.

iftbrar.g of tbc Ifiuscum

COMPARATIVE ZOOLOGY,

AT HAKVARD COLLEtiE, CAMBRIDCE, MASS.

IFounScfl 1)]) prfBatc suuscrfjptfon, fn 1861.

DR. L. de KONINCK'S LIBRARY.

No. S(cS~.

eyn 1732
5

044 072 213 325

IOANNIS PHILIPPI BREYNII,

M. D. ACADEM. IMPERIAL. NAT. CURIOS.
ET SOCIET. REG. LOND. SODALIS,

DISSERTATIO PHYSICA

DE

POLYTHALAMIIS

NOVA TESTACEORUM CLASSE, '

Clll gUMDAM PR/EMITTUNTllR

DE METHODO TESTACEA 1N CLASSES •
ET GENERA DISTRIBUENDI.

HUIC ADIICITUR

COMMENTATIUNCULA

DE

BELEMNITIS PRUSSICIS;

TANDEMQlXE

SCHEDIASMA

DE

ECHINIS

METHODICE DISPONENDIS.

CUM FIGURIS.

" GEVANJ,

apud CORNELIUM a BEUGHEM.

** M DCC XXXII.

¥

*

Opinionum commenta delet dies : natu-
rx iudicia confirmat.

tZW.T.Ciceroy de Natura TDeorum Lib. II.

REGLE SOCIETATIS LONDINENSIS
PER-ILLUSTRI PR^SIDI

HANS SLOANE

BARONETTO

NEC NON

CETERIS CUIUSCUNQUE ORDINIS

ET DIGNITATIS SODALIBUS

SPLENDIDISSIMIS

FAUTORIBUS SUIS ET ^MICIS

/ETERNUM VENERANDIS COLENDIS

TENTAMINA H&C

SACRA VULT

IOANNES PHILIPPUS BrEYNIUS.

uplex me movet ratio, Viri omni vene-
ratione & obfervantia profequendi,

cur perfpicaciflimis oculis Veftris 6c

limatiiiimo iudicio pagellas hafce levidenfes de

)C 2 parte

parte quadam Hiftorise Naturalis, quae Vobis
potiflimum cordi eft, non iniucunda nec inutili
tra&antes, fubiicere, & Inclutis Veftris Nomini-
bus dicareaufus fuerim. Altera videlicet, ut ve-
nerationis & obfequii mei erga Vos, quod du-
dum debuiflet, aliquod exltaret monumentum,
utinam aere perennius ! Erga Vos, inquam,
qui tenuitatem meam iam olim, vltra meritum, in
finu Veftro fovere & in Uluftrisfimam Societa-
tem ultro recipere, dignati eitis. Altera, ut eas-
dem validiflimo commendem Patrocinio Veftro;
Vos enim Judices & Sapientiflimos & ^Equifli-
mos compello , ut benigne de conatibus hifce
meis iudicetis, defpiciatisque, an rem acu tetige-
rim, nec ne. Quod fi prius, mihi gratulabor;
fin vero pofterius , me hominem a corre&ione
non reperietis alienum. Interim valete ex ani-
mo meque Sodalem Veftrum Gratia &c Amore
Veftro dignari pergite. Dabam Gedani e Mu-
feo, Anno R. S. ciddccxxxii. IX. Calendarum
Aprilis.

AD

AD LECTOREM BENEVOLUM.

apidum figuratorum Studiutri, vel aptius Foflllium extra-
neorum cum Woodwardo, aptiftlme vero cum Ehrharto
Corporum marino terre*ftrium di&orum, exeunte faeculo
proxime elapfo & hoc labente inprimis , a Viris ingenio-
fisfimis certatim excultum & amplificatum efle, in propatulo eft.
Hos inter merito ut antefignani & qui plurimum lucis huic affu-
derunt,laudandi veniunt Sotidisfimus NicolausStenoy qui primus in
Canis Carchariaediflecto capite & praefertim in egregio fuo, deSo-
lido intra folidum naturahtercontento, Diflertationis Prodromo,
glaciem fregit dorrnientesque excitavit & Oculatiffimus Auguflinus
Scilla, quicoecutientium oculos apperuit magis & vanae oculari
demonftratione detexitfpeculationis fraudes; quos tandem fecutus
Ingeniofisfimus & Diligentisfimus loatmesWoodtvardus, omnium fer-
me ita reclufitoculos^utlucemeridiana/cunftaiam fere appareant
clariora.

X 3 Nec

Ncc (ineratione fanc & fruftra hoc fa&um efte, infignis
Imius Studii probat utilitas & praftantia. Ex diligenci enim &
accurata horum corporum inquifitione & infpeCtione difcimus-.

I. Eorum naturam & veram originem. Quibus cognicis con-
cidunt mox fabulofa hactenusab antiquis non minus, quam recen-
tioribus credita plurimorum origo , nomina vana & fuperftitiofa:
hinc quibusdam adfcripts virtutes, magicae pocius dicendae, quam
medics. Ut adeo iam abunde paceat : Qioffopetrasy ex gr. incpte
ka dici, cum, non fint Iinguje ferpentumvel viperarum, aliorumve
animalium petrefattae, fed Canis Carchariaj&aliorum quorundam
pifcium cartilaginei generis dcntes terra olim fepulti & petrefat"ti,(uo
nomine potius, quemadmodum fcapham fcapham dicerefolemus,
falutandi ; Virtutes quoque ipfis adfcriptas ridiculas efle, prseter-
quam illas» quascum terra,in qua reperiuntur,ab eadem cumipfis
communicatas communes habent. Ita paricer fanc optandum fo»
set, ut fpeciofa, monftrofa potiusdicam, nomina ab antiquicatc
partim devoluta , partim vero a neotericis excogicata ; Bufonita--
rurrhOculorum ferpentum, Viperarum vel Serpentum pecrefaclo-
£orum Ovorum anguinorum, Ombriarum» Brontiarum, Siliqua-
ftrorum fimiliacjue a Luidio inventa, ut nonentia.e Lapidum Hi-
ftoria exularent, haecque corpora,vera detecla iameorum origine,
fuis reftituta cIasfibus,convenientibusdicerentur nominibus.

II. Modum, occaftonem & tempust auibus itt terra dcpofttafue*

runt.

III. Diverfas alterationts mutationesque , quas pro ratione & va-
rietate smbientis medii fub terra paffafunt.

IV. Hijimam Attimalium, Vcgetabilium^ue nurimrum anecdt*

tam»

Utinam

Utinam aliquis ex profeflb utilitates omnes» quarhincad
varras fcientias, Phyficam & Hiftoriam inprimis Naturalem redun-
dant, ad imitationem 111. Etechielis Spanhemii de Ufu & Prae-
ftantia Numismaturn , enutneraret 5 videretque Orbis litteratus
eius operam non vane locatam fuiile.

Quod enim Nummi & Infcriptiones in Antiquitatum ex
arte oriundarum ftudio & Hiftoria, quae Qvilis audit; id mihi,aut
vehementerfallor,eiIevidenturcorporamarinoterreftriainAntiqui-
tatibus & Hiftoria, quac a Natura nomen fortiuntur. Immo quemad-
modum inrerNummos, qui antiquitacem rcdoIenc,quidam reperi-
uncuradulcerini&fuppofiticii a recentioribus artificibus ad imitati-
onem antiquorum eflkti, fed ab harum rerum peritis facile detegen-
di, ut vulgo notum eft, fic quoque non ita pridemLapides»Vir-
ceburgenfium nomine, figurati quidem, fed non a Natura, verum
ab arte potius dolofa, in opprobrium Studii Lichologici integro vo-
lumine omniurn oculis expofiti exftant ; quorum tamen fucus
intelligentibus, fi vel unicum vidcrinc archetypum, dece&u faci-
liseft.

Nolo autem quis credat, me hunc dolum , magni Nomi-
nis, dicli voluminis Auclori imputare, quin potius vices ipfius do-
leam, quod adeo dolofe ab impoftoribus circumventus fic, & facis
mirari nequeam, eundem fabulam adeo plaufibili modo potuiile
tra&are, ut non male quis de eo dicere poftet, quod alia quadam
occafione, de Miltonio dicturn legitur: caufam» fcilicet pesfimam
optimc egifle.

Hiftoriam vero Animalium Vegetabiliumque marinorum
«xmarinoterreftribus fuppleri &anecdocam condi poile, ex eopa-
tet, quod plurima corpora e terrae viiceribus mediisquefaxisprocra-
hantur, cjuae cumcognitis aliis Animahbus VegetabilibusqueMari-

nis

nis colfata & comparata eiusdem orignis eflc, omnes circumftantix
evineunt, quorum vero analoga fpecifica in mari necdum detecta
funt» adeoque Hiftoria? animahu m marinorum, Teftaceorum inpri-
mis iisqueal1inium&Corallorum,cgregia pracbere poftunt fupple-
menta. Neque aliquid refert , fi hxc nova gcnera & fpecies, non
perfe&e adeo, ut marina integra & non alterata, defcribi polTinr,
cum quorundam tantum rcperiantur fragmenta, velfi integra»plc-
rumque ratione materis & coloris diverfimode mutata. Idem
enim hic ftt, quod in Hiftoria civili, cuius hiatus & lacunac ex
fragmentis hinc inde obviis, infcriptionibus & nummis, haud in-
felici fucceflu tam diu fupplentur, donec accuratior narratio compa-
rcat.

Specimina Supplementorum eiusmodi Teftaceorum pra-
fens Tibi L. B.exhibet Diflerratio cum annexis de Belemnitis Prus-
ficis Commentatiuncula & de Echinis Echinitisque Schediafmate;
quae ut benigne accipias, erroresque, qui forfan mc invito irrepfe-
runt, prouti eiusmodi materias trattanti facilc contingere poteft,
condones meque dc iis amicc moneas, rogo. Ratio, quod opufcu-
lum hocce tamdiu haeferit fub manibus, tria cnim iam fere clapfa
funt luftra , ex quo de hac materia aliquid confcnbere mihipro-
pofueram» cft : quod a tempore potius, quam ab impetu fuam ex-
pettavit maturitatem. Nec fane me morx pcenitet, cum multa
mterim cognoverim, quas me antc latebant & (ine quibus hatc
Hiftoria, utut nil minus, quam perfetla, longe tamen extitiflet
imperfettior. Tu L. B. conatibus hifce meis &vc & valc.

DISSER-

DISSERTATIO PHYSICA,

De

POLYTHALAMIIS.

C A? U T L

De Teftaceis , five Conchyliis in genere

qvsedam & fpeciatim de Methodo Te-

ftas in clafles, genera & fpecies

diftribuendi.

§. i.

e Volythalamiis a&uro, a fcopo mihi haud Cur prim»
alienum fore videtur, pauca qusedam dedeTeftacei*
Methodo Teftacea, five potius eorum Teftas in genere
in certas claffes, genera & fpecies di&ri- agendum.
buendi pra?libare ; ut eo faciiius , quid
hic per Polythalamia intelligi velim, pa-
teat.

A §.2.

DISSERTATIO PHYSICA

§■ 2-
DeMethodo Utut enim nonnulli Qarisfimi Viri jam ante plures

Te/Iaceo- annos & quidam nuperrime adhuc hoc faxum non fine fru-
rww. <3u movere, firmam nihilo fecius, quod cum pace tantorum

Virorum diftum velim,Natur<E convenientem & facilemMe-
thodum inter defiderata hacienus locandam reputo. Quare
poftquam hanc materiam, qua? fe neceffitate & utilitate fua
non minus, quam indicibili iucunditate, ob mirabilem in pri-
mis Teftarum fabricam , colorumqve varietatem & elegan-
tiam, quibus Creatorem laudant & oculos non minus quam
animum fafcinant (a), commendat, fepius & diu mecum vo-
lutavi, Teftasqve iterum iterumqve infpexi & examinavi;
fequentem Teftarum Diftributionem methodicam generalem,
ni fallor, natura; convenientiffimam & captui noftrojudicavi
facillimam. Nemini ramen hanc obtrudendi, fed tantum
potius Do&orum & Intelligentium candido & fincero exami-
ni & amicaj difquifitioni fubjiciendi animus eft ; qua? fi pro-
bata fuerit, gaudebo, & ut ulterius elaboretur, dabo operam;
fin minus & melior Methodus ab aliis fine bile propona-
tur, eam, mea repudiata, ambabus amplecti manibus pro-
mitto. Non enim is fum, qui opinionis fua: adeo tenax, ex
hoc muftaceo mihi quaerere velim laureolam, fed cui unice
indagatio veritatis adDEi gloriam, pro publico bono & mea
delectatione, cordi eft.

Hanc vero a me ex cogitatam Methodum , antequam
Eruditorum oculis exponam, paucas quasdam generales no-
tiones & definitiones Teftacea fpe&antes, ne Methodum pro-
pofituro, dfieQoSus procedere, mihi exprobrari posfit,pra;mitte-
re neceftarium duco*

$• 3-

(a) HincPhilippus Bonanni Libro fuo deConchyliis titulumfecit
Ricreationc deWOcbio & dclia Mtnte.

DE POLYTHALAMIIS.

$•?

Animalia exfanguia Ariftoteli ejusqve affeclis di&a, a AnimaHa
Zoographis, ut vulgo notum eft, ad quinque ClafTes reducun- exfanguia
tur. Harum I. InfeBa, II. Mollia, III. Teftacca, IV. Cruftacea & quintupli*
V. Zoopbyta complec~titur. cia.

§■ 4-
Miffis vero nunc ceteris , Teftaceum , f, Conchy- Teflaceum

lium definio: *Animal (b) involucro lapideO) ceuqmd'
domicilio, quod ipfum partem animalk conftituh ,
& Tefla dicitur , praditum: velinmari, vela-
quk dulcibus, vel inficco degens„

§• 5-

Conftat igitur TeftaceumQX duabtts partibtu , quarum «»4 Exduabtu
txolliseR. , & quia vifcera animalis & principium vitas conti- con/}at
net , princeps ; altera -vero dur<e & lapidex confiftentU , priori do- partibus.
micilium prxbens & tegumentum , quas Tefta dicitur.

A 2 §.6.

(b) Potuiflem addcre exfangue ex mente Ariftotelisj vcl melius
Apus, quia omnia quotquot ego novi pcdibus deftituuntur
proprie di&is. Sed ftudio illud omifi , nc lis mihi de ter-
mino moveatur , hoc vcro, quia de co, ob penuriam cogni-
tionis, necdum certus fum. Hinc fimpliciter hic animai
pofui, quod pro prsfenti fcopo, qui Teftas potiffimum re-
fpicit, furficit. Prauerea quoque definitio Teftaceum Jfacis
ab aliis diflinguit animalibus: nimirum zCruftaceit, qua:
ctiam involucro lapideo plerumque, aft non ceu domici-
lio, fcd ut cute five lorica undequaquc teguntur ; & Teftu-
dine, quae involucro quidam ceu domicilio inftrutta eft, vc-
rum non lapideo, fed corneo potius.

DISSERTATIO PHYSICA

§. 6.

Cujusnam Si jam qua?rarur , cujusnarn partis in Difiributisne Te-

in Metbodofiaceorum metbodica potifiimum habenda fit ratio; procul omni
ratio ba- dubio, primarU refpondebitur, non tamen negletfa fimul altera
bendafit. minus quamvis principali , Te/ta fciHxretr.

$. 7-

CurYero Sed tantillum eft , quod de parte princfpe novimus &

nuncTefi*. indagatio ejus adeo difficilis, dum plurimorum vel raro, vel

' nunquam ad confpeflum noftrum pervenit , neque pra?terea

unquam vel in fplendidiflimis Teftarum collcclionibus repe-

ritur, ut Methodo condends nullatenus fufficiat.

Quamdiu itaque hoc defe&u Jaboratur, ingens vero Te-
ftarum hinc inde in Mufeis aiTervatarum fpecietur copia ac
varietas, quaj necelTario , neinevitabilis inde oriatur confu-
fio , fecundum Methodum quandam diftribuenda & locanda
eft ; ratio hujus a parte minus principali Tefia Videlicet , (f qui-
dem tam interna ejus, quam externa configuratione & fabrica de-
promenda erit. Idque eo magis , quia hoc Teftarum quoque
varia admodum , fed regularis ftru&ura , elegantia , ufus &
pretium non diiTuadere videntur.

§. 8.
Teftarum Si jam Teftaceorum omnium Teftas, quotquot hucusq;

ditiifio in acl notitiam meam pervenere , quarum fane haud exiguus eft
tubulofas, numerus , fedulo oculis & mente examino & perpendo ; in-
(f vafcu/o-ven^° » eas ve* tubulo comparari poffe , vel bafcu/o: ilhstubu-
rAJt lofas VOCO, has bafculofas.

Tefia tubulofa mihi dicitur , qu<e tubuli in modum excavata

<fi-

Vafculofam verovoco, qtWbas^ "belbafculnm quoddamreprs-

fentatj plusminus excaPatum.

*• 9-

DE POLYTHALAMIIS.

§■ 9-
Tubulofas fubdivido in monotbalamias : ut funt Tubulus& Subdivijio.
Cochlidium , & polythalamias : ut Poly fhalamium j "Oafculofas
vero mfmplices : ut Lepas ; & compofttas : ut Concha , Conchoi-
des, Balanus & Echinus.

Monotbalamia eft , ^//<« unicam tanttim habet caVttatent conti-
nuam, feu tbalamum, qtumtotum occupat animalis portiomollis; cui
opponitur polythalamia , de qua infra.

Simplex Tefta eft , cju£ unica Tefta contintta conflat ; Compoftta
verOj qu£ exprluribus una portionibus componitur.

