\

J^di^^

37

lohannis de Brunes I. C.

ZINNEVVERCK,

Voor-ghe^elt

In Beelden, Ghedichtcn, cnde brecder uyt-

iegginghen, tot uyt-druckinghe ende

verbeteringhc van ycrfcheyden

feylen onfer Eeuvve.

SPE ET METV.

*^mö 16^4.

-:r'm-~''^''''imimm^

i

.0.} é,:?ni-»'><f

Den erentfeslen^achthaeren,l)?ij^en^l)öor--^ienigen en

door-zj^nigen Heer , de Heer

STEVEN TENYS>

Gecommitteerde Raed van de Edele Mog. Hee- ren , mijne fkeren de Scaeten van Zeeland , ende der Admi- raliteyt , wezende ce Middelburgh.

TN HEE%^

Ghehjck^eenyeghelick^goed man ^ en meer een goed burgher i en mee ^ ^an al een goed Chrifien , gbebouden ü alle dertelbeyd en vvrotte redenen , uyt ^ijn bene en mond te \rverbannen j alzoo bond' ic^ <uoor de hesïe manjjurgher en Chriflen^die deflemmige ^^- diobeyd met de eerlicke genuchte zj^o weet te matighen en te men<rhe»y dat by, aen d'een zjjde^ met aen en trecke hei kleed en den naem njan eenfiraffe en a^ie-z^en orcl^ ; en , aen d'ander %jjde,aUe ^uyle onbefcboftbeyd yveet^uan zjcb te weeren. De rechte 'pvufheyd^mljns oordeels^ bemint een *z>ry en openborfi , die gbe keert en ghekeirt zjjnde ^jan alle njleefcbelicke ydelbeydjbet gemoed kan in^ fp annen en uyt-Jpannen : en die de detigbd niet af en meet uyt een ge^ fronü ■voor-hüofd^ofop'getrocken vyijnghbrauppe^maer uyt de ware

j^ o^rech*

oprechtighej'd, en wriendelicke omooT^elheyd, ^ant gheltjck^id^niet prijken en k^n een Philofeoph , die noyt en Ucht j alzoo beminn ickj^O" danigh ^oet ijermaecky dat alle oneerlkkheyd uyt-Jluyt, De7^ tempe^ rwghe hebb^ kk^hier door-gaens ghezochtte volgen : en^naerde Wij^e rvan wijze ^dedecijnen^deghezonde dramken ^oo aen-gheboden^d<it icl^meteenen denkelcl^met eenigh liejfelick ^p bejireken hebbe , op dat oGcl^^omwighe Jjaeres on-vpetens^de nuttïgheyd genieten mochten, */)^ beelden meeHen-deel enfchijnen niet anders te dienen^ als tot ver* lujïinghe der zjnnen j maer die^ onder haerfchorjfe^ de 7:iele berichten^ en bj <-üelen {die alle dinghen averechts en teghen de wolle newen) te njeel fiemmigheyds bedec^en tullen, 't Is een maniere ijanfchripen^ die Ipelin-gefteltztjndeygheluckelicl^bedrieght: en die^onder een ktn- derlic^mom-aen^chtyeen mannelicke tucht njerborghen houdt. Maer ghelijcl^ de oefürs,die aen rotfen of zje -hoofden gehecht Tjjn^ het leven rverliêzjn , wanneer haer defchelpe af-getrocken wert • alzoo en zjjn die beelden maer enckele bew^elinghen , zpo ty alleene ^ en zonder hare toe-pafjlngheiaen-gemercl^ werden. Niet dat ie kohier my zehen z^t- telick^ Wil behagen • of alle deze dinghen <^oor ghereed en bancl^-gtld Wil op 'dringhen, dat en is de meeninghe niet, ^ani geitje I^ de onde- ren j Wanneer zy des avonds ruan bijtebauvven en calverhaymans hooren ^outen^des nachts diefchijnen te zien : alzoo hebb' icl^rnyz^om' tij ds ruymte en f-vryheyd gegeven 3 om te JJ) relden njan dwghen^die op hooren zfgghen berufien^en die mijjchien alle ene Heldin bedrieghelicke in'beeldinghen beflaen, 't Is oock^z^o njerre daer ^an , dat hier door mijn oor en naer eenighe lof-tuytinghen jeuc^n zouden idat ic^ zelfs be- kenne ruerghiffeniffe en ijerfchooninghe '-van doene te hebben. Want het geheelewerck^üeen vrucht 3 die^overlanghen tijd^meef onder de hand ontfanghen^en onder defcherpte njan de p enne geboren ü : en die oocl^hier en daer zoo fvvack^ en on-flaltigh ü "van leden ^ dat icl^die meerfchijne^als een fiorteiwgh^af-ghedrtVen , als een recht-fchapen njriicht gheb^ert te hebben. Hoe-wel oocl^zsmt ij ds de dinghen die by

der

der herten , en^T^nder hijtwghe njan mgheleti^ nyt-gheflort '^'x^erdeny gheluckjgher <uan aerd en ghehoorte'^jn , als die met de hand njoor V hoojd , en met groot e z^rgbe^ beaerbeyt en ghelpljlt werden. Zoo nu eenighe ^an t^o teere maghe zjjns dte de gheringheyd njan de beelden met de boogheydrvan de fioffc niet en l^n njereemghen^ en tot een ghijl ofmxfjs brengben 3 dien laet ickjocier eyghen oordeel met ^rede gbe^ nieten,

Jmmers zoodanigh als dit werc^ü 3 hebb' ic^goed gebonden on^ der de 'z^oochdye a^an V» E. naeme te ^erweez^en ; datr toe getroC' ken en genoiig\o%(tem gedreven zijnde 3 door V,E. aen-geborene beleeft* heyd , en T/riendelic^ goed-VlPtlIigbeyd , die een yegbelicl^noodet om Z). 6. te beminnen 3 en die my altoos eenen wryen toe-gangh gbeovent hebben ^om mijne ghedachtën en beramingen Wortel , en nja^e njoet te gbeven, \C^tens ^'riendfihap niet mempelickj 'van my gemaeckt ^maer <um mijn ouders naer -gelaten , gbeluckelicl^ aen-ghe'érft^ en njan mijn wiegbeen eerËe bondfelen begonnen is : maer nu Voornemelicl^T^aete enjïtjfte ghel^reghen heeft ^ door een zoo nauvpe en echte ^uerbintenijfe^ dat icl^de eerez^l mogben genieteniOm Z) . 6, naer dezen met de naeme njan Oom te begroeten , en als een naefle trouvp-yerwant aen te fpre- ken, Maer meeft njan alben ickbier toe aen~ghe[Iouvvt en njerftout gbcppeeH^door den goeden reuck^ijan uwe lojfelïcke njerdienfienidaer mede ons gbemeene njader-land dagbelicks aen V .E, '^'erfltcbt vvert, Wantghelijcl^ de naelde njan een kpmpas 3 aen de zfyl-fieen gbe/ireken "pijnde, geduerigb draeyt naer bet noorden ; zpo keeren oock^geduerigh uppe gedachten ende begeerten 3 aen-geraect^t door de liejde n)an 0J2?^e Codfdienfi en gbemeene rDryheyden^tot dewel-Jtand envoor-fj^oed rvan het gbemeene befïe. ^^aer door gby oocl^ghenoegbzaem betboont hebt 3 hoe-wel <uan jachten ende teeren aerd , boe on-verifaegbt een goede gheppiffe is ^ om 3 aUt nood Ü3 de borsi en bet n^oor -hoofd te bie- den aen het ghevaer , daer-men^ ampts en eeds halven3 toe gberoepen vpert:zelfs tot het licbacm des a/ader-lands met zijn ^yg^n te bedecken.

J» teghen-deel <van T^mmighe ^ die daer niet eens naer n)raghen en zouden y d^erdronck^ennjerfmoorde ons geheelefim-lichaem^ alszy maer met haerpac^aen land gheraec^n konden.

WiU dan hier EerVV. Heer , uppe hooghe bezigheyd een y?'Peynigh Jlacien , en als nu en dan^ "pvanneer F. E. ooren door d'Abdyefche on- ruHe te rveel gejlaghen en <^ermoeyt z^ijn , uwe ghedachten een yyey- nigh feyHeren en uyt-^annen in dez^ ernfiighe beuz.elinghen : doende ghelijc\ de lede -fn ij der s ghetuyghen ^^an de ooghe j Welene y door een krindijnfcbe rvochtigheyd^aUe dinghen grooter ^erthoont^als '^j wel in der daed zjjn. Zoo z.^ de l^leytibeyd <T!an dit fchrift , door V, E, rvriendeltcl^en bedrieghelick ^oor-oordeel o^-ghetrocken^^oor de Le- zer aen-biedelicker zjjn : en ick^met heeteryver aen-ghefieken vper^ den^ om op andere tijden yets te doen, dat my minder berouyy^en meer eere ijeryyecken mochte,

V. E. eere en dienft-fchiildiglis

JOH. DE BRUNE.

«

Aen de Lefen

! C K zie aireede , giinftighe Lezer , watter voor my 'gheboren en ghekoockc is. Zommighe dickhuydi- ife ghe menichen, die van zot meel en koud water ghe- len zijn , zal ick hier door-gaens te hooge rijzen, enfchijnen uyt-druckelick verftaen te gheven, dat ick niet en wil verftaen hebben : alleenelick om dat zy hier eenigh Duytfch vin- den zullen , dat haer (wacke herffens niet ghewent en zijn ^ noch haer bedorven maghe en can verd ouwen. Zulcke lieden, zoo zy niet w-eenen en konnen, ghebied ick loock en ajuyn te ghebaiyc- ken; en zo zy fchoen-makers zijn, niet verder te oordeelen als van de Ichoen. Even-wel om oock die , en eenighe andere , hoe-wel anderzins niet on- wetende, die het zelve ghevoelen ghetrouwt en in-ghenomen hebben,eenighzins te vernoughen,wil ick yet wes, tot rechtveerdinghe van mijn onghemeen ichrijven , tevooren Icgghen.

Sedert dat ick de oude en gheleerdc talen deur-loopen,en meeft alle de Europeefche , die by ons ghebruyckelick zijn , ghefmaeckc hebbe , heb' ick my dickwils verfoeyt , dat onfe natie (een volck dat anderzins in konften en wetenfchappen geen andere en wijd) zoo naer-lactigh en verzuymigh ghe weeft is , om onze tale op

3

ce

te bouwen , en haer behoorlick en meiighelick cieraed te gheven: voornemelick ziende , en als nu en dan beproevende , dateer nau- welick yet fraeys of uyt-nemende by andere ghevonden en wert, dat van ons niet zoude konnen naerghevolght , en by naer mee even-veel woorden even-aerdigh uyt-gedruckt werden. Hier van hebb' ick zoo wat henen , naer dat ick verflchelick de memorie met dit of dat befprenght , en gedrenckt hadde, ghenoeghzame preuve gegeven : immers,als een ftoute bracke^het veld ont-deckt, daer wel-gheoefïènde verftanden , mijns oordeels, een nuttelicke en vermaeckelicke jacht vinden zullen. Want ick hebbe hier en daer , naer mijn gheringh oordeel , de fijnfte bloeme van goede boecken ghezaeyt , menghende , foo veel door mijn begrijp doe- nelick is, de Attifche zoetigheyd met de Laconifche kortheyd.

\ Is zeker, dat onze tale bequaem is , om op hooghe fchoeneri te treden , en allerley vercierflel aen te nemen ; jae, dat meer is^om te draghen het ghewichte van de grootfte in-beeldinghen , die in een menichelicke ziele vallen konnen. Ons en ontbreeckt nier, als dat wy niet durven , of en willen van andere nemen , dat zy, zonder haer verlies en verminderinge, onsmildelick aen-bieden : zonder dat wy eenigh ander woord , als ons eygen,en by ons ge- burghert , hoeven te ghebruycken. Zoo hebben eertijds de Latij- nen gheluckelick gheaerbeyt^ om uvtre purten de Ichatten van de Grieckfche welfpreckentheyd : en zoo leeren noch daghelicks de Franflên , en andere nabuerighe volckeren , in haer eyghen tale, uyt de Grieckfche ende de Latijnfche Ipreken. Waerom zullen wy dan altijds even kindfch,in de luyren blijven liggen, cnTaetjen blijven krijten,daer wy bequamelick en mannelick Fadcr konnen ze^shen ? 'T is wel zoo,dat de talen gevonden of in-aheftekziin, op dat wy d'een den anderen de inneiiicke ghedachten onzes her- ten zouden te kennen gheven : en dat het ghenoegh is, dat wy, door een flechte en verftaendelicke tale , onze meenins;e met den

an-

anderen verwiflèlen , en ghencieen maecken. Maer hoy moet hy eten , en aerde en water werden , die niet en verftaet, datmen een wind-meulcn met blaef bakken niet en kan doen omme-gacn : datter heel veel aengelegen is , met wat kracht van woorden vele menfchen bejeghent en gheroert werden. Een leeghe, ftraetfche, en ghepeupellche reden zal, voor een hoogh verftand^ter aerden vallen, zonder llagh te gheven , of yet te verwinnen . T en is jae oock niet ghenoegh , dat een reden mergh en vleefch heeft : zy moet dickwils wat ghefmuckt en verciert werden,door het pin- ceel van een effen en ronde tale. En ghewiflelick,zoo die niet ver^ heven en w^erd met levendige couleuren , de verdiepingen en ver- Ichietinghen (het byzonderfte van de tafereelen) en konnen met vermcrckt weerden. Want ghelijck het goud of yvoor zijn waer- dijeverdobbelt, door de hand enkonfte van de werck-meefter; allbo vermeerdert by velen de prijs van zaecken, die door een ^wel-fprekende tonghe voor-ghedraghen werden.

lek wil dan alle gheluckighe verftanden en kloecke gheeften ghebeden hebben (voornemelick die haer wel-gheboren aerd ge- holpen en gheftijft hebben, door een hardneckigheneerftigheyd, en diepe bedenckinghen)dat zy eyndelick de goede hand daer toe willen aeiiAvenden, dat onze tale (die noch al kruypende langhft der aerden fleypt) mocht op-ghetrocken werden, tot het tfop en kruyn-punt van hare grootheyd : op dat wy niet alleene met onze na-bueren in ghelijcke lid treden , maer oock zelfs de pertifaene , draghen miochten. Vaert wel, en draeght my gunfte.

DE ^renckels f-uan degheeB , die njeeltot Vsntis-jancken En wulpfheyd legghen aen^ als eer de Heydens deen^ C heef dat ic^y Heer ^ die wend n)an aldiefncoderar*c^n^ Op dat ick^ diey met vrucht) mach tot dijn eer bejleen,

Enghy^ ogunBigh man, die hier mijjchien mocht fmasc^ef^ Zoo eenichfins Wat T^ets, ten aenzjen ^andefiof-^

'Bid God y dat hy ^ervvec^, die ons wat ^nnen maken» %Met meerder konft engheejl^ tot fijner groot en lof.

EMBLEMATA I.

Wie zal't paflèn, als die't koren doet waflèn.

Wie ^alhet heden-^daeghs van paf e ^nnen k^^

Snfauffen naer defmaec\yan de^e Viei^e Hen ? 7)at nqytgheen reuch^engaf^ dat hebben Jy gherok^n^

En dat on.^ienlick^is, dat hebben f y ghe^ien, Hoe dat hetyemand maeïtjoy can ^ich nqyt yervpeeren.

Voor dees hj al te ruym^ yoor die te namve leeft : Wat wonder? op een ej daery intomen ^elfs tefcheeren. Bleibeen heeft wol genoegh^ooc^die geen wol en heeft.

iVt-hreydinghe]

Ie zijn herflèns niet ledigh en houteen zijn oeffeninge *maeckt, van te bemercken den menfchelicken om- 'gangh, en de nucken en tucken^die daer met nijd en 'itrijd gedreven werden^zoude wel goedereden heb- ben^ te wenfchen^waer het meughelick^biiyten de weereld geftelt te zijnjae wel geen menfche te wezen jzoo hy anders geen Chri- ften en ware. Slaet uw oogen^w^errewaerts ghy kont^ qualick gae het my, zoo ghy't allefins niet qualick en fiet gaen.

Maer het srootfte verdriet van alles.en dat de meefte tranen ver- wecken moefte^is hier in gelegen^datde innerlicke oprechtigheyd met de kladde van geveynftheyd ; de uytterlicke, doch onnoozele vryheyd^met het flijck van Epicuerfche {\A7ijnen;,beworpen wort. Niemand is te vreden^dat de menfche fiae en rvalle fijnen Heere,^y dringhen in eens anders herte , daer wy het onze niet vatten en konnen ; en ftellen een ander voor onze vier-fchare^ die wy zeK- e niet en willen onder-worpen zijn, immers die daer, voor ons zel- ven,noyt gheen dagh van rechte en belegghen/i)^ weereld ü "vol njAn Inyden^die de Um^en fnuyten^en geen olie daer in en doen : en die daer meenen ghenoegbfaem haer eerete doengroeyen^als zy eens anders hefnoeyen^oft'ecnemael uyt -roeyen. Deze pijnelicke bedenckinghen deden my,t'anderen tijde^deze veerfen iiyt-ghieten.

Blekkeen roert zjjn dunne lify En zjt met eens anders Jlify Die hem hoort te ztjn in weerdy In de affchen man den heert, V int ghy ergens twee of dry y Zjijn-ze maer een vveynigh <ury^ 't Is man duyfend c^ualicl^een ^

Offy bijten de es ofgheen^ éMet een minnigh tand-getrec^ fn den rugh^ of in den nec^. Zoo-'^' ooc^j met een kleyn ge^gh^ Temand prijzen^ by den Vpegh, V Is altijds, het Ware Wat^ ZjOo hy diefeyl niet en had»

Let

Let hierop^ ^mmeer-geflacht^ n^ood'licl^broedfel njm de nacht ,• Temand^ die langh^ on-belet^

T>oor quaed'Jf relden ü ghevet, f^aghert eynd'lickjn zjjn/j^uaeds, Eer hy noch by velen gaet.

3

Daer en is heden gheen ghemeender Schilder-konft, als die de lafteringhe,met{\varte kolen, af-teyckent. Deughd en on-deughd werden even-eens^met dezelve trecken gehaelt.De menfché (leck van herflèns zijnde^en daeromme niet bemerckende^dat hare zie- len verftuyckt of verwrongen zijn, verdichten in een ander te we- zen,dat zy in haer zelven hebbenden evenwel niet zien en konnë, De Poëten verzieren, dat,in de Siciliaenfche zee,een zeer fchoo- ne dochter is, die zy Scyllam noemen , wiens engheniflen gedue- riah, van een deel verwoede honden,aen-^ebaft,en gebeten wer- den. Het welcke ons af-fchildert den rechten aerd van onze lafte- raers, en de gelegentheyd der ghener,daer zij't meeft op gheladen hebben. Want,zonder lafteringhe ghefproken, wat zijn't anders, als hondfche ghedierten , diezoofchandelick enfchac[elick,met tonge en tanden,in eens anders geruchte vliegen ? Ende aen wieii willen zij't meeft ? zijn't niet , die daer meeft in deughden uyt- muyten,en die met alle neerftigheyd betrachten den Kejfer teghe- yenydat des Keyfers is j ende Gode^dat Codes ü ?

Daer zijn eenighe on-gheluckelick benaude menrchen,die haer arrne ziele gheducrigh prangen, en een wet zoecken in te voeren, die noch God,noch de natuere,noch eenigh verdragh va redelicke menrchen,oyt erkent en hebben. Deze en konnen niet lijden,dat yem.and buyten de voore wijcke, die zy onlangs met den ploegh van haer halC-ftarrighe onAvetenheyd ghemaeckt hebben. Men- fchen, die over-al,gelijckmen zeght, \ Magnificat verbeteren wil- len , en die te pofte loopen, zoo haeft zy, op haer peerdeken "Bet- 'pveter ^^hczatn zijn. Ifler yemand,diens ftaet ofte ghelegentheyd toe-draeght,in het gewoel en geticktack dezes weerelds^te leven.

Al ^^

4

en met on-rufte zijn even-men(che te dienen , zoo hy maer haer

nieefterlicke reghels niet naer en volght ^ gelijck hy niet en nioet, noch en doet j 'tisterftond, een on-Chriftelick leven hemaente wrijven , te verwonderen over de on-geftake van zulck een ziele ; en zijn ghewiflè te verdoemen, diens oordeel God de Heere voor hem zelven alleen behouden heeft.

lek en wil hier niet byzonderlick iiyt-loopen , om deze men- fchen , haer on-tijdighe Godvruchtigheyd , ofte hooveerdige on- wetenheyd^voor te legghen ; dewijle zy verre de mmfle zijn , en miflchien eenighe verïchooninghe verdienen^om dat zy op God en den hemel^^hoe-w^el met leepeoogen^zien. Maer deze weereld- linghen en zijn immers niet te lijden^die recht-draeds tegen God- Vluchtige zielen gekant zijn , om datzy,door het hemeEche licht van een vernieuwt leven, de dicke duyfternifle van hare godloot heyd ontdecken.Maer ó duyvelfche wapenen^in de helle gefmeet^ waer mede zy haer verweerde en verwerde borft bedecké,en den rechten Godtdienft de oorloge aen-doen I Waer heeft de Heere, zeggen zy^zulck een praeme , zulck een pijn-banck voor de arme menichen geftelt, dat wy zoo benauwt enin-ghetrocken moeten gaen henen fleypen, en gelijck ons leven achter-aen trecken ? dat wy ons zelven moeten uyt-mergen deur pijnelicke gepeynfen , en fwaer-bloedige in-beeldinghen,die ons de gezondheyd verf\vac- ken, en ons leven verkorten ? Neen,neen,dit leven is ons gegeven, niet alleen,om dat wy het lichtelick,met d uytterfte lippen /maken zouden, maer ter goeder trouwen, met luftige tanden,kauwen en cr-kau\ven,en in ons zelven nemen zouden,tot dat wy alle het pit en de kracht daer uyt-getrocken hebbé.De natuere zelve heeft dat moederlick verzorght, dat alle de wercken, die zy ons op-geleght heeft tot onze nood-druft , en voort-plantinge van ons ander-zel- ven^oock zouden vermaeckelick zij n: en zy noodight ons daer toe,

niet

5

niet alleen door de reden , maer oock door natuerlicke treek : 't is

.on-rechtveerdigheyd haer wetten om te ftooten.

Het fchijnt hier aen haer geluyd^dat zy wonder goedipel heb- ben^ en ftofFe ghenoegh, om noch over-tolligheden op te legeren» 'tl s genoegh winds ghebroken. Een reden moet tot het eeiïte in plaetfe van allen wezen: Uet^ninck^-rtjcke der hemelen moet geweld Ojden-^en die geweld do en ^die '^Uent in-nemen: wat is dat ghezeyd? Let O'fgeyyeld doenden lijden, Daer en wert gheen gemeyne (leur des levenS;,geen flordigh of achteloos bedrijf, geen ordinaris treyn van zijn gebuereni maer een byzondere vlijd,voorzichtigh beleyt, ftorm en geweld verzocht^gelijck het aen belegerde fteden placht te gefchieden, die met levende kracht^ en ftormender-hand wer- den in-genomen. Willen wy dan een-mael de heerlickheyd des hemels bezitten, wy moetenfè hier beweldigen : wy moeten alle de heyr-krachten van lijf en ziele te zamen brengen, en zoo lange wy deze lucht in de neuze trecken,den eenen ftorm op den ander brengen,het een werck op het ander op-w^erpen, tot dat wy,met den laetften Click dezes levens , in eygendom mochten aen-grij- pen, daer toe wy van God de Heere ghegrepen zijn.

Maer even-wel en is dit noch praeme,noch pijn-banck,gelijck hier uyt-ghelpoghen wert. l^es II eer en \ockJs njriendelick^, en Tj^n Ufi ü licht ^voor een recht-fchapengemoet,dat het in-druckfel van dien Goddelicken artf-zegel ontfanghen heeft. De moeyte en pij- ne van dien ftrijd wert wegh-genomen,door de on-feylbare hope van een eyndelicke,en gheheele vi(5torie. Ende hoe- wel het leven van deze hemeUche Campioenen,dickwils met veel verdriets en on-gemacx over-dwerfcht wert. dat haer voor-hooft gefronft,haer leden veroudert en geüjck verkerckert zijn,zoo en is daer even-wel geen benaude ellendigheyd oyt te vermoeden. Want,feggen zy, JJi dat onTf uytterlicke menfche njer derft ^z^oo yvert nochtam o»ze in-'

6

neritcke menfche yan daae tot dage rvernieuwt, ^ant onzj z^er lich^ telicl^<-uerg<xende verdruckinge 'vyerSijn ons^een uyttcr-maten on-be^ grijpelicl^ groote der eeuwiger heerlickjoeyd.Deyvijle VPj met en zjen of het zjenelickeimaer op het on-zjenelicke- Want yvat zjenelickjs^dat tjtijdelick^j maerdat on-KJenelk^ü , üeeuyvigh. Men oordeelt van den dagh niet^uyt den morgen-ftond j (ten ware by tegen-flelligh befluyt) zoo en behoort-men geen vonnifle te uytten^uyt de ftuc- ken en ghetuygeniffen van dit glazigh, en verganckelicke leven.

En ot oock nu yemand, deur een teere Iwackheyd der gewiflè, den weghjin eenigen deele^ wilde nauwer nemen^als ons dieGod de Heere zelfs^ in zijne heylige Wet^ heeft af-gheftekenj en open- geftelt? wat doen onfe oogen daer zeer van? wat fchelden wy on- zen broeder , daer vooren God geftorven is ? laet ons liever zijne bezorghzaeme vreeze verwonderen^en zijn krancke over-heylig- heyd verbidden. wy blijven miflchien zo vele aen deze^als hy aea gene zijde uyt-wijckt : en noch is meer te houden van by-geloo- vigeGodvruchtigheyd, wanneer zy niet uyteygen-dunckende ver- waentheyd voort en komt ; als te hellen aen de heliche zijde van on-ghebonden roeckeloofheyd. De ruyme wegh heeft^in dezen deele^veel meer plaetle van dolinge en verderffeniflè ^ als de enghe voet-pad. 't Isfelfs een deelman <-uerkortïnge des geeHes , als yvy ons zelven <^ernoegheny zeght ergens yemand. Een recht-fehapen Chriftelicke ziele vint akijds wat te her-ftellen , ofte vermaecken aen dit bedriegelicke leven, 't Is verfchoonelick , zoo zy dan,haer zelven niet konnende vol-doen , eenighe middelen bedenckt^ om haer zelven in meerder gheruftheyd te ftellen. Laet ons een wey- nich byzonderen.

Huyden ten daghe wert by ons ghekrackeelt en gheredent,ovef het vieren en onderhouden van den Chriftelickcn Ruft-dagh. De ^Qmmighe zijn hier zoo mede-lijdelick bekrompen , dat zy zelft

den

7 den ouden naem uyt haren mond bannen , en daer wy plachten Zon-dagh te zegghen y vinden zy noodigh, den dagh des Meeren te noemen, of immers ziilck een woord te gebruycken^dat in de H. SchriftLiere uyt-gedruckt ftaet : op dat zy die Heydeniche namen, en die van on-herboren menfchen verzint zijn^niet alleenelick uyc haer herte, maer oock van hare tonghe mochten weeren. Hebbe oock gheweten daer toe ghebmyckt te zijn de woorden van den fefthienden Plalm^Zr/^^;? wilhaers (der vremde Goden) darjc^-of- fersjWet den bloede niet offeren ^noch baren naem in mijnen monde voC' ren. Buyten den zin^mijns ooideels,en het rechte verftant van die plaetfe , daer fimpelick gemeynt wert, Uk^enfalgeen Heydenfche offerhanden ijoor God brenghen , noch haere Af-goden met mijn ton^ gheprijJèn^ofaen-roepen^^cWcdcxom^dacr: andere voor gheoor- looft houden, naer den openbaren Godf^dienft, haer geeft en zin- nen zoo wat te vermaecken , door wandelen , of eenighe andere cerlicke,en koit-wijlighe oefFeningen, waer door zy te wackerder des anderes daeghs, tot haer ghewoonelick werck keeren moch- ten j fluyten haer deze vrome luyden in huys, alwaer zy, met haer huy(gezin, haer zei ven bezich houden met het lezen van Godes woord,met het zinghen van Pfalmen,en Lof-zanghen,met ghe- beden, en dierghelijcke Godvaichtighe oefFeninghen. "Wie kan, met reden , dit beftraffen ? jae wne en behoorde zich niet veel eer te verwonderen , en God de Heere groot te maecken, overzulcke geheylighde zielen , die hy ons binnen onze mueren verleent , tot onzer zekerder bewaringe. Swijge dan de verwijtinge van Sab- batariflTen , en watter van iiilcke woorden meer zijn , waer door de Godvruchtigheyd verhatelickt wert , en een deure ghe-opent tot on-ghetoomde vryheyd. Laet alle lafter-reden den hals ghe- krockt werden , en de middelen der liefde , ende goed-willighe ghenegentheydjby der hand ghenomen werden, Daer en is niet

A 4 dat

8

dat ons zoo zeer vervtemt van alle menfchelicke beleeftheyd , als dat wy ons even-beeld, met een quaed-duydighe tonge, quetlèn, en, zoo veel in ons is , vyandelick onder-dmcken. P l i n i v s , die groote Orateur^fprekendevanzulcke wan-geboorten,noemt haer rverdoemelkke jlacht-beefienidie-men behoorde te ojferen rvoor dege^ meenerufle. En de goede Keyfèr Traïanvs hadde zulck een Ichrick van zulcke on-menfchen , dat hy-ze, tot fl:rafFe,en exem* pel , dede werpen in een af-ghefleten fchip, onverzien van want, van zeylen,van roer , en watter meer,tot het beftier van zulck een vat,noodigh is 5 op dat zy mochten d'on-ghenade van zulck een wreed element over-ghegeven zijn , en daer beproeven de on- ftuymighe verwoedheyd , die zy,t'anderen tijde,teghen darme onnoolele menfchengebruyckt hadden.

Om een eynde te maecken.zoo ick,door dit vry-borflige fchrift (daer in ick niet anders gezocht en hebbe,als een eerlick vermaeck, en flichtelicke nuttigheyd) even-wel de Iwartegalle van zommige quaed-willighers, geterght zal hebben , die hebbe dit tge-fchrift, in plaetfè van alle wraecke : De lafieraer heeft den Duyvel tot %^n gr oot -"vader '^ denhoogh-moedtof^rirvader -^ de nijdigheyd tot KJp moeder-^ eens anders deughdtotfioffe j engheen ander nyt-^mHe^als een tij de lic ke en de cewwighe ^loec^.

EM-

EMBLEMATA II.

Het Houwlicks bed zy onbefmete

Als ghy ytMpee^eenigh^!^tjtydoor echten band^gejloten In* t geen mv hrandigh hert tot hejligh water lejd^ ALeerghj noch deyrucht des homvlic^ hek genoten,

Doe by u^elfbeloft yan eeui^igh eerbaerheyd. Het homvlic^s beden ü geen goot' yan y tij Ie luslen^ Maer daer^ diet welgebrujc/^t, elcl^een in maegh^ dom blijft. Alsghy dan^beyi bedeelt met eerbaer root.gaetrujleny Zie datgby dan te ^aemgeen over-J^el bedrijft.

lO

m-ieg^

gtnghe.

'Ie en ziet niet , met innerlicke verwonderinghe , de groote zorghe,die God de Heere gebriiyckt^om zijn volck , de ware kinderen Iftaels , tot reynigheyd en heyligheyd des levens, aen te leyden ? G betrouwde en on-getromvde^mans ende vrouwen, waeckende en flapende, een yeghelick is zijn zuyverheyd en reyninghe voor- ghefchreven. Hoe anders ? hy is de heyligheyd en de reynigheyd zelve : hy wilt oock dan met reden,dat wy heyligh T^tiHen Ktj^2sghe- lijck^ hy heyligh is. Zulck een vader , zulcke kinderen. En om de waerheyd te zegghen j iffer eenighe deughd ter weereld , die den menfche ghelijck ver-enghelt, om niet te zegghen vergodet , 't is de reynigheyd , en eerbaerheyd. Een deughd zoo hemelfch , en over-prijzelick , als zy op der aerden zeldfaem , en fchaerfèlick te vinden is. De menichelicke natuere fchijnt gekneet te zijn in den trogh van vleefchelick bedrijf, en ghebacken in den oven van vie- righe lullen. Een machtelooze zieckte,een duUe koortfè heeft haer wezen gheteek : en zoo baert fy noch ftadelick ftinckende fweet, en on-reyne hitte \ ick meene vleefchelicke ghedachten, en ghee- ftelooze redenen. En hoe zal oock yemand wtjn-druyven r^an doornen:>ofrvijghen njan dïÜelen leT^n^ alzoo en wachte niemand van een natuerlick menfche, die uyt den bloede^ ^fj0 ^^^ ypil/e des n^leefchs^ of uyt den vviile des mans gheb oren üy (Svan hem eeni- ge matige reynigheyd,in woorden,of in wercken vooit-komme. De wijfheyd des hemels, om deze on-geregeltheyd eenighfins te breydelen , en ons ten deièn aenziene oock in te Icherpen , hoe dat wy onze geiten heylighlicl^bez^itten zullen , heeft den houwe- licken ftaet verordent , w^aer in de menfche, een met eene zijnde, de on-ghetoomdt uyt-fpronghen des vleefches mochte bepalen,

en

tt

en ghelijck een dam fcaiecen , op dat \vy niet af en weyden^biiy- ten het veld en de ghemeet-taelen, die ons zijne voor-zienighc) d gheliefc toe te eyghenen. Hier en fluytet niet , twee meeilers op een winckel , twee groote mallen tot een fchip, te hebben : hoe- wel de Oud-vaders, onder de wet j deur een grove fwackheyd, haer zelven hier in leelick mitgrepen hebben.

Evenwel , wanneer nu yemand, in dit gewijde perck^van bo- ven gheftelt is , en moet hy zich terftont niet in-beelden, dat hem daer een milsinck bereyd is, om zich zelven,als een vercken,zon- der ichaemte, zonder voor-hoofd, daer in te wentelen. Hkr zijn oo:k w^e£cen en palen gehecht,die een wei-gebouwde ziele God- vaichtelick moet waer-nemê. Maer ick en kan maer half-monds, en tuffchen tanden hier van Ipreken, om gheen oly,in plaetfè van water,in t vier te ghieten.Zoodanigh is de guytery der menlchen, dat zy oock zom-wijlen,de beftramnghe der zonden,tot aen-ritC- fels ghebruycken. En, om dit,int voor-by-gaen,niet achter te la- t€n j 't en is niet langhe ghebeurt , dat een over-treffelick Leeraer, hebbende een deur-wrochte Predicatie , op het verbod , Ghy en %^ult gheen over -j]^ el doen , nauwelick en heeft konnen ont-gaen,of hy zoude daer over beri{pt , en hefrelick aen-getaft gheweeft zijn, als ergerniiïè,en ont-ftichtinge gegeven hebbende : daer hy,mijns oordeelsjzulck een gheleerde voor-zichtigheyd gebruyckte, en al- les zoo Godvruchtelick voor-ftelde, allïèr van een geeft elick ghe- moed , en een wel-fprekende tonghe , konde verwacht werden, 't Is, als de heyligh^ letters zegghen : ^Alle dinghen z^jn den reynen reyn j maer den on-reynerii en on-ghelooyighen en ü gheen dinckjejny maer oock^haer ghemoed en ghewijje ü on-reyn.

Het houwelick dan,naer den val, wert in het meeren-deel der rnenfchen, ver-oorzaeckt , of beter ghenoodzaeckt , door de on- verdraeghzaemheyd van de fcherpe prickelen des vleelchs , die

Bi haer

11

haer byzonderlick,in haer meefte kracht openbaren, wanneer de hooghe jaren het lichaem noch niet verfwaert hebben , noch de gheellelicke weder-gheboorte de zelve ghenoeghzaem verftomt heeft. In zulcke ghelegentheyd ghelt de zet-reghel van dat groote vat des Heeren: JB datyemandhem nïet en k^n ont-boudetiilaet hem trouwen • yvant het ü beter te trouyven^dan te branden. Evenwel zoo moet die heylighe ftaet gebaiyckt werden , niet tot uyt-bluf- fchinghe van onze natuerlicke warmte , maer tot verkoelinghe van on-matige hitte ; niet tot vermoeyinge van onze leden,maer tot matige verquickinghe j niet tot uyt-merghinge van ons eerft- boortighe zap^maer tot temperinghe van den over-vloed. Reyne ooren zullen my gpedichlick draghen , en noch hare nuttigheyd wegh-draghen : maer die berleckt tSsdat hj noch bevleckt toverde* Wie kan dan lijden dien heyl-loozen roem van die on-befiie- den monden , die niet en laten in alle ghezelfchappen uyt te tuy- ten, de beeftelicke on-gebondenheyd,die zy^binnens gordijns^ge- bruycken ? die daer durven met volle kaken uyt-fpouwen de on- menfchelicke krachten van haer kriele dertelheyd : dat is^die dur- ven roemen hoe verre de heeften in vuyligheyd van haer over- wonnen werden.

^tsfaror e fis quiz noBe lalent a in lucefateri^ Et qiiiC cUmfacias noEle , referre palam. Dit is de zin van die heydenfche Poëet : Wat groot er raT^rny , wat dulheyd ifi , te noemen y Hetgeen de nacht verbergt ^jae 't zelfïnt licht te roemen: En 't geen ghyiOn-betuyght ^int dayjler hebt ghedaen, Daer van te doen^ Voor 't VoicL een openbaer vermaen.

Deze gheven nochtans voor , naer den ghemeynen zangh van zulcke voghels,dat het voornaemfte ooghe-merck van haer hou-

welitk,

'5

welickjdit is^dat zy mochten kinderen teelen, en erfgenamen na-

laeten : maer dit is veel eer de handen aen zich zelvcn fchenden; den boom te dooden,op dat hy vmchten voort-brenghe. Wie en weet niet, dat onze eeiivve verfcheyden van zulcke dood-llaghers ghezien heeft ? En waer van kommen oock die menighvuidige ghebreken^die de kinders,hier en daer,van haer gheboorte mede- brenghen; als dat die arme onnoozeltjens betalen moeten de fchiilt van haer ouders on-ghetemperheyd. De fonteyne van alle reynigheyd heeft uyt-dmckelick eenighe tijden uyt-ghekeiirt , op welcke het on-gheoorlooft is^ tot zijn vrouwe te naecken : maer wie zal my wijs maecken, dat deze wet, by onze menichen, niet en is af-ghefchaft , als ick de redenen hoore , en de uyt-wercken bemercke,die in niet weynighe kinderen te zien zijn. Daerom en hadde D i o g e n e s geen on-recht, als hy een on-tuchtigh ïonge- lingh verweet,datzijn vader hem, droncke zijnde,ghep]ant had- de. En de Carthagineelche wet weit van Plato verhaek en ghe- preftn, de welcke opentlick verboot , dat niemand zich veritou- ten zoude, om wijn te ghebmycken , wanneer hy vooren hadde de houwelickl'che fchuld te betalen. Gewiflèlick, daer is zeer veel aen gheleghen,niet alleen int byzonder,de ouders en de kinderen, maer oock de gheheele regieringe, daer wy onder leven. Lycvr- Gvs, de wet-ghever van Lacedemonien , ghelijck in vele ander dinghen, heefc oock hier in , zorghvuldelick voor-zien. Dit was een van zijn ftaetfche wetten ; ^De nieuw- ge trouw de man ^alge- Holen tot de bmyd kommen , en kortelïck^ weder tot ^ijn rur lenden lieren. Hyengheeft den Bmyde-gom gheen vryheyd , tot zijn nieuw-ghetrouwde Bruyd te kommen , wanneer't hem zoude moghen luften, of oock by haer te blijven , zoo langhe, als't hem zoude goed duncken •, maer hy ghebied dieftelick en bedecktelick by haer te kommen , zonder tabernakelen te maecken , of aen de

B } bed-

bed-tijcke te blijven hanghen. Dit zijn de woorden / die PLV- T arch v s in de Grieckfche tale ghebruyckt : T>e '^ruydegom niet fvvaer '^^an VVtjn 3 noch door wel-ltiflighe leckernjen over-laeden, maer nuchterigh en matigh zjjnde , quam met fchaemte en fvree^e tot zjjn echte Bruyd j en ont-doende haren mae^rjdelickcn gordel ^ lichte haeropy endroegh-'^e op het troupp-bedde^ alvvaer hy vpejmgh tijds blijvende, we der-beerde rnter T^ljn maeghfchap - gaendejlapen^daer hy rvan te wooren altijds ghewent VVoj. Het vvelcl^ gheenen l^leenen tijden duerde , maer de z^ommighe <uol-herden daer in ^0 langhe 3 dat Zj haer njTotivven noyt hy daghe en z^ghen , tot dat zy aleenighe kin-» ders ^an haer geteelt hadden. Het welcke van yemand in verwon- deringhe ghetrocken zijnde,is hy van L y c v r g o met deze and- woorde vol-daen gheweeft : D e fe dinghen firec ken hier toe^ op dat de mannen kloeck^en flerckjvan leden '^udenblijyen^'van gheen fvolte of^erzadingenuermoeytimaer dat de liefde altijds jeughdich en groen hlijvende^zy kloecl^e en yy el-ghebouvpde kinderen/voor deRepublijc^ ke mochten njoort -brenghen,

Maer hier op zal nny yemand voor- werpen^ ghelijck dat oock t' anderen tijde ghebeurt is , de woorden van den Apoftel Paulus : n)e rurouvve en ü haers eyghen lichaems niet macht igh^ maer de man: defghelijc^s en ü de man ooc kozijns eyghen lichaems niet machtich^maer de trouwe, Bn ont-houd malcanderen niet y het en yyare uyt beyder bepvillinghe 3 tot eenenzskeren tijd, om u tot <-uaHen ende bidden te rvoeghen: ende l^mt yy e der om te ^amen^op dat de Sathan u niet ijer-^ ^ucke^om uwer kranckheyd yyille.Hkr uyt beQuyt een Venus der- telingh,dat-men zich zelven plotfèlick mach ftorten^en w^entelen in de vleeichelicke vereeninghe , zonder wet , zonder mate : en dat dien volghende, een van beyden zoo ghenegen zijnde, de an- dere daer toe hec lichaem moet leenen , zonder weygheringe ofte teghen-fpreken. Maer hoe wert dit zoo vleefchclick verwrongen,

en

15

en verkeerdelick by den hayre ghetrocken ? de heyliaheman en

fpreeckt niet, in het laetfte veers , van de hoiiwelickfche vergade- ringhe ; maer hy laet alleenelick toe , dat man en vrouwe , een dack^een tafel,een bedde ghebruyckende , by wijlen haer zelven, voor een weynigh tijds,en uyt beyder bewilÜnghe , van malcan- deren moghen af-zonderen,op dat zy door die onderlincrhe ghe- meenfchapj in haer Godvruchtigh voor-nemen niet ghelloort en wierden , maer te beter mochten waecken, ende in-ghefpanncn zijn tot alle heylige bedenckinge^'ende Godvruchtige oefFeningen, 't Is oock zoo 5 dat twee echte en wettelick gehechte luvden, aen malcanderen zoo nauw en vaftelick vereenight , en ghelijck door den anderen gemenght en vervormt zijn , dat zy,ghelijck een l:c- haem maeckende^alle de leden ghemeen^en gheen eygen en heb- ben, daer zy alleene meefterfchap zouden over ghebruycken. Des mans leden kommen de vrouwe tocjzoo doen oock der vrouwe leden den man. Maer niemand en is zoo opperlick meefter van zijn leden , dat hy de zelve mach mifbruycken^naer zijn in-beel- dinghe , en wel-ghevallen. De Keyferlicke wetten hebben over zulcke wel ftrenghe ftraffen in-ghevoert , ghelijckformelick den woorde Gods , en de billickheyd van alle goede reden. Zeer wel zeght Martialis:

Scirefuos finesmatrona^ femina debet V^^vagm a, thaUmü conjugü erret amor.

Het zy my geoorIoofi:,eë weynigh by de over-zettinge te vougen:

Een <uroHVi^ , 'w echt ghetrotfpp. Me moet haer eynden 'vyeten. Op dat haer bed-ghemot ijan haer niet af en dwael:

^y moet oockjiïet haer f huid ^ uyt lust des ^leefchs y af- meten» Op dat zy niet haer mans ^ en Codes haet en haeL

. B 4 Daerom

i6

Daerom en wert oock niet geprefen de Ketteiye,die in Afrijcken, ten tijde van den Oud-vader Avgvstïnvs verzint en in-ghe- voert wiert, van een foorte van breyn-ziecke menfchen, die A BEU TEN ghenoemt wierden j om dat zy hielden , dat Abel, van zijn broeder Cain,vrouweloos,en kinderloos gedoodet was. Dele trouwden wel vrouwen , maer en bekenden-ze niet. Elck een van haer, op dat oock haer geflachte verjaeren,en vereeuwen mochte, nam tot zich,als eyghen kinderen,een knechtjen^en een meyfken , oock met dit bedingh, datzy haer oock noyt^met ye- mand vleefchelick vermenghen zouden. Deze maeckten zy erf- ghenaemen van haer naem, en alle haer goederen. Het welck zy Hchtelick konden doen j dewijle allefins veel arme luyden gevon- den wierden, die voor een groot gheluck achteden, van de iware laft der kinderen verlicht te werden, en de zelve in een eerlick be- zit van goede middelen gheftelt te zien. Maer waer heeft de Heere zuicks gheboden ? jae waer heeft hy oytzulcks toe-ghelaten, dat het voornaemfte eynde des ^ouwelicks , het welck is, naer zijne in-ftellinghen , vvaffen en rvermenichvuldighen , zoude alzoo ver- gheeffchs,en vruchteloos gemaeckt werden? Daerom wiert oock Onam van God de Heere metter dood gheftraft , om dat hy het zaed, dat zijn {vvagerinne toe-quam , liever op der aerden wierp, als dat hy, daer door,zijns broeders naem, en aen zich zelven na- kommelingen,veAvecken zoude. Is yemand zijner lullen mach- tigh, dat hy-ze dan niet en terghe : kan hy zonder vrouwe leven, dat hy-ze dan niet en trouwe.

EMBLEMATA

II r.

Dit lijf^ wat ift , als flanck en mift i

17

Ziet hieryO Qourti^aenjner light deAfgoddinne^ T>ïe ghy aen-bidt en fmeeckt met over^-aerdfche minne. Zyfy (jravin\T^rinceSyen 'Van het hooghUe bloed y Vcin leden nqyt ^oofchoon;))m jvej^en nqyt ^oo ^oet^ Zy isQmet eerge-^eydyin duyjlerfchaemt geivonnen^ In yuyligheydyenvarmt^uyt on-reyn bloed geronnen: En alsfy nu al is^met fmerte^yoort-ghebracht y Zy drijft enfmelt daer heen ya yuylemifl en draght.

C

' t '^

i8

lVt4egginghe.

% Lle ghedieiten werden van natuere tot haer weder- '

gaede ghedreven. 'T is een mif-val, of wtI een flor-

telins;li van een menfch , die defe bewemnahe of

;door moed wille verzaeckt, of door flauwigheyd 'niet voelen en kan. lek fpreke van het pit, en de kracht des jeughds: wanneer het bloed noch gheheelick in zijn volle vaten is^ en de natuere door on-gemack , verdriet , of eenige andere oetfeninghe^niet verrriinckt of ghebroken is. De rvrowpye, zeght Aristoteles, heeft een trecl^ en begeerte naer den wan 3 ghelijck^ de eerfle , njorm-looT^ fioffe ^ om eenfttfoen enghedaente te krijghen, Waerom niet oock het zelve van de mans ghezeght-die met meer uyt een block of rotfè ghehouwen zijn, als dat teere ge- flachte , 't welck wy vrouwen noemen ? Elck een verbeelde , en vermomme zich , als hy wil , is hy maer een menfch , hy moet oock deze, dat is, menfchelicke beweginghen hebben.

Dus verre mooght ghy de fchoot vieren,en binnen de palen van zedigheyd en Godzaligheyd blij ven. Maer gaet oock hier ten anc- ker , en bemerckt onder de louwte van het heylighe land of de zeylen niet te groot naer het Ichip^de riemen naer de fchuyte zijn. Het is te verwonderen, wat af-goderyen demenfchen met de menfchen pleghen : en voornemelick, die jonghe dertelingen,die door de hitte van dat vleefchelicke vier , als door een horzel ghe- flekcn zijnde, ghedachten en woorden verzinnen, die den hemel befpotteUjen God geüjck uyt zijnen throon werpen. Een itaekjen zy in plaetze van duyzenden.

Qfjsz^mortelsdefoujpirer,

(tfte beauté nefi f as mortelle.

il eH permis de l'a dor e r,

t^'Iafj non pas d'efïre amourcux d^elle, j.

ï5>

Les Vieux tantfeulement

Feu)pent aymerjï hautement, nTer minchien yemand zoo arm van talen , die dit zeC-dicht niet en vei'ftae, die neme in plaetiè deze ovcr-zectinghe.

Stervelinghen ^ houd yryfitlle^ Van te ^uchten metghej^een ;

Vez^e fchoonheyd^dpping uw wille ^ Ueeft geen [ïewelicke Ie en.

Op haer meught ghy niet gelieven 3 éMaer 'taenMddenfiaet u Vrj-^

Goden hebben alleen brieven Van ::j)odanigh hoogh ^hevry.

Van deze en dier-ghelijcke in-leglifèl, zijn de huyden-daegbfche boecken , die meell by de jonghe lieden ghefleten werden , ver- vult : van zulcke woorden klincken de tonghen der ghener , die van liefde glimmen, en het hof, gelijck-men zeght , op de fchoot van de loffroiiwen maecken. Die het woord niet en weet , en mach niet mede gaen. 'T is gemeenelick, mijn hert, mijn trooft, mijn oogh, mijn hcht, mijn beckje,mijn zoetertje öcc. Maer die op h oogher Ichoenen treden , willen oock hier in verheven zijn. 'T is kootjes volck , die op de ghemeenew^gh wandelen. Deze en Ipreken maer van Princeflen, Koninghinnen, Sterren, Engels, Goddinnen : en wilt ghy't al hooren, zy noemen die haer Al, die niet met allen is, als dreck in goud gewentelt • of,als de wijfliieyd Ipreeckt, een ojerc^n met een goud juweel. Voor deze menfchen en is noch grond, noch oever. De heylighe Gheefl: zeght : En zjjt niet als een veerde of als een mujl-ezel^z^nder <i;erjl and: wiens muyl men toe-fnoert met eenghebit en toom, Maer deze loopen gantich on-gebonden daer henen , geen ander wet hebbende, als zonder wet te leven, 't Is by haer een Courtiiaenfche wijOieyd gerekent, daer van de ghekapte narren, bykans fchaemte zouden hebben.

lek hebbe van een gehoort, die met ernft zulck een op-lchrift op een minne-brief ftelde : ^Aen de heylighe MajeBeyt njan de Co- ninghinne mijnes henen. Wie zal die onder redelicke menfchen

C 1 tellen,

20

tellen , die zulcke nietighe dwaeflieyd voor een gheeftighe wijC heyd rekenen ? MaerAVik ghy noch een grofFe en taftelicke prou- ve van deze herflenlooze duiheyd hebben ? Hooit wat een aerdi- ghe hüffcheyd een loncker ghebruyckte , diens opperfte deel met zulcke mift benevelt was. Hy wilde quanfiiys den bet-weet Ipe- len^, en in plaet{è,dat andere haer zalaede met olye van vley-fteer- ten toe-bereyden^ wild' hy de zijne met een middelbaere fcherp- zoete faufle begieten. Schrijvende dan aen een edel lonck- vrouw, zijn matrefTc;, en denckende by hem zelven , dat haer den tijtel te gheven van doorluchtighe ^ te veel was , en de loïv^iïV'eerbaere veel te weynigh , verzinde recht tuflchen hemel en ad"de te vlieghen, mids fchrijvende , ^en de hyl^ns door-luchtighe. Tot zulck een pot, zulck een deckfel. Die oock yets van beter fmaecke van deze hoofdelooze minnaers vervyachten WA\ voeghe hem vryelick by dien boer , welcke vertoefde dat de vliet zijnen loop eyndighde, op dat hy mochte drooghs voeds daer over gaen. Soo daer even- wel noch eenigh deel van wijfïieyd ghefpeurt wert , die zal hier in vervat zijn , dat de fommighe van paflè zoo wijs zijn , dat zy haer zelven mereken ganlchelick niet wijs te zijn. Vanzulcken flagh was die Ghezelle , welcke tot zijn lieve Vrijfter dorfte ze^- ghen, lebben zolder God, ponder «j en Tender my. Te weten, ^o»^ der Godj om dat ick hem niet aen en bidde, maer u : ponder UiOm dat ick u niet en hebbe : zj)nder my^ om dat ghy my hebt , en ick niet my zelven. Goddelooze guyten, die haer opperfte goed ftel- len, en haer grootften dienft belleden, in het vuyl ghebaiyck van het ghene met eerbaerheyd niet en mag^h ghenoemt werden : maer vermenfchte Duyvels , die haer zelven uyt-fchudden , en God tot de helle zenden , op dat zy haer tonge teghen den hemel mochten uyt-fteken , en een Godf-dienft op-rechten , daer van den Af-god een on-reyn fchepfel , de dienaers een uyt-braeckfel

van

21

van de hellcj en het eynde van allen, een on-fterfFelick berouw is, en een eeuwigh-duerende fmeite !

Keert tot u zelven , eilendighe ziel-moorders , die verloren zijc in den dool-hof van uw ydele ghedachten : ont-wert u uyt de ftricken, die ghy u zelven zoo fchadelick en (chandelick gevloch- ten hebt. En om u zelven nu voor-by te gaen , en de fchuldighe plicht, die ghy uwen opperften Leen-heer fchuldigh zijt, be- merckt in een heylighe ftilheyd , hoedanigh , en wat zy is, die ghy voor uw' Goddinne houd. Een vrouwe, van een vrouwe ge- boren ; een worm en een worm-aes j ftof en kaf van den wind ghedrevcuj hoy en gras; en wilt ghy wat meer hebben,een bloe- me des velds,die ghy heden ziet, en morghen te vergheefs zoeckt. Zy is, ghelijck wy alle tezamen,een voor-beeld 'van (wackheyd, een roof des tijds, een Ipeel-tuygh van de wind , een bobbel , een teere water-bieze , een fchildery van on-gheftadigheyd ; eri om in't korte veel te zeggen, een weynigh flijm en fluymen, met bit- ter galle te zaem ghemenght. Arme menfchen dan , die noch de hoornen willen op-fteken , en met de Pauw , zich in haer vede- ren foieghelen ! weeft zone of dochter van een Koninck of Key- fa, en watter groods ter weereld kan ghenoemt werden^ ghy zijt eerftelick ghevormt in een flijmigh vat , en hebt daer ghedreven tuflchen de uyt-worpfelen , die van {pijze ende dranck over-blij- ven : ghevoet van het ghene de Schriftuere eyghentlick vvegh^ t döerijjel noemt, en dat eertijds niemand naken en mocht , zonder on-reyn te zijn. Daer vlot dit moedigh meefter-werck , als in de barninghen , mffchen duyzent klippen en vuylen : in gheduerigh ghevaer zijnde, om alle oogben-blick fchip-braecke te lijden. De minfte val , of het verrecken van de moeder , is ghenoeghzaem, om het zelve , door de weereld , uyt de weereld te zenden. Het fiiuytflelofhetuyt-gaenvaneen keerflè kan dit vazel lichtelick

C3 ver-

22

verfticken j jae al heeft het fchooii nu vafte leden ontfanehen. Is het dan , de ronde van zijnen tijd vervult zijnde , uyt de banden van deze duyftere kercker uyt-gebroken^ met de overlickfte fm er- te^ en de alder-grootfte ichaemte van zijn moeder^ die de flvack- heyd en de eerbaerheyd van een vrouwe lijden kauj ziet, zoo lig- ghet daer henen, als een klompjen van rood vleefch^gheen ander bevveginghe hebbende , als de zee-gallen , of dierghelijcke twijf- fel-ghedierten, die een ziele in plaetze van zout ghegheven is , al- leenelick om dat zy niet verrotten en zouden. Andere ghedierten en zijn zoo haeft niet gheworpen , of uyt haer ichaele ghekropen, zy loopen ftracks, uyt haer zelven, naer haer vocdflel j en ghelijck zy haer kleeren gemaeckt,zoo vinden zy oock de tafel al gedeckt. Maer dit erbarm isjh fchepffel , naeckt en kael , gantfch hulpeloos van zich zelven,moet daer jaren en daghen,in zijii eyghen ftanck en \iiyliaheyd liaghen.Zijn lieflèns moeten werden gheviert^zijn oorkens ghereynight,zijn oxels,jae alle zijn ledekens,moeten met pluyffels en doeckf kens bezet zi)n ; of anders moeft het in draght verfinelten, en in zijn vuyligheyd verrotten. Eyndelick^ghelijcker niet grootfcher en is als de mentch , zoo en ifler oock niet ellen- digher. En wat willen wy anders zegghen, wanneer wy deze on- reyne romp en ramp , zoo cierlick toyen , en zoo koftelick op- fmucken, als dat \vy Ichandelick en on-volmaeckt zijnde van ons zelven , onze volkomentheyd van de beei-ten leenen , en met ons lichaem om prijs roffiaenen willen. Let hier wel op, ydele licht- voeten , die u zelven w^ilt ghedoopt hebben met de naem van Courtifanen , en uw ambacht maeckt,met de loffrouwen te ho« vennen in haer ooghen te leven.

^at ^y aen-bidt , datghy njieret^

eAlsyet Godd'lk^y^fider a /ecl^: Al ifi iioch zpo fchoon njercierety

Fyl'tü mu alsfianc^ en drec^, P \;j

EMBLEMATA IV.

Nu , hola y mond I niet al te bond.

Ghj ^egt^gJoy draeght eenpac^ engaet dus omme-- vraghen. Wie dat het ^elf^quanfujsjn ti)vejieed\al dragen : 6/c^een ^iet vpatghyjaegt^een duyyigh hech^getrecl^ Op dat ic\niet en :^eggh\een innigh tongh-gelecl^ Maer ^ijtghy niet beducht ^me dat op hem ^al laden 'Dat drouVtg ^ond-gewicht^die helfch-^genejgde daden y T>aeringhji ligt yerJlriB?fFel'^iltghy i^ijn bevrijt? I\hB (jodes Zoon, geloof t^en ^ijnegramfchap mijd.

C4- ^^''

M

^^^^^,Et is een eerlick,en treffèlick houwelick^wanneer de ; zedigheyd en genueghte malcanderen trouwe Rvee- .ren 5 of wanneer de zoetigheyd en niittigheyd, met ^onderlinge om-helzinghe^de zelve lijne crecken. lek houde-ze voor vyanden van't menfchelicke ghe- flachte 5 die het vermaeck t'eenemael uyt de weereld bannen , en denordlcheftraffigheyd eeneeuwighe heerfchappye op-dragen. Onze groote Meeller en wik niet , dat vvy altijds met ghefronfte voor-hoofden, en op-getrocken wijngh-brauwen^de tucht-mee- fters zullen {pelen. Hy heeft ons ghezichte alzoo ghefchapen , dat \vy te ghelijcke hemel en aerde konnen aenfchouwen , oo dat wy-ze beyde zouden ghebruycken -, doch noy t de aerde van den hemel af-fcheydende. Men mach dit tijdelick leven wel {maken, en de fauOTen oock prouven, die ons de wijfheyd der natuere be- reyd heeft : die zijnde de eerfle oorzaecke, niet zonder oorzaecke, maer alles met ghewichte,mate,en ghetal , wonderbaerlick ghe- vought heeft. Wy en moeten ons buyten ons zelven niet {lellen, en de menfchelickheyd gheheel ont-glippen , om ons zelven op een ander vorme te ghieten. lek en {preke nu niet van onze zon- dis;he verdorventheyd.

De jonghen W^ een jonghen^ zeght de heylige Chee{l van Sa- muel. De menfche is een menfche , dat is uyt ziele ende lichaem be{laende. Dit ghebouw en moet niet ont-daen , maer met een broederlicke verbinteni{re te zamen gehouden werden. De ziele is de man,het lichaem de vrouwe. Deze en moeten geen fcheyd- brief maecken, door twi{l,of nijdigheyd \ maer veel eer^mct ahe-

men^hde om-ha!zinghen , malcanderen by-{L«^cn , en alle hulpe

CL \ -r ^ '

en guulte bewijlen.

Maer

25

Maer hier is de rvvarigheyd,en de oorfprongh van tranen ; dat wy, ghelijck in alle ander dinghen, oock in geniieghte geen mate en houden, 't Is een by-voughfel, en \\7y maecken het grooter.als hetvoornaemfte ftuck-vvercks : 'tis een kant, maer diebreeder gheweven wert^als het binnenfte laecken. De Schrifmere noemc den menlche enckelick ^iek; maer dus doende^mach hy wel ene- kelick lichaem ghenoemt werden , ghelijck het zelve de Rabbij- nen,als van dien heerlicken tijtel belchaemc zijnde, ghedaen heb- ben ; die den menlche Goufy dat is,lichaem,heeten : ghelijck hy oock in de boucken onzer zaligheyd,a//^/?/c/7 genoemt wert. Wel te rechte ; als die dat Goddelicke deel, deur den roock,en het roet van de vuyle fchouwe des lichaems, ghelijck verftickt,en geen an- der leven ghelaten hebben , als om onze vleelchelicke wel-luften in t leven te behouden .

Doch om deze woefte zee in gheen putjen te willen leyden ; laet ons maer een W'cynigh onder de jonge luyden verkeeren. Be- zie wat een ghetater , en dertele fijmelinghen daer veel-tijds om- gaen ; wat kout,- wat ghefpel , wat aen-raeckinghen daer verzint en geplecght werden. En,om onszelven noch naerder te belhij- den , merck wat een menighte van wulpfche zoen-konftjens op de bane rijden, die de long-mans des nachts in hare heilTens Ime- den,om hareduyfterew^erckender wel-luftte lief-koozen, en dat teere volcxken, deur een ghemaeckt fatfoen, aen te wrijven,dat zy anders met zoeten ernft verwerpen zouden .lek en wil dit papier niet bekladden , met alle die dertele bootlsinghen \ maer hier al- ieenlick verdoemen dat Sodomitifch over-{pel,dat zommige met de mond bedrijven , teghen den danck , en met ipijtigh verdriet van eerbare lonck-vrouwen , die haer mond moeten leenen, tot een (poel-vat, en fpeel-vat van vuyle, en zomtijds oock pockighe tonghen; die zy uyt een vodde-kot mede-ghebrachc hebben.

D D#

i6

*De aheyle mond des m^leefchs Cs gheesïigh om te dinckerii ^Ivvat zoo eenigh7:^ms fchijnt naer T^jn fmaeckje fwincl^ns Tjtjn eemgh hemel -rijcl^: daer uyt hyfomft h^t mt. Tot '-uulfjel "van '^qjris vyeerds njerrot en njunftïch 'vat, n)e l^4Sydie ander fjins sgantfch middelbaer k^nipvezeny Jae oocl^ met reden ü in d'oude eeupp gheprez^n^

^ert tot eenghifï des ruleefchs '-van velen mgepleegbty 1)ie alleen deur de hitt der nieren zjjn bevpeeght.

Wie en weet niet, wat oock nienigh-mael op zulcke zoentjens naer-volght. Hoor, wat T i b v l l v s, van de lonck-vrouwen zij- ner eeuwe, zingt:

Kipta dahit primo , poji offer et ipfa Volent 1?osi eltam collo fe implicuijfe volet. Dat is : Zy z^leersï,als hetfchijnt^ met vinnigh tegen-Hreyen^

V laeten zoo een kusy maer haergelaet ü ijalsi T>aer naer ^l zy ^an zflfs^ u lieve k^fjens gheven-^ Daer naer oockjvvilltgh "^ijn te hangben om uVV hals-.

En wat anders hier naer,als wercken,die niet geoorloft en zijn, als tuffchen twee echte lieden. Kufjens,

Niet die een zjiBer gheeft aen haren Hraffen broeder y

tM-Aer die een z^achte njrouw geeft aen een hitjtgh man'y Ü^t als Diana {rljgbt van Phebiis, ofhaer moeder^ Maer zoo on-^jfch^ als Mars zijn Vcnusgeven k^n.

Zoo fpreeckt de Poëet in zijn eyghen taele , diens zoet-rollig- heyd niet wel en kan uyt-ghedruckt werden :

^êlualianec fratriytulerit germanafeveros Sed tulerit cupido molles amica viro:

êmïix ere den dam eU non Plioebum ferre Dian^ ^ Sed Vcnerem Marti/^^^ tulijjefm. Hier zullen voomemelick de jonghe Maeghden , wiens on- gliekoockte bloed noch in zijn eerde zode is , haer budelick en koudelickte dragen hebbé,om de eerfte beginflelen van fchaem- telooze on-kuyfheyd gheen plaetze te gheven , op dat zy van de laetfte on-cere niet ver-r afcht en werden. Zedigheyd en fchaem- te is hetfchoonftelijf-teecken der jonahejiiyden, maer voor-ne- melickdermaeghden, die natuere ghewilt heeft de fwackfte te wezen. Verloren is zy, die de fchaemte verloren heeft,

dochters yveefi doch nimmer s moe\

Maer z^tjt altoos op uw hoe\

^atu nerghens eenigh quant ^

Onder fchijn van echten band^ Onder 't kleed van zjjete vveeld^

zAltiVVgoed , uvv eer ont-Heelt,

tAl dat gluyren , al 'tghefleem^

tiAldatfireeleni al dat T^em^

zAI de l^fjens 3 al 'tghetaH^

^y i^^^^ eerbaer Hen en pasJ»

JoffrouVV jlae op fintinel^

€n wat anders hier uytjpel:

V Zijn de njoor'boon , 'tts de booghy

rOie daer ^oet^lkk^laght om-hoogh^

En aUenglofkens water pompt ^

Tothjop u neder- komt.

Wat ifi doch van aluwfchoon^

MsghymiBuVV* eere-kroon?

Wat ifi daer een maeohd med! roemt ^

tAls^y een-maelü ont-bloemt.

Dl Maer

i8

Maer , om by den draed te blijven , laet ons den oorlprongh van het kuffen onder-zoucken. De wijze van kuflen is van oude tijden j jae van de uytteifte memorie der menfchen , bekent o;he- weeft. Zy heeft haer af-komfte ghetrocken uyt het inghewand, en de innerlicke ghcneghentheyd van Adams kinderen , onder malkander. Men ziet, daer over-groote vriendfchap is, voor-ne- melick in de eerfte aen-komften, of laetfte af-fcheydinghen der vrienden , dat het bloed naer de uytterlicke deelen des lichaems komt uyt-ghefchoten, en byzonderlick zijn vertreck , of ghelijck- men {preeckt, zijn rende^-vous neemt, daer de natuere alle de zin- nen by den anderen gheftelt heeft , ende het welcke , onder alle volcken des weerelds open-ghedraghen wert. Dewijle het bloed dan uyt zijn eyghen vaten niet en kan verlaten werden, en nu ten eynde van zijn vrydom ghekommenis, zoeckende even-wel naerder ghemeynfchap te hebben, met het ghene,daer mede het wilde in een ghefinolten en vereen ight zijn j beweghet den wil- le, om den mond , ghelijck als de deure der zelven , te naerderen, en zooniet anders,ten minften de azemen,als lichamelicke ghee- ften,door den anderen te doen loopen, op dat zy alzoo een vafte^ doch dunne band zijn zouden , om deze twee te zamen te ftric- ken.

Om deze vereeninghe, doch op een gheeftelicke wijze, zucht de Bruyd Chrifti , in dat Hooghe Lied Salomons , begheerende met haren Baiydegom, deur een kus, dat is op het alder-nauwfte vereenight te zijn. Alzoo beftond de aertfch- vader lacobzijn Rachel met een kus te groeten : en daer hy tot noch toe on-be- kent was ghe weeft , zijn kennifle , ende liefde ghelijckelick daer mede te beghinnen. Ende alzoo hebben alle die oude Heyligen, mans en vrouwen, malkanderen begroet, en veel tijds oock hare brieven befloten, mee een ernftighe begheerte , dat d'een den an- derea

lp

deren kuflen zouden. Hoe-wel daer oock glievonden zijn,die de- ze heylighe wijze, tot verraed en moorderye ghebmyckt hebben: als daer zijn gheweeft loab , en die fchrickelicke Gods-moorder, die den Heere der heerlickloeyd 3 onder ziilck een vriendelick mom-aenzicht , zoo valfchelick, als verdoemelick , in de handen zijner vyanden over-ghelcvert heeft. Ander-fins zoo was de kus eenheyligh, eneerbaer ken-teecken van de liefde , die-men ye- mand van herten toe-drough. De heylige Papieren gheven ghe- tuygheniflè, dat wanneer zich loleph zijnen Broederen bekent ghemaeckt hadde , dat hy-ze alle om den hals viel , en met wee- nende ooghen, kuflède. G heli jcker wijs oock Io(èphs zonen van haren Groot- vader om-helft, en met een kus ont-fanghen wier- den. Zulcke exempelen zult ghy met menighte vinden, in beyde de uytterfte willen, daer ons de erve des hemels ghemaeckt is.

Maer ghelijck de kus een ken-penningh was van onderlinehe liefde , zoo is hy oock ghebmyckt gheweeft , tot bewijs van een viy willighe ghehoorzaemheyd en eer-dienft, die de mindere aen de meerdere , de Onder-danen aen de Opper-machten fchuldigh waren. Kuffèt den zpne^ zeght de Gheeft des Heeren, op dat hy niet en toorne : dat is , bewijft hem niet alleen een teere liefde ; maer eert hem oock met alle onderwerpinghe en gehoorzaemheyd.

WV/ (ten dany dertel jeughd^ die u n;erheught int ktiffen^ En uwen heeten brandy door tvuyl ghehruycl^y te hlujpn, Keer wan die rots en klif^ die hooghe zanden mijd 5 Houdjirack^een ander flreeck^al-eer ghy fchif-braeckjijd. "Roeffieeds om G odes huif ifireck^yt uppjlappe handen^ Heff'op uvp traghe knyen^ont-vvor^eluyt de banden Z^'ant vuyl bejagh des "pleefchs) yvecl^ lefum^grijp hem aen] Ofdenckj^ry^engheloofdatghyhaeii'^Hlt njergaen.

3^

' Om-hdB dat -T^ete Lam, dat u zijn mond komt bieden ;

Volgh 3 VPaer het henen gaet^ wil uyt zjjn Jpoor niet <^ lieden • Weesï alt ij ds njan ^ijn treyn^ghelijcl^die hoffche Hen, Die altijds willen "^n njan hare Frins ghe^jen, Ghebmycl^njoor al 'tghebed^ vvaer door ghj T^ult toe-fluyten De foorten n^an der hel^ het water doen ont-fpruyteny *D at uyt de hemel ^loeyt , en noyt en z^l ^ergaen ; Een levend' vvater-Hroom zal uyt uw buycl^ont-fiaen, Chy 7^lt) al wert ghy ooc^ als nu en dan beltreden, Van druck^en teghen-Sfoed, des T)uyvels kpf (^^ertreden: E n wilt ghyt al int kort^ ghy zjilt^met kjaer befcheyd. Van nu aen Code T^en , en in al eeuppigheyd.

EM-

EMBLEMATA V.

'clsalteklcyn, als't is ghemeyn.

H

et Mndyertoont ^ijn aerd, l^rts naer het isgebo^

ren:

Het mlt daer enc^ linden metghevpek deurMren, Daeft meeïl gefloten is. T>e iveghjie open kght. Is al te veelghemeen^ te e f en en tejleckt. (ren

JVaer mltghj menfehen heen? den hellen weg des Hee^ Verftootghy met de yoet- het duyïler mltghj leer en y Sn wat verborgen isjn Cjods verholen raed: T)aerghjjpetgeen alleen u noodigh is^verfmaet.

V^^èf'

JVt4egginghe.

En zeght, dat eertijds Evclides, de vader van de wii-konfte, on-tij delick van de gheleghentheyd der [Goden ghevraeght zijnde, dit voor een andw oorde ^Sii^Het gene ghy my f-vraeghtiCn weet icl{nkt *. dat eene weet ic\ , dat 7y over te keur-wijzs <T?ertüornt '^ijr?. Een ghelij ck-duydighe Ipreucke met die van Socrates; ^^ f Hf ra nos , nihil adnos. ^Dat boven ons is , en raecl^t ons niet, Maer verftaet dit ghezondelick. De meyninge van die namerlicke lich- ten en is nietgheweeft, om de menfchen t'eenemael af te leyden van de kenniiïè Gods, ende der Goddelicker dinghen j maer om te teughelen, en in te binden die uyt-fwierighe vermetelheyd der ghener,die als vremdelinghen levende by haer eygen zelven, ver- maerde burghers wilden wezen in die dinghen,daer toe zy gheen toe-gangh en hadden ; maer die voor haer verftand, als gronde- looze kolcken,en verflindighe wielinghen zijn.

De oogen bevinden zich qualick,als zy de klaerheyd der zonnc ftadincx willen aen-zien : alzoo wert het ghezichte onzer zielen verfl:omt,en uyt-ghebliifcht , wanneer wy onder-nemen verme- telick te dringhen in die hooghe dinghen, die de hemel voor ons heeft willen verberghen. T>/> de Majefteyt onderzpuckt , zeght de \N\]{hcyA^zjtl rvan de heerlickheyd onder-dr uB werden. De engh- ten van de menfchelicke ziele en konnen de on-metelicke wijde van die Goddelickegrootheyd in het minfte niet om-helzé of be- grijpen. ^De menfche en zji my niet zien^en leven^ zecrhtde Heere, Hy is aen-biddelick,maer niet onder-zouckeück : zijn heymenif- fen zijn te eeren,maer niet te naerderen. Hoor den Apoftel : T)at niemand en ghevoele^ boven het gene ^dat hy behoort tegeyoelen-^maer d^t '^n ^heVöden Ky tot matigheyd 3 naer dat God eenjegheltc^ de

mate

33

mate des gheloofs ghedeylt heeft.

Want willen wy ander-zins de ftock biiyten het bereck van onze ipronck, en natuerlicke krachten, uyt-ftellen, de gaep-grond van de on-diepte der hellen zal ons verlvvelghen. Wel te recht zeght die kloecke penne , in zijn bouck van de Standvaftigheyd : ZJtvavUiones^^ minuta quidam animalcuU rvejpere lucern<£ lumen cïrcum'volitantsdonecamburanturyjïc yagn mens^ per curiofam curawy Ufcivit circa arcanam myfteriorum flammam. Verflaet het : Ghelijcl^ de mugghetJi en z^ommighe andere l^leyne dier^ns, des avonds ghins en Weder i rontom het licht der keerjfe rvlieghen j al^po dertelt hetfvver^ migh ghemoed y door een oyer-keurighe zorghe ^ontrent de hejmelick,e rvU mme der ^erb orghentheyden , Daerom oock Socrates, om zulcke goddelooze wijf heyd in te toornen , eertijds ghevraeghc zijnde , wat dat in de helle ghedaen wiert , gaf voor andwoorde, lekken hebbe daer noyt ghevpeefi ^ noch oyt met yemand ghejj^ro ken ^ dte ^an daer ghe kommen ^.Evel-eens als Avgvstin vs dien uyt- zendelingh des Duy vels bejegende , die van hem zocht te weten, wat God voor de Scheppinghe der weereld dede : By maeckte^ zeyde hy, een helle ^ om ^U^f on-tijdighe a^raghers in te werpen •

Daer en is niet ter weereld dat onze zinnen meer verbijftertj dan als wy ons zelven aen-dragen, den voor-hangh van het hey- lighdom der heylighen te fcheuren,en met on-ghewiede herlTens in Gods heymelickheyd tebooren. De duy vel heeft ghenough op onze ziele ghe wonnen , wanneer wy zoo verde gheleyt zijn, dat wy de Goddelicke dinghen met de korte elle van ons kleya begrijp willen uyt-metenj en de on-eyndelickheyd vormen;, naer de leeft van een ghefchapen ziele. Wy reycken naer God , maer wy werden bereyckt van Gods artfch-vy and : wy ftijghennaer den hemel, maerwy daelen in de helle. Th a les, een van de Grieckfche Wijzen j heel noiiftigh en bezigh zijnde , in het aen-

*" E fchou-

34

fchouwen des hemels,is in een gracht ghevallen. Het wclcke van

zijn dienft-bode ghemerckt zijnde , zeyde zulcks wel verdient te hebben : om dat hy geen ach*- llaende^op die dingen,die voor zijn voeten laghen^ arbeyde den hemel te kennen, die boven zijn bereyckwas.

Dit kan, met bondigher waerheyd, van onze huydighe men- fchen ghezeght werden , die de gheopenbaerde dinghen des he- mels nauwelicks waerdigh en achten haer betrachtinghe^en met een reuzighe op-gheblazentheyd de hooghe diepten Gods zone- ken te door-gronden. Wat ilTer al ghehouwen en gheweert ghe- weeft, over die on-begrijpelickeverborghentheyden van Gods verkiezinghe,en die pointen die daer aen kleven? watgoddelooze vermetelheyd is daer door te voor-fchijn ghekommen ? wat hey- looze redenen zijn daer uyt-gherezen ? wat twift , wat nijd , wac vyandfchap is daer uyt-ghebroeyt ? en dat alles, door een godde- loos ghekitcel, om alles te weten , dat niet gheweten en wert , als met niet te weten. Een Egyptenaer ghevraeght zijnde , wat dat hy onder zijn mantel ghedeckt droegh : andwoorde, met een ge- reede aerdigheyd , dat het daerom bedeckt was , om dat niemand Weten en zonde j yvathetwas. Dit behoorden wy in deze ghele- ghentheyd te dincken, dat God de Heere deze diepe heymeniflen voor ons (wack begrijp verborghen heeft , op dat wy ons gheen- zins bemoeyen,noch te vergheefs vermoeyen zouden,om de zel- ve te onder-zoucken. Hier in is te prijzen, de zedighe Godvnich- tigheyd van S p i n e v s, zegghende , dat het totjïichtinghe <uan onze ghewijjen ghenough is 3 {aen een 7:jjde gheHelt 'zjjnde die hooghe^ en 0- yer-^emghe onder-zpuckinge njan de on- hegrijpe licl{e oordeelen Gods) dat Wj> weten y dat deperfoanen rvan God niet aen-ghezjen en wer* deny maer dat 3 onder alle ijolcl^ren , Wte hem njreeH ^ en gerechtig" heydwerckfi hemaenghenaemü. Vat hyvvilt^ dat allemenfchen be-

hou-

^5

houder) Werden^ en tot de kennijje der v^aerheyd kommen. Dat^ wie in hemgheloofty niet en ^at roer doemt werden ^ en dierghelijcke rede- Ken meer 3 die ons ^-verzef^rennjan zjjne gheneghentheydtot on^:^ t^^ ligheydy en onz^eghemoederen bevrijden nj^n alle quetH~peent\ens ^ en fijneltcke tvvijjfelinghen.

'T en is niet met alle van ons j 'ten is maer beuzelinghe van al ons menlchelick verftand. Het is zoo verre vandaer, dat onze krachten die Goddelicke hooahte vatten zouden , dat van alle de wercken onzes Scheppers, die beft van alle zijn merck-teecken draghen, en meeft de zijne zijn, die \^y alder-minft verftaen.'T is de Chriftenen een oorzaeck van te ghelooven, wanneer zy, in de Goddelicke cohieren, on-gheloofFelicke dinghen ont-moeten: te meer zijn die naer dereden, als zy zijn teghende menfchelicke reden. Het verftand des vleefch is een vyandfchap teghen God, het en wert de Wet Gods niet onder-danigh : het en kan oock niet. Zoo Gods wercken 5 naer de reden waeren, 'ten zouden gheen verborghentheyden zijn : zoo zy eenigh exempel of even- beeld hadden, zoo en waerenzyniet yet byzonders. Plat o zelve, die acht dat het een feyle van Goddeloof heyd is , al te keu- righ Gods wonderen te onder-zoucken,en de oorzaecken van al- le dinghen te willen weten. Men ziet oock, dat alle ftaeten haere heymeniflèn hebben , zonder de welcke zy qualick zouden gere- giert werden. Waerom willen wy die God ont-houden, en zijn rijcke van ergher en minder voor-recht,als de onze maecken t

Te dede Deo: qute capere hatidpotes, remitte,

Jntenjto fuat ijïa remifjio^ <uel acrïs»

ld fat tibijit,fcire-^ quodhocfcire, negatur,

^uo fumere fruflra. temerarium Lborem?

(/p<^re^ qmdunqtiam baud capas-^jïtü bibcndo efi,

E 2 Dat

5^

Dat is:

rSegheeft u onder God: Uet dat ghy niet h^nt waeten^ ^ïe^Achheydzjlu hier^ als eenjlrack^ffanjfely haeten. ^Dit zy '^oor u ghenotigh^ te yyeten-, dat ghy met, V^h gheenzjns weten meughty het gheenu Godyerhiet^ Waer toe daer heen gheport, daer toe ghy noyt zjilt komen ? y^Waer toe <veel moeyt^ en ptjn licht veerdigh op -ghenomen i Te grijpen naer het gheen ghy nimmers en begrijpt , Is dorft^die ghy altoos i doortdrincken^fcherper flijft,

lek en can hier niet naer-laeten een ghcdicht by te voughen^dat ons de Franlche O v id i v s befchreven heeft. Maer om het ban- ket tot het tweede gherichte te behouden , laet deze over-zettin- ghe voor-ghezet werden.

