k r / • f' i i ^«r. 1§o IS Digitized by tiie Internet Arcliive in 2013 http://archive.org/details/ioanniseusebiiniOOnier !■> lOANNIS EVSEBIi NIEREMBERGII MADRITENSIS EX SOCIETATE lESV IN ACADEMIA REGIA MADRITENSI PHYSlOLOGIiC PROFESSORIS HISTORI A N A T V R AE, MAXIME PEREGRINAE, LIBRIS XVI. DISTINCTA. In quibus rarifHma Naturae arcana, etiam aftronomica, & igftota Indiarumanimalia, quadrupedes^ aues, pifces, reptilia , infedla, zoophyta , plantx , metaila , lapides ^ & alia mineralia, fluuiorumquc & eiementorum condi- tioneSjCtiam cum proprietatibus medicinaiibus^defcri- buntur j noux & curiofiflimx quxftiones difputanturj ac plura facrx Scripturx loca erudite enodantur. Acccdunt dc miris & miraculofis Naturis in Europa Libri duo: itcm dc iifclcm in Xcrra Hebrxis promifsa Liber vnus . A N T V E R P I iE, EX OFFICINA PLANTINIANA BALTHASARIS MORETI. M- D C XX X V. *« y Ltf ^ n EXCELLENTISSIMO D O M I N O D. GASPARI DE GVSMAN, COMITI DE OLIVARES, DVCI DE S. LVCAR LA MAYOR, SANCTIORIS CONCLAVIS CONSILIARIO, THALAMIARCHO ET HIPPARCHO R E G I O, INDIARVM CANCELLARIO M A X I M O S. P. Q^ I B Pv o s Naturalis Hiflorix, no-' I uitium Minerualium tuorum opus, natum apud meproxima fetura, licentiore epiflola narra- re conftitui tibi ,Excellen- '^^^^^^^^^^TissiME Princeps. Indi- gna res quam Magnitudini tuse nuncupem, cu- ius irrequieta cxlorum ritu prouidentia , non in Hifpaniarum , adeoque nec terrarum finibus hx- ret; tranfit quoque maria, nec vno mundo fi:rin- gitur. Sed fi qug^firtem, faftigio tuo dignum mu- * 2 nus nus non haberem : fi maxime conueniens , iflud erat. Te defiderat , te quxrit hoc duplicis naturx theatrum , qui e penetrali tuo vigil vtrumque contemplaris orbem : te quidem in excelfillimo oofitum, & fummo ingenio prxdimm , quem re- igiose adiri etiam a falutantibus oportet : &: id- eo immenfa praster ceteras fiibit cura , vt qux ti- bi dicantur, te digna fint. Maiorem te fcio, quam Vt defcendere huc liceat. Verum &: la6le ruftici, mult^que gentes fupplicare folitae, & mola tan- tum falsa litare qui non habebant thura. nec vlli fuit vitio, quoquo modo colere. At mcx quidem temeritati hoc accedat , quod leuioris opera^ hos ti- bi dicarim Libellos. Nota ego mihi nunc patroci- nia prasfumpta nuncupatione exoro: &: plurimum intereft , fortiatur aliquis ludicem , an eligat: nam- que & tu meas aliquando efle aliquid putafti nu- gas. lullu &: aufpiciis tuis lucubrationum mea- mm primitias dudum confecraui , & tux mfcri- pfi Magnitudmi . Quid mirum ? tux erant , & tui potius inuentum cgregij in omnes virtutes ftudij , quam ingenij mei partus : at qualemcum- que meus labor efformauit fetum , obftetricante liberalitate tua felici puerperio in Ixtam effudi lucem. Quid inde ? vt tuus ( plane &: eram ) ip- fe manerem . audafter hoc dico . fed grati animi fcelus pronam impetrabit veniam, &: ipsa fe pia- culi deuota temeritate expiabit . Cuius autem ar- bor. 1 bor, ciufdem &: poma. ErgoSc fecundx feturx tui c]uoque iuris erunt , erunt &: omnia . Ad te vltro profugit agreftis Minerua mea. Si cum vrbana & aulica fuit , deliciaretur oleis ; nunc filuatica & montana facram arborem non lin- quet : amabit potius , qua^ret . Prxftabat Attica Mmerua. prxftat Bsetica oliua : non hxc confe- crata Dex , fed Dea illi. Attica Mmerua facra efl: Bxticx oliux, latiffimos profundenti ramos, noua recreanti Lycea . Te aufpice (magnificum hoc , id eft , tuum ; pxnc putem animi tui celfitudine dignum opus , cui xternum gratulabimur) Athe- nis Madntum tranflata Minerua eft , non olea . Noftra frondofior, fecundior, facratior, in quam (hanc ignorauit metamorphofm Nafo) ipfa tranf- f ormata eft Pallas . Anne aufus erit xquons pa- Tens intrudere Hifpanis prifcum litigium , an e- quus Bxticus , an olea Bxtica excellat ? Si de fru6lu hs eft , ius dlClt arblter : B^ticaqmdemcvher- rlmas mejfcs intcv olccts mctit ; non fdift in Bdtic^ mmor ^r- bor. Pudeat Perficum Regem opulentx fux ^latani , & inuideat Hifpano oliuam ; non fibi, ed Principi fuo feraciilimam . In multis vicifti maximomm Imperatorum Achatas 5 m hoc ne- mo te. nec facile pnfci Annales etiam exoptimis pares racemabunt. Scilicet non qux tua, fed qux tui Pnncipis, indefefsa fide quxfifti : vtique m- ftar Theflali olex fibi fterilis & nudx, vt Regias * 3 tota tota fecundaretur in baccas. Mafte hac fruaa- lis fidei glona. Et quia plures taceo tuarum virtu- tumlaudes, ignofcevnam mdicaffe. nectibihoc vnovidear iniurius,qui mihi violentus fum mul- tis . Scio hanc maximam tuis laudibus adiecifle, eas odifle. Iniuftus in hoc nobis es ; nec mirum fi aliquando nos tuo fimus pudori iniuri] . multa nunc iUi do , imo omnia , dum nuUa tibi . At quamuis m tuam. peccem modeftiam , quale pia- culum ent , fi vnus muflitem quod plures to- nant ? Sub te non merces fl:udiorum modo , fed orsemia funt . Aufonise o\cx honorem Romana Maieftas magnum prxbuit, turmas equitumldi- bus luliis ex ea coronando ; item triumphis ouan- tes. Athenac quoque viilores olea fua coronabant. Nofl;ra quoque tota coronaria efl; Mmerualibus: ni fallor, ficut ramofavitis, Iufl:ino tefl:e, prodi-* gium Perfis fuit Afiatici Imperij . Frondofam oleam fufpicio,magnumpollicitamRegnum eru- ditis . Nullam feliciorem frondem Phyfiologia mea miratur ; &: reuocat arborea comitia , cum plantarum Regnum ad vitem detulere : id in oli- uam conferunt recentis orbis plantas. Interpre- tem natura^coepto agere , & olea^ miranda narro. Non olim tales oliuas . Si Hefiodo & Theophra- fl:o manet fides , correila efl: &: mutata iam hu- ius plantx natura . Lenta olim , ingrata , ficut pal- ma,fatori ; fru6lum nullus , qui feuit, percepit: nulla nulld in Hifpania . At hodie nullibi prxftantior: optima Hifpanum folum gaudet olea ; in deliciis eft , liberalis iam , grata, propera frudu , vtiliflima, &: vber vigiliarum annona. Ad exemplar fcilicet tui emendauit fe natura , & (cnior fe compfit or- bis. Atque vt nouus g^que de te mereatur, iu^ nioris mundi fe tibi fiftunt naturgc : & ego exile mei animi monumentum , fupplex oro, ne de tuis tholis refigas. Vale, non oleaceos modo fed Phoe- nicios annos . ExcELLENTlv£ TV^ dcmtm fcYum loannes Eufebius Nierembergius. * 4 S V M- tota fecundaretur in baccas. Ma6le hac fru^a- lis fidei gloria. Et quia plures taceo tuarum virtu- tum laudes , ignofce vnam mdicaffe. nec tibi hoc vno videar iniurius^qui mihi violentus fum mul- tis . Scio hanc maximam tuis laudibus adiecilTe, eas odiffe. Iniuftus in hoc nobis es ; nec mirum fi aliquando nos tuo fimus pudori miurij . multa nunc illi do , imo omnia , dum nulla tibi . At quamuis in tuam peccem modefliam , quale pia- culum ent , fi vnus mullitem quod plures to- nant? Sub te non merces ftudiorum modo, fed orxmia funt . Aufonix oleac honorem Romana Maieftas magnum prxbuit, turmas equitumldi- bus luliis ex ea coronando ; item triumphis ouan- tes. Athenx quoque vi^tores olea fua coronabant. Noftra quoque tota coronaria efl: Minerualibus: m fallor, ficut ramofavitis, luftino tefte, prodi-* gium Perfis fuit Afiatici Imperij . Frondofam oleam fufpicio,magnumpollicitamRegnum eru- ditis . Nullam feliciorem frondem Phyfiologia mea miratur ; & reuocat arborea comitia , cum plantarum Regnum ad vitem detulere : id in oli- uam conferunt recentis orbis planta^. Interpre- tem naturas coepto agere , & o\qx miranda narro. Non olim tales oliux . Si Hefiodo & Theophra- ffco manet fides , corredta eft Sc mutata lam hu- ius plantx natura. Lenta olim , ingrata , ficut pal- ma , fatori ; frudlum nullus , qui feuit , percepit : nulla nulla in Hifpania . At hodie nullibi prxftantior: optima Hifpanum folum gaudet olea ; in deliciis eft , liberalis iam , grata, propera frudu , vtililTima, fic vber vigiliarum annona. Ad exemplar fcilicet tui emendauit fe natura , & (cnior fe compfit or- bis. Atque vt nouus a^que de te mereatur, iu- nioris mundi fe tibi fiftunt naturgc : Sc ego exile mci animi monumentum , fupplex oro, ne de tuis tholis refigas. Vale, non oleaceos modo fed Phoe- nicios annos . EXCELLENTI>£ TV^ dmotm fcYHm loannes Eufebius Nierembergius. * 4 S V M- SVMMA TOTIVS OPERIS. ISTORI.E NatvRtE Liber I. ^cUt prolego- menu6 cftj tvitcims dc dignitfttei n)tilit(tte ^ njohipate Fhilofophi^ npitHYpilvs, L I B. II. De fiih^mti^ (cr effentm mimpdis : <^hi pluYd (S^ nom (S^ cmiofct de cdoYi4^m natiiYPt . L I B. III. DegYPidii fenfitim fpih^mti^ : njhi mptlta Fhtlo- fophicpti notic ty;,^a, f^dv? oyJv-r^v ^ tQ ^^^/^y^, ^^. ammMus. <^'ep«c ; «e ^TgMei To auria foholes: vt ^ terrls nafcuntur adhuc illa , at primo draconi- hus.Scirnu-s enim (^ cornihus ceruorum adnafci hederam frequenter •, refert Ariftoteles s>- de Hiforia animalium, c. y. oriri^ cornum in ho- minum aurihusy oficulo intra ipfas elapfo , ex- perimurjoci vditatealto, animantium^ alio- rum. Animalcula imo animantihus procreariy . pediculoi , vermesjumhricos ^fuhtus citte^ qui pofeafe exerunt,rupta cute eaparte ^ lacera- ta, autporls erumpentia. Arhorihus adnafcifo- lent alia,qu£ alunturfuhfantia,fuccis,expen- fisq^ illius cuius funt exorta: quorum extat ex- emplumagaricum,fungijjnon minhs, mufcus dicitts , herh^ alia non pauca. Tejlatur expe- rientia communls , multa^^ virentia , inferta cmnia quA increfcunt truncofuppofito , in quo aluntur & vinunt. Spicas ada^as , vocatos furculos inditos intra fuppofitam arhorem cui inferuntur. Sues craftftmosgeneraremuresin natihus fcimus, ohefs nimis , cum loco moueri nequeunt , ignauos cr deftdes. Herba di^a draconis fanguis , hifce dehetur: eH ijs adnata. primo , qu£ fuccum reddit fimilem draconU fanguini. Hmc ^plurima aUa,tergorihm dra- conuminnafci, qua (jj-nafcerentur ventre ,fi attritu (^reptu terr^ non ahraderentur reptili animantis motu, confjicimus. Hinc tergorthus adnafcuntur illa, non ficco capiti autventri, quireptu heinfacrislibrisadmonemur,vtnon reti Fuit leo Barcinone , qui vt corrigerec kuis momenti lit ifta hiftoria ad eos iater* iram j tanto animo fe compreffit , vt fubito prctandos. cxanimaretur. Opudornofter, cum sefti- ment ferxvirtutem pretio vitsclConftantiae CAPVT XII. cffigies cozcacoauthluseft : eadem perftans fcde immobihs, inconcuifus yentis , quibus Medicimm docent ammalia* aduerfantibusvehementilfimarefiftitvi.Ad harccontinuo geftit volatu:nefcioanIa(I'e- A D alias fcientias &: artes quantum tur j cu m non quiefcat , qui vix inter mittif . JLjL prseftabit, vt eius iam vtilitatem difcas Necatfabilitasabeft. Vbi?rogabis. Interho- pro expiatione curiofitatis ? Taceo pecuar ftesetiam. NarratScaligcr, lupuinteroues, riam,rufticam,oeconomicam,ad qux iuua- leporem inter canes , fine noxa, fine metu mut; dicam adhuc,qu2E docemur.In multis verfatos. Ampliiis ipfe teftor cum plaufu, hominem rebus difcipulum animalium cum feftiuitate : in domo parentis mei vidi Herophilus dixit. Inuentum brutorum eft, kpufculum non tantum inter cancs fecu- autMedicinaomnis, aut pars. Relinquo, rum,(edl2tum, iocofum , &; ludibundum quantvi ponantinalimentis &: pharmacis. ipfos venaticoscanes mordentem. Apothecarij debent aui ibi clyfteris vfum: Quid moror? virtutum omniu theatrura cliirurgi hippopotamo phlebotomia. Cura naturainanimalibus pandit. Practer Ethi- grauem fefentit,recentesarundinum fcifTu- cen,reIiquasPhiIofophi2 moralis partescal- ras fpecuIatus,vbiacutiorem videt ftirpem, lent: Politica apicuIa:,Oeconomicen formi- imprimens corpus,vcnam in crure vulnerat? ca:,militaregrues. Tres Reipublicac formas ita profluuiofanguinisexonerat morbiduin inijfdem inuenies: inapibus Monarchiam, corpus, rurfus plagam hmo obducit. Debe- vnius regnum eft ; informicis Ariftocratia, mus &c alijs brutis multarum vfum herba- parcntprxftancioribus&:fenionbus;ingrui- rum &:lapidumfalutarium. Aquila:a:citen bus Democratiam, quibus popularis ell ci- petram, quae puerperis pro Lucina eft. Om- uilicas , &: communio curae. Nequid defit, nes medicic artis parces, &C pharmaceucicen, cyanus monafticen colic, cui minime &: diicccciccn, & chirurgiccn, dilcere 1 bruci^ — — yiffis omnU humantis potes. Cognitionem v(umque fimpliciura Uifalum uducif omne priftimm meml, nullaeft bellua qua: non habcat.Palumbes^ A 4 gra- • 8 lOANNIS EVSEBII NIERENBERGII graculi,merulae,ruperfluos humores expur- ficnias tantam cum incolis familiaritatelij gant,laurideguftaasfolijsjcolumb^&tur- contraxifTe , vtcum ijs pro argcntocollu- tures helxine. Canes &: feles, vt deijciant dant. Vbieos vicerint,vnatabernampetunc ventrem,quotiesnimiacolluuie fentiut op- bibendi caufsa,&: pretium numerantexlu- pletavi{cera,comeduntperfufarore grami- croparto. Nec Geometrix rudes hirundi- na. Vrfi&:apriex incommoda valetudine nes : fciuntfiguramcircularem capaciorem fe colligunt , iUi mandr^igoris, mox formi- &c cautiorem iuis calhulisjfepe per fegmen- cis^ ifl:i hedera. ta &: diametrum fcindunt. Hexagonos fuos Diaetam, alteram Medicina^ portionem, apes fabricanc per obcufosangulos : grues colunt lupi &:leones.Cum nimis fe fentiunt fe difponunt per acutos fiue curuilineos , cralTcfcere, abftinent carnibus. Inyniuer- fiue mixtos, fiue reclihncos. Si Aftrologiani fum alix beflix temperantcibo,quotiesfa- defideras, orygen vocauit iEgyptus feram, tisfadum eft fami. qu^Kca^lum fpeculatur , & ortum Sirijob- Chirurgicen, tertiam Medicx difciplin^e fetuat. Diuinationem vnde expedabis? a partem,elephantes docti funt.Tela abfque regiifne animalibus,aquila,leone,delphine.> periculo,&:neruorum conuulfioneautcon- etiamin viHfllmiseft. Mofcuh pr.-Efi.gi rui- tradionc, eximunt, &:a fe,&: a focijS; alocs turaz domus , prxmigrant. Perlpediua: & deinde lacrymas vulneribus inftillant , vt fciagraphi^calliditateinuifum miluumgal- Philoftratustradit. Cerui didkamo pellunt lina videt , &c foboli prouidet , ex vmbra fagittas. Ciconix vulneri per pugnam acce- hoftem coniedata. pco cunilam apponunt. Vfum artis qua:- Ad fellularias &c mechanicas facultates ftuofumocumathgratisexerccnt, adimita- venio. Textoriam &: venatoriam aranejc tionem aliquando Hippocratis,aut acmula- exercent , bombyces lanifrcium , fimiz ad tionem. Tantascharitatisfunt , vt quosvi- ^mulationem fartoriam. Architedurjc in- dent fui generis cazfos fagitta , aut alio telo, uentrices hirundmcs feruntur : ligna in pri- quantam polfunt opem terant , &: admotis miscrafla &c fohda fundamenti locoiaciunr, plagx arborum folijs , fanguinem iiftunt, fuperftruunt molliores virgulas &: paieas: 6c curanc. quando coenum, quo calas &: cxmenti loco vtuntur, non inueniunt, ad rruum aliquem aduolant,vbife mergitant, donec totx ma- CAPVT XIII. deant ; mox in puluere fe inuolutanc, donec T^merftrum artium exempla m ^^'^'"' i''''Tn'' ^"^"T ^'""""'^ ^"'J''^' . i , ^'^^^ 3 v"de a:dincent nidos , intercludanc amma,UbuS' nmas , fifluras murorum oblinant : orbicu- lari forma habitacula conftruunt ; norunc ENcycIopxdias quoque &: liberalium ar- aptioiem quadrata efle ad pullostuendos6i tium meminerimus. Grammaticendi- fouendos. Didiccre elephantes theatriceii fcunt elephantes : nouere pingere litceras, artem , fpedacula populo per funem fue- linguasintelligere frequencer,aliquandolo- runt . teftis nunc eftaula hxc Phihppica. qui; &: hoc non induftria humana,vt plitta- Capram funambulam vidimus. Machinas ci&pic£E. ijdem tnpudiadidicere,adfifl:u- Sc ingenia excogitauere conii , cum qua- lam faltare , choreas ducere. Cynocephali dam nocicia naturalrs magix. In Lybia, etiam muficam ,&:tibiasinflare, &: citha- ciim fitientes aquam interiorem videnc ram pulfare. Et ne tantum difcentes mufi- quam roftro attingete queant , calculos orc cam,fed docentesvideas; mementophilo- & vnguibus apportantes inferunt, defiden- meliE , inquaetiam pacdagogiam nofces. tibufqueinfundumpetrulis humor exfub- Suosinftituic pullos, accentuuobfeniatio- fidentium corporum occupatione alleua- nemdocet, vtvnopronuntientfpiritu, iam tus, fuperiorem replet vacuitatem. ifta fb- producant, iamcoiripiant,iam infleclant, lerti machinatione reficiuntur. Mirare hic minuant ; mox perfemitonos mutent, di- Phyficx eciam peritiam , vnum &: eum- ftinguantjdiuidantque in breuiflimos exilef- dem locum duo corpora non capere. Mira- quegarritus, adutum reddant vocem tre- re magicen natura: , leuia ferri furfum, mulam, invariolque transforment modos. qunndo grauia mittuntur deorfum . Par Si Democrito fides eft , huic auiculae Mufi- calliditas alijs cft. Canis qua:dam , abfenti- cam debemus , cum iniuria obferuationis bus coquis, lilices inolei lecythum tantilper Pythagoric9.Quid,(i memorem cencontla- iniccit , donec pro voto elambcret. toUu m ? lufcinia muta erit. Si mi2,quod mi- raberis , vfque ad periculum fidei Arithme- ticamnouerunt. Oculatisteftibus, Scccrtis ^ huntijs compercum eft , in Peruana tcgionc CA. HlStOKlJE MATVRyE LIB. i. 9 CAPVTXIV. CAPVTXV. ^mufecerint AriftoteUs, Mutnus, (^ De fide admirddinm natHra^ OppMnus conternplattonem animalium. CVriofiratis guftum,& fcicntix dignita- ,j. .„.,j. tem, ccrticudo ampliac : conlcienria raculaexcurrcc lartifrimacunoriras. Si enim vanitatis , frangitimpetum admiran- iucundum fuit, bucula^ ftatuam viderc fa- tis; & periculum violatau^loriratem dodri- dam Myronis manu,autequu Aglaiphon- nar.iUo etiam nomine,&: placidior litanatu- tisarte pi£tum;quantumobledauit,tot vir- r«c contcmplatio, & dignior, fidem oculo* tutum , tot artium , tot fapientia? diuin^ fi- rum lequitur. Nulla certior,nullacxped,t;or inuIachra,nonhumanainduftria , fed Dei opiniombus , nulla immunior ancipitibus manu &: ingenio, in naturas locata efle thea* ratiocinationibus. Qux de eius obiedo oc- tro. Quantum deledabantur Demoftratus, curruc,probabihores iunc &: pauciGr2S,quas Metrodorus&:Lconidespifcatione;Hippo- certifmnus obtutus dirimit , cu>us maius lytus, A61:x'on, Zephalus venacionc?Iucun- .niomentum cft inccrcodiiburfu.Securusar-^ diuseritjiineceftujiine fudore,iinemora,ii- biter eftconfpedus. Quantum iftc titulus ne pacientia , iine ilimptu venari tot anima- prxftet huic ipcculationi , cxcmplo expo- lia , eorum vcftigareingenia , afFedus, mo- ii^m . Vides quanta conturbatio Philoib- reSjCalliditaiem, temperantiam , fortitudi- phorum &: Mathematicorum iit circa cacli Jiem,iuftitiam;inibmma,venariDeuipilim, naturam, quonihil patcntius. Alij iblidos "" '• ' - ^ irc per omnes orbes putant, &: aliense ab elemcntari eilen- Terras^ , traBujcp^e maris , calum^ pro- ^^^ '• alij folidos vtique , fed ex aqua gclatos: fundum. ■> alijcx alia materiadeniatos , communi ta- Ariftoteli nulla iucundior naturae auc artis nicn,&:minimeexcellentiori: alij (legi iic alicuius cognitio fuit, quam ifta animalium opinantes ) fpongioik ccdentiiquc iiibitan- difquiiitio. Quantam in hac voluptatenl t>^j fed digeftos pq^f fuas integrasfphscras, perceperit , ipie prxdicat in Volumine de contrahi &: extendi habiles j quibus tamen Partibus animaUum. iiEHanus pluris fecit iniint vereiidera ; iic putant eripi plurimis hanc notitiam,quam aulam,quam diuitias^ difhcultatibus , quas patitur cjelorum duri- quam aucloritacem popularem. Renuntia- tas: alij clegantius (forcaireplauiibilius,non uit, quod maximum eft , auaritise: omnes pra:occupato iudicio , atquc confentancd Ipcs , quas tanti facimus , pro ifta voluptate aliquibus fanctis Pacribus j&: multis diligcn- commutauit. HocconcluditconfilioCom- tibus Philofophis) punirimx^tcnuiiTim^ &: ittentarios fuos : CMihi anferum (^ gruum peruix credunt eile materias , pr<^cipitibus fnigratianes noui^e^ ^ draconum naturas ,(^ ftelhs cedcntis , vtiftc aer volucnbus. Ifta reltqua hoc Volumine comprehendere^^volupe controuerfia a:ternacrit: nemocxlum pro- eU i copiojis (^ locupletibus hominum annu- xime vidit , nemo vidcbit, nemo potent vi- Tnerari^ ^ ex illorum ordine cenferi^non libet. cino afpcdu rem definire. Ita Itandum eft Non tam miror^delcdaiTe ifelianum prac indicijs externis ,ob penuriamcontingcntis omnibusdiuitijs iftam fpeculationem ani- euidentisc.Inanimaliumcamen narracione, inacac fubftancix , quam Ariftocelem prx hcecaliquavulgus concrouerfaintruferic ar- omnibus fpeculationibus iiiis, & vtrumque bitro fenfui , paremus non opimoni popula- prx=omnibus dodrinis. lUe hberalior , non ri,non opinationi. Ia6tatur, An phocnix illo foliim iucundiorcm putauit , fed gloriofio- ingenio quo narratur, verc fit in ceniii natu- rem. Credesfupcrbirc, cum ait: C)upd fde lae. Turbafemper fauit,artifex fabularum, rtumero hominum natur/e Jludioforum , inter Doctores dubitarunt. Ratio probabilis rcfi-^ quos cjr Poetxfunt ernditi,(-r Phiiofophi i/jge- ftit non leuibus fundamentis cx penu ipfius mofty (^ alij friptores rerum experientia cla- naturce.In hac litc noftcr obtutus adigcndus ri^etiamipfe 'vnns efe cupio & enitor , mttlto fequefter : qui fi alitcm vnicum in vniucrfo fane honesiiorc loco,^ dignttate maiori,quam vidiiTet ex cinere iuo rccrean contra omnem pro illorum conflio ^futurumme confdo. Op- rationem , & repugnantix ipeciem , extem- pianotantopere placuere Commentationes plo aiTcntircmus. Maiora miracula naturas fujE de animahbus &: pifcibus , vt litteris au- crcdimus , &: iunt : at quia impoifibilc eit, rejs omnes veriiis conicriberec : tancopcre omnia, quasin vniuerliDpatenr,vnipatuific, placucrc alijs,vt dediilent,vnde fic fcribcret ciim eiusomncs partes nondum vidcrimus cuminiunaauaiitiiE , quod vltra i£lianum (cratcnim neccilccundosicrutaripriusan- mirere,eciani aliense. gulosorbis, vt aiTeucrctur vnica ifta auis) quiaetiam funus illud vitalc,&: ca:rimcniam moo ^ 10 lOANNIS EVSEBII NIERENBERGII moricndinemohadenusvidit , nemo fide dignus narrauic vidiflequod VLderipoflec, " CAPVT XVI. crcdendumnonefl. Ecii nuUa racio contra ... , • eflec , facis iam damnauic fenfus , quod tie- Admiratio non debet obftare reritau mini comparec. m ejfeSitbui naturje. Noii minus improbabile,non miniis in- credibile ex fe eft , aliam auem , non poft T T^c eciam concra incredulos iniece- quingencos annosjied quocannis mori &: re- XTlnm , qui afieuerancibus magna, auc uiuifcere , & tamen credimus , quia viliun miracula,auc prodigia natura;, ncgancperci- efl:.Neque miniis mfolenti & miranda mor- nacicer fidcm,& eos qui fcriptis mandarunc, te &: natiuitacc noitzicziltotlus auicula non vanicacis inflmulant. Non tam magna enar- diuciusviuit, quam fiores quarumdamher- rari continget , quam func , quam credis, barum,quarum velcicur melliginediis mar- quam probafti multarum narr^tionum, centibus, ad pinus aut alias proceras arbores quas in Horo, Plinio &: i£liano fabulas pu- aduolat,quibusaflSxa roftrOjappendicur cir- tarunr,euentus,reftaurauit audoritatem aut citer femeftre , donec deiiderat^ herbx re- ijldem oftenfls , aut fimilibus , aut maiori- flaurancur^quibusflorencibusreuiuifcic. A- bus.NugasputabatRoma,qu^ deelephan- informicarumfemitiSjCaudafupervencrem ^,d di Deo demonflntur ex rnmrn ^^^^^ ^ j ^^ prottnsa.^u^e cruftata & rigens amfnauiifn, eftj venter tamen longiufculis& tenui(fimis veftitus pilis , incommodam viam formicis DEfiderabis fortaffe aliquid fenfu non prasftat,quare per caudam procedentes, re- lamcertius, fed (ublimius ,nec intuitu, daincidunc in iniidias, Sicibum deludenti fed dempnftrationem , ad notitiajhuius de- hofti vltro miniftranc.Quid folercius,quani •cus. Certe,cuminiunaMathematicarum ita qu^rere prxdam , vtab ipsaquxratur? fcientiarij, excellentiores hic demonftratio- Quid follicitius,quam fummo otio , quam nes inuenio, no miniis cercas,nobiliores,vti- quiefcendo parare vidu ? Quanta alijs anu liores.Non concludit,omne trianguli maio- raahbus calliditas ad prouentus vicx,ad pro- rem angulu maiori laterifubtedi:non, trian- pulfanda pericula, ad medicandos morbos, guli internosangulosduobusredis adi^qua- adeducandos foetus^ Adijce,qu6d ha:c do- ri:non,ifofcelium trianguloru,<^uiadba(iin da nafcanturfupra humanam felicitatem, funt,angulosinterfee(rea:quales:non,ajqui- nos (ine longa difciplina rudiifimi (imus. angulorumtrianguloru proportionalia cffc Quisdocuitleporem timerecanem,&non latera: non, circulum quadrato pariari : non ceruum, cum deformior (it? Quis pullum tocumaflumit maiuselfefua parte. A(fumit timere miluum,& nonpauonem,cumma- minima,concluditidquodtotumeft.Con- ior(it? Quisceruumadr^onuit, plus valere cludit Deum efTe, magimme(le,potentem, leuitate qua viribus? Quis leonemad vfum fapientem, optimum,in fumma prouidum. vnguium inftituit , equum calcium ; vt ille Oinnocenti(limam,6 felicem curioiitatem fuga(ibiconfulat,iftiarmis,cum maioraar- nofcendi Deum • Hic palfim occurfabic mamenca (inccornua? Si fapis,non cafu ica immutabilis, hic patet inuiiibilis , hic pro- fieridices. Bonafus inutilibus pugna: corni- kjnulgatur arcanus. Quis,ii ftatuam ligneam bus multiplici in fe flexu recurrentibus , vt ^aut ligillaria mouen vidcret , & (imulare offenfionenon vulneret,nouit, prsefidium, luimanosgeftus,non ftatimdicerct, huma- quodfronsnegauit,aluum dedi(fe.Cum fu- na aliquaarte & vi latente" moueri ? Quis ga (ibi confulit , proluuie citi ventris fimuni rationales, imm6 fupra rationem, &:con(i- egerit per longitudinem trium iugeru,cuius lium, & naturam humanam, ratione ca- ardens contad:us exurit infequentcs ignis rentium aclionescont^mplatus, non coUi- inftar. Qu^is aiotochtlo dixit (cuiusnupcr gct, aliquam fuperrationalem &: fupernatu- mentio admirabilis fuit) vires &: arma vali- ralem vim exagitare? dioraeffe^proieclum fui,atque dcfcnfiua armapo(feoft'enfiuareddcrc ? Cruftatis &: duris laminis inftrudum hoc animal,cum opprimitur,colligitfe inglobum,atquc ira- petu IZ lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII pecu fe Gonijciens , venatoris pedus valida mortaleserimus, fi mudocrucifixione mor^ concuffione dorli duriUimijVelut laxo pro- tui. At,qux maior fapientia^quam quje vin^ icclo Gontundit , comprefToque exanimat cit fata ? quas artem repent comra mortem fpiritu. Qux viribusdeftituuntur, folaarte nuUiusillufamaftutia r Calliditasilliusaui- noueruncdefendi. Quidfagaciuscalliditate culjepoftuma eft; praEnolcit fe rediuibam perdicis, qux elufura confpectum aucupis, fore reuertente anno : fcit interim lecurum in fulco refupina fe operit gleba pedibus ap- adornare fepulchrum in pinorum cacumi- prehensa. lUud maxune mirandum,imbe- ne,contextum denfo frutice, vbimtegra ma- cilliora fagaciora efle, aut cautiora. Sspe ti- neat fine condimento, vbi beftiac non inue- mor vel ars vires compenfat.Iftud iure Salo- niant , vbi volucres carniuorje non videanr, mon Prou. 505x4. miratusdixit ; ^uatufff vbiabfconditam mortemleruer, inquafer- fiif2t mmma terra , (^ ipfa funt fapientiora uatur fua abfcondita vita. fapientibui. Tormics. popultts infrmtis , c^ui fraparat in mefe cibumfibi. LepufculftSyplebs PAPVT VTV inualida^qm collocatinpetrticubUe fuum.Re- gem locuHa non habet , & egreditur vniuerft q)c Jirticitird animalmr». per turmasfuas.Stellio mambus nititur^^mo- ratur in &dibu6 Kegis. In minimis maxima ^I ftruduram animalium,eorum munijs func quae miremur. AltedehumiUbusTer- ^3aptiflimam & accommodaiin,attendas; tulHanus dicitUb. 1. aduerfus Marcionem, fupremum,potentilIimu,&: fapientiirimum Q.\-i).Ad humilia defciam. Fnus^opinor,defe- artificem agnofces,qui potuit quidquid vo- pibf^s flofculu^s^non dico de pratis; una cuiujli- luit,&: voluit fummo coniiUo. Quid poterac bet maris conchula, nondicode Rubro; 'vnate- exoptare pifcisadnatandum,auisadvolan- traonis pennula.taceo de pauoy fordidum artifi- dum, ceruus adcurrendiim , leo ad dilace- cem pronuntiabit tibi Creatorem ? At citm c^ randum,quod non habeant pra^ftantius vo- animaiia irrides minutioraj qu^ maximm ar- tis.^* Suo quodque animal donauit amidu tifex de indufiria ingenijs aut viribiis amplia- opportuno naturse. Volucres alleuiauit plu- iiityfic magnitudinem in mediocritate probari mis; pifces expediuit fquamis, ne plumis auc docens, quemadmodum virtutem in infrmita^ lana induti, grauarentur humore concepto. te^fecundiim ApoHolum. lmitare,fipoteSy apis Armenta,quia firie hoc periculo,protexit pi- adificia,formicxftabula, araned. retia,bomby- lis. Infirmiora teftis muniuic , cruftis arma- cis fiamina:fufiine,flpoteSy illas ipfas leBuli, uil,conchis vaUauit. Ad h±G,omnes ifta: ve-' & tegetis tuA beHias,cantharidis venena,mU' ftes & arma,coiEua vita^ funt: aut fi deteren- fcs. Ipicula, culicis (jr tubam & lancedm. ^ua- ,da & decidua, renouanda fme fartoris benc- lia erunt maiora , ciim tam modicis aut Utuaris ficio.Oranes pr^terea fpeda artus,pro cuiuf. aut Uderis, vtnec in modicis dejpicias creato- que indole &: mole fubtiUflime meditatos. rem ? De pulice iic Auguftinus ait Enarrac. Euidentiflime ftudiofam iftam moUtionem in Pfalm. 1 49. Attendat charitas vefira.c^uis diuinac fapienti^e oftendunt acitlus , 6«: anas dijpofuit membra puUcis ^ culicis, vt habeant variegaticapitis , quam Indi vocant yzta6l- ' crdinemfuum,habeantvitamfuam,-kaheant zon laiauhqui , quibus inclinatioeftnata- motum fuum ? Vnam befliolam breuem, minu- re,non incedere:ide6 ijs concefla funt admi- tifimam confldera , cfuam volueris. Si conflde- randae fabricae crura , aptiflima humori fu- res ordinem membrorH ipflus, (^ animationem perando , & ad nacacionis dumcaxat vfuin vitdqudmouetur^profefugitmortem, amat extremo adhxrentia corpori. Monftra illa • vitam , appetit voluptates , deuitat moleflias, iudicares , li ignorares appetitum aqua^. Di- exerit fenfus diuerfos , viget in motu congruo cito , vbinam putabis peccafle naturam , & flbi. Quis dedit aculeum culici quo fanguinem cum negligentia informe aut deforme aU- fng^t? ^udm tenais flflula efl qud forbet?£luis quid operatam? FortalTe infimillimo mon- diflofuit iflai c^is fecit ifla?Expauefcis in mi- ftris elephante?At fumma arte narem huiu^ ww^, /4«^4»?j:^««w.Reftituome fagacitati inertis afpedlu belluse machinata eft. Anilr ad tutelam vitas,ne miraculum naturae fup- mal hoc terreftre,&paluftre: fiepe cibosab primam. Hoitzitzikototlus exigua auis eft, humore petiturum erat ; at quia, quatenus fed incredibiU prouidentia moritur vidura. terreftre, refpirationem diu continereeft im- Proceras arbores qu2eiit,vbi quo poteft mo- potens, nec ab aqua recefllirum ftacim,pro- do crucifigitur. Sufpenditurenim &affigi- pternimiam molera jdonatur prolixapro- tur roftro pcrfemeftre,autieiuna, autmor- mufcide,vt merfum aquiseleuareadcon- tua , donec vitalis eiusrefloreat annona. In trahendum fpuitum poflct : veluti vrinato- ligno putat fe feliciter morituram , vndere- res inftrumento flatorio vfi funt , vt extrin- furrefturam.Documentum nobis eft,aftuce fecus fpiritum detraherenr,quamdiu in pro- moriendifaeculoinarborecruciSjVnde im- fundo fiderent . Quid fapieniius, quam quod HISTORIiE NATVR^ LIB* I. Ij ! tq-iod homini fapientia eft, belluas naturam ftulte : namque non tantum oportuit arma eiVei Quid elegantius, quam quod hommes fortia efte, fed longiora,vt fecurius &c a lon- velutinttrumentumdefiderant^idelephan- ge cedatuti Maximum periculum capitis d membrum efte ? Conueniunt fibi anima- maxime feruandi , pr^lldium humeroruni lium artus. Camelus prolixo gutture erigi- taurofuiflet. Annetamconfuhaopera fine tur,confentaneo procentati corporis, vt ad confiho fa6ta ? Summa fapientia digefta pafcua demitti pofTet : at ne deforme &c gra- funt, non a fe:^ nemo fui auaor eft , ergo ab ueonus eifet , fi par moh corporeae coUum ahqua fumma mente. eflet clephanti , loco iUius flexiUs &c carti- laginofa promufcis tribuitur , quas pro ma- C A P V T XX. nu & cahceefletcibum aut potum fumptu- ro. Omneanimalconftatarchiteduraap- Vrouidentia, Dei circa a.mmalia. Agituit- tiflimaindoh. Quotfuntintanta varietate ettam de ocotochli aftutid. conftrudiones membrorum, tot miracula funt examinanti caufas. Quotufquifque T)Oft animahum fabricam, adijce folh- non demirabitur compofitionem hacuat- JL citamdeipfiscuram. Singulafuiguftus zinifub vbera manticam ex ipsa habentis funt, fuae indolis. At cui dctccit annona? cutej vtprolemeditam ibi geftet &C mul- Quotannis renouantur nemora, agnvire- ceat vique ad quaternos 8i quinos catulos. rcutdiuertiflrmiisherbis,fruticibus,arbuftis, Meritoifta miramur, immerito , fi miniis fru£libus, ad quorumdam paftum,ahoruni minora. Diuinaarsxquahs eft : eamdem pharmacum,ahorumcxultationem. Lon- manum tot diuerfa opera oftendunr. Non gum hic narrarCj quant.i ccconomia,quan- minus admirandum eft , cur magnumca- ta copia , quotartibus parata fint finguhs puttaurushabeat , & paruum camelus in accidentiummorborum,"idiani, fa- maiori corpore , & orbis pifciculus nuUum ; mis dico, remedia. Memorabo ihud, vndc nam aut totuscaput eft, aut totus corpus. maxime &: ipfa diuina mens & ipfius cura Cur dentesetiam cornutoselephashabeat, noicitur, aftutiara &:charitatem ocotochli. & cephalus nuUos : curcenotzquuscoUum Necat ceruos , & ieiunus ipfe confcendic docile circumuoluatjVt immoto corpore in proceram pinum , inde intcnto vlulatu vndique profpiciat, & hysenie inflexile fit: conuocatepulatumahasferasminiisvalen- curinpedorecorgeftentterrcftria,&;afeUus tes &: innocentiores : h^ ftatim accurrunc marinus in ventre,& anguesin capite: cur, confcia^ tigni,acceptant conuiuiu: demum, cumrehqua habeantiUud dependente an- poftquam omnestatiatxfuntprsedaalicna, gulo,pifcibus fitinuerfum : cur equus foli- vltimusacceditefurusipfeocotochlus.Pefti- pes , &: bos fitfipes , &: elephas multifidus: fera ifta beftia eft , & iniquitfimi veneni -, at- cur aues in vniuerfum bipedes fint, quxdam que ne, fi prior libet cadauera, contaminet, quadf upedes, quacdam apodes , &: qua^dam & quos vult habere conuiuas necet, fuftinec diuerfipedes ? Caufac harum & aliarum di- interim famem. ita prouifum eft vnius feras uerfitatum fapientitfimas funr. Super om- charitatemultis, aut inualidis ,aut tardiori- niamirabiturcontemplator humansE con- busceruo. Adtutelamcuiulquc vita: quoc ftitutionis otfium, vertebrarum , ligamen- inftruxit modis, armis,robore, ccleritate,ti- lorum, neruorum, mufculorum, cartilagi- more, augurio, aftutia. Aducrfus periculaj num,vifcerum, venarum , arteriarumordi- totum iftum falutis apparaium vincentia, nem, necetfitatemjOflBcia, atque miran- admonitione publica prscftruxit. Boiunin- dam alchimias artem, ad conuertendum in go , inuincibilis veneni bcftia, admonet tin- carnemviuam hominis, carnempecorum tinnabulo fuoobuios. Priuatacfttantapdr- mortuam quavefcimur. Tum artificiofas niciesinfidijs , ne inftruda filentio peftis Icnfuum officinas , vt plus in oculo fit atrociiisdepopulflretur : itaineuitabilevirus cjuod mireris, quam in caelo : (cd ptasomni- fe ipfum publicatione fecit irritum. Apud bus fubtilitfimam vnionem fpiritus &: ma- Bengalcnfescft rabidiflimi &: implacabihs ^leria: , &: vim illam traducendi corporea fi- generis tigris : periequitur omnes tam con- mulachra feniuum in mentem . Omnia tumaciooio, vtnauigantesp^Enepcr triginta lam rotunda , tam quadrata fabricata funt, leucas infequatur , m obuia quarquc trux &C vt non fit quod adijcias , nec quod fub- atrocitfima. Adremcdiumpericuh,anteam- ducas. TuUiani fermonis gloriafuit,nihil bulonemhabettociumaliudanimal,quod addi poflc; Dcmofthcnici, nihil dcmi: plu- intcnto latratu fignificct vicinum malum. ra tamen illi demi, huic addi poiTent. Neu- Non itaquc tanta rerum prouifio ilne cura- trumadmittunt naturx opera. Voluit Mo- tore cft. O quantamcns humana capitpi-' musemendarc taurum ,&fub armosfigere gnoradiuinx mcmoria:, &: dilcctionis, at- cornua, vc validioraeflcnt. Improuidc, &: qucfoUicitudinisfuil curas emmamormje- B ticur^ ,t 14 lOANNfS EVSEBII NIEREMBERGII titur 5 ciim videat vulgus viuentium tam admirabiliviro,cupienci,cumlangueietpro^ rplendidc & fapicncer curari.neccantielibe- ftracaappeticione,el"um auicula-^cumquxli- ralitatis &: confilij decens putat neglexifTe ca non reperirctur,vlq6vemtadmanusper Regem , cuius manci^i*-fic curat ; oblicum feneftram ingrefta, ' fuiirecharilftmifilii , cum lic pro feruis vi- llUter^^illaqaater ferifiane cuhile ferer- gilauerit. Multispafleribusmehoresfumus. ranSy Ifta demonftracione ipfe nos Doininus glo- K^mbijt humanas ccena futura manus. rixarguiCj&docec, &:folatur, ciim Macth. Joiepho Anchietie aues adumbracolole a- (j,2j. ait: T^folIicitifitlianimtXfeHr^xquid dulaciE funt. Nouiego cuius prece res mi- manducetis :,neque corpori njeflro quid indua- randa nuper contigit, hoc nimirum anno mini.Nonneamma fbis efi quamefca,^^ cor- millelimo fexcenceiimo vigeiimoodauo.. ^tif flm quam veHimentum? Rejpicttevola- Duo ex noftns icer fecerunc : amilit alcet tilia cdU , quoniam nonferunt^ neque metunt^ Breuiarium : voluit retro ire quaelitum 5 ve- nequecongregantin horrea : dr Pater vefer tuic fockis \ minime dicens^ amittendum. C£lejhs pafcit illa. Nbnne vos magis flurls cum ecce poft aliquot leucasoccurrit canis eJiis ilits? O quanto animas gaudio gellit, riciuiUudafterens.S.XauerioeffigjemChri- hxcaudienSjh^Ecvidens, adruborem no- fticrucifixijquamin marefedandum mife-' ftrum.'Scoicusahquis line huius fideitaex- rat,cancerreftituit.Hoc decus hominiscon- fultat. Qu.ilquises,iniquus aEftim.atorforcis celebrauit Dauid Pfalmo 8 , 6, inquiens: humana^, cogita quanca nobis tiibueric Pa- (J^finmFii eumpaulo minus ab Angelis, glori^ rens nofter , quanto velociora aftequamur, & honore coronasii eurn , & conjiitHiJit eum quam nihil non mortale iit fubidu noftro juferoperamantmm tuarum. Omnia fubiectjli pofitum. Tot virtutes accepiraus, toc artes: Jub pedtbtts eitts,ouesc^boues "vniuerfasjnfw animu m denique , Qui nihii non eodem quo per c^pecora campi -, volucres c^li , (^ pifces incendit momento peruium eft , iideribus ^^.•tm.Narraui folum aliqua animahum ob- velociorem , quorum poft multa fa-culafu- fequia erga nonnuUos iandiftimos viros turos curlus antecedic . Ita bene aiftima- noftr^ Societatis j immenfum eflec ii ahos ta nacurx indulgentia , confitearis necefTe memorarem. eft, in delicijs te illi fuifle. Ita eft , charifli- mos nos habuerunt Dj) imraortales , ha- CAPVT XXII bentque. ^uomodo ex rebtts mtura.hhiis philofo^ CAPVT XXI. phcmdum ft dc diuims. VromdentiA circa hommes pcr TScis itaque demonftrationibus elicitur, ammaha. jlnontancum quod Deus iit , fcd quiintus iit j &;quddpotentifIimus, & fapiens, & AD hxc proximecognofcimusexipfis optimus. Quemadmoduiummo Phydias brutisprouidentiamerga nos,cumtoc artificiovukumfuum infixit Mineru3E,vE videamusiubfldio vit:eferuireiumenta,ar- priusdiflbluendumefreccotum Diuxflmu- menta,greges, colendo cerram , portando lachrumjquam aui5loris deleri pofTeteffi- onera, iuftentando vicam , procegendo cor- gies ; ita diuina mens nocam aliquam fui in pus ; alia valecudmi, quocquot medicinalia omni nacurafubtiliiTimeimprefTit.Periti pi- i"unt;aliadelicijs,alia exemplo,alia focietaci, dores ita ducunt extremas line.is , vt vltra alia cuftodi£E,omnia admirationi.Iam hinc aham innuant form^parcem.Eodem modo cciam xftimadignicatem tuam dignatione excellenciores & fupremasnaturasdemiror diuina , & quantus fis , cognofce e fummis artefactas , vc vlcra fe aliam excellenciam , ilhs quae dedit. Adominationeanimahum, aliam natura iiiperiorem naturam promit- commendatam video ab ipfo Deo maiefta- tant. Non per fe vuk natura videri; fed in fe, tem homirys , quem illis dominari voluit: autex fe audorem ad tancum theanum cuius fidem & in communibus ofiicijs ex- per tocfpedaculaintroducit.Contemplator perimur, & in raris ahquando obfequi)s mi- nacurce hoc primum inilla videat, alio nos ramur,cum maxime eximia virtus reuo- remitcere , &:quafigeftu & digito innuere cauitpriftinam reuerenciam. Quiddomi- femaiora.Hoc primum uiilla pl .cear,quod nantius homine , cuius gratia mori vltro noIitinfeplacere.Quodornatius, quodar- qu^rant famulancia animalia,non minori tificioiiusin rebuseft, eft iftaindicacio Nu- quam Erycinas hoftiie obfequio. Pifces con- minis. Cur, quiadrairaturnacuram , non ftiteruntfine humorisimpedimcnco,vt di- fpcctabit admirabiiius ? In)peritorum eft, uini viri Andrea^ Ouiedi palato feruirent. decincninminoribu5&: paruis. Ciim Apel- Pecro Canifio , iandimonia Sc erudicione les profpci^ui populari fuas tabulas obijce- rcr. HISTORIi£ NATVR^ LIB. L 15 iret ,plebsoptimos colores mirabatur , ve- ftiores inteJligunt. Prima Dci Scriptu- ftimentorum fpeciem , calccorum elcgnn-^ ra^ natura ell: toc litteris, ieu verbis , li- ciam,&: quidquid primus afpectus dabat: ue potius fententijs conftatj quot formac ac periti nutum aliquem viuidum , auc ^unc . Parumerit, & ineruditi Phydologi, iignificationem aftedus. Itain pulcherri^ iHas nudas fpedlare , fenfii fuo vacuas , niis naturae cabuUs imperici primam tan- & line fignificatione. Ad h^EC lucundior ciim fpecicm ofculantur , pcritiores non iite philofophandi modus ell : licutiucun- Diii reconditum &: arcanum geltum il- dius cilXedori, ii intcUigac , quam ii. )e- lum, & fignificationem , qua tacite Nu- gat percgrinam 6l ignotamhnguam. Ad- men iniinuat. Ceterum licet in vniuer- ijce,qu6d ad iplius natura: cognitionem, lum omnianaturaeopcra , Argumenta di- iuuat . Vclut cnim qui inteUigunt quaile-,^ uinitatis iinc ; func eciam ciara dium*E gunc, melius,&:expedimjs,&:veriusiegunt; mentis lenigmata , amentcs naturas. In iic quicognoicit lignificationem 6«: fenllini lioc caraen atrio animata fubilantia non natura: , mehus de ipsa iudicabir. Multi iigna dumtaxat Dei locauic, fed figilla- Piiiloibphi ,'quia naturam coniideraruni: iia expreihus & viuidius , <\ux rationali- iinefuolignificato,ignoiatuntip(am,&: plu- bus geitibus arguunt ratipne iijperiorem ribus vituperandiserroribuspeccarlint. Vi- mencem . Quare ciim iit munus natura- <^erit Empedocles , qui tribuit plantis &: Jis Philofoplii ; vt non ita lili placeat na- brutis intellcdum ; &: Anilotelcs , qui xter- tuta, quin placeat quod natu^a:; oportec nam illam dixic j &: alij , qui ca(u taclam in hac prsecipua parte eiuidem iiaturx fe- prarfumpfcrunt: ridiculi, quitantum con- quiguftum , & per feras venari Deum. iihum foituna: donum putarunr. Prxterca,. Euftachius ccruum vcnatione inibcutus, iianc piarcipuam cxccptionem cuiiolitas inter cornua fcrje iimulaclirum Chriili obijccrcpotcri:, liunciblum(cicncia:tiui!uh> conipexic , ad immorcalis vicae pra:dam piasicriljic. Plura linefuo vfu difcerc , phis inuitantis. Non minus in iingulis anima-. ^uam ignorare eft, &: inanc, &: futile, &:, vc lium naturis cffigiem quamdam diuinita- niiliiplacer,iniullum. Quisautem mclior tis confpicere poilumus, cacitis ad fe cla- rerum vfus, quamcognoiccre Dcum , mi- monbus auocantis. Deus lancStoIob ma- ^ari, li.udare, continuis facijficaie hymnis, ieftatem fuam ex animalium proprietati- &in hoc mundano templo adorare? Qui bus arguit , cx prouiiione cerua; , lcsena?, expendit naturas cum interprctatione iLia, ibicum , onagri, rhinocerocis, itruthionis, toc^ymnos confecrabic Dco ; quoc for- equi , accipiciis , aquilx indole &c mo- ' niasdemiracur, coc laudum iacriiicijs ho- ribus oitcndit. Tres lunt diuinitatis l^- norificabic aut femel dic4m,fenfum, animal eji. Si iu/lttiaammal eft ,Ji fortitudoj eH plane non probahile. Plures enim habens f ceterA uirtutes : vtrum definunt dnimalia fenfm jeUmeltus^JteturhomoptmmagU opor- efe fitbinde , ae rurfm incipiunt , an femper teat, vt dicebat Carneades , cum omnibti^ qui Jitnt? Defnere vtrtutes non pofunt:er^mtl- funt Ijttinque fenjibtts , alios quoque plures ei ta animalia ,,imo innumerabilta in hoc ammo iribuere , vt pofit res plures apprehendere^ verjanttir. T^nfunt , inquit, multa : qttta ex non autem qtiinqtie auferre. Dicendum ejt er^ vno religata funt , (^partesvnitis ac membra go, Deum habere aliqttem gujlum,^ per eum funt. Talem ergo factem animi nobU proponi- apprehendere ea qu^ funt gtiJiabiUa: fed fi per TTitu , qualU eH hydrx , muita habentU capita, gufium apprehendit , etiam amarore afficitur quorum vnumqtiodque per fepugnet, per fe (jr dulcedine . Dulcedine autem (^ amarore noceat. Atqut nullum ex illU capitibus animal affeBt^, aliquibtis deleHabitur, & offendetttr. eJi fed animalts capitt:ceteriim ipfa vnumanp- C/fitquibus autem ojfenfns , erit etiam capax mai efi. T^emo in chim^ra ieonem efe antmal molefiia (jr mutationU in deterius. quodfi its dixit aut draconem:h£partes erant eitts:partes efi, in eum quoqtte cadit interittfs. C)uamobrem non funt animaiia. f funt dij , in eos radit interittts ^non funt ergo Deliriu m quoque Valentinianoru m , fe- diJ.Et fi efi quidem Detis,eH animai. Si efi ani- cula confticuentium animalia, maximi Ec- mai,fentit etiam ; animai enim u non animali clefiaftici auctores refutarunt, IrenseuSjTer- nonMiquo aiio differt , qttam eo quod eH fen- tullianus, Epiphanius. At folemnis*antiquo- tire. Si autemfentit,dr audit^c^ videt &odo- ru ni exiftimacio fuic, mundum anin^al tSc. ratur,(^ tangit. ^odfiita efi, funt quadam ita fere omnes probarunt prifci, nifi Demo- i» imo quoquefenfu qux ipfum fibi famiiiarl- crici & Epicuri fadio , qui inane &: atomos tateconiungunt & aiienant : vt in vifu qui- introduxerunt ; ijdem exanimem fecerunt dem , qu£ cum eo hthent fjmmetriam ac pro- mundum -, neque prouidcntia , fed natura, portionem, ^ non aiit»; in auditu autem vo^ bruca adminiftrari.Ac,qui prouidum Deum ces moduiatit ac numerofa , (^ non qux aiiter voluerunc, animal fecerunt, pro corpere ap- fe habent:fimiiiter autem tn alijs quoquefenfi. pendentes vniuerfum,cui ineffetj quodviui- htis. ^uodfiita efi,funt qujidam DeomoleHa: licaret &: regeret diuina mens , non aliter & fi funt aiiqua Deomoiefia , exifiitDeusin quam mens humana corpufculum fuum mutationeadidquodefideteritts ,quamobrem gubernat arcana pricfentique virtute. Pras- exifiit etiain interitu. Haclenus Empiricus. fentiamillam Numinis fmgulis rebus inti- mam ,fmeanimacione non capiebant. Hi CAPVTllI. diuinximmeniitatispriuilegium ignorantes aberrarunt. Si Deus aut mundus animal eft, An ArJgeliiplanta (^ dementa Jinf^ fenfu prxditus eft. Senfus ad externa eft: ammalia. prxcer mundum nihil eft. Pr*ecerea , non quod rebus iniic Deus , eas cum putes ani- TTaque licet fujfrema illa mens rebus in»^ mare ,aut effecorpusdiuinum. Anima: eft, Xm , non tamen animac diuinitate fua. cumcorpore & per corpus affici.Vulnerato Plato praeter communem animationem tuo brachio , concutitur anima tua , dolet, mundi mtroduxit quatuor genera immorta- gemitjalteratis fpiritibus corrupto fanguine, lium animalium:vnumc^leftium,hiscorpus exundanti bUi languet, Criftatur,deficit,im6 agglutinauit igneum &C rotundum; alcerum definit. Deus immutabihs eft, indemnis. volucre &aeri-vagum , tcrtium aquatile^ Turbentur maria,ca;lum parturiat fulmina, vltimum terrenum, terra ipfa vi^bitans. Ifta concuciancur vrbes, corrumpancuromnia ; difceptatjo,AhdaEmones&: Angelicorporei idem eft, vnus, fecurus. Adijce , ex diuina iinr, licet quondam vaUda &: frequens, iam pr*efentia,agitatione&gubernationcreruni antiquataeft. Puros fpiritus agnofcimus& tion fuaderi animationem ; nam nec anima credimus. Empedoclem mter delirantes ap- animas eft^nec fpiritus alio informatur: at cenfeo: nonfolum animalia plantas diiTe- Deusnon rniniis alliftit, non miniis intimus Tiiic , fcd intelledu eas exornauit. Fuerunc eft,non mmusgubernat,fuftinet,conferuat qui elementa etiam animata dixerunt , in immcdiate fpiritus & animas noftras, quam quibusOlympiodorus Platonicus;& Orige- corpora. non informat illas , ergo nec ifta. nesinfuper& iEgyptij per lexus diftinxe- Plura Empiricus cogit contra animationem runt. Aerem marem iudicaiunt,qua vehtus Dei. Omne enimanimai ex participatione Jen- eft; femina, qua nebulofus & iners.Aquam fts inte/ligitttr animai.St atitem fentittnt ^ama- virilem vocarunc mare,muliebrem omnem rore affictuntur^ dttlcedine -, non enim per aliam^nemdixerunt mafculum,quaardet aiium qutdem fenfttm apprehendunt fenfilia^ flamraa:& feminam , qua lucet innoxius taat HISTORIi£ NATVRifi LIB. IL 19 td£Hi. Tcrram fortiorem raarem appella- ueniesapud Nicephorumlib.i/.fusc Hifto- -runc,raxa,cautefque;femineurafexumpu- tix) adhuc libere dilpucarunt,dubicarunr- tarunt iftam partucientem fegetes,&: trada- S.Thomas ad fidetn non pcrtinerc fcriplit, bilem adculturam.Ac,quid mirum anima- nccimprobauit Aduerfusgcntilcs:benignus lia? &c rationalia diccrent , qusc deos adora- enim fuit Ariftoteli , cuius reucrcntia non- runc* Orpheusterram infarcijt Plutone &: nulla aut afTcruit, aut tolerauit.Forcaftis li Profcrpina viuificantibus , aquam Occano aliqua miniis ccrta cancus vir difreriiic ali- &:Techide ,aerem Ioue&: Iunone,ignem quando,culpa Anftocclcsfuicjfiue quiaipfe phanete& /Rirora. Vt taceam , quantum errauit, fiue quia intcrprctes e Grxco crra- illi licuifTec in fublimium animabus coniu- runt. Sub S.Thomae ftatim moricm,&'. pau- ganti Eribromum , Perichthonium , Am* 16 ante, Parifienfes in fuis Arcicuhs damn% phiecum , Sebafium , BafTareum , Tricceri- runt Ariftotclica: opinionis tuiores: nihilo- cum, Lyfium, Silenum, Bacchum,totidera minus fub noftrum fa:culum Paulus Ricius Pieridum fponfos. faftidiose difTeriiit, & afleriiit. Veriim qui- dam errores felicifnmi funt , quia quadam CAPVT IV cxcareuerentiaantiquicatiscoluntur: mul- tosfuftentatfuioriginis obliuio,hxc vetu- An Ct&U pnt ammalia, ftati debetur. Maximosaflercores ca^lorura animatio obtinuit , fcd pcccantes Philofo- CEterum Ariftoteles imis iftis , &C com- phicis prineipijs. Infpicianius aufpicia huius raixtis intra fphsErara iunarem natu- opinionis, inueniemus errorem: facis hoc ris, negauicfpiritumaliqueminefTe. Noluic refutationi , quid certum ex errore pra:fu- Vniuerfumperomnesfuaspartesanimatum, mes? Immoinuenicmuseirores , adde no- neque fenfu , neque mente , neque tatione ftras Fidci palam aduerfbs. Cxlos prifci ani- pra^ditum, neque a prouidentia tempera- matosftatucrunt,quia Deos putarunt, &: tum. Casleftibusquidem ha:c omnia adefle, ipfum fummum Dcum,magnum quoddam quodorbibus contineantur animatis,& ani^ animal .- contra Hebr*Ei Dcos crediderunt, malibus ; ordinem autem terreftribus per quiaanimatos. Deleuit lofias adolcntes in* accidens, non per fe , aut caufsa antegrefsa, ccnfum Soh , Lunje , duodecim fignis , Sc contingere. Plaufibilior ifta animatio caslo- omni militix cx\\ , quam antca Regcs &: If- rum fuit, quam omnes , Philofophi faltem, rael & luda adorauerunt , praefertim Ma* acceptarunt, nifi,vt nuper memini , aUquis nafles , dedicatione ararum in ipfo templo Epicurus, a4.1t Democritus; &: tenacius Aria- Dei. Vtriufque Rcgni exitium lila fuperfti- xagoras,qui quod malletexanimariqu^m tio meruit. Et apud leremiam placenta &: animarec£clos,eicontradicens occifus fuit,. hbaminaoblacafuncRegina: c^li,Lunaj pu- Theophraftusaucem Philofophinomc de- ta. Icaque &: filia & macer idololacriae hsc negauitneganticaelis animara. Hcbrasosin praEflimptio fuit. nec Chriftianis pepercit. eadem cxiftimatione cum Peripateticis &C Manichxiidem cum ethnicis &: Hebrxis Platonicis cenfuiflc , Calcidius adhuc eth- reputantes, eadem fuperfhtionc puniti fiinc. nicus fcribit.Cabaliftac linca fuam viridem, Ignari aurem Philofophi imraentitatis Dei, fiue vltima fuam Midah, fiue Chcter Elion, vbi prouidcntiam pofucrunt , animam diui- animam cxli credidcrunt , ficredimus Ar- nam addiderunt ; quafi incrs diuinitas finc changcIoBurgonoucnfi.PrimisEcclefiePa- mole fuiffet. Ariftoteles prazfcrtim aftutc tribus problema fuifle , Pamphilus Martyr confixit caclos accommodatiffimos menda- teftatur:nara &: Origcncs defcndit, Ambro- cio fuo de acterniratc mundi ; ideo &: incor- lius fequitur, Auguftinus aliquando dubicat, ruptibilcs dixit,& fublimisalicuius cflentiar, Hieronymusconftanternonhorruit.Tatia- &:credidit animaliaimmortalia . At cuius nusnonproptereanotatur.Plusquam quin- tandefuggeftio fueric, non modo error,fed gentis annis difccpcatum libcre , vfque ad fupcrftitio, autinfidclitas : qualem expcda- vniucrfalem Q^intam Synodum earum bisveritacem ? Ignoranciaimmenfitatisdi- quae Conftantinopoh coadaz funt , Sccun- uinac , & prjcfumptio a^ternitatis mundana?, dam Agapcti&: Iuftiniania:uOjqua:cenfura cxlos neceffarioanimatos&incorruptibilcs ita Ongeniftaspcrculit : Si (juUdtcit^cdluntj intro4pxerunt. Sorores ifta:opinioncs funr, C^ Solem.cj;' Lunam, cjr JieUas^ & aquoi qu£ mhil tamen vcrum aliqua vanitas cogic. De- fuprac^los ftint y animatas quafdam efe ^ inde ,veneracio qua^dam Peiipaccticie do« materialesvirtutes^anathemafit.c^2.va\x\s6c drinac,ca:lorumanimationem , parum ne- pridcm Ircnaius acque Epiphaniusidcm in ccffariam vifara , tranftulit ad afTiftentiam Marcofijs damnarint. Scholafbci tamcn Incclligcnciarum,incorrupcionem fuftcnca- ignari Conftancinopolicani Canonis (exci- uic. Iftud,quiafine vlloinconucnicncivide- dic cnim aConciIij cetero Volumine,fed in- batuti iUud, quia fine roagno , atque ctiam B 4 ^t 20 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERCill vt cutn honore defererecun In hac parte Ariftoteks. Mitiiis gubernacula caelorura C A P V T V* per hitclligentiasinterpretati funtjAlberius Magnus, aequiuocas permittens quafdam T^e motwne calorum. ani-nas ;& D.Thomas , vtiqueetiam Ma^ gnus,a(Iiftentes (ufficiens mentes. Au6lor "K "rEfcioquidcaurjri polfisjnifi ordincm hbri.de Caufis vtrafque coniugauit. Sed& iXlvniuerfi, vtfupenora pei interiorare- Traljunus &:formam motricem,&: Intelli- ganiur , &: connexionem luperioris &L imi gentiam alTiftentem. Mmor fane debeba- mundi.Vtique naiuraEfupenofesgubernenC tur reuerenrid opinioni tanta perfidia geni- inferiora,fed habeant interiora fuasnaturas. |^,ad cuiusafiertionem folus error impulit. Atquam egregiasdab»muscaElis,fiie conci- Ablegaro errore , animatio mentium ne- tare non elt, quod vel cakulus pendens ha- ceflaria ncn cft , quare nec aftiftentia. Da bebit ? Plane ex fe Eorpidam naturam Sc Deum prouidum , daimmenfum,& tolle ociofam largimur. Satis (iiperiora admioi^ aftris animam, exaequabis terraj , campisj ftrant,iftainfcnora dumcurant,dumcufto- on.nia ex acquo fine animatione diuinus vi- diunt iingulos hommes, dum cunferuanc gor agitabit. iingulas fpeaes reruin, de quo alibi d.flei ui. C^lum, (}> ferram , campfff^ li' Sausinhocconnexiomundorumconftabic (juentes, fenfibilis &:mtelledualis. Sin miniis,refpi- ' Lttcentemj^ globum LurfayTitaniajjAFha, cehominem:noduseft vniuerfaefubft.ntisc, . SftritHi tnttts altt, totam^ tnfufa fer artus nexus vtriufque mund^. Non opus s^lt anb- CMens agitat molem , (^ magno fe corfore mabus casleftibus , nec Inteiligent. js , vt finc mifcet. vicarix naturarumi f-d Imelbgennjs !"ol»sii Mifcet quidem , fed imiftixtus j fibi vtique vt prof jjiciani naturis , non vt lint ^ non vc fcquc fubiiftenSjnullacorporisafFecluscon- fuppleanr, fcd v. feiuenr,connneant. tagione,neccommercio. Anne Dco contra- Dices , tantam caelorum molem fine va- d:aeftLuna-cenus dominatio natur3C,qua lentiflimavi alicuius editifllmje & fuper- fua cuique rei committit officia propna? munduilis efli^mia^ citan non pollc. Ccn- Saxafinedudore, fine affiftente, lineani- trouerfumeftdec^lorum natura&excurlu. mante ipintu ,fciunt viam terrac , &: ipfam Demusniincc^losomnino^qualesterumur, quaerunt fineerroredilapfa. Quando ignis fohdiflimos, incorruptibks, & omci fua fublimeitengnorauit, etiam fiiie intellectu, mole &: pariecircummoucndos ^ nihil faci- aut infidente,aut comitante? FIu mina mare lius eflec moueri,nihil habilius ia^atui.Nam repeiunt fine pa^dagogo , praca flores pin- qui caclos incorrupcibiles pra£dicant,non di- guutjdiftinguunccolorcsjarborescirculant centgraues. Iftaqualitas rerura pereuntiuna poma &: frudus,ammaha migrationes funs & imarum el\. Si graucs Konfuiit,quid reii- diiponunt , aftutias moliuntur ; & tamcn fl^t propellenti?Atvbinullam videsrel.ften- amentia funtifta,illainanima. Tot miran- tiam,curingentes&pajnediuinasvirespr^- dainfcrior natura fine magiftro facit , cur paras.» Annecredes fatvgationem^ vbi nullus terris rudioies fingimus ca^los? O ignauiffi- labor cft?Labor non cft,vbi non eft difficul- inam molem,fi le verti nefcit,cum fciat api- tas: difficultas non eft , vbi nec renifus. Ad cula volare-etiam onerata,fciat laborare,or- ha:c, nulla pronior , nuUa facilior commo- dinare fauos,occupare nedare ! Cur, fi ter- tio,quam circularis , & corporis pcnduli & reftribus munia fiia & motus func nacura, volubilis. Non inuetiitur in fpatio eius cur- C2el's non erit ? Non. totum occuparunc fus, quod peruadenti refiftat; nam totum in- Deumcerreftria ,fupereft diuinitatis etiam teruallum corpus peruadens occupat, ncc in cjelos ipfos firie vicarioalio quam natura. extra it. Perinde fine impedimenro ,ac fi Quem conftituit alium fuper terram ?aut perinaneexcuneier, vbi motusfine magno quem pofuit fuper orbem quem fabricatus impulfu maximus erit , &: cioffimus libero eft?Nempe ex aecuo terrae caelique procura- campo.Adijce,qu6d hajc corpora circularia tionem agnouit Eliu. Anne non pareret di- fufpcnfa non conuoluuntur ijfdem penitus uinx potentiaz fpontanca volubilitas ca?li? lineis orbicubnbus; nec tam exade, vt om- fi paret , fi poteitficri, curnon fadumeft? nino &ad infallibilem amuffim in eodem Vnde colligimus contrarium ? Quid aliud fpatiogyrentur,quintancifper varient: qua* fuiflet, ficjeli vltro &: intimainclinatione propter verberatione circuuiflui acris mo- moucientur , tjuemadmodum omnisna- rantur,tum &: ipsa grauitarc lua. NuUum tura mouctur? iftorumobftaculum incxliseft: nonemm variantur,nec minimum c fui praelcriptionc fitus ; non grauitint. Quidcrgoobftat fa* cilitati motus ? Itaquc duplici capitc cacli con- HISTORI-/E NATVRiE LIB. IL 21 concicatio fine muka vi,{ine fatigatione erit; Concurrentibus enim oppofitis impulfibus, &:4uia fine impedimenco,&: quia finegra- fiec vt mocus ^iuerfiis fit,quam fiabalccru- uirate, id efi,finc incruifeco , nec excruileco cro folum, non quod duplexlta qui m naui reniiu. Quid teftat ? molesillaingens? Da dilabence progreditur , nonduplititer mo- duplo maiorem magnicudinem , non dico uetur , fed diuerse quam fi in lolido &: ari- fincgrauitate , fed cummmorequam for- do. Ve6lio nauis, 6c progrelfio hommis, micaefit. Da, noiidico in vacuo, fedinex- efficit vt diucrselocum acquirat, quam fi pedito: vna formica mouebit. Quid referc foliim vehcrecur , aut foluui progredereturj infinica moles fit, fi fine vUo pondere? Ad- fed re ipsa vnus tantum motus eft. Adijce, huc ampluis cenfeo,hcet exordio fui motus quod hcet contr.inas mociones,nifi oppofici extrinfeca excitatio cxleftibus neceflaria impetus nonagent. At vc impetum impri- fuiflet, atfemel incitatum primum mobile mat vnum coipus ahj , non (ufficit focietas irrequiete moueretur,vt pofletiam dormire &:vicinitas,ideftcontiguicas;fed impulfione, fuaillalntelhgentiajfundaefletofficio.Vi- fed occurfu eftopus. NuUa molesaltcram demus rocasahquasin pendulo, fi cancifper impcUere valer, quin fe etiam eodcm ver(us (emel concingas , diu iplas folas volui , hcet impellac , & lilo nonnihil pergac quo pelHc, grauefcanc,donecdomecgrauicasnacurahs Ergo pellens, vc impellac aheium, ledem impulfum. Acca:lcftem globum nullagra- mucaredebec, fiue tueri. Hoc ?ddidcnm uicas liftec,nulium in le unpedimencum ha- proptcr repercuffionem forcafle,cum paries bec , nulla ei repugnabic inclinacionacura:, cjelus reddit pilam:at pnma impulfio mini- Etenim nemo paffiua habihcatem &: prom- me eft,quin leipfuni impellens illorfum mu- ptitudinem motionis fidenbus negauit : cec. Quisautem dixir,ca"lum vltimum mu- qu.ire noninuenies caulam quietis, fi fcmel tareficum? Mucarec 6c mundus.Solum cir- dederis mocus. Pcipecua commocio enc, ii cularis mocio in eodem omnino fpacio con- ahquando. cedicur Iphxns. Ergo ciim nccefle fir, vt qui concitat impulfu luo ahum,mucetitem Ipa- C A P VT VI. tium,ca:lum extremumaliosnonimpelleti nonenimdifcedit vel tantiUum e fua (ede V^nfunt duo motuiin cxlts» in eodem immobile fpatio commotum.Ad- huc ex natura impuUionis iftud expediam. COntrarij cxlorum motus impoffibiles Omnis racio impulsiis incer coffora, con- videncur : ne iftud obcendas ad vanica- tencio locorum efb nemo impellic,quin oc- temc-nimarumcaeleftium ,aut necefficacem currac Pcnecracio impoffibihs moli, facit Inceliigenciarum. NuUum corpus fim^lex vcvalenciorinfirmioremiadec clocofuo,vc binas inocionesexcipic diuerfas ; aliud enim ipfaoccupec. Ergo fi vnum ca:lum pelhcal- eft , moueri aduobusimpulfibusconcrarijsj cerum,fedem alteriusappecic,auc parcem fe- ahud , perduosconcrarios mocus. Hoc cam dis. Ac vnumquodque concencum non ne- arduumeft, quamfimulin dudbus cfTe lo- gabisfua fede , ergoahjsnuUum infenfum cis. NuUumcorpus niti vnum locum para- eric, nullum inquiecabic aliud. Incommo- refibipoccft, nullum nifi in vno locoefTe. dum exemplum ladacur nauis inuehencis Mocus localis quid elt, nifi comparatio loci homines , & rota: conuoluentis formicam noui? Quare vt diftinguantur motus , loci infidentem:nam &: hicimpulfio eft,&: qujc- diftinguendifunt.NuUumcorpusfimul po- dam rixa locorum. Grauitat iiomo (uper tcit iiabere fimul diftinctos locos , ergo nec nauim, formica fuper rotam : imprimitho- diftindos motus. mo grauitate fua naui impulfum, nauis im- Dices, eiufdem loci diuerfas acquifitioncs pedit refiftentibus item aquis , &c tut.itur lo- pofTe efTe. Fateor, fi a diucrlis locis diicedat cum fuum,in ipfumque hominem etiam re- mobile:at vtdifcedatadiueifislocis, quod pellit. Hinc fit vt mutuo impetu &:rcnifu necefrarium el\ diuerfisconquifitionibus lo- coh*Etentibusconuehat hominem nauis. • ci, deberet fuifle m diuerfis. Hoc impoflibi- leeft.fuifleahquandofimulindiuerlislocis: CAPVT VII ergo impoffibiliseftduplexconfecuiio eiuf- dem loci. Vnde diftinguesiftas .icquifitio- Trimum mobile non poteji rapere nes, fiabvnoeodem loco proficilcaris in tnfcriores orbes. alium cumdemlocum. Cum ijfdem om- • nino terminis , a quo procefllt moles , &: m A T c^li non onerofi funt,non grauitanc quem acceffit, non pollunt motus diucrfi XjLvnumluper alterum , nonfe vicilfnn ellc. Bcneautem poteft idcm moiusa di- aucdeprimunr , aut expellunt ; ideo nuUa nerfiscauiisfieri, imocontrarijs. Tunc (o- (phasrarapaxaliarum cft. Fmge totjm cac- -Iiimhet, vtvnusmocus fit atccmperatior. lot um mQlcm quicuifle : annedices, vnum orbem 22" lOANNlS ^VSEBII NIEREMBERGII orbem grauitate intra aut fupra alterum? molitur diuinze mentis fpiritus. Ij autem A-nvnustuncimpelleret alium? Non affir- qui incuruantur coram Deo, qui portanc mabis. Ponito nauem conlirtentem : anne orbem apud lobum , coadiutores fuperbi dices 5 hominem incumbentem non eHTe funtiuxta Hebrjeos, nempeelatitumidique giiuem illi , nec depellere fuo pondere, ip^ homines; hi tandem incuruantur.jCum di- (amquenauimnon relifterehomini fuften- fperferit Deus fuperbos n>ente cordisfui:- tantem eius onus? Nequaquam , fi veUs iuxta Chaldxos , <«^/«/c Philofophia: accuracioris, ftra,corrumpendosciElos,fiadhuc incorru- niinuentium numerum caelorum re ipsa, ptibiles faciamus i MultiPhilofophi,num- quamuis dodrinsegratiacofingipollint plu- quamcorrumpendosputates, adhuc corru- rcs circuli.Noua ifta videbuntur.Sed videris ptibiles dixerunt. Deus nihil fruftra agit; cur an vera;nam nouaminirae funt,fed renoua- fabricaret orbes incorrUptibiles,fi corruptu* ta.nonaliafapientia antiquior , quam facra. ruserat?Quidmiraris,corruptibilese(re cx- Ad hasc , &: Pacribus multis U Philofophis Ios,&: non corrumpirLicet quide mirari,ad nonnullisfirmaca.Pluribus,opinor,difficul- hoc vtique fados. Hoc incer Dei mirabilia taribuslaboracnacurasconfideracio, quia fa- fandlo viro lob proponitur. Tu forfitan cum cras obferuaciones miniis curamus in Philo- eofabrkatu^ es cxlos, qui folidtpmi quafi are fophia,quam Ariftotelicasj &: quadam pro- fttfifunt.Scilicct hoc miratu dignu.Perinde teruia qu^rimus interpretamenta confpicuis fubtiliftimum , jetheracontinere integrum, Scripcurc verbis,ne interpretemur Ariftote- fecuru, ac fi folidiflTimus &C aereus foret. Po- lis obfcura. Quid clariiis &: f^piiis debuit di- teft Deus firmare tenuia:indc & fir mamenti ccre Scripcura,quam aquas fuper caslos efie? nomen caslis inditum,quia verbo &: potentia tumplurimiPatresiddi6i:anr,palamidcon- Dqi firmati. Nonvtique firmi ex fe funt, firmanc: nihilominiisquaEruturdiuerticula, fed firmati. Propterea Ifaias euaporati fumi & interprecaciones aliente a Scriptura &: ra- fimilicudinem cum firmicate coniungit. C^- lionc. AtquinumerucaElorumimpacienter lum^zk^tamquamfumtt^ frmatum efi. Hoc f erc Chryibftomus poft noticiam Scripcura- pado etia,qui cselos alioqui folidos &: duros rum fandarum. Pasne iratus ait Homil.^.in putant, hunc locu accipiunt; nifi qu6d,cuin Genefim : c^ igitur poHtantamdoBrinam fuae c^lorum denfitaci non quadrec,referanc jerret eos^qui exfuo capite loicfuiy & contradi- ad vcncos &:aerem. Maxime quoque confi- uinamScripturam muLtos c&losdicerQaudentl derandum eft ad tenuicatem c^lorum,raen- Nec mitior Theodoretus Qua^ft. ii.in Ge- cio fuas fabric^.per expanfionem &: extenfio- nefim inquit: K^dharere fahulis , foHfofi$a nem in facris defignataz Litteris , in Latinis diuini Sfiritus doBrina. fa:pe,in originalibus Hebraeis farpiiis. Ne ex propofito recedamus \ozOy\\\\idi fabricatm es CAPVT XIII calos,'m Hcbraicis ci\:,expandifH;&i iWud fufi, extenfi. Subtilitas &C extenuatio extenfione tAn calt corruvtibiles ftnt, confit,denfitas concraclione. Qu.od etiani feptuaginta 9ip» V T TI tiffimefratrem tadKisiudicantplcriquCj&r, velut geminos , neutrum fine focio reperiri. ^lupt fenfns tnfmt anmdibus. Et licet nemo fit,qui palam alteru m negaric cui alterutrum induKentjnon line probabi- ' Xordior iam demirari potentia Dei, iii li conieaione dirimeretur in fpongijs , quas »eoipfo,quodcommuneeftammahbus, in animalium cenfu Ariftoteles &: Plinius quantumdilbiiminet.Quot priuatoscenliis confcribunt: hx tadu pollebunt,non guftu. cx publico cerario diftribuit ? Omnia qui- nullum tamen eft tadione mutilum , quia dem fentiunt,non omnia omnibus fenfibus. ^en^us ifte communior eft, &: cetcrorum pa^- Quxdam foldm quatuor , qua:dam tribus, uimentum feu balis. qu^dam duobus, quxdam vnico. Nullibij quamhic,patentiusmonftratur,ipeciesefle CAPVT II t. ficutnumeros,&:afcefionesnatura!.Variato r j j numero fenfuum,variantur formx,&: furgic *^« ff^ gradus mediHS inter naturahs perfedio. Tadlus Iblum omnibus ammalat ^ Jiirpes, fiduseft: alij abfunt no paucis.Guftus quo- quefufpedus ; fortaflb aliquibus fe ncgat. TTaque gradus fentientis natura: ih fuos Talpavifucaret:efte6lu conceduntomnes, Xquoque diftributus eft grndulos. Quar* rionpotentia.At,cur,fivfumperpetu6dam- dam animalia pluribus &: prxftantionbus nauit naturajfacultate prodigeret ? In India ditata funt fenfibus,quxdam paucioribus &C tamcngenus taIparumduplex:orbu vnum, hebetioribusconteta.Scilicetpercontcxtum vt noftri; aliud oculatum: tucan ifte dicitur, natura afTurgit paulatim, &: fine faltu, veluc tametfi languenti hebes vifu , & (ub lucem cotinua proccdit trama,lcnto mitiquecon- irrito.Hoc ienfu pariter & auditu caret,qux fpatiatur tenore.Nullushiatuseft,nulIa fra- teftisincluduntur:jupcruacuiJSefletobtutus dio ,nulla difperfio formarum : inuiceni &:auditusi)S,qu^defidia&:tenebrisperpetui connexx func , velut anulus anulo. Aurea carcerisdamnantur.Dati hifenfilsadpreui- iftacatena compleditur vniuerfum. Ergo dendasiniurias,tuendumq-, corpus; fatishis quemadmodum inipib fcntientium gradu prouiluminnatis munimecis.Cumijsaccen- iuus proceflus eft , fui noduliinter fc funr, leo marinas vrticas,pulmones, lepores, pria- tum &: alius nexusqui copulet fentientem pos,fol(;s,ftellas,echinosmagnootiotorpen- naturamcum fpirituah jitaoportebatfibu- tes.De his duobus extremis & nonnuUis vr- lam efle intet plantas & fentietia. Iftud erir, ticis adhucdilquiri poflet, neintuitione pri- fi vere aliquid planta fit , &: verc fenciens: uemus:e loeo enim mouentur,verum cxco- quemadmodum homo nexus eft inter ani- rum more vagantur huc &c illuc improuido nialia &: Intelligentias,quia vere animal eft, incurfu.pr^terquam difledlio litem diremitk &:vereintelligit. Hxc fibulalhrpium cuni Inaquatihbusmul<5tavisus&:auditijseadcm fenfu,fpongia videturellcj quxcum planta- cft:quic^ci(unr,fiint&furdi.Nonitainter- rum forma fenfumtuetur. Rondeletius re- reftribus, potius vnius fenius difpendium al- ftitit palam Plinio adornanti (pongias (cnfu, tero reparatur. Talpx liquidiiis audiUnt. Anftotelem maion reuerentia coluit ; nihi- Quodimputataliquibal^nis,mutilasoculis lominiis intcrpretamento iUufit. Ego nec efle,non ita accidit:noneft peccatum natu- Rondeletio nec Plinio hxrebo , periecutus rxcxcitas illa, fcdgulx. Plurimas ignoran- fortaffe Ariftotelicam cenfuram circa (pon- tias appendices abdomenhabetjnimiapin- gias, quibusicnfumahqucmcxpcdia , duiu guedo (blet occludere oculos beftix , cui iilas mododidoinnaturarum confinio fta- indulgentiifima prouidentia pfxparauic pi- tuo. Non enim fcrefurauic Anftoteles:dixic (ciculum qui pr.xduccret illam,alioqui fpongias fentirc, allcgatione etiam commu- Ruu in rupes , amifo pife fodali^ nis fufl:ragi), &: conicctura experieniiaque id Bellna,fuUandas qui prAuitts edocet vndas, comprobanSinam vbi auullbrem fcnfcre, C 5 con- 30 lOANNIS EVSEBII N lEREM BE RG 1 1 contradas mulio diltLcilius abftrahuntur. Sedinfeliciiisadhixlaborauit idcrallori- idem laciunt flatu vrgente , &vndabundo delctiusin Ariftotelicacommcntaiione. In Ncptuno,ne(ede fuaexcidant.Alibitamen primis ait, non ex mente iba Anrtoteletii pronuntiatjOmninoplantisiimileselTe. lam fcripliflej Ipongias fentire ^fednarraffe alie- in {Imihtudmeifta difterentiam ahquam fa- num vulgiplacuum,cumadieccnc,^'/4////?/j tetutjin quo Rondeletium percuht:namque Mihi non eft dubium,Ariftotelem fentciv C mera^plantje effent , non diceret limiles tiam fuamtuhfle , &: confirmafle. Bis cia- plantis, fed plantas. Quercus non eft flmilis riflime pronuntiauit fentire fpongias, femel arbonbus, fed arbor : nihil amplius dicit dcindcfupponit. Qu6dautemaddiderit,a// quercusquam arbor; imo minus,dum fub <7/«;?/,nonadfententiara circa fpongiaruni illius flgnificatu penitus concluditur. Itaque fenfum refert, fcd ad alias narrationes, quic iuxta Ariftotelem aliquid amplius habent flbiomnesconftare jcqueccrto poflent. Pa- fpongi^quam ftirpes.quidnifl ienfum iiunc tens iftuderit ex primo Hiftorije, vbiait: ipfe faflus eft ? Ad hsec ipfe Ariftoteles ait, Aoji*? Sl 6 azrofj (^ «;^eiv tivu aiSTimv. ^ti/x&tov genus vniuerfum eorum quasteftaintegun- M, o-n ^AiTicJn^v ^^caya^ , av fjLYi ^'n^ lur, planta^flmileeiTe : atquisdicet plantas XciQ^m^ jix/ihotc > ^C ^^^- ^^^^ cft: yide^ ci^ty cii m guftent ? Dixit itaque cautius non tur quoque J^ongia altquo feufu efe prsdita^ plantas,fed flmiles illis,nimirum refpeclu Eias [ignum eU^ qubd di-fjictllime auellatur^ gradientium. Ita fpongiac , non planta^ om- mfi fenfim circum eam motus fat , vt aiunt. nino funt, led flmiles plantis, refpe«5lu edam Itaque Anftotelis ccnfura eft, ciiin diflicul- guftantium» ter, quemadmodum inquiuiit experti,auel- Rogas , Cur addidifTe , omninofimilcs? lanturfpongix, niflfenfimcornpianturilias Quia omnino carent guftu , quia omnino fentire: nec fuppofltanarratione,quara non aluntur plantarum ritu.Qu.6d autem agno- potuit refutarc, dubium ilh fuit,fenfu oina- uerit Ariftoteles diuerfas quodammodo a tas efle. Deinde in quinto libro eamdena plantis, contextus initij octaui Libri expo- refcribitieatentiamjnifl quod foriafle pun- nit: nam locutus de lento &: infenfibili pro- di ahcuius mutatio Rondeletium fefelleritj cefTunatur^abinanimisadanimatajdeinde non quidem Scaligerum ita vertentem: ad animaliaj excufata conflderatione de Sentire quoque eas hoc argumento deprehen- plantis, occupatur in fentientibus,quae mini- fum ferunt: namfi fefe auulfum iri prxfenfe* mura fenfum haberent , &: raaxima cogna- rinty contraht adeo , vt haud facile auferan^ tionem cum ftirpibus; inter qux in fpongias tur. Vbi illud ferunt non remittit ad ieu- incidit. Ceterumciim tantaiimilitudinem fum fpongiarum , fed ad argumentura agnofcat, palam a Plinio diiTidet, thbuente fenfus. quare fic videtur appinxiife, sv« Ipongijsexquifitiorem gulam:ah putat con- ^inff\ aii^mtv ,«''? <^aai. Atqui , vt omni chis,pifce,hmo. VterquefortaiTein Arifto- lcrupulo Rondeletium leuemus , ratum , telem peccauit : Rondeletius, quia negauit dubitationem etiam vulgi ab Ariftotele ad- tadum fpongijs j Plinius, quia indulfit gu- riioueri,du fubdit,y«/2/ qui de hoc dubitenti fl:um , quas dumtaxat hmo nutriri , velut hocneque ad ibntentiam de feniu referen- ftirpes, Philofophusconceiflt ,ob natiuam dum eft, fed ad proxiraam narrationem dc adhasfionem.Quodautem Rondeletiusob- contraclione in vahdis vcntorum aut flu- iecit, DuUa vifcera,nullos neruos, nulla apta d:uum incurfibus. Integra verba edo. Spott^ organa illis reperta j iioc tantum Plinium giahabet fenftcmyVt aiunt. Argumentttm qui- grauat, non fi dixeris, guftu carere quemad- dem ejly quodad auulforisaccefum contrahan- raodura frutices : taclus enim parcus fenfus /«r, ita vt cuelU dtfficile ftt: quodtdem etiam eft , fine raagno apparatu , fine multo artifi- faciunt , quoties fiatus tempefias^ vrget , ne cio , in homogeneis eft : nec ftirpes , vt gh- de fua fede pe/lantur, fed funt qui de hoc du - fcant,abdominenecftomachoegent.Cete- hitent ^vt qui ^«ronam incolunt. I^arrant riim ad illudquod adiecit Ariftoieli Plinius, tamen proculdubio , hefiiolas quafdam velut cruoris fuccu m inhasrere petris > tolerari po- tineas lumbricosve, ^ eitifmodi attas confifie- tcft refutatio Rondeletij , fllum humorem re intra fiongiasyatque ali. Duas hiftorias non fanguinem fpongiarum elTe , fed cxter- propofuerat ad argumentum ienfus ; prior, numpotiiisnutnmentum: quamuis,vtego quod contraherentur ad acceiTumauuIfo- puto, nonitaelt ,l"edexinternofucco. Op- ris; aItera,qu6dleconftringerent aduerfus pianus tradit , a ipongi js euulfls diftillare ia- itoli Ncptunique furores. Ad\cciv.Sunt qus niem: qu^e fi fpongiatoris forte naribusad- dehoc, ('non ait, qui de hls ) duhitent. Scili- hxreat , i^piilimc hominem fufFocar. Sed cet de proximo experiraento dubitatio fuit, hoc parum cit , vt vifcus illis concedamus, nonde prion ; necdc ienfu, illarum nempe, nara raultis herbis refc6lis, lac , &: humor priraa hiftoria obuiaveritatierat ; uam fine alius defluic, huraana aclionc cuenire non potuii. Akera dfli- HISTORI^ NATVR^ LIB;III. 31 difficilius nonnihil pocuit obferuari ; quare de cornu cerui fponte oriri valuir,nepequia nonmirumficontrouerfa. E veftigio pcrgic exipfomec cerumo corpore fubltmtia cx- (de ijfdem dubitatoribus Toronenlibus,di" cremencitia , potiflimum ex hedera: pabulo cens: Narrant tamen , hefliolas ali in ipsL Ec eduda, vi coctionu m m ceruo editaru m , & Theodorus adiecit, procuUuhih. Vbi often- a facultate prqpultrice Vna cum aiijs excre- ditur , Toronenfium dubitationem fuifTc mcntis tertiaccodionis ad radicescornuum de hiftoria illa , alia vero minime perplexos depulfa ; qua: ibi lentoris alicuius , (eu pro- narrafle. Potiiis ex Plinio conftat, quanca prij,feualieni,glutineadh£ere{cens,abam- fides Toronenfibus fueric de fpongiarum bientis calore digefta prrcparetur ad nouam- fenfatione. Ipfi praecipue illam func tuiti, vitam. Admirabilius eft quod Plutarchus multa argumenta eius gratia obferuantes, aliquandopofteritatifcriptumreliquit. nani adeo liberales , vt etiam guftum illis prodi- ^^/ fcunt. Saepc etiam Ariftoteles folum con- Infuper autem, vtinanimalmm viuenrium ftantemfenfum , & communem omnibus corporeex putri excrementorum colluuie animalibus,tad:um fcilicet commendat, ce- vermes gignuntur , quidni ex eademconfi- |;cros deeffe multis; nequeguftum expufat: milive materia , ob efficientis imbecillita- immo in libro de Somno &: vigilia manife-. cem , &: pacientis ignobilitatem , in viuentc ftam qfnfuram fuam fecit ; namque guftan- animali planta procreari valeat.^ di facultatem non omnia animaha habere Ceterum, ftupendum eft, quod loanncs dicit. Vbiiftudautverius,aut vere,quam in Gualterius in fuo Chronico Politico ex fpongijs? Aliaquoquefunc magnoperepar- Conrado Rubeaquenfe retuUt , dum ait: ticipiaftirpium ,vtfuntthetya& holoturia, Aretij mulieri e nafo fpicse farris nata: : ea- ancipiiis quidem naturac inter plantam 8i dem farrisgrana vomuit, vrbeluftrata, arf- animal ; maxime tamen omnium fpongia no mundiodingentefimofexagefimonono vtriqueconterminaeft,8i meditullium ger- fupratria millia ,ante Chriftum natum no- minantium&femientium. nagefimo quarco; quocemporePtolomajus Rex iEgypti Cyrenis mortuus , Scnatum C A P V T IV. PopulumqueRomanumheredemreliquit. , Ceteriim quandoin palpebrarum extrcmi- ^antd communio pt flirfmm tate paffim norint Mcdici,quid innafci con- (^ animalium* fueuifle hordei grano confimile, quod pro- ptereamorbigenus hordeolum vocant ; cur SVggeric ifl^ confufio vicarum , vtcxplo- non in nafo muliercula: farris grana cnafci remus perfundorie ipfarum focdera, potuerinc ? Nempe in eius corpore mulca quancum fibi cribuanc,fecommunicenc, & materies efle potuit farris , quod vomitus nouo modo alia zoophyta miremur , nec granorum farris demonftrauit; quz mate- tantiim planti-animalia , fcd animali-plan- ries vna cum alimento narium ad cas partes tas videamus. Inuenio mutua retaliatione delata,illifquenutricndisinepta,fimulcuni animalia germinare, & plantas fenfu anima- clementis fuliginofis pilorum fotas cxiliens, rc ; Ariftotele , Theophrafto , Plinio , & lentore cutiadhajrens , a calore ambicntis Thaflbconteftantibus.E cerui viui cornibus fubiacentiumque partium acquifierit dcbi- cnata eft hedera: hoc fieri potuit , quia te- tum vita: tcmperamcntum. Si cnim cx ani- nello fortaflecornu ha^fitfeftucaeiusftirpis, mali mortuo paifim ftirpcs fponte nnicun- Cueex intrinfeciscaufis ipfius animali^cru- tur ,vt mox apparebit ; quidni cx viuoexo- pit,vtFortuniusaic.Sed&:aliaetiara raiione ririvalcance Imm6ver6,cum a ftirpium na^ C 4 tura. 32 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGlt lurajqux viuens eft,longe magis terra dinfi- nes,quibus ab ftirpibus integris, vegetis^fidil- deat quamcorpus humanum (quippecerra dumcorruptisinnatafentietia.Nofter Aco-' inanimiseft, homoveroin vegetantiumge- fta narrat mures&vermcs natosexarundi- nerecum plantiscollocatur ) profbdlo li ex nibus innouaHifpania. Neapolitanus Por- terra fponte Ipica farris prouemre poteft, ta ex Ariftoceledecernit , anguillas in aquis multo potiori ratione planta eadem cx iiafo ex.alga fponte procreari. Qu^ui ob id,inquic, mulierisexoririvalebit.Taceoaliaseruptio- nosamicumnouimus,qui iigneis valisaqua hes florum ex humanis corporibus, pr^eter plenis,algis,&: quibuTdam flummum herbis mores 6d viresnatura;, qualiter lofbioniviro immiiris^&lapidispodereopprefTislubdio, fando accjdic ; Vincentius Burgandius &: paucis diebus anguillas generabat. Carda- ThomasCantipratelisauctoreslunt.Quin- nus ait, nonfecus e folijs monbombyces que flores illi enati, vnus ab orc, bini ab au- in caiidiore cxlo gigni, quam ex bobus apes ribus , bini ab oculis ; prarmium quotidiani oriantur. A. Plinio item habemus, terebin- erga Deiparam obfequij , quam quinquies thum ferrefoUiculos, emittentes quazdam falutarattotidem Salutationibus Angelicis, animalia ceu culices ; nafcic]ue vecmiculos & quinque Pfalmis , quos literx nominis infrumenti radice,cum fementem imbri- Maria initiant. erant hi : CMagnifcat: bus fecutis , incluferit repentinus calor hu- \^d Dominum cumtribularer : Retribue : In more m :gigni 6l in grano, cii m fpica: pluuijs conuertendo : Ad te leuaui. Hxc obiter me- calor infeiuefcit •, & caprificum parere cuh- inoraui:fortaflealicuiusmulcebiccor recor^ c-es,vcetiam robur.Adijcit:,&cotresnuncu- datio benigniflTimaE MarijE , matris beni- patosvermieulosinlignisexoriri,lariccmque gniflfimi Iesv, &fubeius patrociniumlibe- teredinesprocreare.Theophratloaucemcu- raliiisfe tradet,cum liberalifruTiaergaluos lices ecaprifico &eficuprodeunt, &cxpo- cultoresvideac.Redeoiam ad nacurse licen- lio j beftiolacc]ue cnipes nuncupatx ex vlrai tiam. Frequentitrimum autem eft , in tefta- folijs. Diofcoridi ex olenbtis erucacgignun- ceorumpifcium,cetorumque dorfo^mufco- tur,Arif^otehGxvirentibusfolijs,&expineis fas herbas &:algas prouenire: faepenumero frondibus , qux cantharides nuncupamur. enim & cancn &L oftreae mufcofis herbis Ariflotelioriunturgramine rediuij ; cui & conueftiuntur. Quin etiam legimus apud e leguminum vermiculis pennata anima- clariflimos Audores, immanium cetorum lia prodeunt : &: iii lignoanimalium mini- & balsenarum Ipeciatim tergorafic herbis mum^ignitur,acari nomine. Coftacus in^ conuefliri , vt pleruque animaha haec gfan- t« plantarum morbos cum fenionbus ver-* dia , dum in xquoris fuperficie ( peretiacu miculationem pofuit.Scaliger afferic^iiermi- dignum) cemporis incerfticiumpermanent, culosenafcic medullacarduifulloni),enu- Hauigannbus infulas repraelentent, maximo cibus, e folijs lentifci. Addimus , e rofaruni cum eorum periculo, qui belluarumdorfo, fpongijs, ac fere ex omni ftirpe animalia adadis introifum anchoris , & velut infb- quiedam fponte produci ; (lirfis vocabulo Inmnaui defcendentesin monftri tergum , fingulas plantarum partes &c excrementa in eoque ignem etiam fuccendentes, cetum intelligentes, radicem, flipitem feu caulem, dormientema fomno excitant , ad fugatn ramos,folia,flores,atquefrudus. Apes or- motumc]uein profundum concitant : vnde rum haberefpontaneum ex flore cerinchi, naues &: nautie non raro raerguntur. arundinis, &: ole^e , veteribus fere confentic Ariftoceles , argumenco dudo ex eo , quod C A P V T V ^""^ oliuarum prouentus fic largior, tunc plura examina prodeant- Vermem in fua Tlanta quaammalia generent, quemquenafciarbore,notairit Scaliger apud Theophraftum ; qui limaces & araneos e FOrtafle liberaliiisftirpes pariuntanima- plancis ecia nafci conficecur.Sed mirum his lia. Refurredionem hoiiziczilcococli e adiugitviralcerfummaeruditione Ipedabi- pinu mirati tlimus : nunc non tantiim rege- lis. Be luuernA 'verofluuio,\u(\mt,nonfUebo. nerationem , fed generationes dabimus. ineumc^uA arborU vnimininiinentis colUffx, rrombas vocant Luficani quoddam quafi frondesfuerint,pifciu formaminduunt,ptJces radicum genus,quibus dignofcunc in terram i^iiMnt deinceps. Quamqua fubcilius confi- Angol^ aduencare , licec non fic conftans derann,non cam efle videcur harc fluui) vis, Tignum, vt in fua Arce nauigacionis aduettic quam arboris ipfius:nam qu<^ frondes in ter- nofter Chriftophorus Borrus. IUx quafi ra- ram cadunt , animalia volucria effeaa auo- dices inftar arundinum inanesfunt, nifi lac. QuidmiruPnempevtinterra mutantur quod incus generetur genus vermiculorum, phmx ali^ in alias, ita fupra terram gignunc quiinferti&:concinuifuncipli planca^. Plu- e feipfis animaha. Veriim nos,vt accipimus rimas quoque Fortunius collegit generatio- plancas alias in alias mutari ( quod obfeuia. HISTORI^ NATVRiE LIB. III., 3j tuteiiam in animalibus ab Arirtocele non in vidertmt , certiores faSii fumus ; & rcs tarrt Vno loco ) ica non probamus , planram vl- multorum gra.utumc^ virorum tesiimonto.ijtu lam generare pofle animalia , quorum ipfe hoc isiderunt ^ probdta eli , vt mimme dtibix fincver^cauraeprocreatrices.Namvkradias duci debeat. Hxc Gcnucniium Prmceps vircs agcrenc, generando quid feipfis nobi- FuJgofius ad verbu. Heclor Boecuis aflcric lius; quodnec in animaiibus,nec in revlla fe vidifleinalgaconchasenacas , c quibus (prscterelemencaforcafTe^dcquibus (iiolo- apercis viua:aueseuolaucrunc.His coniencic co agemus) nacura paticur. Sedredeamus etiam Saluftusin fua Diuma Hcbdomada, adpenfum. Gonfimilem liiftoriam cexuere ficvercence lcalis Giiibno,concincns: SaxoGrammaticus,iEneasSiiuius,Munfte- Jl Boote cofi perle gclat^ rus & Delrius , arflerences , in Scotia inueniri ^'^'^gg^ '^''■'^^ volar glt augci nomati arbores,qu£E producunt frudum folijs con- Grauagm, e fgli darbufei crcdutii glomeratum ; quicumopportuno cempore Lacuiftonda stnal%a tnmezo a lacqttc^, deciditinfubie£tamaquam,reuiuircic,con- Quibusomnibus fidem fulficicntiftimani uertiturque in auem viuam 3 quam vocant facit Ariftoteles, alTeuerans, Hypanem flu- anferem arboreum. Creuit etiam \\xc arbor uium , apud Cimmcrium Boipiioium , fub jn infula Pamonia, quse hatid proculabeft a Solftitio defcrre veluci follicuios acinis ma- Scotia verfus Aquilonem.Siluiusautem di- iores, quosnon nifi ex arboribus deciduos diciife fe afterit , ciim in Scotia eflet apud fatearis , c quibus cjuadrupcdcs volucres lacobum Regem , in Orcadibus iniiihsar- erumpunt; quod genusanimalisinpoftmc- borem inueniri , quse fupra ripam fluminis ridianum vlque dici cempus viuic , 6c volar, enata frudus produccrec anatum formam mox delcendente Sole macrelcit 6c lagucc, habences , 6i eos quidem ciim macuricaci deindeoccidenceemoricur, vita non vlcra proximi eflenc, fponce ftia decidere, alios in vnum diem perada; vnde ephemerum,id eft, terram,alios inaquamr&interram deiectos diarium a^ppdhium eft. Piinio arbonbus pucrelcere, in aquam verodemerfos mox cochleseadnafcifolcnc, pcculiaria ficoruni animacos enacare fub aquis , &: in aere plu- vicia; & oleis eruca:. Nalcuivtur & phalangia mis pennifque euolare. Olaus Magnus Epi- in eruo,beftioIa: aranei generis;&: Iimaces m icopus Vpfalenfis, agens de populis Sepcem- vicia. In cricico maximc crefcunc animalia, trionalibus ex audore Scoco , qui maiori 6i- qux ctirculiones appellamus. Beacus deniquc ligentia tradat de rebus abditis, retert, in Odoricusin kinere, quo periexic ad Ma- Oicadibus infulis ex quodam frudu arbo- gnum Cham, refcrente Rhamufio,/?fw,in- Iis, qui in mare dccidit, gigni anates, quibus i]mt,admirdbiiem fribo,non a me vtfam,fed fenlim crefcentibusalis , volant velad ho- ab hominibws ver^fde dignis auditam , afe- minum habitationes , vel ad filuas. Sed & renttbu6 tn quodam Regno cfe aliquos montes, ipfemet Olaus in Regnis Septemtrionahbus nomine Capefcos , vbt nafcuntur permagnipe- reperiri tcftatur aliquos anfcres in arboribus pones, qut maturefcentes aperiuntur , o irnra nalcentes , vt fupra didum eft de anatibus eos repcrttur animal adinfiar agni puflii, ijr//i Scotiac. Obfcurus audor,Gefneriobferua- habet peponem, c^ carnem fmul.Et Jthoc vi- tione , bernecam auem ait ex arbore n.ifci, deatur incredibile, tamen,vt in Hiberntafunt & in quibufdam Flandna: partibus inueni- arbores quAproducunt aties, ita pofunt vere ri. Turnerus rcferteamdem hiftoria auium ibi tales reperiripcpones.Ez in alio loco id cni ex arboru frudibus in mare collapfis fponte repetir,inquies:^^<7^ /\ 1 V 1 1 . munia & mutationes ceflabunt:tunc crean- ^^ animaliA pr^fient fenfibus. da noua omnia pr^dicuntur,nempe in eam- dem prifcorum fiderum inquietorum mate- ' TJOftquam fenfum, animalischara^ierc, riam fuccedet alia forma noua pacatior , & JL definiuimus, & cum vicinarum natura- amica ftationis. Ceteriim perituros hosc«- rum decorecontuhmus,reftat,vtdomeftica Ips, non tantiim mutandos & renouandosj coUatione ipfa expendamus, An fortafle non quoad fubftantiam, non tantiim quoad ac- foliim fenfuum numero inter fedirimantur, cidentia, multi iam Aftronomi dabunr, fedpraeftantiaeorumdemautmentis.ideft, multi iam Patrcs dedcrut,Bafilius,Clemens an omnes adazquet par fcnfatio , an intelle- Romanus , Nyflenus, Ambrofius, luftinus, ^io. Priorcm quaeftioncm facilc cxplorarc Chryfoftomus,Theodoretus, Oecumenius. poflumus, altcram riderc; nihilominiis diC Vehemcntiiis loquitur Scriptura de ca:lefti- cutienda cft. In primis aquatilia hebetiorii bus &c elementaribus mutationibus , quam ^unt fenfus : imd fucrunt antc Ariftotclem, deea quaz refurredioni noftrorum corpo- qui penitus mutilarcnt auditu & odoratu. rum accidet.Noftraimmutatioaccidentalis Iniuftc : manifefto cnim experimento audi- eft , ergo illa amplius aliquid obtinebit. Ad re & odorari probantur. Tmtinnabuli fono hxc , lux naturaliter etfundetur ab caslorum in multis ftagnis ad cibum vocati pifccs ac- cflentia,crgo excellentiorem fontem exigct. currunt ; fugiunt ingentes fonitus , vt facilc Sed non opus eft ampUiis hic morari ; pr*e- propterca capiantur m latibulis fuis.Venatu- ftruximus enim alia,atque in noftrae curiofx ti flelphinos , cos rcpcnte alueis circumda- thilofophias libro vltimo idem prjemuni- bant , mox obftrcpcntes ^mpeltebant vni- uimus, & fatis afleriiimus , vt pubUcis The- uerros fugitiuos in terram^bi ob ftrcpitum fibus propofitis locupletiflime illuftratum, capitc grauatos capiebant. Exiguusnamquc defcnfum , ac muhis poftea approbatum cxtra aquam rumor , ijs omnibus , qui in aqua ^HISTORIiE NATVR^ L I B. 1 II. ^7 aqua audiunt ,clifficiliseft&magnus. Del- omnibus prieifTehominibus. Habidis perni- phin quoque Simonis nomen agnofcit.Stu- citas non ibit minor ceruina. In tradu Car- ' riones expauefcunt tonitru , fortafle plus dulinoiumfuit genus hominum,curfuanre- alofse, qusE poft illud infalubres dicuntur. uertentium canibus . Polymeftor Milefius Sed&iUudcum vfudifciplinashabetpifces, leporem confecutuseft. Samfoni , Dauidi, cicuresadnatantad vocantera.TraditRon- Miloni, robur maiusquam leonibus fuit. deletfus trodam quamdam properaiTe ad Blafius Magxrus lic luiitviribus , vt fubla- cibum , & de manu captafTe. Odorari , de- tum dentibus armatum hominem,miHtares monftrat falpa , e' longinquo adnatans ad inter choreas armatus etiam ipfe circumfe- ftercus & porrum: polypusad oieam, icarus rensjfaltaret. Qu.idde moledicam ? Quan- ad hnozoitim ; ahj contemnunt efcam non ta apud Tetzcocanas &c Tollucenfcs oila re- recentem. Plurimoslatenteseuocantpifca- perta? Inter aHa dentes maxillares,quinque toreSjiUinendofpecijs faucescetarijsodori- circiter vncias lati, decem longi. Conijce bus , carnemve fepiatum deuftam hamis hincamphtudinem capitis,ex capite corpo- affigendorquare nidoresgrati funt pifcibus. ris: tantumcranium duo homines extentis Canthariin naflam pelliciunturnidore ca- brachijs vix poflent redimire. SimihspriE- rabi aut polypi , Oppianus ait. rogatiua fentiendi erit. Excellunt inter ani- AW/^fji ^"oS^iuii • . malia vifu aquila,lynx, &: quodam tenebra- Kcivdn^ 6 '^ujuiei Tg, i(^f(iTctf evJhdtTtvpTii. rum priuilegio nydicorax, & alia nodlurna. tib.j. CMox autem odor At aquila; perfpicacitas exzequata Straboni HaU Cantharum impellet , dr peraemef intrd fuit,vltracentum &triginta quinquemiHia nafam. paffuum intuentis claniruBe exeuntem 3 Sentina nauis cieda , flutje fugiUnt: Scribic Carthagine claffim , numerumque nauiu e etiam Ariftoteles,fanguinem fiium fagaciter Lilybaetana fpecula denotantis . Tiberius »piicesodorari:qua:reseopatetargumento, nodu tam perfpicax fuit , quam interdiu quod quoties fanguis effufus pifcium eft , alius.Nuncpluresfunt,quihumorem &alia fugiant,&Jocapeiantlonginqua.Mirorhoc fiibterram confpiciant,quielicet per elatas iudicium admiiifTe : namque bc horrori ex vaporationes coniecerint,acutiirimo tamen intuitufugatribui pofTet. Multi etiam ho- idobtutui debetur. De guftu incredibilia minesjfedmaxime feminac,fanguinem efFu- nupervidimusinhac Aula Philippica : ho- fura, aut venam incidi videre nequeunt , 6£ minen1,qui omniaguftaret,omnia voraret, recedunt.Terreftria,prjEter talpam,integrio- laneosadhuc pannos, &: cotiaj &: mures vi- rum funt fenfuum , minufque controuerfo- uos. Imo femel vifus eft manducare viuum rum. Prasftare autem canes olfadtu j perpla- feJem cum pelle & pilis : ipfumque eiulans cetmultis,vifuaquilas,audituanferesjguftu &repugnansanimal mordebatille.Crudele protogeultas Indica ammalia, merita iuuni prorfus fpe6taculum.Vidimus,qu^ profe6t6 nomen, tadtu ferpentes , & quafdam aues. non poteramuscredere.Nihilotninus oiten- Vulgijs tamen fere ita difpenfa^ fenfus: di, non nouu m hoc in natura fuifle. N am T^saperaudituJynx-vifu^JimiaguFfff, monftrum iimilelegi apud Realdum Co- Vultur odoratUyprdcedtt aranea ta^u. lumbum , qui in Anatome fua libro vltimo Alij prseftantia auditionis pra^tulerut pifces: fic ait : £lupd maiore admiratione me ajfecit^ Plinius talpas ; qui & reliquos fenfus ita dif- fuit infpe^ioLa^^riyVitri-voracts vulgo di6fi, tribuit , vt ignobiliorum , tadus & guftus, quem Patricij omnes Vcneti.imo Veneti omnesy faciat hominem principem: reliquisfupera- omnes Ferrarienfis de facie nouerant . Hic ri,accepitvtiqueabAriftotele. TuUius ta- nuUo prorfm guBu , dum viueret , frxditus men inquit: Omnis fenfm hominum multo an- erat.mtllam in edendo voluptatemymhtl initi- tecellit fenfihus hefiiarum , quorum ita clara cundum perfentiehat: infiptda,amara,dulcia, iudicia (^ certafunt^njt f optio natum detury pinguiajalfa^acria non diHinguehat^vitrumy C^ ab ea Beus aliquis requirat, contentane fit faxaylapides, ligna, viua ammalta, carhones, fuis integrts incorruptts^ fenfihm, anpoHulet pifces ^e viuario extraBos adhuc falientcs vo- melius altquid , nonvideamquid qutnrat am- rahat. Vorabat lutumjineos laneofq^ pannos, pli^. Interpretabor , vt iequar , iftud iudi- f(enum,fipulam,c^,vt breut omnta compte- cium TuUij de qualitate fenf ationis in vni- Har , quidquid homines, quidqutd ammantix uerfum,&: de excellentia abiolute ipfius fen- vorant: qutdquid illt edendum feu deglutien- fus in nonnullis hominibus. Puto , omnes dum potius offerehaturt mercede propofta,di' dotes animahum aliquem hominem prje- fium ac faflum,ingurgttjbat. Tesiu eFiinter ccfTifTe, celeritate ceruos,fortitudine lcones, reliquos Martinm Aromatar^s Patauif adAn- magnitudine elephantesjfic & fenfibus lyn- gelt infigne , cui facculum carhone rcfertumy ces&aquilas. litud decebat iniigne maie- (jrfacculuminfuperdeuorauit. Qno vifo per- ftatem humana,innuUarealiquod brutum folitit quod poUtcitm fimat, comminatm nead D Vhar- 38 lOANNIS EVSEBI pharmaco^olium ampltus accederetji>eriti*i ne fe cum taherna ^ vafis ejitaret. Ciim tgituf hoc naturd monHrum mihi dij?ecandum efet patauij, ccepi huiufce rei dUigenter, quoadeii^ts feri potuitjCaufam i/enari, quam metandem^ Deoduce , ex particulariilhns fructura afe- ctttum efe confdo. Nam quarta neruorum con- iugatio, qux gustus gratia in alijs hominihm a natura producia esi , in hoc Lazaro Vitri-vo- race neque ad palatum , neque adlinguam re- ptahat , fed aa occipitium refleciebatur. Wxc Rcaldus. Regredior ad inlticutam quasftio- nem. Praeter dida in renfuum vfu & placidi- tatenullum animal homini pr^iCjnullum coc aromatura florumquegeneribus deledatur, puichra nuUi ita placenc, har monia nullu m ita furpenditj auc fuauitas mulcec. Duo offi- cia funcfenfuumjvnum necefficatisautcon- uenientisE nacuraliSjalceni voluptatis. In gu- flu &:ta6lu , vbi vcrumque officiura vendi- caac bruca,homo proculdubio oraniexpar- tefuperac, cuiopcima temperie fundaci hi duo funt fenfus. In olfadu, auditu,vifu,vbi voluptatis beneficio carent quse &: ratione, parum refert fuperet in vno vultur, in altero lalpa, intertio aquila: inpartefenfusdum- taxat exceffus eftjin altera parte,& vfura vo- luptatis,n6 tam praeftat homo,quam totam vfurpat. Ad calculos voca omnia officia fen- fuum, in omnibus reperies vicifle humanos; adhsec, adftrumento &: focietate mentis fa- gaciores funt, & latius patei^t. Adijce, tem- perationem omniunij prieftareintemperan- ti ahorum exceffui. Mugil fi euidentius au- dit,hebetiseft obtutus : talpisaufcultationis gloria damnatur ocuhs. Quare fi oranes fi- mul corapledaris fenfus,nuUura animal pr^- ftantiores habet quara homo , &C cum qua- dam excellentia arquahtatis. Brutaadeoin- adasquatos habent, vt non diuerforum , fed eiufdem fenfus inaequaHcate rauldentur. Thunni fi perfpicaces funt dextro lumine, hebefcunt lasuo. Tum &:raediocritas hu- manaz fenfationis raaxima eft, tantafcilicet quantameiusexigitnatura. Quid ampUus quasres ? Aquila vahdifTimx aciei eft , quia altiuolans confpicari hurai lepufculum de- bebat;vultur ad explorationemannon^ odo- ratu iuuari, talpa ad nuntium periculi audi- tu:hishominem fuppetijs adiuuari non erat opusjhberahus ei6i compendiofiiis proui- fum eft. C A P V T X. ^m fundamento antiqm afigmrint mentmi (LnmAlibpti. NVnc ad certamen venio de gloria men- tis, an fciUcet fint animaha , qua^ cum humana fagacitate competac,ficut cura fen- I NlEREMBERC^lI fu. Anaxagoras induHit UUs mei^tem sgen- tem; Pychagoras , Plato, & Diogenes otio- fam:iUiobuicommodicatemtemperamen- ti, ifteobliumoriscraflinem ; nonalker , ac qui infiniuntjCatriementisfunt. fed mencis quidem iciUcet mecemplychofis iftud com- mencaca eii:. Empedoclcs aic: A'/\AnAot;? ^d-nfovn^ aHJA^einai vooio\ lAopiplw S' ahXd^aivQt. 7ir6T«p (p/Acf t/w de-i^am ^'pdl^<(imv^oiu^o^ uiyt \i\7noc; hi Si 7i:}p(£>rj Aient , tum quia in- ter fc plura fignificanc , tum quia diUgenti folertia fua confulunt , vfuique tuturo pro- uidentjtum quia diftant,& a fe ipfis inuicem doceant:&: omnes qui vcritatem de aoima- hbus percontati funt , rationis participatio- nem inueniffe in animahbus afrcrunt. Tot folerti£E,totcaUiditates videbancur mereri rationcjfin minus,tot virtutes, quas a beftijs difcerepofTumus. Poika omnia refutabi- mus, prius brutam hanc opinionem de bru- torum mentefundamentisfuis nixamexhi- bcbimus. CA- HISTORIiE N CAPVT XI. Ux cdUiditate amwalium proharunt^ mentem altquam ijs me(Se, ORdo & prouidentiajfilix rationis func. Quomodo amentes grues feient fe or- dmare in profeclione digefto agmine , in fta- tione defignatisexcubijs,diuisaetiam per vi- cesnodu vigilia,quam fufpenfus lapide gra- uatus pes a (bmno eripiat, quse clamore edi- topericulanuntiet ? Elephantes feri maxi- mum ingeniu adhuc in periculis monftranr, aciem fuam magno coniiUo imd virtute di- rigunc, defeffos auc infirmos in medium agmen recipiuntrin fuga fuos non deferuntj gregatim abeunces circumdanc &: propu- gnanCk Sed bc cicures,quam feroces pro ho- mine? InbelUs quam fideles? quam habiles inllicucionibus milicaribus ? Bellicos motus decor^ edunc. Viginci quacuor Indoru Rcgi afliikbanCjexcubias agebanc,fidi{rimi cufto- dcs Regij corporis: alterni in ftationem fuc-^ cedebancfine ibmno auc conniuentia ocu- lorum. Ad extremum fpiritum pro illo pu- gnafle,elephantus Pori oftendit* An apicula* iinc ratione erunc, quseeciam^cum flde fui Regis , quae cum labore qu^e cum induftria fallunc humanasarces ? Adijciam formicas, quarum eciam aftutia noftrum confilium vincit. Quidam quoddam valculu, ne in id (e intromicter^nt, circumunxit vifco,vt im- pedita; hiererenc t illa: callidiiis pomemde- porcata cerra feccrunc , qua pofllnc cuto tranfmeare, illusa hominis prouidencia. CAPVT XII. Bx fermone (^fermonis mtelkSiu» ATquc vc hxc vrgcam, quodargumen- cum mentispoceft euidcncius effe fer- mone &: morib'us?Cancs & equi inteliigunc humanas voces, fiftunt , accedunt , vadunc prouciufleris. Ceruuseducacusa Ptolomp^o Philadelpho, loquentes Grxccintclligebac* Elephances pacrium norunc fermonem. Sed & Porphyrius cenfuic , omnia incer fe bruca fermocinari, &: eorum loquelas calluifle ApoUonium Tyan^um,MeIampumThire- iiam,&:Thaletem. Idem de Salomone Do- £tores Hcbxaei pucarunc. Adiecic vaniflimc non-nemo,ferpencem locutum fuo idioma* le EuzEj & ab ipsa incellcctum. Sed nullum maius racionis tcftimonium, quam ipfius obfequium. Bacchationes & furores Veneris comprimuncclephances, fi cxhorceris. Nonaliopharmacoillum mor- bum fere annuum toUes ; nifi increpcc , ex- AtVRi£ LIB. III. 39 probrec foedicatem magifter:Tantamne bcl- luam , &: Reginam aliarum, ica demcntiie pcr afl;e6lum? Vilitatcm eam eflc, dcgencra- tionem a natura, a ftirpe : rcdiret ad ihiQ, Sc concuIcaretamorem,qui turpiteripfum.Ad hacc fermo illos cicures rcddic , ad vatia in- ftruic. PoftincelIcdum,fermonisvfus feris efti Chriftophorus Acofta prodidic, in vrbe Cochin defcirumclephancemlblicum opc- ras diurnas prxbcrc ad porcum , &: rcs mari- nas ; riihilominus coegiflc vrbis Ptarfcclum, vt liburnicam , quam mouerc coepcrati dc- ducerct porro in marc. IIIc abnucrcj inftare alter mulcis blandii^ue vcrbis , & ad extre- mum,ingratiam Luficani'Rcgis vt id vcllcr, orarc. Hic bcftiah.'ec duo vcrbaclarc inizc- ininzuiZy HoOjBofi) quod Malabarum lingu.i eft, ^tf/^,rfjJ.jt4V /uiejmiiePu TcvdvplauVTit;, Txmx esiifefe inter fermocmari elephanteSj Dilfincfas^ffufurrare atqueemittere vocesi Scripfilfe eosconftat. i£lianus oculatus tc- ftis ait: Vidi ego ipfe quemdam in tabula litte^ ras Romanoi promufcide fcribentem reBe , (^ non contortle. ^uin etiam cum fcriberet^ oculi eim cum tigore deieSii in tabttlam erant , vt plane intentos diceres . quarc Plinius nort mendax e Muciano afleuerar , quemdani Grajcas litteraspingerc didiciflej eaque lin.. guafcripfifle , Jpfi ego h adhuc emerat. Atperitiafermonis, &acu- induti floridas & hiftnonas veftes. Ac pri- men intelled:ionis,vbi patentius , quam ex mumadvocem Magiftri diuidebantur ivi fideChriftophori Acoftae, narrantis,exftu- diuerfas Circipartes, intereundum molij pore populi Ipedantis : elephanticuidamin & faltatorio grcffu inundantes : iterumque vibe Cochin ad horam cibus non oblatus. ad eamdeni vocem coibant , flores Iparge- Queritur,& barrit. Magifter excufat,&vas banc &:corollas,&:ad camuni terram pedi- aeneum eiuscibarium oftendit perfluens &: busleniter & jiumerose pulfabam , &: om- pertufum. Caufamhanc morae cfle , quod nia prajftab.inc quae peritiffimi ludorum, cibi nonvlcratenax:iubetigitur,lieffevelit, lam ijdem ('quod infanum mirum) do£li ad fabtum ^rarium ferat reconcinnandum. menfisaccumbere,cibum potumque fume- Ille paret , promufcide aufert , fabro offert. re,parce,modefte,ordine,humanum in mo- Faber liue per negligentiam, liu£ ludos bel- dum. Lecti erant humiles (agnoice Roma- luam facienSjinfideiiter reparat,atque obfti- num ritum) Tnftrati purpura &: aulasis: men- pat. Elephas refert. Herus vitium videt, & fae ad eos , vario Si dapliU mlhumento, dif« indignacur , inclamat illum abfentem,hunc polita pocula aurea,argentea, minuta, gran- praslentem. Denique redire iut)etcum illo dia ;cibiin lancibus,panis, caro, frudus. ipfo vafe. Facit,&: fabto querulusimpingit. Ecce ingrefli duodecim elephantes, (ex ma- IUe homo fuauisiterumimponereconatur, res,totidem feminaj;illitogati,hae tlolatx, &adraoiomalleoclaudererimamlimulat, Decore & verecuijdc in ledis (e rechnant, nonclaudit. Nec lamenimponit. Namille menfamaccumbunt. Tum lignodato(non catus lebetem relumptum ad flumende- enim ante ) in mcnfam prumufcides liue fert, immergit,&:aqua iraplet,pericuh fa- manus fuas extendunt , lumma modeftia ciendi causa. Videt etftuere. Plenusigitur ciboscapiunt, delibant. Non voracitasvlU irarum ad fabrum recurrit , intonat magna in ijs, noh auiditas vifa, non maioris melio- voce.Confluunt vicini,& inter eas Vicanus rifve partis appetitio , prjereptio. Deniquc Regis.Faber blandisverbisdemulcet(nefcio ciim bibendum,pateram pueriporrigebant: an vltraaudeam dicere) belluam: vasdeni- ijque promufcide eamdem genialiter hau- quefumit,&:reiingit probe atque ex fide. nebant,&: (lucundxpotionihocadnexum) SediUene tum quidem fidens, iterum ad reliquijs vini circumftantes afpergebant ^ fluin€n,&: ad hauftu,dum contineri aquam velut coctabum facientes. Sed ex indi(cipli- yidet,vertitfeadadftantes,&:oftendit,velu5 natis ludicris feria nonnumquam ratio di- teftes eos aduocans in hoc fa£tum. Ita de- (ciplinaque fe prodit : non enim taccbo mum abijt domum. Appendo quod^conce- quod Plutarchus obiecit. In Sy ria elephas fte item populo , alter Acofta nofter , lofe- quilpiam alebatur : (eruus curator additus, phus inquam, de ftmio prodit, in exequen- cotidie de dimenlo (ubtrahebat , & dimi- ciisofficijstprudenti(fimo,follicito,fideli,ob- dio belluam malo furto fraudabat. Fors fequiofo. Mittebatur ad tabernam , in vna fuit , vt hero praefentecibum daret : & ad- manu lagena , in altera prerio nuraeratis menfus igitur eft totum. Elephas, vt iniu- numis accepco,id minimc folyebat,neque c riam diu (ibi fadtam, qua poilet, detegerec, manu patiebatur eripi,donec reciperet vinu. accuratc hordei partem (eparat , dimidium In viapuerosinuadcntes, dcpolitainterim fibi fcruat , altero repulfo. Quid nificla- lagena,correptis iniewtiique lapidibus fuga- mans facete , callidilTimo & ludicro inuen- bat. Expedita fecuraque via,refumens iUam co , illud diarium fibi hadenus fuiife? Alius pergebat, donec refcrret ilhbatam, etiama eum rydera &: terram magi(l:erad explen- ie,,curameri quana maxime brbaciflimuj dam raenfurampabulo idcmiidcm mi{ce- rec. HJSTOKIJE 'NAtVR^ LIB.III. 4I ret , fraude fraudem hanc vlcum iens,in integramprajrento.NonvIcravnum animal oUam eius carnium plenam, e fqco eorre- progrediemurcanem,quo nullum viliuseffe pcunijcinerem iniecic. videturanimal : nam etiaitacompcncmus, nihilo inferiora e(lc nobisea,de quibus nunc CAPVT XIV. loquimur animalia, ad fidem de apparenti- busobtinendam.Senfu crgonosanteccllere Exfurorei lioc animal j ore vno fatentur omncs Dog- maticirnam odoratu raagis qu^ra nos pcrci- POft iocos furor' rationem comprobet; pit, perhunc fera« , quasnon videt,mdagasj Amentianoeftjvbi mensnonfuit: ergo &:oculiseas celeriiis cernens,quam ipfi pof li aliquando inlani^faEpe cordaci.Ferc annuo limus. Sed & acuto aurium fcnfu prxditns morbo demencancur iftas beftiae : reftituun- cft. Itaquc nd fermonem vcniamus, qui in- tur,vcnarraui,pharmacorationis. Nunc fu- trinfecus&inanimo fituseft,aut enuntiati- rorem non folemnem memoro. InAntio- tius. Videamusigiturpriiisdeintrinfcco.Hic chiavrbe Syrix elephas inter cicures more certe, fecunddm eos qui maxmic nobisnd- fuo adpaftiones iens , vidic forcc muherem ucrlancur nunc Dogmacicos Stoicos , m hi? haudinfcitam , paritCr coroUafiaitu Vidir, videcur agicari^vidclicccin cligcndis ijs quar perijc. Amduusille apud eam , promufcidc ad nacuram noftram accommodata , &. in laciem,manus lambere,tergere-& quacum- fugiendis ijs quxalicnn func:itcm in cogno- que pocerat, blandiri,infmuare.Quin & illa fcendisqu^ad hoc contcrunc arcibus^in per- redamauic, coroUas &: flores, aHalq; amoris cipiendis ijs qux ad propriam naturam pcr- illecebras iaspe offerens* Ciim perleuerafTec cinenc vircutibus, quas circa affcdlioncs vcr- mutuus hic amor , mulier ecce ad plures fancur. Canisergo (quodvnumex brutisirl abijt. Elephasdcfideriu nontuHt,neC men* exemplum afrcrrc libuit)eligit quxlibi lunc lis(uiEvltr3Compos> datuseft infurorem* commoda,8<: fugitqux noxia: quxcumque erculcnta fibi eflc cognorcit,qua:rens &: pcr- C A P V T XV fequens,incentatoautem flagelloreccdens. Sed&artem habec fibicommodorucom- B.x ylrtutibm» paracricem,nimirum venacoria. Nec verd Vircucis eff cxpers : nam ciim lufticia (ic ea, MAximum rationis indicem ,nuncof- quie vnicuiqueid qi!b dignuseft,tribuitica- tendovirtucem. Vc lilea religionem, nisfamiliaribus quidem , 6l jjs qui de ipfo cartitatem, poenitentiam, obferuantiam, &: bene merentur velut aflentans , eofque cu- reliquas quse in primo Libro ex animahbus fttMiens, externos autem, &: qui ei iniuriam prscfentauimusjpictatem procunclis nunc inferunt,vlcifcens,iuftitixcxpersnonfuenc. exhibeo maximam ; documcmum cdam Quodfihanchahct^ciimvirtus vnanb alijs charitatis. Ancigono Regi elephas femina feparari non poffic, eciam ceceras habec vir- fuic.Euenit,vtinobfidioneoppidiMegaren- tutes, quas ipli fapientes vulgus hominuin iis puerum pareret vxor Indi elephati^ftx. habcrc negant. Quinetia&imngnanimuni Is lua lingua commendat infantera inter ipfum efle videmus in propulfandis iniurijs, hellicas turbas elcphanti ( ita noraen eius videmus&: prudentemjvt etiam teftatuseft fuit) Nicex.Capitillaferio infidem,&om- Homerus, qui Vlyflem ommbus domeft:i- niaofficiaexhibet quacpiilhma aliqua nu- cisignotuminducic , afbloautem Aigoag- tnx fiuemacer.Infans ance pedeseius depo- nicum : ciim nec immucacionecorporis ip- ni debebac; nifl fierec, cibu non capere,iram fius hominis decepcus efFcc canis,nccacom- omnibus fignis oftendcre,&: dolorem.Gau- prebenfiu:^ phancafla defciuifTct, quara ma- derecontr^,eoadiacente,&:tumcunasmo- gisquam homineshabere ipfiim apparuic. uere ad obledandum ,aut fomnura conci- Secundiira autem Chryfippum ( qui maxi- liandum-jtura ventilare &: pellere mufcas, me irrarionalibus aniraalibus aduerfatur ) quoA faciebatfancfcitc , arundinisramum etiaraillius tam celebratx dialc6licx parci- promufcide fua motitans. Atque hxcofHcia ceps eft: ait enim hic vir, tertij notitiara pcr imerdum etiam vfurpabatelcphasmaritus. multacumanapodidaconfequi,cumadtri- uiu venerit; &:extribus vijs, ciim iamduas CAPVT XVI. indagauerit per quasnon tranfieritfera,tcr- tiam ne indagans quidem , ftatim pcreani T}e canibui ex Empyrko. magno impetu fertur. Pcrindc cmm hoc valere ait vetus ille Philofophus , ac fi ratio- CAnum virtutes Sextus Erapyricus ad cinaretur hoc raodo: Aut hac, aut iftjc,auc conftruenda beftiarum intelligemiam iHac tranfijt fera; nequc autcm hac , ncque colleait.&: ne uiutilem,eius diflertationem iftacjergo iUac. Sed 6c morbi {ui,quales linc, D 3 per- 42 lOANNIS . EVSEBil NIEREMBERGII percipit, & leniendo dolori curam adhibet. ex pbantafia pendent-, nihiloniinus penes ca Siquis emm illi palum iropegerit,ad hunc qu^m penes oosiides eile potent.Pcffim au- extrahendum properat, pedem terrx adtri- tem , vnumcuodque.animaiiu or:.tioi epcr- canSj &:dentium vtens minilleno. Quod fi currens,eadem oftendere: nam & illud tjuis iUilorre fit alicubi vlcus fquoniam lordida negauerit, & iioleftia pra^ftare aces,$^ cnun- vlceram:.gnacumdifticultatecuratur,mun- tianuovtifermoneiquirpecum non pi^en- da autem tccile ) lenuer tabum inde fluen- tia folum , (ed &: futura norjnt , &: iia:c i}s tem abilergit. Sed Sc Hippocratis priece- qui intelligerc poflunt,pr2Enunticnt , ciim ptu pulcheirime obferuat;quoniaenira pe- alijs modisipla iigniflcantes,tumetiam voce dis medicina,efteiusquies ; is liquod forcc pr^dicentes?Sed hac comparatione vfusfutn vulnus inpede habueritjhunclurlum attol- (vtetiam antea adraonui ) ex abundantij lit,& quantum poteft dat opetam ne agite- ciim, meo quidem iudicio , fatis (uperque tur. Cum verofacefllint ilU negotium hu- iam declarailem , non pofle nos phantalias li"ioresincommodi,herbavefcitur,cuiusope noftras phantalijsanimahu irrationabilium cuidquid eft incommodum illi,egerens,va- pracferre. Hadenus dilTeriiit Empyticus. letudinem recuperat. Siigitur oftenfum eft, cancm (quod vnumanimal fermoninolbo CAPVT XVII exemplum fuppeditauit) &;qu2libicom- moda lunt, appetete , &: qua: negotium ex- Bx yitijs. hibentjfugere , 6i arte flbi commodorum comparatrice praedituefle-,talemetiameife, /""AVidreftatPannc&vitiorum fuffragium qui pafliones fuas percipere,&: remedia,qui- V^expectas ? Fottafle : naiu &: malignuas bus eas mitiget,excogitare poflit. Nec vero ingenieia eft.Sed nec iftud deeft,m maxima virtutis expertem eile , in quafermonisin- gmniuni calumnia,glorjccupiditate,ambi- tnnfeciconliftitperfed:io,peri"ed:us,quatum tione, 6uy^>st'/5'a. Erat AntiOciio Regi ele- ad hunc fpedat,canisiure dicatur*Vndemi- phas , cui ( ita enim hominum canumque hi fad:um videtur, vt nonnuUi Philofophi fe exemplo diftinguuntur)nomen Aiax.Is dux huius animalis cognomine commendaue- plerumqueagminis,generofuSjCelfus,&: vel- jint.De fermoneauccm enuntiatiuo inpr*E- ut Rexin Regioillogregc.Euenitvtflumeii fentia quide difputare noneft neatiTe.Hunc tranimittendum eflet: renuitinfelix,& mala cnimetiamnonnulliDBgmaticirefpuerunt, fua forte Aiax.Pronuntiatum enim iliicoa vt virtutis adeptioni adueriantem: ideo &: Magiftris, Principatum eius fore qui prior toto tcmpore,quoinftituendosfctradebant, traniilTet. h)tellexit,& arripuit Patroclus(&: lilerefolebanc.Pr^tereafingamus hominqm hoc elephanti alteri nomen ) fluuiumque aliquem efle mutum: non eum propterea tranfmilit. Prxmio igitur donatusetl,pna- quilquamirrationalem dicet.Verumvth.rc lerisargenteis,quibus raireg.iudent, orna- quoque omittamus , primum videmus h^c tus , & velut in pofleflionepolitus principis aniraalia,dequibusloquimur,humanaspro- loci. At Aiax nofter propere ab hoc Vlyflc ferre voces, vt picas, &: aliqua alia.Sed vtet- circumucntus,fatum etiam,quapoteft,illius iamhoc mifl"um faciamus, etiamfl anima- veteris exfequitur ; &c mottem ignominiac lium irrationalium voces non intelligamus, prxferens, inedia (e confecit. non abfurdum fuerit dicere eaincer le dilfe- i;ere,fednosnonintelIgere.namcum Barba" CAPVT XVHI. rorum audimus vocem,minimeeam intelli- gimus, fed vniformera nullaque varietate -Ea" aijcrctwm. diftinctamefleputamus. Qu.inetiam canes audimus aliam quidem edentes vocem,cum A D' h2Ec quid magis probabitiudicium, aliquos perfecjuuntur, afiam ciim vlulant,S£ XlL.quaduudicare ? Leo difcernit magna- rurfurn aliam cum vapulant} fed&aham nimosab humilibus, geftiens non taniiim ciini celient : ac, vt femel abfoluam, fl quis rationem humanam,ied prouidentiain ma- hoc attente conflderauerit, magnum com- iorem aEmulari. periet diicrimen elfe vocis , non in hoc ani- Parcere JubieBiSj cf debelUre fuferbos. maUibliim,fed&:in alijs,proutdiuerfa con- Eidem deledusprecum eft. Equo prseiudi- tingunt. Itaquemerito his decaulis anima- cium periculi : prasfentifcit infldias , quod lia,quar irrationaUa appellantur,(erraonis nonrar6dominis(alutifuit.Acillainpra:lij$ enuntiatiui non expertia eife dicantur. lam difcrctio quanta eit.^tela humi dcie6la necef- vero fi &: tam exadis prxdita funt fenfibus (aria pugna: iudicat, hero fxpe porrexit. Ti- quam homines , &: xque poUent fermone gridcs difcernunt inter homines : canes inter intnnfeco ac illi , &: ( vt iiocex abundanti hoftes&:amicos,de quibus fiioloco verifli- addam) etiam cnuntiatiuo ; in ijs ccrte qux oia dabimus^ non fine peticulo fidei, fcilicec admi> ttlSTORIiE NATVRiE LIB. IIJ. 43 admiranda. Suliac animal ScythiXi de qiio odor ferpenti eft iniraicus. Quin &r contra fcribic Camerarius, fe quaii dudiorem pra:- ferpencum idus, merum , per rucam decola- bet capreolorum gregibus, ipfifque prjeire tum,ac pocum prodefleaiunc.Sus quoque a folet: acerrimo vi(u viuidoque audicu perci- ferpente morfa , ftacim ad aquam fercur , Sc piens, longe lacequecircumfpiciens ,omnia cancrum qua;rit: nam &: is mcer ea reccnfe- obferuans, hominum perfequentium inli- tur, qua: aduerfus ferpenrum idus vaknc. dias elongmquodeprehendic,comicibusfi- Columbasnollecum plunbus coirc; ncque biio acutolignura fugae dat,vt inloca tutio- omittere coitii , niii viduus aut vidua fianti rafe recipiant. Typus pulcherrimus Princi- pulhs falfugine prasditam cerram piacman- pis, idemCamerariusaic,(bllicitiacfolertis, iam in os infpuere , alimcncumque ijs ica redorifque vigilantis , quem Homerus ideo prxparare. Pelicanos conehas temellas de- Ttaif^aT^d.m^ id q^ faHorem populorum vo- glucire : cumqueeosaliquanculum in furn- cac. Chryfanchas apud Xenophoncem aiCj mo ventrisdetinuerinr, hifceiicesiam cuo- nullumefie diicrimen incer bonumPrinci- mere, hcquecarnesetuere3.: voraie.Vulpcs pem, &; patrem bonum. Quidaatcribuunc qua^ vocancur, ciim fenciunt ie hamura de- huiusfymboli inicripcionem Adrjano Im- glucijile, furfumefFcrri,acfuncm mordicus peratori Rom. quietiam infrequentiSena- rumpere. Polypum alimenta rcponere in tu , vt D»on memorat , publice \\xc verba fuascauernas,&: confumptis qua: viin eranr, protulit: Ita Imperium admimHrabo^ vtfciam inutilia eijcere, piiciculoique ad eieda con- fionmearumreram ,fed JuhMtorum curd me uenientescaptare:coloremimitarilapidum, nffci dibere. Sic legum quali colophon, aliarumque,adquas accedit, reruni; idque clauiula hscc addicur : Salus populi fuprema^ facere,cum eft in meiu.Videquidnauca po- /fArfi? N egligentes lumus dignicatis noftra^i nam.Ha^s ergofapientias (^fcientiai arherum fortafle qua non memores. SubUmius ra- cur non contendam? Viuant vtphthfephi ^je- tio in cselo in Deo hofpit;uur jquam qud Uint ^ fapiant vt Philofophi nolunt-.intttliganl vulgus naturaru afliirgat. Cognata cura lit & infantiam ligm, quo magis hominis. diumitatis, &: do3 arque frons humana; glo- Ad ha:c nftectus' parrter pknta: fimHlanr. riae , erigitur ad csclum capitohum menti«, Palmae fe diHgunt -, fed & in extrancum ge- arxratiomsinhominecrettoftat vulcu; ille nus charitatem eelunc. Myrcus & maius folum cxleftia refpe£lat , diuinitatis cogna- amicitiam cokmt. Quarequemadmodum tus , ratione decorus. Inuftse tamen lunE delirarunt Anaxagoras& Empedocles, tri- quxdam eiusnotulse brutis, vt quam in no- buenies ftirpibus vota, cupiditaces, ille ani- bis non coUmus , in alienis aris quamdam malia ratus , ifte & lexu diftinguens ; atque aus ftacuam reuereamur : vt fciamus cuius infuper accedens DemocrJtus , mente eas vmbra ferasnobis limiles facit,eiu(dem ve- exornans; ita delinquunt qui irrarionabih- ritacem nos Deo fimiles faduram.Si cantam bus racionem cribuLiHC. Ceccriim & cantam nobis inculhc admiracionem veftigiu roen- mentem belharum in argnmentum nullius tis,quantum ipfa mens nos admirabiles red- himo : iam enim prudcntiores nobi.s eflenr, det'Si bruta lenfus rationalia Iimubuit^nos feliciores : naruralis illis ars , &: ab vtero fa- ratio diumos : 11 , quae nos, illa lenfu agunt; pientia. Nobis lera eft rario, pigra mens, la- nos ratione agcmus, quje Deus. Quantum boriofa ars, poft mukos labores : poft mul- polfimus mece,noIcamus ex i)s qua; amecia tas inepcias magnum prxmium eft , minus agunchnaginacione, Intelligic natura quid infanire. IDisidem nafci, & fnpere fine difcf- faciat: opus eius rationale eft , addo & diui- plina, Ilne labore ; non igicur gloria fua: na- num. nam rationale non ab alia rationecft turic cft , fed donum ; ngn cenfus proprius, nifi diuina.Non funt rationahadote domc- fcd benelicium aiicrium. Ad hax perfectriis ftica, quaeiuxta rattonem fe mouent ; veluc aliquando quam nosaguc: perfettiorienim quxekuantur,non ftatimfunt ignis.Vidcn- gubernantur mente , nam aliena : impetus dum eft a quo moueantur. Sagitta alieno iHeadiuinaeft ratioiie. Puerahquandoele- impulfu fcopum quserif. ka quidquid vidc- gantioris formx charaderes cxarat quam turrationeagere , vidcndumaquoagatur; adukus,fiperkusfcriba ducatmanum. Di- alioquitoca naturarationalis eflet. In omrti uinus vigor illa duCtac ; ab iUo prudentifQ- ea eft qu^dam rationis affectatio, quxdanv inos impetus difpenfant , non aliter quant difcretio. Elementa norunt, cum exulanc directusfagittarmotus abmipellente homi- fuis fediblis ; repetunt flne errore vijc. Ignis ^^ eft. ideoquia aDeo punores interdum fimilia cogit. Stirpes noxios fuccos a faluta- vhtutes edunt, id eft, purioris virtuiis fimu- ribus diftmguunt ; illos recufant, hos attra- lachra. Adijce,qu6d ii ab cuentu non a prrn- hunc. Cucumercs oleum aduerfantur , an cipio mens definienda eflet, non tantiim quiafciunt eo fe perfufos morituros ? perre- brucis racio effec , fed ferme diuinicas. No- ptantvero ad vliginem & humorem quo fcuncfucura, pra£;fagiunt :fcilicet diuinatio irrigencur. Vicis brafficam odic propcer in- potifrimadiuinkacis eftceffera. Iftamagica- uidiamfucciabiila vlurpandum: fugiclau- tionem diuinas manus in nobis experimur, ruminfenfam nimia calidicate, AiuiiaTer- eum infantes fuimus j & fiquando adulci tuUianum , viris hedera:que fapiencias con- deflpimus , cunc aliquarationalia ficimus, tempiancem lib.de Anima,cap. 15. Fidet^ fedlinerarione, incerdiftoeiusvfu.Artdifci- enim ^ 'vitem, adhuc teneram dr impuheremj phnam noftram ifta func , omncm morum inte/itgentem tamen iam opera faa,dr volen- mftitucionem , &: folertia rationis officia fin- temalicubi adhsrere , ciim innixa (^ innexn xic in amencibus nacuris diuina mens , vt frofciat. Denique non expeciata ruUicd dtfci- erudiremu r, com mendata racione, vbi non fltna,fine arundine^fine corno ,fiquid atttge- cft ; & prouocaca , vbi debuk efle. Ad hoc rit^-vltro amabit-.^^quidemfifiofiiis amplexa- funcplura racionalia officia manifefte irra- btturde fuo ingenio, cjuam de tuo arbitriopro- tionalium, qua? per infofencem naturxordi- perat efe fecnra. Vtdeo^ hederas, quantum nem eueniunt, adaliquam eruditionem no- 'vells premas , fiattm ad fipernaconari , ^ ftram . Infanccs videmus cum fandicace„ nullo prxeunte fuffendi ; quodmaltnt*parieti- bruca cum religione, infenfaca cum racione, bus inuehi textili flua , quam humi teri njo- mucacum Iingua.Infans Nicolausaliquoties luntarta iniurid.Contra,quibiis de adifciomx- m hebdomajjeieiunabat. Biigitraconcicuic, 1} esi^ vt crefcendo recedunt, vt refugium fert- vfquequo triennis cccpic excem plo perfe<3:c loqui MlSTORIifi NATVRiE LIB. lil. 45 loqui inopina oratione. IUatefius muta vifa tesnaturasrefufoc : quo minus pofTunt fipe- pruUentiAiiife ; noluic loqui , donec Iciret. re, plusell (apuille. Subciliorem artem diiH- Quid fapientius , quam mora vincereerro- cilior matena commendat. Adijce 1 lolcr- res?Cum feruidusParer,homo quide Dei, tiora elleminimajaut deformia,tuimicam, Ignatius Martmus in Lufitania dodrinae apem ; elephantem afpcdu ftultum &: iner- Chrilhanas rudimenta ccepiflet in plateis tem. Qu^emadmodum cahdior eftacr re- docere,rogauit auditores,num ve|^t ahquis motior a Sole, quam in media ("pha;ra; icfi- falutareVirginem.Tenuit omnium ora qui- ftenteenim opacitate tcrra:, geminantcir re- dam pudor;{edinfansinvlnismaternistunc flexioneradij: itae^naturx, qujehuuiiho- mfonuit:t^«^ Marid.<]uo prodigio percufsa res videntur , iagaciores funt . pi odudus vf- yerecundiaadultorum, progreflifunt voci- quead illas diumitatjs fplendor , vclut ibi fera.ntcs,gratia plena. Bos quidam ignarum refumptusroboratur. Geftit quoque in mi- &negligentem rufticum Religionis noftras nimis diuina fe oftentare ratio: plus forma: facramenta edocuit, intonandoarticulata habent,aut totapxnefunt forma. Quanta vocc^Credo in Deum Patrem,8>c omnem reli- illa mens erit, qua^ fine materia,qua' Umpli- quam Fidei proteifionem. Eloquentem et- ciflima, qua^totaadus tft,qux loca torma, iam bouem C.Volumnius&: SeruiusSulpi- limpidaomniqpmplexionw. Quiccumquc tiusConfulesnotarunt.Aliustubfecundum igitur prudentia: iigna edunt biura , idola bellum Punicum exclamauit , CauettbtRo- quiedam & vclut (igillaria mentis (unr,arca- wa. Alius antejjnperium Auguth dixitad na virtute, non iua perfpicacitate gubcrna- aratorem fruftta (e vrgeri , cum brcui non ra.Nec mirandu-m eit, qua; de ipforum aftu- frumenta , fed homines fint dctuturi. Lo- tJ js narrantur (fortafle non omnia fine ncgli- quacemcanem ethnicividerunt:pulioTar- gencia veriratis ) nifi quia raiionabilia iu.e «juinio Epidius arbores locutas prodidit: ratione peragant : aftVdaftt mentem , non jneminit 6c Plinius,(peciatim Philoftratus obtinent; necillam facram difceinendi vim Vlmu,Orpheus f.igum. Saxum quoiepor- imis concludunt pcdoribus , in cerncono tariMotezuma iuflit ad idolorum iacra vbi- adhuc materi^ contenta.Diuortium corpo- . que peragenda,immobile conftitic,nullaque ris & (piritus ignorant. Qjaare in illis totum vi nec artc fedem fuam rcliquit : diftVadis corpus eft,&: demiflum , nec vkra phanta- pluribusrudcntibus , quibusinnumeribar- fiara,citradebitumlaudis,citra merituui^ bari id prorrahere funt conati,& porro con- citra pra:mium. tendentibus, infonuit vox,nullo pado pofle dimouerijDominum enimnatui2Enolieilla CAPVT XXI. fieri facrificia.NuntiatoRegi prodigio,iu(fic ibi facrificari. fediterum vox: Tionne iam •An difciphnA ft hrutis» dixi , dtJpUcereisia crcatori ? In huius jidem ferrnittam tantij^er me portari , c^ iterum TAm, &: difciphnam omnem ncgo brutis. yxumjlai/o^njtdimouere me nonvaleates. Ac- XSolushomo notinapnncipiorum poUer, cidititafacflc^promotarupesaliquantulum quibusartesfcientiiEquelkuuntur.Solusille fuit, moxrurfusimmobilisconftitit. Muri dilcipulus,(ciens,artitex: folus diiudicatpet Babylonici hac voce refonucrunt, tunc vr- compofitic nem rationum , (blus di(cur(ij$ bemcaptam irijdonecmula pareret: atque uedit, folus mentem refledit , ex proarrcii numquamcapieud^E vibisipcmemxa Zo- ftatuit, reminiicitur. Quiddeniqueadvin* pyriPerf^mularcfutauit.Quemadmodum dicationem artium & mgenij defideras ^ hafc & alia rationalia infcniacarum rerunj Spedacorpusadartificia promptum , crc- argumenta propter aliquam inftitutionis dum>fubfifterts,inftrudum manuaptiflim^ noftras maiorem neceifitatcm difpeniata operi. Inftrumentum dcdit natura genui- fQ#jiw& ordinaria quasdam documenta num,nouitcui vfui. Blandc itaquecapiendi virtutis,&veftigiameiitisproptercommu- (unt Aud:orcs,quiadi(cipUna bcftiascora- rem eruditionem imprimi brutis oportuit. mendanc. Extulit ad hanc gloriam hirun- Erubefcat homo aut brutorum a^mulura dincs Theophylaftus Simocata initio Cui non effe, aut fuiffe imitatorem. Pudeat 1II4 Dialogi, vbi aic : Ta? ^^iSiova^ "uzro -P^ ju*\- virtutis imagine carere,quibus(eruilcsna- Tt^v ditriKou tIuu Tm p iunTolc^coi lu^ va^faroM7i (AanyS^i€pa- cum vtriufque gc(Ui> 8i rationis effigie,diui- dJiiv ai^^Troic, , ^^ /s%zAs iram quidem non magis quam clcphantiexemplum lic commendat Epi- luxuriam.Et in qviafdamvoluptatcsintem- ftola decimatertia. 0/AoA(^^€^^j'^6r6f(g!QvCpit!,^Q. Bifciplinofiftmum principalc parum fubtile,parum exaclum,vt dicunt animal efeelephantum , cr dexterrimo vox eft quide, fed non explanabiUs , pertur- caputad omnia ea quxcumque ab hominibtes bata,&inefhcax,vt Ungua,feddeuincla,nec edoceatur : neque enim in illo tantttm moles in motus vanos foluta. Capit crgo vilus fpe- miranda C0rporls,quantttm difciplina culttts a* ciefqj reru,quibus ad impetus euocetur, f ed Jiimatur. Et e'a qtiidem Indorum pueri diutil- turbidas&; confufas.Ex co procurfus iUaru m gant. At ego Tljciam admirattis fum irratio- tumultufqivehementes funt; metusautcra nalibtis animantibtts rationem habere irratio- foUicitudinefque triftiriaque Scira non funt, naliorem., vt qtti ciim fis viri eloquentisflitfs, fed his qua^da limilia. idco cito radunt,mu- paternis Jludtjs abieBt^s , in alcA ludo ac paU^ tantur in contrariiL- &: cii m acerrime fasuic- Jlra otio Tjitam deteras , egreftts ingenuitatem ru nt,expaueruntque,pafcutur,&: ex fremita generis. ^uarefiflitts audire velis Hermago- decurfuquc vefano ftatim quies foporque fe- rd,fero altqiiando adeitu 'vitamredv.^bonum quitur.Labanius ctfi refutet Stoicos,qui opi- esijfi infeneciute fapientia adftt (^ prtidentia, nionis elogio dilfamarut afFedus,fecutus ra- tjuod ^ Platoni viaetttr. Si vero moleHum efi mc Ariftotelicum fenfum,imagine lUorum, €X prisiinis vitijs refurgere ., CT teipfum Her- no ipfos,bcftijsinduhit.Vmbraamoris fuir, magord filium ia^itas , fcito te futtirum fu- cum clephas puellaSjCiim delphinus pueros rempaterni fepttlchri. 2{am tua malitia vir- dikxerunt,cumamaU)smortuistabelcebac. (utes eits^ infamas y cr contumelia afficis. Exempla beftiarum difciplinam hmulan- CAPVT XXII L tium, laxc quoque admittendavultum fo- a r ^ n t • lum dif:endi o bieaant. Fuit feUs cuidam ^» ''{/«•^ W fl^i^^ corfjpetat bmts. Fratrv noftro famUiaris, cuius curx erat pul- r^ Vid de rifu &: fiau ? Ridct cacukis,ri- Circ nolam ad furgendum. Id munus felis di- Vcdet &: auis fiilua,quam Indi quapach- dicit: h forte, ciim hora infonabat , abeffet tototl dicunt : mcruit proptcrea infamiani Fratcr, felisaccurrebat ad funcm , &: mani- inaufpicati ominis. Adeo Barbari philWo- bus prefTovngue detrahebat. pharunt nmentes ia:titiam,feftiuumque &: ridibundum cantum minas computarunt. CAPVT XXII. Luxeruntcancs&icqui.Pauioantcmortein A„ /?„. / ' rc rr Cxfaris grec^es equorum abftincntcs pabu- An hm m brutts afteuus. , 1 ^ -^ ^- j 1 r\ n 1 ■^ jJ lo , vbertim protudcre lacrymas. De ral- PRoximu m eft quxTere de appendicibus lantis cquo Virgilius cecinit: mentis , numpafTiones aut vexcnt aut plBflbeliator equtts ,pofitis infignibt4^yAethony verfent bruta.Et quidem afteclius noftros af- It lacrymans ygutttf^ humeclatgradibns ora^ feclantjnon habcnt. Ita Stoici , qui &: ipfos Eadem fidei lege dclcripiit Homerus cquos afteausanimalia ccnfiicrunc, fed ncgarunc AchiUis : animalibus ; ita & Sencca. cum quibus di- Perliabant curru iun^ijacrymof^ cicntes, cendu m eft, feras ira carerc,&: orania pr^ctcr ^^ miferts calida malofper c^ ora fiueblt. PU- HISTORI.E NATVR^ LIB.IIL 47 Plinkis lib. 8. c. 41. equis tribuic pugnae prac- fagium, &:lacryraas,inob«tudominorum. CAPVT XXIV. Confendt Ificlorus,qui adiecir, folu equum, prster hominem,lacrymari, &: doloris affe- An foh eqm Ucryma4 fandint^ d:um fencire.Sed-iftaj commotiones comin- gunt ratione,&pro exceflu aut defedu ftulti- T Axiiis interprctanda efl: illa Ifidori ien - tia£,autinhumanitatiselogia mereturrquare JL/tentia , quod lolius equi hi hominis fic quibus deeft ratio,J[imilitudo erit dumtaxar. lacry mari, fcilicet frequentius. N am Clau- Latiiis ift^ Libanius , nos dutaxatiibamus. dianus inquit, Sed de lacrymis definiamus nonnihil. Non Lacrymii torui maduere leones. animahbus tantum, led bc plantis quida la- Fauet Plimus & Lucretius,lacrymis & moe- crymas aftignarunt: putarunt lacrymas non rore Regem feraru donantes, Alinos Mau- aliudeflequam prolicitu guttatim humore ritaniaz acerrimaslacrymas fcripfit ^Elianus cxviuetibus.Sedhoc&fiidoreft.Quidam^ fundere . Elephantibus tribuit Xiphilinus plius lacryma erit? Fluxus oculoiu^Vtique, lugubrem vocem , canibus Calaber fenfum lednonlimpleXjfedquemafFedioanimi ex- doloris, taurisCalpurnius mocrorem. Om- torferit. lam fi lacrymatio inuoluit affeftu, nia h^c capienda eo renfu^quo iupenori Ca- vbiiftenonlegitimus, limulatio dumtaxat piteconftnnximus, lacrymasproprias, afte- lacry mandi erit.Ophthalmia vexati ab ocu- ^ui dumtaxat rationalis naturae competere. lis ftillat humoren),nec lacrymaredicimus: icem &: frigore afHicti,& inflates buccas, & CAPVT XXV. bibentesimmodicum, autridentes. Quare iicut homo non femperlacrymatur , ciim Memorut quil/us brutis inft» oculiaquas ftillant,itanecbruta.Homo au- tem folus lacrymatur. Prima humanitatis A Lia lisdememoria eft, num comen- casriraoniafletuseftjprimum vitx vedigal, xjLdetbeftias. Et quidem reminifcentia ^rima lucis falutatio. Scilicet pra^fatio vit^e, nuUisineft (appendixintelledioniseft)me- lacry matio ceteras vitas partes pr^di6lat. moria multis imagmationis viribus conten- Fuerunt & qui in ipfo ytero lucis timorem ta, quis illa elephanto negabit? Glvcas teftis fletibusindicarunt. VVeinrichius in erudito eftjelephantem quemdara,ciim in Circum trium hiftoriarum de monftris tradatu facic deduceretur, fedcntem in foro ad Millia- mentionem. Oper^pretium efteius verba riumaureum Magiftrumferarumjfubicaira adfcribere. ^tn (jr flens, inquit , in vtero atqueimpetu interfecifTe. Caufam no aliam puer natu6 eU, tefie Fabricio , qui ^ verfibus vioIenti*e fuiffe, quam quod ante annos to- fuis illuHrauit , ^ Baptifmo ipfe adJHtit. No- tos decem, eodem illo loco, idem Magifter frlseiiam hlspaucis annis clarifime vocifera- eumdem elephantu ferro percuffifTetjquam ri auditus eU^ alius in hac ipfa njrbe (Vratifla- iniuriam tot annos recondens,tunc demuni uia) homo inomni fuavitapoUeamiferrimus ijc vltum. Ex Acofta plura Lipfius. Miles faBm. InAlptbui Noricis vagitus cuiufdam quifpiam in vrbe Cochin elephantera pec diebus matuordecim anfe pnrtum exauditus lafciuiam in fronte putamine nucis percuf- €"/?, infantis etiam vere monjtrofi, quodcornu- ^^^^^ (grandem illam IndieaintelIigo,quam tusefet. Haec ille. Crufius ex lobo Fincelio incolse coccum appelIant.)Elephantus puta- anno i^^e.infans invtero materno fleuit^ raenftudiosecollit:iIlud,atqueiram,recon- 'vnus in Mifnia,alterRotvviU ad 2Qcrum.Eo dit.Poft dies plufculos,in via quapia publica *vero anno bellum fuit Protejiantium cum Ca- obarabulantem militem confpicit , accedit, fare. Meminit ems & Cardanus de Varieta- ^ elatum ex ore putamen, promufcide fua tererum,fed a/ ^« tantum,addit^ue par* acricerinillum conijcit: tum exultabundus ricidas tales poftea fuifTe , autaliasimpro- abijc,quafitaIioneiIlainiuriam probevkus. bos. Quid? lamneinhocrefutamusafler- Iterumexeodem. Mileselephantuminea- ta.' infantibus affedus non eft, nam nec ra- ^^^ vrbe cum redore obuiu habuit , noluic tio , quare nec lacrym^e. Fateor affedus &: decedere. Elephas fuam & redoris concu- rationem infantibus adu deefle, non facul- meliam id interpretatur, vlcifci tamen a re- tate ; illius autem iacryma: funt, qui men- ^ore prohibecur. Poft dies aIiquoc,in ripi tem habec, licec non exprimac. Nobilioris Mangac*e fluminis(id vrbera alluit) mihtem animas vigor plus dominacur eciam fine ra- fabulancem ociose reperic. Cum rccf or non tionecorpori , & extundit argumenta fui adefTeCjCorripicillicohomine, inakura col- morfus ex oculis. lit, nec precibus nec clamore adftancium mocus, aliquociensflumine merf]r,alleuans fubinde&demictens. Cumque lulbm eum fatis diu lulifret, concencus hac vindi6ta,ho- minem 48 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII minem vitx (ux iam diffidentem , redum manurcriptis^indifFerentiamindulgent^Dru^ &: illa:rum deftituit eo ip(o loco vnde fuftu- tis circa dekftabile &C vtile y vt reijcere vel ' lerat. Sed h^tc in deteriorem & vindicem arripere illa poirmt ^ foliim circa honeftum partem memorijeexempla-.ecceetiaminbe- negatalibertate: tum alij imperfed^ quam- neficam &: benignam. Acofta idem fuggerit. dam difcurfionem circa hxc obieda prodi- Elephantum in vrbe Goa fuiife , qui annuo gunt. Plane mihi non eft dubium,aliud efle illo & folemni furore correptus, catenas ab- arbitrium, aliud rudem libertatemj & poflc ruperit & vincla. Fugientibus omnibus,fer- hanc aliquo modo fme iilo efle, fcilicet 2ne Uulum quempia, qui vlnis infantem domi- iudicio,fine mente iniegraaut fana. Pueri & nicum geftabat , inasdes propere irrupiffe, amentes non foliim fponteagunt,{'ed mul^ oblitum farcin^quam depofuerat in illa tre- ta etiam iibere , quxque in eorum libidine pidatione ante aedes. Elephas adeft,mortem Sc poteftate fit ea efficere , aut omittere,aun omnes&obtritupueriexfpedant.Illecon- aduerfa ampledi. Sic Vidoriacenfuit ,fic tra manu fua leniter attollit -, in humile te- & Molina nofter in Concordia fua. Neque £tum,quod e regione ^dium,collocatjrefpe- ea culpje illis vertuntur , non merito , nont danscuriose facifne puer iUic line damno. opprobrio, quia non difcernunt inter bo- Dein furibundus curfum fuum exfequitur. num & malum morale. Atqui hasc hbertas Id datum omnes incerprecabantur veteri be- non eft exatla,no quam dicimus arbitrium: neficio , qliia mulier earum aedium domina, liberum enim arbitrium ibi eft , vbi voiun- & infantis mater,elephanti tranfeunti faspiiis tas. Ea fit,iii qua formalicer,vt aiunt,libertas panem aut frudus obtulerat- Adhiec: repe- explicetur praeuio rationis iudicio. Quid? dantferaJCubiiiafua,vtiquememores.Canis tantamnedabimus licentiam & Hljertacem poft mulcos annos domu agnofcic ; 8i redu- brutis ac pueris.? Non, eredoi opus eft: ali- ces excipit dominos,adorac,bladitur,& ad- quam vero neceffariam indifferentiam reor uentum celebrat magnis laetitias geftibus. cum Mohn^ noftro ; &: ad minus, cum Maius diffidium eft,an omnibus infit recor- Arrubale, ineft eis veftigium iibertatis quo- datio brutis. Diuus Bafiliuspifcibus iniquus ad aiiquos motus , & alcerutrius partis ius fuit,nuiia psene illis rehquit, eft tamen quae- eligendi a fentienti appetitu. Quando nam- dam illis Ipecies difciplinae & experientise. que (ait Molina)beiiuafatigata ex diuturna Nihil fine memoratione difcitur. Ad' figna feffione ambulare appetit,neque in aliiiuem prandij accurrunt in ftagnis , cymbalo auc peeuliatem loctitn trahitur a notitia &appe'<« crepicacuio vocati, fcilicet non immemores ticu alicuius obie6li,quod in eo loco fit,pia- fignificatiis: repetunt fuas latebras,nempe neinpoteftateipfius videtur efTe fitum ,in non obliti via^. Ariftoteles quoq-, nimis par- vnam aut in alteram partem moueri. Non cus videtur, dum apibus & formicis imagi- tamen tantum velhgium libertatis cocedam nacionem negauit, memoriaeripuic. Iniufte beiiui$,vt fi ab appetitu ,praEuia cognitione quidem: formica enim per eamde (emitam alicuius obiedi, incitentur in obiedum cer- reditaddomicilium, quasritamiflam viam: tum,nullaqueexiftentecausaquarecrahan- apes quoque importunje funt deguftatis flo- tur,vt metu fuftisautalterius rei,in poceftace ribus.Fateortamen,aliquaanimaliamemo- ipfarumfit non moueri in tale obiedum. rias expertia, vt omnia pigra , &c adhaerentia Qui tamen neque veftigium hoc liberta- faxis, fuo contenta accubitu ,fuo fida loco: tis beftijs volueric concedere , is nuUa ratio- naque indulta recordatio brutis ad repetitio- ne appetitui brutorum radicem proximam nem latibuli , aut opportunx rei inquifitio- alicuius contingentiae tribuere debet. Hazc nem,aut fugam. Illa funt tenacia fedis, nihil Ludouicus cenfuit , & mihi quidem vt mi- quaeruntjfugiunt nihiljfuperuacaneum eflet nimiim ea indifferentiae libido danda bru- meminifle. SedSitucaniminima memoria tis, ftuperet namque equus tamquam fta- eft, aut maxima ignauia : nefcit repetere aii- tua , hinc inde acque oblatis duobus hor- trum,fiforteegrediatur, ideoaiterum fodic dei manipulis. Recurrere ad caufam pri- quofecondat: nihilominiis alicuius recor- mam vnius coa£lurae, longum itereft, &c dacionisargumentumeft, feruareinfuisla- fuperuacaneum. tebris congefta in annuos cibos femina. Neque tamen liberaliores oportet fieri in libertate brutorum. Confpiratio ilia fuo- C A P V T XXVI rummorumneceffitatem magnam fuae na- turae arguit. Omnes vulpes frauduleca; funt, nAft hbertas aut indijferentia. aliqua omnes grues cautae, omnes aranea: ingenio- hrutiJ infit. fac & infidiatrices , omnes lupi prxdones, omnes leones magnanimi , omnes iepores LlberalilTimi nonnuUi Theologi,inqui- timidi , omnesapes induftrias &: follicicaj, busnofter Pecrus Arrubal in Codicibus omnes formicac prouidas 6i laboriofae. Ac humana v^ HiISTORIife NAT hutmna iiigenia ob facukatem liberi arbi- trij diffipantur, EgregiePeriius: Mi//e hamiftum JpecieSfd^ reru difcoUr njfm: Ve/le faum cuiqiie eH^nec voto viuitnr vno. Sed & Horatius apte canit: 'CMi//ia quot capitum viunnt , totidemjlu- diorum. GAPVT XXVII. ^mmodo amrmlia pr^xfentiAni» CEterdm quia przefagium , fcilicet diui- nationis asmuluni , (upra mentem Gtj lubet hicdefinire , quo padocum vecordia concordet animalium. Obinde opinor per- fentifcere futura, quia fine mente iint: vacat enim fenfibus intelledionis,famulatu exem- ptis, liberifque feruitio alieno: ideo habilio- res iunt corlditionibustemporum, influxui- queelementorum.Aduentui^temporahum qualitates in otiofiores brutorum fenfatio- ncs melius fe infinuant : ideo geftiunt auc mccrentpro humorum effuiione , aut con- tradione j atque pro diuerfitate phantafia: gubernant affeiflus priEuios ferenitati aut pluuiac. Ita delphinus placato mari lafciuit; commota enim phantafia naturahum im- preflione (^ufarum ad ludos prouocat» CAPVT XXVIII. ^idft mHmSim anmalmm. • NEc enim animalium inftincluto aliud reor, quam operatignem phantaiias adiudicium commodivel incommodide- terminatam,determinantemqueappetitum adimpetum vel fugara. ludiciumnonpro- prie intelligo , iedhiftrionemquemdaeius, Differt aucem inftioto , Hcec brutorum VR^ LIB. III. 4^ p^fantafia in eamdem fpcckm cdear, prd tQrmarum&; teniperamencorum diuerfica- tc,qua: baies iiidolis funr»inde tanta operunl variccas, vtbombyx lanam, apis tauos, for- micahorrea/araneus tclam,hiiundo nidum archire(5lentur. Qu^emadmodum iuxca in- fignium Philofophorum placicum cogitati- ua hominis faculcas illud priuilcgium ex coniugio mentis obtinet ,vtcircaiingularia difcurrat. Ita in biucis ex diuerfas tbrmx &t temperaiTienti contubernio diueria! phan- tafia::inftin6lufque dirimumur, vtopusha- beant aliqua rerum fpeciCj innata ab origine fua ,infigniri: nec ab Audore naturas nouis &: aduenticijs fiuoribus iuuari,vt nonnuUis placuit jinilloenim excederent homines, in hoc exaequarent. CAPVT XXIX/ Curnu/Ium amrndl pr lOAN- 50 lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORIi^ NATVRi^ LIBER QVARTVS. CAPVT PRIMVM. nulla fecunda in:eruenicnte efficacia fiue focietate creatura: , ideo horum produdio An cdnm ft caufa aliquorum animalium. conucnienti edicitur tbriDula, Fiatlux, FUi frmamentNm^ Fiant Inminarix, Faciamui ho-^ iscvssi fentientis fub- minem. Igirur dirciimen aliquod eft, ciim ftantiiedignitate, nunc didumfuit, Producat terra ^&L Vroducant aliquas caufas euoluam, /r^«^.Quod vero di(crimen?nifi quod aquae antiquiores faltem ; & & terra, vltramateriiEfuppeditationem,co- primumqu^ftionemil- natum adhibuerint j acceptum ex diuino lam , quam fu(penfam pra^cepto. Sidera autem &: firmamentuni reliqui , vt omnem ex- ex priciacenti materia foda lunt: non cnim piem fcrupulum eorum , quiczelos exorna- tuit denuocreata matenn, ciim ip(a forma- runtintelledu &animo,Anca;lum alicuius ta;& tamcn, quia Dcus illa iramediate & beftiola: pater, earum fcilicei qux fponte foluseffecit, Fiant dicitur, non, Pr^^^W^r dantur.quamuis in hacparte eiiam ij qui /frr4, autaqua,autaer,autignis, autqumta amentes & exanimes iudicamnt orbes, cen- aliqua fubftantia. Deinde ob(eruandum cft fuerint generatores horum fentientium,non difcrimen inter ea ipfa qu2E Deus immedia* vtcaufas pra^cipuas,fed vt inilrumenta diui- te fecit: de aliqmbus dixit,i^/4»/jde homins, jiiE : proxima cnim ahqua caufa fignanda Faciamtis. NuUum verbum Moyfis (inefa- erat , quas fi non audor , miniftra ialtem cramento ,linedocl:rinaeft. Curiiadiuer(a fuiffethDrum viuentium.At vndeci^Iishxc eloquia? nimirum fidera 8«: firmamentum officiatribuimus , &: non potiiis elemeniis, Deus (olusfecit, fcd ex matena ; at huma- quibusiftam efficacia videoinPhilolbphia num animum iblus fecit , &:fine materia: MoyfiscommiiTam? FroducAnt ^\v\Q\^\\.^aqu& nonfolum cdux,if,fed totum tuacproduxit. repile anims. viuentis^ ^volatile fuperter^ Satis itaqueconftac ex formulis diuini im- ram fub frmamento c^lt. &c mvim:Producat perij , terra^ & humoris com miftio ad genc- terra animam viuentem in genere fuo.iumen- randa viuentia. Non otiofa Dei voxeft.pr<;- ia^ (^ reptilia, ^ besiias terrJt fecundim (pe- ducaty inquit : producere vim notat. Terra f/^5y«4i.Nonaudio,ProducatcaElum.quare iam tunc inaugurata vitaliumrerum pro» fi a Deovirtutem non accepit , vnde iftam creatione, ius aliquod nunc vique retinet in paternitatem obtinuit? In figna &: tempora ahquarum beftiolarum partu , quemndmo- audio exornatum acthera, non ad fecundi- dumdiuinusvirBafiUuscenfuit. Pr^ceptum tatem. Sine aftrorum vi peperit terra ftirpes: hoc,fcilicet producendi animalia,ficimprefunt tunc ca:lu m rude eratjincultum^obfcurum, esi terra ekmento, vt ne hodic qnidem definat inefficax fine fua lucis manu ; nulla tunc fi- fubjeruire fuo creatori . 7iam arjimaliapartim dera.lgitur ifta vis non eft fublimis,cum cje- ex antecedentibus oriuntur fuccefione,partim lum nec parens nec obftetrix potuerit effe. nunc etiam ex ipfamet emergere terra gene- Idem cenieo de omni animata natura,quod ^ari^^ cernuntur . Non folitm enim cicadas hu- de vegetabili. Ceteriim in illa Dei iuffione, mus pluuio tempore edit , ^ inmuneras alias aliquafine dubio efficacitas terr^E&aquae beHiolas tnaere peruolantcs,quarumplurim£ producendis viuentibus tributajcrgofuffi- frxtenuitate nullam fortit£ junt nomencla- ciet. Quare non damno eruditos aliquos turam, quind^ mures ranasg, exfeipsa iam Aftronomos,quicu pluribusPatribustem- profert (jredit , vtpvte cim circa Aegyptias perarantcxli vires.Obferuanda funtdiuerfa Thebas tost vehementes in tcFitbt^ pluuiasy genera diuinaselocutionis. Inquibufda ver- vniuerfa arua foricibus i^npleri protinusno- bis nulli dclegatur crcaturx procreatio alte- uimus. K^nguillas quoque nec alto illo mtdo^ rius,inalijscommittitur.Lux,firmametum, ntftexfACtdentiX conjlitidmaterta limoq^con- fidera, homo immediatc a Deo fuerunt, J^icimfU; quarum nec ouumjnec aliim 'vllum mo- lOAN.EVSEBII NIEREMBERGII HIST» NAT.LIB^IV. $1 ~ modum j frcceponem effcere conjiat , fed e terra ha ffogignuntur. G A P V T II. Neque leue eft argumentum efficacicatis elementorum,ex diuino prascepto terram & Opiniones Gemmm de ammalium ongine^ aqua inuiolata tenuifle iura fua. Pifciuni & auium produdioaquis delegata,ergo fbliim TV TOnnulla prKterea funt in animalitrni humoris h*EC visrquamobrcterra numquam JL \torigine diipicienda , atque ad abfblu- gefiuit legicimam auem.Nullam e terrafola tam tra^Sationem altiiis petenda resj ab ip- iinehumotegenitamvidimus, nullagenui- fis (cilicet mundinatalibus. Vnde diuerfa nam,vc videmus innumeras beftiolas. Qua- pIacita,prout quifque auc finxit,aut interpre- re ? quia ifta iurifdidio aquarum eft. in hu^ tatus. Philofophorum decreta fac erit,vt re- iiiore vtique aues nac^ produntur.Barliathes futemus^narraffe. Pcripatetid obtendebanc in aquis generancur: aqu^e quoque produxe-^ mundi jeternitatem, negabac repeniri polTe, runt monftrificum alitem , qui Motezumx auefne ante an oua generata iint : ciim & prsemonftrauit claffem Hifpanicam. AUata ouumfineaue j &:auis fme ouo gigni ne- quoquefuit Francifco Regi Gallias concha queat. AdfauerePythagoras, Ocellus, Ar- cum auiculaintus paenc pertedai alarum fa« chytas, Xenocrates , Dicxarchus, qui fem- ftigijs, roftropcdibushaErenteextremisoiis perhumanumgenus fuiiTe credidere. Qui oftraci.Hedor Boetius afleuerat fe vidiffe e^ autem homines aliquos primigenios diuini- natas in alga c6chas,quibus apertis,viu^ aues ^us naturave fadtos Grederent,multi fuerunt, euolarunt. Sicxhifta virtuseflet , nonad- ^daliteratque aliter in hac exiftimatione ftringereturhumori, 6i aliquandolegitima verfati. NonnuUosnarrat Cenforinus. Vc auicula e terra fuapte nalceretur , &: maria oniittam , quod fabulares Poetarum hifto- & tertas cjelum refpe^tatjomnia claudic, vn* "^: ferant , ho mines primos aut Promethei dequaquevoluitur* molli luto efle formatos , auc Deucalionis Obijcies aliquas aues ex ftondibus geni- Pyrrhaequedurislapidibus efle natos; qui- tas.ApudIuuern£Efluuiufertur,frondesaIi- damexipfis fapienti^e profeflbribus nefcio quarum arborum in aquas dilapfas,in pifces ^" magis monftrofas , certe non miniis in- abire,quac in terra, volucrium animaliu for- credibiles rationum fuarum proferunt opi- masinduere. Dicoadhuc eterra nonpro- niones. Anaximander Milelius videri fibi creatas aues (fi legitima: aues funt ) fed ex ^^ aqua terraque calefadis exortos efle fiue exuberanti autarborum auc littoris humo- pi^es , fiue pifcibus fimillima animalia : in rc. Potiiis hoc probat, germanos effe pifces I^is homines concreuifle,fetufque ad puber- &:voIucres.Exeifdemhumidisfolijs vtrum- tatemintus retentos, tunc demum ruptis que genijs emergit ; hoc folum difcriraen , ^^lis virps mulierefque, qui (c iam aler^ pof. qubd ex humidionbus pifces. ^nc, procefllfle. Empedoclesiautem egregio Atqui difficultatem illa, qubd elementa ^"o carmine , quod eiufmodi efle praedicac imperfediorafintbeftijscotra ius originis, Lucrecius, ctiam digerunt illi ^ qui horum ani malculo- ^t vix humana, videatur ab arte creatum , rumcaelii exanimeprogenitorem vindicat. tale quiddam confirmat : primb membra Pucauic Albertus,virtute feminali,vt inftru- fingula ex terra quafi prasgnante paflim edi- menca diuina,caclos continere vim generan- t^> deinde coi)fle , & eftecifle folidi hominis darum beftiolaru: iftud tamen priuilegium materiam igni fimul & humori permixcara. adcerram&aquam transfero. Namque fi Cecera quid necefle eft perfequi, quaznon caslumimperfediusanimalibusipforucaula capiantfimilitudinemveritatis?Hxceadeni potuit efle, poteft & terra fine impedimento opinio etiam in Parmenide , vel in Ste fuit, imperfedionis. Ad haec, diuinavisafliftit, pauculis exceptis ab Empedocle abeunti- quemadmodum nuUacreata virtus fufficic bus. Democritoverb Abaeritie ex aqua li- producendo fpiritui}nihiIominus homo ho- moque primiim vifum eft homines procrea- minem generat, cuius generationi fpiritus tos. Nec longc feciis Epicurus: iscnimcre- neceiTarius eft, quem homo nequit produce- didit , limo calefado , vteros nefcio quos, re: coronai tamen diuina vis conatumfe- radicibusterrxcohicrentcs, primumincre- cundajcaufae, &adexigentiasdifpoficionef- uifle , &: infantibuscx fe edicis ingenicum que accedit , expletura vota natura: impo- ladis humorem naturam miniftrancem pr^- tentis. Ica,licetelementalisvirtusminor fit buifle: hosica educatos &: adultos,genus fentiente for ma, huius Deus explebit gehe- hominu m propagaflc. Zenon Cicixus, Scoi- rationem, & primis fauebit conatibus, prx- ca: {cckx condicor, principium humano ge- parationique marcrias. neriexnouo mundo conftitutum putauir, primofquehominesex foloadminiculo di- uini ignis, id eft , Dei prouidentia genitos. E i Deni- $1 lOANKrS EVSEBII NIEREMBERGir Denique etiainvulgo crcditumeft ( vtple- rorum fimiUtHdinem protutijse , Je quilfm rique GenealogisE audores iunt ) quarum- Lucreftus: dam gentium (qux ex aduentitia ftirpe non Crefcebant vteri terram radicibm apti^ fint ) Principes terrigenas efle , vt in Attica, eofque , ctm matura^ent , naturd cogente ru* & Arcadia,Tbcflaliaque ,eo{que autoch- ftos,animaliatenera frofudtfe. Detnde ter- thonas vocitari ; vt in Italia Pdeta cecinit ramipfam humore cfuodam^quiefet lacit fimi- Nymphas indigeraque Faunos nemora lls ,exuberaf€ , eog^ alimento animantes efe quaEdamtenuifle: 6i non difiicilerudisan- mtritos . Quonjodo autem vim frigdris tiquorum creduUtas recepit. Nuncveroeo aut caloris terre aut vitare potuerunt,auc licentiacPoeticseproceflitlubido, vt vixau- omnino nafci , ciim Sol cxureret , frigus dituferendaeonfingant,pofthominumme- 2i{kx\uotxti: Non eranty\nc^\iivinXyin frincipia moriam , progeneratis iam gentibus , & vr- mundt hiems (jr ^fiof , fed perpetuatemperies, bibuscofiditis,homineseterra diuerlis mo- & ver aquabtU. Curergo nihil horum fieri dis edito^, vt in Attica f ertur regione Erich- etiam nunc videmus? quia femcl fieri necef-» .ihonius ex Vulcani femine humo exaratiis, iarium fuit , vc animalia nafcerentur, poft- &in Colchide velin Boeotiaconlitisanguis quam veroeflecceperunt ^concefsahis fa- dentibus Spartas ; quibus muiua csede inter rultate generandi , &: terra parere delijt , hL fe necatis, pauci fuperafle traduntur ^ qui in temporis conditio mutata eft< conditu Thebavum Cadmo fuerint adiu- mento. Nec non in agraTar^juini^nfi puer CAPVT III, dicitur diuinitus exaratus , nomine Tages> qui difciphnam cecinerit extifpicij , quam TabuUris origo animnltunt' LucunK>nes , tum Etrunae potences,exfcri- pferint. Paucas adijciam hiltorias immedia- ^Ed & aliarum fingulariu generationum tiorem rtatuentiumprocreationem. Euripi- Omira deliriaapudantiquumvulgus.Mo- des, qui ex diremptione c*eli & tcrra: eam nedulam nugabaturex Arne fadam,bubo- e}' tw J^ra ^- rina, & Nicanderfuaspagmas implenc, & Mtt^^vo; 0 Aiowmqy c^ti Mpriqi^^m Tztoep!;ji(SH vno mendaciopluraanimaliacreanr.Exem- ?[iCt}Vi<^^(xpJ)u,/\.iq, »($«) o» t^' j^eAsoPTwv IppJw" plum litnarratio Munichi , quam libro i* vix.TapajDW^ n^ya.?^' 's^t, Si vzmy.^a.Tdq Mucatorum Boeus fcribit. lJiivr/o(; 0 A/jlT- Koo^^i^^^zAl/j^, ^^/btir h 7ro?\i)>chYio^vi;eiq aVT(^ iQxa^ixd/Tt MoXoDjcSvyit) i^^^isO y.ct9- ary)i;cuf9iZiju(ietXou(micuii?nj?[gtv. E'm)<^'b T»c a^^o? ) <^ ai'«j3 yiKSf-io^. E'p^v d\ Tnu- xAyj^c c^im(Ti Ad/KiTJnnic , ^7c,opfa%Vjy^lvifj(j)VTo la^ clyt^vc, ^ J^t^c/unc,, iC^iKyicrcvf 0/ 3to/. B^/zn^ x/arbf , ;fpt] jui?\s^}(^ , ;{«' S^dcpvtw , ct^it; cwrot^ S\ ou^u(; '^ "r^ d-^m VfjJTo? mAflom? A»i- 'EpfXiiqd-^/jdpQc, tn pabcTio^M^TsCaAcj' «?op/- fa) cnjviXdfjL^otvov, hi Si litt '^vrvpyov giSa/NAof, ^-o?' ;fpt) Iwr^ /u^' « jU?/) '^'^^^'std vyytvi^c; , « tT^ « ')^Y\(mv eumTe^Wo/uiSf^yoi, TTvp cvjjSaMoJ' e/ '^?\^cuj^,yiSi^v^ct'i'Pv')P9 S^cu^^&it^rluj^oujThTii x?\ca7n(; H^TaomTa. tSc^S' h (S^^Av ouj- riXioo, CMinyas Orchomeni F. habuit jiiias Tovc, ocrid^mTOc, ivnc^ , TgAdt/TMcrcWTO? o/JtT/V&) Lencippam^Arftppam, (^^lcathoem. H& ope- :davciTa>- M.iTi^ccAi Si tkmtcu; eiq opviQa^, yjji rumnimio jludto arferunr, pturimum^ alias T^TnejL'^» fjS{j iTTi) C(ra -w TTvp «'<; C'Jhip mulieres reprehenderunt, quodvrberelt^a,in i[^TiJb, yi^vcvcuStjct i 6/ A'aMo/ 0« tSot- montibus eji baccharentur. Tandem Bacchus ^qct9i-^yi(rav.Movvi/j)(;f^ '^ top^c; '^o/^o^t puellx fumpta forma ^ eas hortatm eji , ne Jii?^f(pLvJ)io(;Siop^Xo^,Mija?^ynt4)pSi}Cf^i?[siio(;i facra (^ myjleria Dei defererent . Ciimcjue 071 Tv 'Orvp ^dj-^sJVT^^;, Sfe/^ T^ '^iyov c&^^ tLu) animum non aduerterent , iitdigne ferens ylcjuiJixravy i'^ qvtv /aakqp^Svo opvid^(;t(^i l^rjo Bacchwj e pueHa intaurum , leonem , (jrpar^ fjS^) cut^^ ix*^'f^^^^'^'^^'^^ "^' ofojua^i^ KVC6V. dalim efi mutatus : fuxit^^ ei neBar ^ lac. H' Si/unTripeuj'^i';^6i'^ xv/ttoAojp? tt/otd'.?^? His prodigijs territa ^pauCo pojl fortes in 'ruvTiujauTzS 7n?.i/JL0(;'^}(g^i^(g!.c, ifAiju^eu)'^ y cfn QAt?.l7nVffm tLuJ &fedefuaex- funt. Si ahacreata moles prajter tenebras torrem llne fubiedo, linemateria:nonopus circumiaceret/cripiiiTet Moyfes. Fadorita- eleuare cum Platonicis,&: fpiritualem com- quefolumeratfuperaquas, qui puriftimus mentari; noncum Empedocleimpinguare^ fpiiritus, non ahquid faetum ^ non corpus, &craflitiecorporeaonerare. Licebit tortaf- fcihcet fpiritus Domini , eruditurus vaftam fe maturare cum Amadaso SoIem,(iue cum molcm. Oportebat quoque vaeuuahquod Sceutio emendare, quod in primo die fa- efle. Namquevelcseli tenues funtjvel fohdi* ftus , in quarto perfedus fuifl!et, Aftrorum Si tenues, &: extenii ex aquis,iuxta Scriptu- natiuicas quartum nobihtauit diem. Textus ram , ergo ante illoru m expanfionem , ante facer hoc didat , hoc interpretantur Eccle- firmamentum, aquse, ex quibus fadi , con- liaftici cantus: tradiorem locum oecupabant , depleto illo c^arto dte qui flammeam fpatiOjper quod poftea expanfi materiaj Dum Solls aaendis rotam, quaj fiibijtfubtihflimam fubftantiam xthe- Lunx miniUras ordinem. tis. Si fohdati funt ex aquis , ergo nunc cft Noluit Deus inuercere dignicatcm r^rums Vacuurnaliquod, contrada perdenfitatem fcrupulosa mechodoiuscuique feruauit,ab &fohditatem matcria aquarum dilutiorcj imperfedioribusorfus: audoritasSolis ma- quareinminuscohe6lainteruallum ,quam ioreftelementis ,maior ftirpibus , poft ihas antea. Abfurdius iftud eft , ergo ihud prjedi- dari mundo perfedus debuit. Adi jce quod ccndum. lam & hoc defolatur foliditatem nondum penicus pra:parata fedes,fiue eam- casleftemipfi Ariftoteli inauditam.Pr^tcrea pus cxcurfionis aflidua:. fi tocum fpacium abyflus fcirciret,qua volue- returprimodieluxprimogenia ? anne pet C A P V T IX. empyreum ? Certe non communicat cura im a natura Aula Dei ; ergo per fpatium in- ^iftnbutio partium mundi. tercedens inter caslum &; abyffum. Itaque chaos in vacuo iacebac , terra &: humore T Ti£c primacuraDei,prasparare domi- conftans* Xxcilia rebus. Poft illuftratum recenti lychnio chaos, informem adhuc vniueifum CAPVT VIII coepic figurare fedium diftin6lione,&:direm- ptis aquis , quibufdam adhuc protegentibus Art Sol in primo (Tie eduSitti» terram ,alijs contegentibusvniuerfiim , ex alijs in medio tenuatis, fpatiu m intercedens FAciesiftarerum,tudis quidcm. Com- aer&«echeroccuparunt, firmamentinomi- pturailiadiuinamens, primumexcuffit neintigne, quiaexcenuacione&iexpanfionc lucem. Ornatus neccaligini fit,necin cali^ aquarum interied:um , firmante tanta fub* gine:lucidicaturj&:alucc.Nemoca2cus,aut tilitatediuortiahumorisgrauioris.Iaminde in tenebris aliquid ordinatu aut pulchrum vacuum nullum. Elcuataf aqu^e immenfa fecitj &: nemo cjecis. Prasterea lucem pr*E- portio ad empyrcam fuperficiem,&: tenuita* ftruxit Deus ad notam tcmporis velut dili-' te dilata materics interclufa omnem locuna gentes artificcs: &: ftudiofi , daturi opcram cxpleuerunt. lam aftris pracparatum contu- alicui penfo, clcpfydra conftituunt,aut ho- bernium , iam volucribus circus fabricatus. rologium obferuant. Rationem nos tempo- Oportuit beftijs expcdire patriam , pifcibus ris in opcrado monet aeterna ratio.fw/ /».v, deputate feceflus imarum aquarum con* ait. Quotiefcumque ifta formulaprocnul- uolucntium terram. Vtrumquc fecit, appa- gatur naturas alicuius creatio,caufaeius effi* rente terra, reftagnante mari: fa^um illud, cicns Deus folus notatur , fed ex prxiaccnti velut complicante fe tcrra in coUes &: vallc!», materia. Itaque ex globo illo aqueo erepta extuberante in montes,deprimente in bara* lux. Quomodolux exaquis?Certeiftudvi- thra , apcrientein gremium amphflimum, deruntlfraclitasincolumna lUanubis fua vbi exccpic molem aquarum illuc prola- illuftrancc caftra. Vicaria Solis aquea moles pfarum. Hebiazis fuit. Pleraquc phaenomena lucida Nouiciam opinioncm nunc refellam,qux firma- 5g lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII firmamencum terram adftruic. Ita compo- bam vir€rjtem,& facientem femerj.\{io teno* nitrerumreriem. Primum creatam terram re prxcepti aliqua vis delegatur fecunda; & aquam , i*ed hanc conclufam intra illam. eaulae. Mox xthera dedit habitanda aftris. Dcmde die fecundo fadum firmamentum, Sed diuersa formula. Fiant, inquit, Itmina- eleuatis extr^, id eft, fupta terram aquis,alijs ria. Hic nulhus efficacitatis commifTio da- intra abftrufis , intercidente circulo terreftri tur creaturae ; minifteriu maten^e dumraxac molesimmenfasaquarum. Tandem aquas exigitur. Demde aquas occupauit pifcium extimasinlocum vnum feceffiiTe ad obfe- vulgus , & partem firmamenticachnatioa- quium appariturzE arida^. Contra ifta funt, uium. Poftiidie Deus terram impleiiic ani^ violencianatur2E,&: fuperfluitasadionum. mahbus. Curaftrorumcondiciomediain- Cut aquis tcgenda erat terra ftatim appari- ter ftirpes & fentientes naturas,iam pr^mo- tura? Tum Scriptur^e ftilus & hiftoria pr^- nuimus: imperfeiliora funtanmialibus.De- monftracur die primo abyflum eminuifle: niquehominis celebraca condicio amatorio tenebras dicuncur fuifle iuper faciem eius, illo&fuauiedido , Faciami^ hominem ad non rerra. Denique nulla neccffitas eft noui imaginem cjrfmilitudtnem noliram: v bi ali- huiusfirmamcntij&contradidionisfimpli- quid fignificatur , cuius produclio creacae cicaci Scripcurx. Deindefirmamencu Deus caufx non conjmittitur. Nam licethomo vocauit ca^lum. Vbinam proprio nomine hominemgeneret, nulla humana vis fpiri- terra didacazlum? confidcrandaquoque eft rumhominis procreac. vox HebraEa,non vccumquevocafle Deum firmamentum cselum.Sunccnimapud He- C A P V T X I. br^os mulca nomina qu^ c?lum fignificanc, ^^ ^i demenU /hi£iare qu^ hihi ^al^al , 3t; hereby D^^m hartphtm , \ , ^ c ^ ^ fi;pn|/W/«.:riulIumexhisnomenima. ^«^^ nonfu.ri^nU mento Deus impofuic , cxcogitauit aliud TScam icaque primamfcimus animalium quod eius nacuram indicarcc ; idque tcrr« Xoriginem, ex elemencis &: ab elementis aptari nequit. VocauitDeus firmamentum caufascomplexam materiales &: efficaces:- CD^ot-jab aquis ecymondudumeft, non,vc decerminandum quoqueeft, an omnis ele- mulcipucaBC,qua(i q-^odv fam-Maim,ide([f mencalis prouincia occupaca fic incolis. Ec' ibia^ux. camquaquodineotuiflencaqujE, quidemoinnem puco , licec non indio^enis; neque enim in toca cerra , nec in coto cx\o licec enim beftias finc aborigines terrse , pi- funtaquae. Commodior & germanior origo fces humoris , acr tamen nulli viuenti naca- eft,quddcum relatiuo elemenco icadidum lis locusfuic. Auium patrialiquor eft , non ^c ex nomine Djo , & relatiuo o , quafi quod aer. Ignis quoque benignitas folum fc flexit aqua , fcilicec, quod erac aqua , nempe quod viquc ad viuentium patiencia : parcit, pati- fadum firmamentum ex aqua eflet : terra tur animalia nonnulla, nulla facit aut fecit: autem ex aqua non fuit. Prxtereaipfa figni- hofpitari pofluntibi, noninnafci.Aftrorum ficatio Hebr^3E diclionis K'?.1 rakiah , quam foliim patria fterilis, tamen sether eft. frmamentum vertit vulgatus , cerras nequic compecere, expanfionem & excenfioncm CAPVT XII. fignificat , &: pocius adione nocac per quam fadum aliquid , non ica illud quod fadum: tAer quos incolas habeat, namfi iara haberecnomen res fa£ta , cur Deus impofuicnomen? ideoaucem vocauic TSca cuoluenda fubcihus func , quicuiuf. Dqus famaim quod per expanfionem fece- Xque elemenci incolas , qui indigenx k rac, quia nomen non habebac •, rakiab enim primordio. Ecquidem humus , hUmorque potiusfuicnomenadionis. Cecenim ccrra fuos incontrouerfbs abongines habent be- nonperexpanfionemconfticucaeflecinme- ftias, pifces. Deaere lis, quorumnam vi- dioaquarum,fedpocius perconcradionem uencium regio fic. Si Philofophos audia- condica fuiflec, iuxca opinionem hanc, plus mus , animantia acris non aues , fed da^mo- extenfaquam modo , quippe quae omnes nes funt. Icadifpenfabanc mundi fcdes, vc aquas complexa. volucres terrae habicacores dicerenc.Dxmo- nes aeris animancia, Deos xtheris. Veriim C A P V T X. iamrccudimuscielorum animacionem, 5c n^ ^ ^ ^ . rr, ■ r ipiricus iam Philofophia &: Theologia cor- Uccupatio partium Vmuer t. ^ r- /r i i ^» ' ^ J poreexoncrant:neque ficraffi moleahqua DEftinacis nacurarum prouincijs, incolac eflenc &: animaci,in exornaiione orbis incer- defiderabancur. Stirpes primum par- cedentcmiftamprouinciam tuiflentadepti; curijccerra: annona animancium priiispro- lapfus fuiccaufa,&:expraEcipitio obculpam c uranda crat. Germinct terra^ ait Deus , her- fufpqnfi aliqui. Quare acr ercmus relinque- retur. HISTORIJE NATVR^ LIB. IV. '59^ tetur, fialios non promeritusaccolas. Qui, nionftri confirmauimus, licec ampliuscum nifi volucres^ At cur ifti ablegantur fiibhnii Eugubino:crecIendumeftenim,talcm fuiiTe (ede,releganturinterterreftria?Forta{requia tunc auium generationem ^ qualem pxnc fcribunt, humiquieicunt? lam ifta ratio & prodigiofam , &: ad cuius confiderationem aquas depopuiatur,nam &L pilces confident, animus ftupeicat,hodie quarumdam auium inlatibulisconduntur,humi cubant.Quare accepimus. Sxpe fit, vtad Oceanilittora aut pelagusfineincola eft> autaercumin- appulfiim nauisaUquodfragmen , &fabulo colis alitibus» Ad h^c , auiculae nonnulise aflixumdiuqueflu<3:ibuscontufum,&aquis fiint,qu^ nonfubfident. Paradiiiacaiemper & diuturnitate perefum , fungos albcntes fufpenditur •, nullam terr-iSE requiem debec. primiim proferat ; poft certo temporis fpa- Nos itaq; ex facris Litteris & ratione dodi, tio , & calente Sole , pedibus alifque adfor- aeri indulgemus volucres. Quui &: Plato matis,e lignoauellancfeieaues , quondam reuerentiam habens Moyfaicic iiiftori^,non f ungi, nuuc volucres acra tranatcs.Eft extra aufus negare volacilia ornacu aeris efle, ideo Icaliam locus, vbi, cnirabile didu , nafcun- diremic , vc inferior aeris regio volucriu cer- cur in frucice quafi formre teretis vellcra. ritorium eflet,eminentior d^monum. Ad ii- H^c certo temporis fpatio ex arbore in flu- ludelementum fpedant animalia , vbi fre- men quod inferne elabitur , decidentia, vc quentia funt, qua fpatiantur,quoviuunt,in primuaquam attigcrunt,dantauesvolaium, <3uo deledantur. Ait enim hlhcxtus^Dken- &infubhmes regiones moreceteraru auiam dumy quod motm auium efi in Aere^^ quies in aufugiunt. De ephemero fimile quid prodic Urrd : (^ tHud elementum dicitur ornart ilio Ariftoteles. Quidtam multa generavolu- genereanimallSi quodefi loctts motuseitts , ^ crum, ftagna , lacus, paludes &: flumina ac- non quietis. Vnde plant2e a Sandis dicuntur colentium, nonne teftantur originem fuam non pertinereadornatum, quiaimmobiles id fuifle , quo nunc maxune deledancur? funt fecundum locum : omnia eriim natati- Credendum eft aucem, omnes auesgenera- lia generalicer percinenc ad ornatum aquse, cim aqua procreafle , conuerlam in aliquam & volaciha ad ornacum aeris , &:gre{ribilia macenem denfiorem , quales aquaciles aucs ad ornatu terrje ; nacatilia enim non natant efle cernimus: ex hifque temporis progreflu nifi inaqua, &;volatilianon volant nifi in quafdam , quas longiusab aqua recefliiTenc aere,&: greflibiha non gradmtur nifi in terra. in remotiores terras , mutaife colorem cum fedibus, ibiqueex propagationc nafcences, CAPVT XII L hisinlocisperfeuerafle, vcabaqua non vi- dcancur habuiife principium. Anauesex aqti^ ed(4>Siozfuerint. Scio effe qm concra pucent. Necamen contra Moyfis conteftacionem corriganc ERgo aues ad exornacionem aeris func. cexcum, quafi expiacuriquod irrepfiflec , vc Ac vnde? Ahunde quidem,ex aqua fci- fufpicantur,mendu ledionis. In fuffiragium hcec.Fraterculantenim cum pifcibus.Com- fuum Hebraicam trahunt , Chaldaicam et- munisvulua humor eft. Idco & pifcesper iam torquenc, dum ica legunc : Producant aquam volanc,& aues per aerem nacanr. illi aqu^ reptile antmA viuentisy^ volatile volet aues pelagi , iflcse pifces fublimes. Similicudo [uper terram. ytihofroducant cximunc vo- inceflus & elementiconiunxic natiuitatem. latilia. Hac caftigatione confifi Catherinus, Quid mirum {i aeieiincoljeex aquis , fi & Thomasde Vio,& VVielmus , aduerfum ipfeaer ? egregie&palam Claudius Vidor Patribusampleduntur placitum. At iplbs celebrat genethliacon alitu m ab humore. rogo, vnde fciunc , peccafle Lacinam Grx- Hinc volucres quoqueymoiie gentis , traxere camque Sepcuaginca verfionem, quarum in vitiprem: • Ecclefia audoricas maior , & non pociiis 3\(4w liquidas dum format aquas^tmmi^a^ corrupcam Hebraicam ab infidis Rabbinis? fontiim Pr^ccrea non vrgec ifta ledio,vc miniis aquis Vitafubttferuetmultotumtda^quora-partui debeamus volucres . Non negac ipfarum 7^c fatli esi pifces gentts omne exurgere, macricem humorem fuifle , necaliam me- quodqu^ raorat: ergo aut negligentix dihgentiifimus Squamea turbafalo ftmas euadit in vndas^ erat Moy fes accufmdus , aut liquori danda 2\ii volitansin aquis fenftm natet &there erant volaciha. Ceterum Euclierius , &: A- ptiroy lenfis fecutus Auguflinum ( fatcntem ex Aethereos volucm conttngere doBa recefnf. aquis volatilia , fed per aquas ) aerem hunc Ergo materies autbttsjj (jr ptfctbtis vna eH. vicinum, & vaponbusinfeclum , & nubes Pariententia ArabrofianiCanticiEcclefia- hofpitantem , intelhgunt : namque vltra fticaprobati audoritatc. Supra iam exem- olympum , vbi intemeratusfuaquepuntate phs barliathum fcu bernicaru, 6i Mexicani tenuilTimus, nuUus ales exercuic pennas. OCQ- 6o lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII Omnium fortafle clariffime Rupcrtus in xt^Mmitm : tormatisi^imrDonmiuBe^s d^ aere produaas maluitaues, verum reueren- humo cuncils ammAntibm tcrrA , ac voUttli- tia vocis exigit, vc aquas linc interpretamen- hus cdi. ita &; pifces credo non ex puro flu- to capiamul ^^» progenitos. RogabiSjCurporiusdicanturexaquishor- . fitanvelptaedommijratione, velquiaexeo CAPVT XIV. loco , fcu ex illa mafsa vbi pr^Eualeret hu- D ^omodo mes CX aqud eduSi^, ^^' ^ ^^^ P-^^P^^^- M^'^'^ virtutem gemta- ^-^ . •' lemaquisinh(^cviuenciaconceIsam,aequa Ices , Quinam ex liquore volatilia? ^ranonnihil. 'crafla corpora funt.Dico ego,quinam &;cetacea?Siexlatice{olumn6putasfuifle CAPVT XV. aues,cur&: pifces?cur monftraquibus exor- ^ , ^ . . , natur Oceanus , fi mifceas pifcium maflae Mnod geniis cauja aqu^ vr 1q Vy 'E.'(piMa^ o\ n^ cf)(oyM tIuj 'C^icm, l^a) a^imcn fJ^j '^ ^'^fji.ivHTlw <^\oyXi K/feTcTgm/x.vw '(s7c,^amolvcmic, aVSo/Zu;, "^^X^^ 7JC0U>^?:; cdd^x-ih ehAfm&fJHt KcJU (^jT friATa.^L f^ 7jv^^, f(^ Tis Sg/^y Ktz^' carc^cm, tcpi^srvS ns^ JpifJt.uTi{^c, dsfxi&t TriqcuOci^i^YiQits^^qv-^^^ ripe^afj^ti^- ^uid faLamayidram , acrnf tellusve educatf In ofihm n&mc[ue eJi carumula tenuli^ Cumfellls alarum^paruo tegmine^. Sed tUy Jmperator, hanc videns miraberU ^uhdnon tremifcat deuorantU omijia. Ignii furorem, queminuolans atrociter JElidit,ac fornacis Afim enecat-^ Tahris^ denfam fufcitat fuliginem Jngrefa fornacem dolhs\ feruidam, Rogumj^ Tjiuit inter ^ flamms fonos, Spirat^ fumi difipata acredinc^, Surfum fauillA frouoluto vorticc^. Nonhaec falamandra eft ; fucco imbuicur, pennis non alleuiacur: lacercas fpecies eft,cu- ce afpera acque fcabra,animal graue,cardifli- mum,pundis veluc ftellisvariegacum, in foncibus inuenicur,& fub cerra , acque in macerijs murorum.Sine dubio domac igncs a^mulo rigore; vincicur tamen a magnis. Vifa eft comburi.quarefals6 cecinic Nican- der in Alexipharmacis: Cui mlim poterit ftinim ignifve noce' Exiguos folum ignes refufohumore excin- guic. Non amplius illi cribuic Ariftoceles. Greuinus camen immunicacem hanc cuti tribuic. Nonficco cerreo alicur:namque eli- fa cetrum humorem , qualiseft terreusadu- ftus,fundit,fedladeum, tamquam faniem, pituitx pignus.Licetus exaqua generari pro- bat, Greuinus ex limo : cgo iftas origines, Q. diuerfsc funt,duabus falamandrarum fpecie- busdiftribuo.Vtraque peftiferaeft, &:terr2e &: aqux: eft euim qusedam aquatilis , in fta- gnorum ripis &: foncibus habiiac , indc in lerram HlSTORIifi NATVRiE LIB. JV. 65 terram nonnumquam profilit.Iuxta dcfcri- Hic (peiuficafmi njnfiofuhi^fotA recefu ptionemRondektijjCorporisfpecielacertam refert, nifi quod canite fit latiore paulojOns iiclu semula ran^jCauda acuta & longa. Mi- tiiis hxc virus fundit; quamuis ego mcmine- rim aquatili falamandr^e imputatam fubi- tam necem totiuscoenobij, pra:ter coquum qui nondum cib^rn fumpferat. Itaque hacc beftiola non fptdat ad exornationem ignis, cum aemula{n:,vtautextinguat,autcombu- ratur,& ciim alienigenafit, alibi viuit,aHun- denafciturexhumore,aut fimo.Num pro Scmihominis Caci, facies qua dirategebat, Solls inaccefam radtjs-.femperfj^ recenti Cade tcfch.it humm , fortbuuj, affxa fu - perb^s Ora 'virum trisii pendebant palhda tabo. Hutc monsiro ?'ulcanm erat pater , iliiu^ atros Ore vomens igncs magna fe moleferehat. Non, credo , in(blens natura cft , fi euomat flammas furensaliquabeftia. Tibcri) Cxfa- ris equus,cum in pugna calebat: furore,fpira- genie etiam gaudeat, dubitari poteft.Negat le ignes vifuseft , vt Heliodorus & alij fcri Greuinus. At Dalechampiushaccteftatur. bunt. Architreniusquoque cecinit: Grauida falamandra menle Martio pede & Ignes equits arduus efflat. baculoeliia,ladeafaniesexomnibuscorpo- Veriim ifta ignmm eruclatio noneft argii- ris partibus,capite, dorfo, aluo,€auda, pedi- mentum fuftuientiiE tanti vigoris. Innocens bus exilijt,non aliter, quam ex papilLi vbe- eft anhelitus. In coude , in pedoreanimalis ris,digitiscomprefsa:dumetiam exdirupto pervarialatc diftufus membra tcpidufque ventreplusquamtriginta foetus adhuc pal- manet , nondum exuberatus in nammas, pitantes, &:in aqua natantes, ac plus quam donec ruclu cogatur , &: iam multipiicatus trigintaoua prodierum. Egoquidem femi- adurendivim coucipiat ; quemadmodum namdiflecuipr2Eghantem,tum ouis,tumca- folaies radij petcryftallumaut bcryllu mul- tuhs plena, alijsinchoatistantiim, alijs iam tiplicatiin fummo mucronis acumine, exu- perfedis gradientibus,& in aqua natantibus. tunt obuia,^ciunt flam mas. N imia bilis r^- Fortaife mater eft , quamuis oua non fint coda& torrefada, inigneam &:caufticam certa indicia libidinis. Ariftoteli oftrea om- fubftantiam degener , calidos fialatus fouec nianonnififpontena{cuntur,licec habeanc & incendit: dum enira ftringunturafflatio- quxouanuncupantur.nihilha^cgcnerationi ne , tandera inflammantur. Nihilominus feruiunt.Argumencadumtaxatfunt mclioris ignitos ferpentes Moyfis non eft opus dicere nucricationis,qualc in fanguineis eft pingiie, ignes euom uifle^fufticit ad rationem appel- '\n aluo quoque muris feminas fcetus exti- lationiSifi eorum morfus peftem ignis xmu- terepra:gnantes,inquarumvterculismufcu- lentur ; quemadmodum Lucanus fimilia lifponce orci ex recreme^torura colluuie, damnalferpentefa:pe atqueabignenarrat: Seps fetit exiguu-SyCjue flexo dente tenacem Kf/iuulftt^i manu-, pilo^ ^ffixit arenls. Parua modo ferpensfed qua non vlla cruetjs Tantum mortU hahet: nam plagx proxima circum Fugit rapta cutcs, pallentia^ ojsa retexit; 2{am^ fmu laxo nudum efi Jtne corpore vulntis. LMembra natant fanie, fu r^ fuxere , fme vllo tegmine poples erat^femorum quoque tnuf- culus omnis Linquitur, & nigra disiillant inguina tabe. Bipluit firktgens vterum membrana , fluuntque^ ^uidquid homo eB , aperit pesiis nattira profana. Parua loquor^ corpifs fanie jlillafe perusiu: Hoc (^Jlamma potesi.Sed quls rogus absiu- lit ofa? Ipfum venenum dipladisignem vocat: Ecce fubit virHS tacitum , carpitj^ medul- litS Jgnis edax , calidaq^ incendit vifccra ta- bc^. Ec de co qui illo fuetic percufTus addit: F z llle non paterno femine. C A P V T XX. ftAn (diquxgrmdior heflia ignem tokret. REftant U alisE appendices qu2Eftiuncu- \Xi Num &: aliud nobilius animal ami- cum ignibus fit. Sapiens enim in vndecimo cap. memorat beftias vaporem ignium fpi- rantes, aut fumi odorem proferentes , auc horrendas ab oculis fcintiUas emittentes. lam fi fpirant ignes,vitale illis erit inimicum natura: elementum.Tum Moyfesferibitad- uerfus murmuratores mififle Deum ignitos ferpentes , par fupplicium flagitio. Ad hsec Cacus Arcadix monftrum fetofum & exi- tiale, vt fcribit Adelinus Philofophus , eru- ^atanhelitu fui pedoris flammas , maxime ciim pcr iram excandet. FortaiTe quifpiam dicet, hasc monftraPhilonemaiic Salomo- nem refpexifle in igniuomis fuis feris. Virgi- liusquidchoc animal nouic,indeluperftruic multa. Pxneomne mendacium originem fuialicuiveritatidebet,ade6 fibi fecumquc parumfubfiftic. Sic Pocca illum dcfcribic: 64 lOA^NNIS EVSEBII NIEREMBERGII llle vel in Tanaim mi^m , Rhodanum^y humorin medullas arborum, vicalcm ftir- Padumg^^ pium fuccum , Solis calore conuertitur , iic x^rderet y2{iltcmque bibens per rHra, njA- vertebatur humus in carnes. Vc ia vtero gantem. macrisexiguumI'ementepefa<3;Lmicrercitin Tam parum abeft quod Moyfi ignitus, auc carnem & membra j iic icem exigua femina Lucano torridus (erpcns dicacur. & humorum partes coalefcebanc in diuer- forum generum animantes.Fiebatidvolen- C A P V T XXI. teDeo,quiomniaquaccumque voluic, fecic inc^lo&;interra,in mari, &:in omnibus An m niue nafcantur Vmantqtte abyffis. Sed &: naturas parauerat iffe tales,, aliqud animantUi vtindenafcihaecpoffent:terramcamquaiTi' macrem ac genitiicem,Solem tamquam ge- »Oncrariorum prona reminifcencia exci- nicorem ; iacentem itraramque late terram , 'cabic curioiicatem , an nix a^que hofpi- Solem defuper incumbetem-eupidiffimun> tahs fic, ac ignis. Negarunc Mercurialis , & huncgenerandi,hac cupidiHime.rapientena, mulci ; Ariftoteles tamen , Strabo , Plinius, in feque condnencem caeleftera geruturam. Agricola,01aus teftantur: defendunt Mar- Modum hunc generationis animaliu ciitn lilius Cognatus,Fortuaius Licetus,& Scali- enairaflet, locum eciam, quo effecla eft hxc ger.Pofluncgignivermicuhinniue,qu6din animantium procrcatio primum, & quo ea multum lit aeris, & fpiricus , qui poftea effici poteft, his cradic. Actulimus fuperius concalefadus, illos generec. Ad ha:c: humi- de ftagnance Nilo , & confidente terrafque dum cum calore aliquo efl: , iuxca Ariftoce- humences relinquete,&; animalibus nafcen- kmjquare nix ciculo humiditatis non peni- cibus exemplum , tiagrahtc regione i£gypci tus fngec; gelu aucemomnino mfecundum magnoSolisardore. Nonfiereciderainlo- puto. Has beftiolas niueas ver«ies appellat cis trigidis. .Ideo vbi inchoaca eft creacio,lo- Apollonides,^oripasfeu moncanas ceredines cus-erac calidiffimus , in Arabia fcilicec &C Tiieophanes*lumbricos Pfeudo-Ariftoceles Mefopocaraia,vbi paradifus erac prima pars lib. de Plantis. Sunccandidi hi vermiculi,&: Aquilonaris. Eoque fciendum ert,ifta ani- in vecuftiore niue rutili ; na & ipfa nix fenio malium primo tempore propagacionem , purpuracur : canci albons canicies rubor eft. non in cundis cerris excicifl^., iicut nec om- Sunc praecerea hirfuci propcer fuliginum co- nes aquis prmcipio pacefaclas : fed in locis piaminvecuftaniuecoaceruacarum. tancum asftuancibus Solifque ardore fla- grancibus. Ha:c,vcdixi, Mefopotamiaeft, CAPVT XXII. ^ Aiamea, id eft, Armenia 5 vbi fuic etiam prima hominum habitatio,& paradifus cer- ^uomodo e terrd exorta primptm ammalia. reftris, & homines ance diluuium.Hic ardo- reSolis naca iunc primeua animalia,ex hiicc NVnc refticuo me primguaz generationi natis , & per orbem profeminatis , nata func ex arida. Terragremium mulcorum aliaex propagatione. Mihi cclerior fuilTc animaliu 8>c genicrix prima eft. Videndum videcur prima illa generatio,nec per dies du- quomodoparcurijcbeltias?Claudius Vidor rafle. Efficaciam analoga: originis nifiex tribuic vircuci &: afflatrii Solis. Dei imperio non habueruc.Iftud imperium Jam bls terna dies claro radiabat oljmfo^ tunc fuic , ciim fadum imperatmn. Tum Tertia poH calidt genitalia munera Solls: quia ftirpes anteceflere Solem & fidera, non Jamj^ tepes tellusgrauidos laxauerat artus^ ergo rerum generacio ckli effedus eft. Pr«E- Cum maiora agitas tufit Deus Alere terram fero propcerea Caiecanum,& Lipomanum, Omne animal , vegetat ratio quodfola mo- qui cerrx aliquam efficaciam feminalemquc uendi: • vircucem"dclegatam a Dco pucarunt. lam Cuiferuire datum^quo rerum poBulat vfus. iftatetigimus,acqueexeraplum aqua:. Inde 2\{ff mora^prorumpunt fatis vitalta terrls hic fuppleri poflunc quas defunc , neaut ea- Pignoray qua^fui generts fprtita fguras. dem aut fimilia inculcemus. luxta Eugubinura quoque produxit terra fuperionbus aquis confperfa, & Solc tume- CAPVT XXIII. fada,qua2 gremio ac ventreluo parturiebat animaha, priiis generata quinque dierum . In qudma^nitudine animaha credta. fpatio, &C. concre{centia,membrifque infor- mata,quinta luce edita iam &: perfeda.Ge- Q Vperfunt quazfliunculas nonnullar, nunc nerabantur aucem fimul acque aqusefepara- »3excutienda:,An primaiUa animaliacdita tae terras apercas reUquerunc.TunCjmirabile magna, an mulca,an omnia.lullio Dei con- diclu,paflim fcruebac humusjvcque terreftris fcqucs cxigua videcur,&: pauca arguere,alio- qui HISTORIifi NATVR^ LIE. IV. ' 65 qui cur crefcere & multiplicari imperarec? rifimile , in initio bina in omni axiimantium ^^are dicere quis pofTec animalia ea ma- genere , quemadmodum &: cum liomine gnicudine fada , vt crefcere potuiflent. Ni- accidit , efle condita. Erant itaque folum- hilominiisputoinftatura perfectaerupifle. modo paria , feu coniuncliones quxdam Exemplum Adam efl: in virilitate creatus. lingulariumanimalium,cumadducerentur Veritati incrementi virtus augmentatiua fa- ad Adamum, vt iplis nomina darct quibus tis eric foret imperaturus.Id quoque conijcere licec ex diluuio, quando bma 6c bina in arcam CAPVT XXIV compellebantur , ad exemplum creationis mundi. Quodveropluraanimalia munda An imtiocreata mtilta ammaliaex inarcam inducla linc quam immundajidco fvnoqmqtie gmere. fadum efl:,vcNoe, vbi pra:lenci periculo erepcus fuerir, bc falutem confccutus,habe- Clrca multitudinem confiderandu eft, retviaimas quasimmblaretDomino.Prx- an duo ex fingulisgeneribus ; an plura, ^erea Deus malebat,vt pkira animalia,quas licet pauca- an multa. Moyfes Barcepha, & prodeflenthomini, conieruarentur., Opor- Vielmusplura arbitrantur. Allegat illcDo- tebatfummuarcificem primafoliim exem- minum Ephrasm, & m argumencum fumit pla"a effingere, & nacurae deinde relinquere pelliceastunicas , quibus Adam e paradifo negocium , vc fui imicatione in icerandis vi- emifTus fuit. Vnde lumpcsE pelles , nifi auc uencibusoperamflrenuam darer. Afcanius •pereuncealiquafpecie,'auc fliperfluente in- nec plura vult genita animalia,nectantum diuiduo? Vielmus plura congerit indicia. bina, fed plures femellas. Huiuscaufa ea- Nara terramtotaalloquebatur Deus, cdm ^em efl: cum antecedenti , eodem retun- dixit : Vroducat terra antmam viuentem in denda idu. genere fuo i non folum hortum in Eden, aut vicinameidumtaxatregione. Rurfus, cum CAPVT XXV ciufdem generis animalia apud Antipodes reperiantur,qu2eapud nosfunt, necficra- ^jtprummm animalium ernnt tunica tioni confencaneum ea omnia ab homini- felliceaqmbm mdutm Adam, bus vlcro cicroque fuifle adueda, auc eciam ipfa cranafle pelagus , quodnos ab illis ho- T 7"T inflicucam finiamus caufam, difTer- minibuslacedifterminac, videcur probabi- V tandum nonnihil eft depelliceiscuni- liuSjpIuraquamduofuifTeinitioabopifice cis , & tranfitu animaliumadinfulas & ad formata. Ad hxc legimus , expeUibus ani- nouos orbes. Vnde \\\x pelles ? S. luftinus malium Deum fecifletunicas Adae & Euas: putat, pra^paratas a Deo prsenofcete lapfum quod fanc teftimonium euidens facit,plura Adamijnon tamen detradas ab aliquo pni- quam duo eiufdem fpeciei indiuidua initio malium, nam binadumtaxat. Atcuius ani- fuifTe edita,pra£fertim fi eadem die Adamus malis pelles erant, aut fimulabantur ? Ouis eiedus a Paradifo fuit , & opercus pellibus. verifimilius puto , nec iftud e meocerebro, nifi admiracula&nouasformationes cum pulchram lana^e Hildegardis excerpam quibufdam confugiamus.quod D.Augufti- fententiam in Epiftola ad Praelatos Mogun- «us prudenter Vetat. Et forte plures feminas tinenfes ,cum per illos diuinis fuiflet inter- in gregibus &: armentis mundis Deus effe- didla^ita fcribit: Ouls enim j>ra alijs animali' jcicquam mares , vt fpecies citius augeren- hm fatiens ^humilis ^manfueta^ cjr munda exi- xm j quod videamus vnum marem plures jlit. Vnde etiam Deus felHceas tunicas frimU femellas generatim ferme implere, quam- hominibm.,f>erinob€dientiamaclaritate,quJi uisfubdiluuium plures feruati mares fue- vejliti erant ,denudatls , pelles fcilicet outum rintquam femin3E,ob facrificia, & inim- frovefetrtbuens,fignificattonesou'ts ca/lidi* mudis pares.ex ^quo mares &: femina?. Hxc tati antiqui ferpentls oppofuit , (^ tali vejie pro fententia ifta: nihilominus non obftant. eos obtexit , ne nudi paradtfum exhent, Jpfe Nam friuola eft illa Antipodum confidera- enim Aternus VeuSyqui infientiafua aternd' tio. Nunc idem incommodum reftatjnam- liter habuittunicam, ideft,humanitatem Filij que in Noetica inundatione omnia anima- fui, ad cttius imaginem hominem fecit, quem- lia periere , nifi bina referuata ; nihilominus admodum Moyfes ipfum ad imaginem drfmi- nunc videmus in omnes mundi angulos ef- litudinem Dei creatum efetejlatur , hominem fufa. QuodSyrusEpifcopusobijcit depel- deceptumvocauit,^ tali vejleinduit -, in hoc iiceistunicis,moxexaminaburius. Nonob- ojlendens, Ferbum,fciiicet vnicum Filiumfbi eft , vc bina genica cum Thcodoreco & La- codternum,ad requirendum (jr Itberandum, ex (Slancio credamus exemplo noftii generis,& virginea natura humanitate induendum , iuf referuacionis in arca. Procopius cenfuit ve- Jione in fignifcatione cuis ,patiens,humilis, F 3 ?nan' 66 lOANNIS EVSEBII manftictas^ & abfque omni wacula v//ius con- tagtj mttndus cxijieret. loannesenim BapttJIa^ (^ceteri Prophct,c, idemin Spiritu fancioin- telligentes, ettm nomine agm (^ ottis f^pifime appeilant. Ipfe namqiie esi immactdattis agnus^ (^ fpeciofi^s forma prA filijs hominum,qtii non de virilt femine , fedde Spiritu fancfo conce- ptus virttite altiftmi Dei.de carne Mari^ P^ir- gims , Vetts dr honwnatm procefit. Hacte- nus S. Hildegardis. Placicum D.Ephraen), ex pecudibus tuille arbicrantis,laudat & am- plcditur Barccpha. H^iimi^^^nnv.Negamui 'vnicfim dumtaxat par in animalium generi- hus fmgulis ftiif?e effe^um: nequeenimhocfa- cris Litteris proditum efi. EntmueroDeus^qui fermifit Adami arhitrto , -vt peccare pofet, ^pU4^ haberet indttmento^ creauerat complura ammdia: cumj^ ille violata lege peccafet, hu- mana fe^ fpecie primis parentibus ofiendens, induit tpfos pelles folo etus nutu pecudihus de~ traciaSyAtque vcrbo in tunicas conformatas. Et ^ero Dominus Ephrxm ait,fortafe coramillis i.ugulatas efe pectfdes,vt eartim carnes ipfive- fcerentur , corijfj, nuditatem ftta coopenrent: deniqueexipfarummorte fe quoque mortalia h.xhere corporainteliigerent . Hsec Barcepha. Verum propter mdumentum primorum parentum non erat opuspluraanimaliaex lingulisgeneribus fieri, vc Barcephae placer, binafufficiunt adfummumjex ouibus fo- lura quatuoraut feXjduoad remen referua- ta,aHa praeparata ad veftitu hominisjquem- admodum & Noe non nifi ex mundis bina animalia claulit. Horum tamen excefTus non remedio naturx feruatus, fed Rehgio- ni deftinicus fuit. CAPVT XXVI. AnmaliA carniuora , ^ recenter creata qmbus rebus Vefcerentur in arcd Noe. TAnta circa hanc rem religione tange- bar,vc p^enecofentirem^pluraexnon- nullis animalium generibus in exordio con- genitajdebuiffe ferarum annona pafci. Quo pa£lo leo, tigris, aquila , accipicer epularen- tur? ncceirevidebacur, per aliquotannosie- iunos perdurafle, autahquas animalium 6c auicuUrum {pecies confumpllfTe , li bina damtaxatex omnibuscondita. Ac ncc il- lud, necirtud Philofophicum,nec expediens jiaturas rerum,nec dignum prouidentifTimo auclore. Ceteium prodigere cunc naturas, yc pucaremus plures effutas , obftat fecunda propagacioreium , cum poft vniuerfi illu- uiem, binxdumcaxat in arca referuata; re- parationi mundi,bintj ex eadcm arca dimif- ix. Idem hicfcrupulus , ex qua carnificina leo, tigris, lupus, miluus nutriciuiarca, &: NIEREMBERGII proxime poft exitum; iiquidem in arca nul- ium animal fuic niii faluci autlioftijE refer- uacum; poftexicum mcoluraitacidumcaxac fpeciei ,qu2 in binisillisconftitic perpiures dies quam (liftineretur fames. Quare ne- cefle eft alica incermi carniuora herbis , Sc fruclibus, auc cerra ; lupus enim carniuorus eft,&:camen terra vefcitunidem quoque illis penu fuic in recenti origine mundi,atque in clauftris arcx.Quid moror?dubicare non li- cer,primum omnibus animalibus promum- condum fuiflecerram? Hxc verba creatoris func. Ecce dedi vobis omnem herham affereH- tem femen fuper tetram , & vniuerfa /igna, qu^ hahent infemetipfis fementem generis fui, vtjint vobis in efcam, (jr cunciis animantibus terrd , omni^ vo/ucri cali , ^ vniuerjis,qua mouentur in terra. Quxres : Qui canca immutatio palati leonis, cigridis, &:lupi, vca paftu ad rapcum deficcrent,a graminc ad greges?Forcaflenon incommodas placas guftui carniuoro, &: fa- tisfimilesillis prxparauicDeus. Vnum auc akeium exemplum monorabo. Inprimis plantx boramecz, qux procarneagmna ed: lupis, vcfupradiireriiimus. crefcicenira,aic Scaliger, agni figura ad pedum fere terniiin alcicudmem;quempedibus,vngulis,auribu5, toco capite, prxccrquain cornibus reprxfcn- tac. Pro cornibus pilosgeric, fingulanscor- nu fpecie.Obducitur corio ccnuiliimo,cuius dctradivfus adcapicum tegminaincohs.Fe- runcinccrnam pulpam gammari referrecar- nes; ceceriim e vulnerequoque ianguinera manare. Dulcoreefleadmirabili. Radicem humoexertam furrigere advmbilicum vf- que . Illud miraculi fouec magnicudinem, quaradiu vicinis obfidctur hcrbulis, camdiu viuere quati agnum in Ixco pafcuo ; remotis illis , tabefcere atque incerire : idque non fo- lu m calu vel cra6lu temporis , fed etiam ex- periundi gracia fubcradis atqueablacis eue- nire.Quin illud augec admiracionem,appe* ti a lupis eam.Surius icem fcribir,eius plantac fuauicacem lupos & cecera rapacia animan- tiaad eam deuorandam inuitare. Alterius magni frudus in corde fuo agnum quoquc ferentis,teftis fuit beatus Odericus.Bernetas aueseflefrudusarborium ,i£neas Siluius& Fulgofus fcribunt j plurimis alijs conceftan- tibus. Veriim infuperioribus egimus de his fac diftusc.Prxterca,curcarniuora aliquam- diu herbis nonppflenccflecontenca, ciim viia finc herbiuora carnibus ali ? Marcus P.Venecus fcribit , equos in Regno Var co- dis carnibus fimul cum rifo ali: in Prouincia eciam Aden boiies, equos , camelos, &:oues pilcibus vefci.Taceo quod decquis Anchro- pophagis celcbrauic vccuftas. CA- HISTORIiE MATVkiE LIB. IV. ^7 CAPVT XXVII. An aliqua Vtuentia ^ marina ammdia, creata plura quam bma ex eadem Ipecie. PLantas porro necelTe eft erupiiTe plures eiufde (peciei ; penjflenc alioqui mulcaf, cura omnibus fens parauerint fuo tempore njacellum. Quare non foliim creatx , quje fufficerent proiapix propn2e,fed qux luppe- ti)ireniannon*E alienx.Quid de piicibus di- cemus ? Reor non binos ibiiim editos , fed maximum vuigus piibiculorum,& beftiola- rum aquatilium,ad grandiorum pifcium vo- raciiGmoru , cetaceorumque gulam fuilen- tandam. Nonforunihisabagris:fuumillis elementumcarcereft. nec iUis a Domino pr^paratas plantas Scriptura dicit,fed neque omuinocelauit terreftna bina genita,aqua- tiliatameninmaiori vbertate. Nam vbidi- citm jProduca/it /tqa£ reptile , verbu m yir^:^ ibi non caiu politum, maiorem emphalim habet, quod S.Ambroiius, Vielmius&: Pe- reriusnotarunt.SigniiicJt non quamuispro- duciionem, fed multiplicem quaii fcaturi- gmera Sc ebuUicionem lu maxima vbertate & copia. CAPVT XXVIIL De pifcihus yefcentibus auro, NOu obindeinficior, multis pifciculis hoc ncceife non eifejqui marinis plan- tis aluntur, imo terra, imo metallis. Mulci pucarunt , aliquibus pifcibusauriferoru flu- minum aurum gulam eife. Pefquerae inco- lazad Benacum lacum, atque etiam qui ialo accolunr,libi perfuadent,eos piices quos ipii carpiones appellant,e puroauroalimentum fumere. Et ne tam longe exempla petamus, Lugduneniis ProuinciJE incolse certo fta- tuunt,prfces quos humbles 6c emblons nomi- nant, aliocibonon veiciquam auro. Nul- lus eft rufticus lacus Bourget accola , qui non aifeueret pifces X^w^zmjjquosperpetuo in pifcatorio foro Lugdunivenales repenas, ahum cibum iion deguftare practer aurum. Laciis autem Paladroum Sabaudiaaccolae emblon pifcem , atque vmbram auro fui- tentariarbitratur. Similiter Laudenies retu- lerunt^inMcdiolanenliDucatu,piicero/^r.- molovcX ahenuro iUisdiclum, vcierumchy- roalumjauri depaftione pinguefieti. Admo- oeo, non omninomomnibusverum elle: nam Bellonius fada anacome obferuauic, pluresexhis piicibus alijs cibis prxter au- rum vefci. C A P VT XXIX. Anfuerint altquarum fj?ecierum creata folim fngula animaha. REliquumeftdifquirere,aniia]iquaruni fpecierum animalium plulquam bina tuerunc genita ,nonnulloru lint genita mi- nori numero:hoc eft, an flngula in ijs natu- ris , quarum incolumitas ftirpis non pende- bat e maris feminazque coplexu. Piices plu- res fecundanturiblo humore,vulturesven- to, vc fercur. Quare multiplicationiiuige- neris non eiTet opus coUega. Eadem quacltio eft de animalibus geminae originis c putri, auc c vulua ; eadem de multis plantis. Puto in primis fabulam eife iingulantatem Phoe- nicis, vt non iemcl diileriii. Nec maior fi- des de Rliinocerote,quem Oppianus carere iexu iic canit; P^foJijpw? S' o^v)s>q fMfj ^tjchuau; cuSvKiilpoi; 0'u TToMov fMtCpv. hKiy^vh' vc^' a/.^a piioi; KvTi^T^ yfifscu; aJivov auiyuiyj^iov etpytovdop. Q'\jr)i\(pxc, Coj.apyivnS^Tfxin^eii^^Jpyiv. K&ivoe,}^ (Qivapa^ 7np i^opiJindiUi?.i(pavTi noMa*/^ of hjo: dnoivDcnv tziStvv i^H&v H^pi^ Si ^of do/c J^;iptM/xoyL(p/OT /u^TcaTjzi;, Kcu vcarci) p:tQd/uufyi<; I^zstm^o^ Tnp^v^Coi» na*7?5 A appc*'«G «OTjC^ aTTon d-ii^ico^^, Kcu Tiodiv ot/K iS^aw (p^^co jT H^coi; JciSaiii^^g IT/t' »f OKTFiTyii, OhOOV To' J\i (ptiAop g?r«/3iy, ^iT CWTO^dzVi(; tiO^iV iTmVTiPT^HOl Si ytmc, E /Tg 'S?^? drO^Yi^Cii-i TipoA ay^iov ok^vqv^ Noa^pi TFO^avj^voa^pi yafxcov^i^ toa^i tckoio. Rhinoceros autem oryge ^ afino Indtco^eH corpore impetuofo, l^nmulto mator,parfium 'veroftprafum. mitAtim naf Stirgitcornujgraue^ acutuWj indomitum te- lum: lUo ferrum^ penctrarit impetufa^o Vulnerans^ Ji)lidum^ difecuerit fixum. S£pe in pulueribus mortuum ipfam profra- uit, Senfim verl in rufi^dr pulchricoma ftonte, Et i» dorfo macuU confertim purpHra- fcunt. Omnes vero maresfunt, nec vmquam femi- na conj^icitur , Bt vnde nafcantur mn noui , loquor non tamquam fciam, K_An expetra perniciofum hoc gentts pro- dierity K^n ex terrargenitifnt,exijlant^ete//ure, ^_Xn ex fefe 7natuo,portenttim horrendam, procrcentur, Sine amoribits, o- fine nuptijs , (^ fnepuer- perio. F 4 Ar D! erS lOANNIS EV5EBH NIEREMBERGII Ac licet fileantgenerationem Rhinocero- tis AriftoteleSjPhilo,yElianus,Agatharatas, GAPVT XXX L (olemnem illam nouerunt Plinius &: Soli- nus j aduerfo tamen coitu , vc elephantes, An rapacia , tracunda, exittalia ftj carni- cameli,lynces,leones, tigrides.^ Par vulgi ttora ammalta a Deo m imtio creata. CommentuminPlinio de hya?na , alternis eoJem tngenio. annismarem, alternis.feminam fieri,&line ^ coitu parere, quod negat Ariftoteles. Nee "X T^nc qusramus,anabroIutefapax vdi vultutis tama veridicaell. E pilcium autem iNraxquemeenium deneganduni fit be- piebe, hcet virgme^ fecunditatis iint non- rt,js,pro eo quidemtemporeciim mundus nulh non tamen propterca cenfeo fingula- honorem fuum illibatum habebat. Theo- res editoss namque opoftebat turbam effe phjius cnim Antiochenus ad Autolycum vt leruirent grandiorum palato.quemadmo- ^^c fcribit : Fn^ autem GrMt nomtnant ^^ durn diximus.Idem dehumilioribus plantis ^^ ^^^.^ax^M^n .auUvcnando ca^ cenfeo.Fateor tamenaliquas nobi iores vni- .,,^,«^. Nectamen a rerumprimordtonoxi^ C2S tortafTetunc fuiile.Id opmor de vit^ ar- ^ exittalescreatxfunt. Namnthil noxium ab bore.Fortafle idem acciditaliquibus anima- ^^^,,^ ^ ^,, condttueH. Sed hominu deU5tum hbus -^ponte nunc nafcentibus , fi tcrra et- condttionem creaturarumdeteriorem reddtdtt, lam ahqua ex ijs tunc aufpicata fuit. Suo ^y, ^,,^^^ ^,^, / ^^ ^,,- f,,„s.refus eff, polka loco dirimenda harc lis erit. ^.^/^ ^^j^^^^ pr^uartcata funt , °enera- runt . Ft enimji paterfamilias fafienter vitani CAPVT XXX. injlituit fuam,etiam domejiici,^ reliqui fa- . f r ■ miliares ordinaie dr decenter 'viuant • fin au' An mimahunt tmemtt mutata fuermt, temherm peccarit ^&negltgentts^ feLrrum. §r diuerja fa5ta y quarn Deus tlla pendttm dederit , dttbtumne eji , qutn & feru^ creauerit. delinquant^ & focordiam amplecianturi Pari ratione contigit in prafenti aegotio^^vt peccan- jlgerenda quoque eft quasftiucula haec, te homine ettam reliqua qujt in hominis mini- 'an alterius ingenij & natur^e fuerint Jierium creata erant, prauaricarentur.Vbiau- animalia in priraordio ciim illa produXit tem homo adfuam naturam,^' prijiinumin- terra^quam nunc fint, hoc eft,an idem tunc genium , nec non dignitatem redierit , cefans feris fuerit furor , id&m reptilibus virus. Per malefacere, etiam aliqua animalia in primiti- fe^liones difputabo hasc. In vniuerfum infi- uam rejiituentur manfuetudine. H^c ille. Ip(a ciari non licet , ingenitam illam erga Rc- nihilominiis ftrudura forms, vngues, den- gem fuum reuerentiam hominem amififle. tes , & alia arma ferarum exigunt indolem Etiure quidem dominatione ferarum mul- acerbam &:carniuoram,alioqui fiiiftra mul- (flatus fuit, qui dominum fuum (eruitio de- ta in natura^ quare & nociua cfTent alijs,cat- bito priuare nicebatur. Rebellis fadus Deo, nibus viditacura. Nec obftat fententia Pa- meruit rebelles fibi pati feras. Infurrexit trum,innocentiam animalium ante pecca- pars hominis fenfitiua aduerfus rationalem : tum commendaniium: foliim effent inno- vna quoque fenfitiuus gradus animalium xias homini , non alijs brutis. Optime fan- aduerfus rationale animal Cc extulit. Egre- diflimus Eucherius dixit: Si nobls pro pecca- gie Gregorius Nyflenus in fua Philofo- to nocent,quare Jibiinuicemnocent^nifi quia phia ait : Cetenim antiquitus nuUum a- alia funt in cibtm aiiarum datx ? Conf^iraz liorum animantium homini nocere aude- Auguftinus fimiUinterrogatione. Dicetali- bat , fed quamdiu proprijs paflionibus & quis:Curergoinuiccmbeih^noccnt,quibus irrationaU , qua: in ipfo erat , particul*e necpeccatavllafunf,vtvindidtaiftadica*„r, dominabatur , fubieda & obedientia ei nec vUam recipiunttaU exercitationevirtu- crant omnia. Quia vero fuis afFedionibus tcm. ideo nimiru, quia fciUcct aUae cibi func minime decenter imperitabat, ab eis deni- aliarum. Nec rede pofTumus dicere , Non que pofleflus, & ab exterioribus fubadus cflTent ahae quibus aliae vefcerentur : habenc eft:qu6denim ab ijfdem iam impetamur cnimomniaquamdiufuntmenfuras,nume- &; lasdamur, peccatum fecit. Cuius fane ros,&: ordines fuos. Qua: cuita merito con- veritas ex his , qui optimam tranfegerunc fideratalaudantur ,necfineoccultapro fuo Vitam , manifeftum eft : ferarum cnim genere moderatione pulchritudinis tempo- infidijs indubitanter hi fuperiores vifi ralis,etiamex alioinaliudtranfeundo, mu- funt, vt leonibus Daniel , viperae mor- tantur.Quodetfifhiltoslatet,fublucetpro- fu Paulus. ficientibus,clarumperfediseft. CA- HISTORIiE NA CAPVT XXXII. An Viperje (^ ferpentes yenenum folii>m leccatum habeant. foftpt QVid de peftilentia,quam euoment fer- penteSjdicinius? Rupertus ex peccato immiiram diifer^jCuius ifta func. Hunc illud fciendum,quia reptabat prius, vt nunc om- ne huius fpeciei vel generis animahfed repta- tio ifta niliil ijprroris haberet , fi non illa dmbolus ad mortem domini eius, hominis , vfus fuiftet. Multo magis vero nec virus pe- ftiferum vomerct, nec in fe ipfo haberet , ii non illud idem creatur^e Dei adulterator veneficusjllo fu^e malitix veneno poUuifrec, & per os fuu homini mortem infibilaffet. Ecce hodieque ( vt taceaquod multis fan- d:orumChriil:ifeiuorum non folum inno- cuoSj fedetiam obedientcs legamusfuifle ferpentes) genstota effe traditur, quae in me- dijstutam agatvitam ferpentibus. Vnde ait quidam Romanorum audor nobiliffimus: ■ Gens vmca terras Incolit a fjiuo fer^entum innoxia morfu^ xjMarmaridx Pfyliii parlingua potentibus herbis. Jpfe cruor tutus^nullum^ admittere virtu, Vel cantu ce^ante poteji. — Quauto magis tunc homocundorumani- mantiura prasfes , & dominus , reptiUbus quoque terrse ordine legitimo impericaret, fi vel diabolus per os ferpentis numquam fibilaflbt , vel fi ipfe homo , ciim in honore efTec, ficintellexifTet, vc venenum-fuafionis cius non admififfet.Ergo bona quidem crea- tiocunftorum, fedhomini, quiaDeocon- trarius faftus eft,exiftens fibimecipfigrauis, in malum iure verfa funtea quac bene fada erant. Wxc Rupertus. Dicendum tamcn idem de pefte venenatorum ac de fazuitia ferarum, vtramque dotem indoHs efle , fed innoxiam foli homini. CAPVT XXXIII. Cur Deus Venenata 0* noxia ammaliafecerit. Dlces, curbeneficentiffimusaudor le- chifera &: virulent^ animalia fecerit. Refpondit iam Auguftinus, nec luculentius expedes didum.Solent enim Manich^i^in- quic, mouerequasftionem, vcdicanc j Quid opus erac , vc tam multa animalia Deus fa- ceret,fiueinaquis, fiueinterra,qua2 homi- nibus non funt necefTaria^Multa ctiam per- niciofafunt&timenda. Sed cdm ifta di- cunt, nonintelligunt qucraadmodum ora- TVRi£ LIB.IV. 69 nia pulchrafuntconditori &:artifici fuo, qui omnibus vtitur ad gubernationem vniuer- ficatis, cui fumma lege dominacur. Si enim in alicuius opificis ofhcinam imperitus intra- uerit, videc ibimultainftiumenta, quorum caufas ignorat ; &C fi mu^tumeitinfpiciens, fuperfluaputat.Iam verofiin fornacem in- cautus ceciderit,aut ferramentoaliquo acu- to, cum id malctradat, feipfum vulneraue- rit , etiam perniciofa ^noxiaexilbmat ibi efTe multa. Quorum tamen vfum quoniam nouitartifex,infipientiam eius irridec,&: vcr- ba incpcanon curans , officinam fuam con« ftancer excrcec.Ec tamen tam ftulti funtho- mines, vt apud artificem hominem non au- deantvituperarequa: ignorant, fcd ciim ea viderint, credunt efle neceflaria, &: propcer vfus aliquosinfticuca.In hoc aucem mundo, cuius condicor &adminiftracor pra:dicatur Deus, audenc mulca reprchendere,quorum caufas non videnc ; bc inoperibusacquein- ftrumencisomnipocentis arcificis voluncvi- deri fcire quod nefciunc.Ego vero fategr me nefcire,mures &ran;Kquare creata fint, auc nmfcac, aut vermicuh : video tamen omnia in fuo genere pulchra effe , quamuis propter peccata noftra multa nobis videantur ad- uerfa. Non enim animalis alicuius corpus &: membra confidero, vbi non menfuras,&: numeros,& ordinem inueniam ad vnitatem concordisE pertinere. Quae omnia vnde ve- nianc non incelligo , nifi afumma menfura, & numero, & ordine, quas in ipsa Dei fubli' micaceincommutabiliatque asterna confi- ftunt. Quod fi cogitarent ifti loquaciffimi &i ineptiffimi, non nobistacdium iacerent, fed ipficonfiderando omnes pulchritudines, &C fummas &:infimas, Deum artificem vbique laudarent: & quoniam nufquamoftenditur ratiOjficubi forte fenfus carnaUs offenditur, non rerum ipfarum vitio,fed noftras morta- litatis merkis imputarent. Et certe omnia animalia aut vtiha nobis funt ,'aut pernicio- fa,aut tuperflua. Aduerf lis vtilia non habenc quid dicant. A perniciofis autem vel pu- nimur,vel exercemur, vel terremur, vt non vitam iftam muliis periculis & laboribus fubditam,fedaliam mehorem,vbi fecuritas fummaeft , dfligamus &: defideremus , &: eam nobis pietatis meritis comparemus.De fuperfluis vero quid nobis eft qu^rere^Si tibi difplicetquod non profunt ; placeat quod non obfunt: quia etfi domui noftra^ no fbnc neceflaria , eis tamen completur hums vni- uerfitatis integritas , quae muko maior eft, quam domus noftra,&mult6melior.Hanc enim mulco mehus adminiftracDeus,quam vnufquifque nol^rum domum luam. Vlur- pa ergo vtilia , caue pcrniciofa, relinque fu- perfiua. Inomnibustamencum menUuas, &: 70 lOANNIS EVSEBII NIEREMB£RGII & numeroSj&.ordine vides, artificemquac- fint nociuaj vel primocreaca raitia, p6(l n- . re.Necaliuminuenies,mlivbil'umrDamen-' daiinchomimnociua. Diciturquod amc rura.&fummusGumerus, & fummusordo peccatum hominis fuerinc mitia, fedpoil: eft,id cft, Deum, de quo veriflime didum peccacum fada fint nociua homini , cnbus eft , quod omnia iri menfura & pondcre &: de cauiis: proptcr hominis punicionem,cor- numerodifpoluerit. Sic fottafTe vberiorem redionem,inftrudioncm.Punicurenim ho-# capies frudum , cum Deum laudas in hu- mo, ciim la;ditur his , vel ciim timet Ixdi, mihtate formicac ^qua cum tranfis fluuium quiatimor maxima poenaeft.Corrigiturhis, inahcuiusiumentialcicudine.Auguftinifcn- ciim fcicifta hbi accidille dio pecciito fuo. tencisE adiungamus alia Pacrum ^£la. Gre- Inftruitur admirando opera Dci, magis ad- gorius Nyflenus lib. i. Philofophi:^ ait. mirans operaformicarum, quamoneraca- Quod li non omnia noftris neceflitatibus melorum. Vel ciira videt hxc minimaflbi anciUentur , fedhomini noceant qua^damj pofle nocere , recordatur fragilitatis fuae , &: conliderandum, hacc i)S vlui efle,qu2E in fa- humiliatur, mulatum & conuenienter creata funt,vt eo- rum creationi defic nihil quas generari de- CAPVT XXXIV censerat. Scd neque horum vlus omnifa- rism hominum eftugit intelligcntiam , imo An ftt mittata mimdium complexio venenofaad propriam homini conducunt g^ ri;itah's yis. viilitatem : vcitur enim^isin medelam ab ip^s inflidas hTEfionis, ^ ad aharura xgritu- T Llud quoque illucidandu , an vircus viui- duium fanacionem.Tales qu^dam func the- A fica aiiimaliu nimis flt labefadata fakeni riacaivocatze compoiitiones,quas ratioad- poft diluuium. Num, quemadmodum hu- inuenitjvc per huiufmodi &: liis dominetur, manas vicxperiodus conrradaeft,iic & bru- &abeisveluti poffelTis hoftibus adiuuecur. torum: quoruneciunca^taslongjeuioreflec Innumerasautemhomo contra h^cvircu- quamhumana,alioquifermejEcernamtunc teshabetaconditoretribucas, qu^ecohibe-. diceres. Plulquaaddecem milliaannorura re, defendere, 5i infidias eorum corrigere protenderetur, fi fimiUproporcionefupera- queunc. Nam alia quidem alijs indigencijs rec noftram j nam li ciim vica l\ojminum vix conueniunCjgeneracim autem omnia ad ho- nonagefimum attingeret annum , ad no.n- niims raedelam conferre nata (lint , etiam gentefimumcerui corniccfqueperuenerint; vtilitacisaliasexpercia. Ec h^cc quidem de proh quanca horum brutoiura iongoEuitas, prasfenti noftrjE vit2ec5ftitutione dicla fint. ^ p^ne immortahtas , tunc ciim homines Theodoretus accedit quaeft. iS.in Genefim. nongentefimufijperabanc' Cur ergo noftra Pr£Eterea,& ad alia beftix n5 funt nobis inu- nunc tanta (ui parte mutila,&: brutorura in- tiles. Nam ex eis Medici pharmaca non pnu- tegrior.^ Prouidentia: diuinas id imputo , vc ca componunc ad morbos propulfandos. vicinia morcis nos compelcac a peccando. Ne quis igitur, beftijs per fe conlideratis,de Deinde conditioni mutabiU ingenij huma- creatoreconqueratur, fedvtihtatem inuc- ni,diiciplinasomnespra:ucrcentis.Peritiailla ftigcc : fiquidem ipfum eciam corpus huma- natur^,qua fe prim.ogenitores illi generis (a- num, quamuis formofum, temperatum, &: lutaribus alimentis medicamenciiqueiuua- variaparcium vtilitatepraedicum , muco ta- bant, paulatimamifTaeftjat brutainftinclu men & ipuco , ac foecido ftercore noncaret; aguntur,dcda nafcuntur, nec pacrum curx nullus camcn (mx mencisex his animal vi- fi^tradiiioniiuucolumen fidacommiflum. tuperacNeque enim abfque hisagerevicam poceft,fedper hsEcfirmum eft&:vegccum, CAPVT XXXV. liquidem cget pituita , fanguine , & vtraque bile. At quemadmodum per ha^c confiftir, An altquorum antmdtujn fgura y/UU^ta. fic per eadem dilabitur : vnius cnim horum exceflu auc defeclu enecacur animal, Beda in libro De iex dierum creatione, aliam ra- tionem breuicompleftitur. Aut propterea nuUoru geftusfit diuetius abhabitu quem ifta animalia venenofa creata fuerunt ad primacondicioncacceperunt. Verumante- terrendum hominem , quia Deus prxuide- quam dolum Eua; ftruxiiTct (erpensnon ere- bat eum peccantem , vt intelligeret poenas «ftus ( vc Bafilius&: Didymusdixeruncjgra- infern.iles, quia alibi dicit: Vermes eorum diebatur, fed pedlori mcumbens repcabac rion mortuntur , c^ tgnlseoriim non extingui- Incerminatio dmina diabolum precipuc pcr- tur. Nec concemnendus eft Pecrus Come- culic, &: ferpentem vtique,i'ed tamquam in- ftorcapite 8. Scholafticae hiftorix. Quaeri- ftrumentuiri •, ncc enim tantum damnatur turquoquede nociuisanimantibus,ficreara fceleris audor, (ed &: pugio ; quareidipfum quod DVbitari quoquepoteft,propter ferpen- us damnationem ,ananimalium non- HISTORI^ NATVRi£ LIB^IY. jt quod habuit a natura j recepitin pccnam & torijs quoque aflentationibus decipere no- ad ignominiam , quemadraodum Adam uit>ade6 callidus efi: & vcrfutus. i£lianus mortem, iris quoque ante vniuerfi eluuium hxc (cnhiv.