§. 10.
Oclo hinc nafcuntur Teftaceorum fumma %enera, quxC/as- Claffes Te»
fes nuncupo : videlicet I. TUBULUS , II. COCHLIDIUM , fiaceorum
III. POLYTH AL AMIUM , IV. LEPAS , V. CONCH A ,o3o.
VI. CONCHOIDES , VII. BALANUS & VIII. ECHINUS.

§. 11.
TUBULUS fecundum me eft Tefld tubukfa ffl(h ixlajfts.

nothaUmia^ vel in lineam rettam extenja, velin-
curva, velcontorta^ vel aliquando adfpiram fed

irregulariter accedens.

Huc pertinent Denta/ia, Enta/ia, Solene s unhabes auc"tori=
bus di&i &'c. Ad hanc Claflem quoque mejudice referendi funt
Belemnit£ Pruffici , & omnes qui unica tantum cavitate hincqV
nucleo lapideo , velterreo, fine alveolorum diftin<$ione ,-
prasditi funt ; de quibus videatur fubfequens Commentatiun-
cula.

Tubuli nomen a Zoographis receptum hic non mutandum
duxi , quod a tubo (f tubulo , qui canalis fiftulofus fenfii pro-
prio & mechanico dicitur, tralatitio ad has Teftas obfimili-
tudinem applicatur.

A 3 §. 12.

DISSERTATIO PHYSICA

§. 12.

//. cujfis. cochlidium eft Tefla tufailofa, monothala-
tnia, conica, in fpiram conflanter regularem convo-

lllta \ ratione proportionis & modi convolutionis , pro ge-
nerum fubalternorum varietate, admodum varia ; aliquan-
do operculo praedita , fa>pius vero eo deftiruta.

Ad hanc Claflem fpe&ant: Nautili tenues, five vacui vul-
go di&i: (Nauplii potius , mutuato a Plinio (c) nomine,
ad differentiam Nautili crafli , de quo infra, falutandi) Au-
res marin* , Nerit£ , Cocble& , Buccina , Murices , Cajfides , Cy-
lindri , Volut* , Porcellan* & uno verbo omnes Teft* turbinaU

vulgo ; exceptis Nautilo & Ammonia , ad claftem tertiam
referendis.

In quibusdam horum generibus tubulofa (IruBura per fe
patet & nucleis lapideis in eorum cavitatibus fub terra geni-
tis confirmatur : ut in Cochleis, Buccinis, Muricibus fimilibusq,
in aliis vero cognitu aliquantulum difficilior eft : ut in Por-
eellanis, Cylindris , Volutis , Auribus marinis , &qua; porrofunt
ejus commatis. Interim tamen , fi dividantur ferra , & inter-
na earum ftructura attente infpiciatur & examinetur , tubu-
lofa eadem , quamvis fa?pe deformata & diftorta deprehen-
detur.

Cochlidium Ko^AjJwv, idem quod ttix^d tefteSvida, parvam
denotat Cochleam ; ego non habito refpe&u ad magnitudi-
nem , hoc vocabulo pro nomine claflico utor , ad defignan-
dum Teftam jam definitam.

$. 13.

(c) Hift. Nat. L. IX. C. 30. Quid autem ibidem per Naupli-
um Mutuani proprie intcllexcrit, non conftat.

DE POLYTHALAMIIS.

$. 13.

POL YTH ALAMIUM eft lefld tubuhfa polythd- ni. Claffts.

lamia, conica, refiay vel in fpiram regularem con-
voluta, cnm fiphunculo thalamos tranfeunte. De

quo videatur caput feqvens.

Huc reducendiiVaaf//*', AmmonU, Litui & Ortbocerata; de
quibus capita III IV. V. & VI. fufius agunt.

§. 14.

1 epas eft lefta vafculofa , fimplex , refe- iv. cujps.
rens vafculum magis minmve concavum , orificio
multum patente*

Ut Patell* fimilesque

Lepas vulgo idem Teftaceum fignificat, quod Patella'-, ego
vero , ut genus a fpecie diftinguo.

$. 15.

concha eft Tefla vafcuhfa, compo/ita, bi- v. cia$s.
valvis, i. e. qux ex duabm componitur valvis,fi-
ve vafculis magis minusve concavis , in cardine
articulatione quadam interfejunBuj ut aperiri &°
claudi queant.

XJtCbam*, Mjtuli , Tellina , Pinn£, Oftrea , Pe&ines , Ano-
mia &c. omnia fcilicet bbabia ftricle aufloribus di&a.

Concba aliquando denotat omne Teftaceum ingenere , velr-
jus Teftam aliquando vero reftringitur ad bit>abia vuigo. Qua
fignificatione ego hac voce utar, definitio docet.

§. 16.

g DISSERTATIO PHYSICA

§. 16.

vi. cuffis. conchoides eft Tefla vafculofa, compoflta,
bivalvis y fed cjux praterea ex atiquot minoribm
portiunculh teflaceh componitur.

Ut Pholades , Jnatifer*. ( d )

-Conchoides mihi eft Tefta ad Concbam proxime accedens , a
qua taraen manifefte differt , ut definitio indicat.

$■ 17-

vu.ciajfis. balanus eft Tefla vaftulofa , compoflta ,
qua praur unicam majorem Teflam , aliaspor-
tiones minores habet, ex quibm componitur*

Ut Balanus vulgo dictus. (e)

§. 18.

vm. ciaf echinus eft Tefta vascuhfa , compoflta ,

fi*>, undique claufa^ magh minmve concava > duobm

tantum foraminibm , feu aperturis pro ore & ano

perforata ; externe aculeh , vel claviculh 3 mobi-

libm^ teflaceh armata.

Echinas Gra?ce '^m Teftaceum, vel ejus Tefta Zoographis
nota, dicitur. Ego hoc nomen , ceu generis fuperioris adhi-
beo, fub quo diverfa fubalterna militant , propriis indigitan-

da

(d) De quibus vide Martini Lifteri Exercit. III. de bivalvibus

pag. 88 94- & teqq.

(e) De quo Martini Lifteri Exercitationem tertiam, p. 36. &

fcqq.

DE POLYTHALAMIIS.

da titulis : uti ex Schediasmate meo de Echinis in calce re-
periundo patebit.

Echinus tantam habetcum ceterisTeftaceisaffinitatem,
ut fatis mirari ncqueam , fuiffe Viros Clariflimos , qui eosad
Cruftacea reduci debere, fatius duxerunt, cum tamcn ab iis,

?uoad omnia in immenfum abhorreant. Quod nuperus Au-
torvero quidam Do&iflimus fpinas & claviculas eorumpro
pedibus habuerit, hincque Cruftaceis inferendos, cenfuerit,
perquam improprie faftum fuiffe autumo ; ut cuique harc in-
timius examinanti patebit.

Quod Echinum ad compofitas mihi dicfcas Teftas referam,
non propter dentes , quibus quaedam fpecies inftru£a3 obfer-
vantur, vel aculeos fit , fed quia Tefta accurateexaminataex
variis teffellis, five teftulis eiegantiffimo ordine locatis & fu-
turis artificiofisfime interfe connexis, quamvis immobilibus,
compofita apparet.

§. 19.

Non vero mihi de omnibus & flngulis fupra recen- Nott ^
fitis Teftarum Claffibus ex profeffo jam agendi animus eft ; om„^us
fed tantum , ut nigrum pras fefert , de CLASSE III, fathicexpro*
de POLYTHALAMIIS quibus fequentia capita dicata erunt. fe/r0 a--tm
His fubjungentur de BELEMNITIS PRUSSICIS quxdam ; ,„,. s
tandemqve de ECHINIS. Ceteras Claffes ad aliud remittam
tempus , fi ha?c mea de Teftaceis tentamina Reipubl. litte-
rarias non plane ingrata cognoverim & DEus vitam mihi &
fanitatem largitus fuerit.

c a? u r 11.
De Polythalamiis in genere.

§. 20.

OLYTHALAMIUM eft Tefta tllbulofa , pofytha- %%*£%

% lam?ay

p

io DISSERTATIO PHYSICA

lamia , conica , reifa > vel in fptram rsgularem
convoluta , cum fiphuncnlo thalamos tranfeunte.

Teftapolythalamia mihi dicitur , cujus cabitas in \>arias ca-
vitates , feu concamerationes , quas tbalamos , voco , median-
tibus parietibus intergerinis, five diapbtagmatibus pariter te-
ftaceis diDiditur ; extimo tbalamo animnli rcteptaculum prxbente ,
ccteris hacttis , fed ftphttnculo fenfim gracilefcente ad apicem usqtte
perviis : Ut in Nautilo ( Tab. /. ) & Ammonia ( Tab. II. fig. p. (f 10)
patet. Hac fignificatione etiam huncterminum ab VlyfieAl-
drovando fnter rerum naturaiium fcriptores Principe , a Ro-
bertoConftantino defumtum&approbatum deprehendi (f).

Ex modo data definitione palam eft, Polythalamiarum e-
pitheton, ut atubufatis monothaiamiis ad meam primam & fe-
eundam ClafTem pertinentibus , diftinguantur, optimo jure
hifce Teftis competere. Nec video ufias inde confufas nafci
pofife ideas, nifi forte ingenio pra.>occupato ; Tbalamus namq;
tttihi bk idem figntficat , qnod cavitas 3 Jive illa parte animalis molti
impleatur y fve non.

E contrario autem, me iudice, contra omnem ratio-
nem bina illa nova mihi Porythalamiorum genera Lituus &
Orthoceras, novo Tubnlorum concameratorum titulo falutantur.
Quia I. Tubuli nullatenus funt, cum ipfis Tubuli non com-
petat definitio ($. 10.). Neque II. concamerati dici pofTunt,
€um hoc epithetonil minus, quampolythalamia ipfbrum,qua»
cardo rei eft, exprimaturfabrica. Concamerattis enim idem
iignificat, quod fornicatus,Gallice t>onte en forme darceau, ver-
nacule QewMttttt quod de una cavitate tantum, non de pluri-
bus, ut hic cafus eft, intelligitur ; uti adeo ad fabricam Te-
fta? huius exprimendam minus adaequatum vocabulum fit,
fed vagum potius & confufum.

Nec

(f) De Animal. exfangv. Libr. III. C. IV.

DE POLYTHALAMIIS. n

Nec vitio mihi verti poterit, me hic praster Jfgurjtw ex-
ternam, ad intemam quoque in condenda hac tertia clafle re-
currere Teftarum/^r/Y*/»; cum ea adeo in Nautilo Serra fci-
licet divifo, in Ammonia vero adhuc facilius, vel integro, vel
levi Minerva-diffra&o in oculos incurrat & plane fingularis
fir, ut fe ftatim a ceteris Clasfibus &quidem infigniadmodum
chara&ere diftinguat. Prajterea ego in rite conftituenda
Teftarum Methodo, irtfyeclionem intem* fabricx <eque fere neces-
fariam duco, ac externzfgure ; unde unam alteramve ipeciem
ex omni genere ferra dividendam vellem, quod non adeo
difHcile effe, ut quidam fibi aliisqve perfuadere conantur,vel
ei, qui periculum fecerit, patebit.

§. 21.

Si iam quasratur in quem nam ufum elegans ha?c &Cui ufui
mirabilis Polythalamiorum fabrica a Sapientisfimo Creatore mirabilis
condita fit, cum animal, five potius eiuspars molJis, exti- ejus fabri.
raum eius tantum occupet thalamum, ceteris aere folum re~ca mferni-
pletis ? Refpondeo : Vero fummopere enc fimile, animal vi-<*/.
vum eiusmodi Teftam inhabitans mediante du<3u, omnes
thalamos tranfeuntem fiphonem, replente, huic vel illi Tefta;
cavitati pro lubitu Scoccafione, vel aqvam , aeremqve im-
mittere, vel vice verfa exhaurire pofle, unde feqvitur gravi-
tatem Tefta? fpecificam in aqua pro necesfitate debere au-
geri, vel minui,ut animal adeo motus fuos naturales & a DEo
ipfi asfignatos exercere posfit. Prouti in Nautilo egregie
fufpicatuseft perfpicacisfimus Hookius (g), qui fane de hac
materia optimo iure meretur evolvi. Sed quod fateor aper-
turas fiphunculi in thalamis hiantes, qua? aquam aeremve
transmittant, oculis etiam armatis detegere necdum valui.
IJnde perquam minutos efle oportere , concludendum eft.

B 2 Pra>

(g) Pbilofopbical Experimentt and Obfavations p. 306. & feqq.

12 DISSERTATIO PHYSICA

Pra?ter folum aerem vero etiam aquam marinam thalamos
fubire, falia quoque in interna thalamorum fuperficie fubin-
de efflorefcentia fvadent, ubi Nautili & Ammonia; apperiun-
tur, ut interna pateant.

§. 22.

Genera Po' Generafnbalterna Poljtbalamiorttm Claffi inferenda ha-

lytbalam. #enus deprehendi quatuor , externa figura a fe invicem po-

quatuor tiffimum diftinguenda , mihi didra I. ORIHOCERAS , II.

LITUUS , III. AMMONIA , IV. NAUTILUS.

§• 23-

i. cems. orthoceras eft Polythalamium in lineam

retfam , vel proxime ad reBam accedentem ex-

tenfum.

§. 24.

u.Genus. lituus eft Volythalamium a bafi primo in

lineam fere retfam extenfnm , deinde vero infpi-
ram exteme apparentem in plano horiypntali con-
volutum.

§> 2S>

111. Genus. ammonia eft Volythalamium infpiram ex-

terne utrinque apparentem in plano horiigntali

convolutum.

§. 26.

iv. Gems. nautilus eft Volythalamium in fpiram in-

terne latentem in plano horiigntali convolutum.

§> 27.

DE POLYTHALAMIIS. ,3

• §. 27.

Horum Polytbalamiorum duo duntaxat genera , uJti- Horumduo
mum fcilicet & penultimum ha&enus Hiftoria?Naturalisfcri-^«»A**^
ptoribus cognita fuere : illud Nautilus , qui Nautilus cras-genera no-
fus , a tefta? craffitie vulgo dicitur & pro Ariftotelis Nautilo'*, quibus
altero, cumBellonioa pluribus habetur; hocquod anteannos^«o * rne
haud adeo multos demum innotuit , in Rumphii Mufeo Am-adduntur.
boinico Comu Ammonis titulo delineatum & defcriptum reperi-
tur, mihi Ammonia diclum. His ego totidem nova addidi
genera Lituum fcilicet & Orthoceras ; quamvis eadern ex ma-
ris abyflb integra necdum protracla refciverim , fed eorum
tantum reliquias ex teme vifceribuseftbflas in Mufeo meore-
pofitas fervem.

§. 28.

Etfi jam ordinis ratio poftularet , ut initium tradla- Cur erdo
tipnis fieret ab onhocerate, ceu fimpliciffimo, cui fubjungen- tra&atio-
dus Litutu, excipiendusab Ammonia, agmen tandem c!auden-»« bic in-
teNautitoi liceat mihi nunc ordinem invertere & primo devertatur.
Nauti/o & Ammonia agere : quia fcilicet hajc Conchylia non
tantum integra & illibata cum fuis incolis ex mari protracta
hominumoculis exponuntur , eorundemque fimul fpeciesva-
ria? petrefacte & diverfimode alterata; e terra efTodiuntur ;
fed etiam quia ha?c duo genera Rerum Naturalium fcriptori-
bus jamcognita funt, eorumqueinterna ftruftura, fecundum
quam Orthoceras a^que ac Litutu judicanda erunt , facilius o-
culos incurrit, ficque menti non quidem confufam & vagam,
fed claram ac diftinctem, ni fallor, inprimit ideam.

B * CAFU7

i4 DISSERTATIO PHYSICA

C A P U T lll

De Nautilis & Nautiliris.

§. 2%

Nwtihs T^Jautilus eft Volythalamium in fpiram interne
quid. J^ latentem , in plano horiipntali convolutum.

§. ?o.

Nautilites Nautilites vero mihi audit Lapis ht catoitatihw Nautili

atiid fi^ terra fermatus , tum externam £Jus figuram , tum intemamor-

ganicamfabricam referens ■ Tefta? reliquiis five adhuc fuper-

ftitibus , five iisdem ab halitibus mineralibus procul dubio a-

cribus , vitriolicis &c, difiblutis & confumtis.

§• 31«
Nautilus Sijam accideret, ut Tefta Nautili fere integra , five

tnarino calcinata , five petrefadra, velaliomodo immutata, dum-
tcrreflris raodo figuram fuam retineret , fub terra repireretur , quod in
quid. aliis Teftaceorum generibus frequens eft ; hanc Natttilum ma-

rino terreftrem , ut a Nautilo , qui e mari extrahitur & Nau-

tiiite diftinguipofiet, appellarem.

$. 32.

NantiliSy- Nautilus itaque hic eft Nautilus Alter, AJdroandi (*)

nonyma. Nautilus alter , Vutgo GatticoCoquille de PourceUene, ou groffe Coquitte

de Nacre de Perte, Dettonii (h). Nautilus caudatus Lifteri (i)

& Nautilus magnus , fafciatus , ip/a puppe nigra Ejus-

dem

(*) De Animal. ex fang. L. III. Cap. IV.

(h) De Aquatilibus p. 382.

(i) Hift. Conchyl. L. IV. Seft. IV. C. 1.

DH POLYTHALAMIIS.. 15

dem ( k) ; ac Nautilus major, fii>e craffus 1 Perlemoer Hooren Belgisy
Rumphio (1) dicitur.

§• 3 3-
Ab hoc Nautilo probe diftinguendus RmtiTus primus • Nautilus
Ariftotelis%{iveNAUtiks tenuis & ' legttimus Belgis Doekhuyf Rum- hic diVer-
phii (m), qui Nautilus t>acuus , five nontabulatus Liftero (n)fusaNau-
& Natitilus foe N+vtticus Bellonio audit, utpote quem, Nauplil tilo temti,
nomine a Plinio mutuato, cum monothalamia fit, adCIalTern
meam fecundam , relego.

