t-3-P.45 9 tUgium, t.;.p.ii4 P/:ifi«j modiis muficus. t.i.p.617 Flmetarum theotia incipit, t.i. p.41 3 . principia planetogta- phia:,t.i.p.8o. nomcnclator.p.i^j. pla"ctx funt ieptcm, t.4.p.54i.t.i.p.4i3planets funtvcl fupciiorcs,t. i.p.43 8. harmoniaeorum,ibid. vel inferiorcs,p.4.i-8.45 9.q"omodo planetx-diffcrant a ftellis fixis, ^.403.42-°- h.-Ediuiduntur iuxtailIos,p.497.& ftcllx fixx agunt per planetas , p.118. quid fint planetx Mcdicei & Borboni],p.ii5. plaBCtarum motus medius & apparens, longitudinis & latitudinis, t.i. p.4i<;.4i7.vircs eoruni,p.496.afpeaus,p.4i8.$04. colores, p.i iS.qui planetx fint bencfici,maIefici,mixti,&quon;iodo, p.49(;..,.q7dignitateseorum,p.50i.&c. anni corum,p.46o. planetaria hoia quid , p. 449. qua: hcbdoraas planetaria, p.4 ? 5 planctaria: hors quomodo indagands, p.449. con- iunaiones uian;na: planctaruni , prima,t.4. p.147. fccunda, p.i 5i.t.crtia,p.i5 5.&c. controucrfia: doaorum de plancta- runi nunicro.magnitudine &c.p.5 8. 5 9.&c,corrcfpondentia planetarum &nietalloruiii,t.i. p.i49.qu:E paitcs in homi- nc planctis rcfpondeant , p.179. fiv^Xayliif planctarum. p.l IS.I I 9. P/.i»«/«r«wphyfica.t.ijJ.i 57. nomenclacor, t.t. p.157. planta efthciba,t.i.p.i5 9.Uiffrutcx & frutex,p.i6i.atbot,ibid.&c. plantje tertio die funt condita: .'t.;. p. ; 54. 3 55. fignaiur* eatiim, t.i. p.193. 194. fine alimentationc durant , p.157 fympathia & antipathia plantarum inier Cz, & ad alia cor- pota,p. 1 9 5 .acr alit plaatas.p. i it.adiuuant meteora,p. 13$. 136. iiis incumbens plantas rcddit odoratiores , p.141. e.t plantis paratu: quinta cflentia , t.j.p.fi^t. metaphora a plantis. t.i.p.579 Tlmtmortis ^a&ytuniQi, t.i.p.siS P//iBigeomettia, t.i.p.3 14. planuro eft vel reailineum vt triangulum & triangulatum,p.3 14.5 1 $.vcl curuilineum vt circulus,p.5i7.corpus,pIanum,p.346.geoda:fiapIani,p.3 64. 36$. fimilia plana habcnt lationem duplicatam laterum, p.S^Splanifphxrium. p.398 Tl\ua7f fpecialis raodus cieationis. t.i.p.ioj Haflicaquid. t.j.p.fiSj Vlatanuf zihou 1.1.^.163. P/aria/waj quid. t.j.p.ioj Tlacitt afpcaus planetarum. t.i.p.^ig P/ vTT^yiJS^uuiiii vitium t.j.p.^j.cuiusexemplunicft raetio- chus. p.'9'. Fotyptoion figura rhetorica. t.i.p.383.385. Polypus t.i.p.175 noAufnTJxnai; fallacia. t.I.p. 408 Pomeranii fluuii. t.i. p.5 61. Poracrani ad fidem conuerfi. t.4.p.ii9. Tompeij magni hiftoria, t.^.p.SS.eiufdemfuperbia. t. 3.^.55 Tomploelyx. t.l.p. 151 Pompilinnum Calcndatium. t.i.p.469 Pomponins l&as. t. 4.^.4 9 Pomi phyfica & mcdicina, t.i.p.161. pomumaiboris vetita: in paradifo. t.^.p.tfj. Fondernm mcnfura; ,1.1.^.171.175. nomenclator, t.i.p.140. pondctare cfb propiium hominis.t.i.p.i^o quomodopon- dcradcbeant reftitui , p. i8 i. pondera pharmacopola- rum,t. 3.P.667. ponderum mechanica. p.686. Pons caligulx Imp.quantus t. j.p.iio.pontluro arcliiteflo- nica, t.^.p.ijfl- quinam pontcs fint per totumorbem tcr- rarum mcmorabilcs. t.i.p.588 Pontificiam las, t.A.p.^i. Vide Canonicum. P»«f«j & proponf^in gcographia. t.i.p.558 Popiliani anni confufio. t.^.p. 131. Pofuius zAiOT. t.i.p.itf3 Pipulcrum multitudo conferuac politiam , t.j.p.if 9. confcn- fus omnium populoium docetcfTe Deum ,t.i.p.6i.& ani- mam efTe immortalcm , p. ^o.populorura vaginaeftfc- ptcntiio, p.579.vrbiam populofitas , t.^.p.i^S.populi di- uerfimodedieni inchoanc, t.i.p.45 i.populorvn «ofyjwsi- ttior t.i. p.67. pradlica philofophia cft naturalis homi- ni,-t.3.p.i7. habct fuam hiftoriam, t.4.p.6i.afFeftiones, t.3.p.i7. principiacum & fine lifnitaiione , t.i.p.80. 81, quomodo fe ad iinem fuam habeat, p.59. ptadlica philo- fophia eft vcl pcr fe in hominibus,utethica, t.^.p.i.vel in ftatuhominum priuato, ut occonomica.p.i ^6. 137. publi- co partim puerili.vt fcholaftica,p.i7 3. vitili vt ccclefiafti- ca, p.jii. & politica , p.i6i. quo refcranturjurifpruden- tia,p.45 8. mcdicina ,^.541. mcchanica , ^.615. pradlici habitus intellcftuales qui , t.i.p.49. 50. thcma pradicum in logicis eft vfitatius tiitovctico.p.^oS. prafticus dicitur laxi & ftridc. p.50 PnceptorinCcholi, t.i p.8!.86. quam fit necefTarius & qua- lis cflc dc-beat , ibid. ethica& ofticium prxceptor^ , t.j. p.178. 179. dcbet caftigarc fuosdifcipulos. p.ni. Pncepta in difciplinis quaiia tflc dcbeanr , t.i.p.59. feptcm carum proprietates.iLid.dccem prxcepta indecajogo.t. 3. p.i I 9.&C. 3 3 5.&C. ad ca quoraodo parcicularia Mofis pra;- cepta dcbcAnt rccjuci. P'3^7 FrAcipitMioC\\)m\c6m\v.. t. j.p.SiJ^ Trs.cifiiia abfttatlio qux. c.i. p.40 Tr^cjugnitn difciplinatum , t.i. p.47. afFcaiones eorum & if 2. quam Index quam fint ncceflanj. . P-48. Pr^<<« racio in bcllis, t.j.p.119. nimia prardaratiiditas nocet p.ii9.i4i.pars prsdacDcodctur.fidiuidatur, p.iiy.pars pauperibus , ibid. p.ii6. juftc fi a:qualitcr diuidatur, ne fiantcontentioncs inexetcitu,p.ii7.ii9.i42-pra;da iiitcr- dumnon cito diuidcnda, tum feructut & in tuto repona- tur,p.i}4-f""=t"'^^'l«^l^'-'^'^ •'''''*• «■44-P'^a^da promifla detur. F-M9- ^^7- fndicMmm logicis t.i. p.^ofi.eorum vfus. P-4°9 /'rji/(V*»»'ow diftnburio, ibid. & neceffitas. t.i.p.46 Prtdicamentum,Cec\indi fizi metaphifices, incipit, t.i.p.^i. quomodo aliquid fitin prasdicamciito,ibid.cns per fe eft in fno prsdicamento, p.i i. fic totum & pars, p.?!. antc & poft predicamenta , t.i.p4o6. nomenclator ante & poft prxdicamentorum, & przdicamentotnm , p.ii9- prsdica- mentum eftfubltantia & accidens totailla rerum vniuerfi- tas, p. 7 8 .yfitate lecitantur dcccm pr.^dicamcnta. t.i . p. 5 1 . Trtdicandi modi. t.i.p.i 1. 1 1 trt.defti)tttti»n'u locus communis, t. j.p. 5 ^i.Salomon in fuis librishancinculcat, t.^.p.jSi.fides recentiorum Gra:co- rum dc ca t.j. p.417. prxdeftinationem abfolutam ctiam Lucherus & Luthcrani docent. p-4».^ Tndidionis pct fomnium. t.i.p.i 70 fr*ejft, cthica eorum qui prarfunt in aliquo ftatu vel focicta- lehominum, t.j.p.ii^.horum poceftas in fubje(Sos, quo ad res & verba. Jbid. Tnfatio quomodo ludari» Tocetur. t.i.p.147 TfAfix» Hebrra. t.l.p.i^j Trtmijji in fylloglfmo & atgumentatio i pracraiflis.t.i. P-+5 5 ,^ Trtparatio id Izcnm coErlaro. t.j.p.^oo Prtfofitio iu grammaticis , t.i. p.iff?. Grarea , p.jiS Latina, p.3 5 6.prior eft conjun£lione,p.i<9. prarpofitionum vfui in compofitione vocUro, p.150. nomcndator, p.118. pr«- pofitio ctiam iogice confideratur. P-444 trifcientia Dci, t.i.p.<7. t.j.p. j 5 1. an praruifa fcu prsfcita fides fit caufaeleftionit , ibid. qualis fit diaboli prarfcicn- tia. t.i.p 84 Tnfens tempus eft pars temporis, t.i. p.iii. quonaodo Hc- brais vocetur, 1. 1. p.i 34. przfcns contingcns. t.i.p.47. Dcus eft vbiqucprxfeus.t.j.p.j^S. prarfentia localis quid "upIex, t.i. p.57. prarfens tcmpus in giammatica. t.i. p. 167. Trtfes, princeps non dcbet fauerc malis pra:fidibus , t. j. p.171. ptaefidisofficium in difpucationibus. t. 4.^.578 TrAftdiorum two in bellis, t.j.p.ii?. pi.^lidium firmum in hoftico eft relinquendum domum difcedciitibus , p.15 1. pra:fidium conftct numeto maiorc indigenarumquam ex- traneorum. P-i?* TnftigiA diabollcx.t.i.p.Sj. pratftigiatrix magla. t.^.p.joj Trafumtio in iurz& cius regula: , t.j.p.^^j- argumentamur a prasfumtione. t. i.p.449 TnfuppofitHm, acflio circa prasfuppofitum & contta. t.t. p. j 7 Pritffr naturam quae. t.i.p.19 Trtteritum eft pars tcmpotis, t.i.p.i ic. pratteritumcontin- gcns , p.47. areumcntaraut a pra:tcrico ad futurum , t.4. p.15. fynecdochc prasteriti pto omni dutatione, t.i.p.jSo. pratteritum tcmpus in gtammatica. P-^6y Trttor ^nm\is Komx qui fuerit, 1.4.^.87.89. pra:uaricatio. t.j.p.