{Men "^eght^ dat Jupiter ijergramt op't menfch-ghejlachte, ^at^met eenftout bedrijf pt in den hemel brachte Zijn reenden vveder-reen^ op dat het mocht bej^ien n)e hooghe dinghen Gods^die niemand en magh T^en : Zijnd' eens ruol luB en drift, gingh <-uoor %^nlief<verhiezSn Me-ruroHPP Vermetelheyd s daer zyfliep in de biezen^ Ontrent den hemel-bergh: en ksiffend' haer, ontfingh nyopiny^'^oor den menfch een %eer njerghiftigh dingh, Z^rouvp Meenen nfpas de Min : en vvert gheleyd terfcholen» 'By Trots ^en Fantazy, op zptte lonckheyds molen , ^aer zy "^o hoogh opfpvol, dat zy^^ol onyerHand, Haer eyghen ouders zelfs deed' beven^onder d'hand, Zyfcheen in haer ghe^icht een fiere beeB te draghen : Haer hoofd yyas vol van ppind^njan roocl^^en y remde njla^enz "Haer hert e yyas ghebroet <uanydel Zucht Joaer peet : €n dec^f Eer-gierigheyd met eenghebreckigh kjeed,

Haer

17

Hder aenztcht l^yas heelfchoon ^en vponderfiaeybefneden*, Zy hadcCeen zj>etemond^ ijollieffelicke reden ;

Haer rugghe yyas ^-uerciert met <ulercken hoogh en breed» Haer ijoeten waren niet met njleefch of been bekleet^ ^aer met {attoeriien vvol^ ruanjïojfe teer en %ochte : Op dat wanneer zyginghjhaer niemand hooren mochte, Zy nam haer Legher-^laets (t was vponder om te zien) Int heymelickjuertrecl^der Godf-gheleerde lien^ ^Dat nieupv-Kabbijnfche fvolckj, en pperdd'haer hoofd\en T^den^ 1)oor ^eel T^erfcheydenheyd ''vanfchriftelick.e reden : Op dat het p piert ge lïr aft ; mids dat het Was njerkeert^ En^met een '^uj- bedrijfden hemel hadd' beleert, n)it monfier maeckt den zoon tppeedrachtigh met den ^vader .- *Dit monsïer maeckt dat broeds on^eenigh ^n tegader : Ont'Z^Hert zj^fïers hert : fielt recht- fppeers inrverfchil- Zoo dat 'xlch d'een int bloed n)an d' ander wajjchen pviU rOe oom die haet zjjn neef\ de knecht die haet 7:Jjn heere 5 l^e HL^roupp engheefi niet meer aen haren man zjjn eere : De kjnderSi zonder re^en^ die tppiHen njantgheloof: D e orden ü ontfchaeckt j de Wetten zjjn ten roof. Men T^et den Ambachtf-man zjjn pperckjnneeringh (laeck^n: De Boer «verlaet zjj^ '^^^ \ de ^dvocaet zjjn zaec^en ^ DeKoop-man Tjjn bedrijf de Schipper fchip enfchuyt j 'De <-urome vpert on-a^room 5 d'oprechtigheyd ü uyt. Het fchool-volck^fich on-tucht-^ de Lantf-man maeckt een de^hen Van zjjn kfom-tandi^ mes^daer med' hy was f^erleghen : Zijn fcherp-ghepunte eggh\ die f meed hy tot een pij ck ; Zijn plough-fcheer tot een mes^ ofyet Wat zjdcksghelijck* Vermoghentheyd ü dood : elck,een leeft naer zjjn ppijze. En maeckt dat over al rueel on-ghefchicktheyd rijz^*

Ei ' n)e

3^

n^e luf}^ de ghierichejds de doling on-heheerti T>ie hebben op en neer de vveereld om-gekeert.

Dit zijn de eyghen woorden van de Poëet :

On dhj que Jufiterfafché contre la race

Des hommes ^qui njouloient par curieufe audace

Enipoyerleurs raifons^mfquau ciel^poHrffaroir

Les hautsfecrets divins, que l'homme ne doit <voiri

'Vn 'tour eBant ga'tUard choift pour fon amie

WameFrefomption^ la ^zfoyant endormie

Au pied du mont Olympe^ (^ la baifant fouda'm

Conceut l'Opïmon^ pefie du genre humaïn.

(uiderenfut nourricey ^ fut mïfe a Pefcolle

D'Orgueil, de Fantajïe^ ^ de jeunefe foUe.

BUefutJl enflee^ (^fipleined'erreur» ^ue mefme fes parens faifoit trembler d' horreur, EUe avolt Ie regard d'une orgueïUeufe beHe^ De rvent ft) defumee a'poitpleine la teHe^ Son coeur e Hok couvé de ^vaine ^ffeBion^ EtfoHs un pauvre habit cachoït l^Ambition. Son 'X'ifage eftoit beau comme d*une Sereine^ n^une parole douce aVok la bouchepleine : Legere elle portoit des ailes fur Ie dos : Ses jambes (^Jêspieds nesïoient de chair ny d'os | lis eBoient faiSïs de laïne.ff;) de coton bien tendre^ Afin qu afon marcher on ne la peuH enten dr e,

Ellefe f-vint logerpareBranges moyens Dedanslecabinet des Theolooiensy De ces nouVeaux T{abins, (^ brouiüa leur courage ^ Var U diverfité de cent nouveauxpafages j

Afin

tAfin de les funir iejlve trop curieux, Et d'aVoir efchelIé,comme Geansjes cieux,

Ce mo7i(lre arme Ie fils contrefonfrovre pere'y Le fiere JaSiieux s'arme contrefon fiere: LafocHVcontre Ufoeur ^^ les coujïm germa'ws Aufang de leurs coufins 'neulent tremper leurs mains, Voncle baitfon nepven , Ie fervkeur fon maifire : La femme ne ^eut plns fon mary recofrnoijïre ; Les enfmsfaTJs raifons difputent de Ufoy^ • Et tottt a l' abandon ^afans ordre, ^ fans loy,

VtArtifanpar ce monflre alaifiéfa boutime^ Le TPafieurfes breb/s, l'aAdvocatfi pratiquey Sa nefle éMar'mier^fon trafiq le éMarchanty Et par luylepreudhomme e ft devenumefchant. VEfcolierfedeJhauche^ ^ de fa faux tortue Le Laboureur fa^onne mie dagtsepointue^ Vne piqué guerrier il fait defon rateau^ Et l'acier defon coutre ilchange en un couteau,

^orte e ft l'authorité: chafcun <-üit enfagutfe : eAa "vice defreiglé la licence eflpermife : Le defir^ tavarice^ ^J terreur infenfé Ontfans defius dejfous le monde renyerfL

3p

E 3 EM-

40

EMBLEMATA. VI.

Eendracht maeckcmachc.

Tjvee Sloupen heelgeïijcl^ die heyiom befte roejeUy T>e een yan achter martyde ander ^letmefpoeyen: Aiaetroos^ quanfuys^ belaen , die rper^t een tomnjen

Om ^00 deesk^cJ{e-neÜ te halen aen ^jnfchuyt. Waer yan u dit y er f chili ^gierders mlt het merck^n: ^^///V^een-dracht maeckt macht, tivee^dracht yer^ hreech^ de fier eken. \ ^De Sloupjie achter Mij/t ^i^ijn riemen on-lijcJ^fiaet^ Het land ^dat niet en treU eelijn\^eer licht yergaet.

4i

W^t4egginghe.

En goed burgher moet aldjds voor ooghen , en 'm izijn herte hebben, die gulden ipreucke,van P l at ó 'eerft-mael verzint, en van Cicero verhaek en ge- ►prezen , dat de menfchen niet alleen njoor haer T^elven gheboren tijfi y maer dat het njader-land een deel zich toe-draeght', een deelde l^in deren -^ende een deel de ouders ende rurien- den. Het Vader-land gaet^met goed recht,in't eerfte ghelid , dat vvy altijdSjOnder God,alles fchuldigh zijn j voor hetvvelcke \\y niet twijffelen moeten, als de ghelegentheyd zulcks vordeit, goed en bloedden alles uyt te ftorten, dat lief en aengenaem kan gezeyd werden. Wy moeten daerom het ghemeene beften als een fchip houden, alwaer niet alleen de Stier-man de hand aen't roer, en de ooghe in't zeyl heeft , maer daer alle het volck , zelfs tot de paffa- giers en med'-ganghers haer hulpe bewijzen , naer dat de nood vereyfcht , en het ghevaer dat mede bringht. Deze een-moedig- heyd, vergezelfchapt met hulp en by-ftand, is de cenige oorzaec- ke (onder den hemel) van de behoudeniffe des fchips j en volgens oock van alle die ghene,die haer goed en leven daer in verpant en ghewaeght hebben. Gheeft uw land het rijckfte in-kommen des weerelds ; begroot tollen en accijzen , zoo veel als ghy wilt ^ telt renten en thienden zonder getal ; 't en zal alles niet gedij den,noch baeten , zoo ghy gheen goede , dat is, eendrachtighe bur2;hers en fielt, die alles om het ghemeene vader-land willen lijden, en uyt- voeren. Het welcke Scillvrvs zeer levendigh voor oogen ftel- de : de welcke zieck zijnde tot der dood, en nu al-reede ar-ghelle-- tenvanjaeren, dede voor hem kommen zijn vier-en-twintigh zonen , of ghelijck andere fchrijven , tachentigh , alle uyt zijn lic- haem voort-gheteck : ende ghenomen hebbende , naer het getal,

F een

4^ ^

een bulTel met pijleii;, naer het getal der zelver vaflelick by een gc-

bonden,gaf de zelve byzondeiTick aen elck een van haer,bevelen- de dat zy die gelijckelick breken zouden: het vvelcke van haer ge- weygert,als niet in haer macht zijnde^heefc hy alle de pijlé byzon- derlickjd een na de ander genomen^^en zeer licht gebroken. Waer mede hy , door een naeckt voor-beeld , haer vermaent en bewe- zen heeft , dat zoo langhe zy , door liefde en eenigheyd te zamen zouden verbonden blijven , door gheen fterckte, of liftigheyd^ en zouden verbroken ofte over-wonnen werden : maer in teghen- deel , zoo zy oock door onderlinghe on-ghedraeghzaemheyd, malkanderen niets te wille zijnde , quamen met den anderen te twiften^en dien band der eenigheyd los te maecken^gheen twijf- fel en zouden llaen, of zy zouden haeftelick, of door haer eyghen, of vremder handen, vericheurt en vernielt werden. Een treftèlic- ke leflè , en die oock onze Heeren Staten tot onder-richtinghe ge- ftreckt heeft , om onze Neder-landiche Leeuw een pijl-buflèl in de klauwen te ftellen^met deze by-ghevoughde wapen-ipreucke, (jorjcordid resfarva crefcunti Dat is: T)oor eemgheyd werden kjeyne dinghen groot. Een reden , die een-ftemmigh is met dat oude woord , ze^ghende ; Dat een ftaet-gherneynte een beefte is van langh-duerigh leven , jae zelfs on-fterftèlick , zoo zy haer zelven door on-ghelijck en fcheuringhe niet om en brenght.' ^^omen^ zeght erghens een, zoude on-twijffelick eeuwigh geworden zijn, zoo de on-eenigheyd gheen toe-gangh en plaetze onder haer ge- vonden hadde : welcke fchijnt een verghift te wezen, dat den he- mel, door een heymelick lchickiel,over de machten des weerelds uyt-fchiet, om haer verganckelick en fterffelick te maecken. Want men bevint , dat de Romeynen , zoo langhe zy een-ftemmelick, onder de gjunde der eenicTheyd,h.ïer banieren en arend-ftandaeits teghen haere vyanden uyt-ghedraghen , en de behoudeniflè van

haeie

45 haere ghemeyne ftaet ghezochc hebhen^ aat zy degantlche wee-

reld wetten gheftelt en over-heert hebben: maerlèdeit, datzy teahen haer evehen in-s;hewant hebben beo;hinnen te woelen, en met de tanden der eergierigheyd dit burgherlick lichaem heb- ben beftaen te trecken en te fleuren,zijn zy in haer eyg;hen bloed, door haer eygheu handen , onder haer eyghen ghevvelt, neder^ ghe\^allen, en ellendighlick vergaen.

Door- wandel maereens^als wat anders doende^de Romeyn- Iche ghefchiedeniflen , ghy zult terftond ghewaer werden , dat wanneer C in n a zijn eer-zucht op het tooneel ^hebrocht heeft- S Y L L A zijn rolle beghinnen te fpelen; M a r i v s zijn vlees-llach^ tigh treur-lpel voor den dagh ghebrocht heefteen die twee groote Helden, die in den eerden trap met den anderen vermaeghlchapt W'aeren, de eene zijns ghelijck^ de ander zijn arooter niet en kon- de verdraghen^, dat deze weereld-Heeren, den Ipot en de verwoe- ftinghe \'an haere \yanden onder-worpen zijnde , een drouvigh exempel van de w^aerheyd dezer Ipreucke hebben naer-ghelaten: ^DlfcordU res ma.xim<e diUbuntur-^\)2.t'\s: H^oor ti/y es -dr acht 'Wer- den de groot He dinghen t'onder-ghehracht. Niet beter en vei*ohincTh hetaendievan«/^r/;^«^» : w^elcke , door twiftighe fcheurinahe, malkandercn niet willende te ghemoete kommen^, zijn van haer verheerde over-heert dieweefl: : want de Lacedemoniers, langen tijd onder haer jock ghezucht en ghebogen hebbende, veel min- der in ghetal,in fterckte^en rijckdom zijnde, hebben haer beftaen met levendigh gheweld aen te taften ; en de uyt-komfte is oock I met zeghe-teeckenen ghekroont gheweeft.

Neem dit vaft op : de eenigheyd is ghelijck de wallen en bol- le-wercken van een on-verW'innelickeftad',crhelijck torens,fterck- ten van Diamant-fteenen ghebouwt , zoo wijt vermaert , en by de Poëten befchreven : die met en konnen ghemiint , beftormt,

F z or

44 .

of door eenigh ghevvelc van ghefchiit , jae zelfs niet , ghelijck de

zelve zegghen^, door Iiipiters blixem^neder-gevek werden. Daer- omoock Agesilavs van yem and ghevraeght zijnde^ uyt wat reden de Stad van Sparten met gheen veften om-cinghelt en was? heeft de eenigheyd en de kloeckheyd der Burghers ghetoont^zeg- e;hende ^ deze zijn de wallen en de mueren van S f ar ten : te ken- nen ghevende , dat de ftaet-ghemeynten door gheen fterckte ze- kerder en zijn , als door de deughd van over-een-draghende bur- ghers. Maer van de on-eenigheyd magh wel de aen-fprake ghe- bruyckt werden, die de artf-Poeet^teghen een van de helfche god^ dinnen, uyt-dondert.

Ttipotes unanimes ar mar e 'mfrceliafratresy tAtque odiis 'Tferfare domos: tu <-uerbera teBis^ Tuner e af que inferre f aces : t ibi nomina mille ^ Mille nocendi artes.

Met deze zin : Chy kont der broeders hert totflrljd en wapens rtfoerenx Ghy kpnty door haet entWiH de huyzen omme -roeren', Ghybrenght een drouVigh vieriVeelJlagen^veel ver drie t, tAiwaer-men HVpen/chricl^j, en uvv gheveerte zjet. Ghy hebt veel lifi en konfl^ghy hebt veel duyzend [ireken^ Omfchaed en leed te doen^ te ^vellen en te breken.

Doe hier by : Gheen Jïercktey gheen gheVVeld en k^n u teghen-flaen', Daerghy maer toe-gangh hebt^ daer moet het al njergaen.

Hier op flaet die ernftighe ghenuchte ,diePLVTARCHVS,in zijn ftaet-reghels , ons heeft naer-ghelacten. Hy verhaelt, dat ee- nen Leo Byzantivs, een zeer gheleert man , en die de (chole der wijüieyd, langhen tijd^ betreden hadde , te t4thenen gckom-

mer^

45

men is, alweer de burghers , door on-eenigheyd , teghen den an- derea verdeelt waren. Hy daer ghezonden zijnde, om de ftad toe vrede , en eenigheyd te brenghen , op een verheven plaetze o;he- klommen , om van daer het volck te bequamelicker aen te Ipre- ken , heeft ter eerfter in-gangh , door zijn kleyn en verneutek lic- haem , in ftede van een llatighe aen-dachtigheyd , een yeghelick tot een (chetterigh ghelagh bewoghen. Welcke fchielicke en on- verwachte bejegheninghe , by den hayre grijpende , heeft hy dus zijn aen-(prake aen-ghevanghen : Hoe , mannen van t^ithenenl hoe zoudet ghy aen-gaen, zoo ghy dan mijn huyf- vrouwe zaegt? die zoo kleyn en in-ghedronghen is , dat zy nauwelicks tot mijn knyen kommen en zoude. Door welck verhael , alzoo zv noch in veel grooter ghelach uyt-berfteden , heeft hy met deze reden ghevolght : maer ons, zoo kleyne zijnde, als wy zijn , zoo wan- neer wy on-eenigh zijn,en kan de heele Stad van (onfiammfden niet vatten. Philostratvs verhaeltdit eenweynigh anders, en noch ghenueghelicker : Namelick, dat deze man,tot de Athe- nenfèrs ghekommen zijnde,om haer de een-dracht aen te raden, dat hy terftond , door zijn ouboUighe gheftalte , alle het volck tot lacchen verweckt heeft j niet om zijn kleynigheyd , als P l v t a r- CH VS zeght, maer om dat hy een on-gheichickt, vet lichaem, en een grooten , over-hanghenden buyck hadde : waer op hy on- verftelt , en met een ftemmigh wezen , terftont ghezeght heeft : waerom lacht ghy doch, Atheenfthe mannen ? mijn huyC- vrou- we is noch veel vetter, als ick ben j nochtans, als wy eenigh zijn, kan ons wel een beddeken vatten j maer on-eenigh zijnde, het heele huys niet. Hadde hy ten tijde Chrifti , ende een Chriften, by de Chriftenen gheweeft, hy hadde oock wel konnen zeggen : Tjooghy mall^nderen bijt ende eet , T^et toe , datghy^van walmande- re» niet njerteert en vvert» Alzoo is eertijds het erf-deel Gods van

F5 den

4é .. ,

den anderen ghefcheuit. ^ManaJJe vvoj teghen Efhraim-^ Ephram

iegben M anajje ^ ende zj alle beyde teghen I udd. Maer wat wij n is iiyc ZLilcke dmyven gheperft ? zy zijn eyndelick al te zamen een foot en roof van hare vyanden gheworden. Een levendigh voor- beeld van het ghene naer-maels de Heere lefiis zeyde : Een je ge- lick^ K-oninckrijcl^^ dat teghen hem ^elven gedeylt is^ VPert n^ervvoefi: ende eenjeghelicke fiad^ ofhuys teghen hem ^Iven ghedeylt 3 en z^l fjïetbeftaen. Het welcke de vermaeckelickeleer-ghedichtfèlen van de Philosophen oock aerdelick uyt-ghedruckt hebben. Zy fchrijven , dat eer-tijds drye vette oflen^in groote eenigheyd,te za- men weydeden , waer deur zy^jbevrijd zijnde van alle in-loop en geweld van wilde gedierten, zelfs de leeuwen niet en ont-zagen : iTiaer eyndelick on-eenigheyd tuffchen de zelve gherezen , en de vriendtchap ghebroken zijnde , zijn zy elck in t byzonder , van ftercker beeften^verfcheurt ende verflonden gheworden . Te ken^ nen ghevende, dat de twee-dracht gelijck een fmettelicke zieckte is, de welcke het herte der menfchen doorhaet envyandichap op-etende,vernielt oock dien gheeft der eenigheyd^die ghelijck de eyahenfchap en ghedaente is, die de burgherlicke ghemeenlchap haer wezen gheeh. Want ghelijckerv^^ijs de ghene , die een ghe- zond,en wel-gefteld lichaem in twee of dry ftucken neder-velde, zoude niet alleenelick het lichaem , maer oock alle de leden doo- den,en zonder ghebruyck maken ; alzoo oock de on-eenigheyd, die de burghers van een ftad of land van den ander fcheyt , en de zelve in velen verdeyk-, en vernielt niet alleenelick het lichaem des lands , maer oock alle de huyf-ghezinnen, jae oock een yeghelick in't byzonder.

Gheluckighe dan,en dry-dubbel abcluckige Eenigheyd, doch- ter der g^odvruchtiaheyd, zufter der aherechtigheyd , moeder van alle voor-ipoed ca w^el-varen \ door de welcke het ghene iwack

is>

'47 is, weit (lerck ghemaeckt • het ghene in ghevaer is^ verzekert \ het ghene ilaef-dienftigh is^in vryheyd geftck wert : Eenigheyd,deur welcke niet alleenelick groote dinghen behouden , maer oock de alder-kleynfte groot werden : Eenigheyd , door x^elcke de men- fchen van verlcheyden aerd^en ghelegentheyd, in eene genegent- heyd en wille vereenight werden , de burghers ghelijck als broe- ders en bloed-vrienden,en de ftad ghelijck als een huyfghezin ge- maeckt wert : Eenigheyd, on-waerdeerlicke Ichat, waer door de fteden in rijckdom bloeyen, tot groot-achtinghe verheven , en in grooter weerdigheyd behouden werden . Derhalven weerde bur- ghers,en land-ghenooten, elck een biede de hand,elck een brenge fteenen aen,om een eeuwigen tempel voor deze hemeltche vrou- we op te richten . Den hemel ghebied ons zulcks , de nood pric- kelt ons,en de vruchten nood en ons daer toe. Geen rijcke of land en ilTer oyt vergaen,dacr de eenigheyd onghefchonden is gheble- ven : gheen en ifler oyt verwoell , dan daer on-eenigheyd voor- ghegaen is. Leeft ghy , dat Adam van God uyt het Paradijs verdreven is j ghy leeft oock daer vooren , dat hy van God {cheyde, door on-gehoorzaemheyd, en een band met de Duyvel maeckte. Vint ghy,dat de weereld vergaen is,door de al-gemeene zond-vloed ; ghy bevint oock, dat zy eerft verdeylt was,door het tegen-ftrijdigh leven,datter was,m{rchen de kinderen Seth, en de kinderen van Cham. Was Egypten verwoeft,doen het hoofd,en de voor-naemfte des rijcks,in de roode zee verdroncken wierden; ghy ziet oock,datter haet en on-eenigheyd was,ainchen de Egyp- tenaeren,en de kinderen Iftaels. Gods volck is in Babylonien ge- vanghen wegh-ghevoert ; maer het ghefchiede, naer dat eerft de thien ftammen van de twee af-gefcheyden waren. Het gaet zoo toe in natuerlicke lichamen ; zoo lange de elementen, daer zy uyt beftaen, haer behoorlicke temperinge , en vriendelicke eeninghe

F 4 behou-

behouden , zullen de zelve in wezen, en goede gheflalte blijven ; maer zoo wanneer zy beginnen tegen-ftnjdigh te werden, en dat het een, over het ander eenighe heerfchappye zoeckt in te voeren, 't is gedaen met dat lichaem , zoo daer in tijds geen hulpe toe-ge- bracht en werde. Wie en weet niet , dat de on-eenigheyd der Chriftenen, den Turck den fcepter in de hand , en het gev\7eld ge- geven heeft , daer mede hy machtigh ghenoegh is , om de heele weereld te doen beven ? Wie van ons,diens aders van Chriftelick bloed niet uyt-gedrooght en zijn , en betreurt niet de ellendighe verwoeftinghe van dat groote rijcke van Duyts-land ? niet anders veroorzaeckt zijnde,als door de on-eenigheyd der Princen,en loflè on-ghebondenheyd van vele onder-zaeten. *t En zy wy liever de woorden ghebruycken ,die Crispvs by C^esarem voort- brenght : Jc^ achte y zeght hy , in zijn Roomfche tale , devpijle alle dinghen die of-Jiaeni wederom t' onder -gaen , ten tijde wanneer het 720 o d- lot njm den onder-ganghderfiddTs^omen zjtl gekomen ^tjn^ dat de burgher s met de burgher s band-ghemeyn yiüen werden : dat zy zoo ^ermoey tiende nyt-ghebloed^eenighen Koningh of natie zullen ten roove werden, ^nder-zjns noch de heele Inloot des vveerelds 3 noch alle de ijolcl^ren by-een-gehoopty en T^ouden dat rijene nietkonnen be^ vpeghen^ofnjerpletten, \ Is alzoo : wy moeten akijds tot de eerfte oorzaecke klimmen , die de Heydenen Fatum, of Nood-lot , wy God, en den Schepper aller dingen noemen,- die arm maeckt^ende waec^ rijene : die <-vernedert^erjde ^erhooght: die den nood'drufti^ ghen uyt het fiofnjerheft ^en den armen uyt den drecl^'-uerhooght^ of dat hy hem zjtte onder de Vorfi entende den ft oei der eer en er'ven laete, Maer als wy de tweede ende onder-oorzaecken aen-zien, door de welcke God de Heere de dinghen deiès weerelds ghelicfi: te re- gieren , wy en konnen anders gheen oordeel noch reden gheven, als dat zy door on-eenigheyd en fcheuringe zoo jammerlick ver- dorven li^<]:en. P«-

- 4P

•^ • ■• • • Fiibllca bel/i

Semim^ quo^ populo sfe mper merfere potent es. Dat is:

Twee-dracht y het rechte ^edder oorlogh , en defmü ; Door vvelck^yal 'tmachtigh volck^altoos njer dromden ü.

Wie en ziet oock noch niet de Ichandelicke lid-teeckens (en God gheve^dat de roove nu van de wonde ghevallen zy) van hcc ftaet-lichaem^daer van wy ons verblijden levendige leden te zijn? hoe verre zijn wy van een al-ghemeyn bloed-bat^van een onder- linge vleefch-flachtinghe geweeft ? en waerom doch? als om de bittere partyichap , en een deel breyn-ziecke hoofden , die liever hadden gezien de om-keeringhe van onze ftaet, als de uyt-kee- ringe van hare vervuylde mage te verlaten. Wel te rechte paft hier deze treur-zangh :

1)ejleta <-uetuBü^ iterum novis querelü^

Kegina poli^J^onfa Dei^ regula rerum,

JefH domtij olimy tnodoj^elunca Utronumi

^j4ondamj(tcuit Ucerata hoBico furore:

^rfufque refurrexit ab impiis ruinis,

V^ncundefaluj^dividucejpefquefalutü:

^udenamTPanace Afclepia^ quatis hygieia

Tollat corpore njulnera purulemafanSïo ? ü^n nunc alieno ca dit impetu :fedeheu .' Infua evifcera^ nonfua^fua dexterafevit,

Laet ons zien, hoe onze Duydfche taele dit uyt-brenghen zal :

*Des hemels Koningin, de maet rvan alle '^aeckeny

Cods bruyd^ en lefu huys^ eer-tijds een yyoonft der draecksn^

C Een

Een moor der s den\ enfchricl^i door oude l^acht betreurt y En wederom door meuvp\ Ugh ijoor-maels gantfch '^erfcheurt^ Woor een ruyandfcb gheweld: maer ü yyeerom verheven Vyt haer godÜoo^ <ua,L Maer vvaer ü 72ugheble'ipen Ons heyli yvaerü de hoof (o hopeloo^ rouW !) *Z)/V ons dees href\ en breuck, nu weer of-maecl^n zpuyy f Wat al-ghene^jgh kruydy wat baljjem ^al de 'zeeren , Zdluyt dit heyligh lijf^ de yprotte wonden Weeren ?

'Ten rvalt door niemand furemds: ejlaes^ 7^n eyghen hand Stesc^t in ^ijn ejghen hert , niet ejghen^ dezjn brand.

EMBLEMATA.

VIL

Al te fcherp maeckcfchaerdigh.

51

C^ root ^ondaer , groot yerSland: groot k^nslenaer^ I groot hoeve: Geleert^^oo ^eer y ergert; 't is een gemeyne proeve : Het weelderigh/le land bet meeste me duy ingeeft : . , fae mee/i ivat mee/l uyt-muyt^de meejlefejlen heeft ii Dit leert ons oocI^de\aes(hoe-weldedertehnenfcheny Door eeyerdorvenfrnaec/^ naer*t on-gedierte vpenfche) De bejle die-^men yindyan maejen leeft en krielt. Toont niy de grootjïe geeft ^ *t is licht degrootjlefelt.

9'

m

5.^

W^t'legghinghe.

)5Llehooghe en groote dinghen treffen , entrecken ^^ons , met ver wond eringhe , en eerbiedinghe. Het »ichijntonsyct Goddelicksen hemelfchte wezen, ^zoo wanneer wy yets ontmoeten , dat ons het 'hoofd in de necke doetlegghen, of ander-zins de ^hemeene onderhoiidinghe onzer zinnen te boven gaet. De eer- lle taele , en de boucken onzer zaligheyd hebben zich oock hier naer onze in-vallinshe ghedraahen : welcke hoo^he boomen, en groote berghen, hoornen en herben Gods noemen. Ghelijcker- wijsoock de Griecken en de Latijnen, alle uyt-muytende en groote dinghen, door het woord hejligh^ benaemen. Alzo zagh Samuel de crheftalte en de groote van Eliab aen, om hem tot een Koninck te zalven, hoe-wel hem God verworpen hadde : Want het en gaeter niet toe^ zeght de H. Gheeft, als een menfche zjet , die alleen aen-^et wat njoor ooghen üi datis , het ghene in zijn oo- ghen groot en wonderlick is. Het gaet alzoo met ons: wyzijn ghelijck verfchrickt, als wy ons zelven in-beelden die hooghe duyfterheyd van de Cederen van Libanon: ghelijck wy oock verachten de eefters, en dat leeghe lpruyt-gewas,dat altijds by der aerden blijft. Onder de voghelen gheven wy den meeften lof aen de Arenden,om dat zy zich alder-verft boven ons geficht verhef- fen. Te meer een dingh den hemel naerdert^te meer wy het zelve pnjzelick en achtbaer houden. Maer, boven alle dingen des w^ee- relds , en ilTer niet , dat wy billicker , en met meerder recht , ver- wonderen , als die hooah-dragende en w^ijd-voerige verftandcn, mc zich ten hemel op-dringen, en deze aerdfche dingen, met een on-veranderlick gezichte, verachten , en van haer afwijzen. Al- zoo ziet-menlupitersvoghel, met eenmoedigh herte begaeft,

ner-

55 nergens anders herbergen^, als op den bergh Taurus,of op de ahe-

berghten van Scythien, en andere verheven plaetzen, diehaer kniyne ontrent den hemel geftelt hebben : en zoo- men hem op der aerden ziet neder- dalen, 'tisalleenelick, om te ftorten op een konijn , of erghens op een haes , die hem tot een aes verftrecken mochte. Niet anders en gaet het met die edele natueren^die God de Heere met een over-treffelicke ziele verrijckt heeft: zy werpen, en fchieten zich gheftadelick, boven de nevel en de dampen van deze leeghe plaetfen, en klieven,met de vlercken des verftands^^de hooghe woleken , om altijds ontrent haer gheboort-plaetfè te le- ven : nimmermeer ter aerden zijghende , dan wanneer het van noode is, de breucken van dit bouw-vallige huys des lichaems op te richten. ,. . ,.^ -, .-,,. ,• .. ,,,;> .r?

Och or dit alle groote gbeeiten ghegheven ware ! Maerhet is te beweenen en te jamrheren,dat de ipreucke van de wijze Key- (erAvRELivs maer al te waer en is : *X>^ bordeelen , zcght hy, vperden'veryult metdefchoonBe<vroupven : de l^oeckfte manneri^ pverdenYoovers enflonderaersidefcherffiegeefien werden dieven: en die het levendichBe en wackerÜenjerfland hehhen^vverden njeeU tijds zot. De befte wijnen,zeggen de wijn-koopers,zijn hetmylen en ros werden onder-worpen ; en de zoetfte vruchten werden eerft met de worm gefteken. Zoo gaet het veel-tij ds met de befte verftanden : zy verliezen haerzelven doorfpitMnnigheyd, en ftorten neder in alle viiyligheyd en onghebondenheyd. 'c Is een wonder-teecken^zuchceen wijs man van onze eeuwe, een groot en levendigh verftand te vinden,dat welgeregelt en gematight is: 'cis een zorghelick {weert , voor die het niet wel en connen voe- ren ; en daer van alle mif-orden,tegen-lpannigheyd^kettery,enaI- lerley verftooiinghen in de weereld zijn.

' C i xMagm

H ...

^Ugmenores non nifex tmtgnü In^enljs,

' ' ^ . ,. ' '■ "r--^-';-, .Et

Magnum 'wgenlumfttfcitat in die tenehras : Et tngra facit caadida^ ^ h<ec in ill<t _ .,„ VMtit»

jtAUefeylen^ alle fch dijden^

*I>aerindat devveerelddraefi^ Rijzen niet AlsuyttverJianden^

^ie^vervpecl^noennjermeeren

In den dagb ^ fveelduyflerheyd: T)le hetvpitinifpvartnjerkeeren^ .

Ènhetfvvartinvvittighejd.

De verwerringhen en om-keeringhen van alle ftaeten^ zijn die niet gemecnelick deur de kloeckfte verftanden te wege gebracht ? Daeromzeghc Thvcidides, dat de midddbare gheeften , jae zelfs die onder de middelbare geftelt zijn, veel beqiiamer tot de re- gieringhe zijn^als verheven,en over-vliegende verRanden^die niet ^n dienen, als andere, en haer eygen zelven, vreeze en on2;eval toe te bringhen.: Verftaet altijds, wanneer dezelve door Gods gHeeft niet gheregiert en werden , en alleenelick de Godl-dienft tot een mantel ghebmycken , om haer goddelooze eer-gierighcyd ce be- decken. Want anders,een vernuicighe ziele, van boven w^eder-ge- boren , ai met godvmchtigheyd :deiir-droncken zijnde^, 't en is niet te o;helooven , v^at voor-deel en nuttighevd daer van te ver-^ wachten is^alsiiy maer in tij ds tot de regieringe gevoordert wert.

Beziet oock in alle tijden ,, wie de Kereken,en de heylighe ver- gaderingen geftooit eudeycrwoeft hebben ; het zijn de broedfels

'=' '^ '" " van

55

van dat lifiighe Serpent •, de ktndéfen dt^er eempen^ die v^'tjtjr t^»

dan de kjnderen des lichts^ in haer ghejlachte : die met een 'Cer-ehie- righen duy vel bezeten zijnde,niet anders voor en hebben^als God alle eere tq ont-ftelen, en die haer zelven in haer groptflieyd toe cc meten. Laet die dit ghebed ieeren : ' • '' -.?or -n :;;^ S W^^i

Major^voluhmaximujejfeconcupivi:

S^d reHat ? nif minimum me njelim ac miniHrum ,

Vtfic doceoi crefcere me^dimimendo^

Datis:

^tkjjebh\met groote IttB^ begeert^ o Heer ghefrezjn^ Veelgrooter als id^ben^ jae %elfs de groot Ji te vve^^n* W^f nu}.cdsda,t icl^ ppenfch de minfle knecht te ^n» Op d/tt ick^roejen maghsuls ickjn my njerdvvijn.

Slaet uw ooghen op de Koop-lnyden en Winckeliers : zijn'c veel-tijds niet de fiibtij llle verftanden, en de gauwfte Bouck-hou- ders die eerft breken, en de fchendelickfte dieverye pleghen ? Men verftaetweKvenck, al enis't met gheen fchuer-deiire. Zulcke gaeuwroencn willen een yeghelick botte-miiylen , en geven haer zelven fchoon fpel , in alles wat zy voor-nemen. Zy kuflen haer eyghen handen , en roocken haere netten : maer God toont daer naer , wat een zorghelicke riet-ftaf een menfche is , die alleen op zijn vernuft lenet.

Merckt eyndelick op alle ftaeten van menfchen , die ghy wilr, ghy zult bevinden, datghelijck de grootfte deughden, alzoo oock de grootfte feylen van de grootfte verftanden voort-ghe- bracht werden. Themistoclis aerd was van zijn meeiT:er wel ghevat , en gheoordcelt , wanneer hy zeyde : Ghy en z^nlty ^one i niet middel-matigh ppe^en , maer gbeppijTelicl^ of een groot

C 4 i^cht

5<5

licht n^an upprvaderMpd, ofeengrootefeHe. Macr het is wel zoo

zeldzaem in onze ooghen , als het ftoffegheeft van Godes grooc- öiaeckinghe , wanneer-men een diep-grondighc godvmchcic- heyd , in een groote ziele, geherberght ziet. Hoor , wat een ghe- luyd dat groote vat des Heeren gheeft : Ghy ^et uwe beroufifighcj broeders , dat niet ^vele ppij^e naer den njleefche , nietrvele machtige^ ?net raele edele gherouf en zjjn, éMaer het d'WAze der vveereld heeft Goduyi-yêrkpren » om de vptjze te bef ch amen : ende het k^ancke des vpeerelds heeft God uyt-yerkoren^ om het fier cke te befchamen 5 ende het on-edele der vpeereld , ende het ghene dat niet en ü 3 om het ghene dat ü^te niete te maecken : op datgheen m^leefch ^oor hem en roe me.

c^'

;j^^\>\wVVi^\ EM-

;«A^! :V-A

EMBLEMATA.

VIII.

Menfches zijn is maer een fchijn,

i7

Een ^eld^aem monfler^dingh^ deur^naeyt met duy^ ^endnaelden •

Van boojloejden bedrogh^is 'tmen/chclicf{ gemoed: Gee fcherpheyd ofyer/landojt tot de grond en daelden,

T>aer altoos fchijn-gelaet^en leugen ivert gehroet. Och ofvpy met een hoor het ^elve mochten ftel^eny (jelijck^het met de h^es en boter yvel ghefchiet ^ Bn proeven metonsfmaeckj^tjngoethejdengebre^n 1 Maer fmjght^oy del menfch ! de hemelmlt het niet.

5»

JVt^legginghe.

rEynzen en ont-veynzen , zijn de ghemeenfte en grootfte ftaet-rcghels van deze huydige eeuwe. Die m deze koniten niet gheocffent en is ^ mach wel t'huys woonen , om buyten niet voor zotgekeurt te werden . Die zijns eyghen voor-hoofds zoo on- rnachtigh is, of zoo rond-uyt van oprechtigheyd^dat hy zijn aen- zicht gheen ander ver we en kan , of en wilt gheven , als die met het hert-pinceel getrocken wert , och arm 1 hy mach zich wel, binnen zijn (c helpen gheruft houden, en laeten de weereld rollen op ZLilcke Ichijven, als de dobbele menfchen, door Gods byzon- dere toe-latinghe, gedraeyt hebben. Want wilt ghy u hier onder mengen, ghy moet zoo wel,naer het Grieckiche Ipreeck-woord, aen het graf over uw ftijf-moeder, als over uw eyghen ouders weenen j zoo wel uw aen-zicht leeren , dat ghy minfl: met der daed zijt , dat ghy meeft met de fchijn uyt-wijft . Bedrogh, on- trouwe, meyneedigheyd, en dierghelijcke wan-fchepfels der hel- le , zijn nu zoo diepe in de menfche gehecht , dat het fchijnt wat nieuws te wezen , een oude oprechtigheyd te vinden. Op wek- ker bemerckinge, my 't anderen tijde dit ont-vallen is :

^ ie en pet niet met zjjn leed^ n^dt-men alle troWPV rvergheet-^ Dat -men of fijn 'voor-hoofdfchrijft Anders als int hert e blijft, 'T ü een helfche Duyipels njond^ Voort -ge kommen uyt den mond Van Lijfander, dat-men magh 'Xonden bre kenden <-üerdr4gh'^

T^ at-men hinder s^ naer de motl éMach bedrieghen, met een koot^ éMaer de mannen met een kleed Van een njalfch-geyeynfden eed. Stieren bint-men met een kpordy éA4enfchen met haer eygen ip^oord: En die ^chmet dezjn band Ü^t en boudet rvasï a^er^and^

Maer

59

^aer daermede^ bygheyal^ Houd* icl^^afl en on-heyreeft^

Speelt als met ee72 lichten bal-^ . J Foor een on-gezelltgb beefi»

Maer 't is vergheefs geklaecht, daer-men niet weenen en wilt; te vergheefs met de fleuyte ghefpeelt , daer-men niet danflèri en wilt. Men meent nu den hooghllen top van de voor-fichtigheyd bereyckt te hebben , wanneer-men zich op het nauv^ fte met het bedroch vermaeghichapt heeft : maer eylaes ! het eynde pleecht zijn meefter ellendelick , doch weerdighlick tebeloonen. Want zulcke menlchen^ zeght de wijfheyd des hemels, ont fangen haren loonyin de^eteghenvvoordigheweereld.

Hier teghen moeten wy ons , met een lèrpentfche voor-zich- tigheyd wapenen : op dat wy daer door niet en bedriegea, noch oock bedroghen en werden. Wacht u ojoor de zj^er-^deejjèm der Tharifeen. Getrouwe waerfchouwinge van onze Meefter. Want ghelijck de klippen , die haer kmynen in de zee verberghen , veel zorghelicker voor de Zee-luyden zijn, als die hoogh en klaer haer zelven op-doen : alzoo doen de geveynlHe (chijn-deughden veel meer quaeds, als die met een open voor-hoofd, en on-gedeckten hoofde , zich tot alle goddeloofheyd verkocht hebben. Dit zijn die ghefchil der de graven van de heylighe Schrift , die van buyten cierlick verlicht en gewit zijn , maer van binnen niet anders als vuvligheyd en ven'ottinghe befloten hebben. Die tot den Heerc vaer deren met haer lippen ^maer haer herte ü njerre <uan hem. Schoo- ne , wel-ghemaeckte putten , maer die gheen water en houden. Water-looze wokken , en die met den w^ind van allerley ydcl- heyd om-gedreven werden. Zyende potten , maer die noch al haer fchuym en vuyligheyd by haer hebben. Koecken onder d'affchen , ghelijck Ozeas fpreeckt- die niet om-ghekeert en zijn. Medaillen, die maer op een zijde gezien en werden. Bedricgeiic- ke boghen. Fraey-gediiickte , doch broozc riet-ftocken , welcke

Hl ter-

(5o -

teiilonc breken, en door de hand fchieren der ghener, die daer op ileunen willen. Van binnen Neranes , van buyten Catones ^ en geheel monfter-dieren. Of, ghelijckHiERONYMVS zeght.

Het eerBe deel een Leeuw ont-deckt, Hettvveed^ een^Draec^ rvertoonet-^

"Het derd' op een Chimère treckt^ *X)/V niemant en rverfchoonet.

Deze zijn, daer de heydenfche Poenen zoo hefiigh , en defcigh van fchrijven ,

^i Curios fmuUnt ft) "^acchanalia njhunt. Et

CafUgantturfior^cumJint Inter Socraticos turpijjimafojfa cinoedos. Qui denique

De rvirtute loc ut i^

Clumen agiunt.

Dat is,by een vergadert : 1)ie Kpher^ k}tyfch^ en -uroom ^V/; 'T^eynzjn met gheUety Maer diey als Bacchus^oUl^y ^ch draghen met der daed* Die on-ghefchickte reen^ noch on-tucht kannen lijden^ En die mans met de mans "^ch fchandelicl^'i.'erblijden, 'Die Jpre/^end' <ijan de deughd^ m^t een on-kujfch ghedril^ Tot brand en oyer-ï^el hevveghen haren ppiL

Het herte des menfches is zoo verwert en gemenglit, dat-men noch grond noch ftael daer van weten kan. Zoo dat die groote Capiteyn,met groote reden,in zijn w^apen dedc ftellen den Dool- hofvan D.^DAL VS : om te kennen tegeven^dat de menfchelicke ziele zoo bedecktjCn on-uyt-leggelick is, als die vol-keerigen hof, zijnde daer in zoo veel {pan-veren, die haer werck doen moeten, eer zy kan geopent worden ; zoo veel hoecken en w^inckels , zoo

zoo

6i

zoo veel weghen en by-paden , ter in-ganglis en ter uyt-ganghs, dac-men oock natiierlick ghedwongen werc de waerheyd acn te nemen^ die daer van;,door den mond van dat groote vat des Hee- ren^geuytet is: 'Niemand en weet het gene desmenfches ü^als de geefi des menfchesydie in de menfche ü* En wel te rechte roept Sen EC a :

O ^itafallaxl ahditosfenfifs gerüy tAnimifquefulchramturbidüfacïeminduü* Dat is,in Diiydfche woorden : O leven rvol bedroghs , ogmtfch njerkeerde leven .'

Ghj draeght een duyjïer ^n in ti ijervalfcbt ghemoed: Z)pp voor-hoofd fchijnt met vreughd^en blyfchap heelhefchreven-^ Maer in uw hert' en is niet ds een bitter roet.

't Is waer , dat elders de Poëet zeght : .

^ijjicile e/i trijli fngexe ment e jocum.

U Js heel moeyelicl^enjvv (ter y Als de droef hey dons doet quelen^

n)at vvy dan^ metblyghebaer, Zouden toonen jockjn^elen.

Maer wanneer de nood en de nuttigheyd zulcks raedet , wie iflèr zoo van alle menfchelickheyd uyt-getoogen, (of zeght liever,over- w^onnen) die gheen ander mom-aenzicht en kan aen-trecken ? Dit gaet vaft , ó menfche I

Chj houd uw oude huyd^en met een ejfen wez^n^ ^ec^ghy eenfchalcke njos in een ruerdorven hert :

Chy /{ondvvat anders doen in uvp ghezjchte lez^en^ zAls dat in uw ghemoedijanughefchreven wert,

Daerom werden wy oock zeer aerdigh,maer tot bewijs van on- ze veraerdinghe, van den ApoAé jdifjuchoi^ dat \s,tppee-z}eitghy of

H 3 dub-

6%

dMel hertigh, glienaemt ; ghelijck of wy, naer de wijze der Ma- nicheen, die daer gheloofden^datter twee Goden waren , eene de oorzaecker alles goeds^de andere van alle quaed , alzoo oock een herte hadden, dat volgens zijn eeifte fcheppinghe, heyligh en op- recht zoude zijn ; €en ander, van ons zelven gheteek, dat boos en verkeert zijnde , met een valich ghelaed zich zelven wift goed en fchoone voort te doen. maerhetisal het zelve herte, doch met verfcheyden aen-zichten. Theophrastvs, naer het zegghen van AvlvsGellivs, verhaelt^dat in Paphlagonia alle Pertrijt fen twee herten , ende in Bifakia^alle Haezen twee levers hebben. Met ziilcke dieren konden wy bequamelick , en zonder on-ghe- lijck, vergheleken werden. Dit fchrijft Solinvs van de Pertrijt fen . oniejaghers enwey-lieden moghen daer van oordeelen : Zoo eenighe menfche tot de Pertrijjfen tjaerdert ^Wanneer zy haerjon- gben broeyen^ de moeders ^an de nefi komende ^bieden zjch njan 7^l[s 4ien3 en gheUetende eenfpvackjoeyd fuan bcenen ofrulenkeri:, yeynzen zy traeghachtighe treden. Met de%e leughen bekoren en bedrieghen Ky die hun te ghemoete komen ^tot dat zy ""verde ghevveken fvan hareneji afdvvaelen, fn de jongen en ü oock^geen loomer iplljt^om ^(h te hoe-* den : want als zy bevroeden ghezjen te vveT^n ^ ^kh om~keerende^ne^ men z^y klu>yt]ens in haer ojoeten^ deur wekker befchut zy K<^o lifïeltck^ bedeckt werden , dat zyiKfifi betrapt zjjnde^ niet ghevonden en wer- den, Wy oock, wanneer wy de lieve jonghen onzer zonden uyt- broeyen, wy weten die zoo te verfchoonen, en de menfchen van allevermoedins^heafteleyden, alsof wy noch over-lchot van deught en recht hadden. Wy en derven oock de luys in de pels van onze kinders niet zetten:zoo haeft als zy fpreken konnen^we- tenzy de ouders, ick en weet niet wat bloemkens op de fchoot te leggen, en haer vuyligheyd zoo liftelick te bedecken,dat moeitjen daer op niet te zegghen en vint, O l a v s M a g n v s verhaeld van

de

<^5

de Hazen , dat daer zy , in de Noordfche quartieren , des zomers

grauw van hayr zijn , des winters^ als de fiieeuw begint te vallen, een wit en fneeuwigh couleur aen-nemen, en zoo te weyniger,in haer legher^ betrapt en ghevonden werden. Is dit oock niet den aerd der menfchen , dat zy haer wit by de witte , dat is^deughd- zaem by de deughdzame ghelaeten , op dat haer Rvarte ende lee- lickefeylen niet ont-deckt en wierden ? Den Haze fchijnt oock een drouvigh en ftvart-zuchtigh gedierte te wezen , maer die on- der-tuffchen in brandighe paer-zucht alle andere gedierten te bo- ven gaet. Wy zeggen oock van de menfchen s Stille vyaterenjie^ f e gronden, Slaepende wat eren ipinc leende wateren. En dierghelijc- ke Ipreeck- woorden meer^ die den aerd van onze fchijn-heylighe aerdelick uyt-drucken. Hoe vele gaender onder ons, die met ghe- fionfte wijnghbrauwen de aerde ftaetelick aen-zien , en onder- wijlen de ooghen ten hemel op-flaen , die nochtans in t heyme- lick, als-men zeght, op alle merdten verlieven , en zoo zoêt van zout zijn,datzy m de aen-fchouvA/inghe der vrouwen haer zelven verliezen.

"Wiens voor-hoofd dat denj^oelvanfchaemtefchtjnt te thoonen^ CMaer in wiens hert de Heer njeelover-f^eï %iet vpoonen : Die met eenjiatigh oogh bepvij'Zfn eer en tucht ^ En die een vpinckel7:^n njan alle gheyle zs^cht.

Een ander flagh van menfchen gelaeten haer met de eere dezes weerelds gantfch on-bekommert en on-bemoeyt te zijn : Ipreed , met haer van ampten en ftaeten , het Ichijnt dat zy gelijck mede- lijden hebben met het valfch gheluck der ghener,die in hoogheyd verheven zijn ; en onder-tuflTchcn woelt en bruyfcht in haer eeii zee van on-ghereghelde eer-tochten, die haereneven-naefl:en,tot cenigh ampt verhooght^met de oogh-houcken flijncks doet aen-

H 4 zien>

zien, en verkeerdelick fpreken van die ghene,(iie boven haer ghe- ftelc zijn. De valeken, wanneer zy een vogel zien, en vliegen niec recht-ftreecks naer hem toe , maer hetichijnt, dat zy eerft van hem vluchten j doch wanneer zy haer kanffe fchoon, en den vo- ghel zonder zorghe zien , werpen zy haer zelven draed-recht daer op,trecken hem ter aerden,en fchenren hem in ftucken.Zoo doen de gheveynÖe hiiychelaers , die gheen eere noch waerdicheyd en zoecken , maer fchijnen daer van te vlieden , op dat zy, naer de w^ijze van de fchippers,die een (chuyte roeyen, om-ghekeert zijn- de,met meerder krach t,haer hooghte krijghen zouden. Alzoo ge- liet hem lolua , dat hy van de ftadt Aij vluchte , op dat hy-ze te zekerder, en met beter ghelegentheyd zoude aen-taften en over- winnen. De Heere Chriftus toont over al,dat hy een hooft-vyand is van valfcheyd,en bedrieghelicke dobbel-hertigheyd,ghclijck in de heylighe Regifters over al te zien is. Alzoo verklaeren zommi- ghe de reden te wezen , waerom den loden van God de Heere verboden is gheweeft, dat zy gheen menghel-kleeren draghen en zouden,daer lijnen en wolle te zamen in gheweven is: namelick, op dat alle dobbelheyd en ghemenghde treken van haer geweerc zijnde , zy haer herte op haer voor-hoofd draghen , en gheenfins haer uytterlick ghelaet een ander verwe gheven zouden , als die met het pinceel van haer herte zoude ghetrocken zijn. Daer en konnen gheen vremder monfters gevonden werden, als die haer ambacht maecken , altijds anders te wezen van buyten , als van binnen, ghelijck Tiberivs dede. Door de zulcke werden ghe- meenelick de Princen bedrogen, de ftaeten verkeerdelick bedient, en alle verwerringhen in-ghevoert. Ha zijn duyvelfche ftaet-re- gheis , GheyeynHheyd ü de moeder der ^oor-'^chtigheyd ,• en , ^Die niet en kan njcynzendïe en moet om geen heerfchap^ye feyn^^n. Wat is di£ anders als een waerfchouwinge, dat de boze, en hec woord

van

van zulcke wan-menfchen , niet anders en is , als leu^hen en be- drogh. 't Is ghewis , zoo alle dingen oprechtelick en on-geveynf. delick toe-ginghen , men zoude wel haeft een ander legieringhe vinden. Hoor Ariosto:

Se come il a^ifo ^^moÜra^e il corey Tal ne Ie corti é grande ^ e gli altri preme^ €talé infocagratia alfuojtgnore^ Che U lorforte muteriano injteme : SjieHo umildiverria tosïo il maggiore • Stam t^uel grande infia Ie turbe ejlremd Dat is : Jndien het duyBer hert' ij an onsghe^en mocht pifezen^

Ghelijckjoet aen-ghe^cht <^ooryder een ü bloot y 7)^ vveereld%ou vvelhaeH <uan ^-ueel ghebrec^ ghene^en •

n^ie zoude kleyne T^jtjn^ die nu te hoy ü groot, ^e z^lc^j die altijds moet in on-gunfie blijven^

ZjOU haefi met glans en eer '-veranderen ?;Jjnfiaet ; 'Dïe nu light gantfch om leegh j zpu haeft om hooghe drijveUj En die 'verheven ü , ^ö« haeB'lic^^ijn ^erfmaet,

Maer die dat verbeyden wil^mocht eer een nieuwe weereld in de mane op-richten , en maecken zulcke burghers als zijn bewerp en malle mede-brensjht.

EM-

(56

EMBLEMATA. IX.

Ondanckbaer' lieden zal elck een vlieden.

Ziet^een ^B^nejnfche jlaef^met koude yrees^ontvlo^ den CVJ^ bloed ^

'Dewreedhejd yan ^tjn heer ^ fnacJ^dorïligh naer Verlaten^^oo hetfcheen^van menjchen en yan (joden, IVert yan een wreede leemy ;^orghvuldelick^gevoet. Zoo ïPas ditfelgediert met danck^aerheyd he'MPOgen,

Om dat hj uyt ^jn yoet een doorn hadd^geiveert. JFaer zjjtghy^ die een menfch^ een menfch ^ijnd\ heht gebogen ? (leert,

I\om bj dees beeïl tefchool^ en danc^baerhejd hier

iVt-legghinghe.

67

'E gefchiedenifle , die hier weit aen-geraeckt ^ is zoo vol verwonderens , als zy vveynigh geloove fchijnt te verdienen. Maeris, naer het Latijnfch Ipreeck- vvoordj een geooghde getuyghe veel meervals thien gheoorde ; waerom zullen wy den gheleerden Appton alle trouwe ont-nemen , die rondelick betuyght , die zeldzaem werck , te Roomen, met zijn eyghen ooghen gezien te hebben ? lek zal zijn Latijnfche woorden met Duytfche treden op-volghen , ghelijck die zelve A. G el li vs ons bewaert heeft. Jn het groot fie /J?eel-perc^3 zeght hy, VPiert het n^olcl^een ghevecht yan een treffelkke jacht ghegeven, Hter Van^ by gheval/e te Roomen ^nde , hebh' icl^T^elve aen-fchouvper gheppeeH. Daer waeren njeel yvreede beeHen 3 in grootheyd uyt-muytende : alle hebbende ^en on^ gheppoonelkke gheBalte ^offelheyd, éMaer boven alle andere ^ Wa^ de grouppeücl^e grootte der Leeuppen » eenyegelic^ tot njerpponderin- ghe-i en boven alle de reBe , eenes byzonderlkk^ H^eze Leeupp , hadde door het gheppelden woefiheyd zjjnes Ikhaems^ door hetfchrk^lk^ en gheluydigh gebrk/chf doorzjjntuyten enned^hayr^ eenyeders ge- fnoeden ooghen tot zjchghekeert, ^aer yViert , onder meer andere^ tot dit beeB-geyecht , eenjlave njan een oud'Xurgh-meefter in-ghe- bracht^ wiens name was tAndroclf^.- 1)e^en de Leeupp T^an njerre zjende, üfchielicl^, als <-verpponderende , fttl gefiaen; en daer naer aU lenghfl^ens en flillel^ns , als ^enniffe dragende , tot den menfche ge- kommeji \ alwaer hy , naer de wijzj ^an wleyende honden ^ T^nen fleert^ %achtelïcl^en zpetelicl^i roerende j zjch by het lichaem njan deze menfthegevoecht^ en de beenen en handen njan dezjn^ half -dood van rvree-^e^ '^etelkl^geBreelt heeft, ^dndroclus^onder de lieflajfenyan Zjdcl^een wreed gedierte^ zjjnyerloren afemweder-krijgendei beeft

6i

allemhfl^ns de ooghen ge Belt , om den Leeuw aen te ^/V». Doen^ als onderlinge her-kenmnghe ghemaecl^t 'pijnde , fach-men den Leeuw en denmenfche , njerblijd , enghelijcl^ mall^ander geluc^ wenfchende. Hierdoor , als eenftec^e gantfchvponderlkl^zjjnde^ ijjereen z^eer groot geroep des '-volets ontlïaen, ^ndrochiswennjan CxCxïont^ boden , en de reden af-gevraecht , waeromme die alder-vpreedsïe Leeuw hem alleene ghefpaert hadde» Daer op njerhaelt Androclus een T^ldfame en wonderbaerefaecke. Doen mijn Heere^^eyd /;j, /^frijc^ ^en j a/s ^urgh-meefiers Ste -houder ^ regier de , ben ick^daer , door de on-rechtveerdighe en daghelicl^fche fl^gen^ tot de klucht gedwon- gen geweefi: en of dat ick^^uan mijn Heere^^rejident rvan dat land^ my zekerder f^erberghen ^ude^ ben icl^ geweien in deeenigheyd der rvelden en \anden : ende z^o myjj>ijfe ont-broken haddejhadd' ickj?e-' floten de dood , op Wat yvijfe het vvefen mochte ^ tefoecken. tAlf- doen 5 de middagh-fonne fieï cl^en brandende zijnde , hebb' leideen af- ohefonder de ^ en heymelicke (^eloncke be kommen , daerinick^y^- yen in-drongh , en njerbergbde. En^ niet langhe daer naer , is defe Leetipp tot de fetve Jfeloncke ghe kommen , met eenfwacke en bloedt- ghe won 3 fuchten en murringhen uyt-gheyende , die de fijne en de fmerte nuan de wonde mede -Itjdelick^ maeckten. Ende daer^feydhy^ dat T^nghemoet ter eerBer aenfi^ninghe njan de Leeuw /verfchrickt gn nuerjlaghen was, t^aer naer dat de Leenw^ in zjjn vpooninghcy ghe lij ck^ het met der daed ghebleken ü , ghe kommen zjjnde , my njan rverrefcbuylende ghez^en heeft , ü hy zacht en tam ghenaerdert , en fcheen zjjn op-geheven poot te toonen en njoort te brinken y als of hy hulpe begeert hadde, Daer^^eyd hy^hebb^ ick^een groote J^linter^in z,ijn klauppe gehecht iUyt'ghetrocken ; en de etter uyt het binnenfie 'X'an de Wonde uyt-ghedruckt hebbende ^ hebb e nu zonder groot e rureezfy het bloed gantfch uyt -ghe dr o o ght en afgeveeght. Hy dan^ door mijn hulpe ^en ghenees'middelfuerlicht zjjnde , heeft ^ de njoet in mijn han- den

^9

den gheleyd hebbende ^neder gheleghen efjde gheruB. En njun dien

dagh afihebbe ic^en de Leeuw 'm de zjlve denneten ^van de %ehe koH gheleeft, ^ant de befte en njetfie leden der vpdde dieren j die hy ter jaght ^'inghy brocht hymy tot de denne , die ic^, gheennuier hebben- de , door de middagh ■'Konne ghebraden zijnde 3 f lach te eten, Maer doen my , ^eyd'hy^ dat wilde leven began te ^uer drieten , de Leeupp ter jaght ghegaen zijnde^ hebb' ic^de denne <-verlaeten ; ende by naer een v^egh njan dry e daghen af-gheleyd hebbende 3 ben ickjuan de SoU daeten ghe'Kten ende gheyanghen ^ ende uyt ^Afinjc ken ncier^B^omeVy hy mijn Heereghebracht : die heeft terfiont te vveghe ghebracht , dat ick^ialsfchuldigh ijan een hals-zjiecke^ de beeflen T^ude over-ghegeven werden. En nu bemerckjcl^i zsyd'hj ^ dat deze Leeuw ^ ickjvan hem ghefcheyden ^ghevanghen pijnde , my nu dancl^baerheyd bevvijsi ^-van vpel'daed en ghenezinghe. Dit'-verhaelt Appion,^4?Androclus zoude ghezjyd hebben : ennjerklaert dat alle deze dinghen ghefchre- njen 3 en in een tafereel om-ghedraghen ghevveefl z^^ » ende dat daerom^op aller ruerzpuc^} Androclus losghelaeten^en ^i'an defraffe bevrijd ü 5 en dat de Leeuw ^ door de ftemmendes njolcks^ hemghe^ gheven ü, H^aer naer, z^ydhy^z^ghen vpy Androclum ende Leeupp aen een dunne band ghebonden , door de gamfche Stad , om de huyfen gaen : dat Androclus metgheld beghiftight , den Leeupp met bloemen bej^reyd 5 en datmen by-cans over alzjyde : Deze Leeupp ü de Weerd fvande menfche . defe menfche ü de ghenees-?neefier njan de Leeupp,

O wonderbare gefchiedeniilè , en meer als menfchelicke ver- wonderinghe weerdigh ! Maer vvy zien hier, ghelijck in vele an- dere vremdigheyden, dat God de Heere , oock onder de Heyde- nen, door krachtighe wonderen, zich zelven niet en heeft on-be- tLiyght ghelaeten. En wat konnen wy , uyt deze bemerckinghe, anders zegghen , als dat vele menfchen verbeeft , jae beneden de

I j beeften

70

beeften gheftek zijn^ vele beeften vermenfcht,jae boven de men- fchen verheven zijn ? Niet en ifler dat ons God en de menfchen behacrelicker maeckt, als de erkenteniffe der weldaden,en het be- wijs van een danckbaere ziele. Deze begrijpt alle deughden , en Vermeeftert alle feylen: zoo dat zy on-ghedragelick is met het VLiyle rot der kinderen des duy vels , diens eerfte en hooghfte ieflè iSjVVeeB ofj-dancl^baer.

En vpiltghy^ tAdams kind, met korte woorden ppeten, Hoe dat ondanckbacrbeyd met reden ü verdoemt ?

2n zeghtgbeen njloecken meer^ en geeft gheen ander beten: 't Is algbe'X^yd^ yvanneerghy een ondanckhaer noemt*

Hoort, wat Seneca zeght, Erunt homicidiey tyrami, f ar es ^ a-^ dulterij raptor es, facrilegi 3 froditores: ïnfra. ïHa, omnïa> ingratus eÜy nifi quodifia omnïa ah ingrato anmofuntipnecjiio njïx uUum magnum fdcintij accrevit. Wacht ghy de verduytlchinghe ? ^aer gullen, zeyd hy, moor der s zSjn^ dvpinghelanden , dieven , oyer-Jbeelders^ roovers kerc^^fchenders ^njerr aders : een ondanckhaer menfche ü he^ neden die alle. ten zy nien zegghe 3 dat die alle ^van een ondanck^aer menfche ontHaen^ Tender vpien quaüc ^^{zondcï cpslickjeenlgh groot fchelm-ftucl^ op-ghevvaffen ü. Danckbaerheyd is het byzonderfte, ick zegge het eenige deel der gehoorzaemheyd^die God van onze handen eyfcht. Chriftus hielt hem zelven vol-daen , doen de Sa- maritaen^dien hy van melaetflheyd gereynight hadde , voor zijne voeten vicl,hem danckende. Maer hy bethoont oock de duyvel- (che ondanckbaerheyd van de andere neghen , die niet en ver- weerdighden^ met een enckel woord^dien groocé gences-meefter te erkennen. TJjn daer, zeyd \ï^^^eene gevonden ppeder-keerende^ cm Go de eere te geven, dan deze ijremdelïngh ? enzjjnder niet tbiem gbereynight f vvaer 7^'jn dm de negene i Een crnftigh verwijt , en

drou-

71

drouvigh mede-lijden van ziiick een geflagen ondanckbaerheyd,

die onder vele heeften niet en zoude ghevonden werden. De kin- deren liiaels , ghelijck zy op andere tijden , dit peftiah verghift in haere herten in-ghetrocken hadden ; zoo hebben zy oock, in te- ghen-deel,die lietfelicke lucht der danckbaerheyd in-cfhelaten ^ en God de Heere^als een aen-genaem reuck-werck, toe-ghezonden, Ziet,als zy van dat on-lij delickjock,uyt die Egyptiiche fteen-ho- venSjbevrijd warenden door het midden der wateren^dwers door die dorre woeftijne^door on-eyndelicke wonderen^ in dat langh- beloofde land ghekommen waeren , hebben zy, zonder eeuigh uyt-ftel , God den Heere5een godvruchtigen lof-zangh gezongen, die haeren leydi^man Mofes^met een hemelfche vierigheyd,korcs te vooren gedicht hadde. Hier in heeft zich oock,die lefleaenfche heldjdie hemelfche ftrijder, kloeck-vaerdigh ghedraghen : want waanneer hy wel verdiendelick het heele geflachte Saulis vyande- lick vervolghde , heeft hy lonathan , door w^iens huloe ende raed hy menigh-mael behouden was , danckbaerlick geij3aert , en on- der zijne gunftelingen,en heymelicke min-ghenooten toe-ghela- ten. Hier mede wert beveftiaht hetze^ahenvan Plinivs : Vt faba ^ lufinum non exhaurit^ fedflercorat agrtdm, 'm quo alitur\ita gratus meliorem redditfortunam ejus^a quo beneficio adjuvatur ^ (^ referty quod accepit, Verftaethet : Gelijcl^de boonen en wieken den ac^er niet uyt en futten , maer meften : 7^0 (verbetert een danc^baer menfch de ghelegentheyd des ghenen^ daer ijan hy met pveldaet ü ge* holpen gheppeefi : en geeft ^0 ppeder^dat hy ontfangen heeft. De Hey- denen, die de danckbaerheyd^met reden^tot de rechtveerdigheyd, als tot haer gheflachte,gebrocht hebben , en hebben geen deught zoo hooge,noch oock zoo noodzaeckelick geacht. Hare boecken zijn bezaeyt, en op-ghepropt met groote-hoopen van haeren lof 5 diens geheugheniflè zy noyt en hebben willen laeten verouderen,

I 4 lm-*

7'^ ^

jfmmemor illortm njeftn non 'mmmor tmquanf»

^ui maUfoUicite noBra levatis ^ero. Semper inoblitd refetam tm munera mente^ Et me<t me uUus fenüet effe tuum.

Zoo zoude de Minne-meefter in onze taele^doch met een zoeter tonghe y ghe(proken hebben :

Nojt z^d ic^3 lieve <-uriendy dijns on-ghedachtich VVeT^n^ *Z>/V al ons on-ghelncl^^rghvuldeltc^^er licht,

jfcl^ zjiiin mijn ghemoed hpp yveldaed altijds lezen ^ En de%e aerd' T^ai^ien , dap tckji ben ""verplicht.

Maer die beluft zijt , den heelen draed van dit kloiiwen te ont- winden, diegaeby Senecam , en putte uyt de borne van die wijze ziele, de heele geleghentheyd van deze zaecke. Doch even- wel en ont-houd ick my niet eenighe zijner woorden hier te ver- taelen uyt eenen brief^dien hy aen L vcili vm fchrijft. £en wijs manhal alles by hem Kjlven over-ppeghen 3 hoe ijeel hy ontfanghen heeft ^njan ppienyVVanneer^VPaer^op tt>at vvijp, Derhahen looche* mn vpy^datyemand kan danc^jppeder-gheyen^als een wijs manrOat zek^rlicl^^zeggb' ic^ikpmtde rechtveerdigheydtoe^eenyder het ztjne te gheven s de vpeldaed danckj^ het on-ghelijcl^ghelïjcke Jiraffe^ oj z^ker quaeden danc^^ z^l/e danckbaere en vpeten niet ghenoegh een ppeldaed fchuldigh te zjjn, \^ant dat en wermagh niet een die on-yoorfch* tigh , die toupp , en uyt het ghepeupelü, Hy en vpeet niet hoe njeel hy woor u fchuldigh ü. Een Wijs man ü bekent , hoe ^eel elck^ dinck^ moet ghefchat vper den : Want een dwaes , hoe^ppel hy njan goe- de Wille ü^ gheeft of minder vpeder, als hy behoort ^ of met op zjilck, een tijd of plaetzj^als hy behoort : hyghiet uyt^en pperpt ppcgh^ dat hy behoorde ppeder te gheven, ü^^mand en kan dan dunckjppeder-geven^ als de vvijfe : maer de dvvaes is danckbaer^naer dat hy Weet/)fgelijck^,

7? hj kan. de pveterychap orjt-lreeckt hem meer^ als de vpille, H^e pvijze ^al alles onder male ander njerghelijcken , ofyetsgrooteroft?jind€r t^jy hoe vvelhet zehe fy^ njan tijdy ojanflaetfe^ruanoorza^cke. jfckben danc^baer^ niet op dat een ander my te gheerender yet doen ^oude^door een rvoor-daedverppec^t pijnde ^maer op dat ie l{ een gantfch genuege- licke zaec^e doen 'Koude, Laet ons dan ghelooven^datter niet eer liever en üi ais een danckbaer ghemoed, l^at ?:ullen alle fieden, alle rvolc^f' ren uyt IBarbarifche landen roepen, Zy Trillen alle met eenen mondhe^ "ipeHighen^ dat-men de vpel-ver diende moet danc/^aerheyd bcppijfen: kier in ü het on -flemmigk njolckjen-flemmi^.

Schout dan on-danckbaerheyd meer als een hoozejlanghcy ofwel meer als een honds van dulheyd heelverppoed,

^X>ie hier 'pan ü gevvonti blijft eeupptgh in dees pranghe, n)at hy ^an Goden menfeh gehaetet leven moet,

Ghewiflelick de on-danckbaerheyd is als een fcherpe Noorde wind , die de wateren van Godes liefde op-drooghc, en door een bij tfighe lucht de menfchen van haerjaeght. Met wat leelicker fmette konde Aristoieles bekladt werden, als dat hy van zijn Meefter P l ato , een on-danckbaer muyl-ezel is ghenoemt gheweeft ? De Veulen groot gheworden zijnde fmijten van ach- ter, zonder onder-fcheyd , moeders en andere beeften : zoo ver- knaeghde dit groote vat der wijfheyd (in dezen een af-grond van bittere dwaeflieyd) het gheruchte en de daed van zijns Meefters hooghe wetenfchappen,die hy meynde te zeer zijn licht en dagh te benemen. Alzoo werdender vele ghevonden , die als zy , met gheleende fchouders,tot eenige hoogheyd geklommen zijn, t'ee- nemael vergheten de hulpe en den dienft der ghener , die haer tot een ladder gheftreckt hebben: jae menighmael de zelve uyt de zaele werpen, ghelijck-men zeght , die haer t'andere tijden , te

K peerde

72

JmmemoY l. rum ijefln non 'immemor tinquam,

^i malloUiciti nosïra Uvatis y ero. Sewper inolitd repetam tt4x muncra maitc^

Et mca r: teUiafentiet effe tuum.

Zoo zoude de Minc-meefter in onze taele^doch met een zoeter tonghc , ghclpiokei nebben :

Nojt zjl ick^y lic e '-vriend, dijns on-ghedAchtich VVC7{cn^ *2)/V al ons on-helucl^ T^rghvuldeltcl^njerlicht,

^ck, zjtlin wijn pcmoed nvp yveldaed altijds le::jn^ En dcT^ aerci \d ::jen , dat tcl^u ben 'z/erpltcht.

Mier die beliift 7X , den heelen draed van dit klomven te ont- winden, diegaeb Senecam , en putte iin de borne van die wijze ziele, de heel(.;clcghentheyd van deze zaecke. Doch even- wel en ont-houd ie my niet eenighe zijner woorden liier te ver- taelen uyteenen br:^,dien hy aen LvciLi vm (chnjft. 6 en wijs tnanzjl alles by hem dven o'ver-vveghen , hoe rueel hy ontfanohen heefty^'an piHen^VVr^neeryWaer^op lt>at Vlpijfe. Derhahen looche^ nen vvy^datyemand an dancl^vveder-ght^tn.als een wijs manSDat zeiker lic I^.T^ogh' icl^.jmtde rechtveerdigheydtoe^eenyder het ztjne te ghevens de vveldaeaUnckj^ het on-ghelijcl^gbelijckejiraffe. ^^ "eker quaeden daficl^. tAllc ^nckbaere en weten niet gh en fchtildigh te zijn. \^'nt dat en njermagh nj^ tigh , die rouvp , en vthet ghepenpeltj. H'** njoor ti fchuldigh is Een wijs wan is moet ghefcbat pperdc : want een d de Wil/e isygheeft cminder vped' een tijd ofplaet^e^ai hy behoort behoorde ppeder te giren, ^ als de pvijfe: maer d/lvvaes

#*»

jr^^k

ipte

1

.^

M' r.Timu

9

hj kan. de wetenfcbaf orjt-hreeckt hem meer^ a de vpille. 7)^ wijze :ial alles onder maicander njer^helijcl^n , ofyet grooter ofnjinder o', hoe vvelhet ziehefy^ «r/^» tijd^ <-vanfUetfe3<T;n oorzsiecke. jfcl^hen dancl^aer^ niet op dat eenander my te gheerendc yet doen \oHde^door f en f-i^'oor-daedvervpecl^t ^.ijnde^maer op datkleen gantfch gcnuege' licke T^aec^e doen ^oude, Laet ons dan gheloove^datter niet eer liever en üy ais eendanckbaer ghemoed, Dat '^dlen ae fi eden , alle rvold^- ren uyt '\Barh arische landen roepen, Zy %tillena^ met eenen mondhe- 'ï^eHtghen^ dat-men de vyel-rer diende moet datl^aerheyd bevvijfen: hier in ü het on -flemmigh '^olcl^een-fiemmigh ,

Schout danon-danckbaerheyd meer alseenoozjjl^nohey Of wel meer als een hond, yandulheyjjeelvervvocd,

*I>ie hier Van ü gevvonti blijft eeuvvigh itJ-ees pranghe» Dat hy ^an Goden menfch gehaetet Ie en moet,

GhewllTc'lick Je on-danckbacrheyd is aken fcherpe Nooide wind , die de wateren van Godcs liefde op-cooghc, en door een bij tl ighe lucht de menfchen van haerjaegK Met wat leclickcr fmette konde Aristoieles bekladt weJen, als dat hy van zijn Meefter P lato , een on-danckbaer nnyl-czel is ghcnocmt ghewecft r De ^^ 'len groot ^heworden zijde linijten van ach-

ter, zonder

knaeghde

bittere d^

hooghe

töbcn<

glielr

ner

f

zheyd

e var l)he apr 00

df

cders en andcc becltcn : zoo vcr- lieyd (in dezn een at -eirond van ite en de dad van zijns Mecftcrs • zer zijn licht en daoh '>nen , die als zy , met l o;' lommen zijn, t'ee- ;hcncr, dichacrtot lael de zelve uyt de t'andere tijden , te peerdc

74

peerde geholpen hebben. Dieghenei die 'Kpnder andere boofheyd

niet en erkent de yvel-daed^ ü on-werende -^ die~Ke '-vergheet , ü een

e^els die-ze bedeckt 3 boof-aerdigh , en noch erger ^ die-%e loochent',

?n4er degene diequaed bejaeght , aen diegene ^ a/an'pvienshandhy

rueelvpel-daden heeft ont fangen , ü erger dan een duyveL 'Tü een

mifdaed , V ü een boofheyd , 't ü een on-wet enheyd , en een Kpogroye

ez^elheyd > datfy niet en k^n ont -moeten 7^0 ghevveldighe en yyreede

Jiraffe^alszyvvelijer dient heeft.

Maer zulcke on-danckbaerheyd , die over al ghezaeyt^ en ghe-

lijck met volle fchooten gheftorc is , en moet daeromme niet de

Godvnichtighe zielen af-keeren, om minder zichGodeenhaer

zelven ghelijck te ftellen, Over-denck deze reden :

beneficia in rvulgns cum la rgiri infituerts^ Terdendafunt multa.utfemel ponas bene.

Die geen Latijn en konnen , zullen haer hier mede behelpen :

Wtlt ghy een goede naem T^an mildigheyd njerkiezjny En ruangoed-dadigheydontfanghen rechte njreughd:

Ghy moet als nu en dan ""veel wel-doens eerfl ^erlie'z^n^ Op dat ghy die eens welben VPeerdigh legghen meught.

En noch en zeght dit gedicht niet al de waerheyd. Want ick zegghe, dat gheene wei-daden 5 (diezulcken naem met rechte voeren) vedoren of wegh-gevvorpen werden. Een wel-daed is haer eyghen loonden moet alleenelick om haer eyghen zelfs wille ghedaen werden. Die belooninghe verwacht, heeft de wel-daet terftont verloren , alzoo hy gheen rechte deughd^ maer fchendige woecker heeft willen pleghen.

EM^

EMBLEMATA. X.

Schreeuw^iii de nood , naer s'hemels brood.

75

Wat onruft engetjuel,wat !^orgh\ wai moeyt\'\vat braecken ! Cnaecken.

Qnaeck^n.

Het kind ^ datfchreyt enfchreeuMPt , om hy de borïl te ^De moeder legghet aen-^ de vader ^ingt enfufl. En Vpandelt langhH de yloer^tot dat het kantje ruil.

Wanneer vpjooc^j des nachts , ge dr uc kt met ^eUdorfi woelen • {^Joelen :

^od^ooght ons meti^ijn lipoord^^ijngunfi i^j baejlge^ Hy neemt ons op de handden ^ngt een Drolïc\ lied. Het leven yan de dood ^d en dood yan al y er dr iet.

j6

Wt-legginghe. ^

pT alle voor-vallen , Godvmchtige bedenckinghen . Het eerfte aen-zicht van dit zinne-beeld, fchijnt zoe tigheyd en gelagh te beloven. Maer zoo doet het oock: doch voor diegene,die geen ander aen-zicht hebben , als om fpotterye te verwecken , ofte voe- den, lek zegghet elders, en het komt hier weder te paffe : W/V he- vlecktfSy dat hy noch bevlecktvverde, Maergae zoo te werckin vrolickegezelfchappen, enziewatuzal ont-moeten. lek weet datter veel verhemelde zielen , en Goddelicke verftanden , onder de lofFrouwen, ghevonden werden, die niet alleen haer gelid^ne- vens de longh-mans, en moghen houden, maer oock vry wel de pertizaene draghen : doch (om ons gheflachte niet te vieren , dat in allen deele den prijs van on-gefchicktheyd wegh-draeght)zulc- ke werden-der oock gezien, die de ftoffe, en de gramfchap,in dit volghende gedicht, geftort hebben.

Hoe magh't comen , ^ojfrotiyiP'

maeghd^ n)atghy H zso %ptr hehaeght^ By een^die een ZJenuj-wicht !?(iet als ijnyle rancl^nfiïcht : ^y een^ die gantfch onbefuyfts Vetirtghe'K^lfchitp looft en ruyfty n)ie gheen ander l^put uyt-ghietj tAls "uanthouppetict^ghemety Öfz^ch dcrtelickje ijoen

Dder ghy die^met al^tjn kracht'^ !?(aer des hemels raeden tracht. En de tijdelicl^ghenucht Pooght te mengben met de fvrncht Van des Heer en njrees en ppet. Houd (-uoor een onnoo'Kel flet : Voor vpien^ datghyfluer en doof^ Ziït en noemt hem Fhdofoofi Dienghy,als een menfch-verdrieta Ü^t als fchouder-ylees en biet.

{Met een mondjae tongh-ge'^oen ?

Maer tot onze webbe. Zoo wie hier fmaecken wilt de eerfte- linghen van dien on-eyndelicken oosft der vreu^hden , die naer

deze

77 deze tijdelicke verderfFeniflè , van des hemels gunftelinghen , zal ghemaeyc werden -, die moet , by tij ds , met roepen en zuchten, den hemel door-breken , en alzoo den wegh met tranen af-waf. Ichen , om een reyne ziele daer boven te zenden. Zdi^ ^^g^Jy die nti weent ^ t^ipanigbyfult laccben , zeyt de erf-ghenaem van de Alheyd.

\f/el zaügh IS de menfch , die^ in dit dal der traneny

éMet tranen ^ich deur-vveecl^^met ^uchten zjch verhreec^y 'Die of-gheppeckt^an z.ond\zJjn Treiter de ughdlaet manen^

Wtens bedde^fiadigh naty <^an tranen <-uloeyt en leeckt i " Wel?:aligh ü de menfch^ wiens Jptjs^by nacht en daghen.