^pud idumaoSyfeu Indaos^cum naturaliseratjdeindein fignum datur diuini Herodes rerum potireturyeximia, magnitudine pa6ti: fi enim Adamo naturalia omnia fe- draconi ferpulchram admodum adolefcentem eura,cur non feruarcntur ferpenti? feminam in amorefuife indigenA fr^dicant: ad quam ille quidern ventitaret ^c^ fimul cum CAPVT XXXVI. ea amanterdormiret. HM-vero ,etiamfiama.- tor^ quoad potcrat , leniter & manfuete adip- ^UjZ §fecies ferpentis fuerti , qtta fam adreperet /im tamen metu perterrita^fefe daemon deceplt Euam. fubduxit: &vtexamicAabfentiaeumamorls obliuio caperet, menfiruumf^atium abfuit. At OBuiam ifta appendicem annedoj qua- eifanei cum abfentls defidenum augebatur.in- lisferpenscaufanoftridamni.Eugubi- dief^amatorim afjeBm eatenm ingrauefce- nus putauit bafilifcum, quia Rex ferpen- bat,vt nocfes dr dtes ad eum locum , vbi cuni tium; Pererius fcytalin , quia magnitudine adolefcentula verfarifolitm erat,fiequens ac- &tergivarietateintuentes detinet ; Marti- cederet. Cumveroeamquam amabatnonin- nus Delrio viperam ; Camaracommunem ueniret , tamquam amator cui amor optatU anguem, aliqui murem araneum, qui viru- non rejpondet , acerrimo dolore afflicfabatur. lentus eft atquc fpecie gratus , 5c dicitur fuf- Pofiea aute quam puella reuertifet , confeJHm fiendere intuentes in fui admirationem. Vn- eam audiuit:ac valde amatorie, tamquamjpre- deHifpani diciraus de hominibus fulpenfis: tm,ob eam^^ rem amantifima ira incitatm,re- LMiras lasmufaranas. Bonauentura&: alij liquum per adolefcentss corpuscircumplicans, draconcopedem malunt . Audor quoque eimcrura parce d^ moUtter verberahat. T^on Hortuli exlibro xle Natura rerum ita ait: ergoexpertia rationls animalia Cupidoille, lo- Draconcopedes ferpentes funt magni , & po- uls etiam dominm , negligit :fedex his e^ aUjs, tentes,facies vtrgineas habentes, humanis fi- quemadmodum ^ erga ea affe^m fit^c^ftngu- wiles, indraconum corpm definentes.Credibi- la curet,oHenditur. Hadenus JBlianus. leeH,huim generkillum fuifeperquemdior- Sed & TertuUianus videtur infinuare holm Euam decepit, quia (ficut dicit Bedajvir- nonnihil de dracone, ciim in Hb.De habitu gineumvultumhabuit.Huic etiamdiabolmfe muliebri inquit : f^iunt (^ de fiontibm coniungens, vel applicans , vt confmili for- draconum gemmas erui ,ficut c^.i» pifcium wa mulierem alliceret,faciem ei tantum oflen^ cerebris iapidofitas quadam eH. Hoc quoque dit, (^ reiiquam partem corpork arborls fion- deerit ChriBian^ , vt de ferpente cuitior fiat, dibm occuitauit. Ceteriim nonadmodum Accedit S.Ioannes,quoties meminit antiqui abfurde facere mihi viderer , fi draconem huiusferpentis,draconem in Apocalypfi ap- fuiflefufpicatusfuero.blandiculus enim eft, pellat.Res tamen nihilominiis mcerta. Sunt gratam quamda fpeciofitatem habet, ama- quoque dracones qui terram guftent. lOAN- n lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORI.^ NATVRiE LIBER QVINTVS. CAPVT. PRIMVM. De mmdihus nom orhis^ quomodo illo tranfueSidj opiniones vartte. V N c potius CLiriofitas prouocat &; noftra hi- Itoria , qua Vielmi) con- futatio, cuius fententiae in fuperioribus memini- mus . Quomodoin dif- feda mundi membra il- latx beltiarrAnco tranfue£ViEr-Quo ponte Oceanus fuperatus ? atque quadrupedibusia- fuper &: fua. Plures pertinacesfunt volando, &:induftria:. Grucs Ponticum mareperuo- lant: viia: nauigantibus multx volucres vltra ducenteiimam c terra leucam . Olores in fuis percgrinationibusad remedium laffitu- dinis coilaimponunt pra:cedentibus, i'c{[os ducesadtergarecipiunt. Pater Dominicus de S.Nicolao e nauigatione Lufitanica fcri- bif, aues toto raari paftim vidifle,atque om- nes tam pertinaci volatu,vtmirum fit,cor- pus ex elementis conflatu tam afliduo polfe verfari in labore. Dequodam genere (alca- traces vocant) aiunt, ne noclu quidem a vo- lando ceflare , fed efterre fe admodum in al- tum, tumcollo fub alteram alam redudo^ altera expafsa , permitterefe ventis , donec fuopte pondere ad hasc citima delabatur : id vbi lenierit,excitari,ac rurfussetheris alta rc* petere, ficque nodem lubeundo ac defcen- . dendo tranfigere, nequealiterquam labo- rando quiefcere.Hirundo,nefcio vnde defe- cifletjducentas circiter leucas circumuolita"» uit Capitaneam , nec quo liquore, nec quo pabulo viueret , fatis fciri potuit . Ceteriini coturnices in pelago diuerforia inueniunc periculonauigatium- infidenEesenim vehs, &hoc no6lu, merferefxpe nauigia. Quin in mari intemerato ratibus, inipsa aqua,pu- tauit Acofta confidere poife adhuc fubmer- fas. Equidem fcio, iuxta Ariitotelicamlen- tentiamjaues patientes fpiritus,& fub aquas non difficulter fuflinerej tum perproximas iniulasrecreabuntur, iteraturx viam. Garci- laflus Inca fcribit, fe vidifle tot auesin mari Sur jVtvfque ad duasleucas occuparentvi- fum, denfo gtege: quafda quiefcere in aquis, quafdam reparatasex aquisafTurgere. Nihi- lominvis vaftum illud fpaiium immenfi Oceani non credo penna fupcratum , nifi qua parte fit vicina noftris orbibus.Nec hoc proommbusauibusfatis: namSd ftruthio- cameli , & galliuac in ijs plagis inucnta , qui- bus fublimis progrefTus ncgatus. CAPVT II. ^upmodo homines ay ammalia tranf- ueSiain nouum orhem. VEriim quidqua:rimus , quomodo in dorfo mundi beftise & volucres,fi f unc homines qui fecuniplurespotueruntcom- portare ? aliquando fortafle fuit nonnulla communicatio orbiu. Ophir putauit Chri- ftophorus iOAN. EVSEB.NIEREMB.HIST,NAt* LIB» V* ^| ftophorus Columbus Hifp.iniola infulam, retauaritiaterram,infecutaaurivenam,na- quam ipfe reperitjcadem exiftimatio eft Ro- uigium inuentumetl fub ipfo monte , quod berti Stephani j & Francifci VatabH : aiij a noftris &: hadenus fama &: fcriptis anti- PeruenfeRegnum crediderunt triennalibus quorum notis plurimum diffidebat , credi- Salomonis clalTibus folemne.Rapuit multos tumque ab vniueriis,illuuie ibi fuifle humar- iftacogitatiOjPoftellumjGoropium,Mon- tum. Eiufdemargumentieftinuentio pro- tarium,Genebrardum,Poireuinura,&: alios digiofi elephantici dentis iuxta Mexicum, non vulgaris iudicij. Siitaeft>aliquandono- fubeditiflimimediculliocoUis ;cum tamen tuit ^Tii orbi alter. Quidquid fit , commu- Occidfentales Indiae non ferant modo hanc nicati mundi fuerunt .• liquidem ille noftri beftiam. Tum in nouo Regno Granatar, colonia,iiueOphirfiliusIedan, nepos He- iuxta ciuitatem qua: appellatur T^eHrx ber , illuc produxit imperium ex vkimis Senorade losRemedhs y in quadam todina Orientis oris > {iueHebrseidecemtribuum profunda dolium integrum inuentum , &: illud exilium elegerunt, vt quidam huc tor- fella ex ligno incorruptibili , &: alia fupelle- quent verba EfdrsE in quartoUbro, (iuetri- diha, oll2e,vrcei: {imilia fajpe inuenta fub bus Iflachar, vt Petrus Simon trahit vatici- terra. Idem Petrus Simon lcribit.Fidem his nium lacobi. Tum Phoenices & Carthagi- adftruit aliqua prjecipue nauigij inuentione nenfes inuenerunt. Proditum eft repeiifle Petrus Mexia,quifubemineti montcaliud nouas & remotiflimasregiones prohxae na- repertum narrat. Trahi poflenteodemblTa uigationis : fed cautum legibus, ne quis illo gigantum reperta. Ad hxc , nauf ragia olini peceret, ne Canhagodefeteretur. Cundlos frequentiora euenere. In Arabico iinu res inflammarantnunmfelicifTimi&diciflipi gercnte C. Ca^tire Augufti filio , figna na- foli. Siue incolas Aclanticac infulse apud uium exHifpanienfibus naufragijs teruntur Platonem eas prouincias occuparint , iiue agnita. Nepos de Septemtrionali circuitu Hifpani , vt quibufdam placuic , primum tradit,Q.Metello Celeri,C.Afranij in Con- Hef perides infulas, deinde vlceriores plagas fulacu CoUegas , fed tum Galliae Pioconfuli incoluerintjfiueTartari, fiue Sinas, vtnon IndosaRege Sueuorum donodatos, quiex paucorum exiftimatio eft,iiue Romani cum India commercij causa nauigantes , tempe- rcrum, ciim Hifpaniaj, cum mundipotie- ftatibusefTent in Germaniam eiedi, Annij bantur. Namque inter prifca Periienfium Plocami,qui maris Rubri vectigal a fifco re- Regum nomina, Titus &: Paulus ab aliqui- demerat , libertus circa ^rabiam nauigans, bus agnofcuncur:nec enim finecausa ahqua aquilonibus raptus prajter Carmaniam,de- Noui notitia mundi quibufdam ex prifcis cimoquinto dic inHippuros portu inuen- fuit, Platoni fortafre,Senecx, Luciano, Ar- tus. Fertur &: Carihaginenfium claffi, flati- riano,Clementi Romano, Origeni, Hiero- bus du6lac, nouusapparuiiTe orbis. Sed &: is nymo,alij. Ceteriim bc longiffimas nauiga- qui primus inuenit,naufragus fuit,diclus Al- ;ionesin antiquitateagnofcimus, ab ludxa fonfus Sanchez de Huelua , ex Comitatu «^^&^Tyro pertriennium.CredoSalomoniin- Nieblae, exoppidoHuelua, vtGarcilaiTus notuiife magnetis vires , &: perfedam Geo- fcribit , licct alij noininentaliter. Is narrauic graphiara 8i Hydrograpliiam. Hannon &: Columbo, Sdimbuitaudaciffimafpe.Cece- Eudoxusnon miniisnauigauerequam Lu- rum &: Apoftolosnouum orbem viiitaffe, fitani. Antediluuiiaab hominibuspriraum Euangelicse tuba: fono in omneraterram. occupatum mundum , Petrus Simon putac euedo, certiffimum mihi puto iuxta vatici- Notitiai.cio.idfuaderevideturhominura niuraDauidis, &: interpretationem Pauli: multiplicacio,vt anguftus ijs foretjfte mun- neque enira cenfendus eft exitus fui foni,fed dusjfinamqueinpaucionbusannispoftdi- vt fonac capiendus. De vehementiffimo luuium , cumhominesrainiis viuerenCjica Chrifti amacore ( fic Nicephorus vocac niulciplicati fuerunc,vcopus fueritOphir S. Thomara ) ita fcribit nofl:er Emanuel quajrere nouuraorbem,iuxta quorumdam Nobregaex Brafiliaciteriori Americse par- fenfuraj potiori iure id credi poteft accidiiFe teannoDomini ij ^i. Hahent incolx S.Tho- ante corruptionem terraz &: naturas.Adhxc f»^ notitiaTn,quem Zome Kttmupafjt (muzan^ iuxta plaufibilius ipfi Petro Simoni placi- do Th in Z dialedo propria ) eum^ hac tum, ex fententia Alenfis &C Alberti,paradi- iter ficife, a maioribtis acceperunt, c-r veFii- fusfubiEquinodialipofitaeftiinhacautem gia ApoHolica etiamnum cerrn prope quem^ plaga dumcaxat portendi Pcriianara regio- dam jluuium afjirmant. ^uod vt certius cog- nem &: AbyiTcnos. Tum fucre qui paradi- nofcerem , iffe abtj , (jr proprijs oculis injpexi fum in Peru locarunt. Cetcrum nonnuUas quatuor pedum (^ digitorum fatis al% im- iuin^fubterranea:habitatasinexpiato orbe prefa vefiigia ,qua. nonnumquam aqua ex- illas regiones follicitant.Namque iuxtaCal- crefcens cooperit. Ferunt autemeam reli^am, laum portura Lima: in Peru, cumeuifcera- dum D.7homas perfecutores ipfum confgert G voUn- 74 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII njoUntes fngeretyflumen^^dmfamfuip.per nem terram exiuic fonus eorum* Arbitior €uitis mediumad vlt^riortmrifam ficco fede igitur,nonvno modofantumhomines &s ^rofetiusin Jndiatnabijt. Farimodonarrant beftias illuctraiecilTe.Homines partim nau= fagittas , ijuihffs ipfurn petebant^m fagittarios fragio illuc adadi, parcim conftruda eu m ia refexas^filuas^ , fer qu^ts gradiebatur , ceden- finem c.lafle,partim terreftri itinere vbi con- tes, viam pr^butfe. lllum quoque folHcitum tinens fuit terra, auc iuxta freta, idque tem- fuife , fe aliquando has regiones reuifurum. poris longiore tradu 5 non vna in parte, nec Porro exploratis mihi teftimonijs conftat, ab vno populo. Beftise autem partim eo apu.d TaiaobsE Indos in Occidenti tradita aduedae nauigijs , partrm ipfsemet per freta per auos memoria eius Apoftoli, quam reti- migrarunt3&: ex vicinis continemique appo- nenc ab eius per eas plagas tranfitu , cuius fitis Prouincijs tranfmeaiunt. nonleuia , imoad miracuhim vfqueextant indicia , prsccipue femita qu^edam ha^lenus CAPVT III. in vaftis illis iblitudinibus contumax fui,nul- la herba obfita; ciim ab vtroque latere vltra An aliqua animalta reprodtfxerip modumherbefcat. Ea dicuntiter peregiffe terra» Apoftoium , atquc inde profedum in Pe- riianaRcgna. Traditioquoquemanauit,in TLllid diligentius inquirendum , Anali- regionem Parag^iiay venifle , poftquam per JL quando terra partum aliquem folemnio- fluuium iguazu defcendifler. Deinde in Pa» rem , U qualem in primordio, iterauerit. ranam per Aracaium. Ibi obferuatur lo- Non iimplex haec quaeiitio , fed an fecerit, cus, vbi iaflus quieuit, recreaturus pauhf- arjpoflit, 6£quancumpoflit. Maxime ifta per marcentes artus. Pracdixitque, vti a pertinencad inftitutasde origine &propa- Maioribus acceptum eft , illuc poft fe ail- gacioneanimahumdifputationes,&:adnar- uenturos viros , qui pofterisfuis fidem veri rationem de animahbus Americae rariori- Dei repetita praedicatione annuntiarent . bus , quorum hiftorias nunc proludimus. Non leue folatiura &: animum fecit no- Auguftinusviamiftaminteraliasexpedit,vc ftri Ordinis operarijs,ingentes laborcs in- infulisdonet bruta. SiibifpontceiTentdata ter illos barbaros pro ipforum falute & puerperioautabortulafciuientishurai,iam EcclefiaE incremento perpetientibus. Sunt ceflaret curiofitas qua via illuc conuecb^ practerea aHa figqpinoftrae religionis euul- Prifcisilludpronumfaterifuit : fuit&pro- gataz in Occidentem vfque. Reges Inga- numin phyfica rerum narratione, vbi ejg rum crucem marmoream in prctiohabue- putrefadione aufpicium datur viuentib^s, luntin aulafua Cuzco , quod certiflimum etiam homini : fuit denique pronum &: in cft , non item quod alij fcripturiunt de commentitiahiftoria,vbiperDeucahoneni veftigi)s alijs noftras Religionis. In Regno & Cadmum crupe,ex oife difleminantur Yucata crucemadorabant . Interrogati ij homines,vbiPegafum &:aha brutaperfeda barbari vnde illumculcum habuifrent,*di- infolenti natiuitate exorca efle confingun- xerunt , quemadraodijm prodic Pecrus tur. Atquiaveritatemveftigamus, feuerio- Martyr Decadc 4. tranfijflevirumformo- rique incumbimus Pliilofophiac, fincerius fiflimum per eos tradus , qui cis id infi- agendumcft, &: primiim dirimenda qus- gne in fui memoriam reliquerit. Alij,ob- ftio. Ea igiturvel poteft capidcmaioribus ijfle lucidiorem Sole hominem quemdam feris , vel de vaftis illis & infolentibus. Infb- in eo opificio. Memotia quoquc Trinita- lcntiaahquaanimalia,licctiramania,terrani tis in Chiapacohtur , vc latius narrat Hic- & aquam credo pepcrifTc. Bellua quara fu- ronymus Roman ; tura pafTionis Filij, gauitdiuinus vir Paulus Leonenfis Prxfwl crucifixionis, flagellationis , & fpineas coro- in Armorica, cuius toruitatem accepimus c na: , tnduanse mortis , refutreftionis, afcen- vctufto codicc Floriacenfi , tcrr*E aborfus, fionis in cxlum , & aduentus Spiritus fan- vtputo,fuit.Eadem mihi cenfura de ablcga- ^i . Nota quoque ijfdem beata Virgo. to terribihfcrpcnteafaniftoSarafonecoram Sed &: Apoftohci habitus figna exhibe- ChildebertoRegc,vt Anonymusfcripficin banc : dodios fc confeffioncm diccbant , & ijfdem mcmbranis Floriacenfibus : ficut &: ieiunium pra:fertim fextaeFeria:in memo- de Boa terrzc filio ab Hilarionc incenfo, riam mortis Filij, a quibufdam viris illo ad- quemadmodum Hieronymus prodic.Simi- uencantibus oblongo inducis pallio,prohxa licer & humi foecus erac iramanis colubrus coma, aperco capice,& cum fandalijs. Quo folerci aftucia , &: fumma animi magnicudi- pacldbgnofcere Americam Apoftoli pocuc- nc , a fortiflimo cquice Theodato Gezonc rint fine miraculo , multis oftendit argu- occifus apud Rhodios. Ahum tcrra: filium mentis lacobus Nauarcha in Epiftola lua baliftis&:cormetisbellicisRegulusin Afri- Afiatica. Itaquc vcrc &: fimpliciterinom- ca cxpugnauic. Centum&^viginupcdibus pro* • HrSTORIiE NATVRiE LIB. V. 75 producebatur moles ftupenda belluae, cuius dammodo dare. Iftam inquifitionem fuper- pellem &: mandibulam ad miraculi fidem uacaneam putabunc multi jnecefTariamta- Romam actulit. Sunc alia monftra num- mencenfuitacutus vir Caefalpinus, qui&c quam nifi (emelvifajdeincepsnOn videnda, proptereacorripuitfectatoresaliquos. Multi quas luxurias humi humorifque imputari patronos huius opinionis Auicennam & poflunt. FortafTe in horUm cenfu immancs Albercum autaccufant aut collaudant. Aui- harpyi^E j de quibus Martyrincalce Deca- cennx prxfertim imputarunt Auerrocs &C dis feptimaj. Cetenim Hcet non difliculter Petrus Apponenfis, imo Albertus M.ignusj concedam , monftra fimilia ebullijfle e ter- fed Sc hunc vltimum probafle Auicennicum ra; nontamencredoomniaebullijfTelim- dogma, notafunt Soncinas &: Fonfeca in phcifuavirtute, fedpartimdiuinaeiufmodi Prima Philofophia. Quin &: Carfalpinus prouidentiaincubante , adhumanigeneris, aufus efttraherein fuum fenfum Ariftote- prout bonum fibi videbatur,exercitationem lem.Deinde muniunt ratione multa.Sicfere expiationemque» philofophacur: Viuentiu^eneratio nuncna- _ • turahs&phyficaeft;quare&primaomniuni C A P V T IV naturahs debuit efTe : at prima nulla potuic efle nifi fpontanea,crgo vltroneu orcum,cu- De homimbpis repertls qmji f])onte iufqjetiam perfediffimi viuentis,amat natu- fubortis. rajCuinecefTariafuic ifta generatioinpenu & viribus fuis, vt modum haberet quo au- NVncadvfitataanimaUa venio,anpr2c- fpicareturviuentia. Deinde,vt repararet, fi tervfumcommunisortusaliquaenata cafu ahquo periret tota fpecies , oportebac ^ fint. Inmediuprimiim producohumanam induftriamahqua habere reftaurandi illam, originem , an orcu ahquo peregrino accide- & noua parcuriendi indiuidua ; fpecies enim ric : inde ad beftiarum natahcia pronior eric Jecernje fijnc. Tum nacura eft chara fimih- lapfus. Plane , fi homo ignobilem orcum tudo fui, femper fibi fimihs.Videmus multa patcretur , pacerencur eciam ea quas funt e feminegenita, etiam fpontegigni. In mu- ignobiliora homine. Vulgusprifcu per om- ribus hasc anceps generatiocommunis eft: nia mendacia adulabaturvanitati fu:E. Im- expertum quoque, ferpentesemuUebribus peranteTiberio Augufto in Luficania,ciim capilhs.genitos , deinceps adprolem adiun- Olyfipponenfes Legati fidem fuam obftrin- d:os. Tum fcorpiones , quos ab amico fuo gerenc,apparuic iuxca mare quidam homo arcificiofis nacaUtijs fados vidit Auicenna, ignota: originis cornu per interualla into- idemteftatur (fiuncenim fcorpionese plan- nans ; cum marinse Nymphse , humanisar- ta ocymo in finu hominis aut interra pu- tubus , niti quod cutis anguillae fimiUor , in trefada) aUos e coitu procreafTe. Ergo quid- Cycladibus duae apparuerunt , omnino hu- quid per artificium congrefsus mutui iic,vl- manam effigiem fimulances. Recenciora trofingerehumus poceft. Adhsec :oporcuit quoque porcenca fub Eugenio IV. in Illyri- vadimonium aUquod fpeciei efre,nec confi- co apud vrbem Sibinicum homo inuencus, dere rem perpecuam corrupcibihbus caufis. qui exaquis prodierat , & ad mare puerum Parentes citca fingularia negotiantur, quare trahebat. Iftatamenmonftrafunt, aut ex necefTaria erat tutrix aUqua totius naturas luxuria maris, aut ex ludibriodsEmonum; caufa. Ifta communia funt etiam brutiss (^ nuHus verus homo, mentis, qua: diuinicacis fpeciaUus humanam genefim adhuc facili- cognata quxdam eft particuIacompos,tam tant, animam fciUcet non induci materiali viU habicus fuic^numquam vUus quis ad cam vircucc,fed afTeclam maceriahum difpoficio- abiedam condicionem demifTus, vc quafi e num eflc; at iftas cselum negotiari poteft , &; fungoprofiUredeprehederetur. Quid,qii6d temperamencum dignum humana anima necdum aliquid ex brutorum generc fic prajparare(quidquidenimfublunarisvisva- fponteebulUjfTe vifum fit? let, prxualet fupercaeleftis) in efligiandis au- tem humanisartubusfubeffe aftnsviresof- C A P V T V. tendut editi a brutis foetus homini-formes, &:lapiIluUhumana fpecie fponte fua culti: An homolponte pojjtt ab humo nafci. tum quia contrariorum xmula exiftendi ra- tio eft.Sunt in cx\o vires qu^ impediant hu- CEterum quandoquidem folemnia &: manum orcum, & monftrifica: ; ergoerunt prasftantiora animalia e terra ortum qua:iubeanc&:efficianc. Iftaomnia eciam habuifTe , re &: euencu fatis conftare nequit, Philofophize ratio diruec ; nunc fatis fic pra:- porroexpendamus , an pofhnc foecusab hu- mictere Theologicam. Ab vno omnes fu- moefTe.Aufpicabimur veroa noftrogenere, mus.Redemptor nofter vnus Chriftus, qui- Numluxuria humi pofTic homincm quo- bus,rogo, nouislegibusfalus curaretureiuj; G i qui 76 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII quieterraexiliret, qui nullam Chiiftipar- quo irrationalis natura^. Fertur quidam tem haberet , cuius gracia reparacionis eft apud Belgas vir pius e vacca genitus ; dubia poft piaculumcommunium parentd? Tum tamen mihi fideseft. necterra:conHdit Deushumana tabricamj nec primum partum hominis meruit ha- CAPVT VII. mus , quemadmodum ceterum vulgus ani- mancium eff^udit. Ipfe Deus manu fua, fub- An ex femine non humano homo miniftrantibus argillam Angehs,humanum yerus pofJit ortri. elaborauitvukum, 8£praEcordiah moxani- mauic hahtus fui ofculo. Tantum tamque T T Vic proxima curiofitas eft, an ex hor- pulcherrimum opus, maiuseft conditione XJLribiUcoitu feminae & ferasverus ho- adeo vih.Quod dignum labore diumo fuir, mo edi poflit. loannes Saxo, loannes Ma- rponte nonenarcicur.Recogitatotumillum gnuSj&eiusfucceflbr Olaus,fcribunt Reges Deum occupatum ac deditum homini,raa- Danorum vrfum progenitore habere,quem nu,fenfu,opere,confiUo,fapientu,prouiden- aiuntVapuifle virgmem pulch#:rimam, quas tia, 6C ipfa in primis aftedatione^quae hnea- ex fera peperiftet fiUum elegantem forma, menta dudabat? an tantum tamque elabo- nifi quod villofus , ftrenuum item robore, ratum Dei opus parergon terras poterit efle, vocatumque a patre Vrfum. Hunc genuifle & vihade6nataUtioefFundi?Tantoinpre- Trugillum Sprachalog eximium ducem, rio habebatur Umus. Tocies , aitTertuUia- hunc deinde Vlfonem celeberriraum iUius nus,honoratur, quoties manusDeipatitur, gentis hiftorijs. Vlfonem autem Suenum, dumtangitur, dum decerpitur , dum dedu- qui Danias Rexfuit. loannes Barros,Titus citur,dum effingitur. Ratio quoque Philo- ihe Luliranus , teftacurconftanti traditio- fophica recufibic viUtatem humana; naciui- ne in regno Pegu afleri eam nacionem pro- tacis: fi bruca namque dedecet partus fpon- uenire a cane , qui rem habuerit cum puella taneus , potiori iure hominem. naufraga. In noftrfi Hifpania fama eft, inter Gallecios famiham,quam dicunt Jvlarino- rum , e Tritone concumbente cum adole- C A P V T VI. fcentula originem 4^xifle. Antonius Turre- , ,. . ^ cremata fcnbit,noftrispsEne temporibuse .An humanm diqt^is foetm praterqmm f^^^^^^ quodam feminam , deportatam ad afiminedvHbid prodire pofjit. quamdam mfulam ex ijs quas vocant La- certarum, fuftuUfle aUquot Uberos. Non ta- ANtequam adahadefcendamus,obuia men UberaUter ifta credi oportet. Ncc et- eft ifta curiolitas , num aUena matrix, iam puto efle vltra naturae vires, fi muUebre non muUebris, humana^foboUs hofpicium femen efficax eft. fueric. Phicarchusex fecundo Paradoxoru AriftoteUs prodidit,afinam peperiflefiUam 'CAPVT VIII humanaformoiiffimam effigie, OnofceUn dicbm. IderaextercioUbroltaUcarum A- An Centaurt fuerint. gefilai narrat, abequapartueditamfiUam Eponamnomine.IdeminSympofiofcribir, A T quiddeCentaurisdicemus ? Num queradam adolefcencem partorem attuUfle jLjLfuerint, an cum mica aUqua mentis, Periandro infancem equae partu editum, OUmcerte poftdifperfionemediluuio,gen- quiquamuispoftreraaequina habuiflet, in- tiura lafciuiente per orane nefas Ubidine, fantium morc vagiebac. Sed de Cencauris ediditaliquamonftra licentia cupiditatum, mox difputabimusjnunc ad inftitucam quse- qu^f aufpiciurn plurium mendaciorum fue- ftionem videcur dicendum ,fivtriufque pa- runt : nec enim minor eft famse licentia. rentis efficacitas fcetus defiderat, non nifi Neque tantiim anima Chironem donauit femineavuluahominem verum &: mente fuperftitio ,fedfummam infuper ei tribuic exornatum nouit, nec nouifle poteft : at fi fapientiam, &diraidiara diuimtatem.Nihi- maris foliim vis foscum fabricat , &: feraina lominus fuifle aliquos faztus ancipitisformg foliim officinaeft , fortafle iuxta Phyficos humanaratqueequinjeverumcenfeo. Plu- poffibilis eric poft nefandumcoicum homi- tarchus dequodam fuit teftatus,humanuin nem foueri in belluinovteropraeiado hu- fuiflevfque ad ceruices & manus, cetera mano femine. fed iftud numqua contigifle, equum.Vidit Centaurum indiferto diuinus Theologos potiiis decet aflerere. Quare fi vir Antonius, dum Paulumprimum eremi- qui veri partus beftiarum fuerunt,vnde foe- tam requirebat.NatusquoquealiusinThef- tus homini-formis prodiere, inanes potius faUa proditur. Hiftoriam quainuenioapud mente fuerunt , &: lemper cum pignore ali- Phlegontem Trallianuro, Hadriani Cselaris liber- HISTORI.E NATVR^ LIB. V. 7j libertum 3 in fuis Mirabilibus & longseuis, ceterorum quadrupedum curfu rtion fuperc- inficiarinemopocelljtotafuicconteftis Ro- tur. acrurliis vbi habec necefle vel cibum ma. Sic Phlegon fcribit : ^vpi^ cv ^uvvn i^ capere , vel quidquam tollere , ponere, ap- A'i^€ia4 (z^qXh iTns-ozivmvpi^ iQi oesu(;iua?\gt prehendere aut conftringerejqui antea pedes ^\'HAa i 0 ^/ yijti^v ^v- ditur, fed in fefTione quiefcit. Animal eft 'pxm Si j^ aiiJTiKcoQ^^v ^ oMS-pim f(^digD- graui animi acerbitate : nam fi capiatur,non mv.lQvS^VmsyomTrtv^v avMaQoovoQ>oi.mX<£c; terens (eruitutem , hbertatis defiderio ab ^coQv^^TTifxmt awj iTieS' cic; p^cojulM.iy^zir^rovivivT^lBa- gium , faltem nobiliflimorum feptuaginta ffiX&iotc, dTnS^^x^.Tl ^Aof ? TE^/p fequicur Chryfoftomus : K^rceamm atroces K^i -mp "usro «^ TxejLJlfj^cu; civyLiuci?^iv'ofjSp(tJ{ -raf befiias, ^ praua^ cogitationes mucrone Jpiri- Sip/i^Ti- Miy6(^ Si h Hx otov 7np 01 ^ct(po' tus confodiamm ^ ne nohU (\uoque VrofhetA (d^ioi , H^' av TTccAiv /uuicpov. E'v St tw 'zft^eipn- ludaorumrnda intentet dicens^ CentauH,eri' (Mi/ri TToX&i 'S.ctvvritAiy>vTo K)'in^ii^'i7iayQXiv- cij,^ dracones illic tripudtabunt. Sunt enim, TaveS'' ^ 'n'mpjL-)(djiA!ivo(;y coc, 'St^&tnvv. /etatemiuuentx mtferahiliteragant.T^m cum hoc eihi^rabi£ vrbs eli Sauna.In ea inuen- atroci cupiditate 'vexentur , non aliter quam tus eji hippocentaurus in monte admodum ex- ajino-centauri circumeuntes faliunt , ^ caki- celfof (jui lethali abundat veneno : cui veneno trant^nuUi reiprob/njiudentes. Silueftre igitur idem eHcum vrbe nomen , ejl^^mnium pejii- aliquod animal, quale apparuit diuino An- ferorum acutiftmum at(\ue efjicacifimu. Hip- tonio, videntur fortafle illi Septuaginta viri focentaurum Rex cum cep\fet\,viuum cum ao- centauros reputafTe, namque & Hcbraea vox nls adc^faremaltjs in Aegyptummijit. Vefce- ym filueftres beftias fignificat. Ipfecommu- batur carnibus. Sed aeris mutati impatiensy nisnofter interpres onocentauri nomenex- mortum eli.Eumconditum PrAfe^im Aegypti preflicad capuccrigefimum quincum, iuxta Romam mijit , primum^ in palatio efi mon- quem Ifaias dicit, Bt occurrent damonia ono' Jiratm.Facies quam humanafuit ei truculen- centauris. tior.manm ^ earum digiti pilis inte^ijatera item ventri dr prioribm pedibm contigua. C A P V T I X. VngulA equinm folida, iuba fubfulcea , cjuam- quam condimenta eam fere cutis in morem ni- ^^ Satyri omnmo fint commentitij* gram fecij^ent. CMagnitudo non quanta pin- gitur^non tamenexigua. Ferunturin nomina- tl vrbe etiam alij ej^e:fed eum <\ui Romam mif- fus eji^jiquis dijcredity videre poteH, repojitm da eft quid de Satyris commendaritj&: quid eli enim in Jinibm Imperatoris i conditM vt verielapfumeific incer toc commenta. Ec dixi. Hadenus ille. quidem fuifle fimilia monftra , Ar^chia De onocentaura Crates ex Myfio Perga- teftis eft ; imo, iuxca diuinum virum^iero- mo ceftacur Pychagoram narrare,eam ipfam ny mum,vniuerfus orbis.Nam Alexandriam (cilicechominiorefimilem efle,& pilispro- fubConftancino Imperacoreiftiufmodiho- lixis faciemeiusambiri: fimul&coIIum&: mo cornutus &: capripes viuus perdudus pedus humanam fpeciem fimilicudinemque magnum populo fpedaculu praebuic. Poftea gerere: mammas quoqueturgidasin pedo- cadauer exanime , ne calore jeftacisdifljpa- re: humeros,brachia,cubicos manufque hu- retur, fale infufo Antiochiam , vc a Cxfare manam figuram haberc: dorfum, latera, videretur, fuitallatum. Sed &: recentius ad ventrem , pofteriorespedesafinoperfimiles Imperatorem Germanum feruntur delati. cflc; & quemadmodum afinum, fic cinereo Albertus Magnus in filuis Saxoniae verfus colore efle: imum ventrem ad lacera leuicer Daciam duo Icribic paulo ante illa tempora exalbefcere: duplicem vfum ei manus pras- capta fuifle monftra pilofa , humanam ha- ftare: namceleritate vbi fit opus,ea: pra^cur- bentia formam. Femina morfibus canum runt ante pofteriorcs pedesj ex quo fic , vc telilque venatorum perijt.Mas aduixit cici^ G 5 ratus. FAma quoque flexibilior quam cera , ^ habilis ad omne figmencum,examinan- 7t lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII ratus,clidicitqueere6tusincedere,&jquam- bauit. Exundauit belluis Babylon defolata.- uis irapedite , loqui , & exili capreoli inftar & fuo tempore Hierony mus teftatur in fera- voce , ted fine veftigio fitmo mentisi Hxc rum omnegenusluftra abij(re,eoque Reges fortafle monftra ex Satyrorumfamihafue- eos ad venationem ire. Igiim ploft^ pere- runt:naearalaciftimafuerunt:luxuriaenim grinum & ferum aliquod anihaal eft. Ipfe praecipuecelebrauitprifcos Faunos. Scribit idem KimhiinCommentariisait: Pofibile ipfe Albertus , fuperftes illud monftrum fe- ejl quod fit gentti animalU commorantis m de- minas oppidoappetijfle , vt publice obuias fen^k Qualenam animal? fortafle ( li non quafcumque opprimere tentauerit. Anto- aliudexploratiusfubiret)illuddequo Aftya- nius quoque vir Dei homunculum in de(er- ges Perles , quem corrupte allegat Auicen- to inu^nit aduncis naribus , fronte cornibus na. Apud Indos narrauit Aftyages belluam afperata,cuiusexcremaparscorporis in ca- efle vrfo iimilem^fed ex lupinogrege(Ma- prarum pedes deilnebat . In infulis vafli riconmorion,fortafle etiam cor^upte,vocac Oceani,quas Satyridas vocarunt , narrac Alberius.)Trinodentiumordinevtramquc Paufanias repertos ab Euphemocare Saty- mandibulam munit. leoninam magnitudi- ros rufos, caudis , non minoribus qu^m e- nem refert : pilofa eft leonis inftar , cuius 5c quorum, falaciflimos, vt qui mulieremex^ pedes imitatut , fuperat feritatem : cauda pofltam turpifliraa Venere petulantiflime fcorpiacseformae, &: aculeata,iuxta Auicen- vexarint. Plinius conftituit Satyros in fub- nam:colortamquam|piniorubricatus:ocu- folanis Indorum montibus, aitque efl^e per- li humani,fedfufci : moresinhumani : pilis nicifliraum animal , tum quadrupes, tum fe pro tempore exuit , & induit recreatis. crecla currens effigie. Tum loqui imperfede Albertus fcribit voce fonora & tubali ,6i pernicitate zquaricer- Q /^ p y T* X. uis.Dicerehocanimalpilofumdiuinus Va- tes poflet,commendatum prolixisate, colo- An ifauu Propheta Satyrosfuiffe Agnouerit. re,& reparatione pilorum. At quia non fru- ftra faltabunt adiecit , ifta occupatio mihi EX facra quoque eruditione Satyros col- Satyros fignificat , & omnem aliura deferti ligo, dum Ifaias pilofos faltaturos in di- incolam facile negat fiue daemonem , liuc ruta Babylone minatur. Exploremus quid hircum,fiue Mariconraorion,fiue,vt nofter pilofi fint. Quidam interpretantur hircos, Gabriel Aluarezputauit,quoduis hirfutum alij Faunosficarios , Ifidorus incubos fiue animal , lupum, vrfum, leonem. Namque Panitas,Tiiarguin & feptuaginta djemonas. faltatricem indolem in Satyris cognouerunc Sequuntur hoc Caflianus & plures.Curau- veteres,& cum rifu imitari ludicri voluc- tem daemon pilofus ? Dauid Kimhi in libro runt ridiculos faltationis geftus in ipfis ob- Radicum ait,qu6d appareat pilofus creden- (eruatos.quare celebre fuit genus falcationis, ti. Et quidem ita eftjgeftit fpecie caprina auc quod Satyrum vocarunt ob repracfentatio- hircina maleficis videri , adorarique. Tum nem. Virgiliusait: prifcos hirfuta Faunorum imago delufit. Saltantes Satyros imitabitur Alpheftb£us. Alia caufam adiecit AbenEzra,quc)d phan- Similiter &: Horatius inquit lib. i i.Epifto- rafmate fuo homines exhorrere faciat feu larum : horripilare : hunc tamen fenfum integra ex- Ludentii f^eciem dabit (^ torquebitur , vt cludit Ifaia: interminatio. Sic ait cap. 1 3,20. qui Non habitabit ur, BabyXon nimimmj 'vfque Nunc Satyrum , nunc agrejiem Cyclo^x infnem, ^ nonfundabitur vfque ad genera» mouetur. tionej^r generationem : nec ponet ibi tento- Perfius quoque accinit: ria Arfbsy nec paHores requiefcent ibi. Sedre- Tres tantum ad numeros Satyri mouearc^. quiefcentibibeHidy & reflebuntur dornm eo- Sed nec Manilium cx Poetis negligamus rum draconibm:^ habitabunt ibijiruthiones, concinentem: & pilofi faltabunt ibt. Ecce cii m dixerat in ^nc Satyro gejlu refgrt^ affeSlibui ora. communi beitias , fingillatim illas nume- Ceterum eiufdem faltationis Plato in fe- rans, pilofos accenfet :• ergo ferx funt , non ptimo de Legibus, & Lucianus de Saltatio- ipiritus; comminatioenimfuithabitaturas nibus meminere.Quiillara faltabant, hir- ibi feras, vbi homines. Hirci quoquc intelli- cinis amiciebantur Jjellibus , fetas in capitc gi non pofliint commune & vulgare iftud geftabant , ex Halycarnafleo & Pollucc ani mal atque gregale , parenfque paftoritia: conftat. Hic dixit efle inter formidabiliores curaj, Ifaias tamen monftraqusefiuit: & cx- faltationum Laconicarum. Similis huic alia quifitas feras, vc fum mam defolationem in- faltatio , Silenus dida , de qUa Dion , iElia- dicaret : propterea adhuc paftores ablegac nus, & PoUux. Erat quoque Sicinis faltatio ■Babylonico fitu. Vaticinium eucntus pro- qu^dam Satyrica/uxca Eufthachiu & Scho-= haften HISTORI^ NATVllA LIB. V". 79 liaften Ariftophanis. Dionin Antiquicati- disextantem pubetenus, & quaii lafciuirec busoftenditSatyrosSiciniftasdidos. Item fubinde emergentem fummergentemque (copeuma, (ecundiim Hefychium. Quare (e , quoadufque (c confpcdam intelligens, per pilofbs faltantes,Satyros intellexit Ifaias, haud amplius apparuit. liidorus nofter fa- quos ex prxcedetibus approbabimus fuiife, tetur, belluas efle marinas toto corpore hir- 6c ex ipfonunc Vate comprobamus: vox futas & hifpidas, habereqj fpeciem ahquam Hebrasa omnia hxc fignificat,& dasmonas, conformem homini. Horum aliqua cum &: hircos, & Satyros ; ego iftos hic prsetule- mortalis conditionis imitatrix emori debec, rim,quorumhabitationefummaBabylonis auditur procul gemitus eius ac plandus. defolatio apte prxdicicur. Mulci quoque, Maflarius quoque fcribic, vifas a nauiganci- iuxta * Hieronymum , Faunos & iilueftres bus. iEHanus circa Taprobanem fcnbic re- Satyros in Ifaia intellexere. periri cete muHebri facie , quibus pro crmi - bus fpinas dependent . De pifce muliere C A P V T Xt. ^l^bi dicimus. ^» Nereides ^ Nympha extitermt. CAPVT XII PRocedo ad mitiora monftra,an mulie- An Sirenes fint, briahquaformafuerint. Sub Augufto Legatus Galliaru Nereidesmorcuasrenun- "XTEreidum nationem ,firenuminuen- tiauitinuecaSj&VhfiponenfesLegatiNym- JLvtiofuadet. Multas eciam ea forma , phas. Recentiiis Alexander Neapohtanus quapinguntur, inuentas, GaUiarum Lega- ita teftatur, Theodorus Gaza,vir Grasca fa- tusHfcripfic Csefari Augufto. Recencer re- cundia clarus,& philofopiiiae priEceptis im- perta in Frifia quaedam hoc noftro ficculo. bucus egregie, apud louianum Poncanum, Capcumenim monftrum marinumore 8c ad quem frequcs vencicabac, complurefque pube cenus virgo , inferne pifcis , vixic incer noftraces,fcice admodum &c luculencer ra- homines mulcos annos,&,quod mirificum tiocinabatur, {e,dum in Peloponefo ageret, eft, didicit nere. Itanofterconceftacur Cor- &foedamariscempeftaceoborca,duriflimo nelius. SimiliaCardanus& Bellorlius nar* tempore anni nonnulla pifcium monftra ranc.Hasc dixerim pro his qui firenes,a Ne- procell^ ad Ucus illififlenc,incer cecera vidifle reidibus diftinguuc,&: femipifces pucarunt. Nereidem in lictore fludibus expoficam, vi- uencem iam & fpirancem, vulcu haud abfi- CAPVT XII L mili humano , facie quoque decora , neque inuenuftafpecie, corporefquamishino ad ^idlfnias Propheta per Sirenes pubem vfque , nifi quod cecera in locufta: intelle.xerit . caudam definebant. Ad quam propere vi- fendam, ciim frequens concurfus fieret, ip- C Ed fi maris incolas firerics fint (ait enim feque, & nonnulU e propinquis oppidis vi- *^ Ouidius : cini affinefque eo fe contulifTent , illam fre- O^onlira marli firenes erant , qu£ *voce quenti turba circumdatam, moeftam, &: canora. animo confternatam , vt ex vultu coniedari ^mfiihet admifias detinuere rates,) crat, in littore iacentem,crebroque fufpirio quomodo Ifaias in eremum inducitdepo- fatigacam confpexifle : mox cum atam fre- pulata: &: deiertae Babylonis ? Prxdicic fire- quenti corona infpiceretur , feque in ficeo iias futuras, vbi ancea fueranc delubra volu- defticucam videret, prae dolore gemicus fpir ptatum^pr^toriafciiicet & palatia voluptuo- rances&lacrymasvberesdediffe. Cuiusmi- fa lafciuje nobilicacis. Qusenam ifta mon- lericordia mocus ipfe,vt erat micis placiduf- ftra montana , alioqui asquoris pericula? que, cum tfirbam decedere de via iulfiflet, ChaldsEusdracones intelligic. Hieronymus ipfam incetim brachijs & cauda quo maxi- d^mones auc monftra auc dracones magnos me modo poterac humi reptancem , paula- cnftacos & volances:Scholiaftes aucem Ifaia: timadaquasperuenifle. Cumquefe prasci- Graecus firenes dicic vocariea , quse incer picem magno nixu in mare dediflec,ingenci volacilia emiccunc no6lu querulam vocem, impecuflu£lusfecareccEpifle,momencoque ac propc vlulant. Ignorotamenvbi ifta ac- terriporis elapfam ex oculis , nufquam appa- ceptio folemnis aut tolerabilis , nifi mon- ruifle. Gregorius quoque Trapezuntius , vir ftrum volucre intelligat.FortalTe pro genere multi nommis & magnx eruditionis,aperta fpeciem fubftituit Latinus interpres,&: fimi- profefTionereferebacamiciSjfe^cumhaud le aliquod monftrum firenibus femineo procul a liccore in fonce quodam fpaciare- vulcuindicauicquod alacum eflec , fors non tur, puellamconfpexifle eleganci forma vn- abfimile illis qua: in nouo orbe reperca , dc G 4 qui- 8p lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII quibus Pecriis Martyr rcribit. EftfontiDa- tas, vbi koniSjVrfi autlupialicuiusititcffedi baibsE amnis proxima regio , nomine Ca- figna gerentidonaprxbentur a vicinis ,qui mara,vltima produ^a.Memoria Viuentium ab ea fera iaduras expedabant. Magno vi- proditum ert , maxinpam ventorum & tur- rili femori aiunt ei fuiflecrafliora crura,*fed binumab Oriente vini exortam in ea re- breuia,vtin aquilis&rapacibusreliquis.Iu- gione,repente qusEarboresquafcumque ob- nior , matre perempta , nufquam vifa fuit. uias radicitus euclleret , dottios rnultas li- Ceteriim vt ad propofitum reftituamuFj gneas pr^ecipue per aera raptaret. Ea vi de- Theopompus in Gallxfchro , S>c Ifacius , & portatas ferunt iti regionem volucres duas liidorus fentiunt , lirenas inferiore parte decantatis Strophadum iiarpyijsfere iirrii- aues efle,fuperiore tatnen humana praeditas les, quod virguieo vultu, mento, ore, nafo^ forma. Gonfpirantin hoc Grxci Gramma- dentibus,&leuifupercilio,oculirquevene- tici. Albrius quoque &: Buccatius illis tri- tandisj&i facie conftaren. Tat^emolis fuifle buunr VnLibilicotenus corpusvirgineum,de- vnam inquiunt,vt nuUius arboris ramus po' inceps galliAacteos pedes: fed &: lirenu cum tis eifet accedentem fuftinere , quin frange- Mufis certamen , cuius in BcEOticis Paufa- retur: immo 6£aiurit illiUs pohdere in ru- niashieininit jaliquid voluerein illis ponir. pium faxis, quo perno^latura fe conferebat, Euullis ipfarum pennis , fetta inde iibicon- extare vnguium veftigia. Sedquidhaec re^ texere Mufa:. Suidae quoque ifta fententia colo i non difficiliiis viatorem prehendebat eft. Sirenas mulieres quafdam canoras verus vnguibus hominem, adcelfaque montium Grxcafabula celebrat, quas in infula feden- culminacomedendum ferebat,acjpilui fo- tes ,ita prasternauigantes fuauitate vocis de- lent raptarepuUiculura. Alteram,qudd mi- ledarint, vteos ibivfque adobitum detine- nor eflet, maiorisfuifTeprolemarbitraniur. rent. A pedore vfque ad verticem forma Hifpani qui regiohes illas ad quadringentas fuiffe traduntur muliebri,inferne pafTerum. vfqueleucas ab oftio huius fluminis clafli- Mychologi dicunt, firenas eflequafdam busve^iperagrarunt, allocutosfuiffemul- feminea facieprxditasauiculas , qux pra:- tosjquiperemptamviderint maiorem, pro- tereuncium nautarum canticis quibufdam fitentur , probati praecipue viri ^ quos fepe meretricijs demulceant aures : nec alium memor^i,Iureconfulcus Corrales, & Can- cantus fuauitate finem habere,nifi mortem. tor QfQrius ac Spinofa.Qu^omodo autem a Narrationis autem veritasitafe habet.Loca talitantaquefepefteCamaraniDabaibenfes effe quaedam maxima moiitibus anguftata, liberauerint,nonineptum eft auditu. Ciim quibus aUifi fludus argutum fonum edant: lit excitatrix ingeniorum neceffltas , peri- quo audito , praEtereuntes fludui vitam jnend^rapacisvolucrishiftoriadigniflimam fuam committant,ipfiquevaa cum naui- inuenerunt Camerani viam. Celfam fcin- bus pereant. dunc trabem : in vn a eius cufpidu m virilem Sirenes vero & onocentauri, quomm me- fculpunt effisifeg^ ( funt namque artis ima- minit Ifaias,daemones quidam flint,ea figu- ginari*e cuiuwie periti ) trabem in via pro- ra apparentes in defolatione vrbis iradiuina xima itineri,quo prxdam qusefitura eX ver- inflida. Syri autem olores effe dicunc » qui tice montiumfe prodigiofa dimittebat auis, poft lauationem ex aquis in aerem fubuo- cftbfsa fcrobe per lucidam fub clara Luna lantes, fuaue quoddam carmen canant. lob nodem figunc folo,virilem formam fupere- vero dicic : Frater fa^tis ftm frenum ^ fo^ minere permiccunc. Aderac filua denfa vije dAlU faferttm , hoc eft , cantiUo meas cala- proxima : latent ipfi arcubus 8i mifTihbus micacesquemadmodumfiren. PafTeresaU' paracis ad idum in infidijs. Ecce fub exorcu tem dicic , quem nos ftruchio-camelum ap- Solis monftrum horrendum ruic ab alco ar- peUamus: qui auis cum fir, pedes &: coUum there ad pra^dam inanem: fimulachru ado- afini habec. Hadenus iUe. NuUus pxne an- ricur, prehendic,ftringic,vngues ica infixic,vt tiquorum firenas pifces fecit : ipfe adhuc O- euoluere (c{t nequiueric, donec ab laceribus uidius alices defcribic: • infiliences barbari, cocillam fagiccarumidi- » Vobu Acheloidesvndc^? bus confixerinc , vccribropercufioreuafe- i^n qttia cum legeret fiores Proferpina ric. Exolucatandem , invicinoceciditexa- 'vernos, nimis: rudentibus coUigatam, & longis ha- ^uampojiciua toto frujlra cju^fiftis in orhe, llis appenfam portarunt humeris oc6fores Tofefuferfiu^fas alaruminfifiereremU per viciniam vniuerfam,qu6 a concepta for- VidifiU vefiros fuhitU fiaccefcere fennu: midine omnes liberarent, fcirentqj tura efle Tantaj^ dos orU linguA deperderet vfum, itinera , qux rabida volucris fecerat inuia. Fluma pedef^ auium cum virginU ora ge' Pro dijs habiti funt interfedorcs, fuerutquc ratU f a populisiUis honorifice nccfineoblatis mu- Jncom'uumnumeromixt£ firenes eratU? neribus fufcepci , vti apud getes accidic mul- Protinm vt veftram fentire$ aquera curamj Opta- HISTORIiE NATVRJE LIB.V. 8l bptaflkyfacilefj, deos habtdjili,& arttM. maiore hu mana. Alis qUoque e tftiui card- Tie tamen ille canor mulcendas natm ad lagine, quibus marinos fludus fecabat, &: auresj membra paffim interlucente.fuifTe muni- Virgmeivulttls ^(^ vox hamanaremmft. tum. Et hancrem non {ibitantum,red ple- Peccatum itaque pidorueft,aquatihgeftu rifque fummar ^obiHtatis viris notam &: pingi lirenas. Sed &: (erpentes cum ahs li- confpicuam furfte. Sed fuptromnianoftro renas appellari , quorum celerrimum virus, a:uo haud abiimile profedo exempkim ac- liidorus etiam fcribit. Quare dodus Inter- cepimus in Epiro, inter patvda memorabile^ pres nofter ahquas lirenas nouit quje omni- quod nonnuUi prodendu pofteris putarunt, no aquatiles non eifent , fed potiiis aere^, & adis quoque pubhcis teftatum eft. Ad corruptatamen miUefabelhs firenum hi- fontemiugisaquaz,adquem muheresexop- ftoria,quemadmodum&: gryphum, har- pidulo aquatum ventitabant , Tritonem pyarum,feleucidumauium, fymphahdum, leumarinum homineme fpehmca , quam &; Diomedarum. forte ibi nadusfuerat, obferuare fohtum,{i quando folam adaquas accedentem,aut pec CAPVT XIV htusobambulantem muheremvideret,ip- fum ex vndis & fpelunca leni greffu tacitif. An Tritonesfmrmt, queveftigijsdefilue, &:atergoaccedere,ac vi compreffam muherem ex infidijs adori- TRitonum quoque fabulas lafciuia O- ri,&:admareconcubituscausaarnpere, ar- ceaniopportuna fuit.InLuiitania ma- reptamque fub vndis deferre confueuifle. rinus homo vilus , quiconcham inflans re- Qjuodciim apud loci incoLispercrebuifler, fbnabat. Sedrecentiiisanno i yz^.tertio die dihgentiiis marinum monftru obferuaiTe.Ec Nouembrisrepertum eft Romas inripa ma- ciim diutule laqueosilhintcndiiTent , haud ioremarinum monitrumhomini-formevf- muko poftdolocaptu, & laqueis vindtum quead vmbihcum,deinde pifcisbifidacau- cepiiTe. Cumque ciboabftineret extra a- da in femilunae ipeciem recurua,fere quem- quas , diutiiis viuere nequiife; fqualloreque admodum ApoUoniusin quarto Argonau- tandem &;t£Edio ad extremain tabem ve- tarum Tritonem defcripfit. niife. Tenet fama , venereos eos & flagran- . As^aot^ cTg 0/ ci^ JW^/o tiilimos muherum amafios efle : propterea KgjtaTO?, a>$/ T! vcoTu^Tfji^vais^r' ^ vnSvv, oppidi incolas edido inhibuiire,nequa dein- A'vTi^pv /ocs^icetpiosiv -jf-jf 'U7my?\.ov iUTo. ceps ad fontem muher , niii viris comitata, Avroipb7m)?^yovcovch)i,^i^oiivdu(^svdzt accederet. Paufanias quoque in Boeoticis Kyi-nco^oXtcgLin unzvviTo . zo^MiT dKccvdzt(; ahum Tritonem defcribit in Bacchi tem- K')cesv V(Jh)p,cu Ti cmoXtoTq <^ve4odi Kiv^^oiq ploferuatumTanagrse. Memorias quoque Mt/i/nc, coc;K/i^iostv m^ou^ajieh-^^pcovro, proditumeft in Volumine rerumRomana- Par fuerat forma fuperls humeros^ caputj^^ rum, apud iEgyptum in Nilo flumine Me- I.t laterAy ^ fartes fttprema^sc-orporls om- na Prasfeclo vnacum populo deambulante', ves. in loco qui Deka nominatur , fole orto ani- Jnferius fed enim cauda hic pendehat d* mahahuman^e formge apparueruntin flu- iUinc mine , vir fcihcet &: muher. Et vir quideni Immanis cetiytum jpinls verherat alti erat pedorofus, vukuque terribihs, rufa co- 'Terga fretiy hx Lunxfmiles curuantur in ma , canifque permixtis , &: vfque ad lum- orhem. bos denudabat naturam,&cunclis demon- Sed & Satyros marinos definentes in pifces, ftrabatur nudus ; rehqua autem corporis memorant Demoftratus &: i£Uanus circa membracooperiebataqua.HuncPr^fedus Taprobanam infulam. E Noruegia in Ger- iuramento conftrinxit , ne deftrueret afpe- maniam recentius aduedi duo fuerunt,mas dum,priufquam omnes faturati fierent iioc & femina. Alexander NeapoUtanus allegat, inopinato fpeftaculo. Porro mulier &: ma- Draconetum Bonifacium teftatum faepe millas habebat&femineumvukum, casfa- fuiife, fe , dum in Hifpania mihtaret , mari- riefque prohxas : & vfque ad horam nonam num hominem vultu & carpore prorfus omnispopulusmirabatur videntesh^ecani- humano abfoluta fimihtudine pubetenus, mantia,quae hora nonainfluminedemerfa poftremisvero in pifcem definetibus vidiiTe, funt.Sane Menas Imperatori Mauritio hxc in melle ex vkima Mauritania, & Oceani fcripfit. Nec pra^termittenda eft iententia finibus ad Regulos, iiib quibusftipendiafa- Gilhj. Ciim Venetijs eifem , quidam Dal- ciebat , & honeftum ordinem duxerat , pro matiE,fpe£lata fide viri,mihi rehgiose teftati monitroahatum. Fuiflcautem faciehomi- funt,ie ad oppidum Dalmatia: ,Spalatutn nis vetufti ,capillo &: barba iiifpido atque nuncupatum , vidifle marinumhominem, hirto,colore cieruleo , ftatura procera ,&; quifeipedtantibusfummumterrorem inie- ciflec. 82 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII ciflet , ciim fe in terram incitauiHec, vt mu- manibus atque digitis fignadent ^ quemad- lierem, (\ux circum litus^forte tum verfaba- modum feve furdi ac muti folent. Vocari tur , corriperet ; veriim vbi eam fugere pro- hos ab Indis calts/rios, quod Gracci dicerenc fpeixiffet , ftatimadmare regreiTum imam xw'OK/e?>aAot/;,ideftf^/7/V//'//w.Carnibuseof- matis fedem petiuifle,eumdem mihi delcri- dem vefci crudis,totiufque gentis capita nu- pferunt hominis omnino fpeciem fimihtu- merari ad centum &c viginti miilia. At hcec dinemque gerere. Itemque magna fide ho- refutata fuerit a pluribus ifta hominum na- mines , quiad Mare rubmm per multum tio,&; inter prifcorumnugas accenfajproxi- temporis verfati efTenc , fan£liirima afleue- mioribus tamen faeculis raemoriac prodita ratione mihi afhrmarunt , illic marinos ho- cft inuentio eorumdem.Ioannes de Plancar- iminesfxpecapifoleie , quorumduriffimis pio &: VincentiusBurgundiusaudtoresfunc. pellibuscalceamentatamrobuftaconficiat, Ille ita atteftatur: Cumautemper deferta vt ad quindecim annos durent. Non igitur redirent , in quamdam terram venerunr, in quod de Tritonibus & Nereidibushomi- qua , ficut nobis apud Imperatoris curiam nibuf(^5 marirus iam vfque ab heroicis tem- per Clericos Ruthenos , & alios qui diu fue- poribus in fermonem hominum venit , va- rant inter ipfos , fiimiter aiferendo refereba- num efTeconftatciim ex Phnio,tum exho- tur, monftra quxdam imaginem femineam minibus , &c patrum &: memorise noftrx. habentiarepererunt. Quasciim permultos Nam ( vc prsetereain veteranos pifcatores, interpretesinterrogaflent,qui vinterr^ilhus qui mihi teftati funt, cum mare vicinum efl efTentjrefponderunt, quod m iUa terra qua^- adpanendasterppeftates ,fe ex alto huma- cumquefeminae nafcebantur,liabebant for- nos gemitus fxpc exaudiuiffe) cum nuper mamhumanam,mafcuhver6fpeciemcani- Maffilias effem, pifcator & fenex &c probus nam. Dumque moram in terra illa protra- mihi narrabat, fe puetum de parente fuo au- herent , Canes in illa fluui) parte conuene- diuiffe, Regi Renato a pifcatoribus captum runt. Et ciim effet hiems afperrima,omnes munerimiilum fuiffe marinum hominem. feinaquaproiecerunt.Poflhxcincontinen- Itaque non immerito homo marinusinter tifponte in puluerem voiuebantur, ficquc monftra pelagi a multis accenfetur. Vifus puiuis admixtus aquae fuper eos congelaba- eft, audorePiuiio, afcendere nauigia nodu, tur. & vt ita plurics fecerunt , glacie fuper ftatimquedegrauari quas infederit partes,et- eos deprcfTata, cum impetu magno contra iam mergi. Aliusin Noruegia repertus mo- Tartaros ad pugnam conuenerunt. Ac vero nachi habitu,alius in Polonia Epifcopali fc- ciim illi fagittas fuper eos iadabant, ac fi fu- recultusornatu. Inlndiaalium narratPe- per lapides fagittaflenc , recro fagitta: redi- trus Martyr apparuifTe. Legi quoque genus bant. Aiia quoque arma eorum in nullo eos pifciumefTe tibicinum,qui in aridam confi- lardere poterant. Ipfi vero Canes infultum lientes , perfonant conchis velutbuccinis, in Tartarosfacientes, moifibus vulneraue- choreas ducunt : qui licet formam huma- runt multos ,& occiderunt , ficque ilios de nam referanc , nonnulli neganc efTc Tri- fuis finibus eiecerunt. Vndeadhucincer il- tones. los eft Prouerbium de hoc fado , quod di- cunc ad inuicem ridendo : Pater mem , vel C A P V T XV. jratermem fmt ACanihus occifm, Mulieres aucem illorum quas ceperanc , ad terram aAn homines Cynocephah fnerint. fuam duxerunt,& vfque ad diem monis co- ru m ibide m fuerunt. H^c ilic & Vinccntius- DE canicipitibus quoquc hominibus Verum ifta non mihi maiori religioni nee dicamus , quoru Megaftiienes & Cte- fidei erunt,quam quas idem Ctefias addidic, fiasGnidiusferio meminerunt. Hiftoriam qua: iuuabit magis legerc quam credere. huius ita excerpit Photius. Degere ijfdem Narrat infuper hos Cynocephaios in mon- hifcc in montibus liomines memorat canino tibus habitates, nullum exercere opificium, capite , qui ferarum pellibus veftiantur. Ser- fed de venationc viuerc, ferafque , quasoc- monehosnuiio vti , canumtantiim more ciderint, ad Soiem torrerc. Magnam nihi- latratum edere, atquc ita mutuo (eCe inceili- lominiis pccotis copiam alerc , caprarumq; gere. Denies iiiis efTc quam canibus maio- &ouium,quarumquidemouiumlacatque res, & canmos fimiiiter vngucs, fed iongio^ oxygala pro potu illis fit. Vefci camen ctiam rcs ac rotundiores. Montcsincoleread In- iipachoras fru6tu , e qua arbore fuccinum dum fluuium vfque,& colore cfTe nigro,in- emanat, dulcem enim iilum efre.Hunc itcm fignefque iuftitiae cultores, ceterorum Indo- illos frudum arefadum in corbes conftipa- rum more inter quos verrantur. Inteiligcre re, ad eum modum quo vuas pafTas Gixd. quoque qua: ab Indis dicantur , licet ipfi lo- Eofdem illos Cynoccphalos ratem quoquc qui minime pofhnt, vc propterea latratu, cxcemporariamconftruere,qua impofitum huiujs HISTORIiE NATVRiE LIE, V. g^ a- huias frudus onus,vt 5i purpurz/ed pur_ iopnu5eiusflore,itemquecledri^ducen- C AP VT XVI la & (ex^g-.nca calenta qaocaDrus auchant, additistaiencistotidemilliuspigmena,quo ^ Pyim£i fuermt, infe<^ores puniceum colorem inducunc. Elcdri przterea mille talenta quotanius ad \ -4"Imituni quocue gecos P.-gmzcriiTi Irdorum Regsm aduehere. Immo & alia i-VXdifpiciamus , num ficr , t;uai ruennr, plura deuehere ad Indos venalia,pro quibus ^ cancum tabuia mera- Nec tam pmi! no- vidflira pancSjfannam, xylinas veftes acd- ^ fint, vt inuilibikspraeKicaDt. Cerre v:x pLant. Haberequoqueenlesvenales quibas ui vUa haiDaDoram ouxifironim nanacio- ipii ad venatum vtuctur,cum arcubas & ia- °c andqui Scripcores plus coo^piiaix , ant culis:pcntiflimosenim elTeiaculandiatquc faiiis narrani. ImoPhik>firanis,cum alia (agittacd:. Pr£terea,qa6d montes habitent bommum mocfba ^bulam ex ApolkMPO altos atque inaccelToSjbelloque mfuperabi- dicat J^ygmzos exdpit: didc cos viaerc^Dcc \^i Regem ipfis pro munere quinto quoqac vanam efle naiTadooem. Oimque c^im da- anno przbere trecenta arcuum coademque ^i^ ^^ »js vulgo fides^omeras hi&ori^ poo- iaculorummilliajitemf^eltarumcectumvi- das add-dic,eamtertio Ibadis fazlibroio- g:nri , &: gladiorum quinqiiaginca millia. icrcns- Coniaustamenlmius Anfloccks,vt Kuiiasitera 3pudhosefledomos,(edinaD- ■tcfutaretfiniftramopinioocm,quamliccn- mreos dcgcie. In veoatioDc iaculis po&ili- tia Heiiconis iropeaiuit, fcnd & data opera mdm feras vel lagictis petere, eafdcmque ^maduenitfabuIamDoacfii^Sacishgcad pcriequendo , qviod cursus veiodtate prz- ahqaamfidcmcomparandam ,cdm cancns ilent, enam afisGui. Horum vxores leroci inccrpres namr^vir vndeqaaqocprudcndi^ dumtaxat per menrem , ciim mcnftiua pa- firous, Sc nonfoiiim fcrius ,fcd &: veruseo- ciuntur, lauare, alias numquam. Neque vi- nim qu e m rerum Dacara cxiftnnr iiKfc^atory ros vmcuam oronino laaare , lcdmacQS dum cius rpinddic mcncio, Docanciflimc cantu mmodo abluere. Oleo tamen ex Lide nxMicat, O^^ y^pSt- "»" t»!^ ^iSi^ < confectoter falcem meniibusiinguhsYngi. h^ res fshuU eH HancAriftocdisrefiifica- Non viUoiis, ted glabns maceratilque pelli- tiooem , qoo miniis CynoceplEdos cooi' bus quam cenuulimis ipfos xque atcuc menncios cillc putcnt, venerad limt loanncs vxores vn, cxceptis fone didfliinis intei eos, Cameis, Hedor Puitus,& ex piiicis Iiido- &:ijsquidempauas, qui lioeos eeftent ami- rus: i^ &:toieracAug;aibnas.NihilocDiinis Qcas. Necitem ledorumnouifle vfum eos, iunc Audores quifidemaucoE^ancancde- qui excemporaneos fibi coroscxtruacHunc tredenc,Strabo, AgeUias, Scaligcr, Cornc- apud eo5d:nflimumhaben, qmplunmam liusnoicer,Aldrouacdus,&ahjquiiDcrcdD- habeac pecoris ; ac rdiquas opcs his pcope- hcate geftiunt dodrinz c^nnioncm mereri, modum elTe limiles. Caudam iniuper ha- &; ieuero auc iniquo magis quam vero lodi- bcrc o mnes, tam viros quam muheres , lu- do vendid ?idcri. Quod niihi non placecz pracluncs,canina:limilem,mli quod maior cec auftencate ceniiira omnis ^enda. iic , & pilis dcniior. Quadrupedes icem QuemadnKxium roores afperi dod ihnc hos, canu m more, cum muheribus congre- meliores,fed mediocresj icain iudicado noa xli,ahumque congrcdicndi mcxium orooem ^mpcr ioi- la,cum & miniis mirabihs iit lapfus naturx, ?^i'^ h) fiifici) n^ CdjGiM7,iTi}ci vraicfhi.M.o-^ov &defe6lus rerum,& tant^ pufillitatisexcm- tCiij cwTK Uvf/L(siiot fzs-cLvnq ;^ quod ex alcerius corrupcione aborfu ceiras.Obferuandum efl,quod etiam generatur , limilem vulcum concrahere. In facitad Augultini fenfum, animancia minu- Braiili&exfortfiicarumcadaueribus vCrmi- ta non indilcriminacim ex quauis materia cuh nafcuncur , qui mox in alacas formieas gigni. Vnumquodquegenus propriam fibi pnonbus fimiles facefTunt. vendicat argillam aptatam ac prasparatam. AUaexcoicione S>c pucri gignuncur, alia ex C A P V T XX. putritantum. Noneft autemmodonobis animus (neque enim id praefens locus expo- An dnimaltayqua fffonte nafcunttir, produ^ ^u\zt ) difceptandi, num quse ex raaris cum xerit Dem m creatwne prtmd rerum. femellacongreflu otiuncur , vt mures , verd 4 excoitioneillaedancurinlucem, proucna- ET illud ditimendutn modo, an in mun- ^^^^ exploracores grauiffimique Philofophi di exoidioahquagenicaipuria,ideft ex iuculenceraffirmant,an fiditie.Nura etiam ijsnaturisqu^fponcedancurjdancur quippe na^c&illa eiufdemfincfpeciei, ciira eorum raulta. Oppianus canit: operationes vtrifque comunes & promifcu^ H"^ K^ J)ie^ioiv b> vy^ooffo^tQ ^xdosn videatur.Prohxa enim efTet difputatio.Rur- B€f3tc7ir, ovTDppdMvx, (pt/(/ ;(sf.) clfAtiTDpa v n ^oi^Asf, exhalationibus prohliunt , vt papiliones ex 0^?-pec>(/'n , ^df^^oi liiTa n •^ctfAotQoiai ^^^a, bibiones ex vino & aceto, quos eciam pletisfAHcihttr. hdret*. tum ventum volitant. quod ii Nomsnon obffafjj^vids^vit^coMcluditanhcU. fir,ad affinem ei Eurum expandunt al^ Fcetidumanimal mlndia nonaliud excre- poftea hiant , ac ita vento mBuente replen- ^mcntum emittit quam colubros.Vermes in tur,&pariunt ,nonouaventora,red toetus.*' inteftmisequorum & ouium,inlinguacanis viuos, Idcirco plurimo tepore natura opus gignuntur , & in capite ccrui : qui i\ ad a:ia- habet vt ammal perficiat : difficile namque tem granda:uam veniat^offe cnpirisfubocu- & operofura nimis e(Hiaturx,nnimaU dare lo terebraro, vefpas progignic. Alij malunc efTentiamj&adanimalisperfeaionemper- ex meduUa produe volantes. Aliquando ducere id qubd eft cenuiffimum. dicuntur concreuerunt e naribus cerui. Alia poftea enim vultures triennium ferre . I^rdices dabuiius. quoque fcribit Ancigonus, fi ad ventum a maribus ftent,femellas concipere.Phoenicis C A P V T X. regeneratio,auis virginis ad fpontanea ongi- -^^ amm(tlih6 generatione per degenerationem, CAPVT XVI. A ^*"^ generationis ritusper degenera-> ./jLtionem,cum fcilicet animal non gene- De generatione per dmfionem* rat lui limile, fed altcra deteriorem fpeciem. H oc folemnc effealiquibus, Ariftoteles ob-^ REftant alij ritus multiplicandi anima- feruauit in apibus & pediculis,quarum illx Ha. Auullione fiue difledione gignun- fucos, ifti lendes geneiant.Philofophice ad- tur aliqua,quorum animse adfubiectiparti- monuit Licetus,lponte genitorum maxima tioriem fcinduntur, vt lumbrici, lauertula:. ciim fit latitudo , alia quidem adeo imperfc* Coritigit ex vno diuifofieri multa,quemad- da eflc, vt nihil omnino gencrent ex fc.Hu- modum cx vna arbore decifis ramis multae iufmodi cenfeas culices vmarios, & aliorum poflunt propagari, ex vna vitc multae fiunt. gcnerum , vermefque viliflimos j ac potifli- miim in ventre puellorumcxortos. Plinius CAPVT XVII. addebat falamandram , ledDalechampius in Plinianis adnotationibus eam grauidani De generatione per fattagmem, diflecuifle teftatur . Alia vcro anunalia fpon- te nafa hi#pauU6 pcrfecliora generant qui- Dlftindlam animalium gencrationem dcm , fed tamen procreant viuens non fuaS fauagincm ccnfuere nonnulli. Dicun- fpcciei,vt mufcse,qu^ vermiculos procreant, tur gpncrari fauo adnafccnti^quaedam.Ac- numquam adolefcent^s in mufcas 5 &: pedi- ciditcnimoririfinefemuieftirpesjfpeciatim culi,qui kndes gignunt in pediculos non cajpe,&: mter animalia mytuh,buccin^,pur- euadcntes, vt docuit Ariftoteles , a quo Pli- purx, qux minores iuxta principium adna- nius , vt alia multa, hoc quoquedogma fuf^ Icuntur. Hanc geneiim & noftram fentcn- eepit. Alia demum inter fponte genita fum- tiam ex Ariftotele confpicua habemus.Pur- mum perfedionisgradu attingentia prolem puras verno tempore eumdem in locum fcfe fibi conflmilcm in fpccie generat, vt raurcs: colligentcs condunt , quam fauaginem no- hi autem fponte ortj, ob fuae naturx imper- minant , qux vclut fauus eft apum , verum fedionem fcetus impcrfedos cdunr, co/que non ita clegans , fed quaii e putaminibus ci- fobolis adhuc imperfctftioris genitores,adcd cerum alborum multa intcr fe compoflta, vt fenlim fatifcente vigeneratiua perenncm ftruem vnam fua cOhselionc coagmenta- indiuiduorum gcncratione, ac fpeciei xter- rint. NuUum ijs patet foramen,neque ex ijs nitatem continuatam non habeant , (ed in purpura: enafcuntur, fedciim purpuraztum tertia velquartagenerationedeficiant. Dif- ctiam reliqua teftis inclufa , e Umo fere & ferunt auiem haec non eflentiali , fed acci- matcria putrefcente oriuntur. lUaveroco- dentaria impprfedione,maiori ac minori, agmentatio fauo flmilis tamquam purga- ineadem fpecie. Sic Anftotclcs aliquando, mcntumtamijs qu^mbucciniseuenitmam* regesapu®esaliosgignere , &: apes haf- buccinisquoquefauificareinjnoreeft. Ita- que fucos infecundos procreare ftatuit. que ne ea quidem,qu2 ex tcftaceis fauos fa- Sunt autem fuci apibus imperfe6tiores, apes huant, alio modo quam ceterateftis inclufa . Rcgibus qui pofTunt fponte prouenire. generantur , verum melius atque vberiiis quoties praefunt quseciufdem funt gencris: C A P V T XIX. emittunt enim ,cum fuos ordiuntur fauos, d^ aeneratione z.oophytorum mucovcm quemda, cxquo DutamineiEcel- r ^t ^ \^ 1 . ^ ,, .,, ^ ri\ ' H^^F"*"* \^. eti pUnt-ammaUum. luiaEilla^conhltunt. Ha^c crgo rupta dinu- ■' ' faqueomnia humorem,quem continebant, ' X Oophyta Gracce , Latine dici pofTunt interramdimittunt.Moxco quo effudcrint it--/plant-animalia. Sunteaquxnaturam ioco, gignuntur purpurulscxordioadmo- ancipitem fortiuntur inter planras & ani- malia. HISTORI^ NATVRJB LIB.VI. 101 malia , vitam nacia raediam , pcr extremo- ah agr/s requiefcentibu'S nomen inuenere in rum parEicipacione , hebeti aliquo fenfu do- cMarchid, colorls cyanei, optimi faporls, boni nata. Prseterea plantaru m ritus colunt, ad- chjmi^coeunt ore circa Aev^HtnoBtum vernum^ hxdone concenta. Horu plant-animalium ofcnlationefa£1d,vtfolentcolumbii. Gallm gemturaeratindicandajlieetad fpontaneam enim isimrum jpecierumroHrum inferitin os Ipedare putem, & fponte natorum legcs' femelU ,c!r ita fpermdinfundit more 'vipe^- feruare. Sunt autem zoophyta,fpongia,vrti- rum infeme/iam. Hinc credibile e;/, cjuod fe- cx marinas, quae edules lunt, 6c caruncular runt aucupes (^ venatores ,ga//os defduesiri- ill^mollcSj 6L:rubcntes , qUasquidam cum bm ga//in/s ^ (jjux a coryl/s nomen inuenere Pliniocruorem dicunt rfcumctiaquasgbn- (cjuasaliks^ nefcio anben^ , bonafds vocant) dulas Athenasus appelhiuit. Muliebrem mo- fenio confecios oua more fcme//^ ponere , qu£ lam adijcit Fortunuis,que plantarum inilar exciudant bufones , & ex i///s nafci bajilijcos immobilis adhseret vcero , &: animahum filuesires^ficut ex ouo ga//i ga//inaceidomesii- more carnea moleseft, obtufum hcet fen- ci poH nouem annos excluditur bafilifcus per fum, tamen aliquem obtines zoophyrorum rubetamdomeficHs: id quodtefiatur experien- proprium . Nec Phnio damus,raolem iftam tia. Sunt enim t/ii ferpentes vcre bafiiifci fil~ eiTeinanimem: caro nulla inanimis eft Ari- uefires defcriptione Nicandri , qui bafiiifum ftoteleo monitu , fed anima ciim vegctah fiiuefirem defcrtbit. IS/^que c^ genm per fe, tum fenfuah poller,prx(ertim caro quje ala- cjrarifime reperitur. In Marchid,c!rin dttto- tur 8«:augeacurjVC rnola. Imperatus adpilP ne Abbat/s Zinnenfs ,prop} vrbem Ludien- git inter zoophyta velam marmam appella- walda,contigit nnhi videre talemferpentem^ iam.Dandmusoftrea,conchyIiaqueomnia. interfeBum a pafore. Et profecio magnain Non omnibus probatur: nam sz\x marina, filulsibi efi copia talium gal/inarum. Serpens oftreum &: conchyle multiplex , nulh {em- erat capit/s acuminati,flaui color/s , (^' ferm^ per corpopi auc corpori firmoadha^rent vt crocei ^ iongitudtnead tres palmos (^ vltra^ planta ; ab omni fede ftabili plerumque ab- immenfx craptudinls : canda turbinata in ia- Ibluta , per (e in mari vagantur afiimali^m tus , multls not/s candid/s altio infgnitus, ter- more, vc monet Ariil:oteles, &: docet expe- gore tendente ad colorem cyaneit, or/s immenfi lientia^ Ucet motu indeterminato. Ipfemec pro proportione corpor/s.Pafiorqui eum inter- Imperattis paullo polt, ceu veritate coa£tuSj fecerat acuminata fecuri^narrabat mihi, i//um velam marmam intar animalia cenfet : &c vefciran/s, ferpentibus ,(^ omnium genertim vere animal eftinfimi gradus vela marina, animantibm ,fr£ter bonafis^vt de quarum pro- oftreum &c conchylei habetque motti pro- fapidfit genitm. Habitationemeim efeadpa- grefliuum imperfedtii 6d indeterminatum, 1udes,pr£cipue vbi coryli fint: mirumin mo- nonautem decerminatum & perfedum, vc dtim deleciariiaBe , proptereainterfcereeum obferuac Ariftoteles; Nec defuere,qui plan- vaccas venenato iBu, e^propterea ipfum quo- tamagniferam,dequafuperius,&:innoftra qtteeo mag/s petia paJloribus^(^ interfci.Re- , prolulione agimus,in zoophytis cenfuere,& tulit idem mihi paflor , eitis vocem efe veiuti carnem dubh animalis Lybici , quod eft ii- anferu defendent/s pu//os, e^ hanc vocem Ni- mile tarantul^e. Hocpofttresdies interfe- candervocat iygen. Hxcille: inNicandro ^um,igniadmotum moueri, perinde ac ii tamennonreperiunturquascitat , nequcce- tuncrecensiugulatumfuiirec , fcribic loan- tera quie hic afleric maiorem fidem mere- nesLeo.Zoophycaexigni fiueinignigene- buntut; alioquinon inepte philofophatur. rari, non confiderate dixit Empyncus. Alij eruditiScriptores fme mentionegallina- cea; fobolis, te(iantur,etiaminSaxonia ba- r* A P V T XX fih(ciquoddam genusfilueftrepaffimcoa- ▼ * fpicijCapiteacuminato, coloreflauOjlongi- T)e nmrAti one baflifci, tudine dodrantah , hoc eft triu palmorum, inufitatacraflitudine,ventremaculofo,mul- NVnc inquiramus, an aliquafitgenera- tife^uecandidispundisinfignito , tergo ca:- tio anomala, qualis bafilifci fertur,de ruleo, cauda turbinata atque incurua,hiatu quaopportuneagemus. Etenim non inerii- nduqueoris pro corporis proportioneim- ditiafrerunt,exdecrepiti galH ouo peftilens menfb.Quiferpentesan inter bafilifcosre- illudmonftrum excludi.Chriftophorus En- ferri debeant, nonaufim certopronuntiare: cehus in tertio Operis de Re metalhca Li- neque enim imjumc fc illis opponercnt agri- bro addit , bafiUfcos etiam filucft res ex fil- colx , qui intrepidc tuftibus ac tridcnti vcl ueftnumquoquegnllorumnafci ouis. Ha ruicaillos adonuntur , nuUocpe percepto (inquit in quarto flipra quinquagefimum incommodo,aut halitiis contagionc, confi- capite) fpecies ga//inartim ftltieHrtum , qtt£ ciunt. Eft fortc aliqua bafilifci fpccies, fed •i coryl/s dr vittbtfs nornen habent jitem qux qtux non tam exiiiali ac peftifero vencno 1 3 ini- IC2; lOANNIS EVSEBII NIERE MBER-G II imbutii (it j quam qiii in Africa toriidifque JlranguUre vifum ejl. ^od aute gallui ouurH. regionibus nidulantur ac ftabulant. cDnctput,fuo^ tempore,hoc efi .vndeuigeftmo Dicam nunc aliqua, qux faciunt pro do- die rupta tefa ixcludat , inquifitione dignum. meftici baiililci prodigiofo ortu ex fenefcen- Au6lor de Natura rerum clare teftatur. Ba- tis galliouo. In primis Cardanusid putauit, filifcus interdum ex gallo nafcitur, quiagaU qp ■AW.Circulator quidam ferpentem habebat lus in jEtate decrepita facit ouum ex fe, vn- inuentum in macer^s dornus dirut£ Mediola- de bafilifcus procreatur.Sed in generatione mCaput oui magnitudine, ac pro corporis ra- hac oportet vt raulta concurrant. In fimo tione prxgrande. Os ex iUo mihi rettnui.Den- namque calido & multo ponit ouu , ibiquc tesinvtraquemandibula,vtviperis: corpore foueuur vicepatris^&poftmuhum tempo- fieUionis magnitudine , ^ forma fimilt -, fed ns exit pullus ,& inualefcit,ficut foient ana- pedes tantum duo, crura^ breuia , vt conjiet tum pulli.Habet autem caudam vt coluber, pon fatii commod\ a nattira fabricatum, cum refiduum vero corpus vt gallus. Dicunt au- tanta longitudini cjuatuor pedes fuifent ne- tem hi qui creationem eius fe vidifTe teftan- (efartj:fed tamen grandes erant , c^ vngulis tur, quod nuUa fit oui tefta , fed validiifima magnisy vtfelium. Cauda totitis animalis lon- pellis , in tantum vt refiftere pofiit ictibu» gitttdinem ^cfuabat: in cuitts extremotuber ca- validiflimis. Opinio quoque quorumdam piti Italici fellionis magnitudine jequale , ac eft ,qu6d ouum lUud galli coluber aut bufo quaf rotundum aderat. Crediderim ego hunce foueat; fed hoc incertum eft. Hoc tamen in bafilifci genere fuife. Nam cttmjiaret , gallo •mjiquorum fcriptis habemus,qu6d bafihfci fimilis vtderi pottttt ,nif quod corio ^, non plu- quodda genus fic, quod ex ouo galli decre- miste^t^efet^careretiJijalis.^DimAe. Caro-' piti generetur. Videtur fauereKaiasc.jj?,;-. lus Sigonius & lulius Scaliger teftanrur, \b\ ;\it : Ouaajpidumruperunt , c^rtelas ara- Leone IV.Pontifice Maximo Romx iuxta ^^'^ texuerunt: qui comederit de ouis eortmy jedem S.Lucic^ lub fornice ftabulatum bafi- moriettir , ^ qttod confotum ejl ^erumpet in Ulcum, dirum ferpentis genus, cuius afflatu regttlum. magna lue afteda Roma fuerit, eumque ii- ^go t.^en in nullo clafiico antiquitatis lius Pontificis precibus extindum. Hunc Audorehanc bafilifci genefimcomproba- balilifcum non ex Africa conuolafle, led tam , fed nec commemoratam inuenio. Romae genitum,dicendum videtur.Faciunt Quare qu^ prifci mirabiHa, verioratamen» quoque proeadem requae Leuinusait : Vbt de hac pefte prodiderwnt, miris vulgus am- decreptttts gallus efe incipit , acjeneciuie con- pliauit &: fuperauit com mentis.Fundamen- fct^quod nonnuUis Jeptimo^nono,atit ad Jum- tum aliquod fuit ad hanc fabellam de pro- mtim decimo quarto euenitypro virium robor^e genie reguU ex galli ouo , tum quod Her- velimbecillttate,aut etiam concumbendi afut- raes dixerit,bafilifcu oi generari in vtero fiut tudine , qua ntillt non animantium natura vU fimo, quod non intdlexit de vero bafilifco, deijctiur atqueeneruatur,ouumprofert ajiiuis feddeelixir chimico , quo-metallaeonuer- menjtbtfs, ac caniculx Jtderis exortu^exputrc- tantur . tum ctiam quod aUquatido vifi fe- facto, opinor,feminis excremento , aut httmo- nes gaUi ouis incubare,6£ ex putrefadis ouis rttm coUauie conflattim forma non oblonga vel peliilens aliquod venenatu m edi. Fieri enim cuali,vt gallinis afolet , fed rotunda atque poteft, cum galU a concumbendi vfu defuo- crbiculata,colore modo iuteo,buxeo,flauefcen- Icunt , excrementum intus cohibitu coagu- ti,verflcoioreJurido,ex quo produci baftlifcu, lari in ouum,conglobata intus putri concre- Latine regulum , nonnulit opinantur, venena- tione , atque inde vermis aut aliud animal- tambe/iiam,fefquipedaiimagnitudine^tripiici culum peftilens generari , quemadmodum Jrontis apice tamqua Regio diademate infigni' vermes,bufoncs,&alij angues incorporibus tam,erecioinfefiojj corpore ,atque oculis vi- humanis reperti funt ex peftilentibus hu- hrantibtt-s^quibtts obuios haiittfs cotagione con- moribus genitijhic tamen tcctus non cft vc- ficit.yulgtis.intota Etiropa ea opinione efl im- rus regulus : vcrusenim bafilifcus ferpens butttm , vt ex hoc ouo baftiifcum prodire fia- Afrieanus eft virulenaflTmius^quem fic Grc- tuat,ftquando a rttbeta feu bufone fotum fit: uinus de(cnbit:Serpcns efi iongitudinetritim quodan fabulojitm (^ commentitium,non au- paimorum, corpore fiauo , capite acuto, in quo fim certo pronunttare ; hoc tamen experientia. treshabet emtnentias macuiis fubaihidis infi- comprobatum habeo , galltim incubatu idtpftim gnitas, ad diadematis formam^ob quam etiarn perficcre. Ita nofira memoria in ciuitate Ziri- caujam Rex Jerpentum Jtiit di^m. Citmpro- ^a^atque injui.e htiitts ambitu duo annofigalli greditur, anteriorem corporis partem in aittim agre ettam fufitbus abacii , ab oui incubatione attollit , ^ erecitts incedtt , ^ in eundopofie- flbigi depe/liq^ potuerttnt : ita, quoniam ciues riore tantitm parte adiuuatur. ^ua obcaufam eam perjuajtonc conceptfent,cx htiittfi/nodiouo Aegjptij in Hteroglyphicis , citm dternitatem bafiiijcym ernergere^ojittm conterere,ac gallum denotare vellenti bafiiijcttm in coifimna,eieua- HISTORIiE NATVR.£ LIB.VL I03 $0 extreme capite, collocare confueuerant. Tan- bet actredate. Dicitur quoquc, argentu eius tJi prxterea venem vi po//et, vt mortuum et- cinere delinitum , imitari colorem aureum. tam, hefii^, aut auicuU , vbi fcediim cadauerU Muka figmenta infcruntu r mtcr reguli vires odorem ferceperunt ,attingere non audeant. &c virus. lUud prorlus tabulolum, quod la- ^m^ fi forte altquid de eo comederint , fubito cobus Aconeniis & Belluacenlis lcribunti monuntur : imo idem contingit ( quemadmo- hominem li pnmus vidcrit , (olo vilu eum dumaliqui litteris mandarunt) ft de corpore, interficere, quodradij oculorum eius Ipiri- quodex ipfM morfu perijt ,altquidafumant. tum hommis viiibilem corrumpant, quO x^erem pratered ctrcurnuicinitm ita infcit coirupto,cereriquoquei'pirituscorrumpan- (fi quidemverafunt qu£ de eo fribttnturjvt tur,quiacerebro&; vita cordisdefcendunt, inde^ arbores (orherb£emoriantur:tamper- &: lic homincm mori. Serpentem vero li nictofu.sefo' p^lHfiy- Refert Solinus,Perga- prmius homo viderit, ierpentcm extmgui. menies magnam pecunix iummam pro ba- Quod aliqui dicunt,dependere baiiliico an- lihici cadauere numeraiTe^quod de fumraa ce oculos membranulas quaidam obilantes Apolhnistempliparte iui"penderunt,ne vel viiui,anullo probato Audore video com- aucs vel aranex eo appropinquare poilent. probatum,im6 necrehatum. Ex hoc angua Scfibuntquidamcum iibilofoloanimantia Atricanomulca mTpuiaturtoetui(iiquislit) interficere. Hinc i£gyptij in" Hieroglyphi- ex gaihnacei ouo, &: iplum nomen baiiliici ciscum dcpingere iblebant, vt maledicum ieu reguh , commune quidemalijs naturis: ligniiicarent. Quemadmodum enim baii- nam ex auibus, & ex pifcibus , & ex plantis hicus ibloiibilojita maledicuslblavocem- funtquas iimilem nomcnclatura viurpetit. cerimit . quam ob caufam Lucanus ita InHilpania nobiliseft Blaicorum tamilia, fcriplit;' quaii Baiililcorum dida, ob virtutem ibo- SibilaQ^effundens cun^asterrentia pefies, rumgentiliutti,tamquam quiibloconipedu ^jintevenenanocens,lat}fibifubmouetomne hoftcs proik'rnerent. Vulgtts^Ci^in vacua regnat bafiltfctts arend. Aliqui porro c Scnptonbus non contenti CAPVT XXI. fcripiiife baiiliicu m iblo oculorum radio in- terimere,pauld vlterius ilint progreiri,6£ af- De gemrattone plantartm, firmarunt , ii quis eum baculo tantum con- ireclet, vencnivim tam iubito, ita vt vifum /^Enerationesautem plantarum h^ ccn- quoquccfFugiat,fecundum longitudinem ad VJIfentur^aut fponte,aut iemine, autradi- manum vfquedclabijVt lUtimeamcorrum- cc,aucauuliionc, autramo,aut lurculo, auc pat & putrefaciat. Huic Lucanus fcripiit: ipib trunco fadicantur , aut ctiam ligno mi- £)uidprodefi miferi bafiltfctts cufpide Mauri nutatim conciibi nam eo quoq ; modo plan- Tranfaciusivelox currit pet tela venenttrny ta exoritur : icd pnncipatu in his ipontanea. Inuadtt^ manum, obtinent. Qu^e vero iemine radiceque fieri Scribuntnonnulh,fiequumbaiihfcusattin- folent, naturales maxime intet rcliquas ciTe gat, nonequummori tantum, ied & eum apparet:nam&: ipf(^quoquefpontaneequo- qui iniidec , atqueid tam facile a baiihibo dammodb funt, & iiluciltium ob id generi fieri pofTc , quam manuum & brachiorum accommodantur.Reliqu^autem hominum torpor a torpedine induci. Atqui fagax na- «irte aut inrtituto proueniunt. Wxc Theo- tura,neeiuimodi peftera abique capicah ini- phraftus initio iecundi libri Hiftonx planta- mico relinquerec , muitclam creauit , quas rum. Cui adijcere poiluraus, iuxta prxlti- tanta vi aducrius baiiliibum pollet , quanta tutos animahum gcnerandorum ntus,gene- ipieconcrahomines. Qiiod vcro conienta- rationemperdcgenerationcm. Vix vlla na- ncumeirepotcft:cxperientiaquippcconftat, cura mmusfuigenens, iiue, vt propriiis di- lconem,quamuis vnus exomnianiraantium cam,fpcciei iiuenaturx iux tenax cft:,quani gcnere maxime iit audaoc& furiofus,timere vegecabilis : nequc latuit iplLim Thcophra- tamen iibi a gallo , qui tamen reipeclu illius ftum, fortuitam mutationem tieri inccrduni imbeciUis proriuseft, &:refifterc rainime fruduura ,nonnumquam arborii ipiatum. poceft. i£lianus addit, cantu gallorum exa- Excmpli gratia,punicum acidura edere dul- nimari baiilifcos. At Ferdinandus Ponzetus ce,&: dulce acidum. Rurilis arbores ipias,vc baliliicum conimmerat inter fcrpcntes fur- ex acida dulcis, &: ex dulci acida veniat ; ied dos,quia priuantur auditu. Namaer ^mc^nit. detcrius in acidam,quam in dulcem mutari, (jui fubferuit virtfttiAitditiu£ , refoluitur ab Icem ex capntico ticum , &: cx tico caprifi- intenfa eit^s caliditate. Scd hanc rationem cum: ieddefico in capnficum deteriiis. Ec non ihtis probo. Belluaceniisprodic ,vbi- exolcioleaftrum , &: cx olcaftro inuiccm cumquecinis eiusfueritdclmitus , ncc ara- oleam ,quodrar6cucnic. Ruriiis ticum ex lieas poile intexere , ttcc venenifera quseli- candida nigram, & cx nigra candidam. Pari ^ I 4 etum 104 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII etiaramodo&exvite. Ergo bxctamquam difTimilis. Arbores in f rutices degenerant, prodigia,&: practc narurx nor-mam accidere afliirgunt frutices in arborem.Muka femma arbitrantur.Solira veio nuUo picto in jtimi- mentiuiKur iuam originem , cdm genercnt racione habentur , vt quod in vite , quam duTimilia aquofuntgenita. Vix membrum capniam vocant,cernitur : nam ex nigro ra- idem omnibus commune,adhuc radix^lUji- cemocandidum,&:excandido nigrum hxc tis negata. Quin &eadem fpecies nonfem- prx(l:at. Neque enim arufpiccs il\a mtcrpre- per libi limihseft : diuerfa videtur , qux ea- tari(olebant,quoniam neillaquidem , qu£E demeft. Hoc infamauit prifcos Auctores, rationcregionismutarifolent: quemadmo- quorumdeUneationes haudquadrare mul- dum Punicaini£gypto mutancur. Sed hic tis videntur , quodnonignauiaautinfideli- ita ficri, mirum : quonian>vna tantum, aut tas fcriptorum eft, (edinconftantia naturic, duaE:&: hAi Vr XXII. dcm modoin pueritia,adokicentia 6ifene- De canps cur pUnta generentur ^^^^ ^^^^ ' vt in tuifilagine apparet , qux Ui- dilUmdcs (^ dmerC,. teum florerapnmagermmat.onevereem.t- JJ ^ J tit , quo vna cum cauleconteitira exuitur. Mlrisnaturageftibusluditinagris. Li- inde nonnulU hisvacare exiftirnarunt. Ex center i"patiata pcr vegecabiUa , nuUi Dioiconde 3. lib.cap. proprio. Ac ex hiice alij graduimagisinfida , inconftans, &: ilii Audoribus iuam de tuflilagine hiftoriani ium- HISTORI^ funiprifrePluiiumcrcdendomeft* <^i dC' quc fiorcm,nequc caulem, oeque Qxac pro- icrre hancplaoum, cradidjt. ^ & in aJijs quiburdam bobts idem Dioicondes io fui Opcns pracfatkjne his verbis cocfirmaj: ^Mje cauft etiam nonnkHii fcrift^rihus irnf€- fmu, cpu hrrbas e^rnfSH., "jcrht rrMtti frsmen, qdruiMeffliumj (^ tmftUgtncm emitterc fi*- natvr^ ljb. VI. 105 dis majiimmu feccflqit ucgptiinniyannnn cnim taturx ob repof^ Tariencor^ H:p- pocaas 6e Aac^untc ]oc»libru, ac G : lcnjOpafci m^es temferMtmrdm €0rf^tf JeiftUMtmryfet- cipi£3cilepoccii. Lx rt^ovt: boanncs fi- mjdiofcs jvdaudaciorcs , petolantiOfeiqoc c£ci Yidemas. In Tnaasae]uaiiin,aca(t^ rcmyjrMtfum & cxulem negstH. & hoc non ^^ agcndoro, & sd laborcs tpcicamqpic ob almd , nifi quu oon omni aetate hcrbas pcrfcrcodos apaffimi temt : «?Jhadcbik^ infpcxcrunt.AcpropteTeaDiofcoridcsloco iocrtes^iofiriiiiqac- In bicmMAaktcm^ praallcgatohxcvcrbaptittrfcriptareliqoif: tc$,&millatCfi&imeunesiufcuotm.S* ^g««r^ f «X i» iWiWW 4f^ Atf r««» fcruixm djfe- & regronom omtiiam vcmi pccvhafcs - Sc ^«i, »^f e/^ ef cum frtmk fcrwnnui^ f»U aqo=c: Sol eoaoi vcl redc refpicic , ycI obb- emergcmihus,Mdultts,& fcnefcentihui Mdeie-. q«ic , vd mcdio Boodo. StcatimiBaaoKm nam qui fuBmlami hcrba. dmmtixat ad^tlcrit, admltam cagnafccrc run fmteH-^sfne qtt adul- tMm tantum inf^xcrit^fer crumfcntcm n»- fcet. ^uo ft , tft frrftcr mataiam fatiarum fuiem, cauhmm ftoccrttatcSj fUrtmfcnnnifjj magnitu^uem, (^ id gcmis alim fcctliarcs tt0tas^onnuBiy 4fu altm has rcrum varietatcs nan fcrjjexerunt^magn» im crrorc verfentur. £t paold p6(l (ubdebat : Erga tfui fefius ad 'vifcndas herbaSy & csrum natales fc cantule- rit, carum cagmittanem maxinie canfccfuetur. At ii m uutio carb ratiooe coixigenc^han: ob *^? "> cjaiboftbmiiafci miUo modo poffiiv, aoDorum varias cooftinidoocs crit : prouc TheophraflD teftc , qiB ttms, myniiam, h- cnim celam varias reddit anni coaflitDCio- ^» cinnaiDomam,&; raffbm,plag>s ad Ex- Dcs, anims clcmcncior quandoquc aot hor- onnm Mendicroqac vaecuubes vdnci pc- ridior fit, & ita plantas varias pr ocbdt^aciis ciiliaiia,miniiDC aotem S^Bcnioioiicm vc*- namque inarqoahtas maxime fpedanda cft; »$,pfoociiinc reccc^ Qttafdam ftigida lo- vtThcophralhisdocct. Ahjscniminibres caamare,vt pinam,robar,abi«cro,cainm. aot mmorem , aoCBMdkicicfli moram cr»- hit, & ob boc bomioum nanira, mo,& abfinchinm^ccm. qac radicc faccovc roedcacnr , vtvcraczom agicJkoaom , fcamraoaiom , & mnftasfcic (bldm vniuerlx plantx ,fed flores, frondes, «p^rom ra^x cxpciiCDr. PcopccKaloMbn- radice3..ah£qat illaram paitcs, vd tempcfti- ^ vaiiccaicm cx regiooc^Kdanccs , inne- miis^el tard]usproBcniuot , vdaiam oir- Wfmos mokas plantas oomes pancs noD nino marcdcont. Vode rc3e io prooerbio pofc pcrficere. Phransklci vinoqoaEdam eft, vt Theophraftos inqait, '^nnm fmBi- ^^ iotradooCi aadk, ficnticzdBa , qox in fcat.C' namteim. '^ ' ^ •"" ^ ^ ^ "• CAPVT XXIII. ^mwmdw dtmcrfg gcrKrmtttr fUiiu TMtitme faiidoqnr pcsBiB flams xic- diuerfitates in pbncis prcx:re»c poccft. At goieinicftaDiBr; noBMMWijBiin , ficn qpo- dnphciterlocusintdl^poccft, vdprovni- dam cx mari caliginotb ciallbqac flonbcs ueisa regioce, vel pro parcicalari ^lvTmrc re- infidencc, odofem anmimir Qgaie eni ar- gionis loco. Si pcimo lumatnr iDodo,<]Dam bores ma\isr & poklieiiiinx ilbc fint, plurimasmplancismutatioDesefBcercfokt, fmdum tamcn miiiiiiram reddnnt. Idqne itavt&ftirpinm indagatonbiB,& Mcdids, ecam manikflum appaici in ari ^xdedla, ac Philofbphis in caium canns iuucfl^an- qoam cmifeboccs ^?vpcicafflanim appd- koc; I06 lOANNIS EVSEBII K iE§LEMBE RGlt lantjquamve quamplures medicx materi^ cadi-a rtafcens, fblionigroeft aut puniceCy, profeirores colocafliam efle autumant: qua: vc conllat ex Theophrafto ; in Ida flauo &C quamuis in iEg)'pto , necnon in Siciha om- cedro limih. Qu.o'd ad tangendi qualitates nes fui partes conipleat , in Itaha tamen & attinet, alterationes in plantis fieri , vno or^ Hifpania neque femen , neque florem , ne- omnes atfirmant : &i Theophraftus aUcubi que cauiem vmquam, vel certeraro , pro- frumentum adeo firmum nafci tradit,vtfi- ferre vifa eft.Idem etiam in dictamno Cre- quis pluscomederitjdifrumpaturnecefle iit, tenfi apparet;quod (vc Diofcorides ait ) ne- & plerofque Macedonum ita interijiTe.Cu- que florem neque femen proferre deberet, iuscaufam reddens , agri proprietaiem effe in Italia yero florem,in Creta femen produ- aflerit: nam fi aho tranfponatur , commu- 4' ra erecompertum eft. At id mendoficodicis tabile fieri. atione euenilTe, potiiis cenfendum eft. Qui At li locus fecundo modo fu matur,nem- autem mira circa varietatem in fubftantia peproparticularialicuiusregionis parte,du- ex regionum natura fcice cupic, iegat quar- pHcem adhuc habet confiderationem.Nam tum hbrum de Hiftoria plantarum Theo- vel ita eft , vt eius ratione figurae variatio vel phrafti, plenfque tti locis , ac prasfertim magnitudinfcjVelfaporisconfihumcontin- cap.5. & j?. gat ; vel quod alijs locis onri plantac inue- . Nafcendi tempus etiam a regione varia- niantur ab ilhs quos Diofcorides vel aiij tur, cuius rei multa leguntur exempla apud Au<^ores recenfcnt , nihil immutata facic: Theophraftum : intef qux mirabile ihud vtroqueenim modo deceptionescotingere fane videtur , quod m MeUo contingere in poflunt. Quaedam namque loca funt pin- frumentorum ortu aiferit. Ceterum quod guia,qu2eda maaajquxdam arida,qu2dam magnitudinem variare poifit regio , faciic vliginofajqu^damlabulofa; quafda fertilia, lciet is,quifiudusex Indiaadnosalbtosin- qua^dam rterilia ; funtque montes 8«: valles, fpcxejit: funt enim noftraiibus decuplo ma- plana,promontoria,lacus,flumiQajloca ma- iores. quod cum animaduertifiet Phnius,in- ritima, prserupta, culta , &c hatum parcium quit: 7» Ifidia arborestantdt froceritatls tra- particulse, vt femitse, hmites, fepes, iegetes, duntur, vt fagtttU fuperari nequeant. fubdit & idgenus aha . Audores ergo quandoque deuide: Hxc facit vbertas foli.temferies deli, in his , aUquando in ilhs locis herbas oriri dr aquarum abundantia. Theophraftus afle- tradunt , ac quoidam locos quibufdam nr,quodaminlocoAii^^vltraBatrafrumen- plantispeculiaresefle. Id vero non perpe- tum adco grande fieri , vtoliuie nucleos x- tuo verum t^t^ fciendum eft, fed magna quet. Ahbi arbores in Corfica magnitu- ex parte. Cumque in loco ei miniis pro- dineampUifima, magnoque diibriminece- prio ( vt faepe contingit ) planta ahquare- teras fuperare refert: &L circa Mempliim ar- periatur , faciem adeo mutare folet,vc circa borem tanta: magnitudinis eife , vt u^ iio- eius cognitionem dubium non contemnen- mines eius nequeant amplefti caudicero, dum relmquatur . Singulis itaque iocis idem Theophraftus aifeuerat. * fuam eife m producendis plantis propneca- Quahtates etiam variariex regione, fappc tem,fcriptum rehquitTheophraftus.ldcm- contingit, vcodoiem,colorem, iaporem,6i que ahbi inquic : C^tutatimes vero [vt omncs aiias differentias ad tadum perti- fupra dtximus) in fapore^odore ^ magmtii-' nentes , vt duntiem, lacuitatem , lentorem, dine , tam ipfarum plantarum , quam fra- acqueliisconcraria molhtiem,hirfutiem,&: {fuum foliorum^feri folet: foiia enim an- ariditatem. Vt in iEgypto, vbi flores non guHiora latiora^ redduntur , c^ ad fummt funt odoraci,obcaufamaTheophraftonar- plantA ipft ad hunc modum dtuerfx efficiun- racam. Saporem inplantis variari ex regio- tur . ^uapropter iocum vnamquodque Jtbt ne, coUigipoteftex Diofcoride hb.z.vbi de conuementem quxritat. Conuenit autem ift braiTica aflerit , quod in iEgypto proptcr in quo vigere maxime valeat. c^amobrem amaritudinem non comcdatur , qux tamcn non omntbm folumidem aptifimum efi ,fed in Hifpania,ac Italia,alijfLJue regionibus fua- altxgracile macrum^ amant, alix arenaceumy uiifimi eft faporis. De aro loquens Galenus, quxdam etiam fabuiofum,vt brafica-, ea enim inquit , ari radicem ad Cyrencm minime qux ficca funtfftccHm quxritant agrum-, qu£ effc medicam^ntofam , &:acrcm ,'vt rapis humida,humidum; & fic alimentum pro fut^ etiam fit vtiliQr , & codem quo rapa modo naturd ratiom qux^ attrahunt. niandi, in Aiia magna ex parte eifc acrio- rem, & in quibufdam regionibus ita acrem, vt ad draconrij radicem accedat.Sic decap- pari, de lupino,dc mmori chelidonio , &: dc , batrachio frpc obieruatur. Color quando- que ex regioiie variatur. Taxus cnim in Af CA. c HISTORI^ NATVRiE LIB. VI. 107 multas omifit. Ob hoc deceptiones in his CAPVT XXIV. «JlgnofcendismultascontingcrepofTuntjnili quis diceret, Diofcondem pofuille perpau- ^omodo gemnntur pUnt<£ diuerfi ra- cas notas, ita tailien prarcipuas, vt rede in- tione cultHra , ^ de erroribm defcri- tuenti non iit admodum difficile prjcdida ptionum, dignofcere {implicia. Si.c in thiixochitl leu flore nigro defcribendo , ii notx ex filiquis Eteruni & culturae ratio magnopere defumpt*Eomitterentur,deceptiocontinge- immutat plantas. Duphciterhocacci- "^^^- Pii"ter &:cozo]mecatl,(eucunarum tu- dit,nimirum ciim cui debetur cultus non ne, (i notiEexfruduilimptx uon poneren- adhibetur,vel econcra. Vterque modus ma- ^"f-* ^"«t enim nonnuli^ planta' his iimiles, gnaminplantis varietatfem efficic : qua fic ^^dhifcenotisviribufquefatisdif^erunt. Ita quod miniis cognofcantur. Variant enim ^iam hoit2iloxitl,ieu arbore balfami Indi- magnitudinem, tadilemqualitatem , colo- <^'> ^'g"''» ex floribus fumpta, iiin deicriptio- rem/aporem,odorem,formam:atque hanc neomittereniur, errandi occaiio pra:bere- nonfolum quiaexcultura diuerfaz form^e '^"^** Interdum in planrarum dcfcnptione in frudus, folia,plantasintegrasunpriman- ^'■^l^^ ^ defcriptoribus ponitur noca , vc tur j fed etiam quia quandoque vna fpecies Diofcorides in bulbo eiculento , ilrudio, in aliam mutatur. Ndnnumquam &: fub- fiIigine,fcandice,crocodilio, fpinaArabica, ftantiam ipfam variant , addendo vel dimi- pulcgio,car.o,iloebe,lagopo,epipadide,cha- nuendoin plania : vtcumex frudiferism- meleuca, empetro,&:alijs fecit,quastam- frudiferx fiunt,& econtra. Tandem obfer- quam fuo tempore vulgo notas , iuis fignis uare oportec , in delineandis plantis duplex defcnbere omiiit. Temporis polte^ diutur- mutationum genus contingere pofTervnum, nitate, & Medicje profeiforum materiac in- quod ex ipiis plantis ortum ducic, cum hse curia,harum memoria perijt:&: hincerroris ob mutatam faciern cura defcriptionibus accontroueitiarumpoiierisoccaiioortaefl. non conueniunt; alterum , ciim defcriptio- ^^ mendofum codicem errores quampki- nesplancis audorum culpa accommodan- ^imiquandoque contingunt, mult^que re- tur: propterea habito fermone de primo,re- periunturin Diofcoride mendae, qux plan- ftac de alcero verba facere ; defcriptiones '^^rumcognitionifunc impedimenco,quod namque non accommodancur plantis vel hbrarijsauc verforibuspotiiis quam audo- ob ineptam comparationem &: iimilitudi- ribus adfcribendum eft,vc in didamni Cre- nem,vel ob multorum fignoiumdefedum, tenfis defcripcione cradita,in qua neque flo- vel nuUa appofica plancarum noca , vel ob ^^"^ > neque femen proferre Diofcoridcs af- mendofum codicem : nam incer alias difli- ^nc , quod penitus falfum eft : contrariura culcaces, quas audores omnes de maceria namqueabomnibusobferuatur. quemlo- Medica fcribentes fummopere {acigarunt, cum perbelle Bartholom:EUS ^arantha fua maxime fere cft plant^e delineacio. Vnde ^^ dignofcendis fimplicibus Methodo re- ciim alicuius plantac notas, vc pofteris cog- ftituit, a quo nonnulla eorum quje diximus nofcendam relinquerent , defciibere vel- mutuauimus. Sicinbraflicje marina:, cum lenc, nulla meliori via id affequi potuerunr, etiam lithofpermatis, nympharas ac femper- quam plantas plantis comparando. Qu6d fi iJiui tertij folijs a Diofcoride defcripcis ap- ex plantis non pofTunt, ad animalia fkpiiis, paret: eodemque modo in agallochi defcri- irerumqueadmulcaaliaconfugiunc.Q\iare ptione cexcus deprauacio cimecur , dum fi Diofcorides Aberidem defcribens , eius Diofcorides maculatumefTeinquitjquitex- folia lilij foliis fimilia dixiiTet , mala efTec tus a Matthioloex Orifbafio,aquonulla fic comparacio , & erroris caufam prxbuiflet. macularum mentio, emendantur. Sic fi acori folia narcifci folijs fimiliafecif- fec , &: achamancici folia ferula: folijs eom- CAPVT XXV paraflet. Pariterii quis ahuiapatlim deicri- Dens, eius folia lauri folijsfimilia feceric; auc ^^ artificiosd arborum generatione. fi ayocedlis folia , pcrfonatas folijs compa- laueriC; velficoapadisfolia, mali medicae \ RtificiofiiTimus generandarumdege- folijs fimilia dixeric , deceptionis caufam jtVnerandarumque &: nobilitandaruin prasberec. Ec fic in alijs comparacionibus, arborum ritus ,iniitioeft ,cuiustriagenera quasbreuitatiscausaomittimus. Contingic Grascinouerunt, vnum (ubcortice,alterum quandoque ob multorum fignorum defe- in trunco,tertium perinoculationem,quod dum deceptio, vt in acacali, arifaro, amoni, emplaftro fit: de quibus diferte Florentinus, paliuro,nonnullifqueahjs,inquorum defcri- Didymus,&Diophanes. Latiniverd pro- ptionepaucas notas Diofcondespofuic , 6d fefTores colendi agri addiderunc quarrum genuS 108 lO^ANNIS EVSEBII NIEP>.EMBERGII genus per tercbrationc, feu pcrforationem, fgtira. efuamprius protulerat. Et i/Is modm mrei quos Princeps Coluniella contia ve- feat dtuerjitatem omncm, qu^ esi in malh^ (^ teresprobat , omnegenus (urculorum in fyris ^^ ceterli jruciihus. TantaemmeH 'uts omnem arborem inferi polTe. Cum anti^ui, nodi^^ conuerjionis fororum.quifrius afcen^ inquic, negauerint , fo^e omnt genus furculo- derunt , t\u))d fuccurn ex nodls retentum diri- rumin omnem arborem inferi , ^ i/lam qnaji guntad aliam formam p/antalem , qu£ mon- fnitionemy qua nos paulo ante^vffumus, 'uel- Jiraturin quantitate ^ fapore fucim.Tertifts uli quamdam quafi legem fanxertnt , eos tan- modm iniientHs eJi in njite ,^ quihufdam alijs, ' tiim furculos pofe coalcfcere , quifnt cortice quii ex medulla crefcunt, 'videlicet quod gem* ac libro c^ frucitt confimiles ijs arborihm qui- ma. vnius vitis excidatur vfque ad medulUm bus inferuntur , exifiimauimus errorem huius frofunde, 'vulnere tranfuerfo c^ obliquato-^ ^ opinionis difcutiendum., tradendam^ posieris tantumdem de gemma vttis alterius cruitur, rationem , qua pofit omne genu^s furculi omni & loco alterim ponitur^& ft colligatio fcut qeneriarborisinferi. ^uod ne longiore exor- in ali/s, d^ tuncconualefit^ci^Jru^ifcat.Fie- dio legentem fatigemtts^vnu quafi exemplum ret fort^e in alifs arborihtts , fedin lite exper- ffhi/ciemf^,quo pcfit omne genus furcuii om- tum eH.^mrtus infitionis modu4 eji, quo Jra^ nihu4 arhorihtii inJeriScrohem quoquo verfus gum arboris vnius tn aliam injeriturarborem, pedumquatuorabarboreoliuatamlongefodi- conualefcitq^ ^ fuciijicat in ea permodHm to,vt extremi rami olei pofmt eam continge- quifaip^e di£iu5 esi. Et ifie modus reguiariter, re, infcrobem deinde fci arhufculam deponi- cum fuerit magisfmilium, ertt meiior,(jr ci- to,dtiigentiam^ adhtheto,vt robufia (^ nitida tiiis conuaiefcens : e^ ft proprie in illii arho- fat. FoH triennium, aut quinquennium , ciim ribu4, qud recios habentporos , (^ per tunicM iam fatis amplum incrementutn cepcrit,ramum irgatas a radice accipiunt nutrimentum.Sedife cliti^ , qui videhitur nitidifimus Jeflecie , ^ modus, (jr fmiliter fecundus , inpluresfibdi- ad crus arhoris fculnex reiiga , atque ita am- uiduntur modos. Vnus quidem cfl, quo furcu- putatis ceteru ramulis , ea. tantum cacumina, tus inferendus inter corticem ^ iignum noux qu£ inferere voles , reitnquito , tum arhorem matris imprimitur : fecundus , cum furculus fci detruncato , plagam^ leuato , (jr mediam fifo iigno infgitur : tertius ft more empia- cuneo fndito -.cacumina deinde ciiu' vltra debitum tempus fuos fatta producehat , qui diu in arboremoraban' iury & contima fecunditatls orbem toto anno miniftraba'nt.JS(am per quofdam gradm poma flbi fuccedehant , ^ foetura interpolabatur, Brachia ponderibns incUnata procumhebant: denique flc celum fauebat , vt puUhriorem arhorem non conflexerim. Hadenus ille.Au- diamus quoque Plinium , alterum conte- ftantem mirai:ulum. ridimuSyhiquiZiinfltam arbohmiuxtaTiburtes tuilias ^ omni genere tomorum onufiam : alio ramo nucibus , alio baccis , aliunde njite , flcis , pyris , punicis , malorum^ generihus : fed huic breuis futt 'vita. CAPVT XXVII. Ve generatione mmeralmm y an feri polfint. EVoIuimus omne nacuras fupelledilem: reftant metalla 6i lapides,nam iftis femi- halis aliqua generatio erit.Hac quaeftionem libet attingcre , prastermifsa folejmni mine- ralium generatione , de qua alij locupletifli- me& feliciter, qux inter fpontaneaconfcri- benda. Nuncqu^erimus, an plantarum ritu progigniqueant,plantatione (cilicet; Arifto- celes enim hoc cenfere videtur. Ipfe ait in Cypro iuxtaTirrham nuncupatam xs ^cri, quod in paruafrurtadifTecaiumfemineturi atque imbribus fadis augcatur , & exeatj porteaque colligatur. Idem ex aliorum fide teftatur, circa Philippos Macedonix metal- la efte, quorum fruftaetiamaugeantur, au- rumque ptoducant , idque elle omnibus per(picuum. Tum ctiam in Pieria Mace- donias incertam quamdam auri copiam ab antiquis Rcgibus fuKTe defodam , at- que quatuor exiftentibus foueis,ex vnaad palmi magnitudincm concreuifle . Veriim omnia ifta tcftatur liue Ariftoteles , iiue Theophraftus , in libello de Admirandis naturas, vbi potiiis congefta funt quce fa- ma incerta eftlitiebat , quam quae rigor Philofophix ferio admittebat. In metal- lorum lapiduiTique vita hic morari nolu- mus, dequa nonnihil in Quiaeftionibus no- ftris naturalibus. Sed neque impiicandi fu- mus inartificiaU generatione metallorumj Chimici in hoc laborent: K lOAN- IIO lOANNIS EiVSEBII NIEREMBERGII I E X SO C I E T A T E I E S V HISTORI^ NATVRiE LIBER SEPTIMVS. CAPVT PRIMVM. CAPVT 11. ^ r \De partwu^s ammalium exterfits. dmerjis. E argilla,vt iti dixerim. de capite ^ cormhm* hoc eft materia , atque TV TOn eofdera artus omnia animaliaha- deefficacibus ammaliu J-\Lbent:carent aliquibuSjdiflTidetin alijs. 1 cauiis diximus; nunc de Pifcis orbis acephalus eft ; iic multa oftreo- .forma&fpecieindican- rum , &;aiiorumaquatiliUm. Sunt aliqua dum nonnihil, mox de marina cum cornibus : fiant & vnicornes pi- , finCjVt per omne caufa- fces; fed quae iure cornua intelligantur,qua- rum genus properemus, &: aliquam obiter drupeditantiimgeneridedit Phnius. Biiiil- lucremurgeneraliorem notitiam eoru qux cisplerifquenatura cornuaaffixit. Solipeda fpeciaUter narrare non eft animus nequc coniibuscarent^praeter onagrumlndicum, opus , ciim potiiis rariorum animalium hi- qui iingnlare cornugerit.Nullis,quifupernc ftorias mihi iit praeftitutum dicere. Singula primores habent dentes, cornuafunt : cor- fua fentiens animagubernat,pro diueriitate nutostamenaiinosapud Afros reperiri,He- fua in varia dirimens genera, m quae alia di- rodotus; apud Scythas, iElianus teftes ibnt. gerantur rediganturque animalia. Quae ial- Plinius apros Indorum cornutos z& fcribit, tem nominibus diftinda reperiuntur , hasc Agathariides iues in iEtiiiopia. Boues Scy- funt: auis, pifcis,cetus , qux quidem orania thici propter maximum friguscornibus ca- habent fanguinem : & terreftre , quod fan- rent:Cafpias etiam capras cornibus eile ma- guinem habet &: pedibus caret, genuG {zt- tilas,^lianus prodit.Cerua: &£ capras femi- pentum eft. Ad hxc gcnus tefta mtectum njecornibus carent. Elephantorum dcntes eih os-/3«»o<:/^P/t^m;-Q^KAv vocant , nec aluid nua in capite gerunt omnia , praetcr mono- nomenhabetcommune, vt locuftarum & cerotemjOnagmm^&corygem. Cornu rhi- cancrorum genera. Aliud item (jtaXd^ttQv, id noceroti e naribus promuiet. iElianus Ao- eft moile, vtloliginesjfepia?. Addeijsinfe- nios bouescornuin mediafrontegerereicri- d:orum genus , quaz omniagenera fangume bit. Cornuum,vnguium,&: vngularum co-' carent . Reiiquorum aniraantium genera lores,cutispiiotumque colorem fequuntuti nulla prsEterea ampliora numerantur: vnum iuxta Ariftotelem.Cornibus robuftis tauri, enim quodpluragenera contineat nullum oryges,ibices,&oranebubulumgenus, ma- cft, fed aut iimplexeft,nullis fpecificiseua- xime iilueftre. Cornua rugofahabent ibi- rians diicriminibus,vt homo: aut diuidi qui- ces, rupicapra^, ftrepficerotes, angli, dama:. deminaliagenerapoteft , ied nullis nomi- Rugarumambitu, ideftipiriscontorta, iia- nibus diftincla. Qua: enim in genere qwa- bcnt monoceros , ftrepficeros Creticus, ca- drupede non pennato continentur , fangui- preolus: cetera laeuia iiabent.Ramolahabet nem quidem omnia iiabent, fedaha animal cerui & congenera,capreoli, calces. Soiida pariunt, ahaouum. Dixermi ha^c «oro^yi , cornuaceruis tantiim eire,reUquisomnibus ide(i:ouipara,illa "Ciooroy^ , id eft viuipara. caua,&:in mucronetantiim concreta , An- Mukiplex adhuc mtra idem gcnus diffi- ftotcIes&: Pliniusicribunt. Sed experientia dium: incipiam ab adfpcdabili membro- ipfadiuerfumdocct,funtenimcapreoiis, ai- rumfpecie. Soliim nonnuiia notabiliada- cibus,orygi,platyceroti, &:rhinocerotiet- bo. luuabor Anftotele , &: egrcgia opera iam iolida.Monoceroiis cornuaiij foiidum VVettoni atquc Fabrici),additis qucve mco cllb icribunr, ali) concauum pedem vnum, ceniu collegi. vbicapiticommittitur.Cetera vacua&:con- caua lOAN.EVSEB.NIEREMB.HIST.NAT. LIB.VIL Ilf caud cornua habent. Mobilia cornua habec iEchiopicijErythr^i &: Phrygij boues , icem CAPVTIIL ealG;caiducahabentcerui,capreoh,camelo- pardaliSjCapre^platycerotes. Phniuscornua De capJte ^ JefjftbfiS. capreis decidua efle negac,atCoelius ex Pau- faniaa vt ceruorum , licdorcadum quoque ^^Aput vrfo & pecori inualidillimumi cornua decidere & renafci rcribic.Elephanci V-^leoni &c tauro robuihflimum. Capice dences,qui cornua anonnullis dicuncur,ca- rotundo musagreftis, parue caftor , lynces, duci &c recidiui lunt. Non decidunc Caftracis ibicesjmagno elephas,(alamadra, mus agre- cornua,nec renafciicur/cnbit Plinius,at ve- flisjoblongo ichneumon,&: quibus roftium. Iiatores id no caftratione, fed vitio accidere Frons torua leonibus, taurisjlata tauris, an- affirmant. Cornua ancrorfum vel in aduer- gufta fuibus. SuperciUum prxgrande leoni. fumadunca,darais,bobusIndicis, 6<:Gara- Ocuiorumcilia nonhabenclepores. Palpe- mancicis opiftonomis,icem Scocico boui fe- bras nulli animancium,ni{i cui in reliquo cof- ro. Obhqueantrorfumfpedanccornuabo- pore pili. Cilium tamenin vtrifquepalpe- nafi, in dorfum adunca rupicapris,ibici, hir- bris habenc fimie. Quadrupcda ouipara pal- co,capris, camelopardah : modice adunca pebras inferiores camiim habent fme vlia gazella:. Cornua in anfradu m conuoluta nictatione, lacertustaraen palpebrasvtrim- i/uwoeiSti) arietitragelapho,ei fcilicetquica- que habcc.Quadrupedi in fuperionbus tan- prarum generis^muCmoni. Cornuaarcuata ciim gena'. Oculis profundis &:cauis fues, inftar lunae crelcctis,mucronibus introrfum fimia£,chamiEleoi)tes;nonnihil cauis leones. verfis , bubalus habet. Cornua finuofa vel Oculis prominentibus lynces,mures Alpini, tortuofa bubulo genen,erecla ftrepficeroti. & mures auellanaru Chamazleontis oculos In Africa arietes ilatim cornigeri generan- circumagitaios tradunt.Pihs in palpebris in- tur. Ceruis b;na cornua oriuntur limpiicia ferioribus carent equi , &c quadrupeda viui- & re6la,&: tunc fubulones dicuntur.Vnicor- para. Vifus acutiftimus lyncibus, capris, ca- ne bifulcum oryx. Oryx quem Plinius &: preolis,leonibus,&:quibusflammantesocu- Ariftoteles cornutum faciunt , diuerfus vi- h; hGbetifliraus muri araneo , nulius talpae. deturabOppiani.Singularecornu praecerea Ocuhquoquevrforum &: leporum crebrd habent monoceroces & boues Indix. icem hebecancur. Vifus crocodilo in aqua hebcs, Aonij tauri , iuxca iElianum &: Oppianum. extra acerrimus. Racti obuium lumen non Ludouicus Romanus fcribit,fe in Zeila vr- fugiunt.Ocuh bini finguhs quadrupedibus, be iEthiopisE vaccas vidifle ,comu vnjcuin Boues & oues,aliaque hmplicis ingenij,ocu- in media fronte habentcs. Bifulcis bina cor- los paculosj infidiofa vero , 8c mahgne aftu- nua naturatribuit, fcribit Plinius. At verue- ta,exiguo5 habent,vccaftor,fnTiia\ Elephaci ces quacuor cornibus inlignes reperiuntur. tamen oculis func minonbus quam pro tan- Quadricornes etia oryges reperiri, iElianus tx molis portione.Oculis pra^grandibus fer- prodit.Apud Rhactos arietibus fex aut odo pentes in prouincia Caraiara,ex lacercorum annoni ad priora cornua producuntur aha, genere,M.Paulus Venetus prodit.Muri ara- yelutiadnata,paruabinavelterna,veletiani neopoft talpam minimi omiiium in qua- plura. Cornualata iiabet dorcas,platyceros, drupedum gcnere oculi contigerunt.Libella ceruus palmatus,taradus,alce. Cornua qua- oculos habet in lateribus. Vranofcopos fur- ternorum pedum in latitudinem bobus In- fum femper afpicit. Auribus carent talpa &C dicis tribuuntur.Cornualongiflima habent tnus citellus. Branchias habeccordula. Au- inonoceros(huiuscornuahquandoiongitu- res in oraniiumentorumgenereindiciaani- dinehominisproceri)oryxSd ceruinum ge- mi pras fe ferunt. Feflis marcidac , nutances nus (cnius cornua vafta iimul &: ramofa pauidis, fubredae furencibuSjrefolutas azgris. func) &; ftrepficeros,non illa tamen Bellonij Auriculis rotundis pantherat, caftor,ichneu- Cretica. Paruiscornibus&:breuibus,rupir mon, fciurus,getulus,caracli, mures,vrli, ti* capra: , rhinoceros , »oA^ caprarum & grides,genethae,le2^a:,ciuett2e,taxi: mutihs ouiumgenera:ibextamenproportionelon- mus Alpinus,glabrismusauellanarum,pilo- giflimis eft. Ceteris proportione mediocria, iis forices,hirtis boues. Quibus aures acuta?, vc bubulo generi.Varcomanusfcribicvidifle auriculasfere erigunc; acuca: plerumq; funt bouesceruoruracornibus. Inuenti quoque timidis. Excanum genere plurcs auriculis qui cornua moueanc vt aures. In prouincia pendcntibus. Aurcsccruistantiira (cifliE,auc Aden verueces auribus oranino carent,qua- velut diuifa;, vt fcribit Plinius. Id i£lianus ruralococornuaparua exninent. Lepus &c tanturadeHellefponticisprodit,Ariftoteles canis cornuci vili funt . & in hac Aula Phi- vero dc Afiaticis. Aures raoblcs habcnc lippicaequumvidimuscumcomu. quadrupeda.Auditu acutiflirao &: acernmo func lepores,vulpes,capr?.Talpa ctiam tcrns K z obiuta 112 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII obrutaaudit. Auntaferefunttimida,vc afi- veroexflauorufus. Robuftis&: validifrimis nus,lepus,mulus,onagerj&:c.Capr3EinSyna dentibus clephanti,caftores, crocodili,hyaE- funt auriculis raenfura dodrantaU ac palma- nx,& congeneres. Dentes mutantur homi- ri. luxta Ariftocelem inmurium gencre au- ni,leoni,iumento,cani,&;ruminacibus, iux- riculis proportione funt magnis mus auella- ta Plinium , fed leoni & cam non nificani-^ narum,rattus, & fciurus.Elephasminoribus niappellaci. Maxillaresquifunta caninis, auriculis, quamprotantjE molisproportio- nullum animal mutat. Bobus dences bis ne.Nares non alij animahum,quam homini mutancun Morlus venenatus leonis, inter- & cercopitheco eminent. Nare anteriore dum taxi,lyncis,cati,muris aranei, canisra- diffiffa feles, caftores. Simis naribus fimiac, bidi,ichneumonis,panther2e,vrf],fimi2E.Ca- capellae,vri. Roftrata fus,cepus,canis, cyno- prarum morfus arbon exitiahs. Euuo dences cephalus, porcus,mus araneus, vrfus, calpa, quadraginta numero funt,iuxtaAriftotelem taxus,felis,ciuetta,ceruus.Nafuscra{ruslco- & Phnium : martibus in fumma-^riginta riijvro. Sagaciftime odorantur canes , ele-' duo: elephanto, prxter eos qui prasminent, phanti,alces,leones. Labria fuperius fciffum quatuor: muribus araneis vcrimque ocloni: incamelo&lepore. Labra craffa fuibus,afi- rehquis muribus quacerni tantiim . Odo niSjfimijs. Alce propterfupcriuslabrucraf- raolaresoreintimohabetinvtraquemaxilla fumex opiftonomis eft. Probofcis in ele- caftor.Dentes ceruofuntquatuorvtrimquc, phante, &alio animaU Occidentahs Indiac. &c alij infuper duo molares. Maximis den- Riduampliorefuntomniacarniuora.Hian- tibuselephas,exili{fimis lacertus aquaticus, ti femper ore chamaeleon.Tantaoris duritia &: rana:. Triplici dentium ordine vtrimquc teftudines,vtlapidescomminuant.Maxilla mantichora efle peihibctur. Sraiiia cum inferior foli ruminantium crocodilo immo- natuseft elephancus,dentcs habec. biliseft. Linguas habent omnes, prxcer te- ftudinem marinam SC crocodilos. Lingua C A P V T IV. crocodilis coca adhjerec.Ranis piima cohac- rec, incima abfoluca a guccure , qua vocera -D^ co^o» emittunc. Linguaimbricata^afperitatisleo- nibus,pardis,felibus.Linguamfpinofame{rc QVnt aliqui canes in Amcrica fine vllo orygi &: monoceroti, Paulus Vcnetus notat. k3collo. CoUo longo & procero,camelus, Lingua bifidalaccrtis,perexigua elephantis. camelopardalis, gazellx, rupicaprje , fimia:. Guftuscecerisiplingua , homini potius in Angufta colla leonibus, vrlis, tigribus, qui palato. Dentes habent omnes : tantum in ora in terram non deiiciunt pafcendi gratia, chamxleonce dentium 8C gingiuarum loco vt notauit Ambrofius. Leporu quoque coUa os continuumfuprainfraqj labra ambiens anguftafunt.Collumbreuifl[imum&: propc ierratum. Teftudo quoquc marina denti- nullumtalpx. Quibus longacmra, ijfdem bus caret. Dentium fuperiorc ordine carenc quoque longa colla. Ceruice torosa boues, (ideftprimoribusquatuor ) quajcornigera tarandi,cerui: moderatecraflaleones,craf^ funt,&: ruminant. Camelusvnaex ijsqua: fiffimafues. Ceruicerigida &: ex vno ofTc cornigera non funt,in fuperiore maxilla pri- conftantejleones^lupijhyjEn^. moresdences non habet. Vtrimquedcntati «anes,equi5folipeda,&: digitata plcraquejCX C A P V T V. bifulcis verofus &ceruus. Dentibus exertis mures,fciuri, fiber, lutra, glires, & murium De mamwis. generis omnia , mofchi , caprcolus , verrcs, aper,elephantus,crocodilus,hiftrix. Dentes "% /fAmma; datsefuntijsquajanimal & biniprominentesporcello Indico. NuUicui i.V Xintrafeconcipiunt, &:lnlucem edur. cornuajdentes exercijnuUis icem exerti, qui- Qua: mammas habent , habent etiam lac. busferrari.Terreftrium minimisquadrupe- Ouipara mammis&:ladecarent. Equi ma- dibusdentespriraoresbiini, vtrimque lon- res.etiam mammashabent,nonnullitamen giflimi. Muftelas non habent primores lon- carent. Sub communi vetre fimi-vulpa In> gos, fed brcues. Dentes exerti talpae &elc* dica inftar marfupij habetalium ventrem, phantoafuperioredeorfum. Continui aut FolHculus in quo continetur mofchus , eft vtraquepartcorisfuntjVtequisjautfupcrio- iuxtaaliquosvmbiUcusdorcadis peregrinar, rc primorcs non funr,vt bubus,ouibus,&: ce- fiue circa vmbilicum vefica. Mammas intcr teris qurcruminant. Dentium gencra tria arraos habecelephas,inpe£lorefimi2E, lyn- funt, (errati,concinui,&: cxerci. Serraci dcn- ccs. Libycorum capras ex pedore vbera ap- tes pcdmatim cocuntcs,canibus,vrfis,catis, penfahabent,vtnotatiElianus.Mamme dorfo. c A p V T x:. ''Accas&^canesgibbofas America no- fcit.Tergo gibbolo bifbnjrubet^ terre- D^ pedibus (g^ njnguibia. V ftres,cameli. Badrianis bina, Arabicis fin- gula func tubera. Dorfo gemino,id eft pre- C Olipeda equus, afinus, mulus, onager, pingui,oryx:corporel6go proporciohe mar- »3Phnio item 6i Aeliano monoceros, &: tes , putorius , viuerra,& propric dida mu- Aonij taun Aeliano &; Oppiano.Solidis vn- flela,leo,&:canL^ quidam. gulis boues India generat , iuxta Plinium. Suesfolipedes ctiam reperci funt, & apri po- P A PV T VTt fteriiisfolipedesanterius bifuIci.Vngulasfo- lidas habent Illyricas capraj,vt Aelianus fcri- De lumbisy teftibm ^ cruribus. t>it. Bifulca funt eadem coi-nigera, vc boum^ caprarum,&: ceruorum genera: icem lcucro- NOnhabencelephantcscrurafinearci- cuca, hippardium fera apud Anftocelem, culis, vt pofteanarrabimus, & obfer- monoccros LeodouiciRomani.Suillum pe- uauicAriftoteles.Cruraalatcreadiunda ha- cus quidam inter bifulca &c foHpeda nume- bent quadrupedaouipara qu^ cauernas fub- ranc,quemadmodum & camelu &: camclo- eunr. Teftesintuslumbisannexos habenc pardalinii Mulcifida funt reliqua,pedefquc fues,erinacei,elephati,crocodili, teftudines, digitis difcretos habcnt,fed numero impart- &: omnia ouipara. Teftes pecori armetoque bus. Digitis vtrim que quinis elcphanti,teftu- ad crura decidui. Aucria genitalia habent dines^talpa^,&c. Caftor &: lutra pofteriores cunicuU,leones,lepores, lynces, tigrides, ca-. pedes membranis connexos habenc; ranse meli,eIephanci,&:omniaquibusauerfuscoi- tam anteriores qiiam pofteriorcs. Vngues tus.Grura gracilia ceruo,capris,capreis,ibi- vnci rapacibus,ceteris redi.Sunt eciam cani- cibuS.Cruribus longis camelus,camelopar- busredi.&cham^leonci vnici,fimijsvngues tlalis,Iepus,lupus,canis,mulus,equus:brcui- imbricaci,Pliniusfcribic. Vngucs in talpis buscrocodilus,falamadra,&omneslacert9, proporcione maximi , inlacertis & fcinco porccUi Indici, zobella, martes,thocs, mus minimi.Veftigio pedis imo pilofo leporcs &: Alpinus,taxus,monoceros, ericetus , talpa, cunicuH, carnofo cetera,ex bifulcis carnofo lutr^,hiftrix: breuibus.6dc6pa£tis bubalus, eftcamelus.Vngulas habet equi,afini,ona- elephas,rhinoceros, vrfus, bubulum genus. gri,muli,oues. Sed qu2E vngulas aut digitos Crura priora pofterioribus longiora elephas habeat,ne toties omnia repecere fic molcftu, &: eamelopardalis habcnt , concra func ga- pulchre cx loco adiundoru licebic coUigcre: zellae, lepores, ranse. ibi enim qux folipeda , quac item bilulca func, oftcndemus •, quibus pracceptis , quar- CAPVT VIII. ^umque eruncreliquaimcr digicaca, nullo De zemtMus. ^^.^°^^ referetur. Vngues habet digitata om- ^ nia,cxceptoelephai"ico,cuidigitiindiuiii , &: GEnitaiia oflea funclupis, vulpibus, mu- leuicer formati. Ex ouiparisrana &: lacertus ftelis, canibus, fciuro. lclidis genitale carent.Talos folipcdum vnus Jfinus Indicus aitmtcotum offis inftar fcmpcr rigere.Geni- haber.Talos folipeda & digitata non habec, tahaneruofacamclis,ceruis.Geniialecamc- iuxta Aiiftotelcm haberc dicuntur camch, K 5 Bi- 114 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGir Bifulci animalia in pofterioribus pedibus funt, vt vrfis. Ih reliquis mediociis longitu- lalos habent. Leo torruofum quiddam pro do, vt m mure Alpino,& murearan^o.Cau- talohabet. Lvnxtantum digiros habetium dalatacaftor, laxa &latacordula. Propc limilequiddamtalo habet. Susetiamtalo ReaneArabiasfelicis vrbem, veruecum gc- < caret probiore. Vnguium mucrones in digi- nera reperiuntur, quorum caudas Vartoma- torum vag\nas condunt leones, pardi, pan- nus animaduertit pondo efle librarura qua- thera:, cati, fefis, ciuetti. Quibus ex rapina draginta quatuor. Venenum in ceruicauda viulus quadrupedum, quini digiti in priori- reperiri traditur , fed verifimile eft fellis efte bus pedibus, rehquis terni. Pauca quoque in fubftantiam. pofterioribusquinos vngues habet,vno iux- lacrurisarticulumdependente. Quaternos CAPVT XII. digitos anrc, quinos poft habet lacerti aqua- tici, mus auellanarum.Digiti fenianteriiis, De tegumento, quini pofteriiis porcellis Indicis. CarHelo talifimilesbubulis,fed minores. Fertur a?gi- /^Ortice tegunturlacerti,crocodili,cha- thusanis cLiuda , de quo hasc Antigonus: VwJma^leonteSjCatus-.tefta teftudinesjcute K^egithumattemaduolare ad capram ^ (^ lac teguntur pjene rehqua. Aculeos 5c fpinas eiui fugere , indeei nomen hocfaBum , mam- habent hiftrices & crinacei , quas Ariftoteies mam autem quam fugit obturari. claudalejl loco pilorum exiftimandas elfe fcribit. Om- hxc auis.ltaqueCailimachm Aegypita^vt ad- nia fere quadrupeda, eademque viuipara, modum difertus videretur , fa£fa alteritis auis funt pilofa, vt notat Ariftoteles. Sunt in In- mentione ita fcriffit : K.'tyi^'^ dyLm^.Et dia Occidentali aliquas aucs non plumis fed fartes claudm in ambas ^githus. Verum non villisinduta:. Squamascaftor, ledtantiim fiat hAC eius fententia, non ejl enim vtrimque in cauda, lamia toto corpore habet. Cutis cUudus,quodvox Gr.tca uju poris fpecie.Sic rifit adulatores natura foedS cerui,ftrepficerosAnglicana,vulpes plerum- & ignobili imagine , aut irafcicur damnata que,fciuriis,& ttms aquaticus. Colore non- ftatua. nihilad caftaneumaccedit lutra.Rupicapris color interfufcum&rufum. Pilus gazellae C A P V T X V. rufusadpallidumvergens. Mufteisedome- (iicx pierumque in dorfo & lateribus rutil^. T>e ocutorum colore, Fuluo colore leones.bonafi. Subus colore flauefcit fplendido. Albo mularum colore /'^Culorumcolorequisfolisanimacium^ nitent fcinci.Colore nigro funt lacerti aqua- V^prxterquam homini,variat,iuxta Ari- tici ,quibus vttimquemlateribuspundaal- ftotelem . Vitulo marino &c hyasna» oculi ba. ViridicolorenonulIilacerti.Lucentibus in mille colores tranfeunt fubinde. Oculis guttis diftindi ftelliones. Nigro & flauo co- nigris onagri Indicijignitis Sc fplendentibus lore filamandra. Lacerta Chalcidica virgis pantherx,leones,cati,ibices, ciuctta, lynces, quibufdam aenei coloris diftingaitur. Tefta hyxnx,lupi,capraf,capreoli.Hxc omnia et- varailuteo & nigrodiftinda teftudmi terre- iam nodu vident : item equi prxterea , &: ftri. Licentiamnaturx& otium indepin- lepores,&quxexferisnodu pafcuntur.Le- gendis auibus,in earum narratione demon- porum alij charopis , alij glaucis funt ocu- llrabimus. Suncanimalia,inquibusmagna lis. Lineam fupra oculos nigram habent colorumdiuerfitaseft. Albi,nigri,&: rufi, rupicaprx , &: gazellx. Aureusorbis rana- fues,boues,cunicuIi,cati domeftici. Nigri, rum oculos circuit. Pellucidas oculorum; rubei,&: cinerei,afini. Vulpes raro candidus, genas habent ranq?. rariiis niger. Pecudes pro regione cxlique ftatu & habitumcorporis &i pih colorem muranc, iuxca Columella: idem cu incellige de ceterisanimahbus.Lepores,vtdixi,in ah- K 4 C A- Il6 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII CAPVT XVI. De carne. INternn quoque animalium fcrutemur. Nili incapite &;n"iaxillis , carecchamx- kon carne.Caro dulcis & fuauis eft cunicu- Jis^bonaliSjfciuriSjtarandis.gliribuSjCamelis: amanlTimx carnes onagiis Indicis . Ingrati faporis carnes bubali. Succi pellimi carnes camelorum , caprarum , &: hircorum cum agreftiumcaro ficcior ePcdomefticis,5<:ven- trem (tringit. Ceruina limiliter, lcd vetrem ftringit. Aprina plus nutrit , &:plus {iccac. Leporina plus ftringit ventrem,membrade- liccar, &: vrinam mouet. C AP VT XVIII. De urmbus volucrum. Mnia volatiha natura ficciora funt qua- drupedibus ,e6 quod neque veficas ad ccnrenueruKjCquorum, afinorunviimiaru, vnnas fegregandas concelTas habeant,neque ceruorum,vrforum,ouium. Ditiiciles con- faUuasemittant.Phaiianusficpsenatur^eeft, codu cxi)fdem,&pra:tereabubuliEjOuiliie: ventrem ftringit. Parixfimiliter. Perdix 6c item muri Alpino,caxo,onagro,vulpi. Gale- turturficcioresfunc ,vrinam mouent. Pa- nusagnorum eium propcermfignemhumi- lumbus manfuetus ventrcm ftringic , plus ditatemfugiendum fiiadet. Rapacium om- nutric. Galli,gaUin«e,pulh minus liant ficci, nium carnes declinant ad ficcicatem , & fa- vencrem procuranc , nutriunt comperenter. Cile in corponbus generanc bilem atram. Gallinse rufticjE & anfercs humidiores func, Carnesbubul^nimiu melancholicce.Solius &:ventrem procuranc. Turdus fimifitervc hoedi innoxiu carnis vfum notat Galenus. perdix.Ficedula miniis ficcat, ventrem pro- Dama,mc[u\iJrhun3.,bo/Jumalimefftum pra- curac. Anaces, circieula, fulica, vel bucio- Jlat, Camehcum lac cum caro fuauiflima nes humid;^ funt , & ventrem procurant. omniumeft:,iuxtaAriftotelem.Vitulinacaro Struthio miniis infundit, & ventrem pro- bubulse praeftat , faciliufque concoquitur. curat. Caroleporu melioris fuccieft quim bubu- <■ la & ouilla. I»Ur quadrupedes gloria prima. /? Hpmivoj , tio- Ai^-anyt-jyctpva tiui^^^S f(^j '5%«ttov ovTst. E^T^ct S[i dnAvTiQSPV oiuviC^aivcsa^ ^pScc(;, Teculiare hoc ejl tntesiinU ouiu, qtiod Ari.etHm non edaiJt jonum,jedfemeIIarum tantum Jint 'vocalia. ^hto rejj?extjje etiam Toetam aliquls fojfet cenjere^vtfote curiofum ^vbique, ^ exa^ cls. diligenti^^ dum ita canit: Seftem femineos neruos intendit ouillos. Appendo quod lubditde ceruinis oftibus, vtaugeatadmirationem naturas. 0't;;^ «ttw. th\iiTH^U/t/Ji-^IUU/^/U^OV A^IULa>?\.QV, TO (^vd-ctv tIw ^iyt A»- fj^fjlw JLc$KTcv,€iq riv otcui "i?\sf.(^ (^^i"€«j^ "^av- /uiSiiTKQ-^yTa bgzi olcpuvai ^ a^rstt «35004 otw- Ab5 6^5;- o^v yjj 0 (I>/AjjTa4 c^nfriauTv /5^' kb'^^ 4i7rac; tiipvcm.1^ (N Vi^poC^Zcotw oXitm^i 0^€ii)q }iccx.T>i TVju/ui^ !pv?\g.^aij^n. l^on mtnus admtrabile , magls etiam 'vulga^ tum ejl, [pina genm in Sicilta effe^ qu^dappet- latur ca^uSyquamf ceruf^s calcetyCJrfauctetur, cjia eifis nu//um Jonum edere fofe , ideoq^ ad fjlulam inutiliafieri. Fnde etiam Phileta^ dc eahscexfofuit: ^tqueeuitato caffi mihinjnlnere actit£y K^rgutumcarmen mortua cerua canat. C A P V T XXX III. De yentre. VEnter ruminantibus geminus, fangui- ne carentibus nuUus ,iuxca Plinuim, Ex his qua! ruminantj &: coagulum habenr, ventrem iimplicem habet lepus;, &,vt facile conijcitur,congener cuniculus. Ventres ele- phanto effe quatuor,Plinius fcribit. Ventri- culus amplus vrfis U fuibus , ardus canibus & leonibus. CAPVT XXXIV. De Itene. CArec liene confpicuochamaEleon.Lie- nem perexiguum habent quadiupeda ouipara. Bifulciscornigeris lien roiundus, -canibus &porcisficuthc»minilQngus. ' ^ CA. R HISTORIiE NATVRiE LIB.VII. II9 nituraprorum magnicudine. In Galliazqui- CAPVT XXXV bufdam paitibus lacertos catuloriim canjs magnitudine reperiri,fama eft: maximorum De coagHlo, equorum magmtudine Cafpiaz caprx, luxta iElianu. Idem capras feras in Libycis mon- COagulum folileporiexijs quas vnum tibus ad boum magnitudinem accedcre ventrem habent , alias coagulum ha- fcribit. In Tartaria^ regione arictcs non mi- bent omnia ruminantia. nores alinis ibnt, vt fcribit Paulus Venctus. Sunc apud Indos boues,qui maximos hircos CAPVT XXXVI magnitudine non fuperare vidcntur. Bubus nhjs Indicis camelorum alcitudo , &;iuxra De rembtis^ Plinium mula; maiores quam mares. Rana aquatica innoxia, femina mare maior. Intcr Enes habent omnia qUadrupedu,qua£ ouipara la!pc femina: maiores (unt manbus, animalgenerant:ouaparientiumtertu- inter viuipara contra. do Ibla, quae &: omnia aha vi(cera. Teftudo tamenquamlutariamvocanc, & vefica &: C APVT X L. renibus caret. Renes ouium ceterarumque quadrupedum aequabiles funt , non ficut De motu. boum, qui tamquam ex mukis exiguis reni- buscompolitividentur Ariftoteh. /^Radiunrur animah'a,volant,natanr/al- VjfLitant,repunt, labuntur, rrahuntur, ia- CAPVT XXXVII. 6bantur,ahaconfiftunt femper. Bipcdes 5^ creclo corpore non raro incedunt vr(i,mures De tfef(.d, AlpinijCricetus. Sunt miitcs qui bipcdes am- bulant,iuxta Ariftotelem. Lacertusaqu.ici- QVae gignunt oua^vefica carent, nifi tc- cus irS incitatus , redis pedibus iniiftic. Si- rtudo vt plurimum,nam teftudo iuta- miarum genera oiTxnia Itant , fedenc , ince- ria eciam veiica orbaeft. - dunc vc homines. Arborem auerii derepunc vrii; imicancur in eo homines.Pedacim (yps- CAPVT XXXV Ili.' TaWsAw) incedunc leones,cameli. Saliunc magisquam currant lepores,ran2E,ibices,ru- De excrementis, picaprae. Elephas poplices incus fledic , ho- minis modojcetera animalia diuersum,iuxta Flmum ficcuegeruntcanes,lupi,leohes, Ariftocelem. Sed & lacertis priora genua liquidum boues* Aiini plus excremenci poft curuantur, pofteriora anciorfum. Vriis iicciegerucquamhumidi.Scercusbubulum prazcerea 6i fimiarum generi concraria funt faculcaciseft exiccacorias, iuxca Galenu. O- genua.Tardus inceiTus & piger bobus,afinis, doracum fimumuftel^,marcis,foecidumleo- iacertisaquaticis,crocodilis,teftudinum ge- niSjferuidiifimumbonafi. Vrina graueolens neribus,chamaeleonti,falamandr£E, &: om- leonis. Raccorum vrina hbidine accenforum nibus quibus brcuia & compada crura , aut venenoia. Scercusafinorum opcimu,poftea genua concraria. Nacacilia func amphibia ouillum 6d caprinum , item iumentorum. omnia, reliquaie in- aquas non nifi refrige- ScercusexpoTcispeifimura. Vrinafemina- randigracia immiccunc. Teftudmes fupinai rumomnium cenuior elt cum foeca^ iunc. fefe inuertere nequeunc. Timida pleraquc Oues &; caprse craifiorem reddunc vrinamj, velocicace valenc, & quibus longa & gracilia quam fui iexus mares : feminas aiihorum crura.Velociifimocuifuvalctiiiackij(animal tenuiorem. apud Moicouicas) tigi-es,carandi, afini Rea- tini,ade6 vc volare videancur, onngri,cerui, C A P V T XXXIX. muimones,cauri i£chiopici, &:omnes cauri De mmitudme, feri,ibices,rup:capr?,cynocephali,iacyri,mo- <^ noceroces,caprear,leucrocuca, alces , cameh, ALbani & Indici canes inulicacas iiint xoA^, panchcrie,choes,canes,equi,hy2:niE, magnitudinis. Tigres in India maximi lynces,leones,elephanci,lupi,leporcs.Ea quq equi magnitudine. In Oiience mures func iede ftabih 4eguc,in humore funt.Terrcftriii vulpium magnicudine. Elephantis Indicis nulla ftatu immutabili viuunc , vcquiecem magnicudo maioreftquam Afris.Oues In- formicarum mirecurCaryftius.NaniHella- disB & capras ad maximoru magnicudmem nicus Lcsbius narrac , Thebis ^Egypcijs eiVc afinorum accederc,i£lianusnarrac.InCale- fpecum invrbe , in quo crigclimo quoquc chuc India; regione lacercorum genusinue- menfium die nuUus vencus fic , reliquis dic- bus; 120 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII busventofis: videriqueeum delcdum ali- quid infcruiabile & obferuatu difficile ha- bere , iicut &:hoc quod Euripus feptimo quoque die non reciprocet, &: tormicse Ho- uilunio quiefcant. CAPVT XLIV. De ijoce. CAPVT XLI. 'De temperamento. TEmperaraento calido &£ ficco canes , leonesjvulpes, mull:el3E,cef ujjCati, apri quiigneaefuntnaturasjonagri, afini, leopar- di,cameli, equi. Lepotem ahj calido&lic- co, alij iicco & fngido faciunt . Calido &c humido temperamento , fus , mus ; frigido &:ficco,boues,elephanti,canes, lutrx. Fri- gidofimi^ : frigido & huraido, vrfus , fala- niandra . Temperamento prauo teiludi- nes. Silueilria eadem qua vrbana temperie funt , fediicciora & calidiora. Rapacium omniumcarnesdecUnantadiiccitatem.Fri- goris prae ceteris patientes vrii , vaccse , fala- niandr£e,ibices. Leonina caro ceteris cali- dior. Bos temperamento quam fus multo licciore. Canis animal eft cemperamentica- hdi & iicci , ii ipfum per fe coniidercs : fi ad homine conferas,ficcus eiljfi ad formicam, humidus. Rurfus hominis refpedu calidus cft. Leo frigiduseftjiuxtaGaknum. CAPVT XLIL De odore. SOlas animaliu pantheras odoratas ciTe, apud veteves legitur , fed hodie ciuetti & motchianimaliaodoraia repcnutur, at pan- ther^E non homini , fed anunalibus ceteris bene olent. Olida & foetida funt lamiic. Muftelarum genus omne ira incitatum gra- ue quiddam olet,maxime tamen putorius, hiftrix,cuniculi,lutra,caftor,hirci,vulpes,Ga- ti,mus Alpinus,6i mus araneus. CAPVT XLIIL De aliis quahtatilfus. LAcertus diiTedus partibus fuis icerum coit. Homo , quem lupi Italici priores viderint , vocera amittit. Bitis ii a mulierc afpiciatur,exterapl6 eam inmorbum addu- cir- Hyienasvmbrx contaducanes obmu- tcfcerc tradunt. VnciaanimalfasuiiTimum, cum libidinc fcruens aliquem fauciauerit, murcsad faucium conueniunt, &permin- gunt, &c iia faucius moritur. IN India Occidentali «S^ Africamuti ca- nes inueniuntur. Muta funt talp;vnbet3c genus terreii:re,crocodilus.Ranas in Cyrena plane mutas ellcjfcribit Ariii:oteles ; idemq^ de Seriphijs PUnius: cctera funt vocalia.Ra- nasmutasdumtaxatexaccidentiellecausri, cenfet clegantiflimus Simocatta. Qujcrit in Quxftionibus phyiicis , cur Scriphia: rana: nuita: linr. Relpondet ita : ^tfod jnutsjint CA^in cansA eU aquarum ijatura oh nimiam hti- miditatem.VndeJiquls transferat hoc animaly loquaxJ}atimfecerit,c^ adpropriam naturam reduxerit,quafilibcratum CircA vinculis.Qy- renica autem rana quod non lit loquax, amaroraquamm efficit.Cicada femina mu- ta etiam fertur. De eadem idem Simocatta lepide qua:rit , curcicada femina iit muta fnda : 6l reipondetid fieri quaii per mode- ftiam pudeat loquacitaiis.iV^w^^/f^^jjinquir, compofiCe hanc tsiam cicadam infidentcm tA' mo , nimis tacitnrnam^tamquam fi PythagorA inFiiiuta doqmatis ? Fr)2;ida natura iuiic ci- cadx, ea propter circa asltiuam tiGpam inci- piunt canere, &: Sole recedente a iuaui mi- nuritioncifta deiinunt , temporeque meri- dieifuntvocaliores. Cxada igiiur femina humore mukura fuperac maiculum, &:na- turaeiiilentium indixit, intendens humidi- ratem. Idto garrula cicadajiion eft icmina, fcdThcano veluci quaepia fecrcca reticens, Homero quaii,qui lermoncm viris cur^ efle prscipit, obedicac obtcmperat. Foitia ani- malia vocem grauem edunt,vt lco,bos. Ti- midisvoxplerumqucacuca, vc lepori, mu- rium generi,muftelis,canibus.Murcs Alpini vocem argutac fiftula: iimilem edunt. Vocc argutiflima prxditum eft ruhctx genuspai- uum. Sibilaemitcunt,vtdraconcs,lamix;ii- >. bilum perexiguum<5«:abruptum,teftudine5. Ganniunt vulpes,&: blandcimmurmurant; latrando & vlulando canes ctiam imitantur. Voxtcrribihsneadibus.oblccena &:dira ca- tis & monoceroti. Voces catis pro vario ani- mi afl^edu varix. Ouium vox mollis & re- miira,^;\p£;t*i\a^p(^. Hya:nam tradunt inccr paitorum ftabula,nomen alicuius aiTi- duo auditu addifceic. Crocuta; quoque,& leucrocutze, mantichora: , & fphingesho- minum iermonesimitari traduntur. Cyno- ccphalos vlulare tancum, Aelianus fcnbic. De minoribus feris,vc funcvulpes,choes,5k: lupi, vP^x-nTv yjj copvi^ diciiur , vt notac PoUux . Sunt lingulis animantium voccs propria: ad vencreum coitum • De varijs animantium vocibus lege Auclorem Phi- lomeix. HISTORIiE NATVR^ LIB.VII. izt lomelx,qua: proprij quafi effeclus appel- Opiftonomaboues Indici,&Garamatici:al- lari pcfTunc ^ vr iruigire boum , hinnire ce prcrereapropcercraflitudmem fuperioris equorurn. labrKPnoribus pedibus pro manibus vcutur fciurij& cereramurium genera,vrli.Elcphas G A .P V T X L V» promufcide loco manuum vticur. Carpunt j^ ■/ ' pafcendogramen oues&capra:. Siltquica- pras a carpendo didas aucument. Sunc qui- COrdulus foluSjVC multis viderur, ex ijs bus fomnuspvo cibocft, de quibus poftea. qua^ humorem recipiunc , paftu aggre- Famis pacientes funt aiini &: leones.Vefcun- dicur. Hcrbarupaftu viuuntex carniuoriSj tur leonesaltemisdiebus, iuxta Anftotelem priEtervrfum,niii medicina:gfatia,nulla: ex &: Pliniu. Echinum aiuntadannum viique amphibijs , genus aiterum vrlbrum aquati- fine cibo durare pofle. Ruminant coinigera, cum,&: murcsaquatici;exceteris folipeda fii &c praEtereacamelus,lcpus,cuniculus,mures bifulca, item lepores. Vnum animal digitos eciam vulgaies, non tantum Pontici. Nodti habentium herba alicur lepus , iuxca Pimiii. pafcuncur lepores,cuniculi,vulpes,capreoli, Sed & aliaqucedam digitata herbis vefcun- lupus,hy^najmures: teftudines nodu c mari cur. Rana: quoquc terrsftres herbis & terra paftu egrcdiuntur,interdiu viuiic conchyliis; pafcuntur. Sunt qu^e frudibus arborwm vi- tiunc,vciimiac,fciuri, taxuSjCacus. Suncqui CAPVT XLVI. frudibus arborumjherbis, &: radicibus pro- miicuevefcuncur. Herbisodoracispalcicur -Df potu, iTiofchi capreolus, odoracis floribus icincus. MeUis auida meles, iclis, filamandrjE , ftel- "T iTEnufte morem clephantiscommendat hones,fcinci,vrii.Ad Chalibas aurum a mu- V Theophyladus Schoh[\:\ciis.Exhi)rref ^ ribus vorari aiunt; in Cypro,Paro,Gyaro in- inquit, 'vmbra fut in aqua vifam eiepha4:qua' fuiis ferru m erods. Lupus peculiare eife terr fropter df Indos objeruarc illunem noBem di' ram quamdam in fame cdere, fcnbunt Pli- iunt,quando transfietare vohnt hoc animd. nius ic Ariftoteles. Non alio quam acris ali- 2{arctffo iHi^ quem fabuU celebrant, exemplo menco chamieleon viuic , iuxca Plinium &: eU elephaSyVt fuatpfttis vmbra dectinata,amO' Sohnum ; iedalij chamxleoncem rore &; res auerfeturanaturaalienos.WxciWt.hc^n^. niufcis ah fcribunc.Venenis capras & cocur- tiirbulenrafuauiiis bibunt cameli,elephanti, nices pinguefcunt.Stellioaraneis viuit,&: ro- cqui,6<: muli,iuxta Ariftocelem; fed Came- re,&;melle. Suesdeuorancferpences, lima- rariusequis limpidam &: recencem aquam ces,& falamandras. Ichneumon ferpences vulcadminiftrari. Apocuabftinentaiini pa- in cibo appecit. Mortiferis herbis paicitUr ftorales apud Afros,item hiftrices,feciidum catobiepa , &; taxus. Omniuora funt vrfus, quofdam , fed Georgius Agricola hiftriecs ifueSjVulpes^lacerti^mures Aipini,ichncum6, bibere docet. Glircsan bibat,nonfatiscom- feles. Carniuora funt digitata viuipara om- pertum.Cuniculi a potu menfes aliquot abf^ nia,' prxter leporii genera. Qu.adrupeda vi- tinent. De mure quoque an bibat, non fatis iiipara,qu2Eferratis funt dentibus,carne om- conftat. Ariftoteles murem bibentem facit: niavefcuiitur,iuxta Anftotelem.Ex hisea- idcm mures,cdm bibcrint, emori fcribic. daueribus vefcuntur, qua: ex pracda viuunt: Hoc Michael E pheiius vniuerfale exiftimac fues etiam famis cempore cadaueribus non omnibus munbus. Leo quoq; rarus in potu parcunt, quin etia proprios foecus prae fame elt.CameU quatriduo iitim tolerat. Aquas ia abfumiit. Boues quolda luporum inftar car- AngUa ouibus exitiales effe, Cardanus fcri- niuorosciTe^Rhaiis fcnbic.ApudGaraman- bic. Vino deletlantur pardalis & papiones. tas ouillum pecus carne&ilacle aU,iElianus Elephanti &; equi vino fumpto ad pugnam narrat.Ranae mortua talpam deuorant. t-^- animofiores reddiitur. Sues inebriantur vini Si/oipaja omniaamphibia , 5^ prasterea caci. fa^cibus.SimiaEquoque inebriatiEcapiuntur. CynocephaU genus quoddapifcationis pe- Vrii bibendo aquamorfu vorant.Sorbendo xiciflimum.In vicoquodam Indias pifcesab bibunc , quibus continui dentes ; reliqua !ndigeniscaprisprociboobiici,Aelianuste- lambendo. Corui aiftate non bibunt. Nec fiiseft. Agricolaadirmat,iltiiros,morefibri, miniis mirificum, quod Caryftuis fcnbic: inriparii cauernis pifces capcos comedere. Phyllts ferttnt gregesqtnntodemudie potari. Noerza quoq; muftelarum generis vidum Prodigioliuseocli:, quod inZacyntho fic. cxaqufi pctit.PedicuUsdeledatur {imi^,ver- Nam quotempore fpirantEteii(^,capri hian- mibustalp^&:teftudincs terreftres.Turdo- te:, ftant verfus Boream , eoquc contenti,^ rum fimus bobus m pabulo datur. Aues &: aquam non requi runtjncque bibunc. galUnas vcnancur vulpes, ichneumon,caci, putoriuSj&^alia quxda muftelarum eencris. L CA- 122 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII quouis venenato genere . I6lis hyofcLt- CAPVT XLVII. ^^° deuorato , (ues etiam iibi cancris mc- dentur. Plura alibi collegi. De morhis. CAPVT XLIX. PEftis accedit lanigero maximc pccori. Scabies equis mortifera. Tuffis fues.e- Cur ammalia xgrotent. quos &: oues angit. Angina morbus iuuencas necat,& fues. Alopecia morbus vulpium. T TIc commemorare iiiuat , cur ani- Afthmainequisincurabile.Comitialimor- X Amalia , incapacia culpse , poenam (x- boinfeftanturcapra;, oues, equi, cati, alce. pe tolerent . Scifcitata iftud fuit beata Viculx (alijviuula^; equosoccidunt. Tres Birgitta, cui ita Chriftusrefpondit : «9«^- acutiilimi morbi equis,&: ahisquibus fohdac rli cur aniwnlU fatiuntttr injirmitates. Hoc funt vnguljc,accidunt,veiica,conuerhointe- ideo esi -, quia in eis , ficut in ceterls , om- ftinoru qua://ftfjvocatur, &:cardiacus,iux- nia funt inerdinata. Nam ego fumomnium ta Hieroclem.Oues SiCcapra; numquam fa- naturarum conditor , d^ dedt 'vnicuicjue^ nx funt,femperqi febri obnoxias. Elephan- nnturA temperamentum fuum , (^ ordinem tiaiis morbusboum & equorum.Febriten- in quo vnumquodque moueretur ^ & 'viue- tatur equi,leones,boues,oues,& capraefem- ret . Veriim fojlquam homo fropter quem per,mulus raro.Patuit ceruos numquam te- omnia faBa funt , dileBori fuo , id efl mihi brefcercjfcnbit Sohnus.Ficus &frenes mor- Deo fuo fe oppofuit , casperunt ^ omnin bi equorum , quorum hic intra duas horas alia inordinationem fuam fufcipere , ^ om- ahquandoeosoccidit. Hernia ex calcitratu nia quxcumque ei reuereri deherent , ccepe- equos occidit: ignis facer oues. Muhs peftis, runt fe ei opponere (^ aduerfari Propterea cuiusmuk^ fpeciesa Vegetio numerantur, ex huius inordination/s 'vitio^ ficut hominiy bobus , equis & afinis exjtiahs. Criftiafis fic dr anirnalibus plurima contmittnt mole- morbusequorum,Latinehordeatio.Coria- jia , ^ aduerfi . Ceteriim animalia etiam gopeftisbubuhgeneris,& equoru. Dracun- quandoque patiuntur propter intemperan- culus vermis equos vexat , item dyfuria. tiam natur^ fua : quandoque propter miti- Hyofciamopotofuesinfan\unt. Potomage- gationcm feritatts fit£ , dr purgationem tp- tonherbacrocodiliscontraria.Rhododaph- fius naturd : quandoque propter peccata ho- nes tlores & foha muhs, aiinis, capriSjCani- minum , i't ciim illa plagantur , (^ fub- bus , &:quadrupeduplurimis ^ lahna capris trahuntur , qu£ diligit homo ; attendat ipfe &:ouibus;fcropiiulariafuillo generi , man- homo qtianta poenadtgntis fit , qui maiore^ dragorajmalavriisvenenafunt. Adamantis vtiturrattone. Etenimnifi exigerent pecca- herba leonibus eft aduerfa. Aconitum lyco- ta hominum, non ita fingularitcr animalidf iSonon omneanimal occidit : alij addunt, qux ad maniim hominis funt, afjli^erentur.* omneanimal quodca^cum nafcitur.Apocy- Sed nec ipfa fine magna iufiitia patiuntur, nium canes & omnes quadrupedes necat in 7^m aut erit eis ad celeriorem vittx, finent^ ci! odatum AUium muftelaE& panthera: attt ad minorem miferi^ laborem , c^ na- aduerfum.Herba quam noftri anferinumpe- tur& fortis confumpttonem ; aut propter mu- ^mvocatjfuibusvenenofaeft. SquiUaccon- tationem temporum , aut ex incuria homi- tadu lupustorpet. Vulpesaiunt, fiederint nis labore proueniente . Ttmeat ergo homo amygdalas amaras, nec fuperbiberint, mo- pr& ceteris me Deum fuum , e^ tanto mitior ri.Fimum gallinx a boue inter pabula ium- fit circa creaturas meas , ^ animalia , quibus ptum, bouem necare dicitur. Cicuta herba ^ proptermeearttm creatori mifereri debet. ab afinisdepafta inTufcia ,grauiifimum il- idela enim ego Detts prdcepi homini de fab- hs foporeminducit,ade6 vt mortuividean- bato , quia cura eH mihi de omni creaturi tur. Conyzam edentes capra: moriuntur. mea. Adijciam qu^ de dolore partiisfub- Crocodilus terreftris crocum timet,vnde dit oraculum. i^dfecundam quafitonem, quidameum dichim exiftimant. Chama:- cur omnia nafcuntur cum dolore , rejpon- leonalbuscanes,fues,mureS;helleborus ni- deo: Homo qtiando contempfit deleclationem gerequos,boues,fuesoccidit. pulcherrimam , Jiatim incurrit vitam la~ boriofam , ^ quia inordinatio coepit in ho- CAPVT XLVIII. rtnne ^ per hominem ; lusiitia mea efl, vt De remcdiis. ^^^^^ "^^^^ creaturis , qua ftint propter ho- mtnem , aliqua amaritudo fit propter tem- AEgroto leoni fimia pro remedio cft, peramentum deleciamenti fui , O" fomen- vrlisformica: , iuibus &ceruiscancri; lum ntitrimenti ftii . Ergo nafcttur homo illis alerpentibus,hisaphalapgio, velaho ctm doiore , (^ progredttur ctm iahore^^ vt HISTORI^ NATVR.E LIB. Vlt. i23 ivt adquktem veram feftware Jludeat: mori- tur verh nudm & fauper, vt refrAnet inordi- mtum modum fuum , & timeat ftituram dif- cuftonem. ^nimalia etiam ideo pariunt cum dolore , vt exce(^um temperet amaritudo , (^ participes fint homtnii in labore & dolore j propterea homo quanto nobilior eU animali- bus , tanto feruentius dtligat me Dominum Deum creatorem fuum< C A P V T L. De ruita. NVnc dicamus de vita.Hefiodtis corni- cinouem noftrastiibuic jecates , qua- druplum ceruis. Camelos viuere quinqua- gemsanniSjquofdam &: centenis j Piinius & Ariftotelescradunc. Elephantem alij an- nos ducentos , alij trecencos viuere aiunt: Ariftoteles,iElianus,Solinus,Srrabo. Ad fe- nos annos viuunt ichneumon,hircus,catus: fed cati annos fere decem etiaviuunt. Ranas teporarias ex puluere & imbribus ortiE bre- uiflim? fut vitic.Hemerobius diariuseft.Ae- tate differunt capra^ '&C capreolus.Difcernu- tur in prima astate vitulus&: vitula,in fecun- daiuuencus &:iuueca,vtnotat VarraLon- gum tempus viuut lupus,leones,mures;vul- pesetiamiuftam fatis aetatem confequun- tur. Vita aliquibus mulis ad odogefimum annum, afmis ad trigefimu. Vita equorum plunmis addecimum odtauum atque vige- fimum , longiftima adtrigefimum annum. NonnuUx feminac quadraginta vixerunt annos. Viuunt etiam annis quinquagenis, iuxta Pliniumjqui & proditum fuifte ait,fe- ptuaginta annos equu vixiffe. Qu.indecim annos,autadfummumviginti, viuunt bo- iies,fueS, canes: fcdLaconici canes denos, feminc^ duodenos tantum,vc fcribit Plinius. Vita ouibus ad denos auc duodenos inter- dum,caprisado6lonoscomplurimuman- lios , in Aethiopia vero ad vndenosetiam. AnimaliaqusE frequenter cocunt , breuioris funtvitx. MuliE&: afinas manbus funtvi- uaciores. In plerifque fanguineis viuiparis mares funt viuaciores quam feminae, iuxta Ariftotelem. Magna animalia plerumque viuaciora funt paruis. Mares equi minus tcmporis viuunt quam feminse , propter coitum,fecundumAriftotelem.Pliniuscon- tra maribusplurcstribuit annos. In calidis rcgionibus animalia lunt viuaciora quam in fngidis. Ea quac felle carent , longioris funt vit^, quam cetera qux fcl habent. CAPVT LI. De fomno. EReflo corpore fomnu capere elephan-* tes, dixerunt ahqui. Aries ad vtrumque Aequinodium cubandi rationem mutat, vt fcribunt Aehanus &: Macrobiusj id ali] ficri negant. Oculis apertisdormiuntleones,le- pores. Sunt qui leonem iniomnem ti^e. exi- ftiment. Teftudo inanna in aquis ftertcndo dormit. Somniant fere omnia quas animal pariunr. Hibernis menfibus fomno fepulti latent vrfi mares quadragenis diebus,feming quaternis menfibus ; glires item,teftudines, mus auellanarum, crocodili, enceti, mures Pontici,fciun,lacercarum &: ranaium gcne- raomnia,chama£leon, mus Alpinus, hiftri- ces, erinacei,caxij& muftclx non tota hieme dormiunr. Exhisquxdam veterno pingue- fcunt,vtvrfi,glires,ericeti. Plurimum dor- miunt fues &: muftelas. Dies in terra,nodes in aqua degit crocodilus. Nodtu vigilat,in- terdm dormit hiftrix. CAPVT LIL De reffimione» APes & alia infed:a per poros falcem totiuscorporisrefpirant. Apros Indi- cos , quos vocant fainos , placuit nonnuUis perdorfumfpiritum emitcere,velutialij per nares ibi foramen habere inftar vmbilici. Cetacea aquam efflant. Sua quoque aliqua- lisfpiritusemifllo cft aquatihbus. Cacum fpirare ignes, fcripfere aliqui. C A P VT LIIL De ingenio. POft artus & corpus obuio demiremui excurfu affedus si animum brutorum. Nonidem omnibus: diuerfus eft,im6 auer- fus. LupuSjCamelus, vrfus , &: fuilla omnia, naturah odio aduerfantur equis. Quidam hisftruthio-cameluaddunt: Anftoteles &: Plinius anthum auem,quae equorum hinni- tus imitatur.. Veftigia lupi calcata equis,. afterre torporem ferunt. Lupus echinuni metuit: eidem maxime aduerliis leo, adeo vtcorium leoniscum coriolupipofitum,ip- fum depilet. Bafilifco ferpentium venenatif- limo muftelarumvirusexitioeft.Lepusom- nium prardx nafcicur. Crocodilus infcftos habecichneumonem, dclphinum genus m Nilo,cercopichecum, accipicrcs, bubalum. lchneumon cum afpide inimicicias gerir, L 2. cerco- 124 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII c.Tcopkheeus cum fimia, Cmiacum teftudi- ^u captat. Eadem erinaceum conuolutum ne vel limace; teftudo cum perdice, vipera, vrinaiuaruffocat.Pifcesquoqueaftuteex ri- & ferpenre; ferpens cura buieonejCeruis,ru demiietempoieviteslubit , pcdibufquebo- ftelis, viperis, vulpe, accipiire , &: nofturnis trorum acinos in terram decuat , quos ibi». auibus. Leonidiftidium eftcum fcorpione> dem volutatusvndiquefpicisconfixoscxci- quem mire fugit •, item cum ieontophono, pit , iuxta Plutarchum. Pantheram , cuni muribus, thoe, monocerote , &: gallis , qui venatur,fefeabfcondere ferunt,& odorefuo leonibusmaximodicutur efTe teirori.Scor- belluas illedtas inuadere. Hyxna voraitio- pioftellione hoftihterodit. Capitaleodium nemhominisiraitado,canescapit,iuxta Ari- muribus,&: catis. Hyaena, mus araneus,ho- ftotelem. Maligne aftuia funt,QU2 funt an- minis cranium y & galhnsceus aduerfantur. guftis oculis vei pupiUis,vt mufteiac, ichneu- Si \iyxnx & pardabs pelles commifcentur, mon,catus,fimic,vuipeSjftell!0,lmia,croco- pardalina pilos amittit. Cliaroaeleonti cum dilus,mures,lupi,lynces,caftor,vtfi,ericeius, ferpentibus ,ceruis, & accipitie pugna eft. erinacei, hyaEnx, charajrleon : hscc omnia Circus,accipiter,a:falo,Nili angues, miluus, funtetiam moidacia: fimphcia bL ftolida, lupusjvulpiaduerfantur; lupus ouibus &: ta- bos,alce,cetuus,oui$,afinuSjfues, randis. Oues etiam mortua: , mortuum lu- pum expauefcunt : nam ouinatympana co* ram lupinis psene obmuteicuut , & ouina pellis cum lupina iunda pilos amittit. Ele- phanti formidant hircum, porGum,mures , & dracones. Coruus infeftus eft tauro bc afino. Aficusetiamcolotaminimicam ha- bet. Sorices &: aideola: foetibus iouicem ad- uerfantur. C AP VT LIV. CAPVT LV. De dijciplma. Ya^na vocem humaoam imitari fer- tur, Ptolemxusfecundus ceruumad Grxcum fermonem afTuefecerat. Sufia: bp- ues numerandi fcientiam tenuifle exifti- mantur.Indicum ferraonem intelhgunrcy- nocephali. Ad omnia funt dociles dephan- ti,fimije,canes. Elephantigenibusfummif^ H fis,Regibus aljquandofupplicesfuefunt.Eft I, - , . ^ V illisquoquereligiofiderum,iuxta Piinium. Nduftrias nunc admirewur , quas farpe, ^ ^ ^oues laltationes didicifle conftac. quialibenter,intrudimus. Lupus contra p^^^^ ^^^.^ dediraus. masina armenta dimicaturus, ventrem terra explere dicitur,vt ponderofus non facile ex- cutiatur : vifus eftetiam frondes , quas ore geftauit, capris porrexifTe , hocque raodo enecaffe. Idem rainorcs pecudes auricula comprehensafecum currendo abducit,&:rc- nitentium clunescaudaferit.Fertur de mu- ribus Alpinis, quod ahjspabulandi gratiaex cauerna egreffis , vnus ante aditum cuftos in fpeculis excubet , qui horainu ferarum CAPVT LVI. De firatagematibHs. AStutias brurorum hbentifnme mirati, iterumintroducimus , mutato titulo. Sicplacet ratio, vt inaneeius fimulachrum nos dcledetjtoties detineat.Imitamur quidc que aduentum ceteris clamore denuntiet. natur^guftum,qu^imagioemmentishben Vnus ex rauribus Alpinis pedibus fupinis tiffime&vbiq; pingit,&:placensfibi,in eius foenum areliquiscongeftum ceu plauftmm occupatur pulcherrimacffigic.De alceferut accipit, &: fic onuftus, caudaque mordicus quod avenatoribus agitaia ad aquasconfu- apprehenlus,infpecum trahitur.Eode modo caftores ligna aduehere , & tpxos cflofTam terram ex domicilijs cueherc,apud reccntio- reslegitur. Caftorcsex lignis quoquc cafas artificioscextruunt. Crocodilus cum famc ftimulatur , hauftas vndas in femitas euo- mit,vt homines aquatum egredientes,in lu- brica via labantui , & facilius abs fecorri- piantur. lam prouerbiales funt crocodili U- giatjCafque frigidas orchauftas, fcruidasde- nuo in cancs crud:ct.Caftorem in fuga geni- talia mordicuscueliere,alij negant,c;iij affir- mant. Leo cum a venatoribus qujeritur,(iia vcftigia cauda obducit. Canem inle<2:antem vulpescauda hac&:)llac per ipfius ridum duda eludit. Elephanti a venatoribus fofljs aut foueis dolo intercepiij ab alijs, congcftis filuis,&:inic(Shsfimsfoueaexpleta, iiberan- cr-jmd. Vulpesin terr.im abiecl:a,mortium- tur. Ijdem cum fugiunt, aui pi.gn.r.tcum que k firaulans , aduolanxcs aues hianti ri- venatonbus,infirmos auc f efros in rncdium agmcn HlSTORIiE NATVRiE LIB. Vlt. I2< agnien recipiunt. Mures tnutuas caudas mordicus tenentes in aquas lapfos fubtra- CAPVT LVIII. hunt. Sciurus fluuium traiiciens , afferevel cortice pro naui vtitur,& cauda pro velo. Vi- De condttionibm (g^ AffeSiihns. faellmuftela continuatis fakibus fluuium Limagum trannfle,&: nonefle demerfa.Lu- ^^ Andida vefle elephanti cfferantur : ea^ pi caudis raordicus mutuo comprelienfis, ^^demfuibusfens & domefticis eft ad^ fluuiostranant.Faciunt idera mures Cdfpij . uerfa. Vefte rubea boues etFerantur. Penncc ne impetu fluminum abnpiantur.Elephan- rubr^ afpedu terreiur ceriu. Vrfos & leoncs ti minimos praemittunt,ne maioru ingreflii mappa proritat. Ignem formidant elephan- atterente alueum , gurgitis altitudo crefcar, ti^lcones^lupi^alini. Leonem etiani rotarum Vtque contra infequentes hoftes \ tergo {^{^ orbes circumai3:i terrent. Mures aranei orbi- iiiuniant : matres vero ladentes pullos pro- tam fi tranliere, moriuntur, iuxta Piinium. mufcide aut dentibus ferunt. Ijdem cum Ichneumon a ventoadmodumiibi timet. fofsa tranflhre nequeut,qui ceteris robuftior Tympani fonitu vrfi &: lupi fugantur. Lupi clt, in foflam fe demittit, & per tergu tranf- etiam lapidu m colHlionem timcnt. Tigrem iierfus gradiqnres pontis loco fuffert, ceteri dicunt li tympanorum fono obftrepatur,ui- deinde feruati,promufcide & farmentis eum fanire,feque ipfam difcerpere. Gregaha func qui in fofsa fcruierat,exirahut. Vulpem fri- timida fere omnia, cerui,oues, onagri, equi, gore concreta flumina tranfeuntem , obfer- fues,apri,elephanti.Caftores gregatim ligna- uatum eft aure ad glaciem appofita , conie- tum exeunt:gulo gregatim exit ad priedam. ^afle craffitudine glaciei. Afini pontes non Reliqua quas ex pra^da viuunr,pleraque foli- tranfeunt , per ranutem eorum tranflucen- "^ga funt,vt vrfi Jeones. Armenta mille ta- tibusfluuijs. Ceruorum aftutia,fugientium randorum fimulin filuisconfpiciuntur. Ex ad confueta loca ciim cornua deiecerint, fic ouiparis congregabiies funt ranae, crocodih, commendat Simocara. Ilouit fefta atra- lacerti aquatici , rubetae aquaticas. Lacerti rnentifui dolutn, qaofe fifcatoribus facit in- compares incedunt, iuxta Plinium. Timida uifibilem: (icut anmalta^ qua curuls vnguihm ^unt cuniculus , lepus, axis, paephaguSj, cha- funt^fuas viVes.Scit lefus curfu fedum^ velo- n^^lcon,oues,capraz,onagri,dam je, caprcir, citate venitoiU infidias euitare:fcit etiam cer- rupicapr^^equuSjfuSidorcuSjplatyceros^mu- iuti6 detonftM cornua , quodij quivimfaciunty ftel*c,&: in fumma quaecumque malefica, vc inuadant naturam fe imbectUiorem i quocircA niures cum fuis fingula generibus. Aurita abfconditur y veluti miles aliquis exarmatus animahaomniafunt timida. Crocodilustu- aciem verittts , ac procul alibi a fugna abefe g^^ animal^audaciffi mum timido.Fortia &: iufienSi animofafuntanimalia, quorufanguiscraf- lus &fibrisrefertuseft,contraquorum fan- CAPVT LVII. guis dilutiorjad fine fibris,timida funt, Ma- De pnefaffio. ^^^ ^" omni gencre animantium fortiorcs ^ '^ * funi,prajterquam inpantheris&vrfis, iuxta QVaiT» fagacitatem dcmirabimur bru- Ariftotelem. Perpetuo manfuetafuntOT^i.a,,- torum , ii prarfigia damus .^ Erinacei Qe^^i^ovrce, vtouis,bos,equus,canis. Pcrpe- mutationem Aquilonis in Auftru, conden- tuo fera hyxna, & quxdam congenera, ca- tes fe in cubile, pra:fagiunt. Mures quoque toblepa,bifon albus Scoticus,caftor, mono- Alpinitempeftatesdefignant:pluuiaimpen- ceros,gulo,qu;Edam murium genera,lamia^ demefomnum petunt, ferenitate inftante aper,lauzanu,vncia,crocodilus,chama:leon, ludisindulgct. Cynocephali Lunazeclipfin Medias naturjc inter fera &: manfueta func pra-fentiunt. Idem animal Solis & Lunx cuniculi,lepores,muftel?,putorius,genetha, coniundionis tempus cognofcir,&tunc mi- bubalus vulgans,fciurus,fimi? Prafian?,eri- Teafficitur.Tempeftatum praefciafuntbos, nacei.PUnius etiam glires interfemifcranu- iepus, fciurus. Rana: aquatica: & terreftres merat. Ex feris & femiferis cicurantur miis pluuiam denuntiant. Teftudines, cancri,&: Alpinus, mus Noncus, alpheth, ceruus,cie- crocodili futuram Nili inundationem pr^- phanti,ita vt manfuetiflimi fiant, boues fen, fentiunt : fibri etiam fluminum , in quibus pra:ter bifontem, equi feri,viuerra:, zibctus, pofuerecubilia. Muftela: & muresdomum iutra,tarandus,martes,putonus,camelopar- ruituram pr?fentientes,paul6 antc migrant. dalis,mofchi,capreolus,onagri,meles,fimisr, Canes, boues, fues & caprx impendentem fciuri,lepores,ichneum6,ibices,capreoli prq- peftem,terrxmotum,&frugumfcrtiliiatem terea& caprxqua^dam filuefbes. Raro & prxfentiunt, Oryxcaniculxftella:exortum difhciHime cicurantur monocerotes : non pra£fcireabiEgyptijscreditur:idemdeLy- nifiadhucpulli,vrfi,pantherx,leones,tygri- bicis capris perhibetur. des,lupi,lynces, quaz tamen feritatem num- L 5 quam 126 lOANNIS EVSEBII N lEKEIM BE RG II quam prorfasexuunt. Rabie efferantur ca- bulant : roita fagacitate veftigia hominum nes,camcli,lupi,& quibus dentes Terraii. In- cxplorant:a patno folo abftraai , vbetjimis uida ftint illa qua: perduc quod prodeffe po- lacrymis dolorem fuum teftamur. Alini ad terat. Galeota ctim exuic (eniumjconuerfus natospcr ignem tendunr. De temperantia id deglutit,eft enim,vt Ariftoteles recenfetj coruorum, qui a:ftate non bibant, cleganter medicamencum comra cpilepfiamcrirailitcr Thcophylaftus Scholafticus philofophatur. phoca poftquam peperit gemturam,nam id Patmntur morhum aitquem /flate corui^folu^ eiufdem morbieftremedium. Feruntur & tionemntmirumalui.o Folycrates-.vndep.vt equ^ vorare hippomanes,quod pullis rcccns ^uuij, &fontes, &faludes nihil projint £fta- natis in fronte nafcitur , &: ad varios v{us te coruU.ne humore ftuxm alui augeatur.Sciut quasritur j & ceruaz dextrum coinu defode- re, vtile ad multa. igitur artemdteta corui, cumneque Hippocra- temdidicerinty neefueMachaonis aut Chironis fharmacis inHrufit fuerint. Vident ejuidem T T Y Arethufam AHate corui , vident £tiam iftri fluenta, c^ftne Nilum quoque Aegyptu inun- dantemy fed ftmul ijs nori licet bibere. Veruni^ Aufi Tantali efent , caHigati acerbipmam Inis caufa capicalis eft.Hxc primo & vl- hanc foendm luunt. cimoloco pertradanda. Cureditaani- C A PVT LXl CAP VT De fine. De njfu animAitunt in altmento. QVoad v{um,fatis fit comemorare cora- moda quar nobis adferunt aiendo no- ftram vitam, protcgendo corpus,adiuuando malia? Ad noticiam Dei,ad eruditioncm no ftraro,ad vfum.Sacis de inueftigatione diui- nicatis ex animaliu natura in Libro primo egimus ,nec opuseftid repetere : foliim rc- mcmorare, continuis hymnis extollendum Peum,cuius maieftatis,fapienciac & bonita- tis vmbra;&: hcurae in nacura clariflTima: 6c perfpicu^inomnemadmirationemrapcant. operas,medicando"a;gritudin'es. Caro vefca, bubula, leporina,fuilla,ceiuina, itcmmuris C A P V T L X. Alpini,muris Norici,fciuri, caprqa^, rupica- prar^gliris, ouium & caprarum , cchini iuilli, Ve erudttwne ex hrutis. cuniculi,lutra:,caftoris,tarandi,taxi,tcftudi- num,ran^aquaticx.Extantaelephaci raole DE eruditione &: cxcroplo brutorum nihilefGulentueflenifipromufcidem,&:la- adomnemnos infticuentium frugcm, bra, &corpuum mcdulla,Aelijnuslcribic. cgimus non femel: pauca adijcere liccat. Pa- Vartomannus rencs addit. Indi comcdunc rentes fuos xtate grandes nutriunr elephati, clunes tigrium. Ariophagi populi Aethiopi^ glires, leones , rupicapr^, &:aria:capr^ hlue- pantherarum & lconum carnibus vefcun- il:res,taxi,ciconi^.Semiuulpa vtero cxteriore tur: Afrilacertis vircntibus,&C iimiis,Borufll magnx crumen^ iimilcm habct loculu, quo cquis filueftribus. Hippophagi Scychiae po- recensnatos filioscircumfert, donecfibivi- pulifucrc. Ferturinlcahaluposablnfubri^ (^um per fe quaeiere didiccrinc. Iufticia,libc- bus aliquando cdi. Vulpes eciam, feles/par- ralicas, &: clemefitia cribuuncur leoni &: cle-. dalcs &: pancheres quibulda pro cibo (unr. phancijvlcima eciam cani. /Aaf5eos7ra func PuUos alinarum epulari,Mecxnasinfticuic. equus&elephancus, qui lacrymisdolorem Aiinorum eciam veiulorum,vt &cquQrum in dominorumfuorum funere func ceftati. & camelorum quoque carnibus nonnulii, Eiephancos mulieri? forma captos, conftat. vefcuncur.A^^p^e^OTi tluj -^v-^iv j^to ffUMs>- o- Canum in dominos fidei mulca funt cxem- fcJJii(;-n n^ >(^fMi^coJ\t^, Galcnus ait . Oull-. pla.Lacerti quoque virides homini funt bc- lum lac caprmumque,item bubulum,com- neuoli. Vnicornum aiunt ipfas pucllas adco modum eft ad conficiendum reponendum- venerari, vcipiisvifis manlucfcat, alioquin quccafcum.Cafeusnonfitexvcrimqueden- ferus&: indomicus. Thocshomincm dili' tatis,quoniamlac corumnoncoit,iuxtaPli- gunr, neque oftendunt , iuxta Ariftoteiem. nium.Equoru la£le & cafeo Scythise popu- ElcphantiSi vrficadauera fui gcnerisfcpc- losahfohcos, Scraboceftatur. VVeftphalos hunc, vtTzetzes commendauit. Elcphanti fcrtur hodie hippacein cibo vti. Nomades iuifa fliciunt: eoldem nutricis omnia munia ctiamcynoccphalorum lade viuere,fcribunt circapuerumobi)fle,compertumeft;litteras Plinius & Solinus. In inlula Madaigafcat ver6 Grqcas &: Latinas didicifl(:,& in tabula non alia caro comedebatur quam camelina, fcnpfifle , audoies funt Plinius &: itlianus. Indis Occidentalibus ferpences,vipcr2,bu- Ab ijfdem hominu adulcena punica efle c6- fones,caenum vfque,vefca fV.erunc. ftat. Saltaciones diicunt, &: funibus inam- CA^ HISTORIi5t NATVRi£ LIB. V II. 127 . aliacpartesnobiliorcsiiiiubuntjfifbrdidiora, L.A1 VI LAll. licurpiora medicantuif^Immeninm ellec re- De Veftitn. cenfere omnia , audiamus Mcdicos aliquos, _„^ quomodovihfliraorumcommedenc vfum. pEUificio mferuiunc & in veftimemo- ^^^ib.c Diofcondes : Ftmtis caprarum filue^ X rumvfumveniuncpelleslucrx,caftoris, ^rtumcumvwo i^tbttu^ tclertcos fanat , cum lupi,lyncis,marcis,omniumin{ummamu- foUo fpicamrdibtbttusmenfiruistwperat. Re- flelarum, vulpis, hya^na^, gulonis, leopardi, /^ fingmnts fluxt^ cum aceto tmpofitui ericeci, muns Pontici,muns Nonci, caci fil- abfttnet.Combuflus & trttm cum acetod-oxu uellris,ouium,cuniculorum,rciuri,r3lp^,ru- „^eiie,aloPecetas fanat . Axungis^mtxtus po- picapraj. Nobiliores pelles fere pnmo loco ^^^^,,^ medetur. Auicenna aic: Vrtna cameli pofui. Veftes camelocx, ex pilis cameloru ra ^^^r,^^ hydroptfi,&'vehemeterfatort nartum, feu caprarum . Nec filenno oppnmendus ^. apertt oPtUtiones colatori^ , cum vtrtute Vfus paflerum mfulas Corui, quam dicimus ^chementt ahluttone ex ek facla conftrt. Pli- del cueruo.imcde lasflores, apta&idonea ^ius kxhxv.Sterct^ cameltmundtficat , drde- ommaibipannisconficiendis,oleumdura- ftruitverruc^: abfctndtt fluxumfan^utnisex taxatdefiderabatur.Emendauithocnatura: ^^,,^^^ ^ ^^^^, btbtturcummedtctnts.ept^ tam hberaliter enim pinguefacit pafferculos /,.j^^ ,,„ferf, uem refolutt bothor & vlcera, €iusinfuI?,vtindeexcorumfnxoru pingue- fcrophulas quoqJorttter.Uzly moun.-Coaau- dine fuppcditec oleum pannis &: ellychmjs. /^^^//^ y^y^i^ contrapottt ctcuta prodeftetqui comedit fungos . Vrina bubalift cotrita mifcea- C»APVT LX11|. tur myrrha aut oleo,(^ in aure poaatur, dolo- Y\ C f rem eif^ ex fttgidomitigat. Diofcondes: Fi- J ' mt44 bubalipattenti impofttus^umores vulne^ POrtandis oneribus dofluaria funt & cli- rumto/litycjr ftiatica pafioni conuenit. In ca- cellaria, afinij cameli, muli. In Scychia tapUfmattbus pofttus , duritias ac fcrophas ccruiscicuracis vt equis inlident. Plauftraria purgat.^O' puftulasfoluit.ht(c\i\^^ius docet: funt equi,boues,bubah vulgares : tarandus Stercus catti veL catt£^ cumftnapi (^ aceto aU^ ctiam adconficienda itinera domatur. Ara- pectam curat. Diolcondes : Lacprtmt partus toria funt boues, equi, & minores elephanci eanis capiiiorum ortui amputat.,(^ tn vtero in^ apud Indos, quos nothos appellant. Arant fantes excludit.Lotium caninum^addtto mtro, etiaraaiini,vbileuiscftcerra.Tarandusquo- & medicamen fa6ium , lepras ^ prurtgines que domatur ad opera ruftica ab agricolis. toiitt. Ftmus caninus in canicuUribui dtebus Venatica canes. Exferis ad venacionem in- coUeclus^ & ftccus btbitus , ventrem abftinet ftituuntur bonaii,pardi,alphec aniraal.Leo- cum vino. ijklbus vero ftmus eiufdem arcuato nes quoque venatoribus prodcfle ad capien- morbomedetur. Hxiy: Felbouis, tinnittbus (jr dos vrfos,onagros &: boues feros inTartaria, auris fonitui medetur, (i bombace fupponatur: Paulus Venetus auclor eft.Rex Tar taroru m fi cum oleo mixto inftiiietur auri,mtttgat dolo- habec leopardos cicures, qui mim m in mo- rem exftigido.In lotto quoque boum fttnfun- dum venacioni inferuiuncEciam lynces non dat fehomo, optimum eft ftomacho dolenti ex miniisad venandura induftrios eiTe, fcribic ftigido. Prodeft ctiam h;;emonhoidis.Fimus Paulus Venetus. Magna, propter venacum bou cacaplafniatus fuper apofteraaca groila, cuniculorura , viuerrx gratia eit. Cicuracur difloluic ea, li vero comburacur , 6i nanbus lutra aliquando , ita vc pifces circuitu fuo in infufHetur,fanguinis fluxu ab eis fedat. Prx- retia compellac, magno pitcacoris emolu- tereaficacaplalmecuTeomodicocumbucy- mento.Sunc cancs venacici,villacici,paftora- ro, vecri hydropici manifeftiflime medetur. les vel pecuarij. Militaria, equus, elephanci, Qjiid lam opus eflet addere , ii excremeni- cameli. Michridates Ponticus dormiens ex- tum bal^narum ambra fuiflec? Alia fubfidia cubias tauro,equo,&: ceruo committebac. medicinalia ex brucis non eft opus enarrarc; fat fic commemorare caftoreu,iapidem be- CAPVT ryiV zoar, vngulaalces,cornumonocerocis. Bea- ] tilTima virgo HUdegardis locupleciiTimc De medica.mentis. collegic in fua Phy lica vulicaces animaliu m. Llberaliflime Deus humanis xgritudini- CAPVT LXV. bus prouidet : prxparata in animalibus De penertbtts plantartim. locupletiflimaeftpharmacorucabcrna^Sup- petiit ians,ignoramus mulca: nec quidquam T Nfinita plantarum fflua eft , quarum ta- fruftra fecit. Nihil in illis non vtile eft , vc X men non minora humanis vfibus com- pxne eoru ftcicora pretiofa finc. Quantum moda,&: victui,&indumentis,&: raedicin^, L 4 qu« 128 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII qux nec narr.indi eft animus , nec facultas. queum. Plurimasalias plantarum clalTes 6t Sansentpinguipercurrere Muierua earum ditrerencias idem Philofophus tradit , qui- genera & pan:es,arque ipfarum cum anima- bus noneftoperaEpretilim diu immorari» hura membris aErauhtione.Vniuerfahirima vegetabihs naturx partitioeft in arborem, CAPVT LXVL fruc,cem,fuffruticera,herba. Non ita leg.ti- ^^ y^^ pUnUrmn. ma &: ftabihs horum omnium dchnicio ett, ' ^ vc iK)n eadem planta ab vna clafti inaham "V TVlhbi fortafte nacura hcentiorjnulhbi commigrec. Nam frucex quandoq; faceffic I.\l lafciuior, quam in pLintarum fabrica*- inarborem,& arbor mfruiicem.Audiamus Lufiirepotiiisquamordmafle videtur. Vix Theophraftidefinitiones. Arbor eft,quod ab eft dosquam omnibuscommunem dederitj radice, caudice fimphci,ramosUj nodofum, ficuc animahbusos,6c vencrem, 6c alia,pro- furculofu, auc facile diflblubile aflurgac,ceu porcione eadem. Nam neque radicCjinquit ©lea,ficus,vlcis. Frutex,quodab radice cau- AntoniusReccus,nequecaulem,neque ger- dice multiphci ramofumquele attollic , vt men, neque foliu,neque florem, nequefru- rubus, pahurus. Herba , quod ab radice fo- clum planta: omnes habere vidctur.Corccx hatum fine caudice prouenit, lemenqj cau* rurfus, aut medulla,aut ncruus,auc vena,mi- le ferc, vc frumenca &: olera. Std definicio- nime omnibus meft , vc in fungorum &: cu- nes iam accipi probarique debenc , vt notis berura genere patec,quibus rebus, hifquefi- aclineamencis quibufdam quafi in vniuer^ milibus, nacura vcique plancarum conilftir. fum anobis fubfignantur. Ecenim difcre- Sunt equidemarbonbus&fruticibusparces parenonnullafuapte natura fortafle appa- plurima',fuffTuticibuspaUciores,quibufdam reant: quxdam etiamob culturam diueria herbis paucifTima:; quarum qujedam primae effici, atque a lua natura deficere, vt malua maximeque coramunes plurimorum funr, inaltum leatcoUens, atque inarborem traf- calore &: liumore p.artibus primis ac fira- iens. Quippe ita fic: neque cempore longo, pliciflimiscundilque plancis communibui fed menlibus fenis auc fepcenis , ica vc longi- omiflis,camquam earura dcfcripcioni cogni- tudine craflicudineque mftar hafta: poflic tioniqueacnoftroinfticucominusopporcti- grandefcerc} quapropcer comode ad vfum nis,vc radix,caulis3ramus,furculus,exTheo- bacuh venic: cempore vero logiore exacto, phrafto. Quxda perpecuo fuis adliint ftipi- pro ratione magis quoque incrementa ca- tibus,ahae non femper adhacrentjfed pereunt peflit.Siraili modo & beta : nam ea quoque ac decidunt,quas idcirco nonnulli partes efle ampliorera raagruttidinem capit. Sedlongc ncgant,alij annuasappellant. Perpecuaepar- magis amerina, paliurus, hedera,vc procul- te$ funt radices,caudiccs,rami,cortices,ligni dubioarbores hae efficiantur, quamquam maceries,raatrrx,medulla,&:ali2:annua£ ve- frucicesfinc. Ac myrcus, nifi fkpius purge- r6,&non perpetu6prxfences.-flores,cah'ces, tur,in fruncem cranfic. Quin & nuxauella- iuh,frudus,femina,capicula, fiiiqu2c, valuu- na ,qu2Equidera &: frudum meliorem co- la:inuolucra,vrabelle, pappij&mulcis folia piofioremque ferec, fi quis plures virgas reli- etiam,(ed non omnibus camen.Radixigitur querit, vt qu^ fcilicet fua natura pottiis fru- cft id quo cerrac phntainfericur,atque coh^- ticofa ficNeque malusver6,neque punica, ret,& ahmentumallicit.Cundtisplantishacc neque pyrus, neque denique vlla quae ab ineft, paucasfiexcipias,qu2E fineradicibus imis platigera fit,caudice vnoefle appareat, viuunc &: augetur,vt vifcum,ftehs,hyphear, (ed cultura,ceteris abfciflis,vtiqu€ tales red- arborumq; tungi. Caulis id quod ab radice duntur. NonnuUas eciam caudice diffiifas fimplexfupra terramafltJrgic , &: in quod multiplici , causa exihcacis rclinquimus , vc alimencum defercur, fcapufque Lacinis no- punicam,vcraalura. 01easquoque& ficos minariconfueuic:acinarboribusquidera &C raultifidasdimittere aflblenc. Quin eciam fruticibuscaudex,inlierbis ver6cauhsdici- magnitudine paruitateq^ omninodiuidenda tur. Sobolesilla coliculorum , inucilifqued nonnuUa quiipiam forcafle cenfueric, quae- radicibus frudificatio,ftolones appellancur,- dam eciam robore imbecillicaceque,& diu> qui iuxra arboru ac frucicum caudices eru- lurnicace ac tcmpons breuicaic-.quippe ciim punc,quique euulfi acque plancaci viuunc &: virguhorum olerumque nonnulla caudicc adolefcunc. Truncus inferior caudicis pars, vno confiftanc , & arboris quafi nacuram radicique vicmioreft , ahafque cruncacisfu- adipi(cifpedentur,vt radix,vcruta; quam- percftramis. Rami(unt,qui incaudiceauc obrem eiu(modi olera nonulli oler-atbores caule fifli multiplices (parguntur, &:veluri vocant. £c quidem omnia olerum genera brachiaquiedam(eexpandunt,quosTheo- ccrtc,aut plurima,cum permanferinc,quafi phraftus nodos appcUac, hcccmimis re6le5 laraos quoidam capefluncjcocaque in arbo- ex nodis namc ue emergunc , vc cx arciculis lisfiguiam m.utantur, diutamenduratene- brachia crurave in hominc. Qjiamquanon vbique H ISTORIi£ NATVRi£ tlB. VII. 129 Vbique vbi nodiinftirperunc, ibi nafcun- proprie dixeris ( CachryasGrarcivocant) turramiifunc enim nodi quidam verrucaj iiincque (liblongapennicularum roodoTiu- inihr,qui noagerminanCjCXci obidappel- camenca, quaslquamatmi compacla pro- laci. Surculus, quod ex ramis fimplex ac in- deunc c ramis, vc videre eft in iarice , pice^l, diuiduum oritur,qualc pociflimiim germen placano, iyglande , cilia, abiece, d>c alijs per- annocinum apparec. Ac quia pr^didlse parces muliis. Vcriim quod m auellana nuce,co- corcice,ligno,& medulla, qua; 6«: macrix di- ryl6ve,compad:ili callo racemacim coh^rcc, cicur,conftanc,merit6dehisdicendum. Ert &veluci prailongusvermisfingulari pedicu- ergocorcexparsvltimaacexcimajafubiedo lopenfile nicicur,IuiU cam Gi^ciquam La- corpore feparabiliSiVelucicrufta qua:dam ad tini vocanc.Floreseciam fuas parces habenc, tegendum data,qux fivelucgmbiensmem- nempe calycem,ftamina, apices, & vngues. brana cingaCjiunica a tuendocorpore dida Calyx eft,quo flosprimucontmecurjdcindc eft} pars camen corcicisincerior,qu2e hgno fcEtusclauditur.Stamuia,qu3E veluti filame- preftius adhaeret, proprie libereric , is qui ca ecalyceerumpuncab mcimo floris finu. quosicribimus librisnomendedic. Corium Apices fiinc crafTiurcula quacda dependen- tamenadodisnoncam faciesfumma,quam cia,in ftaminum fhmmoinh(^rencia.Vngues ftacumen quodda crafTius^cui &C aliud fub- in rofis,cecerifque foUacis floribus vetercs in- efTe poceft, nominacur. Sunc vero &c parces tellexerunc imas foliorum partes,quibus ca- qu^dam quas per fe nomine carenc,fimilitu- lyci coha^ret,decolores magna ex parte,ide6 dine autem ex animalium partibus appella- Mcdicinje damnatse.Frudus.quod carnc &: tionemfibimutuantur-.quareappellantner- fcmine compadlum eft , frequenter tamen uum id,quod c6tinuum,fiflUc,prielongum- pro eo quod inuolucro perinde quafi carne 4uefpectatur,fedinfociabilejacgerminis in- & feminio coadum elbaccipi fblet non rai6 fecundum,&:venasnonhabens. Venseipfic pro ipfo fcmine,vbi nudum &nullialceri in- cetera neruo fimiles, fed maiores craffioref- clufum nafcitur. Sunt etiam herbarum per- quefunt,&ramulos &humoremhabentes. multjepartes, quas abhumanarura fimilitu- lcem hgnum aUa fibi Vendicarunc. Lignum dine nomen craxerunc,vccoma, capuc,alx, interioJ' pars, corcice circumdaca, fiflilis, ac finus,genicula,latera,capillamefa,fibraz,ver- dura,ac veluti corpus arboru &c frudificumi tex,cacumen3& alias.Coma,quidquid hilari Cuius cxterior 5i cortici vicinior pars mol- venuftate crinium modo fummu ramorum lior eft ac albidior(alburnumaquibufdadi- veIcoliculorumexornac,vt frondes,cum fo- citur) quae &L facile pucrefcic, & teredinibus hatum eft cacumen : (kpe corymbi &: flores crebr6 obnoxia eft. Caroeftid quodomni- comaredicuntur. Id quod in globum cxtu- bus dimenfionibus diuidi poteft , quomodo berar,aut in orbcm glomeratur , caput dici terreaquazqueex terraconftant.Vndefit,vc confueuit; fi magnitudine cefTeritjCapituha, interneruum & venamipfa media interce- aquo multa hcrbarum capitulatavifuntur dar, ex Theophrafto ; ctfi corticcm fortaffe faftigia,vt papaueris,ny mphzesE.Cauus inter rediusmedium incerneruum &vena,quam caulem & ramulosanfradus,vndefinuatini carnem dici pofTe ccnfendum fic. Macrix, noua prolesegredicur.Alas dicuncur,fada ab quod in medio ligni refidet, & cerciu a cor- hu manis alis cranflatione, velut in vtrorum- tice continetur,velut medulla in oflibus:hoc que complexu atigulus,jn quem coierunc,fi- nonnullicor,ahj medullaappellaremalunc. nusnuncupacur. Sic aiarum caua finufque Medullaeciameft id ,quod in medio hgni idem fibivellcfacebicur,quired;c infpexerit, fungofum continecur,veluti fambucci me- Atqui partes , quas in quofdam nodos intu- dulla,f4licis,virg^ fanguine^,rubi. Scicdum mefcunt,tam articuli quam genicula nomi- etiam,qu6dherbarum caules, fi exigui funt, naturja quibus perfaepe vel geniculatim vel caulicuU aut coliculi dicantur , quandoque articulatim ramuli prodire dicuntur. Quod & fcapi, autculmi, vc fabarum fcapus, fru- inter artus vel genicula medium incerccdir, mencorum & paruarum arundinum culmi. incernodiu dici confiieuic. Geniculacx quo- Fohum eft proprie quod ex carnc, cortice, quc radices nominantur.quc nodis quibuf- & neruis conftac,plantafqueveftic atqueex- dam incerlhndze proxuberanc,rotud^,& le- ornac,quo ciim fpoIiancur,plancx nudc ap- uicer capiculaca:.Parces craflTioreSjnodis con- parenc.Flosgaudiumeftarboru herbarum- gIobaC2E , in quas incernodiorum exccema que:concipiuncenimplant^varijsdiebus,&: coeunc.vertebrasnominantur.Laceribuset- pro fua qua;que natura grauidas partusge- iam prarditje funt herbx , quibus lacerales runc,quod germinacio idco vocacur.Pariunt funduncur rami, auc vtrimq; in ordinem di- cum fiorentjflofque luptis conftat vtriculis, gefti prodeunt. Ad haec parciculx teretes &: tuncque futuri frudus fpes eft. Sunt ctiam oblong(^,in capilli modum excenuac«,capil- quxdam alia peculiaria parturicntis arboris lamcnta dici confucuerunt: qux fi concorta indicia , quje neque fructum neque florem crifpencur , cirri mutuantur appellationcm. DiflW. ■■ 130 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII Diflident cirri ab acetabulis : illi enim tota folioru ambitus , qui colicu los aut ramulos polyporum flagella funCjhxc in flagelliscir- herbarumcor0nar,vcrticillueli, abinft:ru- rifque romnd^e cauitaces ac cauernofitates menti muliebris fimilirudine didum, quod funt. Capillametisgerman^E funt fibrar,qua2 fufo vertendi gratia foUtum eft adhiberi» plantarum minutiores funt radicul^,in quas vcluci extremas crafliores efl:ufie fparguntur, CAPVT LXVII. lic radices multje fibris capillatse > nec non etiam capillamencis fibratas pingumur, qua: ^Arhormn diJfeSiio, veluti cnnibus quibufda cirrats comantur. VerteXjfaftigiu, cacumen, idelTeconftabit, A Ppendam quoq; proarbore^fabricaE: quodlongiirimo ab radice diftiterit interual- ,/jLdeclaratione eiuldem difledionem cx lo;Vt crux jCjuodproximumfit pedioculus MoniucienfiDoftore.Vniuerfoftirpium ge- dicitur, quodperfsepein huiufmodi alarum neriradicesDeusvelutfundamecaqu^dam finu videancur ocuh : is inoculationi nomen iecit, vt ijsquafi pedibus (fic enim loquitur tecic. Ceruixparsillaeft,quas acapitatis ra- Plinius)fubfifterent acfirfnarentur.Quibus dicibus prodiens,pr^longn,teres incoUi fpc- caudicem, vel,fi mauis,cruncu fuperpofuic, ciem figuretur,vcin cepis,6d porris,&id ge- ramifqj quafibrachijsrurfusillum diftudit: nus fi milibus. Vmbella eft , quaz in plantis & ex his caules ac furculos elicuit,veluti ma- fummatim mfidet , eftque floris {eminisve nus & digitos,eorumque alios frudu dona- pedamentum in plures digeftum longiores uit,ahostrondefola &ftJlijsveftiuit;quibuf- pediculos , qui fimul ex taftigio eodem orti, dam genitalia mebra dedit,conceptu & foe- in latius continuo radiantur,nngulique flo- tu fuo temporc grauida, plerifque vero alijs rem vel femen fuftinent in orbem circum- vmbracula dumcaxat & tegmina prxfcripfic adum,vtin fambucco,foeniculo,anifo,dau- ad tutandos protegendolque artuSj&cob id co,& nonnulhs ah)S.ln orbem quoq; radia- frudibuspriuauit. Arboireis iraq; furculis&: tas herbarum comas,cacuminaque in fafces cauliculis genitahs fedes affignatur. Quod coacla, Latini muIcariavocarunt,aflabrifi- fi nomiumquam a partu ceflentjHon ta- milicudine , cuius ventilatu mufcxconuiuij men vt orbi & ftenles a fertilium choro abiguntur.Cymefiincfcaporumdelicaciores funtexplodendi.His omnibuscorticem ceu teneriore(quecolicul!,quosaprhna pullula- cutem quamdaappofuit , cuihumorfubeft, tione prxftant. Pappus lanolus villus eft,qui qui fanguis intelligidebet,omnia alens,ve- deflorefcentibus ahquot hcrbis remanet, & getans,& fuftinens. vnde etiam arboriscaro poftea in auras euane{cit,vt in carduis,fene- coalefcit, cortici proxima ; cui ven^ infunr, cione,foncho, &: plcnfque alijs fit. Herbas per caules& furculos ad foha vfque perre- qu<^'dam arboreTve quada lanugine pubcnt, ptantcs.Subeft itaque humor quidam nutri- quas eft lanata quzda hirfuties,qua ftirpium tius, ceu fanguis quifpia& faliua,non folura. aliquot foha,colicuh termiteTve canefcunt. arborum cortici,verum etiam partibus reli- Aculei funtjquoccumque duriufcula in cuf- quis: fed no idem omnibus.Ladeusetenun- pidem turbinara punclionem infligunr, fpi- ficis ineft, adcoagulandos cafeos noainuti- culorum modo. Echinuseft, quidquidnu- lis;cerafisgummofus,vlmisfaliuofus, malis merosa congerie aculeorum flipatur , fiue lentus ac pinguisjvitibus,pyris, aquofus j & tegincn,fiuecaput,fiuecacumen:fic didus, ita deahjs.Sedviuaciores funt arbores,qui- quodgloboib fpinaru agmine herinaceum buslentiorfubefthumor.Infunt&fuccisar- mentiatur, vtincaftaneis, dipfaco, &;fpina borum quarumdam adipes,quiacolore al- albaapparet. Semina multis,varijs conce- bo alburnum vocantur , moUis ac pellima pt:aculisrecipiuntur,nempe filiquis,valuulis, pars arborear carnis; nam facile putrefcit, & fohicuhs,loculis,vafcuhs. FoUiculus eft the- teredinibus obnoxia effe folet: ex quo velut cacuuiftibet rei,qu^ granum vel fen>en con- marcori patens , in lignis ad sedificandum tinetinuolutum. Siliquategumentueft,quo repofitis excludi & ref ecari debet , ne pars velgranaleguminum, velherbarumfemina finceratrahaturin vitium & corruptelam. concluduntur : nam non legumina modo, Arboribus nonnuUis pulpacenuiconftatfta- fed & complures quoque herbx & frutices mine, abfque venis; & huiufmodi arbores iihquaiuur.l Valuuli , ciim ceterorum legu- fiftiles maximc traduDtur:quibusnonadeft, minum toUicuh ^ tum pra:feitim fabarum frangi quam fcindiaptiores funt , vt in olea appellaiiibnr,quiavallo quafi vuhuoligra- & vice experimur. QuiE redo neruorum naexcun.intur. Valcula,rehqua feminuin- ftamine feu filamcto coaluerunt,qu6dtran- uolucra : qua: fi.veluti pnrua: capfulx ea rc- gentem pracceteris viokntiam refpuant^vin- ciudanr,loculamenta dicuncurjfipecuniarij cuhsfalcm dicanfblent. Hmcnimirum ge- lacculi toll cularem formamrcfcrt , vulgie nifta:,coryli, vlmi , betulx, &popuh rami, f.bi nomcn adicifcic. Circinatus florum vel aliarumque arbcrum quarumdam , ad id prx- HISTORIiE NATVR^ LIB.VII. I31 prccipiuidos.Subtumcm&glandra nonnul- remiiTo. In his paucis priEcipua confiflit ar- larum arborum carni,penndc atque incor- borei corpons anatome, &:explicata in TuaS poribushLimanis,quodam callo cainis in le partes diilcdio acapite adcalcem,vel,ii ma- conuoluto. uis,acacuminefummoad imasradicesjtam Nunc de medulla paucis agendum,qu^ la- maiores quam minores. tet infingularum arboris partium medicul- lio,vtin (blidis animantium partibus. Sed CAPVT LXVITI interfe diicrepantarbores in hac meduUa: quibufdamenimcarnolalubeiljVt ficOjfam- An partibns heterooeneis conjient buco,&: alijs, quie ob id fungofi genens exi- mineraiia. ttimantur : alijs lignofi fentitur > vt lanci, abieti, pino, & fimihbus. r<^ mineralium quoque cenfu locuplc- His vtcumque elucidatis,nuncdemum ad •■— 'tifiimu Medicina penus nada efl: .• iciu- nutritionem calamum in hunc conuerto tari tamenon vacat. Satfir,appofite memi- modum.Siomnequodadolefcit augeturqj, inire,num partibusconllentdiuerfis, maxi- alitnentum capit,6<: illud caloris attrahcntis n^e lapides &C metalla. Qui vitam his elar- & concoquctis beneficio fibicomparat,ne- giuntur, poilunt vtique componere illa, at- cefl'umeft,arborescalorisprincipiualiquod quediuerfiscopingcre particnlis aut venu- habere,quo {"uis radicibus alimentum ex nu- hs , vt aliqua coquant ofticina, &: deriuenc tritioterr^finu,ceuabaltricisvbcribuscon- alimentum fi glutiant. Quidquid hoc fit fediijfugant &: hauriantj nam terra perindc (hanc coniiouerfiam alibi difleriiij dmerfi- atquevberevtutur: vndefuccusalendispar- tatempartiumhabentaliqui lapides & me- tibus difpenfatur, qui feminibus ad educan- talla, fi non mole, faltem virtute. Magnes dam nouam fobolem conipirat. Sic autem noneft:homogenea; virtutis: fixasflataique procedit educatio. Radices maiores&; craf- partes habet, quibus fcrrum trahat aut tru- iiores proximo &c illibato terra: fucco pri- dat. Ferruquoquefuam habetfaciem,fuum miim aluntur,tum demum minores,ceu ca- ^s, quibus confpedat &: ofculatur petram: pillares qu^dam venx ex maioribus obortcc; fuum quoque tergus &: calces , quibus fugit deinde refiduum ad truncum &c illius partes ^ recalcitrat. Longa opera hsec eflet , nolo excurrit ac trafmittitur, donec ad fummum tamen immorari. Mitto curiofos ad Trada- &c vltimum vfque furculum ac folium iugi tum noflirum de Magnete in quinto hbro tranfmeatione &: minift:ratione peruentum Curiofx Philofophix. Hic foliim adijcere iit. Naturali enim viac facultatenutrimen- opera^pretium erit,vim magneiicam huma- tum per trunci n:}edullam,ceu per canalem no corpori inefle. Nam prasterquam quod &:fyphunculum,c^cisquibufdam meatibus fintmagnetesquoshumanacaro rapiat te- ad fummum vlque & extremum germen, neatque,in ipfo huroano corporc virtutem flofculum, fru£l:um,ramulum &: toliolum conuerfiuamad Septemtrionemiam nota- vndequaq; diftribuitur.Quocum peruene- runtnonnulli;nec nauiculam,in qua homo rit,ibic6lifl:it& abfumiturjvndetam multa decumbat, conquiefcere, nifi caput huma- in ramorum capitibus germina. Qu6d fi, num !cynofuram relpiciat. Narro aliorumi veluti redundans, ad crura radicibus vicina fententiam, nondum hanc expertus Philo- refledatur (Sj. remigret ahmentum ipfum, fbphiam. Sunt etiaquialiquotlapides fexu multosibidem ftolonescdit,humore nutri- dillinguant. Numerauiquondam n©nnul<- tio iUuc eonuerfo, &: a partibus fuperioribus los. Propero ad aha. lOAN- 132 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORIi^ NATVRiE LIBER OCTAVVS. CAPVT PRIMVM ^^^^ finiilia fpeclacula in vetufto oi be, ab Itupendis aunbiis , appellarunt Enotocitos) De Varijs hotnmf^^f^ fignru. quibus adeo prolixx aures funt, vt vfque ad tcrram depcndeant,&: iex homines fub vna ^^^^^/^'^(^''l^ A T I s iam prolufum de condi pollent. Hos reperiri verfus Caiifor- .caulis;pergoaanarratio* niam.Nonprocul abiiacprouinciaaliaelie nes animalium. Exotica Honopueftam nominCjCuius incolas ad oras proeurabo muita.Noua magni lacus iiabitare , & iub aquis merfos |natura iampatuit, noua dormireaiunt. Aliasgetesin Xamocoiiuyca miracuia , nouus orbis; efle dicunt, quae membns purgatiom excre- ^ ^inde multanarrare ani- mentorudeftinatiscareant,alipiopiereafo. mui cit,etiai-n intactas nonnullas , ignotafqj lum cdore fructuum,florum,iierbaru, quas eruditiflimis locupletii Commentanorum oifadui & nanbus,non ftomacliocondiunt. fcnptOfibuspanderenaturas.Dupiiciterpre- Idem prodit Gragonus Garziadequibuf- tium opersE fadurum meputo,& iucundx dam Periietibus: quos &propterea ait fem- verita[is,6d fincer^ nouitatis.Suppecit muita, pet fecum defeire fiudus 6l iicrbas odorife- lineiniuriafidei,imdiinepencuio,admiran- ras, eoquefolum commeatu vti. Homines da j id eft noua & aiium m undum prarlen- omnino gibbolos & incuruos memorat Fra- tare curioiis. Accepi,qu2;ex propria (enten- cifcus Hernandus in manufcriptis.Argenib- tiadixerOjbona&exploratafidejnonnuila lafcnbit, Petrum Sarmientum , cum Ma- ab ocuiansteftibuSjnonnullaaprobatis Au- gellanicos finus exploraret , incidiflein iio- ctoribus, & manufcriptis varijs oranem fi- mines,quibus pro vocibus vlulatusfuit, in- dem merentibus.Seruantur' in Bibiiotlieca ftar mannorum luporum,6^ proindumento RegiaS.Lauietij inEfcurialiVolumina Do- argiila rubra, qua totos fe vngunt.Eumdeni doris Franciici Hernandi , qui iuflu Piiilip- occurniTeg gantibus, cepifie vnum, fugafle pi II. nouum peragrauitorbem,vtexplora- aliquos. tlt etiam Petrus Simon au£lor in ret eius conditionem. Huius Audtonsauto- Expeditione qua loannes Aluatez Maido- •grapiia pencs me funt. SuntS: aiij manu- natusabCuzcoinftituit,vtnouasexpioraret fcripti codices de rebus Indicis ad Reges Hi- terras , muentos gigantes quinque vlnarum fpam£E 6d Regium Senatum mififi : ex iioc mole , pa:ne canmo vultu ( ne cynpprolopi tiiefauro iicet proferre noua. Sa!pe vtar ver- abfint)roftro &: dentibus acuminatis & pro- bis Francifci Hernandi. Latino quidem,fed ductis , occiium vnum vtroque fexu mon- humiii fermone fcripfit ; cuius nitiilominus ftroium, tedum fuluo, raio,nec ptci;xo pi- nontemeraboftilum,vc falcemdifcolorora- lo. Idem fcribit,cumvillaqua;dam Patrum tio pubiicet aiiena quseaccepi. Vtar quoque Societatis Icfu (Kdificaretur quatuor a Mcxi- edins clariorum Audorum commentarijs, co ieucis,incus fenceis&iauratis. In Oceano Orientali inftatcurrunt&fahuntjCrudelesadmodum reperiuntur femina: craftillim^, qua; col- funt,&: amentes. Eorura mulieresiUisaiTi- lum longius habenc , &r prsecer nacuram milantur , fedminores habenc aures , pul- brachia feu lacercos coniundos cruribus; chra^que func feminJE, ac magiftrje in fe- retroaiininas habentnbias, ied pedes alte- IX atque auri artiiicio muliebri: bisinan- riusforrax, caudam item alininam: altio- no pariunt . Quibufdam in Arabia^ locis res ante funt quam retro ; quatuor vno ven- hzc monftra func. Tres habenc oculos, tre gerunc iilios , e quibus duos necanc, nafum &: os magna, aures binas ampliiTi- alios educanc : laccopiolhra producunc, c mas &: rocundas, iingula brachia,duas quo cafeospro luo viclu coniiciunc. Mares manus : mares eciara binas cara magnas feminisiunc iirailes,minoribuscantum ven- habenc mammas , vc eas coramode cege- cre acmammis. Nonnullis in Tartaromm re nequeant. Belluinas induunt pelles, iine Vallibus talia reperta ibnt monllra: colluni caligis &calceisincedunt,nequedigitos in habent longum ibpra thoracem , &: capuc pedibushabent. Vocantur fterlochi. NSn in modumgryphi, in pedore duos ocu- fruftra ore magno func prxdici , nam los , nafum &:os, duas alas in illis diuerib- comedones&:voiacesfunc.Carnibusvefcu- rum colorum , brachia &: cibias humanas : tur femico(^is, vinum auc aquam non bi- in locis habicanc aquis icatentibus , quo- bunt. Magni ihnc bellacores , &: perpecuo niam ex piicibus vidicanc . Grauiter vt cura vicinis ac conterrainis locis bella ge- anfcrcs volant. Pennx alarumiplbruravfui runt. Eorum Rexvecligal pendit Magno iunt raagnis dominis in iagittis aptandis, Camo. In yEchiopia:partibus,quas Occa- maxime apud Magnum Camura,&: Prcto- fumfpedant , iUnchoaiinesbencformari, lanum. Animabaiijnt ferocillima, &: ho- M mini- 134 lOANNIS EVSEBII NIERE.M.B,ER,Q,II minibus iniaiiciirniia:exore venenum proij* viris.Velocirer currunt,ita vt curfu filueftria ciuntjCum propelunt vtcapiantur. In noui capiant animalia j quibus vefcantur. Intcr orbis ea parte nouiter a Lufitano Regere- album &:nigrumcoloremrunt,nempeiurci pertajiiib Aquilonevbi ad fandam Crucem coloris , vel {ubnigri. Carent pilis,nili quod cllinditum nomen, hoc hominura genus a genubusinfraSatyrislimileslinr. Vngui- repcitum eft. Caputhabentcaninum, pilo* bus manuum fortesacrapacesrunt; capuc fiim,cumauriculislongis : media corporis crinibus abundat: deformi funt corpore pars & brachia funt humanis fmiilia , crura ac facie. Rident hbenter , pra^fertim m vi- cquina,vngues bubah -.induunt pelles : non rorum prai-fentia.In Afiae filuis funt tales ap- lo.cuuntur,fedfortiter latrant ; magni funt pellati O\ionopoli. Capit-e carent , fed ta- pia-dones , & ex raptu viuunt : Baratru vo- ciem habcnt in peclore; incedunt nudi , fo- cantur:continu6cumvicinis inluhs bellige- lis pudendis velo tedis . Capuc integunt rantur, &: homines vorant cum habere pof- maximo pileo, propter ingentem Solis calo- fHntjCiim non habent,ceteris velcuntur ani* rem.Colligunt hi piper,& iUud Mech^ mer- malibus. In regionibus Magni quondam catoribus ex variarum mercium permuta- Tambeilani reperire eft huius formaecen- tione diuendupt , quas deinde merces ipii tauios. A raedio fupra humanum corpus &: antipodibus diftribuunt. Sunt valde conti- faciem gerunt , nifi quod brachiorum loco nentes &: modeftihomines, nequevmquam duohabetbreiria brachia bufonisinftar: in veibum malum proferreaudiuntur. Since- capitefuntcamn3caures,cumtnbusinvultu riffimi funt , &: bona prarditi confcientia harbis -, in illis lunt brachia humana cum iuxtafuamlegem. In Libya: Alpibus ha:c manibus ac digitis: reliqua lunc equi. Celeri- monftrofa animalia reperiuntur.Ex toto fla- tercununt.Si quemample£tantur,tam arde uafeu giluafunt, facieshumanainpedore: ftringunt, vcrumpicogatur.SoUsvefcuntur crura lunt bouina, pedes humani,cauda clephantibus. Amici funt hominum &: mu- vulpina , mammiE caprinac , dorfum inftar herum,quia ilhs nullam infcruntmoleftiam. camelorum,collum longum, incuius funi'? InTaprobanainiuU talesrepertas lunt h^- raitatenon caput,fed tumorem in modum iwanx creatura: male formatx.Crura habec natte cum duabus porcinis auribus habenc, breuia,humeros eleuatos,collum fubtile,ca- Hircina funt barba : viuunt ex herbis &: ra- put maximum ,cum vnico infronte oculo. dicibus,&:admodum (ilueftres funt. Duni Rimantur gemmas,&:fmiiliapulchra. Tru- paruifunt , his commode vefcuncur homi- ces ac ferini func homines , nec femellas a nes, quibus Magnus Camus vcicur:ac cum maribusquis dignofcit , niii ciim grauidx grandaeui,duriirim^iuntconco6tionis,ide6 lunc.Nudi incedunt,&; ex rebus filueftribus muenculi funt vefcendi . lUic hi meliores vitam degunt.RosiHispotus eft.Auribus ca- func , quam apud nos hoedi. Omnia ha:c renc, &: acute audiunc. Quoddam fucorum Lycofthenes 5 plurima vana. IUud quod in genus, quos Icah /4^4»que purabant Numini iuo facrifi- vixerat. Adi)ciam qua: in Phlegone Trullia- ciuiii. Ipfa vidima fuperftes videbat (e ven- tri- HISTORI^ NATVR.£ LlEoVIiL 137 tribusrepeliri hoftilibiis. Alij e recentibus hoftium vulneribus iugcbanc cruorem,quo ctiam feminaevbera inungebanc,vt iam in- fantiura inftrueretur crudeUtas. Alijs tanta gula , vt homines adpalacum nutrirent ^ &: darentoperam generationi,qu6 pkires ven- tri fupereflenthoftix} mirum di6lu & horri- bile. Captasfeminas feruabant , vt ex illis procreatam fobolem, ciim iam pube(cerct> cpularentur. Eadcm fortuna matrum,cum fterilelcerentinullafanguinisreuerentiaeratj neque fine hoc vfu capci homines. Eofdem icem {eruabanc.vt e feminis fuis procrearent gulsefuas.Eofdemfenefcentes edebant. Ali- cubi ipfi filij patres iam feiiio infecundos helluabaniur. CAPVT Xl Leges politica ahqudrum Barbarorum, INfinitum eflet ingenia,mores,leges,facla hominum barbaroru narrare. Exijsquie ftatim occurrunt,nonnihil carpam,maxime Periianorumiquoru politiaculiior,in mul- tis maior noftris : ne diuerfa memoraturi ingenia brutorum ,humana omnino con- teranamus. Reges Periiani ad publica rem commodiflime gereildam quofdam Decu- rionum gradus ftatuerunt , ne quis ignarus iuftitias euet. Decuria infima decem cotine- batvicinos. Vnusprjceratreliquis nouem. Deinde quinque iftas decurix cum fuis De- curionibus,id eft quinquagintavicini, pare- bant alij Decurioni maiori. Rurfusdusede- curiac quinquaginta vicinorum fuberant alij Decurioni,cuius curae cemtu eranc patresfa- inilias.Qu^inq;eiufmodi decurijs,ideft quin* gentis vicinis,alius crat Decurio praepolitus. Tum du^ decurix quingecorum vicinotu. fub aliochiliarchoerant.Non amplius pro- rogabatur iurifdidio,ne incomode gereretur adminiftratio plurium.Decurionum mino- rum munus duplex: prouidere ne quid fub- ditisdeeflet, alterum, nequid maleagerent: fi id eueniret, admonere (iiperiores ludices. Qui tacebat, dupliciter reusj & quia iniquc atqueinfidehter publicum munus gelTerat, & quia delinquentis culpam in fe tranfmit- tebat : perinde plectebaturac fiipfe patraf- * fet.Superiores Decurionescum (imilem cu- ram haberent , & etiam iurifdidionem in minorem Decurionem,nulla huiys negli- gentia, nuUa fubditi culpa,aut ignorata, aut jmpunis manebat: ita omnes muifice in of- ficio concinebantur. Idem mos in militia feruatus.IjdemDecuriones iingulis annis re- nuntiabant Regi ,. quot iUo anno in regno riati,quot vita fundi : ita pro ratione naco- rum mortuorumqucdiftnbuebant iuftifli- me per prouincias &: ciuicates onera. Leges illorum , leges iandiflimas cuiufdam frater- nitacis diceres. lubebat alia,cuiufque oppidi vicinosmutuo iuuari , fine vlla mercede, in coIendisagris,(egetibus mctendis, «edifican- dis domibus. Alia lex interdicebat fumptus in veftibus,conuiuijs,& delicijs. Bis tamen aut ter in anno iubebat cpulari omnes (imul coram Curacis, id eft praefedis & (uperiori- bus; tuminludisfeftiueexerceri adnutti- mentum charitatis , &; recreationem opera- riorum. A>lia lex pro pauperibus iubebac claudos,c^cos3mutos,fenes,(^grotos,publico cenfu ali. Alia pro hofpitibus iubebat item excommunibus ajtarijs exteros & aduenas hofpitari , conftrudis ad ha;c oflBcia domi- bus , & per vias diuerforijs : item ad conui- uia publica, mutos,claudos,caEcos,fenes, &: alios miferosconuocari, vt fic Icuarenc con- ditionem fuam.AliaIex,domefticadid:a,in- terdicebat otium , vc adhuc quinquennes pueros occuparet,&: mutos,&: furdos,& cq- cos,&: fenes, pro cuiufque facultate & viri- bus. Maximum inter illos dedecus & infa- mia, puniriotij causa. Tum lege cautum, referatis foribus menfze accumbere , vt a miniftris publicis vifitari commodiiis pof- fent.Deftinatierant miniftri iuftitiae qui do- mos priuatas crebro vifitarcnt.Militibus ca- pitalis pcena erat, fiquid furriperent a villis, li quam noxam vel leuem intuliflent. Sub> adtis nouis prouincijs, ad ponenda odia, vi- dosducescumvidoribus fplendide &: late conuiuarilegitimumfuit.SoIemneeratinter CaziquesCumana^, minorem natu in here- ditate &: principatu paterno fuccedere. Inter Periianos ad fratrestranfmittebatur heredi- tas,nonad liberos.Extindis omnibus fratri- bus,reuocabatur hereditas ad Iiberos fratris maioris, rurfusad natos fecundi , &: fic de- inceps. CAPVT XIL ^ores nomuUdrum Gentiuml CVmanenfes Indi tutiifimo pado Me* dicis,quosdicebant PiacheSy vtebantur. VideretMedicus, cuius a^groti curationem admitteret:nam fi reftitueret fanitati,libera- li przemio donabatur ; ii tamen obiret lan- guens, nuUa merccde reddita occidebatur Medicus. Virgo ante nuptias adulterio dif- foluendas biennio claufa icruabatur. Dona recufans, proinimico erat.Coriani pollutos nefando (celere damnabant condiiione mu- liebri ad colum, ad coquina: nuUus illis vfus permiiTus vitc,niflfemineus.HoIpitibus Hi- ipanis aliqui Indi lauabant pedes. Alicubi nubiles pucllas cognati manu rumpebanc M 3 coram 138 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII coramfponfoad virginitatis argumentum: busefle, &tresinvno : aliosconfeflionem alicubii) ipfi cognati incefto aulpicio liba- peccatorum coluifle, ratos hac humilitate bant virginem. Apud Periianos Reges di- cxpiafle confcientiam. Vifibili ritu Sol ab i)S tiflimi largiebantur fubditis omnibus veflii- adorabatur,cui vidima agnus,cuius cor ho- tum,prouidebantq3neceflariavicXjitacum locauftum. Animse immortalitatem Ingae nihil haberent , nihil deerat eorum quse ad nouerunt. Corpus vocabant alpacamafca^ vit^neceflitatem opuseracNuUuspublicus, hoceftterramanimatam. Credebant refur- nec communis artifexjqujfque fibi parabat, redurum:idcirc6 detonfos capiUos, feclofi^ &: nouerat conficere. Qux ad dehcias aut vngues diligentifllme feruabant ,ne magno poippam , hacc occupabantartificesahquos. bbore aut mora opus tunc eflet recipiendis Nemoiniignibusdignitatis ahcuius,autno- parubus. In Saufa ( iamcorrupto nominc bihtatis mihcaribulque armis donabatur. Xauxa) canisohmadorationemimpetrauic OmnesinPeriiano & Mexicanoregnofidi gula: fummx enim iUis gentibus deUcia: Principibuslubditijfupremam Regum au- canina caro. In Huamachucu iafpislapis doritatera reueriti , SiinexcufabiU agno- Deus credebatur , cuius colorum varietas fcentes onere. Pauperes qui nuhum ahunde diuinitatem peifuadebat. tnbutum Regi Mexicano poterant pende- In Cuzco ciuitate maximus virginitatis re, ex pedicuUs fohiebant : plures propterea perpetuse fuic cultus. Templu ibi erat Sohs, pediculorumfaccuhdeferebancuradaulam vbi claufje afleruantur muhae virginesSoU ex tributis. Scutum Principum Cumanas eiufquerehgionidicatae. Lafciua adhuc vi- humanum erat: praecedebant quatuor Indi, ua humabatur: compUci, qui vfolaret puel- interquosdeftinabatlua fpicula & fagittas : lam, pcena ftatutaviuicomburium,&occi- ipfiautemopponebanturhoftiumiacuhs,ne fiototiusfamiU^,vxorum,hberorum,paren- Piincipem violarent. Si aUquis caderet, fub- tum, cognatorum , imo omniuconciuium, ftituebatur ftatim aUus. Apud Indos Coybx totiufque patrise defolatio;numquam tamen fidChamacmendacium capitale : qui falso temerata vlla. Eadem lex lata adulteranti dixifle aUquid conuincetccur , raorte dam- cum Regina , vel idtentanti. Virgines ill« nabatur. numquamdomo prodibant, necvirumvi- debat,nec a viro vel ipfo Rege vifae.Id Regi- CAPVT XIII. nacfbliliberum. Ignem facrum feruabanr, accenfum lolaribus radijs in goflipino per Religto Veruinorum. quamdareflexionemillucdiredis. Periien- fibus inufitatum iufiurandum. Coadus a li- AFeritate & rufticitatc coeperunt auer- ^ore quidam Nobilis barbarus fententiam tere Barbaros Periianos Marcus Ca- fuam facramento firraare, refpondit: Non- pac U vxor eius{fororetiamdicitur) Mama dumChriftianusfum,quomodo vis vtfir- Oello Huaco:nouam ij SimitioremreUgio- mem meum fenfumnomine Deitui?Lidot nem inftituerunt. Palantes hominesadfo- reculit, fufficereinuocarenomen Solis aut cietacem Sc rempublicam cocgerunt , fun- Lunx.Tunc Indus;Nos non vtimur diuino data ciuitate Cuzco. Agriculcuram & lani- nomine nifi vt adoremus, propterea non li- ficium docuerunt , imperij fines amplia- cetaliterorefumere. Quid ergo, lidor in- runc. Deincepsrehqui exeius ftirpeReges quit,faciemus? Sat fit, Curacaille dixir, fi Inga: interdixere humanas hoftias, adhuc promittamverum dicere,&:cogitarecoram pro falute Rcgis, quem paene vt Numen re- Rege Hifpano meloqui,cuius nunc ipfc vi- uerebantur. Nec etiam Ucebat cruorem in- carius es. Pervienfes & ipfe Inga Rex exqui- fanculitare: imolibentiflimeamplexaban- fitisornativeftibus,agrosSoUscolebat,fum- tur Reges aegritudines. nuntios cseliihas vo- ma magnificentia hymnos l^tiflime decan- cabant , quibusfedicebantad Deosacciri. tantes,iallentelaboreralaetitia. Piaches,& Culcores erant pr^ecipue Solis , cuius proge- alij,melodijs daemonem aduocant. niegloriabantur : nontamenillufummum * Deiim cenfuere , fed Pachatamac ( hoc fo- CAPVTXIV mzAmmammiwdi)hMnc credebant vniuerfi facVorera, maiori religione profequebantur, Ve fu^erjittione CongUnorum. ■ fcd corde &: opinionetenus. Nullum tem- plu m illi : diccbant inuifibilem & ignotum /^Ongiani idololatric^ fuperftitioni dedi- fibi,nomennonaufipronuntiare.Siquando V^ci eranc,tetraportentofaqjanimaliavt adidcompuUi, fummareuerentia,ofculato Numen adorantes ,atqueinterceteravnu, ix\ iiis aeie,&: feretremuli id faciebanc.Fer- quod horribile & rconftruofum eft,&: apud tur nonnullos pridcm adorafle idolu Tan- illos rcperiri folitum. Draconi alaco hoc aU- "^atanga,quem Deum diccbanc vnum in tri- quatenus fimile eft, bipcs, &: caudx longio- ris, HISTORIiE NATVR^ LIB.VIII. • I39 i*is, capiteoblongo : fauces multiplici den- perennauit,& feduloexcultafuit.Ad Aftro- tium vtrin^gue acutorum ordine repletas logiameos nonnihilclariflimoru luminum habetrmagnitudineeftouis: pilocaret, fed confpedusprouocauitjfcdvixpertraxit.Tres fquamatoeftcoriOjCoque viridi.Multi C6- tantiim errones nouere, Solem , hunc Ynti genlium Dynaft^E^dum idolorum cultuiad- dixerc; Lunam,quam QuiUa, & Venerem, huc dediti eflenc, huiufmodidomianinlal quaChaica,hoccft,crinitam autcrifpam,cb magnis fumptibus alebant, cruda namque crebriratem radiorum,appellauere. Ex con- viclitat carncjfed magnam quoque inde vti-* ftellationibus Pleiadas func admirati , &: in licatem colhgcbant:varia enim populusido- Via ladea commeti ouem ladantem ?.gnii. lo donariaonerebat , quidquid vero otfere- Annum iolari periodo definierunt.Solftitio- batur, inillorum commodumcedebat.Ser- rumgnari, adilladignofcendaodlo turres pentes adha^c &: colubros immenfe magni- verfus Orientem sediflcauere , totidcm ad tudinis viuosetiam adorabant, quin 8i hir- Occidentalem plagam.Obferuabantortum cos, tigrides, bubones , aliaque animaha fe- & occafum Solis, num pct defignatas turres ralia , &: vifu horrenda. quo enim eadem &: iadaret radios. Ad examinandum a^quinO' tetriora&terribiliora jComaiotem illiscul- (3:ium columnas facrasdcputarunt:quodie tumdeferendum putabant.Quin&vlterius luxSolis vndicuetingerctcoluranam,illam eorum proceflit vefania : cultumenmi&: j:equino6lialem dicebant ,Solemque conii- honorem foli & vni Deo debitum, arbo- dereibidem:procuius maieftate exornabanc ribuSjherbis , alijfqueplantisinfenfibilibus, iHam throno fuperpofito. Luna: maculas, im6 8«: lapidibus,Ugnis,alijfqucrebusinani- vuipemefle abipsa Lunacomplexafabula- matis deterebant, diuerfimode ea forman- bantur. Anjicum canibus idem aftrii dixe- tes& figurantes , quibusaliquodinefle Nu- re. Addiuinanduminutihaiudicabant fide- inencredebant. Ipf*e quoque mortuorum ra,fomnioruminterpretationeabufi. Inhoc animalium exuuiasac pelles(quod longe ve- contemptu iudicationisex aftris miniis defi- (anius) foeno & ftram.ine inferta^, a mifellis piunt noftris Planetarijs. Recens fupplicium Szcxcis mortalibus vt Numina colebantur. prouidentise , feria animaduerfione in hos Cjerimonias vero & rirus,quosindeorum fuperftitiofosludentis,narrabo.Quidam mi- cultu adhibebant, erant varij,omnes tamen ies fata fua a Planetario fa^pius praedici po- ad hoc fpedabanc, vt idolis,aut dx.moni in ftulauit : qui tametfi prius recufauit , vidus ijslatitanti , aliquod obedientias ac fubmif- importunitate, prasnuntiauit intratriduum fionis fignum adhiberetur. Genu vc pluri- rnoriturum. Excanduitmilesinopino&: fi- mum Numini fledebant , faciem folo illi- niftro vaticinio, atquecorreptus militari fu- debant,vultum puluere opplebanc , aliaque rore Iicentiaque,arripuic pugionem, &: con- humihationis fubmiffionifque edebant ar- fodit Mathematicum-, fed comprehenius, gumenta: deniquequidquiddomiautcha- ob patratum homicidium intra triduum rum aut rarum erat,idolo offerebant. Per- fufpendio necatus vitam claufit.Juftitiadiui- fuade-bant popello facrificuh , magnam ho- na fecit fidem falfae ahoqui praedidioni : rum Numinum effe potentiam , precibus nam fi aftrorum legibus & indicibus fata fupplicantium intendere,&: omne quod ha- certa militis potuifTec Aftrologus vaticinari, bebantbonum ab his largientibus defcen- prazuiumquoquefacinus coniecifTec ; & fi dere. Quod fi quis aeger inuocato aUquo caufam fufpendijnouifTetpropriamnecem, Numine fanditati efTec reftitutus , deorum fubticuifTet, aut fefelliflec rogantem.Redeo id ope confilioque fadum dicebant : fi ve- iam adPeriianorum Philofophiam.Terram ro morbus ingrauefcerec , Numen iracum innacare Oceano rati,Solem dicut quotidie iadabanc; ideoque facrificijs ac donarijs pla- mergi,& veluti ftrenuum vrinatorem exilire candum. Ifta ex larrico excerpfi. vltra. Geom.etri2,peregrino taraen ritu,do- (Siflimi fuere,iatis etiam in Geographia in- C A P V T XV. ftrudi.Arithmeticamquoqueeximiedodi; ac,quia ignari liccerarum , quibufdam funi- De fcientid ^ Afirologid Ingafum. cuhs difcoloribus per quofda nodos nume- rabanc, mulciplicabanc, parciebanc, prouc SCripcura: beneficio carencia feliciffimo- vnus poficus color anre auc poft. ru m inter Ingas ingenioru m inuenta per- ieruntcum Audoribus, quas nemo deinde CAPVT XVI. ampliauit. Apudnos fcientia: vigenc nouis jJ J • Doaorum adinuencis, veluc fi in colleaam Aarmranda. finguhadijcerent. Ad hoc fcriptura iuuic, TJ Omanam magnitudinem nofterorbis omnium arcium aerarium. Philofophia na- JlVmiratuseft; fortaflc illa fuperauit Ba:- turalis opurais apud illos nexa legibus bara.Catenamauream tccitHuaynaCapac M4 Pe- 140 'lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII Periianorum Rex, longam feptingentis pe- uebant natos, a\\x ad tergus comportabanty dibus, anulisconnexam , quorum craffities alix aliter. Sentemia Indorum j^it, in faxa brachialefiue carpum adasquabat. Ducenti conuerfam turbam illam ob maxima Hagi- iuuenes mouereillam non poterant^ Delu- tia,quorum vltimum ruifletjquddaduenaiTi brum Solis in aula Ingarum vndique auri lapidibus inicclisacccperint.Inreradmiran- tabulatione opertum micabatniulla fupel- dacenferiprodigiapoffunt. lUuddumtaxac lex ibi non pretiola, vfque ad ligones &: vi- memoro. Yahuar Huacac feptimu.s Inga- hllunaquacque valcula. Similis maieftasfa- rum > fertur guttas fleuiffe fanguinis , fiue cellis Lunae, Veneris,Fulguris,Iridis, Sccce^ puer tunc,{iuc recens natus. naculo Sacerdotum. Cadauera Regum in lellis aureidumma maicftate conlidebant CAPVT XVII. ante ingentem vukum Solis etiam aureum. Hortus ibi facer totus aureus & argentcus. De Sacerdotibud Ttbetmfum, Ex his metallis quadam naturas imitatione efidafueruntfrutices,atbores,fer^,reptiha. T Ambse dicumur Sacerdotes Tibcten- Ingarum quoque infanx xdes auro intus X_jfiuminCathayo latiflfimo Regno,qui opertae; fupellediliaomniaaureavelargen- partimincommunibuscollegi)Svitaagunt, tea, vlque ad inftrumenta coquinas. Eadem quemadmodum Religiofi nortri , parcim in maieftasinPrastorijs S^hofpitijs Regiscre- priuatis jedibuSjVelut Clerici faeculares , fed briortbus.Muri palatiniextenus millearbu- omnes paupertatem Golunt, eleemolynis ftismanufadis , &: ammalculis reptantibus aluntur, cselibes perfcuerant. Sicfercora- variegati , & pulcherrimi horti cum frudi- tioni vacam per integrum diem , ad minus bus,;uboribuSjauibus, animalibulqueexau- perduas horas matutinas , &:aliasduas vc- ro argentoque. Ex eadem materia fontes.In ipertinas : reliquum vitas modum modefti^ aliquibus domibus R^'gi)S coenacula capie- ornant,ncc rndeccns aliquid verbo tenus vi- bnnc cna millia hominum.Dux vias regias a dentur committerc. Incumbunt ctiam le- Cuzco vfque Qu.icum, vnaperplaniciem, 6lioni facras , quam exxquanc orationi,& alia per montana , manufjCc.x protende- peream remitti peccata putant. AJjquando bantur per quingentas leucas , vc Huayna feuereieiunant ,&omnesorisofficio fuper- Rex , iter inftitucurus , pcr ilias iret & rcdi- fedent , feruantes filentium , nutibus con- rec. Incredibilis laboris opera , adxquatis tenti. Quibufdam temporibus compreflis profundis vallibus , cditilVimis humiliatis dentibus fundunc preces fuas. Pater qui rupibuF, Viginciquinque pedes latasaliqui duoshberos habet ,cum Deodiuidit, &al- putaut , ad minusquindecmi . Adeo bar- terum conftituit Lambam, cultui illum di- barics excedit iEgyptia&: Romana mira- uino mancipans. Idqueobferuaturetiam in cula. Annibalis via,qua per Alpes in Itaham Regia prolc. Delubra habent limpidiflima, irrupic , harum comparationeignobilis eft. accurantes in re facra exquificam mundi- Incredibilia in Thiahunacu prouincia Col- tiam , tametfi in feiplis minus curent ,ciim laisdificiaprifcorum. Antcpagmcntaplura pcenitentium habitum fordes aliqua? non exintegrolapidedicuntante Ingarum im- dedcceanc. Templaclaufahabent, nili bi»; periumfadavna nocle , &: quafdam gigarv in anno. Simulacrafuntaurea^&alicubife- teas ftatuas. lam non vnica fuperbia lexti mineam effigiemcolunt,qu^inaltum ma- Marij , vno die intanain acdificij molem ex- mis attollit inftar orantis, quam dicunt eflc ftruentis. Ceteriim tanta celeritas barbaro- Dei matrcm. Scilicet officium eius Barba- rum non magna fidem meretur , vc magni- ri adhuc cognofcunt , idcirco hac illam in- tudoopens certiflima. Illudquoqueadmi- figniuntnota, quafi teflera genitricis Dei randum fupra Romanam amplitudinem, in fit mterceflio iugis pro peccatoribus. Deum eadem regioneefleatriumfatisfpatiofum,& trinum& vnum fatentur. Secundam per- quadraiuivijvndiquecindlum muris,adduo fonam Trinitacis Itbrtim magnum vocant. fbdia elatiSjtresdodranteslatis.Inquodam Lambarum ccccum Rex veneratur triplici atrij laterecocnaculum quadragintaquinqre inclinatione capitis , non feorlim. In plerif- pcdeslongum,&:viginti duoslatu.Tedum que etiam noftris annuunt myfterijs. IUud extrinfecus velut paleis opertum videbatur, non fine fuperftitione : prima dic cuiufquc miraqundam flmulationeartis. Omniahasc menfis folemnem pompam ordmantes ex- cx vnico &: integro lapide in rupe excifa. tra ciuitatem ^producunttreshorrendasef- Templi;m hoc putabacur ,facrumque vni- figies diaboh j hac caerimonia ciuicacem uerfi condicoii.Non procul mulcifaxeiviri, purganc eo menfe a laruis U diemonibus, &: femin.is, diucrfogcftu : quidam ftances, quos ricu illo pucant ablegare. Pecora ar- alij fedentes-.alij limulabac bibere,alij cranf- mencaque nigra benedidionibus armant,nc mearetortentem lalijEftacuxcompIexufo- ad3emoneinuadancur,quempucantiUoco- lor? HISTORI^ NATVRiE LIB.VIII. 141 Ipre Isecari. Funusvirorum proborum cele- culam ligni fancliffimeCruciSjdicendoecce brantes, proiiciunt illos auibus quibufdam lignum Crucis , quo repente toca tempeftas cdendos,miquorum cadauera canibus CAPVT XVIII. Vudor ^ chtritoi adumbrata. in Cmitnorum fu^erjlitwmbus. M.C dsemonis induftria, tallere lucem racionis , fub vmbra virtutis vna vel altera millc caligines mi(ccndo,& offufcan-' do; vc in ruperftitionibus Cuianorum in Valle adamantis ( fic nominant ) illud pu- H cuanuit , cum ftupore omnium , & tructu illarum animarum. C A P V T XX. De "ventriloqudfemina^o^ fulmine adorato. CRebro in prifcis Audoribus,intcrdum in lacra p.