§• ?4-
Conftat re vera Nautili Tefla ex tubo teflateo conico , in j^attttJiTe-
plano horizontali in Jpiram ita convoluto , ut externe , Tefla fcilicet n£ amp{tor
integra, unicus (f extimtts tantum appareat gyrus , qui ceterorum de friptio,
duorum interne latentium relpeclu longe ampliflimus eft.
EJUS ca-Vitas y in quam plurimas cavitates fornicatas ,- five COn-
camerationes, quas tta/amos appello, a totidem diaphragmatis
teftaceis, five feptis transverfis, concavis bafin & convexis
apicem verfus, ditiditur, quorum ego cum Hookio(o) quadra-
ginta circiter, Rumphii Commentator (p) vero quinquaginta
numeravit, certa proportione centrum five principium ver-
fus amplitudine decrefcentes. F.xtimam cavitatem vero, qua»
ceteras amplitudine multis parafangis fuperat, ipfum inbabitat
animaly ceter* autera omnes folo aere rcpletx reperiuntur, exce-
pto tenui Jipbunculo reftaceo quidem pariter, fed fubtili «Schinc
admodum fragili, duas circiter lineas lato, qui quoque fccun-
dum duclum fpiralis linea omnes thalamos & diaphragmata

continuo-

(k) L. cit. Fig. 3.

(]) Muf. Amboin. p. 61.

(m) Muf. Amboin. p. 64.

(n) Hift.Conch. L. IV. Secl.IV. C.Z.

(o) Fbi/of, Experim. p. 307.

(p) Muf. Amboin. p. 62.

i<S DISSERTATIO PHYSICA

continuo ductu par axem, ad centrum, five principium usqve
gradacim magis magisqve contra&us tranfit, t>id. Tab. I. &
appendice animalis, ceucauda, vivente adhuc eodem, reple-
tur,.cuius cauda; in teftis vacuis aliquando adhuc reftant re-
liquiae.

Partis animalis mollis defcriptio & delineatio in Mu-
feo Amboinico confufa; funt & vix intelligibiles. Teftae
vero , cuius ibidem externa figura, quemadmodum etiam
apud alios, fatis laudabiiis; in interna autem ftructura, qux
cardo rei eft , Iicet alias Tefta per medium ferra divifa,
fatis egregia , deficit tamen fiphunculus concamerationes
tranfiens , quiidem defeclus pariter inHookii (q) figura
accurata alias merito notatur; quem ego fummo ftudio ela-
borata figura Tab. I. fupplere conatus fum.

Eft vero Tefta coloris externe albi ad luteum vergentis,
zonis transverfis undulatis & frequentibus , dimidiam unci-
amlatis, fulvis pi&a ; ipfa puppe vero nigra. Ejus exti.ma
lamella opaca efc & alba, intima vero, a qua diaphragmata ori-
untur, matrem perlarum refert colore, immo fuperat, qui
etiam totam internara fuperficiem omnium concamerationum
exornat.

afus fi- llfus defcripti fipbunculi effe videtur , ut recipiat cau-

pbunculi. dam

(q) poftbumtu Works Tab. II.Fii». I, Etiamfi in defcriptione, qua:
habetur in Celeberr. hujus Auftoris Phthfovhical Expenmcnts
and Obftrvations p. 306. & 307. Conchylii hujus duiftus,
five inteftinuli omnes concamerationes, (ive cellulas , a
molli animalis parte vacuas , tranfeuntis , mentioncm fa-
ciat. Solus iPhilippus Bonanni fiphunculum f. ductum in
quibusdam thalamis aliquomodo adumbrat , de cjus vero
ufu ;dubius admodum [fluctuar, Vid.j Ejus Recreationem
Mentis & oculi , nec non Mufei Kircheriani Claff. 12. p.
47?» &ClaiT,I. Teftaceorumunivalv.nonturbinat. Fig.z,

DE POLYTHALAMIIS. 17

dam five appendicem partis animalis molliseamque per to"
tam teibe transmittat fpiram ; cujus beneficio tefta; nontan-
tum annectitur firmiter , fed etiam ipfa tefta vitaiis reddi vi-
detur. Prajterea forte intromittendo, vel emittendo aeri,
vel aqua? ex una concameratione in. aliam , infervit, prout
Hoockio vifum fuit. Vide §. 20. fupra. Quod ut diligen-
tiusinquirant, viros curiofos ejusmodi maria , qua; anima-
lia ha;c alunt , vifitaturos moneo , & accurata totius mirabilis
hujus animalis icone & defcriptione Hiftoriam Naturalem
exornent.

§. 36.

Quantum ad modum accretionis Teft<e Nautili , eum COn- Modus ac-
je&or fequentem. Animal nimirum rooie aucTium , ubido- cretionis
micilium, five extimam cavitatem fibi nonfufficere fcntit ,Teflx.
parietes ejus producit, adeoque cavitatem ampliat ; ne au-
tem gravitate hinc accrefcente fibi oneri & ad motum
evadat ineptius , novum format , novo mediante parie-
te intergerino, thalamum, quem ceteris addit; qui, utpote,
prouti reliqui, aere tantum repletus, gravitatem ejus minuit
fpecificam, ut motui in aqua , tanquam fuo elemento, ferve-
tur aptius.

§■ 37-
Pra»ter hanc unicam Nautili fpeciem maris Indici in- M*«fo'#
colam, aliam apud Lifterum invenio, Nautilum fcilicet uml>ili-jpecies
catum (r) di&um, qui potisfimum differt, quod utrinque in cen- Vl0t'
tro quafi umbilicum excavatum & in eo latentis intertue
fpira? indicium exhibeat. Hujusut rariflimar fpeciei quoque
meminitClariffimus^»/o»/V« dejufjleu in elegantifuo deorigine
(f formatione lapidum Cornuum Ammonis diclorum Scbediasmate (s).

C Lifteri

( r ) Hift. Conch. L. IV. Seft. IV. F. 4.

( s ) Quod exftat dans les Memoires de fAcademie Rojale de Parit 1722«
d. 23c. & feaa.

iS DISSERTATIO PHYSICA

Lifteri autem Nautilm umbilicatus minor &c. (t) mihi idem efle
cum mea fpecie priori & setate tantum ab ea differre vide-
tur..

§. 38.
tfurtt wa- SecT plures nobis terra in gremro ftio fepultas, ad fup-

rim terre- plendam Hiftoriam Animallum eorum inprimis, qua? raro
fires terravel nunquam ex abyfTo, vel aliis maris rcceflibus fubterra-
fuppcditat.neis, ad quos natura eadem darnnafTe videtur, inhominum
confpectum prodeunt, fuppeditat fpecies. Hinc ego Nautilo-
rum duos facio ordines, qui inMufeo meo affervantur :

I. Eft Nautilus diaphragmattbus con\>exo csncai>is} femiluna-
ribus; fupra a me defcriptus & Tab.i. delineatus.

Huius prajterea aliquot articu/i maiores, fofliles, lapidei, in
eavitatibus Teftas geniti, eGallia, ex liberalitate Magni-
hciAnderfonii, Confulis Reip.Hamburgenfis longe meritisfimiMu-
feum meum exornant, in quo & aliie Suevia reperiuntur ;
in utrisque fpbumu/i trmfeuntis manifeftis beftigiis apparenti-
bus. Praeterea adeft Nautilites ex pyrite conftans minor five
iunior, Tefta plane orbus; unde eo melius articuli mn nibil
finuofi una cum [ipbunculi ori/icio fpe&antur ; ex Suevia. Vid,
Tab. II. Fig. i. quam confer cum Fig. 2. appofita, qua? ejusmo-
di Nautilum iuniorem e mari protra&um & margarita? inftar fplen-
dentem, translucentibus aliquantulumdiaphragmatibus pari-
ter aliquantifper finuofis, refert. Ubi notandum iuniores
omnes in centro effe pervios, five perforatos, ita ut fetam fa-
cile transmittant, quod vero in annofioribus obliteratur &
perit ; fed in divifo per axem ferra, interne latens denuo ap-
paret, quod primusobfervavif & fpiramenti nomine annota-
vit Hookius. (u) Rumphius quidem colorem illum perlace-
um iunioribus ceu naturalera adfcribit , (w) in quo ego
Claris-

(t) Loc. iam iam citato Fig. 3.

(u) Philofophical Experiments and Obfervations p. 305.

(w) Loc. cit. p. 61.

DE POLYTHALAMIIS. i*

Clariflimum Virum errafTe autumo ; quod exempla poffi-
deam exteriori fua lamella , ejusdem cum a?tate provectiori-
bus coloris, adhuc munita ; immo ipfa; lamelte alba; exteri-
oris, in fpeciminibus margaritacei fplendoris, reliquiar, fatis
indicant illam lamellaiTU vel undarum volutatione in. litore
detritam,velaqua forti fuifTe corrofam,Teftamque arte poli-
tam. Plura Nautili hujus elegantia exempla petrefa&a five
Nautilita? videri pofTunt apud Langium (x) & Hookium. (y)

Praterea rara mihi Nauti/it£ Jpecies eft a defideratis-
fimo Rofino olim mifla : nomine Naiailit* admodum fingu/arir,
qttippe qui a i>ulgaribus Nautilis finuofa panetum, qui concAmeratio-
nes diflinguunt conflruclione , paululum defieffendo, ad Cornua Am-
monis, concamerationes magis minusve anfruBuofas nafla ; propius
accedit ; ex Eijfali*. Ejus quoque meminit Cl. Woodwar-
dus, (z) quia vero, prout memini, eius figura necdum ex-
ftat, eam Td. n. Fig. 3. exprimere volui, in quo fpecimine
gyri extimus thalamus amplior adhuc reftat, quo mutila-
tum Fig. 4. fiftitur ; ex minera Martis ferruginea conftare
videtur. An vero ha?c fpecies ab antecedente diverfa fit, an
eiusdem fpeciei tenerimus pullus, ambiguus adhuc hasreo.

II. Nautilus diaphragmatibus multifariam finwfis , ita Ut
petrefa&us, Tefta confumta, vel detra$a, omamenta foliacea
in modura futurarura cranii humani reprafentet, oculo 'm.
primis ad minora armato. Huius qusedam fpecies ab aucto-
ribus fub titulo Cornuum Ammonis recenfentur, quas ego
utique ab iis feparandas&Nautilorum generi inferendas cen-
feo, cum unicus faltem gyrus externe appareat, ceteris inter-

C 2 ne

(x) In Hiftoria Lapidum Figuratorum Helvetiae. Tab. 29. Fig.
1. & 2.

(y) Pojlbumus Works T. 7.

(z) In tbt Addition to the CataUgue 0/ tbt foreign txtaneus tosjits
p. I. & 2.

20 DISSERTATIO PHYSICA

Ammonia
quid.

ne latentibus. Eius plures pofiideo fpecies marino terreftres ;
quarum hic exhibentur :

1. Nautilites articulis multifariam fmmfs , ftriis \>erfus dor-
fnm trifidis. Tab. II. Fig. r.

2. Nautilites articulis multifariam finuofts f- minor, \>alde com-
prejfus, leniter ftriatus , dorfo acuto. Tab. It. Fig. 6. E ferri mi-
nera conftat j ex Ducatu Wirtenbergico.

3. Similis fed qtiadruplo maior Tab. II. Fig. 7. ex lapide
calcarioj ex eodem Ducatu.

C A ? Uf IV.

De Ammoniis & Ammonitis.

§• 39.

Ammoni A eft Volythalamium in fpiram exter-
ne utrinaue apparentem, in plano horijontali
convolutwn.

Ita nimirum convolutum eft , ut plures uno gyri, five
volutae, nunc pauciores , nunc magis numerofi , pro fpecie-
rum diverfitate, ad centrum usqve externe utrinque appa-
reant.

§. 40.
Ammvu- Ammenites mihi eft lapis in caVitatibus Ammoni^ fub ter-

Us quid. *a formatus, tum externam eius figuram, cum internam organicam fa-
britam referens ; tefta? reliquiis five adhuc fuperftitibus, five
iisdem confumtis & deperditis.

$. 4i.
Ammoniam falutavi ab Ammonis Comu, quo; nomine
Ammonia apud antiquosa;qve ac neotericos lapis quidam cornu arieti-
unde dica. numconvolutumrepra;fentansvenit(*). Hicenim lapis fipro-

tnr, be

(*) Confetantur, quae habet CI. Scheuchzerus in Phyfica Sacra
ad Tab. CCCXXVI.

DE POLYTHALAMIIS. 21

be examinetur, fuam Conchylio bujus generis debet originem»
Ammonites mihi hinc cum Woodwardo di&us.

§. 42.
Ammoni* nnica tantum ante annos haud adeo mul- Ammon.
tOS, defecla eft fpecies: z^Q\\dX2iCornu Ammonis ; Poft-hoorentje ; marin*
Rumphii (a) Nautilus exiguus albus , peUucidus, teres ; \S\-una tan-
fteri (b). Oftreum parvum, Bonanni (c). A peculiar Kind of tum /pe-
Nauti/us j R. Hookii (d). Celeberr. Langius (e) ex hzc cies mta.
quinque diftin&as fpecies facit: diverfirate depromta a volu-
tis, vel fe invicem tangentibus, vel nonatringentibus; fuper-
ficie itidem vel lajvi, vel ftriata, tandemque nodofitate qua-
dam externa ; ego vero differentias hafce partim figuris
Auctorum minus exaclis adfcribo , partim pro varietatibus
potius habendas cenfeo.

§• 4;.

Licet vero hujus icones apudLifterum, Bonannum, Eius dt-
Rumphium & Hookium cum aliquali defcriptione proR.ent,fCriptio.
opera? tamen pretium exiftimavi, cum illa; minus accurata;
inquirentium curiofitati haud poffint fatisfacere, eius & ico-
nem nudo & armato oculo vifam , ut interna potifiimum fa-
brica appareat, cum accurata defcriptione hic adiicere. Te-
fta nimirum tenuis inftar charta? fcriptoria;, tubulofa, figu-
ram habet conicam, calami anferini circiter craffitie circa
bafin, in tenuiffimum apicem minutiflimo globulo in extre-
mo ornatum defijiens, fpiraliter tribus ferme gyris, in plano

C 3 hori-

(a) Muf. Amboia. p. 67. & Tab. XX. No. r.

(b) Hift. Conch. L. IV. Seft.IV. Fig.2.

(c) In Supplemento Recreationis Mentis & oculi No. 47. p.

32?. & Mufeo Kircheriano p. 438. No. 39.

(d) Pofthumous Works p. 282. & Tab. 2. Fig. 4.

(e) In Methodo Conchyliorum p. 13.

22 DISSERTATIO PHYSICA

horizontali ita convoluta, ut femper teres inaneat, neque
unquam fe latera invicem tangant, interim tamen femper
propius ad fe invicem accedant. ( Tab. n. Fig. g.) Externe
ta&u non nihil fcabra, coloris albidi, aliquantulum pellucida,
unde diaphragmatum internorum transparent veftigia ; in-
terne polita & fplendens ; diaphragmatibus transverfis ,
verfusbafinconcavis,apicem vero convexis, teftaceis, coloris
perlacei, in triginta fexvel feptem thalamos, five concamera-
tionesfenfimfenfimqveminoresplerumque divifa. Extimum
diaphragma foraminulum habet fetam facile admittens ( Tab.
II. F. t.& 9.) interno margini proximum, quod orificium
eft fiphunculi pariter teftacei, fenfim magis angufti, pro ex-
clpienda animalcali cauda , ceterosque ufus, (upra §. tf. de
Nautilo memoratos, omncs tkalamos ad apicem usque trans-
euntis. Internam hanc ftru&uram egregieadumbrat Tab. II.
Fig. p. cujus quatuor thalami diffra&i ; Fig. 10. vero thalamos
ejusmodi microfcopioau&os exhibet ; Extima cavitas, quam
animalculum inhabitat, non, ut in Nautilis, longe ceteris am-
pliflima, fedparum tantum proxime antecedentem magnitu-
dine excedit, unde animalculi quoque exilitas colle&u faci-
lis; quamvis de amplitudine cavitatis extima; necdum cer-
to conftat ; quia enim bafi fua fcopulis adhceret oceani orien-
talis infulas Moluccas alluentis , tefta flu&ibus, borea flante,
ita feparatur, ut extimus ejus margo, cum fit admodum fra-
gilis in fcopulis remaneat, & in copia ad littus defertur ; te-
fte Rumphio (f) : de vera magnitudine iudicare non licet.
Reperiturquoque copiofe inlittoribuslnfularum Americana-
rumBarbanos, Jamaica; &Bahamas; tefte Woodwardo (g).
De figuraautem animalculidomicilium hoc teftaceum curio-
fisfimuminhabitantis,altum apudomnes filentium.

§• 44-

( f ) Loc. cit.

(g) In the Catalogue oftbe Englifib fosftlt Fart. II. p. II 3.