Een bad ter tranen is, in de^^ bal/inghs aerdt ! Die in Kjj^ ejghen z^elfdaer over heeft mif-hagheny

Om dat hj noch ^ijn land^ door lefum , niet ü vvaerd, Wel 7;alïgh ü de menfch , die^door ghedueri^ klagheny

'Bewatert zjel en lijf in dit ellendigh dal\ Wat hoeft hj om te T^en^ Wat yyilt hy 7^n ^verflaghen f

De rechte zijde-vpol <vantLamhem drooghen zjiL

Drooghe, en verbrande landen brenghen doornen en difteletl voort, voeden oock lèrpenten en allerley vergiftige en (chadelicke ghedierten : gheen beter vruchten en zal oock de acker onzer zie- len voort-brenghen, zoo wy den zelven niet en bevochtigen met de wateren , die,door een benauwt ghemoed,uyt de ooghen ge- daickt werden, t/i l/e ^leefch Was njerdoryen , getuygen de hey- lighe letteren. Wat raed , wat baete wert hier toe gevonden ? de Heere zent de wateren des zond-vloeds^en reynight alzoo de aer- de van hare vuyligheyd. Alzoo en konnen wy oock van de wrot- te onreynigheyd der zonden niet verloft werden , ten zy wy alle defluyzen onzer zielen open ftellen , en wegh-i^oelen, met een

K 3 ftercke

78

ftercke ftroom , al wat ons verduyftert^ en on-bequaem maeckt,

om God te zien. Efauw bitteriick weenende^bevveeghde zijnen vader zijnen zeghen aen hem te gheven: hem vviert toe-gezeght, dat hy een ^vette vpoon'wghe zoude hebben of der aerden , ende den dauw des hemels ruan boven. Wy oock inlghelijcks zullen Gods zeghen verwerven , zoo wy met zuchten en fchreyen tot hem ïiaerderen. Gheen aerdfche wooninghe en hebben wy te ver- wachten ; maer dit weten vpy^iB dat om aerdfche huys de^es taber- Tial^ls gh'ebroken vvert , zoo hebben wy een ümmerïnghe njan Gode^ vameltck^ een huysy dat zonder handengemaeckt^ende eeuppigh ü in de hemelen. Doch de wegh,die ons hier toe leydet, moet gheftadigh befproeyt werden met het water van een gefmoken ende gebro- ken herte, op dat het ftof der zonden ons het gezichte niet en ver- bijftere , of,door zijnfcherpheyd^uyt en bijte. Want ghelijck het reghenachtigh weder zeer teghen is den ghenen, die een ftad be- vechten, of belegheren willen ; alibo zijn de tranen teghen dien genen,die rontom ons gaet als een brieichende leeuw, zoeckende wien hy verflinde. Gheluckighe tranen ^ zeght Bernardvs, die de goedertieren handen des Scheppers Tallen af-ppifjchen j en gheluc^- ^lighe ooghen ^die ge kpzen hebben daer in tefmeltenjiever dan njer-» heven te pperden tot hooveerdye^dan alle hooghejdte ^ien^dan degbiC'- righeyd en dertelheyd te dienen \

• • • E(l c^Utedam flere ^voluptasn

Expletur lachrymis , egeriturque do lor. Dit meent de Poëet : Het üeenfoort njan n^reughd^ te ppeenen^ met gheduld: Want droef heyd vpert hier door nj er dreven en (vervult.

Die ghefchiet door natuerlicke oorzaecken : wanneer de oo- ghen uyt-gheput van vochtigheyd^en de herflèns ghelijck uyt-ge- '~ dampt^

79

dampt 5 glieen ftoffe meer en hebben ^ om deze vloed te onder- houden: waer door het hoofd verlicht , enhetherte ontlaftvan iwaere dompen , die het zelve dmcken , beghint ., met hulpe van den tijd^ die alles flijt, te verluchtigen, en vlijtigh te werden. Zoo dit elders ghefpeurt weit, zoo wert het voornemelick bevonden, wanneer wy gewaflchen in boet-tranen , ons zelven voor God de Heere neder-ftorten ^ en beklaghen , dat wy zijne Goddelicke majefteyt, in den hooghften trap, ghequetft hebben j begheeren- de , met een oprechte droef heyd over onze zonden , door het bloed des Lams,daer van gereynight^en alzoo met hem verzoent te wezen. Daer en is gheen twijftel aen , zoo de droef heyd mee ons te bedde gaet^de vreughd en blijdfchap zal met ons op-ftaen. De zonne der gerechtigheyd , leliis Chriftus , zal boven de kim- men onzer zielen , des morghens op-drijven , en ons beftralende met een Goddelicke hitte , de mift en nevelachtighe flvarigheyd, die ons noch op het herte leght , tot niet doen verdwijnen. Dan bevinden wy ons zelven in die voor-feefte des hemels , en proe- ven de voor-lmaecke van dien nieuwen wijn, die hier naer- maels met volle bekers zal ghedroncken werden ; dan (chijnen wy ghelijckop-getoghen.

êmfroceres abiere f Ij ^ quaque integer olim Aufbn. r^ptfis quadriiugo fenetratfufer athera curm Eliai^ (^folido cum corpore pri^npius 6noch»

Dan fchijnen wy,zeggh' ick, gheftelt te zijn, daer Paulus dinghen hoorde,die niet verzegghelick en waeren :

tAlwaer dat groot e '-uolck^^ die Goddelicke helden:, ^Ivvaer een '-uier-ghelpan den njorsi E Ham pelden : '^aer 6 noch langb njoor hem , merr boven on^e lucht., ^€t lichaem noch njereent^ ghenomen beeft de rvlucht,

K 4 De

8o

De godvmchtighe^zeght erghens een, zijn ghelijck de mieren, die eeiit moede,en dan blijde zijn : maer de godlooze, gelijck de ftapels, of Iprinck-hanen , die eer ft zinghen, en dan droeve en be- kommert zijn. Doen SocRATES van de boeyen enyzers ont- laft was,daer hy langhe was in-ghefloten ge weeft, voelde hy,ick en weet wat leckernye in dat ketelachtigh gcjeiickfel, dat hem de nepe en de ivvaerte in zijn beenen veroorzaeckthadde. Alzoo ge- voelen wy een levendigher vreughd , en die aen de ziele klemt, wanneer wy ons door tranen verlicht vinden van het flvare pack der zonden , dat ons gheerne in de helle dubben zoude. De vlee- fchelicke blijdfchap verteert den menfche , ghelijck het licht de keerfle : hy wert daer deur , ghelijck een vifch aen den geaefden anghel ; als een voghel in het net : de befte fchepielen Godcs ge- dijden hem tot middelen van een zeker verdoemeniffe. Hebt hier al de vreughd des weerelts,en die op-getrocken in haeren hoogh- ften toon, ghy zult bevinden, t'eynde rekeninghe, dat zy niet an- ders als een korte ydelheyd en is . Het is on-moghelick,daer God niet en is dat daer ware blijdfchap zy. Haman verheughde en verblijde zich in de groote gemeenfchap, die hy met de Koninck Aftïierus haddcj en met namen,doen hy hem zelven voor-ftelde, alleen weerdigh bevonden te werden , om,nevens den Koninck, de Koninginne te verghezelfchappen : maer dit was het naefte voor-lpel van zijn fchandelicke val, en uytterlicke uyt-roeyinghe, Abfalon verheughde zich in fijn hayr,dat daernaer de ftrop wiert van zijn verworginge.DePhiliftijnen verheughden zich over den blinden Samlbn , de zichtbare oorzake van haer onder-gangh en verderffenifte, Maer die daer om-helzen de grond- vafte vreuchd, die Icheute en wortel heeft , vervelen en ftincken die oogen-blic- kige wel-luften,die in een recht-lchape ziele gemeenelick verw^ec- ken een af-keer en vermoeyinghe van dit tegen woordighe leven.

Z)t mejjis hahet folicitum lenta colomm, Sluem torquet imnem ftmü mpetujfrocacu, Nofïiqt4e dkm turbidnj ajpiit p re ca ndoy Vota increfitans irrita .-folefque morantes : Sic defiderium mom cruciaübus urity Cm ruitje isiafamelicxfigra tempora/ordent^ EtJ^esfiturifecuUpojJtdere cceli. Dat is: Cbelijcl^een traghen oogH , die langh vertoeft te rijpen^ n)en acker-man ont -fielt ^ en groot e 7^rg\i wergaert'^ 'Bj'Konder ds de tocht ^ijn maegh' begint te nijpen

'Die door eenghierigh' hitt ijan hongher yvert ghebaert : hygantfch wer klemt njan hert^ beroert in al zjjn zinneny

Naeyty door ^ueel biddens kj^acht^den nacht en dagh by een» De z^nfchijnt hem te langh zjjn teghen-lien te minnen^ I En dat hy God belooft , befchelt hy met ghevpeen ;

ZjOo brant een langh ruertoef met [merten ^ ons n^erlanghen.

Die iez^ leuye eeuvv^ ''vol honghers^gantfch rverveelt-^ Wanneer vvy met een hoop' des hemels 'xjjn beyanghen^ IDieijan zich ^Iven^o/^ ons oock^^er-^adingb' teelt. Want, om recht te Ipreken , wat is deze weereld ? hy en mifte niet,die-ze noemde een tooneel van allerley on-geval, en een ver- treek van alle quaed. Daer en is niet ter weereld,dat ons naeckter af-beeld den fchuymigen Oceaen , vol van biiyen en tempeeften, als deze weereld. De zee en heeft noy t meer fchip-braecke ver- oorzaeckt , als de weereld ziel-brake,en verdoemeniffe van men- fchen. De zee en heeft niet meer beweginghe, als de w^eereld on- aifte. Daer en zijn zoo veel klippen en bancken niet in de zee,alt fèr gevaer en on-gheluck in de weereld is. Isocrates placht te zegghen van zijn ftad van Athenen , dat-ze ftaey en fchoon was,

L om

om daer in te wandelen^cn deur te gaen ; maer dat-ze ten uytter- ^' ften zorghelick \vas,om daer te woonen. Dit magh oock van de weereldgezeght werden, 't Is een groote ftad, diefraey en be- quaem is voor eenen deur-gangh^maer daer vry wel zorge te dra- \ ^ glien IS, om gheen tabernakels te maecken. Daer in wy moeten verkeeren;,ghelijck lacob in Mefopotamien , dienende in het huvs Labans : niet om daer eeuwelick te blijven , maer om naer duy- zend moeyten en on-gemacken^naer ons Vader-land te trecken.

Wanneer nu een her-boren ziele,door het wind-aes van Godes gheeft op-getoghen zijnde , by haer zelven gaet over-flaen , hoe aerd en nagel-vaft zyaendezeweereldgeweeftis, en noch ten grooten deele gehecht blijft j en dat zy daer de kudde Labans, ick meene<le wel-luften dezes weerelds , met de weereldlingen ghe- dient heeft, heeft zy dan gheen breede ftofFe ghenoegh,om in tra- nen uyt te berften , en den hemel met zuchten en gebeden te ver- moeyen ? Maer dien oock den aerd van deze droef heyd bekent is , en zal de zelve niet fchouwen, noch zoecken te ont-duycken, als vyandigh en af-breuckigh van de menfchelicke natuere ; maer zal met voor-raed , en w^el bereyde zinnen, zich uyt-dmckelick daer toe ftellen j wetende,dat zulcke droefheyd^die naer God is^eerj on-beroupvelicke bsteringhe ter zalicheyd uyt-vperckt. En dat niet al- leen ; maer zulcke droef heyd behoorde zelve gezocht te werden, om haer eyghen zelfs wille. Die haer tonghe,en gehemelte niette zeer bedorven en hebben,door de moere en ghilt dezes weerelds, mogen van haer (maecke oordeelen.Want die hemelfche droef- heyd is menigh-mael zoo onder-fiieden, en gemengt met die al- toos-nieuwe wijn van Godes gunfte ende barmhertigheyd , dat wy.ghelijck een zyende pot,die,door de hitte des viers,zijn water niet vatten en kan, van hemelfche blijdfchap, een beke van heete tranen, deur de ooghen, uyt- werpen. Het rechte vloed -water van

de

- ^3

de lordaen, die de melaetiche Naamans van haer on-reyniglieyd , kan ghenezen^ende een gave ziele den Heere toe-bereyden.

Deze oefFeninghe^gclijck zy te geenen tijde^ontijdigh ende on- bequaem is, zoo Ichijnt zy,by nachte^veel ernftelicker en bedach- telicker gepleeght te werden. De fchrick en de ftike des nachts^ge- Jijck zy ons wijzer maeckt , naer het zegghen van de w^ijze , zoo fchijnt zy oock meer godvruchtigheyd toe te bringen. Vele men- Ichen beklagen zich, dat zy,des nachts, vele uren zonder naep,mec groote on-rufte verliezen. Maer wat tijd-verlies kan by die gevon- den werden^ die zich by haer zelven,en by God vinden ? Die al- toos een zee van zonden in haer zelven konnen zien , die zy met een ware boetveerdigheyd konnen uyt-droogen. Dien nimmer- meer Gods vriendelicketeghenwoordigheyd ont-breken en kan, als zy haer zelven niet en ontbreken . Die G od , by maniere van Ipreken , uyt den hemel op haer bedde konnen doen neder-dalen, als zy in haer zelven neder-dalen,om hem te zoecken, jfn te orUj tibi njAcum c<xxerü negotijs^ Tlenufque Deo, Temporis haudqu^re recejjiis, Omne tibi tuum tempm erit, Catera defm : Non ipfum deerh, Cave te prodere rebus : Non deejpfat eft.AnimumcoUigens ijagdnteni» Tecum habita^fpatiareper ambuUcra cordü, jfta coelum tibi tute^ ita te ^Deum rvidebü. Dat is : Bid in u zelven y lee'gh in ander jverck bez^den, rol hemels i vol van God. Zouckgheen ver treek van tijden. odf/ uw tijd is voor u. Als alle dinck ontbreeckt^ De tijd ont^breeckt u nop^ hoc dat hy loopt ofleeckt, Ver-raed u doorgheen dinck .-genough iB, niet font- breken* Woon met u zelf.-vergaer mv ziel, zoo wijt geweken»

Deur-wandel heel mv hert\ deur-zouck hae;rinnighJlot» Zoo z,Hltgh) z>ien tt zelf een hemel, jae een God^

Li EM.

84

EMBLEMATA. XI.

De menfch vint baet, in anders quaed.

F^y^lpan dit heïfchgejpuys ! die met een bitter nijden, 'De deughd, de eer en lof, moed-mllighgaen be^ij-* deny En hechten ^ich aen quaedjatjemandon^erhoet^ Of gelden heeft gedaen^of met berouw en boet. Een rechten Egels aerd^die't vuyle bloed af trecJ^n, En,met ons quade ^ucht^haer ghierigh yeluyt^recl^en : T>ie aen ons vleefchgelejtydaer blijven aen verwijl. Tot dat haer langhe dorïl met volhejdisgeftft.

8j

Wt'legghinghe.

)'Is wonder, hoe vernufcigh de menfche is , om zijn ,kleyne deughdekens , met de groote elle uyt te me- ten , en zijn grove feylen zoo konftelick te verwen, !dat-ze by velen lichtelick, als ghekeurde zeden wer- den aen-ghezien. Weynighe werden met haer ey- glien wezen, vele met bedrieghelicke mom-aen-zichten bevon- den. Zoo Ipeelt een yeghelick den roffiaen met zijn eyglien zel- ven , en vertoont een bloemigh , wel-gevleefcht ghelaet, daer de vuyle mieren in zijn gebeente fteken, en allengf kens zijn mergh, en eerft-geboortigh zap iiyt-zuyghen. Hoe dick-wils werden wy bedroghen in ons oordeel, wanneer wy onze ooghen werpen op het uytterlick gezicht van die on-reyne pockeniers, en die half-ge- Heten merrien , die haer lichaem den menfchen , haer ziele den duyvel te koope ftellen ! maer hoe menigh-mael dick-wilder zijn wy uyt-geftreken, als wy onzen azem , en ftemme gheven , over de gheftalte van het innerlick deel der menlchen , daer van de Schriftuere zeght , dat voort-kommen booze gedachten , woord, o- yer-jpely hoererye ^ dieverye^ tvalfche getuyghenijfen ^ lafteringhenl Wel met reden , zeght de Gheeft des hemels : Bet hert e des men" fches ü eenjhood en doorat rapt dingh ; ipyie l^an het door-gYonden^ als hy alleen, voor wiens ooghen ^ alle dinghen des v\'eerelds naeckc ende bloot ftaen ?

Deze iwackheyd des oordeels, is t' eenemael verghevelick , al- zoo wy de zelve van onze gheboorte mede-bringhen. Stmycke- len, fchemelen , veranderen , blind zijn in on-zienelicke zaecken, zijn deze natuere zoo eyghen , als zy den Auteur van de zelve vremd , en van zijn wezen verfcheyden zijn. Maer wie kan dat yerfchoonen, dat wy onze wetenichap belieghen, en ons eyghen

L^ oor-

8(S

oordeel teglien-gaen,wanneer wy konden de denghd van.onzen even-naeften licht gheven, en zijn eere haer fchuldige eere doen >

n^at een hoos gemoed ont-fleelti Enghelijcl^een ïooyer {eeh^ tiAl bet leven njan de denghd ^ tAlde eerCy al de njreughdy 'Die een deughdfaem man ofvroUi Vjt het wel- doen tree ken ^u.

^Tis een teer bedroefde z,aecl{y Vat eenjeder fieeclt den draecl^^ ^at eenyeder lacht engrijBy éMet hetgheen de hemel f rij B. Maer V ts ooc^niet minder quaed, ^at een nijdigh tongb njer-raed^

Een neiif-wijze veel-doenigheyd vervoert ons ghemeenelick, om eens anders geleghentheyd op te zoecken : niet om ons voor- deel daer mede te doen,en de vremde denghd in onze eyghcne te keeren,of de feylen te beteren, en van ons te weeren^ maer op dat \vy doffe hadden voor een verghiftighe tonghe , en voedfel voor kittel-booze ooren.

^Die <vm een bitter gal^ offcher^e z^cht gefteken. Vol nijds T;oljeloerzy,gaen and^r Hen ghebrel^n^ Her-kauvpenin denmondi en met een kort gekuch Van een veryuylde loof\ Jleeds braecken achter rugh.

In (om ma, ons en quelt gheen zieckte zoo zeer^ als de gezont- heyd van onzen even-menlche : de ghezondheyd zeggh' ick van een recht-lchapen ziele , die gheen ander ghemerck en heeft , als de vol-doeninshe van een goede s;evvi{ïè , en de betrachtinge der eynden , daer toe zy van God de Heere ghefchapen is. Maer ha- pert-er dan yet in hetminfte, detuyn light terilont open , men dringhtdaer van alle kanten in, niet om de reten te floppen, maer om verder af te breken , en het goed gheiuchte zoo doodelick te wonden , datter niet anders over en blijft , als tot de Celle-broers Êc zenden. ^ ^ Uier

.... - ^^

Hierin is* t groot Bon-heyl der menfchen 'meefl geleghen^ ^at zj altijds n^an bptys^Jïaegh zjjn op anders weghen : Hetfchijnty dnt zj quanfuys met ander ^'jn beUen^ En niemand ü bereyd^ om in ?^ich zslftegaen.

De reghel van rechten zeghc uyt-dnickelick : hy en is niet zon^ derfchM , die zjch bemoeyt m zaecl^n , die hem niet toe en hommen. Wat willen wy dan wroeten in eens anders miC-put , daerwy t' huys^ tot de ooren toe, in de modder fleken ? Onzen eygen hof is vol on-kaiyd van booze gedachten ^ vol fteenen van verkeerde begheerten j vol gaiys van weereldfche tochten ; uyt-gemerghek van alle hemeKche vettigheydjon-betuynt van alle zedigheyd^^en- de Godvruchtigheyd. En noch willen wy de bequaeme Ipelen, en de deughdfaeme maecken;,en dat noch op de koften en fchade van eens anders eere. Ghewiffelick, hebben wy zulcke uyt-puy- lende ooghen , diens ftraelen altijds fchieten op het leven , en het wercken van andere menfchen , laet ons dan die partijdighe een« zijdigheyd af-legghcn , en zoo wel eens anders deughd , en loife- licke daden, verwonderen , en behoorlicke eere gheven , als wy zijne feylen weteri te begrooten, ende hem, boven zijne verdien- ften, verfoeyelick en haetelick maecken.

Men vint menfchen , die in haer herflens niet verdouwen en konnen , dat vvy (volghens de woorden van onze eerfte leer-be- ghinfelen) gheney(rht zjjn ^ God, ende onfeneven-naelien tehaeten» Maer om nu van God niet te fpreken , ick houdet voor een maec- keloofe blindheyd, die de middaghfche klaerheyd uyt de weereld bant , zoo w^ie hier van gheen onder-vindingh en heeft. lae, dac meer is , hoe naerder zich yemand by God vint , hoe naerder hy den haet, en de af-gunfte van de natuerlicke menfchen is. De bef- te dinghen werden verkeert tot oorzaecken van de qiiaedfte ghe- neghentheyden. Daerom zeyde de zelf-waerheyd : Chy z^ultghe-

1 4- ^^^^.

88

haet zijn njan aUe menfcheri) om mijns naems wille. En wat willen \vy ons zelven hier over in pijne (lellen ? vijf duyzend jaeren aen. een volcrhcnde , hebben dat den anderen verkondight. De derde menfche van de weereld konde in plaetlè van alle bewijs zijn: Cain haetede zijnen broeder, en floegh hem dood : en waerom dood hy hem ? om dat '^ijne vvercl^n boos , en zjjns broeders goed vvaeren. Merck^dat deughd^de on-deughd baert ,• en dat,ghelijck de waerheyd de moeder is van haet^oock alle godvruchtige werc- ken nijd,en af-gunfte voort-brenghen. Zoo wie quaeddoet^ zeght Godes bouck,^/V haet het licht ^ ende en komt tot den lichte niet : de reden werter by-ghevought , opdat 7:ljne vvercken niet beslraft en wierden. Alle goede wercken zijn een ftil verw^ijt , aen de boot doenders, en kinderen dezes weerelds , waer door zy van haer le- ven over-tLiyght, en gelijck met een fcherpe roede^gegeeflelt wer- den. Hier door wert menigh-mael de ghewifle, die gheruftelick in flape lagh , ichielick^en met hortighe Ipronghen, wacker-ghe- maec4t j de doove ghevoel-loofheyd^tot het leven^igeprickelt ; en alzoo de geheele menfche^in fchrickelick alarm ghetlelt. Dit haet de menfche van natuere , diens opperfte goed, in rufte, en onver- anderlicke wel-luft^ghelegen is. Zoo was de Leydtman , en de uyt-wercker onzer zaligheyd, van de weereld gehaet, om dat hy hettiyghde^ zoo met daeden, als met woorden , dat haere 'Wercken boosvvaeren, Maer wat ftaet haer eyndelick te verwachten , als den vloeck des ghenen, wiens kinderen zy zoo hatelick vervloeckt hebben ? l^e Heere 'K^lflaen de lendenen derghene , die hem teghen Levi ijerhejjen , en derghene , die hem haten , dat zy haer niet of en richten, Hoe dus dan ? hoor uw^n name Ipellen, en leer de groot- heyd van deze zonde kennen. Zoo yvie zjjnen broeder haet , die ü een dood-Jlagher : ende gheen dood-Jlagber en heeft het leyen in zjch blijvende^

Maer

8^

Maer hier ont- moeten my de vernuftighe lafteraers^die haeren haec mee een aerdigh kleed van liefde tot de waerheyt , en mede- lijden tot den perfoon, weten te bedecken. Iffer yemand^zullen zy wel zegghen,die zich niet ghefchaemt en heeft, dit ofte dat te be- drijven y waerom zond' ick my ont-zien het zelve te verhaelen : is het on-geoorlofc gheweeftte doen , 't en is daerom niet on-ge- oorloft te zegghen. Maer w^eet ghy niet , ó ydel menfche, dat ds liefde rueie 'jonden bedeckt ? dat de feylen niet en mogen verhaelt werden, als tot ftichtinghe van de hoorders, en verbeteringhe des zondaers ? zie doch eens,of dit het w^it^ of dit het voor- werp van uwe rugh-bijcighe propooften is. Neen voor-zeker, haet en nijd zijn de zulpher-priemen, die uwe ferpentfche tonghe aen-fteken, niet tot verwarminge der liefde , maer om den name van uwen Even-naeften te brand-teeckenen,en alle zijnen aerbeyd vruchte- loos te maecken.

Alzoo is dat groote licht van Geneven menich-mael bejegent geweeft in zijnen trouwen dienft. Hy hadde,ghelijck het fchijnt, in zijn eerfte jaeren , de ongheregheltheyd van zijn vleefchelicke tochten te veel ruymte en fpelens ghegeven : en,dat hem de mee- fte (waerigheyd maeckte,de zelve dagh gegeven,door den druck. Dit moefte hem altijd voor de fchenen ipringhen,op dat de god- vruchtigheyd te meerder in haren loop mochte gefteuyt werden. Deze boet-vaerdighe ziele hadde zich , door veel zuchten en tra- nen,met God verzoent, en verghevinghe verkreghen : maer ver- keerde menfchen werden daer door te meer verhit in lafteringen. Men{chen,die alles teghen den draed en woUe nemen , die, daer zy gheen vuyligheyd en vinden , ftanck en vuyligheyd maecken. Zulckers monden en fchriften zijn ghelacden ge worden, met den ouden zuer-deeflèm van dat jonghelick leven : eenighe veerlèn en gedichten,die de wallende hitte van dat ziedende bloed uyt-ghe-

M bobbelt

90

bobbelt hadde,zijn verfchcyden mael onder de perflè ghebrocht, en alle de weereld ten thoone geftelt , op dat den ougft^dien God door den heylighen arbeyd van dezen man^naeder-hand gezaeyt badde, als met een uyt-ftortighe flagh-reghen, zoude werden ne- der-ghevelt. Wat is hemel-ftormery,wat is reuzen-ftrijd^zoo het dit niet en is? En ghy,godvruchtigh hoofd,dat ick in mijn oogen, en in mijn herte draeghe , verbelgh u niet , zoo u yet defghelijcks over-ghekommen is: uwen dienft en wert daerom niet fchaerlle- licker gezeghent^als yemant van uwe mede-broeders , die met u, in de zelve loop-bane geftelt zijn. Ghy weet , en toont oock wel dat ghy 't weet^ dat ghy ftaedigh moet voort-gaen door eere en on- eer endoor Ufieringhe enfrtjs. Zoo heeft Paulus, zoo heeft Chriftus, zoo hebben alle wel-gheboren Chriftenen, dit zelve moeten uyt-* ftaen. De befte wraecke van al is^die zelve Code op te geven : en middeler-tijd uwe 'Zfyatjden lief te hebben 3 zsghenen , die u njer* Iploecken 5 wel- doen denghenen die u haten-, en bidden woor deghene die u '^erdrucken en nuervolghen. ^ant T^lck^ betnemt de kinderen des rvaders die inde hemelen ü : die '^n '^nne doet op-gaen oVer de ■hoo^e ende goede ^ ende regent ever de rechtveerdige^en on-recht-yeer-^ dighe. Het ander behoed(èl,en rechte baet-middel, beftaet in een groot-moedighe verachtinghe van zulcke hatelicke lafteringen.

Mordear opprobrljsfalJtS} mutemne colores f Tdfnjhonor juyati (^ mendax infamaterret^ ^uem 3 niji mendofum ft) mendacem f

Zoo zoude ons Neer-land zegghen :

Hoe^ vperdicl^^ hier ofdaer, njan la/^eringhghebeteny Zoud'icl^daerom terftont njermd'ren ^an couleur ?

^ ie helpt eennjalfcheeeri wie heeft jet rualfch ghefheten t4ls die njol njalfchejd ü^ en leughen deur en deur ?

Eea

Een wel-ghebouwde ziele,ctie een goed flael^en rechte zaete glie- nomen heeft, en zal door zulcke lichte tongh-ftucken,neder-ghe- velt, ofuyt haer plaetfè ghedreven werden. Door verdracgh- zaemheydj werden zulcke dieftighe konft-meefters van lafteringc de mond gheftopt , en haer fcherpe mond -pij leö verdomt, en tot haer fchutter weer-ghezonden. Daer en is gheen ghenueghe- licker accord voor de ooren,als v^^anneer de eene laftert en quaed- fpreeckt, dat het dan de ander zijn capproen laet hooren. 't Is een kluchtighe bejegeninghe die ons Seneca van eeri oiid Stoicien verhaelt. lek zal zijn eyghen woorden ftellen, ghelijck die in zijn brieven te lezen zijn : Eleganter Demetrius m/lerfolet dkere^ ecdem loco [thi ejje '-uoces imferitorum , quo wentre redditos crepitus : mhil enim referre^ anfurfurriy an deorfumfonent. Verftaet ^hy't niet? die zeght hy : Demetrioé f lacht fiae y e helste peggen, dat de ftemmhdef on-bedrevene by hem in de 7;elve plaetfe gehouden r pier den, als betge^ kraeckidat uyt den buyckjvoon-komt ; yyant daer niet aengdeghen en üy of het om hooge^ofom leege geluyd geeft. Niet meef en moeten die fnoode ylen gerekent werden,die haer zelven voeden,met an- der lieden feylen , en die noch dickwils in valiche winckels ghe- fmeet en verzint zijn: diens meefte vreughd hierin beft act, dar zy eens anders ghebreken in-zuygen , om daer van in gezeMchap- pen uyc te berften,en die alzoo lucht te gheven,tot fmaet van haer even-naeften, maer tot eeuwighe veivloeckinge van haer eyghen ziele. Maer 't is ghenoegh van zulcke gal-fpouwers, en baflende honden ; om niet de krekel met de vlercken te nemen , en de hor- felen op my te haelen , daer zy nu milTchien (lillekens op een vremden dreck zitten . Zy zijn dan haer zelven bevolen , en de ftoffe die zy liefhebben.

Mi EM-

$1

EMBLEMATA.

XII.

Veel drucks, veel gelucks.

Hoegaet dit !^oo te i^erck? ^tfijfet is uyt-getogheny De mjnjlaet als een muer , j^/)» aerd diefchijnt ont^yloghen. T)e J^yper v^eet den treckide mjn mlt zijngeperH, T>an iïl dat hy eerjl kopteen uyt ^ijn ipolheyd berïl. Watjiaen ivy hier yerfuft ? voy ^ijn dees yoHe vaeten, Die door vpeeld'on-getemt^ (jod en ons ^elven haeten : Dan ^tjn vy yrome lien^als (jodons meejl yerdruck^. Want heylen heyligheydyergaet^daert al gelucht.

Wt^

?3 Wt-kgginghe.

^ 'En is niet te verwonderen, dat de natiierllcke men- fclie veel over-dweifheyd ont-moetet, en dat hy in ,zijn verdorven oordeel,ghelijck als met een wervel- j wint^gefchut en geflingertwert^naerdathy de win- den van voor-fpoed en teghen-fpoed , als nu en dan ziet over de menfchelicke dinghen, gedreven werden. Vleefch is hy , en zoo zijn oock alle zijn gedachten : zijn ooghen zijn befchelt , en ghe- lijck als met een duyftere nacht over-trocken , waer door hy ver- hindert wert die dinghen aen te zien, die met een gheeftelick ghe- zicht moeten onder-fcheyden werden. Maer de vvelcl^ niet uyt den bloede ^noch uyt den vvïUe des ^leespoch uyt den v\?ille des mms^ pjaer uyt Gode geboren 7^n, die zien en voelen blijdfchap in droef- heyd , rijckdom in armoede , verhooginghe in vernederinghe, en recht een teghen-deel van alle het ghene,de diepfte wijfheyd van het menfchelick vernuft zoude konnen befefFen. Zy alleene kon- nen bemercken de waerheyd van het ghene de groote Apoftel zeght : De Heer e I^Bijt hem , dienhy liefheeft } ende gheejfelt ecnen yeghelijcke z^ne , dien hyaen-neemt, Jfi dat ghy de l^fiijdinghe <T/'^r- draeghtfiodz^^l uals Zinderen aen-gaen. Want waer ts een zone^dien de rvaderniet enl^Hijt ? Maer iïi dat ghy z,onder l^siijdinghe TJjt^ daer ijanzyalle deelachtigh zijn , %po zjjt ghy dan baHaerden ^ ende niet kinderen y (^c, Zy weten alleene , dat alle k^ftijdinghe , als z,y teghenvpoordigh üygheen ^vreughde, maer droejfenijfe fchijnt te ype- ^enj alzoo nochtans, dat zy daer nae gheeft een <ureedfaeme ^vrucht der gerecht igheydy allen die daer door gheoejfent zijn» Dit is het God- delickbefcheyd:

^Is ghyyChriflenJoijght en krocht 3 En Voelt in het die f ft' dijns hert» Van Godsfvvaere hand bezocht ^ I t^(iet dan fijn engrootefmert-^

^ $ Houd

Die als een nja72 d'oude ^eght^ Mofiaert aen de tegels leghty Ofyet anders fcherp en ^uer^ Terohfel njttn een teer natuer^ Om 'z^oo door een T^et bedrogb, 'T ^ndtej^enen ^>an het %pgh En te buygheny als een ranckj Tot een rvafierjpijs en dramh^

94

Houd dan wijjlic kadees el/end^

üAIs een hejlzaem element ^ zAls een hemelfch ^voor-gericht Van dat eeuvpigh ?:j)et-ge^icht. Want die wijze Meefter-heer Voet ons dan noch min^noch meer^ Tot ons winningh engebouppj tdls een troupve mjoelïer-vroupPi

Demetrivs placht te zegghen^datter gheen ellendiger men- fclien en waeren,als die noyt gheen ellende gheproeft en hadden: noemende haer leven , een doode zee , die door haer flapende le- digheyd 5 niet anders als wrottinge, en vuyle on-ghedierren voort en brenght. Het gaet even met ons , als met de fchapen, die-men zeght in maghere en dorre weyden , beft te ghedyen , en vetft te werden : zoo krijghen wy een goede gheftalte der zielen , wan- neer wy zom-wijlen , onder Gods fwaere hand , zuchten en fte- nen. De put-eemer wert wel om leeghe ghelaeten^ maer 't is om vol te werden^ wy werden oock ter neder-ghcworpen, macr om dat wy een-mael zouden verhooght werden, wat heeft anders de Apoftelen beweeght blijde te zijn in haere verzoeckinghe ^ en Gode te dancken, dat zy weerdigh ghevonden w^aeren, in zijnen name , verdruckinghe te lijden ? Alzoo heeft Mofes Itever ijerko^ zenj met Gods '-uolck^qmedte lijden^dan tijdelic^e nuttighejd der zsn" den te ghehruycl^en : achtende de <^erfmaetheyd Chrifii meerder rijckj- dom te 7^n , dan defchatten ^van jEgyften : yvant hj zagh naer de n^ergheldinghe des loons. De weereld , en alle haere voort-plantin- ghen en konnen niet beftaen als onder de gunfte van een eeuw^ige oorloghe , die daer is onder de elementen ; en zoo daer maer een weynigh .ftil-ftand en waere , en Ichortinghe van teghen-ftrijd, dat groot ghebouw zoude belvvijcken onder zijn ghewichte , en

ghe^

9S

ghelijck verfinelten in een vorm-looze on-geftake : alzoo en kan- der oock gheen deughd^ of yec goeds in ons woonen, als door te- ghen-ftandigheyd van verdaickinghen , en on-ghemack : zoo vveynigh vrede als de voor-lpoed daer onder menght/chaedc ons terftond , en vertraeght ons in den loop der zaligheyd. A p p i v s Clavdivs, een zeer vermaerc, en geacht man onder de Ro- meynen , zeyde eertijds , dat de oorloghe voor de grootheyd des Roomfchen rijcks veel nuttigher was als de vrede: delghelijcks mach-men oock zegghen , dat de on-rufte y ende het vier der be- zoeckinghe, veel voor-deeligher zijn voor de zaligheyd onzer zie- len, als die zoete Zuyde-windekens, en die liefFelickfte aen-lock- fels der aerden. Men ziet, hoe lichtelick de menfche zich vergeet, wanneer't hem alles voor de wint gaet. Het zijn ghewiffelick ftercke beenen, die weelde draghen konnen. Want vele,dien het zoo heel (waerniet en valt deze tijdelicke verdaickinghen te lij- den,zouden befwijcken en verftickë , onder dien grooten lafl; van voor-fpoed. Dit heeft een Godzaligh man met deze Veerfen uyt- ghedaickt:

OotiofJeiurfortfS mih'hfimirja pmceps

rOkebaty medUnjivcreforte welim. Sifjequeam media ^ turn durd <^ïvere malims

^mmnmUrerumfrojferitatefiuu Egregmmfme di5iHm\ ratioque per'mde

Egregia^ (^ cUrd princife dïgna [uit . V^n defunt mifensfolaüa^ dixit:at il/ptm^ ^m nimü efifelix, mens bomfepefitgit* Dithebb' ick met zoo veel Veerfen, in onze moeder-taelc, naer-ghezonshen.

Jndien^ z^eya een PmceSy my k^ure VPterdghegerertj Jcl{Vvilde liever zjcn een middelbaerejiaeti

M4 ^ ^<?

9^

Zj}o dat niet magh gefchietii ^o T^ud" icl^ liever leven

In teghen-jpoed^ als wel in a^oor-f^oed Toonder maet, ' Een treffelickej^reuckj en%oo vViU oocl^de reden

!7{iet minders maer ghevvü zjtlcl^een l^rincejp vveerd. Geen trooft^ v:eyd' ry, ont-breeSi den menfch met dYuckJ?efireden^

^aer die te Ittc^igh ü^ een goede ziel ont-beert. Het gaet ghemeenelick alzoo : ghelijck de aeren die gulzighlick wafièn, en meeft ghefwollen zijn,lichcelick kroken^ en de cacken die meeft ghelaeden zijn , door haer gewichte dick-wils breken : alzoo en kan het menfchelick ghemoed de gheduerige weelde en voor-lpoed niet draghen, zonder dapper en zorghelick ghequetft, jae menigh-mael grondelick verdorven te werden. Gheen on-ge- luckigher dinck , als te groot gheluck. Daeromme de Oud-vader Ambrosivs, doen hy,op zekeren tijd,zijn herberge,by een rijck man,uyt vriendfchapjghenomen hadde, ende van hem verftaen hadde^dat hem het gheluck geduerigh zoo hadde toe-gelacchen, dat hy in zijn gantfche leven , noyt eenighe teghen-lpoed geleden hadde , is hyterftond^met de zij ne^ van daer geweken, zeggende deoorzaecketewezen,opdathy met deze menfche niet miC- fchien^op ftaende voet^en zoude vergaen. 't Is oockghefchiet,dat zijnde deze heylighe man niet verre noch van daer , dat hy zich om-keerende , het huys met alle die daer in waeren zagh neder- ghezoncken, en onder de aerde verflonden. Eenzeldzaem en fchrickelick oordeel des Heeren , die de menfchen daer deur heeft laten waerfchouwen,hoe gantfch on-zekeren zor2;elickzijnzaec- ken zijn , die altoos van de fortuyne ghetroetelt en ghevleyt wert. Niet zekerder en is zijne ftaet,als des genen^^die op een glad ijs ge- ftelt^zich nauwelick roeren en kan^zonder groote vreeze van neder te vallen, 't Is moeyelick^, jae on-moghelicl^, zeght Avgvstïnvs, aatyemand de teghenppoordighe ende toe-kpmm'ende goederen T^ude

ghenmen

97

genieten ; dat hy hier 7^n huyc^ , en daer ^^n zjele Kpude ruerVuUen ; dat hy^an d'eene vvel-luB tot de andere gaen^en in beyde eeuwen de eer He ^tjn zpude j dat hy of der aerde , ende in den hemel heerlick^^ijn ^ude. Gods rechtvaerdiglieyd en laet zulcks niet toe,dat de ghene die hier verdaickinghe lijdenden het over-blijffel des lijdens Chri- fti in haren vleefche draghen , beyde in dit,ende in het toe-kom- mende leven, het zelve verdriet enon-ghemack zouden onder- worpenzijn ; ende in'tteghen-deel, dat die haer deel in dit ver- ganckelick leven ontfanghen hebben , in het eeuwighe het zelve oock zouden bezitten. De Konincklicke Propheet,of immers de zangh-meefter Aflaph, bekommert zijnde in den voor-fpoed der ^o&oozznjZt^l^datbyfchiergheHruyckelt hadde r?jet zijna/oeteni ende dat zjjne treden by-na gejlibbert hadden. Het «verdroot my "van vpeghen de groot-jprekers^doe ickxagh^dat het den goddeloo^en t^o wel gwghJ^ant zy en T^jjn in geen perijc^el des doods , maerfiaen ipaH^ als een faüeys.zy en zjjn met in on-gelacl^ als andere Ite denkende en vvor* den niet als andere menfchen ge^laeght : en ghelijck daer meer in't breede naer-volght. Maer hy en fcheyt hier niet onghetrooft af. Je Indacht e daer naer, (zeyd hy) dat icl(t begrijpen mochte , doch het Was my tefvvaer. Tot dat ick^gingh in het heylighdom Gods , ende merc^teop haereynde, Voorwaerghy^t-zS op het glat tekende fiort- 7^ te gronde. Hoe werden zy ^o haeft te niete ? fy gaen onderkende ne^ men een eynde met ruerfchrtc^en. Als een droom , Wanneer yemand ont-waecl^t ; ^o maecktghy^ Heer e y haer name «verfmaet. Het was deze man Gods nuttigh^van de Heere gheftraft te werden , want daer door leerde hy beter op fijne wetten letten. Want, naer veel oorloghe^ en over-winninghen , geruftelick te lerufalem, aüerley gemack en genuechte ghenietende , heeft hy dat fchendigh over- fpel met Bathfeba begaen^dat hy ooc met een fchrickelicke moorc bezeghelt heeft»

Luxur'iant animi rehiis fUrumque fecundü ; • ^ec factie eH , aqmcommoda mentefati»

Dat is by ons :

éMen Tiet des menfchs gemoed<^^erweeldWen traliën daghen^ Wanneer het door ge lucide n njoor-^foedü geHreelt :

Chepvüi 't en ü niet licht ^ een-moedelick^te draghen^ Het gheen in over-vloed Vortuyri onsjiadigh deelt.

Beziet , als Gedeon zich kleyntjens aen-ftelde , en in het fweet zijns aenfchijns zijn broot wan, is hy een vroom^godzaligh man gheweeft : de Enghel des Heeren heeft hem doen verweerdight te kommen bezoecken in de Ichuere, daer hy zijn graen dorfchte : maer naer dat hy,door de kracht des Heeren, groote dinghen uyt- ge voert heeft, is zijn herte oock groots en trots ghe worden , zoo dathy de gulden hooft-fpanfelen van de Ifmaeliten ghenomen heeft,en eenige andere coftelicke cieraden, daer van hy een Godf* dienftigh kleed gemaeckt heeft , welck hy in zijn ftad tot Ophra gezet heeft. Ende gantfch ifrael, zeght de Schriftuere , bedreef daer hoererje mede , ende het wen Gedeon^ende ^nen huyfe ter ergermjp* De kracht des teghen-ipoeds bedwinght ons te wij eken uyt dat on-tuchtighe Sodom dezes weerelds , om ons te behouden van het vier en ftilpher van de eeuwighe wraeckc^. Want,zonder dat, wie zoud' ons daer uyt rucken ? jae wie, en wat en zoude ons daer niet vaftelick verhechten ? Gheen Stier-man of Piloot en hebben haer kunfte binnens havens,of in de kalmte geleert : een menfche oock en wert gheen waere menfche, dat is ftand-vaftigh en god- vruchtigh , als in het ghedrangh en per{sine;he van teghen-ipoed. De verdmckinghe leert hem kennen , de kracht ofte fwackheyd, dien hy heeft : zy flaet uyt de menfche,ghelijck de vier-key uyt het ftael, die Iprinckelen van het Goddelicke vier, dat hy in zijn herte

draeghtj

99

draeght , en doet alzoo iiyt-kh etteren de beginflelen der volkom-

menheyd, die God de Heere gelieft heeft in hem te wercken. Be- halven dat onze hemeKche Meefter hier grootelicks deur vereeit wert, als hy zijn macht in onze on-macht te kennen geeft. Alzoo onze Heere erghens voor-by-gaende , zjch hy eenen menfche blind f-uan der geboorten aen.Ende zjjne difcipulen ijraeghden hem-^ Rabbiy yvie beejter gefondïght , dez^e^ ojzjjn ouders ^dat hy blind gheboren ü? Jefuê antpvo orde: noch de^e en heeft ge'^ndighti noch '^tjn ouder s-.maer of dat de wercken Gods in hem gouden geo^enbaert werden. En hoe geheughelick is het om aen-zien , wanneer wy een godvnichtigh menfche te bedde^doorki'anckheydjgeworpenzijndejZijnflvack- heyd en Godes fterckte in hem^ hooren,met een blijde mond,be- lijden. Zoo zijn lichaem met koude en tfitteringhe aen-ghetafl: wert , hy thoont dat hy vol is van hemelfchen brand , door Gods lieftle aen-ghefteken : meent de hitte zijn in-gheboren zap uyt te drooghen , en zijn gebeenten uyt te merghelen ; hy bewijft hoe zeer de hitte van zijn vleefchelicke tochten verflauwt, en ghedue- righ af-neemt : alles wat hem over-komt, ftreckt hem tot zijner verbeteringe, en Godes vereerinae.

Maer voornemelick en is oock deze vaicht niet in de wind te flaen,dat wy onder degunfte van tegen-{poed, de hooghfte ende noodzaeckelickfte^eughd ter weereld, welcke is de Nedcrigheyd, van God de Heere geleert werden : daer wy anderfins, op-gebla- zen deur den wind van een kittelighe moedigheyd , zouden met een trotfè voet , en gelijck met veron-weerdinghe,de aerde betre- den , zonder te erkennen^het gene wy van haer behouden, W'clck is de aerdfche vuyligheyd. Ons lichaem een ftinck-gat der zonde, ende een fwaere klomp van alle onreynigheyd , vereenight met een geeftelicke doch helfche ziele , wert droncken,en gelijck ver- zopen in het zorghelick verghift van voor-lpoed , wanneer hec

N2 . niet

100

niet vernuchtert en wert door de heylzaeme wateren van ver- druckinghen.en fwaere bezoeckinghen. Merckt, wat dien groo- ten Apotlel weder-varen is. Hy was van God,of in den lichame, of buyten den lichame^tot den derden heniel,tot het Paradijs op- genomenj alwaer hy on-uyt-fprekelicke dinghen gehoort hadde, die een menfche nietforeken en mochte.Groote ftofFe van roem, dienende tot eenblaefbalck van hooghmoed^en op-fwellinghen des herten. Zoo fwack is de menfche , en dat zelve oock in God- delicke ende geeftelicke zaecken. Wat doet de Hcere ? de Apoftel zeght : Op dat /c^, door de uyt-nemende ofenbaringhen^my met boyen maten en zoude yerheffen-^zpo is my gegeyen eenjpruyte in het yleefch^ de Enghel Sathanjat hy my met ^uyHenJlaen %pude , om dat ic\my viethooghenjerhejfenenzoude. Het voor-beeld van Nabuchodo- nofor kan ons oock tot een goed bericht verftrecken. Want hy in allerley weelde en dertele voor-fpoed, levende , heeft zich boven het menfchelickbereyck gheftelt.en door een windrighe hoogh- moed op-gelwollen , heeft zich zelven toe-gemeten, daer van hy God de Heere de eere hadde behooren te geven : maer zoo wan- neer hy beneden de menfchen geworpen is,en onder de onvrede- licke dieren vernedert , heeft hy alfdoen zijn ooghen ten hemel beghinnen te verheffen , en God den Heere de eere toe te fchrij- ven , die hy hem tot noch toe on-weerdelick ont-houden hadde. lek befluy te dan met de Ipreucke van Hippocrates: Gelijcker- 'pyijsin een gantfch goede geBalte des lichaemSidickj'vils een merc/^e- licke njreezj wan ziedde ü 5 alzoo en ijler niet njeyls o[%ekers in de grootheydi^an ijoor-^oed,

EM-

EMBLEMATA.

XIII.

Ledigh en laf, een levend^^raE

101

Ghy J^aeghtyO menfch ! vergeefs ^van ^oo veelquae ghebreJ^fty T>ie diep tot in het mergh van ui^ ghebeente fteJ^n, En dr ij V e heen en inkeer, de yoort'-kprnjt va dit tjuaet, ü^sQet uyt eeDremd gebroet^maer uyt u^elfontjlaet* ^hj dertclt al te veel^ en boeit met loome perten, jn leeghejds yruchtbaerfchoot , baer-moeder van yeel fmerten. (wort ?

Vraeght ghy , Mpaerom ons hert een neïl des dujvels 't Is dat het leegh en laf^ch tot geen i^erckjnport.

^3 m^

102

Wt'legghinghe.

ISE leuyaerd, zeght een vernufcigh man van onze tijd, 'en ü niet anders ais een koude aerde , gemenght en ge- Ivveecl^ injiapende waterden die niet '^'an de menfcbe Hn beeft i als de ghedaente en dej^raecl^e. Het aerdfch ghewichte zijnes lichaems treckt de ziele neder , en verhindert hare gheeftelicke vlucht ten hemel • waer toe zy niet minder gefchapen is^als een vogel om in de lucht te vliegen. Alle zijn leden zijn gelijck verkleunt en ftijf van koude , gheen ander beweeinghe noch leven hebbende^als die de natuerlicke nood in- blaeft. Aerde is hy , en zoo heeft hy oock aerdfche loomigheyd : de ziele en ftreckt hem nerghens toe , als om hem van haeftighe wrortinghe te bewaren. De ftroom-wateren^en alle loopende ri- vieren, brenghen vafte, gezonde vilTchen voort : maer hy als een vuyl en ftil-ftaende poel,en broet niet anders als vorflchen en pad- den , en vvatter meer is van zulcke on-ghedierten. Wt de ftanck van wrotte^morafTche wateren, wort de lucht verghiftight en ver- pefl: : maer deze droom -poel fchiet zijn quaede lucht door ziele en lichaem^en {moorjiè te zamen door zijn vette dompen. Eyn- delick j als hy wel ghezien , en door-zien wert , ghy zult hem be- kleedt vinden met een uytterlicke gheftalte , die op een menfche treckt: maer de wefcntlicke vorme , daervaneen menfche be- naemt wert, zal hem teenemael ont-breken.

Laet ons dan, tot ons ghebmyck, het leven en on-bedrijf van deze wan-ichepfels w^at naerder aen-mercken : op dat wy, door haer ont-ledinge, verfchrickt zijnde, onzen gheeft te beter moch- ten ont-roeften , en de lemmer onzer ziele klaer houden , teghen alle aen-fpronghen , die door de ledigheyd en doen-nieterye ver- oorzaeckt werden.

10}

7)f kuyaerd, zeght de wijze Koningli, fteeckt zjjn hand in de fchotelhy en brenghtfe ^elfs tot zjjn mond niet weder. Ziet daer ai- reede een fchoone thoon-ploye van ditftiick wercks! hetmaah miiTchien, in, of, voor dien tijd , ghebeurt zijn ; dat yemand van die leuye buycken , hem zoo over-fmeerc en verbraft heeft , door langhe zitten^dac zijn ooghen,door een iafFe flaep,bekropen zijn- de, zijn hand in de fchotel ghebleven is: ofwel, de wijle hy, met ydele zinnen , de kruymen op de tafel telde , vergat hy miffchien, dat zijn hand in de fchotel was, of en mocht de pijne niet,om die /daer Liyt te trecken. Ziilcke beeften vind-men genough, die an- ders gheen zorghe en hebben , als om gheen zorghe te hebben; en dien alles genough is , om quabzigheyd en on-luft te verwec- ken. Men vind-ter, die tot de middagh in haer pluymen uyt-ghe- ftrecktligghende, gheen ander bezigheyd gehad en hebben , als om te verzinnen, hoe datzy haer uren beft verquiften zullen. Hebben zy noch yet anders ghedaen , 't is dat zy de witte pleckx- kens van haer naghelen over en weer-over, ghetelt hebben; of, in deftrepen en quaften van haer bed-ftede, eenighe mannekens,of vremde beeldekens ghezien hebben ; of, dat zy in de ruyten van haer venfters , ick en weet wat orden , of parcketjens 2;hemerckt hebben, die zy in haer hof,dien zy niet en hebben,noch oyt heb- ben en zullen, te paflè willen brenghen.

Ick Ipreke van niet-doenders-,maer neen,het zijn wel on-moe- tighe veel-bedrij vers , die groot belet en zorghe baeren , daerzy gheen en vinden. Daerom onder-zoecken zy dick-wils byhaer zelven , wat orden , wat beleyt zy ghebruycken zouden , zoo zy Princen of Koning;hen waeren. Daer verhit haer koude aerde, en ftellen haer ghelijck in het bezit van een Konincklick paleys , dat zy in haer herffens ghetimmert hebben. Een groot legher van al- ler-ley wan-beelden w-erden daer voor haer vier-fchaere gedach-

N4 vaeit.

to4

vaert. Zy knoopen en oat-knoopen wel vijf-en-twintigh mael de zelve zaecke : en als het al wel over-dachc en genoenat is ; het is een groot beflagh van moeyelicke beuzelinghen , die niet mo-i ghelick en zijn te vinden , of, in de natuere gheftek te weerden. We] te rechte , zeght de wijOieyd j De vvegh des leuyaerds ü als een dorn-hegghe, Hy verftrickt en verwickelt hem in zijneyghen garen ; en daer hem andere in rufte laeten , prickek hy zijn ziele, met pijnelicke doornen, die zijn mitdrachtighe vruchtbaerheyd geftadigh uyt-werpt. Niet zoo vremt , of verre van den anderen ghelegen, dat deze meefters niet te zamen en doen loopen. Haer macht en begrijp is zoo groot , dat zy in een ooghen-bliek ^ ooft en weft, en alle de hoecken des weerelds te zamen binden.

• • • • • Velut <egrifomni4^*vanéi 'pingunturj^ecies,

V^lft anders^ als wanneer een man^ n)ie door de koortfe niet en l^n, Tet hebUic^ dïncken:, droomt en %lety Van alsy dat door ^^« herffens njliet, 'Tyvelcl^als het al ü t%^em-o\oehracht^ 'T ü maer een ydel wan-ghe dacht*

Maer ziet wat on-gheluck en ghevaer deze menfchen over hét hoofd hanght. Het is on-moghelick, dat de zieleneen eyndelooze beweginghe zijnde, te eenigher tijd,ledigh of werckeloos blijve. Zy is , ghelijck een molen , die geftadigh maek , al watter in-ge- bracht wert : werpter yet goeds in, zy zal u oock goed meel , dat is , goede gedachten weder-gheven : maer zoo zy oock ledigh is, zy zal ghelijck een ydelemaghe, allerley quaede vochtigheyden naer haei treden. Van wieken en linzen en komtnoyt gheen

tarw-

tarvv-meel^ {bo ift on-moghelick dat van ydele gedachten , yec goeds zoude voor t-fpruy ten. De geneef-meefters verhaelen , dat de vrouwen, noch reyn zijnde vanecnigh mannelick ge^clfchap, zomtijds wel een on-geichickte klomp vleefchs voort-bringhen: maer om e^n wel-gefchapen vrucht te baeren , is diens gemeen- fchap van noode , dien zy tot een hulpe ghegeven zijn. Alzoo ifl: met onze gheeft : want zoo hy hem-zelven alleen ghelaeten werd y hy ontfanght , ick en weet wat af-grijzelicke lompen , die uyt het zaet des duyvels geftremt en geronnen zijn. Hy moet mee eenighe bezigheyd om-zet werden^die hem als een toom dwin- ge en weder-houde : anders zal hy d wetfch velds loopen , tot dat hy dijck vin de, of hem-zelven verlieze.

. ^ant nerghens ü de mm^ ghelPV^,

U)evvelcl( in alle fUetfen ü.

Een ledigh menfche is het wit en de fchiet-pinne des duyvels; of wilt ghy zachter woorden hebben , zijn bedde en zijn oor- kuffen. Gheeft den dujvel gheenpUetfe^ zeght de Gezant des Hee- ren. Maer deze mymen alles wat zy konnen , op dat dezen boo- zen Gheeft gheen plaetlè en ont-breke. Endaer deze in-komt, daer volght het volle heyr-legher van allerley yuyle gebrekenr

Intenddi dnlmum ftudijsy ^ rehm honeïiü^ Invidid ^'el amore, ^igd^ torquebere.

Datis: Zoo ghy metgoedghefeynsy en eereücl^ dinghen^

D ijngheejl niet bezjgh houd) en op u ^^/v^ö tej ^e ruleefchelicke liefd' en nijd "X^du bef^nngheny Wanneer ghy ledigh waec^t , gedogen in uw bet»

O ' Me;ckt;

io6

Merekt ; zoo langhe hem Salomon bezich hielt , met de zaec- ken de^rijcks te beftieren , en zijn paleyfèn te bouwen en te ver- cieren ,,^n leeft-men niet , dat hy den Heere tot gramfchap ver- weckt heeft : maer zoo haeft als hy geruftelick zijn ghenuechtc wilde nemen , van alles , dat hy door langhen tijd , en neerftighe zorghe^gemaeckt en bekom men hadde^is hy^door de ledigheyd, in alle on-tucht en af-goderye vervallen : waer door hy ons noch on-zeker gelaeten heeft, wat wy van zijn zaligheyd te ghevoelen hebben. Zijn Vader oock tevooren, die anders een man was naer Godes herte , ledigh, naer den middagh , op het gewelf van zijn Konincklick paleys w^andelende, heeft hem, dooreen zorge- licke Iprongh, in de fchootdes duyvels geworpen , dien hy noch- tans van herten vyand was. Want hier door is veroorzaeckt dat Ichendigh over-ipel, en die fchrickelicke moord van dien Edelen Ridder, diens vrouwe hy mif-bruyckt hadde.

.^(critur^ ^gijHus qmre ft faSius ddultèr ? jfnfrom]^tuc<titfaeB:deJïdiofuserat. Datis: Vraeghtyemand^ door vpat re' en, Egijftué gwgh hedrijven

On-tHchtigh over-j^ el^ de moeder njan njeel leed ? ^e oor-7:^4ec\ü ghereet^ ick^z^d?^ tthieroocl^fcbrljvens Om dat hy ledigh vvojy en met met al en deed,

C ATo placht te zegghen , dat de menfchen , mids niet doen^ de, leeren quaed doen . lae zelfs het niet-doen mach wel, met re- den, quaed-doen genoemt werden. Want daer door wert de tijd on-nuttelick verquift, die on-weder-roepelick achter-blijft, en met geen gek te koopen is. Hierom wert oock de leuyaerd, door een aerdige Ipotterye , de rijckfte man des weerelds genoemt, de- w^ijle hy zoo over-vloedigh . rijck is van den tijd , het koftelickfte

O van

107 van alle dinghen^ dat hy niet en weet, wat hy daer mede zal uyt- rechten. Maer die tijd zal eens kommen, wanneer hy zoo arm van tijd wezen zal,dien hy nu met de fchouderé wegh-ftoot, dat hy naer een kleyn gedeeltjen zal zuchten, op dat hy berou mocht thoonen van zijn verquiftinge, en het zal hem geweygert werdé. Daerom is noch eeniahzins te verfchoonen de beuzelachtiae bezighcyd van de Keyier Domitianvs; welcke zijn vermaeck nemende in de vliegh-jacht , hadde veel liever de vliegen met pij-» ne te doen vergaen , dan zijn herflens in ledigheyd te doen ver- dwijnen. Hier door mocht hy milTchien zijn verftant noch oef- fenen, en al ziende leeren , hoe on-fcheydelick alle gedierten aen- kleeft, de pijnen te vlieden,en de vernielinge der naaiere te Ichric- ken. Hoe-wel het meer te vreezen is,dat hy hem zelven daer door, gelijck in een Ichole geoeffènt heeft , om alle wreedheyd on-be- wegelick te bedrijven. Want de ledigheyd Tender leeringben ^ als men zeght, ü een dood, en begraVinghe ruan een levendigh menfche. Die niet alleen fchuldigh en is , rekeninge te geven van zijn doen, maer oock, aen d'ander zijde,van zijn met-doen. Want de Heere wilt, dat wy akoos bezigh zijn, op dat de ojymdons met ledigh en nj'wde, Hy en veroorloft ons gheen oogen - bliek tijds in niet-doe- nery e te hefteden. Tallen tijde vanden daghe gaethyuyt, als een bezorghfaem acker-man,om aerbeyders in zijnen wijngaerd te zenden. Het vat dat vol is, of gebezight w^ert, en zal niet fuftigh of ftinckende werden. Zoo en zal oock onze ziele in on-reynig- heyd niet vermufFen , zoo wanneer wy de zelve niet ydel en ke- ten. Let maer eens op de fchade , die de ledigheyd maeckt in lic- hacmelicke dinghen, en befluyt daer uyt het groot gevaer, daer iu de leuyaerd zijn ziele ftek. Alle de Elementen bederven,zoo wan- neer die niet zomtijds beweeght en gefchut en weerden. De aer- de, die niet geoefFent en om-geroerten werd , zal onder vunftigh

io8

en verrot werden, of immers diflelen , doornen y en allerley ont- kruyd uyc-werpen.Het water vergadert viiyligheyd en ftanck;,zoo wanneer het ftil-ftaende in zijnen boefem geiloten blijft. Daerom w^ert noch gezeght van die gene^welcke een ftil en ghezet w ezen hebbenden het herte.tot allerley on-tucht owtï-g^coc\cn:SlaepeKds yyaterenyPincl^nde wateren. De lucht, die niet altemets,door de winden,door-blazen en gezuyvert wert,zallichtelick pefte en an- dere on-gezondheyd uyt-broedê. Dit merckte MarcvsVarro, te Corcijren wezende, tot groote nuttigheyd van alle de in-woon- ders, alwaer deziede (die-mé zoo door uytnementheyd noemt) zoo heftelick woede en voord-liep , dat weynige huytghezinnen daer vry van waeren: want ziendcjdat alle de deuren en venfteren, naer het Zuyden gekeert waren,heefi: de zelve doen fl:oppen,en in het Noorden fl:ellen,op dat de lucht tot allen tijde te beter mochte beweegt en verandert W'erden:en heeft alzoo de zieckte verdrevê, en in het toé-komende,eévoor-hoedfel gevondé.Het vier zal ooc wegh-fmelte en vergaen,zoo wanneer-der ftoffe ont-breeckt,om ^ijn brandende kracht te voeden. Een huys ooc,dat ledigh en on- bewoont gelaeten wcrt, vervuylt in hem-zelven en vervalt. Men zal oock zomtijds mereken , dat daer fpoken , en vuyle nacht-ge- drochten vergaderen, als in een plaetfe , die met haer on-reyn ge- ftalte recht over een-komt. Alzoo wiert die befeten menfche,daer van in het Evangelie gewaeght wert, van de duyvel , naer de gra- ven ghedreven , daer niet als yflelicke ledigheyd , en half-gèteerde rifcen en laeghen. De fchepen en fchuyten , die in de havens , of aen land in on-gebruyck gelaeten werden , (lij ten en vergaen veel eer , als die gedueriah int vaeren gehouden werden. Alle bergh- wercken, ghefteenten, werck-aiyghen, konften, wetenlchappen, krachten, verftanden, en watter meer genoemt kan werden , zijn eer van de ledigheyd, als van de oudheyd des tijds verflonden.

EM-

EMBLEMATA.

Niet al te wijs : 't is flibb'righ ijs,

lop

Hoe menïgh arme menfch^door i^ucht om al te lieten Hetgeen hem niet en raeB^en niet is af te meten ^ Veroor^aeckt ^ijn Der derf! ^oo heeft de eerfte Drouyp Haer ^elfhaer man^ haer ^aed gebracht in eemvigh roHy^\ (yen.

JVeeJlmatigh^ ^ijtghj mjs^ tot *tgeenghj ypertgedre^ T^eur^^et uiv ejghen huys • 'ïï^ilt bj u ^elven leven» Enjleecl^ u in geen gat ^als daerghj eerjl deur^i^tet. ^J^sQifivijJhejd baert yeel ^orgh , en k^mmerlicl^ yerdriet.

Ito

W^$-ïegghinghe.

\\s met de meeften-deel der menfchen alzoo ghele- Ighen , dat zy haer grootfte vermaeck ftellen , in het op-zoucken en toe-luy fleren van haeres naeften ge- ! breken. Zy moeten op het naiiwfte weten , wat 'huys by haer ghebuyren gehouden wert; wat vrien- den, wat middelen, wat huyf-raed zy hebben; hoe zy leven,wien zy ont-haelen j wanneer zy 'smorghens op-ftaen , des avonds te bedde gaen; en honderd-duyzend beuzelingen meer, daer mede zy haer herflens meubelen , en haer ziele beiaeden. Zoo zy hoo- ien , dat erghens een maeght ont-eert , een vrouwe gefchonden, een man verdacht is j dateer twift onder de vrienden gherezoi is, of erghens yemand deur-ghehaelt, daer zijn zy terftont met open ooren.

De laghers weten haer winden aen de leyffè te houden , op dat zy niet af en dwaelen , en op allerley luchten uyt en fchieten ^ maer die keur- wij ze neuzen, die de gantiche weereld door-ghe- zaeyt zijn , dringhen en werpen haer zelven in alles wat de nijd haer voor-ftelt,en de haetkan verdichten. Want zulcke menfchen verheughen haer alleenelick in ellendiae en berouwelicke dingen. En gelijckdefèrpenten van het verghifcghevoedet werden, ende in duyftere, en vuyle plaetfèn zich ont-houden j alzoo werden zy gepeyftert met drouve en w^an-luckighe redenen , die de vlecken van haer even-naefte te kennen gheven. Zy en zoucken niet an- ders,als wonden en ertcr-buylen : niet gheKjck de hand-meefters om die te genezen , maer veel eer om die altoos bloedigh en ver- ettert te houden. Haer hoofd, gelijck met quick-zilver op-gevu!t, en wilt de weer-hanen niet Ichuldigh blijven , maer altijds kee- icende en weder-keerende,verlpiet het allerley geleghentheyd, om

ftoffe

m

ftofFe van vreughd in eens anders ongheluck te vinden.

DiOGENES ziende op eenen tijd Dioxippvm , die,opeen triumph-waghengezeten^jZijn blijde in- komfte vierde in zijn va- derlicke ftad , om dat hy den prijs^in de Olympifche fpelen^ghe- wonnen hadde j en bemcrckende^dat hy zijn oogen niet en kon- de af-trecken van het aenfchouwen van een fchoonejon^he lof- frouw, maer dat hy haer akijds met de ooghen volghde , en naer haer draeyde : Ziet^z^y^ \\y^on7^n i?yinha.enn Cam^ioen , dien een jonghe meyt hy den hals leyd, Alzoo wert de ziele van onze neut wijze menfchen gemuyl-bant ^ en naer het gekittel van verkeerde zinnen^aen alle kanten om-gedraeyt,om de feylen van onze even- menfchen te door-fnufFelen.

SocRATES raede zeer wijzelick^dat-men zich {peenen zoude van fpijze, die den eet-luft verweckt , als-men gheen hongher en heeft j en van dranck^ die tot drincken noodight , als-men gheen dorft en heeft. Dit magh verftrecken tot een heylzame leffe voor deze menichen , dat zy zorghvuldelick mijdenden haer zelven wachten van alle dinghen , die haer bezich houden, en befletten, daer het niet van noode is. Cyrvs en wilde oock daerom niet zien de fchoone Panthea : endeals Araspes, een van zijne hovelinghen^hem zeyde,dat haer uyt-gelezen fchoonheyd waer- digh was om gezien te werden: Even daerom me, antwoord' hy, is het beter, dat ick-ze niet en gae bezien. Want zoo ick , op uw aen-radinghe,derrewaerts gingh , milTchien,wanneer zy nae de- zen het zelve op my verzoucken zoude (alhoewel ick daer toe gheen tijd en hadde) zoude ick het zelve niet durven weygheren, en alzoo mochten hier deur, veel zaecken van gewichte,en die hec rijcke belanghen,verloren gaen. Even zulck een matigheyd ghe- bmyckteoock Alexander de Groote: die, niet willende aenfchouwen de vrouwe van Dari vs , die zijn gevangene, en

O 4 uyttex-

112

uytcer-maten fchoone was , gliingK bezoucken haer moeder, die nu grijs en met hooghe jaeren bedeckt was.

Hoe veel anders doen deze menfchen , die niet alleenelick niet en vaften van't gezichte der dingen,die haer tot onbetaemte noo^ den; maer met een fnuffelighe weet-ghierigheyd^de neuze over al in-fteken, daer zy voedfel van haer gebreck hopen te vinden ^ en dat noch meer is^tot verkortinge van haeres naeftens eere_,en doo- dinghe van haeren goeden name. Zy moghen met rechte by de hoenders gezonden werden , die,daer zy t'huys garfte en brood genough hebben , hebben liever op fl:raete,in de ghcbiieren mift- hoopen te fcharflènj en met onreynigheyd geaeft te werden. Wy hebben t'huys eenen gheelen ougft van alledey ellende en gebrec- kelickheyd j en wy gaen , buyten ons , in eens anders vuyligheyd fchrafelen , en noch dickwils , die wy niet en vinden , maer zelfs daer maecken. Men zeght dat eertijds eenighe Alvinnen geweeft zijn, die alle te zamen maer een ghemeene ooghe en hadden, die zy t'huys zijnde in een kiftjen op-lloten , en ghebmyckten die al- leenelick , wanneer zy uyt-ginghen. Zoo doen oock deze men* fchen, die haer eyghen on-volmaecktheyden,die meer uyt-fchet- teren, als de middaghiche zonne , niet en zien, of zien en willen ; daer zy eens anders ftof-zondekens op het fcherpfte bemercken konnen: over-al burgers zijnde,behalven daer zy woonen. Kluch- tighe,maer noch ellendigher dieren. Aenfchouwt dit ftaekjen,ge- lij ck het hier uyt de penne fchiet :

Zjjt ghy keurigh om te weten, Wat een keur-wijs menjche zy f

*tls ee mif-draght^gantfch vermeten ^ 'Jsiop van zorgh, of kommer vrj,

Z^n beroep is veel te enghe^

?{je't iegrifp vm zijn verjland :

Daer om ijl dat hj zich meng h e L^ltoos met eens anders Jland%

'liochtans kan hft zoo belegghen i^ls hft alles onder. n^ijnt.

Dat in al zijn doen en zegghen^ Tiict dan enckel liefd' enfchijnti

ebeen

Ceen meuw-tijdingh magh^er komett, Of^y üfltdcks op dejiraet ^

X>ff' zoo gaet hy zich h er o men y Dat het eerfi uyt hem ont-Haet,

*t Schijnt dat niemand en kan kackert^ Als (met oorlof) deur z^'n aers.

Wat een ander zcght^zijn quacken, l^em and ziet ^ds by zijn kaers,

Hy weet op een hayrken breede, Hy kan zegghen op een draedy

Hoe veel dees of geen uyt -ree de, Hoe veel winU daer zy^ offchaect.

Hy zaltt int breed verhaelen, K^lrvat datter om magh gaen j

}ioe veelT^cken^hoe veel baelen. Dat in yders pack-huysjlaen.

K^l wat datter tvert bejloten, Alrvat datter wert beraemt,

*t Schijnt al in zijn breyn gegoten^ En by hem te hoop verzaemt.

Hy tveetj eer de Prins op trecket, Waer heen dat het isghemunt ^

Ofhft zomtijds wat bedecket^ Hy kan't zegghen op éénpunt^

K iemand derf op hope leven. Niemand vreeze voor de val:

Deze man heeft op gefchreven. Wat nae dezen wezen zal,

of het oorlogh, of het vrede, of het wezen zal be/land ;

W^t voor land, ofwelckejiedc (J^tars zalfteUen in den brand-.

Dit, met all' om.Handigheden, Wijji hy netjens op zijn daym^

113

En bekleedet met zijn reden ;

Maer *tü niet als leitghen-fchuym.

'Tilet een bode magh-er co'kien, Niemand brieven en ontfanght,

of hy heeft t er si on t vernomen, Watter in de wo leken hanght.

7 Welck hy niet en laet verkonwen, 'Noch vervlieghen in de wind,

Maer hygaet hetfiracks ont-vouwen, Daer hy d'eersie oor en vint :

Doch niet met de zelve leden, Maer zoo aerdigh toe.gemaeckt.

En verciert met zulcke reden. Dat het vry wel anders [maeckt,

{^Izijnjpraeck is zoo gheklov^n. En ghebreet met ttijfchen-naed^

Dat zoo onder, als oock boven Weynigh van het laeckenfiact.

Ziet hy twee of dry tezamen, DieyetnouHighs hebben voor-.

Onze man en zal niet fchamen Toe tefleken nem en oor,

Vrienden, zeght hy.met ghedooghe^ Dat ick ugezelfchapjloor\

Tjferyet nieuws van om hooghe > Heeft de Prince wat op'tjpoor f

Kan hy daer dan niet vernemen. Als eenjiilen doofghefwijgh,

Hy valt op de P alts, of B hemen. En gaet fwetfen van diekrijgh,

Daer weet hy dan af te maekn, Waer om dit ofdatghebeurt.

En int breede te verhaelen.

Wat de Vorftin huftghefcheiirt.

p W4$

N.

it4

Wat Brlttartgien heeft hewoghen, Dit te Ueten, dat te doen -,

Wat rvj noch verwachten moghen^ Wat verhogen, rvat vermoe'n.

Daer naergaet hj breed uyt-ivejden Op het Engels- Dttytfch verdragh-^

Waernaer onsghezanten beydtn, £n wat daer noch fchorten magh.

Van hier weet hyfiaej tejpringhen Op d'Oofl-Indiaenfchen raed,

JEn zeer puntigh in te bringhen, Wat hier in al omme.gaet.

Jiy en heef ter niet teghelden. Zijn naem vuerter nietgejpelt •

Nochtans laet hy niet te melden. Wat de deel-genooten quelt,

'f ZahiHyZeght hj.haeÜ uytJekeff, Als de pot zal zijn fint-deckt,

O^ïet tvatfeylen enghebreke» Dat de kamers ztjn bevkckt.

Deze koop- man kan't niet hou we ff, Zoo diep als hy is verzeylt :

Chene zullen 't hoofd fiaenkrouwsn, Wert-er niet hae^ uyt-gedejlt»

Tders middel en 'vermoa-hen^

7ders rijzen, yders val^ Hoe zeer elck een is hedroghen.

Boe langh dat hyt her den za\ j

Bitsen watter meer kan wezen. Van eens yders doen^of ftant^

Is int langh' en breed' te lezen Op de vingers van zijn hand.

Samfons voffen zagh.men branden Al het koren y fleert aen fleert •

ijiiaer z'jn tonghe^zonder handen ^ 1 der s goede naem verteert.

EM-

EMBLEMATA. XV.

Hoe zijc ghy Chrift , nu dus gefplift ?

^ïJ

Elckjen leeft >>ijns geloofsmiet als degeejlgetuygety Fan een rechtveerdigb menfch : maerjdereen die ^ujget Wt ^oethejd bitter gal ^ en ilpringht des Heer en wet Als ofloy^ met dien laïl^ daer over waerge^et. T>e godf-dienH ons yerbintyivygaen vpel alter kerckeriy ]En dienen eenen Qod-^ maer die het ivel^almerc/^n, Zal hemel ^ien en heL T) e fleert en j^ijn verkocht, J\daer d' hoofden ^ijn y er deelt: elcJ^^oeckt een ander locht.

u6

JVt-legginghe.

^Et drouve aen-zicht van onze lieve moeder , de ; Bruyd des Heeren lefu;, heefc my t'anderen tijde^daer ^over in gedachten zijnde^^dit beeldden deze weynige [regels voor- gefchreven. lek en wil mijn naghels op de wonde niet (laen , die nu^door Gods byzonder- licke genade.dus verre geheelt is, en met een zoet roof ken allengf- kens over-toghen weit : even-wel en kan ick my niet {peen en, door een deughdelicke begeerte,die my daer toe fpooren geeft^het jammerlick verdriet^en de fchadelicke ergerniffen te beklagen, die daer uyt gerezen zijn : op dat een yeghelick in haet verkout,in lief- de verhit zijnde, dat groote merck-teecken van een kind Gods,in zijn herte gevoele , welck is de liefde van zijn even-naeften. Hter aen , zeghthetLam des hemels , ^4/ kk^k^nnetii dat ghy mijne leer- lïnghen zjjt^ 7^0 ghy malkander lief hebt. Die deze liefde in zijn her- te gevoelt,magh daer uyt vaftelick befluyten,dat hy een herberge, jae een heylige Tempel van Godes gheeft is: dat hy een hemelfch krijehC-knecht geworden is, toe-geruft met fchoot-vry wapenen, waer mede hy alle de vierige pijlen des Sathans zal uyt-bluffchen, en te rugge zenden. Want dew^ijle wy van onfè wieghe, jae van onze gheboorte af, een verdorventheyd mede brenghen , die een over-maetighezelf-liefde in ons gheteelt heeft ; en dat noch het quaedfte is,een verachtinge,een on-liefde,en een haet van God en onzen even-naeften ; zoo en konnen wy niet anders bevroeden, deze Goddelicke deughd in ons vindende, als dat wy van een an- der gheeft,als die des weerelds is,gedreven werden. Maer wy zul- len in de tweede Tafel blijven . Den Apoftel Iprekende van de rampzalighe ftaet der gener,die noch gheen andere,als haer eerfte geboorte en hebben , zeght, dat wy, die,door Gods genade, wie- der-

117

der-geboren zijn, oockjvoor-mAels on-vpijs waren^ on~gehoorzjtem

dvyalende en dienende menïgerley begeerlickheden ende vvelluBeny Ipy andelende in boofheyd ende nijd^ hatelicl^^ncley ende mdcander hatende, Naer de mate dan , dat yemand in deze liefde van zijn even-menfch gevordertis , magh hy oock zijn weder-gheboorte begrooten , en zich van de erfFeniffe des hemels^verzekeren. 't En baet niet de herflens gebouwt en gemeubelt te hebben^met aller- ley wijfheyd^en diep-zinnighe wetenfchappen , die zelfs de hey- meniflèn des hemels fchijnen te door- gronden : zoo ghy de liefde niet en hebt, ghy wert hierin vanden Duyvel over- wonnen, wiens verftant ghy niet bereycken en kont. Die menfchen fchij- nen my de tanden uyt te nicken^die altijds de mond vol van Gods woord , en het herte vol van bittere galle hebben y gheknoopt in wan-liefdeden alle on- gerechtigheyd.

V Is al raes ^van ^eel te vveten^

En te focchen rvan fecreten,

^le des hemels rvijzen raed

Voor ons njajl be7:^ghelt laet. ^t Is jae God te ppers en teghen^ Hoe het oock^magh '^ijngeleghen^

'Dat een^die ^n broeder haety

Op Gods vpetiofppoordenfiaet. Laet u niet 3 6 men/c h ^ bedrieghen^ Noch u eyghen hert belteghen^

Wegh dan verkeerde,en on-bekeerde menfchen- herten, die de on-fterffelicke dochter des geloofs, van haer moeder pooght af te fcheyden : die de on-buyghelicke mate onzes levens zoeckt te verwringhen , en uwe duy velfche on-liefde , met de mantel van godvruchtighen y ver te b.edecken.

7 S tAh

éMet een of-ghebla'x^n hal

Van ^oodanigh mond-gheraL ^ at ghy metigt:^en met pvat reden^ S f reken rvan geloof en ^den, '/ Is een heylAoos tijt-yerl^ort^ tAls het niet beleeft en pport. Diegoe' ppoorden niet vpilt lieren Jngoe daden iT^l meer deeren» Als een^die met 'svpeereldslint^ boorden daed te zjtmenhint^

oAlsghyee» Kofjhc^zjet, met Tjjd' engOMdlehanghen»

Hier uyt en bltjckt noch met zj^n Komncl^icl^ eer: éMaer zjetghy^ met een kroon ^ zjjn heyligh hoofd om -Vangen^

Ghy ^ec^geen vasierpand^noch ander teec^en meer. ^Tis mygeenChriHen-menfch^yvat dat hyal magh r ommen»

Die veel vangroot verjiand^en diepe vvijfhevd kraeckt*^ lae niet i die door ghebe'en by Gode zoec^t te kommen\

'T is alleen rechte liefd'^ die een goed Cbrisïen maeckt»

Maer my geheught een oude fchildeiy gezien te hebben , daer het Gheloove en de Waerheydjmet benaude aen-zichtenjen fac- kelen in de hand, de liefde op ftraete zochten, doch zy was, ghe- lijck de oude Poëten van Aftrea zinghen , ten hemd ghevloden. Daerom ftont daer oock onder gefchreven •, Toy (^ <-verité cerche charité, qui eB au cielaUé. Kan dit op onze tijden niet gepaft wer- den, ick moet heufchelick bekennen , dat ick een koit ghezichte hebbe^ en niet wel die gedichte hier in en voeyere.

San^d e Solyma^fed trepidans^ in Hiericuntd n^efcende, Ibi reperies plurimos latrones: ZJnde accipias njulnera^forjïtanque mortem» , . Verum tibi folatia nuUa 'uulnerato,

V^n Samarium int?enies^(^ minu^ LeVttam: Nee Verba animumineque res allevabit nlcui. Dat is : Gaet uyt naer Jericho^ maer met een biUick^ heVen : *Z> at is, gae^ daer ghy vvilt^ ghy zjilt daer vinden leven 3 Veel rooversyVeel ghebogft : vvaer dat ghy ^ult in nood Van Wonden zljngheHelt^ mijfchien oocl^ njan de dood. Maer ^ijt ghy daer geloont^gheen menfch zjtlu T^er binden, Ohj :^Hlt gbeen Samrijt^mch recht Levijt daera;inden. j '^ '" ^" Cheefi

, Cheen woorae» uvp gemoed in dit njerloloecl^te dal» Gheen daed wps even-menfchs u ^er fverlïchten zjtL

Maer 't is te vreezen , als wy de keten en den in-flagh van de webbe dezer eeuwe , met klare ooghen ^ in-zien , dat zelfs oock dit, niet buyten de wegh^ ghezey t en wert :

Sibi quifque Veumfecit : in anguloque c of dis Temfltim fofuit :fe ^fua dedicavit il/is, Hic deliajs mdique de Unit ué almis Feriatur, Hic amore turget^ hic rafinü^ Vtfromoyeatmelitijfomoeriaremm, Stertitfemifecm hic : hic dat thura crumefja. NoneHfietaSy nonfietatü uUa im<^go* Stant turf ia mendacia : ruertasfepulta esl. Fit cauda caput: (ë^ ca f ut ejjecauda difcit. Fiunt epuU morsfera : morttfqtte mniflra n)irüfcordiopharmacafuffHltarvenenis» "' lUufafides: omnianjenaliaproBant.

Vt quemque rogem: njer hontu es ne tu ? inquietjhm, tAH Ilias ü^ aÜ erit ü berna malo mm*

Vcrftaet dit in zulcke zinden ten naeften by,met de zelve woordS.

Blekkeen waeckt KJch een God : en in den houckj^ns hert»

Verwint hy eenghebouw^ dat tot z^tjn tempel wert, HDe dees aen alle k^ant^gheBreelt rvan yvel-lujls pollen^ Jn ledigheyd zjch wieght : dees is door min ghefpvollen *^

'De deze doorghevveldi op dat hy zpo den bocht

Van al ^n roof en goed te wijder fieilen mocht. ^DeeSihalf'-peC:, roncl^enfnorcl^t'^ deesyvy-roockf 'voor depondenl Gcheylight in ^ijn beurs j daer wert gheen deughd ghevonden-^

T4 Ifi^

uö

^ae zs^fs des deughdes beeld is vvegh^ fjerjlroyt als k^f: ^e njuyle teughens ft aen 3 de waerhejd light int graj.

