DISPUTATIONES

De D E O,

E T

PROVIDENTIA DIVINA.

Disp. I. jin Thilofophorum ulli, quinam Athei fuerunt ?

II. A rerum finibus Deum ejfe demonftratur.

III. Epicuri <sr Qartefii Hypothefes de Univerfi fabri catione eVertuntur.

IV. Mundum neque prorfus infe£lumy necpientczffitate faElum ; fed folo Opificis confilio extruttum fuiffe demonftratur.

V. A Cjeneris humani ortu, Corporis humani ftru- Slura Deum ejfe demonflratur.

VI. Contra Scepticorum <(sr Academicorum difciplinamy potiffimum Ciceronis de qu&ftionibus Academicis libros,

Cartefti meditationes Metaphyficas difyutatur*

AUTHORE

Samuele Parkero, S. T. P.

Archidiacono Cantuarienfi. ■ — — - —

L 0 N T> 1 N I : Typis M.Clar^ impenfis Jo.Martyn ad Infigne Caflipan*, in Coemetcrio D.Pauli. cIdIdc lxxviii.

PRyEFATIO.

Uma prima fere Adolefcentia in u- nam de Vita Beata cogitationem, in quam ipsaNatura omnes incenfi fumus, incubuerim, rogitavi non modo de communibus hominum voluptatibus, verum etiam Re- gum,Principum, Imperatorum, omnium, quidi- vitiis, qui autoritate, qui honore, qui omnibus Voluptatis prxrogativis fruuntur, atque multis tandem & indefeffis vigiliis aut nullam efle huma- ni generis fadicitatem, aut una religione politam * efle deprehendi. Quac enim fiint magnae & (olidae iftae voluptates , quibus vivimus, quibus gaude- mus, quibus fiidorem omnem impendimus, nifi ut cibo & potione famem fitimque depellamus, atque ut laboribus defeffi fbmno & otio nos recreemus ? Quae quid quaefo nobis gratum aut jucundum affe- runt, nifi quod ipfis corporis moleftiis & aegritudi- nibus medeantur ? Adeo ut nulla fit in ipsa vita faelicitas, nifi quod detra&o dolore omni, folum quod mileri non fimus, faelices nos efle putemus. Atque igitur ille ipfe,qui Vita iZW^qualis fine reli- gionis folatio haberi poffit, jfrchtteHus habebatur, eam fbla doloris privatione perfici & terminari do- cebat. Neque tamen aliae funt voluptates Magna- tum quamRuftici & Aratoris cujufque voluptates -

(a) quan^

quanquam enim conviviis magnifice Sc fplendide ornatis accumbant, fi ibbrie &c moderate epulen- tur, eandem neque majorem quam ifti in famis depulfione voluptatem conlequuntur . fi autem hel- luentur, luxuriae pcenas crapulae fupplicio luunt. Atque etiamfi cibos fuos fuavioribus condituris gu- lx commendent, jucundiflima tamen funt omni- um Socratica ifta famis &c fitis condimenta, quae qui habet, eidem, fi modo panem &c aquam praete- rea habeat, exquifitiflimis &c quidem regalibus c- pulis menfe fuae extruuntur. Denique quicquid fibi proprium habent viri principes & magnates, idtotum, praeter publicas curas, in fpecie, pom- pa, &c tumultu ponitur, ad quae dum ftupent alii, nullo tamen eorum fenfii ipfi oblectantur. Omni itaquevitae humanae conditione penitus perlpe&a, non modo inquam noftrum qui communi honai- num ftatu nalcimur, CedSc illorum qui voluptatis quafi haeredes nafcuntur, nifiad majora nafcamur omnes, nernini, omnino nalci, operae pretium efle conclufi. Praefertim cum fi quid in vita jucun- ditatis fuiflet, tot malis, curis, angoribus, mor- bis, injuriis, cupiditatibus, ne quid dicam de re- rump. odiis, diflidiis, tempeftatibus, bellis, ever- fionibus, cujufque tranquillitas perturbatui. At- que iftaec triftiflima videtur Calamitatis humanae ratio, ut cumVitaBeatabonorumomnium adep- tione, malorumque depulfione efficiatur, fi ex in- numerabilibus bonisdefueritunum, aute malisu- num acciderit, omnis faelicitatis ftatus vexetur &c fanditus evertatur.

Si

T <HjE F ATIO.

Si verd alia omnia Fortunae tela, infidias, & vul- nera.devitare poflemus . fi perpetuis Animi & Cor- poris voluptatibus conftituti fimus . fi fecretis ma- lis omnibus nihil unquamaut ad Gratiam autad Voluptatem defuerit ; fi denique integra valetudi- ne ad extremam iene&utem vixerimus, r.olla ta- men aut philofbphia aut ftupiditate fieri poteft, quin infinitum & ineludrabileiftuc, quod omni ho- ra impendet, mortis malum iemper metuamus. Eodem enim Aifedu dicam an Fato quo fe quifque amat, fui interitum perhorrefcit, eoque vehemen- tius, quo fibi charior fuerit, feleque magis dilex- erit. Atque eo quidem ipfius Naturx horrore mor- tem refugimus, ut nihil fit quod eumautminuat aut tollat, nifi unum vitx faftidium : At fane qui ea conditionc vivunt, ut vivendi tajdeat, iimalo- rum omnium graviffimo, ipsa defperatione oppri- muntur. Nihil enim melius habent, quo fecon- folari poffint, nifi quod quandiu fuperefle contin- gat, miferos ie fore noverint, neque quicquam a miierialiberaturum efle, donec fempiterna mor- te extinguantur. In eas ergo anguftias addudx funt reshumanx, utfivitx dulcedine capiamur, om- nem illius voluptatem labefa&et triftis moriendi neceffitas; finvivendi taedeat, quid quaelb, quem premitipfius vitae defperatio, quavis confolatione permulcere , aut omnino ad vivendum invitare poflit ?

His ergo multiique hujulmodi aliis monitus non efle Beatitatemhac ipsa terra conquirendam,alio co- gitationes vertendas efle conclufi, atque adeo ftatim

( a 2 ) ab

<P %jE F A T I 0.

ab ipfis fundamentis omnia commovere folaque ra- tioneexaminarecogitavi. Aprima itaque quaefti- oneexorfusfum,quo Authore inhunc vitceftatum, cjualilcunque fuerit, devenire contigit. Quippe in hujus unius loci anguftias omnem de Boni Mali- que legibus, atque de Vitae Beatae principiis contro- verfiam addu&am efle aliquandiu perfpexeram. Ut fi fixa &c conftituta fit Opinio, fummum quendam omnium hominum Dominum 8c Re&orem efle, juftitia, fides, humani generis focietas, omnifque Virtus quae aut mihi aut tibi aut Reip. utilitatem afferat, adamantinis fimul radicibus efle conftitu- tas. Si vero de ea dubitetur, omnem Virtutis con« ftantiam, cum principio unde nata & cui innixa fit firmior efle non poflit, labefa&ari : Si denique prorfiis tollatur, omnem vitae gubernationem fun- ditus everti, nulla Legumlatorum aut fraude aut potentia inftaurandam. Ut verbo dicam (non e- nim hic omnem Argumenti rationem narrare licet) ab initio intellexi, fiDeusfit, nobisquoque probis beatis efle licere, fi non fit, neque beatos efle pof- ler neque probos efle teneri,

Huic itaque uni operi omnes vires, omnem in- duftriam, omnes vigilias contuli, neque ln ea diu laboraflem, nifi primtim Scholafticorum Autoritati nimium tribuiflem : Eorum enim difciplina ab ine- unte aetate innutritus omnem Sapientiam & Erudi^ tionem ab iis difcendam efle putabam. Ii vero (ne cjuid de barbara fcribendi ratione dicam) cum a malis initiis exordium cepiflent, nihil unquam in witatis inveftigatione proficere potuiflent. Cum

enim

<P%jE F ATIO.

enim unum ^riftotelem fecuti fint, ipfis Impietatis fundamentis Theologiam fiiam extruxerunt. Id

2uod poftea cum de ipfo Arifiotele tum de iis demon- rabimus. His ergo diu illufus ad Philofophos deinde acceffi . at horum levitate quam iftorum ig- norantia magis illufum me efle fenfi. Ii enim fin- gulari Graecorum vanitate (a quibus omnem philo* ibphiam accepimus) idem, quod Lampiacenus il- le Strato, fere conati funt omnes, ne Dei opera ad mundum fabricandum utantur. Adeo ut cum max- ima ab iis iiibfidia mihi pollicitus fuiflem, eos & qui eorumphilofophandi rationem fecuti iunt max- imos & quidem folos caufie, quam iiifceperam, hoftes elTe compererim. His ergo non minori in- dignatione qu&m ipsa Scholafticorum Barbarie miffis, poftremo omnes meditandi vires in lpfam rerum naturam vertendas efle cogitavi. Hoc autem vix mecum ftatueram quin rem plane confedtam intellexiflem. Quippe oculos neque in ccelum tol- lere, neque in terram defigere, neque in meipfum vertere potui Quid autem de magnis hifce loquor ? non potui formicam, non mufcam, non papilio- nem, nonherbam, nonfruticem, nondeniquela- pidis in terram defcenfum intueri, quin Animum ftatim fumma illius, c^ui omnia condidit, fapien- tise admiratione perculium & plane vi&umefle fen- tirem. Atque igitur fubito gaudio elatus quod veritatem omnium primam & maximam non ut antea opinione, non fola fide, non imbecilla veri- fimilitudine, fed indubitabili demonftratione per- cepiflern, continere me nonpotui, quin exiguum

<P %jE F A T I 0.

illius fpecimen admodum Adolefcens in publicum illico obcruderem. Quod opufculum cum ante a- liquot annos edidiflem, pleraque Codicum Exem- plaria Incendio Londinenfi ftatim perierunt. Bib- liopola igitur, ut erat poft horribilem iftam Stragem magna librorum penuria, alteram Editionem ro- gavit, quod idem Amici quidam qui jubere pote- rant, monuerunt. Egoautem, utdixi, rudi & in- quinato Scholafticorum fermoni afliietus, rem dif- ferre ftatui, donec quicquid Scholaftici horroris memorix forte haefiflet, tandem temporis diuturni. tate extabefceret. Qup demum quodammodo fa- cto : Argumentum de integro, ut ab aliis nego- tiis vacare licuit, tradavi. Idque primum orati- one facili, quanquam non prorfus abjeai, perfecu- tum me fuifle ipero, fed media ifta inter eos, qui nihil nifi verba 3c ornatum curant, eofque qui om- ne verborum decus & numerum negligunt : Id ial- tem curavi (cum non magno labore fiat) ne fafti- diofiifti, quiomnem eruditionem in orationefa- cienda & ornanda occupatam efle putant, argu- mentum ob ftyli aut horrorem aut exilitatem afper- nentur. Quanquam in verbis non ita curiofus & aftrictus foerim, ut iis quicquam placere morarer qui fi vel tenuiffimam quamvis particulam legerint^ quam in iplb Cicerone aut non omnino reperiunt* autfitamalioperiodi loco, quamquo ipfepofuit> Getas denuo & Vandalos, ipfamque Laplandiam in Italiam irrupifie vociferantur. Verum ut verba nova ipfe non excudi ufitatis contentus, ita fi qux innovarint recentiores, quibufcum difputare con-

tigit, cum quovis fua lingua verfari religioni noa habui. De lermone vero non multum laboro, eo ufiis, quem tulit adjun&a naturae indoli mediocris induftria.

Argumentum autem, quo inquam in omni aut Philolbphia aut Theologia non alterum nobilius tra&atur, quemadmodum ipfe tra&averim judica- bunt alii. Atque omnibus eandem de meis judi- candi facultatem, qua ipie fum de aliorum fcriptis ufus, libenter conceflerim. Nullas enim partes ipfe fufcipio, folam Veritatem colo Sc fequor. Quanquam fi qua causa iniquus & fa&iofus efle poflem, hac certe efle potuiflem : Cum nihil tan- tundem quam Mundum optima Numinis Provi- dentia gubernari omnium interefle putaverim. Ea tamen aequitate difputationem aggrefliis fum,atque omnia in utramque partem rationum momenta & pondera «tftimavi, quafi nihil aut oflScii aut e- molumenti ageretur. Atque igitur Argumeata non modo popularia fed Sc leviora omnia praetermifi, unum a pneclariffimis rerum finibus per omnes na- tmx partes iecutus. Nihilenim petere, nihilim- pctrare, nihil declamitando perfuadere volui, fed imprimis mihimetipfi fatisfacere atque aliorum omnium aflenfum fola demonftrationis vi &c per- fpicuitate extorquere. Non igitur magnam efle Naturae commoditatem, fiimmam Univerfi pul- chritudinem, mirabilem cceleftium ordinem folum dicere fatis putavi. Id quod jamdiu plerifque ufti venifle animadverti, qui admirabilem efle univerfi fabricationem clamant, quse autem funt fingul*

com-

commoditatum rationes explicare nunquam pro- grediuntur :Verum fi tres quatuorve locos e CiceronU de Natura Deorum libris attulerint, quibus Natu, xx pulchritudinem ipfe mirari vilus eft, Argumen- to fatis fe fecifle arbitrantur. Atque equidem to- ties in aiiis fcriptoribus eofdem repetitos legi, utfi Authorem ipfam nunquam legiflem, alios legen- do memoriter recitare didiciflem. Ego autcm fin- gulas commoditatum rationes*,qu*hoc noftro Ter- rarum Orbe cernuntur, quoadpotui, ftudiosedili. genterque conquifivi, quibus id unum quod vellem me confecutum fuifle jfpero, ut nullo Mecbanifmo, neque fortuito, neque fatali, folo autem Opificis eonfilio extru&a fuifle omnia demonftraverim. Quicquid autem de Argumento dicendum fit, hoc faltem mihi ipfe aflentatus fum Libellum poft alios omnesnon prorfus inutilem fore; idque hacfal- tem, fi nulla alia ratione , quod impios omnes aut prorfiis Albtos aut admodum imperitos efle demonftrat, atque fi quid Autoritatis a do£tis ac- ceperint , id totum a levitate efle profedhim. Atque equidem inanem iftam oftentationem hu- manae omnis tum impietatis tum miferix fun- dum femjjer exiftimavi : ut ne quidem fceleftif- fimusquifque palam impietatem profeflus fuiflet, nifi ut inde majorem aut Ingenii aut Audacix gloriam adipifcatur. Atqui omnes (quod maxime dolendumeft)quifeingenii acumine antecelluifle gutarunt, haec gloriac fcabies maxime corripuit, ut hnt, quanquam ipfi improbi nequaquam fuerint quiquicquid publica autoritate ratum eft, conati

funt

T F AT I 0.

fimt evertere, atque potifllmum ipfam religionem, cujus femper apud omnes Populos fan&iflimx fuere leges, fblum ut infanam iftam quam dixi nomiais famam depecularentur. Et quidem ni ita fe res haberet, omnis Impietas non minus autoritatis quam rationis patrocinio caruiflet.

Magna efle fateor Ariftotelis, Cartefii, aliorum- que Philofophorum nomina, quorum faftidium & levitatem ea qua oportet libertate reprehendo. Id tamen non eo Inftituto feci, quod tantos viros nialedi£lis & contumeliis laceflere placeret, fed quod (ut deEpicuroinquitCicero) fieri nullo paEio pofiity ut non dicM quid non probes eju* d quo difjentias. Qua autem ratione diflenferim, quemvis modo quavis fit aequitate aut (fine qua aequus efle nequit) probitate judicare volo. Solam enim veritatem, non vi&oriam, non cum dodtis viris contentionem qurero . qui lcilicet ea Animi fimplicitate vivo, ut praeter unam Veritatis inveftigationem, meo labo- re nihil dignum exiftimare poffim. Neque diu poft opus inceptum de quovis prxter unum Epicurum redarguendo cogitaveram • cum vero in aliorum, qui meliori fama fuere, fententias inquififlem, eos quoque eodem quo Porcus ifte, luto volutafle per- Ipexi. Utprofecto id me acriter dolerefatear tot tantofque viros, qui eruditionis famam confecuti fuere, tam infami caufae Autoritatem attuliflc. Qupd tamen cumfecerint (uteomplurimi fecerunt) necefle erat ut eos non ratione fed fbla vanitate du- &os id fecifle demonftrarem. Id vero fi obtinuerim ut non Autoritate, fed fola ratione controverfia a-

(b) gatur,

gatur, neque Gr<zcorum acumen, neque ^omanorum facundiam ; quid autem de Grxcis & Romanis lo- quor ? Ipfas Inferni portas, in causa tam nobili, tarnque perlpicua, ne quidem ip(e folus etiam in hac mea ingenii mediocritateextimefcerem.

Conquefturos efle non dubito cujufque Se£tx dilcipulos Magiftrum fuum liberius quam illius dignitatem decet reprehenfum efle. Eum enim fceleratorum omnium morem efle novi, utftiae im-

Sietatis convi&i, neque quicquam quod refpon- eant habentes, de iracundia 8c calumniandi vo- luntate vociferentur. Sic Marci Antonii amicos, cum nihil Ciceronis integerrimi viri accufationibns re- Ipondere poflent, eidem objecifle memini iracun- de nimis & contumeliose iftam reip. peftem & bel- luam (qua nulla unquam aetas tetriorem peperit) accufaflb. Controverfia autem iftain rebus poli- ticis, quae lemper minus certaefunt, verfabatur. noftra vero in certiflimis hominum decretis, non an quid flagitiofum clam moliantur, fed anquid tale aperte docuerint. Quod fi quenquam docu- ifle comj>robetur, fua certe conftat cuivis fine ca- lnmniae lufpicione acculandi libertas. Qua itaque libertate, eo fum & candore &integritate ufus, ut fi quibus iftiulmodi clamoribus impudicum iftud hominum genus innocentiam meam inle&abuntur res ipfa efficiet ut illxsa ifta nil nifi petulantix fu<£ ig! nominiam conlequantur. Probis enim & corda* tis omnibus fiimmum honorem femper tribuo, at- queetiam, fi quandodiflenferim, fuas cuiquelau*. <ks integras efle curavi. Atque tantum abeft ut

quic-

T %JS F ATIO.

quicquam eorum famae detra&um & imminu- tumeflevelim, utnunquam optimos ejufmodi vi- ros fat magnis honoribus ornari pofle putaverim. Quid enim fecundum ipfum Deum omni cultu, omni honore, omni ftudio dignius, quamhomo, quicwn fingulari Numinis munere aliis fapientia praeftiterit, ea in communem humani generis fru- d:um integre utatur ? Ut profefto pauca fint qu* vehementius doleam quam quod nunquam meri- tas probeneficiisgratiasreportaverint ; imo (quod nunquam fatis dolendum efl) quod gratiarum vicc tanquam prolcripti &c publici odii vi&ima? fadti nil nifi maledi£ta, contumelias, & opprobria ( imo nonnunquam, nequeidraro, capitislupplicia) ab ingrato feculo plerunque accepifle memorantur. Atqueequidem maxime dolerem, nifi quod pofte- aquam mundum optima Numinis Providentia gu- bernari intellexerim, clariffimo argumento efle in* telligam, cum debitis Officii praemiis hac vita non decorentur, eos ea tam inique defunftos longc ma- jora atque virtutis fuae altitudine digniora altera manere. Cum igitur ea conditione ftafcamur om- nes, forte noftra ktemur, atque hilarcs eam xitx rationem ineamus , quam nos &c Dcc 6c nobiC metipfis charos effe&uram efle novimus. Ut eo confilio femel inito, nihil auc ab Officii conftan- tia, aut a.felicitatis fru&u, neque vkx calami- tas, neque mortis metusdimoverc valeat.

Atqui pr.xter divinos & coeleftes iftos homines, qui hac ratione vivere, hac mori poflunt, alii funt, qui reconditioris philolbphiae fpccie omnes

(b 2) virui:

T %JE F A T 1 0.

virtutis & officii rationes aperte tollere nituntur. Quos tamen (quanquam magna de fe adnaufeam ulquepolhcentur, atque bonorum omnium cona- tus, quibushumanogeneri infervire vellent, into- lerabih faftidio alpernantur) fi propius adiveris, ni- hilagrefti quoviscum omni fua Arrogantia plus in- tellexifle mvenies • Plus intellexiffe dico ? imo ru- fticaquavis anicula ftultius de re quaque cenfuifTe. Hi inquam funt, quorum impietatem & maliti- am, quanquam &eorum faftidio infenfus elTe de- beam, omni indignatione reprehenfam efle vel- lem, nequeeos, modo abfit a reprehenfione con- tumelia (quanquam vix adefle poteft) ea qua me- rentur feveritate corripi pofle puto. E t quanquam quofdam non mimma indignationis fpecie repre- henderim, tamen fi majori ingenii acumine vahiiP fem, longe acrius (ut libere dicam) reprehendif fem. Tametfi enim illos odio, quofummo dig- ni funt, non habuerim, cum tamen eorum -impie- tatem totamenteoderim, ne qua fintinter dodlos autontate, omni contemptu conculcandos efle vellem. Atque ut cujufmodi homines ifta accu- jaHonepraceipue notaverim, Leftor intelligat, ta- lesefle fciat (quid enim omnium hoftes apertiifi. mos nominatim aecufare timerem) quales fe im- pnmis EpicurM, Vaninui, & Hobbius przftiterunt. Qui m fumma rerum omnium ignorantia verfati* eo quo dixi faftidio omnia noftri & officii & felici ' tatis momenta abdicarunr. Vaninum hominem va- fernmum femper exiftimavi, Epicurum autem & Hobbmm diu in Philofophorum choro numeran-

dos

T%jEFAT10.

dosefle duxi - atque igitur Difputatione prima tam Ingenii quam Eruditionis non mediocris laudem iis tribuendam putavi. Cum vero poftea eorum fcrip- tadiligentius examinare contigit, tantam iniisin- fantiam, tantam futilitatem, tantam in extrema rerum ignoratione impudentiam deprehendi, me (fateor) diutius fuftinere non potui, quin tandem fummo eo, quo merentur, contemptu haberem. Atque cum quibus rationibus impietatis caujfam u* terque egit & adornavit, Le&or intellexerit, modo quavis lit animi probitate, non magis contemptos atque acrius reprehenlbs fuifle ipfe, haud dubito, indignabitur. Cum enim optima Numinis Provi- dentia maximis & pene divinis nos dotibus ornave- rit3 fibique cum animi bonitate tum beatitate prox- imos efle volueiit, quid tetrius nobis aut indignius fieri poffit, quam ut in Quadrupedum conditio- nem nullius aut virtutisaut beatitatis compotemde- trudamur, folum ut pauei quidam Sophiftx no- men aliquod, feu potius qualemcunque nominis memoriam confequantur ? Quasenim miferias ter- rarum Orbi inferant, fua nihil interefle putant, modo quibufcunque hominum calamitatibus ad in- anem gloriolae fpeciem ipfi graflentur. Itaque in perditos iftos ut in maxime exitiofam atque mani- fefte deprehenfam in ipfum hominum genus con ju- rationem fimul omnes bellum fempiternum denun- ciemus. Neminem certe miferum efle dele&at, Suidergocumiisagendum erit, qui perduelles Sc. communesomniumhoftes (e prohtentur, quifub- tatis juftitix & charitatis legibus omnes omnibiis

(b3) btU

T %JE F AT I Q.

bellum indicere & inferre perfuaderent ? De iis fal- tem quid mitius ftatuendum, fi incolumes efle ve^ limus, nifi ut hoftes efle judicentur ? Atque iftuc cum fecerim, liceat quaefo liceat bonos omnes ora- re, obfecrare, obteftari, imo & iis exprobrare li- ceat, ut contra eorum amentiam non unius populi remp. fed omnium hominum communem jun&is viribus & confiliis tueantur. Quis enim , quafi fua nihil intereflet, iners & ignavusefle poffit, cum bellumnefariumcontra publica Numinis templa, privatas cujufque aedes, conjuges, liberos, fortu- nas comparan & geri viderit ? Quid autem pluri- bus profequar ? Res palam eft, fafta eft conjura- tio, deprehenduntur Manlii, Catilinae, Cethegi . Quippe hi funt, quinullum efle Numen, nulluni Mundi Dominum & Re&orem palam & aperte docent, nullam efle officii rationem, nullas boni malique leges, virtutem omnem fola populi opi- nione efle fundatam, cuiquam quicquid libet lice- re, fuum cujufque commodum fibi fuarum a&io- numnormam fore, fapientem quicquid fuis ratio- nibus conducat a&urum, nulla adverfus aliosbe- nevolentia teneri, neque Patriam, neque Parentes, nequeLiberoscuraehabere,fefibi foli charum eflfc' & quicquid eadem fecum cuticula non habitet, i fe prorfus alienum reputare. Eos autem qui ad dig- nitatem omnia referri, qui officium commodo anteponi oportere, cjui virtutem, qui religionis cultum, qui reftam confcientiam ipsa vita chario- rem efle aiunt, impudentifTimos efle omnium pne- dones,quodcum omnia fuicausa faciant,fe foli reip.

confu-

confulere profitentur, atque adeo nullum probos inter & improbos difcrimea efle, nifi quod qui pro- bitatis fpeciem pne ie tulerint, omnium fceleftif- fimi haberi mereantur, qui autem aperte nefarii funt, qui juraomnia divina humanaque concul- cant, qui nulla fcelera, nulla flagitia, nulios fu- rores metuunt, eo meliores efle, quo fe deterio- res profitentur. Quo cum pervenerit impia Sc indo&a dilputatio, quid mirum fi ex iftiufmodi de- cretis fimile fequatur vitae inftitutum ? Ut nul- lam officii rationem haberi concionentur, cuique fi e re fua exiftimaverit, patriam prodere, pa- rentes trucidare, conjuges & liberos veneno con- ficere licere, Sapientem nullam communis utili- tatis curam habere, omnem conjtin&ionis humanse fbcietatem contemnere • omnia fidei, juftitiae, ve- recundiae vincula perrumpere ; caedes, incendia, rapinas moliri « imo denique non modo fingula- resvi&imas, fed &c fi forte detur facultas totas na- tiones Cux libidini immolare. H*c funt Impie- tatis dodta Effata, hxc praeclara facinora, quae fi unquam quavis Autoritate efle obtinerent, ipfum. Mundum una communi ftrage & ruina fepelirent. Cumitaquehxc fit impiorum dUciplina, hxc vi- tae ratio, judicent boni omnes, ut cum qui unum hominem interfecerit, eumomni cura erepublica tollendum efle arbitrentur, quanta diligentia ex omni hominum focietate amovendi fint ifti, qui igfam humani generis conjun&ionem una i&u jugularenc.

Quam

Quanquam fit & alterum hominum genus, qui- bus me haud minus acrem Adverfarium femper fum profeflire & profeflurus : Ii fcilicet qui fan- ftion pietatis fpecie ad omnia flagitia perpetran- da fumma tam audacia quam impietate utuntur. Atque adeo ut de Epimetheo olim finxerunt, qui aperta Pandorac pixide, quam Dii Dearque om- nes donis omnibusrepleverant, Terrarum Orbem omnimalorum generereplevit : Itaiftiquod Deus Opt. Max. maximo vitx humanae folatio & benefi- cio mftituerat, omnium miferiarum calamitatum- que fontem uberrimum effecerunt. Hi funt qui teterrimisde Deo opinionibus imbuunturj qui ip- fumnonbenevolentix, non juftkiae, non'charita- tis, non mifericordiae legibus fubditos fuos gu- bernare putant; qui tetricum, qui durum, qui acerbum, qui vindicta: cupidum, qui rebus mini- mis infenfum efle, qui denique pofthabitis alio. rum ommum rationibus ipfum fui tantum impe- rii gloria: & amplitudini confulere arbitrantur. Atque cum de eo peffima quarque cogitaverint, quodtamen maxima fint fummi Numinis attribu! ta, fummas ftatim efle virtutes fibi perfuadere per- gunt. Nemo enim eft, quam male cunque de Deofuoopinetur, qui non eundem credideritefle optimum : Atqueigitur fi quis affeaum quemvis avirtute& juftitia fecretum Numini femelimpu- tayent, mox inde omnem virtutis & juftitiae con- fcientiam ex animo ipfefibi exurit. Cumenim mediumnihilinter virtutis vitiique cultum reperi- atur, fieri non potuit, quin fublata virtute contra-

rium

T %JB F AT 10.

rium cujufque vicium in illius locum fubftituatur. Unde fuperftitiofi omnes non modo nonbene fed femper peifime de fummo Numine cenfuerunt. Uc igitur omnium in una Juftitiae virtute exemplum ponamus. Hujus enimquae laus, quis uius, qu;e bonitas, nifi ut ab omni pravitate& turpitudine coerceat, atque in omnibus honefti, re&i, & de- cori rationem tueatur? Eam tamen fuperftitiofi quidam folam vindidtx cupiditatcm efle reputantes, non modojuftitiam omni aequitate fejun&am, fed turpiffima crudelitatis libidine inquinatam invene- runt. Qua fcilicet ipfi Deo faseftin Imperiifiii laudem & gloriam innumerabilem hominum mul- titudinem kmpiternis fuppliciis & cruciatibus fine noxa, fine culpa, fine quavis delidti conditione, fblo arbitrii (ut male vocant) beneplacito devovere. Eofque omnes, ut huic crudelitati quandam Jufti- tiae fpeciem adhiberet, prapotente fiio impulfu ad ea perficienda (celera incitare, quae revera fempi- ternis iftis miferiis, quibus devoti erant, jure pu- niri mereanflir. Quibus quid turpius, quid cru- delius, quid injuftius de quovis Tyranno, imo de ipfoDiabolo excogitari poflet ? Cujusenim tantx crudelitatis fuit infinitis hominum innocentium miferiis deledtari, eofquenulla aliacausanifi utle fempiternis eorum ejulatibus delectaret, condidif fe? Cujus tantae Injuftitiae eofdem ablquequavis delidi obligatione diris omnibus & fiippliciis ma- £tare ? Cujus denique tantae turpitudinis tam foedz iis fcclera perficere, ut quae nullis nunquam pce- nis, nullis cruciatibus, ne quidem fempiternis fa-

(c) ris

xvu

xviii T^jEFATIO.

tis expiari poflent ? Qjuam dura, quam immania quam horrenda fiint ifta Porrenta ! Deum Opt. nos ea folum conditione nafci voluifleutex infinitis noftris miferiis *Tternam voluptatem ipfe meteret ! Deum Opt. ne ifta voluptate lua fraudaretur, quam fibi in Orbis conditi praemium pollicitus fuiflet, fe potius omni flagitiorum genere polluifle ! Deum denique Opt. fibi laudi atque gloriae fore putare nos fumme miferos fimul & Cceleratos fecifle ! Harc au- tem aliaque ejufinodi ab honeftate, a virtute, a benignitate fecreta in Deo efle rati, eofdem Affe- <5his, quos ipfi afcripfcrunt, mox fibi induere co- nantur. Quippe nemo eft tam abje&ae fortis, tam angufti animi, qui non aemulatione accendatur, uc Deum, quem Optimum purat, quodammodo imi- tetur. Atque hinc exortum immane & bclluinum iftuc hominum genus, qui optima Confcientia pef, fimaquaeque flagitia perficiunt. Qui religiohfli- mo Numinis exemplo totas nationes utpote a Deo exitio devotas canibus ftygiis, furiis, & diris con^ fecrantur. Qqi facibus, qui incendils, qui aedi- bus in majorem Dei Glonam ubique graflantur. Quidenique ut crudeliffimis illius, qux jam ante diximus, decretis fatisfaciant, omnes quos exigui fui gregis cenlu numerare non placct, tanquam Deoexofos omnibusmiferiis exagitare moliuntur. Hinc iftar qux tam inique in ipfam religionem de. plorantur querelar, tantum peperijfe malorum, non mo. do quod conqueftus eft unus unam mulierculam ma&atamefle, verumpopulos, regna, provincias Dis Infernis continuo & ubique immolari. Atqui

infir

infinitus efiem fi gentium omnium calamitates coinmemorarem.cjuae enim in omni Terrarum Or- benatioreperitur, cjux £tas, cjuod regnum, qux refpublica, cujus annales non fanguine, non dibus, non perduellionibus repleverunt ? Hanc igi- tur animi malignitatem non minus cjuam apertam impietatem ex omni rep. amoveri bonorum omni- um interefle dico. Atcjue primum eo potius quod malum fit , cui facilius anteverti cjuam mederi poffit, Populus enim priufcjuam infanierit, facil- lime legibus coercetur, fanatica autem rabie femel correptus exculsa mox omni cuftodum reverentia circumvolitare, omnes cjui obviam fiunt laniare, atcjue eadem tabe contaminare : utquidem faepe concigerit peftiferam hanc contagionem, quae ab unoaut paucis profe&a eft, brevi tempore totos populos, totas nationes, totas provincias profli- gafle. Adeo ut maturo unius aut paucorum fup- plicio ipla Reip. focietas a ruina tuta & incolu- mis coniervari poflet, cui tamen fi paulo tardius ut jtRtoni canum multitudine laniato lubvenia- tur, eamvix ullis uncjuam viribus, ullis confiliis, ullis conatibus e populi infanientis faucibus eripie- mus.

Quancjuam tamen hos j>otiffimum idcirco amo- verivellem, cjuod etiamii fint hoftes minus cjuam qui ex impietate peccant malitiofi, vereor tamen ne fint multo tetriores. Furi* enim ifta: , cum nullaanimitranquillitate, nulladomi pace, nulla intus cjuiete gaudere poffint, ied contra omnibus Confcientia^ facibus, virgis, flagellis no&es atcjue

(c i) dies

<P %jE F ATI 0.

dies crucientur, horribili ifta rerum omnium defpe- ratione, quas ipfi miferias fentiunt aliis omnibus inferre folicitantur. Quippe cum ipfi animo tran- quilloeflenequeant, nihil habent quo calamitofie fu* setatis t^dium fallant, nifi ut alios omnes com- muni fecum calamitate obruifle laetentur. Atque igitur quanquam nulla praemii Ipe, nulla de rep. folicitudine, imo denique nulla de rebus privatis voluptate teneantur . quas tamen amimnas ? quos labores? qtias vigilias ? modo communes ommum Eclicitatis rationes labefa&are poffint, etiam cum ipfius vitae, capitis, omniumque fortunarum peri- culo fubire non fuftinebunt ? Hi tamen cum impro- bos fe plane noverint, nulla fiducia fibi conftare poflunt, magna animi in fuis fceleribus aegritudine ja&antur, neque fcelera quaevis nifi fumma & anxia fui diffidentia impediti & quodammodo vin&i per- petrare poflunt. Ifti autem, cum nulla fuorum lcelerum confcientia anguntur, eadem facinora lumma cum fiducia perficere non metuunt. Non metuunt ? imo vero omnia flagitiorum g;enera e- re£to atque fidenti animo moliuntur. Cum enim quid bonumcjuid malum fit nefciverint, imo cum in cujufque virtutis locum vitium cuique contrari. um fubftituerint, quas furias, quos ignes, quastar- dasabiis& reip. & cujufque acdibus immitti non vereamur ? Quid enim a quovis fcelere eos coerce ~ re po/fit, qui ad omnia perpetranda tenen fe arbi^ trantur ? Atque hujufinodi homines femper fuere <jui maximas calamitatum copias Terrarum Orbi iatulerunt. Quanquam enim manifefto fcelefti

plerua-

T%jEFATIO.

plerunque fuerint primi cujufque (celeris autho- res, nunquam tamen nifi horum adjumento con- filia lua ad exitum perducere potuiffent. At- qui hos nimium paratos (emper repererunt, ut quicquid ipfi fceleris excogitaflent, hi omni ani- mi alacritate exequantur. Ut fi omnium nati- onum monumenta percurramus, nullam in om- ni Terrarum Orbe gentem tam beatam inveni- emus, quam fanatico fuo furore non aliquando everterunt. Ne vero gentium exterarum mife- rias commemorem, quae mala, quas clades, quas xrumnas ab hujufmodi Furiis nos , nos, in- quam, Britanni nuperrime pertulimus. Quanta rabie, quanta inhumanitate, quanta petulantia bellum nefarium in Regem optimum inferebant ? qua crudelitate gerebant ? qua faevitia omnes qui belli evcntu in eorum venerant poteftatem, tradta- bant ? Qua acerbitate regem iplum infequebantur ? Quam indigne, nulla habita adverfus regiam perfo- nam &c dignitatem reverentia, tanquam unum ex infima faece latronem exagitabant ? Quam juftas pacis conditiones ab eo fepius oblatas repudia- bant? quamduras, quam iniquas, quam indeco- ras ipfi ofFerebant ? Et ne omnes horribilis Tra- goedise partes exponam, quarn perfidiose, quam lmmaniter, quam nefarie vendebant, emebant, prodebant, trucidabant ? imo denique quam in- audita malitia, quaeque omnia ficanorum flagitia fuperat, Regis mterfe&i famam & memoriam ma- ledi&is, contumcliis, mendaciis, atque omnibus calumniandi artibus violare conabantur. Quae

r r f ) omnia.

T.<B^E F ATI 0.

omnia fcelera, fi quaefiveris qua publica regiminis culpa incenfi perfecerunt . nulla omnino nulla, ni. fi mexpiabile fit in Principe peccatum fumma Bo. nitas & Clementia. In hunc tamen non modo regum fed & hominum optimum belluina ifta conjuratione infurrexerunt, folum quod malis de Religione opinionibus omnem virtutis, omnem modeftiar, omnem humanitatis confcientiam de- coxiflent. Quis enim eo clementius imperavit ? quis juftius ? quis moderatius ? Quis majorem reip. curam geflit ? Quis minora vedigalia popolcit ? Quis fubditorum querelis pari facilitate au(cultavit ? Quis ut iis quoquo modo placeret, tantum fibi a regiac Majeftatis praerogativa detraxit ? At nihil va- lebant ifta omnia, neque quicquam valere potuit. Quanquamenimomnia, quae optare, quas poftu- lare, etiam & quac rapere poterant, haberent, tran- quillo tamen animo efle non poflent, nifi fummo ifto, quod Deo fuo tribuiflent, imperio ipfi quo- que gauderent, ut quos placeret, five Reges, five Magnates, five Sacrorum Antiftites, fine lege, fine juftitia, finemifericodia inexorabili fux crudelita- ti macrarent.

Prarcipui hi duo mnt humani generis hoftes ; at aliifunt, qui quanquam hoftes non fuerint, funt tamen Proditores : prudens fcilicet & cautum iftuc hominum genus (fic enim fibi in fua calliditate af- fentantur) qui ut ad omnem rerum mutationem incolumes fe fervent, cum omnibus pariter ami- citiam aut fimulant aut colunt. Atque adeo dum impios clam, furiofos aperte nimis ampleauntur,

calli-

T % M F J T I G%

callida ifta fua manfuetadine utrifque nimium fa- voris & gratiae femper conciliarunt. Hos etiamfi majori lenitate tra&andos putaverim, quod ipfi im- probi nequaquam fuerint, neque improbos ama- verint, imo torte odio quo oportet intus habuerint, nunctameneademleveritate, quaimpii& furiofi, objurgandos efle puto, quodipfam impietatis cau- fam lua potiflimum imprudentia tueantur. Ipfi enimimpii, qui &c quales fint, fuo fcelere illico ia- tis omnibus indicarent, nifi quod horum populari- um favore frui, aut faltem odio non haberi videan- tur, Populuseostamtetrumatque peftiferum bel- luarum genus non exiftimet. Cum ergo fallaci & aftuta fua moderationis , lenitatis, atque miferi- cordia: fpccie ipfum Populumin fui pcrniciemmax- ime decipiant, cum improbis fua flagitia perfici- endi poteftatem faciant, cum denique bonos om, nes fui negligentia in eorum infidias pertrahant, iis fiftultamprudentiae fux amentiam paucis expofue- ro, nullo aut parvo meo labore cuique de fua im- probitate lua. cujufque confcientia exprobrabit. Primum ergo, amici, quem vobis fru&um iftius veftne prudenti.T polliceri poteftis ? Incolumes ef- vosvelledicitis, atqueigitur omni rerummuta- tioni antevenire, omnium inimicitias, odia, &c furoresdevitare j. ut quibufcunque lumma rerum forte deferatur, ambitiofus nemo in noftram perni- ciem unquam concitetur • faltem quieti efle defide- ramus, quid enim noftra refert nos alioram ratio- nibus interponere ? Suas quifque curet, alienas, nifihomomoleftus &importunus haberivelit, us>

quorunai

T> %jE F AT I 0.

quorum intereft curandas permittat. De rebus er- go publicis inter fe luttentur alii, qui ambicione, qui invidia, qui animi tempeftate fe abripi patiun- tur . nos modefti, nos humiles, nos moderati fo- mus, fat bene contenti fi fortunarum mediocritate tuto &c quiete gaudere poffimus. An vero hxc fit, amici, noftra, qua tantum nobis plaudimus, in re. bus civilibus prudentia ? Sic fapimus ? fic res fami- liares adminiftramus ? Sic nobis, fic liberis provide- mus? Sic domicilia, fic tefta, fic fortunas defendi- mus, ut falvam efle rempublicam noftrum atque noftrorum imprimis interefle non cogitemus ? Ut nefciamus unam effe omnium incolumitatem, qux cuique quam ipfe fibi conjundtior efle debet j qux- que nifi mtegra fervetur, neque tu neque ille^neque Ego falvi efle poflumus. Hanc igitur maxime tue- ri fux faltem falutis causa, cujufque imprimis in- tereft, quoniamnifi ea primum ftabilita jacienda fint nulla cuiquam fadicitatis fundamenta, eaque eversa ruant fimul & labefa&entur omncs uniuC cujufque fortun*. Stultorum ergo hominum eft fibique &c fuis male providentium res publicas a fu* is alienas putare, atque iftis penitus negledis fua* rum tantum rationem habere. Sic vident, fic fa- piunt, fic rationes fuas intelligunt Infantes, qui modo crepundiis fuis domi aKquandiu ltftentur, quxfintin urbe incendia nihil ad fe pertinerepu! tant, priufquam ipfa domicilii fui tedta flammx contagio occupaverit. De veftra: igitur Sapien- tix acumine gloriari definite, rieque vos prudentes viros, nedum cives probosante putetis, quamci-

vitatis

in- Gu

r

Gc, re- ni- ie- di- |ue It

ae

ida [ue

aa- fa- Jiti

nae en-

ites efre, ut

ci- continer

y %jE F AT 10.

vitatis rationem primo loco habendam efle vobif- cum ftatuatis.

Atque hinc profe&omaxima rerum humanarum ja&ura femper fadta eft, quod hominesplerique ni- misardtamtum commodi tumofficii iuirationenj femper habuerunt. Si enim in mercaturis faciendis, fi in negotiolis fuis officinariis honefte rem quadive- rint, nulla de publica incolumitate cura, nulla de ea tuenda officii conlcientia tenentur. Nullam fe cum iis qui remp. gerunt, rationum focietatem habere, Magiftratus res fuas ftii duntaxat causa, ut ipfi Mer- caturas, adminiftrare arbitrantur. Atque adeo fi qu# forte extremo reip. periculo graviora impofue- rint ve&igalia, populus fua fibi bona efle direpta, fe fpoliatos, vexatos,fortunis everfos efle queruntur, aut quafi falvam efle Patriam fua ne teruntii pretio intereflet, aut quafi eversa Patria Officinae fiiae falvae efle potuiflent. Quid autem de Operis, de Merce- nariis, de illiberalibus iftis dicam, a quibus, utpote qui in fordida vitae ratione verfantur, nihil liberale, nihil ingenuum, nihil prudens expe&aredebeamus ? De vobis vero quid dicemus, qui amplioribus men« tis dotibus vos ornari putatis, qui fingulari pruden- tia^ vi & acumine gloriamini, quiqui (eftis enim & vos faceti) Ariftidis juftitiam, Catonis integri- tatem, qui Ciceronis Confulatum, qui bonorum omnium labores, curas, pericula, quae ultro pro Patriae falute fubierunt, ridetis;Vos, vos,inquam tamcaecos atque rerum humanarum tam imperitos privatas veftrum rationes publicis praecipue continerinon intelligatis ? Quae major eflepoteft

(d) ign^

xxr

<p %JE F AT I 0.

ignavia ? Qux defidia ? Qux ftultitia ? Qu# Infan- tia ? Quae denique turpior fortunarum omnium everfio ? Quo enim alio nifi Reip. munimento incolumes vos fore putatis ? Quid? an domefticis parietibus thefauros omnes fatis cuftodiri cenfetis ? Quid an in communi omnium Incendio xdcs veftras facrofan&as atque a flammis fecuras cogitatis ? Quid an fures, ficarios, gladiatores veftris poflef- fionibus, cum ab iis vi Sc armis vos exturbare pok fint, manus facrilcgas atque rapaces abftinere cre- ditis ? Quid an a latronibus, a parricidis, ab a- mentibus, a perditis iftis, qui nequeunt nifi latroci- niovivere, quiomnia quieta republica defperant, qui caedibus, qui rapinis, qui incendiis, qui ipsare- rum vaftatione laetantur • an ab his inquam lenita- tem, ab his mifencordiam, ab his continentiam vobis fpondere poteftis ? Aut fi vobis forte peperce- rint, quod Patriam in impias eorum manus tamfa- cile tradideritis . annon prudentius putatis impe- dire, quandiu licuit falva republica, ne in eorum poteftatem veftras vobis fortunas aut condonare aut eripere veniret, quam ut ab iis quod omni jure jamante veftrumeft, quafi timiditatis &: per- fidiae mercedem accipiatis ? Id enim maximum eft quod a latronibus expe&are poflitis beneficium, ut veftra vobis pnediola relinquant, quod vicinorum omnium poflefliones eorum furori prodideritis. Quid multa ? hoftili lunt animo in rempublicam improbi omnes, neque probi ulla alia ratione nifi ea falva falvi efle pofliint, nifi igitur fuerimus om- nes hoftes hoftibus, neque e re noftra neque e rep.

T %JE F ATIO.

faciemus. Atque iftaec profe&o altera in hominum focietatibus ruinarum caula maxima /em^erexti- tit, quod boni omnes non fatis forti & conlentiente animo bellum apertum cum improbis omnibus fuC ceperunt. Quanquam enim invidia qux excellenti- um hominum virtutes ut umbra fequitur, magna praeclaregeftisfemper afferat impedimenta . cum ea fit veftrum (qui ipfi nullum pro Patria laborem fuftinere vultis) malevolentia, ut citius nemo dc rep. optime meruerit, quin eundem mox obtre&a- tione veftra ut feram canes laceretis. Atque fic fi- eri Jfemper compertum eft, ut fi quis publioe utilu tati fe devotum oftenderit, invidi, lividi, male- voli (quales funt ignavi omnes) eum omni bene a- gendi facultate fpoliare nitantur. Quanquamve. ro magna fit labes, quam invidia veftra, majorta- men eft quam ignavia reip. affertis ; ut enim ifta bonorum conatus impeditis, ita hac improbis omni- busadjumento eftis. Nullum enimabiis immi- neret periculum, nulla iis foret lardendi facultas, fi vos quoque fom atque conftanti animo eorum ho- fteseiTe auderetis. Quippe cives infigniter improbi perniciofi admodum pauci funt pro bene fenti- entium multitudine, ut.quantumcunque lu&entur, nihil unquam mali perficere potuiffent . nifi quod vos veftrumque fequaces, i. e. maxima pars eorum quos iis contravenire oportet, ignavia veftra remp. illorum impietati permittatis. Cum enim veftram timidorum gregem a Patrix defenfione duxeritis, Pcrpauci funt qui le atque latera fua audent contra objicere, ii fcilicet quorum honeftati cceleftior quae-

( d 2 ) d^m

i <P ^jE F A T I 0.

dam Naturae indoles divinam animi magnitudinem adjunxit. Adeoque bella inteftina plerunque inter optimos & pellimos quofque geruntur, atque id- circo pari fere numero & inceito exitu, nifi quod dum ftulti plerique improbos fequantur, atque callidi omnes fibi confulant, optimi quique, tan- quam Imperatores praeclari ab exercitu deferti, ho- ftium telis & mucronibus nudi exponuntur. Cum fi vos timidi, qui omnia circumfpicitis pericula, prarter unum illud quod ipfo capite oppugnare de- betis ; fi inquam vos ad Optimatum partes contra perduellium conatus fortiter accederetis, efletis lemper non minus virium magnitudine quamcau* fx nobilitate fuperiores. Definite ergo vos viros prudentes autcives bonos cum omni ifto veftro fu- percilio jadtare, donec vos quoque bellum apertum improbis omnibus indixeritis. Quanquam enim prudentiifta moderatione veftra ficarii & perduel- les non fueritis, Patriae tamen defertores & prodi- tores eftis, qua una Perfidia proximi fcelere acce- ditis ipfis Patriae Parricidis. Cum enim improbi fint ifti, qui eam interficiunt, quanto vos melio- res, qui cum nefarium parricidium poffitis impe- dire, nolitis ? Tot ergo feculorum experientia, tot gentium cladibus, tot rerump. everfionibus edocti nunquam impofterum ignavia pereamus, fedfitu- ti, fi fapientes, fi non prorfus fatui efle velimus, improbos omnes inexpiabili bello infe&emur, at- que nullas cum iis amicitias, nullam pacem, nul- km concordiam, ne quidem fimulatam habea- mns.. Atque hoc unum fi intelligerent boni om-

nes,

<P%j£PATIO.

nes, in eoque quafi conjuratione fa&a conrenti- rent, ut improbi patrix hoftes efie femper ducan- tur, ut cum iis apertum bellum fufcipiatur, ut omnibusqui quavis animi malignitate aut demen- tia depravatos fe oftenderint, mufta fit ignominix nota, ut denique ab iis tanquam a pefte & perni- cie fiat bonorum omnium fecelfio ; nulla unquam refp.diflenfionibus inteftinis, bellis civilibus, ci- vium perditorum tumultibus mteriret, praecidere- tur ab iis omnis nocendi fpes' & facultas, femper interclufk eflent omnes feditionis viar, nulla un- quam fieri potuit improborum confpiratio, nulla audacia, nullum fcelus. Denique fi fides, fi ho- neftas, ii continentia, fi aequitas, fi temperantia, fi modeftia, cum fcelere, cum furore, cum petulan- tia, cum libidine, cum luxuria, cum temeritate, cum amentia, fi virtutes omnes cum vitiis omni- busfemper, palam, 8c aperte certarent, inviola- bilem inter ipfos homines pacem & concordiam tuerentur.

Verum vobifmet ipfis utilis fit veftra Aftutia : Quid autem fi cum Officio pugnet ? An commodum quddvis ei anteponendum putatis ? Quid ergo inter vos & improbos intereft,neque enim funt ifti gratk fcelerati, & cum ab Officio difcedunt, fuas fibi habent commoditatis rationes, quibus ad id defe- rendum pertrahuntur. Atqui tamen fcelerati firnt, quod ab eo fe quovis emolumento folicitari patian- tur. Si itaque probi efle velitis, folius Virtutis de- cus & dienitatem tueamini, iftaec unica viri corda- tilaus& glonaeft, Officii& Confcientix rationes 5 ( d 3 ) * alns

xxx <P %JE F ATIO.

aliis quibufcunque omnibus pie fan&eque antefer- re. Atque iftacc unica fapientiae ratio eft, ut fal- vo Officio caeteras vitse commoditates confequa- tur; abeaautem divulfanihil aliudeft quamfto- lida & nequam lfta Veteratorum aftutia, qua fola via omni injuftitiae, omni fraudi, omni impietati aperitur. Si enim rationes privatas quis publicis antepofuerit, nihil eft quod a quovis fcelere hunc hominem lui emolumenti causa coercere poilic. Neque enim fceleftiflimi quique quicquam ini- quum, quicquam crudele, quicquam aliisdamno- fum molirentur, nifi prius fuas rationes aliis omni- bus anteponendas fecum ftatuiifent. Ut fi vos, qui hac lege vivitis, minus quam ifti, flagitiofifitis non majori veftre juftitiae, fed minori fortitudini lmputare debeatis. Una enim eft omnis juftitia; ratio ut commune bonum femper anteferatur quam fi femel neglexeritis, in eandem fcelerum omni- um hcentiam cum improbis omnibus erupiftis. Nunc autem attendite, magnum eft quod eloquor. Magnis laboribus, magnisftudiis, magnis conten- tiombus per omnem Europam de Religionis,de Ec, clenae, de Fidei veritate difputatur, Ego autem ut mter clamofas aliorum diflenfiones exaudiar, vo- ce elatiffima dico, atque utinam me non modo om- nis Europa, fed univerfus Terrarum Orbis exaudi- ret, dico, fidenter dico, & quid dixerim rurfus in quam Attendite. Unam efle veram germanam & mdubitatam religionis rationem, veteremillam omnium aetatum,omnium hominum communem qua Deus Opt. Max. omnium felicitatem mutu4

bene-

T%jEFATIO.

benevolentia comparari voluit, juflic, & in lempi- ternas leges praemns & poenis ex ipsa rerum Natura nafcentibus fancivit. Hac una fundatamefle omnem virtutis, omnem juftitiae, omnem pietatis dignita- tem. Hac refpublicas,hac civita$es5hac ipfam homi- num conjundionem confervari. Atque quo firmius divinam & cceleftem hanc naturae legem ftabi- liret, novam Evangelii eidemadjunxit, qualonge majora quam quae docere poterat Natura, Chari- tatis Officia imperavit, eamque majoribus vitae tcrnae pcenis& praemiis fanxit. Hac una de causa filium fiium unigenitum in terras legatummifit- in hanc unam rem Beatus ille Jefus, quandiu in terris vixit, incubuit • hoc unum Officium mo- riens bonis omnibus Teftamento legavit . hoc uno optimum & fibi & Patri cultum praeftari docuit . denique hoc uno finceros fiii cultores abHypocrL tis5 ab Adulatoribus, ab improbis omnibus fem- per lecernendos efle voluit. Sit ergo unum nobis HexTm&to^ quointer magnas Europae diflenfiones de veraEcciefia, deFide Catholica, deReligione Or- thodoxa certo judicemus. Ibi ea omnia inveniri, ubibonihominumcommunis ftudium maxime &. docetur&perficitur • tantumque omnes fa&iones Veritati dcefle, quantum alia quacunque causa. ingens hoc Offkium Orbi commendare neglexe- rint. Hac denique una regula magnis iftis quae ho- dieque exagitantur de religione controverfiis finem feciamus. Ut obtineat ifta, quac commune bo- num, quae mundi pacem, quae imperii tranquilli- tatem, quae benevolentiam, quae charitatem, qu«-

univer-

<P%M F AT 10.

univerfam juftitiam ftabilire conatur. Quse au- tem qualicunque Pietatis ipecie negle&is magnis hifce virtutibus hominum animos aliis Religionis Officiis ab iis alienis occupat, ut fuperftitio otiofa & inutilis tollatur. Si quae vero quoquo modo iif- dem obefle comperiatur, uthominumanimos acer- bitate quavis exulceret, quaeadverfiis regumauto- ritatemprotervos & petulantes, quae publicae pacis perturbatores, quae malevolos, fuperbos, duros efficiat, ab hac ut a pefte, ut a pernicie, ut ab ipfis furiarum taedis & ferpentibus fugiamus. Cum er- go huic uni fundamento ja&a ftnt omnia Vitae, Vir- tutis, Religionis Officia, fi in eo tuendo conftantes fiieritis, Confcientiae veftrae fru&u & folatio gau- deatis,fin abeo vos quavis rationedeturbari patiarai. ni, ii eftis ab ipfo officii facramento perfug^, quos nulla poteft prudentiae ratio, nulla fan&itatis fimu- latio ad fidem, ad integritatem, ad confcientiam re- vocare. Efto igitur, quod jam ante vobis fiepe conceffimus, & femper concedemus, Nemini vos ultronocere velle; atqui alii funt, qui nihil nifi id unum &c volunt & faciunt, quibus nifi vos aperto bello opponatis, bonos omnes eorum audacix, fu- rori & immanitati traditis, neque eos minus veftra perfidia quam impii fuo fcelere, fauciatis. Ut enim una eft Juftitiae Lex adverfus bonos omnes Benevolentia, ita eam improbitas omnisviolare evertere, debilitare conatur . hanc igitur nifi con* tra improborum impetusomnibus viribus tueamur non debita fide humanitatis Officio perfungimur. Aut ergo in hanc unam Virtutem (qua aliae omnes

con-

T F ATIO. xxxiu

continentur) fincere & fortiter incumbite, aut fi ab ea deflexeritis, ftulti & imprudentes fitis, fi alia quacunque Officii lege vos devin&os profiteamini. Et fi quas virtutes vos colere & fequi putecis, nil ni- fi fi£te funt & fimulatx virtutum umbrae, omnis ftabilitatis, omnis conftantix, omnis integritatis expertes. Humani, manfueti, mifericordes, ur- bani, pacifici efle vultis. Ita mehercle, at quo ju- revidete. Voshumani? qui ipfiim humanumgenus immaniffimis belluis laniandum traditis ? Una eft humanitatis lex, utprobos quofqueamemus & im- probos, quod fint lllorum hoftes, liimmo odio habeamus : in quam vos duplici ratione commit- tms, tum quod probos nonutpar eftametis, tum quod improbosnon ea quaoportet averfatione o- deritis. Vos pacifici ? qui cum ipfis pacis hoftibus amicitiam aut colitis aut fimulatis ? An vero nullas mimicitias nifi privatas efle creditis, acerrimi mihi credite veftri funt, non qui veftrum duntaxat fed qui omnium hoftes. His nullam pacem, nullam quietem, pene dixeram nulla humanitatis jura con- cedere debetis, fi communem ipfius generis huma^ niamicitiam confervare Sttueri velitis. Vos ur- bani? Quantum vultis aliorum pctulantiam, ftul- titiam,arrogantiam in rebusveftrisexorbeatis, at cumdefummarerum, de communi causa, de vi- ta, de capite, de fortuni* omnium agatur, nulla efle poteft nimis vehemens, nimis acris, nimis afpera Jeveritas. Hac una re lcvis &c ludicra eft ipfa ur- anitatis fpecies • in aliis quidem omnibus admo- dumdecet&deledtat, hic autem amifsa omnive-

( e ) nuftate

nuftate fit impia fcurrilitas &c petulantia. Vos de- nique mifericordes ? In quos ? In peftes, in bellu- as, in homines omni fcelere perditos, in otii & communis falutis inimicos, in rerum divinarum hu- manarumque praedones? Quippe talia portenta funt improbi omnes, quicum juftitiae fanititatem femel excufferint, nullis unquam improbitatis ter- minis continentur, fed quoufque pofluntomni fce- lerum & flagitiorum colluvione fe volutare progre- diuntur. Videte ergo patriae vaftitatem, civium caedes, domiciliorum incendia, uxorum lamenta^ tiones, virginum ftupra, filiorum neces, amico- rum infepultorum acervos, viventium omnium milerias, ploratus, defperationes, atquehaec om- nia cum anre oculos pofueritis, de fingulari veftra humanitate, vcftra mifericordia, veftra manfue- tudine vobis in tam foedo Tragoedi«K, quam feciftis, exitu plaudite. Nequeenimme nimis vehemen- ter rem amplificare dicatis, quippe in miferabilem huncexitum, nifi prohibeantur, nituntur improbi omnes • foli igitur veftrae erga illos urbanitati, quod impedire nolitis, quoties interimus, gratias omnes agere & habere debemus. Definite ergo quicquam vobis de innocentia, defide,de officio placere, qui eordatos omnes, quantum poffitis, improbis vex- andos traditis, qui ipfam communem bonorum ar- cem proditis, qui malis fuam laedendi facultatem datis, qui denique bonis fuam fe defendendi eripi- tis. Definite quicquam amicitiae, charitatis, pieta* tis vobis vendicare, nifi amici, nifi finceri,nifi pii ha- beantur,qui tam manifefti,tamperfidi,tam fcelerati

funt

T %jE F ATIO.

funt bonorum omrtium hoftes, ut fint aperti eorum proditores. Vereor autem ne nimis acriter & in- urbane vos urbanos (cum fimulata virtutis illius fpe- cie maxime delecliemini ) urgere videar. Verbo ita- que dicite,6 boni, an nullum cordatos inter & im- probosdifcrimeneflecenfeatis? Sinon fit, luditis, cumvosprobosefleprofiteamini : Sifit, vos quo- que, cum falfi, cum perfidi, cum bonorum deferto- res htis, aut tandem improbos fateamini, aut inge- nue fimulatione relida omnis cujufcunque improbi. tatisfive ab impietate five a fuperftitione profe&a: palam & aperte hoftes vos efle ottendatis. At poftre- mopopulareseflevultis. Eftoteigitur. Hxccineau- temveftra officii religio? Haeccine animi magni- tudo ? Hasccine fapientiae prsftantia ? ut & digni- tatem&officiuminfanientis Populi opinioni poft- nabeatis? Quid turpius, quid quavis animimag- mtudine mdignius, quid prudenti* gravitate alieni- us quam tam ignobili mercede condudos & digni- tati & officiodeefle ? Nollem equidem, quanquam ^onlcientiamnihilihaberemtum bonorum dein- tegntate mea opinionem, tum potiffimum meam de meiplo exiftimationem tam turpi tamque in- digna fervKute diminutam efle. Ne quid vero de UrhcnReligmne nuncdicam, nefcirenon poteftis quxlitmultitudinis ftultitia, quae temeritas, qu* ignorantia. Nihil fapienter, nihil graviter, nihil cum judicio cogitant, fed femper aut cafu aut more autaneftu, aut alia quacunque re nifi unafapientia oucuntur. Ut profefto altemm majus non fit ftul- argumentum quam fi quid eorumteftimonio

(e 2 ) com.

i *P %jE F A T I 0.

comprobetur. An ergo vos non pudeat, qui DeL phicos Deos vos efle putatis - qui optimis quibuf- que viris fapientia praeftare vultis, qui ingenii, qui prudentiae, qui acuminis magnitudine excellitis, vos inquam tantosviros non pudeat ab imperitae multitudinis judicio non dicam, cum non habeant, fed errore, fed temeritate, led infolentia pendere. Neque tamen cum a tam turpi (crvitute vos avocare velkm, ad contentionem cum multitudine, ad bella cum imperitorum grcge gerenda voco, virum enim magnumnonminusdecetcumiis inimicitias exer- cere quam eorum autoritate moveri. Sed fi inter viros magnos haberi velitis,ad animi magnitudinem urgeo, ut penitus negledto impericorum grege, vo- bis conftantes fitis, propriis judiciis ftetis, (bli dig- nitati confulatis, atque ea quae folent ifti eadem ani- mi conftantia faeiatis, Si deniqtie famae &c glorix ardore flagretis, iftanon privatautilitate, nondo- mefticis commodis, non unius aut paucorum falu- ce tuenda acquiritur . fed laboribus, periculis, mag- nis in remp. meritis, atque rebus tam praeclare fa- £tis ut ipfie lui magnitudine omnium laudem, ho- norem, &c admirationem evocare valeant. Om- aia Annalium monumenta percurrite, atque vel unum quidem ex omni vetuftatis memoria repeta- tis^ qui nifi inclytis in remp. meritis civium fuorum chantatem & laudem adeptus fit. Nemo, nemo quavis aetate vixit, qui veftrae (apientiae inftituta Populo oblecutus eft, quin optimi cujufque con. temptu vixerit, atque vita defun<5tus aut nullam contecutiis fit memoriam, aut tandem in ipfi-

us

y

us multitudinis &c odium &c contemptum vene- rit.

Quid autem parvis hifce tandiu infiftimus, cum in Confcientiae provincia veriemur ? Si enim cxte- ra omnia quantacunque vitx commoda fint illius Autoritati pofthabenda, nulla certe tanta contenti- one opus eft, ut inanis Populi opinio fan&iflimis ejufdem rationibus pofterior ftatuatur. Hujus er- go unius imperio, fi quem exinde fru&um fperatis, totos gubernandos voimet tradite. Quid enim ali- ud eft Confcientix gaudium, nifi divina ifta men- tis tranquillitas, quampropri* integritatispercep- tione quifque fentit. Atque adeo nifi una integri- tate nitatur nulla effe potelt illius lastitia, nulla vo- luptas,nulla confolatio. Si enim fimulata fit tantum pietatis fpecies, cum fuse fimulationis confcius quif- que fuerit, tantum abeft ut quemvis integr* Con- icienti^ frudlum metiatur, ut potius pcenas impi^ & nefaria? fux fimulationis fibi ipfe folvat. Et fi quis ufque adeo robufte fceleratus fuerit, ut nullo omnino ob fiftam pietatem angore crucietur, nulla tamen Confcientice fiducia, nulla acquanimitate,nuL lisdeliciis, nulla denique ejufdem beatitudine fu- fientatur, Cum ergo Confcientias veftras hocbe- nevolentiae officio imprimis devinxit Deus, fi quem ^ntegritatis fru&um & folatium confequi cogitetis, omni fimulatione depofita, abjedto metu, excufsa ^gnaviijbonosomnes animo forti & fimpliciample- T*> contraque malos tueri in vofmet iplbs fulcipia-

( e 3 ) Denique

xxxviii <P Xj£ F ATIO.

Denique an mortali hac conditione confilia ve- ftra terminatis ? An omnia ad immortalkatem re- fertis ? Si iftuc, nihil de virtute, de officio, de pie- tate, de juftitia, de honeftate poftca dicatis, inania funt nomina, atque fola ucilitace metienda llint omnia. Qux enim alia eft virtucis fan&itas, qux laus, qu* gloria, nifi quod commodo honeftum anteponatur. Id vero cur tanti quis seftimaret, nifi majori utilitatecompenletur ? An ipsa virtutis pul- chricudine ? quamobrem vero pulchrum fit ut alio- rum rationes meis anteferam ? Imo quamobrem quemvis potius cruciatum perferrem, quam aut officium prodam aut fidem, nifi iftius conftanti* praemium conftitutum haberem ? An fola hujus x\i utilitate ? Negligam ergo, quoties mihi fruftuofum fore putavero. Sua cujulque utilitate omnes duci- mur, nequeineo ponitur inter bonos & improbos difcrimen, quod alteri rationes fuas folo commodo alteri Iblo honefto metiuntur, fed quod improbi* cum nullam nifi hujus folius vitx foelicitatem habe- re le putent, ea fbla ducuntur ; boni vero cum im- mortalitatem beatam virtutis mercedem efle cenfe- ant, quid mirum fi omnibus caduoe hujus viue e- molumentis anteponendam efle arbitrencur ? Si ita- quead Immorcalicacem contenditis, cogitationum veftrarum magnitudine digni vivatis, acque id u- num agice uc beacitatem divinam fortiter confequa- mini : Neque quafcunque hujufce feculi rationes tantis confiliis fe mifcere patiamini, nugx prorliis funt,indign* quidem in quibus ullam rerum veftra- rum /pem ponatis, neque fine fummo dedecore

reique

T%MFATIO.

reique turpitudine, vosquiad tanta nati eftis, foe- licitatem veftram rebus tam vilibus atque abjedtis metiri poteftis. Cogitate ergo qui fitis, veftram cum cceleftibus agnationem ante oculos propofitam Temperhabeatis, atque contemptis omnibus exigu. is hilce rebus curam omnem in fuperis & cceleiti- bus (cjuae folac quavis cura digna; lunt) conferatis. Neque tanto praemio concitati mediocri virtute contenti fitis, fed femper optimis illius officiis an- tecellere omni animi contentioneenitemini. Quan- quam enim in beatas iftas ledes via pateat omnibus, qui juftitiam & pietatem colunt ; optimi tamen quique praeclare geftis, meritis in patriam, fumma m bonosfide, invidaanimi conftantia & fortitudi- ne faciliorem fibi aditum patere faciunt. Neque certo qui in hanc lpem enituntur, ullis periculis, ul- lis calamitatibus, ullis rerum humanarum cafibus vel minimum ab ea moveri fe patientur. His enim una Virtus fit omnia, atque perfefte ad vitam bea-

rPS^ contenta > non °iuoa "c arbitrabantur Philolophi in ipsa mifera virtute quarvis defe<5tario eile poffit, fed quod ad immortalem hanc atque coeleftem vitam nitatur. Stulte enim Eficuro di- ftum eft Sapientem, fi Tbalaridis tauro fuccenfis igni- bus torreatur, nihil commoveri, nihil pcenx fentire, ied fuave & jucundum illud efle difturum. Quid enim haberet ifte, quo fe in tantis doloribus confo- laretur, cum fupplicia ifta in mortem fempiter- nam terminari putaret; in qua fi nulla fit pcena, "ulla ceite eiTe poteft fuavitas, nullne delicix, nulla. °eatitudo, quae tantos cruciatus leniret ? Virtus au-

tem,

T %j£ F AT I 0.

tem qux folida Immortalitatisfpepafcitur&fuften- tatur, humana omnia ad fevix pertinere putabit . ferrum, flammas, equuleum, exilia, profcriptio- nes mortemdeniqueipfam minitere, quam par- va lunt quam nihil momenti habent ifta in Confci- entia quae femper cceleftium cogitatione erigitur. Neque folum acerbiifimos dolores minuit & qui- dem tollit, fed 8c ipfis vitae voluptatibus jucundita- tem afpergit. Quanquam enim tam fint inania humana gaudia, ut ipfa fibi placere non valeant hactamendivina & ccelefti animi obledatione cu- mulata proprio fenfu iactantur. Ei enim placent omnia, qui ipfe fibi placet. In tanta itaque huius fpei voluptate conftituti, inhanc unamcontemp- tis terrenis omm lmpetu incumbite, atque de bonis ommbus optime mereri omni ftudio evigilate & fi forte in hac vita debitum officii przmium non coniequamini, interpofitam divina: Juftiti* fanclio- nem habetis, eo quemque in futura fxliciorem efle quomelius quandm in hac vixerit, degenerishu- mani republica mereatur.

Elcnchus

Elenchus Rerum.

DlSPUTATIO PRIMA.

An Tbilofophorum ulli, & quinam Atbei fuerunt.

Q*

SE C T. I. 4 Philofophorum veterum tam lonice

quam ltalic£ Schole fpreu Religi- onk accufati fuere. gu* fit difpu- tationkControverfia, &quid fit,quid nonfit Atheifmus, explicatur, 1 -pag j

Sect. II. Pro omnibus frima defenjio, quod teterriman» ^corumfuperfiitionemoderint, impietatk accufatos fuif-

pT^-o l "* Me Umn ^tiores quamqui

PopuhRehgiom fuccubuere, 3 p>V

Sect. III. Defenfio fecunda, quod Athenis accufati ftnt, qua urbe omnium maxime impias Religiones extrema, legum fevernate jujferant, p 6

SE CT. IV. Defenjio tertia Ethnicos omnes, qui fua ' fu- perfi,t,one abhorrebant in l*fe Religionis crimenvocare, tdque fuftits de Chrifiiank declaratur, p g

,,T- V\ pro lonkis defenfw adverfus Arifio-

telem qur quod de fola causa materiali trasiverint ef- fearucm fufiuhjfeinfert, at tum ex ipforum Philofophi* rauone tumexipfus Arifiotelis tefiimonio ofienditur, eos «on rehquas caujas negajfe, fcd JoUtm fua philofophandi ra- twne non attigijfe, J

Sect. VI. Ab impietate vindicantur fmguli. Thales, ™**>™»es, Diogenes ApoUoniates, & Anaximander, de q«o tamcn magis dubitatur, p I+

cn

Sect.

Elcnchus Rerum.

SECT. VII. §>m Anaxagoras in vit£ periculum venit $ omnium lonicorum primus, qui Deum in Philofophiam induxit 3 defenditur adverfus iniquam quornndam fufpi* cionem, p. \j.

SECT. VIII. Theodorum, Bionem^ omnefque Cyrenaicos A- theos fuijfe, atque potiffimum ipfum Arijiippum, qui feUam condidit^ p. 19.

Sect. IX. Euhemeri infiitutum cum veram de fal(is Dik hiftoriam fcripferit ab omni impietate adverfus Plutar- chi delationes defenditm\ p. 21.

SECT. X. Leucippum & Democritum maxim* impktatk reos fuijfe, quod e rerum natura Caufam Effe&riceyi de indujiria fujiidernnt^ p. 24.

SECT. XI. Protagoras & Diagoras utrique Athei. Ifie quod cum Bajulus nulliufque eruditionis homo fuerit^ No- vitatis Gloria impictatem i?i compitis docere ajfe&avit. Hic quod cum fe Diis negleSum putaverit, Vir fttper- hus tantam indignitatem ijiac rattone ulcifci vellet^

p. 27.

SECT. XII. De Epicuro ntagna contentio^ prima Excuja- tio^ illius infamiam a Stoicorum odio & cahtmniis or- tum habnijje. Stoicos fuppoftiitios Libros omni Impietate refertos illius nomine edidtffe. §ht*m antem pie ipfe de Deo cenfuit fufe ojienditur^ P-3C

SECT. XIII. Altera ejufdem excnfatio, voluptatk nomine non hellninam ifiam inteUexiffe , fed animi felicitatem eamquc omni corpork voluptati antetnliffe^ ncqite qttas Cor- poris volnptates admifjje^ nifi cum virtutc copnhntnr^ ip- fum denique optimis moribus vixijfe^ p. 34.

S!E C T. XIV. Hk refpondetnr^ primum etiamfi Libri impti ei affvgantur^ ipfum tamen omnem eanclcm impietatem notifjimk fuk Libris & de quibus nnlla fit dubitatio do- f*#i p. 36.

SECT. XV. Deinde turpem fententiam in iliius de jwe libro non fuijje interpolatam, neqne ea de re Laertii tc- fiimoninm quicquam Authoritatk in fe habere, P»39»

Se C T. XVI. Cum rationes qnibrts Denm effe probari pof jfe fofttditi omncm illius notitiam a vana Populi opinione cleducit. £>uid Anticipatione intclligat difquiritur^ & e

fuk

Elenchus Rerum.

2J#£?* mUam eJfe p*e de D<° ******* de-

cuit, P^tafmatts ortum effi conjianferdo-

SE/S7' S5r ^ eWnit « *» <"»>» PhilofophJpite Jibi aperttjfime contradixerit r i J F P

talia Princioi* JZf ! ' i"od fill'cet cum primum lfZ% S*13 ' V* Numink "otitiamlabefa-

Dor/ *k li " JJ* K0jJmt-> PoUJ)™um cum quaCt cor-

2 $ fm< feliditate ® dixi*> 3£

SE CT. XX. Cum providentiam Dm fuis neeavit nultlm

t eT"j:t m> "*V*"* ^tursprl/at • # "H* Beatitas tteque Sapieniia,

SECT. XXI. Deittde neque juftitiam neaue beuevlleS

Td rZtrq:zr« rutemLere Jrsss

j<tf e contra pejftma Naturx malignttate confaminarenfur,

S*rJ'™eLo tm ?0l"PMem fummHm Bo»™

/ed Zd Ju fatK V6Ce mn # cotttettdeidum,

mi tTibicb fTt T COrp0rk & w»«> & !»<»» SfTt YYm at ad referreti P-%6.

XX"L fintenti£ turpitudinem mimtit cnm

non eas voluptatcs qu« i„ motu fed ftabilitael meUextjfe dtcat> quod qu* i„ %biltate Jult Teas Z

szZr&w pef% refermur> p6*

delt XXJV'.h,^ior & *»* ficce/orib^ ffr>~P*«* J>Jciplina, eam primi injialavle ha- li qutdam Pertpatettci, pr<ecipue CtfalpinJ&Btrigardus,

SE^XXV' In Cardamm ™q"iritur, & virum frudi- tijjmum non tmpium Jed infanum fuijfe demonjiratur,

S Efi>ipttfXVL Vanini "m Philof°P^ tum Hiflorf* de-

p.77.

(£2) Sect.

Elenchus Rerum.

SECT. XXVII. Eadem Hobbii qu<e Epicuri impietas, atm fua axiomata in religionis ruinam invenerat, inanibus di- jiinttiunculfr torum impietatem excufare putat, & pri- mum eo quod nihil fe movere pojjit, nullum ejfe Numen demonjirat, p.86.

SECT. XXVIII. Hobbium nihil demonjirare, fed quicquid demonjirare fe jaUat^ inepte & impudenter femper arri- puijfe. Cum nuUam ejje Religionem velit^ nifi qu<e jujfe- rit Civitas^ omnem jujiuht, p. 89.

Sect. XXIX. Deum ejje aperte negat, cum eum neqne corporeum, neque incorporeum ejfe demonjirat, P«93-

SECT. XXX. Philofiphia civili omnes leges divinas aper- te toUit, quod cum fecerit, quam male fententiam juam de Natur£ Jiatn probet quamqne obtuse iUius impietatem excufet, P-95-

§ECT. XXXI. Ab iifdem principik contraria demonjirat, nihil novi in Philofophii civili attulit, niji quod cum im- pinm tum abfurdum jit, p. c#}.

SECT. XXXII. Athei non fatui nati fedfatfi funt, ng- qne jndicio fed arrogantiH in impietatem impelluntur^

p. 101.

DlSPU TATIO S E C U N D A.

<J[ ^rum Finibus, qui in Jola ^Terra cer~ nuntWy Deum effe demonjlratur.

S.ECT. I. f^Ontra Fanjinm Socinnm a Natur* contem- V^/ platione Numinis Providentiam demonjira- ri pojfe difpntatur, p.103. §E C T. II. Scholajiicos autem fitk difputandi rationibus ad fuam eoncluftonem non pervenire^ tum quod neque contra Mundi JEternitatem, neque contra fpontamum Animanti- nm Ortum qnicquam concluferunt% p. 108.

8K.C7V.

Elenchus Rerum.

SECT. III. A rerum finibm demonftratio inchoatur, qua difputandi ratione tam contra eos qui Mundi lEtemi- tatem afjerunt^ quam qui fortuitum ejufdcm ortum con- clufum ejl. Mlfsa autem coeleftium omraum ratione folfc Terr£ commaditatibus conficitur dcmonftratio, p. 114.

Sect. IV' Atque primiim Terramlocum & fitum^ quem- cunque habet nuUis caufis Phyfick & Mechanick naclam fuije demonftratur^ p. 117.

Sect. V. Sede autem fua, ut aptijjimum a fole inter- vaUum haberet^ folo Opifick conjilia collocaUm foiffe,

p. 122;

SECT. VI. Terr£ partes nuUa ni(i vi magnetica toti co- hairere, eamque non nift admirabili arte effe&am ejfe de- monftratur^ p. 124.

SECT. VII. Terr£ Globum ingwtibus Saxi & Fer- ri Arcubus a Pola ad Polum excurrentibus conftare^

p!i28.

SECT. VIII. Vim magneticam undiqne ab ipfius Centra in omnia extremitatk puntla diffundi^ atque eadem ttni- verfam Terr£ fabricam firmijjima concatenatione fecum ubique devin&am & conJtriUam teneri^ p. i^l.

Sect. IX. Mechanicos nullum motus principium afferre^ atque imprimk non diurn£ five Terr£ ftve Solis circa Axem fuum converfwnk, P'^33*

Sect. X. Neque Annu£ circa magni Orbk Ambitum^

p.135.

SECT. XI. Neque quamobrem aut per JEquatorem aut tanta motiis £quabilitate circumferatur^ p. 140.

Se C T. XII. Neque quamobrem linek Jpiralibus curfus ftt^ os intra Zodiacum definiat^ p* I42,

Sect. XIII. Multiplex tum motns circularH tum diurnl utilitas demonftratur, P- *43-

Sect. XIV. Deinde Annu£ intra Tropicos converfionk^

p. 146.

SECT. XV. gua motus ratione Zona torrida non mo- do habitabilk fiat, fed & regionum omnium cultijjin/a,

p. 148».

a 3)

Segt,

Elenchus Rerutn.

SECT. XVI. guanta utilitate Terr<e extra Tropicos ea dem temperantur, & quanta frigorh thefauri in duobus extremis Terr<e angulk confervantur, p i <? r

SECT. XVII. Singulark Lun* utilitas p .„

SECT. XVIII. Vtiliffimum inter Cmlum & Terram Al rts mterventu commercium, prsfertim quod tam admira- bih celeritate Calorem & Lucem inde ad nos ufque de- ferat, 11

Sect. XIX. Multiplex i„ Terrs & Mark difpofnhnt contra tpfas leges mechanicas uiilitas, J

SEutiiitaJX' tHm

SE C T. XXI. Mirabilk fontium contra leges MefhaliL Origo, j6™ Sect. XXII. Eadem & pluviarum, P- i6c'

Sect. XXIII. Atheorum, & primkm Critia, Euhemeri & Petronn fufpicionibus refpondetur, V-l6l Sect. XXIV. Deinde querelk quas in rerum Naturam

deploravit Lucretius, Sect. XXV. Proxime Luciani feommatk^ • o II?,' SECT. XXVI. Tum-levibus Pyrrhoniorum fophifmJtk,

SEnT- Pe"t<««»orum interrogatL^i

Deus Mundum efecerit, cur non, prius i T'l

SEftrlrXXVlU' PhJkl0gi£ ™HaS &

§ W te%Sm ^ W *» dH

SE c T. XXX. f„tilk f,t Hobbii impietas delonfirt

P. 216.

Elenchus Rerum.

DlSPUTATlO TERTIA.

Epicuri & Cartefii Hypothefes de rerumFa- bricatiOne evertuntur.

Sect. I. fit vera Phyfwlogi£ ratio, atquequkil-

i* vita humana ufus, p. 221.

SECT. II. Communk Atheornm omnium fententia bruti materia fatta effe omnia. ghtamobrem tres pr£ c£terk Hypothefes : Epicuream, Cartefianam & Arifiotelicam fe- orfim redurguendas effe duximus^ p. 223.

Sect. III. Epicurl Hypothefis. Primum von modo illu us fed Phyftcorum omnium 'Effatum^ e nihilo^ nihil fieri, refellitur^ atque non eam materi£ conditionem effe ut Na- tnr£ fu£ virtute exiftat, demonfiratm\ p. 226.

Sect. [V. Cum Atomos infinitas effe velit^ &Vacunm& motum fnfiulit, p. 230.

SECT. V. Incredibilk cum gravitas tum motus celeritas quam atomk fuis tribuit^ aliaque multn ad motus natn- ram pertinentia difputantur^ P-233-

SECT. VI. Motus declmationk citra caufam fingitur. Ciccronk ea de re difputatio. Gaffendi ad Ciceronem Re- fponfio. Rcfponfonk Confutatio^ p. 2 3 8.

Sect. VII. Quam crafse & imperite Epicurei de omni rerum natura philofophantur^ p. 246.

Sect. VIII. ghtam inepte de Terr£ fitu, p. 251.

Sect. IX. gttam ridicule de coelefimm a terrenk inter- vallo, p. 256.

Sect. X. Epicurum bipedalem Solk magnitudinem credi- diffe contra Gaffnchtm probatur^ p. 260.

Sect. XI. Quanta hebetndinc dc omni C(tlefiium ratione djJftruit, fuse per fingnla percurrendo oficnditur, p« 263.

Sect*

Elcnchus Rerum^

SECT. XII. guantb de Aere, de Terra, de Mari9

Sect. XIII. guantk de Oceant, de Nubibus, dePlmit\

Sect. XIV. Epicure* Philofophi* cum rerum ^finibL comparatio,

SECT. XV. Cartefius quod nullam in natura Finium fci-

entiam ejfe voluit , omnem de Deo fcienJiam fuftulit,

Sect. XVL Contra Verulamium difputatur, quod caufa- rum finalium fcientiame Phyfca faa penitus ablegari vo-

***** p 283

SECT. XVII. Veteres omnem de JDeo Controverfiam in una de rerum finibus qu&ftione pofuijfe. Egregia Pl^ tarchi ea de re difputatio. Cum Mechanick non difputa- ri an mechanici ratione operetur Natura, fed an quae ifti- ufmodi ratio ejfe pojjit , nift qu£ fit confilio inftituta,

p. 288

SECT. XVIII. Carteftus abfoluta Mundi plenitudine om- nem motum faftulit, p# 2^

Sect. XIX. guam ut tueatur^ communes rerum notiones immutavit, quod de duritie, de rarefaSione, de loco de fpatto demonftratur. p '

Sect. XX. guod idem fufius de motu dicitur, ' ataue magna Cartcfii in Diale£tic£ arte ignorantia notatur,

Sect. XXI. g>uam male primam fuam legem mechani- cam fancivit^ p^cy. SECT. XXII. £j>uam mali c£teras9 p. 3 lQ*

SECT. XXIII. De Vorticum faorum divifwne, P- 314! Se C T. XXIV. De Elementoritm exortu, P-3l6. SECT. XXV. $uam male Mundi hujus Jjftema extruxit]

Sect. XXVI. Plus Operis in Mundorum demolHioie quam Fabricatione impendit, p. 328

SECT. XXVII. guantas nugasin Planetk faciundk egit\

P« 33o

SECT. XXVIII. guatitas cum de Terr* Phtnomelk,

P-335- Sect.

Etenchus Rerum.

Se c T. XXIX. <%uantas cnm de Aqu<e a Terra feparatione^

Sec t. XXX. guantas cum cle mark falfedine, de fon- tibus, de pluviis, f J

Sect. XXXI. Carteftum e hdo ad Philofophiam prt^- feUum fuijfe concluditur, p. ^

DlS PUTATIO Qu A R T A*

Mundum neque prorfus infeBum , neque ne~ cefitate faBum, fed folo Opificis confilk extruBum fuiffe demonjlratur.

Se c t. I. A N- Mundus fempiternus effe potuerit impe- n , l\ rite cum Atheh difputatur, atque pcfc ojienditur, Jr 7p< J£

Sfi c T. II. A Partium Mundi cognatione, vmtuaquc uti-

j l' PMofophorum primus Arifioteles, qui Mun- dum nunquam fa&um fuijje affemit. De Ocello Lucano dubitatur, & vero (tmile ojienditur Librum de Vniver- fonon ab antiquiore illo Pythagorx difcipulo fcriptum fuijja, fed a recentiori quodam SthoU Peripatctie* Philofopho,

Sec t. IV. fuerit Ariftotelis Opinio fuse el Mils

Jcriptts declaratur, p. ^

J\ V* QHMptam in omni Natura caufas finales ejje ■oolmt, nullo tamen confdio frtfcriptai, fed fola. caufarum naturalium necejfitate ortas, P-374- T)T Sit<e Opinionis impietas demonfiratur ,■■ quod

■Ueumvi qnavis fibi inftta quicquam agere pojfe negaverit,

P- 374*'

(g; Sect.

Elenchus RerumJ

Sect, VII. Vnde in eo interpretando doUi omnes tam

crafie fe fefellerunt, Sect. VIII. §>uam ineptk & levibm Argumentk fcn-

tentiam fuam confirmaverit, demonJiratury p. 374.

SECT. IX. Occafione Ariftotelk, qui eorum Autoritatem

fepe affert^ in veteres Poetas invehitur, & quam indo-

3um atque barbarum hominum genus fuerint, differitur9

, , P- 377.

Sect. X. Arijiotelem eodem quo Epicurus luto hafiffe 0-

jienditur, quod pofuit rerum multitudinem, qu£ Jola fui

virtute exijiunt, p. 379.

SECT. XI. Nihilo meliorem aut motus aut ordink cau-

fam^ quam veteres ijii, qnos quod omnia fola materia ef-

fecerant^ reprehendit^ ipfe attnlit, P-38i. S E C T. XII. Rationts mechanic£ quibus dewenjirat, quam-

obrem in Orbem vertatur Coslnm^ refelluntur^ p. 387. SECT. XIII. Deinde iji£ quibus plurium motuum c&le-

Jiium necejfitas demonjtratur, p.388. SECT. XIV. Tum quibus rotunda Cceli fignra, p. 391. Se C T. XV. Proxime qnibus C&U primi ab Ortu in Occa-

fum, Planetarum ab Occafu in Ortum curfus^ p. 392. SECT. XVI. Dehinc quihus AJira lucere, P-394- SECT. XVII. Pojiremo, quibus rotundam effe eorum figu-

ram^ & quibus primo Cvlo aftrorum mnltitudinem^ re-

liquis non nifi cuique unum, Sect. XVIII. ln cwlejiinm defcriptione ipfum So-

lem, qno nno Jiat omnis Mundi pulchntudo^ prtteriit,

P- 397.

Sect. XIX. Refntantur qu£ de Elementorum nnmero^ (itu, & qualitatibus dijferuit^ P-398. gECT. XX. Item qu£ de Terr£ in medio Z)niver(i fitu^

p. 401.

SECT. XXI. Itemqu^de Mari, ejufque ^jlu, & falfedine^

p. 404.

SECT. XXII. Item qu£ de fontiurn & fluviorum Ortn,

p. 407.

SE C T. XXIII. Item qu£ de Nubibus & Pluvih^ p.409.

Elenchus Rerum.

SECT.XXIV. Argnmentatio a novitate hifioriae contrd Mundi ttternitatem rejicitur, Arifiotelk Objcciio contra Numinis Libertatem in fe vertitur, & multa in Mttn- do ejfe7 qu<e nulla causa niji fola Arbitrii optione ficri pojjent, demonfiratur, P- 4 1 3 .

SECT. XKV. Eandem difciplinam docent Mechaniti om- nes. Vanitat Philofopki£ Qr<ecorum explicatur, p. 417.

SECT. XXVI. Monentur Theologi ut ab ik Arijioteik Effatis caveant^ qti£ ipfi folius Impietatk causH rata fc- cit. Atque ab ejufmodi ckcretk quibtfs Atheifmnm fuum fulciri voluity fatalem omnem Theologiam ortum habuijfe peroratur, p. 410.

DlSPUTATIO Q^U I N T A.

generis humani Ortuy & Corporis humani JtruBura Deum effe demonfiratur.

SECT. I. TJjOminum Genus ftne Creatore non pQtuit ex- IJ ijiere, nifi fuiffet ftngulark quidam ho- mo^ quift & ingenitus & immortalk, p, 429.

SECT. II. Recitantur vari<e citm Poetarum tum Philofo- phorum de hominum exortu fabelU, atque pr<ecipue cum Democrito difputatur , qui homines lumbricorum more l Terri effufos fuiffe fiatuit, p. 43 3 .

^Ect. III. Si Terra fponte homines elim pcperit, nunc quoque eos parturire, p. 438.

Sect. IV. De Terr<e filiorum Nutrimento , Educati- one, atque fu<z pojiea Sobofk Procreatione difputatur,

p.441.

(g2) SECT,

Elenchus Rerum^

SECT. V. Duftus & Canales corpork httntani non po- tuiffe cafu excavari, quod fpeciatim de Ventriculo & ln- tejiinis demonjlratur, p. 445.

SECT. VI. Mirabiles illorum ufus fuse cxplicantur,

P- 447-

Se C T. VII. Magnam fermentationis fontium, qui juxta Jiti funt utilitas, fc. tlep&tis, Pancreatis , Lienis^ Me- fenterii glandularum^ atque aliarum ubique per corpus re- fperfarum. P-452.

Sect. VIII. De fanguinis circulatione atque Harvti laudibus, P'455*

SE C T. IX. De Cordis fabricatione, p. 457,

SECT. X. De Arteriarum commoditatibus^ p. 460.

Sect. XI. ltemVenarnm^ p.462.

SECT. XII. De MechanicaSanguiduSuumratione^ p.464.

SECT. XIII. De Refpirationis organis, eorumque ufu, & primum de Larynge, p. 467.

Sect. XIV. De Pulmonum compage & geometrico muf culorum petJoris Artificio^ P'4^9.

Se C T. XV. De Refpirationis VJibus, p. 47 u

SECT. XVI. De Cerebri StruSura^ P- 474*

Sect. XVII. De Nervoji Generis Apparatu^ p. 477.

SECT. XVIII. De Animalium Gencratione, P«479.

SECT. XIX. De Inftinftu quo Bruta animalia fcctuum nutritioni providere moventur, P483.

Di s-

DlSPUTATIO SeXTA.

Contra Scepticorum & <iAcademicorum dijcu plinamy potifimum Gceronis de Quteflio^ nibus Academicu Libros, & Cartefii Afe- ditationes Metaphyjtcas difputatur.

Sect. I. ^Cepticorum omnium Levitas & Faftidinm.

Cartefii methedus, P*^9> SECT. IL Stepticorum difciplin£ ortus & hiftoria^ p.491. SECT. III. Ad difputationem cum Cicerone aditus, p.495. Sect. IV. Evertitur primum Scepticorum Effatum^ om-

ni Orationi Orationem oeaualk ponderk adverfari^ p.497. Sect. V. Scepticorum difciplina tollitur tnm vit<e com-

mnnh gubernatio, tum virtutfc conftantia^ p. 502.

Sect. VI. Argumentum a Philojophorum inter fe dift

fenftonibus diluitur, P«5C5« SECT. VII. Senjuum fides & integritas vindicatur, p.510. SECT. VIII. <g>//<f fit in re quaque veri nota, atque

quantum in ea cernenda fenfmm Acumen, p. 514.

Sect. IX. ObjeUionibus de dialetfica refpondeUtry p.5 19. Sect. X. Tum cleinde in Phyfica de principio materiali^

p. 522.

Sect. XI. Pofiremo de Principio ejficiente, p. 524.

Sect. XII. g>u£ fit Beatitatk Nat.:ra explicatur, p. 528.

Sect. XIII. Atque Vrtute co, fui demonftratur^ p. 530.

Sect. XIV. Objetfioni £>uod ftVrtus pr*mium fecum afferat, cum gratuita non fit, fit jui Uudem amijfura* refpondetur, p- 532-

(g3)

Sect.

Elcnchus Remm.

SECT. XV. Cartefm fim dubitandi rationibus fe in fnmmam cnjnfitbet Jcientia dejperatienem prtcipitavit,

Sect. XVI. Se Mentem a Corpore difiinSam %e*(ti difputandi ratione nequaquam comprobavit, P- 538.

S E C T. XVII. An infiU fint Dci & Natnra legum no- tiones qu<eritur, fi vero ftnt, nuUius njus aut obligationk ejfe nifi ratione probentur, p#

SECT. XVIII. An a firma omnium Gentium confenfione innata Dei Idea demonfiretnr ? Et non demonfirart con- cluditury p# ^

Sect. XIX. Carteftum nullam fubjlantU divin<e ldeam habere demonJiratury P- 550

Sect. XX. Neque PerfeUionum divinarum^ p. 552.

Sect. XXI. Realitas Objeftiva nihil ejl, & fi quippiam fit,plura Numina fuijjent, p

Sect. XXII. Realitas Objediva fi formalem non quet, nihil concludit : Si aquet plurcs fnrrt Dii, p. 558.

$ECT. XXIII. Realitatem Dei Objeftivam ab ipsa Mente effici potnijfe demonftratur, p# ^

»SiCT. XXIV. Alterttm Cartefti fophifma, qno a firmme perfeBi notiont ejnfdem exifientiam infert, evertitnr Et fcroratnr, ' $6

ERRATA,

ERRATA.

F^f.fag. i. Lin. 4. Lege cogitavi, /-.4. /. 2 r. deeft «Sr ante Be*ir, p. 17. /. pemilt. /. un- quam, p. 18. /.20. /. execrantur, f. 19. /. 9. /. antevertere, lbtd. /. 10. /. poflimus", p. 25^.24. /• qui. Di/>. 1. p. 23./. 6. /. Jovis, f . 59. /. 31/. longam, />. 4T« *• l6« '• defipere, Ifrirf. /. 37. /. etfluentia, /\ $7. /. 2-8. /. feipsa, p. 66. /. 1. /.fine, />. 82. /.2. /. imbuerat, p. 92. /. 32./.«, /.102. /. 24. /. didicerat. Difp. 2. p. 105. /. 18. /. fidenter, p. 107. '• penult./. fleftantur, 109. /. 12. /. vero, p. 113. /. 14. /. fnfc&a, p. 115. /. 2. /.credulitati, lltd. /. 15. definiri, />. 120. /. 18. /. in- ftderit, f. 121. /. 28. /. proripiantur, p. 134. /. 35« aut, Ibid. /. fuae, />. 137./. 6. /, ut, />. 148. /• 3. /. qud, />. 159. /. 30. /. undx, p. 174. /. 19. /. ejulatu, p. 176. /. 3. /. ut, p. 179. /4. /. halitus, p. 180. /. 35. /. nobis, p. 182. /. 4. deleatur non, />. 183. /. 23. /. reftituerunt, p. 192. /. 14. /. mo- mento, p. 193. /. 23. /. Artifices, ita/. /. 30. Impares deeji poji pares, p. 194. /. 6. Indeejl ame ipfum, />. 195./.1./. Aftrologiae, 198. /. 36. /. rationum, />. 208. /. 34. &, p. 209. /.8. /. genitum, 213./. 7. Cum deeft peft Ut. Difp. %.p. 221. /. 12. /. Ignavum, p. 263. /. 18. /. 18. crediderit, p. 170. /. 20. /. candore, Ibid. 1. 30. /. quid, p. «74. /. 10. /. feipfie, Ibtd. /. 32. ddeatur quam, p% 312. /. 26. 1. fic, p. 313. /. 21, /. dextrf, p. 317. /. ult. /. quiete, p. 328./. 15. /. perduraturam, p. 342./. i^./.minimi. £>///>. 4. />. 356. /r 28. fed deeji ame8c, f.%ia. /. 6. /.illius, 376. /. ir. novit deeji poft ufiis, p. 380. /. 1. /. multitudine potuit, />. 383. /. 1. /. fi, Ibid. /. 16./. me, p. 386. /. 12. /. fapienter, p. 387. /• 28. /. Atomis, Ibtd. I. 32. /. contrarii, />• 39o- /. 20. /. ftulte, p. 406. /. 17. /. cum pluviis, p. 419. /. 20. /. controverfias. Difp. 5. T • 445- /• 3. /• rcfutavi, />. 448. /. 26. </c/e<tf«r fine, 466. /. penult. del,r:ur ut, />. 475. /• »«■ /• franata. DifpjS.p. 507. /. peault. /. cogitare, f. 5 13. /. 1 . /. immerfi, Ibtd. /. 36./. Academiae, JM./. 38. /. nimis, p . 5 17. /• 27. /. nimis, />. 5 19. /. 10, hos, p. 537. /• 7- '• Sol> Terra.

DISPUTATIO PRIMA.

<*An Thilofophorum ulli , quinam dAthei fuerunt C

Sect. I. «S^fiQ^UM vetusPhilofophia in duasScho- las abinitio diviia fuerit$ quarum altera Ionica, quam exorfus cft Tha- lcs Milefius, ficdichis,autquod Mi- leti natus, aut quod Tyrius cum fu- erit, in civitatem adfcriptus fit : Italica altera, quam Py tha- goras Samius , reli&a patria, quod Polycratis Tyrannidcm ferre non poflct, in ea Italiae regionc, quse olim magna Gr#- cia, nunc Calabria difta eft, inchoavit : Inter Ionicos uni- cum Anaxagoram, qui a Thalete quartus fuit, £ populo pro tribunali impietatis accufatura fuifle acctpimus , quan- quam do&i quidam cjufdem fedte omnes cjufdem quoquc cnminis accufandos efle cenfeant. Poft autem, cum in So- cratc, qui ab Archelao, ut & ipfcab Anaxagora, difciplinam acceperat, Ionicorum fucceflio dcfiiflet, & Philofophia ab ejus difcipulis denuoin varias feditiones, dum (ux quifque pnnceps efle voluit, diflipata & divulfa fuiflet 5 Ariftippus inter^multos alios aliarum Authores Cyrenaicam ab ejufdem patria ficdiftam inftituit, cui fucccflit Arete filia, qme alte- rum Ariftippum, tum filium tum difcipulum habuit , cu/us auditor Theodorus, & Bion Borifthenites, qui Theodori fu- it , de eodem crimine accufati fu£re. Scdte autcm Ifalica?, aut qui eidem alius tferefeos nomine fucccflerunt (nequc cnim eorum quenquam,priufquam novamoliri coeperant, in crimen vocatummemini) complures omne Numtn apertius |uftulifle pcrhibcntur. Quorum princrpes fuere Lcucippus, J/ctoocritus, Diagoras Melius, Protagoras, &unuspr*re- ^quis omnibusEpicurus. Quorum ctiam ordini acccnfas efle poilet Euhcmerus hiftoria? Scriptor antiquus, cum & ipfc

B rulgo

An (philofophorum ulli, Disp.I.

vulgo in eodem hominum coetu & numero reponatur. Quid vero de Diis fuis immortalibus aut ipfi, aut alii quivis, docu- crint , neque a vulgi opinione, neque a cujufvis Scriptoris auftoiitate, fed a folis cujufque decretis judicare oportet. Quanquam enim in loco de Natura Deorum magnae mult^eq^ videantur Philofophorum dillenfiones, extremis tamen du- abus fententiis, quse & ipfe maxime perfpicuae funt , non plures efle poflunt .• Et in quarumalteni quifquis fuerit, eam utcunque fimulet fronteque occultet, diflimulare nequit. Ut enim funt, atque femper fuerunt, iique neque pauci neque ignobiles , qui fempitcrnum quendam efle pr*eftantiflim2 mente pneditum, qui idem rerum omnium Opifex & Re&or fit, cenfuerunt : Ita funt & alii qui e materia bruta omnifque confilii experte omnia , qusecunque funt aut fuerunt, nata efle arbitrantur 5 aut fi forte aliam matcrias adjun&am cau- fam cfle velint, talemtamcn adhibent, qua?aut nulla Provi- dentiae vi fit praedita, aut fi fit, e2 in rerum adminiftratione nunquam utatur. Qui iftam fententiam fecuti funt, Deum effe planeaiunt, quod Univerfi Dominum& Re&orem, qui omnia ratione 5c imperio regit, fateantur. Qui hanc, aperte negant, cum adverfus rem brutam, five quas omni mente aut mentis ufu vacat , nihil intelligit, nihilq, animadvertit, nulla certe pietas, nulla religionis fanftitas efle poflit. Ut fi qui veterum quos vulgo impietatis infimulant, tale rcrum princi- pium efle cenfaerint, quod aut omni mente vacet, aut fi men- tem habeat, Providentia } in re tam aperta quid opus eft ju- ris aftiones conftituere ? reos ojnnes fine teftibus, fine formu* lis, fine judicibus habeamus. Quanquam enim fint qui Deum, quem decretis tollunt, ore habeant, tamen qux occulta eo- rum mens fuerit, quicquid ludant & relu&entur, quam facile elicere 8c evocare ponumus. Nihili enim eft efle Deum mil- lies c&nfiteri, nifi talem efle confitcantur, cui&cukumSc obfequium debeamus. Itaque fi qui tam evanefcentem Nu- minislarvamfubftituerint, quasfibi foliftudeat, aliorumque omnium curamprocul habeat 3 ita ut nec ab impiis poenas rcpetat,necfui cultoribus prsemialargiatur, hi quidemDeum efledixerunt, non omnino quod crediderint, fed quodne- garcaufinoneflent. Quippe fi nihil nobifcum commercii Numen habuerit,utcunque beatum &imroortale prsedicetur,

DOB

Sect. I. e> quinam Jthei fuenmt ?

non magiscultu aut obfequio dignum erit, quamfiautfax- um autftipitera in coelis collocarent : Si enim preces non ex- audiat, quorfum precibus nos ipfi fatigemus ? Si quid agi- musnon animadvertat, quorfum ejus gratiam virtutehone- lteque faftis mereri conemur? Ufq^ adeo perfpicuum eftde- trafta Providentia omnem Religionis ufum tolli, quo fublato mhil intereft quicquam fit, quod Dci nomine appellaverint, necne. Neminem itaque inter Numinis Cukorcs numerare oportet, nifi qui idem mundi Dominum & opificem aflcru- erit, qui rerumNaturam condidit, earumquecuramgerit. Id quiagnofcit,Deum confitetur^ qui negat,quotiefcunqueeo vocabulo utatur , totus Atheus St nil nifi Athcus efiepotcft. Sin vero aut e propriis decretis autfiipicntum teftimoniis ve- terum quique de tea religione non prorfus damnentur, po- puli folius delationes nihili seftimandas effe vellem, cum nun- quamerei veritate, fed fuis duntaxat praejudiciis, fummt- que rerum ignoratione fempe.r judicare foleant : Nempe fi quis ineptas quafvis eorum fuperftitiones aut contemplerit aut minus forte aeftimaverit, inclementer ftatim in Atheo* rum turbam diftento gutture & indi&a causa de omill im- pietatis ratione damnandum vociferantur. Neque equidem quicquam faepius ufu venire memini , quam fi qui fuperfti- tionem tollere moliantur, ab iis qui turpiflime eidem fe man- cipio dederant (iftis enim vernis nihil aut vilius aut infolen- tius) impietatis convicio & ignominia notari. Cumenim nul- Jam aut efle aut quidem effe pofle pneter fuam Religionis ra- tionemarbitrentur, eamfi qui minus fufpiciant, utcunque alioquieximiamadverfusDeum pictatem & profeflifint & oftenderint , tanquam Mezentios Deorum hoftes ipfamquc Cyclopum fobolem tum Diistumhominibus exofam infeftau- tur. Pnufquam igitur fingulos coram Tribunali fiftamus communis pro omnibus videturdefcnfio, folum quod fuper- ititionem oderint, impietatis accufatos fuifle.