^gina metio veninloquaruin occunit 5 quid autem iit, non liquido con^ ftat. Neicio an nouam lucem hic addemus. dorisveftiglumferuatum. In (epta virorum InPeriianoregno cckbris veneiicatuit,qu9 iaicantium nulla femina intro permitticur cum qucriie viderec , inter rupes ablcondic ire,autintuerii&:iifortefortunaper oftium fe , rata tutiorem ibi le futuram : ied cum traniire contingac , alio oporteat vultum mox indeetiam timerec decrahi, minata eft auertere, quod inuiolabihter &: capitaliter peribquentibus,dicens,Ie fulminisfiliamefte obfeiuatur. Eft aha amatori) officij & cha- (tuhTien enim adoratura quibuidam Ii.dis, ritatis vmbra.^lemnia fua mutuis muner>_ NuJneh crcditum ) patremque fuum vindi- bus celebrant,inuicem collatis donis, & ve- «^tam fumpcuru. Illico ingruic nimbus den- ftibus commucacis, quem amicitix rieum fuscum tonicru, tu]gure& iulmine,magna Dauid & lonaihas coluerunt.alioqui valcic omnium confternatione. Anfus nihilomi- fuperilitioli funt. Ritusinuocandi d^emo- niisiuit quidam pius Indus.adhuc prcgvedi nes, ialtacionesiunc, &:puli"ationes tympa- &accedereadillam,apprehendenfque vetu- ni. Senes puerorucarnesvDgu'.busiindunt, lam , detraxit ad Patres quoidam noftra; &: pungunc capica lapidibus idoneis ad id Sociecatistquiciim qu^rerent,num venefica officij: mox colledo fanguine , perfundunc geftaret (ecum inaliquacrumena , feualibi, aerem , &: denique concludunt pueros per iigna malciica, quibus vfa effet ; nuntiatum duosvel ties menfes, ibicontinuoieiunant. fuir, illam gel1:afle, &: itainuenttim eft:nam pcndebat lili e ventre eius marfupiu ex ipfa carne&: cucefadum , vnde ipfam alloque- bacurdarmon, & oracula dabat. Alebac eciam h;^c anus fua ipfa manu ferpencem quemdam , in quo etiam loquebacur d^c- mon:qui cum prolpiciebacnutriceje latebra fuaprodibatvelut catcllus , mille beneuo- lentia:g€ihisformans,adulans,&:blandiens, _ ^ circumphcans ie illi, veluteamamplexanso Induxit Andaguailasadorare Pilatu,ipi'um- Et fere femper ferebat venefica colubrum que verum deumappellare, quia potuitoc- iftum circumuolutum. cidere Chriftum Deum Chriftianorum. Erant quoque apud eofdem duo lapides per CAPVTXXT quos loquebacur da^mon , & apparcnti hac ratione in ilii fidem trahebat, lactans culto- c^^ aUntur 'viperps , ^ pEips contenti res &: adorato^es fuos plus^ai^os &: pudjcos ruejiil?us nudi mcedant : O* nlia dc Id dicunt tieri vt forces euadant. CAPVT XIX. A qmhtis Pilatus adoretur.CaJIitai damo- nibus laciata. ZJis lignt Janci^ Crucis. Vas non admittat humana malitia mendaciifimas dicmonis fuggeftioncsf Q Guaycuris. C~^Vaycuri,gens baibara, documentum JPhilofophic in nonnuUis dabunt,in alijs nec veftigium humanitatis. Indiem viuunr. fucuros qua Chriftianos. Eft ibi oratonum pernicioiiiTimum , quo ciim contendercnt, vt peftem illam vitaient,quidam Patres no- ftnOrdinis acculabantur tcmcritacis ab In- dis, quibus fides &: vox communis crac, cse- licus dire puniendos immiihs fulminibus, nulla bona polhderevolunt , nec radicem, qui illuc accederec curioiicatis aut alia causa nec Icmcntem,im6 nec folum; incerta iem- quam venerationis. Pacies non propcciea per fedeobuiacuaEqueedunt, necaliumco- cccpcis defticere: acciim iam propiuseirenr, quum d^lideranc quam cacum,necvenenatis ingruit extemplo tempcftas , vt ferc pluui.^ abftinent : velli viperaoccurrat , deuorant, loco tulmina caderenc. Omnes ftupuere at- dempto capice.Nudi inccdunt.Id taciunt vc conici , pra^cer ilios Patres in Deo coniiden- (ecurius viuanc. Sic,inquiunt,non cntquod tes, qmdcmumobiedarunt nubibus parti- auferatHifpanus,necquodcimeatur.Nefcio an 142 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII an nos quoaue ivrideat, ciim nudi inccden- C6pie£lebacur imra fe varia membra, mul, les, pin<^at iibi iiicute veftes HHpanicas for- talque tuires , quaru aliae alijs ahiores aflbr- mapropria,temoralia, tibialia, thoraces, vc gebanc, ac certisdicabantut dijs. Omnium procul veftiti puccnvur. Credoelegantia no- maxima, 6c illuftaor ceterisconiecrata erac Ihatum veftium mentovideri, ciim perinde •Hoiczilopochrh ("eu Tlacahuepaficuexcot- {it veftunenco fbrma 6c nicor , qui maxime zin , diuilaque luxcacacumen in duas alias, curatu r,ac fi pictum geftaretur;a:que enim a atque ica duas quoque comple6leb.uur x- fricTore detenderec. Alij ic pingunc adeo de- diculas feu alcaria , circa (iun mum tecla bi- formiter , vt non minushorreas quam ad nispinnacuhs,non iinecertisiniignibus. la occurfum da:monis. Vnica vxore contenti alceta earum , qujs ampHor erac , collocata func.Ad miliciam maugurancur magnis con- imago Hoiczilopochch, qui eciam Illiuicatl- flancix (forcairccrudelitacis) experHTiencis, xoxouhqui vocabacut; inalcera vero ido- phisquam Sacerdotes Cybeles brachia ex- lum Tlaloc. Ance has menfacaderantiap!- quificiscortuns cruentantes.PriEcipuus ritus dea: , orbiciilari forma , quibustexcatl no- audoramenci dolor eft,«S<: celebrior cermio- men, vbi ierui, auc in pr;tlio capci, in horuni nia,cruor. Ac quod admiracionedignum,6<: deorum honorem maclabancur, equibus propedignum trde, pueruli duoru vel crium lapidibus in pauimencum vfque mfernum annorum poftulanc, quaii lulum, pungi,at- riui ianguinei confpiciebancur veftigia^quod queeascruencationes libi fieri,& feruc:ade6 eciam videbatur incetens turribus.Hie om- vincic vfus , &c exexemplo maiorum prx- nesvergebant in Occidentem , eratquead concepta opinio, naturam ipfam 6i:*fenfum easgradibus fatisangufliis &|recl:isa(cenfus. corrumpit. Inaudita ibi virorum delidia, Secunda pars principahs fpedabat ad quippenihilagunt, necvmquamlaboranc, deos imbrium , quos vocabant Tlallocos; vcnulhbi gens magis pigrici^ vacec.Penfacur vbi in deorum honorem ieiunabanc, crimi- tamen hxc virorum ignauia feminarum (b* num poenicencia dudi,quacuor dies ante fe- lercia &C indullria , ciim nuUibi magislabo- ftum eorum : quibus cranlactis , punicbant ient,nec vliibi magis officiofas iint viris ihis, horum idolorum miniftros, qui totius anni quippe quibus omnia prxftant , adeb vt vel procurfu aliquando ofhcio, pecuharive mi- barbaseorum tondeanc. Idprsecipuum in nifterio defuiflcnc , demergentes eos palu- militari difciplina : numquam decernunc Itnbusccenoii(quequibu(damlocis.Vcriim confligere, nili cerci vincere. Ccteriimillud puniciemergentesfeielauabant,acducebanc fiiupiditatis habent , qubd Deum nullum choreas, gerences manibus muizu,culmos agnofcanc, necetiam nominenc: vcverbres inftar (cipiofium. Ciuesquoqueialcanccs inaudica fic , feueiam naturam adeb in hac per vias publicas incedebanc. Vocabacur fe- gente communes mentis doces ac luces ob- llum hoc Eczalli. Quo hnico, in honoreiu nubilafTe. Scd &:nec d*Emones vllos agno- horum deorum capcaioscrucidabanr. fcunt,necahosfpiritus : folum putanc ani- Tertia pars vocabntur MacuilcaUi , fcu mas , poftquam e corporeegreirxfuetint, Macuilquiahuitl, vbi hoftium(pcculatorcs vagabundas palari. m bello captcs , &: eos qui Mexicanam vr- bem exploracuri accedebant , occidere ac CAPVT XXII membratimdiifecareeracconiuetura. Quarta pars, Teccizcalli dicla , varia ido- De feptmginta. (^ oclo pArtihus la concinebat.In eam l'e tecipiebat vrbis Do- maxtmi templi Mexicam. minus per fefta iblemnia , ibique poenitens ieiunabat quatuor dies,&: copaUi vaporem VIx de Mexicana religione & magnitu- in honorem deorum eftbndebac ; vbi & ca- dine aliqua hbauimus,cum digmiVima pciuos nonnullos deinde crucidabanc. narracione linc omnia; plura alij dederunc. Quinca (abrica Poyauhtla vocabacur. Ibi Egopia:(encabohiftoriam nouam ex Fran- ieiunabanc duo maximi Sacerdoces , quo- cifco Hernando , cuiusoperavaldeadiucus rum akeri nomen Totedlamacazque , &: fuminhoc Volumine. Nec laudare pigec, alceri Tlalocanrlenamacac. leiunabanc ve- pcr quem profecerim. Daboigitur quac icri- rb ac poenicebanc quacuor dies , & deos ibi plic de parcibus fepcuaginca odo maximi confticucosodoribus placabanc(quodquoc- temph Mcxicanijfarcis eftufo (anguine,alijs annis fieri moSerac quacuor dierum fpatio minifterijs,generibuso(ficiorum,vocis,iure- circa feftum Eczalqualizdi ) capciuofquc lurando, hymnis,ac tcminis qnx templo in- aiu^uos in eorum honorem trucidabant. leruiebant. Scxta vocabatur Mixcoapanczompantli, Eiat,inquic,cempli maximi Mexicani cni- vbi capica occiibru in honorcm Mixcoad, ftylium quadiacaforma,(axeis laminis ftra- hgnis acutis cransiixapendebanc. Eranc au- tumjacduccntasvlnasvndequaque logum. tem tzompancli. ligna infoifa ccrra:, duas vlnas ^HISTORIi^ NAtVRiE LIB.VIII. I43 vlnnseminentia,pcrquorumforaminaper- tres vlnas tantumlaium^ ac confiftenslub tica: tranlibant fepcenx o6lon£Evej quibus dio^vbiSacerclos odorosvaporesverfusqua- transfigebantur prardidorum capita , facie- tuor raundi parrcs quotidie cifundebat. In businAuftrumconuerlis. hoc quoque xdificium confcendcbat iuue- Apud feptimam, Tlalxico nuncupatam, «is ille , qui indulgenter anni vnius fpatio nodu occidcbat quotannis,in menfe vocato educatuSjdemum occidebatur iuxta fcrtum Tititl, in honorem dei tartarci , quem Plu- huius dei. Ibi fillula , quocies vcniebat iii tonem appellare poflis , captiuum quem- mentem,no6lu aut interdiucancbat;cumqi dam Sacerdos vocatus THlantlenamacac, id percgifTct , odoribus placatis dijsfefem ac demde prxdidum deum nidotibus lliffi- fuam recipiebat domum. roentifque placabat. Decima (cxta,Qiiauhxicalcofecundadi- OdauaparSjQuauhxilconuncupata^sedi- da , prxcedenti iimilis erat* Anteeamin- cula erat, in quam Rex pasnitentia dudus fodiebant iignum vocatum xocotl , erige- icCe recipiebat, celebraturus ieiunium voca- bantque multiphcibus drnatum papyris,iu- tum Neconatiuh Caoalo , quatuor dierum pra quod congerro aUquis faltabat, compo- interuallo in lionorem Solis,quod ieiunium iitus in formam fciuri, quem Mexicani vo- ducenis quibufque trecentenifve diebus cant techallotl. tranfadis confueuerant exercere. Madaba- Decima ieptima , Teancalco nuncuparn, tur etiam ibi quatuor captiui, quorum duos templum erat, vbi quotannis multos capti- Chachame nuncupabanc , duos vcro alios uos,inmagnam quemdam pyram proie- Solis ac Lunx iimulacra ; cum multisalijs, <^os, comburcbant circa feflum Tcululcci, quos deinde in eiuidem Sohs lionorem in- molicbanturque Sacerdotes folemnitatetn terficiebant. vocatam Amatlauitzoa. Nona crat quadrata , omnique ex parte Decimaodaua,Tzompanth vocata,eranc circumdata gradibus,vbi quotannis mat5la- tria ligna defixa iblo,qu^ perticae aliquot per bant (imulacrum Ometochth,quo tempo- interualla perforabant , quibuserant trans- revigebat hocfignum. Eracautemea ima- fixa tempora capitum eorum qui occide- go quidam captiuus, eius dei indutus orna- bantur in deorum honorem. mentis. In decimanona,Hoiizn2hoacteucallidi- Decima erat nemus paruum , vbi confpi- (3:a,ma6labatimagines deorum, quos Cent- cieb.inturiugaartefaftigiata, &:ineisarbu- zonuitznahoac appellabanc , in honoreni fta , quiE in huiufmodi locis fponte pioue- Hoitzilopochtli; nec non plures alios capci- nire folenc. Hmc permeniem Quecholli, uos. quodfingulis peragebatur anniscirca poftquam ordine proceilerant , profedi Sa- fcftum Panquetzahztli. cerdotes in decliuia montis Cacatcpici , ve- Vigeiima,Tezcacalco di£l:a,sedicula erar, narinitebanturomnisgenerisanimalia. vbi ieruabantur fimulacra Omacame, in Vndecimaeratfonslatus,cuiusaquaob quorum honorem captiui occidcbantur, eius altitudinem videbatur cierulea , vnde quamquaraidnon fierec fingulis quibuique fumpiitTiUapjE nomen. Ibi balneabantur annis. noctufacrificiper eosdiesquibus ieiunab.ar, In vigefima prima , dida Tlacohcalco parantesfeadcolendafefta,quaterniscuiui- acatliyacapan , magna iaculorum feruaba- uis menfis diebus folita celebrari, qui eranc tur congeries, velut in armamentario. Inter- velutifeftihuiusvocatjE vigiliac: deinde ve- ficiebantur ibidem aliquot captiui nodu, ro nidoribustemplum Mizcoatl perfunde- cum libebat , nuUo ad id facrificiura pera- banr,atque ita in fua difccdebant ccenobia; gendum tempore dcfignato. Duodecima vocata Tlillan Calmecac,a^- Vigeiima fecunda a^dicula etiam erat Tc<- diculaeratdicatadea: Cioacoatl^ qualmtres cizcalco,'vbierant iimulacra dei Vmacatl, Sacerdotes illi miniftrantes incolcbant.Hacc aliorumque diuorum,vt & madabant^quo- dca pailim fefe confpiciendam familiariter tiesveniebacinmentem, aliquot captiuos, prajbebat,atque inde quo libitum erat profi- nullo quoque ad id prxfcripto tempore. cifcebatur: & eumdem daemonem ea figura Vigeiima tertia, Vitztepccalco verOjIocus confpicuum fuiiTe^non eft ambigendum. in quem Sacerdotes proijciebant mucroncs Te-rtiadecima,vocata Mexico Calmccac, metl,vbi fe eifdem pupugiflcnt, nec non vi- coenobiumcrat vbihabitabant S.Kerdotes, rentesarundines,vbieas proprio fanguinc paffim miniftrantes Oeditlallocum. madentes obtuliiTent deis. Quartadccima , vocata Coacajco , aula Vigefimaquarta , Atuitznaoac Calme- eraccaFceris modo clathrata , vbi dij alieni- cac, erat cocnobium , quod incolebant Sa- genjEin prajlijscapticcnebanturincluii. cerdotes huic inferuientes deo , odores &C Tertiadccima , dicla Quauhxicalco , vapores effLmdentes , ac folica alia pra^- templum erat modicum atque rotundum, ftantes obiequia. Vigc- 144 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII ' Vigefiraa quinta , Occeni vero Quauh- Trigeiimafeptima , Mixcoateuparrdidi^^ xicalco , cttnobium iimile prxdido , ante templum erat dicatum Mizcoatl, vbi pera- quod credum vilcbatur tzompantli, cui af- gebantur quas dida funt m fefto Qyecol-i figebanturocciforum capita. Huius tem- litlami. plicacumini infidebat fimulacrum dei V- Trigefinlao£taUa,feu Netlatiloian , tem- macatl, lignea materic eftidum, in cuius plum erar,adcuiusradicespatebatantrum, honorem aliquot captiuos madabant , vt vbi rccondebant excoriatorum pelles , vt in corum fanguine os labraqueeius delinirent. Tbcaxipehualitztli didum eft. Vigefima fexta , Macuiicipat^li yjeupan Trigefimufnonus,Teutlachcodidus, lo- vocata, erat magnu m templum,eredum in cus erat,vbi ludebatur pila,trucidabanturq3 huius dei honorem, cuicaptilios nodu cir- captiui, Apanme vocati, in fefto Panquet-. da Cipadli peculiare eius fignura conlue- zalitzli. tum eratimmolari. Quadragefimajllhuicatitlan vocata, co- Vigelima feptima, Tetlacman CalmecaC lumna crafia &: excelfa erat, vbi depida Ve- liuncupata, coenobium Sacerdotibus habi- neris ftella vifebatur,cuius cacumini impo- tatam,dicatumquedea:Chantico, vbi no-^ fitum erat pinnaculum confarcinatum ex ctu dmqueminiftrabatur ei. ftramento. Coram hac columnaatque ftel- ■ Vigefimaodaua, Yztac cintcutl Yteupan la madabant captiuosfingulis anms,cum r.uncupata ,templum eriam erat pra^dida: primumappareieincipiebac. dicacum deae, vbi hominesleprofos immo- Quadragefimaprima,did:a Veitzompanr- labantcircaieiunium Solis,ab eorum tamen li,machina erat ante templu Vitzilopochtli, carnium efu abftinences. vbiocciforum in honorem huiusdeiquot- V!gefimanona,Tetlanmanvocat3, ^edes annisin fefto Pantquetzaliztfi transfixafer- eranc dicata de^e Quaxolotl chantico , vbi uabantur capita. capiiuos fponte raactabant , dominante fi- Quadragefimafecunda, d:£ta Mecatlan, gno Ccxochitl. domus erat,in qua miniftri deorum tubis Trigefimadicata eratChicumecatl Yteu- docebantur canere. pan, vbi feruos etiam folebant occidere no- Quadragefimatertia , Cinteupan nuncu- du,incipiente*dominan figno Cexochicl. pata,cemplum erat dicatum deae Chicome- Trigefimaprima , dicla Tczcaapan , fons catl , vbi ma^abatur &: excoriabatur quot- eratlatus, vbi balneabantur poenitentes cx annis muiier, quam eius deas fimulacrum voto. Erant enim qui deuouerenc carnem efle ferebant. fuam aliquot menfes afHicluros , annumvc, Quadragefimaqnarta,Centzon todochti inferuientes templis, aut dijsin quoserant inteupan dida , templum erat dicatum vini propenfiores. deo , in cuius honorem tres captiuos, inter- VigefimafecundaTezcatlacho,Iocus erat diu tamen &: non nodtu iugulabat,quorum vbiludebacur pilaexgumiolli,incer templa: primum Teputztecatl nuncupabant , f«- &c aliquotcaptiuos, quandoinanimum ve- cundumToltccatl,tertium vero Papazrac, niebar, confuetum erat crucidare dominan- quod fiebat quotanniscirca feftum TepeiK te figno Omacatl. huitl. Trigefimatertia,Tzompantli vocata , erat Quadragefiraaquinta Ynteupan diceba- iocus vbi capitaeorumqui occidebanturin tur , templum nempe rotundum , vbi erat honorem deorumquos vocabant Omaca- deusfrumenti, quod maiziumvocant , &: mc,fcruabanturtransfixa.Fiebatautemhoc quotannis eius iugulabant imaginem cum facnficiura ducentefima fecunda cuiuiuis alijs feruis. anni luce. Quadragefimafexta , dida Netctiloian, Trigcfimumquartum membrum , Tla- locuseratepiftylijjvbimoriturichoreas du- macatzinco vocacum ,templum erat dica- cebant,& cumeisfimulacrum figni Chicu- tum deoTIamakzincatljin cuiushonorem metatl , nodeque intempcfta quotannis quotanniscaptiuosoccidebant iuxta finem immoiabantur m fefto Xiiomanitzli , auc fefti vocati Quecholi. Atlaconli. Trigefimulquintus locus, diftus Tlama- Quadragefimafeptima,pars^ida Chilili- zinco Calmecac , monaftcrium crac , vbi co, templumerat vbi interficiebant feruos morabantur Sacerdotes , qui prascedentis in figno Chicu nauiecatl , iuxta intempe- tcmpli dijs miniftrabant. ftam noclcra a folis Heroibus oblatos, Tngcfimafexta,Quauhxicalco nuncupa- ^uod fiebatinfefto Atleaoali. •. ta , templum erat paruuni, lacum tamen,&: Quadragefimaoclaua , dida Coouapan, ■.^ tionnihil profundum , vbi exurebantur pa- fons erat , vbi balneabatur folus Sacerdos pyri quas deuouerant obtulerantque dijs,in- tcmpli vocati Coatian, necvllus aiius. riammabacuiquc anguis quidam. Quadragefimanonajdi6baPuchtlan,coe- nobiurai ^WlSTORliE ^IAtVRiE LlB. VIIL I45 hbbiumeratquodincolcbantfaerificitem- res eflet in fimulacra fparfurus. pli i vbi erat iinmlacrum Yacateuhtli mer- Sexagefimumfecundumj Tcinacati hun- catorum dei , cui interdiu atque etiam no- cupatum ,faxum fuit magnum , rotje circa 0.U miniftrabanti mediumperforataefigura,dequadi^umeft Quinquagefima , Atlauhco vocata , erat a nobis latius» quoque coenobium ,quod iiKolcbant Sa- Sexagefimumtertiu,Napatecuthyteupan ccrdotes> deas Vitzilinquatec diu noduque didum, templum erat dicatu huic deo, vbi inferuiemcsi fimulacru eiusnode intempeftaquotannis Quinquagefimumpriraum membrum, circafeftum Tepeilhuitl folebat immolari. lopico did:um, templum erat, vbi quotan- Sexagefimumquartum,Tzomolco didu, nis feruos quamphires , captiuosve interdiu templum erat dicatum ignis deo, vbi feruos madabant circafeftuTiacaxipdhoaUztli. quaternos trucidabant , velut cius imagi- Quinquagefimumfecundum, veroYya- ^es , & ahosquamplurescaptiuos. Hicea- catecuth yteupan diftum, templum erat dei dem dieinfra gradus erat forum in quod per mercatorum,vbiquotanniseius confodie- gradus quoque erat confcenfus. In eodem bant vocatam imaginem circa feftu Tititha ^bro duas muheres immolabant ex templo Quinquagefimumtertium,Vitzihnquatec dudis choreis. yteupan nomine, templum etiam erat , vbi Sexagefimaquinta pars , Coatlan vocata, immolabant quotannis iuxta feftum Tititl templum erat vbi occidebantur captiui ali- in eius deac honorem feminam,quam iUius quot in honorem deorum quos Cenzon imaginem nuncupabant. vitznahoavocabant,tumetiaquotiesrecen- In jedicula verd quinquagefimaquartaj tes excitabantignes perfeftuVequecholh. lopici Calmecac, multos quotannis iugula- Sexagefimafexta, nuncupata Xochicalco, bat captiugiiuxta fcftu Tlacaxipehoaliztii. templum erat iedificatum in honorem dei In quinquagefimoquinto , lopico vero Cinteutl&:Tlatlauhquicintcutl,dex^5 At- izompantli , affigebancur capita iugulato- latonam , vbi trucidabant feminam quam- rum per feftum Tiacaxipehoahztli. dam, velut huius deae imaginem , cuius co- Tzompantliquinquagefimusfextus locus rium induebat quifpia Sacerdos nodu. Hic crat,vbi c^pita madatorum per feftum Ya- idem diluculo ad eum modum veftitus fal- catecuth mercatorum dei prima die fefti tabatrqua^folcmnitas quouis annocelebra- Xocofluetzi palis affixa rccondebantur. ri (blebat in fefto Ochpaniztli. Quinquagcfimumfeptimum xdificium, Sexagefimafeptima, Yopicalco yeoacalco vocatum Macuil malinalyteupan,templum Vocata, domus erat in quam diuertebanc erat, vbi fimulacra duorum deorum cole- Heroes , qui fe conferebant c longinquis bantur , nempe illud Mucuil malinal, alte- Prouincijs in Mexicanam vrbem gratia in- Tum Vero topantlacaqui , in quo figno fo- uifenditemplum hoc , &C pra^cipue ab illl leraniahic peragebanturcuiufuis anni ter- Anaoacenfi. centefima ternaque luce, nec non in hono- Sexagefimaoftaua, nuncupataTozpalatl, rem fignixochilhuitl. fonserat maximo habitus in pretio , circa Quinquagefimumodauum,di(5tum Ari- eumdem locii fcaturiens, vndeaquam hau- pac , iedicula erat vbi feftum celcbrabant, riebant Sacerdotes quo tempore celebraba- multa^ ofFerre confueuerant deabus Ci- tur feftum Hoitzilopochtli , ahjque feftiui hoapipilti per fignu m Chicumecoa tonalli. dies,&: oppidani magno animi in deos afFe- Quinquagefimumnonum,di£lum Netla- ^u potabant. tiloyan,fuitantrtjinquod pelles excoriato- Sexagefimanona , Tlacochcalco quauh- rum quotannis Inochpanitzii recondebant. quioac nuncupata,domus crat continens fi- Sexagefimus locus , quem vocabant At- mulacrum dei Inacuiltotcc , in cuius ho- lauhco , xdicula crat honori cultuique dea: norem aliquot captiuos immolabant circa ciuatcutl dicatus. Inhuiushonorcminter- feftum Panquetzaliztli. ficicbant fcminam quotannis circa feftum Septuagefima , Tulnahoac dicla , domus OchpaniztU, quam eius dicebant efle ima- erat in qua iugulabant aliquot captiuos in ginem, in templo Coatlani non long^ ab honorem Tezcatlipuca:,incipicntc domina- hac xdicula. ri figno CemiquiztU. Sexagefimumprimii rtembrum, didum Scptuagefimaprima, Tilocannuncupata, Tzomolco Calmccac,coenobiumerat, vbi domus erat vbi coqucbatur mafta^exqua habitabat SacerdotesXiuhtecutUjignisdei, imago HoitzilopochtU circa eius feftum nouumque ignem quotannis excutiebant effigienda eflet. iuxta feftum Quauhquiltamal^ qualizth , Septuagefimafecunda,Ytepeyocdi6la,do- '''^de et;iam ignem defumi confuetudo ob- mus erat vbi imago Hoitzilopochtli Saccr- linebat , quoties Sacerdos odoros vapo- dotes ex mafsa cftbrmabant. N Septua- 146 lOANNIS EVSilBII NIEREMBERGU Septuagefimatertia,Huitznahoac Calpuli fuisacdibus faciebant , facereque cogebanc dida,domus erat vbi fabricabatur fignum domefticosjuec non &iudices, priiis quani altenus dci focij Hoit2ilopocluli,cui nomen fententiara de aliqua re terrent; &c cantores Tlacuepan Cuexcotzin. antequam canerent; qua(i in auxiliu ad hsec Septuagefimaquarta,domuseratinquam rede atquc feliciter peragenda inuocantes agebant morituros infantes,ac ceteros lepr^ deos. Cum yro noux Hif paniae coloni lo- contagione affedos, quosvocabantXixioti, cum quempiaadibant, vbi collocata eflenc dijs etiam litandos: qu os mfantes in hunc fuorum deorum fimulacra, terram digito locumprimiim congregatos, ordme proce- attingebant,atque admouebat ori linguaeve, dentes,ledicishumeris impofitis, ornatifq; quafi terram edences in deorum honorem» miUe plumarum ac florum generibus,in lo- Idem facere foliti erant,domum vndecum- cum vbieflent morituri ducebant. que reuert€teS;,aut cum in vijs publicis deo- Septuagefimaquinta , Tezcacooactlacoh rum occurrerent fimulacris,auc lureiurando calco nuncupata j domus erat vbi permulta ad rem quampiam adimplendam operepre- feruabatur iaculaatquefagittsebellis geredis tium erat ^ftringi. Religiofaetiam illiserac idonea,trucidabaturq5 aliquot annis bini fer- proied:io,quam vocabant Caliztli: quando- ui,verumfponte,&:nullis cogecibuslegibus. quidemnemocomedebat, quinpriiisoffam Septuagefimafexta, Acatlyyacapan huci quampiammodicam proijceretignis,cuidi- calpulHnuncupata, domuseracin qua con- uinuahquidinefle fufpicabantur,elemento. gregabant feruos interficiendosin honorem Nec quifquam patnum vinu potabat, quin Tlallocum,quosdeindediflecabatinfrufta, priiis nonmhil effunderetiuxcaignis imagi- acque deuorandos decoquebanc cum flori- nes:&: ciim primum cadum quempiam fic- bus cucurbitinis. Non licebat autem hos e- care inciperentjin labrum nonnihil contenti dere plebcijs, fed tantiim Heroibus. vini eflundebant,atque ex eo iuxta focu ap- Septuagefimafeptima,TechielU nuncupa- pofito,quatuor ignis partes in quatuor mudi ta,templum erat paruum,vbi mos erat oftcr» plagas vergentes rigabantjneque aUter coui- re fruticem vocatum acxoyatl. uas potare erat permiffum. Hoc genus cxri- Septuagefimao6taua,vocataCalpulli,aEdes moniarvocabatur ab Indis ilamauan tlatoa erant paruse , quibus vndique ambiebatur oyaliz, quod eft libatio, auc guftus. Cj^iftyhum tempU interna parte. In has fefe recipiebantHeroespoenitentiadudi, vtfefe C A P V T X XIV.» leiunijs diftorquerent quatuor dierum inter- ^^ efufiom fanmwis fuperfluiosa. uallo ,acReipubhc£emagiltratus, luxtate- -'■' -^ •> ^ J r j ftoiu m vigiUas vicena quaque luce contin- T^"^ ^^^o narrandum nobis eft.quot mo- genies,quo temporcaUj meridie,alijnode Adis fanguis effundererur in daemonum intempeftacibosfumebant. cuitu intra atqueextra templa. Nam pr*c- terquam quod fanguis, vc faepe didlum a CAPVT XX HI nobis eft ( infit Francifcus Hernandus ) in templis diu noduque mittebatur, con- De carimomtj Mexicanorum* foffis viris ac feminis coram deorum fi- mulacris ; varias quoque corporis partes ENumeratisteplimaximi partibusjtem- certis quibufdam diebus fponte fua feca- pus iara expofcic vt farta etiara , feu diis banc , perforances in vijs publicis auc cal- offerri folita munera adiiciamus,& nonnul- pulcis , interdum linguam, interdum vero lasferuarifohtascxrimonias. In domibus crura acque brachia , & per foramen du- ergo vocatis CalpuUi,qusE erat veluti tepla, cences ahquot focni culmos , aut diuifos, vbi congregabatur incolac vicorum,ad olFe- aut incer fe connexos , atque ita tindos fan- rendadijs munera,aliafquecasnmoniasper- guine coram idolis rehnquentes. Sangui- agendas , offerebant cibariorum multa ge- "em pra:cerea mitcebanc Sacerdotes in an- nera,aues,fpicasmetl,chian,phafeolos,flores tris atque coUibus fuapte fponte , nodu, ac Untea nuptjc,atque innupta: vicotum vir- virentium arundinum cufpidibus , ac mu- gines. At circa tedomm luorum xdiculas cronibus metl, quos (cruentatisetiam cru- atque altaria , nihil prseter cibos offerre erat nbus montes , in quos propenfi , erant ad- confuetum , quod fiebac diluculo tam ab euntes ) fanguine madentes fupra folio- heris quam a ceteris,matrefamUias excitan- rum arundinum cumulum relinquebanr. le matutinodomefticos, vtdijslaribus quo- Fundebant quoque humanum fanguinem tidic aliquid facraretur.At Sacerdotes copal- fponte fua quinque diebus antequam prx- lilullitu placabantdeos, appofito thuribulis cipuuin Feftum adeflec , quod vigefima .fitSlUibus.verriis quatuor mundi partes,prius quaquc di5 celebrabatur, fciffis auricuUs, &: effufo vapore: quod etiam patresfamilias in edudd fanguine, hneas in facie,fi vifi Aant, a ci- mL. QoiBi DStL K i ^ J I4S lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII Aliud fpedaculum tlauauanalitzli fiebat At qui vocabatur Vmetochtzin ^erat velut in fefto Tlacaxipeoaliztli in Etzalqualiz- magiftercantorumtempli, cogebatqueom- tU. Ciira aliquis sedium sedificiura abfol- nesintempload munus fuum exercendum. uerat, inhonoremSolisatqueignis, domi- Quotidie vero vtebantur prxdidi canto- nante fignoSolis,fanguinem ex auribus edu- res, poftquam penfum ibum vnoquoque die cebant, excipiebantque vngue digici poUici abibluiflent , vino vocato TeuhodH. Nani proximi aut medij , &C proiiciebant m ig- cum Paateclatl ( qui erat huic cxrimoni;^ nem atquein Solem, vocabantque eam cul- Pra^fedus) vafaatculiflet, atque impleuifiet tus differentiam Tlacaltiiiztli . Quando mero, appofuifTetqueducenras actresarun- contingebat tranfireante ahcuius dei firau- dines , quarura vnica erat perforata , fin- lacrum,vellebant foeni manipulum,& co- guli cantores fingulas capiebant , tantum- ram illo deo reuerenter diftundcbant: quod que potiebarur mcro,atque poiabat , qui in etiam fieri erat confuetura voti auc cseri- perforatam incidiflet. monijE gratia. Quibufque noctibus,non Epocaquacuikzin curarerant feftacata- multo ante intempeftam, Sacerdotes , ad logi, ca^rimoniaequeexercendaj in eis , vt in quos id munij fpedabat , conchis cane- nihil negligenterperageretur; eratenim vel- bant , tubifque & cornibus : quibus auditis, uti CaEnmoniarum magifter: Molonas ve- cuncli aflurgebant ad ofterendura iangui- r6 Teuhoas , parare quarcumque neceifaria nera &: copalli idolis, tara in templis qiiara eifent ad peragenda iacrificia , aut offercn- in ceteris vrbis domicilijs. Cum vero in- da dijs munera in fefto Chicunauecatl , tempefta iara accederec nox , Sacerdotes velut papyrum & copalli. vocati Quxquacuiltin tympana pulfabant, Teutitzin eadem cura vcxabatin feftoXi- excitandi gracia eos ,qui altiori iomno gra- loncn, fzatempan, teuhoatzin, congerendi uarentur , puniebantque eos , qui in id vf- pennas moUes, aliaque in fefto matris deo- quetempusnon furrexiflent , feruenti aqua rura,congregandiqueiuuenes vocatos Cue- defuper fparsa carbonibiifve. Perforabant cuexteca, vtinvicoAteraparivacareot ie- ctiam aures &: labia , infufuri aurum ac iunio. gemmas cjerimonisE cultufque gratiajvo- Tlapitzcatzinerat veluticantorum Vrx- cabantque nenacazxapotlahztU aut netexa- fe£his, curabatque docere , regere, & cafti- potlaliztli. gare canentes, per fingula felta in honorem deorum modulaturos. CAPVT XXVI. Tzaputlaleoatzin parabat neceflaria fefto de2Tzapotlatena?,vclutpapyrum,vlli&:co- ' De minijlrts deorum. palli, herbamque quamdara odoram,cuiu$ vaporgracus erat dijs. IAm ad rainiftros deorura , inquit idera Tecamateuhoa ver6 quxcumque nccef- Audor , deueniamus recenfendos , quo- faria eflent ad faces conficiendas , nec non rura vnuserat, Mexicoul tehuoatzinvoca- rubricam fabrilem,atramentum , ac cal- tus, Patriarchaz fimiUs, eledufque duorum ceos quos vocabant cutaras,choraces, &; co- Pontificum fulfragijs, &: Pracfedus alijs fa- chlcas marinas: quae omnia necelTaria erant crificis inferioribus , qui erant velut Epifco- ad folemnia ignis dei celebranda. pi.AdeumfpedabatcurarejVt quxadcul- Ad Tetzcatzoncatl pertinebat pr^dicia tum deoru ra pertinerent , in quibufque op- omnia rurfus parare in diem fefti dei vini in pidis atque Prouincijs Mexicano parenci- menie vocato Tepeilhuitl : AdumctochtU bus iraperio, diligenter atque exquifite per- vero, cura celebrabatur feftum dei vini vo- agerentur fecunddm legesac ritus antiquo- catiVmetochtIi,in menfeTepeilhuicUAdu- rum Pontificum & Sacerdotura , ac pra^ci- metochth tomi iahuh; quado celebrabatur puQ qux ad educationem iuuenum infti- feftum Vmetochch tomiiauh circa pra^di- tuendorum in cocnobijs collegiifve vocatis clum menfem: ad Acaloa vmetochtli in fc- Calraecac. Puniebat idem fubditos Sacer- fto dei vini,vocati Tlapanqui: ad tlilhoa hu- aotes,fi poena digni viderentur.Huius orna- metochth in fefto dei vini vocati Tlilhoau- mencaerautthoraxgoflypinuSjthuribulum- metochtli, inmenfeTepeilhuitl : ad vmc- que fidile , & faccus plenus copalli , cuius tochtli Napatecutli in fefto Tepeilhuitl: ad nidore placarct deos. In munerc eum iu- vraetochtU Papa2tac pertinebat parare vi- uabacquidaraalius, vocatusVitznahoac te- num vocatura tizaodli , potandum circa huoatzin , nec non alius Tepantehuoatzin, Regias a^des , & in feftoTococzIi , vbi vino cui pr^cipua cura erac, vt quiin cundis Cal- vci fas erat viris ac femiiiis , puerifque & mecac Prouinciarum , quae fubieda: cranc puellis , nec non quas fuperius didla iunt in Mexico , educabancur , apte commodequo fefto Atlcacaoalo. gubernareatur atque inftituerentur. Mulier, vocata Cioa QuacuilU , parabat qua:- HISTORIiE NATVR^ LIB.VIII. I49 tjufieciimque ofFerenda erant circa feftum vinum Sacerdotibus Tzapotla. dea^ Toci, velut flores, tabacos,&: huiufmo- Teuhoatzin praello efle curabat papyru m di alia. copalli,ihunbula,ceteraqueinterfic)endisui Cioaquacuijli iz taccioatl vero prseerat in fello Tepeilhuitl nccefTana. templo Atenchicalcan, eisqui verrebanr, Chalciutliycue Acatonalqua cuilli para- admouebantque ignes eis qui deuouebant bat oblationes neceffarias confodiendis in aliquod obiequium dijs in hoc templo fe feflocliajciutl yycuejveluttopalli &!:vlli. prsEfliaturos. Acol vero Nahuacatl Acolmitzli parabac Ixcocauhquitzonmolco teuhoa curabac quas neceflaria fore iBtelligebat , quando ligna deportari, vrendainccenobio Tzon- Rex Mexicanus effet ieiunaturus in fcflo molco Calmecac vocato,quae muenes defe- Tlalloc &: Solis,atque Quecholli, quae ieiu- rebant , atque in prsedido coenobiQ, collo- nia erant folemnia: parabat enim veftimen- cabant. ta, &cutarasquibus efletvfurus. TlacolquacuilU aflidebat templo vocato Tullanteuhoa parabat papyros copalli ac- Mecatlan , indutus veflibus Sacerdotum, quevIH imagini TultecjEmonturasneccfra- hocefl:,thoracejquem xicollivocabant, fe- naatqueopportuna , quam iugulabant in rebatque pyxidem refertam picietl, diligen- nienfe vocato QjaechoUi , aut initio menfis terquecauebat , ne quifquam irreueienter vocati Tepcilhuitl . Quotidie otterebatui: acccderet in hoc templum , aut quidquam fanguis ac thus Soli , ciim primiim ium mo fbrdidum ineooflenderetur; cuius rei gra- mane oriebatur, fanguis nempe detra6tus tia acerbe puniebantur , quicumqueiuxta auriculis , autccorturnicibusconfollis de- eum aut vrmam rcdderent, aut aluum exo- f^illans, quas vulliscapitibus,ac fkicniefan- nerarent* guine verflis Solem attolkbanr, velut hunc Tepatzinco teuhox cura^ erat , ne quif- fanguinemillioflerentes,atquedicentesor- quamintemplo huius nominis quidquam tumiamefTeSolem nuncuparumTonametl irreuerenter ttaclarct , vtque oblationum xiuhpiltontli, quauhteoamith neminicog- maiores prouentus accederent. niiy|mefre ,quemadmodumcurfum fuum Epcoaqua cuillitepiton hymnoscompo- efiecea die peradturus, aut fi djlcrimen ali- nebac, tamintemplisquaminpriuatissedi- quod euenturum efTec pertmidl'endum. bus concinendos. Mox vero ipflim Solem adorabant dicentes: ,_IxtlilSo teuhoa feruabat templum Ixtlil- Dominenoller,peragefeUciter munus tuu. ton vocatum , augerique curabat munera Quodfiebat quotidie luxta Solis exortum. offerri fblita , cumprimiim infantes loqui Quater quotidie thus ilU ofFerebant, qum- incipientes deferebantur in hoc templum, quies vero no6lu. In die, femel ipfo oriente, ac flata: peragebantur csErimonia:. rurfus ad nonam horam vocatam diei,terti6 Aticpac teuhoatzin XochipilU cempU A- meridie , quarto occidente lam Sole : nodu ticpac vocati curam gerebat, &: parabac qu^ verb, primb ciim iam renebra: terras obfcu- neceffaria efTe intelligebat,quando ibi femi- rabant; fecundb , cum iam omnes cubitum na quasdam trucidabatur , excoriabatur- ferecipiebant; tertib, cumcanebac cochleis quein honorem dese Atupac Calquicioatl ij quibus curas erat ceteros ad laudes dijs nuncupataE:cuiusetiam pellemindutus,per concinendas excitare ; quartb, non multo viaspublicas incedebat,geflans viuam co- poflnodem intempeflam;quintb verbpau- turnicemdentibusapprehenfam. Jeantediluculum. Ciim verb chus ofierc- AcUxeuhquiteuhoa obuchtU parabatom- bantinchoante iam node , eam falutabant, nia necefTaria , quo tempore madabatur dicentes: lam progreflus eftnodisdominus imago Obuchtliinfeflo Tepeilhuitl. vocatus lohalteuhtU, nefcimus quo pa<5to Xippe lopico verb teuhoa parabat omnia curfum fuum peraget.Feftum huius Yoake- quas necefTaria effe videbantur, quoties erat cutli celebrabatur in figno nuncupato Na- in hoc templo lopico imago Tequitzin im- huiolIin,ducentefimo tertio die rationis to- molanda. nalamatl: ieiunabant quatuordiesanteil- Pochtlan teuhoa Yiaca Tecutli parabat lud. Circameridicm verb huius fefticane- omniaquar decebat , cuni confodiebatur bantconchis, tubifque,&aUjsconfuetisin- Yiacatecuti fimulacrum IRemplo Pocht- ftrumentis , viminaque per Ungua: foramen lan vocato. ducebant, offerentes ei eum fanguuiem; Chiconquiau\fl Pochtlan adiuuaSat pra:- qucm eciam ab auriculis puerorum in cunis cedentem ad prxdidos eftedus. vagientium mos erac tunc temporis extra- Izquitlan teuhoatzin difhibuebac chora- here, ofFerreque dijs , non lolum acctcris ccs vocatos xicolli , Sacerdotum ornamen- natu maioribus.Hoc fiebat,nihil coram So- tum ,coclileas marinas, 8c cucaras, recipie- lis imaginc cis dicentibus-, qua: erat in tcm- batque primos rores metl ad parandum ploQuauhxicalco, autpida, autinfculpta, N 5 huma- 150 lOANMIS EVSEBII NIEREMBERGII humana facie , velut &: hodie a noftris ex- rem inucnti fmt , vcl quod a nerainf psen^ primifolet, adiedisradijs in rotae fpeciem cxquilite percipiantur. Illud iwrrarc latius vndequaqueprodeuntibus.lnfeftoveroSo- duxi^ fuifle feminasab ineuntc aetate deo- lis quotannis feruos & captiuos plures in rum minifterio confecratas , quaEintemplo eius honorem circa eiufdem templumin- a matribus familias ftudiose educarentur, teriiciebant, certumque habebant, cundos diuilque inferuirent , donec peruenirent in prieliointeremptos in domo Solis hofpitari. maturam £etatem , nubilefque efTent & ma- Sacerdoticuidamin temploaffidentium lurx viris. Quo tempore li ab allquo in GursE erat , inftituere* ceteros in eo dijs in- vxores pofcerentur , conuenireturque inter feruientes,quos iam inftitutos tradebat cete- confocros affin€S,prsEcipui vici viri parabant ris miniftns, vt munia quaz didvcerant exer- munera , nerope coturnices , topalli , flores cerent. Hic idemad bonam exhortabatuf & tabacos , ac thuribulum fidiie , nec non vitamjprobatolquemoreSj&ab impiobatis multageneraefculentorum,delataquepueU deterrebat, imperabatquepuerisquosedu- laintemplum confpediumqj Sacerdoturo, cfibat, tempU loca verrere , U fcopis deter- ac ftrato m iblo linteo, dona defuperappo- gerejli quac aderant fordes, & curabat ne ig- nebant , prseterque linteum vocatum tlica- -nis vmquam deeilet focis templi. quechtli,cui humana permulta capita intex- Qjjidam iuuenes, qui ihaptefpontetem- ta erant : ac demum habitis vltro citroque plo ailidentes ieiunabant,atquepcEnitebat, permultis fermonibus , parentes natam lo- nodu vigilabant, cauentesnequidquameo candam viro in domum reducebant. Ha- temporeibiindecensgereretur. <5t:enus Francifcus Hernandus. Pueri, qui educabantur incoenobio Cal- mecac , ligna in templo comburenda e CAPVT XXVIII. propinquis liluis deportabant ; qui vero denuo in coenobium venerant , ferebant De nom Mexici moribuj. mucrones metl, qui efl^ent neceflarij facrifi- cijs peragendis. gl QEd nec pr^etereunda eft noui Mexici Se- Adolefcentes, quos vocabant Tlamacaz- i3 ptemtnonalis plaga , quse nuper Chrifti quc jlaurlhoscongerebantramos, quosne- iugumfiibijt. Leuior his gentibus idolola- celTarios in tem plo efle admonebantur,pul- tria , nifl quod minutiores adiones fuperfti- fabantque cochleas , tibias , atque tubas tione aliqua fcedent. Prieliaturi , farjnam pueri : & adolefccntes , qui educabantur in offerunt capillis & caefariei occiforum hci- Calmecac , idem atramentum parabant, ftium nationis inuadenda:. Venaturi pari- quo fe Sacerdotes totos tingebant quotidie ter farinam offerunt ceruorum aut leporum tempore matutino; parabantautemilludin capitibus. Feminaz valida^ & pingues pro- Monoxilo huic rei dicato, deunt in agros , Sc eledo coUe lapidem auc paxillum terrae figunt , cui poftea farinam CAPVT XXVII. ofterunt. Manent ibi plus mimifvc o£to dies: interim fe raacerant vcrberibus, ieiunio DeyotiSyiuramentiSy 0*nupttP5. &:incommodis,cibifque infirmantibusfto- machum. lammarcida: U. cxhauftje difcc- QVod fpcdat ad vota atque iuramenta, dunt, & ^ primiim obuio mercedem auftc- deuouereconfueuerant Mexicani, in- ritatis fperant. Nontamenadoranturhipa- fcruituros (e dijs aliquibus , facrificijs atque xilli,nec cultu nec ratione aliqua habentur; oblationibus , quando quifpiam ex dome- peflum potiiisdantur. Mirus adinauguran- fticis in morbum incidebat ; nec noniura- dosducesritus. Circumligateligendumco- rc quidpiam , quod pollicebantur, adim- lumna^&atrocifTiroalacerantverberationc, pleturos , praccipue ciim id exigerct fecu- deinde miHe geftis &L locis prouocant ad ri- ritas eorumadquos pertinebat promiflio. fum. Qui fi vcroquepericulo fenfum tem- Alferebant verotunc in teftem Solem, nec peret, nec fletu nec cachinno inconftans, non & terramdeam, dicentes , ad maio- lunc probatur. Maximi Imperatoris mu- rem facicndam fidem , terram ederc, at- nus elt, pra^cMk) promulgarc qux fenio- tingentes parirer illam digitis , orique ad- lum coetus decSiit. motoslambentes. Antiquus moxpraztcrea ' perpetuo dazmonum fuit , abfconditis la- C A P V T XXIX. queishomines irretirc, atque ita hymnos t^ r ^ j n] n- " ■ i\ ■ \\ \ } ■ r De fortitudine Chrtfnana, mftituir,quosv:xvllus hodie,etiamexipiis Kji/f*** m, /i, w,y/y Indis intcUigat , nifi idem ip(e hodie da:mo- T> Arbaros gentium mores narrauimus, nijs inferuiic pcrleucrer. Hos ego modo JLJnuncaliquos Chriftianos imo diuinos pertranfco , vel quod in d*cmonum hono- cxhibebirauSiVC vidcasjnulla efle tam effera V inge- H ISTORI^ NATVRiE LIB»VIII. 1$I jngenia,quaEgracia2vis nonerudiar, cxcol.it &reforniec. GoUigam propterea nonnulla C APVT XXX. Heroica; &; Chrillian^ virtutisfacinora,cuni quibus laudata Romanotum gefta compo- De virtate Chriftiandjndi cnmfilam. ni nequcuncjqusE^; minimefuperantur pri-. fcorum Eccleiix militum conftantia.Xeiza- TV TOntantumbellisprouocatavirtutenij yemon Simon vocabatur fenex (eptuaginta- -L \i Tcd in pace non ignauam rpectemus,vt duos anilos natus, (eruus & miles veteranus hononficentius claudamus Librum iftum Chriili.Is addudusante tyrannuminlapo- odauumhumano ingenio dicaiu. Michael nicaperfecutionejCiuxanno i^^z^.renouata AyatUmus, inter Indos Pidosin Boholana fuitjConftantiirHnecontefTuseft fidem lefu, Philippinarum infula anno fscculari pucr nullis perrualionibus nec minis flexus,donec reptenis aquis Baptifmi tinduscfttinde om- iratus PraEful alterutrum imperauit, aut ne- nium virtutum maximis mcremcntisprofe- gareChriftum , aut in pyram incenfam , & cic . Atque vt inde ordiar vnde vis omnis cumulum ingentem ardentium anthracum emanatjOrandi ftudio apprime deditus fuic, feimmergere. Prius illud recufans, fpohare vcdiu quotidie nouics recitarit B. Vuginis fe, abijcereveftes, & nuduspenitusmfiHre CoroUam.Deinvbicommentarididicit, in inignesiuiTusert, quosinterimedius coftitic dieshoram &:amphusmrerumpiarum mc- immobilis , ac fi alienum corpuscorrere vi- dicatione pofuit. Patronorum fuoru B. Vir- der^t. Septiespra:tereaauc odiesfecircum- ginis,Iofephi, Michaclis feftaieiunijs,vigi- egic , vc meHiis vrerecur , & prout ryrannus hjs,veiberibus corpori inflidUs pr^uertebar> impcrabat,ill6 fevertebatjiam inhociamin lefu & Marias memoriiim anmio iemper ahud latus, neinsequales flaramarum mor- circumferebat , vt ab corum laudibus ncc fus aiicunde fentiret. Nullum puto maioris interalios , atque adeo nec inter ludcndum fortitudmis exemplum in AnnaUbus anti- abftineret,ea vjirba , Laudefur vbicfue lefus quis reperiri. ChriJiu6^eiufg^materfanBipmaMaria,\ fallente gradu plo feruum le nominareconfueuic. Pauper- c ripa in aquas perlapibs, cymb^eifthic reli- tatis atque obedicntiae ftudijsincerprimos gata:pc6lusilliiic , ac paulo poft rite inun- addidus fuit,vtne pomum quidem Supe- clus, lefum, Mariam, loi^ephum inuocans rioribusmfcijs^x horto tulerit , vt ne minu mortuuseft xiii.Kal.Decemb. cId.Idc.ix. ma quzequeimperia neglexerit ,nec rriaXi- Pridie quam morcretur, & poenicencias & ma decrectavic. In Religiolb pertedionem facrae Euchanftije Sacramencis ad abitutn maiorem non exigeres. Conftantiam ac feinftruxerat. Praefagum enim vicinjemor- fortiiudinem animi per omnem vitam ce- cisfuaeeum fuifle, piura indicant : nam ger- nuic,acque S. lobi &. B. Virginis iubcruce mano fracri dixifle eum memorant,velle fe ftancis recordatione fubinde acuit atque libi a Patribus chirographo caueri , nc ex confirmauic ,vcne fuorum morciimpacien- oppido in maricimam aliquam expedicio^ tiusillacrymarec. Commodis ahorum im- nem mitcerecur ,cum morce inftance non pensc fe dabac. Culinam verrere,vaiacerge- iacis cucum iit a Sacerdote longius abire. re,ollaseluere,lance5expurgarei'olebat. Vi- Pridie rogauit Patrem , vt (ibi tequentidie tam denique fuam praeahorum negligebat, liceretper vrbem flagris corpus cacdentem fedialutisomniuminprimiscupidusftudio- incedere ; extremoenim vitactempore ma- iufque fuit. Excurrebat cum Patribus ad gnaprolaluteconari, opportuniiTimum vi- echnicos docendos , infticuebac , monebac, deri. Cum negarccur,crebrius infticic,raor- terrebat,nihil omiccebac,vc ad Chrifti ouile tis incercicudinem praecendens, donec con- erranccs reducerec. Acque his omnibus vir- cedeiecur.Elatus eft magnifico funcre,tanto lucibusterminum immocum confticuit pcr- ludtu &c complorationc, vc Concionacori ac feuerantiam,quaexinccEpto femel pictatis Mulicis ferc filcntium dcfuerit. Dcplora- officio neque ipfc quidquan|egrcfliis,neque bant videlicet omncs fortunas fuas tam tri- ab alijsdeduci fe vmquam paifuscft.Multa ftifunerc merfas , parentes filium dulcifli- parcntes, multa cognati accencarunc,vc eum mura , Pacres comicem fidcliflimum , Ba- acafticacispropoficoad coniugiumadduce- fayenfes popularera vciliflTimum, pueriac rcnc ; fedirritoomniaconacu Baylanusqui- puellac Cacechiften gratiflimum , contu- dam fuperftitionum doclor,vniuerfosfer- bernales focium charifTiraum , Parthe- me Indos ad mare clicuerat , vt ibi maiorcs nij fodalcm optimum , omnes vircutum lUosinaureanauiaducntantesconfpicerent. omnium exemplum . Quid nos .<* Non- Solus Michael tunc puerulus nfit infana dum firailia fecifle. Ha^c ex probatis te- promifl'a,&ludibriumfoluscuitauit. Hunc ftibus accepi , & ex probatis Audoribus talem adolefcencem aduerfus caius aftlixic, exfcripfi. lOAN- 153 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lES V HISTORIi£ NATVRi^ LIBER NONVS. PINVVl^ DASYPVS CAPVT PRIMVM. De pimum Dajypode ^fue Ocotochtlo. ESCENDO iamadratio- • nis expertia, e quibus pa- tcfaciam rariora aliqua naruras miracula . lam Ijudaui Audores quorii lopera vfus ftim in his ] Commentarijs,quorum ixpeintermilccbo ijfdem fuis verbis narra- tiones, licet incompcas &C fimplicestfed ma- ior mihi ratio eorum audoricatis eft quam eleganti^E, & faltem varicgatione ( fic dixe- rim) flyU notabo aliena,vccumque ex dignis fide CommencarijS excerpca. Peftilens, fed mirandum monihu hic narrabo, iingula ris quidem charitatis , &: in paruo corpufculo vires & virusingcns,foIertiatamen bcfliolas nonomnibusnoxiu. Dafypodem pinuum vocant Hifpani , ocotschtli appellant Indi. Vertagi eft magnitudine , tereti, humili, & craflbcorpore,auriculisparuis,facieleonina fiuefelina,viuidis oculis &: rubrairide, craf- fis cruribus , aduncis vnguibus , fufco circa dorfum pilo, circavencrem candido , reli- quum corpus cinereo , nigris vbique con- fperfum maculisjroftro ac cauda breuibus, afpera Ungua, vlulacu exili, &: incredibili pernicicace.Viuic Teczococamis moncibus, venacur ceruos , &L alia eiufdem molis ani- malia, interdum eciam homines. Lin^ 3^ eius canca ineft vis veneni,vc Ii pr^das ocul vel allambuerit vel acti(^erit,eamconfeftim exca;cec, imointeriraat. Occiforumcada- u cra herbis , foeno , celpitibus tegit ; deindc confccndens propinquas arbores, vlulat. Tunc 154 lOANNIS EVSEB Tuncferx circumiacentes, arcano naturas documento confcie inuitationiSjad epulum ocyiis aduolant , pixda ex figno inuenta fatiantur: poftremus ipfe ocotochtlus de- fcendit, vt mnocuc pafcancur conuiuSjnam fi illeprior vefceretur, corruptis veneno fuo reliquijs,ceterxpcrircntferiE, quotquot dc- II NIEREMBEPvGII indeguftarent. Tant-a vrbanitate charitati fauit,tam comi prouidentia fakiti alienx. Scihcet nemo eft qui prodefle nequcat,fi ve- lit.Non ita viribus 6^ opibus benelicentia, quam voluntate &: ftudio conftat. Plurimi opulenti inutiles funt , vtinam non etiam noxij; at nemo beneuolus non beneficus. H O I T Z L A£Q V A T Z I N ^ CAPVT II. De anmalibuJ fpmofis» ADmirandura genus bruti fngittatoris nouusorbis alit.Animal fpinolum, me- diocriscanisexasquans magnitudinem. Ab Indis hoitztlaquatzin dicitur, fiuefpinofus tlacuatzin. Nomen forma meruit. Simi- le eft illi, quodtlacuatzinvocant, de quo fuo loco fermo erit. Veftitur cauis &: acu- minatis fpinis , tres vncias produdis pilis quoque nonnuUis ({i caput excipias) molli- bus inlertis, fiue atra lanugine , &: circa ex- ortum candenti: vcnter tamen,crura,&: brachia aculeis omnino carent . Spicula tenuia funt,candentia,&lutea:vbi definunc nigricanCimucrones peracuti.Cauda breuior eft quam tlacuatzin, craflitic tamen maiori compenfatur. Inops aculeorum eftamcdia parte vfque ad extremitatem. Pedes fimiles habct quauhpecotli ; fed latiorcs ( mifceo fa:pe verba & fententias Francifci Hernan- .A^ijnec meo cerebro &C ftilo loquor fcmper) jHbftrum pasne caninum,nifi quod refimum. I)entes Itipra infraqj bini,quemadmodum tucca:. laculatur fpinas fuas in canesinfc- ^lantes , nuUa excutiendas induftria , nuUo 'conacu: fenfimmagis magifqueviquadam afcana fubeunt , & iadatione plus figuntur. donec vifcera perfodiant. Alliciunt &: ebi- bunt innatum humorem,donec cransfixum & pcrforatum canem tabefaciant.Quscrunc Indi aculeos illos dolori capitis placando. Admoti vero fronti & temporibus, fpontS adha^rent ,necprius delabuntur, qnam hi- rudinum more hauicrint noxium fangui- nem , quo fuam farciunt cauitatcm. Causa languoris remota,ajgrotans valet.Cuicum- que lei cufpis eius admifceacur , etiam poft- quam ab animantis cute eft diuulfa,occulta virtute,ctiam cum ancminevrgcatur,fpon- te penetrat carnem. Feminis eius vfus perfo- randis auriculis adinaurium fufpenfionem. Perforatio prorfus fit nemine impellentc, quafi exuat fecas. Experimento coraper- tum, vnius noftis interuallo crairifrimo co- rioadmotara, fponte coriu totum, perinde atque acus hominisiropul(a*manu tranfmit- titur , penetrafle. Eotumdem aculeorura puluis dragmse vnius penderes fumptus, - dyfenterijs medetur,vrinam cuocat.Gaudcc hoc animal moncofis Sc calidis locis Xo- nolcz &: Yzotzocolci. FortafTe ad Ba:ticaai noftram deportatus, noniniquum fibicas- lura tolcrarec. Vefciturfrudibus : cicurari potcft. Aliqui pucarunc hyfljicem auc raan- lychorx fpeciem, cum mulcis differac,& in nonnullis admirabilior fortaflc fic,vc excol- lacionc H ISTORIit NAT latione viderc licet.De mantichora hqc nar- rat Ariftotelcs lib.i.de Hiftoriaanimal.ci. i^pudlndos {ftCtefi£ credendumeU) bellua gignitur {vt ille fcribit ) cui nomenmanticho- ra^dentestriplici vtrimq; ordine, magnitudoj hirtitudo,dr fedes leonu , facies & aures ho- minis^oculi cafij^color rubrica, caudafcorpio- nis modo terrejtris aculeo armata^ (piculaj^ ag- tiataiacutansyvox JiftuU tub^ve 0on^bfimi- lis : curfus non minoris pernicitatis quam cer- uis:feritas tanta , vt numquam pof^it mitefce- re: appetitm pracipue carnis humana. Hiftrix autem in y^thiopia f requentiftimaj eam ge- nerat & India &: Africa: reperiri quoquein Tartaria, Paulus Venetus fcribit; Cardanus additjinltaha&Gallia. Ego in Hifpania quoque,hcet rar6,vidi tamenipfe.Eft autem exerinaceorum genere , & erinaceis fimihs: fpinis tergum hilpida^aculeos namque pilo- rum vice geritvt erinacei,fed longiores) quas pkrumquCjCiim intendit cutem ,laxatas,ia- culatione emittit voluntaria, vt afliduis acu- lcorum nimbis canes vulneret ingruentes. Magnitudine paulo minor lupo eft , qua haud facile inter feras afpedu magis hprri- bilesinuenias multas. Quas vero de medici- nis produntur,qu^cuquedeerinaceis dicun- tur,omnia tanto magis valebunt in hiftrice. SuntaUa fpinofaanimaha,quaj nonemit- tunt aculeos, interquacaccenferipoteftla- cert£E]genus,quod Indi tapayxain vocat: ca- putduriftimum habet, eleuatum, horrenfqj aculcis , de quo commodiiis aho loco dice- muSj ficut &: de hiftrice pifce. Ad fpinofa quoq; fortaffe &adhiftricem fpedacilla bellua de qua CardanusF^ry^^- neriSjmc]u\Z)incert£^naturafuitanimal;cjuod prafenti anno nimiru i jyo. decimo nono la- nuarij Papix vidimus. Vulpis magnitudo ^ali- quanto longtus^ore dr riBu leporino cum pilis longis, duobuf^ dentibu^ prAlongis : fiquidem digiti humani longitudine prominentibtu ad modumfciuri dentiumyOculis ferpentinis,quip- p qtn angulis carerent y ^ nigriefent. Fileus inerat capiti hircina barba fimillimus , fed non aliter quam crisia pauoni. Pilus muBeli- nu4 ac pulcher , nifi quodfitper coUum velut lana ca ndida videbatur. Anteriores pedes, vt taxi: aures (jr pofteriores pedes nihilo diffe- rentes ab humanis , nifi quod pedibus vngula *vrfi pro humana erat. In dorfo , poHrema^ parte , fpinA circiter centumhisiricis inHary qtfarum qutedaminapicecuruabantur,^ pro- minebant, alioquin immobiles , nec, vtde hi- ftrice ferunt^emi^arix.Citm moueretur,flrepi- YKM LIB.IX. I5S tumydum fe colliderent,edebant. Cauda anferi- na, fedlh jpinas plum^ finiebantur. Si reliqua non videas, anferemdtces, candtdis ac cinereis plumarumfedibusylatoq^ lumine anferem xmu- tantibus. Vox fubobfcura,rauca,quaft latrantis canis. Iracundumanimal , fedtamen quod fa- cilea circulatore tra5iaretur. Canes odio prc- fequebatur maximo fexus feminei , £tatts iu- uemlis. Pc^us nullm : cibus, panis aqua made- fa^us.Animat hoc fui generis vix e^e credam^ fed ex hiHrice alioq^ vetut vrfo natum.Hiflri- cem enimconftat efe fitem,jpinas illas haben- tem in dorfo , quas, poftt eiacutari. i^Jricam mittere , proditum elt,fed nunc ^ Gallia ha- bet,^ Itatia.Spina patmi tongttudinepraacu- tAyteues^albo nigroq^ dtftin^x. Sunt erinaceo jjin£ fimiteSyfed longe minoreSy& qu£ emitti nequeant. Hadenus Cardanus. Erinaccos quoque gerere aculeos, pilorum vice, omni- bus notum eft.Scit natura foetus fuos nuil- c^refpinis'. Parciflima materfamilias multa officia vno beneficio compleditur , vno tc- gumento armat. CAPVT III. T>e ammahSiomo fiue Cabim. MEntio aculeorum hacuatziri elicien- tium fanguineiri, fuggerit memoria: contrariam altcrius animaicuh virtutem , continentis cruorem non minori miraculo- Animal Sionium dixit illud Maphaeus , &: apud incolas cabim vocari, cabat Antonius a S. Romano appellauit. Naicitur in laua. Huiusanimahs vnam virtutcm fcio,fcd mi- rificam. Si cius ofcilh cxtremitatem ahquis geftct , quantumuis millc tranfuerbcratus vulneribus , neguttamfanguinisdabit. Ex- perimentispluribus probatum eft : fed illud celebre & notiftimum , quod cum Naoda- • bcguea Malaccnfis infcnfus Lufitanis , &: aduerfus illos egregie dimicans,tandem op- prefiiis, mukifqj confoffus idibuscorrucret, ex patuhs vulncribus nihil omnino cruoris manaret.Moxinterfpohandum,vtprimum detradaeius brachio eft aurca armiUa (mi- 'rum didu) tamquamvafeconfra£lo,ita fcfe cum anima|vniucrfus repentc fanguiseffu- dit. Cuius rei ftupore defixi Lufitani , ciim de ah js captiuis caufam qua:fiflent,cognoue- rc inclufum cfle in armilla os cius anima- lis , cuius in fiftendo fanguinc tam eflScax eflet vis . CA 156 IDANNIS EVSEBII NIEREMBERGII TLAQVAT21N. C A P V T IV, De anmalihuj manticatis, fiue Tlaquatzjni^, NOn mihus admirada fera, quam Indi vocant tlaejuat^fj. Anconius Herreia t aqua t zin (i\->:ii: recentes Hifpani Scriptorcs cornipto nonnihil notn\nc tlaquactm, Car- tbnus clnttrcam y iiue chuciam ^ Sradenius Seruoy, KotucncV^ioi f€mi-i'f/lpam,(cu bpe- copithecnrn : Rapnc Hamor m defcriptione Virgmix apoJ?umen dixit; alij aNchm i ali) fafapim, alij cerigonm dixcrCj quiajfic voca^ tur fpecies vulpeculsE apud Brafiliam & Ma- lucas,fedca,dequaexordiumrermonisinfti- tuimus, ctiam in Darienc& Floridareperi- tur. Animal cft parui canis forma & magni- tudincjbinos dodrantcs longum, roftro te- nui, prolixo atque dcpili,exili capitCjtcnuil- iimis mollifljmifq^ auriculis, ac pa^ne tranl^ lucentibus, pilolongo& candido ,fedcirca cxtrema fu(co aut nigro. Cauda teretijiiuos dodrantes longa , & perfimili colubrinsei fufca, fcd poftrem6 caodida, qua mordicus HJSTOKIJE NATVR^ LIJB.IX. I$t ^ {irmiter,quidqiiid (emel apprehenderic, r/num vno p^trttt excludit fattu . qtl^s donec recinet.Corpore vero ac pedibus mclis.Qui)- rnensiruam ^tatem attingant,pro lihito num ternosauc quinos paric caculoS , quandoque aluorecondit ^nunciterum frofnit. Tcltarur fepcenos &: plures,quosvceroc6ceptos,cdi- ipfe Raphe comedjflc hocanimal , &cfle loiqueiil lucem,alui cauicacequadam,dum grari&; falubrisnutrimenci. adhuc paruuli funCjConcludic &l fcruatjintra Simile huic animal, quod Brafilia nutrit^ fcilicec locii, anacurahuiusreigraciafabri- cerigonem appellanr, buxeo coloreeil, &; cacum,dilacacaacfp6ccvelucexcoriacaiux- vulpeculas magnicudinc : exeius aluo duas ta mammarum {cdcmexcernapelle, canca dcpendenc vcluci mancica;, in his caculos .§qiuilicace,vc coaluifTe cucem omnino puces: cirtumfert, &: quidem adeo percinacitcr (iio iniro profcclo nacurc artificio.Oculi ei iunc quemque vben affixos ( Maphxus inquit) nigri, parui,viuidi,acqueere6li. Scandic ar- vca perpecuo fudu non aucllancur, ante- boresmcredibiUpcrnicicace: incerdiu inca- quamadpaftuipli per fe progrcdi valeanc. uernis lacicac : vefcitur cohortalibus , quas Animalquoquecrumenacumab iEchiopia. vulpecularum &: muftelarura filueftriu mo- niitci fcribit Cardanus,&: addic: CMittit c^ reiugulac,illarum(anguinemabfbrbens.Ce- IndtaOccidemalls chiurcamex rnujielino ge- tcra innoxium ac fimplici(fimum animal, nere ^ cjUie eodem modo fltos fecum fert . Qc quamquam verfucia quadam congenica fe rurfus inOpereDe reium variecace, Chiur- interdum|moruuum fimulec , ciim alicer ve- f4w,inquic .feu Chuciarn noua Hifpania mit- nacoris manus ettugere nequic , auc delufos tit. Ea minor valpe eH,collo oUongo, pedtbm apprehenfjres morderegeftic. Cauda huius hreuibu^s, capite vulpino , colore cinereo. Velo- animalis ell depiUs , &: egregium medicina: cifim} currebat, ciim feptemflios in crumenl adiumencum : tufa enim drachma^ vnius dcferret. Vtdeturautem hoc animal medium riieniijra acq-, cum aqua aliquocies,bis ccrve, efeinter leporem ac vulpemfed alterius gene- auc quocies opus fueric, incra corpus Cum- rU ah vtro(\ue ,oh crumenam. Scaliger ficfcri- pta > ii eo quis die a cibo abftinuerit , vrin?E bic ; Viuerr^ facie ac magnitudine efi, capite meatus minficc exccrgif,ipfam vrinam euo- vuipino , fuh terra ha6itat ,fecundtftma ejl, cac , calculolque , 6^<]uxcumque alia vrin^e duodenos parit exiguos. Cauda ei tenuis, p£ne meacus obftruCic excrahic Venereui excicac, giabra.Ipfa piio atro.Catulos in hursafub aluo geuerac lac , & mederur fradis ^ coUcis. tf^/^/7jij^f«wj^r/.IoannesScadenius(cribit: Parcum accelcrac,menfes eUcic. Tufa & im - Jn America vuigo vocaturSeruoj magnitudi- pofica , excrahic aculeos infixos, vencremqj ne felis animal,(^ cauda eiufdem, piiis aitjs ex cmolUc.Ecfortaflisnullum yiedicamcncum albo fufds ,aiijs exnigro. Catuios parit qiii- ad omnia h,^c prxftantiiis. Antonius Her- n»s,aut fenos. Locuminventre adfexdigitos lera lcnbit etiam prodeiTe parturiencibus,&: ferefifum gerit,(^intra fcifuram tllam ma- loftam tuiamque fcbricicancibus. Viuic be- millns hahet^eidem^^ inclufos catuios circufert. ftiolain calidis,ac pafcitur carne, frudibus, Ex his Aucloribus puco non vnum dum- pane,oleribus,frumecaceifq}alijsgeneribus. .caxac animal cum bursaefle, fcd alia vnam Huiusanimahs ica meminicPecrus Mar- haberc mancicara , alia duas, Ceu vnam di- tvr: K^rbores in Varianx regione ingentes ui(am :aUa caculosladlandi graciac manci- funt , inter e\uas repertum efl animai monfrp- ca emiccere , alia eciam recinerc ; alia vbera fum vuipino rofro,cercopitheci cauda, vejper- intra bur(am concludere , alia in pofteriore . tiiionis auribits , rnanibu^s humanis^pedtbits f- vencris pafte raaraillas in interiore , &: circa miam xmuians^quod natosfibicatuios circim/- pcdus manticam , alia forta^Te non orani- fertquocumq,proJicifcatur,vteroexteriore in no burfam habere , fed fciifurara in ventre, modum magnA cYumen& dependente.Jd, licet vcScadcnius (cribic. mortuum,ipfe vidi conuolui,crumenam^i/iam Ceccrum in tanta charicatc filiorum non nouumvtertim ,nouum naturA remedium,quo cft: prxcereundum , muftelas foccus fuos &: a venaiaribus , aut aitas a ceteris violentis micccic,&:rurfum inpericulis.recipereincra ac rapacibus dnimaiibus natos iiberet, illosfe- feiplbs: phocos,balasnas, delphincs fuos re- cum afportado,admirattts fum.Numquamau- ccnces caculos &: ceneros ex aliqua causa tem illos emittere dicitur , nifiaut recreandi conil:ernacos,ore excipere,&: condere:cani- aut i.iciandi gratia, donec fibi vtcium per fe culam pifcemin vencre pauidos filios (ufci- qu.iritaredtdtcerint. Cumcatuiis animal ip- pere&:complecti,rur(us denuoederein lu- jum deprehenderant , fedipfa tandem aeris e:^ ccm: pacicur cnira aliquantulum venter ce- ciborum mutationem ferre nequiuit. Raphc taceorum alienas animas. Accidit nonnum- Hamor hrjc habet: ^^po^umes ,magmttidi- quam feftiua pifcacio albicorisrcjui ciim iur- ne acforma corporis porcei/o menfiruo non ab- (u m accraherctur , &: os force aperuiflcc pa- fimiie, ammai csi robtiflA atqiie adeo ihcredi- cencius, vc refpirarec , per illud pi(cis , quem biiis nattirA : feptem pltis minufve vt piuri- voittcrem vocanc , paulo ance abibrpcus re- O uola- 158' iOANNJS EVSFB uoiauiCT AuisHngana , qu.nni Ztbiit infula gignit, cornias magniiucliiie, inlrdiiitur on balenzE , aquaintegiadeglutiiur & viuens, qux deindecorrodic belluae cor,vt Pigafeta compertum fibi teftatuT. Idem reftatur & Gomara. Sic patient-es pifces funt alieni fpiritus. C A P V T V. De animali CAudimano feu coyopollin. VOcant Indi coYopoUin paruu animal, muris mcdiocris magnitudiDe,aut pau- I J N I E K E M B E R G 1 1 lo maius, caudaveto, aifriculis&rcftrotli- cuatzin fimile : nam cauda & pro uir.mbiis vtitur, &natus matrem,cum metuit, ftrin- gitampkxu. Caudaeftcraflior murina, fir- miorque:venter cx albo pallefcit : auricute funttranflucid^jpedes &crura cadida.Edu- catinarboribuslobolem. PofTet ad generi tlacuatzm referri, nili alicui prxplaceat per- tinere ad mures, auc eflc fui generis. Inueni- tur inmoncibus tepoftlanicis.Ceteriimcro-. codilis quoq-, cauda pro manu eft, illa nimi- rum arnpiunc pra:dam,belluas,homines. ARMADILLO fiue AIATOCHTLL ARMADlLLO*CLVSIL ARMADILLO GENVS ALTERVM CLVSIl. CA- MlSTORIiE NATVRiE LIB.IX. I59 nenata,vc vomitu ac flatu alui citaco fyntfopc CAP VT VI. inducanc^ candcminterimant. Anndotum efl: oleum oliuaru, nifi virus inLialueriCj {iu- De ammahhas loricatis, ftraneatuncremedia.Sifbrtaficaiiquaiuue- rint , diffluunt fuperflicibus capiili , languec CAtaphradum quoddainariimal India- color, marcent vives.Dillinguiirur teftarum ium varieappellatuminuenio. Hifpani ieu laminarum numero: innoxia o£lonis, nuncupant4m4^///tf,Lulicani encubertado, noxia fcnisconlbnt. Innocua etiam coxx Itali bardata , Theuetus Brafilico nomine offe carenr,& maculisrubeiscircavcntrem mm , Maphseus tatuftam, Gefncrus tatum^ diftinguiuur. Eft autem hoc animal vipcris, noua Hifpania chir^uim hf(,^\icubi cafacai», qux fono quodam perftrepunc tam charuni aliis Ihdis^w/tffMidiCTtur,hoceftcuniculus &amicum, vceodcm foramine iinealteru- cucurbitahsjfpccubus enim, quemadmcdii triusiniunacondantur. cuniculusconditur. Vnanode fpatium leu- Primum illud genus videtur dcfcripfifTe c^excauacjquare nifi ligetur,nulhbi fe incki- Confaluus , Ferdinandus Ouiedus hac fen- di patiens, perfodit vfquequo extra domum tenzihKaTd(ppuKr^,(iftc vfidique armU mu- & oppida emergat. Vari^ func fpecies horu m nituSy animal esi aJpcHu admirabilt,valde di~ loricacorum : mihi omnium mirabilior aia- tierfum ab ijs ijua aut m Htfpania, atit in aiiji tochtlus, cuius& rarior mentio & fterihor, Europct regiombm conjjictuntiir. j^drtipes quare illum prsefertim narrabo.Duris arma-^ ejl animal, totttmj^ corpm curn cauda coriote- tur laminis,quas ip(e vidi. Canis Melitenlis lium habet fmili cortici laierti , de quo tr/fk cft magnitudine.Pedesei fais paruuli,roftrii- fumtts dicluri fcrocodilum Americunum m- que,ledoblongum &:gracile. Armatur vn- it\\\o\i) coloris inter album cr ctncriccum mix- diqueerufta, militari & cataphrado equo ti, ad album\tamen magii accedentis.Litifdem perfimili,in laminasconexas atque mobiles 'ver}) elt form&cttm cquo vndiquc armis mu- diuisa , quibus fe conuoluit atque vndique mto,canicuU aute vulgaris magnitudine. Non tegit. Auriculas murinar, fed longioresjnimis ef animal noxium -, domictlium^ habet in ter- graciles. Cauda ejus eft ionga, teres , geni- renls tumulis , fedibm^ terrar^ egerendo, fua. culaca,eodemqj niodo laminis cruftatis cir- latibula fodit cuniculorum tnJiar. Capiuntur cumuallata. Ventcr candet,ac pelle operitiu: h&c animalia rctibits (^ balistis , fettta occi- moUi, humanx haud di{fimili,longiufculis, dtmiur, magnk autem ex farte fementis tem- cxilibus,ac raris pilis veftita. Formicas vena- fore, quando fipul<£ aduruntur , autagri co- tur.Cubat fupinus,atque caudaori admota, lunttir, vt ^ramen producant in botim^ ani- qua recla procedentes formicae incidunc in mantium pabulum.^liquoties me hoc anima- infidias, & cibum deludenci fuggerunt. An- li vefci contigit: acfane melioris Japoris quani tonius Herrera addic ^ lotio proprio implere ha^dos^ cjr falubrem cibum efe comferiebam. lacunam fuper ventrem inter cruftas fuas, Ceterum f hdc animalia inijs Prouincijs con- fic formicas,humore obftante , pef caudam jpeBafuifent^ in quibm equos vndiqtte arma- procedere vfq; ad os. Cum fugic m prxceps, tura muniendi confticttido originem fumpff, capuc caudamque vencri apphcac,ac cuecur ex huim animalis afpe^u exemplar defimftum crufta , & fefe in fpiram conuoluensrocac. optnariquis pofet. Quod ii percinaciiis quifpiainfedari perfe- Ciim alij Audores Ouiedo refragencur^ uereCjfemecin venacore contorquetiVthaud aliud genusarmatorum,quam ille,cogitant. rard,valide tundens dorfo fuG pectus ho- Diuerfa, quie dc loricato animahlcu tato minis, exanimat. Verfatur in vliginofislacu- narrantur, de diuerfis fpeciebus, pro diuerfi- bus.Lumbricis,pifcibus ac vermiculisvcfci- tateProuinciarum accipiendafunt.SicMo- tur, 6C quibufdam arboru baccis, & pomis. nardus prodit numquam vifum edere,ideo- Caro impensc pinguis,dulcis,ac pituitofi ali- que fub terra dumtaxat &: cx ipfa tcrra ali: menti, & excrementis redundans. Vteban- Gefnerus contra, licet perpauca,de illo air, turantiquicaudaadeas,quaszebratanasvo- allaturninGalliam feminibus 6l frudibus canc (quarum apud illos vfus frequens; mu- vifuni vcfci. Neutru refuto, ciira de diuer- niendas. Crufta mulcisrebusvtilis, tum ad fis loqui poftint. Agnouerunt quoque tria bellicosvfuSjtum adpaceopportunis.Aiunc generahorum armatorum lacobusPlateau illiuscruftamtricam,acdrachm^vniuspon- &:Clufius:vnum breuiflimecaudarjquodlic dere incra fumpta , euocato fudore magno- deCcv\bit:Habebat porro idanimaipedis vnitts, pere conferre morbo Gallico curando. In- d^ quatuor vnciarttm longitudinem, corpork uenitur lociscalcntibuslacuftnbus , 5d vli- vero ambittn erat qttatuordecim vnciartm^ ginofis. Duxapud lucatanenfeshorum ani- binis videiicet minor longitudine. Eim teg- malium funt differentia^.Quxdaminnoxia men durtim ^ tefaceum , fuliginofi coio- &gratiftimiaUmentifunti aliaiioxia6i ve- ris , quem fort} vetuflate (^ manuum tra- Q a iiatione l6o lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII clatione cont raxerat, cjuodammodo tefetlattim. A collo ad mediiim corpm, quaji orhiculata Ji- gur£ te^elUs fa.rte fi^iis dtjltticium^medio au- tem corpore tcrnii ordtnihi^ quadranguUritrtn tefe/larum varie etiam piclarum tnjiquitum. Poftrema tegminis.pars fimilibu^ orhtbui di- Jtincla erat ^qualihus pars anterior . Tottimet- iamcaput adnares 'vfcj; fimilihus tejlis teHum. Aures patentiores, nec adeo mucronatas habe- bat. Cauda breuis erat , dttohns digiti humani txtremis artitulis non maior,tota etiam orhicu- Laris^tel^ellis tecia. Vetrem nullacrujiatecium fuij?e,fed villis dumtaxat ohJitum,piciura re- prafentahat, quemadmodum ctiam crurumpo- jieriorem partem, atque guttur, & nares. Po- Jleriores pedes ternis digitis , dr calcaripradi- tos fuij^e, pi^ura fdem faciebat : anteriores vero dumtaxat binis c^ calcari , nif a pictore fuerint prxtermip: pene fatis longum^ exer- ttm habebat. T^fcio an huic dcfit virtus,quam de armadillofiue tato caudato Monardus dixit, pr^cipuam eius vim in cauda oficulo ej?e : cuius in tenuifimum puluerem reda^i pilu- U , confecia magnitudine capitis acicuUy at- que auri indita , dolorem eiusfedare -, (^ tin- nitum etiam cum exigua furditate coniunBum CHTsre traditur. Certe dolorem fedare yjre- qttenti experientia prohatttm efi. Adiicioartum chirqumchi, quod audiui ab hiSjquipiimum fama, deinde vifu acce- perunc. Teltes oculatiiic referunt : Pluefite Qx\o fupinus iacet; in ventre,qui exermis eft, coUigic aquam contcntam inter cruftas late- ru, fic perdurac cranfado imbre ferme diem integrum,donec occurrat incauce ceruus fi- tibundus,qui accedens ad pocum,immergic buccam, tunc claudic fe chirc|uinchus,labra & narescomprehendenscerui.Hic diicurric hincinde: numquam laxat pra;damchir- quinchus, donec fatigacam incerimac angu- ftiafpiricus. Aftumquoqueerinaceoru ha- bet, in cruftis fuis fe, dum timet,conglobat, necnifi adignes relaxacur. ConchuUs huius animalis vcuntur Indi in maleficis, pr^cipue ad explorandos &: puniendos fures.Tanguc priiiscum conchaterram a furecalcatam, liue aliud quidquidille attigerit: implet ma- xillam potione quam chicham vocantrtym- panis deinde circu mfonant, concha interim fponce fubfulcance & cripudiance.Hoc vene- ficio notacur vulcus furis , puftula in genjs qux per vcramque maxillam ferperet , nifi maleficium dihgenter diffoluatur. Lacertai quoddam genus loricatum fuo loco dabo. CVNICVLVS INDICVS, fortaffe CVITLAT EPOLLL Expreffiorem hanc effigietn Cvnic^li Indici accepi ab Excell"^° Principe Schilliaeho Prorege Mexici. CA- HISTORI^ NATVRi£ L I E. I X. I6l GAPVT VII. De dafy^odihfu Noua Htj^dnite. LEgicima nuncpercuirramgenera dafy- podumfcu cuniculorum nous Hifpa- mx. Indi todli vocant. Nouem illorufpe- cies narrabo.Prioreftpadlijfeu Hifpariicus, li in pinguibus verfetur agris, non mmus iu- cundamprjeftat quam apud Hifpanosali- moniam. Secundus eft eliztaccochrli , feu candens pedus. Tertius tuitlatepolli , feu breuis caude. Quartus pertinet ad Periiinos, vocatur tocantho6lli,talp£e Mexican^e (qua tucam vocant)figura.Qjjintus quauhtoch- th. Sextus metochili. Septimus cacatoch- tli. Odauus tuitlatepolU alter. Vltimusve- roac nonus a rubeo fuluoque colore , quo variatjnucupatur hapaztochtU.Omnes for- ma nonnihil inter fe diftant , ideo diuerfis appellanturnominibuSi Nutrimentumno- llratiumahmento eft infuauius ac durius. Hasc ex manufcriptis|Potloris Francifci Hernadi.Lubetadijcere aherius manufcri- pti fencencia de cuniculis Hifpaniolaj.Erant, inquit Anonymusaudor, cunicuU forma &: cauda murina ,Ucet aUquantuliim minores quam Caftellani cunicuU. Caroidonea&: iucunda. Deguntincer herbas& in monti- bus,non fub terra. Quatuor corum fpecies: quidam quemi dicli^hi maiores &C durioresj alij vtix, aUj mohias, aUj curies, hi paruu- U;deUcatiores,6(: iakibriores. C A P V T VIIL De leporibm Jndtcis, LEporem citU vocant Barbarinouse Hi- fpanise. SimiUs noftratibus eft forma atque aUmenco , fed auricuUs pro corporis magnitudine longiftimis latiflimifque. In- texi folent eius piU ab indigenis veftibus & Unceis,quibus vcuntur paUioru locOiquem- admodum & dafypodum lanugo , Sc varia- rumauium plumx.BraliUenfescotias nomi- nantanimaiiaqu^dammagnitudine,&:for- ma, &fapore leporum , rufo colore, paruis auribus,cauda ferenulla Maiores funt eiuf^ dem fere fpecieij quas pacas vocant , roftra tereti, ad facicm felis,fufco colore, candidis macuUs interftindo : nequecarnetanciim, fed &: corio ipfo praztenero ; ideo in deUca- tioresepulas expetuntur. Similesquoque le- poribus,viUo,colore,magnitudine aliqui cu- nicuUfunt, quifeinfubterraneis condunt» Vtia eft animalculum cuniculis fimile. Ho- rum aUqui fcruntur inopes omnino cauda:- V I S C A C H A. C A P V T IX. De VtfcMhis, Vlfcachae contra dicuntur cuniculi ge- nus , quod feks imitetur prolixica- tc cauda: . Amant niues, quos ibi ctiam inquirit gula . Pilus oUm graius , in prcr tio U vfu. 03 CA- l62 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII VVLPECVLA INDICA C A P V T X. De rvn^pbus Indicis» VOcnnt Indi c0jondet, ^uatuor exiles pedes habet, eofa. quatuor "vn- gttibtis pr^ditos atiiuminfiar, ystamen fimtil connexis, &■ minime aptls ad corpKs fu(linen- dum; nam propter pedttm exilitatem,ci' corpo- rU grauitatem,njentremquafire^endoper ter- ram trahit : collum infubltme elatum (^ fifr- re[ium gefiat , prorfm /equale ad fitpre?num 'vfque fafiigtnm , pifiilli inftar , in qito ftcies fita orbiculata , non valde dtfimilis nociuXy ipfis pilis circuium formantibtis : paiUo tanycn longtor qttam lata. Parttos habet oculos, (-r ro- tundos, nares fimix tnfiar,os valdecxiguMm.. Colltimnuncin hanc, modo in illam partcvj)' torquet , tamquam attomtum. Summtim ho- rum antmalium defiderium efie njidetur , vt 'velarboresvel palos confcendere queantjdeo magna ex parte in arborthtts , vel etiam tn aL tifitmis earti ramis confpiciitntur yqn.is longis vnzufi o HISTORI^ NATVRiE LIB. IX. 165 vnguihm apprehendentes lente confcendunt. Hanc hiftoriam fecuti in quodam Gno- Cauda caret, pilof^hahet ex alho cinericeoSy moglyphico italuiimus: vt taxHs fer^e. Eim Tjoxk relifjuorum anima- Te ridet natura^ Viger-.Br&ftlica Tempc^ lium voce valde dijfert^ quia canendofex vo- Befiia fxda colit nomine diBa tuo. cesper interualU dumtaxat profert,vnam at- Tardagradu reptat, pede non af^urgit inani; tiore tono quam alteram.,femper diminuendoy Ventre fed adlamhil leto adtpalis httmu. videlicet vt prima fitaltiorU toniatiam reli- K^diaBum properat ter quina luce lapilli, quA-^deinde aliA fenfm dcfcendendo minuau- Et biduo fondens Ufacuhtte jttbit. tur. ISlamquemadmodum fiqulscanat la^fol, i^Ba minis^plagisyneutrtsignauia cedit: fa,mi,r€yVt,ftc hoc animalfimili tonopronun- liecfinit infiEio vtdnere torpor iners. ttat ha,ha,ha,ha,ha,ha: ^ ficut de bardato di' Neque Clufij dercriptionem cx pelle hu- ceham,f id animal conjpelfii fuifa inillUre- iufcajpeftiiccontemnam. k^AcqIIo , inquir, gionibus , quibm equos armatttra municndt ad eWremam aorft partem patiUo plus quam confuetudo origine hahutt^ah eo animaii exem- quatuordecim vncias longum erat etiis corpusy pltm defumptum fuife videtiir -, fic primns crafttudo vero fue amhttus p<£ne totidem con- mufices inuentor eitis initia ah htdtu animalis tinebat.In viuo autem animali longe maiorem cantuformafe dici pof^et,potius cfuam ah vlla fuife,non eU duhium.Co/ium ipftmfex vncias alia causa: nam hoc anirnal per fex has voccs longum erat,(^ cjuatuor crafum,comprehenfs nos idemdocet,quod per la,fol,fa,mi,re,vt, vt etiamipfis villi^. Antertora crura ad pedum intelligere licet.Sed vt ad eius hifioriam reuer- (quosplanos hahet iftfiar vrfortt aut ftmiarum) tamur, no^iedumtaxat hoc antmal cantat per vfque fexuram feptem vnciarum longitudi- modica interttalla ,fex illas voces repctendo, nem fuperAhanf.pofierioraautem fexctim fe- interdiu numqtta cantare auditttr-, eam ob cau^ mife dumtaxat longa,vt ameriorihus fcr^e in- fam, ^propter exiguos illius ocuios , noBur^ tegravncia efent hreuiora. Anteriores pedes, nttm animai efe arhttror, ac obfcuritate (^ te- a flexura ad vngues vfque trcs vncias erant nehris deieciari. In ades tranflatttmi nattirali longi -, poHeriores autem eiufdem p.tne lonii- fua tarditate mouetur , nec acclamatione vlla , ttidims,vtriqtt€ tamcn vald} angufli,licetpia- aut impuiflone glradum acceierat.Aiui aliquan- ni, vt rnirum videri non deheat, fl cum dtffi- dodomi hocanimal , (^ quantum ego , (jr tilu cultate fuhflffere c^ progredi queat : flngtdi qui etiam aitierunt , ohferuare potuimus ,num- vero trihus contigiiis vnguibus hinas vncias ^uam v/ia re vefci deprehendimus,fed ex aere (tim Jemife iongis, aihis, c^ vaide mucronatis viuere exifiimauimus , quia caput (^ os ad praditi , prona quidem parte arciis inflar ela- eam partem femper obuertere conjpiciehamusy tis ,fupina atttem flue inferna carinatis. Vni' vnde ventus jpirabat potiits quam ad aiiam; uerfumcorpus a fummo capiteadvngues vf ex quo apparehat ,aer€mi//i vaidle gratuni e(?e. que denflfimis , ijf^ proiixis vil/'is erat ohfl- Noxium animal non efl,neqae mordet,imo nec tum , coioris partiiH nigri , partim cinericei , etiam mordere poteU ,propter oris anguHiam. p£n\ vt moles qi^em vtdgus tafUflue taxuni Veritm adeo foedum aut ignauum animai vi- appe/iat, mo//toribus tamen -, atque a co/io fe- dere non memini.^^rborem naEius quam con- cunditm dorfl iongitudinem,vfque adpoflerio- fcendere queat, etia in alttfimos eius,vt dtxi, ra fere cnira, nigrorum pilorum quadamferie ramos euadit , in quibus o5io , decem (^ vi- erat inftgnitum.T'otumco//umaceruice ad aii- ginti dies harehit , nec fciri potesi qttd re ve- teriora vfque crura veiuti iubd quadam nigro- fcatur. rum crintum in vtrumque iatus propenden- Mapheus vevo fic narrat: Valdeetiam inu- tittm teBum habebat capttt exiguum , hretiihus flt atd (^ ifflgie d^ naturd esi animai,quod ah piiisfubrufls ohftttim , cum mento (^gutturis re ipsd Lufltani Pigritiam appe//ant , erigo- parte roUro ftmiam qiiodammodo referehat: numfer^e magnitudine , fedrofiro fcediore ad hreue enim,glahrum ^ obtufum,flm'uc^nari- af^eSiumy ^ vnguibus ad digitorum flmiiitu- bus erat praditum ,exiguis etiam dcntibus,fa- ainem prominetihus.Huic ex occipitio exiHens tis tamen idtis : citm veto riBum ampium non coma ceruicem veiat, ientoc^ ipsd ventris adipe haheat , hoc animai vix mordere pofe mihi verrit humum, neque vmquam in pedes exur- perfuadeo. git: denique tamtardemouetttr, vt quindecim Appendo Doftoris Francifci Hernandi ipfts diehus ad iapidis iacittm continuotraciu narrationem de hoc Oimmzh: Canis genus svix prodeat. Vi6iitat arhorum folijs, (jr in ed- eH tardiftmi , atqtie eius rei gratid velox rum cacumimhtss degit pierumque, quarum in nuncupatus ,(^ mtrandd formd: duos enim do- afcenfu hiduum circiter, tantumdem in defcen- drantes pius minits in iuuentd crafum cum flt, fu ponit.lSl^eque verVadhortationihus tantitm paulo maiorem iongitudinem procedente tem- . aut minis , fed ne plagis qiiidem , fuHibitfve pore afeqtdtur , quaternis vaWe exiithus infl- heHiam tantiUtim de infltd ignauid ac tardi- flens pedibus, quorumflnguli totidem vngui- tate dimoueas . hus armanttir, iliis autumflmiiibus ,fed contun- ctit I66 lOANNMS EVSEBM KIEREMBERGII cfis inUrfcfe. CfiHum ef excelfHm,reclttm^y cr pracnuntiare moqem j candeDti vero , lcn- on;»i expsrte sq»:ile,cuias fiojlrerrum fartem g^im vitara polIiceri,red indigam , pleuam- f^ciesorbicitUrhoccmp^ yinqus ocnlimodsciy . cjue jErumnis &: laboribus. Crrctnnd', r.sres cercopitheci.Os valdepartnim, fiU vero vniuerfi corforis ex albo rubrefcen- C A P \ T XV. les.O" cnuJ.t nulii. Tanta vero ejl eius tardi- t^s , vt intm dtei J^aiio vix q»inqHagints De tigrihm IndiAftim. fxf-ts pertrsnfire poftt. T^cie dtimtaxst fo~ '/:itfrm cdit, feHertorsbKs JjHsbis jenjimmsgis 'T~'Igris in nouo orbe non vna aut raole, ac rnsgis arscilefcentibus . Arbcres Itbenter X auc lurore, auc Ipecie. Vulgaiis coftris fcanait, c^ circs fummos rimos confidens, i-i- cft maior: liujc alia imiihs, qu2,quui minor, qtntiintirdumco7r.morJitHr dies^nuUo cf^ .if- ab Indjs tlMO ficelotly\d eil pjruatigrisniin- fvTr.pio , quaniobrem creditnr cksms/eMnf tn- cupanir, maculis tulcis &c nigns conlcripta , sfarsere psfcii nam cr r/sirntnum bsbetos, (Jjr non paiIidis&caDdenribus,vtali)SCommu- ineftnm edendo. Stupdifirnum snimsl esi, in- nes lunc. Periiani , vt Garcilallus putat , ri- nccentifimiemg,, CT, 'vtcreditur,HcciHrTiHmf gndem vccsnt t7«r«/?f«/:n2m,quod loieph ijuoniam C' nocln dnmtsxst csnit ^ C' hebeti Acoila dixic,vrlos dici cboronocos, corrupca 1'ifu prsdttnm esf. nonnihil ab Hiipamsvoce,noii ita explora- Illud autem quod Ouiedus &: Hcrnan- tum cenlet ; veuman enim vrlus dicicur. dus dicunt , nulla re nili aere velci, tortafle Mira iigridi diicrcno gentium:parcic Hilpa- noo^bfolute didum.Folijsarborum poiuic nis, muadit lndos,vt inter multos Europxos rure ali, & domi beiliolis qu:buidam iecre- barbarum interrolcens , impctum in lilum to, muicis,veipis,vermiculis,rcarabeis. Scri- deltinet. Ferociores turit lc»nibus;auidc In- bit Acofta eriam formicis nutriri,qui &: cres dos quxrant ,etiam in domibus &: calis ; & dumtaxatvngulas ringulis pedibus tribuic. niii conlknter torcs rmt clauii, clanculiin» Anconius Herrefaaddic , ad ilngulosgieilus ingrediuniur,&:correpiura aliquem barba- ingemilcere,(ed cres canciim horas in arfcen- rum mordicus deteiunc , non ieciis ac feiis fu arborum durarc. Addunt aliqui , tanta murem : nec cducrius illas arbores afyla, pertmacia adhsrelcere arbonbus , vc nili quasaicenduntvtillmcdeijcianttugientem, morcua noD aueilatur. &:laceient.Inexpeditior.eFediemaniqu3E- Theuctus & loances Lerius alterius mon- dain cigris cohortem militum aggrella , in ftn huic fimiUs memineruntjCuod ille hsn, medio omnium dikcerauitHilpanu vnum, fiue /?4«//?/<^ppellac, Lerius ver6/?4jr: vter- tres lndos,tutaquc&'impuniseuufit. Nihi- que cnim ilU cnbuit iim:x taciem , cutem lominustanta terjtasdu6ibatur:ii vel bacu- bifpida m &: viUofam , crura hiriuca , tcrcos lo circa reccs ca;datur , languet, &: vincirurj infingulispedibus oblongos &: acucos vn- non alia viapatet Nidoriz. Nulla alia fera gucs, plerumq; in arbonbus v erfari,captum magis timetur Indib OccidentGlibus,-mb in autem fine d:ifi:ulcace cicurari&:domel\i- vcneratioreeil. Dafmonillislkpiilimcrpe- cum fierii a neminc conlpedum quidpiam cie rgridis loquebatur . Vrgues vcnenati edere, ea de causa a pleriique ex acre v:uerc creduncur , numquarepafiiturplagacxiUis. e:xillimari.Neutertamen tantaignauiapras- Lm poft introdudum Euangelium reuc- dicumeiredicir,autcaudacarcrc,ledbreuem rennam imo cmorcm huius terccmifiibar- caudam habere vrerquefcnbit. Ledor ca baries.Capuur laqucis,2bcubimufcipulis, quje apuddiclos Audoresextant , cum his In Bergalaferociflimainuenitur, &con- qua: ex Ouiedo protuli,conterre poteric. tumacis ouij: vique ad tnginta milliana infe- quicur pcT littora nauira qua autugit \x(ox. C A P V T XIV. Obuijs prartereacuibuicumquehominbus &: fcris atrcx. Priuenit natura canta peftem . Be qiisdirtipede atndefm. Comitatur tignm aliud aniraalcuIum,qi;od aiTiduolatraiu iUam indicar,quoauditofe- INuenitur in Noua Hilpania non ptocul ix alix recedunc, autccnduntur ; homines ab AuftraUpelago in prouiacia Toztlani tugiunt.Sunt ill^rigrideshumianecarnisaui- & Caicapani ferarum genus a capilloium diiIime,auariorcs Nigritamm quos inrerno« candorevocatum tzon yztac, breuibus cru- fcunt:nauem,fiquammoraperfpcxerint,per nbus,atro colore, &:corporecrairo. Ma- vigintilcucas curfitando prolequifolcnr, vc nibus pedibufque &: corporis magnitudi- fi quismterraroexfcenderit , dcuotcnt. Dc ne tignna , cauda proUxa. Acimal raro vc- nodc in naues infiliunt, vt incautos nauico- niens lub hominum confpedura , &: quod larios opprimant. Referam huius exempluai nanshxum l<:gitra quandoque iuccumbar. memoratu dierum , qucd acadic interim Fabulactur ladijluteo capite vifum,celerem dum noftri in Bengala 2 jerec. ^tliiops qui- HISTOllI^ NA TVPvX hlB.lX. 167 ''insA faXms clim fbmmaflcc a tigride k ab- repnim, (equeiidi]o^IubDaiiB,qQi vcbe^ bacur, prora le ab^condic Rogams a donii- oo cau(am , (bmohim DodnriKm enarrat; cuiGsveTkacemillaipsa oo3£ eaenccspro- bacic:'omi)ibiis cxnm ikxmieiitibiis , tigris io nauim iQliIieDS,ceteiii^e,qiii ^xa qoam trigiataiooaiiiiacebac,io£adis,de&b pfora miieri ^ihiopts apprebeodic bms, & abfi- poic. Fehdor alcenos (brs tbit , led diuioa pcoce^ prooidcoiia^ Hic cdm haid procol ' alKtoremnam2gercc,acergohioceamci- giis , ab aqua e tiumioc dkoc crcxrodihis io- Baditzied audi calum.T^riSjVC adocriaiiom prjuataccjwxdamqnc extorqoercc^^mia velocitacc vltra bomioem ddau^mnaliis latus impada , in crocoditi tsuces loeidk; iUe vtnulqoe belluz impetum ac labicm hoc modo eaaiic. Thci occpiiCy qDaocopcre BeogaUoi tigcidum labicm mccoaoc : hiiic vaii}s eas nomiaibas oGocapaoc,vcriti ncii propno dxrereoc oomioe , coociiiuo ddace- Teocur.Ia Brailha magoatigriam vis, quac famebcz hombdi polkoc velocKace , cre- mcodis viribus. Exdcm paitzcanca «hcao- cur cSe !^iaaia,TC a giegan}S eciam caoibas coofefbm io fogam agaonu. Koo homiofs cannim perdii gtila. lo Doua HUpaoia Ipeculamr cx arboribos ad ripas flumiou m crooodiios : indcdeiiliCj &iDcantos occidir. - Ahqaaodo noa mioocc iadura a ngrlde lodicainfeibita Darieofoit , «juamohm a teio lcoceNcmea2&: a labido apro Calydo- oia,vtPetrusMaminjLirac. loce^ nam- que ienteibl co&m aiuot cTiaStMn twila nullamiodemnemj quinveliuueocim auc eQuum, ccnem aotporcum ioirj vus interfeccr.t . Armccca ^e^v:,, niinaebaocar: isn6 &: mimmc cuco re : : doa;o exiilequanqaamjeocempoie pczo- puc c^uaodo cacolos alebac , conc namqoe adonebacur &: bomiccs,famc vr^enie cani- k)ium,lihommes pnus occuircbactquacn biucu.miiiul. Necclliuce cogeoce candcia ars mocnca eft , qci caoa iaogiaims poeaas lucicc ExploiaDsquippe angotbjs Ccraka- lam , quibas e cauemuru m Laccbiis ad prx- dam ooda prodire lolebac .* excaoaca ibi iciobcaliqu^, cTaabus&: a^eftaicira lciii iuperdratis , faUaciam occuitaranc lodL Vemecs inviaucus ( iD2s quidcm eiac) cigcis deadit ui foueam,5v: iuiicjs acutisiolcio- bis tundo dctixis iohxnt. Rjcxzatu Ibo voi- ucrijm TcpIebacvicioum,&: moncesiihfth- doieeiusieboabaor* Saxiscumir^ai&Uis exfollc margine in eum iudtbus miuruih dcicchs. percmptus etl. In mdlc jiTubs , & imllc fruihila iixa dextra dnedos hiibs ,■ &: abalcoiKulacaSjdinjmpebac Semiaoimis & exan^ns fomidiiic lej^ftbar in^tr,'t- cuid Cobizci 6l iocolumis ted^^ lo^ - qaidam Lcdefma H:i"p2lcto,V. ainicos, & iabcMiim tocns, dec^-i^... comedii^ tatfiiseftjbaiBiiaqioccaroen . dcienorem ette rerchr. Vndc dgiidem eiTf dxani, incciTOgaci coi onmqoam t^^Atm VKiaajic,TeipocKkoc, A macoKs, a tencatc^ adcxsaicajC , b^Miqoc afifs ab An^rfbcs dais c^^im arbKiaTi,cum Si poidcs &: prm- theras macalaros cx ^ife pknqcc ie vsdiflb praachceOC. Tiyvle marr ppritnpyin^fTMmiys veitos vefi^pilhaslcain, aociDm,coiB^a- lcipbDsdoiiiiciliam,«dcGoc, doosabfencc gemciicecacolosvbciibiis ■dfaac maciis lo- oigos aofemac. MocacocDofilto^qBograr:- dicicalos cI&lIos m Hifponiam poft hzz miccaeoc , fcrreiscacaus dil^asca io ccLa compoficis , ad macErDam aBTom paoBJos reponanc a macie bdaodos.Pofb paocos in- de diesTegrc^ ad lpcfaincam,DCccacQlo5 «-> paicnccs, credebac cos a mactc in firufta prz cabic diiacccaios, ab{aco(qDc, oc qp^^^^p*™ cis fiiKieuir: a&oeTaciiamqDc,iblaa c cue- ois iRillo pa^ pocni^ viocs. Pcis pcrca- pcac dgiid^ ad Hiipciolam, ficds beibis 2c calmofaica, iDiflac& ad AdmiiaDtQm Bl Pdmofcs. CAPVT XVL Di ti^ndihms BMmh^. C- :z3 orbcm.S: 3p|eD- : : rai . . r.es. ■^- - _-JiDCia I tOjCpasioco.. mx : de ooan: rciai expeni:: - . esus qoodam d . w : - minibosalbiSjCu: fiiffiau. Vr conndbDs . . ncscifear: -rc- ram dernc :t:oces,vr co«Eence (j.^. zz^i^.^ ^ \ .^ u^ ^ - TctH-. bnhspecodcsaiiteraDC, konib. :-re,vi- nbos^nig;ni, & ommbas tcre dmiks, excc- pco carum colore, pclle macabs yb*»*diin diihoda. Vanjscas capmnc modtSyaaC mcr- tuas,pn>poiids,<|Qa pafta Tcniic {bkoCicac- oibus vcocxucis, vcicriam cocfbdas iKnfe^ auc viuas , laqucs qmba6fi, propodca capri ;iat uauhaHquo,adalfacyndainj4nimah do- aKlBco, qaibQsfiaa^aliomvenicnsimpli- caia ie i~o luc re ocqaic,tcd qnaDtd phisie mo- ocr. l68 IOANNI5 EVSEBI uet,tant6 mngisadftringitur. Capiunturet- iam aliquando paruar. Vnde rctert Ednar- dus^vnius libi taclaui t:opiAm,qux quuidc- cim dies nondumexceflerat, quam quoque cducarit,&: camslocoaliquamdiu hjbuerit; qua: etiam a nullo,Mili adominOjContredta- ri voluerit; (lndci)s&: minitans ii alius acce- derer. Scdciiimtandem videret,innatam fe- ricatcm nullQartificiodoman pulk (canem enim&zebram ipli charinima occiderat) glandefclopetaria eam , maius aliquod prx- ueniensmaium,urAiecit. Cum animal 1«: & hominibus &: alijs omnibus animalibus m- feftiflimum , pra:mium a Regeprcpolitum eft i)s qui allata pelle le occidilie aliquam tc- ftari pollunt; ea camen conditione , vt pellis pilos ilios longiores & duriorcs, qui circa os nafcuntm' , habeat ; ^lias enim loco prsemij plcttuntur veneficij ildpectiipr^fentiflimum enmi ijsineft venenum , & comefti fubalijs cibis,moitem quafi rabiofam inducunt. C AP VT XVII. PRoccdit idem Auclor.Nafciiur quoque in hoc tradu , vc & in alijs Barbariae &; Africx locis, animal aliud zebra didum: quodciimmul^E quoad forma&ftaturam per omnia iic limilc, mula tamc (parit enim) non eft , & colpre nou tantiim ^ mula , lcd etiam ab omnibusalijs aninnaiibus differt. Tribus cnim diucriiscoloribus,nigro, albo &i fpadiceo , qui per lineastrcsdigitoslatas corpusa dorib veriusventremhemicycli ia modum ambiunt , per totutn corpus diftin- £tum eft, cauda colore rubicundo &: lucen- tc. Pes &i vngulaevtmulx , inceftu alioqui leui bc alacri timilis equo,quem curfus velo- dtate multiim fuperac , ita vt Lufitanorum prouerbio anfam prsebuerit ,qui cum ceie- rem aliquem dicere volut , zebra. i'€leciorem dicunt. Parit quotannis , vnde &: maxima liabetur copia; iedincolis, cjui ei vti nerciut, cft inutilis : equoru enim loco ipii cam pace quam bello efle poifenc , natura eas equoru loco, quibuslioc Regnum deftituitur , fub- miniftrante. Incola:ver6ignari,cum equos non habeac, &: boues iugo iubdere nefcianc, zebras iniupcr domare & fra:nare non va- leant,vari)(que alijs anim^libus vti non pof- fint, hominum adhacc omnia opera vti co- guncur. Atqueita vc omnia hominura lu- per imponuniur humeris,ita quoque ipfi ab hominibus vcl in ledicis, awt icdibus porca- tilibusa Solecooperciscircumfcruncur ^ad manus femper icruos aut alios ad id coiudu- ctos habentes. Ec *ii magnum aliquod iter brcui tempore eft abiblucndura, multos t»- I NIEREMBERGil ies quaii dv^e^isro^cpis^ circumducunr , vt prionbus detcifis , aii; atque deinceps ali) poifinc iubftitui ; qui etiamitaalternritim iiibinde mutati , tancac funt celericatis , vf equoscurfores anteuertant. C A P VT XVIII. De dAnte Africavo, PEigitPhilippus,contertafe noftro Mar- mole. Ert&aliud animal quadrupes, da/ite didtmi, boue paulo minus,forma ta- men cipitis &L corporisreliqui non multiim abiimilc; colore fubrufo,cornua caprina ha- bens in capite,politatamen & nigra,ex qui* bus,vtexbubalorum,variaconiiciuncur in- ftrumenca. Pellisad n^ulta vtUis ; vnde in Luiitaniaroj&: indemGermaniam dctcrtur. Ea vt bubalorum ,ceruorum , nliorumciiie animalium, advfushumanos^prsecipuead conficiendas veftes durabilis , prxparacur. Haberet quidem RcxCongi libentcr qui cas prxparandi noilecartiiicium , ied ciim voti non poflet fieri compos,crudis vcuniurinco- \x, parmas bL fcutalua contra telorura vi.m ijsconcegentes. Feruro admodum eft ani- mal, bi vcnatorem iuum ,niii dextcrrimus & celerrimus tit, tacile peifumdat : a.bfque vllo enim timore vifum infequitur,& ii adi- piicitur , cumcornubusnocere non poflir^ ore dilacerat, & pcdibus vique ad mortem conculcat. Arcu camen & fagiccis , &: nunc fcopleco occidicur. CA P VT XIX. De empalanga, INfic idem Scriptor. Altud prazterca anl- mal ibi reperitur , quod empaUnga vocr- tant , figura &: magnitudine boucm refe- rens , niliquod&caput &: cerniccm gerat ercdam ceruorum more , corn,ua quoquc habeat in capite recta & longa , nodofa in iummitate, interiiisparum inticxa : quod quamuis etiam iic iilucftre , nemini tamen cft moleftu m ; ncque adco etiam eft fet um , quia facili negotio aratro , ii adeiTet incola- rum aliquod ingeniu,accommodaripoftet. C AP VT X^. De lupis Bambie. NEc prastermictendum eft quodfubdic ipfe Pigafeca. Lupi quoquc eius regio- nis fingulariter oleo palmarum deledaiKur, quod, cijm vicanesiintfagaces , quaniuis remotum indaganc,&: nO(^u, nifi m tigurijs. atcn- rilSTORIiE NATVRiE LIB. IX. 169 flcfcuratc cuftodiatur,vel etiam incampis, portitoribus ibi perno6tantibus , &: dor- mientiSus,furantur. Oleum quod expal* marum frudu exprimiturjcraflum eft, & butyri in modumdudile, quod cucurbita- rum corticibus excipitur ,acgre re(eruatur. Et mirumeft, quam dextre hi fures den» tibus vafa comprehendant, &: humeris, vt lupi noftratcSjOues furati iniiciant , vc cur- fus tanto (it expeditior , & perfequencium verbera' effugiant. CAPVT XXI. De leombHS Indtcis. IGnauior apud Indos noui Oibis natid leonum ifuma Periiani vocant. Minores quam Africani funt, fugaces, aut innocen- teS.hifi inuadantutj degeneres omnino ani- mo : mole, iuba , colore fufci func potius, quam fului. Ad eos venandos conueniunt Indi. Lapidibusac fuftibusoccidunt.Con- fcenduntfere aliquando inarbores ^ eo vf- que haftis& fagictis illos infeftanc barbari. Vefcuntur feftiue eorum carne (alba eft &c crafTa) adipem medicamentisreferuant,ofra faltationibus&choreis.Quidam Hifpanus deturbauic arbore leacnam ingentem , qua- tuor tranfuerberatam fagittis. Inventreduo tigridumcatuhinuenti,quos per adulterium fui generis conceperat. Paternaz macuiiein- dicia criminis fuerunt. Leoncs marinos comederunt HoUandi* CAPVT XXIL De leombus exiguis. EX infula Margarita minimum leo- numgenusmiflum ad Phihppum II. in itinere perijt.Nefcio an potius jelurorum fpecies fuerit cum leonina facie. Ad eum- dem ipftim Philippum mifllis fuit aelurus lanigerfeu iubatus inftar Melitcnfis canis, colorecandidiflimus, fed moribus mitifli- mus, 5^ delicijs idoneus. C AP VT XXIV. De animalwus leom ajfimbus. SVnt prasterea aliae ferx leoni vicinie; Mizch,quemadmodum a Barbaris ap- pellacur , leoni noftro non iubaco auc idem eft , auc congener , in infancia fufcus , &c fuluus in inuenca , interdumque rubeus aut fubalbidus , in maiorcm camen cor- poris aflurgensmolem ( quod ob regionis diuerfam nacuram poceft euenire ) aclon- ge miniis ferox. Eft quoque quamizcliaf- finis leoni , vnde nomen mucuatum , fcd micior , agihorque : quo fic, vc quidam Hi- fpanorum pantheram efle puc.iuerinc. Ad eiufdem pertinec differencias macamizcli, qui a ceruo & leone (limpfic nomen , quos quibufdamcorporis parcibusimicacur: nec- non & cuiclamizcli , a leone&T lupo indi- gena nomenciatione mucuata. Hacc be- ftia eft leone craffior , mitior camen mi- norque. Viuit ceruorum , ouium, &: cro- calium venacione , incerimit eciam facut quxcumque offenderit animaha. Ciim famem femel expleuit , binos tern6fve dies dormit , abftinens a praeda , donec rurfusgpefuriat . Eft &L tlalmiztU feie mi- nor , fed facie leonina . Mirabihs eft in paruo corpufculo animahs vulcus & fero- cicas. Cacamizth vocatur ahud animal, quod ad leonum paruorum fchumve genus pertineat , &c in iuncetis verfa- ri foleat. Quadrupes eft , quaternas fpi- thamas iongus , (ed corpore non admo- dum amplo , fuluo pilo , & aliquamif^ per prohxo , auricuhs breuibus ac pacnc nulhs, aelurino capite, cauda prolixa hi- fpidioreque. Adeo eft ferox , vt ceruos plerumque aggrediatur , etiam occidat* vnde forcaffis ei nomen , nifi a fcle po- tiiis profedum fit . mixch enim apud Mcxicanos incerdum aelurum , incer- dum fignificac leonem . Viuitjapud Pa- nuccnfes. CAPVT XXV. Degrato leonis ammo. CAPVT XXlIt De leone alboi NOloadaha prodire, quin pto ingcnio leonis pauhfper hic digrediar,& (ubi)- fimile , nigrum, nifi caput & collum, ciam quasloanncs a Iesv Makia Carme- hzEC alba func, vocanc propterea Indi leo- hca Difcalccacushbro de Arce amadiDeum nem album. Venacu viuic. commendauic mcmoriz & piecaci. In Afri- ca,qua:, ad diftindionem Libya: vel Africai inferioris fuperior dicicur , qua^qj liaud pro- , cul a freti Herculci anguftijs abeft , nobilis P qui* 170 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII /* quidam Hifpanus jilluftri fatis loco natus (cuius generolitatem indicat ad pacria &C gentilicia familiae in^gnia additum poftca lerpentis vel draconis caput) quodda tranf- iens defertum , videtleonem cum draconc {hiEC namque animalia regib illa fcrt ) acri certamme nitiicpe confligentem, Quo con- fpedojhumana nobihtas eifauere&: opetn ferre ferae coepitj quac intef cetcras domina- tu m fert, leoni inquam, adeo vt Nobdis ille bafta, quam geftabat, draconem ahquotics impetens, eumque mortah faucians plaga, kojiem ab eo m quo verfabatur periculo eri- puerit. Leo porro fuum hberatore m rcfpi- denSjnuho aho edocente vel impehente, ita adam.andueum mouericcrpic, vtquocura- queisfc conferret>paEncccu canesfidi £<: do- meftici, equum fequeretur, idqj amorc adeo flncero & veheraenti, vt nulla rationc abigi poifet. Adeo autem is afFedus increuit , vt Gum Eques nauem confcendere pararet ,in Hifpaniam traiedurus ( iam enim vfque ad littus eum leo fecutuserat ) vtderetquc lco fc eade exckidi, rugicu aliifqueediti^s iigois, quemdam mottis pr^^ferre dolorem coepe- rit, quibus fcihcet oftendebat ,quantoperc hsEC eu a domino ac benefaclore (uo dimif- fio torqueret. Denique cum natiem magis raagifque a httore dimoueri elongariq; cer- neret, ac dolorem diutiiis ferre non perua- leret, in atjuam {c(e coniecit , vt quem aded dihgebat , abeuntem faltem nataiu lequere- tur, &c mirabih hac gratiiudinis&.amoris demonftratione vigeme,tamdiu cum maris fiudibus ki^aiuseiljdonec & d^faiigatione nandi,& inrcrioriafflidionevidus fundum petijt aquis.alcrgeDdus.Quidtufacis,6 ani- ma, a draconis mfernahs f aucibus per nobi- hiftmum lUum Equitem > qui fuper eandi- dumpuriirimaehumanicatis fuse equumvc-- hitur jhberatajQuomodo poft hunc hbera- torera tuum noncurris f quomodo ad eum non ei^olas , ctft vel cum mai ii vndis t© confiiclare oporteai? Z A I N V S. CAPVT XXVI. De T^inis (^ apris Indicis. MOncanam miri ingenij feram vocant Indi ceya metl^ ahj quaahccyametl, alij qttauhtUcoyameti y7i\\] quapicotty ah^faiafoUy alij faynum, ^wznahinuw.SxmiWs tii noitraci apro.nifi quod minorfit& deformior, vm- bihco eius cxiftente (upra dorfum &: circa rencs. Mirumafpedfu : ibi humoraqueus rcccpais digicisexpreiTus efftuitj mc tamefjy inquit Frr.ncifcus Hcrnandus,trm/ ejl zfh- hilictti ^aut fubeii quidquam ab eo qucd in altj.s ammalibt46 repertn folet diueyfum ( qttod eo difeCio cognotimm)aliudi'( qttam glandulefa qtt^dam dr moUU ptngucde. Anionius Herrc- ra putat refpirarc pex fupinura huncvrabi- hcum. Foetidus crt. Lerius omnino fauet. Scribitaprum Americanuhabere foramen in dorfo,qucmadmodunj in capite lues ma- rini, quo fpiritum emitticadmittitquerad- dit frendere tcrribihter, &: macilentioreni eifc noftratibus. Attentior eftcenfura Fran- cifci Hernandi de tumulo dorii. Iracundi funt. Venaiores coufcendunt arborcscaccur- ric grexzainoru, raordent&laceranttrun- cujcumhominem non poflSnt,quos ille fu- perne tucus venabulo czdit. Gregatim dif- currunt;eliguntducem,&,vt fertur, mino- rem autvihoremqmnium.AntoniusHcrre- I ra (cribitcflefenem&: flaccidum,nequeniil ducc occifo ibcieiatem StcoUortcm diflbl- ucrct HIST;,cognomincfumpcoi corporis & cauda: colorc,nempc nigro, & a pinubus quas incoUc. Vcfcitur pomis qua: cx HISTORIiE KATVRiE LIB.IX. 173 cx arboribus dccerpic, in earumdem cauita^ Eft & aliud genus , jztaEiechalatl voca- tibus reconditis feruacil^ue in hiemales ali- tum, ceceris forma fimde, prolixitateque & monias , vbi etiam fobolem educat, & nihil lanuginofa cauda ; capice, coUo &: clunibus non abrodic. Vcrfucus cft , paflerum voces deluper fuluis ; cauda per altema inceiualla fonat,&: caudam, qua (e totum operit, lani- cyanea , fubalbidaque , fed fuluis diltiri(5<:a geram geftat. Mitefcic facih opera, & qui- lineis, cetero corpore fubalbido , vnde no- buflibetahturnutrimentis. Dumcomedit, men habuit. pofterioribus inliftic pedibus, ac ori cibos admouecprioribus,attollensmaioriexpar- C A P tV*T XXXV. te. caudam, aut corpus eadem, nifi in curfu, tegens; tunc enimprotendit iham. Iratus, De pecur^» ciufdem pilos erigit. Adiunguntur eorum pelles internis veilium partibus,caIoris con- TJEcuris paruuh hinnuli magnitudo, co- cihandi atque ornamenti gratia , fugata ad A k(r& celeritas in planicieleporis. Ca^ cum njodum hiemahs rigorisfxuitia. ro fuauior. Secundus quauhtechallotl , quapachtli aut ri commendatos afleruafle,vt qui aufugif- De cane monuno* fent , etiam multitudini admiftos interno- lcentesjtrahentefque reduxerint j no<5lu au- VOcatur tepcytzeuintli animal , canis tem eflugientes fiue interdiu , tametfi iara paruimagnitudine,audaciflimum"que: admultapafluum miUia dilapfos , nutudo- aggreditur ceruos , quandoque eiiam occi- minorum odoreque infequentes inuenifle , dit.Corpus vniuerlum nigrum eft,fed caput, dentibus abreptos dextera fortiflime retenta pedus jCollumcandens. Pflilongi , longa ad reditum compuUfle, reludantesdifcer- cauda ,& caninumetiamcaput, ynde no- pfifle ; ideoque intra militum catalogum men. Vcfcitur vitellis ouorum, & pane ex fuifle confcriptos , duplicique ftipendio do- aqua caUda refoluto, cum cicuratur. natos. Similibusquoquecanibusftipendia- rijs & excubijs vfi funt Milites Rhodienfes, CAPVT XXXVllI. ^^^ ^^^ inftruxere canes , vt cii m nodu va- garentur,Turcos a Chriftianis odore digno- De cambus ferocibus. fcerent: illoslatratu&mordicusprofcinde- bant, his blandiebantur. In Hifpania apud CEterum communes canes tranfuedi ex Baftetanos celebris fuit canis Dynaftas oppi- Hifpania m Hifpaniolam,audi nume* di Xodar, Dia Sanches de Carauaxal,voca- ro &: magnitudine, cateruatim in filuis dif- tus Mahumet ,qui ftipendium merebatur currere coeperunt , nocentiiTimi gregibus, Celetiscontra Maurosin regno Granateii. quibus & pro lupis funtjnec aliter prscmium Canes baiulos, quibus tentoria fua trafmit- conftitutum occidentibus fllos, quam apud tunt, Indi Apaches, quos vocant vaqueroSy nos venantibus lupos. Lufitani quidam pla- habent, illofque mandrjc in modum ordi- giarij canibus vtuntur in venatione Indoru. nant deportandis farcinis. Inftruunt , & fagina humani cruoris alliciut canesad capiendoshomines : quasvenatio CAPVT XXXIX. non minimo, fedimpio conftat lucro.Ven- duntbarbaroscaptos. VafquesNufiescani- -Df cambus ingentibus. bus quoquevfus eft pro carnificibus loco militum,cum cuiufdam domum Regulire- periflet nefanda infedam Venere. Feminco amidu Regulifratrem,plurefqucalioscom- lem, aduerfus ferasomnes ringere , & pu ptos , &vicinorum teftimonio pathicos of- gnare. Eiufdem magnitudinis canes apud fendit ; iuflit canibus circiter quadraginta TartarosSeptcmtrionis iugum binosfubire, laccrari. Canum opera noftri vtebantur in trahasvehereritu boum. Hoc vcrifimilcar- praelij s contra nudas eas gentes, ad quas ra- guit quod Plinius & Solinus narrat de cani- bidi infiliunt , haud feciis ac inferos apros, bus Albanis , petenti Indiam Alexandro a autfugacesceruos. Nec minusfidosHifpa- Rege Albania: donoduos miflbs,quorum ni fuos inueneiunt in periculis fubeundis, alter fues fibi&vrfos oblatos vfque adeo quam Colophonij vel Caftabalenfes,qui ad fpreuit, vt oflenfus degeneri pracda , ignauo bcUa gerenda canum cohortes inftituebant; fimilis diu accubaret , quem per ignoran- ita quod primam aciem in prxlio canes fer- tiam velut inertem Alexander extingui im- uarent, nec vmquam detredarent pugnam. perauit. Alter vero monitu eorum qui do- Mirade his bellatoribuscanibusnarrantur. num attulerant , leoncm mifluranecauic. Ad indigenas armatos haud feciis irruunt Mox vifo elephanto notabiliter exultans, bel- CAnesregniThebethvalidiflimos nar- rat Marcus Polus,&: vfque ad afini mo- HISTORIi£ NATVRiE LIB. IX. I75 belluamprimum aftufacigauiCjcleindecum nouem leucas; itaque plufquam oiftoginra rummo ipedancium horrore terras affixit. leucas vnanodepercurric. AUacanispuer- Hoc genus canum crefcit ad formam am- pera etiam dmiiCsa Vallifoleto , vt nuncium plidimam, terrificis latratibus^vltra leones fauftumlaca: fententia; pro Naualcarnero rugitibus infonans. . oppidodcferret, duabus horis peruenitillo, percurrens tam exiguo tempore plufquam triginta leucas. Degrato canum animo recens exemplum nunc miraturBelgium. Morcuo fiiio Mar- chionis Cannetenlis, canis eius fe in fepultu- ram vnaimmilit terracondendum. Violen- ter extrada,numquam ex loco fepulchri re- M C A P V T X L. ^lirandade cambpis. Entio canum aliquam celebritatem ingenij meretur. Inlibro venationis Alfonfi Regis Hifpania^ fcribitur,grauidam cedere voluit. Ibi hadenus perfeuerare , ac- canem,vocacamBufteram, duminfequerc- cepiexteftibusoculatis. tur ceruum,correptam partu peperifle vnum catulum, qucm ore fumens percurrebat ali- quod fpatiumtpoftea adlatrabat feram , in- terim pariens ahum , quo cum aho catulo feruato,recurrebat mater, 8«: relatrabat.Hoc padlo rehquos eftudit. Occifo demu ceruo, ftatim accurrit vbi caculos collegerac. Mira- biUora narrabo. Quemdara noftrv Ordinis Procuratorem canis comitabacur. Accidic vt ciim Concham perueniflet , canis parerec quinquccatulos. DifceflitProcurator repe- CAPVT XLL Ve animali carnctdd, VVlgaris eft nou^Hifpani^efera canuni inzcdcd.r:]\-yt^citiucuam dicicur vcrn.i- culw» Improbum eft animal,& noxium m- digenis. Accedit nodu oppidorum (ubur- bia, vlulatuque euocat ad fe canes,trucidac. lirurus Domum probationis Villaregenfem, vorat, atque ita interemptis probis fidifque reUnqucnscanemConchascommiflam no- domiciUorumcuftodibus , vita: iux parato ftris. Ac vna noae cranftuUt canis omnes vidu profpicic. Suncquiidem animal cum caculos €X Concha in Villaregum. Diftanc cuitUmiztli efle pucent. CAPVT XLIi. De amrndi M^pach. ANtra & cauitates montium atque col- Uum Tzozocolci hofpitatur animal peregrinum, quod cun^a manibus prasten- i^i.LMapach ab ladis dicitur,fed non firmo nominc; aUj iflamaton feu vetulam appellac, alij maxtle leu gofypinum cingHlim , ^Uj cioatlamacaz^uu k\i facerdotifam. Exxquac magnitudinem quauhpecotU,im6 caneMe- litenfi pauloeft maius,humile,teres,piUs Ve- ftitum,nigroalbpque colore promilcue va- riatis, magno capite, paruis auricuUs, roftro P 4 canis 176 lOANNIS EVSEBI canis venatoris,longo ac tenui, fingiilis iux- taoculosfafciis candidfs in redum vtrim- que procedentibus , cauda longa,humanis niambus ac pedibus, quibus prxientare vi- detur omnia. Cicuratum altumque domi (mitefcit enira facile, & quibufuis oblatis vefcitur ) numquam nonblanditur dome- Ihcis, quos induftriolo demulcetamore aut adulatione. Iuxtaiacet,volutatur humi ro- tatione iucunda, mille modis iaiciuitac lu- dit , vulpeculam miitatur aftu &C moribus: lauat inftar xlurorum faciem manibus, eif- dem cibaria haud aliterac (imia ori appli- cat: ferocem fe oftentat cxteris & aduenis, notis vero atque domefticis blandum atque amabile. Veriim non fempcrabttmetmor- fu, fuapte natura mordax. Numquam eius innocentias certa ac firma fides, non fecura confuetudo & familiaritas ; perfiduni enim eft, & ciim miniis putes , crura aut manus inuolat. Verfute mterdum blandimentis prouocat,quos adoriatur incautos. Terrore induftrie incutit inuadentibus (bnitu quo- dam rauco & horrido. Technis & arte vin- cere tentatquos viopprimerenequit.Alitur fanguine cohortalium aut gaUipauonum, quos aut intra domicilia aut in agris clan- I NIEREMBERGII culum ac per infidias corripit,lacerat : itenx culmis fpicilque tlaolli (quorum peftis el^) arborum pomis ac mellc metl ; hieme mu- ribus aclacertis,&: alijs huiufmodianiraali- bus. Incedit quandoque pofterionbus tan- tiim infiftes pedibus. Furto quidquid oft^en- derit, furripit. Suntquiad fimiarum genus aut cercopithecorum id animal referant: funt qui ad quauhpecotli; nec defunr,qui ad indigenasvulpeculas. Videtur tamen fuigc- neris, ceteris forma &C moribus diirimile. CAPVT XLIII. De rnole mfJtano. MElem montanum vocabant Injdi No- ux Hifpani^ quauhfecotli. Animal eft duos phis muiusdodranies longum , roftro prolixo,tenui, verfus fuperna contorto;pro- lixa item cauda,pilo longo, circa akmcan- dente , cetera fufco aut atro , candentique, fed circa dorfu nigriore: airis pedibus,&in- curuis vnguibus. Mitefcitfacile : voraxeftj nullis parcit oblatis efcis^nectamenedulis. eius carorPlacidum eft animal,ac mille mo- dis blandiensac ludens ; noxium tamcn ig- notis.Melisvidetur genus , propcerea texom vocariconfueuit. LEVNCVLVS TITI, SA- • HJSTOKIM NATVRiE LIB.IX S A G O V I N. 177 GERCOPITHECVS SAGOVIN CLVSII. CEILCOPITHECVS BARBATVS CLVSII. CAPVT XLIV^ Dc cercopithecij, VBer {imiorum nacio calidas Indiarum plagas occupat, mole,geftu ,colore di- uerfa, &c imicatione pociiis calUdicacis hu- mana:,quam formsevna. OcumatU vocanc Mexicani. Inueniuncur nigri, pallidi, fufci, variegati, magni, parui, mediocres , barbati, caudati,leonicipices,caniformes: omncs pa:- nc filiorum charitata iniignes,amplexu gra- ues. Meciculoli fiinc. Vefcuncur fru^ibus arborum,&: ouis auium. Ebibunc plures lo- tium & fordes fuas. Nonnumquam vidcn- tcs hominem folum, defcenduncad luden- dum cum illo.Oranifunt aftuinduftrij.Mi- rificum eft, arborum ftipices, quasconfccn- dcrunc, in viacores torquere & iacularijcrafi- lire flumina caudis inuicem apprehenlis , & ab arboribus fluuijs vicinis vib-racos,camdiu, doncc excremusoppofica: crans amnem ar- boris ramum arripiac:quo affixoarbori, ca- tcnafimiorum vtrimqueprocendicur. De- inde ciim is qui in alcera parce hxfir^cucd (c affixic, vpciferacur , fignum iamnotumip- I7S lOANNIS EVSEBII NIEREM BERGlI fis,quoaudico,aherextremusfe foluitjita fagittas aut fdopctas in cas iaculari cef- omnestranfmittuntur. Super omnia fagitta fant noftri. aliovc telo confofii , viciflim quantam poi- Invetulam melainpo inaiorem,<:audatani funt,ncdicam quamam folcnthominesho- fimiam,fagittarius Cnoftnistctenditfcorpio- minibus , opcra feruni: , admotifque folijs nem: 'c^ pc£laturam fe fimulauit fimia -, ied mufcovearborumvulncrijfanguirjemfluen- vbiiamdirigi octilo claufo fagjttam vidits tem callent fifteie j atque itavitam, fi fieri iaculato inlagictariufn bpide,facicra acriter poflit,tueri.Educant filios,fingulospariunrj contudit , Sddentes illi dicitur confregifle. circumferunt , araplcxu tenaci adh*erefcen- De nouo tamen ftratagemate poenas cerco- les mira pietate &c amore erga prolem , ac- pithecus dedic : quo cnira temporc lapis ad que id iuxta montium Verrucas , & fumma iagittarium decidebac , fagitta in flmiatu cacumina, vbi venatores pyram conftruunc alcendebat.Incerfedam comederunt in de- maizio circumdatam,adied:o lapide caealo- licijs. Comediflent & bufones , aut iiquid tetl iiue coruinOjCuius eft naturae, fi igne ca- dcteriusjtanta illos fames vrgebac.Quod dc lefadus fuerit, tonitru ederc, atque diirilire. occurfu in milites fcrtuti occafionem puto Accurrunt cercopiiheci , iuxia incubant, dedifleprifcis , vt fimios ahquos vecuftior- cdetes fparfum cacaoatl;("ed terreme eos fu- bis homincs putarint ob fimile ftracagcma. bicdinillosemiflblapide, oblici filiorum,aG H^c natahtta Cynoccphalorum fabulis, ve]ucexpertesluminis,aufugiunt,deferences Aliquando putaui &pygm2orum fortaflc fobolem chanflitnumvcnatoribuspr^dam. fuifle , adeo in plQribusfimulant humanos Deporcant quoque in tergonbus prolem , adus. Illud mirum ,commcrci) quodara- doneccommodeiam fibi poflit prouidere. modo capaces eflc. Compleditur filiblus matrem manibus per loannes Ardenois fcribit, Daagnam fami- collum,pedibulque per fpinam. Magna ali- liaritateni contrahere fimios cumbarbaris, quibus pernicitas; ferc voluerium riiu occu- pro argcnto cum ilUsluderc,dcinde cx lucro' panc arbores , cranfuolantquc ab vna in paraco inuicareadcabernara,&folucre pre- aliam.y ifus eft qui tranficendent vno impe- tium vini niimerata pecunia.Fortafle maior tu fluuium.Plurade.calliditate dixi aliubi, eft caUiditas qtiam aboculatO tefte accepi. pauca adhuc hic appendam,&: diuerfa. Aderatincer milites HauanjE,dum ludercc, Simiarum duces,quando sgmen aliquod fimiusrobferuabat illum qui pluslucraretur, noftrum tcanfire fentiunt ( ncc enim pauci, h^rebatqj eius lateri donec coUudium largi- ne dicar» foli,auderent ) plebeia multitudi- rcturpro more. Si nolebat, pugnis fimius ne variarum fpecicrum conuocata, procur- cscdebat ; fidonarct , ftatim ad tabernam runt obuiMa,&: clamoribus horrcndis ex conuolabac, & manu acceptum vasporri- arbore in arborem trafilientes, noftros, qua- gcbat vendcnti vinura , vt fibi infunderec. cumquc gradiantur,infecut^, mille fcurrili- Coronato calice tunc cbibehat, mox folue- tacibus & geftibus mille deridenc, caudata: bat pretium, coUudio tradito, & reccdebatj pra^feitim , finguntque faepius vclle turma- quodfi excederet prctium colludij,expc£la- tim noftrosiropetere j fed vbi,ad arborum batvt rurfus venditor infundercc merura: iamcruncosdemiffaE,videcfagiccasaucfclo- quod bis auc ter repecebac pro valore ar- .pecas,quas expercz funt aliquando,apcari,ac genci. infe dirigi,vento velocius adarborum cul- lofephus Acofta alium narratraiiTum ad mina relultant , ibi conqueftibus rabidis tabernam ,nonpriustradcrefolitum pecu- emiflis,dcntibus frendenc rainabudie.Tan- niam,quam acciperec lagenam plcna,quara lam efle illarum dexceritatem inquiunc , vt aduerlus pucros tutabatur , fugans eos cor- difcuflhs in fua corpora fagittas cuitare fciat, reptis per intevualla lapidibus : &: quamuis &: manu prehendere , ac h fponte porreftas vini auidus pocor eflec,iUibatam tamen do- acciperent; fclopetarumtameglobulosnon mino rcferebat. Idem mulieribus fuco or- icadifijceredidiceruncquibusmulcasiunio- nacisvaldeinfcnfus, difccrpebat crincs 8c res, forcc non ica fagaces , noftri excinxcrc. cultum. ' Quando fociara vidcnt aliquam de fuo grc- De ferocia illud admirandum,quod Pe- ge prascipitem ruere vulneratam, a noftrifqj tms Martyr prodidit hac hiftoria, animalia tolii c terra , tanto fremitu ac ftrepitu to- nutriri in ora Cariai cadem , qua: iam dixi- nant &: replent aethera , vt mille leonum ru- mus; fcd vnu m rcperere natura: longe diflbr gitus & tigridij toridem fuperent rancatus. na», id eft grandicercopithecopar, cauda Sed vnum eft auditu gratiflimum.QuaEquc longiorc procenorcquc.Cauda fufpenfus,6c .iimia , quando iam captanc arbores alccnfu robur,cer quaterve fe deuolucns,captando^ iuo,lapides quotquoc vna manu geftarc po- ex ramo tranfilijt in ramu,^cxarborc fcfc rcftjOre ctiam aliquot fupporcaCjindcque la- proiecic in arborem, ac fi volicarec. Arcua- pidibus certant in tranlcuntes , quando aut rius c qpftris vj;ium lagitia confixit. Vulnc- .. . ratus HISTORIiE NATVRiS LIB.IX 179 ratus fefe deijcic cercopithecus, hoftem viil- bas, quarum fruftu vefcuntur. Meminit&: neratorem rabidus adoritur. Strido ehfe alterius puliUigeneris, nonmaioris {ciuro, agit in pecus venatorj lacertu cercopitheco & eiufdcm fere colori.s , rufi vidclicct , ctii iabfciditicepitque mancum ferociter reni- Bra(ilianiyi^tf«i»nomen iudunti habncqi tentem. AdclafTemperdudus, interhomi^ fcribit formam ('quantum quidcmadcol- nes parumper manfuetudinem induit*Dum kimj roftrum , anterioremque adco corpo- iic fcrreis vin<3uscatenis feruatur, e littori- ris partem attiuet) Iconina: limilemjmagno bus adducuntaprum venatores alij (coge- haud dubie a^ftmiandum , (i in Europam bat namque carnium dehderium nemoia tranfuehi poiTet: fedade6delicatuUimeflc, perluftrare)cercopithecoaper,&:ipfeferox, vtnauisin mari agitationem nullo modo oftenditur.Setasexcutitvterque^ Inaprum ferre queat. Praeterea ade6 fuperbum , vc cercopichecus furibundus faiit , cauda cir- ob leuiflTimam occalionem inedia potius &: cumligataprum,cum feruato avenacorevi- cibi abftinencia vitam fiiiire cupiat , quam (£fcore (uo lacerto,gutcur apri prehendic , le- minimam moleftiam perferre. Huic forma ludancem fufFocauic. non abfimilem aduehebat cciarn cu m plic^ Aftuco ecia ftracagematefciovfumalium tacis &odoratoillo cercopichccorum ge- fimium Hifpali , quem volebant occidere: ^^^ce Rodericus Lincius , fed vnicum, rcli-^ illeperdomorumtedafugax, viditfea ia- quiseiusgenerisinitineremorcuis, quiatoto gitcario peci. Defcendic illi||) per feneftram crimeftri tempel\acibus iadatus in itincie quamdam, Sc cafu obuium infancem ab in- h^eferac: longe vero elegautioris erat coloris, cunabulis corripiens , complexuseft, ite- quam is qui a Lerio dclcribicur. Erataucem rumque fe tedtis reftituens , quocies fagicca- quem videbam (biuro minor, &c adeo deli- rium videbat , obijciebat pro clypeo infan- catulus , vt molli villofaque pelle fouendus tcm. Confcius erat, non emifTurum fagic- cfTetjobacris frigidioris afperitatem. Ro- tam cum periculo innocentis. Non funt ftrum&capitisparsanterior leonmamquo- h^E beftiaeline vfu medica: artis. Ofla cerco- dammodo formam referebat,tu(coque co- pithecorumtufa&haufta,doIoresexGalli- lore, cui rubedo quacdam permixta erar, ca lue fedanti euocato fudore. prjedita. Aures albicantibus villis erant hir- Formasnonnullascercophitecorum , vc futa:, quibusrubercolor etiam admixtus: bmittamcommunioreSjCxClufionarrabo. gutcur &: pedus longioribus villis partim Barbatumvnumiamquidemabalijscradi- fufcis parcim albis lecla habebat; reliqui tum , fed illud peculiare habuit , quod eius piJi per corpus fparfi nigri &C albi , radiati a fatislongacaudainfloccumdefineret,leo- dorfo ad ventren alternis erant difpoiiti: mtm ritui Alium non barbatum narrat caudaetiam,quac longaerat, limiliscoloris cum fimili orriatu caudae,cetera l^uis & px- pihs alternatim erat teda : venter nigris pilis ne dcpihs. Alcerum maioris molis , roftro cedus : crura breuiores albi pilt quadam ru- fufco , pilis capicis canefcentibus, circacol- bedine infeditegebant. Pcdes inquinque lum & jpe£tus longis inftar leoninae iuba:.Ex digitos non valdelongos fifli , aibis vngui- Fernambuco etiam Brafiliamm fcribit alla- bus eranc prxdicij forcafle nullus elegantior. tos cercopithecos quofdam non magna cor- Pono fagouin quoquc depiclam habet poris mole prseditos j (ed minore quam fii- Nomenclator,quam fagoift nommat &: ga- pra enumerati, cofque fatis prolixis villis te- leopithecum, quafi ex fimia &: muftela pro- ^os, gilui coloris, quibus fimiles poftea mi- creatum,quod non puto. Sui generis folem- hinon funt confpedti: habebantilli peculia- ne animal eft,non monftrum.Agileac cimi- rem quamdam nocam , quam in nuUo alio dum efVanimal,&: viuidum,vt fbribic Pecrus iftius gencris animaU obferuaui : nam fiia- Coudembergius in quadam Epiitola, qui uem quemdam , mofchi quodammodo in- &:addic, pilos habere admodum molles, Sc ftar, fpirabac odorcmi&: Rodericus Lincius, cicuracum vefci vuis paffis Sole ficcacis, &: A 1 V i A L V. pinamboutios eft frequentiffimum, &c ab De bartbus. ipfis f^yappellatur, pufillumetiam,redni- trt^uT ' ^"°^.il^^^'"^^^^Pf ^jn filuis TN Guine^ fcribit P.Iarricus exiftere fi- bufdam ^r^ P°^'^^7,"^ pecuUaribus qui- 1 m.as , qu:e inftar famuh in p,la tundant fte n i f '" ^t'' ^'''''''^''' ^"^^"'^^^ •" ''"^ nnponuntur,qu^aauam filKluas permde crafTas vt noftr? maiores fa- a fiuuijs in hydnjscapite domum deferant, ita 1^6 lOANNIS EVSEBI ita camen vt vbi primiim domus fores atti- germt, illico hydnjs exonerandac fint, alio- quicas excidere , cafuque ifto frangi , atquc tum clamoribusac flecu compleri vniuerfa. Neque ifta modojfed plurima item alia obi- rede domefticis minifterijs : dicunturhifi- mij baiis.Toroii funt &: robufti. CAPVT XLVL : De Jtmio aWok NEque enim in NabatkaEis plagis hii- nor huius beftije feftiuitas &aftus,ob quos(uperftitionem prouocauit. Vfurpauit iimij tuiufdam albi calliditas atque licencia diumos titulos.Psene cotius Orientis celebre Domen &:numen.ReliquiasZeilamferuabiE dentem dumtaxat. Prseda tandem fuic Conftannni Proregis Lufitani,cum barba- ri Principisthefauroscepiflet, interquos&S dens iUe fuit. Tanta furamorum Regum .reuerentia& diuinitatis opinionc habeba- tufj vt fmguHs annis a Pegu mitterentur Legati magnis onufti donanjs & muneri- bus,vt folum pcrmitterenturin argiilaqua- dam aromatica,quam in aurocuftodiebant, impriraerefigillumeius y vtabfentiam tanti pignoris diumi , eiufdem adoratione vel fo- lumpervmbramfolarccur.Deindcconfcius Rex PegucaptumaLufltanisfacramencum fuum, milit ad Conftantinum Legatos onu- fta nauimercibus, &:auri-cruciatis trecen- tum millibus pro redemptionis prxmio , nec vlii pretio parcebat. Plerique Lufitani donandum cenfuere , exada maiori fum- ma : vlque ad miftionem expedabant. Et quidem Rex ille plus dediflet : at noftcr Pro-Rex , etiam in anguftia serarij , praetu- lit lucro pietatem, atque vt omnibuscon- ftaret,publicoconfelfu luflit dentem aiFerri, agnofcijcxtrahi elocupletiflima thecagem- misSiauioexornata , deindemanufua in *Ereum mortarium iacit , tundi lubet vf- que adpului(culum,mox puluerem inignes ad hoc praeparatos diflipat , vt in fumura cuanueric. CAPVT XLVIL De anmalt martpeto. QVia tranfuolaui adOrientem,narrabo, licec cum penculoomnis fidei , quod Aluyiius AUneidafcribit , & multi confir. manr,npud Liponcs in regno Goto extare fiiua,in quataiim gignituranimalcanisma- gnitudine,cruribiis breuioribus,ad elumhu- manu percommodu,aureocolore,pr^mol- h ctiam villo.Ciim lcauerithocanimaI,di- I NIEREMBERGIi mifsaterra,fponremareingredi,ibiquepaii- latim transtormari in pifccm,ac per lingula- res corporis partes, certo quodam temporis interuaflo, vcie mutata quadrupcdisforma ac natura tranfire in pifcem.Idque adco ve- ru efTc obceftatur Audor,vt afhrmet aliqua- docontigifTcjpifcem huiufrapdicaptum in- uentum nondu omnibus corporisquadru* pedispartibus prorfus transformatis , non- dum videlicet opportuno elapfo tempore, quoomniapifcis membra effici potuerint: pars enim adhuc habebat formam quadru- pedis , altera iam fquamis &: pinnis for- matavidebatur. Adijcit , fabulofum hoc non effe , fed compertifrmmm iam fuiffc, veritatique huic adftipulare indigenarum omnium confenfum. CAPiTT XLVIIL t>e ciacalt, DE hoc animali hjrc narrat Augcrius Bufl^equius : Tikomedia , tranfmfa montis Olympi iago,in pagumKafockU veni- mu4j exhoc Nic^am.fed feriuSiCapta iampri- ma vigilia. Non procttl inde audia magnum cUmorem^ (jr velut hominum irridentitm in^ fultantium^ voces.Interrogo quidft,(jr num fortafe qui nauta [nam ripa lacus Afcan^ non longe aberat) nos irriderent , qu^edprater eo- rum confuetudinem id no6iU iter faceremus. Narrant mihi , vlulatum efe befiarumquas Turca Ciacales vocat. Lupi funt vulpibus maioreSyCommunibus lupis minores^voracitate tamen edendi^ ingluuie pares.Gregatimincf' dunt: hominihus armentis^ innoxij,furto ma- gis c^ dolo,quam vi vi£tum quarentes.Ab ha^ rumferarum ingenio Turca homines fraudU' lentoscjr verfipelles, maximeAjiaticos, Ctacales vocant. Tentoria Turcarum autetiamdomo.i no£iu fubeunt , in quibus quidquid inueniunt efculentumvorant. c^uodfialiud deejiy quid^ quid eH operis coriacei rodunt ,velut calceos, ocreaSy cingula,gUdioru vaginas (jr quidquid eB huius generis. Neque deef ad furtum foler^ tia^niji^quodin iUis ridicuUm ek,fuo Je pro- derent indicio. 7^m cum maxime funt in ipfo furto occupatifi quis forie gregdium^ quifo- risremanft, vluUreincipiat, mox ipfi idem faciunt ,'parum memoresvbi verfentur^quo cUmore expergefa^i homines , arreptis armis fures manifeUarios mal}mul^ant. CAPVT XLIX. De lupis Indicis. CAlidjE NoujE Hifpani^ regiones lupum alunt, qucm cuetUchtli Indi vocant. NoftratibusfimilJseft,nili amplitudincca- pitis. MlSTORIiE NATVRiE LIB. IX. tgl ^itiSi Maior Indico eft , inuadic tauros, jncerdum homines. Inueniuncur nonnuUi albi; fcilicec {implicidinius color damna huius animalis faliit. • C A P V T L. De ammali necrophagd^Jtm iejef, fet* hyxnd, E\Abuh dicitur , ab Africanis iefef^ ani- /mal Libycum forma &L mole lupi- na , niii quod pedes & manus humana^. In- nocens viuis , infeftum lanciim cadaueri- bus , qujE exhumat &deuorat y in agris cnim fepeliuntur Mauri. Mirae ftolidita- tis animal Mulice capitur. Ruftica tym- pani , & calami melodia lenitum venatores non fugic , nec reiiftit , imo patitur fe liga- ri. Idem cum hya^na videtur Buftjequij, de qua h^ec fcribit: TurCd procul comporta- tis ingentibus faxisifpulchra fuorum , alio- qui inania , ntilla inieBa terra tegunt , ea quidemde caitsa , vt malo dnemone accufante^ dr' rationem vittg a mortuo exigente ( nam ita credunt ) defendente vefo bono Qenioy locu4 Jit vbi nwrtum federe , & fe caufe commodiiis dicendx. pofit erigere . Idcirco vero grattis lapts inijcitur , vt tutiora ftnt cadauera a canum , luporum , reliquarumj^ befiiarum iniurijs .' in cjuibus inprimis eii hyxna , re^ionibtts his fatis f^equeni. llia fepulchra fujfodit , extrahitq^ cadauera , por- tat^ ad fuam fpeluncam , iuxta quam vi- dere eji ingentem eumulum ofium humano- rum , veterinariorum , c^ reliquorum omne genus animaliurfi. Bejlia efi hjitna lupo aliquanto humilior ,fed nihilo breuior. Pei- lem habet lupi ftmtlem , niji quod pilo ftt horridiore,^ grandibus maculis nigris dtfin- guatur. Caput ei jpin& dorfi fontiguum^f- ne vliis vertebris ; vt ciim refpicere velity totam fe vertere necefe habeat. Pro denti- bus os habet continuum. In amatorijs vim magnam habere , Turde , vi etiam veteres, exifiimant. Cumq^ efent duA illo tempore^ Confiantinopoli , mthi tamen vendere Turcd grauabantur , quod fe Sultan^ , hoc efi , Principis vxpri^eas referuaredicerent, quip- fe quas philtris o^magicts artibus animum mariti retinere , recepta in vulgus , vt dixi^ opinto eji. Fallitur vero Sellontus ^qui hjA- nam putat , quam ipfi cattum , fiue felem T^bellinum vocant. ■ lam ride quantum iu- bet , f vmquam rijijli : fabulam audies , quam exore popuii referam. \^iunt hya- nam , quam ipft zirtiam vocant , fermonem intelligere humanum (veteres etiam imitari dixerunt ) propterea^ a venateribus hunc in modum capi. i^ccedunt ad eius cauer- nam\y quam ex oftum , vt dixitCumulo de- prehendi faciie eji: fubit vnus cum fune^y cuiui partem extremam focijs tenendam fo- rts reiinquit ; ipfe idemtidem pronuntians , iodur, iodur, vcala , illam fe non reperircy illamnon adefe, introrepit: at hyana , qua fe latere , nefciri^ ex eius fermorte putaty manet immota , donec fibi crus fune vincia- tur y fubinde venatore illam non adefe^j ciamitante. Detndecumeifdem verbis retro- cedit. Sed vbi iam ex jpeiunca euaftt, derepen- te ciamore magno hyanam intus cfe pronun- tiat : quo ilU inte/lecfOy vehementi impetUy vt fugam capiat , ne qnidquam profiiit ,ve- natoribus per funem , quo crtis ei implica- tum diximus^ renttentibus. Sic eam vel occi- di , vel adhibitd indufiri^ narrant viuam capi: nam animai fxuum efi y^ quod fe im- pigre defendat. .TAVRVS QJIVIRENSIS. CA- 182 lOANNIS EVSEB CAPVT LI. D^ taurtis noui orbis» PRsEter armentii ab Hifpaniaveteri de- portata.quac lalbiuia^terras vberi exunda- uit prole , vt iam nullius eflent vaccae erta- bundx, nifi occupantis primo, Quiuira re- gio monftrofum alit quoddam tautigenus lilueftre,fulua Tpecie , humili corpore ,in- curuo dorfo , frequentibus iubfs , &c lacinijs promiflis,edulicarne,falubri,uec iniucuda. Cruda vefcuntur incol^,epotato cruore:pel- iLbusproteguntur.In infulaMadaigafcar fe- runtur quoque gibbofiboues ex nimia me- raq^pinguedineindorfoextuberante. loan- nes Santandcr fic defcribit vaccas Sibolen- fes, qu'businvidu vtuntur Apaches , quos Vaqueros appellat Sunt fimilesnoftratibus vaccis mok^fedvaldediflimilesformaj ni- raiiim enim pofteiiores pedes exigui funt. Scd emment gibbo&i pedlore. Cornibus paruis,acutis,ere£lirque. A fronte copia iu- II NIEREMBERGil barum oculos tegit, & valdccrifpje fililt: fi^^ militer c barba &: genu. Colore fufco funt; vix aliqua candens macula illas pingit. Caro illis fuauior faJubriorqj quam noftratibus: adepsquoque prxftantior.Non mugiunt in- ftcir taurorumjpotiiisvclut porci grunniunt. Cauda illis breuior , exigua lana impedipa. Pilusomniscrifpus , vtilis veftibus bc pileis conficicndis.Turmacim pafcuntut hitauri, & quadragmta millia vnus grex cenfetur. Nulla illis permixta vacca,ni(i temporc coi- tus. Singulis annis exuunt fe veceri lana , &: nouam nutriunt. Yenii aggregant decifain lanam in aliqua loca. CAPVT Lli, Ds dlns peregrinu Vacc^, OCcurrit nunc Niloticus bos. Legi, ad ahquas NiU partes vaccas effe cxpiles, adeo prolixis caudis,vt folu verrant,di(colo- res,variegatis collis. -^gyptijvocant demmet. ARIES MOROMORVS. C AP VT LUL De eqttis ^ omhm Indicis. OCcidentes Indi carebantequis.Vt pri- miim viderunt equitare , obftupuere, Centauros rAti:nunc tanta lafciuia terr:E cx- undam liberi greges,difcurrunt per monta- na & agros. Currunt interdumturmatim, m.ignopericulo:(iquisobuius, pefllim ibir, penbit.Egcntiam equorum fupplcbat olim, qunmquam impanbus &: incptis viribus ad bellum ,copia&: visouiuna ,quaeiumcntis iTLignitudine pa!ne pares, & ceicr.i forma, prcter toroii pedoris ftrumam,camelis per- fimiles. Quinquiginta oncrum pondo ful- tinent , & virum in terga fublatum , ad aii- quot paftiium millia vehuncSi feflx fint,&: tamcn vrgeantur,fedcnc,& ore conucrfo,vr- gentesfoedoodoreconfpurcant. Si onuftse fint, tum humofefeacclinant, necindcvlla verberum vehemcntia, ipiisaliniscontuma- ciorcs,nifipenitusclitellisexoncrentur,pro- pelli poffunt.Vtile proiedo animantium gc- nus, non ad fupplendam modo abfcniiuni equorum in farcinis virifque vchendis com- moditatem,fcd .id .ilimoni^ ctiam & opimi lucri v(um. Lanas cnim tcnuitatclongitudi- ncque &: copia facilc noftras iupcrant, & ip- iiuscarnis fuaui gratitudine veruecium ac- que iuucncorum noftratium deleclabileni (apo- tllStORI^ HA ^pdrem adicquant : frumento vefcuncur, ihd paucifllmi cibi funtjvfque adco exi- gui vero potus , vc iilo cnduum quacri- duiimve abftineanc. Hoc genus iumenci freruicheatl dicunt,alij Uamas. Duo ipforum genera funt. Lanigeras dicunc ^<«/tf/ : alia: rafse funr, Incercuscolor illieftj vc pecudi noftrojad mukos vfus lana. Gaudec hoc pe- cus frigore : glacie & gelu cedum geftic. Qujerafae funt, ftupidicacis quodam geftu lolcnt confiftere , &: ferene actendere ob- uios j aliquando territas aufugiunt cum far- eina. Lanigeras contumaciinterdum igna- uia aut ira folenclaborare. Defeflie ira- rcuntur& procumbunt cum onere,vt dixi- mus, nullifquefuftjbus excicari fe paciun- tur , nec minis , niii foliim blanditijs. Coniidenc pariter Indi,& demulcenc. Sic tandem pacantur, & reftaurant laborem. Scabie laborant mirai contagionis : fuic remedium , acgrotantem pecudem viuam humare. Francifcus Hernandes fcribic tVR.fi LIB. IX. IS3 nonnihil di<3:is diuerfum ; nimirum inutiii viilo tedasefle , carnemque nec grati nec probati alimenti. Sunt apud Mexicanos arietes, quatuor armati cornibus. Scdhos Hifpania antiqua etiam alit, 8i ipfe vidi ahquos , quoidam etiam cum cornibus caprinis.Vidi & arietes tam ampla^caudx, vc qumca numeretur corporis pars , prje mole carnis. Similes Africa nucric. Adeo ilhs omnis corriuat in caudam pinguedo, vc quo incedere , & ferre illam pofllnc, imponacur cauda exiguo currui colhgato cornibus . Incredibile didu , centum & quinquaginta pondo cauda cft vifa. Al- lego fidem Ludouici Marmoris. Arietes noui Mexicifcribit loannes Santander pet muros perque editas rupes afcendere tam- quam per lcalas, curfu ab inceruallo conci- caco:cofdem in pracceps fe dare fecurosab editiflimis fcopuhs* Sed hiad Mufmonura genus referendi funt. NecSardiniafolum hoc animal nutric. ADIM MAIN,fiue CAPRA INDICA. C A P V T L I V. ^ mal , pacne vitulina mole , & arietina fpe- De pecoribm Libyarinueniatur-,hunctamen longepr^fe- pliiis auicis extorqueri non potTet a merca- runt incoU. Vnumdumtaxaividifememini, toribus. Id di6lum eft: a me atque admoni- cuitn colordtlutioris videbatur pnrpurx .guFiu , tum , ne demccps reliquus fit locus itbs im- amaro^tangenti Uuis ^ lubricus, quemadmo- potiioribusex raptoviuentibus, iufqueom- du Ga/iicttsfapo.Cludm SLdnciv.Anno a Chri- ne,dum rei familian ftudent,quomodolibec Ho natofexcentefmo tertio fupra mi/Iefmtim, augendac atque accumulandae,violantibus, ojlendebatur mihi Upii/tis pUnits , vnguis hit' quibus opus non eft , in tanta copia & nu- mani digiti magnitudine nonfuperans, lciuis, nierosa redundantia, arteillos aut adulterio coloris ex cineraceo candicantis,fid paruls qui- parare , quamquam & ad hunc modura hufdam rubiginofis maculis ajperf^quem va/de non pauci conflati reperiantur.Veriim lapi- commendabant aduerfus venena^imo etiam/a,- des illi foifitij , quos quidam Arabum ab in- pidi behaz,ari prdferebant. l//um ex Orienta/i fringenda venenorum vi eodem nomine Indiarecentera/latumferebant^e^ mafHca.de appellant,reperiutur per hazc terapora apud Jolo appe//ari dicebantjapidemporcinum inter- nos,ac prjECipue in fluminis Tezhuatlani ri- pretantes. Ex quibus notis conieduram fa- pis varij mukiformefque, influentibus vndis ciebam, Malacentem lapidem a noftro Au- - e moncibus Boloarmeno redudantibus: fed dore commemoratum eiTe potTe , quem in minimc quos ferurit ijdem inangulis ocu- hiftricisfelle reperiri fcribit. Certeglaber & lorum prxdidorumanimalium concreice- lubricuserar,Gallici faponisinilar.Ferdina- re,cumremedij gratia , poftquam deuora- dus Lopeslib. uHift. Indicaz meminic lapi- runc ferpentes, ab antris vi halitus aut oc- dis cuiuidam , quem non minore facultatc culta alia vi tradas, fe mergunt in flumina. prseditum etle alTerit , quam fii lapis bczar, Sunt etiam quidam lapilU ,quos aiunt deuo- autMalacen(is,quippe qui mirificc omnibus rari a femineo ceruorum fexu , vt facilior venenis reiiftat. Eil vero is lapis magnitu- enixuscontingac, &cineius ventriculo rc- dineauellana:, rarusadmodum , vtquiin periri* capice animalis, quod Indi balgoldalfaip^d'- lanr,exiftimatur nafci. CA- HISTORI^ NATVR.^E LIB. IX. 187 C A P V T LXIII. De huitiAcu. DVm huanacu feminz pafcuncur in praiis , Ipeculantur mares ab editislo- cis, numomnialint tuta : admonent hmni- tu pcFicuh. Cii ra tugiunt,etiam prxmittunt femmss. C A P VT LXIV. De tarugu . PRoximum vicunxgenustarugi j per- nicior, grandior,torridior colore, moiii- busSidecidentibusauribus: non gaudetfo- cietate &: grege,rupeslbla pcragrat. Repertus in his bezaar maior virtute& mole. C A P V T L X V. Di dantis. SVi gcneris animal danta eft ( aliqui Indi capam \ocmi,Ai]tdpr0Hfofi, ali) doucA- nare , vt Lerius fcribit ) Tedmultis iimihs. MuUres hab€taures,vituhna labra: rortni fupenus propendet per palnmluper r.clum; aicollit cum irafcitur.pa^ne reliqua membra diueri^E beftia: limiUa,led plerumque vitulo contormior.Cornu caret.Vngula iuuat do- loremcordis, pelUsloricpcvrum fupp!er,im- penerrabihseft ictibus.Dtfos ventriculos ha- betjvnus ahmeta excipit,aker ignoco adhuc nacurse lacramento muenitur pucretaclis h- gnisSivirguhs plenuSi Vnaaudoritasparli- monia^ naturae excufec hic fuperBuicatem. NefciturNius&chniseiusventncuh.Venacor oportet vuhieret iUam ante ingreil^ aqua\- ibienim morfufe defcndit,&: occidit canes. Phkbotomiam fertur ex hac beftia homi- nes docl:os,namquecum crailelcit ,incerna trura vulnerat arundme refeSi, eadem in- duftna atque Hippopotaraus. Lerius de hac bellualicnarrat : Hsnc tJ^roMfuaffelUnty pih fubrube[centiyatqu£ PromifcyVMccMmmx- gnitudine ac formx i'xlde referentem. Attx- men cum cormbus carextjitjj contrxcfiore cot- lo, auriculis longtoribtis C" pendolis , ficciori- bufa.tibiis atque grxciltoribtfs , 'vngtdx conti- fwx^dr afini vnguU ferlsmUi,»tertt'o qttis eam i\iccx ajintij^ nxturx partictpemefediceret. Difert nihilominiis ab itroque plurtmiim^ quod c' breutftmxm gerat cauaam ^obitcrque hic monendus eft Ledor , permuka in A- mericagigni animantia , qua: omnino fme cauda iint) C" dentes habeat mult» acutiores ; nec borfnnibus proptcrca qutdqnam pfricuU ab ex poteji creari , citm in fugx pctiiii quam in virtbus (alutem ponere confueuent. Eam barbarifigittis confixam^vtc' xli^tsplerMfque^ interfctunt, ant fofx excauatl, mufctpmlifvc alitfs modi inaentose fabrefaciii zenxrtfolent. Ceterum ferxtUa magno elr in pretto xpud barbaros , pe/lis gratti , quxmfmttl atnut iJli detrxxertnt , dorf corium inorbem ctrcumti- dentes ,xd Soiem exfccant, in parmaf^fndi medtocriicxdintacmtudtne conformTxt, puihus in bello hofitrm exceptx repeUant. Tant.im ie- ro duritiem velUs ad SoUm fccxtx contrxhtt, it nuUtus tciu teii , quxmtumuU msfn^^inft- tu iilrati ^trxnsfTi pofefxciCe crcdain.lnGxl- iixm duas huiufmodi pxrm:& fudiose affere- bam: redeunttbtis i VT LXXXV. Htjioria Carzj^a Orta de elepharJis. ceros vaftum animal , cornu in narc gerens, quod difficulter domari poteft. Moltos in CambayajBengala £nitima,& Patat«e inue- niri tradunt,&: ab incohs ga/tdas vocari.Mi- hi hadenus rhinocerotem videre non conti- git : illudtamen fcio , Bengalae incolas eius cornuaduerfus venena vfurpare, vnicornu cfte exiftimantcs, tametfi nonfit , vcij refe- ADmiradadehac prudentifTimabeftia Plinius & Audoresprifcinarrant. Li- _ ,,.. pfiuscollegu prxcipua in lepida quadam runtquifeprobe tcireautumant. cpiftolaexaniiquisrecentibus.Hisommbus Ceterum de monocerote t^ priEtermiftis, nonnulla reccntiaappendam. A fententia aufpicor Gtirzias Ortse, eruditif- fimi Medici Lufitani. In India elephanti natura melanchoUci funtadmodum,nodu pauenc, &infomnijsmetum incutientibus diuexantur: fed pracfens remedium eft, fi co- rumredores {Naires Ungua vernacula vo- cantur) iUorum tergis infidcant, femperque eosaUoquantur ne dormiant. Alui proflu tam inc^rca omniaab Audonbiis referuntur, vtillum haudquaquam viditTe, manifefto appareat. Ego hoc loco refera , qua; a viris fide dignis acccpi. Inter promontorium Bonx fpei , & aUud promontorium vulg6 De currentei nuncuparum , vididefe aftirmanc terreftrc quoddam animaUs genus , Ucei raari etiam deicdaretur, quodcaput &: iubam equi ha- berec(miDime tamen marinum equum efle) uio plerumque laborant. interdum ver6 cornuprarditumduospalmosoblongo,mo iideo in zclotypiam rapiuncur,vt efterentur, &: quodammodo funbundi reddantur,di(- rumpantquecatcnas U vincula.Eius autem maUcurandiratioeft, vtrcdoresillosedu- ^cant in agros,& grauiter obiurgent. Ccterum prxcer id minifterium,quod ve- hendis oneribus prxftant, A: tormentis bel- bili , quodquc nunc m dexteram nunc in fi- niftram obuerteret , modo attolleset, modd dimitterec. Id ammalcumelephancefcro- cicer prasharijCmfque cornu aducrfus venena laudari. Eius experimencum fadum , duo- buscanibuspropinacovcneno: alceru cnim canem, cui dupla quancicace propinatum licis c loco in locum commucandis , folcnt ^^" venenum, fumpto huiuscornu pulucrc bello vciles efle elcphanci : interdum enim peclore & capite armaci, equorum morein bellum educuntur. Sed qui his in prajlijs Vcuncur , id iblum emolumcnci refetunc, quodaduerfariorum acics profternanc : ali- quando camen, veluc mcellexi,non finc fuo- lumpcrnicierecrocedunc. NonnulU Reges eciammcerdum mille huiufmodi elephan- cos in prarUum cducunt , alij plures , pleri- que pauciores. Ciudelc eft id fpeclaculum , quando clc- phanti veluti monomachia pr2:Iiantur:nam iion modo dentibusfuum aduerfarium im- petcrc ftudcnr,fed magno intcrdum impctu capicibusconcurrunt, vt altcrutcr eorum, capirc confra£to,in planiticm cadat.Fabulic fimile eft,quodquidamdemaris&: femina: congrcflu tradiderunt : etcnimhaudalircr congrediuntur,quam reliqua^quadrupcdes. Multa PliniuslibroS.cap.i.i. 5. &:fcquen- tibus dcclephantis fcribit , fedplcraqucpa- rum probanda,& hadcnus non cxpcrta. Quod veroin Taprobana inlula maio- rcs , dociliores, bellicofiorelqucclcphantos cx aqua,conualuiflc , aUum vero cui exigua quantitate venenum eflet dacum , nec exhi- bitum hoc cornu , ftatim morcuu corruiflc. Getcrumelephancinon modo vernacu- lam UnguamincclligunCjfed eciam peregri- nas, fi easedoceancur. Glorise funccupidi, beneficiorum memores , iniuriarum ver6 haudquaquam obUuifcuncur , &:vindida6 cupidifllmifunt.Infumma,huicanimaUni- hildeeflevidecur,vcracioneprazditum*app.a- rcac,prscterloqucIam : camecfi non definc quiin Cochin publicuminftrumcncum(at- ceftacionem lcu ceftimonium vocanc ) (e. vi- diflc aflerant,quodreferrec,eIephancum iftic aliquando fuifle locucum , pctijfleque a fuo rectore(qucm in Malabar Tiairejin Dccam vero Piluane voGanc)cibum:ac rcdorcm rc- fpondifle,Icbcccm in quo illioryzamcoquc- rcc , pcrcufum cfle ; camen ad cacabarium dcferrec obcurandum,dcinde oryzam feco- durum. Lebecem promufcide fumptum clephancus ad cacabariu deferc. Is lebccem reparac, fcd rimam , quam non animaducr- cerac, inobcuracam relinquit.Lcbctem rcfert g.gni tradic,vcrum id eft,fi Taprobanam in- dephantus. Redor oryzam cuni aqua co- te kxerit cam infulam,qu(^ nunc Zcilan vo- qucndam mijCic,fed per nmam eflluerc con- cacur:nam,vcpoft.adicemus,huiusinful2 fpiciensaquam,rur(us elephantoiradit,con- dephnnti rcUquis omnibus prarccllunt , eo- farcinandam vt ferat. Dcfcrt clcphas-Caca- rumqi impena reliquos agnofccre fcribunt. barius de induftria lebetcm le rcparare fi- niulans HlSTORIi^ NATVRifi LIB. IX. I93 mulans ,rimSaugec. Elephas ad mare pro- venifTem femin^e , ftdtim fublecuti funtele- fcdtus, lebete aquam iiauric ; hanc eftluere phanticum illisparccntes, donec in vrbem videns,lebeteminteliigitnon reparatum:a4 Pegii,qu«E admodu vafta el^, deducli cirenr. cacabariumredic, magnobarrituintonans, Feminsead fuailabula remearunt, fuble- quaii deeiusperfidiaconquereiecur. Caca- quentibuselephantis. Educlisindeteminis, barius candem lebecem probe ferruminat (oioselepiiancosconclufos,cademquafupra &:repar3t. Sed ei eiepliantus non fidens, rctuiimusrationedomuerunr. Iunioreset- denuo emariaquam haurit :quam nonef- iam verberibus,obiurgationibus,(3cfamc,in- fluere animaduertens, domum redit , &: terdum verobcneficijsdomancur : maiores oryzam in eo coclara edic. Viuunc etiani vero magnisxdibusconcludunt, quxmul- nunc , qui hoc fpedaculum fe vidilTe afhr- tas liabent ianuas anguftas , e quibus ij qui mant , locutum tamen afferere non au- elephantosdomare volunt, lacula&lpicula fint. ineosconi)Ciunc,doneciam fcili,vulneiibus Rumor eft, Regem Sian , in cuius regno ^ iame prope linc enedi. His deiiidc recto- prxftanciflTimi poft Zeiianos inueniuntur res iigniHcanc,illos feica cxercitare, vc fero- elephanci, candidum elephancum habere, cicatem deponant;qu6d h humi fe proftra- eumq5 proptereal^gem candidi elephanti uerint , beneficia collaturos polliccntur. per excellenciam appeliari. Reculic milii a- Procumbunc elcpiianci, biiantur, vngun- micusfidedignus,leduaselephantorum ve- lur oleo , &: cibus datur : deinde lingulis naciones vidilfc^ad quasprotccluseirecRex tere momentis interrogantur , qui va- Pegucum infinita hominum muititudtne: ieant, quid pecant ; liis lationibus paula- in prima enim ducenta millia hominum tim edomantur. fuille. Cingebant illiinorbem cocum illum Manifeftus auce Plinij error in eo depre- locum , inquoelcphancos lua paicuahabe- henditur,qu6d clcpliantos mmlmo fuis ftri- re noranc:deindep3uiatim ambitumillum dore terreri & retrocedere fcribatlib.8. c.5. liuehominumcoronam contralientes,tan- nam plerumquefues , vt &fupradixi, cle- dem inmedio compreiienderunt non mo- phantorum ftabulaingrediuncur,neccistcr- d6ingentcm elephantorum multitudinem rentur, aut illarumprarfentiaqaidquacom- (nam ea vcnatione quacuor miUia capca mouencur. .Sed&: infiluis Malabar mulcas func) fed &: alia animancia, velutapros,ti- fues cum elephantisverfaricertum cft.Iliud giides, partim viua,partim iaculisconfixa. verumcft,qu6d murcsoderinc,quemadmo- Omnes aucem elephantos dimiiit ,pr2ecer dum idemcradic. Nam ii muresinfuis fta- ducencostum adultostum iuniores,ne fuara bulis verfari lenfcrint, numquam nili con- rcgionem clepiiantis dcpopularetur . lilos torcain fe&: couoluta promulcide elephan- ver6domarunt in hunc modum. Magnis ti dormicnt , ne eam murcs ingrediancur trabibus eos fcpiences, paulatim circum, & mordeant. Eadem plane ratione formi- quoconcludebantur,iiianguftiusconcrahe- cas abhorrenc. banc , doncc lingulos elephantos vix locus OlTium elephanti non modo in medicin^ caperet. Deindefunibusc viminecontextis nuliuseftvfus (tamctU nonnuih falsotra- eoium pedes&: dentes vinciebant , vtele- dant, exhiscrcmatisfpodiuparari) lednec phanti ie mouere loco non polfent.Hos bi- inftrumentis &c operibus faciendi.<,Dentiuni nisfunibuscinclos fubibant redores^&cal- matcries dumtaxat expetitur. Nam licec cibusimpetentes,tum baculo ferientcs,per- ^^gineta lib.7. c. 5. elcphanti vngulas mc- pctuo Ic verberacuros,&: tandem famecne- dicu in vlum vlurpari tradaf, falli arbitror. duros minitabantur,nifielTentmorigeri:fm Appellacur aucem Arabibuselcphantus fil ver6eflcntmorigeri , oleo fe peruncturos , (iple ver6 densff/;4//?/,quoddenselephanti &: cibuni fubminiftraturos poUicebantur. eft) inGuzerrate&: Decan^//', in Malabar Deindefinguloseduccbant &: lauabant.Lo- anc/m Canara acete , iEthiopibus itembff. tis fingulis, binos elepliantos domefticos, Nullius in mcdicina vlus lunt ipfi dcntes &iam domatos admoucbant , uiter quos apud Indos , led dumtaxat ab Arabibus &: vcrimque coercerencur. Hac racione domi- Turcis vfurpantur,ex Auicenn^ prxfcripto, tos tuilTe rcferebac. inijfde remedijs quibusnosvcimur: vcrum Aliam praccerca elephancos capiendi ra- inopcribus6i inftrumetis, monilibufqj fa- tioncm idcmmihinarrab.it. Intcllexerat bricadistantuseorueft vfus,vtex iEtliiopi^ idem Rex Pegu elephancum infiluis ober- parte,qua:eftSotala, vlquc ad Melindefin- rare: vt eum caperet, aliquoc elcphantos fc- gulis annis m India deuehantur millics fcx- minas domefticas e6 mittit , priuscommo- ccnta pondo^prxtcr eosdetes,qui cx plerifq; nitasnccum elepiiancis congrederentur,Icd Indixregionibusconuciiutur.Huiusebons fignis indicarer,(e primiim congrelluras vbi p.nrs in Sinaru rcgione dctertur,maxima ve- ad faa ftabuiaperuenillcnc. Poiteaquam eo r6 ^ potillimain Cambav.i:da:monisenim R per. 194 I0ANNI5 EVSEBII HIEREMBERGU perruafione apud mulreres -eius regionis cer- teSjqujEjfenioru m prsccipuc^qu^ pretiofiores turuperftitionisgenusvigeCjVtevicaiublato funt & fortiorcs jcxpetunturab Angolanis aliquoexfanguineiudliSjillicoomnia moni- ft^ alijscircumiacentibus populis,tam ad vi- lia, quoru viginti exebore confeda Cngulae rorum quam ad feminarum ornatum.Tan- mulieres in brachijsgerunt (fiunt tamen Sc tx funt etiam fortitudinis , vt vir, quamuis cainterdumeteftudmumteftis)confringar, fortis, manuscitiuslacdat, quam indiuerfas ficpofitoluclu noua inducant. Ingensver6 trauiaspartesrumperepoftit«Singularietiam cft apudhoseboris pretium , prodentium eosvenatur induftria. Belluam enim viden- magnkudine : minoresenim dentes , non tes m loco aliquo angufto , itavt (e vertere adeo magno xftimantur,magni vero ingen- non poflit, a tergo afliliunt : & ciim ncque tis funt pretij. Habentaute flnguh elephan- probofcide (e propter anguftiam defendere limares binos dentes in maxilla fuperiori, poflit, caudaeani,vt prctiofb fpolio , ad id fed non deciduos aut denuo renafcentes, vt pracparatis cukris priuant , non tamen fine putantnonnulU ; feminxvero ijs magna ex pcriculojdolore enim aliquando percitarc- parte carent,tameifi nonnull^ detibus vn)us trogreditur , &: adhaerentes cauda: venato- palmi longitudine praeditae iint. Madantur res ad aiborem vel lapidem vicinuro com- ab i£thiopibuselephanci , vteorum cruda minuit : vndc etiam caro empras iexx illar, carnevefcantur. Dentesveroadnos merci- magno rurfus venduntur pretio, vna nimi- monij gratia tranfmittunc viminibus fiue rum tnbusrcruisad minimum commuta- laqueiscolligatbs,quodfacit,vcputem,apud ta. Alij quoque maiore audacia celerirati eos maiora elephantorum armenca inucniri, iux confidentes , eas in pafcuis a lergis afli- quam boom in Europa. liunt , vnoque idu cauda amputata , aufii- giunt,non tamenreda (quamuisemmgra- • C A P V T L X X X V I. uis iit bellua , & motu non ita celeri • cum magnostamen faciat paflus , incurfu redo Narratio Bdoardi LopeT^de elephantis. equum celerirate fu perat) fed per gyros , ira vt moleimpedita bellua, 6c inceflum non EX fide Edoardi Lopcz adijciam quo- tam facile fled:ente , abfque vUo fere peri- que,quac Philippus Pigafeta fcribit in culo euadat. defcriptione Bambac Cor^iani regni. Inter De elephante fcripferunt veteres, cum animaiia huius prouincize primas obtinet nullas incruribushabeatiuduras,eum non clephas , qui ciim per totum reperiatur re- pofle humi decumbere,& ii quandocadat, gnum, hic tamen pra:cipue & nafcitur & furgercnonpoirejvndeeiuscapcuramialera habitat,propter iiluarum raagnitudinem,& funt commenti: nimirum cum ad ftatam pabuli, liuuiorum,aliaruraquercrum ad vi- au^certam arborem molem corporis ful- dumeius requifiiarum tam abundantiam cicnstanniracapiat fomnum,vcnatorcs ar- quam excellentiam.Sunt itaque m hac pro- borcm per contritos corcices agnitam,ferri uincia, vtdiximus,plurimi,ijque horrcndx inmferiore parte vfque adextremum fere magnicudinis, ita vt veftigia ipfomm quan- reiecare , belluam vero coniiictum locum doqucreperiantur inarenis,quoru diametcr repcteniem,iropulsaarborelapfam capi.Scd fead quatuor fpithamas extendac. Vnde cocrrarium tettacur cxperiencia r affirraat magnitudo belluae fidem ferc fuperans faci- enim Edoardus , fe vidiife iacentes, furgen- lecognofci poteft , &£ qii6dij,qui velm Hi- tes, & genua fledentcs , imo anterioribns fpaniavelin It^lia noftris teraporibus ali- pcdibusarbores,ad exhaurienda aquamin quando funt vifi,mult6 fintminores.Et da- trunci fupcriore parte a pluuijs reftantem, tiir ratio,qu6dnonniliiuucneseduciqueac; & dukem ,fcandentcs. Habcre ctiam , vt &cura viuant adcencum qumquaginca an- cetera animalia , locis tamen diucriis, iuas nos, media aetatis parte ieraper creicanc. iuruSuras, In iiiuisaliquandovel maximas Dentes.ipforum ( non cornua, vt quidam radicitus , humeris& mole corporis adnixi^ autumant^inueniunturaliquotducentasli- euelluntarborcs, & minores inter dcntcs-, bras duodecim vnciarum noftratium pen- quietiam aliquandorumpuntur, infcrtas 6i dentes: aures Turcica. pelca latiores, forma contortas frangunt , vt earum dcpafci pof- ouah, fex fpithamas longz,anguftiore parte fint frondcs , quas comminuunt minonbus veriushumcros tendente,quibus,vt&pro- dentibus,qui non feexerunt,ori eas probo- bolcide & cauda, ie defendunt contra mu~ ibde (in cuiusextremo membrum cft digi- ii:arum impoituuitatem , quasetiam in lo- tum refercns,quoetiam minutagrana com- cis , quas nec auribus, nec proboicide , nec prehendunt) vt manu adroouentes. Fcmel- cauda coiicingere poflunt , concrada pcllc \x fetum non aroplius duobus annis in v:e- incer rugasretentas occidunt.In cauda fecac rogemnc: &:cura eius diificilis iiccducatio ipiis iunt ciafla; U rotundx^nigr^ &c lug:n- («ardeenim crefcic , & diu ad iuftcnciHio- nem HISTORIiE NATVR^ LIB.IXi I95 n^mjdonec fibi ipfi vidum acquircre poflic, materno lacle opus habec ) prouidit natura, _.^^^^ TVW\7"TT vc non niiipoft leptenniumconcipiancCu- v^AlVi L,AAA.V11. tJsfirmiilima & duriirimajCrafTa quatuor digitos, ita vt vix vel lclopeto penetrari pof- Narratio Cadamufti de ekpha?iUs. lic : nulio tamen incolis funt vfui, quicos nciciunt cicurare, magnum alias ab ijs in YJ^ tefte oculatoCadamuftodaboetiadc E; rebus (ijis ex vno ad alium locum cransfe- i ^eadem bellua alK]ua,qui,vbi de Cambrg rendishabiturifolatium. Ad capiendos ele- regioneagit>t'erclicloquitur.Fertetiam hasc phantos,foiras faciuntmagnas (vt qua: tan- regio elephantes, fed lilueftres,neque ibi ci- tam belluam capere poirint^fuperiiis paulo cures fiunt , aut domantur,vt ahbi gentium. quam infundolatvores, icavt interiiiscom- Vidiego aliquando quatuor exhuiuimodi prefli , vinbus fuis ad, exfiliendum vti non nemusegredientesiquos vbi fum fpeculatus, queant;&chasherbis 6<:frondibuspra:cipue enauiego &c focij complufculi cxiliumius ab ijs expetitis tegunr, vt fraus non nifi contendentes adeos. Qui vbinos confpe- cum ipforumillac tranfeuncium ruinacog- xere, moxnemori ieic dcdidere. Vidi&: ex- nofcatur. Et de hac captura memorabi- animatum elephantum, quem occidiiufle- km narrat hiftoriam Eduardus , cuius fe rat Princepsquidahi^didus Gnumimenfa, oculatum teftemiuxta Coanzam affirmat; in gratiam meam. Is Princeps accola eft nimiruiii cecidifle paruulum adhuc, &: a Oflij flununis Gambras, &: profedus eft matre duclum elephantem in talem fo- venacum , concomitantibus compluribus weam: quem ciim vidiifet mater , omnibus Nigritis biduo ferecontinuo. In hoc igitur viribus, fraftra magnoftrepitu eamconan- venacu oppetijt pra:didus elephas. Pedites tibus deterrere circumrtancibus , tentauic exeunt ad venationemarcubus&: macharris extrahere. Et cum le nihil efficere fentiret, armati , &c fua ar ma omnia illinunt veneno partum fuum peremptum , quam in pote- pr^efentaneo. Ncc id vos lateat^hos popu- ftate hominum confticutum malens, fol- loselephantos innemoribusvenari,vbicoe- fam terra , lapidibus &C arboribus conge- niplurimumcernitur:namidgenusanima- ftis,yfquead(ummum impleuit. Quam- lium {iiapte natura, vt fues,in coenovolu- uis,fi vUum aliud, animal fic robuitifli- tatur creberrime. Hiitaque Nigritae pone mum , adeoque confidens, vc neminem ti- ariores delitefcunt, ac praetereuntibus ek- meat , adeotamen innocuum , vc nemini phancis fagittas &; venabula infigunc 1 (a- quidquam faciat mali , nifi priiis fit pro- huntcjue miro mododelocoin locum, ab uocatum. Vnde etiam aliquando ablque vnaarboreadaliam,dohecferiantelephan- vlio incommodo aut damno pagos perua- tum ; quiciim maxima mole prxgrauetur, gantur, obuiosquofquefaltcm probofcide nequic infidiancis velociflimo^i£tusdeuita- fuain aera parumpereleuantes,&: placide re. Si tamenid tenta^rentinlocisapricis & reponentes. Maxime deledatur aquis:vnde patentibus Nigritx,in eis potiflimum vbi inagna copia vifuntur iuxta lacus &: flu- nullaEviluntur arbores, noneuaderent pro- «ios, praecipuc circa meridiem -, tum enim tedo vires elephantorum j quandoquidem contra Solisardorem eosvfque ad corpo- nullus homo tantx pernicitatis inuenitur, lis medium ingrefli , reliquum aqua probo- quem mox elephas non comprehendat, ec- (cide haufta perluentesie recreant. Num- iam non currens, fed gradatim inccdens. quam fercincedunt loli,fcd magnis,vtapud Id efficit animalis vafta magnitudo. Et vbi nosvaccaeautetiam cerui, armcntis. Vnde contingit elcphantem iu agris patentibus affirmatquoqueEduardus, fevidifTein fti- homines infequi & compreliendere, non gida quadamvalle, iuxta Cafanzas ciui- afiterquam promufcide cos enecat : hac tatem , vltra centum fimul tam magnos enim eos corripit circumamplexu, &:ade6 quam paruos matres fuas fequentes. Vnde in fublimeiacic, vc liepenumero correpci & magna eboris , quod priiis quam Luli- hoc modo priiis efflenc animam, quarri tet' tani eo peruenirent , non erat in pretio , ab ram contigerint. Hxc clephantis promufcis ipforum aduentu dcmum ^ftimari coeptum non multiim abfimilis hbro fuillo. In hcc eft,a tot faeculis percampos, fluuios,monres difterunc , quia iuiic ca efl volubilisad nu- & vallcs difperfi, vili prctio a Lufitanis em- tum , vc modo vibrec , modo pro libico re- pta eft copia : necmiruvn id hodiernodic trahat. Ida compluribus Nigritis accepi. miniis quamoUm apud antiquos efle pre- Non cfTeranturtamen , nifiprouocati; nec •iofumi hominem la:dunt,nifi priiis iniuria intulcrit ipfe. Vidiegoaliquadoilhcoccifijm elcpha- tem perquam mcdiocrem,cuius dcntium amplitudo ternos palmos excedcbat:eminc- R 2. banK 196 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII bantadduospalmos,verupalmiiscontedus Princeps pede elephantisalio,cuius planra carneinmaxillasimmergebatur,vttotusoc- menfuramtrium palmorii fuperabat (ego- cultaretur,vt(untaliorum radicesdemium: metfum metitus,aftantibus pluribus)eam-. &quoniam eoru fenecla e dentibus cogno- demque latitudmem omniex parte habe- fcitur, aiebant argumento dentium ieix hat. Donaui igitur rurfus Principem hoc • dcfpicabilis, ipfum haudquaquam annofum pede, & dente palmorum duodecim mire a fore, li conieratur alijs procerioribus, quo- naturaexornato. Haccitaque omnia Prin- rum dentes tantx funt magnitudmis , vc vi- ceps praedidus,ceu rem pra^claramjDucifTa: cem poftmm fuppleant, sZ pro palis fepes Burgundi^e donodedit. Noneftquod cre- muniant, teftePlmio.Etvt ipli referebanr, dancaliqui, elephantemnonhabereplicaci- nonnullis eo amplitudinis crefcunt dentes, les tibias, quonia talluntur plurimiim; nam vt duodecim palmorummenfuram exce- plicantgenua vtceteraanimalia, &:prolibi- dant. Ec licec dixerim hunc elephancum, li to humi fe profternunc , & furgunc ciim li- comparetur ceteris, minmiefuifreconijpi- bueric, contraquorumdamopinionem. cuum, erac camen tanta: procericacis , vc io- luspluscarniumhaberec quam cauri quin- CAPVT LXXXVIH. quenoftri. Donauit meigitur hoc elephan- co Princeps , eo pa6lo , vctantum carnium VX^rratiolodnntsHugonisdeek^hant^, aflumerem,qu3ncum libuiflec^reliquum ve- ro venacoribus impartirer,quoniam illi in ci- A Nnedo quoque narrationem loannis batuelephantos gratiflimos habebanc. In- -ZjLHugonis. Elephancorum greges ma- uitabar propcereaidemcidem ab eis , vc & ximi in i£thiopiae finibus poft Mozambi- egocarnehuiufcemodi vefcerer. lufliigicur quen,vbiCaftres feu Nigricacincolunt,vi- partem animalis concidi in frufta , ^ ad funcur, vbiabindigenistrucidaciinterdum claflem deferri meam, moxque ahenis ex- in cibum adhibencur, dencibus excuflis ve- coqui fubieclo ignc : alij eciam parcem cor- num Lufitanis mercacoribus oblacis.Sed &: rebant: vtelixum & toftum comederim, inalijs Indiajlocis,nec minusinBengala, non quidem volupcatis ( quie nulla eratj fed pra^cipue tamen in Pegu,magnis cohorcibus experiencia: caufsa , vc ladarepoflem me vagancur: quo locoiUorum incerdumduo aliquandocomediffeeascarnes,quibuscon- millia, cum plurimorum hominum, cum teiraneinumquamvefci confueuere. Hfec cicurum & ad hanc rem infticucorum ele- fumma eft , carnibus videlicec huiufmodi phantorum opera, paratisfepcisaucftabulis me minime deledacum fuiffe : infuauis eft impeUi folent.Exquo omni grege ciim cen- guftu, &: afperrima duraque nimiura. Tuli cu aut ducenci (elediores fecreci fuerinc , ce- eciam ad claffem promufcidis partem,id eft teri vniuerfim quoquouerfum libere ad fpe- maniis elepHancis: euulfi etiam abeo pilos ciei propagatione rurfusemiccuncur:capcos quinigricabanc,&qiAfiduorumpalmorum &afleruacos cum ministum farae fitique menfuram excedebanc,erancqueamplicudi- eoufqueedomant , dum fermonem eorum nis haud contemnedx. Hos igiturj& carnis cepifle & intelligere videantur.Deinceps la- nonnihil in Hilpaniam detuli , & Principi uari.&affufo oleo frequenter lini,&: otiicijs cuidamdonaui,quihajcomnialocopra:cla- beneficijfque omnibus demulccri folent: n muneris accepit , vtpote rem nouam , & quibus ftudijs befti^ tam mites & obfequio- hominibusregionis illius haclenus incogni- fas redduntur, vt ipfos hominesinplerilque, tam:namhuncPrincipem deledabant exi- folofermone excepto, obfequijs humanis miequaj a remotioribus partibusorbisde- apprime referant. ExillisquiinregnoScy- terebanturi& in primis operam dabat vt ea- loli funr, quondam vnus captus eit,qui to- rutn rerum fieret parciceps , quas opera. fua tuscandebat , & a Pegu indigenis adoraba- &d!ligencia compercafuiffenc. tur. Elephantorum omnium Rexfalucaba- Noueritis igicur,elephacis pedem cerecem tur,veneratione &: titulis plane diuinis adhi- effeinitarpedisequi, obrocundumcircum- bicis. De hoc poffidendo funeftum olim quaque,verum callo nigerrimo ampliflimo- bellil incer colonosPegu & Scylon coorcum que, inque pedis callo vngulae quinaein vna eft , ficuc in cerrarum iftarum defcripcionc parce pedis , ea videlicet quae proximior eft fufiiis commeminimus. Qui in Scylon ca- planta: , quse in minore illo vnius palmi & piuntur , ceterisomnibusqui vmuerfo orbi medij excedebat latitudinem,pro quadraca noci func , &: fenfibus bc incelledu prseftare qualibec parce , quoniam, vc dixi,pedes ha- creduncur,vel Indorum ipionim iudicio &: benc ob rotundos , vt funt apudnos lignei atteftatione,quilongi cemporis experiencia. aflerculi, quibus in mensa viri frugi vcuncur: hanc vericacem contirmacam pronunciant. Galli tyenchoir ^ nos talteros fiue orbes ap- Qjiiacausa alio tradudi, prae ceteris quo- pellamus Donauitmepra;fatus Nigricarum quea^ftimari &: amari folent. Ofticia feu ope- HISTORI^ NATVKit Lix. iX 197 ttfexxin htdu heqftentiStma Une^ic ika ^ ckphaaasobancw ^ <]M Jmioc in fi« ocoi lani|i(ilM» Rcp)S ^ootine Jlnnatt:: <]oonMB ii ^aitopcra cgnCycnaiilonuB magiftrolai nio ic icunalaai firciicnni gefiansyfK» capncittni^ kniyVfaiocBacnsvana» pcaesjnci^xco coiocoirbi cdbciikn pank» lopca ancann Iw» nnnllii (annifn InAiKicacc; hbte- rrtfi^llf fff ^y^wlf ^ )rtt*fr (*i»ji mwa iino £idatpknMM|ncfldlanc>6nadBtoii^iK;t> qocccittnskicicoiidnaoDcCaakdoanB' diy ituf ncl ilniiiUii ini nwilpini ic s yA c»c)pniigBado,kiiiTihrilaiwalMtimga- cama& ^ 'omtac EkspfaaiHD ad ^nona gcftm- icaknmkcnnicxiEdnopia, damaddndo ^dlam oiapiccfaacnaligac fccccamplicac,nqtcoifla6ilpci«almf'* la fcpoAk. Qbo naao ioifos a miptcock^ Ixilisvins pl^i p^MHMTrU» jmA j f I ■ ■ A if J— > cesaliEaftniriilnKacmaaBk.>tqscwH> kakaa Tafadntacis» qooa mag^AiDagKBc pcxigpdKim ^KicQnodk & (|ua:£cis liipniiiwir idadco nidafaic matyvcloco vacillaceanc fcnokn luBd ia- cafe «picac/kDacicis adadv CTprnrm Tocmcaca , ic aka rr pnf nTf irinnc, tt fhr idnn TTitfTnd n Biicmci,6iibs/'arandlas^ nmrrrii fnio Gcn< * _ kBnc,qaannn]loiUxi|SOiacDcicix,&vc hai compcndK) dicam , (enuapx^i kcnsac bos ad decnfainm Acxis Cnmfaifacnns 1^8 lOAHNIS EVSEBU NIEREMBERGII piitageftant^fingulisinfupcr fuprarcrgum promomc. Quibuscomraemoratis cxcrr.-' quinque vel fex buccmatorcsjtubicines, auc phs cuilibet iam facilc paterc potelT , qu6d muficos alios prouehentibus,quos non tan- & ingenio, & ntione , &C glori^ ftudio ho- iiim placido animo fuftincnt , verum etiam mimbus non multo inferiores lint.Que ve- incelium tanta grauitate moderantur, vc roinplenfquehominibuscumpublica jnfa- tum ornamentis ilhs,tum intidentibos mu- mia quadam delideratur,pro acceptis nimi*- licis eos cxprefse non feciis ac homines fu- rum benefici}S reponenda gratitudo , eius perbireplaneconfpiciantur.5ed&:hocGox documentum miranaturac prudcntia huic quondam accidit memorandum . Fufta ipliquoque bellua:indidit,qua;nontantum feu nauis quaedam grandior in littus extra- benefactonbus iuis extempore meritorum henda fuerat. Quud prairftaret, elephantus gratiam refundunt, fed illorum memoriam adducebatur. Opusisaggreditur,fedprimo ad plures quoque annos lecum fideliter re- fruftra ; dein vires vkirnas colligic, conatur conditam afTcruant. Calendis lanuarij ele- denuo, item fruftra.Qua re commotus ele- phaniiftac ad Pro-regem, Archiepifcopum, phantilla , criminationes in eum crebras &c Otficiariosahos,xeniaprolDore loci pc- conie^atjignauiam & infirmitatem expro- ntum,GftiatimcircumeunC5 ad quorumau- brans, & niinceptum opus confc£tudat, las feu porcas vbi deuentum eft,clephanri incontumchameiusfeaddudurum, qui id cum quadam quaii humana reuerentia fc pra:ftaret,aiium,comminans. Quibus audi- incuruant modice prmiiim, deinde vero, li iis,tum pudore excitatus , tumirainfiam- quid ftrenas auc munufculi acceperunt, in ipatuselephanfus ,excuffis omnibus excra- genua ie cotosdemiccunc ,quafi gracias di- neis fuppeti)s,opusdenouo tanto nifu & vi- duri pro honorarijs quac magiftns luo (vz rihtaceaggicfluseftjVtextraduillo violen- peifuafum habent ) nomine collaca lint. tiirimomediusillic6creparet,eodemq;loco Poftea quoque a longo tempore , quoties exanimis procideret. Praccerea alio quoque xdcs lUas obicer pr£Etereunt,ad lanuas illa- tempore,cum reditum ex Cochino inLu- rum capite annuunc, &: veteris benefacli fitaniam mcditarcr,&;nauisnoftr^guberna- graciam memores renouant. A negotijs li- culum , caiii quodam alicubi confradtum, bcn i)dem nonnumquam in forum olito- in litcoreredmccgraripofceret ; ad illud in rium prodeambularefinuntur, vbirapha- tcnam,iuppolicisbinis terecibus columnis ni,laduca &: caulcs venum proftant. Ex (cyhndrosautvoluulos dicunt) faciliusex- hortulanis itaque muUcrculis , quae belluis trahendum addudus elcphantus fucrat. fautrices funt,illis rerumvenalium manipu- Cura vero &hiciuuenculus,&gubernaculi los aliquot obiedant. Tempore vero illo moles pondulque longe grauius & vaftius appropinquante , quo in rabiem furorcm- eflet, quam vt ab vno illo emoueri poflet, queagifueuerunc,priufquam fupcriusdido diftindis quidem vicibus aliquoc iilud ex- mododearboribus religencur , plerumquc trahere anniluseft fruftra; dum candem vi- integrae feptimanae fpatio ante difcurrere fo- rium fuarum extrcmum periculum faciens, lcnt : quasponeconiedlantes magiftri,vi fti- remomnemincalsumcitraeffedum vllum pisauc pabuli quid fimbundis beliuis eio- fe moliri cognouit , dolore 4||( pudoce vi- gent, hominesinclai4fct: illarum rabiem ^tus, ingenuafepronum abiecit,phn£luro- coercere interim nulla facultate valentes, ^que bc eiulacumcam profundum fecit , vt errorem fequi peroroniacoguntur ialonge exftillantibuslacrymis ocuU cius vndiqua- tamen populum , vt fibicaueat,elatavocc que madelcerent. Quemciim infuperma- inclamitant. CumfurorisilUustemporein- gifter eiui, infpedatorum gratiam ,conui- difcretc quoquouerlum bcftiae gralTencur, tij; inceirerec , & increpationes acerbiores nuUius rcfpedum agentes , ncmini obuio idemtidemingerainaret,illumquevtadpr^- parcentes,omnia, vclubpedes veniunc,pcf- icncium hominum confpedum pudefcerec, iumdantes & proculcances , ita vt hoc ipe- iuberet } extra£tionem quidem iteriim ag- daculoquidam nonminiis quam Hiipani greflus isjsft, at iucceflu non feliciore , etli taurorum iilueftnura venatione fuauitcr fa- neruosadruptionis viquepericulum inten- curentur, ludiintenmcataftrophanonpro- deret. Tandem adopcm ferendam illi fe- deunte priiis, quam ex mcdio populo qua- cundusinducebatur. Cum quo poftquam terni plurelve protusa vita theatri prerium coUacisvinbus clauumex vndainfolidum appenderint. Sed ad fonim oUtorium re- €Oufqueextraxiilet,vtiam voluulisiubditis deamus. Inter feminas illas quardam quo- incubaretjiucceflucancilloillicoanimofior que coniidebat , qux elephanco cuidam, faclus, acccflorium aUerum cum dennbus quocies ptxccnret , aut olulbulum aut fru- tumcapuenontanciimabopensconcinua- dus aliquos obijciebat. Sed ciim poftca xioneiiudacler dilpulic , veriim eciam Iblus idem clephas annuo illo &c folemni turorc polUa machinara in commodum locuoj cprreptus ,pcr vicos vibispaifimdiuagarc- tur, HISTORIi^ NATVRiE LIB.IX. 199 «kad fornni didum quoqueobicer irrum- tuit acie,elephances in poftrema, quos hoc fjSjpedibus omnia quae: obftabantpro- armant modo. Frontem lamina conueftic trmit 6c comminuit. Cafus ifte tumultua- ferreajvel pelle induradjqu^ idibus refiftac. rius ( vt fic) primo omnes in terrorem,p6ft Probo(cidi alligancurenfes,dentibus promi- infugamegit,quohbecresfuas relinquence, ncncioribus pugiones . Quacuor turrita & vitas feruanda: afylum quoduis proxi- propugnoculahgnea ccrgo geftanr, &:inhJ* mum arripiente. In transfugis his eadem tocijdem militesarcu veHclopeco inftrudos. quoque mulier modo didafuerac. quje re- Qu.i belluam regic, lorica vel fquamaco mu- pencina confternatione propeemortua in- mcus eft chorace. Numquam elephasin pri- fancem vicina vanno iuxca fe difpofitum nia iocacuracie, cum nehoftiuconfpedum reliquerat , 6c proximis ardibus fibi falutem magnJtudine fua iinpediac , tum ne faucius accurarat. Elephas itaque nuric (blus in a- mihtum ordines curlirando curbet,& obuia rea debacchans, dc furfum deorfum omnia quxque profternat; fed in extrema ftatione eonturbahsj ciim iam reiido quoque infan- haeret, vt fi forfan eatenus penerrarit hoftis^ ti proximus ei^ctj quantam tum macri,cum vndequaque emiflx belluse illius imperum fpeftatoribus rehquis trepidationem incuf- excipiant ac retundant : nam nullis eciam feric, dicerehk nihilactinet, ciim prascer armis inftrud^E, ingentem fua probofcide mprcem infancis , & eius protritum lamen^ ftragem edere folent : arreptos namque ho* tabilem, nemo quidquam expedare poflec ftes in alcum vibranc, humique deiet^os pe- ahud. Quid fic ? Elephas in fa^uiftimo fui dibus proculcanc, vel cerce, arietum inftar, furoiis pajroxyfmo macernorum beneficio- ferratainobuios fronteruunr. rum dudum accepcorum memor , leni pro- mufcidis apporred:Econta£tuinfancemhu- C A P V T X C mo placide attollic, eumq^ in humilequod- dam cedum officinae proximje obdicum -C^tf yenatione elephantorum. quafitutifTimum quemdamreceptum mol- liter coUocac , adfurorisfui & graffationis X Icec aliquas elephantorum venadones importunitatem interim nihilominiis de- A--/mixtas fuperionbus narrationibusfcri- properans. Quas res vt cuiuis merito admi- pferimus iam, prxcipuam tamen hiftoriam rationi , fic fumme eum primis matri pise merctur quod tranficripficGothardus Ar- graculacioniexcicic, quie filium miferabih thus. Soiec quandoque Rex Pegu venatio- niternecione quafi iam defundum , praztet nes elcpjiancorum infticuere , quae quidem fpem omnem faluum 8i adblandientem re- vifu omnium func iucundifrimae. Sunc au- ceperaCi Simileshuiccafusinlndia quoci- tem carceresiwciuicaceadhuncvfumdefti- diani func,quos ex ordirie perccnfere, tem- nati, qui ex columnis Hgneis cancillo foliim pore abucencis foret : mihihjecfaltemtria interualloafeinuicemdiftancibusconftanc, enarrare exempla allubuic,qudd & pra: ce- vc homines cranfmittant, belluac autem ifti teris memorabilia elTent, & expreffum piac tranficumnuUacenuspermictant. Quando gratitudinisin vafta hac bellua &: porcenco- igicur venaciones infticuere Rex cupic, di* sa pecude*fimulacrum apprime depinge- miccuncur femell^e quaidam elephamesin tent. Ad cuius exemplum fi homines quo- filuam , quae ad hanc rem edoftx , hnguam que diuina quadam racione a Deo peculia- fimul hominum iftorum incelligunc. Ance- ricer donaci fuos mores & vicam compone- quam auccm exeanc femellac iftae , peculiari renc, fcircnc,hanc vnam ob caufam vircu- quodam oleo parces>earum obfcoenac inun- tem hanc brucae beftisE a Deo fmgulari con- guntur, cuius odorem dum percipiunt ele- iilio infitam.vt humanac improbitatis quafi phantes mares , canco amore erga femellas capiftrum quoddam efrec,&: animi ad fero- accenduntur, vCjncgled^ omni circumfusa rumanimalium duclus fimiles moderacos muicitudine,inciuitacem &ad ipfos vfque manfuefaciendi. Sed de ingratitudinc gii- carcereseasfequancur. Hos dum ingrefli fcence querimur potiiis omnes , quam vi- func, adfunc ftacim qui pefTulum obijcianc, tanda ikdcmus. &exicumipfisprajcludanc. Hoc faiao, fe- mellaz ftabula fua quaeUbec repetunt , quae CAPVT LXXXIX. praecer beftiamvnam nonadmiicunt, &a venatoribus ftacim occluduncuc. Remotis De amatmd elephantorHm ex larrico. autem femellis candem fentiunc elephanci fecapciuos,& hbercace fua priuacos cfTe, X Petro larrico commemorabo eciam moxque yi furorem quafi verfi,totis viribus ^elcphantorum armaturam, prout Ma- fefcliberareconantur,exhibencque adftan- gnus Mogor viicur. Tormenra bellica plu- cibus fpeclaculum vifu admodu lucundum: rima ad bcllum rrahic, qua: in prima confti- gemunt enim & lacrymantur, currentcs ab R 4 vno 200 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGIl vno locoinalium, Sc in homines magno cum impem irruentes , donec curfu niraio defatigati, fudorem totocorpore emittant; tunc enim promufcidem in terram inferunr, cantamque aquarum copiam ex fuis corpo- ribus prouocant , vt adftantesomnes inde madefiant. Cumautemvenatores ftabulis illos includere volunt, femellas itenim pro- ducunt, quae prxcedentes eos,ad ftationem deftinatam fiuc ftabulum traducunt, quod quidem tam anguftum eft,vt pr^ter beftiam Vnamnon admittat. Femella tum progre- diens ftabuloimmittitur,ipfever6 elephas ad columnam alligatus ibi detinetur, donec mosrore & inedia confecius (cibum enim potumve aliquot dicbus non admittit) cicu- retur,quod quidem odiodierum Ipatio fieri folet. Quo fado, miniftrieiaddunturqui curameiusagant,&adbellum aliaque offi- cia eum afluetaciant:magnus enim elephan- torum iri bellisvfuseft, fiquidem quatuor viri vni elephanti fimul & femel infiftere, 5i fefecontrahoftem bombardis , lanceis , ar- cubus gladiifque tueri quam rediflime pof- funt, ciim nonfolum ingentifint magnitu- dine & robore , fed &: pellem habeant tam craflam , vtdifplofipni lcloporum , prjEter- quam iuxra teropora & oculos,nequaquam cedanr. CAPVT XCI. Alif^j elephantoj a^enAndi modm^ NOua quoque ratio capiendi filueftrcs elephantos vifitur,inPatan elephanto infidentesaliqui infiluamabeunt, vbi cum elephantum quempiam aduertunt , in cer- lamenenm prouocant.Congrefliigiturele- phanti, dentibus fe inuicem apprehendunt^^ 6i in terram profternere conaniur.Dum ve- ro ita exacerbati fibi mutuo refiftunt, ad- funt a tergo qui pofterioies alterutrius pe- desfuneconftrmgunt : quod quidcmnon vfqueadeo difficileert,elephantocicure iil- ueftrem dentibus ita continente, vt pedes moucre non poflit. Hoc igitur modo iiga- tura fame domare folent , fi viuum eum e filua producere volunt. Quod (i eum inter- ficere eft animus, facili id negotio perficere pofllmt:quod quidem fxpceriam ficri folet propter dentcs tantum, qui hoc loco in ma- gnopretio habentur,&:aChinenfibus ma- gno numeroauehuntur. CAPVT XCII. T>e pde ekphitntisT^egis m Autta. CLaudat hiftoriam elephantorum ip(b- um fides. Quidam Rex Pegu com- miflo prajlio intertecit Regcm in Auua. Concidit autem fimulclephas Peguahi,«|^ confcendit in bellua fui hoihs. IllamortOTF fui domini a^gerrime ferens , inquit Got- hardus , totum diem eiulando &: lacry- mando confumebat,&: vix perfuaderi pote- rat, vt vcl parucibi guftaret. Videruntequi- dem mercatores rioftriipfimet eum hcry- mantem.Etlicetin locum clephanti Regij, qui in acieoccubuerat,conftitutus, duos Ij- bi adlUntes haberet miniftros,quieum con- folarentur,^ monerent,vt depofico tandem ]uitu,cibum caperet dilactaretur,quodlon- gepotencioremiara dominum naclus fuif- let, parum tamen proficcre apud eum potc- rant ; finem enim lacrymandi facere nole- bat ,& in fignum ludus fui promufcidem iemper interram piopendentem habebat. Tandem tamen cum quindecim iaradies in ludu f uiflet , appofiio iterura cibo wdci coepit , quod Rcgem quidem non parum exhilarauit , qui dences demortui fui clc- phanti ad ftatuas idololatricas adhibuit,qua- rumquinque, humana fpecie & rairabili afpedu pararicurauerat. Sedebant illae cru- ribus in formam crucis diipofitis, &: nihilo- miniis tanta altitudine erant, quantum vix ladujapidis aflequipotuifles,d:gicis pedum viii alicuius ftaturam fuperantibus. Has fta- tuas auro vndiqueobduci,& inpatenteloco ante aulam fuam coUocan luflit* CAPVT XCIII. De cAoch. REgredior ad Americam , ne omittam caoch. Ammal eft tres dodrantes lon- gum, pilo veftitum nigro pcomilcue cura candenti, fed vencre fuluo.Clamans no£tu, humanas imitatur voces. Suis inllar edit mayzium cum viret , necdum fpicas con- coxit Sol. CAPVT XCIV. De cane qupdam Vlyjpponis, PRo confirmandafide,augendoq; cul- tu facerrimx menlx, nouum in vrbe Vlyffiponenfi & mirandum prorfus cuen- tum narrabo, quia dum hxc fcribo,in om- nium admiratione & lingua verfatur. In templi D. luftaj vicinia artocrearum qui- dam artifex habitat , qui domi canem alic mediocri magnitudine, denfo rubore, non- nullisalbis maculis diftindum ,&: nominc Tudclcu. DuosanteannosChriftucumin niueo velo defertur ad^grotos,ccrpitcomi- tari, ciim ex di(^o temploexit. £t quam- quam primo tempore minimc notabatur, ab HISTORIiE NATVRi£ LIB. IX. 201 ab feDtem vero odove menfibus attentiiis tionem occuparetcanis , en equitatem egre- id obferuatum eft, curn nonnuUis alijs quae gie Nobilem ; qui 8.:ipfe impetu a latrante m2;rit6 vifa funtmirabilia.In prmiisquotief- canepecituSjab equo^vc Chriltum tranfcun- cumque paruum cymbalum ( cuius fonitu tem pronus in terra & pedes honoraret, de- admonenturvicini ad Domini corpus ho- fcendere coadus fuit. Equusinterea vngula norandum) velcampana e turri sera con- percufTeratcanis manum , vt eiularetcon- crepant, domo eru^mpit celer, accurritq^ ad qucreieturque. Et licet dolore vrgeretur, ia~ teraplumfeftinanter, eoquecircumquaque mulotamen,qui abherofuo,vtillum medi- lullrato repetit domum. Cum vero ad tem- catum duceret iuflus fuerat , reftitic vialen- ph oftuim egredientis Domini paruu*cym- ter,& chiudicans pendulam gerens li'fam balumalterumfignumeditjincredibilivelo- manum , nonablceftitdonec morem fuo citate rcditad templum,ibiquc profpedans morigefrifiet.Qu.ofa£toredijtdomum,n[u- confiftit , donecfub pallioiiue vmbraculo numque, cui medcndum erat , domefticrs Sacramentumiamprocedat. Tumrepetito porrexit. cum alacritate f dtu , tranfmigrat ad canen- Obiuerat quis (vt lex eft) extremu diem> tespueros, initium pompas, huc illucverfus ad cuius cadaucr terrae mandandum iara in pertranfeundo f^epius rcpetens,qua(i ip(c campana^ infonuerant, & canis more folito advrbanam reuerentiam , &: venerabilem adittemplum, & aliquotiesoberrat,fedpaU comitatem difponeret pompam. Manfue- lium, &: cetera exeifnti Chrifto parari folita tuslicetciimnaturatumfamiliaritatecanis, nonconfpiciens,aiuertitdomum ,nec vltia id temporis tamen obtemperat nemini,nul- petijt templum; & pluries hoc idcAu illi eue- lum fequitur ,nullum agnofcit, ne hgum nifTe, manifeftum eft. quidem vocitantem.Sicad argrotivenitdo- Viginti quatuor horarum fpatio adfuit mum: ficin propatulo , autin platea expe- conclufo Sacramento in repraefentationeni 6lat, fic redeuntem Dominumadtemplum fepulchri Hebdomad<^fanda;.Quinim6cu- iteriim deducit, fic manet vfquequo recon- babat fubtus monimentu dormiturus, alias datur infacramcellulam, mirus[ille ante- interioraieplileni deambulationecircurai- ambulo. bat,alias pergradus fcandens,quieto corpore Semel nodu excitatus clamore cymbah, fixoque obrutu contemplabatur Arcam. cum vellet more folito pergere , ianuani re- Ingenti fexus vtriufque turba frequentilTi- perit interclufam, coepitque vnguibus fre- mum erat templum in 0<3:aua Pafchaj , fta- quentcr pulfare , faucibufque vlulare vt batque iam ornati^ fuper indumentis ad oftiu.m folueretur: non exauditus , heri dor- aram Prior vt fandam Hoftiamdepromeret, mientiscubile intrat,circuit faspeinfufurras, & ad asgrotum deferret; ciim femina qua:- clamitanfque,&:fatiseaarteexitum{ibidari dam veftitu non vulgari,quamquam vulga- flagitans. Hic autem^el a fopito hero non ta turpitDdine, per tranfuerfum oftium in- auditus, vel a nolente contemptus,adijc an- grefTa ftaret. Hanc vt canis videt,extempl6 cillam adhuc vigilem, &C domeftica famula- accurrit, &: furore admodu m iurbulento &C tusoificia peragentem: infilijt ludibundus, terrifico ter quate'rve eam afrilijt. Pudore veftis oram leui dente momordit , perduxit tangebatur mifella fimul & ftupore : veriim ad iangam , eaque patefada ab ancilla , ad fimulatque, a circumftantibus monita , ge- templum procurrit,comitatufqj Chriftum, nuafua inflexifret,& folo applicuifTet, canis domum repetit,& eodem pado,haud inat- abijt , ab vlteriore periculo eam liberam re- tenta ancilla,vngue ftrepente pulfauit , por- hnquens. tamque fibi aperiri fecit. Vari^arteSjmodi^uecoplurestentati funt^ Giim iteriim aUa viceChriftum dido iam quibus canis ille ab hoc more compefcere- modo pr£Ecederet , baiulum quemdam of- tur, fed fruftra; quin potiiis noua excrefcunc fendit dormientem ad fontemRoris,tenen- quotidie indicia, nouaq),qu^ metas natura! cem capiftro beftiam : huncallatrat vehe- rem tranfgredi fiiadent,comparuere veftigia. mencer,vndeexpergefadusille,genuaillic6 Efferebatur aliquando Chriftus Dominus, venerabundus terrx applicuit , &: fic a cane caeleftis via: cuidam asgroto futurus dux , in- cftdimifTus. Rurfus eademdata occafione . terimque Prefbyter D.Antonius Meflrius reperitrufhcam feminam infidentem afello. eiufdem acdis oeconomus , ianuam occlufit Ea vifa commoueturacriter canis , ftatimqj quaafcenditurOdcum,&; qu6 iam canis va- eam aflliliens admodum latrat. Illa perterri- gabundus afccderat.Qui cum defcenfbrus^ ta, & a nonneminc monica defcendic,& ge- oftium elTe claufum vidifTec , iccrum afcen- nibusprocumbens, nonampliiisacane im- dic, &per lignacacfroncisintercidiacircum- petitur. Biduopoftfubieptumin D.Engra- curfans,pcr ca fxpenumer6 intromictcbat tias viuifici panisSacramentum, ciim Chfi- caput, vtomnestimerent,ne canis,ni rcfera- ftus fimih pompa vedlaretur ^ fuamquefta- returianua ,ad templipauimcntuefummo cade. 202 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII caderet. Ideoqi Meftrius Ockum fubitjpri- exuens animuiintnanisbeftia , dorfum ho- ffioque (calse ollio,vc antejObferato, Ciinem mini prxbuit , cuius afello non pepercerac. pellic:quicum obclaufam illam ianua, quo Diceres liumanicaciseiuscorifcia , quoniam iinniis foUcum officium prodeunu Saluacori ilic amifli iumenci iaduram pairus,in au(5to- exhibere poflec, vi derinerecur, adeo ingen- rcm damni non excaduicNcque indignatus tem excicabac ftrepicum, cum cre cura vn- eft,fed canciim (eiuicio eius v(us,qao pfoba- guibus perftrepens , tancaqj cum vehemen- rec polTe fe ab ipfo paenasjsxigere , li vellec, tiainceftanter latracutemplum complens, cuiusdorfopotuit tam iraperiose inliderc. vcianuaiUicoaperiendafueric : quo fado, Clothario Bricannorum Rege venacioni magna vi (eetfudit, & perniciirime per me- indulgente,aper a venatoribus adus,3dDei- dias curbasEranfuolans,anceomnes(e fohca cokun Abbacem contugiffe perhibecur , &: in^ftatione locauit. Non defuic qui exiftima- abeo (eruaca filueftiis beftia , tutiorem (e ni i«t, canem^, puerorum decancantiu amore Deicoli linu putauic,quam li fiiuas fuga pe- dc blandicie pelledum,eum locum require « tijllec, pra:fagio quoda lenicudmis piecacilqj re:quodvcexpermienco conftarec,nepueri eius.Qui mlequcbantur, pepercere bellua; praeirent, (emel ftatutum eft •, niiiilo tamen ob leuerentiam viri , non aufi eam larderCj ieciiiscanis exfohto (e ftitit. Acciditahqua- qu^ (e(e fidei commifcrat Sancli. do, ei carnisfruftumobie£lum tiiifTe , vt li Marianus quoque Bituricenfis ccEnobij quo pado a fupernacurali illo inftindu auo- monachus, bubulciofhcio defungi no dedi- can poilet expermientum' caperetur,quam gnacus,aprum ad fe confugientetutatus eft. illcvix (emelatqucitenim admorfam reh- Canibusmfequentibusimperauitne illum quit, maxima qua poterat pernicitate ad lo- tang^erent. Mira res eftjcanes obedieriit,apcr cum fe fuum iiftens.Semel farauhas fui heri difcedere noluit:& cuius benignitate fe ier- ad iiorcu,qui CoUegio D.Anconij adiacec, uatum agnouit , eidem veluti iampridem lendensjcanem (e comicancem nulhs non man(uetadushumihceradha£lit. minisconabacur repellere,necvc fedefererec Aiia^ieiufdem generis fera ad Bafoli Rhc- obcinere poterac.Scacim veroarquecymbala menfis Abbaciscellam confugiens,pedibus Chrifti Corporis dflationem perlignarent, eiusprouoluta ficin tuto fuit , vt canes, qui vltro famulu deferuit ,citatoqj & continuo niagno curfus impetu iam tergo fugientis curfu templum accelhc. Aderattuncante imminebar,repentefubiifterec.Tunc Atcila templi ilhus oftium iuuenisquida Gonfalus venacor rem admiratus, prxdium quodibi nominej&caninotilTupus prxcundisjquia habebat, Abbati conceffit,dignum omni tamen ei|dus ftabat , in illum beftia valido bencficio aflercn$,cuius &c manfuetuduiem impetu irruir, complicare genuacoegit, ac aper,&virtutemcanesteftati iint. tumdemum dimifit , locum de more di- D.Hieronymus,cum inuidorumahtiam dudo foras Sacramento occupaturus. atque infeftationes ffeferendo quidepoflec reprimere,Romaceflic.Manfueii enim pla- CAPVT XCV cidique hominis proprium eft ,dare locutn improbitatibus aliorum, neq; cum pertina- Mira.nda ammdium objeqma. cium mahgnitacecocendere.Sedcui Romac hominesaduerfabancur,inSyria;defercofc- Flnio iftum Librum, foliim admiranda rx feruierunt. In Bethlemitico deinde mo- ahqua animahum obfequiacomplexus, nafterio manenteleo polica ferocitate blan- quibus fandorum hominum innocentiam diteradijt,8^rehquisquiaderantmecudela- 6c manfuetudinem integra: nacurx veneraca bentibus, ipfi pedem fpina vulneratum por- funt; nam & \\xc rara funt, & in naturze vfu rexit: fanacus famulatum exhibuit,nullique &:ricibus nonoccurrunc Colurabano.Ab- iam Monachorum mecuendus afellum ad bati vrfiin liluisobtemperauerunt. Heleno pafcuaeducebat,reducebatq;ad ftabulum, onigri crocodihque. Hos infiliens trans flu- agalbnis fungens officio, qui quondam pras- uiii ibac,illos aucem farcinis onerabat.Haud donis fundus fu'erat ferocitate.Nempe non ita repence manlliefcerent filueftria aquati- pocuit, vbi hofpicis bcnignitace expenri cce- caqueanm)alia,nifi in homine manfuetudi- p!C,nec ab eo prorfus diicedere, cuius bene- nis vim fencirenc cui obfequebancur. ficio fenouerac conualuilTe. Marinusin ArbaDalmatia: infula natus, Acetiam timidiflimuanimalceruaduni apud Anminum vitam (blitariaduxit.Cum venatorum tela faucia fugerec,ad Baffanum aucem aliquando cellam fuam verfus ab vr- Epifcopum Lnudenfem lerecepic:qui perfe- beRoma redirec,alellum,quoin via vteba- quebantur , miraculo obftupefadi ftetcre, tur,vrfus ternbihsinuadens peremit.Illevr- Quidam verolicenmis accedens , eam de fum cenuic,& vc ahni vices fubies,ad cellam nianu Epifcopi eripere voluic:fed ipfe prerc- vfquefedeferret , lufht, fubitb filiieftrem ptusadiabolo vexaricoepit.Epifcopusauie, qui HISTORI^ NATVR^ L I B. 1 X. 20| qui beftiam blande amiceque exceperat, U Qui enim bctiignealios accipit/acilcqBcd clcroecer fuerat cucaais,Dec m homiiiii vio- a Dommo pctit impctrac. Scnpcam qaipipe lenciam uaici pocuic , ab immuiido fptricu ell, Manfuecis dabit graciaro. oppceiTum roiferacus iocundancer priftina: FraDcilci quoque Afliuenfis lenitatc aui^ relucuic {anicad. Idem igicur & cucel^ fadem Guiarum audacia roicabiUore tecic. Ad prc- & paaenciz bemgnicacem teruauic , amicis dicantem eii con flucbant/icqoc refugiebanC immicifquc iuxta ta.uens. manu eius,vtque adco oblcqoemes, tt non ^gidius quoque Abba5 adodia Rbodaoi niii cutn ip^ciulTiirec abirent , dod nilj cam fblicahus manens,& homintbusincogmcus, ipie iDDui^fecgamtum compnmeieot ; dod cerua lac prxbece vixic:red dum illa a veoa- quod iu^ inceUexennc , led quod lu berHcis tiascanibasagicarecur, prscpeci fuga cellam au croricate vunicernque fenfeniK.Cam alv ipiius pecijC]& crepida ac iolico maetHus im- qu acdo in hoito incer fruceta deambalaret, mugieos ance fenis pedes peruoluca lacuic. vc cicida hcalDeam Unquetis, fuper euocantis cuiushumanicacemdiuexpeitafuerac, eius manum confcdic,^ Deu laudare iu^,voce etiam auxilio ab immiDfeDCi pehculo cegere- cmcula gutcure bihikto (u^uiorem fbhto tur. Igicur lilo orance cancs proptus accedere ftndorem edidic. Huroanu m igitur ctHifoTi. Dequiuere. Vous auce de venaconbus (quia tiura cfiugere fohcz beihobr , Franciicum locusvepnbus obduduserac) incerto (agit- omnibus ex roanfuetudtne apptaudcDtem iamdirigcs,AbbativulDusmllixic.Poft hoc creacuii$adjreDocnmuerunt,oequcpotuc* penetrantes latebram, rcperiuDC Icnemcer- ru^cnonobccmpcrareiicpcranDxuiiamdi* lumque luxca accubancem,&:reiigione qua- uina iocnt viitus. Tabbus cnim didom cft, • damcoocuilis aoimis procidemes , veniam Si roooti huic dixeritis, Toliere , & iadacc ab eo,quem impmdcnter beferanCjlupplia- in mare, fict. tcr petunt atque impctranc , & cetuaro di- Brigida virgo apfo ferociffimo , & oni fn micruncincadamTamenimillehbcncerijs pecudurogregem repecteirruerat , pixild a quibus vuinus accepcrac o^cnfam dimilic, occurtens vlqae aded reddidic micem ,n ci- quam pro cerua orauic pari limphdtace, & dem gtegi ip(bm pcficerct paftorcm.baqoc de ipfa ibllicicus, &: in lilos micis. cam modo imroacis fera cam ceDellas oaes Ad Remigiu Rhcmenfem Archiepifcopu qaas laniacum vcncrat , mox &: lA pfcua paileTes aduokre iblitos accepimus, & de educerc,& paflas redacdkc domum cccpit. mano eiascercatim cibu caperc.Cur ita, nili Voluit autem Deos bcilaz fcricaiciii vir^- qodd Don fic tucole paici pollc m apcrcis ca- Jiv^ humanitati cedcre,vi oftcndcrct, qaand pis putanincjvc m malueadimi Prdulis iinu. apud ie pondctis eflet calis virtas. Ad man- BlaiioSebaltE vrbisEpiicopoinibUtudi- fuetudinis glonam omaia ifia animaliam nc pctiecutionem declinanti filucftres aui- obiecuia refen Maralus. cuixvidum (uppcditaraot. AIudocoRcgisBricanicfiliOjdumcocem- CAPVT yCVT j3ioregDofohCiinftoteruirct,colami>2sp:- ice^elcammanuporredaacccpcaflcferiic. Dc Jamimo m Mmmalu S.P^rfs JoQftbi koncmPreft)yTcram,ad ma'amrecum- Ambictx^exSoactdte Iesy. ' ' bencem, auis quxdam aijip ▼iridiqae colore fpcdabilisdeimprouifoadijflcdicicur,&:ca- "\ JEc minora animalium obicquia (ao- gi fe ac cocrcdan ab eo pafla,poftacccptam i\ a.tCmo Pacri lolepbo Aochiccx cx bcncdidionc auoialTc Teftata mihi vidctur noftra Sodctate narracor prarftita. Iter cum naturam eios non guftu l"oliim,quo fc ilh li- iodigcnarum Braiihenfium comitato fadc- bere arq; vltro ofcjiulic, fcd ecia pcnnis yaric- hac,vipcra iUis ofcwjdctjr in icinetereft aocem caceque colorii.In caodore fignabacar mcn- huic colubrorjm generi vcneni virosfiipra, tis puncas,m \irore fpci aiacntas, in piama^ quam in Earopa oocum fit,teterrimuro) ei rum mollicieanimi lcnirado atqucfacihcas. confpedacomicesccrrorepercahidiffug^. Mixenrij cuam Pidaucnfis Abfc>atis ha- Rcaocatillos Patcr,iubetquc viperam ad fe manicas eftcdc, vt agtcftcs voiucres non cu* vemre. Parct iilarquam apprehenlam fedens pidius arboram ramis quam manibas dus fibicoilocat ingrcnuo, manu^ dcmukens, infiderent. Pamsmids aucmridgranisab occafionemcapcanitmaltadcdiuinapocen- co paffcc auolabanLHinc dilcamus non finc tia difpatandi,Daturam Dullam cflc dcmon- t?endiao eos dimitterc,qui finc hxficariooe ftrans, quac non hominis impcrio obterofc- noftrjc l'e credidennc fidd. rer^.uHa rc dioinam legcm viobnri. Lonso Seuems AguheRfis Abbas pafletcm ad- feriDone in hanc fencenriam abl'oluto,muI- uolantem iti huraamcus cxccpifle didrar,vt ni -uc motncis ind^cnasad Chriftianc le^s cum ilie fr.:do crarc aiioram aucupiu elfa- obedicnriam adhortatus,vipcTam lai t»cce- giflet^pfe lua precationc Cmamra dun-/erir. didicnC donatim pLaddc ab fc dimifir. Aliam 204 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII Aliamitem vipera alioinicinercobuiam Verum inter faJiendi opcram (eodcmne,aa habuic,qua exterrituscomespedemrefere* aliodie?) ciim maxime operieflcnt uiten- bat:fed reuocatus a Patre , fugam repreflic. ti, in aduerio litcore panthera: dux incentis Pater,viperampedecalcatam,velutilubfan- oculis in pifcatorcs apparuere. SignilicauiC iians , vt fe ferirec ,& iniurias conditori fuo Frater,Iolephicomes,optare leeasepropin- fadtas vlcifceretur, hortabatur. lUa coUum quo (pedare.Refpodir Pater,ab(bluto opere erigens,caputhucilluc fleclebatinnoxia.Ita fore eius reipotcllatc.lnternn pantheiiE fe luain Deum fiduciacomiti prxlucens , ad recipiut. Admonitus ea derePacer, magna tnentem inDeum defigendam,eade ratione voceijs inclamat, paulo poft: vt redeant,efl'e quaaltera,monito adiedonecui hominum quiipfas velintcominusadfpicere.Conledo noceret, abire permific. opere,duabus confcenfis canois , Pacer cuni In Colonia Ianuarien{i,montibufque ad toto comitatu flnum traijciunc,ad liccufque Capucfrigidum pertinecibus panthersE ver- accedunt. IUaetum inlictore placide fe ipe- fantur,atque ad vfqilitoradelcendunt.Dum ftandas pr^bent, vt eas per otium adfpicere h*ec loca folito cum comitatu peragraret, omnesadiauetatem pocuerint. Satiatis iam noSeq; opprefli mapale flbi de more extru- omnium oculis, Pater acceptam follcoruia xiflenc , curatiiq; corponbus ceteri quicfce- pifcium partem ijs proijcitnllas quaii liio de- renCjnodis filentio Pater more luo ad agen- menib contentx abierunt. dumcumDcoe tuguriocgreditur,longoq} Eodem inlittore die aliopifcandi falien- interuallo rediens , racemosfeucorymbos diqueoperiintencisalijs,cum feaccecu, di- pomorum eius regionis , quzs haKa^ias vo- uinaliberiusconteplandicausafubduxiirec, canr, accipit,eafque foras proijcit,Bralilico (patio triu m «juatuorvehorarum plus minus loquens idiomate: Capite vo$yO me&^fortto- deflderatus ell. Eum, veftigia fccutus , tan- mm vejlram. Kogmus a fratre,qui illi comes dem in littore (edentem Frater iUius coraes erat,cuinam bananas id nodis proieciiTet. inuenit, & illo ipfo temporemarisaeftusac- i\/m,refp6det,//7iWy^fM^«!y. Manefadodua- cedebat, qui, quaiidiuinoimperioaccepto, rum pantherarum veftigia humo impreiTa cum prascer eum finem ,vbi lofephus (ede- apparenc ,quiEillinodu oranci alTederanc, bat, longe fludus eieciflct,ab eius camen peradoque Ipacio oradi, ad vlque tugurium corpore ita vndas cohibuit, vt aqux illi &: 'a redeuntem profecuca^ erant. Diuinovtique fronte& vcroqueablatere, quafiinlinuni inftinftuhominem ab omnihumana labe diducl;E,acvelutiinparicces eredie, nullA purura,&:diuino chariim Numini, pro ca- contadum alluuione , ac neafpergine qui- ptufencietes,vcanimantesalia£adamabant. dem circumfepircnt. Diceres Rubri maris Dum in Sebaftianeii CoUegio morarctur, iniraculum in tranfitu Hebra^orum renoua- vnuse CoUegifFratribuSjVt de pifcatu in an- cum ciTe.No audebat Frater intra vndarum nonam Collegij prouideret, in pifcationem hiatu fe infinuare , fed extra vltimos fluctus cum pifcatorii familia exierat. Pi(catiolon- quanta-m.ixima pocerac vocis contcncione ge fiebat ab vrbe in finu quodam , ac prope Patiem copellabat. Ad voeis clamores ftre- aeftuarium ad inlulam quam Maricanam pitum etiam fragoremqj a^Terumaddebar. nominat. luit cum illisetiam Iofephus,tum Cumque ne fic quidem fremitum marisfu- ,ne per eos dies , quibus duratura pifcatio peraret, nequealtgcontemplacionisibmno erat,Miir(jfacrificiocarerentitum vttempus confopitum loiepm animum excicarec,fre- illud ab interpellacoribus vacuu, cum Deo tus & ipfe diuino pacrocinio, didudu intrat in ea folitudine traduceret. Incredibilis pi~ aquarum feptumjPacremqjadmonec,ccm- fciumcopiaomnesrapuicinadmirationem: puseiTehofpitium repecendi. Abeuntes vn- quosciim adfahcione legiirenc, ingens ma- da^fequebancurj pra^eunccqucPacre , talos rinorumcoruoru"m,^iorumqueaquatilium iubfequencis fratris allucbant. Illeterritus auium numerus , adexpofitamefcam aduo- periculo, Pattjmanteccirir. Eum Pater le- lantium,magno erat operi impcdimento,vc niter verbis inciepans , Nefcis^ quia •venti dr operamcrcbrointerrumpere adeasabigen- mareobediunt eifumeif^iohxhuM, Practer- . das necciTe ciTet. loicphuseas iuiTitinde fa- greifis tandem extrcmam alluuionem,tum ce(rere,Brafilico iermone iic allocutus: Vos marelittore totocoazquatumapparebat. him fecedite tantijper , dum hi funt in opere, In reditu a pifcatione,cu m itcr facerent ad necfue 7js molejlit fitis : citm hinc difceferimuSy S.Barnabam,fimiupraEgranclcm barbatuni tunc redibitU ad dtarium vejtrum capefen- (quodijsin locis nouum noncft) in arbore ^«w.Quafi vcrbailla vim habuerint huma- infidcntem fagicca vnus e pifcaconbus con- ros ienliis in auibus imprimendi, feorfim fixic , ad cuius caium ftridorcmque ingens quietic finem operis expectarunt. Profedis fimiorum grcx quafi ad funus patrisfamilias inde cum lofepho Fratreque pifcntoribus, accurrit magna conftcrnationc : cumpifca- gregatim ad vorandas reliquias accurrerunt. torcs eos quoque intcrficere in cibum ado- riuncur HISTORI.E NATVR^ LIB. IX. 20$ Hlihtiir (tamxgrato enim guftu Brafili illis grauisac moleftus , traie^^lo aliquot leuca^ ve(Guntur,quaraalias gehteshosdiculis/uil- rum,neque vUa aura afflabat. ^Egre eani lis,ac leporibusjnec mirum,homines>quiin carli grauitatemferebat Leitanus. Videt iii furamalautitiahumanas carnes habeant, a arbore lofephus tres quatuorve quaracies pecude corpore humanajn fpeciem referen- infidetes ( gx (Imt aues gallinarum magnitu- te nonabhorrere:)ab ipforumtamen cxdc dine , purpureo colore in flauum vcrgente Pater pi(caioresprohibuit,monitos tantiim, (ipecie pulcherrinla j eas Io(ephus Brahlico vt e ridiculo pecore ludum captaret.Et quo (ermone alloquens, Ite, inqmz,cfig/!ataf con- maiorem pi^catoribusobledationem adde- fangnineaf^ veftras accerfite ^ nofrunuj^ iter tet i fimijs lingua Bra(ilica priecepit , funus volatu vejlro inumbrate. \\\x extento coUo fuorumcvuium vt profequetentur.Tum pro vocem , quaii accepti imperij fignum misc- fe quifque multo ftndore & belluino plan- rc; indeque auolantes , paulo poft magno du obtemperare contendunt j ciim ahj per grege redierunt, denfataeque in nubem tam- plana quadrupedarenr, ahj perarboresex diucanoamfiiperuolantes vmbram fecere, ramoin ramum , & ex arborein arborem donec (patiolcuc^ vniusdecurfo,lenisa(fla- tranfiUentes exequias & ipfi fubhmespro- re coepitaura Fauonij : tunc Pater auiuni fequerentur,horridifquevocibus,ridiculifqi dimifitcomitatum. IlliEquafiimperio per- fannis vtrique,vt poterant,in fuum gregem funda:, ofliciosa crocitatione, &: multis ^x- graffatoribu^ iniuftasca:des exprobrantes. titiaefignisauolarunt. Hoc idem Leitanus Hac funebri pompicdra miferae beftiola: Sacerdosfadus poll:Io(ephimortem muU ad duarum ferme leucarum fpatium (ui tisgrauibus viris praefentibus iureiurando gregishoftibusludibrio &obledationifuif- interpofito pubhcea(Ermauit. Necmirum, fent, ad vicum iam acce(rerant:ac ne rurfus ad hominis voluncatem cum Dei voluntate a vicinisviolarencur, iu(riteasPaterin fuas coniundUfimi , naturas omncs (e adtem» fedes redire. \\\x commeatu accepto, in fil- perare. uas fe receperunt. Non commiferationefo- Compertum quoque fuit, ipfum folitum, liim illarum pecudum,aut qu6d illarum lu- ciim iter faceret, porredo brachio auiculas fibus deledaretur,Pater haec faciebat;(ed vc accerfere, iubereque fibi digito infiftere , ac diuinam legem in honorem adducerec ,tar- Deum laudare,auefque illi obtemperare fo- dafque indigenarum mentes adfui condi- litas: &ciim diu ceciniflent, quafi ipfarum toris cultum venerationemque excitaret: penfo perfoluto , easverbis illis dimictere: quippe docebat eos , omnia conditori vni- ^uando fat Deum laudajilsy abite cum face. uerfi parerc;&: ijs qui diuinis prasceptis inte- Idem fecifle &: hirundines , ciim in Domo greobtemperantjomniainferuire: quod in Spiritus fandi e feneftra fui cubi-cuii foras vipera etiam, vti fupra retuUmus, alio tem- pro(pectaret.Hsecahaque,dum in Pricfeclu- pore alijs oftenderat. ra Spiritus fandi Societati Iesv pra^fuit, a Ciim femelcanoam afcendiflct,vt vrbem Patribus Fratribufqj in ipfo obferuata funt. repetcrct,Petrus Leitanus e Societate ipfum Ifta ex Vica fandi viri excerpta huc adfcri* comitabatur. Eratmalaciafumma, xftus pfimus. lOAN- zo6 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORIi^ NATVRi^ LIBER DECIMVS. CAPVT PRIMVM. De aue '-uaria. ERGO adauiiim amplif- fimam nationem. A mi- nima exordior; maximi tamen miraculi in ortu, in morte , in reuiuifcen- tia,in (e tora. Indi./'^;/- T^tziltototlvocznt. Mi- nmia elt; ( iic illa delcnbit Franciicus Her- nandus ) plumis variorum pidacolorum-, quibus inue^tris , & miraquadaminter {t^o. lubtilitate compolkis ac induftna coharren- tibus, Diuoru.tormas,&:quarumuisaliarum remm,indiftinda fimilitudine,Indiartifices expriraunc imagines.Eaefteinatura,vt non diutiusviuat,quam flores herbaru, quarum alitur melligine,durent fuperftites;poilquam vero marcuere, ad pinusaliafve arbores fefe quadam nature prouidentia conterat(qbiod eft tide di2:niflimoru m hominum teftimo- niocompertum, & Scribarumndenon vno comprobatum in loco)eiqueferoftroaffixo ieruet appenfamjdonecfex plus minus trat- aclis meniibus, ac decidentibusiam pluuijs, vernantibusagris,acamicisherbisrurlusor- tis atque florentibus,denu6 reuiuifcat, fimi- les vices pluriesfubitura.Nec nugx {unt,auc cuiquarn debet hoc efTe dubitatum: feruaca quippe eftnonfemelauis affixa ftipici intra cubiculum , & ciim fex mcnfes exanimis iacuiiret, quo tempore natura Tibi compara- tum eftjreuixir^ac dimifTa in agros volicauic. Aiuntpracterea eiuspuluerem intra corpus fumptum, mederi epileplix. Plures funt ha- rum auicularum differentia;,colorum varie- tate,ac corporis diftantes magnitudine,qua- les funt , quetzalhoitzitzillin duo genera, hoeihoizuziUin, xochiohoitzitzillin, xiuh- hoitzitzillin,colcacozhoitzitzillin,yztachoic zirziUin, tenocohoitzitzillin,& hoiczitziUin. Gomarain Hiftoria , quamde Mexicance vrbis expugnatione fcripfit , vicici!in h^.nc auicula nominare videcur . Maxirne quiJem, mf:\mx, admirabilli eli tn 2{oua. Htfpamiiaui- cuUj incollsdi£ia vtcicilihjcorporc non maiorc quamcrahrontijoblogodr gracili roJiro.MeUe^ rore , ^jlorum fucco alitur. rofa tamen non infidet; eim fennd. falde cxiles elegatis mixti coloris, a fhrygionibn^s adwodiim exfetit£ , vt aurels Jlaminibu^s intertexant, frxfertimi/Uy quA in collo (^ pBore nats. Expirare fiue oh- dormifcere creditur Ocfohri menfe , pedtbus ex aliquo ramo ippenfa aprico loco,rcnajciautem^ fiue expcrgifci Aprili, multLS fiorihu>s tam vi- gentibns; propterea Renatus 'uocatur. Memi- nitetiamcap.cxciv.Hiftori*e GcnerJndia- rum his veibis : Isiic rcpcritHT admirabiiis a- uicuia cicad& magnitudtne, eiegantifimispen- nis 'verfcoloribm tecia. Illud qucd ait a pe- dibus pendere , fcrtafle non ita comper- cum, ficuc e roftro fufpcndi , prout Franci- fcus Hernandus fcriplit. ANSER MAGELLANICVS. CAPVT IL n^e MAgdlmica aue. IN infulis Magellanici freci repcrerunt Bataui miras aucs , quas a pinguedine fua pinguins appellarunr.Clufiusvocac Magc!