Het hooft dat wen de ft eert \ de peert leert ^ 't hoofd te vve%^n,

Ve maeltijdi die ons zot* njerquïcken en ghenezjny W^rr tot een felle dood. gheloofen trouvp ü fvoort : En die noch troupp mocht ^ijn^ vpert nerghens meer gehoort^

ZJraeghtyemandi dienghy ppilt {7:00 is de eeuvwer durven)

Zijtghy een deughdzjtem man ^ hy zal ppelftoutlick^ durven Te "-uoeghen daer op^ jae j en als ghyt ppel in-'^iet^ Hy is een T^e ofan quaed^ een helle <van a^erdriet,

Laet ons , geliefde land-genooten , de liefde ter herten nemen, en den minne-ghenoot van het njermenfchte woord j in onze oo- ien laeten klincken ^ W/V zeyd^dat hy in het licht is^ende Tjjnen broe* derhaet , die is tot noch toe in de duyHerniJfe. W/V Tjjnen broeder lief heeft idie blijft in het licht ^ende in hem isgheen erghernijfe, Maer wie zijnen broeder haet^ die is in de duyHerniffe^ ende Wandelt in de duy - fternifte , niet pvetende waer hygaety want de duyfternijfe heeft zjjn ooghen ijerblint,

Wanneer hetjpade jaer de bojfchen en de berghen, -1^ Met koude g^ij^igheyd^ heeft pptjds en T^tjds bedec^t'^

Defnoeyery deur tgheluyd des eer der s wan de merghen^

Die dan het eer ft e licht begroetet^ op-geppecl^ ; Light uyt een rouppe koets ^ %ijn weren-harde leden^

En treckend' in 7jjnborHden windenmorghen-kou. Verdrijft, den damp des ftaeps: engaetflouckj henen treden,

V^er V eertijds groene bofch, de handen uyt de moupp ; tAlwaer hy houppt en k,apt^ met goede bijle-beten^

*De armen want gheboomty ont-eert door kouden tocht-, Opdathy aen den heyrd wel warm ^ijnj^ijs mocht eten.

En

^

UI

En rvan haer hardigheyd de koudont -hlooten mocht, Maer wat njertoeven vvy ? yvaerom doen vvy nietfcheyden^

En drijven teene-mael^ met heete liefdes njieva De kpude^ die ons dreyght , en zander feyl T^lleyden

ü^er 'tk^el-gat njan die ^Draecl^en njan diehelfche Ghier,

Die een burgher van Room en is, en zijn ooren op die tale verlec- kert heefc , zal liever de eygen woorden lezen^die dat Goddelicke verftant in zijn Naer-glierichten (Epidorp.lib.) gebruyckt heeft : daerom en kan ickz' hier oock niet uyt-laeten, ende hem zijn be- hoorÜcke eere ont-houden.

Syhas tshi fiondigeras , c olie f que fu f mos Serns gelida canitiejparferit annusy Sïgno ImicoU alitü excitm canoro ; Lignatorfua membra rudi let? at cubili, Mox cum coream forttus piger hauft aperttim^ Somni nebulam^ atque quietü gnayus inert ü Excufpt: (^ inde abiensfrondentia quondam Nunc brachia durafuo fpoliata decore^ ^orfu decutit umbrifeca pulfafecurij^ Hüut frigora fseVitia privet opaca, ^id nas agimmpro!.terea ^aut deinde moramurl Viec tartareos jrigore minitantia hiatus Extendimiis igntgenü caritatü aurü.

Maer wat wil ick het al verRvijghen ? ghelijck de Quack-zal- vers Scorpioenfch vleefch tuffchen haer tanden knauwen , en dac doodelicke zap van Spinnen in-fwelgen , al op dat zy haer waere te beter venten en aen-prijzen mochten : alzoo hebben oock de zommighe een bittere partyfchap in-ghetrocken,om haer zelven fchoonvoor te doen, en den naem van groote verftanden , en

reeks

121

rechte yveraers te verdienen , die nochtans noch elle^noch maete van haer op-genomen haet en zouden weten te gheven. lenifa- lem wasteghen Samarien, enSamarien was teghen lerufalem. En waerom doch ? beyde loden^beyde mede-genooten van het zelve verbond zijnde. God^meynde d'een,en verhoorde nie- mand, als die te Samarien aen-bad : Gheen ghebed, zeyde d an- der, en is Code aen-genaem, als dat te lenifalem gefproken wert. Hierom en wert leiüs in Samarien niet ontfanghen ; hierom wenfchen, die aen zijn zijde ginghen, en dien de geeft der zacht- moedisheyd daghelicks seleert wiert , dat het T^ier rum den hemel veder-dale^ en de Samaritanen njerjlmde. Och oi wy dit van onze inenfchen niet zegghen en konden 1 Hoor noch eens , wat die groote IvLivs zeght:

tAn dicimuj, ut ccelituj ignita corujcü, tAbfumat eos flamma nubü ore njoracï ? Vt nos mïnïme tumine cenfuere dignos^ ^AbfiHite ferniciem confiare nocenti, Sedredditepro crlmne^jro mente malignd Tlenam<-veniamyflenaquedifcrminafacüm Venit hominü films haud ferdere gentem^ Sedmnunera comp onere durabilü a.yL

Dit moghen de on-gheletterde dus verftaen :

W<tr ] zegghen vpy^ dat ijier en a^lamme dalen z^uden^ *2);V haer verteer en brand\ in een gegloeyde WolckJ

Hoe-ppel zy ons dit licht in gheen deel vveerdigh houden j Houd of njerderjfenü te f me den aen dit <-volcl^

^taer^'ooreen vvrevelhert^ en on-ghelijcl^t*ontfangheny G heef liever njolaf-laet , en '-uol' befchejdruan njrêd\

Cods Zoon en heeft ons njleefchen bloed niet om-gehanghen.

Wanneer hy deur-gaens heen^ nyoor onzs zonden léct-^ Of dat hy ons zjjn ^olcl^y ^oo bitterlicl{ ^erl{regheny

En met zjjns herten-bloedden water af-ge^cht^ Verderven ^oti-^maer heeft rveel eer dit al gheledeny

Op dat hj rvant <uer derf ons T^el behouden mocht.

Hebben wy ons dan te vooren in onze plicht vergheten , laet ons nu,gelijck met een fchouder,datliefFelicke jock der eenigheyd aen-treeken : laet ons de levendighe kracht bewijzen^ van het ge- ne , daer van wy belijdeniflè doen. De Godvruchtigheyd en kan gheen on-vruchtbaer aerde wezen : zy is beyde te zamen, Maria ende Martha, gheloove ende werck. woorden en wercken moe- ten kinderen van eender dracht zijn. ^t Is loutere verdruckinghe, van S. Pieter te nemen, en S.Paul te gheven ; den eenen Autaer te beftelen^en den anderen te verrijcken ; ghelijck de Paus-ghezinde Ipreken : dat is; het gheloove alles te gheven, en de liefde niet over te laeten. Laet ons dit met wenfchen en betrachtinghe zegghen :

O liefde y hemelfch pand \ daeluyt u hooghefledey Op ons, die ponder u , God nojt en gullen ^en,

O eenigheyds Autaer , o moeder ^an de njrede ! Wji kommen u den hals j en heel ons zjlven bie'n.

124

EMBLEMATA.

XVI.

Een rijcke vreck , een arme gheck.

TP\ e geld^'i^ucht is een heldeen gr af ^ een dorjligh aer^ ^^ dey Qbaercfe;

Eenghejl onvruchtbaen^rouw y die nimmer s J^nt en

T>ie yvelden menfch yermoejt^maer niet yer^aet int >^in^ : Qmnïl.

Want hoe de menfch meer heeft Je meer hjgaeptnaer Een onver^aedlic/^yat.een ^iftcyolyangateny T>ie ofghyjledes yult, V en I^n nochtans niet baten.

O hebAujl^^onder ejnd.dte mven yveerd^oo yilt !

Want hoe de ivegh meer kprtje meer hj teer-geldmk.

Wt^

Wt-legginghe^

Eze volghende ghedichten zullen tot een fockel die- nen^, om den ellendigen ftaet van die flavige Ghier- % monfters^meer dagh en licht te gheven.

Jck, houd' hem in eUend\ en on-ghelucl^ghedoofty Die fladigh gheld engoedy deur duyz^nd'x^rghen hooft : n)aer naer njan honger queelty naer KJjn on-nutte fcbatten^ U)ie alsgekercl^ertfiaeny zjjn kjHen nauvp en ^vatten : ^iehj^als 7:^nen God^al eer en dïenH aen-biet» En als een heyligh dingh^ in eenen tem f el ^ zjet, Ic^hidd' u y oude norecl^^ wilt my hier antwoord Roeyen : Meyntghy, ter goeder troupv ygelucl^elick^te leven^ Om dat hy u hewaert ^ en of -ghe floten KJjn Veel ro acht en en yeel Woly yeel koren en veel wijn ? rOaerghy maer hek een kjeed^ en fchijntjjeel Toonder l^achte»:, Van honoher en rvan dorlï in over-vloed te fmachten, Daerghy rvol angÜ en ^rees^ met niemand om en gaet^ Om niet gedruckt te zjjn te nooden tot uppfchaed» rO e rijckdom^ neen geppüy en ypert niet af-ghe meten Naer ksoonen op-gehoopt^ daer niemant kan rvan eten^

Maer naer gemughT^aemheyd.Die maer^ich Kelfvernoughty Leeft rijc^ , al is bet gheld hemfchaerf'lick^ toe-gevought» Wat kpnnen, 7:egh my eens^ 'Wat konnen u doch baten Veel huy^en^en cieraet^ njeel koÜeïicke njaten^

luppeelen^ rijck^getoy^ en wat naer rijckdom ruyckt^ Zooghy die nimmermeer y of immers naupp gebruyckt, ^t Is e'ven of ghy ghinght in upp bujfet op-Jluyten Een deelgebacken jieenyof eenigh' aerde-kjuyten.

lló

Chy doet 3 als Priam deed^ die daer hy zitten mocht Op een ^z^rgulden throon^ z^er rijenen fc hoon deur -vpr echts Chingh ligghen teghen d'aerd, zjjn hooft en borH bevlec^n^ éMet 'tghene ^an onsgaet , als vvy ons heenen de eken, O ongheluckigh menfch , die %po rverdrietigh j^aert^ Dat ander rijene maeckt , en u /veel z^orghe baert, chy meught hy £oude man Vlyjjes '^nghelel^eny T>ie f^erre <van T^n land^'-van njrienden maegh (z/erfieken^ Jn eenigh arm gehucht 3 zjch en zijn kjeyn ghe7:in Tjeer magherlic^onthielta met eene rvoefür-min, Terwijle dat %ijn njroupp infeeBen^ en in danjjèny éMet hare minne-bend^ T^ijn middelen ghingh njerfchranjjen. Chy lijdt, dewijl ghy leeft , by naer ghelijc^en quaed^ zAls Tantalus in d'hel-^ die pijn lic 1^^ zpnder baety Van dorfi^int ipyater fierft, en noyt en kan gheraecken ^De rvruchten^ die nochtans zjjn mond en lip ghenae eken, Want als hy daer naer gaept, en al zijn lijfnaer reckt^ Ter [lont een on-gheluc\ hem dan te rugghe treckt : Of t ^ater pptjckt njan hem , ofppel een ppind-geppemel De appels fchie lic l^ roert, en ijoert-ze naer den hemel, ZjOo dat de arme man, met kpaghend' herten-leed^ cx^ Ittjds naert etenfnackt, en nimmermeer en eet, %Maet uvpgoed^ aluppfchat, en gaet niet henen loopen^ Deurt drijven njan de ppind\ gj^y gaet het z^lfs werkoopen^ Van d'een tot d' ander huys^ oferghens op een mert^ ^aer u^ naer uvpen eyfch,genough geboden ppert. Op dat Wanneer ghy dan met nuoUe ruuyfien k^erety ^nhongher ,€n ghebreckj^ uppyleefch en bloedyerteeret, zAlseenellendigh menfch, met 'PVater-'^cht gheper^^ '^li^ft met de mond o^^t nat^ tot dat hy daer ^an berf ;

^/ilzpo en ruBghy niet n^an altoos meer ie krijghen» En alsghytnuai hebt^ naer ander meer te hijghen : Tot dat ghy t'eynde loops^ met angB en fijn belaeny Ghefleyft vvert naer de ijloed^daer yier-een moet gaen. Zoo C har on nochbevveeght deur t gheld, u vveder-brochte. Van d'over-yvater-kant} en ghy dit leven kochte^

ZjOo hadd' het gheld gebruycl^ •, 7^0 VPaert de pijne vvaerdy ^at tot dien we der- keer het T^he vviert ^uergaert* xMaer nu des menfches lot f^er keert of ^ulckefchijveni Dat die eens in T^jnfchuyt ghetreden ^ijn^ daer blijven^ V Zy werckjlien^Prins^ofrvorfi^ '^00 leeft dan Van het goed ^ Vat God uheefi ghedeylts meteen ^erheught ghemoed, Naer upp af-fcheyd^eylaes ! 7:alti derijckdomfirecken^ Om deur een ppreed gekpaegh u zelven uyt te ree ken : Om dat ghy 3 als een diefroan uvp mif-bruyckt gheluck^y V^t anders hebt ontjaen als vvel-v er dienden druck^

Teglien de zulcke heeft ons de Vandómfche Poëet een deftiah gezangh naer-ghelaeten , daer in hy de treffelicke aerdigheyd vaii PiNDARVS uyt-dmckc. Dit zijn zijn woorden:

Sluand tu tiendroü des Arabes heureux» ' Et des Jndoülesthreforsflantureux^ Voïre (^ des Roys d'Afyrie la f om f e, Tu nesfoint riche ^ ^ ton ar gent te tromfs*

leparledtoyy quierres

tAfres L^or f ar les terres»

Tuis d^eües tennuyant^

hanjode aumaft tuguindesy

Et njolesiupju aux Jndes^

Ia fauvrete fuyant:

^4. 'ZMaii

u8

Mats pour courir ^ lefoin ne laij^e pas ^D^ccompagner tes miferables pas: Bien que par toy mainte grand nefch<{rgee T>e lingots d'orfende la mer Egee. . Le gain qui te tourmente^

Suit Ie bieuy qui s'augmentc

Cuidant defa de-la^

Par les ijagues ta <uif,

SS ^oins eB ajjouviey

^mnd plus de biens elf al Les larges ports de Venife (^ d^ Anders ^ n)e tous coHez, de tes biens font conyerts : Cherchez p(tr eau ^par <vent , ^ par tempefle U^'ou lefoleilhaujje , ^ baijji la teBe j

Qsperles acheteesy

Si cheresfoient iettees.

Et des rubis balais ;

^uon remette en fa mine

Cefte efmeraudefine^

Lapompe despalais, 'jy^epeu de rente on <i;it honnefiement : ^yLe *vray threfor e ft Ie contentement, ^3 Non les grands biens ^ leurde c^fafcheufefomwes afBien^nonpas biens ^maü Ie mdheur del'homme.

Tafebvre eft in curable^

t4varemiferable\

Car l' ar deur d'acquerir^

^mfans repos t^enflame^

Engarde que ton am$

V^fe puijfe guarsr, i

A iuFlê

t2p

A']tisle drolSituesainJitraiSièy Ah ! foHY <^ouloir bannir U pauvreté, Tu te bannü de ta maifon^ (^ changes Ton douxpaïs aux regions cHranges.

Maü lefoin ^ l'envie»

Frats bourreaux de ta <vie^

V^t abandonnent foint:

Jour (^ miSlils te nuïfent.

Et fur ton cceur aigtiifent

L'aiguiüon^quitefomt» Et toy rvieil/ard defeftilchre oublieux] ^i jtifqu ati ciel ejleves en maints lïeux] Marbreftr marbre^ ^ japrefque morttafchcs Vendre les roes, que tu bail/es par tafches ."

La terre nesipasple'me^

Seulement de ta pe'we^

Maïs les poiffons aujji^

Sementfous tes ouvragesl

rSaHüaleursrivages^

Leur manoïr eflrecy. 'Bien que pa r toy un millier de ma f ons Maintsgrosrochersamment defafonsi Si mourras-tu : ta plus feure demeurc EH la maïfon^ ou Qrbere demeurem

^oncques avare cejfey

Qjje doncquesy (^ laijji

Le deftr d'amajfer :

Le batelier^ qui garde

Le port d'enfer, na garde

Tour Cor te Tepajjer^

^3^

La '^adamant Ie luge audacieux Fait torme Titer les ayaricieux, €t rindigenti que Ie trejj^as ddivrel tAife afon tour la bas il laijfe a/ivre.

Si donq la riche pierre

Tantfoitd^eBrangeterrei X €t l'ortantrecerchéy

ToiblesnoTJt UfHiJfance

n^ojier la doieance

De leur maiBre fafché, Tourquoy l'Bgyfte iray-fefaccagery Fourquoy iray-ie aux Jndes njoyager^ Changeant mon aije aux riche fjes loiataines n)e ï Oriënt quifes a tant defames f

Laetonsdit, op de zelve toon , naer-zinghen. Doch niemand en oordeele , als die de mate verftaet.

eAlsghy al hadt denfchat en V alder-heB ZJatit tArabierfch ^ en 't Indiaenfch ghevveB ; Jae Kelfs denftaet ijan £^4fyrierfche rvorjïen, Ch'en T^t niet rijcl^: 'tge/d doet naer 't geld noch derfien^

Icl^ meyn u , die gaet dip'vaelen

VX^ertgheldy of bergh en daelen»

En als't u daer ^^erdriet^

Licht ^eylen ende cvanen^

En ruliegbt naer d^Jndianen^

Enzipo^tghebred^ont-yliet, ^laer ofghy loopt , de Kprghe niet en laet 'Xy u te T^n , yyaer dat ghy henen gaet.

Hoe-ypcl

lioe-'p^el deur u <veelfchepen diep gheUdcHj éMet baren gonds » deur- klieven T het ijs paden*

^e vvinjï i die ufieedsflaghet

Volght 't goed , dat u behaghet^

En leyt h , met ^erraed^

D oor ü^erem wotUe njloeden^

En h oeghy meer hebt goeden

Te minghj T^Jjt ^uerzaet. 1)e groote reen ^ de havens vvijt-ghej^rec^t, Tjijn met uw goed iOen alle kant bedeckty Che^ocht deur z^en , deur buyen , en deur winden^ Alvvaerde T^nn zich heft engaet rverblinden»

^ie peerlendier om k^ijghen^

L aet die te gronde zjjghen^

Robijnen oock^ hoefcheon ;

Laet die fijn emerauden

In haere mijn T^ch houden»

bracht njan eens Konincks throon. \^Men leeft n)an vveynigh rent heelfraey en 7^et% ^yDe vvaerefcbat ü een ruernought ghewoed : ^^Niet 't grootegoed, moey lieden lompe fommen^ ^fioed j neen ^ geep goed , dat ons licht k^n (verdommen,

O njreckaerd^ rooi ellenden^

ZJpp k^orrfi '^alufchendeny

Want heb~luh yol njan ntjdy, . ^ ,,

^ie u aldus doet branden y - .'<\.}x

^aeckt dat ghy'v,andees banden

Noyt konmt zjjn bevrijt. ^laer wel te recht Zjijtghy ^an hulp ont -bloot, tAb ! om dat ghy njerbannen zoud den nood^

'X dnt ghy u zjlf^ ^» wij^eh 3 KP^der reden^, Zlvpzpete land met ijer-gheleghenfleden^

éMaer nijd» mefi^rgh en beyen^

'jBeuls f-uan uppfijmgh leyen^

2<loyt njan u 7:^n ghepveert j

Dagh en nach zy u nijfen^

En op H hertejlijfen

'X>efcherpte » die u deert. En ghy grijs hoofd ^niet denckend! op de dood^ n^ie cper al <uerheft tot 'j hemels kloot n)'een marmer-fieen op dander , en doet Jj? lij te»^ Half -dood y de rots 3 en in ghedeelten fmijten^

U^t alleen d!aerd'k^n njoeUn

1>epijn <-van al upp woelen,

^Maer oockjtghefchtibde njet

Voelt kampen haerepexcken^

n^eur al de groote ypercken^^

Chetimmertop de 7:ee, "Boe-vpel deur u rueel duyzend Hen Kjch^oen Veel groote rots te T^elen metfatfoen, Ghy moet int graf: het huys daerghy luaH blijfPet] jfs 'tfpvarte hol , dat Cerberus bevrijdet*

Houd op dan njvecke menfchen.

Houd op 3 en laet het vpenjchen

Nae r goed^ en blmcl^end fijcl^ -

Ve Schuyt-many die be'^aeret

^De heli noytyemand J^aeret^

tAl VVaer hy noch 7:00 rijcl^. Daer Khadamant^ die richter on-yertfaeght Ven ijrec^aerd pijnt y en met (veelJlrajfenpUeght,

En

En laet hy beurt den armen man daer leven^ Wanneer de dood hem oyer heeft ghegeyen^ Z^oo dat de njckefieenen^ *Die^menzj)o^err gaet leenen^ En 'tgoPtdgeT^cbt zpo T^ery Cheen kracht of'^nmv roeren^ U)ie droefheydyvegh l^n njoeren^ Van haerbe%prghden heer, Waerom fieü' ick^^gyften in on-ruB^ Waerom'^eyl' icl^naer d' Indïaenfche kuÜf Vervviffd mijn ghemack^ met njremde goeden^ Die ons ^m zpo ^veel fijn niet linnen hoeden*

'33

R } EM-

^34

EMBLEMATA. XVII.

Mact hout ftaet.

^

Een teer ^gevoeligh peerd, vol geejlyen moedgehorerty JVanneer het vpert te yeelgepric/^lt met dejporen^ Het hrieïl^hetjlijght om hoogh , de T^ujter moet in't

^and: Aiaer die het ^oet herijt^die heeft het heel ter hand. Hetpeerd is vrouw Fortvjn, 'tgheluc/^ym 's weerelds

Met tvelcl;^ wanneer wj onsjn eerhaer flilt\vermaf^n^ JVy ^ijn daermedgedientimaer die-^e yergt geweld^ ]Vert^!^onder eenighhoopyan op^Jlaen^neer-^gevelt.

^35

WtMgghinghe.

gLle groote dinghen zuchten onder haer eygen ghe- welc,en vallen door haer zelfs ghewichte. Al het ge-

jluck moet ons verdacht zijn. (t^domnefirtmiftm bo- ytimft^^^iciojt ^ pavidi fiare debemm. Etfera ^ pfcü ^f^e aliqua obleSia^nte decïpitur.Munera 'iHa Vortunot, re- futamud? f ?^Ji du fmt. Dit zc^ht Seneca: Wj moeten tot alle toe-y^alligh goediWet naer -docht en^verbaeHheyd fiaenXn vvïlde beër- ft en y en roijjcben werden deur een '^ermaecl^licl^ hope bedroghen, echten vvy dieghiften der Fortuyne ? Gheppijfèlick^het z^n laeghen. Het gheluck dezes weerelds is als een heldere lucht des wintets ^ een kalmte der zee j een geftadigheyd der mane.

V hom me en naijpint na du ciel afjeurana T>e fvoirfa ruie en efgale baUnce, « Jfl faut fentir de Fortune la maïn^ Tel e si Ie fort de no Ure genre hmmin. Dat is : De menfch niet '^eker is , wanneer hy Wert gheboren^

In even-lijcl^gheppkht ^Ijn leven fieeds te zten : Fortune moet hem ooc^ doen voelen haeren toren, Zoodanigh ü het lot fvan/^erjfeltcl^e Hen,

Wy moeten dan, wanneer het gheluck ons zoetelick toe-lacht, dan meeft op ons hoede zijn^om kaer geen {pot fchuldigh te blij- ven. Het zijn ftercke beenen,die weelde verdragen konnen. Voor- fpoed maeckt ons droncken, en berooft ons van goed, van reden, jae heel van ons zelven. Daerom Demetrivs oock niemand on-gheluckigher en achte , dan die langhentijd , in gi'ooten over- vloed,gheruftelick ghekeft hadde , en noyt gheen tegen-lpoedige

-R 4 voor ^

136

voor-vallen ont-moec en hadde : ghelijck als of hem de Fortune verwerpelick, en on-weerdigh gheachc hadde , om met hem te wor (leien. Groote lichamen ftaen wijder gheopent voor de fla- oen : zoo doen oock de ghene, wiens middelen de Fortune breed uyt-gezet heeft. tMinfis tn farvosVortuna furit, Zy woedt minft teghen de kleyne : of wel die in grootheyd en weelde zittende, haer kleyntjens, en matighlick draghen.

Tama eft fiSiilibiis coenajji ^gathoclea regem^ •

tAtque abacum Samofape onerafp luto : Terculagemmatü cumfoneret aurea ^vajis^

Et mfceret opem^ fauperiemqueJimuL ^ui^renü caufam, reJj)ondit: ^x ego quifum

SicanUfigulofumgenitorefatHs, Vortunam reverenter habe, quiemque repentc

^Diyes ab exiliprogrediere loco.

Dat is:

n^e Vaem is over-al, dat tAgathocles plachte

Zijn maeluyt aerde-vpercl^ghemeenelick, te doen*. En dat hy rooorgheenfihand\ maer rvoor een eere achte,

'r bujfet met Samifchjltjckje laeden alle noen, n)aer hy oocl^dede fj^ijs inpeerle-vaten ^eiten^

En menghden onder een den rijckjom met 'tghebreck * En als hy vviert ghevraeght naerde^e njremde wetten y

En Wat de oor^aeck Was {aUtfcheen) <^an dcT^e <ulecl(z Ick^ben^ ^eyd'hy^ *t/Jwaer, een K.onincl^^ maer ghe/^open^ '

Hoe groot dat icl^nu ben^ uytpotte-bac^ers %aed, Hebb' de Fortuyn in eer^ die haeH'lfcl^ztjt gheropen^

yi/i een^eringhepUetSi tot rijc/^om^ eer\en fiaet.

Want

Want ghewiflèlick,

Gten men f ch gelucht gh rvert gezeght^ Voor dat hy 't aerdfche huys af-leght.

Het ongeHadigh lot der dinghen , Dat nu eens wert om hoogh gezien ^ Gaet weder naer de leeghtegUen^

En wilt het zoet met 't zuer ver. minghen.

T>e nacht, die licht noch hit en kent. En dcckt als met een dnyfler tent^

Al wat de mane kan aenfchouweh ^ Doet uyt dat hemels hoogh gebouw , Om wegh te nemen zorgh en rouw, Eejlaep van heunigh op ons douwe.

Baerna wanneer de dach ontjchijnt, Defwarte mantel weer verdwijnt ,

En opent ons des aerbeyds deuren 3 Dit halve rond, aen alle zijd\ Kr^ght wederom een nieuw tapijt ,

Verciert met aller ley couleur en.

K^ls nu de winter grijs en ka el, Die, met eenfpieghel-glat kriBael,

Het vloeytgh water komt verkorjle. De woefte dullighe'^d ont-bint Van die verglaejde noorder-wind,

D ie met fijn felheyd komt uyt borjle -,

De aerd' bekleet met groen gewaet Haer vroylick wezen dan verlaet.

En wert met koud' en mijl om- troc- ken. De bof[chen,berghen,dal,en velt 'tWert alles i» zijn vreughd ontjlelt,

Ont-bloot vaalzijnfchoone rocke.

Daernaer ont-Jlaet een blyfajfocn, Dat wederom pooght aen te doen ^

137

D e jetighdigh* a erd' haer g roen en houwen. Dat wederom niet du er en maah, Maer als de zonn'verkrimpt de da^h^ Moet ander-maelde koud' ttytJiott- wen.

ijllen ziet alzco den nacht en dagh. Als met een onder lingh verdragh,

By beurten haer e keer en meten, ^Izoo volghtjiedesjaer op jaer. De een tijd voor, de ander naer.

En werden zoo allenghs verjleten*

De kindjheyd vtuchtigh ende glat. On-zeker als een bloeyjül blad,

Wert zeer welby de Lent" geleken. De heete Zomer volght daer aen. De Her ft die komt daer naer gcgaen,

Daer na de Winter komt in-breke,

K^h ! als ghy't al wel over flaet. En metet naer zijn rechte maet.

Wat ijl doch van des menfchcs level Dat zomtijds wel daer henen vliet , Al-eer het noch de zonne ziet.

En wert zoo ah et roock verdreven,

CMerck eens, hoe dat de looze tijd Ons f ede s onder d'hand ont glijt;

En met wat treden hy gaet draven: T ooneelen, beelden hoogh- geslicht. Die zijn mee jl, met een dra f gezicht^

7^u onder haren val begraven.

Wie ifir die nu tconen kan Die hooghe mueren, 't vjijdghejfan Van't eertijds o ver- mcedigh T royen. Groot llion vergheten Itght,

S. Zoo

Zoo doet ooc menichRoomfch gejiicht^ Daer op men nu wel zietg^en /joyen,

Kivieren,firoomeny'volgherveUsj Die hebben mentghfchoonftuck velds

Bejlaen.ds of het tvaer haer ejgen : Daer t" ander' tij den, rots en wout Zich toonden op-gheblazenfiout,

Enfchene Codes throon te drejgen*

Men z,iet oock noch wel, allen dagh. Dat hooghe berghen met eenfiagh

Van blixem-vier ter hellen varen. En menigh landfiaet nu en bloeyt^ Dat, korts tevoor,wiert over-vloep,

CHet pekel van de woesie baeren.

dien ziet, dat landen endefie'en, Hoe- wel oock dickwils zonder re' en.

Als nu eens rijzen, dan eens dalen» JEylaes hoe menigh land-ghenoot, Van vryheyden van goed ont. bloot, Verdwaelt in verr\en vremdepale!

Hooveerdigh hert, dat niet en vreeH On- weder, blixem, noch tempeeli. En lacht met 's hemels donder- teyc- ken : Hetfchijnt aen uwen fieren treed, DAerghy uw ^rootfl)eyd mede meet, Datghy den hemel wilt be/eycken.

Maer *t zeylva koppejpinmgh draed. Dat van de gunif ghefwoüen Jlact ,

^l fcheuren,ofhaefi neder- loopen. Des hemels on-ghefladigheyd En laetniet toe,doch met befcheyd, Datghyfieeds weelde zult cp-hoo^ pen. Hoe danl ilf u noch on- bekent. Dat min van donder üghefchent Een haegh offiruyck met leege bla^ den ; Als weleen bergh, of ey ekens top, Die met een op-geheven kop

De leeghe aerdefchijnt tefmadenl

lek bidd' u,hoor wat Flaccus zinght^ En daer naer uwe tochten dwinght :

Fortuyn' is ftrafin blijde dingen:

Harr-neckigh , gaet het yemand

wel, (fpel.

Tot zeldzaem werck , en dertel

En wilt de eerniet langh gehin^

ghen.

Wel aen^die niet wilt zijn verleyt. Tracht naer degidde maticheyd ?

Laet u degrootfbeydniet verblinde» Als voor-fpoeds windblaefi in u want. En al te zeer uw zeylenjpant, Ziet dan een reefden in te bindeni

EM-

EMBLEMATA. XVIII.

'c Gheloüf zich voedt door ceghca-{poed.

139

T*l$ wonder yan dit l^uyd : ^ijn ^aet was , ponder j^aeyerj. Verholen in dejleen , gbemetfeh in de naejen : Qwijt^ Js(ji f^mi het voor den dagh^ enjprejt ^ich hoogh en Wanneer zijn hooghe grond ter aerden neder -glijt. Zoogaet het met 'tgeloofi^oo lang Vpj menfchen leven. En bloejen in het yleefc hornet hert en oogh y er heven y 't (jeloove light bedecktimaer als ivy ^jn ge tucht Aaet drucl^en tegen^fpoed^dan rijvet naer de lucht.

HO

fVt-legghinghe.

EMETRivs, by-ghenaemt de Belegheraer , placht Sjte zegshen , datter niet zoo on-aheluckicrh en was, jals die den gheneelen loop zijns levens , gheen ver- driet of on-ghemack gheiiTiaeckt en hadde (zoo daer anders zulcke menkhen konnen ghevonden werden) om dat ziilck een menfche nood zaeckelick, ofzijnzel- ven moet on-bekent zijn, als die noy t gheen preuve van zich ge- gheven heeft^ of by God ghehaet en veracht, als dien hy voor-by gaet , als een loom en laf ghedierte, en niet beqiiaem,om teghen on-ghemack en teghen-fpoed te ftrijden. Mifertiw te ejSe judicoy qui nutjquamjueru mifer^traxifiijine adverfariorvitam.C^mofctty cjuidpotuerüy neaue tu qmdem ipje. Opus ejfenim ad fut mtitiam ex^ ferimento, Sjiidqmfquefojjitinonnifttentandodidicit, Ditzeght Seneca , dat aireede by-naer gezeght is : lek, oor de e Ie u elletjdigh ie We^en.die noyt ellendigh gbevvcejï en z^t^ die zonder teghen-pAVty uvp leven deur-gebracht hebt. Niemand en vveetsWatghy yermeught^ jae ghy Tolver niet. \(/ant daer ü ervarentheyd <-uan mode , om zjcb 'f^^hen te kannen, ^at eenyder njermagjf) , en heeft hy maer deurt frowpengeleert. De Heydenen hebben,gelijck deui' een Ichemer- licht,de nuttigheyd van teghen-lpoed ghezien ; maer wy zien die helder-klaer in Gods woord af-gelchildert. ^^yge'ven u te kennen^ zeght Ga MALIELS Dilcipel , ddt die ^an é^Iacedonien in groot e lep rot4t?ingke der '^'exT^uckinghe^ oyer-^vloedige blijdfchafgehadt heb- hen. En geuiyght van de loden , dat zy de roovinghe haerer goe- deren met vreughden toe-ghelaeten hadden : als die wel wifteii dat zy een beter, en blijvende goed in de hemelen hadden. Ende dat volghende het ghebod,en de belofte Gods,die ons de Apoftel Ia cos oock verhaelt : ^/J^n broeders ,zc^\\t hy, acht dat njoor

■ grootc

Hl

groot e fureughdeyitls gJjy 'm rveelderhande <^er^ouckinghe l^mt . Vf ^-

tende dat de beprowvmge uppes gheloofs lijdz^emheyd Werckt , ^c. De bezoackinghen, zijn gelijck als breydelen, die ons weer-hoii- den^om niet, met uyt-gheftreckten halze, reghel-rechts te loopen naer de helle : het zijn gelijck als oogh-blmden, die-men de peer- den aen-doec, om dat haer gezichte van ter zijden af niet dwae- len en zoude : want zy dienen om onfe ooghe te bewaeren , dat zy haer niet vergapen en zoude in de ydelheden dezes weerelds : het zijn ghelijck deblael-balcken des gheloofs , en van alle goede vvercken , om daer in vmchtbaer te zijn. En gelijck gheen boom her-plant, noch oock ghegreffijt en kan weerden , ten zy dat hy te vooren gefiioey t qo gekandelacrt zy j alzoo en konnen wy Chri- fto niet aen-waflèn,of in den rechten Olijf-boom ghe-intet wer- den, ten zy wy wel ter deghen van onze weereldfche tacken ghe- fiioeyt en ghereynight werden. Want deur het dorffen wert het goede koren gezuyvert en niet gebroken : deur het wannen wert het gereynight , en niet in de wind verftroyt. Het wye-roock en geett oock geen reuck,dan in't vier gheworpen zijnde : noch een fchip en zal de baren,noch de winden niet konnen teghen-ftaen, dan te vooren wel gheviert,en gepeckt zijnde. Alle gelijckeniflèn, die ons te kennen gheven de nootzaeckelickheyd van eens Chri- ftens conditie , diens ooghen verder uyt-ftrecken,als op de nietige dingen dezes weerelds : die daer weet, dat deT^e ^er licht-yergaen^ de rverdrucl^inghe in om werc^ een boven-mate onbegrijpelicl^ groote der eeupvigher heer lic kjjejd,

Appivs Clavdivs, een zeer achtbaer man onder de Ro- meynen, zeyde dat de oorloghe nuttiger was, als de pays, voor de macht en de grootheyd van haer rij cke : wy konnen inlghelijcks zegghen,dat de bezouckinghen,en de vieren van tegen-ipoed zijn veel voor- deel igher voor de zaligheyd der zielen3 als wel die zoete

$j zuydc-

14^

zuvde-wihclen , en de vriendelickfte voor-fpoed.en van de wei- lullen dezer aerde. En daei' van gheefc ons de natuere een fchoone leffe , als zy ons doet zien, dat de heele weereld, en alle haer ghe- flachten niet en beftaen, als door oorloghe. Een natuerlick, maer een waerachtighe verwittinghe,datde ziele niet en zoude konnen beftaen zonder het geaichte van de hemelfche bezouckingen, die haer gheduerigh ontrent ons laeten hooren . Maer het is gantfch verdrietigh , dat wy zoo weynigh weder-gheboren zijn , om het zelve wel te bevroeden, en onzen hals vry-willigh onder dat jock te buyghen. Het vleefch ftrijt tcghen den gheeft , en ftelt ons me- ni^h-maelonder de wet der zonden oevans;hen.

Wanckel-mlligh menfchsghemoed, Seyd' te zamen quaed en goed : 9iu eens veerdigh tot denjirijd. Die ons noyt in ruli en lijt : Dan eens weder flauw en laf. Op het alderminsi gheblafy Van dien wijt-ghekeelden hond, Dieflaecrh , met een open wond. Op zijn loeren light en waeckt. Tot hj ons ten roove maeckt : <

Hoe bedrieght ghy dick uw weerd, K^ls hy aen uw vlot-gras meert ^ Zonder dat hy een-maelziet. Wat ons recht en wetghebiet \ Och ! top- keerigh weder- haen, Hoe hebb' ick't op ughelaen. Dat ghy my, du^ gantfch bekaeyt, Eeuwelicken omme-draeyt : Dat ghy my, vanjïerckte naeckt. Zoo veelvalfche treden waeckt l

EM-

EMBLEMATA. XIX.

Des menfches leven is een flrijd, Dienoytals meeden mcnfch' en ilijt.

HJ

Een Mpeddingh^engeïirijd : fwee treeën even ^eere^ ^ Jen eegedraejde l^rjly^oo hart^als broos en teere. r Een beeld ^een ivonder-beeldy yant menfchelicl^ ghe^ Jlachty (J^acht»

Verleert ^yerfteent^luervleefchtj heel i^onder gceïl^of Hierjlaen de bodeCjods^daerftaen des dujvels \nechtez T>e menfche jlaet in't mid^daeromjy fiadigh yechten» . Zoo leerden wj gefleurt^getroc^enyengerecJ^ • Tot dat vpy ejndiickj^jn met duyjler aerd* bedecf^.-

S ^ Wt-

JVt4egginghe.

'At kander in ons gezichte , jae zelfs in eeni2;he van onze zinnen, voor-vallen , dat niet en foude konnen, !? van een zedigh herte , tot zedighe leeringhe getroc- ken werden ? De Kraeckelinghen, of gelijck die an- dere noemen^Treckelinghen, hebben my^t anderen tijde, de gelegentheyd van onze menlchelicke namere in my zel- ven af-gebeeldec. Het is een geback, gezuyvert van zemelen , be- ftaende alleenelick uyt gezifte blomme. De menfche infgelijcks, ten aenziene van het befte deel , daer van hy een menfche ghe- noemt is , is uyt Gods gheefl: voort-gheblazen , en gelijck als van een hemelfche ftoffe tfamen gekneden.

Sdtiüius hü animal ^ metiüfque capac'ms alt£ ^)eerat adhuc • (^ quod donjwari tn caterapoj^ety ü^dtHs homo e ft : Jive hunc diVwofemine fecit ,.Me ópifex rerum , mundi melioris origo. o^c,

Ü^jr dai ^zcght de Heydenfche ?occtyde vverd^-man aller dingt rty en de oorj^rongh des vveerelds^de heejiengefcbafen hadde^ont-hracker voch een gedierte njeelheyügher^ en <%)dn hooier begrijpt als de andere dieren : het yvelcke hygejchapen heeft van een Coddeiic{ ?:a€d, op dat het o'ver de andere heerjchen z^oude. Het weicke zeer gelijckfoimigh is hetghene onsein de eerfte capittelen van de boucken onzer za- ligheyd, vvert voor-gedraghen. Ten anderen^gelijck de Kraecke- linghen niet recht-uyt gemaeckt , maer ghekrinckelten ghedraeyt vverden j zoö zijn \v\% ellendiahe tacken, naer dat de wortel ver- dorven was, zoo af-gekeert van den hemel, en naer der aerde ne- der-gebogh^n,dat de Apoftel w^el reden heeft gehadt , de natuer- {ickemenfchen te noenien ^een l^rom en njerdratyt gbejlachte: en

^ wederom:

H5

wederom : die de Goddelicke fcbriften fverdraeyen tot haer eyghen njerderjfenijfe. De kraeckelinghen in den oven gheleght, werden daer niet anders als een harde korfte , en werden zoo naer uyt-ge- drooghc , dat zy zeer lichtelick ghebroken en verbrijzelt werden ; wy oock, in den oven dezes weerelds ghefchoven zijnde, verkor- ften en verelen zoo gantfch zeer , door de warmte van deze licht voor-by-gaende dinghen , dat wy gantich zonder gevoelen, zon* der oordeel en verftand zijn, in alles wat Goddelick is, en den he- mel aen-raecken mochte. Het ijerBand des vleefihes ü ten yycind^ fchap teghen God-^ het erpvvert de wet Gods niet onderdanighs het en can ooc^niet. H^aerfleken Toeven ^d^t is, on-eyndelicke^röwt^W^/a in ons ; die ons oock daeromme,van natuere,kinderen des tooms^ en erfghenamen der verdoemeniflè maecken.

jEtasparentum pejor avtjy tulit V^s nequiores , njox daturos T>rogeniem ijitiofiorem. Onf* ouders qmde eeuvp heeft ons int licht ghejp ogen ^ Veeljlimmer als zy ^n^ en meer ter aerdghebogen : En naer ons mfghelijcl^ zjtl lammen eengheflachts Jn allerhande quaed noch meer als yvy njerfmacht»

Hierom ftaen wy oock zoo on-vaft , en gelijck als op een flib- berigh ijs , dat zoo ons de Heere niet gheduerigh de hand en bie- det , dat wy telckens neder-ftorten , en den hals onzer zielen bre- ken zouden. Want de Duyvel fwiert gheduerigh aen onze zijden, en {pert zijn fchrickelick back-huys open , om ons als een brie- fchende leeuw te verlcheuren. De{pijzein onze maghe neder- dalende, wert terftont van de natuerlicke hitte zoo bevochten,d ic zy van ons niet en Icheyt, voor dat zy in ons vleefch verandert is. Maer de booze gheeft een-mael ter-deghen in ons ghevaren zijn-

T de.

\^6

de, en hout niet op, voor dat Iiy ons van alle wcer-tuygh berooft

hebbende, ons tot zijn aes,en voedffel der helle cdemacckt heeft. Doch aen d ander zijde is de Gheeft des Heeren met zijn heyr- legher rontom ons ghekampt , om zijn uyt-verkorene van alle fvvarigheyd te befchermen , en tot het eeuwigh bezit des hemels te behouden. Ondertuffchen werden wy zoo menigh-mael van de Sathan vervoert, en van de weereld af-gheleydet, dat elckend^ een, zelfs de alder-befte van ons , met reden wel maghuyt-roe- pen : fc^ ellendigh menfche , wte ^al my njerlojjen ^an dit licbaem des doods.

Wanneer ^ o goede God, uyt de7^ dujBer lireken^

Vol doncker lucht en licht 3 uyt Leghen <-vol njan liB^ Uyt openbaer bedrogh njttn al des Weerelds ftrel^n^

^te broos het licht der %iel benevelt en bemB- Wanneer Je l^-^ggh' noch eens^wanneer ztdtghy my haelen^

En eyjjchen Wederom int rijc^ <uol ruB en licht f Wanneer z^ultghy op my wan boven neder-daelen^

En Weeren 'tfvparte kleed des doods njan mijn gezjcht f tAls liefd'haer eyghen ^elfs rverghetingh 7^1 wergheten.

En al vpat haer nu jaeghty Kal VVe^en Ipegh-gejaeght'^ ebeen wil meer hebben z^al te vfiüen^ ofte weten

^ehaeghen aen haer zelf^ die ^jch zpo KSer mif-haeght.

Zoo Ipreeckt die groote I v l i v s in zijn eyghen taele, daer uyt ick diL over-o-ebracht hebbe :

Ex caligine tenebrofa lucis opaca^ Exinfidiojïs latebrüy dolü apertüy Ex fraudibus inViftbilü^njijibïlifcjm kM un dis fi^gdü quifepelit lumina ment is ^ Sltumdo refeiet me Deus ad quieta regna ?

H7

^Mndo ex omlts eximetatra, <uel(t mortis ?

Ohlittifque ft4<e amor obltvionis atr£ tN^Uet rvelle fUcerefibiipfe dij^licenti,

'T is dan een dwaeze dulligheyd, wanneer ons de Heere de ar- men opent , om ons in zijn eeuwigh rijcke op te nemen , dat wy dan noch aerzelen , en met de Iftaeliten , naer de vleefch-potten dezes weerelds omme-zien.

EB exilium ^vita mifella noflra cdi : §luo pairia nos evocat adpios penates, Optarepium eH igtturhu^cfohere njwcU : ^Htareque pacificüferviliaregna. Dat is: Om leven ijoleïlendi dat rufi noch luB l^nn^indenx

Js 's hemels ball'mghfchap^ ^tvpelcl^ons fteeds roept ^en hidt% 'T$s dm een goede "pvenfch^ dees ba, nden los te binden y En VViJ^Hen dees eüend\ met ^s hemels rijckbezjt*

Ti EM-

EMBLEMATA. XX.

Een oogh in' t zeyl, dat gheeft u heyl

Een rinc\yan Jonge Hen ^gevlochten hy de handen, T>aerom eenfnelltcl^loopt^omjemandjlugs te pan- den: (ypent^ Elch^een dïe jlaethevreeU y en dichypils draejt en ^educht^'waer de^e loop ^al nemen haejl een endt. ^e vpeereldis een rond^daer in vpy menfchen ringen ^ T>e duyvel lejt den hand^om ons int net te bringen : Hy loopt, hy draeft^hyjaegt.elcf^-eenjj op zijn wacht ^ Want die niet om en ^iet^in't lijden wert gebracht.

Wt^

149

W^t-legghinghe.

T broeden '3 ajilij\es eyer en uyt y en 'p'venl^n J^inne^ webben 3 zeghtde Propheet lefaias^ eet-men njan haer eyeren y zoo moet-menfi erven y ^uertreet-ment daer-en-te^en^T^o rvaert daer een ader uyt. Men ver- ■'haelc, dat de eyeren van^de {èrpenten van biiyten wit^ glat en fchoone zijn : raaer van binnen zoo verghifcigh , dac die-ze komt te breken , (chielick van die fenijnige lucht v\7ert aen- gheblazen , en dood ter aerden neder-valt. Hier by konnen zeer wel de wel-luften en ghenuchten dezes weerelds vergheleken werden^die van ghefichte vriendelick en toe-lacchelick zijn,maer hebben van binnen verborghen een doodelick verghift , dat een yeghelick die-ze handelt, en door het ghebruyck,ghelijck in ftuc- kenbreeckt, een eeuwigh verderf aen-brenghet. 'Tisoockeen gedierte, dat veel-tijds flaept, en een doodelicken flaep verweckt, den ghenen die daer van ghebeten werden. Alzoo oock die daer leven in de ydele vermaeckinghen dezes weerelds , ghelijck ghe- beten zijnde van dat vervloeckte {erpent,flaepen tot den middagh der zonden , etende , drinckende , en zich wentelende in de mii- put van alle dertelheyd en on-ghebondenheyd.En wie i{rer,diens leven van alle kanten niet bevochten en wert, om zijn voelen tot dezen rey te leenen.

Tvalligh Iepen, ahl deur-brdnt met njier enfweyely On-reyn, en -ponder eer^ 'verfiijft in koud' en nevel: In een njalfch rvader-land^als een on-vpeerde ppeerd» Verbannen 'van u zelf^ en "van u %elfnjeneertm O dorck^ijan alle quaedy 6 göte ^'an ellende l Ontrouppe^ teghens u weer-j^ annigb T^n^er cnde ;

r ^ SUvlfmh

SUVinne <^>^n het quaed , een njuyle kt^yl ^anjlicl^y ^DenfoeUen ds een ijUm ^ den traghen als eenfiricl^

Ben kercl^rs lecl^erny , een loc^-aes '-veler lovenfchen }

Eenjchielick,{amer-Jpel , een droom '-uan droncke menfchen : Cheen leven, Hoe ? vViltghy een leven Tj^ngheroemty Vie maer een wild 'ghediert' p eenbee He dient ghenoemt^

"Waerom bedrieghtghy mj? waerom zjjt ghy bedroghen ?

Cheen leven z^t ghy^ neen 3 maer eer des levens leghen :

Een dood^ neen^oocl^gheen dood : de doodydie maeckt ons vry 5 En ghy maecl^ty dat elc^-een de dood hier vvaerdtgh zy»

Maer laet 1 vli vs zijn beklagh,in zijn eyghen taele doen :

Advitamhanc Incerta 3 caduca , perufia ignibus furorum, Immunda 3 iuhonejla, , rigens horridis prumis, Infalfap atria , ho/^es , (g^ exula te ipfa^ Sentina malorum 3 miferabilü cloaca, jfnfida 3 rebellis tibi 3 ferva pravitatis, Tardis laqueus3fubidis flamma yfoj^accecisy Th delitmm carceris , (^ carceris tllex^ Defultoria fabula ^fomnium ebriofum : 2Vö» ruita, êjndaujimfera te dicere njitam ? Smdme hicfaüü inepta ? quid ^ teipfa ludü ? Tu mors potius 3 mors potius ^ocanda. Nempe tl os mors liberat : atfacis ejp morte dïgnos,

't En is niet om dencken,wat fubtijle netten datter voor ons le- ven uyt-gheipreyt werden : hoe gantlch zeer de Diiy\'el W'oedet, om ons den hemel te ontftelen , en deel-ghenooten der helle te maecken. Hy ftelt ons op een hooghen bergh , en toont ons alle de Koninck-rijcken des weerelts , en hacre hecriickheyd : hy be- looft

looft ons die alle te gheven , ^oo wy hem maer aen en bidden. Maerwatift? Carbones iheptums emnu Alle de fchatten en zijn niet meer als kolen^die ons een weynigh tijds verwarmen \ maer daer naer door haer gebruyck vergaende, ons niet anders als kou- de en droefheyd laeten. Maer 'tis hier,zoo ergens elders, Schipper

^let toel

Men '^et den Duyvel yier-fchaer bannen.

En daghen Wat op aerden leeft : Jiy jaeght ter dood n^eeljiercke 7nannen^

^let d'helfchefvpepe^ dien hy heeft,

*X> e deze gaet zjjn zjel <^ er f inden , T>eurtfvv eigen f-uan een koud vergift

€n deze vvert een froy derv vin de n, Chefmeten als een zeefche drift.

^JDie vviUenyWet wraeckj-gierigh^ handen^

'^eprou'peny ofKy^deur den dood» tJffnijden mochten d' harde banden^

Diehaer^erfirickenindenood,

Zoo haèH en zjjn die niet ghekomen

JndezevvoeHevyeerelds'^e-^ Of werden firacks 'vanhier ghenomeny

Chejlacht als een tvpee-maendigh fvee^

zAls on'K^ draedis afghelfonnen,

^lercurius om fchaduvv' leyty Tot aen de kant, daert licht der Tinnen

Zvjnfiralen nimmer s uyt en brejt,

D e vvegh is breed» V ü licht om zjncken Naertfvparte huys^daert meejl al gaet:

T 4 ^ iM^^

l}2

Men houft te kloffen , ofte klincl^en^ De deur daer altoos ofenfi-aet.

Hier ü de moeyt^ en V vverck^geleghetjy Te weder-roupen T^tjnen treed y

En drin^hen naer des hemels weghen, Al-eer "pyy ^ijn een duyyels beet.

^e n^onderaer houty *voor T^tjn foorte,

Tvpee tonnen y daer hyfieedsuyt-ghiety VQor ons yin onsy naer onp gheboorte^ Hetgeen ons vreughd brenght ofyerdriet.

Wat menfch en heeft het niet njerdroten» Wanneer hyjlechts maerheeftghe^en

De dooT^e'-veeltC'ZfroHgh ontfloteny En dan de dinghen daer uyt rulien ?

n)e hoof alleen fvan allen de?:eny

ƒƒ hiergeHeuyt in 'svveerelds reek:

Laet ons dan of onf' hoede 'p'vezen^ KDat 7:yniet mede vvegh en trec\.

EM-

EMBLEMATA. XXI.

De meiifch is blind; in't geen hy mint,.

MJ

EUendigh menfch^naww menfch ! die^midden in dm daghe^ Moet taïlen naer de \vand:die;iveer hj hidd\ofklaghe, De tucht ^gee men fche breeïiidie^mlthj gaen^of/taen. Een hond^een dienslhaer dier^moet volgen achter aen. Een beeld yan ons y er/l and ^ de ooghe yan de i^ieky Defac^el yan de iviljpet roer.de plicht Je kjele : MaernUydeur on^e^ond\ yerblind^gehlufchtjghe''

l^aeck^. De yville yoor^maels \necht, nu heel de ïïieejler maeB.

JVt4eggtnghe»

Si^^i^^J)E kleyne weereld , dien wy een Menfche noemen, '^ vvas^naer zijn eerfte fcheppinghe;, zoo konflelick en vVondeiiick,naer alle zijn deelen, by een gevought j zn met zLilck een loiFelicke orden onder- Icheyden, dat hem niet en ontbrack van een Engel te wezen, als dat hy een lichaem hadde •, niet en fchorte van eeuvA/elick ge- luckzalich te wezen , als dat hy hadde eeuwelick willen wezen, dat hy voor een kleyne tijd was. De reden , deur een hemellche klaerheyd verlicht zijnde, was de eenighe leyd-fterre,waer naer de wille haer befteck nam , en haren loop ftelde. De wille en wilde niet^ als dat eerfl: van de reden was toe-geftaen, en ghelooft wiertj niet met een llavighe onder- werpinge,maergelijck met een zoete toe-knickinghe van het ahene haer anders niet en konde , als wel behaghen. De ziele hadde volcomen gebied over de zinnen , die haer alleen als boden en tokken dienden^om haer te verwittigen, watter buyten het lichaem al omme-gingh. Daer en was niet in, ofbydemenfchcj dat zich niet en be-eyndighde^metvrolicke toe-ftemminghe , tuflchen de palen , die God de Heere gheplant hadde.

^mntum mututm ah illo \ Maer hoe zeere zijn wy van ons be- ghin af-gewekeri \ Om maer het opper-vlack te raecken : beziet nu eens , by wien de regieringhe van de menfchelicke T^ep^blijc^ gebleven is, fint dat die helfche Enghel,die oude Draeck^onze ge- luckzaligheyd om-ghekeert, ende ons tot zijne aen-nemelinghen ghemaeckt heeft ? De reden en het oordeel zijn nu zoo gheknie- bant , dat zy ons niet meer en dienen, als den voghelen verlijmde vlercken : zy en werden om gheen ander reden gehooit , als om tcghen-ge{proken, of immers on-gehoorzaemt te zijn, Leer uyt

den

Ï55

den Oud-vader Avgvstino, hoe wyont-aert zijn : ^yyyae- ren, zeyt hy, yan betbeghinfel^heyligh^en rechtveerdigh.Zoo dicl{vpils als ickjzfggbe wy vvaeren,^<7ö dicl^vils moeten vvj zjichten^dat yyy die on-verghelijcl^licl^ fchatten ^verloren hebben. De menfche ^ door edelheyd zijner natuere ^ dien hj in zjjn eerfiefcheppinghe ontfanghen hadde^ü de eerHe gheppeefi^ onder alle licbamelic\e fchepfelen : daer naer door ^eranderlickheyd in de zonde njaUende ^ ü de Ictetfte ghe^ vporden onder alle fchepfelen. 'T enü oocl^ niet te njerwonderen: Want daer alle andere fchepfelen haerenfiand behouden^ en niet af en yvijcl^n njan de orden^die haer ojan de Schepper geHelt is-^de menfch alleen is door zonde ^an Godgeyvehen^en heeft hem zalven bedorven.

Serpentum nobis dens efiy mens Uya colubri:

Stuit itid (^ puerosy ^ fuperamus oves. Et canis efi morftu nobis ^ O" equina libido :

Vt Ie o nosfurimns femper^ ft) in Bar apri, Tormic<e<uentris non curaesi major alendi:

Fermenti ^ 'veteris nos comitatur acor. Sic innataferis mala nobis cunSiafuperfunt :

Qimbona deficiant infta cunBaferis.

Dat is :

Eenferpentsjcherpe tand, eenjlijnck^fch ghemoed^uan flanghen

Woont in ons : als eenfchaep ofkjnd wy zptter ^ijn, Wy ^ijn met hondfche ntjd^ enpeerdfche lufi bevanghen :

Wy woeden als een leeupp^ of een wild bojfchen fppfj'n. Cheen meerder buyck^zorgh is int mier-gheflacht te Jp oren:

Het oud z}^er-deejfems 7:^er ons lijf en zje Ie wringht» tAl ander beeflen quaed wert tfaem in ons gheboren ;

^asr niet <uan al haer goed in ons is^ als ruerminc^.

V2 De

15<5

De zinnen, en de on-ghereghelde tochten vervoeren nu het opper-deel des menfches 5 en die te vooren dienft-knechten en dcur-waerders waeren , hebben den eerften ftoel in-ghenomen, en haer zelven daer op gheftelt. De voeten zijn het hoofd^ de bo- den, de vrouwe ; de aerde is de hemel gheworden. Het verftand met duyfternifle benevelt zijnde, light blind, en verkleunt door de koude van de aerdfche vochtigheyd.

Oh l uyt de duy fiernis des moeyers fvoort-ghedreyen

jfn ander duyflerms,om-z,iend' en ^e icl^ niet, ^e fchricl^des fchricks des doods ^dtemy heeft gantfch otn-gelpen

In de^efchemer-nacht ^rvervpeckt my dit <-uerdriet. Jn dit licht ojande z,onn\^anyder een aen-mercken

^e roeringh n,>(tn elck^dingh^ hoe dat het gaet^of went : Van al Wat zjchbevpeeght, wat %\ch begeeft tot Werc^eny

Bevpegingh is 't begin 3 ghe?:ochte ruH het end, ^laer wie njan ons bemerckty in dezs duyfier bochten^

De roeringh njan de T^el^ hetgrootfie njan dit Al? \i/ie hout haer of den toorn^ wiefuert haer ijremde tochten^

Of dat zy tiiet n^erdwael ? of dat zy niet en rual.

Dit is op de Romeynfchen acker van dien grooten Held, I vlï VS S c A L I GER gewaffen : die ons zoo voor-gaet :

Hen \ ex uteri tenebrü aÜm in tenebras Circum^iciOi nee ^video, Dijjtfathorror ^ncompo/tt(eterribili mortü tn tmbrd. Hocfole qtiidem cernitur ipfe motus, Ipfi ^^fta quies mobilibHS^finü eorum, 9/lt motum anitncs, quis njidet ^ aut corrigit arSto QyrOi njaga ne rmt^ aut fatefaEla rvacillet f

Zoo

Zoo blind is onze ziele glieworden , iedert dat wy God hebben willen ghelijck zijn. Zoo vele als wy van de reden, de ziele van de ziele,af-wijckq zoo vele naerderen wy de onvernuftige dieren.

^ J^homme eHCentaure*€nhasileH cheipaly Et homme en haut. D^embas ruient tout Ie mal : Sï la raifon qm ejl l' homme ne guïde Cet animale (g^ ne luy üent la bride. Dat is : De menfch is njan een <-vremden aerdy Van boven menfch^ njan onder paerd:

Vanonder comt al' tquaedghereKjn. 2jOo l{eden) die den menfcbe füert^ 'Den toom niet hout ^uan ditghediert. Wat ^ottdet njan de menjche wezen ?

Maer wat ift oock van de menfche ? zoo haeft de ziele in die lichaem, als in een graf, van boven neder-valt , wcrt zy ter zelver poghen-blick bezoedelt met de booze ghenegentheden , die uyc detemperinghedes-lichaems voort-kommenj behalven het ghe- breck en on-volmaecktheyd,die zy tot ftrafte mede-brenght.Zoo langhe als zy in dit lichaem , ghelijck als in een koetfe , met vier tochten,als vier vreeflelicke Tijgers,getrocken wert, loopt zy,daer zy van de onbefiiyfte zinnen, vemickt en verdreven wert. De zie- len,zeght Philon de Iode,zijn ghelijck de riviere Tijger, een van de viere van het aerdfche Paradij s.Zy neemt haeren oorfprongh on- trent Armenien , maer veranderende van naem en van loop, om haer fiielheyd en groot geweld, wert zy Tijger genaemt , 't welck in de Mediiche taelen ccnpijltt zegghen is. Zy loopt deur vele lacken, en onder-aerdfche kroften, waer deur zy vijf-en-twintigh of dertigh mijlen langh niet gezien en wert. Daer naer wei'pt zy

V 3 haer

,58

haer recht-draeds in Afiyrien. Alzoo doet oock, zeghc hy , onze ziele. Zy Ichijnt inc beginfe! de groote van haeren oorfprongh tebehouden(en daerom noemt oock Epictetv s de menfchen Gods neven) maer zoo haeft zy haer zelven laet vervoeren van de tochten, looptzyfhelderals de Tijger, naer alle foorte vanon- tuchrighe on-ghebondenheyd.Zy begeeft haer gheduerigh tot de Aflyriers, een volck tot alle ilagh van verdorventheyd, ende god- deloofheyd o ver-gegeven : dat is,zy helt altijds naer het cjuaedfte: blijft ghelijck begraven onder de mijnen van ghierigheyd, dat is, onder de uyt-worpfelen der aerde , die in de kindfheyd des wee- relds , en in de gouden eeuwe , met voeten vertreden wierden , ea die nu in geen achtinge en zijn,als om te onder-houden den over- vloed , de keurigheyd, en alle mif-orden onderde menfthen.

't Is zoo met ons gheftelt, deur de aen-geërftie en op-gewaflèn verdorventheyd , dat vvy meer naer de dienftbaerheyd des lic- haems,als naer de heerfthappye der ziele luyfteren ; dat wy, ghe- lijck het vee , naer der aerden hellen , en den buyck gehoorzae- men j dat wy de aerdfche ghenuchten, met alle krachten, op- vol- ghende , de hemelfche van ons verftooten.

Hoe raeeldat ons^ met Gody behaghet^ ipvy rverppljz/n !

Hoe qudicl^lijden vvy^ dat onsyet wel maghgaen \ Hoe '-ueely met quaeden raed, qme dinghen loy ooct prijzen^

Die^ dat vvy menfchen zj^n, met rechte niet toe enflaen, "En even-vpclgheen zorgh en heeft ons oyt ghebeten^

Noch dit^ noch dat en heeft ons herten oyt befwaert : éMaerelcl^rs n;[eefcb <uerfiand^ en ^leefche vvilimet weten,

In alleboofheydfppelty en alle boofheyd baert.

Zoo fpreeckt I v li v s in zijn Latijnfche Naer-gerichten,daer van vvy dit^met een Duycfche fauce,toe-bereyt hebben ;

^59

^iC rejicimus : me tatimnr bene ej^e nobü l êlimm multa malo conjilio f rava frobamHs^ ê)m nos prohibeni homines ejfe fojje dici \ Nee cura, tarnen illius ^ huiufvemomordït : Sed target fua cuique malo brutct njoluntas* Laet ons dit tot befliiyt ^ en onder-richtinghe, op-nemen : ^^tjfs njeelmeer , te konnen leyden ,5 Ijijn begeerten den den band^ i^zAls dat Frincen vvtjt nyt-breyden

3 , ^Al de falen njan haer land* , , Hj die mee Her üghebteVen

,5 Van de tochten njan "^n hert, ,, Heeft alleen een vvaere leven y

,3 Vry rvan kommerlicke fmert, ii ^l vvaert dat hj moeHe blijven silneenhutnjanfirooenjlijckj'y yi VaBer zal hy daer beklijven iy tAls een Koninc^in zjj^ fijcl^ Maer laet ons dit oock zijn autheur niet ont-vremden. :&^6 fprce^S Ronsard: siCeHpltisdecommander 3, Sur fes affeBionSy jj >^'^wAr Princes d^ amen der s>T>e mille nat ion s. , , J^i de fes f^jpons 3, EÈ maiHre ent tere ment S3 Celuy ruit feulementy

i 5 IsCeuft, il quun toiSÏ de chaume^ ^ ^

iyEtflusaJJeurementy 9i ê^tin Roy defon Koyaume.

V4 EM-

i6o

EMBLEMATA. XXIL

Gheen vafl: gheloof wert duyvels roof.

De yorjjchen van de 3\Qjly een vremdenfnooghe^ f.hroedfel. Wanneer Jy f>jen dejlangh^die hun bejaeght totyoedfel^ Zy yatten over dvperfch een rietjen in de mond. Om niet yerJJic^ te ^ijn^ doorde^e looj^evond. De draecl^die oudejlang^diejpant ons ooc^^ijn netten^ Hy bijt ons in de hiel^maer ^t\an ons daer niet letten i dAls Chrijlus in de mondy ^tghekofis in ons hert, De duyvelheelvergheefs ^ijn tanden o^en-jjfert.

i6i

If^i legghinghe.

Edert datdieon reyne gheeftcn haercerfte woon- ftede verketen hebben , en van het liooghfte geluck tot de diepfte rampzaligheyd neder-gevvorpen zijn, hebben zy,door een fwarte nijd vergalt zijnde, ghe- Muerigh in de weere geweeft, om de menfchen den. w^egh der zaligheyd,door lefiim aen-ghewezen,op te delven , en ons alzoo te verhinderen , om te kommen tot de hcerlickheyd Gods. Hier toe werden van hun alle fteenen beweeght , allerley gulden appelen voor-gheworpen, opdatwy hetghezichte des hemels verliezende , en ons vergapende aen het flijck der aerden, dienft-knechten der duyfternifTe, ende alzoo med-ghenooten van dat helfche ghefpiiys werden zouden. Zoo haeft en zijn wy niet geboren , or wy zijn terftont om-zet met het heyr-legher van die eerfte af-vallingen. ^ant vvy en hebben denfirijd niet teaen yleefch en bloed^f^aer teghen de overfie^teghen de machten yt e gh en de ^h wel" dighe der weereldj de duysïernijje de'?:^r eeuwen^ teghen de gheeBe^ licke boof heden in de locht. Hier kommen by twee gheweldighe mede-hulpers, het vleefch, en de weereld , zoo bedrieghelick en verleydelick,als wy zoet op haer verghiftighen dranck zijn. Zoo dat wy geduerigh door deze drye bellreden en aen-ghevochten zijnde, gheen hand-wijle en zouden beftaen , als gefterckt zijnde door die xvonderlicke eenvuldighe Dryheyd.

Hcecfunt tria ^rdia : corpffs^munduj,^ hoHü^ H<eret corfus^ (^ unigenocarcere me ar eet. J^fumfugere nequeo^ necfugarepojfum, ^U cum reliquü omnibtfj amplec?itur orbü. Ex quo^ quibus artihtu A'voloy njel qmbm alü f Invtjilis mfdijs circumyolat hosïü, -

X Êuem

16^

^aem non n^ïdeo^ quomodo de fellere detuf ?

h^c fignorafunt exil'n ?nei tremen dï,

Mtern^ vïgidique duces^Jakrique mortis,

^orum irafateües '.guUjïi^ator : iAchilles

Ambitio : guU corporü : amhkufque mmdi :

jfra t rucü truculenta^ feriferox tyranni.

Ergo moribundumfie ne dej^ice lefuy

FaSIum non hominem ex homine^atrumque cadiCVer,

Vuligïnü atrum cinerem, atramquefaViüam,

Et quem^ nifi tu^ haud alm cognofcere fo^t ,

Tam dijjlmilüfum mihi .- tam mei tuique,

tMime mihi reddü^ tibique^inViSius 'Jefu,

Dit zeght dat oii-ftervelick Verftand :

rOrie flrijdeny elckj)m grootfl ^ z^tjn my fteeds aen-gheboden^ Vant f-vleefchsVan 'svveerelds macht ^envan die helfche boden. Het vleefch Inleeft dicht aen my^ \en magh het niet ont-gaen^ Maermoet hier met gheboeyty als in een l^rcker fiaen, n)e vveereld^alt my aen met lieden en bedrieghen. tAhl deur wat konfi^ofvpieck^%aiick^dit dingh ont-ylieghen ? ^I>'on-zienelicl^ GheeB njlieght fiedes aen mijn zy -^ tMaer dien ick^ niet en ?;iey hoejlaen ie Indien njan my ? ^it "zjjn mijns ballinghfchaps n;erfchric^licke panden^ ^'aen-leyders tot njerderfy de [mids^ansdoodes banden: ^iens lij f -knecht gram f chap is : fvan alle h^nt bezet Met keel-luH 'Kinder maet^ met eer-'z^cht zonderwet. Zoo dan^ njerlaet my niet^ oleju^ ijol ghenaeden, ttMy <van een menfch gheen menfch geworden ^^ol mifdae den: Ghewordenfiofen afchf een leeUck^aerden-laH^ Veelfpyarterah het roet dat in defchoor-fleen wafi.

Dien

x6i

^Dien anders gheen alsghy, %out kennen aen^i^n ^eden^ (Zoo ben icl^ njan my '^Ifen njan u af-ghetrcden) 'Ten ty datghy^ o Heer, njoor wien dat alles beeft ^ Myaen my^en aen «, uyt liefde^ Weder-gheeft. fD'tt leven y zeght A v g v s t i n v s^ ^;^ l^n Tender be::ouckinge niet deur-gebracht Werden. Wy verleppen en verfmelcen,\vanneer ons ftrijd onc-breeckt. God en wilt ons hier op aerden gheen hemel gheven. Deze aerde is ghelijck een ftrijd-veld, waerinwyter preuve gheftelt zijn , teghen onze vyandcn. De eeuwighe rufte is de op-gehanghen prijs van deze gheduerighe on-mfte. Wy en hebben in dit gevecht gheen andere wapenen van doen , als hec gheloove, dat door de liefde krachtigh is. /£ne as en konde in de Elifiaenfche velden niet kommen , als deur een gulden tack : die niet gevonden en wiert als in de fvvarte duyftemiffe van een dicht foreefl : wy en konnen oock niet dringhen deur den voor-hangh des hemels , als gheleyt en onder-ftut zijnde met de goude ftaf des geloofs. Een ftaf, die niet te krijghen en is in de w^clluftige beem- den des weerelds, daer niet anders als ghemack en zorgeloofheyd groeyt; maer die tuflchen de doornen der bezouckinghe^en licha- melick verdriet , van God gheftelt is, en niet anders als met zuch- ten en weenen te bekommen is . Bezouckinghe is ons noodiuh, op dat wy den wille Gods volbracht hebbende , de belofte ver- krijghen moghen. Het wambays moet hier uyt, en alle weereld- fche beletfèlen : wy moeten ons in ons hemde ftellen,en onze vy- anden de open borft toonen: zoo wy maer de vuyft met het fvveerd des gheefts verzien en hebben , gheen fenten, gheen ghe- weid en zal teghen ons vermoghen. Debtlis efl hoftü , (^ non }2if roolentem njincit. Onz^ nLyandisfvvackj ende en kan niemant vfin^ nen^als die wilt ghevponnen zjjn^ zeght H i E R o n Y m v s.'Tis zeker, zoo wy niet fluymerigh , maer gheduerigh op onze hoede zijn,

X z wy

t64

wy zullen vaft ftaen^ glielijck den bergh Sions^ en noyt beweeght werden. De poorten der hellen en zullen teghen ons niet vermo- ghen. Maer waecken en bidden is ons noodigh , gelijck Chriflxis, korts voor zijn over-lijden , tot zijne dilcipelen zeyde. Doch en moeten wy hier haer exempel niettoe-ftaen^noch naer- volghen ^ die^ghelijck gehelmde haezen^ ftout in woorden, bloot in daden, baeren meefter verlieten^en vluchteden : en in plaetfè van waken, in flape vielen ; en wanneer zy behoorden ghebeden te hebben, hem verloochenden. In het bidden nu is van noode , dat wy,ter coeder trouwe y onze fchuld den Heere voor-draghen , en al ons veitrouwen op hem w-erpen , tot Ipijt en ven^'ijt des duyvels met alle zijn aen-hangh. Dit zy tot een voor-beeld :

(iAlsghy f-uoor ons "^jt ghefioryen:. En rvernielt hebt ons ellendj

Daer ^y waren ganfch verdorpCy Zondioh^^onder maet of end'.

Jefujooe ic^ meer my keere^ En my vventeC 'm dn flijcl^y

n)es te meer kl^ u ont -leer e ^ Des te meer ic^^an u vptjc^,

Bn hoeick^H meer ^verUete'^ Hoe ick^ <-verdeY gae '-van my\

^Syveerelds T^ete honigh-rate Lockt^en drijft my dan van dy>

En 7,00 n;an dy uyt-ghedreveny Drijy' kk^ weer de liefde uyt.

Wie kan zander liefde leven y T>ie ons van ons T^^lven flu>yt ^

Chy zjjt anders niet als liefde ^ Heere fefu : door de kracht

V^n de liefd' het u beliefde tden te nemen ons gheflacht.

Wegh dan dtiyvelmet uw laghni:

Chy komt nu alnjeel te laet, lefus heeft in my behaghen, - Naer zjjn eeuppigh-ppijfe raed,

lefus heeft gh e klopt 3 gheklonck^n tAen de deuren njan mtjn hert:

Heeft mijn kgude doen ontponck^n^ En my ijan my zjlfont-pvert,

n^tis 7^00 hebb' ick,in-ghelaeten Hem^ die nu mijn ^iel bemint:

Dien zy voormaels placht te haten^ Ztijnde noch in Tfnde blind.

Hy

Hy heeft din ^^« vvoonji genome 3 Jn het b'mnenH van mijn zjel.

Waer voor ^alic^ nt4 danfchrome^ Om een beet jen aen mijn hieL

hk flae nu i-uaB om-ghetoghen^ Met de wapens van mijn heer,

Tijc^ensfcbichlen^flingers^hogen Chelden tegben my niet meer,

Laet de Duyvel^ppilt hyy'-vlejden^ Laet defvvarte hdlen-raed

|<5S

Al haer garen uytgaen breyden: En metgoedheyd^en met quaed

Nu eensfireelenydan eens dreygê^ Met een zoet^ of Jïr af geacht ^

Alom dat hy my zou neyghen^ Als een on-ver Handigh wicht.

Dit^en meevy en kan niet baeten: Dit'sjnt korte ^tr echt befcheydi

lefuj 7^1 my niet ^uerlaeten^ Nu^noch in der eeuwigheyd.

%r.s^.

X3

EM-

\66

EMBLEMATA,

XXIII.

Wat de man kan , wijft zijn reden an.

■'t

De manheer dat hy I^opt^om niet te ^ijn bedrogen^ Hy knipt aentpoïlulejn: het mocht mijjchien niet dogen: En hoort ^oo aentgeluyd^of*tfin is naer ^ijn ^eur^ O f 't niet te lomp en is^of ergens heeft eenfcheur. ]\lop ooc\aen 'smenfches mond ^ ghy hoort haeH tijt

^ijn (preien ^ IVdt dat hy is^ofkan^ Tpat dat hem magh ont^bre^en. êen^indnoch ongejpeent^na 'smoeders borflenfmeckt- Ben yoghel '^inght altijds^naer dat hy isghebeck^.

}6/ Wt-leggingheé

En krackeek noch huyden-daeghs^ onder degeleer- de, welck dat het rechte wezen,of de waere eygen- jfchapzy, waer deur demenfchen van de becftea _jonder-fcheyden werden. Het ghemeyn ghevoelen ^ ftelt de Reden \ maer^mijns oordeels,zonder groote reden : ghelijck op een andere ghclegentheyd zal breeder mogen bewezen werden. Deze beeldeloofe af-beeldinghe raeckt daer yet van aen :

V Is louter jeloerjy , al wat de menfchen rallen :

*X>^ beesïen zjjn begaeft met reden j ds vvy allen, ■

Eer dat de njos op't ijs ^l petten oyt "^n ^^oety Hj leght zijn oor heel by , en lnyfiert uaer de ^loed.

Is V "Water fiil enfiom , hyjluyt daer uyt met reden.

Dat ^tganghbaer ü en [ierck , engaet het ft out betreden. Een Gods gheleerd njeriiand, door min oj^n r^ervoert^ Verneemt heel ft il en tier^ of God zjjn hert ooc^ roert.

Zoo daer menfchen ter weereld kcxinen bevonden werden zon- derGods-dienft, ick zoude die alleenelick af-fcheyden van de beeften^deur een verftandelicke en verftaendelicke fpraecke. Het welckeoockdezommighetoe-ftaende, hebben dit beftaen te zegghen : Dat zoo het God ghelieft hadde,hier op aerden^^op een groot tonneel , alle zoorten van ghedierten by een te verzamelen, op dat hy mochte de eene tegen de andere be-prouven , het zy in kracht des lichaems of des gheeftes ; het flvackile en beklaeghe- lickfte van allen,zoude de menfche wezen,als-men hem maer de Ipraecke wegh en name , die ons ghegeven is , om alles in een te vergaderen , dat magherlick en onvermenghelick , in de gheeften

X 4 van

<as^

i68

van d'ecn en d ander verlprcyt light. De fpraecke beveftiglit , ïn het midden van ons, een zoo rijcke en over-vloedige onder-han- delinghe , of veel beter een zoo hooghen licht , beftaende uy t alle de fchoonfle in-vallen en in-beddingen^, die daer zijn, en gevveeft zijn^ledert dat de weereld weereld geweeft is , dat wy daer deur, als deur een Goddelick werck-tuygh, met den anderen verplicht, en by God ghenaerdert zijnde, de weereld te zamen houden , en dezelve met den hemel vereenighen. Deurdetaele werden be- weeght, verwarmt, ghefpannen, en ont-lpannen alle de krachten der ziele j deur de (praecke wert onze wille ghebonden en ont- bonden j onze zinnen ghelijck betoovert en belezen : en, om be- knooptelick te fpreken , deur de {praecke kan een menfche don- deren , blixemen , en,gheli]ck als met een kanon,bre{re fchieten, leyden,trecken, ver-rucken,wien,en waer het hem gelieft.

Daerom hebben oock de Oude Mercvrivm (dien zy voor den God der wel-lprekentheyd hielden) zonder armen en beenen af-ghemaek : te kennen gevende, gelijck F e s t v s fchrijft , dat de taele alle dinghen alleene kante weghe brenghen.

R o N s A R D, hoe- wel anderfins van ons verlchillendejbevcfti^ht teadeele wat wy zegghen willen :

^ quifaiSi dijferer ïhomme d'ayec la hesïe^ Q neH poj feBomach^ ny Ie pied, ny la teftCy LafacCy ny lesyeux^ ceH laftule raifon. Et fiofïre ejp rit logé au huut de la ma'ifon rDw ceryeaufon rempart 3 qui lefutur regarde ^ Commande au corps la bas^ ^ de nou^s a Ugardei ^ats ce qcii ïhomme jaiSi de Vhomme dijferer y C'eB lafeule parole^ C^ffavoirproferer Tdr artiCe que ïon fe?jfe , ^ ffavoir comme fage lettre les pajjioris de nopre am€ en ufage.

Dit

\6^

Dit zeght de Poëet:

Hetgheen den menfcbe doet, mst recht ^ vant njee "^erfch'illen^ ' , £« ü noch hoofd ^ noch njoed^ noch bujc/^^ noch borH^noch billen^

ü^ch aen-^icbts oogh ofneus-^ rnaer z^k^r 't is allejn

*T>e reden hoogh-gehuyBi hit midden <uan ons breyn. n)ie dat air eed' is pvegh^ noch ziet-^ en 'tgbeen z,al kommen^ Ooc!^ menigh -rnael ajcor-zsghï ^ ^tbedec\tevpeet f ont -mommen:

"Die oyer ons peedsWaeckt^ en met eenfiil bedrijf

Ghebied^' met opper-machty de leden fvan ons liff: *'.^

Maer dat d'een mcnfche maeckt njan d^ ander menfch Verfcheyden, En tot een hoogber trap njan acbtbaerhejd i^an leyden^

\Dat is alleen dej^raec^-^ met l^pnB en recht befcbeyd.

Te uytten deur den mond:, dat in het herte leyt. Te weten met ^erBand, gbelijc^ de vvtj^e plegben, 1)e tochten onzer ^«V/, naer dat het zygbeleghen^

Te feilen intghebruycl^: en toonen met der daedy

Vatghy gheen beeH ^ maer ^elfs de menfch te boven gacL

De fpraecke dan is het tafFereel en het veitoogh van des men- L&hes zieie : vvaer in als in een Ipieghel naecktelick te zien is de gheftalte van de inneiiicke menlche. S o crates gaf dat zeer wel £e kennen. Want als een rijckaert zijnen zone by hem gheionden liadde, op dat hy zijn aerd en verftand onder-zoncken zoude, en zijn meefter zeyde : De vader,ó Socrates, heeft deze zijnen zone by Li geionden, op dat ghy hem bezien zoi\dtt;f?reee{t dan^ zey- de Socrates, op daticl^wzienmagh. En Diogenes verwon- derde zichjdat daer de menfchen noch pot noch deckfel en koch- ten, dan aen de klanck beproeft zijnde ; dat zy in het koopen van een menfch, met het o;efichte alleenelick te vreden waren. Wanc 'hy op een tijd neder-zittende,om voor een flave verkocht te wer-

Y ' ~ den.