^SS. Pra^e»/»jfcholainftituta, t.^.p.ioj. Hieronymus Pragenfis Canftantix combuftus. ibid. Trandium an in dijcta dcbeat eflc largius cocna . vcl contra. t.4.p.jS7. Pr/«A;w przfcratut doftrinx. t.j p.ii^ Precationis leges & documenta, t.j.p.^jS. prccacio triplex inentalis,oralis,realis , t.j.p.180. 157. precationes cum cibus fumitur, t.^.p. j 57. ptecatio facitad facras meditati- ones, p.j75.ptccationcsbellica: , t.j.p.i j 5. piecatio do- minica. t 4 p.;4i- 1. j.p.j ;8 Tresbyter in ccclcfia, t.j.p.449.ptesbytcr Si cpilcopus olim fuit vnus & idem. p 41 j Ire/icr ventus. t.i.p.ij^ IrimatHs in ecdefia , t.j.p.414. primatus ecclcfia: Romanx incipit. t.4.p.ioi Trimarium fubjeflum , t.i.p.^S. priraaria identitas , p.j4. caufa. p.41 Trimitii in V. T. funt typus. t.j.p.j^r Trimitinn vox in giammaticis dicitur radll. t. r.p.i j i Tritnogcnitorum [z^ytii, Mofaica;. t.j.p. 568 Trimiim prima philofopbia clt metaphyfica, t.i.p. j. prima materia omnium reium , p.4 5.prima caufa & fccunda, p.41. efficicns caufa piima & fecunJa , p.4;. perfeftio primi & fecunda , p 1 9. prima caufarum cfr finis , p.44. pr.mafubftantiacft fingulari~, p.51. quies nc an quantiias (it primum accidens, p 5 3 . aftus prinius& fecundus quid. t.i. p.i j. i 5. momentum ptiroum naturs effentia , fecun? dum exiftencia, p.8. primuni adxquationis , perfcdlionis» attributionis , p.6. ptinius modus entis cft vnitas , p.i j. primum in aliquo gcnere eft menfura, p.J7. in omni cn- tium generc datur aliquod ptimum, p 5 j infinitum cft pri- mum, p. j 9. in diflfncancis primum cft oppofitum , priroa oppofitio eft contradidio, p.j 6. in arithmeticis cft priraus numerus , a fc rantiimexadtediuiduus t.i. p 116.134.ia geomctricis funt figurxprima; intcrangulatas,p 310.JI1. vt incorpore pyramis.in fupcrficie triangulum,p.j lO.j 14. primum cogmtum cft ens,p.6. in dialcfticis cft primafi- gura fyllogifmi fimplicis, t i.p.437 aigumenrair.ur in (yl~ logifmis a primo ad fccundum , 449. Dcus eft prirous SC nouifl[imus,p.i7i.priiTia&fecundacrcatio diciturambigui, t.i.p 17. primusdiescrearionis babet angclos, p.^^.priraa maceria corporum nacuraliumin phyficis ,p. 100. prim* qualitates corporum naturalium, p. 118. Brimumelcmen- tura cft lux feu coelum, p. 1 1 /^. i 1 7. prinia qualitas eft cali- ditas , p.iio. primum calidum eft ignis , p 111. primum humidum cft mare, p n . pr mi homines Adamus & Eua, 1.4.^.69. peccatum primum hominis, n.p.jfi;. t.4.p.6j. prima: & fecunda: notiones, ha^ menfuraiit illx, t i.p.^C. primum principium in totarerum vniucrfitate, ibid. primu & ortum tcrmini meraphyfici , adeoque omnibus inftru- menti', logicis conueniun'. P-407 Trinceps noB fit iniuiius in fubditos , t. j.p.iii. m iij. ignauus princepsquis habeacur, p.ii j fu|etbus princcpj, p. 115,145. inceftuofus ,p 117 facrilegus ,ihid. cbrius, p.i ji.bonusprincepseftquafi bonus patet famil as^p.ij 5. tenax princcps eft nunquam ftrcnuus, p.i j 8 rciigoncm princepsantc omniaconfticuac, ^-145. & fubdiios religi- ofos reddat , ibid. princeps malus punuur, t. j.p.ii -■ 114» 115. inttrit, p.i4i.demcntatur& ftolidus redd rur.p 111. fit exofus fubditis,p.iii.i54. deiicirui,p 1 ti.exicus mali , principisfpeiftetur, p.iii.fediciones cxcitat, ibid.quomo- do autoritatem fibi conciliaie debeat princcps ignobilis, p.iii. fauorcm fubditorum, p.146. ii.». &gloriamquo- modo princeps debeat compaiare , p.145. quales eius fint lufus, p.iii.qualcs cuftodes , ibid. virtus &bcnc«olentia ciuium cuftos optimus , p.i 3 < . quicquid libct , licet, valec apud principes , t.j.p.iii. fuppolititij piincipcs p.nj. corum peregrinatio nefit lemcraria, ib. c.^.p.i jo. longiot abfentiaparit comtemtum.t. ^.p.iij.noui principes iniuft^ acquituntimpetium^p.iij. vtilis princeps paccm ordinat^ ibid. fummus princeps fit folus , p.114. duo piincipcsia eodem iraperioin fidi ,p.i3 1. z^$. otnatus drincipis, ge- nus, foima, virtus,p.i? 1. ebrietaseft dedecus,ibicl. geni»- turalcgitimaprincipum,p.ii4. ofFenfos a fe Ieniant,ibid. Publicum bonum curcnc , p.i ; 5 piiuacas iniurias condo* nent, publicas contra. p.i^i.indiciafucuriboni vcl mag- ni principis ,p.i ji. 144. fcopuseius efto falus Reip. t.j. p.ij^.vcftis principis fic longa, ibid.modum in liberaltate tcneat.ibid. rcditus habcat mediocrcs, p 1 ? 7.in beilis prat- fcns animum fuis addat ,^.14.4. mutuaeft obligatioprin» cipis & fubdicorura,p.i5 6.precibus princcps eftfolicitan* dus a fubdicis , p.iij. perfidia in eumdecetior violcncia , p.119. qualis fic eligendus,p.i34.cx indigenis eftc,p.i4i. moriensadhortetur fucceffores adofficium.p n« ptinceps nouus & militaris tcrret hoftes,p.i4i lub luuen? puncipc contcntiones niultz,c.;.p.i4i.vica pnnci, is t ft mjnilclia, p. ij6. deierti principis familia ftudet clad'bus fubdico- rum , p.141. ptincipes in Rom. Impeno, p.ii 8. princeps huius mundi cft diabolus. P'59/ Trincipale non toUitur ab acceflotio veIcontta,'t.i.p.4;. ar- gumentamut a principaliadacceflbrium, t.i.p.448.princl- palis finis &contra, t.i.p.44. principalis caufa efficiens. P- 45- Trincipii &ptincipiaci metaphyfica , t.i.p.4i.principium in- diuiduationis quid, p.ii. principiacntis dicuntur momen- ta , incomplexa illa & complexa , p.8. principium contra- diiftionis quod t.i. p.418. doiftrina dc principiis difcipli- narum dicitut archclogia, p.69 habet tabulam, p.^.com- pendium , p.18. nomendatorem , p.it^- fpecies cotum, p.77. principia cflcndi & cognofcendi , t.i. p.8. t.i. p.71. principi) petitio in fyllogifrao , t. 1. p 441. intclleiftus principiorum & fundamencumfyllogifticum, p.77. prin- cipia iiiagnitudinis in mathcmacicis. t.i.p.198 Pri/OT», t.i.p. 546. eius geodarfia. p.3 5<* Triuatio in mctaphyficis, t. i.p. 56. an fit ens reale , p. 40. an priy'atio fit medium quiddam inter ens & non ens, p. 7. priuationesfunt rcs mals, t. j. p. 11. argumcnta- mut apriuantibus , t. 1. p. 450. a priuatione j^erfcdtiua argumentamur ad habicum , p. 461. pnuacio baptifmi non damnat. t. j .p.4 1 1 Triuatus amor poftponendus publico, t.j. p.j j. an priuatus horao debcac vim vi repelletc, p.iii. a^ liceatei occidere . ludxdi^ Rerum & Verborum. Iivl.ros , tyrannos , dainnatos crimirtis.ibid. priuata resiii iuic. p.4fi8 Ffiuilegioriim ius, t. !• f. 459. piiuilcgi.i caute funt danda a principibus.p ii4.priiii!ci;ia (cliolaftica' p. 176.191 Friorh locus nict.ipliylicusjt.i.p. ; ! . priui Jicitur clTc poftpr.r- dicamentum , t. i.p.^^^S. cns cll prius non cnte & contr.i, t.i. p.-. eircntia prior cxiftcntia , p.9. vnitas non cft prior intc , p.i i.tormacll prior matcria , p. 45. fuWlantiacft ptior ;'ccii.lcntc , p.< j. abfbraiTlum prius concrcto , p.^i. iiicnruia piior nicnfutaio , p. )7. sclus cft piior potcntia, p.i4. liniplc.x compolito , p.jc. Ii.ibitus priuationc , p.;6. principaie acccllotio, p.44. actio pallionc , p 58. rcitum curuo. P-Joi frob.inones numcrationum in aritlimctica , t.i. p.i j i. ignari approbatores rcrum , t.;. p.!8. probationc? in fyllogiftica pcr circulum,t. i.p.4}5. probationes in iurc &: ciusrcguLi;. t-»P-49J-49'=- Trohit.is con.fcrturcum pictatc, t. jp. .|4. probitas in fcipfum cum probitate in pro.ximum , p. 41. quincjac luntptobi & limplicc* honiines. t.4. p. 344 Froblcm.i matbcmaticum. t. i.p-79 l'focc'liiri:m mctcreolor^ia. t.i.p.i ; 9 Troccrci in nouo rei;no iion ITnt f.ipcrbi.t.