Sect. II. Qyid enim Religionis nifi Atticam J Wki- w/avaut neglexiUeautirrififlfeincufantur? Qua quaefo quac unquam Relpublica quicquam tetrius aut magis ab omni fa- pientia atque pietate alienum publicislegibusfancivit> Bar- uanenimplerumque Solem&Lunam csteraque cceleftia co-

B 2 luerunt.

4 An Tbilofophorum ulli, Disp.I.

luerunt, & fi quos homines, cos folummodo, qui olim virtutc 8c praeclare geftis enituere : Grxci autem non modo homi- nes, fed & hominum flagitia. Scilicct cum immanifiima Grae- c\x barbarie, tetcrrima fuperftitio fbrte orta fit,omniumque animos occupavcrit, cam Poetse , vaferrimum hominum gc- nus, dum fcenae omni (celere refertse infervierint, longe foedi- usimpiisfuisfabuliscontaminarunt, atquequidem tam tur- pia& flagitiofa deDiisfuis finxerc, utde homine improbif- firno ncmo tam improba crediderit, & fi convitiisatquc pro- bris laceflerc voluiflent, ncfcio qui foediora comminifci po- tuerant. Ne vero omnem turpifiimae fuperftitionis hiftrio- niam aperiam, totum prope coelum tam perditd hominum colluvie compleverant, ut fumma & ian&iflima ifta mundi fedes, non tam Deorum domicilium quam latronura ergaftu- lum videretur. Qui igitur Philofophos fc gerere oportu- ifle putamus,cum Deorum ftupra, ebrietates,£rumnas, luxus, bclla,&fervitutesanimadverterent? Quid cum Coelum, qui Deorum omnium fummus, a filio Saturno exe&um accipe- rent ? Quid cum ipfi Saturno humano fanguine litari vide- rcnt? Quid cumproprios filiosdcvoralTeaudirent? Annon /«- melius fuiflct jam inde ab initio Critia vel Diagora ad con- nAuiA. dendas lcges adhibito decrevifle nullum efle Dcum , quam taliafacra faccre, qualibus Saturno operabantur? Annon craflius Sc vehementius in Numinis Majeftatem tam barbara- fuperftitione quam apertiflima impietate pcccatur ? Annon deniquc praftat nullum omnino numen coluifle quam aut im- Cyp. er>. ad mane aut impium efle arbitrari ? Quid cum Jovem non ma- Donat. gjs vegno qUam vitiis principcm, in terrenos amorcs curn ip- iis fuis fulminibus ardcntem3nunc aurco imbredeftuere, nunc in puerorum- pubefcentium raptus miniftrisavibus profilire ? Tertul. Ap. Qk^d cum fquammatum, cornutum , plumatum & in aurum cfemcnsAicx. pr# libidine converfum Dcum ? Quantomclius ^Egyptii qui jProtrept. vicatim bruta coluerunt animantia, quam Grcci qui talcs ad- orant Deos, illa enim etfi fera? fint , non tamen ira aut Jibi- drBeinflammantur. Unde Momus false & fcite in publico omniura.Deorum conventu impiorum defcnfionem fuicipiens Jap. Tragoed. Luciano inducitur. "Quum.ex Poetis audiunt nos amare, <c vulnerari, fcrvire, vinculis obftringi, feditionibus turbari- * innumeris moleftiis implicari $ priefer.tim cum beatos & irn^

" mor~

Sect. II. & quinam Jthet fuerunt ?

" mortales efle contendamus, quid aliud quam nos jurc de- <c ridercntSt flocci facerent.

Si vcro non modo ipfos Deos fed & ipfum Deorum cul- tum intueamur, quid quxfo Philofophos agere oportebat, cum Eleufiniamyfteria,8t Venerisficra afpicerent3qua? quem- admodum Athcnis celebrari folebant, oCl^s yscr^xx^y , mundi f probrum, merito appellantur, cum ipfe lupanaria nulla tam foeda fcelera viderunt, quam quas in ipfo Deorum cultu pa- trabantur ? Quid cum Bacchi Orgia, qux Confulcs Eioma- ni Scnatusau&oritatenonmodourbe fed universa Italid eli- minare bonorum rcip. morum interefle reputarunt ? Quid denique cum totum undique Deorum culturo imrnanitate, li- bidine 8c omnibus flagitiis contaminatum intuerentur ? Igna- vi fane admodum & nullius animi fuiflent , nifi tam vefanas tamque impias Religiones palam & cum indignatione abdi- caflent. Ut fi tales fuerint quales fuifle accufantur, reliquis tamen qui turpi vulgi fuperftitione obftringi fe pafli funt, longecordatiores fuere : fieri enim non potuit quin E>e- um (fi quem omnino efle putaverint) a tam immaifi & per- niciofo cultu abhorrere intelligcrent: Atque adeo nequc ipfi fufcipere poflent, nifi prius aut omnem Numinis cultum depofiierant, aut faltem tantilli efle reputavcrant , ut nihil referre ccnfcrent , cui aut quomodo aut denique an omni- no perageretur : Atheos enim nullius fuperftkionis piget, quantacunqueturpitudine inquinctur,fed quodlibet & quo- vis modo adorant, modo chariffimas cuti&capiti confalatur. Ut quidem fummo jure reliquosomnes,quotquotin(anis vul- gi religionibus paflim uti conlucvere, non modo Diis quos adorarefimulaverant , fed omni Deorum numini plane illu- fifle 8c cbm renunciafle fufpicemur. Noftri autem cum for- tafle erga puram fonctamque religionem meliore animo affe- ftifuerint, tam immanes fuperftitioncs tollerc ftuduerunt^ ut cultus quem Deorum numini magis placere putabant , il- lius loco obtineret. Unde Clemens Alexandrinus dum in impudicas Attic^e fuperftitionis ceremonias invchitur , fic de- nium Scmeritoquidem perorat : " Qu4 de caus3 venit mihi tt in rnentem admirari quonam modo Euhemerum Agrigen- " tinum Sc Nicanorem Cvprium, & Diagoram* 8c Hipponeni ^Melium, & illum poft hos Cyrenaeum, cui nomeuTheodo-

B 3 <<rus>

6 An Thilofophorum ulli, Disv.h

"rus, &multosalios, qui probe & modefte vixerunt, & <( reliquis acrius hunc de Diis iftiserrorem perfpexerunt' im- " pios &; atheos haberi.Qui etiamfi veritatem ipfam forte non « attigerint,errorem tamenintellexerunt, quod quidem non « exiguum eft ad inventionem veritatis exordium. Verum utcunque fuerit,longe fatiuseifearbitror omnem religionem afpernari quam talem fufcipere , quam non modo fidam Sc iib. 5. inanem, fed impiam & Deo exofam efle novimus. Jamdu- dum me fateor, inquit Arnobius, mecum reputantem in ani- mo rerum hujufcemodi monftra, folitum efle mirariaudirc vos dicere quenquam ex his Atheum, irreligiofum , facrile- gum , qui Deos efle omnino aut negent aut dubitent 3 cum fit multo re&ius Deos eflenon credere, quam efle illostales. Atque igitur longe clementius in Philofophos iftos , etiamfi tales fuerint Athei quales fuifle perhibentur , animadverti oportet, quam in fordidos iftos vulgi adulatorcs, qui una cumeo tam turpi fuperftitione fe volutari fuftinerent. Vcl faltem a populi Athenienfis dica aut fori Arcopagitici judi- cio impios non haberi , cum tales Deos contempfifle accu- fantur?qualesnoncontempfiirc fine apertiflimo in rcligionem fcelere non potuerunt.

Se c t. III. Idque potiffimum fi civitatis morcs 8c le- ges paululum intueamur, cum & turpiflima religione ufi fint, & eam extremS legum feveritate omnibus imperaverint. Et- enimficutGraecia prx aliis regionibus olim fuperftitionum foecunda fuifle traditur, ita Athenas pr* reliquis Grxcke ur- bibus fuperftitioni deditas fuiffe accepimus, undevulgddi- dte funt Deorum Patria & Officina , atque hinc cives fuos v , , P(^ta comicus exagitat , quod Athenas in iEgyptum muta- SfflS dCVa'Ut • * Phllo^Phus totam urbem unum akare fXm fuifle quentun Quippe fanftiffimis reip. inftitutis civibus juflum erat una cum Diis patriis Deos omncs peregrinos ho- ipitio excipere , exceptofque colere , cxquoibidem quot- annis celcbrabatur feftum Geo&U diftum, quod in numi- num mquilinorum honorem inftituebant. Adeo ut pneter vernacula numina omnes Barbarorum Deos, omnemque om- nium gentium fuperftitionem fibi tandem accerfivifle vide- antur. Cum autera tam immen&m fuperftitionis molem fuf-

ccpcrant,

Sect. III. <& quinam Jthei fuerunt ?

ccperant, eam legibus acerbiffimis omnibus pra?fcripferunt, capitifque periculo cuique civium imperabant Deos atque Heroas patrios (ut jubent civitatis leges) veneraii. Et fiquis vel verbo folummodo prater illorum legem quicquam de Diis diceret, fummo (cmper 8c inevitabili fupplicio mul&d- runt. Neque quodvis deli&um tam leve circa facra fieri pof- fe putabant, quinquod capitis poenii expiari mereretur. Si quis vel parvam ilicem e luco heroum forte excidiflet , eum morte puniebant. Atque adeo fatuum quendam eumque in civitatc famofiffimum , quod ^fculapii facrum paflerem ad necem ufque verberaflet, morti adjudicarunt : cumque puer quidam auream laminam, qu# e Dianae coroni deci- derat fortfc fuftuliflet, nullam a?tati veniam dederunt , fed crepundiis, talis,& lamind ei fimul oblatis,cum ad eam fe con- tuliflet,plexus eft capite Infans facrilegus. Et ne quicquamin facra impune peccatum foret, fenatus poftridie myfteriorum in Templo Eleufinio confeflum faciebat, ut fi quis in fefti re« Hgionem quicquam pecdflet, pcenam fccundum legumin- ftituta exigerent. Immo vero non modo ftultos & pueros, led res brutas & inanimatas, fi in religione deliquerant, in ju- dicia vocare facrum & folenne habebant. Sic in fefto BaponW bovem quotannis immolabant, in memoriamcu- jufdam bovis Athei, qui facras fruges in Bacchanalibus olim devoraverat : Etdeinde interfe&o bove,bipennemquo eum occiderant, in judicium quoquc vocabant : eum tamen, cum actionem folenni fbri pomp& expofuiflent, ea erat judicum clementia, abfolvebant, quodbosqui facras fruges abfum- pfifle aufus fuerat, jureinterfe&us videretur. Jam cum ad- e6 futilis & ludicra fuerit Athenienfium fuperftitio , eam- que cum legibus tam fan&is juflerint , qui fieri potuit quin cordati omnes tum publicas religioni renunciarent , tum ad Areopagitribunal poftularentur. Potiffimum cum non modo ea hominum probra , quos confecraverat antiquitas, fed Sc nova indies in Deorum numerum ipfi referebant. Leaenam & Lamiam foediffimum fcortorum par annuae parentationis ho- ^ore ma&averant > Buricho, Ademanto, Oxy themi, viliffimis lenonibus aras ac dclubra cxtruxerant , quo tandem neceiic toret, ut aut turpia hu jufmodi monftra libatiombus, paeanum cantibus 8c cunftis religionis ceremoniis colerent,aut in ipfam urbis religionem peccarent. S e c T, .

8 An Tbilofopborum nlli, Disp.I.

Se C T. IV. Quid quod dcnique qui illos impictatis ac- cusarunt, aliis quoque,quosfummumnumenfim&tffime colu- iflcnovimus, idcmfceleiis intentaverint, idquenull^alia ra- tione nifi quod apcrte a veftna ipforum fuperftitione abhor- ruiflcnt. Ut cnim Socratem praeteream , cui , quod quos Dcos civitas exiftimaret,ipfe non exiftimaverat,Anytura, Ari- Itophanem 8c Melitum impietatis criraen impegitte res jam olim apud omnes nota & pervulgata eft, tamen nec tunc Ly- fise defenfione ncc nunc mca opus eft, ei ut impietatis macu- lam abluamus 5 quippe hoc abunde praftiterunt Melitus morte mul&atus, Anytusab Heracleotis exterminatus, Pa- l^eftrae & Gymnafiaob Socratis mortem Athenis clauia, scnea- que imago in illiusmemoriae honorem ab ipfis judicibus refi- pifcentibus erefta, & denique totius orbis de Socratis inno- centid conftans & confentiens opinio. Eo itaque miflo, quid quod Chriftiano nomini ejufdem flagitii invidiam fecerint? qua? calumnia jam tum ab initio adeo invaluerat , ut fi quid calamitatis terrarum orbi forte contigiflet , id divinitus in illorum impietatis pocnam St ultionem illatum fuiflb clama- verint. Cujus rei fat teftium funt quotquot antiquiorura aut pro Chriftianis aut adverfus Gentiles fcripsere,qui quan- quam a Chriftian^ fide impietatis crimen eluere impense dc- fiidaverint, tamcn ubique in fuos tanquam Atheos omnifq^ Religionis hoftes in foris animadverfum eflc queruntur. Quo fatis perfpicue efficitur, aut Atheos fuifleChriftianos,aut non fuifle Philofophos, cumin eildem causi fucrint utrique, fi cnim fidem mereantur Ethnicorum delationes, nc quidem Chriftianos abfolvamus, fin minus, in integrum reftituantur Philofophi. A quibufdam autem reclamatum eft,in alid con- troverfia Chriftianorum, in alia Philofophorum caulam vcr- fari,quod illos non modo Ethnicorum fupcrftitioncm afper- natos eflc, fed & praftantiori numinis cultui nomina dedif- ic liqucat, de his verc cum nihil quicquam tale conftitcrit, ablblvendosnon efle, nifi quoque dum fuperftitionem pef- ium dedcrint, meliore cultu ufos Fuifle pariter liqueret. Efto quidem, neq^ enim nos abfolvimus, fcd iatis eftfiomnia qu^e contra eos afferuntur teftimoniaelevare poflimus: Cum i^i- tur Graecia? vulgus omnes, quotquot (une fupcrftitionis ex- pertcs vixcrant, impios lempcr exiftimabat, finulla aliaoc-

currat

Sect. V. e> quinam Athei fuerunt ? ^ currat accufatio, qua? tam iniquam de iis opinionem perfua- deat, eos e£ duntaxat causa tam turpis convitii reos agere miquiffimum efle arbitramur. Si enim Chriftianum nomen lolutnmodo propter ejuratam fuperftitionem in impietatis crimenvocavennt, id faltem fufpicari licet eos eadem causi ^inlolophorum nomina detulifie ; atque igitur eorum dela- tionibus fidem non nifi temere Sc inique adhibendam efle, pradertimfiquaealiundefuppetant conjecturse, aux mollio- retn dens perfuadeant opinionem. Qiiem quidem de Phi- lolophorumprobitatelocum Patrum nonnulli tam illuftrem cenluere, uteo a Chriftianisimpietatis crimen abfterfille non metuant, caufati fcilicet non aliter fibi, quam Philofophis olim evemfle,quos fi impiam religionem contempferint, om- nem Deorum cultum fprevifle femper accufarunt j & quidem exultansgloriaturfanaiffimusMartyr, fefuofque talium qui r,„ M„ vulgohabentur Deorum, quofque Philofophorum quidam ipol " iuftulerunt, expertes elfe & (fi placet) Atheos. Qyapro- pter quidquifque eorumde Diis cenfuerit, a folis cujufq; pnncipnsquasrendumeft, nequaquam vero a fori decretis aut popuh fuffiagiis, nifi quod eo tantum quod accufentur colligi poffit refte cenfuifle, cum nemo cui quicquam adver-

ff I"nmP,etatIsfupereffet' in tam inexpiabiles religiones onendiiie non poterat. Ut igitur quid cenfuerint rite in- reiligamus, fuoordinein judicium finguli fiftantur, & pri- mum, cum primus acculetur, coram Tribunali prodeat Anaxagoras. r

Se c t. V. Hunc a Cleone quodam Reltgionis ac- cui^tum, quinquetalentis&cxiliomulftatum, & nifi refti- tjliet Pencks (qui fefeinejus difciplinam tradiderat) capi- tisquoquedamnandum fuiife traditur, quod Solem ferrum candens & ignitum cfie affirmaflet. Bene quidem erat fu- perionbus omnibus Ionicae Schols Philofophis, Thaleti, Anaxunandro, Anaximeni, & Diogeni Apolloniati, a qui- dus Philofophiam acceperat Anaxagoras, eam Athenis non aocmiie. Ifti enim in lonia? angulis plerunque latitantes, utcunqueliberePhilofophatifint, in nullam invidiam aut periculum venere ; dum hic tandem ex Ionia AthenasScho- lamtraduxcrit, ubi ftatim in vitaj difcrimen, quod Deos

C efle

An Tbilofophorum ulliy Disp.I.

effe negaverit, a populo Athenienfi vocatur, quanquam pri- mus omnium Philofophorum exorfus fit, qui ei impietati ex inftituto reclamaffe memoretur: cum rerum defcriptioni, quammancam, imperfe&am, & Numine deftitutam (uperi- ores reliquerant Mentem iEternam adjccerit, qud omnem Univerfi naturam ornari conficique voluit. lfti enim ita pcr totam Phyfiologiam de fola materi3, praetermiflis aliis omnibus caufis difleruere, ut fufpicati fint, & vehementer quidem, viri eruditi eos nullam omnino aliam agnovifle, 8c cum ea ratione caufam primam efficientem prorfus fuftule- rint , Deum quoque fuftuliffe. At vero nimis fevere (\xt mihi videtur) de iis judicare videntur $ etenim videre non poffum eos caufam primam(hoc eft Deum)tollere ftatu- ifle, fed folummodo per ofcitantiam aut potius ex fcientiae inopi3 de ea dicere omififle. Quippecum primi animos ad philofophiam appuliflent, magnum aliquid fe affecutos fii- iffe opinati funt, fi qualis tandem eflet rerum materia quo- dammodo explicarent, &proindein e2 quadtione excolendd aliquandiu harfiffe , neque ftatim quicquam de caufis quse fupercffent mcditaros maxime verifimilc eft. Mirum igitur videri non debet, fi de iis penitus filuerint, de quibus di- ccre nufquam aut fufccperant, aut cogitaverant. Id quod animadvertit Simplicius, o g Ao>©*, inquit , ^ ™«to/s Tz%j t^S (pvoTxtff olpgSv, aM' <tfS vc^ (pocny, Eos Jolum de

caufts naturalibus philofophari jiatuijje , nequaquam autem de iis\ qu<e fupra naturam exijiebant , hoc eft, de caus3 primd quam fupra nacuram exiftimabant, nihil dixifle, unde de ei prorfus filere poffent, quanquam nullo modo tollere ftatu- erinr, cum extra Philofophiae Naturalis inftitutum arbkra- rentur quicquam de principiis fupcrnaturalibus difputare. Et fane eos folum tS -tz^oMfjuiyy five de terum materid differere vellefatis liqueat, q*u6d cum in magnd Opinionum varietate conftituantur in hac tamen folummodo qu^ftione diffenferint. Cum hic Aquam, ille Aerem, alter Ignem, quaitus una cum praedi&is omnibus Terram primum Ele- mentum e quo rcs fiant efle volucrit, at quo fine quavc causd quicquam fieret quaererc non cogitdrunt. Non fum nefcius quidem cum alios veterum tum potiflimum Arifto- telem, quanquam eum ifthac in re alii omnes fecuti funt,

teftcs

Sect.V. & quinam Jthei fuerunt ? n teftes ufurpari nullum aliud prster Materiara eos agnovifle prmcipnim^proinde neque Deum, ^^««TOrOiAoo^»- Arift.Mct.

01 ^ ^ s*»< a»w ^eVOdki iwiii^^r

«wW />/«»»» eomm qmprimo Phtlojophati Jm.t fZm mt teriam ejje omnium prtKcipium exiftimmmt, Sc veteres Ioni- cosnominatim defignat. Quid autem Authoritatis homini dandum eft qui ut ipfe folus principatum obtineret, nihil lnomniPhilofophia, tam aflidue conatus eft, quamut om- mum qui anteceflerunt exiftimationem imminueret. Cum nerno fit antiquiorum, cujus fam* & nominis diligens ob- treOator non fuit, neque enim in folum Platonem fed in lupenores omnes recalcitravit ferociens pullus^ quemad- modum emm nihil quod ab optimo Magiftro didicerat vel- let intelligere, ut male intellcftum refelleret , fic reliquos omnes tractavit, iis ineptas fententias atque fibi fie-pe contra- nas ultroattribuens, ut quantum poterat eorum memori* mvidiam conflaret, fibique foli immenfam nominis gloriam

vu f^l A,tC*ne hinc orta fuifle videt«r perverfa ejus Miilolophandi ratio , cum omnia fic definiverit, folum ut omnesqui antc fefuerant corriperer, undecum Pythagorici t% 11 Partcm Ar&cam dextram & fuperam efle ftatulrant, DeCri* ipie magno ammi ardore finiftram & inferam efle contemiit llb-> WP- 2- quanquam certede re tam incerta & indefinita nili dilbu- tandi causa n^mo pugnaret, adeo ut nifi ahi antea res bene ■ aenniuient , non puto eum tam male definire potuille, v.g. fiperfpicuasdemotu detempore, deloco, de inani,de in-

in S pf T°Tr ,pfi "°n attuliflent Cde quibus pene folis infua Phyficad.fputatur)iftetortuofis&involutis fuis om- nia non ufqueadeoobfcuraflet. Priraus autem omnem ve-

ZTVnVTeV0}^ ^uam cum ab aliis Parrim inventam accepiflenollet n.l n.fi fabulas & infomnia in illius locum

lupponere&afferrepotuit, ut pene totus in his duobus efle falftUffi 3Ut Ut allorum veras opiniones refellat , aut ut iis ia.ias amngat. Qyanquam profeftd in hac Ionicorum accu- latione minus malevolum fuifle arbitror 5 iisenim folummo- toto UJ° vertere videtur in una causa materiali inveftiganda ter?c tuil,e» J ^quaquamveroCquantum ipfe intelligo) cx- icrasomnes fuftulifle, itaut eis non tam impietatem quam gnorantiam exprobrare videatur. Sic cum omnia corraflif-

C 2 fet,

12 An Tbilofophorum ulli, Disp.I.

fet, qusc de principiis docuiflent veteres, ita demum de fe- ipfo gloriatur 5 Tantum ex iis habemus , quod eorum qui dt principio & causa dixerunt^ nemo quicquam pr£terea qu£ in li- bris de naturalibus a nobis determinata funt dixerit, &c. Ita nempe reliquos omnes in multis deficere oportebat, ut ipfe mortalium primus perfefte fapuifle videretur, & quotiefcun- quede principiis inciderit oratio, quam impotenter ja&at ic primum eflb , qui quadrupliccm caufirum numerum af- fignaverit, dum alii in un& aut duabus aut tribus acquieve- rint. Quod quoque in libris de partibns Animalium in ve- terum Phyfiologi& reprehendit eos caufes praeftantiores non attigifle, prsefertim eam cujus gratia, atque unde principium motus^ quibus omiflis parum aut nihil praeftitifle jure reputat, <U isiiv\is 01 t5tq \jm hiy>v!es , v$iv> M InreiVi 'sfe* (pioews Ae- jucnv* ap;y! $ v\ <pvcns /^Mor f vhys. Quod omnes nihil fere de Natura doceant^ qui in rerum fines non inquirant 5 cum jit V. Nat. Aufc; principinmrernm Natura potius quam Materia. Per quamNa- iib 2. c. 1. turam neque caufam effedtriccm neque finalem intelligit, (ed n^ramfMm cam <luae forma appellatur, quamfiomnino attigiflent, eain formam dfc iftarum quoque dilquifitionem eos deduxerat, at vero cum acfinivit. penitus omifcrint, hocipfum in causd fuifle ftatuit, tam je- junam fcientiam aflecutos fuiffe. AtUov Si tS ?aG«V ris *S>£pyto>i&pti$ t r^pwov tBtov, oti to U w *??), (& ri o&cmr ibzcf ¥ vcnccv «)c wr, Caufa vero quamebrem Antiquiores non ad huncvenerint modum (fcilicet explicandi finefterum, quod in inveftigationem caufe tZ £ xaA&k deduxerat) quod quid res cjjet atque fubjianti£ definitionem ipfam explicare haudquaquam folebant. Et fane ecquid magni prseftant, qui aquam aut aerem aut ignem, aut quamcumque demum ma- teriamprimarerumelementaefledicunt, nifi porroexplo- rare pcrgant qu3 vi quibufque viisin tam varios tamque pul- chros effe&us evadat? Et id quidem eft quod Philofophis negotium faceflit motus principium in re quaque invefti- gare, quod fi quis aflecutus fuerit, is iftius rei naturam fatis novit. Qui vero totam a?tatem in folius ignobilis materise inveftigatione impendiflent^ ignotis rcrum & formis & fini- bus, in quibus omnis, quantacunquetandemeafit, conftat natura? pulchritudo , nihil aut mirum aut magnum norunt neque quidem, ut ftatuit Ariftoteles, quicquam natune

lcitu

Sect. V. (y ejuinam Ahei fuerunt : \ 3

fcitudignumeft, nifi motus & mutationis principmm inve- ftigemus. Quaproptcr eos merito reprehendiffe fe putat, cum td v7TQx,&[jt,evov five fubje&um in quo quicquid in mun- do fiat, fieri ftatuiOent, deprehenderant, non ulterius in no- bilioribus caufis quxrendis tum motus cum ornatus perre- xiiTe. TlpQ'iov<Twv <f[' St&js, cuitv tq 7T£^yfJict uSbminotv aWoii, <£ Metaph. 1. ovvv)vctyyg.of £y)t<hv» \i yo ort H&/\i<& mSLou yQo£# £ ybvvuis cn C3p* ^ T/ioff, ojsevos * <£ nk&ivtov %&v, Siel lc t£to avfJL&a\v& , <£ lc to ojtiov ; y To *fl \smy.ei\jJivov cLvtq 7ro/« fJUeTOufiaL/^MV IxiITo'.

Agyy o oior, £rs t> fuAoy, £tf o ;^xA>^>' ajko? t» fjjzlctfictfc&v ey&Ttepv auT^T, 7ro/« to j5t |i5Aov xAiY/u/, of ^ ^tA^ff aV fpictvTu,) aW gTj^pj/ k juefa/3oAik oLjTiov. Hac autem ratione procedentibus cornm quofdam( Anaxagoram quique fecuti funt) ipja res quafi manu duxit , & quidem coegit ulteriu* qu£rere. Nam etiamfi plerunque omnis generatio & corruptio ex aliqu* fiat^ fiveex unaftve e pluribus , quamobrem tamen hoc accidit, atque qu£ caufa ftt quod accidat .<? Ipfum enim fubjeUum fefe mu- tari non facit^ ut neque lignum UBum efficit, neque £s ]iatuamy fed aliud quippiam mutationis caufa eji. Quod quidem cum tam quaefitu obvium fit , mirum eft in illud non omnino quaefiviffe, quo non patefa&o, vix operae pretium foret, quic- quid de materia aut fciverint aut fciviffe profeffi fuerint. Et propterea Anaxagoram c^teris tanquam ebriis fobrium pre- ferrepergit, quod quxftioni de caus^ matcriali quxftionem de efficiente * femper adjungi oportere cenfuerit. Me*™ $

TMTMS <& TCC5 TVtCLV&f COi V% IX.CCVWV VCTCOV ^OlSl.Tfc/ T T^pf

cvftov (fvaiv^ mAiv \sar cLvTris a*A»8«a$ coo-jrep eiTOfJLev^ oLvcty-

KCtCpiJJiVQl , T €^}jAvr\V *(j\TYf£ dp^V' T» yO olJ <& XCthOQS TOC ju-

*X*v-> rm* D ytyve&vy <?{S ovIojv, 'Igzqs eis ylw, W aMo t^T Toib- tuviUv^ %T ^sdikov li) , St wwvseiwsoi^wctf. Poft hos & ejufmodi principia (inquit) ta?iquam non fufficientia ut rerum naturam gcnerarent, ab ipsa veritate coa&i, ut (de Anaxagora) diximus, illud quod fcquitur qti£(iverunt principium : ui cnivi res aut bcnc fiant aut omnino fiant^ ncc ignem fortajfis nec tcr- ram ncc aliud hujufcemodi qnicquam veriftmile eji caufam cfje\ j*f* Hlos yerifimile eji ita arbitrari : Ubi, quamvis alioqui am- bigue plerunque de iis eorumque opinionibus loqui affe&a- vent, plane fatetur utcunque veteres de folis rerum elemen- tis difleruerint, tamennon (olaeffeprincipiacenluiffei quo

C 3 fol<*

An Thilofophoram ulli, Disv. I.

folo fatisab omni Atheifini fufpicione abfolvit, cum id Athe- orum omnium communefit, omnes prxtcr unicam materiam caufas fuftulifle. In qua* opinione cum eos non fuifleipie arbitretur, in e£ fuifle accufare non poterat , atque igitur in iis rcprehendcndis nihil aliud voluifle, quam quod alias cau- fes non attigerint, non autem qudd negaverint. Atque adeo in fccundo de Phyficis libro veteres omncs Phyfieam non plane attigifle probat, primum quod folius materia» ra- tionem habere videantur, formam autem non intellexerunt, cumcujufque Artis & Scientia* munusfit rei de qua agit tuin formam tum materiam five utrumque Natura? principium in- veftigare. Deinde quod ejufdem fcientia? fit nofle id cujus causi feu fincm, ckquxcunqueilliuscausiifunt} natura au- tem eft finis & id cujus causa4 : Poftremo quod in omni artc qua? circa materiam verfatur dua? funt facultates , effe&rix, quse ea utitur , & architeftonica, qax eam ad munus fuurn idoneam efficit } fic Gubernator clavo uti novit, Architedus autcm e quali ligno, & qud forma4 fiat 5 atque adeo in omni arte & in omni natura* nihili cft matcriam noflb, nifi qua? (it illius forma, cui fini inferviat, & qua* vi ad eum aflequcndum aptetur intelligamus. Cum itaque unica fit illorum culpa & reprehenfio folam caufem materialem tra&avifle 5 cumquc ipfe verofimile fateatur, quanquam eam folam traftaverint, non folam efle arbitratos fuifle, quicquid fufpicionis circui- tione & ambiguis loquendi formulis in illorum infamiam in- terponat vir malevolus,dchominibus minimevafris quiquc probe& fimpliciter vixerunt, non fine omni candoris ja&uni, locum tam turpi fufpicioni dare poflumus.

Sect. VI. Caeterumquo plenius fingulos hoc crimine abfolvamus,quid finguli cenfuerint paulifper inquirere opor- tet: Et aThaleteordiamur^ quem quanquam Ariftoteles impia? hujus Philofophia? Principem efle voluit, tamen om- nino fruftra eft aut aliorum aut ipfius quidem teftimcnia ac- cumulare, eummcntemeflevoluifle, quxuniverfum perme- averit, idquod Deum appellavit, ut perfpicuum fit quan- quam in Phyficis de foJ2 matcria fortafle dilfcruerit, non tamenomne aliud prseter materiam principium fuftuliflc, ne- quc eundcm hujus impietatis Ariftotclem accufarc vellc, fcd

folum-

Sect. VI. quinam Athei fuerunt i

folummodo nullam pulchriorem fcientiam confecutum efle, quam quod aquam dixerit effe primum elementum , aut H velit, non video qui magis firi teftimonii pondus & autho- ritatem elevare potuit, cum hominem in criminis fufpicio- nem vocaverat, qui ab co nonmodo aliorum omnium, fed Sc fuo ipfius fuffragio abfolvitur, ut fi alios cujufvis alius culpa* accu(aret, ei fatis refponfum foret , ipfum eumefle, quem Thaletem accufare non puderet. Hunc igitur cum impise hujus difciplina* Principemefle tradiderit , qui nihil tale aut dixit aut cogitavit, fed contra ipfo tefte, quid aliud nifi ma- litiam 8c calumniandi libidinem oftendit, cum alios omncs Thaletem nullum pneter aquam principium pofuifle putare vellet, quanquam ipfe eum divinam mentem ei prcpofuifle novit. Et quod deThalete diximus, idem de Anaximenc & Diogene Apolloniate prorfus dicendum eft, quosin nul- Malia reabeo diffenfifletraditur, quam quod ut ille Aquam ita hi Aera primum elementum ftatuerunt. De Anaximan- dro autem fateor quid judicare oporteat magis dubitandum cffe. cum ut materiam quandam immenfam rerum initium effedixerit, ita aliud quodvis principium dixiffe nonplanc conftat 5 quanquam verifimilius arbitror eum quoque in Phyficis nihil ultra matcriam quasrere voluiffe, & propterea ficut Thales aquam pofuit , ipfe aliam matcriam poncndam effe voluit^ & quanquam Author libride placitis Philofopho- rum Ariftotelcm fccutus, eum caufameffe&ricemfuftulifTedi- cat, e3m tamen idcirco fuftulifle dixit, quod ea relidte folam materiam exponendamfufcepit, cum materia, nifcfficiens cau- faaccedat^ mrilam rcm crcare poteji. Quidinder anfuftulit quia non pofuit> Idem quoque peccatum refert Anaxime- nem peccavifle, quod folam materiam , ex quo omnia nafcan- tnr ejje velit^ cum caufa cffetfrix quoqueponenda fit. Adeo ut eam non pofuifle commune omnium Ionicorum a Thaletc ufque ad Anaxagoram peccatum plane videatur. Et deni- Sue cum Velleius Anaximandri opinionem cffe meminerir, Nativos effe Deos , longis ivtervallis Orientes, Occidentefquey Lih.i. *°fqneinmtmerabd,s effe mundos. Miror quidem unum om- Deor- nitim mortalium Epicureum hoc a tanto intervallo videre, cumnemo pmereatradiderit (quanquamid Ariftotelesinfi- nuare vellet) Anaximandrum quicquam tale de Diis ftatuule.

\6

m,

Nat. Aufc. lib. 3. c. 4.

An Philofophorum uUty Disp.I.

At Epicuieus erat ckEpicurei perfonam decebat, tum fiden- ter tum perverse aliorum opiniones defcribere, quo facilius & infolentius reprehenderet , neque quidem alio candore ejus quam quorundam aliorum fententiasrecen(et,fed calum- niari videtur folummodo ut redarguat. Quanquam forte loquatur Velleius ex vulgari ck tum recepta opinione,potiffi- Bium Stoicorum quos contra difputat, eundem efle mundum & Deum, & proinde cum Anaximander nativos effe mun- dos cenfeat, inde ftatim nativos quoque Deos effe concludit, cum quicquid de mundo ftatuatur, idem omnino de Deo fta- tuendum effe Stoicorum nemo dubitaret.Denique quanquam Deos nativos efle voluit , id tamen de omnibus dixiffe nulla rationc conclufum eft 5 cum omnium Ethnicorum id com- mune fit Deos quofdam qui nafcerentur opinari , tamen uni- cumaltiffimum & fempiternum Numeneffe, quod reliquos procrearet iifque preeffet, atque ita utcunque Deos natiyos effe dixerit, nifi tamen eos omnes ortos ck mortales dixiffe liqueat, nimi^ vi colligitur nullum agnoviffe fempiternum. Verofimilior ck Anaximandri difciplinae magis confentanea videtur Ariftotelis accufatio, fi quae Calumniatori fides ha- beri poffet , non Deos omnes ex infinitate naturse nafci, ut voluit Velleius, fed ipfam Naturae Infinitatem, etiamfi mente caieat, fummum numen fuiffe. Summam enim Divinita- tem gigni opinari non potuit Philofophus, ck fi quos vellet nativos effe Deos , fummo certe minores haberet. Quan- quam dicere potuitck dixiffe non dubito infinitum ifthuc in- genitum & immortale effe, ei autem divinitatem tribuiffe, non intelligo, neque quidem id dixiffe videtur Ariftoteles, fcd folum tribuiffe opoitere infert : ex eo enim quod inge- nitum ck immortale effe cenferet , pro fao candore ipfum quoque numen cffe conclufit, fic enim cum de Infiniti naturi differuerat , argumentum conficit: Kouj tSto 1f) to ©«01/5 u,Suvcl\qv y& olvcaAtQpQv , a>o-<Zt%> (pnmv 6 A\cc$;ifJLoi,v<Pp<§* q\ tAw» <tfS (fvaiohoy^v^ Atque hoc ejje numen^ ejje enim & in- genitum & immortale, ut inquit Anaximander, una cum eo Phyftcerum pkrique. Id ergo quod illi inquiunt nihil aliud effe videtur quam Infinitum quoddam , quod ortus ck in- teritus expers fit, effe. At quod numen ipfum fuerit dixiffe accufare non aufit, id enira foli vi fu# difputationis colli-

gitur,

Sect. VII. quinam Athei fuerunt * \y

gitur, fcilicet fi nec genitum nec interiturum fuerit , certe lummumNumen efle oporterc. Ut vero in unum omnia contraham, dico non paucorum, nedum unius, qui longo intervallo ab iis vixit, adverfus veteres iftosteftimoniis uten- dum efle, cumex tot3 fux difciplina? ratione tam perlpicuun* fit eos de fola rerum materi^ philofophari velle , ita ut quan- uamDeum agnoverint, quicunfta ex illa fing ret (quod e Thalete norunt omncs , quotquot veterum qucmvis in- fpexerunt) tamen aut quod (atis notum, aut quod extra Phy- fiologiae inftitutum efle cogitarcnt, aut alid quScurque ra- tione, eo omiflo, in fold materi3 inveftiganda fuam omnem operam pofaerunt.

Sect. VII. Quicquid autcm de reliquis judicare pla- ceat, Anaxagoram Numen non fuftulifle indubium fit, non modo quod dilerte ddcuerit Mentem quandam y^d^iroiov materiamin ordinem compegiiie 5 fed Sc quod primus omhi- um rerum defciiptionem & modum mentis infinitae vi 8t ra- tione dtfignaii & coi fici voluerit. Et ipfe Ariltoteles illius laudi vertit, quod primus lonicorum materia? opificem ad- junxerit, & denique adeo infignisSc notaerat hax Araxa- gora opinio, ut a Plutarcho & Laertio Mentew indc fuiiie cognominatum memorctur. In vitx itaque periculum ve- nifleconftat, nonomnino quod Deos, led quod vulgi opi- nionesdeDiis fortefuftulerit. Quippe cum (ummum efle Numen, ldque prasftantiffirnam mentem quse rerum Naturas praefideat, afiereret, vulgo receptis Diis omnem Divinra- tem abrogavit 5 cumitaqueSolem ignis laminam,habitarique inLuna, caeteraqueaftra efle omni vita Scratione dcftkuta vellet, quaein urbe pro Diis colebantur, in impietatfo cri- men incideret necefle eft. Quanquam quidem non a Populo in judicium vocabatur, fed a viris.politicis qui fa&iones in Republicd fovebant 5 fcilicet cum Ptriptes oui An*#*&r£ v. ptutarch.ii famfliaritate maxime ufus elfet, rebus geftis magnam invidi- viuPericks. am (ut fieri folet) contraxerat , nonnulli qui Populum in eumexcire ftudebant, inter alias artes dogationem tulcrunt, ut pomina dcferrentur eorum, quiefieDeos negarent* aut qui fermones de rebus asthereis ierercnt : qua fufpicione dum Anaxagoramin crimen vocarcnt, Populi odmmin Periclem

D c°n-

i8

Jn tPhilofophorum ulli,

Disp.I.

Plut. in vita Pcriclis.

fcucret. 1 1.

congerere poffent , cum fe illius in omnibus difcipulum pro- fefliisfit, ck femper maximi fecerit, a quo fcil. tam morum probitatem quam fecuram adverfus Deos pktatcm didiciffet $ atque ita virum probum calumniabantur , non quod Religio cordi effet, aut quod reus effet necne curarent, fed folum ut populi odium in amicum, cujus gloriam prannvidia ferre non poffent, concitarent. Jam vero fi eorum calumnias cum illiusdifciplina confcrre volumus, quid magis perfpicuum elle poffit quam eum non modo Deum non fuftulifle , fed primum eflfe, qui numinis exiftentiam aperte prob:rverit, ejufque Naturam probeintellexerit? Et cum excipiunt non- nulli iique non prorfus indo&i, eum quidcm pr^ftantiffimam adhibuiffe Mentem, adhibuiffe tamen ad phyficam Hypothe- fin, cujus auxilio rerum Naturam cxplicaret, non autem quod ei cultum quemvis aut Religionem debere fe crederet: Non fatis ingenue cum ingenuo viro agere videntur , cuni idem Mundi ordo ck ornatus qui Deum confiteri cogit, eun- dem quoque grata mente fufpicere urget ck impellit, quod quicquidin mundo ad vitamhominum utile reperiatur, ab illo, qui omnia condidit tributum videamus, adeo ut omnis adverfus Deum Religio huic foli Hypothefi innitatur, qud data, fequitur ad Gratitudinem (qua? Pietas adverfusDeum eft) manifefta obligatio , ita ut nemo tam vecors effe poffit, qui Mentem effe,cujus ratione mundum extrui 8c admintftra- ri fateatur, quin aliquocultu ck honore fufpiciendum effe cenfeat. At Epicurus (inquiunt) quanquam Deos immor- talcs pofiierit, tamen cum eos ab omni mundi adminiftrati- one fubmoverit, omnem religionem fuftuliffc accufatur. Et refte quidem, cum tantum abfit ut Deo Hypothefeos causd utatur, utnihilmagis laboraverit quam feclusd omni Deo- rum opera mundi ornatum explicare.

-TJnde queat rcs qutquc crcari

Et que qu<eque modo pant opcra fne Divum.

Atque eum quis non videt tum Diis tum Hominibus illufiffe, cum omnia argumentaquae Deum a mundi pulchritudine fa- teri cogantcontempferit, eumque non nifi ab hominum con- tenfu probari vcllet, quem tamen nemo acrius aut arrogan-

tius

Sect. VIII. quinam Athel fuehnt ?

tiiis quam ipfe Epicurus contempfiffe traditur ? Et quidem cum Deorum, quos voluit, providentiam abrogaverit, quor- fum eft inertes quofdam homunculos (vult enim humanas effe Deorum formas) longe ab omni hujus mundi commercio femotos, qui in propriis clauftris aut torpeant aut ferientur, effedicere? Nihilintereft ftipitem in coelis collocemus, an Deum qui nihil neque curet neque agat, neque quicquarn cum hominibus commune habeat, perinde enim eft, (quan- tum noftrd refert) acfi nufquam effet, ita quicquid pr# fe ferat, extra dubium eft nullos effe Deos credidiffe, fed nc quid periculi fubiret, negare non aufum c{fe. Atfanelong^ alia eft Anaxagora? caufa,qui natune folertiam explanare def- peraverat 9 nifi prseftantiffima Mens, qu^ omnia tam pulchr^ difpofuerat adhibcretur, 8tproinde, quse quidem dignaef- fet, quam omni cultu & honore profequatur genus huma- num, cum itaomnia ad hominumufum difpofuerit, ut fere nihil aliudintotius operis confilio quam hominibus confulere videatur.

Sect. VIII. Hucufque vctercmlonicorumfamiliam ab omni lmpietate, autimpietatisfufpicione fatis (opinor) vin- dicavimus 5 neque enim poft Anaxagoram in aliorum difqui- iitionemdefcendere opuseffeaibitor, cum in Archelao qui ci iucceffit, Ionia? Schola expiravcrit. Socrates enim, qui ab eo difciplmam accepit, relifta Phyfiologia,novam, moralem lcilicet philofophix rationem, exorfus eft^ cujus fama ita ubique mvaluit, utantiquiorum gloriam penitus deleverit adeo utvari* Philofophorum, qu* ab illo poftmodum flu- xerunt fedtasei unitanquamPhilofophisptincipi & auftori ommadetulerint. E quibus non plures (ut unum& alte- rum, dequibusvix quidquam memoria? traditur prateream) quicquam contumelia? Diisintuliffeaccufantur, quam Theo- dorus, primum , quod Deos negaverit, "A^r^ cognomi- mtus, deinde eecs quoniam (fi placet)feipfum Deum nun- cupareplacuit, & BionBorifthenites ejufdem Auditor, vir nulla aha re nifiimportunis moribus & lividisfalibusinfignis, j* nos quidem cum fermonibus tum libris cditis fertur pa- lam & audafter fuam adverfus numinis exiftentiam opinio- nemdefendiffe^ qUa de causaiftum pvlmd Cjrenis, deindc

D 2 Atheni*

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioteca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

An tPbilofophorum ulJiy Disp.I. Athexis cjecl:um,aut judicio Areopagi damnatum,cicutam bi- biffe : huncvero, cuminnullum judicii periculum venerit vitam impudicam & dogmatibus congruam egiffe , & de- nique cum in extremum morbum incidiffet, fummo cum confcientia? horrore & facinorum poenitentia (quod plerum- que accidit) in turpiffimam & plufquam anilem fuperftitio- nem delapfum vitam finiviffe. Et utrofque quidem longe fce- leftioresfuiffe, quam fuiffe accufantur, hac fola ratione etiamfi nullo veteris au&oris teftimonio , evinci poffe non dubito, quod Ariftippi difciplinam fecuti fucrint, cum isni- hilnovi fibiquepeculiareintroduxerit, aut introducere fu- daverit, quam Philofophiam a pietate disjun&am. Etenim curn a Socrate didicerat virtutem femper cum voluptate co- pulari, ea reli&a, hanc folam arripuit , in e3que omne bo- num vit^que felicitatem pofuit, neque ullam prseter corpo- ris feu fenfuum titillationem agnovit, & proinde nihiL nifi ut ventri laterique bene fit curandum effe 5 & modo ejus vo- luptati confiilatur, nihil intereffe quid agamus, cum nihil bo- num autmalumfit , nifi quod voluptatem aut dolorem efli- ciat. Pofthabitaitaqueomnis virtutis 6c vitii ratione, om- nique Deorum hominumque cur3, Sapientem quicquid fuis ratiombusconducat afturum,& temporc locoque opportuno quicquam fceleris commiffurum. Quippe brevi hac vita quicquid felicitatis expeftamus quoquo modo fruamur 5 cum impcndeat mors, poft quamnihil quod aut nos aut alios pe- cudum greges attineat, fuperfit, undedolere vel tetaripof- fimus. Pofthac utrum Deum negaverit necne non inquiro cum hujufmodi decretis non aliter quid cenfucrit, declarct* quam fi audacter nullum effe dixerit: dempta fcilicct vir- tuteanim^quehuman^immortalitate, fit an non fit Deus perindeeft 5 cum nulliusfru&us inhac vita fit, qualifcunque relinquaturRehgio, autinaltera effepoffit: Et quicquid pietatis, qui harc crediderint, prae fc fcrant, impudenter &> gunt Sc mentiuntur. Quapropter mirari non oportet fi mo- res inftitutis convenire reperiantur* fi Tyrannorum fcele- fhffimo ventris gratia adulatus fuerit 3 fi vitam in omni in- temperanti3,Iuxu, & libidinetraduxerit * fi nihilprxtcr un- guenta, meretrices, & convivia cura? habuerit^ fi vitia fua palam proferat & profiteatur laudanda 5 fi deniquc libris

cduis

Sect. IX. & qubiam Athci fuerunt ? 2 1

editisalios ad fuam immodeftiam imitandam hortari audeat,

8c docerc vitiis gloriari non erubefcar, ut iis fapkntiam in- Seneca de viu

fcribant, & luxuriam in Philofophi£ fwn abfcondant, &quodbc3™-

uvnm habcbavt in tnalis bovnm perdant^ pcccandi verecnnaiam.

Et Magiftrumnon modo fecuti funtin dogmatumSt morum

impittate Theodorus & Bion, fed (fi fieri pofiit) fuperave-

runt, nugas efle Deos, & fabulas, qui de iis habentur fer-

moneslibris editisdocebant } omnes ad furta, perjuria, Sc

rapinas hortabantur, omnemquc non modo amicitiam , fed

ckadverfus aut Patriam aut Parentes benevolentiam ludibrio

& defpedlui habebant, neque fcelera laudare fatis reputa-

bant, nifi virtutes omnes, & imprimismodeftiam, in pujbli-

cumodiumSc contemptum protraherent : ufque adeo im-

pietas, fi femel radices agere pcrmittatur , glifcit £< incre-

menta facit, donec tandem adfummam impudentiam perve-

nerit.

Se c T. IX. Atque ita peradH, de Ionira Schote philo- Ibphis, difquifitione 3 liceret jam tandem ad Pythagoricam accedere, nifihic de Euhemero, quidipfe cenfuent pauli- fper inquirere expcdiret,quippe cum neutri annumerari pof- fet, deillius causa feorfim agere oportet. Quem acerrime Deifidefc perftrinxitPlutarchus (ut alios complures prsteream) quod of>'ridc' Commentariis non Deos qui vulgo haberentur, fed Homun- ciones fuifie docuerit 5 atque adeo eorum natales, conjugir?, hberos, res bene aut male geftas, mortes denique 8c fepultu- ras ex antiquiftimis monumehtis & annalibus collegit , ut quales fuerint populo infinuaret. Cui inftituto quid impieta- tis infit non video,nifi quod objeceriteum quidemhoc pafto *x« 'i1<c & bellum inferre non tantum longo tempori, fed multis hominibus, gentibus & familiis , quas religiofus horum Deorum cultus quafi furore divino correptas, tenuit, acmagnas aperire valvas impiaeturbae I^OjW^i/ res Deorum in humanas convertere. Tantum opinio pra?ju- dicata apud Hominem omni do<2rina eruditum poterat, ut contra omnium monumentorum Au&oritatem valeret , ne lcihcet perirent nntiquae fuperftitionis irr.pofturae. At quanto iapicntius & Philo ophi gravitate dignius conclufiflet,G, cum piane conUiterit Deos non efle qui vulgo Dii habentur, eor

D 3 *UI*i

An Tbilofophorum ulli, Disp.L rum cultuircnunciahdumeffc dixerat. Quippe fatis novit PlutarchusC& nemo quidem melius) Jovem, quem Deorum regem habebant, in Creta non optimis moribus vixiiie, ibiq$ fepultumefle^ novit iEfculapium in quodam Arcadia?vico dentibus evellendis viftum qusefivHfe , novit cujus conditio- nis &qua?ftus fueritVenus, & expromere potuit, fi vellet, magnam illam amorum, gratiarum & pulchritudinis Deam, non aliam f iiifle ac Cinyra Cypri Regis Meretriculam 5 novit denique (ut ad res fuas deveniam) Ofyrin iEgypti regem ;uftum & beneficum a fratreTyphone non fine maxima per- fidid interfe&um $ cujus caedem cum iEgyptii in piam princi* pis memoriam folenni luftu annuatim plangere folebant, ri- tum iftum tandem fucceUu temporis in Religionem abiifTe 5 exquafimplicihiftorianovisindies fabulisau&d emerfit ifta tanta Ifiacasfuperftitionis moles. Et cum poftea rem totam de Ifide & Ofyride in allegorias convertendo fatis fe occul- tare putat, tamen tam frigtdas fiint quas elicit , tam longe petitae, tamque inter fe diflidentes, ut plane oftendant Plu- tarchum hominem imprimis acutum quicquam malle in- eptirequam dwvifec, w&v. Ita fene cum de Gcniis interpre- tatur, deNilo, de iEgypti Terri & Oceano , de principiis humidi & calidi, de Sole & Lun2, de duobus fummis fibique oppofitisDiis, de animas facultatibus, & denique de uni- verfiprincipiis: e3dem verifimilitudine fua quas fcripfit de viris illuftribus Parallela in eafdem allegorias immutare & de iifdem rebus interpretari ppflet.

At, inquit, magn* res gefte funt ab aliis quoque regibus, v. g. Cyro & Alexandro, iftis tamennomina & memoria pne- clarorum regum, non numinum obtigerunt 5 & fi qui faftu elati Deorum cognomina per lafciviam acceperunt, ac tem- pla fibi poni voluerunt, eorum gloria brevi floruit tempore, & ftatim pn-eter arrogantiam impietatis culpam fuftinu§re' & nunc tanquam fugitivi fervi , in quos jus abducendi eft Dominis, avulfi a tcmplis & aris , nihil pmer monumenta Sc fepulchra habent. At melius novit Plutarchus temporum intervalla, quam ut ifthaec ferio objiciat 5 novit fcilicet iis qui olim numinis ad dignitatem evefti funt, barbaris feculis nulla arte aut difciplind imbutis,omnefque fabulasfacile cre- dentibus., tanto honore maftari contigifle. Cum fi qui, poft-

quam

Sect. IX <r quinam Athi fuerunt 5

quam Philo.ophiae & bonarum litcrarum ftudia invaluerant, eandcm gloiiam affe&averint, cum dedecore & faftidio facife repellebantur. At mutatis feculis mutarenturfortaffe & for- te^viz. fi AlexanderHerculisaetatevixiffet, &Herculesvi- ciffim Alexandri, ille (contra qu£m accidit) templa & aras adeptus eflet, dum hic rifu exciperetur, fi fe Jovem filium 6< Deum praedicaviffet. Si Lucullus , qui primus cerafa e Fonto PvOmam pertulit, Bello Mithridatico A. V. C. 68c. eadem aetateiftamfrugeminvenerat, qu3 Liber vitem inve- nifle dicitur, eum quoquenonaiiterquamLiberum Patrem populus agreftis in Deorum cenfum afcripfiflet. Sidenique Laisante bella Trojana floruiflet, ipfa quoque perinde ac Venus numinibus accenferi potuiflet, fcilicet prifcisiftis tem- poribus nullius rei apud Graecos vilior erat annona quam Deorum, aut uberior proventus 5 & ut fcite rem totam pau- cisconficitClemens Alexandrinus, Ot T&crmviiMvoi fy&r, In

y§&>7TQl ytV&lJfiVOl 7T0TF, &TCC fjfyj TOL ItSvZoii'' TlTLWMA Q CCVTVS

0 (aZSosG 0c ^,©,. tcc» j& ovvnQel* xdlct-

fCPm^- rcc$ m&wWT* ^cvtikcc i*iy%v iuw&<rplvei X&vvv *&i*.«cc TiUim^ r$v/wrfi«lt, 6 tk) £ dmw^ , t^ £> <c htujngfe&tq ^ccvlixcc yiv oi mhecioi vtx&\ t<5 ttoM.2 ■?

TThctVVS yf^vy CffjJVUJJOlJJcVOh To7s ST*\CC VOfjl&TOLj ®€0S. g&i 0,

vobrs adorantur, homincs cum prius fuerrtt , deinde mortcm ebicrunt: ajjccit autem ipfos honore & fabula & tcmpus , fo- lentcnim, nefcio quomodo ea quidem qu£ funt pr<efenti* dcjpici propter confuetudinem , qu£ autem funt pr<eterita0 quia propter 7nccrtituchnemtemporis arguiac convinci non pojjunt, inhonorc efjeproptcrjigmcntum^ &alia quidcmnon credi, alia vero cti- amhabcrimadmiratione, ita vetcrcs mortui longo erroris tem- porcfcvenditantcsb a pojieris Dii cffe exijiimantur. Ita una cum Euhemero fuam quoque fententiam ab omni impietatis culpj adverfus Plutarchi delationem fatis defendimus, nifi quodpofteum reperiantur, qui Euhemerum , cum vulgo

eceptos Deos hominesfuifledemonftraverit,id velle dicunt ™Uos alios fuifle, & afola Regum Apotheofi omnem de nm n nqUe Numinis exiftenti^ opinionem primum exor-

ameue. Ita quidem dicunt, fed folum dicunt, &quod Qicunt nullo veterum teftimonio tueri poffunt. Cum ea loium de causa laefie religionis, eum accufaverint veteres,

«juod

2^ An Tbilofopborum ulli, Disp.I.

quod quoscokbant Deos, ipfe Deos non fuifle probaverit. Atqui eorum fraudes eo animo detcxifle ut omnem numinis notionem callide conftftam infinuaret, iniqua fufpicio eft, qux nulla aut fatis antiqua Au&oritate, aut verofimili ratione fufiulciatur.

Se c T. X. Jam vero cum ad Italicae fucceflionis Philo- fophos devcniatur, multo magis perfpicua eft eorunx quain veterum Ionicorum caufa, cum plane quidem conftet Leu- cippum&Democriturii, quia Pythagora aliifque fu# fedfce antiquioribusgcnuinam philotophandi rationem acceperunt, ea non magis improbe quam indofte in Atheifmi patrocini- umufosfuifle. Nempe primi ejufdem Authores ne minima quidem naturae phamomena, nifi duplici causa* explicari pof- fe cenfuerunt 5 una1 materiali, ex qui res quxque efficiatur 5 cfiiciente altera1, quse res quafque ex materiali efficiat , adeo ut quicquidin rerumnatura e principiismaterialibusfiat, ab piutarch. de efficientis vi ek confilio fiat. Sic ipfe Pythagoras, omnem piarit.l.i.c.3 naturam in duo principia divifit 5 Ifai 7romU^v ^hqv <£

(c^ '£$v 6 oz&tvs caufam ejfe&ncem , qtt£ cji mcns

fen Dchs 5 & materialem Jch fajfionibits Jnbjeffam, qn<e cji mm* dvs vibbilis. Qya? quidem pnma ck maxime rata erat Py- thagorese Rhilolophia? fententia. At qui fecuti funt Leucip- pus ck Democritus, neglefta praecipua decausa efficiente do- ftrin^, & fine qud quod tenuerunt nullo modo conftare pof- iit, omnem mundi ornatum caeco ck fortuito materiae motu cxplicare aggrcfli funt 5 hoccft, qui artis, rationis, ck confi- lii refcrtiffima opcra fine omni artc ratione St confilio effi- ciantur. doccrc. Quo quidcm quid fieri potuit Philofopho, imoquidem viro prudente indignius? Qliis enim qui non prorfus dcfipere affcftaverit , bruram St inertem materiam, tantos tamque venuiios effe&us, imo quicquam omnino fuis ■viribus efficcrc pofle, aut fibi ierio pcrfuadere queat aut aliis perfuadendum efle putet. Prjefertim cum adeo prudenter anteillosinftituta fit vetus Philofophia duplici quidem no- mine, imprimis qucd effeduum, qui fumma* ratione perfe- &\ fiint cuifam rationis compotem afllgnaverit 5 & dcinde quod tam facile omnes naturae vires cxplicuerit 9 ita ut fua

qua>

Sect. X. quinam Athei fuerunt ?

qua?cunque opera fola materiae mutatione perficiat , neque quicquam, quicquid denovo efficere videatur, e nihilo edu- cat, quod fieri necefle eflet, fi novae fbrmae, five alterius cu- jufcunque rei, qua?a materia diftinguatur, procreatione re- rumortus& intentusperagantur. Cum, inquam, tam inte- gram& intellecrufacilem Philofophi* rationem ab antiqui- onbusdidtcerant, quae tum a principio natune ortum , tum poftea omnes ejufdem mutationes tam expedite docuerat, quid craffiorem lmprudentiam arguere potuiflVt quam non modo tam perfeaam difciplinam abdicare, fed eius viee no- vam hypothefin nulla ratione aut inventam aut intelligen- dam lubftituere, 8c demque omnemomnium rerum pulchri- tudinem, m cafum & fortunam , hoc eft, in nullamcaufam devolvere.

Non fum quidem nefciusAriftotelemvelle hosquoq^perin- deac veteres Ionicos demotus principiodicere per negligen- tiam omififle .• ^ 5 x,r*W/^ £ T2{ T0?$ £ lrol

*%?irktmus «Mok po.Ou^s cLfn^, De motu ver« velquomodo re- tusir.ej/e contigit^hifermde atquc alii ijti per r.egligevtiam dicerc owjermt: attamen hoc inter hos & veteres iftos interefle E fr b,ta™5Suod !fti>cum folum « W^V* philofo- pnati imt, fieri potuit ut fuam omnem de rerum natura in- vcuigationem mtra caufam materialem cohibcre inftituerinr atqueitade pnroa efficiente nihil omnino difleruifle vclint, rortaite quod tumtemporis ita apud omnes in confeflb effet, ut dubnan non pofle arbitrarentur, an fuerit Opifex, qui rerum naturam condiderit, fed (olum quo apparatu & ex qui- busprtncip.tsconftmxerit , 8c propterea unicum Philofophi munustffeiniftamqusftioneminquirere, qua inventa rem totatn confeftam efle b vel potius (ut fupra diximusj fieri po-

mt, ut rudes adhuc in Philofoph.a non totam philofophan- rationem complexi fuerint, atquc ita de (olo principio matenah, caetem per ofcitantiam pratermiffis, qusrereco- guarent, eamque fi quoquo modo inveftigaverint fatis fe fe-

mereputarent; doncc tandem viderit Anaxagoras omneni

e pnnapto materiali Philofophiam imperfeftam, imo qui- ^nullamcffe, nifi adhibeatur caufa efficiens , qua? illam ad TvTfl nt & ordinaverit : & propterea matcria? mentcm aaaidiifc, nan omninout priorumdifciplinamrefutaret, fed

E folum-

Met. I.

i6 An Philofophorutn ulli, Disp. L

fbhimmodout eam augeret & perficeret. At Leucippus & Dcmocritus cum abantiquioribus perfe&am difciplinam ac- ceperant, exinduftrid eammutilareconati funt,8c omnes vi- rcs adhibuSre, ut quicquid veteres de causa efFe&rice ftatuif- fent, ererum natura penitus tollatur 5 ita ut omnia qu^ecun- que Ph^nomena, tumorigomotustum mundi ornatus, uni- ca materia,nullo confilio eam gubernante, abfolvantur. Quo quidem inftituto in apertiflimum Atheifmum incidiffe nemo non videt, & quidem fi accuratius rem definire velimus, fo- los effe quos jure in Atheorum cenfu numerare oporteat. Nempe Ariftippus ejufque fe&atores, cum Phyficen omnino afpernarentur, quomodo hunclocum de Deo tra&are potuik fent? fed homines vitiis dediti omnem Numinis timorem, qui a fceleribus retrahat, exeutere moliebantur 5 id quod hodieque ufu venire nevimus, petulans & volaticum homi- numgenusomnem deDeo aut Religione opinionem fiden- ter ftultitias arguere, etiamfi aut in illius aut alterius cujufc cunque rei certitudinem inquirere neque pofliint, neque fe- runt. Et hos quidem Afotos potius quam Atheos dicendos arbitror, cum illorum impietas non tam opinio quam in(a- nia aut fatuitas fit, qusenullis rationibus aut principiis inni- tatur. Hi vero fobrii & ficca mente ad evertendam Religio- nem acceflerunt, neque quicquam novi in Philofophid moli- ri vifi fiint, nifi ut rerum Opificem e rerum naturd fubmove- rent 3 adeo ut Democritus (quantumcunquealiorum opini- onibus irridendis pulmonem agitare folebat) nihil liberalius S^dcfeto clu*m AnaxagoraeMentcmirrififlememoretur, &hocprcci- h c ato. pUUm ejufjcm flagitium fuifle olim monuit Cicero , e corpnf culis effcQum ejfe ccdum ac terram nulli cogente naturi fed con- curfu quodam fortuito, feu ut alibi, necejjitate, hoc eji, atomorum v. Sext. Emp. gravitate naturali^ omnia fieri. Et nihil quidem teftatius eft, *dv. Mathcm. qUam eunij utnumine feclufo omnia ex atomis & inani fiant ftatuiffe , etiam fic fieri ipfos Deos animamque humanam : Nequequicquamdivinitatis agnovit praeter fimulachra quae- dam corporea, & ea quidem diffolutioni obnoxia. Quan- quara dum tnundi opincium finenuminis confilio abfolvi vo- luerit, pofthacnihilopuseftDeum efTenegare, tale cnim numen, quod non idem mundi Opifex &Dominus fuerit, nihil cft nifi fpe&rum 8c nomen inane agnovifTe, cum cul-

tum

Sect. XI. & quinant Jthei fuerunt? %?

tum 8c obfequium non titulo fed providentia» debeamus. At cum neget efle quicquam praeter corpufcula fempiter- num, cum omniaex his nafci, idque concurfu fortuito, eti- am ipfa quibus Divinitatem defert fimulachra , palam & aperte oftendit nihil aliud fe in tot3 Philofbphia , quam ab- je&d omni ex hominum vit2 religione, Atheifmum, etiam e Natura? contemplatione ftabilire voluifle: Id quod perfe- ftas & abfolutse impietatis ipfum fundum unicumque princi- um jure diximus.

Se c t. XI. Democritum fecutus eft Protagoras, quem ucrt. ia vita. cum Baiuluserat, vi&umque ve&urd onerum quserebat, do- mum aoduxit Democritus , ut difciplinis erudiret. Hic poftea Athenas profeftus 5 cum in principio lilri fic pofuffit^ de Diisnequeut (int^ nequeutnon fint habeo dicere, Athenien- fium urbe atque agro eji exterminatus librique ejus in conciont combujii. Et jure quidem vapulavit Sophifta circumfora- neus, qui fol3 novitatis gloriold quicquam legibus ftabilitum improbare affe&averat. Quid enimbajulum huhc fenten- tiam tamaudacem& periculo plenam in apertum profcrre moveret, nifi ut apud Phalangarios, aliofque quos e macelli faucibuscorrogavit & quibufcum nonita pridem verfatus eft, folertiae & fubtilitatis laudemaflequeretur > Scilicet De- mocritus , utcunque de Diis cenfuit, fuofque docuit, noluit tamenleviter& fui causd publicas religionesconturbari, fa- tifque gloria* reputabat, fi noverint dofti fibi primum om- nes Religionis fabulas & fraudes fuboluifle. Hic vcro inter Cerdones educatus, & repentino typho inflatus, ob gloriam qu3auftuseft apud Democritum, continere fe non potuit, quin ftatim Philofophorum roftra confcenderet , & palam vociferaretur, Scitote,ignarum&credulumhominum gcnus, non modo vos Ba juli, fed & vos Philofophi,Deos, quos tam ndenter efieafibveratis , utrum fint an non fint neminem fci- vifle aut fcire pofle. Et proculdubio non parum intumuir, neque quid parvi fe prseftitifle cenfuit , cum non modo ho- minum vulgus , fed & fapientes ignorantix & credulitatis arguerit 5 neque dubitari poteft, quin ftatim magna miran- tmm caterva ftipatus fuerit, ficut & infxlici hac noftr3 xtate experimur , ficubi exurgat Graju-s Homo qui eSdem novi-

E 2 tatis

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioteca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

An Philof ophorum ulliy Drs P . I.

tatis gloriote correptus eadem impietatis dogmata fecula propinet, occurrit repente difcipulorum turma, decretaque tanquam oracula intimis vifceribus recondunt, & per Deos immortales jurare aufi funt efle omnino nullos 3 atque ita Religio pedibus fnbjcUa obteritur , t?ofque ex^quat viUoria ccelo^ fcilicet perditse &defperat# confcieutise homines, cumnihil vehementius quam fcelerum vindicem reformident, eujuf- que Tenebrionis fputum avide delambunt, ut fe, fi fieripof- fit, atammoleft;l& importuna opinione in integrum reffih tuant. Atque hacquidemdecausS, ne fcil. Juventutem vi- tiaret , jure in bajulum hunc Philofophum animadvertifle videtur Athenienfis Magiftratus , prsefertim cum non modo deDiis Patriis, fed pariter de omni Deorum Natuii dubi- tari voluit, neque quicquam eft quod ejus gratia obtenderit apud Minucium Fadicem C^cilius, illum confulti potim quam prophane de divinitate difputare, cum tam vehementi de omni Numinis fufpicione, ita ut tale quicquam fit an non fit pror- (usfcirinon pofledicat, nihil (mquam) eum intanta ambi- guitate cavifle perfpicuum eft nifi colendum non efle. Quip, pe fi ufque adeo in incerto fuerit, quidpiam tale exiftat nec- ne, nulli omnino ne quidem probabili rationi ejufdem cul- tum inniti confitendum eft. Atdenique deDiisnon modo dubitavitfe, fedfunditus eos fuftulifle quis dubitarit, cum quamcunque habuit difciplinam, a Democritaaccepent, qui nihil aliud fid quod paulo ante monuimus) quam Deum e rerumnatura deturbare fudavit.

^ Diagorxdeniquee}ufdem Schote Auditoris impietas ad- co infignis erat, ut demum illius nomen de profanis & pcr- fidis ufurparetur 5 hic quoque ab Athenienfibus pulfus,quod Eleufinia Myfteria nondum iTroTrmjs publicarat, cum lege At- tica cautum erat,utquiMyfteria evulgaret capite luat : Unde 'AtJi*j\ tk> 'EAdjcnyia, in diverbium abiit de iis qui fccreto de re quapiam arcana tradlarunt. Et hinc quidem iEfchylus in vitaedifcrimcn incidifle fertur, quod in Tragoediis non- nulla qux hxc initia fpedabant, nimis aperteedixiflevidere- tur. Brevi, nullum facrilcgium quam myftcria propalare flagitiofius ccnfucrunt, ita ut timuilie fingat Pocta fe fub eo- dem tc&o habitare, eodemque navigiovehi, quofocium haberet my fteriorum evulgatorem,.

Vetaba

Sect. XL cjumdm Ath\ fuerunt

Vetabo qui Cereris facrnm Vulgarit arcan& 7 fub iifdem

Sit trabibtts, fragilemque mecum Sohatfafelttm^ fape Dicfpter NcgkSus incejlo addidit integrnm.

Atque ita cum nihil antiquius habucre quam celare my- fteria, nihil mirum eft, fi tam fevere in eum animadverterent, ut talentum unum ei qui Diagoram interfeciflet , duo qui vivum adduxiflet, pollicerentur. Ei tamen profcriptkrac non tam impietatis adverfus Numinis Majeftatem quam te- meritatis feu potius contemptus adverfus patrias leges poftu- labatur. At quanquam ex Areopagi fententid quid de eo Judicare oporteat, prorfus incertum fuerit 5 an fc. omnera Numinis cultum contempferit, an fblummodo in urbis Re- ligionem commiferit, tamen aliunde vehementcr fufpe&um habeo, cum ob alias caufas, tum potiffimum quod de eo nar- ret SextusEmpyricus, fuiflepriusad fuperftitionem religio- Adv.Mathem. fum, at cum injuria ab aliquo affe&us eflet, qui pejeraverat lib. i. & propterea nihil paflus fuerat , eo dedu&us eft ut dioeret nonefle Deum. Neque hoc fatis vindidte reputabat , nifi alios quoque ab omni Numiniscultu averteret , fcilicet vir fuperbusfea Diis ncgligi aut faltem minits delicate haberi rerre non potuit, & in Providentiam involat , quag tam in- digna fit, ut Diagoram ullo infortunio opprimi patiatur,

.P11?1 m^u^ & gerant, inquit, aut non patiar ut tales D11 diutiusimperent,aut non credam efle Deos qui tam male res adminiftrent : 8c quidem phrenetica hujufmodi arro- gantid laborare omnes Atheifmi Magiftros femper reperie- mus. Quid plura > cum hic quoque nihil Philofophia» pre- ter Democriti flagitia intellexerit , qui fcilicet eum cum iervus eflet , mille drachmis emit ? ut difciplinis , viz. fuis erudiret^ nequedubito quin ftatim fe eruditum quendam exiftimaverit, quod in compitis effutire poflet, qui innu- nicrabiles mundi fortuito Atomorum concurfu non modo fi- potuiflent, fcd pro certo fafti fuerint. Et hoc quidem rateor Dcmocritum ftpicnter egifle, quod difcipulos elege- nt bajulum&fervum.. cum nemo qui veterum difciplinam (qua? tantam in naturae ordine vim rationis deprehendit) vel.

E 3 minimum.

z9

Hor.fcarnU.^ od. 1,

An Tbilofophorunt nlli, Disp. I.

minimum deguftaverat , tam enormes fabulas devorare po- tuiflet. At hi nihil intelligentes nifi quod a Magiftri ore didicerant, quicquam quod fibi novum oleret , non modo facile fed & avide ample&ebantur.

Sect. XII. Quod denique ad Epicurum fpeftat , ali- quanto prolixiusdicendumeft, cum de illo acriori conten- tione diffentiunt Philofophi. Quem quanquam veteres omnes cujufcunque conditionis , five Ethnici five Chrifti- ani omnibus diris devovent & tanquam teterrimum & ma- xime apertum omnis Numinis hoftem & contemptorem in- fe&antur} tamenerecentioribus, iifque non indo&is, tot ubique nadiuseft defenfores, ut vix quifquam exortus fit, qui veram 8c veterem Philofophiam adornare profitetur, quin omnem ab eo tanti criminis maculam & fufpicionem diluere moliatur $ fed ut reliquos haud paucos praeteream, nemoaut acriusaut uberius aut quidem felicius ejus Apolo- giam confecit quam Petrus Gaffendus, vir quidem magnus, omnique, fi quis alius, do&rind eruditus , nec tamen eru- ditione, quam aut judicio, aut candore nobilior. Et ta- men tanto animi ardore tamque repetito labore ejus caufam fiifcepit, ut viris minus candidis fufpicandi occafionem pra>- buiffc videatur, non tam (ut prae fe fert) exercitationh gra- ti2, quamexanimiafie&u eamfufcepifle, & quidem tanto ingenii acumine tantaque rationis verifimilitudine illius caufam tueri vifus eft, ut diffiteri nequeam, quin mihiquo- que olim in Epicuri defenfionem fcripfifle perfuaferit. At re quidem paulo accuratius perpens^, nullus dubito nemi- nem f uifle, qui tam apertum bellum omni religioni indixe- rit, aut qui majori faftu & fiduci^ omnem adverfus numen pietatem afpernatus fuerit. Qiao autem illius caufam cer- tiori judicio expediam, imprimis quicquid excufationis ejus gratia ttxitur, dicam, deinde merum fucum effe oftendam, hominemque , utcunque fimulaverit aut potius luferit , foli Atheifmo ftuduifle.

Imprimis itaque omnem Epicuri infamiam a fola Stoicorum malignitate & odio ortum habuifle caufantur , fcilicet inter innumcras Philofophorum fe&as & fo&iones, quxlibet aliam quandam habuit fibi pra? reliquis inimicam, ita ut Peripate-

tici

Sect. XIT. zr qninam Athei fuermtl

tici advcrlci)t.!r F ^uonicis, & Cyrenaici Cynicis, fic & * Epicurei Stoicis^ Stoxa autera feftx Genius ad fui ducis (quo nemo acerbior) morcs imitandos compofitus, imprimis ventofus, pctulans , & tetricus fuifle perhibetur^ proximfe nimirum ad Cy nicos acceflerunt Stoici, cum Zcno Stoicorum Princeps e Cynica Schol3 exicrit 5 fuit enim Cratetis Cynici auditor, hinc focietatem & amicitiam quandam inter hasfe- &as femper fuilfe memorat Laertius, unde & Satyricus, - sat.

Et qui nec Cynicos, nec Stoica dogmata curat A Cjnicis tunica dijiantia-*-—

Et fane Stoici Cynicifmum ad virtutem (i. e. Stoicifmum) &ctLy»ylw efle ftatuebant , % ^widf^v (inquit Laertius) &fnxGc<n cwuTVfjyv W ccpeTtw oSiv, Cynicifmum cfle dixerunt breviflimam ad virtutem viam, cum Epicurus e contra inter xvqJloa o%%cts pofuerit wieiv. Quid quod deinde Epicu- reis Stoici nimiam irridendi fui facultatem dederint ? quis cnim a rifu fibi temperaret, aut quidem cachinnos inhiberet, cum tam veneranda filicernia promiflafque barbas intuere- tur de tricis & affaniis tanto aeftu digladiari, totamque seta- tem litibus circa nugas logicas & grammatifticas impendiflej? Hinc cum Epicurus triftes eorum ineptias carpferit rifuque exceperit (nihil enim vehementius contempfit quam ridicu- Jam Stoicorum de apicibus & technis dialefticis fubtilitatem) ninc,inquam,petulantesfenes eidem infenfi, non modoEpicu- rea dogmata in pravum fenfum detorquere fatagunt, fed 8c in ipfum Epicurum omnibus convitiis debacchantur. Et conjuratione inter fe fafti padtum & prafcriptum eft euh- dem omniacerbitateinfeaari, &omnis, feujure, feu inju- riS, impietatis, flagitiiq^ criminari. Nec fatisultionis reputa- bant malevoli calumniatores fuis duntaxat contumeliis Sc nialedidlis hominem divexare, nifi alios omnes ei quoque in- tenfos redderent , & propterea fuppofititias quafdam Epi- itolas, quibus reliqui fere omnes Philofophi fcediflimis con- ^tiis perftringuntur, Epicuri nomine confinxerunt , ut eo

lo in Epicurum fe&arum omnium iram & odium confla- rent. Qyarum Epiftolarum a Diotimo Stoico confiftarum t-aertius fraudem detegit, lib. 10. quas omne* una cum alii*

quibuf-

31 An Wnlofophorum ulliy Dxsp.I.

quibufdam lafcivis, fpurias & omnino fi&as & fo!i Dioti- mo impoftori tribuendas efle oftendit, cui tandem tam male Athcn, 13.5?. fhms ifta ceffit , ut cum a Zenone Epicureo in judicium ea de re vocaretur, cam capite luere coa&us fit. Ut etiam tam populi quam do&orum odium in eundem conflare poflent, duorum praecipue criminum accufatione obruere confpira- vere 3 imprimis impietatis adverfus Deos, vitae deinde om- 8 rii Iuxu 8c intemperantia diflbluta» 3 Iftius , quod omnem Numinis Providentiam abrogaverit , hujus, quod volupta- tem fummum bonum vitaeque beataefinem efle docuerit. Ad primum autem refpondent e jus defenfores quod quanquam in naturse divinse defcriptione erraverit , quod peccatum commune cum caeteris omnibus Philofophis peccavit, non ta- men confultd & malitid , fed fola ignorantid lapfum efle, cum fttis patefcat fontemEpicurei erroris fuifie ^equo cautiorem metum, ne quicquam perfe&ionis a Deo delibetur. Quod enim eum imprimis perduxit,Deorum Providentiam auferre, nihil aliud fuifleconftat quam eximiam exiftimationem , qua fcfeimbuiflet, de felicitate & Majeftate divinl , Quod £ter- num beatnmqueefi , inquit, id nec habere ipfum negotii quic- quam^ nec exhikre alteri^ itaqueneque irH nequc gratia teneri, quod qu£ talia ejjent, imbecilla ejjent omnia. Sic La&antius tametfiin Epicurum longe aequo acerbior fit, tametfi inique & diftorte ejus dogmata referat , & qua? honefta funt prav£ & violenta mterpretatione vexct, tametfi denique fummis viribus probare fatagat ex Epicuri fententi^ nullos omnino efle Deos, nihilominus Epicurei erroris caput efle confitetur, DcIraDei^c.j. qtibd putaret Epnurus a Dco ejje alienum malum faccrc, atqne nocere, quod ex Affeclu Iracundia najcitur } fic enim Epicuri ratiocinatio procejjit, fi Deusmundum gubernet^impiis irafcitur^ ira tranquillitatem delibat , quicquid tranquillitatem dclibat a Dei Beatitate alicnum ejt. Atque Cine nefcio plus perfe&ionis Deo deterat Epicurine opinio an Laftantii , qui Epicurum ita refatat , quafi natUra divina fuam beatitudinem nullo alio pafto fartam teftam habere poflet, nifi fe rerum huma- narum adminiftratione occuparct. Cum fcilicet arguat Deum a mundi adminijirationcvacare non pojfe , fi vivat aut vieilet. guietus ejfe quomodo potefi f, qui vivit & fcntit i Nam ^quks twt fomni res eji aut morPis. Quafi fupremum Numen fatis

beatum

N. D. 1. 1.

Bc falfa fap. cap. 17.

Dc Iri Dci. cap. 13.

Sect. XII. O* quinam Jthei fuerunt ?

beatum a feipfo non foret , nifi mundi adminiftratione tor- porem & (bmnum cxcuteret : Re&ius longeEpicuri Schola de Naturse divinae fempiternd 8c abfoluta fielicitate ftatuit, quod femper fua fapieitia & virtutc gaudeat, veiiimidobi- ter 3 & ut pergam, non defunt qui fufpicantur Epicurum ne quidinvidiaeaut criminis fubeat apud populum, Deos quos re fuftulit, verbis pofuifle 3 verum ut prseclare La&antius fufpicioni apud Tullium fub Cottse perfon^ motae refpon- dens, nonerattam verfutusEpicurusut fallendi ftudio ifta loqueretur, cumhaec etiamfcriptis ad aeternam memoriara confignaret, fed ignorantia veritatis erravit , indo&us enim a principio verifimilitudinis unius falfe fcntentise, ncceflario in ea quas fequebantur incurrit. Prima ejus fententia fiut iram Deo non convenire, unoque Afieftu amputato etiain cseteros Affe&us adimere Deo ipfa neceflitas cogebat. Si cullusafFe&usin Deo cft, quia quicquid afficitur imbecillum cft, ergo nec cura ullius rei, nec providcntia eft in eo 3 huc ufque pervenit fapientis hominis difputatio. Verum lfne Deos afleruit populi timore, qui fe nunquam voluit populo placere, quiqueadeo aperte populi fuperftitionem irridcre, non timuit ? Annon paris periculi res erat Martem, Jovcm9 Vcncrcm^ Vnlcanum aliofque id genus fabularum Deos, atque eratomne quodcunque Numen repudiare ? Quifnam igitur fibi perfuadeat , Epicurum qui prius palam profcflus cft, pofterius prae timore fimulavifle > Quid multa ? cum vulgo ufque innotuit quam pio quamque nobili afFe&u divinam Naturam femper coluerit. Dum fcilicet alii numen non ni- fi fervili animo venerantur, prsemiis, quae fui cultoribus pol- licituseft, inhiantes, hic nulla fpe nullo pretio indu&us De- um, tanquam Parentem, ob prsftantiflimam naturam omni cultu atque reverentii digntfTimum cenfuit 3 hinc optimo Numini filialcm cultum fumm^ cum pietate & infigni vencra- tione pra? aliis omnibus exhibuifle memoria* proditum eft 3 Jta ut inefFabilem fuifle in eo affeftum pietatis vociferetur Laertius. At quidem quam pie & magnificc de Divina Na- *uia fitopinatus, en quam aperto & libcrali animo adverfus omnes omnium calumnias ipfe declaraverit : U&tw *

An Thilofophornm ulli, Disp.I.

fjLctKet£jio<™f<&* •Wxttov cvsnf tr£pxL%e , ^rdp q td (pvXoirf^v clvrS Suvd$JQV ¥ /a£ ay.3apOTX5 ^cckcc^jlgt^cc , ctuToi' c%^ct^e.

©go) fJAvyzp grapyycit ytp |>}iy clot&jv £ viyois, o'ius <?£ o/J-

T«soi7roMoi votM^vaiv. 'AoyfiriSQ, rvs <ffi Trofaiiv Qeis oivatx- aM*o TCtS T^f ttoMw c^fa* ©gOiS 'v^OZL^UV. 9Ov y> 'zpgp- ^^«S «OU>, Ct/ft' VBroA^ft* \^UcT«5 Of T^f TTQfaW VC^ ©g£|>

^cTof gw^, bnprimis Deum animal immortalc beatnmqne cjje cx- ijtimato^ quemadmodnm notio communis dc Deo fnggerit , r^e 7g;7//r ;;e qnidquam quod ab immortalitatc alicmim jit, aut a bca- titudinc abhorrcat, ipfi attribnas : Omnia vero qu£ illius immor- talitatic conjunSam beatitudinem fcrvare pojjunt in co opinarc. Scilicet Dii revera funt (ejl enim evidens illorum notitia) at quales eos vulgo homines exijiimant , minimc Junt , non cnim cos tales tueri poJJunt qualcs cxijiimant, impius eji proinde non qui vulgares mnltituainis Deos toUit^ fed qui mnltitudinis opi- nioncs Diis accommodat. Non enim gcrman£ anticipationcs funt^ fcd fnfpiciones falfe ea qu£ vulgo de Diis ab hominibus traduntnr. Ubi quam pie de naturd divin^ cenfiierit plane vidcre licet, fimul & quam aperte impias vulgi de eadem opiniones improbaverit , & proindeel quidem pietate fu- ifle quam vulgus fummae impietatis damnaret, cum omnia de Diis placita a luis aliena femper impia omnique Religioni contraria reputare foleat. Quantam itaque viro optimo in- juriam faceremus , fi maledicorum calumniis plus Authori- tatis tribueremus quam fibi, cum bon3 fide fententiam ape- rireprofiteatur?

Se c t. XIII. Alterius calumnia? anfiim a Voluptatis voce arripuere, quamcum fummum bonum vitxque beatx finem fecerit, fabula: locum ipfe Seneca etiamfi Stoicus fecifle fa- tetur, quafifolam gula? & libidinis voluptatem intellexerit ^ & quoties ab omnibus cujufcunque conditionis hominibus objici legimus Sardanapali luxum, Medicam mollitiem, Ioni- cas delicias, Siculas menfas, Sybariticas faltationcs, Corin- thias meretrices, & id genus alia> Innumera omnium fere Authorum occurrunt teftimonia, quibus Epicuro,nihil boni praetcr corporis voluptatemnovifle, exprobratur. Qyi ta- men difcrtis vcrbis, fumm2 cum cautela , & quidem animi ardore fe a tam fced3 fententia abhorrere millies profiteatur,

8c

Sect. XIII. <& quinam Athei fuerunt { ^ j

St ubique diftin&ione fafta declaret fe voluptatis nomine tum Corporistum Animi faelicitatemintelligivoluille, hujuf- que voluptates iftius voluptatibus multo potiores efle. N e- que praetereacorporisfelicitatcmeavoluptate qua? inmotu fiveipsd fenfuumfruitioneconfiftit, fedeaqu^in ftabilitate conftituitur,indolentia puta 8c tranquillitate,neque hanc de- nique luxu aut intemperantia, fed tantummodo vita frugi& fobria obtineri pofle. "Ot^, w xiy»\dpyio%vlw ^A©- vnrtxp^jHv^ Epift. ad « t»s <?§S dazDTtov fiSbvocs, <£ vtzs i^LP ov "^nt^vai KetfJjivcm Ag^p/jtyj) Mcnxc% aslcvesciyi/obvfes) £ 0fj$?[gyvv1esy r) ycccYMs cvSb^ijS^joi vo[Mfynv9 fltMa td fJATe ctAyetv oiofjict, f/Jtm ™°jLrv\tJzvu\ y^) ^u^pjV i ™>tvi <& yZfjyi avv&epvles , y <?£ Smfavcr&s mjJW <£ yjvjou^J\ H<f[ i^Svtov <£ t^LP aAA&w Qavb (ftp^ 7roAv7iArs' T^Tg^a- r fyji qj fitoV) "%Mcivriq)Ci)v ^gytcrmgs-, (& td&; «j/co* cJ^epdjv^v nrurns au^i- cetns <& (pu^r^ <£ tcu o%£cu cl^e^vvcov , cg^* 7rKe<<?©* t»$ ^xj ^a/itc^^a^j £if>v(2®*. §>uando voluptatcm, mc\\ji\t,jincm cltcimus, ncm cas voluptates , funt virorum luxu diffuen- tium^ aut aliorum etiam , quatcnus fpeUantur in ipsu atiione frucndi, qua nimirum fenfus jucunde dulcitcrque affcitnr, in- telligimus 5 ae/z/fi quidam rem ignorantes aut a nobis dijjenti- entes, aut alioquin adverfus nos male affeUi intcrprctantut\ fcd illud duntaxat intelligimus non dolere corpore , ac animo non pcrtnrbari. Siqmdcmnon compotationes^ comcfjationejque per- pctu£ 5 non ipja cum pucris mnlicribnfque confuctudo, non pif- aum dclicitf , aut qit£cunquc ali<e menfe lautioris cupedi£ ju- cundam vitam pariunt } Jed qu<e cum fobrictatc fercnoque adeo animo efi ratw, cattfas cur quidque eligcndum , fugicndumque fit invcjiigans , ac opiniot.es abigens , ob quas plurima mcntcs occupat perturbatio. Qui clarius, quam voluptatem fummum bonum effe putet, declarare potuit ? Imo quam perfpicue, quam acritcr contra omnes calumnias & cavillationes ubique yociferatur, non pofle jucunde vivi, nifi fapicntcr, honefte, jufteque vivatur, neque (apientcr, honefte, juite, quin viva- tnr fimul jucunde : Adeo proinde utcui non contingit (a- pienter, honefte, jufte vivere, illi nec jucunde viverc con- tingat. Et denique ne fimulationisfulpedum teneamus, qua- 11 advcrfus (iia vkia (quodaliis nonnullis vitio veititur) ma- Xime facurxluseffeatteftaret, vitae morcs ad difciplinse nor- «namfcmpcr compofuit, cum ca vixerit innoccitil, ea fo-

F 2 brietate

An Thllofophorttm ulli, Di $p. t

brictate e3que temperantia, qua fortafle Philofophorum ali- us nemo vixifle comperiatur. Et tamen tum do&rina* rati- one tum vita? confuetudine infuper habitis, importuni & im- pudici homines in ipfum effutire perfiftunt, quafi nihil aliud quam fedam , nefandam & belluinam Philofophiam introdu- cere defudaret. Et quidem Stoicis calumniatoribus ipfiim potius Epicurum quam Epicuri dogmata exofum fuifie, eo latis fuperque evincitur,quod etiamfi Ariftippus, fe&a? infig- nis (Cyrenaicae fcilicet) princeps, diferte docuiflet volupta- tem corporis, utcunque turpem & lafcivam, beatitatem (u- premam elfe, praftantiorefque corporis quam animi volu- ptates, tamen eo penitus omiffo omnia convicia in Epicu- rumexonentrunt, quanquam animi voluptatem non modo plus ad vitam beatam momenti afferre omnibus fenfiiura ob- le&amentis, fed & iis mille giidibus anteponendam eflead ravim ufque clamaverit , & elamet } non curant malevoli, fed cum hominem oderunt, quem alioqui redarguere non poflent, fbrtiter calumniari pcrgendum eft. Et quanquam magni Scdoftiquidam viri, quales funt TulJius^ Plutarchus^ & SenecA nonnunquam fimiliter de Epicuro locuti effe videan- tur, tamen non ex rci veritate, fed ex vulgari opinione in cjus opprobrium (cripferunt , quippe cum Author obfcenae & tui pis voluptatis vulgo ob Stoicorum calumnias, quae plu- rimum apud populum valerent, haberetur^ non tam opera pretium duxerunt iftam populi de uno homine opinionem iollere,quam eorum captui ieaccommodantes, dogmata,quaj propter Epicuri nomen ncfanda habebantur magis exofa reddere fe putabant, fi tam turpis Authoris nomine, gravi- ori infami^ exaggerare potuiflent.

Se c t. XIV. His autem fingulis ut accurate refpondeam, & liberaliter quoque agam 5 Imprimis quantum volunt ca- lumniai um tribuam Stoicorum malignitati, etenimnovi ho- minummores, quantoque odio in Epicurum aliolque omnes flagiirunt, fiqui illorumbarbas&fupercilia contempferint. Detur itaque Diogeni Laertio non omnia Epicuri efle qu# vulgo Epicuro imputantur,multofque libros & impios & laf. civos illius nomine Stoicorum malitia fuifle confi&os, atque adeodogmata & decreta ipfi afBngi potuifle, de quibus for-

Sect. XIV. qninam Jthei fuerunt? 37

tafle nullam ufquam mentionem fecerit. Atqui tamcn eo quod fpuria nonnulla illi fuppofita fuerint, idcirco quicquid in ejus libris reperiatur (fi minus defendi poffit) omnino con- fi&um e(fe dicerc licebit > praefertim cum nulla hujufmodi lcripta proferunt nifi quinquaginta Epiftolas a Diotimo con- fi&as, cujus fraus & impoftura (cum ipfe poenas dederit) ftatim detefta fuit. At nemincm novi , qui ex fuppofititiis iftis Epicurum criminaretur^ fed quotquot illum accus3- runt, ad libros de quibus nequaquam dubitatur femper pro- vocant, fuifque ipfius verbis turpes ejus fententias profe- runt. Etne omnes accenfeamus, quid ad Ciceronem 8c Plutarchum qui Epicureis ipfa Epicuri difta paflim expro- brant, dicendum eft> guid tergiverfamur Epicure, (inquit Tjifc. ^ft. CiceroJ nec fatemur eam nos dicere voluptatem, quam tu idem Iib* 3« cumos perfricuijli, folesdicere ? funt h*c tua verba necne? Jn eo quidem libro^ qui continet omnem difciplinam tuam (fun- gar enimjam interpretis munere^ ne auis me putet fingere) dicis b<ec: Nec equidem habeo, quod intetligam bonum illud , dctra- hens eas voluptates^ qu£ fapore percipiuntur 5 detrahens eas eti- am qH£ auditu & cantibus 5 dctrahcns eas etiam qu£ ex formk prcipinntur oculis, fuaves motiones «, five qu<e alia voluptates in toto homine gignuntur quohbet e fenfu, nec vero ita dici poteji, mentts Utitiam folamejfe in bonis 5 Utantem enim mentem ita vovi fpe eorum omnium qua fupra dixi, fore ut natura ik poti- ens dolore careat. Atque h*c quidem his verbis , quivis ut in- teUigat quam voluptatem norit Epicuruf. Et paulo poft, Non verbojolum pofuitvoluptatem, fed explanavit quid diceret , fa- forem (inquit) & corporum complexum, & ludos atque cantus, & formaseas , quibus oculi jucunde moveantur. Num fingo l mmmentior? cupio refeUi : quid enim laboro, nifiut veritasin omni qudfiione explketur > Et denique in libro primo de na- turt Deorum fub Cott* perfon* ad Velleium , gnoufque lu- (lnquit)**/» Philo etiam nofier ferre nonpoUrat ajperna- n tptcnreos mollts delicatas volnptates , fumma enim me- noria pronunciabat plurimas Epicuri fententias^iis ipfis verbk7 ^buserantfcripU, Metrodori vero qui eji Epicuri coUega fa- pentj^ Muita injpudentiora recitabat. Accufat enim Timocra- tem fratremfuum Metrodorus , quod dubitet omnia , qu<e ad veatam vitam pertineant^ ventre metiri -0 neque id femel dicit

F 9 fi*

3*

An PhUofopborUM ulli,

Disp.I.

Advcrfum Gol.

}b\i.

Jccl ficpiMi Annttere te vicleo , nota enim tibi funt 9 proferrem libros fi ncgarcs. Quid quod deinceps Plutarchus Epicuro cxprobret quod difertis verbis afleruerit, Effe fttmmumbonum circa vcntrem, omnefquc alios carnis meatttsper qttos fe voluptat, non clolor infinuat^ ac omnia pr£clara fapienterqne inventa ad voluptatem^ qn£ circa ventrem \ bonamqtte de ea non defitura fpem pertinere $ Quid quod Metrodoro haec verba objiciat ? gttam gandens fidcnfque evaft , qttod ventri rite gratificari ab Epicuro didici ? Et rurfum, Nihil attinet dTimocrates, Gr#cos fervare & fapientid ergo coronas ab iis reportare 5 fed comedere ac potare vinum, quantum& non noceat, &gratum fit vcntri. Kon pofTe fua- Quid denique quod toti contubernio objiciat , Non cedere viter vivi fec. €QS porcjs ovjbHfqf/e felicitatem 5 dumnimirnm Jlatnunt ad fie- licitatem id fufficere , ttt & carni & anima circa carnem oc- cupat£ bene fit $

lis qui talia fcribere non erubefcunt (ne alia innumera accumulem) non opus eft commentis & calumniis infamiam creare 5 atque fi quid Stoici in eorum injuriam finxerunt, ta- men nihil turpius comminifci poterant , quam quod de (e ipfi palam teftantur. Quid itaque teftium tam celebrium tamque omni fide digniflimorum au&oritati opponemus? An Cicero ck Plutarchus Stoicorum exemplo mentiuntur ? An meris calumniis in tam iniquam de viro optimo cenfuram fe duci patiuntur ? Nihil viris tam probis tamque dottis ma- gis alicnum. Nequeenim quicquam Authoritatis aliorum teftimoniis deferunt, nihilque nili ex fuis ipforum fcriptis attulcrunt. An fpuria & commentitia funt iftaomnia? non dicendum eft. Cur enim fi fifta fint, nemo antehac fraudem detexerit? prafcrtim Epicurei, cum fibi toties ck pene ad contumeliam obfcenas Magiftri fententias exprobrari audi- verant, aut fi omnino detexerant, noncrcdoCiceronemaut Plutarchum adeo os perfricare potuiffe ut poftea tam fiden- ter fua ipfi verba exprobrare inftarent. Nttm fingo ? (in- quit Cicero) nummentior? cttpio refelli , 8t alibi nota h<ec tibi funt 5 proferrcm libros (i ncgarcs. At nemo quidem in hunc ufquediem aut negavit, aut negare potuit > nifi quod Diogencs Laertius locum unum e libro de fine citatum in- terpolari dixerit. Et fit fane, atqui tamen dempto ifto, fa- tis fuperqueteftiraonii relinquitur in mille aliis qu# fuper-

fiant.

Sect. XV. <y quinatn Mei fuerunt i

funt, quaeque nemo ufquam in fufpicionem revocarc po- tuit.

Sect. XV. Sed Suleifto quoque loco paululumin- quiramus, cur quod germanum credidere Cicero & Plu- tarchus nos interpolatum credercmus? Aut undeiftam frau- dem qu*e fuperioribus omnibus impofuerat, dettxit Lacr- tius? Num alialibrorum exemplaria protulit quam quibus ufi funt cgregii ifti viri? Num antiquioris cujufpiam fcri- ptoris autoritate aut fufpcftum aut fuppofititium efle com- probavit? Nihilhorum: fed vir mediocris judicii, Sc Epi- cureae fe&se immodice addi&us, quicquid Epicuri laudibus aliquid detereret e& folum de causd omnino tollendum efle voluit. Atque adeo tum iftum locum tura alia fimilia nulli au&oritate, fed fola hominis probitate dcpellit. Verum de moribus poftea , interim qualefcunquefuerint, librorum fi- dei eorum causa detrahere non oportet , cum fieri poffit ut vir improbus fobrie 8c moderate vivere cogatur 5 id quod deEpicuro fufpicari licet , cum infirma admodum valetu- dine femper ufus f uerit, utcunque igitur vixerit , non e vita fed elibris, quid fcripfit, petendum eft 5 atque adeo Dioge- nis cenfura Epicurum talia non fcripfifle nullius momenti ha- benda eft, cum nulla4 verifimiliori ratione fuftulciatur quam viium tamprobum tam improba fcribere non potuifle. At ifto pafto quicquid e quoquo fcriptore ad libitum licebit delere, librorum itaque fidcs tam vanis conje&uris nullo modo labefattanda eft. Et nifi aut antiquiora exemplaria aut teftimonia quae opponeret, habuiflet, fuam librisaufto- ritatem illibatam conftare oportet, cum alioqui omnisomni- busantiquorumfcriptis & monumentis fidcs funditus tolla- tur. Nequequidem ed qua" oportebat fimplicitate nobif- . cum egit Laertius } etenimcum longa criminationum feriem recenfuerat, eamque maledicentia? accufatione erga antiqui- ores omnes clauferat , tandem ambigue fatis quid ipfe cen- fueiit, uno verbo pronuntiat, 3 £Tox, verum ijir

qmdem infamunt. At quinam funt ifti ? An omnes qui quip- piam Epicuro objiciunt ? an pof^rcmi qui maledicentiam ? an deniquequiargumentaaut impietatis aut intemperantiae autmalevolentiaeindedefumunt? Si prius, negatquod re-

fellerc

An Tbilofophorum nlli, Disp. I.

fellere debet^ fi pofterius, ludit, nihilque ad hunc Iocum excipit , intcrpolatus fit necne } fi poftremum , tranfit a teftimonio ad argumentum, neque inficias it vera efle tefti- monia, fed improbitatisargumentaex iisdefumi negat: Ut- cunque fit, hoc certum eft non ma joris effe ponderis Laertii hacinre, quam recentioriscujufqueau&oritatem , nifi an- tiquiorum quoque auftoritate fuftulciatur. Cum autem iis non modo prorfus deftituta fit, (ed omnino repugnet , (atis conftat eum pro nimio in Epicurum affeftu temere & nimig jRdenter quicquam in illius defenfionem dicere velle. Qua» di&a velim ut licentia* quam fibi fumunt Epicuri defenfo- res obicem ponamus } ne fcilicet quoniam fiStx quaedam Epi- ftolse contumeliae & obfaenitatis plenas illi fiipponuntur, id- circd fi quicquam fimile in genuinis ejufdem fcriptis occur- rat, e3 duntaxat de causd fimilis fraudis fufpicemur. Et quidem fiid quoque concedamus ( & fi placeat concedimus) tamen quicquid calumnise Stoicos ipfi affinxiffe obtcnditur, ipfiusprincipiis fuorumquc Apologiis jure objici oporterc demonftrabimus. Quod duobus, quae fuperius di&a fiint, capitibus jam probare aggredimur. Imprimis eum nullos agnovifle Deos , nullumque Deorum cultum : deinde nul- lam voluptatem nifi corpoream & belluinam ad vitam bea- tam pracfcripfiffe. Primum, five rationes, quibus eorum ex- iftentiam probavcrit, five defcriptiones quibus eorum natu- ram delineaverit.