17 ö

den, wiert hem bevolen, dat hy over-eynde flaen zonde , op dat de kooper te beter mocht zien , wat hy koopen zoude. Maer D I o GE K E s (een Have naer den lichacme , maer een vry-eyghen van aemoed) belacchende de d vvaefheyd der menfchen, vraegh- ~ de, wat daer aen ghelegen was,dewijle de viffchen wel verkocht wierden, hoe dat zy oock laeghen. 'T is, ghelijck-men zeght,den ezel kent-men aen zijn ooren , den dwazen zal-mcn aen zijn woorden hooren. Want het vat en kan niet anders ghe ven, als dat het in heeft. Zulck een man,zulck een reden. Tot den Apoftel Pieter wierdt ghezeght, dat hy een Galileer was . Op wat preiive doch ? njoorvvaer, zeyden zy die daer teghen woord igh waeren, f^hy ^t oock^ mede <x'an dien , want upp [p raecl^ maeckt u ofenbaer. 'T en is daerom niet te ghelooven , dat de tonghe het herte belie- ghe j immers in de gheduerighe treyn des levens. De Philofooph van Madauren verhaelt dat Solon dertele Veerfen gefchreven ; Dat P L A T o minnelick ghezonghen heeft , Dat D.Hadrianvs dertel in zijn ghedichten gheweeft is •, ende hy zelve van de zelve feyle beticht zijnde, zeyde, dat hy van leven een Philofooph, van gedichten een minnaer was. Zoo werden oock (of God woudts) Martialis enPETRONivs verfchoont :

Lafciva efl nohü fagina^ a^ita froba efl, L afcivus rverfus ment e pudicus er at *

Twee Veerfèn op een flaende, in zulcke zin :

tAliBy dat ons ghe dicht

Wat dertel yvert bevonden-^ Ons hert met deughd '-verlicht ,

fs reyn^ en on-ghefchonden.

' Laet dat die ghelooven,die on-ghevoor-huyt zijn. Gods oor- . ' deel

171

deel gaet ons anders voor. Zoo roept de hemelfche ftemme: Chy

aderen ghebr 06 dfei , hoe zj)ut ghy l^onnen goed j^reken , dewijle ghy qmed zjjt f 'p'vant uyt de overvloedigheyd des herten J^reeckt de mond. Een goed menfche brenght goed^oort ^ uyt den goeden fchat zijns herten-^ ende een boos menfche brenght boofheyd '-voort ^ uyt den boofenfchat, ^laer ick^T^gghe u lieden^ dat de menfchen in den daghe des oordeels re kenfchap geven zjiüen wan eenyeghelick^on-nut Woord dat zy gbel^rol^en ^Uen hebben, ^Unt uyt upveyvoorden zj^lt ghy gerfchtveerdtght VVorden^ende uyt uwe "Woorden zjilt ghy <uerdoemt Werden. De hitte van de lever is in het aenzicht gefchildert , ende een brandighe koortfe druckt haere teeckenen ontrent de lippen. Alzoo doet een herte dat door verghiftighe vuyligheyd ont-il:ekeii is : het ilaet uyt aen de tonghe , ende befinet die ghene die daer ontrent zijn , met de zelven evel , zoo zy niet op haer hoede en zijn. D^ tonghe^ zeght de Apoftel lacob, befmet het gehcele lichaemy ont -(lekende deghejchafen vveereld 3 en ü ont-fteken njan de helle^ Een uyr-werck;,zoo het van binnen ont-ftelt is^het blijckt terftonc vanbuyten^aen het mif-llaen van de kloeke: maer zoo alle de ve- ren en raders wel gelpannen en geftelt zijn , zonder datteryet aen hapert , de klock-llagh zal, op zijn rechte maete, met de hooghte van de zonne, gepaftelick over-een-kommen. Zoo zal-men, iiyc de gherchicktheyd of on-ghefchicktheyd der woorden, zekerlick konnen af-nem.en,of de ziele benevelt is met de vuyle duyfterniiTe der hellen j of datzy verlicht en gereghelt wert door het licht van de zonne der gherechtigheyd.

Elck een zy dan gewaerichouwtj dat kleyne lid,dat groote din- ghen roemt (het befte en het quaedfte van de weereld , naer hec zegghen vandiemif-maeckte Philolboph) wel op den toom te houden , op dat het niet uyt en fpringhe , en zijn meefter uyt de zaele en werpe in de eeuwighe du)fterni{le : voomemelick de

Y z jonghe

jonghe luyden,die dat flibbeiigli blad zoo qualicji konnen dwiii- gheii; jae die zomtijds haer eere (lellen in on-eerlicke dingen daer over te laeten glijden.

On-gioefyiiffchen tongh en mond, foey? hoe maeckt ghyt dus zoo bont ? ^lagh-er dan niet '^ij^ ghezsjt :t Ten zy dat het zy bej^reyt. Met een t-vHyle^pyoorden-korH:, ^Braeckfelnjan een wrotte IwrB^ Magh-er dan niet '^ijn rverhaelt, qAIs begrootet^ en ojertaelt Op eenfchandigh lid, ofd^edy *Ï>/V of eenigh <-uuyluyt-gaet? ^K TJe de jo nghmans^ als zy Kjj^ Vol fvanfjitjs^ en heete yy^n^ n^at zy fc herben hert en zi^3 Omte bren^henyet-vves in^ \^aer uyt dat het blije l^n mocht, n)at zy heelïch^ 7^n verkocht. Onder d' helfche flayerny Van delemtigh h)erery\ n^aer in dat zy in gh ejlicl^^ Werden als een hoen gheBickt,

EM

EMBLEMATA.

XXIV.

Eyghen-min blint ziel en zin.

^^3

De zon^dat vponderMcht^dat om den hemel rij det, T>at alle dingh yenvarmt , klacht ghevet en ver-- blijdety Wanneer ^ijn lauwe glans yer^aemt int holgelas^ Ven^enghtyyerk^enght en brand ^dat groen enjeugh^ di0o vpas. T>e liefde yan ons ^elfoptgeen' vpy meejlaen-hangen^ Zy enchelende vrj^ niet dobbel of geprangen: T)e ^ucht en fy niet heet^noch l^udin allen deel ^ 2)^ middel'-maet houtflaet. (jenough^niet al te yeel^

174

JVt4e22tnghe.

"öö

'Is een zeker zaecke , datter gheen feyle zoo vail: ons aen-kleefc, noch zoo moeyelick is om uyt te roeyen, als de hooghmoed : 'cis ghelijck het hemde , en het aetfte kleed,dat een weder-borelingh uyt-fchuddet. ^^^^^^ Want naer de maete dat wy de zonden af-fiiijden, en goede kraghen en dij eken daer teghen fchieten , lijden wy de meefte laft en gevaer van achter,daer wy minft op verhoedt zijn. Een ziltighe vloed van een ydele eere^volght ons achter de hielen, door een verborghen geule van eyghen -liefdeden dreyght ons alle het ghene zoo wat ververlcht is , wederom te bederven , en on- vriichtbaer te maecken.Een zorghelick waterden daer in met diiy- zenden menlchen verfrnoort werden^als zy meenenop hetdroo- ghe te ftaen, en goede vruchten te gaen verwachten. Om klaer uyt te {preken : daer en is gheen bedrieghelicker noch ghevaerlic- ker zondevals de over-liefde van zijn eyghen zei ven. Want gelijck Ammon verfmolt enverquijnde door de liefde van zijn eyghen zufterThamar^ zoo verteert de zelf-lie ver door de over-tollighe zucht tot zijn eyghen zelven. Hy is zijns zelfs roffiaen , bordeel- houder, hoereerder,en bloed-ichender, uyt-puttende al zijn leven- dighe gheeften, om plaetfe te maecken voor een peftigh verghift. Daer fterven-der on-eyndelick meer door deze plaahe , als leven- tigh duyzenden , die in Ifrael ftiervèn , ten tijde van de pefte , die God zijn volck , tot een ftraffe, toe-zond. Eyghen-liefde heeft de Enghelen des lichts , in boden der duvfternifie verandert : heeft Babyion dien w erre-toren,op-gericht; de Synagogue des Sathans gevoordert en vermeerdert j de helle vervult ; en de geheele wee- reld uyt de vryheyd der heerlickheyd , in de dienftbaerheyd des verderfs o;ebracht,Zoo dat de ey^en-liefde de c;rond en de hoeck-

iteea

^^5 fteeii is van alle feylen , en volghens dien, van al het verdriet des

weerelds. Hoor het ghetaygheniflè van dien grooten Apoftel :

Wf^f dit^dat in de Uetfis daghen Tallen lammen fvvare tijden, ^ant

daermllen menfchen wezen hen T^lven lief-hebbende ^gjjeld-ghierigh y

tuermeteiul^^ hoovaerdigh} lafieraersy den ouden on-gehoorfaem ^ on-

danc^basr , on-heylïgh , 'zander ndtuerlickeliejde ^ 7:onder<Terbondy

*ualfche befchuldighers y on-maiigh , hart ^ '^on^er liefde tot de goede ^

njerrudersi roecl^eloosy op-ghebU^en^die de Wulf f heyd lieyer hebben

dm God , hebbende een gedaente der god'^aligheyd^maer die de l^acht

daer ijan rverloochent hebben. Hier ziet ghy een vol-maeckte lijfte

van alle on-volmaeólheyd^en verdoemelicke zonden. Het hoofd

en de oorzaecke van dien allen wert ter eerder plaetfèn gcftelt , de

eyghen-liefde : het ciment en de moortel van die hooghe muereii

vanlericho, welckezijn alle de ydelheden , en grouwelen van

deze weereld.

't Is dan te verwenderen , hoe zeere zich noch de menfchen

vleyen en troetelen in zulck een groot broed-quaed • hoe weyni-

ghe, jae hoe gantfch gheene van die fmettelicke fchurftheyd ghe-

nezen werden. Men zoude veel eer de ftront-vlieghen ont-lecren

dreck-boUekens te maecken,als de menfchen uytdeze vuyle mift-

put van eyghen-liefde te trecken .

O 7:iele , die eUendigh zjjt^ En^ol "van alle jonden ;

£n die u %elven noch rverblijd^ ^Iwaert ghy on -ghefc honden.

Ah ! ghy en kent de vveegh-fchael niet^ Van d'upve zjer rverfcheyden.

V Is Jefuj 5 die upp hert door-^et^ En aluppheymlickheyden.

Zijn fvier uppydelheyd beprouft^

T4 En

Iy6

En 'PVatghj hoogh tneught achten^ Op dat hy , met een yyencl^ ^bedrouft^

Ve r^mdt a l uvp ghedac hten : Niet yvit^alsfneeuPi^. want Volgebred^^

Enjvvart Kjjn al upp daeden j {Maer als de traghe kracht ^jant pcl^

Jn d' helder T^onghehrae den,

'Zoo zin^ht die hoodwliecrhende Arend in zijn Naer gcrichten:

Mens , que te miferafacis flmimi nocentem : Heu\ nefcü , ubi trutïna eB h^c^ altera ab iiïa» ^omenta tua ut judicio ap^endat acuto^ tAbduSia recejjus locafcrutatus lefus, Cordifque tibi referans mtimos penates ^ Vanoj ignefuo excoquat afiimationes, ü^tu e jus ut horribdi tua ijota liquentur, Haudnix ^'eluti candïda : nam tua omnia atra : Sedlenta picis <-vü ^ domita abfole corufco.

Het gaet alzoo , als Varro zeght:

Omnes ^videmur mbü eJ^e)beUi,faperd^'yfeHiviquumJi'r/Juscoprea*

Dat IS : Wjfchijnenjraey en 'Wijs , en aerdigh aen ons zelven ; T>aer ppy niet meer en zjjn j als die den dr eck^uyt- delven.

Elckeenmeynt (ghelijck Aristophanes {{:)reeckt) dat hy wieroock vijft. Niemand en vaeght-er voor zijn eyghen deure : als of het daer altoos fchoone ghenough waere. St' DCDUnCfeCt flClj Der befte IjanmibOjbC* De Poëten verzieren, dat een vvaer-zeggher, ghenaemt T i r e s i a s , voor-zeyde^, dat N a r c i s- s VS ; een Ichoon jonghelingh^ zoo langhe leven zoude^als hy zijn

eyghen

177 €yghen zelveti niet zien en zoude. Maer hy on-bevvift van het

on-gcluck , dat aireede over zijn hoofd hingh , het beeld van zijn

aen-gezicht in een fonteyne ghezien hebbende , is daer over zoo

hirfigh verliefc gheworden , dat hy eyndelick in zijn eyghen liefde

verfmekende en verquijnende, in een bloeme verandert is, gehee-

ten naer zijnen naem Narcissvs; voort-kommende van een

vvoordjdat dommigbeyd en on-gevoeligheyd beteeckent. Waer deur

de gheleerdeFabel-meellers te kennen gegheven hebben , dat de

menlche ftocke-dom , en ghelijck van alle zinnen uyt-ghefchuc

weit , wanneer zijn ziele, door die fmettelicke lucht , benevelt en

dichte over-trocken wert. Eveleens (jae noch veel meer) ghelijck

de dertele jongelinghen , die het eerfte jeuckièl van de prickelcnde

vrouw-ziecktc ghevoelen, wanneer zy haere heetc tochten op een

zekere maeght geworpen hebben , gheen vlecke noch rimpel in

haer en zien , hoe-wel zy miflchien geftelt mocht wezen, gclijck

die van Mart IA LIS befchreven wert: welcke hy zeght maer

dry tanden gehad te hebben, en dry hayren ; de borft ^elijck een

Iprinck-haen ; de zijde gelijck van een mier j het voor-hoofd vol

rimpels ; de mammen gelijck van een Ipinne-webbe^ een ftem-

me ghelijck van een vorlch j en den reuck van een bock.

lUuc fv^vertamur ^amatoruw quodamica Tnrpia decifiunt c^cum Tfitia : aut etiamipfa h<€c n^eleSiant , fijeluti ^albinum faljfus tAgnce^

Dit wilt de Venufij n{che Zangh-meefter zeggen :

Ghsen m'mnaer zjst defeyl , of^lecl^ijan KJjn ^riendinne : Of 7^00 hyf' immers zjet , hyjielt daer op z.ljn minne ^

Enjfchept daer in njermaecl^: "^albtjn , is^^iet^zoo heufch^ l^at hy zjch in defianckjDerheught '-van tAgnas neus,

Z Athe-

V8 ■

A THEN ^ V s verhaelt, dat te Athenen een zeker man was^ge-

naemt Thrasylavs^ die niet zulck een on-zinnigheyd in*ghe- nomen was^ dat hy vaftelick gheloofde, dat alle de Ichepen, dien hy zagh m-kommen en uyt-vaeren, de zijne waeren : daerom hy oock ghemeenelick op de haven ghingh^de zelve tellende en her- tellende 5 en verhaelde zijn vrienden de grootheyd van zijn ghe- waende rijckdom , zich boven alle andere menichen gheluckigh achtende : tot dat eyndelick zijn broeder, uyt Sicilien Vveder-ghe- keert zijnde,hem den Medecijn heeft bevolen en over-ghegeven. Waer door hy , ten laetften , tot zijn voor-gaende ghezondheyd S^hekommen zijnde, betuyghde menigh-mael , dat hy noyt ghe- nueghelicker , noch vernoughelicker gheleeft en hadde , als doen hy met die zin-dwaelinghe bevanghen was. Zoo zijn oock ghe- ftelt die waen-wijze zelf-minnaers : die door een koortfige breyn- zieckte zich alles toe-draghen , wat haer maer ilechts behaeght: haer zelven tallen tijde /is het niet opendick voor alle de weereld, ten minften in haer herte prijzende, jae zelfs haer eygen zotheyd: van welcke ghezeyt wert, by den Apoftel : Zooyemunt denckt^ dat hy vvai is:,de'pyijle hy niet en is,die bedrieght hem T^hen, Maer wa- re noch die eyghen-lof, zonder verminderinghe , enfaem-roo- vinghe van zijn even-meniche , noch mochte die erghens en ee- nighzins gheleden werden : maer vele (dat meeft te beklaghen is) fchroLiven en kerven deur eens anders eere en goede naem , om haer zelven eenen trap op te richten , waer van zy op een ander piflen, en Ipouwen mochten.

Wel, hoe dus ? iDermetel dier^ Heel een wenne ^ gantfch een letter j Op'ghefvypoilen ruan de ghifi^ Die uvp %telejïeeds bemiii :

Die

n^ieghefieken met de f in Van <verghifiigh eyghen-minl Of upp eyen-menfchefmaelt^ En met nijdighjpot rverhaeltj W^/ hy noyt en dacht ^ of deed, Of't en Was met k^aghend* leed, V^enyghe7:^Ue ^bitter quant ^ Volman trotjtgh on-yerBand, Ziety datghy u T^elven k^nt. En tot beter dinghen went^ Eerghy in een ander fmaet, rDat upv eyghen ^elfverraèt* Tlughs dan, hierruan haeBigh VVtjc^ En upp eyghen hofhekijckj En op datghy zje t upp rom, Hangh wpv tvree-Ti^cl^andeïs om.

}rf.

Zi LM-

80

EMBLEMATA. XXV.

God kan t niet voiighen , naer ons ghenoughen.

En leeft dan noch de Heer? magh dit de hemelluch^ ten ? T)e menfchen trotfen Cjodjien ooc\ de heeïlen duchten^ aAls hy j^ijn blixemfchietyde Thracer op de heen^ Enfchiet met (jod omjlrijdjaer van loy hout te leen* T)it doen wj oock^ofchriclQdie Qhrifii naem belijden: IVj flaen yan achter ujty tenjy ons (^odmlt mijden^ En doen ypat ons gelieft. Wy (lellen hem een v^et.

T>ie Heer is yan dit al^ en alleen rpctten ^et.

m^

i8i W^tJegghinghe^

'Y zijn alle van nacueretot ghemack en ghenuchce gheneghen , en dat zonder eenighe zondelickheyd, 'ZOO wy maer en wiften, of verftaen en wilden^ hoe en wacr de zelve te zoucken en te vinden zijn. Een goed Chriften en magh hem zelven , in deze wee- reld^niet anders als örijd en teghen-llood vooit-ftellen. Deur ver- driet en on-ghemack moeten wy , langhft den wegh der hellen, in het Koninck-rijcke der hemelen in-gaen . Dat Koninck-rijck moet gheweld lijden , en die alleen , die ghevveld daer op doen, zullen t in-nemen. Zoo dat een Chriften-menlche, zonder hope van de op-ftandinghe ten eeuwighen leven^de ellendighfte zoude zijn van alle menfchen , jae oock zelfs van alle dieren. Hoe groot 'u dan ons miC-veiftand^zoo wy in deze weereld onzen loon ont- fanghen willen , en even-wel noch een grooter verwachten in de toe-kommende weereld.

n)e menfchi ëèr dathy is op dezer aerd' ghehoren» Is tot roeel duyzend qua en ^an Godghefchickt te fvorenl ^ ^De eenfierft in de krtjgh^ de ander hy zjjn heyrd-^ T>e eenfierft in de zs^y de ander op der eerd\ En of-men zjch n^erberghUn^er-gheleghen landen y ^Tghevaer yyert niet ont-gaen, noch doodes fcherpe tanden» ^ant T^eckte ^moeyi enpijn^fchaecC ^doodelickj'verderf Tjijn ruan God toe-ghefchicl^ den menfchen tot een erf 2.00 God ons had'ghefïelty als Enghels, hier beneden y Vry ruan al on-gheval^ en eeu'^elick^ in njreden^

Het waer noch on-beleent ^ wat dat ^voor- zwicht igheyd^ Wat kloeckjoeydmochte z^Py en Wat fiandv<iH^g^syd:

l82

9)/V met hel^nt en zjjn w i vveerelds blijde ^aecken] Als ons Fortuyn toe-lacht • maer als ^y ons doetfmaecl^n ::?i'ii;:Den l^lckjvan teghen-^oed-^ als zy ons teeft enpluck^ En met ijeel zjcckte quelt ^ met pijn en handen druckt. V En is 3 ^vriend, niet van nood, noch oorboor voor de menfchen^ mlj>4t zjt iJanxpTgh beyrijty al hebben dat %y vvenfchen : - y: V Is zomtijds onghelijcl^ rued heter ^datby beurt

Eenfv'Vaeredroejfenüdezs^te<ureughdaf'l^urt, ji. . ^it houd ons int geheel: maer die altoosvpel ypilde :\'''ZichJIen intzsly^ point^ den hemel even milde^ En zpüniet langh beliaen» 1)it is Naturas vvety Wie ty 'Van aen-beghin defchepfels heeft ghe^t. Men 7;jet den hemel 7yelf zich on-ghelijckbeppeghen: Zomtijds.z,ooishyfchooniZpmtijdsn;olmiBenregh€n. 'We Zomer njolght de Lent : dan kj^tjght den Herft zjjn l^ert De Sinter l^mt daer nae \ dan keert de Lente weer, Jndien dan alles wert n;eranderlick^beVonden^ *I>e menfchy roockjnde vvind^ en moet niet zijn ontbonden Van diegheméene wet : 'ttj recht dat^njoor en'naery De menfch^een zgon des ttjds /verander met zijn njaer* En vvy zien allen dagh , om ons noch meer te fl^veny n)at niet, in eene fiand, op de^r aerd, l{an blijven :

Wanneer het dan ghebeurt, dat ^m-tijds 'teen verdriet ^ . Of V ander on 'ghelucl^ de hemel op ons ghiet-^ ^ien moet het met ghe duit , Godvruchtelicl^ "verdragheftj En denc^en byzjch ^elf 't is Go des vvel-behaghen : 'T moet goed ^ijn^ hoe het zy noch njoor ons on-bekent ^ oAlvvat ons dreyghten dringhtyal Wat de hemel z§nt, Maer wac ift van ons goddclooze menfchen ? W)^ oordeelen Gods (^yordeelen^en weghen die op de verdorven balance van ons

on =

< ^1

i8j

on-vemufcighvérmift: watdaer niet deur en flaet, en kan noch

in uyt-gheef,noch in ontfangh verftrecken.C^SARzeyde tot zijn Piloot ;, dat hy niet vreezen en zoude in zee te houden , en teahen het on-weer op te zeylen , al was het dat de hemel en de fterren, door een nood-fchicklèl y dat zochten te beletten. Vertrouw, riep hy, want 't is C .« s a r, dien ghy voert. Avgvstvs infehelijcks, door een tempeeft ghellinghert en ghedreven zijnde , beaon den God Neptunus te beroupen en te dreyghen : en dede , in eenighe hoogh-tijdighelpelen 5 zijn beeld wegh-nemen , om hem over hem te wreken. Alzoo gheeflelde Xerxes de zee, en wierper boeyen in , om de zelve aen den band te legghen. Men vermeit oock van een Chriften Koninck , dat,zijnde van Godes hand ge- flaghen, hy in heete gramfchap fwoer,zich zelven te wreken , en begheerde, datmen hem in thien jaerniet aen-bidden , noch van hem Ipreken zoude.

CheppfS} o groot e God^ de reden4oozj dieren ^ 1)ie hier in melden gaen ^ en daer in bojTchenfvpieren^ Op dat deur t groen gbeyyttsTy mochten T^jnghelJfijB^ Z^pp goedheyd bidden denden rvolghen^dat ghj wijH* Al het ghefchubde njee , dat deur de zeegaet fpelen j tAl hetgbepluymde <^otcl^^ dat met haer helder kelen ^ De lucht ^eer'^ete breeckt ; het yyoutje rotsjhet njeldy Die hebben al te %aem haer onder ughe fielt. Die alles y hleecl^ijan ^jrees^ niet tegens u en kielden j *Z)/V alles y als ^erbae(i^ njoor u ghezjchte fchricken : ZjOo maer intalderminfighy dij ne gramfchap vyijfl^ Hetfchijnt dat met befcheyd, eerbiedingh in haer rijfl* n^e menfche, zj^nder meer 3 de menfch-^van u ghefchapen» liiet^ als een ander dier, om naer de aerd te gapen»

Z ^ Mafr

184

^aer hoogher Tfan gehaort^ en bouten al ^'oUmaeckf^ Dat /dr, dat roert ^ dat leeft ^ oj naer dees vyeereldftmsckt % ^n vviengby hebt ge Belt de trecken ^van uw VPeT^en^ ^'letis aenT^cht heerlic^fchoon ten hemel üghereT^n j t/^en wienghy 7^0 <^eelgoeis mldadigh hebt ghetoont^ ^Die '^an u met njerHand en vvijfhejd ü ghekroont j Hy alleen yhy alleen , met toe-ghejloten ooren^ eAls d* adder <ueel-tijds doet , heeft u befiaen te ft oor en : Hy alleen heeft besiaen ^ rvol nj^n ondanckbaerbeyd^ Te quetfen d'eer en lofnjan uwe éMajesïeyt, yiy alleen l^ort en mort^ hy alleen ü ton-'vreden j Hy alleen redelicl^ , leeft teghen alle reden.

Maer in de prkkel Gods is^t hart 7^n hiel teflaen, Duycl^y menfche , zjjt ghy wijs , Uet i onweer over-gaen.

EM*

EMBLEMATA.

XXVI.

,8j

Die wetenfchap vermeerdert^ vermeerdert moeyte, Salom.

IckJ^uype heen en vpeer^ mijn inghew^ndicj^ teer e : T^ot nuthejdyfan de menfch^my ^elven ick^ontbeere^ M-ijn vperckjïij) heelyerflrick^,daer in icl^mji hejluyt^ Om^^ijnd een niemipgediert^te y liegen flags daeruyt. I-lier zien fy haer geftalt\ die naer geleerthejd jagen: Zy teeren yleefch en bloed ^ om ander te behagen : Hier ingedacht veriverty daer wroeten Jy in'tjlof. Om ^00, tot V levens ^oi7, te mnnen eer en lof.

dA ^

m-

iVt-legghighe.

^E letteren zijn een groot bebnip , om deiighd te ver- 'krijghen, ende een koftelick juweel , om de zelve te 'vercieren.Iae de deu2;hd en wertniet alleen fchoon- ' der en bevalligher door de gheleertheyd , maer zelfs oock ftercker en vromer: niet alleenelick couleur van haer treckende , maer oock bloed en jeughd. Zeer wel zegKc Seneca: Hoe-wel ons meer daer aengheleghen is ^ dat Wjnjromer^ als dat Wy ghe leer der yperden-^ nochtans en ghebeurt het eene niet ^ zonder het ander. \(lant de kjouckhejd en k^mt het oioemoed nergens anders njan daer^ als njan de goede l^nften^ als^'an debemerckiri' ghe der natuere. Een Chriften zoude hoogher klimmen : maer een Hevden niet^die met het ghevvichte van de oorlpronckelicke ver- doiventheyd gheboeyt üght. De gheleertheyd is die hooghdadi- ghe,en on-deur-boorelicke ichild^ die V v l c a n v s voor A c h i l- LES fmede , en in de welcke hy den hemel , de aerde , de zee , de woleken, de fterren, den blixem, de fteden, de leghers^en de ftrij- den graveerde ; en kortelick alle het ghene, dat in de weereld kan ghezien werden. Waer door de Heydenfche Poëten te kennen ghegheven hebben , dat de kenniffe der dinghen den gheeft des menlches on-winnelicker en on-wondelicker maeckt, als een fchild het lichaem. Maer ghelijck A c h i l l E s ter fchole by C h i- R o N ghing;h, op dat hy bequaem mocht werden, om dien ichild te dragen^alzoo moeten wy oock gacn in de fchole der wijflieyd, zouden wy de gheleertheyd wel ghebruycken. Zoo oordeelt H o R A T I V s van deze fchole :

FerVet aVaritid^ miferoque capidlne feSitu^ Smt ^'erba (^ <-üoces^ quibm hunc lenire dolorem^ Tojjïs^ (^ magnam morbi deponere partem»

Dat

Dat is:

ZjOO u het hertefppelt^ deur gbierigheyd ^helilel^K;

Cheenfiem,gheen Woorden oock^en Kallen uont-bre ken: \(/aer deur datghj T^er licht njerfachten mocht upppijn En 'tmeeren-deel roerloH a/an uppe ^ec^e zjin.

Aristoteles verhaelc, dat in zijnen tijd ^ ontrent Trape- ziintiiim^een zoorte van heunigh gevonden wiert van zoo vrem- den reuck , dat zy den gheeft: der ghener die dien ghebruyckten, zoo omme-teerde^ dat ghezonde en luftige menfchen^ daer deur, dom en bot wierden j de botte daerenteghen wierden hier door verwackert^en op-geweckt van geefte. DitJaetftekan alleenelick, met goede reden, de kracht van die loffelicke en heunighe weten- fchappen toe-ghefchreven werden. Want hoe vele zijn der van zot meel ghekneden {paiHry de folie farine) die de leegheyd van haer ghebooite, door de ftudien, zoo verheven en verbetert heb- ben , dat zy, gelijck veraerd van natuere , onder die van de befte ftoffe^en de kloeckfte herfTenen ghetelt werden ? S^eis melivre lutojinxit pr<ecordU Titan. 'tEn is niet te ghelooven, wat een gewichte en bequaemheyd de letteren ons toe-brenghen , wanneer die wxl gehuyf-meeftert en aen-geleght werden. Maer wanneer die oock in een quade aerde gezaeyt werden , wee den genen^die by haeren ougft moe- ten ghevoedet werden.

De letter-^onB die helt dttjds tot quade Ughen, ^Ivpaer ?y on-ghel^amt^ en ponder oordeel vvoont^

tMuer dobbel ts de man^bereyt tot allejlaghen,

<X>ie Wel-ghe leert %jjn hoofd met teere zjden kroont,

n^e yvtjfheyd is een frtjs njan T^lckjen dierbaer leven. Dat doorgheen ijicr^ offael, ofjaeren vvert ont-vveeft :

tAaz Maer

i88

^aerdaty door geen hegheert^yanyet-vves yremJsgedre'pen^ ebeen ander ^rijs en eyfcht^ als dat het is^ oj heeft.

Zoo vloeyt de fonteyne zelve^ daer uyt dit ghehaelt is :

Sine judiciofludia incomfta literarum yerountfemver admjidias deteriores. At ad omnia duf leXy homo bene infiitutHd; Si n.ite cafat tenerü moribus coronat. TremmrmrAferfetu<eeHfaj^it(2tia'-vit<e: ^ue non rectptt , nijtfefe^ <eHir/iattonem.

Die met deze iiyt-ghezochte peerl zijn voor-hoofd \^ercieit heeft, en door een rtille , dochmoeyelickenaerbeyd, nu goede voor-raed op-ghedaen heeft , en moet nu , ghelijck-men zeght, ïiiec alken voor hem zelven zinghen (^(ïbicanere 0^ mufts futs) maer hem zelven in de lucht en in de zonne zetten , op dat hy de vrucht van zijn neerftigheyd een ander aen-biede, en de zucht tot zijn vader-land opentlick betoone. Die anders ghezint zij n , en moeten maer voor aerd-laften gherekent werden , die maer en dienen, om het ghetal te meerderen, en het graen te verteeren.

Weetghy^hoe hy veel-tij ds blmSi, ^Door een eyghen-duncl^ns Jlagh^

Bnghemeenelicl^n (iincl^, Dïeghelatyen wel-ghe^ont, tAltoos in de l^uckeri vpoont ? Even-g root zj)0 is de lof Van de gheen^die in hetftof Vaneen heymelict^^ijertrecl^^ Wroetett,als een fvvijnint dreckj. 2j)nder dat hy oyt eens denc^ty Jn z'^no^fdr-deei ghekrenck^i

Zich te fi ellen njoor den dagh, Zulck^ eenfloeght het dorre zand Van Neptuni zputefirand: OfbeBroyt zjjn erfltc Indeel éMet Wat uyt'ghe%}fte meeU 6n ^verwachtend' even nouB Naer de vruchten <-van den ougB, Krijght hyniet ter vpeereldthuys^ c4ls eeo deelon-mttigh gruys,

Zulckc

Zulcke menfchen (lachten de anckers, die alcijds in t water blij- ven, en nimmermeer en fwemmen, vandewelckeCATo, in een van zijn Oratien^ eertijds zeyde, dat nïemant goed noch heqmem en vvkrt doorleerïnghe en onder-vvijz^inge {V^minem fieribonum ex dtfaflma) en daer Ron sard, in zijn ghezanghen, mede Ipot;

"Xons dieux ! qm njoudroit louer Cetix qui col/e^^ftr un Ihre V^ ont jamaïs foucy de fviyre ? ^e noH^ fert ledtidier Si non de mus ennuyer ? Etfoing dejjktfoing accreBret zA noM^quiferons^feutefires Ou ce mutiny ou cefoivy ViSiime del^Orque noir? De l'Orque, qm ne pardomCj Tant il eSïfier^ aferfonne.

Dit is voor de w^eynighe , die het Franfch niet en verftaen :

Help det4ghd\ vpiez^algheven lof

tAen die gbeen\ die in het ft of VdHghelijmt aen haeje houckeny Cheen ghenucht des vveerelds z^oucken^

Wat ifi dat V ftuderen baety

Als tot meerdWingh nuan ons quaed^ T^n te hoopenzorgh op zorghen^ _ ~

^Die mijfchien 3 ofnu^cfmorgheni

Zullen zjjn een offerhand

Van die f^ ar te helle -hr and ? Hf/, die niemand en rvergheeft^ ^etirbaerfelhejd^rviedaerleeft^

Aaj En

En wat is doch het oogh-mcrck van die on-ghezoute boiick- mufters ? door een jeuckerigh zelf-behaghen , den naem niet van een w^ijs^maer van een wetende man te bejaghen. Hierom (vvee- ten zy van het eerfte licht des daeghs^tot den laeten avond-ftond ; jae-knoopen oockwel de nacht-uyren aenden geheelen dagh, zelfs tot verghetinghevan 'slichaemsnood-drufc. En verQeten die menfchen dan noch haer zelven in nuttighe dingen^ die haerc ziele mochten verbeteren , en haeren even-naeften op-bouwen \ noch*en zouden zygheenvergheeflchen loon verwachten (hoe- wel hier in oock , ghelijck in alle andere dinghen , on-matigheyd kan ahebruyckt werden) maer vele van die zijn met woorden, letters, ftipkens bezigh ^ zoo langhe zy leven : en leeren dan noch Ipreken , wanneer haer de grijfheyd en kaelheyd in-dachtigh maeckt , dat zy zeer haeft niet meer en zullen te fpreken hebben. DiOMEDES vervulde 6000 boucken^alleenelick met dingen die de Grammatica, aen-gaen. Hy verftickte bykans de weereld met zulckeenfchrickelickelaftvanboucken. Zoo veel woorden, al- leenelick om de woorden : jae alleenelick,om door een ydele eere gekittelt te werden.

Zekers yyilt-ment 4I Wel fch erve f)^

Weynigh letters ztjn ofan mody Om een goed ghemoed te eryen^

y» het leven , in de dood.

EMBLEMATA.

XXVII. Des menfches aerd hanght naer der aerd.

ipi

De J^uyerdruckt en dringht^ hyjheety hy hijght^ hy ftenet : Zijn hoofdden heel^ijn lijf^by^naer op daerde lenet. De \arre yo^t hem naer^gelaeden yolyan brandy Van achter y tot behulp ^geïlel^en met der hand* StaetJlilyO menfchl en ^iet mv ^ijn en uw bedrijven : %)w ^in en uivgepejns altiids op daerde blijven. Ghj trecl^ ee l^arr yol ^nd ^ier^voedfelyan de hel: Dedujveljleeckt enpreech^^ en helpt u in'tgequeL

Aa 4. Wt^^

Jf^t'legghinghe.

Elt de weere ld niet lief^ noch vyat in de weere ld ts^ zeght de vriend des Heeren , dien lefiis lief hadde. Een noodighe vermaninghe^ en die ons gheduerigh behoorde voor-ghehouden te werden. Wancwy werden van natuere veel ftercker ghedreven tot de weereldfche dinghen , als de fware lichamen naer het middel- punt der aerden; veel meer , als het vier , naer de opperde deelen der lucht.De eene wat minder,de ander wat meer^maer wy heb- ben alle Liyt de zelve kop ghedroncken ^ w^y brenghen den zelven aerd mede van onze wieghe,jae van onze gheboorte. 'Tis al me- tael Liyt de zelve mijne. Dit verdervelicke vleefch w^erpt yzere boeyen aen onze ziele , en druckt ons met het gantfche gewichte dezer aerden : zoo dat wy ons hoofd niet en konnen , noch en willen , om hooghe heffen , dan byzonderlick van Gods G heeft ghetrocken zijnde. Wy zijn als boomen, die, aen alle kanten, wijds en zijds , ghewortelt zijnde , niet, ghelijck de eycken-boo- men, honderd jaer groeyen, honderd jaer ftaen, honderd jaer ver- gaen ; maer , zoo Gods befluyt den draed onzes levens niet af en fnede, die door den ouderdom , altijds meer en meer vergroenen zouden en jeughdign werden , om eeuvvelick aen der aerde vaft gehecht te blijven.

Steryelinghen , vpeerelds-fuycl^ *\Brooz^r als een aerde kruycl^y T)iei met e enen groot en draf^ Staiigb [^oedight naer uppgraf^ Waerom is het^ dat ghy bouwt ^ Ofghy eeuppigh leven %oud$ ?

^aerom 'is het^ datghy Irasi» En u %ebpen over-laHy T'ai/erplaeife^ t' aller fiond^ Tot de iele^ tot de mondy Even ofghy^ dez^ nacht y Zondt betalen tol en ruracht,

tAen

Aen die groene-grijzjsn baerdy ^ie om alby een njêrgaert} K^'ïenfch , ghy T^ljt een zfU^aem

^Daer yerfcheyden fiucken t'ftem

Ligghen onder eenghez^eyt- ^elcke 7^0-men t'ftmen naeyt^ 'Twen eengecl^gh narre-^leed^ zAls ghy draeght , en niet en weet»

Wy zijn van God, op de weereld gheftek, en oock van zulck een gheftalte ghefchapen , dat wy de aerde met de voeten treden en ons hoofd ten hemel heffen. Maerwydoenalsdeboomen, wy fchieten ons hoofd en armen in der aerden^en toonen den he- mel onze voet-planten. Een ezel kent z^n mee [Ier , ende een ojfe de kribbe zijns heer en ^ maer ifrael^ de menfchen in't ghemeen,en ken- nen haeren Schepper niet. Wel te recht roept de Franfche Poëet : (ertesy 6 Dieu^ toutes beBes fmipages^ ^mfur les monts^(^ quipar les boccages^ Et par les champs rvont de cbafque coHé^ Tour ce nourrir^noffencent ta bonté : To us les oifeaux^qui pa rmy l' air Je joUent, Tous les poijjons^q ut par les ondes noilent» Tous les roe her SylesplaineSi^ lesbo is y . naailes depeurtremblent dejjous ta njoix: l?(tlles de peur tremblent devant taface. Si ton courroux tantjoit peu les menace : Ühomme fans plus [fhomme que tu asfaiSi» Far-dejfus tous animalplus parfait^ Et qui tu mü les traiEis de ton ïmage^ Et "vers Ie cielluy haufjas Ie '^ifage, A qui tufis tant degraces aVoir, En qui tu mts jugement ^ffavoir) Seuïfeul t'ojfence \ ^ ingrat par fa faute^ *\Bleffe ïbonneur de ta majefté haute ^

Bb " Dat

ï?4

Dat luyt in onze Moeders-taele :

Ghepvis^ o groote God, de vyild^ en tamme dieren^ 'J)ie o^gheberght en dal^ en door de boJp:ben ^wieren : 'Die door de (^eldengaen^ om daer te T^nghevoed^ En quetfen door baerdoen^ noch tergben uw ghemoed, n)e fvijjcheni die-men ziet [leeds deur de golven Jj e Ie n-, ^e '^ogbelsidie-men hoort (leeds deur den hemel quelen^ Ü^e rotfen^ en het weid, de hoornen njan het Woud^ ^Diefehric^n njoor uvp [lem^ <z?an ^rec^ hleecl^en {oud, n>ie fcbricl^en ijoor uvvflem , ennjoor uw aen-7Jcbt helpen^ Zoo maer uvp grimmightyd int minfl is op-ghebeven : n)e menfche zonder meer^ dienghy hier hebt gh e (lelt, ^T'Polmaeckjie dier ijan al^ der dieren '-uooghden held} Jn wienghj hebtghefïelt de treeën <-van uw 'Wezjn» rOiens aen-ghezjcht ghy hebt ten hemel of -gherezjn) tAen wien ^oo ri;eelghenaedgby hebt ghezet ter hand^ G hegheven Tiulcl^ eenfchat <^an oordeel en njerJlAnd- D 'te is^t, die ist alleen {wie kan het ^oor u berghen ?) Die u ^erbelgben derft ^ en uvpe goedheyd terghen :

Tfie '-üol ontdane kb aerheyd {daer in hy ^ch noch <uleyt^ 'De eer ont-k^nt^ enfchent nuan uwe Majefieyt,

Pooght menfche, wie ghy zijc^de aerdiche leden te dooden, die door haer doodelick leven , uv^7e gheeftelicke ziele verfticken en verflicken. Doet aen den Heer e lefum ChriBum^ ende en bez:prght het <Dleefch niet in tijne vyel-luHen. Ey- lieve , denckt hier op •, en befluytu fcheyden met dit befluyt :

Zoo in een minder rincl^ons leven is befloten^

Als ^an een dagh^ by God-^ z^otjaer^ dat alttjds ks^rt^

Onf'

^95

Onf' daghen (leeds ^verdrijft , en zoo ons Uven teert -^

Zooyderfchej)fel is met flerjlickheyd om-goten j

W^r droomt ghy dan , o '7{tel l in de^e put geyanghen^ Waerom bebaeght u noch het duyHer '-uan dit lichty Zoo ghy om vvegh teni>lien naer 'j hemels ^aerghe?^chtj

rOe fchotider 'blaren hebt met wieroken dicht bebanghen f

n^aer is dat groote goed , daer elckjen naer ^verlanghet j T>aeris de zoete riifi , ^vanyders VVenfch om-Vanghet j

Daer is de reyne liefd\ de <^olheyd aller wreughden ;

Daer zjilt ghy God'lick^deel/mt alder-hooghB (TjerheVen, Be kennen y met der ooghy den oor^rongh wan upp leven.

Zoo ghy maer ChriH om-helsï^ den vperck-man aller deughden.

}p6

EMBLEMATA.

XXVIII.

Ghewoonte maeckt eelt.

De ^tjiefmeer en yet ipoor 'tgrootjle goedyerkje^

Haer eygen ^in en minjeur h^nft en leer verlie^et. Zy flaet hier met de I^ers^ en licht et al de Hen, T)aerfy en lucht en licht te Gooren placht te vlien.

Watiffer datgevpoont en leer niet k^n verspinnen ?

T>e haes die galden hond oockj^omtijds wel beminnen. Het k^ndvan boo^egeeït verbetert en yeraert, Jlnaer dat donders tucht de roe'gebrujcl^ ofj^aert.

1P7

WtMgginghe.

?E ghefchiedenifle, in dit Zinne-beeld aen-gheroert, 'wert voor waerachtigh, van Albertvs de Croote fverhaek. 't Geloove zy by den Autheur. Wy heb- ben oock, in onze tijden^ niet minder geloof-weer- dighe dinghen , met onze eyghen ooghen ghezien. Wat vremder gi*immatlèn,wat oiibolligher^en ongheloovelicket dinghen, werden op Kermiflèn en laer-meróten^ deur heeften en on-vernuftighe (chepfelen vertoont ? Om niet van Apen en Pa- viaenentefpreken, die zoo watfchijnen te menfchelen , en op onze gedaente te trecken (waer deur oock zommighe droomen, dat het be{woren,en vervloeckte menfchen zijn) wat iflèr Ichou- wer en vreefachtigher als een Haes ? wy hebben nochtans^in een groote by-een-komfte,gezien , dat eensmet een on-vertfaeght ge- zichte,zoo behendelicxk^in aller tegenwoordigheyd, op een trom- mel geflaghen heeft , als of het een menfchegedaen hadde, diens ambacht het iSjdie konfte te oefFenen . Ivlivs Scaliger ver- haelt, in zijn fiibtijle oeffeninghen , dat hy een Haes op-gebrocht heeft, die oud gheworden zijnde, met een wind-hond, zomtijds noch bloedigh zijnde van de verfche jaght, viyelick en geruftelick fpeelde. Hy fthrijft oock ter zelver plaetiè van een wiJdSwijn, dat met zijn Heer,en zijn honden, op het flaen en ghetuyt van de hoornen, ter jaght ghingh ; en met de haze-loopers ghelijck om prijs ftreed, om roof te krijghen. Met zulcke, en dierghelijcke ex- empelen, zouden heele riemen papiers konnen ghevult werden : ons te ghelijck bewijzende , hoe vele datter aen de op-voedinghc en ghewoonte geleghen is.

Het levendigh vertoogh van die Spareaenfthe wet-ghever zal ons een ruyme openinghe gheven. Deze, naer het verhael van

Bb 3 Plv-

198

Plvtarchvs , nam opeene tijd twee jonghe honden^geboren van de zelve reud en teve : en voeden haer zoo verfcheydentlick, dat hy den eenen gulzigh en flockerigh maeckte , niet anders \\e- tende^als van quaed te doen j den anderen^jbequaem ter jaght^ en vaerdigh tot loopen. Daer naer op een zekere gelegentheyd, zijn- de alle de Spartaners op de mard: vergadert , tot beraminghe van het ghene tot de ft ad dienftigh was^ Iprack Lycvrgvs haer aen in zulcken wijze : Lacedemomfche Heerenl deop-voedw^he ,ghe^ 'pvoonte^en tuchti?:^n 7:^ecl{enfvan groot en bdmgh^ om de deughdin het herte der menfchen ^oort te leelen, ghelijd^ic^w^al doen T^en^en met de nj'mgheren taHen , ^elfs te dez.eruyre. Dit zeggende^brocht hy voor de vergaderinghe die twee honden , haer voor-ftellende een fchotel met zoppen, en een levendigen haes: een van de hon- den liep terftond naer den haes; en de andere viel zoo haeft aen de zoppe. De Lacedemoniers en verftondê noch evenwel niet^waer hy henen wilde, of wat dit te z:eggen was, tot dat hy haer zeyde : Die twee honden zijn gewonnen van de zelve vader en moederj maer verfcheydelick op-ghebrocht zijnde , is de eene een {locker, en de ander een jagher ghcworden. Waer uyt doen klaerÜck de nieeninahe befeft wüert. 't Is alzoo :

^ofemel elï imbuta recens Servahit odorem TeHa tui»

Dat is: ^Unneer een nieupp-gel?acl{en tefl

Metreucl^eensvpertdeur-droncken^ 7-y houd dien zjehen tot aft tesï, "Wat daerinwert gefcboncken*

Het moet vroegh krommen^dat haecken zal. Het rijfjen moet geboghen werden ;dewij Ie het teer is ;- en het kley moet ghe-

wronshen

V99 wronofhen werden, dewijle het noch weeck is. Men ziet de ho- veniers het zelve zorghviildelick waer-nemen : wanneer zv zien, dat het teere ftammeken,te zeer deur den wind re^-eiTek, oi deur natuere , of ander ghebreck^naer der aerden helr^zy ilellen in tijds een rechte ftaecke daer nevens , waer naer zy het zelve buyghen, en daer aen vaft hechten. De voeder- vrouwen oock, wiens zor- ghe de nieuw-geboren ledekens der kinderen vertrouwt werden, wanneer zy de zelve voor het vier zitten en baeckeren , ziet eens met wat een noeftigheyd en geduerigheyd , zy die teerlmghf kens ftrijcken en palmen , en daer naer recht uyt-geftreckt in de wind- fels binden j alles, op dat de kinderkens gefterckt en geftreckt zou- den op-wafièn , en niet in den anderen , of in het ronde krimpen en zouden , ghelijckzy deden, doen zy noch in de moeder vlot- teden. 't Is wel ghezeght : Kieji het hefle le'ven^ddtter is y en de ghe ^ Woont e ^t H het zehe genougheUckjnaecl^en, Qnfuetado concinnat amorem, (^ rebus offert confiantiam,

Chevpoonte m(te€ktidat'ï>yyfiandvaHdkkJbemi?7nen3 zAlyvatyt er goeder trouvP:>vpyJlechts maer eens beginnen^

Die gezeght heeft, dat de ghewoonte de tweede naaiere is , en heeft de zelve niet genoeghzaem uyt-ghedruckt : W'ant zy is meer als de natuere , dewijle zy de natuere beftrijt , en t'onder-brenght. 't Is een greweldigre en heerfchende Rsaente: die allenahfkens.dief- telick,en on-ghevoelick, haer macht in ons plant, deur een kleyn, zoct,en leegh begin : die, wanneer zy land gekregen, en in de ha- ven onzer ziele in-geQopen is,hoch om hooghe,noch om leeghe daer en is uyt te drijven. Het beghint ons met der tijd te behagen, dat ons in het beghin de hayren doet over-eynde rijzen. Beziet y de roey-flaven we en en, waanneer zy eerft in de galeye treden: maer c'eynden dry maendeii zult ghy-ze daer hooren zingen,en ipelen,

Bb 4 En die

200

En die de zee niet ghewent en zijn , verUeecken zelfs van vreezc in een kalm weder, wanneer-men den ancker gaet lichten ^ daer de matioozen , en die het ftorten en branden van dat fchrickelick element meer-mael ghezien hebben, oock midden in't tempeeft, lacchen en vrolick zijn. Waerom zeght-nuen oock,dat onze ghe- nees-meefters ghemeenelick on-bevveeght en on-gevoelick zijn, wanneer zy de arme menfchen zien worftelen met de dood , en het koude fweet haer aengezicht bedecken ? Is het niet , dat haer ooghen in zulcke treur-gezichten gefleten zijnde , haer herte ver- eelt wert 5 en on-becjuaem om eenigh mede-lijden daer over te ontfanghen? Een geleert man van onze tijd bekent rondelick,van de gewoonte zoo over-heert te zijn,dat hy zoo qualick zijn hand- fchoens,als zijn hemde zoude konnen deiven: dat hy wel zonder ammelaecken^maerniet zonder een fchoone fèrvette en zoude konnen eten . Hier door heeft oock S e n e c a zoetigheyd en ghe- mack gevonden, op gheen pluym-bedde,of zachten donft, maer op een matras te flapen , die het lichaem niet toe en konde geven. En SocRATESgevraeghtzijndevan ALCiBiADESjhoehetmo- ghelick was, dat hy dat gheduerigh ghequeeck en ghekijf van zijn Xantippe verdraghen konde : Alzoo wel, zeyd hy, als die het kerren en krijflèlen van de put-raders gewent zijn te hooren, daer aen zich niet en verftooren,

^odmalèfers^ ajfuefce^feres hene, éMuUa ij ei uÜ as Lem,

Dit wilt O V I D I V s zego-en :

Dat u nuerdriet aen-doety

^ent u , ghy z^lt het drae^nen* ^e oudbejd ^eel ^verzoet^

En dost het ^uer behaeghen. *-« - ^ *tEn

20t

't En is dan naiiwelicks half-waer, dat Cvrtivs zeghtin zijnachtfte bouck van zijn Hiftorien: Jngema homïnum ubtque locoramfitusformat. Dat is : De <uer Banden der menfchen krijgen haer nuorme enghedaente njan de ghelegemhejd der plaetfen. Want hoe-wel de verfcheydenheyd van de hemei-ftreken de Noord- fche volcken wat meer dommigheyd en nevelachtigheyd over de ziele brenght ; en de Zuydfche verflanden meer vreucrhd en wackerheyd fchijnt aen te blazen : nochtans zal-men oock be-- Vinden , dat die de zelve lucht-teughen in-trecken , en het zelve punt boven haer kruyne zien^zoo gantfch anders van aerd en ge- negbentheyd zijn, als de Chinefers en de Canibalen. Ziet maet aen het teghen-ftrijdigh onderfcheyd van die van Athenen en Lacedemonien. Het waere veel moeyelicker te vinden , waer in zy over-een kommen, als waer in zy verfchiUen. Ende om buy- ten ons Eylandeken niet te gaenj verghelijckt maer eens de Moe- der-ftad van Zeeland met haer kloeckfte dochter , die de Fleflè draeght, al-waertghy zoo dick-huydigh als een buffel is , noch zout ghy het onderfcheyd wel taften. Neen vrienden, 't en is den hemel-beer , noch het Portugijfche kruys te wijten , of danck te weten, dat wy dus of zoo gheftelt zijn, maer byzonderlick (Co- des vingher nerghens uyt-fluytende) de op-voedinghe en de ghe- woonte. Voedjel en duer f offeren de natuer. Zoo dat D i o c e n e s zoo vremd niet en was , wanneer hy, een jongen ziende,die zich on-eerlick en on-behoorlick aen-ftelde , zijnen mecfter met een ftock te keere ghingh , hem (cherpelick en taftelick af-vraghende, waerom hy den jonghen niet anders onderwezen hadde.

jfliosanmiigniculosjfeminmaisia^

^eisfevït agros mgenij beata rerum

V^tura farens^fludijs augefcerefar efi.

p4utJ^lendor abityferditus (crugine tetra^

Cc ' Dat

t02

Dat is: fZ)^ 'vomkendle Natuer in on-x^ jeughd doet gloejeTJ^

Het T^ed^ daer met het ^eldder T^elen is be^reyty Js re den, dat vvyjlaegh deur a;lijd en konft doen groeyen-^

of Anders^ door een roeH^ de luyfier neder-kyt,

't Is qualick gliezeyt : kinderen magh-men "Vpinnen^maer niet ^/w- ven. Want hoe-wel wy alle gaven den Vader der lichten fchuU digh zijn^nochtans dewijl het hem ghelieft in de zeden -werckin- ghe den dienftder Onderen te ghebruycken, zoo ghelden te dien 2.tn-zm\c deze fpvQCck'VVOordcn.'T appel^en f naecl^t ghemeeneiic^ hoomigh. Loqueenlalechefemama^enlamoYtajafedeYrama, Ver- ftaet : Dat met de mèlckyipert ghezj>gen^ yvert in het dood-kleedghe' droghen. Lo quefe aprende en la ctina^fiempre dura, 'tis te zegghen : Dat in de vviegh wertgheleert^ vpert nimmersgeweert, Spaignien heeft hier wel op ghelet. Lo que elninno oyo en el hogar , ejj'o diT^ en el portal. Dit gheven zy te kennen : 'T kind z^ght aen de poort ^ dat het aen den heyrd hoort.

Het waere wel te wenfchen , dat veel ouders dit wel ter herten naemen , en met meerder voorzichtigheyd de eerfte trecken van dat groote tafereel der zielen wiften te haelen , waer uyt de hope van het geheele ftuck kan af-genomen werden. Maer wat ift ?

Die aen- geboren ^uchty die d' ouders hert toe-draghet Aen diGi die ^an haer lijf en lendenen z^ijn ontfaen^

Is %oo on-matigh groot , dat Wat een ki^dtnaer 'uraghety Het "pvert ^anftonden aen njan c^ ouders toe-geÜaen,

Vele beklaghen haer over de on-ehehoor(aemheyd van haere kinderen, en weten die, met groot leedw^ezen , van vele on-ghe- hoorde feylen te befchnldiahen: maer zoo zy beyde voor een on- partijdighen richter gheftek wierden^ ick meene de kinders^ in re-

con-

VM^

20}

conventie kommende (ghelijck de pleyters (preken) haere ouders on-ghelijck meer belwaren zouden.

'Th te vxfonder ''uan de menfchy zAls by tenders heeft nner Wenfch, 'Die hy 3 door <-ueelbiddens klacht , Van den hemel heeft ghebrachti Dat hydiey zooflauvp en l^ady Laet TjervpoeHen on-ghebouvpt, ^aerwy nochtans rvangheboort^ V^iet als on-l^ruyd brenghen woort. Kley en toert gheen aerden ruat^ n)angheppeycket in het nat» En met ^voeten dicht betre' en» En met handen njaH ghel^e^en^ Tot het^ in een njorme-houty Snel-ghefppindigh wert ghedouppt^^ Tot het^ door het <uier ijerhert^ Zoo een z^el^r maecl^el vvert. En fvertroupptghyi dat upp hind^ 'Twelcl^ghy teer^ en ledigh mint^ Zonder y ets daer toe te doen , Kan ontfanghengoedfatfoen i

Ccx EM-

204

EMBLEMATA. XXIX.

Het aerdfche deel is ons prieel

OJ^oud^yerJlijftgemoedin "s hemels hooghe ^aJ^n ! O heet engloejeni hert in'sweereUs/eegh ver^ mak^n! Qnaet,

Help deughd! Mpat drijft ons heen? vpyjaeghen >>^onder Hetgeen ons moort enfmoort^meteevermointgelaet. T)e minnaer in de k^ud' yan *s winters droeve nachten. Voort huysyan ^ijnmatreS:,doet (pelen geyle klachten. Wie is nu ^oogeraeck^^ dat hj^met hoet-geiveen, TBe^ucht ^beducht ^en tucht ^^ijn ^onde groot en kleen.

205

Wt4egghinghe.

\Jferyemetn donder onsy jDie de zjichtheydnjan den dons, ^ v^ v^ /Biederoeringh rvande ^ee^ 7o£J^^j}\7)/V de vpitheyd ^an defnee\

Die de hitte njun het fZ'ier^ Die de %prghe njan ^e mier^ Die de fpvaerte rvan de aerdy *iDie het neyen fvan hei faerd, •Z) ie het y del rya n de lucht ^ n^ie den donder ^uantgherucht^ 'Die de eenheydnjant ghetal^ *Z)/V de orden rvan dit Al^ n)ie de liny roan haerpunty rDie den ijrec^aerd ijan 7^n wnnt^ *Z>ie defchadupv ^van het lijfy rOie de/p reeckjluft (z>an het Wijf^ Die de teel-luB n;aneen njan^ Van mdl^ander fcheyden k^n^ Die ifti die hetydel-tmU Vyt ons herte weeren ^al.

't Is alzoo met de menfche o-heftelt , dat h\ een weereld-Iinoh zijnde, gheen ander dorft noch hongher en-heeft,als naer de din- ghen , die des weerelds zijn : 'ten zy dat hy , door een hoogher hand, ghelijck verhemelt zijnde, teghen zijn aen-gheboren zucht en neyginghe , beghint te fteygheren , en zich te verheffen , naer zijn eerfle beghiniel , dat wy alle ichuldigh zijn , dat wy zijnj en even- wel van ons niet af en voordert, als dat wy willen zijn , dat

Cc3 hy

io6

hy ons gheeft te zijn. Wy hebben dit voor-recht boven alle an- dere gedierten ontfanghen , dat wy ons hoofd recht naer den he- mel draghen , op dat wy gheduerigh onzen oorfpronck bemerc- kende , alle onze zinnen en geneghentheden mochten af-leyden van de flijckighe dinghen dezer aerden , en ons gewennen, door een nauwe verbinteni(re,met den hemel gemeen te maecken. De Heydenen zelfs en zijn hier in niet blind gheweeft. Hoe is de weelde van dat groot vernuft hier in op-getoghen l

Tronaque (um(^eEient ammdia. cMera terram^

Osho mini fublime de dit , coelumque tue ri

Itijfit , (^ ereSios adfjdera toUere cultus, è

Die gheen Latijn en kan , mach dit in plaetlè nemen : God heeft den menfch verleent een hoogh njerheyen 'P'pe^^en^

Daerjder ander dier^gheHofen^ d'aerd' aen-zjet ; Op dat hy met den hoofd' recht naert gheBernt gerede ny ' l^enhemelfleeds bemerd^^en d'aerde^varen liet,

Maer wat ift van't menfchelick bedrijf? Ghelijck de kinders toppen,ballen,poppen,en dierghelijcke licht getuygh, met al haer zinnen^zoo veel zy mogen^verwonderen , gheruft zijnde van an- dere vafte^en nuttighe dinghen : zoo wij eken vele van ons tot de ydelheden , niet alleenlick de eerlicke^end^ noodwendige dingen verzuy mende , maer zelfs, deur vernufcighe fielterye,beipottende. Daer en is niet ganghbaer, als dat bemachtight wert van het oor- deel der uytterlicke zinnen. Die geven den fmaeck, en zetten den prijs aen alles , w^at veyl en ventbaer onder ons ghevonden wert. Ziet toe , zeght de hemellche Schrijver , dat u niemant en bedrieghe door rvalfche redenen , met dinghen^dic eenenfchijn hebben, Zooda-» ïiighe zijn de dinghen des w^eerelds , vol valfcheyd , en doodelick |)edrog.h, dat zoo ghy niet t'elcken ooghen-üagh, aen alle kanten

om

20/

otn en ziet, ghy wert verftrickt , en daer naer veranckeit aen dit VLiyle grond-zop , dac deze laetfte eeiiwe , met volle vaeten , iiyt- geftort heeft. Dit is den aerd des weerelds^de fchorffe en de fchelle van alle dinghen^met een fchetterigheluyfter^voorte doen, op dat xwy ons daer aen vergapende , het mergh en het pits^buytcn onze zorghe ende begheerte^verfchuy ven zouden. Zy vertoont en ver- weckt de lieftelicke iiTiaeck van de vleefchelicke aen-ritfels ; maer verberght ons het pijnelick en eeuvvigh zuchten^dat deur de fpade rouwe, veroorzaeckt wert. Dit ftaet vaft, en deur drouvighe erva- lentheyd bezeghelt :

B^ls het jeuckfely naertgekrouvp^ Niet en Uet als fijn ^ en rouvv^ En 3 in plaets i^an l>ittel-7;^eti "Brenght een bitter -bloedigh roet-^ Zoo ifï met de luH gheBelti rDie in VentiJ dertel njeld^ Met een heete 7neren-tochti T^eynden afem yvert ghe'^ocht,

Maer de weerelt doet, als haer vader,de booze gheed^die onzen Verloffer niet en leyde in het heylighdoni, of in het binnenfte des Tempels , maer op de trenilen, of de tinne van het opper-dack, verciert met loof- werck, of andere fchoone cieraden : alwaer hy niet den hemelden wat daer boven is, maer het verguit en befchot der dinghen,die hier om leeghe ligghen, hem voor oogen ftelde. God de Heere heeft eertijds bevolen , dat het vee , 't welck voor hem zoude geflachtet werden , de huyd zoude af-getrocken wer- den : maer de weereld voordert, en bekleed zelfs alle dingh, met een huyd van wel-luft , eere , of andere dier-ghelijcke mom-aen- zichten j op dat wy het vleefch,en het in-ghewand van de over-

Cc 4 trocken

io8

trocken zonden , niet mereken en zonden. Maer onze plicht is,

dat oude bevel des Heeren , met alle vlijd , naer den gheeil: , naer

te kommen; af-ftroopende liet vel der wel-luften , en bediiegelic-

ke verleydinghen ; en met ghewaflèn ooghen aen te ichouw-en

de leelickheyd , die onder zulcke valfche fchoonheyd bedolven

light.

't Is te verwonderen, datter anders gheen achter-d incken ghe- vonden wert. Het fchijnt dat wy ghelooven, dat ons leven, buy- j ten der beeften, niet en zal uyt-gheftreckt werden. lae vele wen- ' {chen't oock. Hoe kan hy anders ghevoelen , die het doen en het pooghen der menfchen kinderen, van naer-by ziet. Nietelinghen van menfchen !

Z^t^t Ager melioYy melior domiiSi optim rDuü^

ZJtfeetis^ ut melior bospty <£quufque tibi : ^uid non oerumrue, quid non cafü iffe Uborü ?

^Hantuj in hü fiudijs fudor ab ore fluit ? O mifer^ 6 Fhrygio dementior at que Choroebo^ .

c^^ tibiftippUctj lexfatü uUa ferat ? êjii cum niljïudiji ut tuajïnt melior a^ recufes^ Z)t melio r fias , nd ta men ipfefa cü, Maer wy fchrij ven voor onze Neder-landers, die zullen haer met deze over-zettinghe vernoeghen.

Op dat uw landy upp huys^ upp Wijngaerd beter dijden,

ZJpp'Z'ee^ uppbeefiiael^ upppaerd oocl^beter zy^ Wat moeyt^ en doetghy niety yyat T^et-men u niet lijden ?

Hoe ^Deely wat pijnlicl^fppeeti en njloeyter niet ^van dy ^ O Tjotter menfch als was C horebus ^ ^'ol ellende-^

Watfirafisgrootghenoughi die deze dvyaefheyd boet ? ^ie om UPP tijdHicI^ goed» u ziehen Jlaeft ten ende : Op datghy beter T^jjt^ niet fvoor u 7^1 f en doet*

/ " ' ~~~ ' " Onze

10(^

Onze jonghe Veniis priefters, die als weeldriglie hockclingen, meer luyfteren naer liec bevel der vleefchelicke leden , als naer de aen-radinglie van de gheefteiicke reden , konnen de plaetft van honderd duyzend ghetuyglien vervullen. Wat moeyte, wat on- ghemack ont-zien zy; jae wat verdriet valt haer verdrietigh • wac ghevaer is haer ghevaers genough , om een aerdfche fchoonheyd te behaghen , maer veel beter , om haer eyghen luften te dienen i wat wilt anders de fobel, zoo het anders aheen waerachtige ghe^ fchiedenifïè en is, van L E ander zegghen ? Dezejonghelingh ontrent het meyr van Hellefpont (heden Sint loris arm genaemt) gheboren, doodelick verinotzijnde^op een zeker dierken, Ero ge- naemt , die aen d over-zijde van dit meyr haer gheboorte , en woonfte ghenomen hadde ; beftont , door een duUe nier-zieckte ghedreven, dit water, ter Iwems, te door-klieven , op dat hy zijn breyne-looze hitte in den fchoot van zijn matreffe verkoelen zoude. Het welcke , verfcheyden mael , gheluckelick (maer tot zijn uytterlick on-gheluck) uyt-ghevallen zijnde^ ende hy volgens dien , in on-bedachter ftoutheyd meer en meer toe-nemende, heeft eyndelick de Fortune haer wijlighrad om-ghekeert, en den jonghclingh , zijn leven , en brandighe koortfe , in't midden van de on-ftuymighe zee,uyt-gheblurcht. Weerdigh eynde van zulck een leven.

Maer, wat een roeckelooze dulligheydjZulcke dinghen naer te Ipooren^diein teghen-deel van de waere Godvruchti^heyd,.6^^/^ njergaendej^n ons yvercl^72yeenuytter-maten on-begrljj^elicl^ groote rvan een ecHPpighefchande en on-yergancl^lick^ ^verdriet !

yix orta^JImul dijj^erit^ ut huUa, "vohipta^, Virttitü ïn isvum opuj immortale perennat, Ü^ecfetmm patkt^r ^ nee obit mmefolutum, .

Dd Dat:

210

Dacis:

^e vyel lufï nauw ont-fldct^ ofzy njergaet met eenen, Ghelijcl^een water-bei^ mxer deughds on-^terflicl^ Werc^

rDeur-jaert'^gheen ouderdom ^erjvvackt haer groene beenen: n)e doodi die't al ont-doet^ is zj oocl^ njeel te [iercl^

Macr die dit za! hooren , moet oock ooren hebben. Wat zal icl^ njoor r^reughde hebben ^ zeght Tobias tot den Enghel^ kl^ die in duyBerniffe zjtten moet ^ ende het licht des hemels niet 'zjen en kan ? Die Haven gheboren, en alzoo oock op-ghevoedet zijn^ om -hel- zen de ilavernye^ghelijck W)' de vryheyd doen : en die in diiyfte- re valeyen^ of diepe mijnen^haer leven ontfanghen hebben, hou- den de duyftemiilè even dierbaer als het licht. Neem , dat een kind in eenighe donckere kercker gheboren wert : indien het de vvonderlicke zoetigheyd van het hemels-licht noyt aen-fchout en heeft , het zal zich , in die iwarte duyftemifle verheiiahen en vermaecken, als offer erghens niet aen-g;henamers ghevonden en \yiert : Maer zijn moeder , die t' anderen tijde , haer ooghen ver- liiftight heeft , in't blijde ghelchetter van die hemellche ftraelenj die oock ghefmaeckt heeft die gulde vryheyd des levens , zal van on-ghenuchte verfchrompen en verdwijnen. Alzoo gaet het met de ellendig;he weerelds-kinderen,die niet en weten wat het is van een 2;heefl:elick leven, en van de hope,die in de hemelen voor ons wegh-gheleyt is. Als kinderen in ghevanckeniflè en duyfterheyd geboren , houden zy zich aen die verganckelicke en dieriche wel- luften, rneenende, dat deze aerde, haer rechte vader-land is , ghe- lijck zy oock is^maer tot haer uytterück verderf De kinderen van l(rael gheboren, en op-ghetoghen in d'Egyptiiche flavernyejach- ted:n haer vryheyd zeer weynigh,wanneer zy van die dienftbare zeelea ont-bonden waeren j jaewenfchten oock menigh mael

on-

2il

ontrent haere vleefch-potten te zitten , en haeren ftinckenden a- zem met loock en ajuyn te onder-houden. Noch veel er^7er doen de dienft-knechten der vuyle leden, die haren hemel in de Ichooc van haer lief gheiMt hebbende , ziele , lijf ^ en al haer middelen daer aen verquiften. Gods volckinBabylonien ghevangen zijn- de, zaten ontrent de riviere,en weenden, als zy dochten op de ere- Icghentheyd van Sion. Babyion en was gheen plaetfe om te lac- chen, maer om te weenen : daer moeften de Harpen, en allerley Ipel-tnyghen op-gehanghen en verlchoven werden. In Babylon en is gheen waere ghenuchte, maer in Sion , en in die vreediame ftadvan lerufalem. "^ecdenghenen^ zeght lefaias , dteUarven^ Tfdlters 3 Tamborijnen ^ Pijpen e?i yvijn hebben in haer yvel-luHioh leven^ ende en ^en met of het vvercl^des Hecren, ende en hebben ^een acht of het ghefchapene zjjner handen \ Doch de Prophete en ver- doemt hier niet een matighe vrolickheyd , die met God, en met eeren , toe-ghelaeten wert : maer hy fpreeckt van die ghene , die hem , en haer eyghen zelven verghetende , haer w erpen en t'ee- nemael verfmooren in de bedrieghelicke ix^/elgh-piitten van on- kuyfheyd en flempernye. Zoo werde ick hier mede verftaen. De heylighe lohannes zeght, dat hy hoorde eenflemmeuyt den he- melgloelïkk^ een fi e mme njeier "W at er en ^ en ghelijcl^een flemme eenes grooten donder-flaghs: ende een flemms ijan herpen-JIaghers^ die op herpen J^eelden: ende jonghen als eenen nieuwen ^?ioh^ oor den Throon^ ende njoor de ijier dieren^ ende de Ouderlwghen : Maer wie W^aeren die i Die haer met njrouvven niet bevlec!^ en hadden ; maer reyne maeghden ; die in zuyverheyd des levens en alle Godvriich- tigheyd, haer belijdenifiTe, en Godesroepinge be-andwooit had- den. Deze aerdfche glienuchten en zijn zelis ^heen droom-icha- duwe van dat hemelich ghelpel,dat daer boven geb.oort zal wer- den, van die ghene, die haeren tijd voornemelick beftedet zullen

D d 2 heb-

212

hebben j in treuren en zuchten over haere zonden. Maer 't is te vreezen, dat het grootfte getal der menfchen zich laeten uy t-ftrijc- ken en mif-leyden, deur een valfch geluyt^dat de duyvel achter de ^ordijne ilaet. Nabvchodonozor, om het volck uyt te ftrijc- ken , en tot een fchendighe afgodcrye te brenghen , dede Trom- petten,Tamborijnen,en allerley vrolick gefpel voort-bringen , op dat het volck, door de aengename zoetigheyd van dit geluyt op- getrocken zijnde , niet bevroeden en zoude de fchrickelicke zon- den, die zy beginghen. Dit ghefchiet oock alzoo van de duyvel, deur de aen-lockklen dezes weerelds j op dat de menlche daer deur ö-elijck verdooft en melaetfch geworden zijnde , gheen acht en neme op heylighe in-blazinghe des Heeren j noch en gevoele de knaahende beten der g,hewiffe : noch en bemercke den zor- shelicken wegh, waer op hy recht-draeds naer der hellen gheley- det vvert.

EMBLEMATA. XXX.

longh Hovelingh, oiid fchovelingh.

21J

Hj haddetyrjgeleertjofimmerswi/lyan kluchten ^ . T>ie eerïl dit hove-Jpel ^oo i^oetelickj^erdacht. T)e jonge Hovelinghjie magh hem hier uyt tuchten,

Ser dat hy hem Dermoeyt^met al tejpade klacht. Hier ^iet hj^ivat hem ^alin dit bejaghgebeureny

Zoo hj^ met yrough berouw^ in tijdsstiet toe en ^iet: Hy f^alhae/l nyt-gefchut^^ijn on^gelfdc^betretiren, En blijven naec^t en bloot in aller lej yerdriet.

Ddi

m-

214

lVt4egginghe.

iEn kloiick verftand , by ervarentheyd, de ydclheyd^ I en verdrietige nuttigheyd van het hoffche leven ge- leert hebbende, berft uyt in- deze woorden :

Tranfegi miferè mifer tot anno s^ Gtisiando mddigratUs agendoy - Sperando^ ingenuéferviendo, NunCj poB tantes mihi premium Uhoresy ^ Sunt^Jerofapere^ atqne posnitere.

Dit wilt hy zegghen :

Ic\hehb\ ellen digh menfcb ^ellendighlickjverfleten

Zoo menigh levens jaer ^ met eeuvvelkk^gheloop : Met prouven ^an rveelquaeds^en noch ijeeldanckj te vveten^

é^Iet eeuppeUcke dienH , nochtans altijds nwl hoop'. Wat hehb' icl^^oor een prijs ^ naer %^o yeel moejt verkregen ?

Wat loon h lijft my nu by^ naer 7,ulchjen pijn lic ^dinckj ü'^iet anders als dat ic^ te laet ben wijs bedeghen^

En dat ick^met berouw mijnfeylen over-dinc^.

Deur twee dinghen werden voornemelick de Hovelingen ver- leyt en bedorven-, deur de begeerte van de grootflieyd des levens, en deur de begheerlickheyd des vleefchs. Twee aroote klippen, daer ^en veel ellendighe zielen fchip-braecke glieleden hebben : daer aen vele haer middelen vercjuifl: , haer lichaem gelchonden, haer eere ghefchoffiert , haer ziele verdoemt hebben. Teghen de eerfte hebb' ick t'anderen tijde dit uyt-geftort :

Eylaes I Fortuyn die altoos draeyt en (rltjt, Es^ser-begheerigh menjlhghem langhen tijden lïjt.

Zy

215

Zy toof2t deur hiteren cval^ als ^ande Lentfche lloemeny " U^at 'j weere Ids batement 37'tet ü als yt>wd te memen 5 En dat de menfch gewis Wel on-gelucl^gh leeft y 'D/V ujt zjjn knd en Jiad te hoofzjjn ivo oningh heeft, Verrzyuan my geHelt de gunH ^ enpomperje. Die meteen ^alfch bUnd^et^ met fchtjn^ met guyterye *^eftYijikend' ons uyt-flrïjckt : die onze zjel beraeght ^et pracht en nijdigheyd-^ met T^orghen njïjlt en knaeght. Een menfch totgroote eer^enhooghe ftaet ^erhiVsny Is als een reugen-beeld^ met j^yen tfaemghedreVen^ Met bouten dicht be/laen^ met naghels njaïlgheHelty T>at in T^ijn aen-ge%icht <-uan puere gramfchap fvvelt, ^lenfchijnt Neptuntis 'Kclf offupïter t*aenfchouvven: Z^ijn trotfigh-hoogh gefppel 'tgemeene ijolc Indoet groupven : {Met goud en blaupp a^jfr^T^an buytenfchoon njerrijck^ • Maer als-men in het hol njant groote lichaeni kjjckty En T^iet dat 'tp/aeHer ü, lijmy enghe^eden aerde^ ^tBedrogh vpert dan bel^nt:en 't groot beeld ^^leyn 'ï>an vvaerde^ En gheeft noch fchricl^y noch ^rees^ als aen eenfimpel zpty of die deur by-geloof'^ijn herffens heeft ghe bot, é^'ïaer diey met wijs njerflandy die dinghen k^n bemercken^ ^ie hejfe-becktj en lacht met zjilcl^ leughen-Wercl^en. Een on-Verlïandigh menfch^ als on-gezouten bry^ En Weet gantfch ?net met al Wat '^an dit leven ^y, liet ü eenfchaecl^'ge^ely daer Koninghen en ^echten^ Vaer Koninghinnen %tjny daerKuyters tfamennjechten, Maer als zy "z^an de dood dan een-mael zijn ghefchaecl^t^ Elc^^ Tender onderfcheydsftrack^ m de zjcl^geraeckt, 7^00 Werden in het graf ge si eken ^ trailer uyrCy ZjOO Koninghen y als i^olcl^y deur Wetten ^'an Natuyre:

Dd^ Die

2X6

T)ie moeder ^dn ons al^ a/an alle tochten naeckt^ Z^anghene^ noch ^^an die^gheen kjure gantfch en mdccl^, Waer deur z.y ons bevvijsii dat eer en gYooteftaeten, Als roocl^enydelhejd, ons niet met al en baeten. Oh , hoe T^^erfiaet my aen Maronü zoet ghe dicht ! Daer een goed^onde man^fiaet luBigh toe^gericht^ Meteen houppeelind'hand^ enflaet met armen-hoeren Ztjn 'vet on-Ie digh land ^ engaet zijn hongher yveeren^ Wanneer het^ner-ghe^an der zpnnengaet intftaU Niet met dier herhergh-yvijn^ofijleefch gekocht in d'hal»^ %Maermet zjjn acf^er-iprucht^ met queeckfil^an Tjjn handen^ Dat hem njeel zoeter fmaeckt, met hongherighe tanden^ Als al die groot e koB^die d' Heer en wert bereyty Met patelicl^gejleyf^ en al eerwaerdigheyd. Die ofzy ^wor haer %ien njeel hondert fchotels "Woelen y Noyt hebben hifi offmaecl^\ want zy noyt hongher njoelen, Icl^bidd'ti^ Welcl^fvan beenghy degheluc\ighfl acht^ OfQraffus rijfa^angheldien rijc^^angroote macht i 'Die mits Tomfeus yvas in groot er eer en waer den 3 Chingh '-voeren onbedacht de Tarthiaenfche Jvvaerden j of Wel dien ouden man^ die zpnder <neelget>yagh^ Zijn hofhadd* tot T^jn rijcl^ , en Room en noyt en zagh ? Zoo onsflechts ipvaer bekent^ z^ght d'oudsle der Poëten, Hoe dienfligh njoor ons zy de Maluvv om te eten, Gheluckigh zpude zijn de menfch in allen deel^ En d' helft ^ let yvat hy 7:,eght^ zou meer zjjfi alit geheel. ^Dcur ^'helk wert hier njerslaen het leyen 'van die menfchen^ Die ^an haer wercl^ghevoet ^ naer anders niet en wenfchen, Wiens Tlele jrfch enfraey^ yyoont in een gay e borH : En deur het heel^ de vveeld' en yyellasï njan een Vorsi, ^ Uoor^

217 Hoor wat ons Flaccuj T^fjght : Natuer ü licht te rvreden^

Met vveymgh ^erghenought , en on%ejvvacke leden

En ejfchen niet zeer njeel\ mner z^^n deur ons n;erkprt.

En, deur het heel, de helft <van ons bedroghen "^ort,

Teglien de wel-lufl: des vlee(ches, en vuyl bejagh der on-kuyffche vrouwen , is dit van my vertaelc :

'/ Is fvelhet grootfie quaed^ dat een menfch hebhen tnagh^ Een <-uropiVPten dienfi teflaen^ die met ons houd de lach, U^ie on-verdraegh^aem werc^ons/chouderen doet fmaecken^ 1>ie e7:^els dienfi ghebiet, ellend\ en yvreede taecken : ^ant zj>nder acht, als op haer ejghen zelf te jlaen^ Zjdzy weldienfi en liefd\met trotfche moed/verfmaen. By4ls een galey -heer doet ^die fier in%ee en haven. Heeft gantfch gheen mede-lyen^ met zjjn gevunghen [laven, ^lenmoet ghefchencl^n doen '^an ^tens en ghefleent, ZJerkoopen erfenhaef^ dat naermaels vvert beweent* ^Men moetjpel en mufijck^^ men moet banc^ettengheven. Om IJ oor dit <-uremd gedrocht behaeghelicl^te leven^. Men moet tppifi en k^acl^eely gevechten nemen aen^ En dick^vils een met een^ om lijf en TJeleflaen, Chevpü 't zpu beter zjjn 'tAugeefche (lal te %uyvren^ ^Is ruoor een fnoode ijrouvp zpo dwaezelicl^te uyv'ren, ^e %ee ü 'ureeffelid^y het njier rueelfchncl^ ons maec^, ZjOo doet oöcl^d' hemel ooc^ , als hy deur donder kraeckt : éMaernoch iHala^eel meer^een looze <z^roupp te <-vree7^n^ 1)ieons tot aentgebeent kan flucken en de tee%en\

*2>/V duyz^nd quaeden '-vinti daer in %y zelden miff^ Om dat zy ü een ijroupp^ en dat zy Cs njol hsi, W/V dat die Godmagh zjj^ '^^^ d.eze ^^r ouwen-benden^ Hy heeft ons toe-ghebracht een ^tf njan rveel ellenden :

E e ^ Men

2l8

^'1 en hooYiT aen een dntaer te closn j^>; kjaer rvertcoghy En kinders^ met ghefchenckj te koopni ^an om hoogh. En niet zijns levenstijd met dat lief qmedtejj?illen^ ^let njroupven^ zj^cht des mans^ die niet als quaedons yyillen, Ellendigh is de man^ die ^ol <uan rorouwen rvier^ Zoo langh hy leeft ^ eenjiaefis yan ^oo feilen dier*

Hoe-wel deze laetfte Veerfen veel te ruym van de Franfche Poëet in-ghevoeit werden : zoo en wil ick-ze hier niet verder ge- trocken hebben, als op dat Courtizaenfch gheflacht, dat menigh mannen hoofd heeft doen treuren, en de zege-teeckenen van een fchandelicke over-winninghe op-geheven heeft. Om dan gheen eere van eyghen vindinghe my toe te meten , noch verwijt van een loffe penne op my te haelen j neem daer de eyghen woorden van beyde de ghedichten.