^.p.i^^.fint llrcnui proccres , p. 134. lint Hdi lliis principibus & qui illi fint, p.156. proccrcs Ixfi a fiipciioribus magiftratibus fe vlcif- cuntur & coniurant , p. 111.114. quiJ cos irritct, p.iiS. quomodo dcbe.iiit inuidiam dcclinarc , p.i 34. foimidololi fuis regibustragicos exiius nancifcuntur , p.141. armulatio pioccrum intct fe, p.114. fufpedi procercs, ibid.quomodo procerum au.floritas minuatur. P--?o VrocUd.irxm rcgaum apud Coriathios. t.^.p.S i Prtclus matliematicus. t.i.p.iii Vrocrtxiis caufa efficicns. t.i.p.45 «B&vara^^XA.^ c.rula. t.i.p.411 Trosefsus quatuor rcrum line recelTu. t.4. p.345 Frociirittortsm iudiclo .Sc corum rcgulaf. t.;.p49i Fri)4':2^lit»tis vitium,t. 3.^.461. Si.S^.piIncipum prodigalitas uitatur. p. 111 Frcsljfores patri.T; punicndi funt , t.5. p.115. 145. proditores ficpc cos piodunt , cum cjuibus pacifcuntur,p. 143.3 quibus ctiamocciduntur. p.i4i Prodromcvcnu. t.ip.i;4 Prodinlio , rcprodudlio. t,i. p.57. 5S «i0iV8/lium pr.wat , t.3. p.135. quid liof!;em ad p'r.rlium incitet , an valbtio a"rorum, p.iiS. i4.!f.pr;clium eft vel nauale vel pcdcflrc, diftcrentia uiterhxc duo , p. 157. in nauali tencns litus ell potior, p.ijS. iiS.in pcdcftri, cum hoftis cquitatu valet,in paten- tibos canipis non efl: furcipicndum , p.141. in prilio fit filentium,lcrucnturordines,p.ii8.dctrcLtatio pr.Tlii reddit {ic!lema'iJacioicm,p.ii9.crtnonnunquam ftratagematica, t.i. p.i;S. auxilium fuperueniensin pra:lio prodeft. p.ii9_ flo.rtuprxliumnon committendum ni fi locoexplaratilfimo p. iji. ante pra:lium prsmia ptoponenda militibus, p.i< 5. 13S. de prxlio prius libctandum , p. 1; j.nautis in pr.i:lio ijauali etiama fummo imperatore efl obedicnduin, p 157. f.cpiiis tcntandum cftpra:lium , p.>-5 8. railites fint prias tefcvfli cibo , p.i^i.cum exercitus efi: fufpedus, non e,0:pr.x'liura facicndum, ibid.dedeutes fe in pra:lio ad fuam icmittantut , fcd abfque armis. P-2-;4 ITfi-t-.T/3-Aii-Sf(V quid. t.l.p.37j Tlfiiyt.t7iHa^ aflto!ogica incipiuntit. 1. p. 511. prognolticum Catiiolicum cfb de qualitate totius gcntis , ibid.&: de euen- tibus aj eam pcrtinentibus, p. 5 1 i.prognolUcon gcnethlia- cum cft in fingulos hoinines , p. 5 i 9. prognotlicorum annuorura paruum Calendaiium. p. 515. 516 prozrejjw t.i. p-3i. progrellio in idcntitate numeri , fpeciei, gcneris in in.rqualitatcp.; ^.jS.progtelTio caufarum.p.^i. non eit progrclTio in infinitnm,ibid.in atithmeticis eft pro- greHio ari[hmc[ica,p.i4i. gcometrica. pii47.figuratorum, pno. aJditio progreflionis arithmeticx & geometricx p.i\ Trmimcimie in rhctoticis. t.l.p.^S^ Tropagiitionis phylica, t.i.p.i jS plantaium,p.l jS.animalium, p.i68. quomodo animarationalisptopagctur , p.88. &c. quomodo pcccatuni,ibid.propagatio philofophix.t.i p.ioj Tttfirifo natur.xagcntis. t.i.p.104 TropcrMio in raalorura affcifluum cohibiciohe , hon rcmiff^ agendunl. 1.4^.391 Trophetis. lumf^t.i.p.iy.jg.Chiiftus cft noftctprophctaintcr- nc & cxternc,t.j.p.577.propheta;in V-T.maioicsquatuor, niinorcs duodecim,t.4.p. 54i.prophcta: fucrunt doflores, gubcrnatores,martyrcs,p.46.ptima propiictia poft lapfum, p 15 5. propiictici libri in bibliis ambiguc dicuntur , pi^?» prophetica thcologia,t.5.p.440.cius principia. t.i.p.Si Tropiciationis fcftuuj apud lu Jxos. t.i.p 45 1 Tropinqun matctia, t 1. p.4 j . quoraodo Iflus confideret pro- pinquos. t. 5.^.461 Pr«;io»ewj in confultationc. _ *-4-P;579 Troportionis nomenclator, t.i. p.i^c. ptopottiohis diuilio in comparatis, p.41 9. proportio requiriturad cortceptum, t.i. p.i fi.eftquc fyrametti.x' vcl analogi.T,ibid.finiti ad infinituin nullaellpr<)portio,p.5 ^.proportio intcr ptincipium eflcn- di & agendi,p,4i. quid lit fcala proportionalis, ^-555. ar- gumcntamur a proportione,t.i .p.45 '. propovtio in arith- mcticis,t. 1 p.i^i.tempcramcntuin proportionisarithmcti- cx & gcomctticx,p.i 17. illa eft.p.i^i. 145. hxc eft,p.i4}. inucntio numciorumproportionaliumcxtrcmorum & rae- d!orum,p.i^5.proportionalis nuraeratio in Cofla^p.isi. tc redu-«»»^,t.i.p.i6i.prunaquomodo fiiit falubna. t.j.p.fiio Friijfii "eo^nphh, t.i.p-^yi. Piuteniadhdeta conuetli, t.4. p.i iT.Prutenicarum rerum hiftodci fcriptoires. p.^i Vrytmeon regiium apud Corynthios. t.^.p.Sr P,^5/wo™OTDauidicoruvn laus, t.i . p.5 \ 5. Pfalmorum liber in ' bibliis,t.j.p.54?.545-memoiia!e. t.4.p.i6. Pfalnii maiores H minores.qui dicantur.t.i.p.fiji.Pfalmus apocryphuSjt.j. p.,-44 t.4.p.i.6i. autores oC coUeilores Pfalmorum c]ui fue- lint. P-8^ Vfdtmum Mari.i: & rofadum compoHtuni. t.^.p.iifi FfdUfmuf. t 3-P-io} ?f:iidomcnon(\\i\ACK. t.i.p.408 Tfiititcorum cej^io , t.\. p.565. Pfittacus eft uijjiumyhiiiii@r Sc frecita: fymbolum apoftolicum. t.i.p.189 Vforicum. t.i.p.151 Tfychologi,i doflrina deanima,probat animam hominis Ckcati 'imracdiateaDeo ex nihilo, t.i.p.87. 5:c.& clle immorta- lem, p.S^.dcinde traiSac de anim.T intellcdu, p.91. volun- tate,ibid. 91. 94. operationc,p.94. ciufque ftatupofl: mor- tem. p.95 feoloms.u! cfl cognomcn regum jtgyptioium a morte Ale- xandri M.corum hifioiia incipit,:.^. p.89. xraaftronomi- ca Ptolomxi. p. 119, 110 Ttoiomv.ii Philadelphtts gratus fuit erga feptuagiuta inter- pretesbibliorum. t. i.p.80 Ftolomms afironomus & mathematicus infignis ,t. i.p. 1 1 1. confecitmap;ias,t.i.p.576.ignorauitannumSidereura.p 459 ttolemai: capta a Saracenis. t.^.p. i o 5 Publician.t iHio. t.j.p.^iy PKW(f»»>. Prxeffe publico ftatui quinam debcant, t.3. p.174. &c.publica priuatis antcfcrenda.t.i.p.Si.t. ;. p.5 5 .publica virtus con(cruac publicum ftatum , p.i 1 9. finis politix efi publica vittus & tranquillitas , p. 161. «j©;*^?!*^ pu- blicorummalorum &pa;naiuro funt mcteoraextiaordma- ria, t. i. p. 131. 131. publicarpacis turbatoiesa niagiftratu puniantut , t.j. p.iii. publicarum viarum ratio , p.119. publicc fcholj;. p.286. pro republica raori,^>o^j;wi..p.65 P«i^(i-.i atbor. t.i.p.178 Tudor & impudentia. t.j.p.i ii. pudor eft fpccics timoris in Tmjvf.e^x ,t. 4 p. 599. quatuor tes funt valde inipudentes. p. ; 4 5 .tribus rebus pudor nihil prodeiK ibid. Pttdsnda an iiceatamputarc. t.5. p.iii Fuer, hxc voxpcculiarera habet fynecdochen& compofitio- nem,r.i.p.;Sc.pucri ctiam fponte agunt^t.^.p.iiS. puero- rumcura, P.5R ;. pucrorum pctegrinacio, t.4. p.150. intcr pueros non eft matrimonium. t. 3.^.411 tiierpcra in. V.T. erat immunda^t.^.p.j^i.cura puerpeiatum. P-!85 P^^^tew; exercitationis genus in gymnaftica. t. 4. p. 405- 406 Tugna xcrcitationis gcnus in gymnaftica, t.^.p.^oiJ. & eius vtiliras. ' P-409 Tulchritudinis locus metaphyficus.t.i.p.io.pulchtitudo eft res bona,t.!.p.ii. pulchritudinis amor Si Tra^Ao^a^t.^.p.j^j. pulchrltudo mundi. t.i.p.xog P«/fgi«»j falubre. t.;.p.6ii Tulmonis «»«71^1«, t.i.p.i S 5. eft infttumcntum rcfpirationis, p.iiJ^. laxitaspulmonum quid faciat , ibid. ad pulmonibus pifces carcant, p.174. mcdicinachymica propulmone. t.3. P-579 ?«//«; inanimalibusjt.i.p.ifi^.fignificatiopulfus in medicina. t.3.p.5 50. P«/««,exercitatio cum pulucre in gymnaflici. 1.4.^.407. pul- liercs ph.'»rmacopoIarum,t.;.p.6 6,S. pulucris pyrij fcu tor- meutati) defcrip:io,p.7oo.t.4.p. 3 1 ^.matciia huius pulueris, eiufquc appellatio. t. i.p.145 Tumc.v lapis. t.L.p.149 Tunclumm geomettia.t.i.p.i^S.t.i.p.^g.datis tribus pun/t malus. t.i.p.iSi Tunica bcUa confefta a RomaniSjt.^.p.iD^.Punicumbcllum primum.fecundum.tertium. 1.4.^.87.90.91 Purgationes in mcdiciuajt.^.p.^S^. putgatio falium chymica. p.670 r.ogatorium , an anima: in purgatorio fint ignes fatui. t. 1. p.138 r«i;>n,fcftur.-i ludsorum. t.i.p.451 Turitas fetmonis cft amabilis, 1. 1 . p.i 5 9. putitas ha:c cft linis gr.nnimatic.r, ibid. puntas in idca orationis. P.4S9 P.'(i7h.x>it lAiyGca. t.i.p.iSo R.rftns&i. rapina:vitium,t.;.p.i46. 