Sect. XVI. Circaprius, neque quicquam tam cordi habuit, neque cuiquam tantam operam dedit quam ut foli- dioraquxque fopientum ratiocinia funditus elevaret, nul- hqueargumenta nifi a populi praejudiciis defumpta, qua? ip- le cum primis contempfit, afferret. Quippe cum e folertif- fima mundi omniumque ejus partium difpofitione perfpicu- um fit quendam fuiffe opificem , qui omnia praftantifiimd arteconftruxerit$ nihil miniis ille ad tanti opificii conftru- dionem adhiberi voluit, ftd commentis quibufcunque ufus eft$ quibus, eofeclufo, rerum naturam eum , quo conftat ordine, adipifci poffe explicaret. Quo folo conatu quem ad (copum collimare voluk , nimis aperte oftendit 5 cum nulloalioconfilioidagerc potuit, nifiutomnem de Numi-

nis

Sect. XVI. & quinam Jthet fuerunt ?]

nisexiftentia certitudinem omnino tollerets qua fublatS, ^u'd fupereft nifi populi opinio ? Atqui fupereile, Sc fatis clie dixit 5 dixit quidem , quis vero populum infolentius quamipfeEpjcuruscontemplit? Annon difertiffime omnes multitudmis opimones de Diis tanquam falfas fufpiciones alpernan fuosmonuit? Verumifta levia furit, cumnihil fit t-picuro familianusquam ipfum fibi contradicere,quanquam tamcrafla & perfpicua fecum diflenfioin homine non pror- lustatuo quid revera velit nimis apcrte prodit, k. cum Deos eiie nollet, neque argumenta quibus efie probari poflet, popu o tamen, quemtimeret, tantum deferre fe fimulavit, ut lola illorum opmione viftus Deos efle crederet. Quanquam interim mter privatos parietes nihil aut fiepius aut vehemen- tius diicipuhs diftitaret, quam ne cum populo fentirent,cum multitudinis fit femper & in omnibus, praefertim de Diis, & decipi & decipere.

r ^tQui undeifi« tam fimia omnium deDiis notio & con- icnlio ? Ab anticipatione, inquit. At nullam anticipationem novit Epicurus nifiqus extrorsum adveniat, mentique fen- uum mm.fterio imprimatur; fcil. cumquicquam vidimus, nius emgiem aut monumentum memoria tenemus, ad quam Jfrfr1 fntCS ^««demresrursumoccurrit, eiufdeman- r apationem feu pramotionem habere dicimur. At vero qui autquandoautcuimortalium (fi Epicuro fides) apparuere S™m nu««na? Cum innumerabilibus ftadiis intra Pro- SSS« mcarceratilongeabomni hujusmundi com-

Sm ™,r^VC,nt^5 Ut Pr°hibCat tUm l0d difta™a

tum murorum craffitudo, quo minus ad fenfus noftros qua> vis ab .18 fimulachra perveniant. Quanquam fi propius ad-

^rennth-.ade0 tenuesfunteommnatune , cL ccrpora nihilque concreti aut folidi habentia, ut fi huc ufq5 pervenirenteorumfimuIachra, fenfus tamen noftros fcrire nequaquampoflent, cum illos nihil moveat aut afticiatnifi 2n°„ TO?re*n,1 craffitudinem habcat. Neque vero fi quic- PofiW °1,d!tatIsrhaberent, quoquo modo percipi aut fentiri ouihna' CUm fecundum Epicuri decreta, omnis fenfatio tandUmrmr°rpufculisPeragatur > qu* a renfibili effluentia fHnrif, ,en,fonum pulfent; atqui fi talia effluvia c divin* fub- m av°larent, aftum deillius aeternitate forct, cum per-

G petua

42

An tPbilofophorum ulli,

Disp.L

fhyf. fcfl. i. Jib. 4» c. 2*

petua partium detra&ione exhauriri, & tandem penitus in- terirenecefle eflet. Novi equidem Epicurum tantopere fui, ftiorumque^ Dogmatum amore occaxatum effe , ut vix quicquamautnihilpraterea videat, tamen adeo oculis ca- ptus fuifle non potuit , quin tnm obvia & pcrfpicua clare intueretur 5 & tamen quod concedere non poflit homo fu- perbus , ei pergit impudentcr refiftere. Duplici ratione (inquit) gignitur anticipatio, vcl comprehenfone , cum fim- plex rei fpecies, qu£ infenfum incidit, mente teneatur 5 vel cotnparatione , ad quam ratiocinatio rcquiritur, cumexfpe- cie concepd mens aliquid inferre pergat, qu3 ratione Deos ccrnideclarat. At cum omnis anticipatio per comparatio- nemintelle&usexea nafcaturqua? per fenfiium comprehen- fionem fiat, fi Dii fenfibus non percipiantur , nulla alui ra- tione ad mentis contemplationem pervenire poflent. Lu- dit itaque (ut femperj Epicurus cum notitiam Dei ratione percipi vult, cumque nihil ratione percipi po^Te vult, nifi quod prius aliquo fenfuum percipiatur. Neque quidem felicius remexpediitGaflendus, cum eam excuftre & expli- care aggreflias fuerit 5 anticipationem nimirum deDeodu- plici potiflimum fensus minifterio, auditus fcilicet ac visu6 induci: Auditus, quatenus quopiamdefcribente pronunci- anteque cfle Deum, is qui audit, format conceptum in men- te prout defcribi Deum percipit, & affentitur pronuncianti quem fide dignum arbitratur : Visus, etiam, quatenus nullo monentepoteftmens,ex iis qua? funt per vifum comprehenfi, conceptumde Deo formare, feu tanquam Principe, quonon poffit magis mundus quam refpublica carere^ feu tanquam Imperatore, quo ut exercitus fic mundus indigeat 3 feu tan- quam Gubernatore, qui mundum, velut navim regat 3 fcu tanquam Chorago, qui partes mundi ut chori moderetur juxta pi^notionemquapra?judicatumhabet, noneffeordi- nem fine ordinante.

At quam infelix labor eft res excufare , qu# excufari no- lunt. Cum pofteriori anticipatione quam ex vifu haberi vo- luit, ipfi Epicuro in os contradixerit, qui fcilicet id impri- mis in omni Philofophid laboravit, hunc quem videmus or- dinem fine ordinante efle poffe 5 Deique notitiam e mundi «ontemplatione deduci non poffe. Priori eodem quo prius

devol-

Sect. XVI. C quinam Athei fuerunt {

devolvitur rei probatio, fcilicct in populi rumorem , quem tamen Epicurus prx aliis omnibus afpernatus eft, atque in- figni ifto loco in Epiftola ad Menoeceum germanas de Diis prsnotiones falfismultitudinis fufpicionibiis femper opponi voluit; atparvi eft fibi Epicurum contradicere , majoris cft plerunque nihil dicere. Sic enim fi ruifus ab eo percon- temur unde ifta tam firma hominum omnium de iis confen- fio? abanticipatione,inquit. Atundeifta anticipatio > eam ab hominum confenfu ortum habuifle prius definiverat. NequefaeliciusremexplicarepotuitGaflendus, cum com- munem de Dns opinionem ab anticipatione deduceret , & viciflim anticipationem a communi opinione. At ut omni candorecumtameximii candoris viro agam •■, dcturGaffen- do Epicurum a majorum traditione , Dei notitiam accipere potuiffe 5 atqui quid profuit fi noluit > fiquidcm nullum omninoDeorum cum hominibus efle aut ufquam fuifle com- mercium exprefse docuerit. Qui itaque anticipationem feu notitiam de Deoquoquo modo habere potuiffet ex auditu cumea nec ortum habeat a proprio fenfu nec ab alieno ; ne- queemmfiquisfeDeum quovis fenfuum percepifle dixerit hdedignumarbitraretur, fed potiusaut impofturs aut de- •ret',rCUmvea anticiPa"one praoccupatus fit , nihil mmus hen potfe quamDeos quicquam cum hominibus com- munioms habere } Dicetfortafle Gaffendus a primis generis humani Parentibus primum traditum cfle Cceli & Terne conditorem, atquc anticipationem ab ea traditione omni fide digna ortum duxifle. At pro fe dicat , non pro Epi- curo; cum ipfe fidentms nihil quam omnem mundi opificem afpernatus fuent| omniaque (Numine feclufo) cafufc for- tuna tum fien pofle tum fafta fuiffe imprimis dccreverit ; at- queadeo qutproximiadrerum initium vixerunt, non alia rauone ad Dei notitiam pervenire poflent, quam qui Poft- W, quique hodie5 adeo perfpicuum eft ex Epicuii effatis j«m nullam omnino anticipationem ad mcntem nifi per fcn- oSrrneare, ! tUm nullam de Deo Per fenfus tranfire poffc, noriri Per'n,decft acfifimpliciter8capertequamlibet de co notmamhaberipoflenegaverat.

G 2 u SECT.

An ThilofophorHm ullt, Disp.L

Se c T. XVIL At denique fi interius 8c propius accefle- rimus, poft hasomnes deanticipationum principio &crite- rio captiones, eas tandem neque a fenfibus nequc a ratione, fed folis ab infomniis ortas fuifle docuit, id quod diferte de co teftatur ipfe Diogenes Laertius, cum ratarum fententia- rum pvmx proximefabjungit. 'E*> aMo/s q (pw rvs 0gi> Koyca

tSvwfriTbSj « jtx xctT dy&fjyv v(pe$w&f- ®s Jfc OfJLOiofelew (cx 4 cvjjtyjis 'Qr>\\v<ri(t)s <$$S QfjLoitov etSboAw ii gLvto 'ZmfeTtAeo-yd- i>wv) olvQf>o)7roeif£s. Aliisvero in locis aut Deos menti apparcrc millo tiumero aut foliditate confjientcs , fed fm/litudine qnafi homini-formes propter ajflnxum contincntem imaginum ad ex- hibendam menti n<Jir£ talem naturam comparatarum. Qui- bus apcrtiffime homines in Deorum conceptum nulld ali3 ratiooe venifle declaratum eft, nifi innumerabilium phantaf- matum & imaginum hominibus fimilium affluxu, qua? animis noftris apparere videntur. Id quod clarius & uberius ad mentem Epicuri expreflit Lucretius.

Nunc qu<e caufa De&mper magnas Numina gcntes Pervulgarit : & ararum compleverit urbes : Sufcipicndaqne curarit folemnia facra £hf£ nunc in magnis florent facra rebu lodfque : Unde etiam nunc eji mortalibus infitus horror . §ui delubra Deum nova toto ftftitat Orbi Tt rrarum : & ftft™ c^git celebrare diebus : Non ita difficile eji rationcm reddere verbk. £>uippe etenim jamtumdivummortalia Jecla Fgrcg/as animo facies vigilante videbant : Et magis in fomnis mirando corporis auffu* His igitnr fcnfum tribuebant proptcrea , quod Membra movcre videbantur : voccfque juperbas Mittcrc pro facie pr£clara, & viribus amplis. JEtcrndmque dabant vitam 5 quia femper eoru/& Suppeditabatur facies : & forma manebat. Et tamen omnino qnod tantis viribm auffos^ Non tcmcre uUa vi convinci pojfe putabant. Fortunifqnc ideo longe praftare putabant, guod mortis timor haud qnenqnam vexaret eorum:

Et

Sect. XVII. <r quinam Athei fuerunt ?

Et (imul in fomnis quia multa, & mira vidcbant Ejficcre : & mtllum capere ipfosinde labcrcw.

Qui apertius indicare potuerit quam cx ingentibu9 quibui- dam imaginibus Sc fpeciatim variis ac fortuitis noftis infom- niis hominum fefe decipientium animis opinionem de Diis primum irrepfifle, quibus intelligentias , immortalitatis, & beatitudinis attributa aftinxcre ? Juxta quod de Epicuro tradit Empiricus , ,E<7rtKvp(& $ 6k tfS

cnw wtvs dvSzpTTVs tvvotcw lozttLYAvcu, MeyoiAoov fjtew^

(pnei) <£ civdgpTroimgfXpctiv tvs vmvvs ^ptrmnAovleov vtb?&@qv, <& t aAvfteicus vnroLp^y Uvcis tqiktvs (deis dv^^fiujo^(p\n. Hpicurus homines ex Jommorum vifis haujijje Deinotitiam cenfet , mag- nis enim^ inquit^ & humanaforma imaginibus per fomnium in- currentibus^ exijiimarunt ejje reveri aliquos hujufcemodi Deos humana formu pr<editos. Unde & Plutarchus quoque de Epicureis, Si quid fit (inquit) in omni Philofophia rifu dig- num, rideantur iji<eimagines wut£,c<ec<e, inanim<e, quas illi mfcio ubi permanere aiunt, & injihitos annorum circulos con- ficere^ apparendo, pajjimque aberrando } cum ali<e a vivis, ali£ apridem crematis^ aut etiam putredine dtfumptis corporibus de- fluxerint. Quod denique ("ne plura congeram) accuratiffime omnium defcribit Velleius Epicureus. Eam effe vim & na- tur*tP Deorum, ut primnm non fenfu^ fed mente cernatur 5 nec fohditate quadam^ nec ad numerum^ ut ea, qu<e ille propter fir- mitatem^ ^pt^vicc appellat 5, fed imaginibus ftmHitudine & tranfitione perceptis, cum infinita (imillimarum imaginum Jpe- cies ex innumerabilibus individuk exifiat 5 & ad eos affluat cum maximis vehptatibm. ln eas imagines mentem inteniam infixamqne nojiram intelligentiam capere qu£ ftt & beata natu- ra &<eterna. Poft tot ac tam clara teftimonia nequaquam opus eft rem exaggerare 5 cum nihil magis perlpicuum elfc poffitquamEpicurifcholam, omnemde Diis notionera co- dem cafu, quo nafcunturinfomnia, nafci credidiffe, fcilicet tenuibus quibufdam exuviisquae continuo effluxu e corpori- humanisavolantes Scubique ingenti numero occurren- tcs, fi quandohominum phantafiis occurrant, imagines pras- iertim in fomnis fibi fimillimas gignunt,atque his phantafma- iis, cum realia Sc extrorsum exiftentia cenfeant, Deorum na -

G 3 turam.

An Tbilofopborum ulliy Oisp.I.

ram tribuunt. Magnum quidem Numinis argumentum! quodhominesper in iomnia qux Sc inania funt & habcri de- bcnt tale aliquid, videre videantur. Eo tandem certitudi- nis devenit omnis Epicureomm de Diis anticipatio.

Sect. XVIII. Ita quidem evenit, neque aliter in dif- putatione de Diis evenire potuit, etenim cum ubique in qu^que Philofophise parteita ratas fentcntias feu prima prin- cipia mftituerat, ut omncm Deorum tum naturam tum no- titiamlabefaftarets cumque id quod imprimis voluit fibi objici viderer, omnem fcilicet religionem tolli, quifieripo- tuit quin mnumerabilibus ubique contradidttonum nodis fe- fe implicaret^ cum ea ipfa principia, qux nuM alia ratione nifi ut tollaturomnis Deorum cultus, adhibuit} qudratione eidem non modo conciliari , fed & infervire poflenttueri in fe fufciperet. Ita cum in illo coelefti (ut loquitur Velleius) dercguldSt judicio volumine inter primos Canones pofue- rat,omnem qux in mente cft anticipationem feu pnenotionem ortum haberea fenfibus, idque ut omnis Natune, cujusidea per fenfum tranfire non potuit, notitiam tolleret. Hinc fta- tim quifque vidit nullam deDeo notitiam haberi poffe vi- dit ScEpicurus, fed fateri noluit, atque adeoaliam antici- pationem rationis auxilio procreatam inducere pr* fe tulit qua inNuminisnotitiam tandem deveniatur, quam tamen lta explanavit, ut nullam ejufmodi, nifi qux a fenfibus ortum duceret, eflevelit. Ita van3 & futili diftinftione populo os obftruxifle fe putar, quanquam aperte & difertis verbis luillam Deorum notitiam haberi doceat , nifi per infomnia. Ita ettam cum m Phyficis primum principium cfle voluit nihil aut cfie aut elTe pofle nifi quod corpus fit, hoc eft, ex atomis confiatum 5 ^ quis ftatim non vidit inde fequi Dcos non efle > Attamcn quam facile vir acutus, dicendo, clTe Dcos & efTe qnaft corpora,omr\Qm reprehenfionem effugifle fe fibi placuit \ quanquam fi prior fententia pro rata habeatur, id quad l 0r- pus, quicquidfit, aut corpusautnihil fitnecefTe eft "Atde hoc paulopoft fufius. Et denique cum in morali Philofo- phia maxin.e ratarum fcntentiarum primam pofuit * Qn0d ^ bcatum a-ternumque eft, id nec habere ipfum negotiiquic- "quam, nec exhibere altcri. Itaque nec iri ncque gratU

teneri,

Sect. XIX. o* quinam Ahei fuerunt ?

" teneri , quod qpa> talia funt, imbecilla fint omnia. Qua? ciim manifefte cum Providentid divinS pugnare videantur, qua fublata nulla cultus divini ratio fupereffe poffit 5 fi enim nihil vit^hominumtribuereaut poffintaut velint, quorfum eftquicquamab iis impetrare? fique preccs non exaudiant, quorfum eft preces adhibere? Pcrfpicua fatis eft ratiocina- tio, fed ejufdem vimfotisfe cffugifle putat, fiDeonihilomi- nus ob prcftantiffimam fui naturam cultum tribuamus , etfi nec ipfe Deus animadvertat , nec nos quicquam commodi inde expeftemus 5 atqui religio quae nullum fruftum ncc Dco ncc homini afferat, res prorsus inutilis & otiofa fit neceffe eft.

Atque e&dem impudentia fe ubique & in omni quaeftionc geffit, quafi reliquum hominum genus nil nifi fungos & fft- pites fuiffe cenferet, quorum hcbetudini quicquid velit im- ponere potuifiet; quod ut uberius conftet proxime ad defcri- ptiones, quibus Deorum naturam delineavit pergendurn eft 5 cumejufmodifintquasattulit, utpalam fiat nullos eum om* nino Deos efle credidiffe, fed folum credcre impudenter fi- snulaviffe.

Sect. XIX. EtenimfiDii fint, imprimis quaerendum eft an fint corporis expertcs ? at nihil tale praeter inane in re- rum natura efle poffe voluit Epicurus. An Corporei > ne- quaquam, inquit -y quicquid enim Corpus eft,ex atomis con- ftat, & proinde mortale eft : At fi nec corpus Deus fit nec corporis expers , quid efle poffit > Neutrum eft 5 inquit. Quid igitur,inquam,rurfus nihileft > Nullo modo, inquit, fed quajtcorpM habendus eft. At rifit proculdubio facetus homo tam facile humano generi illudi potuiffe 3 quid enim fit • ywjf^r^necipfeintellexit, nec ut quifquam alius in- telhgat curavit. Cum verba qusecunque dare fatis habuit, ?n vero aut quicquam aut nihil fignificent fibi perinde foret, immo idcirco ufus eft, quod nihilomninoiis fubjici credide- rit > cum pcr totam difciplinam id imprimis voluit, nihil in rerumnatuii aut effeaut effe pofle, nifi quod corpus fue- rito omneque corpus ex atomis conflari , atqueadeo quod «orpus non fit, nequeproinde ex atomis conftans, nihil om- nmo efle neceffeeft. Ita cum temere & olcitanter diftata

fua-

An Tbilofophorum ull\y Disp. I.

iua eliudiffet liomo iraperitus , quicquam effutire mallet quam reprehenfioni fuccumbere. Et cum ftatim objici au- diret, fiquicquidfit, corpus fit, Deos quoque corporaef- (e 3 fi corpora , ex atomis conftare $ quicquid ex atomis conftat, aliquando natum effe, quod natum interire pof- fe^ ergoDii nec azterni nec beati 5 nonxterni, cum ortum habucrint} nonbeati, cum (atis exploratum nonhabeantfe femper fore in (uis voluptatibus, quod ipfe Epicurus primum vitas beatae fundum pofuit. Huic tam perfpicuo ratio- cinio vir effrons , cum nec refpondere novit , nec concedere voluit , tam levi & fatu3 argutiold fatis fe- ciffe (e cenfuit , ita ut cum qttaji corpus efle dixerit , om- nem reprehenfionem callidiffime effugiffe fibi plaudat, etfi nemo nifi ipfe Epicurus (nec tamcn ipfe) tam obtufus repe- riatur , qui non videat id ipfiim quafi corpus ex ipfius de- cretis aut corpus efle autnihil , cum nihilquod corpus non fitinrcrum natuni effe vellet , atqu^ igitur utcunque Dii fint quafi corporay nifi quoque corpora fint , nullifunt. Et pari quidem modo vir indo&us in omni Philofophiae parte mifere rideri (e fecit 5 cum fcilicet animum primum ad re- rum contemplationemapplicueriv nihil magiscordi habuit, quam aliquidin re qu3que innovare , ut ipfe quoque tan- dem fui nominis Cectx pater evaderct, & proinde priufquam quid alii cenfuerint, mediocriter intellexit, fua deliramenta, qu^cunque in mentem vcnerant , audafter effutiit 5 quae cum alii manifefta? ignorantia? redarguerint , noluit conce- dere, fed ut quoquo mododefenderet quod femel dixerat, fe femper in graviora praecipitia immittere pcrrexit. Atque itacum femel atomos dixerat innat3 gravitate dire&o deor- (um ferri, & cum poftea obje&um audierat eo pa&o coire, aut coha?rere non potuiffe , nec erubuit nec fententiam mi- fit, fed folum addidit declinare paululum } quanquam de- clinationis non modo nullam caufam deprehendere potuit, fed & eam contra vim Natune quam prius ipfe pofuerat' induxit. Quippefiinnato pondere dire&o deorfum feran- tur, quisfanenon vidct id omnino obftare quo minusquo- quo mododeclinarepoffint. Atque adeo tandcm eo im- pudentia^feuftupons devenit, ut cum are;umcntis preme- vetur, negare non -Mmuit duarum propofitionum qu# fibi

invi-

Sect. XIX. qnhutm Jthei fuemnt ?

invicem contradicant, alteram efle veram. Quidnondice- ret frons perfrifta potiufquam ignorantiam confiteretur > Atqueeodemquidem modo indecretis de Deorum naturi fe geffit, fcilicet ftatuerat imprimis omne quod eft aut cffe poteft, corpus effe j quod cum tueri fe non pofle videret, fo- lum addit aliquid quoque efle quod non fit corpus fed maft corpm, quod fi quicquam revera fit, radicitus evertit pri- mum Epicures Philofophis effatum 3 quod fi non everta- tur, quafi corpvs nmctt, & proinde cum Deum quafi coi:- puseiledixerit, planfc nihil efle dixit. Atque id quidem voluiiie, quanquamaperteeffarinonauderet, nonmodoe pnmisin omni difciplina decretis liquet, fed multo maeisfe torma hujus quaficorporis, quanaturam divinam defcribivo- e' anmm^ enim vult eAe, at quis intelligit quicquam ef. lepqffe quod figuram & lineamenta totumque corporis hu- maniapparatumhabeat, quod tamenipfum corpusnon fue- nt? Perditafuntdeliria, & nemo quidem ufque adco ve- cors qm ex ammo tam futilia commenta fibi credere perfua- deat ; neque quidem ipfe Graius homo e6 defipientisedeve- nire potuit, ut fibi ferio perfuadere poffit. Miror itaque -TnT^f 'mpudent,'am' cum antiquiores omnes Philofophos tanto faftu conculcavcrit, fefeque primum efle, qui veram fip.enuam mvenit, gloriaretu/, a fe impetrare'potuiffe am

r£uraT U,S fT C,at? animo §eftire- MagS autem mi- S, Kn ' Paululum advertamus quibus ratiociniis indu- ttus humanameffeDeorumformam aflferuerit; quod fcili- cet homtnum mentibus cum de Deo cogitaverint , nu la a a occurrat 5 at nov.t (fi quicquam novefit) talem Nunn- ms deamnon faptennbus, fed foli imperitoium vulgo oc- curnfle: quibus ufu venerat nullos alios adorare Deos ri-

effer.°om,Trtntate fonfti in Deorum "umerum rela i * Q-uall.bus Dnsnemo vehementius quam ipfe Epicu- rus renunaav.t. Qutd quod denique iis Sominum formas llamteent' w quidcm fi quicquam fint, eas habere nequa- 5ohm,P°rUI-flent ? CUm membra habere fi"e membrorum ufu auffanr rgU,am hab«M. non loquuntur 5 fi palatum, non rant Rr 11 Pf d«, non ambulant; fipulmones, non refpi- habent T decKteris ^quar , fi habeant, omnino fniftra , oc tamen fi hominum fimiles exiftunt,Jhabere necef-

H fc

An fhilofophorum ulli, Disp. I.

fe eft. At cum denique ut has reprehenfiones effWiat Cma- luit enim milhes ineptire quam veritatem femel confiteri^ Deorumfpecies voluit exteriora hominum lincamenta non mtenora vifcerarepratfbntare, iis non hominum fed cutis . humans figuram conceffit, at qualis ifta Deorum natura eft qua? cum qec corporea nec incorporea fit, oihilq; folidi habe- at,certeadeotenuis,macilenta, & umbratilis fitneceffe eft ut reveri nihilfit; fienimcorpus fit, folidum efifct fi cor' pus non fit, aut mcorporeum aut nihileff.t ; & proinde cum nullamnaturam, qusprorfus incorporea fit, admiferit, cum- que Deorum naturam omni foliditate vacuam effe contende- nt, &c cum poftremd quicquid incorporeum non Gt, fi om- mnofif, concretum&folidum fit necefiecft, quid lequi- tur nifi Deos,quineccorpora neccorporis expcrtia fint ni- hil &inancelle> Concludoigitur Deos efle , utcunque lu- ftnt, nonomninocredidifle: feuut Pofidonius, Nullos ehe

DeNat Deor. ^L^jVo^' W " ^ Diis immortaUbus dixerk & T ™vf« JfM^graM dixijje. Ncque emm tam Mpttm jmjjet, ut homunculi (Imilem Deum fingeret , lineamcti sdun- taxatcxtremis, non habitu folido: mcmbns bommtm pr*di~ tum ommbus , uju membrorum ne minimo quidem: FxiLi quendam atque pcrlucidum, nihil cuiqnam tnbucntcm M gratificantem, omnino nih,l curantem, n,h,lagentem ; iura primum nulla ejjepoteji: ^q„e vulens Eticurus re tollit oratione relinquit Deos. '

™,tC1' X,?'- At "°n fat'S duxit Vir rnefab,lis pictatis omnem tum Dei noutiam tum naturam labef. Jare S nu que omnis providentia, fufque cultorum cu^SdSS" latur; quafubladnil nififid>am 8c fimulatam pietatem 1C . qu*5 etenimCut breviffimeremconficiam, cL adeo Sl fpicua fitutlongion difputatione non egeat) fi nihil ouid agamusanimadvertat, finecidcumneg^imus, necmtS cum cohmus, teneatur j five cu!tu quis profccutns fSS necneperindeeft: fiqueperindefit, SlpeSSS nnni tribuamusmfiinutilem, & prorfus operofam h ftrion am. At fi in tam manem & Iudicram fpeciem XcTtur ommsRehg.o , nihil mtereftfiveafferant five abnuant cum (fi cuiquam ufui fuent; tota ejus tum ratio tum obligatk

Provi-

Sect. . XX. c> quinant Jtbei fuerunt ? Providentia? animadvcrfione oriatur : Qifis enim preces fun- deret, aut gratias ageret , aut lcgibus obfequeretur. cum necpreccsaudiat , ncc gratias curet, nec officium remune- ret, quibus praeifis, quacunque uliius emolumcnti fit reli- g^ perfp.cuetoH.tur ? At eadem quidem impudentia qul pnus htc etiam fe gcffit vir modeftus. Ut enim cum omnia argumenta, quibus numinis exiftentia probari poiret con- tcmpferat unum a populi prsjudiciisdeduftum, quod nrs a iisomnibuscontempfit, reliquit : cumquc omncm natu- lam, qudDnfuiconftare poflent, fubtuJiflcr, iispofteatam

nr. ita cum omnem pietatem adversus Deos , qu* cujuf- quam autususautvirtutis fit, radicitus exciderat, fiftam aliamSc Iudicram, quaque non majoris in vita usus fit,"quam u nuiia foret, lnduxit. Etenim omnis cultus divini ratio aut in gratitudine pro beneficiis acceptis, aut in fiducia pro accipundis, aut in legum obfequio, quas fuis cultoribus pialcnpljt; aut poftremo in admiratione eximia & preftan- tJliims natur* ponitur. At fi nulla Diis infit rerum cura & providcntia, nullus rclinquitur gratitudini locus , cum ab ulh],^CCCpenrS' nU,lu? fiduci*>eum nihil cxpeftamus; conft t^n,q^ob&u,°' cum nec >eges conftituunt, & fi comhtuer,nt,i,sobfequamur necne, nequaquam curant. His au emomnibusofficnsa religionis negotio detraftis, poftre-

™™ ° ° °mn,s Deo,um cult"s occupari voluit Epi- curus, una quoque evanefcat necefle eft. Quid enim exi-

S2o A atU' * divina fupereft' quod in admirationem Smf™ Y.eneremur J>ropter form£E pulchritudinem > At cum humanafit quid eft curnos ipfi q^oque non invicem

defrS^ £ lt,m C"m Venuftior fit Cut Epicuru* Pora hPf } hominun?qu^9eorumfpecies^ quatemiscor- poia humanaadmirah -ihquadam partium varietate conftent, qua um qusque praftantiffimis vita> muneribus deftinetur • a utpartiumufiis cumearum pulchritudine certare videa- virioc ? ™°?™dcm longe mirabilior eft tot partiumad tam nium " deftlnat.10' q^am Pulcherrima membrorum om- do m,^mpagCS,& difP°fiti0 3 cum hancarshumana pingen-

OUO minmm ° lmit3ri P°ffit' iftam Vet° tantUm a"beft

1 in'nusquoquomodoimitandoaflequatur,utnequidem

H 2 intel-

'Jn fbilofophorum ulli, Drsp. f.

intelk&u affequi valeat. Quid itaque de Diis dicendum eft, qui cum iifdem membris fingantur, cnm nullo membro- rum ufu ? Si oculos habcant, ca?ci funt 5 fi os, muti 5 fi au- res, furdi} quam mifera Dcorum gens, quse tanth calamita- tibusfemperopprimatur! Qiiid enim his fenfibus orbati m omniceternitateagant? cum fcilicet nihil negotii aut fui, aut alieni habeant, necefle eft aut exercitiis aut colloquiis #ta- tem fallant} atqualis cxcorum cumcaecis lufus, Scmutorum cum furdis fermo ? Et prater infortunium non exigua eft deformitas membra habere fine membrorumufii , propterea longe pulchrior hominum quam Deorum forma, fi igitur Dii propter eximiam formam colendi fint, quanto magis homi- nes ? Prsefcrtim cum praeftantiftimis humani corporis mem^ briscareant, quatenus duntaxat extrema lineamenta habe- ant, nihil autem interiorum vifcerum , aut fi omnino habe- ant, ita habent, ut habitu folido non fint 5 ita ut non tam Dii quam Deorum larvas & umbrae habeantur, neque alker hominum fimiles exiftunt, quam piftura?, cum eorum tinea- menta non habitu folido , fed fold extrema fpecie repraefen- tent. Nihil itaque cur colamus in fovmx pulchritudine re- peritur, neque cur in mentis dignitate 5 cum omnis illius dignitasaut in intelle&us aut in voluntatis virtutibus pona- tur .* intelle&us virtus eft fapientia , at omnis fapientia? vis aut finis cujufquam eleftione, aut mediorum, qua? fini ma- xime apta, & accommodata funt, ufu elicitur. Si igitur nihil curent , nihilque moliantur Dii, qua? fupcreft materia, inqud fuas vires omnino cxplicet fapientia? Aut quaeoam eftifta fapientia qusenihil ftpienter a^ut^nfulat aut agat ? Aut denique fi ab omniofficio 8c beneficro abftirjeiQ praeci- puum (apientixmunus efle putavcrit, dicat quamobrem na- turam tam inertem tamque delicatam quovis cultu aut ho- nore habere obligemur. Pofiit fortafle ipfa fibi placcre, fe- fequefiiisulnisamplefti, at quae pietas anobisquoquomodo deberi poteft, quos penitus negligere, nullique curse ha- bere novimus ? Tantum abeft quamvis laudem mercatur tam livida animi affeftio, ut fit omnis injuftitia? & improbi- tatis vitium 5 cum nec peflimi quique cuiquam in juriam fa- ciunt nifi quod aliorum omnium curam procul habeant , fi- brque folis confulant. Si itaque Dii tam iniqua & invidia?

plena

Sect. XX. quinant Athel fuerunt ?

plen& afte&ione teneantur , odii potius 6c inimicitiae eos quam benevolentiae affeftu profequi oportet. Qucmadmo- dum ipfum Epicuri contubernium dum in hortulis fuis deli- tefceret, fuoqueotio Sc voluptati indulgeret, nullamque curamaut patriaeaut parentum autaliorum omnium habere fe profiteretur } poiTent alter alteri fapientiam gratulari, at ab aliis quibufcunque nullam gratiam expe&are, nedum me- rcri, certe poffent. Cumque Metrodorus fratri Timocra- ti perfuaferit nihil juvare Gra?corum fervatorem fieri, nihil item coronas ab iis propter fapicntiam obtincre , fcd ventri rite gratificari 5 fi confilio obfecutus fuifiet Timocrates, ut fui folius curam & amorem habui(let,a fe folo quoquecuram & amorem jure expe&aflet, ab aliis autem omnibus contera- ni , negligi, & odio haberi. Qux eadem eft Deorum ra- tio, fi enim fibi folis fapiant , nullaque omnino bencficia, cum facile poffint, largiri velint, utcunque fibi inter fe ad- mirationi forcnt , nullam certe nifi a fe mereri potuiflent. Denique quid quod hoc Philautia? vitium, quemadmodum in hominum vita elicitur , folertia* 6k acuminis laudem me- reatur 5 cumquos tencat, foleant multdinduftria longaque eventuum praevifione fuas rationes conficere. At Dii nequi- dem lubtilitate laudandi funt, cum res fuas nullo confilio peragant, fcd folum omni aeternitate uni loco affixi fcdeant, nihil aliud cogitantes quam utcunque aliis fit fibi bene efie^ quod ipfum ftuporis & ignavix crimen eft, adeo ut fi ea ra- tione fibi fapere videantur, nullialii videri poflcnt. Immo tantum abeft fuam fibi fadicitatem gratulcntur , ut rcm nul- lam, qu3 gauderent, habeant : Etenim cum nihil in rerum natui 3 quod a corpore fecrctum fit efle velit 5 nullafque ani- mi voluptates, nifi qua?a corpore oriantur, & incorpusde- finant, nulla felicitate frui poflunt Dii, nifiqux inde ortum ducat eoque referatur : atqui iis iftis quoque delc&ationi- bus interdixit , cum quanquam mcmbra humana Diis fuis affinxerit, mcmbrorumufumdetraxit, e quo folo, qu^cun^ que fit , nafcitur omnis corporis voluptas. Si autem neque edant, nequebibant, neque quicquam aliud agant , quod corpori jucundum fit 5 fique nihil aliud fit quo fibi placere poflunt , quid fequitur non opus eft dicamus. Quafnobrem cum eosveliti«omni*eternitate cogitare fibibeneefle, noa

H 3

cfti

M Philofophorum nlli, Disv. I.

eft profe&o cur ita cogitarent, cum iis nullam qu3 teentur neque corporis neque animi beatitudinem reliquerit. O immortales beatos ! qui fempiterno otio & torpore languent, nihilque habent, in omni seternitatc, quo aut t^dium a?vi fallant, aut mentis vim occupcnt & exerceant. Quantd felicior mufcarum &z papilionum natio, quae vita nullo fafti- dio maculata utuntur , fed fefe aut lufu aut melleis fuccis perpetuo dele&ant ! At triftis & mifera Deorum ^ternitas, qui omni oble&amento carent , quo fibi placere poflent,' quique tam longinqui aevi faftidium fine ullo vitae ufu aut tatitia patiuntur. Equidcm Sifyphi fatum potius optarem, quam tam languidd fibique naufeante ignavi^ dclafJaiK ipfe enim dum fixo adha^ret , graviores quafque animi arumnas excutit 5 at hi dies noftcfque fedent fibi (emper dilplicentcs , cum qua re aut fibi placere aut animum laxare poflent, omnino nefciant. Qiiid autem infelicius excogitari poteft quam tam (iipina, tam triftis, tamque defperata #ter- nitas ?

Se c t. XXI. Et quod de intelle&us , idem quoque de voluntatis virtutibus multo magis dicendum eft, qux iftis tantoanteferenda?funt, quonto melius fit bene agere quam re&e fentire aut (blerter invenire. Dii itaque Epicurei aut hominum gcnus juvare non poflunt 5 aut fi poflunt, nolunt. Si non pofltmt , cur Dii potius habendi fint quam pulices & vermes$ fi enim imbecilli fint, nullaque potenti^ praxliti, quid in eorum natura pr^ftantius qu^m in viliflimo quovis infe&orum genere reperitur ? Nse quidem fi Dei potentiam ex operibus metiantur (8>c nulla alia ratione metiri pofilmtj non intelligunt Epicurei cur plus virium Diis fuis quam cau- ti aut faxo tribuamus. Si enim Dii, quid valeant, nunquam experti fint, neque aut mufcam procreare, aut cuiquam ato- momotumimprimeretcntaverint, quid eft cur ulla agendi facultate prseditos efle cenfcamus ? Qua fublata , quid exi- mium & admiratione dignum in eorum natura videamus > Aut fi fit, quid eft quod ad eos colendos omnino inducat cum nec pietatem remunerari, nec impietatem ulcifci vale- ant? Sinvero Monogrammos Deunculos fuos nos quidem juvare pofle, fed nolle cenfeant, iftopactonon modoomni

virtu-

Sect. XXI. quinam Athei fuerunt ?

virtutis laude Sc pulchritudine carere, fed & flagitiofifiimo quovis affeftu abripi arbitrantur. Qnid enim tetrius efie poffit quam beatiffimam naturam, qux omnia facile poteft, tantopere fibifuoque otio indulgere , ut ne cuiquam quic- quam boni in omni xternitate fecerit ? Atque cum videat vi- ros optimos virtutis causa ab improbis omni calamitatum ge- nere vexari, tantilli curet, ut ne quidem dextram e finu ex- trahcre fuftineat, aut utiftis fuccurrat, aut ut hos cohibeat. Quid enim ? fi inter virtutem Sc vitium nihil intercfle pu- tet, ita ut nec bonosamet necmalosodio habeat, res confe- & eO:, Sublato enim omni aftionum difcrimine , quid re- fjrt de religionelitem movere, cum fi habeamus, non meli- ores, nequefinon habeamus detcriorcs fuerimus? finautcm inter bonum malumque, quaevis fit difcrepantia , ita ut al- terum diligat, alterum deteitetur, quam intolcrabilis ignavia? eft ne femel quidem in omni a?tcrnitate aut alterum evexiffe, aut ab alterodeterruifle, ne fcilicet otii fui 5k quietis jaftu- ramfaciat. Immo certe neutrius curam habcre manifcftum cft, cum quid utri acciderit, omnino pofthabeat. Attamen Natura? prseftantiam venerantur. Quam pr^ftantiam ? cum quicquidinomniNatura prarftantiffimum fit tollant, jufti- tiam & beuevolentiam. Juftitiam, cum nullam probitatiscu- ram habeat, quod unica juftitia? lauseft: Benevolentiam, cum nullacharitateautgratia ne quidem crga optimos teneatur. Pra?cifis autem iftfs virtutibus, quo perfecttorem- Dcorum Naturameflevolunt, eo deteriorem efticiunt, cumnihilaut invidiae aut avariti^ magis proprium fit , quam neminem praetcr fe fibi charum habcre. At hoc quoque in loco non aliter quam in aliis omnibus fe gerunt Epicurei, cum fciiicet omnemnaturaepraeftantiamfuftulerunt, prseftantiam natura venerantur. At perfiftunt, fublatis aliis omnibus perfedtio- nibus, fuperfunt adhuc, jEternitas & Beatitudo, quaefuam venerationem mcreri quis ncgaverit ? Immo potius fi Epi- curo fides.quis non negaverit ? Cur enim propter iEternita- tem,qu3e cuilibetatomo perinde ac numini conveniat ? At fi propter Beatitudinem, autcorporisaut animi $ non coi po- ns,cum omnibus voluptatis inftrumentis aut inftrumentorum ufucareat^ non animi, cum nulla? fint ejus voluptates, nifi qu^adcorpusreferantur. NuUaitaque Deorum beatitudo,

ve\

An Tkilofophorum ulli, Drsp. I.

vcl fifuerit, milluseorum cultus, cum tantd naturse malig- nitate teneantur, ut nemini, ne optimis quibufvis quicquam boni impertire velint. Ita quidem quocunque fe vertant, nullis argutiis & captionibusmanifefhe impietatis crimen elu' ere poflunt. An ergo (inquiunt) fimulate egerit Epicurus > An ergo (inquam) quis dubitavit ? At boni fide femper egit, cum eddem libertate multitudinis Deos improbavexit , qui veram divinitatem afleruit. Ita quidem apud fuos in late- bris & gurguftiis ? ubi omnes tum fiftos tum veros Deos fu- fculit, at in publico patria* fiiperftitioni fcrupulose fatis mo- rem geffit, neque quoquo modo liquet an qucmvis Diis cul* tum prasftiterit, nifi quod nonnunquam publicis ceremoniis interfuerit , ut ea fimulatione populi fufpicionem cffugeret, aliorumque omnium, fi quibus impietatis myfterium, quod inhortis docuerat fuboleret, criminationes elueret. Adeo ut mirari non febwryLSanftu* Augiijlinus Epicurum in eadem civitate cum gloria floruifle , fecurumque vixifle , in qud Anaxagoras, Socrates, aliique impietatis crimen effugere non potuiflent. Cum hi palam & apcrte quos populus De- os colebat, Deos efle inficiabantur 5 ifte autem (eorum pe- riculo cautus) impia fua dogmata fecreto & fuis duntaxat in- fufurravit. Et ne forte aliquando in publicum venirent, fa- tis aflidue publicis ceremoniis intereffe curavit, ut faltem fpeciemquandamexcufationishaberet, qu3 fe apud popu- lum , fi in periculum vocaretnr \ defcnderet. Sin autem quovis alio inftituto Deos coluerit, poftquam eorum notiti- am, naturam, providentiam, omniadeniqueattributa, prae- fertim (apientiam , juftitiam & benevolentiam detraxerit, profefto vir ineffabilis pietatis dici mereatur.

Sect. XXII. Qyod ad pofterius accufationis caput fpeftat, Epicurum fcilicet fummum bonum in corporis vo- luptate pofuifle, quanquam a loco de Diis alienum videa- tur, tamen in eadem principia prorfus devolvitur : Quippe fi ulla omnino fit pietas & Religio, nnicum vitae beat# fun- dumeffeconfitentur omnes$ finonfit, nulla extat hominum faelicitas, nifi qua? ad corpus corporifque voluptates refera- tur 5 adeo ut in utroqueloco de e2dem re plane fiat difpu- tatio. Imprimis igitur de voluptatis voce cum Epicnro non

con-

Sect. XXII. & quinam Jtbei fuerunt ?

contendam , & imperite quidem ejufdem gratia in eum in- vehi arbitror, cum quicquid alii felicitatis , hic voluptatis nomine intellexerit 5 talem nempe rei cujufque ftatum , qui maxime ejus naturse conveniat , in quo cum conftituta fit, in fumma felicitate, feu in fumm3 voluptate pofitam efle di- cendum eft. Et propterea cum Epicuro (fi placet) contra Stoicos dicerem virtutem propter voluptatem expetendam efle, quamque nifi efficeret expeti non oportere, ciim non aliud dicerem quam quod ipfi confiteantur , dum virtutem ad vitam beatam referri velint , & propterea non propter ipfam fed propter vitam beatam ad quam refertur , expeti. Et quanquam virtus fummum bonum vulgo dicatur & dici mereatur, quod omnium qua? vitam beatam aut faciant aut tueantur, nihil fitaut majus aut fuperius virtute, atqueita cum mediorum fummum fuerit, qu# ad vitam beatam con- ducant, fummum bonum dicitur 5 quod fi adfit , fummum bonum afferat , ad quod tamen tanquam ad ultimum finem refertur. Et qui vii tutem laudant homintimque dtle&ui commendant detiafti omni voluptate , ornmque ad fua commoda intuitu, magnaloquuntur fed inania 5 cum omne animal fimul atque natum fit, feipfum diligat, fibfque pla- cere gaudeat, a quo affe&u , quicquid eligit , oritur , & ad quem finem , quicquid agit , refertur 5 ita ut fui ftiarve naturse amor primum fit in omnibus agcndi prin- cipium finifque ultimus 5 quod fi ita fit, necefle eft, ut (em- perSc in omni negotio fuisrationibus iniervire res quseque ftatuat, cum non facilius fit hunc affe&um a re quaque quam a feipfo avellere. Atque ita cum quamdiu res qu#qi:e fit, fefe amare necefle fit, quamque diu fefe amet, fibi quoque placere & bene efle exoptet 5 quid fequitur, nifi ut quamdiu fuerit, fu# utilitatis vel voluptatis, velquocunque alio no- mine appcllare libeat, caus^ femper agat > Et cum in hac re quam og^iw oixeiov appcllant, omnes philofophorum fe&a? confentire videantur, cum Epicuro nolo de voce litigare $ nequeenim minorainhominereprehendere dccet, quitot, tantis reprehenfionibus ubique pateat. Sit itaque voluptas fummum bonum. Atquae voluptas, Epicure ? Corpom(iii- quit,) cum alia neque fit, nequeefle poffit} quippe fi nihil aliud Gt hominisnatura praeterquam corpus (ut ftatuit) quis r I dubitat

An Thilofophorum ulli, Disp.L

dubitat eam nulld alid fielicitate frui pofle > Qux res primo intuituadeo perfpicua eft, ut nulla omnino ulteriori proba- tione egeat : quis enim non videt ubi nihil fit prcter corpus, nullas etfe voluptates prster corporeas > Adeo minus excu- iandus videatur Gaflendus quod cum Epicurum in Phyficis nonprorfusexcufaverit, fed de numine St numinis provi- dentid periculofiffime lapfum fuifle fateatur, eum tamenin Ethicis totum defendendum efle cenfuerit, ejufque defenfio- nem ingenti labore & infolita quadam animi indignatione fufceperit. Quoties & quanta fiducid Deum hominumque fidern implorat, Epicurum (emper inter corporis anima^que voluptates diftinxifle , hafque illis multo antetulifle. Di- ltinxit quidem, at inepte & impudenter, ut omnia , quamam enim animas voluptatcs,fi nulla fit anima > Miror quidem tam exquifiti judicii virum tam crafs3 tamq^ futili defenfione tan- tum fibi placere potuifle: Nihil enim in omni fu3 Philofophii aut fiepius aut acrius, quam hanc Epicuri diftin&ionem tra- ftare & tueri vifus eft, ubique nunc irafccns nunc exultans ingeminat Epicurum diftinxifle } & nihil minus fe feci(Te pu- tat quam ut in pofterum vir probus ab omni hujufmodi cri- minatione liberetur. Quam cseca res cft caufe infcrvire ! Epicuri enim defenfionem fufceperat , & quoquo modo tu- eri voluit } qui alias fieri potuit ut vir tam acris ingenii non videret animie voluptates eafdem efle , fi nulla omnino fit anima, cum corporis voluptatibus > fcd fit anima , quibus gaudebit voluptatibus > Nullis, rurfum inquiunt, nifi corpo- riss cumenim explicare pcrgunt £ d^u^lcw iftam, quam tanti aeftimare volunt, mentis tranquillitatemtantum- que corporis indolentias anteferre, totam quantacunque fic, ad corpus referunt } quatenus nullum aliud menti aut munus aut gaudium relinquant, nifi ut praeteritarum corporis vo*- luptatum recordetur , vel fiituras prascipiat. Atque e3 duntaxat ratione anteponant, quod dum corpusfolis pnefen- tibus frui poffit, animus iifdem tum praefentibustum futuris tetetur 5 ita ut nihil aliud habeat quo fe deleftare poflit nifi vel (pc vel memoriacorporis voluptatum $ adeo ut iftjs om- »ino detra&is nulJa fuperfit in anirao aut tetitia aut volu- ptas : fin ifta mentis felicitas quam tantum ad vitam beatam «aomenti afferre putant, tota adcorpuspertineat, acorpo-

rc

Sect.XXII. <f (\uinam Athei ftitrmt i

re proficifcatur, atque in corpus redeat , quid laborant, an ulll nificorpored voluptatefruitur ? Nequequidem virtuti quenquam ufum, aut laudem tribuunt , nifi quatcnus cor- poris voluptatibus infcrviat. Eximium quidem vii tutum ofticium ! ut non plus ad vitam beatam afferanr momenti quam ars coquinaria, neque quicquam praeftantius in fe ha- beant, quam exquifitior quaevis conditura ! Neque £ contra quicquam mali aut turpitudinis in vitio eiTe cenfent, nifi quatenus corporis voluptates aut impediat aut imminuat, alioqui non vident quid inter fummas virtutes & teterrima Cicero de ftn, flagitia interfit. En quam fidenter in ratis fententiis pro- lib,2> nunciaverit Epicurus ! 5/ ea qus funt luxuriofis cfficientia vo- luptatum^ liberarent eos Deorum & mertis & doloris ntetu^ docerentque qni ejffent fihes cupiditatum^ nihil haberem quod re- prehcndercm, cum undique complcrentur voluptatibus^ nec ha- terent ul/a ex parte aliquid aut dolens aut £grum , id cjl, aut ; ntalum. Atque h<ec cum ita fint, non polTum (ut libere di- camj quin GaJJendi candorem quodammodo fufpeftum ha- beam, cum neicire non potuit, hanc (uam qua tantopere ex- ultat, defenfionem , ab iis ipfis veterum refelli & revinci, quorum autoritate adeam confirmandam ufuseft. Nonpo- tuit non viderequod a Plutarcho refponfum eft, qui cum contra Epicureos, quam exiles fint ad beat£ vivendum cor- poris voluptates demonftravcrat , eos ad hoc quoque per- fugium convolantes fic (equitur. Itaquc hoc loco (inquit) Noti poffe fua- fentientes rei exilitatem e corpore tanquam fterili agro finem z^.™1 fe°" bonorum in animum transferunt : nimirum qu6d ibi volu- ptatibus pafcua & ampla prata fuppeditent , guando non efi aptus equis Ithac£ loctts , ut fteqne planis porreUus fpatirs. Quandofcilicetnonfacifis eft in hdccaruncula voluptatum perceptio, fed afpera, admixtismultisalienis, & qu# pul- fando exagitent. Subh^cZeuxippus: Itane,inquit, non tibi refte videntur ifti homines facere, qui initio fafto a corpore, in quo primum ortus voluptatis confpicitur, inde ad animam tranfeunt, remque in ea abfolvunt > Refte, inquam ego, Sc natura? convenienter: fiquidem melius aliquid hic 8c uberius rever^ afferunt. Cum vero audias ipfos teftari ac vocife- rari, null2 re animam gaudere po(fe,null3 tranquillitate ftui, nifi vel adfint vel expeftentur corporis voluptates, haTque

j ? bonum

6o

Lib. de vita Beata, cap. 6.

An Thilofophorum ulHy Disp. L

bonum ejuseffe : nonne videntur tibi animampro corporis colo ufurpare : ck voluptatem vini inftar e corpore tanquam pravo & perfluente vafe diffundcntes per colum iftud, a?ta- temque illi conciliantes ut fiat aliquanto melior & honefti- or? Quanquam vinum quidem diffufum a tempore confer- vatur fitque fuavius. Voluptatis autem pra?ter memoriam tanquam odorem quendam nihil animus confervat , qua? in carne ut efferbuit , ita extinguitur , ipfacjue ejus memoria obfcura eft ac nidoris fimilis : perinde acfiquis pridie quas edit bibitve, eorum fibiimaginationes fuggerat, fcil. his ufii- ruscuns recentia nonfintad manum. Quam clare ex eorum principiis efticit animam nihil habere quod agat, nifi ut cor- poris voluptatibus inferviat , quafque ejufdem ja&itant vo- luptates ad corpus omnino.referri, in eoque folo locum ha- bcre ? Et in eandem rem paflim Cicero in libris de finibus 5 at quorfumeftlocos accumulare, cum ipfe Torquatus , qui Epicurei perfonam fuftinet, aperte fateatur } ^uanquam au- tem& l£titiam nobis voluptas animi & molejiiam dolor afferat^ eorum tamen utrumque & ortum ejje e corpore & ad corpus re- ferri? nec ob eam cau fam non multo majores ejje & voluptates & dolores animi quam corporis : nam corpore nil nifi pr£- fens & quod adeji^ Jentire pojjumus : animo autem & pr£terita &futura. Qui difertius declarare potuerit nullam aliam feanimi voluptatem noviffe, quam qua? corporis volupta- tem aut procuret aut perficiat , atque ea duntaxat ratione uberiorem efle, non quod re quavis praeftantiori gaudeat, fed quod iifdem faepius ck facilius frui novcrit : Et Seneca denique cum Epicurei dogmatis turpitudinem exprobrave- rat ab iis aliquem fic fe defendentem fingit. Sed & ani- nms quoque voluptates habebit jhas. Habeat fane (inquit) ce- ddtque luxuri£ & voluptatum arbiter , impleat fe omnibus eis qu£ obleUarefenfus folent : deinde pr£terita refpiciat , & ex- oUtarum voluptatum memor exultet^ prioribusfuturijqne jam immineat, ac fpes ordinet fuas*& dum corpus in pr^fenti fa- gina jacet, cogitationes adfutura pr£mittat. Vides ut tales i/rideat animae voluptates , quse nullam rem qua gaudere poflit, habeat, nifi quatenus corporis voluptatibus occupe- tur. FaceffantigiturEpicurei,nequepofthacobtendant vi- ros hofce magnos non e rei veritate fed e praconcepta po-

puli

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXIIL quinam 'Athet fuenmt?

puli opinione locutos efle 5 cum hominis mentem plane per- fpexerint, & nollent abhomine immodefto aut fibitam ri- dicule illudi, aut alios tam turpi fententia illaqueari. At- queadeo dete&isfuis omnibus cuniculis & argutiolis totius difciplina* turpitudinem in apcrtum protulcrunt. Neque quidem multo acumineopus erat ad hominis impudentiam redarguendam, qui, cum imprimisnullam efle animam dixe- rat, nullafque ejufdem voluptates , nifi quse ad corpus re- ferantur , poftea inclamare aufus fit fe alias praeter corporis voluptates ad vitam beatam prasfcripfifle , nimirura quod animi quoque voluptates neccflarias cfle docuerit, quas ta- men ita explieat quibufque ita utitur, ut in corpus penitus detrudat, qux quidem tam aperta funt, ut exquifitis ratio- nibus concludi non egeant , fatis fuperque erat folum in- dicaile.

Sect. XXIII. Neque magis illa altera fraude reprehcn- fionem cffugifle videntur Epicurei, fe fcilicet nonintelligere illam corporis voluptatem , quae in motu ip.saque voluptatis a&ione confiftat, fed eam quae inftabilitate, ieu tali animi tranquillitate, quse omni dolore detrafto, percipitur. Cum ifta quoque felicitas, quaecunque fit , tota in corpus refun- datur, eo quod mensnihilhaberepoffit, quogaudeat, niii quod corpori bene fit. Immo, inquiunt, non modo quod corpus dolore fed quod mensipfa omni moleftia' & argritu- dine liberetur } atqui nihil eft,inquam,fecundum Epicureo?, quoanimodolendum eft, nifi quod corpore doleamus, ad- eo ut ifta animi tranquillitas in idem redeat cum corporis in- dolenti^ ficut & corporis indolentia in eam tandem volu- ptatem definit quaein motu conftituitur, cum nulla fit faelici- tas neque animi neque corporis, nifi quae aftione quadam percipiatur } fi enim nulla fit perceptio, quam tranquilla cunque quiete fruamur, non beatiores fumus quam faxa & ftipites^ atque idcircononin ipfiquiete ponitur felicitatis vis&ratio, fed in iis a&ionibus, quibus optime gaudere poffumus, dum quieti fumus, ea^que funt omnes aut corpo- risautanimi} corporis,quatcnusfenfus fuavi & jucundamo- tione afficiatur 5 animi,quatenus corporis voluptatibus dc- le&etur, at in corpore detra&o omni fenfu non

I 3

61

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioteca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

6i

Tufc. qua? ft.

Flutarch. non poffc fuavitcr &c.

Ibid.

An tPWofophmn ulli, Disp.-I.

voluptas quam in cadavere : adeo m plane tandem omnis ejufdem fadicitasin ipfam fcnfuum oble&ationem reducatur. Neque quidem aliam voluptatem confert ipla corporis fani- tas feu doloris amotio , nifi quod dum ed fruamur, illius voluptatibus jucundius fruipoffimus, cum nihil aliud habe- at corpus quod agat aut quo fibi placeat. Neque etiam quicquam confert mentis tranquillitas , nifi quod cum nul- lo angore crucietur , fe deleftet corporis voluptates con- templando, dum de pneteritis mcditetur 8c futuras expe- ftet $ fcilicet cum quas qualefque animae voluptates intelli- gant, aperire velint, einihil vitxbeata? tribuunt, nifiquod fpe aut meraori^ corporis voluptatibus, quotiefcunque velit, frui valeat. Pofthaec nihili refert an Stoici Epicureos ca- lumniati fuerint necne : cum iis nihil turpius fuis omnibus calumniis affingere potuifient, qu£m ipfi de fe in defenfio- nibus fuis fateantur. Quid enim fi nunquam dixifiet Epi- curus, Nec equidem habeo quod intelligam bonum illud^ detra- hcns eas voluptates qu£ fapcre percipiuntur 5 detrahens eas eti- am qu£ auditu & cantibus $ detrahens eas etiam qn<£ ex formis percipimitur oculis^ fuaves motiones jive qu£ ali£ voluptates in toto homine gigmntwr quolibet e fenfu * Quid fi nunquam di- xiffet fapiens Metrodorus, Omniapulchra.fapientia& fubtilia animi inventa propter volnptatem carnis Jpefqne eo pertinentes ejje confiituta^ & omne opus inane efje quod nm eodem tendat .<? Quid iiad fratrem Timocratem nunquam fcripfiflet, Quan- to fum gaudio perfufus^ quanta andacia animatus qtibd ventri rite gratificari ab Epicuro didici .<? Si enim non dixer int , di- cereoportebat, cumnilnifi iftiufmodi flagitia omniseorum difciplina doceat } fi enim vita beata in fbla voluptate po- natur, fique nulla fit nifi corporis voluptas, neque corporis nifi qua> e fenfuum fruitione oriatur 3 calumnientur pro fua malignitate Stoici,nunquam quicquam turpius de iis nngent, quam defeipfidixerint, & quid mirum! cum nihil turpius aut dici aut fin^i potuiffet. Scd vitam fobriam (aiunt) & frugi cibifque fimpliciflimis contentam vixit Epicurus. Quid inde ? cumnon de moribus fed de dogmatis quxratur, quse talia fuifle demonftravimus , ut quomodocunque v'ixerit nil nifi ut corpori & cuti bene cflet , cordi habere poffet! Et quidcm quanquam probus nequaquam foret; potuit non

efle

Sect. XXIV. <sr quinam Mei fuerunt ? 6 5

efie infanus } ita ut fi parcius vi&itaverit, non virtuti fed ven-

triculo debeatur, q.uem ferunt adeo non robuftum habuille,

ut quotidiand vomitione exonerarecoa&us fit. At quibus

moribus cum fuo contubcrnio vixerit, fibi folis notura eft,

ciiminter proprioshortulosdelituere, ita ut quicquid lcelc-

ris commiferint, interfe & fine teftibus pera&um lit. Atqui

nihil iftiufmodi hominum gregi eft familiarius quam cum

omnia flagitia inter fe patrari noverint , ut nihil non probi-

tatis & virtutis de fe invicem ja&arent. Verum, inquiunt,ip-

fe morti jam proximus, cum detraherentur omnes corporis

voluptates omnefque animi larvse, en quantiin lsetitia fuerit.

Cum ageremus vit£ beat£ & eundem fupremum diem^ firibeba- Epift. Hcr*

mus h<ec. Tanti autem morbi aderant ve(ic£ & vifcerum^ ttt ni- mac"

bil ad eerum magnitudincm accedere pojfet^ compenfabatur ta-

men cum his omnibus animi Utitia, quam capiebam memoria ra-

tionum inventorumque nofirorum. Quaenam inventa ? Deum

res humanas non curare $ hominum animas morte extingui 5

nihil fielicitatis poft hanc vitam nos manere $ nihilque in

Mc vid, nifi quod ad corpus pertineat, efle? At ifta fane

fblatia nulla cuiquam jam morituro, imo nihil nifi angorem

8c defperationem afferre potuiflent. Cum , fi retrorsum

refpiciat, quae fuere voluptates, exoletae fint, fi prorsumim-

minet aeterna mors, quam pne omnibus malis non potuit non

timere 5 cum ex eodem naturce aftedtu quo fe amct , fui in-

teritumexhorrerenecefle fit. * At fi typhus, quo tantopere

intumuit aperiatur 5 animal gloriae vana fpe fibi adblandie-

batur apud difcipulos & fucceflbres in magno honore habi-

tum iri. At utcunque fit & quibufcunque argutiis ipfe fe

fallere potuerit, nuM fadicitate, fi fententia? conftet, frui po-

tuit, nifi dum pinguis & nitidus bene curatd cute foret.

Sect. XXIV. Atque adeo ineodefiit impietatis diP ciplina , nifi quod perpaucos (eftatores habuerit , quorum in cenfu haberi poflimt, Titus Lucretius Carus, Poetapra?- ftantior quam Philofophus, & fi Philofophus (ut erat qui- dem non ignobilis) totus Epicureus : tum deinde Lucianus Scurra qui pro ingenii faftidio & petulantia Religionem ir- riderequamredargueremaluit} & poftremo Plinius^ quem Philologumpotiufquam Philofophum appellemus,quiipgen-

An Tbilofophorum nlliy Disp. I.

tem rerum farraginem nullo judicio , nulloque deleftu cu- mulavit 5 in his 8c viris quibufdam politicis brevi expiravit Epicureae impietatis fucceffio. Non modo quod fidei Chri- ftianae ubique pcr orbem promulgatione extin&a foret, fed quod Reges nimium experiundo edo&i, tam perniciofa dog- mata, qua* omne regimen plane evertebant, coercere, fui imprimis intereflfe reputarent. Neque rurfum caput efferre potuit ante ultimum quod effluxit feculum, & primum Ita- liam invafit. Quo coelo cum acrioris ingenii homines ftm- per nafcantur, mirum non eftfi quidam vafrii animi levitate du&i vim & acumen (uum fingulari nequiti^ oftentare cogi- tent. Cum igitur poft diuturnam multorum (eculorum bar- bariem bonse literx a viris quibufdam cordatis revocari coe- perunt, quidam aut quod fibi nominis gloriam qudvis alia ratione affequi defperaverant, aut quod ambitione & inno- vandi ftudio capti fuerant, flagitioft qusedam& impia dog- mata fecreto & e gurguftiisaufi funt murmurare. Primi au- tem quibus huic ftultitia* viamaperire licuit , tuti & inco- lumes Ariftotelis autoritate muniti latuere : Quam maximam cum in fcholis tot fcculorum ferie obtinuerat, fi quis eam ad fidem dogmati cuivis facicndam intcrpofiierit, nihil aut ma- litia? fufpicari aUt periculi extimefcere potuerunt. Ut au- tem obfcurioresnonnullosHeroum filios pra?teream,cumni- hil lucubratione dignum attulerint, non modo quod Philo- fophiam mcchanicam & vetcrum politiorem, fed ne quidem barbaram iftam Scholafticorum intellexifle videantur. Te- tcrrimi hu jus foetoris omnium graviflime olere videtur An- dreas Cselafpinus Arctinus , qui ut olim Ariftoteles (quem quid velit recentiorum hic primus & pene poftremus cepiffe vifus eft) caufom omnium produ&ricem attulit, ita tamen iat eidemomne Providentiee imperium detraxerit, quo fublato Deum efle dicat an omnino tollat nihil intercffc dcmonftra- vimus. Primum itaque Motorem , lutelligentiam Specu/a- tivam mn Activam cffe ftatuit 5 deinde intellettum fpecula- tivumeum effevoluit, qui nihil cujufvis finis gratia opera- tur, fed fola contemplatione totus occupatur 5 aftivumau- tem, qui ad finem refpicit, atque eundem ut ailequatur, ar- tem & confilium adhibct 5 Dcum itaquecum nihil aliud per omnem aternitatem nifrfui ipfius perfe&ionem contemple-

tur

Sect. XXIV. & qumam Athel fnerunt ? 1

tur, nihilefficereaut voluiffe aut cogidfle , quanquam ipfo nihiltale cogitante, omnes naturc effeftus inevitabili qua- dam necefiitate inde nafcantur 5 etenim cum fit fummum nu- men fumme beatum, fumme appetibile quoque efle , necefle eft > fumme autem appetibile cum fit , non poteft quin in aliis appetitum gignat, atque adeo reliquis intelligentiis, qua? linguhs coelorum orbibus infiftunt, motum quendam eorum appetitumciendoimprimit, quem fuis orbibus impertiunt, orbcs elementis, quorum diverfis motibusSc mifturis omnis generatur natura, atqueadeo ab initioad exitumnihil con- fiho, fed bruta neceflitate fafta fuifle omnia. Atque porro rem totam artis & natura difcrimine cxplicat, quod ifta pru- dentia& confilio femper utatur, qua? foli homini inter ea qua? naturaconftant propria eflc voluit^ hsec autem nihil cu- jufpiam nifi fui (blius gratia intelligat, /// qm , inquit , dum perjfjiat^reliquis jitbjiantiis ab ipfo pendentibm ex necejjitate ap- pet/tus illeinnajcatur, qu* natura clicihtr umnfcujttfque , a quo wwis n/otus naturalis perfcitur, aliaque hujufmodicomplura quaipaflim&ubique legas , potiflimum vero quxftionum I cnpateticaium libro feeundo^ quanquam difciplina? iftius Mpietatemneque hic uberius declarare neque redarguere Ijbet, quodutraqueprovinciafatisdefunfturi fumus , cum aemum ad lpfum Ariftotelcm venerimus $ quem Atheorum omnium principem atque ipfo Epicuro apertiorem religio- nis hoftem fingulari difputatione demonftrabimus. Atqui tamen quod iold illius autoritate ufus fit vafer hic Italus, apertiflimanmpietati publicamautoritatemobtinuit} quam utobtmeretlibroprefari opus non erat fe, fi quid intoto opere diftum fuerit quod faerofanfoe Dei Ecclefia? ac veri- tati aut repugnct aut non confentiat,indiftum vellescum ifto leculo czfaerat Philofophi Autoritas, ut non tutior habe- vetunpfius fummi Pontificis approbat'105 atque adeo eum iapientumPontificcm maximum quidam appellarunt. Qyan- quam vero fcrte fubtilior fuerit impietatis ratio quam in rnundo condendo fecutus cft, quam ut quis minus aut pru- dens aut eruditus medioci i attentione intellexerit, tam aper- a tamen eft fententia? impietas quam de generis humani cx- ortu attulit , ut mirer fane quempiam tam ofcitanter dormi- tare pofle ? qui eam primo intuitu non plane perfpiciat.

K Ciim

6i Jn fbilofophorum ulli, Disp.I.

Quaft. Perip. Cumhominem cxteraque omnia animalia e putri materid or- l4b.5.Qi!*fttx. taeffe p0fle demonftr4ffc fe cenfeat, quod fcilicet idem $ putredine oriatur calor , qui h femine , quo fieri poffit ut qu^cunque e fcmine nafcuntur, fponre & cafu nafci potuif. fent. Atque adeo cu jufque fpeciei initium exoriri poterat, e cujusfeminefobolesin fccula propagetur, quemadmodum quibufdam hodie contingit e fol2 putredine propagari. Ut igitur animalcula qusedam indies putredine gigni contingit5 ita quafque majorum animaJium familias initio gigni conti- giffe voluit. Atque adeo tritam iftam Ariftotelis fententiam, hominem homine& fole gigni,ad fuam opinionem accommo- datiffime interpretatuseft, non quod ut alii ad cujufque or- tum coire , fed quod modo Sol modo homo eodem mu- nere feparatim (ut ait ) fungi putaverit. Atque hujus in- terpretationis rationem affert ex ipfo Ariftotele, cu jus tum maxim£ valebat autoritas , qui nempe libro fecundo de animalium generatione, capite autem tertio, eandem effe coeleftium vim vitalem dicit, atque ipfius feminis , adeo ut fine femine rem perinde perficiant. Et deniquc cuivis qui, fi primum e putredine nafcantur homines,interrogaverit cur hodie nifiexipfis hominibus nunquam nafci videamus^id de- mum duplici ratione (fua ipfius funt verba) contigiffe re- SaMQuacft.i. fpondet, Vernm quidem ejfein regionibus quas habitamus nun- qttam vifam ejfe perfeUorum animalium ut hominis & quadrupe- dum generationemfpontaneam : Cum enim hsc plurimum adepta fint caloris innati & corporis molem ampliffimam , non brevi tempore perficitur eorum generatio : namqudtdam non niji bicn- nio perficiuntur in utero parentis , utElephas^ quddam annum expojiulant, ut Equus-, & Bos -0 quadam mtnfes decem aut no- vem, ut Homo $ idcirco fi h*c calore uteri tanto tempore fovcri eji necejje, non poffunt extra Tropicos calore Solisperfici , rece- dente enim Solead alterum Tropicum fit hyems &frigiditas^ qu<* inchoatos conceptus devajiare nata ejt. At fi porro interroga- veris, quamobrem cum loca ifta olim inaccefla tandem accef- ferimus, homines vermium ad inftar e terrsl exilire non vide- amus 5 Credendum effe, inquit , calorem celejiem in materii conclufum circa biitia longe magisvegetumeffe qnam procedente Itmpore, ob mixtionew enim materi* debilitari cportet, quanto magis diftata prrncipi*. Etdenique perorat fe mirari ipfiim

Sect.XXIV. & plnm Jtbei fnerunt*

Ariftotelem, cum quaedam h femine facta dixerit, non aufurn de omnibus idem dixiffe. Jam itaque, fi utrumque commen- tum cum de mundi tum dc hominis exortu conferamus , ut alterum neceffitate, cafu alterum, utcunque diffimulare vel- let, non fine quddam animi contentione contigifle voluerit, perfpicuum fatis eft,nihil majus in animo habuiflc, quam ex inftituto providentiam ab utroque exclufifle. Hunc tamen quicunque poftremo edidit medium inter Philippum Moce- nicum & Bernardinum Telefium, fumma aut vafritie aut in- fcitia imprimi curavit, quanquam vafre potius quamofcitan- ter faftum fuiife arbitror,quod cum hic omncm Providenti* vim longiffime a rerum naturd exulem effe voluerit $ ifti,Te- lcfius potiffimum, omnem rerum naturam folo numinis con- filio inftitutam fuifle acerrime ut poterant, temporibus illis do&i, difputarunt. Hunc ejldem impietatis vil & ratione non modo fecutus eft, (ed fuperavit Claudius Berigardus Molinenfis, qui uni cum impia Ariftotelis difciplinl obfole- tam iftam quoque veterum Ionicorum (quemadmodum de iisipfe cenfuitac alii pleriquccenfueruntj revocavit $ cum enim difputationes fuas dialogorum confuetudine perlcri- pfit, fermonem in duas perfonas Charilaum & Ariftseum di- ftribuit, quorum alter Ariftotelem , qui praeter materiam, quendam primum motorem , providentix tamen expertem poiuit, alter antiquos iftos defendit, quos omnia corporea effe velle, nullumque primum motorem ab univerfb corpo- reo diftinxiflb putavit. Atque adeo uno eodemque opcre diverfas cum Epicure* tum Peripateticae impietatis rationes adornavit, quanquam Ariftotelis difciplinam fufius & ar- dentius excoluit, atqueeam potiffimum quam libro Phyfi- corum oftavo, librifquede Ccelo& rerum Generatione tra- didit, quibus univerfam mundi fabricam fine Providentii archneftrice extruxifle fe putat Philofophus. Neque nefa- mfuadogmatadifperse unoautaltero capite (ut Cxfalpi- nus) infinuavit , fed aperte omnem peripateticae irapietatis rationem fecutus eft, neque numinis providentiam ut ille e terum natutf tollere fatis habuit, nifi & fals£ di&is (qua- «avirnoo admodum facetus potuit) increparet. Tantum tamen abeft ut in quam reprehenfionem incurrat, ut laudera C< autontatem a S. Inquifitorum officio obtinuerit. Qyod

K 2 fcilicet

6%

De vira pro- prti, cap. 44.

An Phildfophorum ullt, Disp.I.

fcilicet quae in Ariftotek reprehendenda fint omnia callide praefatus {u\{kt,pofuifie mundum ejufque materiam frimam £ter~ nam, primum motorem fuprem£ dnntaxat fph£r£ medio circu- lo infijientem , lihertatis expcrtem , rtihil aliud aptum intelli- gere, nift feipfum\ nec aliud efficere quammotum £ternum, & quidem non ut caufam efficientem proprie di&am, fed ut finem : proinde nec mundum nec aliudquidquamex nihilo crcare pojfc : item de reliquis Intelligentiis^ quarum infimam videtur facerc intJleffum agentem9 & ammam unam communem totifpeciei htma??£ 3 undc confurgit innumerahilium errorum fegcs, quihus damnatis, rctinere peffumus ejus principia ad normam facr£ Theologi£ cafiigata. Qnanquam prima & pnecipua fint ifta Ariftotclica? philofophix eftata,& qusecunque prxterea dog- mata habeat, iftorum gratid , aut quod confirmarent, aut quodadmodum cumiis convenirent, docuit^ ut tota qui- dem ipfius difciplina iis folis innitatur , eorumque praefidio inferviat, neque hic quofvis Ariftotelis libros excoluit, ni- fi qui ejufinodi decreta prscipue continerent. Atqui tamen tantum opinio prajudicata poterat , ut quicquid cum Ari- ftotelis difciplind conveniret , fold illius authoritate pium fanftumque exiftimarent, quanquara cum e3 nihil convenire poterat, nifi quodomnes pietatis radices, ipfafque radicum fibras evellat. Huncautemficut&C^falpinum, quanquam multo uberiusrem tra&avit, & quidem integrum peripate- iicx impietatis fyftema defcripfit,hoc loco redarguere opene pretium non exiftimo, quod in uno Ariftotele vintantur qui ab eo fteterunt omnes, cum tam abfolutam impietatis ratio- nem reliquerit, ut haftenus difcipuli nihil invenire poflint, quod addere potuiflent, ifto igitur devi&o, de univers^ Pe- ripateticorum genteconclamatum erit,

Se c T. XXV. His duobus funt qui Hieronymum Car- danum annumerandum eflcarbitrantur, quod omnia divinx providentia? phamomena aftris alinque caufis naturalibus a- fcribi voluerir, atque adeo interalia quamplurimaqux in naturali Philofophia fe inveniffegloriatur, pene maximum exiftimat quod ad generationem animalium perfe&arum nonaliudprincipium requiri nifi calorem cceleftem invene- rit, quo fieret ut hominumgenus oraniaque animalia nulte

numinii

Sect. XXV. & (jumm Jthei fuerunt ?

numinis providenttf fed foia fiderum vi gignantur, quae cum null3 ratione aut confilio prcdita fint , fi iis folis mundus adminiftretur , fequitur nullo omnino riumine adminiftrari. Atqui vero de homine minime vafro judicium nimis acre ferre videntur 3 8c fi quid impium fortafle dixerit (ut qui- dcm nihil eft5 quodanimi seftu raptus fibi diflentaneum non dixit) ei veniam dari oportet, ut aliis omnibus damus quos fui compotes non effe novimus. Magnum enim Cardani in- genium magna dementias mixtura contaminavit , unde cum per intervalla in infaniam incideret, idem illi quod aliis om- nibus infanis contigit, ut qui multa dicunt quae nec fenti- ant nec meminerint. Infanienti autem proximum vixiffe quisde iftohomine dubitare pofiit , qui (ut optime narrat- M Naudaeus) fomniis, oftentis, augurilfque vaniffimis & ma- "ximeridiculisfidem adhiberet* qui totus ex delirantium " vetularum obfcrvationibus penderet 3 qui quotics vellet, a "fenfibus per extafim peregrinaretur 5 qui fpeftra & larvas •cc videret 5 qui paredrum aliquem & fibi faventem genium "adeflevel ftulte crederet, vel maligne mentiretur * qui cc uxorem duxit fine dote 3 qui filiorum educationem neg- "lexit^ qui juniorem ex illis auricula avuls2 , puerum vero tc nomine Guilelmum, verberibus, licetimmerentem faepius " multavit 5 qui fe jaftatum a patre pro fpurio fuifle , 5c cc abortivo medicamento priufquam nafceretur tentatum re- " fert 5 qui pannofusaliquando , mox ornatus in publicum ccprodiret , qui inter amicorum colloquia lubentius nihrl "diceret, quam quod illis ingratum forc cognoverat } qui cc Lunam non fecus in coelo de die quam no&u videret 5 qui cc Komx diverfo ab aliis cultu fpeftandus incedcret} qui "Bononias fuflultum tribus tantum rotis currum aliquoties "ufurparer, qui juvenis rixas mifcebat , adultus meretrices " feftabatur, vir fa&us a ludis & alea nontemperabat , fcnex "quoquecarcerem vitarenon potuitp qui denique probra " vita^fuae, turpitudinefque vel minimas e privata? dbmus " fecreto ubi non fecus ac aliorum hominum fordes & flagi- " tia delitefcerc re&ius potuiflent, non evulgavit modo, fed cc naufeanti ferme per tot ineptias & narrationes incondltas "leftoriobtrufit; Nam fi facere iftec fapientis eft, nefcio "fanecurOreftes, Coroebus, Amphiftides non ipfi quo(^e_ " Cipientes inter numerari pofTint. K 3 Al "

yO An Tbilofophorum ulli, Disp.I.

Atqucfinefiquisquae defeipfe fcripfit, legerit, his om- nibus longe dementiorem efle deprehender. Quis enim nifi prorfus infanierit ea de fe narraret $ qua? fi de inimico dixcris honos prafandus eft ? Quis tam grandia, & fecum pugnantiadefemendacia fingeret? Quts tam vana deSpe- Sns, Lemuribus, Ceniis, Portentis, Auguriis, Infomniis, aliifque ejufmodi anicularum ineptiis crederet,iifque maxima vita? momenta gubernaret? neque quidem infaniitfe mire- mur , cum univerfis exagitaretur furiis , quarum fingulae quemvis fanioris mentis in extrenaam dementiam impulifle poterant. Earum autem pracipua? quatuor fiiere 5 primurn anomola (ut ipfe vocat ) naturae indoles, tum immenfa cogi- tandi afliduitas, deinde immoderata gloriae cupido,poftrenK> maximatotius vitaecalamitas, quaeomniaficuivishominum, Cardano cert£ fingulari modo contigere.

Primum fingularis "quaedam indoles fe innumerabilibus in- diciis prodidit , quod capillis longis nigris & crifpis natus fuerit, quod parentibus maximeiracundis procreatus, quod C*f. 3% febribus creberrimis correptus , qudd caro fulphur olerer, quod a primd pene infantid phantafmata pompafque inanes Cap.6. videret^ quod multis annis noftu in fomnis obambularet, Cap. 3s. clamores ederet, nifi mater & matertera impedierant , fape praecipitaturus 5 quod denique quippiam in fe efle fenferit, (fplendorem fepe appcllat) quod quid fit ntfciat, viribus' propriis majus, quo prater voluntatem multaquse expedit, faciat, & quicunque de fe ferraones ufpiam haberentur, au- diret, multaque ejufmodi qua? de fe ipfe narrat : mirum ita- cjuenon eftfiin mores inconditos vitamque ebriiad inftar inequalem prsecipitaverit tam anomola (anguinis temperies, qux cum melancholica fuerit & adufhe bilis copia* referta ventofa (ut inquit Naudams) facit ingenia , & magnarum re- rum, ut nominis, honorum, au&oritatis defiderio flagrantia, & pranereafufpicaces, morofos, invidos, malevolos, fimul- tatum tenaces, immites, dsipytjs , ut veluti in extremo con- finio naturae humanse pofiti^coeleftem vel belluinam aut mix- tam interdum ex utnlque leviflimo impulfu fufcipiant. Qu2 causaTefibi tam adyerfum ipfe defcripfit, nunc fkvum efle

pertinac^m,contentiofum,afperum5imprudentem,iracundum' ultionis ultra vires fitientem, f unde fortafle inter di&a fa-

niiliaria

S e c t, XXV* ^O* quinatn At)m fuerunt ?

miliaria plus fe malis medicis quod hoftes perdant, quam bo- nis quamvis amici fint, debere profitetur) parum pium, & lingud incontinentem, maxime iratum ut pudeat & txdeat fiii, libentius nil dicere quam quod audientibus difplicere novit, atque in hoc fcientem & volentem perfeverare. Mox tamen veracem effe, beneficiorum memorem, juftitia? & fu- orum amantem, pecuniae contemptorem , Dei ob venerati- onem ultionum occafiones oblatas confult6 negligentem, paupertatem, calumnias, adverfa omnia patientcr ferentem, amicitte ad mortem ufque religiofum cultorem, in utrSque fortun^ femper eundem fibique conftantem, religionis Dei* que cultus femper obfervantiflimum. Quanta contradidHo- num moles ! fummae omnes virtutes extremaque omnia fla- gitia in codem convenere, ut Cardano nemo melior, nemo deterior videatur. Et quod ipfe de rudi hominum gencre feobfervtffedixit, bonos quofque effe optimos, malos peP fimos, de fe pracipue dici poterat, fimul optimis & peffimis moribusvixiffe. Neque fane male fe delcripfit , cum ob seftuantem naturae indolem omni vitae ratione fibi inaequalis fuerit, pannofiis, ornatus$ tacitus, verbofus s lsetus,triftis -y in eundo celer, tardus 5 importunus, folitarius 5 ut per om- nem vitae setatem omnis confilii expers vixifle, foloque fan- guinisarfhihucilluc ja&atus efle videatur. Atque igitur Horatianum illud de Tigellio fibi ipfe ingenue adaptavit :

Nil tiquale homini fuit illi , fiepe velut qtti Currebat,fugiens hojiem^ perfepevelut qni Junonis Jacraferrct, habebat fepe duccntos, Sape decem fcrvos : modo regcs atquetetrarchas^ Omnia magna loqttens.

Atqueab haclevitatcorta eft ifta inxqualrtas quam in illiu* fcriptis notavit Thuanus, quodin qttibufdam phts homine fi- perc, in pluribus mintts pueris htcll/gcre videatur. Hincdc- nique tam multa de fcinconfiderate & futiliter (cripfit, cu- jus ne plura exempla fequar,quam ridicula hittoria eft quam magno animi impetu de Auriga fuo narravit. Cum (cilicet ad locum quendam per anguttam viam ipfe Cardanus pc~ Qlbus ircvdkt, Aurigam jubet ut cum carpento quo rede-

rJn tpbilofophorum ulli> Disp. L

at conveniret, ille aliud intelligens alio fe confert 3 Cardanus, confe&o quod habebat negotio, cum prandium redire cogi- ; taret , deerat carpentum 5 quo cafu in quas miferias incidit vir omnium infadiciffimus ! Quid agat? Quo fe vertat? : Deo fe commendat, patienti^ opus efle cogitat, omnemque medicinam adhibet, qua fe in filii morte folatus eft. Dum vercnn fummA defperatione langueret , fine ulli rerum ex- pe&atione mcliorum, Deum immortalem ! en prafto eft Au- riga, qui errore animadverfo herum invenire ftatuerat, tan- demque invenit. Quantum gaudium ! Quanta numinis pro- videntia! Sicarpentum ccelo demiferat Deus, majori ad- mirationerapi non potuerat. Carpentum autem cum fubi- iffet in crumena forte tria grana uva? Creticae quibus jejuni- um levaret invenit, idquoque eadem fingulari Scmiracu- losSnurninis bene-volentia : Domum vero reverfus continuo in mufaeum convolat , atque arrepto libro quo fcribendo tunc occupari contigit, eidem importune infercit totius rei tragoediam ipfo Orefte prolixiorem.

Naturaautera indoli proxime acceflit perpetua cogitan- di confuetudo , qua fanguinis bilis acrius aciufta cft, Id quodde fe narrat, quamvis alia omniainxqualia fint, folam cogitationem perpetuam efle, fed non perpetuo in iifdem > nihilominustam intente adefle, ut neque comedere, neque voluptatibus operam dare,immo nec dolorem fentire,fine co- gitando conceflum fit, fed (utalibij equitando, edendo, in le&o, vigilando, colloquendofemper aliquid meditabatur. Atque ita dum iter ageret in Ligeri flumine, nec aliud habe- ret quod facerer, prolixa fua in Ptolema?um commentaria confcripfit. Qiiid autem ipfius de fe teftimonio opus eft, cihm tot induftria? & eruditionis monumenta reliquerit , ut quidem nemo mortalium cum Cardano do&rina? varietate conferendus videatur. Primum enim veterum omnium fcri- ptis admodum verfitus eft ^ neque fumma librorum capita folum delibavit, utquorundam mos eft, quos nontam do- Ctos quam peritos Bibliopolas haberi oportet , quique (ut ipfe ait) non fcribunt fed tranfcribunt. Sed authorum quol- cunquelegit(quanquampene omnes legit) intimas fenten- tiastenuit, cujus rei exemplo efle poflit, non modo qu# ipfc fcripfit5 fed qu^ fe extemporanee fecifle narrat , ut fi

quan-

Sect. XXV. & quinam Jthei fuerunt ? 7 :

quando qui cum eo difputaverint veterum authoritates re- citarent, forte in particuld quavis aut fefellerint aut lapfi fuerint} ipfe ftatim erroris redarguere potuit. Atque ut omnia aliorum fcripta devoravit, ita immcnfas voluminura moles ipfe fcripfit, in omni fcientiarum genere nihil intenta- tum reliquit, in plerifque nova multa invenit, adeo ut w- ruminveritionum^t\]^\tx\t Andreas Alciatus, quem ille patriae luminis titulo rependit, faltem tot libros de omni difciplind fcripfit, ut iisfolisBibliothecam omnium artium & fcientiarum perfe&am conficere & ornare liceat. Atqui tamen quanquam librorum quos reliquit mole fatifcant Bibliothecarum Armaria, non plures in publicum venerunt quam periSre. Ipfe enim uno tempore novem totos exuf- Cap.45- lit, alio non pauciores quam centum & decem, prxter alios complures, quiinangulisantequam typis cdercntur, interi- erunt. Deusbone! quantasvigilias ! quantos in ftudiis la- boresexantlaverit, qui ifbec omnia pofnt ! Tamdiuitaque vehementiffima? contemplationi incubuit,ut ad rcprtfentatio- cap. 39. nem tandem fe pervenifle cenfuerit qud res quafque non ftu- dio fed interni fplcndoris ufu facillime intelligeret. Quo tamdiu tamque obftinate in ftudiis nonnunquam evigildfle fcias, ut vifaqu^ein animi deliquiis videre vifus eft, verajk quafi divinitusimmifTafibi ferio perfuaferit.

Altera qua? eum corripuit vefania, dulcis fuit gloriae cu- pido, cujus tam immani & impotenti defiderio flagravir, utnon tam famam Sc laudem quam nominis memoriam fe deperiifle fateatur^ atque ideo cum Alexandri, Annibalis, Scipionis, Curtii, Heroftrati ftultitiam increparet, quod cum vita? difpendio, cum fummd infamia, cum cmciatu maximo hancfpem praecun&is pmulerint^ potiffimumvero Sylte & C^faris^ iHius, quod non modo veterum omnium labores, fed & fuos ac fequentium omnium familias perdiderit: hujus, quodjuliorum familia a Commodoimperatore prorfus fubla- ta fir

cum denique optimis 8c exemplis, & rationibus iftius ardoris feu potius pruritus fummam fatuitatem exaggerave- rit} his tamen omnibus intelleftis , ftolidam iftam cupidita- tem velit nolit fuperftitem efle f atetur. Unde tam vanas & incredibiles de fe ubique fabulas decantavit, adeo ut quic- quid etiamfi humano generi commune fibi contigit 5 porten-

L ™™

74

J)c varietate,

An Thilofophrtm ulli, Disp.I.

tum effe crediderit , quanquam itaque in reliquis , qua? fua non intererant, a fraude fatis alienusfuit, tamcn cumdefe narretur, fibi a magnis & impudentibus mendaciis temperare nonpoterat} atque hinc cum genio quodnm conftanter fe verfatum efle, omniaque ejufdem monitu feciffe ad naufeam ufqueja&avit, quanquam alibi quicquam tale fe habuiffefo- lenniter ejuraverit 3 tum deinde linguarum omnium fcienti- am,potiffimum Gxxcx & Latinae,fibi divinitus feque nefcien- te inflatum fuiffe mentitus eft, quanquam ipfe quo temporc 8c labore linguas quafque didicit, memoriae tradiderit. Ni- hil lucri attulit mendacium, fed quoniam magnum quiddam & prodigio fimile exiftimabat fe tam fingulari numinis curas fuiffe, ut quafi divinitus excitetur, qui omnium fcientiarum fines proveheret, iftuc fibi contigiffe fibi ferio affentatus eft : & quidem tantum abeft quicquam Providentiae divina* detraxerit vir fanaticus , ut nihil tam vile tamque ufitatum poterat fibi contingere, quod fingulari numinis curaedeberi fibi non perfuaferit.

His aptem tribus prsccipuis dementiae caufis cum acceffe- rit extrema vitse calamitas, quis tam fana* mentis effe pof- fit, quem in fummam dementiam non praecipitaret ? Atque eum, fi quem mortalium , ab incunabuiis ad ufque extre- mum vka* fpiritum perfecuta eft nunquam fatiata Junonis ira. Si quae fibi fides habeatur , venenis quae abortionem pariant fe antequam natus eft tentatum effe fcripfit , neque tam natum quam mortuum e matris utero extraftum^ & fta- tim nutritio qui pefte a?grotavit e^demque mox periit tradi- t-um^ parentibusfummacum crudelitate tra&atum, Sc cum adhuc infans fuerit, verberibus paene caefum, primd iuveri- tute morbis confedtum, canibus fiepius laceratum, multifque eafibus periturum, nucc e fcal^i ipfum decidere , nunc cum vix convaluerat, lapidem nucis ad inftar acutum e domo fublimi verticem ferire, & priufquam ad aetatem viriJem per- venerat, amifio patre, in extremapaupertatefuifTe, adeout Ephemerides fcribendo familiam aleret, calumniis, litibus, infidiis tam vitae quam fama? femper obrui , aleatoribus vul- nerari, dolo & venenis tentari , fomniis & inanibus porten- l\s perterreri,quicquid ambiveritfereferhper cumdcdccorc repclli, extremaque feneftute in carceremdetrudi. At to-

tius

Sect.XXV* O quinam Athei fuerunt ?

tius vitae tragoediam perfecit miferabilis filii primogeniti Jo- annis Baptifbe exitus, qui in ipfo.a?tatis flore ob venenum uxoriexhibitum publico judicio fecuri percuffus eft. Hinc lacrymse, hinc dolores, tantum vulnus nec ferre nec fanare poterat; fed omnem felicitatem defperans intolerabili mife- rise fuccubuit. Quanquam enimfecus natuii ferreus fueratT acomnibusadverfisfuperiorfiiturus, hoc tamen cafii peni- tus fraftum & obrutum feeffefenfit. Hoc, inquit, primum& maximum infortttnium^ per quod neque retineri honejie potcram% tjeque fwe causa dimittifjec tutb habitare in patria , nec eam fe~ cnre relinquere pohram 5 defpeUus obambulabam urbem, contcm- ptus converfabar^ ingratus devitabam amicos9 quid agerem nort occurrebat, quo me lonferrem non habebam^ nefcio an infielicior an odiofior. Atque hujus tam triftis casus memoria fpe&rt ad inftar homini infadiciffimo femper obverfabatur, hinc to- ties tamque importune in fcriptis omnibus cafum iftum col- lacrymavit. Et quoties in filii mentionem incidit (quod fie- pius cum de re prorfus alien^ agitur inopinato?egit) nimium fe fui nequaquam compotem elfe oftendit, & quidem nifi hominis infeliciffimi mifereret, cuique profe&o rilum mo* veret, cum (erionarret quemadmodum fbmnum recuperaf- fet, poftquam perpetuis vigiliis ob dolorem fere infaniret. Cum fcilicet dolore obrutus in leftulum fe prcecipitaverat, Jiatim abripuit fomnus , & fubiio appropinquantem vifus eji Cap vocemextenebris aud,re9 quam neque cujus ejjet , ncc quis ejjet dignofccre (inquit) potui cb tenebras } dicebat enim illa , Quid quereris, feu quid doles ? Nec expecJato refponfo fubjecit, De Filiimorte? Cui ego^ An dubitas ? Tum is refpondit , Lapi- demquem collofufpenfumhabes, in os impone, & quam- diuhabebis, filii non recordaberis 5 & fomno illico Jblutus, cogitabam quid fmaragdo cum oblivicnct fed pojtquam nulli erat alia evadendi fpes^ recordatus verbi illiui credidit in fpem prseter fpem & reputatum eft ei in juftitiam (de Abrahamo loquentis) impofui lapidem^ & ecce quod ftpra Jidem omnem eji^ Jiatim ita omnium, qu£ ad filii memoriam pertinebant^ob- Hvijcebar. Quis hominem qui talia aut credcret aut credi- difle fe diceret prorfus infanire dubitaret, aut fi infanierit, vitio vertendum effe quis quaefo exiftimaret, neque re qui- piara Cardanum quam vehementiffimo adveifus liberos af-

L 2 fc&u

An Thilofophorutn ulli, Disp. I.

feftu laudandum efle puto, atque eum in hoc valde femper- que amavi, praefertim vero quod faelicitatem fummamqu£ in vitd humana haberi poteft, liberorum amore quxrendam efle ftatuerit, quo folo maximum praeclarae indolis fignura dediffe vifus eft 5 fi enim benevolentia & charitate divinius nihil fit, diviniflima ifta fit necefle eft , qua? tam chard na- turse neceflitudineallieitur, & cum mutua? inter homines ju- ftiti^e caput fit amicitia inter parentes & liberos, eam eo vin- culo conglutinari voluit optima numinis providentia, quod nemo dilluere poffit nifi prius vim fua? naturse fecerit. Si vero tam vehemens fit in univerfo hominum genere divinus ifteaffeftus, fiinCardano tam fingulari ardore flagravit , fi denique in chariflimi filii cafutammiferabilemexitumhabu- it, parvi eft ut infaniat nifi lapis fiat, faltem cum tanto lu&u opprimatur, qui tot alias dementiae caufas fecutus cft , ut ab ea hora fui compos fit expe&are non omnino debeamus. Siquiditaqueflagitiofius fcripfit, homini inquam ut infani- enticuivis, condonandum effe. Alioqui eniminomni Phi- lofophia?generetam pi£ philofophatus eft ut philofophorum nemo religiofius. In fcriptis quae ad mores fpe&ant, Religi- onem vitseque futurae fpem unicum vita? beatae f undum e(Te ftatuit, ubique clamat nullam mortalium nifi a morte feli- citatem efle, neminem nifi qui eam praeftolatus fiierit , fadi- cem efle 5 quemque, cum certiflima fit, fi fielix efle velit, no- ftes atque dies praeftolari oportere, & fi ea qu3 oportet fi- duci^ praeftoletur, fumma femper fadicitate , quibufcunque confli&etur calamitatibus gaudere 5 denique hoc uno mo- mento res humanas ftare, fi (ummse numinis providentia? cu- rae fimus, poft funera neque ante felices fore, £lh alias, nun- quam nafci prseftare, 8c propterea cum nifi illius confilio in hanc vitam nafci non pofle liqueat, quin in alteram naturi fi- mus prudenti cuivis dubitare non licebit. Talia ubique le- gasinlibrisdeoptimovitaegenere, de confolatione, devi- ta propria, inmemoriali, in promptuario, quos cum paucis aliis ipfe optaret folose firis fuperefle. Denique in ipfo ex- tremo Tragcedi^e a&u, cum omnes vitse antea&e aerumnas enumeraverat, interroganti annon vixifle pigeat , feliciffi- mum fe femper efleclamat, quod inmifenl hic mortalitate jiaturam fuam divin^ iramortalitatis participem certo efle

noverit^

Sect. XXVI. quinam Athei fuerunt? noverit, 8c quidem tam geftienti animiaffeftu Sc ardore de viti futura femper loquitur, ut haud quemvis alium legiffe meminerim qui eam aut conftantius credere , aut ad eara acriiis anhelare videatur : InPhyficis Deo omnium Authore femper ufuseft, atquererumnaturcrationes a finibus quos ipfe inmundo condendo habuit, inveftigandas efle voluit, quos itaque ipfe complures invenit & expofuit , potiflimum deterrcfitu, demari, de ejufdem magnitudine , aeftu, fal- fedine, de fontium & fluminum ortu, aliifque quae ad or- bem hunc noftrum pertinent Phamomenis , quorum varios ufus primuminveniendo, caufas phyficas qua? iis aflequendis inftituta? funt, quodammodo explicavit, Sc quidem eo przditus erat animi acumine, ut magnus Philofophus fiiif- fet, fi Peripateticus non efle aufus fuiffet. Et denique in Aftrologicis quanquam tantam aftris vim afcribi yoluit, Aftra tamen numinis providentiae fubjecit, neque ns tan- quam caufis principibus ufiis eft, fed tanquam priraae mini- ftris, & tam vanaubique, cum in aftrologia fud tum in c#- teris fuis inanibus difciplinis, de Deo, divin3que providen- ti£ commentatus eft, ut quicunque legat non omnino Athe- umfed totumFanaticumfuiffeconcluferit. Cum itaque tam parvse fint hujus turpiffimae fufpicionis fcintilte , cumque & contra tam validae rationes quae eidem adverfentur, ne quae- fo immenfo miferiarum cumulohanc impietatis accumulemus infamiam, fed potius viri eruditi, quo nemo nec ipfe qui in fabulis Philo&etus infaelicius vixit, trifte fatum doleamus.

S E c T. XXVI. Hunc fecutus eft aut faltem fequi fe pu- tavit Lucilius Vaninus 5 quanquam quid vellet vix ipfe no- vit hominum vaferrimus , neque fane tenui ifto Sophifta quaevis hominum aetas virum peperit qui tant^ de fe opini- one & fcientiae oftentatione , minus intellexit 3 & quid mi- rum, cum quavis conditione Heros fieri arderet vir pedane- us > Et quidem tam impotenti gloriolae defiderio femper exarfit, ut fibi nunquam temperare poffet , quin infolentif- fime de fe ipfe ubique gloriaretur. Ipfam dedicatoriam Epi* ftolam quamllluftriflimo Baffompetro infcripfit, cum patro- m laudes celebrare debuerat, a putidifTima fui ipfius admi- xatione exorfus eft 5 Sc cum pecuniolas emendicando con-

f% Jn TbHofopborum ulliy Disp.I.

cluferit, quo uberius virimunificentiflimi liberalitatem evo- caret, ei, nominis, folum quod fuo libro infcriptum eratv seternitatem pollicetur. Cujus promiffi fidejuflores mox aftert Poetam & Typographum. Atque in ipfis Dialogis,, quanquam Lucilii nomen a facro fonte acceperat , fibi ta- men Julii Csefaris impofuit , neque cum quovis nifi ipfo Alexandro fermonem habere dignatus eft, quem tamen tam immenfis laudibus fe cumulare fecit , ut fi in ips3 Julii C#- farisfella aurei fcdiffet, ampliores ab adulatoribus firis tri- buendas efle non expe&aret. Cum enim Dialogorum fcri- ptoribus proprium acumen laudare detur , quatenus perfo- nisinquasfermo diftributuseftfeinvicemlaudareliccat: Sc tamen non aliis laudibus effetfe decet , quam quales viros cruditos fibiinvicemurbanitdtisjure tribuereoportet: Hic autem fe ubique tam immodicis laudibus ornavit , ut mode- ftus nemo in vita civili cum de fo dici audiverit, fine ruborc audire debeat. Quanto adulationis apparatu ad difputan-

Dial. i. eum pellexit Alexander. Tu (inquit) ablquc con-

troverfi J de qu^cunque fcientia optime mereris : Tibi le&if fima* non defunt obfervationes infinitse pene le&ionis, quas adhuc adolefcentulus felegifti, adeft ingenii vigor infignis, acerrimumque judicium. Atque obtre&atorum faftidia tuis virtutibus multo minora efle jam eruditi viri intelli- gunt 3 quid quaeris, quid exoptas amplius ? Plus es apud (a- pientum judicia confecutus laudis,quam ut ne tantillum qui- dembonaefam^per Ariftarchorum detra&ionem, & femi- do&orumcenforum malevolam invidentiam amitteretibi fit periculum: habes quod perpaucis bonis viiis contigit, cla- rum nomen apud proceres. Quibus blanditiis & aflentati- onibus delinitus tandemad colloquendum exoratur, atque dulcibushujufmodiillecebris, animum, fi quando fatifcat, femper erigit, atqueadeofe celebrandopergit,dumtandem

Dial.ulc. ut exorfus eft concluferit. Dii tibi Nejioreos proliterarunt reipub. emohtmento dies impertiant : vix trigefimum nunc at- tigijii annum, & tot pr^clara eruditionis monumenta admira- bili cum laude edidifti. Quanquam autcm fibi femper pla- cere voluit , nunquam tamen fuavius fe titillafle vifus eft quam Dialogo 55. ubi ut Thomas Morns inquit, §ui cnm Erafmum ignoto habitu acutijjlme difjercntem excepif/et , vel

D<emon

Sect. XXVI. & quinam Ahei fuerunt?