DE POLYTHALAMIIS. 2g

§. 44-

Defcriptam iam iam unicam hanc Ammonia; fpe-Marino
ciem inter marino terreftria hactenus non memini occurrif- terreftri-
le ; plures interim in. mari olim fuifTe, immo & adhuc dariww (hecies
fpecies& quidem admodum numerofas, gyrorum numero,^^/^.
diverfaadmodum tefta; fuperficie, nunc tevi, nunc vario mo-
do ftriata, nunc undulata, nunc fulcata, fpina quoque diverfi-
mode formafa & interna non minus ftruclura, diaphragma-
tibus fcilicet nunc convexo concavis, nunc undularim finuo-
fis, frequenrius vero diaphragmatum peripheriis vario modo
inflexis & complicatis a fe invicem difcrepantes ; teftantur
Ammoniu tanta varietate & numero ubicunque ferme terra>-
rum exterrzevifceribusprotracti & inCurioforum k«p>?a«s yv-
pofitL

§. 45-

Hos vero Ammonitas non meros lapides efle, ut quf- Ammoni-
dam fibi & aliis perfuadere conati funt, a Natura, ficta \itas non
qvadam plaftica formatos, fed \ lapides exfluida quondam materia tneros la-
in cavitatibus Ammoniarum teflarum, in mari olim cum fuis va-pides effe
colis genitarum, dein Cataclyfmi illitu ■ uniVerfalis tempore CWVa pauc{g t.
plurimis aliis marinorum animalium, non nullisqueterreftri- vincitur.
um, nec non Vegetabilium partibus,/«fr^ vifceribus inclufarum &
per ftrata difliminatarum concretos , ibidemque afTervatos,
donec tandem, noftro potisfimum a?vo, vario mocio pro di-
verfitate ambientis medii alteratis vel confumtis teftis, pro-
tra&i & luci expofiti fuerint ; ut alia nunc omittam , evincit
accurata Ammonitarum cum Ammonia mea marina collatio,. Ex
hac enim apparet, qua ratione conveniant

I. Confignratione externa,

II. Stru&ura interna.

(1) ThalamU five concamerationibus variis, fenfim deere-
fcentibus ; in Ammonitis faxea &c. materia utpluri-

mum

24 DISSERTATIO PHYSICA

mum repletis, rarius vacuis & fluore cryftallino in-
cruftatis.

(2) Dlapbragmatibus di&os thalamos eftbrmantibus , vel

eorum veftigiis.

(3) sipbunculo diaphragmata & thalamos tranfeunte, vel ad

minimum eius veftigio. Et quamvis hic fiphunculus,
quod fateor, in Ammonitis raro integer appareat,
quod procul dubio propter fubtilitatem & teneritudi-
nemeius, unde facile deftruitur, accidit, tamen in
omnibus eundem five teftaceum, five membranaceum
(quod forte in quibusdam obtinet) extitifte veftigia
& analogia fuadent.

III. Teftarum reliqum , qua? in quibusdam Ammonitis adhuc
fuperftites, diverfe ab inclufo lapide fubftantia? ; in a-
liis vero in mineralem transmutata? obfervantur.

§• 46.

Cur de iis Cum autem de Ammonitis, five Cornibus Ammo-

bknonfu- nis vulgo diclis multi Clariflimi Viri quos incer eminent Car.

Jius aga- Nic. Langius (h) , Jo. Jac. Scbeucbzerus (i), Jo. Woodwar-

tur. dus (k) & Ant.de Jujfieu (I) varia notatu digniflima me-

moriaj tradiderint, magnumque eorum numerum in ordines

diftributum recenfuerint ; in prasfentiarumfufius de iis agen-

di mihi non eft animus. Propero potius ad Genera PoIy->

thalamiorum minus haclenus cognita, quas reftant.

CAPUT

(h) Hift. Lapid. figur. Helvetiac.

(i) In Mufco Diluvian. & Ory&ograph. Hclvet.

(k) In tbe Catdloguts of Engtlifcb and Forrtign Fosf/s.

(1) Loc. cit.

DE POLYTHALAMllS. 25

c a? ur V.
De Lituis & Lituitis.

$• 47-

Lituus eft Volythalamium abafiprimum inli- ut»»s
neamfere reflam extenfum^ dein vero infpi- **"*•
ram externe apparentem convolutum,

Adeoque quafi ex Orthocerate, de quo infra, & Am-
monia compofitum videtur.

$• 48.
Lituites vero mihi efl lapis in caVitatihmVittti fuh terra Litttites
genitus,tum extermm ejtts figuram,tum internam, organicamfabricam aloid.
referens ; teftas reliquiis fiue adhuc fuperftitibus, five iisdem
difTolutis & confumtis.

§■ 49-
LituttmvoQavi a fimilitudine figura?externa?,cum///«0Z./>««.f un-
augurum antiquorum apud Romanos infigne augurali (m),de dicatur.
prouti in variis nummis antiquis fpeclatur ; a quo etiam
Romana? Ecclefia; Epifcopi fua infignia, hodierno die adhuc
ulitata, mutuaffe videntur.

$. 50.

E mari hauftum Lituum fateor me nunqvam etiam Lituusma-

ia inftrucliflimisTeftarum colleclionibus confpexifle, neqve rinus nun-

ab ullo ha&enus obfervatum legifie, vel audiville. Interim^»* **-

tamen ejusmodi Conchylium olim ibidem extitifTe, immofus,Cfcur.

D adhuc

(m) Vid. Rofini Antiqvit. Roman. L. III. C. X,

26 DISSERTATIO PHYSlCA

adhuc exiftere , (cum nullas Creaturarum fpecies, Divina ita
iubente Providentia in hoc terrarutn Orbe, ante univerfaiem
illam & ultimam Cataftrophem interire crediderim,) mox fe-
cutura teftantur, vel folido faxo imprefla veftigia 3: in rei
memoriam infculpti indelebilesCharaclieres inqve cevum du-
ratura monumenta. Confeqventia enim, quod nondum in
mari repertnm eft, illud non exiftit in eo, non vaiet ; procul
omni enim dubio ; ne centefima qvidem pars, qva: maris
abyflbs abfcondit, ad noftram pervenit notitiam,quod quo-
tidiana novarum rerum a curiofis Naturas fcrutatoribus e
fundo maris protrac"tarum confirmat detectio, nunquam ab-
folvenda, cum Naturas thefauri a mortalibus nunquam ex-
hauriri queant. Nolo autem in diluendo hoc errore proli-
xior efle, cum hoc iam ab aliis factum fit, quos inter excel-
lit Clariflimus Ehrhartus in DifTertatione de Belemnitis Sve-
vicis (n).

§• $i.
ConjeBura Cum itaqveLitui tefta, prouti eam in mari exiftere

de animali fuppono ignota fit, fane animal quod eam inhabitat quoque
teftam ignotum efle mirum non eft. Si tamen conjeclari licet, ani-
banc inba-mzl hoc ad illud quod Ammoniam inhabitat, accedere, affi-
bitante. nitas tefta? fvadet.

§• S2-
Lituites a Lituitam primusego ante bina-circirer luftra cafude-

me primo texi marmori, fcilicet,immerfumOelandico (o),cinerei colo-
deteftus & ris, cuius magna qvantitas ex Oelandia Svecia; infuJa, ad fter-
quomodo. nenda conclaviumpavimenta aJiosqve fimilesufus,ad nosde-
ferri folet. Huius fpecimen primum Tab. II. Fig. n. expref-

fum,

(n) Edit. alt. §. 23.

(0) Qyi plura de hoc marmore fcire defiderat, Iegat qua: amicis-
fimus mihi quonrlam J. Fr. Lecpold in RtUtiotit dt Itincre Sue-
cico f. 24. £T feqq. CX Kit. Falwi DiJJirtattone de Oelandiay
rcfert.

DE POLYTHALAMIIS. 27

fum (cuiusfocium brevi poft in fimili marmore,quamvisnon
adeo integrum deprehendi) cum ante biennium & quod ex-
currit Nobilisfimo Kleinio, Incluto Reip. Gedanenfis Senatui
a Secretis, rerum naturalium amantisfimo, una cum effigie
eius a;ri, me iubente, incifa, oftenderem & animi fenfa de eo,
pro candore meo, qvod fa?pius etiam de aliisrebus olim fa-
&um, exponerem ; ille fe continere non potuit, quin mihi
litterisde eo tanqvam primo& unico hujus generis,quod ea-
tenus comparuerat, gratularetur. Nunc vero eidem lauda-
to Viro gratulor viciffim, quod poftmodum ipie exemplum
huius Limita; na&us fit : ut ex defcriptionibus Tubulorum
marinorum, ut vocat, nuper editis Tab. V. Fi%. B. apparet.
Miror autem nullam Virum Nobiliffimum ibidem mei inie-
cifie mentionem. Plura qvoqve Lituitarum impofterum
repertum iri exempla dubito nullus.

§• «•

Lituites itaqve rneus Tab. 11. Fig. n. naturali magnitu- Lituiu de-

dine qvam accuratisfime expreffus, initio longo fatis Cpatiofcri/>tio.
a bafi (a.g.) re&a procedit fere ad(<\) deinde vero in fpiram
duorum gyrorum in plano horizontali & quidem inftar Am-
monia? BeJgice Poft-hoorentje fupra $.49. defcripta? & Tab. H.
Fig. S. (f 9. adumbrata?, ita ut latera nullibi fe tangant, con-
volvitur (c. d.). Monftrat vero eum Figura n. marmori fuo
inhsrentem, fecundum axem per integram longitudinem di-
vifum, ut ita interna & organica ejus pateat ocuJis ftructura:
nimirum veftigia teftae colore albo fe diftinguentis a faxo,
cui immerfa ; tlialami five concamerationes fornicata; fen-
fim magnitudine decrefcentes, formata? a diaphragmatibus
verfus bafin concavis, apicem vero convexis, quorum qua?-
dam littera e. notantur,&inter marginem internum &axem
fiphunculus diaphragmata & thalamos tranfiens, fenfim de-
crefcens. (/".) Pra^terea notandum fpatium a. g. h. repra?fen-
tare bafin Lituitaj, in qua veftigia diaphragmatum magis

D 2 obfcu-

DISSERTATIO PHYSICA

obfcura f obliterata apparent ; bafin quoque hic abfciflam ,
quaj adhuc longius fuit protenfa. An vero extimus thala-
mus ceferos amplitudine multum fuperaverit, utin Nauplio
& mea Orthoceratis fpecie prima , nec ne? ignoro. Ab h.
ad i. tefta interiit, eiusqve locum explevit faxum, quod ta-
men a faxo ambiente diftinclu facile eft.

Si accidat, ut feciio Lituitas huius axem non tranfear,
fed obliqua fit, ita ut gyri interiores fpiras non appareant ;
facile imponere poteft alicui,ut pro apice infie xo habeatur.

§• 54-

Lltnusiure Conferat iamB. L. qua? modo de Lituita dicla funt,

PoljtbaUr Cum mea defcriptione Ammonia? ($.45.) & Figuris g.p. io.

miorum jab. II. omnique partium ftudio fepofito, candide decidat, an

Clajfi infe- reclius a me Conchylium hoc mea? Polythalamiorum Clafii,

rendus. novo Litui nomine, proxime ab Ammonia, a qua tantum

differt, quod a bafi in lineam reflam extendatur, antequam,

ut Ammonia in fpiram convolvitur, inferatur ; an vero, ut

nuper Nobiliffimo Viro cuidam placuit, inter Tubulos ma-

rinos, tituloTubuli concamerati, apice fpira; modo intorto,

potius referendum fit.

C A P UT VI

De Orthoceratibus & Orthoceratitis.

§- 55-

orthoceras ^Vrthocer as eft Volythalamium tn lineam re-
qutd. ^j flam, vel proxime ad reftam accedentem
extenfum.

Nimirum ab Ammonia non nifi rectitudine differt :

illa

DE POLYTHALAMIIS. 29

illa enim in fpiram convoluta eft, Orthoceras rcfrum ; Litu-
us vero partim rectus, partim in fpiram convolutus.

§■ 56.

Orthoceratites eft lapis in cavitatibus Orthoceratis fub ter- Ortbocera-
ra concrettts, ejits tum externam figuram, tttm internam fabricam re- tites quid.
ferens ; tefta? reliquiis five adhuc fuperfticibus, five iisdem
dillbJutis & confumtis.

§• ?7-
Orthoceras falutavi defumto nomine ab cfScv &.M$*s\Ortboceras
quafi rectum cornu diceres, quod integrum figura repras - «nde dica-
fentat. tur.

$• 58.

Hoc quidem in ftatu fuo naturali ex mari extra- Marinunt
&um , pariter ac Lituum, obfervavi nec audivi unquam;*">»^'»*
eiusvero reliquias fofliles, quas Orthoceratitas vocavi, ■&nx.einnotuit.
tria iam & quod excurrit luftra,frequentes & varias detexi; dein
repetitis obfervationibus in mea de lapidum horum origine,
fententia confirmatus, brevi poft Tradatulum de iis confcri-
bere in animum induxi, idemqve amicis quibusdam fignifi-
cavi. Cur aucem is non maturius lucem confpexerit publi-
cam, Pra?fatio docet.

$• 59-

VrxterPmflam, Suecia & Ingria Orthoceratltas potis- Ortbocera-
fimum haclenus fibi vendicant. Plurimas Scegregias fpecies tit* inqui-
hoc Capite defcriptas praecipue PJ. Rev. P. Gabrieli Rz^czyns- busnamre-
ki S. J. Hiftoria? Natur. Polonia; &c. rufpatori indefeflo de-gionibus
beo. Fuerunt vero ha? effoffa?, tefte iam iam laudato Patre, potifftmum
in Pomerellia prope pagumA"^/^oivoMonafteriiZarnovecenfis, invenian-
quod ad aliquot lapides Gedano diftat. Hic collis quidam, ex tur.
quo prasgrandes calcarii Japides ad oflo vel duodecim orgy-
iarum profunditatem pro calce eonficienda eruuntur, qui-

D 3. bus

3o DISSERTATIO PHYSICA

bus hi Orthoceratitas immerfi in magna quidam copia,vuI-
go ^pfcilc i. e. /agitu di&i, reperiuntur ; fed cum articuli fa-
cile a fe invicem difftliant, vel fecedant, vix nifi perpartes a
faxo, cui inhserent, feparandi. Saxum hoc calcarium cine-
rei eft coloris fatis folidum, cuius coloris & natune etiam
contenti Orthoceratitce , exceptis quibusdam, qvi feleni-
tica?, inftar fluoris , funt materia;. Semper tamen fere
plus minus teftarum reliquia?, fe diftinguunt a continenti &
contento faxo, utpote quse feleniticaj pariter & fulvefcentis,
coloris funt ; non vero ftriatse uc* in Belemnitis.

Suecos Excellentiffimo Magno Brommelio, Regis Sue-
cias Archiatrorum Comiti, titulo bacillorum lapideorum ex
marmore Oeiandico, acceptos refero, praeter plurimos, quos
ipfe in marmore Oelandico (p), de quo §. 52. reperi, in quo
adeo frequentes funt,ut nullum fere apud nos conclave, cuius
pavimentum hoc marmore ftratum eft, intraveris, in quo non
unum, vel alterum veftigium Orthoceratita? ofFendas i noftra-
tes Lapicida; tyfeik i. e. Sagittas a fimilitudine nominant.
Tres fpecies NobilifIimus^/W»i-,tertiamfciIicet,quintam &
nonam,quas cum aliis foffilibus exGotdandia acceperat, me-
cum communicavir.

In Ingria ExcellentifE GmeBn M. D. & Academia? Ca?-
fareas Petropolitana? Membrum, huius generis lapides etiam
frequentiffimos detexit & Radiorum articulatorum lapideorum
nomine infignivit, quorum defcriptiones in Commentariorum
tertio tomo iam iam laudatx AcademU , qui fub prelo fudaredi-
citur, promifit. Hic ut lubens audio, de origine eorum fer-
me eandem mecum fovet fententiam, mihique qua?dam nu-
perrime unius & alterius lpeciei benigne transmifit pro exa-

mine

us tn

(p) Horum quoque mentionem iniicit fupra laudatus LeopolA^
Relatione idneris fui Suecici p. gy. terminis vero adeo obfcu
ris, utconieftaii oporteat, quid velit Au&or.

DE POLYTHALAMIIS. 51

mine fpecimina , qus cum noftratibus convenire, fed Jonge
minus integra,adeoque cognitu difficiliora deprehendi.

§. 60.
Dijftrentia* horu m Ortboceratitarttm potifll mum a pojiti- Ortbacera-
one ftpbunctili thalamos tranfeuntis, dein a figura extema conicatit* quo-
lentius , Del citius decrefcente, denique ab articulis five tbalamis modo diffe.
amplioribus vel ftriciioribus, pro fcopo & tempore prajfenti- fMt.
bus, defumendas indicavi.

§. 61.

Secundum has mihi prasfcriptas regulas , poftqvam speciesno-
quot quot nancifci potui fpecimina fedulo examinavi, mUmvem,
diftinaas $«■/«■ non fine labore detexi, quarum diftinaam &
ada?quatam ideam mihi non tantum formare , fed ali-
is etiam me exhibere pofTe confido. Trts prima; fiphuncu-
lum habent in ctntro fitum, five per axem tranfeuntem ; quar-
ta & quinta vero inter centrum (f peripheriam pofitum ; fexta
feptima o&aba (f nona denique proxime ad peripheriam f. margi-
nem locatum.

§. 62.

Orthoceratites fiphunculo axem tranfeunte i.specks.
graciliori, lentiffime decrefcens \ thalamk o/imy
nunc articulh amplioribus,

Hujus in Pommerellia potifllmum obvii , quam pluri-
mas poflideo portiones majores & minores ; omnium veroin-
tegerrimum eft fpecimen, cuius partes aliquot lab.lll. exhi^
bentur, & quod ex quinqnaginta circiter articulis integrum
compofitum fuifte, videtur. Huius diameter bafis unciam
aliquantulum excedit, coni vero longitudo duos fuperat pe-
des , ut adeo ratio bafis , ad conum fit, ut 1. ad 20. circiter.

Et

32 . DISSERTATIO PHYSICA

//. Species,

Et hic conus quidem lente adeo in apicem decrefcens caufa
fuit, uc ex fuperriciaria infpe&ione fragmentorum eius, ea-
dem pro cylindricis habita fint aquibusdam, qua? tamen con-
iunctaconum eftbrmant verum & indubitatum.