- Tanicosanferes.Videcurquidcm mirifica ifta auis ex anferum genere, tamecfi roftro difli- ^milis. In manviclitat ; pinguis oppido eft, pr^egrandisanferis roagnitudine; nam adul- tiores ex co gcncre trcdecim,quaiuordccim etiam. lO AX. E VSEB. NIEREMB. Hl-Sr. NV\r. LIB. X, 20/ ctiam^ fcdecim inieidii, lunioresveroodo, corpore, colIoaccnftaampHori. Roitium deccm &: duodecmihbras pendere obter- f"emm.r breuiusetl,ntgrum,5(: vcnraq; lux- uancur. Prona parte nigris penis cec^ie eranr, ta oculos plumis tuluis ceLlum , ciim mas ^ipina & in ventre a!bis. Collum,quod candcnnbuNtegatur.Hejcll ams iila,quam crallum &: breue habcbanc nonnulla: , albis Indi f abulancur vcntos cuocare, vbi le peti pennis tamqua corquecincium..Earumcu- abaucupibus lentir. quibus tlancibus turba- tiscraira&rdenla inftar (liiIl;E.AIarumeranc tilqiJe vndis eucrtantur monoxyla , iUamtp expertes,red earum loco binas paruas coria- inlequcntes lubmcrganiur,ii quinque pnu5 ceaspinnas habebant,in laccra tamquani lagutisexcullis arcu non contmgat atnn- parua brachia propendcntes , prona parce gacque crucidari . In eius dillectx corde breuibus, angulhs Sc rigidis pennis confer- rcpcnn gemmam arbitrantur ad mulca vii- tim tcclas , fupina auccm minoribus (5c ri^i- lillimam,^»: maxmio habitam m preao,nec dionbus^ijlquealbis, quibusnonnullislocis alijquam Deoconlecrandam. Vcrum h.c ihtermixtx nigra: j mihime quidcm aptas nugrTunt , & mendaciaab horum homi- ad volandum,(ed quarumadminiculovelo- num proteclacredulitace. Inluauipatumqj citer natarenc. Maxima enim ex parce in ialubn, veluti:^ alix aues palullrcs, nutri- aqua vcrrariintelligebam,& icrram dumta- rnento conlVat,atqueidc6 a nuUo (agacions xac petere toetiticationis vel puUationis tem- pore , &: plerumque quatcrnas aut quinas in vnalcrobelatere. Rollrum corumo maius habent, nonadeo tamen clatum , &: valdc breuem caudam;pedes nigtos, planosanle- rinorum pedum torma,non adeotamenla- tos. Ereda: &: (ublunicapitc incedunt, de- millis m laterapinnis, camqua br.ichijs, lic vcprocul intuentibus homuncuh aut pyg- ma:iappareant.Pii'cibus dumtaxac vcld,fc- ferebant Diari(j ; non ingrati tamcn laporis efleillarum carncm,nec pifcem lapcre:lcro- besvero valdc protundis in litcore fodere, cuniculorumnirtar; lotumlolum adc^ca- uum jnterdum cificicntes , vc pcr illud gia- dientcs nautx farpiulculc gcnutcnus in eas icrobes incidererit. Hi lunt fortalle anfe- rcs, quos Gomara ait linc plum.i elfcjnum- quam e pelago prodirc , plumxque loco villo longo prorcgi. CAPVT I.IL De leporc aqueo. GEnuscius anatis,quam colymbum Ati- liotclcs, Gaza vciovrinatricem vocat, acitli lcu aquatilcm leporem confueuerunt vocare Mcxicenics.Hxccumdefcripta de- hneataqueaquibuiJam rcccnciorum cadem prorlus eirct , nili capui longc maiori inli- irnircturcrulla, airao: vcntcr colorc arjien- teo lplcnderet,&: collum intcrne niueo, fu- pernc veroe nigro vcrgcntc m fufcii. Lacu- bus innatat, ac iuxtacos perpctuo verfatur: quatuor altum fpiihamas,vbi ponit oua per nam ncquc volandi potis cit,ncquc per tcr- imbrcs,anlcrinis maiora,^: pugnum fcre l: - ram commode incedendiitcmonbus ita re- ta,dic"ta ab incolis tapun, quinquagena plu- liquo corporicqnncxis atquc coalitis,vt na- ravc, &: citra vllum albumcn crall.c &: pin- tatui non inceflui qucant inleruire. Pilcibus guis ('ubibntia:,qux alfa codaquc.boni funr quos inuolat velcitur, indcquc viclitacPio- ac (Muguis aUmcnti;fnxa vcro.cralh maliq;, lcm in iuncetis atquc arundinctis educat,nec &: concoclu ditHcilis. Mirum efl,aucm taui * anatum noflraiium vulgarem vincit magni- paruam , tantx magnitudmis oua , tamque ludinem. Mafculus aliquanto longiorcfl, numcroracdcre ; eadcm tam piofunda in v S i ^ lcrobc palatiincibos adnuttenda. CAPVT IV. De p.tjfh-e JiHlto. MEruit famam &: nomcn infignis flal- titia auc iimplicicas huuis auis mititli- ma:. M.mus apprchendcnnum nonfugit, nec timet : admiratur foliim. ,auc flupct. Vcfcitur pilciculis ; vocc imitatur gracu- lum , magniiudinc picam , tbrjna larum, Pr.TCcr frontis partcm rolho adiaiicntem, qua: cinerea eft , palmipcs , roflro cres vn- cia^ longo, tenui, obrocundo redoque , (ed propc excrema nonnihilincuruo: pcdibus quoquc, quicercrorum palmipeduin liinc, &: cruribusnigris , pupilla etiam nigra , &: mcmbranaoculos rcgcnte in ambuucinc- rea. Marina auis cfl. Cctcnim maniuctu- do auiuminfulxCcrnx nobilis cft: appcl- lentibusnautis pcrinde intidcnc ac arbori- bus. Eadcm (ecurit.is vcnatus eft,iccedunc ac fubcunc manus. CAPVT V. Dc atic otm?iAg7j.t QVadam ouorum Scpulloruminiolcn- nacelebriscrt auis d.ue dida,non cxcc- dcnscoliibam, &: commodc cdulis.Niduni ciuda ac pcdibus cxcauac locis labulolis. 208 lOANNIS EVS&BII NIEREMBERGII lcrobe collocarc,& collocata cirra incubtn- tis parencisopemntque teporem exciudi,(5c ftatim.euolarepullosindeexcluros. CAPVT VII. C A P VT VI. De aue cormpetd. MAgnamaudaciamexiguumcapitcor- pulculum. Mmimaauicula {guitguit appellanc Indij regulo eft iimilis , vindi coiore , & fuaui nutnmento. Ea eft naturac rerum vis,vt h^c tantula auis, ac feie nuUa, audeac perlequi coruorum examma, eofque cosar vbilibec lacitare, &: fe iduerfus iUam in aruiKimeciscucri. De maiJ. ESc &; aliud auicularum genus ininfiila pra^cipue Cubu gregatim voLmcium, & ryzi (cuius feminis maximus eft apudeas genies prouentus atque vfus^ deuaftantiutn (ata, nomine maia^ multinutrimenti, gtati- que & facilis codionis , colorifque fului, cui eft in colli poftica partc capuc ( didu admirandum , & nulU alij animali cpn- ccffum ) vencriculus , primumquereccpca- culum nucvimenci. XOCHITENACATL 1 CAPVT VIII. De pafjere tor.^n-rcsiro. Nfigais cnormirate rcftri •xochitcnacat/ dicitiir;3i;is quadam lacuum 6C httorum maris Scpremtvionalis aluinna , (efquipal- mum long.i, fi roftrum excipias , quod o^lo pxnc vncKis prclixum eft , ac trrs l.itum, porcentt)sa ucnroc n"iagn!t;ud:ne,&: vniutrii corponslor/giti-.dincm pncne.rquantc , (cv- r;»ium , coccincura cucacxtrcmum , circa ali.is veio partcs cyaneum, 6Cix albo palie- fcens: fcd fingulis momentis (quod fidep*- nccaret) mutat coloreili. Collum longum eft fuperna parte , & fuluum ; inferna ver6 6<: Girca latera ex albo pallelcens, fedrubeis hcmicyclis diftindum- Caudanigraeft,cir- ca cuiusexortum plumx mluntalbsE^ ru- bex. Pedcs & crura ciuerea funt , fed maou- lis cyaneis variats : vngues nigri , oculiquc, led iris rubefcens cxalbo , qu.im cy;.:.ci]s ambitcirculus. Cetera cxnigrofulueicuni". Domcftica auis eft ; filiens mccdic , ah.'.:. quouis nutnmento , &: quibufque etiam r - gionibusad quas dcportatur, viuir. MISTORIiE NATVRiE LIB. X. 209 ALTERA XOCHITENACATL. CAPVT IX. De altera xochitemcatl. ALteraxochitcnacatl efi: colu mbae ma- gnitudine, roftro prae corporis mole «naximo, fuperiori parte luteo,inferiori vero fubnigro &: in purpureum colorem vergen- te 3 oculis nigris , fed iride rubefcenteex lu- teo,acreliquocorpore caeruleo cinereoque. Viuit circa litora Oceani AuftraliSjpifcibus, quosrapit,vefci folet. C A P V T X, De aue candatd. NOn miniis nobilis eft yayauhquitototl fine fuo. Dua:ilU ab extrema cauda pennje prodeunt. reliquis longiores , priori parte depiles , in extremicate cyaneis ac ni- grisornatx pilis. Corpufculum auis sequat Iturnum: variegatur vitidi,cyaneo , fuluo 6i «inereo. CAPVT XI. De alid xochttenacatt. A Vis hxceftlittorum Auftralis aUim- na , columbx par , roftro craflo , acu- minato & nigro , oclilis nigris , iride lu- teajaliscaudaqucalbo &c nigro coloieva- riatis , ticnianigraaroftro ad dextrum vf- que pecloris procedcnte , alis vero circa priores parteseciam luteis , ac vniudtfim re- liquo corpore pallenti , li demas pedes &: crura , qux fufca funt , & vngues ipfos, qui ex albo nonnihil pallefcunt. Viuit iuxta arbores floridas , quarum melligine vifti- tat. Educatvero fobolem, haberurque ma- ximi a Tototepecenlibus , apud quos efl frequens. C A P V T XII. De momo^, PRoximaeft caudatseaui momet, calen- tium regionum alumna , columba: magnitudinc , coccineis oculis & pupiUa nigra , roftio incuruofubnigro , tres pane digitos longo, acuminato , infcrne bre- uiori, ferratoquc fupcrnc , capite cacrulco & pauonino,fufcis pedibus, virentique reli- quo corporis colorc. Rjrum cft , caudae in- efTepennam vnicam ccteris longiovem , & quic excrema partetantum fit plumata,tan- ta:que pulchritudinis auis, nullum prater- quam plumarum patere vfum. CA- 2ro lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII MANVCODIATA* CAt*VT ^III. cx\o defcendiire , ideo appcllarunt manu- •De mmHcodUtl S^"T * '^f ' 'T ^T^'!' ' ''"' ?'*' Hugo Lincoltanus &:ni{s^aKxioD ^ '^ #fK^ ^*?^ T' iiii|iwiBti,femaifiiaTs^ CAP VT XXIX St apudlDilosgBaBsqBoddaai; „ _ i^^~^^ _"^ i''^'^" CAPVT XXXIL :iofixoIaB>cft&]aB9>,TiidcqBa- Bcfrmuaame. inhHrrnfiiwij coBo & o- ^ Ai ttes colacc, adcnqpr fnainn aoc bc- igaofaSods&iBckgadods ^ lioaopir^xiuBxsoaBiiixBgd&aCx Scpal- aiAfiica. ColacBaBfleKaBHS^fed pqs iofaBcftlBBBiyge laMSBLiCBfe iBna fecicxBBC pfaKSjCapicBE. Gkix abcc&ci CaBdaB11fgTWTMyg.i JJMlfffMlMlWnif ^ TCOBOaElyMBOaiBI^ TTXSpeCBVTCBnXI^ fap^^n^c Tcxd t BBi JB dfa ^ribBMaaa bx oocccadcaBnBa&isadeCidcfe£&TXB, an>biracxa!boaEcodiBiB>BfciBfafcBai;xa- oc^cicaicaaaa ^asx , Da Tod c nigro si TaidEm ^lcxidexxcBB . becqaofe|iBig^Ir , tci ASxicatiocyaBcrfeBC, Bxaac caadidjc, tt t^c CBdfac apEsa cdcacx taDdcxBTigiBx iniiiain,fiBaBi mcdec 2cjfa^,paft- dciDpcxrxdxB(|DCpcr»lnm€zr r:. yx^^^A^ oexcxBxn iHfriig xbmj, paBODacca '• : r* poxic. AdBcxucftbcxBlAaicaBc lc aliae bcBflxcs ancs ibkBC pczfL CAPVT XXX. ttio pL bcacaieecBa , Dt tfMdM oiftMl. lac Sr '> ft^ nfigpHD chxsxs-.- capBCc legpuxi, TOcaxK Id& yxqKadi- IblKec i. CU2X CA- 218 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII E M E V- I EMEVCLVSII. Clufius. HsEc porro auis dum CuneOto ca- pite incedebat , quatuor pedum &: aliquot vnciarumaltitudinemexcedebat: nam col- lum afummo capite ad dorfi initium tredc- cim pasne vncias erat longum,ipfum corpus binos pedeslatum,femoracum cruribusvf- quead pedu inflexionera decem & feptem vncias longajcorporisautem ipfius longitu- do a pet^ore ad oropygium trium pedum ferme erat.Penna: feu veriiis plumae totum auis corpuscuminfima parte colli,dorfo 8c peclori proxima,atque femorategentes,pet- petuo erant geminae, ex eodem paruo breui- que tubulo prodeuntes , &: fibi uiuicera in» cumbentes,fupernaquidempaullGCra(rior, infernaverotenuior &i delicatior , illxqBc vari£clongitudinis,vt iniiraihs auis cxuuio, quodChrirtianusPorretus Leydenlis phar- macopcEusdiligctiffimus habebat, oblerua- bam. Quacenim in infima coUi partc brc- uiores erant, quse in medio corpore & latcri- bus longiores , fex videhcet auf feptem vn- ciarumi qux autem in extrerao corporc cir- caoropygium (nam caudacarebat)nouem vncias long^,&: reliquis duriorcs. Quaquam omnesdurxautrigide, attamen non lat^e, fed angu{lae,& rarionbus lateralibus pilis ex aduerlo fitis praeditaj^nigricoloris, qua:ca- r^ A -n^T-r vvvttt ^^^ circum femora ad cmeraceu ferc ten- CAIVT XXXlll. dentis , nigro per manentc neruo , vt in rcli- De emu. quis : eam vero formam & fitum habebanc N Banda infuia,vna ex Moluccis, erocu iHae plum? , vt i procul afpicientibus non auem.fmccmc, repertam dcfcribit latc plumis fedvillisdumtaxatceaum eius auis co- HlStORIiS NATVRifi LIB. :JC. 219 eoriUnJ exiftiroari poflfir, quale vrfinu eft, & rem) arborem humani femoris craffiiudi- niis carere,tametli alas habereti fed fub piu- nem xquantem prorfus contufam viderim , niis latera tegentibus latentes , & quatuor & eius corticem fublatum ab huius auis, maiotibuspennisnignspr(^ditas,vtinexuuio ComiteidafTercnte j pedibus &C vnguibus: obferuabam,tametli illas abruptx eflentjnec etenim non roftro antrorfum , fed obhquc de illarum longitudine certi flliquid pronun- i^ conuertes,auerfis retrorfum pedibus, eos, tiarc poftim ; caules tamen confraiSi fatis cum quibuspugnabat,impeterelblebat.Li* crairi,duriqj&folidierar,atqueinextimam cct vero quaecumquc obijcicbantUr vorai ala:'partem ake penetrabant. A\x vero pars ret , vt aurantia mala integra, &c fimiiia -, or- fupcrior corpori cotiguapennasfiueplumas dinariustamen eius cibus erat fimilagineus, vcftitricesjillis fimiles quse adhuc in pedore fiue primarius panis,quem in magna cralla- retinebatjadhoc enim datas huiufmodi alas que fragmenta diuifum,obiedum vorabar, cenfendu,vt currentem adiuuent,quia hanc maxime enim recentibus gallinarum ouis auem non elTe volucre,nec a terra tolli polfc delcclari intclligebam ,quae intcgra cu m ip- arbitror.Crurainaitibituquinquevnciarum sa tefta glutiebat j fi autem parum firma cralfitudinem fuperabant,crebrifc[j cortici- cflet valetudine , illa ipfa integra per anurii bus feu fquamis latis te6la erant , prasfernm reijciebat,deinde rurfus ea vorans rctinebat fuprapedisinflexione. Pedeshabebatcraf- & concoquebat. Mihi autemaffirmabanti fos,duros,tribuscralfisdigitisprxditos,pro- I^^inc aucm fuifle marem , 6i ex poftica Ea partc velut fquamis tedos^fupina prorfus parte penem , cameU inllar , interdum exe- callofos: quoru medius,qui reliquis longior, rere efle confpedum. Audio porrd,tilas na- tribus articulis conftabat,interior vno,exte- ucs, quas anno a Chrifti natiuitate millefi- riorbinis.Omniumvnguesvalde magni,bi- mo fexccntcfimo tertio ex Moluccis. in naspa;ne vnciaslongi,cralfi,duri&:cornci: HoUandiam redibant , binas fimiles aues eiuscaputexiguumproauismagnitudinc,6i quidem attulifle, fed in itinere mortuas fere glabru,coloris ex atro cxmki cum colli proiecilTc , tametfi earum exuuiae fiue co- fuprema parte,in quo apparebant rari pili ni- ria, ob raritatem , conferuari potuiflent : il* gri;ocuh paullo fupra roftri filTuram magni, Husauis aHquot oua nihilominus relata cec- ardetes&truceSjleonisoculisp^nefimilcs, te ternaaut quaternacodem anno Amftel- quoscing^bantnigripili,quemadmodum&: redami confpiciebam a mcrcatonbus re- meatus illos aurium paruos &dete6los,quos dcmpta,&: paullo etiam antevnum Leyd«e pzene oculos habebat. Roftri prona pars ^pud Porretuna videram , omnium,mea qucmadmodum arcuataerat,paulloque fu- opinione, maximum & pulcherrimum: di- pramucronem binis foraminibus , narium nienfi enim per longitudinem ambitus, vfum pr^bcntibuSjpracditajacuius medioad quindecim vnciarum eratj pertranfuerfuni caipitis vlque verticem porredum diadema autem,duodccim ,aut pauUo amplior, vc afliirgebatcorneaEfubftantiae , tresfere vn- propter amplitudinem pro quodam vale cia$altum, colorisexflauofufci,quodcum non minushaberipoflet ,quamftruthioca- plumano defluuiocadere, &: cumpluma: nielioua, quibus, tefte Plinio, veteres noji- renalcuntur, nouum crefcere intclligebam. numquam vtebantur, &adhuc noftra artas Supina roftripars ,abeiusfciflura adextre- eius rei gratiavfurpac ; nam non fcmel vi- mum mucronem quinas vncias longa. An- deri memini ftruthiocameli oua argento terior colli pars quatuor pa^ne vncias infra excepta &: inclufa , poculorum vicem pra:- roftrum,bina velut membranacea palearia, bere. Huius tamcn auis oui tefta non erac feu barbulas,propendentia habebat duasvn- valde denla, ncc alba veluti ouorum ftru- cias longa, colorisrubri miniati. Poftica fi- thiocameli , fed extrema parte virefcentis militercolli pars deplumis, a capite fecun- cx cinericeo coloris , & perpetuis , faltem diim longitudincrubri miniati coloris erat; creberrimis , quali tubcrculis fatura viridi- deindeinfimaeiuspars aliquot rubris plu- catc pr^editis ornata : illorum autem qua: muhs,quibus nigras intermixtac teda.Cete- Amftclrcdami confpiciebam , vnum eiuf- riim tametfi ha:c auis aliquas notas habere dem paene erat cum illo magnitudinis, for- videatur cum ftruthiocamclo communes, mae&coloris, qujedam vero magis orbi- vclutexiguumcaput,natura pasnecaluum, culata,aliqua minora, nonnullorum etiam quodquefine dele^lu voratquidquidobij- color diliitior, & miniis elcgans. Porro cicur. Pedestamenbifulcos nonhabet,fed niihi relatum, huiulmodi aues Molucca- tribusdigitis prxditoSjVt ante diximus,fine rum infularum non efle peculiares , fed 6z- calcari , otidis fiue tarda^ pedum modo: iam inSumatrafiucTaprobana,vicinoque ideoque adeo firmos 6c robuftos, vt in illu- illis inful^ continente reperiri. ftriflimi Comitis horto ( quem cum ipfo Comite ingreflus eram vc auem confpice- T 2 CA- azo lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII nanc ad pailoreni,color totius coipor is tiia* gna ex parte albus ell , tuluis pennis iniertis. veriim luperna magis fufca runc,intcrna ve- ro candida. Alae internje cinerea;, ac dcfuper circa exrrema nigr.T,mox efuluo rubefcen- te^^s, deinde pallefcentes ex fuluo^ acde- mum fuluefcentes circadorfumi Pifcibus CAPVT XXXIV. De tritono aue» 'Vauiliimi auiculaconcentus Hifpanio- Ham incoIit.Tribus vocibus canit:fcilicet pene indiuifibilibusmodulisvariatcantum, Viditat: mite.^ic minimo negotio , nec eft ab acuta vocc in alias fubito dilapfa , vt vi- cantu infuauis,uiduigenrer tamen ac blade deaturvna omnes edere , vnoque fpiritu vermiculis &:ali)sanimalibusexiguis , quac multos formare tonos , camquam fi atribus in paludibus gignutur, eft alerwia.Carne ec- gutturibus fabricarentur. Anonymusma' iam vcfcitur,&:alijs non paucis,vbi fieriali- nufcriptus, teftatusfeaudiuifle, cenfetnul- ter nonpoffic. Craflieft nutrimenti, neque lamauem iucundioris cancus , & oppido diffimile ei quod anates ferae prazfentarefo- praeftare lufcinie inexplicabili propemodum lent. Indigena eft Mexicana? plagse, &: verc dulcedine. Negat a fe vifam hanc auem, educat inter iunceta lobolcm. Mirumeft, iolum auditam : fed aliorum tefdmonio cum fit ceruix pro ratione rcliqui corporis pulcherrimam prodit, & mirificocolorum longiffima^in c]uam brcuiratem illam cum ornatu variegatara. hbcc contrahat, quod frequentiiis facere fo- kt. Cauda puiilla eft nigraque , &: nonnihil £2APVT XXXV praefefcrens Iplendons , quxmmaiorem procedicamplicudinem. Pacrionomineap- 1)6 pajjere aqHatico, pclhnz talcfimo^Ii. Similis ommno eflet hxc auiscompan , nifi roftrum deluper ni- ACototloquichitl fcu pafler aquaticus gricaret , (ubtus rubefceret , veluc pedes &c mas, pertinaciscantioniseft: non mi- crura,nec per vniuerfum corpusfuiuum ni- niis occinit,quam Sol pergit: ab eius exortu grumque promifcuc cernerecur. ad occafum contumaci garrit fonitu mures jmitante. lucundior palato eft quam auri: iuncetis &L careclis infidet , ibique nidificat. Paflerem magnitudine &c forma fimulat, roftrum tamen nigrura, crura &: pedes ful- ui, inferioracorporis plerumque candida, cecera fulua,candore aliquo & nigrore va- riegata.Reperitur in Mexicanis plagis. CAPVT XXXVI. De aue rauea. CAPVT XXXVII. De hoAcIzjn, VSus MedicjE artis commendauit hoadzin,fiue auem edentem fbnitum nomini fimilem. Gallina: Indicac ferc eft magnitudine,roftro incuruo.pedore candi- doin luteum inclinance,aliscaud.iq: macu- latis per incerualla pollicis,colore candido &C pallencijdorfo ac fuprema parce coili fuluis^ LVdibrium quodda & arbicrium cerui- led ycritquein fufcu colorem inclmantibus, cisnobilicacacacacahoadli, feu auem praecerea eciam & temponbus vfque ad ro aquatilem raucu fonantem j raucedo enim ftru &: oculos. Vnguibus eft nigns ac fulcis vocisindidit nomen.Halcyonumfpecies il- cruribus. Criftam geftat poncinnatam c laeft ,quam noftri martinetum pilcatorem plumis e candido in pallidutn colorem ver- vocare folent,circa aquarum fluenta vi£lus gentibus , fed dorfo earum nigro. Vefcirur gratia a congenita quadam verfantem na- anguibus. Voxei eft magna ,&: vlulatum tura. Anate tera pauUo minor eft,colloque quemdam rcpr^fentans. Apparet Autu mno: & roftro fpithameo : hoc tres digitos latos inaufpicata liabetur ab incoliSjOffaeiusdo- prominet, medio, cumfortitur craflitudi- lorem cuiufuis particulae humani corporis nem,in aciemdefinit, acmorfui eftperop- lancinatione (edant. Sufhcus quoqueplu- porcunum. Superne vero nigrum eft,infer- marum mencem reftituic hisquie morbo nealbum,&:pallefcens circaiacera. Oculi aliquoeaparum conftanteseuafere.Penna- nigrifunc, iris rubrapropepupillara,deinde rum cinis incra corpus fumpcus medecur pallida, ac demum candens. Ab oculis ad morbo afFcdjs Gallico opera mirabili. Vi- roftri vfque exorcum fafcia procedit viridi uic in calidis regionibus qualis eft Yaucepe- pallcfcens . Crura pedefque in digicos fifli cenfis , magnaque ex parce arbonbus iuxca virefcunc extrinfecus,intrinfecus vero incli- flumma confitis infider. CA- HlSrOKlM NATVRiE LIB. X^ 221 RABIHORCADO. CAPVT XXXVIII. De rabihorca^, IN binas partes diftinguit h^c auis bifur^ catamcaudam ,interdum explicans, in- terdum contrahens , fartorise forcipis in- ftar, ideo rabihorcado dicitur,8i a Luiitanis ^aboforcado. CAPVT XXXIX. De (tue anrtta» EXoticum oti genus VT XL. De bubone ocuUuh. TEcoletl genus eft bubonis auriti , fpe- daculo dignum, nigro & fulbocolore variegatur, huic oculimagni &aurci. CAPVT XLI. De auicula fiorida» ,"TV TOn ignauum nidificium xochitototl jL\Liiue auicul^ floridje. Ex arboru ramis nidum coftruit pendulum,ibi incubat ouis; forma &: magnitudiue ^mulatur pafterem noftrum.Multicolor pennajpallet^nigrefcif, candet: partim quoqueeftfufca. Vbique in- cola; vermiculis&: exiguis feminibus»ve(ci- tur: amoena auri &: palato, cantat, &: cditur fuauiter. CAPVT XLIL De xomotL NOn foliira ouibus &: quadrupedibus protcdionem nuditatis noftra: deber mus, pennasetiam xomotl intexebant Indi fuis veftibus. Palmipcs eft hxcauis, doifo & alisdefupernigris, pedorc ful'co,criftataia iracundia facit. C A P VT XLIIL De aue calua. CAluitiesnobilem fecitauem,a barbaris yacacintli, ieu roftrum fpicx maizij di- ^ara. Tres pxne fpithamas eft IjVigJjViren- T 3 tibus 222 lOANNIS EVSEBI tibuscruribuSjCapite ventreque cyaneis/ed inpurpureum vergennbus , alis promifcue fuluis nigrilque ; lulcis oculis ac roftro , fed incoccineam prope exortu vergente, quod tresparne digitos latos longum eft,anteriori partecapitis depili &:calua. Ad fulicas re- centioru videturpertinere, acpilcibus iuxta hcus & flumina viuere.EduUs eft eius caro, led nec bono nec grato alimento. CAPVT XLIV. De me pulchra, ' Rldens &:iucunda*naturaauem xlepa- pantototl pinxic. Anatis fere fpecies eft, unportuna Mexicanse paludi,roftrum tamen in acutum finic: nullusilli negatus color. Pulchritudinem varietas dedit , pul- chritudo nomen. I NIEREMBERGII ti, & pauhfper candida. Pedus c fufco ver- gitm cinereum : venter albus eft , ac pedes plani: crurafulua , Sc pennje circa ea oria:: cauda orbicularis & variatainferne candido pulloque colore , fuperne vero fufca. Alas fubcuscandentes,cinereas acpuUse funt, de- fuper nigr.x, candidistamenquibufdamin- fertis pennisj reUqua vero eadem qua:aqua- ticis eft natura , & fimiUsalteriheatototl, quac anatedomeftica paullo minoreft, ro- ftro acro,tenui,obrotudo, ac prope extrema concorto, plumis inferne candidis, fuperne vero iuxta femora fuluis , Uneis camen ni- gris intercurfantibus j circarefiduum vero, & caudam fuluis. Ala: funt fubtus cinerea^j fuperne veio fufcc^nigr^ atque alb^.Capuc eft nigrumcriftratumque.fed ab occipitio teniasalbevtrimque procedunt ad oculos, qui atri funt, & lutea conftant iri , cum ce- tera lincfimilesauibus incolecibus paludes. CAPVT XLV. De aue Jtccd. NEc contemnendi fpedacuU eft hoa- dU, fiue coba6tU,id eft,auis ficca,lacus Mexicam alumna, cernasfpichamas a ro- ftri ipfius acumine ad caudampoftremam longa, ac gallinae noftrxmagnitudine.Cru- ra prolixa,pedem,roftrum cum vnciatrien- tcftT, craffitudme vero poUicem asquans. Su- perne id nigrum eft,lateribus autem pallens, ac inferne nigrum &; fubfufcura. OcuU funf magni, iris lutea, & palpebrac rube^: vertex plumis nigris tegitur,itemque crifta infigni, hmiUter nigra; collum , venter , corpulque vniuerlum cadet:fed cauda cinerea eft,velut &: deluper al£e,nam infernas func albidiores: fupeMores alarum partes virorc quodam fplendent. Dorfum , etfi candrdTS tegatur plumis , pennis tamen nigris in virentcm Iplendorem incUnantibus veftiri folet.Pedes qui in digitos filTi funt,8d crura quoque,pal- lefcunt. Alba fafciatircumcingiturcaput, a roftri exortu ad oculos vfque procedente. Lacus Mexicani aduena eft , vocaturqueab Hifpanis indigenis, veluc & quxdamalia: aues, mar tinet e fefcador ^oh pifcium quibus alitur capturam. Arundinecis educat fobo- lem, grauem mferc morfum , ac grauem fi- militervocem edic. C AP VT XLVL De aue yenti, IDoneum quoquc confpedum heacotocl, fcu auis venri exhibct.Magna cnfta exor- natur, ortm:ulari,ac coronje modo emmen- C A P VT XLVIL De aml^m torquatis- SVus quoque torquesargenccus honeftat achalalactli , feu auem pifcium vibrati- cem. Alij vocanc tnichaUla^ii. Columbina cft magniiudine & forma,roftro nigro acu- minato, cres digitos longo , 5i pro corporis proporcione craflbjcaput crifta ornatur e co- iore cyaneo in nigru m tendente, longaquc. Venter candidis tegitur plumis , &: collum torque candenci infignicur : alx inferne al- befcunCjfed poftremis parcibus videncur fu- (cx , & candicancibus maculis incerftindx, fuperne vero ficuc reUquum corpus funt cyaneaE,extremis partibus nigrse^&albis vn» dique refperfae maculis.Cauda partim nigra, parcim cyancaeft, fed maculis albisperin- terualla quoque variata. Crura rubea funt, pedes diuifi in digitos , in atros vngues de- finentcs-joculi nigri,6«: iris cahdefcens. Ad- uena auis eft huic Mexicanx regioni, verfa- turqueiuxtafontcs&: flumina, pifcicuUs& alijs aquatiUbusvi6litans,eduUs,led reliqua- rum auium paluftrium fapore acque nucri- mento. Nequeexiguusdecoreft amalozque feu aui rubefcencis colli. Paluftriscaeft,noftra- ticurcuri magnitudinc par ,crunbus pedi- bufqueindigicosfilfis, atqueex albo rube- fcencibus,nigris%nguibus,roftro medio cir- cicer longo,exili & nigro,atrisoculis,& iride rubra , pedoris & ventris&alarum inferna alba funt, fed cauda , qua: mcdiocrem ma- gnitudinem nancifciiur ,fuluo & nigro co- lorc cft infperfa: ac collum pedufqj lorques bini,minimi fere digiti diftantes interuallo, nigriquc cingunt , quorum anteriorvndi- qua- HISTORIi£ NATVRi£ LIB.X. 223 quaquecircuit, poftcrior (upcrna deficit ac difparet parte.Ex vcroque latere maculie bi- nx candcntes, pariamplitudinejfupra ocu- los verfus collum,illud fere atcingentes,dif- curriint. Superna corporis, adeoqj ipfacau- da , albo; nigro fuluoque iiint colore -, sl\x veiodefuper tuluo 6c fufco. Indigena eft auis, lacus Mexicani alumna , ac vens tcm- pore educans foboIe.Efturcaro,qu^eodem quoceterarum aquaricarum eft nutrimen- to. Vefcitur ipta culicibus , pifciculifque & vcrmibus lacuftribus: vehementiiis perftre- pit quam pro corporis racione, nec tamen poteft garrulis auibus adnumerari. CAPVT XLVIII. De ptco ftlutifero. NObilis eft a dolore capitis leuando tleuhquechokototl,feu auis capiti pla- tex iimilis. Merula maior eft, roitro longo nigroqu^, fedinfernaparte ionge breuiori, vertice ac pa:ne toto collo deiliper rubeo,in- fernis partibusomninocinereisj alisveio ac dorfonigris, fed albis cranluerlifque lincis variacis. Degit Pauatlanicis agrisprouinciar Totonacapic. Pici ipccies el\ arbores perfo- rans ,cuius capitis plurax rubrefcences ap- plicata: &; conglutinatx,capitis feruntur cu- raredolorem ; iiue in eam fententiam vene- rint, quod vertici auis adhasreanc , fiue id ita fe habereexperimento aUquo deprehen- derint. CAPVT XLIX. 1)6 pico imhrfato, Plci quoque genus quatotoni , vpupx magnitudine, & nigro fufcoquecolore variatum. Roftrum , quo cxcauat arbores perforatque, tres digitos longu eft, firmum &candens, & infernc breiuus. Capuc eft paruum,acrubriscontcd:um plumis, crifta quoque rubra iniignitum,ac ttes vnciaslon- ga , fed fuperna parte nigra. Alterutro colli laterefafcia candidadcicendit ad vfque cir- citer pedus.Crura pedclque liuidafunc.Vi- uit non longea mari Auftrali. Nidiiicatin arboribusexceIlis:vc(citur cicadis,tlaolli, &: vermiculis : imbriumtempore educat , hoc eliamcnle Maio vfquc ad Septembrem: edulis tamen non eft,ncc alium (quod accc- perim) pra'ftat vium. C A P V T L. De p:co Martio. OConenetl dicitur inNoua Hifpdnia Pi- ci Martij fpecies maxima, cuius puluis ialutaris eit liydropicis. C A P VT LL De Accipitribiis Chiapp^. QVofdam accipitres fluuiales Chiappa nutrit,monftrofos pedibus:vnusanie- ruius, alter aquilinus : vno innatat , alcero raptat pra^dam. CAPVT LIL De alcatrazj. ALcatrazl prifcus onocrotalus^quarc du- taxac addam paucadehacaue.Fcrcur faepe ne nodu in man medio a volacu ceifa- re, ied efterre ie admodum in fublime,tuin coUo fubalterara alam redudo, alcera ex- pa(la,permittere (e ventis,donec iuopte pon- dere dilabatur, vbiid icniic , excitareie, ac rurfusaltarepetere ; iic nodem fubeundo defcendendoque traniigere ,&c laborando quieitere.In nonnuUis locis mane &: vefpere ducentarum turma ad pifcandum prodic' Sublime petunt, inde fpeculantur prsedam: visa , colledis alis prarcipiti fe pondere dc- mittunt a^l aquas , infequuntur pifces vique ad fundum.poft longum fpatium emergunc alias cum rapinajali^ inanes & hmx. Mirum aipedu,quaidam precipitari,quaidam attol- li; quaidam immergi,emergereaUas. CAPVT LIIL ^ De ktcznth. FOrcafTe gryphes per omncm celebraci- fabulam fuerunc illxaucsScythicz, de quibusMathiasMichouius hxc habet : In lura & locis Sepcemtrionis non eftbditur aurum,argentum,necalix mincrx: neccor- refpondenc fabulx,qu6d illic efTent gryphes & magn^ aues prohibentes fodete &:cfterre aurum. Vndeiecundum hocdico contra- rium Audoribusanciquis,qu6d gryphi non func in rei veritace in ill3? parte Sepcemtrio- nis, ncc in alijs partibus orbis. Aifcrturau- tem ad nos quxda auis rapinis viuens,quan- titatisaquilx.fedalis & cauda prolixioribus quam aquila,iniimilicudmem nccipitris, Sc yocanc eam Mofcouitx kicz^oi Jj,no[\n\c\6 T 4 homi- 224 lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII homines voc3ncillani^^j/C cauda virore tindis exatu- rato, nec praefatis minores. Viuunt hi luxta montium cacumina,exceirarque pinus. Ac- ckmant vehementer, volantque bini.Sunc & montani incondita forma, qui non cicu- ranturautalunturdomi. Nulliuseorumca- ro eft edulis; nam & atraeft, & guftus iniu- cundi. Ommbuseftcommune, vtrarnque maxillam mouere, quod nuUi ahotum con- tingitaniraahum.' Sunt & aha genera , de quibus ahj Aupcrroquet, viridi: hoc genus rariffime ad cxtcrrfs trans- riez, ; idei\.,Ride p^ttace, ridc^. fed quod ^^^^i , nuUum tamcn faciliiis &: perfediiis magismirum,Gaiiicofermoneetiam fubij- edoccri ad humana verba pronuntianda, ciebat iUic6,tamqua rationc praedita , haud quam iftud. Addit ctiam, Brafiliana quamr dubie tamen ita edoda , Ole grand fot c^ui dam mulierem in.pago , binismiliiaribusab we faiSi rire^. hoceft , 0 magnum fatuurrtj infulain qua ipfecumalijs Gallishabitabac iquime ad ridendum prouocat. illaque verba diftante, fimilcm pfittacum in dclicijs ha- iteriim ac tertio rcpetcrc (blebat. Sed intcr , buiflc , qui eo intelleftu &L ratione prasditus reliquas vnam , plittacis primae fpeciei ma- videbatur,vt comprehcndcrc & difcerncre gnitudinc squakmi apud Illuftrifliimara poflet,quidquidipfadicerctquasillumcdu- Dominara Mariam de Brimcu , Duccm cauerat. Namcum,inquit, animirecrcandi Croyam & Arcfchotcnfem fcliciflimae me- gratia inillum pagum profcdi, ante fllius moriae , priufquam ex Hollandia exccderct, mulieris xdes intcrdum tranfircmus, com- cuifaneparcmmcolorispennarum varieta- pellare nos ipfa folcbat his vcrbis : Vultis te &: elegantia vidcre non memini. Etenim niihi pedincm darc vel fpcculu m , & illico licet omnes fere pgnnac corpus tegentes ru- efficiam vt meus pfittacus coram vobis can- bio colore ciTent infcdae,caud^ tamen pen- tet &: faltet ? Si eius pctitioni annuebamus, naE,quae valde proUxs, partim rubra: crant, fimul ac qu^dam verba aui pronuntiauerat, partim caerule^; at quae in dorfo & alis verfi- ffittacus non modo in pertica , cui infide- colores ex flauo,rubro &: viridi, quibus cz- bat,faltarc incipicbatj led etiam garrire , fi- ruleus color etia permixtus. Caputcircum bilosederc,&: BrafiUorumadpugnam fcfe oculos albi coloris erat, finuofifque 4ineis parantiumvociferationesimitari. Breuiter, nigris,quemadmodum.canid^caput,dirtin- quando in eius hcraEmcntcm vcniebat vc dlumerat. Pfittacum,quifimiliseflet,apud diceret, Cane,canebat; Salta,faltabat : fin nuUum Audorem dcfcriptum memini. Ha verda2grefercns,fcquod pctierat non impc- jporro auis Annam IUuftriflimas Ducisne- trafle,paull6 acerbiiisaui dicerct,Auge,hoc ptcm,nunc Comitem Megenfem & Domi- eft,file, immobilis filcbat , nec vUa rationc namdeGrosbekc,ade6diUgebat, vt quo- cum adlinguamaut pedcsmoucndumex- cumquepcrconclaucfpatiarctur,illamfub- citarcpoceramus . Secundum genus w^r- fcquerctur , nec quemquam vcftcra eius at- ganas a Brafilianis appcllatur , qualc cft eo- tingereconfpicerct, quin inorfu illum appe- rum pfittacoruLn,qui inEuropam inferri fo- • tcret} ita zclotypia quadam laborare vide- lent , nec magniapud iUos prctij , proptcr batur. Ceteriim pfittacusiile maiorisgcne- abundantia : non vcrb miniis iftic ircquen- ris, qucmLcriuscapitc fupra memorato ^ tcsfunt,quamapud noscolumba:. Pfittaci Brafilianis arat vocari fcribic , valde elegans tertij gcneris, ab ipfis touU appellati, maio- les 228 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII res non funt fturno , & vniuerfum corpus poneret ; at fi quis alius manutn admoucre tedum habenc pennis impensc virentibus: vellet ,illic6 morruiUata appetcbat ,iiaud caudx ver6pennsE,qux valdelonge,flauum fcciisquam canis quifpiam. Anno porro colorcm admixtum habent. IUua etiam ad- Chrifti quinto fupra millefimum & fexccn- debat fe obferuafle, pflttacos illius regionis tefimum mittcbat mihi lacobus Plateau nidos ex aiborUm ramispropendentesnon pfictaci cumfdam iconem viuis colonbus confl:ruerc,vt topographicis luis tabellis qui- expreflam , cui cum firHilem hadenus oon dam perfuadere conantur ; at in arborum viderim , neque apudquempia adfcriptuni cauiSjCofque^rbiculari forma, fatilquedu- meminerim j in hoc Au£lario ad Exotico- ros ac firmos. Ceterum ciim fub cxnemum rum hiiloriam typis iam cxpreflara adiuii- annumChrifti millefimij quingentefimum elam volui. Eumautem fe plusquam bien- fexagefimum quartum eflem Olylfipone nioaluiflefcnbebat jcolumbasqueefle ma- apud Sebaldum Linfium Germanum VI- gnitudine: caput iUud habere psene inftac ir.enlcm, meminifilium ipfius Rodericum accipitris,eiufcemodincmpecolorispennis ex Fernambuco Brafilianorum , vbi com- tcdum, ardentcsoculos. Collura &pedus morabatur,e6appellerc,&nauem raercibus verficolorcspennaeobfidebant :quas,cura~ cnuftam aduehere , in qua etiam aliquoc irafcebatur, autmoleftiamaliquisipfierea- mancipia , &: nonnuUi pfitcaci quarta: fpe- rct,admoto ad caucam,quaconcluius erat, ciei ab Aldrouando dclcripta:, atque alij ct- 'aliquo animali,furrigebat , vt cnftatus quo- iam minores , fturni magnitudmem non dammodo vider^tur. Erant autem illa^ ru- exccdentcs, prorfus viridis coloris pennis te- befcentis coloris,&: extimsl parte c^rulei ele- di, fedumncsbrcui cauda pracdin, & albo gantiflTimi. Ventris pcnnae fimilis fcre crant roftro : idquc genus valdc frugibus noxiura coloiis,fufco camcn infuper fuftufx colore. referebat. Eos \n itineve maizi granis alue- Dorfi pcn#a: virides,& alarum remiges pen- rat, cuius multas fpicas eum adhuc habere n^c fu b c^rulcaz : cauda frequcntibus pcnnis obfcruabam. vindibus, fed non longis conftabat. Infccundanauigationc, quam Batauiin Prastermitterencquiui,quinpfittacipufil- Indiam inftitueruut Orientalem, in laua lugenuSjCXiEthiopiaiocifq) Manicongovi- vidnifque quibufdam iniulis pfittacos ob- cinis, proximishisannisaBatauis nauclcris feruabantlongeiUisclegamiores,quoseBra- allatum,fimul&: marisiconem,(femina ve- £liaadueherefolent,eofque aLufitanis,qui ro mult6cftelcgantior,vtriufquecnimfexu$ inlaua&: MoluccisverfabanturjWtf^r/wap' allatus) Le^^orisoculis proponerem. Cor- pellari intelligcbant: & illos quidcm corpo- «pufculi moles fringillaE magnitudincm x- ris mole non valde magnos , icd adc6 ele- quabat, hoc cft , duarum vnciarum cum fe- gantis coloris , vc vcnuftiorcs depingi non mifre longitudincm habcbat ab infimo col- pofrccxiflimarent. Pedusenim &ventrem lo ad vropygium vfque. Omncs pcnnulic pennxrubri coloris floridi fplcndentifquc corpufculumtegentcs viridis erant coloris, tegcbant, dorfura aurci colotispcnnas,alas fedinquibusmanifeftum apparebat difcri- vcr6 viridis &c cxrulci commixtorumcolo- tnen : namquein dorfb faturatiorcs crant, rum pcnna^ ornabanc, fub alisfuauerubcns quazinvcntredilutiores.Rcmiges alarupcn- color fplendebat. Valde autcmingcnserat nastrium vnciarulongit^dincm habebanc: iftic iUarum auium pretium,vtnon minoris &tamctfi prona parte ,eo videliccc latcrc a^ihmarcntur, quam o6lo aut decem thalc- quo breuioribus villis erant pr^dit2,quoquc ris Gcrmanicis.Lirifcotius fcribic,Lufitanos fefc inuicera tegcbanc , viridi lacuro colore fajpiiis periculum fecifle , an OlyfTiponcm effent tincl^; altero tamen, quod longiores transfcrrc viuumaliquempofrcnt,fcdnum- villoshabcbat, &. tota fupina partc fufci quam voci compoccs faclos fuiffe, qu6d ni- erant. Caudae penna: elcganciflimsE cranc &: niis ccnelli &: delicaculi finc : Bacaui camcn pxnc binas vncias longx, paul6 mimis fe- caminduftriamadhibuerunt , vt vnum vi- miunciaht^,coloreeaparte,qua vropygio uum Amfteldamum vfque retulerint,qui infixac,viridi cum flauo permixto tmds, tamctfi noneffete fclediflimis, ccntura ta- deinde rubro elcganti , dcmum nigto, po- men & lcptuaginta florenis eius Prouincic, ftremo viridi : &: tres ifti poftremi colores Iioceft, paul6pluris quamfeptuagintatha- ab inuicemdiftindi, veluti inquorumdam leris venumdaripotuir,quemadmodumin pfittacorumviridium,maiorecorporisraolc diarioilliusnauigationis adnotatum com- prxditorum , cauda: pennis vidcrceft: iita: perio. Is in itinerc pleraquc vciba HoUan- autem vix confpiciebatur,njfi ciim caudam dic.i,qua:a nautis audiuerac , pronuntiare cxplicaret, quia abalijseiufdem longitudi- didicerat,adeoque cicurcm ipfumeiusherus nistegcbancur, quzprorfusviridcs.CoUuni reddideratjvc rolhum inos&:aurcsciusin- brcue&: craffiulculum:plumulac caput te- fereretfinenoxa^pilofque barb^ipfiuscoiu- gentcs breuesadraodura 5c vindes , practcr cas HlSTORIiE NATV?.^ T^^. X. 229 easqD^vrrticemfapniroftniin/pzqiicco- '-^- 7 -afiiibliaiSaiidaciSain tumguftiiriegtbanCiiiafDfibenibnim,de- c. jm ncHi ^endi , quod gancem&flondamcoloiaDliabebaDC. De accmmeir: :ferba,au|oeadi2- Kaie loc^ior^qDia£rmiraEpennc!ardiiiKids miam fc: :£pcdn> praca>^ rubcbanc , neqoe cam amphiai (pociam nio^t^r^;- :. ..^ ;_ : ^ : ~aod£taJefait occopabanc qoam m mare . Ocols eianc emcncibas crodeie: doiicc hcras madrfi- Dtgemmi : lotiiam ciailii m & firmam, ki- oens (aqnam cnim odio habenc hz ancs) & pema pais adooca& mocroQaia,vcinre- cafll^ns pfinacom Adaaic j Ofiimmman: liqais ptitcacoram geDeribas. Eius coior rKm^ftimmm ■trg.qnod pficiaais fc zsam- fDbmbens , crara ^eiua ^cmanoac loi^i- adnfrins didicic, & poftea ad iannam idem- cudincmvixzqaabaoc,ciociacciqiiecok>- tidem pabbcabac, optimam mcram ciJc. lis fqaamis eranttedayVtalioram valga^ Mnltipiinamirmiimpfcrifliniiy^adcro- num pfittacocmn pedes, ijqce uK^iatim riranfrm pficcaaim ci aiboie ^ mciMns tx- d^icos dioifi , qooiom bim aoccciores & misaaceps]aBei,miikicndoiogeiiscoaoofi- impaiis]oc^piiidiiiis,lMiii poficciorcs&il- cct, capiqccfocic parianniff : nJ cnim i»i- ii etiam impares, bremoribas qaidem dno^ fo aocnpe taicumr , fed vc laqnco ti»- basanicubspracditi,bi inteini; kn^iofcs banciir ad coUnm coniedD cxpedaoc, oec aucem nibus,& hieneini. Vi^iqcs aibi Sc anfbgponc tdo capcaro , & in mancira^ iatisloogi. Valdeexilem habeievocem,& qoa pryrinfhwcftvautof , ipfisccnicuu* domtaxat pipiie obfooabam. Gandcc coo- bos rqioficD. fi>nio. Ciim cdebac,^lteiD pede diiam noa tcncbatTtali| pfiaaci,ied roftrocaipdm CAPVT LXIV. dlxim ainpiei>ac. Oliiis antem magoa ex paice pliaiaiidislemen : lUo cnim iiticncias J^ wtyrM, Telci ot>ieinai)am , qoam vUoaiio icmiiiis g6iieie.Miiiiaacemqiiidamcoiiipediiai:: ^\^ adco edodi, vt panem aqaa lindnm car- ^ \. : ptim moriicapdo cdaenc. Poois eft aqnx. lilud pngteieain hac aoiciila animadneite- .^ ttam , qcod temeiix ieneibciiies vix cdoe putcaatacicviBB: To]d>alit,oi£cit)umiamafiiaiccarpcnm,& tn qnoqocadam^ :a aiiqaaiEdia in prolobo retcncom,&(^fi pamis rabicnnd-: ccH^iim kio coilio esdpaenc, vtcoloiD- IHanim fna vieir banmi pulli a nuire aii (blenr,. Icdiavams^c : .j aipednsar- ": ...::- CAPVT LXIIL ttmcomir liaieqooc. Df ii^atto pjittscormm, iiiociim,aiit4u^ c _ : : z u & bzcfaas," '• - GV^camayangeiBispficcadcftpiiidier- i^andcde: nmi,qmcnm pociisladiclacompofi» fiBdiosc C- _ : . c- cactoiisx^^ibloveQiixiin preboiiai^ctoT, mandanc- nequc prxcerroiccaida iodiificia & minfi- gcflicalair cusinihndoshiiiasaiias.hiPocDfiqaidam pdiain.*T^ pfittacns, quem loram vocantyulmuaDdi lodsnaicc- u^diij. Yocai>ac lodos ormitanccs paciiz ^r cxfcpcr (ux DomiDcCoUa, loaca, Hoayra, Qnc- _ chiu,8cc. qQafiqoiipibfnmmofCS&vcfli. C A T L X V. mcnn ritns dignokTrcc Dit^imnbtam In- dam nobihoci nara & pome Rcgio d^gpo- uit.cumvidificciiLim,dixiDtfjM^,Hii^va>, T) " HMJnrn. Jgiiobiiiorifianaiioelt,quamiIla Jl tccic, & idec -::-::- ciuus genciis le fimaUrct temioa. Finxciac Ciii^aca.efi,& p: ie Pallam e R^a fiiipc.hiatioi>a pampi n^ oroaca piamis. ~ dcDS, pardm iiacaa ipuBo &: imirdichi anan oe,iofiio&ii:. a£kcit.HilpaIicdamahas p&cacusagooaic oooDilui loics: caoclati :z- MedicumiiKiigjaumiiomiDe^aite;qDcm, locgis Tcftica , aBqBC viirnrw'»*»» iiiiri*i»i»j:iCa quocieicaaiqoe occucietkac, CQOiiiD)S vaiqs &paiiopiDicoinm,idisfotjS toiMafimt- proiciDdeim c teDdbi, doocc iac impccia- lit?as opeiiii~qac,ah]s iiipaoe oignrimi>iis uitMedicnsikefiiipciKkretiiiifaiJUiuspfit- iiifieiDC veio , &: qnapaccepamnninisi 2S0 lOAKNIS EVSEBII NIEREMBERGII gunt, quae in medio funt , inclinantibus in gines mirse fubtilitatis intexuntindigcha?; eb virorem,qua{i cauetc natura meliorum pul- enim opificio vniuerfo orbi iamdiu innotue- chritudini. Crifta conftat plumis fplenden- re:&: vtebantur feftiuis diebus,in beilo,tem- tibus atque pulcherrimis> pedus coUumque plis,ac publicis tnpudijs.Roftrum breue eft, inferne rubris tSd micantibus, ac pauoninis mcuruum &:pallidum, columbinum capuC fuperne,qualibusetiam tegitur dorfum,nec ac collum,fed quas plumis virentibus ac non eas partes quse fubter alas funt;interque nitidis veftiaaturjpedus ventcr^rubea lunr^ crura, fed dilutis,exilibus,& moUibus. Plu- pra^ter eius partem qux eft proxima caudjE; mjE alarumpraslongse funt,viroretindasdi- illa enim cyaneo candentique promifcue luto,&: in acumen delinentes.Pennae tegcn* tingitur colore.Cauda fupernc virente,acni- tes humeros virefcut, fed fubtcr funt nigra:; gro infernc._ Al? partira albo, & partim fub- qu^ ver6alasinterftant,nonnihilincuru2Eac nigro atro:iris oculi luteo, fedincoccineum Tnguium colore.Pluraae huius auis maximi vcrgentc, vcrum cruraac pedes cincreo. Vi- ^Eftimantur apud indigenas , ipfique auro uit incalidisiuxtaOceanum Auftralem:ali- priEferuntur, nempe longipres ad criftas, & tur in caueis,&: vefcitur frudibus.Pulcherri- alia capitis ac vniuerfi corporis belli pacifqj ma auis eft, li quae alia, fed nequc captillat, ornamentaj ceteras vero ad texrilia opera, neque(quod fciam^eduhcarneconftat. &rerum quarumuiSjfedprascipuediuorum Totoqueftaletiafcribit Antonius Hcrrtf- cxprimendas formas, cui rei pennas quoque ra columbina magnitudine rainorem cffe, auicularu quas hoitzitzillin vocant,permi- viridem omnino.Caudaspcnnaclongiflima: fcere atque intexere folet.Viuunt in prouin- funt,magno pretio habitje^&^ receptae in c6- cia Tecolotlani vltra Quauhtemallan ver- mercijs. Occifor huius volucris capitis reus fus Honduras, vbi magna cura cauetur ne erat, quare depilabantillam dumtaxat , dc- quifquameasoccidat,tantumliceteasplu- inde dimittebant. inis sxuere, ac deplumes dimiitere,nec om- / nibus, fed tantiim dominis: funt etiim opi- / CAPVT LXVI morura prxdiorum loco , & tranfeunt ad / heredes. : / De turdn Chiappaj (j^ paffmhttsfai/rti. Francifcus Hernandus in Paralipomchis quibufdara notationibus additcirca vena- /^EnusturdorumChiappam,incqlitquos rionemhuiusauisnonnuHafcitudigna.Au- vjvocat pafleresfabros. Nigri funtfolum cupes,inquit,feconferuntin montes,vbit«- inpe(5tore,&: capiterubri. Frudu quercino gurijs modicisoccultifquc conditi,frumen- dumtaxai vefcuntur. Roftro perforant cor- tum Indicum codtum diffundunt , fuftefq^ ticera pinuum, glandem fingulis foramini- plurimos perun(5los vifco defiguntfolo:qui- bus aptiflimc accommodant , vt manu ex- bus imphcatis atque inhasrencibus auibus, trahi nequeat , iic omnem pinum ornatifli- aucupes pennarumfruuntur (polio. Agmi- me cingunt glandibus incifis. Mox pedibus natim volant arboribus,quibusnonmedio- hasrentescortici,tunduntroftroglandem,&: cri, autinfuaui flbiloru atque concentuum vorant. Alia fentcntia Goraara: eft de pafle- ftrepitufolentinliderejcaraque naturaduce ribus, quos vocant Hifpani carpinteros. In fuarura diuitiarura cognitionem habent, vc Daricne fcribit nafci palmas,quarum trun- vifco h^Ercntes fifl^nt, neque contorquean- cus pcr extrcma attenuatur : in medio tur, vt plumis fuis nuUo fint detrimento.cu- nidificare quofdam pafleres excauato roftris ius pulchritudinis tantus eft amor,vt melius nido. hos paflcres vocac ipfe Pitos, IL putac ducant capiatqueoccidi, quara pennarum cfle quos Phnius Picosdixit, Hifpani fa- integritati ,dum libertati ftudent, miniraA bros. Addit ex aliquorum fcntentia,vim re- parcere. Arbores excauare dicuntur , & in cludendi nidos ferro impeditos non efle ali- carum cauitatibuseducare fobole. Vefcun- cuius hcrba:, fed ipfius pici , cuiustadu in- lur vetmicuhs , pineifque quibufdam filue- fringi mctallum. flribus,ex his quas Mexicani matz>atlf voca- reconfueuerunt.Loca apricaamant, neque ^ ApvT TVVTT compertum eft adhuc in domibus voluifle -A. V . ahautcicurari. Sonitum profcrunt pfittacis *2)^ rhmocerote aue» nonadmodura diflimilem : vcrum fibila cdunt la:ta alacriaque , terque diecanunr, TN bifulcis hechabct Aldrouanilus.Rhi. nempe matutino, meridic, atque fub occa- jL noceros auis volatu admodum pernici & fum Solis. incitato fertur , corporis magnirudinc aqui- Poft quetzaltototl magni habetur izinic- lara fupcrare,roftro incuruo, quatuor pedes zian. Auis eft parua,columbie pasnc par,plu- longo, intcr oculos cornu extkntc,quod ni- mismultorumcolorumveftita,quibusima- gralinca continuo produiSa difterminatur. Eft HISTORI.E NA £ft auis crudelis & immanlueta, fequiturq} cxercitus , & cadaueribus depafcitur. Vifa cft vnaa Lufitanis e nauigio in Mari rubro, ciim Solimanus eunuchus claflem circuni- duceret. Eadem virtus huiuscornuac qua- drupedis, vt narrauit Ludouicus de Vrreta iib. I. Hiftoriae iEthiop. pagina 344. ii forte praeclaralit fides huius Au(^or^s.Recolo iub annum ij9S' "^ Guianu vifamaucm, &: Guakhero Ral^o in portu Moreguito obla- tama Rege ( armadillamindigenaevocant) cuius ppnna^ ita difpofitx , vt loric*E fqua- mas referant, excrefcente longocornu, quo illiviunturprotubis. PetrusMartyr Deca- de 3. libro 6. roftrum eius porcino non efle ipngius , &: fub terra vt talpam viuere.ui- terdum etiam altum volarercarnem efui non infuauem , cornu prsecipuum antidotum haberi, prodit Monardusaudor verax.Ego non maximam fidem indulgeo omnibus his Audonbus; aliquos veneror. C^ PVT LXVIIL De aue montana» m ADulatio & focietascanum nonvincic officia tepetototl , feu auis montanse, quas Valde domeftica eft, quam alij tecue- choli , Hifpani vero indigenas phafianum vocant, Auiseft anferis magnitudine,colore nigro fplendenii , plumis tamen nonnullis inferne candentibus circa caudam in po- ftremis alis , cruribus pedibufque cinereis, roftro incuruo , partim cinereo , & partim luteo, ac circum radicem velut tumenti, plicatili crifta,oculis nigris,fed iride pallen- ti. Alitur frumentaceis frugibus , feu in niafTam, feuin panemcodis,alijfque fimi- hbus efculentis. Eduhs eft ac pinguiscaro, nec diflimilis ilh chortalium Indicarum. Mitc animal , amicum hominis , & quod cibum apprehenfo domefticorum pallio cxigat , puKetque roftro claufam ianuam, vbi aliquo mtrare ei opus fic , herumque fe- quatur, fi liberum fit, vcnientemque alacri- ter applaudenfqueexcipiat. CAP VT LXIX. I>e aue longa.fea hoitUUoti CVrfu nobilior quam penna eft hoitlal- lotl,feu auis longa a roftri acumine ad cauda;vfqueexortum(qu^fpithamamquo- quelonga eft) dodrantem prolixa confpici- tur. Roftrumdefupernigrum,fubter ver6 cinereum,quadrantem longum , ac medio- criter craflbm: cauda virem, fed pauonino fplendore. Pluma^totiuscorporis ex albo TVRifi LIB. X. 131 fuluefcunt, fuluefcuntquepropecaudam e nigro: fedquas corporis veftiunt fuperiora, nigrg funt maculiscandicantibusconfperf^e. Humipeta auiseft,ac modici volatiis,fcd adeopernici curfu , vc equorum velocifii- morum agilitaten^longe excedat. Calidis regionibus viuic , nec expetendam pra:ftac ahmoniam. CAPVT LXX. De turture Indicd feu cocofKin, SVperftitione quadamautremedio zelo- typias famam meruitcocotzinfeuturtut Indica.Paffere noftro paullo eft maior,cuius vniuerfumcorpus fuperne fufcu eft, plumas tamen fingulas nigto ambiente colore : ala- rum ancenora partim nigra funt, fed maiori cx parte fuluefcunt: cauda extrema albo &: fulco promifcue colore tingitur. Plumae qua^infernum corpusveftiunt,alb^ func,fed inlineasfufcas definentes atras : alarum in- fera fulua,cinerea6£ nigra. Capuc paruum' eft,roftrum paruum ac nigrum,collum bre- uCjCrura rubencia, &c vngues fufci ac parui. Nomenhabec apud Mexicanosab alarum colore &L ftrepitu , apud Hifpanos vero, qui eos turtures vocant, a vocis murmure,fapo- re ac nutrimento,etli noftris turturibus lon- ge minores finc. Sonat huhu : bono conftac nutrimento , etfi duriufculo. Reperitur in montanis locis,atque etiam iuxta oppida.In- digenaauiseft, Mexicanique agri alumna ac valde frequens. Aiunt,fi mulieri, nefcien- tiquideclac,coda lococibiexhibeatur , ze- lotypiie mederi. Eft 6i aliud genus pra^dida: auiculas omnino fimile , fed fuluo corpore nigroque, & capite cinereo.Sunt qui clapal- cocoth hanc ob fuluum colorem vocenc. CYGNVS CVCVLATVS^fiue GAL- LINACEVS GALLVS PEREGRl- NVS CLVSII. V z CA. 232 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII eiuspedore & ventriculo,qucE nonconrcm- CAPVT' LXXI nendi lapons efle comperiebant , partim quod multos turtures nancifci poterat,quos De cjgno cuculato. delicatiores &: ori magis gratos reperiebanr. Nihil igitur mirum , li prse illis hanc auem EXoticam auem in infulaCvgnea repcr- conten]ncrent,&: ea carerefefaciledicerenr. tam ab HoUandis narrat Ckiiius, cums In eius porro ventriculo quofda lapillos in- illafunt:Iilaporr6auispercgrinac_ygnuqui- uentosaiebant, quorum binos huc perlatos demmagnitudine iequabat aut luperabat, confpiciebam apud Chriftianu Porretum, fed cius forma longe diuerfa : eius etenim colquediuevfos torma,vnum planum & or- caput magnum , te6l:um velut quada mem- biqularem , alterum inasqualem &c angulo- brana cucullum referente, roftrum prjEterea fum: illij vnciahs magnitudinis,quem luxta non planum^fedcraftiim bi oblongum,fub- pedes auis cxprimendum curabam , hunc flauicolorisparte eapiti proxima, cuiusex- maiorem &grauiorem, vtrumqueciiieracei timus mucio niger . Superior quidem eius colons.Eos i.b aue in maris httore lectos,de- parsiiue pronaadunca&:curua,in infenore inde deuoratos fuiffe veniimijeeft, nonin vero iiue lupma lubcserulea , macula mcdia eius ventriculo natos. Ceteriim ea ini"ula,vt partemintcr flauam & nigram occupabat. in Diario legebam, vno &viginti gradibus Raris &" breuibus pennis teda efle aiebant, abi£quatore verius Antarclicum polum di- 6c alis carere , icd earura locis quaternas & ftat,in qua neminem habitare,red dcfcrtam quinas dutaxat longiulculas nigras pennas eife opinabantur : quia licet aliquot naura; habere : pofteriorem vero corporis partem diucrlo tempore emifli fuifTent vt obferua- pra:pinguem 8c valde crafTam, in qua pro rent, totumquetriduum haciUacpetuagan- cauda quaternsc aut quinxcrifpae conuolu- tes infumpflffent , neminem tai#en rcvpere- tacqj pennula^cineraceicolons.Crura crafla runt. Iftam opinionem magis conlirmabat illi potiiis efle quam longa , quoru iuperna omnium auiuu» iecuritas , quse manu fe ap- parsgenutenus ni^ris pennulis led.i, infe- - prehendi,&:funibuscaEdiflnebat,tamquam rior cum pedibusfubflauicoloriS;pedes vero nullum hominem anteaconfpexiflent.Licet in quatuor digitos tuifle diuilus , ternos verohuius inful^ ambitum circicerquinde- longiores antrorium ipedantes , quartum cim milliarium dumtaxat eiTe in Diario lit breuiofem retrorfumconuerfum, omnef- adfcriprum,exalia tamennauigationepau- que nigris vnguibuspraeditos.Veriimenim- cospoftannos fada abHollandisininiulas uero, concinnata & deicripta iam qua potui Moluccas tendentibus,claflis Prjefedo iiue iide huius auis hiftoria , illius crus genu te- Admiraliio lacobo van Neck , eius vero le- nus refciiTum apud Petrum Pavvium, pri- gatofiue Vice-AdmirallioN.Ganier,quiad marium artis Medicae in Acadcmia Lugdu- eam infula forte appellebat, maiorem iUius no-Bataua Profeflorem, videre contigit,re- ambitum fuilfe compertum eft. Is enim to- cens c Mauritij infula relatum. Erat autem tam infula circuire iubebat, &. triginta mfl- non valde longu , feda genu vfque ad pedis liarium flue leucarum ambitum haberc de- inficxionem paullo plus quam quatuor vn- prchendcbat,vt mihi ipiemet aiTerebat Am- cias dutaxat iuperabat: eius vero craffltudo ftelrcdami anno ^ Chrifti natiuitate mille- magna , vtcuiusambituspxnequatuorvn- flmo fexcentefimo tertio , illoiplb anno c cias sequabat , crcbrilqjcorticibus fcufqua- Moluccis&Taprobanaredux.Iftamautem mistedum erat,prona quidem parte latipri- infulam Bataui appellabant Mauritij initi- bus &flaueicentibus, iupina vero minori- lam,a PrincipeMauritio,antc a Lufitanis bus & fufcis. Pcdis etiam digitorum prona llha do Cirm vel Cifm nuncupatam, id eft pars fingularibus ijfqj latis fquamis praedita, iniblam Cygna^am, forfitan ob conlpedam lupinaautem tota callola.Digitifatis breues in ipsaiam commemoraram auem , quam protam craflo crure:nam maximi fiue medij cygnum eflTe cxiftimaflent. Vocat Clufius ad vnguem vfqj longitudo binas vncias non delcriptam auem gallinaceum gallum perc- admodumiuperabat,aliorum duorum flh grinum. proximorum vix binasvnciasxquabat, po- fterioris Iclcunciam : omniumvcro vngucs CAPVT LXXIL crafli,duri,nigri,minus vncia Iongi,fcd po- ikrioris digm longior reliquis , & vnciam De coturmcibus Indicis. luperans.Nautc huic aui nomen indebatliio idiomatc VValgh vogel, hoc eft, naufcam A^Oturnicesvocabat NouaHifpaniaco- moucnsauis,partim quod polldiuturnaeli- V^lin, quarum gcneraex FrancifcoHer- xationee!uscarononficrettenerior,(eddura nandodabo. Noltratibuslunt fimiles, ctli permaneret,S(: difficilisc6co£lionis(excepto ad perdicum ipecies fint citra dubium refe- rendar. HISTORIifi NATVR^ L I B. X. " 233 rendx. Klulca generaapiid Nolics Hifpa- cani lacus. Capuc mira colorum varietacc uosreperiuntur, nonnullahifca &: crirtaca, micar, quod medium arra hnea (ecat, ac qu^rquauhtzonecolim nuncupanc , medio- veluccmerea: alia: latera,macul^ vero parua: cris magnicudiniSj alia fu(caquoque,red cri- & candences canthos excernos: collu m pc- ftarum expercia, & paulo minora ; alia om- dufque cinereafunt , cecerae fuluo in viri- nium maxima fuluaque , ("ed capice albo & dc potius inclinant. nigrocolorevariato,excrcmis vero alis dor- foque candencibus , pedes vero ac roftrutn CAPVT LXXIII. iiigra func. Hifpanis, vc dixi,coturnicibus a(fimilancur. Omnia & bono hL graco con- T^s me nmei jtus ceoan. ftanc alimenco, li tamen iugules duobus cri- biifvediebus, ancequam afla apponancur /^Eoan {eu auis niuea,imicacione huma- menlis. Exhibecur earumcaro eciam male V--'ni fermonis nobilis , turdo vifciuoro habencibus: neceft apud Indos vUaalia poft paullo maior eft,circa pe6lus,vencremjacque cohortalcs, qu:K illi poITit anteferri,autali- alarum exorcum fuluefcens , permixtis ad menti filubritate autguftu. Canunt noftra- cauda cinereis plumisjalarum extiema cau- ciuniinftar,et{i alia^alijs (uauiiis. Caueis in- datjue ipfainfernecinerca (unr,(upernc vero cluduntur : vefcuntur Indico noftrove fru- vniuerfum corpus nigrcfcit e fufco : ro(hu> mento , &: funt quamplurimis huius plagce quod paruum c(I: atqueexile , cruraque fulr locis familiares. Alibi idem Auclor de coy- uefcunc: mencum candcc , infercis camen ni- olcozque feu coUi fonali mquic : Ipecieseft gris aliquoc pennis. Sermoncm humanum colin,(cucocurnicis Mexican:e,inter quam- £emulatur , velutirridenstranfcuntes, quos pluresaliaSjdequibusloquemurfeoriim.Er- camen,vbi licct,in(equitur. go coturnicibus vocacis anoftris iimilis hxc c(t, magnicudine,cancu-,aucnmenco,volacu, CAPVT LXXIV. &moribus,fed dmerfocolorej qui (lipernc eftexfiiluocandidoquecommixcus,;nfer- De atic euocdtnce nim. nevero cancumfuluus, etiivercicem &: col- lum nigrantesalbxque plumacoccupentj(Si: A A Eretur quoque nomenaniuecenotz- t^nias ab vtroque latere adeoque a collo ad IVlqui feu auis euocatrix niuis. Ancequa vcrumquecollum efforment atque confti- ningatj clamitat,poftcafilet. Color illuftris tuant.Oculi funt atri,ik fulua crura.Indige- variegatione: pectore fuluus,crure pallidus, na auis eft , campeftribufque locis , velut & vngue niger, ventre permixtus notis candi- no(has,frequens,ac(imili etiaalimento,&: dis& acris,fubcusalascandidus &: cinereus, quod ad illud perdicis Hifpanicaz (eftenim fuper fuluus,niger,p^ul6p6ft cinereus,infe- eius fpecies) proximeaccedac.Colcuicuilcic dus atris maculis ; (ub finem con(perfus al- feu cocurnicis (imulacrum , cocurnicis quo- bis notis,cauda fubcus niger S>C candidus,fu- que noftra^fpecieseft,albis,nigris coccineif- per fuluo nigrore maculatus.Caput nigrum que variata plumiSi& protra6tis dediper po- eft fafcia cinclum cinereii; roftrum paruum tuislineisquamcircumfcriptis maculis,(ub- cinereum (uperne atqueinfcrne ,(cd fuper- ter vero potiiis maculis frequentibus,quara nc iuxta exortum linea ambitur lutea.Oculi lineis, pedes cruraque cyanea funt; fed can- nigri funt,&: palpebrcj pallentes. Quouis cx- tu,magnitudine,moribus,ceten(que cundis lo gaudet , mo.ncana colit , & vcris tcmpore pr^ecedenti omnino fimilis. Sturnoeftaco- educacibbolem. Icaconuoluichuc &:illuc lin magnicudine par, cruribus pedibufque capuc,concortoinvanaspartcscollo,vteo- viridi pallelcentibus , & in quatuor diuilis dcm litu immotaperftans, cunLlacircum- proUxiores digitos. Roftrum cftluteum, 6c fpiciat. Eft&aliaeiuidemauis fpecies, qui- iongiufculum procorporis proportione,te- buidamdiftanscolorum varietatibus: capi- nueque&i: mucronatu:oculi nigri, irisfulua, tc (iquidem fuluo 8£ cinereo eft , coUo par- caputque paruum.Interna corporis candida tim nigro ,ac partim fandelcence . Sunt qui funt, lateribus fufco maculatis colore; fupe- - loceto vocenr. riora vero &: cauda,qux breuiufcula elt, tul- uafunCjfed maculis nigncantibus diftin- CAPVT LXXV «3:a,& candidis hncis quatuis pennas circu m- ambientibus , eiufdemquecoloris pundis De pauxi. nonnumquam coniperlis. Lacus incoliCjpi- ' fcofumqueeft,neccamenadmodumingra- "TjAuxi gallinaccum xquat auc fupciar; tum preftac alimencum. Vermiculis,ma(cis, J. nigra cft,maculis nonnullis perfpcrfi al- & alijs paruis animalibusqua: volicanc circa bis &: rubris,nonnihil proucdocollo,amplo paludem,victicarc (blec, Indigenaeft Mexi- capicc, quodnonnullis (implex , alijscnfta- V 3 tum. 234 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII tum, alijs pro plumea crifta kpis-aut globus rion imitatur^nullius non fuperar.Philorae- inrur^Tit (Inpidem vocant,licet non nimis du- la^ longirtime pricftat.Fatcor diu me tenuif'- rusjouo liinilis auc maior, terrumineo colo- fe. Contcnta eft quouis cibo : calidas amat re libencer manfuefit. Ad aulam Philippi- regiones,temperatastolerat.Huic fimihseft camallacan:ipauxm lic defcribit Francilcus czanpjn. Aliqui furpicancur.feminam elle Hernandus : Non eft pra:cereundaauisilla eiufde fpeciei, paribus magnitudine, cantu, ad Regem Philippum a Margarita (vt iere- forma, nifi quod plum^e inferne alba? lint, bant) inlula delaca , quam in horco eius vi- cinerea: 6c nigrxjluperne pulla2,nigr^,alba:. dimus,galligallinaceimagnitudine,autpau- 16 maiorem , nigro colorc pluraarum ,(ed CAPVT LXXVIII. fplendenti,& ferme pauonino,rubro roftro, incuruoq5,&: pfittaci fimili,mitem,fedcapi De fioSiua canora, 6c attreclari a quouis renuentem.Erac in hac aueinligneac peculiare, tumoremquemda ^^Hicuatli feunodua noftratem rufticu- radici roftri affigi , qua parte erat tenuior, V^lam ex2:quat. Roftro eft longo, tenui, pici forma,lapidis duritia,&: c inter volandum pracda ve- ' puas hig fub certisclairibus recenfcre liber, fcuntur,velin fcopulum aut arborem fele ealqueomncspalmipedcs. Piimo quidem cransferunt,'vtcommodiiisprajdam vorare oidinetres illasfpecies, lundas, atcas,lom- poirint.Mihi porio relatum eft/upra aucu- vvias,vti vocanc,quq,multitadine lua & plu- pium. etiam exercere , & paruas aues,lacer- mx vfu reliquisomnibus harum infularura tos, aut huiulmodi res tcrreftrcs perfequii auibus anteferuntur. Lundaeft minorilla, eam ob caufam Chnftian» in illis infuhs quam fuperioreaucumnomileram , roftio habitancesaquaticosvuitures eosappellat. rubente '5c lariufculo,peduscandida, nigra Ceterum liidoius inter recentjores eiiam tergu&:alas,pedcsrubra,molecorporisana- opinionem habuilTe videtur,aucs reperiri teinferior (eaeftquamcap. lo.hb.j. Exoti- diuerla: forma;pedes habcntcs: aiqucmter corum anatisAidici appellatione Clufius cas porphyrionem reponir. Porphyrio^ in- infigniuit)nidificat in praccipitibus celfarum quit,cftauiSjCuihocpecuiiare,qu6dpedem rupium cauernis. Ouaedit gallinaceistuui vnum habet latum ad natandum , alterum colore tum magnitudinepana , fub autum- ver6fiirum ad ambular.dum. In quo not.a- num quoabeat ignotum ; reuertitur prinio cur, quodvcroqueelemento gaudet , & in vere.Hac aUquanto maioreftalka,toftrola- aqu.\ natans vt anates , &: in terra ambulans to & nigro,itemquecorpore, nifi quod fub vt pcrdices. Vcrum llidoro porphyrioncm pccl:ore & extremis alis albicat : pedes nigri, numquam confpedum fuiile opinor: nam caput denique fufcu,nifi Unea albaab vcro* alterum pedem planum non habet , fed v- queoculoadroftripartem proximam duce- trumquefiirum,vchabeiit gallinc,perdices, retur.Nidificatineditiflimisfcopulis,vtlun- &£ ti\\x aues pcr terram gradi fohtx, &i. vni- da,magnicudine ^equas minorcm galliiiam. ucrfum corpus cyanei coloris pennis tectum Oua eius maculata ex albo &: nigro. Gran- habcr. Atinauibusaliquibus Indiieveraeft dior illalmuvvia eft:. Eiuscorpus tocumni- ha-c monftrofitas &: deformitas pedum. grum,exceptopc(5lore quodalbetrpedesni- Eunidcm puto aquaticum hunc vulturem gn,roftrum nigrum,acutumoblonguraque: Ouicdi,&: accipitrcm ChiappiE,cuius(upra ouain editionbus (ccpulorum marginibus' nicntio cft fadn, & cum tetcizauhqui Fran- cxcludit, cyanci quidem coloris , fed Hnea- cifciHeinandi , dcq^io ica narrac in Parali- means vndiquc diuerforum colorum mire pomcnis noiarionibtis:Teccrzauhqui,qur.m vancgaca ac vciut picla. Hilpani afturem aquatilem vocant , auis eft In altero ordine collocare placet duas di- lari magr.icudine, fimiiibulque plumis,nem- ucrfas I'pecie:-,c}ua: terram numquam ingre- diun- HrSTORIiE NATVRifi LIB. X. 237 diuntur , vtique pcdibus ad incedendu inu- tis appcHari fcribit: certe eadera involando tilibus prxditx,mole corporis anferem mi- velocitas etiatempcftatibus concitato mari, norem acquantes. Prior ildbrimel cfto, ma- vtperfummos flmSluscclericurfu ferriquif- iorfcilicet ex illisduabusquas fuperipreau- piarn arbicraripoflit. Tertia fpecies Barn- tumno mifi, quamque infulanosprohal- fiard, magnitudinepafferipar , fub pedorc cyonc haberedixi , hac finedubio latione candicans, collodorfoquc nigricans, roftro indudos , quod halcyonis more fetu m in item nigro, & latiore nonnihii , pedibus ru- vndis marinisproduccrcncfcioaquibusac- bris.Natando veloci(hmam hxc fe prjeitar, ccperint, quamquam ego minimepro hal- quantum ftormfinka difcurrendo. Hsetres cyonercputem; longeenimdiflentitdefcri- ^pecicstbi fetum proferant nelcituri proiti ptioPlinij. Caputciusfufcum , fub collo meaquidem opmionead halcyonis defcn- circulusalbus:pectus itemcadidum,tergum ptionem interomnes,quas enumcraumius, &:alanigricant,maculatapafrim pundisal- proximius accedere videntur jquamquam bis: pcdes nigri (ea efle videtur mergus Far- colore ad Phnij defcriptionem prorfus non renilsmaximuSjCap.^.Ub.j. Exoticorum a quadrent. Quartum locullcux tribuo,qu^ Cluliodefcriptus.) Altera goifugel colore auis aquihno gencri videtur adnumcranda, corporis alkse non abfimjilis,tametfi corpore fiquidem 6C corporis mole 6i rapacitate illis longe maior. Rortrum ei admodum latum rcfpondct: roftrum habet curuum, fed non &: incuruum, caput oblongum atque ni- admodum latum, pennas corpus tegentcs grum,oculorum margincs candido circulo grifeas, fola alarura extremitate albicante- tinguntur:pedcsnigri,quorumnullusadin- pedes item gnfcos. Fetum negligenter in cedcndumvfus , iednecalaruquas'admo- apcrtis campis producit exouisgriieis,gran- dum exiles habet ; etenim nec incedcre nsc dioribus,anatinis fimilibus,qua£ cxihbus ni- volare vmquam vifa eft vtraque. Rarifnme gris maculis notata funt : pifce vefcitur, fed autem hasc&non nifi ahquibus annis vifi- &pr2daminomncgenus auium infenfiffi- tur,nec vbi fetur^operam det vUi hominum rnc excrcct. Quinto ordine defcribcndx ve- exploratum. Vtramque hanc fpeciem in niuntduasdiuerfaeanferum fpccies,quarum mergis egonumerauerim. prior hcllingcgaas : caput &: colJumhabcc TcrtiaclafTe conftituo tres fpecies forma nigrum, circulo albo cindu, pedus album difcrcpantcs , ab hoc genio valde athnes, alasgrifeas, tergumcyaneicoloris,pcdcsru- quod tempeftatu pricnuntia:, &: in alto tan- bros , & magnitudine anaa refpondet. AI- tiim Oceano verfentur. Haru qua: magni- tera fpecies erandgaas, anfcre filucftri paulo ludine antcit , galiinam mediocrem magni- niinor: caput illi grileumjcollum rubro cir- tudine , forma falconcm vtcumquc sequat: culo cinctum, pedus grifeum, als fimiliter vulgo haffhert , hoc eft equtis mArintis, lion &:collu,pedes rubri.Ha: fpecies in Farris ra- conuenienter appellatur.Cinericio eft vndi- rifTime confpiciuntur,neque iftic fedficant: que colorc,maculis albispaffim interftinda, vndc autcm veniat,& quo migrcnt, nemini rofkoincuruo velut falconis , fed breuiori. cognitu.Superftitioaute ex longaexperien- Ad eius, quemadmodum Sdduarum infe- tianataeft,ha2vbiapparuerinr,mutationem quentium confpedum, cjrhorrefcere pifca- rnagiftratus imminere. Alias filueftrium an- tores,& littora legercqua pofluntceleritate ferura fatishic quoquemagnacopia. folent, certitcmpeftatcm in propinquo efTe noxiam. Altera Stormfinck paflerc paulo CAPVT LXXXIV. maior. Tota &: hxc grifea eft, fine maculis, t^ n •■« roftroexiUadmodu.Pcgafum prscfupcriore •' reaids dixeris : fiquidem fuper ipfbs fluaus Q Kuam paullo aliter defcribit Clufius qua incrcdibih pedum velocitaie tranfcurrere,ac »3 Hoycrus. Erat autcm grandioris alicuius nimbi inftar ferri , non fine admiratione vi- gauiie magnitudine , ab imo videlicet collo deas. vt transferri ad hanc verc poflit, quod ad vropygium vlque nouem vncias longai de CamiUa nimis hyperbolice Virgilius: corporis ambitus , du^a fub alis mcnfura* llU vel intnBA [egetU pr [ummA voUre^ vncias fcdccim craflus:collum a fummo ca Graminx.nec teneras cur[u U[i[et artftas, pitis vertice ad tergum vfque fcptem vncias Vel mare permediu fiuctu lujpen[a tumenti longum: caput non valdc magnum,ncc ro- Ferretiter.celeresnectingeret^quoreplatas. ftrum planura ac potnis longiufculu & an- Catcruatim ha^c fi nauigantibusappropin- guftum,capitis proxima partelbabrum,cxti- quet, deponcndaeffefubito vcla,intelligen- ma vero lcue,nigrum &: cutuum^mftar fere tes norunt. Vidctur hsec affinitatcm quam- rapacium auium , aut gauiarum ,binarum dam haberc cura ea, cuius Ouiedus lib. 14. vnciarum longitudinem noncxccdebat^alx Naturalis&:generalis Indiarum hiftori^fub feptemdccim p^rne vnciarum longitudiner^ mitium capicis i.merainit,&: fatines a nau- explebant , &: paullulum extrema caudatP fupc- 238 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII SKVA HOYERI. fuperabant: quatuor maioresalarum penna: remigesnigrac, nonalbac in extremitate, vt Koyerusacllcnprerac,nififortefimilenotam in alijs eius generis auibus cofpcxerit. A tubo veroadmediam viquepennajumlongitudi' ncm illas candidas ^eperiebam,quemadmo- dum etiam maiores , & fupernas tres caud^e pennaSjQua vropygio inferebantur. Reliqua parte nigra,non ieciis ac alaru extrema. Ad ,ceteras vero pennas corpus tegentes quod attinetjcineracei exnigro erat coloris, niger tamenexuperabat,&: hahacti, vel miluipe^ nasvaldeaemulabantur. Crurain excrema fere corporis partecollocata habebat,vt ple- racque aues aquaticx , fupraquegenu valdc erant breuiara genu deinde ad pedem vfque pjenetresvncias longa : pedes plani tribus digicis pracditi,& breui calcari.lnterior digi- tus,qui breuior,binis articuUsconftabatime- dius,qui longiffimus,tribus;medio longitu- dine pioximus,quatuor.-calcar vnicum arti- culum habebat.Omnes aucem digici in par- uos vngues curuos definebac,&:nigra mem- branafiue cartilagine connexi eranc ad vn- gues vfque. Porro ciim ha:c auis ex Hoyeri relatione perinde grafletur in omne genus auicularum, ac in pifces, parura abeft, quin mihi perfuadeam,illam efl'e,aut certe ei per- fimilem, quam Confaluus Ouiedus Hifto- lix Indiae Occidencalis lib.14.cap. 8. defcri- bitjvnicaexcepta (fiquidem verafuntquac (cribit) nam hacc vtrumque pedem planum habec, eiufdemque formas ; ille aucem fini- ftrum dumcixatpedem planum fu^cribuic, alcerum vero facic vukurisautTaquilaepedi fimilem. i CAPVT LXXXV. De Auibtis chagrmts. Vxca fluuium Chagren inquieces fimi) omnem frondem vUitanc , nuUus ab his ramustutus. Quid facientvolucres?vbi{c- curenidumftatuent.?Docuitnacuraarcem, fuppedj^auitauxilium. Frequentes ijsplagis beluci , perrepunt vfque ad culmina arbo- rum,deinde pondereinfledi folent.Sunt au- tem befuci, vtfuoloco dicam,palmitcs tra- £tabiles fine folijs,ha:rentes & reptantes per arbores proceras, quac pro funibus barbaris feruiunt.Igicur ex his fufpendunc nidos aues, vc fecurae fint inquietudine & latrocinio fi- miorum.Mira arte penfilcs domos faciunc. CAPVT LXXXVI. De perdicibus magnis, IN infula S. Helena» exa^quant perdices gallinam. Cinereae funt, & adeo cicures, vc non facilc auoknt , ctiamfihomines vi- deant appropinquances. Magna frequencia foueis conduncur. Sedecim imo viginci in vn.i fimul latent. CAPVT LXXXVIL De amhus ingentibus. COndores vocat Acofta immanis molis aues,qu£E vitulum refecent & deuoret. Cuncur vocanc Periienfes. Vifae func qux vf- que quinque vlnas procendantalas. Abfque vnguibus rapacesfiinc: duactaurumroftro necantj&vorant velut lupi. Duodennem puerum vna auisoccidit,vorauic.Variegatui' tufco & albocolore quemadmodum noftrac picac;criftata: funt. Symbolumexhis auibus conftiuxit in rupe edica Viracocha prifcus Inga RexPeriienfis.LaAiis Garcilaflus Inga: deicnbic lib.j. cap.15. Aquila maxima inucnca in TlaceluJco Mexici cant*e magnicudinis ferebacur , vc veruecem vno prandiodeuorarcc.Scupendac magni- HISTORI^ NATVR^ LIB. X. 239 magnitudinis alitem narrac Marcus Paulus nuntiata, homines mulci ad nidu miffi cum Venecus in defcriptione infuls Madaga(car. afcendiflenc , puUos tres raaximos muene- Narrac incol<^,cerco amii teroporeaduolare runCj &mvrbem alporcarucE quibus mox mirabile auis genus, ruch ab iplis appellatu, vnus mortuuseftjcmusalasper traniuerfum aquilse quidem limile, fed admirade magni- excenfa?, fepcem vlnarum menfuram arqua- tudinis, adeoque vafti corporis , & canci ro- runc. Vngues vin magni &: corpulenci digicis bonSjVcelephancem vnguibus cornpere ac- nihilo eranc inferiores, crura konis maiora. que inalcumfubleuare poflicdeindecadcre Innido mulca viculorum & oumm coria finat, vcmorcuicarnevefcacur. Qui aucera rcperca,5(: hinnulusrecens,&capica anima- videranteius alasexpanfas, ab vruus extre- tium varia. Similis auis nidum tribus ar- mitate ad aliam fedecim paffuum efTe dice- boribus fiandatum, Septemtnonalis tabula bant , earumque pennas oclo ferc paflus efte Olai Magni exhibuit. longas, earumquecrafficudmem longitudi- nirefpondentem. Se autemj exiftimantem gryphum forlican effe (quia media ex parcc^ n V R T <; c; T A fiue T O Vf T \^ F i O auis, alcera dmndu leo depingicur) mcerro- O V K 1 5 5 1 A iiue 1 O M 1 N h j O. gafle eos qui (e vidifl"e dicebanc , an iimilem formam haberec, refpondifle,meram auem cflequemadmodum eft aquila. QusEciim Magnus Cham incellexiflec,fu^a Legatum in eam infulam milifl^e,eo qui||^pra£cexcu, tamquamderedempcioneali^TOsefuisqui iftic decinebacur aclunitii,fed reuera vc infu- lam exploraret,&: ea quas in ea erac admira- tione dignaobferuarec.Illum redeuncem,vc incellexi, eius auis ruch penna ad Magnum Cham recuhfle, quamamrmabacnonaginca C A P VT LXXXVIII. palmorum longicudmem habuifle , eiufque calamumbinospalmosfuiflecrairum:illam ^^ auwus paruulfj^ vero pennam Magno Cham adeo fuiile gra- tam, vcingenci muuereeum, quiatculerac, T)^^ cancam magnitudinem miremiir afFecerit. PrartereaapridentemrelatufuiiTe A paruitatem lomineij. Suncauiculx Pe- quacuordecim libras pendencem j ingences riienles,ade6 exiguse , vc apes auc papilioncs enimapros in ea inilila nafci ferunc,bubalo- videancur dum peruolanc. Atferam qux de rum magnicudine. H^c Marcus Paulus. hisauclimihbusauiculisprodicafunc.Ferdi- Iftudpaenc incrcdibile-.fedilludadmirabile, nandus Ouiedus de aue que paiferem raof- quod loannes Leo de quadam Africana aue quicum vocar, Repcriuncur,inquic,qucdam fcribic ,quam ners vocac. Auis eft omnium auiculas adeo exigujEs vcexcremi poliicis ar- earum, quacin Africa reperiuncur,maxima, ricuh magnitudinem non asQuent,5j,peniiis grue procerior craifiorque, prxdita roll:ro , euuliis, eius dimidiam parcem vix excedar. coUo & cruribus:ade6 iubhme volat,\t ocu- Huius auicule volatus adeo celer Sc pr^pes lorura aciem efEigiat, & conipcdlo alicuius eft, vtalarum motus non magis confpid animalis cadauere fupra terram laccnte, il- queat quam crabronis, neque quifqca prx- hco in illud irruat. Raro fola , fed gregacim teruoIantemvideat,quin crabronem ciTe ex- volareiblet.Longxuaell^namplerxq; con- iftimet. Illarumnidi auicularum magnitu- Ipeda: lunt caluo &; deplumi capitc , tam- dim refpondent. Ego huiuimodiauiculan^ quavulCEfuiirenccapicispenz^indccollige- conlpicieba,quxin monccana trucina, qua relicecprc nimio ienio pennaru dcfluutum aurumappcndifolec, cum fuo nido polica, pati : eadecausafuos mdosveluti rcccnter bina pondera, Hil'panis/m;;rtf/dida,dum- natx repetuntjVnde a ihis pullis educantur. taxat pcdcretjhoc eftjgrana vigmti quatuor: Haclenus loannes Leo. Sed auis nihilaliud cui ii pennic euulfas tuiilent , mmiis sjauis cft quam aquilas genus. Fidem aliqua tantz haud dubie futura erat. Pedu & vngu:um molis conciliat, quod Georgius Ebricius ad exilitate , cum illarum auicularum piciura, Gefnerum fcripiit, intcr Mifena &: Brelam qux ornatus graria in hbrorum marpinibus Germania: oppida ciim ruftici mulca peco- incerdu adijci ibIec,comparari poterat. Eius ia,viculos,ihes,amiirain iiluis perquirerenc, pluma:elegacibuscolonbusprxdicjc,aureo, inuentuseit nidusingens , per itcs quercus viridi, &: alterius genens. Roftrum habebat extenibs tanto ipatio,vc currus ihb illo con- pro corporis proporcione, illudque adeo cc- oerci pocuiflec,ex magnis arborum ramis &: nue , \Tacus , qua vel\es iarciuncur, magis baculis vel paUs conftrucUis. Qua rc m vrbe exihs dTe nequeat.Nidum e xyli,quod ilUiic abun- 240 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGH abunde crefcit, flocco conftruit. Meminit tebatur caput, oftendebant: roftellu nigrutii eius eciam cap.^.libro 14. Hift. generalis & tenuiflimu, & maxime acutum:pedes vald^ naturalis , eique nigerrimum colorem tri- cxiies, nigri, quatuor digitis, vtreliquarum buit: quod de dorii &: shirum pennis intel- auicularum , prarditi -, quorum tres in ante- iigendum arbitror, alioqui libi ipfi contra- riorem partem porrecli,quartusin pofterio- nusvideretur; niii torteeius diuerfe Ipecies rem. Euerardus Vorftius, Medicina: profef- reperiantur. for in Academia Lugdunefi apud Batauos, Lerius in H^oria Americana ait pro iin- iimilem auiculam in Italia apudAntoniuni gularimiraculo:Pr2etermittendanoneft,ob Gigantem Foro-fempronien(em,Cardmali infignem exiguitatem,auiculapennisexal- Palicotto a Secretis , fevidiflemihiafiirma- bidis &: fplendentibus prasdita, quam Brafl- bat,qua ille cimoni nominabat,& e Mexico iienfes ^ 1 1.^ fexus dignofcebatur: nam illorura aliquor, De ouis pereprin^, *!"• mihi confpci^i , fatislongum exercum- que penem habebant , qualis fere limia- VAria auium oua albcfcunt, pallent, rumeft.quo mafculinum genus atemineo viridia aliqua, Sc variegata , cineracea, diftinguebatur : crura ( ad quoru m pxnd nigrisdiftinaamaculis, cxtremum pinn^ porrea^) binas vncias ^' aut paulo amplius longa: pedes parui fe- munciales, in quinque digitos , binis articu- C A P V T XCIII. lis conftantes , diuifi , quorum finguli in _ .. .. ,. magnos, firmos, acutos curuofque nigros De «vejpertiliombtis IndiA vngues defincbant, ijsfimilesqui inpinnis Occtdentam, membranaccis, quibufque (ck de arboribus fufpendunt. Quem ego Amftelredami,an- DE vefpertilionibus nihil egregius oc- no aChrifto nato millefimofexcentcfimo currit narratione Caroli Clulij. Tam- tertio recenter adueaum redimebam.In in* ctfijinquit, quotquot confpcxerim fint in- culta,&:nullis hominibus habitata infula gcntes,alij tamen aliosfuperabantmagnitu- captumaiebant,quemadmodum &omnes dine. etenim nonnulterum longitudo aca- fere quqsconfpicicbam. Eam autem infu- piteadcrura vfque deccm vnciarum erac iamadprimum 6c vigefimum gradum ab longitudinis , aliorum paullo minor,ali- iEquatorc verfus Antaraicum fitam efle quorumetiam maior: nam vnum rcdimc- exiftimant, & triginta milliariain ambitu bam, pedalem longitudinem fupcrantem. continere,aLufitanisquidemanteobferua- Corporis etiam cralTitudo injequalis : mei tam , &i:ab cis Jlha do Cyrne fiue infulam enim ambitus pcdalem jequabac , imd fu- Cygna:am,vc antedixi,appellatam, a Bata- perabat} aliorum rainor erat.Omnes dcnlis uis ver6,qui anno millefimo quingentcfimo &: longiufculispilispracditi. Color autcm nonagefimo oaauo nauigationem ad la- eorumdiuerfus: nam quibufdam exflauo uam &: Moluccas infulas inftituentcs, tem- cincraceus,aIiorummagisfufcus,nonnuIlo- peftate in eam delati fuerant,&:a rj.Ka- rum fpadiccuS; meicoloracapite ad extre- lend. Oaobris vfque ad fextum Noriarum mum riaum,fiue nares, fpadicei erat colo- eiufdem reficiendorum corporu causa iftic ris.Capuc,coIlum,peaus,dorfumqueipiiam hazrebant, Mauritij infula,a Principe Mau-^ cum ventre, fufci; circa latera ver6,ex fpa- ritio , Comitc a NafTavv , &:c. nominatam. diceo flauefcentis. Pinnx membranacea?, In ca porroinfula multos ingences vcfper- quasilli pro alis, eaparte,^H|ccorporipro- tiliones obferuabant , partim inter fe con- xima, ctiam pilis tc£lae, (eararioribus, ea- fligentes , partim vncis,quosinmcmbra- rum^ue fupina pars magis quam prona. naceis pinnis habent , cx arboribus pen- Illas porro fefqaipedalis longicudinis in dcntes. In multis tamen Oricntalis illius quibufdam,&:oaovnciarumlaticudinis;in Oceani infiilis , atquc eciam in Guine.i, alijs vcl breuiorcs &: magis anguftx , in magnos reperiri, conftans fama cft. An X vero a42 lOANNIS EVSEBI vero hisfintfirailes , nemo , quodfciam, tradic. Lerius quidem cap. lo. Hiftoria: A- niericanse, vefperciliones Brafilianos mone- dularum magnitudine effeaitjSiFrancifcus Gomara cap. 6i. Hiftoriae fuac generalis circa Vrabam turturum magnitudmem ad- quirere ; neucer camen formam defcribit: jiioc folum addit Gomara , eos mordaces valde,noxiumque efle illorum morfum.cu- ius remedium vulneris ex aqua marina ablu* tio. autaduftio. Capite autem 80. eiufdem libri lepidarn narrat hiftoriolam. Accidit, Jnquit,vtincoenobio, cui nomen Sandae- Fidei, in prouincia Chiribichi,Dominica- norum Monachorum famulus pleuritide laboraret,5c vena,quam ad leuandum raor- bum fecarent , a Medico liue chirurgo mi- nimcdeprehensa , xgct defertus eft , & dc cius falute defperatum. VefpertiUo node in- fequente,eiusiacentis & decumbentis nu- dum pedem reperiens,circa malleokim mo- mordit, &fanguineiamfatur ,vulnusaper- tum reliquit ,exquo tanturaadhucfangui- nis profluxit, vtseger a morbo| Uberaretur, non iine Monachoru admiratione, qui pro miraculo illud veuditare folebant. Dc eo- dem, quoilli, genere Ouiedus cap.3^. lui Suramarij agere videtur, magnitudinem ta- jnen nonexprimit,fedEuropaeis fimilesefle ait, noduque morfuappeteredormientium prxfertim extreraum nafum, vel capitis ver- ticem,extremofque manuum&: pedum ar- ticulos, tantumque fanguinis eUcere, vt vix quifpiamcredere poffic, nifi qui viderit. II- lam etiam pecuUarem naturam habere, vt li quem raomorderint,fequente vel tertia no- de,illum ipfuiu Unc denuo morfu appetetu- ri, non aliu m ,licet inter centenos alios com- raixtus ia ceat . Remedium aduerfus huiuf- raodi morlicationes effe , vt feruenies cine- res,quantura tolerari poflunt, fupra vulnus iraponantufjauc locus pra;raorfus aqua tam feruida,quam ferri poliit,abluatur;namilli- c6 fanguinem fifti, &L noxam tolU , quin & vulnus,quodcxiguum eft,ftatim curari:quia vefpertilio nonnifi exiguum vulnus rotun- dum,pauca carnefublata,infigerepoteft. II- ludetiam teftari pofrura,inquit,rae pr^raor- fum aliquando fola feruidae aquae lotione curacum. Scnbic praEcerea idem Ouiedus, aliosvefperciliones ininfula D.loannisval- de pingues inueniri , quibus aqua: feruenti immerlis & excoriacis incol*e vefcancur: nam pafTeribus non miniisalbos efie, nec minusj vc aflerunc, boni faporis , a quorum ctiam efu Chriftiani non abftineant , ilU pra^fertim qui guftare volunt quidquid ab aUjs edi vidcnt. Bellonius fimiliter cap.3^. hb.z. dcAuibus , velpertiliones in ^reci infula fe obfcruafle ait , norftris vulgaribus I NIEREMBERGII maiorcs, magnafque aures habentes, curUo vnguc , in lingulis membrar^accis pinnis, fiuc , vt iUe appellat , aUs praeditos , quo fc de faxis fufpendunt , qua nota a noftrati- bus differre exiftimat , fed fallicur: nam no- ftri eos vngues etiam habent. Cretenfes ta» men non conferendos cenfeo cum ijs qui hoc Capite funt dcfcripti. CAPVT XCIV. De yefpertiliombfu Omntdhhus, CEterum in Oriente magna vefperti- iionura natio , numero & mole , vix credas , gallinas acquarc magnitudinc, 8i fa- pore fortaffe vinccrc : infcfti tamcn funt frudibus. Nodu opus eft feruare agtos. ^CAPVT XCV. Ve 'vefj^ertuwmbus Htfpama, APpendam de vefpertilionibus Hifpa- nis,in quarumdara viilarum aut ca- ftellorumdefertis aidificijs hiemare,incubi- culis a tedo vfque ad pauimenium inui- cem connexos,quaii catenae plurimae fuper- ne penderent. DelndicisiUudadijciam, fi gallum autgallinam fub dio nodu vefperti- liones deprehenderint,in criftam aculeo in- fixo eum interimerc CAP VT XCVI. De mgmlthus, NAguales dicebftitur Indis prouincia: Cerquim aucs, autaliae ferz,fubqua- rum capite pacifccbantur indifTolubile cum dxmone foedus , fufo fanguine , & lin- gua &: auribus : mortuoque naguali , Indus moriebatur. Piraerae quidam Cacique re- pente obijt, cumleonem nagualem miles Hifoanus ocddiflet plurabea pila trans- foflum. CAPVT XCVII. De pfcatione auium, Mlris natura aftibus inftruit aues quaf- dam in nrouincia Verae-pacis:vidum enim ibifibi ^lbparant immiflb in fluuios ftercorc , ad quam efcam pifccs cmergunt, quos tum Jlae raptant. CA- MlSTORIiE NATVRi£ LIB. X. 243 me recufant in aquis verfari. £ cucurbicis CAPVT XCVIII. Facetum aitcupij genus. TEftimonium Petri Martyrisedo. Eft quodda aucupijgenus inauditumhac- tenusj&narratufacetiflimura. Apud infu- iareSjHifpaiiiol^ pr^Efertim, diximus varios effe lacus, variafque ftagnanies lacunas va- dofas. Per vadofa ftagna folet aquaticarum auium multitudo vagari,quia herbe in fun- do fuccrefcunt, & exea humente limofitate pilciculi, millequeranarum, cuUcum & in* fedorumgenera procreantur> SoUscalore ad ima, ad corruptionis & generationis opi- ficium , ex artificis fabricatoris prouidentia facilefubmeante. Volucrum autempereas ftagnantes aquasnatantium diuerfafunt ge- nera : anates, anferes, cygni , fulica: , gauia:, mergi,&multf huiufmodi. Diximus & in hortis arboremcoli magnarum cucurbiia- rumaltricem. Excucurbitis igitur iliisper Vadofa proijciunt plerafque bene claufas, nc admifla per rimulam autforamen aqua,tra- hat illas m profundum, Perpetuo vagantes cucurbii^fecurasnimium reddunt volucres. Auceps ergo magna cucurbita , vti galea, iuxtaoculospertusaconte(^us , faciemlar- uatus , & tenus mento ftagnum ingreditur: fluminibus enim afllieti a cunabuhs, mini- natantibusputant voiucresvnam efleeam, qusE inlidiantemincolam cooperit. Paflim ad volucrum natantium agmen proficifci- tur auceps , cucurbitarum palpitationcm capite imitando , vndulafque vento agitatas fedando^proxiiiie ad volucres tendit.Exer- tk fenfimdextera volucrem incautam cacco raptu prehendit pedibus , &demerfam fub- trahit in manticam ad id paratam. Ceter*e volucres fua fponte fubnataflc comitem ar- bitratas, quasrendi vidus causa, vci folenc omnes,nil foUicita: fuum iterprolequuntur, in aucupis &: ipf^ infidias cadunc» CAPVT XCIX. De yigilid ^ cuflodtd anfernm* APpendam hic hiftoriam recentem, quasanno i^iS.in Libu accidit.Qui- dam Nigrita no.bebam , manum illara abfcidi, qux in liuirem decidit , digitos vero noftris gradiuntur, quac^thera perfimiles quinquehabebat. Prxterea prjc peruolant,qu2e c^Us ful- dolore,quo pifcis iile fuit afFc^us,exerto fu- urant. Airiu fcihcetna- per aquam capite,ad humanum accedente^ turse , vbiimagiaesfuas ahquantulum concrepuit. EgoLedori di- iocauit. laimcalum eflet confpicari orones, fpiciendu relinquo, vrru m (luxu vulgi opi- aliquas coromiremur: tc ne noninfe tr?nf- nioncm , qua teftur mare infejQngula ani- fcripturoaliquidputerouSjhumanum etiam maliumgenerahabereqirsein tcrra confpi- miremurgenus adulteratum. Tritones in ciuntur,prap(ertimver6habitaeoj:u ratione OccidentaU Indiarum Oceano repertos quaedetritonibus & lirenibus a nonnulhs Francifcus Hernadus prodit:Pettus quoquc funt fcripta ) iirena: an vero potius r^nia: Martyr, qui hanc hiftcJriara narrat. Ataiam marinae nianus ilia fuerit ampuiata. elTe Chiribichenfibus vicinamregionemjfa- linis nobilem,diximus.ahquando:eius htto- ra percurrebant Hifpani.Qui oculos in ma- re habebant protencos , ceteris aut ludenti- bus,autaliasotiofis , fuperne remignotam videte natantem. Intuitu fixo,quid eflet penfuando , caput humanum ctinitum ac C A P V T De hydrd. II. c Irca lacus Areclonam & Caocaum in- uenit Nicolaus Fedreman hydr^ cuiuf- denla barba fultum ac lacertatqm fe vidilTe dam famam & ftragem ,^ enatar ex quodam profefli funt. Dum fic taciti profpcdant,fe- cure monftrura nauis afpeftuiintentum va- gabatur. Dum vero clamore ingenti focios aliosexcitanr,coaudito monftrura extcrre- tur, fubmergitqj fe:latentem prius fub aquis corporis inienorem partemoftendit,qua:iri pilcem cum cauda de{inereinfpeclacft,cu- ius concuflu 8«: agitatione locus ifte maris, antea tranquillus,vndofus & fluduofus red- debatur.Tntones efle arbitramur,quos fa- bulofa vetuftas Neptuni tubicine^appcUat. Apud Cubaguam infulam, vnionupifca- tu famofam , Margaritas infulae vicinam, fuifle vifum eiusgeneris monftrum aliud,rc- tulerunt plcrique. In Oceano Cantabrico noftro virgiiHiE voces harmonice cantantes ccrtis annt temporibus audita: referuntur: horum putancefleconcentus,quandoprolis gignendse appetitu in Venerem cxcitantur. PonoLenus alia nairatione idem confirmat. H'ftoriatn,inquit, a Barbaroacceptam pra:- .^frmutere nolo. Cum, inquit, die quadara fluuio. Renuntiatum illi fuit ab Indis,quar- da oppida,qu(E in ripa viderat,deferta fuiflc propter natumex aqua moriftru muhiplici capiteterribile &: valenti{rimum,quod piiu latim deuaftaret omnia. Milites iplius Ni- colai audierunt iibilos aut mugitus. Fueriic aliqui ic^^% oculati monftri,&: ferpentinum cfleaffirmarunt. Ceterum anno Domini I jjo. ferebatur ferpentem fepcemplici ca- pitead Venetos efle delatum, deinde Fran- corum Regi datu,& fex miUibus ducatorura zftimaturoJ-Iuiuscomcn mihifidesmcerta. Eglonunc vocatur beftiolarum quoddam genus jdefettam Babylonem incolentium, quod tria gerit capita. CAPVT III. ^uodriAm Anmalfuertt Behemoth. HYdra: hiftoriafulciuntaUqui exhbro lob, &:fuifl'e Bchemoth hanc aqua- tilcm beftiam dicunt. Multitudinemenim bd. ' lOAN. EVSEB.NIEREMB.HIST.NAT. LIBiXL 24S belluarum vox Behemoth llgnificac, nec alij plicabit gUdtHnt eiiis , alilum (eu oeftrum vi- beftiir quadrare apciiis. Videcur efle vna&: detur notare,quo cauripercufliexagitantur. mucae: itaqueprolixedefendicBufthamaci- Virgilius canic: nus,reptile fluuiale,at multiplex,Behemoth Cuinomen afilo f uifle. Diflentiomec enim illi poffunt aptare Romanum ejijOsflru Graij vertere vocantes. cetera.Ait*racerTextus:£f ff Behemoth quem Afper^acerbafonans.quo tota exterritajiluis feci tecum^Cciliccz eodem die quo hominem, Dijfugiunt armenta, furit mugitibus athcr. Tcxto inquam. At fiadaquarum iurifdidio- Qu* fequuntur planiora video ; nifl illud, nem Behemoth fpedat , quinco die, non ecce abforbebit flmium. Sed hyperboiice ifta codcm cum Adamo eft faclum ; quareex didifunt, propter immodicaboum in po- terreftribusiftabeftiafuic. Quidam elepha- tandolargitatem, &nosprouerbiali Hiipa- tem dixerunt. Erudiciirime nofter Pmeda norum formuladicimus ,B^«^f(?wtfi/-^^/^ qua caudam fignificant. Satis hoc indicanc De pifce remoranti* qua: fequuncur, nerui tefiiculorum eiiis , 6c qujE pra^miferac , forticudine eiusin lumbis TC RudicifTimis viris fabula vifaeft , quod cfTe ic in medio vencris. Femur quoquc in J— »vulgus de remora iadac : ac nuUii men- Scripcura eade de causa appellacur. Quam dacium fine vericace aliqua radicacur.Occa- apce tauri membrum dicatur rigere quafi fionem pracbuit fortafTefimilis pifcis,ac ille, cedrus,explicat Gellius in Acceffione ad li- cuius hiftoriam loannes Hugo fic narrat: brum quartuJiEliani,cap.38.T4«r^ ac praetcr f^ fbrmazfuntali) piices ferrx^quospiftrices duaspinnasquaecirca branchias funt vtrim- antiquorum Rondeletiusputauit. Huicfer- que, vnicam anguitam & longam,& aliam ra vel cornu eft vtrimquedencatum,de qui- paruam, duaz d\\x vifuntur breues, altera a busfententia Clufij exiiibebo.Q^amquam medio ventre , altera vero a dorib in cau- autem negare non poihm , hunc pifcem in dam vfqueprocedens. Squamofus non eft, ingentem magnitudmem creicere, vt ex &: tamen bono conftat alimento. Mare il- plerifque noftris coniecluram facere licet, lum ad me mifit Auftrale^ ecfi quidam refe- iplius camen tbrm^ ratione, inter galeorum rantin Scptcmtrionali quoque reperiri, aut cunicularum potiiis genera referendus eflevidetur,quam intercetaceos, cumqui- ^ bus nullam prorllis fimiiitudinem habcr, quemadmodum non cancumex iconeac- cepca. HISTORIiE NATVRiE LIB. XI. ^55 P R I S T I S fiue S E R R A. cepta/cdex integro pifcereficcato obfexiia- bamjquem illo ipfo anno luhio fubfequen- te Amftelredamiconfpiciebam apud Hen- ricum abOs;fic vtexillo conie6turam face- lem, inea pidura^qu^ ad me miffa, nimiam corporis crafTuudine fuiffc expreflam, Erat porro hic pifcis corporis forma & colore ga- leorumgeiieribus, aut caniculas Ariftotelis valdc fimilis: nullistamen maculis,vt illa, confperfam cutem habens , pcrinde tamen rudem,& inftar zygan*E cutis afperam,tu{ci in dorfo coloris (quem videbam, cineracei erat ) in ventre candicantis , & (ex pinnas habebatjin lateribus , medio videiicet psene corpore binas (quibus in illojquem conipi- ciebam , vicin^eerant quinse, vtrimque an- guftxoblongiufcula^que branchiac; icon au- tem accepta nullasexprefTas habebat } fub podice binasjfupracaud£einitium,extremo icilicetdorfo quintam; fexta vero, in quam extrema cauda deiinebat.Caput in longum &c anguftum , planum &c firmum rolh^um porngcbatur , vtrimque multisdentibus ii- ue ofleis firmifque & redis fpinis ex aduerfo flcis ferrasinftar munitum ,viginti veletiam pluribus. Certc pifcisiUius,quemconfpicie- bam,roftrumjhcetfeptem vncias dumtaxac longumeflet, totusvcro pifcis binospedes cum iriente,liue odo &: viginti vncitls non fuperaret, duodetrigintatamen oflcis fpinis valde acutis in vtroque latcre crai muni- tum; Quanta autemeflcteius pifcis , cuius pi«fclura ad me mifla, longitudo,ignoro : fcd in roftro numerus fpinaium ,qui in iingulis lateribuserat exprcflus, vigeflmum nonfli- pcrabat: binosveio oculos in prona capitis parte habebat, bin.is naresin iiipinii, & in- Ira illas oris fcifluram,vt zyg2ena,fere tranf- uerfam,in qua nulii dsmcscxprefli, nec in ciusquera Confpiciebarh orisfciffurajtamct-' fi diligenter require'rem,vllosobferuare po- teram. Reperitur hicpifcis vt pUirimum in Oceano occiduo. Certequotquot mihi vi^ dere licuit roftra variae magnitudinis,ingen- tia,mediocria,exigua,indc relata dicebatur. CAPVT xxyiii. De auMto ptfce. DAbo ex Francifco Hernando venufti liuiuspifcis dcfcriptionem.Pilciseft O- ceani Septemtrionalis incola ,fpedatu pul- cherrimus,fexdodr.ates magna ex parie lon- gus, vnicumplusminiislatus, ac fenlimab anoadcaudam^quae lunata eft,gracilcfcens, roftro incuruo comprefroque,&:ore,(i cor- poris magnitudini conferatur, paruo,mul- tifque fupcrna parte , fed paruis dennbus horridQ-,(quamofus,magni(qi oculis; pupil- pilLi njgra, & iride ailre.i, quaic eti.i vniiier- ium corpus eft,fed helioiropio quoq; fimi- ]i , &ad SolisrepercufTusin cyaneum pauo- ninumque & varios colores rendente , ac cyaneis maculisvndique confperfo. Pmna caErulea, quales rehqux quoque funt , vnica circa dorfo ab ipfo capite ad vfquecaudam procedente fenfim fe attenuante , binis circa latera ad branchias mediocnbus , duabuique alijs inferna pnrte , non longe ab his, eadem pacnc magnitudine, altcra vcio qua: a poftremo vencre ad c.uidam vfque circiter procedit. Grati eft nutri- menti, (cdquod duriufculum fit, &:qi;am citiffimc putrefcat. Alatis pifciculis vicli- tat , qui ciim ad mugilum genera vi- deantur pertinere , pinnis vrrimque fin- ^uiis loDgiufcuhs , 6c auiumpcnnas quo*- Y 2, damnicda 2S6 lOANNIS EVSEB dammodo imitantibus , & barba inte- gra, pacnc eorum acquante magratudinem, ab inferiore labro dcpcndente infigncs . funt.Hosauidcinfe^lantur, necnon naues, Yt eis quasinmareproijciuntur, alipoflTmt. Ad ha:c tria genera pcrtinctc vidcntur, & ei potilTimum fpcciei cfTc fimilcs, quam Rondclctius pro priore omrvum curauit depingendam. CAPVT XXIX. Dc rithetis U^iflkii, ALit Mexicanus lacusrubetas difparis magnitrudinis: tamacoh vocanturexi- guie,ahje monftnficjc amphtudinis dicun- tur aquaquac : harum lac poftcriore fufum parte vencficum. CAPVT XXX. Dc conchis. VArium conchaegenusin mari AuftraH Noux Hifpanix^vnu xochpakapach- th fcu concha minij coloris , aunculata di- citur, mcdiocri magnitudine, tranfuerfis fc- xnicirculis , hneasfecundumredum procc- dentcs fccantibus, accolore minij rubeo di- lutiore, ac lutco in rubrum cendente diftm- <5lum:altcrum maiufculum, achneisfimiU hmura,fedcolorecandido, rubcoSc fufco vahum: ac demum tertium , circa auricuias rubeo diluto fufcoqs colorc, ex Hneis dum- taxac redis , fcdqua: in eo ipfo procurfu in tcrnos finiantur orbiculos:quarum nihil in- figne accepi > prsctcr formam qux vidctura maris Mediterranei & Septemcrionaliscon- chis quadamtenus diiridcre. C A P V T XXXI. De conchd mufcosa, AVftrale quoquc Indiarum pelagvis a)it tapachporcauhqui, feu conckam mulcofam : meruit iftud nomen , qu6d mufcus illi innafcatur. CAPVT XXXIL Df brage, COmmuncm vtriquc Occano pifcem vocat mifteca:quatetl , Mcxicani axo- lomichin,Hiipani bragc: adduosaurem vd trcs palmos adolefcit.Duas pr^longas geftat II NIEREMBERGII barbaSjCauda lunaca,longapinna fuprador" fura,binxad vcntrem, totidem adcoUum: doriiim illi nigrum, pcdus candens. CAP VT XXXIIL De fifce Metenjt, IN fluuio Mcta ic alijs Venccuclae pifcis eft inopsfqu3rois,anguillxforma,non ita Iongior,& capite 8c corporc craflior.Hic cum mordct hamum, arcanaquaiitate cre- pidare pifcatotem facit, vcartmdmcm fufti- .nerc nequcat: idcm alijs accidic, jdvclintil- lam fuftenurc.Sipifcatorin equo fit,cidem animalitremor : dimifla arundioe , omncs tuti 6dfanj*Nihilominuspifcisinnoxiuscft Uomacho, giatus palato. CAPVT XXXIV, De iHmbrkii, VIs quzdara tenuiflimorurn lumbrico» rum yzcahoitli diciiur,capuur rctibus, fcruatur vaiibus capacibus,dcfcrcda in mer- catus. Poftquam concoxcrmt iilam inftito- ces,in puUum colorem abic,& odorem fpar^ git,nonabiimilem ouis pifciuro,vidciur pa- nis. Fiunc ibi placentx,quas exficcacas lcr- uanc. tnixis&inutncibus auget lac. C APVT XXXV. De pfce f-uolucrt* NOdu volucres quidam palraaris lon- gicudinis in naucs claftis Indic^ cade- re folcnc & capi , habenc merobranaccas alasjvefpenilionum fcrc inftar:ijsexplicacis, adcgncum vel amphiis paiTuum interual- lumfuperuolant aquas, vcaliospifcesinfe- quences cfFugiancj fedin rapacium marina- rumauium vngues incidunc. vndique dif- crimina fubcunt,idc6 citd mcrguntur,vt pc- riculofe fubducant ca:li. CAPVT XXXVt De feecAttauc. IN Virginia feccanauc reperitur. Pifcis eft tcftacei generis, circiter pcdcmlatusi cauda cruftacca , multis pedibus prxdi* tus vt canccr , oculis in dorfo imminen- tibus, boni faporis : amat aquas marinM rcftagnantcsr CA- A HISTORI^ NATVRiE LIB. XI. MORSS PISCIS. 257 CAPVT XXXVlI. De morss pifce, IN lura & Corela , vt prodic Mathias a Michou, funt aliqui montes mediocris tumoriSjiion altiflima: elacionis, prout qui- dam putauerun.t&: fcripferunt.Supra mon- tes autem Oceani , qui mediocresfunt, per tocum Sepcemtrionem Oceanoadiacentes, fcandunc ex maripiices morss nuncupati, dentefe fupra montemcontincndojfrican- do, 6l afcenium promouendo : dumqiie ad iiimmitate montisperuenerint,ad vlteriora greflum promouendo , ad alreram partem montium volitando decidunt.Hos illa^gen- tescolligendo, denteseorum facis magnos, lacos,&albos,ponderegrauiflrimos,capiunc, & Mofcouitis pendunt atque venduncMo- (courtsE vero his vtumturradTartariam quo- que & Turciam mittunt,ad parandum ma- nubria gladiorumjframearum&: cultrorum, quoniam graTiitate fua maiorem & fortio- remimpretlionem impingunt. CA PVT XXXVIIL De pifcihuj fuhterraneis. CAribes, cum aeftus exficcauitpaludes, effodientes rcperiunt breui labore a- quam ,6£ variapifcium generainilla humi- dicace (eruata , pra^fertim quos vocant ar- t»adillos,~gratos palato. CAPVT XXX IX. De mufcd palujiri. MAgnam &continuamannonam ple- bi Mexicane cicaddlacufiri. AEnez quoque vidum iuuac fquillarum p^cne iapore. Infecti lacuftrigenuseft aenez, cruftatum,paruum, depreflum,tres digitos latoslongum,actoto corpore,{i ven- trem excipias,teres, ieptem tranfueriis inci- fum lineis virentis coloris,ternisvtrimque cruribus tenuibus ac longis , qux verfus ca- put procedentia, feniim Hunt breuiora.Ca- pite,oculis, totaque corporis forma ccrreftri c\q:Ax fere iimilis eft. • CAPVT XLIII. De [Mrabico tacufiru SI non gul2E,feruic fami auc inopias fcara- bicus lacuftns, Indis acecepicz, a duricace cruftx. Mexicanislacubuseft frequensjtor- ma, magnicudine&: coloreexpulloin atru inclinanie, fcarabxoscerreftres iimulacTe- girurcrufta,quatuor fuftentatur pedibuSjijf- dem faltitat; quorum bini,qua partein alijs vmbilicus iitus eft, oriuntur,6i quibus fcle, vbi fupinus iacere cogitur,vibrat in pronum atque contorquet.Eitur ab incolis,qui Pam- phagorum more nulli pacne rei parcunt. Vulgaic tamen pracbet alimentum,velut & achichimatli &:atetepitz, fcarabxorum par- uoruin &paluftnum genera. C AP V T XLIV. De atopinam» EDunt quoque Indi atopinam . Similis eft nauali fcarabaro, quatuor tamen vn- cias longus, ac duas extenfusin latura.Color eflfufcus, &cruftaceum tegmen. Crepitac volans , &: circa lacum Mexicanum nodu verfari fblet inter lunceta. Editur ab indige- nis elixuscumalijs pifcibusacqueherbis.Si- milis videtur ropanxacalli,&: adlacuftarum paluftrium fpecies pertinere. CAPVT XLV. De gerynis^jedislihm, fiue atolocatl. HOrrct ftomachus Europceus caudatas ranas, quas Nicander gerynas dixic, Aracus gyrinos, indc acolocatl, &inargu- mentum ftoliditacis Plato in Theateto pro- pofuit. Necabfurde-, argumentum fciiicec ftultitix garrulitas eft. Indica tamen gula il- lis recreatur,&: auida eft totius beftiol^c, nec formicis neclocuftis parcitjuectantumpa- lato vtcumcjue feruit atolocatl,fed mercatu- \x, Conuehitur ad nundinas venalis. CAPVT XLVL De ranis magms. TOlerabilis tamen,imo&iucunda:gu- la^ funtranje vnius librae , quas malul- las vocaat. CAPVT XLVIL De '-uermiculis candidis^ fiue ocmtizjac, HAdenus gula aut inopia accedic. O- cuilizcac vocanc Mexicani quofdam vermiculos candidos paluftres,& fimiles ijs quos pucridacarohofpicacur.«Crudi nigri func, torridi candicant. CAPVT XLVIIL De cceno eduthfiue cocolm. VSquequo non ingluuies .'' Cocolin, feu cpenu grauiter oiensdicitur quoddam excrementum fufcum Mexicanx paludis , I fIuaibusinnatans,&:fimiIehmo. Hisfor- '^ dibus faginacuretiam Indica gula. CAPVT XLIX. Dcfimijs fluuialilfui, INtcr aquacilia refero (imios Chiappar. Sunt qu;Edam animaha fimijs non difli- milia, & prolixaEcaudx , cigridura inftar variegata. Subaquis perpetu6manent,pe- des hominum &:equorum, penetrantium fluuium, cauda implicant,& fuffocant. Inu- tiliter noxia funt : non enim edunt quod nccant. Ahbi nufquam reperiuntur. CA- HISTORI^ NATVRiE LIB.XI. 259 quo fpiritum ducere , &C vndam vibraie fo- C A P V T Li lebailc. Ciim incipitmarecommoueri,ru- per aquam eminentes, prarcipuc no£te tem- De bonita. peftateconftidati , viudes apparenr , viri- demque reddunt maris effigiem. Prartere^ COlligam hk nonnullaquas Lerius nar- in morem fuum terreftiium alte anhclant rac. In primis de pifce bonita ait: Boni- ftertuntque': quamobrem nautx illos vaga- ta nulli (apore cedit.Cyprinis communibus ri & rerpirareconfpicati , tcmpcftatem cer- aflimilis, ciim fquamistamencarcat. Illas tiflimeprsefagiuncrquod &iaEpe fumexper- maximo vidi numero circiter quadraginta cus. Et quamuis,cum cranqLiilhtas eflcr,vn- dies, quibus feire noftris nauibus adhsclere, dique fuum marinorum circumieda multi- idqueaccidereverifimileeft. tudine , qudad profpici pofle, torum mare illis conftratum videretur , tamcn non tam C A P VT L I. facilescaptuerant quamreliquipifccs. Ita- que vtLedorifatisfaciamcnmulatiiis, qua De albacora. • tandemarte capiantur explicabo.Qui pro- be intercospiitandi modumcaller, o^nlpi- ALbacorae autem a bonitis forma non- catus c prora > harpagoremque 'lcrrcuni admodum alicnae: , tamencum &: vi- manu tenens , longurio reuindum longo derim &: comederim albacoras quinque pe- crafloque, vt hafta dimidiaia; qui etiara fu- dum longitudme , craflituduie corporjs hu- ni alligatur viginti circiter pedum.Gregatim mani, obferuaui, quodadearum magnitu- accedentibus , quem ferire poflit eligens, dinemnullaeflepoflitcum bonitiscollatio. tanta vi harpagonem iaculatur , vt fi redc Deinde cum nullo modo (int albacoras vi- percutiat, ferro fus adunco ceneatur:tuni fcofae, ledcarne vt lalar friabili, nullis acu- relaxato fune quoad fieri poteft,dum fe.do- leis, paucis vifceribus; inter pilces optimos lore faucius, in omnes partesconuertit, fer- funt adnumerand^. Ec quamuis , quasad roque magisinduit , fanguiseum paulatira Gondiendam albacora neceflaria videban- virefquedcficiunr. Nec morati nautas cete- tur , prasfto noh eflent ( vt accidit peregre ri, manu ferrea, quae Sc ipfa longurio adha:- nauigantibus ) ideoque fale contenti , latis rer, captum in nauem pertrahunt. Hac ra- oibibusignetoftam ederemus; tantillo ta- tione vigintiquinque in itinere cepimus. menapparatu erat nobis gratiflima. Quam Quoad inteftina, ficut porco , ica &: fui ma- ob fcm li cupediariorum nacio , quas raare rinoquatuor tantiim pernas demantur , di- tentare nonaudet,nihiloq5 fccius(vt de fele uidaturque vifceribus , fpina etiam dorfi , vulgo dicitur ) ficcis pedibus obligurire pi- coftifque ablatis , eu mdem in modu n) pen- fces percupit: albacoram in concinenci cam deat. Hic illi valde (imilis eft : iccur eodem facile mercaretur,quam reiiqua genera.Ec- (apore,caro tamen recens dulcior, &: detc- quid dubitatis, quin vnacum pifcedigitos rior. Pmguedoinomnibusquos vidi,poIli- fajpecircumlambcrct ? Vt enimdicitur de cis-craflicudinem non excedebat, nullam- hirundinibus marinis,cum albacor<^ degant que puto inueniri , quse duos fuperct digi- intcrTropicoSjinaltoqjmari verfentur,non tos. Itaque neamplius nobis imponat id, ita littoribus appropinquant, vt a pifcatori- quod Luteti(j ahbique laridum Quadrag;e- busadnosintegra: peruenirepoflint.Quod fim.2E pifcatores appellant j fuilquemarmi vero ad Afncanos attinet,qui mare ad Orse- pinguedijiem efle arbitrantut; nam ea ciim temaccolunt,PeruIiofque,quiOccidentem plusquaSor digitiim craflitudine pateat, veifus,eos albacoras facile pifcari, &c incor- balcnas cenfenda eft. Ceteriim quoniam m rupte fuis apponere, incredibile eft. quarumdam aluo, quas venati fumus, par- uuh funt repcrti, quos vt lactentcs aifos ap- C A P V T LII ponebamus, nulla contranae opinionis ha- bita rationc, magis exiftimo fues marinas, De faihus martms. vtfcrophas,viuos quam ouaparcre. Qua ^ de rc (i accu(er , ad arbitrium eorum qui SVum autem m.trinorum duo funt gene- experti funt , ^otiiis quam qui fcripta tan- ra, vnum roftro acuto , vt anferes ; alte- tum legcre , prouocans : vt rera diiudica- rum tam obtufo, vt cum e mari attollit ur, rc, mei non eft inftituti , itanemo , quin ea fphacracfTe videatur ; idcirco ab ea (imihtu- quie vidcnm,ccrta efle credam , iurc mter- dinequaseltiUiscumcucullatis, capita Mo- didurus eft. nachorum appellantur. Exijsanimaduerti longos circiter fenum pedum , cauda lata bifidaquc. In capite oranibus erat foramcn, y^ CA- 26o lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII C A P V T LIII. • De requiemhiis. PErmultos etiarequienes, vtaNeuftrijs appellantur,cepimus. Ij quoque, mari feclaro,v!rides apparent:quiburdam longitu- dine quatuor pedes {lipcrantibus,craflis pro magnitudine corpons: tamen quod eorum caro miniis probetur, neceflltatecompulfi, &: meliorum inopia^naut^ requitnem attin- gunt. Pellcfunt afpera ferrataque , capite plano atque lato,ore patulo tamquam lupi, moloflive Britannici. Cum hac dc causa nionfliroii funt , tumdentibusacutiiTimis damiipii : quemquefemelcorripuerint, aut dilacerant,autin maredeprimunt. Qui la- uant in Oceano,libi a requienibus vaide ti- mcre coguntur.Nec ciim eilentedudifupra foros nauium,quod fa^pe accidit hamise ferrodigitaiicraintudine , miniis abijsca- uendiieratjquamaferiscanibus. Quapro- pterciim nec capti necliberiab iniuria tem- perarent, parumque ad vefcendum accom- niodati cenferentur ; quos eramus pifcati lancinantes, a.tquecruciantes, vt damnolis animantibus dignumerat,claua fetrei ma- diabamus: decilis aliquando brachijs,dolij- que circuloper caudam traieiflo , in mare proijciebamus: tum ("e ipfi iadantes ,qu6d diunon mcrgerentur,ingenti nos voluptate petfundcbanr. CAPVT LIV. De mxgnps tejludimbus. CEtcrum etfi fub Zonatorrida non linc ea magnitudinetefl:udines, quain Ru- bro Indicove mari Plinius eiTedicit , vt iin- gularu fuperficies contegendis habitabilibus caiis parandilquecymbis accommodenturp lamenciim tanta^ibiexiftant, vy^arum fic credibile, breuiierattingere vifum ell:- Pro- ponam igiturlpecimen, quo de magnitudi- ne Leclor iudicare poterit,vnam videlicet in naui Boifcana captam adeo grandem exti- tilfe, vt octoginta hominibus,-quos nauis ac- ceperat, morenautico prand.entibuslarge fuffecerit. Superior tefl;a ouali effigie , lata duos pedes cum dimidio, &: iufta craflitudi- ne, Centurioni Mario ad clypeum data eft, Carnctamen proxime ad vitulinam acce- dunr, vt lardo traiedse tofta:que eodem fa- .pore videantur. Hic quoque, vt animaduer- ti,earum eft piicatus. Tranquillo mari(alias enim raro apparet^ in lumma pelagi euedis Sol ira teftam accendit , vt pati non poflint: icaquefe muertuncad temperandumcalo- rem ,diuque in gy rum verfant:hoc confpica- ti,manu ferrea commilTurac teftarum impa- £l:a,vi magna nautae quatuor aut quinque connitentes,in phafelum pettrahunt. CA P VT LV. De ambizj. feu porco aquntdi. ADnedam quod PhilippusPigafetafcri- bitde qHOCiam pifce2atti,qui membra duo Irabet manus humanas rekrentia, Sc caudara clypei & forma & magnitudine. Vocatur hic ab incolis ambize angulo, id eft porcus aquatilis, propter pinguedinem qui poKu m leferc. Caio,quac ab incolis fumo induratur,& adlautitias refi;ruatur,& guflu •&: cdoieeft grato. Aquam dulctmnonre- linquit. Pabulum t!Useftgramen,&:omnis gencris heib^ m littore enatac. Ore bouem refert. TantaE interdumeft magnitudinis,vi: quingentaslibraspcndere eleuct. Capitura piicatonbus non vt pifces , fed ferevt bos. Obicruato enim dihgenterloco vbipakifo- let,(caphis fuis exfpeclant, & aduenienteiii contis aut lemis occidilc: occifum adaulam regiam deferuntjaliterenim,capitaUpiopt>- fita poena ( vr & alios pifces,qui hinc Regij dicuntur, ncir.petrutas, &: cacor.go pilceov lingularem , lalmonem figura reierentem, fedcolorediuerlum,caro enim eael^alba;& tam pinguem, vc prunis (uperimpolituseas cxtinguat) vendi non poteft.vndediligenter, ne impunitas audaciores reddat , obleruan- tur pilcatores ab Aulicis, &: deprchenfi abl- que vUa remiflione pleduntur. CAP V T LVL De aliquibus pifcatiombus. DVas capiendorumpiiciumarces narrat Petrus Martyr. Quando pifcationi gc- neralianimus eft incendere, quafciunceo- rum piicium verfari copiam, iuuenu ingens multitudo,a tergo gregem lilenter,in ladini coronam inftrudi,vti leporum venacoribus accidic, circumeunc, fubmerguntc]uefevna omnes, U in aquis morechorizaniium pau- latim viigis, quas dextera geftant, dextcrri- meagitatis, & aperta liEua,vt in caulam pe- cudcs, ^fclatim ad littorales arenas impel- luntjibique fportatim in ijccumprardapro- ijciunt.Non miror ego fieri poflehoc,qu6d. in aluQO Nili mihi ipli .acciderit,quandoad- uerfo fluminc ad Soldanum proficifcebar anno abhincquarto&: vigeflmo. Nauibus mecomitatumquemeum, & Palatinosad meaSoldano miflos vehebant.In ripa nobis recentium commcatuum fuwcndorum ra- tionc HISTORIiE NATVRifi LIS, XI* 26l doBc morantibus, animicausa , quod mihi dcnt, fifcelia as ftarim inftcTnunijimmiila- cxircinterram,ob Arabesyagaces,Doocflet que pcr onficuim rupenusmanu^s apprc- tutum , panis fruftula deaccolse vnjuscoo- hendunc , quos captos poftmodo funiculo fihoprcHtdebam in fiuuium : pifciculorum velchorda, peroculostraijaunt, & acollo aggtesata eft illico mulncudoadeo fecura, fufpcndunt, donec quarum lanseft pilcium vtfubmittilibifportaspaterencur.cercaum acceperint. Pilccs vcr6 cali racioEe capti, adnatamiaftuftula panis, vtiad rocllitum forma ad c>prinos &: prafemos nolbos ahquid rabidc mufce,accurnit.Sponas raox quam proximc acc€dunc,& carncm booam dcuabamus refercas,idque ad hbicum reicc- habcnt, qux falmoncm tcrc rc£pir- racofacere hcebat. Accaraen interrogan ac* cobccur tanto cempore vigerenc eorum CAPVT LVIII. piicwnilorum curma?; noncomedi ab eispi- lces,qu6dnoxii finc,iatcUsxiraus. Fui ego Dc ^ifcMiotnhus M^sTtnkttenfum, inonitus,ne vllura ex cis manu capcrem; Ipi- namineorum dorlb rubram oftcnderunt: ' 1 ^Ernatcnfcs pifccsmaiores capcuri, kac ftudere pifcem,vci apes aculco,fpin^ cuipide •*■ arte vtuntur. Piknculos pnmo minutof captorcm fcnTC. Chiribichentibus non eft rctibus concludunt : his capcis, anindinem ca cura,lhntcommodi pifces hi.Genusahc- longam lurreptam, innauiculjc proraa. fta- rum pifcahonis tutius eft & gcncrolum. tuunt,incuiusfumnntatcforaniencxaium Nuchimterfcjphas ardentcs portac cardas, cft , pcr^uod tuniculum hamo dooacum fiCquacxpcnmenconofunc ro:gnorura pi- dimiccunc. Hamus vcrofohoaliquocoate- lciura vcrfari greges, prohci(cujiCur , ijcdas dusel\. Sicergo funicuius venio ame naui- cxtracymbarum ipondascircumrotant fla- culapropcllicun poftea ad funiculum pilca- Eaantes.Ad lumen properanc pifdum agmi- turus conlides,pi plobus JL plurima: balxnx conlpiciuntur,qux in fc operam dent, nulUs tamcn ..-^ ...i ii. naui- inuicem raagno boatu mfurguntac Ikuiunt, culis vtuncur , fed in Uttore lelc contincftt: adeo vt ob cruentum quod locunt prxiium, media autcm nocle aggrcfli, aicera quidcm plures fxpc in httorc extinda: rcpetiantur. manuardenccm ticem, altcravcro hlccUi Hos incolx dihgcnccr per httora conqui- fcirpcaravcl arundmcam , qustcoibemre- runt,atque cpmguedinc vnguentum qocd- prxientat gallinanu, pulhs inftern» IbUtum, dam parant , quo oaucs picis loco illinunt. arnpiunr. Sic inl\ruch aquara vmbiUco tc- Quamuisautcm lucicmpcr baicn^cerEun- nus mgrcdiuntur , flumini concranitcntCN. tur,ambratamc hic null3,nongr.fcaquara Cumquc pilces lumini appropmquarc vi- vocant,noncaadidi, nonnigra. Equoctfi- citur. 262 lOANNIS EVSEBII JSI lERE M BERGII citur j noneffebalsEnarumfemenambram, aquamm moleminmontesexcutic : non- vti aliquorum opinio eft, ctim hoc in loco, nuraquam magna (uccuflatione in profun-- vbi tanta illorum copia,ne nomine quidcm dam mans abyilum fe demittic , paulo p6(l nota fit» iteruminacraieualtum erumpitj& motus praeinfaniimiros &:afpe(3:ahorrendosedit. C A P V T L X Interim nihilominiis lndus,ceuexpedicifli- mus eques , in equo luo immotus confidec, De pifattione btiUndrum* &vcdoloremferociencibeftiac ingerainec, aut acerbiorem reddat, palum fecundum AVdax hec venatio bal^narum.Duo In- quoque innares alceias pifci abftrudit, tam- diconueniebantincanoam, vbimon- diurcpetitisiclibus incuirum , vfque dum ihum videbatur : "alter aquis fe comitcebat, omnes trahendi acris meatus ei pr;Ecluferir. cum duobus auc tribus magnis cuneis &: Ica probeconFedarc, pifcerehdo, inluam malleo armacus.per cerguscirca aures fupc- iceium inlilitcanoam,quam fecuminterim rabataftu bala:nam, immiflbque pei fpira- pertraxeratredalligatara.Eaergopaulo lon- culum cuneo,demittebacurcete,dcindeim- guisa pi(cefecedic,furiemque , quo illum pocensiramictendilibere Ipiritura jalfurge- ligauit,ahquant6 extenliusremictit,lenlim bai.Iterum Indus intiiclis malleoiclibus fi- camen poft fe nonnihil attrahens, ita pifcis, gebat cuneos,donec oppilatis relpirandi vijs quamdiu proirundas aquas habet,mire func, (litFocarecur beftia , quam refte alligatam fuum duclorem lente infcquendo. Ac in cymbjEj deducebant quo placeret. hu miHorem locum maris exculfus, propter . Paulo aliter idera referc Acofta,qui de pi- corporis inexpedici vaftam molem illico im- fcacionibus Indoru ha^c habet. Inter cetera mobilis iacet.nec fe piorfum vorfumve mo- autemeapugnaadrairatione digniflimaeft, uere poteft. Hoc vilo , Indorum magnus quara Indicum balzenisaggrediuntur: &: fi numerus , pta:da£fpe,diclocitiiisapprope- verum fateii fas eft,mira profeclo bonorum raDs,bal^nam eonficit: cuius poftea dilfci^as qpudDeumdifpenfatiQeft,qu6dIndis,'gen- carnes vintim ex aequo partiuncur, ex qui- ticaraincrmi.&: imbelli, cacumcumingenij bus reficcatis deinde probam farinam, &: tum roboris largitus lic, vccum immamin- exhac tandem panes longocempore du- mis & truculencilTimis quibufuis fcris pu- rabilespinfunt. Sicergo, quodinalio Pfal- gnam non faltem ordiri aufint , fed de his mo de bal^na didura eft, BediJHeamefcam quoque miris modis triumphare pofrmt. fopulis ^f/^/^^wiw , id hoc pado apprime Quam quide rem quoties his oculis noftris corapertura videtur. propiuscontuiiifuimuSjtoties Regij Pfaltis De hoc pifcationis genere Adehintado egregiumilluddidum , Dmceu cum criumphocapciuamad- niens,cumdepif£acione(crael diciccspcum ducere.» Sed quo pifcacionis genere in capta- fit , fi curfum inftitutum paulo longius vr- dis b.il;«nis, quas Florida numerofasexhi- geamus. Fafciculumexiuucis, quas balfas betjlndi vtuntur , hociere fe modo habec. vocant , hrmiter colliganc aut connedunr. Canoam feufcapham infcendunt,&:eam vf- Huicin vndjs iniedo ceu equo equices inti- que ad dorfum confpectaj balxnas impel- dent , & vtraque manu feftucas agitantes, lunc.Poft Indus enaui fuperpifcis ceruicem ad duo miUiana verfus Oceanum altiorem cxiliens,6i iUicahquamdiu ceu in equo (efli- fe promouent: ibi retia fua,eodem fafciculo tans,opportunum tempus venacur,quo acu- adueda , iadanc , pifcancurque cum incer- rainatura palum, fecum in hunc viiim alla- diu tura nodu,ciuin pifciuni nuraero pecico tum, ineiusnatium vnam profundiiis defi- capco , Isci domum remigent. Pifcatores gere polTit. Nares autem hoc loco vocaraus huiutmodi inCoiiao de Lima iucundo fpe ea foramina, perquaetum aerem bcftiain- claculo aliquand-o fpedauimus : quorum trolpirat, tum conceptamaquam copiofiiis ciim plurimi fimulpi(carentur,miiuraerat, Crudat. Succedenteergopnraoaufu ,arre- quanto ftudio alteralteruraanteuertere fa- ptis fuftibusac fudibus , eara vndequaque tageret. Nam in ballillisleufafciculisfuis, alacritcr contundu Indus: quibus iiritaiior ccu aggluiinati fedentes , eriam ingentes balenareddita plagis,immani habitu furere fiuclus transraittcbanc , vc pifcaiores hi . incipic, &:nunchuc nunc illuc pervaftum meri Nepcuni&:Tritones putaripotuerinr. mare icfe ladlar, ingentiqj frcmiiu magnam Ab opere, fi terram rurfus attigerunt, rates lunceas j HISTORI^ NAT iunceasex vndaextrahunt, humedfque ad locadeftinara proferunt, quas tandem re- folutas, in littore, vt iiccentur , difpergunt. Ceterivero Indi, qui in valhbusYcahabi- tanc,pelhbus lupinisfolhum inftarexfufHa- tis, ne mergantur , pifcationes fuas obeunt. In valle Cannette, ohm Guareo dida, pi- fcatorum ingens mulritudo habitauerat. quam tefram ciim poft Inga occupaflet, foedusjfediimulatum & inlidiofum,ciedu- lis viris obtulit. Ihiusveroin honorem Indi quid mohturi, memorabilerh pifcationem decreuerunt 6l inrtituerunt,ira vt Cmul vna aliquot virorum mihia pifcatum fuisbaUis inaltummaris excifrrerenr. Sed a pifcatu reuerfos^mihtibus inductis Inga eos vniuer- VR^ LIB. XL 263 fos trucidari curauitj vt quas aU^s admodum culta fuilTet terra,pofteaftenhs& inhabita- ta tota rehnquerecur. Sed &ahum pifcatioriis modum fpeda- uimus , cui nos D. Francifcus de Toledo Pro-Rex adhibuerat. Is non in marijfed flu- mine quodam,quod el Rio grandc^^ idcft fluuiumgrandem vocantjficbat.Fluuiusve- ro ifte in prouincia Charcas ficus eft , cuius incolae Chiriguani,aquisfe mergentes, ad- miranda velocitate pifcesinfeclantur.Manu dexcra aculeosferreosgeftabant, (iniftra ad nacandum vtebancur.His armis,hac artein venatu pilce^ medios trasfigunr,&: correpto^ inaeiaefferunt : fedhi homines*c pifciuni potius quam hominu genere ortividemur. CETE ADMIRABILIS FORM^. CAPVT LXL De aquitihbus ingentibus. ADmiremur quoque ahquid in noftro orbe, primo iUudcete,cuius Ludoui- cus Granatenlisita memmit. Admirabilem cuiufdam pifcis magnitudinem referam, quianno millelimoquingentefimo feptua- getimo quinto , decimo Kalendas Mafj, ad Penich^ iam mortuus inlittuse mari fuit proiedus (finuseftin Lulitania Occiden- tem fpedlante, vicinus ihi vrbi qu£c vulgo Noua Lisbona appehatur, circiter fepiem aut odto tnillianbus ab Olylipone diftante, px- ne exaducrfb eiusinful^ quani las Berlengas vocant.j Hoc nihil admirabihtis vifum fuic vmquam : erat enim eius longftudo nona- gintacubitorum. Eius corium exdorfo ni- grumerat,inventrealbum:caudajvci6am- plitudo ab extremitarc vnius pinnae ad alte- ram,quinque cubiroru m erat, & eius laiitu- do quindecim palmorum. Corporis crafH- tudotancaerat ,vc duo homincs fatis gran- des in vtroque Luere collocati vix fe confpi- cerent.Vterqueoculus vnius cubitierat lon- gituduie. Caput infubhmc elatum ferebat ad quatuorcubitorumlaticudmem. Os in capite non habebat,vt alij pifces,(ed in ven- tre. Maiores lUius dentes hnguh crant oGto cubitorum. Inore prxcerea (cxdecim habc- bac dcnces, &: cuiuflibct circuicuserat dimi- a,j 264 lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGH dij cubiti: intcrllitium ver^inter finguloSj cim pedum repcrtaefl: : ipfum in ea parfc eratvnius palmi. In huius pifcis tabrica palatum quadragmta duobus foramimbus diuinsE prouidentix artificium animaducr- liue alueolis prxdirum erar,hoc ert,in vtro- tendum ell, qui altum fert caput , vt pifces que latere viginti &L vno,adexcipiendostot- profpiciat, quibus nutrienduserat: fed ciim idem mandibulseinferiori inhaerentes , qui diftancia inter caput & aquam magna eflet, magnituduiem pollicis ahcuius viri pr^gran- ei osm ventre accommodauit ,vtvicmius dis & robufti habebanc. In capice verfus & accommodatius ad pifcandum elfet, dorlum erat eciamforamencircicertres pe- quod ocuUs iam eflet aflecutus. IUudquo- des amplum,per quodaquaminaltumeij- que audiuijhunc pifcem in vencre axungiam ciebat. #nterior raandibula,in qua ilh den- ad medendum fatis accommodacam,&: ma- tium bini ordines,(epcem pedum longicudi- gni prccij habuifle. Hadenus Fracer Ludo* nem non excedebat, & fragmenco crafll &C iiicus. Adijciamfencentiam Clufij. Non, ingencis mahnauisconfernpoterax.Lingua: inquit, fine causa mihi fufpeda tlTedebct excimaparscam magna & cralfa erac ac do- admirabihs ilhus bcUujE marinasapud Fra- hum ceruilianum. Oculorum magnicudo trem Ludouicum defcripcio : nam ciim ea pro cam vafto corpore no erac maior,quam quam exhibcc piclura, maiores iUos dences, Ipacium quod poUex & digicusindexexcen- quosodlo cubicorulongicudinem habuiffe ticomprehenderepoteranc.Diftabancocuh ait, expreffos nonhabeat^ per ihos dences quatuorpedibusapinms, pinna^ vero qua- mandibulas voluifle dicere, verifimile eft: tuor pedes&: totidem poHiceserant longa^ nec enim vlhuselephancis,quantumuis ma- ac pedem fere denfa:.Vmbilicusa mandibu- ximi , cornua tantse magnitudinis vmquam lis fexdccim pedum Ipatio diftabat, ab vm- confpedaftnfle arbicror. Hucaccedic,qu6d bilico ad pedem incerfticium drac trium pe- alios dentesfcxdecim m oreillitnbuit, vc dum. Penis vero iam mortuas iexpedum eciam taceam-capui adeo tenue in tanta longjcudinemhabebat.-apencaucemadpo- corporis molc , lUudquefubhmeinalcum. dicem crium pedumcumlemiireeratdiftan- Itaque mihi facUe peribaferim,non valde tia,&: apodicead caudamcredecimcumie- abfimilerafuiire ei bellusE marina?,quaE an- miiTejipfavero cauda valdecraiTa^credscim no a Chriiii Naciuicace nonagciimo octa- pedes alca liue iata erac. Poil paucos deinde uo ihpra miUeiimum 6c quingentefimum diesfuit illa beftia vCudita quibuldam mer- in litcus occiduum Hollandiae cempeftati- catoribus,ea tamen condicione, vc maiora buseieda fuit. SenesBatauimarisaccolse eiusoflaHagam Comitisvehicurarent, Sc Poc-vvalvifch appellabanc : quje-i^um tue- iftic inCuna conferuarcncur propcer ir.emo- licporcencolk eciam formse Si magnicudi- riam. Repenfieaucem mcrcatoresdiceban- nis,abs re me non fa£lurum exiilimaui, ii turin beluaecapite plufquamquartampar- illiusbreucmhiftoriamadijccrem. llloquo temdolij,inquo feruabancurfalitihaleces , dixi anno , quarto vel tcrcio Nonas Februa- plenam e;us hquons,quem vulgo fperma ce- rij,circiter quartam aut quintam pomcri- tijHoflandi VValchocappclianc: ecocaau- dianam in httus fuit eicda e regione Ber- tem corporis mole in parces feda, & deindc chei vici,quondam,vt fercur , decem auc vftulaca,circiterquadragintadolia,pr^di(5lo duodecimtuguriorum,inter Sccuelingam fimilia, plenapinguedineexcepiiTe, pr^eter &Catvvicum maricimum,cumtanca cem- niagnam quancitatem iponce fluencemab peftace & maris commotione, vt quiiftiev'alijscolledam,&:eamqu lOAN. EVSEB.NIEREM tcs,&idu moitem inferenccs,nilicelerrime prxfidijs occurratur. In rpir;is,irnfacus auc contredlatus , acinxqualiter capuc concor- Guec , fedica libi vndiq-, cauet, vc iiuUanon parcc fe vindicec ab iniuria. Excogitatum cft id:ahumaremembra,terraq;obruere, &:ita manere donec omnmo cciret dolor,aucmor- bus Cit curatus : profpcro m?.gna ex parte cuentu.Per faxa fertur celeri cuiru,at pcr tcr- reflria planaque (quod mirum videtur)non adeo: ob quod Mcxicanorilm quidam a vento nomenindidere , vocantes hoacoatl. Qu_otannos nacus eft, tot acccdunt cauda: pcrttrepetia fonalia, pofteriore m parte cau- dx vertebraruTi inftar connexce. OcuH funt iiigri, mcdiocris raagnitudinis. Bmos habet fuperna maxiliacaninos incuruos, quibus iaculatur venenum : vtroque autem latere orisquinque paruidentes iupcrnas maxilla: infuntjfed qui facile cofpicra quolibet aper- coore queant. Ec iinuose graditur.Idus to- tocorporehiantibusnmis tatitcit, & viginti quatuor lioris tranfa£iis a morfu animam di- citur agere. Appreiienfos cauia Indi , qui eos venantur,tuto tcnenc appendcntes : ta- men torquentes coilum, perftrepentes fo- nalibu5, corpus illuc liucque iadiantes, ac nihil non molientes, vt pcenas de venatorc furaanc. Narrant multi, qui eum fcrpen- tem domi alere folenc atque educare , an- Jium integrum durare abfque cibo vllo po- tuque: ablcitrumc]ue caput decem aut am- plius dics ferunc apud Panucenfesin temo- ris craflitudinem ii longitudinem incredi- biliter adolcfcerc. Noruntcicurari potTe per- multij qui eos domi aientes habentinde- licijs. Venenum iaculatur caninorum tubii- lis ; caui enim funt. Nec defunc , qui atiir- ment, viuum parere,etli fals6,quemadmo- dum exaliorum narratione conftat. Ciim laefusira(citur,fonahbusconcuirisvelicmen- ter pcrftrepic, erigitquecollum non iine aci- ftantium timore: nec camen mordet, nili compreiTus aur incitatus. CaniQis in vfus niedicos teruatis,pungunt Mexicani Medi- ci collum ceruicemque, doloxis capitis pla- candigratia, pinguedineque animalisom- nium terc nocentillimi lumbos pcrungunt, fedando illorum dolori , aliafque corporis partes doloremfeftatas,, ac difcutiunt proE:- ter naturam tumores. Edunt Indi eorum carnesjacveriftimumefte ftatuunt, corca- lium carnibus efle prscftantiores , acguftu gratiorcs. Linceoconuoluta quantumvelis tenui raroque, itatepefcit illa feritas , vc vel apuerodeferri quolibec cicra formidinem aur noxam vllam poftit. Aiun^put huius ferpencis alligatum collo,inftar ^l^rini,gut- turimorbidoferre fuppetias ; fcbricntibuf- que medentur punctura: ferpentium om- B.HIST.NAT. LIB.XII. 269 nium, quibus nacura appendctfonalia jhu- mano ftercore duarum vnciarutn pondcre * ex aqua congruenti propinatOjaut com man- fo picietl &: adniotovulneri ,item cornicu- Iis cuiufdam arboris vulgaris nouoorbi tufis atque applicatis. Eft ctiam huic malo con- uenicntiirimachipahoac. Prouenit incali- dis locis Noua' Hifpaniac vbique ferc. Eft &: alius fcrpenSjteutlacotzauhqui quo- que nuncupatus , quinque dodrantcs inter- dum longicudinem lupcrans, & humerum cralTitudme , ncc diflimilis alceri eiufdem nominis cum forma, tumveneniairocita- ce, practerea etiam 6d (bnahbus , in qua: fi- nitur cauda : fed huiuscolor pullusen:, vcr- gensinluteum , pallidismaculis (quodal- tcri quoquecontigit ) obliquc fefe interfe- cantibus.Aiunteam efleveneni huius vim, vtnonidu tantiim , veriim contadu quo- que officiat, vndc (brtitum nomcn. CAPVT IL T^s htsmorrhoo Indico. HAbet tiouus orbis fuum hasmor- rhoum,ahucya(5th didum , fimilem tcutlacotzuahqui , nifi quod fonalibus ca- reat , maiorem hscmorrhoo antiqui mundi, fed eiufdem veneni. Per omnes corpo- ris nieatus &: cicatrices peifuridunt fan- • guinem morfi. Eftahus, qui etiam periun- 6turas prodige cruorem faciac. De J^okob poftea dicemus. CAPVT IIL T>e ahqmbm ipiferis ChUp^x. G^Enus vipcrarum Ghiappa nutrit ma- fgnum, fimile putrido ligno, pcftilen- tem fpiricum quatuor narium feneitris f un- dens. Qujedam morfu «quum incra dicm occidunt, fu{b pcr omnes lundturns fangui-' nc. Suiic alisEvariegatie , alix nigrx bc pc0*' lix2E. Quemcumque momorderinc, peri^ munt:crc(cente Luna mitcfcunc,decre(ccii^^ te irritantur. Alise func pallidai , nigris di- ftindx lineis , inccrftinda: maculis albis:' morlbab ijs decidit pcr frufta caro. Alijs canca peftis fupcreft , vc fi fufte concingan- cur, fubcac virus vfque ad brachium. Alia^ huius (unc condicionis , vt fi mordeanc ma- ne, mor(ijs euomens fanguinem pereac • (i fub ve(perum camcn,non funt lethales. Vi-' fus ibi (crpenSjin cuius vccro inuenti crigint.i &: vnus fxcus. Z5 Ck- 270 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII cegunt arena,vltimo efFodiut edita iam pro- C A P V T IV ^^* Nolitminima pars perit inertia parentu, ' comprefla dum exhumant. Barbariteneris De ferpente arwato. illisvelcutur,&maiores pifces partim varia fluuiorum alluuie diflipanturjlicprouifum, IN litteris Patris lofephi Adei anro neinimmenlum iret fecundumalum. Oua i6z8.narraiur,nonproculaTunaPuma runtanferinismagnitudineparia:!! faxisalli- in quodam nemore,eflelocum capacem,in dancur,contundunturquidem, ncctamen quoaliquotabhincanniscolubertueritma- iranguntur; cukcllorecludicfliopus. Sapor ior bouma groflltie. Longitudinis propor- qualismolchifennputridijnilulominusedu- tio refpondebat moli. Eius annona teftudi- tur: virello careni. luxta crocodflorum fau- nes&ceruifopici. Quatranfit,adurit,veluc ces inueniuntur glandulx fabarum magni- pubhcam viam veftigium fui reliquit , vltra tudine,mofchum fuauiflime fpirantes, quz vlnam exflccara herbula. Proculodorantur febres fedant,&:extinguiu ; hic odorem fui ferpentem mulac, nuUilque ftimulis inftiga- emittunt,raofcho velcaftoreo rcdolentiore. ta^procedent, Idem contigitcanibus,fugam Nili habitatoresdccrocodilo femina idcm rctrorfum captantibus, cum pnmum excre- narrant. Anonymus Audor de HifpaniolaJ menta anguis nare bibant.Sunt hxctumuli rebus addit, adipemgenitaliumverum mo- offium eorum animaUum , quiE vorarunr, fchumrel:erre,tamefticacifrimiodoris,vtfa- nec foEtentjpotius fuauem mofchi inftar ef- ftidium ciborum efficiat:fe feruaffe particu- flanc fpiritum.Quidam miles inuafic iHum lam iam poft decimum fextum annum , re- tormencis,fedirntisidibus,tamquam fiin centiflima fragrantia. Ventriculus beftix rupi impingeret pilula plubea. Armatus eft ablutus,& Sole exficcatus,deindc contufus, conchis feu laminis,qux manu cxazquant. & fumptusxonfringit renum &c velicje lapi- desjprompcinime vrina euocat. Sed & iUud C A P V T V de Niloticiscommemorandurn eft, auesil- Ias,quaj dentes eorum mundant, albas efTe, 1)6 caymane feu crocoatlo. & pares turdo , in capiteaculeatamfpinam , eminere, vt fl beftia vellet concluderc os, &C IMportunus NiIo,5ccelebris antiquisfa- vorareillas,cogatur vulreratopalatorcclu- bula crocodilus . Cocatrix-vocatur ab dere vc elabantur. Nongiatia tantumfersc Haichono,Indi aquetzoallin,ahj caymanem eft fecuritas auiculaium: alius paffer vifcera vocanc. Addara hic dumtaxat miniis vulga- crocodihfubit,&:corioditiecur.Virgineain- ria.Immanem hanc beftiaravfque ad feptem fula pluribus infeftabatur bcftijs;lic lUos ve- palfus efle prolixam , imorehqui crocodili nabantur. Cafulam rimis & fotaminibus vfque ad criginta pedes laminis proteguntur plenam apud flumen faciunc , in qua vigil, iiinatiSjVtpilasplumbejEreflftanc. Dentium quicrocodilosproculconfpicere&exaudirc ordo triplexiUiSjfinguli trigintaquatuor c6- potefl;; nam fame prefTi e fluminibus &: in- ftant,piastermoIares.A pueris Indorum tra- fuliserepuncprxdiEcausa:quanoninuenta, hi ludibrio ad littora per collum aUigatam, cam horrendum clamorem edunt,vc per di- impocentemcapucnoxieconcorquere.Tam midij mflharisfpaciumexaudiriqueac.Tum faciUime domatur,ii tranfuerfo occurfu per vigil excubicoresconuocac adid paracos:iIli latus inuadatur. Famelicus vefcitur faxis. deni aut duodeni longam arborem corri- Lapides in ventriculo reperiuntur p^ne dige- pientes , huic vafto aniroali obuiam proce- fl:i & corrofi, qui in puluifculum redacli , &c dunt (hiante ridtu,fi quempiam fllorum ap- fumpci,conf^uclichiafl. Inuenta eft in ven- prehendere poflet adrepenti) atquefumma tre beftiae temina incegra cu veftibus,quam agiUcate tenuiorem arboris partcm , quam pridie vorauerat. Vincuntin ficcis laurum, alciflime poflunc,in ridum eius adigunt, vt vincuntur tamen in aquis ab homine. Indi inde ob inacqualitatem & corticis fcabritiem cnim vrinantes ligant has beftias pedibus eximi nequeat. Crocodilumigicurin dor- manibufque,hocpacloextrahunt.Credo in fum obuertcntes,eiusvcntrem, quimoUior aquis vinci quod careanc hngua,&: ideo fub- eft,clauis & iaculis feriunc &: apenuncjdorfo tne^-finon commodeapcrianc os paculum , enim, ob duras quibusceclum eft fquamas, neii>fluencehumorefuftbcencur. Inflantur impenctrabiliseft,pra!fertim flvetulus.Hxc eiiim flatim,& fupini torpent, tandem exa- eft apud Indos ratio venandi crocodflos , a nimantur, idcircoexcraaquam vefcuncur, quibusadeo moleftantur, vtnodu &intcr- aut emerfo capite. Pra-danonineademripa diu non q|«ius excubias agere cogantur, qua ccperunt,dcuorant .-penetrantin alce- quam nojjluerfusinfeftifrimoshoftes. ram,vt fecuriiis fruantur raptu. Oua pariunt vfquc ad viginti octo. Primo die Lunx con- C A-^ HISTORIi£ NATVR^ LIB.XII, 271 I G V A N A. CAPVT VL De huxnis. o AQuaticos colotcs, cuos Mexicani di- cunt aqaaquetzpalbn, Haiuni vocant jguanas^j iuaiias,qu& occurretibus animalibus,ad fe tra- ad oculos,qui funt nigri,nigraque iridc & te- di\s halitu jViditat. Accidit aliquado,vt Indi nui circumdati,a quo loco fenfim extenua- iter agentes infederintei,ratitruncueflc(tata turadvfqueos,quodlongumcft& flmum, cfteius vaftitasatq-, ftupiditas)nccintellexc- fex armatura fupernc dentibuSj ac totidem - rint,quam inftabili tcrrific(^q} fediinftiterint> infernc, praeter ahos minores. Ltngua ni- doncc angue fenfim praEteriabete,perterriti gra eft,tcnuis &: mobilis.Intradiem vnicum furrexerint.Innocens tamen eflc dicitur , ac roortem infert,corpys fcilicct vniucrfum at- nullo paene noxius morfu.Inuentus eft tan- toUit in tumorem. Remedio cftalexiteriura tushic colobrus , vt odo &: decem milites pangaguafen. confederint in illojif rabem aliquam efle pu- tantes. Vocant Hifpani hos angues cule-' GAPVT XlV. ^r^^i^^^if.CeruisinlidianturjOccultatifron- dibus circa vias qua cerui folent tranfire. De attaltgato. Ciim prope accedit ceruus,vi fpiritus fui at- trahit ad (e vt magncs ferru, nequeunte cer- NEque innoccns attaligatus cft,iicet in- uo euadere aiiidum os colubri (carent hoc ops vcneno. Paruulus hic anguis,ne- imperio in homines.)Detcntum halitu cer- quc pennae anferinae excedit aut craflitudi- uutn* complcduntur, circumcompreflionc nem aut longitudine. Centcni femper plu- cxtinguunt,deinde adlambunt,&: faliua fua reTveoflcnduntur,nequc vmquam a fcfcin- linentes prxparant &: condiunt vt facilius uicem leparati.Veneni cxpcrtes,fcdaliasad- glutiant ,aiioquipilorum afpctitasimpedi- c6 perniciofi,vtaggreflidormicntem,fiforte mentoeflet. Paulatim exfuguntillum inte- quemqua reperere/ nuUa arte aucUi queant, gru a pedibus vfque ad caput; quod quidem donec tandem hominem intcrcmptum idi- propter cornua deglutire nequeunt, fed do- bus hinc inde illatis , totum abfumpfcrinc nec putrefcat in ore deferunt.Accidit inter- atque deuorauerint. dum , vt formicx patulum os eius colubri iubcantjCumque mterimani,vlcifccnteshoc G A P V T XV modo ceruicidam. Hoc genus venationis his ftultisanguibusindulfit natura,alioqui De angue njenti. nullaprouidentiaeflettanta:ignaui^. Tota OEConomia & cefus huius anguis eft fpiritus. ECitotl feu anguis venti dicitur fcrpes fex Vifcachas^^genus funt dafypodum) cx an- fpithamaslongus.binafqjvnciascrafliis, tris fuisattrahitanhelitu. Exemplu aliquod innocuus,dentibus paruis, ventre argenteo, arcanae iftius violentixin bufonibusaliqui- lateribus ac dorfo lineis fcptem candidis,lu- bus magnisvidimus. Vi quadam fui fpiri- teiSjCyaneis &:nigris alternatim interftin^^o, tus in os contrahunc aues U aniraalia. Per- dix HISTORIiE NATVR^ dix in cuiufdam ridum ruit , quafi fponte irec ; iccm & multela paruula alcerius tauces liibiuic. CAPVT XVIII. De buin fsrpente. INcola moncanorum locorum bitin eft, afpeclu ferpens cernficOjnigris pundis, ru- beis accandidiSjViculinocapice,ampla fron- te ad vfque oculos , qui nigri func lucidique, fed virenticircumdaciiride , ridu oris ma- gno,munico mulcis& acucis dencibus,cani- nisquacernis, digicum prolixis, (efe mucuo inuicem excipiencibus , quacuor vlnarum longitudine&: cralTicudine liominis. Con- fcendic arbores,vnde fe vibrat appenfus cau- da. Rapit boues & apros,& alia huius generis animalia , deuorans ea quandoque integra, exhocvenatu viuens.Amatinfulam Cubu, vifufque eft in inlula Lutay a militibus Hi- ipanis,cum vellenc naues exonerare. C A P VT XIX. De lacertfs Indicts. COnuenere Mexicani,inquit Francifcus Hernandus , lacercarum innocencium vulgariumquedifferencias omnes, quafque feruentium regionum incols cueczpallin vocantjtecoixin nuncupare,venenatas vero, qua: in fepas,Chalcidicas,fepedone'fvc qua- drupedes referri poffentjauc citra venenuni aliquanto vulganbus maiores,ncmpelacer- tarura genera,qu^ mulca apud ipfos nafcun- tur, acalcetepon. Venenatarum tria adhuc apud nouos Hifpanos offendi genera,mor- liisnoxij,fed minime (li tempeiliue occur- ratur ei) lethalis : quarum du^e priores ma- gnitudine,forma8«: colore conueniunt, fed picturarum diftinguuncur varietate. Altera iiaraque luteis tantiim ornatur fph2crulis,in fufcum candidumquc inclinatibus eolorem; altera vero candidis lineis in reditudineni procedentibuslutei(que,5«: fecUiPiim tranf- uerfum fufcis&: pallefcentibus c candido. Poftremugenuspeculiarijnomine tetzauh- coatl,qu6d raro occurrat, nuncupacum, ac prorfus a tetzauhcoatl ferpehte diuerfum, paruuloacpacne nullojfedlethifero (vt fe- runt) raorfu. Omnium eft minimum, fufci coloris infuluum inclinantis,{cd cauda ma- gna cx parte cyanea. Eft &: quartum genus, itavocatumj non quod venenatum lit (eft eniminnoxij morfus ) fed quodvenenatis maiufcula corporis mole videatur rcfpon- dere,cumceteravulganbus lacercis proifus (inc limilia. LIE. XII. 275 ACALTETE?ON,feu MONO- XILVS MVCRONATVa .a: ^ k ,tty ff ,^l CA P VT XX. De monoxilo mucronato. CEtcrum afpefhis potiiis quarrt virus horrcndum fecitacaltetepou,feu mo- noxilum raucronacu. Alij temacuilcahuya dicunt^ lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII 276 dicumjHifpani fcorpium. Lacerti genuseft colotoiimile,daaslongum fpithamaSj pro- lixa cauda.breuibus cruribus, lingudj quara inteiQcm veiiat,rubrajlata ac bifida, toruo capi:e,inceiTugrauitardoque,& crulU iute- (5lu m dura , tiiluis candidilque punctis, par- uulas margaritas miitantibus,aut licholpcr- rai femina, variata,quae a cruribus pofterio- ribus , vfque adextremum caput, in varias digerunt tormas ; ab eildem vero adextre- mu m cau Ae in lineas, anulis limiles,cingen- tes tranfuerlim corpus per interualla, etli fuluaclonCTxlintnumeroliores. Huius ani- malis motiiis noxius eft , ied minime letha- lis:quofit, vtvifu quam iclu iit horridius; necquemquam impetat,nili lasfum & con- citatum. Lumborumcato ingefta,duorum obolorum pondere , Venerem mirum irf modu dicitur excitare,neque ea in re fcincis cedere : cruftam vero fcorpionum aduerfari moriibus. Necdefunt Gentes , quae arcus fuoseadem operiant muniantque, putantes ita venenatorum animalium noxiam natu- ram hebetari atque coerceri. CAPVT XXL De tapayaxw. ADmirandam lianc beftiam ad lacertx difterentias retulit FrancifcusHernan- dus,quamquam orbiculari pxne planoque conitec corpore, ac raias quadatenus forma, ni longe minor elTetjnec vncias quatuor lon- gituduie jequans aut latitudine. Cartilagi- neum autem ei\, & multis variatum colori- bus. Gehdumienipertaclu repertum,tardi incetlus, ac raro mutans locum,etiamcon- trectacum atque appreheniumjfed capuceft dunilimum, &: quibuldam clauatum hor- renfque aculeis corolla^ modo difpoiitis. Gaudet ab hominibus apprehendi,manibus geftari contreclarique, placida quadam ie- curitate ac tranquiUitate immobilis, quam- obrem amicus hominum ab indigenis nun- cupari iblet. Illud eftin eo mirab]le,& nulli alij (quod iciam ) commune, compreifis vexatiiVe ocuhs aut capite, autparum in- dulgenter tradatis , fanguinis guttas inde efHindere , aclongiiis iaculari, qualis detra- hi folet ab hommetemperatiirimo , &fa- na fruenti valecudine : tanto interdum im- petu, vt ad trium paiTuum diftantiam con- tingat reiedari. Siccatum hoc ad ignem,re- dactum in ixuorem,& lhmpcum,ex vino aut aqua drachma: vnius menfura, morbo Gallico &:doIoribus ab eo euenientibus ma- gnopereauxiIi.ui iolet. quod multiscertiili- mifque experimetis eftcomprobatum,eua- Guata morbicausa per fuperna infernaque. ac demumeuocata vr:na permixta pituitx alijique longis craiTiiiimiique filamentis. Viuit in montibus frigidarum regionum, vbi paiTim oftenditut. C AP VT XXII. De cuti. APud Totepecenfes innccens laceita cuti dicitur, mediocris magnitudinc albo &L nigro variegatur. Prxcipuum iUi eft, in pofteriores pedes ie attoilere , & anguino ritu libilare. CAPVT XXIII. De taletec. Dlcuntur talecec paruulae lacertse.viuunc in platanis aut aedibus , meliores in platanis. Hilpanicis func forma fimilcs. Fu- {cx & nigris oculis. Afthmati opitulantur, fi extraclis vifceribus conuoluantur rizo ac pariter includanturplatanifolijs intextisin fifcella, atque ifaex aquaelixse cum fale&: igni admotx .donec rizum percodum fit, tandem manduntur. CAPVT XXIV. De hayo coloti genere. o HArus quoque lacerti genuseu, femo- risacquans craificudinem. Caputde- cem vnciaslongum, initio latum, (cd quod definat in acuminatum os. Quaternis in- cedit pedibus , velut quaquetzalli Mexi- cenfe , cuius eft fortaiTisipecieSjeidemque perfimilem caudam geftat, &lento quo- que Incedic grsdu. Verfatur in arboribus natis iuxta riuos, aut dulcia flumina, ne- que defcendic ad iunceta , nifi ciim fefe conatur vendicare a Solis iniuria. Vcna- tur gallinas ,quandoceleritacenequic, ma- litiosa. qu^m & aftuta arte. Colludens enim illis,^wutatur folo , atcue adeo rapic improuiias, natiuaquadam fimplicitatead eum accedentcs. Nafcitur.nPhilippicis. C A P VT XXV. De lacerta foporiferd. QVetzpalcochiton dicitur 3lialacerta,a perpccuoiopore. Huiuspuluis fi iuma- turinaqua drachmxvnius pondere,mire coniert euocando fudori. CA- HISTOr.:^ ::.. TV^r LI2. IIL 277 CAPVT XXVL CAPVT XXTX De QBtUre iMmJL Ih ferf^: 7£ru X z^iirs )oc»abesaaSaSciaBetdom ec' X ^d^ nma. Dodrmrahtcft^ocalispatMts, n^ig morT-a: -^ ^]BCMia,&fBicopcz<3kaa>)ore. Expoi- aoAr: gx^ccmbbet^aamsimiuia ,gviBr; pccc -, & mox caak fooMqpe dxacoo , vxidc sr- r r - tam Hi obdffL Domcs; ( fiiac csam c _. ^^ kz voccDC ) & undcm vdm caoca ddk^ . ^ laca «iWMjinMiH. Vsaaa ex liBailkiods : . :i : : .^c^ aimBatihns kxfai^siim ad isArin*^ (^ gjnas TcimKim , nnuciumc ; gy-^fffe >. r^ A P V T '^^ V Y ■■iMlitwii» imeinodqs cxtx piiij.dis ^ a- diCqBe m labiem , dooec moacm ob- Dc fafcmc mMhfCtSm caoc ; acqoe ia demem csiim ^micpci^ «oais Qgjois. pGr^nmcapdMsfimrfacni-zSaCT CAPVT XXVIL '^^^?**^^ , . _^ D*i-5r«I«te#. iDBO^oS«:to«««rloc««ltr^ M ac¥gicna. X:: - I *iJ"^**T"*m ^irro '**-***#*h*ismi> hkm~T imBas n^os , acqnc adco ca nibecssMmi- lcs, vifaKicasilammaljpedQS^edaksca. n>fnarrTpffmiias.obgraDim pcobgram- «pKisanxaciimm _ .^o? ^ibir-:: c^ cbecoaci kn ^^sco ^tt^ l£:C :«na 3£ Aa 2.^% lOAKNIS EVStBII NIEREMBERGti fert morfum : color eft fuluus , fed dilutior de Pherccyde Syro,ac de SyllaDidarore fc- circa ventrem,ac vcrges in cinereum Cnuo- ftatur Serenus Medicus ita concinens: seinceditjinvtraq, ferekteracontorquens. Sed tjuis mn faueat Therecydis fata tri' Viuit in montibus Tepoztlanicis; gcedi? £lui ntmio fudare flaens, animalia tetta CAPVT XXXI I. Edttxit, tnrpi miferum qua morte tulerunt, Sjlia quoque infelix tali languore perefus De fe7'pentthus fangulneis, corruit^c^fa-aofe 'vidit ab agmine vinci. Eidem Sy U^ & Plinius profcriptionis crude- SVnt tamen alij ferpentes,qui afpeftu rc- litatem exprcbans,ait exitum vitecum om- ferant ignem,od:o pedibus longijColore nibus a fe pro(criptis crudeliorem habuifle, fanguinei , qui noctu inflammati apparent, erodente fefe ipfocorpore, & fupplicia iibi vt ignisaliquisvideitur,quemadmcdu An- gignente.ldipfum de AlemanePoeta,& dc tonius Herrera prodidit.Scribit quoq; Fran- i)yrio,ame Plinium atque Serenum teftatus cifcus Hernandus , vocari cumcoatl colu- ' eft Anftoteles. Phoiius in Bibliotheca ex brum,quino6lurnis tenebrisfplendeat, qui Agatharchidis hbro quintode hisqujc func &: letiter morfu,quatuor longus cubitos, 6C circa Mare rubium,agens de Acndophagis, brachium craflus. nerapc de his qui locuftis viditant,fcribic in hanc fentcntiam: Appropinquatitefcr1cd:u- CAPVT !J(!XXlii. tc, nafcuniurineorum corporibuspediculi r\ ■ r • ^ ^ r ^ . c -^^ alati,fimiles ricinis, paullo minoreshis oui "^•J 6 J f r cernuturincanibus.Hiductoinitioapedo- OBuia ifta curiofitas,cum de ferpentibus* re & a ventre,abfumunt breui vna cum tota Indiarum igneis hiftoua tecigerimus, taciefummascorporis partes. Illiprincipio- qualefnam fuerint illi igniti angues, quibus itaafficiuntur,vt quibus fcabies moleftaeft: Deus puniuit murmuratoresfui populi^For- deinde fcdulo fe ipfos laceranc.Cum auteni tafle ii non fuetunt huiufmodi &c aduenti- morbus euafit ad fummum,& vna cum pe- tij,innati erant, quemadmodum crudite il- diculorum eruptione tenuis etia fanies pro- lucidac FortuniusLicetus. Nam exhunu- fluit, intolerabilidolorum accrbitatemiferi no corpore ferpentes nafci, pleriqueteftatur afficiuntur. Etilli quidem malifiuelucci,ii- fapientesviri.NeapoUcaniPortaE relatulegi- iie cibi , fiueaeriscausaad hunc modum tur , in Vngri.^ iuxta fluuiumTheifan acci- pereunt. Ha:c Photius. De his ipfis legendi diflc, vt in raultorum hominum corponbus iunt etiam Diodorus &: Strabo. Diodorus fcrpentcs &c Iacerti,naturalibus fimiles, ena- quidem,afrerens eadem f cre ijfdc verbis,qu5 fcerentur, vt circitertria hominum millia nupcrrimelegimus apudPhotium :hocta- (antiquorum Ifraehtarum more) fic perijlfe men addens, pediculorum vcrmiumqj ala- memoretur Bonamico infigniPhilofbpho. torum vifuvdiiorum,fpeciehorridorum a^: Scribit Galcnus, in iErhiopia, India & JE- turpium,tantamecorpore copiaatfluerc,ali) gypto montana nafci in cruribus, 6c bra- fuperalios lamquamcperforatovafefcatu- chiorum mufculis, atquelateribus vermes, rientibus,vcdelerinequeant.Strabo autcmj quos dracunculos nominant,quadoque ma- diceSjiEthiopibus Syllis homines finitiAios, gnos, nonnumqua veio minoreSi fpccie ter- qui ceteris &: liigriores fint,& raJnores,& vi- rx vermibus fimiles,quifub cucemouentur tae breuioris(rar6 enim quadragefiraum an- viuijnec quidquam molcrtis faccflunt, pro- num tranflcendcre) eorum carne iam (non cefili vero temporis ad alterum eius finem in ferinamversiiyyi. malc non folum vetus, fuppurari,aperin cutem,&: dracunculi capuc fcd etia Xylandcr recentior vertit interpres; eminere.Hic,ficurando trahatur,pra:fertim nec infediculosversa,yz alijs placuic)(ed;/i quandorumpitur,doloresaffertvehcmcces, faruosferfentes verfa ^ vi Grxcaverbafb- &illa pars maxiine,fi quarelinquitur.Hifcc nant,vmereex loculhs,quas verni Lybes ac confimilesaibitratur vcrmcs , qui iiiveruc- Zephyri veheraentius flatesin calocacom- cum hcpate nafcuncur. Pherccydcm Syrun^ pcllunc Plutarchus in canidem fcntcnciam copia ferpentum, ex eiuscorporecrumpcn- ex Agatharchide ait : Circa Rubrum ver6 tium , interemifle teftatur Piinius , liccc alij marc morbo correpci ( vt Agatharchides eum pediculisenedum aflcuerent: fed ver- narrat ^ ciimalijs inauditis accidennbus mium ex eiuscorporcviuo emanantiu,alij funcvexaci, cumanguibus exiguis , qui torcaffe minores pediculorum formam refe- naci, excrtis capitibus ("uras 6l bradiia per- rebantjmaioies alij ferpentum j atque hinc dunt, &: tadi rurfum carncm fubeunt , ac orta fctiptorum varictas. Confimili morcc per mufculofa fcrpentes , inflammationum pleriquchominesintcricrefeu vermibus,fcu vim intolcrabilem excitant : idque morbi pcdiculise proprijs carnibus enatis crofi, vc genus prius aut poftcrius vllis alijs obcigifTc nemo HISTORI^ NATVRiE LIB.XII. 279 ncmo comperit. Quim plane fententia A- fcrpentes inflAmmacionum vim excicarcnt gacharchidc arbicror legifleapud Moyfen, intolerabilcm. Noninepte, inqiiit, /^/«^r^^ lummi DeiChroniftam m facris Litteris, & genus frius aut foHerius vliis alijs ohtigijfe eam exphcafle . Quod flmc miror non ob - nemo comperit:i:\u\;\. quse fuperius ex Photio, rcruairenec adnotalleinrua facra Philofo- Diodoro,acqueS[raboneallatatuere,omnia -i phia doclilnmum Vallefium,qui ex inftitu- ex Agatharchidis eode loco ab eis Audori- Coconlimilia ibirraclat argumenta. Et re busdefumpta funt; licet lili omnes morbi veradecorporibusHebrjEorum viuentmm huius origmem m mah aut aeiis , aut cibi cxortos fuiflelegimusin Teftamento veteri aut potus naiuram phylice referant , cum ferpentes illos inflammatorios, quibus per- eam referre debeamus in pcenam perpetraci uicaciftimam illam gentem Deus optimus fceleris, quia mirabihcer Deus vlcionum in- ad Marerubrum antiquicus punire voluit: graciflimos illos Hebra:ospunire voluic. Si nam facra Pagina hxc ad vcrbum habet m enim Photius ac Diodorus id morbi genus Numerorum opere,capite 1 1. VrofeBi funt ijs ex Agacharchide cribuerunt qui locuftis dutem (^demonte Hor , per%fiam qu^e ducit vcfcebantur,quofquefinitimosyii.Lhiopibus ddMare rubrim^ vt circumirent terra Edom. afreriiit Strabo j etiam illa Hebreorum gcns Et txdere ccepit fopulum itineris ac laboris : ex ^gypto veniens , cun"iin delcrto prope loctitas^^ contraDeum(^ Mojfen^ ait : Cur Marerubrumfinicimafueric iEthiopie,quae eduxiflt nos de Aegypto, vt moreremur in fo- aliqua fui parceRubro alluitur iiiarijVrgentc litudine ? Dee/l panis, non funt aqua: anima fame;n folitudmclocuftas efitaile potuitj jioftra iam naufeat fuper ctbo ifto leuifimo. quibus etiainfeclis,exeodem populomulto ^uamobremmifit Dominmin populumigni- pofteaexorcum loannem Bapciftam , pras- tos ferpentes i ad quorum pla^as ^ mortes curfbrcm Dominijapud D. Marcum Euan- plurimorum , venerunt ad CMoyfen, atque di- gelittam legimus in deferto viclitafle. Nihtl xerunt: Veccauimm^quia locuti fumm contra autem mirum efie debec,fi quinfemo- nera fola aqua marina eluunt , quam il- rci in inguine &: fcroto , plerumque tamen lis admodum conuenire affirmant . Vt au- in partibuscarnofis. Intenfiffimum autem tem in pauca contraham,dolorhic tantus doloreme5^periuntur,quieosin partibusoc- eft, vt quis hociterabiurare,&: locum hunc cultis accipiunt,neque enim vUo in loco alio in perpetuum vitare deberet potiiis , quam dolorab illis magisexquifitus &:vehemens cruciatumabvnotantum horum vermium deprchenditur. lam quod ad curationem perfentifcere & experiri. loannes Hugo attinet , non eft quidem necefTe , vt, ante- Lindfchottanus de his vermibus in Itinera- quam appareant, remedia eisadhibeantur, rio fuo fcribit, morborumorpnium maxi- fedquamprimiim in corporc animaduer- me deteftandum ab his vermibus exiftere, tuntur,necefrarium eflvtalabore quisabf^ qui cruciatus exquifitiflTimos gignant,ho- tineat, 6i adquietemfecomponat,idque mines in infulaqus Ormus vocatur infe- potifrimum, fi pedeseoinfeltentur-, tunc ftent, &abaquaquambibantfuum ortum enim motuscrebriorperniciofiflfimusjquies habeant . Alfabaranius vero quidam in vero gratiflSma eft^ &frigus diligenterca- Praxi fua capite ii.de his vermibus ita ueri debet. quoenim quis magis quieti &c fcribit:Reperiunturlocaqu?dam,vbiinhu- calori ftudet,e6curationem magis promo- manis corporibus vermes nafcuntur; quam uet & citiiis hocmalo hberatur. Neque alibi pafTionembouinanpminant, e6qu6d vero etigm promotione alia, vcpote cutis boueseiufmodimorbisplerumqueobnoxij apertione, fedionibus, & alijs opus eft; ipfi- deprehendantur.vermes enim intra carnem net enim fibi exitum qu2Erunt,&: caput per^ & cutem nafcentes fefe extehdut,&: tamdiu forata cute exerunt. Geteriimciim eo vf- oberrantes ferpunc , doncc perforara cute q.ueperuenerunt, vtapprehendidigitispof- exiturn inueniant. Curatioautem confiftic lint, paulatimextrahendifunt, donec fe- in purgatione &: excreiione abundantis pi- quantur. Cauendum autem eft,ne nimis tuitie fiue phlegmatis. Vulnera poft vcr- cos vrgeas : vbi enim fubfiftunt,rcfpiran- mium eruptionem butyrorecenti, cui falis Aa 5 nihil 2il lOANNIS feVSEBlI NIEk£MB£UGtI Bihil admixtum fit, inungenda func,quo gnitudinis horrcndse , fi conferahru^ cl]m dolorquidemlinitur, & lanicas mirabiUtcr noftratibuSj&prxcipucpaluftres, quorum promouetur» aliqui longitudine viginti quinque , & in la- titudine quinquefpiihamasexcedunt, ven- CAPVT XXXV. tretamcapaci,vttotumceruum, aut aliud eius magnitudinis animal vna vice deuo- De UtzduhcOAtL rent. Exaquiscgrediuntur ,& pafti eore- deunt : vnde&ab incohs magnae natrices TEtzauhcoatlferpensefttresdodrantes appellantur. Afcendunt quafuis altiffimas longus,acdigitumcraflus ,'cuiusi6lus arbores , in quibus vagabunda animaUa fjeftilens eftjdorfum nigrum, ventercande- quafi e fpccula contuemur:& vbi ea vidum (cens ex pallid0j& rubefcens inferna cauda; qusetentia acceflerint, fumma vi fe in ea de- venter autem &: cauda pundlis nigris con- mittunt,atqu€ ita &: morfu & mole occifa, fperfa, caput nigtum , ac torque circumcin- in fohtwdmcm aliquam vicmam trada, to- iSum luteo. Remedium morsiis eft, i£lum tum cum pelle , offibus &: carnibus deglu- locum fugere, fed comanfo priiis picied, ne tiunr. Et fjEpius etia accidit,vt cibo nimium venenum noceat prxiidium adfereiitibus, repleti,quafi ebrij rcddantur,&infomnutn quod etiam velut egregium antidotum ad- maximum incidant ; ita vt puer etiam illos mouereexpedit vulnen ; nec folum aduer- occidat. Durat haec fatietasacfomnolentia fans illatsE noxJCj fed ipfis quoque ferpenti- per quinque auifex dies continuos , pofl: businfenfum U inimicum. quos^demum experredi , adconfuetas fuas venationes redeunt. Pellem ftatistempori- CA PV T XXXVI. ^"^ mutant. Aliquandoctianimiadilationc cxcibonimiorugofam antetempus cxuut , De datis ferpentibus^ qu^ inuenta,hommes in admirationem,bei- lu^ magnitudinem inde cognofcentes,rapit». ALati ferpentes in Florida teperti , alis Magni eius carnes toftas faciunt i£thiopcs, eatenus inftrudi, vt pofle tolli e terrd & gallinarum habentur multum delicatio- 6c volare demifse viderentur. Americus Ve- res, fcd vix cas adipifci pofllint,nifi ciim ali- jfpueias quoque inuenit Indos pifcatorcs,qui quando nimio calore incenduntur filuac, &: ferpcntemalatumcraticulaeligneazimpoli- tum omnes, qnasa fuislacubusaliquando tum aflabant.In tugurijs complurcs eiufmo- fuerunt remota, femitoftaj inueniuntur , &: di ferpentcs viuos habebant> quorum pedes in magins habentur delicijs. Vipcras practer* vinculis alligati, faucefqj funibusconftrida: ea inueniuntur ibi adeo venenata;, vt morfi erant, ne quid hominibus noxix inferrenr. ab ijs,poft viginti quatuor horas fummo cum dolore moriantur. Incolx itaque dili- CAPVT XXXVII. genter fe muniunt herba,quam eius antido- tum efle norunt. De dracom bi^ede* L CAPVT XXXIX, Vbet in aliu m orbem redire , & inteN mifcerequjE Philippus Pigafeta defcri* De fer^entibm mdicmaltbfts. bit in defcriptionc Congi.Reperitur ibiani- mal bipes , ouis magnitudine , forma verd T Dem ait: Eft ctiam ibi adhuc ferpcntiim' draconisralatum enimcft,&caudam habet Xgcnus, quicum omtiium iintvenenatifli- longam: caput quoquc oblongum, ore plu- mi,facillim6 , natura ctiam in hoc prscmo- ribus dentium acutiffimorum ordinibus re- nente , euitari pofl^unt ; magno enim ince- ferto.Carnibus crudis viditat.Cutis glabra, dunt ftrepitu , vt ftatim cxaudiri & occidi quafifubviridibus fquamis depida.Gcnti* poflint. Bullam habent in cauda rotun- les id venerantur pro Deo,& in hodiernum dam, quam, vt caput, contra febres 6c cor- diem magna cura & admiratione cduca- dis horrores finguiarem haberefacultatem tura Primatibus , qui propter vberem ex autumant . Adijcio quse Petrus larricus oblatisprouentum,aliquando id populo ad- narrat , vbi dc ferpentibus Bambas loquitur. ©randura propqnunt. Tota eius hiftoria haec eft. Sunt hic ctratn (crpentcs immcnfa: magnitudinis:. Si cnifDi CAPVT XXXVllI. ijs, qux ante hxc relatu eorum qui viderun'c T^. n, ^. ^i T> I fcriptisprodidere,fidemadiungcrcfas eft, De firpmtb,» Bxmbx. tcperiemushicqui v,g,miqu,nquepalm os NEc prsEtercundum filentio, quod prz* longitudinc & quinque latitudine fupe ra- miferat ille Audtor.Serpctes funt ma- bunt. Modo in terra, modd in aqua dr :gc- rc "* MlSTORIife NATVRiE LIB.XII. 283 a tc perhibentur. Quoque commodiiis prsc- dam captent,arbores inierdum afcendunc.e CAPVT XLII. quibusmagna viinaairoaIia,nonindepro- • ri r r r culparcentiajinfiliunt: qu^vbiocciderint, I>f ammMus mJuU lamholt. in filuarumconuchunc latibula , perotiura deuoraturi. Q_ui vbicibisrefcingurgitarur^ A Ppendix iftafitBocmiexDiodoro in ade6 vecordes 6c ftupidiredduntur , vtvel /jLnarratione deinfula lambohjelTeeam pucr occidat . atque hic ftupor ad quinque miula animaha magnitudinc quidem parua, fexve dies durare lolet. Incolse, fi quem m- fed natura & fangumis vircute admirabiUa. uadcre queunt,efui adaptant: nec miniis il- Corpore funt rocundo , ac teftudinibus fi- hs ferpentum quam nobis gaUinarum caro mih, duabus hneis inuicem per mediura fapit. Eft 6C ahud {erpentum genus adeo vi- cranfuerfis , in quarum cuiuflibet exirerao ruientum &: noxium , vt fi quem momor- fic auris &c oculus,vt quatuor oculis videanr, deritiintra quatuor &c viginci horarum fpa- totidemque audiani auribus , vnicis ventre tium isexpiret , nifi antipharmaco , quod atque inteftinis,in quae comefta confluunt. aduerfus morfus huiufraodi pr^fentiflimum Pedes circii habent plures,quibus m vtram- norunt remedium,(^gro fuccurrant.Sed ho- que partem ambwlant.Huius belluac fanguis minum faluti diuina prouidentia confu- mirabihafleriturpollerevirtute:omnecnira lens, fignum ferpcnti huic dedit , fuura quo corpus occifum dum fpirat , hoc tindum aduentum praenuntiac : habet fiquidem in fanguine coh*erct. Hsec narrantur inier aUa Cauda rotundam lagenulara, qu2e,dum fe fabulofa. mouet , ftrepicura edit : hac cardiacis do- bribusac febribus , vti &c ferpcntis huius CAPVT XLIII. caput, mederi perhibecun r r ^ De jcrpentibus Senega (0- tmanU' C A P V T XL. twmbus fer^entum, De ferpentibus manfuefaSIis* TNgens eft & rara ferpentum nacio in JL rcgno Seneg^, Aloyfi) Cadamufti fide. In- ALi vidimusablndis , ait Francifcus ueniuntur ibi, inquic, multipliccs anima- Hernandus, deiiciaru gratia coluferos lium fpccies^praefertim ferpentum fere ora- quofdamvirides,quiallatiab agris,pollicari nium generum , venenofialij , alij innoxij lantum magmtudine,in femoris craflitudi- funt, Duorum pedum menfuramexccdunt: nem amplificentur & adolcfcant .• vbi pro alas,nec,pedfishabent vt ferpentes,aIioquin antro eftiUis doliumftramento indulgentia: immcnlJiSitantx quidem vaftitatis,vtinte- gratia emolhtum, vbi magna ex parte quie- gras capras hauriant , nec lancinent , folidd lcunt , viuuntque, nificum edendi eft tem- deuorant. Ferunt incolae, ferpentes huiuf- pusj tuncenim egrcfli cubile , aut humeros modi congrcgari ftatis anni diebus , &c rai- heri amice confcendunt,bencu§lc terrifici a- grare in loca quacdam , vbi formicaru ra eft nimalis amplcxus tolerantis,aut c piftillis.in vis magna , quibus &: color albicans , quje fnedio contrafti in fpiras, rotamque ma- fuapte naturahumiles quafdamcafasinftat gnam asquantcs , innoccntiflimi vcfcuntur fpecus ferpentibus extruunt : namoretcr- oblatis, atquc quicfcunt. . rara portant*& ferruminant abfquc calcc. Diceiesclibanos aliquosvelrufcula in or- CAPVT XLI, dine difpofita: naraexhuiufmodi cafisvi- debis centum & centum quinquaginta con- *De ferpentiforti» tincnter (ubordinatas , vt alteram fequatur altera, miro naturacordine. Suntetiamhi COntumax viribus ferpens quidam cft, Nigritac fafcinatores,id eft incantatores cxi- temacuilcahuiliadidusobforticudine: mij : fafcinancpraslercim ferpemes. Huius temacuilcahuilia enim idcm eft> acquecum reimc cerciorem reddiditquidaadolefcens, quinquc pugnansjin obuios enim impetum qui anno fuperiore agens apud nepocera faciCjCaquevi opprimit , vt ficoUo femcl fe Principis de Budomel ,& cum hofpitio rc- aduoluerit,ftranguletintcrimatque,aut fal- ceptusdormiret,audiuitinnumerasfcrpcn- uo homine ipfe coluber difrumpetur fuo tum fibilationes, quibusexperredus, dum obnixu. Qui huius naturam nouere , eum attentiore animoeuentum rei expcdat, in- dcludunt , opponentes ar borem aut aliud, telUgic ncpotem Principis euigilauifle,& do- cuiusnexu difrumpatur,pucanscomprime- mumegredivcUe.Percundacuscftpropter- re hominem , vc ita tandem conjuulfus in- ea adolefcens nepocem Principis , quonam tercat, no6le incerapefta concederet:cui nepos (iam Aa 4 in- 284 iOANNIS EVSEBII N lEFvE M B jERGII • inclamauerat feruos a. pedibus. , vt fterne- nos cepifTein India aliquos, xmfoluos t^e] rentcamelum.) Sum , inquit , profedurus vt ijs repararent famem ; incolas tamen nonlonge,moxrediturus. luitigiturnepos, admonuiffe nefacerent , noxioseffe , nec & fafcino compefcuit ferpentes ,illicoque foluos fuos eife , & diftingui pedum nu- rediens , rurfus alloquitur hofpicem Ligu- mero , nam angues illi impares illos ha- rem. Audiftine, inquit , circiter nodem bent. mediam exfibilantes (erpences.'' At Ligur: Audiui quidem. Subiecit itaque Principis CAPVT XLV. neposjdidus Bisboror,Erant,inquit,ferpen- tes quibus hxc plaga fcatet ; obfederant *2)f (i^achycoatL cnim domum , gregem deuaftaturi , niego occurrifTem malotanto incantatione , qua QErpens quidam eft apud Panucenfes, vcimurfrequentiiis. Ligurverohisauditis i^quinos prolixus cubitos & quatuordi- dixit, fe mirari plurimiim , & hanc rem gitos latus.Squamisnitidis, albo nigroque Chriftianis incredibilemfore. Tum nepos variannbus colore : apachycoatl vocatur, ad Ligurem,Non eft, inquit, cur mireris ob & morfu minimc exitiali. hxc minima : nam Princeps nofter multo maiora efficit incantatione , ciim libet. C A P V T XLVI Cam enim , inquit j cupic prazfentaneum venenum habere, quodillico mortem affe- De tzinhuit^lt. rat, inficit ibi arma veneno , defignato in . terra circulo , &: fafcinatione ferpentes eo ^Erpens eft Panucinus,tongusaclatuSjal* concedere compellit : quociim venerint, v3bis&nigrisdiftin6lus maculis,t2inhuitz- fpeculatur venenofiorem quem interficiat, h vocatus , quod cauda , qu^e prxacuta eft, venenicolligendi gratia, reliquosveromif- lethalicer pungat. fos facit. Occifo itaque (crpenie, eius fan- guinemcumfemineouiufdamarboriscom- CAPVT XLVII inifcet, &: ex mixtura arma illinit ^ qus fic jHitavbi fauciauerint , condiclo mortem De yxhunpezj^n, ^fferunt, licetparuum vulnus exiftat, mo- Ao fanguinis nihil nonelicuerit. Subdidit TTOclacert^Venenar^genus eftfufcum, ctiam Ligur , nepotem priedidum horta- X JincefTu tardum, paulododrante lon- tum eum fuiffe , vc rei viderct exem- gius, ventre candenti & exilibus contedbo .plum. Veriim Ligur parum'huius reicu- fquamis,cauda prolixa, pedibufque magni- .riprus,renuit experiri rem huiufmodi. Om- tudini corporis refpondentibus , ac fingulis ;«ium igitur conlenfu Nigritae funt incanta- quinis vngulis infignibus,oculis viuidis Iple- tores eximij. dentibufquea dorfo ad caudam vfque ni- tenti, ac fudore, quo perpetuo manat, fpifli CAPVT XLlVi mellisformacommaculato, quo adeotru- culenter contada necat (^alioqui innocuum i. De an^mhus mmpetiSi animal) vtficalceatisetiam pedibuscalca- ri contingat , exuri cutis vniuerfa caroquc "«Alliditas ferpentum, vitacemolumen-. ac vehementerdolere videatur,&inatruni I cu m cft;ab vno tamen difpendium no- colorem degeneret , qua parte venenum in ftras fuit, ciim immortalitatem amifimus. cor vfque fcle, diffundit , nonplusquam in Atnon tantiim fciuntrepuerafcere , exuta trium quatuorve vnciarum latitudinem di- f^neftute ; norunt etiam naturam exuere & lato veneno,atquc ita breui hominem occi- tianfmutare, vcin alceta producant vitam, dit: nequeadhuc inuentacftantidotus,qua: .^ veluti rcnafeantur. A reptilibusinmari- obfiftathuic morbo,cuiusvenenumvfque -na etiam faceflunt.In OrientaU India non- adeo exitiale&: vehemenseft, vtcalcatoet- nujliangues, vcfallancinftans fenium aut iam ftramcntoaut ftoreacuifubeft, ideni /facum, poft ceitum tempus petunt mare, fequatur exitium, cum tamen,fi non actin- _vbiconcu(sainvndascauda, & velut fla- gatur,fit,vtdiximus,innocetiffiraum.Cuni -gellante, fcinduntur in mulcosramosvelut Indi, in idanimal incidences , illud incere- apedes; qua aitucia iniro nacurie miraculo merunt, cum vel lapidem vcl lignura , quo euaduncingcnusquoddam polypi,tam fi- caedemeiinculere, fecuritatisgratiaautter- . mjle iliis quosLufitani vocanc fpluos, vc racondunr,autvercuncincineres,neahquid fallanc ignaros. P. Chriftophorus Borrus f'uperfic,quod vfqueadeoperniciosaveneni enarrauic mihi, fevidiflequofdamLufica- vi poflic nocere. CA. HISTORI.£ SATVK^ LIB.XII. 28$ C AP VT XLVIII. De polpoch. IM agris prouincix lucatancnlis ofFcndi- cur monrtnfacum quoddam rerpentiuai oenus , tres dodrantcs cum maximc Ioq- gurajbrachiumcrjlTiim, ac fufco exUtura- toque tindum colore, led a capite ad quin- quevnciarum loneitudmemniaro &: can- denri vanum,lato &:comprello capitc.ocu- lis magnis & fplendent^bus, S: cauda , qua: reliquo corpori cralTirudine non cedit , non dillimilis (corpiom, nec vnguium terrore zlurorum magnitudmi ccdit . Nec vero vnotantummodo raalcbcum eft animal, fedcGuda pungens, &:ore mordens. Vifun- tur magna ex parte h« (erpentes arbores amplexi : ciira vero idu virus laculari vo- luct , fi folo conlillant , vifum horainem e lon^mquo inle^ntur, cauda lupta caput contorca atque conuoiuia l"e rocantes m eum,atcue ita breui laliibus atiingeme?; cum vero arbonbus mhaTeDt,itacauda ca- piti adiungunt , vtarcus repracicntcnt 6gu- ram , ficiacuiifagkc^ve more lelcnon line ftrepitu,quiiennr;poirit, lacuienrur atqt-e contoroueant. Ichisctt cxitiahs, inira ires dtes ii^arpartis carnedecidua acque putrc- fcente: oliibus vero nudatis , &: :n coiorem fuluum vergentibus , &: adeo toeudo odore cxlialante, vtomne rapacium auiom gcnus inuitcturad carnificmam- A:uct irdigcnac, idu ciusQon infern vehementem dolorem, fcd vniueriicorporis ienium poi.us hebe- tari aique torpc{cere,atque itaiduro homi- nem velut tcmulencu mon. SibiL^cdit co- turnicumcantuihauddiilimilia, quzpnc- tcrquam quod lon^iis audiuntur , nocr.en ierpentis , quod poipochciTc djximus, cx- pnmunt, non iine vchemeciD tormidiiic acquc fuga indigenaram. C A P V T X L I X. De k^kd^ fcrpcntts gmere. OFfenditur in agrislucataneniibusqni- dam lerpcDS ad lixmorrhoi noCcratis p>ertuicns gcnus,quaiuor longus dodraaccs, tu(co colore , (cd c\ancis &: rubrclccnubus macuhs conlpcrlo. Hums idusadeo pclb- lenseil, vcincrahor«c vniuslpinum cogac idum hominem (ansuinem reicctare , S: incra dicm vnum cx omm corpons pairte ct- tundcrc j atqucitademum mon. Anndo- tum tSc inquiunt iiiiquallri luccum li- quori tabaci pcrmixcum , ex quo j.lia con- tulaatquerdoiutaiint, cpotomquc. Saxc- rura colit caucrnaSjS: in hiscuUiibuscdi:- cat proiem.E^reilas antrum,cum liicpicum audit,inipccum kicii inobuios. lO-^VN^ 286 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORIif: NATVRiE L I B E R X I I I. CAPVT PRIMVM. De apibus. X minimis quoque ma- gniiudinem Dei com- mendemus. Adeo ma- gnus eft, vcin minimis appareac maior: maio- rem anmiam nouic in- cludere corpulculo mi- noii. i-^aruaapis mole, maxima mence eft, hoc eftjinduftria: adeo nobilitas animeex- culauitvilitatem macerix, vc Sole ipfojpul- chricudinis mecropoli, detormis auicula ex- cellencior&: mirabilior iit. Mulciplexapia- rium genusinnouoorbefemperadmirabi- le, licec in meiliiicio diuerfum.Quedam in arborum cauicacibus, fediine tauo,corci- cemcereum priuseftinguntouiinftar,quem imbuunt penitus liquido &: (uaui nectare. Ha^couacopulatalimul,&:racemata,vfque ad viginci vel criginca inueniuntur. Indi truncura cxdunc,6i dcferiinc ad v(us fuos plenum melleis globulis, ceraquoque vti- liftima. Alix glandes roinores conficiunc, ali^ n^n excedences nucem auellanam. Hoc genus apum exiguumeft , &: mantuecifti- mum. Alia: fub humo laboranc , qusedam tres autduasvlnas, quardam non ampliiis quam dodrantera profund^, prout oppor- tunum illis. Harum quasdam mellificant incereis qUcifi fiftulis oblongisjqusedam or- bicularibus &: rocundioribus. Ex his qux- dam mites &: innoxix,alix maiulculxefte- Tx, &: fuos labores acriter tuencur. AMx quoque funt fcra: diuerti opificij,rotundum conficiunc fauummftar mali citrei circu- iandofiftulas, fufpendimtqueex arborum fronde, imponentes fauos aliu (uper alium: aiiquando (uftinectrons racemum eiulmo- ditriumdodrancium longum. Exiguiores apes fufpendunc minores racemos , &: tc- nuioribus ramis; grnndiores ex firmioribus (vocanc haslndi Maceecas) quarum mor- (us aequacdoloie iccus (erpennum , &: vi- ginci quatuor lionsperfcuerat. Alia mitis apum natio eltm cerris Guairuenlium, quas indultcia £uropa;orum in alucaria conclu- (it , vbi nec pungunt, nec irritantur, necia- quieces fiunc, reclufo alueare. Mirum di- &\iy nec ceflanc a labore , tam func officio incenca;. Hiccurio(itasnon indigeret vicrds nec tranfparentibus vafculis, vt exemplum (edulitatis difcerec. Regina &: magi(tra plu- rimum a plebediftat. Eft quoque apuni nigrura &:exiiegenus , quodin (iluis iine ccra meliificat.Cera-fijbterranearum apum percommoda ceratis ad dolores exquauis causa fngida accidentes : lumores re(oluit: adaha medicamenta eciam idonea. Albac apes funt in Guatemaia , mel quoque al- bum &: ceram fabricances,nec nimis noxig. Nunc ex aliquibus Audoribus dabo ali- qua. In Ceyba vaftze arboris & aharuia incerdum cauis nidulantur apes,atque fuuui mel ehiboi\!nt,non miniis bonum quam in Hilpania, tel"te Cie^a : quarum tria (untge- nera. Vnumpaulo maiusculicibus. Adta- ui,quem probecommuniunt , orificium, tubulumdumdij digiti longitudine aptanc ex maceriacera:finiili, per quemapes, alis eo quod e tionbus decerpferunc onuftis,ad fuas operasingrediuntur. Acidiufculumeft mel iftud , cuius paulo amphushbra ptx- bent fingulaaluearia. Ahud genus paulo maius nigrum , (liperiiis tamen candidum eft. Orificium, quo in arborumcauum in- grediuntur, conte£tum habentexcera alte- ri materi^ commixta, lapide durius. Hiu rura melluperius bonitate longe fuperac, iliiufquetresmenfurjE , (iue veterum con- giusnonnumquam ex vnico alueari eximi- tur. Tertiumgenus HUpanicasmagnitudi- ne excedic, fed aculeiscarec, impecu tamen ineosfcrtur , qui fauos eximere volunr, mireque fe(ccapitis bi baibje pjlisimplicar. Harum incerdum aluearia duodcnas auc plureslibras mellis , mulco quam reliqua- rum prceftancioris, continent. Americanic, inquic Lerius,apesiioftrisdi{fimiles, [&exi- guasillasmulcas, qu^e ceftarc, pr^fercira matuns vuis, nobis intcfla; lunc,pocius re- fercntcs, fuum mcl&: ceram conficiunc pcr (iiuas in arborum cauis,vnde \nco\x vtrum- quc probeeximeicnorunc. Fauum, cciuo mel nondum cxemptum,yra-yeticappel- lant: tOAN. EVSEB.NIEREMB.HIST.NAt* LIBiXIIL 287 knt: yracnimillis «/f/ eft,yeticcera. Mo- dam praebuit , culicum dedic illis lepidos renollro melle vefeuntur: ceramvero, qux & multis modiscommodos venacores,cu- inftar picis fere nigra eft , in maftas conuol- cuios appellatos. Hi funt alati vermcs , in- liunt brachiali craftitudinc. Sed nequefti- noxij, vefpertilionibus paulo minorcsSca- nalia neque cahdelas ex ea parant , ( nodu raba:i genus ego potiiis dixerim , quod eo- enim nulio alio lumine vtuncur,quam cer- dem ordine lub alari dura vagina alias ha- ti hgni fragmentis acceniis , quac lucidani beac alas, quasintra vaginam reducac quie- fiammant praebent ) at ingentium canna- fcens a volatu. Huicanimantijvelutinodtu rum lignearum tubos jfin quibusfuasplu^ fplendefcerenodilucas videmus mufcas, & mas, neacerco papiiionum genere , ipfis inter fepium denfitacem vcrmes quofdam frauers dido, corrumpancur , conferuanrj inerces, prouidamater naturaquatuor pra:- ifta pra^fertim obturant. Antonius Herrera ftitit lucidiftima fpecula j in oculorum fcde in Prouincia Ver^-pacisfcribitrepeririapes duo, inilibusfub vaginalatentia duo: qua: line aculeo , clarum mel conficientes; qua- tunc oftendiCj quando more fcarabzei, eua- lum ali^ fintarmatje &:noxia:> quemad- ginatistenuibusalis, aerem capcac ; vndc niodum noftras, aliae paruas vc mufcarjOpti- quatuor cucuius quifque fecum afFert lucer* metamen mellificantes;aliaznoxij nedaris, nas. Scd quo pado fint medela tanti mali, quod demericec guftances. Nulla; fauum quancum elt,a culicum aculeis infeftari, qui eonficiunc^fedcondunchquorem fub hu- funcalicubi apibuspaulo minores , gracio- rno , aucin cauisarboribus mel Hquidiffi-, fumauditueft. Qui vel culices domi ha- mum j &acelac nonnihil. Vlricus Faber berehofpicesinfenlosincelligic , vel quivE fcribit , in cerra Marchkafiorum , fi quis ingrediancurcimec ,cucuioruminuigilacve- liluas ingreffus in arbore quacumque fora- nacui, quos fallic hac induftria , quam opi- men faciaCjpoffe ex arbore quinque vel fex fex mira necelTitas exquifiuit. Primo no- menf uras mellis accipere, quod inft:ar mulfl auc , ix natura in id potiiis propenfa fit , ma- turanc : eryfipelatis dcfincncibus confe* runc , vlceribus fcrunc fuppetias , conuul* fifque , nec non enterocehs , additd relini dc' picietl , colledionefque cuiufuis ge- hcris breui admodum minuunc acque ai(^ cuciunc. C A P V T IX. • Dc ^etin. CAPVT XII. Dc tetUtoci, VOcat Lcrius yerin piilicesf adc6 lan* . _ ■■ v^ . rv r i cin,„tesleuiusindutos*Vtmuctones T"^ "°" ^'""r- ^ "^* ^* ""'"* X cum , pungcnfquc , ica vocacuro , quoniam iingulis quibufque diebus , cf^ fofs^ ccrra > & ah6 dclaca , parac cubi- lc, (ed fauos minimc conftruic. Nigrum incHnac in cxruleum , fi aias excipias^ qu2 fulua; func , &L cornicuia , qux lu- ceo coiorc cinguncur. Yiuic in moocibus Xepozclaoicis. acuum referanc. CAPVf X. De culicibus parmlui ANonymus meus Hifpaniolsc fcriptor, commcmorac paruulos puliccs , inui- libilcspra: exiguitate, quipungant & ad- urant manum quafi ardenri acu. Difcer- nasobtutu cuUcem. Liccus maris amanc hx beftiolx : ncque cnim inucniuncur in locis inccrioribus.Aducrfuscoscinguncurdomus ramis arborum,incerdum flacu diurno difli- pancur,nuUa cunc ab iUis moleftia. CAPVT XI. De axin , qua ftnguedo quadttm ^emmm eH, PLurimum vfum vUiflimac eciam natu* rashicvidebimus. Nafcuncur , inquic Francifcus Hernandus, in arboribus guam- CA P VT XIIL De formicis, REpcriuntur in Philippicis infulis duo formicarum gcncra , fulum didia, quarum alia: func iex digicos long;c , ac craflx digicum lacum , coloris nigri ni- tidi^uc , x\diM dimidij digici , pra:dura maxiUa , & eodem quo corpus colore, cui crcs hxrenc dences ccnues bc firmi, viuuncque in moncium arboribus. Aiiac func alacis formicis flmiles , &: aUquan- c6 maiorcs. Viuunc in campcftribus, ac» que aduerfus hyemis iniurias congeranc arenx aceruos incfedibiUs magniiudinis, B b intra 290 I0A>JNIS -tVSEBfl-NIEREMB^ERGtl intra quos fau6? conftruunt , vbi & tut* & tnunitiffimiE de^unt.Circatiiontcm Le^ nx album' genus fotniicaruni eft , idoli^ iri- clufarum. Vocat idola qtt^dam Chinas,qusE pyrarnidis artificiofz formdm referunt , in qUibus fofmlc^e albas, qu^ze fbr^s non pro- deant , redintetHis'celIuliS diftiii^lje , Vt qiio Viuant cibo itK^fertumfjt , teptahtes curfi- t^iitefque apparent. HasChitias formidant batbati. Qubties fnant|^i(ilTi cofe'ffiUntj afite pyra midl' huic vifiUfn'' •llmi^} Gfl^etu nt,' fiTancipiUtn'Cftjuint , eique qtiodunimodo ^^euoUent, «biiitles Vt ipfitf^ , fi fugam iTTeit , ferpeirtfs,, 1acerra:tigriaefque dilace-^ f^nt. Qu'a;s f^rui rhinas adeo extiotrefcunt, \rt,etfi abKt^ris ieetrimc vdpUlfertt'^ inire fu- |ahi miniin^/airfint* ■*' ^^''- *•• »t<.' cAfVt XVll Deigmo yermSyJine teocttihn. TEocuilinl gfenuseft caiitbaridum pat- uarum, rubricapitis, ^edoris fmarag- dini , & reliqui* corporis ftiluidi. Aiunt, lepras illitas , atque confricatas , mederi; Viuunt apu aculcos ^ ihgittas bcyns excrahic De hirtidine tenui. • LVmatc.(i'. appellatur ttioleftiflima hi- rudinis fpecies, inter herbas & mon- tlum arbores viuens, femidigitu#i longa, & impense tenuis. Adhicrcnt iter agcnti- bus-, fubeunu)ue quofuis humanicorpotis mc^tus, ctiam anguftos & foedos, neqne priiisdifcedunt, quam humano fatientur languine : tunc enim fponte cadunt, ac mi- nusinfeftancSoIe vigente. Rcmcdium eft, arundinibuS tjuibufdam prstacutis cas auel- lere , aut fefc tueri intra aquas , confidendo faxis, fiquacfort^adfunt , aut pyramcon- ftrucre,atque interponere ignem. CAPVT XX. :;>; i r.:l De fiarakdik IndKU. #!UJ]. VArium fcatabjcorum gcnus noui or- bis,temolim dicuntur. Quorumdam -tomua derafa , ic fumpta aqui, aiunt miri'- fice excitarc Vcnerenik C A P V T X6ci; 1V ifjarfHpo terrejiri. TLaxquipillin fcu marfupium rerrr, dicitur vermis quidam niger : eius puluis mfperfus medetur Iepr*E. CA- HISTOKIJE NATVRiE LIB.XIII. 29I lis hinc atque illinc diftradis , & in or- CAPVT XXII. ^^"^ ^^^'^'' ^'^'"'^'"^ quodani compofins deindeveiointexto atque fti- De coyayahoaL PRxdurus vermis eft coyayahoal, alijs tzinchoillin,alijs ichcaton didus, fuper- nefuluus, pede numerofo purpurafcens. ArefaduSjtuCus, &: aqua djlucus, maxil- lifque quotidie bis illitus , dolores den- tium placat. CAPVT XXIII.' De tenamaztianapaloa. HOc infedum tenamaznanapaloano- menmeruit alapillis pedibus appre- hendendis,qu2E efteius natura.Cornua fern tenuia , longa , ac feipfo triplo prolixiora. Locuftxvideturgenus, eiiifve infedi quod apud Hifpanos vocant ceruam paruara. Cruftatum animal , ternis vtrimque pedi- bus, longifque, fed qui fenfim procedcntcs verfus caudam iianc breuiores . Inno- xium eft. C AP VT XXIV. De araneo aureo. Dluitiarum {iraulacrum erexic natura inlaualaua. Aranci paruulifuntjaurei- que, &: pundis rubris diftindli. Vulnus eft noxium, idufque agit in infaniam , mera- brifque fubinde ftuporem inducit, non fine anxietate & dolore. Prcefidium eft , tubae prioris tambalaguifiE & pilipoc fingulorum trcs obolos tundere , atque ex vino palma- rum refolutos deglutire, autoleum ,cuius mixtioncm narrauit Francifcus Hernc^idus inter plantasnoua: Hifpaniae,illinere vMlne- ri.Cauendum tamen primistribus dieous a potu ; aut fi bibcndum fic , vinum palma- rura autnoftratum, quod praeftantius eft fumendum ; prseterea ab aere & Sole. Vi- uunt in pratis herbiferis Philippicarum in- fularum. CAPVT XXV. De atocatl. ATocatl feu araneus verfans in aquis, rubro,aureo &: nigrovariatum colorc telam ducens magna ex parte , vitamque agens iuxta plantam vocatam ab incolis metl , leuiftimiacqueinnocentiftimi idlus, tnirum qua dexteritate opus peragac,fi- ftaminibus, pantc fubtegmine. CAPVT XX VL De aranetsmagnis. EXcelliccoIumbinum ouum ahoachto- catl.Alij quitlaihochocatl dicunt.In ca- ta;mole nullius veneni cft. Ali^ apud Caribes aranea: exacquant dimidium malum ci- treum,fed cruribus exiguis. Dentes ilhs lon- gi &c acuti: elaborant telam fatisconftan- tem (pofTct feminis pro calanticis feruire) & cum ora feu fimbria texunt.Ablui poteft, & alba redditur.In ahquarum telis fi paflcc incidac aut alia volucris, irrctietur. CAPVT XXVIL De araneo fpinofo» HOitztocatl,feu araneus fpinofus,mor- fu dementat,fuperiore&:media cor- porisportione ater , cetcra luteus , forma aculeata &: fimilis tribulo, inde impetrauic nomen, Hoitztli fpinaeft. CAPVT XXVIIL De araneorum generihus, TOcatl dicitur nacio arancorum. ds quibus hsEC Francifcus Hernandus. Primum araneorum genus teacoltocatl, feu ftercoris araneus vocatur,mediocri cor- poris magnitudine &:colore , internigrum &:fu{cum conftans. Secundum,quoQma- iuscft,tocamaxacuaIli dicitur eodem pxne colore. Tertium tocatl zintlatlauhqui,mi- nus prazdiclis , ac nigri coloris, valdc vene- natum , &:quodcontufum admotumquc dicatur lateris fedare dolorem. Quartum tzintlatlauqui nuncupatur, quod etfi toto ferc corpore nigrefcit , macula tamen ru- bea infignitur. Eft &: aliud didumtoca- miixacualjCorpore magno,fuluoatque hir- futo.& {eptimum,omnium maximum,tlal- hocheltl , coloris nigri, pallefcencis atquc cinerei eft; &: ocolotocatl,ita nominatum, quod tigris pellem colorum quadam varie- tate tcnus imitetur : nec non hoitztocatl ab fpinis nomcn fortitum \ &: atocatl ab aquis iuxtaquasfolet verfiri,interftin£lum nigro coccincoque &: pallido colore. In maritimis locis maximos audio repcriri, Bb z ncc lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII 29I ncc fcio quodpiam corum gcnus valde nocentis eire veneni , edi nonnulli morfu iincnoxij , & tocamaxacualli difficilefana- bilia infligere vulnera , quaequc (fi cicatricc obduci contingat j aiijs atque alijs locis re- ucuentur , eademque non morfu aut idu excitata,fed incefru,confricationCj& reddi- tisalui excrementis. CAPVT XXIX. De papilione, HOitzitzil papalotl , feu papilio fimilis hoitzitzillin,vnde nomen meruit, ob- longo eft corpore definentc in tenuitatem, & tranfuerfis quibufdam lineis, auri coloris diftindo, fed maculis nigris interfertis,ala- rum fuperiora eodem colore diftinda func, fed inferiora rubefcuntj lineis haud aBfimi- Hter pertranfuerfum difcurrentibus. Cete- ra papilionum reliquo generi confona.Sunc dc aliasinnumerieapud nouam Hifpaniam difierentixadmirandis variacas coloribus, pulcherrim^e. Illud hic obiter monebo, in quibufdam papiiionibus magnis huius jfh- tiqui mundi pro lingua effe filum fangui- neum oblongum excedens reliquum cor- pus, quodconuoluitvtinbucca recipiatur, quam habet,vt illud commodius extrahere poffit, fedam afuperiore partecapicis vfque ad uiferiorem,vc pasne totum caput fcif- lum fic. CAPVT XXX. De nopal ocmllm, feu tunarum i^ermtbtis, FAmifiare eft huexutla: , prouincia; Pa- nicenfis , tunarum genus, folia ferens longa, &anguftiora ceteris , intra qux (b- lcnt vermes generari lineis candidis cya- nei(que diftinSi , mirabilis facultacis in curar-ida infania , fi bini cufi , & refoluci ex aqua femel intra fumantur; auc ii muecc- ratus fit morbus,bis aut ter: inducitur enim e veflngio ibmnus , permiflulqj eger dor- mire, paulo poft mente conftans expergi- fcicur, atque refipifcit. Suntautemhivcr- mes innoxij , neque vUum inferre nocu- niencum {olenc , fi inrra corpus deglu- tiantur.-quofit, vt increpide poflinc pro- pinaii. Addunr, paralyticis acque epilepticis e.idem mcnfuiaconferrc. CAPVT XXXI. De cuchiptlutl, feu verme qm inducit fomnum, VErmis genus cft iuxta moros aut falices verfans,bombycis magnitudine,& pac- ne forma , {t(t illiusinftar Oi^obri menfe firma conuoluens membrana , ac prodiens ApriIi,conuerfus in papilionem.Sulpendunc hunc Indi infantium cunis , atque ita (om- numillisconciliaricredunt.Vndeimpofue- reeinomen. Ideminpuluerem rcda£tus,ac cx vino patrio, quod pulque vocant , totus potus,Venereni ftimular. Mexicanis agris prouenit, & ex his quas dixiarbonbus vi- dum fibi quacrir, C A PV T XXXII. De fjjongijs forwatis. AMacpalU feu manum coccinea appel- lant Indi quoddam (pongi^e marma: genus in Auftrali pelago. Tmitatur manus effigiem,in digitos longos & teretes difciffa: durioris eft quam cetcrje calli. Nec hic prx- tereunda eft alia fpongi^ forma a Clufio ex- hibita, quje quafi infundibulum imitaba- tur, aut floris miaginem exprimebat ; nam rota caua erat,& firma parte qua faxo inhx- rebat, valdcangufta, deindefcnfim fefeat- tollens, expandebatur, inasqualiter tamen, cum vno latere ad nouem vnciarum latitu- dinem dumtaxat affurgeret, aduerfo autcm ad vndecim vncias pertingeret. Orx in(^qua- leserant &: finuolas in interiorem partem, interdum ade6reflexe,vttbhorum tormam quodammodo exprimerent, Amplitudinis diamcter fuperna parte tredecim crat vncia- rum cum fcmitre, extcriore parte lobu quafi foliolum adnatum habebac , inieriore vero bina foliola inftar calycum fbrmata : tota autem materia vulgares Ipongias referebat. Longe quidem maiorcs videre memini,fcd informes : vnam tamen ciim Mompellij vi- uerem, tempeftatibus cicda in maris littus, qua^ampliffimipetafi formam cxadliffimc imicaretur. Hsec fatis collegilfe, dcmirando naturam fentientem , & nouis celebrando hymnis Audorem. Plura narrare poffem: nullus terminus potentijEdiuin^ejquarencc hiftoria?. alij alker fortaifefciibent aliqua, fed noneflvna natura. Loco accommoda- tur,& pro rcgionibus varia.Pofliinius dicerc vera,licet ditiercrtia. Succeffiuis litacollegi horis , contemplationcm naturas mifcens alijs ftudijs. ExaclJiisdigeri poflenr, &dili- gentms HISTORIiE NATVRiE LIB.XIII. 293 gentius requiri , fed de afFedu magis quam decuriofitace mereri volui: iUi hasc (uffi- ciunc. Appendam dumtaxat, ne alia natu- Tx membra , licet ignobiliora quam fcn- tienscladisjcontemnere videam , qux de plantis &c mmeralibus miniis communia occurruntjfine niraia diligencia; diftradus fuialijsoccupationibus: turtim iamfoliim naturam mirnri licuit. Dabo nihilominus aliqua exotica ceter*E naturac* forcafle aU- quanondumnoca. CA P VT XXXIII. De alcyonio peregrino, PRoxima narratio fpongixinuitauic , vc coliigerem prius nonnulla qux humor concipit. Vifumalcyonij genus, quod ma- jios auc chirothecae figuram imitetur , in quatuorlacinias digitahslongitudinis , ca- uas, inanes ac velut tuberibus cineracei co- loris exteriore parce obfitas, fedam, valde referebat} interioreparteleuiores minutif- que foraminibus excifas. Tota planca fpon- giofas cuiufdam nacurx &: leuiflima: erat. AUud etiam defcribit Cluiius alcyonij ge- nus ex America allatum. Illud autem erac inonftrum , & valde admirabiUs forma^, quia ceruina cornuacum cranij, cui adhce- fifTent, parte, quemadmodum referebat,in varios ramos (parfa , inferna parte denfo corpore &c craflo, fpongiofo tamen ,_&: re- tinentefcopuh cui adnatum fuerac , 6c in- haiferat fragmenta. Cornua ipfa fefquicu- bitahs erant longitudinis , & pahnaris aujC amphoris crafhtudinis,in variosramosfatis crafTos fparfa , cauos tamen & fpongiosa, rudicraffaque materia conftantes, acveluc reticuh inftar compolitas , vt himini oppo- fiti tranfparentes cfTent & peruij. Color ad fpadiceum tcndens: ramulorum nonnulU fingulares eranc, qujdam etiam gemelli, &c ex parte interdum coalefcentes : fapor val- de ialfus erac , nam iflo ipfo anno c mari crutum. CAPVT XXXIV. De arhore UpideL MArinis innafcitur faxis atexcalquc- huitl , fiue arbor iapidea aquse : ger- minat faxeos ftipites, fufcos &L orbos folijs. Aliquibus placuit ancipacen Diofcoridis efle, aut charitoblepharon feu IfidosplO' camon Plini). C AP VT XXXV. Defungo lapideo. > AD litcora Auftraha Nouz Hifpania: lapisfungiformis inuenitur. Variega- tur lile coloribus albo , cincreo & fub ru- beo. Salfitas edax aquarum fortaiTc iic ip- fumeffigiat. Bb 3 lOAN- 294 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORIiE NATVRiE L I B E R XIV. CAPVT PRIMVM. T)e arhore illtifiri* RODiGA vegetantis ani- mx natura latiffirimm campuni offerebat: non vacat metere omniaj carpam aliqua, & veluc fpicilegium , proutob- uerfantur res , faciam , imitatus in hoc ipfo naturam , quse inordi- nata variegatione prata comit &:amGenat. Creditum efl: infulanis Zeilan , patriam fuam fuiffe paradifum. Cuiufdam montis culmen vocant verticera Adami , cuius pe- dis veftigium ibi dicuntexpreffum, ibi pCE- nituifle. Ibidem aiunt efle arborem medio- crem , fed craffam , exigui folij &c crifpi, puluereicoloris in cortice cinerei , quae no- du corufcet,& fugcttenebras. Alibi dc loco paradifi differiii. C A P V T 11. De arbore aured, IN Hifpaniola arborem quamdam auri venas habere compertum fuifle, fcribit Pecrus Marcyr. Quacumque pateat iter, c radice,inquit, per apertasmoUefque fcate- bras ramos ad fuperna fupercilia montis eraittif.neque vmquam datur quiefcere,do- neccseliauramaflequatur. Formare ibi,vi- foaeris fulgorc , bradeas & grumos pro frudu, animaduerterunt. Hx funt quae per vniuerfam difleminantur infulam,per allu- uies raptatje ad ima , de naiura ponderofo- rum. Nonautcm illic procrea|iputant,vbi leguntur,inlJcco praefertim -, influminibus aliter. Radicem arboris aurex tendere ad terra: cencru,inquiunt,& ibi coalefcere:qu6 namque profundius effx)diatur,e6 truncos reperiunt crafliores, fi per montis fcatebras licear. Eramis filo fubtilioresaliquos ca- ptant, digitos a^quates aliosprofciflurarum hiatu. Accidit&incidiflc in cauernulas au- roTiulBs^ Pfer ramornm tamen afcenden- tium vias, quibus repletis ex fubftantia trun- ci ferpente , ab imo carpit iter ramus , qua pateat. Intercipitur faepe faxi foliditate,in ceteris rimis tamen nutritur ex halitu & virtute radicum. Haec ille. Hic appendi poflet Alexander Neapolitanus , qui certis ac fidedignis Audoribus,fe comperifle fcri- bit vites prope Danubium quandoque e- merfifle , qux clauiculos &C folia ex puro auro candicantia t.uliflent , eaque Regibus & fiimmis Ducibus donata fuifle.Gauden- tius Merula adnotat, iuxta Schemnitium vrbem Pannonia: idem contigifle. Idquc referunt Fulgofius &: Mizaldus lib. z. Mi- rabilium, cap. i. Caufam putantauri fodi- nas fub vite latentes ; quare & aureum vir- gultum apud Virgilium haud fabulofum omnino , fidem plantis auriferis prsefliarc poflct. Dens pueri Silefij innatus ex puro auro , de quo fcripferunt Libanius & Horflius: C A P VT lll. De arbore lucaia, Mlrandum genus plantas lucaia fert. Arboseftmalopunico fimilis, ncquc minor, fcd frondofior : cortice denudatur, quemadmodum fuber. Quotannis excor- ticatur, non propterealasdicur, nullaglan- diumiadura: quodetiade cinnamomodi- citur, Cortexillegaryophylli fuauemodo- rcmpr*e fe fert,cinnanomi faporem, gingi- berisamarorem. Eius rami hofpitiacolum- barum. Tot ibi recipiuntur,vt ex proximis regionibus illuc iraijciant ad venationem, &: referancnaues onuftas.Credo peilicihas aucs fuauifTimo frondium odore. - C A P V T IV. De muUi arbore- EIus frudus minuti & rotundi , frons exigua & peninacis viroris . Granula fuperficie tenus dulcia, amarefcunt mtus. Indc lOAN. EVSEB.NIEREM IndeiucLindus potus,contre6lato in aquis frudu donec ne6fcar fuum concedat; ftatim extrahitur , percolatur aqua , &: triduo aut paulo plus feruata fatis conditur. Leuat afFedos iecore, renibus , vrina. Mixta po- tioni ex maizio , perficit illam , &: condic delicatiorem. Ipfaaquacoda condenfatur in mel. Ad Solem acefit, ad vfus alios vica- ria aceti. Lac &: refina arboris vulnera clau- dic. Aqua quibus folia decoda , emundat fcabiofos, inueteratas plagas fanat.Teftucas cx ramis, idonc2E expurgandis demibus. Carbo ex trunco optimus,cenax ignis fui. CAPVT V. De gmrmd. ■•■; GAcirma arbor moro fimilis , frudus quoquemora,Europacis duriora : re- centia idonea efiii. Ex illis madefactis ex- torquetur fapa, optima purgando gutcuri & raucicati. Ignis velut a filice percufTo clicitur ex ramis exficcatis. CAPVT VL De mocarke, MOcarix arbor patulam aequat mo- rum-. Goflypium in ramorura cu- \ fpidibus (freat, fruticeo, quod feritur quot- ^ annis, non minus vtile. Lanam fert alia vti apud Seres, filatui &intexcuiaptam: fedea minime fruuntur, quodarietinaillis lana iam fuperet inimmenfum , nequeopifices habeanc lanificio deditos ad hunc vfque diem . Dccennio hanc arborera dicunc perire. t CAPVT VIL De pUtdnis. Nlhil diffimiiius platano, quam planta illa quae iftud vfurpauit nomen in rccenci orbe, &: afijs plagis veteris. Frudus vulgaris eft. - Plantanus fiue placanus, di- ^s minor, digitahs , oblongus & rotun- dus; longiorad dodrantemaccedit,iucun- duseftcrudus conditiifve 5 truncus c terra frondoiuSjfolijs vfqueduodecim dodran- tes produdis , quatuor 'latis. >E germine ipfo racemus vnicus pender, aUquando fere ducencis plancanis copulacis onuftus , fi paruuh, vlque ad crecencos. Mors planc^e, fru^aus : eo macuro, ftacim ficcatur. Seniel B.HIST.NAT. LTB. XIV. 29$ fecunda eft ; ideo fecundiflima • & cum' fucceffore decedic , ftipata nouis furcuhsl .^ FortafTe excelientia ahqua nomen plamse' commune traxic ad iftam piancanumdli-- dam , indepronus lapfus , vc abiedo vnp elemenco., platanusdiccrecur. NofteiBla-* fius Valera , in Fragmencis diligencifiinrit Operis, immacuros racemos fecari fcribit, ne arborem pondcreconfringant. Tenerat &: fegnis eft,&: inunhs ligno,&: igni, Botros indolijs maturos fieri , quadam herba o- pertos. PetrusMartyr putatappehandam caulem , quodfitvclut carduus medullo- fa, nonibhda , quamuis ad lauricelfitudi- ncmfurgat. Nequeahquam huius Au(3:oris fententiam dehac planrafubticebo. Qui ea,inquit, fruumur , platanum appellant, ciim iongiifimedifteta phitano , nec.vham habet cum platano propinquitatem. Eft namque platanusarlSor ibhda, ramofa,ce- teris arboribusfrondoiiorjftenlis, alta,pro- cera, viuax, vtiaudiuiflealiquando Excel- lentiam tuam credcndum eft rhjec, vtidi- xi, fere inanis , frudlifera quidem , parum frondens, hebes,fragilis, vno tantum vinii- ne, fine ramis, paucis contenta folijs fefqui- lacercalibus longicudineab fumnio , laci- tudine bifpiciiamah conftac; abimoacutis arundineiique folijs perfimihbus. Ciim Janguidaperhiemis rigorem fiunt, capuc demittunt, &: terram ipedant , (uo ponde-' re trafta. Vegetas fua: vica: adeo eft prodi- ga, vt nono, vel , quando diutiiis, decimo ab ortu menfedeficiat,fenefcat intereatque. Repcnte crefcit , adulta racemos cnutrit paucos ab vtero. Racemus quifque triginta fastus , interdum paulo plures procreac. Hi' ad hortenfiscucumeris tormam prjecifi ac magnitudinem , in infulis , in continenti grandiores nafcuntur in racemo , bi cre- lcunt. Acerbifuntvirides, maturi cande- fcunt. Pulpabutyroeft recenti moUitic ac fapore per iimilis , necprimoguftanti gra- tus, aflueltVetlgratifliraus. Protoplafti pri- mi parentis noftri Adas pomum,quo ge- nus humanum labefadauit vniuerfum, efTejVulgusiEgyptium blatcrat, Pcregrini aromatum ftiutilium , & fuffimigiorum,. Arabicorumque odorum , effeminantium acfutilium gemmarum cmptQres,ad eas terras lucri caiisa profieifcentes , mufas nuncupant eos frudtus ; mihi vcro, quo no- mine arborcm illam fiue caulem Lacine queam appellare, non occurric. Verfaui Audores quofdam Lacinos, bc e iuniori- bus eos, qui fe Laciniflimos efle proficen- cur, percundatus fum : nemo dirigit. Dc mixa frudu quodam facit mentioncm Plinius. Nonignarushttcrarum quidam, mixam dici debere , quod a musa paruo B b 4 difcri- 296 lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII difcriminc vocis diftare videatur , inquic. Non fum afTenfus , quod ex mixa Plinius vinum fieri dicac, ex hoc autem vinum confici poffe abfurduni {ic. Plures ex his ego vidi , comedi non paucos in Alexan- dria i£gypcia , quando pro Cacholicis meis Regibus Fernando & Elifabecha Sol- danica fungebar legacione. Abeft a meo iudicio, vc vinum inde queac excorqueri. Nuncvnde ad Hifpanos earum terrarum colonos hiEc infilieric , & cur iam ingraca firj referamus. Ab ea i£thiopiac parccjquac vulgo Guinea dicitur , vbi eft famiUaris, & fua fponte nafcitur , primum adue£lam ferunc. Saca in cancum procenditur aug- mentum , vt multos pceniteat m fuis pra:- dijs illam plantafle ac fouiffe. Vbicumque femel feratur , inutilem ad reliquos pro- uentus tellurem reddic ( contra lupino- rum liberalitatem,quicampos pinguefa- ciunt gramine complicato) auc moncano filice fecundius nucric diftenditque radi- cesj itavt neque vomere vllo aut ligone purgari vlceriiis ager eius receptor queac, quin perpetuo exortu a quacumquetenui vel capillari radicula inter glebas latente rc- puUuIent nati nouelli , qui matrem viuen- tem , quando ab eius imo trunco pro» deunc adeo fugunt , vc vim eius omnem emunganc, & ad incempeftiuum exicum trahanc. Idem nacis ipfis , dein tamquam in macernx impietatis vindi^Sam accidit, vt fruftu prasbito ftatim intereant. Efl fragilis , adeo vt quamuis ad humani fe- xnoris intumefcat proceritatem &c lauri altitudinem , vti eft didum ,emicec , facili tamen gladij auc baculi percuffu vci ferulas vel cardui planca fternacur. Hxc Petrus Martyr, coniungenda ijs qux de Musa arbore habentur Lib. 1 8. cap.74,pag. 183^. in Hiftoria plantarum. CAPVT VIII. De cocco drhore» COccus eft arbor palmarquam proxi- mus in fimilitudine formse, in modo procreandi valde diffimilis. Arbor haec racemos generac duodecim , plures inter- dum , ad vigefimum vfquc; in quolibet ra- cemo botros , vti ex vua , fedmilletegmi- nibus veftitos. Botrus quifque denudatus, paruo raeloni valde rotundo eft fimilis , fed cortice teftudinea fere concham x- quans duritie. Coccos appellant frudus illos : textisexterioribuseftpluribus tuni- catuscoccus quam palmula comeftibilis, cum eifdem coftulis retibusinterligantibus: C O C C V s. ncc minori labore purgari tunicas illas oportec , quam palmulac denudcncur. Aperci cocci, potum prxbent &: efcam, liquore fuaui plenum effe reperiunt. In- tra corticem nutntur fpongiofa quxdam altitudine duorum digitorum inhaerens cortici maffa , bucyro vel abdomini can- dorc mollitiequc limilis , guftu fuauior. Maffa illa de interno cortice abrafa , eft cfui aptiffima. Si paucis diebus conuolu- ta parumper , in ip(b vafe perftiterit, dii:i- tur liquefieri conuertique in oleum oli- uarum , oleo fuauius , & a^grotis valde fa- lubre. Aliud minifteriura natursc vtilerc- cipitur ex hac arbore. Perforant arboris latera, quafoliaexarbore prodeunt: &i[' lare guttatim aiunt in fuppofita vafcula liquorem potabilem ,guftui aptiffimum, & valetudini conlbnum . Haec Petrus Martyr. Meruit tamen hu^us palmx di- gnitas maiorem hiftoriam . Nota anti- quis fuit, Strabo ait: cetera Vcr6 ex pal- ^^a prasbec ; ex ea enim panis , mel , a- cetum U oleum fic , & cextiiia vafa« Nu- HISTORI^ NATVRiE LIB.XlV. 297 Nucleisprocarbonibusfabri ferrarij vtuturi Uca, fitacetum fadsinterdumacre. Sublaco qui in aqua maceraci, bobus &: ouibus in pa- priore vafculo, fi vulnus in arbore facluni bulum cedunt.Quare in hoc videcur Horca adhuc furam cxftiller, feruatur ea, & Solis deccptus , quodhuius palrnx' notitiam ne- a'(lu vel igne denfaca, facchari modo coitj gec pdlcis GrsEcisEfcriptoribus.conceditali- id iagravocat.Opcimacenfeturqu^in Mal- quam, fed igaabilem, Arabibus. Exhibeo diuainfula nafcicur, ecenim no nigricacvel- eiusfencentiam. Auicerma lib. i i.cap.^^jS. ucquasin ahjsregionibusgignicur. Legicur camvocacGiaufialbend,quodnucem Indi- nuxadhucrecensceneroadmodumcorcice, cam (bnac.Serapio lib.Simp.c.izg. & Rha- cmarx, dum guftacur , iaporem refcrence. fislib.^.de Remed.cap.2o. arborem ipfam Conftaccenera valdc &dulci medulla,qua: iaralnare,ideftarborem nuciferam. Voca- in fe conclufam aquam fuaucm&; dulcem tuiaucem arboripfa maro,&: frudus narel, habec,5<: faftidium non parientcm,muhoq; quod vocabulum narel communeeft Perfis cempore durancc. Quanto aucem recencior 6c Arabibus. In Malabar arbor ipfi tinga- eftnux,cant6eiusliquor fuauior, tum ec- maran, frudus vero maturus tenga, fcdvi- iam mediuscortex, quiamygdalis fuauitate ridis adhuc & immaturus eleni , &: Goje non cedit, editurcp anonnullis cum iagra, lanha:in Malaio arbor trican , ipfa nux ni- cuiuspaulo ante memiuiraus, auccum fac- hoCjCui aLuficanisnomencoquo indicum, charo, aucexeo cricolac exprimicur, cum ob criailla foraminum vefl:igia,quibus cer- quo coquicur oryza non miniis fuauis, copi[heci,aucalceriusfimilisanimaliscaput quam fi cum lade caprino decoda cfler. repriefencat. Arboreft vaftjcmagnicudinis, Aucex hoo&auium quadrupediimve car- folijs palmjeauc arundini fimilibus,aliqua- nibuseduliaparancur,caril illis nuncupaca. tulum camen lacioribus,macerie fungosa 6c Macurior vero fada nux , continec quidem ferulacea, flore caftaneae. Gaudec arenofo eciam liquorem , fed non adeo fuauem ^ folo, & marivicino , vt in Medicerraneis prior, quiq^incerdum acefcacNuces ift^re- haud facile fic reperire.Seruncur ipf^e nuces, cences ficcacx , acque fuperiori corcice dcli- c quibus enacx plantje cranfplancancur , &: brac^e &: confradx, ab indigenis copra vo- paucis annis adolefcunc, & frudifera: fiunc, cancur,deuchuncurqi inOrmus,Balaguate, prxfercim fi diligecer colantur.Nam hieme aliafqj regiones , quibus minore copia na- cincre auc ftcrcoie conlpergi volunc, aeftace fcuntur quam vt cxliccari poflint,aut in eas aqua rigari.L^tioies camen euadunc,fi fecus prouincias qu^e his omnino carenc.fuauef^ xdificia pangancur, quia videncur ibrdibus lunt , ijfque vtimur tamquam caftaneis fic- &: luco gaudere. Maceries ligni ciim fic pro- cis. Graciores muko func palato,quam quae cera, ad plurima perquam vcilis eft,ica vc in- integr^ in Lufitaniam perfeiuncur. Ex ijf- lerdum in Nalediua infula ( Maldiuavul- dem fragmencis, fiuecoprahmpidiflimuin go vocanc) ex hac arbore naues fabricen- oleum magna copia torculari exprimicur, tur, acqueclauis, malis, velis &:rudencibus nonmodoadlucernas vtile, fed etia oryzje armentur. Exramis,quiin Malabarollaap- coquendasapcum. Duplex veroexprimitur pellantur, fiunc;Ediumtedaj&:nauiumta- exhis nucibusolei genus. Vnum cx nuci- bulata &: opercula. Porro has arbores in bus contufis, aquacalidaaffusa,quibusex- duogeneradiftinguunt:alterum cnim fru- preflis, aqua fupra oleum enatac . Huius dusterendicausaferuanc,alterum curazco- vfus eft ad purgandum excrementis ven- gendic gracia, qua^ert vinum muftum ; hxc triculum &: inceibna;puigac enim leniter,& autem decoda ab incolis orraqua vocatur. fine noxa. Multitamarindorum cxpreflio* ^ura vero in hunc modum cogicur. Pra:ci- nem addunr,quod&: vtile medicamentum lis ramis vafcula alligancur, ad liquorem,cu- efle, tepiiis fum cxpertus. Si hoc olcum in- ram cum vocanr, exeipiendum: qucm vc ex telligunc Auicenna fib. 1 1 .cap.45)8. &: Scra- akioribus ramis colligant, arborem con- piolib.Simp.cap.iiS.ciimidbutyropr^fe- fcendunt , apcacis ad pedcs compedibus, &: runc,rede lentiunt mea fenccnciaj in eo ve- laqueis, auc fafcijsvincuhfquequibufdam, rofalluntur, quod vencrem miniis* lenire arbores per interualia colligances.Ha^c cura dicanc quam bucyrum. Alcerum genus olei deftiilaruraquae ardencismodo,vinumque ideft , quod fuperiiisexcopraexprimidixi- excrahitur aqux ardenci per omnia fimile, mus. Id praecer lam didas faculcates, neruis vt etiampannus lineus co madcfaclus non admodum eftvtilc.