488. raptus tcrum alicoa- rum eft furtum.p.i 14. anfic adultcriuni. p.iij H.iprwiinmcdidiM. t.j.p.Sio I{,»r/M/«phyfica, t.i. p.icS. rarum & pcrfpicuumquomodo differanc,p6oo. rartfaiSlIoaugctcotpus fpatio,p. 11 j.iarum contingcns. p-47 K4/?r«w pocticum. t.i.p. j6x Rjttihnlitioin iuic. t.;.p.4 68.4^9 R.ido gcneraliicr dicitur proaffe(flioncvel conditione alicu- ius rci c.i. p.71. cns rationis, t.i.p.40. an tcnipus fit ens rationis, p.iii. tempus au rationc diffciac a niotu, ibid. qu.Tfit rclacio racionis , p.56. atgumencacio a rationc If- gis vcl rei , t.i. p. 449. quid fit ratione diflentire , p.4t6J vbi fubiciflum & pr.vdicacum racionc diffetant , p. 419. qua; fint rationcs infcrentes , t. 1. p. 8. ratio obicfti- ua , p. 16. compofitio tatibnis , p. 50. diftin^io ratio- nis , p. 55. 36. ratiocinantis lationii diftfndtio lact: patct , ibid. fotma habcc rationcra finis , eHicieiitis.. P:45 Ratio in arithmeticis, t.i. p.i 5 9. nomcnclatot eius, t.i.p.140. Coflica ratio, t.t. p.189. figuiacx rationcs,id eil.duplicatai triplicata, p.638. rationales &irrationalcsniag!iitudincs geometricx. P-J.9? Riuionale in logicis, t.i. p-^o^. t.i.p.40. non eftmedium in- ter ensrationale & irracionale , p.i^t. gubernatio crcatu- rarura racionalium, t.3. p.557. crcacurz racionales habent libcrum arbicrium , p. ^iSi. 561. beftix fimulacra quxdaro racionis prxbent , t. ».. p. 171. angeli funt cteaturx ta- tionales , p. 78. an:ma hominis cft rationalis , hxc quomodo in phyficis confiderctut , p. 91. 181. ratio- nalcs opcrationcs quibus partibus corporis tribuantur, p. 183. cft crgo fpiritus rationalis > & eft iipifW^ov , an habeac maceriam & formam , p.71. 71. eius fanfticas Sc beacitudo vcl contra, p.75. intelleiJtus. fcientia,ibid. araor & libcra voluntas, f.ye. tres rcs penicus tationecarent,t.4. p.544. iriacionalisfortitudo,t.3.p.6S. rationalis& irratio- nalis modus erigendi figura.-n ca:li , t.i. p. 507. rationali: coniunftio. t. i.p.170 Rationabilitas orationis. j.i.p.^^x Rrtri«f/««f(b thetorica. , M.p.^yi R/i;(irc(/o vocis quomodo curanda. t.;.p.6it RetiBie Sc repalTioin phyficis, t.i. p.119. j 9. reaftio ift inix» tione. p. 117 A.eale opponitur intencionali, ideali & obieftiuo,qux inter fe conferuncur , t. 1. p.9. realis & intentionalis conceptusj p 16. realis cffentiamelior intentionali ,^.9. reales modij ibid.realia& rationis relaca,p.j6. rcaliter idem,p.3 j. reale totum & pats, M.p.413. an otbesin cceIo fint reales,M, p.587. reales fcholaftici de ptasdicamcntis ben^ docenit. p.ji.t.i.p.ioj Rebellionis crimen in iure. 1.3.^.488.490 Recapitulatio h'\(ion(:3. t.^.p.i^j Recentiores phWoCophi acentum annis vfque arDc«OT,rcciptocatioentis & modfrumeitfs^t.i.p.i ^.reci- procatio modorura entis intet fe, ibid fubieftum recipro- catur cumfuoproprio atttibuto, p.48. dcfinitum&dcfini- tio inter fe rcciprocantur, t.i. ^.415- reciproca demon- ftratio feu regrcffus in logicis, P.43S. in arithmeticis pe- culiari phrafi rcciprocK proportioncs dicuntur,t.i. p.i44« & in gcomcttleis reciprocaE figura;,qua: tales bafi & altitu- dine fuat xquales , p.65 8. inuevfio & reciprocatiohicdif- fcrunt , p.i43. >n gtammaticis eft teciprocumpronomen,' t.i.p.i66.in pccfi ieciprocusverfu5,p ji^.^ii.axioriiaieci- procum cfti^ij»?*'» «re»"" . p.409- 430. reciprocus ttoptis. • P-'75 . Reconcdiatio curri proximo quomodo debeat fieri. 1,3 .p.45 a &. toitaofa figna zodiad,p.499. reftitudo cthica.Iiber reftouini ell: gencfis. r.4.p.77 RcdditiM funt in ractapliyficis cffentia & exiftentia , t.i. p 9rupcnora&:infcriora,p.i44. ens & vnuin, p.i 5. adus & potcntia , p.i+. caufa &efFcaum , p.4t. 46. fubicaa& prx'dicata fuut ledditiua, id ei^ , pr.x-dicata ita funtmtellH «^cnda , qualitcr eflc perinictuntur a fubiectis vel cOntra. p.4S.t. ip.4!o. Redditio in propofuionibus. t. i.p.430 R^deinptio beUocum a quibus ficii debeat. t. 3 .p z J 8 Redintegratio in iure. '• J -P- 5 - 7 Rediulio caufx per accidcns dd caufam per fe , t.i. p.4 3 . re- dui-tio caufa: exemplatis ad cfficientcm , p.44- lua; fint re- duifiiue in prsdicamentis.p.^ 1. in aiithmeticis eft icduaio frailionum ad integra , ad minoics terminos, P-ny. 138. xquacionum ColTicarum.p.i^i. in logica efl reduiflio the- raatis ad fcdem^t.i.p.^o?. rcduftio figura: fccundx & ter- tii adpiimam,p.4?9. 4 3 5- reduftio olknfiua & ad impof- fibiicibid. intheologiavircutesomnes addecalogi ptarce- pta reducuntur,t.).p.;i6.3i7.3 3 6. &c.iniure eft reduaio. ad atbitrium boni viri. ^ P-5°* Rfi^.v/i/(V/i/(««w,argumentamur a reduplicatiuo ad omnc, t.i. p.451. rcduplicatiua limitatio vcl diftinclio in dioriftica. ^•4'P-576 _ ., r , r Kednndimtinxn axiomatibus, leu pleonatmus, t.i.p.455. "o- mina rcdundantia. PJ47 Rnflexio concepius in hexilogia , t i. p. 1 6. rcflexio radiorura in optica, p.6oo. 601. in mufica rcflexusfonus, quoniodo isdiiTerar ab echo. p.'^9 Refrstclio tadiorum in optica , t.i. p.tfoo. 601. rcfrafta vifio. p. 6 1 r Rt/}/f" terra^p.^ii. medico rc- gionum hiibcnda eft ratio in ^(s' eius.t.i.p.49i. Saincmnis phyfica t.i.p.i8 ;.!«<;. piuuia fangmnis, p.156. fanguinex partcs corporis , p. 18'. 181. bruta diuiduntur ratione (aiiguinis.p.iyi. letics Mofaici-contracfum fan- o-tiinis t.j p.ifiS. fanguinisphyfico-mcdica, p.545. medi- cina .id fanguincm. P-6i7 S.j>;;;f-(r.-tj/7»«i ironia: fpecies. ■ t.i.p.578 Sar/lt. t.i.p.147.174 Scirdx,tiip.x'm vlcimus rex AfTyriorum. 1.4.^.83 S.W.''ZMde(cripcio,t.i.p.57i. ficus. P-57S S.jr..p. 5 97.quid Scotus propric.t.j.p.ii 8 Sc»tut doftor fcolafticusdicicurfubtilisdodtor, t.i.p.io^.in- uenit hxcceitatem,c.i.p.9.fpiiitum(f:ati:it gcnus vniuocum fpititus iNcieati & crcati, p.6i.Scotiftx a Scoto dicuncur, qui nonica hcne de diiiinftione doccnt , vt Thomirtsr, p. ) 5. ncgant aniraam fcparacam reunionem appeterecum corporc. p.S4 Scribere proprium eft hominis, t.i.p.i^o.fcriptionis vrilitas, nccelTuas, laus, t.i.p.98.99.in(frumentafcripcio:iis,p.90. aigumcncamur afcripco,p.448..i ("criptoiure, p.4ji.aconT fuccudiac fccipcoris , p. 449. a fftripturx compararionc. p. 451. ;tliccia& charaftcrc fcrlpcurx, p.460. Icxfcripta& non fcripca.t.;. ^.365. fcriptio lludiofi quaiis efiTc debeat, p.iStf.quomodo voccncur cxercitati fctiptorcs , r.i.p.144.' tcripca patrum qualia fint,c, 5.^.408. ftriptio thstorica qualis. Rerum & Verborum. c;ualis,t.i.p.4co.fcnptio Ie(jum Mofaicarum.t.j.p.jgS.rcti- ftiim ikbct public.iri conrciis m.igiftratibus, p. 166. ("cri- ptiocccuhapolygrapliiadicitur, dclineata, t. 4.^.3 71 Scriiaofs libronira, t.i. p.97. fctiptorcslibrorum philofophi- corura P.105&C. Scriptiin facrac locus communis.t.j.p.j^i.cius autoiitas, ibid. p. 407. 408. 410. nomenclatot , t.i. p.151. facra fcriptur,'» norma eft doftrin-r fidei, controucriiaruin coniponenda- tum, t.rp.7i. t.j.p 406.407. firdus gratiarell cl.»uis fcri- Sfnrc^iirijphyfica.t.i.p.ijfi.fencspoffunttciuucncfoerf.p.ij;; fcncifbutis dcfcdus funt a corporc,p.605.in fcuc & pucio triaolficula .rqualia magnitudiiic, p. i8j. fjniorumhonor apud Laccda-nionioj.t.^.p. 5 1 j.an Itncs (int idonciad ami- citiam,p.95.(cncs magis idonci adniagillratum t)uam iuue. ncs,p.i74. Itgcs dcfcnibut lionorandis, p.ijfi.iSfi.fcnum curamcdica.p.jSj.qualis cxcicitaiio fcnumingymnaftica. t.4.p.4C4. Sc;»n8j Semicirciilui. t.i.p.79 SemiperfonalitM anim.T feparata: apud Caiecanum cft abfurda. Mp.94. Semiramidis regnum,t.4.p.76.ChronoIogia eius. ?■ ' 57 munia fcnfilia, qu.iin pliyfici , t.i. p.598. fenfilis matcria; p.44-(ijbftantia pcr fe non cft fcnfilis.p.