Tab. III. iraque exhibetur : Fig. I. Bafis Ortboceratis bujus,
dimidia ftti parte faxo adbuc immerfa, teflafua orba , excepta parte
qna faxo adhxret. Hec inferior pars articulationibus deflituta, dua-
btu in fuprema parte exceptis , extimum tbalamum , quem animal o-
lim implevit, exprimit ; (f egregie a^eo penem humanttm cum fua
glande repr&fentat , ut plebi facile pro pene petrefacio t>enditari
poffet.

Fig. 2. Eitis pars tenuior aliquot articulis 'conftans , qui olim tot

fuere thalami.
Fig. 3. Articuli fupremi (Fig.2) pars convexa ctm nota fipbun-

culi.
Fig. 4. Articuli infimi ( Fig. 2) pars concava pariter cum fipbun-

culi nota.
Fig. 5. Pars angttftior cum teflx reliquiis fuperflitibus ; ubi notan-

dum teflam ftriis circularibus , fed Uvioribus in fuperficie

ornari.
Fig. 6. Apex coni, in quo articuli fenfim decrefcentes notandi.
Fig. 7. Bini articuli per axem divifi , ita ut interna conformatio

appareat , cum tranfeunte fipbunculo qui quo magis accedit
ad apicem , ftriclior (f anguftior evadit.

$. 63.

Orthoceratites fiphunculo axem tranfeunte
graciliori , fubito decrefcens , thalamh ohrn, nunc
articulh /IricTwribm aliquantulum.

Bafis diameter fe habet ad conum, ut 1. circirer ad6.
In marmore Oelandico frequens eft , ita ut i<ftu mallei

facile

DE POLYTHALAMIIS. 55

facile pofilt feparari, qvamvis plerumqve in fragmenta dis-
filiat. Ex Ingria quoque hunc milit Cl. Gmelin faxo mollio-
ri immerfum.

Diameter bafis huius ad conum eft , ut 1. ad 6. circiter,
aliquando ad 7. vel 8.

Tab. VI. Fig. 6. Huius partem inferiorem rcfert ,
fttperficie ex parte detrita , ita ut tnterior flruBura appareat.
Ubi notandttm 1. fuperius bini articttli , verfus inferiora \>ero una
continua & ampliffima calutas olim , nunc marmore repfeta. An
hzec cavitas teftse naturalis fit , quemadmodum in prima
fpecie, pro domicilioanimalis, quod valde probabile eft; an
vero hicdiaphragmata accidentaliter perierint; nondetermi-
nabo , donec de eo certior fa&us fuero. 2. Alter minor conus
articulatus huic inhsrens, qtti apex \>idetur prim* jpeciei (§. £?.), di-
ftte cal>itati olim immiffus , fimul petrifcatus,

$. 64.

Orthoceratites fiphunculo axem tranfeunte ni.spedcs.
gracilioriy fuhito decrefcens ; thalamh olim, nunc
articulh angufliffimh, minmque convexis.

Bafis diameter fe habet ad conum, ut 1. circiter ad 6.

Tab. VI. Fig. 7. Hunc repr&fentat per axem divifum, ita
Ut articidi nttnc, olimthalami admodum angufii & diaphragmata mi-
nus convexa^ cum tranfeunte fiphunculo octtlis pateant. Conflat ex
lapide ealcario cineracei coloris , ex Gothlandia aUatus.

Orthoceratites fiphunculo inter centrum fe*Ifr-sPecies>
peripheriam pofito, aliquantulum crasfwri^ fubito
decrefcens', thalamh olimnunc articulhflriflioribus.

Bafis diameter fe habet ad conum, ut 1. ad 3J circiter.

E Tab.

54 DISSERTATIO PHYSICA

Tab. IV. Fig. I. Sur/imam eitts refert partem , in qtta arti-
ctili , fiphonis travfeuntis parttm a centro remoti Veftigutm (f c. d.
tefls, qu<e circularibus (Iriis externe cingitur , reliquix JJ>eclantur.

Fig. 2. Articu/i infimi (Fig.I.a.) pars concat>a, in qua (ipbunculi

craffities (f diapbragmatis teflacei reliqui*.
Fig. 5. Articuli ( Fig. I. b. ) pars con\>exa.

Hasc fpecies in Pomerellia reperitur.

§. 66.

v. spedes. Orthoceratites ftphunculo Inter centrum <&

peripheriam fito gractliori , fnbito decrefcens, exter-
nefukatusy thalamh olim , nunc articulh ftritfio-
ribus.

Bafis ad conum fe habet, ut i.ad 5. circiter.
Tab. VI. Fig. 5. Externam ipfitts contemplari licet faciem,
tefta fua, aliquot, adusque )viginti,fulcis, fecundum longitndinem angu-
lis exfiantibus,fulcata Veftitam. Siphunculum babetgraci/em,non lon-
ge a peripheria diftantem , ipfo nttmero 3. (ignatttm.
Fig. 4. Articulus infimus parum concavus cum fipbunculi \>e(liaio.
Fig. 5- Tha/ami quondam , nttnc articuli angu/ofi parum admodum
conr>exi , tefia fcilicet deperdita. Ex Gothlandia accepit
Nob. Kleinius. Specimen quod Fig. 5. refert parunVa
linea refta declinat, quod vi ambientium in Catacly-
fmo corporum faclum fuifle, vel a tefta? rimis trans-
verfalibus colligi poteft. Quod pariter in aliis fpecie-
bus fubinde annotavi, unde forfitan, re minus perfpe-
fta, Dentaliformium ipfis nomen natum videtur.

§. 67.

vi.spedes. Orthoceratites fipbone ad peripheriam pofh

to

DE POLYTHALAMIIS. 35

to crajjiori, lente decrefcens, thalamk olim, nunc
articulis latioribw.

HuiusOrthoceraticajbafisadconum fe habet uti.acho.
pariter ac infpecie prima notavimus; unde non mirum &
nuius fragmenta incautis impofuifTe, ut eadem pro cylindri-
cis habuerinr,

Tab. IV. Fig. 4. Portio buius, tefta fua ambiente partim
adhuci>eftita, partim Jpoliata ; in qua notentur articuli (f circulus in
parte infima, quiftpbonem tranfeuntem fntis crajfum ad peripberiam
pofitum denotat.
Fig. 5. Oftendit eandem portionem ab oppofita parte vifam, ubipari-

ter tefts reliquu, articuli fed obfcuriores & Jipbo tranftens

notandus.
Fig. 6. jirticuli fupremi pars cortbexa cumtranfeunte fipbone.
Fig. 7. Pars bujus Orthoceraticx fecundum longitudinem divip?y

ut interior ftruciura pateat ■, faxo ex parte immerfa.

In Pommerellia & aliis Boruffiaj locisfa?pius occurrit;
in marmore Oelandico vero freqventiffimus , & qvidem in-
fignis adeo magnitudinis, ut diameterbafis duasuncias& lon-
gitudo coni qvatuor fuperet pedes , quas vero integras excu-
tere, prajfragilitate, fere impoffibile eft.

; Et ha;c fpecies, eft cuius Plurimum Reverendus Hek
\ringiusin Lithographia fua Angerburgica (q) iconem,
qvamvis minus feliciter, exhibet , fed recle hunc lapidem e-
iusdem natura ftatuit, cum Lapide caudaj cancri , vel potius
aftaci fluviatilis fimili , Gefneri : (r) Qvx vero Vir lau-
datus de horum lapidum origine & natura ibidem conie&atus
eft,eademiam, repetito examine , non amplius defenfu-
rum, credo.

E 2 §. 68.

(q) Parr. I. Tab. 7. Fig. 23.' & p. 64.
(r) De Lapid. figurat. p. 167.

«6 OISSERTATIO PHYSICA

§. 68.

vu. spr Qrthoceratites fiphone ad peripheriam pofito

eraffwre , lente decrcfcens> thalamh olim> nuncar-
ticulh angujlioribus.

Huius fpeciei bafis fehabet adconum, uc i. ad2o. cir-
citer , prouti etiam in prima & fexta fpecie annotavimus.

Tab.V. Huiusdiverfasportionesdelineantur; &quidem

Fig. I. Portio infignis , in qtta, tefta deperdita, ordo articulorum
cum fphone tranfeunte (f ftiperius eminente conjpicitttr.
Line£ pttntlats vero progreffttm huitis portionis ddumbrant;
qttx atttem inter bas lineas hxret coni pars, fiphonem deno-
tat faxo repletttm , ab ambientibus articttlis denttdatum^
fed tefta tentti (f candida Toeftitum, itatamen, ttt nots dia-
fhragmatttm oblicftte ftphonem ( qttodfemper obtinere debet,
ubi fipho ad peripheriam fittts eft ) ambientittm reftent con-
JpicttJt,

Fig. 2» Eadem portio a parte oppoftta t>ifa.

Fig. 3. Articnli eitts fttpremi pars convexa, cttm tranfettnte fi-
phone.

Fig. 4. Portio, ex parte articulis dcnttdata, ttt ftpho appareat.

In Pommerellia cum ceteris fpeciebus rcperitur ; e-
ius qvoqve fragmenta qva?dam Cl. Gmelinus ex Ingria mi-
fk, qva; inter unum eft, cuius diameter ad tres unicas acce-
dit , ex qvo colligi poteft, integram teftam 'qvinqve fuperafle
pedes.

§• 69.

rni. spe- Orthoeeratites fiphone ad peripheriam pofi-

to craffwre comprejfo , lente decrefcem 5 thalamn
olim^ nunc articulh latioribm.

Omnes

ctes.

DE FOLYTHALAMIIS, 37

Omnes Orthoceraritarum fpecies mihi not& fipho-
nes habent teretes , prater hanc unicam, qvas comprelTum
poflidet , qvod rarum eft Tab. V. Fig. 5. Eius exhibet partem
fpbonis , articulis deperditis , nudam. Ex latitudine fiphonisfa-
cile de Iongitudine coni judicium eft ; qvcg , fi eadem hic,
qvx in fpecie proxime antecedente obtinetproportio, utpro-
babile eft , ad oclo fere pedes fe extendere deberer.

§> 70.

Orthocerathes fiphone ad peripheriam loca- ix. spnhs.
to ampliffimo & annulartbm eminentik infignito ,
knte decrefcens.

Huius varia vidi fragmenra ex Gothlandia allara, ex
qvibus invicem collatis Orthoceratitas huius figura haud adeo
difnculrer conie&3ri poreft ; ut & proportio prster propter
bafis ad conum, ut 1. ad 10. Hoc peculiare habet fpecies haec,
qvod fipho, qvi omnium amplifllmus & ratione tefta? etiam
crasfiffimus , externe annularibus eminentiis & fulcis infcul-
piis alternatiminfignitusfit; aliqvando fluore cryftallino re-
pletus apparet.

Tab. VI. Fig. I. Ortboceratiu buius portionem refert
in cjuo notetur fipho , annnlaribus eminentiis prtditus ,fupra defcri-
ptus, cum diaphragmatnm teflaceorum rehquiis.

Fig. 2. Eiusdem /tphonis portio , articulis ambientibus Cf dia-
pbragmatibus deperditis.

, Orthocera-

S* 7U titasCfzi-

Ortboceratitas vero , qvemadmodum & Lituitas revera tuitas ie~

Tefiis marinis fitpra defcriptis fuam debere originem, fvadent : l.ftis defcri-

Ana/ogia fabric* cum Naupliis (? Ammoniis ; 2. Teftarum e\ter-ptis origi-

narum tum & diaphragmatum & fiphunculorum reliquu faepenem debere

E 3 fuper-probatur.

38 DISSERTATIO PHYSICA

fuperftites ; accedit 3. cum aliis Tefiaceis marino terreftribus una

reperiri.

§. 72.

Forte plu- Pra?ter has novem defcriptas, plures adhuc dariOr-

res ^.wftfrthoceratitarum fpecies, dubitonullus, idque eo minus, quia

fbecies. ipfe earum veftigia, quamvis obfcuriora, mihi detexiffe vi-

deor. Quoniam vero earum diftindtam & ada?quatam

mihi ideam hactenus formare non potui, conje&uras potius

omittendas, quam entia praster necemratem multiplicando,

rebus confufionem affundere, mihi vero laborem inutilem &

Lecloribus txdium creare , duxi. Hoc faltem hic candide

monens, Orthoceratitas pro varietate transmutationum fub

terra a corporibus ambientibus, ut & fragmentorum, diver-

farumqve feclionum coni, faxo inprimisimmerfi,infigniadeo

ludere varietate, ut nifi harum rerum peritisfimo, facile pos-

fint imponere, ut ex una plurimas haud levi errore condat

fpecies & fecundum variafragmenta,ex fuperficiaria infpe-

ftione, nunc conifcaleni, nunc cjfindri, nunc denta/iformes, nunc

apice infiexo vel fuperficie ajpera & nefcio quas non fibi imagi-

netur ; quae omnes fi fecundum totum 8c figuram fuam natu-

ralem, ut decet, non vero fecundum accidentatem rite ad exa-

menrevocentur, conic* tantum figurx, ut fupra fufius demonftra-

vi, deprehendentur. Si vero ego in pofterum plures diftin-

<ftas fpecies invenero, eas quoque B. L. fi h«ec non ingrata fo-

Cur nec- re cognovero, non invidebo.

dum Be- ^

lemnitas ' . » ' 7>*#

Suevicas Orthoceratitarum Ipecies quoque Be/emniu itti dicli,

Ebrbarti, quorum cavitates alveolis conicis articulatis replentur, augere
Ortbocera- poffent , fi modo de tranfeunte articulos fiphunculo, ut Do-
titis an- clifT. Ehrhartus in fua Differtatione adftruere allaborat, ceu
numerave- nota chara&eriftica, certi efTemus. Ego enim ingenue fa-
rim. teor

DE POLYTHALAMIIS. 39

teor, me neque fpeciminibus BeJemnirarum Svevicarum a
Clariff. nbrharto, cuiuselegans &do&a de Belemnitis Suevicis
Differtatio, A.1727. publicata omnem attentiunem meretur,
neque iis ab infigni mihiqve amicifiimoq; Viro 7. H. Linckio,
cujus egregium de stellis marinis Opus, rere ad umbilicum
perdu&um, fummo defiderio a rerum naturalium Cultoribus
expeclatur, ex diviti fuo thefauro mecum communicatis, de
vera&indubitata exiftentiaconvi&umeffe; quapropter, cum
venia Viri Clariffimi, hic»*^**» eligere, quamplaufibili alias
eius fententiae, non convictus accedere, malo. Quid de Bo-
ruflicis vero Belemnitis fentiam, Commentatiuncula docebit
mox fecutura.

§. 74.

Ad Ortboceratitarum porro partes (f fragmenta referen- Qutnam
difuntomnes aheoli, Lithographis dicti, feparatim inventi: Fo/Jiliapor-
quotquot nimirum tranfeuntis Jipbunculi clarum oftendunt uefti-ro pro Or-
gium,'quique, me judice, male proalveolis Belemnitarum fe- thocerati-
pe haberi folent ; nec non Lapis caud* cancri , bel potiusaftacitarum
ftuviatilis fimilis, Gefneri, qui a ceteris fragmentis in eo potis-fra%ment$'s
fimum differt, q-uod cafus ipfi aliquam limilitudinem cuni babenda.
c&uda aftaci conciliaverit : conftat vero plerumqve ex frag-
mento prima?, vel tertiae mea? Orthoceratita? fpeciei, ita
cafu ab uno latere detrito, ut diclam figurara
acquirat.

$0 # ) o ( #

Eknchus Tabularum ,

ubi fimul indicatur, in qvibus locis plenior figurct-

rumt qv& omnes naturalifua magnitudine exprejja,
dilucidatio qvarenda.

Tab, I. Nautili interna Jlru&ura. Vid. §. $4.

Tab. II. Fig. /. 2. j. 4. r. 6. 7. qvadam Jpecies Nautiliex-
bibentur , dc qvibm vid, §18.
Fig. 8. 9. 10. Ammonia f Cornu Ammonis §. 4J.
Fig. 11 Lituttes. §. f^.

Tab. III. Fragmenta qvadam Orthoceratita prim* fpeciei ,
vid. §» 62.

Tab. IV. Fig. l 2.3. Fragmenta Orthoceratita qvarttfpc-
/ ciei. Vtd § 6f.

Fig. 4. f 6. 7. FragmentaOrthoceratitce fexta jpe*
ciei. §. 67.

/ Tab. V. Fig. 1. 2. 3. 4, Fragmenta Orthoceratita) fepimx
jpeciei. §. 68.
Fig. f. Sipbo Orthoccratitd oblavafpeciei. §, 6%

Tab. VI. Fig. 1. 2. Fragmenta Orthocerattu nonx [pecieit

§♦7«.
Fig. 1 4 f. Fragmenta OrtboceratiU qvinu fpe-

ciei §. 66.
Fig. 6. Pars Orthoceratitx fecund* jpeciei. f.fy
Fig. 7. Pars Orthoceratita tertU fpeciei. §. 64.

De

TM TIar^rum.Ftl Jcl

Ich - si-uij . Grrtnfuis fcutps , /1 ■ V.

/T^S.XZ

I _B JIotrmanFti. dc&n,.

Ioh.. j4.ua, cbrwauu v /culpStt -il .

2.qj.Jigma.njilrid

MijlxXifjz.

I-S.rxa/frruLn^Ft2. <isf

loh.^Aiu? . cbrrmus /cufy?fi£*A.X .

&l£g8IDG

QZfjQ.Vl

J m\ OJtgtfSha* &£/. Jcl '

ToJx .^Ltu? . {brrinm-jcufasvf^i. ,TT

0_ ) JL_(_J1 41

DE

BELEMNITIS PRUSSICIS

COMMENTATIUNCULA

IntroduBio.