D&mon es velErafmus dixit^ itadetua fapientia eloquar , vel Deus es vel Vaninw. Dignus profe&o homo qui uni Deo rerumomnium icienti^ par fit aut fecundus. Quid autem eft quod docuit hic fecundum Deum fepientum princeps? Duo praecipue argumenta traftavit,Naturam & Religionem. De naturd autem cum vix quicquam fupra fcholafticorum Peripatifmum & qualitatum Philofophiam fapuerit, nihil quod aut fcitu aut quidem refutatu dignum fit, attulit. Et quidcm tam crafla & infulfafiint quse in Phyficis fcripfit, ut equidem fatear in legendo ab initio ad finem, etiamfi fepe conatus fiim, perfeverare nunquam potuifle. Quanquam id in eo fingulare deprehendi , quod cum acerrimus fit Arifto- telis fe&ator, adeo ut aut Philofophorum Deum , aut quem Deo proximum habuit, Pontificem maximnm habuerit, ei tamen ubiq^ accrrime adverfetur, eumqj,omni fere quaeftione ftudiofiflimfe redarguat. Quod quo inftituto fieri potuit nifi ut hominum fapientiffimo fapientior ipfe videretur ? Ni- fi potius cum Deumfk fummum Pontifcem appellaverit, ei ti de causi illudendum efle putaret , cum id unicum cordi habuerit ut omnem religionem, potiflimum quae patriis legi- bus inftituta fit, contumeliis infequatur. Quanquam vcrd magiftro in multis, qux non admodum magni momenti fint, recalcitravit, eum tamen in maximis effatis, fatis fide & accu- rate fecutus eft , cum abafto Deo Deam quandam fumma rerum potiri vellet. Quatenus admiranda providentia? di- vina» arcana naturae Reginae Deseque mortalium attribuat. Si vero natura ifta intellc&rix fucrit , perinde eft Deus au Dea nuncupetur, fi non, nihil aliud eft quam temeritas & fortuna. Atqui cum ipfe Ariftotelis naturam intellexerit, ifta quid fine Providentia poflit, poftea , cum de ipfo Ari- ftotele dicemus, quo uno difcipuli omnes abunde refcllcn- tur. In Religione huc ufque Cardani veftigiis inftitifle fa- teor,quod fabulis aftrologicis nimium tribueret , quanquam quodCardanusftulte Scincaute, ipfe quantum poteratvir minime facetus, impie & callide fecit. Cum itaque Carda- nus Religionum ortus & interitus ftellarum opus efle ftatu- cr)t) quod fummum numen in omnibus fuis operibus earuni miniftcrio ufum fuifie ex animo crediderat, hic mordaci fale, ut putat, in omnis Religionis, fpeciatimfidei Chriftiana? op-

probri-

An Thttofophorum nlli, Disp. I.

probrium ubique & adnaufeam ufqueinfinuare geftit. §lu&- libct (inquit) Rcligio in fui ortu & intcritn^ non in medio mi- racuU ojientat^ cujus rci ratio illa ejiy quia in longijfimis tem- poris intcrvallis potcntiJJim£ intcrccdunt Planctarum conjun- tfiones, quo tcmpore novam religioncm injiitui ac proinde cef- farc vcterem clarijfimis experimentis ajironomi comprobant^ & ego validijfima ratione : ea e[i , quia ex magnis fiderum con- jnnUionibus, injcriora h£c fummam citm nancijcantur potejia- teftt, admiranda opera proferunt , infuper hominum voluntates tum immutantur : Phantafia, qua intelleUus voluntatis conftli- arius utitur^ ccelo fubjicitur : g)uare vir fapicns facros £terni nominis honores appetens, cumhac futura pr£videt, Prophctam a Deo mijfum fe pr&dicat , qu£que necefjaria 6&lejiium corpo- rum vi miracula fiunt^ confiU/fui ipfius omnipotentU adfcri- bit^ atque ita delufa plcbeculaillum admiratur & adorat: fane camiracula vocitantur, qu£ poji longijfimas codorum circuiti- ones accedunt , non qu£ natur£ vires exuperant. Quo fieri comprobare pergit, ut eadem coeleftium vis quse uno tem- pore religionem Ethnicam peperit, quseque alio mutad coe- leftium difpofitione legem Chriftianam, alias novas religio- nis rationes certis annorum intervallis ranunculorum ad inftar procreatura fit, donec tandem antiqua ifta Ethnico- rum fuperftitio, aftris ad candempofituram redeuntibus, e£- dem neceflitate qu& periit redintegretur. Et ne miracula Domini noftri Jefu Chrifti divind quavis potentia fafta eflc credamus, quicquid mentitifunt Plinius, Albertus Magnus, aliique omnes graviflimi mendaciorum fcriptores, non modo credendum eflc perfuaderet, fed quemadmodum fiat autin- tclligcntiarum, aut imaginationis viribus expofuit. Sic Ora- cula, Sibyllarum vaticinia , facrarum apud Ethnicos imagi- num refponfa, auguria, mirabiles valetudinum curationes, mortuorum refurre&iones, mechanice contigifle multis & prolixis difputationibus demonftravit. Quid autcm ifte mechanice explicare defpcret, qui quemadmodum acics in aere fola aciei in terra refL&ione apparucrint explicarc non diffidat ? Aut qucmadmodum juvencs folo oculorum intui- tu pudlisamorcm affiare poflint , non aliter quam pcrdiccs (ut refert Plinius) iupcrvolantium afilatu concipiunt. Aut qucmadmodum Cjppuv, quipojka elcUus ejt Rex Ita//<c, d/tm

Tunro-

Sect. XXVI. O quinam jfthci fuerunt ?

Taurorumpugnamvehementius admirans meditarctur, in illa cura obdormiens, mane comiger rcpcrtus ftt , non aliunde quam virtute vegetativa vehementi imaginatione fiimulati , humores in caput elevante, ex quibus informatrix virtus imaginativ£ facultatis ancilla cornua effinxit. Aut qucmadmodum Pha- d raonis Magi ranas vehementiffime appetendo confimilem in felivd faporem reddiderunt, quae in terra projc&a ranuncu- k>s produxit. Aut denique quemadmodum omnia fafci- nationis & necromantiae portcnta eodem fpirituum mechanif- mo atque affectuum naturalium quique motus perficiatur, v. g. fit vetula qu^evis, quse crudis frugibus vefcatur, coeme- teria frequentct, cadavera tra&ct, limofis cafulis, aut lUb nucum arbonbus, unde ob frondcs crafias vapores k fole attrahi nequeunt, no&u immoretur } ifta, inquit, cum tcter: rimos anhelitusfpiret neccfle fit, fi quando iii, odio aut in- vidid accendatur, ferit quem cupit, praefertim pueros & in- fantes, quorum caro tenella cum fit , facilius quofque vapo- rcsintus accipit, atejue ita foetidis iftis effiuviis, quse venefi- ca tunc vehementius ejaculatur , correpti , in omncs iftos fafcinationis affe&us incidunt quos plebecula dxmonum au- xilio imprimiopinatur. Atqueiftafi forteper fegetestranf- cat , quofdam tetro anhelitu fito fafcinabit, hse fafcino cor- ruptae proximas, iffce alias, doncc invalcfccnte putredine totus ager contabefcat. Immo naturali hdc fua magia quem- admodum Eutelidas fe in flumine confpiciens feipfum fafci- narepotuit, fcite expofuifTe fe putat, quod nempe fu£ formai amore captus^ cum voti compotem fierife defperaret, in £gritu- dinem lapfus eji , atqueita <egri faUi futii fpiritus , hi autem vibrati in imaginem qu£ in aqm crat, ab ea repercujfi fuum U- debant Authorem^ Mechanica profefto Philofophia ! Et aut Philofophorum Dco digna aut Vanino !

Atquivero preteregregios hofce mechanifmi conatus fuf- picioncs quafdam in fidei Chriftianae opprobrium infinuavit vir facetus 5 at tam infulfae & portentofefunt,ut nemo certe tam excors eile poffit, qui cuiquam facilius non affentiret, quam aflenfum ob fabulas tam ineptas cohiberet. Quam lubtl!| » nafo B. Jefu calliditatem fufpedhm habct , quod An- tichnftum, qui idem hominum fceleftiffimusforct, venturum pradixerit, ut fi quis poftea decretis , quas ipfe docuerat,

%1 ■ contra- ,

An fhilofophorum ulli, Disp.I.

contraveniret , difcipuli, anticipatione iftii qu3 ipfos imbuc- rant, Antichriftum crederent , atque propterea odio habe- rent.* Quam politicam vafritiem in divo Paulo invenit, quod maritos ut uxores diligant monuerit , quemadmodum dilexit Chriftus Ecclefiani , ut cum mulieres Chriftum opti- ifium conjugem exiftimarent, ejus ideam menti imprimerent, mens fpiritibus , fpiritus femini , femen fcetui, adeo ut vi irtiaginatricis facultatis Chriftiani quodammodo nafcantur, non aliter quam fbemina quaedamapud Petram San&am, op- pidum inPifanis confinibusfitum, natam peperit toto cor- pore fcr^ inftar hirfutam, qu6d dum conciperet, D.Johan- ms Baptifta? imaginem, quas ad leftulumerat,confpexit. At tam malevote, tamque petulanti malitid fi&ae funt hujufmodi fufpiciones, ut nemo tam integer animi, aut alienus a fraude elfepoflit, quem iifdem calumniari non liceret , atque igi- tur cum cuivis five innocenti five reoeadem objettari pote- rant, nulte alii defenfione dilui opus eft, quam ut calumni- am & maledicendi voluntatem viro impudenti exprobremus. Nevero quicquam de vafrd ifta fufpicione dicam , qu3hu- maniflimum S. Pauli monitum calumniaretur , cum tam in- fulfa iit, ut nequidem ipfe fecerat, nifi quod occafionem ob- fcoene fcribendi dederit , in qucm locum ubique quicquid argumenti tra&at, quafi effraeni naturaMmpetu abreptus non tattidelabi quam praccipitarevidetur. Nihil dedivinono- ftro legillatoredicereopus eft , nifi quod cum optimam le- gem benigniores quafque virtutes humanogeneri imperando letulifie noverat, novit quoquequale fit humanum gcnus, improbos femper nafci & naturos, quos nulla legis fanftitas abimpietatis inftituto cocrcere poteft^ hos itaque futuros vidit, atque cum ipfe fuis omnibus fimplicitatem fummam- que charitatem juflerat, aliis fub iftd innoccntiae larva frau- dem fafturos , feque flagitiis omnibus contaminaturos. Ab his fi fuos (ummointegritatis amore cavere moneat , en na- futus Sophifta, qui tam prudenti tamque pio confilio mani- feftamaftutiamimputaverit. At juftas ftultitiae fuae pariter & impietatis poenas dedit, fuique exemplo alios fi minus fe- fapere,faltemfileredocuit. Cum verd varia de homirenar- tentur & fint (quod makferiatis femper & ubique ufu ve- nire novimus, ut quicquid publica authoritate fiatcalumni-

entur)

Sect.XXVI. <? quinam Athi fuerunt

5?

entur) qui in juvenum aures infufurrant, imperitos quofdam & ex officina dele&os judices virum eruditum,quod quaedam fapuerit quae Plebs Catholica Oppidi Tolofeni nunquam antea audiverat, fumma cum eruditionis injuria percuftifle, & cum quid fit Philofophia nefcivennt ipfi,doftiorem quem- queautimpium , aut haereticum, aut veneficum haberent. En itaque brevis illius hiftoria Stdefcriptio, quam a viro Gab.Banhoi/ <sum gravi tum do&o, qui eum probe novit, ommquejudi- ^"^Gai- cii aftioni interfuit, accepim\is. Atqueficille. li^ab ^cefrJ

Iifdem ferme diebus Parlamenti Tolofani placito damna- Henrici v»- , tur Lucilius Vaninus, apud plerofque pro hxrefiarch£ habi- llb'3' tus, mihi pro Atheo: neque enim h<erefiarcha qui Deum Anno3i*i<?. negat : medicinae in fpeciem profetfor erat, re fedu&or in- cautae juventutis. Illi in irrifura fiicra & rtligiofa$ Chrifti huraanitatem execrabatur, Deum ignorabat , forte omnia fi- eri exiftimabat 5 naturam pro matre optima 8c omnium au- trice adorabat, utdici poflet ex multisunus error , quem pervicaeiter profitebaturTolofe , loco fanfto. Et ut no- visallicimur, prsecipuedumcalefcitprima adolefcentia fan- guis, ftatim errorum fequaces habuit non paucos ex iis quos fchola recens dimiferat. Gente Italus , literarum rudimen- tis Komx imbutus , Philofophia? & Theologiae incubuerat magna fpe, cum adimpia & facrilega prolapfus facrum fa- cerdotii charatterem polluit libro infarai , quem icripfit in hunc titulum, De Arcanis natnr&^ quo non erubuit profiteri naturam omnium Deara. Ob crimen cujus in Italia rcus erat, in Galliam profugus Tolofam venit. Non alibi in hserefes armaatur feverius leges, & quanquam Calviniftis fides pub- lica edifto Nanneticodebetur , qua mutuo ne&imur habcn- dis fimul commerciis & un^ adminiftrandis rebus, nunquam fe Tolofe crcdidere Seftarii, quo fit ut una inter Gallue ur- besTolofa immunis fit hseretica labe, nemine in civem adroif fo cujus fit fufpe&a fedi Apoftolicae fides. Delitefcit Vani- nus per tempus, donec illum libido in gloriam adigit, ut fi- deiCatholicaearcanavulgaretinproblemata primum, dein jn irrifum. Statim alta admiiatione defigi adolefcentes, qui- bus, inter nova, placent maxime qus? probantur paucis $ mi- ^riqu^cunquediceret , imitari & fequi. Poftukituscor- Tuptae per novum ilqgraa juventutis in vincla conjicitur,Ca-

M 2 tholi-

Jn Thilofophorum ulliy Disp. I.

tholicumque feorthodoxum mentitus, differt quam meru- erat pxnam , jamque probatione ambigua dimittebatur : cum Franconus (vir profapia illuftiis , vel uno hoc indicio vitii probiflimus) negatum fibi a Lucilio perfiepe Deum, da- taque objicit in ludibrium fidei arcana Chriftiana? : com- mittitur reo teftis & fuftinet , fiftitur Senatui audiendus de more reus 5 in fella fedet , rogatufque de Deo quid fentiat, refpondet 5 Coli fibi in Trinitate nnnm qualem adorat Ecclejia Orthodoxa. Denm plane convincere natnram ipfam. H#c cum diceret fortuitam e terra paleam legit, manuque ad judices protensS, H<ec (inquit) jubet nt crcclam Deum ejje : deinad providentiam prolabi, ut jatJum m tcrram femen t*t elanguifjevifum & mori^ ut ex pntrefaBo albefcit , ut viret & vafcitur nt fenfim crefcit^ nt adolefcit rore matutint, nt luXn- riat infusa largih defuper aqua, ut in ariftas armatur prohibcn- clis pcr fpicula avibus^ ut in Jlipulam erigitur & frondefcit% nt jiavejcit proveUius, demifjoque nt fnpercilio languet^ donec mo- ritnr: ut pojimodum trituratur, feparatoque nt a palea fru&u, grano homincs, palea. vivunt animantes nfui hominum debit£ 5 unde concludebat Deum efle natura? autorem : Quod fi id totum fieri a natur£ objicitur , regrediebatur ab hoc grano ad proxime antccedens in hunc modum: Si id femitm na- tura produxit, quis immediate proximum i [i & illi debita ex tatura proccjjio , quis antecedens ? donec ad primum veniret^ quod neceffarinm eji fuiffe creatum^ cmt non ejjet a quo prodn- ceretur 5 naturam creationis incapacem ejfe probabat multis 5 ergo Deus ejt Crcator omnmm. H#c Lucilius in oftentatio- nem do&rina?, aut metu magis, quam ex confcientii. At cnim quia probationibus plane convincebatur , folenni pla- eito poftexa&um in lite inftrucndi (emeftre, capitali judi- cio condemnatur. Vidi ego (dum plauftro per ora vulgi traducitur) illudcntem Theologo e Francifcanis, cujus cura erat mollire ferocitatem animi obftinati. Fruftraneum eft viro defperato fubfidium quod momento tranfigitur : ia- tiias foret ftata temporum intervalla concedi condemnatis, quo vomitis \x% & ultione refipifcerent. Apud Gallos con- ♦lemnato ftatim innotefcit fententia, & dum implacida mor- tis imngine horrefcit totus , rapitur in patibulum : Melius Hifpani & reliqui Europsei 5 qui temporum fpatia conce-

dunfc

Sect. XXVI. & qmm Athi fuerunt !

duntcondemnatis quantum fatis molliendo mortis horrori, abluendifque pcr pcenitentiam meditatd confemone noxi< . Lucilius ferocitate contumax dum in patibulum trahituc monachi folatium afpernatus , objeftam Crucem averfatur, Chriftoque illudit in hxc eadem verba 5 Uk in extremis pr£ timorc imbcllis fuclor , ego impcrterritns morior. Falso fane imperterritum ie dixit fceleftus homo, quem vidimus dc- je&umanimo, philofophia uti peflime cujus fe mentiebatur profcflorem. Erat illi in extremis afpeftus ferox & horn- dus, inquieta mcns, anxium quodcunque loquebatur } & quanquam philofophicc mori fe clamabat identidem, finiifle ut brutum nemo negaverit. Antequam rogo fubderctur ig- nis, juflus facrilcgam linguam cultro fubmittere, negat, ne- que exerit nifi forcipum vi, apprehenfam carnifex ferro ab- fcindit 5 non alias vociferatio horridior,diceresmugire lftuin bovem, reliqua abfumpfit ignis^ in aerem fparfi cineres. Hic Lucilii Vanini finis, cui quanta conftantia fuerit, probat belluinus in morte clamor. Vidi ego in cuftodi^ , vidi in patibulo, videramantcquamfubiret vincula: flagitiofus in libertate, & voluptatum fe&ator avidus, in carcere Catho- licus , in extremis omni philofophte praefidio deftitutus, amensmoritur: Vivcns arcana naturx ie&abatur, Medicum- quefapiebat, magis quam Theologum, quanquam pro Theologo audiri amabat : capta cum ipfo fupellex omnis, inventufque inclufus vafe cryftallino immanis inter aauas bufo : ob jicientibus veneficium , refpondit ex vivo burone poftquam ad ignem liquatus fuerit , malo remedium efle alias lethali. In carcere facramentis frequenter utebatur, diflimulans aftute confcientiam, ubi videtereptam fpemvi- ta?, larvam exuit, qualifque vixerat moritur.

Apta & acuta fane Athei cujufque defcriptio 5 homo fci- licet mediocris & ingenii 8c eruditionis, quocunque vagari contigit , oppidanos primum obfcuris fuis gurguftiis , ne ni- mium Sacerdotum fraudibus fe falli patiantur , a fuae urbis Religione caveremonet^ ifti, 8c potiffimum adolefcentes, qui ignavi e fchola nuper prodierant, hominis ingenium de- praedicare, & plufquam aut Ecclefi* aut reipublicae. autho- ritatem quam antea fufpiciebant, mirari. Qua illuftn glo- ria ad ufque fldera elatus iamque,.heros faftus, impia iua

M 3 dogm.v

Jn Thilofopborum ulli, Disp.L dogmata palamSc ubique in publicum exhalare pergit 5 do- nec forte ad leguni publicapque incolumitatis cuftodes fui fcmam pervcnifle fecerit , qui quamprimum fuaaut-horitate uti exorfifunt, ne m culpae periculum ipfe veniat, omnia qux docuerat, ejurando fe fubduftum iri putat. Cum vero fubducifenonpoflevideat, indecoram & belluinam quan- dam fortitudinem ad extrema ufque induere & fimulareco- natur.

Cujus admiratione quanquam abripi etiam fe fimulant fui fequaces, triftitamen ejufdemexemplo prudentiores far fti, opinionis defenfionc, quam jam antea ardenter tueri fuf- ceperant, fe prorfus exuunt. Quem hic cxitum fua in Va- nino impietashabuit, cujus caufam difcipuli omnes, cum magiftrum ad flammas raptum viderunt , deferuere , nifi qudd Thetpbilm^ magiftro dignus difcipulus, in exilium mif- fusfuerit, quiut ab eodem authore traditur, cum eruditi- one levi, promptd in dicacitatem facundia, fertili maledi&is ingenio fuerit, fcripta fua omnia iinpietate & Venere detur- pavit, qu4 de causd eodem anno in carcerem con jicitur, pla- citoque Lutetiani Parliamenti finibus Galli*exa&us,morbo nonmulto poft extinguitur, cujusSc Vaninifuppliciofune- fteiftius peftis rabies deleta cft^ fk fi quos abeotenapore corripuit, aut omnino delituere, aut in publicum nifi aliquS larvd induti nunquam proficifci aufi f uere.

S E c T. XXVII. Donec tandem infeliciori noftro fecu- lo exorms eft alter Grains homo, ipfe Mdmsburienfu fenex, qui G-argettkum in omnibus fecutus eft, an cafu an confultd nefcios hoc probe fcio ipfum nihil nobis obtulifle , nifi quod apud veteres in Epicuro reprehenfum inveniamus. Ut enimEpicurus omnia a Democrito furripuifle dicitur^ ita Hobbius omnia Epicuri flagitia ingenti ftftu tanquam fua rccudit 5 atque ut nova videantur novis noniinibus (quorum ilk, ut funt novatores ananes, egregius Artifex) appellare af- feftavit. Exemplo fitmagnum iftud & primurn omnis fua? Philofophia? moralis & civilis effatum \ ut enim Epicurus [oluputem ultimum aijufque finem efle ftatuit, ita hic e3- demvocabuli ambiguitate fui Amoram^ at licutille folam oorforisvoJuftatcm, ita tiic niluifi corporis ejufdemque

mem-

Sect- XXVII. <sr quinam Ahei fuerunt ? membrorum amorem intellexit } fic enim ubique dcfinire placuit^ quocunque igitur nomine appelletur, five vmpt4- tis five fui ameris, eodem revolvitur 5 fcilicet cum nullam voluptaiem Epicurus, nullumque fui amorem Hobbius agno- verit, nifi qu^ ad corpus ejufque membra referantur, quid fequitur nifi fapientem ejus folius curam habere, ejufque gra- tia omnia agere, atque adeo ab utroque vitam belluinam in- duci } Si enim nihil habeat fapiens cu jus curam habere aut debeat aut poffit, praeter corpus corporifque membra (quod cumbrutis commune habet) non major erit in humanigene- ris focietate, quam inbelluarum gregibus aut virtutis aut re- ligionisufus. Verumdehis poftea , interim quid ipfe do- cuerit, videamus. Et imprimis quod de Epicuro monuimus, idemquoque de Hobbio dicendumeft, prima & przcipua philofophia? ejus Axiomata in religionis ruinam duntaxat m- venta fuiffe$ qux cum quam impia 8c perniciofa fint ab ah- is conclufum videret , ineptis &c irridendis diftin&ionibus excufatum ivit } quo labore ut dogmatum fuorum impietati nullum velamen obduxit, cum adeo aperta & perfpicua fit, utnullisquibufcunqueargutiis vel minimum obtegi potue- rit, ita fe ubique innumerabilibus contradi&ionum nodis illaqueavit, cum fempercontra quod intus fentiret & pra> cipue vellet dicere, dicere coa&us fit. Quod ut quam brc- viffimfc potero evincam, illum per eofdem cuniculos, per quos Epicurumfumfecutus, (equar. Atque primum om- nem de numinis exiftentiacertitudinemmultoapertiori cir- cuitione quamEpicuruslabefa&avit, immo difertis propofi- tionibus quemvis, quavis ratione in illius notitiam pervenire poffe negavit } quod fcil. neque Argumefltis neque Phantaf- matis fciri poffit : non Phantafmatis, Quiainfinitiphanlafma Fhyfica nullumefi^ ncque enimhomo ncque ulla alia res pr<etcrqua#* qu£ z$t ipfa inpnita ftt^ infiniti conceptioncmulUm habcre potefi. Ne- quc Argumentis, Etft enim ex eo quod nihil potcfi movcrc fe- ipfum, fatis rcBe injertur primum aliquod effc movcns, quodfu- erit ttcrnum, ncntamen inferctur,idquod inferrc folcnt^ncm- pc<£temum immobilc , fed contra, atcrnum motum ftquidcm ut vernm efi nihil movcri a fcipjo0 ita ctiam verum cfi nihilmo- veri nifi a moto. £>n<fJlio igitur de origine mundi non a Philo- fophis\ fed ab iis qui ordwando Dci cultui lcgitime prtfunt dc~ 1 termi*

An Thilofophorum ulli, Disp. t Urminanda e/2, illos igitttr qui mundi originem aliqttam fuife rationibus fttis arcbus naturalibus demonjirajfe fe jattitant lau- darcnonpojfum, &c. Quibus verbis non modo primam cau- fam five motus pnncipium efle e mundi ortu probari pofle inficiatur, fedcontra, primomotori adverfari infert$ fiqui- demnihilafeipfomoveripoflit, quicquid igitur movetur, non a fe, fed ab altero moveri necefle eft, atqueidcirco tan- tum abefle a rebus naturalibus primam efle caufam demon- ftrari, ut inde neque efle , neque omnino efle potuifle de- monftretur. Cum priraa fit rerum omnium lex, ut nil, nifi extrorsum moveatur, movere poflit, ita ut primum movem libi lpfi contradicat, fi enim primum foret, feipfum moveret, quod cum fieri non poflit , fequitur nullum ejufdem efle poffe principium , fed «ternam fuifle moventium & moto- rum feriem, refque omnes eodem ordine quo moventur ca?- ca* &fatali materi^neceflitatemoveri^ atqueita arebusna- turalibus unicum Atheifmi principium demonftdfle fuo rnore fe putat Hobbius, nullum effe mundi opificem & re- ttorem, fed omnia quaecunque fiunt, folius materia? necef- iitate fieri. Et quidem fi Deum quendam agnoviflfet , talis toret, quinullumcultum aut obfequium mereri potuiffet. fcihcet cum ipfe a fe nihil agat, fed caufarum exteriorum Jggrcgato ad efficiendum quicquid efficiat impcllatur , fiquid omnmo bene agat, gratiae illi non funt omnino habenda?, fed potius caufis antccedentibus, qua? iftam neceffitatem ipfi im- preflerunt 5 neque iis tamen,cum ipfas etiara ab aliis cogan- tur s neque quibufvis,cum omnes & fingufce cxco & fortuito materi* impetu njpveantur. Venerandum numen ! quod non majori potcntia praeditum fit quam ventilogium aut veruverforium^ quatenus inomni aeternitate nihil aut egit autagerepotuit, nifi ab aliis caufis extrorsiim impelleretur nonaliterquam lftarum Machinarum altera ponderum gra- vitate, altera ventorum flatu moveatur. Et hoc unicum in omnifua Philofophia lategifle videtur MaJmsburicnfis, ut omnes quotquot vidcmus cffe<3u vum naturae communis tum humana?, fotis materia? viribus afcribantur. Unde in prima PhilofophiS caufam definiit, qoud fit Aggrcgatum omnium ac- cidentium, tum agcntium quotquot \unt\ tum p*ticntis,qnibus tmmbns fuppoftis, intclligi non pctcji quin efjcttui fit u\a prc-

dtiSus

Sect. XXVIII. quinam Athei fuerunt?

duSus^ & fuppojito quod unum eorum dc(tt intelligi von potejl quin effeHus non fu produSus. Obfcura quidem fatis eft de- nnitio, tamen quid ipfe velit nimis perfpicuura, ciim idcirco adduxit ut demonftraret (quicquid enim dixerit demonftra- tum eft) quaecunque produfta velerunt vel fuerunt necefli- tatem fuam in rebus antecedentibus habuiffe. Quo poftea Phyf. tanquam poftulato utitur ad demonftrandum omnem deli- 1 berationem & volitionem a caufis neccflariis & extrorsum impellentibus oriri, ita ut neque Deus, neque homo, neque quicquam aliud de re quapiam deliberare, aut rem quampi- am velle poflint, nifi quatenus caufarum exteriorum Aggre- gato & vi qujidam mechanidt determinentur. Et propterea nullam rebus libertatem ineffe voluit, nifi eam intelligamus facultatemnonquidem volendi , (ed quae volunt faciendi, quse libertas hominibus & brutis (Inquit) xque convcnit, cum quod velint agere non impediantur , quo pafto auto- matisetiam, immoventis & imbribus perinde c^uoque con- veniat. Si enim facultas faciendi neceflario voluntati obfequatur , fi voluntas neceflarid fpirituum animali- um impulfionem fequatur , fi (piritus animales eo quo moveantobje&i phantafmata impellantur , talis relinquitur in animalibus libertas , qualis in ventilogio dum vento eo flante in Auftrum fleftat. Hxc demonftratio ubique occur- rit, & omni parti Philofophiae tum primae, tum phyfica?, tum morali,tanquam firmiffimumfundamentum fubfternitur.

Sect. XXVIII. Qu3 occafione quin Hobbii multo ma- gis quam Epicuri audaciam non poffum non mirari. Hic enim fua effatafibi pro arbitratu (umpfit, fuifque ut optima fcientiae vitaeque beata? principia reliquit. Hobbhis autem fua dogmata non modo arripuit, fed hominum Generi pro- caciter impofiiit, imo, (quid enim multa) omnia impudenter affirmando fe demonftrare jadtat. Ita nullam rerum primam caulam efle, rullam rebus libertatem ineffe, omnia caufarum naturalium Aggregato mechanice &: neceflario fieri demon- ftrat, quoniarn feipfiim nihil movere poteft 3 quod quem quicontrafentiret fibi daturum efle putat? li enim ita fo- ret, quid opus cftdifputatione ? id enim qui ccnfcrct, nun- quam de fequentibus dubitaret 5 qui noti cenfcrct , nun-

N quam

pO An Thilojopboi u,h My DlSP- I.

quam cjus gratia, iis aflentire , cogi f • patcretur, adco ut quanquam fit ipfa res dc qua difccptctur , tamen ubique fibi rapit, & fit demonftratio , Sc quid magis perlpicuum cf- fepoffit quam rebus nullam facultatem fe movcndi incfle quod nihil fe movcrc poflit, atque ita tandem & magno la- bore celcberrimus Europae Mathcmaticus demonftravit > quod nihil potcft movere feipfum , quoniam feipfumnihil movere poteft > En quam modice habitet Philofophia imo & modefte ! Aflurgant omnia Gnecia» phantafmata ex Aca- demia, e Sto^eLyceo, immd etiamex ipfis hortulis, gcnua fleflant , capita aperiant , & gratias agant Malmsburienfi Thoma?, qui primus circulum quadrare, idemquead idem rcdeundo geometrice demonftrare invenit. Altera egregia

t-cviath.e.34. ejufdem demonftratio hsec elt 3 nullam efle fubftantiam in- corpoream , guoniam corpus & fubfiantia idem (ignificant, & proinde vox compofita fubfiantia incorporea efi inftgnificans, tque ac fiquis diceret corpus incorporenm^ Quod erat demon- ftrandum. Quam valida quamque perfpicua demonftratio, ut lufficiat quidem ad regnum tenebrarum evertendum ! ne- mo enim eft proculdubio qui fubftantiam inobrpoream a£ feruit, quinnullam efle fubftantiam nifi corporeamcenfeat* quo dato , quis tantae demonftrationi oblu&ari fuftineat.

Epift.dedUd Quid vero fi quis non concelferit > Quid > Phantafma eft,

tib.de corpore. & Geometriam non intelligit. Et fi enim non omnia omni- bus^ omnia Geometris demonfiravit. At digito, non rationc. Ita fi quid femel dixerit, demonftratum eft, at fi fepius & ldcejfit*s dixerit, quisadeo demens, defipiens, dclirans, ut contra diccre audcat > Quis vero credcret, antequam Hob- biusnatus eflet, omnemtotiusEuropaeTheologiam, Philo- fbphiam, Mathematicam, Politiam tam facile e mundo abigi & cxterreri potuifle ? Ubicunquetamcn apparueritThomas cum fuis definitionibus,avolant tanquam Dxmonia exorcif-

ibid, mo perterrita. Sicipfein tribus libri fui partibus priori-

bus, qu#Logicam,Philofophiam primam, & Phyficam com- ple&untur, omnia exdefinitionibus lcgitimfc cfle demon- ftrata gloriatur. Nempe prirnum fiias, qualcs placuit cui- libet vocabulo Ggnificationcsimponit, quas definitione's vo- cat : tum dcindc quidmirum eft fi ex iisfuasquoquc,qualcs vult, demonftrationes cfficiat > Atquiiane nemolcmurum

eft

Sect. XXVIII. quinam Jthei fuerunt ?

eft in Rcgno Tcmbrarum quin ifto pafto omnia fua Phantaf- mata demonftrare potucrit. Quid enim fi definiat Obcrcnew fignificare omnium Regem , Sc Papam totius orbis Epifco- pum? Quidfequcreturclaie videt hominum perfpicacifE* mus. Atnonre&e(inquietJdcfinirent lemures. Id quo- queipfidceo queruntur, Quidigiturfi urgerent, ut liias ipfe etiam definitiones demonftraret ? Profe&o fieret & iplc Phantafma^ qui enim Mathematico cuivis idem fignificarc corffus & fnbjiantiam quavis dernonftratione confirmaret? At quidem fumptd ifta definitionc cuiquam (etiamfi Geometra non fit) magni laboris haud foret eandem elfe fubftanti^ & corporis fignificationem demonftrare. Quis tam modefte Philofophiam habitare pofle crederet , cum fummos penc oirnes viros tanto faftidio ubique acceperit, ut tam inanibus Phantafmatis tantopere fibiplacerepotuiflet ? Hominis mo- defti fiduciam fepius miratus fui, at in omni loco quo de in- corporeo differit, plane ftupeo. Quis enim non ftuperet, ciim omnium mortalium tantum interfitut mentem a. corporc diftin&am habeant 3 cum publicis religionibus omnino ne* ceflarium fit , reriimque publicarum paci imprimis utile s cum (ummi Philofophi rationibus ex omni Philofophiae partc depromptis id demonftravifle fe putarint , cum denique firmiflim^ ad unum omnium, tum doftoium tum indo&orum confcnfionc ratum habeatur } Quis , inquam , non ftupeat m cum hominem videat qui fperet fe hominum genus ab opi- nione , quae tantas ubique radices egerit , nulli phyfici ratione fed folum«fidenter contradicendo dimovere pofle? Quanquam fortafle par fiduciae fpecimen in tertid fua demon- ftratione, quam difciplinae civili tanquam fundamentum fubftravit, reperiemus 5 nihil fcilicet aut juftum aut injuftum efle ante inftitutam civitatem, quoniam omnia licita funt in ftatu naturae, hoc eft, in eo ftatu quo funt extra focictatem civilem. Jam rem prorfus demonftratam quis non videt ? Immo quis hominis folertiam non miretur , qui tam crafsi circuitione quicquid velit demonftrandi methodum invenit? Cum enim nullas efle aut Religionis aut virtutis leges, nifi qua? a fummocujufque civitatis imperio conftituantur , fta- bilire yellet, hoceft, nullas omninoefle leges divinas : Id ut efficiat, qflid agit vir facetus ? Fingit ftatuxn quendam in

N 2 quo

H>ld

5>l TAn Tkilofopborum ulli, Disp.I.

quo homines extra omnem focietatem collocentur, atque in eoftatu, quafi nullus fit Deus mundfve Re&or, omnia li- cere, nihilque juftum & injuftum efie colligit , qudd nullis legibus coerceantur, e quibus quam plane demonftratur nullaseficbonimalique regulas nifi qus i publicis leeibus finciantur? Certe nulla? funt fi nullx fint. Atqui etiamfi homines extra focietatem civilem fingantur, qui$ quxfo in tali ftatu pofitos nullis legibus obnoxios efle daret, chm in eoftatu legesdivinsfupereflent; fi enim Deusomnino fu- eta'r)m ImPerio in omr» vita» conditione fubjici necefic eft, fiqueullaslegesfanxerit, fiveintra, fiveextra focieta- tetn civilem fuerimus fu2 folius authoritate validas quoque efie. Et proinde nullus fingi j>oteft natura ftatus in quo omnia omnibus facere liceat 3 chm in eo non minus quara quovis alio Dei legibus teneantur. Quam autem inepte in lua fententia aut tuendS aut excuftndl fe gefllt Hobbius, poftea dicemusj interim e paucis iftis quaj diximus, fatis perfpicuumeftnihil eum demonftrare, fed folum quicquid dcmonftrafle fe ja&at, impudenter fibi arripuifle. Quo evitto licebit eo unde divagati fumus redire, ut fcil. quidde numinisexiftentiareveracenfuerit, inveftigemus. Cum igi- tur nullam efle caufam primam, nihil fe aut quicquam aliud movere, nifi ab ahoquopiam moveatur , omniaque caufa- rum naturahum aggregato fieri demonftraverit 3 hoceft poftquamnullum omnino Deum aut efie, aut efle pofle do- , cuit, pergitvir admodum profefto liberalis explorare qut in certamnuminis notitiam devenire podimus, fciLfcriptu- i.c:tf. rarum revelatione, morepatrio, legumque revcrentia. Qui vero revelationc > cum fut ipfe novit) alteri faftam nifi no- vacuiquefaftafcirenequeamus, & propterea nullum ob- fequium fcnptuns deberiipfevoluit, nifi quatenus pro le- gibus haberi ;uflent Civitas. Atque ita omnis a fcripturis detrahitur autoritasvel in legum reverentiam penitus de volvatur. Et magna quidem eft, quam legibus concedit reverentia: etfi enim demonftraverat egregius Mathemati' cus nullum pofle cfie Deum, tamen quia Deum credere exi" guntmospatnusregmque leges, nefas putat contra drifpu- tare. Qnanta legum authoritas, qu* demopftrationes fi- lcre;ubeat! Atquitamen etiamfijjuflerint, nonDeum cre-

dcre

Wiyf.cap. i«.

Leviath

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXIX. & quinam Athei fuerunt ?

dere fcd folum dicere obligarent , cum ut civitati obedia- mus, non ut credamus obligemur. En quo tandem pietatis deducatur Hobbiana Religio, ut quanquam Deum non ef- fefciat, nequeomninoefle credat, tamen quia fic imperant leges mehercule effedicendum eft. O virum fanftum, qui numinis majeftatem eflefolum fatearis, nefi negaveris, luas capitis fupplicio ! Cum igitur tam aperte negaveris j quid merearis, de te ipfe judices. Et quanquam non difertis ver- bis omnem Religionem fuftulerat, tamen cum nullam efie dicit, nifi quatenus legibus jubeatur , omnino nullam efle dicit, cum omncm praeter humanam autoritatem toJlat 5 at fi nulla aliafuerit, quorfumeftde Dco aut religione ulterius difputare? Quid enim Deus tft? fublato ejus lmperio* aut religio,fublatisDeilegibus> Nil fane ipfe Deus nifi regni tenebrarumprinceps, aut religionifi Phantafma, ita ut fi ci- ves fuos civitas juflerit Deum non effe dicere,non efledicere, nifi perducllionis crimine teneri fe velint , obligarentur.

Sect.XXIX. Atfit Deus, dicattamenqualisfit, cu- jufquefubftantis: an incorporeae > Iddicat, qu\ corpusin- corporeum diceret 5 at filirn luck nollet fe adeo excordem & phreneticum effe cenfeamus qui tam anilibus phantafmatis fibi imponi patiatur. An itaque corpore* naturae efle con- cedet> nullomodo; fi enim corpus fuerit, aut univerfum, aut univerfi partem efle necefle erit, cum nihil aliud efle velit, prseter univcrfiim & univerfi partes, atque univerfum efle aggregatum omnium corporum, nullamque habere par- tem, qua* non fit etiamcorpus , fi itaque Deus corpus fue* rit, aut erit ipfum omnium corporum aggregatum, vel pars aggregati. At neutrum dabit Hobbius : Cum qui ipfum mun^ dum vel tnundi partem dixerint ejfe Deum, omnino ejje negant : ttam pernomen illud Deus, intelligitur mundi caufa^ dkentes autemmundum effe Deum, dicunt nultam ejfe ejus caufam, hoc efi, Deum non sffe. In PhilofophiS prima & phyfid demon- ftraverat nullam mundi cnufam efle potuifle , fed oronia *tern4 motus fucceffione in corporum aggregato evenire. At nunc nifi fit mundi caufa, nullumefleDeum quis dubita- rit > Quambelle in eodem ccrebro eonveniant haec Phantal- mata ! Neque cm\s Geometram excufet,haec abilloofcitanrcr

N 3 *

p4 (Pbilofophorum nlli, Disp. I.

Scinconfulto cxcidifle, cum fieri potuiffet ut in tantoloco- rum iijter vallo tantaque fcriptorum varietate quaedam qux fecum invicem pugnare videantur, fortuito exciderent. Non enim id facimus, ut in quot quantafque contradi&iones inci- derit, comprobemus $ quanquam &id inviroomnium de- monftratore minus fercndum eft 5 neque ut e loci unius & alterius, aut paucorum autoritate accufemus, fed ut quid ferio ccnfuerit e tot2 difciplinx ratione eliciamus. Cum igi- tur ubique & in omni fere pagin3 id maxime & quidem unic£ fudaverit, ut omnia quse quoquo modo fiant & acci- dant, folocorporum motu exoriri , & preteripfa corpora, nullam aliam primam efle caufam ftabiliret, cumquc nullam eflefubftantiamqu£corporum aggregato non contineatur, Voluerit, cumdeniquenec ipfum aggregatum nec aliquam ipfiuspartemDeumefleconcefferit, quid eft quod diutius fe Atheum non effe contendat ? Et quidem etiamfi corpori cuicunque numinis naturam ipfe non plane negaffet, negare nonopus eflet, cumnullum corpus intern^ viautcogitandi, aut fe movendi praeditum cffe voluerit 5 at tale numen adhi- bere quod nihil omnino agat aut agcre poflit, nifi quatenus eodem modo quo mechanica omnia moveantur,externo cor- porum impetu impellatur 5 non eft numen fed machinam in coelo collocare. At cum poftquam naturam omnem incor- poream fuftuliffet, exprefse quoque corpoream Deo abne- gaveiit , quid vellet fatis (opinor) conclufum eft. Atque hoc loco etiam apertius , aut lufifle , aut hallucinatus fuiffe videtur Hobbius quam Epicurus 5 cum hic poftquam Deum, nec corpus, nec incorporeum cflfe dixcrit , (ux impietati fu- cum quendam obduxit quafi corpus dicendo 5 at Hobbius /ppemUd poftquam eadcm apcrte dixerat, ncque ullis pr^ftigiis fcn- cv]at • tcntia?audaciamoccultare oper* pretium duxit, nihilque fepius laccflitus affert quo fe tucatur nifi qwod Deum effe corpus ante cum affirmaverit TcrUtlhanus. 'At quid fi idem Tertullianus, poftquam affirmavcrat Deum nihil eflc nifi fit corpus, affirmaverat quoque ncque effe corpus neque efie potuifle ? Ifto pa&o qui fe tua diale&id excufatum haberct fi in Atheifmi crimen vocaretur > Immo quid fi Tertullianus Dcumtalecorpusefledefiniverat, quod nulla potcntia aut ficultatc fe vel quicquam aliud movendi preditum foret ni-

Sect. XXX. w qttinam Athel fuermt? 95 fi quatcnusextrorfum idque vi mechanica moveatur? fi di- xerat, nemo,credo,expectaret donec Deum quoque non ciie diccrct.

Sect. XXX. At fublato numine mirari non oportct, fi fidcm, fi juftitiam, fi omnes leges divinas fuftulerit. Quo tamen conatu fuas vires prscipue exercuiffe videtur, & tan- dcm effeciffe maxiroe gloriatur. Cum philofophia civilis Ep.ded.ad non antiquior fit libro, quem dc cive ipfe fcripfit, m quota- Ub.de corp. men nihil novi & non vulgare rcpenes, mfi omnia m natur* ftatu,hoceft,fublatislcgibushumanis, licere* unumquem- que faccrc qusecunque & in quofcunquc hbct finc mjurji poffe; nihil efie juftum aut injuftum antcquam homincs aut propriispaftis aut reipublics legibus obftringantur; atquc hujufmodiquidem principiis quidmirum fitanta perf picui- tatenullas effeboniaut mali regulas demonftraverit nilique fummo cujufque civitatis imperio mftituantur ? fcnquam dare quamque neceffario articulus articulo connectatur. Unicuique,inquit, in ftatu natura: jus eft fe conferyandi per Art.7. Efto s eidem ergo jus eft omnibus uti medus ad eum finem neceffariis, per Art. 8. Id quoque^ media autem necel- faria funt, qus ipfe talia effe judicabit, per Art. 9. Eidem ergo jus eft omnia facere & poffidere, quae ipfe ad fui con- fervationemneceflaria efle judicabit, verum crgo eft m Ita- tu mere naturali omnia facere omnibus hcere. Vidcs quam przclare orrTnia cohxrcant! Atquehic methodo omnia de- monftrat Hobbius, pramiffarum alteram pomt veram , tal- famalteram, tum deinde ex utrifque, quafi acque certae f u- erant, conclufiones fuas, quafcunque libet, facilhme elicit. Atque ita unicuique in ftatu naturs (aut quocunque aho) jus effe fe confervandi, atque omnibus mediis ad eum finem neceflaris utendi, quis quaefo adeo parcus, ut non concede- ret ? Media autem omnia neceffaria efle qux ipfe taha judi- cabit, putatne quenquam qui aut Geometriam aut Diakcti- cam, aut quicquam aliud intellexerit omnmo dare ? _quod fi non detur,penitus abfciffa eft Hobbiana conclufio } iin de- tur, conclufioneopusnonerat, 6c dixiffe non demonltraiie oportebat. O fselicem demonftrationum architeftum . cu quicquid probare vdlet , fuo jure fumere hceat ! dtI^""

96

Dc civc.cap.i Annotat.

/fri tPkilofophorm ulli, Disp. I-

ftraret igitur id quod fumit, quicquid quifque in ftatu natu- rse ad fincm neceflarium judicabit, idcirco neceffarium effe. Anquia in ftatu naturae nemo errare poffit? Imm6 errarc pofle, inquit, at non peccare, atqueigitur media, quibufcun- que utatur, quanquam neceffariq, non fint, licita effe. Qui vero id probet ? quafi quis,inquit, dubitarit, cum in ftatu naturae nullis legibus obftringatur : quanto conatu magnum nihilefficerepoflunt magnaingenia ? ciim poft tantum prse- miffarum , conclufionum , & demonftrationum ftrepitum cb tandem revolvimur qud orfi fiimus. Id enim ipfum cft quod imprimis demonftrare debuit, in ftatu natura nullas effe natura leges, citm e& de re tota fiat difputatio. Si enim nullae fint, quis dubitarit nullas omninoeffe antequam huma- nae ferantur 5 fi fint, an quenquam qui ita cenfiierit tam fa- cilemeffeputetHobbius, ut nbi concedat non effe$ quod fi non conceflerit, iis non minus in ftatu naturas quam civi- li obftringimur. Omnes itaque qui Hobbianae civitati bel* lumindicimus, naturae lcges naturae Authore conditas effe dic imus, quibus in omni ftatu fi ve intra five extra focietatem quiquehominesobftringantur, atqueadeo etiamfiin ftatu natura?, qualemipfefingit, vivere contigiffet , fiium quifc que judicium fiiarum a&ionum rcgulam non haberet $ fed naturae, i. e. Dei leges, quibus tum judicia tum a&iones ac- commodare obligaretur. At fi in ifto qucm fingit ftatu, nul- lx fint legesdivina?, nuIluseftDcus, autfifit, nullaadvir* tutemaut pietatem obligatio, cum hominibus fion imperet, nequequidagant curet, nimirum curare non poteft, fi nul- las leges iis prcfcripferit, at nullas prsefcripfiffe primum fua? civitatis fundamentum jecit Hobbius 5 aut fi prsefcripierit, nullius momenti effevoluit, antequam fummo imperio in reipub. leges afcifcantur. Quod fi ita fit, neque refert an prcefcripferit, neque an omnino ipfe fuerit. Quae quidem adeo perfpicua funt, uthominis fiduciae pudeat & quidem poene miftrreat dum fe excufetum cat. Non quod in tali fta- tu percarc in Deum^ aut leges naturales violarc impojjlbile ftt. Siccineincptire potuit omnis philofophise moralis & civilis- magifter? Satiusprofefto foret tanta glori3, quantacunquc fuerit, carere, quam tam invitam fibique rclu&anteoi de- perire. Dixit, palam, Sc ubique, & ad naufeam ufque di-

xit

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXX, cjtilnum Athzi fuerunt ?

jcit nullas omnino efle jufti injuftique regulasnifi quaea fum- mi poteftate edicantur, 8c fi quse quoquo modo imperen- tur, leges non cfle priufquam ea ratas habuerit, & jam fc fubdufturum fefe putat ? quod cum in ftatu naturali omnia omnibus facere licere millies dixiflet , non ita fe intellexiffe dicat quafi in Deum & naturas leges peccari non pofiit, fed quod in tali ftatuin leges humanas nunquam peccetur. Qua- fi cum dicat fe non dixifle quod adeo plane dixerit, omnino excufatum habere teheamur, quanquam totics clamiverit in ftatu civili in natune leges non peccari , nifi quatenus eas ci- vitas imperaverit, atque adeo fublata civitatis authoritate nullo ftatu nulloque modo in eas peccari pofle. Sciat Hob- bius, quantocunque faftidio, aliorum omnium ingenia con- tempferit, fui detreftatores (fic enim omnes qui fiiae impie- tati & ftultitise adverfantur appellatj adeo neque obtufos neque incautos efie ut tam craflo pratextu fibi illudi patian- tur. Neitaquediutius fecum ludetur 5 fed aut fententiam mittat aut defendat 5 fi in ftatu natura?, naturse leges validas fateatur, ne dicat omnia licere, neque quenquam cuiquam, quocunquedamnoaffecerit, effe injurium, neque poftremo in ftatu civili quenquam obligare priufquam civitas pro le- gibus haberi juflerit. Sin natura? leges non efle putet , ne ie tam frigide excufet quod cum ante inftitutam hominum focietatem nullas effe leges dixerit, folum leges humanas ne- gaverit, id eft (ut omifla impietate ei folam fatuitatem ex- probraverim) leges humanas non efle antequam fint. Quan- tum efFatum atque pr<eclariflimo omnis (apientiae inventore dignum ! At hoc eft quod veteres omnes Philofophos Phan- tafmata appellcmus ? Hoc eft quod omnia demonftrare, fo- lilque Geometris fcribere profiteamur ? denique hoc eft quod hominum genus bonos mores primum docuifle gefti- amus ! Quid enim novi, quodque fuum appellare pomt, in dile&iflimo ifto de cive libro reperimus , nifi quod natura? ftatum finxerit, in quo omnialicere voluit ? Qu2 fi&ione fi nihil aliud intellexerit (ut fe cxcufare vellet vir modcftus) quam homines confiderari poffe ut nullis focietatis fed folis £>ei &: naturse legibus obftriftos, nihil aliud dixit Philofe- fhif civilis Inventor^ nifi quod ante eum dixere omnes,neque quicquam eft quod vetera omnia pacis Sc regiminis funda-

O menta

9«

An fflrilofophortm tdli,

Disp.I.

mcnta moveamus, cum noverint 8c veteres in leges humanasT antequam fint peccari non pofle. Quod fi novum non fu- erit, cxtera omnia vetufta fiint & vulgaria, & quae in quo- visfyftemate reperiantur. At quorfum purgationis fua? in- fulfitatem ulterius infe&arer, ciim totius operis inftituto ad- eo perfpicuum fuerit nullas eum omnino leges nifi humanas agiiovitf e 5 & propterea hunc finxifle naturse ftatum, in quo, cumnullis legibus coerceamur , nihil juftum injuftumve fu- erit , & quenquam cuiquam quicquam facere liceat Et deniquecumomnesin focietatem coegerit, eos tamen nul- lis legibus divinis aut naturalibus teneri voluit , nifi quate- nus a Societatis authoritate fanciantur. Cum autem omne imperium prxter humanum detraxerit, non opus eft ut De- um effe neget, cum id tandem fit plane negafle.

Se c T. XXXI. Neque hic quoque demonftrationibus conficiendis modeftioremfe praebuit quam in Phyfid aut primi PhilofophiJ, etiamfi enim omnia accurate in Articu- los digefferit, tamen non alitcr invicem conne&untur, quam quod alter alterum fequatur. Et quidem tam liberaliter fecum ipfe egit, ut in primis Articulis, & quibus totius ope- rismolesinnitatur, ab ea^dem causa contrarios effe&useof- que neceflarios demonftraverit. Quippe in primo capite ftatumnatura? effeftatumbellidemonftrat a naturali homi- num intcr fe j£qualitate,undeinquit nafcitur mutuus metus, & mutua fe tedendi voluntas 5 atque adeo quam plane dc- monftratur neceflitas belli omnium in omnes ? Et tamen patilo poft ab eddem virium iEqualitate , mutuoque fe k- dendi metu necelfarium focietatis ortum demonftrat , natu- ramque di&are cum omnibus quatenus fieri potcft quseren- dam effe pacerti. Quod fi dittaverit , cur quaefo prius in beHum impulerit ? Aut qui primum (ut ipfe vult) natura? di- ftamen efle potuit, cum prius ejufdem diftamen fuerit quem- que fe armis tueri ? Quam inconftans & vafra ifta natura eft, qux tam contraria ab e3dem ratione diftaverit. Si autem pernaturam, rationiscompotemintelligat (ut, fi humanam vult, intelligerenecefleeft) certenon potuit di&amina tam fecura pugnantia eSdem de re femper & in omni homine edi- cere cum alterum omni rationi contrarium plan£ intelligat, ' - fi

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXXL & (juinam Jthei futrunt ?

fi enimalterum (equendum di&et communis hominum ratio, alterumea de causd fugicndum dt&are neceffe eft. Et ta- men quam prompte utrumque demonftrat ! Homines mutuo fe timent , ergo fi prudenter fibi confulant , quifque cui- que hoftis erit : St rurfum homines (e mutuo timcnt, ergo fi prudenter ftbi confulant, quifque cujufqueamicitiam quae- ret. Itaquicquid tetigerit Thomas, fit aurea demonftra- tio. Sin autem primum fit naturalis rationis di&amen qu#- rendam effe ciim omnibus pacem , ifto folo di&amine pror- fus tollitur naturalis belli omnium in omnes ftatus. Et certe ifte duntaxat ftatus naturalis human^ naturx dicendus eft, quem di&at humana ratio , fi itaque imprimis quserendam efle pacem di&averit, alius naturae ftatus nifi pacis neque ef- fe neque fingi poteft. Et ifte quidem quem fingit Hobbius, nil nifi ftatus fceleratorum efle poteft, qui conculcatis om- nibus naturse & juftitix legibus omnem humani generis fta- tum evertere conantur. Quorum fcelera dum hominis na- turae imputarivoluit, id quidem effccit ut incautis & igna- vis perfuaferit peflima quaeque impiorum flagitia effe ipfius naturas di&amina 5 unde quoque efficitur omnes , utcunquc fimulent nonnulli, a quadam natura? neceffitate Fures & Nc- bulones effe. Qud non modo tollitur proborum ab impro- bis difcrepantia, fedab omni culpa ipfa abfolvitur improbi- tas dum naturc legi & neceflitati afcribatur. Et quam late impietatis fuae contagionem aftiaverit jam fero nimis dolemus, cum incauta juventus, ut vitiis fuis patrocinium quoddam quserant, dogmatum ejus virus avidiflirae exhauferit. Atque quidem invano 8c petulantifeculo adeo ubique pergraffata eft Hobbiana tabes ut innatas populariura fuorum animis virtutes pene deleverit 5 adeo ut ipfo magiftro gens olim morum probitate, 8c omni virtutum genere , praefertim ju- ftitias ubique nobilis, perfidise nequiflimis artibus eruditifli- ma effe incipiat. Qui itaque hominis petulantiam feremus, cum fe mortalium primum effe jaftaverit, qui philofophiam civilem docuit 5 quafi non fatis duxerat patriam perditis mo- ribus, quantum in fe eft, evertere, nifi intolerabili faftu glo- rictur fe primum extitiffe, qui non modo Britanniam fea 8c totum terraruai orbem bonis moribus inftituerit? O Jane pater quas tibi referemus gratias! tu homines fefe mutuo

O 2 fuftibus

100

Lucr. iib.j.

Jn Thilofophorum ulli, Disp. I.

fuftibus excerebrantes manus jungere docuifti: tuurbes & oppida, tu tcfta, tu leges, tu praefidia contra feras peperifti, tuque omnem vitae pacem & tranquillitatem largitus cs. Tibi quicquidinvitahumana pulchrum aut deleftabile ha- bemus, debetur : atedidicimus

Navrgia, atqnt agricnlturas, mtnia, legei, Arma^ viai, vejiei, & c£tera de getiere horum Pr<emia, delitiai quoquc vit£ funditui omneiy Carmina , pitfurat, & Dfdala figna polire.

Sinc tc viri cum faeminis conjngia nunquam inierant $ fine te liberi in parentes fempiternum bellum geflerant } &denique fine te genus humanum , diu antequam natus cfles , mutuis odiis funditusinterierat. O felix vitae dux omnifque pruden- tise indagator ! Quid quatuor impcriorum authores fine te potuiflent? tu Belo adfuifti dum Babyloncm $ &Romulo dum Romam moeniis cinxerit : citm matre Evandri locutus es, & Italiae Aboriginesprimusexpulifti. A te Solon?kLy- curgus rerumpub. inftituendarum rationem acceperunt. Et ante diluvium proculdubio natus es5 qui primus focietatis ci- vilis artem invenifti,cumab ifto fere tempore magna floruere imperia , quae tuo folius confilio , ortum proculdubio de- buerunt. At quaenam funt magna ifta quae inveneris ? An pacemcum omnibus, fi haberi poflit, quaerendamefle ? An pa&is ftandum efTe ? An ei ^ui benefecerit ingratum non efle? An quemque fe caeteris commodum praeftare? An oportcre 11 opU8 fuerit alterum alteri auxiliari ? An poftrc- mo quaecunque jura unufquifque fibimet ipfi poftulat, ut ea- dem etiam unicuique caeterorum concedat ? At haec ante te norunt Py thagoras, Socrates, Plato, Ariftoteles, csetcraque Graxiae Phahtafmata 3 neque non norunt Scytha? 8c Indi. Quid ergo invenifti ? Homines fatali quodam naturse impctu inmutuaodiamutualquecasdesimpelli, & poftquam in fo- cietatem confenferint , eorum neminem quicquam bonum autmalum aeftimare oporterc nifi quatenus fui folius com- modo inferviat : adeo ut fi quifquam quicquam fceleris firi interefle putet, eiid facere liceat, cum quemque fibi foli confulereinamni vita? ftatu turaintra, tum extra focietatem

unica

Sect. XXXII. &-quinam Athei' fuerunt * unica jufiiti* Sc prudent.ae ratio ftabiliatur. Hatc (btcor) nova funt, 8c haftcnustum Graxis , tum barbans inaud.ta 5 & quidem fiaudirentqui humanacame & cruore vefcuntur tam nefanda dogmata execrarentur, cum nulh ufu. mfervire poffint nifi ut omnes omnium intentum mohri perluadeant. Quis profeftb homini fibi adblandiendi veniam non daret, qui tam utihs & egregi* difciplinse primus author extttent.

S E c T XXXII. Ha?c leaorem in terpretari nollem quafi Hobbio omni aut eruditione aut ingenio caruifle exprobra- rem in eo enim libenter mediocrem doctnn* copiam, plul- quam autem mediocre mentis acumen agnofco. Sedut vi- deat quam infaufta res fit caufs defenfionem m fe fuicipere qus nullo ingenio nullaque erud.t.one. defend . aut vu t aut poteft. Et quid mirum cum omn.s d.fputat.o de legi- fausLurz & principiis boni malique ad umcam difputat.o- nemdenuminisexiftentia devolvatur; fi en.m mund. Re- ftor f.t,leges funt quibus mundum regat 5 fique leges non hnt quibus regat, neque reftor erit. Atqu. eo devoluta qus- ftione niWl fupercft difputandum nifi an fit mens fempiter- na qus rerum naturam finxit Sc exftruxit, an omn.a cxco & nefcio quoaut fatali aut fortuito matci ia?toncuriu erhci- antur. Quo cum deveniatur, quo progrediamur nonhabe- mus; cumnihil amentius vcl quidem fing. potcftquam qiu quoquo modo admiranda omnianaturx opera, ablque prx- ftantiffim3mentefieri potuiftent. Non igitur d.co natura fatuos aut mente nonintegrd cfie Athc.lm. Mag.ftros, fed mirari nonoportere dicofi prorfusfatuos feprxbeant, qm craffiffimam fatuitatem & amentiam affecravev.nt. Nequc quidem iudicii duftu , fed incredibili quodam lnnati ar- rogantisimpetu in iliumfurorem impelluntur, Et hocqut- dem vitio captis peritomnis rationis ufus; n.lnl vident , ni- hil fapiunt, nihil agunt, nifi ut ad ingenii hudem Sc glorwm grailentur. I d quod prxcipue de Ep.curo & Hobb.o d icen- dumeft, quiquanquam modeftiam fimulare vellent tatnen fumroa petulantia caeteros omnes contempferunt , n.ntique non magnum de fe ipfi prajdicarunt. Alioqu. quukm . utroque cam irgcnii facihtatem rcperimus , ut facrte aou & fapienteseffe pofient nifi quod modefti cftc POtl r°™

O 3

An (pbilofopboritm ulli, Dis*.L

fcttt. At denique quaenam funt egregia ifta inventa, quorum gloria & ambittone ita mifere dementari contigit > Quid in difciplinacivili invcnerit Hobbius jam ante diximus. Quid autem in orani Philofophi^ genere? nihil (ane nifi quod an- te cum Epicurus. Quid igitur Epicurus ? An Atomos & Inane & Deorum Idola & innumerabiles mundos ? At fiint tota Democriti. An corporis voluptatem fummum efle bo- num ? At ab Ariftippo fuffuratus eft. Quid ergo proprium induxit? Quid? folem bipedalem efle, feu tantum quantus videtur , 8t Atomos declinare perpaulum non modo fine caus3 fed contra vim naturae. At hoc eft mi Neoclisfili quod ludimagiftrum afpernemur ! Hoc eft quod Naufiphanem Pulmonem8c fensus expertem dicamus ! Hoc eft quod De- mocritum A^xe/ w appellemus ! Hoc eftquod Pythago- ram, Socratem, Platonem, aliofque omnes antiquiores pro- bris & fcommatis profcindamus ! Hoc eft quod quidpiam didiciffe negemus, & magiftrum habuifle nullum gloriemur ! denique hoc eft qubd non modo primas inter Philofophos nobis deberi, fed & foli verum invenifle ja&itemus ? Pro» culdubio Deus ille fuit, Deus, inclyte Memmi. At fi ne- que Hobbiusneque Epicurus quicquam invenerit,quid tan- dem Democrifeis & Leucippus invenere ? profe&o & ipfi nihil , folum difciplinam ab antiquioribus acceptam mutila- runt : ab iis dedicerant naturae artificium ab artifice quodam e Materia formari, at hi reli&o artifice folam materiam adhi- buere, & quicquid antiqui de intimo agendi principio quod caufis fecundisindiderat caufa prima differere folebant, dif- feruerunt quoque &ifti, nifi quod de causa primd nihil om- nino dicere voluiffent. Atque adeo nihil de fiio induxerunt, fed id ipfiim naturse artificium feu mechanifmum , quod in- veftigaverant veteres, fibi fumunt, & qui fiat fine artifice explicare moliuntur. Opus quidem (ut Ciceronis verbis in alia re utar ) patrid Democriti quam Democrito dignius. Qui enim tentarunt (& quidem tentarunt fiimma ingenia) conatum Amentium infomniis quam Philofophorum lucu- brationibus digniorem oftenderunt. Id quod difputatio- nibus qua? (equuntur demonftratum iri pollicemur.

DIS-

Sect. I.

DISPUTATIO SECUNDA.

^f^ermn finibus, qui in folaTerra Cernun< tur , Veum ejfe demonftratur.

oFrT t «puaMu Uantiim de Deo, fit, an non fit, dif- ' ' V/^^W fenferint Philofophi, jamantednu- |[(^p)l4 mus$ & de iis qui Deum omnino ^s^VgK fuftulere, fatis diftum efle arbitra- «g^B^ mur. Qui vero afferunt, ii quo- • ^„mPnti ritione oua ad conclufionem adduci opor-

enimquf quanquamDeinumeneflefateantur, milhusta- men notitiam vemre nos nequaquam pofle putant aut mna- S quavb natur, divin, opinione, auxilio: fcdomnemejufdemfaent1am fola pa efaft.one d vina, autMajorum traditione haberi vo unt. De ir u Numinis opinione, an qus fit, Sc quanu valeat , pofte foi - tafledicemus. Atqui Numen e fe quoquo ° contemplatione, atque rationisufo, demonttran pofle n h, opuseft, ut difputemus, quod fi "^^^^^T^ji monftrari poffe fine difputatione quayls feorhm lnitituu Sufum erit. Interim vero omnem dc Dconotionem ab □ emm n tura detrahi nollem,ut foli hommum authonu- fafcribamr, cummuko ftabUior fit , q«* a mcdtocri na- urL con emplationeopiniohabetur, quam qu« ab optrau Zt^T^l^Mchzb,n pofliti non moclo , quo d

tot tantaie in omni muncl. ovnatu ^W*SS tt aue vel auidem palpemus, & videamus ; cum nihil m qu.i vr^ilntSgSperfpicuum efle poffit , quam tam vauam in univerfo rerumomnium commodnatcm a m tntcU| tiffima eonditamfuifle^ fedetiam quod hiftoi x tiffimum, fi vetufta fuerit) multo obicunor fit , quan fcientia3qus a cu jufque rationis adjumento orutui . n ^

K94

pratleft.Thco. Cap. 2.

Dem ejje demonjlratnr Di sp. II. tur hominum genus numinis opinione imbui inficiarer, qua?, cum initio a primis humani generis parentibus accepta fit, in omnes omnium feculorum pofteros fe diffudit, quanquaman qux hujufmodi opinio per omniaomnium populorum fecula propagetur, multum equidem, an verifimiliquacunque ra- tione comprobari poflit, dubitare me fateor : aut fi poftt, longe tamen debiliorem ejufdem lucem effe dico, quam qu£ ab admirabilinatura? ufu, & pulchritudine, cuiquam, qui oculos tollir, cmicet, Sceffulgeat. Neque fane quifquam qui Deum efie diceret contradixifTe poterat, nifi qui idem cmnis Philofophia?, praefertim vera?, & veteris fuerit igna- riis. Atque adeo F. Socinus cum nulla aut artium, aut an- tiquitatis icientia4 imbutus ad Theologiam acceflerit , fieri non potuit, quanquam ftupendo quodam ingenii acumine valeret, quinfepius, non modoinfalfa, fed & inepta dog- mata laberetur, pra?fertim cum & ipfe in omnibus, qua? fcri- pfit, novitatis gloriam affe&aret. En igitur quam perite Deum effe e mundi machina cognofci non poffe demonftra- vcrit. guod pr^jiantijjimi quidam Philofophi^ inter quos ma- ocime, ut creditur Ariftoteles , qui ingenii acumine omnes fu- perajfe videtur, qui hanc mundi machinam non ajpexerint, mo- do ut c£teri omnes , aut quemadmodum multi fecerunt , eam funt contemplati, fed diligentijjime in ipsa universa , ejufque ftngulis partibus rimandk^ atque exptndendis funt vcrfati, ne creatum quidem a Deo mundum fuijfe afjequi potuerunt , immo id plane negarunt. At tamen de praeftantifiimis Philofophis ipfe ne quidem fando audivit , neque fane aut qua mundi a?tate, aut ubi terrarum vixere, novit. Ariftotelis forte in- ter Aulicos,autcucullatosmentionem audierat, at nunquam vidit, neque ii, a quibus quod fit ipfiusnomen didicerat, for- taffe viderunt. Atque igitur illius potius quam Epicuri, Democriti, aut alius cujufvis authoritate ufuseft, quod re- liquorum omnium nominibus, prorfiis inauditis, eum, inter fuos, Philofophum appellari meminerat : Sic enim ifte Socini aetate, & patria* folus audiebat. Sciat itaque prarftantiores omnes philofophos , ipfam rerum naturam contemplando fummam opificis, qui eam conftruxerat, fapientiam fumma4 ciim veneratione femper fufpexifTe. Et fi qui aliter cenfu- ere perpaucos fuifle, eofque neque pr^ftantiffimos Philofo-

' phost

SfeCT.L a rerum finthns, &c.

phos, neque optimos viros, fed aut perditd morum nequiti^ autintolerabilimentis arrogantia depravatos fuifle : Deum efle fateri ifti nollent, quia non efle fui maxime interctle re- putabant, nollent hi, quia quicquam modo feorfim dicant, inepte, & odiose dicere mallent , quam ut, quod alii, ipfi quoque faperevideantur. Quid itaque fi ipfe Ariftoteles, alifque nonnulli mundum a Deo fa&um fuifle non atfeque- rentur? an idcirco alfequi non potuerant? Nequaquam fe- quitur: neque enim alia , crede xnihi , Faujle, cumtuipfe nefciveris, complura viderunt, quae tamen non videre noa poflent, nifi quod videre nollent. Quanquam autem ipfi divinam numinis lapientiam in mundi opificio videre nol- lent, viderunt tamen alii, iique, Scplures, & nobiliores ni- hil omninoinnatunl, autfieri, autquidem intelligi potuif- fe, fine pr^eftantiflim^ mente , qux omnia tara pulchre , & commode fabricavit. Debuerat itaque Faufius cum anti- quorum monumenta quadantenus excuflifle , priufquam^ quid cenferent, ipfe tam fideliter pronunciaverat 3 tum ip- iam rerum naturam paululum intellexiffe, priufquam, quid inde fciripoflit, aut non poffit, concluferat. Atquifanefi tam levi ratiocinio naturalem omnem religionem tolli pu- tat, quid qusefo de fua Theologia fiet, cum multa dogmata e ftcris fcripturis fe procudiffe geftiat , quae nullos , ante fe, Ecclefiae Do&ores, in iis vidifle credit ? Quid igitur fi in fe fuo gladio quifpiam infurgat. Prseftantiffimi non modo quidam, fed omnes Theologi , qui diligentiffime in feriptu- ris omnibus rimandis, atque expendendrs funt verfati, tua dogmatain facris librisdoccri nonviderunt, anindeiniif- dem non omnino doceri fequitur > fi fapiat, non dicet Fau- fius^ ne itaque omnino dicat. Quid autem autoritatibus pugnet, quas ipfe omnes contempfit ? non ergo Philofophi nomen , fed rationes afierre oportebat , quas fi attulerat, quanta quoque fit iftius hominis autoritas, intellexerat, qui tantis nugis, tantd cum gravitatis fpecie tantopere delefte- tur. De quo, quanquam poftea fufius dicturi fumus, inte- rim tamen, fi paucis fcire velis, quam nugatorie magnus iftc fapientiae princeps rem confecerit, praeferrim ut in uno So- cini exemplo difeant femido&i omnes, quam periculofa, & indecorares fit, doftorum opiniones, autfamS, Scrumore,

P aut

Beum ejfe demonftratur Disp. II?

aut in platcis, aut quod plerumque fit, inter fermones convi- vales colligere. Sic fe res habet fi interroges, qui mundus eo ordine, quem habet conftiterjt > SempiternS, inquit, na- tmx neccffitate. At cum ca?ca, & confilii nefcia fit ifta ne- ccffitas, fi qui omnia tanta cum omnium commoditate difpo- fuit, interrogare pergas > Quod , inquit, ifthuc poftulave- rat rerum natura. Qyid ? an ufus, & convenientia ? ergo caufaqua?dam intelle&rix Univerfumfabricavit , nonene- ceffitate, fedconfilio, nempe utoptime rerum emolumentis expediret. At iftuc cum nollet, fed univcrfum eo quo ftat, quod fic fe rerumnatura ultro ferebat,ordine difponi,quem- admodum proceffit , & emanavit , fi porro interroges > a primi, inquit , motoris fumma atque abfoluta perfedhone pioficifcitur. At nihii ad rem in quatfione pofitam. Si enim univerft rerumnatura, a nulloprimi motons confilio emanaverit,id eft quod fempcr flagitamus,qui tara commode, Sc convenienter rerum utilitatibus fc difpofuerit > Atqui hic furdus cft Philofophus, & quanquam unica res fit , qu# in eontroverfii verfatur, nullum refponfum dedit. Porro ve- ro priraus ifte motor quis eft, atque ubibabitat? Summa?, inquit, omnium ccelorum fphaere incumbit. Quid ergo > an domiciliumiftudfibielegerit? nequaquam, inquit, fedper omnia fecula eodem loco, nefcio quS neceffitate, haefit, & hzrebit : fi autem quae fit ifta neceffitas nefciat , fcientiam polliceri dcfinat. Quid autem per omnia fecula cgit, Sc afturus eft? nibil, inquit, nifi quod fe fumme beatum efle fempercogitet, & contempletur. Quidergo? annihi!,quod extra fe fit efficit ? nihil omnino inquit. Quamobrem vcro ? Quod prima naturae lex fit nihil fe movere pofle : ifthuc de- monftret. Minimfe verb fed fcmper & ubique fumendum efle putat. At cum Dcus fe beatum clfe cogitat , an non fua? cogitationis principium fit ? cur igitur non & aliarum afti- onum? athic quoquetacet. Si vero nibil cxtra fe agat, qui *n reliquis motum ciere potuit ? quemadmodum,inquit, euai inappctituappetibile exorditur. Id autem qui fiat? Cae- tcr3e,inquit, intelligentiae, cumfummae iftius beatitatem intcl- ligant, eam imitandi defiderio moventur , quo motu motum fuo qu#que orbi imprimit. Unde autem iffee imelligentiae ? aneas prima gcnuerit? nequaquam9 fed ddem fempitema

necet

Sect.I. a rerum finibus, &c.

neceflitate, qwi ipfe fummo coelo , ifbe fuis quaeqtte incu- buerecoelis. Itane? ergototnuminafunt, quot coeli, cum omnes non aliter qu&m prima, a nullinafcantur, neque ifta aM quavis ratione prima dicatur, nifi quod fbrte fummum locum occupare contigerit. Quis igitur fuo quamque orbi, alligavit ? Ad iftuc autem nihil dicit. Unde vero totidem fint, neque plures, ncquef>auciores ? de eo quoque dicere non cogitavit. Qui ergo fold cogitatione orbes luos tanto impetu circumegerint? neque deeo quicquam : fed fatis fe dixiffe cenfuit, quod cujufque contempiationcm fui orbis motum fequi dixerit, perpulchra fane illius ortus defcriptio ! Molasquoquctrufatiles non jumentis, (eddeorbium coele- ftium motu cogitando, moveat ipfe Philofophus. Cum ve- ro coeli verfontur, quamobrem in orbem ? Quod cum reli- quis, inquit, corporibusquae fimplicia funt, motus fimpli- ces conveniant, ut elementis re&i furfum, & deorfum, huic circularis cumfit, & fimplex, &fimplicium perfe&iffimus, convenire neceffe eft. Atque alia hujufmodi quamplurima, quibus univerfam coeleftium fabricam conftruxit, quse ta- mcn afferre nihil neceffe eft, quod fi quis rationum rationes petat, Philofbphum nihil nifi propria infomnia dixiffe in- telliget. Cu jufmodi enumerari poflent immobilem efie ter- ram,quod moveatur coelum.Ignem efle quod terra fit,quoni- am fi contrariorum alterum natur3,alterumeffe neceffe eft,& fiextrema,eadem quoque ncceflitate, media,ergo & aerem, & aquam. Coelum ab ortu in occafum moveri, non contrn, qnod pars coeli orientalis dextra fit , perfe&iorem autem in dextram rcotum eflc, quaminfiniftram. Et denique, neom- nia fequar, cxlum primum tot ftellis ornari , cum inferiora non nifi unam quxque habeant, quod cum fit omnium prin- ceps, ea omnia tantum ornatu , quantum dignitate anteire oporteat. Quibus omnibus fublatii cnusi intelle&rice, quan- tillum infit pondcris , nemo tam csecus eft qui non vidcat. Quid enim (ut in uno omnium exemplum praebeara) fi plaga mundiorientalisdextra fit? quid fidextra finiftr^ pneftan- tior ? Qui, quaefo, fphseras caeleftes utrumque, cum nihil con- filip agant, intellexerint,atq^ cum non intellexerint qui quod ift2c ratione fle&ant, in unam, potiufquam contrariam par- tem fevertere voluillent ? Adeo ut, quanquam germana?

p 2 fucnnt,

Deum ejje demonjlratur Di sp . II.

fuerint, qua9 naturae leges, &rationes, attulit Philofophus, perfpicuum fit nullius fru&us effe pofle, nifi caufam adhibe- at, quae&eafdemintelligat, & ad earumnormam, reruni naturam moderetur. Hsec, inquam, fi vel levifiime legerat Socinus, eo acumine efie novi, ut fold tam vani hominis au- toritate, fummam numinis (apientiam, in admirabili univer- fi ordinc, ccrnendam efle, negare non potuifiet. Proximi vero, a Philofophorum, ad ipfius Dei autoritatem provo- cat, loci autemquosefacro codice,ad opinionem ftabilien- dam affert, adeo plane nihil tale innuunt, ut omnino expen- di nequaquam mereantur. Praecipuus ex Epiftoli ad He- braeos defumitur, Gap. n, verf. 6. cum ait divinus Author, iine fide Deo neminem placerc, ergo reSa (infert) de Dev opinio, e principiisnaturalibus haberi non potejt, cum folafide, qu£ non niji revelatione divinitus faSta gigni pojfit, acquiratur. Quafi Apoftolusper fidem non intelligeret qualemcunque aftenfum, cuicunque argumento five rationis , five revela- tionis innitatur , & quid revera intellexerit , ipfe (e ftatim explicat, opinionem fcilicetintellexiffequomodocunqueac- quifitam , Deum effe, & prsemia fui cultoribus largiri. At quid multa ? cum omnino fruftra quicquam fieri non pofle dilputetur, quod pro certo fa&um efle experimur. Ad eos itaque accedamus , qui rem demonftrare conantur , & fie eonantur Scholaftici,

Sect. II. Autquippiam in rerum univerfitate efle u> quiunt, quod infe&um fit, aut fafta efle omnia. Si prius dicas, fummumDeinumenefTefateris. Necenim Deusipfe, qui fit, alio modo intelligi poteft, nifi quod fempiterna na- tura fit, caeterorumque omnium caula, Si pofterius, quic- quam omninoeffe negas$ qui enim quicquam fieri potuit, cum nihil effet, a quo fieri potuiffet. Niu itaque qusedam natura fit, quseipui fafta non fit, nulla cau(a efle potuit*, quseomnia, qua? fiunt, efficiat, nifiquid, quod ipfum fibi caufafuerit, effe dicas, quod fidixeris, quod ais, negas*- fi enim fiat, priufquam fit, effe non potuit , & tamen fi fe fecerit, antequam fiat effe neceffe ellet. Cum igitur pro- pofitionura omnium quae fibi adverfantur,prima fit effe idem fui ipfius& caufam,&effettum> neqye devitari poffit , nifi

natu-

Sect.IL * rerum finibus, 8cc.

naturam quandam ponamus, qua> infefta eft, eademque alia omnia fecit, plan£ tandem fequitur, aut Deum efle, aut ef- fe nihil. Cum autem fint, qui mundum ab omni arternitate, autore extra fe nullo, extitifle dicunt , adeo ut in quoque genere, nec primum fuerit ullum, nec futurum fit ultimum* fed fempiternoquodam circulo nafcantur omnia , & intere- ant : Hos etiam fic profligarc non dubitant, quod fi fempt- ternae fuerint rerum generationes, infinitae jam ante pmefr erunt, finitae enim fi fint , adinitium perveniendum eft. Si vero prsterierint infinita?, infinito, quo nihil majus efle po- teft, ma jus erit : Cum quicquid poftea nafcatur , iis, quae preceflerunt, fiat acceffio. At vera ut infinito accedat in- . crementum, fierinequit, quod infinitum non fit, nififitab omniparteinterminabile, at pars extremaeft, quay>oftre- mo, quod natum eft , terminatur. Preterea fi mfiniti fa* erinthomines, infinitos ergo & viros , & foeminas ^effe 5 fi enimin alterutro fexu primus fuerit, generationum exordi- um fuit, cum antequam ifte primus in quocunque fexuex^ titerit, nulla fieri poterit generatio 5 fi vero in utroque ia* finiti fuerint, infinitum erit infinito duplo majus* atquein- numerabiles ifte alterius fexus homines, non nifi dimidia pars erit infiniti iftius numeri , qui ex utroque conficitur. Quam argumentationem capiltorum multitudine, fi cum ho- minummimeroconferatur, exaggerant^ quod, quanquam innumerabiles fint homines, ad immenfam tamen capillo- rum multitudinem tam exiguus fit eorura numerus, ut mil- lefimam illius proportionem non obtineat. Alii vero qu* ingenii acumine antecellunt, nihil referre volunt, an pra> cludatur infinitus caufarum, & effeftuum proceflus , necne. Sintenim, mquiunt, fiplacet, quae fempiterna quafi h*re- ditate alterum alterifucceflerunt, autfafta, aut mfefta fuif- fe omnia inquiunt, fifafta, cum fieri non poflent, nifi ab aliquofiant, id ipfum etiam, cui, quodfint, debentvel m- feftum, vd ab alio produftum fuifle dicas necefle elt^ in~ fectum fi dixeris, id rurfum eft, inquiunt, quod volumus ^ fmminus, unde oriatur, adhuc rogamus > atque ltademum in aeterna iftt caufarum, & effe&uum ferie, tandem aut quip- piam effe fatearis necefle eftt quod ipfum, cuai non JUt^.luam fibi effentiam elargiri potuit, aut quippiam, quod lu* natu-

Qeum ejje demonftratur Disp.II.

ne virtute exiftat, atque aliis omnibus, qua? fud non exiftunt, txiftentiam impcrtiat. Alii autem , qui his etiam fapienti- ores vidcrivellent, non universa natura , fed fingulis rerum fpeciebus difputationem ardius premendam efle fic volunt. Si qu# fempiterna fucccflio fit , an rerum cjufdem ordinis, ita ut homo homincm abaeternis feculis genuerit, an diver- fi, ita ijt genus humanum a (uperiori quodam rerum ordine procrcatum f uerit, & hic ab adhuc nobiliori , qui infnper ab alio , & fic deinceps. Si rerum fucceflionem ejufdem gencrisfuifle dicas, ut dicas quoque poftulant,quiab£ter- no homo hominem genuerit, cum eafit hominis, atque om- nium animantium conditio, ut non ftatim , atque ipfe naf- catur, aliud procreare valeat, fed aetate aliqu3 prove&um efle oporteat priufquam vim genetriccm aflequatur 5 fem- piterna itaque hominumgeneratio efle non potuit, cum tem- pus aliquod praeterierit, antequam quifque quemque genu- ifle potuerat. Atque etiam ut ab aeterno procreare non pof- fent, ita neque gigni, cum ccrto quodam tempore genera- tio omnis abfolvatur, (emperque interje&i fint aliquotmen- fts, antequam fufcepta proles adenixum matura fit^ fi verd cujulque hominis nativitatem tempuspraeceflerit, abaeterno nullinafci potuerant. Pereat itaque, necefle eft, fcmpi- terna ifta gigncndi fucceflio, cum ftmper tempus aliquod fu- crit, antequam, aut gignere, aut gigni potuiflent. Sin ve- ro (ucceflionem diverfi gcneris fuifle dixeris, in e2dem, in- quiunt, difficultate, qua ab initio verfaris, quod nifi fumma demum reperiatur natura, qux ipfa omni perfeftione cumu- letur, reliquifque fuam, quam habent, exiftentiam impen- dat, nunquam omnino extitifle poterant, eo quod fibiipfis principium effe non poflint, fed porro fimm quaeque ortum iiiperiori debeant, quae fuperiora etiamfi in infinitum ufquc afcenderis, fi fu2 natuni nihil fuerant omnia , nunquam ali- quid fuiflent. Propterea cum quaedam efle videamus, co- gimur demum eo vifii naturam aliquam fiifpicere, quas & ipfa lempiterna fit, & reliquorum omnium quotquot aliquando extiterunt, fonsfit, &origo, atque hunc, inquiunt, fum- mum habetodivum, hunc perhibeto Jovem.

Qu3 difputatione, quanquam Scholaftici quacftionem ad exitumperdu&araeffecenfeant, quafi perlpicue fatis con-

tra

Sect. II. a rerttm fimbus, 8cc.

tra Atheos e3 conclufum effe arbitrarentur, quod rem quan- dara, quse ipfa fempiterna natura fit, caeteraque omnia pro- creaverat, inveniffent. Huc ufque tamen Atheos non modo comites, fed & pracurfores habemus, qui in eddem fenten- tid confentiunt ad unum omnes, infedta fuiffeomnia, atque fe effato omnibus communi e nihilo nihil fieri , fua quifque difciplinae ratione tuentur , cum alii ipfam rcrum univerfita- tem eo ordine, quo ftat, aeternam effe velint 3 alii primam omnium materiam, five fit ifta atomorum congeries, five alia quaecunque mundi principia, equibus, quaefunt, quae- que nafcuntur omnia , fine novae cujufvis rei procrea- tione nafci arbitrantur. Quod quicquid denuo fieri videa- atur, id varia iftorum concretione fiat, quicquid interire, id quoque eorundem diffipatione intereat. Atque quod de universl natur3, idem de fingulis rerum fpeciebus ftatuunt. Nempe qui mundi «ternitatem, aeternam quoque cujufque animantium generis fucceffionem afferunt 5 qui vero ex ato- morum concurfione fortuiti ortum, ex eldem effici omnta, quae in quoque genere efficiuntur. Atque etiamfi quae con- tra fententiae primae Authores fempiternam effe non poffc animantium fucceffionem difputantur , quandam verifimili- tudinis fpeciem prae fe ferre videantur 5 cuivis tamen , qui rem ferio perpenderit, fophifmata potius, quae ab intelle&us humani, qui quod infinitum fit , noncapiat, imbecillitatc, quam re&ae rationis ufu orta effe videbuntur. Si enim, qul fempiterna effe poffit rerum fucceflio , non intclligamus, nequequi nonpoflit, intelligimus, quod nullum in omni aeternitate fit momentum, quo cum antea efie non poflent, effe coeperunt , & fi quis tempus, quo potuiiie coeptum fit, elTe dixerit, fuiffe quoque dicat , quo Deus ipfe quoque efficere non potuerat , fi enim femper poterat , femper eti- ameffici potuerant : Sivero nonpoterat, ipfe quoqueef- feciffe coepit 5 ciim vero fempiterna fuerit, qualifcunque fit ipfius potentia, quicquid procreavit, procreare poffe nun- quam coepiffe dicendum eft 5 atque proptcrea cum, an fem- piterna effe , an non cffc potuetitjerom fucceflio, nefcia- mus, quidni fophifmata efle concludantvir, quibus in con- trarium demonftrare nituntur, cum in pates difficultates in- curratur fi affenferimus , ac fi ab affenfu omni nos cohibea- ■ xnus ?

Deum ejfe demonftratur Disp.II.

tnus? Quodfi, qui aeterna rerum fucceffioeffe poffit, non intdligatur, neque qui effe non poffit. De his autem, cum <de iis, qui ab eodem principio foliti funt in Ariftotelem di£ •putare, uberius di&urifumus.

Philofophis vero, qui in alterd fententia fuere, mundum, & quse in eo funt, quaeque cernuntur omnia materiae mecha- nicis motus legibus exagitatae concurfione nafci, nihil, quo eidem contravenire poffint , habent icholaftici, aut fi quic- quam habcre fe exiftimant , nihili seftimandum effe putant mechanici, cum quod an quae omnino, an quales fint mecha- nifmivires, ipfi nequaquam intellexerint, tum quodnullas naturc leges, fi quae fint, nifi quas ipfe Ariftoteles ratas effe voluit, fciverint, iifque folis, quid ferre, quid non ferrena- tura recufat, judicaverint. Quibus quicquid ifti conclufum effe, hinihilconcludendumeffeputant, quife putant me- liores, atque ipfi rerum naturae magis confentaneas tuliffe. Atque igitur cum e folo praejudicio, atque Ariftotelis autho- ritate, nonex ipfa rerumveritate difputaverint, nontamiis refpondendum effe, quam omnes cum fuis argumentis con- temnendes arbitrantur. Alia itaque ineunda difputandi ratio, &reperienda via eft, qu3 fimul utrofque redargua- mus. Praefertim cum ex utrifque conflari poffit, & quidem confleturfententia, primum ipfam mundi fabricam, eo, quo eft ordine, ab seternis feculis {tetiffe^ deinde ea omnia, quse in eo nafcuntur, & intereunt, folis materia? motibus, nafci, & interire. Quorum primo mundi aeternitas, contra quam nihilquoddifputarepoffunt, habent fcholaftici, obtinetur. Secundoautem, hominum, & cu jufque generis animantiiOT, ut fponte ortorum ortus, & interitus. Quibusduobus om- nem univerfi complexum fine providentia explicuiffe fe pu- tant. Priori ipfom rerum univerfitatem nullum exordium habuiffe, pofteriori omnia animantium genera , ut fponte ort3 , caufis naturalibus procreata fuiffe. Quo etiam non modo profligatam quaeftionem cenfent an (empiterna effe potuit hominum fucceffio , (ed & multo difficiliorem iftam qui natura humana nifi causl qu&dam quse ipfo hominum genere non contineatur, procreari, aut omnino effe potue- rit. Ifta enim, ciim vi naturae fuae exiftendi neceffitatem non exigatj ab aliqua caussi, quse aut totum hominum gemis,

Sect. II. k rerum finibus, &c.

aut generis primum genuit procreata fit, neceffe cfc. Cum enimipfa hominum natura nufquam, nifiinfingulis repcria- tur, nullam exiftentiam haberepotuit, nifi quamin iplisha- buit. Si ergo ipfi omnes aliquando orti fuere, totum quo- que genus ortum fit necefTe eft. Atque adeo ab ^terno effe non poterant, nifi aut caufa quaedam fit , qua? initio totum genus procreavit, aut homo quidam immortalis, qui cum reliquosmortalesgenuerit, ipfe ncque natus fit , neque in- teriturus. Qualis cum non fuerit, totum genus alui quadam causa procrcatum cfTe neceffe eft. Atque igitur, quanquam aeterna fuerit rerum univerfitas , nihilominus animantium omnium exordium fuiffe neceffe fuit. Qpo , quid qua?(b, quod verofimilius fit , reperire poffent mechanici , quam quod iifdem natura viribus quibus infefta omnia procreen- tur? Cumenim immenfa iftorum multitudo, quovisannuo folis curfu , fola4 caufarum naturalium facultau- procrectur, quidni etiam, inquiunt, majora cu jufque familia? animantia, cum & iftsec pari artificio fabricentur ? Difputationem ita- queed ratione, quseutrique communis fit, inftituere opor- tet, utnequeipfa rerum univerfitas , eo, quo ftat ordine, finecujufdam providentid ftare, neque quxinea cujufque generis nalcuntur, nafci potuerant. Quibus id unicum, quodin difceptationem venire poteft, obtincbimus, nempe cum utrinque fempiternum, & improduftum quippiameffe agnofcatur, an ejufmodi fit, ut id cultu , & veneratione prolcqui oporteat, necne. Si enim confilii, rationifque ex- ors fucrit (quod volunt Athei) fruftra omnino eflemus , fi veneraremur 5 fin confilii, & rationis compos, fatentur om- nesfummlvenerationeexcipi oporterc, nofque omnia amo- ris, & gratitudinis officia eidem exhibere elTe obligatos, tum quod omnibus dignitatis, & fapientia? numeris emincat, tum quod longe optime de nobis mereatur, cum univerfi Domi- nusfit, noftrumque parens. Siitaqueimmcnfamhujusmun- di machinam non nifi Architedto qui omni rationis acuminc excellat, extrui, neque nofmetiplbs, nifiSc ipfe procreave- rit, nafci potuifie demonftravero , omnium fuffragiis etiam Atheorum (qui omnes nervos intendunt, ut mundi opificem tollant)Deum effe conftabit,non modo qui cukus,& obfcquii compos fuerit, fed & qui fummo jure utrumque poftularent.

Deutn ejfe demonjlratur Disp.II.

Se c T. III. Ab hoc itaque principio, utrumque fic cx- ordior. Quae ad finem referuntur , atque ejus caus3, quo referuntur, omnia faciunt, ca neceffe eft, vel fuo , vel ali- enoconfilioregantur, cum in finem collimare, aut eundem affequi ncqueant , nificaufofit, quae tum illius utilitatem noverit, tum mediaeiaffequendo idonea elegerit, & po~ ftremode mediorum, quse elegit, ufu judicaverit. Noffe vero, eligere, &judicare, folius funt confilio, & ratione utentis. Si itaquc naturalia omnia in fuos ferantur fines, ne- quc tamen fuo cu jufque confilio, cum nulla intelle&us facul- tate fint praedita, diccndi initio res confe&a eft , omntequc re&oris cujufdam confilio confici & gubernari fequitur , at- qne is eft, qucm fummum numcn, fcu rerum omnium Do- minum, & authorem dicimus 5 & quanquam cum hac rati- one inftituatur difputatio , optime contra Atheos conclufe- rimus, quod mundum a causi fapiente , qua? in totius com- page, & partis cujufque difpofitione, ad certos quofdam fi- nes refpexit, conditum fuiffe demonftretur , ut tamen om- nem impietatis caufam in aeternum profligatam dederimus, nulld quoque alid quacunque causd, nifi quae finis gratii fe dirigat, effici potuiffe demonftrabimus. Qya ratione fi in- ftituatur difputatio, nihilintereft,anmundixternitatem, an ortum mechanicum aflcruerint. Si enim omnino neque efle, neque eo quo ftat ordine, ftare, nifi confilio potuiffc effc- cero, quid refert (cum fine eo cffe nequeat) an £tcrnum, an aliquando ortum dicant > non enim cum (cholafticis pro- cf catum fuifle diccrem , quod fempiternus fuifle non pote- rat, fed fempitcrnum, vel faltem infeftum non fuiffe, quod confilio faftum fuiffc demonftrari poflit, 8c poftquam con- iilio faftum fiiifle liqueat, difputare non opus effe , opinor, tattum fuifle. Et denique, quanquam fatis fit argumentum utrumque univerfali ratione conclufiffe, tum mundum nullo modo, nifi cfficiatur, efle, nequc effici, nifi fummo confilio potuiffc 5 ne vcro quae belli reliquiae, quibus renafcatur, fu- pcrfint, utramque hypotheGn, tum mechanicorum , qui mundum cafu fieri, tum Ariftotelis, qui eundem neceflitate, au&ore extra fe nullo, extitiffe voluit , funditus evertam. Qu^ omnia cum perfccerimus, fi quis rem non fatis confe- dam dixerit, quid dicam , tam vili 3 tamque ab)e£te fortis

Sect. III. a rerum finibus} &c.

animalculo nihil fupereft, nifi ut in petulantiae pocnam pro- tervae Atheifmi crudelitati seternum damnetur.

Qua? autem omnia ut efficiam , per univerfum natura? complexum pervagari nihil necefle efle arbitror, quanquam enim philofbphos imer (e difputare novi, an afpe&abilis ifte, qui mundus habetur, rerum complexus univerfam naturam compleftatur, an alii porro fint mundi, qui per omncm fpa- tiorum immenfitatem fparfi ab oculis noftris pra? ingenti in- tervallo fubducuntur 5 dequibus fuam fuo quifque arbitra- tu (ententiam tulit, quidam non nifi unum, quidam plures, atque eorum alii finitos, aliiinfinitos volunt, quJtamende re, etiamfi nihil norunt, fidenter, ut folent, pronunciant, nc qu£ de redubitare videantur. Nihil enim in fu2 opinionc compertum, & exploratum fatis habere poflunt , nifi quod rerum univerfitatem afpe&u noftro non definire verofimile videatur^ cum nova indies aftra, qua> nudis oculis videre non licet, tubi Batavi ad jumento videamus. At tamen cum £ rebus noftris adeo remota fint ifta omnia , ut fi fint , quo ufu, autfincfint, fcire non poflimus, fint, an non fint, de iis nihil dicemus. Ncque etiam de ifto coeleftium, quae in alpe&um cadunt, ordine, quod immenfam propter diftanti- am, fi quid ad ufum noftrum pertineant, nihil ad fcientiam pertinere pofliint. Quanquam profe&o fi quis admirabi- lem iftum fiderum innumerabilium ordinem afpexerit, ut- cunque qux fit iftius ratio nefciat, non poflit quin miretur immenfam iftam cum fapientiam, tum potentiam , quae tot, tantofque orbes eo ordine inftruxit , ut ab omni ataxia fe omnes tamdiu tueantur. Qua? autem duo maximam admi- rationem evocare videntur , funt incredibilis iftorum tum magnitudo , tum multitudo. Quanquam enim , qu3 fint magnitudineob immanem diftantiam non certo aflequamur, planetis tamen, aut ^quales, aut majores efle certo novimus, quod, etiamfi tam immenfo prae iis intervallo diftent, pari ta- men magnitudine appareant. Quid igitur admirabiliusef fepoflit, quam rerum tam multarum, atque tantarum, tam ordinata difpofitio ? Ubicunque terrarum pedem figas , tam mnumerabili multitudine per omnem coeli immenfitatcm iparguntur, ut continuo plurcs, quam numeraie potes, in- tucaris : 8c tamen, fi in alium quemvis locum migrarc vclts,

<^ 2 ali*

Deum ejfe demonftratur Disp. II.

alia? innumerabiles fe ubique produnt. Dic itaque, inquam, quifummum iftorumomnium, nifi (umma admiratione ra- ptus, ordinem afpexeris,idque five fphseris fuis, tanquam cla- vi impa&i hxreant, five libero aethere pendeant. Si fphseris impingantur, quanta eft opificis potentia , qui forniccs tam vaftd amplitudine hiantes extruxit ? & cum extru&i fuerint, qui, quaefo, tot fideribus, ea nifi quis implantaverit ornari potuilie cogitas ? fi vero libero aethere pendere putas, quen- quamne, quaefo, qui idem non fit fumme potens, moles tam immenfas, tamque innumerabiles fedibus fuis fummi cum fta- bilitate difpofuifle cenfes? Quis denique , qui ipfe fumme fapiens non fit, tamvarias motuum viciffitudines gubernare poflit, adeo, ut quanquam implexa varietate choros du- cant, tam certis tamen modis , & numeris confentiant, ut mutuis incurfionibus nunquam allidantur. Ifthxc vero om- nia, cum nontamfcire, quam admirari detur, fummam opi- ficis, qui ea condidit, potentiam (ufpiciamus 5 mihivero,. a rebus, quantxcunque fint, tam longe diftantibus, cumloco tam perlpicuo verfemur, argumentari non libet.

Neque poftremoquicquam de admirabili Planetarum or- dine, quanquam ad orbem noftrum pertineant, dicendum effe arbitror. Etfi enim curfus fuos , converfionefque mi- rabiliter confervant 5 cum tamen quo fine nefciamus, quod rationibus fuis quas fibi praefcriptas habent , plerumque in- ftrviant, noftris vero (fi Solem, & Lunam excipias) parum, aut nihil conferant 5 iniisquoque folum fummi opificis fo- lertiam mirabimur, qui effecit, ut tanta* varietate , & con- ftantia eofdem femper progreflus , & regrcflus confervent. Ut Zodiaci lineas nunquam perrumpant, (ed citra omnem er- rorem, fuum quifque curfum moderetur, ut vagis , 8c difli- milibus motibus fibi mutuo nunquam occurrant, (ed invari- ata prorfus diftantia', rata inter fe fpatia femper definiant. Nifi hoc unum mechanicosinterrogareliceat, an quacafu tot ingentes fabricas in fuum quamque orbem tam aptis in- tervallis confediffeputant? autfi contigerit, earumnullum tot feculorum atatibus jufto propius, aut inter fe, aut noftro terrarum orbi appropinquafle ? Ullamne casusfpcciem pro- dit, tamamica,tam varia, tamque perplexa rerum confpira- tio ? Quanquam itaque fitus rationem , qud tum planetas,

tum

Sect.IV. ^ rerum finibus, Scc.

tum fidera omnia difpofuit imperfcrutabilis opificis divini

fapientia non intelligamus 5 hoc tamen certo ir.telligimus,

difficiliusfa&u nihil dTe, aut, ut fiat, plus folcrtiae poftulare\

quam ut in tanta rerum varietate ordo St conftantia ferve-

tur.

Sect. IV. Mifsd itaque coeleftium omnium ratione, argumenti fatis terra noftra praebebit, quam, etiamfi tam exiguam univerfi partem exiftimarint Philofophi, ut ad om- nemcoelicomplexum punftiinftar efie arbitrentur, tamen, cum fit domicilium noftrum, nobis, ut fua cuique domus no- ta effedicitur, facilius innotefcet. Quamipfam, & qux in ea funt omnia fic extru&a efle dico, ut nulla caufa efle pof- fit, quamobrem ea qua funt defcriptione, fiant, nifi quod fuos fines, quorum fafta funt causa , habeant & affequan- tur, atque e£ fublad , nullam cauftm phyficam fuperefle, qui omnino extrui potuiffent : Quod ci argumenti vi & perfpicuitate demonftraturum effe fpero, ut neminem relu- ftari poffe confidam , nifi qui idem hanc , quam quotidie pedibus calcat, terram efle negaverit. Ne vero nimii ex- peftatione torqucam, primum dicite. Philofophi, quid eam ftui fedc pofuit, & cum quam habet, na&afit, quivi, qui- bus radicibus, quo ponderum aequilibrio , ne nutet , undi^ que tcneatur ? Quantillum fpatii eft quod occupat , fi omni immenfitatis amplitudini comparetur ? Ipfa enim fi omnium Planetarum complexioni, Planetarum complexio, fi omnium fixorum diffufioni , fixorum difFufio , fi omnt immenfitati comparetur, in pun&um, quod magnitudinem nullam habere dicitur, prorfus evanefcit } cum ifta innumerabilia aequalis cum iftis omnibus magnitudinis fpatia, in fe comple&atur : Dicite igitur qua caus2, tam opportune iftam fedem,qua jam fita eft, delegerit? Et primum,tu*T/)^/,cumomnium pri- mus fis, quid tu ais ? Terram aquas innatare. Solum ergo di- cas,mi Philofophe,quid aouam fuftineat. Quid ergo,tu Em- pedocks i Columnis ab inferiori parte fufis fuftineri. Neque a te quicquam poftulamus, nifi ut dicas, quid iftas columnas fuftinuerit. Qifid vos Anaximenes , Anaxagoras, Dentocri- tvs? Terram propter ampliflimam figurae luae latitudinem aeri, ut aqu* ferrum, fupef natare, cum cnim difci adinftar

ri fl 2fc*m gjp iemnjhatur Disp.1L

lata fit, aer inferior, qui loo : nh habet, quo migrare pof- fit, Terrae pondus focdcfuftincb t, An vero non intelliga- tis ar&ioribus anguftiis, quam lit immenfum iftud ipatium, quod a terraufquead ccelum diffunditur, aerem non coer- ceri ? Huic autem fi totius terrse amplitudo conferatur, in pun&um Sc punfto minus evanefcit : Sumite ergo difcum te- itaceum diametri pedalis, quae ma jorcm ad ingentem quam- vis aulam proportionem habet, quam habeat terra ad ornne fpatium ad ufque Lunam, atque experiamini fi e lacunari dimittatis, an deciderit, an aeri femper fiipernataret. At pu- Ariftoc dc erorum infantium nugae funt ifthsec omnia. Quid ergo Ana- Coeio.U.c.13. ximandcr, quiveterum omnium optime cenftrifTe viiuseft?