- fiquidem magnahuius feciis ardeat, quam li aqua ardenciincindus vcihcarem quotidie experientia oitendit in foret. Vocatur autem ftillacicius hic Hquor neruorum concradionibus , &: aniculorum fula, ideft Bos. Quod reliquum cft, orra- doloribus antiquis. Hoc enim inundum x- quaappellacur, admifto ftillacici) hquoris grum , cup.x grandi, c]ua:hominemcapere momenco. E^ura, velfura (iiaenimpro- poflic, imponimus, ibiquedormire&:quie- iiuntiandum cft) ancequam exftilietur info- (cere concalefidum finimus , magno cum ' admi- 29S lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGH adminiculo. An veio lurabricos enecet,vc fcribunc Auicennalocisiamcicatis,&:Sera- C A P VT IX. pio, nondum expercus fum. Quod vcro Hpfam nucem eadem ^iiacukate prxditam *2)e cocco C^^IaldmenJl, fcribanc, non modQTationiconfonumnon eft, fcd ipsa quotidiana experientia manife- T Audatur hic coccus, inquic idem Au- ftifTimum eft, eiusefu lumbricos generari. JLjClor,aut|h3ec nux ( (ed pr^efertim eius In Serapionis autem hb.Snnp. cap.228.fen- medulla^aduerius venena. Ab ipfis earu in- tentiam facile conceflero •, qui Manfarun- colarum infulis,& a viris fide dignis accepi, gjE ( quem anciquum Mefuen effe aic ) au- adcoh dolores,paraly{im, epilepfia, aliolq} Ztoricace fretus, nucis huius liuecocci efu neruorumaftcduslevcilem leniiiTe. A coli alui profluuia flfti audloreft. Alienumenim quidem doloribus, quodvomituexcitaret: a ratione non elt , ipsa. nuce , qux terre- abalijsver^ xgritudmibus immunes reddi ftrium efl:pariium,aluumfiflij oleum vero, ^groSjli aquam ijsnucibus(adie6tomedul- quod tenuium & aerearum eft partium, la:momento)aliquamdiu conferuatamcbi- ventrcmfubducere. NuUum autemoleum berent. Sedciim nonlim cxpertus, miniis exftillaciplaarbor, fed dumtaxat ex ipfo fideihistribuo : nuUaraautem periculu fa- cocco expnmitur: cametli Lacuna inCom- ciendi occalionem habui , cum vti malira ment. inDiofc. hb.i.cap.zc). lcribac, inea rnedicamentis,quorum facultatesiammihi opinione quofdamefle, vt credanc dulce perfpe«5l(^,&: mulcaexperientiacomprobata: idoleum,quodexhacpalmaftillat,Diofco- func,qualialapis bezar, theriaca, fmaragdi," ridisefle elsEomeli. Ceteriim duplici cor- terra ligillaca,& aliapleraquemedicamenca ticeincegitur hxcnux.Extimusvillosa ma- (dequibusfuoloco ) quam recentibusmi- teria compaclus eft ,exquaficcairo Mala- nufqjcertis. Nam quod nonnuhidicant, fe oarlbus diclus^hac m prouincia magni vfus. huius vfu commodum fenfifle , an id ima- Nam bc ex eo rudcntes & funes nauibus ginatione & perfuafione fa£lum fit, ignoro. neceflarij fiunt , quiincorrupti manentiu Hinc fic vc nihil aflirmare poflim. Sed fi aqua marina. Exeodem ftupxloconaues quidcercius cum cempore exquifiuero^fen- obcurantur acftipantur ,ipfifq} adeoftupis tentia reuocareno pudcbit.Niger eftautem prxftat, quod putredini miniis fit obno- huiuscoccicortex,&nitidiorvulgari cocco, Xius,& aqua marin.iimbutus infleturden- figura oualimagnaexparce, necitarotun- feturq^. Nulla ccrte ex hac villosa maceria da vc vulgaris. Medulla fiue pulpa interior, iiuntauliea, vtperfuaderenobisnicitur La- quaz ficcaca dura eft admodum &:candida, cunaCommenc.inDiofc.hb. i.cap. L41.EX nonnihfl camenad paliorem inclinans. lo pucamine ilioincerno&: praeduro , vafain fuperficierimofaeft, &:valdj porofa,nullo tenuiorum vfum rornancur , &: eciam faporeexcelles.Dofisveroeft huiusmedul- carbones fiunt aurifabris perquam vii- l?adgranadecemcuvino&:aqua,pro mor- \zs. Sed ea vafa paralyticos , fi inde bi- bi ratione&: natura.Inueniunturinterdum banc, minime iuuanc , vt pucauic Sepul- ifticocciprcgrandes admodum,interduec- ueda,& vulgoLufitanorum creditum eft: i^m exigui,omnes aute in littus eiedi. Vul- nam nihil huius fruclus neruis falutare gari porrofama accepimus ,Maldibas ali- eft, pr^Eteroleum de quo paulo ante. Sed quandocontinentemfuilTejfedinundacione nec ipfi incoIiE huiufmodi faculcates ta- marisfubmerfum, hasinfulas eflecifle , in libus vafculis tribuunc , nec quifquam quibus obruca:palmxfuerinc,qux hoscoc- probacus Aud:or meminic . Sed minime cosprotuliflent , qui terrainduratiin hunc prjetermittendum putaui , quod harum modii confpiciuntur. Smtnevero eiufdem legionum incola: iftarum palmarumger- generiscum noftris,facileiudicari non po- jninibus vefcantur : gratiojra cnim lunc teft, cumhadenus nemofoliaaucarboris palato , quam aut caftaneae molles,aut truncumviderepotuerit.fedfolicocciinlit- humiles palmac , quas vulgo palmitos, tuseijciantur, nui-fcbiniconiundi ,nonnu- ^tali cefaglioni vocant. Quo autem ve- quamverofingulifeparatim.Sedhosnemi- "turtior eft palma , eo tenerius &: deli- nicolligerelicec, nificum capitispericulov catius germen producic ; at co fublaro, quoniam Regisefle aflerunt , quidquid in perit palma. Hinc fit , vc qui huiulino- hccus emaricijcicur ; qux res maiorcmau- di germen cdic , non immerico palmam doruatem huic nuci conciliauic. Eximitur vorare dicatur. aucemcx hiscoccispulpafiuemedulla, de- inde exliccacur eadem ratione qua copra, acquemdurercic^eoque venditur modo. Di- ceres efle cafeum ouillum. HrSTaRIiE-NATVRiE LIB.XIV, 299 G R A^ A D I L L iE . R A M V S. CAPVT »X. De ^ranadilla, IN Pcruanis montibus fpontc tiafcitur gunadilla. Nomen hoc impofueruc Hi- fpani , ob fimilitudincm quam cum noftris malogranatishabctmam frudus eiufdem fe* rcefl amplicudinis^atque eciacoloris, quan- do maturus cft , nifi quod corona careat: nunc in ficcato fi agitetur.fonitii edit femen incus occlufum, quod pyri femini fimile eft aliquant6 maius, tuberculis quibufdam ele- ganterelaboratum , & afpeduiucundum. Pulpa candida cft,& faporis expers. Planta hunc fru£lum fercns hcdcra: fimilis cft, co- demquc modorepit& fcanditquocumquc locoponatur. Eleganseft,cum fruduonu- fta confpicitur, propter eius amplitudinem. Florem habetalb^ rofje perfimilem,in cuius folijs pafiionis Chrifti figurx delineatqcon- fpiciuntur,quas magna diligentia iftic piftas cxiftimes;cam ob caufim elegantiiTimuscft flos. Frudlus ipfe funt granaiula iam difta, quje matura, acidulohquoreabundant, &: femine plenafunt. Aperiuntur vt oua,& 11»- quor ille cu magna voluptate (orbeturcum ab hidis tum ab HifpaniS;nec,etiamfi mul- tos forbeasjvllam vctriculigrauedinem fen- tieSjfed potiirs aluu emoUiti.Herba rara eft, qux ^OO lOAN-NlS tVSEBlI OT^REM^ffERGII qii2E dumtaxat vnoinloco hadenusinue- cnimillalignorum fepiendorumqjagroruih nitur. Frudustemperatus eflc viderur, &: vlumprieftat. Caules tignorum,folia verd aliquantulum huraiduS. Floris defcriptiD- .te6y tegendi,imbrjqii,^ianciuro^papyrifili-= nem claulic hoc epigramma: quc^exquo calcei,linteaj& alia veftium ge- Pttlcher in AmericA Mofchc^ redoUntior ejl nera,qua: apud nos ex ligno,cannabe,goirv- fos, pio, alj)lq5 huiulmodi parari (olent. E mu- ^ujgerit occiji nobile' Jlemma Dei. cronibus,riunt claui & aculei^ quibus perfo- Conjciaflagrorurhcroceojlatinorbecolund, randis auribus macerandi corpbri^ gratia Ctrcumjlant granisVulnera quinarubrls. Indivtebantur , cum dxhionurivvacarenc Cum clauii reftdet Jpinofum in vertice Jer- cultui:item acicul2c,acys,tribuU irrilitares,8ii tum, ' raftella , idonea pedendis fubtegminibus. Refperfus violan» fingit vhiefue cruor. Prjeterea c fucco mariantc , qui cuuUis ger- yifitur in pUntjefolifipenetrabileferrufn, minibus internis,foIiifve tenerioribuscultris Sacrum cjuo fodit lahcea dira latns. \ yztlmis in mediam cauitatem ftiUat (planti SedquArulntfciJloresdantpomaxadentes vnica qulnquaginta interdum amphoras, t^mbrojiui mijiet neSiareus^^ (apor. quod didu mirabilc eft,effiidentc) vina,mcl Fortenti noUitaSyi^ cpnfonarevm imago acetum ac faccharura.i qui fuccus mcn(c$ x^dsiruij antiquam.clarifcat^fdem. ciet^aluuni Ienit,vrinatn euocat,rcncs & vc- C^ifa^ Pontifci Romano circutt orbem, ficam cmundatj lapides frangit, vrinx^j ex- Fert^falutfferx nuntia Uta Crucis, tergit meatus. E radicc quoque reftes firmif- 7}(am Detts omnipotens nojlros tulit ipfe do- fima^ ad multas res pcrquam accommoda:. lores, ■ r T . Cra ffiores foliotu m partcSjtruneufi^^ deco- Jpftmefi nobisCrux paricdifiii. \^men. dafubterra , quod genus elixandi barba- x^ coam vocantChichimecx , edendo {iint C A P"V* T- X L apta,fapiunrcpcitreafruftafaccharoc6dita. Quin & vUlneta reccAtiamireconglutinat: De maguey* fit ehi^i faccus aflatione glutinofu$,qui fua- pte n^tura frigidusac humeseft.FoIia quo- AB Hifpanis itiaguey, ab Indis iTietl,& que'a{ra,& aftedo loco impofitajconuulfio-^ chuchau dicitut arbor focda afpedui, nem:curant,ac dolorenileniunt,prajcipue fi leuisligno , vigintipedeslongo , dimidium fuc^us ipfe calens bibatur,quamuisabln- ad minuslato. Nucleus fpongiofus & leuif- dicaproficifcatur luerfenlum^j hebetant,3i fimus , idcirc6invfupi(^oribus fculptori- torporem inducunt* Suecus diftillatione fic bu fqj. FoHa corpulenta , & longa vltra cu- dulcior , decodionc vero &: dulcior & fpif- bitum , cx trunco imo ilafcuntur vclutcar- fior,donec tandem cogatur m faccharum* duus. Spinola: quoque funt j ideo arbor ab Seritur ex germinibus,quae circumcirca ma- Hifpanis quoque dida cardon. Eoru fuccus trem oriuntur quouisfolo,fsd prarcipuc fer- amarus emacula^veftes , vulncra infe£ba tiliatqucfrigido. Planta hsec vnica quid- cancere & nimisinflammatafanat , vermi- quid vitas eirc potcft nccelfarium , prarftare culos in plagis extinguit.Eodcm fucco deco- f acile pofTet , fi eflet rebus humafiis modus. ^o cum radicibus qui Iauetur,Iaffitudinem Noaenim tcmpeftatum,autincItocntioris non fentiet. Aqua pluuiain folijs recepta, casli patet iniurijs,aut per ficcitatcm ftacim raultos morbosiuuat. Mifcctur potiopibus marcefcic. E nullareproucntus cftamplior. c mayzio&quinau, indemel,indeacetum. Vinumfitexeodemfucco , dilutafontana Ex radicibus tufispanesfiunt , quorum ab- aqua, additiscorticibus malorum mcdico- lucndo capite vfus , cuius dolorem fedant, rum, limonum^ quapatU , &: alijs quibus maculas oris abftergunt , nutriunt capiUos, faciliiis inebrientur ; quod ca gens maximc reddumqj rigros. Folia quoque triplcx lini aftedat, quafi pcrtsefa rationahs fux naturg, genus ad varios vfus prxfiant. Hancarbo- &auidafortis brutorum atquc quadrupe- remitadefcribit FrancifcusHernandus.Ra- dum.Fitexeodcm fucco minimeignemcx- dicemfunditmetlcraflam,breuem,&:fibns pcrto, adieftisradicibusquampathcotufi^, fcatentem;foIia aloes,fcd.longc maiora, 5i & Soli aliquamdiu expofitis,ac dcmum cx-, crafliora. Arbores etiam mediocres ahqua- emptis, vinum quod album vocant , vrina: do jequant longitudinejvtrimque fpinifcra, cuocand*e, & vrinarijs meatibus cxpurgan- &: in rigidum acutumqj definentia mucro- dis vtiliffimum.E faccharo,quodcx eodem ncm: caiilem triplo maiorem,8c in eius partc fucco cogitur,parant acctum , ncmpe rcfo- fumma fiores liueos oblongos, iuxta cacu- luto cx aqua,&:nouem dicbus infoIato.Snnc inen ftcllatos,ac procedente tcmpore femcn autcm eius plures diftcrenria: , dc quibus eft afphodelinoperfimilc. Innumenpxnefunc ftatiraa nobis diccndum. vlusqui delumuntur ab hac planta : tota HISTORI^ NATV C A P VT XII. J^s mccozjliyfeu ma,gHiy luteo, SPecies efl: metl, fed niarginibus folioiu luteis, fpinis paruis &: nigris , folijs veio modicisjlicum folijs medpr^cedentiscom- paretur. Gaule binos cubitos alto,digitum- que lato dc rubro , cum flore e rubeo palle- fcenti cacumen eius occupante , & radice furculosa. Vis trium quatuorve foliorum, additis filiquaftris ternis,frigentesac craflos humores per fecefliim &: vrinam paulatim euacuat. Idem propinari folet ab Indis eni- xis mulieribus aliquoc diebus a partu , cor- roborationis gratia. Succus exprefliis ex fc- miafli folijs, diaft:romaciconferre dicitur. Frigida ver6conftat& lubrica natura.Sunc qui cozticmetl &: macozticmetl voceni: necdefunt qui hoeimetl. Campeftribus lo- cis Mexici nafcitur quouis tempore, ctfi folaaeftate floreat; Seritur egerminibusor- tis iuxtaparentem. CAPVT XIII. 1>e mAguey wAgno. EStquoquc tlacamctl fpceies metl,ea- dempjEneforma&: viribus quibusce- terse, & eifdem quoque vfibus, fcd inter re- liquas vigorem & robur addit feminis im- becillibus , aur fyucope tentatisi Nomen habec a magnitudine. CAi> VT XIV. t>e mexcdmetlyfeu mAguey apto vt ajfum comedatur, PArua eft fpecies metl valde fpinofa, & virore admodum exfaturato tin£l:a, cuius folia eduntur afla , 6£ funt prx cetc- lis grata guftui. CA P VT XV. De mexocotly feu maguey prumrum, SPinofa: etiam plantx, &: ad mctl genera quoque referendae fpecieseft , ledfru- ftudulci & acido multiplici,ac perflmili prunis (vndenomen) & inorbem,Indicae pinese quadaratenus parem , compolito, qua pingitur magnitudine,& intcrdum am- pUori, eduli fucco pleno ^ &c grati fapoiis. RiE LIB. XIV, 301 Folia funtmetl ,auc illis potius pine^e In- dicjE fimiliaj fpinofa, fulua, acvelutmarci- da. Radix ftLirata crafl^aque ; caulis vcro breuis, teres,accraflus. Prunafuntoblon- ga, candida ,glandibusfimilia, &: ex can- dido pallefcentia_,obdu£la membrana, intra quam continetur callus candens,ac ( vti diximus ) dulcis & acidus , pincarum Indi- carum (apore refertus , femine principio candido , ac poftea nigro , obrotundo &: duriufculo. Temperiescft frigida ac iicca. Medeturoris vlcufculisccalore ortis fru- dus commanfus ac geftatus ore. Nafci- turin faxis regionumcalidarumTepecua- euilci. C A P V T XVI. Ds tepe mexcallm , feti maguey montano, FOrma metlconftat,fcdtenuibusfpinu-' lis. Contufa folia aut intra corpus fum- pta, aut illita , curant eos , quorumartus motu priuaci func ob neruorum conuul- fionem. Montofis faxofifque locis gaudec calidarum regionum j qualis eft Tepoz- tlanica. C A P VT XV 11. • De ieometljfeu maguey diUmo* SPecies cft magucy , cadem paene facul- tate & forma , longa radice fibrataque, & exflibus fpinis . Duas fpithamas tantiira longa funt folia. Succus epocus aut illitus febresexcinguic. Nafcicur in frigidis & ca- iidis locis^ edicis acquecampeftribus. CAPVT XVIII. De xolometlyfeu maguey ferui. MEcl eftfpecies tribus velutorbiculiS aggregacis , radice conftance firma- ta , &: fibnsapta rubrcfcentibus, vnde pro- feruntur folia coccineis torrida aculcis , raris,&a medio adufque mucronem pro- cedentibus. Succus foliorum expreflus ac bibitusdecemvnciarum menfura, vniucrfi corporis dolores articuIorumcoUic, ac mo- tum impeditumrefticuit: vcrum temporc quo bibicur magna corpus eft Gperiendum cura. Nafcicur Huexoncinci iuxta fauces fluminum. Cc CA- 302 lOANNlS EVSEBII ARBOR TRISTIS. C A P V T XIX. De arbore trifli, DE hac arbore inquic Chriftophorus Acofta:lnnontiullisIndia:locis, prac- lernmveroin Malabar,frequencifliraa na- fcicurarbor quxdamagnicudine & forma fere pruni, mulcis praedica ramis cenuibus, &cerca per fpacianodulo diftindis , equo vcrimque lingularia folia cnafcuncur pruni foliorum magnicudine, mollia& lanugino- faparceauersa,quemadmodum fere laluia: toIia,& viridia,nonnihilque afpera parce in- teriore,non adeo ierracaincircuicuvc pruni folia, neque cam mulcis venis prscdica.^ Siu- gulorum.foliorum fcde nafcicur pediculus quinquecapiculafummafui partefuftines, qu£Equacuor foliolis fubrocundis conftac , c quorum medio quinque flores exiliunc candidi,elegances, aureac malifloribus ma- gnicudine & figura pares; cenuiores camen, elcganciores 6c odoraciores , pedicMlo ma- gisad rubrum quaai ad flauum colorem tendence, quo in iliis regionibus edulia tin- gunr,quemadmodum apudnos vulgo fic croco.Frudlus magnicudine lupini eft, vire- fcens cordis effigie, per medium fecundum longicudinem fedus, concinens in vtraque parte quoddam recepcaculu, in quo femen occluditur, magniiudineieminis cerarij fi- ue iiiiqux', coidis cffigieni retinens, album. NIEREMBERGII cenerum,membrana fubuirence tedu,non- nihil amaru. Vocatur haxaibor in Cana- rin parizacaco, in Malayo fingadi,in Deian pul , ab Arabibus guarc, a Perlis & Turcis gul. Res eft pi ofedfo obferuatione dignifli- ma,confpici hanc eleganciflimamarborem node pulchcrrunis fuauiflimeque olentibus flonbusonuftam &:hilarem,&: (imul acque a Solisradijs lUuftracur, nonmodo flores omnesinrerramabijcere, iedcocam arbo- rem cum fuis folijs quafi marcidam appare- re. Incer omnes fane quos vmquam odora- tusfum flores,nullum meoiudiciomemini cum hoccomparandum , praefertim initio, dum quis repente ingreditur vbi ha:c arbor cft conlita ; nam poftquam manu contadi funt,exiguus & euanidus eft odor.Indigcnac iftos flores cor reficere cenfencrfed amariu- fcuU func,nam recencer ex arbore colledos, in cibis deguftaui , & nonnullam amariru-t dinem femper deprehendi. Genciles eciam Medici eius femma incer medicamentacor rcficiencia recenfenc. Mulci Pro-Regcs,cri- buni,acque alij priuaci,hanc arborem in Lu- ficaniam transterre voluerunc, fedirritoco- natu.Noui etiamquofda, quifemencom- modotempore colle6lum&: maturumjVa-f. cuhs figuhnis, vitratisatque beno obtura- tis , item argenteis pyxidibufque ligneis in LufitaHiam detulerunt , ibique cum omni cura & diligentia feuerunt , fed numquam nafcivoluit.InMalabar autem,&Goa,lo- cifque vicinis cum tanta facilitate nafcicur, vt quilibet rami in cerram depadi radices agant. Nos inGnomoglyphicisnoftris fic lufimus de hoc flore: , Pariz^acan floris eH ver vna nox. Figet, viret, jloret; fed afias vna lux. ^uidconcittis vigor iuuatf Parmarcor eB^ Indigna luce concitata Jiudia Junt. Aliud in iniuriarum memorcs: Jniurid tabet ntemor flos luridus hic: Quotidiana elt £mult prafentia mors» Aliud in inuidos: Claro inuidens tahefcit ohfcurus videm, Paricacatum Solis ohfufcat iubar. AUudimusadfabulam, cuianfam praebuit h^c arbor,&narrant Garzias Horta &: Leo- nardus Argenfola. Fabulanturindigense, fatrapjE cuidam,nomine Parizacato,elegan- tem fuifTc filiam, quas Solem deperiens,ab illo comprefla fuerit. Cum vero poflea il- lara relinqueret,altcrius amorcirrctiius,Pa- rizacati filiam pra: amoris impaticntia fibi ipfi mortcm confciuifTe , ex cuius crematac cineribus (nam adhuc vruntur in illa regio- necadauera) hxc natafit arbor, cuius flo- resadeo Solem abhorrent , vt eum viderc non fuftineant. CA- HERBA MIMOSA. HISTORI^ NATVRiE LIB.XIV. 303 eius folia no6tu interdum contrahuntur (quod in multis leguminaceis plantis vfii venit) atfpinis caretcaulis, nili pro fpinis fumere libeat tenues illas & mucronatas appendices , fedi foliorum alatorum in- liierentes^ C AP VT XXI. De dtitrod herbd. DVtroa herba, ia omni tndia notifll- ma, pailim in campeftribus prouenit. Huius folia cufpidem haftas pracfigunc quoquouerfum in ambitu incifi fpecie , leu modo vriin(c branchxjquam &: niagnitudi- nexmulatur.Iuxtalongicudmem multafi- iamentafeu fibras habet,alias fere iniipida, nifi quod modicum d^ anviro adfciuit : in cetero humida eft , & raphani odorem rcd- dit. Floseodem cum rorifmarini floxe co- lore eft, cui decidenti foUicuIus papauerino fimihs fuccedit^ qui incus nuclcis quibuf- dara , melonum femen referentibus , pra:- gnans eft. Hi aut ex aqua , aut ex vino, auc quouisalioliquorehaufti , auc cum oryza codi efitatique,aut quouis alio cu m cibo in- gefti, hominis mentemitapercellunc&al- cerant,vtfatuo (imihs perpecuiim rideat, & nihil eoriS , qu^e aut funt aut prsefenter fiunc geruncur^uc agnofcac difcernatve : quof»- dam eciam in cam profundum fomnum aguntjVta mortuis nihil diftet,quem ad ho- ras perfcpe t^.protratiunt, nifi frigixia illis pedes fricentur lauenturque ; hoc enim pa-»' do ante ftatutum id tempus expergifcun- tur. Herbzhuiusvfus Indicis &: Luficanis feminis frequens eft ad dementandos 6C confopiendos maritosfuos , quoties intami hbidine pruriut, 6c cum adulteris fuis ince- ftuofo coDCubitu fe permifcere f^tagut.Vbi primulumetenim per dolum de herbaifta viro fuo raulier appropinauitjtum illicoec- iam ad confpedum&s latus eius , abique omni vel pudorevel metu,adulteromom- nibus ftudec, eoufque temeritatis progrefTa, vc iacentis viri quoque barba vellere, eum- que exprefla voce cornucum proclamare, &: fcurrilia his fimilia alia addere confiden- cifTime audeac.Etlicec maritus apertis ocu- lis incoram hxcomnia videat , nihil quid- quam tamen cius aut intelligit , aut repre- liendit,fed perpetuo arrifu quatiturj&:gefti- culamenta nicrionum omnia a:mulacur: cumquoquc,quandoexpergefaclusad(cre- dijt,a6lorum ne in minimo recordatur, fcd fe dormijffe vnice credic acteftaturquc. Eamdem hcrbam ferui quoque &: maaici- pii fuis nonnumquamdominis admiicent, vc illis ica fopicis, ciflas &: arcas commodiiis C c X cxpi- CAPVT XX. De herbd mlmosa. ALia planta inueniturquibufdamhor- tis , quinque palmorum longitudmis, & vicinisarbuftis auc pariecibusincumbens, tenui Gaule,eleganti virore praedico, nec ad- modumrocundo , perinceruallaexiguis &: pungencibusfpmis obfito , folijs fuperiori- bushaudabfimilvbus j fiUcis feminx folijs minonbus. Gaudet humidis &: pecrofis, & herbamimofa nuncupacuriquoniam manu admotafenefcic&.marcefcic ; manu vero remota piiflinum virorem recipit, fed noo adeo celericer vci prior. Nacuram habec plurimiim ab arbore criftidifferecem: nam lingBlis noftibus Soleoccidente fenefcic &: ficcatur quodammodo , fic vc concabuifle vidcacur, orience vero Sole vigorem denuo recipit;quancoqueSoI magis feruet,ed ma- gis virec , totoquedie folia ad Solem con- uertit.Odore&faporeeftglycyrrhiza;,vul- goque ab indigenis folia manduntur ad- uerfijs tuffim, ad pe£lus repurgandum , &: vocem clariorem rcddendam. Renum et- iam dolonbus vtilis efreccnfetur,& recentia vulnera glutinar. Multis notis ( annotac Clufius) hc^c planca conucnit cu fscnogr^co filueftri Trdgi, fiuepolygaIoCordi,& gly- cyrrhiza filuefhi Gefiieri, cuius folia &: ra- dicesdegnftata glycyrrhizam fapiunc : nam 304 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII expUare qiieant. Sed cum dutroaquodam- diffeda & protuberante, hoc modoin fo^ modo venenum fit,ad milcendam eam cu- lum fubditu jnnitente. Radix eius braflricae ra&moderationeertopus: nimia liquidem fimiliseft.HuiuscaufsEexamemulcos (iim- copia indita,vita exuit haurientes , nifi pa- mos naturac myftasTnifere corlic : & licec ratis antidotis vis eius mahtiofa infringatur. multi omni tempore fuerint, qui rera hanc Hxc LincoftanuS. Adijcitautera Bernar- adftuporemvfque admiracifuerintjquica- dus Paludanus : Concra dutroaz hauftum mencaufam veram&immota fcrutarecut illa remedioru genera conferentiftima func^ & alfcquerccur,ncmOjquod lcia, vfque huc qux vomicum cienc, quo quidquidin ven- comparuit. nam & terrain omni iliocon- criculoconcinecur ,prompceeuacueiur , a fini valdefaxofa&lapido{aeft,atquecum quo & pociones purgacorias & clyfteres con- in ceteris locis omnibus cornua ad radicem ducunc : nec raimis fridiones & ligacurae vfque excirpan&: decruncariqueant , apud manuum pedumque,nonnumquameciara GoanosnuUo padoidfieripoceft: nam ecfi \enaein pedis polhcb fedlio profunc. illic (emel quidem refecentnr , abie<^a ta- men ade6fecundafunr,vcinic6 repullulare CAPVT XXIi iSiaugefcere incipianr. A De herbJi . / r 7 " tes in operis &: laboribus.licecieiuni. Ma- j ximas &: plurimac elt operas puluis ui arte Nfulas Cimbubon vicina eft alia, iti qua Medici; ftabilit ofla confrada, vulnera tu- nafcitur arbor,cuius folia ciim in terram mentia componic , fiigefacliones &: frigidi- decideiinCjgradiiicur perindeac fi viuerenc. taccs pellir, auc obftac , putrefadla & vef- Ea mori folijs mulcum fimiliafunc , parce minola mundac &: recreat.Ciim planratur, Vcraque binos pedes breues &: acucos ha- firadix duplicetur,areficfurculus. Foliacec bent,quibus abftradis,fanguisminime ma- auc quater ib annopoflunc colligi. Tanca nat.Scatim acque foliumquisaccigerit,ilIud planca: vtilicas religioni fiue fuperfticioni mouetur &: abic. M. Ant. Pigafeca odo mancipauicjcrebrura indefacrifiucium da:- diesvnum in fcucula habuic , quod ciim monis: eo cempore quocoUiguncurfolia, tangeretjcirca fcutula ibacnullaque aliare maximc incerdida licencia fcelerum. Ip{e quam aere viuere exiftmiabacur. Ha^c refe- daemon punic pcccances : corquet pluresad runtureciamHiftoriagenerah Plancarura. cempus. In nonnullis regionibus virgini- bus folum licec legere, eximio ornacis cul- CAPVT XXIV. cu,fumraaquereucrencia;alijsnecaccede- re. Verebaniur, nc audaciam lucrec fubicus De cor7iubus plantabthbus, languor, auc curbo. Multip.iralyfimauc membrorum concradionem,auc2rtum fe- N Goainfulaficornuaaliquandoiacue* briscomparabanc. Arbuftapronuminibus rinr, radices deorfum in cerra defigunc, habica, vocata MaraacociE, hoc cft matreis meduli.i e;us in plurimi quafi filaraenca cocx, feu dejc tocx. De I I HISTORIiE NATVKJE LIB.XIV. 305 De hac planta h^c habec Fracifcus Herna- dus:Hcrbaeft, vc audio, quatuor fpithamas /^An\/T- wtt"!! plus miniis log>i,folijs myrci,{ed paulomaio- v^AlVi AAVll. ribusmollioribufqj, diluti viroris, & in qui- bus alcerius minons folij imago eft exprcflaj D^ ahochoetl,fe(i de tympano aqtieo, (emineveroracemacim dependece, ac myr- ti inftar; ciim maturcfcere mcipic, vergence IV T^" "'^ aliud , inquic Francifcus Her- inrubrumcolorem ,& candem nigricante. X\Lnandus,nucupacaefth^c arbor aMe- Quo cemporefoUacolliguntur, incracibus xicanis ahoehoctl,quamquodiuxca flumi- exliccancur &reconduncur invfus. Quod num ripas acaquarum fluenca naici folearj fped.ic ad culturam,in primis fcmen feren- & exea Indi tympana , quae hoehoctl & te- dum in feminarijs eft, deinde transfeiendu, ponazeli vocant,confuefcantparare: ctli alij atque ordine veluc fabas auc ciceres difpo- dicanc , non ob id , fed quia iuxca aquas ab ncndum,repaftinato & culto folo. Milccnc aerecada , edac fragorem , idnomen Ibrci- folia dencibus commanfa pulueri cellina- tamcfle, pra^cipuc cum cympana potiiis ex rum vftarum , in cacapocia conformant, materia tlauci lolquahuitl , &: capolin c]ua- cxficcantque,atque ita illis funt vfui. Ore fi- huicl,fabnccncur. Hifpani qui ad has oras quidem geftaca, acque hinc &: inde conuo- transfrecarunc , & fabinam &: cedrum, ob Iuca,ficim dicuncur excinguere, egrcgie nu- mareriei rubrum colorem, vocanc. Ac ne- trire corpus,famem fedare vbi cibi & pocus que fabina neque cedn fpecics eft vlla , fcd copianoneft,&tollcrcperlongaicinera laf- inabiecum genuscicra dubium refcrcnda. (icudinis. Quineildemcacapocijs vcifolenr, Nam pra^cer frudum omnemque faciem, permixcoyecldeliciarumgracia, inoppidis qu;enoftra:penicusfauenc lcntcntia:, mate- domicilijfque fuis manentes , ad fomnum rjcs,vc diximus ,mollisaclcntaeft , corru- concihandum,ebrietateminducendam,&: ptionique&vitioabunde obnoxia,m.ixime laborum curarumque omnm obliuionem fi terrac defigatur (ciim cedrina dicaturcfle atquequiecem. Efteciam illispro numo, 6l viuaciflima,acp^neimmortalis)incra aquas eius planta^ commercio feruenc emporia. namqueintegra diuciiis perieucrac.Quo fa- dum eft,vc confueuerincMexicenfes heioes CAPVT XXVI acqueRegeseam veluc bafim &:fundamen- tumaedibus, qua^fibicirca hanc paludem De cereo lj>mofo. fabricabant,fubijcere. DemumMechoria- nenfes peniamum vocant. Sunc autem qua- ADmiranda cerei fpinofi nacura. Ra- tuor,quodadhucintellexerim,huiusarbo- riflimx venuf^atisplantam plcbecula, ris difterentix,incer fe magnicudine, colorc cffigieiargumencojcereum vernacule voca- &: fruclu diftances : qu^dam fiquidem il- uic : haftas enim furrigit quaternas &:qui- larum altiflimas pinus longitudine atquc nas nouemdecf^m &: vicenum cubitorum, amplicudinefuperanc,&:candid2e efle repe- virgatis&: ad normamdire6tisftnjs cannu- riuncur , earumqj nonnullxquacuor &:vi- latas, iu cxcernis excancibus ftriarum angu- ginci auc amplius pedes craflTicudine arquat; lis obtufis exeruntur ftellulac , corneis ftylis alia;,quarum matcria quoque candens eft,ad radiatim e fuo centro quoquouerfum mina- rubrum cor fiue medulla , his cedunt ma- cibus,vnodumcaxat prommulo,2cqucdire- gnitudine , &L nuces pineas refina refertas ^o longiiis. Totaquamdameffigiaturam, producunc,fedqu^ vulgares oleas minime &: concolorem fuperficiem echino meloca- magnicudine vincanc. Alia^ his quoque infc- 6li prseferc, fed brachium aequabiU du£lu x- riores fpedancur, fed rubra macerie,&: orbi- quante,columellajauc ccrei funalis pr^longi cuIatioiecoma.Poftremac, & quxomnium inftar. Eius e medio,& ftriarum dorfisanla- minunae funt , >/ix malos medicos vulgares tim anguftiore ceruice cucumeris ventre vincunt magnicudine: quibusmaceriesru- furriguntur brachia terna,quafi folia,cerecia, bra cft,&: candens meduUa. Corcice omnes crafla, eumdem commenlum proporcionis tegunt rubeo,foliaque ferunc abiegena,ecfi &: figuram (orcica.Incus corulus ligneus carpi minora , & exiliora , ex omnibulque refi - craflicie,obductus eft callosa carne,&: fucco na, fi non fponcc , ac flammis liquaca fluir. alocs: gummeoenim turgetperquaamaro Forma eflet eadem qux noftrati abicci , ni lencore. Floresinveftigio fummoproijcit , foha,vtdiximus,cenuiora,ramideprefliorcs, reference dtgicaUs purpura: frudus. Hilari ac faftigia magis acuminata aflurgercnr. purpura miniata,rubet,ficus fcreeffigie, gu- Afliilx in vafa hclfliaconicdx, opercxque, ftunoninfipido. ignefuppofico rcfinam effundunc , fcd ca nonfponce manat, auc quidc^uam fimiJe quod vocanc oleum jquod e bullancibus ve- C c 5 iicis 3G6 IOANNIS EVSEB liciscirca flipices cbicrum Indicaium ftil-' lac, erumpcrecondieuiCj quas tamen a no- ftratibus nec diiyittiinlar.um difcederejquo- rumdam (entencia eft.Ergo fapor eius arbo- riSjde quo fic nobis fermo^acns adftringenf- quc percipitur , non line quadam amaritu- dmc &C odoris luauicace. Temperies calens eftj&iicca ordme tertio. Nam &; relina eius abiecina longe acrior &c calidior eft, &: viribuSjVC diximus,vehemencior. Corcex vftus adrtringic, {anac ambufta , defquama- laraque &cxe(am cutcm •, cum lithargyro &L pojhne rhuris vlcera curac , ac cicacncem obducicGxcepcus ceraco myrtmo. Tufus cum atramento futoriOjferpencia vlccraco- hibct, fcecusacfccundas (uffitu crohir,ven- trem adihingic,6<: vrinameuocat. Foliacu- fa acqueilHca,crurum fcabiei &:cumoribus medencur,molliunt inflammaciones , &ab eisarcenc vulnera.Dencium dolores prohi- bcnCjlieiscolluancurexacero ,vanos & ci- tra vllam racionem obortos cumores pel- lunt. Sex obolorum pondere ex mulsa epo- ta, conteiunc hepacicis. Fiuctus casd^que idem pra:rt:anc. Rcfina huius arborisacerri- ma eft , vehementiftimi odoris , dc quarco ordinecalefliciens. Dolores orcos exfrigo- reianat , moiboarciculari e frigida causa protedo mirabih celericace medecur, flacus difcucic j diiTipat ex picuica orcos tumorcs. II NIEREMBERGII laxat neruos qui ab humoribus craffis func diftenti, Sd reiblucos purgac atque corrobo- rac,denique eisomnibusprodeffe folet, qui- bus curandis cecera mitiora medicamenca fruftra functentata , parumve promoucre. Quibufuisregionibus Noux Hifpanie pro- ueniunt, atqueita pofTent facile transferri , ad Hifpanos, fi circa fluenta & ftagnantes aut lente flucntesaquas,vliginofave loca,(e- mine talea,auc viui-radice ferercntur , etfi omnium minima longc etiam ab aquis Sc naici &:feruari(bleat. Toto anno proue- niunt, toto anno refina ab eis euocatur-, (ed nullo temporeauc locoinueniuntur florere. CAPVT XXVIII.- De arbore metrofiderd. G'R^cum fortaffe nomena nobis indi- rcum,inquit Scaliger,plus hiftoriaecon- ueniet,quam ingenio noftro. Animi tamen gratia reponeturhic. In laua maiorc aiunc raram efle arborcm , cuius medulla ferrca fic, exilis iUa quidem , ceterum porreda ab imo ad (ummum plantxfaftigium. Ex ea fruftum qui gerat , ferro efle impenecra- bilem. Eadem refert Nicohaus Coftinus in Itinerano fuo. ATATAPALACATL. CA- HISTORI^ NATVR.£ LIB.XlV. 307 CAPVT XXIX. De ataiapaUcatlyfeu tefia aquis tmpojita. HErbam qiiamdam Mcxicani vocant atacapalacatl,quoniam tellis lacuna- nun, aquis impoiitis iimilis iit. Paludi- bus, lcncis fluminibus, &: ftaguantibus a- quis eft tamiliaris , nonlccus ac nymph^E fpecies reliqux, ad cuius difrcrentias Sc h^cc videtur percinere , etli tolia longe mino- ra iint, caulcque &c tlore carcac. Pcdicu- lis appcndcnt tolia vmbilico Venerisqua- damtenus fimilia, craflls , rotundis , Ixui- bus,rubcntibus , ac circum exortum im- plcxis,ex quoruni infcriori portione radiccs prodcunt limilcscapiUis , limo acvelut ipii aqua: innixx. Folia Iiint pinguia, obrotun- da , mediocria , exiaturati iiiperna parte viroris , acdilutiorisinferna,rummis aquis vclut illa Potamogeci aut nympha: inna- tancia. Sapore atquc odorc carec , tngefa- cientique 6c liam.:nci tcmperie pra^dita ell , cuius gratia pro nymphea vulgari vfur- pari &: fubftitui commodc poccrit. In- flammationcs atque eryiipclaca atccc, cu- ratque impoiita -, infanciumfcbresdrach- mx vnius menfura fumpca fedat , atquc itamorbura obortiseruptionibus adcaput dicicur pelle're. Pudicitiam fcruat , :xc dc- mumvitijs omnibus a calore &: iiccitatc pcndcntibus aduerfatur. Toto anno vircc, ac toto anni procurfu vulfa coiifert. Tem- peratumcaclumaraat , autpaulo frigidius, quale eft Mcxicanum, & paludibus ( vt di^ ^um cft^ nafci gaudet. C AP VT XXX. De gempat, MAgni azttimatur 1n America arbor qu^ genipat dicicur, vcTheuctus fcri- bit. Fruclus eiufdemnominis caufa , non quod efculentus iit , fed quod alios vfus Barbaris prxbcat. Arboris folia nuci iu- glandi iimilia funt : frudus fcre in ramo- ru m extrcmo prouenit , alijs alijs impoiicis mirando quodam modo. Is magnitudiiie coloreque periicis noftris {imiliseft,ex cu- ius fucco vniucrfum corpus iniiciunt. Hoc modo mifcii illi &; bruti homines , ciiin Iljccum exhocfruclu alitcr exprimerc nc- icianc, ilkiEn mandunt ac ii voraturi cfTent} dcindc ore reijciunc , &: manibus veluti fpongiam exprimunt , vt iuccum emitcat, quiadmodum limpiduseft. Profcduri illi autadlhagem aliquamedendam , aut ad inuifcndos amieos,aut ad Iblemne aliquod, tocum corpus lioc liquorc madcfaciunt. Isquo magis in corporc exficcacur , eo ma- gis natiuum colorem acquirit , qui vix ver- bis exprimi poceft : cft cnim quodam- modo inccr nigrum &: cxruleum, fiue cum colorem quivulgoazurusdicicur , medius. Hoc infcdi Bai:bari inccdunc , non miniis ornacos fcfe a:ftimantes,quam nos noftris coccineis acfericis vcftibus. Eft alia arbor eciamgenipac appellata,cuiusfru6l:us maior eft, 6i. edulis. CAPVT XXXI. De atepocapatliy fen gerymn medicmd, RAdice atepocapath firmatur tranfuer- sa , equa alix multa; prodeunt gery- nis ramunculiive firailes. Hinc afTurgunt caules duas fpithamas longi,tenucsacpur- purci, &:inhisamygdali foliaal^era , flores promifcue pallidi , coccineiquc. Radices guftata: refinam fapiunt , 6c glutinoiie, non fincquadam amaritudine fcntiuntur. Practcrquc odorse etiam , fuaues , calid«E- quc &; iiccas gradu circicer tertio, atque ita fex obolorum menfura ex aqua fumpta;, vcntriculum rcnefque frigida diftempc- rie laborantes reftituunt 6C confirmant , medcncurque fterilicaci ab eadem causa oborc^e. Synt cx Indis Medicis qui afie- rant, decodx radicis ius , aquse fontan;e aut fluuialis loco bibitum , extinguere fe- bres. Frigid^e etiam partcs in hac plania latent , quarum ope id poilit aliquando euenire . Temperatis exultat regionibus, montofis aut campcftribus locis nafcigau- dcns. Sepccmbri fiorec: radices vero, qua- rum eft vfus in medicina , velluncur a No- uembri vfquc in lanuarium ,&in vniuer- fumannum reconduntur. ^. Cc CA- 308 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII TEOAMATL,VIT.E ET MORTIS INDEX. CAPVT XXXII. De herba mrtem (^ yitam indicante» ANno ij(5i.ComitedeNieuain Peru commorance , ineius familia mulier quaEdam,illi inferuienSjmamumhabuitgra- uimorbo decumbencem, cuiuscausaciim ip(amadmodumtriftem Indusquidampri- marius conipicerer,interrogauic an fcire cu- perec, vtriim ex eo morboperiturus eflet maricus, an non: herbx ramum fe ilii mif- furum , quem in finiftra marici manu po- neret, eamque diutiiis deinde comprime- ret : nam fi fuperlks futurusefTet, quamdiu eam herbam manu tcnerec , alacrem & \x- tum, {in moricurus, mceftum &: anxium fore. MifTura ab Indo ramum marico ia manum dat,comprimerequeiubet; fed il- hco tanca moefticia & anxietas ipfum op- prefTic, vcillametuensne fubito extingue- retur , ramum ex manu tollcret & abijcc- ret: is deinde paucos poft dies excinduseft. Ciipienci nJihijinquicMonardes, an ifta Vera elIenr,perfcrucari,Nobilis quida^, qui niuitis annis in Peru vixerac, cerium cfle affirmabat , & vficacum effe apud Indos inicgricudinibus idfacerc , quod fane ma- gnara mihiadmrracroncm acculic. Hxc ca- dem in Hiftona omnium plancr.rum in- ucnres. Nec pudet narrare quod lubct , H- cetinterdumconcurramusin aliqua. Plu- rimanarro quasiibi deflderancur. Quod bis aut ccr eadem dicamus , parum curabo. Ha:cIexfcripcorum, vt ab vnopofftnt fe- nerari duo, poffint muiti. Nunc adiicio, quod a me pocerunt accipereaiij, teoamad quoque efle vitz aut mortis indicem.Nam fi huius hcrbiE vel frucicis fuccum iiauftum euomaca:grotus ,fignum mortiseftj fi non euomat,vrcam promittic. CAPVT XXXIII. De ayotlij feu de cucurbitarum Indica- rurn naturj ^ generibm» CVcurbitarum,quas Indi ayotli vocanr, gencra,omifrrs his quse noftro orbi coe- pere ciTe famiiiares , muicie icperiuncurdif- ferencix. Omnium foha fimilia inrerfc ma- gna ex parcc funt , adeoque viniferie vitis, nieflcnc ionge ampliora. Fiores luceicaly- cum magnoium acque oblongorum for- ma, at frudus&rforma &nomineomnino varij, qui n^.odo func a nobis brcuicer & pcr- fpicue cradcndi. Ergo cmnium pnma cu- turbitarum diflcrcmia, iziiacayodi cucur- bitdve fonans , & r.b alijs cuicuii cicayoth, fcu pida vocata, (^ua eft, vei (oniiu ipio , fi ver- HISTORIiE NATVRiE LIB.XIV, 309 A Y O T L I. vetberetur, atteftante , in tantamquc auge- tur amplitudincm,vttres fpithamai ambitu compleat» Semen eft nigrum , modicum, £andidum,callum,{ibrisintextii, cutiqi ipfi pa^ne adhaerefces: fuperficies ex virore ex(a- turatiore&dilutiorepromifcue variata. Se- cunda,quac zticayotli fcu pallida cucurbita k quibu{da,abalijsver6 hacayotU &c hoeya- cayotli,quonia bono nutrimeto,&: oblonga conftet figiHa,vocatur,callo extat luteo, vt nomen iplumindicat,palmd craflb,candi- do femine,ftri)fque pcr interualla lineifve profundioribus, cauatifque canaUculis, me- lopcponum quorumdam modo fecundiim longitudinera diftinguitur. Cortex huius, quamquam virore quoque exfaturato &c dilutiore principio niteat, vt plurimum tan- dempallefcir, cuius rei gratia coztieecayotli eo tempore, mutato nomine,vocatur.Ter- tiatamen alayotli nuncupatur, quas impen- se ampla &: rotunda forma conftat , vnde nomen eft fortita . Cortex huius durus eft, callum fpithameumluteum , & in cibarijs fuaue,& femina,qua2 compledicur, canden- tia. Quatta,tamalayotli quoque vocata, lu- teo elTcortice , forma protuberanteinlaci- tudinem,pallenti caUo, candidoque & lato femine, quam haimorrhoidibus & ocuUs inflammatis aiunt meden.Eft &: alia eodem nuncupata nomine,oblonga fuluaque,edu- licallo,rubeoaccandido femine,fed proue- niens in regionibuscalidis j quin quauha- yotli melopeponumconftatforma, rubeo callo/binoslato cligitos,femineexiU &: can- dente , fuluoque cortice. Alia eft eiu(dem nominis,quaeadai:borespertinet.Eft &: tzo- nayotl 3IO lOANNlS EVSEBI rayoil feu capillaca cucu r bita, ita vocata ob callum hbris limilcm , &:in cibisinutilemj len)inis vero expetitij^ celoris candidi , vi- ridis at-qtie pallercentis , etii non delincqui ramalayotJi pallentem izonayotli quoque voctjnt. Hamc^iero etiam yztacayotli cft &c yztadzilacayotli ,candido &:lato femine, caliocandenti & hbrato,binoscr.iflo digi- tos, falubri eduliqiie : efl: & tlilticayocli, candi^ofemine &: longiuTculo, calio treis digitos cralTo, luceo diludore, &: mediocri niagnitudme. Eft &:yztacayotli, ex maxi- inis candentis corticis remmifquc , quod tbrmaeftoblongum ,callover6 candido, cduli, ac ternos craflo digitos. PcfTunt ec- lam his adijci , qux etli edendo non lintj ad cucurbitarum tamcn genus pertinentj veluc atecomatl Hifpanenlibus fimiles, horccnGscampeftri(que,experscalli,incpta dapibus, &: qua Indi non nifi adaquam perterendam vtuntur,vride inuenit nomcn. Practerea axicallileu aqux cucurbita j cly- pei torma &: roagnitudme , craflb corcice, &:callonullo. Haclecundum laticudinem duierla bma folent vafi parari, magnorum lanciura vicem pr2eftantia,ex integns vero fcptenis connexis cymbe cohyne, 1N America regio eftMorpion nominata (hxc ex Theueto cum Hiftoria planca- rum fceneror^ quam hodieincolunc Lufi- I I^IEREMBERGII tani;ca plurimorum & opcimoru fruftutina ferax elt, eius pra^fertim quem nana appel- lari dixiraus.Inijsetiam eftfruftuscius ar- boris quam cohyne vocant, quse fbliuha- bec lauri,fru6lum cicrulli mediocrismagiii- cudine, oui ftruthiocaraeh figura, qui edu- lisnon eft ,afpeftu camenpulcher, pra:fer- tira in ipsa arbore , ramis co onulhs. Bar- bari ex iplo pocula faciunt , praeterea arca- num quoddam & planc ftupendura myrte- rium. Excauatumhunc fruclum mihofe- minibuive alijs implent. Deinde baculo parte vnainterram defixo, altera in fru- dura inferto, eumcoto,ambitu fpeciofis plumis exornant,finguliquc in finguhs tu- gurijs binos tcrn6(ve huiufmodi frudus ieruanc, magno^ habencinhonOre, quod ijs miferi idololacrae diuinicatem quam- dam ineflecxiftimcnt,nihilqueaiiudquod lenlu percipiacur adorenc , quara hoc in- ftrumencum , quod cum cangicur percu- titurve , tinnitum reddic ; adeoque func vecordes , vt cum tinnit , & percuflum refonat,lummum illum Deum efle pu- tent , quem fua hnguaToupan nominant, qui loquatur,quique ipfis,maxime vero ip- forum Prophetis omnia pracfagiat. Recica- tur eadera Hiftoria a Clufio in Scholijs cap. I i.lib.i. de Aroraatibus Indicis, vb.i ait, frudum huius arboris vocari maraka & camaraka. TVNA, SIVE NOPALLi SAXIS INNASCENS. CA- H1STORI.E NATVR.fi LIB. XIV. 3li quae colnochtli dicitur , quod pallentem CAPVT YXYV proferatfrudum/olijs conftatamplis, oi:- bicularibus , flore coccineo per extren^ j^ , paH<:^rcenti,&; pomoluteoacraro. Atiato- ^««««. noclitli/eu tuna ex albo in rufum colorem inclinans, foliafertangufta, oblonga, ifli^- INcompofica arbos totafpinofa/olio/ru- P^^^^ aculeaca, &: nonnihil purpurelcentia, du, trunco (fi truncum habet ) tuna di- quod eft huic tantum generi pecuHare,cum citur. Mirafrondium fecunditas. Folium ceterisommbus viridia lint :frudum itcm rupernafciturfolio: fi decidat aUquod, radi- valdefpmo(um, florcm qxtraluteum,intra cesrurfus agit, furgitquealteraarbos. Fru- ^^^o ipfius tunsecolore. Quarium genus duseius haud infuauis, ruber eft fpinofufqj tapalnochtlididum, idcft coccineum , fb- horride. fpinasfubftituuntfeminaspro aci- ha fert tenuia, angufta &: oblonga , ied culis metallicis. Locupletiorem hiltoriam breuioraprxcedentibus,, ac mihiislpmofaj cxhibeoexFrancifcoHcrnando,etfiplanta Aorem ex aibo rufefcentem &c paruum, illa,quam Haitinitunam, Mexicani noch- pomum iteranon adeofpinofum, & coc- tli,&: antiquiorcs (vcquidadeceptiputant) ^^"^o flammatoque colore pra;ditum,. opuntiam feu pallam arborem auc ficum Quintum tzaponochtli, obfimilitudineiTi, Indicam vocant, noftro orbc non paucis quam habetcumfrudu a Mexicanis voca- ab hinc annis mnotuerit , coeperitque effe to tzapotl , folia fert fqualencia, oui figura:, frequensjin maximamque fui, ob monftri- quibufdam horrida fpinis , &c flores m his ficamformam, &crafrorum fpinifque hor- luteos,exalboincoccmeucoloremvergcn- rentium foliorum portcntofum ncxum,fpe- ^^^- CacanochtU vcro , feu herbacea fiiue- 6latores inadmirationem traxeric : tamen ftri^ve tuna,qua:in arboris magnitudinem quoniam nullibi prasterquam apud Indos attollicur, multisalisconcauacft, fohjfque frudum perficiac atque maturec , conco- conftac rocundis , paruis & fpinofis , filue- quacque, necpofiicde ea alibi cercius fieri ^ris frudu vix iuglandem nucem magni- iudicium,quam vbi complccpoma, &:fre- tudinefuperance ,fedfpinis horridiore, &: quentifTime in menfas tum asgrotantium pallidis floribus. Eft & xoconochtli, fimi^ tumbenevalenciumhominuvenic,hbuic, hs formacacanochch, fedcam foiijsquam omifsaforma toto pasne iam orbi notifli- fruclu acida , vndc nomen. Frigida: funt ma, variaseiu$difFerentiasenumerare,fa- omnes ordine fecundo, humentifque (fi cultatcs perccnfere , palamque faccre qujc excipias grana , quse ficca & adftringcntia amctloca ,quaC2lircgionegaudeat, quo funt) naturae. Sunt ctiam frigida & humi- tcmpore fcrenda fit, & quo frudura matu- ti^ folia, faiiuofaque: quo fic, vt foliorum ret, profcratque flores. Sumuntur ergo tu- pomorumque fuccus exprcflus ardentes narum differentia: interdum a floribus,qui febres magnopere extinguat , fitim ex- iam crocei albique pcr cxtrema repcriun- pleat, 6c arentia vifcera humefaciat. Po- tur,iamextra lucco, intraveroipfius pomi ma cum granulis loco cibi fumpta , al- colore, velutintatonochtlieft viderc; iam uum dicuntur fifterc , prxcipue fi calot extralutci,intraver6exalboin coccincum fluxionis caufa fit. Gratum pra:bent ali- vcrgentcs, & nonnumquamquoquclutei. mentum, refrigeranfque,etfi flatuofum, ac Sumunturitcmafoliorum arborifquc ma- velutceteriorarijfrudus,obnoxium corru- gnitudine &:forma.omnesenim mtruticis ptioni,atquc scftuantibusiucundiftiroum. altitudmem tancumattolluntur,fiexcipias Quamobremxftatistemporccommodiiis tacanochtli &:xoconochtli, quas incerdum auidiufquc manduncur , prascipue ab hisin quoque arborcfcunrJtem afolijs:alia fiqui- quibus bilisaut calidadiftemperics redun- dcm crafla funt, alia tenuia ; hacc fpinis fti- dar. Gummifertrenum &: vrinas calorcm pata,illa raris brcuibufque horrcntiajquse- temperans. Succusautaqua ftiilatitia mi- dam rotunda, aha oblonga : &c ciim non- rabili^ eftaduerfus biliofas & peftilcntesfe- nulla maximafint , alia admodum parua bres, praecipue fi cum fucco pitahayae fru- lepcriuntur. Sed potiffimdmcxfrudujvn- dlusmifceacur. Honorem dedichuicpomo de&nomino, quaslacius profequimur.Se- prasccllcns vir Marcinus Enrricus Nouas pccmcrgocunarumfpecies,quodadhucno- Hifpaniac prjEciarifnmusProrex, qui cius uerim,in Mexicana prouincia repcnuntur. vfu frcquenn a multis morbis ad bilem co- Prima yztacnochth vocata,qu6d albus fru- loremquc atcinencibus, quibus vexari folc- Hus cius fit, foliafert rotunda,parua,leuia bat, eft pxne liberatus. Auxiiiantur radi- rarifvc horrentia aculeiSi florem luteum, ces cius encerocelis , eryfipclatis meden- frudum fpiniferum Sc candencem , ac in cur, orcum a febrecaiorem , auc aliaqua- fruticis actoUitur magnitudinera. Sccunda, uis ex causa extmguunc , 6c iocinori vehc- memer r 312 lOANNIS EVSEBI raenter concalefcenriremediorunt. Folia eadem ^rsEftant, & decocla parataque cum chilli, in frigidorum efculentorum veniunt vfum. Vngunt Mexicenfcs carpentorum rotasnimio motu icftuantes foliorum fuc- xo, atque ita peruriatque inflammari pro- hibentur. Radicem etiam eius,qua2 nonni- hil amara eft, aiunt mire vlceribus fub- uenire. Montanis calidifque magna ex parte locisproueniunt, quamquam in fri- gidis quoque nafcantur , in calidis autem aut temperatis faltem maturent fruclus. Florent prjmo vere , &c frudlum xftate tcum ceteris arbonbos proferre folent. Quouisanni tempore,fed vere maxirae, defoftis vtcumque folijs , aut pedibus con- culcatiSjproueniunt, nullaqueadhibita cu- ra agunt radices , in iuftamque attolluntur magnitudinem. Ad tunarum fpecics perti- nete videturtethhoacili , qu2E cum natura tuni Sc forma fimihs effet, nift brachia cau- leTve teretem formam &c ftriatam fortiren- tur , &c ahae permultx. CAPVT XXX VI. De nopal nochezjliyfett cocco IndicOiiTj tunis qmbufdam nafcente. REperiuntur apud Mexicanos intuna- rum quodam genere, nopalnochezth vocatOjhac folaratione a pecorum armen- torumqueiniurijsquibufdam in locisna- tura munitis aflerto vindicatoque , vermi- cuh rotundi, extra candidi, intra vero coc- cinei coloris jimerdum fponteipfius natu- 1X3 interdum hominum induftria atque di- Iigentia,feminafuperioris anni ftato tem- poretunisadmouentiumjqu^Indinochez- tli, noftri vero cochinilla, fortaflis a cocco feu grano, cuius fpeciesfunt, appellare fo- lent. Sunt qui diuerfamrem hos eflcvcr- miculos arbitrentur, verum etfi nonme h- teat, coccum noftri orbis,inquit Francifcus Hernandus,non tunis , quas nulla: fereibi reperiuntur, fed ilhcis cuiufdam , quam tu- fculium recentiores vocant , fohjs adhxre- re, ideoque facultate pollcre minime ad- ftrictoria, eiufque interna praeftantia^ & ho- noris gratia vocari chermcs feu chermefi, extcriora vero , quaz magis funt vulgaria, adhuc Grxcam nuncupationem mordicus retinuifle : tnmen ciim vermicuh vtrique fint, & xqua tingendi lana> coccineo colo- re natura atque conditio, &c promifcuc finc pidloribus tindonbufque vtiles, firmum habeo, ad coccineum genus, vnde ( velut diximusj fortafle Hilpanienfenomenema- nauic , non rainus ac hi , quos vocaia: pam- I NIEREMBERGII pinuls, teucrijvcradicibus apud Periiinos innafci fama ef^jeite referendos.Ergo ex no- cheztH purpureusinterdurn , interdum ve- ro coccineus, pro varia paraudi forma,con- flatuicolor. Fitqueexquilitilhmus, li tera- tur ex aqua decoCli arboris tezohoatl , ad- ditoalumine^atque fubfedimento formato in placentuhs. Adftringit exaceto, tuluf- que admotus in modum emplaftri vulneri- bus opitulatut; cor 5caput&: ventriculuni roborat, ac dentesegrcgie extergit. Purpu-^ rarum fanguinevla eft antiquitas, quibuf- dam in venis gutturisearum contcnto,dum lanas tingendas curabat, &: tyrio honore decorabat veftes. Verii-miam diu eo medi- caminc vti defijt orbis , cadem repetitu- rus,cum hbebit pigmenta,ncque vnquam nouis inuentis iatiandus, aut pedem aliquo intemporefixurus. ' CAPVT XXXVII. De yohualxochitl y feu flore noSiurno. YOhualxochitl, quam quidacolcaqua- huiil vocant , ahj vero yahoalxochitl, feu florem orbicularem, arbufcula eft folia ebuli fambucive ferens, adquorum fpecies forraflls erit referenda, nifi qais maHtad vi- tis filuefhis genera pertincre , fed minime ferratavmbelias fambuci e flofcuhs agge- ratas orbicularibus , & pallentibus inteidiii (vt ferunt) contradis & hiantibus nodibus, vnde acini fiunt lacematira dependentes, in initiovirides,deinde coccinei, ac tandem purpurei. Radicesvero refinofi faporis,glu- tinofas,& guftus nonnihil odori,callida fic- caque ordme fecundo conftat natura , & fapore amaro,tumores appofita difcutit,auc maturat & rumpic , quibufdam epota ex aquafudwem cuocat , &: alijs aluumcict. Puluiseiusmedetur infperfus vlceribusin- fanabilibus,&: confert fcabiei,lcpracqueau- xiliaturetiam refoluris, &: vterino afFcdo laboranribus. Sunt qui edant folia frixa, cxprefTo prius fucco medicinacgraria,afre- rantquead eum modum , infusavecorpus extergere, atque impinguarc; &: vt carnem inftaurat exelam , &: cafu ahquo cxhau- ftam , fic fuperuacaneam citra vllam noxam fenfiimve doloris corrodere &: ab- fumere , vanos timores pcUerc . Pcdlori impofita , folia &: fyncopen inde piGfe- dam tollere. CA- HISTORliE MATva^ LIB.Xir. 313 CAPVT XXXVliL M i: rr I Ar^srbcK niu.C iiuioi&- limdBBaicSj : ftar caoffik uac oi' coGDiieouSa qoi I rmnna rttcam:- Ifdxcm vusxnc a miftis -mcxixc|uilitl , cpacotl, perlicorum prxco- ciumque nucleis,remine citoniorum ,ficu^ bus nigris,&: gummi tragacanthi,(^quali por- tionc. Teruntur ver6,omnia,& tragacanthi reminifque citoniorum faliux immixtorum ftillatitius extrahiturliquor, bibiturqueco- chlearis menfura mamtino^quotiesexpcditj atq; ita curatur morbus, redditis excremen- tis, pituitoiilqueexpurgatis humoribus ter aut amplius , quoties iumi contigerit. Fit autem mcdicamentu,ii opus fit, vehemen- tius auctisnucleis : eft enim mirabile , adeo acrem herbam atque calentem, butyro vac- cino faiis experti commiftam &applicatamj renum calori mederi,atque ita fedare vrina: ardorem,queraadmodum in meipfo^^inquit Francifcus Hernandus) ciim eius premerer morbo,euentu Ixio atque felicifum exper- tus.Sunt qui tlachhoihoilan vocent. CAPVT LIX. De nxfiurtiaVermno. TRanflatum quoqueeftad Mexicanos, quorum viridariorum fepta feneftrafqj exornat , quod noftri Periiinti nafturtium vocarefolentjMexicenfesveropelonmexix- quilitl,(cu pelonchih, folia ferens obrotun- da, & veneris labro iimiUa, fed exilia, & an- gulis quibuldam intetdum variata , appen- dentiaque pediculo,nequaquam mediapar- refuivfed e loco in aiterum circumferentias habitum inclinante ,inferne (quallentia, &: virentia fupernc; caulcmrotundii,tenuem, volubilem, perguhlque,quibus orriauus gra- tia adhiberifolet,fefe implicantem: florese luteo rubrefcentes aquilegiae ofyridifve in- ft:ar gerentes,internapartecontottum tubu- .lum,(uperiori vero (eptem foliolisconftan- tcs, quorumduo magnitudine prseftancia ceteris, ac duo alia minima lineas quafdam rubrasinfcriptas gerunt,plagis Chrifti Opti- miMaximi^quibuscrucespaiTim ornari (b- lent, haud diflimiles; triaveroreliqua, quas mediocria inter pracdida funt , tria veluti clauorum capita. Calida &: ficca eft hxc herbaordine ferc quarto, faporeque& viri- bus noftras nafturtium indiftin6la asmula- turfimilitudine, adeo vt inter nafturtij fpe- cies,et{i forma longedifteratjpoffit impune recenferi. Viridaruipergulafque , 6«: figlinis vaiibus fita fencftrasatnaque ipla exornat. VR^ LlB. XIV. 317 VirettotoannOjfloreiq; producit, nifl ciim frij^oris vehcmfentiorisobftat inclementia. Adhibenuur flores acetarijs quas ex oleribus parflnturjgrariamqueita &:fapdris &afpe- clusaddit. Ventriculo exfrigidacausaim- bccilli,aut flatudolenti,fubuenit:tu(ri auxi- liatur, Tritus idem cum alumine dolores dentium fedat , aufert dolorem & tumores acausaetiam calidaortos , nempe, eadem difcufla ii frigidioribusadiungatur mediCa- mentis , &'vlccracuratinflammata: nam &: eft contra excicatos a frigore dolo- res : noftrate nafturtio admoto eft prae- ftantior. Quibufque Iocis,fed priccipue ca- lidis,totoque(vtdid:umeft) anno,niii vehe>- mensfrigus lit impcdimento, &: viret &: edit flores. C A P V T L X. Ve memeydTepecmcudienf. INter memeyariim fpecies alibi deicrij ptaseftn,liaTepecuacuilienfis, qujc etfi viribus ceteris memeyse peplyofve generi- bus fimilis fit,ob fpedandii tamen rubrum foliorum colorem , nonerit hoc inloco ta- cenda. Cubitalis herba eft,radici innitens fibratas , vnde profert rubros ftipites purpu- reofve, tenues ac teretes,&: in eisfolia tcm- poris procurfu in rubrumcolorem mutatn, oblonga ,obtufaque , & mali punici folijs forma U magnitudinefimilia,florefque exi- les,orbiculares & luteos,in poftremis coacer- uatos ramis.Aiunt Indi frigidam e(re,quem- admodum ceteras & congeneres plantas,fe* bribufque extinguendis , &: conglutinandis vulneribus mirabilem. Cuius rei grati^ non cenfui tacendum, non priiis eorum fenten- tiac acquieuifle, quam experimentis pcrmul- tisidveriifimum comprobaiTem , etfi fcn- tentix Dio(coridispo(rit quifquam iudicare contrarium ; quin&: ciim eas herbas la(5le manantesdeguftaflem, nullumpasne calo- ris fenfum percipiebam. Fateor in la6le ip(b nonnuUam acrimoniam &:calorem perfen- fiiTe, verumade6exiguum,vt fiexperimen- tum ipfum adiungas,facile credasineaher- bula frigus dominan atque excellere. Fieri tamen potuit, vt ab eis,de quibus Diofcori- des fecit iudicium , ibli natalis ratione lac effluerct copiofiiis , &: ideo maior inelTec illis acrimonia, &: calor vehcmentior; quod etiam apud alium orbem , aut quaipiam eius regionesfacilepolTet eucnirc.Nafcitut in calidis Tepecuacuilx plagis. Dd CA- 3l8 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII inficiantur , nuncupari folet. Vbcrlorc h incntemque reducit his qur eam (cunt aut purpurafcunc. Mmores ver6, didi ^^'^ amilerunc. mfltomame,prxdidlis nucibuspares funt, & eodem quo przcedences coiore: cales ha- Dd4 CA- 320 lOANN IS FVSEBII KIEREMBERdtl fcripiic Diofcorides. Quod fpeclat ad mvts] C A P V T LXVI. cxdem ptorfusfunt Guxccterarumrpecie- rum, etliDiorcoridesnihil detempenepro- De mecaxochitL - tuleri-c, aut de viquafudoreseliciuntur.do- lores articulorum j ceterarumque particu- VOlubilisgenuseft mecaxochitl : binoS latuni fedantur, rebellefqj 6c ahas inianabi- dodranceslongum,perterrattirepens, lcs profligantUr &: euertuntur morbi , fed ac circa fmgulosfohorum cxortusfundens folum exphcucric facuUatem qux venc- iibratasradiceS, capilhfvepares. Foha funt nis aduerlatur % ac alex\pharmaci vices jiiagna,pinguia,obrotunda, odora , &; acris fubeat. Ceterum ^ar^jeparrillx fpcciem efTa faporis: caulesteretesjcontorti, &: (pr^ter- (quamquam Hifpahi , qui nouuiTi orbem quam,vndeoriuntur,pediculi)leues:frud:us non penetrarunc , vix id hbi perfuadeant) .piperi longo perfimilis. Quarto gradu cali- "nuilo raodotergiuer{abuntur,qui eamcum da eft liccaque natura,&: tortaflis ad piperis ccteris car^xparillae fpeciebus contulerint, k)ngi fpecies peniiiens. Bibitur cumcaca»- etii Indica femine careat. Sed mos cfl: lio*' coatl, gratumque illi faporem concihat. minumitaadmiraricxtera, vt nihil pucenc Corroborat,ventriculum calefacit, oris ha- apud fe nafcij & quodlongius deuc6lura,in litum commendat , aitenuat craflbs &L maximo habeatur pretio.Yiseftfrioida lic- ientos huraores , aduerfatur venenis, iliacis caque, etfi pavtes habeat calidasatque fub- & colicis confert,vrina euocat. Quod ii ad*- tiles pcrmixtas,quaru gratia-^dorcs elicic. jungas triginta granis cacahoac tlilxochitl Ventricuhcaloremroborat; renes 8i vrina: .xipenscauafci.xochinacaztli, iiliquaftrum, .meatuscxpurgat , 8£lotiumciec. Nafcitur .tlaoUi,&achiot,cercamen(ura, mirabilem optimaapud Elompaneum,&vocatasHon- parabis potionemj ad morbos renum & ve- duras,quas cueimolan vocant Mexicenfes« lica: curados & ccercendos:qua vli Hoafte- inalenfes,numquamea niorbigenerafenfe- CAPVT LXVIIf .iCiMenftruaac pjrtusemortuostrahiccum (»/..-;.• thlxochitl , viuolqi'c accelerat : obftrud:a ( ; De quauhmecapatli. .reicrat frigora , &: ex eis ortos dolores toUic, rigoribus fcbriumopitulatur , Scaliahisii- T Ti£c eft iUa ^ar^xparrillx fpedes ^ cu^ mihapracftatiuuamenta.Naiciturhumedis ijLJ.ius radiccs in noftrum orbem defc- .locis regionu feruentiu, quaiis cft Quauh- runtur, folijs magnis,cordis figura,caulibus nahuacenfis, &:Hueiacocotlerilis.Prouenic volubilibus &: fpmofls,&: radice furculoiaj etiam axuchitlanivbi chilpach,necnontiz- fru£tu nullo, & capreolis hinc& inde exo*- nacan ytlacual. Aiunt etiam ius decoQii fo- rientibus. Nafcitur Tototepecenfibus agris, .liorum capillos dcnigrarc, & frudus pulue- Metzitlanenfibus , &: Quauhchinancenli- .retii iniperfum dolores capitis tollere,fuc- bus,(edomnium meliorin earegione, qua? cum vero fubaflc illicum dentium dolerem a profunditacenomen accepic. .toUere. CAPVT LXVII. De mecapatli fen carfapamlla. CAPVT LXIX. De quauhmecatl alterd. Srecics eft 9ar^sEparriUa;,radicibusfurcu- loiis innixa^ vnde proferc caules volubi- dicamentum, quod noftri carcamparril- les & fpinis horridos, capreolos multos, ac lam nuncupant,cuiusapud Nouam Hifpa- femen nullum: foliavero ocymiacumina- niam non inuenics paucas difterentias,a no- ta, & nuUis fecia crenis, ncrucis vcro diCcur- bis fuoovdincenarrandas ieoriim ,maioris fibus fecundiimlongitudinem diicurrenti- diftindionis gr.itia. Prior omnium eft illa -bus., Vis ead^fR-quaeceteris. Inuentaeft alia Ipecics, qua; apud Hifpanos , ac prxcipuc ipecics in radicibus JEznXiUon longcab op- apud Hifpalcnfes,in valhs&: aggeribuspaf- pido Atacacio , peromnia quauhmecaxo- lim nafcitur^refcrturq; arhizotomis & her- chitl iimihs.,.iedradicibustcnuibuS,ncc fi* ' barijs pericis in fmilacc afperan3,defcriptam bris craflfioribuSjCuius etiam vis eadcm.Sunt *a Diolcoride , repertainnouoorbeno lon- qui contendant, has omnes pertinere ad gcab vrbe Mexicana ,in Sanclx-Fidciop- chinjcgeneraj fed quoniam radicibus longc pido,locis frigidis,&: aquoiis, iuxta fontem dilierunt, fui generis potiusefle plantas exi- aqu«c dulciflimsE atque ialuberrimie, qua: ftimandumeit, quarhuis fohorum figura aquitdudibus duciturin vrbem. Deforma volubilibus caulibus capreoliiquc videan- eius nihil dixero, quoniam lUaai aftabicdc- tur eflc iimiles , nccnon frigida iicca^j hnc HISTORI^ NATVR^ LIB.XIV. 321 praedicx natura , eiii non ita adftringenci, accredacam, &: calorem femiextindum ita placandisdoloribus ariiculorum,alijique e reparare, atque morientes etiam homincs Galhca lue protedis. Sunc omnes vtiles fu- reuocare in hanc lucem: admota folia den- doribus euocandis, curandilqj obfcocnis vl- tium dolores,capitis,articulorum,&: cetera- ceribus, morbirque inueteracis & in(anabi- rum corporis partium velut per rniraculum libus; &: quie craflis lentirquehumoribus lenire , 6c hisdolenti loco adhxrefcentibuS habent ortum,autadneruospertinent, &: certiflmiamfalutishaberepoirefpem.adh^- tumoribus prcter natura, qui rebclles func, rent enim cii m {edanduseit dolor,alitcr fla- difcutiendisjcurandis vlceribus, &:alijsad tim irrita cadunt. Venerem mire excitare hunc modum perfanandis, quaetoti pxne iuuareque,capitiimpofitamconciliarefom-s- mundo innotuere. nam iure decodi per ali- num , & intra fumptam ex vino , colicae quoc dies propinaco ea menf ura qua a mul- mederi, flacum difcucere^aduerfiri vencnis, tis iamdiu prarfcripca eft,cum noca quoque corroborare,&: adefTe codioni,Veneris vfu vidusin(litucione,cecerarumq} rerum quas nimio exhauftos ei incubances magnoperc non-naturales vocanc, autpuluereradicum vnes refumere , febres tollere , &: firmare duarumdrachmarum pondere.ex vinoauc gmgiuas. Deniquevixeft morbusaliquis in aqu.i fumpto , aut euocato fudore , aut in cam varia numerofaque eorum filua,cui ne- reniiliquodam perfpiratu, xgrocantes refti- gent opcm ferte : mio velhac folaplanta tuuntur , iiueid contingat ob partes quaf- inuent.T,atque ndftro orbideclarata , non dam tenucs &: cahdas , permixtas frigidio- fuifTe irritos Regios conatus aifirmant , aut ribus&craffionbus, aut ob liccitatem,f]ue fruftra adhibitos fumptus &: Hiftoricorum ob occulta quampiam vim , liue ob prxdi- labores. qux oinnia , tempora qua: nos fe- <^arum rerumcommodara infhtutionem. quuntur , rerumque exada {ieritia firma- Scd huius rei inquifitio non eft admodum bunt, &: facient manifefta. Prouenit in op - necefTaria noftro inilituto. Yanguitlanenfes pidis loannis Conchenfis, calidis nempe re- vocant cozti, huiztipalancapath: Michua- gionibus Mecatlanique, edicis humilibufqj canenlesver6ychuaniczoz,quiaiunc,iniper- locis , nec non Totonacapie , vbi addunt, fum puluerem vlceribus mederi. duas efTe huiusvolubilisfpecies, alceram de qua fumus locuti , nempe frudiferam 6c CAPVT LXX filuberrimam , e cuiusftipitibusparentur feipiones perpulchri , lineis nempe fuluis De cocolmecAtl^feucumrumfme. &: nigris vicifTiiji variati ; alteram ver6 frudu carentcm, qua: potiiis pertineat ad 'Ocolmecatl,quamalij olcacatzan vo- venena. c :ant, ad chmae Mexicanas fpecies vide- tur attinere: radice enim craffa conftat, ob- C A P V T L X X I. rotunda,rubra,grauicum vindis eft, fed , , , r ; / » procedente tempore leui &: fibrata , vnde -D^ alteraolcacatzAn^jeu pahuatlamca. profert caules iuxca radicem rubros , geni- culisintercepios,cenues,fpiniferos , arundi- CPecies eft china: Mexicenfis,radicecon- naceos & lentos, rcfercoscapreolis,volubi- «^corca, geniculaca,fulua, &arundinacea2 lesj&arborespropinquasincacuminavfque fimili,fed denfaEacgraui,vndeproferc cau- afcendences : folia obrocunda , mediocris les volubiles &: tenues, & in eis folia oblon- magnitudinis^ &: vems fecundiira longitu- ga, acuminata, &: lineis fecundiim longitu- dinem ternis dilcurrentibus, frudumqj re- dinem difcurrentibus infignia; frudum aci- fertum feminc. Miraaudiode hac planta nofum , ac racematim dependentcm in narrari , etiam ab ijs qui eius vfi funt reme- fummis caulibus, qui cum maturuit,nigre- dijs.Sanguinolentosncmpe ocutos-breuiil- fcit. Arbores excelfas fcandit, atquecom^ luftrari , ac pnftino refticui nitori, appofito pledtitur.Seritur interdum,excoIiiurqj vfus tantumfoUo: vkeribusons mederi,puden- gratia in viridarijs achortis. Stillatgummi d.orumqj,GaUicaetiaraluemfcdorum,radi- quo vtuntur indigena: ad corroborandos cis puluerem carnem fupercxcrefcentem ab- dcntes,idem fercntes atque mandcntes ore, fumere, &:decentem refticuere: ad cempe- vocatum cUecU. lus decoifla: radicis contu- riemfpedare, &itamenocculcaquadamvi fae infundicur aduerfus inuctcratos raor- calidisacfrigidisaduerfari aft^cdibus. Nec bos , felicieuentu. Idera iuscpotantaduer- folumadmota , fedintraquoquefumpcam ('^'is Gallicam luem, ac chronicos alios &: cooferre,liuc foliafiueradixipfareferacur diucurnos morbos. Difterc ab Oncncaii invfus;etiequc qualibec menfuraautpon- china,cuiusradix lcuior fic,rarior, albidior, dere innocentera : vircs augere &c firmare, teneraac miniis adftringens ; &: ramcn eol- Urcirequ&exhauftas&:defc(aas, velfoliim dem pxne ptacftarc vius compertum eft, quos ^522 lOANNIS EVSEBI quos lignum Guayacun, ;iut carcapartUa eadem arce 6i viclus infticucione admini- ftrata. Qua de re vt a mulcis fcripta, ac pro diuerlis regionibus , mdrbis varijs ac ho- minum cemperacuris variabili, nihiihic eft adijcienduui. Eft aucem hxc,de qua loqui- mur, radix frigidx liccaeque &: adftringencis nacura^, fed amara>'partiumque ftibtUium parcicepsj quofitvt lusdecocli eius prieter iam dida ventriculum debilem corroboret, flatum dilcutiar, abfumatque & vacuecper poroseam atrx bilis & pituicas porcionemi qux pharmacorum refugicvimjdoloresex- ftirpecac leni^t, ahaque praeftet iuuamen» ta, qux in prididtas plantas folent referri. Nalcitur Pahuatlanicisagris, vnde cogno- men habet. CAP VT LXXII. De chm^ Mechoacanenjt, ESt & alcera chinae fpecies,quam a loco natah Mechoacanenfem vocat Fran- cifcus Hernandus, arundinacea radice, ru- braque,fed denfa &: grauij cauhbus leuibiis ac ferulaceis,arundmeis,longis,ac pollicera craftis; folijs ornatis,per interualla magnis, cordis figura ac ncruis fecundum longitudi- nem difcurrentibus; quod euenic in ceteris, quibusetiam viribus & hxcfimilis eft. Na- fcitur Michoacanijvbiphacao vocatur. CAPVT LXXIII. « De cacaLtUcopath tfeu fudis glutifjof^ medicma. VOlubilis genus eft radicera ferens lu- team , &: raphano fimilem , digitum minimumcraflam, nec omninofibris ca- rentem, ex qua proferc caules tenues,refer- tos folijs cordis figura, raultis diftindis in- terucnijs magis acuminatis& prolixioribus: folia glutinoTa quadamtenusfunt,&:l'aliuo- famnaturam participantia , vnde fadum eft huic plant^e nomen. Vrinam egregie euocat femuncia: pondere intro furapta , & quartanam curat , anre paroxyfmum fum- pta. Hydropicis medetur , dolorem ven- iricuU tollit, vterumreducit, &conuulfio- nem enixe curat, \\ ex vino bibatur, elicituf- qneferuetur fudor: inflammacionibusocu- lorum opitulacur, veriim ciim calida fic, Si eifdem pa^ne facultacibus poUeat quibus tomahuacclacopatli,eademque prorlus for- ma , nifi magnicudine longo interuallo fu- perarerur; nonaliter euenireputandum eft, quam difcuflis humoribus ocuiifque deli- nitis , aut repuHu ciuodam roboratis. Surit I NIEREMBERGII internoftros , qui hanc plantam cinnamo- mum vocent , quoniamradix impensc eft odora , guftuique iucundi & refinofi : inter Indos vero qui hoeUcpath , ilacocacahc , tzontololotic , 6i a fluxu coercendo apjt- zalpacli: nullum cmm horumnominuin practermitti debet, ne nominii & linguarum diuerfitas pariat maioremcaliginem. Na(ci- tur incal'.dis,quahscft ager Hoaxiepacenfis, &: Qu.auhnahuacenfis. CAPVT LXXIV. De qtiauhyyae yfeu arbore faetida. ARbor cft magna,fercns mali medica: foha , fed tamenacuminata. Cortex adftrmgit, grauem odorera fpirat.,calidaque &: ficca conftattempcrie: fluxum aluicocr- cet,ac elicit fudorem. Naribus inftillacus ^ fuccusjfternutamentura exeitat:capuc pur- gat , atque ita febres toliit , & capitis arcec dolorejquarum rerum gratia,inannuos vfus recondi confueuit.Nalcitur faxofis locis, CAPVT LXXV. De tlaoUt maizjoVe^deque potionihuf, (g^ placentaru ^eneribm ex eo paranfohta. QVid mirum , fi circaraundiprimor- dia, inquic Franciicus Hernandus, at- que rudimeca illorum temporum,nondum cxcogitatis rebus ad viracommode tranfi- gendam inieruituris, Cerere carentes (mira- bili fane inuenro, &naturaE omnium pa- rentis bonocuenda; fanitati apprimc vtili) confugiebant ad glandes &: hordeura , qui- bus modo fues , & fi qu^ funt (brdidiora, animalia,confucfcunt faginari; quando no- ftraquoquetempeftate alij oryza&: milio, alij filiquis arborum quarumdam,yuca alij herbas nota: radice, alij iliantho & guayaris, & (vt cetera,qu2E innu mera fu nt,pr^teream ) ahj tlaolh, quod noftri frumentum Indi- cum,Haitiniverdmaizium appellant, vc- fcunturlocopanis. Nequehoc diftum volo in vilipendium tlaolljquodtantumabeftvt vicuperem , vt maxime laudem , mirerque Hifpanos, rerum externarum diligcntitli- mosiraicacoresacquc tranflatores,& ahcno- rum inuentoru picas, fuis vfibus adhuc non accommodaiTe , &:in fuasoras tranftuHflc cxcoluifleque frumentaceum genus , & va- lentibus &: male valentibus , fi decenter eo vtamur, impense falubre,cultu facile, vber- rimi &: fccuriifimi in quouis ferc iblo pto- uentus , ficcitntibus&: alijs carhrerrzqj in- iunjsparum obnoxium , &cuius (atu for- • , talfis HISTORI^ MATVRiE LIB.XIV. 323 taftisk fame,& millc,qiia: indeemanarefo- nam euocarc. Cumque mille videatur ab- lcnr^ malis vindicaripoIfint.Sednecui mi- undarecommodis,fiapceparetur,nullamcp taculo fit» gences efie qux line tritici vfu vi- noxam infcrre (nili quis dicac , (anguinis Sc tam cranligant, & pcregrinis &c pxnc igno- bilis copiam generare acque augere) non eft tis cibis , iucunde magnaquc cum vcilicate cur confentiamus dicencibus , frumcnco &c voluptate viuant 6l vefcancur , quale eft eife calidius ,difficilc & concoqui &: diftri- tlaolli ; de illoinftiiuitur nobisfermo. Mc- bui , viarumque moliriobftrudiones. Imd xicienim non foliim apud Indos incolas, cur laudemus Mexicanos Mcdicos , qui fed apud aduenas Hilpanos eft maximus pofthabita hordeacea pcifma^vcluc ingrata creberquc eius vfus TlaoUi crgo, a nobis guftui, &:2:grocancibus inimica , pulics c didum maizium ( noti6r enim &: vulgacior maizio ,quasacoUi vocanc ,permixtasprs- cfth:ccvox)aquibu{dam recentiorum fru- ferunt, huicgenticonfuetas Sc gratas , & memumTurcicum,ab alijsveroGonfultius quxcicia vllam noxam fuauem faluberri- Indicum appellarum ( vtformam (ilcntio mamq^alimoniam pra:ftent.Quamobrena tranligam, toti fere iam cognitam mundo) quot modis (bleanc parari,qua breuicate po- multas habet differentias ( lilueftre cnim tero,tum fanis, cummorbo aliquoafttdis maizium ieorlim defcribetur)a colorc, ma- deinceps fum edoClurus,uiodum placentu- gnitudine&: mollitudincgranorum,quibus larumexeodem frumentoparandarudiftc- Ipicx ipfie ftjpancur,deiumpcas. Reperics rens in idquod fequetur Caput. Sumicut enim quamplurunasgranisconftantesalbis, nequacolli , feu acolli melleum, cui calx lic alias pallencibus,nigns mulcas, quafda pur^ permixca, ita vc aquas linc patces odo, fru- pureis, necpaucasflauis, cyaneis, & multo- menti huiuslndici partesfex, &:. calcispais rum colorum permixcis: dcmumalias,qux vna. Tunccarbonibuspauculisimpolicuni licccgraniscandencibus,vcpriores,conftenc, infidiliobcuracoemollicur. Quo cemporc longicudine ea habenc maiora,teneriora, ac ab igne amouetur,linteis cooperiendum cft^ triplomaiorifpic2Einhietcncia.Sericur Mar- & candem lapide metlatl vocato pinfen- tioin IinguIosfcrobes,intcr fepafTumvnum dum, mox in fi(5liUdecoquitur,doneccogi diftances, quaternis quinifve granis coiediSj infpiftarivc incipiat , & eo temporc decima &: reponitur Nouembri , Dcccmbri, &; la* pars mellis, quod metl dicitur,permifcccur; nuario, repaftinato folo ; etfi pro vaiietate tamdiuque pcrmittitur bullire , quamdiu regionum, quaEapudhos Jndosobdierum opus eft, vtad pultiumpolenta^ve Hilpani- nodiumquepa:neasquale interuallum ,&: cajperueniatmodum. Refrigerat hoc, hu- varios Solislitus, modicis fpacijsmirum in mcclacque diftempericcalida &: ficca ob- modum euarianr, cardiiiscitiufve foleac de- feffa corpora,eraoUic pe6tus,plurimum nu- mcirumtrituratumquerecondi. Tempera- tric,corroboracimpinguatque extenuatos, tumeft,aut adliccitatem &:humorem pau- &:amift'as viresinftauratacquercftituit; ex- luliim decliue,fubftanuamediocri,concodu tergit quoque , &: eft aEgrotantibus conue- facile,prxcipuehis qui covidu vticonfuc- niensvidus.Quidfquodtabidiscxhibicum, iicre,noncraira,auc,veluciquidamopinan- pcifansehordcaccaegerac vices, &a grauilTi^ tur, obftrucnci &: vifcofa, quod vel ex Indis mis morbis rcfurgentibus manus auxiliares ipfis , qui ex eo pane in placenculas confor- pr^cbcac. Sunt qui adijciant piper Indicum inato viuunt,ncc tamcn obftrudi aut deco- modica mcnfura , fcd tum bene valentibus lores confpiciutur,comprobarc licct,ijfdem propinatur , &: his quos calida diftemperies affirmantibus , nuUam in ventriculo giaui- non infeftat; ita enim gtatus palato reddi- tacem fcnrire poft cpulas , im6ance paucas tur, &: Vcncrem concitat. Vtunturcoali- horas rurfus, ac fi nihil ingeftilTcnt, cfurirc, mento Indi quibufuis horis diei, feu valeanc &: magna auiditate, fi adfit copia ,rcpctere ^eu a:grotent,fcd potiflimiim mane,potum nutrimcntum , nec vel de nomine folo , ad adiicientes. Cocpit iam huius vidus placerc aduentum vfque Hifpanorum,lithiaIim no- quoque Hifpanis , fed praecipuc his , qui ab uiire. Quid.^quod nuUus cft apud Mexica- Hi Ipanis &: Indis,feu Indis &: iEthiopibus, nos celcbiior aegritudinum acutaru & com- aut iEchiopibus & Hifpanis ( eo curpicudi- modior vidus, quictiarn ptifana: prxfcrtur, nis dcucnere morcs, atqueis fa£luseftinter quod miUeexperimentisconfirmatu com- nationes tam varias circa vitiaconfenfus) probatum^uecft : celeriter fiquidem aiunc nati funt parcnribus. Parant aliud genus codum deicendere , corpora quantum fat atoUi, quodvocantyltac,Iiuealbu , eodeni cft nutrire, nuUum inferre grauitatis fcn- quo didumcl*kmodo ; quamquam iam fum,moIliieventrem &pe£lus,calorcm fc- confedum, &invAfa,vndcforbendumeft, bnlcm dcmulcere, prxcipue li puluiseius transfufum ,vircnti confpergant chilli, &: ex aquapcrmitcacurbrumalicemporegela- vocaristomame , adraixt.Tinfuper falisdc* fcerc, quo vti fulenc C hichi meca: ; tura vri- bira portiuncula. Solent vero cria ha:c aqu a dilui. 324 IGANNIS EVSEBII NIEREMBERGII dilui , etfi multis fat effe putetur ingenitus didis diffcrentijs huius poiionis runc pri- illis huniorjVtdebiteinfpergi queant.Quin mum interferatur. Paratur ex feminechian & acidum vocatum atollijquodxocoatolli torrefsdo in patina ( feu vocato comall?) Mexicani nuncupant , folent quoquc para- medioeritcr , ac dcinde liuigato , atque ita re,permixtahbra vnica fermentijfeu maffa: ifi annoos vfus lecondito. Nam ciim vti acidacjhbns binismaizij, quemadmodum puluereopuscft, permifcer pulueremaqua, diximuSjCraolhti atque contufi. Fermcn- agitantque doneceamdcnficatem nancHca- tum autem parabitur,fi capias maizium ni- lur, quae poflk palato placere.Sunt qui hau- grum, & conficias maffam ex illo,cuemad- riant hanc potioncm limpliciffimam. Sunc modum didum eft, quatuorqj autquinque ctiam quipriuschilliinfpergant. Abfquceo diebusferuauerisjdoncc ace(c2r,& tuncde- febrilemcalorcmextinguit,autalia excau- mum permifcueris, vt atoUigraiumquem- sa fufcitatum. Iter agentjbus, sc prxcipuc dam contrahat acorem. Mox in vastranf- feruemibusrcgicnibus,iuuat, fii quibufuis fufum, fale&chilliconfpcrgatur,aicueita alijsquieonutnmentohbentervtuniur. Fic dcmum ab argrotantibus matutino hauri- &: aliud potionis gcnus , didum chiantlot- tur,vt corpus extergat, vrinam cuocet, at- zolacolli , c femine quodara maiulculo, dc quealuum expurget. Koc eodem fermen- quo fuoloco.Eodem modo quoprarcedens to , exaqua trigida refoluto atque epoto, parandum, &: eofdem vfus prxftans, fedfe- corpus retngeraturi cum autpet vehemen- menpra^paratum, celerrime,vetuftatis fen- tcm zftum , autex itinere aut laboie quif- tire (olet incommoda , nccadeo frequcnti piam defatigatus fit, velvehementiuscon- cftinvfu. Paraturquoquemichuacahatolli, caluerit ; autquando rcnesita vruntur , vt ideftatollifcmentiferum,exmichihoauh-^ iotium vrinarios meatuslanciner atqueex- tli,dequoetiam diclo loco.Torrefado boc ulceret. At album atolli, quod Mcxicani femine, &:redadoinl2EUorem,cumquefx- yoUatolli vocant, ad huncmodum confici- pofcitoccaiio,inaquam coniedo,ca menfu- iur. Dccoctum maizium ad eum qui didus ra quae nuUa adferat fpilTitudinem 8c den- eft modum^ fine calcetamen aut altenus iitatem, &:infperfo melle mecl eotlo {cria reiadiedione,inpuhem cfformatur , per- enim mellisgeneraex eo conficiuntur^ Cx- mittitur refrigefcere j ac hquatur aqua,vt tcrgitrencs, &vrina: meatus,pucrorumfca- bibi commode poftit veluti acetatum , de bicm curat ,epotum, abftergente quapol- quopauloante lumuslocuti. Sitim hocdi- let vi,& eft fiequens hifce gentibus cibus. citur extingucre quomodolibet cxcitatam, Fitinfuperex maizij paruaquadam portio- atque pi*ccauere, ne fi plus quam Oforteat re, maiori autem filiquaftri aridilxuigatiqj potauerinc aquar, Isdantur. At chillatoUi ccmmixtis , addita herba epacohU , quod atollichilli permixto, vcnomenindicat,pa- ■vocant tlatonilatolli , admotis igni limul ratum veluti pjarccdcntia corficitur , icd omnibus,doneceaheibapercoquatur,quobarbara atqj indo - toil!,quonia cx arborum cinere conhcitur. mita, a Mexicana vrbe ia SeptGrnoues non Hocabeoextradumabluiexpedic (inlixi- plurimum recedcns , ac per njontanacam- uio enim quamdiu oporcec manes,cmollicur peftriaq^ pellibus cancum quafdam corporis expurgacurque,&;inin(blicumatqueacete- partestedtijCrrabunda ac vagaScytharum ris longe dillantem ica mucatur faporcm) more, auc brucorum peconimve, venacuqj teritur poftea,&: vc reliqua decoquitur , do- &: aucupio, & quarudam lilueftriu ac fpon- nec iuftam adipifcacur Ipiiritudinem -, atque te nafcentium arborum fructu , vbi fors tu- ita demum fumptum expurgaredicitLu- fan- litjViuentes.Cum carneshbet coquere,{cro- guinem , neque ahu medicamentiaut nutri- bes in ipsa terra eiFodiunt, mox ignitis lapi- inenti vfum prarbere. Sequitur izquiatolli, dibus fternuncur , raediascollocant carnes quod ctorridoparatur contufoqjmaizio,fed frumeti ladici mafsa obuolucas,ac dcmum ciim iamdecoquendiilludtempuseft,mai-- fimihbus faxisexcerraobruunt,camchu ihi zij decodli modica: adiiciuc porcioni,& om- manere permiicences , quamdiu inccUigunc niatamdiu agicanc,quamdiu opus eft vc iu- fufficereexquificedecoqucdis; dccodasex- ftam fpifiicudinem acquiranc, 6c chilli can- trahunt , eilc]ue &c pane ad prxdidlum mo- dem infperfo , pocatur ab ijs qui ob cordis dum paraco , non line magna voluptace ac- imbecillitatem,aut acrx bilisredundanciam que vcilicace vcuncur incibis. Detluxic iani nioerore plerumque afficiuncur.Eft &hoau- diu ad Hifpanos Mexici degentcs hic mos. hacolli, quodexblicis rubris fic , ingericurqj Spicas ipfas corrcfaciunt appoiicas patinis, infperfo melle.Pricterea michohoauzatolh, aucincoquunt carnibus, 6d vcroque modo quod ex michihoauhtli paratur , picturato granis iucunde vefcuniur. nempe blicorumgenere,quodfymphoniam avarietacecolorisquidamvocac.Depolenc^ C *A P V T L XXVII. vero pulciumquegeneribuSj quibus via eft anciquitas, facisfuperqj diclumeitabalijs: De xocoatL nos enim quxnouoorbi func familiaria, necdum veceri iacis cognita atque perfpecta, ^ Olenc etia ex aqua & maizio iam cmol- fcribenda ftatuimus. v3hco,ac in mafllim reda£to,per nodem li- mul manentibus,parare xocoati,feu aquam CAPVT LXXVI. acidam,indemacutino expre(l'am,vrina2ar- dori extinguendo ac calori cuiuis contempc- De modo parandi pdnem ex maizjo. rando mirabilem, fi decem plus minus vn- ciarum pondere , continuis aliquot diebus, EMolliunt co quodiximusmodo maizij ieiunoadhuc vecriculo^cpocetur. Cuiusrei grana, mox pinfunt , ac palmis vcnfque admonendu m efte Led:orem,e re mea fore admocis eftbrmanc tenues ac ambiciis me- pucaui. Nec folum eft vfus fru6lus; nara 6c diocris placentulas, quas ftacim vc oporcet culraieiusarundineTvecorrcfacta: , &c reda- iu comalli carbonibuscoquunc impohca^.62 6tas in puluerem,ophia{i cgrcgie mcdentur, > hicvulgacior frequenciorqj parandi pancm, iicumoxiclfeu rclina milceantur. cx maizio modus. Sunt quitriplo&: incer- dum quadruplo maiores eihciac; nec defunt CAPVT LXXVIII. qui&craffiores.Sunt quicttorment globu- lospcponibuslimiles, &:indoliolaiuxcafo- De cilmpatli hemiomiicd, cum (ita conijciant decoquenda, permixtis interdumphafeolis,acqueeisnoncrcraVolu- T TErba,qua;a Mexicanis>quoniamuIic^ pcatem velcancur, mollcsenim admodurn JL Jlrura medetur morbis &c hcmionicidi func, concodu f aciles,&: graci faporis. Alij fohorum figura eftfimilis,cihoapach hemio- hos in dodrancem vfque producunc,&: qua- nitica vocatur , ab Hifpancnfibus vero mu- tuor digitorum crafiitudine admixtis pha- heribus iierba vterina,mulcos a fibraca radi- fcolisinpacinis feu comalibus aflances. At ce mitcicramos cenues,re£tos,tereces,&:hii;-. Proceribus Indoiu placenculas parari folenc fucos, folia per incerualla ab vcraque parcc ex colaco maizio adeo exilespur:Eqj,vctraf- caulis pinguia , hirfuca,oblonga, mollia, SiC lucidse psEnefint,&a papyro incerpolaciore hemioncidi quadamcenus fimilia , vndeei tenuitace minime vincancur. Icem orbicuU cognomen,florcfque albosinvmbellaconi- pauci cx colaco mai2io,qui ecfi craifi,cafnen policos.Calida cd&C ficca gradu cercio,ideo- omninovidcturtranfiucere. Verumha^cad quciusdecodi illiusaut huius exhiberi io- diuitescantum Heroafque pertinent,nec eft iet parturientibus duarum trivirnve vncia- infiiauisille panis,qui in vocata barbaco ap- rum menfura, vcfacilius enicaniur, eucnca paracuraccoquicur.lndi enira,quos Chichi- feliciirimo , qui earum pcciori quoque ma- Ec gno- 326 lOAMNIS EVSEBII NIEREMBERGII gaopereconferc.Tritafolia,ac pugilli men- lum Punicum feu granaca. Rubii coloris iuracxaquaaucliquore ahquoconuenienci intus & extra eft ; malum aureum asquat bibita , placant vetristumorem, hydropem magnitudine. CLirant, vrinam ac menles euocant, & com- plures alioshis funiles pra.'ftant vfus, a me- CAPVT LXXXI. dicamentis (implicibustertioordine calen- tibusac tenuis fubftantia: prxftari fuHcos. Di chichd ex matzjO' Tam frigidis quam cahdis regionibus exul- ^ tat: feritur radice ac femine, habecurque in A^Hicha eft vinum ex maizio ,qua inc- dehcijs non in hortis modo ac viridarijs, V^briauturBarbari. Tundunt& moliunc iedvafisquoque fidihbus fata , quibus do- duabuspecris maizium,admixca aqua,inde morum cabulataatquefeneftrasornare ma- fit maffaquiedara.Femina qu3e mohc,fumic tresfamihas folent , & hortos penliles con- per interualla particulam, &: mandit,rurfus liruerc.Omni regione &l tempore prouenit. abijcit in maljam. Dicunt pro fermento id efle, &^c^trfam iucundaz acedinis. Poftea CAPVT LXXIX. aqu.Tcoquunt;&efFufainvrceosbiduo,ace- fit.Gratifli mus hic potus Indis,nec contem- De caqmnquAhmtly feu jigm arbore. nunt Hifpani. Feminse noftrae inuenerunt artem elegantiorem conficiendi illum , mi- CAquanquahuitl, ab ahjs pochotl voca- nori ftomachi horrore. Salutaris hic potus, ta, arbor eft magna,aGuleis horrida,fo- iicut &: ipfum maizium , renum &; iecoris ha ohu£E ferens magna exparte, frudium dolori,calcuh &: vrinac retentioni. melo-peponi paruo forma & magnitudine limilem , plenum lanugine fibrata canden- CAPVT LXXXII. ti , fplendentique , & bombycinisfilislaxis &:vndulatisparum auc nihil diffimih quac De hiacis. nei facile polTit , &in bombycinasveftes, quas fericeasnonnulh vocanc,aptari,lon- T Tlaci fere imitantiir pomamarismor- ge minori difpendio,fumptuque tenuio- JL Jltui. Inaniapomafunt, fercnihilha- ri 6c faciliori opera, quam qu«E fericono- bent niiicorticem &oflicuUiminteftinum; ftrati parando Iblet adhiberi. Veriim is pra^terea vacua. eft mos horum , vt quse carius veneunt , ar- dentius afledenc. Incerftanc vero prasdi- C A P V T LXXXIIL <5lam lanuginem granula quaedam orbicu- laria canabino femini forma& magnitudi- De radicibtis alhis. ne fimiha,dulcia jgrataguftui, dulciumq; amygdalarum fere fapore, quse cruda to- IV /Clr^ apud Periienfes expurgandi vis ftave,excitant appetentiam , funtque ad- JLyJ.radicumalbaru,paruisrapisfimilium. €0 impinguandis corporibusaccommoda , Mas&femin^feruntur.Ex mare vncia vna, vtrebusgerendisreddanthomines , quieis exfeminaalterafumitur, aqua dilutoeius vtuntur, inhabiles atque ineptos. Flos eft puluere. Quifumpfit,fub Soledecumbic,vc albus & modicus, nec forma vocatoyzca- caeleftiscalor iuuet vires herbae.Pofthoram xochitl diirimilis. Sunt^vtcirca Capitis admiranda lafTitudjne contabet refolutis initia iam attigi ) qui vocent hanc arbo- artubus, vcconfillere nequeatjmulta dein- rem pochotl, ob foliorum fimilitudinem, de capiti vertigo &inanitas: reliqua mem- quam habent cum illisversc pochotl , etfi bra,brachia,crura,venae,nerui,iudurietam- longe finc minora , arborifque minime , vt quam fomicisincedentibus affe£la : purga- hi^c , fpinifersE aut frudiferac. Calido tio vtraque via fit, excernitur omnis mali* clementique gaudec caelo , fed calidiote gnitasintrinfeca,vfquead vermes ahquos&: magis; locaque&campeftriora &monta- lumbricos;incerimtajdium,marcor,&fum- na cxoinat, ncc vlli fere eft incognita. ma lafTitudo; fcd abfoluta purgacione, ma- nec vegetus, valens, famelicus. CAPVT LXXXIV. De pythahayd. De battatis. CAPVT LXXX. IN faxorum fcifTuris nafcitur pyth.i- TNdi cfFcdiuntetiac tellure fu.';ptenatu- haya. Odit pinguefblum: frudus acro- Arana(centesradices,indigenq battatasap- dulci mixtus, ibpidus,quemadmodum ma- pellant. Inlubres napi videntur, aut mngna iciia: HISTORIiE NATVRiE LIB.XIV. tciriEtubera. Quocun;que modocondian- turjaffai vel elixa:, nulli eduliocedunc dul- covata moUicie. Cucis aliquanto tenacior quam tuberibus auc napis , teirciq; coloris, carocandidiflTHna.Scruncur eciam &coh)n- tur in hoi tiSjComeduncur &c crudae. Viridis caftanea' gultum cruda imitacur, clhtamcn dulcior. 327 CAPVT Lxxxvr De xapud. CAPVT LXXXV. De copei<£ itrbore,fcu copeo. ECopeia pixl€gitur,vt e pino.Ahqui pu- tarunt ftiHicidiQcolligi , combuilione eius ligni.Frudlus ilmiUs pruno,paruus,idc>- neus palato &c ilomaclio, tohum mirabile. Arborem cffc hanc icnbit Pctrus Martyr, cuius fohjs Chalda^i,htteraru m primi reper- toresjconceptus mentis abicntibus iigniii-' cabant, priuiquam vfus chart^Ereperiretur. Spitiiameura eil latiiudine folium, rotun- dumquefere. Acu , autipinterc , vel ftylo quouis, ferreo liue ligneo,infcnbunt noiiri, noninepnus quam cliiarras.Rifu dignum eft, quod inililaribus noitri de folio perihrtdent. Nollroru imperio folia loqui putac boni illi homines. MiiTuscft aliquando illa ex vrbe Dominica,primaria infulx,infularis quidam a quodam Hifpano ad fuurn araicu ro, cum vtijs (diximus ciTe cuniculosjaiTis.In itinere iiue fame iiue gula impellente, nuntius tres vtias edit, func enim muribus non maiores. Foliorefcripfitamicus quot recepent. Ad feruum herus inquit:En quidf^Vbi tuaiides, tili? potuitne tantum gula, vt creditas vtias comcderis ? Tremens miicr,&:admiratus, faiTijsefterrorcmjfed, vnde id habuerit,he- rum rogat. En folium, quod tu ipie aifers, mihi reccnfct; iimulquequa hora ad ami- cum veniilct, Siiterdm indeabijirct, folio internuntio narrat. Italepidc faUuntur fto- hdi infulares, qui pro dijs habebanc noftros, quod eotumimperio folia promant, qua: ipli arcana efle putarunt. Sparlus per in- iulam rumor ,qu6d folia noftrorum nu- tu loquantur , in iidc depoiiti retinec in- iblares. Vtraque folij facies litteras , vti charta noftra,fufcipit. Membrana duplica- ta craiTius eft , tenax mirum in raodum du m eft recens: litteras oftcndit albas in fuo viridi: quandoiiccatur,vcIutitabclla lignca candeicit dureicitque, icd characleres fla- ueilunt. Minuncaucemcorrumpicur , nec, /i madciiat , notas dimitnc vmquam , niii comburatur. PRocedit idem Audor. Aiboreft alia nominexagUa,cuius pomi aceibifuccus glauco-niger pingit quidquid tetigerir, adco cohcKrcntcr , vt nequeat vllo lauacio abradi incra dies viginti. vbi maturucrit pomum, vim eam fuccus amitnt. Comcditur &ia- pidum cft pomum iUud. Eilfi»: hcrbn, qi:.r, vti de ligno alias memorauimus,iutlumi illa terra ferevniuerfa digeritur in hordeo triticoque, & pomisalicam confi- radicesjfed maturefcereiucciiinquiuntnon cereaudiuimus. Alba, nigra ctiam, vario- breuiori fpatioquam fefquiannoj Inquiunt rumque faporumj&: mulfum pleraquc imi- quoque,qu6 vlteriusadbiennium vfque fi- tantia apud Gomogrum fe potaffe vina natutj eofierimeliorem perfedioremqj ad dictitant. panem conficiendu. Euulfam lapidibusad idparatis, velutifcalpronoftr^efeminiEca- CAPVT XCIX. feum, conterunt , &: premuntdemum, aut fadcoexherbisvelcaniculis fluuialibus c6- ^^ (Lca.ra.chL fcdo imponunt, ponderofo lapide fuperie- ftojdiemque naturalemappcnfum finunt, A Caracha radixapij inftar folia emit- & fuccumeijciuntjdiximusnamque, efle -LjLtit. lucundafuntafTaj optima,ficon- apud infulares iriortiferum. Attamen fi co- feruentur faccharo. quatur , falubris eft fuccus ille , vti e noftro ladeferum. Hocaduertendum,apud hos CAPVT C. continentcs minimc noxium effe iucc^ fuc- cum. Multa dicunt efle iuccarum genera. ^^ cahuyL Vnumalterofuauiusatque illud alio pre- tiofius eft , quo Regulis edulium paratur. /^Abuya reftisoblonga diciturcirca Vc- Sunt quibus vefcanturNobiIes,funt &: qui- V-^necuelam ex quoda cannabis generc, bus populus.Exficcatam vero iuccam in ta- aut vicario.Frutex,cuius foha vfque ad fex bellas fittiles ad id compadas velutiprcf- drodantes interdum prolixa,duosprope la- fum noftricafeum diftenduntcoquendam. ta,definuntinacumen, alioqui crafra,molli Is efteorumpanispnmanus. Hunc vocant carne,quaabie6laextrahutfibras. imitatio- calabbi. necannabisvocantur. Poftqua extradlac & copulata: fiqu2,ab alijs cucuiza,inde fun^s CAPVT XCVII adomniaminifteriafiunt(fpartum,vbih^c planta,ineptum,nifi folojnam parum tenax Ds agihus. & incdnftans. ) Extremitasgerministeneraj « proherba fullonisdealbatlinu,&alia. Nifi ADijcia alia cxcodeaUi^ore.Radicibus refecetur,erumpitinpalmitem,quifatisco- Barbari Indi noftris napis,& magnitu- tignandis domibus, ob nimiam ariditatem dine&:forma,fedguftu dulcijCaftaneactc- incorruptibilis, nifi madefiat. Nulla aptior nerac adhuc fimilibus, ad cibii vtuntur.Has materia excipiend«e e fiUcepercuflb fcintil- ages vocantipfi.Eft &: aliud radicis genus, Ise. in cordcenimquam moiliseft. quam luccam appellant ; ex hac &: panem Ee3 CA- 330 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII GVAYACI RAMVLVS. &diuesfrondibus.Ramirurguntineffigicm crucis. Folia figuram cordis miitantur, iex Higitoslata, & confiftentia. CAPVT CIII. De manu NOn miniis admirandumin radicibus frudificarc mani. Granarunt fub ter- ra in radicibus cuiuidam truticis nata; clau- dunturvaginis masoribus quam ciceroni: extrad:a imitanturauellan^E nucleum. Suf- ficiuntur ad plures vfus pro amygdalis. C AP V T CIV. De tarmu. IVcaiae infula^ arbos iarumacfl.ficuifimi- lis,codem modo frondora,& populi alti- tudinem. fuperans,nec folidaquidem,niore aliaru arborura,nec inanis tamen vtiarun- dojVti ferula potiiis aut fambucus. Frudum creat i'efquifpithanialem,mollitie ficus,fapi- dum 6c ialubiem fanandis vulneribus.Folia mirovigenteftedu. Vno id probantexem- plovirifide digni. Hifpaniduo rixantesin- terfe inuicem digladiab.intur , humerum vna & iacercum vno iclu gladij fere difiecit hoffi alteri/ubalaripellicula vix membrum fufl:inente,quailibusconnexa. Accurrit ve- tulalucaia, delapfum fuo loco membrum fiflit,eiusarboris,nec alio medicameniigc- nere adhibito. Foliacontufa fuperimponic. Paucos pofl dies le vidi^e viruincolumem atrcftantur. Quinodosin fcirpoquxrunt, irruminentadhbitum , noshsec & maiora pofTe in natura fieri ,crcdere conftituiraus. Huius arboris corticem aiunc effe lubricum &: l^Euigatum, quas cum non fit folida, fed meduUofa, facili icalpcu euacuatur. Rcfert Petrus Martyr rem narratu digniflima, fed artifici luo infaultam . lucai a fuis (edibus abrepti, defpcratisviuuntanimis. Dimifere fpiritus inertes,multi acibisabhorrendo,per Vallesinuias& deferta nemora,rupc(qiabf- trufaslatitantes, alij vitaexofam finierunt, fed qui fortiter pe<9:or e conftabant, fub fpe recuperandae libertatis viuere malebanc. Ex his plerique non ineptiores forte,(i fugaj lo- cus dabatur,partes Hifpaniolas pctebant Sc- ptcmtrionales, vndeab eorum patria venti flabaCj&profpedare arclon licebat.Ibi pro- tcntis lacertis, & ore apcrto halitus patrios anhelanoo ablorbere velle videbacur:&: ple- rique (piritu deficiente, languidi prxinedia corruebac exanimes.Ex his vnu^vit^aman- tior,domorum conftruendarum in patria lignanaarrem exercuerac,licetferrocareanc &c chalybc, fecures tamejCed lapideas, & ad ' roini- C A P V T C I. De gmyacis. IN anonymi mei Commcntarijs dc Hi- fpaniola celebratur radix Guayaza fo- Idm in prouincia Yguey inuentaincer rupes. Ex ea panis fit. Cepam imitacur. Foliaforis crumpeciaduos auttrcsfurrigiitur dodran- tes,angufta,la:uigata & tenuia (unt.Panis ex ea fic coficitur.Corradicur afpeio faxo radix, ex alba maiTa globus aut pila ftc. S;ftitur ad Solem,5t furfuriscolore induir. Poftquara Solcm colerauit biduo plus minutve , farci- tur vermibus velut caro purretada,&: miru in modumfufcefit , nonpenitus contrado nigrore. Dumq; fcatet vermibus,placentu- \x ex illisfiunc,qu£E in fidili prunis impofi- to torrefiunt ab vtroque lacere. Hic panis olim barbaroru eius plagae.Si ante vermina- tionem guftaretur,cicutseinftar perimerec C A P V T C 1 1. De mamey. IDem AuQ:or commendat mamcy fru- duum omnium lucundiffimum oculis & palato. Maignus e(i prope vt pila bombar- darii. Tegicurcorcice vt mala granata:qua- tuorofticulaclaudit. Spatium inter illa & corcicemcomplec caro prxpallida fuauifti- mi (aporis.Arbora;quepulchra&: procera. HlSTORIiE NATV minifteriu cetera inftrumentaaflequuncur) difficilem creditu prouincuamplexus eft, iarumas arboris trabcm abfcidit , medulla eius fcalpta vacuauitjmaizio, grano, &: cu- curbitisaquarepletisfarciuic.Retinuitforis pufiilu pro viatico.Vtranjque arboris fron- temftipauit, trabem in mareproie£tacon- fcenditjVirum alium &^femina,affines nan- di peritosadmittit,remiipatriam verfuscra- bemimpellunt. Egregiumidinuentum in felicibus aufpicijs mifer inchoauit , ad mil- liariacircicerducenca in redeuntem aChi- choranauim incideruot^prsedam in nauim Hifpanitrahunc lugentem ,trabem ad Hi- fpaniolam reitantx teftemadduxerunt,rai- fero penu congefto vli funt.Vidiffetrabem, &;ciusfabrica£ architedum allocutosfuifle fe,aiunt plures viri audoritate graucs. CAPVT CV. De gtichone. PEftilens plantaguchon eft.Roseius vi- ruseft. Quifquisconcingatjperinde a,e veneno contaminacur. Qui fixo infpexeric obcutu,duos morbos concrahic,obcsecatur> & turget vt hydropicus. C A P VT CVI. De befuco. '. BEfucus liue bezucus quidam pahnes, editis frequens montibus per truncos arborum ferpit,ipfe imbeUis, impotens fibi fubfiftere, hserens arborij adclilmen vfque prorepit.Tradabilis eft,&; funiu rudentum- t]ue vices impletad plurimos vfus, non im- peditur foHjs. Laciiis ha^c narracMarcyr. Nacura^inquiCjiliis fua fpote funesacreftes • tribuat. Nuliafercarboreftad cuius radi- ces non pullulet, herbaquazdam verbenx fimihsbezucumappellant,morelupulorum ferpitper matristruncum. Herba tenacius ad f upremos applicata verticcs voluit fe, ac matrem circuitc;iuilloru, mulcicudinetan- la, vteam veluti lana vel vmbeculaconte- gar, cutamque reddat ab xHu. Adquofcu- que magnos fafces colhgandos,autponde- ra fuftinenda, ad crabes eciam &: domorum Goncignaciones connedendas naca. Gompa'- das bezuco commifluras aiunt prxftringi tutiiis qua quae figuntur clauis ferreis, quod neque putrefcatvmquaraimbribus,aut fo- Iibusarcfcat,cedatqueparumperinfra(2:a,fi per typhonii furorcm domus concutiatur, qu2E lignca: funt omnes. ( Furacanes vocanc infulaz rabidos vcntorumillos turbines,qui radicitus eruere grandes arbores , & fxpe difijcere domosiblebant.)Qua^auis funt c6padr,clauis erucis difloluunt^quas; ve- KM LIB.XIV. 3^1 ro bezucinodofa vincula compledut, con- cuffas vacillant cantum,ad locu dein fuum redeunc compagine inuedla. His furacibus cyphonibusnoftri,occupataHifpaniola,m:i- xime vexabantur, qui &c fibi infernos fxpe da^mones fuiffe vifos afferunt; ceflafle vero calamitatem illam horrendaaiunt, cx quo frequentatii eft Euchariftiae Sacramentum in infula, neque da:moncsvltra vifos , qui familiariter antiquis nodu folebant fcfe oftendere. CAPVT CVII. De guctmls. GVatii^,abaIijsguaux,fru£lusfuntveIu- ti vaginiE longse. Quxdam oblonga^, qu^dam velut ex tabellis mtus claudunt nu- cleolosfubalbifTimascarnis^qui & funt dul- ciflimi. A quibufdam dicitur goffypium in faccharo. Inueniuntur paruulx vagina: digi- Eum non excedentes. C A P VT CVIIL De anonihus. ANones dicuntur frudus iucundifTimi, inftarilliuscibi qucm Hifpani dici- inus mafjjar hlaKca. Salubvcsiiintj & aegFOtis frequences. CAPVT CIX. De gtsami/anis. GVanabanas frudus magni funt , plcrii aculeiSjincus vero acidi. Vocanc aliqui goflypium in aceco.Arboresin momibus &C horcis inueniuncur. CAPVT CX. De tnebriAnte arbore. BOrachera dicitur abHifpanis arbos ad- mirandi floris:excediclilium,a:quat al- bedinc.Odoriferus cft,longus,extcnfus, va- cucfadlusfincfoliorum diltindione in ex- tremitate.Fohaarborismagna,quorurafuc- cus hauftusaqua, oppido inebriac, CAPVT CXI. De nociuis arbortbus. IN Hifpaniola&: Daricna nocentiftimae quxdam arborcs funt. CoUigam qux de his Petrus Martyr fcribit.Sunt dulcium po- £e 4 moruni 332 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII tnoram feraces, led raaxime noxiomm : in vermes namquecomefaconuercuntur.Sed ' CAPVT CXIIL arboris vmbra prxcipue lechalis : nam qui ^ub ea aliquado dormieruc,curgido capue, De miignis arboribtts, & amillb penicus lumine expergefadi func; ac fi breui cempore fomno indulferinc, polt X yf Elchior Barros in Expeditione lo.AU a]iquotdiesc*ecicatehbeiacur.Alibi,inquic, IVJluarez Maldonaciinuenicproceras ar- eft hc alia pecuharis cerras ai bor jCuius li foha bores,qu^ aequarent im petu iadac^e ex arcu necdu ahcuius corpus cetigerinc,vibices ele- fagiccae,& quarunuruncos homincs fex vix uanc ingences, &: nili iUis aqua marina, vel compledcrencur manibus excenfis.lbidera fahua macutina obftetur , ilhc6 lethale fuo gigates reperti:occifus vnus hermaphrodita, venenoexcitac dolorem. Hanc arborem & Grandius ahquidadijcia ex Petro Marcyrc: Hifpaniola pariuEius etiam hgnum olfadu A riuo nigro &: infuja Canafiftula milhbus aiuncefle mortiferu,nec portari a quoquam paffuum leptuaginta,rehdis adextra lazuaq^ hgnu poife fine vitae periculo,cum excuterc pluribus in id maius cadetibus fluminibus, a le tantx feruitutis iugu ikpe infulares Hi- vnii capiunt duce incola nudo,duccntaruni fpaniola: tencauerinc, nec cefleric vmqua a- per ea flumina nauiu magiftro, in cuius ripa perco marce,vel infidijs.reperti func eo hgno oftio ipfius proxima Abibeiba Regulus in- voluifle primarios noctu aormientes fulFu- coiis imperabac Loca efle paluftria cogno- migacosinterimere,fedadmiratihgnireper- uerunc,propcereaprimarium AbibeibieRe- tinouicacem Chriftiani,faterifraudem mi- guhatriuminarborefummaacdificatuerat. fcroscocgerunt,& commentiaudorespce- Nouum &:infuetumhabitandi genus, fed nas dedere.Habent ipfi genusherbac, cuius adeo procerasarbores tcrra illa nutric , vt odore fuki remedium fibi comparanc ab interearu ramosxdificaredomos hceacin- cius ligni veneno , vc porcare illud queanc digenis,vti dc alijsapud varios legiraus Au- indemnes. dores,quixftuantcOceanoconfugiuhabc- bancadakasarbores,cumrefleuncepifcibus C A P VT CXI I. vefcerecurrclidlis.Trabibusinterramosdii- tentis,& conexis inuicem, congerie ftruunc De cebobba. concraomnemvencorumvimcuta. Putaoc noftri,ob fluuiorum alluuies,qux ibi crebrae CVm de belli euencu ,de annona,de in- ium, arborcs domos incolas haberc. Eft ar- columitate Zemes reguli confuiut,do- borum illarum altitudo tanta , vt nulia vi- mum^emidicatam ingrediunturibiq} ab- rilislaccrti vis fit,quzdomumacdificataia- Ibrpta per nares cohobba (fic herba vocanc <^u lapidis attingere fufliciat.Nec miror qui- inebriantem,qua &: Boitij in furorem ftatim dem, fi Plinio &c Audoribus ahjscrcdideri- vertunturjdomuillicotedis ad fundameta musdearboribus Indicis, quas adeo procc- verfis moueri, homincs vcrfis veftigijs am- ras effe tradunt,ob foh vbertate 6i aquarum bularefe videregarriunt. Tantaeft pulueris abundantiam,vt fagitta nequcant fuperari: illius cotufi visexcohobba, vc ienfum om- nequccnimeiustcrra:campi omniuiudiciQ- nem illico fumentieum toUat. Vt primiim ccduntvbertate,autaquaruabundantiavlli ceflit infania, brachijs demiflb capite genua telluri quaSol ambiat.Ex illis arboribusplc- copledicur, quo in ftacu actonitus paulifper rafqucdimenfi brachiorum ambitu vin fc- immoratusjcaput velutifomnolecuseleuat, ptem,interdum odo, ftantcsvix complexi atque oculos in cjeIu attollens , intra fe pri- (unt.In folo tamen cellas habcnt vinarias,co miim confufa qua^daobloquicur.Cuicunc vino,dequo fupradiximus,refcrcas: quiali- primarijaulici adftances (neque enim de po- cec vencoru furor rainime potis fit domos pulo quifqua ad ca facra admittitur) fublatis iHas diruere,aut cofringere ramos; couolui- Vocibus gratias agut,qu6d iam a Zemis col- tur tamen , quamuis integra , quacu mque loquio ad eos redierit,& quid vidcrit perco- flatus trahat , vndc vina perturbarentur eo tantur. Ille autc os aperiens,Zemen co tcm- motu. Rciiqua fecum habent in arbonbus. pore fe allocutum fuifle delirat,fibiqi aut vi- Vina pcr gradus coftrudos arbori inhaercn- doriam,aut perniciem,fi cum hoftibus ma- tes famuli ad Regulum &: priroarios pran- nusconferucrint;autfamem velvbertatem, dentes aut co^nantes reccntia fupportant, peftem aut i ncolumitatem,&: quidquid ve- non tardiore greflu,quam pede plano noftri nic in buccam , praedixifle Zemen , veluti pueri nobis cx abaco mcriisE vicino mini- lyraphaticus prasdicat. Sufpicor hanc her- ftranr. Abibeiba: arborem noftri adcunt, bam tabacum elTe. colloquia ineunt : petunt noftri , vt de- fcendat^lato pacis figno : negat Abi- beiba, W(e viuere fua forte finant orat. Poft niSTOKlM NATVRJE LIB.XIV. S|3 Poft blanditmSjdiruturosfearborea radico, Inuentus quoque raphanus j cuius vmbia veligne fuppolito cremaiuros,niiicuomni quinque equos ligatos cgmple6tebiuur,ipfe familiadercendar,noftri minantur.Renuete raphanus vix extenfis brachijscomprehedi iteru Abibeiba, fecuribusimpadlisarborcm poterat;tenerrimustamen fuit,&gratusgu- quatereincipiut.Vifisexarborefahetibusaf- ttantibus. MinthsEpalmites duarura vlna- fulisexfedione,mutauit Abibeibaconliliii, rum.Vifi pcponesplufquam centum libra- dcfcendit, fcdipfe tantilcum filijs duobus. mmjquod fide publica teftatum.Planta pe- Anonymus meus manufcriptus in Hifpa- ponis alicubi peidurat,nec iingulis annis lic- liiola prodit arborem fuiiTe adeo vaftam,vt caiur,fed inftar vitis roboratur, amputatur- oclo homines exieniis brachijs -concludere que, reieftis prohxis germinibus. Fiumenti nequirent.In Bralilica,vt pro Catholico Ca- granum quingenta reftitqit,trecetafrequen- ftella^Regc poiTeiTionem acciperet Didacus tius. In Vraba a iado femine cucumerum, deLepe , icripiit Regium nomen in arbore & huitifcemodi rerum ad diem citra vigeii- immani ,quamdecem U fexviri proteniis mumfruduse'orum legitur;caules,betas,la- manibus copledi nonpotuere.Hieronyraus ducx, boragines , & his limiha intra deci- Perez noftra: Societaiis, fuccidi fecit imma- murajcucurbita, melpnes,intra octauum &C nem arborem plulquam centum & vjginti vigeiimum. pedum ambiturobuftam, quae fedes fuper- iiitionumCatbalogafuerat.Tamimmenfse CAPVT CXV. 'inagnitudinisinearegione inueniuntur, vc inearumcauitatibusdomos<^dificent.Intus De ogegha. quoquc conuiuiacelebrantur magnoBarba- rorum numero.Mexicanus Rcx in viridarijs \ /f Irum in Congo arborum genus,quas ficrisnon vnam arbuiem habebat,fub cuius IVXincola^ogfghas appellant.Frudu illas vmbra mille homines iederent. Neque pr^e- tcrunt prunis nolhis iimilem , coloris fub- termittendum , quod in noltro orbe fcribit Aaui ,&: iaporis iuauiftimi; inconftruendis Pius Il.mitu dc quercu. Teutonibus caftcl- Jcdibus viui iunt , idque hunc in modum. lum fuiflc, cum Prutenos expugnarunt tra^ Ramos plurimos trunco pra^cifas terrje infe- nato fluuio Viftella,vetufta & lare patulam rut iuxta le inuicem,vt ie mutuo pasnc con- quercum , quam in caftelli modum credis tiiigant.Facile rami rajdices agunt , atquc in propugnaculis luxta ripam munierunc. ibi arbuftacreicunc , itaque iibi mutuo imple- collocatopr^Iidio,vlterioresPrutenosvexa- duntot, vtmurum quodammodoconrti- je cocperunt. Pugnatu eft (x^h pro qucrcu, tuant.atque hic ilUs eft paries,adeo vt etiam & ingentespaganorura copia: fugat^cac de- parietesintermedios,5^ locum vnum abal- letas lunt.BcUu ad plures annos produdum terodifcernentes,prout domi voluerint, ar- eft:adextremum,tortunaFrairumimperio borhazcdifcriminet. Ligna deindc leuiora arridenSjOmnem eisPruifia fubiecit.De pul- fupcrinijciunr,qua! primo itramentis coope- chra pinu Attalus^qui primoregnauitin At- riunt, deinde itorcisdiueriicoloribus, quac talica gente,ambitum ciusiuilie pedum vi- limul tegumento & ornatui lint.Haec elt a:- ginti quatuor fcripiit , altitudinem a radice dium Congeniium parandarum ratio, qux fexaginta&fepte.-pofteaiiitrialciira 2Equa- omnes vniuscodgnationis&ilincx.Lapidc, Hrer inter fe diftantia,&:iterumin vnuapi- quamuisabundcnc marmore porphyritc,&: cemcohiberi: totam eiusaltitudinem duo- iaipide,non vtutur,quodeiusvfum ignoret. rum iugerum &: quindecim cubitorum fpa- tiocontineiijdiftantemab Adramytteolta- CAPVT CXVI. dijs cenium oduagincaSeptemtrionem ver- fus.Nunc nullacft.Habcnt U arbores fuain T>e y^rm genenbus palmarttw. mortem,auc percuflsEcadunt,autfuo tem- porearclcunt. Nihileft interranomorcale. X 7"Ariaeineodcm Rcgno CongipaJmx V ipecies.hocenim nomine coplectun- C APVT CXIV. rur &:eas qua:da6tylosferunt,vtinoftrates, &: alias quac Indicisperiimiles iunt ,de qui- De olerthus m^gnis. busLibro II.didum.Hx illis,vti&:iuisln- dica:,oleum,vinum,acctu,frudus&: panem PRimas fpinachiiE& 3liaoIera,qu2ercgio iubminiftrant. Okum butyroilSi foliditatc Pcriieniishoipitatafuit , ciim Hifpani &:colorc perfimile elt,niii quddpaulo viri- illuc tranfuexere iemina , liberali fecundi- dius Efrudusilhusparatur nuclco,&: buty- tate infurrexcre, vc manu vltima folia con- ri oleique vice fungicur,tum in cibis,tum m tingi non pofl"ent,adi:6 frcquetes &: denfatiE lampadibus,&: vugcndo. Vini ex hac arbore rriiWchcjVtequusillacpenetrarenonpoirec. eliciendi hjec eft ratio.Atboremexcrcmam • pcr- 334 lOAN. EVSEB.NIEREMB^HIST.NAT. LIC. X TV. perforant, & hincliquorcmarjat , quem in diuerris& floribus 6i figiins variegatos:qu.in iagenas adniotas recipiunt.Liquor hic inicio Sc alios,qui damafcenuiu nodiu vii^ulacuai lacti &: colore&: laporc eft iimilis, fed tem- aimulanturjimo & rpeciem quamdam (eiici porislapfu paululum acefcitjaC tum illisell: rubtilioris,quem,qu6dcetcns lit pretiolioi-j vini loco, vt inebiiet; deinde interiedis ali- induere nemini, pr^tcr Rcgem, aut quibus quot diebus, miram acedinem induic,vt la- ille indulferic , fas eft. Parant & alias hifce duca: eodenl non fecus atque aceto perfun- viliores^ imo &: in plebeculse vfum deniio^ clantur.Q^uare dum recens 5c muftcum eft, res^ adeo vt hic quiique iuxta digniutem - , bibere folent^idqj non ad voluptacem mo- facultaces fuas veftem gerat. dojfedeciam lanit.uem,mod6 nonexcedat; nam prxientiflimum aduerfus hthufin & CAPVT CXVII dyfariam remcdiumeft,ip(bs ctiam lapidcs • * in renibus com minues; nullus vt in vniuer- De traSiu Jierili herharum^ feufemta saregione hifcefit morbi^obfioxius. tAlteri S.Tbomt, ' item arbori , cuius fruclum colam diount, pplm^noraenindidere: noftns pinoru ma- A Pud laiaohce Indos in Occidenri tra- lis, fi maiorafintjiUe limilis. Nucleusinter- xA-ditaperauosvigeimemoriaS.Apofto- nequadripartituscft,6^caftane^in morcm, liThomar, quamretinentatranlitu eius pcr &: ipfe rubricans. Fruclus hic famem & ap- illns plagas, cuiu s non huia extant indicia: petitum excit.it ; noxijs enim humonbus pra:cipuequa?dam lemita in iilisfolitudmi- ftomaf hum purgac,&: corroborat,hepati ec- bus hadenus perfeucrat , in qua non oritur iam conducit , 6c p.iruo paratur , abundac herba , ni(i valde humllis &; paruula , ciim enim.Eft hicScaliudpalmarumfilueftrium vtrumquelacusherbefcacvltra modum. Eo genus, cua: prxterquam quod fru£him ha- icinere dicunt Apoftolum inf eftiftej & inde beantefuifuauem,mattasad domos tegen- profeclumin Periianaregnn. Apud Bra/i- das, fportasparandas , aliofquc vfushuma- lienfes quoque traditio eft , ibi pra:dica(I'e. nospcrneceirarias,fuppeditant.Exhisenim Apud alics barbaros , etiam in regioijem &c ledulorumllragala 6^ pannosconficiur, Paraguay veniiTe , poftquanj defcendit per equibusvefteselegances&^cacinnascorpori fluuiuraIguazu,deindeinParanam pcr Ara- parant.Hunc in vliiiufolafolia {ubleruiunr;, caiumjvbi obferuatur locus in quo ieditdc- vtque plura habeant,&i fubtiliora (quo fila- fefltis Apoftolus , &: fertur prsdixifle , vt a raenca te,nuiora dutanc) quotanis ea expur- raaioribus acceptum eft,polt ie illuc aduen*. ganc,nec cxcrefcere eadem linunt.Foliahec turos homines, qui poltcris eorum annurv^ purgata, atq; vc par eft parata,eo filanc mo- tiarenc fidem veri Dei , quod non leue ibla- * do quonoftrates hnum,indeq) filamcntum tium &animos facit noilrxReligionisPraf- tcnue, quale iericum noftrum, educunt, e dicatoribus, ingenteslaboresintcr illos bai- quodiucrfa pannoriigencraparant, aliquos baros pro dilatatione Ecclelia: perpetieri- holoferico noftro ab vcroque.latere pares , cibus. -lOA^ 33S lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV HISTORI^ NATVR^ L I B E R XV. CAPVT PRIMVM. De mat%atlii fettpmed Indicl OLLiGAM inhocdeci- mo quinto Libronon- nuUas Francilci Her- nandi narrationes. Dc matzatli tic fcribic. Fru- du huius plantac vocant Hifpani.noui orbis colo- nT^obfimnitudlnem di- cunt Haitinas infula^ & Nouas Hifpaniae, & pineis noftratibus magnopere fimilem,&: inde nomen fortitam. Plama ipfafert indis folia,fed fpinofajradicem fibratam craflam- quc,& vnicum pomu, germinibuscircum- circa exorientibus , ac altero in culmine ip- fius pomi.Detradis his,fatifque,radices fta- tim aguntur, akeruqueproducitur pomum fimiUbus ftipatu germinibus. Initio hoc ap- paret rubrum , fedprocedentetempore , ac rubrefccnte adhuc germine,palkfcit. Sapor eft dulcis acidufque; temperies frigidaat- queficca, ac fucco manans natura.Exhibe- tur febrientibus refrigerij gratia, & ad exci- tandam appetentiam , retmeturque ore, vc fitmi mitiget,&: hnguam humeder, quam- quam in bilem facile conuerti dicatur. Sa- por cft eius fru(9:us quem vulgus malocoto- neum vocat ,non finequada(vtdi«Sum eft) acore.Conditaahquado faccharo,atque ita delata iiiHifpanias, gratiflimo fucco pla- cuere. Nafciturin cahdis regionibus mon- tofifque locis. CA P VT II. De mellU Indici penenbm* QVamuis de melle plura narrauerimus Libio decimo tercio , hic appendam quzEinieriiic Francifcus Hernadusin Com- mencarijsplancarum. Mulca mellis genera in NouaHifpania,noniocofolum,vekic in veceri orbe , veriim ipsa materia & apum diuerfis genenbusdii1:ancia.Primum eft Hi- fpanieLi peromnia fimilc,idemque,& quod abapibus Hifpanicis congeneribusfponre^ in cauitatibus arborum , quas hidi fcdas iu apiariareponuncac congerunt, fabiicetur. Secundum eft ,quodparariex arundinibus confueuit,vnde&:faccharum quoque para- tur. Tercium fic ex mecl,cuinsopiHciumin huius planta: Capicepioditu eft. Quarcum fic in rt-gionibus cemperacis , auc feruidiori- bus,a quodam apum minime aculeacarum genere, fimih focmicis alacis,minorique no- ftrace, fufpendenceefaxis&arboribus , (cd maxime quercuum generis,alueari3,autglo- bolos quofdam,vocacos micaczontecomi- miacacl,fimiles faccharinis,interdum homi- nis aequantes amplitudinem,conftantes co- riis permukis , refertos vafculis minoribus denfioribufquenoftris, colore fufco, ac pei- mukooptimoqueaffluentesmelle ,& nu- merosa fobole atque factura candida&: mar- garitifera, qua afsa,& fale confpersa, nec ab amygdalis dulcibusdiftante fapore, quocies occurricid uenusexaminis, auide vefcuncur indigen;E. Nec tantum caftranccsalueariaj fed ore exfugences. Du m vero edicur mel, non adhgerec cera dencibus, ied quidpiam paleis fimile. Conficiunc huiufmodi apes mel haud alicer ac noftrx, panteiqj floribus &:rore viuunt,Septembrique mcnie impense fecunda & onufta mellaria reperiuncur. Quincum genus,pr^didis paulifper cedens, fic ab apibus quibufdamaculeatis,noftrati5 bus longe minoribus,fuluifque : hseenifn oblongo orbe fabiicato , quemacomimia- catl vocant,mellificare confueucrunt.Inue- ftigare vix potui,an regem habeant,feruenc- vemopereauc in adminiftrandisrebusciui- lem ordinem,fed verifimile eft hac in re no-» ftraces apes imicari, quamqua adhuc ab hac rudigciice&: imperica obfcruacum non fit; nifi faciuseft putare , nacurx magis arrififii-, barbaras quoque &: filueftres excarc apes, veluc &:mccr homines ipl"os,quoseodem in- telledusilluftrauitlumine , gcnces incukas, & ab omni ciuilitate &C apte inftituta repu- blica prorfus aUenas. Et vt prasdiclis non- nulla alia apum , vefparum ^ preudomellifia- rumquegeneraadijciam,in Noufi Hifpania obfcruata , nonclt piGECcrcundum filcncio gcnus 33^ lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII genus aliiid pariiamm apum, expers aculei, dam calefacere firmarcque , refcrare vifce lubterraneis locis mcUificans^ &: fauos con-; rum ob(lru6tiones,men{cs lenie fluctes tra- ftruens orbiculares , vocatum tlalneultli, here , cachexirubueniie, u^ frigidx cuiufuis feu non adeoiucundoopereautgratomel- vifceris intemperiei ferre opem. Proucnic lificiojeft enim ijcidum mel , 6c aliquantu- regionibustemperatis,qualiseftMcxicana, lum amarum, etii inprobatiorum generum non tamenoditcaiidiorcseditave autcarri- penuriafoleatfubftituijCondfmentilqueim- peftria loca. Quiniusdeccdi cnixis infun- mifceri. MeUificatquoque in foraminibus ditur , foliaqueadmotatumorespra^ter >u parietumriparumve,vefparumquedam dif- turam autconcoquunt, autdifTipanr. t^^- ferentia, vocatarum xicotli, quas aculeata: cies huius videtur herba illa fimihs prx'cc- func, njgia^que/edpallelcentidorfo. Qu^id denti , flore magnoe kiteo purpurafcente, memoiempfeudomelilTasaculeatas, terras, fed nullo fere faporeauc odore conftans , 8l cauitatesiigBorum quas ea:dem eftbdiuc, qui frigidam prseterc ac humentem natu- incclentes,quauhxicotl aMexicenfibus vo- ram.Pcbrientibusconferc , &: oculis mede- catas,aut fuiuas,alias^noxio venenatoquear- tur ir^ammatis,quamobrcm yxpatlia qui- macas aculeo? Auc clalpipioli,inerme apum bufdam nuncupatur5& Sichiauhtl£e,vbina- gcnus , noftratium magnitudine, nigroque fcitur,nonnumquam pitzahoac cacaxaptli, & luteo colore varium ? Aut cuecalmiahoatl frequetiiis vero cacaxilacotl vocatur. Quin computandam inter vefpas ,noxij acvene- & alia nahuiteputz difterentia inuenicur naci aculeifaliafve eiufdem generis minores? apudYczocefes,radicibus hellcbpri acribus, Aut quauhxicocli pfeudomeliftam , quae calidilque &: ficcis ordine tertio , ac fluxi- tocanigraeft, fi alasexcipias , qu^rubrse bus dylentericiscoercendis perutilibus. Eft funtjvenenatiftimi & pr^l6giaculei,6(: fac- 3c aiiafrigid£etemperiei,accaloriiccoris ni- channasarundines,adeoque lignaipfapun- mioplacando mirabiUs. clura afummoad imum vfque findentes? Verumvclienacurxfingularia mirandaquc r^ \ n \7 t" i \t nominatim percenfere opera,fuericinfoien- L* A 1 V 1 IV. tix,ne dicam ftupiditaci vehementiadicri- bendum. T)e nanahuapatlijfea morhi Gallid medi icma. C A P V T 1 1 i. RAc br: Adiccmifunditlongam,tenuem,&:fi- De mJmjtepHtz^, feu quatuor dorps. JtV bratam, nanahuapadi, quam aiij pala- naapatli, quonia viceribus medetur,vocare Erba eft abvnaradice,crafla,fibrata, folent. Folia habet {quallentia prolixaque, multosedenscaules , tres circiter cu- &; illispilofelix vuigarisfimilia-.floremcha- bitos iongos, ac minimodigito paulo craf- m.^meli,incauliscacuminefemenacre.Ca- fiores,fuiuo(que,(5(r fciiaceis quibufdam ap- hda eft ac ficca ordine fecundo,6i amari fa- pendicibuSjfecundiim eorum longitudinem poris,ac guftu odora.Redada in faiinam,&: e partibus quaternisdiCcurrentibus, penna- mfperfavlceribus putridis medetur. Vndeeft tos (vnde euenit iilinomen) &:ineisfoha {vtdiximus)palancapatliabaliquibus voca- afpera, fpiculorum mucronibus , ni longe ta. Melancholiam p^sflbs curat, iclofque ab maioraeIfenc,fimil!a; floresluteos ftellatos, hsemorrho Opanucenfi, quem vocanc ma- &:chryfanthemomaiores. Radicum fibras huaquith.Quinetiamtufdexaquarefoluca, calida; & ficca; funt ordine tertio,odoratx, acpugilli vnius menlura fumpta e hquore acres, amara?, refinofse , acpartiu tenuium. quopiam congruenti,quotiesexpediat,lueai HsefemidrachmsEpondere contritac,atque vocatam Gaiiicamauc Hifpanicam fundi- ex vino vei liquore aliquo fumpt2E,fatiet?.ti, tus exftirpat &: curat, exficcatis quoque vni- vacuatis per inferna efculentis vitiatis,rce- uerfis corporis vlcufculisatque tuberculis. dentui^ 6^ puftulis a morboGallico ortis Qua ex re luce meridian.^ clarius euadir, infperfae,fi priiis iure decodi huacatl &L xal- qucd multcs adhuc anxie diftorfit , mcr- xocotl iauentur, fubueniunt, referantque &: bum fcihcec hunc ab Indis bilce Occidcn- extergunt furunculcs. Quin eadcm radice, talibus fuifle profedum, acque in alias pro- vnciiE vniusmensurafumpcam,2luumieni- pagatum veteris crbis plsgas ; quoniam re ac cierevrinam.Sunt quibusplaceat ma- apud eam geniem patrium gcrmanumque iori ponderc fumendam, necnon qui aife- hic morbus atque rintiquum (brtitus eft no- rant euocaiefudorem,perfrigeratis mederi, men. Nafcitur tcmpeiaiis lccis, qualia iunc febre^ etiam ipfiis &: capitis dclorem tolle- Tepoztlanica. re, &:oculorum inflammaticnes dilcutcre, imbecihem ventriculum ob caulam frigi- HISTORIiE NATVRiS LIB. XV, 337 6tum, aute Ine Hifpanica profeclum, mire CAPVT V curatjtuiriannqua:alHimatiquc mcdctur, flatum di(cutit,comminuit lapidem,renum De ololiuhqm^feu ^Untd orhkuUrittm Sc velicazaffcclibusexfrif^ore ortis fuccur- foliortim. ^^^^ dolores capitis^&: quoluis alios,qui inue- terati runt,tollit;Vitiatucalorcm emendatj OLoliuhqui,quam coaxihuiti feu herba menfes trahit,partum accelcrat, referat ob- (erpentis alij vocat,volubilis planta efb, ftrudiones,ac frigus pcliit. Eade radix dua- caules fundens e radicibus , fibris fimilibus, rum drachmaruponderehumorescraflosac teretes, viiides,tenuefq5, c quibusprodeunc Ientos,(edpr^cipue pituitofos vacuaf,quem- folia viridia,tenuia, cordis figura, liores albi admodu ceterae congcncres, quod antiquos & longiufculi> femcn rotundum, limile co- latuifle puto. Habetur h^c plata maximi ab nano, vnde nomen. Calida quartb ordine indigenis,& computatur inter faluberrimas. plantaell:, luem Gallicam curat, dolores e Nalcitur temperatis frigidifquc regionibus frigorc ortos fedat, flatu ae prxter naturam Michuacanacenfibus:quo fit,vt creda,facilc tumoresdifcutit.Puluisrcfinarn^ixtuspellin pofle ad loca Hifpaniarum temperata,auc frigus^luxatifqjautfraciisoflibus, &:lum- paululiimcalentia transferri.Eft&alteruin bisfeminarum laxis ardorobore miru au- genus phchuame,vocatum minus,nonnihil xiliatur in modum. Scminis tantum vfus forma differens, fed eifde facultaiibus con- eft in medicina , quod tritum , ilHtumque ftans,fibrata radice, folijs minoribus,&: ca- capiti &: fronti, cum lafte &: chilli, fertur preolis quibufdam (^(t hmc &:indeconuol- morbis oculorum mederi ; fumptum verd ucntibus , cuius ius decodi narratur intcr Venerem excitat. Id acri cft fapore &: tem- rehqua idibus fcorpionum mirc prodefle. perie,veiut &: planta eius i mpcnse calida. In- dorum facrifici , ciim videri vellenc verfari CAPVT VII cum fuperis ^ ac refponfa accipcre ab eis, ca vefcebahtur plantajVt defiperent, milleque De pmkhmhuitzth ^fiu herbd 'verecundd, phantafmata &: dsemonum obuerfantium cffigies circumfpedarent ; qua in re folano T)Inahuihuitztli,quamalijfquonia inducit xnanico Diofcoridis fimilis forcafTis aiicui JL foporem capiti impofita,aut quia tafta videri poflFit. Nafcicur in locis campeftribus dormire videtur ) cocochiatl vocant, frutex cahdarum regionumi eftquatuordodranceslongus,foliafundcns j quadamtenus falcata pcr interualla fena, C A P V T VI. ac manipuloruformalibi inuicemconiun- r //11 £la,hauddiflimiliaillisyhoixochitlj ftirpes De phehume, jeH medicma ad partm tenues,fpiniferos; radices furculofas. Flores accor/tmodatd. verofrudumve forma erinacfis, principio viridibus,ac mox fuluis, racematim depcn- QVamMechuacanenfes pKeliuame vo- dcntibus,perfimiles. Amorem dicitur conci- cant, apud quos copioss prouenit, liare. Foiiafaporem raphaniquadamtenus Diolcorides nofter ariftolochia clematiten referunc. Frigida conftac ficcaqj &: adftrin- nuncupat.Tamenquoniamnequeillaapud getinacura,necnon&: glucinosa.Succusra- aicerius orbis colonos,inquic Fracifcus Her- dicis mcdecur cercianis tebribus,oculis infla- nandus, pii^lam auc viuam miiiivmquam maciSjfomnumqjinducitjcortcxvcrd vccris viderecontigitj&^liuicorbifamiliareelljde- fluxibus. HiceftiUefiutex , cuius folia ad lineandam curaui, additis prjcterea eiusvfi^ qucuis hominisaerifveatcaducotraiiuntur, bus,quos hx gentes , & nunc demum cgo iungutur interfefe,atq; marccfcuc. Nafcitur ipfe experimento comperi. Ergo volubilis incahdis Tepotzlanicis, Quauhtlaniquo- plantaeft,foUaferenscordisfigura, fed ca- que,&: Hueidaipaf, &:incollibusYacapicli- menminora; flores purpureos,ccterisgene- tl<^.Hanceamdeefleexiftimo,auceicogene- ribus ariftolochiac fimilcs; radicem crairara, rem, quam Hifpani Philippicaru infularum longam , &fub neruocorticem vefticam. coloni plancam fenticntemvocanc, dequa HlIius cft pra:cipuus in medicinavfus , vc fcribunc(veicanfals6,nefcio)nonnulla,qu2e qu*e odora valdc fic , acris calidaq} &: ficca in hac , proucniente prazdidis in locis, vera ordine tertio tempcrieiacfubtiliu partium. cfle nequaquam conftat ; velut eft, ftipites lus decodi fi cade cura,quaciiina£autpr- rc£los proferrc, pcnnxgallinacea: craifitu- ^.iparillx{blet,parecur, auteifdem mifcea- dine, ex fingulis radieibus denos duode- tur, & perlimiliquoqueviclus,cecerarumq; nofve, quorum vnufquifque duodenisor- rerum, quas vocanc non-naturales, inftitu- nctur folijs , diuifis in quatuor ordines,dua- ti ")ne exliibeacur, quemuis frigonficu afte- rum vnciarum inter le diftantes intcruallo j Ff foha a^S . lOANNIS EVSEBli NlEREMBERGII ifolia efTe loto vrbanac fimilia jflores cyaneos, Quin radix huius herbse adiuda ^a^ahacx;, lingujE limiles paflerina: , antcquam hient; xquis pondenbus drachms vnius,humpres hiantibus vero, interna diuidifolia modica: craflbs & lentos vacuat,fiatum generantes, adeo ofFendi attaduflatuq; hominum, vt & GaUicam luem efficientes. Nafciturin attredata digitis vltima fohorumferie,mGC- frigidisac montofis Prouincise Mechoaca- rorera quemda prae fe ferat atque foporem, ncfis.Digniflima,ob lucundiflimu radicum ftatimqj decidant : rehqua foha j manemi- odorem", quem ciim primiim naribus ad- bus fohsfuperioribus, fi digito tangantur, mouetur, fpirarjt,vttransferaturad Hifpa- pariter decidunt: qui m flipitem , qua parte nos &: reliquas orbis plagas paulo geUdiores. attrecletur ,rumpi,acinterram prociderc, Aiunt indigenae, febribus magnopere ad- nigrefcenteincisaparte, velutCigne fuiflet uerfari; quodeuenirepoterit aut rigoribus combufta; quin ii haUtu hominis perfletur, fedatis, aut pulfis aliqua parte humoribus. totum procidereac rumpi: nequehoceue- Sunt quitzipahtziii&: tiripetivocent. nire,fi hgno,bacul6ve aut aliter tagi contin- gatjfed folahumana manuaut fpiritu infi- CAP VT IX, pidaefle,necvlla.quae ad medicosvfusfpe- ^et, pollere vi. Piantam aliam ferun»; nafci De pihpoc. apud Malabares,qu*e fimiliter ad manus co- taducontrahatur,folijs polypodij,ac luteis T^Vo funtgehera huius arboris,mas(ci- floribus.Alij aliamapudPeriiinos, quas: et- l^licct&femina. Masnafcitur intcrfa- iam,fi tangatur,arefcat ; nec non in noftro xa,amplioreft,&maioribusfolijs;femmain orbe,ac praccipucapud Gades. Verumqua: planis , minori amplitudine,& folijs mino- FrancifcusHernadus de pinu huiztli fcribit, ribus. Vtraque prouei\it humedis vmbro- experimento cognouit , muldque alij indu- fifque locis , iuxta arbores alias quibus ad- bitatumeiremilliescompererc. uoluitur. Folia fertinfummapartelaurinis Cmilia,impenseacuminata &: dilutiviro- CAPVT VII 1. ^'^' Cortex eft afper,color ftipitum fufcus, qui enodes fere funt. Radici innafcuntur Deafaro Mechuacamco ^fett curUtjn. quasdara tubercjula fufca , pugni crafTitudi- ne. Stipitestransuerfimfcifli, videnturfub- Llbuit vocarcafarura Mechuacanicum nigri, &in pelliculas quafdam , ca^parum hanc herbam, quam Mechoacaneiifcs membranis perfimiles,diuifi. Vfuspr^cipuus curitzen vocant , alij vero aphatzi puntzu- eft radicum , quarum fapor valdc eft araa- meti,aut apharzefirengua,feu odorum ocu- rus, nec fine quadam acrimonia, etfi breui lum , ob foliorura figuram &prolixarum flla euanefcat. Venenatis morfibus acpo- ladicu odorem impense fuauem. Cubitalis tionibus refiftit, cmendat^ ceterorum ajn- eft, radices multas tenuefq5,&: fibrisfimiles tidotorum, in Philippicisinfulis& alibi na- fundens,helleborialbiperfimiles;caulesle- fcentium (fi quodcit)Yitiura,frenatqjvioT ues, lentos, teretesac graciles; folia tenuia, lentiam,lentc operatar : quamobreta ma- mediocria,&: vitigenis proxima,finuofa fer- gna ex parte folet reliquis ( vt dictum eft^ rataq5,fuperne virentia,ac fquallentia infer- mcdicamentis coramifcerijVelut optimum nc; floresluteos,cxiles&coraatos,vndegc- venenorum omnium alexipharraacum^fi neratur femen fufcum,6«: quam minimum. folas excipias fagittarum venenatarum pla- Radix, quaefola fquodadhucnouerim) in gas, quibusfertur officerc. Inafledibusta- medicametavenit,calidaeft& ficea ordine mendubijs atqueincertiscurandisfecurum tertio, S^partiumlubtihura, fuauiffimo o- eft mcdicaracntum,perfe fumptum:vacuac doreacfapore acri.Puluisciusexaqua,vino, enim lcniter , neque anxietatcs vUas infert, buglofT^veaut melifToboti fucco fumptus aut vomitiones , fefquidrachmae menfurS. fcxobolorumpondere, iliacos dolorcsfa- Huius occafione non incommode fubfe- nat, corroborat, ventriculum calefacit , ac quitur ( quoniam &: hanc arborem quoque trigore imbceillem confirmat : codionem recipit)oleum,quodcxalexipharmacisper- procurat , vifcerum temperiem frigida tol- muhis parant Philippicenles,ad grauifTimas Jit, fatietati medetur, obftrudiones aperit, xgritudincscurandas faluberrimu,excipien- lapides & quidquid renu vcficie^ obftruic tesoleum fefaminum,aur, per eius carita- nieatuscmundat;menftrua vrinamqj pro- tem & inopiam, nucum Indicarum, para- iiocatjVtcroconfcrt , venenatis potionibus tum ^uo aiias ditlumeft modo, hac camen aduerfatur,flatudilcutif, acviresreftaurat. lege,vt locoaquic fuccus arundinum dul- lusdccoclifucciilve idem pr2Eftat,necnon cium facchanve fit permixtus , cui re- puluis,additomcilcautfaccharo, inconfe- center extorto , & adhuc calenti , ad- t1iones,quas lin^taria vocant,conformatHS. duncur pangaguafcni lutei partes dua:,qi.iaE: arbos HISTORI^ NAT arbos materie conftat fuberneo cortice ieuiori, amaraquejradicis biratoci totidem, radicis tambalaguif^ ihaioris frudufqj mi* noris radicum vtriufque cabmaij tubx, &: pangaguafeni , &C vtriufque buyotuyo par-^ tes lingula?, radicum vtnufque pilipoe ac feminis dalami arquis portionibus, reliquo- fum omnium pondus. Cun£lamifcenda func, corrafisnrimo galei corio radicibus, autquouis alio minutorum dentium rafo- ho, contritis etiam minutiflimc feminibus; qua; omnia pai:it'er fuiidentur in olei fere duplam portioncm , mox riginti plus mi- niis horarum infolantur fpatio; Quotem- pore tranfado, eo oleo vcuntur, manence refiduopuluerum in eo vafequo contine- tur. Pondus aduerfum yeoena efficax eft a femuncia ad drachmas fenas: atque ita pras- ftantiflimum eft remedium aduerfus yene- na & venenatas plagas , fi eodem perun- gantur. Quod fi pocatooleo dolor m vul- nere cjxcitetur, ftatim remouetur illito vul- nere.^ Vacuat etiam pituitam leniter,&: ci- tra ortinem noxam aut anxiecacem , vnciie vnius auc fexquiuncias pocacum pondere. CAPVT X. De qmuhtlatUtzin y fept arhore crepttante. ARbdr eft magria,foli]s mori,longeta,- men amplioribus , & (erracis per arn'- bicum, mulcilque diftiiiclis ihceru^nijs; ful- uo ftipite,^ frudu orbiculari , ex vcraque ca- meri parce compreftb , ac melo-peponiis iri- ftarftriaco, includenceque incra ie duode- cimaiit atnplius huclcos candidos, orbicu- Iares,argenceo denariOjauc vercicilljs,quibus Fufacorquencur, forma acque magnicudine fimiles. Terni ex hisjdecrada quadam inre- teriori ac media membranula, quje fblec inducere anxiecacem , fefquidrachfiiaiTi pendcnceSjhumoresomnes per fupernaac- que inferna , fed prsecipue pituiram ac bi- lem,decrahunc.Securum bc felicis fucceflus medican3en,mediocticcr calidura,&: mor- bis a frigore orcis conuenienciftirnum . Torrcfiunc ergomediocricer , refoluuncur fex aqua,acque ica macucino cpocantur. Eft in hoc fructu mirabile, quod cum iarii macuruic , ftrijs aliquot crepantibus de- hifcat, rumpaturque tanto impetu ac fo- nitu , vt velUti torraeiito quopiam bellico iadacum quam longiffune euolec. Nafci- tur in calidis loeis , quibus cft admodum familiaris. YKM ^hl^. XY. SS9 C A P V T X I. De xiHhqmlnlpitzahoitc , feu de an- fnr temifolU ^ njel de olere her- baceo. RAdicem vnicam furculofam fundic xiuchquilicl^ierbn, e qua multi pto- deunc ftipices,rc61:i,fex cubitos longi,ac mi- nimum digitum crafli^ coloriscinerei, tere- tes atqueliuesjtoliarara, limilia ciceris fo- lijsjflores paruicxalborubelcentes , & iili- qua: aceruatim appcnfxcauli, afcaridibus crafliufculis vermiculilVe fimilcs, plenas femine nigro. Amara nonnihil eft , &: legumina quadamtcnUS reiipiens , acris, calidat|ue eft &: ficca fecundo ordme natu- ra. PuKiis eius antiqua vlccra (anat, abluta camen prius vrina , quo fic vc palaucapacli a mulcis vocctur. Dolorem &c calorcm iugentem capitum pu^rorum , folia con- tuia admotaque dicuntur extinguere , rc- iblutave exaquaatqueillita. Ca^ruleum fic exeifdem pigmentum, nuncupatum ab In- dis tlacehoili mohuitlive", tinguntquc ca- pillos atro colorCi Naicirur iponteiua iii/ calidis rcgionibuSjCampeftribus moncoialqj locis: & qu^mquam in herbarum genus re- feracur, duoscamenannos virens viuaque perflftic.Parandi pigmenti,quod Latinica> ruleum vocant, Mexicanivero mohuitliSc lauhuilli, hic eft modus. Folia incifa in ahe- num i^vuentis aqux, fed iam ab igne fepor- iirac, tepentifque, aut melius (vtciusrci af- firmanc periti ) frigefcentis , neque igneni expertsE , conijciuntur : cOncutiuntur vehe- menter,ac paulatim aqua infc£ta trnnsfun- ditur in teftam auc dolium , & cnndcm per foramma paul6iublimiora,cfiuib hu- more, quidquid e folijs dcceiTiCjpcrmic- titur rcfldere. Fa:x illa pigmentum eft : ficcatur id Sole , &: facco canabino perco- latur , moxeftormantur parua: rota: , qu^e patinis fuperpofitis carbcnibus iolidantur, vc recondi candcmqueantinannuos vfus. Seri quoque apud Hiipanos integrum eflet , calidioribus nempe regionibus, qua- lis eft Baetica , aut alias ex his quas aliuiu mare, feucampeftribusleu montoiis locis, in areas iace puluinacas fparfo femine il- lius laducse more,menfequJdem lanuario, fi clemens fic aut cahdum cselum, folum- que vdum acque irriguiim; lin minus ,Se- ptembri , Odobrive , & tempcftiuein li- beriores campos, ficoc ipfzequoque paruac laducx folenc , digefto acc.ue cranfpofito-, farritis tamen nouellis plantis, vmdicatif- que a noxiarum herbarum tyrannide, F f X quo- ,54Q lOANNIS EVSEBII NIERE.MBEkG 11 quotics illsE nimirum lafciuierc , & tandem quis porcionibus , miram exhibere operan?- euuUis, &:accommodatisvfui. Siccanda autem radix , acque ita deinde reponenda ; caKendum tamen eft ab herba quadam pcr omnia pjcnc limili , noxiaque. CAPVT Xli; Detacuache, feu radice michuatani expurgante. CAPVT XIII. I Acuache , quam ahj ^ufquam , Mexi- De tlatlan cuy^j feupipere longo, jenfes vero tlalan tlacauullapilU vo- cant , herba eft radices fundens magna ex iTAVam Indi Noua: Hifpania: tlatlan parte rotundaSj&ladcmananteSjCandidaf- V^cuya vocant , piperlongumappeUac que, & cx eis caules volubiles, tcnuesorna- Diofcorides ,etli recondendi trudum mo- tofque folijs raris, cordis figura , fed mino- dus nondum ad haec noftra tcmpora iUis ribus, floribusvero longis & coccmeis , ac cognitus fuerit. VolubUis ac farmcntola frudupeponis forma &: magnitudine, la- planta eft,foUaoblongapiperisrotundi,ac nugineobdutlocandenti i ac fcmine albo funihfer inreruenijs lccundum reditudi- reterco, tcnui latoque, non fine bombycinis nem difcurrcntibus. -Frudus tercs & lon,- quibufdam filis argenteis & kncis» Kadix gusjflos nuUus. Ergo fru£tus cius acris eft, eftcalida quaicp tere ordine, ficcaque, & calidaqucnatura quartoordiDC,cumin(i- fumpca gutcur vrens: purgat humores om- gni ficcicate: nam & fubciliuro partium fo- nesperinferna.fedprjecipucpituitam fcf. liamitiora funt. Hominisakitudincmex- cuidrachmx duarumvc drachmarum pon- cedunc ftipitcs , oriturquc paflim in calidis oerc cx aqua vinove. lure puUi aut extrc- regionibus. Folia impofita vlceribus, radi- mulo ouo fumptu faciUs,nec admodum in- cis germinumque cxprefTus fuccus epotus, graco guftu. Sunt qui ladte aut exprcflb fuc- aut infufus , aquam intercutancam dicitur co vtantur vicefcammonijjimoquicontc- euacuare ; ius vcro decodi crurium edo- dantplantam ipfam adfcammonixgcnera mata,autcongeftospituitofostumores,mc- pcrtincre;addantquc in ekdluaria ficca cu m ftrua ctiam euocarc , & flatus , ab cifque or- laccharo , tnirabUemquc dicant effcdum tum dolorem toUere. FoUa impofita vkc* prxftare. Sunt qui radiccm Ixuigatam pcr ribus mcdcri,praEcipue vcnenatis; dolorcs d iio6lem in aqua fex drachmarum menmra frigore aut Indica lue profcdos knircj fau- maccrari permittant , mane pcrcoknt , ex- cium difcutere tumores,& quofuis aUos,fed primant ,& aquam propinent, atqucita prascipue adiefla centUnan , impeditum parum iniucundo vtantur pharmaco. In motumrcftaurare, cuocarefudotcs, flatum. penuria&ccharitatc fcaramonij additur in difcutcre , neruorum refolutioni medcri, ekduaria , qu2c iUud foknt recipcre,&: per- conuuUioniquc j fuffitu iuuare cpikpticos^ quam commodum pracftatcfFedum. Sunt pcUere rigores & frigora, & miUe huiufmo- criara qui radicem lUam aflerant medcri fc- di alia iuuamcnta prajftarcNafcitur (vt at- bribus, &: liquorem inftiUatum oculis.Tria tigi)calidisinlocispafljmiuxtaaquas,fepta cius plantas reperies genera ,marem femi- &: iaxajnec dcfuntquiquauhyyauhtli.&itc- namque, &forma &: viribus valdc fimiliaj mocotlvocarcconfucucrint. nec ron 6l tertiurn nigranti fblo,faxoiis locis f raecipuc proucniens , & radiccm fun- r» A d' \7 T V T V dens tenuiorem ,qu:eaptiiUmafit parando C A r V 1 AiV. cxibluenti ckduario , addito ihccharo xauhcli^jdecentimenfura.auttragacanclio, 'De tetlatia^feu arhoreyrenti, quoad lenitervacuandam bikmatquc pi- tuitam ncqueas oiFendere praeftancius vl- A Rbor cft magna , folijs maU-medica: lum. Suncquiex iurc decodi eiusfyrupum Xjwfuluishirfutirque,&:minimedeciduis, parenc » qui tiium vnciarura ponderc , pi- pinguibus, moUibus , &; e viridi in fquali- tuitam bikmque mira facUitatcpurget.Na- dum colorcm tcndcncibus, infignibufque icicur in caUdis planilquc huius Noux Hi- interucnijs mulcis luccis aiit flameis , frudtu fpania: permulcislocis , ctfi a Michoaca- virenci,vnedonis forma&magnicudinc.Lac neniibus, vbi primiim rcperca cft, &:vis vrcntis eft naturas, quofit vt iumcntisad cognica , prsccipuum nobiliuiquc inucnc- cam arborem fcfe confricantibus atque nt nomen : nam &: Temimikeniibus eft fcalpentibus , fluant pili,aut ficidemaccu- familiaris , qui ferunt vrina: cuacuandaf, bent : quin hominesaliaveanmnaliaiiibU- permixcam radicem caudse ilacuatzim x- Uus vmbracapcaniia ibmnos, incidui*:i«i HISTORIiE NATVRiE LIB. XV. 34^ {umpta vclappUcau hrmac, hydropemcu- rat , medeturquc impetigini&:rcabicJi nec tineae parcit confricata. pilonim defluuium. Lac attadta mem- bra exulcerac -, tanta efl: vis huius mali. Quodmagis mirere,cortex huius arboris frigiduscft 6c ficcus , nulliiifve caloris , &: ius decodi eius non modo cicra noxam vl- lam cpotacur , fed articulorum foluic dolo- res5&: medecur fcabiei, bibicumaut illicumj ac diarrhoeas (vcquidam Indi medici affe- runc) coercec.Quin lacprxdiclumlepram, ophiafim , impetiginem ,cecerafq3 cucis in- fedlionesjfi prudencer adhibeacur, exliccat, vlceraqj infuiabiha curat. Nafciturin fri- gidis montolifqj locis Tepoztlani , &L caH- diora non refugic : nam &C inter Haicinos quoque proUenit , apud quos guaovocari confueuit. Sunt qui affirmanc , corticem duarum drachmarum pondere redadum inpulueremjatquefumpcum,akuimlaxarej quodqui fieri poflric,noneftfacileiudicare, fl diarrhceas cohibet , nifi compreflione quadam vacuec , aut omnino excuflu ad- llringat . Maceries vero admoduni fir- ma eft , &: ajl opera topiaria perquara accomraoda. C AP VT XV. De $exaxapotld , feu In^ca purmicd, RAdicem tenuem fundic coxakapotb, ieu lapidum perforatrix , quam alij tzumpiliuizpatlijfeu fternutamenti]irti rrio- uencem vocant , fibratamque , & inde caulescenuesferpentesper cerram, & pur- pureos , folia lini exilia , & flores mulcos pailentes. Olec hxc mala medica , quae ci- trea vocanc, mirum in modtim , fapitque. Acris eft , cahdaquc 6C ficca ordine fere quarto , fubtiliumque partium , adnaota ilaribus yinfpiracoque eius vapore medecur grauedini& capicis dolori,cicato fternu- lamento , & euocata pituita per os , ocu- los atquG nares. Mirum^ft in ea herbula, confricato ea madente lapide , velquinque vncias craflb ^ admotifque auerfac parti na- Iribus, ica^percipi odorem, ac fi naribusip- fis herbukm admouiflesrtanca enim eft na- turx vis y vt Vel exiies herbulse , ac fere nullce, duriflima craflaque penetrent faxa. Nafciturin calidis Quauhnahuacenfibus Tlaquiltenacenfibus, &l in agio Hoaxtepe- cenfi , adhxrens faxis. Eadem tufa, illi- taqae anre quartana: fcbris acceflTionem ^ -curat eam : vrero confert, menftrua cuo- cat, vrinam ciec , referat obftruda , in- fngidaca calefacit ; fudores elicit , dolo- tes mitigat , ventriculum , cor &: capuc, CAPVT XVL De tUlquequetzal,feu penhd , 'terr£' NOmcn fumpfic a folijspennas auium imitantibus, quamquam ab Hifpanis millcfolium vocetur, quod ftraiioti mille folioantiquorum fic fimilis. A radicibus fimilibus fibris multos edit caulcs , teretes, & fubre£t:os,tenucs, 6i quatuor plus miniis dodrantes longos, ramulos per iiiterual- la hinc inde producentes j refertos folijs (vc diximus) pennis auium fimilibus, flo- ribus in fummis caulibus poftrcmifque ra- mis ex albo in luteum teadentes , paucos, &: in corymborum formam compofitos. Amaraeftjguftu, non fine quadam acri- monia odora , lenuium partium , &: gra- du tertio cum ficcicace calefaciens. Succus eius epotus vrinam ciec, mcnfes euocac, &c ventriculum i frigidacausa debilem , feu extraadmoueas ,leuin puluerem redaLlam propinesbibendam, corroborat & firmat; difcutit liatus , diarrhoeas fiftit,vlceribus pudendoru.m medetur , tumores pr^eter naturam foluit , obftrudiones, &: potifl!i-r miim vteri, referat j caloremque iamdiu elanguefcentem corrigitSiinftaurat. Tufa, atque emplaftri raodo impofita, fcabiem curat puerorum capitibus innafci folitara, exficcanteextergenteqije ,qua pra^dita eft vi. Suffitus eius ftrangulationi vreri , aut in peflario obdita , aut e liquore quopiam conuenienti puluere eius epoto j partum accelerat , fecundas pellit , retinet fluxum alui , tuflimque infancium bc prouectio- rum bibica curat : nec defunt qui affeue- rent, fuccum eius aliquotvnciarum men- fura epotum purgare per vomitum om- nes humores : qua^ omnia tam funt a ftratiote raiUefolio antiquorum alicna ( frigidas nempe naturac planta) vc quam- uis fic illi forma perfimilis , atque ide6 ad illius fpecies fortaflis referenda , ab eo tamen viribus longe abfit . Tam calidis quam frigidis prouenit regiorubus, toto- que anni decurfu fponte emic.it , circ.i irngua tamen , tecundaatque campeftria loca. Haben foiet in delicijs , prxcipue a raaironis , quas; vfiira njaxuuura &: humorem bihofum expurganc , auc tenuant crafliorera. Ncc defunc, qui nucis Indicx permixtamvc caco oleb cpocenc, acque ica lenicer&cu* to vacuencur . Accci quoque vfum prx- benc, praccipue maturac : &: eorum fo- ha cufa , eryfipelacis vcUimmc imponun- cur. Qui in Hifpanias cccerafque orbis regiones ab Oriencalibus deferuncur , fale funt condici , nec puri afporcancur , lie viciari pucrefcer^ve maris longive icinei;is causa auc iniuria concingac. Fic ex cif. dem recentibus , adiedo laccharo , confe- dio^ qua egregic , &: cicra moleftiam vl- lam humores pra:didi & concoquuncut & vacuanmr. Noncredo Grjccorura oxy- phicnica efle ccnfendam acborem tama- rindorum , ciim vcrc dadyli non fint , fed filiquae fvc diximus ) digicis incuruis fimiles» Mulcumquepuco aberrare Arar bes , 5i caligare recenciores ad vnumom- nes in cius defcriptione ; ex qua iudicare eft promptum , tamarindorum arborcm numquam eos oculis perfpexflre. Nafci- tur iam iuxca Acapulei portum , & apud Quauhnahuacenrcs , non longc ab vrbc Mexicana. C APVT XVIU. De mha, plantd infuUrum FhihppicarHm. IVba, quam alij raagaan a leuicace vo- canc , arbor eft pacua , intra anni vnius fpatium in iuftam magnitudinem afl"urgens , radicibus brachmm craflis, fti- picibus femur. Mori folijs , {^d leuigri- bus , virentibus & fubrubeis , prascipue eirca margines extremos , & incerdum purpureis , corcice albo odoroqucp & ma- ximc radicis fioribus racemacim depen- dcntibus candidis , inodoris , & exilibus , albo frudu t«rnoque , &: riicmino feraini fimili, paribufque inclufo vafculis , radix cuius prazcipuus fertur in medicina vfus. Candcns cll,craflarum partium* , & fa- poris initio prope nuUius , deinde vcto acris caloreque tertij ferc ordinis oflcn- dcntis , quoos, ventriculum &: guttur affi- cit : hxc trita , ac per fe fumpta , aut cum pilipoc , de qua fuo loco fumuis iocuti, pari HISTORI^ NATVR.£ LIE. XV. 345 pari vtriufque quinum obolorum menfu- tes , quarum media maior e(l diuifis fer- ra , venenatis rcliltit potionibus , per fu- ratifque , &: flofibus poftremos ramos perna infernaque vacuato veneno , cele- pcr ambitum cocdneis ,ac media parte riterque,&:citranoxam, pituitofis &: atra- luceis cum alba quadam iride. Radix eft biliofis humonbus expurgacis. Inferuic calida & ficca ordine quarto , acrifquc ctiam iusdecodi corticis florum ac femi- &c fubamari fapons, odoris vero paftina- nis balneis , qjiE aduerfus intemperiem cas copali aut tecoraahacx perfimilis. Fo- frigidam, &c corpons imbecilhtarem ad- lia tufa , & admota,medencur fcabiei; &: mouentur. Exprimitur e femine oleum redacla m puluercm , vlcenbus. Radiccs amygdahno fimile , mirabiiis prxftantis tuficatqueexaqua potieduarum drachma- atque operae aduerfus frigidas quafuis rum pondere, vrinam &: raenfes cuocanr, aftcdiones ( etfi prope locum , cui admo- conuulfionem curant , fatietan medencur, uetur,parui momcnti fufcitec infiamma- pectori conferunt , frigus pcUunt , relc- tioncm; dolorefque rccentes & inuetera- rant obftruda, opitulantur coehacis, hy- tos, extergitque&: exficcat carnem fuper- dropicis,coricis, ihacis , &: cetens, quibus cxcrefcencem palpebris , & oculorura ex medicamenta caiida ficcaque ordme quar- atra bihfuicitatostumoresiusdecoaicor- to , ac fubtilium partium folent con- ticisautradicis,aut aqua,in quam vtraque ferre. Nafcitur in frigidis montibus , Si conieaa fmt , extnnfecus illita , confert- eorum verrucis Tacambariprouinciac Me- que recenribus plagis,maxime neruoruro, chuacanenfis, necnon Cayulx , vbi caca- quas non multo poft cicatrice obducit, cucuchi vocanc ac conglutinat. CAPVT XIX. C A P V T XXL ^ , De capolin , feu cerafo dulci De tanoUt, ^ / •' ^ . Indico. HErba eft bulbofac infiftcns radici, cxtra e candido rubrcfcenti , intra lutes , vnde proferc hordci folia dena .lV.folijs aroygdali, aut cerafinoftratis, cxtra e candido rubrcfcenti , intra A Rbor eft raediocris magnitudinis , A duodcnave , quatuor longa dodranfes , minutim fcrratis floribus racemaum de« afperiora , &: conrinenter vircnria , caulem pendentibu^ ex quibus acini fiunt , cerafis Tero ac frudum nuUum . Tota planta noftrisforma,colore, magnitudincolCbus, florum mali Medicjc odorem prxferc, nucleis,nec non&: faporefimiles. Quofic, fed vehementiorem . Adftringit non fi- vt cxiftimcm, arbotem hancin ceraforum ne quodam calore. Eadem incocla pi- generareferendam, etfi fint quibus videa- fcium'^clixandorumvirium emendat, com- tur ad lotoruradifferentiaspertinere. Aci- mendatque faporem , & infufa gratiara dipaululiim fructusfunt ,&:adftnngentes, addit vino, &: lucundum odorem,iniin- etliiam tempeftiui,& cxquifitam maturi- dibufquc &: condimentis inieruit. Aqua tatem afTecuri, dulceseuadant, &: magnam qua: ex ea ftillat ignis vi , antequara aufteritatis partcra araittant. Guftus func Soli exponatur , inodora ferc cft ; fed So- grati , adco vc ex quorumdam non parum lis radios cxperca,iucundum odorem fpi- lagacis 'palaci fencentia noftris cerafis non rarefolet , demumque illita facie, fenfbs videantur inferiores . Teraperate calida omnes caputque roborari videntur , atque ficcaque , &: normihil adftringenti natura cxcitari. Nafcitur in Philippicis. conftant. Fit ex eis panis potioque in anno- Dx & vmi caritate. Nucrimentura prz- CAPVT XX ^^^^ melanchoUcum , &: cordi quadara- tenus inimicum , dentes inficiunt nigro , • r rt j t» coIorCjfiquis eis diutiiisairucfcat, icdqui, De tz^^lmnguem , JeufihpenduU ^ ^ura adfit , potrit facilc cxcergi , ac den- ^iithuacanica. tifncijs emeDdaiij&: tamen non delunt, qui ceteris hortenfibus frudibus,ctiara vetulli HEtba eft radicem fundens glandi fi- orbis, audeanteos anteponere.Vere florcc milem , intriniecus candentcm , & ha:c arbos , fertque per vniuerfam ferc cxtr.i fulcam , fed finentcm in tenuem a-ftatem frudum. lusdecodicorticiscius & longum tunicuium , vnde prodit cau- iufoUtum qumdecim integros dies , ac hs purpurafcens, ornatusfoh)s in crespar- fumprumdcacbmacvDius pondere,dyfcQ- F f 4 tcri- 344 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII t A P O L I tl. rsricos curat , puluis vero eiufdem argc- mata difcutitjVilum clarificat,inflammatio- nibus opitulatur,ac linguam prae vehementi ardore arefcentem lenit ; quod etiam ger- mmum liquor aut luccus pra^ftare folet. Temperatoc£Elogaudet, qualeeft Mexica- num , vbih^ arboresin hortiscampeftri- bufque locis , &; humana diligentia & fuapte natura proueniunt. Triphci con- ftanc hx aibores differentia, frudu tan- tiim difterenres: fiquidem xitomacapolim fructum fert prunorum circiter magni- tudine , hclocapolim paulo minorero. ac omnium minimnm tolocapoUin , v- niuerfim vero omncs racemacim dc- pendentcra. C AP VT XXII. De cacaoaqmhuid , fiu arbore cacai. IN cacaoaquahuitl magna deteguntut humanz fortis volumma,inquit Franci- fcus Hcrnandus: in vcterc fiquidemorbe, perquc prifca illa tcmpora, qux vitae homi- numerant neceflaria,acqucade6apudalios cum dceftent quxrenda , non lependeban- xur /" HISTORI^ NATVRX LIE.XV. 345 mr afrc, nondu aurcus arger.Leufve drcum- nuchmcna, fubanuri iubdiiiaqQc & ccai- terebacurnumus,aucp€cudum , Regumve peracanacura>auc2licpaDCalum^ : :- auc Prmcipum timulacra merallis ccme- quc hujEenc. Sunc aotcm,qoc-__^_c banturinlculpca : rerum perraucadooc vi- compeicnm, quacuor huiusacboroCxne- aebacur, vc olim fadum cecinic Homerus; reoti*E, Pnma quaubacacahoad diorcr, 6c fmduum, quos recondebanr, fada ahjs omniummaxmu,&horem ferensthi- copia, raucuum rcrebacur auxihum- Tan- ctum : alcera mecacaboad , quz mcdiocri (dem asra perculTa acquc fignaca luoc,5£ mil- conftac magnimdmc , ac trcdum fcrt ma- icrcnimcffigxs numifmacis impreiliEcon- gnicudincapncdidofecundum: ccma xo- i{»cicbancur : ar in nouum mandam num- chicacahoacl voc2ca,muiDreftyac minorcm qnam auaricix ligna pcnetraceranc,auc ca- proteri fhidum ,femen(^ excxarubeiccns, pucerexerarambicio, donec noftriineam iDtravero cctcroram colore : quana om- velis ac vcbco deuedi,impetum fecercNon nium mmuna,& ideo vocaca clalcacahoad, vfqnc adeo fplendebant lUis argcncum ac- ^cu humihs, pomcm fcn imoimum , hand queauairo, quibusprarcipuc abundabanc: alccnusqaamceceragcQeracoIons. Qua: anium pukhcmmarum pluma;,hncea quz- cinerencizomnes eadcm poUenc facnlcace, dam goffipina, ac gemmaz quzeaferc aJia- arquc eofdem vlas pra£ftant,Iicet pKjftrcnu. tim fuapre fponce ceilus, erac diuiuaniro &: ponombus magis iiiferuiat,cetcrac vero no- "copiarum lumma. Nondum armiIli,tor- misapCKHCsatquccomDoodiorcsunc.Pofla ques aut brachial:a,nt^ fbrcaiGs conrinnaca quoque&: qoauhapacjchcH ad caruaKicm c ilonbus, plebi inuocuetanc,auc margancx aiborum gcnusrefem,fed ampUoreft arbos, vUo crancilbs inprcdo- Nudi pacnc incede- & ampliorahabet foha hradufqae ic fetni- banr,vitam dcgebanc hilarcm, neque vaftos na, qux duiciora quoque fonc cecens,v5»: pro congerendi thefauros, auc rci familiaris au- amygdahs, pncibmm toica auc ficcharo gcndx , veluc de fucmo parum Iblhcicos, condica, cdiacquevfurpinpoili-nc, quam- curj euigilabacrin dicm viuebacur,indu]ge- qtLim parandacpodommicincomiriodiora. bacur ^enio hamili fortc , led cranqmlla Sc Auda :gimt acgriccdineJlabotandbusoLhi- febci, & pociftimis nacurx bcnis magca benfoictesco feminepa£acapotio,cui lu- cum ujcundicace pociebancur. Scmen ca- hil prztcrea admixtum fit , coaccmpetao- caoatl erac illis pro numo,& co przcipua vt- do arftui ac femon placando , & his quos t^prznna,cum opus erac,comparaIxaatuF. cahda hcpacisalceriasparcisvcxatinccmpc. Duratquc in hodicmom viqoe dicm noo tics. Sivcro quatuor granis VDda vnica mi- paucis iiKolis hic mos. Qnid ni f quando iccatnrgummi ius quodvocanc holh,bi- quibufdam Oriencalium gcodum cochleac barurque, dyiencericos afedus mirc cocr- Venerez, &: alijs foUa quaruroda arboruro, cetivemm func guinmiipfum grani^ ptius alijfqueatiapccunizgctunCTices. Quin&: torrefacicnda : grana iiquidcm adcb pm. cx eodcm (emme, quocomcrciainibancyr, guia{unc,Ttcipnincrc,fihbcat , poiffis ab feruebanrcmporJ3,&invariosdominosil- eis olcum ; gu rc mi vero tenaa th ma icnl- liusope racTamoniacTanslcrcbancur,con- de glucmDsa vi cft przdini. Nimiosaaccm cinnabancquc pocum , noodum vini con- eiukiem podonis vfus Viirera obftmit, co- ficicndi Tationc rq:>eTta ; cumcjmen con- loiciDiahdc, &:ad cachexim,&:inLinabties nulia vitium lili>eiLnumacgencralabm(ca- alios morbos perduat. Sed cjoooiam 2C rum apud illos luapte fpootein biuis paifim compoiitz 5c liraplices paran cxco pocio- prouerHrcm, jrborefque & trucices, c^ibus ncs folcnc, acc^e hjr non ^icl c^ncum ra- aduoluebantur , vjis acinifquc vancHTjm none,3uc cildem ex rebus, lam h'LS ramillis, coloru m &c panipinis condecorarenc,acquc flonbus, aHilVc planramm pardbas in fan- grauicacc fuaincuruarenc. Dehocer^cc- nam redaifhs & id:edis ; in eis enarrandis lcbernaip fcmiix.S: quod in noftram vlquc fiieric haud immento ahquamdiu commo- cempeftaccm &; vini5cnumifubcacviccm, randum. PrimumcrgopodoDbgcnus cx agendum modo, ab ipsa arborefumpto :ni- co femine patan foUcurn^atcxth leu rrwd^^ns do. Eft ergo cacaoacl quahuicl arbor am- diamr.Fichociimplexex cenmmphism:- plitudme & folijs moli-mcdice, )6ge ramcn nusgrafiiscacahoatl crudis aut tDrrcfidis, maioribus arque araplionbus,thichi oblon- icd probc concuiis , &: coomiixtis liumcnti go peponi magno iimili , fed ftnaco ac mfo Indici pordoni, quac moihora rcddiu, am- cscihoaccndinuncuparOjfeminecacahoad bibulquc manibos modo apcnis CKxid pleno, quodiemen 'vvcd' V ' Mexi€2R(S coniuix^su) capaccm fi^uam eftorm.^ ptonumo eftjmatenem^ . . ..onis cidem potfint commodc comprchcixh. Si vero li- genci gradflimz prarbec. Subttmna ideni becpararccoropodmni,addesinccaxochicl, conft.11 pulla, indifparesdiuisa parcicuJas, xochmacGzrh &: dihtochid frudus concn- '."^ -obe compoiicasincer le>ccnera, muJi! to?.&: cojnmistosrehquossfBpx vcrdcampeftri- huc&: illuc pofl^nt^&rcorpus morepetauro- -bus&:hume(5tis lua fponce, &:in horcisiacx rum ia(rtarc;&: Vcnercm vchcmencerexci- ac culcas. tare. Colicis conferc,(cdi admocum, trahic- qucaluiexcrcmenta , &:dolorem (irimque CAPVT XXXI. ledacjvftum vcro argcmacadifcucic. Puluis 4 > ver6 infpcrfus naribus, hemicraneas, capicif- ^^ tJAnacatl, feu fungorurhgenere. quealiosdolorcs fcdar,euocat picuicam,ac ^ '^'-^\ ftcrnutaraentumciet.Nafciturvlrimum ge- 'T^^Ot tamq. varia ofFcndunturapud no- nus apud Michuacanenlcs , vbi taranta- J- uosHifpanosftingorumgenera,vcper- quam vocare coniucucrunt , primum vero moleftum eflct (ingula dcfcrvbevc: Quam- nrecatlani,&ygualapa!,hoc eftgummi illud obrem pauca fingiUatim atting(Jmus,ad hi- nobile,quo li)diolimexercere(olcbanc lu- ftoriam rerum naturalium nouiorbisexort- dum batci fpedatu mirum,quem cura Cor- nandam. Ergo funt quidam e f ungis apud tefljvidercahquot ab hinc annis Hifpani. camgentem nacislethales morcifenque,ci- Folia flcca &: leuigaca dicuntur lconcs &: tlalnanacame vocati; alij qui morcem inge- ahaanimalia imcriicerc» fti noniDferanc,fedamenriam aiiquamdiu * • permanencem incondito quodam rilu cc- fUtam inducanc, quos teyhuniii^.vocanr, HISTORI^ NATVRiE LIB. XV. 349 fului,acres, &: non ingraci cuiufdam viroris. tur, grauis anhelitus emendarur, & ius de- Sunc & alij , qni cicra rifum nuiil non verfa- cocli Ipicarum, adiecto alumine,firmat ma- rifuboculos coganc , veluc bella& dxmo- gnoperc dentes. Eft&: aliud genus nafcens num fimulacra. Acque alij noii miniis ab apud Michuacenfcs,apudquostunichoeth- Indis Pancipibus , per fua praecipucfcfta &: zemo dicitur, cifdem vifibus,fed radice cx- conuiuiaexoptati,&: pretio maximo,&:per- pis fibr.itis peiUmili.Efl&itertiumapudeof uigili curaconquifiti,quam immanes atque dem,folijs anguftioribus,orbiculari radice, horrendi,quougenus fufcum e{l,&: quadam faporc fere nulio, ac ceiera (imile. Nalcicur acrimonia, prardicum.Suncdemum alij edu- in rcgionibus frigidis. les , frigenci narura , nuiliufque infignis fa- poris participes, odorifvc , quos yztacnana- CAPVT XXXIH. came vocareconfueuerunc.Variusomnium color. Nonnulli candent,pallenc ali) ,ali j ru- De totonea xoxGCoyollm , fett brefcunt:quidam func fufci,pulli,nigrantes, xoxocoyollm ca.lido. varij ac virefcentes , totque diftindi colori- * bus , quoc nuUusartifex , etfi induftriusac '~|~*Oconea xoxocoyollin,quam nonrujlli diiigcns,prxflare poffit.Nec colorc tantiim X. atehuapatli vocant, leu medicina lux- ac viribus difFerunt, fedmngnitudine quo- ta riuos proueniencem , nidicem fcrt ru- que&:forma. Suncenim parui,magni,me- tundam,candidim , ac cocam fere capilhs diocres, oui figura,orbiculares, pelcam imi- inuolutam,ex qua ftipes vnicus proditcocci- tantes amazonicam. Figura lati, ac mul- neus, cauus, raris folijs , rubrcftentibus ac tis alijs figuris. Quid igiturtacerem intan- vitigineis refcrcus , nec palmitibus quibuf- ta nacurae lafciuiencis vbercatc ? quacuor dam rubrefcentidus dilfimiles. Flores ru- tantiim leuicer fignificabo , edules (cilicec,- bri &: orbiculares , c pediculis longis depen- coloriscandcntis,&: quiexvnicocaulemul- dentes: femeri«ver6 exile, &:quod eluto co- tiplices prodeanc,&: caucibus magiiaex par- lore in coccineura vergac inclufum vafcuhs tc innatos , vocacofque a calore yztacna- trigonis papilionum fere forma , in eamquc nacame, feu candences fungos . Rubros, figuram compoficis, ac fi rubrefcenti ac or- quosclapalnanacame vocanc,luceofque chi- biculan membran^e circulum alccrum con- malnanacame didos , quique innoxij func, colorcm ciufdemque raaceriei , ica vc angu- &:in ciborura vfum veniunc ; acdemum los rectosefficianc,inferueris. Amarumla- eos, qui quoniam inebriare foIenc,ceyhuinci porem radix prae fe ferCj&d nonnullum aco- nominenuncupacifunc, 6i e fuluo in fu- rem, certij fere ordiniscalorem nacla. Ea- fcum vergant colorem , rifuminopporcu- dem tufa , &:infufaeliquore ahquo,eidem num concicent, imaginemque cicra rifuai rei perucili,expurgac inceftina, femen recen- inebriantium poftinc exhibere. lum pelUc , inflammacis oculis conferc, &r vrinaelicic, incravcro fumpca fefquidrach- CAPVT XXXII. ^^ menfura,humores omnes perinferna detrahit. Prouenit montanisfaxofifque lo- De ytzcmnf.itli, feu canis mterfetiore. cis regionum cemperatarum, qualis eft Mc- xicana &: Teczcoquenfis, quamobrem nou "Tzcuinpatli , quam alij quimichipa- defunt qui texoxocoyoUin vocent. th vocanc , Hirpaniverohordeolum, caulem fundiccresdodrantesproUxum,ac CAPVT XXXIV. minimum digitum craflum , cui hsrent granula hordeaceis fimilia, fpicatim com- De tlatUuhcapAth fecunda. pofita,vnde nomen. Folia longa, &: an- gufta , lineifque fecundiim longitudinem C^Pecieseft hieranei, fedraphani radiceex procurrentibus infignia. Semen vermes ex- v3rubro candefceme, vitigineis folijs, flo- ftioguit vlceribus quorumuis apimalium lculis coccmeis , ac roftrisciconiae fimili- carnibus ingeneratos, ficundacur,& rediga- bus.Fngida ficcaque &:adftringenci nacura tur in puluerem,vlcera putrida bc mali mo- conftat radix,cuius eft prxcipuus in medici- rJs egregiecurat,carnemfuperexcrefcentem na vlus,& acido aliquantuliim fapore.Me- abfumit, pifcem infperfum necat, murefqj. deturdyfcncerijs , alijlque fluxibus ociilo- aliquos, &: carnibus pcrmixtum canes, vn- rum, inflammanoni, hasmorrhoidibus, fa- dc vfurpauitnomen. Quin ii puluis idem tietati. Denique mcdicamentis omnibus, aqua^commifceatur , linteolumqueeo hu- qua: firoul refngerant &: adftr;ngunc,apre moremadens articulis dolentibus applice- comifcetur,&:Iaxitaticuiuisfctcopem Fe- tur, mirum prxftac auxilium. Eadem aqua bres reirigerac , &: calori nimio pr.^:cipuc vlcera ons fanancur colluca,pediculi necan- eu m humorc coniuncto aducriatuc : firmac Q 2 dci> o 350 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII dences, gingiuas coroprimic ac roborar, tra- minora, & aliquantuliim vndulato. Floreni hit pituitanj , fedatque dolores, li aqua, cui purpureii &: exilem,circa fingulos folioruni intritafit, locus colluatur : tumores praeter exortus. Semen initio album,po(te3 nigru, naturam matura» & rumpit, concepno- modicumque &: oblongis vafculis conten- pera ptocurat, vlceribufque oris, & quibuf- tu m.Radix,cuius ell praccipuus in medicina uis alijs piedetur.Du^e funt eius fpecies radi- vfus,nullu infignem laporem pvx fe terr,auc cis,alteraver6magisinrubrum vergir,cum nonnihildulcem&:ialiuo(um,frigefacieticT[} vtraquerubrefcat, fed eifdem viribus. Sunt & humida naturaconftat. Eade drachma: qui alFerant , cum chiUitulfi conferre, dc vnius menfura epotaex aperienti quopiam vrinaselicere,bilem vero per fe expurgare; liquore, autexaquafontana ,vrinamcia:, quod nili compreflione contingat , qui fie- rcncs emundar,cxtinguitque renum & ve- ripoflit, nonvideo , ciim viribus conftet iicac ardorem : cacaoatl ver6permixta,al- valde adftringentibus. Nafcitur in frigidis uum leuirerfoluit. Nafcitur incoUibus aut ac calidis regionibus, qualiseft Mexicen- montium verrucis. fis , &: Quauhnaliuacenfibus*montanis ac campeftribus locis; necdefunc qui tlaya- C A P V^ T XXXVII. pato vocent. De axixpath cozjic, feu pallida, C AP V T XXXV. ^ ^. , . /y Aixpatlicoztic,quam alij amamaxtla, De apitzalpatlt tzpntololotk. jiJLoxylapatli lacuftris eft fpecies , quauis iint qui axixapatli coztic ab amamaxtla di- APitzalpatli tzontololotli, feu r»edica- ftinguat.Radix,qu^furculofaert,admodum mentum adftringens , capiUos habens pallefcir, vnde nomen habet , &: ab illarha- rotundos, quam Malinalcenfes, apud quos barbarivocatiMonachoru non eftformaj nafcitur , quoniam glucinofa eft ,cacaltzin colore & expurgancibus viribus diflimilis, vocant, radices furculofas fundit, &ex eis quarauis tenuior,&; furculola.Vrinacgregic caulcs tenues & hirfutos , teretefque , folia euocat,trita ac fumpca bilem purgat.Addi- /numerofa ferrata, obrotunda,vnde nomenj tum huius radicis puluerem a:quis portioni- &balloti iimiha, fed tamen maiora, afpe- buslichenis equini,ftercoriscanis &:muris, ra, hirfuta , atque cinerea ; flores pallentes putaminumque duorum,a quibus pulli Cnc incxcremis caulibus, chryfanthemo fimi- extrad:i,demptistameumcbranulis,ceitum les, mediocres, ac multos aceruacim conge- cft lapidem renum auc vcficae mire frange- ftos. Radix eft guftu odora aliquantuldm, re,& fradum e corpore pclleicNafcitur re- acris, calidaequeac ficcse ordine fere tettio gionibustemperatis & frigidis iuxta lentas temperiei , glutinofa , nec omnino expers &: ftagnaniesaquas. amaritudinis , ac fapore aliquantulum refi- nofo. Radix in tarinam redada, ac terebin- CAPVT XXXVII L tliin£Epermixta,admotaoue ,eenuum fri- r\ / i r * / ^ * iiv rj , j 1 .L 8, r • u II DeaxixtlacotLeuVirpaaiuretica» gus pellit, acledat aolorcm;&:,{i imbecilla *■> ^ obnimiura laborem fint,corroboratacqu€ A Xixdacotl, quaalijquapopoltzin,alij confirmac. lus vero decodx firmat dentes, j[\ ,^^5 vztacxihuitl vocant,caules mitnc adftringic gingiuas, opitulatur dylentericis, tenucs,teretes,&: purpureos, e radice fibrata Vteri ac renura laxitati , perfradis & paflis hellebori albi proximar,&: ineisfolia anclu- laflitudinem.MexicaniRegesac viri prima- fxfimilia,minoratamen,ferrata,mollia,exi- rij mtr6 fumere quondam confueuerant lia,hirfuta,&: infigniainteruenijsfecundum cortices leuigatos,ex aqua femunci? menfu- longitudinera procedennbus,flores per vni- la a ludo batei,quod nos vocamus pilas,vt a uerlos fere ramos exiles ex albo pallefcen- morbis qui vehementes laflitudines fequi tes, &: velut coaceruatos , odoros , acrifquc lolenc,fe(ecuerencur. Prouenit autem in (aporis.Radix^cuiuseftpraicipuus vfus,guftu colhbus regionum calidarum. ^ft odora,tenuiura partium,calidae &: ilccx fecundo ordine temperiei. Radicestufx,&: CAPVT XXXVI. applicatxtrium drachmarumpondere,vri- nam raire euocant , eporx vero eius exrer- De axixpatliocjmouieyfeu medtcamento guncmcatus; colico aftcdu laborantibus euocante yrmam^ocymifolijs conjiante, lubueniunc, faciei maculasemundant, fca- biem capitum pueioru &: vniuerfi quoquc RAdicesfunditaxixpacIiocymoideste- cOrporis curant ; febrcs euocato (iidoie fi- nues &:candidaS:Caulesexiles, teretes niunc,minuuntfplenem,fedatdolorera,fl& acfuluos:foha ocymi, vndecognomen,fed tii cum coltol^chichicxihuiil difci'i. HISTORTiE NATVRiE LIB. XV. 351 fatietati medeiitur,ac diflTipaiit prsecer natu- &: in eis folia tenuia,angufta,& longa^pc-cne ram tiimores. Etquamquam hsec itafeha- teretia, &:liniquadamcenus limilia, ac per beant,ab euocando foliim vrinam nomen interualla fena {eptenave,&: flores iuxta Hn- ei impofuere , aut quia ea eft praecipua ac gulos fohorum aceruos longiufculos,cocci- prxexcellentior eius dos, aut quia quidam neos, & paruis quibufdam vafculis conten- ex Indis Medicis,qui vnam tamiimaut al- tos,e quibus acini generantur cicerum ma- teram faculratem lingularum herbarum ii- gnitudine femine referti , fapore &c odore bicognicarumnorunt , &eam per manus terenuilo, frigidaqj &humidatemperie. traditam , velut hercditaria iurc ^ maiori- Radix in farina rcdacta,fumptac]5 opportu- busadeoquea parentibus ipfisetiam Medi- neefrigido quopiamhquore, febres foluic. cisacceperunt, vrinx folummodo ciend^e inebnarequoqjdicitur.Naiciturcircamon- ferebant auxiliari, &: nomine ipfo exprefte- tcs Chiauhclae tetzcocan^e temperatis locis, re; quac omnia de reliquis etiam plaiitis fi- aut paulo frigidioribus atque humentibus. muldidaefle volo. Alia eodem nomine planta eft apud r'AD\7"r VTT QuauhnahuacenfeSjCaule quadrato, folijs v^AlVl ALl. faluiaecrcnatis,amaro fipore,purpureis flo- _ ribus circa poftremos cauks in fpicaru mo- ^^ acxoyatic jecunda. rem compolicis, calidiorisaciiccioriscem- periei,quam fimilitetaiunifebribus euocato A Cxoyatic fecunda , quam alij vocanc fudoreauxiliari,monto(ifque locis proue- X\.tlachpahuaztic, feufcopas, alij vcro nire , &: ab hac quam defcriplimus viribus tlalcocol feu humilera ac vndulatam , ob parum difterte. Prouenit defcripta apud contortam radicisformam,&:alijob exili- Mexiccnfes montofisetiamfaxofiiqjlocis. tatem pipit2ahoac aut yzcacpatli pipitza- hoac, parua eft herba,Tadicem fundens gra- CAPVT XXXIX cilem , triplo tamen ipfo caule crafliorem contortamque fcu conuolutam,atquecan- De aMncholody fett hcrbd lymphu' dencem ; ex qua prodeunt cauliculi fpitha- infilicnti, ' mamiongi, tenuefque, terni aut quaterni, &:in eis folia abvegnis flmilia , vndc prasci- RAdices fundit apancholoafibris perfi- puum eius nomen. Floresinfupremiscau- milcs, albaSjtenues , &: ahquantuliim libus in fpicas compofiti,parui 8^ cxiles, qui capillaias,equibusoriuntur ftipites quatuor principiocandentes,infemen demum mu- circiter dodrantes longi,exileSjteretes;j pur- tantur fufcicoloris. Radix,cuiuseftpra£:ci- purei atquelignofi,foiijsper interuallaob- puus in medicina vfus , paululum acrcm longis falignilve referci : flores item purpu- pr.-cfert faporem , odorem nuUum , eftque rei,candenccTve,prolixi,ac rari vniuerfo ferc calidas 6l ficcac ordine tertio temperiei.Ea- caulium procurfu.Frigidaficcaq-, Sdadftrin- demcontufa mediocriter, &: e liquoreali- genti natura conftat,quamobrem oris vftio- quo congruenti curando afle6tui,matucino nem aut vlceracutat;aqua vero, in qua tufa: tempore, atque inani ventriculo, fex obo- radicesaliquamdiu maduerint^transfufaper lorumpondtrefumpta , humores omnes, colum, atque potata,fluxum alui, (ed pra:- fed maximepituitam atqucbiiim, tum per cipue pueroru coercet , &: vtero gerentium fuperna tum etiam per infcrna citra vllam abortum cohibet,efficaciiis tamenplantae, moleftiam autnoxam vacuarefolet,atque vocatjE abeadcmgence cozticpotoneaxo- itahydropiciSjCachedticiSjafthmaticis^motu chitl permixta, fimulque incrica & macera- impeditis, corpus dolentibus,tinearaqj pa- ta,quin & alia permulta pracftat auxilia,qu^ tientibus,magnopere dicitur conferre. Po» ad prxdiclam temperiem videntur atcine- teft aute,fiue febriat xger, fiue febre vaccc, re. Prouenit campeftribuslocis regionum virensradix velarida, tutiiis tamen arens, temperatarum,quahseft Tetzcocana,vdif- paulo minoripondereexhiberi,dumtaraen 4ue & irriguis locis,a quibus habet nomen. vitiati fucci redundent quos vacuare opus fic, &:cibo, qua die fumitur, ad meridiem C A P V T X L vfque parcatur. Eademtufa refolutaexlo- tio humano, &i inftillata,morbis oculorura Deacxojatic primdyfeH hcrhdjtmili medetur , ac difcutit argemata. Clementi abiett. caelo prouenit ,auc paulorigidiorc ,qual« > cft Mcxicanum; RAdicem profert acxovatic pyro paruo ^orma &:magnicudineperfimilem, ex flpa lundit caules tenues , terctes &: virides, g CA- 5S2 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII palmorum. Flores magnos,longos,intus lu- CAPVT XLII. teoSjexcranonnihilcandefccces, ac circala- bia qua: fifla func,purpureos. Flores,cappa- De ahoatonjfiue querctt parud. ros vocacos olenc, ac dulci fapore conftanr. Temperies eft mediocris, auc in frigus pau- AHoaton,fiue quercus parua,quara alij lulu inclinans:quamobrem pugilli menfura tlalcapolin, feu capolinhumilem vo- exaqua hordeaceacichoriiveepoca, extin- canCjherba eft,fundens ftipices rubrefcences guic febrcs, & eryfipelacis confert admoca; e radice longa & fibraca , fulua, ac raedio- humida enim quoque eft &c glucinosa nacu- criscraflicudinis,&:ineisfolia origani ferra- ra. Nafcicurquibufqueregionibusaciocis tachamxdryofveaucilicis, minoratamen, montofis, amplexaarborcs; etficulcuraad vndcnomen habuic, quas inferna parcedi- campeftri.^v horcenfiaque foleac incerdum luciorevirore niccnc,fuperna.ver6exfacura- defcendere.Eft&:aliaconalxochirl,quaizcac tiore: flores coccineos,paruos & longiufcu- tonalxocicl vocant a florum candicance co- los,acinos primo virides,mox rubros,&: de- lore, in hoc dumcaxat a praecedenci diucr- mum nigri coloris,nucleosfuluoscontinen- fa,cum faculcace ac cetera forraaeificom- tes.Radix fapore cft adftringeci &: aliquan- nino firailis. culiim araaro,noii fine quadam dulccdine: odorenullo,fngidaqj Sicxliccante natura, PAPVT VT\7 quasfi vnciarum trium menfuracoquature vvL,v. tribus libris aquae fontanx ad cercias, & iu s De tonalxihmtl, qua altj netzahualxochitl decod. pocandum propinecur vice pocus, ^/„- yeroaxochiatUlij terchpaoazjlt/eH emxas corrobocat , dylencerias corapefcic, i t i i w ^ / . . laxatarenumoffaconfirmac&acoporum f^^ettalchapaoa^lt , ^ tonalaxochuul mediCvUnentorum more laborcs fedat eo- '^ocant, rum qui ex longo itinerc, curfu , luda , auc quauisaliafimili occafione delaflati funt. T) Adicera raphani fibratafundit tonal- Tcmperaras amatregiones , qualiscft Te- -IVxihuitl , & ex ca caulesaliquantulum nuhecitlanica, fngidafve, & faxofa locaat- P^rpureos. FoUa falignis proxima : florem quemontofa. oblongum,&:luteura,&in vafculislongiuf- culis femcn.Radix eft fub duIcis,glutinofa- CAPVTXLIII ^^^ natura,ac fiigefacicntis humcdantif^ tcmpcriei. Fofia refolutacxaqua,epotaQu.c De ahoapatlifecunddjfeu querned pugilli menfura, aut corpori illita , fcbreiL medtcind. dicunturextinguere,mcderi laflTitudini^do- loribus e morbo Gallico prouenientibus HErbaeft ahoapatli quatuor fpitha- PJ^^ternaturaratumoribus quicruracapdc mas longa,& furculofis innixa rad.ci- ''' ^'^ ^ ""' ^^bitum obfederintjafthma- bus,equibusprodeuntcaulesteretcs,leues, t^^^emfumpta ftrumifqueappofita, diar- cinerciquc&incisfolia vnica: aut qucr- ^l^o^'^» v^^°"'^"''7^""^"^^"^""^^^f<5"« nea,vnde vfurpauit nomen.FIores funt can- ^""^^'T^ '^'"""^ ^'^^'^!^ raitigare, &: cor- didi,inpapposabeuntes. Radix,cuius eft porafulrainecontaaafouere. Temperatis pr^cipuus in mcdicina vfus,acris eft,odora, P'T r ' ^1'^'^* ^^^^^^f^ Mexicana , auc calidaq; & ficca ordmefere ccrt.o. Aluum P3"lo/ng»e totomltzpatli , feu febrtim medtcind. De tonalxochttl Ocottucenfi , quam alij TJErbula eft radicibusinnixacapillisfi- tonacaxochitl Jeu ftorem cum Sole pro- 371 railibus,vnde folia mittit finuofa lon- uementem Tocant» gaquc,&quadamtenusfilicisfimilia, cuius cft fortaflis fpccics:caulc,fiore &: frudu ca- HErbaeft tonalxochitl Ocoicucenfis , e ret. Foliatufa, refoluta, & ex aqua fumpta furculosa radice caules mittens volu- fcbrcs cxtinguunt,additis pr^cipue raiahua- bilcs,& in eis folia ocymi, fed longiora, & patli & yxicahuiycalifpath.Naiciiur faxofis minime ferrata , ac per interualla duoruin i" locis luxta aquas. H ISTORIiE NAT # C AP VT XLVII. Dis atltchipmca ,feu aqu, ^ ;• t r i- .t m«nti,quam vndique aceruatim conftipant D^yztachtcamacatl J,u ckcomacatl grana ) radicemfundit, longamcrafliufcu- alba. iam ac fenfim gracilefcentem fibratamquc aut furculofam , ex qua multi prodeunt lli- 0 A^ice firmatur yztacchicomaca^ craf- pites, redi,teretes,tenues,& in fuluum ver- XVsa, fibr.ata,&: longa, ex qua profert fti- gentes colorem ( praecipue iuxta exortu m pi^^s, & m eis foha plancagims minora, ner- tohoru) qux yyauhthnis polygonove fimiha "'S in obhquum procedencibus diftinftaiac func , maiora tamcn , ordine circa caulera ^"5^^ candences. Propinacur radix, rcdada vtrimque difpofita,raphanum olentia, &: infarinam^idis, aut his quiab excelfoquo- flores per extrcmas partes cauhum ternis ?^^^ loco ceciderunt,haudahter acpuluis velut coronis ambientes , cyaneos, oblon- ^^K cui a cafu concra quem valec, eft indi- gos,& circa vltima labra crinatos. Sapor eft ^um nomen ab officinis. Prouenic in fauci- paululiim amarus,odor fere nullus,ac vires bus montium cahdarura regionura. calonficx & fahuofa:. Febres inteTpellatas illicaaucpotafedattriumdrachmaru pon- PAPVT TTTT dere,ventris necattineas, bileraquecgregic * ' purgat. Soietautemmilceriaequisportioni- . ^ r / / /» bus tlapalazpatli^cicimaticpitzahoac. tlaU ^^ acmtzshuartracuajeu kerta cacahoatl,eloxochitl ; &:omnium paritct aduersd <-uen€nps, contufarum dtas fexculazex aquafumi ad niniias menfium aluique fluxioncs coercen- das. Piouenic cemperacis ac planis locis,vel- ucapudXochm)ilcenfes,quidicunt,cumo- huichoquachaquam,Mexicaniver6a frigi- ribus prxccr nacuram non fine maxima vci- datemperie,& radiciscandore,chipaoacyz- htate appliairi, aut liis qui febri ardenti aut tic, atque ah) ab ipsa faculcatc, vencnorum {inocho corrcpti, pundis totocorpore infi- hoftem aut antidotum vocarefolen;. Radi- ciuntur , pulfis fortaffis per cucem humori- ce conftet obrotunda, malo cotoneo paruo bus, tabeicentes impinguare , &: appofitam fimih, fedcandido intus colore , cxtra vero oipiti defipicntiiaus conferre. fuluefcente,ex qua mictitcaulesrotundos fefquidodrantem longos , tenerofque , &: in C A P V T L I. ' eorum fiiprcma parce floresparuosexcan- dido rubrefcences , &coaceruacosinorbi- De chicomatatl,feu fexfttplict arunJwe. culos; foha vero rumicis ab ipsa ftacim ra- diceprodeuncia. Radix ipfa eft prarcipui VOlubilis plantaeft, quae^hcet hominis vfus in raedicina:a;qualiauc paulo frigidiore magnitudinem aut fcraoris craflitudi- & humidiore naturaconftat, ac faporegra- nem vix fuperet, tamen fi arborem quara- to & dulci. Succus eius , ftillatitiufve hquor piam excellam proxime nancifcatur , illam epotus qualibe: menfura , febrium ardo- amplexain fummum cacumen confcendic. rem fedat,cor K)borat,venenatarum potio- Stipicemprofertfufcura,virencesfamos,fo- num iduumquc prompcidimum tucifii- hamah raedicae,fedmaiora,florem album, mumqueeft remedium, & maxime fcor- exiguum , acfru(5lumnullum : fapore &c pionum , alexicerij & alexipharmaci prz- cdoreinfignicaret , frigefacientique & lu- ftantiirimivicem iubit , pricfertim fi radix brica conftatnatura! Florum eius aqua ftil- quoqucipfa tufa raalagmacis auc emplaftri lacicia inflammacionibus narium , oris & formaimponacur. Renumardoremextin- oculorum folet auxiliari. Folia fumuntur guit,turaoresfaucium ,ac pectorisdolores lemunci^E pondere aduerfus dyfenterias, le-dar, vrinaeobtundit acrimoniam, excitac laflitudines ac cafus, &:fanguinis vomitio- appetentiam, & miraquadam&: occulta nesjtumores repellunt,5i.cocrcent,i(3:islocis proprietate morborum oranium,quocum- gpplicata fuccurrunt plagis,ac febres fedant. que modo ea vtare,remediu m eft. Audio al- Prouenittemperatis &. frigidis regionibus, teram huius hcrba: fpeciem nafci apud Mi- moncofis plani(quelocis,veluc Quauhchi' chuacancn(cs, baccaris folijs. Regionibus jniancij Quauhtepeci, &: Totolapjc* quibufque temperatis prouenit , aut pnulo caIidioribus,humc£bisacplanis locis. Pollec facile deporcaxi in Hifpaniam , Sc eo cxlo viuere, pr^jccipu.c fi incahdioralocatrnnsi # feracur. 1 GA P VT LIV. t>e ayttqtikuerawayfeii ligno ptclo. AYaquicucramOjquam Mexicani^apud quos etia narcimr , tlacuilol quahuitl, HIStORI^ NATVR.£ LjTB.X^^. 5^5 feratur, quippeqOceadeofit viuaXjVtrepo- erumpunti quibuscum ftuduac folijsde- fitavbiuis caulefcat , ilipitefque , nulla cidencjbus , in annuos vfus veJlifokt radix iiumoris viadftipulantejconfuefcat Tpome atque rccondi. iii^ proferre. CAPVT LVL De qttaqtiatfhtzf>ntic , fett trtinco fcCIo, QVaquau ht2ontic,qu a y ztacpatli Hoic- zocenles vocant, feu candidam medi- cinaiti,alij quaquauhcon,fcutruncum par- leu arborem pidam -, ahj vero ocelolqua- uura,alij vero coatzontecomatl ob formam huitl, (eu tigridis arborem vocanr,in calidis radicis rotundam , alij vero huehuelicaton, Michuacanenfis prouincixregionibusco- herbaeft radicisobrotundxcapillatxque, piose prouenire Iblet. Arbor cll magna,co- cx qua profert caules cubitum ferc longos mataque foli)svlmeistamgracilioribus,dif- &tereces , folia pyn , vtrr.que ex parte cau- colore materie , bc quaEjprseterquam quod lis fingula circa nodos orientia; frudum fi- in aquas conieaa ftatim mergitur j &: ima liquaftro VQcato, dum adhucviridceft,per- petit,operibus inteftinis & torno interpei- fmiilem , fed tamen fpinifcrum ^ & argcn- landis aptiffima^ft , longcqucgrato odorc> tea rcfertum lanugine , acfcminc albocon- & arpeftu.oleum inde ftiUat ftyracem olcns, tufo. Radix, quse pepones fapit , fubamara fcu{uauemvaporemcdens,adomniarcme- eft,acvim forcitur non fine partibus qui- diorum gcncra^quibus ftyrax congruic,per- bufdam calidis frigorificam. Succus radicis quam accomniodum. rncdecur oculis inliammatiooe laboranti- bus ; cadcra in4aeuorem redgda , potaque n ti T> \T f 1 \7 ^^ ^^"^ fcmuncise pondere , quater quin- *l quicTve furunculos toticorpori innafcen- . . ^ tcs curaf, tufa&: appofitadoloresantiquos Ve atktzon piUinJeti de aqrmd herhd capkis mirc fanat, febres mitigat,vrinx ca- appensd capilio. lorem tempcrat,viarum ciusvlcufculis mc- dcri folet, &: dolorcsventrisfcdarc. Nafci- QVemfruticem,ob!ocaiuxtaqu^nafci- tur campeftribus locis ferucntium regio- cur,&: pcdiculos foliorumquos fimiles num. Hanccflc eamdemcum planta capil- capieolis hinc &:indeeffundit,ailatzon pil- lata exiftimo,SEtatetantum dift'ercntem,auc lin vocanr,aln atlatzonpillin xochitl , id cft ilh forma atque facultate parem. florem, atlatzonpillin vocarc malunt. Duas rcperics huius plantx diftcrentiasjaltcram a n \ rt \t T T\7TT rubro colorerubram , altcram a paulo al- *^ A 1 V i i. V 1 1. bidiorcappclhrclicetcandidam. Radiccm vtraquc (:raftam,rubrcfccntcm, ac fibris rc- I^etletkmaczjn^fett pald manus igned. fertam fiindit,caulcslentos, refcrtos moUi meduIlaficulneisproximos,tcrctcs,quatuor T) Adici innititur obrotunda^, &:rubris cubitoslongos ,& minimidigiti craflTitudi- Cvfibris adau6la:,e qua piufcrtpcdiculos ne.vitisvi.nifcrasfoliainprocurfu caulis hir- longos &fuluos,quibusappcndecfolia ma- futa ac rara, florcm rubrum,&; oblongum,c gna &: finuola , florem magnum & rotun- quo frudusgeneraturternlscapitulistrian- dumextcrne nigru, acinternccandentem. gulisconftans,coraIloruminftarrubrefcen- Calefacit radix cxficcatquc ordmc quar- tibus,ciboidoneis , acplcnisnigrofemine. to^ vrentis cft natura?, amara, acfubtilibus Frigidaprimoordinevidetur,humidaquc&: parcibus pracdica : quo fit vt trita , atque faliuosa natura, & idcoaquafarma radicis infpcrla vlccribus a Gallic;i lue profc- ftipirifve aJiquaradiu infufa , loco fontansc <3:is , maximo fit auxiho. Sumpta vcro dua- aut fluuialisepotaab hisqui fluxum ventris rum drachmarum pondere dclunibibus patiuntur,autquemuisahum a causacalida fert opem , medeturfcabici humorlbus il- orrum morbum,bTcuicurat. Vrinas ardori lum aflicicntibuspcr cutcm euocatis/ac cu- &: retentioni medctur , ncc non &oculo- ticulaprorfus exucat maioremquccaloreni lum inflammatipnibus. Tcmperato aut illitam , qu^Ti efam, ferilnt excitare. Na- " paur6 calidiore cailo g» bra laxant, &: tumoresprxternaturam dif- potionumque refrigerantium , qualis eft cuciunt.Poteft in Hifpaniam, fl adflccura, chiantzotzollatoUi vocata,extinguendo fe- transterri , temperato fiquidem auc paulo brili feruori aptiffima , ac bonum gratum- frigidiorecxlo exultare fokt. que pra^bens alimcntum. Quin belli tem pore maximi habebaturrquo ii faccum pie- num fecum ferrent,nihil quod alendocor- pori eflet commodum fibi arbitrabantur deefle. Mifcebant vero femenidjinfarinam redadlum, maizio torrefado atquecontri- to, vc diutiiis integrum & immune a corru- ptione (eruaretur : cumqueexpofcebatoc- caiio, potionem parabant,cuiuiterdum fuc- cum metl ignem expertum , vixmelHno- ftrati cedentem, ac paululum fiiiquaftri fo C A P VT LXIII. De mohmdi^feH herbd purpured, HErba eftradicibusinnixafurculofis,c quibusprofertcaules duos dodrantes longos, farmentofos, contortos, &teretes, Fiores coccineos,longiufculos; folia {olani, inferne fubalbefcentia, qux guftata, cucu- lebant adiungere. Vbique faca hxc planta "^eris mdiftinda fapiunt fimilirudine. Fri prouenit, iocis pra:cipue cultis , irriguis &c g'c- tem omnium cenuiorem,ac cerliorem,qua- cies,alrerafolijs maU medicas infcrne diluci, lem nos domi feruamus, velut quondam e fuperneexfacuraci viroris, fructu orbiculail, iuncoinuncverovecusotbisexUnorcdado albis maculis difhndo ac referro granuiis in fannam. Sed nobis tanium fermo eft de ficuu granis limiUbus, edulique, bc laporem Mexicana. noftratium ficuum rct'erente,vnde indigena: Hiipani ayborem ficum Indica vocant , fm- CAPVT LXX. dum veroficum. Arbor fingulis quibufque annis protert folia, largos imbres, dum viri- De amacozSiCj feu papyro lutea. dia ac tenera funt,eftundcntia, ac velut ftil- lantia.Alteralatioiibus,(cd tamcn obiufio- AMacoztic , quam alij texcalamatl feu ribus & nigrionbus, vnde quidam tUlamatl (axorum papyrum, ali) tepeamatl vo- vocare malunt,fruduque minori. Matcries cant,arboreft magna,foliaampla feres, ob- ell; vtnc]ue lentaac breuis,necquidc|Uaaliud rotunda , pinguia, purpurafcentia , hedera: intellexi quod ad vfus medicos poflTit fpe(2:a- ac cordis fere fignra ; corticem altera parte re,pra2terquam quod folia frigida ficcaquc pallefcenccm cx vindi, &: altera fuluum, in facultate pollent , &: opitulantur vlcenbus. ipfisvero ftipitibus,quificulneifunt,&:leues Manam ctiam vocata ab Arabibus, fup • ,"^ ' 'Rbor magtia eft atq ue indbndlf ^j fo- ^lijs^malitncdicae > raris ac ternis lcipici: bus,ai^fe nxuis diftlndis,floribus ballenti- biis iSi: modicis, frudu ver6 cocopet forma (Sc^m a^gnitudine ^^vbcato a hpftns ' Hifpahis ali>aczap"pcl,eduli,fapon %Wi (^dition ad- mbdura iaiubris'tiucnip'ehti,&: bflis tiucleo lethari ac ddetc'rio.;!^Cprtex arboHi fi^clis CUiIi papuub, iiiiaii;:uuJTUUi iucuculul uiai- ^rhocis.' Ofla vfta,& ih fahnam redii(Sa,opi- tulantut ykiiribus pucridis , vh:ia'ifa' carnfe "prorlus exesa acqueabivitnpca, ptiMato vl- 'cerexcarne generata, at ctcatrice ci"ri'qua- '3am'cel«itate ini^uaa.' foma ingefta loiii- num cohciliant , a quo inuenere ribrn^n. Kafcitur in calidis frigidifque regionlBils. • CAPVT LXXV, De mp.i/e. APeruina rcgione inNoua Hifpaniam, in\6in HirpahtdmEuropzeam pl.inca ^ quara molle vbcanc,iam dih. eft adueda ac- que craflaca. Arbosprocera,vifu plilchra, &C orn.andis domorunl compluuijs publicif»^ foiisapciflima, comaca, in lacum ipandens viidequaque ramose viridicolbre "purpura- fcenccs, vbi folia oIiuje proferC , fed longa, angiiftioraS<: renuiora,ordine vcrimque dif- polka , & oblique verfus ramos extremj>s 'producenti:a.Floresexiles,albos,racemaHm 'dependcfltdSjqui moxinfru^lum virencem oxyadahchi-feiiiini parerhiauc paulb maio- rem abit,&:ciim matutueric, in colorcm ex alborubrefcentemi, cuinucletis durusfub- ^ft,extraqj circuuefticns membranula ciuf- dempoloris. FbUa ac frudus lentifcum &i dUslacrymaolencteripiuncque, fed com- mixttihi fa^niculo, Vnde fortaflisaiiquis in lehtis eam referat fpeciem,ni thalic efle fui ^^eilerisherbamjfed fapore eft acri, fubduU cem amiaricudincm & adfttmgenciam prx fe,fer<^hti, calidaque 8i ficca ordinetertio niitiira. Acini caro exterior dulciseft,verum qdodiximusfapore.Nucleusventrcmfupe- riorem corroborac calefacitque,inferiorem adftringic, &c (vc quidam aiunt) terebinthi viccm pra:ftat jfcnaen vero cardamomi. Vri- H h najrt 362 lOANNIS EVSEBII N IEREMBER.G II nam elicit , v^lnera recencia & inueterata confolidac, fanguinis fluxum tetinet , curat hoemorrhoidas, nubesoculorum diflipat, fiacus difcutit, & membra corroboratj cor- pora nimis fluxa &: humecla exliccat : qux «rmnialuculetius pr2fl:atfru£tus,rcu extrin- fecus admotus,feu iotracorpus afluraptus; gingiuas etiam dentgfqj confirmat,& vlce- ribusoris medetur. Stillataabeaarbore la- cryraacalefaciens&adfliringens, <\ux prae- terquam quod ad prxdida omnia vtilis licj inaquam coniecla,pituitofos mixtolqjhu- mores purgat. Parare folcnt ex vuis indige- 2i2(vt audio)vinura,acetum,&t mel,ad cM dem efficacia. FoUa ac frudus virent toto annOjahjsfubnafcentibus,alijscrefcentibus, &: alijs maiurefcentibus.Siluertris arbor eft, neque vUis lenocinijs auc cura vt proueniac opus habet, quamquam indeiicijsiamdiu liabericoeperir,cukumquc&indulgentiam libcncer admittat. Prouenic vbique ,' fed in cahdis regionibus luxunac ■& la:iior liTufgic . CAPVT LXXVL XJ hqmdnmbaris Indicjk ARbor eft raagna , aceris fere folijs in cresculpides duofq^ Gnus diuiiis,altc- ra partealbicantibus,alceraver6 obfcurio- ribus ferratifque,&:frudu berinaceo (imili. Calida flccaquenatura conftat,&odorciu- cundojincifo atboii5,huiuscortice,qui pat- tira fuluusjpartim virenseft.Indicum fluit, vocatum liquidarabaruab indigenisHifpa- nis,aMexicenfibus vero xochiocotzotl,(ua- uitate odoris ftyraci pcrfiraile,calenci ordine tertio exicantique nacura , quod additum tabacis , caput &L ventriculum corifirmat. Somnu inducit, capitisdolorcm exfrigida causaortiilpnif.per fevej.o huraores difcu- tit,fedac dolores,ac impetiginibus cute digi- tisconuulsa roedecur.. Scillatab eadem ar- bore auc fponce fijia, auc inc^a , oleum haud cedens pricdido liquori , aucodorisiucun- dicace,autmedicisvlibus. Difcucitvtrum- que flacum,ac prxter natutain tumoresdif- (ipat, codionem procurat,ventriculum ro- borat,yterinis afFeclibus confert, & alia his limilia pra;ftat luuamentafea per fe feu alijs medicamencis per mixcus.Sunt qui elixis ex aqua ftipitibus id odoramenti parent genus, (ed vilius,ac miniis ad prasdicla prasfidia ex- petibile. Prouenit carapeftribus calidifque locis, &.incerdum eciamcemperatis, vdljt Hoeyacocotla:, Quauhchinanei, &:Xicb- tepeci. CAPVT LXXVII. De tzjcutlif feu glutine, RAdiccsfundittzacutliafphodelofimi- les , candcntes &fibratas,e quibuso- riuntur porracea fo\ia,lineis dilcurrcntibus fecundiim longicudinem,caulesredi &gc- niculacijin eifqj florese luceo purpuralcen- tesirinis forma quadamtenus fimiles , fed longe minores. Radixefttrigida, humid^- que 6c glucinofa ; ex ea ennn prxftanjiiri- mum glucen paracur, & valde ccnax ,touo vcuncur Indi, fed przEcipuc picl:ores,vrpig-. mema cenacius adhxreanc,nec rerii repra:-. fencataeimagines facilc delcancur. Secacur ha:c in frufta parua , &: liccata folc iajuiga- tur, atqueitademum nobileillud glutinis paracur genus. Poflec crasferri in Hilpaniaj fiquidem quibufqjlocis viuir, edicis ac pla- niSjfed prxcipue calidioribus. Aiunc mcde- ri dyfencericis radicem eiusfemunciflEpon- dcre fumptam : verura ceteris etiam.opitu- labitur niorbJs,qui ex defluxione aut ni- mia laxitatefolent oriri. • CAtf» VT LSjxvim. De coatzgntecoxccJjitl.' ' i: RAdicibus firmatur fibratisjoblohgis;^ praccoci ficui adhuc vitefcemrii'vald3 fimilibus,virentibus.jftfians&cooiortis^,dx quibus eduntur foli^ iridis , fed longiora Si latibira. FlorescapitibUsTerpentunj limltcs; vnde riomen, rubeoquecolore puhftft", ta- men indiftintto , candido &L pallefcente, promifcuetTiicantcsjSCicaulestenue^vijen- tes, breues la^uefque. Calidis prou^cnic, & interdum etiara temperatis regionibiis,iux- tarupes aut arborum truncis adhacrens, ii- cetiamad hortos cultaque loca defcendc- rit, vifidariaque exprnet, in quibus excoli- tur deiiciaru ac fl^irumj^ratial/eft^enim.^^js formi fpe£tabilis,tiiiacrd^oris,5^quafti vix quifquatfj poflet vefbisexpfiriiefe.autbehi- cillo prodignitateimiitari^ a PrincipiBufque Inddruiii qb eiegahtiarn'S}: ipiraculu-m'yai'- de cxpeiitus &:"ih nyagho hibitus ptetid. jDlanditijs.^ ctiIturar.^on e^eL, |ed e^^ynic^ radice fecundiffimus fw piouencus_!Fxfiifce florTbuSiatquealiis^prxcejientiunjl^artjni- dam herbarum cdneenerum huACi&ruoro maizjQ , parapancurj^nacipibu^^lhdoruni placentx." j \quas edetant coQ^mperan^^ ventriculi catori , -|iuc is' accidiiTet a,'foIis aeftu,'ftife cuius radijs contraxlfireht^^mora*. perie. ^aiiijjiiik^ HISTORIiE NATVRiE LIB. XV. 363 liquxoriunrur prinio virides , mox maiori C A P V T LXXIX. cxpartein rubrum, &: dcmum inpalTeum T^ 1 i^ -./ r j ■ " 1 ir inciinantescolorem, refercacpnruo femine, I ' ■' exm,canaicante, contuloin orbcm enor- RAdici infiftit fibrata^, e qua prodeunt mato,acrisguftus,atque vrentis nacur^,qu2E caules virentes , &:geniculis mtercepti ad femenprascipue atcinec.Quarrum calo- fex longi cubitos fepcc^mve, &: in eisfolia ris gradum attiDgunr, & tertium fcre iicci- ocyrai, fed maiora,circinaca,8i inferne fub- tatis, etfi reccntes excrementicio quoda hu- albefcentia. Florcs modici,lutei, compofiti more abundcnt, qui totus pxne vetuftatc in cory mbos,& in coccineum inclinatcs co- euanefcat: vnde fit, vt fs chiUi* minor orbiculatior,&: a minori plantfi edita profertur, chiUi montanum dicitur. Mini- CHilli,feu piper Mexicanu,plantacftfe- mumeft id omnium,&: oleaftri baccas for- rcns filiquas illas, quas ab Haitinis agris ma & magnitudinc rcpr*efencans : cumque &:abantiquis,vtquidam volunt,filiquaftra, omniaferc gcnera quarri ordinis calorcm & ab Hifpanis piper Indicu vocantur:quod attingant, hoc ceteris omnibus fentias vren- licetiaradiu innoftrum orbem tranftatum tius,atqucide6incondimenta, noninnu- fit,ibique&inhorcis&;invafisficrilibusor- trimentavcnire , folumque intindibus 8i namenti & vsus gratia feratur, bc habeatur falfamentis piperis loco mifceri,&: toto pro- in delicijs, tamen quonia apud Indos mul- uenire anno. toplura eorum generareperiuntur,& orcxi Secundum genuschiltecpindi£lum,acu- cxcitandaj,commendandifqiferculisinvfu licibus quos paruitate &: colore vidctur quotidiano eft , adco vt nullam fit rcpcrirc imitari, ab alijs vocatur totouiitlatl , quod me43fam fine chiUi, atque ideo quotidiano eft paflerinum ftercus, ob paruitatcm & co- experimento finc iUius facultates notiflTim^, lorem,ab Haitinis vero huarahuao,quod li- gratum erit non modo corum diftercntias, cet aliquando videatur prxdido vrcntius,ci • quaein Noua Hilpania proueniunt, dequi- tiustamencalorcmamittit. At tresvidcas bus modo agitur, vcriim fpecieru fere om- huius generis ditferentias,natali loliim loco, nium formasdefcribcre,vniucrfamque po- &: tcporc quo leguntur,diftinclas.Prior vul- fteritati facultatem & naturam traderc.Gc- garis cft,altcra priori fimilis , fed ioli rationc ncrum omnium folia folano fimilia funt,&: in atrum inclinans colorcm , atque ideo di- pacnc paria, fiquauhchiUiexcipias,qua: mi- (^a tlilchiUi, quod cftchilli nigium : tertia noraeadem feic:florescandidi,e quibusfi- demum minor omnibus,&: poft pracccdcn- H h a icni 364 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII tcm fruclum media ; omnes enira huius n A t> /t tw plamae ipecies triferx apud Indos funt. CAi VT LXXXL Primus frudus maior eft,poftremus mi- ^g amamaztla expurgante , feu rhahar- nimus , &c naru medius mediocris quo- ^^^^ ^^^^^^ Mo?2achorum. que elt magnitudmis. bentur beptembri menfe, & aDecembnad Calendas vlque T) Adix huius plantx adeo faporc,colorc, Aprilis coUigitur. XX^&odorejfubftantia&vinbus radicem Tertium aSoletonalchiUididura (irri- veri rlnbarbari repracfcntat imitaturqj, vc guis enim locis,ceflantibus iam imbribus,id niii folijs ab illo diftaret , qua: deiinunt ia eft Augufto & Septcmbri menfe, folet fert, acumen ( nam illa ex angufta ongme m la- &:producere fru£lum a Nouembri vfque tiusfinirecernuntur^ verumrhabarbarum ad Martium ) SdabHaitinischilli album: Alexandrinuin a nullo,qui vtraque plantam Yiride eft prim6,mox pallens aut ex palltdo non expendiffetjnon ludicarcturj quamob- rufefcens, & demum rubrum ,vtcetera rem hortenfem hippolapathu congenerera circiter genera, imitatur colorem. elfe vero rhabaibaro cenfemus , poiTeqj io Quartum didumchilcotztU a colore quo eius penuna (ubftitui , ac pares pa:ne viccs tingit croceo. Ex eo parantur condimenta. praertare; bilem enim benigne & cum qua- Sex feptemvedigitoslongumeft,mediocri- damroboratione, qu3Kacraflioribus& ad- ter tenue, interdum ex albo rubrefcens, in- ftringentibus accidit partibus,pra:cipue va- terdum vero inclinansin pafleum. Seritur cuat felici fucceflu^qucmadraodumf^Fran- Decembri, &; Auguftoin finemvfqueto- cifcus Hernandus inquit ) nosfumusapud tius anni fit vindemia. Hifpanos penchtati ante hos tnginta plus Quintum genus, tzinquauhyo, quoniam minus annos,& Mexici,vbi magnus eftcius montanum eft, vocatum; abHaitinisvero prouentus. Diligentia Bernardini Caftilli corallum,ob fimilitudincm formje & colo- (cuius optimis manibus hic honos debetur) liSjgracile eft , & quinque digitos longum. viri,dumiuueni^cflet,inoppugnandis hofti- Sentur Martio , & totiusanni difcurfu pro- bus dexterrimi atque animolj,a primo vero weniens legitur. fenioadvfqueobitumj&poftremoshalitus, Sextumtexochillijfeumafleum vocatum infeminandis atque excolcndis quibufquc a moUitudine, longum eft,amplu, particeps raris & peregrinis plantis diligcntifllmi , io dulcedinis,rubri coloris,atque adeo miri a- Europam iranftulit. Quonia vero partibus cnmonia,vtcutaoUifeu placentiscx Indico conftatfubtilioribus,qua: funtexpurgantes, frumcnto paratis mandi confuefcat, mul- alijs verocraflis atquc adftringentibus,con- tiq5 &: optimi exiftimctur ab Indis cfTc nu- fueuerc ijdcm fucco cxprefTo veluti expur- tnmenti, Idem genuscum fumo expofi- gante pharmaco drachtiK^vniuscum dimi- tum liccatur,vt in annuos vfusrecondi com- dia pondere vtijf^cibus autem eadem mcn- modepoirit , alioquicorruptionivaldc ob- fura, velut aluum adftringenti medicina. noxium, obnimiura humorem excremen- Quod fi cumtotahtatefuaexhiberearrifc- titium quo redundat,dicitur pocchilli,toto- rit duatum drachmarum portionem, ab his que anno &: feritur & fert frudum. qui non difhcilc foluentur, bilis aiunt quod Eft& aliudmilohillidid:um,haudminus fatis fitexpurgari -, cuius reinos cerrillima prascedentijfed in acutum tcnuemqj fenfim fecimus cxpenmenta. Mifcetur intcrduia definens mucronem, tandem quoq; rubre- vnica drachma fucci vnci js duabus eledarij fcens , nec obaliud ita appeUatum , quam ex tencrrimis cafTiac nigrae fiftuhs confedi, quod quotemporetlaoUi, & feritur &i. me- atqucita bilem prim66imaxime, fecunda- titur. Quid memorem alias fpecies Haitinis rio vero pituitam expurgat.Quibufuis locis peculiares, inter quas ea occurrit , Hifpanis prouenit ex cultura , fed maximecalidiori- ctiam nota,qucfruclum fcrt halicacabi fru- bus,qualiscft Quauhnahuacenfis,humcdo thjicerafifquedulcibus noftratibus forma, & fertili folo poft quaternos a fatu annos. colore &: imagine perfi milem,ar bufto mo- Radix cft medicin^ vtilis.CoUigeda verO in- dico innalcentera. Alias prxtere^ duas,qua- cuntc verc,mundada,fecanda in frufta(quac rum alteram roftrum ftrobili hodic vocant bilctos vocant)qua magnitudineillarhabar- indigen2,alteram vcr^pafTeris, vtramque bari vulgarisadnos confueuerunt dcfeiri, ob fimiUtudinera : item maboyam bonia- abortu fupcr afTcres collocanda,ac farpc tam,corniculatam,cacicam hortenfem,& fkpius quotidie (nefuccus, quoabundant, ceteras,quarumhiftoria, quoniammaioris effluat ) euertenda ; quatriduo tranfado, cft oper*E quam vfus, noneftopuscuriofis. filo traijcientur firmiore , ac fiifpendentur Tamcalidis quamfrigidis temperatifvc re- ad vmbram locis aperris , fcd quos radij gionibusgeneraomnia proueniunt, fcdfe- Solis non attingant ; namquc ita duorum eundius temperatisautcaUdis. menfium interuallo ficcariabunde folenr, dcmum- tllSTORIiE NATVRiE LIBiXV. 