Lauca qua?dam de *Belemriltk Prufftck diclurus, nolo
m recenfendis variis admodum aliorum, de Belemni-
tarum natura & origine,conie&uris fepius male fun-
datis & fententiis , utpote ftudii Lithologici Cultori-
bus fatis notis ; multo minus in refellendis iisdem , tempus
terere mihique concirare invidiam : cum mea ftabilita ien-
tentia, cetera; fponte concidant, neccfle eft. Sed ea tantum,
qua?, poft longam obfervationem & exaclum examen, circa
Belemnitasnoftratesexpertusfum &quamam inde colligi pof-
feratus confe&aria, candide & breviter nonminus, quamac-
curate exponere conabor. Ante omnia vero removendura
eft faxum & impedimentum, quod omnes impegifle viden-
tur,quotquotdeBelemnicisegerunt: nimirum tenendum eft,
probediftinguendum effe, inter figuram Belemnitarnm natura/emr
quaj ex integerrimis minusqve mutilatis fpeciminibus variis
queeorum partibus inter fe collatis colligitur & cognolcitur, &
accidentalem, quxa variiscautisexternis ipfisinducitur&varia
hincadmodum&multiplexeflepoteft. Hocfundamentonixo.

§. i.
*BelemnheS mihi eft Tubulm (Poiyth. tfn.^Belemnites

marino terreflris, conicm, in bafi cavitate inftrnftus iutd-
conica, in tenuem fiphunculum ad apicem uscjue ex-
currentem terminante.

§. 2.
Eft itaque Belemnites Tubulus marino terreftris, teres Eiusdem
& conicus, vel ad conum accedens, externe l«evis, aliquandoampliorde-

F rugis fcripm.

42 COMMENTATIUNCULA

rugis quibusdam mulciplicibus, fed Uvioribus. infignicus ; co-
loris inftar Succini (undcLyncurii nomen ipfi forteab anti-
quis impofitum) flavi, femipelluccidi, aliquando obfcurioris,
rarius plane opaci lutefcentis, vel albicantis, tuncque fragili-
or eft & quafi calcinatus. Compofitus, ubi frangitur, exfi-
bris reclis, rigidis, fplendentibus inftarGypfi ftriati, radiatim
a peripheria horizontaliter verfus axem conftanter & accu-
rateextenfis. Inbaficavitateconica, ultramediumBelemni-
tx, ad fummum, nunquam protenfa inftru&us, qax dein in
tenuem fiphunculum, per axem ad apicem usque, in qua pa-
pillula perforata confpicitur, tranfeuntem terminatur ; qua?
cavitas vel arena, vel nucleo flguram cavitatis conicam ad
amuflim referente, ex arenario lapide, ambienti faxo plerum-
qve fimili, compacto, repletur, & integumento teftaceo, te-
«uiffimo, albo & quafi calcinato ut plurimum involvitur.
Prarterea in bafi videtur rima pervia, recla,'longitudinaIis,
cavitati conica? interna; longitudine proportionata, fed brevi-
or. Pra;ter hanc rimam fubtilifllma fpedtatur fiflura, quaJis
in vitro prae calore fiflo, ad axem penetrans, nunc fere recta,
»unc irregularis, fecundum longitudinem integram adapi-
eem usque excurrens, inprimis in illo latere, ubiparies te-
nuior eft ; plerumque enim axis non exa&e in centro ha?rer,
neque Belemnites ipfe figura? perfede teretis eft, fed parum
. non nunquam comprefla; pra?primis verfus bafin ; fimilis
quoque fiflura plerumqve in parte oppofita obfervatur. Si
Belemnites per axem fecundum longicudinem dividatur, ita
ut divifiorimam fupra defcriptam permeet, in rima utrinque
apparet proceflus integumenti cavitatis teftacei albi, ab api-
ce coniinterna? cavitatisoblique, ad extremitatem rimee ih
bafi excurrens & latera rima; tegens. Hxc omnia, ex Figu-
rarumcumexplicationibus inipecHone, clarioraevadent.

$. 3.
€mie8ura Cuiusnam figura; fuerit pars animalis moUis , q va? olim ca-

de igmtovitztem conicam Belemnita; occupayit, me, qvia nec a me,
xmmali. nec ab ullo mortalium, qvod eqvidem fcio, unqvam vifum, fa-

ne

DE BELEMNITIS. 4j

neignorare fareor; interim non dubiro,caudam, fiveappen-
dicem eius , pariter ac in Polyrhalamiisper fiphunculum ex*
tenfam fuiffe, usqve ad ipfam papillulam.

$• 4-

Rjmam autem Belemnitx coniector inferviifTeanimali, pro Pbanome-
exferenda parteqvadam, in qvendam mihi ignotum ufum ;na q]>*dam
qvemadmodum & eiusmodi rima in Tubulo ifto, qvi Vtrmi naturali*
culus fifnra qvadam fecundum volatas injignitus Liftero (*{*) zM-cirai Be-
dit, obfervatur lemnitat

Fifuras vero defcriptas ortas demum poft mortem zvd-explicdn-
malis, a rarefaclione forfan partium internarum putrefcen-'«r.
tium,ve! ab alia caufa aurumo; & ha?c ratio eft, cur femper
fereconfpicianturin parieribus tenuioribus.

Tota Tefla f. Belemnita? corpus conftat ex plurimis la-
mellis conicis , alrera akeram includentibus ; lamelke vero
componuntur ex fibris breviflimis , rectis , a peripheria ex-
adte verfus axem transverfim direclis. Ha;c lamellata ftru-
&ura in multis non apparet , qvia lamella? arcliffime unitae
funt ; in aliis vero pra?ferrim iis , qvi aliqvem calcinationis
gradum fub terra-pasfi videntur , ad oculum patet & qvidem
aliqvando ita manifefte , ut Belemnites alium Belemniten in-
cludere, f. Belemnites Belemnira pra?gnans videatur & lamel-
la? facile a fe invicem feparentur. Hinc etiam, ubi ab extre-
mitatibus lamellarum fucceffivis varii in cavitate conicafor-
mantur circuli annulares , eorum veftigia etiam in cono la-
pideo, teftaceo involucro te&o, apparent; qvod verononnifi
rarilfime accidit.

Conus vero Iapideus , five nucleus, qvod probe notan-
dum, nunqvam , in noftrisBelemniris, articulatus reperitur,
qvalis in Svevicis & aliarum regionum non nullis , alveoli no-
mine infignitus. Hinc illi , qvi alveolos eiusmodi in noftra-
tibus reperiritradunt, externa unius alteriusve coni circulis,
ut fupra dixi , notati fuperficie fed u<ftos , vel Orthoceratis cu-
iusdam extremitatem pro Belemnita? alveolo habuifle , per-
fvafus fum. F 2 $.5.

(f) InHiftor.Conchyl.Libr.lV. beft. 111. tigura 2. "

44 COMMENTATIUNCULA

Eekmnhdt Belemnruapud nos in montibus praelertim urbiGeda-

nofirates nenfi vicinis, in ftratis glareofis calculofisque &fabu!etisnon

ubinamr e-yxozu\a terra? fuperficie copiofe reperiunrur: tam foluri,qui

/>^r/4»/«r. femper feremurili; quamcalculis immerfi &lapidibus arena-

riis,nuncmo!liorisnunc duriorisconfiftentia?,cinerei coloris,

iique magis integri, quamvis rarius illibati e faxo includen-

ti feparari poflunt ; pra? fragilitate, q.uae eo maior, quo Be-

lemnita? maiorem caicinarionis gradurn adepri funt. Praj-

terea in di&is calculis una in confortio Belemnitarum pluri-

ma alia marino terreftria corpora in copia confpiciuntur,

qua? vel ad Corallia, vel ad Conchylia: Cochlidia (polythal.

§. 12.) fcilicet & Conchas (Pofythal. §. 15.) fpeclant, varii ad-

modumgeneris, fed fajpiusadfummumcalcinarionisgradum

reductis, itaut vel leviter tacla in pulverem fatifcant candi-

diflimum, vel luteo ferrugineum, nec quidquam, nili figura

faxo impreffa& qvafiinfculpta, fpariumq;vacuum remaneat.

Aliqvandoetiam inftraris argillaceis Belemnitasoccur-

runt, hiqve firmioris confiftentias.

§. 6.

pbtnome- Prarter Belemnitas fracluram paffas, ut §. prarcedenti innui,

na Betem-reveriuntura\iqvandocompre/fi8{.difiorti,qvin&.nonnunqvam

nitaru ac-foraminulis in fuperficie excavatiik qvafi a vermibus erofi. E-

cidentali a.iusmodi vero, quibusalia Tefiacea marina naturaliter^»**/,* ad-

ha;ferunt,inter noftrates nondum reperhunicum exAnglia fer-

vo, cui Tubuli cuiusdam vermicularis in circulum fere con-

torti pars adnata eft.

§• 7-
BelemnitJt Belemnit£ itaqve defcripti haclenus duas duntaxat ftecies,

fieciesdu£.qvarum mihi diftin&as & adscqvatas formare poflum ideas, in
Boruflia detegere valui. Harum

$. 8.

/. species. 1. eft TSelemnites conicm, cavitate in bafi conir
ca> ad medium circiter excurrente.

Notandum: hunc nontotumconicumefle,fedtantuni
ab apice ad medium usque, a medio vero verfus bafin, poti us ad
cylindrum accedere. Tabuh

DE BELEMNITIS. 4$

Tabula 'Bekmnitarum.

Fig.I. Hunc integrum cxhibet Cf qvidem maximum : ubi l. pxpi&x
• in apice , ( a. b. ) rima , & b. 1. fisfura,

Fig. 2. ldtm eft per axem (f rimam diYifus , in qt>o mtentur a. b. c.
cat>itasconica, b. c. d. proceffus integttmenti tefta ei inrimam
excnrrens , c . 2. fipbunculus in apice terminatus (? perfora*
tus ; denicfce (f fibrofa interna fubft.intia hic notanda eft.

Fig. 3. Eittsdem borizontaliter divifiinterna fxcies , ut pateat ftphun-
culus fere in centro (f radiataftruBurx.

Fig. 4. Nttcteus conicus /apideus in cat>ita'te concretus cumfuo intc-
gumento tentti t-efiaceo.

Fig. 5. Belemnites eiusdemjpeciei minor,faxo exparte adbuc inhtrens.

Fig. 6. Eiusdem fpeciei alius Anglicus ex Northamptonia. Notandum
infimam bafts pxrtcm amiffam lineis puntlatis fuppletam &
pr<tterea prope 6. Tubuli cuiusdam Dermicularis ftre circi-
nati partem ipfi adnatam.

§• 9-

ii- *Bekmmtes conicm cjuidem admediumus-n.species.
que, feddeinde bafin verfm fenfim contra£iior^ cavi-
tate tertiam fcre fui partem occupante.

Fig. 7. Be/emnites eiusmodi integer medije magnitudinis, ubipapiUa,
rima,(ffiffi,ra,utinantecedentefpecieobfert>andje. Notandum
qt>od h^cjpecies, prMer conum apicem t>erftts, alium conum t>er-
ftts bafin qt>ocjl>e referat int>erfum (f truncatum.

Fig. 8« Idem per axem (f rimam ditiifus , in cjvo pariter cat>itasconi~
ca , t>ariis circulis parallelis , ab extremitatibus lamellarumco-
nicarum oriundis ,fedUv'toribus inftgnita ; cumproceffu fuo te-
ftaceo & fiphuntulo, nec non fubftantia interna, ut in Fig. 2.
notanda.

Fig. 9. Eiusdem borizontaliter dit>ifi interna facies.

Fig. 10. Einsdem nucleus lapideus conictts in cat>itate genitus , ubi t>er
ftigia qvxdam circulorum internx cavitatis obfervanda.

Fig.il. idemyexfnaximis^infragmenta, expxrtedetrita, dit>ifus Be»

F 3 lemniteSf

46 COMMENTATIUNCULA

lemnitcs, lineis punBatis partes amiffas fiipplentibus ; a. b. c. d.
bafis cumcatiitate (f rima, d. c. facies citisdem borizontaliter
di\>ifi e. 11. fuprcma Bslcmnitx pars , q\>x Befemnites conieus
vultro dicittir,f. aliud fragmentum dctritum q\>od proplerfigu-
ram jpbxritum dici potefi , g . fragmentum pariter detritum
Jpbxroideoconicam figuram referens.
Fig. 12. idem pariter in fragmenta divifus : a. b. c. bafis per axem (f
rimam divifa ; f. d. 12. pars fuprema conica; e. pars media
cylindri formis ; c. (f f. interior facies horizontaliter di\>ifi;
ubi notandi circuli lametlarnm (f Jlrixf. radii « pcripberia ad
axem , cum tranfeunte fipbunculo.
Fig. 15. Eiusdem horizontaUter di\>ifi interna facies.
Fig. 14. Nutletts lapideus conicus in eius ca\>itate concretus.
F ig. 1 5' Eiusdem jpeciei Belemnitx, fedminoris, fragmentum fuperius,
ex parte inferiori detritum; q\>od Lithographis Belemnites fu.
fiformis, fi\>e Ari pifiillum referens dicitur (f cum aculeo, \>el
claVtcula Echini comparari folet. gftam comparationem,prx-
ter figuram externam, fvadet detritio fupra dicia \>crfus a. itat
nt qvxdam circulorum ex detritis lamellis \>eftigia (f papilla
qvafi acetabulo excabata, pro recipienda papitla tefix Echini ,
Appareant, Interim \>ix uUum credo repertum iri, q\>i fimeant
figuram exacle examinaverit, (f omniareBe perpenderit,hune
\>erum aculeum Ecbini marino terreflrem eredat. Partem hu-
jus Belemnit£ detritam (f amiffam fupplent linex puntlatx.
Qvi vero ab aliis proEchinorumclavicuIis, vel aculeis
habentur Belemnita?, eis ad examen rigorofum revoca-
tos,pariterBeIemnitarum minorumfragmenta fuperio-
raefTe,non dubito,qvorumbafescumcavitatibus coni-
cis periere, fiphunculi vero tenuiffimi fcilicet ab acci-
dentibus externis mutatievanuere.
Ceterum adhuc notandum internam Belemnitarum fub-
ftantiam, neqve cumacuIeisEchinorum marinis, neqj mari-
no terreftribus,ullam habere convenientiam ; cum marinorum
ajqvalis Scporofa, marino terreftrium vero fiuori, Germano-
rum ©pafot fimilis, neutra vero a peripheria centrum verfus
(triata, five radiata, ut Belemnitc, obfervetur.

$• »0:

DE BELEMNITIS. 4?

§. 10.

Supra ($.5.) inftratis gJareofis & fabuletis innume- Bx J>arih'
ra fupradefcriptorum Delemnitarum {§. 8.9.) dixi reperiri fra-barum Jpe-
gmenta firmiora,fulvi coioris inftarSuccini, femipellucida, fi- tierum
gura? accrd^iitalis varia? admodum. Hincque oriuntur De- fratmen-
lemnit£ illi ita didri coni.i, (Fig. 11. e. & 12. d. f.) cytindrifor- tis, barit
mes (F. 12. e.) fufiformes five Ari pifti!lumy vei aculeum Ecbini re- ftngi folent
ferentes (Fig. 1?.) hincque minus recle pro aculeis Echinorum fpecics.
marino terreftribus a quibusdam habiti, fybjzrici (Fig. 11 f.)
Jpbjeroidei in apicem terminantes (Fig. 11. g. ) ca\>itate prsditi
(Fig. 11. a. b. c. d.); quin & plures alii, pro accidentium va-
rietate, varii. Hi autem re ipfa nihil aliud funt, quam varia
Belemnitarum fupradidlorum,acaufisaccidentalibus,forma-
ta & detrita fragmenta ; ut adeo exiisdiverfas fpecies finge-
re velle, nihil aliud fit, quam entiamultipllcarepra;terneces-
fitatem & in iniignem ftudii rerum naturalium confufionem.

§. 11.

Denique notandum Tubulum eiusmodi, qualem Delemmn
Belemniten efle dixi, nonminus, quamLituum & Orthoceras?«;<^ net-
e mari hodie protrahi, inde vero non pofle concludi, eos fo\-dumemari
dem nec exiftere, nec exftitifle, ob rationes fupra (Polythal. produ-
§. 50.) allegatas. Si autem aliquando forte fortuna e mari ^um.
non alteratus cumanimalis parremolii extraheretur,5*/<?»!r»0z»
i. e. Sagitta , ut diftingueretur aBelemnite, falutari pofTet.
Ut autem Betemmtss noftros ad Tubulos referam fvadent; i.fi-
gura itta conftansorganica tam extema, quam interna ( §. 2. ), propter
quammea ipfi Tubuli definitio competit ; 2. textura muttisTe-
ftiscongrua, ex lamellis, qua? Teftula? Stenoni veniunt, enim
componitur, lameiia: vero ex fibris (rilis Stenoni (*) diclis)
reclis, transverfis ; {§. 4.) 5. adnat* fubinde Detemnitis tcftx ati*,
five earum partes (§. 6.) ; 4. cmforttum eum variis teftis mari-
no rerreftribus aliis. ( §. 5. )

§. 12.

Ad quacftionem vero quando & quoraodo Tubuli hi raa- Belemea
rini ad Terrae & montium vifcera pervenerint $ refpondeo : hoc \z-quando &

ctum

(*) Dc Sclido intra folidum naturalittr contento Diflcrt. Prodrom. p. 5.J.