Terram cum in medio collocetur, atque aeque ad extrema fe habeat, non magis ad fupera, quam ad infera, aut verlus la- tera ferri oportere. Atque adeo cum fimul ad contraria moveri non pofiit, neque caufa fit, quae huc potius , quam illucmoveat, fede quam ab initio na&a eft, femper manere. Nullam itaque effe caufam vidk , quod hoc potius quam alio loco confiftat,nifi quod in eoabinitio collocetur : quan- quam qu2 caus;!, & quo fine iftum, quem tuetur , obtinere potuit, aut non vidit, aut non dixit Philoibphus. Si igitur porro fcifcitemur, quamobrem ifto, quo jam fita eft , loco, ab initio conftituta fit ? aut nihil, quod refpondeat, haberet, aut nihil aliud, quam quod fumrao opifici fic placuiiTet : & placuiflc, quod cum ea rerumnaturse Idaea conveniret, quam ipfe libi in mundo condendo prcfcripferat. Atque nift nu- minis confilio res fiat , nulla certe eft ratio phyfica, quam- obrem hunc locum potius, quam quemvis alium ab initio oc- cuparet 5 aut fi quem forte occupet , quamobrem tueatur 5 poterat enim in omni immcnfitate quemcunque obtinere 5 quod itaque peculiare quodvis pun&um affeftaret , aliud in causa eife neceffe eft, quam quod fic forte contigerit. Par- tcs enim, e quibus coaluit, aut ab eddem plagi omnes, aut a diverfis diverfie peivenere : fi ab eidem omnes , quid eft quod cum ad hoc punftum pervenerint , ne ire pergant, in- hiberet ? Quifquamne enim putat rem imaginariam fud foli vitantam molem, ne quo tendat , pcrgat cohibere ? Si a divcrfis diverfa?, quid eft quod ex oppofitis undique regio- nibus in idem fpatii pun&um impellat? aut fi quid impulcrit,

felici

Sect. IV. * rerum finihus, &c.

felici admodum alea cecidit, quod in ipfo pun&o, ncque an- te, neque poft convenerint, aut fi forte convenere, unde tam sequali undique vi, &mole> Si enim insequali, altera ifta qu*e majori impetu, aut pondcre valebat, alceram ftcum abripuiflet. Et poftremo, ciim in loco fuo a>quali partium omniumoppofitionerevinftaelibrentur, nulla ufquam fien potuit partium mutatio, quin eddem tota moles extra pun- ftum fuum revulfa ruat, & intereat. Quippe fublato m qu&ibet parte a?quipondio , cum robuftiori oppofitae pon- dere vincatur, tota concidat necefle eft. Anaximandro, aliifque, qui praeceflerunt , rem paulo propius attigifle vi- detur P. Gaflendus} terram fivc in centro mundi, five in 1 alio quocunque loco conftituta a Deo fuerit, lbi ldcirco quiefcere, quod ipfa fecundum fe totam neque gravis fit, nequelevis, ut deprimatur, aut avolet^ ac centrum mte- rim in fe habeat, cujus refpeftu partes ipfius graves y levef- queintelligantur, accenfeantur proinde defcendere , dum inipfumtendunt, afcendere dum ab eo recedunt, yeluti globus ex ei confeftusmateria qua? fub pari mole aeqmpon- deretipfiaqux, quiefcit in vafe aqu£ oppleto, quacunque in parte eam pofueris, five in fuperficic, five in medio , five in fundo. Genuinam quidem terrae fitus , quem ab mitio habuit, caufam attigit, nempe authoris arbitrium, qui hoc loco, cum alio poterat, fitam eflevellet, cum autem confti- tuta fit, qu^vi defixamfe tencat, nifi quam qui condidit impreflit, ipfenonmagis phyfice, quam caeten, expofuiM Globus enim ifte qui fi in quacunque aquae parte pofueris, quiefcit, idcirco quiefcit, quod aqu* aequipondio libretur, adeoutquseaqu* pars ei fuccumbit, eum, cum ipfa pari - fit pondere fuftineat. Iftuc vero quid ad terrae globum, qui tenui aere, eundem etiamfi multis gravitatis momentis vin- cat, fufpenfa tenetur, atque ita aequipondii ratione, ut glo- bus iftenon confiftit, at h ifta fixa non fit , ha&enus quam- obremquiefcat, nihil explicatur. Quod autero gravitatis vim non toti terrse, fed fingulis ejufdem partibus lnelle mh- nuaverit , id prorfus ab ^quipondii exemplo alienum eft. At vero qu* fit admirabilis ifta virtus, & unde dicendum eft, id enim quxrimus , qui ipfa materia, fi fibi rehaa ht, undiqueabomnipartein medium feratur? Sin vero, eam

i io Deum ejje demonftratur Disp. IL

aliunde acceperit, a fummo conditorc datam effe fatendum eft. Et quidem quanta artis folertia rem comparavit , mox dicemus.

Sentcntia autem omnium maxime trita , 5c vulgaris ifta eft, quam Philofophi ad unura omnes e Societate Jefu tuen- tur -0 qui EcclefixpariterinterefTeputant, ut in Philofophii v. Prxclpuc Ariftotelis, ac in fide fummi Pontificis decretis obfequamur. Guiidinum dc Clamant hi , fcnfu fimul & experientid conftare, atquc do- SriSkSbi. aiffimorum omnium virorum teftimoniis, & rationibus com- um demagne- probatum effe, gravia omnia, nifi quid impediat, innato fuo te5 1. 1. c i s. p0n<jere deorfum ferri, neque quovis loco quiefccre, doncc centra fua univerfi centro aptaverint : Adeo ut centrum centro, medium medio undiquaque con(entiat , ut fi terrae moles, aut loco dimoveatur (uo, aut in nihilum abiret, cor- pus aliquod grave undique ad univerfi centrum convola- ret, neque cum extima fui parte centrum attigiffet, quiefce- ret, (cdeouique moveri pergeret, donec fua» gravitatis cen- trum, ipfi univcrfi centro incederit 5 ad hanc tamen opinio- nem comprobandam, quam do&iflimorum omnium rationi- bus comprobatam effe clamant , folius Ariftotelis authori- tatem interponunt, iftiverofuo loco refponfiim erit, hos intciim, ne nimium exultcnt, monuiffe fat fit, cum in omnes partes immenfa fit rcgionum magnitudo, iftius neque medi- um, ncque extremum efle, atque igitur nullum in omni fpa- tio ccntrum, ad quod gravia omnia convolarent inveniri poflc. Atqui tamcn in ipfo mundo, inquies, reperietur, qui fcilicet cum orbis forma extruatur, gravia omnia undique abipfiusextremitate, fuoponderead centrum delabuntur. Hi verd laborem laboricumulant, nunc enim ab iis, non quid tcrrani, fed quid mundum fuo loco fuftineat , quserimus^ etenim immenfus ciim fit ifte, quem videmus, coelorum com- plexus, nobile problema , atque ipfius Archimedis acumine dignum putarem, tam qui fe tanta moles, opifice extra fe nullo, fabricata fit, quam qui in rcgione vacua fulcro extra fe nullo fubnixa fua virtute fe fuftentaverit. Quod cum dixerit, 'dicatquoque, qui terra fu^lmet ftabilita mole, uni- verfi centrum & poflideat, & tueatur. An quod ifta fit gravitatis indoks ad centrum fen i > Quamobrem vero tam varia-fit ifta, ut materi* pai ticulas undique ex omni regionc

Sect.V. a rerum finibus, &c.

huc exilire faciat, alias inferne, fuperne alias, ab auftro ali- as, alias a feptentrione, has ab Oriente , ab Occidente illas, & denique aquaMam regione quafdam? An quod mundi centrum potius quamalium qijemcunque locum appetunt ? Anergoquid in ipfo centro fit, quod corpora a fe longe diffita adfe provocet ? at resfifta eft, 8c fpatium inane, ni- hili autem vis nulla eft, nulla aftio, & ctiamfi quid valeret, quare potius hoc univerfitatis punftulum , quam quodvis aliud, omnia ad fe alliciat ? unde vires adeo validas pr^ ali- is quibufqueadipifci potuit, ut ad fe a reliquis omnibus ar- ripiat? vel fi omnino attrahere potuerit, quod ,. quasfo, il- lius commercium cum particulis, qua? ubique fere irrmensum ab eo fubmoventur ? Aut denique quibus nunciis ld fe vo- cat, & quibus inftrumentis ad fe trahit ? An innata corpo- ribus gravitas eo fponte feratur ? Id fi dixeris , illuc ferri, quod illuc ferantur dicis. Hoc ipfum enim eft quod requi- rimus, undenam materiae cujufris natura ad determinatum hoc fpatii punftum potius quam aliud quodvis feratur,cum pateant pariter infinita, in quas pari libertate abire poliet. Si vero vi innatd feratur, cur noneddem vii omnes cjuftkm particula? ? aut qui cum vis fit eadem, omnium contrarid mo- veantur, ita ut oppofita oppofitis occurrant ? Si enim ob natura? neceffitatem, quaedam materiae partes ab ortu in oc- cafum abirent, quamobrem non omnes ? & e contra cur non ab occafu in ortumomnes ? Cur denique utraeque in regio- ncm contrariam non recederent, ut qux ab Occidentali pla- ga in Occidentem, & quaeab Orientali in Orientem ulteri- us proripiant ? propterea cum materia naturae fuae indole, non certo quodam motu rapiatur, aliud quiddam eft quod iftius motum definiat. Alioqui fieret iftius partes certo quodam motu moveri , & tamen fingulas fine omni caufa moveri. Denique corpora omnia ubicunque pofueris, (pa- tium fibi aequale invcniunt, quorfum itaque novas fedes qu#- fitum eant ? & fi quaefiverint , quo duce ab omni undique regione iter brevifiimd via conficiant ? & cum confecerint, quo magiftro ad locum fibi pr^ftitutum perveniifefe intelli- gant, ut quam primumpervenerintmotumultrofiftant, ad- eo ut (i vi ulterius ire coegeris, fe quam cito fibi relifta finr, in motum contrarium defleftant ? Admodum fane ifto unico

j22 %kum ejfe demonjlratur Disp. II.

pr» aliis omnibus in immenfitate punfto dele&antur, ut ubi- cunque pofueris , continuo in intimos ejufdem amplexus ruant.

Sect. V. Jam verocum mechanicorum omnium fen- tentias retulerimus, qui Philofophid ad hujufce rei (cientiam utarenihilintercflevides, & praeterea nullam caufam efle, quicquid balbutire conentur Philoibphi, quamobrem terra fu3 fecte collocetur, nili opificis confilium adhibueris, qui hsicpotius, quamqu^vis alia pofuit, ut a (ole aptiffimum in- tervallum haberet : videsenim, & fentis quania cum rerum utilitate ipfe lumen Sccalorem ubiquediffundat, quaeque in terrl nafcuntur omnia gignat, foveat, & invita tueatur, ita ut fine eo non omnino , nedum jucunde vivere poflimus. Quarum tamen omnium utilitatum , nifi habita a quodam fummiinteivalli rationc, nihil conferre poterat 5 fi enim lo- co fuomoveatur , aliumque aut propius, aut longius difli- tum occuparet, ipfum eundem quem tot , tamque cgregiis naturaeufibus infervirefentimus, non modo nihil prodcfle, (ed maxim£ nocere fentiremus. Si enim Lunae ambitu cir- cumferri contigififet , contigerat quoque cudum per Zodia- m cum, ficut & ipfam Lunam, fpatio menftruo confecifle$ at-

que inde tempcftatum viciflitudines, quae annuae jam funt, menftruas feciffet , quoficret, utuniusmenfis aetate, hyemis, aftatifque varietates rediiffent 5 quas fi tam breves fiiifle con- tigiflet, omnis omnium, qua? terr^ gignuntur, periiflet vita, & vegetatio^ quod fruges quae per aeftatem provenerant, priufquamad maturitatem pervenire poffent, brumale f rigus enecaffet. Ablatis autem terras frugibus, omnia animanti- um genera fame quoque contabuiflent. Deinde cum tam arfta vicinitate Sol Terrae incubuerat, annon vides tam lar- gos, & vehementes in eam ardores effudifle , ut aut pcnitus ifta conflagraret, aut iftam faltem tam fervido calore perco- queret, ut tota inutilis fiat, atque animantibusinhabitabilis? Infuper, quid fi tanto intervallo, quantofixae, autlonge ma- icri dirtaret, annon Orbis Terrarum ferapiterno (qualore horruiffet, inquo, cum folislumine, & calore deftituatur nihi), aut proveniret, aut pubefceret, aut maturitatemaffe, queretur 3 ifto cnim intervallo nihilo validior aeftus.a fole-

quamv

Sect. V. a rerum finibm, &c.

quam ab ipfis inerrantibus ad nos ufque appelleret , qui im- bccillior fuifiet, qu^m ut terram tepefaciat, faltem ut eidem quicquam folatii, aut foecunditatis affcrat > Quid quod de- niquenimioiftoreceflii , nimium quoquediftarent Tempe- ftatum viciffitudines^ fi enim, vel quidem ipfius Saturni or- bernluftraverat, curfum fuumnon antetriginta annos con- fecifle poterat, atqui ifta ratione hyemalis tempeftas quin* decim annos habuerat, quam diuturni frigoris inclementiam, nifi maximiicalamitate, ferre non potuit oibis terrarum. E quibus terram, fiquovisalio univerfi toco fita fuiflet , omni ufu caruifle vides ; nifi alix mundi partes folum ut cum ea congruant, alio modo, aut ordine comparentur } iftuc autem ut fiat , opificis confilio opus eft, qui rerum emolumentis confulit: atqueiftum, etiamfi terra longius, aut propius a foleabeflet, illius commodo alii ratione profpexifle pofle fatemur, v. g. fi majorem, vel minorem intervalli diftantiam, aut motus celeritate, vel tarditate, aut virtutis magnitudine, vel parvitate corapenfaret. Ut fi propius in Lunse ambitu Solem pofuerat, eidem vim pro diftantise ratione magis tem- peratamdediflepoterat, atquemotum etiam eomoderatio- rem, ut circuitum fuum, non nifi anni fpatio conficiat. Aut, fi longius ad Jovis ambitum abduxerat, duplo ma joretn ca- loris ^uantitatera, & motus celeritatem dare potuerat $ quo fieret, uteddem utilitatis ratione , quanunc, terrse infhvi- ret. At ifta, inquam, omnia opificis funt, quo fublato, eti- amfi aliuscontigeratterraefitus, c^etera omnia eodem quo fe habent modo haberent, neque rei cujufvis pro rerum com- moditatibus facienda mutatio eflet. Annon itaque mirabile videatur, cum unicus fit in omni mundo locus , quo terram fitam eflfe expediret, fi cxco mechanifmi impetu extru&a fit, ut eam ex omnibus fibi fedem deligeret ? Immo deniquc cum nulla fit caufa Phyfica , qua? eam quovis omnino loco ftabiliat, cumque loco omnium aptiffimo ftabiliatur , quid fupereft, nifi ut optimiiftius divini Archite&i munificentiam fiifpiciamus, qui nobis domicilium tam commodd fede con- ftitutum, & extruxit, & ornavit? Quod idem de terrae a lole in latitudinem diftantid dici potuit 5 fpatiorum cnim im- menfitas, non modo furfum, & deorfum, fed & in latera dif- hmditur, ut igitur felici admodum alei cecidit, terram foli

a 2 non

Deum ejje demonjlratut Disp.H.

non propius furfum admoveri, ncquc longius dcorfum amo- veri, itaneque ab hac, ncque ab illa parte fitam fuifle, fed loco ad ipfum folem parallclo. Cum autem fit in utrumquc latus latitudinis immcnfitas,qui in omni ifta immcn(irate,tcr- rafeiftopun&ocollocavit, quouno, foli iiibjech, jaceret ? Innumerabilia fpatia funt terrae diametro arquaha, qui, qua> ib, igitur ex omnibus id unum elegit, quo pra:cise eodem Ja- titudinis circulo , quo Sol circumfcrtur , fe fuppofuit? Si enim una diametro, aut Boream, aut Auftrum verfus fitam efTecontigifict, extra Solis viam prorfus jacuifia. Immo vero nonmodoaliquamfui partem , l'ed ipfam mediam fui rcgioncm fubter illius curfum collocavit: Ipfe enim fi Au- ftrali imminerer, incrs jacuerat Borealis \ Stcontra, fi Bore- ali Auftralis. Cum vero fupra ipfam medietatem tranfeat, radios fuos pariter in utrumque latus diffundit. Verum cum de Solis motu, de hac re forte fufius dicemus.

Sect. VI. Cum vero terra fua fede defixa fit , dicite qua vi omnes ejufdem partes tam arfte undique toti coh#- rere confentiant ? Quo principioacontrariis regionibuspars quacque in medium femper nitatur , adeo ut ubicunque po- fuerisnull^ moiiterram appetat, totiufque compagem tue- atur? Curnonpotius in immenfam iftam, qui circamfufa eft, inanitatem decideret, cum quaeque illius pars,ubicunque terrarum fita fit, fpatium, in quod abeat, vacuum inveniret ? Pncfertim cum communis veftrum omnium opinio fit, omnia in quamcunque partem fuique deque , ubicunque vacuum rcpcriant, avolatura. Saltem quo minus avolarent, nihil eft quod impediat, cum qui circumfunditur, aer non fiitis crai- fus fit, ut illarum motibus, fi abire vellent, obnitatur. Cum autem hac de re dua* fint fententia^alteraqua? Mechanicorum omnium communis eft, terram no&is dicique fpatio circa axem proprium convolvi 5 akera qua? Peripateticis propria0 eandem media mundi fede immobilem fcmper ha?rere , qua- rumutram fequaris, neutrd quicquam afiequeris. Siprio- rcm, tantum abeft, quicquam fore, quod omnium a terra di£ ceflum impediret , ut tanta motus pernicitate, qua? in extiml ilJius fupcrficie foluta funtomnia, longe, latequediffiparet 5 cum nihii magis experti fitis, quam fi quid rotundum quavis

celeri*

Sect.VL a rerum firiibtts^ &c.

celcritatecircumrotetur , id omnia quae eidem accumbunt diffipaturum. Sin pofteriorem, qui Peripatetici eftis, fe- quamim, quanquam fui diilolutionem non efticiat, qui ta- nicn vi omnes fui partes libi undique cohserere faciat , ut dicatis provoco. Nihilenim vos veftram gravitatis quali- tatemjuvare demonftravimus. Quid enim eft , quoaean- dem terrae particulam ab oppofitis regionibus, in idem cen- trum provocare poffit, ut, fi inferius pofueris, furfiim affur- gat, fi fuperius defcendat > cur, quasfo, cum ad centrum per- veniret, ultrairenon pergat, autfituipfe, ut ulterius per- gat effeceris , fe fua Iponte in motum contrarium rle&at ? Hujus, inquam, nulla caufa reperiri poteft, fi nulluvn praeter ipfius matcriae naturam motus principium agnofcatur. Si vero quis omnibus terrae particulis propenfionem quandam ab omni parte in medium fe movendi , quo melius totius compages confervetur , inditam effe dixerit , ifte rem non materiaeindole, fedfolius providentiaeconfilioexpedireco- natur, utpotequae contrariis terrae partibus contrarios cona- tus indidit, ut mutu2 omnium oppofitione totius moles ae- qualibus undique momentis libretur. Atque id eft, quod dc omnibus natura phaenomenis dicimus nuliius caufam invc- niri pofle, nifiquae in cjufdem inftitutione ad fuum cujufque finem refpexerit. Quanquam autem qui.huc ufque prove- huntur, rem noftram, non tamen fuam, confeccrunt , nifi quoque qua ratione interna ifta vis fe exerat , dixiifent. Quomodoenim eadem terrae particula fe centri defiderio in contrarios motus mittat, intelligi nequit , nifi quoque ubi ipfum fit centrum, atque ad ipfum ferri , fui interelle intel- ligat, fuafque movendi rationes, ut cxpedireintelligit,mu- tare valeat. Ut itaque, qua? fit admirabilis ifta natura fa- cultas, fciri poffit, primum dicendum eft, quo inftruraento, & qui rationeperagatur, id quod nunc paucis dicere cona- bor; cum tam admirabili providenti^ folertia conftituta firf ut fit nihilin omni aut arte, autnatura, qua? pari conftitua- tur. Neque enim alia eft totius terrar , quam ipfius magne- tis facultas, quae maximum naturae nonmodo arcanum , fed Sc miraculumab omnibus & dicitur , & habetur. Eadem enim omnia quse in magnete in ipsi terr2 reperiiuitur 3 fuos habct Polos, JEquatorcm, Axern.Parallelos, Mcridwnos,c6f-

R 3 ^

i 1 6 Dtum ejfe demonftratur Disp. Ho

que ndn tantum mathcmaticos, fed Sc phyficos : cum mag- tietica omnia in variis ubique telluris plagis fe e2demvarie- tate ad terram , atque ad magnetem componant. Virga enim ferrca in polis erigitur, inaequatore jacet, in parallelis obliquo fitu, idque magis, aut minus, pro parallelorum va- rietate fe componir, neque folum eandem utrique vim infi- tamefle, fed magnetem, quicquid habet virium, aternlac- cepifTe comperimus} cumquoties naturae (uas imperium fc- qui liceat, fe ad ipfam terram coaptet, ejufquc fitum #mu- letur. Si enim funiculofufpendas, aut vafculo cuivis impo- fitum aqua? innatare facias , comperies nunquam quiefcere, donec polos fuos terra? polis , atque horizontem e/ufdem horizonti adaptaverir, quem fitum, cum adeptus fuei it , fi eo deturbetur, nunquam quiefcet, donec fe in eundem re- ftituerit, immo etiam in quotcunque partes diviferis , qua- que pars fead terrae fitum componet 5 nempe fi per medium, aut aequatorem fecetur pars extrema, quae ante ad faciem au- ftraltfm pertinebat, fiet polus feptentrionalis, & quae ad au- ftralem fiet borealis, quod idemin quantulacunque fruftula comminuas, femper experiSre. E quo, inquam, clare intel- ligas, quam habet virtutem non fibi propriam , fed terra globo communem habere, neque folum ipfe magnes, fed & magnetica omnia eodemmodo fe adterram,ac ad magnetem componunt, utenim ferrum fimagneti aftricetur, variam pro ta&us varietate verticitatem, five borealem, five auftri- nam, fivequamvisaliam ex utrifque compofitam acquirit$ ita fi ferrum aliquandiu forte ab auftro in boream jaceat, aut fi candens eSdem pofiturd refrigefcat, eandem cum ipsl terrsl verticitatem induet, ut qua* pars ad boream jacuei it, (emper maneat borealis , quae ad auftrum auftralis. Adeo ut quocunque fitu ad terram pofueris, fifuijuris fuerit, fua fponte fe in fitum naturalem convertet. Et fi in igne pri- ftinam verticitatem extinxeris, & contrario fitu refrigefcere curaveris, contrariam dire&ionem nancifci facHe comperies immodeniqueferramentaomnia, fiad aliquod tempus ere- fta fteterint, vim magneticam a terr3 concipiunt , adeo ut pars inferior femper fiat polus borealis, fuperior auftrinus. Quod facillimis, & maxime familiaribus experimentis com- probatur 5 cum ferrei feneftrarum cancelli , inftrumenta fo-

calia,

■■■■■■■

Sect. VI.

rerum finihus, &c.

127

ealia, utbatilla, forcipes, temporis diuturnitate magnetif-

mum pro fitus ratione concipiunt. Immo & lateres qui in

ferream duritiem igne excoquuntur, quos ubique plateis, 8c

viis publicisftratosreperias, longo quoque annorum curfu

candem verticitatcm acquirunt, utquae pars deorfum ad ter-

ramjacuerit, virtute boresli imbuatur, quae furfum coelum

refpcxerit, auftrali. E quibus omnibus quin princeps fit

terra, magnes alioiumque omnium parens dubitari nequit.'

Si e. gonuperisexperimentisa Gilberto, Cab#o, Kirchero,

circa mirabiles magnetifmi vixtutes, fadtis te dele&es, atque

eademomnia, quae in magnetereperiuntur, interr3repenii

deprehendes, immenfam iftam Architedli folertiam, quam

admirabere , & ftupefces , qui tantam totius terra? molem

tam ineffabili artis fubtilkate fabricavit ! Ad recentiores

mitto, quod de ejufdem viribus nihil ab antiquis, quod le-

ftudignumfit, acceperimus, nifi quod Lucretio ad Epicu-

ri mentem fcrrum ad magnetem effluviis quibufdam attrahi

legamus, quam rem e^dem mechanifmi ratione defcripfit

Poeta, qua Poetse alii uncos, &faxa, hominesimmi ta-

tos fuifle defcripierunt. Nihil autem ifti de magnete no-

runt, nifi quod ad fe ferrum provocet, de verticitate vero

polari nihil. Atque adeo Johanncm Goiam oppidi Melphi- Giib.lib.i.c*.

tani in regno Neapolitano civem, anno 1300. pyxidemnau-

ticam primuminftruxiflefertur, quanquam alii Paulum Ve-

netum iftius artem, quam a Sinenfibus ipfe didicerat, anno

circiter millefimo ducentcfimo fexagefimo in Italiam tra-

duxilfe voluerint. Petrumautem PeregrinumGallum, tcr-

tio circiter abhinc feculo , primum de ea icripfiflfe refert Ca-

baeus, cujus libellumGarzoniusfc vidifle teftatur , antiqua

merabrand confcriptum in Bibliothec^ Caftelland Venetiis,

quanquam cum poftea JohannesTaifner tanquam proprium

evulgavit, ut Gilbertus Pcregrinum e Rogeri Baconi fcri-

ptis (uffuratum fuiife fufpicatur. At nihil aljud illi de mag-

nete, quam quod polos refpiciat. Gilbertus autcm omnium

primus, illius philofophiam traftavit, camque tam aulpicatd,

uteandem, quam in fanguinis circulationc Harvaeus gloriam

adeptusfit, nempe quod ipfe, qui primus invenerit, pror-

fus abfolviflfe vidcatur : atque adeo qui eum poftea fecuti

Cmt3 Cabaeus, Kircherus, aliique, quanquamexperimenta

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

'i i S Deum ejje demonjlratur Dr s>. IL

quaedam, caque non leviffimi momenti adinvcnere, de ipfo tamen argumento novi nihil , neque faneipfi Gilbertouf- quam nifi Ariftotelis causa adverfantur , nihilque aliud fc~ cifte videntur, quamquodPhyfiologiam Magneticam,quam ipfe in luccm protulerat,ipfi tenebricosd fud qualitatum phi- lofophiaobfcuraverint$ controverha autem quam cum eo habent, an fcilicet terra fit magnus magnes, folo litis amore movetur. Ciim enim Gilbertus magnum quendam magne- tem in intimis teme vifceribus delitefcere voluerit, cujus vi- mai.-U.cif. res exterioti illius crufta quodammodo domantur, illi vim nrch.i 3. c.i. niagneticam, imbecilliorem tamen, toti moli pariter infufam efle, fummavi, impetuque contendunt. Uter autem vice- rit, noftra nihil refert, cum in utraque fententia Dei op- timi maximi fumma fapientia pariter eluceat , five enim ma- jorem vim in terras vifcera profundius immerftrit , five mi- norem partibus etiam exterioribus latere voluerit , eximium providentix munuseft tantam folum efle, quanta ufibus hu- manis prodefiet , fi enim tanta toti quantam Gilbertus intcri- ori telluris medulte inefleputat, aut fi tanta interiori ejuf- dem medullae tnefiet, quanta cuique parvo magneti ineft, neque ei quicquam virium exteriori luto dematur, immobi- lia omnia & ad fe affixa teneret. Ne vero mirabiles omnes magnetifmi affe&us fequar, paucis rem > quam velim , fatis conficiam.

Sect. VII. Primum itaquemultisobfervatum eft, at- que diuturna ubique animadverfione notatum , faxofas t*er- ra? venas ad axem mundi parallelas , 8c ad ipfius terra? pla- num horizontale incidentesper iEquatorem utrinquc a polo ad polumexcurrere^ adeo ut.ubicunque terrarum,montium fitum, & ordinem obferyaveris, interiores illorum fibras ple- runque cademHorizontis obliquitate , quam in ifta regione facit ipfa terra.per ordinem, ad polos dirigi experturum efie polliceantur. Quod in Germani£ Keplerus , in toto Ap- pennino Cabseus, Kircherus autem , aut proprii , aut ami- corum induftria, fere per totum terrarum orbcm, tum in al- tiffimis rupibus, tum in profundiflimis fodinis , experti fu- " Imo, inquit, llle, hoc experimentum ipfamontium ex

Lib. t. Exper,

part.i, a.

ere.

" Auftro in Boream

in exteriori telluris fuperficie conca-

" tena-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.VH. a rerum finibus, &c.

cc tenatorum (erics dicfee compaginationis , veluti quoddam "rudimentum fatis fuperque indicare videtur. Apen- cc ninum certe,Pyren*eos, & Alpes in Europ^ 5 in Afia Tau- cc rum, Caucafum videmus cum Parapanifo ab ultimd infuli cc Zeilano, per mediam Indiam , Afiam , & Scythiam , aliis " montium ramis,veluti coftis quibufdam Oflaturaein utrum- "quelatus, re&a in Boream tendere 3 Africanos quoque, cc leu Lunx montes, abiEquino&iali in Auftrale ufque Borse cc Spei promontorium, & hinc in Boream Atlantem continua cc ferie excurrentes novimus, Americam denique univerfam "veluti feptp quodam montium, e Borea in Auftrumre&a *c tendentium, in Orientalem, & Occidentalem dividi notius cceft, quamdici debeat. Cumenim Sol &Luna, interdu- cc ostropicos ex ortu in occafum perpetuo feratur, magnof- <cque maris motus caufetur$ confultius erat terrse corpus cc ex auftro in boream , five Bvpeo-voiws ad firmiorem to- <c tius confiftentiam , partiumque fingularum connexio- ccnem, quam Eugp -Qeyvyjs compaginari. Quod fi fibris ex cc ortu in occafum excurrentibus id fuiflet conditum, timen- cc dum erat, ne nimio Solis ei incumbentis calore % & ficci- cc tate torrefa&um fucceflii temporum fifliim , divifionem "continui zona torrid3, frigidd veroe nimia humiditatc,& cc frigore ejufdem diflblutionem pateretur. Aut etiam ex cc vehementi oceani motu , partes aquarum illifione paula- cc tim confumptse totius interitum caufarentur. Sapienter cc igitur divina providentia hac ferred ligatuni, feu magneti- ccco vinculo, telluris corpus contra feros maris fluftus, & cc Solis, Lunseque injurias, armare voluit. Quos terrse fibra- L» rum duftus orbiculari compagis formsi coagmentari cenfuit Cab^us, feu cepse inftar fphaericos efle, ita ut per medium excurrat Axis, & circa Axem circumponantur, veluti folia, primum minora, deinde majora, & majora 5 ficuti enim, (i fcindatur cepa , cernuntur folia illara coagmentantia excur- rere circa polum, feucirca axem$ hocidem etiamdicoap- parere in terr3, fed propter magnitudinem globi illae vense, quas fic terram coagmentant, & quafi componunt, videntur parallelx axi,quamvis revera rotunditatem fphsera? terreftris lequantur, &in polrs^uafi committantur. Sicille. Kircherus autem altf forma fcilicet cylindri in modum extruftam fuiffe

S cenfuir,

Deum ejfe dentonjhatur Disp.II.

cenfuit, qud verd rationc non dixit } quacunque autem for- ma extruantur, prorfus mirabilis videtur Archite&onica ifta naturae induftria, qux tantos, tamque validos ferri, & faxi arcus und compage invicem commtfit, & coagmentavit. Pri- mum enim nihili non efle videtur materiam, qua? ad robur, & diuturnitatemaptiflima fit, paraville^ quippe terrae glo- bum non molli, 8c inertiluto, ftd metallo tenaci, omnium- que duriflimo efFecit : tum deinde in ingentia quafi offa, & ferranlenta, quse per univerfam molem excurrant , fabrica- vit, eaque ei figura compofuit , quse firmamenti ac roboris vimmaximam haberet. Et denique tam validis commiffu- ris in medio devinxit, ut quanquamipfa terrarum moles e pluribus ferriorbibus, invicem conjun&is, conftet, ifti om- nes ingenti trabe per axem excurrente, ad majorem ftabili- tatem fuftententur, adeo ut demum tot arcubus, quotcir- culosper iEquatorem a Polo ad Polum du&os finguntGeo- graphi, tota moles fabricata efle videatur. Atque etiam uti polari magneticorum verticitate, & venarum ad polos excur- rentium duttu, eflequorundam in ipfis polis arcuum com- raiffuras certa quadam ratione confici poteft 5 ita probabili admodum conje&uraelocum dare videtur magnetis variatio fibras h polis excurrentesaliis ab ortu in occafum oblique ex- currentibus, hincindeintercifasefle : Neque enim quamvis eaufam probabilem haftenus attulerunt philofophi magneti- ci, cur tantlvarietate £ polari dire&ione diftrahatur mag- ne$, nifi quod cum prope interftcanteshafte fibras immineat, ipfarum virtute a meridiano fle&atur. Ut fi plures magnetes cuique acui fuppofueris,juxta illorum fitum verticitatis vari- ationem fieri experiare. Si vero terra hujufmodi quafi fer- rearum trabium commifluris ubique ftcum ipfa jungatur^ magnacertfc ad totiijs ftabilitatem praefidia afFerunt, cum & femutuo fuftentent, &inqu3que commiflur4 quafi trabali clavo figantur. Ut fi ufpiam forte temporis diuturnitate pars cujufvisarcus labefa&etur, nonultra proxiirae commiflurce nodum ruina ferpat. Qua Architefturae ratione , fi extrua- turterra, longe majori arte fobricataeft, qxxkm Lacunaria ifta, quaenullis columnis fuftentantur > quorumque trabes ejufmodi contignatione invicem commiffie funt, ut altera aU terius pondus fuftineat, ita ut fi extremitates ferre valeant

parie-

Sect. VIII. a rerum finibus] &c.

parictes , media pars fe ipfii ferre valebit. Quanto autem praxlariori Archite&urce arte extrufta eft terrarum orbis fabricatio, cujus nonmodo parsquaeque, ne ruat quamque fulcit, fed tota feipfam. Atqui iftam profefto folertiori ar- tearchite&atuseft operis fabricator, quam ut imitando fa- bri, aut intelligendo philofophi aflequantur.

Se ct. VIII. Atquehoceft quod, omnium qua?in na- tura* aut artecernuntur,prodigiifimillimum effedicimus,vim quandam undique toti moli infufam effe , qua? fe a medio in omnes orbis partes diffundat, adeo ut a quaque totius parte fit illius in quamque conatus. Vis enim magnetica non ad polos aliudve in terra punftum determinatum dirigitur, fed radibsfuos, & quafi jacula, in omnia extremitatis pun&a emittit, quanquam in polis validior fit , quod in axe adja- centium omnium virtus coire videatur, tamen non ab axc refra in polos, fed a centro in orbem (e undique jaculatur, ut ubicunque magneticum quodvis polueris, linea* breviffima ad centrum attraxerit. At maximam admirationem movet ubique, 8c in omni parte virtutem oppofitam irlveniri, adeo ut fi hic radius ab Auftro in Boream prodeat, ei proximus fe in oppofitum fpiculetur. Qua ratione terram firmiffima, & fubtiliffima qu3damconcatenatione fecumfibi cohaerere fa- cit. Cum cnim par fit a centro in omnia extremitatis punfta nixus, ift3 mutua' oppofitione terra loco fuo immobilis libra- tur, quoti cum und quafi chorduliin hanc partem trahatur, &in oppofitam altera , inter utriufque luftam cum neutra propter virium a?quabilitatem cedat, ne in quam partem nu- tet firmiffime detinetur , cum autem ar&iflimis magnetifmi vinculis terra, qua? tam robufte fecumipfa junfta eft , colli- gatur, tantoftatroboreubiqueftabilita, ut ftabilius nihil, aut ab omni ruina tutius, fingi potuiffet. Primum enim radii utrinque ab iEquatore ad polos vibrantur 5 deinde a cen- tro ubique per totum terrarum orbem,qua vigoris radiatione omriia circumferentia? latera & centro & invicem quafi vin- cuJis devinciuntur. Cum vero terrarum orbis , qui ipfc tanta hrmitate fabricatus fit, tam varia, 8c involuta* con- CtJten^tlonedevinftus, & conftrichis ubique tencatur, Ar- cnitectos , 6k machinatores omnes provoco , fccum ipfi

S 2 cogi-

T>eum ejfe demonflratur Disp. II.

cogitcnt , qui quoquomodo majori robore confici potu- iffet.

Atqui omnium maximam admirationem movet radiofa ifta magnetifmi tenfio, quod cum ad certum fpatii interval- lum vires fuas explicuerit , conatum retro in terram fleciar, quo terreftria quae in extima fuperficie jacent omnia, ne in aeris immenfitatem decidant, fuis fedibus alligantur. Quod fi eajatione, quam defcripfit Cartefius, aut alia eidem fimili fiat, nempe quodparticukemagneticae, qua* ubiquee terri prodeunt, neque re&a ferantur , neque eadem via rever- tant, fcd femper fafto orbe curhim infle&ant. Cum, vero majori copia e Polis exilire contigerit,ma jores vortices com- ponunt, ut qux ab auftrali exeunt in terram non redeant, nifi ingenti fado circuitu per borealem, 5c qux a boreali ni- fi per auftralem. Quo particularum itu , redituque omnes virtutis magneticas vires explicandas eflfe putat. Qui tamen folis mechanicis materke legibus fiat ifta magncticarum par- ticularum difpofuio, neque ipfe, neque quifquam alius eum fecutus dicere aggreffus eft. Ut enim csetera omnia in mag- - nete mirabilia prateream, quamobrem quaefo particulx ex uno polo exilientes non re&a ire pergant > qui caus^ ipfie fuuni curfum infleftant, &,quoduce, tam immenfa itinera a polo ad polum conficiant ? An quod (ut infinuare vifus eft) Uieatus habeant ad menfuram fuam excavatos, per quos fa- cilius tranfire poflint > Qui vero qux e boreali ven§re tam opportunos meatulos in auftrali fibi fa&os fuifle intellexe- runt ? & fi intellexerint, qui curfus fuos tantis itineribus gu- bernare poflent? Nifi enim particulis fuis intelligendi facul- tatemtribuat magnus iftePhilofophus, nunquam eas curfus fuosincurvare, neque, qu^ ab uno polo exeunt, eafdem per aerem circumfufum certa via ad alterum reverti efficiet, Quocunque autem principio, & quibufcunque inftrumentis fuasterra magrieticas virtutes exerceat, duo funt, inquam, qux fatis mirari non poflumus. Primum, interiorem illius medullam tam exquifitapartium concatenationecompofitam fuitfe, ut tota e catenulis fiat/quas apolo ad polumtenfe excurrunt. Quid enim mirabilius efle poflit, quam tantam tememolem eprincipiis, tantaartis fubtilitate fabricatis, cpnftare, ut fit tota nil, nifi catenularum undique in onwe*

partes

Sect.IX. 4 rerum finihus, &cc.

partes tenfarum eonglomeratio. Alterum quod nos fatis mirari non pofre dixi, eft fpontanea ifta effluviorum magne- ticorum vibratio $ virtutem enim fuam in ferrum, nificor- pufculis in ipfum immiffis, exercere nequit, five catenarum, five uncorum, fivebrachiorum, five chelarum adinftar fu- erint, five quacunque alid formae ratione fiant, inefiabili fane fubtilitate fiunt , cum quanquam taminfigni potenti£ valeant, facillime per ip(am marmoris foliditatcm penetra- re poffint, quam ftupenda eft ifta opificis fblertia, qui tan- tam molem,e pulvifculis, tand artis (iibtilitate invicem com- miffis, fabricavit, ut equidem jure nihil in omni arte , aut naturlefle dixerim, quod cura ipGus terrae coagmentatione conferendum effe videa.tur !

Sect. IX. Cumvero terra in fefe undique conglobe- tur 5 cum fiio ponderum sequilibrio fuftineatur } cum deni- quedebito, a folis ambitu, intervallo collocetur 5 dicite quid aut terrae, aut foli, aut utrique motum imprefferit? Quid circa axem, quidin orbem, quidper eclipticam? & primum quo principio motus omnino inchoetur dicite?Quid vero de eo dubitaveris, inquitis, cum naturalem omnem in- terno, violentum externo cieri inquiamus omnes? Novi equidem, id autem quod dicitis quemadmodum fiat , dica- tis rogo. Quid enim, an res ftipfa moveat, an ali2 qu2yis quae in ipfa fita eft agitetur ? Si alid qudvis, motus fui prin- cipiumnoneft, fed aliunde impulfa movetur. Ifta ergo alia quae motum incboavit, anJe moveat, an aliunde mota fit ? fi mota fit, eadem quseftio (emper futura eft 5 fi fe mo- veat, dicatis velim qui motum fuum fine perceptione , & arbitrio in quamvis determinatam viam definirepoffit? Sic cum lapis deorfumdecidit,fi intern^ vi feratur, quamobrem viae rationem non furftim dirigat ? Cum enim in aere fu- fpendatur, an terra ubi fita fit novit, uteam re&a petat ? an efle fedcm fibiaptiorem, ut fponte appetat ? in terram crgo qui principio quovis interno feratur, non intelligo, nifi, ubi fita fit, percipiat, cffe locum fibi inftitutum intelligat, om- nemque gravitatis fuae vim eam verfus inclinare faciat. At- que adeo cum Sol circa axem fuum, aut Terra circa fuum vol- vatur, quamobrem, fi uter fe movere poffit, hoc potius -quanv

c 2 rctav.

ij4 Detm ejfe demonflratur Disp.tl.

rctro contrario motu fe vcrfet ? An quod fic forte ab ini- tio contigerit ? At contingentiae iftius caufam quserimus, & nifi quam afferatis huc potius, quamillucfe verfare, &fine causa dicitis. An ergo quod majus infitae gravitatis pon- dus altera parte delitefcere contingat , at gravitatem nifi vim aliunde inditam efle fateamini , nullam efle pofle demonftravimus. At fi (~ut velitis ) infita fuerit, cum tamcn totam molcm co fitu difpofuit , ut pars gravior ad locum in- feriorcm pervenerit, quamobrem non quiefcat ? Aut qua vi fc in oppcfitam partcm tollat, adeo ut tandem in circuitu abfolvendo pars gravior leviori immineat ? Si vero in omni totius parte vis fit asquabilis, ut in omni motu circulari se- quabilem femper effe novimus, quid cft quod motum om* ninoinchoare poflit, cum fi qui fit, par fitin omnem partem conatus ? Aut fi quid inchoaverit, quid in hanc potius quam viam contrariam definiat > Adeo ut etiamfi motus principi- um invenire poflent, qualenullum ha&enusinvenerunt, ni- hil tamen quod illius curfum definiat, inventuri funt, nifi de- mum quendam efle, qui ipfe arbitrio definivit , fateantur. Neque aliud quodvis intcrnum motus principium reperie- mus, nifi quod fit animantibus proprium, qua? fenfu, & ap- pctitu moventur. Et fi quid aliud effe videatur, quan- quam naturale dici poflit, quod cum rei natura, cui conve- nit, copulctur, nifi tamcn initio a quodam, qui ipfe fit pne- ditus arbkrio, inditum efle dicamus, quantumcunque in cau- (arum ferie quis pcrget, nunquam ad cauftm qux quicquam valere poflit, perveniet. Id quod in lapidis ad tcrram de- fcenfu fupcrius diximus, & poftea contra Ariftotelem fufius di&uri fumus, nempc cum fieri non poffe, nifi quis terrenis omnibus propenfioncm quandam in tcrram movendi, aut ipfi temeterrena omnia ad fe alliciendi virtutem indiderit, quod potifliraum in loco, quem nunc tra&amus, tam per- (picuum cfle videtur , ut Philofophorum alius nemo fit, Phyf. Tom. i. praeter unum Gaflendum, qui dicere aufus eft, quamobrem fcft.2.1.3.c.<5. aut s0]3 aut Terra, at aliud quodcunque fydus axi fua cir- cumvolvatur. Ipfe autem poft omnes mechanifmi conatus, nbris quibufdam, atque machinis perfici voluit , qu«e eo ordine compinguntur , ut fa&3 unius compulfione, vis in proximam tranfcat, atque ab ea in aliam, & inde in alteram,

ufque

Sect. X. a rerum finibus, &c.

ufque dumob fph*ricam figuram cxtrema primam compule- rit.aqu^ iterura fecunda compulfa tertiam,atque adeomutuS omnium impulfione continua fiat totius circumvolutio. Quis autem fubtiliflimasn iftamfibrarum contexturam effecit, quis in hanc potius, quam alteram partem inclinavit , quis dcni- que in motum primus compulit ? Optima enim quaeque au- tomata , etiamfi in motu perfeverare poflunt , (u3 tamen fponte nunquam eundem incipiunt. Ita fyderum orbes, fi fecundum fibrarum du&us quis impulerit, in orbem circum- ire non definent, nifi vero impulfi non incipient , cum nul- la unquam machinarum difpofitio vim motricem fibi dede- rit, fed folum apta fit, ut datam confervet. Ikcunque fit, fi ei rotularum concatenatione, quam defcripfit, quique fy- derum orbes extruantur, non intelligo, qui magis artificio- providenti^e folerti£ extrui potuiffent. Atque adeo com- pagem fuam ei arte fabricatam effe vidit vir Ulc magnus, ut nifi fapiemiflimo numine conftitutam efle feteamur , neque facicndam , nequc intelligendam efle clamat , & proinde Philofophos omnes primo gradu haec fic fe habere profitcri monet, quia opifcx fummus fic fe habere voluit , qu&m va • rie quafi tergiverfando, p£rque ambagej incedcndo co de- mumredire, utad idemmet profitendum adigantur. Sivc autem ift5 , five alid quicunque contexturi cadeftcs orbes fabricentur, nulla unquam reperietur caufa, quamobrem aut omnino moveant, aut h3c, qud moventur, feu yia, feu celc- ritate, nifi quod fummus opifex fic volvi volucrit.

S E c T. X- Circumvolutis autern circa fc fy derum orbi- bus, quibus tamen machinis per ingentem iftum magni orbis ambitum circumvehetis ? Trochleas, vcftcs, rotasfefemoi* dentes, aliaque omnia inftrumenta , quibus in terri dimo- venda, uti voluit Archimcdes , afferte^ atque qui quavis veftrum omnium, aut arte, aut induftrid, fivefolem, fiveter- ram circumferrt poffitis, experiamini. At otiofo cft veftra Philofophia, nihilque efficit, fcd foW garrulitatc fc exercet, Qyienimdefcriptione fiantcoeleftiumconverfionum ordines, magnacum opinionum diffenfione, pro fuo quifquc arbitrio conftituitis. At fi qui ifte defcriptionis modus primiim fine opificis confilb defignari , & confici potuit , interrogjamus,

M5

Deum e/Je dtmonjlratnr Di sp . II.

hominum loquaciffimi prorfus obmutefcitis. Cum vero praecipuetres fint de coeleftium converfionurn ratione (en- tenthe, Ptolemsei, Copernici, & Tychonis Brahei, ex iis, u- tram mavultis accipiatis , & qui opifice extra fe nullo con- ftituta fit, experiamini. Quid autem de Ptolemaica dicamf cum certiffimae experientix adverfetur > Cum Venusquam Soli fuppofuit ipfi circumducatur, & nunc infra, nunc fupra, nunc ad latera excurrat > quod fi utrumque fydus fphaera* folidae affixumelTet, nequaquam fieri potuit, cum fuperior Solis fpha^ra Veneris inferiorem ambitu fuo compleftatur : Si vero autifta, autfimili quavis ratione abfblvantur orbium coeleftium motus, nonvideo, quifeartificis cujufdam opus fuiflTecIarius indicarent. Id enim quid magis indicat, quam tamimmenfus, atqueinvolutus machinarum apparatus, quo innumerabilibuscommiffuriseonnexx fint totius partes, vari- ifque rotarum invicem jun&arum motibus intricati omnium curlus abfolvantur > Putafiie, nullo opifice rem procurante, tam implexam tot orbium compagem (He fuapte natura ex- tmxifle, & cum forte extru&a fit , varias fui partes tam va- riis, tamque involutis motibus verfari potuifle > Quim dele- ftaret, fi quis explicare vellet, quemadmodum ingens ifta concentricorum, & eccentricorum farrago le in intricatam iftam, qud fit, fabrica? rationem compoluerit ! Ne vero rem ridicuJam nimis exagitem , utram e duabus aliis fcntentiis mavis, fume, & qui illorum motuum defcriptiones conficias, rurfum experiare. Quanquam, utram eligas , nequicquam refert, cum enim Copernicus folis, & terrse tam moturo, quam fitum mutavit, Tycho Brahe, feu potius Longomon- tanus, qui magiftri hypothefin correxit, & perfecit, utriuf- que locum immutatum reliquit, & motum inter utrumque divifit, motum enim diurnum terra?, quam in mundi centro pofiiit circa axemfuam revolutioni, annuum autem folis cir- ca magnum orbem converfioni tribuendum efle voluit. Sive autem alter, five uterque moveatur , nihil refcrre, inquam, cum primum qui omnino moveri poffint, adhuc caufam de- fideremus, deinde ut hac, non alia ratione motus fuos confi- ciant. De motu autem circa axem fuperius diximus, nul- lamilliuscaulamefle, fivefoli, five terra? tribuatur. Nifi quod ut quisdicat velim3 fi fol fibicircumvehatur, quo cafu,

qua-

Sect. X. a rerum finibits, &cc. x

quave neceffitate ab ortu inoccafum^fi terra fibi,quo,quave ab occafu inortum, fi vero terra axi iiise nixa viginti quatu- or horarumfpatio circumvolvatur, quo impetu motum in- cipiet? Magneticis fuis viribus (inquit Gilbcrtus) fe conver- tit. Magnetifmo autem nihil mirabilius efle cemonftravi- mus, Sc ii ifta ratione conficiatur converfio, eam fummaar- te confici jamdudum dcmonftretur. Qui vcro ifta virtute ? cumenim ^qualis fit utrinque ab ortu Scoccafu in polos ver- ticitas, quamobrem in hanc potius quam illam viam flc&a- tur? Si autem ioaequalis fit, alicubi confiftet, ubicunque nempe vis validior collocctur 5 atfolaribus, inquir, infiuen- tiisadjuvatur. Qua autem ratione, fi Sol fe moveret , ter- ram promovere poffit, nihil dixit, nifi quod tandcm ad cau- fam, qua? adfinem, cujus causd Bat, refpexit,totius rei even- tum retulerit. Cum enim incredibilcm iftam motus rapidi- tatemfcacoelisfuftuliffe arbitratus fit, continuo terreni or- bis verticitatem ob fui commodum inferre pergit. " Nifi Lfo^ cc cnim, inquit, diuturna vertigine volutctur,Sol conftanti- cC bus luminibus deftinata? alicui parti fempcr impenderet, cCeamque mora diuturn^ ureret, atque in pulvercm ageret, cc diffiparet, altiffimaque tellus vulnera concipcret^ nihil- cC que boni eveniret, non vegetaret, non animalibus vitam cC concederet, humanumque genus periret. In aliis vcro cC partibus omnia horrida eiknt,& frigonbus fummisrigida, cc unde cminentise omnes, duriflimae, infjecunda?, inaccefla?, tC perpetuis umbris, & nolte aeternd cooperta? cffcnt. Quam cc mifcram &c horrcndam utrinque faciem ipfa tellus curapa- cc ti noluerit, magnetica aftrea mente ln orbem volvitur, quo cc perpetua commutatione luminis perpetua effct rerum vi- cc ciffitudo, calorcs, & frigora, ortus, & interitus , dics , e*. <c nox, mane, ck vefpcra , meridics & multa nox. Ita petit cc tellus folem,8c repetit, averfatur, &c infequitur , admira- cc bili fua magnetica virtute. Qui vero eadem nunc folem petat, nunc averfetur, nifi quod ifta rationc fuo cmolumento confuluerit, prudens dicere pr£teriit. At fi nulla fit caufa qua? rei eventum conficiat, nifi quse ad illius commodum re- fpcxcrit, quid fcquitur, nifi caufam non puremechanicam, fcd prorfus intellettricem fuifle ? Neque aliam vir accrrimi ingenii voluit, cum magnetid aftrea mente rem conhci

,^3 Deum effe demonftratur Dt$*. IL

- ccnfucrit, quo quanquam quid intellexir, cum explicare noluit, nefciamus, fi tamen quid omnino, hujus motus in- fhumenta cfie tum vim magneticam, tum aliam aftrorum fin- gularem, caufam autem piincipem efle, mcntem quandam, qua? rcrum Ufitttati profpicit, quxquc idcirco eas terrac de- dit, iifque utitur, ut emolumenta omnia, qui hic cnumera- vit, alTcquatur. Unus autem omnium Keplerus (Epicurum, & Cartefium ab omnibus fcmper fecerno) fe rem totam me- chaniceconfecifieputavit. Iftc itaquefolem magnum univcr- fi magnctcm cfie voluit, qui cum in qpundi medio fitus fit, &circa propriam axcm volvatur, virtute magnetica, h fe undique diffus3, planetas omnes, atqueadco terram in ean- dem fecum vertiginem rapiat. Quanta paucis it&fam co- pia ! Primum cnim quid fokm ipfum fuo axi circumvolve- rit? IftucautemfumpfitPhilofophus, quo vcro jurc dixi- mus. Dcnique fi caeteros omnes planetas magnctica quayis vinutecircumtulerit, cum nulla magis admirabilis, quam magncti(mi fokrtia in omni aut natura , aut arte reperiatur, argumentum Archite&riris providentia? , quae eam fccit, fa- tis confeftum habemus. Quid autem multa ? cum multis, ra- tifqueexpcrimentis, circumvolutoin centro magnete, mag- netica in orbem non circumvolvi demonftretur , prafertim Lib. 3. par. 1. Kircheri ifto. cc Quod fi fiant in plano aliquo circuli, qui fetf. *. u (phxras Planetarum referant, atquein centro ponatur ex- a quifitiffimse virtutis magnes,qui folarem Replcri magnetem ct referat, quo fafto ponantur in fingulis circulis ampulla? vi- a trea1, in quibus magnetica frufta ponantur, quoitidem fa- et fto vertatur magnes m gy rum, 8t videbis, cum admiratione uomnes in ampullis inclufos globulos , in gyrum quoque <c aftos arquo tempore cum magnete fuum unumquemquc ct circulum conficere ; non quidem in gyrum circa rrwgne- cc ttm, ut Sol rapit Planetas, juxtaKeplerum,ied fupracen- "trum, circa proprium axem. Sin vcro alia quacunque, quam vi magnetica fiat, rchctis magnetifmilegibus, alia qua- dam ratione confici dicendum eft, qua? fane quo longius vim fuam diffundat, eam eo magis admirabilem habere oportet. At quaecunque fit ifta virtus, cur qua?fo fingulos Globos tan- ta motusin^qualitatecircumvehat, Saturnum triginta annis, Tovcm ducdecim, Martem menfibus viginti tribus, Terram

duo-

Sect. X. a rerum finibus, &c.

duodecim, Venercm ofto ; Mcrcurium tribus, pr^fertimfi (utipfe ftatuit) <mms orbis virtutis emanaritis ex Sole tam quo loco Mcrcurium amplcUitur hnmillimum, quam quo loco Sa- Uirnnm altijjimum, fquali cum corforc folari vcrtiginc, & co- clemtempore torqueatur i Quidergoin causS eft , quod tam inaequali motus celcritatc corripiantur ? Quorundam,inquir, inertia, 8c ad motum renitentia , unde difficilius communi vertigini obfequuntur. Qimiam autem cft ifta motus in- ertia, atque unde in quibufdam magis, in quibuldam minus dominetur? Nulla autem ad motum renitentia fingi poteft, nifi ignavum gravitatis pondus, cum itaque nullam iftiufmo- di qualitatem a vi magnetica diverfam rebus ipfis iuefle oftendimus, nihileft, quod eidem reluctetur. Utcunquc autem fuas, quas placet, dc cxtcris hypothefes ftruat, unde qusefo terra? noftrae ea contigitad motum aptitudo, ut an- nuo, Bcquenifi annuo fpatio , circumferatur ? Qua* tamen motus viciflitudine confervantur, cum ipfa terra tum quse in ea funtomnia, adeout eademfublata, ncque tcrrae fruftus, neque animantium progenies nafcantur. Dcnique quid de Lund fiet, cum proprio vortice Terra? circumferatur ? fi enimtotius orbis motus, vi ab ipfo Solediffusa, gubernetur, minores omnes tam Lunae, quamcaterorum affeclarum, qui fuo Planetae, quique circumferuntur, vorticesdiripict. Quo folo Solem planetarum motus caufam non efle dcmonftratur, quod Lunam non circa Terram ferri , fed circa proprium orbem efficeret. Cum itaque , proprio gyro verfatur, nul- lam fiiimotuscaufam, nifi qua? initio motum imprcffit, ha- berepotuit} ncque philofophi , quantumcunque fe fatiga- verint, aliam tandem motuum coeleftium caufam inventuri font, nifi quod prima omnium caufa fuum, quem habet, cui- quc imprefferit. Aut fi qua? fit communis omnium quafi concatenatio, adeo ut fit tota planetarum compL-xio ingcns machinamentum, quotamvaria? ab uno principio inchocn- tur motuum rationes 5 annon ^am praeclara michinatioi is difpofitio nonnifiartificis ingcniofe faftamcilc indicara ? Qpidenim, an ctlebcrrima ifta Archimedis fphsera, qua fo- lum difpares iftos coekftium curfus imitatus eft, fummum Ar- chitefti ingenium in omnia fecula propagabit, & millam in- tcnm ingenii folcrtiam, qua primum machinatacft, mirabi-

1* 2 mur?

Deum ejje demonftratur Disp.II.

mur? Pra&fertfoa cum pr# natura? fubtilitate crafTIi fit ifta Archimedis imitatio } ifte enim converfiones fuas validis xx\s rotis, ut vinculis eftecit, cum ca fubtilitate fabricetur coe- kftium machinatio, ut qui fiat, neque vifu, nequetachi,ne- que ullofenfuum acumine percipi pofiit.

Sect. XI. Sive vero SoITerrae, five Terra Soli, cir- cumferatur, cur giuefo circulo aequatori parallelo , utfiab ortu Sol , ab occafu Terra curfum perficiat , altcr ca lined volvatur, qu# altcriusmedium interfecaret , quam ut cui- que notumeft, yEquatorem idcirco appellant, quodeato- taTerra in partes duas sequales dividatur. Quid eft, in- quam, quod folem tam accuratd ratione tranfire fecit, ut fui cursus mcdia rcvolutio per ipfamTerra? mediam regionem abfolvatur > Quamobrem per lcges mechanicas folaris or- bita in hanc partem, aut in illam jacere non potuit > Cur non utrinque extralineastropicales verfus utrumque polum, imo cur non ukra polos ambitum fuum fcmper dcfcribat ? Exigua res eft totius Terrae globus, ad immenfi iftius orbis amplitudinem, qui Solis coelum habetur^ nefcio quot mil- lenas Terrae diametros utrinque interjaccre ftatuunt Aftro- nomi, quam incredibili cafu contigit, ut e plufquam mille viarum tra&ibus, quorum cuique perinde circumfcrri potu- it, hanc unam elegerit ? Imo cum ipla Terra in exilia duo pun&a divifa fit, (fic cnim habenda funt , fi ad totius orbis circuitum conferantur) cur non alteri diametro , aut hinc, aut inde immineat, fed cum tam exigua fit totius moles, per ipfam ipfius medietatem percurrat ?

Atqui cum medium coeli circulum obtinuerit, cur quaefo incitatiffimzl ifta convcrfione circumvolvatur, ut viginti qua- tuor horarum fpatio tam immenfum curfum conficiat ? Idque ca conftantia, ut in omni temporis diuturnitate, minuto uno, neque celerius, neque tnrdius fiat revolutio. An nonres, non tammirabilis, quam ftupenda vobis videatur, folem, aut terram, cum tantse molisfuerint, tam infinitd motus pernici- tate abripi, ut non vclocius , imo longe tardius globuli tor- mentis explofi abripientur 5 at vero cum tantam vcrtiginem, tam conftanti, tamque accurata pcr omnia fecula ^quabili- tatc; confici intueamini, quid ftupefafti dicetis , qui cogi-

tationcm

Sect.XL a rerum finibns, &c. tationcm tam prodigiofe rei mentc capietis ? Miror profecto his folis non viditfe vos quam lapiente, quamque praepoten- te architedto, tam mirabilis motus gubernetur. Sola enim celeritas immenfam primi motoris potentiam indicaret ; at cum tam incitataf celeritati accedat tam accurata xquabili- tas, nunquamfatisaut dici, aut cogitari poteft illms fapien* tia, qui tantos motus, tantoordine, conficiat, femperque moderetur. Si vero fateri nolitis, mechanicis veftris omm- bus, aut inftrumentis, aut legibus , omnem immenfi hujus horologii machinationem, vos, qua?foy conficiatis, adeo ut no&is, dieique fpatia, eaa:quabilitate femper metiatur, Vt Lib. tmlla ars curiofa (obfervante Gilberto) aut per clepfydras, aut pcr korologia, arenaria, aut per ea qu<e ex rotulis dcflticulatis cotnpofita, pondcnbus, aut intenf* lamin* chalybc* vi incitan- tur, dtfjcnntia/naliquaw temporis invenire pojfit. At yeftn moris non eft, tam (evcre philofophai i. Qux in naturi ma- ximemhabiliafuntomnia, eorum nullam vos rationem ha- betis. Scd rudia admodum, 8c vixinchoatarerum'mitiare- fpicitis, adeo utr fi peifeftam, atque accuratam rei cujufvis abfolutionem a vobis defideremus , furdis femper canamus. Siccum, quo nunc verfamur loco, quifiantno&is,dieique vices interrogemus, fi quis, inquitis , oculos fuftulerit , aut folis circa terram, aut terne circa folcm gyratione, fieri non dubitabit. Quanquamergo quiomnino fiat iftagyratio non explicuiftis, explicuifle tamen dabimus , atque folum cum tam incitatlceleritate rapiantur, ut dicatis interrogamus, quibus fraenis fuos motus tam pra?cise gubernent, aut qua machinarum compage eofdcm mctiantur^ ut tam immenft itinera uno nunquam momento aut tardius, aut citius con- ficiant? Ab ipfis autem aftris, imofaxis, citius, quaoi a vobis refponfa referemus : Ha?c cum poftulamus , veniam impetratis,neque vos tam cuviofiim, tamque moleftam Phi- lofophiam profiteri dicitis. Qiianquam enim initio omne na- turx artificium explicare femper fpondcatis , tamen cum dc rcbus fingulis traftatur, Deus bone ! quam cralfe, quam ru- des, quam pueriles hypothefcs cxtruuntur ? Memini equi- dem quam ineptos, de rebus naturalibus fcrmoncs , pum olira cum eflemus, inter nos habuimus, neqac profjCto, cum ancillis do&i folem facem bipedalem, lun.im Dei om-

T 3 mpo-

Deum ejfe demnflratur Disp.IL

nipottntis luccrnam, aftra particulas e vcteri luna dilcerptas efle putabamus, de iis multo rriajori cum imperitia 3 quam vos balbutire folitos fuifleputo.

Sk c t. XIL Cum vero per medium terra? circulum tan- ta, tamque a?quabili incitatione feratur , cur non eodem femper Parallelo, dicite ? Cur nunc hinc , nunc inde lineis fpiralibus excurrat, adeo ut cujufquedieiconverfione novo circulo circumvehatur ? Idque ea conftantia, ut, quanquam unoquoque die curfum uno propemodum gradu immutet, iftam tamcn mutationem, quantulacunquefit, eandem pcr omnia fecula confervet. Hic autem ut in reliquis omnibus, quemadmodumres fe habeat, fusefatis, neque imperitedi- citis, ne verbum vcrd qui fic fe habere folis legibus mecha- nicis contingat. Cur denique cum utrinque fenfim excur- rat, hucufque, &nunquam digiti latitudine ulterius pro- grediatur ? Qui intra amplitudinem figniferi orbis curfus fu- os femper definiat ? Qui tam accuratedifcefTuum, accefTuura- que fpatia metiatur, ut cum viginti tribus gradibus , & tri- gintagradus momentisdifcefferit, curfum fiftat? Cur nun- ouam uri alia converfione, aut dempta4, aut additJ, eundem fleftere incipiat ? Cur non vicefimo nono,aut tricefimo pri- mo fe referre cogitet ? Eoque cum pcrvenerit, qua vi, quo- ve cor.filio, indiverfam partem afcendat ? Quid veftigia in aquilonem properantis auftrum verfus reducat 5 quidque viciflim ab auftralibus fignis in borealia infle&at. Nifi eun- dem cum Poetis aurigam quendam effe velitis , qui cum ad definitam fpatii latitudinem abierit , flexis habenis curri- culum convertat. At neque de rebus hifce, earumque cau- fis, vobis ncgotii quicquam feciftis, aut fi quae de. iis afFerre placuit, fabulis fimiliora funt, quam quas de Phoebo fuo I-1* Poeta? finxerunt. Quid enim aliud eft, quod Anaximenes, fk Anaxagoras fingunt, cum aere verfus polos condenfato folem retro in diverfam partemimpelli comminifcuntur. Ifti enim obliquum folis curfum, qui aerem in utrumquc polum coerceat, quanquam unica res fit, cujus caufam dari opor- tet, fumpferunt 5 atque cum fumpferint, qui tam perenni, Scaequah flaturedeat, nihildicunt, neque qui in polis ita conftipetur, ut folem in contrarium curlum repellat. Cum

enim

Dc placit,

Sect. XIII. a rerum finibmy &c.

enim in omnem partem pateant immenfa aetheris fpatia, in qua? abirepoffit, nihil eft, quod eo impeturetro pellat, ut folis globum, quiterram magnitudine vincit, fecum abripi- at: At cum praecipuus fit inter mechanicos Epicurus , qui ventorum flatibus fydera aequabili ratione huc illuc ferri volucre, in illius opinione redarguenda rem forte (fi operx pretium fit) fufius profcquemur. Quid item de aliis dicam, qui folem curfus fuos mutare fingunt, folum ut pabulum in- fcquatur ? Cum enim omnemab iEquatore ad Tropicumul- qucaercm depopulatus fit, cur prorfum iilius aviditatc non pergat, fed fequentc dic, redeat eSdcm fpid , qua priori pabulumomneabfumpferat? Haeautem ali^que delirantium Philofophorum fabute, cum ad fpeciales hypotheas pet- venerimus (ni pigeat) uberius rcdargucntur.

Se c T. XIII. Interirri autem cum quo cxitu omnem om- nium rerum nofharum ordinem nulla archite&i ope efFeci- ftis, vidcrimus, nuncqui fummo , nec nifi fummo confilio, fafta fintomnia, veftri vos vicc videatis. Diximus quam commodo tam longitudinis , quam latitudinis intervallo, terra a fole diftet, utfiautinfra, aut fupra, aut ab utrovis latere collocetur, beneficiorum omnium , qua? ab ipfo nunc habet, femper cxpers jacuiflet : Atqui tamen cum tam appo- fitum intervallum foli & terrxinterjeclumeflecontigcrit, fi fede fua immobilis uterque hxfifler, ifto cafu periiflet omnis orbis terrarum, & ufus, & ornatus ! Sol enim rcgionum tra- ftus , quibus perpetuo immineret, nimio, & conftanti calo- ris impctu exhaufiflct 5 qutbus autcm nunquam accederet, ii cum nullo unquam lucis, aut caloris appulfu fovcantur, in fcmpiterna fterilitate inutiles, & fqualidi jacuiffent. Adeo ut, quanquamlocum omnium aptiffimum occupavit , eun- dem tamen , fi femper confervaflet , loci oppoi tunitatem, quam forte nafta eft, omninoamififret : Sapiemiffime itaquc prxeautum, & provifum eft, ut autalterius, aut utriufqne motu, eandem optime tueatur. Si ergo qui utilitatis rati- °ne fitmotus viciffitudo inftitutaintenogetis, non pcr a;n- b^ges, nefcio qms, quemadmodum vos, fcd pcrfpicue, & limphciter, &c ut philofophos dccct , rcfpondcbimu*. In- terrogatifne ergo, quamobrcm fol, tenave convcrfione ro-

tund& i

Deum ejje demonjlratur Disp.IL

tundst eircumferatur? Annon vcro iftam motus rationcm. alia quavis longe utiliorem efle ccrnitis ? Qiiid enim fi in Di- allelum, aut alio quocunque fimpliciori curfu moveatur? neque fubter tcrram demergi unqiiam, neque viciflim emer- gere potuiflet, fed continuo autfupra Horizontem, aut in- fra, vedaretur, atque adeoperpetuis radiis hcmifph^riura alterumconflagraret 3 dum fempiternis tenebris, & fqua- lore forderet alterum. Cuin vero convcrfionc, aut rotunda, aut elliptica circumferatur , toti terrarum orbi ccdcftem fu- am caloris, lucifque vimpartitur, atque utrumque hemi- fphserium alternatim quovis die radiis (uis confolatur. Hdc ergo motus ratione cuique tcrrarum parti ita provifum effe videtis, ut nifiea moveri contigerit, foret, ut nulla omnino cfic potuhTet, aut tcrrae totius, aut cujufvis ejufdem partis utilitas. Si porro quamobrem ca motus pcrnicitate, tan- tam illiiisxquabilitatcmconfervavcrit : mirabili hujufcera- pius ordine, fcitote, noftium,dierumque vicifiTitudines com- rnodoi. t :rvall0 rcclire, quibus animantibus fua quiefccndi oppoitunitas dctur, aer,qui alioqui aeftu nimio incalelceret, f CiLtur, fcerra, quam folis ardor nimis diuturna mont >,icoquerct, viresfuas refarcirc poflit 5 denique ut debit^ talidi, humidique vircs conferventur 5 quorum aut lufla, aut concordi^ conficiuntur rerum omnium ortus, & interi- tus. Adeo ut, fi de altcro alter nimis diu prardaretur, om- nis naturas inrerum procreatione poteftas funditus interiret. Quanquam enim commodis hifce omnibus commode fatis profpici potuerat, fi diurna converfio paulo aut prolixiori, aut br^viori, quam viginti quatuor horarum fpatio, abfol- vatur 5 cum non tam imbecillam cffcccrit fummus opifex naturasinftitutionem, quin cujufvis rei , aut incrementum ferre, aut decrementum pati , fine noxa quSvis mortifcra potucrit 5 tamen ut modici, ck frequentes fint folis acccffus, & receflus, rerum faluti non modo utile , fed & plane nc- ceflarium videtur, & fi omnino fiant,aptiori intervallo quam quo fiunt fieri non potuerant 5 ut enim fine laboris, & quie- tis viciflitudine vivcre non pofFemus, ita viribus noftris ma- ximeconvcnit, ut viginti quatuor horarumfpatio quicfcen- di opportunitas rediret. Atque igitur, utexpcdit in variis terne regionibus, varia: fiunt noftium, dierumque viciflitu-

dines :

Sect. XIII. a rerum firiibus, &c.

dines : Ita intra Tropicos, ubi fol maximo seftu dominatur, pene aequalia femper funt utriufquc fpatia , cum enim ifta- rum regionum incolas prse ingenti Solis per diem calore, diurnis laboribus citius laflati fint,longius quicfccndi tempus cfflagitant} nequefolaquietefpirituumvim, fed & frigore fanguinis temperiem refarciunt. Cum enim fol altero hemi- Iphxrio verfatur, ingentem frigidi vaporis copiam in alterum propellit, qui ut ipfe frigidam aeris temperiem reftituit, ita cum pluvias continuo gignat, & in terrS, & in aere vim quandam frigoris relinquit, qua?, fole redeunte, eandem ali- quandiu confervet, & quidem tantd copia hifce locis humo- res frigidifuppeditantur, ut folrariffimeconfpicuus aut oc- cidat, aut oriatur.

Cum vero in temperatis regionibus non tanta fit dierum, no&iumque sequalitatis neceffitas, quatenus fpirituum vires diurno labore minus exhaufbe fint , no&es, diefque in tam sequalia fpatia non dividuntur, fed pro anni tempeftate, al- tcr altcri viciffim diuturnitate cedit . SummS hyeme longif- fimse contingunt no&es , iEftate media breviffim^e 3 fcilicet cum hac tempeftatcmaximus fit folis calor, tanta autem tem- peratione moderatus, ut nunquam vires multum exhauriat, imo potius, ut vim fpiritibus addat, eorumque mobilitatem adjuvet, vegeti, & alacres fa&i, minore quictis fpatio indi- gemus : Temporibus autem hyberniscum caloris defeclu al- geant fanguis, fpiritufque, notturna quietefoventur,&:eri- guntur. Novit enim bimeftris quifque infans fomnum non minus vires refarcire quam folem, aut cibum. Tam oppor- tune cujufqueloci incolis inftituitur noctis, dieique viciffi- tudo.

Altera verd, qua? inde orta eft commoditas , eft idonea aeris temperatio , qua* quanti ad animantium falutem fit, quid dicam , cum ejufdem continuo in intima precordia commeatu, quseinviti funt, vitam tueantur omnia? Ad omnium itaque falutem maxime intereft , ut curiosi admo- dum caloris 8c frigoris moderatione temperetur, quo fan- guis fatis, ne vero nimium, refngefcat. Atque hac etiam in re, vari3 opportunitate, pro vario loci cujufque fitu, pro- vilum eft. Subter folis viam, ubi per diem maxime inf erve- Jcit,no<au, utdixi, fumma frigoris vi refrigefcit , qua ra-

U tione

Deum cffe JetnonJIratur Disp.IL

tione,ut Tyndaii^T fiatresaltcrnatim immortalitatcm fuam, nox, 'diefquepcr omnia fccula imperium iuum paribus fpa- tiis tenuere 5 & quanquam annuo curfu imparibus partiti fint, totiustamenannicuniculo, cadcm fpatii aequalitatc, qua fub ipfo iEquatorc imperii (ui viccs divilcrunt. Cum enim tempeftatis moderationc aer inaequalia vicifiitrdinum ipatia ferre poflit, curfus So!is diu.nus inaequalibas confici- tur, ita tamcn , ut quovis anno eadem fit uti iufque menfu- ra^ utenim fi.b ipfo iEquatoredies duodecim horas, rox- que totidem obtinet 5 ita fi in qu&vis regione totius anni ra- tio computetur, idem ubique uniufque fpatium comperies. Quo plane fit, ut in omni terrarumorbceadem kmper fer- vetur inaere caloris & frigoris proportio , qul ibla omnis ejufdem falubritas confervatur. f

Quid quod poftremo ut tam aequali hac noctis dieique viciftitudine,Coe!o temperatio,ita Terrae foecunditas induca- tur ! Si enim prolixiori aliqua diutumitate Sol Tcrra? immi- nerct, illius fuperficiem nimioaeftu adurens omnem ejufdcm ubertatem cxhaufiiiet, aut, fidiutumius adeflet, quam ab- efiet, temporis decurfu,dehumore tantundem fenfimdetra- heret, ut tandem illius penuriaomnis tellus ficcitate exaref- cat, ncccfie fit. Cum itaque fpafus tam ^qualibus Sol adfit, & abfit, vim feminalem, quam Terra? per diern infevit, no- fturnis pluviis in igare videtur. Quae quoque majori, mino- nVe copia ubique prolocineceffitatecoguntur. SubiEqua- tore, ubi Sol maxime per diem de humore praedatur , nofte humidi vaporis circumfluxu, atque imbribus continuis, quic- quid dies abftulit, inftauratur. Ad alias autem regiones, ad quas moderatior aeftus accedit , fit minor no&urni humoris illapfus. E quibus omnibus fatis, opinor, videtis, inquam praclaros rerum ufus tam incredibili celeritate fiat diurna Solis,Terra*ve converfio.

Sect. XIV. Quamobrem vero novis quotidie anfra- ftibus per lineas fpirales eSdem conftantia, qua viginti qua- tuor horarum fpatio noftis, dieique viciffkudines tcrcentum fexaginta&quarta fere diei parte converfiones fuasannuas conficiat ? E2dcm ccrte, inquam, utilitatis rationc, ut ncmpe eademubique calidi , & frigidi, ficci £k humidi moderatio

confer-

Sect.XIV. a rerum finihus, &c.

confcrvctur. Primum enim ut diurna ifH convcrfionc naf- cuntur urilitates ifta5 omnes, quas jam ante minorcs iftas di- ei, noclifque tempeftates atri, terrse, ommque animanrium gcneri afferre diximus, ita curvo hoc inceftu, iftarum tem- pcftatumnon modo comparatur , fcdck admodum locuple- tatur opportunitas. Hinc enim ut inter Tropicos dics, no- ftefqueidem pcne fpatium continuo fortiuntur, ita extra li- neas tropicales, ubi ma jor, minorvc , pro loci ratione , fit fpatiorum ina?qualitas, dierum hycmalium brevitas, a?ftivo- rum prolixitate ubique compenfatur. Atque adeo demum ubique terrarum tanta annuatim diei portio fit , quanta in- tra ipfam Tropicorum latitudinem fruuntur. Quo evenit, uttellus neque nimio ^ftu ufpiam ardeat , ncque nimio fri- gore conftringatur , fed cum aequali folis calore femper gau~ deat, nativumfuum fuccum femper confcrvct , e quo folo omnia qua? in terris funt oriuntur, & augcfcunt. Imo ve- ro hac motus ratione fiunt ma jores ifta? (& fi fieri poflit) uti- liores aeftatis, hyemifque tempeftates, quarum conftanti pet anni fpatium viciflitudine, ita hxc omni> confervatur natura, ut, iis fublatis, una omnis terrarum orbisufus, & fruftus pc- nitus interiret. Primum enim, quid fi in eodem iEquatoris parallelo eum femper moveri contigiflet , annon perpetua» aeftatis ardoYe omncs prope jacentes terras depopularetur, cum fi nunquam deferat, vires nunquam refarcire finat > An- non ifti quoqueomnes terrarum traftus, qui longius utrin- queextra Tropicos tam auftralem , quam borealcm excur- lunt, perpetua bruma? inclementia obriguiftent > Quibus fcilicet vis caloris vegetior nunquam appulerat quam nos, tempore xquinocT:iali,& plcrumque mult61anguidior,quam media hyeme, fentimus. Aut fi forte alterutra iEqifatoris partecircuitumconfeciflet, fiauftrali, omnis ille traftusqui a Tropico Cancri adufque borealcm excurrit , jugi , & non mtermifsa hyemc langueret } quod idcm tractui a Capricor- po, adufque polum auftralem expanfo , eveniret, fiSolem intra partem ^Equatoris borealem compingicontigiflct^aut fi quavis aliamovendiratione annuus illius cur(us inftituatur, orribilcs ftrages, aut toti terrarum orbi , aut faltem ingen- nous ejufdem plagis attulifle ncceffr eft. Inxquali vero ifto motu, quoper Eclipticam nuncfertur, rerum omnium in-

U 2 coiu-

T)eum ejfe demonftratur Disp. II.

columitati , atque terrarum omnium utilitati, co confilio provifum eft ut meliore nullo provifum effe potuerit. Quod- que melius intelligatis, duas prascipue caufiis effe fcitote, qux calorem aut augent, autminuunt, altera reftior, Scobliqui- or radiorum percuflio, altcra major, minorve percuflionis diuturnitas : Si radii ad perpendiculum reciis lineis in terr ram vibrentur, in fefe reverberant, atque adeo columna* for- ma condenfata? majori vi terra? incumbunt$ fi vero eandem lincd obliqua feriant, contraria parte, quam qua vcn.ere, re- filicntes in aeia evanefcunt. Percuflionis tamen obliquitas ejufdcm diuturnitate compenfatur, ita ut, fiSol intra Tro- picos rediores radios emittat , duodecim autem folum ho- ris moretur 3 atque fi in (exaginta graduum latitudine feri- at obliquiori radio , oftodecim autem horis ferire perfiftat^ tantundem fentient caloris, quiifto intervallo ab iEquatore diftant,quantum qui refta fubter eundemincolunt. Cum ita- que Sol linea fpirali convertatur , & nunquam hodierno die eidemloco, quo hefterno reftus immineat: cum deinde in Tropicis non nififemel & intra Tropicos non nifi bis in anno eidemloco verticalisfiat, cum denique in temperatis utrin- que zonis quasque regio pro obliqui Solis afpeftus ratione, ejufdem diuturniori mora perfruatur , eadem annuatim fit ubique in omni pene mundo habitabili caloris, & frigoris re- ciprocatio , & II qua? fit aliquando utrius vehemcntia , pa«r ri alterius alio quodamtemporecompenfiuun

Se c t. XV. Qu3 pra?cipue ratione in terras zona? tor- ridae fubje&as calor haud minus tempcratus effunditur,quam in eas, quae in temperatis fita? funt. Quanquam enim omnis fere antiquitas eam propter aeftus vehementiflimos nequa- quam habitabilem efle cenfuit, atque rariorem fidem intcr veteres invenere fub iEquatore incolae , quam ipfi Antipo- des , quod cogitare non poterant, qui ratione tanta ardo- ris vehementia temperari potuerat. Si tamen diurnum ca- kxrem, quantufcunque fit , iifdem no&urni ^rigoris viribus eonfliftari, vel quidem femel cogitaffent, regioncs iftas non inodo habitabiles, fed 8t quales nos experti fumus, cultifli- mas fuiffe perfpexiffent. Atque hinc in hifce locis maxima, quae in omni terra, reperitur, fertilitas j cum enim per diem

femina

Sect-XV. <* rerum finibus, &c. fcmina rerum tanta caloris ubcrtate provehantur .> perque noftem pari pluviarumcopiairrigcntur, mirum quam celeri progrcilu, ad vegetiorem maturitatem perducuntur. Hinc fublpfo./Equatore quotannis duplcxiementisac meffis,uber- rimi ieminum proventus, ftugifera magis arva, & dulciorcs fru&us, ftirpes, arbores, & animantia majori robore, & am- plitudine reperiuntur. Hinc denique ii quae e regionibus noftris ftugum iemina, autanimantia eo deportemus, femina majores atque amceniores fruges mox procreant, atque ani- mantia progeniem robuftiorem, & ampliorem gignunt. At- que adco videtis qui hac una ratione,non modo malo occur- ratur, cui omnes omnium feculorum fapientes peneadufque noftrum,nullum remedium excogitandum efte crediderunt 5 fed etiam qui terrae regio,quam omniummaxime inhofpitalem arbitrati funt, omnium fiat cultiffima. Quanquam vero hac prccipue fiat,alia tamen,quae adjumentofint,his locis fingula- ria reperiuntur. Primiim maxima ubiq^ aquarumcopia,e qui- bus vapores in aeris refrigerium uberrime per diem fuppedi- tantur ; deinde perennes flatus interdiu ab ortu in occafum fpirant,quibus folis aeftus admodumtemperatur^denique anni ratio ita plerumque inftituitur, ut cum Sol iis proximus fue- rit, & praxipue cum refta immincat, tumdemum frigus, & pluvias maxime patiantur. Mire ftatuente fumma numinis providenti;!, utea tempeftate flatusmarini, qui frigus, & pluvias fecum apportant, indefinenter fpirent. Qyibus, in- quam, omnibus lociis ifte , quem intolerabili Solis ardore torreri arbitrabantur, alios omnes,quos maxime amoenos pu~ tamus, amoenitate (uperare provifum eft. Imo denique tara fingulari providentia hifce locis profpe&um efte videtur, ut plerseque intra Tropicos regiones fuarum tcmpeftatum ipfe dominatriccs videantur, neque enim Solis acceflui, Screcef fui penitus obfequuntur 3 fed contra illius motus rationem fuasipfa? aeftates, hyemefque efficiunt, adeo utin nonnul- listerris cum vicinior fit, fiat hyems, cum maxime receife- nt, aeftas j imo&quae parallcloeodcmfitaefunr, contrarias fimul tempe&atcs ob ventos ftatos, montiumqtie fitusexpe- riantur. Enbrevem totius defcriptionem. In cccidentali Africa, a Tropico Cancri adPromontorium*Viride, maxirna cft terra? fertilitas, aerifque temperatio, partimpropter flu- viorum multitudinem, quse tcrram irrigant , aeremque hu-

U 3

midis

Deum effe demonflratur Disp.IL

midis vaporibusubique replent , partim propter mare vici- nutn, equo venti frigidiufcuh continuo in terram fpirant^ atque hac regione anni tempeftates, leges cceleftes fequur> tur. A promontorio viridi , pene ad ufque iEquatorcm, c\ux omnisregioGuinea dicitur, vehementior fitaeftus, an- mquetempeftatcs contra coeleftium rationem fiunt , menfi- bus enim Maio, Junio, Julio, cumfit Sol verticalis, continu- is pluviis, & procellis fevitur. Regiones, qua? proxima?ab ^Equatorein Auftrumjacent,Congo fcilicet,& Angola,tem- peratae admodum funt, Sc cum ipfo ,/Egypto, fertilitate cer- tare dicuntur. Hyemem pluvialem citm Sol longiffime vcrfus Tropicum Cancri recefiit, patiuntur, iftis enim men- fibus ventus Zephyro-boreas nubes e mari afFert, atque ad montium juga , quse verfus ortum fita funt, cogit, ubi cum vento Euroauftro, ab oppofitd plag& flante, condenfantur, inpluvias continuas abeunt, atque ftatas quotannis flumi- num exundationes efficiunt. In provincia autem Lowango, quae his proxima jacet, quanquam eadem fit ccdi temperies, diverla tamen ert anni tempeftas , cujus certe caufa nulla alia elTe poteft , nifi alii venti, aliufque montiura fitus. In Orientali Africa? plag3, a Tropico Capricorni ad iEqua- torem, anni tempeftates plerumque contrariae reperiuntur, quam qi\x in Occidentali cveniunt : tum propter montium juga, qux per mcdiam terram excurrunt, tum propter con- trarios ventos, qui a mari Orientali fpirant. In Afi2, Ara- bi^e regioncs fatis nota? funt , atque in tempeftatum ratione Solem fcquuntur. In occidentali Indise littore anni tem- pcitates contra Solis rationem eveniunt 5 cum enim Sol ver- tici imminct, continua?, & ingentes pluviae fiunt, e quibus mira, & incredibilis fertilitas. In Orientali ejufdem litto- re, contiaiia? fur.t annua* tempeftatcs iis quse inOccidenta- li^ cuna enim montibus,ut Africa,per medium fecetur,atque contrariis ftatis ventis contraria? a mari excitentur pluviae, quid mirum fi contrari^ tempeftatcs nafcantur, quanquam fancmhabile videatur, tam exiguo intervallo difiTitas cfle has regiones, ut uniusdiei itinere emedia hyeme in medi- am seftatem migrare pofiis? Amerioe pars Auftralis, qux Peruviana dicifur, montibus, & camporum planitie conftat, 8c quanquam in vallibus nunquam pluat , fed folo rorc irri- gentur, tamen cum vapores humidi perpetuo Auftro-ze-

phyro

Sect. XVI. * rcrnm finibus, &c. phyroin montana compellantur, inde magnis torrentibus in planitiem ruunt, eiquefummam feruhtatem, ut /bgypto Nilus, fecum afierunt. Aitera Amcricae Auftralis pars,qu# Brafiliadicitur, coeli tempcric, & amcenitate, omnes telluns rcgioncs antccellere perhibetur. Caeleftes lcges m tempe- ftatumiatione plerumque fequitur, quanquam locis qui- bufdamproptermontiumfitus, venfcofijue ftatos, fiatvana- tio. Denique in America fcptentrionali, fex menfibus, qui- bus Sol verticalis eft, pluit, iex quibus in Auftrum recdfit, ceftum experiuntur. Atque ita cum totius zonae torrida; cir- cuitum peragravimus, non modo omnem habitabilem , fed maximam partem jucundifiimara effe videmus , atque etiam inlocisquamplurimis, ubi coelcfti ratione noxia! fierent an- ni tempeftates, falubriores alias iifdem contranas tempefta- tum leges miri providcntii inftitutas fuifle.

Sect. XVI. Hisde Zondtorrida diftis, deterris ex- tra tropicos fitis nimis not<e funt, quam ut quicquam dicam, quantum utilitatis hac motus rationc capiant. Cum enim iftis Sol per diem multo diutius immineat, calor interdiu lm- preffus propter nofturni fpatii brevitatem mult6 mmus co- hibetur^ quofit, ut eo citius aeftatis provcntus fuam matu- ritatem affequantur. At vero fl ibi locorum diurnos ca- lores tantundem temperari contigiflet, quantum fub zon2 torrida, fieri non potuit, ut antebrumxinclemcntian^ *lti- vx fruges maturefcant 5 Sol itaque, (uorum reccfluum qua- fi confcius, diuturniori iudufkria operi incumbit , ne quod exorfuseft, deferat, antequam ad perfeftionem producere potuerat. ' Eo autem abfoluto, mox in contraria fignacur- fum convertit, ut terrae, quam per seftatcm nimio fui appul- fu exhaulerat, vires fuas refarciendi opportunitatcm largia- tur. Cumenimnoftiuma>ftivarum frigora fintdicrum ardo- ribus multo imbecilliora, eos fatis tempcrarenequeunt, ad- eo ut peromnem aeftatistempc-ftatcmcalor, & fi ocitas vires acquirant, frigus , & humiditas amittant , quod U nimis diu ficret , labefaftaretur ifta omnium temperatio , qua iott omnis terrarum orbis fcrtilitas confervatur. At9^ longe in oppofitas mundi partes excurrit, ut, co ablcr.te, n- gus, & humiditas, fuascopias renovarent , atquc adeo

Deum ejfe demonftratur Di sp . IL

viis, &ventis hyemalibusin priftinum ftatum inftaurentur. Qmbusnovisopibus, copiifquemunita, quanquam viftori- am nunquam (perare poflunt , omnem Solis impetum pro- xim3 ^ftate quodammodo fuftinere parantur, Atque hinc poftremo intelligatis, quamobrem Sol intra latitudinem fig- niferi orbiscurfus annuos conficiat , neque lineasfibi prx- flitutas nnquam tranfiliat. Cum enim ad viventium falu- tem par fitfrigorisufus, &neceflitas, ac caloris, hincfumma numinis providentia in extrema mundi parte utrinque illius thefauros, &quafi fontescollocavit, qui, cum in medio Sol dominetur , illius impetum utrinque adoriantur. Atque igitur illius excurfus utrinque ea latitudine definiuntur, qui- bus frigoris domicilia farta te&a ab omni periculo conler- ventur. Si vero ulterius prope ipfospolos forte ferpferat, foret, ut omne frigus, quod nunc illius ardores moderatur, fui vicinitate difiipaviflet. Cum itaque iis limitibus coer- ceatur, ut huc ufque nunqiiam appulerit , fit ab utroque Polo ad iEquatorera perennis venti frigidi flatus , qui aeri, quem alioqui continuo fuo aeftu tandem penituspra?daretur, c locupletiflimis hifcethefaurisfpiritus abundantiam, & co- piam fuppeditat. Neque tamen multum fpatii domiciliis ' hifce condendis effudit fummus opifex, fed in extremis, an- guftffque mundi angulis extruxit, cum enim omnis terrarum orbis in trecentum fexaginta gradus dividatur , treccntum fere habitabiles habentur , qui autem extra jacent amifs2 latitudine in exiguas anguftias coar&antur , in quibus fcili- cet lincae omnes quae in aliis globi partibus magno ab in* vicem intervallo ducuntur, in centrum coire incipiunt, ut, fi quis fphaeras arte faftas infpexerit , inveniet regiones fri- gidas, five intra lineas polares fitas, vix millefimam globi partem occupare. Nunc autem ha;c omnia de optimis terra, folifve mon.um rationibus, ut intelligatis, cum fecerimus, nihil aliud a vobis, ut dicatis, poftulo, nifi cujus vi, 8c con- filio inftituta fuerint, demonftrent, quid , (quicquid omni- no feciflet Deus) demonftrare potuit.

Sect. XVII. Quaeomnia cum de Sole dixerim , quid dt LunS pluradicam? quanquamenimminor fit illius,quam Solis utilitas, ciira ejufdem tantum quafi vicaria fit , quin

tamen

Sect.XVIIL a rerum finibm, &c.

tamen eadem inftituatur arte, dubitari nequit, quatenus cafdem omnes, quasille mutationes habeat, eofdemque cur- fusconfcquatur : Praterea autem quo utilius fuo officio in- fcrviat, fingulari providentia? curd fit, ne curfum fuum, per- indeacSol, prseciseintra Tropicosdefiniat, fed aliquot gra- dibus ulterius utrinque evagetur$ quo fit, ut ubcriorem luciscopiamregionibus, qu* propius a pohs fitxfunt, per prolixas noftes impertiri poffit , adeout quo longiori inter- vallo, afole abfit , eo plenius lumen accipiat, & cum Sol longifiime in unam mundi partem abierit, ipfa in alteramlu- cem diffundat pleniorem. Hinc hybcrnS tempeftate propi- us ad feptentrionalem mundi plagam vergit , quo uberius hyemalium noftium tenebras, & frigora temperet, atque dldem viciffim causa" , aeftate in auftrum defle&it , cum Sol profundius in feptentrionalcm demcrgitur. Neque fane ob- fcurior ifta artis ratio, cjuse fe in Lunse fuperficie prodit, vi- detur$ fienimexquifitelaevis, & afquabilis fuiflet, radii a Sole in eam incidentes non nifi uno e punfto ad nos refle&i potuerant, eofcilicet, mquo anguli incidentia.% reflexiomf- que noftrum refpe&u exaequantur. Atqui cum diverfimode excavetur , atque montibus quafi , & convallibus fcabrefcat, lumen a variis illius fuperficieculis ad nos refiliens undique fpargitur, non fecus atque in numerum auftae refle&untur a fpeculo fpecies , cujus fuperficics facieculis inasquabilibus divaricatur.

Sect. XVIII. Cum vero tam continuata cogfiatio , 5c commerciumcoelicumtenl fit, quo commeatu devehatur dicite 5 atque primum qui prohibeant veftrae leges mechani- ca?, ne totum fpatium a terrS adufque coelum folida mate- ri3 repleatur > Cur corpora omnia in unam maflam non coi- rent? Quid tanti orbium varietate fecrevit? Cumque fe- cernuntur, quid tenue hoc corpus, quem aerem dicimus, mterpofuit? Cur noninanitatisinterventuomnecommerci- Um difcindatur, aut, fi quid forte interjedum fuerit , id quistam tenui compa&ione compofuit, ut motui locum fa- cile prxbeat , aut tam continuatd ferie devinxit , ut vim a- ltris acceptam momento ad nos ufque deferat ? Cum vero compaftum non fit, fed fluidum, cur non igneum , prxfer-

X tim

Deum ejfe demonjiratur Disp- II.

tim cam quotidianis incendiis a Sole excitatis ardeat ? Cur non aqueum, quod cum terrd leviusfit, fupra eam ubique extare, & eminere oportet. Atque aereum cum forte fuerit, cur interno nullo, aut frigore, aut calore praeditum,(ed utri- ulque & expers, St capax } De his autem omnibus nihil eru- ditaveftra natio definivit , quanquam, fiomnium caufas a nobisdici velitis, en quam facili ratione explicamus! Spa- tium quod coelo & terra? interjeftum eft, non inani, fed cor- pore occupari oportuit , nempe cu)us interventu aftrorum vis ad nos perveniret 5 ita non compa&um, fed fluidum, ut animantium motibus tranfitum prabcret, & fi fluidum, ne- que igneum, ncque aqueum, (edaereum, ut fpiritum vita- lem iifdem fuppeditaret. Et poftremo fi aereum, fua naturd ncquecalidum, neque frigidum, utrique tamen obnoxiunv ut utriufque viciflitudine, quemadmodum poftulaverit re- rum falus, rite temperetur. Qua? autem, qui fiunt, quis ve- ftrum dixit > ncque veftrum exemplo doftus quicquam ipfe dicam, cum caufa? phyfica?, quibus procreantur, fubtiliorcs fint, quam ut eafdera fenfuum noftrorum hcbetudine affe- quamur, nifi quod calorem fpeciatim mirabili arte, & utili- tate, quibufcunquecaufis excitetur, excitatum effe dixerim. Primum quod corpus folare tamcommodam ejufdem vim ha- beat, fi enim aut ma jorem, aut minorem habere forte conti- giflet,foret, ut, aut prae seftus vehementia inferiora quse funr> omnia incineres redigerentur, aut ut pras ejufdem imbecil- titate nihil ufpiam procrearetur. Deinde cum tot terra fe- midiametrorum intervallo ab eadcm diftet, annon mirabile videatur, ut vim fuam in tantam loci diftantiam, tam fubito propagare pofiit ? quod quomodocunque fiat, nifi quotidie fieri videamus, ut omnino fiat incredibile arbitraremur. Si atomoscalorificas(utvocantJ emittat, quid mirabilius efle poflit, quam ut eas temporis momento, per immenfiim fpa- tium ubique diffundat ? Aut fi proximum aetherem, aerem- ve lblum afficiat, quipropter arftam partium omnium con- texturam eodcmmomcnto omnes maxime remotas fphaene fuae partes eidem vi afficit, an non (umma , magi(que mira- bili artis ratione fieri ifta totius fphxra contextura vicjeatur ? mirabiliortamen eft lucis natura, five enim fit atomorum ef- fluxio, five emanans aetheris a Sole contextura, qua? chorda?

intenfe

Sect. XIX. a rerum finibusy &c.

intenfae inftar ad oculum ufque extenditur 5 utrumfit, ean- dem admirationem ac calorinfehabet, quodin tam immenla fpatia tam ineffabili pernicitate undique transferatur. At omnem admirationem fuperat ftupcnda ifta oculorum m,v chinatio, qua eam percipimus, illiufque ufu fruimur. Quan- taenim artis varietatc, quot membranis, humoribus, alrifque inftrumentis fumma folertia invicem commiffis formantur, ut lucem atque lucis opealia omnia percipiamus. Ea certe artet &utilitate fiunt, ut plane demonftrent, qui alterum effecit, utrumque effecifle. Quis enim, fublata luce, mundi ufus, aut lucis, fublatis oculis ? Cum itaque rerum natura? tam utilia fint, cum utraque tanta folertid fiant , cum denique alterumalterius causa fa&umeffeliqueat, quis dubitet, quin eodem, eoque folertiffimo artifice fabricetur ? Qiiod idem de fonis dici potuit, qui tant3ceIeritateaerisinterventulon- ge, lateque propagantur , atque etiam de aurium organis, qua? ad eos percipiendos vix minore, quam oculi artis folcr- tia fabricantur. Hxc vero cum tam clare fenfuum grati2 fafta fint, (enfus quoque iis percipiendis faftos fe effe indi- cent, quorfum pluribus (equamur ? Cum quifque, nifi fenfus prorfus amiferit , & objefta fenfuum , & fenfus obje&orum causi fa&aintelligat, adeout nifi utrumque fit, neutrum ef- fepoffit: quis enim luminisufus fine oculis , autoculorum fine lumine, foni fine auribus, aut fine fono aurium > neque poftremo de aliis (ecretioribus aeris facultatibus quicquam hic dicendum effe arbitror 5 vi fcilicet elaftica, qua & com- pagem fuam tuctur, terrenaque omnia, ad terramdetrudit, atque falibus nitrofis eidem undique confperfis, quibus vim falutiferam natis omnibus, atqueprolificamnaturis impertit. H#c enim, aliaque quam plurima, quanquam egregios fuos ufus habeant, folis philofophis nota funt, ipfe vero ea folum phaenomena afferre volui quse vulgo,perinde ac philofbphis innotefcunt : ea fcilicet aux quotidie palpamus , oculis cer- nimus, atque quovis fenfu percipimus, ut rebus, qua* omni- um in rerum natura notiffimae funt, craffiffimam eorum quam miferrime omnes affeftant, fubtilitatem retundamus.

Sect. XIX. Cum vero de universa terra , atque iis, quxintotiusemolumentumfiunt, dixerimus^ fupereft, ut

X 2 qua

156 t>eum ejfe Jemonftnttur Disp.If.

qust utilitate fingulae cjufdem partes inftituantur , dieamus, atque primnm quis ficci, humidique portiones paravit"' Quid fi uberior contigiflet aques materiae copia ? quid fi exigua? quid fi nulla? fi exigua , aut nulla , foret ut tota telluns moles perpetua fiti, & calore exaruiflet. Quid fi ni- mia ubertatefuperaverat? foretut univerfam ejufdem mo- lem mole fua operuiiret. Oceanus, exceptis paucis qui- bufdam gurgitibus, non plufquam mille paliuum altitudinis ue Snbtil. 1. 2. obtinere comperitur, gu<e altitudo ("inquit Cardanus) fi ad te;r£ magnitudir.em comparctur , efi utfudoris adhomimm. Cur crgo tam exigua fit illius moles, nifi ne eidem tota terra fubmergatur ? Quid fi duplo , aut triplo uberior foiflet e- jufdem copia, atque eaedem , quae nunc funt terrae cavitates cumdimidia illius parte fuerant repletae , annon quae fuper- effet, omnes terrae partcs, qus nunc fuper undas extant, flu- ftibus fuisobruiflet ? Aut fi in interiori terrae finu (ut fufpi- cantur nonnulli) vafta fint aquarum conceptacula, qui facta fiot, dicjte, ea„ nifi quis effecit, ne tota terra aquis in eadem collectis obruatur. Aut cum aequa foerit utriufque moles cur unumglobumconflituant, aut in eandem maffam cur non mifceantur ? ut olim fomniavit Democritus totam tel- iurem imtio luti ad inftar mollem foifle, temporis autem decurfuparticulasaqueas feoi fim coivifle, quibus feparatis terrae partes m hanc, quam calcamus, folidam molem, col- lapfasfoiffe ; fi veroifta: undique ab omni parte in unum locum fponte coiverint, cur non cum leviores fint, fupra ter- ram omnes emerferunt, atque univerfam illius molem quae ptx ^gravitatemajorifubfideret, complexufuo, ut nuncaer globum ex utroque conftitutum, tenuere ? Cum enim fitus omnmm naturahs fit, ut, quod gravius, fubfidat, quod levi- us, emmeat 5 fi resnaturae indoli permittantur, fieri non PO- tuit, qum particute omnes aqueae, cum terreis omnibus le- viores foermt, nsemmeant; majori itaque quadamprovi- dtntiaevi fit, ne univerfa terrarum moles, aquis femp-r operta, jaccat. Atque profedfo, fi ad fimplicem rerum na turam refpiciaraus, mirabiliusvidctur, terrarum orbem non femper diluvmm pati, quam femel olim paffum foiffe Sunt ' quimareterra.eminentius; funt, qui terram mari putant Si pnusCutinepte quidara) aqua prae fluxilitate, mutuaque

par-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.XIX. a rerum fi?iibnsy &cc, partium protrufione , ad loca quarvis decliviora deflueret, totamque telluris molem, cum demiffior fuerit , abforberet. Novitenim quifqueundas fponte naturae h prolixiore per- pendiculo, in decurtatius devolvi, adeo ut , fi terra locum centro viciniorem obtinuerit , aquse in eam circumquaque diffundanturneceffe fit. Sin pofterius (quod naturas rerum magis congruum experimur) id ipfum eft , quod perquiro, qui fieri poffit, ut quod lcvius eft fponte naturas infra gra- viusdeprimatur? Si itaquejuxta mechanicas naturae leges, locis fuis non fint conftituta, quid fequitur, nifi locos, quos occupant, contra easmajori quadam vi, (olum quod magis idonei fint, iifdem affignari ?