365 ■demumque recondi (S<:reruari. Ha:cmihi mancur. Quotempore accipiunt medim- de rbabaibaro Monachorum vocaco dida num vnum rizi miliive , aut per horum ca- funto, non quod nelciam , apudHifpanos ritacem feminisvocatas boronje ,coquunt- quoquehancplantamaliquotoppidis, non que ex aquae portione rufficienti , donec admodum aMantua Carpetana diftanti- omnishumor exhauriatu.r, abeacquein va- bus, aliquando fuiireexculcam , fed quo- porem: mox aeri exponunt, & permittunt niaminhacNoua Hifpania anud Quauh- refrigefcere y mifcentquc placencze vnius hahuacenfes in horco prsedidiviri vberri- parces tres>quam vocnnt indigenife tapai, museft eiusprouentiis, vbi patrijs plantis Ixuigatas, reconduntquc incadum haud inaxime opuseft, quod medicamenta exte- omnino plenum , fed inanem quaruor plus rain hunc orbem per cot matia tranflaca, minus vnciaruro inccruallo, ibiquc ore pa- emarcida viciataquetaridem veriiant: &C vc tulo manere permittunt , donec vigorem Hifpani meminerint, apudeos, ficiiraad- concipiat. Mox fohjs cegunt platanorum fitiquantahbeatcopiaprouenturum, hac &: camotU, atqueita triduofinunt mane- iri optimi rhabarbari penuriaj pei:mittenti- re : quo tempore partem inanem cinereo busconfcij(queMedicis, fufficiproeo &- implent luco , ac defuper eifdem conce- penumero non incommode poirc. Gete- gunc folijs, atque ita feruantvfquc in fef^ riim fabulae, quas quidam inculcantjVtper- qui annum , etfi vel odo tranfadis diebus fuadeatitrhabarbarum hoc Moriachorum fiat vtile, pbificque non ^niucunde potari. vocacuriiefre AlexandrinurajdiceiiceSjTur- Inquoexhauriendohic eftmodus. Excer- cas, ciim iUis per Henricum Gallias Rcgem gunc impoficos cineres , &: conftipanc her- MafTihac porcu &: vrbe pociri UcuifTetjGal- ba pra^densa cadorum ora, implencque ca- licis quibufdara Monachis femen imper- uicacera aqua , acquc ica demum fiphoni- ticos veri rhabarbari , vnde nomen defiu- busfugences pocanc hberaHcer. Infundicur xir, atque inde deuedum ad Hifpanias , & autem tantum aquae, quantu m vini exhau- hasIndias;nug2efunt,quibusfitomninode- ftum eft , donec vires fiant imbeciUiores. neganda fides. Conueniunt ad doHum vnum exficcan- dura fiepenumerocentumlndi, cundique CAPVT LXXXII. folenc inde ebrij difcedere : quod mirum eft, cum magnaex paite fexiesdoHumco- De ancoas^feuzjngtbere tmjculo. ronetur aqua, quod eadem die, qua detegi- tur , prorfus abfumitur,neque durat diutius. FOlijs coftatafperioribus&crafTioribus Optimum dicicurefreidpotionisgenus,&: vulgatizingiberc>eademtame.n forma, falubre ^ceteraque vinorum horum infula- radice quoque maioreatque cra(riore,& fa- norum genera, cxcepto nof\raie,fuperare. pore acriore cum quadam amaritudine. Vtuntur eoindigenacaduerfusventricuH & r* a r» xr T" t VWTTT alui afteifliones orcas c frigorc> concufo, 5«: CAIVT LXAAlll. oleonucis Indicgc confperfo ,acqueita ap- piicato, nec non aduerfusplagasvencnatas De avaca» hnamentQintin£loeodemoleo , atquc ita demum adado, addunt vim medicamenti T)Latani genus eft abaca , fimilis ceteris^ maiorem participare marem quam femi- JL anguftioribustamenfolijs,frudu trian- nam. Quo etiam vina quxdam ab Indis gulaji,decem vnciaslongo, cadidocallo,ac Philippicarum inlularum parari folentj quas nucleis mulcis & nigris , cicere paulo mino- iK>n erit incommodum modo referre. Ex- ribus mollioribufque , & orbicularibus , ex cipiunt fiquidcm fucci zingiberis fcmina: quoplatani generehnteaconficiuntur. Na- parces quacuor , mafculi parcem vnam, fcicur in infulis Philippicis. Aliud genus duas veroarundinum facchari, & nonnihil quoquc prouenic fuluo maculacum colorc, radicis canglat, dc qua fuo loco,ocymique, fruduque paruo &tenui , in tres diuifum auc aliarum odoriferarum herbarum,fi qu2E difterentias prxcipuas, tologdato, goyot Sc forte fuppctant, piperis vulgaris grana quin- bolongon vocatas , praeter alias nonnullas, quaginta, caffia; partes duas , rizicha^niccm quas etfi nominibus minim e dcftitutas,no- vnum , cx ijfque omnibusefforraant mafl minatim pigec rccenfere ; frudu odoro, &c fam ,quamcoaclam in placentas, ficcanc orishalituni in multashoras commendan- ad vmbram quaternum quinumve dierum ce , faporis graci, ac nofiris apianis malis, fi fpatio, moxSohcocidemlucibusexponunt. cxquifitc maturucrint , minime ccdente, Poftea vero recondunt in locum fumo- coloreque excraviridi, ac diuersa magni- fum,ad vfus, quociesexpcdiac,accomodan- cudine,cemperatanatura aucpaululum fri- das. Quo enim antiquiores,apciores cxifti- genti , (ed ahquanco humidiore. Flacum SC H h 3 pitui- bu lOANNIS EVSBBII NIEREMBERGII picuicam generat , ventrcm emollit, & oris ccmmendat halitum , quin poft efum mos eft indigcnis,ab oroni potioms gencre, neob immodicum huraorem putrcfcant, abftinere. C A P V T LXXXIV. De amudio, HErba cft paluftri apio magnitudine, folijs &(emine fimiHs > fed difFerens guftu, qui hcetinitioelaeofelini lit ,deinde cumini potius videatur , mitis tamen eft ac minimehorridus. Radix femenqueobftru- 6lionesfpIcnisapcriunt,difcutiuntque vbili- betinfraclos humores. Quinidem femen tufum,&cx vino fumptum, doloremvcn- triculiakiiquc a frigoreortum placat. lus decofti fuccurrit ihacis nephriticifque. Ca^ lore temperatoconftat , roboratventricu- lumjCumini loco fercuhs additur, nec iniu- cundeeocondiuniur. ProuenitPhiUppicis infulis longius a mari temperatislocis, nc- que admodum humentibus. C AP VT LXXXV. De betre. BEtre,quam Arabcsquidam tcmbulvo- caCjVolubilis planta eft,mah mcdic^ fo- lijs,fed oblongioribus,8«: iuxtaextrema ar- dioribus interuenijs , fecundiim longitudi- nem difcurrentibus & fukiefcentibus, ciim maturuere,fru£lu conrorto , ac lacertorura caud3Eperfimik,cduh &: iucundo. Amarus cft fapore: quamobrcm Indiarecamadmi- fcent, U. nonnihil calciSj ahj hcium aut ca* phuram vocatam anatah folo deburneo; nonnulli hgnumaloes,5i: mofchum,amba- riimve : fiquidem adiedis his fuauem effe . aiunt,8«:commanfum, hahtuoris magno- pere commendare. Calida liccaque ordine tcrtio conftattemperie, gingiuas&ventri- cukim roborat^acdentcs flauificat. Fallun- turqui fohum Indum cfle putat: cuius pro- pterea hiftoriam fubneftam , quamquam alias minime opportunam huic loco.Naici- turinlocisIndiJE Orientalis maritimis,feri- /tur yitium iT)odo,iuxtaaffixis,perque repat, pedamentis, acpraecipue arecx ac piperis plantx.Eft apud me planta,quam prouenirc audio locis laeuftribus Famaicx, foka fun- dens odora,longa &: acuminata, pauloque iliismali mcdica: anguftiora , &; interuenijs iuxt.i difcurrcntibus infimiia. C A P VT LXXXVL De folio Indo , qnod maUbathrum quoque '-uocant. PRocera arbor eftmalabachrum, quam Indi tamalapatram vocanc, necbetra: per omnia difTimilis: mali enim mediCx or- naturfolijSj accirca extremaquoquean- guftioribus autcomprefTioribus.virentibus ac ternis, fecundum longitudineni interue- nijs procurrentibus odoratis,&:garyophyllos quodamraodoredolentibus. Vrinamciet, oris halitum commendat,veftesatineis tue- tur,flatum difcutit, frigus pellit , interna membraroborat, & nardo limiles vires for- titur, quamquam mitiores, lucundiores, ac minimeferientcs caput. Prouenitin multis JndiaErlocis, fed maximein Cambaya pro- culab aquis. NafciturarborapudNouam Hifpaniam, pipervocatudetauafco ferens, necno alia olens garyophyllos,de quibusfuis egimus locis, cuius folia adeo odora funt , vcnon immerito pio malabachro auc ha- beatur, aut fubftitui queat. C AP VT LXXXVIL De buyo buyo, ITa vocant in Philippicis infulis fpcciem quamdam pip^rislongi , apud Nouam Hifpaniam quoque prouenicntis,folijsob- longis,fubalbidis, deiinentibus inacumen, 8c acribusguftu, fruduque piperislongi, a- criore tamen & odoratiorc. Vihs prascipuus eft foliorum; inuoluuiit fiquidem vnius fo- lij portioni dimidix quintamvniusglandis bahei adhuc tenerae (de qua inter fpecies nu- cum Indicarum^calce confperfam,geftantq^ ore,&: fic feruntcorpus nutriri,cerebrum& ventriculu roborari,iuuari codione,firmari denrcs, fedari eorura dolorem , pituitamqj illos crodcre folitam arceri , carnem ex- hauftamiuxtaeorumradices inftaurari, fa- ciem ac labia contrahere rofeum ruborem, ingratum orishaliturn fugari, &commen- dari iucundum. Nafcitur in humidis locis Philippicaruminfularu, ieu mcditerrancis, ieu maritimis , &: apud nouos quoqne Hi- ipanos, quibus is vfus incognitus eft. CAPVT LXXXVIIL De piperis longt planta, alijfque eius generibits, Plpcris longi planta , quam PhiUppica- rum infularum coloni buyo buyo & ia- biam, Mcxiccnies vcrd , apud quos etiam naici- HlSTORI^ NATVR.E LIE. XV. .56* harcitur, tlatkmcuayc etecapadi appellant, frutex cil caules volubiles proferens & far- r^ a d V T T W V T V mentoIbs,&ineisfolupiperisnigri,ac fru- v^ A i V 1 LA.AAiA. dum piper longum vocatum. Folia func guftuodorata,acri f?.pore,calidaque &fic- He arbore ferents henim. caordine tert|^tempene, partiumquefub- tilium frudus , nulhbi planrx fuac appen- AJR^r eft magna, comata, &virupul- tiens. Eam aflequitur pcrfcctionem , qux -ZjLchra, prxdura firma^ maierie,mah neceflaria eft vt commode recondatur, medicx fohjs , minoribustamen & angu- ideoqueiammaturus, & in fuluum cd]o- ftionbas, inferne fubalbidis. Funditincifa remirKhnans,colligitur,expanfu(queexpo- lacrymam vocatam beniui , cuius triafunc nitur Soli,atqueitamvIusleruatur. Virens genera.Primumamygdaloider albis macu- editur,nequeingratumpracbet ahmentum, hsinteiftmcium,expeL;cumque .nagnoperc autnimisacrerrecondirusverofcnuiacora- mercatoribus: alterumnigriusvihuf^ prx- mendat , dum tamen ignem non experia- ccdenci: cercium vero nigrum quoquc, led a tur; ftatimenim poftdecodionem vim ac- noueliisarboribusnatum,rchquis&; maio- quelaporem amucit.Cortexftipitum reda- ris pretij,&:odorJSiucundiori£.Omruafunt dlus in farinam , ac intra corpus fumpcus, odorj,cahdaquc6dficca, nccnon& difca- atram b;lem apte expurgat , & venenaras tiente nacura. InferuiuntodoramcDtis,2d- plagas , pra^clari alexitenj viccs prsbens, hibenturque in cmplaiha. Nalcitur in iil- medetur; rcfolucis ncruisaucconuulGs au- uis Malacac. xiliatur, flatusdifcutit , &:alioshuiufmodi morbos ortos a fngore , crafsifve (k-lentis C A P V T X C humonbus,profligat. Tres apud Nouam Hilpaniam huius planta: difi^erentijE func; J^c camotlhfeti bAtxtA. quinque tamen auc plurcs feruntur apud Phihppicas infulas. Nam prxter buyo, dc /'^Vam herbam Haitmi batata vocant, quodiclumeft, ficeamdequa in pr*efenci V^nuncuparefolent Mexiccnfcsaradicis iumuslocuti, alias trcsnumcrant, quarura forma,qucprarcipuaeiteiusvnhorquepars, poftremam buyafamo , feu iimia: didam, camotli,cuius genera etli iamdiu nol^risce- buyo quam iimilhmam fruclu eife ferunt, perint efie familiana,nutnc5encu,modum- diibreyer6odoregraui,perforacJsfoiijs, &: que fercndi &:colendi non praccermictam famofis,acrique &adlbingenci iapore: ahas liocinloco.SuncergovanzeiusdiflereriCie, vcro duas a buyo pracdido affirmant dilFer- radicistantiim colore diftantes ( nam ihpi- rc foliorum paruitate &: afperitate , ac prz- tes omnium volub;les funt , angulo{"a&: ro- cipuc mmorem: maiorenira maiora profert tunda folia, floresvero calyculomm figura folia , cetera fimihs guftus piperis nigri ,ac ex albo purpurafcentes) hxc iiqu;dem ex- prxcipuc radicis Frudusautempipcnslon- trinfecus iamrubec, internavsro partecan- gi, tenuior camen & acnor, minor vcro mi- delcit, dicicurque acamotl.Interdura racm- noribusconftat folijs, &: ipfa arbor minor brana vefuens purpurafat,interna vero can- ei\.Foliafapore&:odorecarent.Radixnigra dcicuntjVocacurqucyhoicamoch Cumex- cftj cortex melhnicolons, lamis , fungoius, terna niuea iunt , penicioribus ru brcicenti- acris& raborans. Radices hotura binum busexpalhdo,diciturxochicamotl. Quan- generum propinantur aducrfus venenatai doque interna cxtcrnaquc rubreicunt,aut potiones, velutalcxipliarmaca , drachma: omninofunc alba , vocaturque campalca- vnius menihri in lcuorem redada: , &: ex motl, auc poxcauhcamotl , noromibus a aqua nucis Indica: relblutx,aut vino palma- colorum varictatc multts recro fasculis im- rum reccnti. Subueniunteadem vencricuh politis. Radiceomne genusconftatoblon- frigidis affedionibus ex iure decodi cha- ga, interdum vafta pro litus natura,ca toti- ma:raeli , ortiique ex craflTis humonbus , dem quot dixi variantecolonbus: quz cru- quos pcrcoquunt , roborato ctiam ventri- da^aila ehxave,aut vanjs ex ea fcrcuhs para- culo. Subueniuntijs quicoire nequcunt ob tisefui apta eft,faporemque indiiHn*Sa fsrc veneficia , additisprarcipue alijspercinenti- fimihtudine caftancarum refcrt , neque bus ad euradem vium.Naicunturomneshc diflimile pracbet aliracntu , nempc bonum, fpeciesin locis humidis , vmbroiisaquolii- cralfjm tamen, ac flatui fuicitandooppor- tjLC, quibusdixirausregionibus. tunum (volubih,vtdiximus ) cauk cerctc perterram fparto , tenuiquc , cxquofolia prodeunt per inceruailafolijsanoftiisvoca- ta^ m.elangenx aut mali infani fimiha, ac purpuralcentia , &: flores purpurei pauci Hh 4 & 3^8 lOANNIS EVSEEri N lEREM BERG 11 6<:oblongi.Seritur ramulis defoffa ceirare- volubiles ; folia pelcac AmazonicsE;, hedfii centibus Augufto menfe , velUcurqj radix rtEve forma, fedangulis quibufdam mfi- advfus toto autumno , hierae atque vere. gnia.FloresmahjaceoSjpurpureoSjCalyculo- ClementicelocultaproUenic^&pauloquo- rum figura cymbalorumve. Radices dua- quefrigidiore aut caUdiore,fed luxunolius rum vnciarum menfura fumptxacubitum culcofoloatque humecto. eunte , aluum mira lenita^& fecuritatc expurgant , tra£ta etiam e venis bili ac leli- CAPVT XCI. quislvumoribus. Quid? quod dulei fapore & grato conftet, nec macianis auc pyris no- De quauhchamotlffeu yucd, ftratibuscedente. Clamitet modoimproba & femper querula mortalitas,miilc paffira FRutexeftdecedodranteslonguSjactres pharmaGis excarnificari , in tanta medica- quatuorve digitos craflus , praecindus mentorum blandiffimorum fecunditate §($ quibufdam hemicyclis nodorum inftar per benignitate naturx. Nafcitur in regionibus interualla, ex alterutra parte finguUs corcice calidis temperacifque fponce fua, acquc er- fiiluo, &: reliqua materia candenci. Medulla iam culca,percinacKjuadam viuacicate,qua- lenta , ac radicibus afphodeU feu camocli, les funt Pahuatlamenfes &: Mexicenles, vndeaccepitnomen,{edcraffis, dodrantem pofreti^ue in nonnulla Hifpania: transfer- longis, intrinfecus albis,ceneris, denis duc- ri ioca. denifve , corcice nigro vefticis , quales for- taflenonfunc ali) cuipiam plantae. Extrema CAPVT XCIV cauliscoccmea func,pedicuUque & interue- nia. Folia vcrd e viridi vergunc in purpu- De charapUyfeu arbore crepitante. reu, fcdcircaexcremacantum caulisvnius dodrancis inceruallo fcptena per (ingulos T>Rafilij feu coCini fpecies eft charapu, pediculos. Radices hulus plancx eduncur J3arbor Perficimagnicudine , foiijs lauri afla£,& funtbacacisfapore perlimiles Ake- &: floribus valdeexiUbus, fummis ramuUs rum genus venenatum eft,fed pr^edicto for- appendentibusjvnde prodeunt acini globu- ma limile,ni priiis exprimatur fuccus; tunc lis precarijs parandis aptiffimi: nigri coloris, enimex eopanemfalubremac graiu con- grati afpedus, ^fjpondylorumieunucum ficiunt, cacabi^ixauhxauh in Hauina in- Ponticarum magnitudine &: figura. Fron- fula, vbieiuseftprascipuusvUis, vopatum. des acrem quemdam faporera pr«Eferunt, De pane quiex hac plantacomftcitur, aUbi haud (inequadam adftridione & amaritu- diulum. dine. Indigenx nihilquod ad raedicinam fpedet,narrantdehacaibore. Nafciturin CAPVT XCII. calidis regionibus prouinciaz Mechacanen- iis, vbiaiuntpuluerecius inftumeninfper- De chihic camoticjfeu amard batatJL fo, pifces torpefcerc , ita vc capi facilc* pof- fint , & frudum vicem fmegmatis lauandis RAdices fundit chichic camotic batatis vcftibus praebere. paruis fimiles,coloris exalbo purpura* fcentiSjCalUquemollis, &:exeisteretescau- CAPVT XCV. les &: fuluos , ter circiter loHgos fpithamas, acfoliapeltx aut hedcrsfigura. Radix eft De tecopalquahuitl. frigidas 6c humentis naturx, faporis &: odo- risferenulUus, &paulifperglutinofa:.Dyf- '"r^Ecopalquahuicl arbor cft mediocrrs enterias fiftittufaradix,epotaqueexaqua, X magnitudinis, foUavnedonis ferens, aut adftringentiquopiam alioUquore. Pro- frudum glandibusiimilem,quemdam vel- uenic vero in calidis Cocolani collibus. ut ftrobylum continentem, opercum lubn- ca & relinosa quadam faliua , acquc inclu- CAPVT VCTTT dentem intra fe nucleum candidum ad mulca vcilero. Fuit ab hac arbore gummi il- De cacamtic tlanoquiloni^ Jeu hatatJi lud churi anciquorum odore,fapore,ac viri- purQatiud. ^^^ ^^^^ fimile, vc illi repucem efle conge- ^ ' ner. Nam & in Philippicis infulis nafci co- QVam cacamocic danoquiloni quidam piosc audio , quo fadum eft , vc ab Hifpa- vo.canC) alij caxclatlapan, alij vcro a- nis huius orbis thus ore flerjo vocetur, pitzalpatli folentnuncupare. Radiccm hxc quamuis a quibufdam anime Indicum fundu obrotundam , candencem & cene- dicacur. Cahda funccerciofereordinelic- ram , vnde eduntur exiles caules, teretes 5c caque , &: paululum adltringenti nacura , omnc' HlSTORIi£ NATVRiE LIB.XV. 369 omnes propemodum hiiius arboris parces, femina inclufa continencur candcntia, & odorifque gratiflimi. Vcntriculum,cor,ce- in quemdam pallarem inclinantia , oblon- rebrum, vterumque fufficu corroboranc: ga , & paulifper contorra, femmibus maii- fluxionescoercent, pituicam abfumunc, ri- medicic limilia, aut verius his quos Haitini gores febrium arcent , & fouenc membra vocant manies , ac faccharo velut Ibobylos perfrigerifta , vuluamque procidentem in noftri incrulbre folent. Incifoergoquouis fuum locum reftituunt atque reponunc,de- anni tempore huius arboris corcice aut fti- ciduamque confirmant , ac velut affigunc. pire, fed prsecipue exadis iam atque dcfi- Prouenit in cahdis Papaloticpacenlibus, nentibus imbnbus,hquor ille nobilis toto poffetque ad feruidiores Hifpania: rcgiones orbe celeber, necdum fatis laudatus, ftiUar, quem balfamum appellant, e fukioinni- grum inclinanscolorem , fapore acri , &: pauhfper amaro ,odorevehementi , fed ta- transferri. C AP VT XCVI. men gratiffimo,quarto fere ordinc iiccus ac cahdus , fubtihum partium , non line qua- dam adftri61:ione& corroboracione. Extra- hiiur idcm dccod:is etiam furcuhs minutim incifis ex aqua &c vitro excepto innatanti h- quore, fed viribus infcrior , innumeris mor- borum gcneribus propellendisatque fman- disvtihs; nam tres quatuorveguttae matu- tino ante cibos hndaj,ventricuium a frigida causa imbecillum confirmant, vrinam Sc De hottziloxitlanethma, ,feH'.' w C A P V T Ci 1. De Garyophyllo, '^: \ m -r.rndc -oiicl ioan; 37? lOANNlS EVSEBil NIEREKlBERGlI EX SOGIET ATE lES V HISTORIiE NATVR^ L I B E R XVI. CAPVT PRIMVM. De coccis mirterdibHi. ON folum cx\\ eriartant gloriam Dei.Nonfoliim Sol , repetita dieru cho- rfeaicruclat hy mnos eius; grauida qtioq-, terra om- ni rupelle£liliaUaiitixe- rudat vnde laudes illu. Non mmimam admirationis particulS mi- neralia vindicant.Terreftres quofda globos (quoscoccos vocat)terraparit in Occiden- tali India^ego dixerim illos ouaSolis.Grean- tur fub terra: ad ftatum tempus maturefciJt, tunceditoingentiftrepitudifrumpiturterra, bc globus fubfilienSjfpargens in ipsa fradio- ne varias gemmas,quibus infertus delitebat, amethyftos,topazios,&alioslapidescryftal- linos.Notus iam IndiSgemitUs ille parturie- tis humi. Statim quasriJt,qui fonus venerati grandinem pretiofam. Aliquando tamen ac- cidit nuUum pretiofum nucleu continere. CA^Vt IL De fmxragdis, SMaragdi maturefcut.Priusalbi funt,poft tempus incipiunt quada parte virefcere. Viriditas inde (erpit,vfquequ6 totum calcu- lum occupet.Inueniutur immaturi,qui par- tim virides partim fubftifci. Indi Mantac fe- runtur adorafTe fmaragdum,qui ouum ftru- thionis aequaret. Occultarunt deam fuam^ ciimab Hifpanis fuperatifuerunt. CA P VT IIL De mArgaritii. MArgaritas vciut c«Epa cruftis inuolui- tur.Tempore perit fpledor natiuus,&: pondusjfed 11 exterior cortex auferatur,inte- rior recentcr fplendet.Oriza quoque leuiter confrada &: fale, priftinu fulgorem recupe- rant.SoIum iUae margaritaz^quse neftac dicu- tur,contumacesfua gratia gaudet.Quidam putant margaritas poft pleniluniucaptascu cempore mmui &: aecrefcere^ non quae ante. l C A P V T I V. De ytzjh Upide. Vltra,quibus Indi vtuntur,ait Fracifciis Hernandus, nouacula,enfes, pugiones, uamplurmia^3 aliahuiufmodi ad fcinden- um apta inftrumema,quibus quonda,non- dum ferri vfu reperto,vti mos erat, e lapide> patrialinguaytztli vocato ,folebant parari. Triplici hi colore diftinguuntur, cyaneo fci- iicct,candemi,ac nigro, etfi tranflucidi om- nes. Fiunt ex eis apud Hifpanos auro ornatx atque argento arasimaximo in pretio habit^, referentes (adeo funt terfi ac lucidijfi femel expolianturinterpolenturque,rerumoppo- fitaru formas mira perfpicuitate; E jpfli er- go e venis.quarum multas apud Mcxicanos reperias,fecantur in frufta mediocria,&: fua- pte fponte angulofa.confricanturque alijs afperioribus iapiUis , vt mox eminenti ligni cuiufdam nafo pixitii vocati arcabuzij^haud abfimilis,lapide vtrimque pedis digitisma- iufculis (ineuruatisinlateracruribus) com- prehenfoiartifieesquadam induftria, ac im- pulfu mirabili laminas craftiufculas excu^ tiant; vtrimquequadam eminemiori plani- tie binis dorfis,ancipiiique infignes acie, ac fpif hamam plus minuslongns^igladijs noftris paul6 craffiores,&: paulo ampliores lato di- gito, adcoqj penetrabilis aciei.vt nihil acu- tius eXcogitari poftitjfed fragiles,& quas vel facili hebefGant defiliantqueidu, ac minu- tipconterantur. Ex his culiris , lignoqua- tuordigitis lato,vulgarifqueenfis longitu- dine,affixis,&:gummiillogenere,quodin- digena: tzinacan cuitzatl vocant,ferrumina- tis, efformantenfes adeo immanes &atro- ces , vt vel vno iftu homo integer in duas partes fecari contingat,mod6 primus ille fit: reliqui enim cafTi paene funt atque inanesj eaeft huiusteli aciesatque fragilitas. Quo tempore prazfradlos gladiolos detrahentcs, atqueacuentes , rurfusaddunt pracfiguntqj fagittis ; quibus excuffis arcuum flcxu ac vi transfigat hoftes eminus pugnantcs, adeoqj exaniment : neque enim cft harum in bello Indis minor vfus, quam cnfium noftratibus aut in iaculandis inferior dexteritas. H uius li la* 374 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGtt lapidis puluis admixtus cryftallo , eodem refpetfus. Aiunc alligatum mccacarpo dy- modo redado in Ixuorcm, mire extergit fentcriam compefccre , aliafq} fanguinis de- oculos,8«: kucomata argemataque diffipar, fluxioncs. Sunc qui alligent collo, 6c puluc- cxacuitquc vifum» rem cius naribus difpergat fluente inde fan- guine,aut cuiuis^alteri parti,cui efiluxio corv C AP VT V. tigcrit. Eft &aliaiafpidisviridisfpccies,no- •De tohecayz^l, , fiu Up,de aoMcuUri. "« orbi faquens &: vulgat.s, fcd albis rinc- « y-N. »j r reilvedutin£iapunais,quamythbayoccam TOltecayztli , feu lapis nouacularis va- quetzaliztli vocant , feu obfcurum fmarag* riuSjfpecics habetur yztli, variata nigro du m (ad genus liquidcm fmaragdorum ipfi acminij colore, cuiuspuluerem admixtum rcferunt) aiuntquebrachioappenfam coli- cryftallo feruftt argemata difcutere , acuere cis doloribusiliacifque mederi, atque idem vilum, & carnem eifdcm fuperexcrefcen- prxftarevmbilicoadmotam, autcuiuisalij tem abfumcrc. afFedo loco. Alius lapillus delatus ad me,vc vifum eft,prxdicUs congener,fed virore lon- CAPVT VI. gcdilutiorc, autcineteo,acpaucis viridibug De y^tebutloti diftinaus roaculis, ad iafpides virides pcrci- -^"^ * ncns,autfmaragdosviUores,quem xoxouh- AD yztli genera refercndus cft yztchui- qui vocabant tecpatl, feu viridem lapillUra; locl.nigerrimi eft &c niccntis coloris. fed nullam eius infigncm facultacem narra* uerunt. Hisetiara venit annumcrandusla- CAPVT VII. pis virensi & ad praediaorum pertinens dif- T\ .1 "r^j* terentias ,fed macuUsobfcurioribusrcfpcr- De pluma fcetiaa. c * , . \ r w ' J lus, qucm vosanc cuicuiltic cecpalr, feu dc- QVetzalxaquyac ^ ieu pluma fcttida, pi6tum lapidem, quamquaminquibufdam fm aragdi genus cft valdc vircns,vile ta- partibus magis tranilucidusjcuius nihil nar- nien,& minime tranflucidum,'cuius pulue- rant infigne : necnon alius obfcurior atque rem te^ntur mederi vctuftis plagis,ac pra^* viridior,tlilayocic V0cacus,& quem quecza- cipue pidendoru. Nomen inucuic a foctido lyzdi vocant,colicis iliacifque faiubris,& ad odore,qucm,dum intcrpoUiur,fpirarc folct. iafpidis viridis pertinens difterenaas.Sunt & alij lapides,quosy tecpayoquetzaliztU vocat^ CAPVT VIII. viliorumfmaragdorumdiHerenciae, colicis De lapUe LBs. quoque&iliacisvtilcsfubalbidxquc TLacuiIolcccpatl,feuIapispidus,eftcan- CAPVT XH. didolapiIlolimilis,nifiqu6dpurpureis t^ ruccinii xnaculis, coccineisac vircntjbusfittranflu- ^ * cidus. Fertur lac augcre. TJ^^^gi^ '\^zm Audor,agcs de apocconalli. X Ica vocantfuccinumnoftru, cuiusduas CAPVT IX, indicancfpecies,altcramqujBinflauumco- _ , j j f I lorem magisincUnat,vocacatletic,feuflam.. De tUpaltehmlotl. ^^^^^ apoconalU;alterara vcr6 dilutiorem, TLapaltehuilotl dicunc prodcfle rcnum quam quetzalapoconaUiicu plumac fucci- & vrinxardori,alligatumrcnibus. For- nura vocare folent» Ad huius gencravidctur tafle eft amcthyftus. alij vocant tlapaltc- pcrtincre xochipaUwU , lapiUus obfcurusi huilatl. quamquam ad ittccinum potius, qucm vo - cant coagulatum,autchalccdoniam gem- C A P V T X. mam, pertinere quifpiam putarc point. De oculo Ann. ^ -^^ ^ f ^jU Orcafl"e heliotropia ^eft lapis hoitzitzil- ^ rj^^ /^^^^ Oinzmnis. tctI,feuoculus2cluridichis.Magnaeius '^- •' ^ F vis apud Tocotepeccnfes, fed paruulus cft. A Pud me habeo iafpidem coccmcum,» jr\.admirandajfiftendo fanguini virtutis: C A P V T XI. fottafle non diflimilis ab iUo , dc quo idcm T^ r jj • ij Franciicu^Hcrnandusitafcribit:Oftcdunt De taJpMuJ rvmdtbus. ^ ^^^ gcmmam rubram & obfcurara,fcd LOcutus FrancifcusHcrnadus decztetl, viridicolore maculatam, affirroates fangui- feu lapidc fanguinis, Vircncis iafpidis,in- nis ctiam obiiftere fluxui , quam ego inter quic,videturfpecies/anguincistamenguttis iaipidis quoquc coUocarem gcnera , etii chal- HISTORIiE NAT chalcedoniae quadatenus vidcatur (imilis.Il- h vero qua ezcetl vocauimus, 6c eiufde vfus effe diximus, viridior eft , ac miniis rubra, haec vero magis rubra eft , ac minus viridis. C A P VT XIV. Ds cornermis, COztidecpatli vocant,quas noftricorne- rinasappellare folentjfeu lapidSs luteos; aiuntqj cordis affedionibus fanadis magno- pere inferuire : quam facultatem, & ceteras omnes pr^edidorum lapidu,aiunt Mcxicani ab Hifpanis accepiffe , ciim anteaduentum corum foliim eflent eis ornamenti & lufus gratia, nonaliter ac aurum hL argentum, cochle2B ac pennse. CAPVT XV. Dt UpidibHs quirukes ferri fupplent. Dlaphani quidamlapidesinnouo orbe ad armorum vfum aptantur in fccures, cufpides , gladios : exiftimo hos lapides ex ytztli efle,de quoiam diximus. CAPVT XVI. De fipphirtj. SApphiri putamen inuentum cft anferino ouo grandius. CAP VT XVII. De auro. « AVruinucnitur,praeter fodinas,in tcnx fuperficie,in riuis,in fluuijs, quo allu- uiesconferut.Inde extrahiturdiluta arena. Cerabarois populis N umen creditu aurum. Nori nifi expiati qu^runt.a coitu,cibo,potu, & omni oblei5lamento abftincnr,vt rcHgiose legant. Grana auriodo pondo muenca in Hifpaniola, vnum inuentum trigintafexli- brarum,quod vidic Anouyraus au6lor ma- nufcriptaE hiftorias. CAPVT XVI II. De eUSiro. ' Ledtrum purum in Occidente inuetum ,teftatur Pctrus Martyr oculatus teftis. CAPVT XIX. De znrucheCifeu metallo plumbeo. Al^gentum viuunocumtantufuit Bar- bariSjfcd nuUius vlus:namque loco il- lius.ad argenti beneHcium aliud mecallum fufficiebatur, inuentum inalio collc humi- liori,quiiuxca Pocoiicumulu iacec. Vocanc YKM LIB.XVI. 37^ Indi huayna Potochi,id eft Potochi adole- fcetem.Hic inueniCim quodda vilius mecal- lum , &c pacne plumbum admixiu argento, pro hydrargyro fuic. llludzuruchecdixere, quod ^i^vw^c^i faciens dUabu,cYAon\z eiusin- flacione argentuliqueficrcr, necaduretecur. C A P V T XX. De Uptdibtis admirationts. INcer h^c feria aliquam fabula ad mifcea- mus.Hocipfoiamferioagimus , dum fi- dem incerca facemur. In Lybicis montibus >yiard & Qucmque(iacentinterNeubam &: Zinchem^ fcribunc Mozaudi&Ludouicus Marmolinueniri lapides admiracionis.Beth vocant Arabes. Hi non aliter qualupi afpe- duSjfcruntur mutefacereconfpedores. Ex his Arabes narranc cxcruulaab Alcxandro Domum admiracionis.Adeosqu^rendos Sc conuehendos monuifle Ariftotclcm(Arca- cocalis aBarbarisdicitur) fcruum prasmicci, qui lapidc publicarec mucefadus,iuflus fta-' tmi cegere iaxumjne noxiueflec vedoribus. CAPVT XXI. De Upide aqueo. ADmirand^ condicionislapidem narrat Francifcus Hernadus his verbisrSacri- ficusquidamoftendicmihigemmameciani candente,& ad cryftallorum (vc videbatur) percinente genera,in qua mirum erac guccu- lam veluc aquaeincerccpta,&: paruaconten- tam cauitate,femper tenere foraminis fupe- riora:quoq; magis deprimeretur,e6auidius ad fuperiora cendere;cuius naturalem raiio- nem adhuc perueftigarenequiui. CAPVT XXIL De Uptde fjjecuUn. CHimalcizatl fpecies eft lapidisdiaphani &: candefcctis, qui in laminas tcnuifli- mas numerofafqj philyrasfaciliopcra diri- mitur,vndehabuitnomen:cftenimchimaI- tizatl mineralccandicanSjin laminas fe£lile, quodanciquivocaucrefpcc,uIare.C6buftuni gypfi vicfcm praEbec,pignienciqjcandido cin- gentiscolorc. Ceteriimdc fpecularibus pe- tris antiquorum haud ingratii eric cenfuram Guidonis exhibere. Spccularia, feu fpecula- res lapides, maceria quarda lucida eranc , vc fandus Bafiliusfcribic , &: inftar aeris cranf- parens. Hanc veceres feneftris imponebanc, vc nos vitrum. Dchis fpecularibus apud Pli- niu extatjS: inlurc ciuili.NcrofaccUum fiuc templu Fortunac cx fpecularibus coftruxic, in quo qui erac cxcnn{ecus,abfq; vllo obfta- culoconfpiciebatur, ac, vcPUniusfcriptum li 2 leli- 376 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII teliquiCjportis etia claufis lux ibi inclufa non tranfmiiraviciebatur. Speculareshodie non CAPVT XXVH, rcperiuntur.Depoficaapudme quonda fuic t\ ^ " J' L. .1 .^ ^^ ^nu r v - « j De terraactaa Jeuatumine. cryltallus ex fimui macena , aliior digiios '■' duos,adc6 traflucensjvtaerquodamodo vi- C lufdem Audoris detlalxocotl,feu terra deretur,extremis (bliim partibus vifiji cxpo- JLvacida, hacc (enientia eft. Nec venis aiu- fitis.ContinebatinfechelydrUjquioreaper- mmis Noua caret Hifpania : cumque orbi toagnclluquaudeglutituruserat,{edab hoc noftrofciflile, rubru & Iquamofum cogni- cicruxopponebatur.Erac aftabre elfigiata. ta finr, item ex vini fxcibus&: hcrba, tcaili vocaia ArabibuSjConteda, ficquoddcplu- CAPVT XXIII. maob fimilituduiem vocantifi modo id vc- De liercore Lun- atque cxtcrgit vlcera;excre(centem carncra fuit, nocuit vmquam fumenti. exedit abroditquc. Vtile eft tindoribus 5c fuilonibus, ac dcmum lotideqa vfibus,quoc CAPVT XXV. noftrum accommodari poteft. De tlanextUo ^feu gttmmt Inteo, PAPVT XXVTIT DE tlanexillo hasc fcribit Fracifcus Her- j^ r l^^j^ nandus:Gummiiuceigenuseftmollif- -^ ^* firai aclubrici, quodfaxisinuenitur adhse- A Etmila cafeo efca tecuitlatl dicitqr. refcens , abiniilienti facpe verbcratis vnda. jrV.Scaturit nonuiUs clocis aiuci Mexicgr Pedoris afpentati, tuflTiquc eft vtili^fimum; ni lacus,pcrfirailishmo , & fummas ft^acim nec diflTimili ab eo quod ex potcrio ftiiiari pctit aquas,vnde cxcipitur,verriturqu«rea* (blet.Sunt quieiufdem reicausa addant ta- tibus,auc coaggeratur pahs.Indi cxtradu &8 pacpatli. Prouenic.Hocitlalpa:. paulifpcr ficcari permiuum ad Solem, eflfor- mantm placentulas: turiusexponiturSoli, CAPVT XXVI. herbisvircntibusfuperimpofitu, donecex- n* *.h../.^*/ r t ^ j, j " quifitearcfcat.Itareponitur,vtcafeus,inan- ue tapacpatlt. leu hepati6 medmnA, ^. . .- ca V- n. ». ' ' '•' ' ni tantu vniusv(um. bltur,vbiopusclt,cuin Mlnerale quodda eft atricoloris, intcr maiziotorrcfado,vulgaribu(qj Indoru pla- duo faxaTapayokmi proueniens,op- centis. Vnaquacque hmi huius vomica pccu* pidi Hocitlalpa?,nec ahbi fcaturit.ergo quo liarem fortitur dociinu,cui miilie aceruos in- diximus iococogituriuxtafauccSjVndecoi- terdum annuosrcddat.Saporeeftca(ei,aquo hgi foiet ab Indis,acfumendu prxberi dua- fumpfit apud Hi(panos nomen, fed minus rum drachmarum menfura. Tritum ac re- grato,&:cc]cni quoda odorc.Color adhuc rc- folutum cx aqua , tuflim antiquam atque centicyaneus aut viridis,fcd limofus;inuctc- di flicilempaflris, bistcive,autquotiesam- ratoc viridi,nempcvcrgcnsinnigrum.Edu- pliiis expedierit. Informis vero quacdam rcs lis exigua portione, cademqj aflumpta ioco cft^ ac liepati coniuio perfimilis. faUs, condimentive maizij, autqux ex eo paiantur, placcntuiarum. Iroprobi eft ac lufticani cibi. CA- HISTORIA NATVR^ LIE. XVI. 177 obfQnJjsiucundius atque coiTimodiusipfo CAPVT XXIX. fale,neccamenomninofimilerapr2cftacef- Ts r/ w ^ fedum: fiquidem nonnihiiaccidic eratius* J ^ iixcergicexaquaaucvmocapuCjamouectur- SAl dicitur yzcatl,dequo hacefcribit Fra- fures, &alias fordes ei innafci roiitasjrobo- cifcus Hernadus:Reperias apud Nouam ratque & exficcat,eleuac ampuUas Ipumaf- Hifpaniamomnia circiter falisgenera, qusc que non miniis ip(b fmegmate fiue laponc. inreliquoproueniuncorbe, nam nec deeft Propinacur ab Indis Medicis permixcuni maximum yztaxalli nuncupacum, cum fuo alijs medicinis,quas ijdem padi vocancj fri- flore,&: fpuma; fluuiacil'e,lacuftre,foncanu, gidumqueefleaiunt: quo minus mircr^ ca- aucpuceale ; neque in generando foflilifuic phoramadeo mordentem,&:quamcelerri- ahbi liberalior nacura.Quidfquod aliud in- me abeuncem in flammas,fngcfadori^ cfle fupergenusnonpaucisinlocis e cerra per- nacurasalTercum amulcis, nitrumquein vi- colacalymphisparacuCjinferius reliquis,fbr- num auclymphamconiectum , mirum in macurque incrafliores placentas, nuncupa- modum eos refrigerarejliquorcs, ipfumque tum pacrio nomine.yzcayahoalli.Nec verif- grandinenijgelu acniueminhac lepr^ftan- iimi nicri prouencu,baUrach Arabibus voca- da vincere. Emollic praecerea maizij f pica^^ ti,Indis verb cequixquiclj vlli cerraru cedit. aqu^E cui incoquuncur additum, graciam^ Verrunc id e terra arefcencc laeujauc e mu- addic non mediocrem. Abluuncur eodem ris deradunc ancrifve, rofeum ac candidum aqua: infperfo, &: perquam accommode ex- plerumque,leue>fiftulofum &; fragile , per- cerguntur crura ac pedes, & cuecur ea a fri- colacumque formam &:fplendorem noftra- gore,&:fiirurisabeo confuecis oriri, corro- tisrepraelencans. Quo fit, vcmirari fubeat b©ratione &:adftriclionequadam. illorum {ententiam,qui vulgarenitrum> & quoddiflbluendisliqtKindifquemetallisin- CAP V'T XXXI. leruit acfert opem ; tormentifque bellicis t^ r/ >" J^ a^.^.s plumbeas pilasexcufluns, abantiquorum ■' -^ nitro difl^erre enixius contendunt , aut fpu- /^Ommemoranda eft hic mira faiis offi- mam nitri,qua in antris potiflimum in (pu- V^cina.Tanta vis eft in (alina de Araya,vt mae formam,raram , & mirum in modum fi hodie decem oneres nauigia,intra quatri- candefcentem , &: in fpecubusalijfque fub- duum totidem implere polfis. In anfradu terraneis meatibus confpicias,nefciant ab a- quodam e mari ardentibus Solis ^ftibus bre- phronitro,quod mediamquamdamnitri&: ui coagulatur falfus vapor. Meminit eius fpumasnitnnaturam participec, diftinguere Pecrus Martyr.In ea,inquit,Pari«e ora regio atquefeparare;Concraabaphronitro aphro- eft,nouogenerefalinarum infignis, nomine litrum diuerfum eflc contendentes. Paulb Haraia ; vi namque ventorum agitatum ibi acrior vulgarifaleeftnittinaiura, fedadeb mare aquas impellit in adiacentem latara eivicina, vtfi crafliores parciculas farpiiis planiciem,quas Solefuperueniencc,pacaco percolandofepares,veriflimu fal fisex nitro iequore congelancur in candidiflimam fal cxcemplb habuurus. Quid dicam de fale optimum:quo, fi pviufquam pluac,properc vocato Indo, qui facchuum antiquoru efle adiennc , onerari quii^enc quocquoc nauigia c6ftac,auc de muria alacrone,&: alaxatre vo- mare fuftinec.Illicb namque,cadencibus im- cacis , quifalesfunc fadici)&: familiariflimi bribus,liquefirj& fcrbecur arena liquor, rc- omnesnouoorbi.Naphchicocameammo- ditqj perterraE meatus ad fuam originem, niaco, & fimihbusfalfisvenis ( noftra,vt vnde hierat impulfus.Dicucalij,noncmari opinor, incuria, non plagae huius omnium planitiem repleti,fed c quibufdam fontibus ferererumferaciflimacculpa ) nondum in falientibus aqua marina amarioribus, qui hunc vfque diem adinuentis. remouent illas aquas tempcftate vigente.Sa- linas eas magnifaciunt incolas , qui fale non C A P V T XXX. ad vfum modb patrium fruuntur, veriira De nitro etiam in laterum fonnam redadum , pere- grinis permutatione rerum alienarum ve- PRa:terdi£la in fuperioriCapite,adijcie- numdant. Idem alibiinquic. Ciuitaces \\x da hsEC de nicro feu tequixquihcl:£x la- Ponci adha^rentes (al conficiunt , quo vni- cubus^ftatearefaclisverriturfcopis^autcol- ueria: illaru terrarum nationesvtuntur,ex ligitur manibus nitriveriflimi,&:cand«iifli- aqua lacunaclalf^iUudcongelantjper foflu- miaphronitti , in grana veluc vulgat(s jalis las in terram ad id condci.fandum aptam coadi, copia non mcdiocris, ac invfusre- deduda, congelatum concoquunt in glo- conditur. Abundateo totus psEnc Mexica- mos, poft ha:c autpaniculos formant , pcr- nus lacus. Additur quibufdam ferculis &: fora&: nundinaspcrcgrinarum rerum per- I i 3 mu- B7i lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGif mutationeafportandum. Mutcczumaecle- r^ a D v t* vvv\^ ditij falisillius coramoditatc partJcipesfic- ^-' A 1 V 1 XXXV. bant,detrcdantes autem illius mandata mi* Dg terra alba. nime : fine fale propterca iTafcaltccani ^ & Guazuzingi, plerique ctiam alij fuas efcas T^ planitie Vcnetucle ingens ferpentiuttt condiebant,quiMuteczum^imperioaduer- Avis. Naturaprouiditdamno. Fodinaefi fabantur. Idem Audor ait : In regione Bai- ^^^^^ ^^^^ > & mollis ; liaEc haufta Iiquorci noae prouincix in montibus Daiagonis , ad pf^^^t probatidimum antidotum. milliaria duodecim a Cafpiofilfo lacuj(ali- na:funtmontanaE,faxcacryftallolueidiores C A P V T XXXVI. candidiorcf^;. Sunt & huiufccmodi falin^e, £,, p,.rncntis raris. quxcrclcuntmirumm modumm Laleta- '^ nia, quae Catalonia dicitur, fub Duce Car- '^ I ^Eticatl, feu lapis ticatl,genus eft lapidis donae,regionisilliusOptiraateprimario.Sed '■- albi,quo vftovtuturpidoresadaibum nobiliores has Bamoasefic afleuerantjqui v- colorem cxpnmendum,quamuis chimalti- trafquenofcunt.Sine cuneis bc ferrcisclauis catlocandore cedat.Texotli,leu iilaticuge- hoc fcindi minime poffe aiunt. Laletanum ""^ ^^ cerrae,in momibus quarumda Nouac autem facile frangi,6i ego cxpertus fum. Hifpaniae tegionum eftbflae.Teritur haec,in* cluditur faccis, aique aftiisa defuper aqua te- CAPVT XXXII. ""^^*' P^" permittitur cxcolari: liccata redi- T>. rt ^t giturmpl.icetascyancas>quibus pidorcseu- De fale palmarfim. . aem colorem ^mulantur. Qu^ remanfitia CAribes/fale carent : fubftituunt cx pal- ^^^cis crafTior pars,tundicur , aftufaq> rurfus rais, quarum germina &: tcneriores ^qua,tenuior (ecundo fluitad eadem vtilis, caules adurunt;dein iixiuium ex cinere coa- quamqua dilutior atque viliot. Quod Mc- gulant pro forma & modulo vafculi. Con* xicani tlahuitl vocant,nos Arabum acmula- denfacum albefcitad falis vfus,licet non fin- ^^onc macram, Latini vero rubricam fabri- ceros, nofinihil enim amarcfcit. ^em appellant.Genus eft pallentis terr^jqujB torrefaCta , rubrumeueftigi6inducit colo-' CAPVT XXXIII. rem,vtilispiaonbus,2diumqueparietibus p. 7 f foloverubro mficiendiscolore. Vc chapopotlu j^ji-ijj ^gy ^jgj. i^pjg ggj^yj cft tcrr?inMy- FOrtafle bitumcn Iudaicum>abantiquis ftccarum regione Nouas Htfpania? pr^cipuc di6lum chapopotli , cft ex atro fulue- cftofli,atra,& qua pi£tores eidc colori uni- fcens, purpureo colore fplendet , ac trifolij tando pafiim vtantur, etfl alia parecur apud afphalcitis aut rutx graueni qucmdam odo» eos atramenti difterentia. Vocatur ocotlilii, rem fpirat, & cifdem faculcatibus pollcc. E ^^ fumo aflularum pinus cuiufuis nuncupa- Sepcemtrionah fcaturitOceano,&liquidura ^i patria lingua ocotl,vnde nomcn atramcn- fluens ftarim , in Nouae Hifpanix littora to.Vftarumnempefumusinvaforum oper- decurritjinlaminascogicur, bma pafllmm corum cauitatem pilulascoic, quasdcmum milliaria quadoquelongas,craflas vcrd duas derafas,in fuisemporijsvcnwmdarc frequen trcTvcfpithamas. Vili ( tantacfteius in liis ter folent. regionibus copia ) venditurpretio : vtuntur Tecuixtligenuseft tcrrx,cuius fumocon- eoMexican^ mulieres commanfo,ac paflim decorare Indi denigratas trabcs,Getcrafquc non fine voluptace quadam ore reccnco, ad materias^ f blenc; atquc inficere rudes quaf- extergendos & nicori antiquo rcftituendos dam & modici fftmptus tabellas. dentes. Xicaltctl elt aliud candidum ac mincrale pigmentumpquoxicaratvecat^quapnmum CAPVT XXXIV. Jlhnuntur , vtalij defuper appofiti colorcs n .r,.^^ J .• tenacitisadhxrcfcancnecvalcancfacilcde- De arena candenti* , i , n'> i - j i radi, aut vlla violentia delcn. YZtacxalli dicitur arenac genus Huci- Tecocaliid eft ochrae auc terrx pallentis dalpac proucniens, vbi aqua cx cdito quoddam genus,quo pidores luceum colo- quodarn prxcipitacur loco,quod febricitan- rcm imitantur. Cuii hacc frigore dehifcenti tibus egregiam ac prope diuinam fert opem, opitulari confueuic. Sunt cx hiice mulieri- fidrachmaj vniusmenfuraaliquocies fiiraa- busjquacfacicmillofucenc; viriautemcor- tur. Eft autcm yzcacxalii nreTm cnndtns, pus vniucrfum eode mhcere confucfccbanr, Gum olim eflenc impetum in hoftes facturi-, auc adituri t>ellum , ica enim iUis forc cerro- fi, iiabebanc pcrfuaium. C A^ HISTORIiE NATVRiE LIB. XVL %t<^ t APVT XXXVIL Be terrd foettda, DE tlalyac/eu terra fcEtidajinquit Fran- cifcus Hetnandus : EfFodmntur apud Nouam Hirpaniammyfeos , quod ijdein tlalyacvocant,noftriver6 Arabes queazeg, duaj difFerentiac: alteraforma terric, fedla- minulis argenteis aut aureis interftintla ; al- tera ad lapidis naturam magis accedens>ni- graque. Ambae funtcalida^jliccacjatquc ad- llringentisnatura^,& acri guftu.Conficiunt cx eis indigena: atramentum , quamquam idem,ex haedarum fumo,in fidiliaexcepto Vafa,&: poftquam in glebas coadus eft,dera- fo , velut antiquosetiam fecifie conftat,fo- leant interdum parare. Excitant etiam eo medicamento Braiilij colorem. eft enim ci- tradubiumantiquorum my{i,aut iUi velui chakifis & pfoci congener. CAPVT XXXVIIL De ahuachtetL LApis eft candens & tranflucidus, iuxta Panucmorum fluminarepertus , cuius puiuis ex aqua fumptus dicitur febribus ardentibus,& quas puntta comitantur, me- deri* CAPVT XXXIX. De Alcececa Umde- ALlatus eft , inquit Francifcus Hernan- dus, exoppido Alcececa regionis Pa- nucenfis, lapis quidam cryftallo pasne fimi- lis,fed fuffufcuSjCum bituminis gencre quo- dam atro duroquc; quorum ramenta azquo ponderefumpta aiunt mira breuitate mfa- nientibus mederi. Veriim neque nomen mi- hidi(5tumeit, neque pondus. func tamen apud nos & lapis & bitu men. CAPVT XL. De ezietL INucnitur in regione Panucenii alius la- pis c nigro fulucfcens , & in chalybis in- clinanscolorcm , praegrauis, cuius ramcnta fnmptadyfcntericis medentur , acventris dolori: naribus vcto infperfaj fanguinem ab ipfis iiuctem fiftunt,3d hemictania: meden- tur. Etquamquam lapisapud nos fit,non potuit tamen ab Indisextorqueri vbi pro- ueniac, aut reperiri pofTiti C AP VT JCLL De t%ocui orfJttl Upide. IN Chichimccis quoque lapis quidam rc- peritur exalbo incmereum vergens,leuis ac pumicofus,a quibus vbi naicatur non poteft extorqueri , ctii fingant Angelorum efle os. Madentem hic lapis terram oler,nec malo faporeconi]:at, quo fit vt enixa: ra- menta eius fu mantinec non lateris patientes dolorcm,aut febres,cum acqua portionc ra- dicisquam lucheanmec vocant , ab arborfc quadam magna apud Chichunecas nafcen- tcm,vt ijdera feruiit,depromptam.Eiufdem lapidis ramenca coTiieda in nares, aiunt f«- darecapitis dolorem. G A P V T XLIL De ambU bitummis genere. IN Peruina Proumcia fluit bituminisgc- nus quoddam rnellis colore, lentoreqj & odore tacamaiiaca: , in fontemquemdam mari propinquum,morbisantiquis,&: a fri- gore ortis, fedandifque doloribus, & flatui difcutiendo valdevtile; roborans diiTipanf^ que tumores praEcer naturam , & partibus^ quibus admouetur, mordicus adhaerefccDS. In cadem prouincia Incollao extrahitur <^ cefpitibus , palis impoiitis arundinibufve, expofitifque Soli , liquor fuluus , &: grauis odoris ad eadem vcilis, & rCcencibus plagis conglutinandis atquc medendis. Hasc ex Francifco Hernando.Poftea Monardis ien- tcntiam producam. CAPVT XLIIL '^e tecopalli faxeo. INnafcitut tccopalli, feu gummi faxetimi cautibus, liauddiffimileadnafcenti qui- bufdam arboribus,nomine,odore,forma;8^ facukatibus, vcriimefficacius, acprascipue adarcendos vaporc fuocapitis dolores,& in cuius foraminibusvefparum quoddam ge- nus prolem edunt, vermicul6fve,qui fedan- dis dcntium doloribus , ii tuii cx oleo a- mygdalarum dulcium maxillis illinantur, mirabiles iunt. Nafcitur apud Quauhna- huacenfes , vbi lapidum violatorem voca* re confueuerunt. CAPVT XLIV. ynde KexSalomon tanta aun yim coegerit^ NOlo ptolixas quiftiones implicarc: dumiaxiit exhibebo fententiam Pe- trilarrici , vbiinSophalam incidit , dequa I i 4 hze 380 lOANNIS EVSEBII NlEkEMBERGII hxchabet : Regnum hoc aurifcraxcft ; in dicitur,vtcrq; fluuius MarannoD.Curh fub- plurimis enim illius prouincijs venx funt , c it mare , plufquam bis mille mfulas circum- quibus auri magna eruiiur copia, ac prasfer- fcribit. Impetus ex rumore torrentis illifi m tmiinregnoToroajinquo etiamnum vetCr illas,aquartaleucafertur audiri. rum aedificiorum lapideorumfuperiuntve- ftigia , quse &: magnitudine , &L fplcndore, CAPVT XLVI. cum veterum funt Romanorum xMa^s ^^ ^^^^^^^ n^^^ comparanda. Hanc obcauiam nondelunc •' qui credant , hinc Salomonem , ac deinde /'^Rinocus, fiue fluuius Paria?, vltra 400. RegesomncsHebra£os,quodfingulis tribus V^dilabitur leucas feptemplici ore fufus anniSjtefte Scriptura,exOphir (qua Sef alam per longum intetuallum,condit falfas aquas aut Sephalam e{redicunt)accipicbat,aurum dulci Oceano. eduxiife.Septuaginta enim Interpretes Sou^ fheir aut Sopheiram nuncupant , quod no- GAPVT XLVII. nieniS^^Wf affineadmodum eft.Et hxcre- j^ p ferunt \nco\x {'cefte Thoma Lopefio in fuo ^ ItinerarioIndico)penesfelibrosefre,quiSa-r TVxta Paraguay fluuius Paranaque,fiuc lomonem hinc omcefuii accepiffe aurum Aargenti,abalijs Parahuaydicitur,fi humi leftentur. Alibi tamen diximus,probabilius fecerit falicem,in petram conucrtit.Ego in- videri, in auream Cherfonefum , vel regio- ueni,quiramo falicis immerfo aquis.in iclo- nem qux a Pegu ad vfque Malacam cum petis vfus ad extundendiapro filiceignem. infulaSumatraextenditur, qu2E &:aurivc- Ipfe mihi rctulit, vidifrefrondem partim li- niSj&alijsrebus ad Salomonem deferri fo- gneam,partim faxeammon enim totaaqua htis, qualia funt gemx,fimij,pauones,ebur, abforbuerat. Subitis fluuius argenti intumec & lignum quod tiiyinum in Scriptura no- cremetis.Cogitriparfuiehabitatorespdrtres minatur,abundabat, nauigationem inftitu- menfes in nauiculis morari,ab arboriicaGU- tamjhxc fiquidem omnia in IndiaOrienta- minibus ligatis.Qua parte mare fubit,patet li, non veroin Sofala ( auro & ebore exce- trigrnra leucas.Stnngiturtunc,nam in fiipe- pto) reperiuntur,vti nec in Peru,quam non- riori alueo dilatatur per quinquaginta. nulliefieOphirvolunc,cuiusfacr(^memine- reLiteriE;eboreenim6«: ligaothyinocarct. CAPVT XLVIII. C A P V T X L V/ De defaguadero. TA ,^ / n • "rxEfaguadcro dicitur ab Hifpanis portio De Maranomtpus numis. Ili^ ■ r c ■ . ^rj- J J_>/ientiamnisfuperficietenus jfedquiin AQuam dixitThalesvalentiffimuele- tundoprarcipitidilabitur impetu. mentum: ego mirificentiffimum quo- que dixerim. Memorabo aliquos fluuios, CAPVT XLIX. fontes, mariajdieniffimamiratu.Fluuiusde n^ ^^.^J* ^j.^*.**,^' (Jiellana per quinquagmta leucas dirrundi-' ^ tur,cu pcliigofedat;fi angulos terr? refpicia- A QH^ ^^'^^ marisefficax ancidotusvul- raus,fcxaginta. Hic amnis princeps eft om- jLJLneratis venenato telo. nium qui Peiu alluunt , ab Indis proptcrea ApurimacdiGlus,ideft^r<«fi/>««^.Dicituret- C A P V T L. iaCapacmavu,ideft^w///W ^«^«/'^«^•Capac T\n ^ ■ r.^^ ■ enimagnomenregiuett. Anno ij-jj.ingen-' •' ^ tes rupes inillumcollaplc interraiferuntper A^Hiribicenfium mare quibufdam ferrur triduu torrentem,donec montem illum fu- V_>anni temponbus ad colorem fanguinis perarunt aquxquatuordecim lcucas fuper- circa littora rubrefcerc. Inrerrogati fenes grefTas , interim incolje inferioris plagac ad- caufam,putare feaiebant,qu6d ingens mul- mirativaftunj illumfluuiurcpencc ficcum, titudopifciumouaeotemporeegefferat,qu^ orbem finiricredidere.Circumciurit perio- ab vndis raptata , fuperne cruencum colo- dum iooo.leucatu. MareefFufuSi dulcefa- remillumdarent aquis. cit am.bitucentum lcucarum.ln cxitu pxnp iungitur cum vafto alio fluuio Marannone, C A P V T L I. qu. ampliffimoetiam ridu viginti leucarum ^^ n^^^^-^ ^^^n^^ immergicurpeiago. Vicinitashxc (tantuni ^ ■' •' diftant ibi fexagintaleucas) confundithos TNTacintebechaduo amnesfunt aUrifc- fluuios;qu;cq;vnius {unr,alteri adfcribiatur, Xri,aliusin Malinaltepccha.Aurifcraquo- idco anonnullisvterque fluuius Amazonum que fluminafunc Duraba,Boragua,Naibas, lunna. HISTOPUiE NATVRiE LIB.XVI. 3?I lunna, Attibumcus,&: lachcs.Hatc in Occi- dentahbus Indis nouiorbis,InafUiqua func TagusinHirpania,HebrusinThracia,Rhe- nusSiDanubiusinGcrcnania, Pack)lus in. Lydia, Gangesin Onencah India , Ticin'js exVerbano lacu, U Adonaex Lano ef- flucnte$,Adapr2etcrea & Padus in Itaha. I CAPVT LIL De finte pice£ aqitx, N Cuba aquac piccac fons fcatet. cius pix praellat atborci adomncsvius. CAPVT LIIL DefintibuJ dnlci-filjis, IN Prouinciae Caizimu rcgiuncuhs,Igua- nama,Caiacoa,Guanagua,rcatent admi- rabilis naturae fontes , fupeificie primadul- cesj quae medium tenenc aquae falfo-dulces; qua; ^do iacenr,amarag {aif^<^. Putac fahas mariST^uas leniter emanare, lafupcrciho fluere de mocibus, per terrae meatus dulces. Hx fubmcfgunturjSi: emergunc Ul^-.nec fuf- ficiunt ha: corrumpere penitus illarum laci- cestquz funt media: vtrafque fufcipiunt,& vtrarumque fiunt participcs.Si autefti quis in ahcuiusfontis marginc ftratusaurera fixerit, concauam tSc adeo ibi terram no(cic, vt re- boet a miUianbus tribus veniens cquesj pe- des.auccm ab vao miiuarifcnciacur. C A P V T LIV. Definte Boiuc£. IN Boiuca infulafiuc Agnaneo fons ccle- bracuc peceuis&nobihmmu-scuiusaqui cpoca rciuucncfcunc fencs. Mukorum fa- ma jahquorumexpefimcnto id probatum fcrtur. Quidam fenex decrcpitus eofe con- tuht, amore vits audax. Locus &: potus ibi ahquoc dics , relumplic vinle robur,florens demqm redijt , vxorcm icerum duxit , & genuii fihos. H acc tcftancur terij Audores, & ferio Pecrus Marryr,me camen fidei non pppigBoro. C A P V T L V. Di aqtsts ChtrtiftcenJtlffU, CHinbiccniis fluuij laicx frangic purgat- queveikarum rcnumque calculos, ied oculorum nubesgencracExquodam fontc fcacunf,YC fcrunt, maccna ignis incxcingui- bUis^vuigo akhiLiaru feu grzcL C A P VT LVL De gurguibus UHeis. LAdei gurgites per quadraginta milluria nobihcanc inlulam quamdam luxta Cubam; aqua argenteaac fpiffa , ac (i faii- nam in toco illo peUgo fpariiiTent- CAPVT LVIL De mart mgro. QVid mirum^pelagusDigit(cat, cum rubeat.PetruraManyreallego,quiita fcribit:Pctro Aria: dixit G:l Gonz-dus, dixe- runt&icomites, sdleucas a Colonia Pana- ma arciter cenni inuenii£: pdagi vaftitatcm nigricolorisjin quapilces adnatabac magiii- tudjncdclphinahjharmonicecantantcs, vti de Syrcnibus cft narracio , iimihquc cnccio foporem aitrahences. Hic angufti auimi homines mirabuntur,dicenc reaieflc iropoC- libiiem: hos egopammper a^aboc Nonnc leeimuserychraeumiinumeilc rubru, vode Rubri mahs ailecutus eft nomcn , fiuc id fit ex aqua^natura,liueaiubnsaccius,(axii^ue lucorahbus reuerberadbus rubns id cocr.uc ? Rubnjmapparecmare,qui5crgo nacura hc- becac tantopere, vc ei colbc, qum &: nigras genueric arcaas Sc faxanigra, quac mgras vi- den fadanc aquas alibirDe cantu vcro fabu- lam &: ego ipfc arbicror,licec a vins rcfcratur cordans, attacnen ia illorum cxcufaciooem DcnneTncones cosTiitu eft clle vocalcs^Aa- dici fucrunc ahquandc, &: repcrcicxanimcs proicdi ad hctus m Occiduo man Hilpano. Nonc fub aquisSc rana coaxac? Quid crgo eric mirandum,fi vocalcs &i. ah) piiccs num- quam ahas audiri rcpcriancur. Credac ho- m:num quilque ad fui hbicum,ego nacuram eire magnipotentem cxiftimo. C AP VT LVIIL De mari firuid». Clrca Guadalupea & Galantam infulas marc feruidum iaueBitur.Pucanc aliqoi ca:oothm cfle ibi mare,&herbas illas iq pro- ^indo gigm,cendereque ad i'upema,vt vide- rous in lacubus,fa:pc »n magms qucxjue flu- roinibuSjCtiam currcnbus,accidcr€. Volunc ali) noo ibi natas,fed c fcopulis tVec^uecibus raptatasvi tcmpcftatum,eoacarcp€rea ma- na.Itarcmin dubiorchnquunt, quoniam an fixac cedant aauium prons, an cnicx va- gentur,noQdum habenc exploracum.Nacas ibicrcdendum eft , ahter impulfu nauium conglobarcniur ( ficuti fcopz domonim con^obanc fcobes) &:curlumimpcdirenc. CA- 3S2 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII • os pifcina: vix quatuor palmorum , refpexit CAPVT LIX. perilludjingensabyffus delitebar, caligoim- men(a. Collegit cumfocijstexucosqui pro T>e Puuio falfi. funibus funtjdemifit vafculum,extraxit dul- cem & iucundum humorem,o(9:o bracaSjVt BAhuan fluuius regionem Maguanam dicimus , diftantem. Volens explorare pro- Proumcias Baiona? interfecar. Hicab funditatem,inuenitquadraginta, per qua- origine falfus delabitur viqueqiio pereat. rum trigtnta duas aqua (alfa fubfidebat, Forcalle meatusgypfeos 6i fubterraneas fa- aliasododulcisinnatabat ; namque leuior linas peruadit. i>unt aliqux in ca infula ce- eft,& cminet. Mare plufquam quatuorleu- lebratx. casdiftabat. Nihilominuscreditum,mari- num humorem per abdita faxorura illuc CAPVT LX. ^ff^^n^ii- De fonte Itquons ambia. CAPVT LXII. Cripfit Monardes in fuisSimplicibus : T)e lacu ftlfi. Miiruseltmihiin crailb arundinis tu- s bulo liquor quidam c fonte manans non T Acus in Hifpaniolaquindccim porrc- prociil a littore maris,raellis modo flauus Sc I j clus leucas,tres latus , creditur colonia liquidus,& odore tacamahac^e. Aiunt,&. lit- raaris , per fubterraneos canales & araplos teris ad me fcriptis fignificant, infignium meatustransfufisilloaquis, licet deo» leu- cfie facultatum , inueteratis prasfertim in casOceanusdiftet.Argumentumcfl:^fedo morbis a frigida causa prouenientibus.Om- aquas,tum profunditas fu m\na;deinde,tibu- nium corporrs partium dolores a frigore rones,&;aliosmarinospifcesibirep«toscllc. aut fiacibus ortos lenit, &c pcifridiones tol- litjquofuis tumoresrefoluit. Eofdemobti- C A P VT LXIII necefFedusquoscaranaauttacamahacaiil- • .larumque vicem in ea regionc prarbcc. Ma- T^e riuulis Amapatx. nibus nonnifi madentibus traftari poteft;&: vbic.umquc reponitur,ade6 tenaciter hjeret, /^Valtherus Ralegh hec fcribit:Rcgio A- ^c auferri nequeac, donec cemporis fucceffu VjJraapaiacadmodii eft humilis & depreC. abfumacur. Exigua admodum quancicace, fa, & propcer aquarum copiam valde palu- & duir.caxar pto fpecimine mihi mifTus cft, ftris,& propcecea raulci ibi paflim riuuli co- quoniam ifticmagnsecum fic seftimacionis, fpiciuncur rubei coloris , qui venenacis vcr- pro rc magni prccij adfercur. Calidus tcrcio mibus fcrpcncibufqj admodura fcatcnt; vn- giadu vidccur , manifefti lentoris particeps. de Hifpani, qui hac de rcnon eranc admo- Clufius adijcic iUura liquorem habuifTe.Ac- nici^varijs morbis correpci func,& equi pluri- tuliquocjuequaeFrancifcus Hernandusfcri- mi excindi,ica vcpoft fpacium fcx mcfium, .bicincer Mineralia, nec piguic idcm hic re- quosibi Berrcocommoracuseft,exHifpani$ ponere inter fontana. tantiim izo.railices iuperfticcs remanferint, pecoribus,qu^ habueratjOmnibus cxcindis. C A P V T LXL Nam Berreoconftitueraclonge minorivia inGuianaperuenirCj&adminiraum looo. De pfanisTguey. Anglicorum milliariumitincrefuperfedere, fedincidebaccum fuisin hoc icinere inpc- QViedam pars faxofaj Prouinciaj Yguey ricula non minima,ica vc inopia,fame,mqr- xn Hifpaniola carec fluuijs,nonaquis. bis & alijs moleftijs quamplurimis afflige-' Crebrasfub cerrani pifcinas faxaclaudunt rencur.Egoexomnibus,qui per ^mapaiatn nacurazartefabretactas. Indi xagueyes di- in Guianam proficifcebancur , qua^rebam, curlt.Caula eft confluxio vicinorum flumi- quomodo ifta aqua rubicunda vtcrctunqui Dum in fpecus illabentium, fufis pcr arca- refpondebant, fecirca meridiem lagenas'&: nos meatus aquis. Scriptor illc Hifpaniolac vafa fua ifta aqua rcplere,cum Sol in medip Anonymus,quem fepe laudo,inucnifrefcri- cc?!o eflec ; reliquo vero ancc vcl poft meri- bix pifcinam lubccrranca, fiuc xaguei,dimi- diemceporcaquasiftas peftiferas admodum diain leucam patuifle. Signum fuir,cum per & noxiasefre,circamedium autem nodisin rupesillasambularctjgicfiusomnesfbnuifle merum venenum mucari.Incelligebaetiam tamquam fi caua eflenc cmnia inferna,vcl- ex ipforura relacionc , mulcas ibi aquas na- ucifi per cabulationemaiiquam incederct. turafuavcncnatas&; noxiascffe. Nonfine pauore itcregit : mueniccandem CA, HlSTORIife MATVRJE LIB.XVI. 383 fenfim arefcere, & perdi. Aliorum tamcn CA^VT LXIV. concrariaellfentemia;quamuisperire&:in- -pv ,,/• lermori 3 quod pervaftasfoliiudines ftae- nantes certo non contmeantur aluco , VI- VExauit prifca ingenia eremcntum Hi- deantun Tanta igitur incer Audores recen- li. Quoc philofophantium capica , tot tiores de Nih fontibus cft opinionum diuer- fenfus, imo tot deliria. Patuit iam hoc natu- fitas, &non minor intcr veteres j fed hxc r^E myftcrium, fine magno tamen myfte- di6fea fufficiant. rio. Ignorantia regni Congi miraculumfe- ccrat. Nam hiems Congiana tuncincipitj GAPVT LXV. dum Europa:i vere gaudent,& Sol figna Se- ptemtrionaha fubit. Hacc ab Aprili m Se- De terramonbus, ptembrera vfqueextenditur.Tuncquotidic aer aut pluuius aut nebulofus : tanta porro "V TEc alicnum erit, noftra narrationc re- imbriumcopia eft,vtquamuis terramaxi- J.\Lcentesahquas elemcntorum infolen- niearcfcat(totaenimxftate,qusEaScptem- tias,&: firmiflimae terrac miras inquietudi- briadvlque Aprilemdurat}nonpIuit)breui ncs poftcritaticommendare. Anno i6i6<, penitusmadcfcat,atqueinde tantafluraini- ipsa not ddumis. QVo rcmporeinfeftataaquis Hifpania, eodemanno qui fuic 1626. Oriens &: Occidens fenficiratum humorcm,(Si paulo poft Hifpaienfem illuuiem. Oppidum I-*o- loliculmmiinli^rens pxneaquisobrutum. Quid mirandum ibi accideric , in noftro Opere, quod Ofsr.i. (jr dies infcribitur, nar- raui.Sed &i H\(pane aquae religiofx fuerunt. Hifpali DeipavximagOjmuro adhasrensfu- peratoaquiSjintacla H licca inuenca eft.Sa!- manticie quoque aliud Virginis fimulacrum incerrapidos fiudusprouolucum,verendum &: liccum fuit repercum." Nec hadlenus pla- catushumor.-nupcrrime Mcxicenlis ciuitas aquispasnc fuperaca fuit.MirabiHusahquid accepiaboculato tefte, cumaliorum quo- que hde: In nouo Regno Granatenfi ingens trcpidatio tcrras euuliit montem quemdam, &:expulitin ahani fedcm fatis remotam a prima , velutlapillum per aeremiadatum. In primafedeputeus iiue abyflus magno- perehifcenceteirarehnquicur. Sine fundo cauitasilla vidccur. Implecur tamen con- fiucnte e circumiacencibus cuhninibus turbidaaqua, &:fo£do humore. Inteidum tamen velut naufeas magno euomit ftre- pitu ccenofum &: vaftum iiuuium, correpcis quibufqueobiedis faxisarboributque , vc- hemenci omniummutuo incurfu horren- diim fonans. CAPVT LXIX. De niue ddmirdnda qtixdaw. MOntana ante regnumTibet,ad ortum tiuuij Gagis,diuturna nix iepeht.Via- tores obcsecantur aiTidua fplendeicentia al- boris & lucis, {QdiupxcQS incola: fe tuentur TVRi£ LIB.XVL 385 adueriiis c::ecitatem ocularibus quibufdam nonvicreis, fed ex c]uodam retium gencrc contextis,ahot]ui laborant ocuioium dolo- rc, poftmodum hicis orbitace. Atqui in Europa plt-roique impudicob praiftaret or- bos circ kunine j quam ipfos oculos habere rcria,quu>uscorum anim<^' inilcriimc m)ph- cantui -J^ obc^cnntur ex teminarumafpedlu iplendido, lilciue iU.is intuenccs. In ijidcm partibus, cum lam tcrra recegiiui difiiuxu niuium , vapuics humus iaculatur intlancis pcftilencix, vt homincs ctiam valecuduiis uitcgra: Sdabfque dolore &: morbo, ahquo dchquioinfciU'nt,& ancequadrantem hor^ interunant. Illudincredibile fere,qu6dva- ftus t^uuius Ganges tranfmcetur pcr pontcs exniue ihudos. Visniuium opciit liuuium, vc fornicefado ti:ernant poncem,quatranf- eunt viatorcs iubterfluente amne impetu &: itrepitu immani. ^orcaflecx rupibus vi- cinis pixcipicancur prse pondcie fragmenta ingencia niuium , &: monces gelati,qui pau- Litim ita ftruuntur, vt coopenant per partes fluuium.Pontesquoque ahoquifiunt ibi ex rudcntibus. Circa terras quoque Siranagar viri nent , temma: agriculturam exerccnt. Diucurna nix ibi perfeucrat. Vehst panem autedulium condicum comcdunt iccola?. Feminae pro inaunbus vtuncur fohjs ob- longis cuiufdam arboris iimihs pahnac.Fru- gahs hic mundus &: decor Barbarorum,or- natum ridetfcminarum Europx, potius cx fumpcu c]uam fpecie clegantiam quxren- tium. C AP VT LXX. De fonte USieo. POft tot diuitias natur<^,poft tot mira,ex-. hibebo miracula. Ahc]uo figno gratia: hibct conciudere hasnaturx tabulas &: fidei noftra: argumento obiignare.Narrabo ton- tem ladcum ini£chiopiaquondam viium, innoccntiam Chriftiani mihcis iignifican- tem Mauris. Dommus Chriiiophorus Ga- ma i&erat, t^renuus pro Lulitano Rege dux. Ter Maurum Regem viceracfuderatque: fed numquam magis vidor , quam ciim te- mel vi£tus. Captum enim mific Maurus, vtconfanguineum,&ahosfeptem Magna- tes, in prxlio vuhieratos, applicito medica- mine ahquo fanos integrolque redderet. Chriftophorus propinauit in potione vi- rus. Sic iubitoin prxfcntia Rcgis exanima- ti omnes. Fremuit rabidus B.ubarus. Sic- cine, inquic,medicaris.' impcrccrutus Chri- ftophorus, Plane,inquic.annc &: tu vis limi- K k hier 386 lOAN. EVSEB.NIEREM liter a me opcm & medicinam quxrerc? Iracus plus Maurus , Vidoris ius admonens Chnftophorum, iceriim rogat,Quid de me vido capcoque fcciffes. Amputarera , in- quic, capuc cuum , & in Indiam mitterem: dcinde ui quacuor tiufta ce profccarem , vt in diuerlis ce locis in cxemplum traducerem. Idem,inquic Rex, dece conrtituam.Sxuif- liraistamcn cruciatibus privis illum exer- cuic.Capucignito lebece auc galeaiuiTicope- rire ; deuide plures corporis arcus adurere, acusper vngulascransfigere , tergora ignitis foificibus profcindere j multispofteaalapis & opprobrijs oblonare patientiam inui- dnm ,tandem manu ipsa Rex fua facrum illud c.ipuc impia iccuii refecuic. Nihiljin- ter hccCliriftophorus iterabat,formidotua fuppHcia , railes Chrifti fum & beatas Ma- riat. Poftea cadauer in quatuor parces fe- dum , ctusvuum&^axillara ad monu- B.HIST.NAT. LIB.XVI. mcntum viclorias iuflit Barbarus eodem loco fepehre. Inde tamen ladeus riuus c ter- ra proliluit. Totinde miraculis claruit jni- les Chrifti, vc ab ipfis Mauris coleretur , cu- ius opem ajgrotantes precarentur fuppli- ces. Pignus quoqiie creditum incolumita- tis Cux ( fic eciam incer prophetias vuJga- tum) donectanti viriofla rctinerent.Cum- qucpoftmultosannos a Chriftianis repor- larentur , ingenti luduexitium unperij fui incolxillius regionis (Galla; vocantur } la- mentati funt. Adijcio tandcm quod iiu- perrime hoc ipfo anno 1631. in quo hxc Commentaria liue aduerfaria concludo, mirum vifu & diduaccidifle audiui , Mo- (am Belgij ftuuium iuxta Grauiam totum fanguineum cffluxifle , cuiustiuentus hu- mor igni applicitus condcnfatus omnino fuiflet. Prodigium ingeniis cladis putOitcni- pus id intevpretabitur. TOAN- J87 lOANNIS EVSEBIi NIEREMBERGII . EX SOGIETATE lES V v^ D E MIRIS ET MIRACVLOSIS N A T V R I S 1 N E V R O P A LIBER PRIMVS. ATis exnoUo orhe (tdmiratiotiemfAmmHS toi mturarum pere-^ ^rimrumfatidtam narrMionihus^ quas lufii Voluminis hifiona ! prafentauimuJi credo tamen, mirahdiora ex nofiro ftj njetuUo orhe exhtheri pofe^nifi quvd tniurtofa cAiaiefiati rerum confue- . tudo tpfis mtracuUs detrahat^qu^ nuUa magis re quam nouttatis commendanturpurpura.At finude rerum f^e&etur afiimatio, noncedit nofierorhis recenti. Accedit^quodin nofiro mundo diu Chrtfiiano aut ipfam natura maiefiatem fuhltmet gratia^aut legesfuas tranjfcendat ytr- tm Tfei. Jdeo mtranda plura^ tdeo mirahdiora.Excerpfi propterea ex nohtlihm AuSIo- rthtis nonnulla innofifd Europdjn Hif^anid maxtme atque Hthernid celehrata. (Cum 'omnia altarum proutnctarUm mira (^ miracula longum efet perfequi exqutfitius)qu£, prout in aduerfarijs notaui (nec entm vacahatplus digerere) edere Ithuit , contexendo^ confarcinaxdo tnterdum^yartGrum Scriptorum yerhaioAppendt po/iedPaUfiin^e admi- Yanda^ yhiprtftina natura glorta decedit gratix honori. Plures tht hodienaturce mira- culofs funt qudm mtr^.Exytrifque confuam tfias commijfuras ^quas d nofird Htfi?anid exordtor. Refundam fine lege, qu£ <-uage tnfitllamt remtnifcentta leBionis. 9{efcto an altquando exundem, yltra propoptum tranjgrefus. Vemam facilcm curtofitas dahtt^ ordtnis ^ rationis minimum^ nouitatis omntno fingularttatisque fiudtofa. fncompta etiam placent quandoque , atque tnordinata fioru vdriegatto decorem vtridarij ampltat. Sapequoque negleflUs ^ filuefcens pratorumyiror deleSIat.Sj^are elegantta aut legis altcuimminor aut nulla mthi ratio ertt. Daho qua repperi , nec qut J^ictlegto carpit oc- currentia^culturie agrifiudet j legtt tantum J^tcas ^ quas altena peperit gleha. CAPVT PRIMVM. De auihus S.Domintci de la Calcada, LLvsTRfi & miran. dum innocetixtcftimo- nium Hifpania feruat: notiffimam tamen incer nos hiftoriam extcri Vcr- bis, qui & oculaius teftis f"uit,edam.LuciusMari- n^KuSjlii anciquiiruna, inquitjCiuitatejquam Sandi Dominici Calciatenfis vulgus appcl- lat , gallum vidimus & gallinam , qui dum vixeruntjCuius colorisfui(rent, ignoramus; poftea vero cum iugulati fuifrent,& afTi^re- uixerunt , magnam Dei potentiam fum- mumque miraculum referentes , cuius rei veritas &: ratio iicfehabet. Virquidam pro- bus &amicusDei, &vxoreiusoptima mu- lier, cum filio adolefceniulo magnae probi- t.itis ad S.Iacobum Compoftellam profi- cifcemes, in hanc vrbem,itincris labore de- fcirijingvediuntur, &quiefccndi gratiarc- Kk 2 (\itc- I gSS lOANNTS EVSEBII NIEREMBE^Gll ftiteruntindomocuiufdau-Jjquiadulcamfi- proptcrea quod viderim j & inierfueritij liamhabebat.Quaecum adolefceritempuU plumam^uc mecura ferara. chra facie vidifTec , eius amore capta elt. Et cumiuuenisabea rcquifitus acque vexatus C A P V T tl.* eiustoto repognaffet, amoremconuertit in odium, &: ei nocerecupiens, tempore quo De lapidco bomine Daroca. difcedere volebant, eius cucullo crateram fuipatrisclam repofuit. Cumque peregrini "jr^Aroca feliciffima ciuicas ilon imrheri- mane difceirifTentjexclamauit puella coram A«-/c6 fuis CorporaUbus gaudec:in quibits parentibus , crateram libifuifTe fubreptam. Hoftias quas Saccrdos inrer facrificandura Quodaudiens Praetor, faccllitesconfeftim confecrauerat,&fuperuenientibushoftibus militjVt peregrinosreducerent. Qui ciim inuolutaspanniculocandidofub lapide re- vcnifrent,puellaconfciafmfceleris, acceific pofuerac, inuenic in carnem conuerfas, &: adiuuenem,&crateraeruice cucullo.Qua- panniculo adhaerencesj ciim vidoresDuces propcer comperto delido iuueuis , in cam- comunicacuri a pra^lio reucrcifscc. Quje qui* pum produdus,iniqua fencentia &i fine cul- dcm rcs admirabilis,& pro magno celebra- pa laqueo fufpenfus eft : miferique parences to miraculo fecic vibem Daroca felicem 6i ciim fihum deploraflenc,poftcadifcedentes memorabilem.Accidit,vc quidam pcieraret Com polkllam peruenerunc^Vbi folucis vo- per fan*3:aCorporalia,in lapide conuerci iibi tis,& Deo graiias agcnces,fubinderedcuntes imprecatus,li falfa aiTererec, &c illico infaxil adlocuni peruenerunt vbiiiliuscratfufpen- conuerfus,eodemquocrac habicu 6d forra^ fus,&:mater multisperfuafalacrymis adfi- hadcnus duracomnibus conipicuus. humacGeifit, mulciim diiTuadencemarico. Cumque filium fufpiceret , dixit ei filius: CAPVT III. Mater mea,noli flere luper me,ego enim vi- uusfum , quoniam Virgo Dei genitrix &: De corms S.Vincentij^ Ceilpm* S.Iacobus me iuftinent & feruant incolu- mem. Vade,chariirima macer, ad ludiccm, A A Ortuo in Hifpania fortiifimo marty- qui metals6condemnauir,&:diceime viue- l.VJ.re Vincentio, coruiquiadcorpuscius re propter inncccntiam mcam jvc me hbera- tamquam ad cadauer defcenderunr, ftatim riiubeac,tibiquc reftituat.Ptopeiat follicita omnesoccubuerunt.Sicnonnulh hiftoriam mater , & prse nimio gaudio tlens vbcriiis hanc narrant.Ec quonia pcrfonale dclidum Prxtorem conucnic in mensa fedentem,qui in genus plerumque redundac,in auius illius gallum & gallinam aiTos- fcindere volcbac. Vindidam diuina procurancc gracia , qua ia Pr*ECor,inquic, filius metis viuic, iube folui^ San6lis fuisipfe mirabilem oftendic, abilU obiecro.Quodciim audiiTec PraiCor,exifti- femper horacircacorpus Martyriscoruica- mans, cam quod dicebac,propccr amorem quam excubicorcs atfiftunc. Vnde &:eodera iftaternum fomniairc, rcfpondicfubridens: corporeaCarthagine (Hifpanicadico,non Quid hoc cftjbonamulicr ? Ne fallaris,fic Africana) Vlyifiponem pcr mare crallato,&i cnim viuicfiliuscuus, vc viuunt hacaucs. Ec coruiinnauecircacorpusiugiceradfuerunr. Vix hoc dixerar, ciim gnllus &gallinafalta- InEcclefiaquoque S.Viticencij, Vlylfipo- ucruncin mensa, ftacimqucgalluscancauic. nenfiinvrbe, vbicorpuseiufdcnobili iufe- Quod cumPrxcorvidiiiec,atconitusconti- retrorcconditumiacer,coruicircaalrare vi* nuo egredicur , vocac Sacerdoces & ciues, que ad moderna fere tempora excubarc ib- proficifcuncur ad iuuenem fufpenfum,&: in- Iebanc,circa fenarium numeru vel infrarrtec uenerunt incolumem , valdcque l*ecaniem, iempcr ijdcmjfcd fucceifiue diuerfi.In huiu> &p.irentibusreftituunt,domumquereuerfi, reiiignum fignacula,quLe apcregrinisabin- gallum capiunt & giUinam, & in Ecclcfiam de dcterutur, cum Marryris mv.gine, infcri- transfcrunt magna foIciTinitatc. Quxibi pcametiamcoruiimaginemhabcnt.Vulgari claufx,res admirabilcs & Dei potentiam te- quoque nucupatione S.Vincentius deCoruo fiihcantes,obferuatur. Vbi ieptennio viuur, vocacur ; & quod in vita non h.^.buic , pwft hunc enim terminum Deus illisinftituir,& mortem euentusagnomcn dedit. Diequoqi infinefeptennijantequamoriancur,pullum folcmnitatis S. Ceivvini in Hiberniacorui relinquunc & pullam iiii coloris & magni- deGIindaIachan,quiaforce lacalumniip- tudinis. Ec hoc fic in ea Ecclefia quolibec fe- fius fuderanc,per eius imprecationcm nec ad pcennio. Magnae quoque admiracioniseft, rerramdcrcendunc,neccibum fumunt, fcd quod omncs per hanc vrbem cranfeunces circa villam& Ecclcfiamcum magno cla- percgrmi, qui iunc innumerabiles,galli hu- more volances, eodem die cara ^ requie fuf^ lus & gallinae plumam capiunc , & num- penduntur ,quam refectione. ExSilueftro quara illis plumae deficiuni.Hoc cgo ccftor Gyraldo ifta excerpo. CA- DE MIRACVLOSIS NATV C A P VT IV. Ds Auibus 'BMi:nn£» 1N Italia qucMque apud vrberri nobilem Rauennam die foleainicatis S. Apollinaiis omnes vniique coruijcornices & monedu- Is acund:s lcaluE parcibus fingulis annis ra- quamexcondido conucniunc, quibus eo- dem die ex andquaconfuetudine equi vnius cadauer dacur. Si rei iftius quzftionc facias, vcracionem qusrasjaffignarenonprcfurao, nififorce longcex vfu cradutemporis inoli- to , &: quali m naturam iam conuerfo , vbi corpus fueric,& aquilz congregantur.vel po- tiusaliquo Sandi illius miraculo ifta con- tinguntjVnde & quoniam ab hoc coruoru m coouentuTeuconica lingua prirao RiuenS' hurgh/A eft coruoru m vrbs eft dida,inde Sc Rauenaam vocacam nonnulU cotuedanc CA P VT .V. De gdlliTM S. I^^^tij, NArr:5tio iftatumauium fuggeritqncd Manrelac accidit meritis S.Ignatij no- ftri Patris, qui in eo oppido rigidifljmc fe cxercuic,&: in admirabilcm proucxit fandi- moniam.Ibi gallinam aquis lubmeifam puer cum alijs puerulis hcry matus; abfenteenim inatrefuliocataauisfuerat,&: timcbatpuer flagella.Cumquememona S.Ignatij magna ibi fanditatis commendatione inomnium ore frequentetur,cceperunt pueri expoftula- reSanctum,vtteftituercturalcs. Eccefubito gailina mortua , Si pcdibus iamcombufta, cxurgicviua &:integra, vocatadsinde Gajri- mg mincMlofi^ aut S.lgnttij.Q\i\ui oua maxi- mc qujerebancur. Pignus aucargumcncum aliquod miraculi auis hacc pne (e demceps tuht ,vtnumquamcura alijs gallinis con- iungeretur, fed foiitariaincedetct. CAPVT VI. DeUpid.bus ClAmcij. IN Clauigij capo clanilima monumcnta lacenc vidonz S.Iacobo &: Angclis mili- tancibusobcenta:. Laplli cius agninligma ranc, quibus ad S.lacobi fcpulchrii pcrcgri- ni vtuntur. Saxci bacilli ibi innafcuntur , &; conchx pctrex , quas apud mc habco. Ahj Japides pignore militari mfigniuntur,auten- fe, auc lancea, aut velhgio equorumjalij co- lumbactormam habent.Atquod roirabihus cft,excifa:ibirupcsef&giemS.Iacobi natura arci6cc oftendunc. Nec pigebit cx noftro loanne Manana commemorare vidoriam, RIS IK EVROPA LIB.L 389 Qux tantam rcemoriam raenjic. Rcgnancc Ramiro I. Abdcrrahamanos, co nomine II. ^faurorom impcnum obciocbatjnatcra fc- rox , perpetua rcium gcftarom fchcitaie fc- locior eriedus erac Abdalla cnim patn-o, Qui denuo Valenti^ regnandi fpc arma fum - pferat, fugato fub miua regni,&: poft fbgam deflindo, Baranoncque Chnftian:s crepta Abdelcarin:Ducis vinucc,v:ribus :pfe,copijS &:glona maioresexzqualTe videbacur. Ita- quelegationc ad Ramirum milsa, ccntum virgincs cx focdere olim cum Mauregaco Regc inicoreprzfentari tnburi nomiiie flagi- cabat: quo poftulato haud dub:um,mlj pa- reret , noui bcUi dcnuntiario continebatur. Grauis mecuSj fcd maior ignominia-Lcga- riconrinuoextruij: neviolarentur, lusgcn- num valuit , tametli fiydum atquc intclc- randum videbacurnouo Regi,derecurp:fli- mafuifleincerfellatum. Omncs ;quorum sctasidoncaerac} tocadirioncarmaindue- rc compuiii,pauc:s ercceptis agiorum cultui dellinatis , ne cum fame lifhul &: hoftibus pugnarc necclTe eirec. Ipli Epitcopi &: vin i'a- craci caltra iccua : magna totius genris ex- fpedarioerat. In Rioc^am irrupcio uSti, qjoniam is cradus in Maurorura dinone erac,&: Rexaraphllimum pulcherrimurcqj ducebat glorix feruire,tueri nomims cxifti- marionc beUo hoftibus prouocacis,& quod neceiic erac, iponte fec.iTe videri cupicbac. Abdenahamanusccntra magnos deiedus haberc,arma,equos,commeacumcompara* re, Sc conferre qLXCL.mqueexviu bcUi fii- curaarbicrabatur , cenusnoltrorum copijs obuiam prodire.Ad Alueldam caftra caftns collata: oppidum eatempeftaie munitum, deinde etiam Monifteno ir.i"er.e , quod D.Maniniohm nom.nc Sandius Rcx Vaf- conum zdificandum curauit^nunc ad cafas fermc tcdadum ccmitur.Motul^cnj rcddi- tus &: bibliocheca in paucis nobilis , in D.Man^ Rocunda: confequcnn cemporc commigraruntLugrunniuro,vnde Aluelda diftacodo palTuum milUbus.ljs m locis pu- gnatum vtrimque totis vinbus ac cop;}s: atrox dimicario tuic, nuUaqueea cempcfta- tcmaior. Collcdirius noftrorum cxciatus, vetcrano &: cxercitato miiiii impar erac vin- bus &:induftna. Ducu dihgenua,cum par- nbus oranibus adeiTenc , inclinaca rcs fccat ncdisiuperucncu:cum profpcdum tencbr^ abftulillenc, cetTacii. Nox incetpoiica loluci ncilris fuiCjVcin bellonihiltam paruum eli, quodnoa interdum roagnzrci momccum faciac.Ramirus Rcximmmutasnuracroco- piasroecu deb.Uratasm vianu cc'.lem lub- duxit : vidum ciTe ea rc conbcen v::us eft. Loco munito pro tcropore,&: vulncrar.scu- ra adhibitl,in fuprcma rerum dcfpcrarionc Kk ; U a$0 IOANN15 EVSEBI & Judu omnes, vt fit, in vota & prcces con- uerfi.Regem mceroreoppreirum,&: dereru fummalollicicum , fomnuscomplexuseft. Dormienti lacobi Apoftolifpecies obieda auguftiorquam pro iiumano habitu j bono animoelTeiuber; de vidlorianihildubitare, Numinis ope quam certoaftuturam proxi- ma luce fperarer. Rex ad has lacobi voces excitatusjxtulque nuntio,cum exftratis i"e corripuiffet j Praefules &: Magnates ad fe vocaiiiubet.Ciimconueniflentjhac fenten- tia orationem habuit : Compertum habeo, viri pra£ftantes,quolocores noftr^ iinr,iuxta mecum vosomnes confiderare. Hefterna pugna tantiim non vi6lifumus: non noftra virtute , fed noftis bcneficio euafimus , nu- mero imminuti, debihtati viribus , opprefli metu , hoftiUsexercitusantevahdus noftra calamitate robuftior euafit. Nequepugnae rcpetenda: facultatera effe videtis , ncque ineundxfugailocum. Diutius in his locis eftefi maximecupiamuSjfrumenti aharum- que rerum inopia haudquaquara patietur. Duram &ancipitem fortisnoftrje neceftita- tcm, prxfidio humano &: viribus deftituta, tanrumquenon malorum pondere preflam, diuinum Numen, quod certe vobis polli- ceor(faceflat modo metus,nequeanimiau- ribus officiat, quo miniis noftris didis fidem adiungatis) reftituecatqueluftentabit. Te- meritasinafleuerando turpis eft,priEfertim ciim iudicandum eft , quantum rebus diui- nis religioniquetribuamus • ciim fit pericu- lum, neautijs negledisimpia fraude, aut fufceptisanilifuperftitioneobligemur,Iaco- bus Apoftolus mihi per quietem oblatus,vi- dores nos fore poliicitus eft.Erigice animos, moeroremomnem deponite.Vana non efle quasdicimus, rei euencus declarabit. Agite eigo,pIeni bona fpe in hoftes irruite,pro pa- tna,prohberrate,procomraunifalurecerta- te.Licuitnobiscum fummaturpitudineier- uire Mauris:Ii:cc quiaintolerandavideban- tur, armacorripuilhs. Pulciierrimiincepci & priftin^ virtutis memores,Chriftianx re- ligionisignominiam,veftrxque gentis dede- cus Deo au£lore,Iacobo auipice,propuirate. 'Hxc vbi dixic,aciem inftmi, U iigna canere lubct.Noftri magnaalacritatein lioftesim- "preflionem faciunt, D.Iacobi nomenma- gnis vocibusingemmantes : quod ab hoc mitio fufceptum,inmoremabi)t,vc Hifpa- nis milicibus fic pro teflera mihtari. Barbari noftrorumaudacia , quosvidosefle puta- banr,commoti, & ca:htusinievla formidi- "nc pcrculfi , noftrorum impecum non cule- runr. lacobus , vcierac Regi pollicicus,in equo candido niueum vexillum prieferre vi- fus eft , quod rubrae Crucis figura diftin- clumerac. Eius afpe£ MI RACVLOSIS NATVRIS IM EVROPA L I3J. 395 faDdus Bxx FerduuiKius vidonas fuas cn> De qui boc iacer ceccra, quod nmubcnim bucb^r^baDC iecum in caftns Tchic comim- ipdus dtharoedi cuiurda ad mcncm di.ni' Ucoctm ferebac ; eamdem capca Hilpali oad, an^adpairoanuimcuiscoairu^ei:' tnumpho voLuit cxcipi, quam Angelico ar- tis^ianoccociam TDSDSOCTCzaigeccecexcufl nBcio hboracam auc c oeIo laplam, vaga tiooe dcclarinr. Vidc Manyrologiom Ro- cradicio d:>clac mannm^ Molacum ad Vruardom^ Ra- miiefium ad AdQcriana, &: Chiooicoo lo- luci Aich.p?eibycen.Proxmia busC hifiora efl S.PauUe Barbjcx/ptam dioeriam pcico a S.VVi^efoici, DaroaluhaDodiociibtem' pore,diueffis proamojs & iods^aiqaccoaf^ raciooc hifiocLX duicxsa recccfcncai. CAPVT XX. Dc wuwMi faurdgdi9d. c AP VT xvn. Dc Ctucc Cardhiicenjt. CRux quoque Carabaceclis e cxlo la- pUltctic Saccrdoci Sacra r"kh:ro corim Mauro Regulo. Creditur Dihilommuse h- goo S.Cn)asefle,& coDCcempons detu iTe Ierorolymica.no PacnarchiC.Miruert,quan- tum hxc Crus iofera^ilrs poccfiaces tugct. Pxoc quotidic miracula in Ikx: gcoere pa- tiaclniellacum oppidum Carabacx qucKi- dianisccpcftacibushocicmediumpromp:u nc Maurorudocc depopolanic Hiip^La?, habuicNam oilenlam Uciu bgnuirgn:en- licicnbic: Cdm ca:3i Tolctum YeELdet,3n- tes retundic hof nibnos & tulgurances nira- uenic cam tere habicaconbas dcltnjtam : bos: qui dciodc ciuidem redeunc, led oilen- plores enim ad Ama\ eram^j ad A^nas, sa (cerum ccoce retugiuoc. Quo lacere Crux ahj coo^giexanc ad moncana. Tanc aotcm lecegiiur JD curri ad hoc depucaca , abcunr, cx Arabibas,quos kcum duxeraC;^ ludzis &:circameunc currem, vt alcero impecanc qoos Tc^eti inucDerac, mumuitTokiam« an^ulo. Vemc illuc Saccxdos cjuiCrucem cxiodeiuicGuadalfauram, &:adaioofcm xnanibosiuftioct, accjoc (ubico recedunt ad qui dicituc Gebelcukman , & impofuic d confpedumcius , iicquc pauiilpcr certant oomen Gcbeitanc. Inde vemt ad cioiiaiem ROdeticQS Toiftir.us Lb.:. dc Rebcs HiTpaniaccap.i:. Nbiic<;_::_r ccTx- -^ ccmpcriarcs, '.dctl dacmones,doiiec candcm pcmcus fugemur. CAPVT XVIIL D€ dlijs c^UBihM ptgnorihtis. AL-i cxlcftia pigoora Oued leruincur, S. r.deronlimmirumcafula y quam e cario Macer Dei demlic. Sunc qui pucenr, illaeadem vefte Chnftum Dormnum con- u:uili ncu mducum , inibcuiire lui Corpcns &: Sacgumis Sacramencum. Aliud cxleite doDum l'andi(Smz Dci Macns Eccieiia Tortoii ieruac. Cingulum eft lacerdocale, cjuod B. Virgo deuoco Saccrd«)d deoihr. Hoc dDgulum ipic ego vidi , &: vencia- CBs fam. CAPVT XIX Dc dn^J^ L-.hintl- SAn5a VVilgeforcis,aIias L:bcrata,quam Bel^z adcpellcdiscuns Onccommeram ncmina:, Regis Poctugollix diu,poftcp]am aChnllolporiro fuo deibrmari pcn)£ct, oc abam2lioadcu pcias expcteretur, acquc lu fubirb promiffa ilH barba excieuitTcc , pro Chnfhanx Religionis ac pudKncue deten- fiocK cruci a£xa tiuc , miraculis ciandi m;i. mooa vicaum,m qua aHienit meniam vifi- dcm cx lapidc prcdofo , &: mcnla i: pcdcs ex vno lapidc cranc , &: erat immcD ix. iac« tudinis & loogiccdinis , & impolmc villx oomcn Mcdinacalmeida , qeod incerpccca- cut Cimtjt wtemf*. C A P V T XXL "Di rr.rr.i Civnrum. Fldem illego GeruiCj, ex cco ixjnnuua tranircnpuc Bcrchonu5,:ncer ilL2 de co- ftra Hilpania lic euananns In CaLsiooia eil mons cannamm ciciiIimL; , S: qoali ixiac- odlibdis, m cuius fu cg micace eil Uois ,cixiiis aqua cft ibboigra, 3»: fiiadus impcifcrucabi- lis , vbi macuiu dxmonum ab incohs fcrcnc ciTe iub aqua, zd modum paiadj xdrticaca. Vude fic , qcbd li modicum bpidem m la- cum ieccns, il::om, quaii o^eniis dzxnoxtt- bus,ccmpeftaccm &: cumultom andies 8c vi- dcbis.InDuiuscrgo moocis coofioip cA ftu- Hius aiciua crahens auicas : axgcoD cda ibct ibi mmcrr, &: in quadam dus paiticula cft mx &: ^aacs fempicenu. Ibicdam crjrftaili copu icpcncur. Ibi dudam accxiicvnum miraculDm.Qoidam cnim agficoia de villa proxima, qux didcur MerciKra, Petms dc Tabula nuncupocus , funiulam tiLibcbJC d- lum, qcxipfum pcipetuociulacu niibabat: qoi 394 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGlt (quiiratusipfam dgemonibuscommendauic; omniaidola paganorum confregitj cxcijptd qui ftatim inuifibiUter adfuerunt , & puel- vno , quod erac in terra Andalufia ,quod hm raptam in turbine abftulerunt. Septen- confringere non potdit^ Eratenim imago nio ergo decuvfo, quidam viacor ad pedem «reaj fuper altam columnam lapidfcam iri momis tranlienSj vidit hominem celeriter confinio marisfita , qux £iciem vertit ad dedurremem , & voce flebili proclaman- Auftrum,&:clauemin dextramanu cenet» tem,Heum^jquitantoponderepremorjEt Quod idolumSarraceni Mahumetcm fa- requilitus quis effet , refpondit, le in monte bncafle dicunc , & intus (ficut dicitur) le-^ cannarum iam feptennium fub dajmonum gionem d^emonum inclufir, eique tantam commendatione tranfegiffe , qui ipfo quoti- virtutem dedit, vt numquara frangi poflit. diepro vehiculovterentur. Dixitetiam fub Cum autem Chriftianus appropinquat,fta- cadem condicione,eire filiam Petri prsedid:!: tim periclicatur; Sarraceni adorant,&: ide^ &adiunxit, quod (i patcripfamin monte non raoriuntur. requireret, 4£emones ipfam libenter refti- , luerent. Quibus prasdiclopatri perdi£tura CAPVT XXII, viatorcmTelatis,isftatim montemafccndicj dacmonesadiuratvtfiliam reddant. Et fta^ I>e porttt MongU, tim repentino fiatu filia prodit procera fta- tura,arid« aTt» GsSdca^. NOa pcooil iini]icji6m aiMiBui con- C A P V T XXXL ZV mmtcfia-dJf ,fem forfwtsm. .dkDT. Nemoiucboos pfiinijnir H- hdjTirBio fioeai mncDic.QpauD jefi pcr- '\rOcacs mnr t/bi aiSi^ri i \\\\ mdac , oidBo in bcebns irnmri Ibbc. V nxiaiBy<|Dod §mmms,Sk — ^*"»nt pa:- Obfiick pro6iixi2is amiKS^ dc Tkoius p^o- fi)cassciaEi^iDC3L.MinnTife& dsds. cedcxexx. CAPVT XXVL TH Ixcu Cxri:ii:xt. IN cad^ni pL-^i licc? , Crrs-cric c:3:z: aicbini Tiuis IsLicr c-rcii~k~r.:^^nL:. CAPVT XXVIL J>t S.Vctn it ^Miyfim 'Simfimm. IX:er mncub mondi ceniai poccfr :c = - plam S.Pecii '2. Ropdnsdidam, 1-t :: R^m. ExTDoioc^l^qrideccr doobnsadbccniicellis j v^inci : hds. Tsmpcofi^ECccxcaBacanipcs. CAP V7 XXX IL Df fix9 exrjpemte fmfmt S.Jmc^H c YzA- - .<|Bacoc]pis ^ ^m CAPVT XXXIIL Dc Lamm de GmJ^ ^^npmt CAPVT XXVIIL Dr aniicr Lavcmjcm Cmkk. Nter fiiraiosSil ac ^ ' GaUgczz aBBBnc, in : . cgSyTbtKgamiinarBSiBpcsTWicrrr 1 raxneadmcdmmTkjQCatnm in ' idDgabtisbpdrrBiDcinfe Coc hrr iciDefa. Opera Rooudocii Oucc dcdiCBri CBS j *jttjii cos cdgTCT ani KJOPMC-S JCrCnJS TOI I I CAPVT XXIX. Dcfmn Jjme^m. N mtww%«u CcbBcd Lon floBq Bunis craxiir fiudibaSjS: defcnKC,qaccr gos, aqoo T^|iocikacasd. incnmm ac docicmcnCBii «ociietiiam. CAPVT XXX. De fimufumjc. CAPVT XXXIV. 'De crmdmsherkm, \ Srxxacooc iimracxxjeerc .rc-- tV. ^ jL:r-n civd onntrcs ri-£c:"5, c-x zrirb D.Pecn GoQzafezdcMadozi^Cir^i:^ ncnii S.CiBcs^cacifirafta in H^aBuiiiai^ Res -it '-tnciBm Boc CAPVT XXXV. Dr fimti^ ficrm H^mU. 'DEroekaccs fbcnnK nodns Hitexs Mlia Timis tbnns ioxta Viaflam t^ Jl fU^aosr ibcKxs ad ByjfBJuM Qcndo aryocanrihas iadoci , <(ao JrtnHi nfBn^tty icaji caBien abqgid pbircs mocbos dcpocianc. Aliyando pce- cx bocb GicgQiioTaoneDfiJjSico j.Hi- 396 lOANNIS EVSEBIi NIEREMBERGII ftoriaruminquit. Eoanno dubietas Pafcha: pcllif^erat enimei fub Regejlicet magna, ta- fuic^in Gal\i)S veionoscum mukisciuiia- menm illa regione poteftas.) Expulfilique tibus quarcodecimo Kalendas Maias fan- a Baiihca flmda equitfbus , ad fe reuediis, dum Paicba cekbrauimujj ali) vero cum cccpit dentibus pt-<.)prium lacerare corpuf- Hilpanis di!odecimo Kalendas Apnlis fo- culum , rcc prorlus retineri a fliis obni- lemnitatcm liaoctenuerunt. Tanjen,vt fe- miam pocerat det)acchatioi)em. Tandein- runt , fontiisilliqui m Hi(pani)s nuiu Dei quc oppreiius, inter iuorum manus fpiri- complencur , in noltro Palcha repleti funt. tu m exhalauit. Denique Theodegifilus hur Iciem adteit Vafxus ad annum ^yo. ex Si- ius Rex rcgionis,cum vidiflet hgc miracu- giberto 6c Roherto Gaguino.Latiustamen lum, quod in his facratis Deo fpntibus gc- idem S.GiegoriusTuroncnlisde hisfonti- rebacur,cogitauitintra(e,dicens, Quia in- bus Ub, i..Mnacaloruro. Ell^ iHud illullre genium ell Romanorum ( Romanos enim miraculuiii d^ fc^ntibus Hi(pania',quos Lu- vocitant homines noilrac Religionis) vt ita fitaTiiaprouijicia prpfert. Pifcina namque accidar, &: non eft Dei virtus." Veniens vero eftapud Ofen campum antiquicu^iculpca, adannum fequentem , oftium iigillis fuis &ex marmore vaiioin modum Crucis mi- cum Epifcopi iigillo muniuit,pofuitquecu- .^9,-,compolita oper.e ; led &:,afdes magnse rtodes in ciicuiiu tempU , iitorte ahqueni j;laritaDsaccehitudinisdefuper a Chnitia- depreliendere poiTit fraudis ahcuius con- nisconlbucla eit. Igvtur cum dies facer poil icium, per cuius ingenium in fontibusaqua cutnculum anni decedentis aduenerit , quo fuccederet,fimiliter & alio fecit anno.Ter- Pominus confuib proditori myfticamdi- tio vero conuocata virorum multitudine, fcipulis pr£L'buit coenam, conueniunt in lo- foffas in circuitu BafiliczE fieriiufrit,ne for- cum iUu cum Pontiiice ciues iam odorem te dogis occultis lymphx deducerentur in facri praslentienees aromatis.Tunc dataora- fcncem : ilieruntque tofr^E in profundo vi- cione Sacerdosoftia temph iubet iimul mu- cenum quinu.m pedum , in latitudine vero nirilignaculis , aduentum virtutis Domini- quindcceniim.Sed nihilabditumpotuitre- cx pra!ll;olantes. Die autem cercia,quod eit penri. Tamen vit^ iinem faciens, & credo iabbati , conuenientibus ad baptizandum prohuiusinquifitionis temeritate, anni fe- populis, aduenicns Epifcopus cura ciuibus quentisdiem,quo hoc mylterium eelebra- fu»s,infpedis iignacuhs, oifia releratclauia. batur, videre non meruit, & quod arcanum Ac mirum di^u,pilcinam, quam rehquerat virtucis diuinasinueitigare pr^fumpfit. Ha- vacuain, repcnunt plenam, (ed ita cumulo bentur auterfi in ca Reliqui.T fandi Stepha- altiore refertara , vt (blet fuper ora modio- ni Leuitac. Ergo quia fons ille dmino nutu, rumtriticum adgregari, videafque huc il- vt fupra diximus, ad officium baptizandi lucque latices HulJ uare , ncc parcem in di- repleiur, & quia,cijm comipietus fuerit,aui- ucrlum defluere. Tunc cum exorcifmo fan- de ex hoc populus haurire feitinat , quidam cli&carum conlperfum deluper Chriima acqepco vafgulo,Prefbycero,quihacaquara omnis populus pio deuotionehaurit, & vas miniftrabat , porrexit ad complendum. plcnum domj pro ialuatione reportat,agros Quod dum complet fenior, hic inter com- vinealcjue afperiione faluberrima tutaturus. pnmentes turbas manum alterius extendit Etcumexinde mukitudo amphorarumii- ad baltheum ,cultrumquefuratuseft: :.quo ne colledo numero hauriatur, numquam vagina recondito, manusextendit adacci- tamen vclcumulumminuit,licet,vbiinfans piendam hydriam , quam tradiderat Pre- primusinnnctusfuent , mox aqua reduci- fbytero. Qua accepta amotus in partem tur,&; baptizatis omuibus, lymphis in fe re- aliam , neque vnam guttam aqua: in ea po- uerfis, vt initio produntur neicK),ita & fine tuit reperire. Tunc confufus valde , & iibi clauduntur ignaro. Quidveroacciderit vni ob furti caufara hoc eueniffe cognoicens, ex hiereticis Deum non meiuenti , neque homini cultrum,quem furatus fuerat, red- vencrationem prxftanti huic loco fando, didif, &; fic icerum porredalagena,plenara neque credenti corde miraculum quod in aquas recepit. Eft enimpopulus ille hxreci- eo Dominus ad corroborandam iliorum fi- cus,qui videns htec raagnalia,non compun- dem prirlbre dignatus elt,non iilebo. Venit gitur ad ciedendum , led femper callide di- cum curba equorum , iblucifcpe impcdi- uinarum prceceptionum facramenta ne- n)entis iuiric iu baiilicam poni,equinbuic]ue quiilimis interpretationum graiulaticnibus in ea pr^ciepia prxparari, uriciens miier qux non dciinit impugnare. Sed virtus Domini de hoc loco narraban ur ab incohs. Igitur diuerfam partem adfliuit & confundit. media nocte pra;tcreunie a fcbre corripitur, ac pjsne exanimis, &: cardius quam debue- , ratpccniccns exclamat,eQuites ab asdeex- CA- DE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVROPA LIB.I. 397 raculi cuiufdam efflagitatio in raanl'uefa* r A P V T W V V T ciendo animali natura fua feroci ,pr£terf(c- v^/ViVi AAJvVi. dtftmas templorum conjjiurcationes turba- r\ r rt T>^ ' • fff^^^^^f^f^diuinaoffciaexcitationeSyC^ ri- De tatArofmcli Marct. j-^, ^,^ ^^^^^^ jEccleJIarum hca difolutos. Tu propterea pro tux in Deum pietate^acpa- APud nosin Hifpuniaceftanflrimafama Horali vigilantia ahufum pradttium , tam- eft de tauro D. Marci , in iplius fefti- quAm a Religione Chrtfliana altenutn , tollere uicacis die , fola diei teftiuitatis energia, ad- atque abhorrere deflderas. Sed citm homines duciad templumincer plebem ipiam in- illi ptas nimio , & contra ^uam ChriHianos numcram virorum , fcmmarum ac puero- dcceat^nefandx fuperflitioni fu£ indulgentes^. rum , pofitis etiam in cufpidibus candelifS* appe/lationibi^ & inhibittombm violenter fe Quidam hoc ad miracula referunt, alij ad tueantur ac defendant , nob^s humiliter fup- magiam, quemadmodum Gnllandu^ li- plicari fecifli ^ vtin prmnflU prouidere de bro 2. de Sorcil.q.8. num.z. refert de quo- bentgmtate ApoUolica dignaremur. T^os igi- dam mago Gra:co tempore Adriani VI. . tur fraternitatis tu^ folertiam ^ religio- quf folis verbiscomprellerac viresferocif- nem fimmopereinDomino com^nendantesyde fimi cauri cora ducends U vlcra viris,quem- renerabilium flatrum noftrorum S.R.E. CflTr queipfeGriUaiidus dicicfe habuifleincar- dinalium CongregAtionis facrorum rituum ceribus Capicolinis examinandum , eum- fententia fupraditttm abufum tamqaam Ec- que horum maiora verborum potenciaef- cleflaHicA pietati ^ necnon etiam facro ritui liccre potuifle , eum camen euafiffe fcmi- aciuerfantem, (^ dete(labtlem , ijs in locis^ in. cxaminatum, fauoribus Romani populi, quA hucufque irrepflt , funditus tollcndum Magnatumquequorumdam. De draconi- atc^ue abolcndum efe flatuimus (^ ordina- bus, Holcotad illud Sap. \6. Filios autem rnus , ac Jraternitau tu£ per prafentes com- ttios nec draconumvicertint dentesy (ed. 178. mittimm ^ mandamiu , plenam (jr amplam (ic meminic. Mercatores etiam (quod eft fuperhoc facultatem(^auBoritatemtibicon' mirabile didu) quibufdam carminibus dra- cedimfts^ vt abufum pradicfumex omnibus ^ conesfaciunc manfuetosadtempus,quibus quibu(cumque locis tUA dioecefls CiuitatenflSy inlidentes , freno eos ferunt vfque cum appo/itis JurisS' fa^iremedijs ,altff^EccU- in Jtthiopiam veniunc, vbieos vendunc,, flafiicis cenfltris S" pcenisytoi/ereac funditus quia nempe ( vc proxime reculerac) i£chio-. abolere yomni ^ quacumque oppofitione ^ rc- pes in feruida plaga habicances draConum curfu ac inhibitione poUpoflitis & reieciis^att- carne vefcuncur , quia eam vefcentes infri- Boritate noflra cures , ^ cum effeHu facias. gidac , vcnenum nempe arcc ahqua priiis i^n obf/antibus prdmiflis, ceteris^ in con- cxcucientes, velcaudam,inqui latet,ab- trarium facientibus quibufcumque. Datum fcindentes, vt dicicur in hbro de Natura re- Romtx apud fancium Petrum fub annulo Pi- rum. Planecxrimoniamhuiuscauriinuenio fcatoris die 10. CMartij ijs)^. Vontificattu damnacam a Romano Poncifice per diplo- neflri anno feptimo. Marcus Veflrim Bar^ mafequens,quod eciam Moura Lulicanus, bianm. aquoirtaaccepimus,producic. Nihilominus fuerunt , quiad viresna- Clemens^XW. Venerabili EpifcopoCiui- cura: id reducanc. Lagunain Diolcoridem tatenfl Venerabilisflateryfalutcm^ Apofio- dixic, inebriaritaurum ; hoctamencon- licambenediBiotsem.Exponinobis nuper feci- ftat non fieri. Alijdicunt, caprifico poflb fli y apudnonnu/losiftiiis dioecefls Cntitaten- cauros manfuefierijaucdextro genu aUiga- fts populos inoieuiffe abufum quemdam in to. Hocciim Roma:Clementis VII. prm- feHo fancii Marci Euangelisid , quodie tau- cipatu Grzeculus quidam efFcciflct , dudo rus quidam ferofiflimus public} ad Miffam fiEpius ferociffimotauro per vniuerfam vr- ^ Proceflionemk vicinis prodttcitttr CHarci bem , quem tenui admodum funiculo ica nomine y candelam e^ panem in cornu ge- rcligarac a genu , periciffimi magi nomen Hans , magno fanc cum diuini honoris cr apudimpericosafTecutuseft. Fertur Hifpa- mimarttm periculo y ciim ipftmet be//u& , a noseumdem morem in Indiam cranftu- feminis pr^fertirn ac reliqua vulgi muititu- lilfe, &:: femel reliquis manfuetum taurum, dine , quafl 'e cdo a Deo, vei a fanUo Marco iti excommunicacum horaincm qui ade- &d Proceflionem miflA , veneratio ac dtui^fts rat,impetum feciffe. cuitfts tribuatttr. Cyid quod pericuium,qtio- niam ^ h<)ic fcandalaatqueincommodaacce- dunt , primiim gentiiica i//a fuperflitio affl- nis ac flmii/ima idoioiatrix , deinde etiam mor- L 1 C A- tis difcrimen , ttim diuinx virtutis^ ac mi- 39S lOANlSlIS EVSEBII NIEREMBERGII tura plene prodentes.Sed & memorandum CAPVT XXXVII. eftludibnumiepulchn RegisBeli.Eonam- que referatOjXerxes Danj tiliusvitream vr- De palatio ^J arcd Toktand. nam reperit, in eaq^ cadauer oleo innatansj quas vrna tamen plena non erat,vacuumque INter memorabilia Hifpaniae admiran- a fiimmislabrispalmje fere fpaiium habe- dum ell , quod noftii Hiftonci confcri- bat. Vrna:quecolumna exigua adiacebat, bunr, &: exphcatius Rodericus Tolctanus cuiinfcnptum , eumqui fepulchrum ape- dearca, quscapertafuit a. RpdericoRege, ruiflec, vinamquenon repleuifTet , peffimc pauloantequam Arabesex Africa , infti- muldacumiri. QuibusleftisXerxes gante Comice luliano,in Hifpaniam irruc- Ohjiupuit jetro^fedem tulit,ora^ buxg renr,& profligaco Roderici exercitu, ipfoq^ Pallidioragerens.exhorruit ^quorisinfiary occifo,eamfubiugarent. Inquitenim: Erac ^uodjremit exiguacum Jitmmum (Iriagi- tync Toleti palacmm, a mulcorum Regum tur aura. tcmporibus perpecimclaufum,pluribulque Sed poftquaremoratus palantes fenfusfub ferisobferaium. Id Rodericuscontraom- rationisvexillumretraxit , eueftigiooleu^m nium vokuatem aperuit, vtquidineo late- infundi imperauit : venimiufTaita implerc ret cognofceret. Thefauros autem, quos fi- haud potuit , quare & iterilm infundi prx- tiebatjfperabat. Veriam praeter arclvnam, cepit : kd & ne fic quidem replere potuit, nihil inuenit. Quaaperta , pannum litteris donec tandem faepiiis conamine irrito itc- Latinishapc verba referentem deprehcndit: ratodefifteret,5claufoq} monumento, fum- Cum cominget feras jrangi ^■palatium atque mocum moerorerecederet. Etcertum,nec arcam apertri, drqud in ea funtvideri; tutic inanemeuentu columnje pracdidtio fortita fcito gentes eiufmodi Hijpanias tnuafuraSy eft.Nam Xerxesexercitufuoquinquaginta ft*0§j dominiofuhmijfuras. -Cluibuslcdis Kcx myriadum a Graecisdeleto, ciim trepidus ^oiuic palanum arcamqj feaperuifre,& ge- in regnum fereciperec,ignobJhmortevitam mino , quo ante claufum erat , modo con- finiuic, noctu in ledo a filio trucidatus. Ad cludiimperauit. Erant autem in panno de- huiuspaterni monumenti fimilitudineSc- lineati Arabes,capita vittis tegetes,veftibus miramisfcpulchru fibi fecit: fupra cclebcr- verlicoloribus amidi , gladios & iacula vi- rimas vrbis portas,in edito atque confpicuo brantes, vexillaquein alcum cxtcnfa geren- ioco,cum hac infcriptione5^ cui RegumBa- tes.Hifcc fimilis illa,qua? a Cedrcno hiftoria bylonis poHme futurorumjuerit pecunia pe- hocfcre modo de(cribicuranno775>. Re- fturia^aperto fepulchrojitmitoquantumcum^ gnance Conftantino & Ircna,quidam apud Itbuerit pecunia.Ne tame^nifiindtguerit,aliO' iongos Thracixmuros fodicns, inciftam quinaperito ,nonenime re eiu^Juerit.Vtx- incidit: qua purgaca &: aperca,virum procc- manfic hoc fepulchrum immocfi, doncc ad rum in ea recumbencem ofFendir,lateriquc Darium regnum deuolutum eft: qui indi- ciftx incifas litteras hancfentcntiam cxpn- gnu racusfenequcijsportisvti (ideoautcm memes-.Chrtffus e virgine nafcetur, inj^ eum non vtebatur, quod fibi tranfcunti cadaucr ego credo.ConUantino & Irena imperanttbtis culminaret ) nccfumcrcpccunias rcpoftas, Sol me rurfum videbis. Ec Sueconius gemina & eas quidem fc itritantcs, rcferauit monu- huic dc lulij Cxfaris fato hiftoriam his vcr- mcntum,proq3 thefauns inane fepulchrum bis narrattPaucos ance menies ciim in Co- reperit, & intcjite omnibus fcpulchri parti* loni.iCapua dedu£li,legc lulia coloni ad ex- bus luftratis, in faxo ad latgs fepulchn hxc ftruendas villas fepulchra vetuftiffima difij- verba incifa offcnd\t:Nif pecunid efes inex^ cercnt, idque eo ftudiolius facerent, quod pldiUs., & turpls lucri cupidu-s , dejtoiliorum aliquantum vafculorura operis andqui fcru- fepulchra non apertitfes.^D^X^^crwwxs autepct- tantes reperiebanc,tabula ^nea in monume- fcrutato fcpulchro, in obfcuro angulo exi- to,in quo dicebaturCapys conditor Capuas guam arcu lam repent,qiia apcrta, exccran- fepultus,inuenca eft, confcripca licceris ver- daveneni violentia profilijt , qua^ tertiam bifqj Gr^ecis. hjec fententia: c^uandoqtie ora hominum partcm fu^ truculcntia fuftulit. Capyii deteBa efent ,fore vt lulio prognatm manu confangutncorum necaretur , magnif^ CAPVT XXXVlII. mox Jtalutcladibus vindfcaretur.Amir)i2nus r\ i / nr • arcellinus aliudhuiuhnodiprodigiufcri- • bitlib.51 Ciim Calccdonoslubuertercntur A Pud oppidum Olianam ,quodcft in veceresmurijVtapudConftancinopolim x- /\.ripaSicoris,&:dilkt abllerdapafTuum d^ficarctur Iauacrum,ordine rcfolutofaxo- millia circitcr quadraginta , domus cft ru.in quadratolapide, qui ftruduralatebat B.Maria: Virginis Caftiluedrcnfis, inalio »n media,Gra:ci verfus incifi reperii funt fu- loco pofita: ad quam domum lingulisannis in r>t MIRAGVLOSISNATVRIS IN EVROPA LIB.I. 399 ifi Martio menfe diebus Venerisex infula frequentesfe D.Virgini coiT)mendare,vni- fiuraimstria luniina cxrulei coloris afcen- ucrliopem auxiliumqueariumnis luisexpc- dunc, &:Eccleriam per feneftras ingrefla, riri. Rcxiple AlplionCus XI. fan^arei exci- lampadesaccendunr,6ifubindedefcendunc tus hucvenit, mukumque agri, Caftri lulij adeumdemlocum vnde venerant, ibique &T2labrica£ templo &c Coenobioalligna- ab infpicientium oGulis euanefcunt. Qux uit, vtDeocommodiusobfequium prxfta- res admirabilis a populis illius rcgionis 6d rent.Templumctiam maiori ambitu cxtru- viris fide dignis aftiimacut. xit, varijfque ovnamentis decorauit: nec in- cafsum; nam vixelaplb triennio,D.Virginis CAPVT XXXIX. prarfens numenfeniit. Memorabilc enmi iiduerfus quinque pocentiftimos Poenorum i}>€t^ne Deiparaad aquits Lupias. Reges pra:luim commifit prope Amnera faHlim , non procul a Tarifta , 6c adiuuante Si£uience per vniuerfam Europam circa Alphonfo Lufitariise Rege,focero fuo,vidoi anrtum Domini 600. grauiifmia pelte, euailc,cireaannu 1540. ipfe Rex hoftium regnaace Riccaredo Hifpaniarum Rege, fpoliaDeoobcuhc, mcerquseadhuc magni Gregorius MagnusPont.creacus, pridsqua ex a:re cripodes tempU paneci aftixi v»(un- inauguranduseflec, folemniindictaSuppU- tur. Templum vndique varijsdonarijs &c cacione,frequencer iuftic Clerum populum- f requenci anachemace fepium e(t,columna; que adefl^e,vc Dei iram,pacrocinante D. Vir- vocmis cabelHs cec1:a:.Ha;c incer confpicuus gine (cuius pecuharem effigiem manuge- eftcereus imi^enla: magnicuduiis ex cera jftabat)deprecaretur.Necmora,pij(TimiP6- alba,quem 01y(fiponenfis populus fa^ua tificis precibuspeftiselanguit,&: fedata fuit. peftilenciie lue D.Virginisope libeiacus,an- Hanc poibnodum effigiem D. Leandro no i^po.offcrendum curauic: nam va(a fa- Hifpalenii PraefuU vna cum moraUbus in cracamaureaquam argentea recenfereim- lob Ubris, alijique ReUquijsdono miiit.In menfum foret. Argenteae lampadcs ttiginta Cathedrali cemplo fummo cum honore perpecuolumine viluncucjincer quas aliquaE feruata fuit, donec luxu Ubidineque ener- opere &: magnitudine conipicuie. Incer uacam Hifpaniam Poeniimpunevaftarenc, multaRegum Principumque donariavide- Chriftianis vndique fugiencibus. Hifpalen- re eft maioris cormenti belUci ferreu m glo- fes aUquoc Sacerdoces infideUum manibus bunij quem Alphonfus Albuquercius, aiao- elapfi, Toletum fugerunc, ablatis aliquot rum memoria IndiseProrex, inmonumen- San6torum ReUquijs,vnacura facra hac ef- tum miraculi,quo eum D.Virgo in Goenii figie,quicun£la h:EC prope amnem Guada- oblldione cucaca eft,miflc. Nam cum (ca- lupe 5 barbarorum mecu, in marmoreo fe- phaflumeafubiret,comes quidam ciusita pulchro , adiunttis litteris in reigeftaemc- tormenti globo difcerptus fuit,vt illius ce- moriam,ingefta tellurecondidere. Multis rebro focdatus fuerit. Quo iUe periculo demuelap(isfa:cuUs,cempore Alphonft XI. commocus, in D.Virginis GuudalupijE ie modo inangurtias re- venenc deTagi ecymo, admirari licec. Ta- forbens, auc in cotum cumcuhs condens, & gttm,m(:\u\z,flttuium Canhago HiJpanU ntin- facpius nafci gaudens, in Atlanticum Ocea- cupautt, cx qua ortu^ pocedit arenU auriferis num effunditur. Nam cum procul ab ortu copiofus , (^ ob hoc ceterU fluuijs frdatui. fuo, ex hominum con(pecla le eripiatj per Scd vndeTrigi etymona Carthaguie dedu- C2C0S bL fubterraneos meatus ad lepcem cit , auc quidnam Tago cum Carchaginc milliarialucifugusfluic , donee prope ViU commercij ? nam procal admodum a No- . laharta (loci id nomen eft^jcerum in lucem ua Carthagine onri,ex Scrabone iam dictu. erumpat maiori vi & lacvori alueo. Video Famailli pr3Ecipua,exauriarenis grumulif- tamenhas An^ElatebrasGontrouerci, & vt que, quostamquam telluns IpohaOceano fabulofasaplerifque ehminari. Sed Phnio detert. vnde luuenalis: &: receptse paflim opinioni iuftragantur Omnis arenaTagi,quod^ imnarevoluitur Hieronymus Giraua, & HieronymusPau- aurum. lus, S^Gafpar Barrerius,do6tiflimi Hifpa- Ceterique paflim Poeta^, quos recenferc nl , &:les oranibus noftris apertiflima eft. operolum eit.Mela vero non aurum (olum, ladtitet fe nunc fabulofo fuo Alpbeo Gtx- fed& gemvnasiUi adfcribiclib.^.cap. i. his cia,quem ferunt in Ptloponefo Pifas tranli- verbis: /» alteroiHuu) Olyflpo,(jr Tagi eflium re, S^ in Medicerraneum mare mfluere, nec amnis aurum gemmas^^ generantis. Mirancur adulterari pelagi faUugine, fcrd fub ima ma^ mulci, celebf.s iUius 6^ pafllm vulgacas auri riahofpitalesfuasaquasleruare , &:inAre- famx raraadeo cxtare veftigia. Caufam ihufam fontem prope Syracufas refundere: refert Andreas Refendius , lege cautum id hoc tame vno Alpheo Anas inferior,qu6d fcrutari , ne commotisarenis , deprefliores Grsecorum praeconijscaruerit.Amnishuius frumentari) agri aquarum flhiuiem patian- ktebrae incohs iocandi materiam piabueve^ tur. In fidcm tamen vetuftac gloriXjLuflta- aum patrio fermoneterunt pontemtfie In norum Rcgum fceptrum ex T.5ganoauro Hifpania,vbjperpetu6 plunma armcnro- conflatum,quopuriusnuUu reperiripoflit. rum miUiapafcantur.Aufonius vbideEme- ritaloquitur,vocat Anamasquoreum.Piu- CAPVT XLVIH. dentius vero Hymno in S.Eulahara (loqui- tur de Emerita:) De SalonCi ^am memorahilii amnU Anai Praterit , ^ viridante rapax T Nter Hifpanise amnes clarus admodum Mania pulchra alluit. X eft Salo; qui hcet nec lato alueo tumear, teftus Auienus inlambisdicitper Cyne- nec auriferis arenisfuperbiat ,nuUitamen tas populos fluere. cedit ferri gloria: omni enim ferro iplius a- %.Sina amnU illic per Cynet^j effluit qua eft violentior ; aquae enimtempera- Sulcatjj glebam. mento ferrum acrius robur & miram duri- Sed iJL Orteho fides ahqua , haUucinatur e- tiem acquirit. vnde MartiaUs, vbi dc Con- gregie Auienus. Namciim Cynetac circa gedo amne egit,fubdit: Promontorium facrum fint , mukis miUi- ^utbus rermfumcorptts afiringcshrtui bus pafluum inferiiis fluere Anam in com- Salone qui ferrum gelat. percoeft, Echb.^.Epigr.j.vbideBilbih: ^uam fluflu tenui, fedinqnieto CAPVT XLVII. K^rmorum falotemperator ambit. Num vero hic fit idem amnis, qui riiftifio DeTago fltiuio. lib.vlcimoBilbihsvocacur,vel,vcmannfcri- pciahqui,Birbihs, non abhorretanimus vt /^^id prohibet perfequiiam ex eodcm credam, pr^efercim ciim lUi maxJHTiam fer- V^Nonio nobiliores Hifpaniat amnes? x\x.tv[\^tx'\tm^di(cx\h'M^ade0 it nullHm apud Tani apud Grarcos quam Lacinos fcripto- eos telumprobetnr, inquit, quodnon aut Bil- res Tagi nomen illuft re fuit , adeo vt cum hili flumine, aut chalybe intingatur. c\\xx cer- Maronedicere liceat: tcSaloninoftro inprimis quadrant.NuUus Cuinon di^ui Hylas? » enim,practerSalonem,ferngloriain Hifpa. Oritur autem nobihflimus hie amnis in nia notioreft, necea decaufsamagis cele- Celtiberis, tefte Strabone , & per Vettones bris. Potuit cnim ab adiacente Vrbe Bilbi- & Carpentanos lapfus,Toletu m pracpoten- lis vocari. Vnde mihi naca fufpicio, non in- tem vrbem pcenecircuic; tandem Lufica- commodum apud luftinum legi pofle, niam raediara fecans,pleno alueo fub Oly f- ^uod non ant BilbilU flumineiyix\omtn flu- minis DE MIRACVLOSIS NATVRIS INEvROPA LIB.L 405 minis prsetereac, vrbem vero oftendat. Sed vocatur.Olim vero ab incolis Cirtiu appcl- Lidori hoc diipiciendum relinqup. latu,audor eftTitus Liuius \.zS.Mdriiui,\p.*. quiz,ftiperato B^/i, querri i/icffU Cirtium ap. CAPVT XLIX. fellant ■jduas eptde-ntas ciuitates fine certn- mincin deditionem accepit. Srcplianus vero ^e1B(£tt. Byzantinusabincolis 77?/3K«i' (cribitvocari, fed perperam vtrobique , vt in Epiftolicis NObiliflTimum Hifpanixflumen B^tis, Qu^llionibusobrcruanit I. Liplius, &: C^r- a quo Siprouinciaenomen indicum. tim ex manuCcripto Liuio (ubllituit. Fuic Tugienli faltu exoritur,refte Plinio. Strabo etiam Tarteirus antiquis didus, vt ex Hcii- ver6&: StephanusByzantinusexArgenteo choro oftendit Strabo -, quomodo eciam monte , que Feftus Auienus Argcntarium Ariftotehcitatolocodicitur,quibusStepha- vocat , prope Caftulonem dicunc erumpe- nus ruffragatur,qui Tarte^Ti amnis prope vr- re. Sedidcm Strabo ex Orofpeda monte bem TarteiTum meminit , vnde &; Fcftus oririau6loreft. Ariftoceles vero , aeui fui Auienusin lambis fuis: ignoranciamfecutus, lib.i. Meteororum, Ager his adh£ret,adltiitj,cel^item vnacum Danubio ex Pyrenaeis moncibus Tarteftts amnls. putac fluere. Polybius vero vna cum Ana Kidorus Originum lib. 1 5. Bastis etymon a ejLCelciberiacrediditoriri, quicamenam- ^d^ deducic , quod fcilicet per humilia nes nongentis inter fe diftanc rtadijs,au(5lore loca fluat; Becanus a Bclgica didione Baet, Strabone. Modicus autem primo impctu quod vtilitacem delignat,Ba£cis nomen de- fercur Bxcis,fed mulcisftipacus fluuijs,qui- iiuac,quiailhus aquis commodifllme lanae: busaquas fi^mamqueingracus auferc. Non inficiuntur,cuiuscausa maxime commen- procul a marigrandemlacumefficit , qui dantur abantiquis. Vnde Martialis: Fefto Auicno Ligufticus vocatur. Meminit Bdtis oUuifer^a crinem redimite corona, & Suidas Liguftici in Hifpania , (ed quid Aureaquimtidisvelleratingitaquls. e(rec,nonexpre(ric. Acque hinc, camquam Huc eciam allulifle videacur luuenalis Sa- vnofonce, geminusexoricur :quantufquc tyra 12. vnicoalueo venerac,cantus{ingulisfemari Generofi graminis ipfum mifcec ; licet temporisiniuriaalterumeius Jnfecit natura peciif,fed ^egregttis fons oftiura, quod ad meridiem vergebat, obli- Viribtts occultis, (jr B^ticus adiuuat aer. matum nunc fit. Diflcntit tamena palTim RefertPhiloftratus hb. y.cap.i.Vitae Apol- receptahac opinioneclarillimus vir loan- lonij Tyana^i, Ba^tim Oceani quafi iiatu- jiesGenefiusSepulueda,&geminisoftijs in ram praefe ferre: fiquidem increfcente O* mareadhuc hodierno xv^o dicit erumpere: ceani aertu,verfus fontes agi^fpiritu quodam infraenim Hifpalim conftatquatuor infu- ipfuma mariimpellente. Vnde &: Statius las abhocamne cflici , fedduasefTepracci- Papinius Sil. lib.?.. puas,alteramfcdecim, alteram vigintiodo (^ttollat refluos inaflra fontes circiter millibuspafluumlongitudine pate- Graio nobiltor mtlite Bdtts. re. Minor illa,hasc Maior ab indigenis dici- tur,quarum inferiorcm Bastis quafi duobus brachijs coroplexus alluit , donec Oceano, breui finuterrasvfquead infulam intranti occurrat , qua: duo brachia Oceaaum dex- De Dttrio. tra lacuaque influentia , veceres duo Ba:tis oftia efle dixerunc.Hinc Scrabo : B^tis btfa- l~^Vrius ex maximis Hifpanias amnibus^ riam partitftsinOceanu exit,inter cuitii ojlia JL/orcus in Pelcndonibus, ccfte Plinio, intercepta infula centum, 'vel{'vt quidamtra- &; iuxca Numencnniam flucns,dein per Ar- dunt) amplius fladtjs a littore diHat. Feftus reuacos&: Vaccxoslapfus , difterminac ab vero Auicnus criplici fe oftio mari quon- Auftria Vetcones,&: a Luficania GalliEcos. daminfudiffeaudor eft: In Oceanum Adancicu multis fluminibus Sed infulam audus procurric. Scraboni AcijptciQy Pcolo- Tarteffts amnis, ex Ligufiico lacu m^o vero AaejiG) Appiano in Ibericis A&/exoc FerapertaftifttsvndiqueadlapfuUgat. vocatur , noftra vero a:tate incolis Duero NecjueiHetra£lu ftmplici prouoluitur y diclus. Ilidorus lib.15. cap.zi. Durium a Vniifve fulcat fibiacentemcejfitem: Grxcisquafi Doricum cognominatum di- Tria ora quippe parte Eoi luminis cic. Amnis eft cgregie pifcofus, &: optim.is Infert in agros, ore bis gemino quoquc^ alofas&: lampetras ( quas muiarnas fluuia- CMeridiana ciuitatis allttit. lesnonnulU vocant ) &:falarcs magna frc- VulgoGuadalquiuir, idcilfuuittsmagntts, quentia fundit. Scd pra:cipue clarus olim ob CAPVT L. 406 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII obauriferasarenas. quod 6iSilius Italicus fons oritur ab aliQrura fontium natura lori- cecinit lib. I. ge diuerfus. Siquideinnon folura orituf, Hinc certAKt TaiJoletihi Vuriui^ Tagusj^. lcd etiara occidit. Oritur autem Kalendis Licet noftro ^uo ob aceolarum inertiam Maijs , &: ad Kalendas vfque Nouerribres adraodum raro inueniantur. aquas Villx-nouanis abudediffundit. Pcft- ea vero occultatur , latetque hicnie tota,6£ C A P V T LI. adftatutum tempus , lioceftadKalendas Maias,renafcitur, &:accola5reuiiir. Quod De ibero jlumoi, quidem linguHs annis fieri compertum eft. Placulumpaene efTct, Iberum praeterire, nobiliflimum Hifpaniaramnem, quip- pe quitoti proumciae Iberixnomen dedit, vt multis placuit , qui, tefte Plinjo lib. i.C.7,, nauigabih comraercio diues oritur in Can- tabriSjhaudprocul opido luliobriga qua- dringentis quinquaginta milUbus palfuum fluens , nauiumque ducentis quinquaginta pafluu millibus a Vatiaopidocapax. Idem tamenexadiushb.4.cap.2o.a PortuVicto- li^E luhobr.geniium fontes Iberi quadra- gintapaffuummillibus abeffc fcribit. Flo- jianus vero Oecampius penficulatiiis eius cxortum rimatus , dicit non procul ab Aguilar del Cimfa (,loco id nomen eft) Ibe- ruro bmis foniibus fcaturire , &: ab mcolis locum indigetari Fontiblt^^c^Mz^VoQxx fon- tesdicas. Mukis hic ftipaius fiuroinibusa Septemtrione in Auftruro fertur>cum cete- ri HilpaniiE fluuij ab Ortu in Occaium de- hibantur. In causa eft lubeda mons, a quo inOcca{uireprohibe.tur,vnde in Auftrum neceftario ie fledit , roultas &c illuftres prx- tcriens vrbes. Infra Dertofam indiguanti firailis mari fe infundit,tanto quidem im- petu,vt vltra quinquaginta paiTus Medlter- ranei maris falfas vndas edulcoret. Nobili- tatus etiara Ludatij Catulifoedere,quoin- terpotetilTimospopulos Romanos& Car- thnginenfes vtriufque Imperij terminus eft ftatutus.Vndeprima Hifpania^ diuifio vltra Iberum &: cis Iberum manauit. Sed & pras- ter hunc Iberum aroncm alterius in eadem Hifpania roeminiiTe videtur Auienus, &:in Baetica ftatuerc. nam ciiro multa de Tar- teihjs dixiiTet, fubdit; jberus tnde mancLt amnls, df locos Iccundat 'vnda: flurimi ab ipfo ferunt Di^os iberos^nonabillo flumine^, ^uodtnquietos Vafcones prdlabiiur. Vnde forlan Flonanus OecampiusBartica: fluuiolum Riotinto, vocatum oliro fuiilc dicit Iberum. Etiam ifta Nonio debemus. CAPVT LII. i:>sfonte VtlU-noH£. IN paruo Luiitanije oppido, quod vulg6 Villam-nouam vocant, diftatq^ aCaura ciuitate pafluum milha drciter vndccim, CAPVT LIIL De fonte Boetio. SVpta Burgenfem ciuitatemadpafluum roillia circiter viginti veribs Orientem, paguseft noroine Boetius,fubaltiiriroa rupe politus, ex qua fonticulus efflucns,in plani- tiem apud pngum prsenominatnm defo«n- dit, &: duos jn lacus ingreditur,quibustan- tam vim ialubritatis &; virtutis infundir, vc omnes fluxum fanguinispatientes,cum hac aqua lauantur, ftatiro liberentur. In iugo au - tem roontis,vnde fonticulus orit,ur,a:des eit facra fandtx Caiildas dicata. C AP VT LIV. De fonte Antiquera. NOn minoiis virtutis eft fonsegregius m Bactica prouinciaiuxta oppidum Antiqueraro.Nam fi lotis fons Boetius fan- guinis profluuium fiftit , potis Antiquarius calculos diiToluit. Ideoque a petra , quam extrahit per viinam,cognominatuseft. C A P VT LV. De VxninfpilA. INter mirabilia Hifpania^^narrare iicet propugnaculum olira Valentini rcgni, quodexBernardini Gomeiij Comracnta- njsdefcribam. Eft illud magnus quidam mons , feu potius faxeum quoddam &; im- mane monftrum , ex rebus interfe quaii contrarijscongeftura,qualeex pracfentidc- fcriptione , quam nosibideni comroentati fumus, atque ob raru, nequcalibiviquam repertum iimilero eius fituro,aliquant6 fu- iius liicexplanaturo , facile ent colligere. Siquidem raoles ipfa , quamariprominet, atque Balearium roaiorem ad orientem Solemdired:6 rcfpicit,anjbitu quidem roil- ]e,diameiro ver6,quod inx'quale tit, folum quingentis pa{Gbusconftat,cftquealti(rima &acuminaca paululiim , atque oroni ex pnrtc, Diii qua domicilia continentur , pra;- rupta , quamquetotampaine mare cingit, inde- DEMrRACVLOSISNATVRIS INEVROPALIB.I. 407 indeque Pasninfulam vocant : tam paruo tificatu abdicauerint; Luna neque Concilij enimterrsfpatiocum contLnenticommic- exhortationibus, neque anathemate leu titur , vc f^pius excrefcentibus fludibus minis,neque demum Sigifmundilmpera- prorfus abeat m infula, tahfque nunc quo- toris rogatu,qui a Gerroania Perpinianum, que manufafla eft. Montis prsEterca tanta eiusabolendi fchifmatis causa venerat, a eft excelfitas ,vt prxteramomifllmum in- propofitodimoueri potuit. Necdubium, deaperci maris profpedum , faciie fit ad- quin fitus lociincxpugnabibs , atque iude uentantes naues ad triginta fcrerailliaria i fecuta animi fccuntas, m tanca eum pcrti- fummo iugo profpicere. In cuius vcrtice nacia confirmauerit. area cam lata eft , vi in eS pocuerit arx am- pliirima atqueinexpugnabilisextruijoppi- CAPVT LVI. danis quidc fola ea parte moncisquacon- tinens afpicicur,qu5equodammodoiucun- ^^ balnetj Alham£. dior eft, ad habicandum relida. Per hanc cnim vnicuscft in oppidum jngreflus, vna- ^V TObiles Alhamx therma? funt , qua- queporca validifllmo acgere munita,fuaq; -^ mrum occafione deipsa vrbcpauca ex- fofsa & ponte ab eodem contmenti diftm- cerpenda ex Nonio eruni. Credic lolephus da. Quin & vtrobique maris l^Eua dextra- Moletius , Alhamam efle Artigim Ptolc- que canta eft alcitudo , vt minonbus naui- mJEi, quam Phnius luhenfem dicic cogno- bus porcusfiaCjCx eoquod,deroptoSubfo- mm?.ri , Turdulorum opidum quorciam: lano, cui eftapercus, areliquisventiseciam fed quibus coniecturis fuicus hoc aflerar, tcrreftribus tutus fit , nauibus hinc inde incertus ium; quare nequeconfirmare ar- commutaro mariobiedu montisa tempe- gumentis , necreiiceremihi in animoeft. ftate protedis , acqueabhoftihum quoque Diftat nunca Granata feptcm milhanbus ; nauium incurfu beneficio arcis defenfis. immenfisvndique przcipitijs&: afperrimis Sedquasinea raonftrofa apparent , lunt rupibusambitur,agrotaraeniajti(rimofrui- duoinprimis. Alterum,cauernarum adra- rur, in pratis, hortis aruifque mira paffim dices montisfrequentia, quas mariita per- luxurics: Granacenfibusohm Regibus a- uiiEfuntac pcnetrabileSjVt fludus maximo moeniflimum otium &: dencias prasbebac , cumfremitu 6i acftu , ac et.a infinito iaxa- artirmataccol2e,quoties perfitExeotu enfesfortiflimos,tum cetera intumeicit mare. Similiafercleguntur de adbelli vfus arma neccflaria componunt^ mont€ qtiodam propeaquas Flauias,vulg6 Hocpaftofabricatiscedutomnia,vt neque C^4« Grato non pudeat referre verjtt OCto leucis,inquit Vafeus,aConimbri- Sauo Bilbilinoptimam meta//o, ca vifitur etiam hodie fons ille admi- Qujnvincit chalybas^,,Noricof^,y rabilis,quem Pliniusin Catincnfi (itaenim Et ferro plateam fuo fonantem, in Plinio legendu) Hiipaniae agro ponit,qui, ^uamfltt^u tenui,fed inquieto, quidquid admotum fuerit,ab(brbet. Cuius K^rmorum falotemperator amhit. l"eife praefente faclum periculumjmihi affir- Latiusde hoc fluuio egimusiam. Mw CA- c 410 lOANNIS EVSEBIl NIEREMBERGII liirevtabuodantia pabuh faginaretur. Poft CAPVT LXVI. menresduosreperiircgrauida, miratum<^, / rit rr ri ed quodilluc nuvnaua acceiriiretadmifla- De eqmbtn Olyjjtponenjtbus. ^-^^^ Euentum expeaafTe. Septem fcre lam 'Onftans inter veteresfuit fama&; ad^ menfcscum tulifletvterum,enixa,nonqui- _ 'miratio,circa Olyffiponenlis vrbis con- de animal,fed concreti fanguinis informem finiaequarum fceturam ventis maritantibus materiam,abortum^i fufpicatum. De hac inolefcere. VndeSilius Italicushb.3. equarugenituraaliudnoui nihil.Hadknus Hic adeo.ctmver fUcidumflatufj^tepefcit, Refendius. Quare Ludouicus Carrion,&: Concubittis feruans tacitos grex proflat e- Eduardus V Vtconus famam amiquam vc- auaruTny ram fuifle cenfent. Accedit jquod natura (x^ Et Venerem occultamgenitali concipit aura: pe mutari foleatj nec conuincir,Non eft ho- Sed no multa dies generi,properat^fene£fm. die, ergo non fuit heri. Septimajf bisflabulis Idgtfima ducttur xtas. Luculeceridemconfirn^atPhniusl.8.c.42. CAPVT LXVII. feddeartate multum aPoetadiuerfus.O/;- r» n 1 r J 1 r flatin LujitantacircaOlyJiiponemoptaum,& r j j Tagum amnem.equas Tauonioflante obuerfat T Nter Gallqcios Lucefes in magno Portu animalem concipere fpiritum/dj^ partu fieriy X Flauium Briganiiu a Ptolom^o rccenfe- (jr gigni perniitfimum , fedtrienniumvitx tur. Dionetiam lib.j^.vocat Brigantia: ab non excederc^.Sed fufpectse Hdei ne Iit PH- Athico vero Sc Paulo Oroiio Bngancia vo- nius,ex M.Varronehxc haufithbz.de Re caturaltiflima, pharo memoradioperisor- iuihc^c3.p.i.Infieturay^vro inquit, res in- nata.Antonius Beuterus Betaneos efle^Flo- credibilis eH in Hiflania,fedesi vera, quodin rianus vero Oecampo , &: diligentiflimus ^ufltanta ad Oceanuminedregtone y vbi efl Gafpar Barrerius /i«C<»r«^4 vocariaflerut. cptdum Olyftpo monte Tagro,qu£dam 'e vento Magn^ cuiufuis claflis capaci portu ornata. certo tempore concipiunt ecfux, vt htc gallinx In honorem gentis Flauiac ohm extrudam, ffuocjue folent,efuarii oua vTmvifMct appelUnt; nomen ipfum oftendit , Domitiani forfan Jedex his equis ^ui nati pHlii , nonplm trien- aEuomani a Plinio nulla eius mentio,quifub nium viuunt.Hqc ille. De equabus alijsGra:- Vefpafiano vixit. Incolae ab Hercule condi- ciac idem athrmauit S.Auguftinus.EtColu- tam referunc,turrimq} hic efle ab eodeex- mella:rescer(iflima eft,&.qu^ fuo tempore ftrudam, in qua fpcculuarcanaarte fabri- indubiuvocarinon poflet. Miroritaafle- catuerat, vndc nauesvellongiflimofpatio uerare hoc ferios iftos Audores & Philoro- diftantes contemplari liceret.In tam ridicu- phoSjitque fapicntiflimos natur^ DoLlores, lam opinionem vocum ignorantia,& anti- quales Vano &; Columella fuerunt,quali quitacis imperitialapfi func. Namcuturris compertum ipfisefletexaliquoexperimen- illalpeculadicatur, fpctfulumi^ludmiran- co ei.i Jenti aut minime reprobando. Quare dum flne opifice vllo c6finxere,&,vt exin- non credut aliqui hoc omnino fabulolum, fcriptione hccc videre,in Augufti honorem cum non fic extra natura: vires; nam 6c pi- extrui^la fuit a Lulitano architedo : fedlu- fces roulti finemarefecundantur. &c equa betillaapponere. iV/4r/'/.^«^.S4fr. C..y.««/«tf vifa in Hifpania edere raula alia mula gra- Lttptis Archite^us i^E.Danienfls Lufltanns uidam, qucmadmodum de muribusrefert exul. Ab hac fabula perfuafi nonnulli,crc. iElianus.Sed nec leue veftigium prifcx,hoc didere,arce.m Herculjshuflc,&alccrascolu- elt im maritatas fecunditatis,niic apparet ex nas ab illo hic fixas, non fecus ac circa Ga- ijsquas Relendiusfic narrat. Sedquaquam des;dictamqucvrbemhancC^("cribic ad honorem Deipara: ; nec cft Non vulgansmihi miracuUlocoeft ipfead- cur prsecermittam obuiam narrationem. mirandus peregrinorum vndequaque con- Qui primi,inquit, Societacis Pacres in Bra- fluentiume Belgio atque extrema Gallia liUam traiccerunc,ad oppidum Porcus- (e- concurlus , fummulq^ aduerfus Deiparam curi fedem fibi delegerant leuca circiter dif- pietatisardor,qui frultualiquod ac (cgmen- fitam,cacU falubritatem,& fitus amoenita- cuiftiusquercus,fiuepnorisquazfacra ftatua cem lecuci, templumque Vlrginis Matri fuo coplexu tot annjs occuluit, fiue pofte- adiutrici dicarant, Icd crebio tumultu,bel- lions, inqualocata tnenio piimaedidit mi- lcque inter baibaros orto , cor.6li func in oppi- I>£ MIRACVLOSISNATVRIS IN EVROFA L IB.I, 415 oppidum fe conferre. Ciim idtemplum se- hilominus, inquit Pater, atqueita enm iftic dmcarctur , & ciim aliae ad vidum oppor- relinque, vt non amplius te adoriatur. luir^ tunitates fuppeterent , vnaque potantibus f^uaque ibi eum inuaiit febris. Confert fe ad aquxcopia defideraretur , admirabili cafu templum , atque ante altare Virginis abie- fons mire opportunus & falutaris erupit; dus, fupplexabeiusclementiaopem peiit: Arborem ingeptem fecus fabricam vnus ex eo fe lolephi iufl^ veni(I'e,ab ipfo fibi man- operarijscohfcenderat , cumquc hgna cx- dacum eue conteftans,ne tebnm indc refer- deret , illico conuulfaad terram cadens ar- ret ad Collegium. Fauit lofephi precationi bor , hominem molliter humi expofuit, &iuuenis obedientix fandiflmia Mater, fuaq; ruina montem,cuiadli£Erebat,lecum ratamq; habuic Patris audoritatem, jegro- traxit . Ex illo hiatu Hmpidiffimus fons tufqj moleftiflimo in pofterum morbo le- aquaz potabilis crupit , quse ad pellendos uatus reuerticad CoUegium. morbos afperfa vel epota prasfencem vim haberetj&nuncexipsaVirginisaravidetur CAPVT lYYT cmanare, & tum Chriftianorum peregrina- tionetumEthnicorum fermonecelebrata, De tmmne B.Virpwu MArU aquafanSiA Dei Matris ab adiutorio nuncu- Ca,nc contendit vi, ne aliquid, ftrages horribiles cscdcfqj porten^i fibiSandorumapponanturofla.Iuracaque, yerentur. Signorum denfitate nonnuDi teftataeft,quoties ab his (anguis profluerec, praeftringunturj Atqui plura &: maiora lunc fe fuauiflimo perfundiodore. Iplius pietas, ipiritaha quaiii eorporea. Omnia manifcfte virtus &C finceritas a ludice, Afleflbribus &c Dei digitus , non humana efficic induftria. teftibus magnopere commendatur. Atque An hasc promifcui fexus &: a:tatis frequen- in fua depotitione hacc modefto refert mo- tcm multitudmem in lenebiis, ipfoque no- do, fe fandos Martyres Vrgauonenfes re- dis fllentio & comicinio codem verboruni ligiofo veneraricultUjinque eoru honorem .continere valeat ? Atqui non hmus (ed il- frcquentcrVirginisDeiparsEbeatiflim^Ro- liusmirificus efteftedus&opus. In maxi- farium, vel ahquam partem , Ciinfto Do- mo per latiflTimos Ijetiflimoique campos in minonoftromagno offerreaflpcduieiusfua- vijs eoncuifu , ad Fefcennina 6c Sotadica uitatefuumaffluerefenfum,ex eoque non- carmina,di6leria,fcommata, conuiiia, cui- nuraquam martyria fomniare , vt inaudie- bus rufticuh .ngreftefque operx vrbanosvi'- rat. Haccilla- Vnusvero exParoGbis ^ qui gent,& verbeiantimpudeciflimejillecertc duabus ci noftibus adftiteratdormienti, ii- frenar,fremitufquecohibet confuetos. Ho- mulcumeiusamitina &ipfiusmarico,tres minum mecamorphofesavitijs advircure, incegerrimi &: oculati teftes,teftificaniur, vitas morumqj retormationem , plurima- quod ciim puella placidiflimo quiefceret que religiola, nonabahoccrtequamab iU fomno,audica lit hxc verba proferre ; Jn- lo. Ipfe eft, qui omnes caUginofas tenebra- fantulus lefuf adi^rucis imum adfiat ftpttem, r u m conterit poteftates. ^u£ conuenttc Ist- Deinde amitinam vocans,clamabac : Thia cUadtenebras^ In Solecahgac j qui in tanta (-vulgaris noftra dialedo Graeca patrueles, luce non difcriminat quae iunt ipliusyvel c auunculos, materteras, & amitas thios & conirario Cimmeri^s obfita tenebris. Ac //?//2f compellat, &; honoris gratia puella quacriscaufas.Effedusconfpicui,illielatcnt. feniorem non amitina, vt erat, fcd amitam Omnium ratio gnctia, &: quafi ex oraculo femper voczijthia manummihi prdbe,genua reddi nequit. In abftrufis npte phyfiologus fle£ie^ & lefum Chriffum adora Mox quafi dixit: Nec ejuarenda in 'vllaparte natum tA' lallabat,& blandiufculcarridensjpuerulum tio^fed^voluntas.K^vSw^z ha^cproueniunt, lefum foporabat , acpijsmodulata mulce- ac,vtdixit h]^o{io\u$,,0 altitudo diuttiarum bat cantiunculis , hac nempc &: fimilibus: fapienttd ^ fcientia Dei.quam incomprehe»- Vt Filij Virgo perluit crepundia Maria , ac ftbtliafunt iudicia eias , c^ inuejltgabtles via prefa tn libanotideexpandit. Sed grati a & eit^ \ Infert fubinde:^« enim cognouit fen- lepos omnis Latino non exprimitur fermo- fum Domini? aut quis confiliarim eiuafuit? nc. Anicul^e &: nutrices,his verficuhs fopo- Pcftaliqua idcm Audor fcribit : A ca- rem fuisaduocant pufiUiSjfcilicct: ftris Pofthumianis oppidum , nuperrime. Como lo lauay tuerce la Virgen Maria, ciuicatis honore nobilitacum^Bujalanze ad Como lauay tuerce,y en romerico tendia. rcillia fedecim diftat , a Corduba ver6, in Rurfus addebat: Fis mi puf//e,vt in tuu re- cuius eft Epifcopatu,quatuor &: viginti. In cumbamcunis ? Bx peregrinatione namque co Mariapufilla,adhucfine cognomine, lafitudine fum defatigata.Canoio etiamlal- duodecimum agens annum, ciui viro pro- lantis tono &: modulo clarc fxpiiis incul- bo , eiufque coniugi bene moraca ancillula cabatdeSandorummartyrijs: ahquot ni- inferuit , vircucis mdole fincera fidelicer. mirum Sandandreana fuiflecruce decuffa- Ha:c,vcpr£Efencaneum remedium, cineri- tos,alios rapcatos,alios viuos in fornacibus cij paftilli horum Martyrunl partem , tu- San6iuarijcombuftos,alios efaxis &:turri- moriin maousfiniftrx carpovc adhiberer, buspra^cipitatos,alios murisinipfisobftru- inpcdoreadipfumcondit cor, Dominica fos , ficuti in panetibus occlufos, alios ma- die,vigefima tertia Marti) curremis huius nicis, compedibufquevindloseturrium fa- anni millefimi fexcentefimi trigefimi pri- ftigijs in prxceps deturbatos , &: in puteum mi, poft horae quadrantem fe fentit fenfim proiedos.Subiungcbatdeinde : EheufanSti incalefccre &aduri ,acher3E fignificat.Ipfa Martyres , quamimmania tormenta (jr mar- finum nudat, & cinericiam rubefcentem tyriay quam^ fmospafi ejlis cruciatus a ne- cducit particulam j fanguine delibutam re- quifimis iSts! Atqueadfingulaquaequere- ccnti.Eiusadfpe^luambae turbataeconfter- plicabat: ^luam pulcher mirabilifjj locus! nantur,ace manvbus prolabiiur formac il- ^uampulcher mirabilif^ locus ! Wxc ab ea lius pars. Hanc reuerenter clcuant, &: char- reterunt &: teftantur dida in fomnis, &: in- ta munda inuolutam icerum in finum mic- audi.ta non alia : quod mane interrogata, tunt. Simul autem domo exeunces, in via filentio occultabat. Hac fanguinis tam fre- asftuat fecundo: eximitur inuolucru cruen- quenti fluxioneccrrentur multi,aciramanc tatum,eoqueincuftodiam tradito ,forma: eiuf^ DE M I RAGVLOSIS NATVKIS I N E V RO P A L IB. I. 417 ciufldem pars akera pedori adm«uerur; cescommendanc, & vircucem^eamquetra- Necdum liarx mediecatedecursa , ij(dem duuc audicam orancem , duai ollicula con- ardore,adullione , eciam ludore, & animi dica in linu^acqueexijs (isepius vifum fluen- corripicur' Thomje henedicifis,& confiitutm Rexin regno iUo fu- Marcyri Archiepifcopo Cantuarienfl, dum perpopukm isium, quem Dominm Deus tui*s «llcc in exUioyconferuandujprjcdicens eide, dedit ttii ad regendurn & gtibernandum,. quod Reges Anglorii, qui vngerentur hoc , vnguenco , pugiles efienc Eccleflx benigni. CAPVT LXXXIII. Hoc vnguentu m aquUa aurea &: ampul- ^^ ^ ^ homimbus. lalapidea confeiuacum , lacuit per mulca . terapora/edtadenimiraculosemanifcfta- ^Cribit loannes Maior Ub.i. de Gcftis tum.Dum Dominus Henricus I.Dux La- fc3Scotorumc.^. Ad Rocheftriatranflens caftrisE bella gereret Regis fui in pariibus AuguftinuSjin Angliam a S.Gregorio Ma- tranfmarinis, ipflnempe tradica fuic prxdi- gno mifllis, verbum Dei euangclizareccc- da aquila per quemdafandum virum, qui pic : fcdcontra virum Dei pifcium caudas illaminueneracreuelacione diuina.Qui de- vulgus irrilonc proiecic ^quare Numen fup- diceam nobiliflimo PrincipiEduardo(pri- plex Auguftinusimplorac, quacenus iUius inogcnito Eduardi lUuftris Regis Anglix) ioci paruuli caudaci m peccati poenam na- vc in ea vndlione poft mortem pacris vnge- fcantur , & quatenus moniti addifcant non retur in Regem. Qui pofuit in turri Lon- temnere Diuos.Et propterea,vtAnglorum doniarum vnguentum pr2Efacum,tecludens Annales recicar, paruuli caudaci nalceban- incifta mulcis firmataferis,lacuicqueibivel tur.Ab influenciaigiturciElihascaudas mi- perobliuioDera,vel pernegligentiam,vfque nimehabent.Necm hactempeftate homi- ad tempus Ricliardi Rcgis , filij Principis nes caudatos illic nafci arbitror,fed ad tem- memorati. pus,vcfidem Dodorigens iilcreduladarec, Anno Domini pracdido raillefimo trece- haec poena inflicla cft. Scotis & Gallis op- tefimo nonagefimo nono praedictus Rex poficum afleremibushaud aflencior. In Hi- Richardus curiose perlcrucacus res a proge- Ipania quoque fertur aliam gencem huiuC- nicoribus fibireliuias , inopinato reperica'^ modi fuiflc. lOAN. 42 S lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV D £ MIRIS ET MIRACVLOSIS N A T V R I S I N E V R O P A LIBER SECVNDVS. Li A nunc feruolnho regna^quocmnquelubuerit fj)(ttUtm : fci- licet hunc ordmem nofirorum mifcellaneorum ^oliuiti^s^ofcitan^ ter ordmareSTalabor ybiques pracipum tamen campuj Hiber- nm erity amphfimum admirattonis atrium. Hic duo pramonita funto: nonnatur£ ymbm njeritatem harum hifioriarum afii- mandami alterumeft ^ tniquam incredulitatis exceptionem effcy DXon eft y ergo non fuit. neque emm eadem feruat T^em lege mtrabilta fuas tempora ^ ctrcumBanttas habent. Namquefi ea qun MIRAGVLOSIS NATVRIS INEVROPA LIB.IL 427 Vtenbura.EffecitidemEpifcopus^S.Vdal- poma dicuiitur. Dehoc Sando Silueftcr jicus) vt nulli magni muresfintin Goeno- .Giralduslib.^.Topogr.Hiber.cap.iS.Jixc bio,im6vt&:aliund^importativiucre non habet: S.Keivvinus Quadragefimali quo- poffint, fedillicd expirent acintermorian- lur. Q£a vero induftria id fadum, ignora- tur. Eodem beneficio afFeciflediciturto- tum Epifcopatum fuum Auguftanumi u CAPVt VIL De Ucubus mirpSi Ifcebo inter tot Hibernia; mirandaj dam tempore hominum frequentiam cx confuetudine fugiens , folicudinequadani tugurio modico, quo a Sole tantii m & plu* uiadefenderetur , fbli contemplntioni va- casjledioni&orationiinliftebat.Quiciim nianum more fbUto per feneftram ad cx- lum eleuaret,ei forte merula infedit, &: quafi nido fungens oua depofuit. Cui prx- didus Sandus tanta manfuecudme & pa- tientia compafTuseft , vt nec manum clau . qu£c nofter Molina prodidit in de- derer, nec retraheret , fed vfque ad plenam fcriptione Gallascisc. Lacum inquicinHi- pullorum exclufionem eam infariganter berniaefTej cuiuslimoautfabdofi infixeris extenderet &c aptarec.ln huius aucem figni baculumhgneumjfacefTere in ferrum,qiia- perpecuam memoriam omncs imagines tumarenjECondituseft , reliquam parcem S.Kcivviniper Hiberniamin manuextens^ paulatim lapidefcere. Ahum narrat lacum, merulam habct. Ab alijs dicitur hic fandus cuius aqua dulcis &: amara quotidie flt , ica Coenginus , de quo memorat Scriptor re- vt dimidium diei dulcefcat, pofteaacerbe tur , vt pro veneno fit. Redeo iara ad Gi- raldi narrationes. CAPVT VIIL Decameterio Vltoniai rumabipfogeftarum, quiin nofba Biblio* theca Ingolftadicnfi excac manulcriptus. Prxdi6luspuer{fermo fuerat de filiocuiuf- dam Rcgnli xgrotance,quem in ftudio pie- tatisS.Coengmusinformabat) cum poma defideraret , S.Coenginus arborem falicis benedixit , quaevfque mpraefentem diem pomagignerefolet. Ha:c ille. Salicis huius ESt in Vltoni^ coemeterium quoddam, per benedidionem pomiferas mentio eft in locufque facer,fandorum virorum diu- Vita S.Laurentij EpifcopiDublinefis.Ciim tina frequentia confecratus. Femineus hic enim Audor CK^.defcripfifTet fitum Ioci,in fexus non admittitur. Huc fponfum fponfa quem olim S.Coenginus fecedere cofueue- non fequitur. Celebrato quoque locah di- rat,(5i ad qucm fiibinde ipfe etia S.Lauren- uortio,confortesorationum non efTedi, in tius fe iecipiebat,fubiungit: Nec fine fontis hacparte iam adimparia iudicantur. Huc dulcedinelocuseft, namex eaderuperiuu* iine gaUina gallus intrabit. Vbi & paftu lusfonoruserupit, apudquemriuuhletiam quohbetincusinuento (mirabile vifu) voce falix mirifica reperitur , poma fercns vfque nionitoria fociasquoque fuadet > necper- ad hiemale S. Martini feftumcrudiflima, fuadct. vt vix a quoquam tura poflinc dcguftari; appropinquantejautem Natiuirarc Domi- nica,celericer macurefcunt,fohs infirmis pro medicinaU remedioreferuanda. CAPVT IX. De jdicihus pomiferis. PVer quidam nobilis , quam S. Keivvi- nus alumnum habuerat,a:grotans,forte poma defiderabat: cui Sando compatien- te , & oraiionemad Dominumfundente, falixquicda nonprocul ab Ecclefia poma protulit , tam pucro quam alijs azgrotanti- C A P V T X. De lapide njinifero, Clrca partes Corcagix eft infula qna;- dam, Ecclefiam continens S.Michac- lis, antiqua: nimis & authcnticae religionis; busfalutiferaj&vfqueinbodiernumdiem vbilapis quidam eft extraoftium EccletiiE tam falix illa,quam ah^exeacircacoemete- a dextris, ipfi fere cohxrens oiho, m cuius rium tranfplantatx more pomarij ( falicis fupcriorispartis concauitatequotidicmane tamenaluis pcr omnia tam folijs qua fron- dibusnatura petmanente ) fingulisannis poma producunt. Sunt autera hxc poma alba & oblonga, falubria magis quam lapi- da,in m agna rcuerentia ab mdigenis ha bita • quxetiam ad remotas partes,contra varios morbos a mukis dcferuncur,&: S.Kcivvini per menta Sandlorum loci illius tantum vini reperitur , quantumad Mifiarum fo- lcmnia mxta numerum Sacerdoium , qui ibi codem die celebraturi fuerint,conuc- nienter fufiicetc poific. Nn 4 CA- 4aS lOANNIS EVSEBII NIEREMBERCSlI cundiflimus. Hofpitalitads namquc gratiS^ C A P V T XI. quam fandi ibidem viri pro viribus y imo longe fupra vires in peregrinos aduenas in- De autbus Vltonm, fatiganter exercere (olebant , ad charitatis explendx tam fufficientia quam exuperan- IN vlteriore Vkonia: parte funtmonta- tiamjpilciumindultaeftcopia tanta. Etne na qusedam, in quibus grues , & grutx, auaritia; ftiraulis (vt aflblet^ademolumen- auefquc varis fuo intempore abunde nidi- tum mercimoniale cupidos mortalium ani- ficantjpropter refugium hc pacem non tan- mos ipfa prouocaret abundantia , ad man- tiim hommibuSjVeriim etiam pecoribus & n£e modum reraedium diuinitus eft indul- auibusab incolisibidemexhibitam,ob re- tum , vt numquam vltra primam capturse uerentiam fciUcet S. Beani , cuius Ecclefla notlem pifcesvtiUter referuentur:quatum- locumillultrat.Sanctusiftemiro&inaudi- hbec enim fale conditi , putredini tamen lo more non tantiim aues , fed &c auium femper obnoxij, infipidi manent& infulli, fuarum oua tuetur. Sienim,vcoua rapias, necartequantahbet in craftinum referuati manum admoueas , videas protinus puUos vel ad vfum prouenient,vel ad efum. nii^.rcidos & rubros,& tamquaeadem hora iamexclufos : iinautem manumretrahas C APVT XIV. cur« voluntace,videas iteriim, feu miracu- iose,feu phantaftice,contranatura:curfum De pafcuis Brigid^e, pulios in oua vel conueribs vel reuerfos. Accedunt duO , infpedlor iimul bc raptorj /^ Ampeftria pulcherrima BrigiddfafcuA hic puUos, ille oua vidcbit. V^vocantur^in quas nuUus aratrum aufus eft mittere,de quibus pro miraculoducitur, CAPVT XII quod licet proumcise totius animalia folo- tenus vefperi herbam corroferint,maxie fa- De ajylo fera,rum» do, nonminusherbofitasapparebitjtam- quam de pafcuis illis didum fueric: N auftrali Momonia,intcr collem Bren- Ex qttamum longis carfunt armenfadiehm^ I dani &: mire Ipaciofu , quod H lipania m Exigu a tantum gelidus ros nocie reponit. incerluit 6l Hiberniam , eftlocus quidam non modicus,vno ex latere fluuio pifcofo, C A P V T XV. altero vero riuulo quodam inclufus,qui ob reuercnciam S. Brendani aliorumqjloci il- De molendmo S.Lucherijii- lius (anclorum , non tanciim hominibus &: pecoribuSjVeriim etiam ipfis feris, cam ad- A Pud Oflyoriaeft molendinum S.Lu- iienis quam indigenis,refugium prarftac m- JLJLtherini fiue Lucherini Abbacis, quod audicum.Vndenon cam ccrui,quamapri&: diebus Dominicis nihil, defurto vero vel lepores , aliaequc ferir, ciim canes a veftigio rapma nuniquam mohc. fequences nullacenus fugere polfe fe pr^fen- tiunc, apaicibusproculinderemocisad lo- CAPVT XVI cuin iftum quancocyiis cransferuncur.Qui vtriuulumpertraniierunc, canibusibidem De rnolendino S.Phechmi, curium fiftentibus,nec vlceriusinfequenci- bus,ab omni ftacim periculo cuci fuuc.Mira T Audacus iam Giraldus c. yi.aicrlnMe- Deivirtus,qu6dSanci:orummeritisnecna- i_/diaapudFouenam eft molendinum, tura vorax,nec venacor inftigans, & prasda quod S. Phechinus in lacere cuiufdam faxi prxcurrens, prsedonesimpios &pertHiaces miraculose nimis manibus fuis exfculpfic; prompcam cransferuncad rapinam.In duo- Hoc,licuc& Ecclefiam San^^i iftius mulie- bus iftis refugijs exlongo pacis vfu , quafi res non incracjnec in minori reuerencia mo- domcftic5e, hominumtrequentiamaues6i lendinumiftudabindigenis, quamvnaEc- ihx non refugiunc. clefiarum Sandi eiufdem haberi folec.Con- cigit aucem,Hugone dc Lacy exercicum per CAPVT XIII. locumillumdujcenceifagiccariuquemdam mulierculam,violcncer accradam , inipfo De fluuio pifculentijflmo, moicndino libidinosc violafle, qui repecina vkione igne infcrnaliinmebropercufliis, Dcm Girnldusinquit:Ex altero locipre- vfqnein ipfumcorpus ftacimexarfic,&no- didi lacere illabitur pifcofiHimus,o: pr^'- decademexpirauic. Icem,exercicu ibidem cipue f^lmonibus ad miraculum vfqucfe- pcrnoclante,annonam,quaniabEcclefijs&: mo' DE MIRACVLOSISNATVRIS IN EVROPA LIB.II, 429 molendino prifTim rapucrant,Hugode La- cy tocamrcliiiuifecit,pr^cerpauculamaue- CAPVT XX. n*E particulam de molendino furreptam quam coraradextrarijsfuisduo milicesoc- Ds cornn S.FiUritij. culte reliquerant,quorura vnusin inlaniam verfus , eadem nocle in ftabulo confraclo \ T Idimus,inquit Giraldus c 54. in VVaK cerebrointerijtjalterveromane (milite,qui V lia (vnde &: vehementiusadmiramui^ infidebatei,al.os, qui annona reddiderant, Hibernenfem ( al.paupere & mendicum) fuper fidareligioneirridente)fubita& im- baiulum qucmdacornuquoddam aeneum, prouisa morte iuxta latus Hugonis de quod S.Patriti)-fui{redicebat,pro Reliquijs Lacy , vidente& adrairantemaionexerci- in coUo geftantem. Dicebat autem,obre- tusparte, obiter occubuit. uerentia Sandi illius, neminem aufum hoc fonare. Ciirn igicur (Hibernico more ).cir- C A P V T XVII. cumftacipopulo cornu porrigeretofculan- dum,Sacerdosq«idam,Bernardusnomine, De campanij g/ haculis Sanciorum. demambus iilud enpuit, &:oris spponens angulo, aeremque impellens fonare cocpic, HOc etiam nonprxtereimdum, quod qui6i:eademhora,multis adftantibus, ore campanas baiulas , baculofqj Sanclo- quidem aure tenus paralycice retcrto , du- lum in fuperiore parte recuruos,auro & ar- plxi paflione perculfus cft. Ciim enim tor- gentovel aerecontedos, inraagnareueren- renciseloquij prius excicilfec , «S^ delatoris tiatam Hibetnia; & ScotiiE , qua& VVal- linguam detraclor habuillet , fermonis cu» liaepopulus&Clerus habere folent, ita vc iullibet ftatimamiiitvfum. Vnde&i in hac facramentafuper hiEC longe magis quam parcefic la^lhseft , vc (caipcr haclenuslm- fuperEuangclia, &praqftare vereantur ,& gua:rucricimpeditx. Piaeterea lechargum peierare. Ex vi enim quadara occulta, 6d ijs patiens, hic ftatim obliuioni cunda tradide- qualidiuinitusinfita, nec non & vindicla rat,vt vixetiam fenomen habuifTememi- (cuiusprarcipueSancliilli appecibiles efle vi- niftet. Enimuero tamenormiter in memo- dentur) plerumque puniuntur contempto- ria l^fusfuerat,vt Pfalmos,quosanteacor- les, &: grauiteranimaduertituriairanfgref- de tenus optime nouerat, multis abinde fbres. H*EC Giraldus cap.jj. diebusquali de nouorecordantcm videre- raus,&: htteras etiam,quarum notitiam co- CAPVT XVIII. P^°^^ ^^^^^ habuerat, denuo mendicantem, tamquam elementarium , fenem mirare- Debaculolefu, mur.CuitandeminHibemiamad S.Patri- tiumexceflushuius caufa peregre profedo NtervniuerfosHibern?ebaculos,Iignex- pleniorvaletudoredijt, fcdnon plena. que naturx Sanctoru Reliquias, virtuo- fus iUe &: famofus, qucm haculum lefu vo- C A P V T XXI. cant , nonimnKritopnmus &: pr^ecipuus e{revidecur,perquem vulgariopinionefan- ^e baculo S. Cyrici. ^us Patritius vcncnofos ab infuU vermes eiecic: huius fK]uidcm tam incertus eft or- TN Prouincia de VVarthrenion, inquic tu.s, quam certilTimavirtus.- Noftrisautem XGiraldus lib.y.Itineranj cap. i.inEccle- temporibus , &:noftrorum opera, nobiUs {iavideIicetS.Germani,baculus,quiS. Cy- thefaurus ab Armachia DubUniam eft lici dicitur, inuenitur , fupeniis in Crucis tranftams. modum paulilper vtrimque protelus, auro & argento vndique contedus. Qui quam- CAPVT XI X. quam virtuofiftimus inomai negotiocom- probetur , longc plus tamen ad glandiculas De carnpana fugitiua, gibbofas & ftrumas , qua; in humaniscor- poribusexcrefcere folent,euacuandas peni- ES in Lagenia , in terra fcilicet Macta- tus &: delendas , fpeciali quada virtuic pra:- levvi,campahaqua'dam,qu2EniiiaCu- polict ,adc6quidem, vtomnes paftimqui ilodeluoexorcifmo quodam,ad hoc com- huiuhviodi vcxantur incommodis, li bacur pOfito, fingulis nodibusadiuretur, &:vin- lum deuoie cum vmus denarij eblationc culoquohbet vcltragdiligetur j mane in peticrint,optitam rccipiatlanitatcm.Con- McdiaapudChenarech, in Ecclcfia S.Fin- t;git autem his noftris diebus Ihumofum tiani, vnde venerat,repcritur , quod&:ak- quemdam iblum obulum bacuUTpra:lcii- ^uocies ceicum eftcontigifle. talTejCui per medium ilhco refideslhumo- lus I lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGll 430 fusilletumoreuanuit.&poftpurillum,poft- quam alterius oboli relatione debita ell ob- latio redintegrataj 6£ integraquali ftatim curacio eft rubfecuta. Item alius ad bacu- lum accedenSjCum certa denarij promiflio- ne curatds eft , quitamen die ftaruta pro- miflanoncomplens , priftinum ftatim in- commodum cum contufione recepitrred vt delidi venia faciliiis inipetraret, ciim trium denariorum oblaiione , nonabfquetimore magno&: deuotione beneficium triplicaf- fet , continuo ftabilis curationis gaudia recuperauit. CAPVT XXll. Decampafia baiuld. IDem Giraldus in Icinerario Cambria: lib.i.cap, I. licprodit: ApudEleuein in Ecclefiade Glafcum, eftcampana baiula virtuofiflima, qua proprio vocabulo Bang^ Vocant,qu5e &: fandli Dauid fuifl~e perhibe- tur. Hanc mulier quxdam viro fuo, qui in caftello de Raiderguuy iuxtaV Varthrenion (qucd Refus filius Gruffini noftris diebus conftruxerat) m vinculis tenebatur,vt eum vel fic liberaret, clam allata fuppoluit. Sed quoniamcaftellani non foliimob hoc vi- rum non liberavunt , veriim & campanara ipfam violenter captiuam quoque tenue- runt , node eadem vltione diuina totum oppidum, pra:ter parietem vnumvbicam- pana pendebat,igne proprio confumptu eft. CAPVT XXIIt. Dc Upide m infula Mond, ESt hiclapis humano femori fere con- formis, cui iofita virtus hoc habet , vc fpatioquantohbetafportatus, proxima per ienoclereuertatur jficutab accolispluries cft comp^rtum. Vnde & Vgo Comes Ca- ftrenfis , qultempore Regis Henrici I. tam infulam iftam , quam terras adiacentes viri- literoccupauerar, audita huius lapidis vir- tute , ipfum alij lapidi longe maiori ferreis cacenis fornter ligatfi , probandi causa pro- cul in mari proijci fecir, qui tamen fummo diluculoj cum multorum admiratione,pri- flino more, fuo in loco repertus eft. Cuius rei occafione publico Comitis edido pro- hibitu m eft,ne quis de cetero lapidem a io- co mouerepraefumat. Contigit aliquando Tullicum c]uemdam experiendi grati.i ad fcmur luum lapidem ligafl'e,fed putrefado ftatim lemore, ad locum priftinum lapis tuafir^ CAPVT XXIV. t>e coBihus admirand^. SVbiiingere iuuat, qubd Giraldus ideiii hb.i.Itinerarij Cambria: cap.7. fcribic. Eft in infula Monas collis faxofus, non ma- gnus, & paru m altus , cuius ex vna parte fi clamaueris, exalterinequaquam audieris, & vocatur ab incolis per antiphrafin rupU audientiumln Boreah quoque maioris Bri- tanniac latere , quod ab Humbro flumine quafi Trans Humbrum ab Anglis nomen accepit , cft eoUis haud diflimilis , cuius ex vno iatere fi cornu altifonum vel tubae crlangor experitur,oppofito in laterc ndn audictur. C A P V t XXV. De Ecclefd S. Tejredauci. EX eodem Giraldo Gretferiisfcribit? Eft inMonainlula Ecclefia fandi Tefre- dauciConfeiToris^inquaHugoComesSIo- peft)urienfis,cumfemelvnacum Comite Ceftrenfi hanc infulam vi ingrederetur, ca- nes node quadam pofuiflet, infanos omnes mane recepit, & ipfemetinfra menfem mi-^ rabiliter cxtindusoccubuit. CAPVT XXVI. De fontibus admirandis, CVr fontes praetcreundi funt ? Eft foris in Moraonia , inquit Siluefter Giral- dus Cambrenfislib.i.de Topographia Hi- berniaj c.y.cuiusaquisfi quisabluitur, fta- tim canus efficitur. Vidi hominem , cuius pars barbx lymphis iftislota canis incan- duerac,altera parce totain fua naturafufc^ manentc. Eftecontrafonsin Vltonia,quo fiquis abluitur,n5 canefcetampliiis.Hunc aucem fontemfemina£frequentant, & viri cani- tiem vitare volentes. Eft & in Conadia fons dulcis aqux in vercice montis excelfi,& procul ^ mari: qui die naturali bis vndis deficiens,& toties exu- berans,marinas imitatur inftabilicaces. Eft etiam in VVallia non procul a caflel- lo Dineucerjin prouincia tamen de Cantcr- bochan,fons,qui flmilisinconftantiac lym'- phas habere (olet. Vide ipfum Girald.Iib.l. Itiner. Cambriscap.io» Eft fons in vlcenore BoreaU Vltonia: par- te,qui ob nimiam fui fngiditatem ligna im- pofica DEMIRACVLOSISNATVRIS INEVROPA LIB.II. 43 1 polica per feptennij fpacium in lapides ob- Eft 6c in Francorum Regno,non procul a durat. Caftro Pafccnfi, fons quida, aquas habens Eft in Norvvegia fons limilis' naturaCj mafculorum vruicompecehtes, mulieribus quantoadfrigidam Zonamagis accedic:in veronecad interiorem ncc ad exteriorem hoc enim non catum ligna/ed & linajline^- vfum vtiHter accedentes. que laneaeq} telas per annu impolita,durifli- Adde huc duos Sicilije fontes, non pro- mumin lapidem congelatur. Vnde&Gu- cul a Gelomo ftagno.lbi&fontes duo, in* cialdemaro Danorum Regi noftris diebus quitSolinuscap. 1 1. akerura fi fterihs fum- regnanti quidam Epifcopus Norvvegiae O- pferit, fecunda fietjalterum fi fecundahau- xippale,quod anno pra^terito probandicau- ierit, vertitur in ftenlitatem. saabeodem fufceperat, natura^ iam retulic In Britannias Chiitrenfi territotio func bipartita». Parte enim mcdia fomi impofita fontes multi , quibus in generah frugu fer- lapis erat,alteraparte,qua:extraiacuerat,in tiHtatepcnitus deficcatis, aquarum mopia fua permanente natura.Simiiequidaccidic tellus arefcit. Contra defedum vero fa- in lacu quodam Cappadocia:. memque ruptis aquarum venis, & referatis Eft in Cappadocia,itinere quod eftinter fontium clauftris, malorum praenuntia vn- Mazaca &: luana, lacus amplus , in quem dique videas exuberare fluenta. lacum par? fiue arundinis, fiucalius gene- In Francorum Regno Vicomenfiterrito- ris, fiduiiiflafueritj&portero dieexempta, rio,& Nichatenfi vico , cft fons quidam inuenitur lapidea •, qux autem pars extra eiufdem prognoftici prodigio pollens. aquam manierit , permanet in fua propric- In Normannix vero partibus quibufdam tate.Ecce quant^ efficaciaz eft lacus ifte,quia fecus contigit.Abundant enim in abundan- quodaUbiper annum veleciam feptennale tia, in defedu quoque frugum aqusc defi- fpatium copletur , aquse iftius natura vnius ciunc. dieinaturalisfpatiocomplet. EftfonsinSueuia prouincia, (quieSuitis Sunt &certaqua?daligna, quseaquanon dicitur) in vertice montis excelfi , qui non tolerat. Eft m Cornubia filua quardaniicu- nifi Sole fuper Horizontem elucente,fcatu- iusligna,quantumhbet modica, inaquam rigines emictic:ftatimenimacSol fub Ho- miflajaqua no fuftinet,inquit Gyrald.ibid. rizontem defcendit,& donec iterum per re- Rurfus func ligna , qu;e aquisinieda lapi- uolucionem fe nobis mane praEfentauerit, dum inftarfubmerguntur. (caturire defiftic. Mane vero non tamen Eft in Galha filua qua^dam, Parifienfi ab ftatim vt dicfcit, fed Sole recens orto, & fu- vrbe paru m diftans^Sequanae fluuio latera- per Horizontem emerfo,in magna quatita- liter coniun£la, quam publica quaeda ftrata te aquas emittit; nodte cota> quamquam ta- diftcrminat , cuius vna ex parte fi ligna in men nodis naturaE:,quae humida eft & frigi- aquam proieceris, occulta quadam,innata da,magis aqua: propriecas conuenire foleat, tamen grauitatc , ligneacque naturac nimis nec ftillam praebens. aliena adfundum fluminis lapideo ftatim Eft fons in Pidauia apud S. loannem tam more quam moIedefcendunt.Eftigi- d'AngeIy,quiin hiemenullis, in acftace ve- turhxcfilua duplici prodigio monftrofa* ro concra communem foncium naturam Admirandaeftenim inipsa taminnatura- vberrimisfolet manatefluentis. Adde fon- lisleuium grauitas , admirandaquoque eft tem, de quoPhnius lunior lib. ^.Epift.vlr. fub modico {bli difcriminetam magna di- Attuli tibiexpatria mea pro munufculo uerfitas; quasftionem akiflima ifta eruditione di- Aiuntlignum cuiufdam ficus ^Egyptiar, gniflimam. Fons oriturin monte,per faxa dicit S.AuguftinusIib.ii.Ciuit.novchgna decurric,excipicur ccenaciuncula manufa- cecera in aquis nacare,fed mergi,&:,quod eft da. Ibipaululiim recencus,in Lariu lacum mirabilius , cum in imo ahquamdiu fueric, decidit. Huius mira natura ter in die ftatis indc ad aqua: fuperficiem rurfus eraergere, auclibus ac diminutionibus crefcit decrc- quando madefadum debuit humoris pon- fcitque. Cermturid palam,& cum fumma derepraegrauari.DeeademS0IinuScap.4j. voluptaie deprehenditur. luxta recurabis, MateriaficusiEgypti^inaquam miflafub- &: vefceris,atque etiam ex ipfo fonte (nara fidit. Deinde eiim diu federit in hquore, eft frigidiflimus)potas. Interim iUe certis leuior fada fuftolhtur , &c versa vice, quod dimenfifque momentis,veI fubtrahitur vel nacurain alio ligni gencre non recipk , fic aflurgic. Annulumfeu quidaliud ponis in humore ficca. ficco,aIluitur fenfim,ac nouiflimeoperiiur: Eftin Conadia fons quidam , aquas ha- detegitur rurfus, paulatimquedelentur. Si bensfolishominibus acceptabiles,iumcntis diutids obferues,vtrumqueiterum ac tertio vero&peconbusahjfqjaniniahbus quibuf- videas. Spiritulne ahquis occultior osfon- cumque,figuftat3efuerint,peftilentes* tis & fauccs modo laxat , modo includit, prouc /^ 432 lOANNIS ! EVSEBII NIEREMBERGII prout inlatus incurricautcicceiricexpuirus? pellaffet planeruperftitiofu. Adquid enim quodin ampuliiscerLifque.geaeris ciurdem Sacerdos a primo *ortu virgo,& lac,& \n\us vidcmusaccidere, quibus non liians,nec coloris vacciE?Extant &:alsbi,quxvel tafta ibtun patesexitus.nam illaquoque,quam- vel raota tempeftatesvel excicant,vel vulgo quam prona& vergentia,per quafdaoblu- creduntur excicare. dantis animaE moras crebris quafi lingulti- In Cyrenaica prouincia fons, quem Solis bus fiftunt quod elTundunt. An quas Ocea- appellant , &c rupes qua^dam V)licur Auftro no natura:,fonti quoque; c]uaque iUe ratio- facra.Haec ciim manibus humanis attingi- ne aut impellitur aut refoibet,«r , hac mo- tur,iileimmodicusafrurgit,arenafqucqua(i dicushichumor vicibus altpjnis (upprimi- maria agens, licfaeuit, vt stquor fludibus, turvclegeritur? An vt fiuminaqusein mare inquit Melahb. i. Vadianus Melac com- deferuntur,aduerlancibus vencis,obuioque mentator non vult h^c inter fabulofa nu- seftu retorquencur,itaeft aliquid,quodhu- merari, ciim Pliniusparia memoret, veluti ius fontis excurfum per momenta reper- cap.47. lib.i. deDalmatiaclpecu, inquem cutiat ? An laientibus venis certa menlura deiecto leui pQndere,quauistranquillodie, efl; , &: pigrior cum collegit quod exhaule- turbini flmihs emicet procella. Quod & in rat ? Minor riuuseft &: pignor cum col- proximisalpibus Abbatiscellx (itapagus kgir ; agilior, maiorqueprofectur.*' Anne Heluetiorum vocatur j ingenti & altiflime quod libramentum eft abditum & carcum, demiflo Ipecu fieri obleruauimus. Haec Va- quod,cdm exinanitum eft, fufcitat,& elicic dianus. fpntem, ciim repletur, moratur 6c ftrangu- lat ?Scrutare tucaufas (potes enim) quas CAPVT XXV IIL tantum miraculum efficiunt.Mihiabunde eft, fi fiitis exprelTi quod efficitur. Hade- ^ De Lch^ monte Pdatt. ms ille. Eft fonsinHungaria tantomalitixmaio- TDem Vadianus lacnra feu ftagnum in ris, quantogenerahusipfafe malitiainfun- APilati monteiuxta Lucernam Heiuetio- dit. Huius enim fluenta non minus homi- rum nobilem vrbem , eiufque admiranda, nibusquam alijs quibuflibec animantibus feu vera ,icuexloiaperfualionevulgi nata hbaminapropinant venenofa. defcribens, itainfit: In Hcluetia propeLu- Eftfonsin Armorica Britannia, cuiusex cernam , veterem & percelebrem vrbem, aquis in coinu bubah hauftis > fl petram ei mons eft praealtus.quem ob fragofam afpe- proximam forte perfudens,tempore quan- ritatem,&: prsccipitem altitudmem, etiam- tumlibetlcreno&a pluuijs alieuo, pluuias num vernaculalingua fraduin cognomi- incontinenti noneuades. nant, alienae linguacdurante veftigio Frac- Erat & in Sicilia fons mirae naturae.ad mont jinfracuiuseditiffimum verticemla- quemrubro indutus veftimento fi quis ac- cus eft, Pilati cognomcnto,anguftusadmo- cefleritjftatim ad eiufdem ftaturae modum dum, & palus vcriiisquam lacus, in quem inaltum profiliensfontisebulht fcaturigo, de induftria inieda maximas tempeftates qua; ad alios prorfus immota colores, ad ciere,&omniavndisopplereaiunt,qaiE ve- cuius etia abfcefliim folit^ menfurse fe con- ro cafu incidat, nihil irritare eum tamquam fonnans,priftinos itenira redit in canales. planc humano fenfu culpa carere,quod co- lu fitjintelligac. Capit res fidem,qu6d pa- CAPVT XXVII. caciiirntareaufosmoxfuiflecapiteplcxos, obiUacam accohs calamitatem , oppidani Defonte MomoniiC. leferant. Egoannofuperiore, ciim menlc Augufto Lucernam veniflem,lacusvifendi ES: fonsin Momonia , inquit Giraldus gratia in iplum poftridie montem a varijs •ib.z.Topograph. Hibernia^c.y. quifi comitibusedudus fum , acprima quidem taccus ab homine,vel etiam vilus fuerit,fta- luce oppidum egrelli,in mediam fere mon- "tim totaProuincia pluuijs inundabit : qux tisaltitudineequis,difficililanc,necadmo- non ceflabunt,donec Sacerdos ad hoc de- dum trita vi9,vehebamur. Mox equitandi putacus , qui & virgo fuerit a natiuitatCj ampliiiscum copianoncfict , iumentis iu Miila; celebratione in Cappella ( quae non proxima pafcua dimiflls , & condudio qui procul a tonte ad hoc dignofcitur efle fun- nos anteiiet paftorc , bacuhs nixi reliquuin data j & aquas benedictx, ladifque vaccae akuudjnis pedites, ardiflTima lcmita,quaqj vnius coloris afperfione ( barbaro fatis ritu non cuiuis itcr fuerit , per ingcntes liinc &c & rationetcarcntc ) fontem reconciliaucrit. inde rupiura anfradus lcandcndo exupera- Nec iniuria Giraldus barbarum latis & la- uimusjdemumque non fine fudoread palu- iione carcntcm ricum nominac. Mcrico ap- dis marginem pcruencum eft.Mons iple ce- ccra &E MIRACVLOSIS NATVRIS INEVROPA LIB.IL 43^ tera fere prazceps, eo m loco pafcuus eft, &: tum hoc loco religiofus apparuir, neclapil- ingenti feCe ambicu in fpeciem olbis incli- lum quidem in lacum iUum inijcereaufus, nans,valleprofuiidarelidec, ipfo in medi- ne Lucerna: & finitmiis oppidis exiduni tulliolacum fuiinet tenui tantum iunco crearet. Adiicio qusc Gretferus teftatur: veftitum , &: horrida luxta claufum filua, JEgo, inquit,quemdanoui (&: qui nonnof- quodque folum adeuiHi feligionemincu- fbm,mihi,cum viuerct , familiariffimum, tiat,altovndiquefileritiofeptum.Nullusih l^.Ferdmandum Crendelium, ftudiorum cumhuus influit,nullus exitraqua mgricasi meorum adiutorem ftrenuiflimu, & pror- phlegethontea , 6c plufqualH paluftris im- fus indefeftunf ) qui ciim LucerniE degcrer, inota iacet,nec venti facile corpecem excie- cupiditate lacUs huius videndi duaustcum rint.Auftroenim &2ephyroreliqua montis ante aliquoc annos , eo afperrirrro &: difti- pars alciflime afllugens lace obducitur ab cillimo irinere eualiflec, non modo vnum Euro&:AquiloneIociprofunditas,&,quam alceiiimve lapillum , fed plures eciam dixi,denfa filua tuetur. Mirumautem, hi- grandiores lapidesimmifit , nuUoprorfus bernisfeum niuibus n6crefcere,nec rurfuni vllius concicacx cempeftacis indicio , fed ajftiu/s contrahi caloribus, defideaqua per- caslo , vt ante^ , fereno vuku allucente , ita petuo,vtferunt,tenorefuosfefeintrahmii vt vulg.iris illa opinio non tam veritace, tescontinence.Illudreculerim,nosinafcen- quam cradicione impent^ multitudinis fu a paftoreillo,quiducebat, tantiim nori niti videatur. iuriliurandi facramehco adaclos fuifle , ne 'quidimportuniustentaremus vifolacu,auc . nequidinijceremusjcapitisillefuialeamlu- C A P V T XXIX» di aiebat: itcriim iterumque modeftiam^at- que eciam aientium, tamqua ad faCri per- ^^ alijs foynihm Prociimfis. cluceret,expoftulans. Qua re vc veteri loci ■' ^ ^J fama: quidquam tribuerem,non parum,fa- teor,commotusfui:quamquamfabulofum A Dijciam alia mirabilia cum Grecferi efleconftec , quod de Pilaco quidam fom- -iHLnoftri cenfura.InHaleflna regione,in- mrunt,cerni eum quotannis in lacu Videli- q^i^ Sohnus c. 1 1. fons alias quiecus &: tran- cet ludicis habicu , nec aiinum fuperuiuere quillus,ciim fllecurjfi infonenc cibice,exulta- pofl^equividerint, magna vanitate. H*ec bundus adcantum eleuatur,&:quafimire- enim morcalium leuicas eft,vc locisnacurx tur dulcedinem vocis, vkra marginesincu- Numine aliquo infignibus fabularu pr^e- nie(cit.ApudGaramantasperhibent,inquic ftigias adnedant, 6i interim natura nefcio S.Auguftinushb.ii.deCiu.c.^.fontcmefle quomodocomparatu, vt nbn difticile cre- quemdam tamfrigidum diebus,vtnonbi- dant qui audiunt ^ reljgionis vi quadam ad bacur , tam feruidum nodibus,vt non tan- hocipfum nos alliciente , &: in hanc etiam gatur. In Epiro alium fontem,in quo faceis^ credulitatem rerum nouarum ducente cu- vc in ceceris,excinguuncuraccenfac,fed,non pidicace. Porrd,veruni fic nec ne,quod de vcin ceceris, accenduncurexcincla^. Prioris hiemoraco lacus ingenio conftans accola- foncis meminic Plinius lib. y.c.y. &c Solinus rumfamacircumfert j nenunciquidemdi- c. ^i.pofteriorisidem Plinius Hb.i. C1I03. xeiira,cdmexperirimihin6 licuerit,ac ne, Solinusc.15. Ifidorus lib. 15. Origin.c. 13. fi licuerit quidem,id facere fine inagno dif- Priorieft fimilis fons Ammonis , de quo crimine pocuiflem. Sed pleraq; tamehom- Plinius I.i.c.io^.Iouis Ammonisfons in- hia , vtrecipiam mukorum experientia &c terdiu frigidus,no(51:ibusferuer. Necplures audtoritate deprehenfa confirmataque na- fontes accu mulo;pr^di€I:os fcriptores adeati turas miracUla, omnibus prope in partibus quem plures minficos fontes cpgnofcendi ieiusinfigniamonenc: vt interim nonr^- defidcrium tenet. Quamquam jionnuUi ramjcum mihilocigenium vifum efle,qui nontantum aPocti5,{ed&ab Hiftoricis&: in hoc praefertim tam edito haud difficil^ Philoibphis prodici , ad fabulas pociiis hata^ de fe famie refpondere poflic : ade6 quam aid rerum nacuram , vel pociiis ad cnim excelfus mons eft, vc aprima lucead fuperftitionesmalorumquegeniorum pras- lacum videndtim, moxadfummum mon- ftigias fpeclare videantur , vt funt ilh de tis verticem egrefl[i , & citra moram longo quibus Solinus cap. 10. Fontes farie calidi defcenili ad equos reuerfi , Occafo iam & faluhres aliquot locis ejferuejcunt , tjui Solecuin no£lis principio vrbem ingrefli medelas ddferunt , atlt foltdant offa jraBat fuerimus , duabuspjurimum horts adci- aut abolent a folifugii incertum 'venenum^ bum medioin monte capiendum infum- aut etiam ocutarias diftpant xgritudtnes. J)tis . Hadcnus reclc. his cnim &C iimilibus nie- Hxc Vadianus fcribic , qui prjccer foU- dendi faculcacibus non paucos fonces in- O o ftrudtos 434 lOANNIS EVSEEII NIEREMBERGII ftrudos prxdirofque innenire licec. 5"^^ quiguftauere,riruroluunturin mortemjiril qui oculls medentnr ,(i\h6\x. SoMmis , & affectisremediumeftjexaUero bibere.Ha:*^ coarTuendii 'ualent furihm. Nam quifquis de miris fontium. ^ facramento raptum negat , lumina aquls Feltx quipottiit rerum cognofcere caufoiy attreBat , vbi periurium non eH , cernit Et fontem luHrare boni. clarihs fi perfdtaabntiit , detegitur facinm ScJ quoniam humanisingenijs moduseft CMitate , er capjt^ oculls admtfum tenehris poiicus, & longe citra pertectu m om ne eft, fatetur. Hxc Solinus,qux a^c tatlafunt vi omnequod humanum eft, rerum huiul- naturaliaquse, aut dminavirtute, autope- modi caufas vos ratione da^monis. Non primum-.nam nulli Dicite Pierides,non dmniapofumus cmnes. riqudceavis naturaliceriniita eft, vtocculta Iftorum enimuero&limihum caufasinter patefaciatjibntemqjtadu puni.nt, & infon- arcana fui miracula , fibique foU referata, lem ill^efum abirepermictat.Nonrecundu: inuidanaturareferuauic. Ex quibus rede vbienimDeusad hec perhorum fontium concludit S.Auguftinushb.zi.Ciuit.cap.j. aquas patranda (dit obhgauit? Vbi hoc fcri- non omnium qux fides tradic rationem ex- ptura veltraditio teftatufecicr Reftatergo pofcendam efTe, ciim ne eorum quideni lertium, vt fcihcet, quidquid hic fit,id ope omnium,quc in fenfus incurrunt,rationem darmonis fiat,cuius vires nequaquam tranf^ reddere queamus. HominesinfdeleSy\n<\\\\z, lcendit,vt quem taclu illa aqua vel acutiore quihm citm diutna vel praterita vel futurn videndi acie donet, vel lumine penitus pri- miractdaprAdtcamtt6^qu& iliis experienda non uet,ita vtaquamillam non pro inftrumcn- valemm ofendere y rationem a nobisearum to, fed pro figno producendi efteclus adhi- fagitant rerum : quam quoniam non pofu- beat j quoolFuciarum genere ciebro ohm mu^ reddere (excedunt enim vires mentis dsemon Echnicisnondum Chriftiana fide htimaniz) exiftmant falfaefe quadicimm: illu ftratis ilhidere confueuerat. ivf de tot mirabiltbm rebm , quas vel vtde- Eiufdera claflis fons eft,Qe quo Philoftra- re pofumm , vel i>idemmj deberent reddere tushb.i.de Vira Apolloni)Thyanacic.4.Eft rationem. ^upd fi feri ab.homine non poffe aucem iuxcaThyana ( Apolloni) patiiam)ci- viderint , fatendum est eU , non ideoaltquid iiitate Cappadoci^ aqua Ioui(vt perhibenc) non fuiffe^vel futurum noneffe^quia ratio in- facraca,quam mdigena: mextinguibilem vo- de non potefl reddi^ quandoquidem funt isia, cant. Fonseius frigidusfane fcaturir,ebul- de qutbm ftmilitcr non potefi Hxc Augufti- litautem nonlecusatqueignecalefadus le- nus.Ec cum multa natura^admirandacura bes. Hanc puris,S.: luramenti fidem fer- circa alia,tum circa fontes enumeraftec, uantibus viris afpeclu placida,5<: guftu dul- fubiungic ; Reddantergo rationemdehMqtu cem efleperhibenC; periuris vero & infidis pauca pofuimm , qti£ proculdubio Ji ejfe ne- palam aduerlatur.epotanamque oculos pe- fcirent, ofutur^ efe diceremm,multo minits defque ac manus peierantis inuadit,puftu- crederent , quam quod nunc dieentibm nobis ]is ac vomicis totum corpus inquinans ; ne- noluntcredere altquando effe venturum. ^uis queillinc difcedendifacultas datur^fedibi- enim eorttm nobis crederet , fi quemadmo- dem permanences, coram aqua ipsa fuam dumdicimm futura hominum vtua corpora^ deplorant calamitatem , palam quod peie- qu& femper arfura atquedolitura, nec tamen raiunt proficentes. aliquando moritura fnt , ita dtceremm in Qjiamqua hxc,& fi qua; huiufmodi alia futuro f^culo futurum falem quem faceret eciam Dei voluntate , non Angelorum bo- ignis velut in aqua fluefcere, emndemquc^ norum velmalorum minifierio,in detefta- faceret aqua velut in tgne crepitare : aut tionem^eiftdia: 5i periurijcontingere pof- futurum fontem , cuim aqua in refrigeria funt. Scnbit Stephanus efte fontem in Sici- n^is fc ardeat , vt non pofit tangi, in afi- liaPalicenum vocatum, quodiuxca Palicos buF vero diei fc algeat , vt hibi non pofit; Fratres lit.In eum,inquic,tabella mittitur a aut futttrttm laptdem, veleum qui fuo calore iuratis,qu2e,fi verum dixere, fluitat ; ii fal- manum conliringentis adureret , vei eum qui fum,mergitur, ipfiquecontinuoflamman- v?idccumque aaenfm extingui omnino non tur. Fontem ipfumdecem fiftulis aquam pofet ^ ^ cetera qu^.prxtermifis altjsinnu- reijcere in altitudinemcubitorum fenum, mcris y commemoranda tnterim duxi. Hjic putesinundatumiri locacircum omnia,&: ergo in tllo jxcuio , quod futurum eTt ^ fi protinuscoire dcnuo in fe ipfam. Gurgite dtceremm futura , nohisg, tncreduiiref>on- amnis Ohicha: in Biihynia pcriuri veluc dererjt^fi vuitisvt ea credamm ,definguiis flammam vrentem paci videntur, vc (cribic reddite rattonem, nos non poffe confteremur^ Plinius lib. 3 i.cap.i.lncer infulas Fortuna- eo qtiod i:iis c-r ftmtiibm Deimiris operthm tas vnafingulari duorum fontium , inquit infirma mortalium rattoctnatio vincere- Mcbjingenio maximccftinfignis, alterum tur : fixam tamen apitd nos ejfe rationem^ non DE MIRACVLOSiS NATV nonfine ratione Omnipotentem facere, vnde animm humanm injirmm rationem non po~ tejl reddere: ^ inmultU quidem rehm incer- ttim nohis ej^e cfuid velit ; tllud tamen ejfe cer- tifimum , nihil eorum illi ejfe impoj^thilc^y qu£cttmque voluerit : ei^ nos credere frxdi- centiyquem nequeimpotentem neque mentien- tem pofumm credere^.Ex vulgi rumore,vel potiiisruperftitioneeftillud Vadiani in I.3. Melae. tS^udiOjmc^uit^vulgb credi.in Baden- Jfbm thermtSiqux ad Rjgenum funtyfonticulum efe feruentls aqu£ y inqnem fi quU pulium galUnamve^aHtaUud huiufce generis merferit, facile deplumari volucrem : fi furto fuhtra- xerit, nihil efficerecaloremf nec pluma^ foluii aperto furti indicio. CAPVT XXX. De fontihttJ alijs fuperfiitiofis* HAbuerunt etiam echnici alios fontes infolitis efte(3:ibus admodum miran- dos. Nam Euftaihius Ub.i.n. 1 1. de Amo- ribus Ifmenij ceftatur,Atlecomij &C Daph- nopoh fontem fuilTc , in quemfivirgo in- trarec, aqua pellucida maneret, (i vero qux virum pafla effet , turbidacontinuo redde- retur. SimiUs fonspropeEphefum memo- ratur Stygis nomine vocatus , dequo mira Achilles Scatius hb.8. de Amoribus Chco- phontis : ciim ahqua violatae pudicitise ar- guitur,eum in fontem defcenderecompel- litur,cuius vnda vix medias tibias attingit. ludicium autemfieri hoc pacto confueuit: quasdelata eft,fals6 fe infimulari iuratjiuf- iurandumque in tabella defcriptum collo fuo alligacum fuftinens, in foncem defcen- dit^ac ti verum iufiurandum iuraueric,aqua omninoimmoca manet,fm miniis,inturoe- fctt, atque adcollum vfquefe accollens ca- bellam concingic. Nec ab his diuercunt,qusE de PaUcis fcribit Stephanus , &: iufiurandp facro ibidem. Quaecumque enim quis iu- rduerit,in tabellam fcribit,atquein aquam adijcit: fi vere iurauerit, tabella fupernatat; li peierauerit, illa quidem euanefcit,ipfe au- temperiurusvritur. Cuiusfontis meminic quoque Ariftoceleshb. deAdmirandisau- ditionibus. CAPVT XXXI. De aquts oleofis. SVnt &: fonces lacufque oleofi. In lacu Agrigentino oleii fupernatac, inquit So- hnus c. 1 1. Hoc pingue haerec arundinu co- mis deaffiduovolutabro,ex quarumcapil- lamentis legicur vnguentum medieu contra RIS IN EVROPA LIB.II. 43$ armentarios morbos.Eft & iniEthiopia la- cus, tefteeodem SoUno cap.43. quoperfu- facorpora velut oleo nitelci^nt. Huius la- cus aqua, potui fane fahiberrima, ade6 h- quida eft,vt ne caducasquidem vehat fron- des,fed iUic6 foha lapfa ad fundum demit- tat, lacicis tenuicate. EademMela Ub. 5. (i- miUa Herodotus in ThaUa. Liparis CiUcias fiumen natantes feu lauantes ipsa fua aqua inungit. Ec in India feu locus feu fons eft, qui fereno caelo magnam olei multitudi- nem emittic. Carchaginenfesfoncem ha- bentjin quo oleum fupernacac odore quafi cicrij fcobis , exquoetiam pecoravngi fo- lenc, vcfcribit Vitruuius Ub.S.cap. 3. CAPVT XXXIL De aquts fangumets. INuenias etiam fontes , ex quibus oUm feu Dei feu da^monura virtute fanguis efHuxit.V Vilhelmus Malmefl^urieniis I.4, in VVilhelmo huius nominis fecundo An- glorum Rege: In pago Perrucheteirein vil- la Hamftedecontinuis quindecim diebus fons fanguinemtam vbetcim manauit, vt vicinum vadurAinficeret. Rogerius Houe- denus in Henrico II. Eodem anno 1 148. quidam fons fluentis aqua: iuxta Ecclefiam S;VVinini in Occidentahbus partibuster- XX Regis ScotiiE manauit fanguine per 06I0 dies, &:cotidem no6les,fineinterraifrione. C A P VT XXXIIL Defomtbfts ad SanSiomm merita, exortisi MAtriti habemus fontem falutarem, S.Ifidoriagricolas meritis exottunx Sitibundoenim Domino largiter propina- uic perennes aquas fandlus Bubulus , quas percufsa terra baculo fuo eftudit. Dantur ift«E aquse febrientibus,qui poftea valetudi- ne integra gratias pie referunt. Alios fontes Sandorum meritis exortos collegit Gretle- rus hb. I. Rerum variarum cap. 1 i.Ex qui- bus,inquit,primashicteneat ille S. luonis Perfae Epifcopi & ConfefToris , cuiusfepul- chro apud Eaftreia in Orientali Anglia re- pertOjfandoque corpore in Unteo cxpofito, ex ipfis Maufolei finuofis anfradibus eru- pitvndabullis vberrima fugacibus.Manac ad hunc diem fons dulcis, pocui accom- modus,omnium valetudini,vc fcribic Mal- mefburienfis Iib. 4. deCcftis Poncif. An- glorum,cap.DeEpifcopis Dorceftrenfibus fiue Lincolnienfibus. Oo 2, Secun 436 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII SecundusficfonsS.Auguftiniapudeum- miraculoruin quaeedit, expreflafic mentio, dem Malmefburienfemlib.i.deGeftisPo- quxiinedubio nec CleriusCambrius filen- nf.Anglorum.Nam ciim in Dorfacenii pa-» tio inuoluic, qui priiis Vicam huius virginis goad BapcilmumdeefTet aqua jadiuflum pofteristradidic,vcfcribic BalxusCenc. lo. Poncificisex occulcismeacibus fonserupic, Claruic autemClerius circa annum falu- quihodieque &: Auguftinimeruo,&: vsus tis 660. tefte eodem Balazo. Ait IlUiftriff. fui commodo incoUs clarus habetur. Baronius in Notis ad Maityrologium Ro- Tertius iic fons S.VVenefredse virginis raanura 3.Nouembns,(emiracuia ad fon- & martyris in Cambnafeu VVallia,dequo tem S. VVenefndx patrata longe maiora Pouelus Calumiftainfuis ad cap. 10. lib.2. his quae prodita funt, accepiffe a, Reueren- Irinerari) Cambriae,audore Giraldoj varias diftimo Thoma Epifc^po Alaphenfi tefte calumniaseie^auK.Eft tons hodiecelebris, oculato, quodargumentoeft , thaumatur- a fuperfticiofo (fcnbe religiofo j V Venetre- giara ittam, ad noftram vfque setatem me- dx virginis cultu nomen habens,cuius aqua diosinter hxreticos perdurafle. Dcindeet- pura cft, falubris, Si grati faporis, qui ingeci iam,quomodo fieri potuiflet , vt res ifta in muioium ftrudura ardatus fubito ebul- emolumentum Monachorum verteret , fi liens ,magnumexfe emittit flumen , mu- fanitasfiuehominibus fiue iumentisazgris fcumque odonferum fua frigiditate gignit, reddita, fuilTet tantiim dolo & iropoftura qui tons ad casdem pra^didae virginispri- concefla?Anquiadtontemopiscausaven- mum exterra emanauitob meritorum eius titabant,tam ftupidi erant, vc vnum iegri- fanditatem,omnes laguores tam hominum tudo depulla efTet animaducrcere nequiret» quam pecudum curare/ohtus. Ait Poue- Sed enalium , & quidemvalidifTimu arie- luSjhanc deiftofonteopinionem natamex tem Poueli : Giraldus Cambrenfis Ub.z, Monachorum auaritia. Quomodo,dicfb- Itinerarij cap. 10. non meminithuius fon- des.^^Hoc modo,mquis.HenricusII.Angh^ tis, viique mentionem haud praetermifTu- Rex, ciim exCambrijE primafua expedi- rus, fiquidilliustempore de huius fontis tionereuerteretur,caftellumdeBafivvuerk miraculiscompertumfuiflet.QusE hiecve- prsefidijs firmauit , &f. cellam propeiidem fania,exvniusfilentioalijsloquentibusfrc- caftellum pro Templarijsconftruxit, eam- num inijcere ,& ipfamexperientiam voce que pofleffionibus liifficieter iocupletauic. publicavericati teftimonium perhibentem Poftquam ille Templariorum Ordo com- opprimercvelle?Dcindc,RobertusSalopic- muni generslis Concilij decreto delctus fis, horum miraculorum teftis , antiquior efret,cellaillainccEnobium Monachorum eft SilueftroGiraldoCarobrenfi,vt taccanj conuerfa eft anno 1 3 1 z. atque iUarum pof- Clerium Cambrium: quo iure igitur filen- feffionu m quxdam ab Eduardo II. eifdem tium huius affertioni illius prjEiudicct? Ho- Monnchis conceffaefunt. Hi Monachi pri- mo erat Qiraldus non infinitae fed finitx ma hanc fonti miraculolse fanditatis opi- memoriae; quid mirura igitur, fi fontishu- nionem iuiqu^ftuscaufa procurarum.Qua ius meminiflc excidit , quamuis in Bafin- racione hocprobas?Accende.Ance coenobij vverck ad dimidium miUiare diil:anceper- huius eredionero nuHus excac Audor , qui nodaflec ? Meminic eiufdem foncis in fua ad foncem iftummiracula pacrari cofueca Bricannia VVilhelmusCambdenus Calui- teftetur : ergo a Monachisqua^ftus gratia nifta;loquensenimdeBafinvverck,ait;Sub confidu m elt,quidquid de huius fontis mi- hoc Bafin vverck Holy vvell,id eft fons facer raculisvulgiore decacatur. Vbiantecedens VVenefridse virginis memoria , quse ftu- talfum, 6cconfequentiavana eit &c men- prumpervim oblatum ibimorteluic , & dax. Nam Robercus Salopienfis res S. V Ve- mufco graciffimi odoris longe eft celeber- nefridse litteris madauic, &: in his eciam mi- rimus: cx quo emanac fluuiolus ftacira exi- raculaad foncemfupranominacum pacrari mius, parque molae agendse ; tantoimpetu folita.Ac Robercus illecempora Henricill. proruic. Vbi nullam difercam mencioncm anceceflic , vixic enim fub Rege Siephano miraculorum vides. Cur? nifi quia Camb- anno rederapcionis 1 140. ipfb etiam Balazo denus eodem fpiritu agitabatur quo Pouel- tcfteCentur.i Scriptor.BntanniaE,cap.7<5. lus, Caluinilhcofcilicec, omniii miraculo- Idem teftacuc Molanusin Addicionibusad rumacrociflimohofte.DeindeCambdenus Vfuardum,& SuriusTom.6.ad ^.Nouem- ita VVenefridamdefcribic,quafi alcera Lu- bris , quo die anniuerfaria huius virginis cretia fuerit,qua:ftuprum per vim fibi illa- memoria recolicur etiam in Martyrologio tum ipfamet manu fua vindicarit , quod Romano. Vitam S.VVenefridasaRoberto non eftita.Nam ciim Cadocum Alani Rc- fcripcam inueniesapud Surium loco cicato gisfilium,caftitati fux infidiantem,fortiter ((ed,quod doledum, compendiarie & mu- repuhflet,ab eodem p\x hbidinisimpatien- tato ftylo) in qua falutiferi huius fontis, 6i tia capiteamputatointerfe(Saeft,vt in eius Viia t)E MIRACVi.OSIS NATVRIS IN£VROPA Ll^.lh 43f Vita fcribit Robect^s Abbas Salopienlis. rum eft: hoc,& quia rarum, ideo admiran- Hinc Additioad Vfuardum ^.Nouemb. dum. Obcuius rationemaffirmat Arifto- In Anglia S, V Venefridas virginis&: marty- teles lib.i. de Hiftor. animal. cap.ii.foli ris, quam Gadocus filius Alani Regis occi- homini aures immobiles datasefle,&:vnum dit pro caftitate. hominem aures non mouere , ab co quod Fontem S.Clementis Romani Pontificis cx communi lege naturx &c ordinarie fir, & Martyris precibus miraculose produ- aflertione vniuerfaU prolat.i.Adiugit S. Au- gra- pinam indueret. tias relaturum,fi Domious eum ab hoc exi- Sed animal huiufmodi brutum an homo ho, cuius lam duaspartescompleuerat,re- dicecur? Animalnamque racionale a bruco uocauerit. Incer vlcima vero confabulatio- longealienu videtur efle. Prasterea,animal nis huius verba quasfiuit Presbyter a lupo, quadrupes pronum in terram , nec r fibile^ vtrumgens inimica, quasininfulam fupcr- humansenaturazquisadiugetPlcemqui hoc uenerac,olim forec, diuquein ea permanfu- animal occideric,numquid hominem occi- ra.Cui lupuSjPropter peccata,inquit,populi derit,& homicida dicecur?Sed miracula di- noftrf, & viriorumenormitates ira Deide- umanoninraiionemhuman^difputacionis feendens in genetacionem prauam , dedic trahendafunt/edadmiranda. Auguftinus camin manusinimicorum.Quamdiu ergo tamenlib.i6.de Ciuitate Deicap-8.vbide gens eamandata Dominicuftodierit, & m monftrofis hominu generibus,quos Oriens vijs eius ambulaueric , tota manebic &c in- parit,qu2Kftionem mouet,quorum quidam conuulfa:finaucc(quia procliuis eft curfus eaninis capitibus, alij vero capicecarences ad volupcaces , &:miicatrix eft natura vicio- oculos in armis habere dicuncur , & varijs rum ) ad noftrosex conuidu mores force deformaci formis , vcrum a primo parence condefcenderint , diuina m le quoque pro- propagati reuera homines dicendi funt,tan- culdubio vindidam prouocabunt.Similem dem fubiungit,idem de illis fenciendum efle quoquefententiain Leuitico reperics, Do- quod de monltrofis hominum partubus, roinoadpopulum Ifracliticum loquente in quos fieriperfsepeaudiuimus, &: quidquid hunc modiiav.Omnes enim execratio/ies ijtas hominis dcfinitionem ( animal fcilicet ra- (pracdiclas fciiicct) fecerunt accoU terra. qui tionale,mortale)fub quacumque forma re- fuerunt ante 'vos ^ folluerunt eam. Cauete cipic,illud homuiem eflc vera racione cefta- ergOyne (^ njos fimiitter euomat ,cum paria ri.Idemhb. i8.de Giu.Deicap. iS.referc de feceritis, Jicuteuomuit gentemqux fuit ante Arcadibus , quiforcedudi cranfnacabanc vos.ToiVim hoc aucem poftmodum conci- quoddam ftagnum, acque ibi conueiceban- gitprimoper GhaldjEos, &: poftea per Ro- tur in lupos,(5icum fimihbus feris per illius manos. Item &: in Ecclefiaftico: Regnum a regionisdeferca viuebancSi autecarne non gente in gentem transfertur propter iniufi- vclcerentur humana , rurfum poft.annos tias,(^inmrias, (^ contumeltas , drdiuerfos nouemrenacoftagnoreformabancurin ho- dolos. mines.Gumque icidem de varijs hominum Biennio vero poft ela pfo contigit me per in lupos mutationibus fermonem produxe- Media tranfitum fecifle,vbi Epilcopus ter- rat,demum fubnectit: Nam ^nos ciim efe- rasilhus Synodum tunc force conuocaue- mtis in Italia,audiebamustaliade c^uadamre- rac. Epifcopos ecia Si Abbates vicinosafci- gione i//aruM partium, 'vhi ftahularias mulie- iierac, vc fuper hac re (quam ex Sacerdotis res imbutas ifs malis artibus^in cafco dare fo. • lert 442 lOANNlS EVSEBII NIEREMBERGII leredtcebant quibu^ vellent feu pojfem viato- iniuriofuSjblafphemans vbiq; viam Domi- ribu^j vnde in iimenta illico verterentur , c^ ni,Chriftianoru m perfecutor,&; incerfe(^or necejjaria cjU£queportarent, poH^^ perfun^a crudeliffimus. Audiens autem fandus Pa- cperatterum ad fe redirent^nectamen tn els triiiusillius bellutjtyrannidemefFrenatam, mentemfieri hefialem^fedrationaiem huma- ftuduit illum ad viam falutis reuocare,diri- nam^^feruarificut Apuleim in lihris^quosafi- gens ad illum conuertendumavitijs fuis pc(- ni aureitituloinfcripfit ,fibi ipfi refert acci- limis Epiftolam commonitonam.Ipfe verd dtffe, vt4ccepto veneno , humano animoper- venumdatus vt faccret malu,de die in diem manente.afinus feret. Noftns quoque tem- fe ipfo deterior fadus,admonitionem dQi^" poribusquoidamvidimus,qui magicisarti- ritfandi Patritij, 3i defpexit, fuaqj flagitia, busimbuti,pingues,vc videbantur, porcos, facinora,fraudiumfa<5liones,cruentatasc2E- fed tantum rubros,exquacumq;prsEiacen- fpccie tenus,qug a vero Deo creata funt,ip- quam in terra vlterius cemparuic. Hoc fa- fo permictente,vtfcilicet videatur efle quod d:um nuUusdifcredeieiure poterit,qui vxo- non funf,feniibus hominum mira illufione rem Lot in cautem rautatam, aut hiftorias captis ac fopitis,quatenus res non videantur de N abuchcdonolbr Regc legeric. flcut fe habent, led ad falfas quafda &: fidi- tiasvidendum formas vi phantafmatis feu CAPVT XLIV niagicaj incantationis miiabiliter abftraha- tur. Sed omnipotentem Deum,ficutnatu- De pulicibtts a S.Namiano deportatis^ ras creare,Iic 6c eafdem,cum voluerit, in fe inuicem permutare,feuvindicando,feudi- TTSt in Conadia vicus quidani qucm uinam potentiam declarando, vel vnam in jL-iS.Nannani lUuftrat Ecclefia,vbi ab an- alteram penitus transferre, ficut vxoris Loc tiquo tanta pulicu m excreuerat multitudo, contra Dominicum pra^ceptum refpicientis vc ea peftilencia locus iUe fere defertus , fi^ in ftatuam fahs,{icuc etiam aquae in vinum habitatoribus vacuus extitiffet , donec in- mutationem;velinteriore manentenacura, terceflione S.Nannaniin pratu quoddam foliim exteriustransformare, ficutinpro- proximum funtdeportati,vt necvnuspoft- pofitis patec exemplis , potentiflimum effe, modum hic reperiri potuiflet. In tantu \ necinaquam mifli homuncio , ad pra:oilenfam altitudinem ftrepitum.vt rooriseftlapidum,faciunt;vn- excreuic , & ne figna magica feu mendacia de &c prouerbium apud Hibernicos incre- iudicarentur ijn ftatura &: in forma praefcri- buir,vcfiquandolapisin ^dificio frangitur, pt.i , in admiratiohem multorum vfque ad de lapidibus V(heachmaledi6l\^ a S.Patri- "Vitas terminum perdurauic- tio efie dicatur. Enda ver6,pra:didoru fra- trum iunior , fuper iniuria S.Patritio illata CAPVT XLIX. pocnituit,& prouolutus pedibus ipfius^ve- niam popofcit, &: poftulatampromeruic. De yejligijs petre pijcihuj /anSii Mditritij» labar. Mirarirem piodigiofimvniuerfi,id- que tum potius j ciim numadeflecircurn- IN quodam monafterio Galliae, S.Mau- quaque vident arborem , e qu.\ haecce pro- ritij appellato ,tot funt in quodam ftagno duceret radix, qu a^, &: a capite progignere- pifces,quot Monachi,quorum aliquo asgro- tur,&: in pedes diicaxat defineret.Tu m pri- tante , fiipernatat aliquis pifcis infirmusj mum obniti plebs,&: facrutoUicorpusim- morituropra^moritur pifcis. pedire : atpoUicitisPatnbus ipfum opido non efferendu,fed ad fuam du mtaxat ^dem CAPVT LIV. tranfportandum,qu6abomnibusinfpicere- tur,refragari dcfiere. Supplicatioergoindi- De S. Rojaha. d:i ,S>C magno ofla plaulu ad templum no- ftrum delata, ligno perpetuo magniqj pre- SAndaRofalia Regio Normannoru fan- tij,quodThecam diGunt,inclufa,quiE forni- gulnenatai aulavirginitatisamore auer- cata: fofli^imponutur.Magnocertacim quif. fata,in percgrini m6tislpecu,Angelodudo- quefacrum iiunc thefaurum honore profe- re,vt vixif ,ita obijt fande: cuiusquingentis qui, feque fcliciflirnu credere, fi quid ex ip- prope ab obitu annis, peftiletia Panormum ib,vel quod ipfu m tetigifl'et,nanci(ci poflet* annoi plius omncm linguce vfum perdiderac.Ma- ter ' DE MIRACVLOSIS MATVRIS INEVl^OPA LIB.IL 447 ter filiae nomine S.Fracifcb votum nuncu- quoremdillarat, ingens foret, vtpotequjc pat, Cotatamqueperegrinatuabituram fe fexagintalongitiicline fpithamas , quinde- ipondet.Cui eodem vcfpere vifusquidaPa-' cim latitudinecompledereturjvifumeftob rrum,qui paruulorum agminatim velutad ventorumvehementiam eamdem accide- dodnnam Chriftianam procedentiu coetu re. Ergo tranfuerfi ligni , c quo liquor ille ftipatus, per vicos incedensalta diceret vo- manarat, pars quarra recifa eft , e qua poft ce:Mirabilecjuidiamediturusfum.Vt may pluresforrnata; cruces minoresin aris col- tronaz domum fubijt i lOqui ipfa incipitj locand^, quin&: alias minutiores in popu- moxqueomnisdifparetvifio. lum petentem diftribuendae:beatum nam- Matronanobilisduplicilabbrabatmor- que fe crcdebat is cui habere contigiflet, bo,fruftrain Medicoseftiifis opibus.Tem- Hasauroargenroveinfertas de collogefta- plum hoc fe adituram vouet, aureamqj da- bant,&: B.Xauerij lignum dicebant. Colo- turam crucem,falute mod6 obtineat. Nec nij vero praeftdiarij Lulitanitahtiipfas (ccc^ irritx preces-nam moxfanitatireddita.Alia re, vt {ilimilem nahcircerentur,aut jeream piodigiamiraculaque hoc in tra^^u fieri in- S.Patris effigie, hac aftiimpta , maioricum dies (bUta prsecereoi facis fit, plurimos tam fiducia conftidu inirent,quam fi cataphra- Ethnicosquam Chriftianos illum fuis in d:i&armisimperuijstediforent. HmcSC morbis, afHidionibus,aduerfis,pericuIifque femper vidores redibant : & tametfi pauci inuocare , ac fepe votorum fien compotesj numero,infinitas tamen hoftiu-turmas pro- prazfertim in aede Cotanea ; quae quamuis fligabant,vixvllisfuorumamiflis.Teftantur SS.Trinitati facra, vulg6 tamen S. Xauerij id varia certamina ac conflidus, quos cum nominedicitur.ob innumeraquas patroci- ReguIiSarciColaniaeinhiatibusinierercura nio eius meritifque quotidie fiunt miracula'. enim pellerc prasfidiu vellent,annuo arcem, Patres Cotata abire compulfi,veriti nequis preflere o bfidio, fed fruftra, nam omnibus maleuolus forte per contumeliam S.Patris in oppugnationibus irriti,a Lufitano fuii imaginemtollcret, aliamqueeiusloco fub- funt, idqj protegente eum diuina potentia> Ihtueret (nec inanis is metus erat) Colanio & precibus S.P.Xauerij,erga quem vrbs h?c eara mercatori dedere,vt Redori Colanio mirifice afficitur. dein traderet. Ipfe nodu Colanu ingreflus, mane Re£torem adire conftituit. Veriim CAPVT LVlIl. hac ipsa node vicinam hofpitio domum incendiiicorripit,ade6quidem vehemens, De arhore fubitb arefcente» vt iamiam,afflante in primisvento, vicina quoque in cineres domus redigenda videre- T N quodam iEthiopiae regno centu quin- tur. Inftitgr illico tabula eftert,cetera flam- X. quaginta iam olim templa in vno territo- miscredidit iam inftantibus ; & fane velut rio decem circiter leucarum fpatio numera- ftuppea deflagraflTet domus , vtpote ligneai bantur,quaE i£thiopes olim , fi quid \ Deo &: aridis palmarum ftondibus te6\a , fi ac- obtinerecontendebant, Litanias decantan- cefliflet ignis. Suaergodefefurus,omnihu- do adibant. Ferunt orareillosfolitos, vt iri manadeftitutusope,DeofeacS.P.Xauerio precationum exauditarum argumentu ar- commendat: repente mutatus ventus , & a- borem arefaccret Deus,haud procul ab illis diuerforioflamraamdiuertens , aliorfum, diflitam tcmplis. atque ita ciim fieretillis vbinocerenonpoterat,flauit.Omnesinopi- ad orandurii fc componentibus,arborem natam rautationem vtmiraculumfufpexe- ad priftinum virorem interim reuerti foli- re,tabul2E eiusignari ; veriim re comperta, tam: itaque petitorum fecompotesforc in- S.Francifci precibus hanc venti mutatio- telligebant. Veriim ex quo abEcclefijefe nem adfcripfere , atque inde maidri Cola- Romanas vnione iepararunt , hoc ceflaflc nes erga ipfiim ftudio affedluque ferri coe- funt qui dicunt. pere,etfi ante eius perftudiofi f orent.Quod vero tabulaevidendazpercupidieflentjNa- CAPVT LIX. talis Dominici die publice in templo fpe- danda pfoponitur , quamvifuraofculatu- De ftdtm lefu lacrjmante. raque ciuitas vniuerfa ad tem plu m conflu - xit. Collocatam dein in facello Collegij, TDem larricus, ciim ageret de Fratre no- plurimi voti causa adeunt , domique co- Xftrx Religionis Benedido a Goes,fic nar- luntob innumera quge Beati viri meritis ^ rat: In India miIitecumageret,clafleoram Deo.confequuntur beneficia. Quodvero Malabaricadecurrececonicensa, Trauan- Crux ante templum Cotatenum fixa ,cu- coridem appuUt. Templuhic haud procul hisvnaextremitasfanguineum,vcdiximus, i Colechcafitum,ac Deiparxfacruingrel- antequam inde Patres egrederencur , li- fus, cuminara Deiparxeiufderaparuulum Pp ji collo 44^ lOANNIS EVSEBlI NIEREMBERGII coUo pendulum geftatis videret imaginem, confnngere,& quidquid in eo facrum &: re;. tn genua coram lUa prouolutus eft. Ludo ligiofuni erat, dellruere coepere/eruata du- tumacceterisadolefcecix,acpr£erertimmi- taxat, ad ludjbrium D. Antonij Paduani litarisvite lUecebrisnimiopere dedituserat. fquamuis patria 01yfliponcfis)ftatua.Huic Virx ergo fuperioris deli^la reuoluence> ita m naues acceprx gladiia accingunt, ac con- omniu pcenituit , vtde falutequodaraodo tumeliarumineamdemplauftraexonerant. defperaret. Interraergo prouolutuslacry- Antonium Luiitanum per contempiuni niifque perfufus,benigniftmiara mifericor- nuncupant,&: rogahtjfua vt nauem ad por- dix Macremorauit _, vc fuam apud Filium tum' Bayenfera perducat,vtque iecum con^ racdiatorem hominum noxaru impctraret flidum meat inuitant : fed breui vltnx Dci vepiam.EteGce paruulus quem mater vlnis manus adfuit.Foeda fiquidem tenipeftas v- ftringebat , inlacrymas viius eft provupere; niuerfam claflem huciliucqj diftraxit, per- Videbatquippeoculiseius diftUlantequam que nauicularios diriffima pei^e graflance, yberrinie Uquorem ladi perlimilem , quo tantamcalamitatem fubijt,vt binasdumca- tota inferne ara permaduit. Quo ille fpeda- xat naues oram Bnyenfem attigerint : qua-' culo confternatus, commUicones teftes mi- rum vectores , aquandi gratia exfcenflone raculi futuros aduocat , reraque ex ordine fada capti a Lufltanis , i n lincula coniedi narrat.IUi fuis rem oculis vidences, linteum func- ceceri ,qui in nauibus pernaanferanr, eidemi^tinxereliquori,quod inter fediui- quodexhauftieflenc morbis, vita irvtegra^ fura,velutfaciu quidapudfedeindeaflet- fe fuafque naues Luflcanis dediderej qua- uarunt,ac fuum inde natum gaudiu m fefta rum akera , quod ex hauriendie fencvnce ve- bombardarummaiorumacminorudifplo- £loresnonfuflicerent (oranibuscontagio lione, templiquefroadibusSiarborumra- exnndis)fundu praeaquaefubintrantispon- iuiscondecoratione,teftatifunc.Isver6 cu- dere petijtjahera ver6,quaD.Antonii ima* ius vnius ob caufam ha:c contigeiiant^re ipsa go vehebatur , vt ridendo poftularant pira- breui fe potenci Dei dextera tadum often- tas,Bayaro perduda eft. Veriti vero , iua ne dic:nam tocius vitae fuperioris noxaru exo- pacerec nequitia , imaginem truncatam ae raologefimapud quemdam Societatis no- raancaminmare praECipicemdederunt:vn- ftr^ Sacerdotem iniigni cura dolore ac pcE- d2E vero rationis expertes, maiorem (vt ap- nitentia mox peregir, ac Religionis fe voto paret) ftatua: honorera exhibuere^poft ali- obftrinxir. Ergo Sociecacem leiu ingrefTus, quot enim dies ad litus eam cieceiunt, &: vitam in eadem pr^claro cundis datoexem- quidem ftaotem. Eminus cpnfpiciennbus plo pofuit. Ea autem viri fuit humilitas, vc inambulans homo in lictore videbatur,fed etli ^fuperioribus facris Sacerdotij ordini- cominus imago vifa.Qnami honeftus ciuis busex flngularipriuilegio , quodin rerum jn littore repertam, magna cum reuerea- temporalium vfumin Societate cooptatis tia in aede iacra proxima collocauic : fed (quitemporalescoadiutoresdicuntur ) ra- vrbis Praefedus tota rei ferie cognita, ad riflimeconceditur, adraouereturj nuquam vrbem eamdem deferri voluit .* qua: vr voIueritconde{cendere,paratus,qu6humi- magnaiomnium gratulatione Sc plaufu a litatem magis magifque exercerec, Marthas Clero fupplicante excepta, in xde Capu- femper obire paites. cinorum coUocata fuit. Ita fuos in hoc mundo & in alteroDeus , ob ludibrium CAPVT LX. quodanefarijsfceleratifquefacrilegisfufti- j ^ nent, honorare Iblec. Dejiatud fdnSii Antonij de Padua ambuUme per aquoj. r^ a P V T ^- T V T Eque pr«erirc poftu.quodidem Au- ^ ^^_ doralibifcnbit.Annoij5J-KupeUam '^" piratsE Bayam depracdaturi ciim foluiffent, *priufquam in BrafiUam tenderent , arcern A Damanus §cotus hxc memoux pro^ quamdam Lufitanorum , in Afric^ ora ad JHLdiditde S.Columba : Alio tcmpore promontorium Cdndidum,quod ti.gradi- vir beatus quadam noae, cum apud Colu- bus eft latitudinis Septemtrionalis , fetam, banum tunc temporis inopem benc hofpi- inuaferunt : quodenim ncghgentius excu- tarer,mane primo Sancbjsde quantitate &: barent vigiles , fine vUo obftaculo obtinue- qualitatefubftanrias plebeium holpitcm in- runt,iugulntoq5 cum aliquot nlilitibus Pr^- terrogat. Qui interrogatus, Qumque tan- fecl:o,moenia adterram deiecere.Quod ve- tumod6,ait,vacculas habeo, qiia:,fi eas be- ro hseretica labe confpcrfi eflent, templura nedixens,in maius crefcent. Quas illtc6 a Guoque euertcre, alcaria demoUri,imagines Sanfto iulTus adduxit,^: huius Columbani ^ ^ bu- N t)E MIllACVLbSIS NATVRIS INEVROPA LIB.II. 44^ buculasquinales azqualiter benedicens in- Ix. Quidara vcro figmento fatisfaucrr.bili quit:Centenas &C quinq; Deo donanteha- conieclantjfanclum Patritiumjaliofcpcerr^ bebis vaccas,& eric m filijs &nepocibus tuis Sanci:os,peftiferis cundis inrulam purgaflc; iiorida benedi6bo. Quas omnia luxta fandi Sed probabilior aflerit iiillona.a priniis tc'- viri prophetationem m agnis 6c pecoribus poribus longeqj anteomnem fidei rcuelatic cius,& prole pleniflime adimpleta funtjmi- gratiam,{icut aliarum quarumdam rcrum', rumqj in modum numerus a Sado pra:fini- iic & iftarum naturali quoda defcdlu iem- tus fupra memorato viro in cenrenario Sc perinfulam deftuucam fuifTe.Ncc mihi mi- quinario expletus numero,nuIld modo fu- randum videtur,qu6dvermium iftoru,ficut peraddipotuit: nam rlla quse fupra prsefini- &pirciumauiumque 5i ferarum qiiarum*- tum nuraeru exccdebant, diuerfis pra^repta dam naturalem dcteduni tcrra patitur.Scd catibusnufpiamromparuerunt, exceptoeo hoc ftuporedignu occurnt,qu6dnihil ve- quod aut in vfus proprios famili2e,autirt nenofumaliundeaduedum vmquam con- opuselcemofynarexpedi poterat.Inhacita- tinerevel potuitvel potefl.Legitur namque que narratione miraculum & prophetiali^ in antiquis terra: iftius Sandorum fcriptis'. mul aperte oftenditur:nam in magna vac- quod aliquotics cxpeiiendi gratia fcrpenre$ carumampliatione benedidionispariter& inollisxneisdelati funt,fedquamci[6 me- orationis virtus apparet _, & in prxtinitione dium maris Hibernici curfu m tranf meaue- numeri prophetalis praefcientia. rant,exanimes&: morcuirepertifunt.Toxi- •^'' cumquoq-, fimiliter all.uum,medijsin fluf. C A P VT LXH. dibus innata malitia benignioraura|iriua- uit. De his autem Beda fcnbit in hun(i mo- De terrd Hibertiia exitiS ferpentibus. dum,de Hibernia loques: NuUu ibi reptild videri fbleat , nullus viuere ferpens valeac. ADmjrandam benedidione Hiberniaa Nara fxpeillo de Bricania allaci ferpentesi fandoPatritio accepit,eiedis inde ba- mox vt proximante terris nauigio odore ac- culo fuoomnibus venenatis reptihbus,eaq; risillius afflati fuerinCjincereac.Quin pociiii gracia regioni impetrata,vt ne toleret quide omnia psene quac de eade infula f u nt j con^ eiufmodi animalia,etia aliundeillata, &:,vc tra venena valent.Scrutatorestamc Oceani omnia ferme qua: infula illa progignit,non mercatoresaflerentes audiuimus,qu6dcum inefficax^ntidotu aduetfus venena pr^bear. naues in porcu Hi bernico aliquoties exone- Rem hanc explicabo verbis Giraldi Cam- rafrent^bufonescafu illatos in fudo n.auiuni brelisexTopographiaHiberni^defumptis. inuenerunt,quosdumviuos interram pro- Etcjuamuis ipfedubitet^ vnde hasc felicitas iecifrenf,ftaiim verfo ventre,vidcntibus &? Hiberniae prouenerir,num a fancto Patritio, admirantibus multis , medij crcpuerunt &; an ver6 ab innata caeli temperie,&!: o^ciilto interierunt.Conftat igitur,qu6d velSando- quodaminfulxgenio,&: infita naturah an- rum meritis(ficut vulgata pcr otbem aflcric tipathia huiufmodi veneniferis animalibus opinio) liue ex aeris noua quidcm &: inau- prorfus aduersa , nos tamen ipfumphilofo- dita,beni^niflima lanve clcmentia,fiueter- phari,nedicamfatuari,linemus,nobifq; id racipfius vi quadam occulta,&: venenis ini* quod tota Hibernia Oiihodoxafemper libi mica,ncc animal venenofum hic fubfifterd perfuatit^pariter perfuadebimus, nepcgra- poteft,&: venenum quodlibct, alinnde ad- tiam hancex S.Patritij fonte manafle.Non ued:um,omnem malignitatis etficacia pror- enim audiendi tunr, qui vt Sandoru hono- fus amittit : in tantum fiquidcm terra hxc reni acgloriam deterant, ea quasiptistam- inimica venenoeft,vt fi aliatum regionum quam fupra natur^ vires gefta attribuuntur, feu viridaria, feu quaslibet alia loca puluerd ad natur^ arcanam quamdam energiam re- ipflus afpcrgantur , venenofbs abinde ver- uocant,vel faleem reuocarc conantur. lam mes procul exterminet. Giraldomirapioffusmcmorantiaurespras- Corrigiaiquoc]ueterraciftiuSinonadulte- beamusi rinac, fed vera;,&:decorijs animalium quae Inter OiTlhia,lnquityVermium genera folis hicnatia' funt,fadaE,c6tra bufonum fcrpen- no nbciuisHibernia gaudec, venenofis cnim tumqj 'mbrfus in aqu.i,rala: &: potx,efficax omnibuscaret.Caret ferpetibus &colubris, remedm ferrefolcnt. Vidioculis meiscor- caret bufonibus &; ranis , caret tortuis &: rigiam huiutmodi ftridlam &:arcla bufoni fcorpionibuSjCarct&draconibus.Habetta- circularitcrpcriculi causacircumpolita, ad mcn araneas,habct fangui(ugas,habet &: la- quam perucniens,&: trantire volcns, tVarim certas,fed&:prorfusinnocuas.Vndefat!shi- tamquam percufluscapiteretiocecidit,par- ftorice fatifque facece dici vel etiam tbribi telq; adappotitasic trasferens,&: corrigiam poteft:Rana:in Gallia&: Itahaclamofa: &: vndiqueinucnta tamquam pcftemquam- garrula:,in Britania nHU2e,in Hjbernianul- dam fugiens,in medio tadem circuh fpatio P p 3 ter- 4J0 lOAlSfNIS EVSEBII NIEREMBERGll terrana fimofam iubito pedibus effoffam, mulcis iotuentibus fubintrauit. Quinimo CAPVT LXIIL omnia pxne qux de eade infula iunt, iuxta BedxobferuationemjCOtra venenavalent. De feptilchfo S.Kemigij. Afferitenimifevidiffe quibuldama ferpeu- tibus percuflis,rara folia codicum , tjui de TJVluis quoqjpauimeticirca fepulchrui^ Hibcrniafueranc,ipfamquera(uramaquae Jl fandi Remjgi) ferpences fugat,lcnbic immiffam^protmustotamvimvenenigraf- Flodoardus lib.i. Hiftorise Rhemenfis de fancis, cocum inflati corporis abfufnpiiffe quodamcolonovillaERheraenfisEpifcopi, ac fedaffetumorem. quifecus amnem Saram loco iutqlb pj^- Contigit autem noftris diebus in Borca- nebat , & in fuis habitacuUs a ferpentibus" libus Angliaefimbus, iuuenisosdormientis moleftiam magnajn (^ltipebat. Hic ergo polubrum intraffe,& per guttur apertum in accipiens puluerem,qupm fecum ab Eccie- yentrem defcendiffe. Qui malefuumin- fije (fane MditaiiifuUj e^* kpiHi^ S^Pafilj, cxtindlum per inferiora tranfinilit, & lascus fani^aterefumpcarepacnauit. H?cGiral- /^Vpd interu^ntu S.Patritij Hibernis flus,qui&:deBaculojquoS.Pairitius vene- V^diuinicus cppceifumeft ,idem cciam nifera animalia exinlula expuliffe fercur, obrigic Melicenfibus B.PauUmericis.Nani ifta litceris prodidit. Inter vniuerfos Hiber- ex quo vipera iandc^m illam mafium inua- fiix baculos , lignpiieque naturac San^jorun^ dere^ufa fuit, omnja animaniia vencnif^-: Reliquias,virtuofusilIe&famofus ( quem ravenenu innoxium inillainfulahabent, baculum lefu vocant) npn immerito prxci- & hoc non accidere ex naturah regioms in- puus &C primus effe vi^etur , per quem vul- ftitutjone, fed B.PauIi meritis , inde iiqui- garippinione fan«5tus Patritius verieno(bs (ium fit, quia inpoi^ iliius inful? ciim yi- ab iniula vermes eiecit, cuius fiquidem tam diffent vipcram ex rnanu S. Pauli penden- incertuseftorcus,quamcerciffimavircus; tem^exiftimarunceunqiam iam , in tumo- Deeodem S.Bernardusin VitaS. Mala- rem conuerfum,animaexlialacurum,. Qua chiac:NigelIus (inuafor Epifcopacus)videns fua opinione &: expedtacione ciitn falli |i,bi imminere fugam , culic fecum iniignia fu,ij(f<^ntj Deum effe exiftimarunc. Signum quaedam iedis iUius , cexcum ibilicec Euan- igitureft, viperaruin priusin Melita , vt&: geliorum, qui fuit S. Patritij, baculumque aIibi,tnortifer4 morfy m fuifle, neque oiu- aurpte(^um,&gepiinispretiofiflimis ad- tationem vipera: & aliorum altefi quam prnatum, quemnominant baculum Ixfu^co S.Paulpadfcnbidebere. Excuiusfpecu,ia quod ipfe Dominus,vi fertopinio,cum luis quo trin^eftri habitaff^ fertur , non Meli- manibustenueric atque fprmauerit. H*ec ten fes tantutn , fe^S^aduenjElapillpsc^- fanclus Bernardus. dunr , ad fcorpio^^uo^ &; anguium exitialc Eiufdem Bacuh fit mentio in manufcri- Virus a^ hiimanif fftfppjjlpus profligadum, pta quadam S. Patritij Vita,vbidicit^r,ab vtaitThomasFlazeliusprioris Decadisde ipfoDomino &:SaIuatorcnp(lrpgeftatum, ^^bus^icuhs iib. i. Quamuis autcrn ^\\x. ic per feruum fuum Amacorem f cuius eciam terras , nominatim Gavilus infiita, nieminit Baronius in Notationibus Mar- Jt^on ptpcu^I Melija difl;ans, venenifej-j^ ani- lyrologi) Romani addiem i/.Marti.j, &: maliavelnonprog)gnant,velaliunde illata. yitaS.Patritij typisexcufaTomp j.Bedafj tnox inierficiant , quod &: de Ebufo non PatrijLio muncri tr^nlmiflum. longe a Balearibus diffita ptodituni cft-, attamenquod vni folonatutaleeft, idali- cui alteri ca;litus per menca Sanfticuiui- piam pbtigiffe, nihilafidealienurn conti- net. Q^uaproptefl^^efparticula; tericx^x Ebu fo ftE MIRACVLOSIS NATVRIS IN EVHPPALlB.IL 451 Ebufo auc Gaulo in Colubrariam infulam, poma. Mirum didu , dido citius eodem- fcrpencium feracem , aut alio \\htx & alla- que momenco eiufdcm arboris omnia po- xxy ijfdem exitiumadferanc, nonrecleta- ma,arni(sa amaricudine, inmiram, fecun-j men colliges , idquod vni cerras a nacura diim verbum Sandi , yef% iiyijt idpice- cqnceirumeft, idalcerifimilicer a nacura dinem. ,. non a miraculoalicuius Sandi obcigifle. Ceceriimnonpigebitmirabilbrem mq- Simile priuilegium carendi verienacis Epi- cacionemdareexeodem Adamanno.Naoi fcopatus Toletanus poflfidet fanifti Ilde- puerquidam valdeveftitu & habitu defpe- ionii meritis. ctus, benddidione A S.Columba accepta, inaiium hominemmut^tuj eft, quem a4 C A P V T LX V. Virum fandum apcedere vplencem,cuni famihares repellerenCjSiqice Fratres,aiebat> De fonte S. Colnmbx. fmice tnodo. Adpuerum yero valdetre- mefadumdicit : O fili, aperiostuum, &: IN Vita S.Columb^, inquic Adamati- porrigelinguam. lufTustumpuerjCuniin- nus vetuftus Scriptor , Alio in tempore genci trempre aperiens os fuum , linguan^ vir beatus, cum inPidorum Prouincia per porrexic : qoam Sand^us, /anftam manutji aliquQC demorarecur dies> audiens in plebe excendens, & diUgencer benedicens,ita pro* genciU de aliquo fbnce diuulgari famam; phecice prsef^turjdicens: Hic puer,qua|ii- quemquaiidiuinumftoUdi homines, dia- uisvobis nunc defpicabilis & valde viHs bolo eorum obcascante fenfus, veneraban- videaturjnemo tamen ob idipfuni defpiciat, tur. nani deeodemfonticulobibcnces, auc abhacenim hoilnon folum vobis norl ineomaitusvelpedesdeinduftria lauaces-, difpUcebiCj fed valde placebit , bonifque dicmoniaca, Deo permic^ence, percufli ar- moribus &: animae vircucibus paulatim de te,aucleproJli,autiufcij auteciamdebilesi die in diem crefcet,&:c. Hic erac Ereneus auc quibufcumque aiijs infeftaci infirmica- poftea per om nesScotijp Ecclefias famofus» tibus reuercebancur, ob qux omnia fedudi &C nociflimus. genciles , diuinu m fonti deferebanc hono- rem.Quibus competcis,Sandus aiiadie in* C A P V T L X V IL irepidusacceflicad fontpm.Quod videmes magi, quQS ipfe facpe confuibs & vidos a fc De drhonbus ftertlefcentihus, rppellebat, valde gauifi funt, fciUcet putan- teseum fimiUailliusnocusetadu aquaspai^ A Lias arborutn mut^tiones , quia ocr furura.llleveroinprimiseleuata manu ian- XjLcurrunc,lubechIcappendere. Quacr d:a,cuiT\inuocatione Chrifti nominis ma- dam muUer poma acculic fandx Virgini nus lauac, & pedes, cum deinde cumfocijs Brigidas:. Simul aucem accedebant leprofi, deeademafe benedida bibit,exiliaquedie ftipem abeaemendicances. luflic ergo po- da:mones ab eodem receflerunc fonie j & nia iUa dari miferis. Atmulieridaudiens* non folum nulli nocere permilTus eft , icd pomaadfe retraxic , dicens : Non leprofis etiam poft Sancti benedidionem , &; in eo \\xc malaaccuU , fed cibi &: Virginibustuis. lauacionem> mulcaein populoinfirmitates Difplicuit idfandasVirgini, aitque ad il- per/Jttmdctnlanata? func foncem. lam : Non rcdefacis, dum hoc mifericor- .A, :.)! diaeofficium impedis. Icaque arbores cuas C A P V T LXVI. noueris xcerna fterilicate damnatas. Abijt mulier, &: ecce horcuni fuum,quem pomis De mird arboris mmMionc, plenum reliqueraCj vacu^m ipuenit, U dc- inceps perpecuo fenfic fterii^ni. IDem Adamannusnartat:Quajdamerat Scribic ecian) Audoenus Rhocomagen* arbor valde pomofa prope Monafte- fis Epifcopus iij Commencatio de Rebu^ rium Roboris-campi, inauftraUeiuspartci geftis S. EUgij Epifcopi Nouiomenfis: dequacdmincoi^Elocihaherencpronimia Qu^andoque icer neceflarium fufcipiens, frud^us amaricudine queriraoniam i qua- perueniciidiQcumquemdampropinquum damdie Sandusadeam acceflicaucumnaU Compendio Regali palatio. Fefllisexiri- tempore , videnfq; lignum incaiTum abun- nere , diuercit in agrum cuiufdam colonii dos liabere frudus, qui ex eis guliantei plus vbi erac arbor nucibus onufta,e quibus mi- liederenc quam deletlarent, Sanduseleua- niftri eius illo in diuerfQriQ.manentes quaf- ta manu benedicens aic , In nomine om- dam decerplerunc, Accprricocyiisarboris nipotentis .D,ei omnis tua araaruudo , 6 dominus , procaciter improperans nuces arbor amara, a ce rccedac,cuaquehucul'que libi eripi. Id vbi comperic B.Eligius,vocaij ainiuiirima , uunc in duiciflima vcrtancur ad feviruin , &: blahdc ac comicer illum ' P p 4 appel- 4^1 lOANNIS EVSEBil NIEREMBERGIt appeUans , orat ne jpropter paucas nnces, cura paftoralis, & quas nnanducare conrue- cum plurimz illi relidae effenc , tantas tur- ucrat, paicebat oues beftia ieiuna.Ciim vir bas cieat : ait fc pro nucibusablatisliberali- Domini ieiunare volebatad nonam , prx- ter fatisfa^iurum. Sedille tumidoahimo cipiebatvrfoeadem hora cum ouibus re- bonitacemeiusafpernASjafperis in eum ver- uerti:cum vero nolui{let,ad vrfus minime reuertere- SAndlusGregoriushb. ^.Dialog.e. ly fic tur. Die vfcroalcefaperrefxicadagrtjvrfum, narrac. InNurfinac parcibus prouinci^e paricerouefquequ2Eficurus,quemoccifuin duo viri in vita atqj habiiu fmdie couer fa- reperic. Sed Ibllicice inquirens,citiiis a qui- lionis habicabant,quoru vnusEucychius,ai- bus fuerat occitus inuenir. Tunc iefein la- ter vero Florentiusdicebatur.Sed idem Eu- Hiencum dedit , Fratrum fnalitiam magi% tychius in fpiricuali zeloacq-, in feruorevir- quam vrfi morcem deplorans. Quem venc- tutisfe exercuerat, multorumque animas randus vir Eutychiusad ibdedudumcon- ad Deumperducereexhorcandofatagebac; iolari ftuduic ,ied idem vir Dommicorani Fiorencius vero fimplicicati atque oracioni ^o doloris magni l\imulis accenfus, inipre- dedicam ducebacvitam.Nonlongeautem Gatuseft,dicens:SperoinomnipotenciDeo, erat monafterium , quod Redorisfui mor- quw in hac vitaanteoculos omniumex iua le erat deftitutum, ex quo fibi Monachi malitiavindi^am recipiantjquinihilielae- eumdem Eutychium prajeiTe voluerunt. dentem vrfum meu occidefunt. Cuiusvo- Qijieorum precibus acquiefcens , mukis cem protinus vltiodiuina fecuta eft, Nam annis monaftenum rexir, difcipulorumque quacuor monachi,quieomdem vrlumoc- animosin ftudiofand^conuerfationisexer- ciderant, ftatim elephantino morbo per- cuit. Acne oracorium, in quopriiishabi- cuirifunr,vtmembrisputrefcentibusinceri- tauerat , foluin remanerepotuifler,ilIicve- r«^nt. Quodfadum vir Dei Florentius ve- nerabilem virum Florentiuai reiiquic. In hementer expauit, (equeica Fracnbusma- quo dum folus habitarer , diequadam ^t{'Q ledixiflepertirauic. Otnni eciiira vicas iuas in oracionem dedic, acque ab omnipotenti tempore flebac,quia exauditus fiierac , kd Domino pecijc , vt ei illicad habitandum crudelem fe in eorum morte clamauic bo- aliquod iolacitim donarcdignarecur. Qui micidam. Quod idcirco omnipocenceni moxvcimpleuicorationem, oratorium e- Dominum feciflecredimus ;, ne vir mnx greiTus , ance fores vrium xeperii ftancem. fimphcitatis, quantolibeE dolorc commo^ Quidum ad terram caput deprimeiet,ni- tus,inrorquere vhra prxiumerer laculum hilqueferitatis infuis motibus demonftra- maiedidionis.Qua:hiftoriaaudita,fubiun-- rec, aperte dabat intelligi, quodad viri Dci xitPetrus Diaconus : Numquidnam valde obiequiumveniiTet. quod virquoque Do- graue eflecrcdimus,fi fortatiecuihbet^xa- tnini protinus agnouit. Etquia ineadem gicanteiracundi& malcdicamus?Refpondic cella quatuor vel quinque pecudcs remah- S. Gregorius : De hoc peccato cur me peri' ferant, quibusomnino deerat qui pafceret cundaris ,an graue fic , cvim Pauius dicar,' & cuftodirer, eidem vrfo praecepit dicens : Tiequemdedta regnum Dei pofidebunttVtn» ' Vade, atqueoueshas ad paitum ei)cc,ad ia igicur, quam gruuisculpaelt,quaeieparnc'i horam vero iextam reuercerc.Coepic icaque aiegno cacleftis vicx. Perrus: Quid fi homo' hoc indeiincnter agcre. Iniungebacur vria non forcafle ex mahua; icd cx Imgua; iniu-- ' na bE MIRACVLOSIS NATV lia maledidlionis verbum iaculaturinpro- ximu.m?Gregonus; Siapud diftriftum lu- dicem,Petre,otiorus lermo repreiienditur, quanto magis &: noxius? Penfa igicut quam ih damnabilis, qui amalicianon vacac, (i & ille feriBo pccnalis eft , qui a bonitace vtilitatis vacac. CA P VT LXIX. De miritbdi confermtione vita. Dlximus lib.p. Hift. nat. ofcillum ani- malis iionijjVocaci cabim, fanguinem continere, quo fblo prailidio Naodabeguea MalacenliSjlicct pluribusca^fus vulneribus, incruencus maniic,donecereptum illi ofcil- ium illius animalis, tunc vbertim fanguis manauit. At non minoralpr^elidia gratise funr, quamnatura:, quapropterexliibcbo hiftoriam , quam libro lecundo de Vica Pij V.prodidit Antonius Gabutius.Noneft hoc loco omictendum , quod inhoc bello Belgicolub AlbanoDuc£,magnaomniura admiratione , atque vtinam pari hacretico- rum ad re(5ta fidem conuerlione, diuinitus accidifle^araucs Audores memoria: mada- runt.Hifpanum militem Catholicum,inter alios quos peremerunt,ab Aurantio captu, arborique alligatum, impij milites ha^reti- cia:neorum tormentorum idibusoccidere conati, tantum abfuit vtillu confoderent, Vtne creberrimis quidem ac vehemencifli- misioniiisglobisincum emiflis vel mini- mum la:Qerepotuerinc. Qiiovilo obltupe- facti, eum veftibus exueic coeperunt ,iaci hommem occultisquibuidamarmis com- munitum,qua: tormentorum vispenecrare non poiTet. Sed cum nihil in eo pra^lidij re- periflentprcccr facrum agnum e coUo pen- dcncem,ex ijs,vtc6ieduracft,quos Pius V. piimo fui Pontificatus annode morecon- fecrauerat (corum namque magnum nu- merum inHifpaniam^Galliam &: Belgium, praefertim militibus proHdc Catholica di- micantibusjdiftribuendos curauerat ) hoc illi detrado, primo idu tranfueiberatusoc- cubuit. Idem Audor lib.