48 COMMENTATIUNCULA DE BELEMNITIS.

quomo&o »»cl;um Fuiffe & tempore & modo, quibus in aliis Orbis noftri regioni-

terram ^«bus, nullas enim iis deftitui (*)fpondeo,vari£ vegetabilium & anima-

>a & in £'-lium, marinorum prjeferrim, partes, firtnioris & Ticcioris potiffimum,

lemhitas compagis, hinc inde violento Sc turbulento aquarum mocu difperfie,

mutata. jn [\ratis globi noftri depoflta: & fepultae, irnmo fummis montibus

concredita: & diverfimode poftmodum, pro diverfitate propriae fub-

ftantix&mediiambientis alteraras & transmutatatfunt; nimirumdilu-

vio illo horrendo, five caraclyfmate univerfali, cuius hiftoriam no-

bis, ut omnium Hiftoricorum antiquhfimus,ira & veracifiimus,hinc-

que fide dignifiimuspanditMofes (•{*). Adaliamenimrecurrendicau-

fam, hac ftante, non video rationem fufficientem.

$. i?.
t>e Belemnu An vero haec Belemna (§. n.) maris Balthici quondam fue-

conjeflura, rint incolae,an vero vi flucftuum almnde aliata, vel an adhuc huiusge-
nerisanimaliainmariBalthico vivant abfcondita,velinquibus maribus
quaerenda fint ; diiudicenc alii, me oculatiores. Hoc tantum addo:
mihi valde verofimile videri,BeIemna luto, vel arena?, utSolenesbi-
valves dicli } vel faxo, ut Pholades, in fundo maris inhacrere &nun-
quam forfanaddias pervenire auras.

$. 14.
Epilogut. Judicent iam, omni prariudicio fepofito^intelligentesjquous-

que hxc, qua: deBelemnitis Prusficis dixi & ad oculum demonflravi,
aliarum quoque terrarum Belemnitis applicari poslint, quo vexata:
adeo noftroaevo de Belemnitis Doclrinac, a non entibus, in magnum
Hiftoriae Naturalis praeiudicium excogitatis & inventis erroribusque
liberari tandem queat.

Celebernmum Woodwardum, non dubito, fi adhuc in vivis
efTet, poflquam mea de Belemnitis ponderafTet, ut ut opinionis fua:
tenacisfimum, eandem tamen mutaturum fore & ad meam fententi-
am acceffurum ; pra;primis,cum, ut cx poftumo eius fcripto apparet,
jam vacillare & Belemnitas non amplius mere mineralis originis, ut
antea,adftruere,fcd animalisefT-* poffe, largiri inceperat (•f-f).

(*) Eiusmodi corporurn tam Anglicanorum prxprimis, quam ex ccteris Europa: non
tantum regionibus, fed etiam ex ipla Afia, Africa & America petitorum, amplifli-
«nas, quas poffedit collecliones, recenfet dum viveret, harum rcrum & ftudiofiffi-
rnus fc gnzr\ffirriusWood\vardus: in h/sCaMlogues of£ng/ish and foreignfojji/s.

Ct) Genef. C.6. &fcqq.

(ti) Vid. Eiusdem Epiftolam ad CI.Bourgettum de Origine, Natura & Conflitutione
Belemnitarum p.66. & 6*. qua: exrtat in Opufculo laudatati Auftoris poftu-
me, cui tituluj /■<#// *f <ill i<Jnds &e.

m v s#>

TAB. BLLLMNJTARVM

# X ° X * 49

DE ECHINIS ET ECHIMTIS,

five Methodica Echinorum Diftributione,
SCHEDIASMA.

Vrafatio.

Cum iam a plurimis annis, indies accrefcentem Echim-
rum marinorumnec nonmarino terreftrium &Echi-
nitarum copiam, hincque ob Methodi ha&enus ne-
glecla; defectum, nafcentem confufionem, obfervave-
ram, eos in ordinem per genera fubalterna digerere,
coepi cogitare. Serio itaque meditatus, unde nam cbaraBe-
riftica nota,qux maximenaturalis& ad omnia commode pof-
Cet applicari genera, defumenda efiet; omnes deprehendi,
quotquot ego unquam obfervavi, Echimrum leftas, five mari-
nas, five marino terreftres, prster innumeros fubtiles, certo
tamen diftributos ordine poros, duobtu foraminibus , five aper-
turis infignioribus, quorum alterum oris, pro ingeftione ali-
mentorum, alterum anivices, pro excrementorum egeftio-
ne, fupplere videbantur, pertufas e(fe ; quod etiam a Zoogra-
phis iam, fed non nifi de Echinis ovariis vulgo didis, anno-
tatum probe noveram. Ha?c vero foramina in diverfis fpe-
ciebus, obfervavi diverfimode pofita ; ita tamen, ut in qui-
busdam fpeciebus, a fe invicem diftin&is licet.eadem eorum
pofitio locum haberet. Genera hinc fola natura duce , confti-
tuenda efte, fecundum di&orum foraminum po/itionem, decrevi,
moxque cum meisEchinis feci periculum; quod mihi in di-
ftributione eorum in Mufeo meo fatis ceflit feliciter : Dein
magis magisque in hac mea methodo confirmatus, eius an-
te plures iam annos Excellentiflio Boretio, nunc Aula; Regi*
Boruflica; Medico & Profeflbri Med. Ord. Regiomontano,
ante duos cum femifle vero Nobiliffimo Klemio, occafione E-

O chino-

so SCHEDIASMA

chinprurn Mufei ipfius, quos cunc rogatus in aliquaiem redi-
gebam ordinem, mentionem feci, tabulasque, quas pro bac
fcopo deliueandas curaveram, ultimooftendi ; qui etiam du-
as fpecies e fuo Rerum Naturalium Mufeo mecum benigne
communicabat delineandas , qua? in meo defiderabantur.
Hanc cum ulterius elaborare moliebar, non fine gaudio, quod
candide fateor , inveni, ante me iam Clariflimum Mortonum
-iu Hifloria Nat. Northamptonia?, Anglice edita (a), Echi-
nos fuos in ordinem quandam abaperturis petitum redigifte,
eumque a Celeberrimo Woodwardo in CatalogoFoflilium An-
glicanorum tb), & in Catalogo Foflilium exterorum (c), am-
pliorem redditum efle. Sed utrumque tantum de Echinis
marino terreftribus, five foflilibus, Echinitis vulgo dicris,
agere & a.mea Methodo in multis diftare, deprehendi ; ut
B. L. li alteram cum alt^ra conferre dignabitur , luculenter
conftabit ; quare non male me facturum fpero, fi calci pra?-
fentis Opufculi dePolythalamiisob materia? affinitatem, me-
am qualem qualem Echinorum Methodtim adiiciam. Accipe ita-
que hanc Ledor candide, eo, quo Tibi offertur animo candido.

§. i.

Eebiwu Echinm efl Jefta vafculofa, compofita^ undi-

qUi que claufa, magh minmve concava, duobm tantum

foraminibm^five Aperturis pro ore <{?* anoperfora-

ta ; externey ubi integra, aculeis vel claviculis

mobilibm^ teflaceh armata. (Poiythai. §. 18.)

Echini Tefia licet prima fronte unica Tefta continua
conftare, adeoque fimplex videatur ; accurate ramen exami-

nata

(a) P. 230. & fcqq.

(b) Tom. I. Part. II. p. 64. & fcqq.

(c) Part. II. p. i$\ &feqq. . k

DE ECHINIS. 51

nata ex variis, regularis figuraj, partibus, certo & conftanri
ordine fibi invicem firmiter iunctis & coadunatis, compofi-
ta obfervatur, qux a fe invicem dimoveri, non patiuntur.
Hoc autem non in omnibus fpeciebus asque evidens eft, hinc
in quibusdam lens optica adhibenda ; Immo in Echinodifco
meo circinato minori &c. (§• n.) etiam vix oculo patet ar-
mato, quod tamen in iunioribus vifu non adeo difficile fu-
fpicor.

Foraminaduo ego in omnibus, quotquotperIuftravi,Echi-
nis tum marinis, tum marino terreftribus, dummodo integri
fuerunt,quin & eorum veftigia inEchinitis, conftanter obfer-
vavi ; immo necefTario adeffedebere, cum alterum om, al-
terum ani vices fubiret, conclufi. Ut adeo fatis mirari ne-
queam oculatisiimos alias & de Hiftoria Naturali praclare
meritos Viros Mononum 8tH'oodwardum (d) hajc non inomni-
bus obfervafTe, hincque Echinos in uno & duobus foramini-
bus prsditos diftinxiffe; cum tamen in illisipfis, quos uno
tantum foramine gaudere dicunt, alterum quoque femper
reperiatur, ut ex infra dicendis patehit.

Oris apertura in omnibus Echinis conftanter in bafi> (qua?
parsTefta; inferior, fundum maris, vivente animali, refpici-
ens & parte oppofita, qua; vertex dicitur, femper planior eft)
five in centro, five prope centrum, five propius ad marginem fitum
eft ; ani vero mnfemper in bafi, fed aliquando etiam in vertice
diverfimode, pro generum diverfitate, reperitur,

§. 2.

Echinus marino terreftrk mihi dicitur, quiEc/jwu*-
mari auidem fuum debet ortum. ut Echinm §.pro-Zari7 ■

•* / . ,. . 7. r 1 terreJtrti

xime anteceaente inaigitatus, in terravijcerwmquid.

G 2 vero

— - — 1 — — — — - . — ^^^— — ^— ^ — .

(d) L.L. Cit. cit.

52 SCHEDIASMA

vero dudum fepultm iacuit, & velarena, vel
creta, velfilice, vel alio lapide repletus reperitur ',
vulgo foffilu diflm.

S 3.
EcbmHes Echinites vero eft lapis incavitate Echini

qm ' genitm, internam Echini faciem referens 5 tefta de-
perdita, e terra effbjfm^velin littore maru undis
vo/utatm.

$• 4-

F.chini ge- Omnes£^/'»/haclenusnoticommode, fecundum po-

nera Vll. fitionem dictorum foraminum, ad feptem Genera reduci pof-
funr. Singula hasc ad iuvandam imaginationern & memo-
riam, propriis nominibus infignire necefiarium duxi, quod
inrelligentes mihi nequaquam vertent vitio, cum hoc ipfb
nihil aliud quarfiverim, quam harum rerum amatorum infer-
vire commodo ; quod ut fpero ipfi experientur, fi mea at-
tento perlegerint animo. Retinui autem , quantum fieri
potuit, Antiquis ufitata, vel eiusmodi felegi, qua? fimul menti
aliqualem defignati imprimunt ideam : fingulis iultam fub-
iunxi definitionem & fpecies aliquot fele<£Hores ex Mufeo
meo , quas figuris accurate ad archetypa fculptis illuftrantur.
Tandemque paucis, indicavi ad quodnam Genus, finguU fpe-
cies ex lll. Aldr&ando, Mu/eo Amboinico, Hiftoria Naturali Jamaicx,
Aug. Scilla, denique & Luidio, fecundum chara&eres a me af-
fignatos reducenda? ; quibus & ceteras ex aiiis Au&oribus
(p/otio puta, Liftero, Mortono, Langio, ILiiero , Scheucbzero^ iun-
gere, unicuique, cui libuerit, facile erit.

Sunt

DE ECHINIS. 5?

Sunt itaque I. ECHINOMETRA , II. ECHINO-
CONUS, III. FCHINOCORYS, IV. ECHINANTHOS,
V. ECHINOSPAIAGUS, VI. ECHINOBRISSUS ,
VII. ECHINODISCUS.

§. 5-

ECHINOMETRA eft EchiflW ofu apertUU I. Genus.

in centro bafispofita, ani vero invertice, ori e dia~
metro oppofita.

'ExnoptTfa occurrit apud Ariftotelem (e), qui maximum
Echinorum genus per eam intelligir. Inter Zoographos di-
fputarur, an hic ad magnitudinem fpinarum, an vero Tefta?,
five calycis, refpiciendum lit ; ukimum vult Bellonius & qui
eum fequuntur. Hinc, cum in hoc genere reperiantur, qui
infantis caput amplirudine a?quant, non male ipfi hoc nomen
imponi polFe reputo ; accedit quod hoc genus inter omnes
Echinos maximis quoque fpinis & claviculis armatum fit.
Vulgo Ovarius audit.

Echinometra pra; ceteris Echinis multa habet pecttlta-
ria, nimirum prajter pofitionem foraminum f. aperturarum, de
qua in derinitione, i. interne dentes quinaue teftaceos, fingu-
los ex aliquot partibus artificiofe compofitos & femicirculis
teftaceis, qui interne circum circa oris aperturam pofiti funt,
circumdatos. Echinanthi fpeciesqua?damdentihusquoque in-
ftruclas funt (f\), fed differentis ftruclura?. 2. Tefta in quin-
atte regiones <equates, vel fere a?quales dividitur. 3. Externe
papillis, pro excipiendis fpinarum clavicularumve acetabulis,

G 3 majo-

(e) De Hiftor. Animal. L. IV. C. ?.

(f ) Vid. $. 8« Ut & Scill« ta Vana Speculatione iitin^anata dat ftn-

fo Tav. IX. & Woodwardi Qatalogue of Ftrtign foffUt Part. II.
p.KJ.

54 SCHEDIASMA

majoribttt & w/«<?r.'^«,recundum feries ordinatas,exafperatur;
cum in reliquis Echinis papillulce omnes fere aquales fint &
perminuta?. 4. Aculeos, r>cl clabiculas pariter habet maioret &
inter fe inaqttales ; cum ceterorum omnes aculei minuti ilnt
& fere zequales. 5. Externe quoque prope ani aperturam
corpufcttlnm inprimis quoddamobfervavi)w?7/rl;y/(7»)Jenteopti-
ca clarius confpiciendum, illi quod in Srellis marinis Infignis
Lincbius primis detexit,fimile ; cuius ufus in Stellis, a iamiara
laudato Linckio, in promiflb Opere, explicandus & huic ia
Echinometris iucem procul dubio fenerabitur.

Echinometra; circinata? vulgatisfimar maris Gallici»
qua: & in littore Britannico frequens, de ftructura & motu pro-
grefilvo mediantibus fpinis &c. leclu digna funt, qua? habet
accuratiffimus de Reaumur (g) Quibus iungantur, qua? de
eius generatione , quintuplici ovario & ftomacho pariter &c.
habet Hyacinthus Ceftonus (h).

Hoc Genus minus recle Cl. Mortonus (i) & qui eum
fecutus JFoodwardtu (k) uno tantum foramine pra:ditum efie,
fi integra tefta e mari extrahetur, dixerunt ; cum unicuique
examinanti etiam integerrimas, pra;ter foramen pro ore in
bafi, parvulum in vertice pro ano patebit. Conferantur quas
in explicatione Fig. 1. fequuntur.

species Ecbinometr* varia; in Oceano Septentrionali,Ori-
entali <Sc Occidentali quin & Mediterraneo mari frequentes
funt ; quin & fepe inter marino terreftres in variis occur-
runt regionibus.
Sunt

(g) Dans Us Mcmoires de tAcademie Royale dts Scitnces de Cann. iju.

p. t\6. & feqq.
(b) NeUa Iftoria della Grana del Kersnes p. 174. qui Tratflatulus rc-

pcritur, neMe Qpere diverfe dtl Signort Antenio VaUunieri.
. ( i ) Natural Hiftorte ofNertbamptcnsbire p. 2}o.
(k) Catahgue of English FoJJHs Part. II. p. 7/. ani Catalogut of tbt foreign

FeJ/ils Part. 11. p. 7/.

DE ECHINIS. 55

Sunt vero figura; vel i. circinatx, vel 2. Ovalts.
Harum una &altera fpecies exhibentur:

"Tab. I. Fig. 1. Echinometracircinata,papiIIismaximis,Hi-
ftrix Imperati (1).

In vertice parfum foramen pro ano, quod animali
morttio , cftiia teffell* circa hoc foramen laxitts co~
btrent, hincqut facile feparantur , amplius reddi-
tur ; qitsd etiam in ceteris Echinometris obtinet.
In Mari Mediterraneo dtque ac Oceano Orientali
frequens ,• (f fojftlis qttoque in )>ariis regionibus
reperititr.

Fig. 2. Eiusdem bafts^ in cuius centro apertura pro ore con-
Jpicitur ; cui in t>ilt>o animali, *e/ etiam recenter
e mari extratlo,partes tU<c,qu£ dentium ojfcio (f
nomine fungttntttr, inharent.

Notandum,huiusa?que acceterorumEchinorumfpinas
&claviculasa ine non exprimi; partimquiaplurimorummi-
hi incognita?; partim etiam pro meofcopo hic non necefTa-
ria: funt. Interim femper ex magnitudine papillarum, de
fpinarum clavicalurumque iudicaripoteft.

Qui huiusfpeciei vero fpinasnofTedefiderat, adeatScil-
lam (m) ubi eam fpinis adhuc armatam, fpinasque feorfim
egregie adumbratas reperiet.

Fig. 3. Echinometra circinata , vertice planiore.
Marino terreftris creta oppleta ; ex Cret£ fodina
Cantiani Comitattts,in Anglia. Tab.sp.f. C. Htt-
ius fgura quoqtte exhibetur in Muf.Amboinico ; ma-
rinam nondum obfervavi.

Fig. 4. Eittsdem bafis.
Fig- S.

(1) ljioria Naturale p. 6 $9. ubi Eftrice marino dicitur.
(m) La Vana JJtculationt Tav. XXII.

$6 SCHEDIASMA

Fig. r. Echinometra ovalis, papillis majoribus in
duplici linea; quam alialinea pariter duplex
minorum alternatim excipit; Yertice conjpi-
cua. Hanc ex mari Indico babet Mufeum meum,

Fig. 6. Echinometra ovalis, papillulis minoribus, per-

eleganti ordine fitis. Ex Oceano Orientali.
Fig. 7. Eiusdem ba/ts.

Praeterea ad hoc Genus pertinent : exUlyfT. Aldrovandi
de Animal. exfangv. L. III. c. IV. omnes figuras p. 403. ulti-
ma excepta, nec non p. 404. fig. 3. ut & p. 405. 407. 408.
409. 410. 411.