^i.ncc foimafub- ftantialis, P45. iicc fpiritus, p.tfi.74. qualitatcs (enfilcs&: inlcnfilcs.p. 54. 55.111. fcnfilis dcmonftratio, t.i. p.43 5, (cnfilc& intelligibilc opponuncur. P-^^J Senfititia anima in hominc,t.z.p.i 8 i.fcnfitiua facultas in dd- cente, t.i. p.88.fenficiuafacultas inanimafeparatadefinic. t i.p.9i Stnfuiim phyfica,t.i.p.i64.quinque fcnfus,ibid.p.l66.&c. t.4. p. 341. lcnliium intcrnotum & cxtcrnoruni comparatio, t.i.p.89. t.i p.165. lirnfuspcEnajt.j. p.364. fenfus cft vna columnaruni quaruor in difciplinis,t.i. p.70. fcnfuum no- Semitmitimin Mulicis Semper funt vniuetfalia. Semperiiiua herba. Semuncia in menlutis, t.i.p.171 p.667 Semi poftetitas. Se/tarij arithmccica, t.i. p. 118 p.119 Sin.itoriim Ronianoruni officium , fcnatus & fcnatotius oid diffcrttnt. t.j.p.iio t.i.p.6i8 t.i.p.ii t.i.p.i6i 171. in phatmacopolio. t.j. t-4.p.75 & quos numeros mectacur. mcnclator. P-2-J7 Sententu ("eu propofitiones Geometrica: tripliccs , c.i. p.i 98. figuta lirntcnti.c in rhctoricis.t. i .p. 3 8 7. 5 8 8 .&c.figura fcn- tcntix pcr fc,&cum figuris diiflionis vcl tropis,p.3 98..3 9j. quomodo fitpronuncianda , p.394. fententiaruin magiftcc libios compilat, t.^.p.io^.fcntcncix in iuic t.j.p.^o^ Sfw//f;?«j corporis pattes & mcmbra, t.i.p.iSi Separata fubftantia eft fpiriius, t.i.p 77. 9.vna fotrna eft fepa- r.ibilis,p.45.anim3 iiominis feparata.p.ji.&c.trianon faci- le funt feparabilia, 1.4.^.341; Sf/>/f»^r«j arithmetica , t. i.p. ii8. quos numeros menfuret, p.ii^.arithmologia feptenarii,ri^. p.j^i thcologia, p.71- (cptcnarius metitur annosfabbaticos& iubilaios,p,i 18.119. (cptem conditioncs fiibieAi,t.i.p 97. (cptemvoces vere ef- fent in mufica, p.6io. fepttm fapientes Grxciaj,t.i. p.ioj. f-4-p.3 4ifcptem tes naturalcsinmcdicina. t. j.p.54} Septemviri in llomano Imperio ab Ottone III. iufticuti. t.;.p.ii5. Septimand computus , t. 1. p. 454. fcptimana: atlni quot Cmt p.490.nomcncIator feptimani.t.i. p.144. quid fit feptima- na prophetica, t.4. p.i 18. feptuaginta fcptimanx Danielis vbi incoanda: & terminandse , p.8 8. 141. 110. feptuaginta intetpretes bibliorum , p. ;6. cur illiampliaiint tempus 2 creationcmundi vfquc addiluuium.p.i 39. feptuagintaanni captmitatis Babylonicx quoniodo incoandi & terminandi. p.140. Septimut» prxceptum dcclaratut in Catechefi, :.?. p.3 3 8.qui lcges Mofrica; morales & forenfcs ad illud pertincant, p. j69.C3fusconfcientia:circa illud, p.437.virtutes exlibris Salomonis qu.Tc6 peitineant. t.4. p.382. September mends, t.i.p.457. Calendariura eius aftronoraicum maius,p.48i.minus,p.5 i^.oeconomicumjt.j. ]^.6jo.sixzb hoc mcnfc incoanda:. t.4. p.itj Septentrionis dignitas, t.i.p. 3 Si.ftcllaj fcptentrionales,p.4oi, fcptentrionalia figna zodiaci imperant, p.499. nomcn fep- ccntrionisapudHebra:os. t.l.p.147 SeptuagefmiAominxi Chriftianotum. 1.1.^.454 Sepulturn hominum morcuorum , t. 3. p. 76. fit extta vrbes, p.i 90.de fepulturain iure canonico,p.4i6. legcs cius apud Athenlenfes & Lacedafmonios , p. 515. fepulcrorum ratio habenda inarchitcdlura publica, t.4. p.i}9. fepulcrotui* violatio & pocnaeius. t.}, p.488. 490 Sequeftrationis coaixzQ.\is. t, 3.^.481 Serapisia mythologia. t. 4. p.76. 77 Sirenitatis meieorologia.rosnafciturtcmporefercno.t.i.p.i^C nebula cadens in teiram laOytuniis' fcrcnitatis. P- 1 3 5 Sergius monachus mahometicus. r.4. p.44 Sermoiiis eiVaci. & Eulalia.t. ;.p.ioi.fcrmo propriUs hominis. t.i.p.i S^.fctmo putus finis grammaticx,t.i. p.15 9.medio- ctitas in(i;rmonc f(;ruanda,t.j.p.io5.t96.geftus fermonera hibentis, p.icS. imaginesmnemonica: fermonis, c.4. p.n. argumentuma fcinionumconiuniSione,t. i.p.^^o.fermoci- naruri obmutcfcuntjt.^. p.i i.fetraonis breuitas apud Lacc. da^monios, t. 3. p. 516. icrmonis obic(flum& matcria, t.i. p. 448. fctmones conuiuales, t.4. p-3 3 5- fcrraocinandi & intelligendi fjcultas coniunganrur. t.i.p.lo6 8«r^«»/.»«/;»( verfus in pocfi. t.i. p.J*} Serpentarius fidus fcptcntrionalc. t.i. P-^io Sfrra poctica t.i.p.^^j Servetu! blafphemuscombutitiit Geneua. t. }. p.46 SfC.-i/fH/M figna zodiaci. > t.i-p.499 Ser«(/ff literxin Hcbia-o, 1.1.^.174 Sefmtttta Index ihica ^truimes &ac eis r.gula: iutis.t.jf .4^i-f««"^«5 fex Tfrae- litarum fub iudicibus. „ c. c /;L Sirum in phyficiS: inimcdicina quid priftet. t-?-P-545-6^o s:::r„U'ionomica . r. ,. p.. 55- &- 454- --"/^tt" vcl i'nauia,p.75-iic. Sihyllarim numcrus t.i. p.104. Sibyllarum vaticinia luiit fumpta ex fcripturis facris.t.i.p.S^- t.4.P-48- Chronolo^ia antiquiffima Sibylli, p.157. Sibylla Tibuttinade Chrifto prophetat. t.i.p.i 5 5-t.:.p.45i Sicambrortiro rcgnum quando cccpeiit , & quorura fit regum. t.5.p.io8 Siccitntti phyfica. t.i.p.iii.t.5.p.545 S/W/i* infula: geographia , tom.i. pag.^?»-. fitus. pag.578. lacus, pag.5«o.diuifio, p.580. Sicilia: regnum, t.3. p.io8. 1 1 7. in Sicilia ccrnitur Canopus,t.i.p.5 So.Siculx Vefpcrx quid. t.4.p.i04 SicilictK ia Pharmacopoho. t. 5 .p. 6 67 Sicl^. '•'•PV^^+ Sicyoniorum S^twa^iii-.. 1.4.^.76.81 Sidui & ftella qnomodo diftcrant , tom.i. pag.405. fidcra Medicca qux, tom.4.pag.6i. fidcreus annus.t.i. p.45 8. At.}. p. 595. 596. fi^na duodccim zodiaci & qualitates coruni.t.i.p. 3 91.491. &'vircs, p.498. Sol & lunatnumhabent fignum zodiaci, rcliqui planctx bina, p.5 03. Cgnum Caini, 1.4.^.70. figni t.}.p.3 5i t.x.p.i5i t.i.p.451 t.i.p.149 t.i.p.i6o t.3.p.667 t.i.p.i7i t.i.p.149 t.i.p.161 t-I-P-415 a fimili,p.i i^.argumentamut a fimilibus, M.p.45 1. fimilcs figurx in geometticis , proportionales funt tciminis, habent certam ' rationcm inter fe , & medias figuias. i.i.p. ni nfcientix Simia phyfica, t.i. p.177. Simiaeftimago (ptXta/tl»i fui ipfius & fuorum. t. 3.P.54 Simon Maccabxus, t.4. p.91. Simon iuftus facerdos fummus, p.jo.Simon maguSjp.jy.Simonis nomine gaudent delphini. t.i.p.174. Simonis. peccatum,t.j.p.4i 7.41 8.81. 147. & eiuspcenain iurc dcfinita. p.490 Simonidis Chronologia, t.4. p.86. cius diftum dc definitionc Dci.! t.i p.6j Simonideum ciXBnen. t.i.p.510 Simplicis locus mctaphyficus , torn.i.pag.30. veritas eft fim- plex , pag.15. fimplex eft menfura compofiti, t.i. p.408. fimpliciftima eft , diflenfio contradicentium , t.i. p.36. fimpliciter vnum & fecundum quid , pag. 13. diftum fim- pliciter & fccundiim quid , tom.i . pag.441. fallacia huc pcrtinens , ibid. fimplex & compofitum competit omni- bus inftrumcntis logicis , p.4c6. 407. fimplex thema in logicis, pag.407. iimplex argumentum , p.410. axioma, pag.4ji. fyllogifmus , pag.437. fimplex conuerfio pro- pofitionis , pag.45 5. fimplex habitus intellcdualis , p-^y. firaplex figura in oiiginatione vocum , pag.161. Deus eft fimpliciffimus, tom.i.pag.64. fimplicia in medicina, t.;.p.6io Simplicitatis cthica, 1.5.^.99. fimplices& probi liominej func quinquc , t.4. p.344. fimplicitas Romanorum prouerbium dedit. t.^.p.iir Simul,\a metaphyficis,t.i.p.5 j.firaul eftpoftprxdicarnenturo, t.i.p.4o6.oppofita funt fimul,p.4i6.t.i.p.5 6. relata funt fi- mul,p. 55.56. matcria & forma funt Cinul,p.45. mouens Sc ^roluntas in Deo, Si/,terra raineralis. Silefij ab occ^fu diem inchoint. Silet lapis. Siligo. Siitefua, in PhatmacopoHo. Siliqiius eft vna quarta vncis. Silo noroen Chiifti. Siloam. , Similare totum & pars. Si?;j'/(«»» locus logicus, tom.T. pag.411. fimlliafunt identica, tom.i. pag.54.? 5. fimilitudo cft aqualitatc.pag. 55. agens & patiensfimiliagcncrcdilTimilia fi>ccie, p.99. finiilecft p.iij t-3-P-97 hacufque duiat. t.i.p.i44.t.i.p.587 t.3.p.6il t-3-P-3i-}3-"S t.i.p4i.t.i.p.4ir iBotum. SimuUtionis Sc diffimulationis cthica. Sinartim regnum antiquum cft , & t.5.p.io7 Sinai mons. S!»