(j.vtPius V.omniu men- tesadDeUmritecolendum,acfuamquem- que (alucem procurandam excicarec,preca- toii.iscoronas,piaculaiescalculos,^reastum cruces, rum Sandlorum imagines, accereas Agni ca:leftisefiigies,resad augendam pio- rum religioncm mprimis accommodacas, plurimas varijs tcmpoiibus ritc confecrauit. Q_ux res tata piccacc ac vcncracionc ab om- nibus excipicb.iiitur, quantarn cx omni me- moria rcc^rdari ncmo poceft. Nam ctti ia- iutarcm illam vim rebus ciulmodi diuinitus KIS IN EVROPA LIB.li. 453 adiundam a Pontificia poteftate proficiici non ignorabantjtamen propter linguJareni huius Pontificis fanditace,nefcioquomodo adhafce res ab iplb potiiisquam aceceris Pontificibus conlecratas in dics magis ac magis affici, ijlq^ munitos fe in periculis tu- tiores fore exiftimare,iam per annos ferme quadragintacumforistum in vrbe confpi- cimuSjin quo vcl ij , in quos ipic aliquando animaduercerar, admirabileftucRu piecatis in illum oftenderunc. Veriim ncque ijsreii- gionis inftrumentis, iiueeciam Pontificis landitati,diuina: virtutis defuic telhmonm: namcumiumefcentem inTiberim, §c ex alueo,(limmo PopuliRomanicum terrore, parique periculo,deflucntem,vnusexcereis illisorbiculisiubcntePio proicClus fuilTec , confeftim impecus aqua: refedic. C A P V T LXX. De puellis cmis. LOcucusTheodoretusinPhilotheo,reu hiftoria rehgiosa de S.IacoboNiiibeno eremita: Venerat,inquit,in Per{idem,viiu- rus plantasveraereligionis, &:ei quam erac curam adhibiturus. Ciimisautem fontem tran(mitteret,puella:qua:dam, qua; pannos lauabant,&: veftes pedibus emundabant,nc nouumquidem,& qui decentem pra: fe fe- rebat grauitatem , lunt reueritxhabicumj (ed exuco pudore, & perfiida facie, &; im- pudentibusQculisdiuinum hominemalpi- cicbant,nequecapita operientes, ncque ve- ftes, quas fuccinxerant, demittentes. Hoc cum a:gre culilTcc homo Dei , 6c vellec Dci virtucem in temporeoftendere,vt faiilo mi- racul(*liberarecabimpietate,fontequidem cft exccratus,& fluetum confeftimeuanuir. Puellas quoqueeftexecratus, &: impuden- temearum iuuecucem caftigauit,canisantc temphs inducl:is,&: fermonem fadu cft con- fecutum,mucacuIqueeftnigrorpilorum,&: limilescuaferunt nuper platncis arboribus, qua: verecircumteda:funtfolijs autumna- libus. Ea: autem ciim lic {enfiflent (Uppli- cium (nam & fontis fluenca eflugerant , &: fua inuicem capita intuetcs,videbant repen- tinam illam mutationem) curfu advrbem contenderunt,renuntiatura: illud quodac- ciderat.Illiautcm ciim accurriflent,&: ma- gnum lacobum oft'cndiirent,rogaucrunt vc iramcompeiccret, &: (upplicium remitte- ret. Illeautemnondiu cundatus,Domino quidem precesobtullt,fluenca autcm lurlus (bacereiuiric.IUavcro mox rurfusefuisema- naruntpcnetralibusjlufti deriu.ica nucibus. Illi auccm ciim hoc impccrallcnc, pctcb.mc vcfiliarura quoque fu.itum crinibuscolor fuus 454 IOAHNI5 EVSEBII NIEREMBERGti fuus redderetur? Aiuntauteeumhocquo- ledicendo immifit,euidenseft id voluntatc que conceflifle , requilijfTe autem puellas Deiabillofadllhi -, &C quisdeceteroeftqui qtix illam acceperant difciplinam, &c quo- conlilium Deidiflbluere qucat?Neque ipli niam non venerunt j rcliquifte fupplicium Sandli aliquandd inter fe digladiantur , me- documenturateinperantiae, &argumetura moreS vinculi charitatis quo copulantur: moderationis,&: diuinac virtutis perpetuum nequeignorant, Deum non exaudiiuruin &L cuidensmonimentum.Taleeft nouihu- preces Sandi, qui precibus preces aherius rus Moyfismiraculum j quod quidem non Sandi irritas reddere tcntet. Ncque enim fadum eftvirgacpercurtione, fedoperatio- congruitDeum,vtahum exfuisfamulisaf- nem acce^it iigno Crucis.Egoautem prz- fligat,ahum rccreet.Quareinceftuofum il- ter miracuhim , valdequoque miror man- lum Corimhium idcm Paulusqui ligauir, fuetudine. Neque enim vt magnus Ehfeus etiam foluit. Et in veteri Teftamenio Elias impudentcs illas puellas vrfis tradidit ira- cxlum ne plueretclaufit, idemque Ehas manibus,(cd quadam innoxia difciphna,&; iteriim aperuit,qUamuis Deustunc haberet quas decoris parum habebat, v(us,pietatem feptem miUia Sandorum qui genua coram fimuldocuit& moderatione. Hxcautem Baal nonincuruaueram. Rurfus cum lob dixi , non vt Prophetam (xuizix accufem ab amicis fuis comumeha affedus fuiflet, (abfitvtadto inraniam ) fedvtoftendam, voluitDeus vtipfeilhshoc dehdum con- quod cum eamdem haberet virtutem , ea donaret^dicens://^ ad feruummeum Iob,cJr cfFecic quae congruebant Chrifti manfueiu- orabitpro vobis.Ei quemadmodum ex (an- dinij & nouo TeftamentOi ^is Angehs alter alteri non aduerfatur , ita &c de (andis hominibus ftatuendum eft; CAPVT LXXI. HjEcAudorihe. Sitamencontingeret,aut contigiflet, proutnon dubitocontigiflcjVt De Upide fjjonte comrtto* SmStus quifpiam diras alieui ab aiio Sando immifTastolleretjVelfuftuiiflet, idnon nifl IDem Tlieodoretus de eodem SJacobo Deo^ ipfoqueadeo Sando volente fieri,auc fcribitiCumaliquandovidifTet ludicem fadum efTejVthacrationevtriufqueSandi Perfam iniquam tuhffefententiam, quem- raeritum apud Deum inclarefceret, ciini dam maximura lapidem, qui propc litus rainorisvirtutisnonfit^amaledidionispoe- erat,execratus,iufrit eum coteri &difpergi, na foluere, quam eidem fubiacere , quod &L ilhusiniquam arguere fententiam. Lapi- optime obferuatGtetfcrus. de autemilatim comminuio in particulas innumerabilesjconceriitifuerequiaderant; r^ \ Vi \t -r tvvtt Horroreautempknusiudex,reuocauitqui- CAl V i J-AAll, dem priorem , aker..in autem iuftam tuht ^ . rententiam. Et hic quoq; fuum Dominum ^^ ^°^^^ P Ucerante. eft imitatus,qui ciim vellet oftendere,fe fua fponte ac lu beniem fu bire pafrionen»,&: fa- T^E fando Coenigino hxc htteris man- cile,fi vohiifret,puni)fretfceleratos , noneis A_>/data liint ineius Vita: Puer (fermo intulit fupphciumjled ficum inanimam ver- tmt de fiho cuiufdam Reguh jegrotante) boarefaciensjfuamoftendit virtutem.Hanc ciim lacconcupifcerec, vir Dei ceruam de ipfe quoque imicans clementiam , non pu- monce ad cellam iubec venire, cuius lac in nijt iniultumiudicemjfedidulapidisihum vfum infantis fecit mulgeri ; fed coruus docuit iuftitiatn. veniens munus ladis cum vafe efFudit. Audorquxftionum ad Antiochu huiuf- Quod Dei famulo valde difplicuic, eique modi qu^f^ionem interceterasproponitrSi dixit: Noein arca inobediens exticifti,mi- fandus aliquis vir •mttSuoM m TifjiMpiaPi cafti- hi in hoc difplicuifti, ideoque dico tibi, va- gationem auc p(rna,aut dasmone aut mor- de nunc quidem, fed indie natalitij mei hic lem, aut aliam quampia animaduerfionem requiem non habebis. Quod & nos ( en immiferit in dominum , auc in fubftantia: ceftem oculatum ) ocuhs impletum cerni- lu2faculcates,autinliberosahcuiusimmi- mus. nam per tres dies Pacris Coenigini feric,poteftneillehomo,inuocatoalioSan- ales ilia non tantum ciuitaci non valec do,allaborarevreflFugiat fentcntiamraale- proxiraare, fedetiarain vertice montisfc didicnis a priore Sando latam. Senfus eft, laccrare non ccfTat. num , fi quis Sandus alicui maledixerit, h- ceatjimplorata ope alterius Sand:i,maledi- clionisiaculum dechnare. Refpondit Au- dor : Si (anclus fit illc vir qui pccnam raa-' CA- DE MIRACVLOSIS NATVKIS lU E VROP A LIB.II. 45 $ CAPVT LXXIIL CAPVT LXXIV. De mcorru.pt is pambus. De incorruptwne aqua Baptifrialij'- DtfanftoBernardoh^cfcributur lib.4. T~?Xpcricnti^ compercumen-, aquam per Vit3ec.4. Tam multisguftata eiufmo- XZ/vetbum Dei &: per Eccleii^'(andorum- dibenednSlib (Bernardi) reddidit fanitate, que hominum orationes con('ecratam &C vt fohus Dei,'cuius h^c virtute fiebanr,poC iand:ificatam,longo tempore aliquando in- fent nocitiacomprchendi.Vidimusin Mel- corruptamperfeuerafTe^&aded puramlira- denfi territorio militem deuotifTimas refe- pidamque perftitifTe, ac fi iam tum primum rente gratias viro Dei,quddadprimumgu- ex puri(rimo& IimpidilTimo fonte haulla flum panis ab eo benedidi plena receperit fuillet. Exquo euencu Grseciolim Latinis fofpiiatem afebre quarcana,qua ficgrauiter calumniam rttuxerunt, allerentes eos rc(5l^ laborauerat mefibus ferme decem 6c odo^ fidecarere, qudd aqua benedit^a apud ip- vcinhora acccffionis quafi freneticus , nec fosnonduraret incdrrupta. Ceteriim hoc inatrem agnofceret fuam. Virum quoque falfum efTe , demonltrat Manuel Calec», venerabilem Gerardum Lemouicenfem prjcfertim filoquamurdcaquaBaptifmali, Epifcopum teftantemaudiuimus,iuuenem quae non moddper annicirculum incorru- quemdam de familiafua lechahter in capi- pcionisexpers manet, fed&: longc diutiiis,'' tefaucium, cumiacerctfpumans,&impos vc&: illaquam quifque ex fonte Baptifraa- mepcis , immifsa fibi in os buccella panis, tis accepcam fecum domum defert; qua: quem bencdixerat horao Dei, tam celerem etiam {emper fit limpidior , inquit Calecaj lenfifle virtutem,vcincoIumisfurgerecipsa quod& ipfum experientia docuir. Argu- hora. Neque illudtacendum,qu6dipiam mentumautem nobiseft>qu6d&:in vino quoquefubftantiam panis ab omni corru- (bcnedi<3:o)quamuis craflioris matenae fitj |3tionis iniuria eadem benedidio vindica- idem c6tingat,vc aic idem Caleca. Memo- bac,ade6 vc plures viderimus,qui per (epte- rabile huius rei exemplum extat in libroRe- nium & vltra cofdem feruaucrant panes, formationisStiriaca:cdito a R.D. lacobo neccoIore,necfaporemutato.Antehospau- PrajpoficoSteynizenfi.Namcum ComifTa- cos dieS vcnerabiles Abbates Gerardus & cijj quibus ha:refeosexpcIlcnds cura com- Henricus de Suedia: partibusvenietes,dum miflaeratjvenifTent VVeifl^pfelfiam,repe- fuper hisconfertemuSiteftati funtnobis,pa- rcrunt in cemplo fandi Leonardi,Baptifte- nem ante vndeciin ahnos eius benedidio- cium claufum, plenumqueaqua, prout an- hc fignatum manere apud fe adhuc penitus ce 19. annos a Cacholico Sacerdote imple* incorruptum.Nec diflimilcmapud ahquos cum, confecratu &C occlufum fuerat.Cura- noftrum vfque hodie nouimus , &: apud queEpifcopus Baptiftetium referafTet , ap- alios multos credimus efrcrepofitutn. paruic aqua illa cara pura,munda &c limpi, Moxfubiungic memorabile exemplum cia,acficum primiimex illimiacpuriffimo ide Eskillo Archiepifcopo Londenfi in Da- fonte fuiflet haufta. Quod fpedaculu non nia. Nam ciim a S.Bernardo panem bene- mod6 Epifcopu , fed &l totum circumftan- didum poftuIafTet, eumq3qu6diutiiisdu- cem populum in magnam admiracionem rarcc, recoquiinfurnoiufliflec,reprehenfus rapuic.MemorabihusaliquidafFercGrctfe- ^iefta fando Bernardo quafi modica:fidei. rusnofter ex relationequadamde Reginc- Itane,aiebat, non poterit benedidioipfum fium in Liuonia ad Lutheranifmum defe- panem magis quam recoclio conferuarc; 6C (3:ione,vbi conftantia quarumdam Monia- non acquiisuic behedicere illum ( bis co- hum mirabilitercnituit,exquibusvna, no- dum ) fed cotnmunem fibi panera prxci- i^ine Anna Netken,aquam benedida qua- piens exhiberi , bcnedixit, &:dixit : Ecce dragintaintegjrosannos puram prorfus ac nunc toUetccum, nihil deinccps de corru- illibatara confcruauit , &:percamdc multis ptione follicitus. Tulit,& ad fuos per multa falutem attulit , non fine hxieticoru admi- quidcm profpera rediens,vfquehodieglo- rationeacfremitu. Sediuuatipfiusrelatio- tiatur fidei fuae defed;um euidentiflima nisverbaapponere. Eadem induftria fimul teiveritateconuinci. ConfefTus cft etiam pcrquadragintaannos thefautum fpiritu.i- nobisdepane quem rctuHt , quod nunc lem, aquam benedictam confcruauir,cuius vfque , ciira iam tertius annus cranfie- afperfu pocuque omne argritudinis genus rit, illxfum ei beaci viri fides & benedi- pauperum Lotauorum , ad eam gregatim i^io cuftodiuic; accurrentium,perfanabat. Accidit quadarn vice, vc ciim Mofchus Liuoniam prope totam fubiugaret, miUtes pracfidiari) caftra mcu- 4$6 ioan.evseb.nieremb.de mecaientur incer Rigam &: Dunamuncara, vnuinquefecum haberent ada^mone ob- leirum 6c asicatum, Vocancur leuamen al- lacuri Miniitri: veniunt,mulcacenrant,lea nihil proficiunc,& abrcedunt.Hoc animad- neitensquidam Monachus,quie Monafte- rio fuo pulfusab hcereciciSjaham vira: fuftc- tandae rationem non inuemtquam meren- dollipendia,dixitincircaio adlocios^fe, fi copiani cuiufdaiei haberet, omnino ener- gumenumfanaturum.Qudnam hoceflcr, percontanturdiligencet.Rerpondetjaquam benedidam. Vbihxcinueniecurfinquiunr. Mittite,ait, portulatum ad Anna Nctken, obtinebitis. Nil morati,legatum deft;nanc ad monafterium, aquam benedidaobnixe petituri. Atqui virgo venta hsereticoru im- pofturas,iuuenem primoafperius excepiCj deindeillo preces ingeminante , feriem ne- gotij explanance& inftantejaquara conce- dit,que vcafperfaluper energumenum fuic^ illicoeum ab omni infeftatione liberauiCi Miniftri decatoeuentu certiorcs facli,duos exordinefuoad Annam deftinant:qutcum multa fruftrade fidecum illaexegiflent,fe- rio mandant, vt aquam benedictam vcluci rem fuperftitiofam effundac. Ac lUa, Vos^ inquit,mihiaqnam nondediftis,idcirc6 nec accipiecis. Nihilominiis prarceptum vrgen- ces , & mulcum indignantes , incerrogauic Anna , vnde£ucarenc huic aquae canta vir- tutem&enel^aminefle. Accipice vos,in* quic,aquam naturalem, & eam veftris con- ceptis verbis benedicite , atque prope hanc meam ritu veteri benedidam coUocate. Mendax lim, fi non veftra aqiiaintrapau- MIRACJSIAT.IN EVROPA LIB.IL cos dies putrida fa:ceat,&corrupta,cum ego hanc meam abannis iam mde quadraginta feruem,8<: nihilominiis purafemper lit,lim- pida&incorrupta.Quseveftraigitureftfen- centia ? vndenam putacis id prouenire? Re- fpondet illi: Quia arcana vcrba fuper hane aquam recitata funt.Tura illa:Salua res cft. Vosarcana hascvetbanonhabetis, idcirco aquam hanc confecratam mihi non acci- piecis , quiatalem ipfi facere non poceftis. Hoc acccpco refponfo, Miniftri fremere ac iiendere, ac tandem alter ad alteru, Apage, inquit , quantunj negoti) in vna muliere? Pra:dixi tibi antea, malum effe cum hac fe- mina difputationem uigredi. Abfiftamus. Atque exinde nihil vmquam abeismole- ItisEhabuit Anna de aqua benedida. H*ec Relatio illa. Aquas benedidx fine corruptione pcrfe- uerantislocupletiflimu inlijper ceftem ha- bemus S.Chryfoftomum ita fcribentcra, Idcirco in hacfoIemnicate(Epiphar>i;;e,qua Gra^ci fAiyctvdyiaa-fxovcekbtliJiub mediani nodem omnes Jc^st^a-a^o/, cum aquam (benedidam) accepennt, domum latices referunt ac recondunc, &: per integrum an- num conferuancVtpotequod hodiernadic fandifieatae func aquas ( per Bapcifraum Ghrifti in lordane ) fitque miraculum eui- dens j dum nihil temporis longinquitate aquarura illaruranatura vitiatur, fediote- gro annq j atqueadeo bicnnio & criennio Ixpe , qux hodie fuic haufta , incorrupca & recens permanet,acpoftcantumtempo- rvs eum ijs quae nuper fuerint e foncibus edu<^2Ej certac. lOAN- 457 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII EX SOCIETATE lESV D E MIRIS ET MIRACVLOSIS N A T V R I S IN TERRA HEBR.\EIS PROMISSA LIBER VNVS. TVDIVM facrarum Litterarum fuccepuis wter phtLfophar^ dum horis yfurpaham^ nec implacide naturulihu^ diuma commu- [fcebam.Atqueyt pemtius intelleciumfacrorimhhrorHm compa- raremjCX PoLefin^ c3^ lerofolymitanx ^jrhis enarratorthiu ex^ ypifcahar multa. Inter hos Auctores euoluendos plurtma natur£ mracuUyplurefq^ue mtractdofas naturas ohferuaui : atque pre~ ttum altcutui oper£ duxi , f naturali hijhria appenderem , qnx aut mtra aut mtraculofa occurrijfent. Certe pr£ter iucundttatem , communem admtrafu dorum ce?jfum, nonnihd ettam pr^ftahtt facrartm rerum tntelleclui , (^ ncftrx Keltgio^ nis fideij quam S. Luctanus Martyr ex mwahili rupe Golgothana diferitfimd confir- mauit oratione , quare non omnino ingratx erunt hx htftortx, quas fcilicet aggeft , non digefi : diu intm tn hac operd moran non opus erat, qu£ ettam dijfufo agrmnc fortafc placehtt. Satis eft mutuaffe omnta ex prohattjsimis Auclorthus mtnfice conteftantihttJ, quorum non tantiim narrattoms ^fedlthenter excerpfiverha. SMulta hic exjofepho, CXicephorOjSaligntaco/Bredemhachto^ Adrichomio^ RMkjudiOy Cciouico, tt) ^hjs dilt- genttfitmis Scrtptorthits^anttquus recentihufqm. CAPVT PRIMVM. De ortii lordanis. GXOTA diu nobiliflimi amnis nataliriaexhibeo, qu2 Plinius etiam igno- rauic.Phiala diciturljue Phiale , corrupte Syala, tons ex quo lordanis (iuuius, vclofephus & Hegelippas teluncur, ducic originem , qui quidem (icus cft in regione Trachonitidej non longc a via qua a Cxlarea Philippi feu Paneade, inter OrieDtcra tSi: Auftrura , m Trachonitidem afcendicar ;a qua ciuitatc adcentefimum vigefimum ftadium,llue quindecim millepallibusd ftac.Ec proprie quidemarocundicatePhiala dicicur, roc^ rpccicmprxfcrcns. Eft autcm tons hic im- psrfcrutabilis profunditatis,ac femper intra lua labra cohibct vndam , pcrpctua aqua plenus, ncc vmqua defaciens,nec vmquam exubcranSjfed quanrum aqux fcaiurigine inijcicur , cancum per abdicos lubcerraneos meacusin DanliuePaneadem fonccm lor- danis eijcic acquecranfmictit. Malto tem- porc ignoratum fuit hoc elTe lordanis prin- cipium ,quod tandemaTctrarcha quon- dam Trachonicidii Phihppo hac arcc dc- prv*henfum eft.Is namque milfis in Phialam palds, muenit cas apud Panium ia fontem Dan redditas , vnde antea liuuius lordanis nafci credebatur.Idiplum poftca&: abahjs fimili praxi Ixpiiis probatu m cft. Sarraceni hoc ipfum fontis nomenclatura indicant. Damcum UlQda/t , hoc cftaquas Dan vo- cant : 'O mi iiquidem lingua illorum, qua: Hebraicxathms cft,aquas u^ihcat. A quo quidcm no.mine &: arophftima adiacens ci Qa rcgio 4SS lOANNIS EVSEBII NltREMBERGIt regio appellatur Campeftria, & planicies Dib6,Ie2rael,Taphue,Carith,&:Elireifon- Medan.Porro func qui locum hunc a Mac- tium,toirenuum, & lazer & Arnon flumi- thjEO Mac^edim , &: a Marco Dalmanutha num rccipit. A* non tiuminum aquis in fe flppellari pucant. receptis, poft mulcos circuitus , ac iinuofos flexus,tandem iuxta pr^didi Arnonis oftiu, velucinuitus, inquit Phnius, in Mare mor- C A r V T II. tuumfiuelacum Afphaltitendirum natura , w debbitur: cuicommixtus, & nomen amit- Dt leraane fittm, tic,& hmpidiffimas eximix dulccdinis , &: faluberrimaslaudatafquefuasaquas perditi IOlrdanis , Hebraice larden, maximusSi pcftilctibus mixtas. Quas vbi pilces,quibus amoeniflimus totius Palacftinae fluuius, lordanis aburid.tt, guftautrint,illic6autre*. cft vtriufqueTeftamenti Scripturisceleber- n.itant,aut moriuniur. Poftremd &:peftife- rimus. Qui pra^ecquam quod e fonte rumhoc marelacwmcentu vigiiiti,lo!nguin Phiala,in Trachonitidc regione fito (vt nu- duceniis tngmta ftadijs,medium prxterla- perrimedeclarauimus) primam fuam fumat p^s, brcuiqce-^atio egreflus, in horrenda oiiginem , ad radices montis Libani, qoar- quadam terra: voragine atque abylTo abfor- tOjinquit Hieronymus, aCa:farea Philippi betur. Vniuerfavcio lordanis longitudo^ feu Paneadis milUario, ex duobus fontibus qua abortu fuo fub moote Liijaoo viquc haud procul a fe diflitis , lor (cilicec &: Ddn ad defercum Pharaii fc extc Icurjea quidemcampisfcu lordnTTiscatnpeftribcrs, &Gahl3ca fuperioii fepara:ndo, poftquam qu^ajcaceHieronymi aPalseftinis Hebixo vrbem Seleuciam a (iniftris allurt,in vallem vocabulo Aulon vocabantur,nobiles hx vi- quamdam incer Cacfaream Philippi,& ma- febatur vrbes,Tiberias,ScychopoIis,Salera, rc Galila:aj mcdiolocJo litam^rnfltiens, 'fta- Ieridio,&: t\tx mulra?. Scd &: rnrrameriijic: gnum facit latitudinistriginta5&: longitudi- TCiantp^gi^pratavirencia^peraincEnaprcdia, nis fexaginta ftadiorum,quodaquaeMeroii horci,arundincta, carccla^arbufta, «S<:i'altus 8i Samachonitislacusnominatur. Indela- inquibnsmorabanturleoneSjtimididamaf, CUTn honc tranlgreiFus , &: 'opprdo Aro"fcch ccruiqucfngaccs, dcniq; omne ferariun gC' gentium a dextris falutato, curfum fuu ver- nus. vnde et jain fecundum hieraiUiwi Pro- lus Orientem fledit,&: fontibus aliquot au- pheta: intelligi polTer, Afcendit leo delorda- dus, centum vigmti alijs pta^ceiids ftadijSj nc. Hunc fluuiumprimo Hraclit:e,poftea imer Capharnaum & Corozaim , nobvles Elias & Elifeus, aquis eius miraculosediui- Galil^a:ciuitntes,qaasaquisfuisaUambic & fis,Iiccispedibus tranfieriuc.IneQdem Naa- dicac , m mare Galilxa: leuJacum Geneza- man Syrus Elifei iulTu fepcies fe lauans , a rech,qui,iuxca Plinium/edecim jnillia paf- lepra pargatus fuit.In eodeni fluuiDGlmffi fuura longus eft,latus verofex milliapailuu, Pia^curlbr loannes Bapcifta,confluentcs ad l.-wc-fediftlvndjC-.Hocmare racdium tranlc- fe vndique lud^osyllu confitentes pcccaca, menfus , ad aurora aurcamlouiscemplum i^apcifmo poEnit«ti;e bapiizauit. Inccr alios elonginquopiofpicit,&:abOccidcnteTor- vcro&ciplelefusa loarinehoc flumincba- rentJsCilbo,abOriente autera fluuij laboc |)ti2atus , mundiflimx carnis^fiaxcontiuSu vbeirimis .iu6tus aquis , deinceps lordanis -eius flueiata landUficauitiiUifqueatquc om- niaior appellatur.Tum Pcraeam a Samaria, nibus totius mundi aquis rcgenerandi vir- &L Moabitidem a ludaca regiones diuidcns^ tutera indidrr. Qu.o fado jpleprimumfuos Conuallem iiluftre, qua: a lacu Genefareth diicipwlos, deuideper eos multos alicxsplu- ad Alphaltiren vfquc duccntorumtr^ginta rcsquam loannesex ludseis ibidcmbapci- ftadioru longitudineipatet , mediamlecat, 2ans, Baptifmucn inremiflioncm peccato- variafquetura vrbes,cum pagos, &a Solis rum promulgauit. In cuius rci mcraoriani orcu campeftria Moab,ab occafu palmife- Chnftianis peregriuis&accolisfolcmneeft, ros levichuncisagrosluis fluentis irrigando vc corpora &: vefnmenca fua in lordanis fecimdat, &:praJter minoresaliquocfonces, aquis abluanc. Aic tamen Clcmens , Pe- ccuni DE MIRACVL05IS NATVRIS TESJUE PXOUJSSM UEhK. 459 cnrai demc2xa£2 ChnfiDhafCzaaaB, a ?» cim(fv^7%tm% ccnxs ■acacx-: 1^;?ls Pciro idM|Hos. HideiBB OniBflBS A- finpoiieaiaiaadBcncrcrcaBftDDp,ha£^ ilil iiiMiiii. iaosmiifegD»CTocr<>-n«igfoifc6i^»» DoocBkK^oHi A p^^firiiirTlMnfra CAPVT II L to icx»oio«a»DcMico«ifiipo. waBsucnnmmmoL^, vcafiacatimi'ilM> tf < i^> 14 m , Ikiosiaa C A P . T \, C A P V T IV. DcF^maimtn, P A Q5^M oes 3C*: Q. zxcs, TDoe lan iksPmvipokian: oco^ -3C ii.2cacarc Qq 1 C.V 460 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII Afphalticis, hoccftbituminis: oUm VaUis C A P V T VI. filueftris,amoena nemoia iignificas,ddicjjs & fertilitatelaudaciflima,Iordaneque me- Dc fn- hucinlacu diuinireliquiasignis &oppido- rum videre licecimagineSjrenarcenteiquein trudlibus cineres , qui colore quidem iiinc cdulibus limiles, (ed carpendum manibus infumum diflbluuntur. Aquae runc Cpifl"^, fordidxjfoetidx, amarillimx,& fupraalias niarinasfairse.in quo quod viuic niliil repe- riri queac , acqueinde Mortuum nomina- tur.Quiafl lordams iUucinfluenspilcesra- puerir, cdmaugecurimbribus, fl:acim mo- riuntur,&: pinguibusaquisfupernacanc, ni- liilqueviuum in cofubmergicur. Bicumen ipfum,vndeAfphalcices,eximofundocbul- lir, quod vento agitance, &: concretum lit- tori appulfum , in magna coUigicur quanci- cate.Refoluitur,vt dixi,menrtruo, fitqueex eo venenum. Lacus ipfe ctiamnum in mo- dumcamini infernalis perpetuis exaeftuat vaporibus,quorum halituliccora &; montes vtrimquead quinque milliaviafterilia fqua- lent. Scribit Ludouicus Romanus ,aftrui pofle,treseflevrbes,qu(^ flngulein cliuo fin- gulorum montium {untpoficjc , &; circiter altitudinem trium vel quatuor cubitorum adhucvilitur nefcio quid inftar fanguinis, quafl exprimat rubicantera ceram humo admixtam. Tota circum regio aquarum prxfertim expers eft. Appendere przctere^ iuuac quas TettuUianus canic in carmine de Sodomis: Sic igitar calo pariter terraji^ feptihls , Necmare 'viuitihiyr/wrsef maris i/ia (juieti, ^luod nnllm animat per anhela volumina jluctHSy ^tiod^ etiam patrio num([uam fujpirat ab Au(lrOy ^tipdc^ nequit proferre aliquam de gurgite gentem Squamigeram^Uuive cuti velcorticefepta, Felcrifpam concham,^ut duplici compagine claufam. Solum illic propria mentitur jruge bitumen JExuHifuligo maris^quod viuidns ardor Subter ftagnacoquens,de fulphuris ^ falis Aftu Temperat, in^ ftcem dat terrs, hnge confpicuum , &: in co fta- tuae, Romae aUera,altera Cacfans, vnde no- men vrbis CaElareac : inquaetiam cloacac fubterranex admirandaz ad recipiendam ex mariaquaminasftuvrbi fubluenda;, & ad deferendam in mare puFgaQicncorum pro- luuicm &:imbrium. Es^truxit etiam thea- tium ibi & amphitheatrum , vnde lace profpedus in maria. Atque h^c omnia duo- decim annorum fpatioabfoluta funt.Perfe- ^a autem Casfarea , in eius dedicaticne magna fuit celebritas , magno apparacu , maximis fumptibus, abufque Itaiia in hunc vfum petitis quae eo facerenc; inftwuti Ludi qumquennalesdicati Augufto. Fuit,vt lo- lephus ait,ciuitas luda^ae maxinia, &: quiE maiorem incolarum partem Graecos ha- bcret. Non longeaCacfarea fluuius erat, quidepaludibus eidem vrbi adiacentibus defluebat.Hiccura Herodcs Agrippa quin- quennalia celebraret , neque adulatores compelceret qui Deum eum falutabant, fulgore veftis perftridi , ab Angelo percuf- fusincerijt. !n hac Cornelius Centurio a Petro Apoftolo baptjzatus, primus in ea Epifcopus fuifle traditur. In hac Philippus domum habuic , inqua &habitauit cum quatuor fuisfiliabus virginibus prophetif- fis. Hic AgabusPropheca zona Pauli li- gatuselt, atque ipfc Paulusin prastorio He- rodis feruatus coram Rcge Agrippa & Fe- hcc Praefide, acbienmo detencus m vinculis aFcfto, Caefaremappellauit. Ciim Chrifti fidem fuifletamplexa , habuit Epifcopum. Nominat huius Epifcopos B.Hieronymus, Thcophilum, Eulcbium, diligentiflimum EibliothecsE diuinae cum Pamphilo^mar- lyrc pGrfecutorcm, Acacium ju^pvo^S-aAjnpv^ Euzoium,Gctaflum , Habuit ipla ledcs Ar- chicpifcopum poflea,vc patetcxTyrio, & habuit fub fe Epifcopatus viginti. Atque hocloco Marinus a Theotecno eius loci Epifcopo confirmatus , martyrium pro Chrifto amplcxuscft. Pofta BalduinoRc- ge, ferentibus opcm Genuenfibus,recupe- raca. Carebat tum portu. Cxfarienfis Epi- fcopi titulo nunc vticur Suftraganeus Seno- nenfis in GalHa ; fortc Parifienfis. Defcri- buntur fcopuii luxtaCxlaream Palxftinx alofepholib. i.Bell.i(J. CAPVT XVL D€ aqm MdfereplMt. AQua: Mafercphot,alias Maflerbfjhot, Hieronymo Mafrcphothmaimiidlitilg funciuxta Mare magnuni^vbi tempore cx- crcfccntis&: inundantis imaris aqua in al- ueosquofdam ftuit,&:aut Solis fcruorcauc ignc in fal cxcoquitur. Ad has v(iquc dqnas filij Ifrael,Duce Iofiie,pcrfccuti iunt Cha- nan^os. CAPVT LVIL AMatha villa in vicinia vrbis Gadarac in monte fitac, ad cuius montis radices aquae calidazerumpunc, balneis defuperac- dificatis. Aqux ad (arciendam corporum valetudine funt commoda£,Gen.5 ^i, .raitj^ft vero huius renie virtus mirabi!is,&; /'"^Onuanis Mampre , qua: 6c vaUis He- ^fif^ern pa:ne fuperpns , quod, defunclorum V->»br6 dicuuc,fettjlss eft 6c amqpna valde, corpoi:a yiginti quaruor horarum ipario in in qua habitabat Abraham in taberpaculo, puluerem redigat: quam virtutem,etiamin vbi 6c tres Angelos iiolpitio,(ufccpi^,,pedes aliasregiunesdeue61:a,minime perdit.Nara eorumlauic,5c iub iiice iiue quer<;u Mam- ciiiuflu Impera^i^icisHelerise delipcagro , brc miniftrauic ad mepfam. Vidic autera quantum ducencaE & iepcuagintafvt aiunt) tres,& vnun^ adoraiiit,quod nimirum fum- naues capare poteranc, Romam auedu, ac m2E&: cremendxTrinicatisadmirabile my- iuxta montem Vaticanum ineum locum fteriumeft. Vidir, ait Hieronymus,dicin exorieratum i]r, quemincolae Campu fan- Chrifti,&la£tatuseiL Arbor autem ipfa, dum vocitant, licet caelum mutarit , eam- quam terebinthum vocat Hieronymus,du- dem camen retinere vim, quotidiana expe- rauit vfque ad imperium Conftantij lunio- rientia docet. Romanosenim reipuens,ibla ris, atque iEtatcm'i'an£li Hieronymi. Mon- peregrinorum corpora ad fepulturam ad- ftrabatur autemperuetus, &annQS magni- m,ittit;quorum etiam luc omnem carnis tudine indicans. CumcpaChnlhanistunc fiibftantiaintra viginti quatuorhoras pror- ibidem Eccleliaefieta:dificata,acun£lisia fusconfumir,oflibus cancum reiiduis. circuitu gentibus cerebinihus illa veluc irir iigni quodam Numine conferuaca fupcr- C A P V T LX ftitiose co!ebatur,edqu6d Abraham fub / caquondam Angelos accepiiTet hofpitio. De Upidibm fepulchn RacheL Enimuero B. Helena Conftantini filij in- ftind:u,ad arborem Mambre,qu£enunctc- SEpulchrum Rachel eft,vbi in partu Ben- rebinthus dicitur (quindecim ftadijs Mc- , lamin obiic Rachel vxor J[acobi,quo lo- ridiem verfus vicinam habens Hebronja le- ci monumentum hoc cum pulchra pvra- rofolymisautem abeil: ducenta circitcr Sc mideerexic lacobin titulura , iicut & ian- quinquaginta ftadia , vbi veracertaque fa- £i:a Scriptura &C ticulus adhuc teftantur, Sc ma eft,vna cum AngeliscontraSodomam eft fubquercu. Supcrpofuerat luper tubam euntibus , ctiarn Filium Dei hoipitio acce- Rachehs duodecim lapides,pro numero fi- pcum eile ab Abraham,ab eoqj Ifaaci pro- lioru Ifrael, qui temporibus Bredembachij crcatione annuntiatam) maximum ornatii- ibierat. Inueniuntur iuxta fepulchrum la- fimumque templum erexit : intellexerat pilli qui^dam omnino nigri , quos coUigunc, enim Conftantinus , veteres GraEcas fuper- peregrini: dictinturenim conduceremulie- ftitionisarasfubea conftruxifle, &Gia:cis ribusadfaciliorempartum. Eft in quinto facrificijsiftic operatosefle, vinum libaflc, milliario ab lerufalcm , in co loco qui a thura adoleuifle,bouem,hircum &:galluni Septuaginta vocacur Hippodromus. iacrificafle, lucernas olco infuib appofuiflc, placenrasobtuhfle , quoidam etiam num- C A P V T LXI. nios,&:varij gcneris vnguenta in vicinum putcum conieciiTe^icavcrerum coniedarum *7)tf quercu anfjosdjfeu Suhem, ingecicopiaaquainutilis fitreddita. Quod fanc Conilantini vxorismater ,cum tortc MEmoriam aliquam meretur longsui- iftac tranfiret,vifumgencrofuorenuntiauir. cas arboru , quam potiiTimum com- Animaduerterat enim,a:ftiuo tcmpore loci mendat Quercus Sichem , feu Sichimo- incolas , longinquiorcs etiam, Paiscibnos, rum,qua: &: terebinthus. Sub hac lapidem Phoeniccs,&: Arabes,annuasferias ineare- prxgrandem erexic Io(ue, in teftimonium gioneperagere, &:conuentuscelebritafque faederisl(raelcum Deo : ibidcm Abime- eagrata fueratomnibus : luda^isquidem, lechconftitutuscft Rexfuper Ifrael. Qiier- cjuod Patriarchagenerifque iui principem cus hxc tcmpoie Hieronymi oftendeba- iadarent Abrahamum; GrarcisverOj pro- tur in ihburbano rurc Neapoleos , prope prer Angelorum ineum locum aduentum; fepulchrumloleph. yEtatequoqucHiero- Chriftianis pcrro ,qu6d a Dcc dilcclofibi id DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS.£ id prxdiclumfuerat , quod mulcis pofliea ibcculisde Virgme iucurum fuerac. Qua re Conftantiuuscognica, Epifcopis Palaltinis vitio verccbat , inprimiiq^ Eufebium Pam- phili perftringebac, quod tam fandum lo- cum derpexiiienc.Icaque Epilcopis Phoeni- c\x mandauiCjVt ex ipiis fundamentis arje euerterentur , fimulacra ignccombureren- tur, ac templum ibicanta: anciquicatis no- mini coueniens extrueretur,in quo diuinu m nomenEcclefise recepto ritucoleretur, lo- cuique de ceteio a contammatione omni liber eiTet.Quod li quis deinceps eiuimodi quidqua facere dcprehenfus eilet, eum gra- ui multatum iri pcenaconftituit. Atqueim- perata haec ad rem collata, legitimum con- fecuta func exitum. Adicripiimustotum LIBER. 477 tis latronis incrucein roorte Domini ikn- gLiiniscolorem adhuc dcprehendeTelicec. Scribit Eufcbius , qiiod Lucianus Antio- chenus Prelbyter,vir moribus, contincntia &:eruditionepr.'ecipuus, adtribunaliudicis addudluSjCoram PraElidc &c populoinligni orationeChiiftianasreligionis ratione red- dens , incer alia fidei qu«e adduccbat tclli- monia, eciam hancfciiruram teftem adhi- buerit,dicens:Adftipulacur his ipfeinlero- iolymislocus, & Golgothanarupes fub pa- tibuii onere diirupca. Hccc Lucianus.Cuius quidemfciiTurasea eft lacitudo , quddhu- mani corporis craflitie faciie capere poftit: profundicasverocanca, quod ab huius rei curioiisjdimifsa bolide,nequ aquam pocue- ricinueftigari;vcveriiimile{ic,infernumvf- hunc locum ex Nicephoro hb.». cap. 50. ^ue patere,6<: quemadmodum latroni dex nimis enim delicati funt , qui his legendis tero via per Chrifti mortem in caelum refe- oleum & operam abfumi clamant.InccUi- r^ta eft,ita per petrac huius fciifuram latro- gimusillud Hieronymi,quod fuprapofue- ni iiniftro(vcohm rebelU Core)viaminini- ramus:Vidicdiem Chril\i Abraham,quod fernum apercam ciTe. Ex quo pacec, quam fcrupulumiUi moueac , cui ignotum iir, X5!^^"?^^^' quod deiplisaic Hieronynius, Grascos to vmm, c\ucm dicitur adorafTe^in- tellexille Chriftum quitum Abrahae appa- ruerit, Angelos vero illos fuiife, qui poftea Sodomam iubuerterint,ideoque horu fen- tentiam,vtferefacit,fequiturHieronymus, cum Latini plerique per /w , treis perfonas, per a/»«w,vnum Deum intelligant. Often- ditur adhuc hodie,ait Saligniacus, ilex illa ante oftium tabernaculi Abrahae.nam licet antiqua ilexaruerit,tamen ex eius radicc alia puUulauit , cuius folia paulo maiora funttolijslentifci,fru£lus vt quercuum.Ce- terum BelonusUb.x. Obferu.cap.87. fcri- bit : Nobis porro demonftratusfuitlocus, in quo Abraham tres vidit,& vnum adora- uit,extra pagumHebron,ad agri cuiuipiam foilam^in quo Adam creatusdicitur.Hunc notai; terebinthus triplici caudice ex vno trunco prodeunte. CAP VT LXin. De lapidihus 'Jctjjis Calisaria, montts INfignc manfit monumentura Domini- cx pafllonis in Caluaria: monte,vbi om- nia teftata ihntDomini fui mortera.Velum ChriftuSjinquienSjVnum reliquit iiniftium, alterum afTumit dexterum, iicut in dieiu- dicij faciet.Ex (imihcriminediftimilesfor- tiuntur fines: alter antecedit Petrum in Pa- radifum,alter ludam in infernu.ConfeiTio breuis vitam acquiliuit longam;& blaiphe- mia finita poena pleditur ajterna. Huc vf- que Hieronymus. CAPVT LXIV. De iSiibtis ftagellantium continuis. REfert F.BonifaciuSjGuardianusMon- tis Sion , in libello fuo, fe quidem fac- pius locum hthoftrotum vififTe , fed voca- lum a Saniacco , cum vel exadionisimpo- fir2e,vel multae imponenda: causainuitus adiret. Cellulas autem fe perraro ingrefl fum; ad locum vero flagellationis,vbi mul- tis modis Chriftus illulus fuit , feptimo vix demumanno (abfente Saniacco) avetula admiffum^atque tum fe , "quotade- rant, audiuiiTe quafi idus flagellantium^ &C. vetulam interrogatam an hoc faepiuscon- tingeret, refpondifle, (exaginta annos, quos ibi habicafTet , die no^luquc indefinenter fuifle auditos. Ceterum,quod mulci pucanc afleruntque, videri ac confpiciibi homi- templiin duas partes fcifTum eft,terra con- nem affiduo mouentem dexteram , & in- cufTaeft^monumencaapertafunt , mortui terrogantem fubeuntes de cxcremo iudi- furrexeruntj&petraeludasiscordis expro- cij die, nugas effe &; aniles fabulas putac brantes duriciamruptacdiffilierunt. Cuius Cotouicus , credit tamen hiftoriam nar- rei etiam hoc prazclarum in petrofo Calua- ratara. riac monte adhuc extat argumentum : ibi cnim confpici etiamnum poteft illa, quas fubmanuChnftil£uaj6^afiniftrispcndea- CA- 478 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII CAPVT LXV. De columnis Ucrymantibus^ ADijciunt aliqui , intet quos Petms a Sanfto Dominico , quatuor lapideas columnas elTe in monte Caluarise , perpe- tuoftiUames aquam,quafi asternislacrymis paffionem Dominicam commemorantes. Sub ipfum "montem ponit illas , qua hiatus ille lapidum pertianlit. C A P VT LXVI. De Aroer fiue Ariei terramotu* ARocr,qua: & Ar,& Arnon Moab, & Rabbath Moab,hoc eil gradisMoab ciiciiur,vrbsantiqua,putcns, &: Moabitaru pr^cipua, lita fuper ripam torrentis Arnon in coniinio Moabitarum, Amorrh^orum &: Ammonitarum in valle media,gloriofa, &:muri.svahdismunita,pofle{faoiimagen- te veterrima Omnijm, 6i pollea retenta a fihjs Lot,id eit Moabitis,cum prioresac- colas fubuertiflent , vnde & eorum metro- pohs fada , domina Moab nuncupatur, quam poftea Sehon Rex Amorrh*Eorum il- bs iure bclU abtluht: quo ab Ifraehcis inter- fe£lo, fiU)Gad vibemlianc poflederunt& reftaurarunt,atque ab hoc loco praeclara vi- doriafilios Ammon proitrauit lephre.Hac quid;im putanr efle Ariel , quod Ariel fiue A';i^to?, hoc eft MartisidolUitemporeHie- rony mi adhuc ibi coleretur , vnde &: Areo- pohm didlam . Hieronymus vero Ariel apud Ifaiam aUegonce lcrufalem liue tcm- plum lignihcare cenfet : in Ezechiele vero altare holocaufti deuocaie. Huius vrbis muri in infancia Hieronymi node terra;- motu corrueruntpoft mortelulianijquan- dototius orbislittora tranfgrefla ibnt & exundarunt m.iria. NuncPetradiciturjait Brocardus, & ell: mecropolis Arabias (ecun- dx. Habuitpcftea fedem Epifcopalem , &: ful^fe Epilcopacus duodecim. C A P VT LXVIL De Ipehmca Adnm. Dlcitur fpeluncaAdam ,incuius rupis cauitatetraducAdam&Euam multo tcmporc,cencii videlicet annjs,luxifle Abe- lem filium (uu m interfedum,in qija vifun- turledieorum faxei,habentes in longitu- dine triginta pedes. Sed &: fons in ipdunca fcaturit, de quo bibiflecreduntur pnmi pa- rentesnoftri.Brocardus & Brcdemb.ichius Itin.(j.SaligniacusTom.io.cap. j. CAPVT LXVIIL De igne prodeunte exfepulcro Dautd. DAuidis fepulcrum , vna cum agro rc- galium fepulcrorum , inciuitate Da- uid magnifice in fublimi coilocatuin erat, in quo ipfe Dauid,Salomon, alijque Reges ludajitem & loiada Pontifex fepulti funt. Inhoc monumentum Salomon in fepul- turapatrisfui Dauid maximas intulit diui- tiasjquod poftea Hircanus Pontifex &: dux aperiens,tria millia talentorum argcnti inde extuIit.Poftmodum veroHerodes Alcalo- nita ludiEorum Rex, &; iple aufcrens ex eothefauri vim magnam,cum flamma in- de exiliens duos fateliites ems cxtinxiflet, ab incepto deftitit,&:adexpiandum le,ip- fum raonumentum candido marmore or- nauit , quod longo temporc ibi permanfit: vbi poftea Sarraceni Ecclefiam fibi conftru- xeruntjqua: etiamnum extat , locumque hunc mire colunt ac venerantur,nec Chri- ftianorum quemquailluc intioire permit- tunt. Aliudmirandum Beniaminus addit. Locus, inquit, fepulciorum Dauidis U. Sa- lomonis , ab hinc annis mille iuflu Patriar- ch^e Chriftianorum occlufus, &:ab oculis hominum ad hodiernum vfque diem cela- tus eft.Corruente enim muro templi quod in Sioneft,lapides ex antiquis Montis Sion murorum fundamentisadtempli inftaura- tionem eruti fuere,in quibuseruendis caiu lapfde quodafublato, antrioftium abope- rarijs inuentum fuit , quod fubeuntes , ad quoddam palatium , marmoreis innixuin columnis,peruenere,in quo monumentum videre auro &: argento obduclu, ante quod meiifa erat,in eaque fceptrum & corona au- reaj.id cuius finiftram fimilisoriiatusiepul- crum, erantque iUic vrnae concluiic : quid verocontinerentignocum fuic. Cum vero hominesilliin palatium penetrare confti- tuifTenfjfurbinis fpiritu percuiTl , ex antri oftio in terram exanimati deciderunt. la- cuerunt autem eodem' loco vique ad Vefpe- ram, ciim (piritualiorurfusexcicati,huma- r\x voci fimilem 2iVi6\Qi\xnv.S'ur^tte,exiteex hoc loco. illi vcro impuHi,atque pauore cor- repti,maximetrecDentes exierunt , remquc omnem ad Patriarchaictulerunt. Ha:c iUe. C AP VT LXIX. De antro Oliuett. LVbet hic defcribere antrum ad radices Moncis oliuaril, Chrifti oratione,ian- guinis ludore,atqj Angeli pr^it'ntur,a Patre atcrno DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR^ PROMISS.t JLIEZR. 479 xrernoad Filium luumconfirtijandiimifli, Aliaeftfpeluncafirmiffima&iinexpugna- praccelebre, atque omnibus Chriftunis ve • bihsjvkra Iordancm,m hmbus Arabt^ lica. nerabile.Idfagurxeftquaii fphxricajjin FH- Quam Fracrcs mihdae Templi , qaorum pc excifum qiiacuorcolumnis feu pihs ex tutela^ ac detenfioni commiflaerac , anno CadeQi rupecxiis luftuhum,lacum perdia- ^aluns poft miileiimum centelimum fexa- mctrum pedescircitercnginca. In lummi- getimo lepcimo , Siracono Chriftiancrum ratc rupis luxra vkimam columnam ad Oc- hofti cradiderunc. De quorum prcditoruiu caium vnicumi'piraculumh^bec,reu fora- numero lerofolymicanus Rcx Amalncus men rotundcim, perquodhimen adm;cci- duodecmi m crucem egic. Hi;c T\nus cur.Iuxta murum qui ad Onentem mpem hb.i^.Belh lacri. ihftencat, aitare quondam extitiire referur, Alu cit Arbelorum fpeluncajquam Bac- eo ioci quo Chriftusproftratus m terram, chides , per regioncm Arbellcm exercitum seternum precatus elt Patrem , Pater.m- duccns , expugnauit, adquara m^gnus lu- quies,y?/>tfj!r;^//^nexpugn.\bilis,acque Chriftianoru mu- in Ipiritu & vericare , quo loco Hieronyrai nicipium , in Sidonienii cerricorio licum, cemporeEccleliaextrudaerat&ifabncata. quod anno poft natumChrfthim milleiirao Erat ad radices montis Ganzim. centelinio lexagclimo iepcimo prxiidunj militespecuniacorrupciSarracenistradide- CAPVT LXXVL runt. V Vilhelmus Tyrius lib. i^.Belli lacri cap. II. De Lil/JNo montc. CAPVT LXXV. T Il^-i^^i^-sHcbraice Lebsnon , inllgnis eft JL^ Phoehices moi, r.icris Litteriscelebra- De monte Heh^d ^ Ganzjm. tuiimus,qui cci ra* promiiTa: fincs a Scptera- trionecUudit. nam .a teriro Sidonis orius, Ebal,qui dicitur &: Ebal 5j Gcbal,co- vcrfus Oricntem vlcra Damaicum tcndens rranus monti Garizim in quo ftecci uc millc quingencis ftadijs,tel^e Plinio, hoc cft lexiribus,cauernoius cft &: voraginoi'us,&: ccntumoctuagintaicptem miUibus palluu, qui Cxp6 tcrrcemotum patiatur. Crclcic au- ad Smvram &: Palmircnam viq;rcgioneni cem ad dcxtra parctm toncis Licob mons, porrigicur.Ob cmmenccm aucem iuam al- habens duo capica.quorum alcen Garizim^ ticudinem procul cum in cerra exiftentibus, alccri Hcbalnomcuiditumeft. Hic adim- tumin marinauigantibus,a qu.idrageiimo perium MoYii,pollIordaniscranlicum,Io- millianocorpiciendum ie pia:bec;ommuni lue , xdiiicaco alcari lapidco , obculic holo- quippe quos habet Syria, montiu altilTimus caufta Deo, intcriptit Decalogiilapidibus, iimul ac amoenillimus cft, vnde 6c quibuT- 6c coram Arca per Sacerdotes promulg.iuic dam Mons montiu .ippcllarur.Nihil emm, inGarmmlcgem,obicruatibusbcnediCiio- inquit D.Hicronyraus ui Zachariaui icri* ncscoutcrend-as, in Hebal vero tranigre- bcns, Libano incerrarcpromiilioniscxccl- dicntibusmalediclionesinfligendasjpopulo liuseft, necncmoroiiusatqjcondcniius. In omni refpondente, Amen. Et quod in hoc Olcc: Mons Libanus tertilillimus&: viicns, monieiexpotiilimc tribuscolbtiilcnt.pra:- dcnliilimisarborucomisprotcgicur. Idco- cipuaquadam veneratione a pofteris frc- quemagnoeius videndi dciiderio Moyics quentabaturcausaracniicii & oracionis. In ccncbacur , quem camen non nili procul ii Garizim loachan Sichimicis maledixic. taftigio moncis Ncbo,afexagciimo iciliccc Tcmporcaucc Alexandri Maccdonis Ma- milliario,l'peclarecidacum fuic. Diclusau- nalTeSjfraterladdi Poniilicis Iudxorum,ab tcm eft Libanus a Liban,quod Hcbrxisal- a.ltari pullus,c6 quod ahenigcnam duxiircc bum,velcandidum,«S>: thus iigniticat; nain vxorero, ncmpc tilia Sanabcllat Ducis Sa- thusquidcm plunmum , optimumquc ac mariXjibceri auxilio xditicauit in monte fragantmsipiransmeolcgicur , Sc niuibus Ga.rizimtemplum ad inftar templi letoib- pcrpetuisalbcfcit. Inipiius etenuu iUmmi- lymiiani,eiuique primum Pontiiicem egit, tatibus , ac prxcipuc qux Cxlarcx Philippi idqucSam.intanitrcqucntabatcausa facri- immincnc ( nam ibi ic altiorem Libanus iicij ac orationis, &: prxfercbanc tcmplo le- tollit) nuUo non anni tcmporc,ctiam media rolblymitano.PoftcaabAntiochoEpiphane ccftate , ciim terucntiflimi calorcs ibidcni poiitacll:ibi ftatua louis Holpicalis. Tera- dTcfolcnt , frigidiilirax niues inucniuntur, poribus Brcdcmbachii oftedcbatur ibidcm qux inde fub palcis , nc nimio cxli xi\u h- fanumantiquillimum louisOlympiaciho- qucfcant,conicruatx, per duotum vcl plu- ipicale. Hircanus vero polt moitcm Antio- rium dicrum itcr in circumiacentes vrbes , chi Pij templum cum Cuchxorum gcncc vc vinum iii.i comraixtionc refrigerenc,de- eucrcit,qu.xdclblatioincidicinannum du- tcruntur. Rcferc ex Problemacibus Ale- ccncelimum .\ dic quo fuerat conditii.Vulc xandn Aphrodilci Dominicus Marius Ni- camenhocccmplumperduraiTcBicdemba- gcr , m hoc monce ex cxlefti rore coa- chius vfquc ad bellum quodcum Romanis guhim quoddim dulciilimum ficri, quod populusludxoiuminijc. Relpexic ad hunc ftcchar accol.c vocitant , proximum ia- montera Samarit.ina,inquiens:r';irrf/;7/?//ri lis glcbulis , candidum &: fragilc , vndc S f fotic 4«^ rOANNIS EVSEBIi NIEREMBERGtl forte nos facchari nomen accepimus. Pro- iii,Georgiani, Maronitae & Neftoriani , ex pter roris abundanciam^pluuiarumque frc- cjuibus vno cempcrreodingentos exeicicui quentiam,ac naturalem ipiius humidita- fuoadiunxifreHerodeslegitur.Ex Maroni- tem i Libanusnobiliffimisfcatec aquarum tisautem annopoft Chriftum natum millt- venis, celeberrimorumqucfGntiumac flu- firaocente{imoocluage{imofecuhdo,qua- «linum principium& ongo eft.Ex eo enim, draginca beUicofiiTimorum virorum millia, pr£Etercetera,inclyta hxcerumpuntflumi- abiurato errore,orthodoxam Catholicam- na : Chryforrhoas , lordanis, Eleucherus, que fidem amplexifunt. Exquibusomni- Le6,Lycus,Adonis,quinuncCanisdicitur, bus&admirandahuiusmontis praeftancia, &: Fons horcoru , qui magno impecu ema- & accolarum etiam frequentia facile col- nans-jtribus fluuijs iamarecurric. Eadem hgi poterit. quoque ratione prxftantifTimarum arbo- rum&herbarumLibanusfertiliffimuSjVti- CAPVT LXXVII hflima variaEek«3:a:q> materiaz filua, & me- dicinaehortuseft. Et quantumad arbores De monte Hermon* huius montis attirtet,earum naturse ex par- lehuius vrbis a Hieronymo dcfcribuntur. T "f Ermon mons, quiab Hebtsis Cber- Arbores Libani,quancum in auras confur- X Jl mon , a Hieronymo Aermon & Er- gunt vertice,tantum radice in ima demer- m6,ab Amorrh^isSanir& Senir,aSidonijs gunC) vc nuUa tcmpeftate quatiantur , fed Sarion,Sin6,&: Sire5,a Phoenicibus Sanior, ftabili mole confii^anc. Harum arboru ra- rn Deuceronomio etia Sion, alias Seon vo- mi hucillucque cenduncur,vt venianc vola- catur , StraboniTrachon, alijs Trachonus tilia caEHj&: habitent in eis. Crcbra^ hic cre- dicitur , Ptolomaso auce Alfadarausappel- fcuDt Cedri enodes & imputr:biles,miraq^ lari videtur. Situs eft vltra lordanem e regio • proceritate (quibus idcirco in facra Scriptu- ne ciuicatis Paneadis,quam quidem ab au- rafuperbi comparamur ) fublimes. Redas tora defpicit^a Meridie veromoci Seiriun- quoque & eledas abietci^odoriferxcuprefli gitur,acvergens verfusSeptemtrionem,qua feucypari(ri,pinguesoliua?,pini,buxi,diuer- Trachonitidemregionem circumit, prope faeque arbores thurifera: , quarum gummi Damafcum Libano fe copulac. Vnde in fa- eleiium clibamm a MediGis nuncupatur. cra Scriptura frequenter habemus, quod Porro quantu m ad herbas j vanjs Libanus terra filiorum Ifrael cras lordanem ad Solis f ragrar aromaticaium medicarumque her- ortum ^ torrente Amon vfquead montcm barum generibys, quarumeptime redoleci Hermonexcendacur.Monsifte excelfx al- odore viruienci ferpences aliaquc venenofa titudinis cft:nam liceta monte quidem Ga- animalia procul inde fugatur.Omne tamen laad cacuminum fubHmitatefuperetur, at- lilueftrium ferarum canorarumqueauium tamen alcero monteHerm6,qui intra lor- genusineoadmodum frequens eft» Valles danem iuxtam6temThaboriituseft,nec- Libani olim roirum in modu feraces eranr, non & tertio monte Hermon , qui in Se- ac optimo tritico , vineis, pomarijs, hortis ptemtrionaH parte tribus A(cr confpicicur, atque vberrimis pafcuis abundabant; vnde multo maior & altior eft,ideoque perpetuo cb graminum perpetuo virentiumcopiam ctiamineo inueniuntur niues,quasD.Hie- animalia , quac a Sacerdonbus iuxta legis ronymus fuo aeuoTyrtim ob delicias defer- prsefcriptum quotidie lerofolymis in tem- ri iblitas fcnbit , vt nempe xftatis temporc plo ofFerenda erant,in compaicuiseius pa- ^ftiuapocuIatemperarcnt.Proccrisquoquc fcebatur. De eximijs huius montis donis &: ac liuidatiffimis abudat abietibus,qua: mul- Virtutibus clariflime Olee Propheca in per- tis vitas operibus , pra^cipuc trabibus & na- fbna Dei ad poenitentiam conuerfis in ha^c uigijsaptiifimas funt , vnde &: in Ezechicle verba loquicur : Ero quafiros lfraeU,germi- Propheta habcmus , qu6d tabulaca nauis nabit ficut liltHm ,(^ erumpet radix etuf vf Tyri^ dc abiecibus moncis Sanir fuerinc Libam.lbuntrami eiw^^ erit quafi oliua glo- compaila. £x Cancicis Salomonisquidam ria eiu-s, (^ odor eita vt Ltbani. Conuertentur colligunc, in hoc moncc leones , pardos 5^ fedentes in vmbra eiusyviuent triticdii5tus,altus & celfus eft ad vrbis meri- uigantibus procuHpedandam fe exhibetj diem parum verfus Occidentem vergens, alcenfu djfficilis , & Scptemtrionali tradu de quo hoc notatu dignum legimus , quod inaccefTa eft. In vercice aucem viginci fex ciim Ozias Rex luda, fumpco Sacerdotali ftadiorum campeftrisplanicies patet.Diftac habitUj fanduarium temphingreflus,fuper contra Orientalemplagam a Diocacfarei aureumaltarethymiamatis,Deo thurisin- decem millibus^eftqjciEhtemperie faluber- cenfum adolere j quod folis Sacerdotibus rimus, vineis,oliuis, varijfq-, arbuftis,frudi- fas erat,pr£Efumeret , faclus fit illico terrac- feris .arbotibus totus vndiqueconfitus,rore raotus maximusrcuius etiam Amos &: Za- perpetuo viuidus,arborum frondibus,verfi- charias Prophetx faciunt mentionem, quo colonbufque herbis femper viridis, atque &ipfum templum fuperius fiflum fuit,& fuauiomnigeniim.florum odore fragantif- nions iftefciflus medius tanta quidem vi fimus. Hinc magna ferarummaximeque atqucvirtute, vt alteraciusparsfua volubi- auium hiccft frcquentia,quarura & grato litatcperquatuor ftadia procedens, obiedu concentu amcEnifl[imuscft,& venatuccle- dcmum Orientalis morttis (quimonsof- bris.Vt paucisdica,totus hic monspafcen- fenfionis vocatur) conftiterit,obftru6la via dis oculis rcficicndifque animis dicatus eft, publica,&: oppreflTis ruina hortis Regijs.Ip- ideoque eum Chriltus Dominus merito leinterim RexOziasfulminei(5lus,lepraia delegic cum oracioni , cum cransfigurationi fronte percufruseft,quapropter ftatim tem- fux* , quo Sole lucidior niueque candidior plo atque vrbe ciedus,tabe per omnem vi- refulgcns,coram Moyfe & Elia c^leftis glo- tam ipfi adhajrente,in domo feparata vfque nx 2cterngqj beatitudinis aliquod fpecimen ad diem mortis fux feclufus fuit. difcipulis fuis PetrOjIacobo & loanni cxhi- buit. IncuiusfadimemoriaD.Helcna his Sfi CA- 4^4 lOANNIS EVSEBU NIEREMBEHGtl fionisChrifti fore acmulatorem , eumque CAPVT LXXXr. ^^^ mendacia rocndaci ligno probet) In cx- lum hoc loco cbemonum ope effe eleuan- De monte Oliuetk dum,ceterum n Domino lefufpiritu oris fuioccifum iri. Suprahunc montem Chri- MOns OUuetifiueoliuarumjabvber- ftumeodem modo acforma,qu^afccndir, caiefrequentiumin eo crefcentium adiudicandum viuos & mortuos innubi- oliuarum,GraecequoquegAaiOjdi£l:us, qui bus vcnturumeffe ,ex Attis Apoltolorutn ahas etiam mons inclytus &: mons fandus hquet,vbi legitur,qu6d cum Apoftoli,de- vocatur.Situs efteregionelerufalemad O- fixis incaclu ocuhsiafcendentcmChriftum rientem , atque a ciuitate alta interiacente intuerentur,duo viri adftiterunt illis, amidi valle Cedron, difcretus ab ea fecundum fa^ Veftibus albis ,qui & dixerunt: riri GaliUiy cram Scripturam iter fabbati > iuxta lofe- quidjlatis afpicientes in calumfhic liftM qni phum vero ftadijs quinquediftat:qui etiam afumftus eji a vfibisincdu,fic veniet^quem'' addit, fummu m montis fex ab vrbe ftadijs admodum vidijiis eum euntem in cdlum. abefle , lantx enim altitudinis erat. Ex eo nonfoliimomnespa^ne platexlerufalem , CAPVT LXXXII fed etiam mare mortuu m facile videri pof- fent.PrjEter oliuas autem pah3ais,pinis,myr- De faxo wconfumptibili, tis,alijfque frudiferis arboribus abundabat. Inhuiusmontis vertice fandiffimus Rex TN Bethaniafaxumeftcoloris fubflaui, pauid.afacie filijfui Abfalomfugiens,flens Aalbidisintcrfecantibusvcnis,duorum cir- & nudis pedibus Deum adorauit:in eodcm citer pedum altitudinis , omnibus cum O- quoquemonteeius filius Salomon omnis rientistum Occidentis Chrifticolis vcne- pietatisoblituSjAftarothidoloSidoniorum rabile.Illudcnim efle produntj in quofc- d regionelerofolymitani tempU(ex quo om» dentem & quiefcentem Saluatorem Mar- nis quae ibi peragebatur idololatria profpici tha hifce allocuta eft verbis : 'Domine^fihic poterat) fanum erexit, quodipfumeiiam fuiffes.frAtermetis »on fuijfetmortuHs,Vono cum ceteris idolorum delubris lolias de- maximaadmirationedignum eft,atotiam ftruxit. Hunc montem Chriftus orationis f^culis,&:atotpcregrinis,fragmentishuius & quietis gratia fxpe frequentauit , ibique f^ixi afportatis,non elfe attenuatum. Hafte- pernodauit: atqjcx huius fum mitate coram nus Cotouicus \\h.x. adftantibus & intuentibus difcipulis , data eisbenedicl:ione,incaelumafcendit,facie(vc CAPVT L XX XI 11. ctiam ex vltimis pedu eius veftigijs,ad tantac rei memoriam, petrofo monii inftarcerie ^^ aqutj Ttbertenfibns, impreffis, etiamnum euidemercoUigitur) adOccidentemverrus,Catholicamexgen- Xh^^ Emmaus fiue Ammausvicus,non tibusRomanam fpedansEcclefia,adquam Xll6geaciuitateTiberiade,vbi{unt aqu(^ ipfeeiuscapuc, tamquam geminos&illu- calida: fanandis corporum vitijs idonea^, ftres oculos,D.Pctrum Ihum interris vica- S"*''^ lofephus etiam aquasTiberienfes no- rium Paftorem,ac Apoftolorucoryphxum, minar. Hic VefpafianusproTiberiadeca- & D.Paulura gsutiu m Dodorem miflurus ftra- pofuit. erat.Cum hoc loco a B.Helcna Imperatoris Conftantini matrc rotundo fchemate &: CAPVT LXXXIV. pukherrimooperecoderetur Ecclefia,qujB in fui medio lapidi impreffa Dominica in- ^^ Camelo, ipelunca Elta, e^ iocd Gluderetveftigia;locusille,dequoafcendit, i^ne calefit taSIo, Humquam,vt Paulinus Nolanus Epifcopus teftatur , tegi marraore aut pauiri reccpir, /^ Armeius mons , qui Hebraice dicitux femperexcu[ris,folorefpucnte,quaemanus V-^Carmel, fiue Charmcl, eft excelfus adornadiftudiotentauicapponere;&fum- valde &ncmorofus, nobiHflimis vineis, mum eius cacumen, vtfcribitD.Hierony- oleis,arbuftis, fru«^iferisarboribusherbifqj mus,propterDominiciCorporismeatum, odorifcrisabundans,vtobfummamrerum nullo modo contegi auc concamerari po- omnium copiam fertilitati&: abundanti^ in tuir,fed tranfitus ciusa terraad caslum vf- Scripturacomparetur. AbeftaPtolcmaide que pacet apertus. Quae Ecclefia roultis ftadijs centu viginti, vt lofephustraditJn- ibifajculispermanfic,Cliriftiautem veftigia colebatur acolonismulcis, eiufquepalfini adhuc cernuniur. Sunc non infimi ordinis multa fic mecio in Piophecis. In hoc monce viri,qui aflcrunc,Aiicichriftum huius afccn* Elias Prophcca cora Rege Achab & odin- gcncis DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR.E PROMISS^ LIBER. 48$ geniis quinquciginca preudopropheds Baal, ciirima eft,li cuni alijs,quas filueftres dum- cum illi r.equidquam cukris le diianiantes taxac arbores gignunc , cooteras. idolo immolarenc , iple Deum verum igae czlitus cemiflo , cxperimento coprobauic; CAPVT LXXXVI. ibiquc tlcxis senibusii;stlu adrairabili oras, - r\ -r' ' /^ polltrium5d lemis annorum liccitatem, De Tyrto jerpente. pUiuiamaDeoimpetrauit.Locusignecon- iumptuSjinqiiit lofephus, haclenusibi per- \ lunc quidam, in hac regione reperiri durat.In hoc monce,in pede nioncis Orien- xVlerpecera T) rum, vnde cyna cum di- tah,ait auclor Icinerari) Chiftele, ipelunca cunc contici,elTeqae longicudmis lemicu- eil & fons vbi habicabant Elias dc Elifeus, bici,crafficudinis aucem digici ,colore griieo &:filij Prophetarum , pol^ea hibitauerunc incermixto, macuiisrubris. Ell natura cx- ibi Fratres Carmehtx, vnde &: ongmem 5J cus^habecq-, tam prsefens venenum,vt nullo nomenhabent.Fuiceciafalcus inCarmelo, remedioilliobuiaripollir^ledmembruml^- vc coUigicur^.Reg. i9-lfa-57.Mich.7. luraabeonecelTe eftrelecari. Elt cnnitus circum caput,&:irricacus,videcurignem fo- CAPVT LXXXV. uerein hngua.lUud el\anilis commecacio, quod liber de Nacuris rerum lic fcnbu:Ty- Dc monUnis hrofolytmU/iis. rus ellin parcibus lenchocircaiblicudmei lordanisinfeftusauibus Sdanimahbus, ina- IErulalem iicaeft in moncanis,qu2E adeo ximeouisauiu,cu:E cura iptisauibuscora- abundanr, Bellomus inquic, omni arbo- edir. Huius carnes confecT,£ cum quibuf- rum genere , liluellnbulque &: aromaticis dam admixcis,omne toxicumvenenum ex- herbis, vcmontilda: in Crcca comparari pellunc ; quam confecTionem cyriacum di- pofllnt, cuieciatemperamento&: ahjsdo- cum. Ferunc aute nonnulli,hunc ante paf- tibusreipondet.Excoliturcerra iniplis fco- lionem ChritTi nullu habuilTe reraedium , pulis fcalarum in modii, vndecognolbi po- maximcque hominibus fuilTe infel^umripsa tellveterum ludxorum dihj;entia &: indu- verddiepaflionis vnumexeis infelhlTimum fuille compre- fuilTecruce Ihl- mihs dihgentia obfcruatur veteium Gras- penfum:atq; ex illodie totum illud lcrpen- corum,qui/EgiEimarisinfulas habitarunt, tis 2;enus accepilTe virtutera contra omne quarum pluriraas confpeximus,nunc deler- venenu. A^r Tyrus idem elle fertur quod. Ms,&:vixcentumincolasalentes, inquibus viperajnam &:Au»S:oresin medicinaloque- olim pluresquam fexies miUeniviuere po- tes decarnelerpctinavelcyriacaconticien- tuerunc , vc apparetextumulis &:coHibus, da,rar6 vel numquam deTyro fub hocno- L Senatoru veftes tingebancur.Ori- roljsandifque locis iccr taciens,c6municer ginemigicurhuiusexpoticun,dicmius,pur- cum viacoribus Chriftianis Pfalmoscane- purafuifleexconchyhorum genere, quod bat.Cum vero morborepencinoicaafflige- intrin(ecus animacam concinebaccarnem, recur,vc crederetur moricurus, acque ibi in &: in medijs faucibus candidiflimam habe- locis ijspermafuruseire, magnacocencione bac venam, qua exfeda, preciofus ille pro- viacoribus fuis obfecrando infticic , ne euni manabac cruor,quo lanze Sc fcrica ad vcftes icapr^fidio omni defticucumrehnquerenc, indeconcexendascingebancur.Credidernn, iedvcdiuiniLauacri parcicipem facerec,ac conchyhum iftudecianum hodie inueniri dcinde abirenc. Vc auce illi,neque qui pr^e- quidem, quandoquidem fpccies plane non ftare hoc poflec (Sacerdoceenmi opuscrac) incereunc, nuUuiTi camenipfiusvlum fucu- neq; aquascopiam adefle,qua£in Baptifmo rum,cum nemolicjquiv-enaeilliuseximen- perficiendQ,&: confuecudine anciqua,&: le- dx modum fciac. Coquebacur fanguis ifte ge cerca &c inuiolaca requirerentur, caufaci vna cu vena prius aperia in vafibus plum- lunc,& propcerea in cancarum rerum penu- beis,adieda camen aqua modico vapore,& riapeticionieiusn5 annuerunc.Iuda^uspor- longinqua: fornaciscuniculo.Indeiplendi- ro m fencentia fua permanlit, & iureiuran- dus ille Sc quafi intermedius inter rubrum doeoSjVt libifatisfacercnt, adegic.IUi icaq; S^nigrum eliciebacurcolor,quigaryophyili decradis homini veftibus, arena , qux ibi eft: nec enim vllum alium fimilioreni huic crac pro aqua,v(i, in nominc Pacris,&: Filij, puto.Erat &c alia coloris fpecies,quam puni- &Spiritusfandi,tertium arena ineum c6- cevifiue hiacinthinumdicebac. Amiflasan- iedajbaptizarunt. Per hanccam infolita&: tem purpura: caufam hac efleopin()r,qu6d admiranda facrorum myfteriorum inicia- Syna,&: alia quoque loca, in quibusill;i de- tionem,imbecillicaceomni caraquam vm- prchendebacur,inTurcarumjbarbarorii8i culoquodamisfolutus,!ongc mcliusquam incultorum hominum deuenerinc potefta- ilh,validus iamprorlus iter fecit. Poftquam tem,quod opcime obferuat Guido Panci- aucem domum funt reueiii , rem eam ad rolus.Suntqui fcribanr, purpurampio foli Dionyfium Alexandri^ Epilcopum retule- propinquitatecolorchabere. Vnde puniced runt. IUe ver6 admiratione ftupens, Eccle- procreat Africa,id ert quafi violaceum co- iiam deeaconfuluir.-cui vifumeft, aquain- lorem;Tyrus vero rubeum. Eiuscruorisdi- fuperad eum modum initiatumiuxtaEc- gnatio prxcipualanistingedisjli praefertim clefi^e traditionem abluendum eflTe, vt ita, vno idu lapidis cazdatur, alioquin dolorem quod {acro ci deeflet,farciretur. aliquamdiu fuftincns,amittit colorem.Sunt autem purpurarum pluragenera,nonnuIl^ CAPVT XCII augentur infigni magnitudme,ahx funt par- U2E. Maiinx magnie fcabraeque funt,parux De CAncro curfore. ad littora &: oras rcperiuntur flore rubro. Murex quoque cftexhisquifirmiori inte- PEr aliquot Mediterranci maris httora guncur tefta,&: eft frequens &: nobilis apud cancer inuenitur admirandas nacurx: Tyrum,prajbetqi eumdevfum acpurpura. nam media ^ftace,fummifq3 Solisardoribus In Icaha difcernunc per oleum fufum fuper cateruatimmareegreflus,perhttusvagatur, (ericumpurpuram veramanotha. Namii ad tres baliftx laclus per arenam excurrens, relinquat macula,nothaeftjfin veftis ferica tantacelericatCjVt vix alTequihccatjCiim ta- nihil vitij contraxerit, legitima eftpurpura. mcn pufillaecaftaneas: magnitudinem non £x purpura (inquitidem Pancirolus) atra- excedat;&: integro die perlummos Solis x- menti genus c6ficiebatur,quod encauftum ftusin ficcoverfacusjnoduin mare fefere- nominabacur.Hocfoli Imperatorespriuile- condic.Ariftocelescancrum curfore norai- gijs & hccerisfubfcribendis vtebancur, alijs nac. Pleriq; autem falluncur,qui incer ceta- omnibus fu b poena rebellionis id erac pro-» ceos pi(cesreponunt,&: dromonem,hoc eft hibicu, eos videhcec,poft publicacione bo- curforem appellat:;nara,vc dixi,pufillus eft. norum oraniu,capicah non immerico pocna pledendo, qui eofuiiTec vfus. Id ipfum bc QApYT XCIII Nicecaslib.de Vita Manuehsconfirmac, dumaic,eumin ipfo ImperijfuiinicioCon- T)e purpurd. ftatinopolim mififfe licceras rubroaureoqj figillo &:ferico filo munitas,& conchx fiue IN prom'\(^xSc diftribuca: Ifraclicis terras purpura: (anguine pidas.Et l.^.ait.Sultaru parteinueniebaturpurpura, primum in- PcrficRegem Imperatori Conftantinopoli- tcrcolores locum obtincs, &quafiRexeo- tanoinanesmagnorum muncrumpollici- S f 4 tacioncs. 4SS lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII tationes, qux rubricacis quidem litteris in- vallelita,montibus vn(iiquecirciimdara,ob lcnbefeiuur/edexiguaprsEberenturj obie- Solisreflexuni imracnliscalonbusobnoxia cifrc.Exquoapparetjlmperatorem nonalio ert,quibuscLim palmse plurimu gaudcanr, quam ifthoc atramento fcribere folitum. maturitatem indc frucluum caufari facile QuddfiinpupiUariecate Imperatoradhuc quis viderit. Atque hinc etiam eft, quod cilet conftitutus ,tum virideslitterastutor frudus & fcgetes in valle lenchutinadua- ipfiusexarabatjquemadmodum de Alexio bus antc iiebdomadisqualerofblymisma- Procofebaftoj Alcxij Comneni tutore,idem turefcant.Sunc aucem tria palmarii genera, Nicecas ccftacur.PnncepsSabaudia: dicicur vnum humile , quod dadtylos communes priuilegium fiabere Michaelis Pala^ologi proferc,quales noftrequandoquevidencre- cum encaufto fubfcripcum. Encauftum ita gionesralterum produdius,vt noftra pyrus, prsparanfoUtum Terebatur in puluerem quoddadylos flauefcentesrotundofque gi- conchylium purpurx, Sc adijciebatur non- gnit, optimi (aporis , fed non ita durabiles, nihil de cocT:o ex ipsacolore,ac iimul liqua- cdm faciie marcefcant: tertiii genus in ma- bacur, redudaque inde materia liquida , dc gnam proceritatem excrefcic , oblongos & denfit.ttefua fcriptioni apta, dicebaturen- lapidos habens frudus, quales ad noftras cauftum,vc in Lege quadam expreflum ex- parcesnon deferuncur. Illud vero omnibus flac,qua: vnica eft,quae & confedlionem en- commune eft, vc in tercio vel quarto anno caufti doceac , 6c nomen ecia eidem impo- fruclificcnt,maxime depreffiores. nac.Vnde & inchioftro,hoc eft acramenci, corrupcum vocabulum poftea deriuatura CAPVT XCV. credo. Acq-, hinc eft encauftica illa picluta, de quaPlinius diflcric,qu6d fciliceccum en- De balftmo. caufto fiericonfueucric. Cecerdm encau- ftum cum purpura iuic in defuecudinem. T> Alfamus nobiliflfima plantaru foli lu- XJdxx tnbuitur , & in folA lericliunte ,a CAPVT XCIV. • quavrbs nomenfllud eft fortita.Nam fonac nni Hebraica vox bonum odorem.De hoc De pdlmd, Plinius licfcribic: Omnibusodoribuspra:- fertur balfamuvniterrccIudxa:conceflum, NVllum folum genuit fecundiorespal- Quondam in duobusrantdm hortis, vcro- mas qua Ifraclicicum, de quoPUnius queRcgio,creuic.Malleolis (cri dicitur,vin- itafcribit:SuntPalma£ inltalia, fed ftenles. citur vt vitis, nec llne adminiculis (efufti- Fecunein maritimis Hifpaniaifrudum, ve- net. Propetac nafci intra terciuannum,fru- rumimmicem,dulcem in Afric.a,fed ftatim clum ferens. Folium proximumrutsc, per- euanefcentem.Contra in Oriente ex his vi- pecua coma.Incidicur vitro,lapide,ofleifve na,gentiumq-, aliquibuspanis,plurimisver6 culcellis.Fefro lcedivitalia,odic. Incidencis eciamquadrupedumcibi.is. Hinc caryocx manus libracur,ne quidvlcracorticcm vio- fiunt , & ciboquidem & fucco vbernmie. let.Succus e plaga manat, quem opobaKa- Exquibuspr2EcipuavinaOricnti,iniquaca- nium vocanr. Eximijeiuauitatis ,icdtenui piti; & vt copia ibi atque fertilitas, ita nobi- gutta. Alexandro Magno ibi res gerentc,to- litas in ludaea , nec in tota , fed Icrichuntc to dic a:ftiuo vnam concha implen iuftuni maxime. NuUa arbor frugifera,nifi in fer- crat. Pnecipua gratia eft lacryaiia;, fecunda uidd. Gignitur leui iabulolaqj terra,maiore femini,tertia coitici,minimaligno.Ceteruni in parte 6L nitrosa. Coma omnis arboris in poftquam Romanus Princeps Titus deilru- cacumine eft,&: pomum non inter folia,vc xit Icrofolymam (in vltionem mortisChri- in ceceris , fediuos inter ramos palmitibus fti)&; ludieos in perpetuum exilium adegir, racemofum. Arboribus vtrumque fexii t^^c^ ballami quoq-, herba & plantatio traflaia cft diligentifilmi naturx obfcruacores tradunt. in .^gyptum.Vcrum Aipinus probat,plan- Mas in palmitefloret, feminacitra florem tambalfamiincolam ArabixelTe, & tuifle; germinattantum,fpin^modo. Diilindius Iuda:a:autem peregrinam,quodnosinCu- Cotouicuslib.z. lerichuntinaspalmasnar- riofasPhiloibphieLib. i.latiiisdiireriiimus. rat.Mirum i^uie, inquit, qu6d hicpalmas, frudus maturosproducentescofpiciasplu- CAPVT XCVI. r!mos,cum tamen iuxta lerofolyma fructus nonproducanr, liccc vniuscancum diciici- De puteo beatx Virgmu. ncre ab inuicem diftent. In causa cile puca- iierim vcnufque loci diftcrenccm ficum. le- /^"^Regorius Turoncfisl.i .Miraculorum roiblyma enim in moncibusalciflTimis pofi- Vjiickribit : Eftautem in Bcthleem pu- ta, non adeo a:ftu flagrat. leucho contra in tcus magnus,de quo Managloriofa aquam fcriur DE MIRACVLOSIS NATVRIS TERR.E PROMIS5^ LIBER. 489 fercur haufiffe,vbi n^^piiis afpicientibus mira- frouimias dtjcurrentes,veteres litteras nouis culuiii illuftre monitratur , id ell itella ibi nuntijs frAuenirmt^ id cft per ct]uites, mulis niudiscorde,quac apparuic Magis,oftendi* & veredis equitates.Ad verbum in Hebrai- tur.Veniencibus deuocis,ac recumbentibus co legimus, fer mulos magnos (^ honorabi- fuper os pucei j operiuntur linteo capita eo- leSfCx duobta gemtosflios equarum,<:^vix ora- lum.TuncilleiCuiusmcritumobtinueritjVi- nia vnadictionecompreliendit D. Hiero.i det ftellam ab vno pariete putei fuper aquas ny raus,cum ait^^r veredarios ,ni elt Princt- 'tran(migrariadalium , illo modo quofb'- pUcabellarioSjhuiufmodivelociftimis ma- lent fuperc^Elorum circuloftell^transferri. lis equicantes.Hoc ipfum fignificare vohie- Etciim mulciafpiciant, abillistantum vi- runtSeptuaguKaincerpretes,diccntes,£?wf- idetur quibus eft nicns ianior.Nonullos vidi ferunt litterasper veredarios.i\uod magis ex- ^^juieamaflerebantfe vidiffe. Nupcrautcra phcacChald^usParaphraftes,qui riclocum Diaconus nofter retulit,qu6d cum quinque huncinterpretatur. Af ab omni po- & pariunt omnes. jed id gems dtuerfum e^, pulo Rcgio nomine (alutatus fuit: in cenfu qttamquam fmile.?A lib. i .cap. 6. c^uas terra eninl&cin honore Principum habeb^tur. Syriafert , qux fimilittfdine quadam nome» Ideo dicitur mulus apud Hebracos receSi vc mularttm aeceperunt^quamquam non omnino habes Efther 8 » i o. Sic auteni dicicur>quafi eadern quci mulx (pecie continentur , coeuni de fubftancia Regis-.inter opes enim Reguni enimy (^ mutua, inter fe ratione progenerant. coputabantur muli: nam rtcta eft faculcas, Hacc Philofophus.Negare tame non polfu- fubftantia,opcs,diuitijr, & quidquid homo mus, noftraces quoq; ludseis fuiffe^nam vo- acquirit. Racas enim eft acquirere faculca- cacur praeterea mulus voce Hebraica/^^rf-!/, tes, fubftanciam, congerereopes.Hinc ergo vc habes ^.Reg.^.quem ita didum volunc a muli iic norainaci func , quod ad diuicias (cparacione, quodnon gignac, & feparacus Regumfpedarenc.Vocancur ecia muli achas {\x.; id enim lignificat/>4!y4^,reparare,diuide- iheranim, quodanimalia iinc magna&: ho- re. Denique Gen.i6,24.dicuncur muli ie- norabilia. Ex duabus fpeciebus,equa & aii- wi«,nam,iuxca aliquorura fentenciam, Ana nOjCon^ponitur hxc didio, ex achasy quod faciebat coire afinos cum equa,ficquc naci Syriacemagnum&honorabilcmfiueprin- funtmuli.ideoputant didum effe iumen- cipem fignificat,&: fharin,id eft duo, etiam tum ieminjid eft huius nouae fpeciei anima- Syriace fiue Chaldaice, quafi animal ma- Iis,quod D.Hieronymusaquascalidas, alij gnuni &: honorabile ex duabus fpeciebus maria auccongregationes aquarum,ahjg!- genitum.Hi autem Latine veredi vocantur gantes interprecantur. Quod probe Ono- muli,nempenaciexequa&:onagrismafue- macographusobfcruauic. faftis.nam veredus apud Lacinosequus eft curfus veloci(rirai,qualibusanciqui vceban- CAPVT XCVIII tur in venacione. Veredis item vtebantur Principum tabellarij,qui mutatis perftatio- Dc chcerogryllis fm herinaceii. ncS equis,quam velociffimc,qu6 infticuere- tur,peruenirent;quiindeeciamveredarijap- A Nceps fuitjquotlanimal choerogryl- pellaci funt.Pucanc autem didum veredum xJLlus fiCjCuiusMoyfes meminicincer im- a vehendarhed.ijvnde&veredarium Vrbis muda.Clemens Alexadrinusincelligic hy^"- apud Hieronymum legiraus , tHecaphora nam,LyranuSi Abulenfis, Caiecanuscuni- profedo non inuenufta pio gubernarorc, culum,ahjhericium. Ego putocum noftro rcdore vel adminiftratore. 5i»^«/^,inquit, Gornelio,fui generisanimal c({c,5c peculia- wetuunt veredaritim vrbes offe»dere.c^\ia.m. re Pal£cftin2e>magnicudine mediocriiicuni- quam non dcfinc,qui rhedanum ibi pociiis, culorum,de cauernis petraru gregacim pro- quam veredarium legendum cenfeat.Ex his cedens^pafcenfque in Palaeftina iuxca Mare lociillius Efthercap.8,io.explicaciofacilis morcuumjinquicEucherius lib.de Nomin. eftjvbi legimus,7/>/oe^ episfoU,qu£ cx Regls Hebraic.cap. li.acqucinde forte Gracce di- nomine rmttchAruur, annulo tpfius ob/ignata clus eft chcerogryllus,a ^/pa?,id eft rupe,8£ funt , dr mif£ per veredarios , qui per omnes 5^JMo<;,id eft porcus.quafi dicas porcelluni rupium. 490 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGI! rupmm.ItafereS.HieronymuSjVel quifquii citd corrumpuntiir: quocirc^ etiam pletfeijs eftaudorCommentarioruminProu.c.50. acvilioribus dumtaxatincibum cedunt.Vc nam hxc Commentaria non efleS.Hiero- autem diutiusconleruentur, nondumma- nymijexeocoUigitur , qu6d hocipfo loco turicolliguntur,&: arena obruuntur, deniq; Audor citet S.Hieronymum.Potius viden- in cubiculis appenli j vel ad Solem appoliti lur efle Veni Bcdx, cui ea attribuit Trithe- maturefcu nt. Su nt qui frudus hofce para- mius.Hicergo Auctor ikait:Prolepufculo difipomaappellantjCofdcmqueciTe putanc antiqua tranrtatio choerogryllum pofuit.Eft in quibus comedendis Adamus protoplalks autem hoc animalnon minus hericio , ha- prjeceptum Domini tranfgreffus lcguur.ld bens iimilicudinem muris & vrii ,cuiusin auteminfrudibus hifcenotatu dignujmo Palxftinaeregionibusmagnaeftabundatia, mirandumputauerim, quod in orbiculos femperqj incauernis petrarum&terrxfo- conciiis venas in lingulis rcperias crucihxi ueis habicare confueuit. Vndc & Origenes cffigiem vtrimque relerentes. Hxc Cotoui- hic pro chcerogryllo vertit herinaceum. cus.Alij adhuc magiscomendanteumdem Chcerogryllus ergo diftindum eft animal fru£tu, quera (alremcrucis figuranotatum acuniculo&!: hericio , Ucet id neget Pecrus narrant. Nccdubitanc eife laquoAdara Serranus. Quorfu enim Septuagmta & no- deliquic. ideo a quibufdam vocacur frudus fter vocareceum choerogryllu,tamobfcu- mortisi ra & ignota voce, ii eiTet cuniculus vel he- * ricius?haEC enimnomina&animahanobis C APVT tl. notiifima fut.Vnde&: Eucherius acS.Hie- ronymus diftinguit herinaceos iiue chocro- ^f wcttfits Talejimis. gryllosabhericeis jiiue cchinis, qui fpi- noibs vndique habent aculeos, vc vix con- X /"Iftum loanis Baptiftje locuftas fuifle^, tingipoffint,quosadlibitum exerunt,vel xt- V Euangelicateftaturhiftoria.Dubiueft, raitcunt &contrahunt , ijfque pomis fe in quodgenus loaiftarum eflet. Brocardus ia hortis onerat,qux ad latibula fua deferunc. deicriptione Terrae fanftx ait, in Paia^ftina herbas efle eo nomine, feque ad lordanem CAPVT XCIX. faepe vidifleMonachos illisvefci.Alijafiir- mant efle pifcera marinu hoc nomine. Sed De prms ^aradiji. verius eft fuifle locuftas communes, qtiibus falitis, in multis regionibus vefcuntur, prx- REpeiitur in Pala^ftino folo mufa arbor fercim pauperes,vtaicPlinius lib.^J.cap.^o. feu frucex pocius, cuius frudusquoqj & lib.j.cap.z. Sed Leuic. i i,2i.locufta in- muiavelmuii dicitur, akitudinefefquiho- cer mundas volueres numeratur. Signuni minis, ftipire viridi,comam in cacumine hoceft,invfucibieife ,quare inter cibaria habens circum extenlam,& folia in digico- fueruc Iud2is,iEchiopibus,Libyjs, Parthis^ rummodum protenfa,adeoq5longa,vtfta- alijfq; Orientahbus,qaiinde dze^<^/, turam hominis eredifereexcedat:tam lata '^ eft locufhuorifuntdidi , teiie Diodoro vero, vtextenfusquifpiam facilc folio vno Siculolib.^.cap.^.SdPlin.hb.^. 30. &:Hie- cooperiatur.Suntqui putant, h*ec priiisex- ron.lib.i.contra louin. ItaS. loannes Ba- Jficcataveteribuspro papyro in vfu fuiite: ptifta locuftas comedic . Porro locufbs habenc iiquidema fummovfqueadimum comedebatvel ehxas,veltoftas,&:inpolli- rcctilTimas hneas ordine cerco diftaccs,quo "era redadlas , imo eciam fale & furao du- fere hodie apud Italos in pergamenis arte ratas,in totum annuoi feruabant.Quomo- fierifolenc.Quocannis ftipesexcindicur,vel z8.&: i4,8.,&.Deut.^, rientibus,vtdelerinequeant.Hocpa6to(iuc 21. &.] !,^i^w>'nc,<^i(j)a.vov cJ^ d.^a.v- uis, ex iuncis fuifTe. Corona enim ipfius ^v. a/ytvSa autem noneftquodlibct fpi- ChriftiSivnicafuit &:cx rhamno , hoceft nsegenus, fcdprxacutx, prouc nocat Au- Veris fpinis fuide videtur mihicum Baro- 6lor Eiymologiarum Grxcus. Adde.quod nio&: Mallomo : namin primis apud fan- iuncus marinus Graece dicatur o^v^jtivoc,, dosPatres femperexfpinis coronam legi- loannes autcm non (cripferitcoronam tx mus , quos vtiquc ad litceram explicare tc- 7^ d^u ^oheovp id cft ex iuncis martnis , fcd nemur. Valde autcm notandum puto, c>^ axaV^r»?, id eftex /^;»^.Tandcm com- quod lll.Card.Baron.Tom. i.anno Chri- munis Patrum confcnfus huc accederevi- Tt dctur: lOANNIS EVSEBII NIERBMBERGII 494 decur:in eo enim quod Chrifti caput (pinea coronaredimicuni legunc,ali) quidem im- plecameam figuram nocanc, quaariesinter vepres cornibus harlifie legicur. Ita D. Hie- ronymus in cap.27, Macih. Ah) vero, vt malcditlum lohieret antiquum : Illdorus Epillol-a sS- Hieronymus vbi lupra. Ahj^ quod de peccatoribus,qui per fpinas intelh- guntur, gloriam qua:n:ebat: ita Ambrofius. Alij aha quse de vens (pinis intciliguntur. Imo vere nec exphcan pollet,quomodo lot punduris Chrirti caput corona laceraf- fct, cum Bernardus dicac, ^tffe pUnBUris; 6l ahbi,^/*fA?///e arborihtis lerofolymitants y (^ ligno Crucis Cbriflu ADijCitBelonius: Frudiferx ifticarbo- res proueniuc,fiGus,oliua, Punicama- lus,zizipha,prunus.Cum verolignarij mer- catores in vrbibus varia lignorii genera ad- (eruare foleantin fuis xdibus &:fabrorum tabernis, vix (ufpicarihcet, ex altero quain fupra memoratarum aiborum lignoCru- ccm fabricatamfuiffe. Adrichomiusfpe- ciahusfcnbit : Ad duasleucasde leruia- lem inter Emaus Sc lerufalem eft caftruna ad S.Crucem appellattim,quod Gra^ci mo- nachi ihhabitant , in quo iuxta maius alta- re, ajt Saligniacus, arborqua^dam dicitur (teti^Te, decuiusligno Crux Chrifti fada fuerit. Radziuilius einfde meminiti &oli- uaninbminat. GuilielmusDuratesParte^. Rationalis diuinor.oflic.Rubrica de die Pa- ra(ccues, exquatuor lignoru (peciebus con- ftare refert Chri(ii Crucem , aftertqj illud: res cedrtis efl^triinctvs cuprefftts.olitta fupre- mumy Palmajfj tranfuerfum ChriJIi fttnt in Crtice itgnum. Wxc eadem lignoru genera in Chrifti Cru- ceconcemplatur B. Auguftinus. Harc fcre ptofequitur Francifcus Saraarinus ^.Parie Sacerdocalis chefauri,tit.De diebus maioris Hebdomada:. Idem docuic Albertus Ma- gnushb.^.Copendi) Theologia: veric.cn* Imoetiam Bernardus Tra riiagnificenciflfime exornatum, ram fepelirimandat,vt ibicomputrefcens, protit decec,c6monftratur. Tale quoq; il-. malo ommi non fubferuiat. Fiunt omnia ]udapparec,quod Bononiazapud S.Scepha- prouc RexSalomon imperat,ibique fubcus ni aedcscommonftracur. Ferunt& verum cerram conditur.Ibi poftea famofa ea pifci- ChriftiCrucislignum fic cognofci &: pro- najquas-z&^^/SaTjJtJidicicurjexcauaturjnonta- bari,quod & aqux iniedu non fupernacet, mcn ftatim hgnum detegiturjfed aduentan- fed ftatim fubmergaturjin ignem vero con- te Chrifti palfione , tempbrc lignum illud iedum , prunis ipiis quafi ignitum candeat paulatim dete£i:um,vti aquas tagere potuiti magis,nec abfumatur. Et hgnum quidem, vim eiadmirabilem contulit,qua fanaretur quod aquis iniedum mergatur ftatim,mul- quicumque poft Angeh motionem eo im- tiplex elljVC de ebeno dicicur,& de robore, miflus primus fuiflcc ; cuncque excauatum & alijs.Imm6Phniushb.5>. cap.5. docet,li- omnino,aquisetiamiupernatac,ita tamen, gnum galliniE ouo perfufum non ardere* vtnullivfuideferuire poflet. Q_uarecxtra- Apud plures veteres, & Gottifrcdum Viter- 6lum e pifcina lignum, ad tcmph cxcernos bienfem in Chronico cap.4. egregia fabella parieces apponicur.Cum vero Chrifto-crux celebratur. Poft diluuij temporaSethii ,in- parada elTetjInfehxfllud lignum,inquiunt, fignem illum Noe filium, quem alij Oron- accipiatur,quod cuilibec bono operi fiundo tem nominarunc, inuento Adacprotoplafti ineptum eft. Quare ex ipfo Crux Chrifti fepulchro,ad paradifum terreftrem conten- fabricatur. Alij tamen,antequam Crucis fi- diile,ad eius valuas CherubiUu, verfatilem guram acciperet , priiis autfuper pifcinani gladium igneum manu vibratcm,inuenifle, eamdem ,ahj fuper correntc Cedron fupcr- abeoq; oleum,quod mifcricordia: dicitur, cxDenfum pontis oificium diu peiegiiTe au- petijfle, vteo iup^ Ada;tumulum cfFufo, tumant.Ita MagiftcrHiftoriac ScholafticaS protoplaftifcelus expiaret. Moxadipfum in ^.Reg.c.KJ.Carthufianusinc.y.Ioannis, cu Cherubreuertiflet, proolco bacdstres Hancomncm hiftoriamcum Gretfero no- illie paradi(bdetuhfle,dixifrequeSetho, vc ftio & Mallonioapocryphamccnfeo , ncc baccasiUasfuper Adcttumulumcomplan- certum quidconftare , exquoligno Crux taret.Cherub iuffaSethus p€regic,baccifque fit fabricata. Illud miraculum ccrtum,mul- plantatis, hauditamulto poftcccetria vir- tiplicari fandum lignum, vt S. Paulinus gulcafuccrefcunt,quGpaul6pGftfimulcon- obferuauic. namfiomnia fruftula Crucis Tc i iun- V, 496 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII iungcrentur, ("ufficerenc mulcis magnis cru- corufcarent longe lateque ad miraculum,5£ cibus conficienciis, ipfa camen vna eft. tunc Sacerdos m vno lapide legeret quid e(- (etagendum,&inaltero,ideflec6plendum C A P V T CIV. &:perficiendum a Deo , quo cerciores red- derentur de refponfo qui imerrogabat. Vcl De Vrim gj/ tbummim UpidihHi. cerce in illis bpiUis corufcantibus depidum vifebarur diuinitusquid agendu, quid verd DVos miraculofos lapillos,vrim & thu- non, 5i cuiufque rei, belli verbi gratia , exi- mim , ccnleocum Philone &: Kidoro tus &: abfolutio: quemadmodum noftra 8c Pelufiota ad cum finem a Deo datos & c6- maiorum sctaie in oppido Lufitaniae Sanca- paracos,vtfuturaprxnunciarent, quiinfc- renoaflTiduomiraculo^in pellucidacryftallo rebacur intraplicasRacionalis,& indeefte- viiicur Chriftus pro cuiufque dcuocione, rebancuradincerrogandum Deum. liidori nuncpuer cenellus, nuncduodecimanno- veiba ha'c funt: Siquidem tzw Xoyito, id eft rum, nunc criginca, nunc crucifixus, nunc Racionali,tA»iAa>c7K &aA«3«iainha!rebanr, ludex fasui^hmus ; ex quo mulca fidehbus quarumakeraper(picuicacem,alceraverica- commodaproueniunc. Hxcvc probabilia cem figiiificac. Denique quia (plcndor qui- aflerimus cum Chriftophoro Caftro , qui dam,vc nonnulli aiunt,in lapillis illis exifte- tamen aliter adhuc fentit. Huius difficulta- bat,cum ad SandaSantSorum facrificandi tis,inquit,tam diuerfas folutiones dum mc- causa fe coferret,atque ea qu^e ventura crat dicarer , & nihil quod fatisfaccret inuenirc, vere dcclarabat, his fortafle nominibus ap- incidi in locu Ofea: , qui fortaffe veritatem pcllatiE funt. Haec ille. idque fatis declarar, apcrict. Dum enim cominatur filijs Ifrael, quod duobus nominibus non vna fed duas extrcmam vaftitate vfque ad Chriftura du- res vocarentur. Quid enim. aliud fignificat, raturam,defuturam dicit formam eius Rei- Fones in Rationali tu^ictj Haurimdr HAthum- publica: illis verbis: Dies multos fedebttnt fl^ tnim^ &L quotics sUas no minantur, qua duas ifrael fine Rege^fine Principe,fine facrificio, res fui^Tc iUis nominibus appellatas? Qui ex- fine altari, ^ fine ephod, ^ fine therafhim, iftimatur fuifle duo lapilli lucidi,clari mftar Videtur fignificarc, 6c vere, vrim & thum- cryftallini fpeculi terfi, didi vrim 6l thum- mim,qui erant inRationali.Hoc aperie nos mim numeio plurali,hoc eft illae luces , ill^E docent Septuaginta, qui ciim Exodi %%. & inflammationes, (eu illuminaciones,6dillaj alias,vbiinueniuniurduoilla nomina,tras- perfe<^iones,feu completiones, pofito ab(^ ferant AjjAwoiv & « A«3f iar, hoc eft manife- triido pro concreto , more Scripturae , pro Hationem feu perjpicuitatem & veritatem,^- illi lucidifitmi laptdes,\t aitForerius,qui pro- mUiter hoc loco pio iheraphim tranftulerc pter raultitudinem &: copiacorufcationum SnXcaati^->manifefiationes ,\x\m&L thummim &: emicationu, quas emittebant in rcfpon- volentes intelligere pcr quse futura manifc- fis, (jgnificantium perficiendum , confum- ftabancur,vc redle animaduerceiuc Cyrillus mandum,&:complendiiquodqu^rebacur, Alex.Theodorecus & Theophylaftus.Erac numcromulcicudinisvocabacur.De modo ergo vrim &: chummim ijdem qui thcra- enim refpondcndi pcr vrim &thummim phim^ pcr qua: interrogabatur de futuris. varia eft fencencia.Plures Audorum exifti- Theraphim aucem imagunculxerant, feu mantjCorufcationibus lapidu refponfa da- idola,quz interrogata refponfa dabant vocc ta. Sed difhcile intclligitur, quomodopof- raanifefta.QuiaergoDeusvoluitpopulum (eni multa refponderi,& explicatc,illis emi- illum abladarc, & a ritibus gcntium &: dae- cacionibus.Dauidenim cofuluit Dominum monu cultu fuauitcr auocare,ficut rcliquic i.Ktg.io,yA\QQS'.P€rfequar latrunculos hos? cis tam varia facrificioru genera, qua» priiis &dixit Dominta per vrim & thummim; daemoniexhibebantur, poftcrius Dcoprae* Perfequere , abfcfue dubio enim comfrehendes ftabancur; ica modos illos adrairandos,qui- eos,(jr excuties prel miChiddechel , vt & DigUth, quo vo- du refpondebac: & propter fermonis perfpi- cabulo etim loCephus nuncupat, lignificac cuicacem quo manifellabantur rerpon(a,&: velocicacem.Gra:ca vero &L Lacina voceTi- propcer vericacc di^li auc promifllcerco c6- grisdicitur, quiainrtar tigridisbertisenimia plendi, vnum dicebatur.vrim j illuminatio- pernicicace decurric. Tigiis enim, vc habec nes,perfpicuicaces;alterumchuramim,con- Plinius , animal ell tremenda: velocicatis. fummaciones ,compleciones ^ &c vericaces , Medis denique, Armenis & Perlis,qui hunc quod derefponfocomplendocerciores red- fluuium accolunc,tigris fagitta fonac, quod derentinterrogances.Dum aucem Sacerdos fluuius veluci fagicca emiila cicus volec : ea €aidolaoftendebac,verifimileefl:eaemica- liquidempronpicurvciocicace, vtvndadie reauccorufcarefohca,adcaptandam popu- tancum peragac icineris, quancum vir acer li atcentionem , & ad ingenerandam admi- & velox (eptem diebuscuriendo conficere rationem , quae Deo vero eos coniungerec, poflet; Prodiens igicur in Armenia maiore quall cantorum miraculorum audlori* exlucido confpicuoque fontein loco edito, primiim per fexagies &: bis millc pafluspras- C A P V T C V ^^P^ '^^'■^^ ^^^^ deuoluitur, &: mukoru tor- rentium non aquas folum , fed eciam faxa De Euphrate ^ Tigride JIhupjs. (ecu m trahens, in lacu Arethufam flue Ar- fiflam influitjin quem omnia lilaca pondera IAm excurremus nonnihil excra Terrse enacanr^Efl: veroaquaeiuslaci nitrofa,quas promifla:terminos-,merentur enim fuam veftesinea loras dilaceratac rumpit.Vnum commemorationeTigris&: Euphrates ce- genuseipilcium eft , idquetranfcurrencis, lebcrrimi amnes Syri5e,qu£E DauidiRcgipa- Plinio cel1:e,non miicetur alueo,flcuc nec d ruic,prouc ifraelicis promilic Deus,iuxcafa- Tigri piices in lacum cranfnacancNecpati- crofindtiE Scnpturx fidem.E cerreftri para- tur amnis aquam fecum commifceri : nani difo dicuntur promanare, fed mox aterra &:curfu &:coloredifTimilis per eum fercur, ablbrptos,poft longum fubcerraneu decur- tranfuedufqj occurrenteTauro monte rur- fum,tandem ex montibus Armenix maio- fusin fpecamergitur , fubterqueiapfus ab ris,mulcorum incerfe millium pafluum in- alceromoncis iacereerumpic in lacum , qui teruallorurfum emergere.vbi Plinius,Pto- Zoroandavoc^x.\ix.bL efTeeumdem, manife- iomaEus,alijque EthniciCofmographieos fl:ueft,qu6ddemer(aperferac. Deinde ter- primum oriri putauerunc. Eupliraces iiue tium cranfldacumfalfum , &: pifcibusca- EufrateSjHebrxis Perath feu Parath dicicur, rencem ,qui thofpites feu thopitis appeilatur, cuius nominis vis apud nosfecunditateat- atqueipfe quidem pifcibus plena non per- que fruduum abundancia fignificat. Apud mixta aqua in alteram ripam peruenit, rur- Ezechielem Propheta fluuius hic Chohar,Sc fufque in cuniculos multo cum fbnitu de- Hebraicc Chebar vocatur,iuxta quem idem mergitur,& poft vigintiquinque miiiia paf- Propliecafevifionc vidifreafreric. lofephus fuu exoriensmox in Armcnia,luftrat Gor- 8£ recenciores accolx pacrio vocabulo Pho- dixorum flueCordixorum monces amomi rayfora^stX foras modb appellanc.Hic Ti- feracifrimos,in quibus Arca Noepoft dilu- gnde multo maioreft,acq; plus cerrx obic. uium quieuic,eiufc]ue reliqui^ Berofl &: lo- Namabeo loco vbi in Armenia maiore fephr vfquecempore oftenfazibidem fuiffe erumpic,celer&:frcmens Cappadociamre- memorancur. Vnde & locus ab Armcnis £la pecit: vnde fe fledens, poft ducenta paf* Apobaterion &: Cibelnoe , id eft Egreforium fuummflliaTaurum montem,quamquam Noe^vio^t modoappellatur. Hinccontra duodecies mille pairuii molem eiobijciat, Aflyrios pergens, eofque prxteriens , citra fra£to nonniiul curfu perrumpit. Ita natu- Seleuciam & Babyloniam centum viginti- r3C,inquic Plinius, dimicacio illa aequatur, quinque milhbus pafTuum diuiditurin al- hoceuncequovultjilloprohibenceirequa ueosduos. Vbiremeauere aquas, acquein velic-Hinc (axofus &: violencus Mefopoca- vnum alueum coiere, aliquanco fpacio ve- miam praecerlabcns , diuerfa oppida alluit) dus, in lacus Chaldaicos fe fundit, eofque nimirum Epiphaniam & Anciocliiam,qua2 fepcuaginca millium pafluum amplicudine adEuphracem vocancurjicem Zeugraa,A- implec.Moxquevaftoalucoprofufus,duo- pamiam,Seleuciam &: Vram , Babylonem bus oftijsin Rubru mare defluic. Incer Eu- verb mediamfecac.Quam proculcranfgref- phracis &: Tigrisoftiavigintiquinqne milli.i fus, tandem defercur in Perlicu mare,qnod pafTuum fuere, auc,vc ahj cradunc , fepcem in (acris Litceris Mare rubium vocacur.Ti- millia,viroque nauigabili.Duo hi amnes (i- gtis cam Hebra^o quam Gr.^co, Lacino &: inili quidem tacionc , fed maiori felicitace, T c 3 quam 498 lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII quain Nilus ^gyptu, ftatis temporibus re- Los.promifioniiiure fibi fubditos,rehef[(S feii' ilaguantes, Syiije humu irriganc, opimant, ttre debuerunt , (^ a chanAM^cis, Phiiifh^^^ acque iEgypti (olo reddunt tertiliorem. Li- \Moabitls,Madianitliy Amalecitis , AmmonU .. prsEcerei picem quamdam mollcm ^ naph- Ac obijcicar concra di6hm fenccnciam de iham nominej quam aiucardere mtlar oiei. paradifo. Nam hinc /equerccur, inquiunc, Plinio regioiitafecUndifllmaeil iuxcaTi- paradiium ilhim iam non exiilere ; loca gridem ihiuiuni circum Seleuciam ciuica- enim illa &: olim acqueeciam nunc com- tem,vbi incuki agri quinquageiimum,culci mercijsfrequencancur , & nullum apparec autcm ccntelimum reddunc fruclum.Inte- ibi paradiii auc Ciierubirnantcillum poiiti hora vcro regionis afpcra func 8<: ilenlia,la- veihgium. Porro paradiium deberc adhuc borancque magna penuria aquarum. Vnde exilare, videcur docere Eccleiiailicus c.44, fiL,vciicubifonsaliquisinuencusfuerit,ille vbidicic Enochcranilacum in patadifum. abfcondatur ab incolis, nelioitibusinno- Atqucidem deElii iimilicerceiiancurmul- teicac. Idtetlatui quoquememoratum vi- ti Patres,IuilinusadOrthodoxosqu^ih7f. geiimumquartum Gencfeoscapurj& icera 76. Si. 85-. IrensEus lib.j. Adueriushxrefcs, vigeiimumnonum eiufdem.Huius regionis 6i Tercullianus in Apolog.Concra gentes* inligniores vrbes iuncEdeifa, Charra^j&: Veriim quod ad Scnpturam Eccieiiaftici Niiibisiln Edefla,qua;nuncRaicnuncupa- attinct jin Gr;tco codice non nominatut rur, regnaife dicitur cemporeChnfti Aba- paradifus,im6necaddicurlocus aliquis m garus,quidatisadChriftum Icfum litceris, quem fueric Enoch cranflacus. Vnde & refponllim meruicaccipere.Porro dcCliar- S.Tliomasdehacreagcns, non iimplicicei: ris , quje in Hcbra:o Haran appellacur Ge- aifirmac Enoch &: Eliam degeic m illo pa- nef. 1 i.quomodoillucex Vr Chaldxorum radifo,fed fere addiZyVt dicitar,yc\, 'vt cre- demigrauericTarahcumiilijsfuis Abramo ditur. Ad luftinii Iierm&Tertullianifen- &: Loti&c. Nilibisverd non multum ab tentias refpondeo,eosquasdamaliaijfdem Harandiftans,fuitohmmagninominis,di- locis adiungere, quasEccleiia non rccipic, «Slaahquado Anciochia,&: aliquandoMyg- Vcquod in illumcerreftrem paradifum du- donia abinccrfluence Mygdone fluuio. clus flc lacro , quodquein eo demorencur in finibusMeibpocami^e credicur paradi- omnes iuftorum animce vlque ad diem iu- fum fuiilcjvbi Tigris &c Euphraces in vnum dicij. Proinde non cemere nos facere, ii ec- alueii confluunr^ U iteriim fado aquarum iam in hoc, qu6d volunc paradiium adhuc diuorcio (eft nonlonge aBabylone)abeunc exiftere,abi)srecedamus.Afleruncquidem, in alueos peculiares , a quibus deinde alia vel pociiis referunc & alij Pacres hancien- duo flumina Phiibn &: Gehon deriuancur: tenciam , ficuc & Scholaftici plerique ; fcd alcerum enim Armeniam permeans Phifon nuUo modo camquam de fide.Opcime hjec vocacur , cuius &: meminic Ecclefiafticus diiTeriiic Eftius , & nos iq noftra Curiosi C.24. quod nomenecfi apud profanos fcri- Philoibphia de loco paradifiampliusnon- pcores ica expreflum non reperiacur,excare nihil fcriplimus. tamen apud fllos videcur nonnihil mutacu. Nam QjaincusCurtiuslib. j. ceftatur, Eu- CAPVT CVIL phratem & Tigrim quodam loco ab acco- lis vocari Phafin.& Plinius lib.(5.cap.2 i;tra- -D^ monte Sinai. dit, Tigrim in duos fcindi alueos,acque vbi remeauere , Pafitigrim appellari. (P Inaj qui & Sinai dicicur,mons prseclarus Porro quas iiccerra Heuilach, quam cir- i3&iandus (cuiusparsquxdameftOreb, Cuire dicicur Phifon, coUigi poceft ex Ge- vnde legem dacam nunc in Sinai , nunc in nefisij. & i.Reg.ij-. Cercc Scrabo Geo- Oreb fcripcumeft)eftq;rocundus,omnium graphuseam regionem collocac in confini- in ea regioiie celfiifimus, & aiceniu diificil- busArabix & MefopocamiaE.Ceceriimal- limus) concinecin alcicudinegraduum fe- tcr fluuius Arabiam defercam pecic, & Ge- pcem miUia , dempcis locis in quibus redlis hon vocacucjcuius item meminic Ecclcfia- paffibus afcenditur, & non per gradus.No- fticusdit^oCap.i^. Dicicur auccm is cir- men accipic ab eo quod rubis abundcc, cumireomnem cerraniiEchiopiac , nonil- quemadmodum &: herbis opcimis ad pa- hus Africanx, quam longiifimisfpatijs per- fcua,&:c. Fuerat iam olim inacceflus pafto- luic Nilus jied Afiacicx , qu3E vicina eft ribus , quod vulgaco rumore Numen illic •* Arabia;& Meibpocamia:.EileenimiEchio- habicaredicerecur;ideoque camquam rcli- piamquamdam PaLrftinx vicinam , facile giofum magnacum reuereniia habebanc. tft ex lacns Litcens oftendere. Madianita: In huius montis vercice die quinquagefimo T c 4 cgiel- SOO lOANNIS EVSEBII NIEREMBERGII cgreflTionisIfrael de ^EgyptoDeus terribili cetur -, communior autem rententia eftj icrne &: fonitu legem luam promulgauit If- montes iUos mter fe diftinaos efle , led ra- xaelitis , eamque (uo digito duabus tabuhs dicitus cohaerere: efle etiam Oreb raulto iiv Iapideis'inrcriptam dedit Moyfi , cum ibi fenorem altitudine monie Sinai. Eftautem per quadraginta dies toiidemquc nodes feraxoptimarumherbarum , ideoquc pa- iei«naffet,quiobvittilumaureumab Aaro- fcuis valde commodus. In huius montis iieconflatum,&:abIfraehtisadoratum,ta- pedeDeusin rubo appaiuit Moyfi oues bulas.ad radicem montis confregit &. pro- lethro focen pafcenti, m rubo ardente, (ed iecit, vitulura contriuit, & reos occidit; at- que rurfum afcendens montem, vidit glo- liam Dei tranfeuniem > 6C nouas rabulas Decalogi fcriptasdiuinitusa Deo accepit, quibufcum defcendens, facie adeo refplen- duit, vt filij Ifraei oculos in vultu m eius in- tendere nonvaluerint : ideoqne neceflum rubifrutice, ramis , frondibus $C flonbus incombuftis.Accedereiufluseo Moyfes ve- nit , fed difcalceatis pedibus. Huius petra virga Moyfispercuff^a efiuditiicientipopu- lo flumen aquarum. In Oreb montis ca- cumine orante Moyfe elcuatis roanibus, Io(ue debellauit Amalecitas , inquehuius fuerir,vt velamine te^us ita tande populo fpelunca , vt diximus , ftans Elias vidit loqueretur. Hic commoratus eft & fedit Deumin fibilo auras tenuis. Ifracl toto anno &: diebus quatuor , quo tempore conftruxit Moyfes & dedicauit tabernaculum, Ponnficem, Sacerdoies & Leuitasconfecrauit, leges tuHt quaead fta- tum religionis & polincum fpe6tabant,po^ pulu m nu merauir, caftra difpofuit. Media parsExodijtotus Leuiticus hber, &:princi- pium Numerorum completi funt m hac manfione. In huius montis fummitatc poftea corpus S.Catharinseex Alexandiia ^gyptiab AngcUsdelaiam & ft-pultum eft, excuius membris virgincis olei fluit vnda falubris. InSinaiAbbas fuir lo.Cli- macustempore filiorum Conftaurini Ma- gni. Tnthemiusin Chmaco. Ad r.-idices liLiius montis i luftiniano Imperarore fun- darum eft monafterium S. Cr.diarinas Monachorum,eftque vnum monafterium deRegula S. Bafilij ,vbiplufquam nouem niillia defcriptorum quiefcunt corpora Monachorum. Habuic pofterioribus tem- poribuSjCum Chriftiani ea loca poflide- rcnt , fedem Epifcopalem , fed luffraga- neam. Didus hic mons Arabibus Agar aliquando , vt quibuidam placet , nunc vero Tur. CAPVT CIX. De lapidihfts montis Oreh, ARbufcularum formis infigniti func lapides montis Oreb. Creditur eflc myfterium eius loci , quo Deus Moyii in flamma ignis de medio rubi ardenus apparuit. CAPVT CX. J)e Mari rtibro. NArrare etiam oportet beneuolum Hc- brxispelagus. Marerubrum Hebrari lamfuph^ Gixci ErythrAtmidXx) Sinum Aya^ bicum{t\x Perficmn vocant. Aquaeftcolo- ris rubei , quodtamen negat Ludouicus Romanus) tempeftuofummare,&i magno- rum animahum propter profunditatem ca- pax. Huius aquis Dei virtute inftar muri vtnmquediuifis,filij Ifiael,fexcenta fcilicet virorum millia,ablquemulieribus &c par- uulis &: vulgo promifcuo innumerabili , per medium ficcopede tranfierunt , quo ioci latitudo maris extendebat l"e ad fex millia- ria:quos infequens eques Pharaocum (uis Principibus, equitibus, fexcentis curribus, & fclediflimo totius .^gypti exercitu, aquis i£lu virgas Moyfi rurfum confluen- niendatione, quam natura nobilem , qui &: tibus, omnes ad vnum fubmerfi funt,quos HorebChorebque dicitur.Iugum eft mon- mortuos iittori adnatantes IfraelftaE armis tis Sinai,atque inde vno nomine mons Dei & veftibus fpoliarunt , lastique gratias I>eo appellatur , &: fcriptum eft legem datam cum cantu in tympanis & choris percge- nuncinSinai,nunc in Oreb': quidamverd runt. Didum fuit Hebrasis lAmJuph ,\d. GAPVT CVIIl. Be monte Oreh, iRoximum eft vt memoremus montem Oieb, montem fanctum, maiori com- cxiftimant Oriencalem iftius montis par tem diciSinai,OccidentaIem Oreb.Hiero nymoautem videtur , quod duplici nomf ne idem ivions nunc Sina nunc Chorcb vo- eft mare caricofum, qudd in littore eius multa: crefcant carices. Significat autem ^n fufh finire , definercj hinc i^yofuph fi- nis, & tcrminus,extremum fiuevltimum. Inde PE MIRACV^LOSIS NATYRIS Inde etiam e\\o fttph iuncus , iuncctum genus iunci fiue caricis^quodlic vocatur c6 quod crefcac in cxtremitate fluminis aut maris. Sumiturcolled;iueproiunceto: ideo lamfuph quaii mare caricis appella- tur, quod eoiunci genere abundet. Vnde Herodotuslib.i. cradit,/£gyptiosex iunco fua nauigia facere. Etquamuispropriehace vox Mare rubrum {ignificet in lacris Litte- ris i aliquando tamen pro pclago maris profundo accipicur, vt lonx 1,6. Circum- dederunt, inquit, me aqua vfque adammam, Ml>yjfus va/lauit me > feiagu4 aperuit caput meumi vbi pro pelago , quod vertic Hiero- nymus, in Hebraico eft <)to fuph. Erranc autem quidicut, Mareruph,ideftrubrumj pperuilfe capuc lonae. Nam Marerubrum nonconiungitur mari loppe , id cft Medi- lerraneo, vt ipfi putant , eft cnim hoc alie- num ab ipsa Geographia , &a rerum expe- rientia. Ideo D.Hieronymusnon tranftu- lic Mare rubrum , fed pelagUi operuit caput weum : fuph enim iignihcat quoque pela- gus , iiue quodcumque mareprofundum. Verfabatur enim lonas in mari loppe , id cft Mediterraneo : in loppe namquecon- fcendit nauem. Forlan Ion£Evidebatur,ob frequentes carices quibusinuoluebatur, (e veriari in mari caricofo , &: propcerea Chal- da:us Paraphraftcs exponit , Oi4:are cdri- eofum fufpenfum erat capiti meo. Ideoque nonnuUi exponunt locum hunc , luncus dUigatus eff capiti meo , fiuc careSium. Ec quia fuph algam quoque defignat , poiTec vcrci mare algofum . eft enim alga tenuis tc oblonga , pifcium capitibus (c(t in- uoiuens. Quare aliquihunc redduntfen- fum : K^lga alligata efl capiti meo , id cft, pifcis in quo lum , qui me abforbuic, cuius caput eft iicut capucmeum , dum in iliius ventre fum , eft quafi algacapiti meo obuoluta. S^d fimplicior & vcrior fenfus eftquem adfert DJ4ieronymus , vc pelagus profundum fignificet , quemad- modum obferuac Ludouicus Ballefter. • Ceceriim ruborem aquarum Maris rubri non ipfis inefTe dicunt, nam in vafe extra- dix rubedine illa carent : quarc terrxillius coior aut alia externa t:aufa purpufat li- quorcm. Quidam id tribuunt corallio- rum mulcitudini . Eftetiam memorabile, quod Bredembachiusnarrat>prope Mem- phim efle lacum > qui fingulis annis rube- icat inftar ianguinis. Ahud incertum, quod dc portu Rubri maris ipfe nar- rat, & Adrichomius rcpetic, ad Thor fi- UeTliour, nominatiiTimum portum hu- ius pelagi , naues applicare coniundas clauis ligneis 3 non ferreis , propter (co- TERRiE PROMISS.£ LIBER. 5OI pulos magnetis, quospertranfire dicunt,& nosidnegauimus lib. j. Curiofa: Philofo- phia?, vbide magnete egimus. CAPVT CXL De imngine Chrifii m Beryto. NObihorem Berycura fecic Saluatoris imago: quapropter meminiiTe eius oporcec. Berytus a Gergefaso , quinto fiUo Chanaan eius conditore , oUm Gcris di- ,a Cap.v. Demetione cslorttm. 2o,b C AP. VI. Tionfunt duo motm in c&Us. 1 i,a Cap.vi r. Prtrmm mobtlenon potcH rapere infcriores orbes . i bi d . b Cap.viii. De Jntel/igentijs c^lorum. 2z,a Cap.ix. Cenfura de opinantibm calos ani- maliaefje. ibid.b C A p. X . Excluditur illa animalittm differen- /i4,Aliud morc3le,aiiud immorcalc\z3,a Cap.x I. Anc&li folidi ftnt. ibid.b Cap.xi i. Tres foliim funt cxli. Z4,b Cap.xiii. Ancjilicorruptibiles fint. zj^z Cap.xiv. o/» fnt violent^ aqu^fuper cx~ los. z6^,a Cap.xv. Reijciuntur, quiPlanetas (^ Come- tas putaruntanimalia. ibid.b LI B RI IIL Q^v.i.De gradu fenfititufubfanti^. z8,a Cap.1i . ^pt fenfm infint animalibm. ^pyZ C a P . 1 1 1 . Anfit gradm medim inter animalia drfiirpes. ibid.b Cap.iv. Qaanta commttuio fit fiirpium ^ animalium. 31,^ Cap.v. Plant£ t^ua animalia generent. 3z,a Cap.vi.^» plantaborametz>i feu agnifera^ adzoophytajpe6iet. 34,^ Cap.vii. Anfint plant£,qua pr^tertaHum aliosfenfm haheant. 3 j,a Cap.viii. An inter plantas ^ animaliame- diam perfeBionem obtineant cxlefiia cor- pora. ibid. b C AV .IX .J2u£ animaliaprAtfient fenfibm.^6^b Cap.x. ^uofundamento anttqtiiafignarint mentemammalibm. 38,^ Cap.xi . Bx c alliditate animalium probatur, mentem alicfuam ijs inefie. 3 5),a Cap.xii. Ex fermone c-r fermonis intelle£iu. ibid. Cav.xui. Exlttdo c^iocis. 4°,^ Cap. x IV. Exftirore. 4 1 ,a Cw.xv. Exvirttttibm. ibid. CAV.xwi.DecanibmexEmpitico. ibid. Cap.xvii.£a:^'//^j. 41, b Cav.xvui.Ex dtfcfetione. ibid. Cap.x IX. Ex varijs aBionibm. 43, a Cap. XX. Sagacitas animalium fine ratione vindicatttr. ibid.b Cap.xxi. An difcipitnafithrtttis. 4j",b CAV.\xu.(^n fntinbrutis afiecttis. 4,^ C A p.xxvi 1 1 . ^ttidjit injiincius animalium. ibid. Cap.xxix. Cur nuilum dmmal pAterhd- minem,cum intelleBu ftt. ibid-b L I B R I IV. C A P. I . Ancalum fit canfa alicfuorum anima- lium. jo,a Cap.ii. Opiniones Gentium de animaLium origine. Jijb C A p . 1 1 1 . TabuUrU origo animalium. j 2 , b creata folumftnguUanimalia. ibid.b Cap. xxx. KS/in animalium in^ Cap. XVIII. An in igne aliqnod animal ge- Cap.x. t^n ifaias Propheta Satyros fuife neretur. ibid.b agnouerit. 78,^ Cap.x IX. ^» igneaftt faUmandra. 6z,b Cap.xi. oonte nafci! C Av.xxvi. Animaliacarniuora ^ recenter pofint. %6,b creata quibtts rebtss vefcerentur in arca Noe. 66jZ C A p.xxv II . v^« aliqua viuentia (^ marina animaita creata flttra quam bina ex eadem f}ecie. 67,a C A p. X X. An animalia, qua Jponte nafcun- tur,produxerit Detss in creatione prima re- rum. 87,» C A p , X X i . An adulterina natura a Deo con- di tie in prima produ^ione. 8 8 ,a ' • Cap. HISTORI.£ NATVRi£ MAXIME PEREGRIN^. Cap.xxh, K^ngryphesvertfuerint. 8i?,a QKv.xx\i.rJ[{irAi»ferendttnduf}ria.-[o^,h Cap.xxiii. K^n gryfhes fucrint in Ame- Cap.xxvii. De generationemineraltum.an feri pofent. i^tca. ^o,b Cap.xxiv. De adftlterinls animalibfis , fett higeneribHS. ibid. Cap.xxv» An ali^U£ natur£ nec ne fuerint fofi peccatum Adami , qud non ftnffent fi non fuijfet lapfis. 5>i,a C A p, X X V I .y^» aliqua animalia e.^coticaAme - rictz drinftdarum remotifimarttm pofi pri- mam produ[iionern enatafuerint. ibid.b Cap.xxvi I. >^»/» Americafuerint inprin- cipio mundiformata animaliaqu£ ibi inue- niuntur. ibid. Cap. XXVIII. In quibm regionibtis animalia generentftr. ibid. Cap.xxix.D^ regionibfts exitialibtts. ^2,b 105»,^ LIBRI VII. Cap. i. De forma animalium , (jr gencribtts dtuerfis. 1 1 o,a C A p. 1 1 . D a C A p. V 1 1. De propagine (^ fecunditate ant- malium fine coitu,nec vi mafculina. ibid.b Cap.viii. De fpontanea genefi animalium. Cap.ix. E.^animalibffsvimsfionte nafcun- tur alia animaiia. ibid. Cap.x. Ex animalibpfs mortttU alia animalia renafcuntur. ibid.b C AP.x I . Explantis animalia. CAV.xii.Deblantis. Cap.xiii. In mineralibfis animalia. 55(,a Cap.xiv. Exvarijs rebtts animalia genita. ibid. Cap.xv. Ex elementis animalia. ibid* Cap. xvi. De generatione per diuifionent. loo,a Cap.xv 1 1. De generatione per fauaginemi ibid. Ca p.x V i 11. De generatione per degenera- tionem. ibid^b Ca p.xix. De generatione x^ophporum feu fiam-animalium. ibid. Cap.xx. Degeneratione bafilifci. ioi,a Cap. XXI. De generatione pldntarum. io5,b Cap.xx 1 i . X>^ caufis cur plant£ generentur difiimiles (^ diuerfa. 1 04,3 Cap.xxiii. c^omodo dtuerfn generentur plantae rationefoli. i o f.a Cap. XXIV. ^uomodo generentur plant/e diuerfa ratione cultttra, ^ de errortbtis de- fcrtptionum. lo^jA Cap.xxv. De artificiosa arborum generatiO' Cap.lii. Derejpirationc^ nct-j. ibidib CkV.iiu.Deingcnio. Cap.viii. De genitaiibtis. Cav.ix. De genubfts. Cav.x.Dc pedibtis (^ vngnibtss. Cav.xi. Decauda. Cav.xu. Detegtimento. Cap.xiii. De piiis. Cap.xiv. Decolore. Cap.xv. De oculorumcolorc^. Cap.xvi. Decarn^. Cap.xvii. De qualitattbus carnitim. Cap.xviii. Decarnibus volucrum. C A p . x i X . De carnibfts pifcium. Cap.xx. De adipc^. Cap.xxi. De fanguinc^. Cav.xxu.Dc laiie:_j. Cav.xxiu. Deoftbi0. Cap.xxiv. DemeduHL Cap.xxv. De cerebro. CAV.xxYi.Decordc^. Cap. XXVII. Deiecore^. ^y^b CAV.xxYui.De fe/Iz^. ibid.a C av.xxix. Depuimonc^. Cap.xxx. De fiornacho. Cap.xxxi. De extis. CAViXXxu.Deintefiinis. Cap. XXXIII. De ventre^' Cap. XXXIV. Delien^. Cav.xxxy.Dc coagulo. Cap.xxxvi. Derenibus. Cap.xxxvii. Devefica. CAV.xxxYui.Deexcrementis. CAV.xxxix.De magnitudinc^, CAv.xL.Demotu. Cav.xli. De temperamento. Cap.xlii. Deodorc^. CAV.xtui.De aiifs qualitatibus. Cap.xliv. De voce^. Cap.xlv. Decibo. Cap.xlvi. Depotu. Cap.xlvii. Demorbis. Cap.xlviii. Deremedijs. Cap.xlix. Cur animatiaAgrotent. Cap.l. De vita. Cav.h. De fomno. Vv ibid. ibid.b ibid. ii4.a ibid.b ibid. iij,a ibid.b ii6,a ibid. ibid.b ibid* ii7,a ibid. ibid. ibid.b ibid. ibid. ibid. ibid. ii8,a ibid. ibid. ibid. ibid.b ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid.b i2o,a ibid. ibid. ibid.b izi,a ibid.b i2z,a ibid. ibid.b ii5,a ibid.b ibid. ibid. Cap. I N D E X ibid.b ibid. iij,a Gap.liv. Deinduflrijs. Cap.lv. Dedtfcipim^. Cap.lv I. De ftrAtagemdtibm. Cav.lvm. De pr^fagio. Gap.lv III. De conditionibtts & affecftbns. ibid.b (ZAv.LJX.DeJjftc^. 12.6, z Cap.lx. De ernditione ex brutis. ibid. Cap.lxi. De vfu animalium tn alimento. ibid.b Cap.lxii. De veHitu. 12.7,^ Cap.lxiii. De fertiitio. ibid. Cap.lxiv. De medicamentli. ibid. Cap.lxv. De generibus ptantarum. ibid.b C^v.LWi.De partibus pUntarum. ia8,b Cav.lxvii. ^.borumdiJfeBio. i5o,b Cav. LXYiu.L^nparttbusheterogenels con- Heat mineralia. 1 3 1 pb LIBRI VIII. C A P. T . De varifs hominum figuris. 1 3 i,a C.ii.De varijs monHrorti nationibui. 153,1 CAV.iu.Deinfulanis meridtonalibus. i5J,a Cap.iv. De hormnibm cAudatU ibid. CAV.x.De Amaz^onibus. ibid.b Cav.vi. De hermaphroditis. 156,1 Cap.vii. De Penecaijs (jr feminis Arupints. ibid. CKV.Yui.De lon^£uis. ibid. C A P. I X. Df repuerafcentibus. ibid.b Cap.x. De anthropophagis. ibid. Cap.xi. Leges potttic^ aliquorum Barharo- rum. 157?^ Cap.xii. Moresnonnullarum Ge»tiH.\h\(i.h C A p . X 1 1 1 . i? (f //^i<7 Peruanorum. 158,3 Cav.xiv. De fHperJ}itioneCongianoru.ib\6.b Cap.xv. De fcientid dr Afhotogia Jngarum. Cav. xvut^dmiranda. ibid.b Cap. XVII. De Sacerdotibus Tibetenfium. i4o,b C A p . X V 1 1 1 . P//^tf r ^ charitas adumbrata in Cuianorum Juperjlitionibus. 141,1 Cap.xix. f^qutbus Pilatus adoretur.CaJli- tas dtemonibus ia£lata. Vis lignifan^d Cru- cis. zbid. C A r.xx.Ptf ventriloqua femfnd,dr fulmine adorato. ibid.b C AP.xxi. <^ui alantur viperis,^ piBis con- tenti vejlibus nudt incedat:c^aiia de Guay- ctiris. . ibid. Ca p. XXI T . De feptuaginta dr ociopartibus maximitempli Mexicani. 142.)! CAV.xxiu.DecarimonifsMexicanoru. 1^6,3. Cap.xxiv. De effujione fangutnis fuperSii- tiosd. ibid.b Cap.xxv. De varijsfuperHitionibus. 147,1 CAV.xxvi.DemtniHrisdeorum. 148,1 Cap.xxvii.D^ votis^ turamentis^ejy nuptijs. IJO, 1 A P I T V M Cap.xxviii- De noui Mexici morilus. \h':c.h Cap.xxix. De fortttudine ChriHiand.\h\d, C ap.xxx. De virtuje Chrijliand Indi cutuf- " dam. iji^b L I B R I IX. C A P.i . Df pinuum dafypode , fiue dcotochtlo. Cap.ii. De animalibus ffinofs. iT4>a C A p .1 1 1 . D^ animali Sioniofiue Cabim. i jy, b Cap.i V. D/ animalibus manticatis yfiue tla- quatzi^is. i jebrd. I68,a Cav. XV lu.Dedante Africano. ibid.b Cav.xix. Deempalangd. ibid. Cav.xx. DelupisBarnb/e. ibid. CAV.xxi.De leonibus Indicis. i65),a CAV.xxii.De leonibus extguis. ibid. Cap.xxiii. Deleone albo. ibid. Cap.xxiv. De animalibus leoni affinibus. ibid.b Cap.xxv. De grato leonis animo. ibid. CAV.xxvi.De&ainis (jr apris Indicis. 170,^ Cav.xxvu. Defutbuslndicis. 171,3 Cap.xxvii 1. Devrfis Indicts. ibid.b Cap.xxix.^^ vnicornibus Indi^ Occiden- ialis. ibid. CAV.xxx.Defele filueflrt. ibid. Cap.xxx i . De muHeld ftlueflri. i bid. CAV.xxxu.T)emuJletdLibycd. 172,1 Cap.xxxi II. D^ 'z/«//>^f«//^ C///4/'/'<£.ibid.b CAV.xxxiv.De fciurislndicis. Cap.xxxv. Depecftris. CAV.xxxvi.De canibus Indicis. Cap.xxxvi i.Decanemontano. Cav.xxxvui.Dc canibusferocibus Cap.xxxix. De canibus ingenttbus. ibid.b Cap.xl. CMirandade cantbus. Cap.xli. De animati canictdd. CAv.XLU.De animali Mapach. Cap.xliii. Demotemontano. C A P.XL IV. De cercopithecis. C A P.x L V. De bartbus. Cap.xlvi. Deftmio albo. Cav.xlvu. De aniMali marifeto CAV.XLV\uDe ci.icali. ibid. i73>t> ibid. i74>a ib.d. i7J^a ibid.b ibid.a I7^,b I77,b 175»,^ i8o,a ibid. ibid.b Cap. HlSTORIi£ NATVRvE CAV.x-Lix.Delupii iK^icif. ibid. Cap.l. DeanimaU necrofhagoj fiue iefet, ^ fett hyxna. ., i8i,b C A.P.LI. De taiirls noid orhis. 1 8 2,a CKv.Lii.Dealijs feregrinis i8j,a Cap.lx I. De lapide bez>ar fimiarum. 1 8(j,b Cap. Lxii. Delaptde hifricisjeu Malacenf. ibid. Cav.lxiu. De huenacu. 187,^ Cap.lxiv. D^/^r»^^. ibid. Cav.lxy. De dantis. ibid. Cap.lxvi. De capris Abyftnis. ibid.b Cap.Lxvii. De capris cymatilibw. ibid. CAV.LXYiu.De capro laBante ha:dos.\%%,2i Cap.xv. De Mozamhicams galltnis MAXIME PEREGRIN^. Cap.xcv. (Jifiranda animalium ohfequia. 2ox,a Cap.xcvi. De dominio in animalia S.Pa- tris lofephi Anchtet£ , ex Soctetate lefu zo3,b L I B R I X. C A p. I . D^ aue varin. CAV.w.De Magellanica. att^. ChV.wi.De lepore acjueo. Cap. IV. Depaferefulto. CAV.v.De aueouimagyjL C AP.v I. D(? atiecornipeta. Cap.vii. DemMA. Cap-.vii I . De paferelongiroHro Cav.ix. De altera xochitenacatl. Cap.x. Deauecattdata. Cap.xi . De alta xochttenacatl. Cap.xii. Demowot. Cav.xiu. Demanucodiata. Cap.xiv. De atte verminosa feu tuputa 2i3,b ' ii4.a ibid. ibid. ibid.b ibid. lo^jja ibid.b zo7,a ibid.b ibid. 2o8,a ibid.b ibid.a 2o^,a ibid. ibid. ibid.b 2io,a Cav.xyi. De atte cornuta. C AP.xv 1 1. De aue ridibunda C A p.x V 1 1 1 . D^ lufcin^s. CAV.xix.De gallis. CAv.xx.De aue barbdtafeu tentton tocotl. ibid. Cw.xxi.Deaueviuiuora. ibid. C AP.xx II. De coturnice aquatica. ibid- C kv. XXIII. Decoruo. ibid. Cap.xxiv. Decoruo acjuatico. 2,ij-,a Cap.xxv.O^ anatihmcorntcimhu^. ibid.b Cap. xxvi. De atiibm non conftfentihas. ibid. Cap.xxvii. De mergo Americano (^ Ar- Cav.lxix. DArofomakd. ibid Cap.lxx. Decynodeticojiue it&cuintecuani. ibid.b Cav.lxxi. De cappa. ibid. Cav.lxxii. Deeiulatorc^. ibid. Cap. Lxxiii. De animali quodam pilofo. 185, a Cav.lxxiy. Defuanimali. ibid. Cav.lxxy. De glireChtappd. ibid.b Cap-.lxxvi. De peud. ibid. Cav. LXXYU. Dicatis, i^Oja Ckv.LXXYiii. Demurihtis. ibid. Cav.lxxix. Deanimalificco. ibid. C^v.LXXX.De fatidoanimali. ibid. Cap.lxxxi. i)y,b C!ap.lxxxviii. Narratio loannis Hugonis de elephantis. ii)^,b Cap.lxxxix. De armaturd elephantorum exlarrtco. ^99,^ Cap.xc. Devenationeelephantorum.ibid.b Cav. xci.^Um elephantos venandi modtis. 2oo,a CAV.xcu.Defide elephantis Regis in Auud. ibid. KlAV.xcui.Decaoch. ibid.b Cap.xciv. De cane quodam Vlyfiponis. ibid^ Bico. CAV.xxYiu.De quachiltonc^. Cap.xxix. De aue latiroHri. Cap.xxx. De aquildcriHatd. Cap. XXXI. Deaqtttld virg£. Cav.xxxiy. Detrttono aut^. C AP.xxxv. Depafere aquatico. Cap.xxxvi. De aueraucd. Cap.xxxvii. Dehoaclzin. Cap.xxxviii. Derahihorcado. Cap.xxxix. Deaueatirttd. Cav.xl. De hubone oculattro. , C AV.XLi. De auiculd fioridd. Cap.xlii.D^ xomotl. Cap.xliii. Deauecalud. CAV.XLiY.De atte puUhrd. Cap.xlv. Deaue ficcd. Cav.xlyi. De aue venti. Cap.xlvii. De auihmtorquatis. Cap.xlviii. De ptco falutifero. Cap.xlix. D^ pico imbrifarto. Vv 2 2.16,0. 2i7,a ibid; ibid. ibid.b ibid. 218, a 220,a ibid. ibid. ibid.b 22i,a ibid. ibid. ibid.b ibld; ibid. 222,a ibid. ibid. ibid.b 2i3,a ibid Cap, INDEX CAPITVM Ca?.-l. DepicoMartia. ibid.b T T RP T XT G A P. L I . P^ acciptiribffi Chiappa. ibid. i-. l, D i^^ i -rt. i. • CAV.-Lii.DeaUatrazI. ibid. C Av.i. De tritonibus. ^44»a CAv.iui.Dekicz^oth. ibid. Cav.u. Dehydra.^ v .. \ .i ibid.b Cap.liv. De coruo Sinarumrnarino. 2.14,3 C.iu.^odnlami^diftteflfheh^ntoth.ihid. Cav.lw. De aurii. ibid.b Cav.iy. De pifceremoranti. 2,4^,^ C AV. Lwi. Dtreginaattrarum. ibid. Cav.y. De pijce Coenji. 246^3 Cap.lvii. Df^/ir^^«)'. i^Lj^a Cap.vi. Pf ^fAL^r^. ibid.b ^Cav.lviij. Deboacion> ibtd. Cav.v u. De fchaubhut. 2,47»^ Cav.lix. De petrophdnico Indiarum. ibid. CAV.wui.Delupii&canihmmarinis. ibrd. Cav.lx. De pjittacu. ibid, b Chv.ix. Demanatt. ibid, CA.Lxi.NarrattoAnonymidepJittacts.116,3. CAV.x.De hicoteis c^ouistejfudinum.u^s^^i Cav. LXU.lS[arratio Clufijde pfttacis.ibid. Cap.x i. Df angut/lis arenx. ibjd- ' CAV.Lxiu.Deingenio pjittacorum. ii^t^ Cav.xii. De xaybis. ibid- Cap. lxiv. D^ «p^r/ti ibid b CAV.y.iii.De pijceludicro,fiueaxolotl.\h\di,.\y Cap.lxv. Deauibm penmpulchris. ibid. C ap.x iv. D^ ^«y?i pifciculorn genere. ibid. Cav.lxm. Deturdit Chtappx^& paferibtts Cav.xy. Decatan pifc^. ibid. fabris. Z30>b Cav.xy i. Deconchd nigra. 2;jo;;a C AT.LXvii. Derhinocerote 4U^' ibid. Cav.xvii. De cancrisOrten/alibt^. ibid.b Cav.lxyiu. Deauemontand. i^ija Cav.xyiii. De reuerfo Jiuegaicano. ibid^a Cav.lxix. De atie iongd j feu hoitUlIoti Cav.xix. De pifceromerreo. 2,ji^ ibid. Cav.xx. De tiburonc^. ^Jija Cap.lxx. D^ turture Indicd feu cocotz^iXi Cap.xxi . De galei quodam generp^. ibid.b ibid.h C Av. XXII. Degeneribuslutrarum. 2.J5^ Caq.lxxi. De cygnocuctdato. ijija CAP.Xxiii.Dtr ro,a 243,3 CAv.LiY.Demagnis tejludinibus. ibid- Cav.xcix. De vigiitd^cttsiodid anferum. Cap.lv. Dr timbizd fen porco aqHatiii. ibid.b ibid.b Cap. HISTORI^ NATVR^ Ckv.hvuDe aliquibu^i fifcatiomhm. i bi d . QA^.hvil.De pifcatione t^clarum. i6iya Cap.lviii.. Df pfcatiombti^ alijs Ternaten fiam. . C A p. L I X. Df baUnis pugrfacibus. Cap.lx. De pifcatione baUnarttm. Cap.lx J. -Df aqttatiltbys ingentibni C A p . Ix 1 1 . Z>f pifce mulari. Cap.lxiii. De cancris maximis. Cap.lx I V. De conchyltis. ibid.b ibid. i6i,z ibid.b ibid. Ca?.lw. De pifcattone conchjliontm. 166, b Cav.lw i. Deojlreiimagnis, 267,^ L I B R I XII. ChV.i.Dedomina ferpentum. 2,68, a Cap.i I. De hdmorrhoo Indico. 2.65>,b Cap.i 1 1. D, ^tf »e pmguedo quAdam ver- mium efl. ibid. Cav.xu. DetetUtoca. ibid-b Cav.xui. Deformicis. ibid. Cap.xiv. De? tomi^li. ^-i^o.a Cav. XV. Dehocitexca. ibid. Cav. XVI. Devermecornuto. ibid. Cap.xvii. Deigneo verme yfiue teocuilirt. ibid.b CAv.xvui.Depollin. ibid, Cav.xix. De htrudinetentii. ibid. Cap.xx. Df fcarabais Indicis. ibid. Cap.xxi. D(? marfupio terrejiri. ibid. CaP.Xxu. De coyayahoai. ^9l,z CAV.xxiu.De tenamaz,Manapaloa. ibid. Cav.xxiv. De araneoaureo. ibid. Cap.xxv. Df acotatl. ibid. Cav.xxvi.Dc iraneismagnis. ibid.b Cap.xxvii. Dearaneo Jpinofo. ibid. CAP.xxviii.Dtf 4r/?»m«w^^«m^/».ibid. Cap.xxix. Depapilione. 25>2,a Cap.xxx. De nopalocuiiiinyfett tttnarum vermibus. ibij, CAV.xxxi.De cuchipiiutiyfeu verme qut in- ducit fomnuYo. ibid.b Cav.xxxu.Dc fpongijs formatis. ibid. CAV.xxxui.De aicyomo peregrtno. 25)5,3 Cap.xxxiv. De arbore iaptdea. ibid. Cav.xxxv.Dc fungoiapideo. ibid. LIBRI XIV. C A p . i . D^ /r-^tf r^ illufrt. ^5^4,^ Cav.u.Dc arbore atirea. ibid. Cav.ui. Dearborelucaix. ibid.b Cap.iv. Demulit arbore. ibid. Cav.v. De gacirma. 2-.9f,a CAv.vi.Democarice. ibid. CAV.vu.Delatants. ibid. CAv.vui.Decoccoarbore. 2.S)6,b Cap.ix. P^ fa Cap.xxvii. De ahoehoetl , j^wi^e tymfano ac^ueo. ibid.b Cap.xxvii I. Dearbore metrofdera.:^o6,b Cap.xxix. De acatapalacatl,feutejia aejuts impoftta. 307,a Cav.xxx. De genipat. ibid. Cap.xxx I. De atepocapaili , feu gerynon medicina. ibid. Cap. xxxii. Deherba mortem (jr 'vitam indicantc^. 508,3 C AV. xxxiii. De ayotlifeude cucurbitarum Indicarum natura ^ generxbm. ibid. b CAV.xxxxM.Decohyne. 5io,a CAV.xxxv.Detund. 3n,a Cap.xxxvi. De nopal nocheuli y feucocco lndico,in tunls quihtifdam nafcente. 3 1 2 ,a Cap.xxxv i i. De yohuabxochitl ,feuflore nociurno. ibid.b Cav. xxxNiw.Demangle. 313)^ Cap.xxxix. Decapharearbore. 3 14,3 Cav.xl. Decubebts. ibid. Cav.xli. De cardamomo. ibid. CAV.xiu.Decalamo aromatico. ibid.b Cap.xlii I. D^ fruBu , ^»rw Suz^aratenfes c&rambolas vocant. i bid. Cap.xlw. De carandas. ibid. Cav.xlv. Decoru. ibid. Cav.xlvj. Decurcas. 5ij-,a CAV.xLvu.De arboreferente frifoles. ibid. CAV.xLvui.Decofh. ibid. Cap.xlix. DecrocoJndico. ibid. Cap. L. Dd- colubrino ligno. ibid. Cav.li. Decolot. ibid.b C a p. L II . D^ aparequd,feu herbd calidddbid. CAV.Lui.De atochietl tertid. ibid. CAV.Liv.De tragorigano Quauhnahttacenfe. ibid. Cap.lv. Pf tlatochietljfeu humili pulegio. ibid.b A P I T V M Cap.lvi.D^ 4//^yi MoUnenftherbdexpur- gante. ibid. CAV.Lvu.DeamohmtliTyauhtepecenfi.ibid. Cap. lv i II. Df mexixqutlitl , /(?« naJiurtio, iberideve Indicd. ibid* C a p . l I X . D^ naflurtio Peruano. 3 1 7,a Cap.lx. Dememeydd Tepecuacitilienfl. ibid. C A p. Lx I . Df macaxocotl,feu pruno ceruino, 3i8,a Cav. ixu.De texocfl ,feu pomofaxeo.ibid.b Cap.lxiii. De mizquitl,feufl]iqud. ibid. Cap.lx 1 y. D^ tomatl , feu pUntd acinosd. Cap.lxv. D^ tlalcacd mecaxochitl,feu fiore funis pabtUi terrefitis. ibid. Cav. Lxvi. De mecaxochitl. 320,^ Cap.lxvi I. Demecapatli feucarcaparriUd. ibid. Cap.lxviii. DequauhmecapatU. ibid.b Cap.lxix.D^ quauhmecatl alterd. ibid. Cap.lxx.D^ cocolmecatl,feu cunarumfune* 32i,a Cap. Lxxi. D^ 4/?^y4 olcacatLan , feu pe^ huatianicd. ibid.b CAP.LXXii.D^f^/»i Mechoacanenfl.Tit^y'^ Cap.lxx 1 1 1. Decacalitlacopatli ,feu fudis glutinofe medicind. ibid. Cap.lxxiv. Df quauhyyaCjfeu arbore f«ti- dd. ibid.b Cav.lxxv. De tlaollimaiziove, dej^ potia- mbus c^ placentarum generibus ex eo pa- rari folitis. ibid. Caf. lxxvi. De modo parandi panem ex maizio. 1^5 y^ Cav.lxxvu. De xocoatl. ibid.b CAV.Lxxvui.Decthoapatlihemioniticd.ibid C A p.LXx I X . D. ibid. Cap,cix. D^ guanabank. ibid. Cap.cX. Z)^ inebriante arbore. ibid. Cav.cxi. Denociua arbvrtbus. }j^y^ Cav.cxii. Decohobbd. . ibid. Cap.cxiii. -D^ magnis arboribus. ibid.b CAV.cxw.De oleribmnfagnis. 333>^ CAV.cxv.De ogegha. ibid.b Cav. cxvi. Devartfs generibus palmaru.ibid. Cap.cxvii. De iracfujleriliherbarum,feu femita S.Thom^. 334jb LIBRI XV. MAXIME PEREGRIN^. la£fe manante. i bid , b Cap.xxv. De yyauhtli montanL ibid. Cap.xxvi .Z>r cuamiahoatl, feujpica arborU. 347>a Cap.xxvii. De chilli Indix Ortentalu. ib\d. Cap.xxvih. De tjs quos vocant doriones Indi Orientales. i bid . b Ca p.xxix. De holquahuitl.feu arbore holit. 348,a Cap.xxx. De hoauhquilitl ,feu olcrefeminii in crisiam compojiti . i bid «b Cap.xxxi. Denanacatl ,feu fungorum ge- nere. ibid. C A p.xxx 1 1. Deytuuinpatlijfeu canis inter- fe^ore. ^^p^a Cap.xxxiit. Detotonea xoxocoyollm ^ feu xoxocoyoiiin cdido. ib.d.b CAV.yiWi \' .De tUtlauhcapatli fecunda.\b\d. Cxxxv. Deapitzalpatli tzontololotli.T^^o^^. C AP.i. De matz,atli,feu pinea IndicL 5 3 j^a Ca p.xxx v i.De axixpatlt ocymoidejeu medi C A p.i i. Demellis Indicigeneribus. ibid. C A p . 1 1 1 . Df nahtiiyteputz.,feu quatuor dorfis. ibid. Cap. IV. De nanahuapatli jjeu morbi GaUtci medicinL ibid.b Cap.v. De ololiuhqtti j feu plantaorbicula- rium foiiorum. 5 5 7,3 C A p. V r . I>^ phehuame , feu medicina adpar- tum accommodata. ibid. Cap. VI I. De pinahuihuitz.tii,feu herba vere- cunda. ibid.b camento euocante vrinam^ocymi foltjscon- Jlante. ibid. Ca p.xxxvi I . De axixpatli coz^tic,feu pallida. ibid.b Cap.xxxviii. De axixtlacotl,feu virgadiu- reticd. ibid. Cap.xxxix. De apaniholod,feu herbd lymphis inftiienti. ?Ti>a C A p.xL. De acxoyatic primd,feu herbdfimi- li abieti. ibid. Cav.xli. De acxoyatic fecundd. ibid.b CAV.Yiu.Deafaro Mechuacanico, feucurit- CAV.xLii.De ahoato,fiuequercuparud.)jz,z Ca P4XL1 1 1. De ahoapAtU fectinddjeu quer- nedmedicind. ibid. Cav.xliv .Detonalxochitl Ocoitucenfi,quam alij tonacaxochitl Jeufioremcum Solepro- uenientemvocant. ibid.b Cap.xlv. De tonalxihuitl , quam alij netza. hualxochitl , altf vero axochiati altf tetch- paoaztli Jeu hueitalchapaoaz>tli ^ tona- laxochiatl vocant. ibid. Cap.xlvi. De totonilizpatit , fen febrium medtcind. ibid. Cap.xlv i I. De atlichipincd , feti aqu£ guttd. ^3T3.a _ Cap.x lvi 1 1. De achiotl , feu medicind tin- gendoaptd. ibid. C A p.XLix. De acaxaxant,feu plantd paluHri ^ lentd,qua^fiatimcomprimentihu4 cedat digitis. ibid.b Cap.l. De acaxiiotic, feu maizif culmo , atit arnndine. ibid. C A p.L 1 . 3ja Cap.xi. De xiuhquilitlpitT^hoac, feude an- nir tenuifoitd,vel de olere herbaceo. ibid.b Ca P.xi I. De iacuache,feu radicemichuacani expurgante. 3 4o> 1 Cap.xiii. De tlatlancuydffeupipere longo. ibid.b CAV.xiY.Detetlatid,feu arboreventi. ibid. Cap.xv. De texaxapotld ,feu Indtcd ptar- micd. 34ija C A p.x v I* De tlalquequez^aljfeu pennd terrx. ibid.b Cap.xvii. Detamarindo. 542.>a Cap.x VI 1 1. De iubd plantd infularum Phi- lippicarum. ibid. Cav.xix. Defanglat. 543>a Cap.xx. De tzahuengueni ,feu fiiipenduld Michacuacantcd. ibid. C a p . X X I . Df capolim,feu cerafo dttlci Indico. ibid.b Cap. XXII. De cacaoaquajjtiitljfeu arbore cacai. 344)b Cap. XXIII. Dechichimecapatli ,feuChichi- mecx gcntis medicind. 34<^>i Cap.xxiv. De chichioal memeya,feii plantd ibia. euiuca. 368,a ' INDEX CAPITVM Cap.lv. D€atUtz.on pllin y [ettde acftios.i Cnv.xc.De cawotlijeuhatata herba appe?7si capillo. ibid. C a p.xci. Ve quauhchamotlje Cap.lvi. De quaquauhtzonttc , feutrtmo Cap.xcii. De chihtc canwttcjeuamaraba- fe^g, ibid.b tatL ibid. Cap.lvii. DitletlemaczAn ,feu falkmanm Cap.xciii. De cacmotictlanoqmloni , [ttt tgnea. ibid. batata furgattua. ibid. Cap.lviii. De atzoyatl Jeuherkt grauU Cap.xciv. De charAfu,feuarborecrepitan^ odorls. 3T<^j^ te^. Cap.lix. De aApanyfeufgnofiue vexillo ibid. Cap.lx. Dc ayecocimatly feu herbafimilici- matl. ibid»b Cap-lxi. De chiantzotzolii , feu plantd in htifnore intumefcente. ibid. Cap.lxii. De acutlotlyfeu planti volubtli prope aquas prouemente. 3 17,^ C A p . lx 1 1 1 . Demohuitli , feu herbd purpu- red. ibid.b ibid. b Cap.xcv. Detecopalquahuitl. ibid. C A p . x c v I , D^ hoitziloxitld nethind,feu ar- bore refnd manante. 3^5>,a Cap.xcvii. De hoitzMoxitl , feude arbore balfamilndtci. ibid. Cap.xcviii. De tzJnacancuitUtl quahit/, feu arbore ferente gurnmi ftmiU flercori njefperttlionum. 370,^ Cap.xcix. De cocoxihuitlyfeu acriherbd. ibid. Cap. Lxiv. DeaxoquenietlJeupicietUr- Cav.c. De cocoz>tamal, feu luteo tamali. dequitl , fewvnedone Uri. papyraced. ibid.b Cav.yi.Dc yztehuiUtl. CAV.Lxxu.Deytzamatljfeupapyronoua- Cap.vii. De pUmdfatida. culari. i bid. C a p. v 11 1 . Df lapide lacHs. Cap.lxxiii. De quatthtlapotl , feu anond. Cap. ix. DetUpaltehuibtl. 161,2. Cav.x. De ocub isltiri. Cap.lxxiv. De cochiz^tzapotl ,feu tzapotl Cav.xi. De iajpidtbus viridibtts. fomnifero. ibid. C a p. x ii. De fuccinis. Cav.lxxy. Demo/ie. ibid.b Cav.xui.Dc Upide fanguinis. Cav-lxxyi. De xoihiocptzoquattitl,feuar- Cav.xiv. Decornerinis. bore liqutdambaris indici. 3^2,,a CAV.xv.DeUpidibttsqui vices ferrifuppiet. C^v.LXXviL.De tz.acutlifeu glutine. ibid. 'bid. CAV.Lxxvuj.Decoatz.ontecoxochitl.ihid.b Cap.xvi. Defapphiris. ibid. Cav. LXXix.Dechilpatlifeumedicindchi/ii, CAV.xvu.Deauro. ibid. 3^3,3 CAV.xvui.Deeleciro. ibid. Cav.lxxx. Dechi//i. ibid. CAV.Xix.Dezuruchec^feumeta/lcplumbeo, Cap.lxxxi.D^ amamatz,tld expurgante,feu 'bid. rhabarbaro vocato Monachorum. 3 6^, b C a r.xx. De Upidibus admirationis Cap.lxxxii. De ancoas ,feu zjngtbere ma- Cap.xxi. De Upide aqueo. 374>a ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid.b ibid. 37r.il 3^j-^3 Cap.xxii.D^ Upide J^ecuUri. ibid.b ibid. ibid. ibid.b Cav.xxui. DefercoreLtfna. ^66,z Cav.xxiv. De laptde goftpij. 37M ibid. fcuU Cap.lxxxiil Deabacd. Cap.lxxxiv. De amiidio. C ap.lxxxv. De betre. • ibid. Cap.xxv. DetUnexiT/o , feu gummi luteo. Cat.lxxxvi. De fotnf Indo^quod malaba- ibid. thrum quoquevocant. ibid.b Cav.xxvi. De fapacpatlt ,feu hepattsfnedt- CAV.LXXXVu.Debuyobuyo. ibid. eind. ibid. Cap.lxxxviii. De piperis Ungi pUntd^ Cap.xxvii. De terrd aridd,feu aiumine^, alijfjjcius generibus. ibid. ibid.b Cap.lxxxix. De arbore ferente beniui^ Cav. xxvui.Decafeolimcfo. ibid. 3<:r7,b CAV.xxix.Deftie ^ nitro. 377>a C\v. ibid. b 378,a ib)d. ibid. ibid.b ibid. ibid ibid. ibid. ibid.b HISTORIi£ Cav.xx.k. De Kifre. Cap.xxxi. Defalina de ArayL Cap.xxxi I . De fale palmarum^ CAP.xxxiiii De chapopotli. ,Cap.xxxiv. DeArenacandenti. Cap.xxxv. Deterra alha. Cap.xxxvi.X»^ figmentUraris C A p.xxxviii De ierrd fcettdd. Cap. XXXVIII- De ahuachtett. Cap.xxxix. De Alcececx lapide. QAV.xu.Deez^etl. Cap.xli. Detzocui omitllapide Cap.xlii.Z)^ ambid hituminis genere . ibid .Cap.xliii, DetecopaUifaxeo. ibid. Cap.xhv. Vnde Rex Salomon tantam auri ^im coegerit. ibid. Ca p^XLV.Df Maranomhtis jluu^s. 3 8 o .a Cap.xlvi. DeOrinocofluuio. CAv.LXvn.De Paraua^uc^. Ca P.xLviii.X>f defaguadero. Cap.xlix. De aqtid marind. Cap. l. De marifanguineo. C A p . n . Defluutfs auriferis. Cwv P. L 1 1 . Defonte pice^ aqu£. Cap.lui. Defonttbus dulci-falfis. C A p.liv. De fonte Boiuca. Cap. lv. De aquls Chinhicenflhu4. Cap.lvi . De gurgitthus la^eis. Cap,lvi.i . Demarinigro. Cap.lv III. Demm feruida. Cap.lix. Defluuiofilfo. Cap.lx. De fonte liquoris ambid. Cap.lx I . De pifcinis Tguey. Cap.lxii. Delacufalfo. Cap.lxiii. Deriuulis Amapaid. Cap.lxiv. Deincremento Ntli. CAV.Lxw.De terr^motthus. Cav.lxw ,De ventis vehemetipmis. 584,^ Cav.lxyh. Deincend^s. ibid. Cap.lxviii. Dediluutfs. 38j,a Cap.lxix. De niue admiranda qudda.ibid Cav.lxx. Defontela6ieo. ibid.b D E MIRISETMIRACVLOSI^ N A T V R I S IN EVROPA L I B R I "P R I M I CAP. i. Deauihu^ S.Dominici de la Cal- cada. _ 3^7,1 Cav.ii. Dc lapideo homtne Darocd. 388, b Cap.iii. DecoruU S.Fincent/j (jr Ceivvini. ibid. Cav.iv. Deauihus Rauennd. 385),^ Cap.v. Dega/iind S.Ignatij. ibid. CAv.yi.De lapidtbus clflutgt/. ibid. NATVRi^ MAXIME PEREGRIN.^. ibid. Cap.vii. Delapidihus alfjs mire fguratis* 5^0, b C ap.vi 1 1 . De campaxd Fili/i.e. 3i> 1,3 Cap.ix. Defepulchro S.Iacobi Apo/foii. ibid. Cap.x. De (ipulchro Ferdtnandi Gonz,ales Comitis Ca(}e//£ . 1 b i d. b C A P.x I . D£ fepulcbra Cafli//Arum. 1 bid . Cap.xii. De CAmpanisqua vltr 0 pHlfnntHr . ibid- Ca^p.xiii. Deimaginepueri lefu crefeemis. 35>i,a Cap.xiv. De Chriffo fdeiuflore. ibid-b Cap.xv. De Euchariflid multiformi. ibidl Cmv.xvi. De miracuiofls imaginihus. ibid. C A P . X v II . Df Cruce Carabacenfk^. 3 5» 3 ,a C A p . X V 1 1 1 . De al^s C£lefltbu4}b Cap.xxiii. De naui faxed. ibid. Cap.xxiv. De medu//if Ga//£ci£. ibid. Cav.xxv. De antro Gai/£ci£. jS^Jja Cap.xxvi. Z)^ icone Deipar£ ad aquas Lu- pias. }99i^ Cap.xl. De monte Serrato. 400,1 Cap.xli. Depifltbtts viuiparis. 4oi,a ibid.b ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. 38i,a ibid. ibid. ibid. ibid.b ibid. ibid. 382, a ibid. ibid. ibid.b ibid. 385,a ibid.b Cav.xlu. De falefr(stii. ibid» Cap.xl 1 1 1. D^ fonte Salfularum,cjr pifcihus fofltlihus. .ibid. Cav.xliv. DerityttflsinfulisHi/J)ani£.^oi,b Cap.xlv. De Ltmid,(iue Letheflttuio.^o:^,b CAV.xLvi.De And (luuio , ftue Guadtand. ibid. Cap.xlvii. De Tago fluttio. Cap.xlviii. DeSalone. Cap.xlix. De B£ti. Cavl. DeDurio. CAV.Li.De ihcrofluuio. Cap.li i. De fonte Vi//£-noti£. Cap.liii. Defonte Boetie. 404,.! ibid-b 4oy,a ibid.b 40(^,a ibid. ibid.b Cap. I N D E ChV.Lir. i>efo»te Jatiquera, Cap.Lv. De paninfula. QA-^.Lxi.Debalneis Alham^; C KV.LVUiDe acfuis calidis. Cap.lviii. J>^ balneis Ledefmdi C A p.Li X . Df balneis Beiarx. Cap.lx. De Tamarkis fontibtffi C A p. Lx I . Defitteo Hijpalenfi. Cap.lxii. De monteStellL Qav.lxiu. De fonteCatinertfi. Cap.lxiv. Demonteferreo. C a p.lxv. De temferamento ferri Cap. Lxvi. De equabtts Olyjstponenfibw. 410, a w Cap.lxvii. De (peculo fahulofoi ibid.b Cap.lxvi II. De lapade vltro accensL^i i^a X C A P I T V M ibid. Cap.xvii. De campanis (^ haculis Sartfs- ibid. 4c7,a ibid. 405>,a ibid. ibid. ibid. ibid.b ibid. 42:9,a ibid. ibid. ibid.b ibid. 43o,a riim. CAP.xviir* De haculo lefu. 4o8,a CapjXIX.D^ camfana fugitiuai ibid.b Cap.xx. DecornuS.Faint^. Cap^xJci.jD^ baculoS.Cyrici. Ca?,xxii. Deeampana baiula. Cap. xxiii. De lapide in infula, CMond ibd. Cap.xs^v. De coffibfi^ ddmirandis, ibid.b C AP.xxv. De Ecclefia S Tefredauci. ibid. Cap.xxvi. De fontihm admirandU. ibid. Cap.xxvii. Defonte Momonix. 432,a Cap.xxviii. Delacu dr monte Pilafi.ibid.b Cap. xxix. De altjs fontibus podigiofii, 435>b Cap.lxix. De flatua 'B.Virgtnis Foyenfis^ Cap.xxx. De fontibus al^s fuferfiitiofts. feu Fidet, ^ lapillis miraculo celcbnbm tn 43 Jja eo agrorepertis. ibid. Cav.xxx i. De aquisoieofs. ibid. Ca p.lxx. De fonte Brafilienft miractdofo. Cap.xxx i i. De aquisfanguineis, ibid.b 411, b Cap.xxxiii. De fonttbtn ad SanUorum C A p. Lxxi. Deimagine B. Virginis Mari£ meritaexortis. jb)d. Canarienfi. 41 3 >b C ap.xxx i v. De lufiiniano ImperAtere , ^ Cap.lxxi !• DeSanBis Vrgauonenfihus nu- alysproprietatibtis loominum. 437,a perrtm} repertis. ibid. CAV.xxxx.DemonJirosdmuiiere. 438,3 Cap.lxxhi. De facris looUijsCompiutenfi- Cap.xxxvi. De agtittate pedum. bus. 4i8,a Cav.xxxv ii.DeigneS.Brigida. Cav.lxxiy. De faxoCompiutenfi. ibid.b Cav.xxxviu. Defaicom cafio. C AV.LXXV. Dejiatua Chrtfit Xaueriefi.\h\d. Cap.xxxix. Deitbro miracuiofo. Cap.lxxvi. De imaginihfis defudantihus ^ Cav.xl. De iignoreuirefcentc^. miracuiofisS.Ignatif. ibid. C av.xli. De iaptdemoiari. Cap.lxxvii. DeCrucifxo Manrefd. 415»^ Cap.xlii* Deiupo ioquente_j. Cav.lxxvui. De miracuiofo oieo Damafci. Cap.xliii. De Rege mutato in vuipem. ibid. 442., a Cav.lxx\x. Debalfamis Aegypti. 411, b Cap.xliv. De puitcihusji S^T^annanode- Cav.lxxx. De oieo iniacmutato, 422, b portatts. ibid. Cap.lxxxi. De aitjs oleis miraculofs./\.z-!,,z Cav.xlv.Dc mirahili 'virtute receptit^a.ibid, Cap.lxxxii. Deoieo Regttm Jngli£.^i/\,z Cav.xlni. De fimiexterminio. 443, a Cap. lxxxiii. De cattdatis homtjitbiu. Cav.xlv 11. D e fene reflorefcente^, ibid. ibid. ibid. ibid.b 43:9>a ibid.b ibid. 44o,b ibid.b L I B R I II. Cap. i. Deinfnlis admirandis. C A v.ii.De infula Sancfa. Cavau. De t^fula Aren. Cav.iv. De ga/iis gallinaceis. 4i.;,a ibid.b 42^,a ibid. Cav.\lviu. De immutatione oris. ibid.b Ca p.XLix.Df 'vefiigijspetr^ imprejsis.^^^^z Cap.l. De iapidibtis maiedi^lis. ibid. Cap.li. De iegumine ftne femine nato, ibid.b Cav.lu.Dc arhorerofariorum. 44J,3 Cap.liii. De pifcthus S.Maurttij. ibid. Cap.v. Delacu Lagenia^dr anatibusS.Cole- Cap.Li v. De S. Rofaiia. mannt. ibid.b Cav.vi. DeFernigenenfterrL ibid. C A p . V II . D^ iacubt^s miris. 4 2.7, a Cav.vui. Deccemeterio Vitonia- ibid. Cav.ix. Defaitctbus pomiferis. ibid. Cap.x. De iapide zimfero, ibid.b C Av.xi. DeatdbttsVitonia. 428, a C AV.xii. De afyloferarum. ibid. CAV.xni.Defuffio pifcuientifimo , i bi d , Cav.xiv. DepafcuisBrigtd^. _ ibid.b Cap.xv. ibid. Cap.xvi. Demoiendino S.Phechini. De moiendtno S. Lucherini. ibid. ibid. Cap.lv. De fceieto mirabiiiter contexto. ibid. C A t>.L VI . De Cruceftngttinea. ibid b Cap.LVII. De aqua ignis aitmento , ^aii- ^tiihus miracuits S. Fr/tncifci Xauerij* 446,a Cap.lv; II. De arhore fubtto arefcente^. 447>b Cap. Lix. De flatua lefu lacrymante^. ibid. Cap. LX. De fiatua fan^i Antonij de Padua^ ambuiante per aquas . 44^,^ CAV.LXi.Devaccis S.Coiumhx. ibid.b Cap. HISTORIiE NATVRi£ C A p . L X 1 1 . De terrA Hih crnU exitiaitfer- fentihm. 445>}a Cap.lxiii. De feptilchro S.Remigij. 4jo,b Cap.lxiv. JOe Meltta infuU , (^ lafillis ' S.Paidi. ibid* Cap.lxv. Be fonte S.ColumbA. 4Jija CaPoLxvi. De mira arborU imitatidm^. ibid. Cap.lxvii. Be arhoribm ficrilefcentibm. ibid.b C A p. LX VI 1 1 .D^ njrfo mirifice mafneto.^^iyZ Cap.lxix. Bemirahili eonfernatvone vitx: Cap.lxx. T>e fuellis canis. ibid. b Cap. lxxi. Be lapde ^onte contrito. 4J43a QAV.Lyi^u.t>e corao fe lacerante^. ibid.b Cap.lxxiii.D^ incorruptis panibm. 4yj,a Cap.lxxiv. De inconuptione aquA Bapti- fmalls. ibid.Lf D E MIRIS ETMIRACVLOSIS N A T V R 1 S INtERRA HEBR.£ISPROMISSA L I B R I Cap.i. Deortu lordanls. ^S7>^ Cap.ii. De lordaneflttuio. 45*8,3 Cap. III. X>b Cap.ix. De puteis hituminis. ibid. Cav.x. De fonte Elifei. ibid. C AP.xi . Defloribm lerichuntinis . 46^2, b Caf.xii. De Engaddi & fonticulo leftt. 4.^3,a CAV.xiii.Defontehortorum. ibid.b Cap.xiv. De puteo aquarum 'viuentium. 4^4,b CAV.xv.DeAdoni fluuio. ibid. Cap.xvi. De herha miraculosa iuxta fla- tuam chriBi Domini in ciuttate Paneadc^. 46j,a CAV.xvu.De airroDamafceno. ibid.b a p.xvi i i .D^ agris dejertis Gaz^ara. ^66yA Cap.xix. DeauevenaticH. ibid. Cap.xx. De origine vitri , ^ fluuioBelo. ibid. Caf.xxi. DefaltuDomtni. ibid.b Cap.xxii. De Emmam , (^ fonte eim. ibid. C AP.xxi I i. De ciceribtts lafideis. 4.67 ^a GapxxiV. De SardinellA rnirabtli proprte- iate. ibid. MAXIME PEREGRIN^. Cap.xxv. De domovbi conceptA B.Virgo'. ibid.b Ca^.xxvi. De domo D.lhomAK^posioii. ibid. Cap.xxvi I. De fonte Capharnaum. ibid. Cap.xxviii. De lapidc veH^jfl. Chriflt ex- primenttLij. 4(38,^ Cap.xxix. De fiuciibus CMaris mortuh ibid. Cap.xxx.D^ iapide limpido. 469^0. Cap.xxxi. De admiranda fliecie hominis k ^atura exprefa. ibid. Cap. xxxii. De fixo fan^i Stephani. ibid. Cav.xxxui. DefaxoCedron. ibid.b CAv.XKyiiv.>DefaxoElia. ibid. Ca p.xxxv. De terebintho Firginis. ihid. C A p.xxx V i . De templo Bethleem. ibid. Cap. xxxvii. De Ecclefla K^ngelorum. 47o,b Cap.xxxviii. De faxo quoddicitur Lac vir- gtnis. ibid; CAV.xxxix.Defonte flgnato. 47ija Cav.xl. De Hortoconclufo. ibid. Cap.xli. D^ Statuii falis. ibid.b Cap.xlii. De fonte Samaria. 472,,* CAV.xLui.Defontibt/s Lafe. ibid. Cap.xliv. De fonte B.Virginis. ibid. Cap.xlv. Defonte Aethtopis. ibid, Cap.xlvi. De Torrente Philiflhijm. ibid.b Cav.xlv II. DeTorrente Arnon^ ibid. Cav.xIviu. De fonteSiloe. ibid. Cap.xlix. De vineis Engaddi, (^ prodigijs 2^atiuitatis chrifli. A-7h^ Cap.l. Debotro terra promifA. ibid.b Cap.l I . De vuis flne acinis. ibid. C A P. L II. De Valle ^ herba Baaras. ibid. ChV.Lui.Deruta Mach^ri. 474}^ Cap.liv. De lacu Gadar^. ibid.b Cap.lv. De palude Cdfare^. ibid. CAV.LVi.De acfuis Maferephot. 47Tjb CkV.LVu.Debalneis Amatha. ibid. Cav.lvuj. De Eleutherio fluuio. ibid. Cav.lix. De terra Aceldamd. ibid. Cap. lx- De lapidibm fepulchri Rachel. 47^,a Cap.lxi. De quercu annosd^ feu Sichem. ibid. Cap.lxii. De Conualie Mambre,dr terebin- tho eim. ibid.b C A p. LXi 1 1 . D ibid- Cap. INDEX CAPITVM HIS Cap.lxvhi.^P^ igm prodeufJte ex fepul- chroDauid. ibid.b Cav.lxix. Dea;jtroOliuen. ibid. Ca p.Lxx. D^ fpeiuncis mumtifimu. 475>,a Cap.lxxi. i>eluncdduplici. ibid. Cav.lxxiii. DeTrachaftitidc^. 480,3 Cav.lxxi^. DeMa^rd. 481,3 Cap. lxxv. DemonteHebal & Gmum^ ibid. CAv.LXXYi.De Libanomontt^. ibid.b Cav.lxxvh. DemonteHermon^ 48 ^a Cap.lxxviii. Demontibui Gelboe. 483,4 CAv.LXXix.DemonteThabor. ibid. CAv.Lxxx.DemonteErog(Lj. ibid. b Cap.lxxxi. -D^ monte oliueti. 484,^ Cap.lxxxii. D^ faxo tnconjumttibili. ibid.b CAP.Lxxxiii.i>^4^«^ Tiberienfibui. ibid. Cap.lxxxi V. Df CarmelOij^eluncA Elia^dr loco igfte Cdlejli tacio. ibid. Cap.lxxxv. De montAnU terofolymitank. 48j,a CAV.LxxxvuDeTyrio ferpente^. ibid.b Cav.lxxxyii. De Pifcind probaticd. ibid* Cap.lxxxix.D^ gigantihui Ham. ^%6,z Cav.xc. De gigantibusRafhaim. ibid. Cav.xci. Demarifabulojo. ibid.b Cav.xqii. Dtcancrocurforc^. ^^7i^ T. KAT. MAX. PEREG. Chv.xcuuDe purpurd. ibid. CAV.xcix.Dep.ilmd. 488,^ Cav.xcv. Debalftmo. ibid.b Cap.xcvi. Dr puteobeatte Virginii. ibid. ,Cap.xcvii. Demulis FaUJltnis dr Syrijs. 485,^ C a p.xc VI u. De chcerogryllts feu herinaceis. ibid. Cap.xcix . D^ ^^w^ paradifi. 45)o,a Cav.c.Dc tocuHisPaUftinis. ibidb C A P . c I . D^ W(f /7(f ftlueHri crfilicfuis. 45 1 , a Cap.cii. De [^inis lerofolymttanis & Coro- ndchrisii. ibid.b C/^?,ciii. De arboribw lerofolymitanis ^ (^ lignoCrucis chriHi. 4^4jb Cap.civ. D^ f>;w ^ Thummim Ufidibtts. Cap. cv. Df Euphrate e^ Tigride fluuijs. jb C AV.cyui. Demonte Oreb. yob,^ Cap.cix. De Uptdibui montis Oreh. ibid.b Ca p.cx. De Mari rubro. ibid. Cap.cxi. De imagine Chrilii in Beryto. joi,b C a p .cx II . D( arbore hojpitali B . Firginis. jo2,b INDEX INDEX RERVM MEMORABILIVM. A. BAc A , pUtani gems JndicHm. 'yentrentemollit. ^66,3, orishalttumemendat. ibid. K^bbattjfa cjuadam AfoniahHvt vetula,fubtto,'menftr»is floribus rcHocHtis, & toto corpore ntfttato , iHftencula f^^ fuit. J36,b ty^bderrahamanus Maurorum Rex felicitate nimid infolefcit. jS^.b a Ramiro Hiffania Rege centum virgines loco trtbuti ^ofcit. ibid. ' eius Legatt tndigne repelluntur. ibid. in aciem conira Ramtrum frocedit. ibid. h Ramiro vmcitur & fugatur opc S, lacobt. 390> ^Abdias Propheta vbi fepultus. 474.* Abibetba Regulns in arbore habitat,. ■ ? 52>b ab Hiffanis tbi obfidetur. ibid. eifdemfe tradit. 33)>a tyibtetes loca frigida amanti,. i o 5 ,b re^iftmx & eie£lifimA in monte Libano crefcunt. 482, <{ Abraham Tatriarcha vbi habitnuerit, Al^h -4res ibi Angelos holfitio exceptt, & vnum adora- uit. ibid. ineo Trinitatu myfieriHm indicauit. ibid.477,a vbi fepultus. 47 %b j4bortum cohtbet aqua , in qua tuft radices herba apancholoa altquamdiu maduerinty transfufa per colum, &. pomta. 351,3. .Abfinthtum loca humida amnt,. i o 5 ,b uibfiergendi vim habent teflacea & offa feptarum. jibfiinemi£ fymbolum ^ua animaliajint. (J,b Acactui M<3vo?5«tA-jM©- Ciefare£ olim Epifcopus. 47 5 '^ 9y€caltetepon, ferpens Indictu. ^l^h efi ex genere lacermrum. ' 176,3. morfus etus lethifer non efi. ibid. lumborumeius caro f^eneremexcitat, ibid. critfia vero fcorpionnm t£libus aduerfatur. ibid. Acamotl,fpecies herba camotli, i6j,h AcacanAy.quale ptfcps genus. ij^^a Acaracha radix Indica. , ^z^jb .Acatlyyacapan , locus in tentplo maximo Mexica- ibid. ibid. ibid. ibid. 35}.b 354,a ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. no. AcaxAxan herba Indica, febres fedatj. dyfenterias eurat,. deliquium animtfoluit. cordi languenti opitulatur. Acaxilotic herba Indica. febres interpolatas fedah. lumbricos ventrisnecat. btlem egregie purgat. menfium nttnias fiuxioties cohtbet. tnmoribus prater nattiram prodejf. .inbefcentes impinguat. defipientibus confcrt. ibid. Accipitres crocodiUs aditerfantur. x 2 5 ,b cum chamiileonte pugnaivu. 1 14^ murtbus aduerftntur. ibid. dfalo ttem funt contrarij, ibid. Aceldama ejuid fuertt. 475ib emptus a Ihdttn lairones inctderat vtator ille Euangeluut, ^uemcurautt Samantanus, ibid. Adona f.ttutus aunfer. J 8 1 ,a ^donis adolefctnst Tjibliorum & Cypriorum Regis • fiiius, 464, i» propter formam a f^enere adamatut fuit. ibid. abaprointeremptuseji. ibid. tyfdonis fjtuius ex Libano monte oritttr, 464^^ 482. a Vnde nomen habeat. 4^4)^ Chrtjitanisappellattti eff Canis. ibid. %/4drachne arbor in montanis lerofolymitanis ffonte prouentt. 485.2 Adultertnx natura an d Deo in Vrima rerum produ- Qtonecondita. 88, a AdumetochtU mtntfitr idolentm ia maximo temtU MexicsnOyO' ^uod etus mMnus. 148,^ t/Egidius .i4bbas,folittme vtnetis, cerua fUn Uc pra- beote ziciitauit. 103,2 eidem cerut , a canibiu aci* , perfuoium Vrtbutt. ibid. ^ ' ^ ' a venatort vulneratur. ibid. ventam zHlneratortlibtnsimpendit. ibid. ty£gdopes funantur tufis & tmpcfitis folijt arborif tomatl. 3i9,b ttem eorum fucco cttmcerufa , rofaceo t^ Itthar- gyroapplu:ato. • • ibid. item ecdtm cum fimo gaUinarum cortaliMm fubacio^ & inimteoappofito, ibid. v/£gith4lui ex Ttmandra faclus diCitttr tn fahitlii. 52,b v^gypttj elementanon fclum dixerunt efie animata, Jed<:^ ptr Jexni ea dtfitnxerun:. i8,b credunt,orygem catucMl* fielU exortum prafcire. ii5,a caufammcrtmenti Ntlttgnotantes , etdemvelmt Numtnt facrtficia obtuleruKt. 5 8 } ,a ^y€,ltanui tjuantt ammaltum contemplattonem fue^ rtt. 9,a K/£iurHiocHlU fuiidui vel incrementitm veldecre- mentum tmitatur. 2,b ty£nez. lacuslrt tnfecii gentu. 2 5 8 ,a eTi ftmtlectcadtstcTrtsirihui, ibid. v/£^jmoocltHm a cynocephalo manifeliatmr. 3,2 (juomodo ab Ingis Indis dignotumfuertt. 1 3 9 ,b ty^er qua vtntw efi,ab Ortgene & ty£gyptifJ cUce- batur moi; o^ua nebulifui ^ uttrs,femtna. 1 8,b cjuos tncolas habeat. j 8,b nihil generar^fedefifiertlis. 6oJb humor tameneitu efi fecund-ts. ibid. t/£facMs tn mergum mutatm dicttitr in fabulit, 52,b ty£slai cicade cantu tndicatur. 3 ,a t/£thicpes draconum carnem comedstnt. 3 97,3 locusJis etiam vefcuntur. 490,b %/£thtopia c^uii befiias progeturet. 9 1 >i Occtdentalts habet horiitnes bene quidem forma- tos.fcdc^Mt vnocum vede tantam habeant ti- btam, -a pedit vmbra a So/is mertdtant afiu fe tueantur. I3},b iUt homines funt magni gemmartj. ibid. SeptemtTionahs qHx monsira humana alat. 133. b ty£thtopta quddam efi (jutTerra fanQa fit victna, 499^ ty£thtopis fons vbt fitttf. 47^4 ty£tttts laptdis vfus ab aijutia monsiratus fmtt. 7.b tAffe^ionts muliebres fanat calamus aromattcut, 3i4.b ■ ^Affeciiones cjuafuis frigidat mtrabiH prafiantta fanat oleum e femtee planta magaan expreffum. 345.a Afftcius omnes d Stoicii dicelantHt ejfe anifnalia. i7,b non funt tn animalibtu. 46 yZ Affecius cordts a nsmio ardort fedat herba atlicht- ptnca. 35 3, a Afrua cjMos befiioi generet. 9 ' » b Agabus Propheta vbi fe z.ond Pauli Apofioliitgaue- rit. 475,2 ^Agtr Damafcenus propttr ferttlttatem credttur futffe paradiftu. 46 5, b terrA M E M O R A urrm dm , <]hi Tvfn esl ^ aLqui dd fnperfiui^afj Mbtttmnntr. iiad. jigt!.. radiZti Indict. 3 29^ eas^itmpluTims [iftu feecies. ibtd.b ty€pUtai peds3t qHdnnfdam cli iscredihUu . .Aiii^-rhon tgregia» eqtn Jiatudmfscir. 9^ Agfuati'» infadji fnttemiM^tfCmiJua^MJ ep^ta Jcnei riiitsur, tfzzr-. -1. . 581^ AfitffrmmtfMm Galapts fitgindMti fmjidft, ^ <}ma- re. - llC^z Agrmi Dci, te^milUU Htt^ani devttdent , tWB, qmommmi ab hcnticu Houjmda fontern btmbia- dis Iddt vel 9 anndotsmteim fam«t^mafen. ibid. Ahemifo, pfcutm gentu m frmiiKta Mtdi^oMemf^ amroT/efcicredamr. 67^ Aboachtacatl, arAetntm gtnmt, m •rmtsuitae mtt ca- btmbtmi, i9i,b AbeapatU berbmU IndiC*. iS^^ radix em almmm Ji^t. JbkL vnmam emecmt. ibid . jUritf dtfcmtit. ibid. veturiemlmm &• cereinmmf.rmat. ibid . Abmmtmtberba Istdua ,^ qmerciu formm. H^^ radix eitu, trmem tmeamrmm mtemfmra c»3ac tn- bms iJnris atftu fntmmmad tertuu, (f mt dec*- tltfreftmmtmm vtce pem^fmiferat cti rtbwrttr. ibid. • djfenteriat camftfeu. ibid. tmxmta remmm efa cmfelidat. ibtd. it^ttiubmimHdetmr. ibid. Abammlt , «m mmfcmrmm palmjhtiam axaxayacmtl mfftiatanuB. iS^.b ex is fUcentacameeftibUesfiitmt. ibid. Abe'eh«etl mrbm- Imdtem , vmdt fic di5:i . abietmm efi ^ectts. ibid. ^matmtr eim fmnt difftitmiM. itbid. ccrtexamvfim fanmtamfbmHe. jo6Jt. defqmmmmuamuem C" exefam cmtem. ibid. £■■> Htbarijre C* fitme tbirris vkerm cmrac. ibid. "^ ' eicjtncem ebdmcit. ibid. tmfmi cmmatrmmemte fnteri», (erfetttta vlcera ca- btitt. ibid. fecmmdat Jif^m trmbii. ibid . ventrem adBnngtt. i bid . vrtmmm emtcmCj. ibid. foltatmfa & tiitMt ermrmm fiabiei O" tmmtanbm mtedemmr. ibid. ^ ii^Ummatttnes etrmm mttiimmt, ibid. C* vnlnera ab eis abarcent. ibid. tUnttmm dtimris fedamt,Jiexactr8 c t> Albmffmesdiumdifcmtmmfmrtmbhtrbtememxibmul cartiee mmdma. 57<\t> AiettraT^ ^maU amu geiatt. xx ) J> mure fijets vtmmm. ibkL Alees ctrmmm rmmmft bmbai 1 io,b emmtt ftHdm. iitid. (S^imtm. iii^ frtfter fmpenmj l^rmmfafmm tx tinffimtmu «/. ii2,a cmfm vtltti/imtviatet. I19J0 frtfter cn^tmdimem fmferitru lAri e^ tftkm- emmiriahnmi* i^eiiatm^. iiZr^ Jimfiexeft&jttLda. it^h fm Jtratagummtem memmtarts C" emmts ft frrfe- fmtmtts tmmtm. ibid. AlcectctUfu ,i(mdidmtftid tx tffiJt Aleteetd Xx 1 INDEX RERVM eitts ramenta a^jho pondere fHmpta,wira brettita- teinfAHienttbwrttedentur. ibid. ytlco , jhecies canHnt Indtcorttm , e^ui fttnt par- Hfilt, &abjndis httmero attt gremioportantttr. t73>b Alcyones nidulantes^temporiipraftgiafftggermt. 5,a eomttgalii amoris fttnt fymbolHm. y.a ex Ceyce dr contuge fa5li dtcHntnr t» fabHlif. 52,6 jilcyomni peregrintu,planta jpongiof*. 29 J b t^lexander Alagnw Artjiotelt auclor futt confcrt- bendt Ubri de Hifiortd ant^altum. 2,a domum admirattonii ex laptdibui beth extrttxtjfe dicttur ab Arabibtu. ? 7 5 -b ^lexander Rex oppidum C^ cajlellum Machirum con^ruxit. 47 4.^ Alhama efualii ctuitoi. 407 ,b varia tbi thermx, & cjud t/U ex causd, ibid. Alitnm pugna Julij Cafaris necem prafignifcaHit, ?.b jilka,aHis infularum FHrrarum. a 5 6,b AUtum mujhU eji aduerfHm. 1 2 2 ,a Alo,geniti pjittacorum. • 22 j,b Alopecia curatur ctnere hippocampi cremati. 4,a item fimo caprarum JilueftrtH/»y Ji cum aceto er oxymelle teratur. 1 27,b itemftercerecatti cum finapi&aceto. ibid. Alpacamafca,ideft terra animata.dtcebatur Periia- nis corptts httmanum. i ? S ,b Alpes ny^gyptt homines habent^ precies tunarum Indicarum. 5 1 1 ,b Alnum expurgat fermentum exmaiz,io confedum. ?24,a laxat arbufcuU yohttalxochtli. ? ^ 2,»b item cortex arborts totlatia , duarum drachma- rumponderereda^u6tnpultterem,&fumptitii 34i.a item herba chilli. 36?ib item f(tces fucci herbee am/fmaz,tli, 3 <> 4 >l> item fucctti foltorum arborii magueji. 5 oo,b item tufi radices fndtca, herba nahuiteputz.. 3?6,a fiflit vfttts cortex arboris ahoehoietl. ? o6,a ttem pomaarborii tuna,fi eum granulis cibi loco fumantur. ^'i i ,b item herba tU(jue!juetz,al. 34 1 ,b item herbityyauhtli fucctts. 547»* itemacjua,tn qud tufa radices herba apancholea ali(juamdtu maduertntitransfufa per colum & potata. 351^ item radtx herba aholpatli. . 552,.^ item pigmentum quod ex arbore achiotl conficttur. 3i?> Alui dolores fifiunt tres Ammam vicm non longe d ciuitate Tibertade. 484>b tbt aquA funt fanandis humanorum corporum vi- ttjs maxime tdonea. ibid. Ammam vafieUumjctuttai ex toparchiii ordinefexta, 466,b apud hanc fugauit ludas Machabam exercitum Antiochi. ibid. quan- M E M O R A quanium ferofolymU dtflet. ibiJ. eft patrta Cleophs. dtfcipnWVomini. ibid. mbtlis jkcki ex miracHlo tbi a Chrtfto ferHatore patrato. ibid. habnit temvonbns ChrJftianormnEpifeopHm.^6y ,z zAmmon cimtas , quam torrens Jaboc atlmt. adeamVrias HethAHi a Dauide Rege occifm eft. ibid. Thtladelphia hodtg vocatur. ibid.b ChriflianorHm tempore habHit EvtfcopHm^Metru- politariHm, ibid. j4mohmth,herba Indtca, 5 1 6,b Amorem conciUat herba ptna htnhHiztli. 3 3 7.b yimorii contngalis fjfmbolHm,akyon. 7 , a yimphdoChia, vel ylmphiUchopolfS cinitas a cjho condita. 40S ^a propt eam fons calidijiimM-i . ibid. ^mphiftosn£ cjnales ferpentes. 2.7 3 ja ^mpulla cnm oleo S. Adartiniin medio incendto m- tegra euadtt. 4i5jb ^mtidtHm, herba Indica. 3 6 6 ,a radtx & femen eiHs obftrnUiones Jplenis aperiHnt. ibid. humores infi-aBos difcHtiHnt. ibid. femen tt4fHm,& ex vino fnmptHm , vtntris dalo- remefigoreortHmplacat. ibid. iM decod^ herba fHCCnrnt iliacis nephritictfque. ibid. ventriCHlum roborat herbaipfa. ibid. .^mygdnU amarg. fta vulpc edantur, necillafHper- bibertt,eamoccidHnt. ixi,a. rf^» apud Maiabares appellatHr elephas. 1 9 3 )b .Ana anprtmn^ adHltertn'r£.[enttant. 49,2 tnfUnUw eorhin^mdjjti ■ ihid. Kontjl mdictnm, fed eim ejuidam hislrio. ibid. nulltir» , pricter hominem , eil CHm tntelle^u, ibid.b an ahqnorum canft ft c^lpir». 5 o ^a de eorum origtne Geni tum opinioneSi ^ 5 1 ,b qnAdam tn tgne generantur ^non ex eo. 6 1 ,z an alttjua tgncmtn fe habeant. 6 3 ,a tmmHila qnoqtte mfcHntHr & viumt in ntue. 64»a {juornodoe terra prtmur/texorta. ibid. tn qua magmtudine creaTn fint. ibid.b an tnttio cre.itn multu ex vnoquocjue genere. 6 5 a an nonnulla tllorum Jingula tuntttmmodo crcata fint. C,j,\> an eornm ingenia mutatu fuerint & diuerfa JaChi, cjuam DLPUillacreaKit, 68,a hawtt^i prtmum fuerunt innoxia , poft peccatftm veronoxui. ibid. fantiti viru vfquehodie funt innoxia. ibid. an ea, qn£ modo fun f rapacta , tr.icunda , exittultA & carmmra , a Deo m tmt^fint creata eodem tngemo. tP^" ibid.b qiiare fbimutuonoceanti ibid^ cur nonnulla ex tjs venenatn & noxia creatn fue- rtnt. 6^.z.8c feq. eoTum comtlcxio & vitalisnoneflmutata,veluti mutavaesi homtnts. 70,b ticc tortici fgura est mutata. ibid. eaqu£ funtm nouoorbe,quomodoiUuctranfuechi. ■jz ajb.&feqq. an aliqua e terrd reprcduch fuerini. 74,b ati perfeiid ipertet jpontenafct pof-nt. 86,b a» ea qu tn mmeralibui etiam reperiuntur. 9 9,a ex alijs varijs rebus ettam generamur. ibid. imb & ex elementu nafcuntur. ibid. ftnguU voces proprtas habent adcoitum. 1 20, b cur Agrotent. I22,b creata funt adnotitiam Dei , ad irudttionem no- (iram.C^ ad vfum. i i6,b varia ex ijsmedicametita. 1 27,a,b c^uamuis f^rociftma , fapetamen hominibus obfe- quia prxslirerunt. 202 ,a &: ^qq. itAnna Ccfnitifa Mcgenfs ita a pfittaco quodam ddigebatur,zt quccumquetret , tlle eam fequere- tur. 227,3 nemo veflem eiusattingereaudebat , quin ab tllo pjittaco mordcretur. ibid. Anna de (fordnba puelLi duodcnnis cum educatori- bus futs f^rg 1> Anona,arbor magnain Jndijs. 3 6 1 ,a gerr/iina eius venenis reftstunt. ibid. nuclei pomorum curant diarrhoeas, ibid. Anones^frutlus Jndicus. 3 3 ' j^^ Anferes audttu prajlant. 37,1 caro eorum hur/uda , ventrem procurat. i i6,b fnremmtre produnt. i^J.b Anfer arboreuf in Scotta ex arbonbus generatur. 3?,a Anfertnus pes,herba,futbus venenofa. izz^ Anteca vallis fahnoi habet. 40 1 ,a Anthus auu tquurum hinnitumimitatur. I2 j,b Antiihrtjius afcenjienis Chnjit fttturus ejl amula- tor. " - 484,^,6 tnmonte Oliueti ilimonum ope eleuandus eji quaji in calum afcenfurus. ibi d . b fed fftritu oris Domint Jefu occidetur. 1 bid. ^•imtgone in ciconiam verja dtcitur tn fabulis. Antiqueravrbs vallem fibivicinam hahet , vbt co» ptofifimum fal generaiur. 40i,a prope ear/t etiam eft fons, quicalculos potus cttjfol- uit. 4c6,b S. Antontj de Padua Jiatua per aquas ambulaiL. 448,a ^ntontus Cranfus leui fiibucuU conta^u Jltrf}'> mas taculabatur, 4,a S. Antonius eremtta Centaurum in deferto vidtt, 76,b item SatyrurHi " ^S.a Antontus Jmp. montes qui dicebantur Climax tn^ ctdi ttffit , i;^ anguftam viam tnter eos aperuiti 464,^ ey^ntonius neophyta oculorum, manuum pedumque officio carens. 446,b tto^u a S-Francijco Xaueriocuratur. ibid. Antrum quoddam tn Galldtcta tnaccejfibtle. 3 9 5 ,a Antrum Oliueti, Chnfit oratione^fanguineo fudore, Angelt prafenttacelebre. 478,^.479,3 Antrum Pantum, efi ifelunca monttc Panij. 4 j 9 ,a grauem odorem exhalat. ibid. tntllud a gent.iltbus proijci quotannis folita vi' cima aliquatn honorem altcuius darttonis. ibid. S. Ajienj precibus praftt^ia dtaboltC£ ibt exerceri folttacejfant. ibid.b Anus fiuuius pracijtuus Hiffanii, 40 3 ,b vndeortatur. ibid. motdoapparety modo invaries twatus fubten-aneos fe condit. 494,» Apachycoatjferpens Jndicus. 284,^ Apancholoa, herba Jndica lymphis infiliens. 3 5 i ,a oris vfttonem C^ v lcera curat. i bi d . aqua,inqua tuferadtcesaliquamdiu maduennt, transfufa per coium & potata , fiuxum alui curat. ibid. pracipne puerorum^ grauidarum. ibid. aborfum cohtbet. ibid. uAfpanme ,fiedtSlfcaptiutquia Mexicanis macki- bantur tn honorem fnorum deorum. 1 44 ,b Aparequa vrticb Apoccoiialli lapis,fuccini mftri jjfeciesi 3 74,^ tApocymum cantbus tn cibo tiatum eo: necat. . lzz,a ApoUontus Tyan^us brtttorum bquelam calluijfe dicttur a Porphyrio, 39,a ApoUonius,Ionatbb item tragorigano Quauhnahuacenfi. 3 1 6,a item herbd acuichehuartraqua. M 4^ item herba chi/U. y^^i ^ Aprt vnitu dens ex infula Mad^gafcar appindit quatuordecim Ubras, ■2. 5 9 ='' Aprt heder£ efu morbos fuos curant. }{,a in /4fika non generantur. 9 1 ,a quandocoeanti 93>t» dentes exertos habent. 1 1 2 a aUquando reperti funtpofterius foUpedes , ^-mte- rius bifubii 1 1 3 b felb carent. 1 1 8,a ionea funt natur£. 1 20,a perpetub fnnt feri. x i 5 ,b Apdi&bcftii&ex aUarum aquarum cadauertbuinon- numquam generantur. 4)7,3 ^puntpifces e Itmo quandoque nafcuntur, jjp.a ^puha tngentt terrxmotu concuffa, 3 8 5 ,b ^purtmac flnuitu ptrquincjuagtntu leucas dift^j;i- ditur,vbi tnmareinfimt. 38o,a rupes tn tllum collapfii per tridnum eim cttrfum ftuerunt. ibid. circftmcarrtt pertodum xooo. leucarttm. ibid. mare trfi.aens ,duke ilhid reddn ambttu ocntum Itticarum. ibid. confttnditur cum fiuuio Maranone. ibid. dum mare infiuit , bis mille tnfulas includit. ibid .b eimfi-agor ad (juatuor bucas audttur. ibid. ^cjua ab Origene & zy£gj^tijs vano ve^eBu mas vel ftmtna dicebatur. i 8 ,b quodgenM caufe tnauium pifciumque prod^iFho- »e prtma prceflitent. 6o,b fola pifces productt. 5 i ,a ettam aues, ibid. Thalen efl valcntifiimum elementum. 5 So.a Aqua bapttfmalis non folumper annum,fcddtutius, tncorrupta feruart poteft. ^Sh^ AqualuflraUs iimpaditrnpofita , oUi insiar ardet. 446, a,b quadraginta annii a montait quadamincorrtipta ferttaiafuit. 45 5>b de ex re ttftimonium S. loannis Chryfoftomi,/^.^ 6 ,b e^qua pluutatn folijs arboris maguey recepta, va- rtosMorbos pellit. 3oca Aqua filfa maris anudottu eff efticax contra teU venenata, 3So,b Xx 4 Aq'ia INDEX RERVM ^ciaa intercntanta. vide , Hydro^Jis. jic^HO, , in qua tuft radtees herbm apancholoa ali- ijHAmdiu maduermt, trattsfnfaper colnnt , & po- tatii,Jixxum alut curat. 3 5 ' >«•• prncipti^ pnerorum^ graMidar9m. ibid. alwrtfim cohibet, ^ ibid. j^ejHit.in cjtia herbi^^huitli trita aliijuamdtu ma- ducrtt ,fi , quoties exp:dierit\, hammHr , fcabiem carar. 5 5 7^ lanas etiam purpureocolore inficit, ibid. tAqtfdt qiix. fupra calos funt , non violente ibt dett- nentnr, 26, a ^AiiiA Maferephot ejuid fnt. 47 5 t> A<]U(i. Afcron tjualej. 4 5 9 tb Acjuaqua,bufo Indicusmaximus. ^77-,^ ,Acjua^uetz,palltn quales ferpentes, 2.7'.^ mttes funt &innoxij. ibid.b tiHllumommno jlrepitumcient. ibid. decem imo vtginti dtes fne cibo perdurant, 9 ibid. eorumcATo eli delicattjfmd. 17 1 a taramen cjut vefcuntur,f aliqHando lue Fentreii laborarintjrecidiuam patiuniur. ibid. .Acjuatica pauca pulmonem hubent. ibid. ^qtietz.oallin , ferptns "jndicns fimilis croeodtlo. iyo, a in ctus ventriciik reperti lapillt Uthtafconferunt. ibid. intcgrum hominem cum vefiibus deuorat. ibi d . tnatjuis fiCilecapttur. ibid. oua poiiit ad zJI. anferinorum magnitndine. ibid.a,b glanduUtnfaucibfiseiHs repernt mofchum reda- lent. ibid.b eajuefcbribusmedeniHr. ibid. genttaltttm etus adcps verum mofchnm refert. ibid. ventriculpis eiui ablutus, Sole exJiccatMS , contuftts & fun}p(tis , lapidcs veficx & renum fangit. ibid. cjuhratiovetnterimatur. ibid. ty^cjutU, temperannx funt fymbolum. <3,b ^tittf lapidti vfuM monfir^uerunt. y^b vifu pricjlant. 37>a,b alb<£ reperiuniur in regno Murflt. 2 3 4,b e.%rummimfierio JndttlU adamantes inuejltgant, i35»a AqmU crtfiata, egregia auis, digna qu£ h Regijs au- cuptbus alatur. 1 1 7,a,b" Qy^cj/utU maxima inuenta m Adexico , quit vna vice veruecem dtuorabaf^ 2, 3 8 ,b uic^uda virgA , vtltHS aquiUrHm genus in fndia. *i7>b r^r .siAQ,Aroer. Ariiha,fic dlium Mare mortHum. 46o,a Arabes Altxandrum Domum admirationii ex Upi- dibus beth extruxijfe fabuUntur. 375.b arundiiiibus lordanis ad varia mimfieria inun^ '. tur. 4)9.a t}s tn fcrtptionibus loco pennarum atiium vtt fo~ lenr. ibid, Arachnem araneamvcrfa dicituri» fabulti. ibid. Af.^tica ex A^ achtie f.cki diciturin fabulu. ibid. textortam 0- venatortam artes exercer. 8,b A raneas veneno carentes habet Hiberma. 449,a Aramtu aqitaiiiti , Ir.dtatHm mfeclum tnno.xium. Arnneni aureus,item Indiarum tnfetlurK. ibid. eius iElusagttininfaniam. ibicl, Araneus Jfmofus , tttdem Indiarum infc^urrL.. ibid.b Araneie pUntis etiamnafcuntur. }2,b ctbus funt ftellionum. 1 2 1 ,a Aranei IndictnonnuUi columbim oui mamittidinem habent, 2.9 i,b apud Caribes e.xaquant dimidium malum ct- treum. ibid. ;■« ncnnullorum telisetinm pafercapitur. ibrd. Arat,gcnus pfttacorum tn Braftlta. 227, a in magnaapttdeofdem estxTtimattone. ibid.b Arauers p-iptiionis fndict gcnus. 288..b calceos arrodunt. VT tnutties fiant. ibid. galltnas & aita ctb.trta .idojfa extdunt. ibid. Arbttrium .t Itbertate differt. 48 ,b Arbor cjt^id fit. i28,a Arbor aurea repertturtn H^sf^nioia. i94,* Arbor metrof.dera , tn laua matore nafcitur. , 5o5,b ex ea quiffuslum gent ,ferroltdinon pojfe dici- tur. ibid. A rbor mulli, quaiii ft. 25) 5 ,a tecore,rembu^ Argemata defcHtittntHr pnlHere corticis arborts ca- polin. 344>i ttem gnmmiex arboreholli deflaente. 348,a ttem radice herba acxoyatis fecttndd, tHsa,& refo- Intaex lotiohHmanoi&tnslilUta. 35i,b item furcHlis herba cacocxihttttl cortice nHdatts. 570,b item pulHere lapidis toltecajruli crjftallo admi^ %fto. 374,a jirgentetts mons ,. vnde 'BAtis flftHittt.tpfodtt. 405, a jirgentHmcincrebafilifciillitHm, aurnm ejfe appa- ret. lojjb jirgentnm viuum notnm qnidem fmt Indis barba- ris, nullius tamen vfns . 3 7 5 , a jirgfu canis foltts Viyffem reducem^domeflicis omm- bttsignotum^agnoutt. 4i,b Arias Montanits kinerarium Beniamini Tudelenfs Htffani Iud» ibid. b d trimatu parere incipiunt. 9 5,a binas mammai habent^. 1 1 3 ,a earum iac efl etiam crafium. 1 1 7 ,a e^ efficactjfimum. ibid. pins ceteris nutrit, ventrem pnrgat, vires muititm auget. ibid. maribus funt vtuaciores. 1 2 3,a Afin Hi beftta efl natura ttmidior. 1 1 i ,a ex eitu cadauere fuct & fcarabdi nafcttntttr. 9 7 ,a a color mttrtnui et VHlgarii, 1 1 5 ,a eitu ca ro fucci peffirtti. 1 1 6 ,a fangHU et craffijfimui. 1 117,» corhabet proportionemaxiTnMnt, ibid.b eiits flerctu efi optimttm. 119,3 tardtimtnceffnmhabet& pigrttm. ibid. Reatitti contra tam veloci ct*rfit valentyVt voUre videamur. ibid calido &ficco efl temperamento. 120^ famis admodum eji pattens. lii,h an a potuabfltneat,&qui. ibid. pejlis et efi exniaUs. i z 2 ,a rhododaphne et efl venenum. ibid. cicutaherbaab eodepaslam T ufcta,foporem gra- uiffimum ei 'inductt vt mortuui videatur. ibid ad tngeftmum annum viuit. 1 1 3 ,a infeftumhahetcoruum. ii4>a ettam colotam inimicam habtt, ibid. jimplex & ftolidus eft. ibid. b vontes non tranfityfi per raritatem eor/m tranf- iuceant fluutj. 125,* ignem formtdat. 1 2. 5 >b tiuicaroanonnuUiscomeditur. ii6,b portandis oneribui eft commodus. 12.7»* aratetiam^vbileuiseFiterra. ibid. jisfhaltttes arbor in montanis lerofolymitanii (ponte prouenit. 48 5, a jijiaroth, Sidoniorum idolo , e regione templi lerofo- lymttani, inmonte Oltueti,Salomonfanum ertxit. 484,1 iyisier pifcis,cjualis. 4,b S. Afleritts martyr prdffigias diabolicas in antro Tanio exercert feUtas precibtfs fuisceffarefactt. 4593» ^y€flhmati medentur lacerta Indictt taletec. 276,^ ttem medtcamen ejuoddam egregium , quod confi- cttur exherba mexixqtiilitl. 3 ' 7.^ ttem radix herba acxoyatic fecund*. 3 5 1 ^b itemfolta herbit tonalxihuitl, tntra corpttsfumpta, jifthma veluti per miraculum curatur foUjsJtccatis herbityetl. 358,b jiflra quA potiffimum prdftent beneficia. 3 ,b an mediam inter pUntas & antmaha perfetlionem ohtineant. 55,b uiHrologta orygit/Egyptiorum ferAmta. 8,b /«jif etiam Indis nota. 1 3 9,a>b AftypalaU ferpentes non fert. 9 i ,b cy4tatapaUcatl herba Mextcana , vnde fic di£hi. 307,a tnfiammationesatqueeryfipeUtaarcet , & fi ad- fint, curat, ibid. infantiumfebres fedat, ibid. pudictttamferuat. ibid. yitehuapatlt herba Indica. 349,t> tufa, GT- infufa e Itquore aliquo congruo, expurgat inteftina. ibid. oculis tnflammatis confert. ibid. vrinam eltcit. ibid. loumores omnes perinfernadetrahit. ibid. Atepocapatliherbalndtca. 307,b ventrtculum & renes fiigtda diHemperie labo- rantes refiituunt & confirmant etus radtccs. ibid. flertlitati ab eadem caufa orttt medentur. ibid. tAtetepttz.,fcari^AusUcuflrtsfn Mexico. 25 8,a R E R V M ab incolisin ctbunt adhtbetur. jbid. Atexcalcjuthuitly arbor Upidea , (}ue*fa.xeos fttpites germtnat. 395,5 Atextli ,potioms genus ex arhris C4cao;tti confecta femtne. 545,5 Ati, m Guaerrate & Decan appelUtur elephas. i95,b Attopus ieuhoatz.in xochipilli , mintsier idolorum in templo ma.ximo Alexicano, & eius mnntu. 1 49,5 Atlaconlt,feftum Mextcenftum. I44,b AtUtona, dea Mexicenfium. 1 4 5 ,b Atlatz,onptiiin,fiutex Mexicanus. 3 5 y^ alut fluxum ^certo quodam modo fttmpttes^fifift, ibid. f vrin£ ardori & retentioni medetur. ibid. ocuiorumtnfiammationes fanat. ibid. Atiauhco,bctu m templo maxtmo Mexicano. 1 4 5 ,a A tleaoa It feflum M exicanorum. 1 4 4 >b Atltchipinca herba paruuia Indica. 3 5 3 ,a cordis affe^ibtts a nimio ardore fedat. imd. Atitxeuhefktteuhoa obuchtii , mtnifler idolorum in tempio Mextcano maximo,& ettu munui. 149^^ tA^toc,vuipes Indtca,cjuale antmal. i6x^ vulpe noflratedupio eflmaitis. ibid. fueSyCeruos & hominesocctdit. ibid. tnturtam ftbi faShm feduio vicifcitur. ibid. beneficiscome efl & gratum. ibid. dolor deniiumjx penetilius expurgentur,curatur. ibid. * tAtocati,aranearumgentuinIndia, 291,» Atochieti herba,cjud cerutOcctdentis,a venatortbus vexatt, vires defeftas reliaurant, & noaam pertu^ citatem accipiunt. i84,b Atochieti tertta, 5 ig^ ad hanc confugiunt cerui^quandofe l^fos fentiunt, ibid. Atoiii , puites apud Mexicanos, ^ quomodo ab eu parentur. 32 5,b ^toiocxtifunt rand caudatd. in India, 2 5 8,b Indt eis vefcuntur, ibid, merctmontum ex ipfis. ibid, ^toxina,iocuHarum paiuFirium fpecies, 258,^ d Mextcanis in cibum adhibetur. ibid. Atoyaxocotl e^ualis herba. 3 1 8 a Attaligatui,paruuitts ferpens. 274,» veneno atret. ihid. hominem tamen alio modo enecat, ihid. Attalus Rexhiflortic & naturn animalitm confide- randtt fludtofiffim tu fuit. ± ^ Attilunicui , fluuius aurifer in Indid OccidentdU 3Si,a Aitun, molefiiftimum pulicis gentts. 289,4 tn pedibui homtnum iendestnnumerospreducuntj, ibid. Atuitz.naoac calmecac , loctis templimaximi Mexi- cani,&«^ ex aqna edn^A fi4ermt. ibid. enomodo ex aqna eduit£. 60, a auod gennscanfix, tn auiunt pifciftm^jfte produi^iio- ne prrma praflnermt. ibid. b earnm plures funt tn volando admedum perttna- ces. 7i,a ^arum flercM pofi a/inorunt optimunt. 1 1 9,a crajftoremredd!4ntvrmam. ibid. tarum voces iionnullt hommes ad viuum expri- munt. 457. b ^ues Chagrm^ quomodo a Jimiis fe tueantur. 2 58,a> Aues non-conftflentes,Mextcamu ftxtus. i 1 5ib jAttguflm Imp. coruumfibt de vtEloria yiEliacagra- tulantem vtgmti milltbtts nummum emit. 5 5 ,b jiuicula,cuim*eft*f abtcgrotante P.Petro Canifioap- petebaturyvlirh aduolat. I4.a,b altain concha nata Francifco Ga/lt£ %Jgi atlata fuit. 5 1 ,a AutcuU BUfium Eptfcopum ,tn folitHditte perfecu- tionem declma»tem,pauerunt, io 3 ,a j4utsauritaqualisaui4. 2 2i,a j^uti barbatavnde ficdiila. 214, b ^uis calua vnde fu diEla. 2 1 1 ,b e fultcarum genere videtur. 2 z 2,a jiuts cornuta, auis mtri opificij. i 1 4,a eitts defcriptto. ibid. ^y^^uis et^ocatrtx niuiSffic diSla, ^ Attyeus densinnatus puero Silefio. 6,b Aftrium dolor, & ttnnttus ettam cum altcjua furdt- tate ConiunElus, curatur ofticuto caud* aiatochtli animatis, mpuluerem redaElo,confeElajue tndcpi- lula magnittldine capitis acicutx. 1 6o,a ttem fucco foltorum arborts tomatl eis inftillato. fi proueniat ex causa fiigtda , mitigatur vnna bubali^ficontrttamtfceatur myrrha aut oleo. i27,b Aurum tgnis naturam recipitf idecque Itciuefieri aut tnollirt poteft. 6 1 ,a inuenttur tn Jndta etiam in terr* fuperficie. 575.a item in rtuis & fluuijs. ibid. Cerabai%s popults l^men efe credebatur. ibid. ^ui&iIludnonnifiexpiatiqua,runt ,abslmentes a coitu,cibo,potu,6cc. ibid. eiuf granaoElo pondo inuenta funt in Htjf>aniold, ibid. Autho tn erodium verftu dtcitur in fabulis. 5 2,b Axaxayacail ,mufcA paluslres tn Mexicana pro- uincta. . 257,2 ex ijs tritis & commixtis fiunt globult comefiibt- les. ibid, earumetiamouacapiuntur. ibid.b ^tnde ptacentAefformantur. ibid. Axtxtlacotlherbalndica. 35o,b radices etni tuf£, & applicata trium drachmarum pondere^ vrtnam mire euocant. ibid. epot(t,eifuextergunt meatui, ibid. colicts fubueniunt,. ibid. facietmaculas emundant. ibid. fcabtem capttum puerorum & vniutrfi corporis curant. ibid. febres euocato fudore totiunt. ibid. flatusdifcutiunt. ibid, fumores pntter naturam dijfipant. 3 5 ' j* ^xtcaltt > ifecies cuQufbttarum Jndicarum-» . 3io,a Axim * INDEX RERVM Axiti, pinguedo cjuadam vermtculorftm Jndice- Yum. z89,a,b. vide, AxocmUiru. j^xii btiiia tn India generatrtr. 9 1,3. ylxixvatlicoz^itc. vide, Amamaxtfa. Axochiatl, herlm Indtca. ^ 5 i ,b foHa eitu ex aqua refoluta , epotaque pttgilli men- fura, aut corpori ilUta,febrem exiingunm. i bid. laffitudimmedentur, , ibid. doioribm e morbo Gallico fubueniunt. ibid. tumores pnter naturam , qm crura caputve ob malum habitumtnfederint,curant. ibid. afthmatt fumpta , ftrumii appofita , diarrhoeis , vJlionibtn , vlceribw tnterms O" exterms me- dentur. ibid. Ytnum urdorem mittgant. ibid. corporafutmtnetacta fouent. ibid. ^xoctnUin,^enu6 ejuoddam verminm. 2 8 9 ,a,b cocjuuntur ab Indis , & pinguedo quxdam ab ijs elicttur. ibid. dolores cuiufcumb quomodoadcibum pnparetur. ibid. AxoqMenyetl,frutex Indicus. 357>b AxungtA prouenit ex anmaltbnt non cormgerts. Ii7,a Ajfaijtticueramo, arbor Afexicana. 5 5 5»^ tnaquis mergitttr. ibid. oleum inde ftillansad omniaremediorum genera, (^uibtii ftjraxcongruit,eft accommodum. ibid. Ayecocimatt herba apud Indos ephafeolorumgenere. fnccm eitts oculoruminflamruationem curat . ibid. Yadtx velcruda, velttudecoEltetttiventriculum & inteUina fupra infraque purgat. ibid. Ayocomollatolli pulits genut apud Mexicanos , & ijuomodoabets paretur. # Ji4,a Ayotlt herba Indtca,cucurbitarum genits, 3o8,b multdeius reperiuntur dtfterentia. 45 o,a eum Ntgellus inuafor (jmdam furto absiultt. 45o,a BacuIus S. Cyrici ftrumas curat . 42-9»^ 'Bacultqutdam SanBorum nonnulloruminHtbernia & Scotiareiigio/iffimehabtti. . 4^9 j^ Bdtts Hiffam^ nobtlijfimumflumen^. 40 5 ,a tnde pYotwicta ,quam perlutt,appellAta. ibid. vnde oriaiur. ibid. duaii infulas efficit. ibid. vulgo vocatur ^u.tdnlcjuiuir. ibid. vnrta eius ctyma. ibid.b "Sahem. vidc^ Zuzim. "Bahuan fltiutus ab origine fua falfttsfluit. 3 8 i ,a Bainoa regio falims montams abnndat. 3 7 8 >* Baldmnm III. ferofolymorum Re.x Coradinum Re- gem pralio fuperat. / 479,^ BaUn& catulos fuos recentes er teneros , aliqua ex causa consicrnatos , ore e.xcipiunt & condunL,, ort ettti lagana auis infidiatur, qu£ ^ cor eiui,fi ah ea deuoratnffte rit,corrodit, 1 5 S ,a BaUna contra fe tnutcem pugnaces. 26 i ,b earumfemen non eftambra. i6i,V eas ptfcandt modi varij. ibid.a,b. 26 3 ,a,b Balnea Alhamjt defcribuntur . 407 ,b Balnea Betara. 408,0 Balnea Ledefma. * ibid.' acjua illorum valde efi falubrii. ibid, Balfametum confitum tneo leco z/Egypti , vbt ol:m Chriftus Domintu latuit. 41 1 ,b perijt;otttttsculpa,nefcttur. ibid. ex ludcea a Cieopatra Regtna in t/£gyptum tranf- latum futt. 4^5A ibi trrtgatur a paruo fbnte, in ejuo dtcftur B.Virgo fdipe lauafe puerulum ftfurn. ibid . vbtilludbatfametum in v^Lgypto fttumfit. ibid. qu£eimmejfis. ibid.b Balfamum quomodo ex arbore Mexicana hoitzjlo- chttleltciatur. i^9}^ etus balfami tres quatuorve guttt. ante cibumltn- EIa , ventriculum a frtgtda causa imbeciUum corroborant, ibid. vrtnam & renum veftCAaue txcrementa etiocant, ibid. ob^ruSliones aperiunt. ibid- resfirattonts dtfficultati medentur. ibid. alut dolores fedant. ibid. baljamum tpfum tn pejfulos efformatum,& vulute obdttum , fecundoi & foetut emertuos trahit, ibid. . ' partumaccelerat. ibid. fterilimtem a frtgtdis humtdifcjue ortam humori- btti auerttt. ibid. dolores ab tjfdem caufis ortos fedat. ibid. flatHs & tumotres prater naturam difcutit. ibid. cerebrumcorroborat. ibid. paralyfi auxiltatur. ibid. colicis iltactfque, & articulorum doloribtts efl ad- modum vtile. ibid. vulnera recentia congluttnat. ibid. tn Arabia Feltce magna copta proucnit. 4 i 2,b quod m ludxa nafcttur , emmum e§i praHauttJfi- mftm. 488,0 ejuomedo elictatur. ibid. Balthafar Barrertut e Soc. lefu varia in India mon- flravidtt. 1 34>^ Banda , Moluccarum tnfula Emeu auii peregnnx ferax. ii8,a Bapttfmaliiaejua. vide, Aquabaptifmalis. Baptifmtti cutdam collatm arcna loco aqtta. 487>a . ■ r,'^ Baratrice , monfirum humdnum in S. (fructi infuU tnlndia. i J^^^ Ba rbafcus paruula India herba. 3 2 8 ,b pifcesper eamcapiuntur. ibid. Bardato, cataphrattum Indtarum animal. 1 5 9,3 vna. MEMORABILIVM. •vn^ HoEle leficb 'Bafilifctis ftluefier an vere Jit bajilifctts. \ o 2^ Bafihtis tres faltem cdos agnouit. i j ,a Bafohts Rhemenjis Abboi apro, a canibus aElo, & ad fe confugtentt, perfugium prabutt. ioi,b Baffantu Laudenfts Eptfcopus cerua venatores fu- gtentiapud fe perfugtum prabuit. ioi,h Batanta proutncia ab Otkimafio Augujlo Zenodoro Trachonitidis Principi adtmttur^ eb quodlatroci- jjia propter lucrum foueret. 48 o,b eam Herodi maiort ajfigmt, ibid . Batata, herba fndica. 3 ^7 ,b •varit&ettu funtdtfjerentidi v-arijs etiant fiomtntbus dtjjtnfla. ibid. B^tjfa amara,fiue chichic camotic. 3 6 S ,a ^ndix eim tufa,& ex aquk epota, dyfenteriasftfiit. ibid. Batata purgatiua , fiue c^camottc tlanoquiloni. ib.d. radices eitu duarum vnctarum menfura a cubi~ tum eunte fumptis. , alurnn mira lenitate & fe- curttate expurgant. • ibid.b bilim e venis extrahunt. ibid. 'Battata ,radtces qudidam qu£ ab Indis e terraejfo- diuntfir. 52,6,b B^urach Arahibfts dtcitur nitrum. 3 77 ii "Behaus rarum planta tn Jndia gentts. 328,» foUatatJta funt ,vtnonraro pro te^o vel fcaphts inferutant. ibid. Behemoth an fusrit hj/dra. i44.b qHidameleph^ntemdixerunt. 14^ i 'Betara opidum balnea habetfalubria. 408 , b Bellua,quam fugautt 'Vaulfu Leonenfis Praful,terrb Belus]fiuutKS exigutts dr profundttsi 46 6 ,a tn eo vttrum primo repertum. ibid. Benedtclui d GoesTrafiancoridem cftrn claffe appellit. 447.b templum B .f^trginisingreditur. ibid. Vitig priortsdehctnreuoluenslacrymatur. 448,3 imagtncm lefuhm Jinu matris fud confiflentti la- crymart videt, ibid. confitetur, cr Societatem ingreditur. ibid. fumma etiis futt humihtas. ibid. 'BenedtllftSyCognomine Luna , Papa infchifmate ele- Eiui,ad Paninfulam ,munfttJftjnAm tn Regno Va- lcntt£ arcem,profugtt. 407,2 ift Ponttficatutn abdtcaret, perfuaderi non potutt, ibidb Bengaia tnfula , in qua vir fuit trecentos trigintn qutnque ann»s statts habens, i\G 3i Bentamtn Tudelenjis Hijpanfts Itinerarium fcnpjit. 89, b BentutjfruSIffs arboriscuiufdam Indtcd. 567,^ Bernardtntts (JaHtllfts , herbarifla diltgentijjimtu. 3*4. b « S.Btrnardfss panem benedicit , qui febrem arcet. 455.a alios ttem, qui admulta tempora incorrupti fer- uantur. ibid. Bernardus de Morlans , ex Ordine PridtcatorumiU pueros ex charttate tn prtmtsrifdtmentus inlittutt. 392, a pte moritur. ibid, Bernardui qutdam Sacerdos,temeri cornu S. Patrtttj tnflans,grautter punttur. 429 b Bernecttauesveiut pomatnarbortbtunafcuntur 5,b Berytui ciuitas a quo condtta. 5 o ' ,b ohm Geris, mox lulia Fehx appellata. ibid. eft Romanorumcolonia. ibid. Chrtfitartorumtempore Bpifcopum habebat. ibid. hodieRarutttsdtcitur. 502,a Befucus, palmes qutdam Indicus . 5 3 1 ,a Beta tn ainpliorem magnttudtnem accrefcity vt natU' ram planta exuatj, iz8,a Beth lapides Lybtct dtcuntnr con^eUores fuos mutos reddere,velut lupfis. 37 5>b Betre planta Indtca. ^66 3. qingiuas & ventntculfimroborat. ibid. Bez^ar iapis,fecundfis ab OrtentahyHafciturin vtfce- revtcunb ttcm ture decoUi radicum herhx tepeamatl. iGo^b pcri^iferna^radice herhte tacuache. 340,a 'BtlU atra per poros enacnatur per olcacatz^an her. h-nm, 3z2,a ttem cortice flipitum herh& huyo h»yo, infarinam redacio,c^tncorpH4 fumpto, 1^7,^ S. Birgittaad tertium ^fque atatii annum mMtafmt. 44=b k Chrifo fctfcitata fmtcur animalia etiam irra- tionalia £groient,& qHid^Dor/iinus resjondent. 122,b 'Sifontesapud Septemtrionales gignttur. 92, a Bt(l:tld(s momalii Agrotans,oleum lampadls^quA ei de nocle htmen prahehat^^n Ltc mutan videt . 4 2 2 jb 'Bttin ferpcns terrifcm . 27 5 ,a houes & apros rapit , eofjue quando^ue integros detiorati ibid. Bttis antmal ft a muliere asficiatur , extempio eam ttgrotare factt , 1 10, 3 Bttumen ^uod ex Aiari mortuo oritttr ad cjuieki/tile fit. 46o,b Blanta auisex arhore gignitur , etuffue rei hisiortac 97A Bltfcorum tn Hiffania familia vnde td Cognominii foYttta. 105, b Blafiiu Epifcopus m foUtudtne perfecutionem declt- nans, ah auiculis pafcitur. 2 o 5 ,a Blafiui Mag^rtis fuhUtum dentthns armatum ho- mtnem faltandocircumtuht. 37,^ £oa terrtt filius a S. Hilarione incenfus futt. 74jt> Boettus,pag»s prope ciuitatem Burgenfem tn Hisfia- nta. 4o6,b thi fons oritur, cuius a^ua loti quicumque fangut- nis fiaxumpatienies fanantur. ibid. BotMiainfula fontem hahet , cuius ac^ua epota fenes retuuenefcunt. 38i,a Boiuningo , venenatijfimaheftia , fui pr£fcntiam fuo ttntinnahulo prodif. 1 3 ,b Bomhyces nafcumur ex mori folijs. 5 1,^.97, a Bonami,pygm&us ftc dt^us,tn a»la Aiadritandfuit. 85, b Bonafus quomodo fugiens fe tueatHr. 1 1 ,b cornua hahet ohhcjue antrorfum adunca. 1 1 1 ,a etus caro dulcu Q- fuauii efi. 1 1 6 a Bontta cjuulis ptfcis. 2 J 9 > Bomtas futm^^ vnupt ex dtuinitatu lineamentts. Bonofus J^^^^jjrgattonettfis. 4 1 3 .b ReltquiitJKf^ eximto miracftlo inueniftntur. 414,1,^ &:feqq. Borachera,arhor Indite tnehrians. 3 3 1 it> Boragua , fiuuius aurtfer tn fndid Occidentalt. 58o,b. Borametz. planta,feu agntfera,anad T^ophyta fpe" Slct. 34,a.66,b Borjjcitesgemma arhorum ac fiirpium tmagtnes bel- liffime tn fe delineatas hahet. 3 4 ,b Bos ahcjuando ex athere decidtt ,ecnephid correptus* Bos (jHtdamignarum ruFiicum fidem edocuit , dicens articu/atd voce, Crcdoin Deum Patrem. 45^ Vioiies odorantes,temporis pr,tfagia fag^erunt. 3 ,a ceruicem valde torofam habent. 1 1 z,b funt htfulci. iij.b cauda eorum corpus longitndine fere aquat, 1 1 4,a taud£eorumimd parte fetofa, ibid. eorftm ptli funt dectdui. 1 1 4 ,b corneruofum hahent. i I7,b li3 ah amicis ad accipicr.dum mariium arSktta, Do- minum rog^t vt deformitui fno corport accede- ret. ibid.h oculus eius alter excidst. ibid. fuper eius caput MachilLts Epifcopus columnam igneam vtdet. ibid. ah ea velamen facrum accipit. ibid . eius MEMORABILIVM. eifu adinHocationemntolaris lapis imoxie k fnm- momonu deHolnitur. ibid.44o,a arborem qttamdam flertlefcere facit. 4 5 i >t> 'Srftchi ex hominum mortttortim cadanerihtu nafcun- • tur. ^ c^G^ 'Brutn exfententia Porphyrij inter fe fermocinantur. (orum Uqnelam qui callfterint. ibid. JiubalHiaptid Septemtnonales gtgnitttr. 92,3 habet oornmarcfiatn tns}arlun£ arefcentis , mtt- crontbiu introrfum verfis, 1 1 1 ,a pilos nitidtjfimos habef. 1 1 5 ,a ubo ex Afcalapho fa^ltu dicitnr infabftli^. 5 2 ,b Bttboocttlaurfu cjnalis auis . 2 2 1 ,a Bnbftla caro chim condittonis. 1 1 6,a BftbulHm lac nontitttrtt, & ejuare.- 1 17,^ Buccind. pifces e lima quandoqtte nafcuntur. 9 9 ,a iten^er fauaginem. 1 oo,a ^ufones ex anatis eadauere nafcuntur. 97,^ etiamin foltdijfimorum laptdum medituUio inue- niuntur. 99,a jndici maximi funt^ ^77,^ itt Guatimala arbores afcendunt , & velut vttttli boatum edunt. 287,^ BupreUis causitcam vim habet . 4,a Burdofierijis efi. * 94,a ^uftera, canisjic appeUata,pariens licet/tbinfecuttO' ne cerui non deftittt. 1 7 5 >* Buttonii carohumtda eft,& ventremprocurat. i i6,b Butji rum concoquendi vtm habet. 5 ,b "Buyo buyo, planta Jndica. 3 66,b cortex ftipitum etm redaUui in faritiam,'& *n cor- pus fumpttu atram bilem expurgat. 3 67,^ venenatas plagoj curat. ibid. paralyticis medetur. ibid. ftatuf difcutit. ibid. radiceseitts profinantur aduerftts venenatas potio- nes. ibid. ventricu li ajfeilionibus frigidis fubueniunt. ibid . ijsejuiob maleficia coire nequeunt opem prsftant. ibid. . fruEiHS ipftus herhdfoUa cerebrum & ventriculum roborant. 366,b concoSiionem iuuant. i bid . dentes firmant. ibid. dolorem eorumdemfedant. ibid . fituitam eos erodere folitam arcent. ibid . carnem exhauftam ctrca eorumdem radices inftau- rant. ibid. vris halitum emendant. ibid. C. Cj4bim fpinofum animal in laua nafcitur. ofcilli etus ixtremitntem quifecumgefiat, (juam- ttis multim vulneratus , cruorem non emtttit. ibid. Naodaheguaa Malacenfts id experimento com- probautt, ibid. Cahuya , radtx Indica ad conftciendos funes apta. 3i9>b . . . Cacabi, panis genus exyuca herba confeHum. 3 68,a CacaoaqHahuitlarhor Indtca. 344, b Aiexicanii priits pro nummo feruiebat. 345,» eifdem matenem prdbet gratiffimtt potionis. ibid. ijttatuor eius arboris funt diffcrentia. ibid .b quomedotnde varia parentur potiones. ibid. Cacahoapatlachtli, potionis genus ex arboris cacaoatt femtne cenfeEla. 34.6.i Cacalotetl lapis, eius naturityVtftigne calefaclusfue- rit, tomtru edat & dtjfiitat. 178,» Cacaltz.in, herha Indica. j j o,a eius radix tn farinam redaCIa , genuum ffigus & dolores pelltt. \b\A. ius eiHs decoEiee firmat dentes. i bid . gingtuas adftrtngit. ibid. dyfentericis opitulatHr. ibid, vtert & renum laxitati medetur. ibid. Cacamtz.tlt,animai Indicttmjeoni aftimile. 169 b Cacamottctlanoijuilont,feu batata purgatiua. 3 68,a radtces eius duarum vnciarum menfura a cubi- tumeunte fumpta, aluummtra lenttate & fe- curiiate expttrgant . ibid.b bilim e venis extrahunt. ibid, (facanochtli, ffeciet tunarum Indtcarum. 3 1 1 > b Cacatochtli,fpeCtes cuniculorum tn Noua Hiffama. i6i,a Cacatotl,coruus candidus in Indta, 1 1 4,^ Cacaxheciti,florumgenuSi 3 7 1 ,b Cacaxocotl qualts herba. 3 1 8 , a Cachexta curatur tragorigano Quauhnahttacenfi. 3i6,a tufis radicthus herh<£ fndica nahuiteputz.. 3 36,b herba cuamiahoatl, 347,4 radtce herbdt acxoyatic fecunda. 3 5 i ,b ab tntemperie frigtda orta curaiur folijs pldmtt cempoaixechuiticontufisj^cx aqua vei vinopo- tis. 37i,a Cacus Arcadidt monftrum exitiaie flammat erucint. 63,a Cadocus AianiAngiitt Regis fiiius S.Vf^enefiidam, <]Hod itbtdtnt etus confenttre noilet, martyrto aflicit, 4)6,b CdUefles tmagines in animalihus reperiuntur. 4 , b (fl>' item per lapidem Bez.ar. 1 8 6ji Calculum frangtt & fra^um txpellit htrba ama- maxtla. iS^i^ Calculos extrahit cauda animalis tlaquatz,in tuja,& vntm drachm£ menfura cum acjud bis terve fum- pta, ipfo Agro eo died ctbo abfttnentei i J 7 .-* Cale ammaltn a^ihtopta gignttur, 9i,b Callitrix antmaltn zy£thtoptd gtgnttttr. ibid. «ec aitbt gcneran poteft. ibid. Calor d fetreorttti tellitur radicibfti arboris tuna. Calor naturaits vigoratur nechtllatolli,e}Uod ejipultis gentuapud Adextcanos. 5^4,* eiaguefcensinftauraturherbatiai^uequetzal.i^ijb ttimttu fedatur a rbore tamartnda. 3 4 ^ i* renum ^ vrtna temperarur gummiarboris tuna. 511, b Calpullt,loctis tn tempio maximo Mexicano. 1 4^,a Caiyces funt pars dectdua platttarum. izS,b ^uidfint. iz9,b Cameto-pardalm in ty£thioptd generatur. 9 1 ,b cornua hubei in dorfum adunca. iii,a. Cameluiab Indisinter federa telattti fnit. z,b Cameltin Proumctd Aden ptfcibus vefcuntur. 66,b ia Bafiriand & Arabid pierum^ue nafcuntur. 'Ba^rtana ex apris fimui pafcentibus conetpiunt. fum admodftm Itbidtnofi,. <)4,a (ju.Tmdtuiterum ferant. 'ibid. finguios pariunt. ibidb k trtmatH parerc incipiunt. 9 5 ,a quando panant. ibid. mammoi hu bent interfemina, iii,b tafque bmas. \ i 3,a tergumgibbofumh.ibeat. * ibid. genttaltaauerfahabent. ibid. crurahabent longa. ibid. ^gemtaiiaadeoneruoja , vt nernut ex to eonfici poffit,quoarcuiintendAtur. ibid. infiiigults crurtbtufingulagenuahabtnt. ibid b veftigiopcdtstmocarnoftfunt. ibid. talt enfimdes buhultf^fedmtmres. li 1 4..a pilos denfos habent. ibid . b eofcfue durtorej. ibid. pfillo funt celore. x i 5,a eorum caro dulcis & fuauis tft. 1 1 6,a fed fucct pejfimi citm fcnuertiiL,^ i bid . eorum iac cft tenuijfimum. ii7,a C^ dulcijfimum poii humanum. i b i d . feiie carentt 1 1 8,a pedatim incedunt vt hominei. i i^^b curfu tamen veloctfttmo vaicfH^. ibid. calido &ftcco funt temperamento, i io,a rumtnant. "...-. iii,b aquam turbidam fuauius btb/tnt, ibid. quatridHO fitim toierant. ibid. adqmnqunginta tmo Qr ad centum annos vftjue vtuunt. II 5, a naturalt odio aduerfantur equis , ibid.b rabie infeftan tur. 116 eorum carnibus nonnttlli vefcuntur. ibi tn tnfuid Aiadsiigafcar non aitd qukm tilpr, carnevefcebantur, ib ex eorum ptits vefies cameiotte eonficiuntur. «i27,a portandisonenbus funt commodi. ibid. tnmtitttdvfum habent. ibid. equum vifnm primo abhorrent, pcfted vfl$& con-. fuetudtne metum deponunt. 1 9 1 >b Camotiif herba Indica. 567,^ vart£eius funtdifferenti£, varijs etiamnomintbus dtftm^a. ibid. Campana f^tiieHana , cptam miraculorttm appeiittnt. 391, a ea ^onte puifatur, iAgruenteaiiqHdadHerfitatjt retChriFitana. , ibid. aiia in lapohid vitrh fonans tumultui prafignifi- cat. ibid. aitatn Afenafierio Camorenft PP. Pradicatorum triduo ante altcuitts Religiofi obttum Qionte fo- nat. ' ibrd.b alia fuit in Conuentu S, Dominici Cordubenfit qnA dum vitro fonabat , aiicmitsobitumindi- cabat. ibid. a\ta in coenobio Saiernit.^tna Dffmintcanorttm fimt~ iiter vitroneo pulfu mortem alicmui Fratrif pradicebaf. 39^,* aitain Germanid in 'Bodkenfi monafierio ^onta- neo fonitu altcuttts Aiomalis obttum prafagie^ bat. ibid. aita quadam in Hibernid , nifi velferi itgetur , & adttiretur,noUu fugtti 42.9:4 Campana nonnuliain Hibernid&Scfitid religtofijfi- me habita, 4i9,a Campeftrta lordanis quat oltm cittitates compiexa fuertnt. 458;b Canauhcoatl,ferpensvaftus,fedftuptdfU. 274 b tantus eft , vt oSlodectm fimttl vtrt in eo federint. ibid. eeruis infidiatur. ibid, tota vis etui efl tn fpiritu,quoceruosattrahit.ibi(\. vifcachas ex antrtsfuis extrahtt anheittu, ibid . Cancer,fymboium tram comprtmentts. 6,b Caneer S. Xatierto effigtem Crucifixt , qnaminmart adtiiud fedandum miferat,reflttuit. 14,^ CancrtOrtentales, contraqudmnoftri, fttb nomiu- mum vegettffimi & carnofiffimi (unt, 1 50, b- tam funt magnt, vtconira eos vallis fe defendere qttisdebeat. a^jjb .Candores aues tanta raolis funt , vt vithlum deuo- rent. ' i J 8;b Cantcuia pifcis pauidcs fiiiosin ventrem fufctpit,c$- rurfui denuo edit. 1 5 7 jb Cantcaia ortmfugd parra auis indicatur. 3 ,3 certo ttem antmaitum tn .^fiicd cubatH, ibid. Cantde.gentu pfittacorum tn Brafiltd. ii7,4 Canis ftuuitu,idem qut C^ uidoms. 464,^ Camsquxdam mtro aftti oieum exiecpho eitett. 8,fe Canis M E M O R A {]an'u ami/iimckmfdat» Breniamm ad Uucm ali- quotrefert. ' I4,b Canis qmdam Peguenfium in India progenitor efe dtctiur. y^.b Canii cjmdam in Sausa IndiA vrbe adorabatur. ij8 b Canes^magnanimitattS & gratitudinis fymbolftrru. fuperfaos humores grammii efu euacuant. 8,a elfa^u prdcflanr, 573 an^ejHod mielhgmt humauas voces , rationejtnt prtedtti, 39,a deijsvariaex Empirico. 4i,a tyircadtci & Htrcam ex cahe & tigride gene- rantur. 9 1 ,a conctptunt cjuandoque ex lupis, ibid . auerfo modo coeunt. 9 4 ,a cum lupis, vulptbui & tigribvu coiunt. ibid. mn nifi pojl annum admtttendt. ibid. b ^uando coeant. ibid. funt admodumhbidinoji. ibid. ^uamdtu ferantvterum. 94 l fretjuentius monflra partunt. ibid.b multos fimul fcetns edunt. ibid. duodecmo anno parere dejinunt. 9 5 ,a roftratt funt. 1 1 2,a dentes pelltnattm coeunteshabent. ibid. toftjue muiabiles. ibid.b $n Amertca fnnt aliqui qtti coUtifH non habent. ibid. inuenwntur ibi etiam gibboji. i M >* nonnuUt corpt^t longum habtnt. ibid. trura habent longa. ibid. genttaltaitem ojfea, ibid. vn^^uesijs reFl/. ibid-b caudam gerunt conuolutam & intortam, 1 1 4,a eorum pih funt dccidut. ibid.b torum ptnguedo axungia dicitur. 1 1 7,a torumtac eft cra£uffii ibid. infintibusadmodum fanum. ibid b cerebrum eorum ad luna vel incrementum vtldc' crementftm augetur velmtnuttur. ibid. ventrtculum artttim habent, 11 8 ,b lienemque longum. ibid. fmumftccum egerunt. i 1 9 . a tn Albanta & Jndtafunt inujitata magnitud.ms. ibid. eurfuvelocijfimovalent. ibid.b frigido & ficco funt temperamento. 1 io,a hy£n£ vmbr£ contailt* obmutefcert dicuntur. ibid. temperamento funt calido ^ficco. ibid. diuerfo tamen reffeElu,diuerfi. ibid. vocem acutam habfnt. ibid b in India OcctdentaU & Africa mfttiinutniuntur. ibid. rhododaphnes fiUa & flores eis funt venenum, I2i,a apocymum in cibo datum eos necat, ibid . cbamitleonAlbuiherbaeosocctdtt, - ibid. ^uindecimaut ad fummum vigintiannU viuttnt, Lacomci denos ,femin£ duodenos tantitm. ibid . ad omnia funt djctUs. i i^.b impendenterrt pefle^n, terramotum ^ frugum (er- tiUtatem prafenttunt, 1 2- 5 ,a ferpetuo funt manfueti . ibid. rabie tnfefiantur, iz6,a B I L I V Mi cUmentiaeistrtbuitur, ibi^. eorum in dommos fidei multa funt exempla> ibid. ad vehationem funt commodi. 1 2 7 ,a vartjfunt generts, venaiici,vtllatici, pafiorales. ibid. innouoorbe variant, • J73jb aUeSlu , ^ edutes, ibid. aUjcjut Indisnon tantum funtaUmentum,fed^ gub. ibid. nuiritbantur ht ad cibum , quemadmodum £«- nicuU tn Htsf>ania,0' caftrati ctthptnguefcunt. ibid. alij nomtnantur alco , ejui funt parutfU , ^ ab Indis humero ant gremto portantur, ibid. altj detifcjue tjui pUme f»nt mutt. 1 74 a ex H^Jpama tranfl.titn Htfpaniolam,numtio qt nMgmtudtne autti funt. ibid. in filuts vagantHr, (Jr pro lupisfunt. ib'd. eos occidentibtti prawum conftitutum. ibid. k Lufitanis plagiartjs adhibentur ad venattor Il2,a , numtjuam fan£ funt, femper febrtobnoxite. ibid. rhodod.iphnes folta & flores ets funt venenttrtLj. ibid. item faltna. ibid. ficonyz.am ederint,moriuntnr. ibid. tn v:co tjuodam India. pifces pr» cibo eis obijctun- tur. ibid. ad oElo vt fummiim annos viuunt. i i ?,a in iy£rhtopia ad duodecim. ibid. impendentcm peflem , terrxmotum & fiugum fertilttatem prafentiunt^ 115,1 natura funt ttmidA. ibid.b earum caro in altmentum hominii cedit. 1 26,b earum lac commod»tm eji ad conficiendum cafeuw. ibid. • CAprtAbyfftniqualesfint. iZj,h ex nonnuiiarum vellere fiue pilo panntts ille confi- cittir , ^ftemcymattlem fiue vndulatum vocant, ibid. CafffU cornua non habent. 1 1 c b fllyrtCA vngalas folidas hubent. ; i j,b Ltbyc£ funt vttultna qnandoque mole,(^artettna fpecie. 1 8 j,a,b Capreoltii cormta fptris contorta habet. iioh eaqueramofa. ibid. at(jue foltda. ibid. infuper & decidua. 1 1 1 ,a vtfu porro pollet acuttjfimo. ibid.b dentes exertos habet. 1 1 2,a Caprt tn infula AmboinopuUos la^nt, i is8,a ttem tn tnfula Lemno. ibid. CdprificHS pantculices. 5i,b a item folijs ficcatts herbit yetl. 3 5 8,b eifu dolores fanantt.r , ft cannii dentibus ferpentts teuhtUcocauhcjut col u &ceruix pungatur. i.G^,z ttem fi abluatur pantbtis tllis qut e.v radictbut tttfis arborts magucy fiunt. joca item tufis & impojittsfiltis arboris tomatl. j 1 9 ,b ttem fl puluts fi-utius herb^ meeaxochttltn/per^ fuifuerit. 3xc,a item velut per miraculum,fiadmoueantur her~ b£Cocolmecatl folta. >ii,b item fi appltcentur tufe radices Jndicx herb^ nahuiteputz. . 3 5 <5 ,a item htrba phehuame. 5 jy^b item herbd texaxapotia admota njiribut , ot* vapore eitutnsptrato. 54i,a item puluere arborii hoili. 548,a item fucco herba. cjuac^uauhtT^ntic. 3 5 5 b fi h frtgtda causa ortt fuertnt ,arbflre xochiocnt-' z.oqtiauetl. ^iSi,i itemfiramenta lapidisz.ocuinaribits tndantur. 379>b itemvapore gftmmitecopalli. ibid, plagas et tnflifi.u fanant foita vtrentia herbayetl, mantbus oieo perunEiis emoiUta.dcc, 3-59.^ tumores pr^ter naturam illud tnfidentes ob malHm habttum , curant foita herb£ tonalxthuitL 35i.t> Capitum puerorum ingentem dolorem ^ calorem exttnguunt folta hcrb£ xiuhqutittipiz.ahoac ccn^ tufa & admota, vei ex aqua refoiuta C^ tlltta. 339.b Caracoies , fabuiofum apud Indos hominttm gentu, vndeorti. 54.a,b (^aramboias fiu^tu arboris ignotx, 5 f 4^ febri quoftdian£ aduerfatur. ibid. ocuiortfm itppttudtnes fanat. ibid. Carandas arbufcuia pftrua India, ibid. appetttum excitat. ibid. (farbafui ab igne i^dt non potefl. 6 1 ,a Car^aparrtila. vide, Sarfaparriiia. Cardamomum qualii herb^. 3 1 4,2. eris httiitum commendat.,fi mandaiur. ibid. pttuitame cflpite trahtt. ibid.- Car- 1 MEMORABlLIVMi Cardulmi ^mdam homiues cttrfft canes antcncrthnt. . 37. b Cartbeslndi falecarent. 37S,a ex palmtj tUndJibi conficittnt. ibid. Carith fons in Jordanemtnfimt. 4 5 8,b Carmeltta monachus cjMtdnm , cjHoties capiitttm ad occipftt redticebat,fcinitllai vibrabat, 4 a ^armeliii monsnobtli^fimpLi. 484,6 in eitu pcde efi fens^aptid c^nem hahttaHcrunt Elia^ &Elifew. 48j,a ab eo Carmelitdt, monachinomen habent. ibid. Caroarborum0' frHticumejU£ (it. 12.9)^ (^^aro auis aun comefta , morbo Gallico medetur. 2i4,b Caro faiita cuitts conditionis fit. 1 1 6 a Caro fuferexcrefcens abfumttur , (^recens reftunt- tur per radtcis herba cocolmecatl pttluerem^. 32.1,3. item femine herbx hoauhqutUtl. 348 ,b item femine herbx cjutmichtpatli, 349 ,a item virenttbtts folijsherba yetlmanibus oleo pcr- unElu emolhta & e ctnereo candidos. ibid. efi odoratus, 1 20 a qua afiutta Ugnumfihi comparct. 1 24,a maltgne efi afiutus. ibid. b I» fuaa fiht genitaUa mordtcm euelUt. ibid. gregatim Ugnatum extt. 1 2 5 jb perpetuoeji ferut. ibid. etPts caro tn altmentum hominis cedit. 1 i6b pellis etiamin vefiimentorum vfumvcnit. 1 27, a Cafetla S. Ildefonft Ottcttnfferuatur , cjuam Maier Deiec^lodetuUt. 19 h^ arhttrantur aUb Caiena aurea a Fe(/fino Rege confeEla, joo.pedibut longa,^ carpicraffitie. H^j* S. Catharina de Vadata , locvts c^uid.tm ita dtSius, vbi inmonafierio S' Augufiimmirandt lapides repe^ riuntur. 390jt> S.Catharina corpusah AngeUs Alexandria tn mon^ tem Stnai delatum futt. 5 co,a ne tamen Carthago incolis deniiucrctur ,eh naut' Catinenfis fonsin Hifpanid , quidcjuid ei admouetur gareiege prohtbuertint. ibid. CaryfiiA aues ah tgne tmmunes funt. 6 1 ,b Cafeus vnde fiat. 1 26,b Caffia verfus Orientem aut Meridicm plantari vult, lOjjb liheraliffime in Htfpaniola,Cuha & lamaica pro- uentt, 527,b Cafiib CtntaartanoUm fnerint. 76 b c.Ue^uii vifni ej} m defrto S. ylHtcnio, ibid. aUiu ^uii tn Thcf^alta natiu dictiur. ibid. altiu ttem tn Sauna ArabiA ctuitate tnueniHi. 77'* qui mortuuscondttfis Romai^pt^M fttit. ibid. Ctntz.on todochti tn teupan , locpu tn teotpiomaximo Mextcario. 144^ C entz.oruuz.nahoac idela C^ dij apud Mexut^nos. 145. b CeoAit auis humanum fermonim tmitatur. i 5 } b ho^i-.ines trur.fcuntts ^uando^ue trridet ,q»tanao~ ^ue tnfcJkirur, ibid. Ccos tnfnU tncitUa Gr fferilii, Crxcortim diUgenaa facki ejl fertiiifjifna. ^.S 5 ,a Ceph* A^Ianrtts , primus inttentor balncerum Lede- fn£. 4o8,b Ccphaltis,abffinenti<» fymbolnm. 6,b CcpHS amn/ai tn t/Ethiop^a generatur» 9 1 > b Cercell£,anates tn lacu L^gcn.o, 4 i 6,b mira earum indoles. ibid. Cercopes in fmioi mutati cicuntf.r in fabHlis, ji b Cercopt thect in Indta fw^it fr.cj'4en ttfjt mi. 1 7 7 b forirja,figura & magnituatne d'ffcruiit> ibid. fant meticHlofi. ibid. emnt afiu funt induflrij. ibid. ^uomodo fiuuios tranfmittantj. ibid. 'vno VHlnerato,reUqiti opem ferunt. 1 7 8,a cjuomodo capiantur. ib:d. ijftO/Kodo fcaduerfnshoffesarmentL: ibid. fx tdorum forte hnmanorum aciuum imitattene orta fabula de Cynocephalu & Pj/gmdfs. ibid.b famdtnntatem csntrahmt eumbarbaris. ibid. pro argento cum tliis ludHnt, ad tabernoi eunt ,; c^ fyr/jbolurn foluHiitJ, ibid. jHauanjt quidam mtro afiu pecHnias actjutrehat vt tabernas adire poffet. ibid. aUm pro ztno mifim , »0» priits pretium dahat, cjnam fuarnlagenamaccepiffet : quiC^muUe- rcs fucafas odto habebac. ibid, aliM* tanti erat roborii , vt aprftm occidertt. i79>a (lUfii quis aUo aflu mortem euadit. ibid. eorum ojfa tufa & hiusla , doloresex Gallico morbo fedant,eHocatofudo>e. ibid. vartiC iHorttm formx defcnbuntHr, ibid, Vide & in Simia. R E R V M Cerebrum animantium ad lun£ velincrementum vil decrementumminuitur zelaugetpr. Ji7,b Cerebrum corroboratur radice herba. ahoapatU. 35i>a ttem foUjs fiuflffs herb£ huyo buyo. 3 66,b ttem fujfitu arboris tecopal^Hahuitl. 3692 ttem baljamo arboris hoitz.:lochitl. ^^9)^ ^eretiCHS tyrannus, homo fiagtttojHS , (^ Chrifltanu~ rum perfecHtor. 442 a a. S. Patritio per epiflolam ad faniora moneiur. ibid.b ab todem in vulpem transformatur, ' ibid. Cerens /ftnofm , arbor Indtca. 3 o j >i (ferigon. vide, Chiurca. Cerne tnfula dupto matarem corhum progignit ^uam Europn. z 1 4 b Ceruavenatores fugiens ,apHd B.^Jfanum Laudcn- fem EptfcopHm perfuginm habHit, aoz b aUaapud S.zy£.gidtumAbbatem. 20-,a ^trunCbrntbiiiCarenJL,. iio\> Cerifi diB.imo Jagiitas fibt infixat eueHitnt, 8,a tn Afiicanonnafaintur. 92 b fiini adrKodum Ubidinofi. 54^,4 non conctpiunt ante Ar^urifidtu. ibid. (^uamdtuvttrum ferant.i ibiJ. fingulos partuntJ. ibid.b partuntiuxta viai,& quare. ibid» cornttaramofa habenti iio,^ eac^ue foida. ib.d. atijue ettam decidua. 1 1 1 ,a hina ft-npUcta & re^ , vnde fabuloms dicHntur\ ibid. ijs tantitm fiint AHres fcifiit aut velut diuife* ibid.b rofirum habent, 1 1 2,a dentes habentvtrimjHe quatHor, ^ aUos tnftiper duos molares. ibid.b cei utcem valde torofam. ibid. mammas gerunttnter femina. ibid. eafcjue cjuaterna vbera haientes. 1 1 3>1 gractiiaeis fiintcrHra. 9 ibid. fisntbifutct. ibid.b cauda carentj. 1 1 4,a (^ exiguum^uodhabent , venenatum effedicitur. ibid.b pilosmolleshabent, ibid, alt^uando albiu inHentns efit 1 1 5 .a O" nuKC tn Jndijs OccidemalihHi taUs reperiun^ tur. ibid. atcjue etiam in Tartaria. ibid.b eorum earo fucct pejfimt, ibid.a ficca efl, & ventrem jlrtngit, ibid.b cor habent proporttone maxmtt?»-». 1 1 7,b Jica^o faHcientur,eerum ojfa nftllum fonitm edunt. ibid. eorum medulla ell laudaiifftnea. ibid. felie carent. Ii8,a surfu veiocijftmo valent. 1 1 9, b • calido & ficco funt tempcramento. 1 io,a ijuamdiH vinant. 12}^« ferpentibnsaduerfantur, 124.1 cum cham^Uonte hellum gerunf- ibid. pennaruhraasfe^iHterrenthr. 12; b natura funt iimidi. ibid. manftfefieri factle pofiunt. ibid. femtllx. dextrum cornu effodere dicnntur^ quodad multa vtiU efl. 1 26,a eornm caro m hominum alimentum eedit. ibid. b tn M E M O R A i» Scythia cieuratU tis veluti equus inftdmt> I i7,a eis Mithridates Pottticm cuflodiam fui credebat* ibid. ^ : *5J Noua Hilpania non vnftnt eorum ef genus» i84,a Jidacameablndis dicuntur ceraorumreges. ibid. qnidam,minores,fi vulnerentur , admodumfero- ciunt. ibid. in Duarhe, Xapida, CT* a/ijs prouincijs armenta eorum repertehantur,vt apudnos boum. . ibid. Septemtrionales eos currtbw 0- trahis iniungunt. ibid.b ^ ■.'/.:'.'. n^ 1« Occidente alicuhiijt Uf Jint,herba atochielt fe curant. ibid. in Virginia longiores caudas.habent.' ibid. in Nouo Adextco habent caudas pilofas ^ proli' xas. ibid. in A* waxtmi £Himatur ab Indis, ^propedomus illo- rumferitur. ibid. febnum calores temperoL, ibid. dyfentericisauxiliatur. ibid. ■ lumores prAter naturam diffeHit. ibid. iulapijs commodtffme mifcetur. ibid. dentium dolores acausa calidd ortos /^^r.ibid.b vrinam euocat. * ibid. croci apudnonnullos vicem fubit. ibid. tigmmtum ex ea conficitur,quomodo, e^ ad quid illudvtile: ibid, Chalcintlt ycue acatonal quacuilli, minifteridolorum in templo maximo Mexicano , & etus munus. 149»^ Chalctdes lacertorum genus in Qp^"» Syrii & Ly- htagenerantnr. S)2,a tertn annopariunt. . 94,^ Chaldai primi litterarum repertores , cuius arb.oris folifs prochartavffuertnt. 5^75^ Chamaleonefiouiparw. 94,b aculos habet profundos & cauosi 1 1 r ,b quos & ctrcumagttntos effe tradunti ibid. femper ore hiat. 1 1 2 ,a ei dentium & gingiuarum loco os continuum fupra tnfraque labra ambiens ferratuhi. i bid. tnutnt coloremfubinde,redditquefempereum quem troxime atttngit , prater rf*brum& candidurnj. ii5,b carnem non habet nift in capite & maxillis . 1 1 6 a nulltbi ntfi in oculis, corde & quibufdam venults fanguinem habet. 1 1 7 ,a prxgrandem pulmonem habet. vi 8 ,a caret Itene confpicuo. ibid.b tardum & ptgrumtnceffum habet.' 1 1 9,b mn alio qudm aeris altmento viuit. i i i ,a fecundtim alios vefcitur rore & mufcis. ibid. totd pane hteme dormit. 1 1 } >b ferpentibus , ceruii (^ aceipitribus aduerfatur. B I L I V M^ ptaligne aflutus efi. ibid;b naturd efl ttmidus» 1^5,^ perpetuo eft fertts. ibid. Channa pifces ftne coitu pariunti 9 5 ,b Chantico,deA Mextcenfium.' '44.* Chaos, equo mundus formatus,quah ffterit. 5 5 , b qud facie fubfiderit . 56,^ Chapopotlt vnde ad Noua Hi/fania littora ventat. 378,a vtlivenditur pretto. ibid. mutteres Mexicana eovtunturadextergendos cir dealbandos dentes. ibid. Charapu,arboris genifiin Indid. 368,b pftluereeius tnfiumen insferfo, pifces torpefcunt vt faciie capt pojfint. ibid . fiuilus eius vicem fmegmatis prabet lauandis ve- fiibus. ibid. Charttat tn (fuianorum fiiperHttionibw adumbrata. i4i,a Charrs, infig hior Mefopo tn mia ciuitas. 49 9 ;a in Hebrdo Haran appellatur. ibid. Chafcadtcitur f^enus ab Ingiilndis. l 39,^ Chermon mons. vide, Hermori-,. Cherfonefus aureaaurt feraxtnfula. jSo^a inde Salomon aurum fuum habuit. i bid. Cheter Elion d Cabaliftts cAlt anima ejfe fiatmtur. i9,av-;' v. Chianatifif ,potionis genus apud Mexicanos,& quo^ Modoapudtlios jfhretur. 524,3, b Chiantlotz.olatolli,aliud potianis genus apudeofdem Mexicanos. ibid b Chian tz. otz,olIi, herb 326,^ edinebrtaniurbarbat-t. . ibid. quomodo paretur. ibjd. renum, iecoris dolori,calculi& vrina retentwni prodeff. ■ ibid, Chictccamotic herba Indica. ^6S,3. radix eius tufa dyfenterias fiftit. ibid. Chichimecapatlt Indtta herbula. 3 46.a eiusradix e liquore conuenienti fumptn fcrnpuii vnius ponderc , humores omncs per fuperna & inferna euacuat ,fed maiori ex parte per tnfer- na. " ibid. flatus dtfcutit. ibid.b colicis dolortbui optime auxiliatur . ibid. inde conficitur nobile quoddam pharmacurru. ibid. Chichtocil memeya,herbaltidica. 34^ .b cortex eitu purgat eos qui quartand vel teriiand laborant tum felictter , -vt ttgrifiattm quando- que d purgattone curentur. ibid. Chicomatutl,herba Indtca. 3 54,3 aqtta jliilatttta fiorumettu infiammationibu* oris narium & oculorum auxiltatur. ibid . foliacurant dyfentertas. ibid. fanguinu vomtttones tollunt. ibid. Chicomecatl,dea Mextcenftum. 1 44ib Chiconqutauttl pochtlan minifleridohrumin templo maximo Mextcano,& qnodetmuntu. I49.a Chicuatltauti Indtca^noVtus fimilts. ^34^^) Chicumeeatl yteupan , locus tn templo maxmo Me- xieano, 144.3 Chil- INDEX RERVM Chilcftz^tli, chUli herb Chillt herha Indictt. 5 47 ,a ea tn acctarijs vtuntur Indi. ibid . b eft gingiber nojlrnmi ibici. .ChilU planta Mexicatia. 3(^h^ cjnottdiatioapudlndos ferMtvfni^ ibid. venerem fttmulati ibid.b alnf4m emollit. ibid. i/rtnam ty-menfes euocati ibid. ventrtcnlnm ex frigore $mbecillftm corroberat. ibid. .'- "v"^ • concoclionemiuuAt. ibid. appetttum mtre excttat. ibid. pttuiiofoshumorespurgat. ibid. becttcis ef{ opportunum remedium. ibid. tmmodice fumpta, variorum morborumefi caufa, ibid* :Chilpatltherba Indica. ?^M • folta eius mtra velocitate & effcacfo. corpus ab humortbusexpurgant. ibid. ^uartanismedentur. ihid. dentium dolores fedant. ibid. . \lichenes palmarum cnrantt ibid. fcabtem fanant. ihid. vlcertbus putrtdis & cancerojis opemferttot.ihid. lacetusverrucas exedt:. ihid. ■ ..tttmores prAternaturamrumpiti ibid. folta dyfentertd, medentur. ibid. -articulorum ttem dolortbus., ibid. Chiltccptn^chiiit herbd Ipccies. 565, b Chimaltt^^tlyfpecies laptdis diapham. 575 ,b in tenuijfimM lamtnoi dtuidebatur.- ■: ibid. vetereseoi feneftrisimponebant loco vitri^ ibid. ChtnAMoia quddam Indorttm tn tnfults Phtlippicts. i^o.a py rawtdis arttfcioft formam referunt. ibi d . formtC£ alb(£ ijs funt tncLufdi ibid. boi chinM admodum formtdant barbari, ibid. tnanciipium quando apud barbarvs emttur , huU pyramtdtanteadmoMethr. ibid. ferm mtnoi tbt fibt tUHai valde exhorrefcmt. ibid. Chtpaoacyuic. herba Indica. • 3 5 4-^ JuccMs eius vel (Itiiatitius liqmr fedat febrtum ardores. it>id. cor roborat. ibid. venenatts potiombus promptifflme medetur. ibid . fcorpionam tStibus tutijfimum eft remedtHm^. ibid. renumardoremextinguit. ibid. fauciumtumores deprtmit. ibid. peclortsdolores fedat. ihid. vrinaacrimontam obtundit. ibid. appetitum excttat. ibid. Chtragra. vide, Arttculorum dolores. Chiriguam , promnctx Charcas tncoU , pifcatores dexterrimt. 16 5, b Chirurgi phlebotomid fcientiam & vfum htppopota- mo debent. 7,b Chtrurgica fcientia in beftijs etiam reperitur. g^a ChtrcjHtnchiu. vide, (faffacain^. Chiurca Indicafera vbi prttcipuereperiatur- 156,^ qualefit animal. ibid. catulostn iucem editos,dum paruult /unt, cautta- tequadam vcntris tncludit & feruat. 1 S7A arbores celerrime fcandit. itjid. ii venatoribm quifitum yiJt effugiat , moriuuM fc ftmulat, ibidc tauda etfts ad vri»litcenje. 39i,b tHuene fidem negante, ipfitts crHci^xi eftigies tefii^ V motitum dtctt . ibict. Chryforrhoas fluuiui ex monteLibano «r/Vwr. 48 2.,a Chryfo^omus tres faltem ctlos agnouii. 24,b. 2 5 ,a Cijuchau, arbor fcctida adfpe^iut. 3 oo.a fsltorum eiui fuecM amarus emacuiat veftes. ibid. vulnera infe^ taHcere c^ nimis inflammatafa- nat. ibid, vermiculos in piagis extinguiti ibid. fucco eodem ,decociocum radtcibfts , qui lauatur, laffitudinemnon fenttt. ibid. aqua piuuta in fiitjs eittt reeepta , muitos morbas pelitt. ibid, ex radtcibus eius tufispanes fiunt, cjuorttm in ab- luendo capite vfns,cufftt doiores fedant, ibid. ttiacuiasorisabftergunt. ibid, captlios nutriunt. ibid. foita eadem trtpiex itni genttsadvarios vfut pra~ ftant. ' ibid. inuumsn ptene funt vftu huius planta, ibid. foitorum item fuccttt menfes cttt. ibid.b aluum ientt. ibid. vrinam euocat. ibid. renes & veftcam emundat^ . i bid . caicuios fiangit. ibid. vrinA meattu extergit. ' ibid. eademfiiia vuinera rectntia ntire congltttinant. ibid. ^ffa, & ioco ajfefloimpofita , paraiyfim curant. ibid. fi fucctu caiens btbatur , dolores qttofsumque fi- fttt,etiam eos qui funt a f^enerea iuC' ibid, Chucta. vide, Chtutca. CiM^ memorabilivm. CUcalU (jualeammd, 'Cicada afitftem indicat. X^isada femtna mata ejfe dicitiir„ & qmre. iSo,b Clades T^jmatjoram a Lufttatiii inferenda fer at7^ 5,1 gues nigros ftgmficata. 5,b i20,b Clangor matutmHi fultcd fYefaaia temforis fmge- ibid. nt. ' ibidi 'Cicada manibus S. Francifci inj^et^s cantauit. Clajfis Hifpanica per monfirofnm alitem in 'fnd/js i03,b prdnunttata ftitt. ibid.^i^a Cicatrtces vulnertbus obducuntur vfio cortice arboris Clauigium , campm tn Hifi^ani^,vbi vtfuntur munw ahoehoetl. 5o6,a mentavtitori^ ope S./acobtobtefitit. i^9>^ Cicereslapidei non procul k Bethlehem reperiuntur, exctfa tbt rupes efiigtem S.Iacobt natura artifice (^ cjUarationeijtbtortantur. 4^7,a otlendutit. 4» ibid. Cicontdi, fymbotumptetatiiergaparentes fenes. 6,b Clemens Romanui tres folum c^losagnouit. 25,1 1/ulneri per pugnam acccpto cuiulam apponunt. Clementtatribuiturelephanti-s,leombttj,&'canibui, 8,a parentes fuos mtate graades nutrittnt. i z6,a Cicuta herba in Tuf(:ia ajinis foporem indnctt. 111,3. Cthoapatli hemionitica, herba Mexicana. 5 2 5 ,b decoElt eius tus parturienttbtts exhthetur , vt faci' Ititsenitantur. ibid. folta trita,^ pugtlli menfara e Ikjuare congruo ex- hibita, placant vemrt6 tumorem. 5 i 6 ,a hydropem curant. ibid. vrinam & menfes euocant. ibid. Cihoptptltt, dcdt Mexicanorum. 145.^ Ctncont,auts minima e MextcoaUata. 240, b Cingulum facerdotale,quod B. yirgodeuoio Sacer- dott dedtt,Tortof(t ajferuatur. i9]>^ Qms exufiit penn£ .auis aur Coatz.ontecomatt, herba Indica. 5 5 5 ^b fuccus radicii eitu medetur ocutis infiamniattone laborantibus. ' ibid. capttis dotores antiquos ftnat^ ibid , febres mitigat. ibid. vrin£ ardorem temperat, ibid. ventrisdotores fedat. ibid. Coatz^ontecoxochitt herba tttdica. 56z,b inde ptacentutee. fiebant temperando ventricuti ca- tort. ibid. (foca herba auro,argento (^gemmis antefertur a Bar~ baris. . 5 04, b fftmma diligenti^ab ijfdem plantatur & colitur. ibid. etus folo odore & fucco , ticet ieiuni , taborcs fuos ibid. ibid. iV^i^id. ibid. ibid. ibid. obeunt. eiuspuluis fiabttit offa confi\icta, vulnera tumentta compontt, frigidttates pelltt. putreft^a mundat. magna Jndorum ctrca eam efi fuperfiitio. mnnuiltstn tocis fol ^ tx eanatics fibrscanttir. ibid. exramis eitu M~{labares £citnm teJh &• nauiu/n tabftUta faciisnt. ' ibid. in dup genera dtslinguittir. ibid. mx eiui cjHandodecerpatMrt, ibid.b ntix tlla qy.o reccmtor , eb eitti liqMor fHomor. ibid. drtftex »x nnctbtu exprimitar olei genits. ibid. oleHm illft^ prodeji ad nernornra contraEhones dtJfoltiendM. ibid. vrtnarios meatn^s obJlrttElbs aperit. ibid, carnemtbtdem fttperexcrejcentem reprimit. ibid. Coemetertum e^noddam ejl tn ritoma Biberme ■pronincia, <^h6 nnlla femtna mtrare poteji. 417,» Ccengtnus. vi4c, KetvvinMs. Cohobba, herba Indiit inehrians. 3 3 ^ .^ t:a tnebrtat, vt fenjiim orapetK tolUt. ibid. Cohyne^arbor u4mericaifa. 5103 etHse f-Hclnbarbari pocstla facinnt. ibid.l» atejHc etiam $0 ad fnperjtttionem abfttHniHr. ibid. tJHX iUa dnpltct cortice tegitnr , & qni^ vtrtnfcjtie (Jola^fnElHS cn^itfdam palm/t Ir.dics, famem & ap- vftis. 29 8, a Cochitz.tz.apotl arbor magna tn India. 3 6 i^g, folta eiHi tnfa, & appojita nhtriCHm papillis , ml^ dsntnr diarrhoeii tnfantitlorHm. ibid. eipts offa vjia , 0-tn fartnam redafia , opitHlantnr vlcertbns pmrtdis. ibid. poma etni tngejia fomnum conciltant. ibid ^ (focho^gentu pftttojcorHm, i i 5 jb Cocochiatl,herba Indtca. 3 3 7,5 dtcttm amoremconcdiAre. ibid. fuccHt radtcis ettts medetssr tertianis febrtbHS. ibid. , oculorum injlammatiombus conducit. ibid. fornntimindHCit. • ibid. cortex tllrus Jiuxtbus ventris prodesf. ibid. Cococxthuttl herba , tn arborts magmtudinem excre- fcens. 370.a fHrculi tortice nudati albugines & argemata tllttu difcHtiitnt. ' ibid.b fMCCHs fiatus abfetmir. ibid. tichenoi curai. ibid. doloresa figtda causa ortoseurat. ibid. folta medemur tjettribus piagis. ibid. tuja dr- applfcata verrucas corrodunt. ibid. prdcipHe prspHtij (^ pudendorHm. ibid. Cocoltn, excreraentum cjHoddamfoeiens paludis J\4e- xtcana. 2.5 8, b al)Indii nihtlominiis comeditur, ibid. Cocolmccatl cjMalis herba. 3 i i ,a oculos fangutnolcntos breui prtfitnorejittuti nito- ri, appojito tantum folio. ibid. •vlcertbusortsmedetur. ibid. vlcera a Gailicd lue fanat, i bid. • . puiuisradicum carnem fuperexcrefcentem abfu- mtt,&decentem refft tmt. i bid . 'vires auget O" firmat^cxljaujiafijite Jarctf. ibid. mortbundismtre prodeji. ibid.b dentium,capitis , articHlorum dolores admota etns foliaijMafi per miraCHlum leniunt. ibid. Vencremmtreexcttant. ibid. htrba ipfa capttt impojita fomnum conciliat. ibid. pctitum txcitat. 3 54, a Jiomachumhttmonbtu puroat. ibid. Coiapus tn Syrta najctttir. 9 2.,a CoicutcHilric,Jpectes cotHrnicum Indicarum in No- ua Uispanid. 2 J 3,1 Ceitcts medetur cauda animalis tlacjMatz.in tufa , & vntttt drachmA menfHra cum aqua bis terve fum- pta. * 157,1 ttemiHsdeco^iherb&tlalatocljietli . 3i6,b ttem mecaxochttl herbat 3 io a ttem herba cocolmecdtl ex vino intr^cofpus fum- pta. 5if,b item radtces herbd tz.ahueNgueni. 3 4 3 ;b ttemherbula chichtmecapatlt. 346, b item ^Hmmtex arboreholitdejiuens. 348, a item radices herb* axtxtlac^tl. 3 5 o,b item baifamum arborts hottZtjochitl. 3 69,6 ttem lapis ytiibayotcam, brachto appenfus, 3 74,b Coliis qutdam exiguui,^' non aitustn tnfula Aiondy e cutpu vno latere ^uamuts qttis maxtrne clama- fterit, ab altera non audtetur. 4 3 Q,b Coilum ntger^rtmt eejui fufque deque Jricatum Jcia- tillat. 4,b C^lnochtli, fpecies tunarum Indtcarum. 3 1 1 ,a (oior vttiatus reitituitur tragorigano Ovauhna- huacenji. . i'^^,^, Colot aualis herba, 3 ' 5 , b S. Columba berlidi^itone fua rusiici cuiufdam vac^ cainumeroauget, 44S,b fontem jddmonum tHuJione noxium, benedtciione fanat, 45 ij» arborem c^uamdam , amara poma ferentem , bene.- dttiionefHadulcia proferre factt. ibid. puerum ttem deformem benedicltone fua informo- fum mutat. ibi^b Coitmb&, conttnentia coniugalis fymboitim. ^VPi fHperfluos humores guftata helxine expurgartJj. 8,a emanuludoci Regis Brttannict filtj, Dei infignis famMii,efcamacceperuntJ. 203,» tot funttnlacata fnfMld,vtex proximis regiont- bus eh traijctatur adearttm capturam. 294,b iitra corpus fumpta ex vino coltcx medetur. Coiumiiantti yibboi vrfos tnjiluis fibi obfe^ ite^ oleum qnod cx arbore xochiotcotz,oqH(iuaL Jitllat. ^6 1,3. item herba chilli. 3 ^^ 3 . b item fltafrnElHs herbix, buyo bnyo. 366,b (^oncoqHendt vtm hahent afypHs & butyrum. 3 ,b Condores Indtarnm aHes,f)rt'e funt qnt nobts dtcun- tur gryphes. 90,4 (/>nfeJJioSacramentalis nota erat in India Ckcidentali antepoFlremum Chrijltanorum aduemum. 74,^ Congtam Indi/H popult quale idolum coluerttit. i 5 8 , b quamfint Jluptdi. 1 6 8 ,a (jHomodo domos fuas &dtfcent . 3 5 3 >b Contugalis amorts fymbolum^alcjon. 7 a conttnentia,columb(£. ibid. (^onjideratio ammats. fubHanti£pofi Theologiam om- mum fcientiarum eji prxflantijjima. 1 ,b a Regtbus & facns Dofionbus fuit exculta. ibid. d Oeoeji Adamotradtta. za eius tgnoratio,generis nojiri fuit ruina. ibid. qut Regeseam pr^ctpue excoluennt. ibid. in omnihus fcientijs efi necejfarta. ibid.b Confantiig, fymbolHm,CGz.cacoauthlHS auis. 7,a Conjianttnus Prorex Lujitanus fimi<£ cmufdam den- tem , k barbarts Indis fuperjiitiose & tdololatrice CHltHm,pHblici comburtt. i8o,a (ontinenttie contugalts fymbolum,colHmhdt. 7,a Conualits Mambre, locus vbt oiim habitauit Abra- ham. 47 6, b terebinthus ibi,fub qua Abraham Angelos hofft- ttoexceptt, ibid. ibi ab Helena maximum ornatijfimumque tem- piumconfiruUum. ibid. frequentijfima oltrn ad ettm locum omnium natto- num peregrmatto. ibid. Conuuifa iaxantur foltjs piantit cempoaixochuttl contuja, & ex vino vel aqua pota. 57 ' »3. curantur radtcibns herbd tz.ahuengueni. 343, b. vide, Taralyfs. Cony z^a herba caproi occiditi ^ 1 2 2 , a Coouapan,locui tempii maximi Afexicani. 1 44,b Copeia arbor picem gtgnit^veiut pinus. 3 27,^ eim fol^sChald/tt , prtmi ittterarum repertores, locochartAvJi funt. ibid. vtraque folijfacies ittteras fufcipitjVt charta.ihid. mtntme corrumpitur, nec,etiamji madefat, litter£ ex eo deientur. ibid. Cor reficitur Jioribtts arboristriftis. 302, b roboratnr arbore nopainochcz.tli, 3 1 2,b herba texaxapetla. ^^i.a hcrba acHtchehuariracjua. 354..b ftijfitu arborif tecopaiquahuitl. 369,^ ettu ajfeciiis a nimto ardore fsdat he.rba atlicht- pinca. 3 5 3 1 a ei ianguenti opitulatur herba acaxaxan. 3 5 5 : b CoradinHi Rex a Baiduino III. 'ferofotymorum Re- ge fuperatur. 479;* Core filins Efau primm Trachonitidem regione?» non inhabitauit. 480,^ Cortani Indi quo paUo eos tjui fceltra patrarnnt, condemnauerant. i 3 7 «b quale Regum tllvrum fcutum efiet. I58,a Cormacus adolefcens , Endit Hiberni* Cornu S, Patritij a nemine impune fonari potesi. 429,b Cornua temolinderafa,c^ inaqua fumpta, Venerem mir/ficeexcttant. 2.^o,\> (forona Chrtftt, qua in pajfione coronattti fuit, e quo Iptnarumgenere compa^Ia fuerit. 49 1 ,b.& ^cqq. ettis mtmorta tn Indta Occidenialtvtguit ante po~ ftremum ChnFiianorum aduentum. 74)^ Corontctu ager talpas non fert. 9 t,b Coronis in corntcem muiata dtcitur in fabulis. 52,6 Coroz.ainciuttai a lordane fiuutoaUambttur. 458,^ Corporacteiejita anmediamtnter plantas ^ anima- lia perfeUtonem obtinemli,. 3 5 :b Corpora fuimtne tacta fouent foiia herbn tonaixt- hutti. 3 52..b CorpHs Peru.inis dicebatur aipacamafca. I 3 8 . b refurreciurum ab ijs credebatur. ibid. Corptts S. Catharina ab Angelii Alexandna tn montem Stnat deiatumfutt. 5oo,a Corpm humanum ferpentes gtgnit.zyS,n,h.8c ieqq. extergitur & imptngHatur fiixis^exprefioqne Juc^ co comefiti foitjs arbufcuUyohualxochtlt. 