Las\ la Fortune aux retours inconHans

CN^peutfoujfrir ïambitieux long temfs. Monfirant f ar luy d'une cheutefoudaine ^ne ceft du ^jent^ qt4e la farce mondaine:

€t que l'bomme efi trefmal heureux/jui -x'i/

En cour eflrange^ft) ne meurt enfon //V. Eoin de moyfoit U faveur (^ la pompe^ ^uid'ap^arencei (^defardnous retrompe^ £hd nous relime^ (^ nous rongeaudedans ^D'orgueilyd^envie^ ^ defoucfs mordans.

Vhomme qui monte aux honneurs inutilles:^ Semble U7i colojfe attaché de chevilles^ Ferré degonds, de barres (gr de cloux : Tar Ie ^iftfre ilpenfle de courroux^ Keprefentant Jupiter ou ÏJ^ptune:

Sa

21P

S(t hrave enflure^ ejlonne la commune^

n^^or en richie^ ^ d^a^^ur par dehors ;

éMaü quandon njoid Ie dedans du grand corps

Ü^ftre que p U^re^ ^argtlepoit rie^

A lors chafcan cognoit la mocquerie,

Et deformaü Ie Colojfe pipeur

Tour fa h auteur ne fait feulement peur

^aujtmplefoti (^ non a l'hommefage

^i haujfe-beque^ (^ me^rife touyrage

En Chomme ignorant dont les jours font Jl brefs^

Ne cognoifipas que ceH un jeu d'efchets^

^ue noUre courte O" miferable <x^/V,

Et qu aufftofl qnela mort la ravie,

Gedans lefac on met tout a lafoü

RojSiChevalierSjpyons^ rojnes^ (g^ roys,

tAinfila terre en mefmefepulture Met peuple ^ T{oys par la loy de Nature» Sui mere a torn fans nul/e pa/f o w, 1) e l'uu des deux nefaiSi eleSiio n : ^onHrantparUy que laglotre mondaine Et la grandeur efl une chofe ijaine,

üAh \ que me plaiflce njers Vïrgiliam^ Ou Ie ijierl/ardfere Coryciam^ tAvecft marre en travaillant cultive, e^ tour des bras fa terre non-oifve^ Et njers Ie fair ^ fans acheterf cher Vin en taverne^ ou chair chez^le boucher, tAlIoit cbargeantfa tahle de rviandes, Qtii luy fembloyent pl^s douces i^ friandes ^Vvec lajaim^ que celles des Seigneurs »

E e 2 ^Id"

220

T leines de pompe^ (^ de metSy ^ d' honneurs^

^m defdaigneux^ de cent <uiandes changent

Sans auQungQuHy carfansfaim ils les mangenf,

Lequel des deux efioit Ie flus heureux ?

Ou ce grand Craffe^ en efcus pUntureux-^

^uifour nayoïrles honneurs de Vomjee^

cAllafenttr U Parthienne ejpee ?

Ou ce nyieil/ardy quifon champ cultivoit^

Et fans <-üoir '~R^me enfonjardin <x}iyoit ?

^^Si nousffavions^ ce dtfoit hejïode^

:,3(omhtennoujfert Uguimawve^ ^ la mode

:,^e l'accouflrery heureux l'hommeferoit^

ssEt la mokiéle tout furpajferoit

Far la moitié il entendoït la 'X'/V,

Sans aucunfarddes laboureursfuivie,

SS ""vivent fains du labeur de leurs doits,

Et par Ie tout les delices des roys. La nature eB^ce dit Ie bon Horace Depeu contente^ (^ noBre bumaine race . 5\V quiert beaucoup : mais nom la corromponsy

i^Et par Ie tout la moitié mus trompons,

.Het ander gliedicht, raeckende de pijnelicke, enkoftelicke vrouwe-zucht, rok met deze woorden.

CeBbien Ie plus grand malquun hommepuijfe aVoir, ^uefervir une femme accorte a decevoir^ T>'eT2Joindre des travaux , quifont infupportables ^Desfervices cruels , des taches miferables : (ar fans a'Poir efgard a la fimple amitié ^De leurs pauyres fervansj cruelies nontpitié^

Non

Si

ii

S3

221

Nofip/f^j qiiunpev Corfaire/n arrogance hrayes^

N'apitié descaftifs a LUviron efclaves,

il faut ijendrefon hien^ ilfaut fairefrefens

De chaines^ de carquanS) de diamans luyfavs :

il faut donner la per Ie ^ ^ l' ha hit mag n ifique»

il faut entretenir la table, ft) la muf que,

il faut prendre querelle^ il faut lesfupporter,

Certes faimeray mieux deffks Ie dos por ter

La hotte pour curer les efiables d'/^ugee^

^ue me ijoirferyitem d'une dame rujee,

j, La mer e ft bien a craindre^ aujjiesl bien Ie feu ^

yyEtle ciely quandil eH de tonnerres efmeu :

,, Matj trof pltü e ft a craindre une femme clergejfe^

y^Sfavante en ï art d!amour^quand elle e(i tromperejfe:

yfPar miüe inventions mille maux elle fit ty

^^6t d'autantquelle eft femme ^^ d'autant qu elle fait,

,^uicot2que Jut Ie Dieu^quï la miten lumiere.

Il fut premier autheur d'une grande mi/ere,

Ilfillott par prefens confacrez^ aux autels

Acheternos enfans des grands l^ieuximmortels^

€t non uferfa n;ie ayec ce mal aimahle^

Les femmes ipajjïon de rhomme miferable :

Miferable ft) chetifd'autant quileB '-uajfaly

^urant Ie temps^ qtiil rvit» d'unjïfier animal»

122

EMBLEMATA.

XXXL

Eer en ftaet de deughd veitaec.

V

eel gouden weerdigh ^ijn te heerfchen^ KP^jj ^^-^

ren

(jehleven in de rujl van eengemeenejlaet. Men ^tet de eefeen j^ucht van groot er eer e baren,

T>ie altijds on-getemt^ noch ivet en heeft noch maet. T>efnee- bal die te Door ^ich liet heel lichtlic^ivringen,

^ebuygh^aem en de l^ejnjeurt rollewert ^eer groot: Senftaetjen doet den mcnfch tot hooger jlaeten dringen*

%Al etend komt de fmaec\j ahvaer het ^elfs ?naer

m^

JVt''leor2inorhe.

^^

|NJiencen Luyce of ander Ipel-tiiygh zoo glieftelc iwaere, dat alle de fiiaren van gelijcke dickte waeren, ^ ^^^ , daer en zoude gheen dinck terweereld zoo onbe- 7|^_£^^ lompen en mil-luydigh zijn: daer^van de on-gelijck- heyd ont-ftaec een zoo eenpaerighe en ghelijck-luy- dio^he mitluydigheyd, dat, deur een vvonderbaerlicke zoet-fchal- ligheydjOnze ziele bevveeght^ onze zinnen ghelijck betooverc, en wy geheelick^als buyten ons zelven, verruckt werden. Alzo niagh. men oock zegghen , dat indien de ftaet^en gelegentheyd van alle menfchen gelijck waere , dat de eene niet hoogher , en dé ander niet leegher j de eene niet grooter^en de ander niet minder en wa- re y daer en zoude niet zoo onbeliiyft en on-gefchickt gevonden werden , niet zoo twiftigh en verichilligh , als die gelijckformige eenigheyd. De on-evenheyd van alle ilaeten der menlchen, ver- eenight onze on-eenigheyd , en bind ons alzoo met een on-ghe- lijcken band te zamen, dat wy daer deur behouden werden , die anderzins deur even-ghelijckheyd zouden verloren gaen. Zoo alle de leden van het menfchelicke lichaem het hoofd waeren^de meniche en zoude geen men(che zijn. Indien oock alle am*bacht- lieden^wdnckelierSjhandelaerSjCn watter meer voor volck is, Ma- giftraten en Overheyden wilden wezen , zy zouden haeftelick gheen van allen zijn.

Daer moet dan opperheyd en onderheyd ^ daer moeten over- heyden en onderdaenen weezen. En hoe-wel de ghemeene iiifte ten hooahften daer aen gelegen is, datter een goede gehoorzaem- heyd onder de gemeente gevonden werde ; nochtans moet-men die vergheefs verhopen, daer geen wijze regierders, en voor-zich- tighe bevel-hebbers zijn. Veel ftercker zoude wezen een vaendel

E e 4 fchapen^

224

fchapeiijdie een leeuw tot een capiteyn hadden ; als een leger van leeuwen , die een fchaep tot een over-hoofd verkiezen zouden. Zoo veel iffer aen gelegen ^ van wien,en van wat^elck dingli glie- leyt wert.

Dit behoorde ons grootelicks tot een voor-vingher te dienen, om ons ghelijck tot den oorfprongh te wijzen , waer uyt wy de wateren leyden mochten, die onze fteden en landen verheughen, en ons tot een heylzame verquickinghe verftrecken mochten. Hoor wat Ronsard op deze geleghentheyd fchrijft , m aer eeril met mijn woorden :

^cl^lïeV een oprecht merjfch^ geen dienfi-knecht van de jonden. Die noch njan hoffche lifi, noch gheld-luH ü ghefchonden : Die d'eere liever heeft ^ als 'ilLonincks wit ; enfiierf Veel liever i ds dat hy de wet en 't recht bedierf, Die als hygaet op firaety thuys laet eengoet gheruchte ; En niet ^eelghelds en goeds , daer kisi en kaj^^ njan zachte ; Nochtans niet jluer enftraf-^ maer die ^ich oock ^'ermaeckty 'Wanneer zjjn ampt z^ulcksUet^en kj>o zijn7:iel watflaeckt. Die niemand vpijs en maeckt^ tot ?:^ner j^ot enfchanden^ 1)at Buffels-hoornen %ijn vpitt Olyphantfche tanden, ^e fabels hebben eer ^van T^haetonghe^ejt, Dat als het ghecl^-hayr eerH KJjn kinn hadd^ over- §f reyt, Dathy met een jongh hert^datfchric^ noch vrees wilt l^ennen^ ^XeHont^deurt blauw gewelf "^ijns naders l^oets te mennen: éMaer^deur het heet geftrael des tonnes helder lichte Verlooshyferckt* en raed^ ^erbijHertnjan ghez^icht, rDe toom "uiel uyt ^jn hand, en hy rviel oock^met eenen^ Met armen uyt-geï^reyt^ met uyt-gesirecl^te beenen, éMet om-gepvor^en hayr ^ en njol<T}an trots en moed^ ' Als in een <vochtigh graf ^viel in de Pa^ppfche njloed*

Dit

'Dit beuYiT ooc^ fcaruj, in al diefloute vykhten, 'Die al te naer de zpnn haer aen-'^cht willen lichten. Een y der 3 die in tij ds T^n klucht ghe en maet enflelt^ Tjijn yvajfche-rlerc{^ rualt af^ en vpert 7^0 neer-gelpelt. Veel beter dickppils üeen middel-mat igh leven y En ponder fracht^ en eer j en zonder nijd ghebleven :

Dan dat-men wilt hghemeen in grootfkeyd gaen ^voor-bjl En vperden tot een lach enjpot <^an alle zy\ Ickhebb' (als over-al een yder ziet ghefchie den) ',y.^(^* ' Sint weynigh tijds ghe^jen een groot ghetal njan lieden\ 'Die zonder fchaemt* en hert» die z^onder j^W en borft^ Naer aüeflaeten flaen» met een dol-heet en dorH. : Ict^ hebb' oocl^ fint ghe'z^en eenyder met haerj^ott en^ En '^ijjz.en achter-aen^ als naerghel^pte zptten.

^ant al-hoe-vpel de GunH» dat ooghen- Ioot^ '^'^^fy n^at herjfen4oozs dier» wanfchapen ^van bedrijft Haeringhelvofof'fiacl^i en dronghtot hooghe fiaeien^ Nochtans en liet het njolcl^^ dat niet bedec\t k^n laeten^ Met haeren heerfchen draght^met prtr^'dfche frachtgelaetfj Te fchimpen, en daerop '-ueel quac^en uyt teflaen» 5/r ^ ijry een ander dmgh te zijn, en willen fchijnen : siHet z\]ï\befiaet in daed\ het (chijnen moet a:erdppijnen^ yyiAls een lubt herjpn-beeld : maer ^eel^ in d'ydelheyd ^y'^ederft din-beeldens l^racht devvaere njasïigheyd.

Zoo klinckt de ftemme van de Poëet :

Moy^ 'fayme un homme droiÜ^ non ferlpiteur du njice» ^iüprelfefoHs lespieds la Court, ^ l'a'varice: ^m mieux <voudroït mourir^ que corrompre la loy: c^i aymeplfis l'honnem'» quun mandement de roy,

Ff Sé

ii6

£lm Idijfè A fa méifon la bonne rerjommeey Et mnfas la rkhejfe en un cojfre en f ermee ; tAu> refte galland homme^ ^ qulprendfon flaifr^ ^mndfa charge pub lique en donne Ie lol/Ir^ Sans ^ouloir pour faveur aux autres faire croire^ ^ue la corne dun buffle e ft une dent d'yvoire.

Les fables ont chantéi que jad/s Thaeion ^'un petit poil folet fe couvrant Ie menton^ 1)eceu d'un jeune coeur^ qui toute chofe ej^ere^ Entreprit de guïder Ie coche defon pere : éMaü efhlouy des raü quifourdent dufoleil^ Veincu de trop de feu perditjorce f£ confeiL La brtde luycouladefes maïns e^erdues^ llcheut a bras e^ars^ a jambes eBendues^ Acheveux ren^erfeT^, ^ plein de trop d'orgueil, Tomba de dans Ie Toy/onhumidecercueiL

c/iutant en eftd'Jcare^ ^ de ceux dont l'audace Trop pres du grand foletl ont ejlevé leur face : S'tls nattrawpent leur ^ol^touftours mal a propos L eurplumnge ciré sefcoule de leur dos.

^ien meiUeure eft fouvent la médiocre 'vie Sans pompe^fans honneur^fans embufche d'envie^ ^ue de <zfouloir paffer en grandeur Ie communy Tour fe faire lafable^ (^ Ie rü d'un chacun^ Et en penfantpller tous les ^rgm de Tra nce^ Eux-m^fmes s' aveugler en propre ignorance, 1 ay njeu depufs trente ans un nombre d'impudens^ RappetaJ^eur des loix^courti^ans^ (g^ ardens^ M^ifans honte,fans ceeur^fansames (^fans poitrine, ^bboyentles honneurs a faire bonne mine.

ƒ'

J27

Je les ay rveu de f uu de leur maifire mocquez^^ St despeuples aux doigts notez» ^ remarque^. Car bïen que Ufo, veuty quï n'a fomt de cex'V.ellc^ LespouJpcH en credit^ lefeuple qui ne celle Jamaü U roeritè ^fffloit de tous cojle^ L e port imperieux de ieurs front s efhonte^^, jiC'efi autre chofe d'eHre^ ^ njouloir apparoijïre* , , L ^esire gifl en frbjlance^ apparoir ne peut ejlrs si^^imagin^tiou : maü en la njanitè ^Souvent ["maginercorrompt U njerltl.

Infbmme, 't is een zaecke van over-groot belangh, weke vooren over-flaen , wie, en hoedanighe dat-men tot Over-hey- den en Magiftraten zal beftemmen. Want hoe-wel de ghewiftè haer zelven hier ten hooghften quijt , noch en zullen die hooghc ftaeten niet ont-mocten de deelen^die daer toe vereyfcht werden. En hoe menighe ifler, om tot ons voor-w^erp te kommen, die in haer eenzaemheyd , en byzondere ftaet ghelaeten zijnde , boven alle lof en eere gheftelt zijn \ die tot hoogheyd op-ghevoert, daer zoo veraerden en verbaftaerden, dat zy by God,en de menlchen, on-lijdelick werden. Om de woonden van ons eyghen lichaem niet te tintelen ; merck, wat Ta c it vs van G a lb a ghetiiyght : Dum ^Igebat <etaSj mlitari laudeapudGermaniai floruit : proconfui Afiicam moderate: jam fenior ^citeriorem Hijpaniampari jufiitidcon' tinuitj maiorprivatonjifus^ dumprivatu^ fuit , ^omnium confenfn capax imperiji mjïimperafet. Dat is: D oen ^ijn ouderdom noch jeugh- digh Was^ heeft hy by ^e Hoogh-duytfchen in l^rijghfche lofghehloeyt: heeft tAfrijcken^ah fiid-houder^matiphltcf^'^ nu ouder ^jnde Spagnien metghelijcke rechtvaerdighejd ghere giert : groot er zijnde als eenghe- ineeti man , doen hj noch eenghemeen man yViU ^ en naer eens yders

V j z oor--

228

oordeel i hequaem tot hei rtjc^ , tej2 vvaere hy^eregiert hadSe, 'Tis alzoo: eeien bederven de Heeren. Staet-bedienmghenniaecken ftaet-ziichtighe menichen. Het is veel moeyelicker het jeuckfel, als de pijne te verdraghen: maer noch ift van een meerder kracht^ zedi<7hlick eeren en ftaet te bedienen , als gheduldelick verachtin- ghe te verdraghen. Want ghelijck de buyck deur te veel Ipijze be- Iwaert wert , alzoo wert de menfchelicke ziele deur eere op-ghe- ivvollen. ^T ü even moeyeltckjy zeght B a s i l i v s, ö'rff on'x^ghen^oede^ ren in-gehouden werden^ datzyd-jor <-üoor-J^oed en eere met ri/erhe- 'pen en werden^ ds dat zj door teghen-j^oeds en fz>erdrucii?7ghe^ niet 72e der gheyvorpen werden, lae, het eerde is veel moeyelicker : als een Abdolonim, van Alex ander, Koninck van Tyms ghe- maeckt zijnde^, wetenriick gheandw oort heeft. Deze A b d o l o- NiM^alsCvRTïVS verhaelt^vvas een Land-man,zoberlick voor- zien, en van kleyne middelkens^by den wekken Hephestion, Alexanders vertrouwfte vriend , t' anderen tijde , geherberght gheweeft was , én by die gheleghentheyd , groote ghenuchte uyt zijn tfamen-fprake ghefchept hadde,en zijn voor-zichtigheyd,eii wonderlick beleyt, in het regieren van zijn huyC-ghezin5en ande- re kleyne dinghen, die hern mochten aen-gaen , met verwonde- ïinghe aen-ghezien hadde. Alexander dan^ naer dat hy Tyrus over- wonnen hadde, en onder- vraeght , wie dat hy beft, in zijn af- wezen , tot de regieringhe laeten zoude , is deze goede Acker- man van Hephestion voor-geftelt, zeggende,dat hy niemand daer toe weerdiger en kende,als dezen zijnen weerd j dieterftond van Al ex ANDER ont-bodé zijnde, is ten gevalle van zijn vriend, Koninck gemaeckt. Maer hy,deur zulck een fchielicke en on-ver- wachte eere, ghelijck verdondert en verblixemt zijnde ^ nochtans met een ghelijck,en (landvaftigh gemoed , met een ftemmigh erl eerbaer gebaer, en met voorzichtige redenen, wijzelick bedanckc

heb-

229

hebbende;, heeft van zich groote verwonderinghe^^by Al ex an- der ghelaeten. Daer naer, naer vele redenen, en vveder-redenen, van Alexan der ghevraeght zijnde, hoe dat hy dus langhe ghe- breck en armoede hadde konnen verdragen: Veel beter,zeyd' hy, en met eenparigher ghemoed , als ick.kan hopen,datick de voor- fpoed , en over- vloed zal konnen verdraghen, 't Was recht ghe- troffen. Want de weereldlche eere, ghelijck een wel zeyde, is ge- lijck vette aerde, die gladder,en zorghelicker is,om, te betreden,als de maghere en zandighe. Dewijle dan de eer-winckel met zulc- ke looze, en bedrieghelicke waeren geftoffeert is , zoo ift dan wel te verwonderen,dat die noch zoo heetelick en greetelick naer-ge- jaeght • dat die noch zoo diere geveylt en verkocht werden . 't Is recht een wind-lpijze, die onze herflens met heete en vuyle dam- pen benevelt ^ die ons de kinne naer den hemel op-heft , maer de ziele , ons befte deel , ter aerden neder-druckt. Daerom was het zeer wel ghezeght van Philippvs de tvs^eede , Koninck van Spagnien , dat vveymghe maghen bequaem yvaeren , om groot e For- tunenten:,'erdouvpen j en dat een quade JpiJT^ niet zoo licht ^erdor- yen en VPtert^en in quaeda.'oedfel ge keert ^al's de cere , met namen in een zjele zander "verdienflen. Dit is even het zelve,dat D i o n zeght: Qrrtimpuntur homines magnitudine honorum : nee cuyAJlibet efi in re- bm frolixü magnam fortunam concoquere. Die eens dit eer-verghift heeft in-ghcnomen,zijn ziele vergroot,gelijck de Cocodril,tot dac zy van het lichaem af-geftheiut wert. Stwiet-zucht en heeft noch grond,noch ouver : 't is hetj^^/^dat de gheleeerde Philofophen in denatiiere niet en hebben konnen vinden: een vier, dat altijds grooter en grooter uyt-brand, naer de mate dat het voedfel krijgt. Daer in rechtvaerdiahlick de meefter betaelt wert. Want eer-gie- righeyd is daer in alleenelick rechtvaerdigh,dat zy haer evge ftraf- fe mede-brenght,en haer zelven op de pijn-banck leght. I x i o n s

Ff3 rad

230

rad is de beweglnge van haer begeerten, die geduerigh van boven neder keeren en weder-keeren, en den geeft geen rulte en gheven. Multi qm lummd intrarunt int eg ris oculü , ftra bonesfaBifunt, Dit zeghtVARRo: Vele zjjnbinneti de?t dorpel ghel^men metgeT^nde ooghen , Aïe los en [cheel geworden T^tjn, Van wat kan dit aerdigher gezeght werden,als van die hooghe eer-tempels , daer al de wee- reld zoodick en zoo druck naer toe-dringht ? Daerom was dit oock onder de grond-regels van Pythagoras: Ont-houd u ^an hoonen, 't Welcke te zegghen is (naer de iiyt-legginghe van P l v- T A R c H V s , in zijn bouck, dat hy ghefchreven heeft van de op- voedinghe der kinderen) en menght u niet met de regieringe van ftaet. Dewijle men eertijds^gelijck oock hiiyden-daeghs^de ftem- men met boonen gaf, en alzoo de Magiftraten verkozen wier- den. Ont-houd dit, tot befluyt, die met die pefte belmet zijt :

*2)/V in de gun B zalfiaen *^m Raider -trouwde deughd^ rDe ^'oeHer onzer ziel, en al baer T^ete njreughd^ 2jd rijcl^'-uan eerez^n* ^at wilt ghy eere noemen^ Vat flughs de morghen-lucht zal cellen en ont -bloemen ? 1)at ü ghevpü ghevpeesi j dat eeuvpelicl^n blijft, V En "pvas mt^ dat het yy^u ^dat yvegh -gaend' niet bekijft,

EM-

EMBLEMATA. XXXII.

Een hoeren fchoot is duyvels boot.

231

Ziet aen deesjonghe Hen :fy hoerten^enjj joelen : Gee l^rtAVtjlofgenucht en h^n haerqyt yervelen. Sen lighter in de fchoot, als een yerwonnen kliechty^- Die tot een doellijn hand^yoorjders handen leght. T>it is T>alilasfchoot, daer in yeelmenfchen ronc\en: Zy krijgen flagh opjlagh^nochtansjy blijven dronc^n, Enflick^n in haer yier-^ ^en kannen niet den man^ T>iejlaetj en lijf en ^iel in d helle werpen kan .

Ff^

m-

JVt-kgginghe.

^Jer en ü geen doodelkl^r fefie den menfchcn^ ^an de ^T^tuere^ gegeven^ zeght Cicero y als de yvel-luÜ ]des lichaems : als die gheen gedeelte van ons wegh 'en neemt j maert'eenemael ons berooft van ziele en lichaem,van tijdelicke en eeuwige goedere. Ramp- zalige en helfche welluft ! wiens doffe fwelgherye en gulzigheyd is; wiens vlamme is een on-reynvloeylèl: haer Iprinckelen zijn on-tuchtighe redenen j haer roock, eerlooflieyd ^ haer aflchen, fchandighe bevleckinghe ; haer eynde^de helleden eeuwighe ver- doemenifle. De natuer-fchrij vers^ als P l i n i v s,en andere^verha- len van een vÜch^genaemt Torpedo, dat hy een zeker vergift uyt- fchiet , deur wiens kracht de leden der viffchers, of die hem zouc- ken te vanghen , zoo vaddigh en verkleunt werden , dat zy haer niet roeren en konnen. Welck ons verthoont een levendigh beeld van het vuylbejagh der weUuften : want zoo wie die op wilt volghen, en zijn Ichandelicke tochten daer in toe-geeft , hy werc met zulck een loome dofheytendommigheyd over-fchoten, dat ,hy zich noch pooghen noch bewegen kan^om yet goeds te denc- ken, of uyt te voeren. D'exem pelen van alle eeuwen gheven hier van zeer drouve bewijzen. Wat is gheworden van de wijfheyd, en andere wonder-gaven van S a l o m o n? zoo haeft en heeft zijn herte niet gehevelt deur den zuer-deeflem van on-reyne vrouw- luft , of hy en is daer deur zoo betoovert en vervoert gew^eft, dat by God en zijn eyghen zei ven £^antft:h vergetende , niet ghevreeft en heeft zich zelven voor de Afgoden neder te werpen , de zelve tempelen teghen Gods tempel op te richten , ende offerhande en allerley Godl-dienft: voor haer te doen. Beziet en verwondert u ovöf dien ftereken held S am s o n : die,met een ezels kaeck-been,

duy-

^3? duyzend neder-ghevelt hadde ; die zulcke ftercke zeelen, daer hy

mede ghebonden was, als een draed-garen in ftucken brack ; die de ftads -poorten, met haere ftijlen, op zijn fchoudersfchorten, en verdraghen konde j die wapen Joos on-ftuymighe Leeuwen on- der de knye gehouden, en vermeeftert hadde ; ziet eens, hoe ver- foeyelick en ellendighlick hy van een vrouw-raenfch verwonnen en ghevanghen is; hoe hy de Philiftijnen over-ghegheven zijnde, als een flagh-beefte gheleyt en voort- ghedre ven is. Herc vles, die sroote Monfter- temmer is van dit monfter zelfs shetemt ge- weeft.en heeft zijn mannelickeknod(è,endatlchrickelic leeuwen vel in een fpin-rock en garen- winde verandert. LvcivsVitel- L I VS, dat kloeck en voor-zichtigh verftand , is door de liefde vaa een hoere zoo verduit en zinne-loos gheworden , dat hy haer Ipeeckftl met heunigh menghde,en daghelicks in't openbaer,zijii zenuwen,) ae zijn kele daer mede ftreeck en zalfde, ^^e Ram 'i?'vert aen den taeyen hals ghebonden en wegh-gejleyff'^ zeyde D i o G E n E s ziende een,die maerzijn oogen en floegh,op een fchoone ftinck- vodde. Door zulcke kamer-verckens is Sardanapalvs, die machtighe Koninck van Aflyrien,zoo on-gantfch en ziel-gortigh gheworden , dat hy, zijn mannelicke kleederen van hem leggen- de , in een vrouwelick ghewaed , tuflchen het Ipinne-wiel en de ha(pels, zijn leven deur-gebrocht heeft. Antonivs enCLEO- PATRA zouden ons hier w^el ftofte tot een heel bouck gheven. Maer om een langh verhael in korte woorden te trecken ^ 'ten is niet om zegghen , hoe beeftigh en om-matelick die Roomiche Prince hem aen-gheftelt heeft , naer dat zijn heite van dat liftigh wijf bezeten is gheworden. Zijn zjele , zeght Plvtarchvs, fiierfin hem ^ op dat zy i^ het lichaem ''uan %Jjn <-vriendmne leVen ^oiide, Hy befwijmde en fmelte teenemael wegh van hert en van zinnen , zoo dat hy (èdert niet uvt en voerde, dat de Romeynfche name weerdigh was. Gq P-t-

234

Carph enirn ^iresfaulatim, uritque '^idendo

Teminay nee nemorum pAtïtur meminijjei nee herhue»

Dat is :

Ee» r^roHvpe knaeghts en eet^ aüenghfkens al uw trachten ^ 2.y brmt als zy uw KJ^t, enjieelt al uppghedaehten :

Vpv breyn ü zj)o ^erHelt, en upv ^^erHand ^erkrenckt^ Dat ghy of bergh^twcb dal^noeh ^eld^noch l^ujd en dencl^*

Hy hadde by-kans de helft van de heelc Roomfche regieringe op zijn hals legghende: maerwiert van dat wijfiche jock zoo gheperft en neder-gehoiiden , dat hy noch ghezanten en konde hooren, noch vyands liften befpieden, noch zijn eyghen ghevaer bemercken , noch yets doen , dat tot behoudinghe van zijn zelf^ of van het ghemeene beften verftrecken konde. Het welcke oock veel andere Koninghen en Keyferen, en met namen het meeren- deel van deConftantinopolitaeniche Keyfaen over-kommen is. Zoo dat M. T V L L I V s zeer wel zeeht, Dat de wel-luft den raed verhindert^ de reden vyandigh isj dat zy de ooghen der ziele ghe- lijck verblint , en gheen ghemeynfchap met de deughd en heeft. jfmfedït conjtl'mm '^oluptas^rationi inmica-^ ac mentüy ut ita dicam^ perHringit oculos ^ nee habet uUum cum ruirtute cotnmereium. De veranderinghen van menfchen in fteenen ende heeften , welcke M E D V s A door haer fchoonheyd maeckte , en wilde anders niet beteeckenen , dan alleen dat die on-ghematighde vrouw-dulle menfchen znlcks werden. Derhalven Antisthenes, hooren- de yemand de wel-luft prijzende , vermaende en badt hem , dat hy dat by den vyand doen zoude, om dat zy te {wacker en te ver- winnelicker weerden zouden . X e r x e s heefr dit oock wel be- veftight : want naer dat hy de Babyloniers weder in zijn geweld ghebrocht hadde ^ en heeft hy, tot ftrafle van haere weder-fpan-

nighe

^35

nighe af-valligheyd , niet anders haer op-gheleyt , dan dat zy de

wapenen^en alle krijghlche oefFeninghen af-legghende^tot Ipelen, bancketteren , en allerley wel-luften haer zelven zouden over-ge- ven : op dat zy van natuere vry-eyghene, (laven der on-^hebon- denheyd, en on-nut tot alle mannelicke daden werden zouden. Een yeghelick zy dan vermaent^naer de lelTe des Apoftels, zjjn njAt ïn heyligheyd te be'^tten ^ zpnder yyelc^ niemam Godz^ien en 7^d. Want niemant en kan een lid Chrifti,en te zamen eens hoe- ren Ikl zijn . En zoodanigh is hy die een hoere aen-hanght , als w^erdende een lichaem met haer. Schouppet boererje ^ zeghtde zelve Meefter; alle T^nde^ die de menfche doet^ü btiyten den Ikhame: maer die hoererye bedrijft^ die zondigbt in zjjn ^yg^n lïchaem. Die zijn zelven niet ont-houdcn kan , dat hy trouvvx. Dat is het rechte koel-vat van de on-matighe hitte des vleefchs: buyten het welcke niemant zijn brantleflchen en magh. Gheen wxnfchelicker hou- vvelick als een eerbaer ziele met een eerbaer lichaem. Dat is ghe- lijck de Perlemoer-fchelpe, die in de zee levende , gheen druppe/s water en ontfanght , als die van den hemel kommen. Alzoo en kan gheen eerbaer ziele eenighe ghenuchte des vleefchs in zich laeten, als die van het houwelick , dat van den hemel ghefchickt is. Maer het gaeter anders toe.

tAÏs een henghfiy die glad en <uct^ Op "^Jjn '^Iven niet en let-^ CN^et en let offiaecl^^ of boom^ Noch op RuyteVj noch optooWi zAI of dat zjjn heete Ihü Mocht^doort f^rin^^zvjngebluïi: ZjOO loopt onzj domme jeughds üs(aer des lichaems yuyle yreughd^

J^aer die yuyle rvercl^ns -jacht» TjOo bj daghe^ %oo by nachts Zonder dat zy op haer eer» Noch op WtjZS ouders leer. Zonder dat T^y op haergoedy Op haer maghen^ op haer bloed^ - Op haer lichaem^ op de fiaet Van haer -^elen^ op den draed.

Cz 2

^it

i]6

rbie ons in dat hoogh ghehouvp

Van den hemel lejden zfiUi

Zonder dat zy op de wacht Fan de DajVel nemen acht*

De voorneemfte baet-middel , om zich te wachten , ofte ont- doen van deze kooitfighe weUuften , is,naer het ghebed en god- zalighe betrachtinghen y de ghekghentheyd van plaetfen en per- foonen te fchouwen. Want het is een quaed^dat lichter kan ghe- mijdt^als ghenezen werden. De menfchelicke lichamen flachten de o-jazen , die niet te zamen en kennen gedraghen werden^mal- canderen raeckende, zonder groot perijckcl van gebroken te wxr- den: oiFwel de vruchten^die hoe-wel geheel en jeughdigh zijnde, lichtelick blutflen en buyck-zieck werden , als zy op den anderen gepackt ligghen. Het water zelfs , hoe verfch het zelve in een vat gedaen wert , zoo daer maer een lauwe hand in-ghefteken wert, het verlieft terftond zijn kikige frillieyd. De heylige Paulus zeght bondigh in korte woorden : Hoerery en zy zelfs onder u niet ghe^ naemt. De byekens en willen alleenelick de doode krenghen niet aen-raecken, maer vlieden ten uytterften alle fborte vanftanck en quaden reuck- B a s i l i v s,fprekende van zijn eyghen zelven, zeyde op een zekere ghekghentheyd : lelden weet met, wat het is njan de ijrouwen^ als die gheen njrouppe ojt bel^nt hebbe^ nochtans en ben icl^gheen maeghd. Hy hadde hem veel-licht in eenigh ghc- zelfchap vergrepen , of eenighe heymelicke zonden begaen, met genegentheyd^of metter daed , daer over de godzalighe Koninck uyt-roept: Vergheefmy de zpnden mijner jeughd. Quade redenen bederven oock de eerbaerheyd en goede zeden : een geweldighe blaefbilck van de verdorvenheyd onzer eeiiwe \ en die oock ten uytterften dienen gevloden , of gheftraft te werden. En laet gheen yyrotte redenen uyt mven monde gaen , zeght de heylighe Apoftel, maer iU dat daer eenige goede reden is^ tot nood'^ecl^eticke fiichtinge ^

'S

^7 op dat zy aenghenaem %y te hooren, Maer wie en weet niet van de

ydele woordenden ftinckende redenen, die over al uvt-gefpoghen

werden ? redenen,die dorre en droogezijn van alle deughdzaera-

heyd , en op-ghelwoUen van vuyle etter der vleefchelicke iiyt-

worpièlen. Dat de natiiere (immers naer den val) en de eerlicke

ghewoonte, van onze ooghen verbannen heeft, wert over-ai mee

een vuyl pinceel van fchandelicke woorden af-ghemaelt.

ü^et en ijpr^ als icl^ acht, n)at het menfchelkk^ghejlacht^ Van een edel ^ielghefiuerty Vierder met een beeB ghehuert^ tAlsde houvpellckfcbe daedy Daer een menfche njan ont-ftaet. Even-ppel {7^0 legbt ons eeuw Op haer laetfie fmcl^ engeeupv) ^È^emtzjch o^er-alde menfch^ n)ie maer drecl^en is enfens^

Ofby niet alleen de ^aeVy Maer fijns kinders fchepi^cr vpaer* IJJeryemant {zj>oals God zAen eenjderfchickt z^jn lot) ^ie dan ^nder kinders leeft y En on-vruchtbaer lend'nen heeft- Ofmijfchien^naer^smoeders beeld. Niet dan mejf/^ens heeft gheteelt^ T/j eenfchrickjvanal de fraet^ T>ie hierop dan omme-gaet.

Maer 't is maer te veel ghekladt van die vuyle mitbruycken, Een reden zy voor allen :

*Die on-eer lic l^ is f-uan vverc^en^ Endaerbjoocl^^uylrrjan praet*^

Werty 7^0 ghy op 't eyn d' wilt me relden ^ EeiiV'pelicl^^étnGod'Z/erfmaet.

Gg3

EM-

238

EMBLEMATA. XXXIII.

Gheen meerder vlecken , als IfFrouvv-ghecken.

Dees rijt den oever langhït j hj meent , hj ^tet het Jpoken: Qkol^n.

T>eeen;^aemhejdhemfchrickt - ^jn herjjens wonder Hy loop\ hygaeyofflae^hy trecl^^ofloji den toorn^ Het ■;^elfrï}ert hem vertoont ^ter jijden Jn eendoom. Zoo veerden af-gebeelt ons dwa^ejonghe^mannen, T>ie naer haer liefs bedrijf yhaer lijf en ^iel^fchaer han^ nen : Wat dat (yprijjl oflaecl^t^ wat datfy doet oflaety Het ^elfals in een glas ^in haergeheeldetflaet.

^9

^óó^'^ib'

^Er W)^ naer de weer-klanck luyftercn , laet ons eeifl /.ien 5 waer dit gheluyd van daenkomc. De zien- ivonfte leert ons, dat de ftralen eenes yders lichaems,

' aiet alleenelick van de fpieghels , maer oock van hec

^^^^^^'^ water, dicke lucht, en grove dampen,weder-ghefla- ghen werden. Hierom ghefchiet het veel-tijds , dat des midder- nachts, de lucht dan duy{ter,en ghelijck te zamen gheftolt zijnde, onze ghedaenten , deur een fpieghelachtigh in-daickfèl , zomtijds ghezien werden j voornemelick zoo het ghezicht verftompt, of veroudert is. Daerom oock de oude luyden,die van weg;hen haer fwaere jaeren, het gezichte benevek hebben , ghemeenelick deze waen-lpoken ont-moetcn : oock de drup-ooghen , of die uyt ee- nighe groote ont-fl:elteni(le,verkrenckt zijn in haer ghezichte,zul- len zomtijds, niet zonder groote ey(èlickheyd,en verbaeftheyd, de zelve zien ; daer zy evenwel niet anders als voor haer eyghen ge- daente verlchrickt zijn. Derhalven O rest es, deur waecken, vreeze,droef heyd,en benautheyd des ghemoeds,uyt-gemerghelt, en by-naer ont-daen zijnde,om dat hy zijn moorderkhe handen aen zijn eyghen moeder gheleyt hadde , en daerom met groote fchrick en iidderinghe uyt-roepende :

O moeder ! Let niet meer deesfelheyd u behagbeny

Om '?:^ulcl^een flangh-gedrocht ^ rvolfchricl^ op my te jaghe»,

Z/>j <,/"(? 3 ofchrkkigh dingh ! 'vvaer^'vyaer ifl dat icl^ blijf?

tAhy ah I zj loof en toe^ en y villen my te lijf*

Wert, met deze andwoorde, van Electra , tegen-gheroepen :

*7^i?, ruBy ellendigb menfch j 'wilt uyt uvp bedd' niet ^vlien, houd op, gb'en %iet het niet ^ datghy daer meent te zi^n»

G g 4 Hoe

240

Hoe-wel zulcke fchrickfèlen den menfchen die van een quade ghewiffe ghepijnight werden , niet zonder Goddelick beftier en werden in-geworpen, nochtans gelievet de Heere menigh-macl, daer hy alles zonder middelen kan uyc-rechten , deze natuerlicke middelen daer toe te ghebruycken. 't Is vertellens weerdjgh ^ dat van eenen V i t e l l o , een trefFelick wit konftenaer^verhaelt , en hiervooren van ons af-gebeeltis. Deze uyt-muytende man had- de een zeker vriend , en med-ghenoot van zijn ftudien ^ die hem zelven, by nachte en by dage, deur over-groote neerftigheyd ver- kerckerende, daer deur een zeer weeck en lekende ahezichte ehe- kreghen hadde. Waer op hy,by nachtejergens moetende verrey- zen, heeft zijnen w^egh,langft den oever van een riviere^gemaed:, daer dan ghemeenelick de lucht heel wolckigh en nevelachti^h bevonden wert ; alwaer hy eenen anderen Ruyter nevens hem ghezien heeft j alles puntelick naer-doende, dat van deze man, naer ghelegentheyt, voor-ghedaen wiert. Door dit fchrick-teec- ken verbaeft,en van benautheyd by-kans verfm acht zijnde, doen hy eyndelick by Vitello weder-gekeert was , en zijn ghevaer,met groote verwonderinghe,aen hem geopent hadde, heeft hy leeren verftaen, dat hy zijn eyghen zelven totlchrick gheweefl: was , en niet anders als zijn eyghen beeld, in een dicke en dauwighe lucht ghezien hadde.

Alle ghelijckeniflèn hincken : en geen en gaeter met vier voe- ten , gelijck-men zeght- Het heeft ons hier goed gedocht,de on- gherijmde manieren der ghener deur te haelen , die haer met de namen van Courtizanen laeten doopen : diens opperde weten- fchap hier in gheleghen is , dat zy behendelick haer zelven weten te vormen , naer den leeft daer de lofFrouwen op fchoeyen : die meten doen, immers met blijckende kennide, als dat gereghelt is naer den aerd^en gheneghentheyd van die gene, die zy zoecken te

be-

14^

behaghen. En glielijck vele gheeuwen,om dat zy een ander zien

gheeuwen j ofce, om vryer te (preken , ghelijck de honden tot piC. ien gheneghen werden, wanneer zy maer al fiiuffelende, een piC- reuck ghewaer werden; alzoo werden deze flavighe na-volghers met een heete liift ghedreven, om alles, en niet anders^ met lof en naer-daed op te volghen , dat haer ander-zy eerfl; goed ghevon-^ den heeft.

W4/ dat de jfofjrouvp dencl^^ ofzeght, WdtdatJ^prijBs ofyyedcr-leghty

DelonghmdnSjKpnder rueeltetou'veni U)ie dm mijfcbien ontrent haer fiaeny Diejieken daer den ^eghel aen-^

En yvillen noyt haer hert bedronyen,

TjOo Iffroupp heel is ^ en goed-rond^ Niet wel befne'en nuan tongh of mond.

Zoo grof dat fy het k^n bevroeden: 'T is mxer een heufcheyd^ 't is een f and Van gheen ghemaecl^ti maer <-ury njerjïandi

Van ander heeft -men quaed njer moeden,

2joo haer rvroupp Venus heeft ont-7:eght Haer gay en j daerfy mede <-uechty

En onz^e herten kan nuerwmnen-^ ZMijn fojfrouvp vvert daer me£ ghefaeyt, n^atzyte beter is <uerfraeyt

éMet een fchoon zjel, en klaere zinnen*

of is %y dan zpogantfch rverblenfy Wat z^y haer ^Iven niet en kenty

En meent noch Wel heel fchoon te wezens

Bh ""^ ^ Dtf

242

T^elonghmans^ draeyencTals een top^ ^ie fleken haer den aerf-doucl^ op: W^ mo?2?:ep op f wilt T.tjn ghepreT^n,

tAlvipat ontrent , o fin haer isy NeemjWathetfyyhetisghevpts

Een %aecl(^ ^eenfchat fvan d' ander vyeereld: 'r heeft al ?^n luyfter^ en KJjn thoon» 'T is even eerltck^ eyen fchoon,

'Tisal ghelijcl^ oft yvaerhepeerelt»

Zy is de maete , Ky i^f^ el^ Het gae dan qm[icl{i ofte vvel^

Waer naer dat al de ojryersjj^ringhen : Zjis defleutelen "Xe^mol^ En toont -^y ut, re, mi, fa, ibl,

^e longhmans ftracks daer naergaen zjnghen^

Heeft %y behaghen int ghetoy^ En ziet zy altijds naer het moy^

^at wilt-men douckxl^ns daer aenhinden^ Een kraemrüxn narrighpoppe-goedy Vant hayr des hoof ds totam de <-voety

Zultghyaen on%e longhmans ^vinden,

rDaerwert njoor haer gantfch niet 'verfmoort» x4Ut maer ons fjfrouvp gheerne hoort ^

Wrf^ dat het ooc^dan mochtewe'^n\ 'Der longhmans tonghen Tjjn gherucl^t^ tAl naer dat Jjfrouvps oore juc%t-

Want 't moet dan al zijn uyt-ghelefenl

Maer

m

é^Ider hoe ! het ^vaere xpnder end 3 En uvp oor al te njeel ^hefchent.

Zoo k^ het hier a l vvoh njerteUen. O VVel^helucl^gh ! z.ijt ghy <-vrj Van dez^ jfoffrotivp-jla'Vernjj

En deze zj>tte narre-bellen.

Wel te rechte zegt de Franfche N azo, volgens zijn eygen onder- vindinge :

Va mour neÜ rien, quardente fhrênejiei ^m, de fumee emfltt lafantaifie^

n^'erreuryde vent^^ d'unfonge importen. Car lefonger ^ l'amour ce ne[i quun.

Dat zoude luyden in onze taele :

'De liefd* is anders niet , als heete raT^ernje,

Die met een z^t bedrijft met een njerfuft ghebaer»

é^Iet rooc^ , met vvind^ en droom njervdt onsfantaz^ie* ^ant droomen 3 en de He/d' en z^ijn maereen tegaer.

En noch en konnen alle deze aperyen niet ghelden^^om tot zijn voor-nemen te gheraecken , zoo zy niet met kroon-zap wel dick over-goten zijn. Speelt de zot j ont-fteeckt de toortiè aeniiw zoet Mary-beeld ; doet alles om haer te behaghen , zoo veel ghy kont 5 jae dat meer is ^rekent uw af-komfte van uw zefthiende groot-vader ; toont al de bevalligheyd des weerelds ; hebt de wel-ghebouwfte herflènen j de aerdighfte tonghe, die oyt in ye- mands mond hingh j noch en zal'tgheen flaghghevenjOm breC- fe te maecken , zoo ghy met gheen goude koghels en kont fchie- ten. Hier tecren vloeckt de zelve Zansih-meeefter :

. Hh ^ Qlay

244

Celuy , quï nayme efl maUocureux^

Et malheur eux esï l'amourcux'.

M.ais Li mifere la f l^s grande:, C* e ^ quant l' amant aprcsavoir Fidelement faiSi fon devoir, Ne repit Ie bieniqHddemande.

L(t race en amours nefert rien^ Ne beauté ^grace^ ne maïnlKn :

Sans honneurlaMufe gift mort e. Les amoureufes dttjoHrd'huy, 6nfe pendant y ayment celuy ^

^m lefluj £ urgent leur apporte .

Tuiffe mourlr mefchantement ^ ^uil'or trouva premier ement .

l?ar luy ie frere neHpas frere, Tar luy Ie f ere nesi pas feur^ Far luy lafoeur neHpas lafieur^

6t U mere neHfas la mere,

Tar luy la guerre^Q^ Ie difcord.

Var luy Viennent mille triflefps, £t qtiipü esly nom repyons La mort par luy^nouj qui "uiVonSi

Amoureux d'avares maiftrej^es.

De Neer-Unde?5 moeten hier mede te vrede zijn :

Die mint^dic h volon.gclncky Die niet en mint, is'oock vol drticky

Maer noch iit meejle qnaed va allen, Dat als de minnaer heeft gedaen Wat trouw en plicht heeft konneraen.

Dan niet en krijgt zijn rvel-gevaile.

'tCeJIacht' in liefde niet en het, T^pch hei/p}eyd,fchoonheyd, noch ge» laetf

En zonder eer de Mufen zangen .• De lief ken s zijn van zulck eengeejl, Zy venten zichten lieven meejl

Die haer het mee/Ie geit toe. bringe,

Hy moet verkeer delick vergaen. Die eerli het goud bracht op de baen.

Hier door de broeder U gee broeder. De vader heeft oock niet gewis. De zufier oock gh een zufler is.

Hier door de moeder is gee moedere

Hier door de oorlogh eerfl ont-flont. Hier door de twee-dracht wiertghe^ gronty {brouwen.

Hier door de droefheyd wiert ghcm Ent cjuaedfl va al comt hier noch hy. Hier door , die leven, fierven wy,

Fcrfnot op zulcke vrecke vreuwen*

EM-

EMBLEMATA.

XXXIV. De wijilieyd woont int drooglic.

245

De helden in de mofly yer^open in de glazen FanlB acchimoedigb natjmin hetduyjler ra^en, Ont^menfcht en heelyerbeeïhivant ^elfs haer monds

gheluyd Een huyligh hond-gehas^of k^t-gemeemv beduyt. T)el^p/laet haerin'tbrand^dejleenen moetent gelden. En geven oocJ^baer yierjot yreughdyan de^e helden^ Adaer is dat niet eenfchrick^^ dat die :^ich bier mïf^

gaen^ Die l^rts met ^odesfaeerdonsjleenigh hertejlaen?

Hh 2 m-

1^6

iVt'legghinghe.

l'Et is een groote ghenade des hemels, dat wy in een "land geftekzijn^daei' niet alleenelick de Godf-dienft ^ziiyverlickgehand-haefcwert, de wetten bloeyen ^n jeughdigh zijn,de ftaet-orden heylighlick behou- den en gheveftight , en in t korte^wel gheboden en wel g[ehoorzaemt wert -, maer daer oock de middelen ghefchaft, de w^egh ghebaent wert^zonder welck^ple dinghen niet ftaen^en dien-volghens wy oock niet ftaende eiiKonnen blijven. Hier toe zijn de leeghe en hooghe ftholen niet de geringhfte middelen, en gelijck D^dalifche Ihoeren, om ons in deze dolingen en verwer- ringhen daer toe aen te leyden. Want deze zijn gelijck de vrucht- baere queeckeryen , daer de jeughdighe plantfoenen aen-gepoot en gevoeftert werden,tot aen-plantingheenvermeerderinghe van ftaeten en kercken : of, zoo ghy liever wilt , als vette int-plaetfèn, daer de rauwigheyd onzer zielen gekandelaerc en gefhoeyt wert, om die edele greffien in te laeten,wiens vruchten wy onze gehee- Ie behoudenifle ichuldigh blijven. Maer het is zoo veel verwon- deringhe,als beklaghinghe w^eerdigh,datter zoo groote mcnigl^e gevonden wert,die alles anders doen,als daerom zy in zulcke hey- lighe plaetfen gezonden werden , zommighe door ghebreck van goed beleyd, en verkeerde eyghen-zinnigheyd ; andere door ghe- ïlaghen dertelheyd , en op-ghenomen boofheyd , daer in zy haer zelven ftortelick henen werpen. Want men vint-er,die te vrough haer hand de placke des meefters ont-trocken hebbende , en zich daer ghelijck in een ander weerelt geftelt vindende,haer on-rijpen voort-gangh noch ftael,noch zaete gheven en konnen : die ghe- lijck zonder compas,en twee-back gefcheept zijnde,beter op haer voorighe reede laghen, als gcduyr3gh,met zoo veel tegen-ftrijdige

buyea

H7 biiyen der on-zekerneyd , ghedreven te werden. Hier door komt

het 5 dat de zommighe in een wan-luftighe ledigheyd vervallen ; andere het eerfte land^dat zy zien,aen-grijpende , daer in vergrij- zen en fmachten , zonder oyt preuve gegeven te hebben van haer verkeerde neerftigheyd , als tot haer ichande en merckelicke on- eere. Zommige zijnder, niet van de cjuaedfte flagh, die ter eerfter plaetfen^door een eer-zuchtighe weet-luft vervoert zijnde^, allerlcy boiicken verflinden^ zogier die te knauwen, en, volghens de na- tuere der koude magen.cWhieerlrnaecks en begeerte hebben.dan zy verteeren konnen,maecken een wrotten hutl-pot van vele rou- wigheyd,zonder eenigh voedfèl. Deze zij n,die van allerley kruyd, buflèlkens; van allerley bloemeUjkranffen maecken: en als ghy-ze wel zult ont-leden , ghy zult bevinden, dat zy niet anders en zijn als die veur-fchorten van die klad-fchilders , welcke men ziet by gevalle befinet met allerley verwen. Deze werden noch van haer onnoozelheyd beichermt, en over haer on-voorzichtigheyd ghe- ftrafc. Maer hoe kan de aerde die fiioode laften draghen , die in plaet(edat zy allenghfkens met het heylzaem nat van alle weten- Ichap, zedigheyd, en wijdieyd zouden befprenght w^erden , haer zelven hoofdelincks ftorten in allerley on-gebonden weUuften, die Bacchus en Venus te zamen brenghen : die nochtans, in haer oordeel,van te fijne bloeme zijn, als dat zy zoudé,onder het gniys van het gepeupel, v^?illen ghemenght,of ghetelt werden : die met haer zielen plat ter aerden, jae in de helle kruypende , nochtans in haer ghezellchap onnoozele menfchen niet lijden en konnen,die zy f Utters noemen. On-getemde dulligheyd,die de kruyden van Anticyra niet weynigh van doene en heeft 1

n)ie rvarj^ch weerefj vyilt het on-ghevvijde roolck , Dat 'zicb in (Tafch ruergae^t^ofint beeld rvan een wolc^y

Bh 4 Ddi

248 '

^Dat niet hequaem en /}, als om met njlv]t te tellen n^e uyren njan den dagh ^ dat als het fpvtjn gaet bellen^ Met hoofden gheelï ter asrd j die moet dan koud^dan heet» Che^eentiJan ^acchnj nat, ^an V enm lnji ont-kleed^ ZJerbUec^en intpafier^en met ghejloten zjnnen^ TjVju naghels flijten af^ zjjn njingheren f^erdinnsn, Deurt wenden njan de blaen^enj^oeden eyen ras. Tot dat hy t'eynde ry^ daer noyt ghe^eyndJ en yvas, n)an moet het Koomfche heyr rontom^fi oorenfvpeyeny Dan moet het Grieckfche f^olc ^ontrent zjjn zujde leven ; En wilt hy noch njeel meer j dan moet hy^ "ponder rufi» Ver-rey^en^ daer hy -^it, naer on^ foodfche 4^/?, Niet om daer <-vaH te flaen, enfüfkens uyt te '^{pucken^ Oj, met eenfirafghelaety te mujfen.in de houcken^ Ver -et en f-van de mot ; en als byyet ofit-moet, zAls hy meynt , niet ghemeyn^ f^f^y^ Vj^ herfjens hroet^ Te roepen^ met ghehaer^ triomph' l ic^ hebt ghevonden, T>ie l^oop ü eerfl door my, en door mijn hj^nfl ont -bonden : t^een^ dat en ifl niet, <uriendy laet <vry en on-belaen^ ZJpp wijngh-braupv nj allen neer ^ het moeter anders gaen. De letters en haer konp en werden niet njerheven. En Werden nietgheleert^ om dat zy onsjetgheven,

W^ l^acht fvan haer natuyr j maer dat zy als eenfchrtjn^ Offchat'l{ifi <z/an ijerfiandi en alle wijfheyd^ijn. Wat kan daer meerby ons med'-lüjdens waerü^h We^ertj zAIs dat eengrijz^ ^pü gheT^en wert noch te lezen Jn eenigh letter-bouckj dat hy het f^r eken leert y WUnneer zjjn fpraeck^^getuygh fz>an jaren ü verteert f ^e letters zijn de fchel\de fchael\de kprfi\de fuymen, Daer in pit ^ f^eH en mergh^jeughd^ ^rne,graen en h^uymen^

En

2149 En al wat Godoyt gaf^anfmaeck^enrurmd^lkkheyd^

tAls een on-fchatbaerfand zeer l^eurlicl^ügheleyt,

T>at harfidat uytterlicl^^ moet T^an ons zjjnghebrol^en .

n)at ^cht^ dat innerlicl^moet <^jan ons zjjn ont loken ^

%Met dighfch' en nachtfchènjlijt'^ mojï en gebrande VPijf^

Moet fvan ons min f^erdaen, als roet en oly^n,

't En baet niet. Her e man^ V en 7^1 u niet <-uerl{loucl^ny

^at ghy zjjt deur en deur ^wo-zjen met fchooneboucken^

^ie uyt de Drucl^ry n)an ^Aldus of IPlantijny

Of Robbert Stefhanus ghekommen mochten zjjn.

^ris TJeckte ^gantfch ghelijcl^ der z^otten ijan de bloemen,

VerghenerdiebeHaen of zt^lckjen grond te roemen.

Hy i[i die <vol <nan hop\ en nutte <-uruchten leeft ,

n)ie niet ^ijn kaf\ maer hoofd ^olfchoone boucken heeft.

Deze bouck-zieckte placht zeer ghemeyn en befmettelicktc wezen : elck een ghingh fwangher van deze zotheyd : het fcheen dat hier door berghen baren zouden, daer nauvvelickx een belac- chelick muyfken voor den dagh ghekommen is. Zulcke men- fchen werden zoetelick van Avsonio belacchen in zijn punt- dichten. Dit zijn zijn woorden :

Emptis quod librü tïbi bibliotheca referia efi^ Docïum (^ Grammaticum te Fhtlomufe futas.

Hoc genere ^ chordas ^ fleSira (^ barbita conde: Hoc die mercator^ cros citharoedus erü.

Laet ons de Duytfchen niet benijden : want 't is voor hacr dat wy ichrijven . Dit is de meeninghe :

Qm dat uw h^is njol^^an op-ghe^chte boucl^eny

Chy meynt^ ^riend^dat ghy zSjt noyt geen geleerder man,

Ji Zoo

250

Zöö meughtghy allezj^s ^eel frjare-tuygh gaenz^uc^n : Chj zidt nu ^of-man zjjn^ die merghenjj^elen kan,

Maer vvy danflen iiyt den rey , en gheven de penne al te veel loops. Ons gliemerck ilaet voor-nemelick op die ghene, die op deze letter-m avól ghezonden werden, om alle deughd en weten- fchappen te kóopen, om haer eyghen ziele te ver-rij eken, en haer vader-land en even-naeften daer mede behulpig;!! te zijn : die in teghen-deel haer ghegheven talent niet alleen en begraven,op dat het zonder winfie zy,maer het zelve quiftelick en fchadelick mil- brnycken totfchendinghe van haer eyghen lijf en ziele , en qiiet- ziiighe van haer mede-m enfc hen , daer zy onder v\7oonen. Hoe vele zijnder, die het bind-ftuck en de ken-penningh van Minerva ontfanghen hebben , en die nochtans den Arend en de banierc vanVeniiseiiBacchusnaejc-volghen? die als duyftere licht-vlie- ders, den dagh niet en ghebruycken, als voor een toe-val , en by- hanghfèl van den nacht : die onder ons verkeeren , maer leven naer de zonne van de teghen-voeters ; diens morghen-ftond be- ghint , als ons de voor-nacht tot rufte noodet. Dan ift, dat die el- lendighe duyfteiiinghen , met op-zet, en nuchtere raed , (zoo ee- nighe nuchterheyd in zulcke menfchen , jae on-vernuftighe die- ren, ghevonden wert) naer de drinck-hiiyzen henen Ichoyen : de herberghen maecken zy haer leer-plaetze en academie: en daer zy nauwelicks eens des maends de leffe hooren , en zullen zy hier qualick een reyze verzuymen. Niemand en trecke dit aen, als die zich befmet vint. Daer beghjnt dan die wijn-ftrijd aen te gaen : de ftuyf-recrhen verandert allenahfkens in ftort-vlaghen ; de roo- mers, in Herculis kroezen : totdat deze luyden zoo over-g;cten nat zijn , dat de enghte van haer groote balghen de vochtigheyd niet meer vatten en kan. Een groo»" gheluck, zoo dan de vos zijn vel behouden magh. Maer ghem*^ enelick duert dk fpel ^ tot dat

de

demaghe, te veel gheverght en gheterglit zijnde, haer banden beghint te loflèn , en weder te gheven , dat zy, haers on-dancks, en boven haer vatzaemheyd,te veel ont-fanghen hadde. De her- iens dan in de zode zijnde, werpen haer Ichuym en vuylieheyd uytjtot laft van der aerden,en lafteringhe van den hemel. De bee- nen, haer ghebruyck ont-zegghende, werden even dan gedwon- ghen , haer meefter op ftraete te draghen , is het niet recht-gaens, het magh al kruyfïènde en draeyende , al vallende en op-ftaende wezen. Tis een brouck- vuiler , die dan zijn fchee niet en derft y- delen: is het fchroef-fweerd niet aen de zijde, het mes is by de hand, om vier te gheven : en als dit noch al ont-brack , de nacht- ftike wert met een ylTelick ghemeeuw ghebroken ; de Duyvel wert ghefpeelt, daer hy ontrent is , jae van de Duyvel zelve , de- wijl hy oock in haer is. Het waere zonder eynde in't breede , en in't kleyne uyt te meten de fchendighe ftucken,die hier door ghe- pleeght en in't werck gheftelt werden^die ick alleenelick de God- delicke v^^rake bevolen laete.

Maer ick en onthoude my niet van zommighe burzelinghen en houd-lcholieren , die van haer Maecenates en voefter-heeren, met groote koft en zorghe ter ftudie gehouden werden, op dat de kercken ftceds mochten verzien werden met bequame en God- vmchtighe leeraeren , dat die even de roer-vincken van ziilcke fchroeverv en ftraet-fchendinghe bevonden w-erden. De on-s;od- delickheyd van de zommighe , die belijdeniile van de rechten doen , heeft oorzaeck tot dit ipreeck- woord ghegheven , luriften quae* Chrijïenen-^ maer zeker zulcker leven in-ghezien zijnde , w^at on-recht zoud' hy hebben , die zegghen zoude , Houd-fitide72ten^ qiiade teer-renten ? Ick weet,datter oock vele ghevonden werden, die de Godvruchtigheyd met haers moeders zoorji in-ghetrocken hebbende, en daer in zorghvuldelick op-ghevoedet zijnde , tot

lil voor-

252

voor-beelden van ftichtlnghe , en levendi^he bedraffinahen van zulcke en dier-ghelijcke reylen^verftrecken moghenj (en wee ons, zoo ons de hemel ziiicke lichten ont-zeyde i) maer dit is oock middagh-klaer, dat,ghelijckerwijs eertijds gheen ofFerhande zon- der zout en placht te gheichieden, weynigh van die duyvelfche nacht -miffen plachten gehoort te werden , daer niet eenighe van die ghewijde Priefters by en waeren. Wat fchrickelicker geftelte van menichen kan-der ghevonden werden, als die ghene^ die da- ghelicks in de letteren der godvruchtis;heyd gheftijlt en ghevormc werden, evenwel de kracht en de gedaente thoonen van den artf-. vyand van Godes in-ftellinghen ! En drinc^ u niet dromden in 'pvijn 3 daer in overdaet is 3 maer wen njol des gheeBes^ zeght de gheeft des Heeren. Maer deze vol van moft, en ftercken dranck^ en werden niet alleenelick niet vol des gheeftes , maer over- vullen haer met den duyvel, en alle on-reyne begheerlickheden. Bequa- me woon-fteden van die iwarte gheeft : die ghelijck hy zich be- haeght ontrent de graven en vuyle ftinck-plaetien te ont-houden, oock deze on-reyne zielen in-neemt , en met volle macht bezit. Want deze zijn^daer van onze Meefter zeyde, Laet de dooden hare dooden begraven, Ho rum Itcet in limine ipfo nomen mar mort infcrï^ has: mortemfmm antecejjèrunu

"Die in de fonde dood^ Tferfmacht daer henen ligghen^ *3egraven <^oorhaer dood.- die als on-reyne bigghen,

Injlijcl^y in drec^ injïanck y ^an Wtjn belaji en ^omy In wel-litfis 'uuylmorrafch zich Wenden om end' om, rDiens ziel int natte Woont ^jae die een zje Ie derven, Maer die^ in plaets ^an dten^ een ziltigh Itchaem erven 3 eAltijds met drooghe zjicht, en heet e l^rts helaen. Tot dat zy^teynde Uo^s^ in njuyle luH ijcrgaen,

Maer

Maer dit is de eerde ooripronck^daer alle tranen uyt-rijzen : dat daer weynigh keure ghemaeckt wert^vvat verftanden en natueren daer toe op-gctrocken werden. Alle dinghen en paffen allen niet. De zadel en (luyt niet wel op den offe ; en den hengft en voeght de ploegh niet. Hiervan zijn onder ons zoo veel ghetoomde ganzen, en gezadelde enden , die anders niet uyt en krijten, als dat zy inde Predicatien van Bvllingervs, ofdier-gelijcke Ezels- brugghen ghevonden hebben : diens maghen zoo weeck en ver- kout zijn,datzy niet verdouwen en konnen,als dat hun te vooren gekauwt en bereyt is. En noch zijn dezulcke verdraghelick^als zv maer de onwetenheyd met het ware kleed der godvnichtiaheyd bedecken : maer die in de hooghe fcholen zoo wagheloos en uvt- fpoorigh henen loopen, dat zy de vaftigheyd van haer ziele ont- fchroeven, en alle haere krachten verwringhen , en evenwel om dat haere nood zulcks vereyfcht , of dier-ghelijcke redenen, op de kerck-ftoelen ghepalmt, en gedronghen werden, hoe konnen die de voorAvaerden vol-doen , die de Heere , deur zijn Apoftel , af- eyfcht ? Doch zulcke feylen konnen nuttelick gemijdet werden, zoo de prove-zucht uyt-gheroeyt, ende een naerftighe uyt-lezinae in't werck gheftelt werde , van zoodanighe llagh van joncre luy- den, diens zielen aen-vanghelick gedoopt en gheverwet zijn mee dekenniffeGods, enverghezelfchapt met een boetvaerdigh en ftichtigh leven. Het welcke zoo voor-valligh en noodigh is om te doen, als de vmchten groot en oil-waerdeerlick zijn.

lij EM-

^H

EMBLEMATA, XXXV.

Haeftulanghfaem.^

T^is recht een touMDter^touMp^dien ghj hier ^ijtge^e- terjy Qneten :

«!A(^ leegh en dweegh yan hert , dan Mpeder hoogh yer^ J^ mllend\dan weer niet-^ tm achter, dan yan yoor^ Cl\(u hoeftigh van ee toom^dan iveder van eenjpoor. Alsghy^ hier^yr^er^ftecB^ghj) ^let-^e yan u vliegen y En dringt^ oockjiiet te veel,fj ^oud uhoop' bedrieg? . Fvp woorden niet te zout ^m et konst en maet heimeet : En mint gby^min Wat l<^el^ of immers niet te heet.

]Vt^

JVt-legginghe.

P^Aer en gaet niet zekerder , Jls de on-zekerheyd van 'alle weereldfche dinghen. De zonne,die diifter ficheen jfchijnt oock wel heden , maer op een ander ?plaetfè, op een ander tijd , met een ander kracht , en met andere werckinghen. Dit ghefchict zoo in den hemel , maer noch menich-mae! veranderlicker, hier op aerden^ en dat alder-meeft onder de menfchen, of menfchelicke zaecken.

Een en de zehe uyr z^l ander winden gheven : En tujfchen liffen l^roes komt oorz^eckjuan te beven, Daer reden Was rvan n^^reughd. dit ü Naturaas yyet 'Dat niet op dez^n bal^ als vvanc^el ü gheT^et»

De meniche is een rietiah-on-ftaltiah gheboorte.die waerlicker fchijntwegh-gheworpen,alsgheborentezijn j een fpeelfel van windrighe vlaghen,die hem geduerigh dat op^dat neder werpen; en dit ooghen-bliek, daer hy nu miflchien is , is even het beghin, van flughs daer aen op een ander te weezen. Elders magh veran- derlickheyd voor een tijd herberghen ; maer hier woont zy voor al haer leven. Zoo en verkhoone ick dan niet de ghebaerde aen- zichten , hoe -wel ick eyghent-lick , in dit Zinne-beeld , van het fvvacker gheflachte fpreke. Een ander uyre zal hun mantel ont- vouwen \ deze neemt, van haer zelven^verlof, om de hcuyken te ont-ploven , en zoo een monfterken te gheven5dat het niet al uyt- lacchelick en is , wat hier over van de jongh-mans gezeght en ge- klaeght, en menigh-mael^tot haer beyder onghemack^beklaeghc w^ert.

Zoo zje t -men dat hetgeen gedoopt wiert als een hoert e ^ Verandert in beklagh^ en innerlickjberoerte.

li 4 Eet^

^5^

Een dingh dat ernfiigh ó, daerop dient ypelghepa/?^

Want houdet alsghy vVdt , het ejnde draeght de lafi.

Hier weit dan het lofFer-volck op een tonwter ghezet, die over en weer,hoogh en leegh gedreven zijnde, den wanckelighen aerd verbeeld^ in' t ghemeen van het menlchelicke , maer hier byzon- derlickjVan het vrouwelick gemoed. lek en wil evenwel niet alle maeghden water doen draghen over de zelve bnigh-ftock. 't Is zeker^datter vele zijn,die een ftatighe^en geftadige zedigheyd met een g;root verftand ghetrouwt hebben , daer aen zelfs de mannen veel ichuldigh zouden blijven. Maer hier werden alleen de zom- mighe fcherp-zoetelick deur-gehaelt^tot meerder lof en verheffin- ghe der ghener,die de herflèns van quick-zilver gheziiyvert^ en de ziele van alle lichtveerdighe in-druckfels gereynight hebben.

Hoe menighe weerden-der ghevonden,die in haer ghedachten veiydelt zijnde, het achter-hoofd op den lugghe legghende, en de kinne naer den hemel ftekende^gelijck vergrampt zijn,dat zy met haer voeten de aerde moeten raecken, daer zy veel liever inde lucht zouden trippelen. En weet ghy op wat fteunfel ? Deze ziet haer zelven aen in groote glimp van zijde, en verv^^ondert het ge- fchetter van g-oud en ahefteenten , daer mede haer dertcl lichaem behanghenis. Hoor Iwenalem Ipreken:

V^ non fernntth mulier [ibii turpe fut at nil^ fum <T)iridesgemmas collo cir c urn de dit ^ f^ ctim itylurihus extenfis magnosfromift elenchos, fntolerctbilius nihil esï, quamfemina dives»

Dit is voor de loiFrouwen gefchreven,zy moeten't occk verftaen.

Een nJYOuvp ^ wanneer zy is behanghen met een k^ten Vm koHdick^gheJïeera , en bagghen dcn bet li^j]

^ie laet 7:^ch alles toe ^ 'pVdt ^an gheen fchande Wete^,

Gheen moeyelicl^r dingh ^ als is een l^ofi'ltcl^ vvk

■f-

Is dat niet belacclielick , en een verfoeyende verwondennghc weerdigh , dat een menfche, anderfins het grootfte^ende hetedel- fte van de weereld, ghelijck zich rouwentde ov^r zich zelven, zijn luyfter en hooveerdye van het gewassen uyt-ftroopiel der heeften gaetont-leenen , en by de leven- looze , óf on-redelicke fchepfcls gaet zoecken , vvaer mede hy zijn even-naeften wilt uyt-trotièn ? Even dit zelve volck , die in zulck een toylèl , zoo moedelick de pauw {pelen , en niet als met dwerfche ooghen dan aen en zien, zullen 5 t'anderen tijde , zoo leeghelick haer zelven wegh-wer- pen , dat zy zelfs gheringhe dienft-boden , op haer hoofd zou- den laeten legghen , dat-men des morghens in der kindeten luy- ren vint,

Een andere,ziende haer vader een man van (late, en in groote dinghen gebmyckt te wezen , zet haer zelven op den touwcer der vermetenheyd , en tracht met haer voeten te ftooten , dat zy met al haer hoofd en herflenSjniet bereycken en kan : daer zy ander- finSjbinnens huys,icken weet wat beuzelingen handek , en zulc- ke nietighe dinghen aen-ftek, die zy zelfs noodigh acht, met een deure bedeckt te warden. Maer die hier van wilde een regifter maecken, zoude veel eer de druppelen van den herfrt,of de blaren van den zomer ghetelt hebben , als hy hier zoude t'eynde ghe- raecken-

Het eyghentlickfte wit van ons voor-gheftelde Zinne-beeld, ziet voor-nemelick daer op , dat een lonah-man moet groote voor-zichtigheyd ghebruycken , op den wegh , die ons tot het perckleydetj daer twee niet en konnen , als door haer uytterfie eynde , ghefcheyden werden. O v i d i v s , die groote meefter der

K li vrv-

25?

viyaaien , heefc verfcheydeii lcer-i*ege!en voor-geftek , waer dooï' Gie bane cjHcluckelick mochte berennet werden , hoe-we! daer vele buvten het crhemerck der eerbaerheyd loopen : nochtans en weet ick niet^of dit onder zijn lelTen begrepen (laet :

On-gherusle ruryers hend^ T>ie haefi kpmme?^ 'wilt ten cndy Van bet fl^yigb n^rouvp-bejagh^ lyaerom dat ghy^ nacht endagh^ Loopet^ "ponder wet ofmaety Zonder y oor t-gangh ^zonder baet-^ Tjie , dat ghy u niet te i^ee/y Vol'-uan liejfelick^ghequeeU \BuytenflaetS3en bujten tijdy jn der liefden kout ^jcrblijd'.

Toon Vï>elupve hertens-tocht,

T^gh oock^'i dat ghy 'Kvjt ghebrocb t

Jn de zoete jlaverry

yan uvv '-Lry fiers heerfchaffy :

^Uer ip'vanneerT.y is benont»

Door upp al te, noefie kout^

Door het dringhen Van uppfraet^

Zie^ dat ghy de reHe laet^

Tot een beter huer offiond^

Vat dec\j^ijs' haer beter mond'.

De hofi'che ftaet-bedelaers , en diens ambacht beftaet in't be- loopen van eens anders, of haer eyghen ellende^ ftellen een groot belangh, in het onder-lcheyden der tijden en ftonden , hoe-v^'el oock met teghen-ftrijdigh onder-fcheyd . De zommighe ont- ziende de nuchtere korzelheyd van de groote Meefters , die dick- W'ils maer de nacht-mfte ghegroet en hebben, of met een ledighe inaahe, en nette herflens,alle dinghen hoogher en dieper in-zien, oordeelen de naer-raiddaghfche hueren voor de zachtile en be- cjuacmfte, om der Heeren gunfte , tot haer voor-deel, te treckcn : andere , gheüjck op vailer aerde tredende , prijzen daer toe den moro[hen-il:ond , wanneer haerooren noch niet aheflaahen en zijn , met het on-ruftigh ghebuys , en ghedruvs van het w eerelds ghewoel, en der dinghen, die haer ampt,zonder te zegghen,haer huyf-gezin, aen-gaen. Immers, daer is groote keiirej wat voor tij- den

259

den daer toe ghebruyckt werden.

Even dit zelve moetoock waer-ghenomen werden^zoud gliy beqiunielick het hof maecken, en den ougft verwachten van het zaed , dat ghy , in de Lente van uwe jaren , zoo zorghvuldelick zaeyt,en dickwils cjuiftehck in de wind werpt. Iffrouwshuerkens luyfteren zoo nauw, als even van de alder-c:rootfte Meefters. Dat zy , op een ander tijd , met een bittere fiiauw zoude bejeghenen, zal zy nu minchien, met een zoet ghelach^ ont-haelen. Zoo veel andere zonnen , zoo veel andere humeuren. Daer zy ghifteren moefte toe-ghedrongen w-erden, zal zy heden^maer met te groo- ten tocht, naer-loopen. Maer wat is oock dit voor wonders.

f. Magnam rem futa^ unum hominem agere.

Verftaet het : 'l^is njry eengroote z^necl^i en niet ghemejn hy rvelen^ Jae niemandi wie hetzy^ den ^tven menfch teJ^eUn.

Hoe-wel deze Goddelicke deughd den wijzen wert toe-ghe- ï^ch.ïtVQ.n.Fr<!tter fapentem^nemo unumagit : multifoYfnesfumusjllo' rum more .^qtii fluminibiis innat ant 3 non eyuntifedferuntur, lek moet mijn in-vallen plaetfe gheven, en dit oock, al zingende, vertaelen.

Gheen menfch is oyt de zelf in dit on-ru/!lgh le'Ven^

0\(eem uytydïe met de deughd der wijf hey dis get rouwt»

Veel-vuldigh zjjn vvy al, als door een firoom ghedre'ven^ ^^engden niet^maer yvy \ijn oevoert^en voort gefi on ppt.

Wat willen wy ons dan zoo hardclick in-lpannen^teghen de wanckelbare teerigheyd van zoo noodidi gedachte. lek en weet gheen reylen , die wy met haer niet ghemeen en hebben , is het niet in groote,'tis in ghelijcke hoedanigheyd : maer wel vele zijn-

Kk z der.

i6o

der, die ons eyghen , en meerder berifpinghen onder-h€Vigli zijn. Wie heefcer onder ons, de balance van onze herflens zoo gepaft en ghe-event, dat het tonghfken altoos binnen 'thuyfken ftaec.

Wy flachten oock de kinders ; wy vlieden van het ghene ons meeftover-dronghen wert, alishctons nuttigh, jae lom-tij ds oock noodigh bevonden.

'Tgaet met ons oock^ even zjjo,

^at Wy tot ons yoor-deelbrlngen^

n^At VVy hebben V %elve noo\ Vut onsyemund wilt aen-dringen.

EM-

EMBLEMATA, XXXVI.

V zei ven hoort^ gheen ander woord.

i6i

Maer Ifroww^^tetghy niet de reden yan u ivinnen? tis ^eker tot ujpotjatghy niet kont yer^innen^ Dat al wat dees yer/ieH, met een hnautghelaet, T^ot u yermaeck^gefchiet^wet yoor^bedachten raed. T>an mhghy even^i^el uyt ditgef^el ivat Ie eren ^ Tot befringh yan mv ^iel? mlt uyt tnv boezem n^eeren Dejlimlaet^dunckentheyd^die yeelyan u verlejt. En doet als yajl om-vaen^alwat u v^ertge^ejt.

K{^

m^

x6%

JVt'kgghinghe.

;Et gaet zoo gemeynelick toe : zoo Wcinneer de jon- ghc luyden^die de Natuere tot onderlinge vermaec- kino;he en vol-maeckinghe , in de weereld gheplant Iheefc, by den anderen kommen, datter dan eenighe Ipeekjens of kort- wijlen verzint werden, waer deur men den tijd met de {choiiders mocht ftooten, en de uyren (maer beter ons zelven) bedrieghen mochten. Het Kaerd-fpil en is hier onder nfet het on-shemeenfte ; waer van dat zommi^he Godi- gheleerde mannen, oock in onze tijden , in't breede ghefclireven hebben \ wiens ghevoelen, buyten deze plaetfe , en van een ander penne is , te ovcr-w^eghen , tot aen-neminghe of verwerpinghe. Dit hebb' ick gheleert , naer de leeghe jaeren , die my over het hoofd gherolt zijn , datter niet ter weereld in onze zinnen vallen kan, daer in een op-merckende ziele gheen ftofFe van leeringhe of onder-w^ijzinghe fcheppen en kan. \\\ dit Ipel, ghelijck in alle an- dere jonghelicke vonden , is te bemercken , hoe dat het jonghe goedjen, wanneer het van des moeders zijde gheipeent , nu eerft zijn aen-ghezicht beghint te verftercken , om ghebaerde kinnen aen te zien , zich laet vleyen en uyt-ftrijcken, door een kind erlicke %'ermetenheyd, die in haeren boezem ghevoedt wert.

Sietmy ditZinne-beeld aen. Ghyziet daer een jongheiinck zitten , gantfch , ghelijck het fchijnt, bekommert en verfuft, door het verloop van zijn lpel,daer hy noch mouw7e,noch Lip en w-eet aen te zetten. Debeefte is in't garen: 't is al verbrot, deur het kloeck teghen-beleyd van deze blijde maeghd , die haer zelven ftreelt, en,ghelijck-men zeght,den aers-douck op-fteeckt, om dat Zf mtyni haer koecke zoo wel gebotert te hebben,dat den jongh- ixian mee veel en kan over-fchieten. Maer 'tzijn koccken van des

jonghe

2^5

jongb-mans deegh. Zy veeght haer zelven de nevize , maer 't is met een neus-doeck,die deze hoveüngh genaeyt heeft. Zy meync te winnen deut haer eyghen kloeckhevd : maer 't is des jonoii^ mans ghemaeckte fwackheyd. Zoo wert zy gekittelt aen de zij- den, daer de teen1:e aderkens van haer zoetfte gevoel fj3elen.

Maer eer ick meer zeg^he , zonder verlof, ick zie een o-roote bcnde,die my te lijve willen,en verwijten my deze verwijtinghe, of, ghelijck zy't duyden willen, dit Ipottelick belach. Maer, hola^ blijft wat ftille, en hoor mijn verdedinghe, al-eer het vonnifle ge- ftreken werde. Ick Ipreke, ghelijck ick te vooren ghezeght hebbe, van dat jonghe volck, die ghelijck de moffels on-zeker zijn, of zy oock moeten onder de vis g-hetelt werden : die nauwelicks uvc haer kindibeyd getreden zijnde, de wille-kom van de eerde jaren des befcheyds geven, om alzoo in de rolle van de houwbaere ge- fchreven te werden : die noch den handel van dat jonghelick be- drijf niet gepleeght en hebben ; en noch niet gheleert en zijn, wat faiicen daer toe ghemaeckt, wat ip ijzen daer op gedifcht werden. Anders, naer dat ick late,en zelden onder die kudde ghekommen hebbe, moet ick ruymelick bekennen , vele onder die bejegent te hebben,die aen ons geilachte niet fchuldigh, maer veel ten achter zijn. Neem dit tot een godtpenninck :

Och hoe menl^oydcl houck^ Ldeckt de feylen yanden douck^, Och hoe ''L'eel 072 -nutte hl aen Hebbent of de rvrouipp ghelaen \ Die nochtans aen z^eUof li'jf^ Noch ïn eenigh hand-bednjf^ Noch 'm herjj^ens ^ noch in ^in^ Niet en mincken erghens /w,

^Daer in dat 'pvy in het minB Zouden hebben recht aanwin/?, Maer koo 'j vveerelds orden liety Als zy wel het z^lve roiiet, 'Dat het kjoecke ^rouppe-'volcl^ ^lochte^ijn der mannen tolcl^ En bcfchrijven en '-uerjiaen SS/ at ^an ons alvvert gedaen^

2Ó4

En dat noch tnet reden-fchijn^ Dat oks fracchen en ghepof

*t Zou met recht te duchten zjjn^ ^laer zou yye^en yyind enjlof.