<»/i/,t.i.p.i6i.eius mcdicina. Sinceritatis cthica. S'»e,caufafine qua non. Singultria in mctaphyficis , tom.i. pag.ii. 15. quocuplicia fint , tom.i. Fag.5 3. an fingularium fit fcicntia , ibid. tom.i. pag.97. fingularis fubftantia dicitur prima , tom.i, pag. 51. vniuerfalia non funt cxtra finguiaria , pag.ii. argunicntarour a fingulari ad vniuerfalc &:contra, tom.i. pag.45i.fingularia funt /Jtstn^iai Sc n^^jiif^iv., tom i.p.J7. quomodo hiftorici traftent fingulaiia , tora.4. pag. 17. fingulare in logicis eft thcraa , tom.i. pag. 408. asio- ma, pag.451. fyllogifmus , pag. 456. fingularis numerus in grammaticis,p.i64.fynecdoche fingularis num. pro plu- rali & contra , pag. 380. angeli cognofcunt finguUria. t.i.p.78 - Sinijlrum an fit in ccelo , t.l. p. So. finiftri planetx & eorum imbecillitas. t.i.p.504 Si»o/>/j terra mineralis. t.i.p.i^t S(»«; in gcometricis quid fit,t.i.p.5i8.3 54.tabu!a& dodltina finuum, p.3 54. 556. finus in raari, p.5 57. finus incorpore hominis,p.i8i. finus Occani,p.5 57.inmari Mediterraneo. Pag-5S8 Sirius an augeat calorcm Solis. Sirenes ztcs. Sirufi in pharraacopoetica. Sifamnes iniuftus iudcx cxcoriatur. Sifiphidarum legnura apud Corinthios. Sitis. Sitiis pratdicaracntum , tom. 1. pag. 5 9. fitus p 108.IC9 Smaragdi phyfiologia,t.i.p.l47. in ca eft iris. Smiris lapis eft durus. Sobrietatii cthica,!.}. P.47.&C. hxc prodcft corpori & anima; hominis. 1.4.^.587 Socciu eft propriuscomocdia:. t.j.p.^oj Sff«r,focrus. 1.3.^.141 Soaa caufa in metaphyficis , tom.i. pag.45.44. t.i.p.411. rcgula focietatis in arithmcticis , tom. 1. pag. 145- duo non recipiunt focios, tom. 4.^^^.343. ethica focietaris, vt fugiamus praua fodalitia, tom.3. pag.30. gradus in focic- tate hominum,pag.i66.quatuor requirunturad focictatcm hominura. tom. i. pag.Si. contradus focietatis in iure, tom.^.pag.^S^.focii populi,& focij in bello, locus in acic eisnon eft pr.efcribendus , pag.114. fclicitas rerumincc- ptarum conciliai nobis focios, ibid. pag.119. itcm com- mune periculum pcrfuafum , pagi^i. iutis xquabills ob- fciuatio , pag, 13?. luodus fibi focios coropaiandi , iWd, focij t.i.p.418 t-4-P-34«- t.3.p.668 t.4.p.87 l.^.p.gi t.i.p.i6S corpotum. p. 613. 614 t.i.p.148 Rerum & Vei boriim. focii cnm hofte fctdus facicntes puniiimui, pag. 114. Co- ciis fidcs fcruanda , pat;. nif. ab cxcicitu non funt I.r- «lcndi , pa^. 1 ; ;. fuccurrcndiim cft fidis fociis , tom. j. P^S- '■H9- focij boni fempcr ridi ctiani incomniodis .nc- ceptis p.ig. 141. non vocati iuuant , pag. 147. locictas foluitur , pag.115. 139.141.141. cum i]uifciue fuo ftudtt commodo pag.i iq. (i quis abutatur lociis , pag.141.quo- modo hortium focictas (it dilTolucnda , pag. 116. difpli- cct , li locii habcnt lupcibum duccm , fb. focius ."i focio opprimitur , pag. 117. inrci- focios (it vnum communc •oncilium, pag. iiS. conllantia rctinct focios in officio, pag. 11 S. fufpe(51i (bcii obfciuandi , ib. quando focii (int fufpe occuKa , p i ii. (ph.cr.£a •:guia pra:(tac in corfiorlbus natutalibus , toni 1. pag. loS. ipiicra mun- 4i la Cofrao^raphia , pag.377.J4}. fpha;ra csidtis in Te Inde.^ aflronomiS, pag. 386. cuius axis , poli , pag.jSS. & eirculi , pag.;?^'. armillaris , pag.597. fplisra teneftris in geograpiiia. ^ P^.?-5-8 Sfhiricum in geomerria , tom.i. pag.345. eius geodKfia, pao-.jT^.fphxrici qax fit ratio ad arcam circuli fuip.639. circuli in fpha-rico maiores, minores, paialleli.pag.^S i. fphsricum tringulum. P- J - 9 Sphinx. t.4.p.8o X^f^y^Tfi^ cft fignum confirmationis. t-i-P-49 S^;V/i in virgine. t.i.p.411 SpiesbergK regio fubborcalis. t.i.p. 5 64 S/i(»* anatomia. t.i.p.iSj Spinacet vfus in medicina. t.i.p.i6o S/i/ra condica. _ t.4.p.99 Spiritm doftrina dicltur Pncumatica , tom.i. p.^i.ffi. qu« agit de fpititu rationali in genere, , ibid. in fpecie dc fpiritu increaro , Dco , pag.Si. creato, p.70. ncmpe an- gelo, p.76. & anima fcparaca, pag.87. an corpus agat in (piritum,p.98. an inter corpus & fpiritium fit aliquid media; natara: , vt radius , p.6oi. Deus ell fpiritus in- creatus, tom.5. p. 52,3. 548. fpititus creati habent for- mam analogicam , tom i. pag.^s. & funt in aliquo vbi , pag. 59. fpiritus creatus ratronalis eft v(7»Mne* aftio quaf.an ctiam in bruta cadat. 1.5.^.114 Sporades infula: , quomodo differant a, cycladibus infulis, ti p.589. fporades flellx. P-4"^3 S/iow»/* in iure. '-J-P-^o^ Spuma raaiis & cerenifis feruentis vnde , tom. 3. pag. 665. 66^. fpuma aqnarum coclcftium eft nix. t.i.p.i5fi. ... ^ , Spttrij feu natutales liberi vnde diili , t.3, p.144. an nnt ad magiftratus admittendi. p.i74 Sputi confidcratio medica. t. 5.^.5 51 Squxma a:ris & argenti. t.i.p. 151 SquilU (njftTraJii» cum oninibus plantis. t.i.p.i 5 8 S^«(W<» pifcis. t.i.p.175 Srahulorum ftruftura. 1.4.^.140.141 Stindium cfl: menfura in gtoda:ticis , tom.i. pag.171. cur- fus lladij gcnus erat excrcitationis in gymnaflica. 1.4.^.406 Stagnum. Stanniim. Staters, mechanica. non videntut ftella: per refraflionem, tom.i.p.615. ftel- larum declinationera , ortum , occafura , & fimilia aeci- dentia inquitere , p.^i 1.411. ftclla:funt fixs,pag.4oo, vel planctx , pag. 413. ftellariim & plantaium avft- ■mid-ict , pag.193. fignatuta ftcllarum in plantis , ibid. ftellx proprix proptia cient rocteota,p. 1 5 6. ftella quarco die condita:,t.5. p.354. nautx habeant cognitionem ftel- larum. P-*9} Stella cadens meteorum , tom. 1. pag. 131. 159. ftel- \x difcurrences , pag. 159. ftella qus magis apparuit. p.i40.t.4.p.6o SteUionaiui criinen , tom. 5. pag p. 489 Stercoratienis vtilitas in gcorgica. Stereemetria. Sterile nigrum in metallis. Sterilia figna , t.3. p.657 Sternutationii phyfica,t.i.p. \ 67. i g ^.ftcrnutationem tabacum prouocat. t. 4.^.411 Stihi. t.^.p. 675.1.1.^.154 2'%©' in carmine , vndc diftichura , tetraftichum. t.i.p.515 Stilus oratoris &eius cxercitatio. Stilponis apophthegma. Stipendia fcholallica. Stipes in confanguinitate. StipuU ardentes in metcorologia. Stoa eft locus fcholx ftoicar. Stxtionarij planetx. Statuarum in vrbe Roraa magnificentia. t.i.p.557 t.i.p.i5i t.5.p.687 t.i.p.417 t.3.p.iii p. 619. 68} t.i.p.iSo t.i.p.451 Statuarm vanetas. Statura erefta hominis. StatA feria:. Status & motus qaid fit Platoni, tom.i. p.li. ftatus oppo- nitur mutationi , pag.m. ftacus caufarum quid fit in oratoria,tom.i.p.^.69.quatuor ftatus in genere humano, tom.3.p.45 1.453.&C. 5J0. nempe osconomicus, p.454. 1 56. fcholafticus , p.175.45 ^.ecclefiafticus , p. 311.455. politicus , p.i6i. 456. hi llatus in vitaa:terna ceflabunt, p.40;. in ftatu huius vlta; ctiam datur fclicitas , p.ii6. quid fit ICtis ftatus & ordo , p.461. ftatus]petfonarum. P- 454 Si}. tom. 1. pag. 499. 80. cius pccna in iure. t.i.p.158 t.i.p. 371.637 t.3.p.67j fterilitatis lafsyimnxff.. transfugarum. StratificMto cliytnica. Strenuis pr,Tmia danda,&qui Cnt ftrenui. Stropha in carmine. Strophm. Struthio auis maxima. Struthiocamelus docet paticntiara. Studium artium liberalium habet tabulam , t.i.p.49< t.3.p.i95 t.}.p.i76.574 t.3.p.i4i t.i.p.i}? t.3p.i75 Steici philofophi , tom.i. pag.64.104. Stoici funt dlfpucato- res & etymologi , pag.90. 1 ?o. mortuos non lugent, tom.3. p.76. non credunc efle nialum,pag.ii. damnant omncs voluptatcs , pag. 49. multa alia dcfendunt , tom.i. pag.107. qii2 funt -i^a^hXa, , tom.4. p.ii^.^ 30. fortitudo Stoica , toni.). pag.68. fatum Stoicum quale. Pag}5« Stratagemata an fint licita , t. 5 . p. 1 1 5 . an fint virorum for- tium.p.iiS.ftratagcmata teraporum &Iocorum,pi2 9. fc p.i4« t.5.p.67o t-3Pi}i.i}} t.i.p.5if ibid. t.i.p.17?, t-4-P-4U tom.i. pag.5, compcndium,pag.i8. fincm ftudiorum.p.S^.tom.