Quis deindetot, tantafque lacunas hinc inde per univer- fum terrarum orbem effodit , quis maris aeftuantis impetus litorura eminentiis elitft > Quid per legqs mechanicas obfta- re potuit , quo minus univerfa telluris fuperficies ubique a>quabilis, & tevigata foret, cum undecunque oriatur gra- vitatis pondus, quaque terras portio infra aquae quamqvie fubfideret. Atque cum omnes terras totius partes pari nifu ad centrum nitantur, cur non fe ea ratione ad id componant, ut inomni extremitate, aequalefitubiqueperpendiculum? Si enim terra partium omnium in fe nutibus in orbem con- globetur,ifta fola propenfi^ne in perfc&am,& abfolutam ro- tunditatem fe compofuiffet, ut fi ubivis majori forteaggerie cumulari contigiffet, quas fuperiores funt particulae, per de- clive fe mififfent , donec, aequalitate tandem ubique faaa, propius ad centrum pervenire nequirent. Si vero qua* tel- luris prominentix forte contigiffent, cas vehemens aquarum curfus abraderet, fecuftiqueinlacunaspropeileret 5 magnus enim eft aqua? impetus, ut fi quas terre moles aggeftas inve- nerat, nifi faxei roboris funfent, faciic , nullaque mora, poftraviflet. Si autem nullae contigiffent terfae inaequalita- tes, aquarum torrens, ciim nullis impediatur aggeribus, nul- las omnino terrae partes, quibus inaequalitates ftruat , deli- bare potuit : aqua enim nifiobftaculis irritetur, non habet unde ruinas inchoare poflit 5 fi itaque xquabilcm ubique fttndum habuerat, pari femper, &> tranquillo paflu curfum teneret. Quod igitur terra tam profiindis lacunis excave- tur, quod orae maritkna2 locis altiffimis plerunque termincn-

X-3 tur^

Metcor. I. i. c. 14.

*Dtum ejfe demmftratur Disp.IL

tur, pcrfpicuum eft, in tantam altitudinem aquarumimpetu accumulari non potuifle. Et cum ftatuant , qui rcrum na- turse aeternitatcm aflerunt, atque imprimis Ariftoteles, fem- piternas efle terra?, & oceani viciflitudines, ita ut quod olim liccum erat , nunc aquis obruatur , & quod nunc pelagus5 perenni tandem terrae in mare devolutione aquis extra al- veum extrufis repletum iri. Pulvinos quofdam , 8c forte infulas, fluviis arcna? labulique faburram juxta littora de- ponentibus, fic fieri non negavero , atque mde fluviorum alveos, ipfofque maris curfus nonnunquam mutari, mare an- tiqua littora deferere , novafque terras inundare, atque adeo loca quaedam telluris, ubi nunc dominatur mare, olim tcrras fuifle, & forte aliquando futura effe. Atqui tamen unde ifta fcopulorum, & montium altitudo, qui maris litto- ribus impcndent ? Potuit aqua limi,arAia?, fabuli, aliufve ma- teriae tumulos conficere : at certe nulla potuit flu&uum ve- hementia Pelion Offa?, montefque montibus accumulare,ut quidem fempiterna illius potentia? monumenta extare vide- antur, qui fecit & coelum, & terram, & mare, & fontcs aqua- rum. Miror deinde philoiophos iftosnon vidiflemarisal- veum terra? portiunculis, quae in eam continenter deferren- tur, (enfimpotius repletumiri, atqueeopa&ooppletisun- dique cavitatibus veniret demum terra? faciem prorfus exa> quari,aquafque raarinas extra alveum protrufasin univerfam terram diffluxuras : Quippe natura? indole exundarent aquse inlittora, antcquam terraportiuncuteincumulumlitoribus eminentiorem aggeri potuerant, undenon prorfus, aut fii- bito priorem alveum abdicarent, fed minus profundam ef- ficiendo ampliorem efficerent. Tantum cnim accederet la- titudini, quantum detraheretur profunditati , atque fic a- qux tandem, fifij^naturaspermittantur, omnia occuparent. Et fi qui montes, vel fcopuli ufpiam extiterant, illorum radicibus, temporis decurfa, paulatim aquarumimpetuab- rafis, tandemcorruant, necefle eft. Ut quidem fi folismecha- nicis legibus res peragatur, fieri non potuit, quin aqua? to- tum terrarum orbem (emper operircnt, cum propria* natura? vi aqua non aliter fiipra terram, quam fupra aquam aer afcendat. Singulari itaque arte vaftos iftos oceani hiatus aperiri, edfque3 litoribus in altum furgcntibus, muniricon-

fitendum

Sect* XX. a rerum finibits, &e.

fitendumeft. Et nifi opificem quendam, quicontra naturse vim, vi quadam majori, fic rem difpofuerit, non modo no- va cafuum feries afcifcenda eft, verum etiam talium, quales fi admittantur, cum ipfis rerum naturis, atque infitis facul- tatibus pugnant. Deniquc, ut fingulari numinis providen- tii profpe&um eft, litora maribus ubique eminere } ita eti- am cseteristerra? partibusdeprcflioraelie, eo enimartificio extruuntur magnorum continentium tra&us, &e media ter- ni, quaplerumque oriuntur flumina, perpetua declivitate ad ufque mare, in quod fe aquse exoncrant , defcendatur. Si enim quivis locus fonte altior inter jectus fit, curfum inter- ciperet, cum fupcr fontis altitudinem nunquam aflurgant. Annon mirum itaque videatur , cum tot ingentia flumina, qualiafunt Nilus,Niger,Ganges, Indus,Eupbratesper pluf- quam milk millenos pafliis decurrant , declivitatem nullis inter je&is aggeribus impeditam ubique patere. Et quidem ed fingulari ratione (ut poftea dicemus) fita funt montium juga, ut majores quafque terras, quse utrinque mari cingun- tur, per mcdium interfecent, e quibus fluvii ab utrique par- te in mare devolvuntur.

Sect. XX. Colle&is vero in fuas cavernas undis, qua veftra arte mechanici a putredine confervabitis ? cum enim Solis ardore torreantur, facile foetidi tabe contaminarentur, ut aquas ftagnis, & paludibus conclufas, brevi foetere, 6c noxios vapores exhalare experimur. Huicitaque calami- tati rurfus varii arte provifiim cft 3 atque imprimis variis ubique marium «ftibus agitatur, altero quoundse ipfi zonae torridse fubje&se folis, feu potius lunx curfum perpetuo fe- quuntur, conftantique gyro ab Oriente in Occidentem vol- vuntur, obliquo altero, ab Occidente in Orientcm. Unde enim priori motu abicptse cavitatem pone relinquunt, ad cujus compen(ationem , utrinque a lateribus hinc fcptentri- onali, illinc meridionali, aquae allabuntur. Quibus moti- bus totus undiquc concutitur oceanus, ifto omnia aequora folisorbmefubjefta, hoc quicquid aquarum indc, adufque utrumque polum pateat. Atque adeo cum coutinuo wa ferveat, pelagus a putredine (e fatis tuetur , qua cum iola f jperficie tenus corripi pofiit , quod ctim So& ardor non

ulterv'

Deum ejje demonjlratur Disp. II.

ulterius penetret, ncm nifi ad exiguam profunditatem aeftus agitatione commovetur, & tranquillum eft, quicquid aqua- rum maris capacitatem ad fundutn ufque infra occupat. -Quanquam autem quo fine fiant aeftus maritimi, facile afle- -quamur, qua tamen cau.sa efte&rice nondum aflecuti funt mechanici. Qui telluris motu fieri ftatuunt, quod cum ter- ram aqua eadem celeritate fequi non poflit,retro inOcciden- tem fe fubducat, Sc mox ut ad libramentum redeat , Orien- tem verfus diffbndatur, ficut aquam vafe circumafto con- clufam huc illuc moven videmus. Hi dicant, oportet, qui juxta legcs mechanicas tanta tclluris turbinatione totus Oce- anus in aerem non diflipetur, non aliter quam aquam turbi- niinjeAam illiuscircumrotatione abreptam efle intuemur > Cum autem rem fimilem, vafe circumrotato, fieri inquiunt, longe aliena eft, idque duplici ratione, cum quod nunquam fiat, nifiqua?damfit vafis profunditas, atque fuae faltem la- titudini aequalis, qua ratione cum aqua conclufa non nifi fuperficie moveatur , tota moles altis lateribus inclufa de- litefcat, quidmirumfinoneffundatur? Cumvero tam exi- lis fit maris profunditas , fi ad totiuj terrse amplitudinem comparetur, cumque terra tant2 pernicitate circumvolva- tur, juxtaleges mechanicas, quis non intelligit , oceanum nonaliter, quam aquseguttulamturbinis exteriqy cavitati impofitam abjechim iri > Atque ift& alterd ratione differunt Telluris & Vafis circuma&i Phamomena, quod vafis fuper- ficies concava fit , atque ita aquam intra parietes fuos coer- ceat : terrae autem fuperficies qud mare continetur, con- vexa fit, atque ita nihil habeat quod aquarum difcefTum im- pediat. Teme ergo 8c aquse circumvolutio non vafis fed turbinis rotationi fimilis dicenda eft } atque igitur fimiliter atque turbo perniciter circumaftus fluida omnia longe a fe diuip^ret, ita quoque terra oceanum ultra nubes in ipia coeli moenia excuteret. Qui vero mirabilis hujufce efFc&us ortum a lunadeducunt, ii quidem veram iftius caufam pro- pius attigerunt. Confpiratione enim quam cum luna ha- bet, eam folam, aliamque nullam caulam habere liquet, cum folos illius curfus, tam conftanti fluxu , quam fluxuum mu- tatione fequatur. Cum enim luna fingulis diebus ad meri- dianum honl circiter tardius perveniat , eadem quoque

hori

Sect. XX. a rerum finibus, &c.

hora redit maris affluxus. Cum dcnique acftus maxirai in noviluniis, Sc pleniluniis fiant, minimi in quadraturis, inin- termediis mediocres, cum denique #ftus folftitiales, & ae- quino&iales ita luna gubernantur , ut ea nov3 , aut plen2, maximi eveniant. Iftis omnibus, quse fit naturalis rei cau- fa, fatis deprehenditur, eamautemqua vi efficiat, cum di- cere vellent mcchanici, hic, ut in cseteris omnibus, nihil di- cunt. Qui vi magneticd fa&am cfie volunt, qua ratione ifta fe a luna in terram diffundat, nihil dicunt,neque quamobrem marefolum, non ftagna, nonlacus, non flumina attollat : neque etiam quamobrem majores seftus plcrumque extra Tropicos, quam intrafiant: neque poftremd, fi virtute mc- chanicafiat, quinififumma artefiat ifta virtus magnetica: atque fane tam admirabili folertia inftituta eft, ut ubicunque fe prodat, certifBma fummi artificis veftigia impreffa depre- hendamus. Qui aeris fubter Lunx curfum compreffione fa- fta effe cenfent, iidem nihil dicunt , cur in folo mari fiant, cur non aliis quibufcunque aquarum conceptaculis ? cur cum tantavi in aquam prcmat,eam nosnunquamfentiamus? Cum veroaere facilius nihil locum cedat, cumque fpatii im- menfitas, in quam abire poffit , ubique pateat , quis non potius credat ipfumfuperne compreftum , in omnemundi- que partem diffiuxurum, quam re&a deorfum , ut plumbi molcm decubiturum ? Quocunque autem modo fiat , nun- quam intelligent, qui cum luna fubter horizontem noftrum commoretur, aeftus fupra eundem (quod tamen fit) cieri pof- fit. Qux omnia cum ita fe habeant (ut magni Philofophi de eodem argumento peroratione utar) An non fatius eji diccre, effe quidem lunam affuxus^ & refuxus^ bis in die contingentis^ caufam 5 at qua vi id faciat^ ignorare nos 5 qudm de hujufmodi vi quicquam temere pronunciare l Imo quidem nobis fatis eft quacunque vioccultd fiant, in faluberrimos rerum ufusfa- ftos fuiffe, ita ut, ni fiant, univerfa maris (uperficies foetidLs humoribus computruiffet.

Cum vero perpctuii hac aquarum concuffione fuperior tantum maris unda , ne folis ardore putrefcat , confervetur, quid laticem omnem, qui inferius fluit, nefoeteat, fervabit > Caufam nos facile dicemus, fali cnim cum facultas infit , ut quodque, cui ingeritur , a putredine immune efficiat, pro-

Y pterca

Deutn effe dentonftratur Disp.IL

ptcrea illius copiam mari univerfo permifceri , eoque uberi- orem, quopropiusfub iEquatore jaceat, magifque parcam, quo longius inde polos verfus amoveatur. Quippe cum lo- ciscalidiscitius, quam frigidis, putrefcant aquae, co ubcrio- ri fale condiri exigunt. Atque quanquam hujus inaequali- tatis in iEquatore, & polis phy ficae variac fint fortafle caufa?, iftee tamen eS fingulari providentia in variis oceani partibus inftitutae funt, ut, ubi uberiori faliscopid opus eft, majorem efficiant falfedinem, ubi minori, minorem. Vos autem qui mechanicis veftris rationibuseam, quse pareft, toti undique Oceano inducetis ? Qui induxit Ariftoteles, poftea dice- mus. Qyi antiquiores phyfici induxerunt , pudet dicerc. Quod fcilicet cum aqua terrae fudor fit, ommfque fudor cum calore decoquatur, aduftusfit, propterea aquam prae adu- ftionefcmper faUammanere. Animantium fudorem fingu- lariinnati caloris ratione quodammodo falfiim , fcu potius acrem eife novimus } atqui vero ut humor e terra fimplici percolatione exprefTus quovis fale, nifi antea habuerit, im- buatur, non intelligimus. Si fole aduftum eiTeinquiunt, ifta aduftio non fine eximio calore, quo tota maris moks per- coquatur, fieri poteft, cum itaque nulla tam calida fentia- tur percoftio, e2 ad tantam falfedinem aduri nequit. Atque etiam cum folis ardor, nonnifi ad paucarumorgyiarumpro- funditatem permare penetrat, maximam in fuperficieadu- ftionem cieret, cum tamen e contra maxima falfedo fundum propereperiatur. Denique fi fbl mare falfum efficiat, an non mid providentii effe&um eft , ut ift3 ratione dulce confer- vet, quod ifte alioqui foetore corriperet ? Quanquam equi- dem maris falfedinem a caufis naturalibus omnino provenire nonputo, cum nullaefint, quceeam procreare valeant, led potius cum iis fentire oportere, falis particulas ipfi ab initio permixtas fuifTe, de quarum non magis, quamde ipfius oce- ani ortu quserendum effe,fed concludendum potius eundem, qui omnia efFecit, eas uberi fatis copia aquarum moli im- mifcuiffe, ut per omnia fecula a foetore immunem tueantur.

Sk c t. XXI. Cum vero univerfam aquarum molem,ne "putrcfcat fale condiri necellefit, cumque, fi falfa femper, & ubique foret , atque ei causa animantium potui inutilis,

6c

Sect. XXL a rerum finibus, &c.

& terrse perniciofa, omnes , quxcunque in ficco nafcuntur, animantes interirent , vos itaque experiamini qui ab aqua marina dulcem ducere poffitis. Id chymici quanquam mul- tum, & diu, ha&enus tamen f ruftra tentarunt. Licet enim (al fixum (ut vocant) quod gravius fit, ab aqua* marinajpar- ticulis deco&ione vehementiffima* (eparare poffint, ufquead- eo arfte tamen fal, quod vocant volatile, haerere comper- tum eft, ut nullo ignis impetu, eo ufque divelli poffit, do- nec viventium potui idonea fiat. En itaque divinam natu- xx fblertiam ! qu* nullis ignibus, nullis chymicorum crucia- tibus omnem ab aqu2 falfedinem facillime exuit. Qu^m in- numerabiles fontes, & tluvii ubique per omnem terrarum orbem fcaturiunt, qui tamen a mari oriuntur omnes ! Quot nubes quotidie e mcdio oceano coadbe mox pluviis dulcibus in eundem delabuntur ! Utroque tamen (ut cum chymicis loquar ) proceffu, quam fimplici ratione, quam nullo labore fit aquaeafalefeparatio, quamvos, adhibitis omnibus artis inftrumentis , nulla induftri^ , nullo fiphonum circuitu ef- ficere poffitis. Cum autem particulae aqueae radiis folaribus in aera fublata* fint, quamobrem una falinae non tollantur ? Res tam cxiguse non magnis ponderis momentis differre pof- fiint, ut qua? vis alteras in tantam evehat altitudinem, alte- ras fiifi gravitate depreffas, loco fuo nunquam movere pof- fit. Sane accurata admodum poteftate vis folaris compara- tur, ut, cum tam exilis fit rerum difcrepantia, alteram facil- lime in altum tollat, alteram fummo caloris impetu, ad pe- dis altitudinem exantlare nequeat. Atque etiam cum aqua; guttula? fubterraneos meatulos perreptant, ac tranfudatione per arenam , ac argillam colatx particulas falinas viarum anguftiis deponunt , an non mirabili fubtilitate interior ter- rse contextura fabricatur , ut cum tam exigua? molis fint utraeque aditus quialteris aperte patet, alteris femper ob- ftruatur ? Quod autem aqua ad fontium loca dulcis perveni- at, minus mirari oportet , quam quod omnino perveniat. Aquam enim omnem quae a fontibus profluit , e mari oriri folum, quod eo redeat, dubitari nequit 5 cum enimtanta aquarumcopia e mille millenis fluviis fe in oceanum conti- nuo exoneret, nifi circuitu fa&o ad fontium loca redirct, univerfam tellurem, aquis in immenfujn auftis, inundaret.

Y 2 At

Deutn efje demonjlratur Disp. II.

At ttt aquarum du&us ex imo mari in montium cacumina perreptant, qui efficient vircs veftra* mechanicse? cum enirn aqua non nifi locis altioribus in deprefliora fluat , neque fponte fua afcendat, fed fempcr delabatur, fi locis, e quibus fcaturiunt fontcs, depreffior fit maris fuperficies, ineanun- quam pervenire potuit, nifi contra ipfam naturae vim afccn- dat. Si fit eminentior, eo nunquam redire potuit, cum fa- pra fontis altitudinem nunquam affurgat. Nifi crgo non modo artequ^naturam fabricavit, fed qu# omnes naturae vires fuperac, res pera&afit, planedemonftratur, nonpof- fe fontes juxta leges mcchanicas , aut a mari oriri, aut in mare redirc. Cum itaque ex eo quod huc redeant, tum in- deproficifci conftet, tum illius locum, e quo fcaturiunt, deprefliorem efle, quid fequitur, nifiut miremur (nunquam enim intelligemus) ftupendam iftam natur^ artem, qua tam immenfa aquarum copia ubique per omnem terrx defcri- ptionem, contra naturae vim, infumma montium faftigia al- liciatur ? Et quidem fic montium tra&us undique per omnes tevrx regiones fiti funt , utfolum quo commoda fluminibus capita fiant, inaltum tolli videantur 3 Sc propterea mediam cujufque loci traftum plerumque pervadunt, ut ab utroque ]atere fuos aquarum curfus undique cmittant. Sic univerfa America continuS montium ferie , ab auftro in boream ex- currentium, dividitur, e quibus multa , magnaque fiumina in ortum, & occafum ubique delabuntur. Atque eodem modoomnis Africa Atlante, Lunaeque montibus divifa eft, e quibus omnes utrinque fluviioriuntur , & cum certis anni tempeftatibusingentem vaporum copiam, ftati venti in mon- tium juga compellunt, hinc forte fit , omnia fere Africa? flumina, perindeacNilum firigulis annis in terras exundarc. Nequealiter AfiaTauri, Imai, Caucafi, aliifque jugis, qux a Pamphilio litore in ultimam Indiam progrediuntur, divifa eft, qux tamen ut caetera omnia varias fibras in omnem par- tememittunt, atque etiam aliis alio traftu excurrentibus hinc inde interfecantur, e quibus innumerabiles , & celeber- limi fluvii, feperlongos terrarum traftus in omnes plagas effundunt. InEuropa denique auftrali Alpes, Alpiumque brachia per varias terras excurrunt, Galliam, Hifpaniam, Rhamam> Pannoniam, Dalipatiam, Thraciam, Macedoniam,

Sect.XXII. rerum finibus, &c. Italiam. E quibus ingentia flumina longe, lateque in omnes regiones vagantur , ut in Boreali , e montibus Rhiphaeis, fiuunt maxima (ut aiuntj exceptis Americanis quibufdam, qua? inuniverfoterrarumorbe reperiuntur, flumirja. De- nique fi cui expcriri placeat, in infulis, alhTque minoribus terra? regionibus, terramin medio (emper altiorem efle com- periet , unde fingulari providentise arte omuis camporura planities, qux inde ad mare proclivis expanditur innume- rabilibus fontibus, & fluviis irrigatur.

Se c T. XXII. Poft exantlatos hofce omnes labores u- nus duntaxat fupereft, magnus profefto, & arduus , atque quioperis difficultate Herculeos omnes fuperare videtur, ut nempe ingentia maria in ccelum, 8cfydera tollatis: mecha- nicis autem veftris viribus nunquam unam aqu* particulam in fublime ferri cfficietis. Qui enim cum gravior fit, iuper aerem unquam afcendat ? Quod, inquitis, Sohs calore exte- nuetur, quid an in fubtiliorem tenuitatcm , quam qua1 con- ftat aer rarefcit? fi non , in locum altiorem nunquam af- cendet : fin ita, ipfe aer, facilius quam aqua in nubis craffi- tudinem concrefcet. Praeterea fi aqua folis calore extenue- tur, eodem extenuatur& aer, ut fi ifta ratione, ifta locum altiorem petat , hic fuperiorem fcmper tueatur , adeo ut quanquam certius nihil fit, quam vaporesradnsfolan- bus in altum ferri, qui tamen omnino fieri poffit juxta le- ges mechanicas, nunquam intelligetur. Cum autem unam particulam infublime ferre non valeant , quanto mmus tam confertam humoris copiam, e qua" nubes, imbrefque cogun- tur ? Ingentium cnim paludum magnitudine, & craffitie co. eunt, coelum caligine opacant, diluvia in .terras affundunr, quibus itaque antliis, & fitulis tantum aquarum pondus ia millepafluum altituidnem compelletis ? An quam cavam ca- pacitatem in fe habeant radii folares, ut vapores fecum ab- ripiant ? Si enim nullam , quo inftrumento apprehendent ? nifienim quid tale intelligatis quod aquam fibi inclufam fe- cum in altum ferrc poffit, cauf* alia? quaecunque juxta le- ges mechanicas, qux nihil nifimachinis cfficiunt, nihil un- quam valebunt. Cum vero tenuiores aqua? particulae* a fa- linis nefcio aua, mirabili natur* arte, divulfa?, inftrumento, ^ y 3 nefcio

Deum effe demonflratur Disp. II.

nefcio quo, e mari in aera exantlantur , cur non per setheris immenfitatem avolarent, cumtam tenues, & inconferti ex- halantur, ut nulla oculorum acie cerni poffint ? Qu^ itaque facultate, in nubium craffitudinem coivere , & non potius per aerisvaftitatemdifperfa? vagantur, aut (altcmad terram redeant, ea tenuitate qu& emerferunt. Aut cum in nubium craffitudinemcoiverint, quid, quaefo, tantam aquarura co- piam, aere puro, ac tenui fuftinerc poffit ? An quo fundo, quo, utterramarefuftentariputatis, autaliquo fundamen- to ipfe fundusinacre nitetur? quamcunque caufam affere- tis , eam ea arte comparatam effe mircmini , quae tantum aquarum pondus, nullo folido corpore firmatum , ne cor- ruat, tueatur. Denique cum in terramdecidit, quamob- rem in guttulas divifa , & non potius aut torrentis adin- ftar proruat , aut tenuiffimo vapore, eo modo, quo afcendit, delabatur. Nubes crafsa denfitate concretas effe videmus, cum tenebras coelo ipfique foli offundant $ cum itaque,ftag- ni ingentis inftar, in aere pendeant, curnon, ftagniinftar, uno impetu prsecipitent ? Dcnique quocunque modo plu- viae, five nubium coalitione, five diflolutione fiaut, quam- obrem guttulis grandiufculis depluant ? Si enim vaporis for- m<t defcenderent, infenfibili ifto allapfu terram non fetis hu- me&arent} fi guttis aliquanto majoris molis deciderent, (e- getes, terraeque fruges, lapsus impetu undique devaftarent. Haec autem pluribus hic urgerenolo} quoniam, cum in fpe-, ciales his de rebus opiniones perquifivero, dabitur fortaffe de iis faepius & fufius difputandi occafio. Interim vero, fi a nobis qui fiant nubes, & pluvise, fcifcitamini, en philofophi fimplicis fimplex refponfum ! Summam numinis providenti- am folem ita initio effeciffe, ut nelcio qu3 vi, tenuiores a- quae particulas in aeris fublimitatem tollat 5 camque vim tam accuratd ratione difpofuiffe , ut (quod nunquam intellige- tur) cum aquae particulas facillime evehat , falinas movere nunquamvaleat : Quae tandem in aera ciim (ublatse fint, aut quodventis impellantur, autquod regionis frigorecompri- mantur, aut ali3 quddam , quam nefcio, ratione, plurium, pluriumque acceflu in nubes coalefcant 5 quae mox , nefcio qui, in pluvias foluta guttatim , nefcio qua causd interram delabuntur. Unde (optime fcioj benigne rigantur agri,

dives

Sect. XXIII. a rerum finibus, &c.

dives undique telluris proventus nafcitur , ad maturitatem

quodque fuam provehitur , & tota denique nutncatur na-

tura.

S E c T . XXIII. Audiviftis Epicurei, vofque, omnes om- nium fedarum impietatis magiftri , quibus argumentis , hf- queabipsarerumnaturd depromptis, fapientem quendam natura Authorem efle concluGmus; vidiftts quantd illius providcntiaefolertiaomnishicmundus nofter conftituatur: Vidiftis quanta fingulis in partibus ornetur : Vidiftisquan- ti, omnibus intcr fe congruentibus, quafi fabncatione con- tinuataconfpiret^ neque idmodo, verum etiam ca foler- tisrationefabricarividiftis, quar nullis rerum tpfarum fa- cultatibus, (quasomnesfuperat, & quibufcum plerumquc pugnat ) fed folum, quod ficfieri expediret , arttficis confi- lio effici potuiflet. Quo dempto, vos omnes nunquam di- dhiros aio, quamobrem vel quidem lapis m terram potiui- quamincoelumferatur 5 atqueigitur ld folum, quo mtel- ligatis, quam inanes fint veftri omnes conatus ut expenami- ni, provocarem. Ne vos ludificari putetis; rememmnun- quam fa&um iri nulla divinatione permotus, fed fola (caque modica admodum) philofophiae fcientia ex ammo yatictnan profiteor. Et fi vobis illudi nolitis, ne conemim moneo ; eo enimconatu, quos hominum rifus concitatun fitts, niU cxperti, prsefentire non poteftis. Atque igttur ne m apcr- tamcontemptionemvosipfi adducatis , pnmum domi ex- periamini 5 quod, fi prudentes feceritis , fcio nunquam ln publicum effc propofituros. Hoc ergo in veftrse phtlofo- phis opprobrium vobis ipfe propono , ut, quemadmodum ("inquamj lapis in terram redcat caufis mechamcis dicatts} Scfidixeritis, eS liberalitate nos futuroseffe polhceor, ut fic mundosquoque fieri concefferimus. Annonpudet vos, qui nihil non efficere promittitis, tam impavide de effeciuum omnium facilhmo provocari ? An non pudet, cum iplam terrse orbem loco fuo movere pollicert non dubttetts, ut nc quidemlapifluminfuum movere valeatis > Ite ergo, vtres experiamini, neque priufquam perfeceritis, ad majora pro- ficifcamini ; ut, cum virium veftrarum imbecillitatem tntelle- xeritis, tandem modefti effe difcatis. Intcrtm vero cum

1 6 8 Deum ejfe demonfiratHr . Di sp . IL

quibus rationummomentis mundi quendam opificem fuifle conclufimus, vosaudieritis, utinam quoque egregiis, qui- bus tam duia fronte idem negetis , nos audiremus ! Quan- quam vero ea cft argumenti a naturae pulchritudine certitu- do, & perfpicuitas, ut, fi quid in contrariam partem difpu- tarepoflitis, id omne ipfa per fe plane frangat , & fuperet. Cum quicquid in rem adeocertam, & indubitatam dicatur, id iftlc anticipatione nequaquam verum efle noverimus. Atqui tamen, cum veftras partes tuemini nihil grave , nihil feverum, nihil ad rem dicere (bletis. Quis enira veftrum argumentis confirmare aggreflus eft rerum naturam, (apienti quovis opificc, fa&amnon fuifle? id tamen fi quid profi- cere velitis, demonftrare oportuerat : at vos tale nihil at- tingere conamini, fcd folum dicere, qui immani quodara cafuum complexu, forte fine providentiS, fieri potuiflet. Et quas ratiunculas ridentes affertis (facetum enim hominura genusfemper eftis) plcrumque leviores funt , quam ut ferio refelli mereantur. . Magnum enim aliquod vos praeftitifle putatis, fiomnemnaturaefolertiaminanibus, nefcio quibus, conje&uris, &falfis (ut putatis) fufpicionibus elevetis. At- que igitur cum duabus viis controverfiam inire placeat, aut ut argumentis noftris lepide illudatis, aut, ut ea, fi&isdere- rum natura ortu hypothefibus, prorfus tollatis, nos quoque facetias veftras in utroque genere fequemur Alteras, cum leviflimse fint, neque multum negotii poftulent, hoc capite : alteras, cum quanquam graviores non fint, eas tamen fufius fud quifque vi^, & ratione fecutus eft , fequentibus uberi- ori fermone evertemus. Sext.Emp.1.8. pr imum igitur, Critia, quidturides? Antiquos, inquit, Legiflatores opinionem de Deo, qui quas bene, quasmale abhominibus fiunt, intuetur, confinxiffe, quo melius ifta fuperftitione fubditorum animos ad officium devincirent. Callide profe&o, atquevirum politicum (erat enim unus e triginta tyrannis, qui turpiflime patriam oppreflifle memo- rantur)decet fraudeminomnirelufpicari, atqueipfe calli- duscum fit, cujufque fapientiflimi calliditatem nare venati- co aucupari. Huic viri do&i , & graves refpondcre folent, cuminterrogando, quibus temporibus fapientes ifti vixe- runt, atqueanipfeiifdem fuerit, & eorum confiliis inter-

fuerit ?

Sect. XXIII. a rerum finibus, &c.

fuerit? fi verd nonfuerit, porro interrogant, quiinreiab- dita?, & ckm pera&ae fcientiamipfe , a tanto temporis in- tervallo, devenire potuiflfet ? At cgo hominem maleferia- tumrefponfi honore dignari nollem$ rifu enim potius, & contemptu tam ineptos nugatores excipiendos cfle puto,qut fibi tam fubtilibus infomniis tantum placere poflent. Sua? itaque calliditatis gloria per me fruatur vir nafutus , cum enim opinionem de Deo receptam, ipsa rerum, quasfecit. demonftratione indu&am fuifie probaverimus, inanis pror- fus, & fupervacui operis fore , an quorundam fraude, &: aftutia plane confefta fit, difputare puto^ Cum ifta de- monftratione, omnibus quibufcunque iftiufmodi conje&u- ris, qua? contra fingi poffunt, antevenerimus. Eo itaque ingenii acumine, quod fufpicatur Critias, antiquiorcs iftos, qui primum refpublicas adminiftrarunt, alios omnes anteire potuifie dabimus, nihilque, aut cum illo, aut cum alio quo- vis difputabimus , quam an fufcepta de Deo opinio folida qudvis rationecomprobari poffit, necne > fi pofiit, rem con- fecimus 5 fin minus, fabulis, & commentis iftis opus non eft : nos enim ultro fuccumbemus.

Huic (fi Empyrico fides) fimilis fuit Euhemerus, quem fert non alios primum habitos Deos exiftimaffe, quam po- tentiores quofdam, quos fua ipforum ambitio, aliorumque adulatioinimmortalium numerum afcripferat. Anver6re- ipfa ineaopinionefueritEuhemerus, antea difquifivimus 3 & non fuifle conclufimus $ fed eam eidem a Plutarchoimpu- tatam effe, quod quofdam Ethnicorum Deos ifto honore fic maftatos efle ex optimis annalibus demonftraverit ; omnem verode Deo notitiaminde ortam dixifie non liquet, fed cum Plutarchi nepos fucrit Empyricus , probabile eft ejuf- dem opinionem, a quo folo eam acceperat, fecutum fuillc. Siveroita cenfuerit Euhemerus, ut cenfuerunt alii , ficin plerifque (inquit Cotta)<: ivitatib m intelligi poteji augendsvir- De tntis gratii, quo libcntius reip. causa periculum acliret optimus h qnijque, virorum fortium memoriam honore Deorum immorta- linm confecrataw. His quoque idem, quodolim refponfum eft, refpondere poffem, iftam de fe opinionem populo per- ftiaderenon poffe magnates, nifi prxceflerat qu^edam de diisopinios qui enim divinos honores iis deferrc poflent,

Z nifi

Deum ejfe demonftratur Disp- II.

nifi Deos efie prius perfuafum habuiflent > At ipfe neque cum his difputationecongredi dignarcr, quod iis, qua* fu- pcrius difputata funt, Dei notitiam optima rationc, & pro- indenuM ejufmodi fraude induclam fuiile noverimus. Qux fi labefactare valeant , an ifta , an alia quacunque arte pri- mum indufta fuerit, non obnitemur : fi non vaTeant, ipfa omnes quafcunque fufpiciones facillimc cxpugnabunt.

His proximus prodeat Poeta Satyricus, qui, fufpenfo na- fo, primum in orbe Deos, ardua coelo fulmina cum cade- rcnt, timorem fecifle vidit. Huic etiam 5c fepius refpon- fum eft, non timorem opinionem de Deo , fed contra de Deo opinionem , timorem incufiide 3 neque fulminibus illius notitiam primum impreflam efle , fed cum imprefTam prius habuerint , ad fulmira homines pavifle. Nos vero quid fulminum, & tonitruum timor aut effccerit , aut effi- ccre potuerit, nofttl etiam nequaquam interefle putamus } fed folum an argumenta , quibus numinis providentiam in rerum naturi demonftravimus , refte concluferint, necne? Si refte, fatis non folo timore perfuafionem faftam efle con- clufimu?, quod jam ante optimi ratione fufceptam fuiffe demonflravcrimus 5 fi non refte, an timore, an quovis alio modo primum fuggefta fuerit, alii, fi placet, pugnent,nos pugnare noftrae operas pretium non exiftimamus.

Se c t. XXIV. Atqui de Arufpicibus hifce fatis , cum quod nullam rationis verifimilitudinem, fed, Ariolorum in- ftar, lepidas conje&uras, & ad libidinem fi&as fequantur 5 tum quod tollantur uno refponfo, qua* dicunt, omnia. Au- diamus igiturquidmagis compertum habent , qui philofo- phiam profitcntur, & quidem plures funt 5 habet enim fu- os quarque fchola Heroes, ab Epicurea autem, cum fit ip(a Heroum natio , inchoandum eft. En igitur omnium no- mine Lucretius, cum omnifua pomp2, Sc licentia.

Quod fi jam rerum ignorem primordia qn& Jint 5 Hoc tamen ex ipfts Cceli rationibus aufim Confirmare, aliifque ex rebus reddere multis^ Nequaquam nobis divinitus ejfe paratam Naturam rerum : tanta Jiat prtdita cnlpa.

Pr/n~

Sect.XXVL a rerum fxnibus, &c.

Principio qnantum cceli tegit impetus ingtns Inde avidam partem montes^ fylv£que ferarum Pojjedere : tenent rupes^ vaji^que paludes^ Et marc, quod late terrarum dijiinet oras. Jnde duas porro prope partcs fervidus ardory AJJiduiiJque geli cafus mortalibus aufert. §)uod Jupereji arvi^ tamen id natura Jua vi Sentibus obducat: ni vis humana rejijiat Vitai causa valido conjueta bidenti Ingemcre, & terram prejfts profcindere aratris. Pr£terea genus horriferum natura ferarum Human£ genti infejium, terraque, marique Curalit, atqueauget? Cur ar.ni tempora morbos Apportant ? Quare mors immatura vagatur £ Tum porro puer, ut fevis projeffus ab undis . Navita, nudus humijacet, infans, indigus omni . Vitali auxilio 5 cumprimum in luminis oras Nixibus ex alvo matris natura profudit, Vagituque locum lugubri complet > ut £quum ejij Cui tantum in vita rejiet tranfirc malorum. At vari£ crefcunt pecudes^ armenta0 fer£que, Nec crepitacillis opus eji, nec cuique adhibenda ejl Alm£ nutricis blanda^ atque infraUa loqucla.

Scite admodum diftum efle fateor, ^ucreti , & majori, quam folent veftri, fortitudine? Ifti enimcaftra iualongom- tervallo plerumque pofuerunt, atque folis inanibus fabulis, ck nefcio quibus, cQnje&uris nos oppugnare folent ^ tu vero in fines noftras excurfionem fecifti , atque ad ipfas portas perveniens ip(a moenia occupare conatus es. Neque enim alid munitione, nifi quam praebuit ipfa natura , nos numinis arcem tueri pofTumus 5 ut, fi iftam occupaveris, caufam pror- fus amiflam, & dcfperatam effe fateamur. Age ergo, co- minusagamus, nosnobisdivinitus efle paratam naturam re- rum dicimus, quod omnia tam bene parata videamus , tu autem nequaquam dicis, quod tandftat praedita culpa\ Ut igitur omnem tibi congrefsus opportunitatem concedam, da^ bo imprimis Deum meliorem naturam (quantum voles; et- ficerc potuifle, atquehanc, quam fecit , ncn ufque adeo

Deum ejfc demonjlratur Disp.II.

omnibus numerisabfolutam effe, quin quofdam defe&us re- perias, quostu ipfeperfici optares* poterat enim, fi pla- cuiflet, omnem terrarum orbem habitabilem fecifie 5 pote- rateam terra? foecunditatem infevifle , ut fruges fuas fua fponte, & nulld hominum vi coafta fundere potuiflet. Po- terat eam ei falubritatem dedifle, ut nihil noxium, & huma- nx genti infeftum procrearet. Poterat genus humanum fir- mioris roboris, ac diutumioris vitse genuiffe, utnaturaele- ge nemo anteannum aetatis centefimum moreretur 5 poterat iis prxfidiismuniviffe, utprematuiS, & praecoci morte ne- mo interiret. Aliaque quamplurima poterat, quae quis, qui febeneamat, optaret. Qua* tamen omnia cum feciflet, an non eadem querelarum caufa tibi , tuifque femper fuperef- let ? Cum quicquid feciflet Deus, femper melius efficere po- tuiffet, & omne quod melius eft, vobis, qui nimio veftrum amore tenemini, deeffe putaretis. Qiiid enim fi eo quod defideratis robore finxerat, ut vos ante annum vita> cente- fimum neque morbus, neque mors invadere potuiffet ? an non tamen pari jure, quod vita? fpatium ad ducentos annos non prorogaflet,divina> providentiaj benignitatem reprehen- deretis? Si ad ducentos, an non quod ulterius adufque millefimum non protraxerit > Atque adeo eadem femper rediret providcntia? reprehcnfio, quod vitae immortalitatem non donaverat. fmo & immortales fi fitis , an non tamcn cadem querela pcrpanere pergeretis, quod nifi quotidiano cibo aeternitatem confervare non liceret. Sed & his quo- quedatis, conquirendum foret, aut de ftatur* humilitate, -4ut de viriumimbecillitate, aut de aliis quibufcunquefacul- tatibus, quibus cum nos careamus, coeleftium genus exosne- tur. Neque querelas vos veftras omnino fiftere poflitis, ^itequam omni perfeftionis plenitudine, qua fummus ipfe Deus cumulatur, vos quoque beare dignaretur. Tam pe- Uilanter crgo in numinis providentiam invefti eftis , ut non tam reprehendendi, quam maledicendi animo idagere vos ipfi indicetis, cum ea fit vcftra accufationis ratio, quxnul- la providenti^e benignitate devitari poflit. Sed vobis pef- iime aftum effe putatis quod non melius , imo quod norc optime 5 & fi optime, cum immoderata, & incxplebili phi- Uutte vitio teneamini , nunquam fatis benevole vobifcum

a&um

Sect.XXIV. a rerum finibns, &c.

aftum efle putaretis. Non ergo numinis culpa eft, quod vobis beatis non efle liceat, fed animi segritudinis, quae nul- la vita? fadicitate, auttolli, aut leniri poflit. Neque equi- dem quos veftri generis homines noville me memini , quin animos tetra iftd malevolentia fuftufbs habuerint, adeo, ut vix quicquam aliudomni vitse setate agerent, quafieodem, quo Philoftetes, morfu ulcerati, quam ut intolerabiles vitx humanae miferias,St serumnasdeplorarent. Sic Plinius librum feptimum, quode homine tra&atur, a vkx humana? miferiis exorditur. Principium jure tribuctur homini , cujus causj videtur cunUa alia genuiffe natura, magna , fieva mercede contra tanta fua munera 5 ut von fit fatis tfftimare , parens me- lior homini, an trifiior novercafucrit. Hominem tantum nu- dum, & in nuda humo natali die abjicit, ad vagitus flatim, & ploratum^ nullumquetot animaliumalind ad lacrymas , ab hoc lucis rudimento^ quo neferas quidem inter nos genitas, vincula excipiur.t & omnium membrorum nexus , itaque feliciter natus jacet^ manibus, pedibufque devinttis, ftens animal c£teris impc- raturum : & a fuppliciis vitam aufpicatur , unam tantum ob culpam, quia natum cjt. Sic Vaninus , Tot^ tantifque hemo n rcpletnr mifcriis^ ut aicerc auderem, ji D^mones dantur^ ipfi in hominum corpora tranfmigrantes , jcclcris pcrnas luunt. Et quid mirum, cum importuno ifto mortis metu femper urgc- antur, qui iis non modo, ut Sifypho faxum (ficut loquitur M.Tullius) fed ut Encelado JEtna incumbit? Nihil enim cuiquam horribilius videri potcft , quam fempiterni fui interitus contemplatio , cum eodcm natura? affe&u , quo fe quifque amat, fui mortem oderit 5 atque igitur quo ma- jori fui amore, vita?que defiderio quis flagraverit, eo vehe- mentiori necefle eft mortis horrore contremifcat. Hi itaque cum maximo affe&u adverfus fe exarferint , atque immensa lucis cupiditate teneantur, demorte cogitare nequeant,quin tota mente, atque omnibus artubus perhorrefcant 5 atque tamen ipfa mortis fpecies tam importune fuas cogitationes fohcitat , ut fua poteftatc non habeant , quin dies , atque no&es cogitent jamjamque ejje moricndum. Qua? una cogi* tatio eorum animos tamimmensa miferia? mole opprimit, ut eam neque ferre, neque excutere valeant, atque adeo mi- feriam patiantur fempitemam. Hic fons, hxc origo quere-

Z 3 larum ■

Deum ejfe demonjlratur Disp. II.

luum, ab impietatis fuae ratione , non vitse humanae con- ditione proveniunt 3 atque quod femper fint miferrimi fibi folis, non numinis regimini, imputare debent 5 ifti enim, fi fe morigeros prxberent, & probi cffe difcerent , horrenda iftafpe&ra quorum fpecie noftes, & dies terrentur, ultro a- volarent. Sic enim proprix confcientia? delefiatione recre- atis, atque optima numinis providentil fretis, vitam tran- quillam, fine omni vit£ tardio , aut mortis metu tranfigere licerct. Neque enim quicquam cft, quod in omni vid con- folari, autcontramortishorroremfuftentarepoteft, quam re&e fa&orum confcientia, fummae numiris bonitati innixa 5 quaincolumi, incoelum tollimur 5 qu2 fublata, jacentom- nia. A querelis itaque vcftris definite, neque miferias, qux veftr* culpl mtx funt , ab optimo Deo procreatas fuiile ca- lumniaripergite: omnesillefelices genuit, & fi miferi vos eftis, eftis quoque fua? quifque miferia? artificcs. Quas au- tem vitse humana? aerumnas Deus ipfe immifit, leviftima? funt, & qualesinfans fine lacrymis ferre poilet. Atque iftuc eft, quodmaximogemitu, 6t ejaculatu ingemifcitis, nudos, 8c inermes nafci, ab utero in tumulum , nifi violenta qua?dam parentum pietas cohiberet, delapfuros. Sciatis, ergo eun- dem, qui nos genuit tenellos & inermes , nobis parentum curam, & amorem obftrinxifle. Et quocunque modo rem procuraverit, vix quifquam eft qui, yelit nolit , fobolem non amet. Et utcunque vim fibi fecerint nonnulli, ut om- nemnaturse benevolcntiam excutiant, perpauci funt , iique monftrorumadinftar, qui infita humani generis benignitate tam immaniter dcgeneres eflc poffint. Atque naturali hac charitate jafta funt prima humanas focietatisfundamenta$ a familiis enim inchoatur benevolentia , qv.x longius agnati- one, tum affinitate, deinde vicinitate ferpit, dum tandem pa- triam, quae communis omnium parens eft, comple&atur. At- que igitur cum inter parentes , & liberos prima nexa fint amicitise vincula , eam fan&iori nodo ligari voluit optima numinis providentia, ut aliis omnibus fcelere ruptis, eo tan- dem iniquitati finis ponatur. Vix enim quifquam ufque ad- eo improbus reperitur, qui , quanquam leges alias omnes divinas, & humanas conculcaverit , in propriam fobolem crudelis reperiatur : adeo ut cum huc ufque pergraiTata

fuerit

Sect. XXIV. d rerum finibusy &c.

fuerit impietas, illius fan&itate redintegrctur juftitiae cultus. Atque ergo ne omnia ruant , naturalem iftam <&pyr\v opti- mus ille omnium parens, parcntum crgaliberos benevolen- ti3, & liberorum erga parentcs gratitudine mutuo (ancivit. Tantum ergo abeft infantiae noftrae imbecillitatem ei vitio vertendam effc, ut fuae bonitatis primum indicium, & noftras femen videatur. Utcunque vero iftuc fuerir, quod ad lo- cum alterum de mundi gubcrnationc, non ad eum, qui nunc traftatur , de illius fabricatione pertinet. De hoc igitur, quid opinaris,dicas} quid ergo? an quod nudi , & inermes nafcimur, nulLi providentid natos eifeputas? dicas crgo, qui, utnafcimur, fine ifta nafci potuiflemus? Cumenim in quoquo infante omnia etiam ipfa oculorum cilia incredibili quodam coi filio dcfignentur, an ifta omnia milie artis mira- cula nihili habcnda eiTe cenfes , quod cum primum nati fi- mus nutricibus, &crepitaculisegeamus? Scholas ergo ana- tomicas adeas , qu£ fit corporis humani fabricatio , videas 5 quam innumerabili partium varietate conftet, inquos prae- claros ufus fiat quacque difcas, St nifi aut porcus, aut infans ipfe fueris,optimum (credo) humani generis patrem crepun- diis non lacc ffes : fed infantiflima potius petulantia difputa- .tum cfle fateberis,quod,quanquammirabili providentiasar- te faftos efle nos liqueat,infantes non adulti nafcimur.

Et quod de nobifmet ipfis , de univerfo idem dicendum arbitror 5 efto enim mdius inftitui potuifle 5 an idcirco nul- l^omnino ratione, 6c confilio inftitutum fuifle fcquetur? Quid ? nihilne arte cffeftum putas, quod non optime, at- que omni pcrfe&ione, quaquicquam fui generis fieri poteft, effe&um fuerit ? Quid ? annulla horologia, nifi celebrisifta Argentinenfis artifices dcfiderent? An Apelles femperVe- nercm ? An Phidias femper Minervam ? Quid an cxtera omnia iftorum opificum artificia nulla arte perfefta fuiffe dicemus , quod non eddem perfeftione , qud pulcherrima ifta fimulacra abfolvantur ? At iftuc accufationis tuae caput eft, male extru&umfuiffemundum, quod qni mclius extrui potuiflet, tu ipfe cogitare potcs. Quid vero cum innumera- bilcsrcrumomnium"commoditates indicaverimus, an quod tuipfeunam, aut alteram rcrte deeffe putes, idcirco nullas omnino fuiiie dixeris ? Quod pneclaraprovidenti* folertid

terrarum-

Dc Nat. Deor. lib. 2.

Deum cjje demonjlratur Disp.IL

terrarum orbi profpedtum fit, folaris motus ratione difleru- imus, nempe nulla causa phyfica, fic, ut inftituitur, inftitui potuifle, tum ab intellc&rice quadam, aut maximae terrarum parti inicrviret , inftitutam fuifle ? Quid ? an ifta?c omnia nihili efTe diccs, quod illius beneficio omnis terra? particula non pariter utatur ? fic quidcm dicis, at quam fapientcr, tu ipfejudiccs, cumantequamquicquamobjeceris, res ipfa dc- monftretur, qua?dcmonftratio prius tollcnda eft, quam re- futanda: Qui ergo pr&xlariffima ifta omnia emolumcnta, quac in folis ratione dcprehendimus , fine providentias eve- nirent, diccrcdcbuifti 5 quod cum fecifles, tum, nequean- te, ad rcprehenfiones tuas ire liccret : Alioqui enim iis fem- per nos antevenire fcias, quod etiamfi non ea , qua* tu defi- derares, utilitate fingatur, prseclanl tamen fingi,eaquc, qu2 nifi folertiflimo artifice fingi non potuiflet. Quanquam ve- ro cum tibi dederim Deum meliorem potuiffe naturam, hoc quoque, ad fummam illius fapientiam me refpexifle fcias, quarum ratione non dubitolonge meliora , quam nos afpi- cimus, efficere potuifle, & fortein fupcris, & cceleftibus ef- fecifle: Alioqui in mundo hoc noftro afpeftabili quicquam quovis hominum ingenio aut perfici, aut corrigi pofle vobis apertenego$ fed potius cuique illius parti , quod fuo Ath- lct^Zeuxinfubfcripfiflefertur, &rnulto, fane potiori rati- one infcribendum puto, ^ow^mf ks ft£Moi>, ^ ^u^jst^, culpaveris facilius , quam imitabcris. Atque igitur optime ipfe Cicero totum veftrum contubernium provocafle vifus eft. Doceat ergo aliquis potuijje melius, jed 7;emo unquam do- cebit, & (i quis corrigere aliquid volet, aut dcterius facict, aut jd^ quod ficri non potuit, defiderabit. Tu itaque, Lucreti, cumSolisinftitutum potiffimum culpaveris, experire, qui tu melius potuifles. Nos tam belle, St opportune defignari, ut melius non potuiflet, putamus^ pnefertim quod unus fbl admirabili motuum varietate omni terrarum orbi fuffici- at. Quid ? an tu plures, an eundem alia ratione compofi- tumvclles? fipWes, ut variis zonis varii Soles immine- rcnt, an non vides univerfam tcrram continuo ardore fla- graturam? fi hunc alid ratione compofitum ? qui vero ? nol- lesinquis, mediumterne trachimieftu, neque duos extremos frigorc mortalibus auferri. Quanquam autem, cum de ni-

mio

Sect.XXIV. arerum finibtis, &c.

mio zona* torrid^ acftu queraris, quae fieri non pofTunt, te defiderare putas, tamen dedit divinus artifcx, cum 8c eo loco cultiffima?, & fertiliffima? regiones reperiantur. Atque adeo fuam artem vobis illuftriorem fecit, ut cum qui om- nino fubter zonam torridam incoli poffit,non intellexeritis, ipfc tamenregiones ipfi media? folis v\x fubje&as ea arte tempcravit, ut fint ipfis temperatis amoeniorcs. Cum vero de zonis frigidis queraris, vide qui corrcxeris, ita fane, ut non modo ipfa, quae corrigere vellcs , detcriora facias, fcd &funditus aliorum omnium utilitatem tollas , cum nifi ab utr^que mundi parte ifti frigoris f ontcs collocentur, qui ca- loris vim medio fitam diluerent, nihil ufquam terrarum naf- ci potuiffet. Ut enim calor quasque gignit , & fovet 5 ita nifi perpetuo frigore leniatur, aqueum humorem, fine quo nihil nafci potuit, penitus exhauriret. Videfne quantas ru- inas nimiS tua aviditate fecifti, dum extremos iftos, Sc qui- demexiguos mundi angulos adipifci velles , excidium, 8c vaftitatem toti terrarum orbi intulifti.

Cum verode fylvis,demontibus, demari, depaludibus, de venenis conqueri pergis, an fi quorundam ufum forte in- veftigarc nequeas, anindenullum omnium efle concludes? An non potius ex iis, quae fumma cum utilitate inftituta ef- fenovimus, reliqua quoque in fuos ufus fieri concludendum efifet ? fi fortetu ipfe cujufvis artificis officinam ingrediaris, quantum inftrumentorum apparatum reperies , quorum ufum, artis ignarus cum fis, omnino nefcias , tamen cum ab artifice omnia e paucis, quorumufumnoveris, confe&afu- ifle fcias, quin fuam quoque utilitatem habeant, non dubi- tabis. Atque ita cum hanc fummi opificis officinam luftra- verimus, in qua primo intuitu quamplurima fuis ufibus in- fervire videmus, quin quae reliqua quoque omnia , quorum ufum nontam certo afTequimur , fuis etiam inferviant, cur dubitabimus ?

Quanquam denique nihil in omni natura fit , cujus ufum non facilc inveftigemus 5 atque ifta fpeciatim , qua> tanta ftare prsedita culpl conqueftus es , apertam fuam utilitatem habere novimus. Montes, &fylvae, fi nullam aliam habe- ant , ad univerfi ornatum , & varietatem faciunt. Sylvar vero, an non ligna in hominis ufum miniftrant , fine quibus

A a )ucun-

Deum ejfe demonftratur Disp.IL

jucunde, & commode vivi nonpoflfet 5 An vero dicere tu potes qui unus furculus in arboris proceritatem adolefcat ? quifolia, qui fruges, qui femina emittat , qui excifo trunco arbor novella ex eadcm radice germinet} Cum vero non poffis, quilibet truncus tibi fe fola numinis cuii fatum fu- i£Te refpondet. At fic vos vobis femper illuditis, ut nullum unquam argumentum afferatis, quod ipfum, fibi non ante- vei tei it. Si enim finguli furculi fine numine germinare ne- queunt, multo minus ingentes fylvarum tra&us. Montes,quo- rum fterilitatem proxime objicis, an non funt terra? ofla , & fluminum conccptacula ? Atque quam illuftri providentia in utrumque ufum comparantur, fuperius diximus. At fic etiam vos in fummd ipfarum rerum ignoratione, de iis difpu- tarefoletis, atque ipfisphxnomenis nondum intelledtts, de illorum rationibus judicare. Ite ergo, & a GeographiccC peritis difcite quanta commoditatc montium juga ubique terrarum fluminum curfus emittunt , atque tum poftea , fi placet, illorum fterilitatem numinis providentiae exprobrate. Paludesnonmodo pifcofas funt, & amoeniffima?, fed plerum- que fluminum fubfidio dantur, cum pene omnes non longe ab ipforum fontibus fitas fint, adeout, fi fortealiquandoip- fidcficinnt, hx aquarum copiam, quae in iis , ut advcrfus famcm frumentum, quafi thefauris coacervatur, in aliquod tempus fuppeditarent. Mare ubique terrarum diffufum ef- fenecefleeft, utaquarum copiam imbribus, & fluminibus miniftret: Si vcroipfius naturam intellexeras, &, ut Philo- fophum dccet, concluferas, tantum abeflct, utfummiartifi- cisfolertias aquam tantam terrarum partem operire expro- brares, ut qua ejufdem vi, & fapientia fa&um fit, quod uwiverlam non inundet , te nunquam fatis mirari putares. Venenis vix quicquam rerum incolumitati utilius reperitur, cum pharmaca, & antidota ex iis fiant omnia , ncque fcre quicquam ars medica, nifi illorum ope, hominum (aluti con- ferre poffct. Quid enim aliud venenum eft, nifi virium con- trariarum pugna ? adeo ut res innoxiae innoxias fortafle la> dant, atnulla naturae neccflitate, curti omne animal, quic- quid fibi infeftum fit , facillime devitare poflit ; fi vero in- tempcriem quamcunque fortafle contraxerit , fola alterius cujufdam contraria? qualitatis pugna expellenda eft 3 adeo

ut

Sect.XXV. a rerum finihus, &c.

ut venena omnia, nonnifi in natura* remedium, St pharma- copoeam fieri videantur. Quid quod forte prseterea omni rerum natune expurganda* infervire poflint , dum noxios habitusubiquedelambunt > fic ipfe forte arane^e, qux ni- mis importuneaedesnoftras occupare videntur,noxios quot- cunque habitus, quialioqui incolis officerenr, adfefummd cum ftu incolumitate trahunt. Cum vero terram, nifi ho- minumlabore cultam, & fuba&am , fruges non prsebere, conqueftus fueris, cujum pecus fueris, fiitis oftendifti, ciim veftrorum hortulorum contubernium defidii} beatius nihil arbitretur, adeo ut ipfos Deos fumme beatos cenfeatis, quod fempiterna fecula dcgant otiofi , nihilquc agentes. Atque adeo neque te iple felicem reputares, nifi fuaviflima? cupediaegraminedecumbentisori fponte fe ingurgitarent $ quod tamen fi quis Deus conceflerit, te porro male haberct, qudd fine intolerabili manducationis labore in crapulam devorare non pofles. Hxc funt ifta omnia magna natura? vitia, de quibus illius authorem criminantur , quorum ta- men fingulaegregios fuos ufus, fine quibus ftare non potuit rerum natura, habere vidimus. At fit vera accufatio, an non digna fint ifta, qu^e innumerabilibus iftis , quas inomnire deprehendimus , utilitatibus opponantur ? ut quidem fi conferrequis volucrit, pr^clarius nullum effe artificis ar- gumtntum intelliget , quam quod opus tam immenfum, tantis,tamquemultiscommoditatibus inftruftum, tam pau- cis, ta'mque exiguis naevis contaminatum confecerit.

Sect. XXV. Lucrctium quidni fequatur Lucianus, cumejufdem ftercoris animal efle fe glorietur, quanquam lepidis, ck feftivis iftis, <quos initio redarguimus, eum poti- us anniitncrari oportuerat , cum nihil ille philofophi gravi- tate agat, fed omnia, quae tetigit, fale, facetiifque illulerit 5 neque vix quicquam, nifi Deos patrios, five fifta poetarum numina, & ^tiffimum J©vem homunculum, perftrinxit^ at- que eum quidem, quo loco natus , Sc fepultus eft , atque quibus moribus non ita pridem vixit , plus fatis novimus: An yero, fi improbus ifte Saturni filius fummum numen non fuerit, nullum praterea effe putas? Id te fane ubique ridcn- tem infinuarenovi . at fcurra digna eft conclufio, non phi-

Aa 2 lofopho,

Deum ejfe demonjlratur Disp. IZ

lofopho , aut quidem homine urbano. Infadix autem, 8c commune veftrae gentis erratum e(Te videtur, ut cum natu- rali quidam jocandi facultate prasditos efle vos fcntiatisyeam in rebus levibus, 8c ludicris (in quibus folis decus, 8c leporem confervare poflet) exercere non fatis efle arbitramini , nifi ridicula vcftra obfcsena in facra, 8c feria, intempla, £k aras, 8c regum folia mittatis. Quo pafto , amifsa joci venuftate, in turpem 8c odioftm fctirrilitatem incidere vos non intelli- gitis? quxenim fiin re levi dicantur , folum rifum move- rent, cum ingravi ipsdargumentidignitate , nil nifi ftoma- chum, 8cfaftidium crearepoflunt: nondecet, non conve- nit : fapicns nemo eft, quin rei indignitatem oderit. A facris ergo foedandis definite , argumenta ingenk) veftro apta, 8c accommodata tra&ate, ne.leporis, 8c feftivitatis laude, in quam fummo ardoregraflamini, vofmetipfos fpolietis. Eam enim nulld alia ratione aflequi, aut tueri poteftis, nifi facul- tate veftni in iis rebus utamini, qua?, cum luferitis, nulla fu2 dignitate orbantur. Si vero ei ambitione fitis, ut qux fum- mam in fe dignitatem habent , rumpendumfit , nifi ridicula efficiatis, nullam aliam nominis famam, nifi fcurrarum, 8c ho- minum improbiflimorum, in omnia fecula referetis 5 at certe nemo tam exhaufto pudorc, aut tam imperidambitione efTe poteft, ut tam perditam exiftimationem aflequi flagraret, aut.fi. quis fuert tam turpiter impudens , 8c ftulte ambitio- fus, fempercurabunt boni omnes, ne glorig ifuse ignomini^, Sc turpitudine fraudetur.

Utvero adremnoftramredeamus, virisomnibus nafutis, Sc, Luciani fimilibus, idem cum ipfo eommune eft cailidita- tisacumen, ut fi qua? forte fibi in religione fraus fuboluerit, continuo quicquid omnino religionis fit, fola fr3ude ortum, 8c adultum efle fufpicentur. Quo quanquam magn^ fuper- cilii contraftione (e efferunt, quid infulfius dicere potue- rant? Qiiid enim, an nosad populi ftultitiam provocamus ? Neutiquam, fed ad fblam ipfarum *erum ratioijem. Quid ergo vobis infanientis vulgi deliria exprobratis , qux non minus , quam facctias veftras, contemnimus ? Atque pro- ftdo par argumenti ratio eft, nullum efTe numcn, aut quod vos faceti eftis, atque adeo ipftm ejufdem majeftatem per jo- irridereaudeti§5 autquodftulti fint illi , qui, fi quid

caftum?

Sect.XXVI. a reriim finibusy &c.

caftum, fan&umque eos docueris, vecordi^ fua femper ftu- prabunt. Ea enim eft infita vulgo ftupiditas, ut ipfam ve- ritatem, nifi fraudibus, & mendaciis contaminatam, nonac- cipiant 3 aut fi integram acceperint, eam non cordate ample- ftantur, donccftukitisecujufdam mifturS fuo captui aptam, fck idoneam fecerint. Quid enim humani generis incolumi- tati magis expedire poteft, quam regiminis, & imperiiufus? Atquetamen fi penes ipfum populum voti poteftas fieret, omnem reipublica? fapientiam, qu3 fol^ incolumes fervan- tur, infuam ca?dem femper , & ubique mutarent^ neque plcrumque nifi in fui perniciem feditiofi, efle folent, atque tum maxime fremunt, Scfrendent, cum optim£ gubernan- tur. Ita quidem nihil aliud eft ipfa religionis fan&itas, quam fummum in omnes numinis imperium , fine quo nec focietas, ncc vita hominum confervai i poteft 5 cam tamen nifi fupep- ftitione quadam in fuam miferiam funeftaverint, non magno illiusftudio, & amore capiuntur. Hoc itaque hominum genus, quod ratione nihil, fed omnia, vera, an falfa, cafu, & temere arripit,nihilo magis, quam vofmetipfos, five inhac, five in alia quaeftione quacunque moramur. An vero quid in iftum numiniscultum, quem docent, & profitentur lapi- entes, jocari poteftis? IHienim fiimmum, &optimum om- nium Dominum effe ccnfent, qui ea benignitate genus hu^ manum gubcrnat , ut omnium felicitatem , quantum fieri poflet, procurari velletj qui propterea quemque fibi eo chariorem habituruseft, quomagisbenevolum humanse fo- cietati fe pneftitcrit : de hoc ergo religionis officio nobis ex- probrate, an quid in eo fuperftitiofum, quid inane, quid contemnendum? imo quid non (apientiftime, quid non op- time conftitutum videatis ? Hic autem nofti # religionis & fundus, & fruftuseft} quem, fi poffitis, riderc, & tollere audcatis. Cum vcro , de folis populi fuperftitionibus vo- bis facetisfemper efle placuerit, quid aliud, quam quod de- fipere ipfe amat, (apicntiam nullam effe concluditis : Egre- gia fane conclufio, & digna de qua tanta ingenii elatione, atquqfacetiarumubertate, vobis ipfi plaudatis.

SEC t. XXVI. Epicureos,& fcurras fequanturPyrrho- nji, feditiofa ifta philofophorum fe&a , qui nihil nifi quic-

Aa 3 quir-

feeum effe demonflratur Disp.IL

quid in philofophia conftitutum fit , pcr lufum perturbare, & novacommovereconantur. Hi autem non tam nnlitia, quamlevitatepeccarevifi funt, cumeorum nulli, nififbrtc ftudiose amens ipfe Pyrrho, non ex animo de re quJque du- bitarent, fcd quantam cuique veritatis fpeciem ipfi folo in- <rcnii acumine aftcrre potcrant, experiri vellent. Cumenim qui prxcefferant philofophi, fua quique dogmata in fcholis fuis, quafi legum authoritate fanciverant, neque difciplinam habebat Py rrho,quam fibi fingularem fuis commendare pof- fet, ut tamen magiftri nomen confequeretur , & ab aliis no- minis gloriam praeriperct, unico iftu omnes illorum difci- plinas funditus evertit, atque, everfis iftis, difciplinam no- vam rfiou^nihildocet, eo nomine appellari mereatur) de rerura incertitudine ipfe inftituit. Qux ftatim , quod de omnibus difputandi ratio res acuta & faceta videbatur, Tolo difcipulorum numero maximam vim , & authontatem ob- tinuit 5 quifque enim, qui quavis animi levitate fucrat, eanr tantummodo fequi non fatis exiftimavit , nifi & omni dih- genti3 ferere liceret, ut garrulitatis fuse fuaviffim2 deleftati- one frueretur. Atque ita Craecorum Philofophia e^dem vanitatis rationc, a qua cepit, expirare vifa eft. # A Leon- tino enim Gorgia,aliifque circumforaneis fophiftis, qui, qu3 de re quifque audire vellet, paratos efiefe declamare vica- timprofitebantur, ipfi philofophi in eorum fcholis enutriti dere quaque difputare didicerant: Atque hinc tanta dif- putandi licentia, dum quifque & pro fe , &in alios omnes dicere tenebatur : atqui cum eas folum dicendi rationes, quasdocuerantrhetores, fequebantur, omnia eadem obfcu- ritate, qua involuta invenerant, reliquerunt. Cum inani- bus iftis declamitandi formulis rem quamque folum verbis ornare, nonautem illius rationem invenire, autdeeocerto judicare difcere potuilfent. Atque hinc tandem cum inanes omnium conatus Pyrrho vidcrit , neque rem eandem fe me- lius pneftiturum fperaverit , ad Gorgia? inftitutum reverfus eft, utdere qu3que in utramque partem paribus rationum momentis paratum effe fe difputare profiteretur : Atque cum ftatim in magnam exiftimationem, non modo hominum levitate, fed & veteris Academia* authoritate venerit (cum enim olerique Socratis difcipuli e rhetorum fcholis ad Philo-

fophiam

Sect. XXVI. a rerum finibus, &c. fophiam accefferant , de rebus omnibus ad rhetorices prsecepta diflerebant,atque adeo e3dem, qua llh dubitatione differere videbantur) cum inquam , horum autontate lpfe, atque alii quidam pofterioris Academiae fophiftae feptos , & munitos feeffe putarent, tale vulnus philofophiannflixerunr, quale nondum ad hodiernum ufque diem penitus fanatur. Cum maximi, qui poftea fuere , homines , potiffimum lpfe Cicero, qui quoque ipfi argumenta ardtiiis traftare pote- rant, nimium laxam, & popularem iftam dicendi copiam & fequi , & ^ftimare videbantur. Atque cum , qui hos fe- quebantur, mmori, & acumine, & judicio fuerint, eandem viamlaxioriviaimitati fint, inde tandem nata eftnegligens' ifta dicendi, & fcribendi ratio, quae per Europam tandm in- valuit, ut, modo copiose argumcntum traftare pollent , an qu3 oportet feveritate, non curarent. Atque hinc, in tanti fcribendi luxurie, tam macilentam fapientix meilem pro- veniffe contigit, ut, per multa fecula, nifi ante paucos anaos, nihil de re quavis fcriptum accepcrimus, quin di&is, qu£ dicuntur, omnibus ipfa vera, aut falfa effe potuent. Per- pauoi nuperrime exorfi funt , qui, amputatis iftis ommbus rhetoricandi five inaniter dicendi fpeciebus , ipfam rei cu- jufque unicam rationem fecuti funt, qua, poft tam diuturnas tenebras, lucem aliquam rebus tandem reftituerunt. Et ii hos dofti omnes fequi vellent , quam facili labore id unum, quod in re quaque fcitu dignum eft , certo, 8c clare mteBi- gere liceret > Vercor autem, ne hanc querelam nimium hic deploraffevidear } at cum incam forte incidi, mox exarljt animus, quod fit dofta ifta futilitas unicum omnis impietatis patrocinium, & fine quo ? nullam inter homines audaciam, aut autoritatem, confequi potuerat , cum quod perfpicuas boni, malique rationes obfcuravcrit, tum quod ifta fcelcrati quique flagitia fua populofcmpcr commcndare poffmt. Nc- que profcfto qucnquam robufte, & infigniter improbum ip- fenovi, qui, a fole orientead occidcntem, nihilad remdw cendo declamitare non potuiflet. Atque hujufmodi homi- «es quanquam neque probitatis autoritate , neque lngenu acumine, neque eloquentiae laude praeftarent , fere femper apud populum magis gratiofi fuere, quam qui iis omnibus ornati , fi ventos^ ifta facundia deftituantur. Atque ninc

Deum ejje demonjlratur Di sp . II. fccundum fceleratorum impietatem, & nimis cautorum (fic enimaftutos, qui aperte fcelerati nonfunt, appello) igna- viam, maxime rerum publicarum peftes profe&ae fuere,quod reshumanaemagisdicacitate, quam ftpientia gubernentur. Ut autem ad Pyrrhonios redeamus , quorum omnem difci- plinam Sextus Empiricus libris adverfus Mathematicos com- ,plexus eft, de quibus nefcio an fim poftea didurus 3 in Joco vero de Diis, cum Critia?, Euhemeri, fimilefque aliorum fu- -fpiciones non male diluiflet (atque ea fingulariseft iftorum hominum facultas, ut, miflis gravioribus, leviores quafque aliorum opiniones curiose infe&antur) & porro cum numi- nis exiftentiam ab optima mundi fabricatione demonftratam reliquifiet, mirarere quam futilibus fophifmatis homo fum- mi acuminis rurfus omnia in dubium revocavit. Divini Ju- ris defenfionem fufcipiens fic prompte , & perfpicue caulam agit. " Qui ad certum, conftantem, & ordinatum coelefti- " um motum refpiciunt, ii dicunt Dcorum inter homines no- " tiones primum ortas eflfe 5 quomodo enim, fi quifpiam fe- <c dens fuper Trojanam Idam,Graecorum exercitum decenter, <c & ordinate in campisprocedere vidiflet 5 equites quidem <c primum cum equis, & curribus, deinde retro pedites 5. ei cc omnino veniflet in mentem, quod fit aliquis, qui regit, Sc <cmoderatur, & militibus, quiab ipfo reguntur, eurn ordi- ccnem fervare imperat5n.mpe Neftor, aut aliquis alius ex He- ccroibus, quifcit & equosregere, & homines fcutiferos? "Etquomodo, quieft navis peritus, cum primum confpe- <c xerit navem, qui fecundoventofertur, & eft velis bene <c inftru&a, intelligit eflealiquem qui eam regit, & ad por- cc tusducit defignatos : ita qui primum ccelum fufpexerunt, * & contcmplati funt folem, ab oriente ad ufque occidentem, cc curfum fuum, veluti in ftadio, conficientem, ftellarum au- "tem quafdam ordine procedentes choreas, inquirebant "opificem pulcherrima? hujusordinationis, eam conje&an- <c tescafu non accidere, fed a quadam potente natur^ 5 & in " quam non cadit interitus , qux quidem eft Deus. Atque mox alibi 5 cc Quomodo cum confpexerimus pulchrum ali- c*quod, & affabre fa&um opus, defideramus ejus fcirear- cc tificem, utpote quod materia fit per feimmobilis 3 ita uni- *:verforummateriam movericontemplantes efleque & for-

matam

Sect. XXVI* * rcrum finihns, &c. " formatam Sc ornatam jurc caufam , quae eam movet, vari- " ffque eam formis exornat , cfle concludimus. Deniquc cc num fi videris effigiem pulchre, & affabrefa&am,dubitave- <crisanmens hoc cffecerit artifex , an nec te tenueris quo <c minus talcquid fufpiceris, adeo ut admireris operis, Sc ar- " tis excellentiam ? Numcrgoexternam hujus yidens figu- 15 ram, fers teftimonium ei, qui condidit , Sc dicis effe ali- cc quem opificem ? In te autem videns imaginem , quae tam cc variis modis cuivis antecellit imagini , & pi&ure, an cafu " cam exiflimas effe fa&am, 8c non ab opifice , qui praeftan- cc tem vim habet, 8cfapientiam ? Quae quidcm acute fatis, 8c majori, quam folent Sceptici,gravitate difputantur, ad ca crgo quid ipfe refpondet? Omnino nihil. Deum igitur mundiopificcm, mifsa affeftad iftS aflenfionis retentione, fateatur. Nequaquam, inquit 5 habeo enim paria rationum momenta, qu^ fi in contrariam partcm afferantur , rei con- trovcrfiam ad verifimilitudinis aquilibritatcm reducant. En ergoquam graviafint rationumjpondera, quae ejufdem cum ipsi omni rerum natura momenti videantur ? Primum in- quit, fi Deus eft , animal eft 5 fi animal , fenfu praditum $ fi fcnfu prcditum, dolori obnoxium } fi dolori, ctiam8c in- teritui. Ex eo quidem quod fapiat, 8c intelligat Deus, eum quoque vivcre novimus 5 at vivere non pofle , nifi vitam iftam, qua? bruto, 8c homini communis eft, nifi argumcntis confirmaverat, fatuc conclufum dicimus. Quis enim, qui Deum eflc diceret , nifi brutorum more vivi non poffe da- ret? Cumquifummamnuminismajeftatemefle credit, llli- us vitam animalium vita longe fupcriorem eo, folum , quod credat, fatcri teneatur. Ifta enim ca vitse yi , Sc facultate prsedita funt, quam, qui ea fecit, dare voluit , Dcus autem, fi omnino extiterit, fola naturae fuse perfeftione extitiffe po- terat, & propterea vit& quoque non mortali frueretur, qua- liscftfenliiumifta^ fed immortali, qualem quicquid fola fui virtutc vivit, habere neceffe eft. Denique fi fic conclufe- rat brutumanimal, non cquidem mirarcr , cum nullam fa- cultatem fenfibusluis fuperioremcapiat, autcogitet. Cum autemhomo, qui vim quandam intelligendi omni fenfufu- periorem in fe fentiat, nullam efle vitae facultatem a fenfu disjun&am, 8c feparabilcm conclufeiit, non hominem, fcd

Deum ejfe demwflratur Disp. IL

fpecie humani belluam cffe dicerem. Saltem opificem , qui mundum condidit, mcnte vigere novimus , tune ergo, citm tanthm ut id tleges, vifis obfiftere nequeas, tam perfpicuam demonftrationem , folum quod fenfibus quoque praeditus non fit, everfam efle putas> Aut fi putaveris, cur non com- probare pergns ? ciim neminerti, qui contra difputaret , id tibi coiieefliirum putare poflct. At talia funt femper egre- gia veftra f ationum momenta , ut ad lancem vertendam fuo ipfa pondere nihil valeant^ aut ergo novis ponderibus inv- pofitis deprimereoportuerat, aut altcrius contrarix pondere femper elata manebit. Alteri cnim lanci impofuerat, Dcumy qnod funima fapientia pr^ditus ft, mcnte quoque prdcdiium ejjey contra quodterra, & mare pondus amitterent, id tamen to- tum inani efFato fuperat, Non mcnte, quodfenfu nonfiprt- ditus , pr<editum ejje. Quanquam fapientiam a mente non effe feparabilem nemo dubitat, at mentem a fetifu feparari non pofle ultr6, & fine causJ dicitur : imo hic refeparatam efleplan^ demonftratur , cumeo, quod fapientiffime ope- retur , mentem efle , atque eo , qu6d immortalis fit , fcn- fuumimbecillitatiobnoxiumnon e{fe intelligamus.

Pergit autcm vir acutus 5 Si Deus eft, cum fit frimmebea- tus, omniquoquevirtute prsedituseft^ fiofnni, cfgoconti- ilentii, fortitudine pnidentii 3 fi ita, ergo quaedam erunt, quse difficulter ferre , & a quibus difficulter fe abftinere pO- . reft $ atqui fi moleftiam pati poflit, etiam & interitum. Sic quoque Gotta , ghialem autem Deum intelligere ms pofjnmus^ millb v/rtutc prdditum .<? §>nid enim i prudcntidmne Deo tri- buemus, qu£ conjlat ex fcicntia rcYum^ & bonarum , & mala- rum^ & nec bonarum, ncc malarum ? Cui mali nihil e/?, nec ef fepdteji^ qnid huic opus eji deledn bonornm^ & walorum ? §>uid autcm ratione ? Qnid intcUigentia .<? quibus utimnr ad eam rem^ Ht apertis obfcnra ajfcquamur 3 dt obfurnm Deo nihil potejt ejje. Nam Jujiitia^ qmefnum cniqnc dijiribuit.quid pcrtinet ad Dtos? Homnntm enim focietas, & communitas, ut vos dicitis^ Jujti- tiamprocrcavit. Tcmperantia autcm conftat expr^tcrmittendis volnptatibus cdrporis : cui Ji locus in aelo eji, efi etiam volupta- Yibus. Nim fortis Deus intclligi qui poteji ? In dolore^ an in labore, dn in pcriculo ? Quornm Dcum nihil attingit. Ncc rar iione igitnr utentcm, nec vfrtutc ulla prxditum^ Dcum intelligcre ^ipoffmnm ? Quibus nihil aliud dicitur , quam quod prior

iatiun-

Sect. XXVII. a rerum finiht<4y &c.

ratiuncula toties rcpetatur$ ut enim e2 nullam vitam nifi hu- manam 5 Ita his nullas virtutes, nifi humanas, ma jori fiducia, an ftultitia, fumpferunt 5 at virtutcs noftrae curtse funt , nul- Mque ex parte perfedfoe, cum e conditionis humanae imbecil- litate nafc^ntur, cumque iis utamur folummodd, quod ma- joribus careamus. Quanquam igitur fummura numen tem- perantia?, fortitudinis, Sc prudentise virtutes non habeat, habct tamen, quse cum fu2 ma jcftate digniores funt, tum iftas inutiles, & fupervacaneas efficiunt. Cum enim fummam (a- pientiam, (ancYitatem, & benignitatem habeat , nullas alias habereopus eft. Sapientiflimuscumfit, confilia fua omnia rettiflime inftituere, & aptiflime cxequi novit. Sanftiflimus cum fit } nihil turpe, nihil iniquum,nihil crudele, nihil quod preftantiflim* naturas fua? dignitati indecorum fit , meditari poteft. Benigniflimus cum fit , nemini injuram inferre cu- rat, fed omnibus, conftanti voluntatis propenfione,beneficus efle ultro tenetur. His , inquam virtutibus ornatus , quid contincntia,quid fortitudine, quid prudenti^ opushabuerit ? Quid enimcontincntia? labore eiopus eft, qui quicquid pra- vum & naturae intelle&ricis dignitati contrarium fit, fibi alie- num fempcr habeat, & fummo odio avcrfetur , Quid forti- tudinis robore, cui, cum omnia poflit , quicquid fieri poteft* fa&u facillimum eft > Quid denique longae delibcrationis ufu, qui omniapenitusexplorata habet, qui, quidbonum, quid malum, quidmelius, quid deterius,quid ad rem quam- quc aptiflimum fit, infallibilicertitudine ccrnit, & judicat> Sublatis autem inquit, nonnullis virtutibus, tolluntur &om- nes 5 fienimomncsnonhabeat,nullamhabet? & fi nullam, nequaquam eft^ an vero alias virtutes inchoatas effe non intellexit, quaehominum propriae funt } alias omni ex parte abfolutas, quaenonnifi optimaenaturaeineffepoffunt? Cum itaque concluferit Deum, nifi omnes habeat , nullas habere, an quemquam, qui Deum efle diceret, & fentiret, adeo fa- tuum &facilemcogitare potuit, ut conclufionem conccdat ? Aut itaquenihil conclufifle, aut ulterius perrexiffedebue- rat. Alise multae argutise his fimiles fequuntur , adeo autem futiles, & leviculae, prsfertim Carneadis rogatiuncute fori- ticae, ut vix quidem, fineja&uratemporis,easlegere,nedum redarguere poflimus. Nos itaque cum hominem tanti wge-

B b 2 nll>

Deum ejfe demonftratur Disp.II.

r&i & acunrims viderimus, qui tam exilibus fophifmatis fum- mi numinis imperium, quod tam prseclare jamante fundave- rat, abrogandum eflecerieat 5 quid concludemus,nifi omnes, qui Atheifmi caufam tueri conantur,Midae votum nuncupaf- fe, ut quicquid attre&ent \ auriculas afmi femper oftendant >

Se c T. XXVII. Veterum poftremi Peripatetici quidam perrifum quoque interrogant, fi Dcusmundum procrea- verit, curnonprius? quid tandiu ab opere tam pra?claro cohibuit? autquid tandem movit, quodantcaper innume- rabilia fecula movere non potuit > His autem idem, quocl jamanteEpicureisoptimercfponfum eft, etiamfi mundum a Deo faftumipfi concelferint, idem tamen fbre interrogan- dum : Cum quicquid faftum fit, intelligi non potcft , quin certo temporis momenti fiat, atque adeo quandocunque fi- at, idem femper conquiri poterat, cur qui fecit, ifto potiuf- uamquovis alio seternitatis momento, fecerit? Atque fi ecics mille ab hincannis, cur non dccies mille, qui prsecef- fiflfent > ca enim eft aeternitatis propter infinitatem ratio, ut etiamfiipfum mundum a fempiternis feculis faftum fuilTe co- gitare poffimus 5 tamen quin fempiternaalia ante illiusor- tum pneterierint, cogitare non poflumus. Captiofa itaque interrogatio, & nullius momenti habenda eft, cum opinioni noftra?, tam fi vera, quam fi falfa fit, pariter objici potuerit. Cum autem quid tandem , quod prius non movit, Deum moverint^ quaerunt, a causd fapientiffim3, & libcrrima qu#- rcndumnon cfle dicimus^ neque ab aliis, qui libertatis, &: confilii compotes funt 5 atque igitur aut agcre, aut ab afti- onc fe cohibere poilunt, quaerimus. Cum autem ab homine, quicumagit, poteft non agerc , & contra fi placuerit , non aliam pmer ipfius Arbitrii rationem quaeramus , cur non idem de causi primj, qua? omnium & fapientiffinia, & liber- rimaeft, ftatuamus > Sat itaque vobis videatur, fimundum praeftantiffimo confilio conditum fuifle demonftraverimus : unde vero confilium de co condendoceperit, qui eum con- didit, foli ipfius immenfe fapientia? compertum efle fatea- mur. At vero cum omnia confilio condita viderimus, quis deconfiliodubitaverit, quod, qu2 ratione fumptum fit, ne- fciamus ? Iftuc equidem perverd admodum ratione conclu-

ftim

Sect.XXVTL 4 rerum finibtts, Scc. fum effe exiftimarem. Vos vero longe protervius 5 etiam- fi enim qu£ confilii ratione res fuo quxque modo fien vidc- ritis 5 tamen quod quamobrem certo quodam tempore, confulta fua ea qui fecit, exequi voluit, vos celaverit } pro- pterea^ de ips3 confilii rttione,oculorum fide percepta,dubi- tandume{feputatis?dur* nimis,& impudentes funt iftiufmodi difputationes quae ipfis fenfibus obnituntur. Atqui,inquiunt, fi caufa aliqua Deum impulcrit, non aliter, quamegit,age- rc potuit 5 at fi tam lcviter moverit, ut poflit non agere fine causl fufficienti egit. Noftri autem non eft de fcholafticis circa arbitrii libertatem argutiis difputare 3 folummodo tan- tam fummo numiniarbitrii libertatem conceflerint, requiri- mus, quantamaliis, quiquicquam conlulto agunt, inellevi- demus. Atquc fi eo modo mundum condident Deus, quo alii artifices fua opera,vadant cum fuis fophifmatis : res emm noftra confecca eft, neque quicquam ultenus defideramus. An vero rem fuam nonbene gefferint , cum rerum univerfi- tatem optimo artificis confilio extruftam fuifle plane demon- ftraverimus, ipfi contra nullo artificis confilio cxtrui potuif- fe, quodnullum artificem efle , qui quicquam cx confilio agat, fe demonftraffe putaverint. Qui^nim brevius adcon- clufionem noftram pervenire nos poffemus, quam fi qui om- ninofintartificis, Deum efie mundi artificcm 5 aut qui fen- tenti#fua? petulantiam ipfi magis indicare potcrant,cum inul- llalii ratione effe Deum mundi artificcm negarc poilmt, quam quit ullos omnino artifices efie negavennt ? Dunque (tulta rcs eft numinis libertatem in mundo condendo inhci- ari, cumineofummam libertatem demonftiaverit : an non enim Solem, Lunam, & fydera omnia paulo majora, aut mi- nora cfficere potuerat ? An non ftellas parcs ? An non ipfum terrae globum uno digito majorem, aut minovem? Occa- num uno pede magis, aut minus profundum ? Montcs uno palmomagis, aut minus altos ? Qiiid enim Uta oamia, prae- ter conditoris arbitrium,dcfinivit ? Imo dcnique multa lunt, quaenulte ratione, nififoloconditorisatbiti to, cur lta hnt, intelligi poflunt. Cur enim m tanta immenfitatis latitudme mundus hunc locum potius quam quemvis alium occupa- ret ? CurSolis motus ab ortu in occafum, & non contraM viaerationcinftituatur? Curdenique eumfiturn nonhaju-

B b 3 entj

fieum ejfe detnwftratur Disp. II.

erit, ut regio, qu* nunc feptentrionalis, aut meridionalis dicitur, fiereteadem Oriens, &Occidens > Aliaque quam plurima, quorum nulla caufa effe, aut fingi poteft, nifi foli caufae prima? arbitrio afcribantur. Atque igitur cum ad ipfum Ariftotelem vcnerimus, ("cum ipfe eam primus excogitaverit ) ipfam obje&ionem , ipfum vertemus 3 mul- ta in mundo indicaturi , quse nullsl cau$3 , nifi quse eadem fumm3 hbertate prcdita fit , fieri potuiflent. Ut tan- demfumma ifta libertas, qua in iis efhcicndisufus eft, qui eaeffecir, nonminus artificis argumentum videatur, quam optima ifta rerum ratio, qua omnia tam commode, & pul- chre fafta eflevidemus.

Sect. XXVIII.' Denique cum ad recentiores veneri- mus, quidilli, quod abantiquis non fit occupatum? Quid enim magnus ifte Vaninus, nifi quod veterum fufpiciones dt principum, & (acerdotum fraudibus, infinuaverit, aut Car- dani Aftrologiam fanaticam lecutus fuerit ? Qui non modd hominis, fed &cujufque Religionis ortum Soli, & aftris tri- buit. De homine poftea. Cum vero Religionum fata a certis fyderum conjun£Honibus fufpcnfa effe velit, & fpeci- atim fidei Chriftian* ortum Jovis cum Sole coalitioni afcri- pfcrit, atque ejufdem interitum, a Jovis cum [Saturno con- jun&ione auguretur , adeo ut beatHiimum noftrum fervato* reni, quod cum venerit^ ne inventurus fit fidem in terri arte aftrologidl prsedixifle putet. Cum viro vafcrrimo (quid enim vilius efle poflit, quam in eadem perfon^ Atheus, & Aftrologus ?) de artis vanitate pugnare nolo. Quanquam ejus amore Cardanum ufque adeo fafcinatum fuifle fertur, ut, cum quo temporefe obiturum dixiffet, ne vates mendax de- prehenderetur, feipfum medid enecavit : Vix minori fane flultitise imputatione, quam hicnofter^/////**, qui fe, fu^ impietatis caus^ flammis publico judicio damnari paffuseft Nolo ergo cum fortiflimo, & nobiliflimo Heroe de incredi- bili artis fuse ftultitia luftari 5 fed, miflisfutilibus, & lonee petitisiftiufmodi conjefturis, quae five vera?, five falfe fue- rint, nihilaut probant, aut tollunt, defol3ipfius rei ratione quaerimus : & fi nulla opinionem de Deo fufceptam dixerit, aut, quasattulimus, rationes diluat, aut contrariasipfe affe-

rat.

Sect. XXVIIL arerum finihusy Sccl

rat. Sin vero omnes rationis vires ridiculis Aftrologice com- mentis elu&ari fe putaverit, quifit, fatis indicat, fcilicet Aftrologum efle, & hominem fatuiflimum. De naturfi ni- hil dicendum arbitrari me ante dixi, non modo quod Arijio* ielicam natura* viam, & rationem fecutus fit; atquc igitur llna cum omnibus ejufdem fcholse difcipulis in magiftro va*- pulabit : Verum etiam qudd tam indofte rem traftavit ut integram libri (quanquam non magnae fit molis) leftionem id millies conatus, nunquam conficere potuiflem. Atque quas de communibus naturse rebus hypothefes afFerrepotuit egre- giis iftis, quas de miraculis, alilfque omnibus portentis, fe- f id, & graviter, & nihil dubitans attulit, intelligamus. Quid enimin omni natuni tam fubtile, aut arcanum efle poflet, ut Hlius acumen effugiat > qui facile , & perfpicuo mechanifmo explicare potuit , quemadmodum Cipfus continuo a tauro- rum pugn^ obdormiens, manfc corniger reperiatur : Quem- admodum fbla* phantafise vi Pharaonis magi fputo ranuncu- losproduxerunt: Quemadmodum Eittelidas, fc in tlumine confpiciens, feipfum reflex& fui imagine fafcinare potuit. Denique quemadmodum vetula quxvis uno halitu omnes latiflimi agri fegetes mortifed tabe conficiat. Qui, inquam, haec omnia, prodigii tam plcna, tam expedite cxplicare potu- it, qua facilitatc ipfe idem, etiam ofcitans, ufitata, & quoti- diana natura? phaenomena explicabit > Quanquam vcro pel- lcgere fepius fruftra conatus fim, tamen, nefcio quo cafu, nu- diuftertius le&ionis ta?diura, & faftidiurnfuperavi: atqueeo majori alacritate onus fuftirmi, (neque equidem nifi ifta ra- tione ferre potueram) quod mco labore alios ab cadem tem- poris jaftunl deterrcre fperaveram. Quod ut efficiam^quxfo, dum, quam brevilfim^ potero, fumma recitototius futilitatis capita, attendite, atque an qufi vis aetate,aut gente vixit homo . ftultior , quam fummus ifte atque urticus ad mortem ufque impietatis patronus, curfi ad finem recitaverim, judicatc.

PrimoergoDialogonihilagitur, nifi ut fe fuis laudibus, ad coelum evehat } quocum elatus fuerit vir wgeniofiijimus Cifteenim iftiusdialogi tnuluseft Vfecundo, codum fua ma- teriS conftare,ind\ibitatisproculchibioiftiufmodi rationibus, demonftrat, quas Julii C^faris acumen afferrc , atque Alex- andri magni dignitatem laudare drceret. Et fpeciatim Aver-

Dtum ejje < dernonflratur Disp.TL

roi, fummd fubtilitate difputanti, nullam efle coeli matcriam, quod omtiis corruptionis expers fit coelum , materia autem fit omnis corruptionis fubje&um, fic ingenioftjjime refpondct. Materia non cji jubje&um omnium contrariornm necejfari\fed contrarietatis tanliim qu* eji fecundnm ubi. A natura enim data fiiit materia 5 non ob tranfmutationem ad generationem primo, &ptr fe^ut nbicnnquc fit, ibietiam (it generatio, & cor- ruptio, qu* ex contrariis infirtur 3 fed ad'fub(ifiendum form* corporeitath (formx fcilicetcorporeitatis a materia diverfe) in'fubfiantia,&rccipie?tdnm quantitatem, &figuram: qnan- titatem^propter loci mutationcm ^fignram^propterca quod omne corpm finitum efi : at quantitati, & fignrte nihil eji contrarium. Atque eodcm acumine Alexandro, eanclem non cffe coeli cum noftrate materiam, quod igne contiguo non deftruatur, di- Iputanti fic refpondet. Verum non efi^ quod ais , qu<ecnnque communem materiam habent^ ea inter Je agere, ant pati mutno : fed idevenit ibi tantum^ ubi contrari<e funt qualttates, quare in cmlo cumnonfit affeBio tis, qutinigne funt, afjettionibus con- traria^funt 'enim fecnndnm peripateticos diverji generk , nam dijferunt per corruptibilc, & incorruptibtle,contraria autem fub codemgenerejunt)cvli qualttates abignis quaUtatibus non dejlru- cntur. Bone Dem,qnantnmja&nr£ fiiab iis, qut tenon audinnt ! Imoqutteaudiunt. Tertio, Do3or fubtilijjimus (fic enim nuncaudit) primum .-vrgumentis , fu4 fubtilitatc, & fchola Peripatetid dignis, coeli, qudd seternum fit , rotundam eflc figuram demonftrat , g>uia diffolvi non potefi : eji enim con- tinua, &unilrnca, neqne pnnUnm habet cognitum, aut ita de- fignatnm nt jit principium dijfolntioHis , qnemadmodnm habent alt&figurt^ qua enim committnntnr lines angulares , ibi deji- nit quodammodo triangnli confiitutio : Et profetlo dejinit, quia ad aliam jefe transfert lincam, nt qnod in ea linearnm commifi * fura non potefi effe, jit in alia linea. Compofiu tgitur figurt in fuas funt rejolubiJes portiones , qu£ habent commifiuras mani- fejias, id quod in circnlonon eft, ftbiane tnim efi principium, & finis, ntroqne tamen iUe carens. Perbellfc quidem, & pulcher- rima ratio , praefertim fi nullus fitcodorum artifex, qui ma- thcmaticam, atque imprimis de circulis, & triangulis doftri- nam intellexit. Deinde pergit vir omni lande fubltmior Ale- xandri adulationibus delinitus , contra maximum fuum in

Philo-

Sect. XXVIN. Z rerum finihus, &c.