Even-wel en moet haer flvackheyd niet ghevlevt , of gheviert werden , gelijck het ghemeenelick gelchiet, waanneer de jongh- mans die eere en het geluck hebben (dat zijn de kunft-woorden) om haer ghezeKchap te genieten. Hier door wert het deegh gehe- velt en gezuer-deeflemt : het herte rijft op in alle W'aen en hooge vermetelheyd. Haer kleyne deiighdekcns, werden tot hooge ber- ghen verheven,en haer feylen bedeckt of verichoont. Is loffroiiw met een bruyn vel over-trocken , daer werden duyzend {preeck- woorden verzint, om deze verwe prijzelick te maecken. *^ruyne <vervpe üde lief He, Fille brunette efi de nature gaye ^ nette. Bruy- Kighejd en ü geenfmet^yyant die die heeft ügaeuvv en net. Daer vver^ den meer 'Witte eyerfchalen als bruyne peper wegh-gepporpe.Bleecl^ yijfïe maeghden my noyt en behaeghden. Is zy oock merckelick lee- lick, en daer geen zalve van fchoone w^oorden aen te ftrijcken is j daer wert oock al raed toe ghevonden. beauté (^ folie njontfou- yent en compagnie, Schoonigheyd en ^tternye zijn altoos in compagnie, *BelIe femme ^ mauvaife teHe, Schoon ^X'an leden^ leelicl^<-uan zieden, Schoone <-uroupven zjj^ quaedom houwen. Schoone 'vrouwen doen me- nigh man rom^ven. Zoecl^ ghy deught en eerbaerheyd^zoo wacht u Voor- de fchoonigheyd. Hier op kan te paflè kommen , dat my t'anderen tijde ont- vallen is :

7)/V noch jonc^ en on gehouvvt^ Beyde du heeft tjaem ghetrouppty V Is een al\oo T^ld^^em dincl^ In dees ronde weerelds rincl^ zAIs een ey ü ^uan een haen. Ofwel als een fpy arte fvV'ien,

't Schijnt}

Niemand %y hier in ghepoorty Zelden 7^1-men TJen accoord^ Zelden ü de eer enfchaemt^ f^iet hetzoetefchoon ijerzaerM, Zoomiffchien [alsick^ yyelghif') Erghens een te ijinden ü^

i6

ofwel dat z.y als een doely Va,n tjomemgh hkfigb boel, Stadighfchoot op fchote kjfijghti Totzy ey n d' Helene de r-zjjght.

:>

'tShijntjgelijc desfcbdohcyts héeld Veel-fins ^an de teerheyd deelt ^ ^at de ^e! oocl^i flap en teer, t?Qft en biedet eenigb weer,

Datin't voor-bv-g;aen:om geen beuzclinghen te verliezen. Zoo nu mifichien deze Itfrouw van lenghde zoo mitdeek is, dat haer kinnekomttepaflen opdehooghte van ander lieden heupen j hier heeft het vleyende vernuft oock in vooï-zkn.En petites boifies met on les bons onguens, In de kleynHe doofl^ns leght-men de l^ofle^ lickjïe ^alven.Enfetite tefie gi(l grand fens. In l^eyne hoofden fieeckt njeel ipyijfbeyds. Kleyn njan licbaem , groot ^van couragie,

Zy draegbt , in dezj l^leyne borH, Het herte ^an een groote ^orH,

Alzoo wert de luys in de pels ghezet : het loopende peerd de fpore gegheven. Vele beklaghen haer vandetrotfheyd en over- moedjdie in dat gheflachte ghevonden wert : maer zy zijn't die den haeck ghemaeckt hebben , daer zy haer kleederen aen Icheu- ren . En ondertuffchen werden die teere ghemoederen bedorven, al-eer zy eenighe vaftigheyd hebben. Zy werden Goddinnen ge- naemtjuyt vleefchelicke afgoderye^maer dit kan hier by-gevoiight werden , dat zy met de Goden dezer aerden dit gemeen hebben, dat zy door pluym-ftrijckers en vlaey-backers bedorven werden. De kinderen der Koninghen , zeght Carne ades , en konnen niet ter dcc^he leeren, als te peerde rijden. Deze moedigl^ heeften en paffen niet meer op een goude-laecken kleed , als op een leren brouck : beyde moeten gelijckelick in'c zand, zoo zy niet op haer hoede en zij n. Alzoo en konnen de jonghe ïoffiou wen niet beter lceren(maer zegh vry erger) als die leege en ichadelicke vley-konft, de rechte leer-meefter van hoogh-moed en op-geblazcne verme- xclheyd. '"Li Hier

i66

Hiervan moet ick wat tot waerfchoiiv^^inghe en verbcteringe zegcrhen. En ter eerfter in-gangh^komt my die groote zede-mee- fter te vooren , die met deze woorden de zorgelickheyd van deze koortfè te kennen geeft : Vt in corporibus morhus fegnitie ^ hjfitU' dine pr<(fer2titur.fic mfirmus ammiis prmfqmm opprimatur ^pMjump- tione quaritur. Dat is : Gheli'jcksryvijsïn de lichaemerji deur lafheyd en loomigheydje 7jec^e njan te njooren gevoelt "^ert j "^o yvert een fvvacl^ghemoed, eer het onder -dr ucl^t yverty deur rvermetelheyd ghe- fchiit engevvagghelt. Waer deze heliche beefte haer zelven in-ge- dronghen heeft, wert alle het zaed der deughd verflonden , en de 2iele van alle over-blijfièl des goeds berooft. Democrates nu heel oud en kort-ae'migh geworden zijnde , klom zeer blazende en hijghende op het kafteel van Athenen : het welcke van ye- mand gemerckt zijnde , zeyde , dat hy even-eens dede,als die van Athenen plachten te doen, te weten^groote dinghen te blazen^en Weynigh te deuahen. Een aerdighe befchrijvinghe van een op- gheblazen ghemoed , het welcke ydel van alle waere deughden, nochtans met groot geruchte Inorckt en blaft,als of het veel won- ders , en groote dinghen waere. De blaef-balcken van de longer, met wrotte zucht op-ghelpannen zijnde , en konnen gheen heyl- zaeme koelte aen het herte gheven. En wanneer oock een ziele met deze zieckte door-droncken , haer goddelicke bev^^ginghen van nederigheyd beghint te milTen , de Celle-broers van de helle moghen haer wel gereedt maecken , om deze wan-fchapen ziele wegh te voeren^ter plaetfe daer haeren vader woont. Dit zy voor de ftoock-vieren en brand-ftichters van zulck een feyle :

jfonghe jeughd^en on-verppelc^, f Ofzy Waeren gheen gedeelt

U)ie de loffers ooren melckti Die baerfirijcketidie hderjïreelt^

Van de v Voonders dezjr aerd» Maer yeel hooger dingen vvaerd.

Dii

n)ie uvp daeden toe-hereyt Met bedrogh en liBigheyd^ Die UVP Woorden koockt en %oet^ ^Is een l^ocl^ '^ij^J^ijK? doet j Zegh myy eerghy njan my vvijckt^ '^eet ghy^ ppienghy vpel geltjcl^^ ^eet ghy{neen ghyials icl^ghij^') ^afupp k^nH en ambacht u f Hoeren bootfi ghy konïïlkl^ naer^ Met ugantfch njermomtgebaer^ T>ïe ijan haer gernaed^efchijn Heel en al rvervremdet zjjn.

i6j Maernoch l^mt hy tsaerder by, T>ie uJieUet in de ry Vandiemetdenjvvarten raed Van den duyvel omme-gaet, ^Die f-uerderpengraen en <-ul(ts^ Zjaet en aller ley Reppas, tAUerbande ^vrucht enfiof^ Door betjprel^n f^an haer lof. tAlzojo dood een njleyderoocl^^ Deur den nevelen den roockj Deur een bïtter-'^et ^erhael Fan een lof met leughen-taeU

LI2

EM-

ió8

EMBLEMATA.

XXXVII.

Vrienden en Neven zijn beft bedreven.

'at ^ucht y wat nijd, ivatjlrijci ^ tv at yremd' en ytiyk/luc^n^ Wat mangel'mghyivat /soop.ivat ItU^ivat helfche tuc/^n! Daer botheyd^en gebreck^an Vpijfloejd.en yerjland^ T)aer l^ndfloejd^e:^els aerdyallee beeft d'over^hand. T>aer deughd, bequaemhejdygbeejlygeleerthejd, goede

lieden Wert tcene-^maelyer^Ajmtyen met te voet getreden. Zoofleelt de es lompe boom^onaerdigby^onderyrucht. Dit ^oet^en e'el gewas, den bemel^^on^en lucbt.

W^tMgginghe.

i6p

Oe-\vel\vy den hemel veel fc huid igli zijn , dat M:onze ftaet ehezuvveit is van vele fevlcn.die in an- deie regiennghen noch groen, eninliai^r volle I kracht zijn ; nochtans en konnen wy ons niet be- roemen, dat alle plaetièn ende leden daer van zoo gael: en 2;hezont zijn , dat het Ichadelicke ambacht van kuy- pen daerniet fbmtijds ghepleeght en weit. Doch het heeft zoo toe-ghegaen van alle tijden j hoe-wel in d ecne plaetiè meer , in d'ander min. Niemand en dencke dat hem een witte krayc , of blauwen hond ont-moet is , die te zijnen aen-ziene reden heeft, om daer over te klaghen; ze^h veel liever te bedancken. De ir.en- fche vau in-borft^en aen-gheboren aerd,tot grootflieyd en hoog- heyd ghedreven zijnde , ghelijck hy een vermomde koppelaer is van zijn eyghen zelven , zoo zoeckt hy oock die ghene op te voe- ren tot het tfbpder eeren^ met wien hy door bloed ofmaegh- fchap gehecht,en alzoo ten deele eens geworden is. Dat en moet oock gheen zeldzaem geluyd in onze ooren maecken. Niemand van ons zoo vroom , niemand zoo nauw luyfterende naer de ge- wilTe , die zich zelven niet en zoude veroorloven , zijn naer-be- ftaende^ als het verfchil niet groot en is, voor andere te (lellen , en zijn gunfte en ftemme voor haer tedoenghelden. Maergheluc- kigh is het land, en dry-dubbel gheluckigh,daer de Godvruchtig- heyd de eerfte zijde vult, en die meeft in bedenckinghe vallen, die een reuck van een ghewifligh leven van haergheven. God is al- leen een herten-kenner.

Ons voor-nemen en is niet (dat verbiede de hemel) dat-wy ons vaderlandfche affchen zouden bepiffen (ghelijck de Latijnen bykans in haere taele fpreken) of een mift-koif op ons hoofd te

Li 3 zee-

270

zetten , om daer van bedrupt te werden , en een vuyle ftanck te maecken. Die zy een ghemeene wet :

tAlis HPP ^ader 'land met <vYy njan alle roleck^tt^ En dit het hier, of daer vipatj^nnghet uyt de hand-^

^Tenflaet een kind niet toe^^ijns njaders fcbaemt' t' ont-dec^en Veel minder noch het quaed ^-van ^n gheboortigh land.

De Franiche N a s o is even-wel miflchien te ont-fchuldighen, die tot veibeteringhe, en niet tot verwijt, de on-ghezondheyd,en on-ghezouten handel van zijn vader-land,op het groote weerelds tooneel, te voor-fchijn brenght. Dit zijn zijn woorden :

He ]qmfai5iqt4e la Trance

Charge fowvent d'honneursfon afnefje Ignorance^ Si ce neH une envie ? envie^ qui ne i^eut SoHJfrir une rvertu^ quiirof fins queue f euty Se perdant pour laperdre?

Dit zeght de Poëet: t/4h jfchadelickjverdriet ! yvaer li^an komt ons dit quaed ^ n^at yranckrtjck,^ deur den band^ haerc^linne laet^ Jck^meen d'Onwetenhejdy met eeren^ en metjiaeteny tAls deur een bleecke nijd ? nijd^ die niet toe kan laeten Een deughdj die meer als z.y in haeren boezem draeght-^ Maer liever TJch *verderjt^ als zy maer deughden plaeght.

En verftaet hier niet, deur d'Or/pvetenheyd, alle menfchen, die niet met ydele tijtelen van gheleerthcyd ghelaeden gaenjmaer die van natuerlick vernuft, godvnichtigheyd en burgherücke weten- fchapjOnc-bloot zijnde , gheen ander kenniffe van haer en geven, als dat zy Heeren ghenaemt werden. Want hoe vele zijnder o- ver-al, en by namen in onze regieringhe, die zonder w^ecenfchap

van

271

van Latijnfche letteren , Do<5lorcn en Licentiaeten verre achter rugghe laeten j en daer van de ghemeene ftaet meer nuttigheyd treckt , als van die éMeejlers hy do^ijnsn , die haer kamers vol boucken ghevult, maer het hoofd volledigheyd en ydelheyd hebben.

Gheen on-lijdelkksr njolcky Jls die met een dkke vyolc^ Van goed- dunckens leuf^en-beeldi Hert en ooghen heeft bejcheelt, 'Die alleen of t f are 1^ ment 3 Vat ons Vranckrijcl^lichtUïc zjnt^ Omghelelijt l^roone-goudy Al 7^n eer en wijfheyd bouvpt. Oh \ hoe wenigh arme quant, Vraeght de ringhenaen de hand.

Teec^ens ^an een meefierfiha^y T>ieeen ^'eel-i^uleurigh ^p^ Ofeenfmeerigh ambachts-moiivp Veel-iicht heter pajfen t^ohI n^le^ met meeden-Bof bemeclty Even-ppelden Al-vpeetJ^eelt^ En met meefterlkkjbefuyt^ Zjediglj herten lachet uyt: fae wiens leegh -ghe zoolde fchocn Hy niet waerd is uyt te doen.

Maer dit is te beklaghen^ datter, in eenighe land-fl:reken,men- fchen ghevonden werden , dien de gheleertheyd verdacht , en de gheleerde veracht zijn: die gheen ander reden en zouden weten te gheven, waerom zy deze den rugge keeren,en gene de borfl: en armen openen , als om dat zy (ft !) dat ick niet zegghen en durf.

Die niet en ziens wat Godsghevpijfe, ^uren, vpetten, Noch ppat de dienB nuant land byzonderlid^^eree^'^

^Maer tot een ppit^ en maety 7}ch aen haer zjhen zetten^ Enfooghen, dat het al maghfc hoeyen op haer leeiL

Maer on-gheluckigh zijn oock die ftaet-zuchtighe zotten , die niet anders en droom en , noch en verzinnen , dan hoe zy beft tot die glanfsige flavernye geraecken zullen : die het grootfte gheluck achten^te derven hetgeluck van een zoet, on-onderwerpen leven.

Li 4 Celuy

Celuy nel^pas heureux^ qiion monfire par la rik^ ^uelepeuplecogtjoifi^que lepeupleftlue'^

,lM ais heurcMx e ft celuy , que la gloïre nef^ oirify ^ui ne cognoift ferjonne^ f^ quon ne cognoift pointe Dat zoude in Neerlands luyden : Gheluckigh is hy met 3 die langhB deftraet ghepj^e^e?!,

Vanyder is bel^nt^ <uaj2 elct^eenipyert ghegroet-^ Maer die^ yviem hert engheeB deur eer niet isghere-^TJ^ Dieflil^ en on-hekent^ zjjn eyghen dinghen doet. Want voorwaer die zijn voet eens gheftelt heeft op de trap van eere en ftaet , die magh de gheruftigheyd wel den zack ghe- ven : zoo-men anders die ghelooven magh , die de ervarentheyd tot bewijs voort-brenghen. Vbi diligent ia e ft plenafimultatum.ne- gligentia^ njituperationum'^feveritaSipermciofa j Itberalïtas^ tngrata, "Daer ^ ghelijck Cicero zeght , de neerftigheyd ruol njeete is j de naeMtigheyd njol'Tjerachtinghe '^ de fira/heydfchadelick j demildig- heydiOn-aen-ghenaem, Daer de eene jeloLirzye de andere baertidaer altoos te hacken en te weeren, te ftooten , en te wij eken is. Daer ghelijck Plato fchrijft, de njreught %jch heeft ghelljcl^een dragen^ de bloed-fpveere^ kl^erblmcl^nde deur een ^-verborghen ^rner , en in~ mrlicke ont-fiekinghe ; die noch n^ryen ghcesï , noch gherufien azjm en treedt, Ghewiilelick, zoo een hand-wijlighe eere zoo diere moet ghekocht , en zoo zuerlick betaelt weerden j w^ie onder ons en zoude zich niet liever daer van verbannen, en met de oude wijze van de befte eeuwe, zich begheven tot de zoete onnoozeU heyd van een ackeifch, of bouwerich leven , en alzoo een opene vryheyd ghenieten, dan zoo ellendelick re fticken , in de banahe lucht, van dat fteedfch ghedrangh , daer't u alles zoo zeer teghen de borft is? Prijf-weerdigh is H 1 p p o l y t v s,by S e n e c a M.die zo ueftdick de zake met de naelde raed. Hoor hem in zii n ev^en tale.

V%on

Kon alia magis efi libera, ^ <uitio cdretjs ^^tujq^ue mel'ms ^ita qu£prifcos col at , ,^am qUiCy reliSiü moenibas^ [ïlvoi amat» Nor2 illum aVarce mentü inflctmmatfuror^ ^uife dicavit montïum infontem \ugis : Non auri popuiiy^ njulgu^ infidum bonü^ Non fesïilem in'pidia3 7ion jragilüfdVor, Non ille regnoferVit^ aut regno imminem^ Udnos honoresfequitHV^ aut fluxas opes, Speïi metufque liber : hmd illnm niger Bdaxque livor dente degeneri fetit, V^fcelera populos int er at que urbes fta Novit'^ nee omnes confcius firepitus pavet.(^c^

Hy wilt zegghen , naer onze moeders fpraeck :

Gheen ander meergherufligbeen ander njryer leven, ' ;'=

ebeen dat zoofeylloos «", by wien meer ü ghebleven De oude wijj ' en deughd^ als dat njerlaeten heeft De mueren njan de fteen^ en in de bojfchen leeft. Die zjch gebeylicbt heeft den tof pen <uande berghen. En ^al gheen dulligheydijan ghierigh her te terghen ^

Cheen njalfch en trouvploos Volcl^igeen vuyl gepujfls lucht ^ Gheen pesïfche nijdigheyd, gheen broo%e gunfi^ noch ^ucht, Het rtjcl^hy niet en dient ^ noch leght op't rtjcl^ laeghen, ^

Cheen ydel eer hy ^'olght, gheen gheld-lufi komt hemplaegheifj, Vry ^an al hoop en ^reessgheen yvraet^offwarte beet Van on-gun fis baslaerdtand^^ijn in-gewand op-eet. Ü)e Imckerny des njolc^s^ de fteedfche fchelmsfyen En kent hy oock^ niet eens, en T^ud' hy ooc^ ^i^i ly^^^ '

zAÏ wat- r/ten klapt offnapt^int minfle^nocbint meeBy CberuH en on-bevpusl^ de zitlck§ ^iiet en o^reeB*

Mm "' ^ Evea-

274

Evcn-wcl en wil ick hier niet alle menfchen af-ichricken , om

zich t'eenemael de reaierinahe van haer lieve Vader-land te ont- trecken : en die by namen,die God de Heere met bequaemheyd, en vereyfchte gaven ghekroont heeft. Want de machten en amp- ten zijn van God de Heere in-ghe(lelt en beveilight , op dat het menfchelick ghezelfchap in orden , en goede mcht zoude mogjen ghehouden werden. T^aer en isgheen macht dan T-^an Gode 3 en dis machten zjjn , zjjn njan Gode gheordonneen. Bchalven dat het een klaer bewijs is van een na-laetighe en floffighe ziele , voor zich zelven alleen te leven,enzijn keerlTe onder een koren-mate te ver- fteken : wanneer ghy u Vader-land, met een goede ghewiiTe , al waer't oock , met uw gioot on-ghemack , dienft en nuttigheyd kont by-brenahen. ïae de w^etten hebben hier in oock zoo neer- ftelick voor-zien , dar zy de on-willige daer toe ghedrongen heb- ben. Zoo {preken de Keyferlicke in-ftellinghen. T)€ mmertb, (^ honor. Zjooyemant een M^gi(lraet njerkpYen pijnde 3 het op-gheleyde amüt weyghert te bedienen j T^alghedronghen werden door de Tre- Jidenten het ampt aen te nemen , met '^ulcke hulp-middelen , als de '-uooghden plachten ghedronghen te yverden^om aen te nemen den lafi^, die haeryven toe-ghetfought » Maer het gaeter huyden ten dage al- zoo toe ,dat deze wet niet vele en houft te werck geftek te w^erdé. Wie iflèr nu , die met Saul zich onder de vaten verfteken zoude, wanneer hy tot een hooghe ftaet zoude gheroupen werden ? lae men vint-er ghelijck eertijds by de eer-zuchtige Romeynen, <^os tnnta inyajït honontm cu^iditoé^ ut ^elcoelum ruere^ dummodo Ma- gislrattim adiptfcerentur , optarent : Den yveLken (als Varro Ipreeckt) t^oo groote heaheerte njan eerein-ghenomen heeft ^ datzy ypenfcben zouden , dat de hemel n)iele , als zy maer een Magistraet^ Jchap ri^er krijghen I^?ide;-2. Daerom heeft eertijds Alexander Se VER VS cn'ootcn lof verdient, die de eer-crhieri^he meiiTchenjen

die

die naer ftaeten ftoncien, niec aücenelick als oii-niitte , maer oock aJs fchadelicke peften , uyt alle regieiinghe e.hehondcn heeft ; en daer-en-teghen ftüle lieden,die de iiifte van een iivghetogen leven zochten, doch bequaem en voor-zichtigh waeren , daer toe ghe- dwonghen. Alzoo wanneer hy eens yemand tot een hooge ftaec beftemt hadde, die,op dat hy daer toe kommen zoude, zich in de vlucht begheven hadde, heeft den zelvenmetter haeften, hoe-wel hy zeer teghen-worftelde , wederom doen haelen, en met die weerdigheyd vereert ; zegghende tot hem, dat die alleene de eerc weerdigh waeren,die zich de zelve niet weerdigh en hielden. De zelve Keyfèr heeft oock met een zoete ftreke OvïnivmCamil- L VM uyt het ghetal der RaedC-heeren ghe(T:elt,om dat hy verdacht was naer het rijcke te ftaen. Want als hy hem te Hove gheroupen liadde, heeft hem,hy met een kleyn mondeken,bedanckt j dat hy zorghe van de Republijcke , die de on-willighe op-gheleyt wiert, van zelfs hadde willen aen-veerden. De zelve w^ijfheyd heeft Carel de Wyse, Koninckvan Vranckrijckoockghebmyckt, die het Coneftabelfchap van het rijcke aen Bertr an d vs G ve- s c L I N v s op -ghedraghen heeft, die het zelve, langhe, en vele van zich ahefchoven hadde : verklarende dat het hem meer als ghe- nough waSjdat hy de plaetft van een Ridder vullen mochte : zeg- ghende daer by, dat die weerdigheyd zoo over-groot was,dat die zich behooiiick daer in cjuijten zoude,niet zoo zeer de gheringh- fl:e,als de grootfte van het rij ck bevelen zoude : en dat zijn fortune en zedigheyd zulcks niet lijden en konde , dat hy over de Neven, en bloed -verw^anten van de Koninck heerfchappye voeren zou- de. Waer op de Koninck dit voor andwoorde gaf : w^acht, dat ghy niet en meent Bert ra n de, dat uw weygheringhe by my plaetlè hebben zoude. Want jck noch Broeder,noch Neve, noch Prince ; noch Graef , noch Baender-heere in mijn rijck en hebbe,

M m 2 die

die u niet gliewillishlick en zal ohehoorzaemen : en die anders doetjZal mijne macht en de uwe^met zijn ongheluck beveftigen. Waer door hy over-wonnen zijnde , hem eyndelick heeft laeten ghezegghen.

Maer het waer oock te wenfchen, dat over-al die Godvruch- tigheyd en voor-zichtigheyd ghebruyckt wiert : dat^, ghelijek die Princen deden, oock de bequaemfte, en verftandighfte tot de eer- fte plaetfen verheven wierden . Oh,of niet het tegen-deel in zom- mige landen befpeurt en w^iert I Hoor, wat de Prcfident du V a ir zeght : Et2 ce temps rien na tant empejché les honnefles gens d'avoir des biens (^ honneurs y que de les meriter. Zoo ipreeckt oock de Dl A N E van Monte-major : EHamos a tiempo^ que merecer la cofa^ es principalparteypara ne alcancar-la. Dat is : Wj beleyen eenen tijd^ daer niet 7^0 zeer de eerlkke lieden njerhindert heeft ^goederenden ee- re te hebben , dan de zelve te njerdienen, Maer (lelt hier teghen het mannelick ghemoed van B oet hi v s, die de hooghe (laeten mee een ander ooghe in-ghezien heeft. Zoo dondert hy :

^uid dignumftolidü mentïbtu ïmprecer ?

Opes^ honores ambiant, ,

Et cumfalfagrayimoleparayerint^

Turn njera cognofcant bona.

Dat is : - ,

^at -^al icl^ to t een wloecl^ de '^tte zjelen zjnden f U)it .• dat zy haer tot eer^ en rijckdom mochten yy enden» En als Int njalfche goed nu is gheHelt haer <-üoety Elc^'zian haer yyeten m^tgh^yvelck zy het yy are goed.

EM-

EMBLEMATA.

XXXVIIl.

Liefdes brand verflinc 't verdand.

V7

ZOO ijl met haergejlelt^ diejoor de lujl der minnen^ (jeïlek^n en yervoen^yerliej^en hert en finnen. T)e liefi is als een hondydie dol en heet yan bloet T>en menfche , door een heet^ maeck^ racend' en ver^ v?oet. T>an loopt hjigins en weer^nietdoor hem ^elfgedreyen^ T>e l^p die draejt hem om^de herjlens hem begeven. T>e honger^/lrop en tijd^naeftfeggen van dien man j U\(^er mijn, de helfchefchrickjdeesJiecJ^n helpecan.

Mm z JFt^

278

JVt'legghinghe.

'At vremdigheyd iflèr al van de liefde bedhreven ; maer hoe veel meer dvvaefheyd weit daer in be- jaen i Daer en is niet zoo zeldzaem van de Poëten oyt verdicht , dat de Minne-priefters niet waerach- tigh, of ten minften waer-fchijnelick maken. Daer ghinck wel zeven jaer zegghens toekom alleen de frengien van die fijne kleed te vertoonen , en flechts den om-treck,met doode ver- wen, af te (childeren. Die achter dezen Afgod verduit gheloopen hebben, zouden ons meer wonderen verteUen, als eenighe (leert- fterre , of ander hemelfch fchrick-teecken ons oyt voor-zeyd heb- ben, 't Is ons genocgh het opper- vlack te lecken,en het binnenfte voor die te laeten , die haer kraen-halzen tot de grond van deze vuyle pap ghefteken hebben.

Het is zeker, dat ghelijckerwijs gheen geweldigher tochten in ons en zijn,als die door de wind van deze weereldiche liefde wer- den aen-gefteken j zoo en ifler oock niet,w^aer in de menlche zijn edelfte deel meer verbaftaert,en hem zelven verre onder de on-re- delicke dieren wTgh-werpt. Men zeght,datter een kruyd is, Fota- mmtü ghenaemt , het welcke den menfche, die daer af gheproeft heeft, zop verbijftert , en buyten hem zelven ftelt , dat hy om en weer loopt,als of hy herffens noch zinnen hadde. Wat zullen wy anders van deze vleefchelicke liefde zcgghen , als dat zy is een dievecrahe van de reden, een moordfler des verftands ?

D'een wenfcht een hondeken te zijn, om gheduerigh op de flippen van zijn loffiouw te zitten. Een ander houd de vloon ge- luckigh, en verheft het on-kruyd, 't wclck het vuyle Hveet gebaert heeft. Deze draeght eeniohe bandekens'om den arm , die hy F^- ^^ari^ns noemt^ghcvlochtcn van zijde fiioerenpen dat hoofd-ge- was.

i , .'^79

waSjdat ïflïouws herflens^als een vetten roockuyc-gedompt heb- ben. Daerzijnderoockgheweeft,diehaer Matreflè over-letfc hebbende,dat Imeerighe hayr beiproken hebben , en haer roinv- kleederen daer mede gheboort. Zommighe zitten aen de mooze en jancken , en voeden haer met het on-zeker gheluyt, het vvelcke zy meenen onder het gehemelte van die zoete mond (als zy {pre- ken) ghevormt te zijn : vvenfchende niet alleen de kruymtjens te eten,maer oock de beentjens te lecken^die noch vochtigh van haer zeever zijn.

Als zy nu de eere en het gheluck van haer ghezeKchap hebben, *t is haer een grootegenueghte,niet alleen de handen,macr de fcha- duwe daer van^ jae van haer voeten te kuflen. 't Is al gezegent^dat van haer glieroert en gehandelt wert. Daer zal-men t zoo weten te paden ^ dat de plaetlè van den beker , die van ItFrouws koraelè lippen,in het drincken^gheraeckt is , van Monlieur (hoe- wel on- weerdigh) niet en werde voor-by ghegaen. Al haer knicken en oogh-flaghen zijn zoo veel hangh-duymen, daer zijn deure moet op-draeyen. De maete van al zijn bedrijf wert by haer gekerft en ghelheden : en dry-dubbel gheluckigh is hy, wanneer hy weet de gelegentheyd te koopen ^ en die zachtfte tijden van (preken waer te nemen.

En is hy oock niet wel een nedrighe dienaer , die gheen ander grootheydenwen{cht,alszijn leven lanck haereyghen (lave te wezen ? lae tot hier toe,dat gelijck eertijds de on-matige heerich- lufl: zoo verre uyt-geborften is , dat de Romeynfche meefters het leven en de dood van haer flaven in haer gewelt hadden, hy niet alleenelick dat jock onder-gaen en wik , maer zelfs zijn ziele ver- eyghenen , op dat hy geheelick ont-zelfc , haer alleen zoude toe- kommen. In het fcheyden bijt hy haer^ick en weet wat vremde wenfchen

Mm 4 in

in d oorc. Zoo veel glienueglite in haer flapen^ als hy on-nifte ea gewoel zal hebben, door den dorft van haer tegenwoordigheyd j zoo veel zoece droom-beelden , als hy zuchten om haeren'c wille getrocken,en traenen ghelaeten heeft. En als hy nu zijn af-fcheyd genomen heefteen halt-weghe te huys gekommen is^zalhy zom- tijds noch wel weder-keeren , om het klinck-ketentjen te kuffen, en de klopper zijnen tol te gheven : daer by denckende, Gheluc- kigh tuygh, die zoo menigh-mael van mijn Enghel beaeilèmt^en van haer handen geraeckt zijt ! Och of ick zomtijds mocht we- zen , dat ghy zijt : haghel noch fneeuw en zoude my vervelen, noch mijn blaeckende vier in't minfte uyt-bluflchen , dat anders gheen voedfel en begheert, als de geur van dien lieftclicken hypo- cras , die onder de flincke borft van mijn Goddinne gemaeckt is.

Dit en zijn gheen {\vanghere ghedichten , of verzierde kort-= wijlen 5 als in mijn eygh en hof ghegroeyt zijnde : dacrenwerc nietby-gedaen, dat ick eertijds niet gehoorr, of in mijn leegher ja- ren ghelezen hebbe : als de tijd my zoo weynigh ftond^als hy my nu dier en koftelick is.

Voeghtdit daer oock by; (daer ick oock w^el naerder befcheyd van gheven zoude) datter in onze eeuwe, onder onzen hemel ge- vonden zijn, die in het (chrijven van een minne-brief, zoo verhit in haere hertf-tochten gheworden zijn , dat zy een ftucksken van haer vingher gelheden hebben, en hetzelve,in den brief gefloten, aen haer IfFrouw ghezonden hebben. En noch en zijn dit maer , gemeene zelt-eynden^ maer die het loot draghen,daer de wxerde van het geheele laecken op geflaghen is. ,

Die in de weereld leven, zullen dit met koude en lauw^igheyd \ lezen, en miflchien oock mede-lijden met my hebben ; dat ick, j met een magere 'fl:ij],als wondere vremdigheden voor-ftelle, daer ! tQc zy al huckendc nauw^elicks haer ooren en zouden leenen.

Lwii

lek wil dat lichtelick toe-ftaèn: doch ick en wil haer deze on-zin- nighewijfheyd niet benijden : maer , tot bewijs van ons voor- geftelde onder-weip, de zelve ghebruycken. A r i o s t o zal ons mede den zelven dienft doen.

Chi meiteil f Ufu'lUmorofapama] Cerchi rkrarlo ^enon '-uin'vefchi l*ale : Cbe non è mfomma ^Amorfe non infania, tA judicio de'favlj njnherfale. ^c, E qtiale é di f^f^dfegno fiu ef^refo^ Che per altrï rvoler , ferderfefieffo ? Var ij gü ejfettifon , ma la fa T^^ia E tuttuna . per o cbe lifa njcire^ Cli éi come unagranfeha , oye la <ui(i Conviene afi r^a acbi<T^i rva fal/ire, Chifii , chigiu • M fa^ chï la travia. Per conclüder infomma , io rui ^vo dire : A chï in amor s'in'Pecchia , oltrogni fena^ Si convengono i ceppi ^ela catena»

Dat is : n)ie zjjnenrvoet int lijm njan Venus loo^e (ianghen Che^et heeft ^ treckep t^t , al-eer hy wert gevanghen ^

€n aen'zjjnrvlercl^fverlijmt : want liefde ^ooor gevvüs

( De wij^e zjgghent al) eengroote dulheyd is* En Wat is (alsghjt Wel met oordeel zs^Uet Weghen ^ En met gheen knibbel-lufi moed-willigh gaen daer teghen)

Een uyt-gedruckter merckj-uan d^aefheyd^ als door min^

VerlieT^n ejghen '^If om anders lufi en %in, T>e wercken ::Jjn rverf ebeen j maer om ronduyt te f^ relden ^ De dwaefheydü al een i Welcl^als een bofcb njol ^e^n,

V^ Vol

28l

Vol heuvels en on-weghside rey^rs gAKtfch ruerdvvaelt, rpaer d'eetj hier ^i ander daer^d'een kjimt en d' ander daelt. Jnt kort ^en tot bejluyt , die in n^roupp VemiJ handen ^'ertoudengrijSs rverfirickt door hare yyijffche banden ' ^ehalven ander firaf\ dees hem met recht toe-hoort^ *T>at hj oock^zyvyeifirack^geketent enghe^oort,

Maer laet ons even-wel met deze ftraffe niet ghewie^ht zijn : maer zoo veel in ons is , hulp en water roe-bringhen , om dezen brand te dempen , of immers te minderen. Mach het even-wel niet baten, het zal ten minfi:en dit ghebmyck hebben, dat het tot een wenfch van zijne ghenegentheyd,en een over-tuyginghe van anders moed-wiilighe dcrtclheyd zal verftrecken.

Waer uyt komt dan dit vnyle Ichuym der ziedende luften, die des menfches leven met zulcke on-geregelde tochten, en on-mfti- ghe beweginghen zoo over-dweericht r Nerghens anders, als uyt eyghen lieFde , en Gods verzuymeniflc : of veel beter, uyt eyghen haet , en Gods verloocheninghe. Want zy fchijnen w^el haer zei- ven lief te hebben, die haer vkefch den.voUen toom gevenj maer in der daet , en hebben zy gheen meerder vyanden , als haer ey- ghen zelven. Zy verbannen God uyt haer herte , om den duyvel de heele ruymte te'gheven^en daer gheen gheneuchte of gheluck- zaligheyd en is , als in de rufte en vernoeginghe van de ziele, wil- len zy die zoecken in die vleelchelicke beweginge,die gheen dam of fteucfelen heeft,''als vermoeytheyd, of wan-hope. Dat is recht een hemel in de helle fmeden : en den aerd van de viflchen naer- volghen, die in de vloeden en ftroomen van on-ftuymige baeren haer vermaecken, en in ftille wateren niet leven en konnen. Maer deze en konnen daei uyt , noch daer in leven- Hoe leven ? Zeght beter fterven. Want zoo de ziele de oorfprongh des levens is^zoo

en

28j

en konnen zy niet leven , die de zelve verfmoort of gheworghc hebben.

Wat raed dan vrienden ! Hoort tot dien eynde,wat den Oud- vader Avgvstyn bejeghent is. Deze heylighe man in twijftel ftaende , om hem zelven tot het Chriftendom te begheven, zeer dapper aen-ghevochten zijnde van de luften des vleefchs^daer hy zeer toe gheneghen \Vas , en die hem zeer (waerKck vielen te ver- laeten , is in een hof in zijn eenigheyd gheweken , alwaer hy tot twee-maels toe de ftemme van een kind hoorde, zegghende Neemt en leefi, Terftont op dat gheluyd, nemende de Brieven vaii den Apoftel Paulus in zijn handen, vint hy, in het open-flaen, de laetfte veerfèn van het derthiènde Capittel tot de Romeynen : al- waer hy deze woorden las. Laet ons eerbaerlicl^yvandelen ^ als in den (Lighe : niet in brajjèn ende droncketjfcbap ; niet inflaep-^meren en de yvulpf heden s niet in Rijven ende nijdigheyd: maer doet aen den Jieere lefum Cbriflum , ende en heTi^orght het <-vleefch niet tot luHen, Ditgheheylighde Vat des Heeren , en heeft gheen ander Ipore of prickelingh van doene : zijn vlottende ghed achten werden hier door ghekalmt • zijn begheerten ghetemt en ghebroken. Ende het zy , dat deze ftemme on-middelick van God quam j ofwel '' ander-zins, door een Goddelick beleyt, ghefchiet zy^ hy nam een vaft befluyt , zonder ander openbaringhe te verwachten , om de- zen hemelfchen raed geheelick naer te volghen , en zijn overicrh leven God de Heere op te offeren. Het welck hy cock tor gewiife trooft zijner zielen , en ftichtinghe van zijne na-kommelmghen, gheluckelick vol-bracht heeft.

Dit is oock de opperfte hulp-m iddel,die ick onze volgh-liiften kan voor-ftellen. Want hier door w^ert-m en alknehfkens ahe- wentjzijn plicht te kennen;de zoetheyd van den hemel te fmaec- ken, van die yflelicke fmerten der hellen te verfchricken. Hier door

Na 2 krijght-

284

krijght-men ghemeenfchap met God, en een zorghfaeme vreeze, om van dat rverteerende ruier niet verflonden te werden. TT is ze- ker, dat het licht der Zeeuwen, de Arttvader van onze Poëten

getuyght:

Ghelijck^men ^tT^achte "pvas zjet <voor den njïere njlkten^ Soo moet de *vuyle luÜ ujt onz^n gheesl '^erfchieten^ Soo baefi men dencl^ op God, Een heyligh over-legh VerHerckt een fpva^k^gh e moeteen drijft de jonden iPVegh,

EM^

EMBLEMATA. XXXIX.

Een goed gelaet, een zoet verraed.

a8j

Vertnomv niet al te licht het ^oet gelach der haren ^ Die haer ^o ^acht en heufch geleert ^jn topen^ baren: Want die ^ich ruïl in ^ee^eur haerejlilv yerlejt^ Die haeHJn haerenfchootyte laet om hulpe/chrejt. 't Is niet algoud,i^at blinckt. Verlaet u niet opgunBe, Sl^och j^oethejdyagelaet : V Is recht de hoffche kun ft e. Deur yriendelicl^ge^icht,en deur beleefd ont-^hael, 7e dooden met een kti^, en i^ujcker^^oet regael.

286

Wt-legginghe.

Heen leegher dinsTi des weerelds , noch dat meer Inaer een bloot en kruypende herte fmaeckt , als zijn Ibeloften niet gheftand te doen. Waerom en zal ick 'niet opendick durven weygheren , d^it ick bedeckte- lick durve^, niet in t werck te ftellen ? Is het niet daer- om,dat mijn voor-hoofd niet fterck ghenough en is^om het aen- zicht van mijn ghemoed aen te trecken ? Zoo toon ick dan , dat ick veel minder ben, als die my durft klaedick voor-legghen , dat ick noch met woorden , noch met ghebeer en durve af-flaen» Maer ghy ont-ziet den on-danck ^ en wilt de gapende met een y- del hope zuyghen , op datzy van u gheen W'cer-zien en krijghen: en Wilt alzoo met een dochter twee fchoon-zonen maecken. Wel te rechte zeght Alcibiades, in die heerlickc maeltijd , van P LATO zoo konftelick toe-bereyd , dat hy metfchaemte over-ioo- f en yvierty t^oo dickvpils alshy S o ck at es teghemoeie qmrn^ om dat hy hem 7,ijn belofte niet gehouden en hadde : vy^enfchende daeror/t, dat So CK AT ES uyt dit leren mocht e fcheyden. Doch oordeelt hier van, met goed onder-fcheyd. Evstathivs, de uyt-leggher van Ho ME RVS, ghetuyghtons, datterdry oorzaeckenzijn, om wek- ker wille de menfchen ghemeenelick ont-breken, cm haer belof- te naer te kommen. De eene is , om dat zy, van hec beghinfel af, een op-ahezet voor-nemen shehadt hebben,om met een fchoon ghelaet te bedrieghen ; en niet belooft en hebben , als met zulck een meeninghe. De tweede is, om dief- wille datzy , uyt eenighe tuflcheii-reden, zich berouwen over haer belofte : het welcke die ghene veel-tijds ont-moet , die lichtvaerdelick elck end' een belo- ven , zonder van te vooren te over-legghen , aen wien zy , van bloeds of 2:hcwiflès v\^e^hen , meeft verbonden zijn. De derde,

cnde

2 8/

ende Lietfte oorzaecke is , om dat hy in on-moghelickheyd ghe- brocht is , van zijn verbinteniffete konnen vol-doen. Hec eerPce, zeghc hy , is een viuclit van een booze wille ; het ander, van een fwack ooideelj het derde, van een kranck vermoghen. Het twee- de magh zom-tijds , het derde moet altijds veiichoont werden. Maer zoo veel het eerfte belanghc , daer van zeght Cicero: To^ tiué injuJIitU nuUd eft cafitalior , quam eorum , qui cum maxime f al~ lunt , id agunt , ut boni ijideantur. Dat is : Het hoofd-JIucl^j-van alle on-rechfveerdigheyd is 2 dsyemand met o^-zet hedrieghende ^nochtans het z^o weet te maecken^ dat hy noch een goed man fchijnt te wezen. *T is nochtans onder onze menfchen zeer gemeen, hoe-w^el oock niet te verfchoonelicker. Hoor, wat de Heydenfche Poëet ze^ht:

Tttta^/requen/que <-uia eB^ f er amicifallere nomen : Tuta^ frequenfque licetfit ^ia^ crimen habet. Dit is zijn meeninghe :

'j'/j een ghemeene vvegh^ en ^ als heel ^^eyl^ gheprezs^; ^edrieghen^deur de naem <uan een zeer goede ruriend,

éMaer of die vveghghemeen^en '-veyligh oocl^kan wezens 'T is een mif-dadighJiucL dat menfchen niet en dient.

Verre moet dan uyt onze herten verbannen wer<len , die be- drieghelicke rcghel , die beyde de zijden, in onze gemeenen om- jncrgangh, fchijnt vervult te hebben :

*Tromitt<tsffacito. quidenimpromitiere Udit f IPromilJis dives quiltbet effe potefL Dit zmght de zelve Meefter : ^4aecl^ datghy maer belooft, y^at l{an beloftefchaden ? ' Elc^een bier deur ghelooft ^ ^at hy is rtjcl^ghdaden.

N n 4 Maef

288

Maer ick werde hier in-dachtigh van een droom , die dit Zin- ne-beeld tot een fackel zal konnen dienen.

Jnt kflecken 'z^anden dagh^ yvanfjeerde eerlre droomer)^ Ont-lafi ram £ eer He mi^ , en d'dder-groffie doomeny Ghedaeü deur d'horen-poort\ niet met een leughen-heeldy {Dat onzs ^elberaeght^ en onze reden (ieelt^ Maer met een 'p'vaer ghe^cht in onze herjfens rij-z^n» En in haif-wac^rjlaep <-ueel wonder dinghen wijzen ; Verfcheen rvoor my een njrouvVi wan gheen gemeene fiaet^ Maer hoogher <uan geboorte en fvangheen menfchen-zaed» Haer hayr was Wonder fchoon^ en in haer Enghelfch 'wezsn y/as ic^ en weet wat zoets ^ en oockjt>'vat groots te lezen : Haer oogh-licht hadd'de ^ee zeer licht tot n)réghebracht^ En een droef hemels-lucht geheldert door zjjn kracht, Haer ruoor-hoofdwas met eer en majefleyt befchr elpen y Haer mond, half -lachs ge Helt yfcheen roozen uyt tegheven : €n als zy maer de deur wan hare flem ont-floot^ Een heunigh-ratigh %pet uyt hare lippen njloodt* Haer leden alle fins werrijckt met Venus-gayen^ n^ie maeckten ppien-ze zaghj wanflonden aen tot fa'ven: UZydat zygingh offiondy 't^y dat zyfweegh ofj^rack» Het alder-fieeghHe hoofde het hardsïe hert zy brack- Zyhadd^de handen wolyzoo weel zy konden waeten^ vMet ballen wol wan vvinds , metfeffenwolwanjiaeten^ ^iet zieken wol wan roock^^ met dooz^n wol wan gunHy Met hur^n wolgeHreel^en ppoorden wolwank^^nH, Men zjtgh rontom dees Nymph' een groote bende krielen y En met een groot ghedruyfch demoedigh neder-kj^ielen^ Scho tieren 3pen-ghefnory Matroozen^ hoffche Hen, En hacke-pack^'k^n zoon vmrt oock^dacr by ghez^en.

jfc^ merckf ooc^ met een oogh , aen hare zjj^e 'PVrijve^y

€en on-getïjdtgh ^olck^^an onbefchaemde wijven :

^' een jfracl{fvoor haeren mxn^en d^ ander <z;oor haer kinty Elcl^eer)^ naer dat hy Was tot dees ofgheenghczjnt,

n)'een lagh Wat naerder hy^ en d' ander meer ruerfchoven,

Naer dat hy beter koH met deze rvrouvpe hoven :

Ü^chtans wiert elcl^end' een rueel hopetoe-gevoeghty Enyder niet ^ernoeght 3 gingh r^an haer gantfch njernoe^t ^

n^aerloingh aen hare 7:ijd\ghe.lijC^een jaghers tajjey

Zeer groots breed ^ diep, en hol , dat de gevrijde kajje

Van haren vvincl^lvvaj^met rijck^gefleent' deur-wrocht y WV 't morgen-r 00 digh land ^an d'Indiaen ghebrocht,

H/Vr laghen ia-gehoopt rueel Commijlarijjchappen^

T^aedjjfchappen T'antgerecht, ^veell^^n-meesferfchappen : Jnt roeren vvert ge^en V ampt <-uan een Prefidenty En wederom een ftaet my ppeynigh noch bekent.

D ie onder- flond teftaen naer V amp eens ^enjtonarüy

Of die om-hel^en wou den laB eens Secretaris,

Die T^agh hter ^ijn gherief: '^Hrghmeesïers^^et^en Kaedj V roedj chappen^T hreforierSi elcl^een riont hier zjjn ftaet.

Maer die nuan leegher bloed, ofkleyne ^an njermoghen^

Met een neer-valügh oogh, tot minder fl aten bogen^ Enftoeghen oocl^ niet mis ; maer T^aghen haer gheriefy ^llwas het haer noch niet bezegelt met een brief

Vie Roeper wilde ztjn, of liever had behaghen ; . Het Wapen op de borsi <-van land offladt te draghen ; *T>ie dieven leyden Wou, of liever d'eere droegh ^)at hy-ze met een fvv eert ^ ofheete roeden floegh ^

Die 't ^'olckj-uoor-lezen Wou , die kercken Wou bel^aerer^j

n)ie met eenfweep offiock^de honden vvoua^ervaeren, \ O o OOt^

Ct Ge::alfd^e?2 raecl^ic{ niet) elcl^toefde de%e njroupVy Elck^ kuHen haer dejlip^ elck^ trock^haer by de mouw» Elck een yyas nijdigh-heet om in dees tajS' te ^ifjen ; Elc^^ocht zijn branden l^orts in de^^ beecl^ tejlijfen ; Ekkj^gh op haergefvpel'^ ennoyt haeryemand "^gh^ Ofvpiert rvewoert deuTT^tcbt ^van eer en groot gez^gh, 2jOoyemandi ais' t gebeurt^ njanf^ijt begon tegroonen^ n^e 'urouvp firacks inde vveer^ die gingh het Jluckjverfchoonen, Zy hief haer taj^' maer op, en toond' hem al de keur : éMaer als icl(t ^ond daer naer 'tvvas recht een ^vogel-leur, Zy 'WiLSy oft anders fcheen^ aen daalder- kJoeckBe lieden Een Jiief- moer, die alleen met hope ^an haer fchieden : Aen ander met een hooft njanyzer^ loot^ of bert y Naer haren lichten aerd^ droegh zy een moeders hert. Tieen vpiert terfiontijernoughtydie jich oock^flracks deed! achten ^^ U)e ander moïi^ eylaes ! op y del hope wachten,

^jyeen thien jaer,d^ander 'vijf^ d'een minder ^d^ ander meer j En 7^mmigh\hoe bequaem^en k^eghen noyt een I^er, 'De een vpiert uyt-geHeU^ met wacht het fal haeft kommen : Een ander ppiert ghepaeyt met deT^blauppe blommen. En twijffek aen my niet^ ick zal daer acht op flaen : ^Maer 't zijn alUnckernyen^zeer qudick, om te raen, Icl^ '^agh mids-dien het njolcl^een dicl^n aeffemblaezen. En met een noesl gedrangh, ontrent dees Nymphe raez^n : n)'een ppreefden ander af^ enjjjaerde moeyt noch ptjn. Om by haer^ hoe het gingh, de naeH en d'eerfi te zijn. Voor haer gingh {Z)ol 'u ayipr acht ^met fee Üelicke treden, éMe-njrouppe de Fariuyn, die doof blind, zpn der reden^ En luhter als eenplttym, en broozer als een glas ^ Jnt midden ^an het njolck^^ als by gevalle Wits*

Haer

Haer vpiUe was een wet om die om hoogh te trecken^ Omghene vpeeriedoenjoet fiofenctaerct te lec^en:

Maer ^ottinn\als %y wassen '-uolnjm bocK^n aerd^

Deughd vvasbybaer njer^cht ^on-deu^d m grooter V^^aerct, Op dit gherucht des <^olcl{S^en al dit Woeligh drijven ^ €n kond' icl^ ooc^ niet vpel meer in mijn rufte blijden:

Ickj-uliegh op meteen J^rongh y en zjende^njoor mijn bed^

Zoofihoon een 'Zfroupp-perfoon^ 7^0 cierlicl^op-ghezet \ Jck^ neem de (loutheyd cieUy deur keurigheyd ont-jieken^ Te roraghen naer haer naem^en op dees wijs te J^ reken:

Goddmneikom watby^ ^erhaelmy onver blomt ;

Van waer iB^datghy Kjjti njan VPaer iH^dat ghy komt ? Waer zij t ghy 3 'xegh my^ t'huys ? het fchijnt ppelaen uvp ppe'^n^ z4en uvpghebaer en draght^ dat ghy niet z^ijt ghere^en

Wt eenigh leegh gheflachti dat noch int duyfier light.

ZJpp wanghen^ uppe mondy uvp ^oor-hoof d^ upp gezicht % €n al wat aen u leeft ^ zjjn merckelicke fporen, Wat ghy niet n)an een ^rouvp^offterfltckjnenfchgheboren^

Maer "van den hemel ^^ijt : al Wat mijn oogh oyt z^^y

V Js niet als duyslerniSi by dezen hellen dagh, ^lijn ijraegh was nauppteneynd^en noch halfaf-gefneden, Haer antppoord Was bereyd^ met dier-gelijcl^e reden 5

Ickben VizloiiCy'^riendy ppiens hoogh en breed ghebied,

Noch aerdyKoch zee^noch lucht^noch eenigh dingh ont-vUet. De bende 3 die ghy ziet mijn treden Warme maeckeny 1)ie ^olght my op mtjn ppoord^ als een gheppijjè baecken :

Jck^ben ge -eert i gevreesl^ en V alder-fiercksïe hert 3

Wanneer het my maer hoorty terflond roerfppacket ppert* Mijn Woningh ü ghevesi^ daer ick^my gae (uermaecken ^n huyz^n hoogh -geboHPpt^ in princelicke daecken^

O02 , T^^^r

2pl

^aer zalerjy^mers zjjn^ <verciert met ^Jf^engoudy éMetgUdde marmer- jleen^ metgitdoh ehhen-hottt, ^l wat in hoooheyd ü^ de IPr'mcen en de Heercn Vangroot en en kjeynder reeck^^ zy moeten alle h^eeren Op d'herr <-üan mijn begeert : ic^ roer om ^en ïcl^ fïiP Volcki landen^ huyzenifie^nial naer mijn enckel vviL Jcl^maecke ruH en rvré, doeyyeeld' en rijcl^dom bloeyen '^ ^cl^maécketppiH en krijghy doe nood en armoed' groeyen : V Bi^yght alles onder my : een 'Woord n^an mygCT^ght Is fïercker als 'tghebiedeens Koninghs aen ^ijn knecht, "Het moedia h krijgh-geflacht ^haer goed enbloed^erfiorten ^ Het zje-yolcl^ infghelijcks haer leven gaen nj er korten ^ En al tot wijnen dienH : een y der die wat 7? veet^ n^ïe Itjdd om mijnent Wil^ ^eel onruB^ zorgh en leed. Die hoogh'gebrauvvde lien^ die in de bottcken ijroeteny En kpnnen^ ^ondermyy haer dor^i^ noch hongher boeten : Toeten zpucken my-^ Wat penn^finceelen f-uoerty h Is al met heeten luB tot mijnen dienfi f^ervoert. Het Kerckelicke ^'olck^ {'ten dient niet ala^erfchoonef) Die zoucken fomtijds oockj^^n my te zjj'a beloonet : Zieckjmeesler^Advocaet^ Notaris^ Procureur ^ Zy komen al te "z^em gevloghen naer mijn leur, D efie re Court i7:^en , die hoVelicke gasien , C bedreven deur mijn^eyl^ naer my gefïadigh roaHen : n)e Raedf-heer^ hoe geleert^ hoeftemmigh dat hy cj> "En wie daer m.eer mocht T^ni zy roepen al naer my. Mijn zjjd* en ü noyt <ury njan allerhande knechten^ Dte onghetijdighjïouti als klif en aen my hechten :

Jek^jaghe niemand vvegh^ maer houcC elckjen by my^ Doch met een onderfchejd tvan hoogh en leegher ry.

De

^93 "De eene^ neem hl^luft, tothooghe flaet te hejfeny

\^at dat een deelghefnor daer tegen fiaen en kejfen ;

T>e ander i noch z^o groot ijan yvijfhejd en njerjlatidy

1)ie houd' id^eeuppelicl^in een on-T^ker (land j

£n als zy grijs en grauw geworden tiijn rvan beyen^

Ji\zsnd^ze dan noch t^huys by haeren heyrd tefchreye??,

Te vrachten^ met njerdrlet^ te yye7}fchen naer den tljd^

n^at %y tvanfpot^ ^^^J}ij^y eens mochten ztjn bevrijdt,

Ickjvley\ als icl^ beyeel\en niemand kan het ^voelen :

Ic/^ weet het vvaer\ en V Valfch , ^öö onder een te broeien^

Dat I-voedend" e lellend' een^ met y del hoop' en waen,

€enyder^ Zj)nder grond^ heel^e^er dunckt te fiaen*

T^oojprack^ dit liBigh W^fs en noch meer ander dinghen^

*Z)i^ kl^niet derven zou hier nu te <-voor-fchijn bringhen,

^t Js oockjoier med^ genough^voor die maerjlechts onthoud^

^at hy ügantfch i-verdvyaelt^ die op Belofte bouppt.

Oo 3 . EM-

294-

EMBLEMATA. XL.

Het aenzicht wijf!:, wat de ziele prijft.

DJer *therte yolyan is , dat ^alhet aen^icht wij^

T)e tongh en dons doen^ met yolle maeten, prijken, IVat dat degeesl bemint: 'wanneer hj oociQVat haet. Het ^elf.als yaHgedruc/^Jn on^e leden Jlaet.

Zoo hoeft ghj^dan^o vriend^ yan mj hier met te leeren,

JVat dat de^ jonge maeghd^met eer^ivel^ou begeeren. Zj l^wopt bier gr oi te ^aem , op dat jj mocht ver^ ^ /laen, " (gedaen.

' Of'tJ^oontjen van haer tromv niet haeïl ^al i^ijn

W^t4egginghe.

2P5

?E natuere^jonckheyd,en gezondheyd, drie krachtige jfchool-meefters, blaezen geduerigli en ontfteken Jn f het huySjdaer zy woorien^ een heet vier van naaier- >licke luften j die den vveerd gheftadelick roepen en drijven tot het gene niet veroorloft en is,als tuflchen twee echt-ghenooten. Wanneer wy ons maer eerft en beginnen te ont-neften , uyt de natuerlicke eenvoudigheyd der jaeren ^ die ons in ftate fl:ellen,om teftament te konnen maecken. wy vinden ons zoo haeft genegen,om erfghenaemen voort te teelen. Tout Ie mouvement du monde fe refoult (^ rend en ceü accoupUge : ce(i une fnatiere infufe par tout : ceB un centre ^ ou toutes chofes regardent. itAlle de bepveghinghe des yveerelds^zc^ht de Heer van Montaigne, ont-doet engheeftfich over in die tfamen-paringhe : V ij eenjioffe^die overal in-ge Bort ü: 'tü een middel-punt ^daer naer alle dinghen TJen ende toe-loopen, 't Is te vergeefs gheftremt en gefteuyt, wanneer de vloed overdedijckenfwelt. 'tisoockmoeyelick, die begeerten den necke te breken^met den hamer van natuerlicke redenen, 'tis een duy vel,die niet uyt-ghedreven en wert^als met vaften en bid- den. Dat Martialis zeghtvan Nigrina, heeft by naerde geheele weereld in-gewonden en gewonnen :

Tepatrios mifcere juvat cum conjuge cenfus^ Gaudentemfocio ^participemque ^viro.

Neem dit zoo wat ruymer, en niet buyten de zin en waerhe)'d :

Het ftaet u gantfch wel aen^ uvp ^aderlicl^ fchatten^ En V vat ghy hebt ge-erf t^ te menghen met een man :

tGhezelfcha^ u behaeght (en Wat icl^kan bevatten) Het mannüick^ghebrujck^niet teghen 'fijnen k^n.

Q o 4 Daer

19^

Daer wert erghens van een ghezeghc , dat de baiydlofc en de ou- derdom van een natiiere zijn. Want wy begeeren-ze, voeghc hy daer by , alle te beproLiven : en wanneer wy daertoe gheraeckt zijn, bedroeven wy ons. Het welcke zeker, met die ruymte ghe- ftelt zijnde , door ervarentheyd van velen , lichcelick kan weder- lepht werden. Ghelijckerwijs oock dit : dat de vrouwe den man niet toe en brenght, als twee ghenueghelicke daghen, den trouw^- dagh, en den fterf-dagh. lae noch dit en kan voor gheen ghereed gheld aen-ghenomen werden, 'tw^elck een MetellvsNvmi- Dïcvs openbaerlick tot hetvolck zeyde,met deze woorden :

Si fine uxore^^mrites.fojpmïij efie , omnes ed moleHid careremm : fed qiionhm itd natura tradidit^ ut nee cum iüisfatü commode ^nec fine iüis uilo modo njlVi^ofiit 5 faluti f€rfetu<ie fotius ^ quam breVt^ohip- tatï confulendum. Dit behelzen deze woorden : Konden vvj, T^mejnfche burghers 3 ponder ^rouppe vve^en , vvy gouden alle dte moejte wel derven : maer deppïjle de natuere dit leert ^dat ppj niet ge-- mackelicl^ghenough met de z^elve^ noch geenjins zonder baer en konnen leven j moeten vpy ons '-ueeteer beraden met een ge duerighwel-varen^ als met een korte vvel-luB, Wie kan oock dit aen-nenien ^

Vhomme une fois mariéy

,^ui lié

Se rev^it f ar mariage ;

^ar deuxfoüfe njient ranoer

tAu dangery

Sauvé du premier naufiage.

Dat is , op de zelve maete en voeten :

'Een man Tjjnde eens ghetrouppt^

Die er-houppty

En in banden weet wilt kammen :

Twee-

297^

Tvpee-maels fielt hyfich tvoorWaêr

Jngheyaerj

€ens yanfchi^-breucl^K.ijnd^ ont-fwommen:

Maer veel meer ftaet ons toe te ftaen , en met onze beyde armen te om-grijpen , dat de Vandoomfche Poëet voor-zinght :

Vn flusgundbien nefe trowpe en U o'/Vj rDefoyfafcbeufeQjbomUantecten'piei nyambition (^ d'honneur imfortun » ^ue de troulper entre mille quelqtt'uny Atiquel onpuijje^ayecquesconfiancei ^irefansfardtout ceU que ï on f en f e, Amour nous [(tijtel fUiJïr ej^ rouyer : L ^amitiéfaiSi lebonamy trouver.

Comme fourroit un hommefociabU Avoir party, qui luyfitB agreable^ Tour njiipre enfemble en toute loyauté, S ans s'aUiera la douce beauté D'une trejjage ^ fvertueufe dame ? Four neBrefltiSi que d'un corps en une ame j VnfeuleJ^rity qui f e puijfe enflammer Tant feulement dufeul honneur £aymer : ISle cerchant point de/on ar deur extreme Autre loyer pnon que l'amour mefme, ,^en bien aymant^ defe ^voir bien aymê ?

Zijt ghy niet te zeer verleckert , lees oock de over-ftellinghe :

ƒ»'/ leven , ^an '^ich ^elf^ met moeyi en pijn bejla^en^ ' Voleer-^ucht en on-ruB , ^ol nijd en quade laghen,

Tp En

Zp8

€n iffer niet ^o goed 3 als datmen een goed <vrwdy Al Waer het ooc\maer een^ en onder du>yzsndnjind :

^en vvïen wy^vpel-gheruH^ en ronduyt konnen "^gg^sn^

tAl wat ppy in ons herty int duyfier oyerlegghen. n)e liefde doet alleen ons f roeyen de^e a/reughd: n^e fvriendfchaf bert en ^«, met een goed ruriend^ ^erheught:

Maer hoe kan nu een menfchighe'x^eüigh njan nat neren»

Verkie'^n eenigh deel^ en zoo daer by ajerdnereny Om 3 met een trouwe hand^ te Uyen fieeds te zaem^ n)at onyerdrietigh ^y;, en wonder aenghenaem 5

En dat hy niet eenjraey en ^oetefehoonheyd trouppe^

Van een zeer vvijz,e maeghden deughdelic^e i-vrouppe : om dan niet meer te '^ijn als^tvpee tot eenghebrochty Tppee lijven en een zteh door eenengheeB ijer^ocht.

Eengheesï die alleen kan ontjiel^en "Z^n^^an binnen ^

Van d'eer en zoete rureughd^angrondelkkje minnen: n^ïe anders gheenen loon ^an '^nen brand begheert^ tA Is liefde 3 die zijn liefd' met liefde yveer i^ereert,

Daerom heeft oock Pythagoras wel een fcherpe ros-kam verdiend, welcke zijnde^op eenen tijd^zeer belefdelick en ernftigh van een vriend ghenood , om zijn onder-trouwe en bruydloft, met zijn teghenw^oordigheyd, te vereeren ; gaf voor antwoorde, dat hem niet zoo zeer ter herten en konde gaen , als te wezen by een zoo drouve en beweenelicke dood. Willende te kennen ghe- ven , dat een vrouwe te trouwen , niet anders en was, als zich in een graf te legg;hen. Aerde en water moeft hy werd en .die dorfte zegghen j dat, die dien knoop en houwelicken band ghevonden hadde , hadde een fchoone gelegentheyd en middel ghevonden, om zich van de menfchen te wreken: als zijnde een ftrop,of garen

om

2p9 beeften te betrappen , en die daer naer, met een kleyn vlerken, te

braden^en verteeren. \ Is waer,dat die heylighe verbinteniffe niet

t'eenemael vry en is van alle on-ghemack. Maer waer vint ghy

wijn zonder moer ^ bier zonder ghift ; hout zonder fchors j koren

zonder kaf j roozen zonder doorn ? Zeker , hy ware weerdigh in

het aenzicht ghefpoghen, en de tanden ghebroken te werden (als

i£scHYLVs fpreeckt) die daerom dat alles, met verachtinghe^of

verwerpinghe wilde verdoemen. Daer en is , in dit arme leven,

gheen geniet van vermaeck of welluft, die eenparigh en effen zy :

maer het is al knobbeligh en onder-menght met vele drijvingen,

die de natuere teghen en koortzi^h zijn.

Zoo en wert de lonck-vrouw van ons Zinne-beeld niet ten

toone geftelt, om voor de kijckers en gaep-ftocken een zots-kolve

of polleken tedraghen : maer alleenelick om af te beelden de aen-

geboren genegentheyt die ons int gemeen van den hemel in-ge-

ftortis,om onszelven tijdelick te eeuwigen , door de rancken,die

in verre eeuwen, van onlè ftock fchieten.

Pp 2 EM-

300

EMBLEMATA.

X L I.

Wilt ghy vaften rijckdom hebben ? Wilt hem by den armen legghen.

ZO fonckyrou^gae ^o 'voort ! laet op het water dripe V brood yder yijfche aeSynietfchaerfelic ge:^aejt ^ Het kojljen isgheringh^ en t^al ooc^wel bekijven,

dA^lsghj van de f en ougH de vette Drucbten maeyt. Adaer noch ijl nietgenoeghighj moet hier bygedencJ^, :

T)atghj der armen noodtegheener tijdt vergeet, 'T^en ^al mv ^iel nictfchaen , noch oocI^ump rijckdom hrencken^ Want t Voert met (jods heloft Dan schemels mnïl he^ fieet. ' ' Wt^

JVt'-legginghe.

301

^

E ftofFe van dit Zinne-beeld is gcleent , uyt het elfde capittel van den Predicker : dien ick (God willende) onlangs zal in t licht brengen , nieuwelicks van my, ® uyt den Hebreeufchen oorlprongh over-gheftelt, en in alle duyftere plaetlèn , naer mijn geringe moahe- lickheyd^uyt-geleghtenverklaert. Daeraengedraeghickmy- op dat niemand, door een goddeloos voor-oordeel, dit veers aen een gehaeckten neuze en hanghe.

Wilt dan hier uyt gheleert zijn , het ghene lelïis tot zijne difci- pelen zeyde : '-urïenden te mnecken f-uanden onrechtyeerdigen rijck" dom i of dat^lpyanneer u ontbrel^n zjtljZ^y u moghen ontfanghen in de eeuppige 'p'voon-Jieden. De fchatten werden eerft de onzegemaekt, wanneer wy die wel aen een ander belleden : zy werden eerft voor ons verzekert , wanneer wy-ze in den fchoot der armen,ge- lijck van ons wegh-werpen. De Heydenen , oock die zelve , die nerghens naer van de fijnfte bloeme geweeft en zijn , hebben dit betuyght. Hoor maer, Martialis ghedichten:

QlUïdiis effrdBcinummos fur nuf er et and,

Profiernet fatrios imfUflamma lares. n)ebitor ufuram farlter fortemque fiegabit,

Non reddêt fterïlüfe mina ja^a feges, nyif^enfitorem fallax jpoliabit amica.

^ercïbus extriéSicis obruet unda rates. Extra, VoYtunam eB , qmcquid donatur amkü,

^uoj dederüfoloé femper habebü of es,

Vcrftae het, die ghcen latijn en verftaet. Dit zeght de Poeer :

T/J 3 Een

Een diefT^dkiÜ en l^ds njerhrel^en j ^tghelt ont-legghen.

Een goddeloo'^ojlam uw dacl^om ijerrejlaet. Een fchuldenaer z^Vtcroüy en ^thooft-gljeld oock^ont-zegghen.

Een magher ougsi en geeft niet weder al haer z^ed. Een Courtiz^en ont-rooft den man^ door vvïen zy levet,

n)e zje fverfppelght eenfihip dat vpel-gheUden ü, V Is huyten de Vortnyn^ 'Wat gby aen vrienden ghevet.

alleen het gheen ghygheeft^ blijft eeupvigh en gheppü,

Maer wat is hier anders van ? Merck, dien de oogeh in het voor- hoofd ftaen. Veel zegghers vint ghy over al •, weynigh doenders. Veerdigh van kaecken j traegh inde zaecken. Doch evenwxl.

Men ziet Wel hier en daer^ dat menfchen 7,ich begheven

Tot deuohd'^ maer V is een deughd met weereldfch eer beloont. Tot deughd 3 maer V ü een deughd^ om vveelderigh te leven :

Tot deughd^ maer \is een deughd^ die hier vptlt ztjn beloont» Tot deughd^ met moeyt èn T^rgh^ met arbeyd over-toghen^

Maer die Jleeds op haer ^elf^ niet op een ander ^iet. Een deughd ont-breec kt ons meefl^ dat vpel dient over^vpogben,

6en deughd^ een Ware deughd, die God ons meeB ghebiet* Want z^k^r 'tü vergeefs God boven al te eer en -^

2jijn zjlfy ghelijc/^men meynt^ te houden onbevlec^t : Ghy Vjt een onreyn ^at, dat Goda^an zich 7^1 weeren^

Soa ghy u hert en hand^an uppen naeflen treedt, '/ Js een ruergeeffche troojl^ 't zijn niet nlsydel balieny

Te ^ggheny dit en dat^ en dat en dat ü mijn : Want als ghy t al bezit :, noch hebt ghy niet met allen^

zAlsghyt niet wegh en leght^by die ghebreck^lick^zjjn, Wat dulheyd jaeghht ons breyn ! Godt heeft ons armejlayen,

éMet bitter fvpeet en bloed ^ghenadelickghel^ocht i

En

En vvy en willen Cod^ ons heyU om rufli ons haVen, V^t koof en 7net "ü^ai broeds <x;an God ons toe-gevoeght»

Hoe vele zijnder die de handen tot de ellebogen toe in haer goed fteken , die nauwelicks het uyt-eynde van haer vingheren nat en zouden maecken^ om haer even-meniche te laven t Hoe vele^die van haer goddelooze over-dadigheyd ettelicke huyf-ghezinnen zouden op-voeden ? en die nochtans niet zoo zeer en meenen te vediezén , als dat zy (en dat noch uyt fchaemte , ofwel om eerc) aen den armen gheven.

Kijcke dieven , haHaerd-^aedy Van der h ellen fvvar ten raed, Hoe <verj^dt ghy dus uvvgheld^ Dat ghy quisiigh henen telty Nuompomfigh leckerny^ n)an ompopfigh pronckerny : c/^/ om ijoor een ooghen-Jlaghy - Aen u luH te gheven ddgh En te thoonen woor het licht ^ Dat ghy hier uvp hemel fiicht l *T> aer ghy jfefu naec^te le'en^ Van de weer eld onder 'tre^en^ \

Doch by Go de hoogh-geeerty Als een r^aeghfel ^-van u weert, Daerghyfiicket kiB en k^y éMet een hooghen kle eren- tas : rOaer ghy fchieters en de mot^ TJuyle kinders ^vanden roty Met Hvp over-daed bedeelt ^ En Gods even 'beeld ont-treckt.

Pp 4 Maer

/

304

Maer dit is veel eer de thoon, dien zy zinghen , en het wic,dat zy haer voor-ftellen :

Dit ü een ^J aft bejluyt , icl^wil mythen fchrijve?2y.

Tot mijn ghenoughzctemheyd , mijn ejghen erfghenaem, Ick^ wil hier in dit <uleefch njoor my alleene blij Ven^

Zoo ^alt my V leyen T^ety en 'Wonder aenghenaem, ^e Pelicaen is zot^ die zijne borH gaet Wonden^

Vooreen deelkiecl^entjens^ njan hem kgYtsuyt-^ebroeti En Kpt is, die *z^eel zorght njoor een deel njremde monden^

En hout met on-ghenuchti een on-^jeruji ghemoed.

De zulcke moghen wel, zonder verlof, gortige verekens genoemt werden : als die lemtigh en verminckt van allerley hemelfch ge- voelen , een ziele in plaetiè van zout ghegeven is. Ten waere die beter ghenoemt wierden , metdeSpaignaerden, ^Z)^/^/;»^^^?/, ziel-looze fielen.

Ah menfche 3 niet al^oo ! men moet die rijc^gaven» Die God ^00 mildigh leent aen ons ?:jjn armejlaven, !?(iet zoo onnut <-uerdoen , tot 'j hemels leedt enj^ot^ Hier met een ro^aen, daer met een nuuyle ruod c n)iey als een ^aef-ghej^uys, uw erfdeel gantfch gereten. En njan gheen ander vveerd^ zoo langhhet duert^en 'vveten^ éMaer God heeft diegheleent^ om onderBandte doen^ 2j00 njeel het lijden magh^ en^naer den nood^te njoen Ghebreckelick^ lien^ ghevangh'nen^ <uremdelingheny Chedreven uyt haer land, en arme yveezelinghen, !}(iet om in fpijs en drancky infeeBen rijc/^bereytj 'Die ^00 gantfch deur teflaen in oyerdadigheyd, Wat iB dat ghy in wijn en Jpijs u gaet begraven ? Vpp bujckjs gantfch engaer ondanck^aer <van uw ga'ven.

3°5

"^ant hoe njeelen boe fueel ooc^ in zjjn afgrond daek^ Noyt ü hyganifch ijer^aet yhis dtijdsy haelt^en haelf» Cheltjck^een l^ple nj'iers^ die hoe ghy meer T^lt rüoeden. Te meer zy "voedfel vvilt, te meer zy oocl^ -z^l woeden. V Is beter da n in tijds^ghebrecl^elicke lie'fty Vanupp ^n, njcin uppgheld^ of anders ie '^erzjen^ V^er dat ghy min of meer in f^oor-Jpoed KJjt gbezeten. En als ghy dan daer in u zalven hebt ghequeteny

Chy zult op dez^er aerd^ en naer-maels in Gods throon^ zAlsghy eensfcheyt njan hier^ ont fanden gr ooten loon.

CLq EM^

3oó

EMBLEMATA, XLII.

Wat is het volck, als wind en wolck

D

it is de aerd des volc^ : weer-^haenigh , los ym

finnen,

VeeLhoofdigh^on-gheruH yan huyten en van binnen : Een mj^ehtiyrigh rat^yolvan ver fleerde ^ucht, (j-hedreyen door den ivindyan aller lej ghemcht. J\u, quiïligh yan haergtmjl^als'tgaet naer haer beha^

ghen : Jh't anders /vol van haet, van bitterhejt^en J{laghen : T)e Trins is als die boom , die ^a Is het reghen/lort^ Ons deckt^ is't tvederjchoon/van ons gekjuppelt yvort.

W^t'leggh'mghe.

En vint in alle andere dinghen een on-geftadigheyd en veranderinahe , maer die evenwel eenighfitis tot tcenighe ghelijckmatigheyd kan ghebracht werden. ^Niet en iflèr zoo on-zeker , noch zoo mif-liiydigh ^ als het lichaem des volcks,in zijn geheelheyd by een gerekent. H o r a t i v s vraeght, , of zich wel yemand zoude kon- nen onthouden van lacchen , zoo hy een fchilder zaghe , die een peerds hals aen een menfchelick hoofd voughde ^ en van allerley ghedierten eenighe leden ont-leent hebbende, daer aen verfchey- den pluymen fchilderde , van boven verthoonende een Ichoone vrouwe, van onder een vuyle en groote vifch. Maer met zoo goe- de reden inochte yemand wel vragheUjOfferyets ter weereld zoo belacchelick is,als de menighte van het ghepeupel in eenen hoop by een geftout. Dat zy korts te vooren ge wilt en toe-geftaen heb- ben, zallichtelick een wind van een ydel geruchte, oïde roeringe van een lucht of ftemme om verre iteoten. De trouwe van het volck , en de ghedachten van een kind, hebben ghemeenelick de zelve diieringhe: dewelcke niet alleenelick en veranderen , naer datdeichijnelickevoor-deelen een ander ftreke nemen v niaer oock naer de verlcheydentheyd van tijdinghen , en andere om- ftanden, die elcke minute des daeghs kan toe-brenghen. Zy heb- ben ghewillighlick een werfheyd en w^an-luR: van teghenwoor- dige dinaen; ftaende altijds met de ooren open naer wat nieuws, veel-tijds ghereed om de jonghfte dinghen plaetft te geven, maer zonder langhevernachtinghen. Dien volghende, zeght Seneca, dat het ^uolcl^^gheneghen ü ^orn het jocl^<uan haerenfiaet aftefchud^ den: het teghenvvoordighe mifhaeght haer s het toe-kpmr;:ende roer- moejt h(ter • bet goed verveelt haer ^ het qmed onder-drmkt haer.

^q 2 7)aerom

3o8

^aerom zjjnder oock^gheyonden^ Kpo quaed om te ^ernoughen , dat ^y zelfs het licht der %nnne met en hebben konnen njerdraghen: gelijcl^ de iAtUnters^ ijoicl^eren njan Lybienen Mauritanien ^ die des mor^ ghens de zonne begroet e den met fcheldinghen en lafieringhen. Hier mede (verftae my wel) en wil ick alle onze leden niet geiijckelick lardeer-priemen •, noch met een quilpel het gantfche huys Iwar- ten. 't Is zeker , datter onder ons zijn zoo wel ghefiiuytte en ghe- fnoeyde verftanden, die veel beter hooghe ampten bekleeden , en voorzichtigher toe-zien zouden^dat hetgemeene befte geen fcha- de lijden en zoude, als de zommighe die op het lands kuflen ghe- mackeiick en zorgheloos neer-zitten, 't Is oock zeker, dat God de Heere,door de zorghvuldighe vierigheyd,de flaeperighe na-la- tigheyd der Regenten dickwils wacker maeckt. Daerom oock, niet zonder beicheet, gezeght en w^erd , Deftemme des njolcks y de fiemme Gods, Maer \^y en draghen evenwel niet alle de zelve li- vreye. Vele van ons hebben Ichele en loffe verftanden , die meer door on-bezuyftheyd gedreven, als door beicheyt geleyt werden. Onze ziele is veel-tij ds zoo lichtbak ons lichaem aerdfch en (waer is. Zoo veel aen-zichten alffer in een ghebroken (pieghel ghezien werden , zoo veel beiluytinghen w^erdender alle oogh-flaghen in onze herflens ghevormt. Ons ghevoelen wertgheint het eene op het ander : en eer het noch beghint hout te maecken , de zaeghe moeter weder in , daer moet een ander greffie ghezocht werden. Wy zijn zoo verlafc en verleckert achter de veranderinghen , dat wy nergens naer zoo ze^r en vernibbelen, als dat ons een nieuwe fmaeck toe-brenght. Het volck , zeght yemand , is een beefte,die niet lijden en kan een zoet en ghemackelick ghebit , noch langhe ghenieten een ghereghelde vryheyd , altijds wijckende van het middel, naer d'een feylighe uyterfte,of naer het ander: en dan by- zonderlick , wanneer het fchijnt meeft bevredight en ghetemt te

zijn,

zijn , zal het in een hand-wijle zich zelven ont-fiiappen , en het hoofd keeren teghen die hem goed ghedaen heeft. Zoo verkeert en veranderlick is die oude wet-ghever , die-men Volck^ noemt. Een wonderlick monfter , daer van de meefte deelen niet anders als tonghe en zijn, die altijds van alle dinghen fpreeckt, en niet en weet- dat alles ziet,en niet en onderfcheyd \ dat met alle dinghen lacht, met alle dinghen weent ^ dat alles hoopt , alles vreeft ; alles maeckt, alles breeckt • kort, diens oordeel en wijllieyd niet anders en zijn, als drye teerlinghen van avontuere.

TofuUire ignorant ,groJJè waj^e du chair, «^i a Ie fentiment d'nn arire 3 oh d'un rocher : Traine a bas fa fenfee , (^ de feu Je content e » ^'autant quefon elj>m hautes chofes n attente.

Dit zeght de Poëet:

V Folck^ü een dic^ l^omp ijleefchoen njol^an on-versïand: Heeft oockjiiet meerghevoels^ als een rots ^boom. of plant» t?(iet^dat hem oyt njernoeght ifleypt ^ijn ghedacht ter aerden : Deppïjr z.tjn gheeli gheen dingh^ dat groot /ƒ, kan ofn-Vaerden.

Heer Alleman, zeght een ander, is een beeft, dat ick en weet niet, of duyzend hoofden of gheen en heeft. Een beeft, dat bot, dom , onverftandigh , en onredelick is, als alle heeften pleghen. 'T heeft niemand lief, dan die het troetelt. 'T en kent zijn mee- fter uyt de knecht niet; jae zal dickwils zijn meefter vernielen,om de knechts wille. Loopt fbo ras in' t water,als op ftal ^ zoo ras in'c vier, als in zijnneft. Een deerlick dingh , als't begint te razen. Loopt met 't hooft tegen den muer,tot datter door is,of daer voor blijft ligghen. Heeft de ooghen zoo diep in de kop,dat het niet en ziet wat ontrent hem is, maer alleen wat recht voor uyt is,langhft

de neuze : is zijn eyghen zelf int licht , en meeft om zijn eyghen verderf uyt. Als het dan zijn moed uyt-gheteert heeft^ en zijn ey- ghen ftal aen brand ghefteken^dan warmet zich by de kolen, valt in flaep, verkout en verhongert, en wert zoo tam , dat-ment een touw om den hals w^rpt, en wegh leyt als een lammeken. 'T en is daerom zoo vremd,noch zot niet te achten^dat D i o g e n e s, als het volck uyt de fchouw-plaetfe quam , daer zy verfcheyden fpe- len gezien hadden, teghen het volck metgewelt quam aen-drin- ghen , en ghevraeght zijnde, waerom hy zulcks dede , voor ant- woorde gaf, dat hy in zijn gantiche leven pooghde van het doen en de grewoonte des volcks te verfchillen. Antisthenes infee- lijcks,als hem yemand zeyde,dat hy by naer van elck end een ge prezen wiert ; maer , wat hebb' ick , zeyd' hy , quaeds ghedaen ? oordeelende, dat de befte dinghen aen het minfte deel des volcks behaeghde. Dit verftond oock zoo Pythagoras, wanneer hy zeyde, e?2 wandelt niet of degemeyne firaten. Hetw^elck een-ftem- melick van Epic v r o beveftight wert, met deze woorden ; Ick en hebbe noyt het volck willen behaghen. Want die dingen,die ick weet, en prijzet niet j en dat het volck prijft, en weet ick, noch en wil ick niet.