^.p.^ctf. mcdia,tom.i.p.8 ^.S^.virtutes ftudiofitatis, p.^j.nomen- clatoicm p 116. mcrcator eft imago ftudiofi, p.105. ftu- dioforuni peregrinatio, tom.^-p.ijo. ftudiotum Galenda- rium. t.i.p.iii Stultilot]uium. 1.5.^.104 Stuporis vaJnXoy iic ftupefacientia medicamcnta. t. ; p. 6 1 8 Sf«/>n crimcn & poenainiure. 1.5.^.488.490 Suadere & perfuadere finis rhetorices, t.i. P.46S. fuadens & delinquens in eadem culpa, tom.5. p.tio. fuafio praua. p. 48S Snhaltcrntim genus & fpecies , tom.i. pag. 414. fubal- tcrna oppofitio , pag. 4?4. dilciplina: fubaltcrux , pag. 5 9. omnes difciplini fubaltcrnantur metaphyfica:. t.i.p.7 S«fecfl«/r/iW«oppofitio. t.i p.4)4 Subditorum officiumin maglfttatus , 10^.3.^.115.191.374 456. pij fubditi , boni fubditi , pag.i ; 6. (ubditorum obe- diencia elt limitata, pag.iii. fubditorum difciplina facit ad conferuationcm politia: , pag.119. quid conciliet be- neuolcntiam fubditorum , pag. 11;. quid ad defedio- nem impellat, pag.15 1.151. cladcs accepta impellit eo, tom.;.p.i3o. quid faciat obfequentes , pag.iji. fubditi teccpci bcncficiis funt tcnendi , pag. ij j. rebellium pu- nitio non irapediatur , pag. 117. qui maxime rebcUcnt, p.119. quid fubditis non fit concedendum a magiftratu, ibid. quomodo cocrcendi , pag.ijo. fubditouuii retra- ftioterrec hoftem.pag.i j j. qualis princcps,talis fubditus. P-'-??-iJ'' ^ -. Subduiiio arichraetica integrornm. 1. 1. p.i 31. fraiftionum, p.i jS.rationum, p.140. in logiftica fexagenaria, p.i^^.in coffa. P-=-9o Suber arbor. t.i.p.i6} Subiefli metaphyfica , tom.i. p.48. loglca , tom.i. ^-414. fubiei^um in difciplinis quomodo habeat, p. 5 9.60. idque cft inforinationis, operationis, tradationis, tom.i. p.48. fubieftum in relatis, p.56. recipvocis, p.48. abfolutuin a fubiefto quid,p.i7,fubicfi;iua identitas.p.j^ diftinftio fe totis fubieiftiue , p. 3 5. ractonymia fubiedi in ihetoricis. t.i.p.j77 ^ubtf.nB: Rerum & Verborum. SiibiiinlHuus modus in gtammaticis. 1. 1 .p. t « S Sultlimatio cliyniic.i. t.j.p.tf^o SuborAinati caulx.t.i.p.^i.fines. t.l.p.4ii.t.i..p.44 Suhfif.entia quid.t.i.p.j. lo.pcr fe fubfiftcrcdicitutambigu^, &eftlubrtanti,v. ibid. Subfantit pr.rdicanicntuni, toni.i pag.^i. fubftantia& ac- cidciis tota rctiim vniueifitas , tom.i. pajj.^S. fubltantia cft niciilura accidcinis , tom.i. pa;.;.?!. fublianti.x- non funt contraria: , p. 5(1. 51. compofitio cx (ubrtaiuia Sc accidence , pag. jc. ars non producic fubllantiam. p. 19 Suhft.mtiaiti forma , toni.i. pag^.^i i. tom.i. pag.45. talmn accidens non producit, 0.15.98.3^^0 fubdantialis , p.57. vnum fubf^anciale , pag.13. thcma fubfiantiale , tom.i. p.^oy.conlubllantiationis Sc transfubrtancionis tcfutatio. t.;.p40o Siibftantiunm nomen , tom. i. pag. 164. ^«5. vetbum. p.167 Subftituti pattus ctimcn. t. 3.^.489 Subtilit.n quid, t.i.p.^. qualis eflc dcbeat» t.i. p.8j. niniia fubcibtas elt vetita. p.85 SuhuUui fn Imperator Romanus. t. 4.^.107 S«c«,'>()»'«< m.-taphyfica , tora. X pag- n. phyfica , pag.i to. iogica , tom.i. pag.415. grammatica, pag.i67.-collatio temporis & loci , tom.i. pagii i. tempnre prius , pag. j ;. in quQ pr.rdicamcnto (it tempiis , pag. 54. argumen- tamUirq reraotione reinporis, tom.i. pag.449. a tempore ad terapus, pag.450. atcmpote ad perfonam , ibid. di- ftributio cx teropore , pag 416. quid fit ca diftributio & quorui^lex ,pag.7S.8c. nomenclatura temporis in verbo apud iCiammaticos , pag.12,7 tcmpus in profod^a, ibid. x6i. terapora in logiftica fcxagcnarii, tom.i. pag.i68. lerapora sequai-oris in aftronoraia lunt gradus, pag. ; 90. inrerualla chronologica temporum in hiftoriis , tom.4. pag 66. tcraporis variatio & duplicatio , pag.i ; 5. mcto- nymla temporis,tom.i. pag.577.578. temporisratio eft habenda in ethicis , tora.;. pag.194. mundus uon eft conditus in temporc , tom.i. pag. 1 11. modus acquirendi per ptifcriprioncm teinporis , tom.;. pag.148. 475.476. ^mjf pro rationc temporis , pag.6''7. tempus difcen- i\x in fcholis, tom, I. pag. 87.91. tempus excrcicarionis, t6m.4 pag,403.in confultationibus tempora diftinguan- tur. p.;7S Temura eft Kabbalx fpccies. t 4.^.505 Tc/iinfitatis viimm. ^.5.^.64. Htnebrariim opiici. t.i.p.594 Tenor in muficis. Tentart licct rcs duodecim, Tentator eft diabolus. Tenuitas el} a calore. Tcrebtntht phyfica.t.i.p.i^^.mcdlcina. Teredo . Tergiiierfatio. t.4.p.J44 t.3-P-J59 t.i.p.iii 1.3.1.55« t.i.p.117 t,3.p.488 Termmus & infinitum Platonls quid, tora.i. pag.7i. termini xnigma , tom.4. pag.318. abfolucum a tcrmino quid, tom.i. pag.17. tcrminus aftionis a quo & ad qucm, pag. 5 8.44. tcrminus communis & proprius , ibid. termi- nus in relationc , pag.56. tom.i. pag.417. in mutationc aquo& ad queni , tom.i. pag.ii 3. 114 ccrti funt ter- mini naturs agcntis , pag.104. in aiithmctica lunt ter- mini rationis, p.i; 9,140 non eft proportio inte,»; tcrmi- num & magnitudincm terminataro , p.i 10. 297. terroi- nus magnitudinis, p.197.198. tom.i. p.79. figura termi- natior eft ordinatior homogencaium, tora.i.. p.^ii.in fyllogjftica tcrminus niaior , minor , medius , tom. i. p. 419.454. in linguis terminationcs vocum funt ncta- fjilcs , pag.113. 114. genus in grammatic's cognofcitut terminationc , pag. 165. tcrmmi corporuro , tom. 1. pag.107. terminus planctarum , pag, 501. 503, in digni- tatibui planctarum , ibid. terminus pafchalis inucnicn- dus , pag. 461. 46J. termini non mouendi in iuic. t.3.p49i.i48 Tcwari/ arithmctica, tom.i.p.117. quos numeros menfureti p.iiq arithmologia tcrnarij. t.4 ^.548 Ter^riphyfica, tom.i,pag.ii6.tom i.p.So.geographia, toni.i. p.5i8.tcrra>diuifio, p. 5 34 53 5.&C. zona; in terra, p.5 ; 9. climata eius , jMg 540. terra & mare vnum conltituunt gIobum,pag.5 54. tom.i.p.80 cerra incognita & cognita, tom.i. p.563 &c America, pag 565. Europa, pag.568. Africa , p 571. Afia, ^.573- terrx femidiametcr , tom 1. p.171. eft menfura ftellarum, comctarum, elementorum, p.140 an tcrra moucatur , p.141 tom.4. p.^jo. tcrrr fupcrficies dimidia cftnudata aquis, tora.i. p.114. quan- tum tcm pcncttcnt calor folis, pluuias , arbores , p.141. tcrrx regiones quibus fubfinc (ignis, p.5 ii. 511. in eas «sre>>«a5i,(5s Allrologica. p.511,513 Temmotu/^ phyfica, tom.i. p.i ;4. 140. eum minus fcntiur,t feptentrionaIes,ibid. cius prxfagia, p.i 41. vrbcs abforbct, t.4.p. I o 1. 11 j.magnus tcrra:motus,ibid. Neapolin concuf- fit. p 116 Tffr* vmhra quam alra , tora.i, p.445. ea raulta docuit, p.595.terrx ratio ad ftcllarum magnitudinem , p.404. 4; 1.440. omnes ffclls fixa; funt maiores terra , p.404. tcrrx rainerales,p.i5i. gleba tcrra:, p.154.15 5. igncs fub tcrra, p.ixi. terra; fomentum &fcrmentum quid, p.136. terrx diftimfta; diftincflas plantas & anima!iaferunt,p.i 5 9. terra: famfta: gcographia, p.574. monarchlarum in tcrris collatio. P-5So Terrea fignazodiaci , t.i. p.499. terreus triaonus fignorum zodiaci. p.402. Terrttorium quid , tom. i, pag. 557. & eius conditiones. r. 5.p i68 Terroris natuta cauf2,efFcfta,vemedia. t.^.p. 5 97 Tertium qua: in vno tcrtio conueniunt, inter fe conueniunt, tomi.,ag. 55. tom. i. pag.4.19. tcrtium in comparatione & argumcntatione differunt , pag. 4'. 9. tcrtia figura fillogifmi fimplicis , pag.458. tertiun, prxceptum dcca- logi explicatur , tom.3. pag.3 17. leges forenfes & .ili^ Mofaica: qua: ad illud pcrcincant , pag. 368. qui calus confcienris circa illud, P.433.CX libris Salomonis fcn- tcntiaJco fpedantes. t.^.p.