Philofophia Pontificem, docerein ccelo nec dextram, nec fi- niftram efle. Nulla cum (it cceli pars7 in cujus locum altcranon fucccdat^ifqutmotus fitperpetum^ atque partes ipfe nnijormcs^ non poteji alia cotli pars dextera^alia (tniftra vere cenfcri^ pcr mo- tnm tnim, qn£ dextra modo erat, Jiatim fiet fmijira jecundum jitum^ & locnm. 0 me fcelicem , qui Philofophorum principem fnbtiliffime dijputantem excipio. Longe vero f^liciorem, fi fubtilifatum acumina capere potuiflem ! Poftremo demon- ftratur , atqueid quoque mathematice, coloratum non efis ccelum, fed videri. TJtenimaer, quiprope nos eft , nullnm habet coIorem% procul tamen a nobis habcre videtur, quia den- fatur^ non per compofitionem partium, fed per difjofitionem : di- fiantia namque multat vifui repr<efentat partes pcr longitudinem in lineavifuali dijpofitas, utfit eadem ratio vifwnis tn corpcrc raro produll* in longitudinem, & ejufdemincorpore condcnfaio^ atqnein brevitatemcoarSato. O te long& adhuc faeliciorem, qui cum tam egregie ftultus fis, tibi tantd fapientia? tuae opi- nione placere poflis ! Cum vero primis his dialogis fpccimen dederimus, cu jufmodi rationibus de rerum natuns difputare folet, ne nimke futilitatis t^edeat, de cxteris compendiose, & aceivatim diccmus. Quartoergo, mellitijjimus Julivs (ut Alexandro pro Afiatica fua urbanitatc C&jarem fuum com- pellare placuit) unicam elfecoeli formam comprobat 5 atque ab ca, non a Deo, aut Intelligentiis moveri : fed nifi in Chri- ftianoium (cholis enutritus fuiflet , quemadmodum animal fe movere, Chriftianus autem cum fuerit,quemadmodum vi- lifiima? horologiorum machinulae abebrio Cermano elabo- rata?, certa ftataque motus lege vigent 5 fic 8c coelum , & elemcnta fuis quxque formis moveri, i. e. nullo artificis arti- ficio, quemadmodum qu# arte fa&a funt (quippe & artifi- cesfunt ebriiGermani) moveri. At falfum & facetum efle putabat , fi fiimmi numinis opus ebrii e vulgo opificis ar- tificio comparaverit. Quinto , non effe coelorum mo- tus contrarios demonftratur, cujuscum Ariftoteles maximus iUe pontifex rationcm iis tantum , qui ex ephebis exierunt, dignam attulerit, ipfe in illius locum fubtiliorem fubftituit. £&od duo corpora^ qn£ motu contrario movcntur, in eodem tcr* minofuorumnbi ejjent naturaliter , quod eft perridiculum^ id quod manifeftum erit ft quis intelligat Saturni corpus ejje fub

Deum ejfe demonjlratur Disp.IL

Arhtis capite primi mobilkjbi eji enim communis terminus^ qui defignari poteji intcllc&u duobus ubi^ tam Saturni , quam capi^ pitis Arietis. Pra?clara,Sc perfpicua ratio, & digna qua* Akxandrum , ipfo aridentc , cxclamare cogat , 0 utinant magiftrum Arijtotelem non cxcepijfes y quia non dubito , quin fortiorem fipkntiaarcem ex<edificajjes. Scxto, nifi coerceret Religio, coelum seternum efle rtatucret , atqui tamen mox seternum fit0neccflecftedemonftravit} £>uia,{c\Yicet,caufam habct infinitam,qu£ quidcm caufa ciim facere non pofjctinfinitum potejlate ajqualc Jibi, fccii infinitum jibi ftmile. Profc&o , ut affentatur Alcxander, plus homine fapfc 5 ccrte enim nemini hominum aut ante, aut poft te , ita fapuifle contigit. Sep- timo, poft aliquas laudum fuarum ambages , folem calefa- cere pcr (e, nonper accidcns, five motus vclocitatcm, con- tra fummi fui Pontifick decretum, fancivit, quanquam in fo- lum Averroem, in cujus perfond fomper vapulat ipfe Ponti- fex, fe difputare fimulat. Deinde Lunam non Sole caleficri comprobatur, qubd quilibet aJJcHus receptus in qmdlibct cor- pusy ipfumnon ajficit, fed illud duntaxat , quod aptum natum efl*ffic*? u c- non calefieri , quod calefieri nequit} quae lane ratio quenquam, nifi ipfum Alcxandrum filere efficeret 5 ipfe vero pro fu3 audacid ob jicit, cum Lunam calcfacere ex- periamur, quomodo nifi ip(a prius incalefcit? Quid tamen mirum inquit, Nonne legifti objiupefieri pijcatoris manumper arundinem a Torpcdine, ipfum autem Torpedo arnndinem non fiupejacit, quianoneji apta pati , recipit tamcn Jiuporis-vim : fic Luna Jolares excipit radios^ quibus tamen non ajjicitur. Egrcgium (ane cxemplum, & dignum , quod tam prseclarae rationi luccm afferat 5 ut enim praxlarior intcr philofophos non reperitur caufa, cur res quadibet fa&a non fit , quam quodfieri (qu3autem caus3 nefciunt) non poffit^ ita cer- tius nullum eft, quam de Torpedine experimentun^ ncque apertior cujufvisexperimenti ratio : fic autem de coelcftibus di&um eft, an vero non fuo acumine digna funt phsenomena, quae fibi explicanda fumpfit, atque ph2enomen&>^ digni- tati par rationem fubtilitas ? & quid magis, a Philofopho- rum Deo expe&aodum eft, quam cum tot, tamque pneclara incoeleftium rationeubiquecernuntur phxnomena ut ipfe loco tam nobili verfatus-3 nil, nifi nugas,& qua?ftionesridicu-

Sect. XXVIII. a rerum finihus, Scc.

las in difceptationcm vocaret , eaque de omnibus refponfa afferret, qux fola fatuitate ipfis quaeftionibus refponderent? Verumenimvero,pera&iscadeftium rationibus, ad elemen- ta, atqueinferiora defcenditur, &primum DialogoO&avo de Igne agitur , atque aperte, & audadier contra ipfum Arh ftotelent, ex elementorum numero abdicandum eflfe demon- ftratur, quodan fit, necne, controverfia digna eft quas a nu- gatoribusiftisfolumventiletur? Nono de Comete & Iride cum peripateticd hebetudine difputatur. Atque fimiliter Decimo de fulgure, nivc, & pluvia. Itcm Undecimo, de motu, & quiete proje&orum inaere, ubi folito acumine duo difputantur, primum uter alterius caufo fit, anmotus qui~ etis, an e contra, motus quies ? Deinde an lapis, manu pro- je&us, aere, an vi imprelsJ movcatur. Atque in utntque qu^ftione eas utrinque difficultates compcriunt , ut demum de utrlque nihil definiendum conclulerint. Duodecimo, deimpulfioncbombarda?, &baliftae difputant fummi impe- ratores, quo tamen nihil, quod non fit prorfus ridiculum, re- peritur, nifi quod contra Cardanum demonftraverit C^far, bombardarum impulfionem pulveris igniti denfitate non fieri 5 g>uod Jit denfitas privatio proprii vaturalis ignis , quod eft raritas , privatio autemproprietatis nihil ejficit 5 fii ergo a Jorma appetente locum fuum. Decimo tertio, argumentum de aere exuffiato, & ventilato tra&atur } in quo neque quic- quam memoratu dignum , nifi quod fabulam de Satyri ho- fpite, frigidum, & calidum fpirantc, mechanice explicuerit. Decimo quarto, qui & hujuslibri poftremuseft, fbrte ut, quam artem profeffus fit, indicaret, de quorundam morbo- rum ortu, & natur3 differitur. Atque hic , fumpto jenta- culo , hilares facti difceptationcm profequuntur. Neque miretur quifcjuam, tam bene man£, tot, tantaque argumenta confeciffe, cum fingularis, & peneincredibilis fuerit (utno- tum eftj in Csefare celeritas. Atque igitur , cibariis vix confe&is, ad caetera omni feftinatione properat oratio , at- que Dialogo Decimo-quinto,de aqu^ difputatur,cujus nul- lum attigit phamomenon,quod philofophi difquifitione dig- num fit, nifi quod forte de terrae, & aqua? magnitudine dix- erit, £hwd jiinter fe conferantur , vix, exewpli gratia, fe- muncia eft aqua ad totius affem terr& 3 fub onmi nanupte aqni

Cc 2 terram

Veum ejje demonjlratur Disp. II.

terram ejfenecejje cjl, non antem fub omni terra aquam. Aqu£ projnnditas non multa , nempe pajjus raro excedit oUoginta^ plurimis locis non accedit ad viccnos, paucijjimis ad centcnos. Qua? vcro fit rci utilitas, unde eveniat, aliaque omnia , qu# de aqua fcitu digna funt, perquirere nihil cogitavit, fed feftinat(id quodinquoque Dialogo potiffimum facit) ad vi- ftorias, & triumphos, atque duos maximos philofophiae du- ces antecurrum captivos ducit, Ariftotelem, 8c Cardanum } illum enim, cum inter veteres, hunc, intcr rcccntiores philo- lophorum facile principem , cenfuerit, fumma? fibi gloriae putavit, fi hominum fapicntiffimos lapientior ipfe profliga- ret. Hic ergo cum contra Cardanura, Aqnam cjje Elcmcntum pcr fe non pcr accidcns7 ncccfarium, 8c contra AriJiotclcmy ne- quaquam inter elemcnta numcrandam efTedemonftraverit 5 continuo ad reccntcs triumphos vchiculum agit,atque Deci- mi fexti initio, quo de fluviorum generatione difceptatur, ipfum Salomonemy quod ab Hebrdis habitus fit fapientia? De- us, duobusiftis, quos jam ante diximus, adjunxit. Neque enim progredi potuit, antequamillumdefapientiseculminc, quod tam diuobtinuit, deturbaverat, ne quisin Lucrctiano Temploy feiplb fuperiorimpofterum videatur^ atqueigitur cum per jocum, & faftidiofo animi contemptu Salomonis fa- pientiam perftrinxerat, contra difputare pergit. Nunc au- tem filete vos, Cdfary & Alexander , Salomon, & Vaninm col- loquuntur. Colloquio ergo interfit omnis fapientum cho- rus, difputationem nunquam fapientiorem ccrte aut audivi- ftis, aut audituri eftis , quam cujus contrarias partes fumma ifta philofophiae prodigia fibi defendendas fumpferunt. En lgitur prodcunt utrique , & ^vimumSalomon non fapk-ntia?, fcd antiquitatis jure ftipcrior exorfus eft. Sal. Flumina c mari exoriri inquam. Van. Stultum te efTe inquam^ Dialefticam nequaquam intcllexifti, Omncs tui commentarii nec ratiunculs nmbramprsfe ferunt^fedpopulares duntaxat fentcntiolas , cupidincos verficulos , omni dicendi lepore dcjiitutos. Sal. Iftuc non agitur, &, fiageretur, quis fit linguae noftra? lc- pos,te, C<efar Vanine^ nequaquam intcllcxiffe novi, utquan- quamaliisomnibuslonsefuperiorem te eflefatear, tamen pace tu3, (fumme vir dicam, an Deus) dixerim te nimis te- mere mihi in lingua,cujus primaelementa non didicifti, ora-

Sect. XXVIII. d rerum finibusy 8cc. tionis ruditatem exprobrare. Saltem iftiufmodi contumelitf, & maledifta indigna philofophorumfcholis videntur^contra ergo difputes, ut velis $ atquaefo, fine iracundia" ! Van. Vt crgo veritas difputando elucefcat, (ic objicio } in altiffimis mon- tium verticibus aqu£ fnnt^ at nona mari ad tantam altitudinem pojfe attrahi fuadetratio , a libella aquilegorum petita? ea ejl, non poffe aqnam fubvehi altius, qnam (it ejus fupcrflcics , unde dcrivatur. Sal. Belle admodum ! Si enim, ut vos recentio- res arbitramini, folis viribus mechanicis mundus adminiftre- tur, fateormenon intelligere, qui tanta aquarum copia, h maris profunditate, in montium cacumina fubvehatur. At- qui cumDeusipfemajori, & reconditiori quodam artifi- cio (ut nos philofophaftri fimpliccs olim credidimus -0 non- dum enim noftrd xtate inventa eft philofophia mechanica; omnem rerum naturam fabricavit s interiora terrae ei arte difpofuilie experti fumus, ut fiat perpetua a mari ad montes, a montibus ad mare aquarum circulatio 5 idque fieri perfua- fi fumus, quod alioqui mare, tot fluminum afftuxu au&um, in omnemterrarumorbemexundaturum putemus } fcias ergo . me, non mechanicis veftrislegibus flumina a mari in monti- um jucp duxiffe, fed imperfcrutabili numinis arte cb perdu- fra (cum fiierim fententiolarum magifter) dixific. Atque idcirco ipfi, cum mundum cond\d\t,fapientiam adfuifle con- ftantcr docui, atque ita ad normam, quam ipfe pra?(cripfit, r.on ad legum mechanicarum rationes , omnia fafta fuiffe. Et ne locos accumulando faftidium tanto viro crearem, rem ftulto illo fententiolarum libro fut pro fapientia tua, appel- lare placuit) fic defcripfiffe mc memini : Dominus pojjedit me ininitioviarum fuarnm^ antcqnam qui iquamfaccrct a principio^ ab £terno ord/nata Jum, & ex antiqnis, antcqnam tcrra ficret 5 nondum erunt abyjj?\ & ego jam conccpta eram : ncidnm fontes aquarum cruperant : necdum ntontes gravi molc conftiterant : ante colies ego partnricbar : terram.flumina , & caraines orbis tcrr* nondum fccerat. guando prtparabat cctlos , aderam : Qnando certa lege, &gjro vallabat abjjjos : g^rando <etherafir- mabat furfum, & librabat fontes aqnarum : Quando circumda- batmari Urminumfuum^ & legem penebataquis, netranfirent fihesfnos^ quandoappcndebatfmdamentaterr*. Cnmeoeram, cunUa componens : deletfabar pcr fingnlos dies, ludens coram

Deum effe demonftratur Disp. IL

eo omni tempore $ ludens in orbe tcrrarum : & delici£me£, ef fe cumfiliis hominum. De hypothefeos veritate tuum eft, tm- quefimilium, Vanine, judicare} quanquam, vera, an falfafit defcriptio, bon3 venia dixerim, non omni fermonis lepore deftitutam efle. Hic autem iracundus confurgens Vaninus^ atque grandiori paflu, quam folet, hinc inde inambulans, Medius fidius, inquit, mille iftiuimodi hypothefes teruntii pretio non haberem, qu# fine numine, & nefcio qua, illius anu adjutricejiihW moliuntur. Apage ergo cum illepidis tuis, de fapientii, cantilenis$ en quam clare, & perfpicu&, fine ift3 tua anu immortali , ipfe defcripfi ! Imprimis ergo fcias, In mundi machina 0 phtrimam aqu£ partem extra locum fuum ej[e0 illa antem fuum appetens locum , in terr£ cava loca Jefe in- ducit^ qu£cum (intangujia, nec tantam maris molem capere que- ant^ comprejjaea aqnae portio ab extrinfecus incumhente mar?\ Judfque jure leci repetente fedes^ egredi^ quaque via pojjit^ qu£- rit. Hac impulfwne fiunt aquarum exilitiones, quas Gr£ci Jcate- hras vocant, ad montium cacumina. Sal. O philofbphorum Deum! nequequicquamhabeo,quod incontrariam partem difputem, nifi quod unusfuperfit fcrupulus, quem ut exi- mas, a dignitate tu3 impetrare vellem. Van. Fare, modo ni- hilde anu ift3 delird audiamus. Sal. Primum (cireaveo, quo cafu plurima parsaquse loci fuijure exciderit > Si enim, jux- ta lcges mechanicas, locum terrd altiorem petat , fit plane contra cas, quod tantaillius copia fubter terram , tanquam in piftrinum,detrudatur. Deinde qui tandem aqua, cum tandiu ad metalla damnata fuiflet , jus fuum intellexerit , ut loci fui jure fuas fedes repetat .<? Tum qu2 vi petierit ? quan- quam enim in montium cacuminibus jus habeat , qui quxfo7 h earcere eo ufque afcendet, ut quod fuum eft occuparet > Cum enim non pojjit aqua motu fuhvehi altius , quam fit ejus fu- perficies^ unde derivatur , quantumcunque incumbente mari comprefla fit, nunquam altius afliirget 3 ultrd itaque, & fine causa, nifi ut, quod fuum eft, pollideret , in montium cacu- mina perreptare, videtur. Denique cum in poflefliones fuas pervenerit, cur de iifdem mox decedat , atque non po- tius eas feraper tueatur ? Sienimpertot prsccipitia , &de- clivitates, contra naturalem gravitatis vim , ad jus fuum ob- tinendum confcenderit 3 mirum eft, fi, poft tot jam jam ex-

antlatos

Sect. XXVIII. a rerum finibus, &cc. antlatos labores , fe tam facile tam defideratis poffeffionibus in fubterraneum (uum ergaftulum non tam dejici,quam blan- ditiis deduci (placide enim delabitur) patiatur. Van. Stul- ta funt omnia, & qualia ab illepido fententiolarum magiftro referre quis expeftare debeat. Cum vero inter divinos (ut vocantur) fcriptores vulgd habearis , ne a S. inquifitorum officio, in periculum veniam, nihil vel quidem in auresffunt enim illi homines auritiffimi)fufurrare aufim. Sal. Ne verea- ris, foli adfunt philofophi , totum chorum circumfpice , ne unum cucullo indutum afpicies , libere ergo , & intrepide philofophemur, atque dic bond fide, quid fcntis ? Van. Sic faciam. Detejians in obfequium Chrijiian<z fidei, opinionem dc ntundi tternitate, (ne forte quis inquilitorum fe angulo quodam abdiderit) dicerem ftc, fimundus habuit initium, ?2ox € mari flumina, fed potius e fluvik n/are genitum : fluvios antem congenitos ex aeris concretione, ex imbribus fiilicct, & lique- fatlis nivibus : imbres autem duobus modis^ feu potius duobut lock contingunt, fub terra , & fupra terram : gha fub terri eji, aer tranfmutatur in aquam, unde fiunt fontes , a fontibus aqu£cmanant, atquepro modo, magnitudine, alveorumque ca- pacitate & fluvios^ & lacus efficiunt, tum finguUres^ tum alios viciffwi, ut impetus, levitas, fors, locus tulit prodeuntes. Sal. Multafunt dequibuslibenter doceri vellem } fcilicct qui fi- antterrsein2equalitates, qui mariscaverna?, quitam commo- de ubique telluris tra&us, afummitate in medio fadta, knCim 8c modice declives inmare deferantur, aliaque ejufmodi fi- milia, de quibus alibi 3 duo autemfuperfunt, quae plufquam Salomonis fapientiam, ut ea capiat, poftulare videntur* Al- terum eft, cum nulla ab initio aqua fuerit , unde tanta fup- peditetur aeriscopia, quas in aqua? denfitatera concreta om- niamaria implere fufficiat? Me tam fimplicem cfle fateor, non intelligam , qui omnis a terr i adufque coelum fpiri- tus, fiin aquxcraffitudinem conftipetur , tantam laticis co- piam procreare poffit. Alterum eft, qui tantus Philofophus, Ppft tot, tantofque conatus, nihil diceret, ncque fe nihil di- xilie intelligeret. Quid enim de fluminura ortu (quo loco nunc verfamur) dixifti ? fi enim e fluviis aqua in mare va- ftiffimumaccumuletur, quomodo tamen e mari, retro fluyu maiontium cacuminibus oriuntur? guipp* fi aquanonpojjit

Deum ejje demonjiratnr Di $p . IL

altius fuLvchi^ qnamfit ejus fnperjicies, utidc dcrivatur, quor- fnm dicas ex aere fub terra in aqnam tranfmittato fontes Jieri £ *Sienimfub terrainaquam tranfmutctur, qui fuper altiffimos terne locos ultro fe efferet ? Ne veio prolixo, Sc importuno nimis colloquio Ca?for, & Alcxander aprandio parato deti- neantur, fi urbani fimus, qua?fo, finem faciamus. Van. Ut lubet. Sul. Vale, Philofophorum Deus. Dialogo decimo feptimo, rurfus prodeunt magni imperatorcs, atque proxi- mum a fluviorum ortu argumentum de Nili incrcmento fu- munt, de quo tamen nihil nobile colloquuntur , nifi quod, repetitis a Julio tritiffimis aliorum fentcntiis, tandem excla- met Alexander, qui antea alia omnia in eo miratus fuerat, Proh Dii immortalcs , quot pellegijii Authores ! abje&is vero eorum omnium fententiis, Ca?for rem fidcribus afcribi voluit, quanquaro, quiefEciant, nonalitcr, quam qui religionum ortus, incrementa,fene<ftutes, Sc occafus effecerint, explicarc curavit. Decimo oftavo dc mai i,an aeternum fit, difleritur, & contra Cardanum (imo & iplum Ariftotclem,qui in e3dem fuit fententia) xternum, quildam tamen loci muratione, non fuiffe demonftratur $ guod Jien ncn poteji^ ut lccatumft c«n- tinuum, locut non item. N# qui taiiu ai ^umenta excoghare potuit, unusomniumdignuseft, qui cum^/^/^edilputa- ret: Decimonononihilagitur, nifiquoddemansfalfcdine, contra maximos m2Lg\ttros,AriJiotelem, & Cardanum diipute- tur. Quanquam hic heroem noftrum aliquanto obtufiorem, quam lolet, efle fateor , quod , cum Ariftotelis fententiam redarguerit, mox fibituendamfumpfit, mare fcihcet, falfis pluviis, & aduftS terra concretis, falfism fieri : Egregia fane fententia, utpoftea, cum ad Ariftotelem ventum erit, dice- mus. Interim credo Vaninum, fi quam aliam in fuo philo- fophorum Dco ineptiorem deprehenderat , iftam, non hanc ut defenderet , amplexum fuifle. Vicefimo de aquarum ftrepitudifceptatur$ de quo nihil, nifi quod probabile ex- iftimet ftrepitum abaere , non ab aqud fa&um efle. Vicefi- mo primo, de maris seftu, de quo fblum aquas a Luna , u t a magneteferrum, attrahi ftatuitur, atque qusedam cxperi- menta geographica, & aftronomica afferuntur 3 quanquam nontalia,ut qu& fnpra humannm captumfint, ficut Alcxander affentatus eft 5 fed qualia Caefar, qui maria omnia navigavit,

facile

Sect. XXVIIL a rerum firitbus, &c.

facile aut propri^, autnautarum obfervatione dicere potue- rat ; imo qualia 8cipfe Vaninus^ quiomnes fere Europtf re« giones peragravit , ut Atkeos omnes , ubicunque convenire potuit, debellaret , ubique fuos cum iis congreflus memo- rat (ipfeenim ficut & Cafir de fuis Bellis fua Commenturia fcripfit) & quanquam eorum argumenta fiise & diligenter femper recitavit, ea tamen eft hominis pii modeftia, ut, eti- amfi eos (emper filere fecit, quibus tamen argumentis, ipfe lemperfileat. Homo obtufiflime ! quafi quis tamfimpli- ci, & tardo ingcnio fuerit, qui, quid animo haberes , non plane intellexerit. Vicefimo fecundo , de motu demerfo- rum in aqu2 difputatur , ubi nulla natura? phamomena, fed quxdam puerorum experimenta explicantur , quibus explicandis fe omnibus fere Europ£ Academiis folertio- rem pnedicavit. Vicefimo tertio , de infularum , ck mon- tium generatione colloquuntur, atque de infulis, qui aut a mari , aut ab aere fiant, poeticas , & miras quafdam hy- pothefts C&fir comminifcitur , prsefertim de Brituttttia ful, eam limo in altum elato ortam fuifle : EJl enim, inquit, ud- hucterruillu limofi , futtgi ittjiur, quinimo obequitunti mihi cotitremifcere quodammodo videbutur : Nifi quod forte tui prarfentia contremuerit , cum talia monftra ferre non folet ifta infula 5 fi C<efir ipfe ha?c dixiflet, an unquam in Britan- nium profe&us fit, dubitarem. Cum vero Vaninus narrave- rit, folicitus nonfum an fidem (uam liberare poflit, prsefer- tim cum mox ipfe idem fe in Anglia terram ullam candidam vidifle, aut Anglos lapidibus albis , feu gypfeis fertilitatem agris inducere negaverit. De montium origine nihil certo intelligere profitetur, fed concluderet , fi Chrtjiianus non cjfet, mundi £ternitutem, cum montium originem non inveniut. At- que id unicum eft, quod ubique concludendum vellet. Vi- cefimo quarto de gemmarum genefi, non aliter magni prin- cipes,quam quivisvulgarisexofficinJ gemmarius, difputant, nifi quod cum vari* animalium effigies iis depifta? efle repe- nantur, ut Pjrrhi Epireturum regis Achates Mnfas omnes or- nutus, necnon Apollinem fidibus ludentem referebut 5 & quod- dum marmoris fiufium Paulnmprimum Eremitam rcpr<efenta- y 5 Hujus rei varias hypothefes excogitavere, atque inter ahas, quibus contingerc potuer-at complurimas , fieri pofle

D d cre-

Deum ejfe demonjlratur Disp. II.

credunt, aut quod ubi folitus erat innafci Achatcs, infojfa efi depitfa tabella , ex qua deinde aqueus humor illius attraxit ejfi- giem 5 aut qnod confepulta Pauli lineamenta eo loci refudarunt^ aut quod fupcr lapidem emiferunt animalia femen. Quid mi- rum, fi ifte idem qui hxc dixerit , tam facile miracula omnia folis viribus mechanicis operetur ! Vicefimo quinto, de la- pidum vita, alimento, St iHtcritu contra Cardanum, qucm iis animam tribuifte refert, difputatur. Vicefimo fexto de mag- nete futilitcr, & peripatetice trattatur , primum ferri attra- ftionem, non ipsd magnetk form2 , lbd accidente quodam perfici : deinde illius ad polos converfionem occulta qui- dam inter cceleftia, Sc terrena omnia fympathii faftam e{Fe concluditur. Approperante prandii tempeftate, fpirituum recreandorum causa fe mutuo in hortulis obambularc invi- tant , ubi Dialogum viccfimum feptimum de plantis exor- diuntur } prateritis autem omnibus earum phaenomenis na- turalibus, invariata fcilicet fpecierum propagatione , parvi feminis, inarborumproceritates, accretione, florum, folk> rum, fruttuum pulchritudine, 8c utilitate 5 his inquam, prse- teritis, quorum contemplatione philofophorum ingenia ex- erceri oportuerat , de quibufdam hortulanorum ludis , 8c experimentis, fimiles,8c qualesubique folet,hypothe(es com- mentuscft. Ambulatione autem peracrJ, pranfum itur, at- queimpetratapriusnuminis benedi&ione (fic enim femper folebant Ca?far & Alexander) inter epulas, 8c pocula philo- fophantur nobilifiimi conviva?, atque utiliffimas multas quae- ftiones enodavit Gfe/*r, quae utinam(cum ut addantur dig- na? fint) Plutarchi Sympofiacis adderentur. Nempe cum for- te inter lavandum aqua? gutta deciderat , cur in ficco deci- dcnsin rotundam formam IHe contrahat? Non quia refu- git ficcum , ut Cardanus , aliique omnes inquiunt , inquit Oefar, fed quia cum ficco focietatem iniit^ quod quam habct^ frmitudinem illi dat, 'efl autem frmijfima rctunda figura, quia wntimia eft^ & unilinea. Foelix profefro, 8c admodum be- nevola inter guttam , & pulverem focietas ! Eam autem quando inicrunt, 8t quibus conditionibus ? quid officii pro illius beneficio humidum ficco rependit ? qui pulvis, id eti- amfi libentcr vcllct, figuram rotundam amico , & hofpiti fiio dare valeat ? qui rotundam omnium , aut firmiffimam,

aut

Sect. XXVIII.

autaliis magisunilineam eflenovit ? Sc deniquequamobrem alterius guttae acceffio tam conjunftiffimam , & Pyladaeam amicitiamdifcindat? Si unquam pofthac philofophos vobis fimilesconvivaricontigerit, eos, ut has quoque qu^ftiones enodarent, impetrarem. Deinde occafione vini efFufi difpu- tant magni imperatores, uter mos falubrior fit, Italorum, qui aquas vinum infundunt, an Gallorum, qui vino aquam > Caefar qui primum in Gallia imperii fui fundamenta jecit, Gallis eaufam adjudicavit, quod vinum cum aqud levius fit, eidem fi infundatur , innataret 5 aqua vcro cum gravior fit| vino infufa fe eidem penitus immifceret. Dijudicata autem nobiliffim^ ifti inter maximas Nationescontroverfia, adMa- giftri difciplinam, fcifcitatur Alexander, an in vino aqua di- luto du# fint form^ anuna tantum? Atque ipfe duas aUu mathematico eife voluit : Ca?far autem, non aftu mathemati- co, fed naturali. Quanquam poftmodum mutatd, dum bi- berit, fententia, unicam efle docet utriufque fbrmam,tanderH vero tam difficiles ab utdque parte quseftionis exitus reperi- unt, ut illiusmoleftiam bibendo levare,& eluere conveniant. Hinc Gefar Alexandrumdocet fcyphos vitreQs optime cali- do cmere emaculari 5 deinde de venenorum remediis, fi aut torte,autmalitiose cibisfuis immifceantur , foliciti funt per- Gilcerc, & jurequidem,cum magni principespraecipue fiint, qui venenisenecantur. Poftremo autem Ca?far Alexandro lecretum, quod omnium antidotorum cognitione ad vitas lncolumitatem utilius fit, impertit, atque gravi , & prolixa confabulationedocet, nihilad eam confervandam falubrius efle, ^mmCatellum nofte ventriculo adhibitum, fi modo totaffliuscutisawwfor fuerit; fin multis, diverfifque matu- hsvariegata, canem nullius usus , aut virtutis fore. Cujus utihffimi expenmenti cognitione cum hofpitem fuum bea- verit, fubdu&s linteis, atque aftis gratiis , finis difputati- oni lmponitur. Ha?c enim omnia funt, qua? de universS re- t^nVKatUraclifpUtavit5 nam Pomeridiana difputatione ter- tu°- rir° dcanimalium> quartode R.eligionum ortu, trafta- dehocfuperiusdiximus, deillo, fi opera? pretium vi- oitur, fuo loco dicemus. Interim an non dignus fit ifte nomunculus quo fummum numen rerum natura? fummi exu- atur, cumnefingularequodvis naturacphsenomenon, quod

Dd 2 cujuf-

20g Deum ejfe demonjlratur Disp.II.

cujufvis momenti fuerit, aufus fit pertra&are ; & de parvis, atque remotis iftis, quae tra&are aufus eft, ne verbum, quod nonfit prorfus ridiculum , & pluiqu^m puerile protulerit > annondignusfitfophifta pedaneus, qui omnium mortalium folus, impietatis caus3, mortem fibi confcifcat : Denique an non dignae fint iffce nugse , quas triginta folidorum pretio cmamus > at fic vano, & faftidiofo feculo , indo&i, & fto- lidi libri fiu improbitate vseneunt.

Sect. XXIX. Cum verd tanta non modo de fe, qui quis fuerit, (atis diximus, verum etiam de Regin* natur<ey De<eque mortalium imperio promiferit 5 ciimque prarterea omnes omnium aetatum, & fa&ionum Athei^ uno quafi con- fenfu, in e2dem voce lufiffe videantur, quod fit natura? jus, quse vires, qua? potcftas, videamus . Primum ergo quid na- turse , atque reginx veftra? voce intelligitis > An idem quod

(fxirtus nomine Graeci > Quid ergo iftsl voce ifti > ¥ (pv&v deducunt, #ri (pvm autem quid fignificat > tum gignerc, tum nafci. Natura igitur omncm rerum univerfitatem com- ple&itur : Rg;um autem univerfitas, omnia, quae ortum aut dant, aut accipiunt. Perbelle, qua? ergoeft iftanatura, qua* omnia & gignit, &genuit> An intelle&rix > Si ita , Deum, an Deam, nuncupetis, non curamus. An intellc&us expcrs > fi ita, cum ca?ca, & bruta fuerit, qui (quaefo vos) omnia tam commode, ad omnium utilitatem extruxit > Aut ergo na- turae nomine, rei cujufquenaturam intelligitis} at iftabru- taeft, fuique nefcia 5 vel rerum naturalium univerfitatem 5 at ifta, cum e rerum fingularum naturis collefta fit, non plus, quamiftse, confilio valere potuit 5 veldenique (ubftantiam aliquam ab utrifqae diverfam : At ifta vel rationis compos eft, velexpers, fi prius, Deuseft$ fi pofterius, temeritas. Qyam ergo natura* notionem vukis,dicite. Nullam feorfim, fed un&m ex omnibus conflatam, inquit Plinius (vir Vanino Nat. Hift. L 1. multo do&ior , ne vero uno teruntio fapientior) Idem cnim dicorernmnatur* opus eft, ipfam rerum naturam^ atque igitur mundum, & hoc, quod nomine alio coelum appel/are libuit^ cujus circumjiexutegunturcunSa, mtmen cjje credi par eji, tfernum^ immenfum, neque genitum, neque interiturum unquam. Atqui vero non ufque adeo te bovcm efie puto (ficut te Cardanus

appel-

Sect.XXIX. k rerum fimbnsy &c. appellavit) ut, quin ipfc te nihil dixiffe intelligas dubita- rem. Si enim Natura cujufquam opus fit, ipfa certe lui artifex efie nequit^ fi verb quid effecerit, non ipfum opus fed operis artificem effe neceffe eft. Intelligifne ergo quid velis, cum idem rerum natur* opus, atque ingenitam rerum naturam efiedicis? Gignitur enim, fi opus fit ; ii mgenita fit, non gignitur. Quid ergo velis, cum naturs opus , live ipfam naturam numen aeternum, immenfum, neque mgent- tum, nequeinteriturumaiis? An ipfa rerum fabricatio le fabricavit ? ergoingenita effe nequit , an a quovis aho tatta fit ? ergo fummum numen effe nequit. Quid ergo, ne m- misftimulem. anputashuncrerumordinem, fmcaufamfu- iffe? ergoSc,antequamfuerat,cumefle, tumfapuuTeftatu- as. Si non fuerat,nifi quovis bovehebetior effe v-ehs «pfutn neque numen ingcnitum, neque fui arttficem effe d cas

VerumquodW/**denatura, eam effe fimul 8coPtfi- cem,& opificiumaperte dixit, idem mechanici omnes cen- fuerunt Scilicet effe ipfam materiam viribus fuis m le motus neceffarioscientcm, atqueinhunc, quem videmus, rerum ordinem certa operandi via fe perficientem. Quo pacio idem cuique eft natur£ opus, 8c ipftnatura , Sc iphus natur* cpifex, utnihil aliudfit, quam eacaufarum, 8c ettectuum viaecafu, aut neceflitate materixorta, quam fua phtloto- phandi rationequifque defcripfit. Atque igttur Eptcuro nihil aliudfuit, autcflepotuit, quam fortuitaatomorum concurfio , e qua nata eft harc univerfa rerum fabncatio. Neque Cartefio, nifi legum fuarum vis mechamca, adcujus normam materis particulas , fi omninomoveantur, m hanc rerum fabricam moveri necefle fit^ neque Arijtotdi, nili fempiternaorbiumcoeleftiumcirculatio, quaelementa, fec inferiora omnia certis motuum rationibus excita, rerum om- nium, qusfunt, genera procrearunt. Neque poftremo, quicquam Regina natnre Deaque mortalium mtellextt v*m- "**,nifi ridiculas iftas rerum naturs defcriptiones , eaique defcriptionum rationes , quas ipfe attulit. Cum ergo naec fuerit communis omnium de natura notio (neque qusyis aha, fublato numine, effe potuit) de ei tum finguhsiatis re- fponfum effe arbitror , cum cuique feorfim rerum na£ra™> non ad fu* hypothefeos rationem faftam fuifle deroonl raye-

D d 3 r,m S°

2lO

Lib. 2. de Nat.Dcor.

Deum ejje demmftratur Disp. II.

rimus, tum univerfis , quod jam ante de omnibus mundi Xio&ri Phtnomenis haecduo probaveriraus, neque eo modo, quo fe habent, folis caufisphyficis, & naturalibus fehabere potuifTe, neque potiuseo, quamquovis alk)5 nifi, ut cer- tos rerum finesatfequantur. Quibus duobusplenc, & per- fpicue cfficitur, naturam nulla materia? fortuna aut necefli- tate , fed folius caufe intelle&ricis confilio fieri potuifle. Atqueigiturquantumcunqueauthac, aut alia qu^vis voce luferint, iisomnes perfugii vias interclufimus, atque in eas anguftias,quocunquefevertant, reda&os tenemus, ut aut nihil, quod non fit prorfus ridiculum, dicant 5 aut tandem, fubalionominc, nu»men (apientiffimum inducere cogantur. Atque igitur haud infcite difputaffe Seneca videtur , Sive ttaturam^ Jive Mtherem^ jiverationem,fivementcm,fwe fatalem necejjitatem,five divinam legem^ (ive quid aliud dixeris : idem cjt, quod a nobis dicitur Deus 5 nec objiat appellationum di- verfitas , cum ipja fignificatione ad unum omnia revolvantur. Atque idemalibi. Deus ipfa naiuraeji^ cumigitur ortumrc- rumtribuis natur&^ ac detrahis Deo0 in eodem luto htifitans ver- furamfolvis. A quo enim fieri mundum negas^ ab eodem plane fieri, mutato nomine^ conjiteris. Et profefto idem dicitur, acfi quis machinam quamvis, non ab artifice, fed ab arte fieri diceret} cumfitnatiira, aut ars divina, aut artis divi- nse opus 3 opus autem fui ipfius efFe&us efle nequit, cum igi- tur non Dei, qui artifex fuit, opus dicitur, fed artis, qua? eft ifta rationis norma , ad quam operis defcriptionem molitus eft, artem ab artifice feparatam comminifcuntur. Hanc au- tem, inter artis,& natura? opera , fimilitudinem Balbus pra- clarfc dixit, & illuftravit. Si meliorafunt ea^ qu£ natura, quam illa^ quaartepcrfeBa funt, nec ars efficit quicquam (incratione^ ne natura quidem rationk expers eji habenda. igitur con-

venit, fignum auttabulam pi8am cum ajpexeris, fare adhibitam effe artem : cttmque procul curfum navigii videris, non dubitarey qnin id ratione , atque arte moveatur : aut ciim folarium con- templatus fueris , intelligere declarari horas arte, non cafui mundum autcm^ qui&has ipfas artes, & earum arttficcs, & cunttacomplcclatur, confilii & rationis ejfe expertem putare ? §>vodfi in Scjthiam, aut in Britann/am Jfhtram aliquis tule- rtt7 hanc, qitam nuper familiark nojicr efjecit Pofidonitts , cujtts

finguU

Sect.XXIX. arerum finihm, &c.

fwgu\& converfwnes idem cjficiunt in Sole , &inLuna^ & in quinquc Stel/is errantibtts, quocl efficitur in ccelo fwgulis diebus & nollibus : quk in illa barbarie dubitet, quin ea fph<era fitper- fetta rationel Hi autem dubitant de munclo, cx quo oriuntur, & fiuntomnia, cajnnc ipfc (it cjfc&tts, aut vccefftate aliqua, anra- tione, aut mentedivina? Et Archimedcm arbitrantur plusva- luijje in imitanclk fj>h<er<e converfionibus^ quam naturam in ef- ficiendis,pr£fcrtimciimmultispartibus fint itta perfc&a, quam hctc fimulata folertius. Atque ha?c quidem ille , & prseclare qufdem. Quid ergo dicetis ? Anprimum artisopcra, fine artificis confilio, perfici pofTe ? Nequaquam. Si itaque ifta, nifi ratione, fieri non poffunt, quantominus, quae ma- jorinatursfolcrtiafiunt > Autfiquae natura fiunt citra cu- jufvis opificis conlilium fieri potuerant , quidni, quicquid arte faftum eft pari cafu effedum efie credamus ? Aut ergo artiratiodetrahenda eft, aut naturas tribuenda. An deinde praeftantiora natura?, quamartis, opera negabitis? Quid? an omnis orbium cceleitium complexio minori artificio per- fefta fit, quam exigua Pofidonii, & Archimedis fphsera ? Si itaque artificum folertiam miremur, qui omnes cceli con- verfiones imitantur 5 quanto magis illius , qui primus in- ftruxit, 8< effecit ! Circumfpiciteomniaartis opera , 8c de prxftantiffimis quibufdam dicite, quid infehabent, quod admiremini, nifiquatenus natura? folertiam ^mulentur. Ad- eo ut primi artium authores nihil invenifle, fed omnem fuarn peritiam a naturse contemplatione didicille videantur. Ex- quifita ifta Qdtthti pcrfpicilla quid in fe admirabile habent, nifi quod adoculorum fabricam efformentur \ imo quid ali- ud tota Dioptrices fcientia,nifi de admirabili vifionis ratione geometricas obfervationes ? Quid mufica inftrumenta , nifi quod ad organorum vocibus modulandis infervientium fimi- litudinem machinentur ? Unde artes pingendi , cadandi, fculpendi, nifi quod a fola partium omnium fingularumque inter fe proportione, defumantur? Et denique unde ipfius artis mechanicse natae funt regute , nifi quod ab intervalli, molis, motus, figurar rationibus, quae in mufculis funt , ob~ ferventur ? Si itaque artis opificia fbla ratione elaborari pof- fint , quanto magis rationem defiderant , qua? ea omnia in- numerabilibus intervallis fupcrant natune molimina ?■ At

1 forte

2 1 i Deum ejje demonftratur Disp. II.

forte videre vos inquictis ifta arte fieri, nihil autem tale in iis qux perficit natura, intucri. Ita fane. Atqui an non inde colligi intclligitis, quod fi oculorum fideexpertum fuerit,ni- hil fine ratione artem efficere, nedum naturam, cum multo meliora fint, qux e3, quam qux arte, perfe&a funt, rationis expertem efle > Atqui vero quid fi artis opera artificum induftri^ elaborari non viderimus , quaefo an non a fb\i ip- forum folertnt artificem quendam argumentari oporteret > Quod igitur fabrefieri videamus , quanquam argumentt fumma ratio non fit , pnecipuus tamen nervus efle videtur : Si enim ifta ab artifice quodam femper fiant, quanto magis fic fieri fequitur longe prseclariora natura opera > Neque quidem ille apud AUium Paftor navem unquam ante vide- rat, ut tamen divinum , Sc novum Argonautarnm vehiculum confpexit, quale fit, ftatira non dubitavit. Neque Scyth^ aut Britanni (de quibus Balbus loquitur) fphseram antea vi- derant, cum tamen eam Pofidonii primum vidiffent, an non jureinterrogat, an quis in barbarie dubitare poflet, quin fit ea ratione perfe&a > Denique fi cuiquam in fylvis nato, & educato, qui nihil humani artificii viderat, neque, an fint artificcs, intellexerat , horologii machinationem oftendas, quam mirabili ceconomid concinnetur, quam variis, & fubti- libusorganulisinftruatur, quos motus, & quam xquales obeat 5 quibus ufibus inferviat 3 quam accurate temporis fpatia metiatur , an non hunc penitus obbrutuiffe putares, nifi ^r/i/Kr/Vingenium, & induftriam miraretur? An non ergo miremur, quenguam humana fpecietantumbeftiasftu- piditate vicifle, ut cum immenfam hanc univcrfi machinam viderit, eamque, omnibus partibus inter fe cohaerentibus, niti, atque omnes partes cum totius , tum fingulas fup inter feemolumento mutuo infervire, eam tamen quod fa&am non E^Nat.Dcor. vidit, an quovis artifice fafta fit, dubitaret? Ita (inquit Cotta) prorfus exijiimarem fi mundum ^ediftcatum^ non qucm- admodum docebo^ a natura conformatum putarcm. En vero quemadmodum doceat > Natur<e ijia funt^ Balbe, non artifi- ciosi ambulantis^ut ait Zeno^fed omnia cientis , agitmtis motibus, & mutationibus fuis. Itaque illa mihi placebat ora- tio deconvenientia, confenfuque naturti, quam quaficognationem 4ontinuatam confpirare dicebas. Illud non probabam^ quod ne-

gabas

Sect.XXIX. a rerum finibus, &c.

gabasid accidere potuiJfeynifieauno divino Jpirituccntineretur : Ijlavero cohtret, &perma'net natur* vinbus, non Deorum: £Jt<picineaiftequaJiconfcnfus, quod dvfjL^nzL^eicxv Gr£ci vocant^ Jed ea quofua fponte major ejt, eo minits divina ratione fieri ex- ijitmanda ejt. At fi dixifie vellet Cctta quid Natura? voce mtellexerat, mtellexerat quoque fenilnl omninodixifre. Si mundiordinemefTedicat, ut, fympathiamfeu confpirantem r^rum °mnmm c°gnationem clTc dcfinivcrit, dixifle vifus eit^ nihil aliud dixit, quam fi interroganti , undetamcon- lpiransommumrerumordo, 8c natuia> ab omnium rerum ordine & natur3 effe refponderet. Quodcunque autem dixent, femper mterrogare liccret , an ifte mundi ordo te- merean providcntid exortusfit? fi temeie, eodem, unde elabi velit, revolvitur 5 fin providentia, opifex ergo rationis compos naturae ordinem inftituit. Adeo plane neccflarium eftomniadcmum vel rationi, vel temeritati referre. An non ergo digna fit refponfio , qua tam geftienti animi elatione ex- ultaretCotta: Natur^ijia funt, Balbe, non artificiose ambu- lantis, fed omniackntis^ & agitantis motibus, & mutaticni- busjuis. Quxnam autem funt IJia, Cotta > An non artifi- ciofa ifta omnia, qu£ Balbus, cum in univerfo mundo, tum mfingulisejufdempartibus fumma arte faSa fuiffe tibi de- monftraverat? Quid > an artificiofa ifta omnia non fint na- tur^artificioseopcrantis? An ergo nulld arte utentis > Iftuc ejr, quod vobis exprobrat Balbus, cum naturalia omniaprae- clanori artificio, quam quae arte fiunt , fa&a eflc videamus, vos negare artem ullam ad ea adhiberi. Etenim fi non adhi- beatur, artificiofanonfunt,cum vero artificiofa fint, qui ef- ficiet natura, nifi artificiose opcretur > Omnia, inquit, ciendo, & motibus agitando. Ergo motibus operatur. Si artifi- ciose, artifex eft natura : Si fine arte, qui opus undique tam artificiofum perficiat > Ut fane Cotu refponfio tantum abeft ?ut fe,aut philofophodigna fit, ut quovis homine prorfus lndigna videatur. Ea autem intelligamus , quam ludicra, fxfutilis fitcantilena, quam indoftisfuis difcipulis quidam impietatis magiftri infufurrant, fcilicetipfumC/cenwc/;/, qui aiiosomnescum ingeniiacie, tum doftrin* copia fuperavit, cum huncde numinis exiftentia locum tradtaverit , nihil om- nino certi habuiflesita ut,allatis omnibus in utramque partem

E e ratio-

Deum ejfe demonftratur Disp. II.

rationum momentis, ipfe, tanquam paribus examinatus pon- deribus, in neutram moveri videatur } atque demum cum peroraverir, auditoresita difceffiffe finxit , ut alteri Cotts (qui contraDeosdifputavit) difputatio verior, alteri Balbi (qui pro Diis) ad veritatis verifimilitudinem videretur effe propenfior. Atqui fenenorunt ipfieumhic, ut in omni Philofophia, more Academico difputaviffe , atque igitur in h3c,ut in omni quaeftione,nihil certi,ex Academias forma,con- cludere potuiffe , fed cum omnes in utramque partem rati- ones expofuiffet, cuique, ut res ipfae perfuaderent, judican- dum permififfe. Quod itaque ipfe nihil concluferit, id non ex animi fententii, fed difciplinae ratione feciffe vifuseft 3 quid autem revera concludendum fit, ut e fol2 difputatione intelligamus, ipfe voluit. Quid verd, fi nihil ex animo concludi pofle cenfuerat , an quicquam folam ipfius auto- ritatem fine ratione valere vultis ? fi nos virorum clariffimo- rum autoritates interponamus, eas omnes contemnitis, at- que (ola ratione veritatem exquirere profitemini , & fpecia- timad unam Ciceronis autoritatem, virum popularem, & ventofum firiffe,atque igitur non e fiii, fed populi opinione, fcripfiffe clamatis. Si vero eum nul!3 autoritate cfle vultis, quorfum in illius dubitatione, quod neutri parti accefferit, tam infolenter gloriamini ? omiffis itaque tum hujus , tum fapicntum omnium autoritatibus , fola, utvultis, ratione pugnemus, neque equidem, in causd tam nobili quicquam iis omnibus deferendum effe vellem , cum ea fit ipfius argu- menti perfpicuitas , ut omnia autoritatis ad jumenta afper- nari videatur. Quibus ergo rationibus utrinque pugnavit Cicero^ videamus. Curn Bulbus in omni rerum defcript ione, fummam artisfolertiamindicaverat. Quid Cotta refpondit, nifi ifta omnia non cujufris confilio , fed folis Naturae vi- ribus accidere ? quod quam futile fit, (atis jam ante diftum eft, ciim ifta Natura , quotielcunque ingeminent , rationis aut compos, aut expers fit : fi prius, Deus eft 5 fin pofteri- us, nil, nifi ca:ca, & bruta materia dfe poteft 3 quae, five na- turam, fivefatum, fivequocunque alio nomine appellave- rint, nihilo phis aut effe, aut valere poteft , quam fortuna, & temeritas. Quanquam autcm praeclariffima fint artis in- dicia, qu£ in rerum natura Balbus ubique deprehendit 5

Cotta

Sect. XXIX. a rcrtim finifos, Stc.

• Cotta nihil de fingulis (ut debuit) refpondere aufus eft, (fic cnimcujufque folertiam negarenon potuit) (cd de omnibus confuse, & fidenter pronuntiat, effequidem natura? opificia, non ver6 artificiose operantis, id eft,quanquam fingulafum- ma arte fa&a fuifle negare non aufit , omnia tamen quavis fuiflefa&ainficiatur. Atque prcter unicam hanc refpon- fjonem, nihil aliud, quod argumenti noftri fit, libro ifto ter- tio, quantum fuperefle contigit, fecifle vifuseft, nifiut in- finitam iftam ethnica? fuperftitionis rationem irrideret, quam Stoici, vaferrimi ifti fabularum interpretes, excufare, imo & tueri vellent, atquehas ineptias, quanquam quavisVefuta- tioneprorfusindigna?fint, copiose, &fingulatim (ut folent ifti) redarguit. Cum vero ad ipfum controverfia* nodum pervenire debet, uno verbo, quafi negligenter , atque cum

auadam contemptusfpecie, eum fe (atis expedire arbitratur, um, quod artificiofum fatetur , idem arte fa&um fuifle negaverit, Atque fic ludunt omnes, cum , poftquam Na- tur& mentemaperte detraxerint, eameidemocculto, &per ambages poftmodum reftituant. Quid enim aliud intelli- gunt, cumtotics, & ubiquede naturas fcopo, & intentione loquuntur, quod qui fieri poffet fine mente, quis intelligit > fienimfcopum habeat, ad finem intuetur 5 eundem ergo& novit, & elegit. Quid aliud cum de natura*, quam in numi- nislocumfubftitutam, tanquam reginam, venerantur, foler- tia, atquemirificdoperandi facultatetam magnifice loquun- tur, ut,fi . (uimunerisgnara, atque artifici9 peritid operare- tur, majora loqui non potuiflent ? Atquiverohis omnibus ufuvenit, non modo ipfi natura?, fed naturalibus princi- piis quafi confilium, & idonei eleftionem tribuere, atque deipfismateriaeparticulis, quafi mente, & affeftibus prse- ditae fuiffent, philofophari. Sic atomos vult Lucretius, fe ul- tro, & fine causd phyfid declinSfle , ne nil unquam natura ^eajfet, & cum in hanc terrarum orbem coiverint , naturale vu8 ?avitatis P°ndus, ne temere opus fuum labefaftarent, °° ffi Sic Carteflus ™teri* fua? fubtili , qua pene om- nia etiicit, eum vacui horrorem tribuit , qui eam continuo m omnes animi affeftus impellat, atquc contra ipfam fuae na- tur^ lohditatem prailliusformidinein omnes formarum (pe- cies le lmmutare cogat. Sic Arijlotcks quanquam omnia

Ee 2 fempi-

2i 6 Deum ejfe demonjlratur Disp.II.

fempiternacaufarum ferie evenire cenfuit , fuam tamen phy- fiologiam omncm decori, Sc convenientiae rationibus imple- vit. Sic denique Epicnrus (qui ubique alios omnes, ut im- pietate, fic hcbetudine fuperavit) cum omnia ad naturam effefta referret, atque eam fortuita atomorum concurfione primo extitifle ycBet, fefetamenita ufu, & multiplici ejuf- dem casus eventu (enfim erudiiffe dixit, ut demum temporis decurfu ifta artis periti3, quam jamindiesvidemusexerceri, Ep. ad Herod. operetur, ^McL (jJw \smXr]^€ov q r (pvuiv xc/Mct, (£ rntyjTvioi) \zso r?$f ajtjsfffl rffi Trgj/Ly\J{gjTopv <h J^firfm/ , (£ ccvoLyy.occ$vvcU' lllud jupponendumejljiaturamquoque multa, & cujujque modi ab ip- Jis rebus didicijfe^ & coaUitm fniffe. An non putaret quif- queeum, naturre nomine, caufam quandam intelle&ricem defignafle : alioquienim, qui diuturna experienti3, atque rerum eventus obfervando fe erudire potuit 3 cum vero ni- hil aliud, prater atomos, earumque motus intelligi voluit, nilaliud dixit, quam ipfa bruta corpufcula leges fibipne- lcripfifle, & certas inter fe artes coluifle , atque eo tandem pcritia?, diu affuefcendo, pervenifle, ut artificisfolertul, & induftrii operarentur. Quifquamne autem fieri poffe puta- ret, quenquam, quifapientiam profeflus fit, tam illuftri ftu- pore fuiffe, utconfuctudinem quidquam in vagis, & teme- rariisrerum, qu# nihil fentiunt, nihil intelligunt, motibus, ad artem, & eruditionem valerc credat ?

S e c T. XXX. Omnium poftremus, & vaferriraus, pro- diit Senex Malmsburievfis^ qui nihil e2 cud, eoque animi ar- dore eniti vifus eft, quam ut impietatis famam, non modo apud fuos , fed & cordatos omnes confequatur. Atque ea quidem eft quorundam malevolorum vefania , ut, modo nomen fibiacquirant, cura* nonhabeant, quibus flagitiis, & fceleribus acquifiverint * nequeillum aut philofophiam, aut religionem, aut quidem fcientias mathematicas omnino turbaturum fuifle puto, nifl quod res antiquas, & ab omni- bus honore receptasturbarevaniffimohominifacinus egre- gium, & heroicum videretur. Quid autem illc, prater fal- (as, & politicas fufpiciones, nifi quod fcmel Geometris de- monftraverit, primum movens non ejfe, quod nihil a feipfo mo- vcri pojfit. Quis autem, qui Deum, feu primum^ movens ef-

Sect. XXX. a rerum fimbus, &c.

fe afferuerit, nihil afeipfo moveri poffe, quam primhm au- diat, noncontinuo concefferit? & fi concedat , quam per- fpicue nullum Deum efle potuiffe concluditur ? at fi noncon- cedat, Gcomctriam nefcit, neque fatis do&us eft , qui Hob- bianas demonftrationes intelligat. At certiffimum fit axio- ma, & omnibus Gcometris notum 5 tamen certius effe non potuit , quam totum efle majus fua parte $ iftud tamcn ut caveat Le&or, ne quicquam temere pro prin- cipioadmittat, fcite demonftravit vir gravis. Defihitur cmm (a fe fcilicet) majusc^S, cujus pars ejt <equalis alteri toti^ fi jam ponatnr tctum aliquod A^ & pars ejus B^ quoniam totnm B eft<equale fibi ip(i, &pars totius A eji ipfum B, erit pars ipfius A £qnalis toti B--> quare per definitioncm Majoris, A eft majus, qnam B: quod erat probandum. Quis autcm non videat ip- fumaxiomatantundemcertitudinis infe habere, quantum habct majoris definitio ? ciim cuique Le&ori non minus cer- tum fuerit, totum effe majus fua parte , quam majus efie, cu jus pars eft sequalis alteri toti, adeo ut poffet (fi placuerat) definitionem axiomate demonftrare , pariter ac definitione axioma. Atque eo tandem redit totius demonftrationis ratio, totum effe majus fud parte, quod parsnon fitiequalis toti, i.c. quod fittoto minor. Ita Hobbio femper ufuvenit, ut quicquid demonftrare velit , primum definitione fumat, tumdeindc, e^fumpt^, probet. Atque idem fecerat, fi, cum quod fe movet, motum non efle definiverat, nihil fe movere pofle plane fuo demonftrandi more conclufiffet. At vero cum definiendi oblitus fuerit philofophus, quod fumit, reftat adhuc probandum. An vero cum conclufcris primum movens non effe, quod nihil fe movere poffit, putares id ti- biquenquam, quodfumis, daturumeffe? fiputares, quid difputatione opus eft, cumantequam demonftraveras , res iplanonminus aperta, & perfpicua fuerat , quam demon- Qratione effecifti ? Si non putares, an non vides Geometram non decerc, idipfum, dequo difputatur, fumere ? & fi pri- nium movens non effe, quod non fit, concluftras, Geometris tuis multo melius te fatisf eciffe puto, fofum quod demonftra- tionem, utfolent illi, breviffimeabfolvifles.

At vero quid fi contrarium fumpfifle placuerat? contra^ rh heret deraonftratio 3 en quam perfpicue ! Nam qui ab ef-

E e 3

* i 8 Deum ejfi demon/lratur Dr sp • IL

prTm!«J.72. fcffu 1"oc*"1*e> Wm vrderit, adcaufam ejus proximampro- cederet, & in caufarum deinceps ordinemprofunde feimmerge- ret, inveniret tandem (ciim veterum philojophorum fanioribus) unicum effe primum motorem^ quem appellant omncs Deum. Jam vero quisGeometrarum non plane dcmonftratum vi- deat, & efle , & non efle primum motorem > Ejffe , quod unicusfitprimusmotor, neceffefit: nonejfe, quodimpofli- bile fit, ut ipfe primum fe moveat. Atque adco, magne ve- ritatis Diftator, non minorem tibi in philofophia autori- tatem arripis, quamfummseinquaquerepub. poteftati, pro tu2 liberalitate, elargiris : ut enim ipfa iolo fuo juflu quic- quid velit, aut aequum, aut iniquum poffit efficere 5 ita tu, protuo fummo imperio, res quafque modo veras, modo falfas efTe jubes. Quicquid autem reges in legibus boni, aut mali immutandis poffint, veri, & falfi adeo fixas & immu- tabiles efle novimus, ut fi dua> fint de eadem re propofitioncs, quarumalteraaiat, altera neget, nulldvi, aut au&oritate, ne quidem Lcviathanis tui, utrafque veras fieri pofle, certo {ciamus.

Prasterinfignemhancdemonftrationem, qux nihil , nifi fenem delirare, probat^ facetum eft, ck Criti<e, reliquorum- que fufpicionibus fimile, quicquid praterea in Religionis vituperium dixit. Ita faepius, & in omni loco, illius ortum, r^^ffca aut * ^omni|s? aut * metu puerili ducit. Putabantur, inquit' fpz&ra'> vocejque in fomnis audirivifas, (vereor ne in Gram- maticalapfusfitMathematicus, vife enim, nifallor, dicerc oportuit) non phantafmata^fed ipfa per fefuijje in rcbus extra fomniantes fubfjientia objeSa 5 namin aliquibus metus ipfenon modo dormientibus, fcdetiamvigilantibus^ prafertim vero fce- leris confciis, &no&u, &in locis confccratis , & adjutus ali- quantulum talium apparitionum hijioriis, phantafmata borribi- lia in animo cxcitavit, qu£ Jpetfrorum, & fubjtantiarum in* corporearum nomina pro verk rebus impofuere9 & imponunt. ^ath*Pars Et vulgo mctus quidam ineji ortus ab eo ipfo 3 quod an Jit po- i.cap. 11. fentiaaliqua nccne, qua juvari0aut Udi pojfunt^ ignorant 5 at- que ab eo metu proclives funt ad fuppofitionem, & jiffionem va- riarum potentiarum invifibilium, metuuntque fuaipforumphan- tafmata, invocantquein rebus adverfis , laudantque in projpe- rfr? & faciunt deniqne Deos. Atque inde faUum eft , ut ho-

mmcs

Sect.XXX. a rerum finibus, &c.

mines a phantafmatibus fuk innumerabilibus^ innumerabiles fibi creaverint Deos. Metus autem hic inviflbtlmm femen eji ejus% quam quifque infeipfo Religionem, in iuk autem, qui diverse metuunt, coluntque Superftitionem. Religionis fimen hoc, chm a pluribus animadvcrfum Juerit, a quibufdam atltum, &in le- ges formatum cji, opinionefque de caufisrerum futurarumvari* adinvenU funt 0 quibus putabant 3 optime fieri poffe ■> ut alii fervirejibiinducerentur. Hxc, hifque fimilia ubique, & in quoque libelloedidit, cum enim egregius fui affentator fue- nt, quicquid fcripfit, quod centies tranfcribatur , dignum effecenfuit} atfabulae, & infomnia, etiamfi decies millies recoxent, nunquam fient demonftrationes. Qualefcunque vero fuerint, nollem iis ipfum fibi nimis infolenter placere, cumfuse non fuerint, fed vetuftate tritae, & pervagatse. Po- pularisautemnofter cum fuerit (quanquam Anglorum pri- mus eft, faxit Deus fit ultimus, qui impietatem palam often- tare aufus eft !) non minus liberaliter cum co , quam cum exteris, & peregrinis agemus. Dabimus itaque, hominum vulgus, efalfisipforum phantafmatis, fibi Dcos fingerepo- tuiffe, & fapientiores eorum fuperftitionem in leges forma- vifle, 6c quicquid prcterea fufpicionis pro ingenii fui acu- mine poffit, nihilque aut cum illo, aut cum nafutorum quo- vis difputatum volumus, nifi an redhe rationis ufu in numi- nis notitiam, & fidem duci potuiffent, necne, fi potuerint, vicimus, fi non potuerint, fuse per nos licet contefturse glo- ria quiique fruatur.

Vides, Leftor, qui utrafque acies eduximus, & totis utrin- que copiisdimicavimus: hinc vero cum inermi phantafma- tum & fufpicionum colluvie, illinc omnibus rationis viribus pugnatum efle videas. Quse itaque viftoriam reportaverit, tibi, & cuique, qui non plane iniquus , & improbus fuerit' judicandum rehnquimus. Ea enim eft argumcnd vis, & pcrfpicuitas, ut nefciam, an quicquam in quavis fcientia pari certitudme comprobari potuerit. Quod quidem optima nummisprovidentiafieri non dubitamus, cumut ipfefit, & ilMfi nosfclamus maximenoftra interfit, quatenus ab iioioloommafelicitatisnoftr^momentapendeant, ita ut, 11 non tuerit, fshces efle nequeamus, fed contra miferrimi} uruent5lummibeatitate, nifi proprii culpd labefaftet, cui~

qua

Dtum ejfe demonflratur Disp. II.

que frui licebit. Atqui hoc loci alieni eft , fcilicct cum ab iifdem naturae phamomenis , quibus (iimmum omnium efle re&orem demonftravimus.qui ratione5& quibus legibus hu- manum genus fe gubernare velit, ipfum ab iifdem plane indi- cafle oftendemus : Deinde unicum efle fuarum omnium le- gum inftitutum, ut quamoptime humanigenerisfelicitatem procurare poflit 5 poftremo homines nullam omnino fe- licitatem confequi poffe, nifipoftexa&amhancyitam mor- talem, immortali altenl fruantur : Atqueadeo aprimo, ad iiltimumperfpicuumfit, fiDeusfit, animamhumanamnon interire 5 & contra, fiintereat ifta, Deumnon efle. Et pro- pterea cum tam validis, & inconcuflis rationibus Deum efle demonftretur, eddem operd , eddemque certitudine animaj immortalitas, quae tanta neceflitudine cum numims exiften- tii conneftitur, demonftratur. H*c autem ut ei , qu2 merentur, diligentia difleramus , peculiare fibi opus efflagi- tant. Interim hujus loci argumento fatisfecifle arbitramur, cum inomni hujufceuniverfi phamoraeno, certiflimum fum~ mi numinis confilium demonftretur.

DIS~

DISPUTATIO TERTIA.

Spicuri & Cartejti Hypothefes de rerum om- nium fabricatione eyertuntur.

Sect. I. <»e*&j8i»\u primi fuere homincs , majori fruftu., & judicio Philofophari vi- fi funt, quam qui poftea inter Gra?- culos Phyfici fequebantur 5 ifti enim , dum apertiffimam in omni re natura? folertiam viderent, fummam quoqueartificis,qui omnia condidit,fapientiam mirati fuere, variafque artes, ad vita? humanse uius, illius imitatione invenerc. Quod cum feciflent, exortum eftpofteaignarum hominum genus, qui, quoniam humano generi nihil utile invenire poterant , ne nihil agere viderentur, in interiores, nefcio quos, natura? recefliispenetrareprofeffifuerunt 5 atque adeo, reli&a fa- cili ifta* philofophii, qua? & omnibus communis fit, quaeque primo intuitu/quis fit omnium author, admonuit, atque qua? paulo ulterioriindagatione,quam plurimas artes docuit,qui- bus, finatura; viam homines fequerentur, vitam humanam admodum fublevarent 3 iftis, inquam, omnibus, quse ante pedes funt, reli&is, omnia in profundo quaefivere , nihilque mveftigare, nifi intimos natura recefliis, vellent, quos cum mens huraana aflequi non poffit, nil nifi umbras & opinio- num fpeftra, quae nihil aut folidi, aut fruftus in fe haberent, e puteis fijis, evodlrunt. Juxta quod ipfe Ariftoteles de Mctt \t philofophid gloriatur, eam tandem, poft inventas artes om- nes, quaead vita?,aut ufum, aut voluptatem fpe&ant, nulli ntilitatis fpe, fed fold contemplationis voluptate inventam fuifle. Atque igitur eam, ab eo, induas partes, poftea di- viferunt, A&ivam alteram, quae fuam quandam vitse huma- nx utilitatem affert 5 alteram Contemplativam, quae nullum in vita communi ufum habet , fed fola" veritatis inveftiga-

F f tionc

Bpicuri £? Cartejti Disp. III.

tione acquiefcit : i. e. otiofas, & inutiles quafdam fcientias, ignavi quidam, poftquam inventae fint, omnes, qux cuique ufui effe poflint , artes invenerunt. Qyae enim effe poffit ifta fapientia, quae nihil prodeft 3 aut quid melius iis, qui eam fequuntur, afferre poffit, quam fi umbras captent, aut plumas venentur ? Saltem nifi vitam beatam quodammodo aut confequatur, aut perficiat , nulli ufui infervire poteft, nifi ut setatis otiofxtsediumfallat, atque fic olim veteres in- ter Grseculosmechanici, omne aetatis tempus, fabulas me- chanicas fingendo, triv&re^ quas fi legerint, &meminerint recentiorcs quidam, fuam eruditionem fficenim multorum librorum le&ionem appellant ) ftatim ipfi mirantur. Ut lane mirere quand induftri^, quid alii fcripferunt, ipfimemoria teneant, quanti autem fapientiores fiant, cura nihil habent, fed modo multa & meminerint, 8c loquantur, five vilia, five utilia, fibi plaudunt , feque felices effe putant. Atque fi quos fermones, brevefque fententias ex authoribus college- rint, aut quafdam vocabulorum cognationes ipfi primuro eruerint , fublimi vertice fydera feriunt , atque do&arum hederae prasmia frontium Diis ipfos mifcent fuperis. Ne autemde aliis fcientiis quicquam dicam, hoc folum de Phy- fiologid dicam, quae ut philofophise pars nobiliffima fit, ita ipfi contemplatricum principem effe velint , e& nihil magis, aut melius vitae humanae felicitatcm perficere, & tueri. Pri- mum cnim numinis cultum , quo fumma ponitur hominum felicitas, erudit, quatenu6 quo magisperfpe&am rerum om- nium pulchritudinem habemus, eo certius fummum effe opi- ficem, qui omnia tam folerter condidit, intelligknus. Quem cum femel invenerimus , quo magis naturae rationem perlu- ftramus, eofortius inillius cultum impellimur, ciim in di ni- hil fit, in quo illius & fapientiam, & benignitatem non mi- remur. Tum deinde jus hominum tuetur , cum eadem na- turae contemplatio, quae fiimmi re&orls , & domini numen effe docet , quibus quoque legibus vult hominum focieta- tem gubernan , inftituat. Poftremo ab omni fuperftitionis perturbatione mcntem eximit, cum ea, quae alioqui mefum, & terrorem incuterent, nihil mali in fe habere intelligat. Neque enim, ut folent alii , ad fulmina trepidat phyficus, quod irac chvinae nuncios effe fufpicetur 3 fed admirabilem

Se c t. II. Hypothefes eVertuntnr.

Dei fapientiam colit, qui ita caufas naturales difpofuit , ut certis vicibus aerem, cujus fpiritu vivimus, halituum explo- fione undique concuflum expurgarent. Quid multa ? om- nem percurrephyficam, quid eft, quod aut Dei cultum, aut vitae obleftationem nonefficiat > Si omnia caufarum genera difquifiveris, utrumque promovebis. Si a quibus caufis re- rum natura effe&a fit , prcftantiflimum , inquam , numen, quod omnia tam admirabili pulchritudine effecit , venerari coget. Cumquefic omnia difpofuifle videas, ut omnium fadicitatem maxime curae habere videatur, non poflis, fi eo, quo ducit, fequaris , quin ab eo prxmia illius beneficentiae congrua expe&es. Si deinde in quos quxque fines fiant, idemeflicict, cum fingula praeftantimmd fapientid fibi mutud, tibi vero omnia infervire intelligas. Si e quibus principiis conftent* id fi aflequi potueris (quod neminem aflecuturum effe puto) quantummirere, qui fummus opifex inertem ma- teriasmolem intantam rerum varietatem fumma naturae con- ftantid difpofuerit. Si denique quas proprietates habeant, plus adhuc providentiae vim mirerequse eas vires ipfi mate- risededit, utfua fponteeffe&a tam mirabiliaefficiat: Quse, qui fiant, quanquam nulla induftri^ aflequi poflimus, cum verd, quod valeant, cxpertus fueris, nofti qui ad varios vi- tx ulus, ut opus erit, adhiberi poflint. Atqui vero ne mi- nutiora omnia, quae in vitse humanse emolumentum pepe- rit philofophia, fequar, argumento quod tra&amus, fatis fit, quod inde difcamus quo parente nafcimur, & quo domi- no gubernamur. Quo intelle&o quae quoque adverfus eum officia nobis perfblvenda fint , intelligimus : adeo ut Phyfica omnis pietatis, & fapientiae fundus 3 Ethica autcm fruftus videatur.

Sect. II. Sicut itaque fupcriori difputatione caufam noftram egimus, nunc quemadmodum fuamdefendunt, qui in contrana fententi^ funt, fupereft dicamus. Ii autem, quamquam fuam quifque opinionem miratur,in hoc, omnem nempe rerum naturam, fine numine, & fieri potuifle, & fa- &am fuifie, confentiunt omnes. Quo ergo clarius, atquc uberius argumentumconficerem, contra fingulos diccre fe- mel inftitueram, exorfus autem ftatim perfpexi opus, etfi

F f 2 non

Epicuri <& Cartefii Disp.III.

non arduum, tamen & magnum, & inutile fore. Primum enim, quid facilius , quam philofophaftrum quemque , cui fomniare placuit (nemo enim fobrius id ferio cogitavit) qui mundiordo, & ornatus fine causa confultrice, atque utilita- tum providi condi potuiflet, refellere > Cum innumerabi- lia,&admirandaifta fummaeartis, & confilii veftigia, qua? in minimanatura parte indicavimus-, 8c fa&am, &confilio fa&am fuifle demonftraverint : utrumque enim plane de- monftrant admirabilis partium varietas , confpiratio , ufus, & opportunitas. Ciim enim ad fuos qu^que fines dirigan- tur, aut fuo, aut alicno confilio : non fuo •> ergo alieno 5 at cujus confilio gubernantur, ifte eft, inquam, quem univerfi Dominum, & Re&orem appellamus. Qu3 ratione curnin- ftituatur difputatio (ut fuperius inftituimus) quocunque fe vertant, quomodocunque ingenia torqueant5 quafcunque fabulas mechanicas fingant, novafque indies hypothefes ex- tundant^ fciant mechanici-, res nolle, nifi fua ratione, expli- cari. Si enim caufam rationis compotem , quocunque no- mine appellaverintD adhibeant, Deus eft : fi negent,cum bru- ta fit, qusecunque fit, non curamus. Etiamfi vero arduum non fit, longum tamen foret fingula cujufque infomnia infe- #ari, cirni foo quemque gaudere , atque omnes communi ifto morbo correptos efle , ut foli veritatis inventores habe- antur, fkpius di&um, & dicendum eft. Poftremo autem opusinutilefore, fi feorfim omnes redarguantur , liquet, quod etiamfi fuam quifque hypothefin anteferri velit, om- nia tamen bruta materid fafta fuifle confenferint. Qui opi- nione cum confpirarunt,tantillum a fe invicem diflens&re, ut, qui unius hypothefin convellat, fimul omnesomnium labe- faftet. Ita fumpta Epicure^, aliave quacunque, qua? re* rum condendarum artificium fine artifice expedire conatur, omnia qua? adverfus unam difputantur , alias quafcunque omnes, fi ad eas referre placet, perinde ac eam plane, ac fun- ditus fubvcrtunt. Cum ad propriam cujufque vefaniam re- darguendam tot,tantaque afferanturprovidentisefpecimina, quae neque ifto, nequequovisalio modo, fine praeftantifiimo confilioaut fieri, aut quidem omninoefle potuerunt. Tam- etfi enim excogitari poflit hypothefis, ad cujus normam minori cafuumcomplexione fiant , tamen quo cafus paucio-

res

Sect. II. Hypothefes eVertuntur.

rcs fequuntur, eo plures anteirent } cum res eo ftatu pofi- taseffefumat, quo ut ponantur , aut caufo rationis parti- ceps, aut nihilo facilior cafuum complexio poftularetur (id quod deCartefiana, quibus Epicuream corrigit, poftea demonftrabimus;adeoutfeclufisratione, &confilio, per- inde portentofe fint omnes? fi ab exordio ad exitum infe- ftemur. Tres itaque principes , & quafi Belli primipilos, adoriar 3 Epicurum, Cartefium, & Ariftotelem, quibus fub- a&is,eorum fortunas caeteri, tanquam milites gregarii 5 fe- quentur. Primum enim quanquam homo admodum indo- dtus fitEpicurus, atquequidem propter infcitiam e philofo- phorumchoro tollendus 5 cum tamen praeclaramnominis fa- mam, atque exiftimationem > ftatim apud fuos confecutus fit diuqueapudpofterosretinuent} cum deinde m lllius fold difciplini omnia Leucippi , Democriti , aliorumquc antiquiorum , qui ex iifdem principns hunc mundi ornatum confecerunt, fuperfint flagitia 5 cum denique vir onun do- ttrina eruditus, & quo nulla forte aetas doftiorem tulit,'eam magno labore , atque maxima eruditione nuper inftaurave- rit 5 has omnes ob caufas, utcunque ipfe rerum imperitus fit, cum fummum inter mechanicos principatum obtinuerit , ab. omni authoritate eum primum exui oportere putavi. Huic proximum Cartefium adortus fum, quod quidem maximu* fit mechanifmiartifex, atque mechanicorum omniumrevera princeps 5 nequc, ut Epicurus rerum omnium rudis , led. (cientiis mathematicis optime inftruftus , ad philofophiam acceffit. Atque cum acerrimo fuerit ingenio , lummumr quod hac provincia fieri poffit, ab illo fa&um )ure expefta- re poffimus. Et denique cum eo acumine hypothefin fuam. confecerit, ut multi magnique philofophi rem plane confe- chTe putcnt 5 Hunc itaque, cum omnibus anteponatur, ante omnes redarguendum duxi, ut, fi ille cum omni fuo Geometrix apparatu, atqueingenii folerti^ nihil fecent,rem omnino fieri pofle impofterum defperemus. Poftremo au- temcumaliis omnibus nominis authoritatem Anftoteles en- puerit, atque Scolim in fummo pretio habitus fit , & nunc habeatur * cum deinde ipfe aliam a mechanicis viam lnient^ atquefato, utiUifortunaufuseft, five ut illifortuita ma- teris ccncurfione mundum effecerunt, ipfe eundem nun-

F f 3 quaru.

Epicuri Cartejit Disp. III.

quam effeortum oraniaque, quaefiunt, nulla providentiae vi, fed fpld caufarum naturalium ferie evenire ftnfit, cum igitur fingulariratione philofophatus fit , fingulari difputa- tione omnem illius difciplinam funditus pro viribus poftre- mo conatus fum evertere. Hoc autem triumviratu devi&o, atque omnibus eorum copiis protiigatis, bellum, ut (pero, in omnia fecula confecimus,cum fub eorum aquilispenealii om- nes ftipendia mereantur ; aut,fiqui fint, qui eorum alteri non accedant, tam imbelles (unt , atque in philofophi& in- e*mes, ut prorfiis digni non fint, qui debellentur.

Sect. III. Imprimis autem Epicurum quod attinet, ipfe innumerabilibus mundis extruendis infinitam atomo- rum vim undique per inane infinitum diffufam praftd ha- buit, quibus duplicem motum tribuit, perpendicularem alterum, alterum obliquum : atque perpendiculari corpuf- cula defuper e regione vertici noftro imminente , deorium fuo pondere ad lineam ferri voluit 5 quo quoniam motu li- cet in infinitum abeuntia nunquam coirent, alterum itaque obliquum commentus eft, quo particulae perpaulum dcfle- ftentes aliae in alias inciderent, atque adeo, nefcio qud, for- tuna fingulas occurrere , mutuis iftibus modo retro refilire, modo oblique defle&i , innumeris repercuflionibus hinc in- deagitari, variifque demum luftis invicem irretiridonec uP que tandem in innumerabiles moles, quarum una eft hxc mundi machina, coaluiflent. Hsec veftra, Epicurei(ut vo- cant Geometrse) poftulata funt. Primum autem miror vos e3, qud foletis arrogantii veftrum effatum fumpfiflfe, e nihilo oriri nihil, fed ex atomis fcmpiternis omnia , atquealiosfe- re omnes eSdem facilitate , fi res phyfice agatur , idem ut fumatis, concefliffe. Unquamne, quid fit atomus, cogita- ftis ? Aut quanta fit perfeftio fol2 naturse fuse virtute exi- ftendi neceflitas ? Exigua ifta res eft, pulvifculo calceis hazrenti, fimilis, nullis qualitatibus, nifi figura, pondere, & magnitudine pradita, omni vi vitali, atque agendi facultate carens 5 quis ergo rei tam vili, tamque ignobili , qui illius naturam omnino expendat, perfe&ionem omnium praeftan- tiflimam convenire dixerit > Ut enim natura omni perfe&i- one abfoluta ob infinitam fui vim atque prasftantiam fempi-

ter-

Sect. III. Hypothefes evertuntur.

ternam vita* neceffitatem in fe habeat, intelligimus , quod eam una cum reliquisomnium virtutum momentis , fummse perfe&ionis comprehenfione comple&atur , & nifi comple- ftatur , qui fud fola virtute exiftat , non intelligimus 5 ut enim a fumma perfeftione (fi ita dicam) oritur exiftendi ne- eeflitas, ita nifiab ed oriri nequit. Quod enim a fe exiftit, nihil habet a quo circumfcribi poteft 3 non a (e, quoniam fui caufa non eft, non ab alio , quoniam (ut res fadte a fuis caufis circumfcribuntur^ nullam extra fe caufamquae fuum perfe&ionis modum definiat, habere poteft. Saltem nifi fummae perfeftionis ratione exiftat , nulla ratio eft quam- obrem, potiufquam quidvis aliud exiftat. Cum itaque re ferio expensi qux nulld extra fe caus3 exiftunt , intermina- tam perfe&ionem in fe habereneceflefit, an cuivis atomo, qu£ nihil abje&ius, nihil impotentius , tam infigne attribu- tum, tantamque natura? prarflantiam tribuemus ? Fingite fo- litariam atomum ex asterno tempore in immenfo fpatio habi- tare , an non atomus ifta in va(U fui folitudine folivaga fpe- ftaculum perridiculum videretur ? Eam ab omni parte cir- cumfpicite, & quid in ea intueamini dicatis , ut a fe foli fempiternam ftabilitatem habeat, ut hac figunl, atque mag- nitudinepotiufquamaM qukunque fuerit, ut fine causa in (patii immcnfitate , in qui nec fummum, nec medium, necextremumfit , certum locum occupaverit 5 & denique, qui, cum in certam quandam viam moveatur , nullum fit lineae iftius, quam motu fuo defcripfit, initium ? At tamen fi una fic forte extiterit, cur non fola ? cur aliae innumera- biles fimul extitere ? Cum nullum iis invicem commerciuta interceflit,neque altera alterius cauft fuit, neque pafto quo- vis in exiftentiam proruperunt , fed quaelibet a qualibet foluta fibi ipfa principium extitit, ita ut fublatis aliis omni- bus, non (ecus, acfi fuerint , neceflarid extitiffet. Atqui vero fi Phyfico alienum videatur rem unicam , qua? mortua fit. omnique perfeftione careat, fine causd certo immenfita- tis loco extitifle, a fe, nullo impellente movifle,motum nul- lo dirigente,in certam viam definiifle 5 quid eft, quod innu- merabiles alias feorfim eademomnia fine caus^ aflequantur ? Quanquam enim cujufque exiftentia necefliria fit , tamen cum foa quaeque virtute exiftat, fWulis fortuitum eft , re-

liquas

12$ Epicuri & Cartejti Disp.IIL

liquas omncs extitiffe. An non fatius effe putatis unicam naturam quae infinita fua perfe&ione exiftendi neceflitatem in fe habeat, qua?que cum fummafapientia polleat, praeftan- tiflimam mundi oeconomiam olim concinnaverit,quam innu- merabiles pulvifculos , quamvis nulla eflentia? nobilitate an- tecellant, fibi fux exiftentia* caufas effe , & quamvis omnis confilii, & rationis expertes fuerint , omnem univerfi ordi- nem confeciffe? Ipfeprofe&o, fi nul!3 alid ratione, h3c fal- tem caufam quandam primam effe concluferam , quod cau- fam quandam effe neceffefit, quaeipfam inertismaterisefyl- vam procreaverit. Atque non modo primum phyficse de- cretum, fed eidem anticiparioportere dicerem, e nihilo pro- creari omnia , quod nifi causa qusldam effeftrice procreetur materia, e quibus fiunt omnia, res tam iners nunquam effe potuiffet. Neque enim Phyfico turpius efle puto , ut res brutas, & mortuas, fe in ordinem fine causa intelle&ricc dif- pofuiffedicat, quam eafdem fempiternam exiftentiam fine causi effettrice affecutas fuifle. Quas vero in phyficis rui- nas edet, fi e nihilo quicquam fiat > Quod,inquiunt, e femi- nibus fui generis progignantur omnia , alioqui quidque e Ep.Epift. ad quoque naiceretur, j£ $ ejive^ <ri Utpouvo^vov dx m w Herod. ov\©*> n£v vx. cr^jiis eyivrr ccv, a^f\\gmav y% v$v w&aStofMvoVy

Nam fi quid e nihilo Jiiret, pojfet quidlibet e quolibet^ feu (vult Gaffendus) undelibet nafci, neque feminibus indigeret.

Lucrcc. lib. 1. Nam fi de nihilo fterent, ex omnibus rebus

Omne genus nafci pojjet^ nil femine egcret, E mare primum homines , e terra pojjet oriri Squammigerum genus, & volucres erumpereczU.

Quifquamne autem, quaefo vos, ea, qua? naturas viribus gig- nuntur, e nihilo procreari dixit > Quifquamne animantia, in fuo quodque genere , fui fimilia , fine femine genuifle, aut novas arborum ftirpes fine materii extitiffe negavit > Nonde naturae vi quxrimus, anipfa quicquam e nihilo effici- at, feddeipfius exordio, an e nihiloipfi fiat. At fic res veftrasfemperagitis, Epicurei, cum quod dicitis, probare non poffitis, quod poteftis, probandum fumitis : Itacumal- ter ab hoc exordio inchoaverit^

NnU

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.HI. Hypotbefes eVertuntur.

. Nullam fcttt e tjihilo gigni divinitus uttquant l

Atq^alter ab hoc, Ipfum mundum, nc e nihilo fiat, ex atomis, qux ipfe ab aeterno tcmpore fuere,faclum fuifle 5 ratione ta- men qua rem probare vellent,nihil aut illedc potentia divina, aut hicde mundi cxordio, fed uterque devi, quam poft mundum fa&um ipfe Deus rerum naturae dedit. An vero non potuit Deus univerfum e nihilo creare , quod e femini- bus ftirpes nafcantur ? Argumentum fane Epicuri hortulis, & hortulanis dignum, e granis ficus, ergo & mundos pro- creari ! At cum tantum difputando oble&emini, agite, dif- putemus 5 Si e fortuita atomorum concurfione nafcantur omnia, cur non ex omnibus? Cur non e mari homines, e teni pifces, e ccelo armenta ? Cur non e ficus granis, vites, ex acino vinaceo, ficus? fi enim nulld certa ratione fiant, cur non quidlibet e quolibet ? Conftantias nihil tam contra- rium, quam fortuna eft, fi ergo f ortuito fiant omnia, quam- obrem eadem femper , & conftanti ratione ? Atque igitur cum rato, atqueinviolabili fuo ordine nafcantur, non cafu nafci demonftratur. Unde admirabilem providentise vim effe concludendum eft, qux eam rebus omnibus vim dedir, utfui fimileinfuoquodque genere, fumma arte, & quafi manu efficiat. Cum vero difputatio de materia? exiftentia, plerifque forte nimis fubtilis videatur, nimium urgere nolo. Siveitaquedivinus naturas artifex fuam ipfc materiam fece- rit, five paratum, St prsefto habuerit , eam tamen c& artis folerti3 tra&avit, ut non pulchriora in tabulis fuis artis mo- numenta reliquerint Apelles, & Lyfippus. Atque ea eft ma- teria? inertia, ut, fi fola fperit, nulloque artifice tra&ata , in- numerabilium iftorum efFe&uum , qui in mundo cernuntur, ne unum quidem efficere potuiffct 3 imo tantum effet , quo minus lapienter agat, ut non poflfet quicquam omnino agere. Citm itaque ne efrati fui authoritate nimium fe efFerant, non eam elfe materise conditionem monuerim , ut fu2 virtute extitiffe facile concedatur, extitiffe tamen detur , & fi pla- cet, dabimus.

Gg

Sect.

2?a

liib. Ik.

Epicuri £r Cartefii Disp. III.

Sect. IV. Quantum crgo illius apparatum innumera- bilibus veftris mundis condendis prsefto e(fe velitis. Finita nulla, quantacunque fit, quicquam efficiet 3 nifi enim fit in- finita^ five fpatii immenfitati sequalis, nufquam confiftet. Sic

Ep. adHcrod. Epicurus , Kctj juZw) & T&f <irkn$€i £ oi*n&iwv cct&&v ¥}t to mSiv , & T&f /mg^49« tS ' «te w iri nfrov ctirei^pv , 3

CZOfJLCLTK bSkfJLV OLV tfMVt TW QZtifA.GLT&ty ^ XVL' t<Q&f>STQ '4$

<TT> CL7T&tpV YAVQV S^C^LffJJcVOL^ 6W f^vTa. Tttl \^«c5WT<X , <£

ssMo^T* <m>s clvclw™, &c. & corporum multitu-

dine, &inamtatis magnitudine, nniverfum efi infinitum : Jive cnim inaneinfinitum, corpora finita fuijjent , nullibi conhfie- rent, fed in infinito inani dijjipata ferrentur, cumnihil habe- rent] cui niterentur , quodque eis impedimentum afferre pojfit^ &c. Sic Lucretius :

Ipfa modum porro fibi rerum fummaparare Ne pojjit, natura tenet : quia corpm inani^ Et quod inave autem eft, fir.iri corpore cogit : Vt (ic alternis infimta omnia reddat. At etiam alterutrum.nifitcrminet alterum eorum, Simplice natura^ & pateat tantum immodcratum l Nec marc, ncctellu*, nec cceli lucida templa^ Nec mortale genus, nec divum corpora fantta, Exiguum pojjent horai fijiere tcmpus. Namdtfyulja fuode cwtu materiai Corporaferrenturmagnumpcr inane foluta, Sive adeo potius nunquam concreta creajjet TJUam rem, quoniam cogi disjeUa nequijfeU

Cum autem videritis quemadmodum nifi infinita fuerit atomorummultitudo, eas nullibi confiftere potuiffe, an non vidiftis, quod fi fuerit, nihilunquam nafci potuiffe ? Quip- pe infinita corpora aequalia funt infinitis fpatiis, 8c fi a?qua- lia fint, implent, fi impleant intercipitur omnis natura? ve- ftra? motus, & aftio 3 cum vos , & refte quidem , nullum, nifi per vacuum, motum, neque nifi per motum mutationem admiferitis. Si itaque immenfa fpatii magnitudo infinita cor- porum multitudine repleatur, eodem loco, eodemque ftatu, ab #temo in aeternum permanerent omnia, cum locum vacu-

UITIj

Sect.IV. Hpjntbefes eyerttmtur. 231

um, in quem movere poflent, habere non potuiflent 3 qua- tenus ne minima quidem fit immenfitatis portio , qu*e cor- porefibi sequali non tcneatur : atqui intercepto omni motu tollitur omnis natura* vis, & ratio, cum nihil in omni xter- nitate, aut fieri, aut mutari potuiflet. Itaut,fivefinita, five infinita fuerit corporumnniltitudo(&nunc,Epicure,utrum mavis, accipias) tota ruat tua philofophia } fi finita, quid fe- quitur, ipfe vidifti, nullibi conftare potuifle , fed in infinito diflipari, ciimnihil haberent, a quo fifterentur^ fi infinita, adeoloca omnia implerent, utne quidem atomus omnium minima, per omnem aeternitatem, vel unius capilli latitudine movere potuiflet.

Quanquam autem tam plenam , atque conftipatam natu- ramfeciftis, ut inaneveftrum infinitum , quo fublato nihil fieripoffit, prorfusfuftuleritis. Ita enim completa, &con- ferta funt omnia, ut ne quidem una atomus movere pofle in- cipiat, nifi prius corpus immenfum fu2 immenfitate cedat 5 quamdiu enim fuo loco immotum hacreat, nullus corpore vacatlocus, inquem abire poffit, fi ergo moveatur, extra immenfitatem, cum antea ipfam totam occuparet, abeat ne- cefle eft. Adeo ut, quanquam primo hoc impetu, quo tol- litur omnis motus, dilputationi finem fecerimus, tamen quo- niamcum Epicureisres eft, quicquid obtinuerim, illiberalis fim, fi lucro pofuero, prsefertim cum in quoque capite, eas edatis ruinas, quibus tota difciplina opprimatur. Atque id veftrse (apientise fingulare decus eft , tum neque partem quamvis parti, neque toti convenire. Reftituta ergo inani- tate , ut atomis veftris detur per eam (e movendi libertas, Quod,qusefo, iis motus principium dare poflitis ? Gravitate fu3 moveri, inquit Epicurus. Atque id profecto Democrito fapientius, quanquam alia omnia ab illo accepta , cum mc- liora fecifle vellet, deteriora fecit. Ipfe enim cum atomis motum tribuit, nullam iifdem vim motricem conceflit. Cen- fuitenim <&£pToc, ozofjicclcc /2<tp©« j£ g*k ■Mvii&tyd JtsTPaA- Scob.EcIog. ^^nirmow ov TtS dT€ipcp , Prima corpora gravitate carere, phyCl.i.ci mutwo autem fe pellendo per infinitum moveri : A^K^If©- ft peplaeit.l. $ tteye [rnu Qpeioi (wp€e€wvou~] o <fC Erattfcp©- TVTots c. 3. <£ v&tov rn (Bolj>(& Iviihxtv. Democritus corporibus magnitu- dinem^ & figuram tribuit , quibus dnobus Epicuru* tcrtium,

Gg 2 pondus

Epicuri <& Cartefii Disp.IIL

pondus fdlicet , adjecit. Quo autem, Democrite, principio motum primum cieri putas ? Motum enim fequitur impul- fus, nifi itaque prius moveantur , fibi mutuo nunquam po- terant impegifle. Atque idcirco primi motus , qui in om- nibus ante omnem cum aUisconfli&ionem cietur, caufam,aut vim internam, aut cxtcrius inditam efTe fatendum eft. Cum itaque externum nullum impulforem fcivcrit Democritus, vim quandam internam agnovifle oportebat, quod cum non fecerit,motumfine vi motrice inchoavit. Quanquamautem unico hoc loco Democrito Epicurus plus fapuiffe, vel potius minusdefipuifle vidcatur, nihilotamen facilius erit atomis vimmotricem, fine externo impulfore, quam motum iifdem, fine vi motrice , dare. Primum enim communi^ hominum cxperientia? obludatur, cumex omnis motus, qui a gravftate nafcitur, in^quabilitate extrinfecus impreffam efle mtelhga- mus. Atque gravium motum quo longius decidaat,eo ma- gis accelerari novit Lucretius.

gnod longo vcnit impete : fumere debct Mobilitatem : etiam atque etiam qu£ crefcit eundo. Et validas auget vires0 <& roborat icfum.

Alii autem accelerationem triplici (ut vocant) proporti- one femper fieri experti fuere 5 ut, fi lapis primo casus mo- mentounam orgyiam percurrat, tresfecundopercurret,ter- tio quinque, quarto feptem 5 & fic deinceps. Proinde mo- tus gravium inaequabilis cum fit, a vi infita cieri nequit, nam vis interna eadem femper eft, eodemque impetu femper agit, cum fuas virespro arbitrio, nequecohibere,neque vehemen- tius cxercerevaleat, quodnonex ele&ione, (ed e naturali neceffitate operetur. Undeplane efficitur, motumdeorfum (undecunqueoriatur) non poflfe aprincipio interno oriri : quod nempe quicquid innatum eft, eodem vigore femper operetur, deciduorum autem omnium defcenfus impari vi- gore peragatur. Quid quod prseterea , cum quoquam mo- mcnto accedat celentatis incrementum , cumque atomi ab aeterno temporc deciderint, annon infinitosceleritatis gra- dus antehac adeptse eflent ? fi enim quolibet momento, gra- du uno, & altero accelerentur, fieret tandem^ ut quolibet in-

finitum

Sect. V* Hypethefes eyertuntur.

finitum fpatium percurrant , nempe cum infinities celeriori pernicitate, quam primo momento praecipitentur 5 eodem certe temporis fpatio, poft infinita fecula infinities majus in- anitatis fpatiumnonpoffimt} non tranfire^ at fi quovis mo- tnento immenfitatem pertranfcunt, dic ubi locus , in quem proximomoverepoflent, patere potuiffet? En vero(ne ifta forte nimis fubtilia fequar) quam mechanice omnem rerum naturx vim, & rationemtandem enarravcrit veritatis Pater, 8c inventor ! Nempe cum vulgo Ariftotelis authoritate irr qualitatibus fiftatur, nolletEpicurus tam jcjune philofopha- ri, fedmaterisi, atque motu omnem natura rationem mecha- nic* neceflitate conficere pollicetur. Egregium quidem fa- cinus, atque gentis Grai* decore dignum ! Atqui pnufquam conficias,dic, qu*fo, Epicure, qua vi mechamca mchoetur motus* dicam, inquit, & ridetvir facetus, abinternagravi- tatis qualitate. Hoccine ergo eft quod quahtates omnes tan- xi fiducia conculcaveris, & philofophos omnes , qui nihil fupra eas fapjunt, tanto faftu exceperis, ut tandem omnium mechanicarum virium energia in , nefcio quam , ca?cam, & occultam qualitatemdevolvatur > Satiusprofe&ofuiflet, a principio in iis acquiefcere, quam poft tantum mechanifmi apparatum, nullumomninototiusoper* exitum, nifi ad ea& redeundo, invenire.

Sect. V. At quid fit ifta gravitatis qualitas > Vis m- terna, qua fe atomus perfeipfam movere poteft. At qua» fitifta vis> Anfacultas, quam excitando atomi fedeorfum propellunt? Vitam ergo, & mentem habent 5 utraqueemm nifi pra?dit£ fint, qui facultatem ad vim fuam eliciendam ipfe cierent? An ab ipsZ corporis foliditate oriatur, adeoutna- tura quxquc corporeafola fufl crafiitudinedeorfumpropen- deat > Efto : Cujufque ergo rei motum fuae moli refpondere oportet, ut, qusecxigri mole funt tardigrado motu , quas niagnaeocelerioriferantur, atomiitaque motum moli con- feramus. Ea autem exilitate funt folitariae , utnulld fenfu- um acie percipiantur, imo tam longe omne eorum aeumen efFugiunt , ut quidem multarum complexiones ipfi viiuL, quanquamfit omnium acutiffimus, non appareant. Quo* nKxnbris tum externis,tum internis Acari corpufculum com-

G g 3 P,ng1*"

Epicuri & Cartefii Disp. III.

pingitur, non pauciora habet, quam ingens Elephanti fabri- ca,nequidemexcepta probofcide.

Horum intefiinum quodvis qualcejfe putandum efi? guid cordis ghbus ^aut oculi .<? quid membra i quid artus ? g^uantula fitnt .<? guid pr£terea primordia quaqtte Unde anima^ atque animi confiet natura nccejjumefi.

Quanti deinde atomorum multitudine fingula? partes con- ftituuntur, cum praeter ipfam animalis molem, ubique pilis, 6c fetis muniamr. Ingens tamen ifta bellua, e tam innume- rabilibus atomis conflata nobis, cum afpexerimus, punfti in- ftar videtur. Cum autem hxc fit atomorum magnitudo, quse fit ad eam motus ratio, videamus ; e& autem pernicitate deferuntur, ut temporis momento immenfum pene (patium conficiant. Kaj pluu <£ $ 2^1 itf vu*v* (fogji k£) ^Jfyuusw OLmLvmoiv rffi clilc>y^a,v<Twv yivofxkv^ ^y/uiix©- tS&thwTHov ov <L'my.vov\'Tt$ %gpv<i> avvn A«. Motus atomorum per fpatium inanf , in quo ni- hil occurrit, quod ipfum occurfu fuo, aut retundat, aut impedi- at, ejus efi pcrnicitatis, ut quodviscogitabilcfyatiumtemporein- excogitabiliter brevi conficiat. Atque igitur Lucrctius ea- rundemmotum quamdiu (patio libero feruntur , lucistra- jeftionem celeritate fuperare defcripfit.

Debent nimirum pr^ceUerc mobilitate9 Et multb citiusferri, quam lumina folis9 Multiplexque loci fpatium tranfatrrere codem Tempore^ quo folispervolgant folgura cxlum.

Nifienimtamincredibilicderitatemoveantur, non intelli- gunt qui lux, quam atomorum effiuxione propagari cen- fent, ab aftris per immenfa (patia momento ad nos perveni- at. Quifquamne vero tantam vim ponderis rebus tam exi- guis inclufam efle putat ? Quifquamne atomo cuivis plus ponderis, quara lapidi molari inefle cenfet ? Lapidi molari dixi? Tememoli dicere oportebat. Ip(a enim , fi huc e coelo deciderat, majori, quam radii folares, celeritate cur- fum fuum abfolviflc non potuerat. Si vero atomis fuis mo- tum tardiorem tribuant, quidiietde luce, de calor^, defi-

mula-

Sect.V. Hypothefes evertuntur.

mulachris, de fpeciebus, de omnibus fenfuum phamomenis, qux nihil, nifi atomorum incredibili hac celeritate volitanti- um contexturas effe volunt > In eas anguftias fe adduxit ho- mo imperitus, ut,aut omnem fuam difciplinam perdat, aut cuivispulvifculo immenfum pondus , quo majus non habet terr* globus, inefle dicat. At nihil confiderate dixit , fed tam cruda omnia effutiit, ut nontam mente, quam ventri- culo, eructata putarem. Neque enim unquam cogitat , an eonvenienter, aut rerum natura autipfefibi loquatur, fed eodcm argumento contrariis contraria convenire facit 5 quod lequitur cum eo quod praeceffit, tantum abeft, ut con- veniat, ut in re quSque contra quam ipfe concluferit, fi hoc fit, illud non effe femper fequatur. Atque ita cum omnem atomorum motum ab internS gravitate provenire , atque atomos alias aliis graviores effe ftatuerit 5 continuo omnes, quamdiu per inane feruntur , pari celeritate ferri monuit. Kcif fjJwfc iovtccx&i *Y<x,yx£pv drnfJAtslfy , oidfj <ha tS «(nftepvntji fjt^KdvkwXofl®*. Verum ctiam atomos £quive- loces efjenecefje eji^quamdiuper inane fcrnntttr^ neque qnicquam efl^ quod carnm impetum rctundtft.

■ Nulli de nulla parte, neque ullo

Tempore inanepotefi vacuum fnbfijiere rei, guin fua quod natura pctit, conccdcre pergat. Omnia quapropter debent per inane quictum JEque ponderibm non £quis concita ferri.

Quifquamne dubitaret hos homines quicquam tam , quatn fibi contravenire conari > Quid enim apertius effe potuit, quam fi motus a fold gravitate fiat, quo fortior fit gravitatis vis, eo vehementiorem effe motus impetum, ut, fifuo pon- dere qusdibet atomus cerd celeritatis ratione moveatur, an non altera, quse duplo gravic-r fit,duplo cclerius moyebitur > Alioqui dimidia ifta virtus, qu3 alteram fuperat,nullius pon- derisdicenda eft, i. e. quanquam duplo fit gravior, nihil ta- men plus gravitatis habcre. Atqui tamen ratione , qu^ no- bileeffatum ftabilirevellet, feipfemulto fuperarc videtur. Atomos quamdiu imparipondereper inane feruntur, idcir- coaequiveloceseffe, quod ineonihil fit, quod earum im-

Epicuri <sr Cartejti Disp.III.

petum retundat. Quis enim, nifi ipfeEpicurus, non con- clufcrat omncs eo impetu , quem fua cuique natura dedit moveri, cum in medio nihil fit, quod motum aut adjuvet, aut impediar, ficubi ergo impar reperiatur pondus , ea per inaneimpari impetu, prodivers^ fui ponderis ratione, ferri neceffe eft. Quin etiam quid fi fpatium inane pari facilitate, tam levibus, quam gravibus locum cedat , an fit proptcrea motus caufa ? Si non fit, certe non ab aequali fpatii libertate fed a difpari gravitatis vi insequalitatis ratio petenda eft. Si quidem gravitatis vim exteriusinditam effe, fi medium per quod moverent, ubique pro majori impreflione , eo magis obftare dixerat, probabili forte conclufione argumenti exi- tum invenerat, atque eventus caulas probabiles , quamvis non potuit ipfe, quivis, qui porcus non fit , afferre poflet. Cum vero «equalitatem motus ab inxquali pondere per xquale medium concluferit,intelligimus hominem indo&um non prorfusfinecaus3,ut aliasomnes, ita & diflerendi ar- tem contempfiffe. Cum autem tam confertim tantaque uber- tateinhortulis hujufmodi Lolia nafcantur, fingulis extir- pandisnon nimis haerendumeft, unico itaque i&u, quse fu- perfiint, cseteraexcindam. Cum ergo pari velocitate om- nesferri decreverit, alias tamen aliis non modo oblique, fed icSti linesi incidere ftatuit. Si autem aequali paflu moventur, femper eandemad invicem tuentur diftanriam, atqueidcir- co nifi ab initio coiverant , nunquam coire poflent. Tum deinde cum hoc occurfu quafdam velit eo impetu in con- trariam viam reflefri, utnaturalem nunquam repetant, nifi in eam aliis occurrentibus impellantur. Qui , qusefo, ipfae fibi invicera obftare poflent , cum uno communi ponderis impetu deorfum nitantur omnes 5 adeo ut, fiforte altera in alteram illideret, iftam vehementius prsecipitaret } ipfo au- tem nequaquam refiliret, cum quam impellet, fponte na- tura? deorfum cedat , vel fi forte paululum refle&i conti- gerit, nihilominus naturalis gravitatis nifu a repercuflionis vi redempta ftatim rurfus deorfum protruderetur

. -DuriJJima cum (it

Pondmbus jolidis —

Cum

Sect.V. Hypothefes eVertuntur.

Cum verd poftquaminnato pondere in certam viam tanto impetu prsecipitari ftatuerat 5 fi tamen al?^ aliis occurrant, autfolum incidant in contrariam , e2 vehementi^ flefri , ut naturalem nunquam repetant , quanquam in eam ingenitd propenfione ferantur, mortalium certe nemo, nifi ipfe, qui infulse omnia, dicere potuerat.

Deturautem (& millealia, imo exceptS re foli dcqu3 difputatur, omnia,fine periculodare licebit) efle gravitatem vim ingenitam , eaque aliquo atomos impelli. Unde tamen hucpotiufquam illuc, gravitatis indoles propendeat ? an, quoniam ab alteni parte fuperum jacet , ab altera inferum ? Qui autemin immenfitate fupra, & infra, furfum, & deorfum inveniri poflunt ? aut fi fint, cur ab hac, quam ab illd parte, ab una*, quam ab omni jaceant ? Cur ergo in hanc , relidi^ iftt immenfi atomorum imbres corruerent ? Cur non qusevis huc ruens in oppofitamregionem avolare poterat,cum nulla ratio fit, quin perinde inferior habeatur , ac illa in quam abire contigit ? An quod Lucretio definire placuerit,

— Nnllam rem pojfe fua v}, Corpoream furfum ferri, furjumque nteart.

Praeclare! Quamobrem autem in infinito hic locus furfum, ille deorfum dicatur ? at fatis fe fecifle putat Poeta, cum id qui fiat dicere oportet , fi folum fic efle aflerat , quanquam nulla aut cau(a5 aut ratio fit , quse hanc regionem furfura efle, iftam deorfum definiat. Si quidem centrum, aut me« dium foret, quo tenderent , id deorfum dici potuit, atque ita vulgari hominum confenfu iftis vocibus uti folemus 3 qu«e ad centrum ferri intuemur, deorfum moveri dicimus, qua? a centro furfum 5 at in fpatio ubi nullum fit aut medi- um, aut extremum , qui de locis furfum , 8c deorfum lo- quuntur, voces quidem tritas, & ufitatas afferunt , at eo quo fine ipfi afFerunt, nihil fignificare non animadvertunt. Atqui in immenfitate dentur loci furfum, 8c deorfum,quam- obrem tamen atomi uno confenfu omnes in hanc potiuf- quam iftam regionem fe dederint ? fi extra locum fuum corpore^ foliditate ferantur , cur vero eadem via omnes ? An fpatium quod inferius dicitur, deorfum trahat ? at cum

H h inanc

2jg Epicuri & Cartejii Disp.IIL

inane fit, qui quicquam valeat ? aut fi quas inanitati vis in- effe poffit, quamobrem non eadem ubique ? An ipfa cor- pora fponte ferantur ? quamobrem vero, cum ubi locorum iint, iis perinde fit, tanto impetu locum altcrum petant, al- terum averfentur ? Sirem, ut philofophcs decet, seftimare vellent, nullam caufam, quae earum motum definiat, inveni- rent, nifiaut in certam viam externo impulfore mittantur, aut intern3 fui libertate viam alteram, cum altcram poflent, elegerint. Egregie autemGaffendus (qui fe indofti magi- ftrivice fepius vapulandum dedit) rem explicafle fe putat, cum fepius repetat, quanquam in immenfitate rcgiones fur- fum, Stdeorfumfuanaturanondefiniantur, eam tamen re- gionem furfumappellari, e qua adveniunt atomi , eam de- orfum, in quamabeunt. Atque ita profe&o poft ingentes hiatus, Epicurei nihil femper dicere folebant. En enim to- tius rei ab initio ad exitum hypothefin ! Si percontemur quid fit quod atomos moveat ? a gravitate moveri inquiunt. Si quidfit ifta gravitas ? Eft qua»dam atomis innata qualitas, qua deorfum feruntur. Quo refponfo non acrius rem expe- diunt, quam fi dicant, deorfum moveri, quod deorfum mo- veantur. At fi omnino moveantur , cur huc potiufquam illuc ? QuiagravitaVis indolesfit deorfiim ferri. At cur in immenfitate deorfum ab hac potiufquam ab parte jaceat? Quod inquit Gaffendus (nam magiftro extremsi fua difficul- tate auxilium ferre vellet) eo ferantur atomi. Atq$ ita tandem poft tot egregios ingenii conatus, reseo perdu&a eft, ato- mos huc moveri, quod deorfum fit 9 & deorfum efle quod huc moveantur atomi. Plaudite.