'T is dan een zeer zorgelick ambacht , en dat groote voorfich- heyt van doen heeft,het volck wel te regieren. Hy moet een wel- ghezift vernuft , en wei-gebouwde herifenen hebben,die by haer geen valiche treden maken en zal. En dan moet hy noch wel op een goeden ezel rijden. Want daer en wert niet loo wijzelick en voor-d achteliekbeleyt,dat t'allen tijde een gant(che menigte beha gen zaLEn dat heden prijzeÜck is,zal morgen lichtelick atgekeuit, en t'eenemael verwezen werden. Het volck, zeght erghens een,is als de dochters , die in't begin van haer houbaerheyt , met de bleeck-verwige zieckte gequelt weerden: zy eten dan de vremdfte

en

en onghefbndfte {pijfèn , diemen zoude konnen verzinnen; maer zykeerenze daer naer w-eder uyt : alzoo doet oock het volck, wanneer zy door een quaden horzel ghefteken zijn : zy minnen en kiezen dan^ dat haer verderft, en dat zy daer naer gedw^ongen zijn y met benautheyd uyt te keeren. In zulcke gheleghentheyd moeten dan de Overheyden den wijn naer-volghen : die in't be- gin, door een UefFelicke en leckere imaeck , de menfchen noodet en aen-lockt^maër daer naer zich allengfkens menghende in haer bloed, en het gantfche lichaem verwarniende, verdooft en verfluy mert al hare zinnen,aHbo zich meefter van haer maeckende. En wanneer zy al tot haere plicht en ftilte ghebrocht zijn, vreeft dan in die kalmte een aen-ftaende buye. ^yiis die van Ljcaonien '^gen^ Wat Tattli^s gedae» haddeyhieven ^jharejlemmen of^roependcs T>e Coden zijn den menfchen gelijd^geworden^en tot ons ne der -ge c omen, €nde ^y noemden ^arnabam Jupiter , ende Patilum éMercurium, Maer wat voeght de H.Gheeft flus daer by ? Ende daer quamen de ^oden vansAntiochien ende ^conien^ende oyer-reden defcharen^ende fieemghdenVaulum^ende Jleyftenbemter fiadt uyt^ meynende^dat hy dood vras, lek kon de noch een groot ghetal van dier-gelijcke ex- empelen voort-bringhen, w^aer door de ongeftadighe wiipeltue- righeyd van ons , die het volck maecken , wert aen-ghewezen ; maer dit zy ghenoegh voor een gemenghek ftaeltjen. De lof,die ons toe-komt, en voornemelick vele leden in onfè regierincre , die een gedeelte van het volck maeckende , niet minder bequaem en zijn te regieren , als vele, van welcke zy geregiert werden . zal op een ander ftond en ghelegentheyd,zijn plaerft vinden.

EM-

EMBLEMA T A. boor XLIII.

Een gram ghemoed veel onheylbroet.

Ahl^iet den ouden man, metaf-gejleten leden y Hy mejnt^ hygaet heelfraeji^metjlatelicl^ trede, Maerjaes ! loyjuft en dubt , V :^jn loo^l^ns dien hj

maeckt, T^ot dat, door dicJ^en dunfy 't ejnde thuysgeraecl^. ' Mcrckjoier.ghy J^r^elmenfch^yan korte flof gehoede ^ T>en aerdvan Wïïfen drift Je f^othejidyan mv ^eden. (jhy mejnt^ datghj mvgali\ en heete tochten boejt, ^aerghy in't volle Dier van mve gramfchap gloeyt .

3^3 WtMgginghe»

I Helijc^r zjkere teeckenen zjjn njan duUe menfcherj- een \ (lout en dreyghende VPe^sn ^ een drosvigh <^oor-hoofd3 ^een Jlraf ghe7:jchty een haeHighegangb^ on-ruBige han-^ 'den^een ijerandert couleur ^ i;ele en fierckelick^ghedre^ ven bijginghen : a/^oo njwt gby oocl^ dezelve in njer^ gramde menfcben. 1>e oogben branden en glinHeren ^ weel roodbeyds door betgantfcbe aen-vcbt y bet bloed ztedet en bobbelt uyt het bin- venBe inghevpand^ de lippen Jlaen te T^dmen^ de tanden kparjfen^ het hayr rèjH oyer-eynde^ een gedwongen en ktfendegeeH ^ een l^r aec ken- de gheluyd der ghevvricht en ^ gheT^cht enghebriefchy een af-ghebroken f edenimet half-ge l^rol{en woorden , handen dic^vvils te zamen ghe* Jlaghen^ de aerde met de 'voeten gesiampt^ het licbaem heel bevpeeght^ en groot e dreyginghen maec kende ^ een afgrij'^ Helden fchrickelicl^ghe^ ^cht* enwattcr noch meer van Seneca by-ghevought werc. Deze levendighe uyt-beeldinghe is genoughzaem,om te bewaer- heden,en ons in het herte te drucken , de gulde vermaninghe van Flaccvs :

frafuror brevtj eB ; animum rege : qui , nijtparet^ jfmperat, huncfic^nü 3 hunc tu compefce catenü.

Dat zoude wat breeder liiyden :

n)e gramfchap ü , int kort , een korte duUigheyd, Regiert dan upv ghemoed met reden en befcheyd. 'Want zj)o het niet en buyght^ noch gheen gehoor wiltgheven^ Het heerfcht^ en doet het al naer zijnen wil/e beven,

'Bedvpinght het met een toom, Wanneer het is njervvoet-^ Enjlaet hety njaü cnjïpjf^ de boeyen aen de ijoet,

Rr De

3*4

De zommige hebben daerom de gramfchap by den haghel ver-

aheleken. Want ghelijck die een in-druckfel is boven in de lucht o-heteelt, en ter aerden neder vallende , den ougft^en allerley noo- delick en vermaeckelick gevvafch ter aerden llaet^ met zeer groote fchade van vee en menfchen : alfoo is oock de gramichap een in- druckfel van het hooghe deel des menfches, waer door deze vlee- fchelicke klomp gheregiert vvert j het welcke neder-vallende op den acker der gevviffe, alles verbreeckt en verw oefl:,watter fchoon en heerlick in de meniche is. De welcke ghemaeckt naer de ghe- lijckeniflè zijnes Icheppers , op dat hy wezen zoude het trefFelick- fte meefter-ftuck van Godes handen , is verrijckt met drye by- zondere beelden : met het beeld der natuere > met het beeld der ghenade j en met het beeld des lichaems, in heerlickheyd en ver- hevenheyd boven alle andere lichamen uyt-muytende. Welcke dry beelden , gantfch milmaeckt^ yflelick, en hatelick ghemaeckt werden,deur dien beeftelicken tocht dergramfchap.De Prophete lob,(prekende van de fchrickelickheyd des Leviathans, gebruyckt deze woorden : Wr z^ne mond gaenj ac kelen ^ en ^ierighe njonc^en, ujt zijn neuzs g^et rooc^j ghelijck^ als T^rf» heet e potten en lateien, ^tjn adem is als lichte koUn^en uyt zijn kele fchieten '-vlammen a'/Vrj.Een ^helijckeniflè , die zeer aerdigh paft , op onze heet-gallighe men- fchen : byzonder , daer de heete potten en ketelen by-ghe- bracht werden. Want zoo wanneer eé pot ziedet door de cracht des viers,alle het ghene om leeghe is, kom.t naer bovenden werpt zich in de opperfte bobbels van de heete vochtigheyd, maecken- de ghelijck een ftaet en inventaris van alle het ghene daer binnen is , doende op-komen alle het fchuym en vuyligheyd,dat te voo- ren bedeckt en verborghen was , vs^anneer de pot noch ftil en kalme was. Even alzoo aaet het met een herte,dat aen-ghefteken is met die brandighe tortfe van gheele gaüe. Alle het ghene in het

hey-

V5 heymelick vertreck onzer zielen , ghelijck gedommelt en verduy-

fteitwas, beghintzich aen alle kant ce roeren, en het onreyne grond-zop van lafteringhe enallerleyon-ghelijck omhooghete Ichieten. Daerom zeyde Pythagoras zeer wel , dat het eynde van de gramlchap,het begin van berou is. Want wy en verliezen hier door niet alleen ons oordeel^maer wy deeren en quetdèn ons eyghen zelven, en vallen in hetquaedjdat wy meynen te vlieden. Wy weerden hier door zoo gheweldigh gedreven , om een ander te beleeden, dat wy gheen acht en nemen,om ons eyghen quaed te ontgaen. 'T is een tocht, die wel te rechte vergheleken wert by de grond-braken, en bouw-vallinghen, die zich zelven vernielen en breken, door het gene, daer op zy vallen. De Keyzer N e r v a, zijnde zieckelick,en met een zoo Iwacke maghe , dat hy e;emee- nelick, al wat hy at, wederom moefte nyt-keeren j fteldc zich in zoo on-matighe en on-machtighe gramlchap,teghen ecnen Re- ga lvs , dat hy Ichielick , door een heete en Icherpe koortfle bc- Ipronghen zijnde , in een doodelick fvveet viel , die korteück van de dood ghevolght wiert. Het zelve overquam oock den Keyzer Va LENTi N I AEN,de wekke Ichuymende en donderende, vol van gramfchap in de vollen raed, teghen de Sarmatiers , om dat zy in Slavonien en Illyrien gheniyt en gheroofi: hadden,dreygende haer met (c breeuwende woorden, en on-ghetoomde tcheldinghen, dat hy haer geheelick zoude uyt-roeyen,en te niete brengen , heeft hv zijn mufkels en bloed-aders zoo gefpannen en doen Iwellen, dat zy gheborften zijn: waer uyt hem het bloed zoo krachtclick peghonde te ftorten, dat hy haeftelick daer van ftierf.

Daerom de heylighe Artlch-vader Io(èph , zijn broeders, uyt Egypten, wederom naer huys zendende,gaf haer dit,in plaetfe van alle leflèn en vermaninghen: En 'vveefi met toormgh op den vvegh. Dit ellendighe leven en is niet anders voor een Chriften , als een

R r z f evze

y6

reyze en toe-gangh , tot dat eeuwighe leven ; tot datgheeflelicke Canaan, dat hemelfche lerufalem^dat boven in de hemel is. Laet ons dan niet toornigh zijn op den wegh^de eene tegen de andere: maer laet ons zoetelick en vredelick,met onze broeders, den wegh voorderen , die ons daer henen leydet Laet ons alle oorzaecken af-lhijden , en alle voorAvendlèlen van ons weeren , die ons in hetminfte het herte voor de gramlchap zouden open ftellen. De heylighe lacob zeght kort en bondigh , dat de gramfchaf des wam Gods gherechtigheyd niet en vt?ercl^. 't Is anders wel geoor- loft , het gheweld van zich at te keeren, en die onder ons gheftelt zijn, meticherpe beftraffinghen, naer gelegentheyd van zaecken, aen te gaen : maer het moet evenwel zonder innerlicke toorne en ont-fteltenifle des gheefts zijn. Men zeght, datter niet zoo zeer en temt de grimmigheyd van een Olyfant,als het ghezichte van een Lammeken; noch niet zoo licht en fteuyt de kracht van uyt-ghe- fchoten koghels , als de zachtheyd van wolle of werck , of dier- gelijcke toe-ghevende ftoffen. Alzoo,ghelijck de wijflieyd zeghc, Wert een V or si ^door gheduldigheyd 'verzoent : ende een wriende- licke tonghe breec^t de hardigheyd. Laet ons dan deze diille hitte bea wingen , en ons zelven meefter maecken van die krachtighe tochten , die de reden uyt haren ftoel^ en ons uyt Gods woonin« ghe werpen.

Fortior esi ^quife , quam qm fortifftma '^incit Moeniitinec njirtusdltms ire poteli.

Neem dit in vergheldinghe , die gheen Latijn en verftaet :

V fs ^eel meer ^ te linnen leyden

Zjijn begheerten , aen den band^ aIs dat Frincen Wijt uyt-breyden

Al de falen -van haer land.

Jfy die meeBer ü ghehleyen

Vun de tochten n^an zS]n hert^ Heeft alleen een ware leipen^

Vry <-uan l^mmerlicl^fmert, jlvyaer't dat hy moefle h lijven,

In een hutt njanftroo enfijcl^-^ TJaHer zjtl hy daer be Inlijven y

eAls een KonincJ^ in zjjn rijcl^

wy

Rrj EM^

5,8

EMBLEMATA. XLIV.

Wat ruft en ghewin gheeft luttel onderwin.

Hoe ^oH'Iic^ü't;voor (^odjooe !:^oet,yoor ons/aen^ fchoWïipen ! T)at man en yrouw te ^aem ha er ^elven onder hoinven. Fan haerer handen iverc^y en wachten ^yan de Heer^ C\(jet vpat de \veereld geeft^veel onrujl^goed en eer, Aiaer met een vrolic^hertygeyeH op rotfcbe gronden Van Godes trouv^ en eed^ en aen haer plicht yerbonden^ T>es hemels ruH en lujl^ vertroinvend' dat de man, 2)/V Godes rijch ^ech^^ nqytjct ontbreken k^n.

V9

;Y moet den nciize wel vol fiiot , en de herflèns vol fluymen hebben,die niet en rieckt,noch en can vcr- ;ll:aen , de bedriéghelickheyd van de aerdlche hope. Tis het vier te willen hekelen, en de roodigheyd van een ticchel af-wa(ïchen ; de valfcheyd , van de vveereidfche dingen, af te zonderen. Die dit,met ongedeckten hoofde, beftaec te loochenen , zal immers , wanneer de dood op zi^n oogh-fche- len begint te zitten , ghedwonghen zijn, om yyt te reucelen, Car- bones theftums crant» Jck^ mejnde ^eelfchats tefziinden^ maer

't-pvaren kplen. ^ .:- ....j,:>3 .ui.:..b,r.v. :.»; . .1 •:

Maer hoe vele zijn-der evcri-wél , dié haerzelven delvenen ghelijck levendigh begraven in dicaerdfche llijck ! die ghelijck gheverwet zijnde, in de verdoem elicke ketel van on-ghevoelick-. heyd, den hemel den rngge, en de helle het aen-zicht toe-keeren. En waerom doch ? om dat zy een vleefchelick verftand hebben, *t welck een vyandfchap teghen God is : 't welck Godes wet niec onderdanigh en is j jae zelfs niet zijn en kan. Om dat hare oogen van de heliche raven uyt-ghepickt zijn , en derhalven niet zien en konnen, de dinghen,die gheeftelick moeten onderfcheyden wer- den. Diens opperde goed gheleghen is in het gheniet van de drie artfch-zonden, die de dans-koorde leydcn , en het gantlche gezin van alle feylen aen haren rey fleypen. T>ïe den name hebhen dat zy ieven, maer evenwel dood zjjn ; ghelijck de Enghel fpreeckt, tot de ghemeynte van Sardis. Die akijdts woelen, om dat zy nimmer- meer ai llen en zouden 'y en nimmermeer en ruften, om datzy eeuwelick woelen zouden.

Verde van dat zoete en vreuchdi^e leven der kinderen Gods : ,die ondereen gheringhe en verachte]ickeghedaente,een heerlicke

R r 4 glants

^i6

glants van een liemelicheMajefteyd draghen. Zijnde Koningen en Priefters^ daer zy voor arme bedelaers,en af-fchouwelicke uyc- werplelen ghekeuit werden, voor lieden, die leepighe zielen , en verliifce gemoederen hebben, die niet een vlocke, of koren- hayre weerdigh en zijn. Maer zeker fmagh-men de zulcke by gheringe dinghen paeren) zy zijn ghelijck de eyers , die het befte van bin- nen, en gheen monfter of pareerlel van buyten hebben : ghelijck de kleyne doof kens , die ^hemeynelick de koftelickfte fpeceryen bedecken , De Schilders , om meer te verheffen en te vertoonen de dinghen, die licht endeklaer zijn , verftercken die met duyfter- heyd enfchaduvverzoo doet de groote werck-meefter dezes w^e- relds. de menlchen, dien hy tot dat eeuwighe licht, en hemelfche klaerheyd gefchid: heeft, bekleet hy hier veel-tijds met een donc- kere mantel van gcbreck. Hoe vele en deur-gaens wert-er gezien, dat de god-vmchtighe zielen, die zich den hemel t'eenemael op- dragen,in geringheyd en verachtinge t'onder-gehouden werden l maer zy werden , ghelijck de Apoftel Ipreeckt , aUefins bedruckti maer niet benaut : wanc^l-moedioh) maer niet mifmoedigb : njer-^ 'polght^maer niet njerUeten : te neder-ghevporfen^ maer niet ^erdor- Ven. zy zegghen, met de zelve , al ijl dat on'^e uytterlicke menfche «verderft ^Zpo wert nochtans de innerlicl^e menfche <-uan dage te dage ruemteuvpt. Op deze grond , bouwen zy de vaftigheyd van dat hemelfche huys: dat zy hier al-reede in hope, en naer den gheeft, bezitten. Want haere burgerfcha^ ü in den hemel^van waer zy den Zjaligh-maecker fverwachtenyden Heere ^efurn Chriflumy deyvelcke on%e njernederde lichaem veranderen T^^aly dat het gelijckformigh vver- de zjjnen heerlicken lichame^naer de krachtighe werckjnge^daer mede hy alle dinghen hem zelven onder-rrerpen k^n. Zy hebben een wel- behaghen in alles wat God bchaeght. Dit is haer eeuwigh lied :

^ Le

li^

Le Seigneur de la haut Cognoifl cequilnoHS fmty éMieux que nous torn enfemble : Sansnulefgardd^aucuny Ildepartachafcurj} ToHt ce que bon luj/embte.

Dat is :

rOeHeereipyeet gheppüy Het gheen ons oorboor üy

Veel beter als y vy allen, hy deelt aenyder een^ hy zy groot ofte kleen^

tAlnaer zijn yyel-ghevallen.

Zy weten , dat de tijd hier kort is : dat de ghene die njrouvven heh- hen^ ^ijn alsgheene hebbende, ende die vveenen , als niet vpeenende. ende dte blijde z^jn^als niet blijde 'zjjnde,ende die l^oopen.als niet he^tt- tende, ende die de'^eypeereldgbebruycl^n , als niet ghebruy eken de, devvijle het yve%en dez^s vpeerelds njoor-bygaet. En zeker, als ghy de G oddelicke orden wel bemerckt :

Wat iH njan des weerelds dinghen^ t^ls te haelen en te brinken \

Wie kan in dit aerdfche dal

HeHnïgh hopen zon der gah.

De waere conjerve van een Chriftelicke ziele , is bitter-heylighe. wanneer wy met een heyligh ghemoet , de bitterheyd van deze weereldfche dinghen, met een vaft ghezichte aen-nemen,en met een ghewillighe mond in-nemen. Dit betrachten de wettelicke kinderen Gj^ds , die in dit leven met on-ghemack en ghebrecke-

Sf lickheyd

lickheyd bezocht werden. lae fy vindeft zelfs een vermaeckelicke zoetigheyd in de verdruckinghe : ipvetende dat de njerdruc'^nghe lijd'^emheyd ^erc^t j en de lijd-z^emheyd beVmdwghe s en de bevin - dif^ghe hope j en de hope en befcbaemt niet. W<ï«^,zeggen zy,^^ liefde Cods ü in onze herten uyt-ghefiort , door den heyligen Gheeiï^ dte ons ghegeipen ü,

Waerom verkleent ghy u dan , ó edel (jae ydel) menfche , die u zelven verflaeft en dienftbaer maeckt aen de bedrieghelicke glants van dit aerdfche (lijck ? waerom en verheft ghy niet uv^^e lliiym-ziecke ooghen tot een ander goed, als dat met dit gezichte kan aenlch OU wt werden ? daerom heeft u God recht gelchapen, op dat ghy naer den hemel ziende , de aerdfche dinghen met de voeten zoiidt vertreden. Alles, wat ghy noodzaeckelick hebt van doen, heeft de hemelfthe wijflheyd boven de aerdegheftelt, om diebequamelick te konnen vinden : maer den on-nutten over- vloed,als van goud en zilver,heeft zy onder de aerde verdoemt,op dat ghy de zelve,tot uwe verdoem eniflè, niet ghierighlick en zou- det begheeren.Kiw^^r^;^ der menfcheny zeght de Goddelicke Harp- {[^.ghcïyWaerom bemint ghy de ydelheyd^en z,oecl(tde leughen ? Laet u de wcereld niet by den neuze leyden : laet u geen klabbeke voor een diamant in de vuyft jfteken. De w^eereld is een vermomd ka- mer-fpel : die altijds met leughen in de weere is. 't Is ydelheyd, dat ghy vergaert , zeght de Plalm ; en leughen dat u de weereld wijs maeckt. Dat g;oud is aerd en (lijck : die zijde , daer ghy een ander mede uyt-trotft , is het ghefpin van een vuyle en etterighe worm. Zent den duyvel in & helle , daer hy behoort, want zoo ghy hem de oore leent , hy zal u zoo haefl: tot een Afgod dienen. Adders en ferpenten zult ghy in uwen boelèm ontfangen : en als ghy-ze al met uwe warmte uyt-ahebroet, en met zorge ghekloe- ilert hebt^ zy zullen u verghiftighen, en het herte af-fteken.

EM-

EMBLEMATA.

XLV.

't Komt uyt ons hert , al wat ons fmcrt.

3^3

\TErwijt het , menfch , een ander

^ niety

Dat ghj hierfmeltin veel verdriet. Want wat ghy fchoon of bloemigh

hebt, 't Wcrt,als door z>ieckt\bj u verlegt. Gheen meerder vyand, als u z,elf, Bn hebt ghj onder' t groot gewelf . Ghj braekt va al.wat God u fchenkt^ En altoos utve luH verlen^ht. Zijt ghy va hem verh oogt ^verleegt , Ghy blijft daer inghelijck verdeegt.

K^ls L^Bers, hacken rvy ons quaed^ En fierven, door ons z.elfs verraed, Hoe dtckwils z>ouden wy dten kclck. Vol heunigh-daurv, en nieuwe melck^ Die uyt die opper. aderjfrtiyt. Heel klaer en zuyver drincken uyt ^ 't En waer wy als de peer den de^en^ Die haeren dranck met veeten tre'en. En dencken, dat het heter fmaeckt^ Als't water drabbi'^h is o-hemaeckt.

Sf%

m.

JVtMgghinghe.

'Et deel van de goddelicke lucht,dat de Artf-fchep- 'per, in de eerfte menfche in-blies,en daer van wy alle menfchen, in' t ghemeyn, ghenoemtzijn , en bewijft nerghens in , foo uyt-muytelick zijn ver- nuft als in zijn eyghen quaed te rocken, en^gelijck als in een Iprinck-vloed , boven den oever van alle reden , op te doen rijzen. Nochtans weten wy , die deel-ghenoten zijn van die hemelfche weder-gheboorte,dat ons gheen dingh ter weereld en can ont-moeten , als dat ons dienftigh en voorderlickzy , om dat voor-crhefteken merck der hemelicher roepinghen Gods te bereycken. Wj wet en , zeght de heylighe Paulus, dat de ghene die God lief hebben^ alle dingh helft ten goede: den ghenen namelicl^idiey vaer zijn a>oornemen , gheropen zjjn. Dat duyvelich lèrpent , dat alles placht te vergiftighen, is nu vermorzelt. Mort e lapecora^non crefcefiulaUna. Maerwat iffer van? Onze beenen zijn even- wel te fwack, om ons gheluck te draghen. Hetfchijnt dat wy aen ons zelven alle zoetigheyd benijden- of dat wy beter brood , als van tarwe willen hebben. Voler meglior fane^ che defi-omento, Wy maecken, door ons ghewoel, dat de ühoor-fteen roockt,die nochtans,met alle winden treckt,en den roock om hooge jaeght. Droef heyd is onze meefte vyandinne , en nochtans wert zy , als met een jeuckerighe luft, in onzen fchoot oncfanghen, en uyt ons zelven voort-ghebracht.

lln'y achofe au monde [iheureufe^ j^/ Par malheur la trislejfe ejpineufey D'unfoin mordant naigrijp, ^ que fon fiel 1)efon aigreur ne corrorr^^e Ie mid,

Ghe^

3^5 Ghewiflèlick , draeyt u , werrewaerts ghy wilt j

rOaer en is in 's vveereUs perc^en^ ebeen gheluck^ ofheyl te merc^n,

"Da t ydoor ot2%^ heelde nij^\

Niet en keen in droejfemj^', D roeffenifje j die <-vol zorghen, n^oo rnigh , bijtigh , ons komt worghen^

En bederft^ door gal en roety

Al ons heunigh ^ al ons zoet.

Wel te rechte zegKt dan de Spaignaerd , Guarda mi Dios di mk Codt bevvaere my ^nn my zehen. Gheloof het vryelick :

De menfcb rvan al het gh een oyt leven heeft ontfanghen, Js met degrootft'eüend'njerdrietelick^om-'Vanghen, Hy oorlooght met zjch zjlf en doet TJch vpee enpijn^ zAls ofhy hadde lufi zjjn eyghen beul te %^n, zAen-merck^den traghenos^ die onder 'tjock^gaet loeyen^ En met een loomen hals (leeds vvaeckt om ons te njoeyen • Hoe-pvelhet ü een dier ^ gr of, plompe en Tender raedy V En ü noyt ^an zjch zelf een oorz^aeckjvan ^ijn quaed: Maer draeght met lijdzaemheyd den arbeyd^ en de Wetten ^ 'Die hem Natuerghelieft^ in 7jjn gheboort^ te 7:etten, En als hy r^an ^ijn jock^^ des avonds^ VPert ontkjeed. Met t'haeH-yergheten jock, ^vergheet hy al zjjn leed : Enfaept ^o zonder zorgh , tot dat de morghen-roode, ^£>es morghens hem op-weck^ ^ ^^ ^^^ ^^^ arbeyd noode, Maer ons i ellendigh njolck^^ het zy by nacht of dagh^ Volght altoos droejfeniJ^\ en oor^aeck^njan phekjagh, n)at [leeds ons herte n^ijlt. Zoo wy maer hoor en niezen ^ "Wy %t^nder om ghejïoort : ons zinnen vvy verliezen,

Sfs , Als

3Z<J

tAls een die groot er is^ds vvy ,gaet langhfi deftraet : €n als een uyl-ghefchreeupp ^s nachts door ons oorengaet. Ons hayren rtjT^n op. Zoo dat, om kort te binden y Wy altoos^ allefins y njeel on-ghenuchte njinden.

Ons eyghen on-ghelucl^^njan on^ wieghghebrochtj En/chijnt niet groot ghenoegh j V moet elders ^n ghez^cht^ O n- gun Be y haet en nijd ygheveynfïheyd , weerelds-eeren^ Cramfchap , begheerlkkljeyd , iuB om ^ijngoed te meeren. T>e'^, en noch ander meer ^ die ujt ons zjjn ghebroet^ 2jijn qua en i die d'arme menfch n och tot zjjn eyghen doet . -

EM-

emblemata;

XLVI.

Een men{che , dien gheloof ont-breeckt. Een ka{s'_, daer niet als druck in-fteeckt.

327

Wat mllen 'ïvy ons hert met yalfchejdmeer Ipclie-^ gheriy En in ons grootjl' ellend\ons noch in trot/Joejidmeghen? CS(eem het geloof maer weghjegrojïle beeïl yan al, fn y oor ^r echt engeluckjons yerre ly innen ^al. Zie maer ditflaeltjen aen : hoe de^e lujden beven, !D/V hier^ met fchric^des doods Jn onweer ^ijn gedrey e. Daer't y er eken ya het gen de hleecke banghejd fpout. Als lacchend' met 'tgevaer^een blijde maeltijd ho!4t.

A'

328

lFt4egginghe.

h God ] hoe zjjn Wy <-vol ellende l

Abl hoe ipeelqmeds ons dreyght enfchent. Op eenen tijd^ en zonder ende l Zijnd' als de blaren njan de lent : U)ie jeughdigh op de hoornen Iplpajfen, En als de Herft daer naer beghinty Verdrooght , niet heter dan en pajpn, eAls tot eenj^eeljjel <uan de wind,

Cheppü de hoop' doet niet alsj^otten :

ZjJ (ïrijcl^ ons uyt door rvalfche waen : En alt ij ds ijol bedroghs , de zotten

"Xetoovert zjidie op haerftaen, Maer die door yyijfheyd ü ghedreyen^

Steunt op de ipyaere z^l^rheyd^ En yveet 3 dat 't heeU njan ons leyen

V^t anders is alsydelheyd.

Terwijl' de jongheyd ^fcboon wan k^imkeni

'De bloem fuan nieuwe jaeren teelt ^ Het jonghe pinden zjtl noyt dincken Aen d'oudheyd met grijs hayr he meelt» *" Ho^en is Een luckigh man en z^inoyt hopen "^ nier vree- y^^^ njoor-fpoedeens te zjjn berooft ^ den ' aerd ^^^ ^^^ d' ellende komtghejlopen^ van de la- ^^ hanght hem '^afï alover '/ hoofd.

Ie. Bllendigh menfch njan kindfihe lueren»

En Weet ghy niet ^ o T^ot ghediert, rD(tt onT^ jonckheydni€t'^<ildueren^

En

£n dat de dood ons gatighen fliert ? En dat dejlijc^l^omp ""van dit leven

TotnietigbeydKoofneUicl^j^oet^ n)dt ons nauw tijd en üghegeven

Tefmaecken eenigh vveerelds-zp^t ?

Cod-fchickfel {laet ons dit ghedincken^

Ons ooghen traliën tijde fluyt^ En leyt ons oudenjongh te drincken

lL>en rvloed^ die uyt der hellen [pruyt. T>e Princen ^elfs , als oorloghs-fchichten^

Van aren en gheheent ont-daen^ ^Als offen-drüfvers moeten [wichten^

En naeckt en bloot ruoor éMinosJïaen,

Ons leven eyfcht Wel wede-lijden,

Ve vyrecl^e kpop-man , deur den^loed-^ Soldaeten , deur het flaelighfnijden^

VerBorten aUeftns haer bloed. Die vvert deur f leyt en op-gheeten^

En njan dejlaep njerbannen light'^ En die 3 ^an honghers-nood ghebeteny

VerlieB het belle T^onne-ltcht.

Kort om : wat leven heeft ontfanghen,

Jsalseenjlaef'^anton-gheluckj . ^laer boven al^ 7,00 vvert om-hanghen

Het menfch'ghejlacht met fijn en drucl^ Wj zijn njant on-ghelucl^een proje :

Oocl^Phebus wilde niet njoor haer 3 Met recht ooc^ , ^z^oor de flad ruan Troye^

Zichjlellen in het firijd-ghevaer.

Tt Ver-

3J0

yerVijeckt , o e^fl ! zy uvp leven ^

Dte iomte drimken uyt de rvliety Chingbt aentferfent de jo7}gheydgheipen^

1)at alle jaer zjjn *z)el uyt-fchict, *Z)^ jongheyd^ dien ons menfch-ghedrocbts

Van Jufiter ontfanghen had. Om dat het niet werfppijghen mochte

De dieft e <uan bet T^nne-rad.

Van dien dagh aen zoo wiert ons leven

Van zjeckt' en ouderdom mif-maeckt : *2)/V altijds rvyandfcb ^ ijn ghebleven

Van al het gheen den menfcbefmaeckt. éM en '^gb'^'an doen de hemel fchieten

Zijn blixem uyt z^n donder-Bad : Die tfedert niet en rufl <-uanghieten

n)e gbiften njan dat quade njat.

Die dé aerd van de Poëfie,en van de Franfche taele verfl:aet,die zie en oordeelc;, wat gebuerfchap dit met Ronsards gedichte heeft.

b Dieu l que malbeureux nousfommes I

Ah T)ieu ! que de maux en un temfs

Ojfencent la race des hommes ^ «!.-» Semhlahle auxfueilles dufrintemfSy ^m ^vertes de^us l'arbre croijjent^ Vuü eüesl'Autownefuivant Seichesaterrenapparoijfent, ^j4un jouet remoqué du ijent,

Vrayement l'e^erance eB mefchantê ^D'unfaux mafque el/e nous defoits Et toufiours pikant elle encbante

U

A

L e fauyrefot y qui U revolt. \a

^laü lefage , qui nefefie j^ V» la fltisfeure roemé , S^ait 5 que Ie tont de noHre njïe N\H rien ^qmpure 'T^anité.

Tandü que U creS^e jouve^ce La fleur des beaux ans nousfroduit^ Jamaü Ie jeune enfant nefenfe A la a^iellejje qui lefuit, t^(e jamais l'homme heureux nef^ere IDe fe ruoir t omber en njefchef, Sinon alors que la tnifere n^ejïa luyfenddefuj Ie chef.

Hommedebile(^ miferable^ Pauvre abufé neffais tufas^ ^ue la ]eunefe efifeu durable» Et que la mort guide nos f as ; €t que noBre fangeufe maffe Si toH sefvanomt en rien^ ^'a grand peine avons nous fe^ace De gou/ïer la douceur du bien ?

Le deHin , (^ la Tarque noire En torn dgesJiUent nos jeux : f e unes i£ ^ieux ils meïnent boire Lesflots du lac oubliVieux, ^iefmes les Rojs^foudres deguerre Delpoüillês de '-ueines ft;) d'osy zAinfi que <z^achersfous la terre Viendront au throne de Minos,

CeHptié que de mjlre ruie :

Ttz Tap

^v^

par les eaux l' ar are tnarchant Se fvoitfa chere ame ravie, Lefoudartfar lefertrenchant. Celuy farun proces p mine^ Etfe bannïfi du doux fomme'd^ Et lautre accueiUy defamine 'JPerdla lumere dufole'iL

'Xref^ on ne n^oït chofe qtu''vive^ Sans efireferye de douleur Maüfur toHt la race chethe ^ es hommes f oifonne en malheur, 'Dn malheur nousfommes lafroye: Aujji Thoehus ne <uouloït pas ^oureuXy a bon droïU^ devantTroje Se mettre aux dangers des comhats,

eAb l que maudite foit l'<^frejje^ Laquelle pottr trowver de Ceau^ Auferpent donna la jeunejp, ^d tous les ans change de Peau : Jeunejp que Ie populaire 1)e Jupiter avoit receu Tourloyer 3 de natfoirjfeu taire Lefecret larrecin du feu.

*T>ês cejour devint enlaidie Tarluylajanté deshumains^ , ^

n)e njtellsjfe fij de maUdie, *I>es hommes hoHes inhumains, €t des ce jour il fit entendre Le bruiSi de fon foudre nowveaUy Et depuis na cej^é d^elfandre .

Le dons de fon mauyais tonneau. E M-

EMBLEMATA. XLVII.

De Nijd vind baet in anders quaed.

33?

De^ niemve vond en konjl , die , door een ktejin yi- ^ier/^n^ T>oetfchijnen over-^groot, dat maer en is een j^ier^ny Verbeek den rechten aerdyan ongunïlyhaet en nijd^ ^iefwelt^enfmeltyenfchelt^als'tjemandivelgedijt. ©/V eens met de^epeft ^ijn hert heeft inghenomen. Het dunck^ hem gr o f en groot ^ wat ander ojt bekomen : Eens anders landen ougïl is altijd s meerghelaeny En dader Dan i^ijn yee hemjlijverfchijnt tejlaen*

rti wt^^

344

IFt-legghingh

e.

^Eheet'Orammigheyt heeft vpreedheyd^ende toorn o'r^er- 'loopifjghe, itMaerwie zjtl '^oor de nijdigheydbeHcten? fzegc de wijde van alle bloote menfchen. Het wek- ke Rabbi Levi, een Hebreeufch uyt-legger, wijders uyc-ftreckende,verhael^ dat een Koninck ont-moe- tende twee byzondere menfchen, de eene in begheerlickheyd, en de andere in nijdigheyd uyt-niuytende, heeft hun belooft, dat hy haer gheven zoude, al wat zy van hem begheeren zouden j maer dat de tweede eyffcher dobbel deel ghenieten zoude. Waer over de begheerighe, den eerften eyfch, den nijdigen vergunt hebben- de , op dat hy het voor-recht van de eerft-gheborene verdienen zoude, en evenwel konnende wel lijden dat het water van de zon- ne mede-deylde, heeft denijdighe begeert, dat hem een van zijn ooghen uyt-ghefteken mochte werden,opdat zijn eyfch-genoot beyde de zijne verliezen zoude. Welcke zede-fabel zeer aerdigh ons af-beeld den ellendighen ftand van dat nijdighe adder-ghe- broedfèl, dat by naer alle houcken dezes weerelds ghevult heeft. Even ghelijcker van de Vos ghezeyd wert j die veel liever hadde, dat zijn fteert onnuttelick en moeyelick,deur flijck en vuyligheyd, achter aen fbude fleypen , dan dat hy een weynigh aen den Aep zoude by-zetten,om zijn naeckte fchaemte te bedecken.

O miferos , quorum dolor eH aliernt ^oluütas I

(^ queü

Kif U'S abeB i mfqmm rvif movere do lor es. Dat is ; O Wel èUe^jdigh roolcl^, tot eyghen flraff^ ohehorerji

^ at pijn en droefheydqueït alfl Wel een ander gnet ! Dat noyt ghenucht en ziet, geen n^reughd en komt te <uoren, ^Is die uyt on-gbenucbt en anders druckjnt-faet, ? t

335 't Is zeker wel een ellendige wreedheyd , dat de nijdiglie haerzel-

ven aen doen, en die alle de pijnen van de vemuftighile tyrannen

verre te boven gaet. Want dewijle zy een anders ^oed tot hacr

eyghen quaed keeren, wat eynde, wat paele kan daer wezen, dat

den loop van haer verdriet zoude konnen llremmen, zoo lan^he

alsGodis,dathy eeuwighis; dat is, een wel-doender van alle

menfchen. Zeer wel is deze zieckte met de hout-worm verghele-

ken: want ghelijck hy het hout door-bijt, daerin hy aheboren

wert, al-eer hy yet anders kan beknaeghen ; alzoo verteert de nij-

dighe zijn eyghen zelven , eer hy een ander den minften beet lun

eheven.

H) e nijd ^ catttjve nijdy Wert njan ons ^Ifghezielt^ En daer zj door ons leeft y ons leven gamfch njcrnielty Chelijc^een quade Worm 3 die in het houtghebroedeti ^aer wan oocl^ ''voedjelheeft ^ en hoe hy meir ?:tch njoedet^ Te meer het houtnyerrot: of als-ment yz^er zj^t zAllenghfkens i door zjjn roesl, wergaen op't laetj? tot niet, TjOo doet de bleecl^ nijd : daer wy-T^e kpH licl^Jj^ij'z^ni Tfaer eet zy ons heel op : zy kpmt int hert e rijzjn^

En kricieght haer eyghen Min\ en met een traegh njerdrïet:, Verdrooght ons ijleefch en been niet anders als een riet. W/V ü hier heel wan -vry? gheen menfch^gheen in dit leven: ' \^ant 7^0 langh als wy T^jn^ z^ijn Wy door nijdghedreven^ Z)erflaeft aen y del gun ft : ons hert wert noyt gheflilt Voor ruft ^of noughT^emheydy maer fteeds door zp rghgevilt,

Voeght hier by,dat de Heere van B art a s , in de eerfte dagh van ;zijn eerfte weke zinght :

Le coeur de fenvieux chagrinement defpity

En weut afonfemblahle , au plus gr and ^ aupetit,

Tt^ Il

// halt ruu comme egal^ crmtVautre comme maisirey Et prevoitfoupfonneux c^uefantre lepetit eBre,

Dat luyt in goed Duyt{ch , voor die het Franfch niet en verftaet :

De nijders hert metJJ?ijt en bitterhejd bejlaghen^

Wilt qmedaen zjjns geitje 1^: l^n groot noch kleyn a^erdraghen:

Haet d'een ds e'ven-groot > ijreeB d' ander als een heer :

Tjïet^ dat die komen \an oockjot de zehe eer»

Daerom de wijze B i o n, ziende yemand,die met nijdigheyd be- rucht was, met een droef ghezicht, voor by hem henen druypen; ick en weet niet, zeyde hy , of u yets quaeds over-kommen is , of een ander yet goeds. Te kennen gevende, dat de nijdighe verma- ghert door eens anders vet gekick : eens anders voorlpoed tot zijn tegen-lpoed duydende. Wat kan daer verdoemelicker feyle weze? wat behanghflel , wat verwe kan daer gevonden werden, om dit vuyle tafereel aen yemands ooghen te gebieden ? Alle andere on- deughden, hoe-wel zy af-fchouwelick en fchrickelick zijn, zy hebben nochtans eenigh fchijn en couleur , om op het butfct ge- brocht te werden. Een advocaet van de Gierigheyd zal den harde en ellendigen ftaet van de armoede voor oogen leggen ; de veel- heyd der kinderen, de kleyne liefde te berde bringhen. De eergie- righeyd zal de liefde en genegentheyd voor-werpen , die een ye- ghelijck behoorde te hebben, om zijn Vader-land dienfl: te doen^ zijn vrienden , en alle vrome luyden te voorderen , die anderisins verzuymt en teghen alle reden,naer-ghelaten werden. De Onge- duldigheyd nemet op de grootheyd van haer lijden, de on-waer- digheyd van het ghene zy verdraghen moer. De vreeze leqget op het fchrickelick ghevaer, daer vele door lichtveerdighe onbeiuyft- heyd in-vallen j zijnde veel beter, al dwerzende en laverende den hoeck boven te komen^ als recht toe recht aen, het fchip in fplin-

teren

teren te zeylen. De vvel-luft beweert zich met het vermaeck en zoetigheyd, waer coe alle ghed ierten ghenoodet en gheprickelt werden. En om kort te zijn ; daer en wert gheen on-deught ter weereld ghevonden , die niet wat ichijnelicks , tot haer belcher- niinghe, en zoude voort-bringhen, wanneer maer de nijdigheyd a^gezondert wert. Yder andere feyle bevecht alleenelick haer te- ghen-gheftelde deughd , maer de nijdigheyd ftaet,met fchild en lweerd,teghen alle deughden. Sara benijt de vruchtbaerheyd van haer dienft-maeghd Agar , die nochtans,met haer toe-ftemmen, van haeren man bekent was. Marthe murckelt en prevelt teghen haer ziifter Magdaleene, om dat zy aen de voeten Ie{u zat. Alex- ander haet Perdiccam , om dat hy een goed krijghC-man v\^as j Lyfimachum,om zijn ervaerentheyd • Seleücum,om zijn groot- moedigheydjAttalum, om zijn konincklicke weerdigheyd ; Pto- lemaeum^om zijn voor-fpoedigheyd. Ajax heeft Vlylsi de wape- nen van Achilles zo zeere benijt,die hem gegeven waeren,in ver- fchuldinghe van zijn kloeckheyd , dat hy dul wiert , en aen zich zelven zij n eyghen handen leyde. ^e jfoderj^zcght C y p r i a n v s, ^ijfi ^ergaen , om datzy ChriHo liever beneden, dan in hemgheloof- den. Zoo doen oock een groot ghetal van Enghelen , die,om dat zy gheen on-ghelijcke grootheyd in God lijden en konden , uyt de hooghfte hemelen in den leeghften af-grond gheworpen zijn, daer zy met ketenen der duyfterniffe bewaert worden , tot den grooten dagh des Heeren.

Maer om deze fchadelicke beefte uyt ons herte te bannen, laet ons kortelick bemercken , het ahene wy ghemeenclick plachten te benijden, 't is veel-tijds rijckdom,eere,ftaet , en w^at van zulcke flagh meer is. maer zeker, 't is by ghebreck van te weten,hoe die- re die dinghen koften. die ons de zelve aen-bode , om de zelve prijs^ w^y zouden-ze veel tijds verwerpen. Hoe dat 'i Al en zeyd'

Vv ick

?58 .

ick anders niet, een naer-dachnghe ziele zoude zich hier mede

vernoughen • Nel/a felicitd gi'altart nofjfumano j In voor-{poed en roocken de autaren niet. Het zijn ftercke beenen^die weelde dra- den. T{es fecundte f attent um animos fatiganti Voor-fpoed vermoeyt der wijzen ghemoed. Maer ziet eens , wat-men al lijden en uyt- ftaen moet,om daer toe te kommen, en noch veel meer om daer in te blijven, vleyen, lieghen, lijden, bedrieghen ^ kort, zijn heele vryheyd , het koftelickfte van de menlche , wegh- werpen. Men heeft niet om niet in de weereld. hy en kan geen beulingen ma- ken, die geen vereken en koopt, en noyt en waflèr noch zoo groo- ten bancket,of yemand at-ter qualicL meent yemand anders,tot weerelds goed of eere te gheraecken,die moeft eerft de wet,en het ghebmyck des weerelds omme-kecren : 't ware , het laecken te Willen hebben, en evenwel het ghelt in de beurze te houden ; de courtagie te willen verdienen , en gheen party e te fluyten. Het recht der volckeren en laet zulcks niet toe. Doe de moeyte , of en verwacht gheen loon : kieft de waren , of de prijs, een van bey- den moet ghy miflèn. Verftaet ghy't wel, zoo liilt ghy liever me- de-lijden hebben met des weerelds gunftelinghen , als haer nijd toe-draghen. En niet den hondt flachten , dien het leed is, dat de ander in de keucken gaet^hoe wel in«duyfènd perijckelen van wel ghekluppelt te werden. Ofwel de bedelaers, dien de oogen zeer doen, wanneer zy d'een den anderen aen een deure zien ftacn.

E M^

EMBLEMATA, XLVIII.

Denck, voor de nood, fteeds aen de dood.

339

ALsghy^ o jonge lien^met liefi en ^uchtgheladeny fn*t ivarme van den hayrd , ghenueghlicl^ ^it en/peeh^ \DrjputjensmaeB in d'ajcby en doet male andyen rade. Wie dat noch eens ^al^ijn u aengbenaem ghe deelt : T>enc^eens dan op u ^elf^ datghy nu heet yan bloede , Haeftjlijfen \out yan leen^ tot afjchen ^ult yergae. En ^ooghj niet in tijdsgheweeH ^ijt op u hoede, %aed^ hoe, by on^e (jod, u dinghen gullen Jlaenl

fy 1 IFt--

340

Wt-legghinghe.

'is een zoet en onnoozel vermaeck , dat in ons zin- ,ne-beeld vertoont vvert. En hoe wel het vry zijn kindf heyd iiTiaeckt , het gheeft ons nochtans heel ïmannelicke en ouwelicke (niet alleen houvvelicke) bedenckinghen.Men vint by de Roomaniften geen zoo kleynen kappelleken, of het heeft zijn zand. Alzoo en werter in onfe zinnen niet in-ghe voert , dat niet, tot heylzaem voedffel onzer ziele, kan werden ghekeert.

Qhedencl( dan^hicr hy yUPpesfcheppers in de daghen uwer jom^ heyd^ eer dat de dagen des quaeds lammen , en dejaeren naed^n^vati de welcke ghy zjgghen zultyicl^en hehbe in haergbeen "^el-gheval/en, eer dat de ^onne^en het Itchtyde maene^en de [Ier ren ver dtty Hert rver- den^ en daer vpolcl^n lieren naer den reghen. Ten daghe dat de huyf- yvachterj 'x^üenbevveeght^ en de krijgh -mannen gheboghen Werden y en de maelHers of-houden^ als 'xy <-uermindert werden 3 en die door n; en fiers 'Z^enfüerduyflert "^^y er den j en de deuren op de firaete gejlo- ten vperden^ en hetgheluyd njan de meulen neder-ligghe ^en op-gae als het gheluyd ^an een ^^ogheltjen^ en alle de ^angh-dochters omleeghe ^vallen, eer dat-men oocl^ijan de hooghe njreeze , en defchrkkfeten opdevvegh'^ en de amandel boom bloeye ^ endefprind^-haene^er- Jvvaere^ en de begheerte rvernietight vvert, als de menfchegaet naer het huys fijner eeuppe^en de l^laghende op de ftraete keeren, eer dat de Tolver e koorde wegh-gedaen^ en het goude rond-Vat gebroken vverde^ en de eemer op dejpringh njermori^lt vverde^ en het radt op de born^ put bre^e ; en hetfiofkeere tot de aerde^ als hetgeppeelï ü-^ende geeft keere tot God, die hem ghe geven heeft.

Men houft gheen zjksrheyd op de zer aerd te hopen. Het "vlieght al uyt der hand^ niet anders als ds wind,

WeV"

34» 't Verandert al wat ts^ ^t ü al daer toeghero^en:

n^e tijd^ die ons hier maecl^y de 7,elv ons oocl^ <z>erflint. Prins y Koningh^ en zjjnftaniy 'tgaet alles henen drijven^

En ander dier-ghelijckjjer^ruyten uyt haer dood, n^aer ügheen dinghy dat leeft ^ dat eeuvvelicl^ zal bltjven .*

'T) e deughd op dezjr aerd^ ü alleen b uyt en nood,

Maer 't is verre van huys , dat dit by velen zoude over-dacht wer- den, 't zijn andere koten^die de jonckheyd zoeckt. Dat isby haer, als de Griecken {preken, in een put met honden vechten, en noyt van vreeze ontflaghen te zijn. men moet dan de elleboghen vry^ en het herte zonder Iwarte zucht hebben. En komt haer noch de dood te vooren j 't is dan met deze huplche op-weckinghe :

Waerom doet ghy u z^o njeel moeyt ? Waerom <-uerl^rc^rt ghy u leVen ?

Devpijle ghy noch jeughdich bloeyt, ^aerom wilt ghy u niet begheven, ^ '

Tot rurolicl^eyd , en liefd! aen-kjieyen ?

tAhy arme menfch \ en 'Weet ghy niet^ n^at maer een koorts en hoeft te wezen y

Om H te brenghen in de ^vliety

Daer niemand oyt ^an daen enfchiet ? Wat dat-men 'Keggen magh^ ofle^en :

^e dood ü 'volfchricks efi njerdriet.

lae voor zulcke weereldlinghen , die dit teghenwoordighe levert om-helzen,als haer laetfte en opperde goed.gclijck het oock haer is. want de dood is by haer, de beul der natuere j de vlpeck Godsj de rent-meefter der helle. Maer zeker , die het licht haerder ziele uyt-fchieten,tot in de toe-kom mende weereld , en dit leven ghe- baiycken,als niet ghebruyckende ^ houden de dood,ghelijck zelfs

Vv } een

^1

een heyden fpreeckt , voor een zeer fcTioone en koflelicke vond der Natuerei en, naer delpraecke der H. Schrift, een woecker en ghewin.

Comme un hon peleri?2 s^efioüit en [on cceur^ D'aVoir defon rooyage accompli U longue hy^ Pour revoir au logis la face defon pere, ^infitout hamme doit {penfant a la mifere^ S^'app orte jour ^ nuïU ce ^^oyage mondain) l^e d'aife enfon coeur , de Vaccomplir foudain, Tour ijoirfon Dieu la haut y^pour e Br e delivre Des mauxy aufquels ilsfaut en ce bas monde ^uiipre •

Dit zinght de Franfche Poëet :

e/^/j een goed pelgerim zich in ^n hert <zferbltjty T>at hy 7;Jjn langhe reys ^vol-bracht heeft op zijn tijd^ Om Wederom te zjen het aen-zjcht njan zijn f-uader : AI%^o moetyder menfch (wy z^eggh' ic^allegader) Herdenckenfieeds d'ellend ryan deze vveerelds tocht. En lacchen in ons hert, dien t'hebben haesi ^ol brocht : Om God den Heer te TJen , en njry te ^ijn ^verheven Vant quaedydaerin tfVyfleeds^in dtt ^leefch^moeten leven.

'T is alzoOjdat v\y niet vrouger en moeten van hier willen fchey- den, dan wanneer onze zand-looper die van God gheftclt is,uyt« gheloopen is : nochtans als wy , die dat hemelfche licht eenigher maten deelachtigh zijn, dit leven verghelijcken by het toe-kom- mende -, zoo zullen wy groote reden bevinden , om met den A- poftel te zuchten , en uyt te roepen^ *^V/V ^4/ ons ruerlojfen 'van die iichaem des doods ? 'T en is dan fbo heel vremt niet , dat de hey- denen, die alleen de leydinghe der natuere ghevolght hebben^het

befte

befte hebben geacht, niet geboren te zijn : en het naefte daer aen, haeft te fterven. Waer op dit ghedicht flaet ^ dat ick hier uyt het Griecklch over-ohebracht hebbe :

o

Tot vyekl^ een levens treyn z,d ic^ my hejl he^everj^ Om^ Kpnder onghemacl^^ gheluckelick^ te leven ?

Jn hoven heerfcht de ^cht ^an eer en groot e flaet» liaedj-heeren 7^n fvol tocht ijan Itefd' en emkelhaeS, 'De huy^en 7;jjn 'vervult met menigh duy^ent -z^rgjoen : Het land'Vpercl^ü <-üolmoeyt\daer aen een menfch zj)upporghen: ^e fchiffers ^zijnd\ltijds in angB engroote nood^ Tjien, of twee ^inghers naer^ de aen-komH <-uan de dood. Hy, die gaet^om ghewinjn f^remde landen dwalen^ VreeB^ Zpo hy t'huys wat laet^ dat 't^rem.de zjil^en halen, ^e kjijghf-man gaet ter dood^met kloeckipeyAtvots njermomtt Het hoHPplicl^ü ^an ^rgh en onghenucht beromt. En zoo-men anders leeft njant houppelicl^ ont-bonden^ Ons leven ppert ^verppoefl^ m eenz^aemheyd ^verjlonden, '/ Gheeft altoos on-ghenucht enhuyjfelickcfijny Z)an kinders wel njoor-zien^ o[ kinderloos te^^n. De \onckheydvvert on-nut en on-bequaem bevonden : De ouderdom i gantfch fvvacki vvert haefl naert graf gezonden. Zoo dat het beHe waer^ te ppez^en nimmermeer -^ Ofjïracks nner ons gheboort\ te fterVenjonckjn teer.

Hout dit tot over-maete en befluyt van dit in-leghfêl :

Het leVen fvan de menfch ^ aen alle k^nt om-gheveny

Kolt padigh^ dagh aen dagh^ met groot' on-z^kerheyd:

Chelijcl^als aen defirand^ de golven z^pghedreven,

Daerd*een ^oor^d' ander naer^ naer d' ander niet en beyt.

Wanneer dan of bet eyn£ on?^ laetSV uyris ghekommen^

Vv 4- Efz

344

€» ddt Natuér om eyfchthet gheen zy hee/i gheteent »

' Vitn ons en blijft hier niety daer nfan vpy l^onnen rommen^

Als een oeroude doo^l ^an airot^ en njuyl ghebeent.

Maer neemt-er evenwel dit noch by :

jfamau Fhonme , ayant quil meure^

!?(e demeure Bienbeureux farfaiSïement^ Toujiours ayec la üejpi

La triHeJSe Semejlefecretement.

Dat is:

n)efnenfch en wen hier myt in fvolgheluck bevonden^ Voor dat hyeerB af-leggh' dit ruleefchelic^ jacl^.

De droef heyd hoe het gae, wert altoos tfaem ghebonden Met ^t gheen ons blij dfc hap geeft ^ of eenigh aerdfch gemacl^:'* "

EMBLEMATA. XLIX.

Wacht u, ó menfch, van by-gheloof! Of anders werc ghy 's duy vds roof.

345

Zie, ivaer heen dat de menfch , ofchrickj niet 'ivert ghedreyen, JVanneer^door hy^g^loof^^ijn her te light verïïricl^ : Een moer-Jlruycl^yan onhejl en grouive/ ü ^ijn /even, Sn ivat ons God ojtgaf^vpert in hemganfch yerftick^. ü\(jtuere Voert ver^aecJ^.vpant ouders hebben konnen

Adet haere oogen i^ienjae vpreedelickjbegecrt, T>at 't geen v^as uyt haer ^elf^ee ander-^zelf gewonnen y Zou yan eengloejend' beeld tot ajjchen ^ijn y er teert ,

34^

TVt4egginghe.

^^^^5^E Hcere Goddom een preuve te hebben, ende te ge- " '^ ^^'^^ ^'^^ Abrahams gheloove en gehoorzacmheyd,

Iheefc hem eertijds bevolen , dat hy zijnen eenighen izone , hem , tot een volkomen brand-ofFer , zoude op-ofFeren. Het welcke heel anders 3 buyten de zin des Heeren, van andere menfchen op-ghenomen zijnde.is onder vele natiën in-ghebroken , het ghene zy in demeefte waerde , en voor het dierbaerfte hielden, den hemel wreedelick op te dragen. Alzoo heefc lephte niet alleen belooft, maer (ghelijck het van ve- len verft aenwert) zijn eyghen dochter beftaen te flachten , en alsi een god^dienftighe ofïèrhande, den Heere toe te eygenen. Even hetz^elve verhaelt Cicero van Agamemnon : die, alshydc Goadinne Diana toe-gezeyd hadde het alderfchoonftejdat in dat jaer zoude gheboren worden , heeft hy zijn lieve dochter Iphige- niam op-gheoffert. Alzoo dede oock der Moabiten koninck : de welcke ziende ('t zijn de woorden van de Schrift) dat hemde firijt tejlerckjvvas^mm hj ^ven honden mannen tot hem^die het fp veer d uyt'toghen^ om uyt te rv allen teghen den koninck^Edoms : doch zy en konden niet, 1)oe namhyTJjneneerBgheborenzjjney dieinzjjn (ie de T^oude komnck^vperden , ende ojferde hem ten br and-o fjer of de mue» ren. Maer beter dede Alexander de Groote ; die als hy , door een lot-ftemme, vermaent was, dat hy zoude doen om-brengen,dat / hem eerft buvten de poorte zoude ontmoeten •, heefc hy een ezel- drijver,die hem eerft te gemoetequam, bevolen ter dood te brin- gen. de welcke begeerigh zijnde de oorzaecke te weten , en wat hy, onnoozel menfche, bedreven hadde , dat de dood w^eerdigh was ; de zelve verftaen hebbende , heeft den koninck met deze antwoorde bevredight en ghenoegh ghedacn , dat hy dan niet

hem^

547 hem, inaer den ezel zoude {lachten , die voor hem ghingh. Die

van Phoenicien en Carthago , naer het exempel van veel andere volckeren , hebben langhen tijd , de voornaemfte en trefFelickfte kinderen , by lote ghetrocken , met een konincklick cieraed over- toghen, Saairno,als een heylighe ofFerhande,toe-ghewyet. Deze godCdienftighe heyligheyd , of veel beter heylooilieyd , hebben zy eenigen tijd verlaten : maer naederhand van Agathocle over- wonnen zijnde , meenende dat de Goden op haer vergramt wa- ren , op dat zy de zelve, tot verzoeninghe en mede-lijden, bevs-e- gen zouden , hebben twee honderd kinderen van de beften adel, aen de autaeren gellachtet. Het welcke niet alleen onder de hey- denen gebleven is, die buyten de hemelfche beloften,en voordee- len, gefloten waeren, maer is zelfs deur-gedrongcn,tot binnen de mueren lerufalems, tot in het herte der gener, dien Godde Heerc tot zijn erfdeel gheroepen, en zich zelven tot een erfdeel aen-ghe- boden hadde.Hoor David,dien grooten harp-flagher , klagen ea quelen, in de honderd en zefte Pfalm : rig ooa ji ja:>uü .-vjij

- . ' t r

Gods ^olckjheeft^ 'zander meer op T^jn bevel te mercl^en^ . . ■

CMet d'hejdens zjch ghemenght ^ghekert heter booze wercken^ Haer beelden fleeds ghedient ^ zjch met haer doen bevlec^^ V ^elckjhaer heeft tot eenflrkk^ en erghernïs gheÜreckt, , , ^ 2jy hebben bloedtgh-vpreedi tot Godes groot mifhaghen, Haer dochters en haer ^oons^ de duyvel of-ghedra^oen:

Haer eyghen njleefch en bloed^dat <-uan haer t^vas ghe teelt ^ Gheojprt aen het <-vier njan een af-grlj'KJgh beeld. Zoo dat bet gantfche land^ a^an Wet en recht ont-bonden, '^edeckt yyas en be'vleckt^ met [chrkkelïcke %onden .

God kende naupp^ijn njolcl^^ zjjn mjolck, en kend^hem niet^ Maer^ als een ^uyle hoer^ God als haer man rverliet,

Xx 1 'cis

348

't Is wel te bedencken , wat dat liftighe ferpent hier mede voor heeft gehadt : narnelick , te verduyfteren en wegh te nemen de heymeniffe van onze zaligheyd , die leiiis^ de w^ijüieyd en verluid tincrhe des Vaders , dat bevleefchte woord , door zijns zelfs ofFer- hande, te wege heeft gebracht, dien God de Vader (noch hy zijn eyghen zelven) niet gheipaert en heeft , maer voor ons , tot een volkomen flacht-offer, heeft over-ghelevert , op dat wy een eeu- wighe verzoeninghe verkrijghen zouden.

Infbmme : ghy ziet dan^ ghelijck Plvtarchvs zeght , dat AtfuPerHitiCy oï by-gheloove , het beghin en de oorlpronck ghe- weeft is van alle goddeloonieyd.G^«^y^/'^r/7/V^"(?«j obnoxia^reltgio- vibus adverfa . Het ijolck^^ zeght T a c ï t v s , dat de fuferJUtie on^ derhaewh ü^ü ie godf-dienBen teghen-firijdigh, Daer en is niet tei weereld , dat zoo ftraf en eerbiedigh ghelact bewijft , als het by- geloove : niet,dat zoo anghftighe moeyte, en keurighe pijne aen- neemt, om de ware god viiichtigheyd naer te bootfèn. Maer on- der-tuffchen;, zoo ghy gheen Ichele of befchelde ooghen en hebt, zult ghy bevinden , datter niet zoo hinderlickjCn tegen-partij digh is van alle hemelfche heyligheyd. Ghelijckerwijs de wolf, die niet qualick den hond en ghelijckt , maer is evenwel van een heel andere en tegen-ftrijdige aerd. ofwel gelijck een Comtizane,ofte over-fpelige vrouwe,die door haerfineeckende minne-grillekens, en kleyne mondekens te maecken , meer gen egentheyd en herts- liefde fchijnt te draghen , als de ware bruyd of ee-gade, die gheen fmeuckfel, of uytterlick ghekletter en kent , noch uyt eerbaerheyd en kan bewijzen, 't Is een zieckte van een fvvacke en oud-wijvi- ghe ziele : een gantfch on-zinnighe dolinghe , die de minzaeme vreeft , en fchent die-ze eert en dient. Superfiitio error infanus : amandos timet ; qms colit y ^violat, 't ïs een verdichtfel en poppe- tuygh van menfchelicke herflèns , die de miC-ghebouwde zielen

deerlick

349 deerlick uyt-ftrijckt^ en doodelick quedet. een helfchefininè van

onheyl en onheyligheyd, verziert en vercierc van benaude en ver-

kniefcle menfchen, die God denHeere, als een bijtebauw of

buUeback vreezen. Welcke, zoo zy mochten naer eyghen-dunc-

kentheyd te wercke gaen , en beramen een eyghen-williglie ge-

hoorzaemheyd , God en zoude gheen beter of ghetrouwer die-

naers konnen hebben •, maer zoodanigh , als zy nu zijn , gheen

ergher of onghetrouwer.

Xxj EM-

3)

so

E M BLEM AT A. L.

De keur-wijz' leert van 't gheen hem zeere.

NV on4anghs^aJs de j^om' was yan ons yerjlghe^ leghen^ T>at d'aerde was verl^orUJoet water fiijf als glas ^ Eenjongbman^anden^ins niet onhequaem^gheneghen

Te weten, Of het nauw/l, wat yan de koude was: (jingh, met een ^oet bedrijf , eenj:^er-ftaye lec^en, JVaer aen hji eengroot y el van ^ijne tongbe liet. [Twas kluchtigb om te ^ien :^ijn lahhe :^oo te rech^n^ (jeloofeer^alsghy wat metfchaed offchand begiet.

351

oo o

Hel ij ck wy zeer groot on-ghemack lijden, van de jonghereghekheyd des lichaems-zoo doen wv noch Iveel meer, van de on-ghetempertheyd der ziele.dic, 'ghelijck zy nerghens reghel noch mate houden en kan , zoo toont zy oock byzonderlick haer onghe- ftake, wanneer zy zich alles onder- wind,en haer felven uyt-ftreót, om alles te deur-pluyzen en onder-zoucken,daer zy geen belanck in et allen aen en heeft , en daer iiyt zy gheen nnttigheyd ter wee- reld en kan bekommen. David ziende , dat Saüls wapenen hem niet en pafteden , heeft de zelve van hem gheworpen. maerwy trecken dat alder-meeft aen , dat minft voor ons ghemaeckt is. Wy gheven ons zelven allefins fchoonlpelj en ghelijckof alle dingh van ons ghewey ware , daer en mach ons niet voor oogen kommen,of wy en micken-der naer. elcke voghel moet-er pluy- men j elck wild moet-er hayr of huyd laten. Zoo neus- wijs , en keur-wetigh zijn wy ghemeenelick, al is 't zelfs dickwils tot onze fchade. Wie üTer onder ons , die als hy yet ter halver ooren ver- ftaen heeft , niet alle fteenen en verleght,om het eynde, en gelijck men {preeckt , het finael te weten. Daerom zietmen , hoe jeloers ghemeenelick de doovaers zijn, en die door ouderdom,of eenigh ander gebreck , hard-hoorigh gew^orden zijn. zy en ruften noch en houden niet op , voor dat zy alles van de naelde tot den draed weten. Wie en weet oock niet, waerom daghelicks zooveel Ichandelicke ont-eeringhen pheichieden ? Waerom zoo veel graen-lchooven buyten tijds en plaetfe gedorft werden? Men ver- naet wel winck, al en ift met gheen fchuer-deure. Al proevende brant de koek zijn tonghe, zeght ons fpreeck- woord.

Xx 4 Wilt

35^

'^iltghy 'Weten i vvaerom menfchen^

Nu naer dit 3 dan daer naer vvenfchen^

Waerom zjlfs een eerbaer hert

TLomtijds wel bedroghen wert ? 't fs een koorts om al te weten. Wat-men houdet ^oorfecreten,

^tjseenfchurfte^wmgh'heety

Dat ons kïttelt tot ons leed,

Maer hier van is voor dezen meer ghefproken. en andere dingen doen my haeftighen, om eyndelick een eynde te maecken. neem dan die volghende voor een fluyt-fteen.

EM^

I

EMBLEMATA. LI.

't Is zonder eynd.

353

Zoogaet het oockjnet ons^en al des menfches dingen ! Men ^iet het eerft ^ijn laetjl'jjet laetU\ifn eer- Jlebringhen. (f een weere/ds dingh ons ml^noch on^e luHen ent^ T)aer^ijn ivy altoos ^ind/ch^en nimmermeer ge/pent. Het moet danyet 'wes ^ijn^dat hier niet is te Vtnden : Want hebt hier v^atghj mlt, *ten -zal umi niet hinden ^ 3\(och mlt hj yoort en yoort.JVat ijl da?kortge:^ejt. Het klaer gedichte (jods^des hemels eemvighejd.

354

JFtAegginghe.

^^^§#j^^ menfche heel vlcefch en aerde zijnde, heeft dit al-

Sl^teiS^^^^ met den henael gemeyn , dat hy in gheduerige 'bevveging;he is , en erheen ruile en heeft, dan in ziin ^ on-rulte. 't en zy dat-men met de nieuv^7e wii-kon- ftenaers houden wil, dat de hemel vaft en onbewe- ghelick ftaende, de aerde gheduerigh om-ghedreven wert.

.^uodfetijt^ f^ernit i repetit quod nuf er om'tftt ; JEfïtiat , gr "vit^e difco'/ifefHt ordine toto,

*T>at nu de menfche wil , dat zal hyflus rvcrfoeyen^ En daerhy flus <-vanghingh , daer zjtl hy nu naer f^oeyen» Eenon-ghejivtymde z^ee ! t-'^ö hoyen tot bene'eny Ghelijck^de moeder- jlofj\ n^ermenghet onder een.

Een volgh-luft fteld zijn opperde goed in het vleefchelick ghe- bruyck der vrouwen : en als hy nu bekom men heeft,daer hy lan- ghe naer gehaeckt en ghefnackt heeft , dan itaet hy dickwils ver- klemt , en fteeckt de braeck van het ghene , daer hy zich meende met een volle ghenuechte in te wentelen. De uytterHe wel-luH^ zeghterghens een, heeft een lucht ^an zuchten en ftenen: ^tisfpvacl^ heydy befppijmtnghe^ ^addigheyd. Al het gheluck des weerelds,dAC ons toe-ghezonden wert , wert ons op de hooghfte maról ver- kocht : dat is te zegdien.dat wv glieen ghenuechte zuvver en on- vermenght hebben , en zoodanigh als die is , moet die noch van ons gekocht werden,met het ghewichte van eenigh quaed.

Tinguis amor^ nimiumque potens^ in t^edia nobü " - Vertitur , i^ ftomacbo dulcü ut efca nocet^

Dat

35J Datis:

Een al te^ette liefd\ en al te fierckjvan klachten ^ Jn vvan-lt^B die l^^er keert , en fchijnt ghelijckje [machten ^e pric^lingh "uan het '^leefch : met anders als het ^oet^ ^at ons de maegh ^erquabsiien dicl^vpUs braecken doet.

De ghierigbaerd delgelijcks on-machtigh in al zijn macht, draeyt en keert in zijn goed, gelijck een deure op haer herre (als de Wijfe man van de leuyaerd Ipreeckt : ) en waer hy zich vint , zelfs mid^ den in den over-vloed van het ghene,daer hy al zijn gheluckzalig- heyd in ftek , noch fteeckt hy zijn hals aen alle kanten uyt , om te hebben de oorzaecke van meerder heb-liift : dat is, om te drinc- ken, op dat hy meerder dorfl hebben zoude, en gelijck een twee- den Achab , verdwijnt hy van zieckte , om eens anders acker te hebben. Al dat een ander heeft,ontbreeckt hem noch: en als hy'c nu al hadde , dan zoud' hy even zoo vernoeght zijn, als dien rijc- ken vreckaerd was ; welcke verflaen hebbende , dat het gelt,daer van zijn kiften verftickt waeren , af-ghezet was , liep henen van mif-moedicrheyd.en ahingh hem verhan2:hen.

Meer ghelucks en is oock by den cer-gierighen niet te vinden, ont-ledet en beziet hem wel:hv is waerlick een blinde ftaet-mol, die altijds wroet,en aerde om-worpt,tot dat hy zelfs in aerde ver- andert, het eynd-teecken van zijn loop-bane, is de voor-deure van een nieuw prijs-fpel. al dat hy heeft, en is maer moortel om kalck te maecken j en wat hy oock krijght , al waer het zelfs een keylèr-rijck^ en dient hem maer tot {leenen,om een toren te bou- wen , diens grond-vefte in het middel-pund: der aerde gbelcght wert , en diens (pitie verre buyten Gods throon zich uyt-ftrecke. Z^nus nonfufficit orbis. Een weereld en is niet crenoegh. Hy ver- draeghton-eyndelick veel quaeds,om meer quaeds te bekom me.

Yv 2 en

35^

en daer hy in alle andere dinghen,een flave der on-gerechtigheyd

is 5 wert hy hier in rechtveerdigh bevonden , dat hy hem zelven op de pijn -banck leght , alwaer hy zijn eer-luft zoo gheweldigh uyt-reckt,dac alle de zenuwen van zijn ziele, tot berftens toe, ge- (pannen zijn. Maer hoe- wel van yemand niet on-bequamelick deze hertf-cocht,het hemde der zjele ghenaemt wert , als een kleed zijnde, het welcke laetft van allen at-geleght wert ^ zoo mach-ze oock wel de heliche rouw- mantel ghenaemt weerden , die deze ramp-zalige draghen, zoo langhe zy zijn, dat is,in eeuw^i^heyd.

Dier-ghelijcke ftaeltjens moghen oock genomen werden van alle andere feylen, jae van alles,dat aerdfch en weereldich zijnde, gheen deel en is , noch en heeft van dat verborghen Manna^ dat boven in de hemelen bewaert wert. Gheen dinaen des weerelds zoo heunigh-zoet,die niet vol bitterheyds en galle en zijn. het zijn al moel-kruyden,daer van tot de man Gods gezeyd wiert , de dood is in depot. Daer en is niet zoo gocd,zoo koll:elick,zoo vermaec- kelick, dat de menfche eenighiins kan geluckzalighen, als het aen- %jcht en de rechter-hand Gods , daer ^er^adinghe der blijdfchap , en ^olheyd der ^reughden is, Hy alleen, die onze zielen ghelchapen heeft, kan haer grondelooze begeerte vervullen, en haer dorftigen brand uyt-leffchen. Alle het ghene dat God of Godes niet en is, is armoede,en doodelick ghebreck. ''De Heere is mijn herder , my en z^al niet ont -breken , zeght de Prophetifche Koninck. het welcke gheen princen , noch zelfs de aldermachtighfte van deze weereld en konnen getuyghen •, als wiens ghebreck vermeerdert, naer dat haer grootheyd zich verder uyt-breyt. Die alleen, welcke gehou- den werden voor het uyt-keerlèl en wegh-worpfel dezes wee- relds, de dienft-knechten leiu, konnen met een zekere vaftigheyd zegghen, my en T^al niet om -breien, ende, alles zal alle andere ont- breken. Als een water-zuchtige zijn dorft door het drincken ver- meerdert,

357 meerdert 5 zonder oytverzadighr te werden j zoo en konnende dinghen dezes vveerelds, met groote hoopen op-ghetaft , den af- grond onzer begheerten niet vollen^ maer maecken het gat altijds wijder en dieper. De verquiftighe zone , van God gheicneyden zijnde , bekent^dat hy moet van hongher fterven. 't is zoo : w ie deze meefter niet aen en hanght , zal midden in het water van dorft vergaen 5 en,naer zijn meeninghe,te licht ghclaeden zijnde, onder dat weereldfch pack neder-zincken. Men zeght , dat de toovenaers en fwarte konft-meefters een tafel konnen toe-rich- ten, daer alle vruchten en leckernyen des weerelds fchijnen op- ghedifcht te zijn ; maer zoo wanneer-men die genaeckt om aen te taften, 'ten is anders niet als lucht en ydelheyd. zoo zijn de din- ghen dezes weerelds, oock in haer meefte glans en luyfter aen- ghezien zijnde, en meynt ghy evenwel noch yet in de hand te hebben, 't en zal evenwel uwe luft niet bocten,noch uwen hon- gher verzadighen : niet meer als de maeltijden , die Helïogahalus zeer koftelick op-pronckte , daer van alle de ipijze, zomtijds van walch , zomtijds van hout , zomtijds van yvoor , zomtijds van aerd-werck, en dickwils oock van marmer en porphyr-fteen ge- maeckt was. Aen-merckt vry , met open ooghen, alle de grooti- heyd,die onder de zonne aen-ghebeden wert , 'ten is maer lichte üuce en zilte , die niet en ftreckt om den eet-luft te ftilien , maer veel meer te fcherpen,en gaende te maecken.

W^wf als het doo've njier Wert in den heird ontflehen^ Doorfulphur ofte Wwd^ dooryemands hulp <uerweckt j

ZjOo groeyt des menfchs begheerts njol aller ley gh e breien ^ Wanneer hem met haergunfi de "vveereld over-deckt^

Naer dat de Heere , door de zangh-meefter Ifraels , zijne wetten

wel ernftelick bevolen en aen-gheprezen hadde, befluyt hy met

deze woorden: ^ -^ ^

Ty s uoe

?58

Doe Ipijt of den mond 3

V^em eten mijn vvel-daden : 6n ter ^eher [iondy Zjcdichjdy met goed^ Inal overyloedy Vullen en rverT^dcn, Te kennen ghevende , dat buyten hem,niet als honglier en ghe- breek is ; en by hem alleen, die zoete verzadinghe, zonder vcrza- dinore, te vinden is. Want de ziele des menfches,naer Gods beeld en ghelijckeniiTe, gefchapen zijnde, kan wel met alle andere din- ghen bezigh ghehouden en vermoeyt , maer niet vernoeght of vervult v\7erden. Want ghelijck zy in haer zei ven gantfch onver- moghende zijn, foo veranderen zy oock lichtelick,en vergaen,ge- lijck een wolcke,van d'eene plaetlè naer de andere, en ftorten eyn- delick, en breken tot niet. Die haer daer van ververren,naerderen tot God ; die gheen andere fchattinghe van ons en eyfcht , als dat vvy willen gheluckicrh zijn. En niet en zal ons daer van meer af- leyden, als de bedrieghelicke luyfter des weerelds : welcke als die valfche vierkens , diemen ftal-lichten noemt, en des nachts on- trent de rivieren ghezien werden , gheen ander fchijn en gheven, als in de dicke nevelen der duyfterniffe, en leyden,die haer volgen in het water, al v\^aer zy oock verdrincken moeten,zoo zy in tij ds niet om en zien, en te rugghe keeren.

O wel gheluck-zalighe ziele, dien God alle dingh is , en buy- ten God niet zoet, niet koftelick, niet aenghenaem en hout, maer veel eer , als bitter en verdrietigh , verfoeyt en wegh-ftoot I het is on-moghelick , dat ons ghemoet , gantich hemellch en gheeile- lick zijnde, eenighe ghenoeghfaemheyd, of wezendicke veitroo- ftinghe fcheppe , in de flijmighe vettigheyd van het \aiyie grond- zop der aerden, De put-eemej: , zoo langh hy vol ia het water

hanghr,

m

hinghtytn fchijnr gheen f\vaerte ter wcereld te hebben; maer zoo haeithyuyt het water begint verheven te werden, begint haer oock zijn fwaerte te openbaren. Dit heeft zijn recht beicheyt en natueriicke reden, want het water zijnde in zijn natuerlicke plaet- fè , en druckt noch en perft niet : ghelijckmen in de duyckelaers zien kan, die zointijds ettelicke vademen waters boven haer üjf hebben , zonder eenigh ghewichte te ghevoelen : maer het zelve water buyten zijn element ghetrocken zijnde , ghclijck als wor- ftelende met het ghewelt, dat hem aen-ghedaen wert,neemt een fwaerte aen^ om weder, zoo het moghelick ware , in zijn plaetiè te gheraken. Paft dit oock op de menfchelicke ziele , die als van God,door zijnen aeffem,gheteelt zijnde, in hem. oock alleen, haer wezentlicke plaetiè moet zoecken , zoo zy anders luftigh en ver- noe^ht wilt wezen, want zoo haeft de zelve van God, haer ahe- boortigh element, by maniere van {preken, in de weereld getroc- ken wert, wert zy met een fvvaer ghewichte over-toghen , waer door zy allezins verdrietigh is , en verdrietigh maeckt. Voor het herte , dat hem zelven in Codes boezem geftort vint, is alles liclic en ghemackelick : maer dat in de kolpen van dit aerdfche mod- der verlwalpt light, moet alles (waer en verdrietigh vallen.

Laet ons dan onzen oorlprongh erkennen,en alle onze krach- ten en zenuwen in-fpannen, om met de zelve vereenigt te weerde. Daer is alleen het eynde van alle onrufte , en de volheyd van alle ghenoeghzaemheyd te vinden. Zoo langhe moeten \\y draeyen en om-loopen , tot dat de naelde onzer zielen naer deze noord- fterre gheftreckt ftae. Oock en ifier niet ter weereld te vinden, dat die holle diepte van onzen gheeft eenighzins kan vollen , als dat on-eyndelickon-verdeelick punt , dat onze zielen , ghelijck gh^- fteken en ghegraveerc heeft. Verzint en paft al wat ghy wilt ; de diepte van het af-dmckfèl, 't welck een zeghel in het was maeckt,

Y y 4 kan

^6o

kan alleenelick van de zelve zeghel, zonder fchenden^gevult wer- den. Doen wy van God ghemaecktzijn, zijn wy oock met zijn eyghen beeld ghezeghek : waer door zulcke diepten in onze ziele gheprent zijn , die de heele weereld , al v^^aer zy noch zoo groot, in gheenen deele en kan floppen. De volheyd Gods, die gheheel volheyd is, kan de zelve vollen, en noch on-eyndelick over-fchoc hebben. Want om yet van hem te ftamelen , daer van zelfs der Enghelen tonghen fwijghen moeten :

Hy ü eenfvvclgh'dief^ zonder gronde Vie over alü^ in dit rond: En buyten al , -pvat datter leeft ^ Jae wat hy oyt ghefchaepen heeft. Jn (dy maer nerghens ijfer watj Vat in het minli "^n rvolheyd^vat: En buyten aU doch niet met aly Zijn iPVeT^n oyt uyt-Jluyten ?^al.

Hy ü de rvolheyd^ aller njreu^t^ Tiieyder, wie hem '^et^ ^erheught^ Vol <van hem zelfy in algheheely En al oocl^ in een y der deel, 1)6 zpnne der gherechtigh eyd. Vol rvan al licht en heer/ickjjcyd' "Die ons naer dezj droeve nacht y TjOO Wy hem eeren naer ons macht ^ ^t dit bedrucktejammer-daly In rureughden «volheyd brenghen %aL

TOT MIDDELBURGH, Ghedixickt by Hans vander Hellen , Anno M D C X X I V.

<

• \

\