^Sx Teftamentum eft modus acquirendi in iure, tom. 5. pag. 149. teftamcntorum ius , 10^.5.^^^.375.475.477. collatio intcr teftamentum vetus & nouuni , pag. 579. V. T. libri ,pag.543. 344. hi libri ctiam habcnt doiTtrinam de Trinicacc, pag, 5 54. V.T. dics facri & facriflcia, pag.575. miniftri & paftores , pag.; 94. periodi , com.4. pag.57. N. T. libri , com. 3.. pag.345. 546. peiiodi , pag.;9;. tom. 4. pag. 57. varia: kdiones librorum N. T. t.4.p.i5 5 Tc/?«rf(i,animal in phyficis,tom.i.p.i74. inftrumentum mu- ficum. t.;.p.6S8 Tetracolits periodus. 1. 1 .p. ; S 1 Telraelens in chionologia. t.^.p.l 1 8 Textoria. 1.5.^.630 Textualii otntio. 1,1.^-487 Thabor mons in Galilaea. t. 2.^.587 Thadddus ^podolas. t. i*p. 159 &auf(^T'-cy^f q uis fit diflus. 1. 1 .p.9 1 Tfc«»r«3.457. theologiaconfcrtur cum phi- Jofophia prai!:T:ica,tom.i. pag. i<>.iS. cum politia , p. i6j. theologia naturalis appcllatur metaphylica, tom.i.pag.5. thcologia pneumaticd ,'pag.6i. poetx vctcrcs fueruut tiicologi, tom. i. pag.517. dextfum & iinifVrum thcolo» gorum^tom.i.pag.jSi.^Si.vox theologix •jreAAaj»,- Xiyt- •••s^, tom.j. pag.jii. foedus giatia: clt dauis fcripturx, pag.475. lumen theologia:e(t modus doccndi & implcn- di, pag. 557. thcologo prodell philolophia,tom. i.p. 1 05. Jogica thcologica , pag45 9. theologia; fcptcm ledio- iics, vbi cft theologianaturalis , tom.j. pag.311.311. dc cognitione Dei , ibid. &: libtis cx quibus cognofcitur, pag.ji^.&c. thcologia cstechctica habet quincjue capi- ta,pag.33i. thcologia didadica dc fcripcura tradat, pag.341. & locis communibus cx fctiptura fumtis , ibid. J47. &c. theologia polcmica dccidit controuerlias reli- gionis Chriltianx, pag.40^. Ro.tianenfes , pag.407. & Lutheranas , pag. 41S. theoiogia cafuum confcientir, pag. 41S. thcologia ptophctica concionum facrarum, pag.440. &:c. &difciplin.i-, pag.448. theologiatnoralis. P-450 J/jfowr/VaphiiofophiaiDcijHt, tom.i. p.5. eftquc metaphy- fica, ibid. pneumatica , pag.61. phyfica^pag.^S. & ma- thcmatica,pag.ii6. habct fua principia, tom.i. pag.jS. 59.77.78. nomenclatorcm , pag.115. theorcticum di- citur cuavliuiif , pag. 50. thcotetiqa philofophia iuuat pradicam , tom. 3. pag. 17. conccptus thcoretici, tomus z. pag. 16. habitns intcUeduales thcorctici. t.i. p.50.78 Theorcm:f mathematicum quid. 1. 1 -p.^ 9 Theorit. plaiWtarum , tom.i. pag- 413. principia. tom.i- p.So.145 TAc;)/:;//iot apud ludjcos. t. i.p.146 Theriacii. t.j.p.557.616 Thermarum phylica. t.i.p.145.5 6r Theps & ijypothefis,tom.l.p.4oS.73.Thefcos ia&}vfivaCf7,"l fluuiuS. t.l.p.jfil •a'/i-x phylica. t.i.p.ifij rimoru vs9>^<><«,t.4.p.j97. timiditas cum triftitia confer- tur.ibid. trianon funt timcnda, P.34J. quinque timcnti» vbi niliil timcndum. P'344- rimiditatis yitium,t. 3.p.68.69.quotuplcx fit timiditas,p.ii8. timor quidam ctiam in virum fortcm cadit , ibid. timot Dci. p.4ji rtmon fi:m,'jpx'!T^. t.j.p.71.76.138 rimoiheus , ad cuni cpiftolx Pauli dua?,r.j. P.344.346.1TK- moiialc. t.^.p.ij T/»«.e phylica. t.i.p.178 rintor!.t. t. 3.^.631 T/»,;//<),f chyruica". t.j.p.670 rifri menlis vndc didiis. t.i.p.ijj ritulus in comcrdiis & tragotdiis. t.j.p.yio riii Velpaliani hiftotia , tom.4. pag. 97. & bencficentia. t.jjj.So rmefts grammatica , tom.i. pag. 161. & thctorica. p.386 roga veftis ciuium Romanorum in pacc. tcjra. i. p.iii rohu & Bohu in ctcatione eft materia ptima,t.i.p.i jo. t.i, p.ioi. tcmpus tohu qaid. t.^.p.iii. ronitru, tom. 1. pag. 135.139. cius dofltina delineatur. t.4. p.380 Tff«»**fi)(5», pag.5 1 8. Vcnerea: ftella: fixa: , pag. 401. Yeneris dies eft facer Turcis. P-454 Ver,tom.^. pag.459- conditus eft mundus Jin verc , ibld. vcrna figna zodiaci , pag.498. 500. verni squinoftij hiftorix, tom.4. pag.67. vernorum menfium ts&yin-nns' tom.i.pag. 490. in vere qualit debsat clTe gyranaftica. t.4.p.404 Verbum in grammaticis , tom.i. pag.167 77.nomenclaror, pag.117. vetbum Hebra:um, pag.179. Arama.'um, p.igS. Gri;cum, pag.515, Latinum, p.549. & eius originatio, ibid. verba exceptr fignificacionis qux , pag.ifJS. logica confidcratio verbi , ^.15.444. in logicis cft verbale to- tum,pag.4i5. definitio, pag.415. diftributio , pag.416'. verbum fynecdochice dicitur pro Dci verbo , tom. 5. pag. 596. 4T0. vtrumque puigat homincm in corde, pag. 411. argumentaraur a confcnlu verbi & facia- mentorum, tom.i.pag.461. verbo Dei vocamur ad Dci regnum , tom. 5. pag. j8i. verborum fignificatio- nes in iute , pag. 459. ars de copia verborura. t.4-P-3«* Verecundis. etiiica , tom. 5. pag. iii. tresJoAay/a. t.4.p.3 99 ycritjtu mctaphyfica , tom.i. pag.14. *c. srgumsntamuc .T veto , tom.i. pag. 4(1. vcritas orationis , pa^.^^i. vcra propolitio a vciltatc rcrum dcpcndet , pa".4jo. vcritas pacct per omnia inftiumcnta logica , pag.409. vcrum thcma, pag.407. argumcntum , pag.409.".tchimo- nium, pag.417. axioraa, pag.450. fyliogifmus, pag.456. veritas autoritati &aniiciti.r pri-fcrcnda, tom.^.pag.iirt. vcri & talfi habitus , tom. i.'pag.4S. 49. principia co- gnofccndi , pag. 71. vcritas cft domcfticum obicftum intellcdus , tom.i. pag.74.75. vcrum dicunt quinquc, tom.4.p.5 50. vetitatiscthica,t.3.p.97.&:c. Deuscft vcrus. p. 314.548 Vermes cx putttdinc, tom.i. pag.i 30. Anciochum vorant. t.5.p.ic8 VcrnacuU fchola:, tora.5. pag.181. vcrnaculr lingui rhe- torica.t. i.p.403.vernacuLT: medicin.rprx'fcrantut cxoticis. t-!-P-<85 yerfio Scriptura: racr.r. t.j.p. 341.1.4.^.36 VerfmCwms in gcoractticis. t.i.p.518 Verfit^ mcmorabiles func vtilcs. t.^.p.io P^i-cWf/i/cjanguli.t.i.p.jofi.vetticalcscircuIi.p.^io.vcrticalcs rtcll.T;. p.498 Veri Imp. Rom. hiftoria , tom. 4. pag. 98. fymbolum. P-M9 Vefica, veficula fellis. t.i.p.i 8 5 Vefp.ifiani hiftoria , tom.'^. pag. 97. auatitia. tonj. 3. p.84.1 10 Vefper ,tom.i. pag.453. eius defcriptio poctica ab vmbra, pag. 594. 597. vcfpertinus ortus & occafus ftel- larum , pag. 415. vefpercinum tempus cxercicationis. t-4-P-4°4. '* Veftibrdumm xi^ihm. t.4. p.i^o Veftigia ferarum notant vcnatores. t. j .p.7 1 : Veftium echica, tom.!. pag.107. 108. huroilitas , pag.^S. veftis nictonymia , toii». i. pag. 577. veftes varii, tom.j. pag.(>5 1. colores veftiuin , tom.4. pag. 5 58.5 59. veftitus primorum hominum, pag.70. vefticus cl-rico- rum, tom.^.pag.^ic. veftltus Laccdsmonio rum firaplex. P-5I5 Vefuuius tuons. t.i.p.586 Veteris teftamenti petlodi,tom.4.pag. 57. epochx eius, p.6j. &C.111.&C. i ij.iij.V.T.ecclcfia lcmpet in ccrtis populis fuit.pag.74 Viarum architeiftura , tom.4. pag.i j 9. viarum publicarum cura,t.3.p.ii5. vix publica; rcficiendi, pag.151. viarum iura,p.473.vi3: ftatuscft ftatus huius vita:, t. i.p.50. ma- gnificencia viarum circa & in vrbe Roma olim. t.}.p.in ifMfomin iudiciis. t.j.p.^ji Vieini boni laus , tom.j. pag.149. 151. intet vicinos faci- le oriuncur bella , pag.145. tutela vicini jJ^puIi qux- renda, pag.115. quid vicinos coniungit, pag.iiS. fcrdus vicinorum potcntiorum fufpeiftura , pag. 141- non ni- mium perraittendum eftpotentix vicinorura populorum. p.ijS ViBoriam c\\\\i \a\i<:x. , tom.j. pag.iii. 114. 117. qiiomodo paranda fit viLloria , pag. 134. 157. quid iuuet hoftis viftoriam ex partc noftra , pag. 114. viftoiix fruclus & fucceftus , ibid. viftoria parta quid agendum . pag. 117. viiflotiam frpc coxrumpic fpcs prxda; & contemptus vidornm , pag. 151. viftoria cft lucrura miximum , pag. 154. (!!r©;*a/f)^- t.4.p.i06.iO7 80. tom. 1. dimatibus. t.4-P-4iz t.^.p.Sy F-4-P.5 5 V l N l S. '% '.ir PSTTO =? pauBaxQ ly r li ( l u X t ^ \r V «^ •*v. •'^1 ^ i^ \ s '-. < \ t t ;f l r ^;-'^. »>. . ■.*. /* • '■■ '■■'■ .'^ ^*<