Ex Mufeo Amboinico, omnes Echini Tab. XIII. ex-
preffi & Tab. XIV. Fig. A. & B. ut & Tab. LIX. fig. C.

Ex 111. Sloane Hilr. Nat. Jamaicas Vol. II. omnes figu-
xx Tab. 243. & 244. & Tab. 242. fig. 1. & 2.

Ex Aug. Scilias Vana Speculatione T. XI. B. fig. 2.
T.XIII.f.i.Tab.XlX. f. 3.Tab.XXII. XXUI.XXIV. XXV.
f.i. ScTab.XXVI.

Ex Edv. Luidii Lithophylacio, omnes Echini laticlavii
ipfi dicti.

Nec non Ovum Anguinum Plinii & Boetii de Boot, de
Lapid. L, II. C. 174.

$. 6.

II. Gemis. ECHINOCONUS eft EchiflUS , CUIUS Utra^Ue

apertura efl in bafi, altera fcilicet pro ore in centrof
altera vero pro ano in margmcy vel margtni pro-
pmqua.

Eft vz\figurx sonicx, qui pileatus Luidii, vel hemi fyhtric*)
vel comprefk magis, vel evalis. Omnes lincas punBatss babent
duplicAtM qHtnqueyAtertice adoris aperturam pertivgentes.

Huius

DE ECHINIS. 5?

Huius Generis varias fpecies obfervavi marino terre-
ftres, marinam vero tantum unicam.

Ecbinoconum dixi a figura conica, quam quxdam fpecies
habent.

Tab. II. Fig.i. Echinoconus vereconicus; marino terreftri*,

creta replettu ; ex cret£ fodinis Cantianis.
Ehinites pileatus feu figura conoide,fit>e aliquantu-
lum turbinata. Brontia prima Lacbmundi ; Lui-
dii (n).
Fig. 2. Eiusdem bafts ; in qua notelur apertura in cen-
tropro ore^ & altera ad marginem pro ano.

Fig. $. Echinoconites hemifphsricus ferme ; ex (i-
lue,fit>e lapide corneodiffo confians. ExlVagria,
reperitur (f in Barujjia.

Eig. 4, Eiusdem bafis.

Fig. r. Echinoconus ovajis, apertura pro ano mar-
gini propinqua.

Hic tmictis in hoc Gencre marinus, qucm nobi, alti-
tudine dimidiam non fuperans unciam^ tefta albican-
te tenera (f fragili ; ab Amicijfimo Linokio quo-
qtie mecum communicatus.

Fig. 6. Eittsdem bafis.

Quos Morconus L. cit. T. 10. fig. 10. & n. habet, ad
Echinoconi quoque fpeclant Genus & minus redte una tan-
tum apertura ab eo przediti dicuntur.

Ad Echinoconi Genus referendi ex Aldrovandi L- c«
Echini omnium minimi p. 412.

Ex Muf. Amboin. Tab. XIV. fig. D. qui meus eft Tab.
II. fig. 5. & 6. exprefTus.

Ex Scillae L.c. Tab. XI. A. fig. i.& 2.
H ^Ex

(11) In Lithophyl. Britannici lchnographia No. 9 J7.

58

SCHEDIASMA

Ex Luidii L. c. pileati dicH &c.

Ex Lachmundi Oryctographia Hildesheimenfi, p. 21*
& feqq. Brontia , Ombria , Lapis bufonum maior.

Ex Iacobi a Melle de Echinitis Wagricis Epiftola, Fi-
gura; 2. 3. 4. 5. 6.

5. 7-

ni.Gemtsr ' echinocorys eft Echinm, apertura utra-
que in bafi, itta fcillcet pro ore, intcr centrum &*
marginem, pro ano vero inipfo margine longijjime
difiante.

Figura omnes, quos novi quodammodo ad gakam acce-
dunt; hinc Ln/dio inLithophylacioBricannico^/f^/dicuntur.

Mihi Echinocorys dicitur ob eandem rationem ; Kc'ft/s enim
Gra;cisgaleam,vel caflidem fignificat.

Huius Generis nullam hucusque obfervavi marinam ;
multas vero marino terreftres.

•' Tab. III. Fig' 1. Echinocorys vulgaris, niarino terreftris, creta
repleta. E creU fodinis iuxta Grabefand agri
Cantiani. Echinites galeatus \>ulgaris ; Luid.
L. c. No. 951.

Fig. 2. Eiusdem bafis cum binis aperturis, quarum fuperior
os , inferior anus.

Fig. 3. Echinocoryta cfU.xfi marmoreus , ex cinereo fufcus,
internam te/Ix ficiem exaclijfime referens.

Fig. 4. Eiusdem bafis.

Ad hoc Genus pertinent Ioannis de Laet figura?, quas
habet de Gemmis & Lap. L. II. C. XXV. p. 162. & 163. titulo
Chelonitidis, Brontia; &Ombriae; & Iacobi a Melle de Echi-
nitis Wagricis figurie 1. 7. 8.

$. 8.

DE ECHINIS. 59

§. 8-
ECHINANTHUS eft EchiflM, cuius apertura IF.Gemu.

pro ore eft prope centrum, pro ano injvel ad margi-
nem, longijfime ab ore diftantem.

Figuram omnes huius fpecies habent otialem, cuius alcera

extremitas anguftior, altera latior, in qua femper apertura

pro anoobfervatur. Ceterum pori in verticey^fw^efformant

fioris cuiusdam pentapetali, quafi acu artificiofe delineatum;

&ha;cratioeftcur huic Generi Echinanthi nomenimpofuerim.

Clariflimo Woodwardo (o) Echinus pentaphylloides

dicitur & unico tantum in centro bafis foramine inftructus

perhibetur ; cum tamen & altcrum manifefte in, vel ad mar-

ginem appareat, in marino terreftribus a?que ac marinis.

^Tab. IV. Fig. i. Echinanthus vertice elatiore, coloris albi-

cantis. Ex Mttfeo Kleiniano. H*c ffecies extcr-

na gale& figura cjtiidem ad Ecbinocorythem acce-

dere \>idetur ; fed pofitione oris (f infuper fioris

fcbemate in tiertite fatis ab eo differt.

Fig. 2. Eiusdem bafis. HicEchinantbus marino terrefiris

creta repletus , exhibetur in Mufeo Amboin. Tab.

LlX.fig. D.

Fig. s- Echinanrhus compreflior marino terreftris,

faxo oppletus. ExMonte Baldo prope Veronam.

Vertice confpicuus, cum apertura pro ano.

Fig. 4. Echinanthus dorfo fecundum iongitudinem

elatiore ; marino terreflris fitxo repletus, cinerei

coloris. Hunc ipfe Magnificus Dn.loannes Ander-

fon fipra laudattts, ab lfiy ex Galtia fecttm tulit,

mihique cum aliis olim marino terrefiribus Gallicis

tlegantiffimis dono mifit.

H 2 Fig. r.

(o) Catatogut offortig» Foffds Part. II. f. 16.

€o SCHEDIASMA

Fig. f. liiusdem b.ifis ; ubi oris apertur.-i prope ccntrtim,
ani vero in margine. Nimirurn in hoe Gene-
re apertura pro ano plerumque ira iita eft,
ut a verricea:que acbafi confpici posfir ; un-
de ranto magismiror, eamWoodwardopra;-
tervifam fuifle.

Ad Echinanrhum porro pertment : ex Mufeo Amboi-
nico Tab. XIV. No. 3. qui meus eft Tab. IV. Fig. 1 & 2. &
Fig. C. qui idem cum meo foffili T.IV. Fig. 3. exprefib vide-
tur, a quo tanrum petalisfloris obtufioribus, quod forre folum
varieras eft, differt.

Ex A. Scill* L. cit. Tab. VI». Fig. 1. 2. ;. T. X. Fig. 2.
3. T.XI. A. Fig. 2.

Pranerea & elegans illa fpecies , qua? ab Illuftri
Sloane exhibetur Natural Hiflory of famaica Vol. II. T. 242. F.

<> 11. &qua? proximead hanc accedere vrderur marino rer-

reftris ab A. Scilla lib. cit. Tab. IX. Fig. 1 & 2. ubi etiam al-
tera apertura in margine , conrra Woodwardum confpicua
eft. Neque ab hac differre puro quam Linckius farpius lau-
datus, inter alios Echinos mihi ad perluftrationem mifit ;
qua? dentes habet valde confpicuos, ftd ftrufrura ab Echi-
nomerra; denribus diverfos. Porro cum elegantifilmum
hoc fpecimen in itinere adverfa fortuna , quod fummopere
dolebam, confractum erat, ex hoc infortunio nara eft mihi
occafio, internam Teftas faciem examinandi : ubi in cavitare
tefta;, trabes quafi aliquot invenf teftaceas, inter petala floris,
fuperius defcripti, perpendiculariter ere&as, ex ipfa tefta na-
tas ; qua; e duplici conftare videtur JameHa, quarum interi-
©r foraminulis hinc inde inordinate pofitis perforatur, inter
media quafi diploe.

§. 6.

r. 6e»ur. echinqspatagus eft Echinus, cuius aper-

tura

DE ECHINIS. &

tura pro ore ejl inter centrum eb"9 marginem \ pro
ano vero in, vel ad marginem vertkem verjus, ori
oblique oppofita.

Figura gaudet vel cordiformi,finu fcilicet ht vertice ad Ja-
tiorem extremirarem exiftente r vel! oioali, fine eiusmodi fmua
Aperrura pro ano femper vero in extremitate anguftiori ob-
fervatur, fecus ac in Echinantho. In quibusdam fpeciebus
etiam aliquodfloris apparet fchema, ut in meo Echinantho,
at is non quinque, fed quaruordunraxat conftat peralis&qui-
dem ina?qualibus, quinto verfus latiorem extremitatem de-
ficiente»

spatagi a Gra?co ?«»wy«, quod nomen apud Ariftote-
Jem (p) cererosquercperiturZoographos, qui hunc Ecliinum
hocnomine intellexerunr,hinciurererinendum duxi ; recen-
tiores quamvis Spatagi, five Spatangi nomen ad omnes, pra>
ter ovarios Echinos, extenderint ; quosetiam CI. iPoodwardus-
in Catalogo faspius citato fecutuseti, qui hoc titulo omnes,
pra;ter ovarios & penraphyJloides complediitur.

Tab. V. F. i. Echinofpatagus cordi"formis, vulgatiffimus.
d. apertura pro ano, qux in integris,quiamembrA"
nula fere claufa eft , nqn minus exigua apparety
quam in ovariis. Huius teftas, fed tacuas, candi-*
das (f fragiles admodum, reperi frequentes in litto--
re maris Adriatici, prope Pefarum, ubi Cuglioni pro-
pterfiguram (f magnitudinem Dulgo dituntur.
Fig. z. Eiusdem bafis ; ubi pariter notetur apertura pro

ore, Cf altera minor pro ano.
Fig. 3. Echinofparagus cordiformis magis compref-
fus & minor ; marino terreftris , faxo caicario
oppletus. Ex Dncatu, ni fallor, Wirtenbergito.

. H 2- Fig. 4,

(p) Loc. cir.

62 SCHEDIASMA

Eig. 4. F.itisdem bafts.

Fig.r. Echinofpataguscordi formis; marino terre-

ftris, Anglicus. Ex crets fodinis Cantianis ; Echi-

nitcs cordatus vulgaris. Luidii Lib.cit. N0.964.

Fig. 6. Eiusdem bajts.

Echinofpatagi ovalis,f. finus expertisfigurara hic qui-

dem non exhibeo,ied Le&orem adMuf. Amboinicum & qui-

dcm ad Tab. XIV. No. 1. remitro.

Ecliinofpatagis inferendi exAIdrovandiL.c p.403. fig.
ultima & p. 404. fig. 1. 2.

Ex Muf Amboin. Tab. XI V. N0.2. qui cordiformis &
No. 1. quiovalis.

Ex III. Sloane L. c. Tab. 242. fig. 5. 4. 5.
Ex Scilla L.c. Tab.VII.fig.i. Tab.X. f.i.&4. T. XI.
B. f. 1. Tab. XXV. fig. 2.

Ex Luidii L. c- cordati ipfi di&i.

§. 10.

vi. Gemt. echinobrissus eft Echwus, cuius ork aper-

tura centrum bafisfere occupat> aniuero in verti-
ce conjpicitur, acentro aliauantulum remota, & in
finu quodam ori oblique oppofita.

Figura gaudet 0iu//',ore femper anguftiorem verfus, ano
latiorem partem pofitis. Qujedamfpecies non nihil eladores
funt & cluneshumanasaliquomodorepra?fentant : hinc Luidio
cluniculares •■, alia? vero planiores, clypeo comparari folent,
hinc clypeati eidem dicuntur Echini.

Btfeo-oc ab Ariftotele de Hift. Animal. L. IV. C. 5. ceu ter-
thimEchinorumGenus recenfetur ; cum autem interpretes,
quid per eum intellexerit., non capiant, ego huicGeneri£w/£
nomen aptavi.

• Echinobriflum nullumobfervavi unquam e mari protra-

ctum,

DE ECHINIS. fj

&um, aliquot vero fpecies inter marino terreftres ; quamvis
inter omnia Genera hoc inventu minime frequens fit.

HuicEchinoCl.Mortonus unam tantum adfcribitaper-
turam, cum altera in finu pofita ipfius oculos fugerk ; quam
tamen quoque poftmodum deprehendifle oporter Woodwar-
dum, qui eum inter Echinos duobus foraminibus. altero fciii-
cet in finu, prceditos recenfet (q).
</Tab.VI. F'Z-1- EchinobrifTusplanior,f.cIypeatusmmirnus;

marino terreftris, faxo repletus. Ex Anglia.

Cttm apertura pro ano in Jinu.
firr, 2. tiusdem bafts cum apertura oris.
Fig 3. Echinobrifius elatior; marinoterre(lris,fiixore-

p/etus. Ex Anglia.

§. n.

echinodiscus eft Ecbinus oris apertura innLGenm,
eentro circiter, ani vero vel inter centrwn & mar-
ginem, vel in ipfio margine pofita » figurx fimper
complanata.

Omnes huius fpeeies in bertice quoque flloris perJapetdii
fimuhcrum habent ; praster meam fpeciem ultimam cum ani
apertura in margine.

Echinodificttm VOCa vi afigura difci, vel orbis.

Huc pertinentex Muf.Amboin. T.XIV, %. E. & I. fig.
G.veroeftmeusT. VII. fig. 7.& 8 exprefius. Notandum ve-
ro,inMuf..Am'boinico, indefcriptionibus quorundam Echino-
rum,pra;fertim, qui huius Generis funt, ficum aperturaruir»
minus re&e indigitari.

Ut antecedentis proxime Generis nullura obfervavi ma-
rinum, fic ftuius e contrario nullum haflenus marino terre-
ftrem f fofiilem ; fequentes fpecies ex Oceano Orientali allata?.
s Tab.

(q) Vid. Catalegue of Englisb Eojfils.

64 SCHEDIASMA DE ECHINIS.

Tat>. VII. F.i. Echinodifcuscircinatus, minor, margine in-

tegro. Echini p/ani Jpecies tertia ; Muf. Amboin.

p. }7. tibi Belgice (f Zee fchelling dicitur,
F. z. Eiusdem pars inferior,fl\>e bafls ; in qua notetur a.

pars apertur£pro ano ; altera \>ero, qux in centrofuit

pro ore, ob teflam in medio mutilam non apparet.
F. 3. Echinodifcus, dimidia peripheria incifionibus

a*qualibusfere pra^dita.
F. 4. Eiusdem pars inferior f bafls, in qua notentur binst

apertur*. pr« ore (f ano.
F. f. Echinodifcus, dimidia peripheria inajqualibus

incifionibus, alrera vpro dimidia, duobusfo-

raminibus perviis inftructa.
Fig. 6. Einsdem bafis cum aperturis pro ore {? ano.
Fig.7. Echinodifcusmaximus, margineintegroaper-

tura ani a. in ipfo margine locata. Ex Mu-

feo Kleiniano.
Fig. !. Eiusdem pars inferior f. baflsf cum oris apertura

tn centro.

Ex ultima hac fpecie non inepte novumGenus, mihiin
ordine octavum,conltitui poflet; cumratione pofitionisaper-
tura; proano, &deficientisfchematis floris differat. Quia ve-
ro ha?c unica tanrum haclenus innotuit fpecies, fatiusduxi
Echinodifcis annectere, donec plures forfan detecla; fuerint.

H*c mea funt L. B. de Echinorum Methodo cogirata,
quibus fi nofti meliora,
candidus imperti, fi non his utere mecum.
TANTUM.

AD BIBLJOPEGUM.

Tabulac Orthoceratitarum I. II. IH. IV. V- VI. loccntur inter p, 40, & 41.
Tabula Belemnitarum inter p. 4$. & 49«
TabuU vcro Eclunorurrt * notat» poll p. 64.

«ts x ° X §*

I

JEc/ii/io -/fietf^T

3?UB. I

J.jdL Cotfituu iJiudps &•

estMS&j

Ech

IUIO - COIll

TW'. 8

Xkt3. II.

nno- cor,

■fy- *-

Xk&.JH.

Jl: Jw. linj.

T. A. ■ Cbwinus

iri©ge.'m

/7171- c77Zi

Xl3.IV.

-T.^tt^. Cwrifuu *Sc- GsV-

I

■fiq. S

Xio.v.

jyf-

_Ec/luzo - br£pL .

Xi&. yj.

lofi ^ttca- C&r fumj iJcufyjj -duo -l'

Jlchitio - disci

f&- *■

I. 3- Coi~i'uuif *J*r- *2 *'■

C.H

¥&§

■