3 1 i,b extergttur fermento quod ex ma(x.to conficitur, 3i4.a Cortex eji perpctua pars plantarum. 1 2 8 ,b cjutd dicatur tn arboribm (^ fi-uttcihm. 129,» Cortex vftm arboris ahoehoetl ambufta fanat. 30,» defquamatam ttem & exefam cutcm. i bid. cumitthargyro & poiltne thurii viceracurat.ihid. cicatricemobducit. ^ ibid. tufm cum atramento futorio ,ferpetttia vlcera co- htbet, ibid. fecundas fujfitu trahit, ibid. ventrem adfirtngit. ibid. vrtnam euocaL.. ibid. Cortex Ijerba ptnahuihuiz.tii ventris fluxionibus pro- deH. 3 37,b (fortex arboris tetlati£ duarum drachmarum pon- dere redaUus tn puiuerem, CT" fumptus, aiuum la- x.ttj. 34i.a ius decoBi eius articuiorum dolores foiuit. ibid. Jcahtem curat. ibid. diarrhaas fanat.. ibid. Cortcx herbd yeti moderate , & quantum nucts pu- tamen cttptat^fumptus , morbo Gaiiico egregie au- xiiiatur. 359.a venenatvs fagittarum i^ibus mire obffttt. ibid. ariicuiaresdolores ftfiit. ibid. tnmores quofcumque difcutit. ibid. fiMus pelitt. ibid. Cortex fitpttH herbs. buyo buyo redaElus in fartnam, (^ tn corpusfumptus,atram btiemexpurgat.^Gj.s. venenatas piagascuratt. ibid. paraiyticii medetur. ibid. flatus difcHtit. ibid. Cortt cjuaits fruie.v. 3 1 4,b dyfcnteridi prodefl, ibid. Cormmachinas c^ tngenia excogitnuerunt. 8,b Z z ^ft^te I N D E X ^ilate non hil^mt. i z i ,b. 1 16,3. infcsli fmt tauro & ajlno. i i 4;a Corui,qmadcorfns S. martjris Vincentijvelttt ad cadatier adtiohtabant,jlatim mortui. ^SS.b altjeidtm corportveltti cujhdes adfitterunt. ibid. corpore eodem tranJlatOy alijper mare Jupra nauem volitarnnt. ibid. altj intempioFlylfiponeadaltareexctthant- ibid. aiijtnfefltuttate S. K-eivznni emnireqme & ciho abfiinettt. ibid. aiijtn fefhiuitate S.ApoUinaris circa RaHennarru fingulti annis veim ex condtclo conuei.imt. 389, a Corttt candtdi alicnbi in Indta reperittntur. 2 1 4,b dnpio maiores progtgmt Cerne injitla c^uiim Eu- ropa. ihid. Coruimarini, nepifcationem fua rapacitatetmpedt- rent a P. lofephoylnchteta tuffifibedtunt. zo^.a Rex Sinarftm muitos extilis aiit pro ptfcationibas, iz4,a quomodo pijces capiant. ibid. Corttipeta, cjuaiis auif, 2o8,a Coruna Giiliiecia oppidum. 4 1 c , a pharnsibtmemorandioperif. ibid. ^tta ratione de liia pharo dicatar effefpeculU. i bid . Corum cjuidam Angufio Imp. de vttloria, A£ltaca gratuians , ab eodem vigtnti nummitm miiiibtii emitur. 3 9,b aitm c^Hidam, ^uod lac effudtffet , a S.Ketvvtno maledicttur. 454>b Cofes ex itgnis exoriuntur. 3 z,b Cofliuarbor^fndica. 3^5>^ Cott£ (juaiia animalcula apud B rafiiienfes. 1 6 1 ,b Coturniciscanttu lemporadtsitngutt. i,b aK ex aere gignantur. 60, b excorrtiptoaeren^fcuntur. 95>»b vencnis ptnguefcunt. 1 2 1 , a Coturmces IndfCA m Noua Hi^ania variarum fitnt jpecterum. 2 3 z,b.& feq. Coturntx a^uatica Adexicana defcribitur. 2 1 4, b Coyayahoai, vermis Indtcm . 2 9 1 ,a puluisems dolores denttumfanat. ibid. Cojametlj aper Indicm,ftmiiis eji nofiro apro. i yc.a foramentn dorfo habet per quod resfirat. ibid.b quomodo capiatur. ibid. ttgrtdt piane aducrfatur. 1 7 1 ,a Ji cicuretur, eFi piacidus. ibid. Cojfbs. Indi rioendacium capttaie hahebant. i 3 8,a Coyoicijz.cjue, [pecies cetHrntcHm Indicarumin Noua, Htffama. 2,3 5.a Coyopoiiin ejuaie animaiculum. 1 5 8,a,b Cez.caco(iuihii4i auis conJlanttb magnitudtneacjHilii par efl. ibid. omnes corporis tiiitfs partes defcribnntHr. ibid. ventis objijitt. 225,3 Coz.tt (juaiis herba. SiJ^a t:oz.ttliecpatit,lApides lutei , Junt cornerini nojirt. 575.2 £ordn affeSliantbus fanandis m-tgnopere inftruiunt. ibid. eam facuitatem didicerunt Mexicaniab Hiffa' nts. ibid._ Coz.tiexocotl cjHaiis herba. 3 1 8,a Crabrones ex cadauere ecjui nafcuntur. 97,3 Cranon TheJSait* vrbsduos tantitmcoruos admtttt. 9Z,b R E R V M Creta infuia nuilum lethale antmal tolerare dicitur* ibid. Crocodtltts itt tAEgypto nafcitur. ibid. a ^uotdtebuivterumferat. 94>b eji outparus. ' ibid. vtfm ei tn acjua hebes,cxtra acHtiJfimtt). in,b Ituguaet tmmobtits. iiz,a ejutatotaadhdret. ibid. dentes exertos hahet. ibid. eofjue pecitnatim loemtes'. ibid. Cir vaitdiffimos. ibid.b teftes in iumbis annexos habet. 1 1 5 ^a tardum & pigrum inceffum liaba .. 1 1 9,b vocem non edit. izc,b potomageton herba et esf contrana. 1 zz,a crocum timet , vnde aiicjui inde eum diUum vo- lunt. ibid. tota, pme heme dormit. 1 1 3 jb diCS tn terra,non^es macjua degit. ibid, tnfifium habet ichneumonem^. ibid. ttem deiphinos tn Nilo,acctpttres,Scc. ibid. maligne aftuttts eil. 1 24,^ futuram Ntii tnundattonem priia arboris alioehoet/ tufa & iiltta. 30(j,a eorum tumores dtfcutiuntur , Ji tus decofli herb^e mextxcjuiliti tiiinatur. 5 1 7,a tumores ttem prtcter naturam ea injidentes ob ma^ tum habitum , curant foita herba tonaixihuttl. 552,b Crux Chrtf/i e cjuo iigni genere compach faerit. 494,b. &c feqq. Cruxaureain Uuetenji tempio A/phonfo Cajloap.- paret. ^ 39i>b a Rege reiigiojijftme aftrHatur. ibid. CriiX M E M O R A Cmfi Ccirahactnjts e cdo lapfa. 39 5=^ tnfernales poteftaies mire fugat. ibid opD$diim Carabacii a tempejiattbtii defendit .'ihid.. CrtiX lignea /» templo Colchett) Cr ypi^i laHea <^tt.^lt-s locns. 47 o jb emi antrt faxum duritie cretam tionfuperat, & facilltme abradipotefl. ibid. pt/erperis lac non habentthns prodeffe dtciiur. ibid. CryslAlltm lapidesinaentiin corporibm hnmanis. 6,b CHami.}hoatl,herba Indica. 347>'i ft fumatur ex acjua duarum drachmarHmmenfn- ra,omneshumores vacuat ,pitmtam proicipue. ibid. cachetlicis medetur. ibid. hydropem fanat. ibid. morbum Galltcum curat. ibid. articu/orum doiores tollit. * ' ibid. Cf4beba,fi-uEitu arboris Indta, Orientalis. 5 1 4 .a tuf, & e vtno pou,ventnculum calefaciunt. ibid. venerem excttant. ibid . fatus difctttiunt, i bid . vtero conferunt. ibid. CtichipilutlyVermis ^ndicm. i^ijb in puluerem redatitts, O' ex vino pottti , venerem jitmulat. , ibid. Cfichuchu radix Indis, iucunda. 3x8,3 Cucuij alati in Hifpamola vermes. 2 87 b quatuor partes velt-tti (pecuUres habent. ibid. ctiltces,tifCohs infefl:JJimos,capiunt. ibid. ■viatoribfa lioSiurms pro lumtne mferuiunt . i 88,:^ adeoram lumtna pifcari,fcribere,/egere licec.ibid. Cuecalmiahoaii genus apum, cum noxio ^ venenato aculeo. 5 36>a Cuiani fuperflitionibm fuis Pudorem & Charttatejn adumbrant, I4i,a (jtttbuiritibii^d£monasco/ant, ibid. Cmcuiltic tecpatlyfmaragdiobfcuriorisgenHS. 374,b Cuitlamiz.tit/tnimai Indtcum,leoni ajjimile, 1 69 -b Cuitlaxcoyotly vuipes Indica, 1 6 2,b Cuiices ecaprtfico generantur. 3 2, b vtcum quemdam ntmiam infeflantes,per S. Man- nanum pei/untHr. 442,>b CHimimherbisquid fint, 129,2 Cultri apud Jndos otim ex ytz.tli lapide conficieban- tur. 373.b Cumanenfes Indi quo paElo Medicis vterentur. 1 3 7 , b Cumcoatl j ferpens noui orbist tn tenebris noEiurms Jpiendens. 2.7 8, a Cttntcuiiapud Hifpanos & Baleares nafcumur.^x,z. funt admodumlibtdinofi, c)4,a genitaiia auerfa habent. 1 1 3 ,a . eorum caro dulcis & fuauis eft. 1 1 6 ,a funt odorati, 1 2o,a rfiffttnant, . i2i,b ^noElapafcHntur. ibid. a potu menfesati(juot ahflincnt. ibid. tiittura ftint timtdtores. 1 2 ) ,b femifiri funt , ideftmedidi natur£ inter fera c^ manfueta. ibid. tortim caro in aiimentu m howinis cedtt. 1 2 6 , b tofumpeilesin vefttmeniorfi vfum vemnnt. 1 27, a B I L I V M. in nofiaHisfania nouem ttlornmfuntffecies,, i6t,A in Hiifanto/a^uatuor. ibid. fura quomodo conficiatur. i97,a Curcas planta, cutrn fiuClus comefius choieram mor~ bum cxcitat. JM»'^ Curcuma qualis arbcr. 3 ' 5 .* Curies,fpecies cuniculorum in Hifpaniofa . 1 6 1 ,b Curiofitairhtima jaJnutilitefoccupatniVttape^it. i ,a Curtt7Len,herba Indica. 338^* puiuiseim radicis,ex atjHa,vino,bfiglHfoveaHt me- Itffoboti fucco fumptuu fiex oboiorum pondere , iltacos dolores ftnat, ibid. ventricutum catefacit, ibid. concoclionem iuuat, ibid. vifccrtim temperiemfiigidam tollit. ibid. ohftrufliones aperit, ibid. menflrua & vrinam prouocat. ibid. vtero confert. ibid. venenatis potionibus aduerfatur. i bid. flati^ difcutit. ibid. vires rcflaurat, .- ibid. ius decocti eius idem omnino pmflat. ibid. radtx eius addm pafanaca , CH!t,ferpens IndiCits, 2.76,^ Cu:is^tfcjfiamata& exefacuratnr vfto corncear^ bortsahoehoeii. 306,3 Ch^^o ciuitas a quibits fundata. i 3 8 ,a maximiisibtvirginitatiscHltta. ibid.b muttit ibi virginestn Sotis temptociaufd cuflodte- bantur. ibid. a natura fttnt timidamafceni agri terra rf*fa a Sarracems care vendi- tur.^ 46 5, b eamtjuigejlet, imntunem ab omniincommodo effe dtcunt. ibid. ea porro ad variof fHperfiitiones abutuntur. ibid. T>amajcus Ciftttas ab Hus Jilto Aram , Noet nepote, adificata. 480, a Danorttm Rtges vrfum progemtorem habent. 76,^ ^anta animal Indtcum efi pecultarts generis. i87,a etus defcriptio. ibid» abeo phlebotomiA vfum homines fmt edo^i. ibid. Dantes qualeantm(4,eiufquedefcriptio. 1 68,b pelliseius viihjfima, • ibid. feroctjfimum efi antmal. ibid. DanubtusfiuutHs Germanttt aurifer. 3 8 i , a Darius\Rjx fepulchrum Beltapertriiubet,& ejmd ibt repererit. 3 9 8 .b Daroca Hijpaniii ciuitas. 3 8 8 , b . varijs miracuUs tbt faHis illuflris efi. ibidi Dautd ex quotorrente laptdes fibi eiegertt. 47 2, b etmfcpukhriimaximis diuttqs exornatum. Il-y 8 ,b ignii tnde egrefitu Jpoltatores occtdit. ibid. efl triaccejjibile. ibid. DecoBum fohorum arboris mulli fcabiofos curar. Defluxiones excapite,mundi minoris funt pluui^.^,3. vnde oriantur ex fententia Auicenna. ibid. Detcolm Abbas apro a venatoribm atlo perfugtum prabutt. iozjb Dchquium animi foluit herba acaxaxaru. 3 5 3 , b Delphintn cfua occafioneinter fidera relattti. i,b l(ifciuiens,pr£fagta temporii fuggent. 3 , a cur pofl tempeflaiemin mart ludat. 49, a ex Tyrrhenis nautis fa^m dicitur in fabftlts. catulos fuos recentes & teneros , aliqua ex causa cottnernatos,orc excipit O" condtt. 1 57jb Delphtni Ntlotici crocodUis aduerfantur. i i 3 ,b Delubrum Soltitn Aula L.garum vndique aurt ta- bulattoneopertum mtciban,. 1 40, a Democratia fymbolum formica. 7,a Democntus Muficam philomeU aui acceptam ferri debere afllrtt. S,a. Demoflrattis cjuid de pifce luna dixerit. 5, a ptfcattone de/eukihaiur. 9, a Dendrachates gemma arborumac ftirptHm imagtnes tn fe btlUjfime deUn eatas haber. 3 4> t> DmsaUcuitu firyiicia Rege Zetlan promagna re fa- cra afleruabatur. 1 8o,a tllem prAdamcedit Conflantino Proregi Lujttana. ^ ibid. u Rtge Pegu oblatii mdgnis thtfauris repetttur. ibid. a Prorege pubUch comburitur. ibid. 'Dens vmtts apri ex tnfula Adadagafcar appendtt ijuatuordectmlibras. 2.39,^ Dtns aureu4 tnnatm fuit pttero Silefio, 6 , b Dentes dealbantur herbachapopotU. 378.^ commcde purgantur & exterguntur barbis lupo- rum marinorum. i47>a ttem feilucti ex ramis mulU arborif^ x^ 5 ^a ttem arbore nopalno'chez,tU. ? i i, b iterr) herba chapopotU, 5 7 8 ,a carnem exhaujlam ctrca eorumdtm radices tn- flaurant fiUa fru^us herb tnfantukrum, curanthr fllijs nrboris cochttz.tz.a- potl tufis , & papiUii nutricum appltcati4. item nncleis pomorum arboris anona. ibid. Diaflroma curatur fucco exprejfo ex femiaffi ma- guey lutei flUjs. ^oi.a Ihbonfons tn lordanem influirt 45 8, b Dtceros auts tuflttid fymbolum->. 6,b Divhmtua ceruis vulneratis comeditw adfagUtas euelUndas. 8, a Dtaycs Mi-MORABILIV Af. DiHyes befiia in Ajrica generatur. 9 1 ,b ■Didacm de Lepe Regii Hijfmtdt. nomen infcripjit ar~ boriyCjuam fedecim vm extenfts brachtjs compU- lii non poterant . 5 3 3 >a I)iei incrementHm vd decretnentfimimitatur Alurm ocnlis fuii. 2,b 'Dicrftm fesiornm religioftivs magno miracitto circa Fontem hortorum , de qito m Canticis ,dvcetur. Diogenes mentem ayitmaltbus tribuebat^ 3 8,b JDtfceptatto ctrca Pafcha miraculo dtrimitur. 5 96 ,a Dtfctpltna brutis non tnefl. 45,b Diutnttatistrta lmeamenta_^fummapotentia,(Htnma faptenita, fumma bonttai , & qmdq/tod^uetndi' cet. I5,a Dolores articulorum vniuerji corports tollit , & mo^ tumtmpedttumrejiituit fuccus foliorum r/iAgue^ ferui expref^m , & bibttm decem vnciarummen- fura. 3oi,b. s'\dcj Arttculorum dolores. Dolores capttts fedantur,fi abluatur pambitiiilis.cjni ex radtcibui tufxs arboris maguey fiunr. 300 ,a Dolores ex frtgore ortt fanantur refina arboris ahoe- hoeti. 3o6,a mire alleuantur herba mexixquiliti. 3 1 7,a fedanturherbaoioiiuhcjui. 3 37)^ item vtreniihui foltjs hsrbtt yetl manibus oleo peruntiu emolittis Scc. 3 59,a item baifamo arboris hoit2.ilochitl. 1^9 ^> item fucco herb<& cacoxthuni. 57<^.b Dolores e frigore vei iue Indtca orti tolluntur foiijs herbdtiatlancuya. 34o,b *DolorescuiufHis parttc»i-4,a Dcpo ferpens admodum iethtfer. 274,^ alexttertum eita pangaguafen. i bid. Dorcades cornua decidua t^ renafcentia habent.i 1 1 ,a eacjue lata. ibid. Dortones, arbor magna in Indta. 3 47 ,b Draco btpes tn regno Congt reperitnr. 2 8 2 , a d (Jentilfbtfs prodeo habetur. ibid. Dracones ab eiephante timentur. 1 24.^ carnem eorum comedunt iy£thiopes. 397>^ eorum ex iumbis piantt nafcuntur. 5 ,b Dragonera cjuaits tnfuia. 40 i,b Duarhe,nomorbis prouincia^ in quU ceruorum ar- menta, vt apud nos boum,vtfuntur. 1 84,a Duraba , fluuiiu aurifer tn Indta Occidentalt. 380, b Durttti , maxtmtts Hisfaniix. fluuites. 4 o 5 jb oitmobaurtferas arenasceiebris. 406^ hodte propter accoiarum tnertiam admodum rarb aurum tn eo reperitur. ibid. Dulroa herba pajfim tncampeflrtbfu Indiarum pro- ttentt, 30 5,b etus flos (juouis tic}Uore velcibo fumptw^ hominem fenfibtti omnino priuat. ibid. ea IndicJi & Lufitanx feminx vtuntur addemen- tandosmnrttos. ibid. Duuenaidits 1{jx Lifitiricenfis in Hibernia mon- firof.im muiierem habebat. 4 3 S.a ^yfenteria curatur puiuere acuieorum antmalis hottz.laejHatz.in dracbmx vnnu ponderc futppto, I54.t> item corttctbtu radtcum txficcAtarum fluticis coru' 3'4.b item f-ucluarborisctiiufdamin Bengala ^ aiijs - Indt<6 mediterraneis iocis prouenientis, 3 J 5,a item vinoex paimis Indicts conf^o. 5 54,^ ir item ture decoSltcorticis capoiin arboris. ibid. item gummiex arboreholli deflaens. }4^,* itew ture decocit corticis arboris hoiii. ibid. iremherha tlatiauhcapatit. 349,b item herba cacaitz,tn^. 3 50,1 %tem radtce herbxahoamn^. 5 j; 2,a item arbore achtotl. 35 3.^ ttem herba acaxaxan^. ibid.b item fli.ijs herb^ itern femme herba chiatux.otz.oiii,fumptum m.itu- ttno tempore,& poFlremo vefpere, 3 5 6 jb item herba mohuttit. ISly^ ttem radtce arboru t^^cutli. 362 b ttem fllijs herba. chiipatii. 3^3.^ item radtce tus^ herbt chtchiccamottc. 3 6 8 , a item ramentis iapidis eateti Jumptis. 579* E^Bal. vide, Hebai, Ebrteta4 inducitur vfu catapotiorum e cbca her- ba flz^is. 30^,3- Ebufus tnfula^maioriBaieartum Jiibdtta. 402, b in ea ctuitas etufdem nommis. ibid. 40 3,1 tnterfluente tantfim freto ab Ophtusa feparatur.. 402, b caret animaitbus noxijs aut venenatis. ibid, Vttes ,ianam,palmas profert. ibid. oiimettam faccharnminea prouenii. ibid. vrbs, cjUA m ea,firma olim futt & vaiida. 40 5 ,a ii Diamocjuantumdtilet. ibid. hcdtetnfuiatlla Zutz.aappeliatfir. ibid. faie totam Htsfaniam pafcit. ibid. Ecatoti (^:iaiis ferpens. 274,* Ecciefia m maiort tnfula iacus Afomonij , tjuam nullum femineifexits animaftntrarepotesf, .^1^,3, Echinta ajfixns temporis prafagta fnirgerit. 3 ,a ' adannumvfque finectbodur.ire potefl, I2i,b maxime a iupo ttmetur. i Z3,b ejua asiutia pndam venetur. 1 24,b Echtnui tn herbts cjuid ftt. i 3 o,a Edejfa ciuttas M.efopotamtdt, infignior. 499,* hodte Rafe dtcttur. ibid. ibt regnauit .^bagarM/tdtjuem Chrifltu eptflolam mtfit. ibid. Eglo beflia triceps Babylonem defertiiincoiens. 244,b Etuiator cjuaie antmai. i88,b EiaxcalatoRt,forbtttonis gentisapud Mextcanos, Cr quoryjodo paretur. 3 24, b EleBrum purum tn Occidente inuentum ftftt. 575,* Eiementa non funt animalta, \ 8,b duo faitem cur a Moyfe tn hiliona creatioms mundt reiata. <6,a Elephantcs/eligtonis fymboium, 6,h ttem fludtojttatts. y,a item c.ijittatis. ibid. itempcenttentiit. ibid. (■robferuantii. ibid. Cliirurgicen calientL,. 8,a ittteras pingunt,ltnguas flecjuenter in i elligfint, ali- quando etutm iocjttuntur, natttra , non tnduflna humana. ibid. pcrfunes inambulatUj, ibid. b. i c,a Zz ^ an I N D E X anrtiUone Jint frAditi. 59,a/o.& fcqq. apnd MalabArcs ferwone inter fe commnmcant. ibid.b tos ratione .prddues efie , probant qtiidam ex calli- ditate. ibid a ex fermone &fermonis intelle^H, ibid. ex Itido & tocts. 4o>b ex fnrpre. 4i,a tx virtatibiu. ibid. ex vftiji. 42 b ex difcrettotie. ibid. . ex varijs aBiombus. 45,3 <» ^fa & ^fric i generantfin 9 2 ,a auerfuTfiodocoeant. 9h^ femsnuincoitu fedet, ibid. occttlte coemt. ibid. tam mM (^uam femim qaoto atatii anno coire mci- piant. ibid.b raro (^nocjtie coettnt. ibidi cjftando coennt. ibid. qnando partant. 95>^ ^KamdittvterHm ferafit,. 94,3 lingftlos panunt. ibid.b dum parturittntyaejtias wtrant ^& ejmre . ibid. tllorum dentes muttt tnter cornaa numerantj. 1 1 o, b* capifa magna habenf. 1 1 1 ,b echlos tamen rmnorti ejnam pro tanto corpore. ibid. (^ aftres item minores. 1 1 z,a probofcidem habent. ibid. ^ Unguam perexiguanu. ibid. dentesexertoshabent. ibid. eofjue valtdiffinios. ibid.b numero vero , prater eos qmeminent , quatuor. ibid. ftatimcumnati funt eos habent. ibid. mammas tnter armos habent. ibid. teftes in Lumbts annexos habent. 1 1 } ,a genitalta auerfahabent. ibid. crura priora posierioribus funt longiora. ibid. gemtale eis admodum paruum->. ibid.b multtpdt funt , & pedes dtgttis vtrim<]ue ^uinif difcretos habent. ibid. pilosdunoreshabent. ii4't> tn Jndta fmt nign C^ murini eoloris, in vSthtopta albi. ii5.b diiplex cor eju: habeant, inuenti funt. n 7,b ets cor cjftadruplo matus eB bubttlo. 1 1 8,a eis tecttr effe fine felle cjmdam putant. ibid. tjuattior ventres habent' ibid.b Indici m^iores funt Afis. 1 1 9>a poplites intui ficclftnt contra qttant alia animaita. ibid.b figiio 0'ftcco fitnt temperamento. i zo,a vmo fumvto, ad pugnam antmojiores redduntur. 121, b premufcide loco manus vtuntur. ibid. acjuamturitdcntam fuauitisbtbunt. ibid. f(cundu'>> cjnvfdam ducentis , fecundum e^uofdam trecentis annis vtuunt. 123,3 eretio corpore for//numcapiunt, ibid.b hi.rctim, porcum, mures & dracones timent. 1 24,a adomnta funt dociles. ibid.b genibus fummtffs , aliquando Regibus fupplices fuerant. ibid. (juo ftratagemate in fojfts & foueis captt fe ex~ pediant. ibid. R E R V M cumfagtunt aut pugnantyfeftosinmedium agmen rectptunt. ibid. fluutos tranfeuntes qtto ftratagemate vtantur . i29,a tjuo ttem vt foftas tranftliant. ibid,"' candtdavetleefferantur.. ibid.b ignem formtdant. ibid. naiura funt tirmdi. ibid. manfuefiert factle pcfunt. ibid. parentesfuos dtate grandes nutriunt. 1 2S,a luftnta , Itberalttas & clementia eis trtbuuntur, ibid. homtnes amant, ibid. eos multerttm forma captos effe conftat. ibid . cadauera fui genens fepelsHnt. ibid. varia homtnum munta obeunt, ibid. ex tanta eoru molenihilesi efculentum prs EpiUtftimcerfofrekiimmt , eU 'ttLjmriM weeteeni. 4,b ' ctt^atttr ,fi kf^itr fiercM cameU cmm wKdtd- nis. I2.ji> uem ferlasidem BeT^. 1 16, a ttem^lMtvermettmu. tmJiy^exajHJi rtfiLm^i, intracerpns fmmantmr. 2-9 :.A item ft^rn ^tUerMmherhatUtLmcmja «^b Epiphamtm f^alemimtaimmm errmem , facMla tft ammtaita dicemttMm, refmtamu. i Syl i68.b ibid. Aidmccti. eameUfcrtbtt Clufiui. tttam m Tafrebma reperttmr. Emt&temdt vim habent adipes & wtedmijt. EiimMm. vide Ammutiu. EmipaUmga quale atttmaJ. factle ciCMrjTt fte^. £mpedocleifUmtmamiamBjisffe,&imteEe3n frtdi- ta^ efe afermt. i%.\> Empyrtmm calmm frimnm emmumm m mmmdi ertm crtutMm. 5 5 ,a EncauftHm atramienti gemmi ex fmrfmra emtfict fo- Utum. 487^ eofoli Imperateresim fcnbeadavteiimetn: ibid. tfmmmeda pararttmr. 488.^ Encmbertado , CMtaphraclmm Imdimnmm amimif. vna mocle lemca spatiMm txcamat. ibid. eum defenftt». ibtd. qiumedafiTwuameafiat. ibid. * qn» aftm is fnga fe tneatMr. ibid. cm/la etui tnta , G" drachma vnim fmmlercimtri fimmpta , etmcate fmdere, ma^mpert emtfert ad cmramdmm mmi iitm Gamcmm. ibid. tpmeum fpeaa. ibid.a4> emmvtferu ftcutatembaket. ibzd.b eficminm camda im temm^iautm fmUerem reda^ Qmm^mdetptecemf^k fthUkmuigmmdme ca- pitii aciCMle,^ attntnditit , datwrem amr (edat, C" ttmmumm ettam cmm ^iqem fmditate cm- tmmdmm emoL . i €0,2. cermmm qme asim cafiat. ibid.b camcbmlmemmvttmtmrfiubim mmds^dp ,fr€cifn'e ad expleramdas (^ pmmiemdmfnres. ibid. EndaHiiermmfredicattami S. Tatritij feeffmu. 444. a fituua,&vemamimipetrat. ibid.b Bngaddt^tacmf^memf^mns&halfamis. .1' 1 vhi ptm. \z .— vtnea etm,de qaihm tn Cjmticif , fmmt halfimeta* ibid. halfameu tlU tmde a Cleefotrafmm tm e..^giptmm tranfUta. ibid. mmmmiU faltem ramnfcuii Aifmferfnm. ibtd. fmt vnaex preapmii Imdaa vrbihiii. ibid b Enlanda, arher JnJia Oriemabs. 3 1 ! )b Enmtcut India bummmmgemm , ^mihm adehfrtlixa OMres yW.rr ad terramdeptmdeant^fS' fex hem>- msfmh vtM ctadt faffint.. 1 3 x,b Eptfcr.patm TiUutniu vtzetuuis OMimMiims caret. 45».» EpocaqnaamJtzJm, aenmmniarmm mmgtskT m timfk maxtma Mexicsn». 14S b E^maUftram fartent, ftgam Xerxis framumr.nMiT. 3>b EouJi ^madjim fepem mmltm gratmdmm aUu mnu. U. b Eqma fre eeteris fmm bhidimfi. 94^ aha^cttiMStmflaumrqmmmekcfm. ibtd. qmamdm vtenmi fcramt. 94 a fngnUs fanmnt. ibid.b tm regna f^ar deferma & amUmu vfms fmtus edmmt. ifaid. ftantes farimnt. 95 , a E^jna f^ljffifenenfis fiU i vema cmeifere djcaaun. 4i^=a' , tu Cjrtcta^^me taleiefe^nmaetu. itad. Equxitlim ^nuiamex tamre& e^nageneratasfmu. ditms Fraacjfce GaJUarmm Htu fmt , ex cenm !*• equM matu:. ibid. EiptmiTihtr^ Cefaris,CMm'mfmgnafmrerecalekat , •gmt vtdehatwr ^irare. 7 3 ,b Eqm am, ^diatetiigam bmmevm vmces,fim rmt^ mfradat. l$A fihsiJJu,fe^bmmmeae,Ucrymmrtdasmme^.^-^,x Ucrjmari tamaem dteeadi fmat imfnfne. ibi- dem a,b fs regna XJmr caSis carmhm ctMm rtz^ almmtmr. ia Priaiaaa ddem ftfcAm vefcaatmr. ibtd. qnjada eneant^ 9 :,a^ ex earmmeadimere crahrwmet & vesfa aatjCJm- ttu. ?-,a (8 fajpehrm iaftrimihm cmrem fiBi. deates kthem nmamr* qnadrJJinia. auaumathmas. crmra aem ianga. fnmt filMfeda. vmgaLm baht£t,. caadmm gtram fetafmm. & luiptndme fere cmrfm ajmmtem. eeram fiUfmm dectdia. iii.i> iix4> ii5,a ibid. ibuL ibid.b ibtd. ibid.b dttf felu^frater iijb B.v?» ztdent. e:Txm:sr: »i:: f fiaum .•ivn ':*£{i:. Uc tJrHme eis is •.icrrt TvirHZJiaw^— tiHM-.Ui. i. mc-n i:~: , 'iti Ji d.st :.. Zz j. ecaimmmcelmvacnat. ibid. Il6yl I : - i ibid. cmrfii INDEX RERVM curfti velociJfiMo vahnt. 1 1 9 , b tKjmm turhtdam fuautus hihunt^. i z 1 ,b vmo fumpto ad pugnam anmofiores fiunt. ibid, fcahies eis efi morttfera. i z 1, a iujfis eos cr^hro vexat. [ihid._ afihrnaineistncttr^biie. ibid. comittah morho wfefianttir. ibid. vicuUeos occtdunt. ibid. tres fjs acutiJfimimorhifVefca, coniterfiointen-tno- rum, & cardiacia. ibid. jehriquoi^uevexantur. ibid. fienes intra duoi borai aliquanda tos occidit. ibid. hernia ex calcttrattt moriuntur. ibid. vexantur etiam crifita/i,coriagine/lra(:tinculo ver- tne^ & dyfuria. i bid . helleboroninronecantur. ibid. ad i^.& lo.quilongtffme ad 30. annos viuunt, 125, a t3onnuHh Eryfipeiata curamur pufiaptfciculo cum miltomame permtxta&admota. 249, b tiem per appitcationem axocuilliKj. 2 89 , b item herbaatatapalacatl. 307,3 item radtctbm arboris tuna. 3 1 1, b ittm impofitione tuforum foiiorum arlms tama* rindi. ^ ^ j^j^b item ftdmota herba tonaixochili, 352)^ Sthtca ex animaithus defnmi potefi. 6, b Etz.allf, cjuaiefifium apud Mexicanos. 1 4 2 , b St.z.alqu ait z. tlt fcfium apud Mextcams. r 4 i , b Eua,extgnorattone ammata fubfiantia^rHiha anfam accepit. 2., a Eucharifiia Scaiabtfci in opptdoaffetuaiHr ,cjuxdt- uerfisdiuersa figuraapparet. j^ijt» Eudoxiu oltm non mtnores nauigattones injhtutt (juam Lufitani. 73,3 £ugenit/A,quidamex fJibernia Proceribits,pradican- tt S. Patrtlio omnt conamtne rt^fltt. 443,b conuertttHr,&haptiz.atur. ibid. propterortsdefirmicaiemerubefcent^S.Patriiium rogat vt eam toiiere dtgnaretur. ibid. rogatpu ab eodem.cut fimthsfirma cffe veltet,Dta- com cumfdiim firmoftjfimt fi>ectemeltgtt. ibid. a S.Patritto cum eodem Dtacono tneodem ie^o dormtretuhetur. ibid, eidem firma omntno fimiiisredditur, vt digna ventris doiorem fifiunt, ibid, nartbtutnfperfaffangutnem retinent. ibid. hemtcrantam fanant. ibid. FAcitm a maculis tmundant radicts berba axix- tiacotl. 350. a corrugatam extergitherba azpan. 35^»^ Fagus tefie Orpheo locuta efi. 4 5 > 3 Fatafion,aper Indictts,fimtlii eft noflroapro. 170, a firamen in dorfo habet per quod rtjptrat. ibi d . b quomodo captatur. ibid. ttgridi piane aduerfatur. 171,3 fi ctcuretur, efl piacidus. ibid. Falco egregtns locum Kiidaria fiequentamt , folttus tnfidere fummitati turris, 4 3 ^ , t> votfa' MEMORABILITMi vtuittxriuui S. "BhjguU. ibid. fttrcm tti w ajmiarkt Hd. mttmr^MiPmammdFemremMam^nrwimirJg- adAmt^&mmmrm*€ ftuifmaAA SwL rrnirf ffFirif ~in"iir fi ik%iu Iptvm/mm J^mf itid. i(4>^ tmmctfalmtMFef»f9iimrmmberi>€€»CM,^dijoi» tmmdm earmm -^ ImffcmtLim urjm FsmmiftUfmmmmapgtmme. 2.-.6h etn^fAfmm \9rze. xi.^o f»hpbtrU tUrU». M^o Fe JdmcmrMmtmr rmd^ herb* mcxrymic mfxretam m nr^eme Ss-j T:d*M, & e ftffde fmtdtm hfmarr fmteftl. Kcv fdmf iermemmilezrtriitmfg,nfdmem,d' exmfMsjm^tm. jji^b Ft herdec^wddcimtjtfeeM. 35i,b . C ^oeam JtLxer Det itemiuKt beeim nmdxdemmt tx mftji nftimk, Fc ^^"^^f^g^^B^^rm^mm emrftri detat. :;:^ Faeexeimi 553 b rm ,^pe0etmm m^en. ' 556. b zs id. emLmm lurmmm Merem Ft ifimDm^fAm CfnsB mmmeie m tmm2 Q=3ueK- INDEX RERVM tal' vigHU ame foflremum Chrt^iAnorumndnen- tmi'1. 74,a Flamma cjuid fit. 6 1 ,a humorcmin [ehMtt. ibid. Flattu difctttifintur rejina arboris ahcehoeth 3o6,a ttent tuhebii. 3 1 4,a ttem tragorigano Qjinuhnahtt.tctnfi. 3 1 6,a iiem iure deccdt htrhx tlalatochietl. 3 1 6,^ itemherbaxGCoimecatl. jii^a ttemolcacittz.anherba. i2.i,tk tiecnon hcrba oloUtihqui. 3 37j^ froHt etiaraherbJi phchuame. ibid.b ttem puluere radicn herb/t curttz..en. 5 3 S,a ttem foUjs herba tlatlancuya. 340, b porro herba tlacjuei}t4etz.aL 34' >b & herbula chicbimecapatli. 346,b fucco ettam herb&yyauhtU. 347>^ e?- radtctbiu herba axtxtlacotL 3 5 o, b e^ radice herba ahoapatU. 3 3 1^ ttemfolijsherbx acutlotl , pugtlli menjura e.x vmo fttmpta. 357>a. & corttceherbityetL 359»^ quin&nuclep , fru^u , gummi & vino arburis mclU. 562,^ C^ oleo ^Hod ex arbore xochiocotz,oquauetl JiiHat. ibid. malabathro item. :}66,h mcnon ccrtice ftipitum herbte buyo buyo, in fart- nam rcda^o, & in corptu fumpto. 3 67,^ balfimo ^fio^ne arboris hoitz.ilochitL J^?»^ fiiccoinfnperherbiecacoxihmtL 370,b deniquefoUjs plantA cempoalxochuitl contujis, & e.v atjua aut vtno potis. 3 ? i ,a & amb;a. 379jb Florentirts qiUdam Eremicola^ vir fimplex & oratto- mdeditus. 45i,a vrfum ad fe venientem pecudes in pafcuis cuHo- direiuber. ibid. eiufdcm vrjioccifores maledicit, qut & elephanttaji corripiuntHr. ibid.b valde proindedolet. fibid. Ilorcs fiint pars decidua plantarum. 1 28, b ejuid ftnt. I29,a fioi partes habent. ibid. Flos lerichunttniis mfle Saluatoris nataUtia paula- ^imhiat,atcjuetnde fe recludtt, quamuis ficcHs Cv" aridit^,tn tejlimontum virginei partus. 4^ 2,b aUterincjtiitdeeo^^elonius. ibid. Foetm n.ortuos extrahitmecaxochitlherba, 320,^ baljimum auo(jue arboris hoitz.tlochitl tn pejfulos efformatum, '^ vul^£ obdttum, 3 69, b FoUa cjUid prop rte fint. 1 2. 9 ,a FoUaherb£ acmlotl pugiUi menfura fiimpta ex vtno, Jiatm dtfcuttunt. 3 57> ^ tt4fi c^ admotu , cor.trafla membra laxant. ibid. tumores prs,terywuram fupprimunt. ibid. FoUaarbora ahoehoetl tufa df tiUta ,crurum fcabtei & tumoribui medentur, 506, a inflamm.ittones eorum emoliiunt. ibid. CT vulnira ab eis abarcenti ibid. dentium doiores fedant,fiex acete cum ijs colluan- tur. ibid. hepattcis conferunt. ibid. Folia frufiHs herb£ buyo buyo cerebrum & ventri- cuium roborant. ^66, h concoflwnem tuuant, ibid. dentes frr/iafjt. ibid. doiorem eorumdem fed^nt. ibid. ptttitTum eos erodere foUtam arcettt. ibid. carnem exhaujlam ctrca eornmdem radttes tn- Jiaurant. ibid. oris halitum emendant. ibid. F oliaherbA cacoxthuiti medentur veteribui pl^gts. ,370jb tt4fa &appitcata verrucas corrodnnt ibid. pra menfes,vrin.im, fudorem elictunt, ibid, Jlatui difcuttunt. ibid. Kenerem excitant. ibid. cachexiam abintemperie frigidacurantV \ ibid. obHrutltones apertunt. jbid. conuuifa laxant. jbid. hydropem leuant. ibid. ventremprocurant. ibid. ftbribus medentur. ibid. Foiiaherbit chtipatiimira velccitate & efricacia ctrr- pm ab httmoribus e.\p»rganf. 3<5 ;,a (jtiartanis medentur. ibid. denttum dolores fedant. ibid. Uchenes paimarumcurant. ibid. fcdbtem fanant. ibid. 'vicenbw putridis & cancerofis opem ferunt. ibid. dyfenterti. opituiantur. ibid, atc^ue arttcniorum doioribm. ibid.- Foliaarboris cochitz„tz.apotl tufa , c$- nutricum pa- piliisappojita, medemur dtarrhocis infantulortm. 361, a FoUa arboris hoitz.iiochitlanetlnn£ tufa C^ iliita fe- bres arcent. 569,2 Folia hcrbii tlatlancuya impofita , medentur vlcen- bm. 540» t» d^kres e frigore ortos , vel lue "jndica , lentunt. ibid. fmcium tumores difcutiunt. ibid. ftdores euocant. - ibid. frattu dtfcutiunt. ibid. neruorum rcfolutionem fanant. rbid. epiiepttcis fuffitu tuuant. ibid. Fo/ia herb£ tonalxihuitlex ajuarefoluta,epotaque pngilUmenftird , aut corpori tiiita ,febres e.xtm- guunt. . ^$i,h lajfitudini medentur, ibid... doioribme morbo Gailico fubueniuat . ibid. tumores pr£ter nattsram ,cjtti crura capittvein- fcdertnt ob maium habttum,curant. ibic*. afihmatt fumpta , flrumis appoftta, diarrhceis, vfiionibm, vlceribm internis 0" externis me- dentur. ibid. renum ardorem mitigant. ibid. corpora fulmtne tachx fouent . ibid. Folia herbat. totoniUz.patli tufa, refoluta, c^ex aqua ftmpta, febrtsextmgHunt. 3 5 - 1 1> Folia herb<6 tz.ahftengueni tufa C^ admota,medentur fcabiei. 543,b redaciu verh in puluerem , medentur vlcenbus. ibid. Fviiaherbif. yetl fccari permtfa,&cc, pituit^expui^ ttonemmire euocant. 3 5^»^ afihmatt velui per miracuium auxHtantur. ibid. 1/tert affe[lionibm mire conferunt , (^ prxcipue fuffocatiombm, ibid. M* E M O R A B I L r V M. ibid. ibid. ibid. ibid. ibid. f/ncopen fugant. caput roborant. fomnuin tndHCnnt. ventricM lo vires addttHt. grauedinem curant. eadem virentta mantbus oleoperunElU emollita,&cc. 359'a ibid. ibid. ibid. ibid, ibid. ibid. co6ltonem iHuant appoJtta,tHmores lienis difcutiunt, dolorcs a frtgore crtos fedant. ijulnera cancerofa extergunt. carnemcremt, & cicatnce ohducunt. plagoi capitt infli^las fanant. concalefauki, &c. dentium dolores fdant eorumdem putuis inffiratus , traclnfqne naribuSy verbera & cuiufuis generis ftpphcia fentiri vetaXj. ibid. animttm auget . ibid. & ad tokrandos labores vim fuppeditat. ibid. folia arbufcuU yohualxochtU fixa , exprefoque fUcco comefia', corpus extergunt O' tmpingUAnt. 311, b fyncopen ,peHoriimpoftta ,ex tim^ribus profeflam tollunt. ibid. folia arboris ytz.amatl vlceribus profunt. 3 6o,b JFolliculi in herbis quid ftnt. i iOj» ^ons zy£thiopis vnde fc dtHus , ^ vbi fitus. Fons Boetius adeo falutaris, vt a 8 ,a vari£ ibiconctones a Chnfto habitit. ibid. Tons Catinenfistn Htifanta ,qui quidquid ei admo- uetur abforbeti 409^^ fons Eltfetvbi fcaturiat. 46i,b etusaqua^s deduxit Archelaus Herodis F.ad trri- gandos campos ,&Cc. lertchuntinos. ^^1>^ oimquofltbet fcuUus, & partusetiam hominum exfimxtt eius aqua. ibid. eius item aqua adfxodum eft fapida. ibid. Fons hortorum, de quo in fanttcis Salomonis, qualis, Cr vbtoriatur. 4^3 b , vocatur etiamSabbaticuSy^qaarei ibid. Titus Imp.mtraculumctrcaeum patrari folttum explorautt. ibid. aVpellatus eii etiam Sambatiom 464,^ C^ Goi.am-'. ibid. exmonte Libano oritur. 48z,a Fons lefu in ^/Egypto vbifitus. 46 3 , b eo irrtgantm balfameta. ibid. alttu in valle fofaphat , vbi S.ZJirgo pannicu- los fefu ablutfte dicitur. 47 2. ^a eitis aqtia febrtcitanttbus medetur. ibid. Fons laUeus tn iy£thiopia Chrtfiianimilitis innocen- ttamfigntficauit. 3 8 5 , b Fons Loul^rdt. maris infiar teftum patitur. 3 9 5 .^ alius quidam prcpe l^ianam confert dgrotantihus elictendo fude ri. i b i d . Fins Samaru quater m anno coloribus vanatur. 47l,a Fons ftgnattu,in Sacris celcbratHs^vbi fuerit. 471,1 Fons Sitoe vbt fcatmiat. 47 z ,b qH£ in eo miracula contigerinf, ibid; a Sarracenis & Turcinn pretio hahetur.. 47 3 a ad eum Helena mtrifica conBruxttopera. ibid. FonsP^illa-nouanusmirabtlis. 4o6,b Fons quidamtn BraftHa mirabtUtcr erumpit. 4 i 3,a varios morhos pota etus a^ua fanat. i bid. eitu CHflodiam hahent PP. Soctetatu lefu. ibid. alius in ty£gypto , tn quo ahlutus futt Chrtftus cttm tbt lateret. 41 1 ,b Altu4 in Momonta,cuius aquii quiahluitur^fiatifi^ canus efficitur. 43o>b • alitu tn P^ltonta , quo ablutus qnis amplius non canefcit. ibidi alttts in (fonaHia,q{it, licet remotus k mari,maris Aslumtmitatur, ibid. altui tn Wallta, , qui & ipfe mare amulatur. ibid. alius tn Vltonia , inquoligna pofitapofi fepten- ntum lapidefcunt. ibid.45 i,i alius tn Norvvegta , in qtto non tantiim ligna , fed O" Ima , hne£que lane* altus tn Cappadocia ,in quo quidquid inft-a aq^-tam fuertt, vno die laptdefcit. ib id . altus tn (fona^ta homtntbus faluhris , hefttjs pefii" lens. ibid. altis^ tn Gallia virisvtilis , feminis inutilis. ibid.b alij duo tn Sictlia , quorum alter fiertles fecundaSt alter fecundas fieriles reddtt. ibid. altjmultttn Britannia malorum prognoftict. ibid. aliustn Gallia itidem prognoflicus. ibid. alius tn Sueuta, qui foie ortente fcaturit,occtaente ftccatur. ibid. alttis in Pt3ztuia , qui hienie nullis , ^ftate plurtmis aquis fcatet. ibidi altus mirandtts a Plinio defcriptut. ibid. alttis in Hungarta , homtnibus & animaltbns exitiofus. 45 2., a. alias in Armorica Britannia, mi/e pluuias exci- tans. ibid. alius tn Sicilia ,qui ad rubritm colorem intume- fcebat. ibid. alfus in Momonia, qui tacltts vel vifus ah homine , pluutjs furit. ibid. altustn Cyrenaica , quihumanismanihus tatius, tntumefctt^fludusfaclat, & velut mare fduit. ibid. b altus tn Haleftna regicnc,qui,dum filetur,filet ; fi tihitt fonent, exultat C^tntumefctt. 4 3 3 ,b aliusapud Garamantas, de die fl-igtdijftmus,notift feruenttjfimus. ibid. alius qut fu res & periuros prodit. 4 } 4.^ aliHS ttemqui perturosprodtt Q7' punit. ibid. alius,qm pellucidus manebat ,vtrgtne eumintran' teipolluta verojurhahatur, 455>3- aliusqui pndictttam tndtcabat. ibid, alius apud Carthagtnenfes,tn quo oleum fupcrna- tat: 455.b alitss d^monum illufione noxius,a S.Columha fa- natur. 4 n >^ Fontes admtrabiles in prouincia Caiz.imu. 581,3 altusttem tn Eotuca tnfula , cnius aqua lctus de- crepitui fcnex virtle robur adeptus efi, ibid. Fontes ad SanEiorum merita exortt. l^nus Adadriti^ prccibus S.Ifidori agricoU, 45 5»^ aque eius febrtenttbus conducunt. ibid. altusad preces S. luonis. ibid. altus ad preces S. Augufltnt- 4 5 ^ ■^* alius I N D E X aliusadwerita S.Ffemfi-ed£. ibid. aUus ad preces S. Clementu. 4 5 7>a FoKtes ex anro & argemo fa^iin hortis ad anlam Ingarum %Jg»>n PerHamrHm. 1 40,1 Fentcs Lafx cjttales fHertnt. 47 i,a Fontes ficri m Hifj)anta oUm fnerHnt,ejui ad Bapti- fmaia Pafchalia e.xHndarunr . 3 9 5 .b • 3 96,a Fontes Tamanci m Cantabria, & mira de ijs ex Plt- nto. 409:3 Formic£ Phrygid opnlentiam Mtdtfignificahant. 5,b FormtCA plentlntitci aut interlnnia dignofcHnt.ihida. frngalttatis ceconomica fant fjmbolum. 7,a ttem arifiocraiib eyintomtim quemdam neophj/ tum ,oculorum, ma- nHumpedttr/iquevfu defiituiumcurat. 446,^ %tem mai rona cuidam loquelam refittutt. 447 ,a alia item matrona ab eo curatur. i bid. cd eius fnuocationem tncendium fifittur. ibid. tmagines eius Lufitanis tn hofiein euntibus funt locoarmorum. ibld.b Frenes morbus , cjuiequos intra duas Ijoras occtdit. 122, a Frigus ptllit puluis herba ololiuhqui refnx mtxtHs. 337>a R E R V M FruSius arborismolle ventremfuperioremcorrohoraty (^tnferioremcalefacft. 36i,b vnnam eltctt. 36 2,a vulnera recentia & inueterata confolidat. ' ibid. fanguints fiuxum fijiit. ibid. hdntorrhoidascurat. ibid. ociilorumnubes dtffipat» ibid. fiatus dtjfipat. ibid. membra corroborat. ibid. gtngiuaj ^ dentcs confirmat. ibid. erts vlcerthus medetur. ibid. FruBus funt pars decidua plantarum. 1 2 8,b Frugalitatts ceconomtea fymboiffm formica. 7 ,a Frutex qutd fit. I28,a Fruttces ex auro & argento ad vxuum efii^i crant inhorto adaulam Jngaritm Regu/n PerHanorttm. 140.3 Fuct ex afini cidaTtere oriuntur. 97,^ Fuga Xerxts per leporem ab equa natam pramon- firaiafuit. j [> Fulgurattones quomodo in corpore httmano reperian- tur. 4,a Fulfca matutino fito clangore temports prafagiafiiu- g'^*f- . 3ta etui caro humida eU,(T vmtrem procurat. 1 1 6,b Fulmen a quibufdam adoratur. 1 4 1 , b Fungtarborumfine radictbus vtuunt. 1 28,b Fungm lapfdtus tn Noua Hif^nia repeniur. 293>b ^ Fures quomodo apud Jndos explorentur. 1 6o,b G. GAcirnia arbor Jndica. ^9^>^ ex fiunu eitts exprimitUr fapa , purgando gutturt^raucitaticonducens. ibid, ex ramis eiiu deficcatts eUcttttr tgnis velut ex filice percujfo. ibid. Gaicanfts ptfcis , quo adalios ptfces capiendos Indi inuntur. 250,^ cjuomodo pifcationem fuam obeat. ibid.b& ied. Gj.lgal vox Hehraa calum figmficat.. j 8,a Caiiatis morbfts vide, Morbus Calitcfu. Galhna fciagraphtam calient. 8,b earum caro minus ftccaefi , cr nutrit cAnpettnter. 116, b Calltna & galltu iugulati & affi , ad comprobandam luuenis cufufidam tnnocenttam reuiutfiunt. } 87,^. & feq. fingulis feptennijs progenies illorum renouatur. }88,a Gallina quadam Manrefin aquiifubmerfaya S.Igna- tto Loyola vit£ renituitur. 3^9,» ea numquam poFica alijs GaSinis tun&a, fola tn- ceffit. ibid. Galltnafa auis e coruino cfi genere, x 14, b foedu ctbisvefcitur, ibid. vhtntdtficet nefcttur. ibid. pemia etus exufi^ cinis vetatpilos nafci. ibid. caroetfts comeiia morbum Gallicumcurat. ibid. fiercus eitts prodefl melanc holicis. i bid . cor eitts fele exficcatum , admodum esi odorum. ibid. in altquihiis locis occtdere eam non Itcet. ibid , (jallma A Garagay ijttalii anis. i i 5 ,a Garti.tmqualu monsi 48 i ,a CT" cjUA tn eo centigerint. ibid. ibi templHm adtnjiar /ero/hlymitani sdificatHr. ibid. ibi flatuitttridolHm louis Hoffttalis. ibid. Cdlfiir QutchifHqtie,fortiffimiitiCr conflanttffimtu Chrtjlt athletes. i 5 i ,a CattlH4 infula venenatis beflijs careft 450=^ Caz.elU tn India nafcuntur. 9 z ,a cornua hahent modice adunca. 1 1 1 ,a collum item longum (^rprocerum. 1 1 2,b erura earum posiertora pnoribm funt longwra. 11;, a cauda earum corpus longitudine fere aquat. 114, a filos nitidtjftmos habent. 1 1 J ^ eofjue rufos ad palhdum vergentes. ibid. fiigTAm jupraoculos lineamhabent. ibid.b tn Stnarum regnoaut ciym tnuentuntHr, 1 84,a tnofchi matertam fidppeditant. ibid. fiiuaiiKColunt. ibid. qtiorwdo necentur. ibid . e pelle earum fcculipmranturi, ibid. Gebal, vide, Garix.im, (jelbce mons qualis. 4S 3,* Cemmie quomod» tn Borealibtu regiombtu coliigan' ttfr. 1 5 5,a GenethA aures rotundat habent. 1 x i ,b funt femtfera, hoc ejl , mediit naturx inter fera dr manfneta. I2j,b Gengibib Turcarum , Arabum & Perfarum , efi gtngtbernojirum. 347,a Gtntcula in herbis quidfnt. 1 z^^b Gempat arbor in Amertca magni (tftsmatur. 3 07 ,a fucco ettu barbari , profeHuri ad bellum , aut ad inuifendos amicos,aut adfolemmtatem aiicjuam, totum corpus madefaciunt. ibid. Centties qutd de animaiiftm origine fiatuertnt. 51, b Genuum fifgtti & dtflores pellit herba cacaltT^n. "Ceographia Saiomoni fuii cogn ttai 75,3 etiam Ingii Indit nota futt. i } 9 >b Ceometria htrundimbus nota. g^b Cerfera ciuttat , vbi Saluator eos qui k damonio vc- xabantur,fanitatirejlituit. 474^ Cetuius aures rotundas hahet. 1 1 1 ,b Ctauf albend , fic Autcenna vocat ccccum arborem. Z97,a Ctgantes fuerunt circa Pald.flinam & in Perii.ma regionei 84,^ Ctgantes k foanne Alnare Maldonato in Indta tn- uenti funt cantno pxne vultu. i 32>b CjingtuM firmat berba cocoimecatli 5 2 1 ,b eas item herba cacaitz.tn^. 3 5o,a eoi ttem herba tiatiauhcapatlii ibid. item nucletii ,Jrutius , gummi & vinum arhoris molle. 362,^ Ciires quando coeant. 9 5)^ dentes exertos habenti 1 1 2,a Xflobw ferrefu tormentt bcllici ab Alphonfo Aibu^ B I L I Y M. ejuercio D. VtrginiCju.zdalupitdohomittitur^eiVod tn ohjidtone Goenji pertculum euajij^et. ic)C) b GlHten , (jnod ex arbore tzjicutls conficitur, andn- ctt pttloribui , vt ptgmenta tenacins hxreant^. 362, b Cjoenfis pifcis mira formd . 2 46,4 Gotfugel, auis tnfularum Farrarum, 2 3 7 ,a Gonamhuch , auis mtnima Brafiisana, qua fcarabto mator non eji. 240,^ cantu* fuanitau lufcinii non cedit. ibid. t»t4eniiureitamtnPeru. ibid. (jotorrica loctu tia appetlaf.f.^vbilapides reperiuntur coiHrnicum figuramhabentes. 390>b Cioyot,lpecteshtrh£ahaca. S^Jj.b Cracult fuperjiuos humot es degufiatis laurifolijs cx- purganL.. 8,a Gr£Ci auium pennls in fcrtbendo non vtuntur , fcd arundine quadam. AS^^i^ Grajfa quale animal. I9l,a Grana fiirris e nafo muiieris cuiufdam orta. 31. b Grar,adiUa in Periianis montibm (pcnte nafcitur. 299>a nomen idacccpit ab Hiffanisy ^ quare. ibid. in foris eitu folfjs pajfionis Chrifit fig»rx deitnea- t£ consftctuntur. ibid.b Gratitudtnu fjmhotumcanes. 7,a Crauedofanatur herha texaxapotia/tdmota nartbus, C^ vapareeius injpirato. 34i ^a itemficcatis foitjsherbxjeil. 3 58,b Grautdarum aiui fiuxum fiflit aqua, in qua tufx ra- dtces hcrbit apamhooia aitquamdiu maduertnt ^ t ransfuja per colum (^ fotata. 351»* Gregonus Aiagnus Suppiicattones contra pefiemtn- dixtt. 399>* iconem D. Virginis in Sfippiicatione circumfert, ibid. earr.dem D.Leandro Hiffaicnjidonat. ibid. Grtu filentio fuo pr.tf.tgia temporii; fuggerit, 3 ,a ' ex Pygmsa fncin dicttur m fituiis. 5 2, b Grytlt cjuomodo in ciuitntem S. Thomx in India tyc- ctdentaltvenertnt. 2S8,b Gryplies an vere extieerint. 8cj,a Guada Mauris acjuamfignificat, 599;b (^uadatete BAtiCdfiuftiolus^dt^m etiam Lethe.j\.o 5 ,b Guadalqutuir JiaUtm^altas Bdtis. 425, a Guadiana fluuiHs. vide, Anas. Guanabati£,fiutitis Indtcus. 35i,b (juartagua regio proHinciA Caiz.ima^n qua funi ad— mtrahiies fintes. 3 8 1 ,a Guart,qHalisarbor. 30i,a varia apud varios nomina habet. ibid. nen^H fioret (frfuautjfime olet,Soie ortofiores amit-. tit, GT totn marctda apparet. ibid. fiores etui cor refiCiunt. ibid. b fiujhaeammuiit tn Hiffaniam transferre fnnt Conatt. ibid. daa Indorum fixbula. ibid. Guajr az.4 radtx Indica , e qua paties confictuntur. 5 5o.a ^u.tyba qualis fiuFiia. 328^1 Cuaycurt , gens harbaraj in dieitJ viuunt , & mhil pjfiderevolunt. I4i,b eiiam venenata comedunt. ibid . nudi mcedunt, vt fecurtus.viuant. ibid. tn cute fibt pingunt vefies HiJpuntcM. 1 42 ,a vnica vxore funt contenti. ibid. verbeiibud admiitum fe exercent. ibid. A a a ftiam INDEX RERVM eiiam pueruli tnum vel dHornm annorum f»*igi & eruentari petunt. ibid . 'Vtrtjitnt tgnanijjiwi. ibid. fEmina veromaxtme inditfiriA, ibid. 'Deumnullumagmfcunt. ibid. nec d£monesvllos. ibid. ammM pofl mortem vagari credunt. ibid. Cjua2^uz,mgi efca(f»asfine(ale condtebanti 378,1 Cjnchon planta peftilens Jndu. 3 5 ' >a GuitgMit,qUtilii auis. 2o8,a ^ul arbor vnde nata. 5 z jb. vide, Guart. Cummiex holU arbore Jndtcadefiuensvrinam euo- cat. 348^ -jterum emundat. ibid. fiertlttatem fugAt, admotum vulud. ibid. dtarrhceis dyfenteritfqtie medetur^ ibid i menftrua eltcit. ibid. lorportagilttatem inducit. ibid. ojfa €molltt,& corpftifiexibilt reddtti ibid* Venereme.xcttat. ibid. colicts confert. ibid. argemata difcutit. ibid. Cfimmtex arhoremolle jitllans ventrem fuperiorem corrolforat,<^inferieremcalefacit. 561 b vrtnam elicit. 362,1 vuincrarecentiac^inueterataconfolidat. ibid. fanguinis fiuxum cohibet. \\>\d. hitmorrhotcias curat. ibid. eculorum nubes dtjfipati ibid . _^<»r»^ dijpeUit. ibid. rnembra corroborat. ibid. fftn^rtftas (^dentescoKfirmat. ibid. orAf vUertbm mtdetur. ibid. pttuttofos humores purgat. ibid. Cummi arborii tunA renum CJ" t^nWit calsren* tempe- rat. 5 1 1 ,b Cuttt^.rmorbidum caratur,ft caput ferpentii teuhtU- coauhc^Ht colloalligetur. 1^9 A ■^utiuris tnfiammationej curantur fucto foltorum arboris tomatl, 3 1 9,b H. HAemorrhoidoi curat nueleH4,pullui,gummi (^ vinum arborts molle. S^i,^ -ftemherbatUtlatihcapatli. 349.b H^ JJajfhsrty auii tnfuUrum Farrarum. 2 57,1 Jialitiii oris bonm redditur,fi cardamo^numfireciuen- tihs manfnetur. 5 j 4,3. vide,Or« halttus. IJam, locm tn quo olir/) habitauerunt Zaz.im fiue gi- gantes. 486,a Hamcuero ,fpecies cucurbitarum Indicarum. 3 1 o,a Hannon oltm non minores nauigationes infiitutt quam Lufitani. 7 3 ,a Hapaz.tochtltj fpecies cuniculorum tn Noua Hifpa- nia. i6i,a Har.in ciuitas Mefopotamia.alias Charrit. 499 ,a Hartphitf vox Hebrita,C(tlum figntficat. 5 8,a Hartti , ferpens fndicus e Ucertarum numero. gallinoi venatur & afiucapit. ibid. Heatototl(]uattsauts. iz2.,a Hebal qualis mons. 48 1, a (^qu£tn eocontigerint. ibid. Hebrus Thractd fiuutm olim aurifer. 3 8 1 ,a He^icis opportunum efi rcipedtum herba cht/lt. >6 3 ,b Hetlor 'Boetitu vidit aues i« concha nafci. 5 1 a Hedera qitomodo e cerut vtuicorntbus nafci potusni. 31, a quandoquein arboris magnitudinem accrjtfctt , c^ fi'uttcts naturam exutt. 118, i Helena infigne tn Bethlehem templmn confiruxit. 469,b Helenta onagros &crocodilosfibi obfequentes h.tbuit, 202, a Heliodromia/iuiijcum Sole Orientem & Occtdentem peitt. • i,[> HelleborM niger equis ,bobu« ^ fuibm tficxitialis. helocapoltntjfpecies arboris India capoltm. 544,1 Helftngegaa,aues tnfuUrum FarrArum. 37> Hemicramai fanat puiuii arboris hollt nartbta tn- ^erfm. j^g^a ftem ramentn Upidis ez. tctl. 3 7 9 >^ Hepattcu conferunt jilia arboris ahoihoetl thfa & Hi-itn. ) 3o6,a Hiri/aqutdftt. 128,1 Herba mtmsfa, qualU pUnta. 305,1 ctir hoc nonrii^ie appelLeiMr . ibid. Jingnlis noct^i/ni Sole occtdente fenefcit (^Jtccatti-r, ortente vero vtgorem denuo rectpit. ' ibid. folta etm vulgo comedumur contra tuffim, ibid. ttem ad pe^us purganaum. ibid, O" advocemclarioremreddMdam. ibid. renum dolortbtu efl vtilii. i bid , vulnerarecentiagltttimt. ibid. Herbt, balxnarum lergoribm e^uandoqHe innafcun- ttir. 5i^a HerbuU, qua crucem pra fe fert,enafcttur in omm- biu adtficijs *^d. tit. S. Crucii tn Hisfama adificamt. 395'1> Hemerobim^mulm Solis. i,b Hereb vox HebrAA calum fignificat. 5 8,a Hereditas quomodoapud Caz.t^Mat Cumanes inhe- redes cUuolueretur. i 3 -7^,^ quomodo apud Periianos. i bid. Hermaphrodita tnter nonnulUs barbaros fiequentes M^- i3(J,a Indii funt exofi. i bid . Hermogenes abfque vi diuina omnia e terra ebuHijfie fiatutt. 5i^a Hermon mons varijs nommibtu appelUtur. 48 2,b vbtfitm. ibid. leones,pardi & leopardt tn eo habitarunt. i bid. habuitvanas fpelmcas. ibid. ab Ifraelttii occupatus , dimidta trtbui Aianaffet ajfignatHifutt. 483,» Hermottmm CUz.omentu corpore fuo,vt putabatur, ■egrefm vagabatur, ^qu* inrtmotijfimn regiont- bmvidtfict referebat. 4?7>b Herodes Afcalonita fepulchrum Dauidis fpoltattt- rm,diuinitmprohthetur. 478,b HerophittH homtnem ammalium difciputum efie di- xit. 7,b Heuilath terra quafit. 499>a Hiac$,poma IndieapomiiMarit mortuifimitia. 3 26,b Hiberntavartas benedt^iones d S. PatritsQ acceptt. 449.a etufdembeneficio venenatii ^ noxijs vermibut ca- ret. ibid. raec ranaihiinueniuntur. ibidi> venenata ammalia, aliunde in eamaffiortata,tUico tnterturvi,. ibid- f(J7ri~ ii ^- MEMbRABiLIVM; corHgid ver£ de corijs amTfialiMm ^uttbi nafcun- tttr, contrn bnfonum ^ ferpentftm morfm effi- cax fttnt remedtum. ibid. imh pttne omnta qu£ eiw infuU funt,contra vene- na valent, 4 j o^a Htcote£,geniu tesfadtnum in Indi.l, vbi maxime rc- pertantar. ^49^^ Ji crcbro comtdantur , morbum Gallicum pariunt. ibid. - JJiems tn regno Congiano inctpit, dum Europ£i vere gaudent. 38 5. a literon Rex htsioria. & nalurA animaltum confide- randt \}udiofiffimtu fuit. ifl. S.Hterotjymw leont (pinam e pedeextraxit. 20Z,b euwdem leonem Jiht perpetuum famulum exper- tmeH. rbid. Hieronymui Perez. lefuita fuccidi fecit tn India . arborem , centum vtgmtt pedes in ambttu haben- tem. 33 3, a Hig»ara,genm pfittacorum in Htifaniola, i z 6,a S.Htiarton "Boam terra filtum tncendit. 74,l> £. Hildegardis gryphonem tnter volucrta refert. 89,^ HippocawpHi cremattu, alopecias curat. 4,a HtppocenraHrtu tn Sattna ArabtA ctrtttate inuenttu. 77. a Hippoly tm venaticne deleSlabatur. 9 a Htppopotamtts phlebotomtt> cornua habent m dorfum aduncA. 1 1 1 , a filos habent durtjfimos. 1 1 4, b corum caro fucct peffimt, 1 1 6,a iorum adeps minus calidtuaut flccus ejl c^nam leonuin-j. 1 i^ja futtt odorati. izo,a ad fext um vfcjue antium viuunij. 1 2 3 ,a . ab elepha Hirundtnes Geometriam callent. 8 b ttem Archttetiuram. ibid. ex Progne faclAdicuntur in fabults. ^i,h Htipanicanum operavfl funt contra nudos Indos. 174 a H^lpaiita ab Ibero fltiuto Iberia dicki. 40/5 ,a Htjpantca clajfis per monfirofum aUtem in Indijs pmnuntiatafutt. 3,a 51,^ Htsfanits qutdam miles ,Agnum DeiacoUogeftans, ab htrettcisoccidtnon poteft. 4J jj* Htftrtces in Afiica & India generantur, 9 z ,a ^uamdtuvterum ferant, 94>b crura habent breuia. 1 1 }>a ftlos habent durtjfimos. 1 1 4,b dentes exertos habent. i4i,a in Matacafeleorum mirftmgignit laptdem. 1 86,b Hoaclli qualis auit. iz z,a HoaUonauisexardearum genere. iZj^a Hoa^Xin, qualis Jtt auis. i 2 o,b mah omtnis habetur ab Indii . ibid. etus vfus in medtcina multus . ibid, Hoauhat^lt , forbtttonis genus apud Mextcanos. Hoauhcjuilitl herba Mexicana. 3 4 8,b femen eiuscum aqua multa epoturafanat morbum Regium. ibid. morbiilos cur.it. ibid. fiita tufa extergunt vlcera. ibid. carnem generantfiperexcrefcentem vtro exedunt, ibid. Hoedt foltus caro est tnnoxia Galeno* l i 6,a hiemetamsntmprobaturT{jiJi. ibid. Hocttexca.cimicts IndtCiegenus. z^c.z Haedorum adeps mtnus caltdus aut ftccns esl qitam caprarum. i'7ja HoeiiCpatiiijualis herha. 3zz,b Hoierus Aiedicuse NorvvegiaadTetrum Tau^ vvium tn HoilancUam mijit mtrgum Arcltcum. zi6,a Hottiaiiotl, qualis auii. 2 3 1 ,a eft pernictffimt volaius. ibid.b Hoit^lochtti,arbor Mextcana, i/ndenemenadepta. 369^ balfamum ejuomodo ex ea eiiciatur. ibid .b eius balfamt tres cjuatuorve gutt£ antectbum lin- ild, ventricuium a fitgtdd causa imbeciHum corroborant. ibid. vrtnam & renum vefic^JHe excrementa euocant, ibid. obftrudtones aperiunt. ibid. rejpirattonis dtfftcuitati medentitr. ibid. aiuidoiores fedant. ibid. tdem baifamum in peffnlos efformatum, (^ vuIua obdiium , fecundoi ^ fostus Lmoriftos trahtt, ibid. partum accelerat. ibid, fterilttatem a fitgidis humidifjue ortam humort- bus auertit. ibid. dolores ab ijfdem cauftsortosfedat. ibid. flatus & tumores prb foh tpfi concejfa prudentia^ili£etia,cooitatio,^6, b folfts Ucrymaiur. 47,a frdtereum, nullftmanimal habet intelleBffm,cr ^uare. 49 1* ^uomodo in nouum orbem tranjlatiis fuerit. jib an poffit Iponte ab humo nafct. y^,a. an ahunde quam k femmea vulua prodire fojft. ■/6,z anex feminenonhumanooriripoffit. ibid.b an vritijuam alt^ui cynocephah fuerititj. 8 z ^a monflroft vnde prouentauiL,. I34.b an tn bejttas transfirmari pofint. 441,^. 44Z,a Hominum 76000. ohm vnitfsdiei facrificio madata apudAfexicanos. ^47)^ Honopuefiam regio Indi£,cuitts incoU fub aquis dor- tmre dtcHntur. I32.,b Hora, tam no&urnx (juam diurn£ per cynocephali latratum & lottj perfttficnem difterminantur.i.h Hortus conclufus Salomoni ceUbratus vbt fuerit. 471. a efi locus a natura amoenifiimus. ibid . Hortus facer totus aurem & argentem in aula Inga- rum Regum Peritanorur». 1 40,a Jiosit£ confecratd, a Sacerdote,hofte aduentante,pan- ntculo candtdo inuolut£ , & fttb laptde repofit*, in carnem verfa. 3S8,b HofttA confecratiX, a quodam Jldauro furripiuntur. 4i8,a ab adolefcente Htif.mo,fceleris focio, PP.Societa- tts rejtttuuntur. ibid. propter venent fuf^icionem in loco vdo ,fed decenti reponuntur,vt Ipecies putrefcantj. ibid. ahquo tempore poft tntegerrtmA reperiuntur. ibid.b apponuntur non confecrata,fede£ putrefcunt,non tfts. ibid. tandemmiraculumdeclaratur, ^ ipfe Hoft,i£ dt-r gne coluntur. ibid. Huamachucu Indiit locus , vbi iaffis lapis pro Deo colebatur. 138,6 Huanacu animal Indtcum cuius ftt naturx. 1 87, a Huarahuao, thtUi herbtt fpecies. 5 6 5 , b eius tterum trta funt genera. ibid. HuehueUcat on, herba Indtca, 5 5 5 > t> fauctum tumores deprimit. peilorts dolores fedat. vrins. acrimomamobtundit. U E R V M fuccus radicis etus medetur ockUs infiammatione laboranttbus. ibid. capitis doloiTes antiquos fanat. ib i d. fehres mitigat, ibid. vrind ardorem temperat» i bi d . ventrts dolores fedat. ibid. HueitalchapaoatA,h herba Indica. 3 5 i,b fiUa eius ex aqua rcfoluta , epotajue pugilU menfnra , aut corport tllita , febrem fanant^. ibid. luffitudtni medentuY. ibid. dolonbus e morbo Galhco fubueniunt. i bid. tumores pr£ter naturam , cjuicrura caputve ob malumhabttumtnfedertnt,curant. ibid. ailhmatt fumpta , firumis appofita , diarrheeis, vfiionibus,vlcertbus tnternts & externts meden- tur. ibid. renumardorem mitigant. ibid. corporafulminetatlafouent. ibid. Huiihocjuachaqua, herba fndica. 3 5 4.b fuccus eius vel fiiliatittus hqttor fedat febriHm ardores. ibid. cor roborat. ibid. venenatis potiembus promptiffime ' medetur , ibid. fcorpionum i^ibus tutiffmum efi remtdittrtu, ibid. renum ardorem extinouit. ibid. ibid. ibid. ibid. avpetttum excttat. ibid. Huiiz.nahoac calpuh,loctis in templomaximoMexi- cano. t^(>,^ Hutz,ttpalancapath qualii herba. 3 i i >3. Humana curtoJitM,tnutiUteroccupata,vitam perdit, i,a Humanum corpus ferpentes gigrrit, 278 , a, b. Humbles , pifcium gentu in prouincia Lugdunenfi, auro vefci creduntur. 6-j,^ Humores fitgtdi & crajfi per feceffum &• vrinam paulattm euacuantur tribus quatuorve fiUjs ma- guey lutei, additts fiUcfuafirii ternts, 30 1 ^a tnfia£it difcuttuntur femtne & radice herba amu'* dtj. 366,a lentt&crajfi extenuantur & pelluntur tragort- gano Quahuahuacenft. 3 1 6,a ttem herba mecaxochiti. 32o,a ttem herba phehuame. 3 3 7}b item radice herbte curttz.en addtta ^afanaca, l> arborxochiocotaequauttl. 362,^ filta , M E M O R A folia herh^ chilpatl/. i^i^ htu fHiM Aram prtmHt TrachottUtdtm regtontm tnhchttamt. 43c^ terram Hmcondtdit. ' ibid. 'DamafcHm ddificamt, ibid. Huyana Capnc catenar,* aHream fecit bngam ~ oo. pedtbHi,CHiw craffitiescarpum txtejttaiat. 140^ HyactnthHivbtreptnatur y V" qHomodo coiligatHr. Jiyf.na fardalim maxtme odto habet. 1 2.4,2 maltgne aTima esi. ibid b 'vocemhumanamtmitatHr. ibid. perpetHoesl fera. 125 b IJjdra ejHtdam habtMHit circa Uctts Arcclonjtm ^ Caocaum. i^^^t) Hjdrographta Salomonifuit cognita. 7 5 .a HjfdropifimcHrat vrina amelt. I2.7,b item pHlnis pici Alarttj. 2 1 5 , b foltacihoapatlt hemiontttcatrita. 32^,2 fnccHs radtcis &germmHm herbs tlatk^uja epo- tHsveltnfHfns. Ir 540,^ herba texaxapotla. 34i>a radu:esherbttz.ahHeagHeni. 345.b berbacHamtahoatl. 347)^ radix herbi. acxojattcfecHndt. 3 5 i jt> folta planta cempoalxochmtl contufa , ($" cx vino velaqHa pota. 37ija Hyofciamus potus fnes necat. 1 ii,a Hjpanes flHHius foiltCHlosdefert , e quibus volucres ^Hodrupedes exeunt. 3 3 .b Hyphearftne radtcibus viuit. 1 2 8 , b I. Iiy4oin Rex vht a lofue viclstsfit. A$9h lachts (fatbc%Hs Cj?^^ -^** ifalfami arbttji.i.ex ^gjptoi» Cyprum transfert,fed trruo iffeilu. 421, b • laches , fiHuius aunfer tn Indsa Occidentali, 38i,a tS.lacobut ApofiolHS Ramiro Regi Htffania apparet, & de vtcloTia contra Aiauras ootintnda ccrtum eum reddtt. 390>^ adetus fepukhrHm audiuntur Jlrepitus & beSica inslrHmenta, tjuando ret Cbrifttatu alujua ad- uerfitas ingrutt. 59i;2, cumcorpHsetusin HJpaniam traHsferretur , €^ Trta Flauu in faxo coILcaretur , faxum tllud ffronte tn fe fepulchri formam ejigtaUJt. 3 9 5 ,b S.Tacobus NifibttapHiHas quafiam frvftertmfu- Sntumcanefcere facit. 45 3. b lapidem folaiufu, vttniquam ludtcis cmufdam fententiamredargHerefyConteTtt. 4 54.-a 7acuacheberba Indicj. 3 40,2 humores ratiix pennfcrna omnts purgat. ib d. pttHitam pracipue. ibid. febrtbus medetur. ibid. fuccus etus infidlatHS oculis predefi. ibid . txiurs tUcoUt eius fyrmpus paratur, tfm trium vnciaTum pondere pituttam hicmvt mtra facu. Ittate purgat. ibid. vrtnam enacuat. ibid. lambolus mfula quales & quam miros habeat iucdoi. S.fafiu.triHs 'T^apolitamam ctuttatem a rminam- cendt} ycfuutj motttis praferu autt . 3 8 5 ,a faaguis etus tmtc amntus fuu ctii^mtfaSms cr- ftruens. ibMi. B I L I V-M. laralnare ,fic Serapto ^ Rhajls vxant ctccwn arbo^ rem. 297^ IardM,firHthtonumm Indsd genus ,viUms quamfiru - thiones AfTicar.t. 21 7/3^ vix ahvno cane cxpi x>otesl. ibid . mas ouis mcnba:. ibid. mi rni nnt afiw ad alendts ptdos. i bid . larttma arbor Indxa. 3 3 oJ> lasju laptstn Huamachucu Indsa laco Dettt cretU' batur. ijS.b Jaz.er flumen in lordanem trfimt . 4 5 8 ,b Ihtsauiicijslerts ifum mmifiramt. 7, b Ibtx m fummis Heatetiorum witmttkm aafcuur. 92,a cornua rohufia ba^t. i io,b eaijut THgoft. ibid. C tn derjum adunca. 1 1 1 ,a gractUa habit crura. ^i?^ oculos haoet ignttos C jplendentes. 1 1 5 , b noclu vtdet. ibid. (ihtmagisejuamcurrat., Ii9,b 'fed veiocifj.me perg-.t. ibid. fngoris admodnm efi pattens. 1 20;,a factie manftseflert potefi . i^j.b Icbcaton, vermts Indsciu . 291^ puluis eiHs dolorts den ttum [anat. i bid . Ichr.eumoneju^modo fectntra iciut (j- mttrfttt aspi- dHmmunut. 43 a tn ty£gypt»ntfcitur. 9^» * capnt obbngHm hibet. 1 1 1 , b auriculas rotHnaoi. ibid. etus morfttsefi ventuatiti. 112,0 caudam hJftt couuoUttam & inttrtam. 1 1 4 >2 Cfere iongnudiiu ctrpni aquamttm. ib:d. ptlts babn dMnjfimos. ibid.b ferpentib^ iibenter vefcitur. 1 21 Jl uUoejuin promufcue efi tnoutuerut. 1 bid. uttes C gaUinoa venatwr. ibid. nd fex annos vfsjut viutt. 123^ crtcodiia tsi lujtfius. ibul.b ctim aspitiegerit mtmiCttias, ibid. maligne asiutiu efi. I24,b a ventt tdmttdtmt jAt timet. 1 2 5 ,b facdearanftttficri ptiefi. ibid. Iderici fanautur fimt caprarum fiitufirtum ctrm vint bthttt. 127/0 Idolstm quod a Ctntiamis Indu ptpulis otltrahMmr, (juale fuertt. 1 38,^. 159,» Iecorea-e!}ieurantmrntuitarbtre. 295^ leiur z ehemmter ctnttalefctns curatttr raduihui «r. btriitunt. 3li.b lettmutm fexta Feria natum erat m Imtlta Occtaen- talt ante pt^remmm Chrifhatttri atittentttm. 74^ lericbt cmuat tUm im campeshtbus ftrdaait^a. 458,b Icfef, animal Ltbycum, Utp» fimtl:. 181^ ptits & manut iubet btmtm fimdes. ibi i . cadaueramtKfmrmmtxbaamtG-dtmtrat. ibid. mttra efi fitUtUtatis. ibid. Mufica cap}tur. ibiJ. Ugart fe patit nr. ibid. Igms ab Origene & i/€gyftijs vartt refi>t3m ma, vel femtma du ebatur. i S . b amaltqua vtuentu adm.ttat. 6 1 ^ in et mommiU ammtalta gtturmtmr , mm tx tt. ibid.b.& lcq. Irnit S.BngtdatUuttrefetmextmgmtbtUs. 4^^^ a Mtmaiibmctntinue fotutur c^nmtntnr. ibid. Aaa 5 ttm INDEX RERVM noti orispttu, fedfille tantfim& ventilabro ex- fufflareetmUcet. ibid.b Jgnu ficera virgmthfa facris in Cftz.co ciMitate In- du reclHJis ajferuabatnr. 1 3 8, b Jgnis facer,n)orbus,ciiratHr tHitiifoltjs & frtiUu ar~ horii miz,<\ttitl. ibid. Jgnttiferpentes, onte fua figurata futt. 39o.b alta Cructfxi prope Madritum ,<}uamnatura laptdt tmprejfit. ibid. alta D.Firginuk D.CJregorioMagnodonatur Leandro Htlpalenf Archiepifcopo. 399,a Poenis Htffantam vaflanttbusXoletumdefertur. ibid. ibi prope amnem defoditur, ' i\,[^. iterttm reUgtofiJfime ejfoditur. ihid* alia tn (fanana, qua a ntmine niftab incolis por- tari permtttit. 413, b alta D. rirginis de Sardenai prope ciuttatem Damafci , oleum exfudare deprehenfa efl, 4r9,a multiobtnde Saraceni ad Catholicam fidemcon- uerfifunt. ^ jbid. cleoillo Damafci Soldanut a cacitate Itberattts e(i ibid.b ^ ' kmonacho quodam ConflantinopoUtano Itrofoly- mis Damafcum altata,& cutdam SanfiimomaU datafuit. . ^jjjj ab eadem in Oratorio cotlocatur. ibid. a nemine , praterquam ttta SanBimoniaU, tangi ff^fi' ibid. eoeptt mamtllas carnis emittere,^ mirabtliter car- ne vefitri. ^bid. Jmago D.^toni) Paduani fuper a^uat inambutat. 448,a,ir Jmago S. Ignatij Loyola Antiquerain Hilfania fu- dauit. ^is^i, item alta eiufdem Muniebrega inAragontt reono ibid. ^ cb • ea dicitur Angelorum manu efformata. 4 1 9, a Jmago S. Stephant tn faxo tmprefia efi, vbi iaptdatus /«"• 469,a Jmmortalitas anima Periianis nota. i j 8^l> Jmmutatio homtnum in refurreilione accidentalis erit. 36,a Jmpetigocuratur la£}e arboris tetlatia , fi prudenter adhibeatur. 341 a ttem herbd texaxapotla. 341 a item arbore xochtocoti,oquauetl. 3^1,^ Improbi per rhamnum adumbrantur. 49 4 >a Inacuiltotec, Dettt Mexicenfium. • J 4 y , b Incendtum trtjie Madrttum deformat. 3 84,^ I»chiofirum <^uid. 488,3 Indicamelumtnter/idcraretulerunr. 2. b exeorum metempfychofi , qua fkbula inde orta, 54.a quomodo fures explorent. | ^^ j, quomododebelUeuentis ,annond & incolumitate Zememconfutant. 332 a InduHriavariorumanimaliumejuanta. n b Infans in vlnis maternii^ tacenttbus aduttioribus , ad ^P.Ignattj Marttnihortatumdtxit AueMaria. 45. a Infantes in vtero excluduntur la^e primi parttu ca^ Infiammationes crurumemoUiunt folia arborisahoe- hoett tufa & ttlita, 5 c^ Jnfefki auerfo modo coeunt, 9 5 ,a Jnfttionisarhorum trta ftmt genera. 107,^ auartumgenuiaddtt Columella. ibid. 7njttn£itu animalium qmdfit. 49 >^ dtuerfitai etiu tn dtuerfis vnde. ibid . b Jnfula minor Imm Momomj, in c^ua, nemo mort^otefi, fedvt moriaturinde eueht dehet, 4 i5,a,b tnde vocata Infula vtuenttum^ . i bid. b Jnfula fanth ,in ^amulieresnoH pariunt,bene ta- menconcipiunt. 4^5»^ JmelUgentia ad atlorum motum non requiruntur. ii,a Jnterluniak formicis digmfcuntur. 3,a Jnternodtum in herbis quid fit. * i9,b Jntefiina expurgantur tusa & infusa, herba atehua^ ■patli eliquoreahqHocongruo. 349>b ver fuperna & tnfiraa purgantur radice herha Jordanis fluutia vnde oriatur. 4 5 7,a. ^ feq. 45 8,a. 48z,a quas ctuitates & prouittci.u nHuat. 4 5 8 ,a quAcircaeummtracontigcrtnt. ibid.b Jofiphus Anchieta contra fitis afium auicutarum mtmfierio defenditur. I4,b vtperam, venenatifiimum in Brafilui ammalyinno-' xie in finu condit, & manu demulcet. 2 o 5 ,b inde occafionem captat , multa de diutna potentia fermoctnandi. ibid. Vfperam beneditlione donatiim placide dmttttt. ibid. aliam pedecalcans,vt fe ferirethortatur. io^,% panthtTM arborum ramis C^ pomispafcit. ibid. eafdem focias fuif^ vocat. ibid. autbm rapacfbus,ne pifcationem Fratrumimpedt' rent,efiicactter tmperat. ibid. B I L I V M* pantherii duabus,vti»noxie fe injpiciendas k Sociji permtttant,tmperat. ibid. b in medio mari, eo ei cedente,orat. ibid; fimijs ttem,vt funns vnttts illarum curaretit man- dat, ttlxque obedtunt. 2 o j , a atses , vmbri t» aere fiiSle , ab dfiu fe prete^c, e fhcit. ibid b ali£quoqueaues eiobediunt. ibid. facrum pro Franctfco Dtaz.io celebrat , &ilte ab igne facro curatur. 4 1 3 >* Franctfcum ttem Fernandum folo iujfu a febri liberat. ibid, Jra non esl in animaltbus. 46, a,b eam qui in arbttrio fuo hahet , magna dtcendm prafiare prudentid. C,h Irentus f^alentimanorum errorem,feeula effe atunta' lia dicentium, refutauit. 1 8,a Jfabella Clara Eugenia 'Belgij Princeps B, Vtrgi~ nem Foy enfem tn agro Dionantenfi inmfit . 4 n ,a Jfaias Prophetisan perpttofos,Satjros effe velfmffe agnouerit. 7 8,a qutd per SirenesinteUexerit. 79 >b ■Jfidoritocus inlibrts Originumemendatur. 40j,a Jfraetitit fluuium fordantm ficcit pedibut tranfie- runt. • 458, b Itabyriummons/ilias Thabor,mons pulcherrtmtes & amoemffimtu. 48 j,a ex transfiguratione Chri^i Domini in to faHa fa- Eltti celeberrimue . i bid . Jtembo tAlthiopibus appellatur etephas. 1 9 J ,b Ithaca tepore! nen gigmt. 9t,h Jfinerarium Bentamtni Tudelenfis Hiffani ludxi ab Aria Montano tn Latinum conuerfum. 89,6 Jturi.t eadem putatur effe cum Tracbontttde, 4So,.i jfiz.ceuintepotz.otti , /pecies canum Indicorum , qui fimUes funt Melttenfibm. 1 7 3 ib Itx.cuinrecuani quale animal. 1 8 8, b luana ferpens,temperantia fymbotum. 6,b Inba Rex h/fiorii & natura animaltum canfideranda. fiudiofijfimus fuit. X , a Ittba ptanta, a Ituitate fic vocata. 3 42 ,b radtxeius trtta,ac per fe fumpta,aut cum pihpoc, venenatis refifiit pottontbuf. ibid. iw decoHi corticis ,florum ac feminis inferuit hat- neis. 34},a oleum efemine eiut exprimitur , mirabtlts pra lucata infitta miram arhorem profert. 294,b tot tn ea columbit, it ex pro.ximis regionibus e» tra- ijctatur ad earum capturam. ibid. lucubtaptanta Indica. 3 i8,b Iudb fituttofos tnmores fttpprimit. ibid . msnfes euocat. ibid. Jhs decoSli fjncarum herb;t> deco£ti foliorum herha yetl pulices intenmtt . decotlorum corticum herhit hoit^loxitlanethin* Jz.qHtatoUt^forbitionugenHsapHd Mexicanos , & quomodo paretur. 315»* Jz.qHttlan teuhoatz,in miniTier idolorum in maxtmo templo Mexicano,0' quod et mHUHs. 1 49,1 K. S.Keivvintfs benediElione fua falices poma ferre factt. 427,a,b merula manui eitu infidens j ihi oua fua pofutt. ibid.b ideh ptngitur hicSan^M cummerHla inmanibiti. ibid.*^ filtocutufdamregHli Agrotanti lac ceruinum pro- curat. 454 b corHum,ejHod laciUudeffudiffet ymaledicit. ibid. Ktcz.oth M. ofcouitica auu. 2 2 5 , b Kildarta Lagenia prouincttelecM,ahtttCpJatu S.Bri- gid* Lacertdt. Indictt,ferpentis genus, 175»* vartaearum funt genera. ibid. Lacertthumano modo fe complexi coeutttj. 9 ^ ,a quandocoe.mti,. ibid. palpebrai vtrtmtjue habent. 1 1 1 ,b Itnguam hifidam habeivtj. 1 1 2,a a^uatict fnnt nigrt. ii6,a ^IJHe vtrtmque jumpun^hi alba in latertbm. ibid. notmuUt tamen etiam ftfnt virides, ihid. extguum & ficcum pulmonem habenL. 1 1 8,a in Calecut IndiA regione inuenttHr quoddam genus magmtudine aprurum. 1 1 9 »i- in Gallu tjHibufdarn p.irtibui catulorum canis magnitudine reperiri dtcuntur. ibid. aejuaiictfitra tnctiattfwt, rc£lts pedihus infisiunt, ibid. b priora genua phfl curuantur , poTteriora antrer- fumj. ibid. aquatict tardum & pigrum incejfum habtntj* ibid. diffe^t parttbtts fuis iterum cceunL. 1 2o,a funt omntuori. 1 2 1 ,a tota p*ne hteme dormiunt. 1 2 3 ,b ferpentes hosies habent,. ■ , 1 Z4,a tpfi rubetts & cochleis aduerfantur. i bid. aqtiatict multt fimul congregantur. i z 5 ,b virtdes homini funt hencuolt. 1 16,3. etfjuevejcebantur Afrt. ibid.b Lacw Carecedot mare fiucl.bits amulatHr. 39 5,a Lacus Gadarttqualis locus.. 474>t> Lacus Ttlatttn JJeluetta,qHalts. 4 } 2>i> LacHs (juidam Vigtnti mtHtarta tn ambitu habens ter- ramoiuexficcutus. 38},b alius quidam eft tn JJibernia, cuius limo vet arenm tnfixHs baculusltgneus , tn ferrummHtatur. 4i7.a altus^cuiusaqHa vnadiet partedulcis/tltera ama- ra & venenata efi. ibid. Lagana auts ort halana tnfidiatur, & ah ed deuora- rn^or etus erodtt. i / 8,a Lag entus lacus hahet anates mird indolis. 4 2 6, b L>aletantavel Catalonta faltnts abundat. 378 a Lamba, funt Sacerdotes Ttbetenfium tn Regno Ca- thajf£. ^ . i4o»b pitrttm tj communem vitam agunt,vt %jltgtofti parttmprtuatam,vt Cleriet faculares, 1 4o,b paw^ / Ivl 'E M O R 'A B I L I V aI. faffVeYtatsm colnntj. exeUemofynis vtustnt. exlthes f/ermanentj, eratiom admodti/n dedtti. vitaip aoHm madeitijfimafftj, ib;d. ibid. fbid. rt)id. ibid. ieSIione t^ orattoua feccai*- remitti pftfanL.- ibfd. •. , ieiunio vcKmt. * ibid. JtUnttt^mobfertiant. ibid. tempUcjr JtipcUiiitUm faLramhahetit vndecjua- cjjie mundijfima. ibid. bis faUem m anm tempU fua aperiHnt. ■ ibid. femtneam ejtigiem ccflnni j^jnam dtcnnt tffe matrem Dei, Jbid. Denm trinnm & vnum faientur. ibid. fectindam Trimtatis perfonam appellmt libriim magnum. ifeid. fnperJittoforituciHfr^tesexpttrgant. ibid. fftnera prohoramattihtnciytti , /naiortfm tanrhns obtjciHHt. 14 1>^ Lambrt regnnm , in cjuo candatt fnnt hommes. i3-5,b ^ Lamta pcrpetHoeJl f^ira. 12.^,0 ZjOmDades araentex triqinta , Principam vtrortim donarta,ad D. f^trgintm Guadalupiam vifuntur. Lampai c^H&dam vhro accenditUr ,. in tejiimonium tmmacniattf Concepttonts B.f^trgims. 411,^ La»£ purpnreo colore tKJiciuntur,Ji intingamur in a^ua , tn qua, herba mohmtit trita aiijUamdiu maduertt. 357,b LamficiHmcjui Periianos docuerint, i 38^ Lantgerum peau quo tempore cocat. 95,2 Lapidi quiditm effodiuntur in agro Tojenft regtonis Dionantenfs,qui colorumiafarietaie ac venuJiAte maturamexcedere videntur. 412.)^ exillorumatta6iu plunmt grauiffmis kuittt fknt dolorthtu. ibid. pQttones ttem , cjuihui inieHttt Mlitjuis eiufmodt ia- pillHS,mHlti6 faltui fuerunt. ibid. quArattonet.intavK tliinfu. ibid.b Lapiih,C£fex(pecntnf!U Mel tenfts,in^^HO S.Patt- lt*i habttamt., venenis ohfant. 4 JOs^ Laptllnh in citptte hnmano cdicjuando tnuentt. 4,a Lapts quidam apud (furijium nafcttur^ fjut peditur, nttur , texttur : vnde mantdta egregte contexta funt; (jut vbi fordefcunt, tnignem proie^a,.pur- gamur. 6i,b alitii in ijuo pueri lusitu & Paslor fecurt cb 4tltiu tjuidam , humam femorii fnrmttm habtns, a ^ loco ft4o ahsportatifi,noilu vltro ad eumdem rc- uertttur. 4 >9>^ alitis quidati^a S. lacoho Niflhita,vt iniqua ludi- cis cutufdam fententta redargueretur,filo tuji/* conteritur. 4?4>^ Lttpiffue caiculusfrangitur fuccofoliorum arborts maguejf. 5co,b Laptdesrenum& vejic£ Jrangit ventriculiu Croco- dtlt Indictabluttu , SoU e.xjiccattts , contufu ©• fumpttu. zjo,h. vide, (Jalcttltts. Laptdes lociVffieachtn Hthernia a S, Patritiomt- ledicttntur, & qu,i occafione. 444>b inepttfunt ad quodcumqtie optis. ibid. Lapides cryfiallim tn hHm.iuis corporibas inuemt funt. 6,b • Lartdumcslin aniwahbm non cornigcris, i ij . a Larix tere/itnes producit. 3^ b ' Lafk (jualis ciuttaf. 47^3* ibt fontes falubernmi: ibid. eo fanitans causaprofeSlru fuit Herodts. ibid. JLafer verfut Oricntem & Atertdttmplantart^ult, ic5,b • ' '■-■ •■ '. Lafjiiudo nonfintitur ab eo^ c^ui lauatur fttcco foHo^ rum arbons m.^guty , decocio cum radtcihHt. 300, a Lajfieudinem in itinerando toHunt comeflafoUa h:rba ttem fob.a herhx tonaixihuitl. 3 5 1> b Lateratnherbii cjuidjint. ii^ib Laualaua, ejtaraneQrum genere vermiculiu. 291,3 eipuvtciusagttininfaniam. ibid. Lauarets, pifctum gtnustn proHincia, Lugdunenji, auro vefci c redun tur. Cj z Laz.artcuiufdAm, vttn-voracis dicii ^ miraO- fiu" penda prorfusvoracitas. 3^ib LefMa quamdiH inerum ferat. 94,^ plures firmtl foetus edit. ibid. b. vide Sc ia Leones. Leander HtFpalenfs Epifcopusiconem D.Vtrginish D . (fregorio Aiagno accepit. b99.^ Leges poitttCA harbarorum cjHorumdam. 1^7:^ Legumen meritis S. Coiumbam sponte enajcttur. 444 b Legumtna , ne tncoEiibilia fiant , quomodo Jerenda. 104, a Lemmer, peJitUns hesiiola,vnde nafcatur. 60 b deeomir.aexOlao. 99jb Leo cjua occafionetnter fder.t reiatus^ 2,b fortttudtnts esi fymbolum. 6,b Leo quidoTn Jptnampeditnfixamhabens, ad S.Hie- roitjmum, it ah eo iuHaretHr,confugit. zc2,b adtHtm,etit! fe famulHm prdbuii. iBid. Leogerus Hihernai per S.Patrittumadfidem Chn- fit conu.rntur, 44:^ b tidem cjtimclectm villoi donauit. ioid. Leones difcernunt fuperbos ah humilibtts. 4 i ,b capu! h.ibeni robufitjfimum, 1 1 i,b f-oKtem tornamu. ibid. fuvercilium prsgrande. ibid. ocuios nonnthtl cauos. ibid. femcllit aures rotundas hahent. 1 1 1 , b Itnguaeii imhrtcaijeaspentatis. iii.a dentes habent peclinatim coeuntes» ibid. Cr mutahtUs. ibid.b eorum morfusxenenatuseFI. ibid. collum angujium hahent. jbid . C^ moderate crMjfam ceruicem. ibtd . eamjue ex vno ojfe conjiantem. ihid. femella mammoi in ventre gerit, 113^ eafque btnoi. ibid. corpus longum hdhent. ibid. auerfa gemtalia habent. ibid. tortuofwn cjutddam pro talo hahent. 1 1 4,a mucrones vngnium irt digttorum vaginas condunt. ibid. cattda eorum ima parte efl fetopt, ibid. fului funt coloris. 1 1 5 ,a 1« Tartarta funt C^ nigri ^ rubei. ibid. b in Regno etiam Cdtlant tnnenti funt nigrt. ibM. oeulos habent tgKnos & ^lcmiintes, ibkl. notlu vidm. »bid. iornm INDEX RERVM tdrfimadeps calidior eft quam vllitts quadrupedts. 117,3. durtjfima omtiium ammalium ojfa hahtnt. 1 1 7 ,b farum medulU habent. ibid. eorum felU venenofa vn tribuitur» 11 8 ,a 1/entriculum arUum habcnt, ibid.b jimumjiccumegerunf, njJja eumque fcetidum. ibid. vrtnaefi graueolens. ibid. fedatim incedunt vt homines. 1 1 9jb curfi tamen veloctjfmo valent. ibid. caltdo ^ ftcco fttnt temperamento, 1 io,a vocem grauem edunt. ibid.b •fkmis admodum funt patientts. 1 2 1 ,b vefcuntur alterms dtebus. ibid, raro bibunt. ibid. quando dgrotant^fimia eis efl pro remedio. i i 2 ,a fibri tentantur. ibid. diuviuunt. i2.5,a apertis oculis dormiunt. ibid . b altjeostnfomnesejfedtcunt. ibid. Ifipis maxime aduerfantur, ibid. diffidiam ets cum fcorpione. I i 4>a ittm cum leontophono , murtbus , thoe, Q^ monoce- rote. ibid. galli eismaximo fantterrori. ibid. ciim a venatoribus qu£runtur,veFligia fua cauda obducunt. i Z4,b eos mappa proritat, 1 2 5 -.b ignem firmtdant. ibid. eositem roiarumorbes circumafii terrent. ibid. funt foltuagi. ibid. rtonmftpu^tmanfuefiunt, ibid. farentes fuos atate grandes nutriunt. 1 26.a tusittia, ItberalitM & clentemia eis trihuuntur. ,ibid. etrumcarnihusvefcuntur ^riophagi zyEthiopiA populi. ibid.b in Tartaria adhthentur ad venandos vrfos , o«<«- groSf & boues ferosi 1 27^ apud Indos noui orhis eH qu^dam eorum Jpecies valde tgnaua. 16^^ qtiorttm caro efi efculenta, ibid, gratitudinis eorum tnfigne exemplum. 1 7 o,a Leonides pifcatione deleHabatur. 9 ,a Ltopardtex pardo & leatia generantur. 9 1 ,a Lepades ptfces e limo quandoque nafcuntur. 5 9 ,a Lepecopithecos fndicum animal jvbt pruipue repe- rtatur. i^^b quale fit animah ibi d. catulos in lucem editos,dum paruuli funt, cauttate quadam ventris includit & feruat. 1 5 7,a arbores celerrime fcandit. ibid. a venaiortbui qn£fitum,vteffugiat, mortuum fi fimulat. ibid. caudaetuiadvriHitmeatM aperisndos mire pro- defi. ibid. calchtum item eijcit, ibid. 'venerem excttat, ibid. lac generat. ibid. frallu & colicis medetur, ibid. aculeosinfixosextrahit. ibid. ventrem emoUtt. ibid. farturtentibui ttem prodefi. ibid. & tujfientibui. ibid. Lepw ab equa natui fugam Xerxis prdmonfirauit. i.b Lepores in Jthaca non gencrantur, 9 2,b funtadmodumlibidtnofi. «^ ^ incerttfftnt fixusi ihid. multos fimul faetus pariuntj. ibid . octilorum ctlta non habent. 1 1 1 b eculi eorum crebrh hehetantur. ibid. auditu pollentacuttjfimo, ihid. natura funt timtdiores. H 2, a. 1 2 J.b collum anguftum haheik. 1 1 2 ,b auerfa genitalia habent. 1 1 3 ,a crura ttem longa. ibid. & quidem pofieriora priorihus funt longiora. ibid. imo pedumveFiigio fnnt pilofi. ibid.b cauda cartnt. 114,» funt villofijftmi. ibtd.b ptitque funt molies. ibid. ^ rarh nitidt. 1 1 5,a noEiu vident. ibid.b alijcharopisalij glaucis funtoculis. ibid. eorum caro meiioris fucci efi qttam hubula & ouiiia. I £ 6,a ventremftring!t,ficcat}Vrtnam mouet. ibid.b fangtiis eisdiluttor. 117,* eorum lac efi crafium, ibid. cor habent proportione maximum. ibid.b geminttm tecur habenr. 1 1 8,a ventrem fimpltcem habent. ibid. eis foiis ex ifs quA vnum ventrem bahent efi coa~ guium. \.\ 9,a faliunt magis quamcurrant, ibid.b velocijfime tamen pergunt. ibid. "iiarij fecundum vartos Autiores funt tempera- menti. 1 20,a herba aluntur. 1 2 1 ,a non comedun t ca rnes^ i bid . ruminant. ibid. b ^no^H pafcuntur. ibid. apertis oculis dormiunt. 1 2- ? ,b omnium animaltum fnnt pr^da. itwd. tempefiatum funt prafctj. j 2 c ,a funt femtferi , hoc efi meditc natura. inter fera (t manfueta. ibid. factle manfuefieri pofiunt. ibid. cttli a harharu Noua Htf^ania vocantur. 1 6 1 ,b Lepores "Sifaitini dupiex tecur hahent. 9 2,a Lepra curatur iotio cantno,addtto nitro. 1 27 ,b ttem confiicata &tllttacanthaTide Indica. i$q,\> item puluere tiaxqutptiltn vermiculi tnjperfo, 290, b item puiuere arhufcul. 3 j 6,a Lethe,Lufitani(e fiuuiui. vide, Limia, Lthanus mons, quam magnus. 4 8 1 ,b i/ocatur mons monttum, Qr quare, ibid. vndenomtnhabuertt. ibid» femper niuibui riget. ibid. quA ex eo flumina featuriant. 48 2 ,a cedrtineo frequenttores. ibid. item &ali£ varta arbores. i bid. a variis nationtbus incoiitur, ibid. Lihella ocuios habet inlatertbus. 1 1 1 ,b Ltber efi pars corttcis intertor qua ligno adh^ Libcr magnus vocatur [ecundn Trtnitatis perfo- k E M O R A mk Lamhis TwetenfiHm Sacerdotibus. 1 40,b LiberalitM tribmtur elephAtitis & leombm. 1 2 6 ,a S . Liberata, Regii Porti*j/alIiie filta,proca(iitate oi- (incnda precata^barbam accevn , & martyrtam fufltntnt. 395'^ Citharoedi ciiinfdant, ad patroeinium eitu cotjfn- gtsmts^ intmettttam decUranit fimulacrHm etm ocred, vmm argented excuffiont. ibid. b Libertoi ab arhiirto differt. 48 ,b Lichenes curantHr herba az,puru . 5 5 <5 >3. fnccoherbd!, cacoxihmil. 5 ; 0;b Lichenes paimarHm fanant f>lta herbm chtlpatU, 36 5, a Ltenu tumores difcHtinnt virentia foliaherba yetl manibni oleo perHnElis emollita,dcc. ^59>^ LignaJiluA cmHfdam Cormbiana aqtiis nontnna- tant. 43 '>3, alta item filuA cHiHfdam prope Panfios laptdHm ntore fuh/idunt. ibid. alia item ficHi cmHfdam zy£gyptij pnmh fnbf- dHnt^posiek emergunt & acjuii tnnatant. ibid. Lignnm , e qno (frnx Chrifii compaSh fmt , qnale fnerit, ' 4cj4,b.&reqq. Lmaces i: plantis etiam nafcnntnr. 5 2,b Lm ia, LHjitania. fiHHtus. 40 3 ,b vnde obttHtonu nomen ei inditnm-'. ibid . aHTt ^rHmnlos vndis fnti commixtos defert. ibid. LingHu MarismortHiqHddicatHr. 4^i,b LmteumcjHotheca ,ine]Ha Relia LhcHihs Bajfns mHnitijJimam arcem AlachdrHm doloexpugnauit. 474** LuciHs Danifia, ciuis Eberfdorfianusin AHHria, dnos pfutacos Brafltanos MofcoHornm Dnci dono dedit. i2.7>a LnmateSjhirHndinis Indictt fpecies. 2S)o,b hftmani corports meatus ettamfoedos fubit , & fanguine exJuEio fe fatiat. ibid. Ltfmborum dokr fedatur , Ji pinguedine ferpentis teHhtlacoauhcjHi perungantur. z6c),a. LumbricieltmoortuntHr. 99>^ Lumbrict ventns necantur herba acaxilotic. } 5 4,a Luntn ptfcis, qnalts. 5 ,a Luna per partes a fe dijfideti ;'6,b etHs decrementnm imttatur cynocephalus vifus fui decremento* 3,a ^ I L i V M. ab Ingisdicitur Quilla. i39>b ctus maculas vulpem ejfe ab ipsa Luna comple- Kam fabHlantur. ibid. eam cambus dixere effe amicam, ibid. Lunda, auis infularum Farrarum^ i 3 6,b Lapi, di£tetices fcienttA non ignari. 8,a Apud Canoptum,ad lacum AIteotidem,kpifcaton- busacciptuKt (iipendia & altmentavt ptfcatto~ nisinjirumentacujiodiant. 43,» 5« (reta numcjuamnafcuntHr. 9 2,a auerfo modo caieHnt. 9h^ toto anno non mfidtes duodecim coeunt, ibid.b quamdiH vterum ferant. 94>a pariuntvtcanes. _ ibidb muUosJimul pariunt. ibid. quando pariant. 95»* dentespeElinatim coeuntes habent. 1 1 z,a ceruicem habem rtgi,dam 0- ex vno ojfe conjian- tem. ibid.b crura habent longa. 1 1 J,a genitalta itemojjea. ibid. caudam villofam habent. 1 1 4,a eamque longttudtne corpori prope parcm. i bid. pilos denfos habent. ibid. b cano funt colore, 1 1 ( ,a ignitos & fplendentcs htthent ochIos, ibid. b noiiu vident. ibid. torum cerebrum ad luna vei incrementum vei. de- crementum augetur vel mtnuitur, 1 1 7,b eorum iecur equin^t vnguUJimile ejl. ibid. Jtalici ,fi homtnempnores vtdertnt i eum vocem amittere factunt. I20,a Utrant & vlulant. ibid.b in fame terram edunt. 1 2 1 ,a noBHpafcfi^Hr, ibid.b fqHilldi. contaSu torpenti i x 2,a diH viuHrit^. ^ i2 3>* naturali odio aduerfantur equU. ibid.b eorum vejitgia calcata equis j torporem eis tnfe- rHnt^. ibid. echinum metuunt. ibid. eis leomaxime aduerfatur, ibid. vulpibtis tpft hojiesfunt. 1 24,a ttem outbiti & tarandis. ibid. mAligne ajiuti funt. ibid.b contraarmenta dimtcatUri, quaafimia vtamur. ibid. ignem formidant* I25,b tympani fonitu fugantur. ibid. Upidum itcm collijtonem ttmentt ibid. non nift pulli manfuefieri poj^unt. ibid , rabie infefiantur. 1 26, a eorum caro ab Infubribut aliquando comedttur. ibid.b eorum peiles in vefiimentorum vfum veniunt. I27,a in 'Bamba oleo palmarum delethntHr. i ^ Lutra dentes exertos habeti iiz,z ptlos nitidijfiraos habet. 1 1 5 ,a eoloreaccedttttonmhiladcafianemf. ibid. fiigido ^ficco efi temperamemo. 1 2o,a efl odorata. ibid. maligne afiuta eft. i Z4,b manfuefieri facile poteft. 1 2. 5 . b fifu caro in alimentum hominis cedit. 1 2.6 ):> etns pellis in veslimemorHm vfum venit. 1 17, a cteuraiHr aliquandoyVt pifcestn retta compellat. ibid. Lux prtma in mundi ortu ereata ifualis fuerit. 57,a,b Lybia cjuai befiias progetteret. 9 ^ >b-9 2,a Ljcaon tn iupHm muiaiui dtcitur in fabults. 5 2,b Lycij tnr.inAs vcrficncuntnrtn fabulu. ibid. LycHS fiuuifi4 ex montc Libano orttur. 48 i, a Lynx paruum habet cor. 1 1 1 ,b octtlos prominentes. ibid. vtfum acutijfimum. ibid. gemtaliaauerfah^het. ^ li^.a fgmtos & fpltndintes habetoaulos. 1 1 5,b no^u videt. ibid. CHrfu veloctfflmo valet. 1 1 9 ,b tnalioneafiutns eft. li^.b cicH ruturq Htdem,fed mn omnino. i i 5 , b etH4 pellis in ventmeniorum vfum venit. i 27,^ advenandum efi indHfirius. ibid. M. My4ara Sidoniorum Cbrtfiianorum olim muni- cioiumtnexpHgnabtle. 48i,a proditur Saracenis a prdfidiarijs. ibid. fJMacaccatljfrpensceruinftmcaput babens, 17 3, a fenefcenti et cornua nafcuntur. ibid. eaqite acL Venerem excttandam pfofunt. ibid . J^acalchichtltic Indicum animal, tn cutns vifcertbtis lapis Bez.ar generatur. ^ 8 5 , a 2liacame,cerHorHm gentu in Nouk Htfiiania. 1 84,^ ab fndis vocantur ceruorum Reges. ibid. Jldacamiz.tlt,antmal Indicum ,Uom ajfimilt. 1 6 9 ,b Jldacaxocotl cjH.ilisherba. 3i8,a fiuElus eiHsaluumemolltt» ibid. Adachabttt vbi Cendebium vtcerint. 47 i.b Jiiachdrui cafirum mumttjfimum. 474.^ ab Alcxandro Rege prtmum adtficatum. ibid . ab Herodc poftea tnfiauratum. ibid. ibi S. loannes Baptifta capttuus detentus fuit. ibid. a Luctlto^afioexpugnaiHr, ibid. Jiiachtllas EpifcopHs,S. Pairitij difcspHlu4,columnam igneam fuper caput S. Bri^ids. vtdet. 4 ; 9 .b cam facro vele induit. ibid . R E R V M J[^acuihoc0Cttl,fiorum gentft. 37 i jb JWacHttcalli, & J^acuilauiahHitlypartesmaximi templi Mexica" , vbi exploratores hofiium occidebantur. 1 4 2 , b iy^acHilcipaflli yjeupan, locta templtmaximt Me- xtcani,& cjuis eiui vftu. 1 4^^^ Afacuil mattnalyteupan , locus tn maximo tempt» Jldexicano. 1 4 5 ,a Jklacjil^ oris abfierguntur pambMs iHis , qui ex radi^ cibm tufis arborti maguey fiunt. 3 co,a Jldadagafcar tnfula auem maximam , ruch didam^ gtgmt. 2357,3 a Magno ChamTartarorum exploratur. ibid. JWadrttHm trtfii tncendio deformatur. 384.6 Jl4agaan planta a leuttate fic vocata. 34i,b radix ettu trtta, ac per fe fumptajaut cumpthpoc, venenatts refifiit pottombtu. ibid . itu decoRt contcii,fiorumac femtnis,inferHit hal.' nets. 543,3 Qlttim efemine eius exprimitur mirabstis prast.^n-' na aduerjus frigidoa- ^uafuis (tffeEliones. ibid. iusdecocitcoritcts aut radtcis extcrgit & ficatt (minem carnem fuperexcrefceniem palpcbrtf. ibid. O- ocHlorum ex atra bilt fufcitatos tumores confi- cit. ibid. Jliagey comtftibtlis , cuius folia afia comeduntur. 301 ,a Jl4agnummitatis fymbelum,canes . 7 ,a Jidagnes tfl hiterogeneita eiits vlceribus opitulantaf. i bid. Jidanati,monftrummarinumj. ^47;* eius defcriptto. ibid. quomodo tapiatur, ibid.&feq. pinguedo etus numcjuamfit rancida, 148,0 homtni eft fociabtlts. ibid. Mandragora mala vrfis funt venena, 1 2 l,a Jldangle arhor Inditt Occtdentalis, 3 * 3»S, par ei arbor God in India Onentali. i bid , cuius fub vmbrA o^mgenti vel mille viri tegi pojfunt. ibid.b Mani radtx Indica. 3 3 o, a ManfiglioLufitanus auresfuos mouerepoterat. 4 j 7,a tJM/infuetudoi^uidfit. j,a eius fymboU,outs,agnus,imhleo. ibid. MantA India popult fmaragdum , c^tti firuthionis ouum ACjuabat,adorauerunt. 57 5>* eum,Hiffants aduenientibus,occulc^runt. ibid. Manttliaegregie contexta ex tapide quodamtextili fiuntfCjUA vbt fordefcunr^in ignem conteJhi emun- dantur. 6 1 ,E* Manucodtata , auisfic dicha , vnde nomen forttta. 2io,a,b A Lufitanis vocatUr paflaro de fol ibid b an verepedtbus careat dtfputacur. 2 1 1 ,b. 1, 1 2,a,b efi auis exigutjfima, 2 r 2 ,a etus dffcrtptio. ibid. Jndt ea dejiccata crifia loco vtuntur, ibid. cjutbus tn locis pr^cipue nafcatur; 2 1 5 ,a Mapach.animal peregrinum. 1751» ctcuratum, eft blandiffimum. ly^.A interdumtamen feritatemofiet»diti ibid. eft furacijfimum animal . ibid.b /*iaraka,fiu^us arboris AmericanA cohync, } i o ,a ex eo barbari pocula factunt. ibid.b eoque ad fuperflitionem ahutuntur. ibid. Marannone fiuuius viginti leucarum riSltt mare in* greditur. 380,» confunditur cum fiuuio Apurimac. ibid. Marcm Capac Pertianos aferitate & barharic auer^ tere coepit. i38,a Mare,terr£ & atheris amulum efl. 244,4 P. lofpho Anchieta in eius Itttore orafiti cedit, 204,b Mare Galtlaa vnde ftc di£lum->. 4^ o,a ,b Marianus monachus aprum a canibus acium , & ad fecoriftigtemem,tmatusefi. ioz,b t^^ariconmorton cjualis Indta exhibetur pomum etus febrientibtti refiigerif gra- tta. ibid. JHaxentitu Abhai auiculas agreftes micis fanis & granis trtttct panit. ' 205,3 Jldaxtmianui jiiartyrVrgauonenfis. 4i3,b Reltqui£ eius extmto rniracuio inuemumur. 4i4,a,b.&:feqcj. Jliaximus AejUiianus leui fubucula fui contraUtt fieimma4 taculabatur. 4,b Jliaxtle,antm'al peregrinuffij. ^JSy^ ctcuratttm eft biandiffimum. 176,1 interdum tamenferttatem oftendit. ibid. eft furacsjftmum ammal. ibid.b Jlieatus vrtna exterguntur fucco foliorftm arhorit maguey. . 3O0,b objtruHt apettuniur herha cocoz.tamal. 3 7 o ,b Jliecacaoati,jpecies arhoris eacaoati ^uahuitl. 3 45 ,b Jliecapatiiy nobtie medicamentum , vartas habet tn IMoua Hifpania difterentias. 3 20,a ■ventricuit calerem roborati,. ibid . b renum c^ vrtna meatta expurgat. ibid. vrtnam ctet. ibid. artteuiorn & Gailic£ Ifsis dolorihtts medetur. 5 21,* fudores enocOt.. ibid. vicera obfcoena curat.. ibid. morbos inueteratos & tncurabiies fanaf. ibid. tumores pr£ternaturamortos dtfftiitt. ibid. quarationeagris propinetur, ibid. Jiieca.xochttlarbufcuia Indica,genu4 voluhilis. 3 20,a ventrtculum calefacit. ibid. orishaittumemendai. ibid. humores lentos&craffas attenuat^. ibid. venenis aduerfatur. ibid. iliacis & coltcts conduciti ibid. vrinam euocat. ^ ibid. renum & vefic£ morhos coercet. ibid. foettu mortuos trahtt. ibid. febrium rigSiribus medetur. ibid. fi)iiorum decocli ius capiilos nigrat, i bid . fi-uBui eiw pttiuiS injperftis capitis dolores toiiit, ibid. fuccuifubafi^ iliitm dentium dolorem aufert.ihid, Jl^ecatian,loCM c^uidam tn maxtme tempio J^extca-, no,&qUis etmvfm. i4+,b Jldecatlam. vide, Hoiii. JHedtcamenta vana ex animaitbtui \ 27,3, b Medtctnafcientta ex animaltbus primu proftuxit .7 Jd J^edftiia eft pars perpetuapiantarum. 1 2 8, b quidfit. li9>a Jlb oitm tbt venenatafuerunti.. ibid. JkiemhracontraLiaiaxanturfoiijs herh£ acuiiotlpu- gilit menfura e vtno fumptis. 3 5 7,3 corroborantur nucieo,fiuciu,gummi & vinoarbo- ris moile. 3^2,3 Jldemeya Tepecuacutiienfis eji4aits herba. 3 1 7,b J^emorta qmbus animaitbus tnfit. 47 ,b Aiendacium apudlndos (foybai capttale habtbafur, 138,3 J\4ensa prifcis Phtiofophis tribuebatur animalthus. 3S,a,b tmmno tamen ijs den eganda. 4 3 ,b Jkfenf MEMORABILIVM- Mens e morbo mota,renitmftrper fi/ffitnm flnma- tHm attis IndiCA ho(nUz.in^, . x zo,b eJHenfes cientftr fncco foHsrum arborii magHey. 3oo,b . ■ ture decoiii tragorigani QuauhnabMacsnfts. 3 1 6,a filijs Cihoa[ii{(lt. hemionittcit trtta. 52.6,a herbaphehtfame. . 357jb ' pHlHereradiciiherba itemherbatlab tiimij fifitmtur fncco foliornm arboris comatl tn vellere fubMto. 3 1 9. b herba acHxilotic. 354>* herba mohttttlt. 357jt» Mercatores ejHidar» magicU infufurrationibM ad tempHi manfuetos factunt dracones , quos (fr cy£thiopibiis venduntj. 3 97,^ AdergHs fugittuns temporis prb tempore refolutionis nimum a monte Libano val- de dtlatatur. ibid. dfiiuo tempore exacefcit. ibid . prope eum labin Rex Afor &alij n. Chananao^ rum reguli a lofue fngati & vtilifunt. ibid. i^ernla auis S. Keivvtni manibns infxdet , & oua fuatbi ponit. 4i7.b MeruU fuperfluos humores degufiatis laurt folijs expurgarvtj. 8,a AIefopotzimia,prima fitit hominum habimtio. 64,^ ^ualisregio. 49^^,^ ^uaeins in/igniores vrbes. 49 9, a itt eius fimbnscreditur fuifie paradtfus» i bid . Jl^etemp/}chofislndorum,& fitbuU inde ort£. 54, a Afetl. vide, Alaguey. Jldetochtlt,fi>ecies cunicnlorumin TS^jua, Hi^ania. 161, a ]\4etrodoriii pifcatione deUtbhatur. ^^ J\dexcalmetl, arbor valde jpinofa. 3 o i ,a filiaeiHsafia eduntur. ibid. Jklexicani Printipibus & Regibusfuis funtfidtjftmt. 138, a pauperes, efui nUllum tributum peadere poterant, ex pedtculis foluebant. ibid. Afexicani noui quos ritns fuperfiitiofos haberent, Mextcanummaximftni templum cum fuis partibns defcrtbitur. I4z,a. &reqq. Mexico calmecac,monafiertuni idololatrarum Alext- canorum. I43,a Mexicoul tehttoatz.in, SaceYdosidolorumapud jiie- xicanos ,fimilis Patriarcha. 148,3 9«(e eiu^ cura incumberent. i bid. quo veBttu vteretur. ibid. Alexixquilttl, herba Jldexicana* 3 1 6,b dolores a causa fiigida exortos mire falleM.ttj. 3i7,a cruriumtumores difcutit, fiittsdeco^i eitts illina- tur. ibid. impetigines fanat, calce permixta. ibid» - afihmaticis tnde egregium medtcamentum para- tur. ibid. renum calori medeiur, hutyro vacctnofalis exper- tt comwifiay & appltcata. ibid. vrina ardorem fednt.. ibid. JHexocotl arbor Indtca prunas firens. 3 o i ,a fiu^HS etiis contmanfHSy &oregefiattts ,medeiur oris vl.cufculis ex calore ortu, ibid . b ^JMicatlacotl, & J^icaxihuitlquaUsherbA, 559»b JHtchael Ayatumus fndus PiHus , ex infulis Phi- lipptnis, puer feptennis bapttz.atur. 1 5 .' .b noHtesquotidierecitatcorolUm B.Afarne. ibid. Patronorum fnorum Jofephi & Mtchaelis fefla quo rttu ceUbrauertt. i bid. in oculorum & aurtum cuilodia exantjfimus. 1 bid . fHmmaeiHshumilttas. ibid. eiHS fortttudo & confiantia. 1 5 i,a frufira adniatrimonium follicitatur. ibid. trtfii cafu morttur. ibid.b mortem fuam prafciijfe videtur. ibid. funus etHs ddmodum lugetur. ibid. JlfichaUUBt auis defiribitur. 1 i 2 ,b Aftchipillin quidfit, 2, 5 7» b fiatisanni temportbtu capitur. ibid. i^de ctbns non ingratus conficitur. i 5 8 ,a J\4ichuacahatoIIi , pottonis genui apud Adextcanos. 5Z4,b Jlitchohoatiz.atolli forbitionis genui apud Aiexica" nos. 525,a JHidieopulentia perfirmicas Phrygist fignificata. 3,b J\dtdah a Cabalifits cb Jiiixcoapantx.ompantiiylocm temptimaximi JUexi- cani,& quid in eo fieret. 1 4 i ,b JHiz.qH[tI, arbor Noute Hiffanik' 3 59.^ '^^dtro id captlbs colore tingit. ibid. e^Homodocotifi(iatHr. ibid. MohmtU,fet*herhafMrpnrea. 3 57jb dyftntertas cohibet. ibid. ntmittmmert^Mm fit4xnm ftfltt. ibid. (i a(jfiA,inqfin alt^fiamdi» trtta madt^erit, ^Hottes txpedtat,hat4riat$ir,fcabtemcHrat. ibid. C^ lanas DHrpureo colore tnficit. ibid. Afolaris lapis adtnuocationem S. Brigidjt innoxie a fummo montedeHolfittur. 439,^.440,^ miracHlose pagaini cmttfdam grana moleredetre- 6lat. 440, a incendtumiterHmmiraculose euadit. ibid. Molendtnum S. Lucherint, dtebus Dominicisnihit, de fnrto vero aut rapind numquam moltt. 4z8,b alfud S. Phechmi mirabile. ibid. Molle arbor procera & pulchra. 36 1 ,b nucleus ventrem fupenorem corroborat , & tnfe- riorem calefactt. ibid. vrinam elictt. J^z.a vulnerArecentia (^inueterata confelidat. ibid. fanouinis fluxHm rettnet. ibid. hdmorrhoidoicurat. ibid. oculorum nubesdiffipat. ibid. flattu difcuttt. ibid. membracorroborat. ibid. eadtm 0 hma,(^ luculentius praftatjrH^lUs. ibid. gingtuas & dentes confirmat. ibid . arii vlceribuimedetur. ibid. ffummi ex ed fttllans eadem omnia prailat,- ibid. infiiper pitmtofos humores purgat. ibid ■. vpiftmtnde paraturadea omnutvtile. ibid. Momot qualts auis. Z09,b Monarchtd. fjmbolumapes. 7,a MoMehus qutdar/i (farmalita ^ejMoties capitium ad ecctputreducebat,fcinttllasvibrabat. 4,a aliM qutdam Conftanttnopolttanus , lerofolymam profictfcens, d matrond quadam DamafceKa hosfitto exctpitur. 4^°»* ^' vt fibt imagtnem B.^irginis inde affisrret, ab ed ragatur. ibid. ab Angelo, Keimaginem emere obliuifceretur, monetur. ibid.b eiufdem empta imaginis btneficiodleone & la- . '-'trombfu liberatur. ibid. ' ' hnagtnem fibt feruare volens , duiinitui tmpe- ditur. ibid. Monachi cjuatuor,(^ui vrfum S.Florentijocciderant, eiwfdem San^i maledtliiont ex morbo etephamtafi pereunt. 452..b Monaftices fymbolum,cyamii. y.a Monedula ex Arne fach dtciturin fabulis. 52, b MongU portuf, vbt crefcentes martnt fluEius ad fa- xa, cruces & balliftas fculptas in faxis efformant. 394>b tn eodem portu eH nauis tota tapidea,juam tamen puer vno digitulo motabit. ibid. Momceros in Jndid generatur. 9 2 ,a cornu habct ffiru contortum. 1 1 o,b Itnguam fptnofam. 1 1 i ,a crura Hcm bretna. HyA ^ caudam fetofant. curfii velocijfimo vaUt,. et vox obfccena (^da^t. leoni admodum dduer/dtur. perpetuo eft ferus. 114^ M9,b iio,b I24,a lii.b rarb& dijficulter manfuefieri petneft^ : i bid . itadicitur veneraripHellas,vtijs vtfis manfuefcat, altfl^uin feriis &indamittt!. ll6j\ Monoeolobrer.vidCjOphtufii. Monopoli Afi€ monfira , cjux-capite carent , faciem veroin petlore habent. I34.b Momxttm mucronatui,ferpeus Indtcut. 275.,^ eft ex lacertarum genere. 276,a morfus etiu lethtfer non eft. ibid. lumborum etus caro Venerem excttat, i bid. crufia vero [corptonum lEiihuf aduerfatur. ibid. tJA^ons omntnoferreHS extat m Cantabrtd. 409, b Mons ingens medttu creputt, 3 8 } ,b Mons Ptlatt tn HelHetid,(jualis. 4 } 2,b Mons Setrratu* cjualis tocttf. 400.4 eR tocus tonge a maemjfimus. i bicL ccenobium tbt adtficatum e^- ; C^- qud occafione. ibid. Monftrofthomines vnde proueniant. I 34 b Mentana regnt Tibet ctrcafcaturigtnem jlauij Gan- gis perpstud niue rigekt. 585,» ea mx viatores excb Morbtlti curantur femine herbthoauhfjutttd, 348,^ Mort e foltjs bombyces getierantur. j 2 ,b Mortbundts mire prodeft herha cocolmecatf. } 2 1 ,b Morhus Galticus caufatur,fi cjuis affidue htcoteis fi- ue tefiudinihus Indicis vefcatur. 249, a MorbusGalluuiCuraturcrufidaiatochtli trttd & drachma vnius pondere intro fumptd. 1 5 9 ,a item efu carnit vet ftercoris animalis yx,ejuiepott, - 16}, a item ojfibus cercopithecerum tufis c^ kauftis,euoca- tofudore. 179^^ item ctnere plMmarum auitIndic* ture decofii herba phehuamd eadem curd qua cht- n^ etfis dentes Indi colligmt , ^ Mofcouitis atqm T artaris diHendunt. ibid, ex ijsmanubriagUdtorttm & cultrorifjinnt. ih\d. ■JMortem ferre,(jitiamtnfifrrf^efi fortins. 6,b Jidortis trtdMam Chrtfftmemoriatn India Occiden- talt vtgmt ante vofiremtim ChrtfiianorHm adntn- tum. 74,a JMofchHm Chinenfe optimum. iS^.a a heHta cjHadamjCjMn vnlpis magnitiidinem habcty f^ filHos tncoltt, prouentre folet. ibid. Aiotez.Hma,fndiA CiHitaSyVbiaHis monjirofa Hiffa^ nic£cla(}is adnentftm prannntiaHtt . 3,3. 5 1 ,a Ji^otinenjis herba, herba Indica. 3 1 6,b tufnm eiiu femen,^ ex aqua drachmx vniiupon^ dere poium , humores amnes citra noxam vllam expurgat. ibid. Jlioz^amhiCAnd gallina A^ugiles pifcesquandocjue e itmooriuntur. 99, a jMula paruns ,p*-a portandts onertbus funt commodi. 1 27,^ Jl^uitebres ajfe£ltones curantur calamo arontatico. 3i4,b Jlduiter monftrofa in Hibernid. 4 3 8,a JHulieres in Libytt defertis funt ,promiffai ad genua mamiilas habentes. 1 34>^ piurtbm defcrtbuntur. ibid. J\dulteribttiimbectllibtts vigorem addit maguey ma~ gntu. 3oi,a Jldulli arbor, (juaitsfit, i 9 5 ,a iecoreyrentbtUyVrina affeBosltuat. ibid. Lk & reftna ettts vuinera ciaudtt. ibid. decoElum foitorum ettts fcabiojos fanat. ibid. fefiuc£ ex ramis etu* idonet funt expurgandts den- tibui. ibid. Jliundus non e({ animal. 1 8 ,a ejuianimaieumefedtxerinti ibid. i^uomodo Jitcreatm. 54 b qttctttam eittf materta fueritt 5 5 , b cjuomodo eiui partes dtflributte fuerint. j 7 ,b tJ^uri Babyiomct qlim iocuti funt. 45 -^ J\4ures domorum rutnas prdfagiunt , atcjueante wi- grant. 8,b. 125,3 ex arundtnibus natt feruntur tn Nouk Htsfanih. 3i,b - qHotannispluunt in Ac^t*iionari cdo. 6o,b tjuomodo coeant. 9 3 ,b fits guflatu pragnantes Jieri putantur. 94,a piurtmos fimui Joetus partunt, ibid.b tmi femeicentum vigtntt. ibid. nafcuntur tiem ex martuo hominis cadauere. 9 6,b etiam e iim». 99 1^ exertos dentes habent. 1 1 2,a caltdo & bn mido funt temperamento. i 2 o,a ad Chalibas aurunt vorare dicuntur. 1 2 1 ,a in Cypro, Paro.Gyaro ferrum erodere. ibid. priortbus pedibus promanuvtuntur. ibid b an bibant, non Jnt conftat. ibid. helleboronigre necantur, 1 12, a diu viuunt. I i 3 >a ferpenttbus aduerfantur. i 24,^ eorumhosles fnnt feles,di.Ci iLiid. ieoni aduerfantMr. ibid. abeiephante tioteniiir. ibid. maligne afiutt funt. ibid.b muiuas caudas mordicus tenentes in aqttas lapfos extrahunt. 1 2 5 ,a tiatura funt timidi. ibidb ante Hifpanorum aduentum non erani in nouo or- be, modo vero reperiuntur. 1 90,a in infuid Aren non nafcuninr , fed aliunde tllati moriuntur. 4i6,a Jiduresmaiores ,(iuerttti,ex S.Iuftiimprecattone tn prcuincia Fernigenan nonnafcuntur. 4i6,b Jt^urjiit Regnum vitra Jliaiabar,ltberumj^ nem ni trtbutarium. 2 34,b inueniunturihi addmantes, df quomodo coil'^^n.- tur. ibid. in montibtu eiftf funt acjutiit alba. ibid; Jldtts Aipinus in fummis Heiuettorum monttbm na- fcttur. 92,a ejua afiutia in pabuiando vtatun 1 24,a tempeftates defgnat, 1 2 5 ,» pluutatnfiantefomnumpetit; ferenitnte , ludit. ibid. factie ctcufatur. ibid.b etus caro tn alimcntum foominis cedit. 1 26,b J^^Hs Armentus vitAtnnocentis fymi^oium. 6,b Jldufa arborm Gutnea Jponte prouenit. 296,3 fata femei , tellurem ijuam tnumbrat ad reltquos prouentusinutiiemreddit. ibid. Jidufa arborin Pal&Uina,zfr fruUus etiam. 490, a an eius foiia primum anttquis pro charta. infer- uierint. ibid. fuife putatur ea in qua Adam protopiajies pec- cautt. ibid.b Mufcix, cjuomodo coeant. 9 5 ,a,b ex mortuis hominum cadausribiis nafcuntur .^6 b T?tortuit,(icintrecondantur,reuiuifcunt. 97,3 Jliufctt palujires tn Mexicand proutncia magna co- ptareperiuntur. 2 57>* ex ijs tritis G^ commixtisfiunt globuii comefithtles. ibid. eariftnetiamoua capiuntur. ibid.b C^tnde placentte ejjinguntur. ibid. J[4ufica,DemocriioaHctore,a, phiiomeldaue prtmum defumpta, S,a Bbb j Mufmc- INDEX RERVM Mnfmones apnd Hi^atios & BaUares nafcHMur. carnua hahr.t in atifia^ftm connolHta . 1 1 1 ^a curfuvelociffimovalent. llj.b MuHeU CHm ferpcme pu^natftra , rtttam edftnt. ore partre dicnntur. 95,0. k natura daid contra bafiUfcum,, Jo 3 ,a genitalia habent ojfea. ibid. candam h^bent villofam. 1 1 4,a in terns frigtdis hieme pilos nitidijfimos habent, &tunc armelini vocari proprii pojfunt .115,4 domefiicx plerumqne m dorfo c^lateribm funt r»- tiU. ibid. earum fimus efi odoratus. 1194 calido & ficco funt temperamento, i zo,a vocem acutam habent. ibid . b eis allium efi aduerfum. 1 22,a tota pme hieme dormiunt. i i 3> b earum viru* bafilifcis ejl exitioi ibid. ferpentfbui aduerfantur. I2 4,a eornici & fuibui hofies funti ibid; ^tem muribus. ibid. maltgne aflutA funt. 124,^ vifn eil aUcjua Limagumfiuuium contihfiatts fal- ttbus tranfifie,& non ejje fubmerfa. i^S^^ domumruituram fentientes ,paulo ante migrant. lXj.,2. tiatura funt timidee. ibid b femtfera funt ,hoc efimediA natura inter fera& manfuetA. • ibid; earum pelles in veiimentorum vfum ventunt. I27,a foetus fuos emittunt ,& r/trfumin periculis inira /; e rect ftunt. i57jb LtbjfCte quaUsfint. 1 7 2 ,a Mjro egregiam bucuU fiatuam fecit. 9,a Aiyrrha verfus Orientem & Aleridiem plantari vult. I o 5 ,b My rtus, ni fapius purgetur, in fiutkem aifit. 1 2 8 ,a N. NAaman Syrns ab EUfeo Propheta in Jordane Uuars tujfas fuit , vt a lepra Uberaretur. 458>b Naguales IndicA aues aut fers , fub quxrum capitt IndicumdAmortefaeduspactfcebantur. 242, b Nahuiteputz. herba Indica. 3 5^)* radices eius pufiuUse morbo GalUcoortisinJperfe fubueniunt. ibid. aluum leniunt. ibid. vrinam cient. ibid. > fudorem euocant. ibid. captiis dolorem tolluKt. ibid. eculorum infammattones difcutiunt. ibid. veniriculum fitgidumcalefactunt, ibid. vtfcerum obflruiiwnes referant, ibid.b menfes lente fluentes euocant. ibid. cachexiam fanant. ibid. tusdecoSiipuerpeTJs propinatur, ibid. foUa eius admota tumorerprater naturam aut con- cocjuunt aut dijfipant. ibid. Naibas , flttuius aurtfer in India OccidentaU. 38o,b Nana .fiuHus Americanus. ^ x o,a Nanacatl , fungorum genus in Noua Htffama. 348, b NanahuapatU, herba Indica, 5 5 6,\x. redach tn farirjam , & insferfa , putridis vfceri" buimedctur, . ibid. melancholtcos curat. ibid. ttifa ex acjua refoluta,pugilU vnitu r/tenfurafum- pta e l cjuore congruo , quoiies expedtar, luerit GalUcam fundttpu exttrpat, & omnta corporis vlcufcuU exficcatj. ibid. S. Nannantts vicnm cjuemdam a cuUctbus mmijs Uberat. 44i*b N aodabeguea Malacenfis ,contra Luftranos pugnans, quamuis mitUis vulnerthui confijfus, bemficta offi» cuU Cabimt antmaiis , ejmd fiium geflabat , fan^ guinem non emifit. ^55^ T^patecutU yteupan, locusin templo maximo Mt- xtcano. i^^jb' Nartum infiammationes curamuT aqua (iillatitia- fiorumherbachicomatatl. 3 54.^ Nafo fanguinem ftiliantt injpergilur puiuis lapiciii ez,tetl. 374. b Nattuttas Chrifli in virgd Aaronis floreme prafi- guratafuit. 47 ja Natura ad contemplandumoperA fua foiiicttat, i,a efi prtma Det fcriptura. i^h eam quia muUiPmlofephi fine fuofignificatu con- flderarunt, ignorarunt, Q- varios errores erra- uerunt. ibid. efi fimulacrum fiue Anigma diuinitt^tis. 1 8 ^a 'T^iuraitbus e rebus tjuomodo phiiofophandum flt de diutnis. 1 4, b Naues e citrea Indica con/lruSa a vermibus non corroduntur. "3^7)b Nams tota lapidea efi in portH Mongid,q.uam tameft puer vnodigitulomouet, 394jb NantA Tyrrheni in delphtnas ntutnti dicuntur tn fa- buits. 52,,b. Naxos infuia inculta. &■ fiertlis , Gracorum diltgen- tta fdCla efl ferttlijfimai 4.8 5 , a Ne£, Lemmorum tnfui Netz.ahualxochitl,herba Indica. 3 ) i >b folt(ietu4 exaquA rejoiuttt, epot^que pugiiU rnen-' fura. I^MEMORABILIVM* f»ra,aut corpor'iflUm,febremextinguunt. ibid. lafuudini medentur. ibid. dolorihm emorbo Gallico fubueniunt. ibid. tumores j>r* quomodoabfndiscolligatur. ibid. •vulgare noftrum ab antiquorurn nitro non dtffert, ibid. pauto acrior eFi eius Matura fale vfflgari, ibid. er inde fal eltci poteft. ibid. d Medtcis Jndis permifcetur alijs medicinis. ibid. crura & pedes,aqu5^>b l^utrittonicorporis feruit herb-acoca. ^oj,3, Ny^tmene in noiluam verfa dtcttur tn fabuhs. 5 i ,b Nymph<£ an vmqu.im extitertntj, 75 ,a O. O^Bferuantii fjimbolum,elepha item radtces herba. tz.ahftengueni. 34}.b item tus dccoHorumcorticum herba hoitz.i^oxttlane" thtn* item tres ifuatuorve gutta balfami ex arbore hoit.- x.ilochitlelictti,ante cibum linfld. 36p,b item filia herba cempoalxochuitl contufa , & ex acjuaautvinopota. 37 ij* Occeni vero Quauhxicalco , locus in templo maxtmo Mexicam, d* ^«'J eius vfus. j 44,3 Ocelolquahuitl, arbor Mexicana. 3 5 5}* inaquismergitur. ibid. oleum inde fltllani ad omnia remediorum genera, c^uibus ftyrax congruit,eft accommodum. ibid. Ochpani/y^liifeftum Mextcahorum. 145,» Ochnus ex Autonoo faclus dicttur tn fabulis. 5 2,b pontesexea fupra Gangemfiuuium fiuntt ibid.b Ocotochlus ,fefttferabcftia, (jua folertia cibos altjs No^tia fua garrulitate pra «.V NySiimene faSa dicitur in fabulis, 52,^ No£tua canota, auis fndtca. 1 54,^ Ncerz-aapud Septemtrionales gignitur, 92, a ' Nottz.itz.iltotlus atits mire reuiuifcit. i o,a. 1 2,a Nopalnochez.tli tunarum apud Mexicanos fpecies. tx ea interdum purpureus,intcrdHmcoccinetu pa- raturcolor, ibid. vulneribtu epitulatur, fttundatur, & in modum emplaftriadmoueatur. ibid.b cor,caput & ventrtculum roborat, ibi d. dentes egregie extergtt. ibid. NopalocHillin,vermes 'jndtct innoxij. i 9 2 ,a infaniam cHranL>. ibid. paralyttcis & epilepticis profunt. ibid. NouacuU apud Indos oltm ex ytz.tli lapide conficie- bantur. 373 b N oyra,genits pfittacorum apud lauanos & Moluc^ ccnfes, 2i8,a heftijs communicet. 1 3, b qualefit animal. 1 5 3 ,b iinguamhabetvenenatifftmam, ibid. pr3' item radtx herba acxoyatic fecunda , lufa , & refoluta ex lotio humauoi^ tnBilUta.-^^ i \> illorum nubes dijjipat nuclewyfiu^ui g»mmi O" vtnumarhoriimolle. 362,4 fangutmUnti hreui prtfiine re^ituitntnr nitori, appojito filto herhd cocolmecatl, 5 i i j* ex atra htle Jufcttatis thmoribm confert planta magaan-^. 543»* OcumatUmaximamcharitatem in fui generii am- malia exercet„ ^,a Odorari ptfces,prohatur. 37,a Oeconomtca. jrugalttatis fy mbolum formicit. 7 , a Oefypui concocjHendi vim hahet. 3 ,b Ogegha mtrtim in ^lcera ii GaUica lue fnat. ibid. puluis radicum earnem fuperexcrefcentem abfu- mit,& dicetitemrsflitmt„ ibid. vires auget & firmnt^exhaitslafc^ue farcit^ ibid. mortbundis nttrh prcdejt. ibid.b demium, capilii,Arttculorumdolaresadmota eius filta (^uajt per mirOiHlut» ienimt^ i bid. Venerem mire excitant^ , ib ; d. herba ipfa capttiimpnfita fommtm fiiciltm cenct- liat. ibid. intra corpHs ex vino fumpta , colie* medetur. ibid. fatui difcutit, ibid. venenii aduerfatur, ibid. conio^tonem promouet^ ibid, fehres tollit, ibid. gingiuoi firmat,, ibid. Olcacatz^an aUera, 5ii,b gummi (juod ex ea fttllat vtuntur indigent adcor~* rohorandos dentes , idemore ferentes & man^ dentes. ibid. iiii decoUit radicis iontuft infunditur aduerfut inueteratosmorbos. ibid. itu idem epotaiur aduerfns Gallicam lusm. ibid. idem im vent riculum deiilem corrohorat. 3 2 2 ,a fiatui dtfcutit, ibid. biiii atrb cumjloret, quandocjue penuriaflattu arugine in^ fefiatur apud Tarentum. 1 05 ,b Olera erucoi producuat.. 3 2,b Oleum palmarum quaU Jit, vC^jx R E R V M W Oieum ejHoddam a Phtlippicenfihus infuianii f ^ »/»/-. tts alextpharmacis conficttur. 3 J 8 ,bf quaadilludconfictendum ajfumantur. ibid. aUud<]«od ex arbore xochioc9tz.oqhau(tl fiitlat, fiatui dtfcutit. 36z,a tftmores prater naturam dijjipat. ibid, toncoiliontm procurat. ihid. ventrtculttm corroborat. ibid, i/tert affeCltontbta confert. \b\d. aliud exfudat e faxo fuptr quo SS. Martyrts Juflui & Pasior fecurt percujft funt.. 4 1 8 , U. 4i3^t> aUudcjuodeximagine B. ytrginisde^Sardenaiex-. fudauit^ Soldanum Damafcenuma cacttate fa- nat. 4 1 9,a,b ta huiui oUi portio,quam mihs quidarntn lage^ nula feruabat,m carnem mutata fuit . 420;» caro tlla , cultellis tentata , fanguinem emttttt. ibid. aUud lampadisiCoram Bitihilde puellain e^itremif pofitA appenfte,tn iac mutatur. 422,^.42 3, k aUud copiuse exjudat ex Unteoy (juo theca, tn qua ReUcjttiA S.BUgij afieruabantur,coopertebasur. 4i5.a tllud morbum quemdamjGallias dtuaFlanttm, curat. ibid.b aUud exRelitfuijj S. yf^aJpurgdfiiliat. 4 2 3 ,b kducentis annis feruatum,. vide, Balfa- mum cjttomodo ex ariKire Mi.xtcana., Scc, aUud S, Martini in magno incendionon ahjumi» tur. 4i3,b OUana oppidum vbi fttum^ 3 9 8,b prope eam domm cjftindam eft , ad quamfinguUs ntenfis Aiariij ditbm l^eneris tria lumina ve- niunt. 39S,b Oliueti mons vnde nomen habeat. 4^4.a ex eo omnes platea ciuitatis lerofolymitana een- fftci pojfunt. ibid. ineoapparentadhucChriffiin calum afcendenus vtftigia. ibid. in to Chriftui ad iudicium venturm ejfe creditur, ibid.b OUoatollt forbitionis genuiapud Mexicanos,& quo- modoparetur. 524 b Ololiuhqui,herba Indica, 357.* luem Gallicamcurat. ibid. dolores e fitgore ortos fedat. ibid. fiattts dtfcutit. ibid. tumores prater naturam abigit. ibid. puluii refind mtxtus pelltt fiigus. ibid. ofiibm luxatii aut fiaEiis auxtliatur. ibid. femen tritum, ilUtumquecapiti & fionti cum laclc C^ chtllt, oculorum morbii medetur. ibid. intra fumptum, ZJtnerem excttat. ih\d. Olymptodorus Platanicus elementaanimata ejfe dtxtt. 18, b Olyffiponenfis popului cereitm magnum ex cera alha 'D .rtrgtnt,fma a dtrijfima pefteitbtratrtci,ohtu- Ut. 399 >* Omacame, dij Mexicenfium. 1 4 5 > b Oms- M E M O R A B I L I.V M. Ometachtli detu apud Meximnos. 1 4 ? »3 Onagn fr>a Oppilationes colatorij aperiuntur vrina cameli. Opulentia Midd per forn^cas Phrygid fgntficata. 3,b OcjHtchtli,fefi flos mafculm. 3 7 1 »3 Orbes tnferiores a prtmo mobtli rapi non pojfunt^. II, b Orbis ptfcis capite caret. 1 1 o,b Orebmons(jualis fit. 500 a,b Orellana fluHius per cjuineiuaginta leucat dtffttndt' tur, vbttn mareinfluit. j 8o,a. vide, yipurtmac. Origeneselementa non folitm dtxtt efe animata , fed & per fexiu ea difltnxtt. 1 8 , b Ortnocm fiuuiits IndtaOcctdentalis. 58o,b Orts hahtus bonu* reddttur,ftcardamomttmflecjiien' ttus manjitetur. 3 1 4,a eum item emendat mecaxochitl herba. 3 io,a C^ herba abaca, 3 6 6 ,a item pha fluniis herha b»j>a buyo. ibid. b item herba malabathrum. ibid . titu inflammationes curantur aqua fiillatitia flo' rumherba ibid. ibidb ibid. II i,b iiz, b 1 1 ;.a ibid.b ii4,b ibid. ibid. iij.a ibid. 117 a ibid. ii8,a item pulaere herha oloUuhtjuj refina mtxto. y^j,a. Ojfifiaga, fymbolum mifertcordt.a aiirifer. 3 8 1 ,a Fadus ibid. iZ3,a i24,a ibid. ibid.b 125 b ibid. I26,b I N D E X R E R V M Padusflufiius italittaurifer. ibid. J^mnjula , locus mfitttujfmus in regno Valentia. tta ' iit^Hs. 4o6,b.4C7,a At.4oconft*gtrat BsnediEius Luna. in^fchijmate .^of ^ P&j>hagns hcflta tn fndia gcneratur. 9 i,a Tlt^tdafuuifis extgMUs^fed proftindus. , 406,3 tft^eovttrnm pnmo repertum. ihid. Pagttrtti,fymholtir/)prndenii£^ 6,b Pairtitcapatii. \id^,Xiuh* ex illis Cartbes fal eliciunt, 3 7 8,a P alpebru fupcrexcrefcentem carnem extergitC^ ex- Jiccatius deco^f corticis aut radfcis herba maguan. ;45>a Pahtmbes fuperfiHos humores deguflatis foltjs lauri expnrgant. y,h Pamacua, arbor Indtca. 5 5 5 >a maxtmi dftimaturab Indii , & propedomos illo- rumferitur. ibid. febriumcalores temveratj. ibid. dyfentericis aHxiltatur. ibid. tumores prAternaturam disfellit. ibid. iulaptjs commodtjfme mifcetur. ibid . denttum delores a causa calida ortos leuat. ibid. b vrinam euoc. ibid. croci apud nonnftllos vicem fubtt. ibid. ptgmentum ex ea conjicttur, qttomodcy c^adquid tllud ztile. ibid. Paneasciuitoi. vide^ C^farea Phtlippi. Panes,fimuirnm genus fftnt cornigtrt. 1 1 o,b Panis in capfts ex cttrea Indica fatiisjiferuetur ,fit felle amartjr. ji/jb Pamsa S .£ernardo bencdt^us febremarcet. 45 5, a alij ab eodem benedilit ad mulia tempora tncorru- ptt feruantur. ibid. *Tanium antrum (jualis loctu . 4 5 9=^ Panormus cimtas S. Rofalta mtritis a graui pefte ■Itberatur. 445:3 Pancjttetz.aliz.tli feflum Mexicanorum. I43,b Panthera, in Afa & Africa generantur. 92,a atiriculas rotundas habent. 1 1 1 ,b dentes pecimatim coeunteshabtnt. 1 1 2,a ^tta aflutta prdcdam venentur. 1 24, b a quibufdam earum caro comedttur. 1 2 6,b ijs Aiagnus Mogor canum loco vtitfsr in venatio- ntbus. i84,b innoxti cum P. lofepho Anchieta verfantur. 204, a alia dua etus tufu inlfici fe permittunt. ibid .b Papaz.tac,nomen capttuo tndttum , cjfti ejuotanms in tempio maximo JldexiCanoiugMlabatur. i44,b Paptliones voiatu fuo ver tndicant. 3 ,a erore generantur. 99,^ Papiones in jndia generantur. 9 2 ,a Papptfunt pars decidua piantarum. 1 28,b ^uidproprie fuiti i}o,« Papttarfim natio ntgerrtma. 1 3 } > a inter eos tttam qutdam candidi nafcnntur, ibid, Solns prjfentta occs.cantur , i^uamuts tilum mn { ■ ■ Vtdeant. ibid. '^apyrus in Mexicoconflcftur ex arbore amaqtta- huttly& cjHor/iodo. 360,» apttd Sinoi efl omntum tenutor £?• ttrjitr. ibid. Paradijia ca auts vndejic di^. 2 1 o,a, b an verepedibus careat dtsfutatitr. 221 , b. 2i2,a,b • efl aitis exiguiffima. 2 1 2,b eius defcrtptto. ibid. Ivdi cadeficcatd crifla iocovtHntfil^ ibid. tjuihustnlacts practpue najcatur. 215,2 'Paradifum tn patna fudf/4ijfe , crfdunt Zetiaoi. 294.a vbt aiioe^Hi fuijfe credatur. 499,a,b Paralyfts mc^pore humano tfi fuimen in meteorts. 4.b vnde dicatur Jideratio. ihid. curatur,ft btni vermtf tuns, tufi , c^- ex aqua rtfo- lutt,intracorpus fumantur. 291^ ttem fl foiia arbons magucj affa.^ C^Ioco ajfeila tmpojita fuerint. 3oo,b item Jslijs l}srb-£ i iatiancuya. 3 40,b corttce fltpttHm herba bstjo buyo,in farinamre^ datio, & in corpus fumpto. } Gy ,». item baifamo arboris hoitz.tiochiti. 569>b Paranacjue fluutus 'fndia Occidentalis. } 8o,b Jaitcem , qttam humefactt , tn pctram conueritt. ibid. fHbttononnumqHamexcrefcit. ibid. dum mare tiiabitHr,patet tnginta ieucfU. ibid. Pardalts cjuomodo anir,ialia Vinttur. 4 } ,a Pardus iwguam habet imbrtcata asferitatis. iixjst Parentes Itbtros Juos maiedicere nondebent.,& etus rct tnjigne exempistm. 395,^.394,4 Partens muia,pr^ Parus ex Timandrd /a 'Cr Jiaturapuftllumadiuflam proceritatem per- ducit. ibid. virginumabeo confecratarum vejligia faxo im- pnmuHtur. ibid. Penna ex aui maxima ruch e Aiadagafcar ad Ma^ gnum ChamallaM fuit,habens longttudtnem nona-^ gtnta palmorkm , & calamt duorum palmorum crajfitterru. ^35?.* Pepones vijitn India vltra centum libraspendentes. Peraa a Samaria diuidttur Tord.tne Jiuuio. 458,» Perdtces cjuomodo venatores eludantj, iz,a ex T alo puero faftx dicuntur tn fabutis. 5 z,b in Lemmorum tnfults non nafcuntur. 9 z , b Jitltuctnferantur, mortuniur. ibid. ■a vento conctpiunti,. 96 a earum carojicctor ejl, & vrinam mouit. 1 1 6,b eis tesludo aduerfatur. i ; 4^a tntnfuta S.Helen£ex£quant galttnaf, 138,^ Peregrtnt Chrtsitani curin lordane Jiuuto fe dr ve^ Jitmenta fua abluantj, 4 5 8,b 164^ ibid.&fcqq. Penpatettci negabant reperiri pofe , an prtus aues e^uam eua creata fint. 5 i ,b Perturium an afontibui nonnultis natunili eoruzH virtHte prodatur. 43 3>b- 454 a Perfa auium pennis in fcrtbendo non vtuntur , Jed artindine cjuadarru , 459,* PerftCA arbores tn Rhodo forent tantum. 1 o^ ,b Pertropteri aues, qua muret Qrfortces prope Gaz,am interimutiL,. 4^6,2 iaptdtb'^ loct P^fneach maledicit, & qua occaftone. Perumi ejuam potttiam olim obferuauerint. 1 37 .a,b* ibid.b Paitlui nomen inter anttqua Peritenftum Regum no- minareperttur. 75,a faultts Leonenfts Praful immanem bettuamfugautt. . 74,^ Patttus Riciui noHris temporibni catos anintatos ejfe Jlatmt. lc),b Tauocjualis fitauis: 50, a Pauxts auis Indtca. ^})^> Peittnes pifces e ttmo quahdoqtte nafcuntur^ 9 9 , a Petltu moititur maiz.io, 5 1 5 , a purgatur efu fottorum herba mimofe. 3 o 5 ,a etfu dolores fedat herbaacutchehuariraqua.^ 54,b item ius decoclt radicum herba tepeamatt.^6o,b itemradicesherba tz.ahuenguent. }4 ?>b Pecuri, be[itoU Indtca. 1 7 3 .b Pedes a frtgore & fctjfuris inde oriri folitis tuetur nttrtim aqui in^erfutru . 5 7 7 >* Pedtcutt generantur tn veliibtu laneis,textis ex velle- reouiumatupooccifarum. 99,a tiecantur femine herb^ qutmichipatli. 349,a "Peguenfes in Indta canem generis fui progenttorem hjberedtcuntur, y6,h quomodo apud eos heredttates deuoluerentur. ibid. apud eos largiebantur Reges dtttjfimi fubditis om- ntbtts vejitmenta & necejfaria vtta. i }^,a Regtbtu fuis funt Jideltjfimt. ibid, ajeritate & barbarteeos auertere coepermt Mar" Ctti (fapac & vxor. ibid. Regem pmmim->. 4^6,2 k qtto hoc nomen habeat. ibid. b fmt fedes Metropolttanai ibidj Pkltppfis Martiixtus SanB-Aldegondiks mire lo- quaculfim pjttteicfim habtiit. 117 A Thilomtl4 aitts,A4ufic,b an ftngularii fit. ^jh Ptaches, MedictapudCtfmanos. 1 57>b /^ua cendtttone dgros curare tenerentur. ibid. taelodijs dxmonem aduocant. 1 5 8,b Pica exfamiltd Entppeij faHadicuntur in fabftlts. 5i, b Picttttli parfta auis Jndica,palato & ftomacho acce- ftabtlis. i54>a Ptcus imbrtfittui defcribitur. iih^ Ptcus Martifts tn Noua Htsfania. i i 3>b eifts puluis falutaris eU hydropicis. i b i d . Picus falutifer,^ualis attis. ^ 2. 3 ,a Ptetatis trga parentes fenes fymbolHm mtrops, aftttr, &ciconia, 6,b Pigmentum ex arbore achiotl eonficitttr, & qttomodo, J55.b .r.j fcabiet & vlceribtti mtdetur, ibi d . 'ventrtculum corroborat. ibid. fiuxumaluicohtbet. ibid, lac auget. ibid. Pigmentftm ex fil^s herbit xiuhejtiilitlpitz.ahoac , ad ntgrandoscaptllosejuomodolonficiatur. 359>b Pigritia Jndiiebeftta. 164,3 eius defcriptto. ibid.&rcqq, Pilattti ab Andaguailii adoratur , & vertu Deui ejfe reputatur. I4i>a Pilt vetantttr nafci cinere exufta penntt auit aura. 224>t item ftercore formicarum , & fanguine vefferti- ^ Itonurnj. ibid. Pilipocarbor Jndica^ bigenir eB,mas , & femeUa, 338,b radtces venenatismorfibM ac potiotubm refiftHnt, ibid. reltqua antidotn imperfeEliora perficit. ibid . lentter vacuat,fefquidrachr/>4t menfura. ibid. Ptlofiapudlfatam^uifint] ;^8,a,b PtnahuthHtz,tli, herba Indica, 3 j 7,b dicituramoremconciliare. ibidi fuccfis radicis eitu medetur tertianis febrtbus. ibid. oculorum inflammationibus conductt. ibid . femnttm inductt. ibid. cortex illtits fiuxibtu ventris prodeif. .ibid. Ptnguedo plerorumque ammantium fenfu caret, i!7,a Pingttins,aues ab HollandisiH infulis fieti AfagelU- ntcfs reperta. 2o6,b earumdefcrtptio. 107,» Pinus loca fitgidaamat. I05,b Pipitz.ahoac, parua herba Indica. 5 j ^ > b radix eitti contufa medtocriter, & e liquore aitqtto congruenti, ventriculo tnant,fex obolorumpon" derefumpta, humores emnes , preecipue pitui~ ttim ^ bilcm,per fuperna & inferna cttra no- xam vacuat. ibid. hydroptcis,cacheElicis & afthtnaticif tttagnopere confert. ibid. tadem tufa,& ex lotio humano refolHta,& inftil-. lata,oculorum Tmrbis medetur , & argematn dtfcuttt. ibid. PiratA Rupillenfes Promontorium C/nididum .Afitca expilant. 448,a ^oltatis & incenfistemplk,exHflif^ue SanElorunt tmaginibtti, folam D. jintontj Paduani imagi- nemadludibria feruant. ibia.b eamdem plurtmis eonuittjs profcindunt. ibid. parttm naufiagto pereunt,parttm a Lufitanis ca- piuntur. ibid. ^tfcattonequi deUchtifueriftt. 9,a ^tfcatioiiumaliquot generUi 26^o,b. 261, a,b. 262.a,b, 265,3, b 'Ptfcatores apud Canopiuni,adtacum Maotidimlu- pu> dant alimetita ,vt pifcationis inftrumenta cu~ fiodtant. 43,a Ptfcatut ^poHolorum in ntiri Cfaltk* qUtd fignifi- cst. 4<>o,a Pifctculi in athere creati funt aliquand^. 4,» Pifctna probattca vnde fic diEki. 4 8 5 ,b tn ea lauabantur hofti^ cferendb Pifcis mularis vnde fic appeilattu. z^^fi^h Pifces qua occafione tnter fidera rtlati. i,b pifces altquando ftne humore confiitcrunt ,vt Aa- dretOutedi efuiinferuirent. 14^ audiunt & odorantur. ig^b ex foia aqua. generantur. ^ i ^ quedgenus caufa in eorum auiumjue produElion» prtma aqua praffitertnt. ^o.b in primacreationenonbina tanttim cuiufque sfe- etei,fed tnnumert creati fuerunt. 67,» tionnuMt auro vefcuntur. ibid. tn terra Bahylomca fiuutjs egredientts pabHlari inficco dtcuntur. 92,» in ^ncenitano Itttore in folidijfimis laptdtbus rr- perti funt. ^j.a eff«diHntHr etiam e terra ibid . fiamaehe carenf. 118,» MEMORABILIVM. in liifpaHii repeyiuntttr ^»t non oHafed vma ani- malia pariant. 40 1 , a in eodem Regno vartfsin locis effhdiuntur. ibid. b tat pracisetn flagno Monafterij S, Mauritij,a arbortamarindus. 34^»* herba cuamtahoatl,fex aqua duarum drachma-' rummenfurA fnmatur, 347>* fuluis arborts htrlli. 348,a herba tlatlauhcapatli. 3 5 o>* folia ftccataherbityetl, 558,b fruHus jnucleuSygtimmic^vinH arboris molle. 5 6 2,a Ptchtlan teuhoajiica tecutlt, minijfer idolcrum in templo mdximo Mextcano,^:^ cjnit et curat,b Toltttca l2 5,b Pfittacw quidam edoBus tfia Litaniarum verba, 579,b Sanfte Thpma , ora pro nobis , mtre a miluo iiberatur. 39'^ Pfittact tn A/iit Afiica& Americarepertuntur. 115, b vana eorum genefa dtfcrtbuntur ab Htrnando. ibid. Cce vnun$ INDE5t RiF. RVM 'tOH^mgtnutvQeaturtoz,mne j ejuod relnjHU ad humanum fermonem addifcendum eji apttui. ibia. aherum vocatur coche j loqttaculum etiar». ibid. terttum e^tlttoton , quod etum humanoi voces mttatur. ibid. in Hi^amola innumerifunt virides,ijque vel ma- iores,vel niinores,vel mtntmt. 116,3. ^ldrouandtuquatuordccimeorHm Jpeciesejfe att. ibid.b e/f aliud genui,dtBuni guacamayan^qui cum pue- riiludit. 2.ic)^ alim (\utdam in Potofi Jndos occurfantes patrtafus Komine tnclamabat. ibid. afiM Htsf.alt Medtcum quemdam meptum infe- Babatur. ibid. ahtts tahernarium vinarium illudebati i bi d . plurtmi funt JimpUeiJfimoingento. ibid.b TtcrophAnieui Indtcus defcrtbttnr. 115 ,a,b *TtoIem£us Secundus ceruum quemdam ad Grxcum fermontmajfuefecerat. ii4,b Ttelemitm Geographtu errauit in reddenda causatn- crementiNtU. 38 3>* TuchilM,locm templi maximi Mextcani. 1 44,^ Tudendorum ■vkertbtu medetur herba tlaquequet- x.al. 34i>b torum i/errucoi cerroduntfiUa herbi cacocxthutil. 370, b eorum vetujiisplagis medetur puluis Idpidts quet- z,alxaquyaCi 574>* Tudictttojn feruat herba atatnpalacatl. 307,1 Tudortn Cuianorum fuperSittontbni adumbrattui 141. a Tuella cjHidam Chrtfium Jideiuforem acCipii a iuue- ne,ei fidem marttaiem promtttente. 5 9 i jb tHo negante Jtdem, crucijixt effigies ei tefiimomum perhtbet. ibid. PuelU nubiles quemodo alif^ubi virginitatem fponfo probareHtJ» JjSja TuelU quddam h S. fa.cobo Ntjibita propter tm- pudenttam canefcere antt tempui coguntur. 455.t> Tftero Stlefto innatus aens aureusi 6,0 Tuerperaquddam, infantem enitinon valens,potato pauxtllo terrs. e loco vbi S.Iacobi Apofiolijieterat imaTo,fine iabore enititur. 44^,a Tuerperis lac augetyz.cahottU lumbricorum in India genuf. ^S^i^ ttem cretacta terrayabra(a a faxo crjpttt la^ie^ Tutuis lapidts eztetl infpergitur naribus fangume fttttantibus. 374:b Tuluis tapidts quetz,atxaquyac medetur vetuftis ptagist ibJd.a pracipue pudendorum. ibid. Tuluts tapidts tottecayz.tli admixtus cryliatlo argC' mata dtfcHttt. 374>a vtfum acuit. ibid, carnem fitperexcrefcentem abfumit. i bid . Tutuis pautmenttctrca feputchrum S. Remigijfer~ pentes fugat. 450,b Tutuis ptct Martij hydropifim curat. i i 3 ,b Purpuraeltmo quandoque nafcitur. 99,1 verno tempore per fauaginemgeneratur. 1 oo.a primum tnter (olores locum obttnet, 4 87,8 eaolim Regum,Magtfiratuum & Senatorum ve- fies ttngebantur. ibid.b qutd proprie fit. ibid. pro foli ratione colerem variat. ibid. pturaeius funt genera. i^i4. quomodo tn Itaiia genuina a notha difcernatur, ibid. exeaatramentigetius , encauftum appetla%m, conficiebaiur. . ibid. eofoh Imperaterts in fcrihtndo vtebantur. ibid.. quomodo tttud encaufium pararetur. 4 8 8 ,1 Tus promotiendt vim habet vitulmus adeps. 5 b TusiaypifcicuU mimmi genus. i49.b (um mittomame permixta & adimta ,eryfipetata curat. ibid'' Tutei MEMORABILiVM. putei hitttminis vhi faerint. 4(5 1 ,b Pfitetti aqHarHm viftet}tiHm,dc cjho in Camicis, cjuid fuent. ^ 4di,qm maris a.fiHcrefcente minHebatnr, decedente augebatur. 409 , a fHtortni ejl femiferHi, hoc eii medu natHnt inierfe- ra&manfueta. li^.b manfuefieri potefl^ Ibid. pHtrefa^ki njundantHr pnlaere herh, b . 214. a €im defcriptio. li4,a rtfiu illitu barbaris efl male ominofmt ibid, Quapicotl. vide, Quauhcoyametl» (htapocy etl herba Indica. 3 5 9 j^ tnfiamma tionibm reftHtt. 3 6 o , a QHaqHf.uhtz.ontic cjualis herb^. 359.t> QuaquaHhtx.ontiC herba Indtca. 3 5 5 .t> fuccHs radtcts ctus medetur ocnlis infUmmatione Uboranttbus. ibid. capittsdolores antiquos fanat* ibid. febres mitigat, ibid. vrindt ardorem temperat. ibid. ventrisdolores fedat. ibid. Quartanam purgatione feliciter & non raro flattm curat cortex herba chtchtoal memeya. 3 46, b pliaherhdtchtlpatli. i^i>^ tus decoHorttm corticHm herba hoitz.iloxttlane- thtnx. 369,^ Quatotoni, picigenus. 2 2 3 ,a Quauhacacahoail , jpectts arhoris cacaoatlquahuttL 345.b Quauhapatachtli arbor qualis, ibid.b Qjiauhchamottjjeyba Indica. 36!^,a Qtcauhcoyametl,aper Indicus,ftmilisefl noflroapro, J 70, a foramen in dorfo habetper quod rejpirat, ibid, b ^uomodo captatur. ibid. tigridi plane aduerjatur. 171,0. Ji cicuretur, eft placidus. ibid. QHaHhchillt,minima chilh l)erbti jpecies, 3 6 3 ,b in arboris magnitudinem excrefcit. 5 7 0 a furcuti cortice nudatt albugines 0- argemata illitu dtfcutiunt. ibid.b fuccns fiitus abfmit. ibid. lichenas curat. ibid. dolores a frtgtda causa ortos fanat, ibid. f}tia med.entur vetenbuspUgis. ibid . tufa & appttcata verrucM corrodunt. i bid. pracipue prapHtij c^ pudendarum. ibid. QHauhhyyautli^herbalndtca. 34o,b fotia eius impojica medemur vtceribus. ibid. dotores e Jr/gore vel lue Indna ortos lentnntt ibid. fnMciHmtumoresdifcHtiunt. * ibicf. fudores euocant. ibid. fiatusdifcutiunt. ibid. neruorum rcfotutionem fanant. ibid « eptteptitos fufjitu iuuant. ibid. radtcts ^ germinum fuccus epotus attt infujus, euacuat aquam intercutaneam. ibid, ius decotlt eius crurtum edomata toHit. ibid. pttuitofos tumores fupprimit. ibid. menfcs euocat. ibid. Quauhpecotti Noha Htjpama animali 1 76, b mitefctt facile. rtiid, eft voracijfimum, ibid* placidumeft &blandHm. i^id. QuaMhtenz.o,ftHe mufletajiltteftris^animal Indicum, X7i,b pelliseiusvefiibus parandis commoda. ibid. Quauhllacoyamett. vide, Quauhcoyamett, Quauhtiamacame,cerftorHmgenfts in Noha Hifpa- niA. 1 84,3 QHauhtlatlatz.in, arbor Jndica. 5 3 9>* tres eiusnHcteihumores omnes per fnperna & in- ferna , pracipue pituitam & biltm euacuant. ibid. OHauhtochtlij fpecies CMniculorum in Neua Hifpa- nta. i6i,a Quauhtz.apotl, arbor magna in Indijs, J 6 1 ,a germinaeius venentsobfflunt. ibid. nuctei pomorum curant diarrhoeas. ibid. Quatihtz^onecoUm ^fpectes coturniCHm Indicarumin T{Juii Hifpania. 2 5 3 .^ Quauhxicatco , paruulHm Mexicanorum templHm, &CHteJfetvfHt. i43,a,b Quanhxicotli pfeudometifegenHs apud Mexicanos, 3}t> Omlitoton,genus pfttacorHm. 2 2 j , b Quimichtpath herha Jndica. 3 49>i feraen etus extingmt i/ermes vUeribus quorHrKtiis 4nimaliiim tngeneratos . ibid. carnem fuperexcrefcentem abfumit. ibid. firtiCHlorum doiores mtre fedat. ibid. aqutt mixtHj)t,Janat vlcera oris. ibid. :pediCulos necat. ibid. demes firmattus detoBi fptcarumeius. ibid.b QHimichpatlan,ammaL Indtcum, [pectesjciurorum. 173 a QuitlalhochoatJ. araneorum genus magniteidine oui H. K^Ahba c(Hitaf,in qaa olim habitauttHnt Zam~ z.ommim gtgantes, 486,3 dtch efi posiea PbiLadelphiAi ibid. jRabfhorcaJo^nalisaHii, 221 a Jiucheln fepuichrum vhi /it. 476,a Uptllt tbi tnuentuntur , qut partum mHlienbus r»a- tur^re dictintur. ibid. R.idtxeflperpetua pars pUntarum. l 28 b Jiadix arhorts pilipoc venertatts morftbus ac pottont- bus reJilHr. 3 38,b Jeniier vacuat,fefcjuidra£hmb eryfipeiatts medetur. ibid. calorem d febre ortum tolltt. ibid. iectnort vehementer concalefcenti eft remedio.ibid, vlcenbus mire fubuenit. 3 i i,a Radtx herbt ahoapatli alnftofftftit, 5 5 i>^ vrinam euocat. ibid. ftatus difcutit. ibid. 'ventrtculum & cerebrum ftrmat* ibid. Jiadtx herbe,contHfa mediocrtter , t3?» c Itquorealiquo cor}gruenit,ina> t ventriculo,fex obo- lorum pondtre lumptayhumores omnes , pr^ctpue pituitam & bilim , pcr fuperna & ttiferna citra noxam vacuat . 3 5 1 ,b hjdro^ icis,cacheUicis ^afthmaticis magnepere con- fert. ibid. cadem tufa,& refoluta ex lotio humano,<^ tnftiUa' ta^oculorum morbts medetur , ^ argemata dtfcHttt. ^ ibid. Radixherba ayecocimatl vel crftdavel ius deco^l eiHi,ventricuium 0" mteftina per fuperna & in~ ferna vacHat. 356,b Radix herbx curitz.en in puluerem redaEia , ex adere,vrinam mtre euocant^ 350, b epota,eius exterguntmeatus, ibld, colictsfubueniunt. ibid. faciet mac uiai emundant. ibid. fcabtem capttum puerorum & vniuerft CQrports iuraiit,. ibid. febres euocato fudore toilunf. ibid. flattu difcuitunt. ibid. tumores pr^ter naturamdijfipant. ibid. Radices herba bujfo huyo proptnantHr aduerfui vene- naioi pottones. 3 ^7»^ ventrtcuit aJftElfontbu.ifrigidis fHbHeniHnt. ibid. ijs ejut ob motttftcia cotre nequeum opem praftant.. ibid. Radtces herba tz.ahHengueni tufe atque ex aqua po~ tttvrtnamcr menfeseueemi^, 343>b tonuuiftones curant, ibid. peciori conferunt. ibid. obsirHtltones aperiunt. ibid. cteliacis opttulaniur. . ibid» hydroptftm curant. ibid. colicam fanant. ibi.d. titacis profunti ibid. Ramenta lapidis uilcececA mirabreHitate infanientt- btts medeniur. 379.3 Ramentaiaptdis ez^tetl fumpta djfentericos curant. 375>>a ^entrii dolori medentur. ibid. naribuf infperfa,fangutnem ftfiunt. ibid. hemicraniam fanant. ibirf. Ramenta laptdu tz.oeut pHerperat iuHont, 379, b item pieurtticos. ibid. (T febricitantes. ibid. eadem indttn in nares,Capitis doloremfedant.ibid. Ramtfunt perpetua pars piantarum. i 28. b cjuiddicanturinarbortbui. ibid. Ramirtu Rex Hijpaniaper iegatosab A^derrahamQ- no Mauro mtffos , centum vt vtrgtnes trtbuti loco pendat follicttatur. 389,^ legatos tniqua petentes repeUtt. ibid. belium contra Adaurum parat, ibid. C^ etufdem dtttones wuadtt, ibid. fuperatur a Mauro. . ibid. w noBH S. IiicobM apparet,^ de vitloria eertum ejfe tubet. 3 90.* tgregiaoratione fuos aiioqHitHr,0' animos tts ad- dtt. ibid. collAtti armis Maurum vincit & fftg^f' ibid.U Compofteilano tempio Hiffaniam voti reamfactt. ibid. Rana voctferantetjttatptrit prafagiafuggerHnt. 3 z *n M E M O R A iHitthm alicjtiitndo oru fmt. 4,a ex colonis Lycijs fa^lidicHntnr in fubHlis. 5z,b rnagna ex varte noBu coeHTVtij. 9 j ,a ^Hales foetm edafit. 94>t) flerumqHe ffonte exlimo generantHr. 9b faliunt magis cjuam currant. ibid. wCyrenaplanemHtA efedicuntur. iio.b atque item Sertphta Regta & facra Philofophia,esl conjideratio ^ fpecH- iatto animatx. fubjlantta. i ^b. i,a ^eltgionis fymbolumelephas. 6h Remigtiu Rhemenfis Archiepifcoptu pajieres manu fua pauit. ioj.a puluii pauinienti civca fepulchrum eitu ferpentes fugat. 450,b Memora ptfcii non e(} fabulofa. ^ 45 ,b Renes emundantur fucco Ji)liorum arboris maguey. 3too,b exfrigida dijlemperie laborantes rejiltuuntur & B I L I V*M. Recjnienes cjuales pifcesjint. 160:1 jxnt ptfces admodum noxiji nec eduies» i bid , Rejina arboris ahochoetldolores exfrtgore ortos f^nat. 3oTS,a morbo articulari ex fiigida causa orto mirabili celeriiatemedetur. ibid. fiatiis dtfcutit. ibid. tumoresex pituitaortosdifftpat. ibid. heruos , qut ab humoribus crajfis diflenti fnnr^ laxat. ibid.b Refina mutli arboris vulnera claudtt . 195>* Refftranonis difjicultati medentur tres quatuorve gtittdbalfami ex arhore hoitz,tlochttl elictti ,ante cibum Itn^A. 369,^. wide yiifhma. Reslttuttts Pref}\ter,cjut cjuandoet ptacebat,adimi-> tatas quafiiamentr^ttoms cuiufitbet homtnisvoces, im fe anfcrebat a fenfibus , vt monno fimitlimtu iacerct , & non fulttm vetltcantes & ptmgeiites non fenttret , fed & tgnem fine fenft pareretur. 457>b ReJurretJiotiis tjpus hoitz.itz.tltototlfts fndi£ auis. iz,a,b RefurreElionis Chrislt memoria viguit in India Occi- detitalt ante pcfiremum Chrifiianorumaduentum% 74, a RcHerfus , pifcis genns, quo ad alios pifces capiendos Indi vtuntur. 2. 50JR quomodo ptfcationem fuam obeat. ibid. b. & fcq. Rhabarbcirummonachotum. l^-^^ Rhamnns fftna , figura fuperborum & doloforum; 494>a Rhenus fiuuius Germani£ aurtfer. 3 8 1 ,a Rhinocerotes befiia auerfo modo coiunt. 9 3 ,a tdqne occulte. ibid. cornu fottdum habent. 1 1 c 4 tdquebreuijfiaihm . 1 1 1 , b Rhinoceros attis permcifftmi vdlatus, 1 3 o,b efi auis crudelis & tmmanfueta. i 3 i ,a cornu eius eamdem vtm habet quam cornu qua- . drupcdif. ibid. Rhodunfes Aftlites ita infiruxerunt canes , vt citm noElu vagarentur,Chriftianos a Turcis odore tn" ternofcererit., ^74»^ Rhododaphnes plia & flores mulis , afinis ^capriscr canibm fiintvenenum. izz.i confirmantur radtctbtu herbdi atepocapatlt. 3 07 ,b Rio grande fiuutus vbtfittts. item herba phehuame. 3 3 7 t> eorumcalor temperaturgummiarboriitunne. 3 ii ,b furaturherba mexixqutlitl, butyro vacctno falis experti commifta, O" applicata. 3 I7>a item fernjcntoquod ex matz.io conjicitur. 3 z i ,a item folijshcrbdi tonalxihutti. 5 5 z,b j herbaacuichehuartraqua. 354^ item lapide tlapaltehuilotl. 374>a eorum aolortbm vttiii eft herba mitnofa. 3 o } a C^ calamtu aromattcus. 3 1 ^.b torhm excrementa emcant tres quatuorve guttte balfamiexarborehoitx.tiochttleliciti , ante ct- bumltnEl£.. 569>t> luxata eorum ofia confolidat radtx herba ahoa- n taru. 35z,a Cr herba cacaltz.ifL^. 35o>a gorum meatm expurgat farfaparrilla. 3 zO;b eorum morbos fanat mecaxochnt herba, ibid.a Repttlta e.x auro& argemo ad viuum effiizi erant in hortoad aulam IngArum Reoum \Ptrumorum, J40>a z63,b Rivu qtudiim,homo malttiofuA ^fenex,S. Patrutumt quo minits verbum Det prttdicare pojfit, prehibet, 443>a et prtor iuuentutis fios a S. Patrjtio reflttuitur^ fub condttione vt tn Chrtfium credat. ibid. b Robnrloca fiigidaamatj. i ojjb Rodericui Htfpani£ Rex arcam in palatio Toletano ftantem apcrit, & qutd tn ek tnuenertt. 3 9 8,a Romantoltmftrtenouum orbemrepererunt. 73,^ eorumcladesa Lufitanisinferenda per anguesnt- groi fignificata. 3,b Romerreo pifcis gentis in Oceano Septemtrionalt. Z5i,b tiburonis excrementis vefcitur. 1 5 z,a,b qnomodo fe,neabeodeuoretur,cufiodiat. ibid.a Rofa lerichitttnanotle Satuatoris natalttia paulatim htat.atque tndefe resludit,quamuts ficca & artda, in teftimonium vtrntnet partus. 4<^ z ,b altter de eamdicat JBetonitts. ibid. S. Rojalta e Nor/»annt£ Regum profapia orta. 44j.a C c c 3 nmam INDEX RERVM ^ tiulAm ^erniti^inmontis cutttfdam sfecudegit. ibid. «itts corfus imenitHr , ^ FanormMm defertur. ibid. 'Wi^fomak^ Ltthuanicum & Aiofcouiticum animal, 'voracijfimtim&tnutile. iSS.a ■^ttheiiortes ptfces Jine coitu pariunti 9 5 ,b ^{jtbettt. la^ifiu£ cjmleptfcis gtnus. 2. 5 6,a ^nch auis maxtma in Jldadagafcar , aquiU fimilts. 139, a tanti ejl rokoris, vt elephantem iollat,& in fublime attdllat. ibid. /ilarumeius e^panftrum ab vna extremitate ad altam ffatium ejl i6. pafuurnj. i M d . pennaetuso^o pafus funtlong/e. ibid. Rucqux aues Indtcte forte funt qtu nobii dicuntur gryphes. 9C,a eiephantfim capit & fufioUtt: i bi d . JiugaA ex facie abftergtt herbx az,pan->. 3 5 6 , a Jiapellant ptrata Promomortfim candtdum AfricA exptlanr. 44 8, a Jpoltatii & incenfts templii,exuTtifque San^orttm imagtntbw,folam S.Antonij Paduani tr/iagmem adludthrtum feruant. ioid.b eamdem plurimu conuttijs profcindunt. ibid. parttm naujragto pereunt,parttm a Luftanii ca-. ptuntur. ibid. F/iptcapracornua rtigofahabent. > lio,b eaque tn dorfttm adunca. 1 1 1 ,a (^ breuijfma. ibid. collum longHfn & procerum hahent. 1 1 2 ,b vigram f^pra ochIos lineam habent. 1 1 5 , b faliHnt mifgii qilam cmrant. 1 1 9,b fed vebcijfime perguntj, ibid. natura funt ttmida. i i ?,b parentes fuos ^tate grandcs nutriftnt. 1 2 ^ ,a eaxum caro in aitmemum hommii cedtt. ibid. b ejtrum pciks w vtflimentorum vfum ventunt. ii7,a RuHictii quidam igrmut per houem infde edocetur. 45. a J^utacontravcnenavalet, 43>^>b Huta Machtirt eximia. 474>a S, SAecula efe animalia , Vatentiniam docuerunt. 18, a Saccharum olim in Ebufo infula magna copia froue^ nit. 402J) Sacra & Regia Philofophia,esl conjideratio & fpeeu- lattoantmatafubstantta. i,b.2,a Sagittit extrahftntur , Ji polltn , infeSium paruulum Jndicumy trttum & tmpoftnm ftterit. 290,^ Sainus, aper Indicm,per dorfum reffirare dtcttur, 3i,a. lyojb Jtmllii eji nojlro apro, i 70,» ^uomodo captatuTy ibid. tigridi p/ane adf^erfatur, 1 7 1 , a Ji ctcaretfir^efl plactdus. ibid. Sal jndum, efi facchurum anticjuofum. 3 77,a omnia etmgenera tn Noua Htsfanid reperiuniur, ibid. in Hiifanta non modo coquitur ,ftd etiam e terra ejfodttur. 40 1 ,a Saladttitu Turca fjeluncam munittffimam ,Chrt~ fiianornm propugnacultim,prodttione captt.^y^yH SaUmandra anfit tgnett natura. i>h ^uale Jit a.nimaL ibid.& fet^. nec mafcultnum ncc femininum genus habet. 94 a ejl vtuipara. ibid.b ex a^ua generaiur: 99, b crura babet breuta. 1 1 3,a , mgri o- flaui eji colcris. ii$,z tardum 0- pigrum tncefur^ habet. 119,3 frigtdo C^ humtdo eji ttmperamento. 1 20 a frtgorisadmodHmefi pattens, ibid. mJdle libenter vefcitur, Hi.a a fmbni tn ctbum expettttir. ibid. Salem ciuitas oltm tn campefrihui lordanii fita, 458,b Saltces ex benediHione S. Keivvini poma ferunt. 4^7. a,b Saltna caprit &-0Mibitf eji venenUm. 1 2 2 a Salina de Araya fule maxtmopere abundat. }77,b Salix ,cjuam fii4UiHS Paranacjue huraefecertt ,in pe~ tram conuertttur. 3 8 o,b Salo ctarui admodum inter Hifpaniaamnesjiuutui, 404, b acjua ei w fcrrum durum reddit, ibid . forte tdem eji cum 'Btlbtii. ibid. Salomon Rex forte hisloria & naturA animaltum conjideranda Jludtofui fuit. 1,3. callutt Geographiam & Hydrographiartu. 75^ vndetantamauricoptamhabuertt. 379,^.380,3 Salpa pifcisad portum e longintjuo adnatat, 57,^ Saltutto Satyricacjuid. 78,b Saltui Domtnt, (jualii locuSi 46 $ ,b Samachonttis laCiu , quem lordanis fiuuius e^cit. 458,* ^ * Samarta a Tera Sanguis qnot modU in dizmonum cultu intra atcjue extratemptaejfunderetur. • i4(S,b Sanguinisfluxui fiftitur flmo caprarumfilueftrtum, Ji tmponatur cum aceto. » 27,b item nucteo,fru^u , gum mi & vino afhoris melle. 362, a Sanguis narium fftitur , infperfs ramentis lapidis ez.teti. 379>a Sanguis vepertilionumpitos nafci vetat. z 1 4,b Santor mons, & Santrmons. vidc, Hermon-.. Sapiemta fumma , vnumtxdiuinttatis Itneamentu. 15, a Sapphiri putamen inuentum efl anfertnoouo gran- diuf. 375i* Sardinella vieuiy ^ut k fotis Chriftianis tnhabttart fe perrmttit, • A^J,'*' Sarion M E M O R A ^itrimmotjs, \\Ac,Hermon^. Sarfaparrilla^noyilemedicamentum, variashabet in Nmk Hijpantadtjferenttoi. 3iO,a t)entrtcfili calorem roborat. ibid , b renum & vrin£ meattu expnrgat. ibid. vrinam ciet. ibid. arttctilorftm & GailtCA luis dolortbni medetur. 321, a fudores euocatj. ibid. vlceraobfcoenacurat. ibid. morbos inutteratos & infanabilesfanat. ibid . tumores praternaturamortos dtfpellit. ibid. tjua ratione agrotis propinetur. ibid, •Safapim. vidc, Seruny. Satyri anomnino Jtnt commentitij. 77, b aliquts vtfw efi k S. Antonio. 7 8,a Euphemocares etiam alit^uos reperit. ibid. an eos Ifaias Propheta fuife agnouerit. ibid . elim Sicintjite dtcebantur. 79, a fufjt cornigeri. 1 1 o, b caudas habentj. 1 1 4, a curfu veloctjfimovalent. *i9>t> Saufa Indi&vrbs,vbicanesadorantur. I38,b Saxei viri diuersa forma gejluque diuerfo repertun- turinThiahunacu. ' i4o>a Saxum quoddam locutum efl. 45,3 Saxum,fuperquo SS. Martyres luftus & Pailor fecuri percujfi fnnt,oleum exfudat. 4 1 8,b.4 2 3,b Saxum quoddam Cedroats refert veHtgta manuum er pedttm Chrtfti. ^, 469, b Scabies curatur decoHo fokorum malli arbons. Wiluere arbufcuU yohualxochtli. 3 1 2. >b herba texaxapotla, 34 1>* iure decoEli corticis arboris tetlati£. i bid . tujis & admotis foltjs herbb p'gmento ex arbore achiotl confe^o, 3 5 3,b /?f r^^ tletlemacz.iftj, 3 5 5 )t> aquajin qua herba mohuitli trita aliquamdiu ma- duerit,ji ea.quoties expedterttyhauriatur. 3 57,b foltjs herba chilpatli. 3 ^* 3 >* Scabiei erurum medentur folia arboris ahoehoetl tu- Ja&tlltta. ioC,3. Scabies puerorujn capitibtu innafci folita curatur herba tlaquequetz.al tusa , & emplaftn modo im- fcfita. 34i.fj Scalabifcum Hifpania oppidum, varijs miracuUs ce- lebre. 3S>i>a,b Scapt tn herbis quid ftnt. i i9,a Scarabeiquomodocoeant. 95,a exaftmcadauereoriuntur. 5)7,a Scarui ptfcis ltnoz.ofiim odoratur. 57, a Sceletum Franctfci PereTnj e Soc. lefu miro modo connexum eftrepertum. 445.b Schaubhut qualts pifcis . i 47>* ScholaHici qua ratione libere difputent an cdi fint animati. J5),a,b Sciagraphia gallinxfiota. 8,b Seiatica pajfto suratur ftmo bubali. 1 27 ,b Sciendi cufidttai , efi maxima cupidttatum, imb aua- ritia maior. i ,a eadem eft cum appetitu felicitatis. ibid . tamvtadoperanaturA contemplanda conuerta- muiyipfanatura follicitat. ^^'^' ad tnuttlta eam nos detorquemtu, ibid. (Sr ftc ab tgmrantia ntl dtffert, ibid. ^norantiii eins quA remedia. ibid. B I L I V M. Scinci in iy£gypto & Oriente generantur. ^ 1 ,A Sciurus quando coeat. 9 3 ,B aMrtculas rotundas habet, 1 1 1 , b exertos dentes habet. iii.a genitnlta habetoffea, ii3,a caudam habet vtllofam->. 1 1 4,a eamque longitudine corpori fere parem. ibid. & fupra dorfum reftexam. ibid . plerumque efi rufi colorts. 1 M ,a in Francoma pottusefiniger. ibid.b eiui earo dtt^cts & fuauis eft. 1 1 6,a fruEitbui arborUm vtuit. 1 2 1 ,a priortbu4 pedtbut pro manft vtitur. ibid. tota p£nc hieme dormit. 1 2 3 , b fiuuiumtratjctensqMoftratagemate vtatur. 1 25,3 tempeftatumeft prafciui. ibid. eft femiferui , hoc efi medix natura inter fera (fr manfueta. i 2 5 , b ■fkcite manfuefitri poteft. ibid. eiui carotnalimentumhominiscedif. I26,b pelles tn vefttmentorum vfum vemunt. 1 27,a in Indta va rt^ ex alfjs etiam rehus fiunt, ibid. ^uando(^ue e Umo oriuntur. ibid. eis tesludo aduerfatur. 1 24,a ipfi cjHibtu ammahbus. ibid. chimdeoneistmmftii. ibid. ab Indis OcctdentaUbm comeduntur. 1 26, b in bumams corporibns nafcuntur. 278,a.&reqq. alati tn tnfa'a Flortda funt ^rti. 2 8 2,a tn tnfula ISamba funt maxtm. & horrenda ma- gmtudtnis. 2 82,a,b auidumctbo funt repleti & fatiati,ifi fomnum in- ciduntyVt facilUmeocctdi pojfint. ibid. b eorumjue carnes in deUcijs habentur. ibid. A S. Patriiio ex Hibcrnta baculo expeUuntur. 449. b . ,, ees fnfat puluis pauimentt circa fepulchrum tn MeUtenftinfuta nftlli reperiuntur ex meritis S. PauU Apoftoli. ibid. oUmtbtfuerunt. ibid. I» Gaulo infula nullatentu viuere pej^unt. ibid. Serpentesignei,de qutbu* Moyfes,m veretgnem sft- rauerint. 65,^ ejuales fuerint. 277,^.278,^. &reqq. Sermtus Babjflonica per mulam partentem prs-n- dicata. h^ S.Remigij. 4jo,b Seruoy Jndicum antmal vbi prACiPHe reptriatur. ij6,b c^uale fit animal. ibid, xatHlosm lucemeditds ,dum parMuU funt , cat^,' tatecjuadam ventri^ inciudit & feruat. l $- i tirbores ceiirrtme fcand!t. ibid. avenatortbus quus proue- ntt. ^'^Jy^ Seyferach aues Tartari£, Jpecalatorum locotnco is deferuiunt% iJ5.b Sideraa folo Deo faSki, (jua tn eo miraculacontigerinti ibid, a Saracenis & Turcis tn pretio habetur. 4^ 5 _a ad eum Helenamirtficaconjlruxttopera. ibi^. Stmi£ artthmettcam callenr. 8,a inPerucumincolis proargentocolludnnt. ibid.b fartoriam adamulationem fctunt, 8,a. 11 ,a ixffecroptbus ■fk^ief.edicuntminfabHlis. 52,^ inAfitcaO' India generantur. ^2,a humano modo fe complext coiunt^ 9 3 ,a funtadmodumUbidtnofe. 94.4 ctlia tn irtrifcjue palpehrtt habent, 1 1 1 b oculos profundost^cauos. ibid. eofque exiguos . ibid. pmas item nares, 1 1 2,a eartim morfus eft venenatusi. ibid ,b collum longum & procerum habtnt. ibid. mammoi ttem in pe^ore. ibid. eafquebtnas. Ii3,a vngues ijs [Unt imbricati. 1 1 3 ,b pilos denfos hahent. 1 14,^ earum caro efl fucci pejfimi. 1 1 6,a ftant,fedent, tncedum it homines, * 1 9>b frtgido funt temperamento. 1 20,a ^uEltbus arberum vtuunt. 1 2 1 a pedtcu! s deleBantHr. ibid. inebrtattecaptumur. jbid.a *nroto leom funt pro remedio- 1 2 i,b cis MEMORABILIVI^. if^s cef'CofithecH4 aiaerfatur. i i 4.1 ipftt tefiudini velUmaci. ibid. a d omnia fnnt doctles: 1 1 4 , b ntaltffneaftutafmt. ibid.b fhnt femiferoy hoc efi ntedin nattirrt inter fera dr martjueta. Ii5,b faciie ntanfHefieri pofmt. ibid . ejirum carntbm vefcttntur Afri. i z6,b in Gmnea ftwt ,^udi tnftar fkmttliin pUa tnn- dHntquiCumqfie imponttntnr. '79. b item qttti aqttant a flfttttjs tn hydrtjs capite domum ferant. ibid. ex ijS per nonnttllos conficitttr lapis 'Bez.ar. 1 8 6 ,b a P.Iofepho Anchtetafnnm vnttis ex tllti curare iujfa ebedittnt. 105,» iuxta flutituo» Chagrenomnes ramos ^ frondcs , afiiptmcaptandarum camafixcuttunt. 258,3,^ ijs fimtlta funt qu£dam ammalta tn fiu/t/js Chtap- pa. Z58,b Simius cjuidam e fttuina altcjuotgenuit Itberos. 76>b Stmon XeiT^yemon , forttjfimni & confiantfjfinuts ChrtHt Athleies. , iii>a Simftlacra t^gypti in noSle natinitatis Chriftt cor- ruerunt. 47 3 ,b Sin£ fortean nouHm orhem repcrernnt. 7 3 , a habent omnittm tenttiQrcm &• terfiorempapyram. 560, a eormt r^gnuyf ingenii terr£mot/t CQncuffumj. SinatmiHs janci>ti,i)ualisfit. ^99 h aniam transfem conati funt. ibid. de ea Indorunt fabftla. ibid. Sint4S tn herbis cfmd fint. 1 2 9 , b Stpanttpe y verims cornfttfts apud Mkbfiacanenfes IndoS. iJ)o.a Strenesanextent. 75),b auid per Strenes ifMM Propheta intgllexpnt, ibid. qmd fint Mythiflo^is. !So,b ahtes fitnt,non ptjces. ibid. ideoerram pidoreseat pifcium forma pingantes. 81, a Siri} ortM4 fuga parra auis indtcatur. 3 ,a certo ttem aniwalitm in Afitck cubatft. ibid. Sirion morts. siAQ,Htrmon-,. Stfymbriftm,nificultfird coerceatitr,in menthumde- generat, 1 04,^ Sttii exfttnguitur,fifolia herb/z coc£ quls ore geftaue^ Ytt,<^ htne attjue inde conuoluertt. 30 ^,a. fucco e folijs & pomisarboris tuna exprefio. 3 1 1 ,b item yolUtoffi , pultis genere apud Mexicanos, 5i4.a Sktta , auif in infulis Farris. i ^7, b eius defcrtptio, ' ibid. alta eins defcriptio ex Cltifio. ibid. Smaragdt crefcunt & mat-urefcftnt. 3 7 3 .a vnum alitjuim, qm ouumftruthionis iqttabat, ^tdo' rarunt Ma>b Sott natura diutrfa qftandoque dtuerfitatem in plan- tarum generatione producere folet, 1 05, a,b Sotfitia quomodo ab Ingts Indis dignota fuertnt. i39,b Somntu conciliatur per lapidem Bez,ar. l 8 6 ,a vfu catapotiv rum e c»ca herba fa^is, 3 o 5 >a herba cocotmecatl. 3 i i , b fiibc» radicis herba pinahuihuiz.tlia, 3 57,b fol^s fiecdtisherba yetl. 35'^'>b pomis arbo r is cochiz. tz^tpot l. .'361,8 arborexochtocotz.oquauetl, }62,a Sophala regnum aurt ferax. 38o,a inde for ce S alomtin aurum ficumhabuit. ibid. Sorextn iunenca pingtsefafta , ^ tn futs erofa cutc nidum fecifie,& pepertjfe dtcitur. i)4jb Specutares taptdes. vide, Chimaltiz..nl. Specutatio anmat£ fnbsiantitt pofi Theologiam om-i nium fcienttarttm efi pr&ftantiffima. i ,b a Rigtbm & facru Doflortbui fmt exculta, [hid. a Deo eft Adamo tnzd.ta. 1 ,a eiuf ignora!to,generPi noftrifuttruina. ibid. qm Reges eam prdCtpuecxcoluerint. ibid» Specus esi tn vrbe Thebana fupernatat pifcts. ibid. monturo^ priimoritur. ibid. Stamina infiortbfts plantarHnt qttid jini. 1 29,6 Statua itnea a mulieretlia ,ijua attaBu fimhrid ve- fitsChriflth fanguims finxM curatafuit, ereJhi. 465, a adetus fiatu£ bafim enafcebatar herba Medicis ignota,cja(tomnesmorbos fanabat. ibid. fiatuaea Chnfium Saluatorem viuide expreffit. ibid. Jultanus Apojiataeamdeiecit^ ibid b ab Ethnictscontumelioseraptatafuit. ibid. eiuscaputa Chrifiiants fuit feruatum & tn ho~ nore habitum. ibid. Statuafalts,ex vxore Lot conuersa facki , vbi fta fftertt. 47i.b Stelis fine radicibtts viitit. 1 2 8,b Stella, mons altijfimus in Lufitama.,in cuifts cacftmi- nenauium fiagmenta reperiuntur. 405>,a Stella an mediam mter plantoi & animalia perfe- ^tonem obttneant. 5 5 ^ b vere& proprte fubextremi iudicij diem de caIo cadent. ^6,b Stelltones in Italia & Thracia prouenimt^ 9 2 ,a funt lucenttbu* guttis difitnclit 1 1 5 » a fanguine carent. • ii7>a ntelle Itbenter vefcuntur, 1 2 1 ,a itemaraneis&rore. ibid. k fcorpio maxtmeodtohabentur« I24,a maligne afiuti funt. ibid.b Stercus auTA auis,drachm«i vnius pondere potatum, prodejimelanchottcis, 224,b Stercus formicarum pilos nafcivetat. ibid. JSterilttatem fugat gummt ex arbore hoHi defiuens,ft ■vulu£ admoueatur, 548,a herba tlatlauhcapaili. 35o,a ex frtgida dtfiemperie fiorta fuerit, curatur radi- ctbiti herbif. atepocapatli. 307,b & balfamo arboru hottz.ilochitl. 569, b Sterlochi monHra Arab'u,cumtribtu ocHlu,magnis ore & nafo. i 5 3^^ mares btnoj habent mammas vt eas tegere vix pojfmiL.. -^ ibid. funt voraces. ibid. cum victnii bella gerunt. ibid. Rex eorumesl tnbutariui Magno fhamo. ibid. Sternummentumciet puiuis arbons holli. 348,a Stirpes quantam habeant cum animaltbtu commu- ntonem. 3i>* Stoici tuHitiam,fortitudinem,virtutes,vitia,& afie- Bui omnes,antmalta efie dtxerunt. ly^h Stolonestn herbu & plantis quiddicantur. 1 28, b Stomachtts ab humortbui expurgatur fi-u^a cuiuf. dam palma Jndtca, cola dtEio. 5 34,3 Stormfinck^ auis infularurn Farrarum. 1 57,^ Strabo cjutdam tanta futt vtfui perfptcacitate , vt vltra 1 3 5C00, pafiuum ciartjfime vtdertt exeun- tem e Carthagme clajfem. 57,^ Strepficerosin Cretanafcttur. $z,i eornua rugofa habet. 1 1 o, b eajue ere^a. iii,a Strumoscurantfiilia herbdt tonalxihuitl eifdem appo- fita. 35i.b ttembacuins S.Cyrici. ' 429>b Struthto comeflM ventrem procuratj, 1 16 ,b Struthto Occidentis viltor efl cjuam Afitcanns. vtx ab vno cane capi potesi. ibid. mM ouis incubat- ibid. mtrtu etpu aftta ad alendos pullos. ibid, Studtojitatii fymboium eiephas. 7,a Su bellujt rapax apud Patagonas. 1 8 9,a etrn pelltbus fe gigantes eiiu regibnii tuentur a, fiigore. ibid, cjtulos fuos impense amat. ibid. Subfianita fentiens efl medta inter res creatas. 2 8 ,b SubsiantttammatA conftderatio pofi Theoiegiftm^' omnium fcienttarum efi pneflanttjfima. i ,h a Regibus & facris'I>o^onbtti fntt excuita.ibid^ a 'Deo efi Adamo tradita. , 2 ,a etus *gnoratto,generis noflri fuit rmna. ibid. tjtsi Reges eam pnccipue excoluertnt. ibid. in omntbiti fcienttjsefl neceffarta. ibid.b Succiis foliorum arboris maguey amarv» emaculat vefles. 3oo,a vuinera infeSia cancere & nimis injUmmata fa - nat. ibid. vermteulos in plagit extinguit. ibidi eius decoBo cum radicibm qui iau/ttur, lafiitu- dtnem non fenttt. i bid. tnenfes ciet. ibid.b aluHrn icnit, ibid. vnnam euocat. ibi4. renes & veficanf e?ttund4t. ibid. calcuios fiangtt. ibid. vrin* vrinam&menfeseuocat. ibid. fiatHS abfumtt. ibid. ventrtcuium , & vifcera omma ob fiigtu langui- fcentia confirmat. ibid aluum cohibet. ibid. Succus radicis herba pinahuthuiz.tlimedeturtertta^ nis fcbribtu. 337>l> oculorum inflammationibw conducit. ibid . fomnum conctliat. ibid. Succus radicis herba quaquafthtz.erttie mtdtttur oeu- iis tnfiammatione iaboranttbus. 3 5 5 >^ eapitis dolores antitjuos fanat. ibid. febres mttigat. ibid. vrtHJi ardorem temperat.. ibid. ven- MEMORAB-ILIVM. vehtriidoloYes fedat. ibid. Shcchs rtidicis (^ germinHm keTbtt tUtlancuya epo~ t»s ant infafus , enacHat a^Htim intercHterfu, }4o,b Sndor eHocatur y/i fnmat nr pnlnis ferpentis qnetz.' palcotbnon tH aqua drachm^ vntHS pondere. i76,b Jiex aqua peteturarbHfcHU yohnalxochtli. 3 r i,b item tragorigano Q^uaHhnahuacenfi. 3 1 6,a item iure deco^t herbx tUlatochtetl, fbid.b farfaparrtlla. 5 i i >a item ft appltcentnr tfifx radices Indicd herbb C^herba texaxapotla. 341)3, fol^s tjftoijHe herbt> qH(tdam in zy£thiopia cortiua habent, 9 i,a funt admodum Itbtdtnofte. 04,3 ^uamdtHvterum ferant. ibid. multosjimulfoetus enttuntur. ibid . b dameRtca bts tnanno pariunt, 9 5 ,a angftjlamfrontem habent. 1 1 1 ,b oculos profundos & cauos. ibid . roHrum habeyvii,. 1 iz,a cerHicemcraJftffimamhai>ent. ibid.b in ventre mammasgerHnt. 1 1 5,a tafque denoiyfed generoftdHodenas. ibid. tefies in Iwnbts annexos habent. ibid. reperti funt altcjuando folipedes. ibid. b talo carent probtore. 1 1 4 ,a caudam habent conHolutam & intortaiti, ibid. eamque glahrarru. ' ibid. fili earum admodum funt tenaees. ibid.b atqueitemdurtlftmt, ibid. earum lae ejl crajfum. » 1 7, a earum cerebrum adlHtuvelincrementHm velde- vrementum augetnr vel mtnuitur, ibid. b ventriculum amplum habent, 1 1 8,b earum ftercus pejfimum. 1 1 9 ,a caUdo&bumtdo fuiittemperamento. i zo,a deuorant ferpentes , limaces & falamandras. iii.a 4iltoqHiH fHntomniHordt. i|)id. famts tempore cadauertbus vefcuntur, ibid. ffrprA fame proprios faetus abfumunt. ibid. vtm fttctbus tnebrtantur. ibid.b hyofciamo poto infaniunt . 1 z i ,a anferinus pes herba ets efi venenofa. ibid. chamdleon albus & helleborus niger eas necant. ibid. tufftcrebrovexantur. ibid. angina eas necat. ibid. ^uando Agrotajtt , cancrorum efu fanantHr, ibid.a,D amndectmaut adfummum viginti Annis viuunt, ii},a plurtmHm dormiunt. ibid. naturalt odio aduerfantur equis, ibid.b ftrpentthus aduerfantur. Ii4.a mH/ietashoJies habent. ibid. «t etepbante timentnr. ibici. fmplices funt& fiolidje. ibid.b tmpendentem peffef/ijterTtemotum, C^fiugttmfer- tilttatcm pnefentiunt. 1^54 candidavefiecfferantHr, ibid.b vatura fHntttmid^. ibid. earum caro in homtnMm alimentum cedit, i z(j, b in Htfpaniola lafctua funi natur£ , & ittulum magnitudtne fuperant. ^ 7 1 , a ex vntus adipe etiquata 25. pondo butj/ri protJie^ runt. ibid. pftf/V earum tjtnpams feruiebat, ibid. b funt ettam martm , quaru}n dud funt gcnera. cjtta rattone e£ capiantur. ibid.b Stijficus ptumojrum auis IndtCA hoaBz,in rhentem re" jittuitets(j»te morbo altquo ea parum confiantes euaferunt. 220 b SutUum pecus ejuo tempore coeat. 9 3 ,a Sultac Scythtd animaty typus Principis fotlictti acfo^ Jertis, C^ re^ons vtgtlantts. 4 5,a Sumatra Infula amssm:!* peregrtnAferax. 2 1 8,a SupetleUitia omnia Ingarum %jgum Periiattorum exaurovetargento erant , etta/ntnjirumenta co^ a SHperJiitiones varix AiextcehftMm recenfentur. i47,a,b Surcutus tn arboribus & fiuticibus quid dicatur, 119, a Surcuti herb * Syncope curatur per tapidem bez.ar. 1 86 a itemper fotia Jiccata herba yetl. 3 5 'i^ ^ ex timortbm profecin, tollttur tmpoftis peUori ar- boris y ohualxochtti folijs. 3 1 2,b ea ajfeiits vigerem addtt maguey magnm. 30 1 ,a Syrrhaps^fiuetnfantiHmadHlito curatur fucco fo- itorum arboris tomatt. 3 ' 9 .b Syrupus exiure decoEli herbitiacuache paratur , qni trtum vnciarum pondere pituttam bttentve mira, factlttate purgat: 340ja T. TAbem fanat hcrba acaxilotic. 3 54,5! Tagui fluuitu Hifj>ant£,ottm aurifir . 3 8 1 ,a tam apud Grh afth- INDEX RERVM a^hmaiintedctur,^ qstoTnodo. ibid. Talp£ In Indta fum octtlati , qui dittmtttr tttcaa^, tn Coronicoagromoriuntur» 9z,b aHribM carent^. 1 1 i,b rgf}rum hahent. 1 1 2 ,a eoruf» pelles tn vesfimentorum vfu vemunt. Talw puer in perdicem verfiu dicitur in fabulis. 5i.b Tamacolicjuale pjfcls genw. ■ i 5 6,a Tamacohn, feu rubeta Jndica^ i 7 7 a vartd etus Jpecies. ibid . edulcsfunt, & grati KUtrimenti. ibid. Tamalaj/otli,Jpectes cucurbitarum Indicarum. jo^a TamamacameyCeruorum gentu tn Nouk Hisfania. 184, a Tamalapatra,herbalndica\, 366, b vrtnamctet. ibid. oris halitum emendat,^ ibid. tineas a vestibni arcetk ibid, jliitHs difcuttt. ibid, Tamales,placentd genus,^ Tamaraka,fri*Elfii arboru Americana cohjrne. 5 1 o^a ex eo barbari poculafaciunt. ibid.b eoquead fitperBittonem abutuhtur. ibid. Tamarict fintes inCantabria,&mtradeijsex PU=- tiio, 409» 4 Tamarindtts a f-uSlu Jic apptUatM arbor iti Jndia, 34i>a hlem concoejttit & expurgat.. ibid. futuitaminddit&expurgat. ibid. taloremntmtum fcdat. ibid, foiia tufa. erjfipelatu vtihjfimi iittponttntHT, ibid.b fit ex fA eonfeSiu) ad eadem vttlis. ibid. Tamendoa cjuale onimaL 1 9o,b Tangatnnga apud Peritams Dem credebatur vntts in tnbm, & tres in vno, 1 5 8 ,a,b Tanglatherba Jndtca. _ i45>a fimulco^ cum pifctbus, eorttm vitiumquo minus elixartijuandoejHepofuntemendat. ibid. infiifa vtno,addit gratiam & odorem. ibid. feruit condtmentis & intinBtbtis. ibid. Tapachporcauhtjui,geni*s conchm tti Auflralt Jndta- rummari. 2,56,^ TapacpatU,mineraleatricoloris. . J76,a tritum ac refolutum ex aqua , tujftm afiti(juam al- que difficilem fanat , ibid. Tapayaxm , ferpens Jndictu , lacertarum Q>ectes. ab hominibus tangi amat. ibid. fccatus ad ignem, redafiu4 in Uuorem , fumptuf- que ex vino vetaqua , morbo^ eius caro dulcu & fiiauii eH. 1 1 6 ,a itelocijfimocurfu valei. Il9,b lupum infejlijfimum hoilem h^bet. 1 Z4,a mille fimul in filuis conTftciunfUf. 1 z 5 b faciletttanfutfieri potejt. \\>\(\. eitu caro m altmentum hominis cedit. i z 6 b ad ittnera conficuenda domatu^. j 27^3 Tarantacjuam. \ide,Holli. Tanc Maurorum dux menfam tptam f-jjaragdinam inutnii tnciuitate cjuadam. 39 3,b TarteJfiufijtitiiu,aliasBitii. 405, ft Tartart fortean nouttm orbem repererunt. 7 5 ^a Taruga,'fndicum animal^vicinum vtcuna. 1 87, a i« eorepertns Bez.ar virtuteO' mplemator, ibid. Tafcaltecani efcas fuas fine fale condiebant. 3 7 8 ,a Tatanucha Jndia hominum genns, cjutbtts adea pro- lix* aures funt , vt ad terram dependeant , & fex homines fnb vna condi pojfint. 1 3 i,b TatoUiCataphraBum fndtarumanimal. I59,a vna noUe leacd fpattum excauat. ibid. titis defcriptc. jbid. ejHomodo formicat capiat. ibid. quo aflu mfuga Je tueatur, ibid. trufia eitu tnta , & drachma vnitts pondere intrh fumpta , ettocato fitdore magnoptre confert ad curandammorbum(jallicttit9. ibid. €juot eiut Ipecies. ibid. cumviperis foctetatemalit. ibid;b officulttm caudaeius in teauijfivmnt pttluercmre- daflum , indeque confecia ptlitia magniiudint capitis aciculdt Cr aurt tndtta, etus dolorcm fe- dat, &tinnitum ,etMm ctttn ali^ttd firditate coniunflum curat. 1 60, a ceruum ejuo ^Jiu capiat. ibid.b conchulis eius vtuntur Jndi in maleficijf, pracipue admdagandos&pumendos furts. il^id, Tatus, & Tatufia. y'\dc,Tatou. immediate praecedens. Taurtts ty£thiopicus ftlos conirarto modoad caput vcrfos habef. 1 1 4,b tftlocijftmo curfu valet. 1 1 9,b Taurus S. Marci in Hiffiania an miraculo an ma- gia mitefcat. )97,a Tauri ^HO tempore coeanti jj^,» ex eofum cadauere apes nafcmtitr. 57,^ cernua robufia habent. 1 1 ©^b caput ttem robufijfimttm, 1 1 1 ,b fiontem item tontaml i\^id . &latam. ,:. ,t ihid. fanguis eis inter reh^ua anmaiia crafiijfimits. n7,a ifquecelerrimecoit, ibid. tjui caltdui in potu fumpttti^venttitsfn tf}. ibid. cer neruofijfimum halieut. ibid.b t/£thiopiCt,& ofaaetftrt,cuffu velocijfimovaltnt, ii9,b infefium habent coruum. 1 44,8 eis Mithrtdates Penticut eujlediam fuicpmnHtte- bat. ii7,a regio Quiuira genus monUrofum quoddam alit. i8i,a I» infula Madagafcar etiam funt gibbofi. i\)id. fimtles fuHtnofirts,fedforma dijfimilts. ibid. caro fuauiornofiris. ibid.b nonmugtunt,fed grunniHttt. ibid. turmatim pafcuntur. ibid, annuattm fe vcteri lana txuunt , & ttoHam tn- duunt. ibid. Taxus loca fitgidaamat. l95,b Aures rotundas habet. X Ii ,b rofirttm habet. 1 1 a,a crurs M E M O R A €tuirit hahet hretfia. 1 1 3 ,a caadam villofam habet, 1 1 4,a cano efl Colore. 1 1 5» a f-u^libns arborum "Vmif. 122,» tota p 1 4 5 ,b Tecocaht£i genusttrrapallentu, quo piSores luteum coloremtmitantur. 378,b inulieres faciem ea fucant, ibid. viri, ad pugnam ituri, ea fe inficiebant, rati fic fe hofti futuros terrort. ibid. Tecoletl cjualis auis. 1 2 1 ,a Tecopallt ,gummi faxeum in India. 3 7 9 , b vapore fuoarcet capttii dolores. ibid. in foramtnibus etus innafciftur vermesy ^ui tufiex 'oleo amygdalorum dulctum maxtllts tUinuntur, & ftc dentiw» dolores fedant. ibid. Ttcopalquahuitl arbor Indtca. 3 6 8 ,b tibea fiait gummi quod thuriMitiquorHmommno efi fimile. ibid. ventric(tlum,cor, cerebrum, & vtlfrum corroborat arborfitffitft. 369,^ pitHit*m abfumit. ibtd. vuluam procidentem in fuum locitm refiitutt. ibid. Tecuitlal,efcafimilucafeoinIndia, iJ^J^. fcaturitexlacuMextcano. ibid. Tecuixtli genus temyCuius fumo fhdi decorare fo- lent denigratas trabes. 378,b Tedna, locus in Htbernia,vbi virginuma S. Patri- tio confecratarum veiiigia faxotmprejfafiterunt, 444.a . ,, Tcmacatl , locus tn templo maxitno Mextcano, Temacuilcahuilia , ferpetis fndicus fortijfimuf. 283,a ,v.; ■ ,. Temamacame Indicum animal, ih cuius vifcsribus lapisbe^argenerAtur. 185,4 Tembul plantafndica. 366,a ginviuas & ventriculum roborat, ibid. Temy£ilijrembycfs Indtca gtnut. iS>o.^ Temecotl. vidc, Tlatlancuya. Temolin,gentu fcarabd Indici. 150,^ »» aquafumpta eius derafa cornua , venerem mi- rtfice excitanL. ..■^■.'.s\' ibid. Temperanti^fymbolum qust fint animalia. 6,b Templum Angelorum,exjiruSium in loco vbi An- geli paftoribus nattuttatim ChriHi annuntiarunt. 470»b Templum Bethleemiticum ab Helena Confiantini Magnimatre confiruBum. 4<^9«^ etPtsichnogtaphicadefcriptio. ibid. f-uftra inde zyEgypti Sultanus tabulas quafdam marmoreas profuo palatio exornando auferre molitur, ibit^' B I L I Y M. Turca & Saraceni id vemrantur. 4 7 o,i in eo eft locus vbt Magi Chrtsium Dominum ado- rauerunt^. ibid. item locus tnquo^B. Ftrgo Chrtfium peperit . i bid . Templum Pacts in ncSle natiuitatis Chrifit fubtt» corf(ft. 47).^ Templum maximum MextcHnum cumfuis partibus defcribitur. i^^^a.&feqq, Tempora galli dr coturnicis cantu dtSltriguhniur.i,b Tenamaz.nanapaloa tnfeclum Indtcum vndeficap^ pellatum. . 291,» cornua habet longa (^ tenuia. ibid. _ , efiammalculuminnoxium. ibid. TentZ^n tototl,auts barbata. n 4,b Teocuiltn,genu4cantharidis parualndica. 290 b confiicata & lepra illm,ei mcdetur. ibid. vndenomenhabeat.. ibid. Teomatl herba Indica , cuius fuccum haufium fi euomat tegrotus, efi fignum mortis 3 finon euomat, vitam promtttit. 5o8,a,b Tepantehuoatz.iny adminifier Patriarcha Mexica^ norurrL.. 148,^ Tepatzincoteuhoaminifier idolorum intemploma- ximo Mexicano,& eitu munus . 1 4 9 ,a Tepe mexcatlin arbor In dtca. 3 o i ,b contufaeiHs foha, auttntra corpiu fampta , aut ilhtn, curanteosquorum artus motu funt pri' uatt ob neruorum conuulfionem. ibid. Tepeamatl arbor magna Indica. 360,1 tui decotlt radtCum eius iinguam febrientium hu^ mei}.vL. ibid.b peUoris doloribns copfert. ibid. pituttam & bilem infia fupraque purgat, ibid . lac eius medeiur vlcertbm labiorum, ibid. Tepehtlhuitl,feftum Mexicenfium. I45^b Tepeilhuitlfefium Mexicanorum. 1 44, b Tepemaxtlaton,fiue felis filueliris,animal fndicumy 171, b Tepetototl, auis admoditm domeftica, lii,^ hominemimpenseamat. ibid. erga quem eft ettam admodumcomis. ibid, Tepeytz.euinth,animal tn India, canino capite,ceruos aggredtens. I74,a Teputz.tecatl nomen captiui, ejui quotannis in tempb maximo MeXicano lugulabatur. 1 44 ,b Tequcferpens Indtcus ,qui cantorum infiar canit. i77.a exeo paratur toxicum ad infictendat fagittas. ibid. Tecjuixquthtl Indis dicitur nitrum. 3 77 . a Terchpaoatz. th, herba Indtca. 5 5 i ,b foha eius exaqua refoluta , epotaque pugtlh mtn- fura, aut cerpori tliita , febrem extinguunt. ibid. lajfitudini medentur. ibid. dolonbus e morbo Galhco fubueniunt. ibid. tumores priter naturam , qui crura capittve tb maium habitum tnfederint , curant. ibid. afihmati fumptd, ftrumis appofita , diarrhoeis^ vfiiontbus, vlcertbm inttrnts & externis me~ dentur. ibid. renumardoremg^itigant. ibid. corpora fnlmine tai^ta foUins. ibid. TerehinthusftrtfoUieulos, e qutbus emittuntur q'ta- damanimaUaceucuhces. 32,b Terebinthus prope Bethlthem in honort habetur , cr quare, 4<^9.t D d d Ter<- I N D E X T erebtnthus,fH^qtti Abraham PatriarchA Angtloi hojpttwexcepitietiamnfim hodte oJicndit»r. ^76, b Teredineselartce progenerantur. 31,^.97,3 Terratn beflioiarMm prod*into»eius altijuod haber. 50, b Terram in creatione mmdt fnpra aquas etmnnife, recens & fkifr opinio. j 6 ,b aaaliejuaammalta reproduxerit. 74,6 Terraab Ortgent & tijs vario rejpe^u vel - rnin. vei femtna dicebatur. i S^b ab Orpheo tnfarta futt Plutone 0 Proferpina vi- uifcanttbus. I9,a Oceano tnnatare ab Ingis Tndtsputatur. 1 5 8,b Terra agn Damafceni,vbi Adam conditus t^e dtci^ tur,h Saracenis care venditur. ^6 5 ,b eam cjut gefiet , ab omni iwommodo immunis ejfe credftur< ibid, ea multi ad fuperfiittenes abutuntur. i bid. Terra agrt Hace/dama defunElorum corpora vigtn~ ttejuatusr horarum jpatwconfumit. 476,a Terra Hus a ^uodenorninata. 4S0 a Terr-alov vbi S. lacobi Apoftoli imago fieterat , iti atjuapotn^ puerpera partum , tnfantem emti non vaientu, accelerat,. 446 ,a TtrtAmotus ingens concujftt regnttm Sinarum. J 8 3 b ttem /^pu/tam^i ibid. Tertianam purgatione feliciter & ncn rarb fiatim curat cortex herba chichioal memtya, J46, b TertuUianus f^alenttmanorum errorem , ftcula ejfe antmaltadtccnttumyrefiitauit. 1 8,a Tefiaceaabjiergendi.vtm habenr. 3,b Ttfiudo vna martna Indica (apm , oiloginta bomtm- bus pro prandio fujfectt. z6o,a Tetetz.auhcfui,cfUaits attii. ij6,a Tettcatl.gentis lapidii alht , tjuo piflores vtmturad ^ ■ci>lorem aibum e^ctendum. ?7a Teiianman , iecuiin tempif maximo Afextcano. ibid. Tetlatta,arbor Indica magna c$- procera. 1 40, b tttmenta fiadeamfefe confitcent atqtte fcaipant, etsptlt defuunt. ibid. ^■homtnes &befit(t, fttb illitts vmbra fomnum ca- - fi ptantesalopcciam tncurrunt. ibid. '"'Viasiacexuicerat membra ^ttdt attigerit. }4i/i lepram,oph:afi.m, tmpetiginem ,fi prudenter adhi- beatur,exftccat. ibid. vicerainfanabfitacurat. ihid. cofticu cti4i deco^um fioluit dolores articulorum. ibid. ficabtem curat. • ibid. diarrhoeas fianat. ibid, duarumdrachmarum pondere redailits inpulue- rem,0- fumptuf/tluum laxat. ibid. Tetlatoca gentti t/esja tn Indtjs. 2 8 j),b Tetitili , genta terrA, qua, piliores adcolorem atrum tfficttndumvtftntur. )78,b Tttraocjualis auis fit. l35,a,b Tetz,auhco>iti,coluber minimm IntlictUt 1 yj,b altus^tufdemHominii. iSi.a T ei z,cutz.oncati mtntsier idoiorum in mOMmo ttmpio Adexicano,& cjuod etus muHitg. 1 48, b Temhoaiz.in mintjier idoiorum tn maximo tempio Afexfcano, etuf b Ttutiachco , locttf tn tempio maximo Aiextcano. I44,b Teseijt iaceeauhijuitfieu domina fierpentum/jualu fier- R E R V M pens.,& vtidefic ditltU. i(J8,a,b ^uomodo venenum eiuculetur. i69,a dentes eius cantni in medictna vfum habent.xbxd. tita pinguedins lumbi , ad fedandum eorum doio-- rem tnunguntur. ibid. carnes eitts ab Indu comeduntur. . ibid. ejuomodo ferttas tiitits miteficat. ibid. caput eim alligatum coiio , gutturi morbido fert fuppetias. ibid. febrtenttbue medetur. ibid. Teuhtlalmacame antmai Jndtcnm, incHnu vijcett.* busiapisbez.4rinuinttur. i8j,a Teuhtlecifefium Mextcanorum, 1 4 1 , b Teuhxocimti herba Indtca. 3 r^^j febres interpoiatas fedat. - ibid, iuTnbrtcos ventrts necat, ibid. btlem egregii purgat. ibid. menfiium nimta* fluxtones cohtbet. i hid. lumonbui prater naturam prodeH. ibid. tabeficentes tmpino^uAt. ibid. defipientibm confert. ibid, Teuti^^n, mtnifieridoiorHmin ttmpl«mAximo Me~ xicano,0- cjutid etits mttnm, i ^g^b Texaxapotiajherba Indica. 34i.a oletmaiamedicaveicttrea, ibid. admota nartbHi,& vaporeeituinjpirato^grauedtni & capttu doifrtmedetur, ibid. tufa , tllttaque ante cjuarmna fiebrii accejfitonemt tamcurat. jbid. vtero confert. ■ ibid. mcnfeseuocat, ibid* vrtnam ctet. ibid, ohjiru^tonesaperit. ibid, fiudorem tltctt. ibid, ventrtcuium cor <& caput roborat, ibid. hydropifim curat. ibid.b tmpettginem Janat, ibid. ficabiem detergit. ibid, Ttitcaiarhati arbor magna Indica. 36o,a •■'ntSsdeco^teitti radtcum Itnguam fiebritntiHm hu- me£lat. r:..r^ ibid.b pefiorisdoloribuiconfiert. jbid, pituttam & btlem infia fupraqnt purgat. ibid. lac eius medetur vicertbus iabiorum. ibid. Texmtnani ,fierpens Indicus , hominum ochUs inua- dens. r 277,6 Texochilii, chiiii herba Jj/eciet. 3^4,a TexoSilijHai^arbcr.. 3i8,b germina ttus tufia,& ex aqua fiHmptajexanthema- tismedentur. ibid. Texotii, e(l genus terrttjquo piRaretvtHnturadcya-. neumcoioremejficfendum, 378>b Ttxoxocoy oiiin htrba Indtca. 3 45),b tufia, & infufia e itquore aiiqno cmgrMo^ cxpurgat intejiina. _ < -- i / .V ibid* ecHiisinJiammattfconfiert, ■ ibid« xirinam tliett. ibid. humores omnes per inferna dttrtthit. ibid. Textoria tirs araneis notei. 8,b Teyhuimi ,genHS fiungorHm in Noua Hijpania no/t quidem lethtfierum , amtnttam tamtn tnductns. 348, b. 345),a Tez.caapan,fionsin templo maximo Mexicam,& cui ejltt vfiui. i44,a Tez.cacaico, locHsinttmplomaxim9 Mexicano , & cut defierniret vfni. * 4 } > b Tez.cacoo aUiacochcalco , locHt in templo maximo Mexteano, i^6,z ■ • Tez.^ MEMORABILIVM. 7'ez.catUcho , loBmin tempio mAxmo Mextcano. ThAhormons,mens p»leherrit»tn. ^^h^ ex transpguratione Chrijli Domini in eofailafa- cimceleberrtmiu. ibid. Thales brHtorfimloqneUm calluife dtcitttr a Por- phj/rio. 35j,a Theca^ tnijua Reliquiie S. EU^erant,oltum emtt- ttt. 4Z3, a Thecoatl^ignittu noni orbii ferpenr. ^11 h Themolo, ptfctttm genm tn proutncta Medtolanenfi, attro vefctcredttur. 67,3 Theodatm Gez,o aptid Rhodtos immanemcolubrttm occtdtt. 74 t» Theodegtfiliu Rex hdtretictu miracalo de vertmte miractili circa ptfctnam facram campt Ofen ido- cetnr. 59^ jb Theodoretui tres faltem cs.los agnouit. i4,b. 2 5 ^a Theophraffiu Phtlofophi nomen neganit ei ^ui catos ammatos ejfe negarent, ic),a Theotecntu (fiifareA PaUjitnA Epifcopm, Marinum ma rtj rem tn confiantiafirmat. 47 ^ ,a Theraphim cjuidfuertnt. 49 (S,b Thtahunaca,prouincia Collai,in qua incredibtitapri- fcorum ttdtficta. 140.* tn eadem proutncia porro aita funt admtranda. ibid. Thoesbejiia ex lupo , pardaii & panthera oriuntur. 91, a per tempora immutnntur , & colorem dtuerfum b Ttberitu Imp. tam perffncax fttit noElu quam tnter- diu. }7,b Ttbetenfes ih CathayA Regno, fiduos habeanf filtos, altcrum Lambamejfictunt. I4c>b Tiburo quale ptfcis genus. " 1 5 2,a Ttcinm Jluuiiu aurtfer. 3 8 i,a Tigris cileberrimus amnii Syria. 497-* *. ' iterrefiri paradtfo promanare dicitftr. ibid. vnde no-nen habeat. ibid.b Syriam fiatii tent^oribntinundat. 498,a TigrisBengaUanimalnocentiJfimum. , ij,b eiUi aduentum aitudantmal iatratu prodit. ibid. in India & Hircania eitam nafcttur. 91, i occulte coit. ibid. auerfo modo coit. 9 } a pi^as fimui fcctm parit. 94,^ amm rotundas habet. 1 1 1 ,b collum angufium habet. 1 1 i,b genitaUaauerfa habet. 1 1 },a eitu caro m htio esl deterior hubula. 1 1 6 ,4 tn India crefctt &jui magnttudtne. 1 1 9>4 veioctjfimocurfii valet. ibid b fi tjfmpanorum fono obsirepatur , tnfanire^ fefejue dtfcerpere dicttur. ■! i 5 ib nonntfi pftliui manfuefit. ibid. eius ciuntbm Indt vefcuntur. i i 6 ,b in notto orbe mole,furore,C^ fpecie dtffirt. 1 66.b vulgarisibt nofiruefi mator. ibid. Hisfanos ab Indis tnternofcit, quia lUis parcii ,hof tnuadtt, ibid. auide Indos auaritat y etiamindofmbtu ^ cafir. ibid. leonibfu efi multo ferocior. ibid. ejnomodo ferttasetiuvtncatur. ibid. nulU alta fera magii ttmetur Indis Occtdentah- bw. ibid. pofi mtroduSlam iam Euangeitum feritanlla mt^ ttor faEiaefi. ibid. qtiomodo captatur. ibid. tn Bengala eji ferocijfima. ibid. Uforem fuum ad irtginta mtlliariain Uttore mari^ perfecjuttur. ibid. carnis humana eft auidijfima. ibid . »0^« naues tnfUt,vt nautas opprimat. ibid, eitu rabiem Bengalanimaxtme metuunt. l6j,^ tn Brafilta magna eim vis. ibid. dum fametyWcredtbiit velocitate poliet. ibid. pafta, adeoeftignaua, vt agregartjS canibiu tn fugam agatur. ibid. in Htspama Noua ex arboribtu crocodtios Jpecu- latur, & inde eos inuadt t. i bi d. inBambk funt piurimA. ibid.b ^«<£ dum fament , pecudes ex ipfis domorum veftt" hulii auferunt. ibid. varijs ea modis capiuntur. ibid. etns feritatt oppofutt naiura animaicnlum peua. i89,b Ttlia ioca fiig ida amat. i o 5 , b Ttllapa fons in tempio maxinja Mexicano ,& tjuid ineofieret. H) ^ Tiiocan,iociu in templo maximo Mexicano. 1 4 5 ,b Tingamaran,fic apud Maiabares vocatur coaus ar- bor. 297;» Tinnitus aurium,etiam cum aliquafurditate comun- iitUjCuratur ojficuio Caudx atatochtit animalis , tn puiuerem redaclo, confeclaijuetnde ptiuia magnu- tudtne capitis actcuii . ] 6o,a Ttpha & femen^fi ptsia ferantur , tertio anno mu- tanturintriticum. 104,» Ttpuiiex acjua oenerantur. S^yh Tttttl menfis nomen apud Mexicatios. I4},a Tttitit ftftum Mexicanorum. 1 4 5 .«i Titus nomen tnter anticjua Periunfium Regum no- mma reperitur. 7},a Ttttu Imp. miraculum ctrca Fontem hortorum finguiis dtebus Sabbatis patrart folttum expio. rauit. 46},b Tiacamtilarbor Indtca. 3-i,a D d d z vtgo- tNDEX RERVM v'(f[Ore:»-A^it ntHlieribni imbecillibni j autijs ej»i fyncove fumtentati. ibid. Tlaca.xtpehoaliz.tli fejium Mexicanerum, 1 4 5 ,a Tlacaxolotl qUalii hesita. 1 6 5 ,b ^uomodo capiatur. ibid. Tlachpahuaz.ttc,parm herha fnJica. ^t^i b roiitx eiui contufa mediocrtter, & e liejuorWkijuo congruemi,tnam ventriculojfex obolorumpon- derefumfria , hnmdres omnes , pracipue pitui- tam & btlim, per fuperna & tnferna cttra no- xamvacuat. • ibid. hydroptcis, cache^icis & afihmaticii magnopere confert. ibid. eadem tufa, & refoluta ex lotio humano, Cr infttlia- ta , ocuiorum morbi^s medetur,(^argemata dif. cuttt. ibid. Tlacochcalco , loctti in templo maximo Afextcam. 145' t> Tta.;olicalcoacati'yacapan i iocus in maximo tempio MexicAno, & cjuis etm vfus. 1 4 5 b Tiacocacaiic ejuaitsherba. Jii,b T iacohotit , ptgmentum ex fol^s herbi xiubijutiiti- pitz.ahoacconfc^um. }59>^ atro td captllos coiore ttngit. ibid. quomodoconfictatur. ibid. Tlacoiqtiacutllt tdolorum in maximo Aiexicano tem- pio minifter, & tpfiHS munm . 1 4 9 ,a Tiacoquauhtit , vtlitu aqutiariim in India genus. tiy.b Tlacoxihuiti herbat in arboris magnitudinemexcre- fcens. 370,a furcuii cortice nudatialbugines (^ argemata tliitu difcutiHttt. ibid.b ptccm fiatm abfumit. ibid. lichenas curat^. ibid. doiores a frigtda causa ortos fanati ibid. foltamedentur vetertbui piagts. ibid. tufa & appliCHta verrucM corrcdunt, ibid. prACtpui pr£put!j & pudendorumi ibid. Tiahuiti,gentts paiientis terrs, ,qa* torrefaSh, fta- ttm rubrum mdnctt coiorem , ptnortbtu viiiis. 37S> b TiacuilolqHahuiti,arbor Mexicana. 5 5 5 ^a inaquismcrgttur. ibid. oieum inde ftiUans ad omnia remedtorum genera, qtttbm ftyrax congrutt,eft accommodum. ibid. Tiacuiioitecpati iapis Indtcus i 374,a l^c attget. ibid. Tiaian iiacauttiiapaltt,herba ludicai 3 4° j^ humores radtx etus per tnferna omnes purgat. ibid. pitmtam pracipue. ibid. febribm medetur. ibid. fucctii ettu tnfiillatui oculis prodefi. i bid. cxture decoRi etut fyrupus paratur , quitnum vnctarur/» pondere pitftttam biietnve rmra fa- ciiitnte purgat. ibid. 'vrinam euacuat. ibid. Tiaicacahoati,ft}ectes arboris cacattattquahuitl. 345 ,b Tlaicapoitn herba Indica,fiue quercui parua. 352^ radtx ettu , trtum vnciarum menfura co£ki e tri- buiiibru aqud fentamt adtertta^ & iusdeco- fit proptnatum vicepotus,pHerperai corroborait. ibid. dyfenterioi compefcit. ibid. laxata renum ofta confoiidat. ibid. laffitudint n.edetur. ibid. Tl.tlcoyotl quaie ammal- i Sj^^b Tlalhutcamacame, ceruorum genni in Noua tlispa^ ""*• i84a Tialioci dtj tmbriumapud Mexicanos,quibm pnma pars maximi tempii Mextcam confecrata erat. 141, b Tiallocum Detti Mexicenfium. i ^g j Tiaimatotii,animai Indicii, (fectesfciurorum. 1 7 3 ,i Tiairmz.tii,ammaiIndtcumJeaniaffimUe. 169, b Tiainan.tcameigenui fung^rhmieditferitmin Nouk "flTr' 348,b. H9.a 1 lalneultit paruarnm apumgenus^ acuieo carens. 3 36,a Tiaioc idoium.cui prima pars tempii maximi Mexi- cani confecrata erat. 1 4Z b Tlaiocantienamacac idoiorum maximutapitd Me- xisahos Sacerdos. 1 4 1 b Tlaitocoi. vide, Tiachpahuaz.tic. Tiaixtco,iacui t» tempiomaximo MexicMo,^ quid tbtfieret. ,^j ^ Tlaixocoti,feaaiumen Jndicum. j^^ b dentes adftringit. ibid. ftceat & extergtt vicera. ibid. carnemexcrefcentemexedit abroditque. ibid. Tlaiyac feu terra foetida,vnde Indt quoddam atra- menti genui conficiunt, 579,a Tiaiyetiherbahumiiiilndica, - 359,b fuccui etuf bibitus tufil confert. jbid. puerperii mirum tn modum opitulatur. ibid. Tiamacatz.inco locui in maxtmo tempio Mexicano, & quisettiivfus. i^4_a Tlamacaz.^ue, pueri , quod mtinus in templo ma.xtmo Mextcano obirent. 1 50 a Tiamacazyapapan^herba Indtca, 347.a ftfumatur ex aqux duarii drachmarura menfura, emneshumores vacuat,pituitam pracipueihid. cacheEiicis medetur, ibid. hydropem fanat. ibid. ntorbumCjHiiicumcurat. ibid. articulorum doiores toiiiti ibid, Tlamaz.tnco caimecac, locus in tempio moximo Me- xicano. j^^j Tlanextliojgenus gttmmi lutei. 3 7 6,a alfmtatipeEiorts (^ tuffi eft vtiiijfimum. ibid. T iaolit,fiumentum Indicum. 322 b tam vaientibus qukmmaie valentibus,fidecenter eo vtatur quis,admedum efl faittbre. ibid cuituifi factie. ibid. vberrime in quouis folo prouenit. ibid. ficcitattbus & aitjs lerra imurtis nonefi obnoxtu, ibid. muitoi habet dijferentias. 3 i 3 ,a fentur Martto, metitur Nonembri, ibid. temperatA natur* eft, ibicj. conco^ufaciie, ibid. nuiiuseoapud Mexicanos commodior efl vtiitif. ibid. corpora quantum fatis eft nutrit, ibid. nuiium infert grauitatis fenfum, ibid. ventrem & petlus moiiit. ibid. vrtnameuocat, ibid.b pul^es quomodoex eoparentur, ibid.& reqQ. panes quomodo ex eo pmfantur. 5 2. j , a ex eo ettam conficitur xocoati,fiue aqua acida vri* n* ardori exttnguendo. i bid . b Tlapainochtit.fpecies tunarum ludicarum. 3 1 1 , b Tlapaitecacayatit,florum gentts. 37 ' >a Tlapaitehuiioti iapts Indtcus, 3 7 4 ,a renum e?' vrtna ardori prodeff- ibid Tla MEMORABILIVM. TUpItz.catz,in,mmfier idohram tn templo maximo Adfextcano,r^ quodcimmantis. 148,^ TUi^Hacum.yi^c, Tlacffiat^n^. Tta fuccus eius cpotus vrinam cieti ibid. menfes euocar. ibid. ventriculuma causa fi^ig-da debilem, feu extra admoueas,feuin puluerem redafiam poteSjCor- roborat & firmati ibid. flatus difcutit. ibid. diarrhosam fiftit. ibid. pudendortm vlceribus medetur. i bid . ob^ruEitonesvteri aperit. ibid. ealorem elangtfefcentem inftaurat. ibid . tufa^ & empUftri modo impofita , fcabiem puero^ rufit capitibus innafci folttam curat. ibid. fii^tuseius ftrangulationivterimedetfir. ibid. partum accelerat. ibid. fecuttdas pellit. ibid. alui fiuxum fiftit^ ibid. tujfim cumt. ibid. humores omnesper vomitum expurgat epotus eius fuccus. ibid. Tlalteconimichin t> Tleoatgnitus T^ut orbis ferpens. 277, b contraeiftsmorfttmquodantidotum. \ ibid. Tleitcapocconallt,fucctntnofiri jpecies. 574, b Tlet/emacztn herba Indtca. i5S=^ vlcertbfua GalUca iuemaximo eft Auxi/to. ibid. fcabici medetur. ibid. T/euhquecho/totot/ auis defcribitur. 2 i 5 , a T /i/amtenamacac,Sacerdos ido/orum apud JHextca • nos,(]tti Captiuum quemdam tn honorem Det cuiuf- dam tartari occtdere folebat- '4)>* T/tiayi^c,fmaragdi dtiutiorti gentti. 3 74 . b Titllanca/mecac,tbctu tn m^fximo temp/o Afextcano, & qutdtbtfieret. I45ja Tii/ocotecjuiiitn, anima/fndicum, fpecies fciurorumi 175. a T/tittcayotli , fpicies eucurbitarum Indicarum. 3io,a Tobacliiejualisautsi 2 2 2,a Tocantfoo^li^ fpccies canicuiortimin Noua Hiffa- nia. i^i^a Tochnacatx.ii iurba Indica. 3 5 3 .t> febres fedat. ibid. dyfenterias curat. ibid; deitquium animi foiuit. ibid. corfl^;; /4 »*«a To/ocapo/im,fpeciesarboris Indic£ capolim. 544,a To/ogdato,fpecies herb Tonalxochitlhcrbalndica. 3jia pwrtlltmenfara ex aqua hordaceavetcichorij epo- ta, febres extingutt. ibid,b admotaconfert eryfipelatis. % ibid. Topaz.ij quandoque e coccis terreflribits eruHantur. Toroaregnumauriferax. 38o,a indeforte Salomonaurum fuum habuit. ibid. Torrens Arnon. vidci Arnon^. Torrens Phtlt^hiim vnde fcaturiat. 47i>b exeo Dauidlapideselegtt y qutbus gigantem pro- Jirauit. ibid. ad eum fufns eH oJ^dachabAis (fendebaus. ibid. ToteBlamacaz.b tufa,& infuja eUquore aUquOyeXpttrgatintefitna. ■'■ ibid. cculistnflammatisconfert. ibid. zrrinam ei.ctt. ibid. humores omnesper inferna extrahit, ibid. Toronihz,path herba,feu fcbrium medtcina. 3 5 2,b folia eitii tiifa;refoluta,& ex atjua fttmpta,febres extingumt: < ibid. Tototnttlatl, chiUi herba ffecies. 365»^ Totiis,geniis pjittacorumin "SraJtUa. 2i7:b Toupan, deni Amertcanorum. 3 1 o,b Toz.nene,gentu pfutacorum. 2, i 5 .t> Toz.paUtL , locta in templo maximo Mextcano. i45>b . Trachon vel Trachonns mons. vide, Hermon-,. Tracbonitis qualuregto. 480,3 cadem putatur ej^e cum Ituraa. ibid. qniseam prtmminhabttauent. ibid. vndenoryien fortita ftt. ibid. latroctnijs tnfcjiafuit. ibid. OShuiantu Augufltti eam Zenodoro ademtt. ibid.b Hsfodt ea conditione ajfignatur vt Utracfnia coer- ceret. ibid. ah Herode defieit,fed ab eo doyiatur. ibid. Tragelaphns in Colchide & apud' Septemtrionales prouentt. 5i,a Tragoriganum QtiAuhnahuacenfe, herba Indtca. 316,3 ttis decoEit eitii menflrua efficaciter euocat. ibid. cachecttcis (^- hydroptcts medetur. ibid . obshu^ltones apertt. ibid. colorem vitiatum rejiituit. ibid. Jiattfi dtfcutit. ibid. fudorern euocaL. ibid. R E R V M humores lentos & crafos extenuat. ibid. appetttum excttat. ibid. Tnnttntis memoriainlndta Occidentnliantepoflre- mum Chnjiianorum aduentum tn venerattone habtta. 74, a * etufdem fecunda perfona k Lambis Tihetenfittm Sacerdottbw Liber vaSiOxwxsvocatar. i^o.b Triticum fxpe m lohum abtt. * 1 04,3 Triton, marimm monflrum, Marinorum famtlta. tn GaUdctaprogemtoreJiedtcitHr. 76,b Tritones an vmquam fuertnt. 8 1 ,a varie defcrtbuntur. ibid.&feq. in OccidentaU Indiarii Oceano reperttfunt.2^^,jL TrochtU crocodilorumdentes pttrgant, ^tndealun- tur. ^ 45.a TropiUotlauis e cortsinoejigenere. 224, b fosdis ctbts vefcitm-. ibid. vbt ntdtficet nefcttur. ibid. pcnnit ettts exufix ctnis vetat pilosnafci. ibid. caro etvu comeJla morbum (jatltcum fanat. ibid. fierctis eitis prodefi melancholtcis. ibid. cor etn» Soti exficcatum mtre odorum eft. ibid. in quibufdam locis occtdere eam non licet. i bid. TrugtUm Srachalog ex vrfo patre, vrfo vero auo ge- nittts. y6,b Trttnctis in arhoribns ,ftutictbns ^ pUntis qutd dtcatur. ii8,b Tuguriolum extra Cairum vifitur , in quo B. Vtrgo Chrifium tnfantulum laSlauit. 4i2,a ibt & feneftella, in qua eumdem repofuit. ibid. Aiaurttbtcandelasaccendunt. ibid. TuitlatepolUyJpectes cumculorttm inNona Hijpama* i6i,a TuUanteuhea minifier idolorum in maxitfio templo Afexicano,^ quodeiwmuntis. M9.'> Tftlnahoac , locut in templo Mexicenftum maxtmo. 145. l> Tumoresmitigamur, difcutiuntur, maturantur aut rumpuntur butyro ex vermibtis montanis infula. Chtappa exprejfo. 288,b item per appltcattonem axocuiUin. 2 8 9,b arbufcula yohuatxochtli appofita. 3 ^ 2,b ttem folijs herbaatz.oyat[. 356^ item corttce herba yetl. 3 5 9,4 crurum curantur fotijs arboris ahoiehoetl tufis ^ tllitis. 5o6,a ttemfiitts deco^ltherba mexixquiUtl illinatur. 3i7,a ex pttuttd orti dijfipantur refina arboris ahoi- hoetl ' 3o6,a item iure decoRiherbatlatlancuya. 54o,b prater naturam qut acctdunt ,fedantur ,diffellun- tur,concoquuntur,maturantur,rumpuntur, aut fupprimuntur ', fi ptnguedine ferpentis teuhtla- ceauhquiperungantur. 269,3 item tnfo appofitoque ferpente tz.icatlinam. 27 5/i item farfaparritla. 5 2 1 ,a item admotis folijs Indica herbi. nahuiteputz. . 5 36,b ^ item herba ctoUuhqui. 5 57» ^ ttem herba tlattauhcapatli. 350>* radtctbus quoque herba axixtiacotl. 3 5 2,a ft crura capittve infederint ob malum habttum, curanttir fotijs herba tonalxihuttl. 3 5 i>b diffeliunturitem arbore achiotl. 3 5 5 >* item herba acaxtlotic. 3 j 4-^ & foltjs herbd acutlotl pugilli menfura e vtno fumptis. • 357»* ttem MEMORABILIVM. item oLo 'jnod ex arbore xoch-.ocotT^cjHHuetl jiiliAi. i^ia laii e etiam herb£ chtlpatU. h^i-^ necnoniure decoclorum cortiCHm herbdt hottz.i' loKitlanethtni. 569,^ , infuper balfanto arboris hot!Z.ilochttl. 5 <5 9 ,b deru^ue ambiabitumtne Jndico. 379. t> vulnerum loli/tntitr fimo bubalt tropojito. i Z7,b Tuna,herba /yidtca. 3Il,-a . tfart£ etui fnnt dtjferenti£,& vnde petenda. ibid . foltorum pomorumqueetpu fuccpu exprefuffebres ardcntes magnopere extingutt. ibid b ftttm explei. ibid. tnfcera arenttahumtfkctt. ibid. vomaettucum granulti ioco ctbt fnmpta , aluur/j fiHunt. ibid. gummt etpu renum & zrint calorem temperat. ibid. fmccui aut 4^«« (itllatitta mirabilii efi adueffiu bttiofai & pejiilentes febrcs. ibid. radtcci etm auxilianttir enterocelis. ibid. eryfipelatn medentur. ibid. cabremk febreortumtoUunt. ibid. iectnort vehemsnter concaUfcenti funt^remedio. ibid. vlcenbmmtre fubutniunt. }ii,a Tun£ IndiC£, vermes tnnoxtj. ^92,^ infaniAm curant. ibid. paralyttci4ttem& epilepticis profttnt. ibid. T HnicttpelUce£,ambiu tndutm futt Adam ,cjuorum- namantmalium fuertnt. 65,^ TuKtcho.ihz.emr>.,gentti herba IndicXk 3 -t9.b THputtiauti ficdidaacantu. ii}>b Turct autum pennii tn fi^0fendo non vtuntur , fed arttndtne ejuadam. 459^ Turdt caro ficca efi,& vrinam mottet, 1 1 6,b Turtur Indica, (jualii auis. i 3 1 . b njndenomen habeat. ibid. caro eiii4 muliert ^lotyp£,fgnorante ipsa,vefcenda datn.morbo etusmedetur. ibid. Turtures fuperfiuos humoresguflata helxtne expur- gant. 2,3. earum caro ficciorefi,c^ vrmant mouet. 1 1 6,b Tujfis cu ratur efu foltorum herba m^mofe. 3 o 3 ,a tteni herba pelonchtlt. 3 ' 7>^ (^herba[laejue^uetz.al. 54 -jb pHiueretnfuper herbayjtauhtU expottime cacaoatl bibtto. 347^^ (fbtbtto fuccoherbittlaljretl. 359.b tlanextllo ttem , ejuod efi genus gummt lusei . 37<5>a TM/fts anttqua curatur ture decoBt herbd phehuame . 3 57,b tapacpatU mtnerali , trtto ac refoluto ex ac^ua,. 37(5,a Typerumijualisarhor. 515^1 Typho cjuomodo tn corpore humano reperiatur. 4, a Tyrrhemnautit tn delphinos mutntt dicunturtn fa- bulis. 5 2*b Ty rtu ferpens, natura ctctis. 48 5 b tndetyrtacumconficttur. ibid. Tz.acuth,feu gluten,itrbufct{lum Indicum. ^Gih eccradice eipu gluten praparatur , ^uo "utuniur ptilores vt pigmenta tenactits hareant. ibid. eatpfa prodcfidyfentericu. ibid. T z.ahuenguem herb-i Indtca i^ualit. 343.2 foUa etui tufa ^ ndmoia . medtmnr fcwiet. ibid.b redaQa vero tn puluerem , medentttr v/certbfH, ibid. radtces tufe atque ex aqua potx vnnam ^ mtnfes euocani. ibid. conuulfiones curant. ibid. peclen conferunt. ibid. obslruSliones apertunt. ibid. cceltacii opiiulantur. ibid. hydroptfim cur^nt. ibid. coltcam f^nam. ibid. tliacif profunt, ibid. Tz.aponochtU,fi?ectes tunarum fndtcarum. 5 1 i ,b Tz.aputlaUoatz.tn mimsiir tdUorumtn templomaxi- mo Aiextcano,c^ quodetnimunta. HJ^jb Tz.icatltn.tm fcrpens in formtcarum cttntculu de- gens. 27i;a puUherrtmiU omntum ferpentiHm, c^ inruxun, ibid.b tufus appofitufq; tumores prtier naturam exortos dtfcuitt. ' 273;a Tz. lacayotit , ffecies cucurbitarHm /ndtCarum->. 308, a Tzancjitauhyo,ch:lliherb£ Ipecies. 564, a T z.inacanci*nlatl .gummt c^uoddam arborii cuiufdam Indicf.. 370,a tx eo mafia c^utdam paratur , fgnandii l-.ttern apta. ibia. T^^nchotllin, vermU Indictu. 2.9 1 ,a puluts eiiti doloresdentinm fanat. ibid, Ti^nhuUz.'i,ferpens Indtcui. 184. b Tzjnirz.ian,efttalnauii. 2}o,a eslq-te pulcherrim i,n9n tu ^sn cantat. ibid.b Tz.oCKiomitl iapii qmdam Indicns. 579't> puerper^ramentu eiwtiiuantur. ibid. item pieuritici. ioid. & febrtcttantes. ibid. eadem comecki tn nares , capitii dolorem fedai, ibid. Txjomolco, ^ Tz.omoica caimecac, ioca in tempio maximo Mextca- no. 145.^ b Tz.ompantU ^.'t;d efientapud Mextcanos. 141, b. I45>. !44,a Tz.ompiliutz.patU. vide, Texaxapotla. Tz.onyz.tac fndu animal rarhtn horrtinumconfpe- fium prodtens. 166^ de eo Indorum fabu/it. ibid. Tz.onayotU,lfectes cucurbitarum Indicarum. , 3 i o,a T z.one , genni pottonts ex arboru cacaoatl femine con^ fe^i. 34^.a T z.on:oiolotic ejualis herba. }i2,k Tz.iaclz.on yayauhqui aun Mexicana. z 1 5,b 93.b ibid. 94.a ibid.b Vy^ccs himult, re^e cenctpiunt. r.iro cctunt. tjUAmdiU vterum ferant. jingulai pariunt. dectmo anno pierumcjue parere ccfifant. ^j,z tn Zedan funt o^ut, cornu vntcum tnmedid fionte h-ibenr. • iua mammas tnter femina gerunt. 11 2 ,b cafaue btnat , & cjuaternas paptUas habenies. 1 1 3=a tn Ameuc* funt gtbboftt. ibid. earu^ iac efi crajft n. 1 1 7 ^ C^ commodMm ad confictend»m c.tfetim. 1 1 6 ,b D d d 4 regto INDEX RERVM ibid. ibid. ibid. regio Ouitiira genns HfonjJrofum quoddam alit. in infnla Mada.gAfcar etiam (hnt gibboft. ibid . e^limilcs nojlrn funt.fsdforma dt/fimiles.ihid. carotamen faauiornoflru. ibid.b non >ntigiHnt,ftd velat porci grmnitsnt. ibid. turmattm pafcttntur. ibid. anntiattm fs veterilanaexHHm , & noHamiK- dftftnt. ibid. ad Ndum aU(\uA funt expiles. ibid. triduoejuatridHoveafioiuabjlinent. iSj.a earum duo funt genera. f'tgore gaudenf. fcabie ir,ir. i33>b FatunU funt pars deciduaplantarum. 1 2 8 ,b qmd proprte Jint. i 3o,a f^aricHraniur heaba az.pan^. 35^,3 Farioh curamur femine herba hoauhejuditl. 348,^ Vafqnes 1>{uhes canibm vfui eft pro carntficibHi. Veitz.ompantlt, locHi qHidam in tcmplo maximo Me~ ' xicano. 1 44,b Velocttate qut excellutrint, jy^b Venattone pr* h:rb, 5^5=» ^ herba abaca. 366,3 itemfo/ia plantb tribttiinfuper quatuorve guttis balfaruiex ar- bore hottz.iiochtti eltcttt,ante ctbultKRis. 369, b item fucco foUorum pianta. centpoalxochuitl bt- bito,veitpfts foltjs contufis , & ex aqua, aut vtnopotis. 371.* ptr fuperna c^ inftrna purgatur radice herbf avecoctmati. 5 i ^ ^b 'Uentriioqua PerUana. yidCyVenefica Periiana. Ventfu vehementtffimtu prouinciam Dagamtm va- fiauit. 384,» Venuj ab Ingis dicitur Chafca. I }9,b Ver paptiionum voiatu indicatur. 3 ,4 Veredt apudLattnosfHt equt curfHivelfci/pmi.^i^,». 9' iV! E M O R A B I L I V M. ijs vtcbantur Prittcipnm tabtllarij. ib id . vndenomen habeant. ibid. Virntes ex armdimbHs nati in Nouh Hifpania. IJermes, in corpore enati, grduiter Nigritas India- rttm popt*los mfeflant. i8o,a.& feqq gettt f^ niut recreatnr, i bid • tjtH)modocapiittMr. ibid. lana eint injiar fcritideltcata, 1 8 y ,a caro eim Jndii ednlis. Ibid . in vtfcere fuo gignit lapidem bez,/tr ,fecfindum ab Orientalt, ibid Vermes vkeribus quorHmuis animaltum wgenera- VittUa. ciuftas Hifpanit ad fberi ripam fira. 391,» ti extwguuntur femtne herb^ Verresdentesexertoshabtt. lii.a VerrucJ.ajb Vertictllumin herbis qutd ftt. 1 36,a,b 'Uerueces quatnor cormbus injtgnes reperiuntur. iii.a cadaHer,flatim emortut fueruMj. ibid. tidem iam corport corui velut cujiodes affiftunt. ibid. Corpore etufdem iranflato, corui per mare fupra namm volttarunt. ibid. intemptoeiHs Vliffiponecoruiad altare exxubant, ibid. Vinea Engaddi, de cjuibus in Canticis Sdomonis^fue* runt balfameta. 4^^ 3 . * ea inde funta Cleopatra tranflata in i/£gyptum. ibid. cum Chrifitts nafceretur,florfterHnt. 47 5 ,a in Proutncia Aden loco aurium parua cornua VtnumqHomodoexherbaancoaiconficiatur.-^6^,a,b habent. ibid. t^eruecurK genut in Arabia felici ad vrhem Reane inuemtHr ,cutni cakda pondo eH Ubrarum cjua- dragintaqftatuor. l'4>b Vejicaentundatur fucco foliorum arboris maguey. jocb tini rnorbosfanat mecaxoc^tl herha . } zo,a tiui affeHtonibui ex frtgore ortis fuccurrit herba phehuame, - yyjh txcrementa illiut euocant tres ejUatuorve gutta balfami cx arbore hoiti.ilochitl elicitii ante ci- bum linlla. 369,^ Ve^4,b ti tejiudo adnerfatur. 1 24,1 murtbui tpfahoftiicji. ibid. ab fndii Occtdentattbtu comeditMn 1 26,b Chtappa varia eitts genera profert, 269, b in Bamba funt venenatijfima. 2 8 2,b Vires augentur,reftaurantur & firmantur perlapi- dembez.ar. i8<3,a item putuere radicis herba cuyttz.en-i. 3 } 8 ,a C^per herbam cocolmecatl. 3 1 ' >* Vtrga Aaronis fiorens , natiuitatis Chrifii eximia fuit figura. 47 3, a Vtrgtnts,SoIis religionidicatt) tornm obfirnthones refcrant tfffi radices JndiCA herbi, nahttiteputTi.. 3 3^.^ eorttm tempenem frtgtdam tollit pulHts radicis herl(tcHrttz.tn-,. 3 38,a cbfrigasfielanguefcant, confirmantttr fucco herbd yyaHhtlt. 347,a Viftum ftne radicibus viuit & augetur. 1 2 8,b VtfUm ad miraculum vfque rejlttuit herba mateillM. 318, b VtftncLrificatur &acuitHr puluere corticis arbtn^is eapoliru, 344}* ttem puluerelapidii toltecayz.tlicryflallo admtxto. 374. a ■ ._ Vttdttnnocentis fymbolum,mus Armenius. 6,b Vites prope Danubtum emerferunt , cjua clauiculos '&foUa expuro auro candicantia tulerunt. i94,b Vttia k Stoicts dtcebantur cjfe ammalia. lj,\> ZJitrumtnfluuto Beloreperium fmt. ' 466,^ Vttulina caro bubuU praflat. 1 1 6, a cutus condittonisjit. ibid. Vttffltntts adeps promouendi ptu vim habet. 5,b Vitz.ilinquatec dea Mexicanorttm. i 45 .a Vttz.tlincjftatec yteupan , locus in maximo. temp/o Afe.xtcano. . ibicl.a Vttz.nahoac teh^oatz.inadminifier Pdtriarchi Me- xicenfium. 148,^ Vtt\tepecalco locia in templo maximo Mexicano,Cr ^uis eiui vfm. • J 4 3 jt) l/tuerra quamdiu vterum ferat. 94,b multosfimul foeittsedtt. ibid. factle manfuefieri poteft. ii.$h magna eim gratta efi tn venatione cumculorum. 2 27,a Vtya bitumen aut gluten quoddam Indicum. 3 2 8 , b Vlcera curanittr per appltcattonem axocuilUn-.. 289, b item vflc cortice arboris ahoehoetl cum Itthargyro Cr pollttie thurisi ^06,^ radtcibuittem arborii tttnjt. 3 1 1 >b & irKpofitis foljjs herba tlatlancuya. 5 40, b Ttec non folijs herb£ t\ahuengueni in pultterem redanisi 343>b. pigmento etiam ex arbore achiotl confe£lo. 3 5 3 jb folijs cjuo(^ue arboris ytz.amatL 36o,b antiqua fanamur puluere herba xiuhqutUtlpit- z.ahoac. 53S)>b inflammata curantar herha pelonchiU. 3 1 7,b infanabiUa fanantur arbufculd yohualxochtii. 312, b & latJe arboris tetlatia ,Ji prudenter adhibea- tur. 341 j^ ihterna Q- externa curantnr foUjs herhd tonalxi- huttL 35ijb obfcoena fanantur ftrfaparrilla. 3 1 M putrida curantur herbd nanahuapatli, redatid tn farinam, 0- insfersd. 3 3 6,B offihus ttemarhorii cochiz,tz.apotl vflis,&infa- finam rtda^ts. 361,3 ^ foUjs herba chilpatU. 3 6 3 ,a ferpentta cohtbentur vflo cortice arhoris ahoehoett; tufo cum atramento futorio. 306,» & fucco foUorumarboristomatl. 3i9ib exterguntur &ficcantur femmeherba hoauhcjut- Utl. 54S;b tlalxocotl feu atumine Indico. 3 76,b refoluuntur ftercore carneti. t.zj,\> Vlcerthui d GalUcd lue maximo auxilio eflherba tle~ t(emacz.tn-,. 3 55»^ Vlceribtu labiorttm medetur lac herba tepeamatl. 5-60, b Flcujcttla oris ex calore orta curanturfluSIumaguey pruKorttm commanfo, & ore geflato. 3 O l ,b VI fo celeber 'Dantu, ex vrfo proauo genittts . 76, b Vlmtis tefle Phdoflrato locuta efi. 4 j ^ VluUtn Cretdnonrepertuntur. 92 b Vmacail, dem Mextcenfium. ^ 4 3 ;b VmbelU funt pars decidHa plantarut»; 1 2 8 , b ^utd proprte fint. 1 3 o,a Vmbra hyitna fuper canem cadens, ohmutefcere eum faCtt. 1 20,a Vmetochtz.ift ,pr' Voracttatii exemplar Roffomuka Ltthuanicum c^ Mofcouittcumantmal. l88,a Vota ejualia conctperentnrapud Mexicanos. 1 5 o,a Vox clarior reddttur efu foliorum herha mimofie . 303, a Vranofcopos femper furfitm asficit. ii : ,b Vrbs palmarum, vide, Engaddi. Vrgauonenfium Martyrum Kelic^ui&eximio mira- chIo reperiuntur. 4 1 3 ,b. & Teqq. Vrtm & thummtm c^uid fuerint. 496.8 ejuomodo per illos lapides Deus reffonfd dederit, ibid. Vrina acrimoniam ohtundtt herha acuichehuarira' quA. 3 54jI> calor temperatftr gummi arhcris tuna, 3 1 1 ;b herbditem mexixqutUtl. 3 1 7,a dr herbd atlatzonpiHin-.. 355»^ fucco item radicts herba quaquauhtz.ontic, 555> & lapide tlapaltehuilotl. 374, a deftillatto ettis curatur per lapidem be^ar. 1 8 6 a etus meatus exterguntur fucco foUorttm arboris maguey. 3C0,b uem M E M O R A item farfaparrilla. 3ic,b epotis quocjHe radicibnsherbdt axixtlacotl, 5 jo.b retetJtioni etus medttur herba atlatz.onpfiUn^, ' 555'! Vrinam ciet & tMocat fuluii aculeorum ammalis hoitz.tlaciuatz.in drachma vnius ponderefttmptus. i54,b ttemcaudaanimalu tlacjuaii.in tufa , & vnins drachm£ meftfura cttm aq»a bis terve fumpta, tpfo b wecaxochitl ttem herba. • 3 zo,a farfapa rrilla etiam, i bi d . b matz,ium qttoquefiuejrumentum Jndicttm. 3 2 J.b item fermentum cjuod ex eo conficttur. 5 i 4>a necnon tlatomtlatollt pottonis genus ex matz.to apudMexicanos. ibid.b • %tem cthoapatli hemionitica folta trita. 5 i 6 , a item tufx radtces Indicd herbit nahutteput^ 3 36,a pului^ tnfupet radtcis herba curitz.en. 3 3 8 , a radtx ettam herba iacuache. 3 40 . * item herba texaxapotla^ 3 4 ' ji^ item herba tlaquequetz^al. ibid . b iten^radicesherbatz.ahuenguettitufA& ex acjua pot* C^ gummt ex arbore hoUi defluens. 5 48 a herbaitem atehuapatli. 349>b porro radtces herba axixtlacotl^ tftfa & appUcata, trium drachmarum pondere, 5 5 o,b item herba awamaxtla, ibid. ^arbor achiot/. 5 5 3 .a f^ foltaherb£atz.oyat/. 3i6,a etiam nucleusyfrutius,gummi, (^ vinum arboris molle. ^6i,z tnfuper herba chil/i. 3 <5 3 ,b. &• herba malahathrum. ^66, h ius (juoejue deco^orum corttcHm herha hoitz.ttoxi~ tlanethintt» 3^9.^ necnon tres tjuamorve gutts, balfamjt ex arhore hoitz.ilochttlelicitt^antecibumlinU£. 369,^ herba etiam cocoz.tama/, 3-^o.b ^ filia planta cempoaixochuit/ contufa , & ex ac^uA aut vino pota, i7^i^ yrinarios meatus obfiru£les aperit herba cocoz.tamal, 370>b Vrtnatrix,genus attatis,^ualis auit. ioj,z in eius corde gemmam repertri , fabula eH, ibid.b Vrfi mandragorx (^ formicarum efu morbos fuot CHrarvL,. 8,a. quando coieant. 93,b funt admodum /thidinofi. 94, a . tjuamdiu vterum ferantt, ibid.b ^ualemfoetumedarptfk ibid. tjuando partant. 95,a caput hahent inua/tdiffimum. 1 1 1 ,b ocu/teorumcrebro hebetaniur, ibid. aitres tUorum funt rotunda. ibid. roifrum habent. 1 1 2,a dentes peElinattm cdeuntes habent, ibid.b , follum angufium habent. • ibid . ^enita/ta eorum fimu/ vt expirauerftntt, ibid.b ventriculum amplum habent. 1 1 8, b «0« raro ereHo corpore incedunt. 1 1 9 b arhore auerji derepunt ,vt homnes. ibid. priora genuaantrorfum fie^unt , pofiertora pofi. ibid. fiigtdo & humido funt temperamento, 1 2o,a fiigoris admodum funt patientes. ibid, herbarum pafiu non vtftunt,nifi medicinx grattd, 121, a melle iibenter vefcuntur. ibid. ahoejmn funt omntuori, ibid. prtortbus pedibus pro manibus vtuntur. ibid b bibendo aejuam morfu vorant. ib:d. mandragorA mala eis funt venena. i 2 z,a (juando dgrotant, formtcarum efu fanantur. ibid. natura/i odto aduerfantur ecjuis^. I i 3 >b Wiares hibernis menfibus fomno fepu/ti/atent cjtta- draginta diebut , fiimtna qHatuor menfibus. ibid. i/loveterno pinguefcuittj. ibid. maligneafiuti funt. Ii4,b eos mappa prortt^t. , 1 2 5 ,b tympant fonitu fugantur. ibid^ funt foltuagi. ibid. nonntfi pulli maufuefiuntj. ibid. cadauera fui generii fepeiiunt. i z6,a inProuincta Fera-padiinuemuntttr maxtmt, (^ /anigeri. 1 7 1 ,b funtque meticulofi, & homines fugiunt. i bid, .S". Columbano Abbati ohtemperauerunt. 2 o 1, a qutdam,c^ui S.Mariniafinuminteremerat , etuf" dem vtcem a SanSo /itbtre tufius,ohtemper>iUtt, ibid. f^rfui quidam DanorumRegum progenitor efiefer- tur. 76,b tx eo natus filitts nomine Vrfus. ibid. Vrfuiquidam ad F/orenttum eremico/am veniens, pecudescufiodtreiuhetur. 45i>* ab tnuidts qmbufdam occtditur, iUd.b grauiter occtfores eius puntuntur. ibid. Vrtica pifces ex /tmo cjHandoc^ue fiunt, 9 9 ,a Vrm apud Septemtrtona/es gtgnitur. 9 i,a VrufiaauiCHladictturexmufcaprocreari. 240,b vnde nomen adepta. ibid. Vfneach Iocm in Htbernia,cuius iapidihui S. Patri- tius ma/edtxit,& qua occafione. 444, b Vtenbura Monaficrtum S.Vda/rici meritis a murt^ busmatortbus vclratistmmuneef/. 4i7,a Vterus corroboratur fuffitu arboris tecopa/qHahutt/. 16^,3. emundatur gummi ex arbore holli defiHente, 548, a'' ' eiconferuntculeha, 31 4)1 itempuluts radtcis herbitcaritz.en. 3 3 8,a item herba texaxapotla. 3 4 1 >3^ eituaffeBiontbus, & prlttm£ Auti coz,cacoauhilt admoueantftr. iaBe tcem & refma mulli arhorif. i 9 i >^ arbore noxalnochez.tlt ^ft tundaturi & in modum emplasirt admoueatur. 3ii>b infe^a eanctre,&nimis injiammata , fanantur fficco fottorum arboris md^uep 3oo>* exterguntur virenttbus folijs herbayetl mambus eleo perufj^is emollttis,Scc. j 5 9,a recentia mtre conglutmantur perfolta arboris maguejti 3oo,b herbaitemniimofa. 3°5.^ balfamo arborts hottzjlochitt. 369,^ curantur nucleo^jru^u , gummi & vino arboris molle. 3<5i>a tumores eorum toHuntHr fimo bubait impopto. pulttere etiam kerba. coei. 3 <^4' b crurum abarcentur fol^s arboris ahoehoeti tups &illitis. io6,z Vulpes Indica. vidc, Atoc. Fulpes quadamianatem S.Colemanni rapiens,fnffo- catur. ^'+i<'.b Vulpes hamu deglutieniei cjuomodofe expediat.^ 3 b in Creta numcjuam nafcuntur. 91, a auditumhabent acerrtmum, X 11 ,b venttalia habent ojfea; X i J,a caudam viHofam habent. X 1 4,a eam* murtbus aduerfantur. ^-4>* eis Niiiangues,mtiMM , lupHfqHC aduerfantur. ibid. cjua aslutia befiias &pifces capiant. ibid. maitgneajiuta funt^. ibid.b canem infefiantem cauda hac & tilae per ipfius ri- num du^a eiudnnt. ibid.b nbferuatum eff,eas,frtgore concretafiumina tranf euntes , aure ad glaciem appoftta ; (oniedajfe crajfitudinem giactei. 1 2 5» * earum caro k nonnuiiis comeditur. 1 26, b Vuitur acjuattcu4, auis infularHtn Htffanioi* & 1>.Ioannii. i}<5,a eius defcriptio. ibid. Vuitures trtennio vterumferre dicHMHr» *) 4>b Jintcoitumafcuit fecundi funt, 95'^ cjtwmodo conctpiant. ibid. Vuluam procidentemtn fuumiocHm reslituitfuffittu arboris tecopaiquahutti. }^9)^ W. -^i^ Algh-vogel (juaiis auii. iji.a Vf^enefrtda vtrgo propter eafiitatem rharrynit affefia. ^36^^ a (^ambdeno CalHinifiaAngiocalumn^s impetaUr. ibid. S. Ff^tlg{fortis,Regts Portugailufiiia , pro caFiitate obtinenda precata,barbam accepity &martyriMm fufiinutt. 345,a. vide,S.Liberata. Ff^tiheimui Camhdenus Caiutmfia S.VFenefredam virgtnem cainmntatar. 4 } 6,b X. Xtyfgaa arhorfndtca. 3i7>b etM philjf ra ioco charta vtuntur quidam.ihid. Xamocohuyca Jndia regio, cuitu tncolb puiuis eitss antic^ua vlcera fanat. ibid. foita contufa & admota j veiex a^ui refoiuta & tiitta, doiorem & caiorcm ingentem pucrorum capitum extinguunt. ibid. Xiuhtecutit,deus tgnts apud Mexieanos, I45,ai Xiepapantotoiiquaitsauts. 222,a Xochtcacaljoatl^ jpceics arheris cacaoatl ^uahuttl. 345. l> Xechicaico, iocMs in tcmpio maximo Mexicanojicdi- £lus. i45>b Xochicamoti,ff?ccies herba eamotli. J ^ 7> b Xochtcootz.ocjuauetiarhor procera Indix, 3 6 2,a fomnum tnduett. ibid. capitis doiorem e causa fiigida ieuat. ibid. humoresdifcuttt. ibid. impetigtnihus medetur. ibid. oieum ejuod indefiiiiat fiatus difcutit, ibid. prater naturam tnmores diffipat. ibid. concoElionem procurat. ibid, ventrtculum corroborat. ~ ibid. ttteti afftiiioaibus eonfcrt- ibid , M £ M O R A C" li^rU:**» Jiiutt. xbti Xxcpilupach:!.t,ftiiit:CiK-:i:£:a Ztt%z HtrzAAii. XMtsttit^pnUttgemu ofmd Maacmmj& tfmmtJk» tketsfmoMr, 525>^ Xtafa»di,i^€C$es tmmBmm Imtbtmwm, \ \ i b Xmmlmeti^ fe^mm Meximmmm. 14$ A Xtima^^l»,ff€cmcmmmlmd»tm»m,ifn mmm frmrfmi fiUtmeMLm ift^b Xeimntly mhm Jmitut. ^cii) fwums ftiutTmmt tmitxfrtpis , ^h\iifm s^xtm ^mcimwm aar •;'^ri.i tkmlwwmtii$t.<^ M. Xmmtl mtsquakr. ii: ~ tmtfammififdttmtrrtkmit ptit9epbmu iz^.:.. Xtxmgmiiimffh mmsexmimmwmpmcre. ti: ^ XtrmSnfmeeefmiffmmeg^grwmi irfafii. 374,» Y. amfedmmmre^t B I L I V M. txwKTes ti/^Mk. i^d- pmmmfAm. 2ri. tm dtttiUfdtmrwm fmijces tmt.yim: .-,..'^ Tgm tltfm. rtAtJUii. Trmer frmmmcmfifamm hdmt [tm terrk ii/xr^ mmmtmmfj&m. 3!-^ TiekitmmlJ^xits^mrhttjmiaA. ^^-'J^ TUm fmliM reu,- mfmdJUeric wm^ ^ ^iirmari.i ij em fm^sxr. 5-3 ^ Twttirfm tlecm: fmdxmtm tsmfC* m*.rmm .'/rxs- cmm. i-f-r^ TwndmitmSd^lmtsbidm. i-s^ a i77>a MEMORABILIVM. TXiehutlotl,[pecieslaptdii ytz.tU. 374>* Tz.iuaqua , vermt4 ecrnuttu apud Afiehoacanenfet fndos. 190^ z. ZAhintu , aper Indietu neftro apre eji ftmtlU, I70,a foramen tn dorfo habet per quodrelftrat. ibid.b tjuomode captatur. ^sid. ttgrtdt plane aduerfatur, 1 7 1 >* Ji ctcuretur,eU plactdus. ibid. Zamitro auis i corutno eft genere, ii4'b faedts ctbii vefcitur. ibid, vbt nidijicet nefcitur. Jbid. penna ettu exuftd cmis vetat pilos nafci, ibid. caro eim comefta,rm)rbum GalUcum curat. ibid. fterciu etfu prodeft melanchoUcii, ibid. eoreitu SoU defccaium,rmriodorumes}, ibid, in aUqmbnt locts acetdert earh non Itcet. ibid. Zamz.ommim gig^^ntes a filijs Loi tMtrftUi, 486,» Zebra quaU ammal^ & vbt nafcatur. 1 6 8 ,a etjutimvelocttate fuperat. ibid. inde Lufitanorum prouerbit*m , Zebra veloctor. ibid. incoU eo animali vti nefciunt, ibid. eqttorum loco tam beilo quam pace effe pofieivtj, ibid. Zeilan tnfula neiiliores eUphantes aUt, 1 9 1 ,b Zdlani credunt patrtam fuam fuifit paradiff*>n, euiufdam mootis (ulmen vocant vtrttctm jiaaim jbid. ibt aiunt pedis eius effe vefiigium. jbid, ibf etiaTi poenitutfie, ibid. Zenodorui Trachomttdis Princepslatrociuiapropter lucrum fouet, 480,0 eadem prouincia ei ab Ochuiane uiugufto adimi- tur. ibid. Zephaltti venatione deh^batur. 9» * Zibet^tni apud Hispanos ^ 'BaUares nafcitur.^ x,z ZobeiU apud SeptemtrtonaUs gignttur. ibid. ZoopLyta qua ftnt. ioi,a ZticajoiU, sjecies CHCurbftarum Indicarum. 309,« ZutZa quaUs tufula. 403>* Zuruchec, metaUum plumbeum, ettitu vfus apud Indos. J75^ Zu%im,idem efttjuodvm robufti. 486,» tf habttauerunt oUm tn ffam^. ibid. APPRO- APPROBATIO. DE commiflione Domini D. loannis dc Velafco & Ace- uedo m hac Philippica Curia Vicarij generaUs,&inEc- clefia Ronceuallenfi Prioris electi,&:c. Librum hunc de Hi- ftoria naturah a perdoclo Patre loanne Eulebio Nierember- gio e Societate I E s v compofitum, attentione qua potui per- legi: plenummagnorum mirabiHum , Conditori natura: poC fibihum, mueni : meoquenihil contra fidei veritatem reperi; quin multa admiratione digna notaui , ( fit fides apud Au- ftores.) PofTunt ergo typis mandari, & Auctor lufte laurea- ri 5 vt arcanorum natutce diligens irtueftigator. Sic fentio,in hocCoenobfo Matritenfi Ordmis B.Marise de Mercede,die decima oclaua menfis Februarij, anni Domini miillefimi fex- centefimi trigefimi fecundi. . ^ Vr.Iomnes de Cam^o Kedondoy Ri^, SVMMA PRIVILEGII REGII. PHILIPPVS IV. Hifpaniarum & Indiarum Rex CathoU- cus, ac Potentifiimus Belgarum & Burgundionum Prin- ceps , Diplomate fuo fanxit, nequis lomnis EtifehijNieremheY' gij e Soeietate Ies v HifforiamNatfsrd pri^eter Balthafaris Mo- reti voluntatem vUo modo intra nouennium imprimat , aut alibi terrarum impreflam inlnferioris Germanix ditiones im- portet 5 venalemve habeat. Qm fecus faxit , confifcatione Librorum & alia graui poena mulclabitur , vti latms patet in litterisdatisBruxellae xxin. Augufti M. DC. xxxiii. Signat. SteenhmfcU. Eee 2 SVM- SVMMA PRIVILEGII CAESAREl. ' E R D 1 N A N D I IL Diiiina faucnte clementia elefti Roma- norum Imperatoris femper Augufti Diplomate cautum eft,nequisintra Romani Imperij & Regnorum ac Dominio rum fuorum hereditariorum fines , Societatis Ies v Patrum Opera citra confenfum eorumdem Patrum & Auftorum defuper obtentum imprimere , recudere , vel alibi recu/a m- ferre aut vendere pr^fumat. Qui feciis faxit, pra^ter Librorum omnium confifcationem , viginti marcharum auri puri poena mulclabitur, vtilatius patet ex Diplomate dato Vienn^ die I V. Augufti, M, DC XXVI. Signat. . , Ferdinanbvs. Petrus HmYicm }l Strdendorjf, Ad mandatum Sac C^f Maieftatis proprium. Hermmnm ^ Q^e^mhergk TACVLTAS R.P. PROVINCIALIS SOC. lES V IN PROVINCIA FLANDRO-BELGICA. EGo infrafcriptus Societatis Iesv per Flandro-Belgicam Prouincialis , pro poteftate mihi fafta ab admodum Reue- rendoPatreMutio Vitellefco Societatis noftrse Pri^epofito Ge- nerali^ concedo Balthafari Moreto , vt iuxta Priuilegium C^{a- reumSocietatinoftr^conceflumj.P. loannis Eufebij Nierem- bergij Lliftoriam Natur^e cudere ac recudere foluspoflit. In cuius rei fidemhasmanupropriafubfcriptas^&officij mei fi- gillomunitas,dediAntuerpi^ 111.ApriliS5M.DC. xxxv. Tredricm Tftfk, ANTVERPIA, EX OFFICINA PLANTINIANA BALTHASARIS MORETL M. J) C. XXXV. y i 'ECiM '-fl-& HEJ ¥ ■%, « \ r