Sec T. VI. Ha&enus de atomorum natura , carumque motu naturali diximus de motu autem declinationis non opus eft multa dicamus, cum non modo ad libidinem Sc fine causa fingatur, fed alterum motum, quem naturalem, &ingenitum effeftatuunt, firre causd plane eripiat : quip- pe fi atomi fuo pondcre ad lineam moveantur , a fe decli- nare non poffent, vel fi afe declinationem habeant, gravi- tate naturali ferri non poffent ad perpendiculum. Rem ve- £c Fin.i. i. ro totam acriter , & copiose redarguit Cicero. Cenftt (in- quit) eadm illa indiviana9 & folida corpora ferri fuo deer-

fum

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Se c t. VI. Hypothfes eVertunturi

fum pondere adlineam, hunc naturalem ejffe omnhtm corporvm motum. Deinde ibidem homo acutus^ ciim illud occurrcret^Ji omnia deorfum e regione ferrentur^ ut dixi, ad lineam^ nun- quam fore^ ut atomus altera alteram pojjet attingere. Itaque rcm attulit commentitiam 5 dedinare dixit atomum perpaulum, quo nihilpoffitfieriminus: ita effici complexiones , & copula- tiones^ & adhttfiones atomorum inter fe^ ex quo efficeretur mun- dus^ omnefque partes mundi^ qu<tque in eo efient. g>u£ cum res tota fiUa fit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult. Nam & ipfa declinatio ad libidinem fingitur (aitenim declinare ato- mum fine causa^ quo nihil turpius Phyfico quam fieri (ine causa quicquam dicerej & illum motum naturalem omniumponderum, ut ipfe conflituit, e regione inferiorem locum petentium fine cau- sa eripuit atomis. Nec tamen id cujus causa h<tc finxerat af fecutus ejlj nam (i omnes atomi declinabunt , nuIJ<e unquam co- h&refcent : (ive ali<£ declinabnnt 3 alioe fuo nutu rcUe fercntur^ primumcr/t hoc quafi provincias atomis dare^ qu£ re&e, qu<t obliqueferantur. Prxclara fane difputatio, atque ipfo Cice- rone digna. Quid ergo refpondeatis Epicurei ? Quid enim rifu & fibilisdignius effe poflit , quam ut qui rerum caufas ingenti fupercilio inveftigare prse fe ferat , quidvis non mo- do citra, fed contra vim naturc comminifcatur > Quid Phy- fico turpius efle potuit, quam ut cum primum atomos na- turali fu£ gravitate ad perpendiculum ferri dixerat, eafdem tamen, cum non modo nihil fit , quod declinationem effici- at, fed etiam cum naturale pondus eidem repugnet , decli- nare dicat ? An non pudeat tam infulfi magiftri, qui ifta non modo dicat, fed tantd fiducid dicat : nifi enim incredibili ftupiditate oppreflus fuerat, ftultum eflb , qui taliadiceret, nefcire non potuit 5 atqui cum animo clato, Democriti con- temptu, fuperciliorum contraftione exultans diceret, com- muni fe hominum fenfu caruifle oftendit. Caufatur tamen Gaifendus , (8c dolet quidem tantum virum omnem fuam eruditionem homine indo&o defendendo tam demifse tam- que inutiliter abjecifle.) Quid autem ipfe ? " Eam effe in- fcC genii humani imbecillitatem , ut objici idem nemini non « ^0?^ ^arn *n concretionibus quidem, feu in rebus com- " pofitis reddere rationcm diverfarum affeftionum , ex af- cc fumptis principiis aliquatenus pofiumus 5 at de ipfis

Hh 2 pnn-

240 Epicuri <sr Cartefii Disp.IIL

"principiisdicere nihil aliudlicet, nifi quod ha?cifto, illa u illo modo fe habcant ex fuae natura neceffitate, c&mignp- " rcmus germanam caufam ob quam ita fe habeant, imo curn « ea f ruftra quaeratur nifi fit eundum in infinitum : Adeo ut -: proinde non modo Epicuro, fed Peripateticis , & Stoicis,- a& c^tcrisobjicereliccat, provincias ipfos principiis-dare' " quoddicere nequeant, quaremateria iners fit, caufa adtu- « o&i imo neque cur igniscalidus, terra gravis. Ac nemo w quoque dicere valeat quprfum aftra omnia non ferantur "motUiEquatoriparallelo, fed quorundam motus in obli- "quumfit$ quorfumitem omnes Planeta? per Eclipticam, c:aut motufaltemipfiparallelo non incedant, fed qu^dam c: oblique ad ipfiim ferantur : cum quicquid demum refpon- c: deatur, conftet hoc effe provincias dare, non vcram cau- ccfamdicere. Atqui virerudite, hebetior eft tuus Epicu- rus, quam ut omni tuoacumine, autdefendi, autexcufari poffit 5 fcire enim debuifti ( & quidem optime nofti , nifi quod diffimulare, & ultro hallucinari velis , quomeliusvi- rum ofcitantcm quodammodo excufare videaris) ha?c a Ci- cerone objici, non quod Phyfico turpe reputaret principiis provincias dari, fed,utab Epicuro tuo dantur , fine causi dari. Cum enim finxerit atomorum alias refte, alias oblique frrri, an non inepte finxit, cum nulla fit caufo qu# illas in- clinare fecit, quinquxreliquas quoque omnes inflefteret? Atque hoc eft quod ei fummo jure vir do&us exprobra- vit, non quod principiis fuis fuas dederit provincias , fed quod pro libidine, & abfque causS dederit : cum alioqui principiorum provincias fcire, id ipfum fit, quodpr^cipue quaerunt Phyfici, in quo tamen nihil proficiunt , nifi pro- vinciarumquoque caufam aflequantur 5 qux nifi Deus fu- erit, quiomniaincertos ufus, & fines procreavit , ctiamfi ut ais, Gaflende, in infinitum iverint , nullam tandem cau- faminvenient$ finineo fiftatur, veram & germanam omni- um tum principiorum, tum provinciarum caufam invenere Cum ergo idem Pcripateticis , ScStoicis, & cxteris objici pofle,inquis,jureinquam, omnibus objici debcre qui prin- cipns fuis provincias, nullo autem authore affignatas de derunt. Si ergo Peripatetici , aut Stoici , aut quivis alii yanas va.rns natura? partibus diftributas efle velint, atque

nulli

Sect.VI. Hypothefes eyertuntur. nulla interim causS ufi funt, qua? illas, ut vifum eft , difpo- fiierit, eodem quo vos crimine verfantur omnes. Et qui- dem quemadmodum nugati fint, qui, quamobrem terragra- vis fit, caufismechanicis explicare velknt , jam ante dixi- nrns, & quantas ipfe fpeciatim Ariftoteles in eadem re nu- gas egerit , inferius dicemus. Atque quidem fiqui poft- hac ejufdem rationem alio quocunque modo eruere labo- raverint , nifi tandem in numinis confilium devolvi patien- tur, aut iifdem, aut fimilibus ineptiis irretiri fempcr fen- tient. Quid ergo,inquies,Philofophia opus eft, fi nodi om- nes hocuno iftu difrumpantur, lic voluiffe Deum> Imo Philofophi* raunus effe dicimus primumrerumopificem in- veftigare tum deinde qui artenaturae ordinem inftituerit, quafquerebusfacultates, feu (ut a Cicerone appellantur) provincias dcderit. Atque hoc eft, quod philolophis ne- gotium f aceffit, ut quoinftituto, qua caufarum ferie, qui- busrcrum viribus emciantur naturae opera, intelligant. At- que five mechanifmo, five alio quocunque modo fiant , aut ad opificis artem referre oportebit, aut ad nihil. Cum au- tem in folius materiae fe fu3 fponte fabricantis mechanifmum, omnem omnium rerum rationem refundatis, pcrinde agitis, ac fi quis, cum deprehendat, quoapparatu, & quibus or- ganis automaton quodvis motus fuos obeat, & uiufuo fun* gatur, explicatumftatimiret, quibus materi* legibus ipfa machina fe ipfam in talem fabricam difpofuent* quod ip- fumeft, quod mechanicam ftultitiam , &creduhtatem effe dicimus. Cum vero pergas neminem dicere valere , quor- fumPlanetae omnes non motu ^Equatori parallelo, fed obli- que per Eclipticam ferantur \ quanquam in Epicuri causi nihil mclius dici poftit , tamen ab homine aceirimi ingenii diftum non putarem 5 quod enim motu TEquatori parallelo non incedant, nihil refponderi poteft, nifi quod ifta motus ratione fuis, quas furnmus opifex cuique praefcripfit, pro- vinciis fungantur. Suas itaquc provincias cum obtmuerint, nonne plane videseam motus cujufquc obliqui caufimi efle, quxifti ratione moveri velit, nt fines, ad quos in eorum mo- tibusconftituendisrefpexit, affequantur. Atqiu: hoc eit, quod ubique dicimus, fublato numine, omnem quoqueto.- liphilofophiam, qjaod fine eo, nequidem unius phaenome-

Hh 3 ni

Epicuri Cartefii Disp.III.

ni ratio fblvi potuiflet. Etenim cum in ipfam (ut inquis) naturae neceflitatem venerimus , qua* caufarum naturalium prima fit 3 fupereft adhuc fcifcitandum, quse, aut unde ifta neceflitas 3 fi aDeo petamus, foluta res eft, fin alias, tan- dem tota caufarum ferks in nullam caufam devolvitur. Quid enim ifta naturae ncceflitas, nifi ipfa caufarum naturalium fe- ries, utplaneiftarefponfionenihilmeliusdicatur, quamres omnes eo quod fic fe habeant, fic fe habere. Atque etiam- fi fit necefiitas ifta non ipfa natura , fed quoddam quafi na« tura? principium, nulla tamen caufa idonea fuerar, quse hanc, quam cernimus, natura? (eriem inftituerit : Cum enim fum- mi utilitate conftituta fint omnia, caufam a vobis impetra- mus , quamobrem , nifi ab efFe&ore fapientiflimo ? Veftrse enim, fi placet, Natunedabimus, utquot, & quantacunque vultis, efficiat, ut tamen fapienter omnia, cum nullo confilio utatur, unicareseft, quam ut dicatis, ubique poftulamus, atque vos omnes nihil dixifie, id ipfum eft, quod contra om- nes difputandum fufcepimus. Quanquam igitur alii folas rerum utilitates, ad quas folas refpexiffe debent , in naturse contemplatione praeterierint, tuum tamen, Gafiende, neque acumen, neque candorem dccet , nifi quod aliter defendi non potuit Epicurus, earum oblivifci. Si crgo ad eas re- fpexifle velis, videras quicaufam, quas provincias dedit invenire, fit veram caufam invenifle. Quanquam denique multo adhuc deteriusruattuus Epicurus, qui rebus natura- libus, non modo provincias finecaus^, fed iifdem contrari- asdedit. Ctim enim cenfuerit mundum ex atomis fieri, ato- mos coire, quod quaedam re&e , quaedam oblique ferantur. At quamobrem re&e alia?, alias oblique? An a naturae ne~ ceflitate? Hoceft, quodei maxime exprobramus fuas non modo ad libidinem, fed contra naturse leges atomis provin- ciasdare: Undeenim ifta tam varia naturae neceflitas, quse alias inclinare efficeret, alias refte fcrret, cum natursenecef- fitate refte ferantur omnes ? Quam autem non dicam ignava, & inutilis fit ifta philofophia , fed prorfus fatua , qu3 pofc longam caufarum, Sc effeauum feriem omnia tandem in cau- fam primis ipfarum rerum facultatibus contrariam devol- vantur. At quanquam principiis provincias fine caus^ con- fultricc, ad libitum comminifci3 ut foletis, puerile, & turpe

exifti-

Sect.VI. Hypothfes tyertuntur.

exiftimemus} fitamen talis revera fuerit, quae initio fuam cuique proprietatem indidit , cogit ipfa rerum naturae ra- tio, ut nonmodo rei cu jufque provinciam, fed& provinciae cujufque authorem inveftigemus. Qua quidem vi& in Dei notitiam pra?cipue ducimur$ cum enim rebus omnibus fuas provincias affignari, & fingula ad fuum finem dirigi, fuo- que munere fungi videamus $ aut res ipfe inter fe convenere, aut alieno confilio provincias fuas accepere : Si hoc, Deus cft, quiquodque ad fuum finem direxit, & fuam cuique provinciam dedit 3 fin iftud, hoc non fblum eft atomis pro- vincias,fcd prudentiam, &rationem dare,quafiin confilium quandoque coiiflent , atque quid agerent , inter fe pafto, feu fenatufconfulto quodam confenfiflent. Ita ut demum provincias inter fe dividerent , atquc ut rerum natura? op- time expedire videbatur, fuum quasque munus adiret. Sic cum mundum fieri non pottiifleintellexerint, fi refte omnes ingenitd fu& gravitate deorfum ferrentur , idcirco pars vim naturae fequi, pars contra vim naturae declinare voluit, non aliter quam ad magni archite&i mentem egregie quidem cecinit Lucretius.

Illud in his quoque te relus cognofcere avemus^ lib. Corpora cum deorfum re&um pcr inanc feruntur^ Ponderibus propriis inccrto tempore ferme Incertifque locis, Jpatio decederc paulum Tantum^ quod minimum mutatum diccre pojjis l Quod nift declinarc folerent^ omnia dcorfum Imbrk uti gutt£ cadcrcnt per inane profundum ; Nccforet ojfenfus natus^ ncc plaga creata PrincipHs^ ita nil unquam natuva creajjct.

An vero norunt atomi mundum fieri non potuifle , nifi earum quaedam a motu naturali declinarent ? Si norunt , il- larum cum prudentiam, tum virtutem fatis mirari non pof- fumus, cum naturali propenfione ultro deceflerint, quo me- liusuniverfo confultum fbret. Pra?claras atomorum fami- lias, nec minus quam Deciorum illuftres ! qu£ rebus fuis pofthabitis,fe rei publicae utilitatibus devoverunt, neque, ut ipfi, fibi hoftium telis vim fieri paflfe funt , fcd ipf*

K cerunt, .

Epknri & Cartefi Disp.IIL

eerimt. Si vero non norunt , quomodo qusefo vos a natu- rali motufe authuc, aut illuc cujufvis finis caus3 , fle&ere potuiftent ? Quid autcm refponfi quicquam , in re qu3que a vobis fcifcitemur , qui quicquid dicitis , an cum iis quse •anteceflerunt, aut fecutura funt, ancumrerumnatud, aut fenfuumexpcrientiaconfentiat, curae nihil habetis 5 fedmo- do cum un3, modo cumaltera, modo cum vobis, modo cum omnibuspugnantiacantatis: Ut quidemfi communi homi- •num rationi bellum indicere velitis, philofophiam e pluribus contrariis, magifque inter fe pugnantibus, conflare non po- tuiiTetis. Ita nunc cum rerum naturam, contra naturse vim, motus obliqui auxilio, Poeta vefter fe abfolviffe putat, ipfis, qui proxime fequuntur, verficulis, eundem abjicit 5 idque nulll aM, aut majori, aut meliori ratione, nifi folum quod communi hominumexperientiae adverfetur.

£>uare etiam atque etiam paulum inclinare ncceffe eji Corpora : nec plufquam minimum : ne fingere motus Obliquos videamur : & id res vera refutet, Namque hocin promptu^ manifejiumqne eji videmus^ Pondera quantum in Je eji, non pojfe obliqua meare^ Ex fupero cum prtcipitant : quod cernere pojfis. Sed nihil omnino reUa regione viai Declinare, quis eji quipojjit cernere fefe .<?

Necre&um, nec obliquum effe concedes? Atfane fineu- ter fit, omnino nullus eft. Importunos homines ! quoties, & quam aperte ipfi contra fe dicere fuftinebunt, quam quod femel temere dixerunt, non defendere. Quanquam atomis naturale fit refte ferri, non tamen refte ferentur , ne nil un- quamnaturacreaffet. Tum deinde quanquam declinent, hoc eft, oblique ferantur , oblique tamen ferri non dicendum eft, quod id res vera refutet. Atque adeo praecipuo totius philofophi^ decrcto, non modo ipfos fecum apertiffime pugnare (id parum eft} fed 8c manifeftam contumeliam ipfi rerum natura? commumque omnium experienti^, inferre non pudet.

Quanquam autem hic motum obliquum, tum quod na- tura?, tum quod experienti^ repugnet, explofiffevideatur,

tamen

Sect.VI. Hypothefes evertwitur.

tamen paulo poft , cum opus fuerit , eadem fabuld rurfus magiftrum fecutus utitur 5 ut fcilicet impofitam rebus omni- bm aDemocrito neceffitatem declinaret} fienim, inqtfit, motus certo ordine progrediatur , inevitabili lege fierent omnia, at cum qusedamlibere fieri videamus, incertum effe motuum ordinem necefle eft, cujus nulla alia caufo eflepof- fit, nifi obliquitas, & declinatio.

Ne res ipfa neceffum

Inteftinum habeat cunUk in rebus agendis Et deviBa, quaficogatur ferre, patiqt/e, Id facit exiguum chnamen principiorum.

At cur,qusefo,plus libertatis motui atomorumobliquo,qnar* refto, tribuatur ? Etenim cum ftati fua lege quselibet feratur atomus, quomodoliberius defcendet fi oblique, quam fi re&e? Anip(aatomust)bHque ferrieligit? Ifto autcm pa- £0, cuivistribuendaeftmens, &ratio. An neccffario, Sc <:erta lege fleftat ? fi ita, quis non videt idem fore neceffum intefiwum^ ac fi line2 re&iferretur ? Atqui vero his aliifque hu jufmodi innumerabilibus nseniis , etiamfi millies objicias, nihil habet vir gravis quod refpondeat , nifi aut quod ita cfle necefle eft, ne nil unquam natura creaflct , aut (quod ubique monet ) avius a refta longe rationc recedk. Et quid mirum? ut enimaliifuam anatura philofophiam fumcndam effe putant, & quid, quidque velit , aut vakat, exipfius rei contemplatione difcere, & docere conantur, atque quod- cunque quocunque modo fadtum vident, eo quo fa&um eft fieri credunt. Hi e contra naturam fuae philofophise fub- jugare, atque fuas,quasvolunt, leges praefcribere nituntur, atque fecum modo confcntire, modo diffentire , & quidvis tentare jubent, ut ipforum hypothefi obfequatur. Atque- ita(utverboomniacompleftar) Epicurus, quo atomis fub niotus principium inveniret, gravitatem, vim cuique inter- namefle,ftatuit,quanquam omnia, qusedecidunt insequali impetu moveri noverit, atque idcirco noninnati facultate, qu*, ciimeademfemper fuerit, eandem femper propenfionis vim cieret. At deinde fit ingenita facultas, cur huc potiuf- quam llluc feratur?Quod dcorfum fit.Quid eft autem quodre-

I i giones

Eftcurl & Cartejii Disp.III.

giones furfum, & deorfum in immenfitate definiat ? Atomo- rum, inquit, motus. At cumcitra caufim motum eumque deorfum finxit, univerfi ftru&uram, ne non defenderet, im- mutavit : & idcirco planam cfie terra? figuram docuit, quan- quamnihil, automnibus mundi ph^nomenis , aut maxime obviis philofophia? principiis, aut cujufque oculis repug- nantius dici potuillet. At id quoque cum detur, atomofque internl gravitate refta deoifum ferri 3 fin ita , quomodo , tandemcoirent ? Declinantpaululum,inquit. Quamobrem vero ? Nulla alia ratione, nifi ut finem fuum aflequantur, fi enim natura? impetum omnino fecut^e fuiflent, nil unquam naturacreatlet. At tamen quoniam manifcftum efle vide- mus, pondera, quantum in fe eft5 non pofle obliqua meare5 ex fupero cum praecipitant 5 quanquam declinatione fiant omnia, nihil tamcn declinare putandum eft. Hominum pro- fe&6 an ingenium , an modeftiam magis miremur 5 nefcio 5 idenimnifi fingulare haberent, non poterant in omnibus. tam crafse nugari, hanc tamen nifimajorem obrinuerint, non poterant tam craflis ineptiis tamdiu, tamque infolcnter fe efferre. Denique cumhomines polliceri audiamus fe expli- caturos, quemadmodum fold naturae vi creentur omnia , e3, autem arte rem ab initio ad exitum perduxifle videamus, ut demum contra omnem naturae vim, fenfiiumque fidem, fafra omnia decreverint, ne, fifua vi2 progrefla fuerat5nil unquam natura creaflet, quid agendum eft5nifi ut fumma fane philo- . fophorum acumina dii5 hominefque plaudamus?

Sect. VII. Hxc autem cum tam prolixe difputavero,, nelcio qud excufatione, qui tam nugatoria tam diligenter co- natus lum evertere, me ipfe defendam. Quoties enim homi- nis (apientiam, & eruditionem mecum cogitare foleo 5 tam •ftudios£5 cum indofto, & pror(us5fatuo nugatore5 difputafle pudet. Scilicet tantis ubique nugis dele&atur 5 ut qui eas ferio refutatum iret5 doftis omnibus de judicii debilitate in iufpicionem ipfe veniat5 quod cum refutatione quaivis dig- nas aeftimaret5 plufquam fapientem decet, de iis ^ftimarc videretur. Cumverohominis authoritatem5 difcipulorum numerum, difciplinae vim longe5 lateque diffufam, mecum igfe contra nieditatus fim3 majorieam fedulitate, quam me~

Sect.VH. Hypothejes e^crtnnltir. \

ruit ipfa, profligandam effe cenfui. Saltem ut qui fint ho- mines, & quo acumine prsediti , intelligaraus , qui aut pri- muni impias difciplinas tradunt, auttraditastuentur. Cum enimtam abfurda fint, atquecommunifcnfualiena, quseaf- ferunt, oracula, quid concludemus , nifiquicquid, qui ta- iia creduut, cenleant, prorfus ridiculum fore ? Adeo ut ni- (i impietas fua ip(a ftultitia ruat, authorum, quos fempcr ha- buit,in magnam fufpicionem veniret^ nili enim ab omni fa- pientialonge alienum fuiflet, viris tam fatuis non potuit tam placcre. Hifce ergo poftulatis everfis, quibus tum tota nititur difciplina, tum illi maxime gloriantur, cxtera brevius conficiam. Quanquam tamen omnes eorum, per fingula na- turx pha?nomena, rationes fequar , ut liqueat virum iftum, etiamfi do&orum, & fapientum quamplurimis, &nunc, 8c ohm fumm3 admiratione habitus fuerit, unius fapientis, aut Veibi , aut cogitati compotem non fuifle : Poftquam ergo fuperiora omnia (pro fu3 modeftid) arripuerunt Epicurd, fidenter ftatim, & intrepide fumunt non modo totiushujus, quem afpicimus mundi , fed aliorum innumerabilium pul- chritudinem^ vagis atomorum erroribus, quadam rerum ne- ceffitate effici debere, quafi fieri non pofiet, ut aliter quam evenit, evcniret. Qpam breviter , 8c rotunde ipfe Epicu- rus corpufcula undequaque per inane vagantia tandcm m elegantem hanc, quamvidemus, mundi machinam necefla- riocoire, atque tamdiu cohaerere aflerat ! 0O8g &t £ tb* Ep. cipyjis oveL7ro\n^€is *tf£ oi^gptp&SV, tvtwv cv th\ tm *<po-^» yir \ka\ i& Sb%<x£,iv, T clrclyy,luj Tviullwy <£ <z^).oSbv ov^Afl^,

Cum mnndus procreatus eji^ eosfaSos fuijje atomorum fe convoU vcntinm circumplcxus^ nt, creatis exindc corporibus caslejtibuf nata (it in ijiis h<ec necejjitas, ut & (ic moveantur, & tales cir- cuitus obthcant. Ita quidem fi femel dixerit magnus Epi- curus, nonmodohunc, quemvidemus, mundum, fedalios innumerabiles nafci, quemadmodum aut ipfe juflit, aut ipli maxime placuit, quis dubitare aufus eft ! neque fecus Vel^ leius: In hacigitur immen(itate latitudinum, longitndinum^ al- titndinum infihita vis innumerabilinm volitat atomorum , qu£ interjeSo inani coharefcunt tamen inter Jl\ & ali<£ alias appre- hendentes continuantnr, ex quo efficinniur h&rerum form^at- quefignr^ quas vos efficipojje, (wefollibus, & incudibus, non

Eficuri <& Carteftl Disp.IIL

piatis. Praeclare philofophantes ! Vos quoque, Epicurev lapides, ligna, clavos, calcem, aliaque rudera temere in cu- mulum congeratis, quid dubitetis, quin ita (ingula fuis fe locis pofuerint, ut ex omnibus tandem pulcherrimum oria- turpalatium? E rotuhs, malleo, nola^, aliifque id genus machinulisad invicem forte commiffis , aliifque alias fponte apprehendentibus horologia,aliave quafcunqueautomata ef- ficiatis, quas vos quoque, Epicurei, effici pofle fine follibuis, ac incudibus non putatis. Iftuc autcm veftrc phyfic^ pri- mum, & imum eft, ultra quod progredi nunquam conamini, ut atomos quoquo modo in aggeriem quandam colligatis 7 an veromoles ifta, qua> ex ejufmodi fortuitoconcurfu fieret, quovis ornatu, aut qulvis utilitate fe in fabricam archite- ftari poflet, M phy fica ut explicetur nihil interefle putant^ fed unicum hoc, ex atomis, qusecunque fiunt, fkri omnia im- portune, & femper urgent. In ipfam vero rerum fokrtiam^ quicquam inquirere nulli folicitudine tenentur, atque an quaarte, aut utilitate, quidque fiat, nunquam inquirunt,(ed de ipfo mundo, omrnque ejufdem parte, tanquam rudis, & indigeftaquxdamatomorum molcs, omnis ordinis,usus, 8c- opportunitatis expers fuiflet , balbutire conantur. Atque quidem, fi ejufinodi fuiffet moles , temere & citra confiliuin fa&am fuifle, fi placet, ipfe dicerem. Quemadmodum fi la- pides, ligna, ca?menta, aliaque rudera varie , & perturbate aggefta afpicerem,iftiufmodi rerum ftruemartificiscujufpiam induftria?, & iolertia* ipfe non referrem 5 templum autem,. autdomum nullo architefto, fed temerario lapidum, trabi- um, & clavorum concurfu extrui potuiffe, vel quidem fufpi- cari puderet. Atdeindefi auri, argentique indomiti maft fts, xs rude, lapidesfcabros, ebur irapolitum, lignum, glu- ten, & gypfum varie inter (e nullo ordine confula viderem, iftudquidem Phydiaeopus effe ne(cirem,neque dicerem : at fi hxc in membrorum fimilitudinem fabricari, fi alia tornari, cxcavari alia afpicerem, fi auriculas, filabra, fi oculos,. fi bra- chia, fi pedes elaborari, fi denique immenfam Jovis Olympii effigiem effici intuerer,Phydia?,alteriufve cujufdam eximii ar-. tificis opus efle, nifi plane infanire placuifTet, jurare cur -du- bitarem ? ita cum tantam in rerum natud fubtilitatem, tan- tamomixium interfeconfpirationem, tam opportunam va-

rietatem,

S£ct. VII. Hypothefes eyertmtur. rietatem, & tam prudentem cujufque ad fuum finem deftina- tionem viderimus, an non nifi caeci fumus , confilio fieri vi- deamus ? Denique etiamfi confufam vocabulorum farragi- nem fortuitd commifceri darem, cum tamen fuaviloquos Cari de rerumnaturS verfus perlegcro, ex literis forte concuffi^ atque in debitum fitum, & ordinem fponte volitantibus,con- cinnari potuiffe,nifi ipfo Poeta dementior fira, non putarem* Cum vero in tam perfpicuam , tamque accommodatam rei imaginem inciderimus, ed paululum utamur. Verfus ergo tuos, Care Lucreti, ex elementis varioubiqueordine commi- ftis (id quod monuifti) fieri novimus,

guin etiampaffim nojiris in verfibus ipjts Multa elementa vides multis communia verbk : Cum tamen interfe verfus, ac verba necejfe eji Confiteare & re,& fonitu dijiare fonanti : Tantum elementa queunt permutato ordine fola.

At vero qui elementa tua in ordinem quaeque faum conve- nere? fi fortuito concurfu ipfa fe difpoluerint, ingenii glo- ri£excidifti. Cum vero mufarum amore, laudifque ftudio afcribendo te rei difRcultatedeterritumnonfuiflefcripferis,

Necme animifallit quam fwtobfeurajedacri Percujfit thyrfo laudk fpes magna meum cor9 Et fimnlincujfit fuavemmi in pe&us amorem Mufarnm : quo nunc injiin&us^ mente vigent i Avia Pieridum peragro loca, nullius ante Trita folo : juvat integros accedere fontcs^ Atflue haurirejuvatque novos dcterpere flens^ Infignemquc meo capiti petere inde coronam^ ZJnde prius nulli velarint t. mpora Muf<e*

Poematisergotui, Oe,ekgantiam, quanquam ex elementis vario ordinecommiftis oriatur, fortuito ipforum concurfut afcriptam efle nolles, ne laudis fpe, qu3 Mufarum amor cor tuum pei cuflit, deturberis. Quidni ergo de mundo (quem, fi vobis placet, fummi numinis Poema appellare licet) ldem quoque concluferis,, e primordiis fcilicet quibufdam, ufnui

I

Ii 3

^yo Epicuri <& Cartefti Disp.IIL

varietate irtvicem difpofitis, fa&um fuiffe, cum vero fummS eleganti3 fiat, non cxco veftro cafu, fed Poeta quodam (fie enim quifque, qui quicquam eleganter fecit , appellandus efr) numeris fuis aftrictum effe putes. Atqui tamen ipfe mundos innumerabiles multo majoriingenii facilitate, quam carmina conficit, atque qui neceffitate tam continuata mun- di partium cognatio, tantaque omnium utilitas fieri & con- fervari potuit, ut folent Poeta* & Epicurei , plane demon- ftravitc

£?!>..$, £>uia multt modis mnltis primordia rerum

Bx injinito jam tempore pcrcitaplagis, Ponderibufque fuis confuerunt concita ferri, Omnimodifque coire^ atque omnia pertentare3 g>u£cunque inter fe pofjent congrefja creare : Propterea fit uti magnum vagataper £vum Omnigenos ccetm^& motns cxperiendo, Magnarum rerum fiant^ exordia fepe Terrai, maris^ & celi^generifque animantum.

Hujus difciplina?authorem Democritum fuifTe, quis dubita* ret, qui fcilicet, quo melius rerum naturam cerneret, oculos perdidit. Quamdiu enim luminibus uteretur,ut, ante eum, Pythagoras & Pythagorei hujus tam praeclarae fabrioe,quam pulcherrimam afpexerat, opificem fufpicere potuerat. Iftis autem amiffis oblitus ftatim omnis rerum pulchritudinis, ejufmodi mundum, quo fruuntur cseci , nulld artis ratione, fed cseco cafii eflici potuiffe , putare potuit. Hunc itaque cum fecuti fint Epicurei, quid mirum, fi de rebus omnibus, caecorum more,commententur ? Atque adeo eam natura? de- fcriptionem , quam quis, a partu cxcus , daret, ipfi dede- runt. Solem igitur , quanquam univerfum fu^ luce tam commodeluftret, & foveat, Lucernam bipedalem cenfent, non aliter, quam ca?cus nullum inter folis, & candelse lucem, atque foci calorem, difcrimen inveniret. Atque ita ifti prae- clarum illud fidus, cujus admirabili, atque per omnia fccula conftanti, motuum viciffitudine, omnis confervatur natura, exiguumignemefle, quicum forte non aliter, quam vifas tempore no&urno faces, accendatur, eJdem etiam, qud ipfae

ratione,

Sect.VIII. Hypothefes eVertuntur.

ratione, aut ventis impellentibus hinc inde agitari , aut huc illuc pabuli aviditate, curfu fortuito ferri arbitrantur. At- que eodem acumine, quo de folc, de omni natur^ phaenome- no difleruerunt, ut folam cu jufque craflitudinem, mifsa illi- us eleganti^ , intueantur., Eos ergo fi per omnia naturae phamomena , de quibus, quorumque utilitatibus fuperius diximus, fequamur, aut eorum maxima,aut quod in quoque maximumeft, penitus praeteriifFe inveniemus. Aut fi quid fbrteextremis digitis tetigerint , more tam puerili tra&a- runt, ut ab infantium incunabulis, ineptiora audire nequea- mus. Atque nelcio (ane, an aptiora fint, rifum, quod tam ftulte difra fint, an ftomachum , quod tam infolenter , mo- vere. Si itaque le&or pueris iftis (ifti enim setate femper funt EpicureiJ nimium irafci nolis, atque rifum, ne nimium erumpat, tenere velis, ludicras quafdam eorum exercitatio- nes, quas fummicum gravitate luferunt, fi placet, exhibebi- mus.

S E c T . VIII. Primum ergo , quamobrem terra fe loco, & fitu, quetn habet^ collocavit ? Quod , inquit, Lucretius, media pars mundi ima fit , in quam corpora quseque gravi- tate fui feruntur.

guippe etenim primnm tcrrai corpora qntque^ Propterea qnod erantgravia, & perplexa^ coibanty In medioque imas capubant omnia fedes.

Rationem ipfam fatis fuo loco redarguimus, at cutn ab Epi- cureis allatam audiamus, fieri certenon poteft, quin, quos promifi, rifus confequantur , cum inter prima philofophiae fuaeeffata ftatuerint, nullum effe in immenfitate aut medium, a\n infimum, prsefertim totius mediura non efle,in quod cor- pora nitantur. En ipfum Lucretium.

Illud in hk rebus longefnge credtre0 Memmi^ Inmedinm fummt (qnod dicunt) omnia niti^ Nam medinm nihil ejje poteji, nbi inane^ locnfqnt Infihita : neque omnino fi jam medinm Jit9 PoJJit ibi quuqnam hac potm ctnfifiere cansK ,

tykiwi <fr Cartejti Disp«1IL

gtuam quavis alia longe regione manere, Qmnis enimlocus^ ac fpatium^ quodinane vocamm^ Per medium, per non mtdium\ concedat oportet JEquis ponderibvs, motus quicunque Jeruntur^ Nec qmfquam locm eji, quo corporacum venerc, Ponderis amifia vi, pojfint Jiare in inani : Necqnodinaneantem eji, illis fubfijiere debet^ ghtin fua quod natura petat, concedere pergat , Haud jgjtur pojfunt taliratiorje teneri Res in concilio, medii cuppedine vi&£.

An non faceta resfit, eundem, qui hxc cecinit, ceciniffe ter- necorpus, quodaliaomniagravitatefuperet, idcirco imas in medio cepifle (edes,cumneque imum, neque medium fu- erit, & fi fit utrumque, neque medium imum , neque lmum medium effe. Scite profefto Democritus , qui quenquam, nifi infanierit, poetam magnum efle poffe negaret , quan- quam longe acrius, & quidem verius dixerat , fi neminem, nifi fit idem mente captus , fui difcipulum efle pofle dixii- fet- Atque igitur hominum nemo aptior , quam Lucretius acceflit, qui illius difciplinam aut difcat, aut doceat. Etenim cximius Poeta cum fuerit, fabulas, quas olim docuerat, po- etica venuftate, & lepore ornare potuit, atque cum phil- tro quodamin infaniam adaftus fuerat, potuit quoque fa- bulis fuis fidem habere 5 quemadmodum infani omnes, qu*- cunqueimagines fibi obverfantur, res ante oculos eas pofi- taseffe credunt. Neque equidem dubito, quin Epicurea philofophialongeantehacprorfusneglefta , & abjeftafue- rat, eam nifi ipfe, quem nemoforte& majeftate, & lepore afiecutus eft , tam praeclari poematis argumentum feciffet. Verum ut ad rem noftram redeamus, fi terra in totius medio fitafit, ut fitam effe putant, actum eftde prirais Epicurea? philofophia? decretis, nempenullum effetotiusmedium,aut fi quod efle fingatur, idque terra forte obtinuerit 5 deorfum tamen infito fuo pondere per fpatii immenfitatem fine fine abiret. Hujufmodi autem rationes in hortis non nafcantur, atque igituripfe, qui iisprsefuit, ipfum phaenomenon om- nino pmeriit, an callide, an ofcitanter , nefcio, quanquam non calliditate fa&um efie arbitror, quod nonpofleintelle-

xerit

Sect.VIII. Hypothefes eVertunturi 255

xerit, fed ofcitanti3 , quod de eo nunquam cogitaverit.

Atqui cum terra medi2 mundi regione confederit, curin e2dem quiefcat ?

Terraque ut in media miindi regione quiefcat9 th„ $>

Evanefcere paulatim^ & decrefcere pondus

Convenit.

Profe&d putarem nofi per intervalla, quibus morbus indu- cias habuerit, (ed in ipfis vefaniae paroxyftnis (cripfiffe poe- iam. Quid enim furiofbrum vifis fimiliiispotuit , quaoi^. contraria omnia fecumque pugnantia, fibi finxifle? Etiamfi enim nufquam fit locus, aut medius aut infimus, cum tamen atomi ad medium pervenerint, ineo, quod'& medius idem-

3ue infimus fit, fe fiftunt, atque quanquam deorfum incre- ibili pernicitate, quse nova continuo incrementa fumit, fe. rantur omnes 3 cum tamen media mundi regione fe fitas ef- intelligunt, pondus, quod quiefcere conveniat , aut cohi- bent, aut mittunt. Ita fcilicet qu^libet atomus, cum finem fuum fe aflecutamfuiffe intellexerat , naturae fu*e vim, & fa- eultatemmoxdimifit, ne forte alioqui irrequieto fuo impe- tu labefa&etur opus, quod tandcm tam felici eventu abibl- vifle contigerat. Atquenon modoipfe Lucretius, fed &: fic bacchantur omnes, neque enim caufam meliorem attufit ipfe veritatis Pater, & inventor. KoJ \j!m) <£ r ylw tzS cte&. Ep. Hcrod, €to%&<&uji^ ovfyivi) vorfyj, toatfy <£ Tto ^oooc tJJ yy. lnfidere terram aeri^ tanquam ipfi congeneam } ut animalia in(ident tan- quamcongenea ipjimct ierrae. Qudcunque autem cbgnatione jungantur terra, & aer, cum ifta hunc gravitate vincat, qui, qu^fo, quamdiu fua fponte deorfum ruat, ne ruat illius am- plexibus teneri poffit, nifi vim quandam, quae teroe incum- bentis pondus fuftineat , aer fuppofuerit? Alioqui eidem quantumcunque fua affinitate, atqueprincipiorumfimilitu- dine placeat, Circaeis (uis illccebris nunquamin tam profun- damdelirationem delinire valebit, ut fui, totiufque fua? na- turxoblivifciefficiat. Cum vero tantam aeri undique cir- cumfufo vim inefle velit, dicat quamobrem illius corpufcula cumeademceleritate, qu&caetera omnia deorfum nitantur, in faxorum denfitatem non coalefcant.

Kk rr*?*-

EpicuriO* Cartefii Disp.IIU

'—gujcunquewagis condcnfio concitidiu, Exiguis intervallis conveUa refidtanty Indupctita fak psrplexis ipfia figuris ; H£c validas fiaxi radices, &ficraferri Corpora confiituunt : & c£tera de gencre horum Paucula, qu£ porro tnagmtm per inane vagantm. Cdtera dijjiliunt longe^ longeque recurfiant In magnis intervallis. H#c aerararum Sufificiunt nobis, & fiplendida LnminaSolis^

Atqui cum fpatium omne corporibus repleatur, cur non eik dcm ferrd foliditate, qua faxiradice$,conftipentur omni a Qujdenimfi immenfitatis magnitudo pari corporum multi- tudine occupetur, inter rarum , & denfum intereffe poffit > Datd autem fpatii corpore vacantis libertatc, curaerinean- dem, quam terra duritiem non coiret > Cum enim omnia ejufdemcorpufculapari, cumc3, pernicitate deorfum fe- rantur, quamdiu ad terra globum pervenerint, quamobrem unam cum ci molem non conftituant , atque eddem folidi- tate, (jua fua? fibi partes eidem defixa? non hsereant? Atqui vero cum terr* partesundique in fefe tam ar&is complexibus conglobentur, fi Epicureos porro interrogemus5 quid eaf- dem coh^rereefficiat? Id ipfi, quod fit maximurn omniunv qua* jn rerum natur3 cernuntur miraculum, prorfus pneteri- erunt. Quanquara qui aut terra, aut quicquam aliud in cor- pus folidum coalefcat, fi fibi fteterint, nunquam intelligent. Primum cnim cum atomos fuas e3 exilitate eife velint, ut non modo ipfa? omnemoculorumaciemeffugiant, fed res mini- ma, qux vifu acutiffimo percipi poteft, ex earum decies mtf- le milknisconfletur, qud vi, quibufque machinis res tam ex~ igu#qu3vis firmitate fe invicem tenerc pofiunt , nova dif- ficultas ca^teris, quibus Epicurus affiidtus eft3 accedit. Cum vero tam vehementi, atque irrequieto tnotu femper agiten» turomnes^ quomodo in immaqi iftp turbine alias aliis con- nexa? implicentur, idcumiile philofophorum Deus dicere omiferit, pofthac nos humilehominum genus intelligere de- iperemus.

Sideindede terr2efituscommoditate? aptifiimoque ejuf- . stem a Sole intervallo, perquiraraus, qui in omni longitu-

dinum5

Sect. VIII. Bypothcfcs eVertuntur.

dinum, Sc latitudinum immenfitatc, eoloci, qui folus cx omnibus ftbi fit commodus collocetur, adeo ut fi paulo aut propius, aut longius, aut utrinque a latere fita fit , omnis in omma fecula usus , & fruftus expcrs jacuerat. Quid HK > Sol fit, necne, nihil ad illos pertinet , nifi quod Lucernam quandam bipedalem inaere, utcxtera meteora,forte accen- fam, atquehuc illuc fortuito impulfam intueantur. An ve- ro quas utilitates terrx afferat , quam motus conftantiam, quas motuum viciffitudincs confervet , qua ratione curfus fuos metiatur, quas tcmpeftatum varietates efficiat, non ani- madvertunt, qui ex had prodierunt Porci. Porci, inquam > profefto fi ipfi fcholam aperirent, ab iis doftiores, quama veftro grege, grunnitus expe&arem. Si inhortulis veftris quandoque apricari libuerat , fieri non poffe puto , quin gratiori animo Solis beneficia commemoretis 5 cum vero in coeno femper volutemini, quid mirum , fi ut lutulenti fues, fapiatis Mn haras igitur veftras redite pccudes, neque poft- hac in philofophorum fcholas proficifci audeatis. Tantum enim abeft, ut qui tamftupide deilluftriffimo iftofidere, cu- jus beneficiouniverfa confervatur natura,exiftimare poffitis, philofophos putent, ut ne quidem dignos effe qui homines nabeamini putarent. guis enim, hunc hominem dixerit, qui cum tam certos Cceli motus^ tam ratos ajhorum ordines^ tamque omnia inter fe conncxa^ & apta viderit 5 neque in his ullam inejje rationem^ eaque caju Jieri dicat , qu<e quanto conflio ge- rantur^ nullo confilio ajjequi fojjumus? Quid ergo de vobis dicemus, Epicurct> qui cum tam Certos motus, tam ratos or- dines, tamconftantesviciffitudines cum fummd omnium uti* litate videritis, nulla fapientiori ratione gubernari , quam noftivagos ignis fatui errores dicere poffitis. De coeleftibus autem poftea feorfim difputandum erit, interim inter Epi- curex philofophi^ opprobria habeatur, cum Terra innu- merabilibus aliis fedibus, quam qu^ fita eft, fita efle potuit, e* tamen una fitam efle,quji debuit, tam mirabilem rei com- moditatem ipfos videre noluifle: Quod fi viderant, non eo ufque fronte pcrcalluifle poterant, utcaeco quovis cafti evenire, qudvis vultus confidentiA dicere potuilient.

Kk * Sect.IX.

2 y 6 Bpicuri Cartefii Disp. 111;

Sect. IX. Quod ergores,qu£infublimifiunt, attinet, quarum metu fe, fuofque liberafle maxime gloriatur, at- que igitur praecipuum Philofophiae fua?fcopum fecifie geftit,

Ep, ad Hcrod. ut Prafefto nullo fieri, aut adminiftrari credamus. Kaj fl £ dv to7s fjjiTid^pis, (po&iv £ repmvy £ lnXct^ <£ oivoLTo/xkv^ <£ Jbjzr, <£ tcc auqvi^ nrvTvis, fjJm KfHTvpyZvT©* kvos vofJup&v yiveSicf, <£ ohccT&TloviQ* r\ bhoirnitocvT©*) Ch. guodmeteoraat- tinet, exiftimarc non oportct, acccjfe, & recejjus^ & defefti- oncs, & ortM&oecafw, aut alia hujufccmodi idco ficri.quod fit Praefeftus aliquis, qui fic diJj>onat, aut d/jpofuerit. Atque etiamfi, rem. fumma ignorantiS tra&avit, fpecicm tamen quandam modeftia? pra fe tulit, cum qui fiant, fc nefcire fateatur. Omnia enim tribus rationibus abfolvit, Tlteovot- Hi) cv$z%fj6vco; 17), <& clMojs *%&v-> vel pluribus modis, vcl non uno modo nccellario, vel alio quocunque modo fieri potuilfe : Hoc eft, quoquo modo contingere potuc- rant,quo autem contigere,(e iple nefcire fatetur. Atque efto, facillime enim, neque facilius quicquam quam Epicurum ncfcire, conccdetur. Cum vero ita eflc ut funt, contige- rint, an fine praefefto quovis tam apte hoc, aliove quo- cunque modo contigifle potuerant, aut an ipfenifiquod ul- trovelit, id nelcire potuit, videamus. Primum ergoquam-

Ep.ad Pyth. obrem in unum acervum non convolvantur omnia ? 'Ou^y cifj&>i<jfj,QV S$ fjQvov yiv€&*t> ^JTvov, op <2 ov&^TOj xotTfjyv yv2<bztf nevZ, y$ <ro Sb^ofx^vov 1% dvdyws, iv^e^uj <n , lus dv

STifCO TT&CnLpwy, *&QcL<7n>p TWV (pXJQlYMV ^At^biW QJY\C71 lcS. TvTO-

$ P^Xj^01! (fctivoimois. ghto inani nmndttm generari

tontigjt, non jufficit acervumfieri^ convolvique^ & incremcn- tnm, cruandin in aliud incurrerit^ accipere, juxta opinioncm, quod fic fieri ex necejfitate oporteat, nt Phyficornm appellato- rnm ait aliqufr. In Democritum femper ingratus fuit, nunc autem in Leucippum, ipfe enim eft quem reprehendit,quod particulis fimilibusaliis, in alias, ut nivis .floccis fibi accu- roulatis, plures globos effici voluerit } fic enim Mundiexor- Laert.lib.$>. tum defcripfit. $ep£&tLf xa7' ' ^iorofjjjj) U rts clh^ 'ttoKoI

^clt* <tizlvto7cl ToHs fflJLeunv &s fjfiyL yAVov cl<mf «Sep/^Ta c%r*v cL-repyx^e^ fu*v, wnepaKpvQvrcc,, <£ <mVTo$tt.™s. wa.K«- $jx, h<x.x.&v*b*4 Wet* i* °W*> -r&s OfQteL. Multa ex in- UoabjcijJaccrporav.iriarnmfte formarurn magmm adinane

fieri,

Sect.IX. Hjpothefes eyertuntur.

fieri, qu<e fimulcongregataunam quandam converfionem tffciunt^ perquamfibi adverfantia, variifque modk fe circumvolventia^ fimilia feorfnm fecrtta ad fimilia fefe applicart. Qua partium fe mutuo comple&entium coalitione rotundum hunc mun- di globum, ut in locis aliis, alioseffici contigit. Utriufque tam Epicuri, quamLeucippi fententiamGalfendus duobus exemplis explicare conatus eft, alterum Mundos fieri ut acervos nivis fupernivem convolutos voluiffe, alterumut nucem, cujus intimus, quafi nucleus folidus fit, utinMun- do noftro Terram cfle contigit, atque extima quafi crufta folida, ut Coeli arcus > Interftitium autem inter utrumque fluxum, quod exteriorem cruftam in eundemcum interiori nucleo acervum coire prohibet. DeLeucippi Hypothefi dicercnihil opuseft, cumparticute omnes in eandem viam decidentes nullo interftitio inter jacente, in eundem acer- vumcum quavis mole, quse inferiusfui ftabilitate confiftit, non aliter quam cum ningit, nix omnis in quamvis nivis • molem irrigua, coirent. Epicurus autem eMem, qua Ib- let, diligentia* ab eodem exordio, quo omnia orditur, ut j ipft rerum phamomena principiis fuis femper relu&entur. Cumenimcorpufculaomnia gravitatis fuae impetu in ean- dem viam ferantur, cumque Terra, quod graviffima fit, fit omnium infima, G aliae ufpiam molesconcreverint, nullum ftabilimentum obtinere poflent, priufquam in eam ruant. Interftitium enim aTerri ad Planetas, a Planctis ad Coeli ambitum, folo tenui, aut aere, aut xthere occupatur. Quid ergoeft, quod impediat, ne in eam communi ponderecm- nia, tum Coelum, tum fidera, tum ipfe aer delabantur ? Si ergo ipfafuoloco aeris amplexibus delinita immobilis qui- efcat^ ex Epieuri principiis fieri non poteft, quinineundem cum ca acervum fuperiora omnia accumulentur. Ciim igi- tur n^ftro Mundo variiorbes variis intervallis invicem di- ftent, atqueintcrvallafuafumma ftabilitate tueantur, non- ne ipfa rerum Pha^nomena alia ratione; quam voluit Epi- curus, fe .fafta fuiffe pugnant? Quid ergo agendum elt cum in eas anguftias redafti fimus, ut, aut Eptcuri pnnci- piis, aut retum phamomenis bcllum indicamus ? An non quifque fapiens, quo ducit natura potius fequendum cuc Mgit, quam ineam,foIoEP«^

257

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

1$%

Epiatri <jr Cartcfu Disp. IIL

reclamante ipfdivrumexperientifl, pugnare? Siquidvaleat vaferrimi hominis Autoritas, en quid primo loco ipfe mo- Ep.adPydi. nuerit. 'OL/y)xJ) alio^aTeo v^ya, (£ vofjyfeoixs (pvaioAoyfrnov^

6 (2!©*ti[4pv ey& xp&ccvj d>hcc th cLtjopvfius £*iv. Philojo-

phandum de Naturd eji non pronnnciata vana jcquendo^& qua(i ex Ugis pr^fcripto, jcdutres^ qu£ apparent imperaverint. Ad vitam quippe nojiram nihil confert placita propria jaffitare, in» anique gloria geftirey fed aninre imperturbato ejjc. Cum ergo alias leges tu, aliasres ipfie julferint, quibus obfequamur, teAuthorc noviraus. Nos ergoNatura? decretis parebi- mus, tu autem cum tuis in intermundia tua abeas, ubi fi quamob tam prseclare inventa aDiis tuis umbratilibus fa* mam, & gloriam accepturusfis, nullam( crede mihi ) noftro mundo aflequeris.

Cum vero Magifter tam turpiter luto haeferit, verfuram quieitotus vaeniit, forte vadimonii jure folvet difcipulus. Ipfe ergo cum primum in unam molem omnia fine ordine collegerat, in qua

$*cr«. lib. - Neque tum folk roia ccrni lumine largd

Altivolanspoterat^ neque magni fidera Mundi^ Necmare, tiec celum^nec deniqueterra, nequeaer^ Nec fimilk nofiris rebus res uua videri.

Noviiautem pofteatempeftate coortl, in fua quseque Ioca lecrevit, atque imprimis cum in unum coiiffent, graviora Terne corpufcula, tenuia, atque rotunda, e quibus fiunt coeleftia, arcH fu3 conftriftione exprefserc, quae cum in al- tumavolarent, quse in fublimi funt, omnia effecerunt :

Wdt a Primum terrai corpora quxque

Proptereaquod erant gravia, & perplexa coibant. In medioque imas tapiebant omnia fedes. gu£ quantb magis inter fe perplexa coibant Tammagis exprejfereea :£>>*£ mare^ftdera^folem^ Lunamqueejficerentt&magni mxnia Mnndi.

Efto

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.IX. Hypothfes eVertuntHr.

Efto ergo Terram leviora omnia fuo pondere ex fe expref- fifle, quare tamen eidem, ficut Ik ipfa aqua, in eodem vor- tice non fupernatarent > Qu3 vi tanto intervallo a fe arcere poflet? Quidvetantasmolesafefeparatas in fublime fuftu- Ut ? Autqusvis fublatas inxthcre tenuiffimo tandiu fufti- nuit, cum innata? gravitatis pondere deorfiisn abripiantur omnia ? Qyis vero putaret illuftriffima ifta Corpora, e va- poribus quibufdam Mc feceexhalantibus, fui exordia coe- pifle? Etiamfi enim Sol, Planeta?, casteraque fidera ifta f orte ratione nafci potuerant, cum nilnifi Meteora fint tan- ta, quanta videntur, non aliter quam Ignes fatui e locis Iu- tulentisubiqueoriuntur. Qui tamen ingens, atquc admi- rabilis ifte Coelorum arcus immens^ pcne amplitudine diffu- fus extrui potuerat ? Quid portento fimilius fingcre pote- rat Poeta amens, quam pulvifculos aliaque corpora leviP. fima, folummodo quod e Terr£ exprimantur, in tam ro- buftum fornicem fortecoiiffe, qui fe foli fabricatioms fu# forma fuftineat ? Ut quidem fi fobrius, mentifque compos philofbphiam fuam ludibrio dedifle velit vir facetus, eam defcriptione magis ludiai irridere non potuit, quam qu4 laudavit.

Ndn ali&longk ratione ac fepe videmus, Aurea cum primum germantes rore per herbas Matutina rubent radiati Ittmina folk^ Exhalantque. lacus ncbulam^ fluviique pcrcnnes : • Ipfa quoque interdum Tel/us Jumare vidctur, Omniaqu&furfum, cum conciliaxtur in alto0 Corpore concreto fubtcxunt nubda C&lum : Sic igiturtum fc kvis, ac diffufilk tithtr Corporeconcrcto cifcumdatus undique fip&t, Et late diffufus in cwnes undique partcs, Qmniafic avido complexu catera fepfit.

QSam, ,inquamrfimi!itudincm, fi fibi ludificari vellet, eoror minifci potucrat, quam immenfam Ccelorum concamerati- onem, non aliter quam nebulas e lacuupn vaporibus con- creicunt, corpufculisquovis fumo, & pluma levioribus,hoc epunftoexpreffis, extruftam fuifle. firpienter Diis fuis,

quos ...

z6o Epicuri <& Cartejti Disp.IIL

quos immortalitatis fecuros efle voluit, confuluit Epicurus, quod eos extra Mundi moenia ruinarum metu pofiierit. At- que equidem miroi vos omnes Epicureosex apricis hortis confugientes in Stoicorum porticu afylum non qusefivifle. Ipfe profe&o, fi' e vobis fuiilem, caput nufquam uno qui- dem momento, ne cali ruiri inteream, tutum efle puta- rem.

Sect. X.-Defolis, fiderumqliefciagnitudine, qua?tanta quantayidentur, ieu paulo aut majora, aut minora effevo-

fl^f'S'u ^ul\ Epicurus, quicquam dicere penitus pmerirem, nifi quod homo dodtus hominem indo&um nuperrime a fen- tentix fuse ftupiditate defenderc fuiceperit. Primum ergo quid cenfuit alter, tum dcinde quiquodcenfuit, alterexcu-

^Ep.adPyth. farc potuit, videamus. To o /^S©* toiv n <£ t%! MittHv

CUT&V Q /LL TO 7J^$ TYlhlKVTQV tftv DXl^V (pCCtVBTOVj.

Kccm 5 td kccW ccu<rv, rnoi ftetfyv tv Q&p&v^ri e/Xccilov fJunpcp,

71 TY\?\lX.VTOV V<7nip%€<' fcTW $ <£ TDl '7TCLp VlfJUV 7TV£pi cl% aVo^a,- T®- QtCOfhlfyjct,^ TY\V CCl&YWV <B?Uj)6iTOLf.Magnitudo VZfo&jolfS^

& reliquorum fiderum, quod ad nos quidem attinet^ tanta eji, quanta & apparct. guod adipfamvefo rem JpecJat, antpaulo major, aut paulo minor^ aut tanta quanta videtur 5 ijia nimi- rumvarietate exhibentur fenfibus ignes^ qui apud nos exinter- val/o Jpeclantur. Perfpicuum/ane fatis mihi vidctur effatum, folem non multo aut majorem, aut minorem effe, quam nobis appareat, ut neque lucernas, quae ex intervallo fpeftantur, multoautmajori,autminori magnitudine, quamfunt, appa- rere .- Solauteman major, anminorfit, quam videatur, nos nefcire, uter autem fit, non multum difcrepare. En vero, qui excufare velit Gaffendus! Primumattende, inquit, di- ftinxiffe Epicurum apparentem folis magnitudinem a ver3, utfitalia^rji^^^^;/^^^^ atque adeo femper tanta eft, quanta videtur : Alia xa6' aW, fecundum fe0 at- queita, quanta fit, definiri non pofle. Itaquidem, do&e diftinxit tuus Epicurus, fed ut caetera omnia, inept£, & ri- dicute 5 Cum enim fblem fecundum nos tantum effe, quantus videtur, dixerit vir gravis, quid aliud, quxfo te, dixit, quam tantum nobis, quantus videtur, videri ? Prudens effatum, atque bipcdum ftupidiflimo dignum ! Hic ergo

rurlus

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuesl LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.X. Hypothfes hertmtur. rurfus paululum ridendum eft, cum hominem tam cauta gravitate rem quamque, ut apparet, apparere definire au- diamus. Atqui pergit Gaflcndus, cum folem tantum efle Jecundum /fdixent, quantusnobis apparet, non propterea pedalem dixiffe 5 id invidiosa confecutione deduclum eft, ied tantumeffeinfua fphsra, eove Coeli ambitu, in quo elt, quantus eft angulus, qui cx oculo ducitur in ejus ex- trema. Idne Epicurus voluit ? Illene de anguli ratione inter loIem& oculumcogitavit? Noluittantam fibi iniuriamfie- n, noluiteamin rebusMathematicis, quas fummo faftidio contempfit, fcientiam fibi imputari: Ad regulam fuam, quam mitio jam ante prsfcripferat, refpexit. Xt,^* Si rty<t ■j^f ov toi^ funw&is <Tur<nA«p,w tftpetv <T« 6k ^ <mp' ytvof^yoiv, d ^tapetTOLiy ri itralp^et usfcrdov rots /x«Ti&igpis tpcu- vcfiS/ja,. §>uafdemcorum conjeQuras, qu<e fublime fiunt, ex ite ducere oportet qu<e apud nos, qu<encmpe obfcrvantur, ac perinde fe habent, ac ea qu£ fublime vifuntiir : Atque adeo cum in tnchniofuo, ut parchas, aut lautius coenaverat, Lucernasea varietateocuhsexhiberi contigerat, ut modo maiores, mo- do minores videantur, ita folem precise tantum quantus videtur dicendum non effe, cum forte paulo aut maior, aut minor effe potuerat. Quid ergo, inquit Gaflendus, pu- talne Lpicurum fuiffe quovis Ruftico hebetiorem? Efto, non magnus Geometra fuerit, at fenfu folum communi opus, quo it deftitutus fuit, qui potuit vel folum e;us Contuber- nium magnos viros facere, ut Seneca teftatur. Quovis ruftico hebetiorem an putem effe interrogas ? Imo quovis afino, 8c ftipite : Is enim fuit iftius hominis, dicam, anpe- cudis, incredibihs ftupor, ut quodam Naturae fato nihil fapere potuent. Et quidmirum? Cum in fumma rerum omnmm ignoratione fummus Philofophus efle velit. At- que adeo Philofophiam ea ruditate, qua quivis trattaret rulhcus, traftavit. Cum vero rerum ignorantia?, mentif- queltuponfummaaccefferit arrogantia, hominem ftultum jn pecus mfatuavit. Verum de Magiftri ingenio e difcipu- orumacumine judicari cum volueris, adeoque eum quen- dam magnum fuifle> qu°d ex illius contubernio viri qui- am magni prodiiffe memorentur. Quos dicis magnos vi- ros. AnmagnosPhilofophos? Ne, fi, benememini,unum

L 1 quidem

Bficuri <£r CartejTt Disp.IIL

quidem, tu omnium, qui hanc fe&am fecuti funt, primus es, quem qudvis eruditione inftruftum eile accepimus. Quid autem tu, quod Epicuri caulam adjuvet, magnis tuis vo- luminibus prxftitifti > Nifi quod dimidium alterum optime refutaveris, alterum peffime excufaveris. Nimirum quoties a Magiftro difTenticndum elle putas, optimisargu- mentis hominis ofcitantiam fcmper rcprchendis: Quoties vcro tueri velles, vapulandum una cum illote ipfefemper prsebes. Qiuppeneuniquidem dcfenfione eum aftultitia vindicare potes, fed in facillimam reprchenfionem in omni- bus ipfe incurris, Atque ex illo, vix quicquam aliud omni tua induftria lucratus es, nifi folum quod omnia Natune phamomenanonqualitatibus, nefcio quibus, fed corporum cxiguorum motibus confe&a effe intellexeris. Quos autem alios habuit difcipulos ? Multos, magnolque viros. Qui autem vitam politicam, aut militarem fccutifunt, quorum igitur plerofque, quanquam civili prudentia, aut militari difciplina multum valerent, ut potuit quifque, etiamfi li- teras nefciverit, tenuiter admodum do&os fuifFe fufpicor. Etenim audax eft iftuc hominum genus, qui fi quid fingu- lare aut ofcitanter legerint, aut ab aliis forte audierint, magno clamore, majori autem faftu, cuique narrare folent, etiamfidogmata fua non minoricredulitate, quam vulgi er- rores quisrufticus, qui literas non novit, arripuerint. Cu- jufmodi hominesnoftris temporibus, complures ipfe novi, qui fiHobbium, aut Vaninum, aut ejufmodi alium quem- vis fophiftani leviffime le&itaverint, mox circumvolitarc, ftulti hominis fapientiam mirari, omnia, quod cum Magi- ftridecrctis, non convenirent, tum.Eccleha', tum reipub- licse turbare. Qui tamcn, fi propius accefteris, nihil intelli- gunt, ne quidem ipfum Magiftrum, fcd folum ut majori- busftpientiorcs vidcantur, in omnibus novare moliuntur. Atqueejufmodi olim fuiffe plerofque Epicuri feftatorcs non dubito, qui cum ab eo didicerint quemque fui folius ratio- nem habere, feftatim fapientes, aliofque omnes, quiremp. fua quicquam interefie putabant, ftultos exiftimavcre. At- qui vero fi prseter has ftpientue umbras, quos praclaros ieftatores, ut plures Ciceronis setate ejufquefamiliarcs, ha- buit. Ii plerunque non hominem; fed folam vine rationem

fecuti

Sect.XI. Hypothefes eVertmitur. \

fecuti funt, qui cum in magnis iftis reip. calamkatibus cui faftioni (e darcnt nefcirent, hoc uno Epicuri effato, quem- que fibi foli charum efle oportere, fibi confulcndum efle putarunt $ atque igitur modo fua? (aluti, quoquo modo pro- vifum fuerit, nihil fu2 intereflean remp. ipfi evertant, aut evcrti patiantur. Et fi qui boni fuerint, ut fuere fpecia- tim Atticus, & Caflius, in iis optima Naturse indoles teter- rimam dogmatum malignitatem fuperavit. Alii autem quos tanta Naturse probitate nafci non contigit, nil nifi fcelera mobileantur, atq^ e fchold ifta prodiere immanes Hhe bellua% qui optimum iftius reip. regimen everterunt. Quicunque au- tem fuere, qui eum intervallo fecuti funt, ipfum,qmque cum eo vixerunt omnes, fi ex eorum aut diftis, aut fcriptis ju- dicare liceat, quovis ruftico hcbetiores fuilie novimus. Ve- rum ifta forte plus sequo fecutifumus, cum itaque hominem tam in Phy ficis, quam Mathematicis rerum omnium juxta ac fi rufticusfuiflet prorfus ignarum fuifle probaverimusj quod folem magnitudine pedali, aut bipedali ferio efife credide- rint, dogma nimis inanc, & incptum eft, quam ut redargui raereatur 5 ad illius ergo motuum rationes pergamus.

Sect. XI. Primum ergo qui, 8c quo cafu, eum ab ortu inoccafum commeare contigit ? 'Oux, dSbvonov j£ ylve- Ep.

t tS 0 A» Ze&vZ S\v!w, v t«t« f£ <pxmv^ cwtff 5 ^ ^ ys? vko dpyys ot> vri ytveo-et tv TtpcrfJtw dvdymv °&FrftjvY\§£iadp tir dvocroKn, Fieri mhtl vetat, &ut toto Coslo circumduSo, aut Coz- lo jiantc, ipfis circumductis moveri juxta ntcejjltatem motus ab ujquewitio, tum cum mnndtts generaretur faitam imprejfamque

parte Orientk. Aut, ut Lucretius,

Principio magnus Cozli (i vcrtitur orbis : jjb. Exutraque pohtm parti premere aera nobis Dicendum eji : Extraque tenere^ & claudcrc utrinque: Inde aliumjupera fluere, atque intendert eodem, £>uo volvtnda micant <£terni (idera mundi : Ajialium jiibtcr, contra qui fubvehat orbem : ZJtfiuvios verfare rotas^ atque haujiravidemus* etiam, quoque uti pojjit coslt/m omnemanere hjiatione, tamen cum lncida Jigna ferantur :

Ll 2 Sive

Epicuri & Cartefti Disp.IIL

Sivc quod inclufi rapidi funt tftherk sjlus, ghtdrentefquc viam circumverjantur^ & igve* Pajfim per c&li volvunt fc immania templa : Sive aliunde fuens alicundc cxtrinfecus Aer Vcrfat agens ignes : Sive ipfi ferpere pojjunt^ §>uo cujufque cibus vccat, atque invitat euntcs^ Flammca per cwlum pafccntes corpora pajjim.

Quanquam,in aliisargumentis, homines contcmptrflimos fo- la irrifione femper excipere (bleo, cum vero, quse de fola- riscurfus ratione nugantur, audiamus, fubirafci, & ftoma- chari oportere puto. Quid enim cum tam incredibili perni- citate circumferatur, cum tam mirabilem in tanto impem aequabilitatemconfervet, cura tantas noftis, didqueviciffi- tudineutilitatesafierat, cumfumm^ providentid curfus non re&os, fed obliquos conficiat 3 cum tam accurad fpira an- trorfum, retrorfum, circumferatur, cum ut, rerum noftru- rum incolumitati utile fit, hinc inde excurrat, cumque eo ufque difceiferit, ut fi ulterius, dctrimenta ferret, fenfini contrariam in partem ftupendit ratione fe convertat: Cum denique illius motus conftantia, varietate, & viciflitudine optime rerum faluti provifum fit, ita ut, fi alia qu^vis ra- tione curfus inftituatur, utilitates omnes, quas nunc afFert, fundkus perimeret? Quibus omnibus^ nihil magis a cafi* fe alienum effe, aut optimo confilio fa&urafuifle monftrare potuit. Qgi ergo, inquam, homines feremus, qui, his omnibus ultro negleftis, nihil aliud in fole animadvertunt, quam quad forte moveatur, atque moveri, quod eo modo Mundi initio moveri contigerit. Scitote ergo, Epicurei fti~ pites, folern non modo moveri, fed optimd, qud poteft, ratione moveri. Scitote eo ambitu, quem tenet, confc- difle s quod fi propiori, nimid vicinitate omnia in cincres percoxerat^ fi remotiori, nimio intervallo nihil procreare valuerat. Scitote certd ratione moveri, ut, motus varic- tate, omnibus Mundi partibus fui beneficium largiatur 5 ne, fi fiio loco immobilis haefiflet, iftas, quibus (emper impen- deret, regiones conftanti ardore exhauriret $ quibus nun- quam accelferat, cx perpetu^ nive algerent. Scitote inor- bem moverij &aon modd pobis> fed 8uis (fi id crederc

poffitis

Sect. XL Hypothefef eVertuntur. i

poflitis Epicurei ) qui nobisadverfis ftant veftigiis, profit; ne, fi continuo uni hemifphaerio incubuerat, iftuc penitus arderet, dum alterum omni calore deftitutum prorfus ob- riguiflet. Scitote tam sequabili celeritate circumferri, ut debitacalidi, & frigidi, ficci, Sc humiditemperamenta con- fervet 5 ne, fi nimis diu, autadeffet, aut abeffet,alterum de altero nimium praedaretur. Scitote ad utrumque Solftiti- um greffu fpirali excurrere, ut Anni fpatio aequalem fui vim omnibus Terrse regionibus diftribuat^ ne, fi eodem (emper circulo volvatur, regiones retta fiippofitse flagra- rent, alia^autem, ab utroque latere fitse, nullo iKius be- neficio uterentur. Scitote intra folftitia accefliis, ac receffus fuosdefinire, quodin ultimisTcrrae- angulis quofdam frigo- ris fontesefleexpediat, qui utrinque folis ardorem, qui in medio dominatur, temperarent 5 ne, fiad ufquePolos eva- getur, ipfe vi&is omnibus frigoris copiis nimio calore om- nemNatune humiditatem abforberet. Scitote annuas con- verfiones fumm2 conftantii fervarc, ut debita viciffitudine aeftatis brumacque tcmpeftates redirent, ne, fi citius curfum infleftat, fruges, quas genuerat, maturitatem non affequantur^ fitardius, tum ipfenimisdiuturno impetueas enecaret, tum altera Terrse pars, quam deferuerat, nimis diuturn^ illius abfentia interiret. Quid ergo has omnes uti- litates cum videritis tam implexa varietate, tam longa con- filiorum ferie, ut, fi in uno omnium aliter evenerat, peri- iflentomnes, comparari, fic comparari, folummodo quod Mundi initio fic forte evenerit, quaefo, vos per ipfum hu* mani generis pudorem, ne dicatis.

Cum vero haec omnia tam opportune fiant, en quibus ca- fibus omnem illorum molitionem machinati funt Epicurei. Primum ergo, fi quxramus de aptiflimo Solis a Terra inter- vallo; Solem inquiunt 8c Lunam, caeterofque Planetas loco niediointer terram& fummum aethera, quod fint medii ii>* tcr utrumque ponderis,confedifle.

guod neqnetamfuerwt gravia, ut deprejfa feckrcnt,

Nec levia, ut pojjcnt perfummas labierora* :

Et tamen inter utrafque itafunt^ut corpora viva

V wfent ; Et partes ut lAundi totius extent. ;

Ll 3 Pnmum

1^6 Eficnri Cartefti Disp.IIL

Primimi autem nihil de intervalli commoditate^ deinde ig- ncse Naturae curn fint, qux omnium leviffima eft, cur non ipfiinxtherafummum avolarcnt? Curnoneadem altitudi- ne, qu£ fita funt fidera fixa, volvuntur, cur Cocli moenia cum tantafoliditatc fabriccntur, funt ignibus iftis leviora? Imo quanquam mcdia? fint fortis, ita ut locum medium, Coelum inter, ScTcrram nancifci debuiflent,cur tamentan- tointervailo fintintcr utrumque intcrjefti ? Cur interPla- netas Sol neque propiorem, neque rcmotiorem ambitum obtineat ? Cur ncque Lunse, neque Saturni orbe, nifi ne noceret, confcderit? Cur denique in Terrarum orbem non decidant omnes, cum fint sethere puro, actenui, quem in- colunt longe crafliores ? Quid ergo eft quod prohibeat quo minus in eundem locum, in qucm fua fert natura, delaban- tur ? Praefertim cum radii folares tam incredibili impetu in eamfuo folo pondere trajiciant, qui ipfe Solis globuseti- amfi bipedalis, majori fua gravitate nondeferatur ? Afcum Sol, fidcraque in aethera avolaverint, quid cft quod tantas moles tanta conftantia, tamd aequabilitate, tant£ dcnique curfuum varietate circumferat? Nunc mcntem advortite, aurefque arrigites nunc enim maxima Epicurei ftuporis portenta audietis. Primum autem machina utuntur, Sph#- ris nempe coeleftibus, quibus cum infixa fint fidera, iiscir- cumdudisipiafimul devehi. Atqui vero ad Artificem con- fugiunt, cum omnis machinatio folius fit Artificis opus. Ifti itaque ratione fi fidera moveantur, quo tamen cafu ipfi Or- bes extrui potuerant, ut fuo quifque motu feratur, ut ne- que alium quemvis impediat, autalio quovis impediatur > Quo cafu, etiamfi forte moveri contigerit, tam incrcdibili aequabilitate curfus fuos gubernare poffint, ut uno mo- mento, per omnia fecula neque tardius, neque citius ab- folvantur ? Ctim itaque prseter ipfam machinationem eadem omniademachinarum, ac ipfofiderum motu, fiipfafemo- verent, fint quaerenda, propterea quo cafu, quave neceffi- tate ipfa fe movere yoluit, Epicurus, dicemus. Primum quod cummundi initio motus neceffitatem a parte Orientali impreflam habuerint, in occafum pabuli aviditate femper Cp.' ad Pyth. procedant. ' Tds <n Tuvnvas aW^ oISuoctov, j£ ylveSza

niw tv cAa i&wb <SW3 n rvTv fii gaunv^sLiirpft q kvw& riw c/%

Sect. XI. Hypothefes e\ertuntur.

dpyys cv t5 yb.i<J& tZ "jtyrfJLV ctvciyyjvw ^imycv^eia^ B7T avxToXri cTtcc iyi <Bvpfj&<rla> 'nva. 'trtnvt y^nv tZ ^ru^ps a« £3i t«s f £5f* tiiTK ioVt©-, Afi?/** ajirsrum jieri nihil vctat, aut toto C<elo circumdutlo^ aut ipfts Ctelo fiante circumdnttfs, nempe juxta ncccjfitatcm motus ab ufquc initio, tum, cum generaretur Mnn- dusfallam, impreffamcptc ex partc Orientis^ ac Igne deinceps ob calorem in conjcqucntia ad depajiionem proccdente. Nihil autem ad ifta rei Phaenomena, quorum prsecipue rationes perquiruntur, non enim tam de ipfo motu, quam de illius proprietatibus fcifcitamur: Efto ergo, folemmundi initio forte in quam partcm moveri, cur tamen motu circulari, cur ea celeritate, cur ea aequabilitate, cur eo ambitu, curli- mi fpirali > Quid an alii ignes qui folum, ut pabulum dcpafcant, circumferuntur, iftas movendi leges conferyant > Alia ergo omnium caufa,quam pabuli reperienda eft, mfi fo- lem non alia conftantia, aut ^quabilitatc, quam Ignem fa- tuum moveridicetis. Sidcinde, qui folftitiales folis con- verfiones contigerint, interrogcmus, viis quatuor expli- candas efte inquit ipfe veritatis pater. Aut quod ab initio ea circumgyratio huic fideri imprimi potuerat, ut fpirali motu circumducatur, aut quod Coelum progreflu temporis iftam obliquitatem contraxerit, aut quod aerc, ck ventis repellatur, aut denique quod pabulum fcquatur. Cum ve- romotu hoc fpiralimirabilius fit nihil, quo icilicetSol quo- vis die curfum nova orbita perficiat, in ccrtam latitudinem excurrat, quo cum pervenerit, revertat $ hujus tnm mira- bilis effeftus fi caufamqua?ramus, annon refponfum philo-r fopho dignum fit, quod aut mundi initio, aut aliquando temporis progreflu, fic forte folem moveri contigerk > Hoc eft cum a magno Philofopho (cifcitemur, qui hujufmo- di motus Soli contigerit, fatis refponfum putat vir acutus, quodeidemcontigiilecontigerit. Proxime vcro cum pa- bulandi causa evagari velit, cur non femper in eandem viam depafcat ? Cur, relicU pabuli copia, curfum infleftat? An non vobis Epicureis mirum vidcatur, cum ad folftitium ac- ceflerit, a quo ad ufque polum opimi pabulationis tra&us porriguntur, ut ad tam pinguem depaftionem invitari fe nonfitpafliis, fedpereundem traftum redear, cujusomne pabulum hefternodie devoraverat? Nifi fane moderatorc

quodam^

Epkuri & Cartefii Disp-IIL

quodatn, Verfis habenis, refraenetur, vix potuiffe puto fibi a tam foecundis, atque uberibus pafcuis teraperare.

Denique cum aere, & ventis ferri voluit Epicurus,five ut majori elegantia Lucretius :

Fit quoque^ ut e Mundi tranfverfis partibus aer Alternis certo fluere^ alter tempore pojfit ; Qui queat <ejtivis folem detrudere ftgnk, Brumales ujquc adflexus, gclidumque rigorem ; Et qui rejiciat gelidis a frigoris umbrk JEftiferas ufqtiein partes 3* fervida figna. Et rationepari lunam^ Jiel/djque putandum eji^ £h/£volvunt magnos inmagnk orbibus annos7 Aeribuspojfe alternk in partibus ire.

Quid non dicent, & credere fe fingent Epicurei, qui tam ratos, tam veloces, tamque sequabiles tantarum molium curfus incertis, 8c fortuitis ventorum flatibus fieri po(Ie,aut fibi perfuadeant,aut aliis perfuadendum efle putent > Quan- «quamtamen, idfi feciffepoterant, eadem de ventorum or- tu, tam perennium, atque tam certo ordine redeuntium difficultasfuperfit} prselertim cumtam difparibus, variis, &: contrariis curfibus moveantur fidera, quo conftat eodem flatumoveri nonpoffe} at fi diverfis, rurfus ad provincias recurritur 5 & fuum cuique ventum dare oportebit, qui propriooperi infiftat, atque vim fuam dirigat, & modere- tur. Si profefto Lufores ad utrumque folftitium collo- caflet, qui Planetas omnes, tanquam pilas, hincinde ja&a- rent, majori longe verifimilitudine rem expcdiverat, quam cum tam admirabilem motuum conftantiam, & varietatem ventis fortuitis, incertifque aeris agitationibus expedire fe putat. Iftienim, ut fieri folet, fuas fibi leges ferre potue- rant, ut neutri, uter vicerit, certas ultra lineas pilam infe- qui liceret, cujufinodi ratas ludendi leges, autventosfibi praefcripfiflefingatis, aut, nefingatis, tam ratos curfus gu- bcrnare.

Quid autem in coeleftium ratione hominem ulterius fe- quar, qui ea ignorantiS, eoque ftupore fuit, ut crederet Ortus Occafulque Solis, & Lun# contingere poffe, per

accenfionem

Sect. XV Hypothefes eVertmitur.

accenfioneminOriente, &extin&ionem inOccidente? At~ que etiam perfui Luminis extin&ionem poflb utriufque effe&us contingere ? Longitudines denique alternantes noftium, & dierum per hyemem, perque a?ftatem conti- giffe, quod circuitiones folis, nunc velociiis, nunc tardius abfolvantur? An non digna? fit fabel!<£, ob quas divinam Providentiam funditus ex omni rerum Natura tollamus > Quis Numinis Providentii, tanquam machin^, uteretur, qui, quse faftu funt difficillima, omnia fine machinamentis, tantd facilitate, expediret ? An non dignus hic vir fit, qui hominum genus a fublimium fuperftitione liberaverit ? Quis enim quicquam quod fublime fa&um eft, miretur, cum intellexeritfolemfacembipedalemeffe^ eodem modo, quo ignes fatuos, moveri, & quovis vefpere extingui ?

•

ghikpotk eji dignnm pellenti peUore carmen Condere pro rerttm majejiate, htfque repertk $

Quis quas asthereis cernuntur in oris non nifi divino ifto Numine fieri poffe metueret, cum eddem facilitate, qu3, qu«e intra privatos parietes contingunt omnia, fieri didi- cerit? Quid, an non poteft meteoron quodvis exiguum ftrobe poftica accendi, nifi eidem quis Deus ignem fuppo- fuerit? Quid, an non poteft ventis huc illuc impelli, nifi quis Deus curfus vagosmoderetur ? Scito ergo ipfum folem, quem omnium fublime apparentium maxime miraris, fic nafci, ficque moveri. O incredibiJem humani ingenii, fi ftupere ineptiis fudaverit, ftupiditatem ! Quenquamne hominem tantumtantis nugis dele&atum effe, utearumin- ventione nihil minus, quam nominis immortalitatem fum- m% infolentid fibi,polliceatur ! Nulla certe bellua hebetio- rem pecudem, quam Epicuri mater, utero effudit. Ete- nim tam obtufa, & quidem belluina funt,qua* in eo leguntuv omnia, ut, cum legerim, an legam, pene dubitem. Quan- quamenimnon multos praeclaros fui fe&atores habuit ( at- que unum habuiffe mihi portenti fimile videtur ) tantum tamenftipitem, db&os omnes, majori contemptu non ha-, buiffe, ftupeo. Qui enim ab eo diffenferunt, non tanquam pecus, fed hominem, imo tanquam e Philofophis unum

M m traftavere,

27o Epicuri & Cartefi Disp-IIL

trachvere, atque cum reprehenderint, horribili candore veniam prsefati funt. Ipfe Seneca fiepius laudavit, Marcus Cicero, quanquamfummamei hebetudinem, quafidetra&is de homine fenfibus, fepe exprobret, fa?pe tamen quadam honoris fpecie habere videtur, atque folus omnium PIu- tarchuseo, quo debuit, contemptu habuifle vifus eft. Ne- que tamen ipfe,aut Cicero, cum contempferit, e£ quaopor-- tet, indignatione contempferunt, atque in reprehenfioni- bus, qux in illius Phyficam tulerunt, vix ulterius prove&i funt, quam ut omnem Mundi ornatum fortuita atomorum coneurfione fa&um fuiffe irriferint. Quod autem fpeci- ales, quas attulit, rerum rationes fpe&at, nihil illi, nifi quod bipedalem folis magnitudinem, atque atomorum fine causd declinationem ludibrio habuerunt, Epiftolis ad He- rodotum, & Pythocliufifunt, ut mirer faneillos, prxfertim Ciceronem, in Libris dc Naturd Deorum, quibus omnem cujufque Natura? partis folertiam fecutus eft, omnem illius ftultitiam in re quaque explicand£ non irrififle, nifi quod amicorum qui eum fecuti funt, grati3, aut nimis affe&ato candori, pro Academico iftius aetatis more, homini peper- cerit. Ei igitur, cui tanta pepercerunt ingenia, ne cando- re, & «equitate defuiffe videar, propria ipfius verba diligen- tiusforte quam par erat, ex indubitatis fuis fcriptis attuli, quibus pelleftis fi quis eum doftiorem pecudem, quam ipfe cxiftimavi exiftimare pofiit, aut fim ego, aut fit ifte pecus. Cujusrei judicium libentifiime penes fapientes efto.

Sect. XII. Peraftis autem fublimium rationibus, fi qu^e ante pedes yidere dignemini, ad Terram, fi placet, defcen- damus, atque primum de aere, ciim per eum tranfire ne- cetfefit, quod putatis^ dicite. Quidautem interrogas, in- quitis, cum ex ipfis rei Phaenomenis corpufculorum levium laxe volitantium aggeriem effenoverimus? Efto igitur eti- am, ut placct, laxa aggerics, qui autem ifta Lucem ad nos deferre poflit, quaefb, a vobis audiamus? Atquide ifta re quoque vos nihil, (quafi inhortulis veftris talparum mo- re vixeritis) nifi qiiod Lucisradii folo gravitatis pondere, a li>!e ad nos ufque temporis raomento deferantur > Quod cquidem inter praxlariffima ifta Epicuri inventa, quibus in

ipfb

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.XII. Hypothefes evertuntur.

ipfo mortis articuio fibi immortalitatem pollicitus eft, nu* merari vellem. Solem fcilicet effe bipedalem, Atomos pon- dere fuo reftd linea delatas declinare, atque folcm occiden- temextingui. Nemoenim luci tantam gravitatis vim in- effe, nifi qui idem ifta omnia, dicere potuerat. Saltem mo- tus impetu quis dubitaret effe lucem corporum graviflimam cum fuis ponderibus a Coelo ufque ad Terram temporis momento, prascipitetur. Quanquam cum tanto impetu deciderit miror non aerem omnem, &quicquid pmerea,in quod forte decidat, fecum in terram fumm^ vi prxcipitare. Et denique foeliciter contigit aeris tenuitas, ne, fi concrc- tus fuerat, omnem Lucis motum intercepiffet. Pofthsec au- tem omnia, eftoaer, nil, nifi laxa aggeries, qui tamen tam accurat^ temperari contigit, ut animantibus vitalem, & falu- tarem fpiritum femper praebeat > Si enim craffus, & con- cretus fuifiet, omnino refpirare non poflemus , fi calidus, is,quem fanguini refrigerando fpiritum ducimus, totius maffe incendia cieret, fi nimis frigidus, calorem vitalem algore corripuerat. Cum vero (umm& pWritate ubique fu- fus, & extenuatus fit, femper praefto eft fpiritus vitalis, quem ducamus : Atque etiara cum neque calidus, neque frigidus, fed utriufque compos, frigorum, & calorum, fine quibus omnis interiret Natura, annuas efficit varietates. Si veroaerteniii forte naturi confiftat, quis tamen pulmones tam commode eidem infpirando, & expirando, quo prae- cipue vivimus, effecit ? Quid an accuratam omnem iftam machinationem fortuito, & non refpirationis causi, faftam fuifle putas ? Quid autem hominem turpiflimis hujufmodi portentis urgeam,quem oculos videndi, linguam loquendi, aures audiendi causS non fuiffe effe&a, dicere non puduit ? Quod cum' dixerit, (atis diftum opinor, nullis enim un- quamargumentis, ut quid turpiusdicat,cogetur.

Acre autem infublime fulo^ quomodo terram, 8c mare efficiemus, qui aquam, ne omnem Terrarum orbem operi- ret, in fuumlocumire jubebitis, qui alveum ei recipiendae effodietis? Atiftacum fint humilia, nihil ad Epicurum per- tinent 5 e dignitate fua non efle putat,'de rebus tam vilibus, quseque ante pedes funt Philofophari. Ipfe enim fublimi- \im fe Philofophum efle, geftit, atque igitur, deviftis Dns,

Mm 2 &

Epkuri Cdrtejtf \ Dr sp . Hf;

& detradH omni a fole, 8c fideribus, admiratione, vir iru Coelum vi&orii elatus terrena defpicit. Paul6,autem hu- miliorLucretius, ipfe enim Magiftrum miratus eft, Magifter vero, prcterfe, neminem. Hicergo cum Coelum,& Sidera corpufculis-Terra expulfis extruxerat, fic demum Terram, Jk Mare extruxit.

Hfc igitur rcbus retra&fc^ Terra repente, Maxima qua nunc fe ponti plaga carnla tendit, , Succidit, &falfo fuffiidit gurgite foffas : Inque dies quanta circum magfc etherfc <efius Et radii folfc cogebant undique Terram Verberibus crebrfc extrema ad limina apertam, In mcdiout propulfa fuo condenfa coiret : Tam magfc exprejfus falfus de corpore fudor Augebat mare manando, campofque natantes: Et tanto magfc illaforas elapfa volabant Corpora multavaporfc, & aerfc, altaque Cceli Denfeban^procul a Tcrrfc fulgcntia Templa : Sidebant campi^ crefcebant montibus altfc Afcenfus : Neque enim poterant fubfidere fixa^ Nec pariter tantundem omnes fuccumbere partes Sic igitur tcrr£ concreto corpore pondus Conflitit, atque omnfc mundi quafi limus in imunz Confuxit gravfc, & fubfedit funditus.ut fcx.

Cum yero Terram, & Aquarn e particulis diversd formJ figuratisfaftam, atque cujufque formae particulas infinitas fuifle veht^ An non cum tanta fit utrarumque copia,mirabili calucontigit, mexiguo hoc orbe tot atomos terreftres, cum rot aqueis, coivifie? Cum G aut pluresunius, autpauciores aitenus genens coiverant, inutilisfuerat ex iis exorta moles * ii enim plures aqua?, aut muciores terra? coiviflent fieri non potuit, quin univerfamTerram aqua inundaret. 'ciam vero ipfa aqua, ut nunc contigit, non fit, quantum appa- ret, pars terne millefima, utpote quarrariflime admillepaf- fuum altitudincmprofundareperiatur, qu*ad totiusmofo magnitudinem fi conferamus, quamexigua parsfit quifque novit. Annon igitur mirabili, cafu contigit, cum par .&

utriufque

Sect.XII. Hypothejes evertuntur. utriufque copia, nempe infinita 5 aqueas particulas tantJ paucitate, tant3 turba terrenas huc appuliffe, ut, fi aquea una accefferit, mille terrenas accefferint , nimte fane nume- ri difparitate, cum fint utriufque generis innumerabiles. Si vero res foli cafui pcrmittatur, ut fuppari numero coagmen* tentur, expeftare oporteret, ut, (i mole aliquantum, non tamen multum difcreparent. Quid ergo fi Terre moles, aqua? moli forte par fuerat, autduplo, aut triplo imo aut decies major, quid aliud ex iis fteri potuerat prseter liquidam mo- lem, campofque liquentes ? Atqui ut tam immensa inxqua- litate conftipentur, ut fint ad aquae unam terrena? mille,pro- fefto quid majus eft, quam ut nifi a vobis foli cafui imputai i poflit. Quoniam vero de figurarum in atomis varictate fafta eft mentio, ab Epicuro, fi Phyficus faiffet, porro per- quifiveram,quis Geometra eas tum diverdmode figuravent > Cum quod incomprehenfibiles formarum fpecies, tum quod cujufque formannfinitas atomos effeftatuerit. Sicenim ille^

&s <t ha,?wormj, ctTK&Xyiirnni ¥}t r Sfy.(po^jus <^yv\W™v. v$

SUjUOLTOV ybVt&BJf TZbS TOOttOTCtS Sfe.<()0£CLS CK T^ Ctvtftf ^f^LTUfV

T&t&AyfjLfJuZvoov* <£ «K9^f 5 ^Jif^oiv <xttA£>' anreipleioiv

CLTVfjyr TTOLV &Y) TtS 7rAfl'9« T^S dTOU{Cf)V CLTT Ci tyV & ^ *tA»*

ctiret^pi ctv&aivci) j^G' Iryfatv Cyyi&kaiv ^ OfJ&iaf V-.OWWPCP** v% dirXvs ctireiQpl etcnv, aM«i fyvov d^ihrnrJo^ acrrrep eiftTUj, €4 fJM \M7\(* Utj <£ tois fxfcy&vcnv ocirXods els dirci^v du<rds c*,3aA- X&V) ccn ovTd&ejLo-fjjcvco fMy&ei dire\?*s cvvo&v $&<po£cts dSuvct- tov. hjcBilta tfta, fivcjoiidaj <juih& fikkt & in qu£ rejolvun- tur concretioncs.incomprchcnfMia fkntfmrarum differentik, Nequc enimh<£c tot tantaquc rerttm dijcrimina ejjent^fihu- jujmodi fgurarum divcrfoas animo comprehendt pojfet : Atqui tamenin unaquaqucfgura ftecie infinitjcnnmero fimpliciter funt atomi, quoniam alioquru Vmverjum infmtum non joret atomo- rum multitudtnc, nifl atomi qu/funt tntcr fe fgurationc fimilcs, lnfmunumcro fmfliciter e/jent. Non junt vero cUam atomi habtncUdifferevtiarum numero ittfnit* fimpliciter, Jcd.ut ja** di&umjohmmodo animo incomprchenfbiles, mfl quk forte ip- fas ad ujquc infnitam fimpl citer magnitudrncm adaulfas co»"- *piat, quatenus in magn.tudwe.qu^ fnitajit, inlcUtgi chvtrjita^ HL nu£ ftnt infmt<e. non pofunt^ . " J J rjJ Mm 3 Antca

Eftcuri & Cartefii

Anteaunam pofuerat atomorum infinitatem, nunc au- tem innumerabiles infinitatuminfinitates$cum innumerabiles figurarum fpecies, atque cujufque fpeciei infinitas atomos effe voluerit. Qyod an abfurde di&um fit, viderint alii,ipfe non abnuam 5 folum de incomprehenfibili ifti figurarum va- rietatc, qui fine czusk quadam contingere potuerat, doceri vellern. Qyippe non intelligo qui fua cuique hxc formaj fpecies potiufquam alia quxcunque contigit 5 rhulto autem minusqui, nifi quis Opifex fibimateriam formaverat, tantd formarum varietate feipfe Mundo condendoparatas, atque expolitas fiftant. Epicuri faltem ratione, quod ex iisfa&a finttam varias rerum fpecies, effe&uum causS, e3, qu2funt, varietate, fieri videntur. Nempe cum fummus Opifex va- riam Naturam moliri ftatuerat, materiam, qiias fuis operi- bus conftituendis idonea fit, fibi paravit. Si vero ipfe ato- mi per fe tam immensS varietate forte extiterint, an non mirabili admodum cafu evenit, unam ex omnibus non de- fuiffe? Qyod tamen fi contigiffet, inutilis quoque rerum natura contigerat. Ita fi fortfc ex innumerabilibus iftis fi- gurarum fpeciebus defuiffent atomi rotunda? (b quibus aquam conftitutam effe cenfent Epicurei ) omnis, qu*e ex iis nafceretur, moles, fempiterni fterilitate inculta exaruerat$ aut fi tali figura imbutae, qualis lucidam folis naturam con- ftituat, non extitiffent, ipfi rerum Univerfitas fempiternis tenebris fqualida j^cuerat. Neque modo tam incredibili casusfoelicitateinrebus tam exiguis contigit figurarum, fed 8c magnitudinumvarietas. Quod quoque nifi contigerat, rurfum omnis Natura ufus interierat# Sic enim cum Lumen eJdemqua aqua figmieffe, neque nifi molis fubtilitate dif- ferre voluerit Epicurus, atque igitur eo, quo non poteft aqua, penetrare poffe 3 adeo ut, fi eam, quam habent, fi- guram folis primordia, quam habuiffe contigit, nifi quoque aliisomnibusmultoexiliorem, omni Luminis ufu, & bene- ficio rerum Natura femper caruiflet. Cum ergo atomi tam opportune, tam incomprehenfibiles figurarum varietates fortitse fint, hinc praclarum ducitur Numinis argumen- tum, fi enim tam varia:, atque admirabiles rerum (pecies ex iis fiant, & fi fieri nequeant, nifi iftae tant£ diverfitate praeftd effent, adeo ut, fi una omnium defuiffet, omnis

rerum

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sbct.XIII. Hypothfes eVertuntur.

rerumNaturxpulchritudointeriiffet, an non magis, quam verifimile videatur, non forte fortunam tam foelici varie- tateluciffe, fed ipfum Opificem, qui varios iftos effe&us procreavit, variamiisefficiendismateriamprocre3ffe, atque hincexortam effe omnemiftam, quam intuemur, rerum va- rietatem & pulchritudinem.

Sect. XIIL Atqui vero cum tam opportuni figura- rum diverfitate extiterint atomi^ cum e duabus £arundem fpeciebus, terreftrium fcilicet, & aquearum, exorta fit hxc noftra moles 3 cum tanta utriufque imequalitate conftituta fit,ut,mille partibus, a teni aqua vincatur, nihilominus hsec iftam univerfam, cum ea levior fit, fi fibi permittatur, in- undaret. Alveis ergo fuis, 8c receptaculis conclufk prohr- betur : Cavitates ergo iftas qui fieri contigit ? Quod cum corpora coeleftia avolaverint, iftis retra&is Terra repente fuccidit. At cur non ubique fuccideret, cum corpora coe- leftia fenfim, & vaporum more abierint, quid ergo eft, quod hancplagam profundum fuffodiat, dum emineat ifta, cum deorfum omnesTerra partes aequali ponderenitantur? Si quidem ingentcs Terra* moles avulfie fuiffent, fiProles Titania montes imis radicibus avuKbs in Coelum jaculata fuiffet, ift3, inquam, ratione fi gurgites, atque ingentes lacuna: hinc inde defodiantur, non mirarer ; ut verd rerum minimarum fenfim effiucntium abfcefiione tamvafti, tamque profundi hiatus dehifcant, fi vos, qui obftinato ftupore ni- hil vultis mirari non miremini, veftram veniam homines mitiflimi impetramus, fi in hac quoque re, ut in aliis omni- bus, ftupiditateramiremur. Fa£ta autem Oceani cavitate, de c^teris illius facultatibus, qui fiant, nihil foliciti eftis, neque quicquam dicitis, nifi quod fic fbrte fieri contigerit. Ut, fi quemadmodummare fiat falfum? Interrogcmus $ nihil vos nifi quod falfus humor forte c Terra exudaret, dicitis, quamobrem vero, aut omnino, aut falfus, exudet, nihil vos, nifi quod fic contigerit. Si cur tam mirabili conftantiaex- aeftuet? Eadem inquitis causa qua aethera labuntur* fi qu3 aethera? Eadem qua Oceanus 5 fi igitur qu3 tam arquabili tenoreutrumque? Nihil rurfum vos,nifiquod ficin uuoque contigerit. Ita (ut feftinem, cum tam prolixa hcbetudiue

pcne

i?6

Lib. i.

kib. 6.

'Epicuri & Cartefu Disp.IIL

petie ene&us obtundor) fi quifiant nubes, Sc pluvias* Summ2 utilitate fieri folito lep6re defcripfit Lucretius,

-TJbi eas Pater <ether

Ingremium Matris terrai pr<ecipitavit. Hinc nitidti furgunt fruges, ramique virefcuni Arboribus : Crcfcuntipfk^ fxtuqne gravantur. Hinc alitur porrb nofirumgenus^ atque ferarum: Hinc Utas urbes pueris florere videmus : Frondiferafquenovis avibus canere undiquefilv^ Hincfejfepecndes perpinguia pabnlaUta rorpora deponunt, & candens la&eus humor Oberibus manat difientis : Hinc novaproles Artubus infirmis teneras lafciva pcr herbas Lndit^ la&emero mentes perculfa novellas.

Cum ergo tanto cum rerum omnium ftu&ii gignantur imbres, fiab eodem fcireaves quibus caufis tam altum tol- luntur, quibus tam lente decidant? En Dodon*um hominis Refponfum,

-Ex omnibus amnibus humor

ToUitur in Nubes : guo cum bene femina aquarum Multa modis multis convenere nndique adauUa : Conferta nnbesvi ventimittere certant Dupliciter : Nam vis venti contrudit 5 & ipfa Copia nimbornm turba majore coaBa TJrget :&e fupero premit 5 ac facit ejfiuere imbres. Praterea cum rarefcunt quoque nnbila ventis : Aut dijfolvuntur folis fuper i&a calore : Mittunt hnmorem pluvium 5 fiillante quafi igni Cera fuper calido tabefcens multaliqnefcat.

Tolluntur ergo femina aquarum } qua verd causa? Nulll pro- feftoalia, nifi quod tollantur, cum autem graves fint aquce particute, cur omnino ? Cumque aere graviores, cur in tantam altitudinem fupra eum evehantur ? Nulla rurfus ali£ ratione, nifi quod fic eveftas eflTe contigerit. Quanquam egregiampluviarum defcensus caufam attulit, nempe quod

folis

Sect.XIV. Hypothefes eVertwUur. iolis calore iftae Cera? ad inftar liquefcant 5 miror crgo quamobremguttisfrigidis, & non Cene liquefacte ad in- irar effervcfcentes dcpluunt. Cum autem Poet#, modo argutas rerum imagines afferanr, de Phyficis rationibus fo- liciti effe non folcnt 3 en ergo quid ipfe veritatis Pater,qui de Nubibus, cum ad Coeleftium philofophiam proxime accef- fennt dicerc dignatus eft. Nip, yvs<^£ ovvi^ Suixv^ <& EP-

to t^tfA^/ <£ >£} p€V[jym)v ov/l- T^ylw <t«re 71 yk> <£ JAtTOv. VH5>, c/l' ^ ^trafr, % £ G^o^voov, % i) uemScLfaovTwv ostoi SU/jctvTUf ov\ TiA&iSnf. Nnbes gcncrari^ (onjtarepofunt^aut cumulatione qu&dam ae hjucntk ipjnm com- pellcntibus 5 aut implcxioncatomorum invicem cohdcrentinm^ & ad hujufiemodi concrctioncs conficicndas idoncarnm ; aut coU kSione cxhalationum e tcrra, & aqua cduUarum^ atque jam ex ipjis crcari plitvi* pojfunt^ aut dum comprimuntur^aut tranf mutantur. Primum vero ( ne omnem nugarum, quas fevit, foecunditatcmdemetemj fi exaere concreto conftipehtur nubes, quidni omnisilliusmolesin eundem aquarum cumu- lumcumOceanocoiret? Cum enimiifdem primordiis con- ftet, atque igitur cadem gravitatis vi valeat, qui fe ne in Terram ruat magis, quam ipfe Oceanusfuftinere poffit ? An quod laxitate fua fe fublime tueatur ? Ne dicat Epicu- rus, quienim laxior eflepotuit, cum codem gravitatis pon- dere, ineundemcumulum feratur ? Ncquc fi fit, quicquam corpufculorum laxitas ad levitatem confert, cum fuo qua> qucponderedeorfum ruat 5 fi igitur tanta facilitate aerin aquam mutetur, ut, vcntisimpellentibus in eam incraflefcat, nunquam dicet Epicurus, qui quovis flante omnes acris particute, perinde ac ipfius Oceani in Terram non fubfidant. Deindeautem cumatomorum, qusead hujufmodi concre- tiones conficiendas idonea? funt,tmplexione nubes fieri docu- erit5quidaliud docuit vir fapiens,quam Nubes cx ea materia, •qua fiunt aut qu3 fieri poflunt/a&as fuiffe proculdubio?Qu# autem fit ifta matcria, unde fuppeditetur, qu3 vi fublime auttollatur, aut concrefcat, Phyficum, fiquid omnino de us dicerc, dicere oportet. Poftremo veio cum ex halitibus e Terril, & Aqua eduttis ficridixerit, fi fcire aveas, qua viemergunt, qu3 furfumtolluntur, qua in nubcs concref-

N n Cunt,

Epicuri & Cartefti Disp. III.

cunt, nullam aliam novit Epicurus, nifi quod primum emerferint, quod deinde avolaverint, quod poftremo coi- vcrint. Atqui tamen qui omnino emcrfifle putas, fumme pa- ter, cum, ut nofti, ingenito pondere demerfe jKuerint ? Gur particulae tcrreftrcs non aliter, atque aquca?, in altum tollantur ? Etiamfi enim pondere aliquanto fuperent, non tamen tantum, quin quae vis, nifi admodum accurata fit, alteras fuftulit, alteras fuftuliffc valeat. Ut profefto mi- randum fit, ubi volitant, & vagantur nubes, validiffima moenia fine ^Efopi Aquilisnon cxtrui y pnsefertim cum lon- ge altius evchuntur corpufcula ifta, e quibus immenfa, at- quc ahenea totius Mundi moenia fabricantur. Deinde quo inftrumento, qu2ve machina tantam aquarum copiam in altum efferemus? An Calore coelefti?^ Qui vero ifto? Quod aquamattenuet, atque particulas, e quibus conftat, hinc indediffipet. Quidergoan diffipatione fuumqu^que pondusamittet ? Nequaquam. Non enim minori vi,cumfu3 gaudet libertatc, deorfum nititur, quam cum una cum aliis implicatur. Qui ergo contra vim fuam afcendat, folum- modo quod afcendendi, fi velit, libertas detur ? Denique cum Nubes in pluviam abirc putet, aut quod compriman- tur, aut quod tranfmutentur : Tranfmutatione quid velit nefcire me fateor, nifi pluviam tumenubibus fieri, cum nubcs fadae funt pluvia. Cum autem compreffione fieri vult, voluiffe videtur particulas cum confertius acceflerint, atque in molcculas quafdam coivcrint, magis gravitare, fe- quemutuo deorfum premere. Qiiid veroopus? Cum fuo qusequc pondere dcprimatur 5 non ergoalia aliam detrudit, lld quacquefcipfum, Atque fi mutuo fe impcllant, nulld. alia ratione impellunt, nifi quod dum deorfum nitantur iingula?, fi alia forte in aliam impingat, vehcmentius prae- cipitet. Vcrumquomodocunque nubes in pluvias abcant, qui inguttulas abirent, quanquam maximus fit hujusPhse- nomeni evcntus, nihil, ut folet, dixit Epicurus, atque' adco dcmum hanc nubium, & pluviarum rationem, ut ca> tera Natura? omnia explicuit, fic, ut fit, fieri quodaliquo modo fic fieri contigerit. Quo mehercule uno effato con- tinetur omnis Gargcttica Phvfiologia.

Sect.XIV.

Sect. XIV. Hyjpothefes eVertttnturi

Sect. XIV. Nunc igitur, 6 viri Gargettici, rationcs magiftri veftri, 8c noftras conferatis. Hinc ergo cogitate quot ille in re quaque non modo cafus, fed rerum naturae adverfosattulit. Quot ut innumerabiles atomi incompre- henfibili figurarum varietate alixab aliis folutse extiterint. Quot ut iine causd in eandem viam moveantur omnes. Quotut fineloco. Quotut cum tam exiguae molisfuerint tam incredibili pernicitate. Quot ut cum gravitate impa- resfint, celeritate pari. Quotutcum pari femper interval- lo, ufquam coirent. Quot ut fi forte aliae aliis inciderint, co impetu refiliant, ut poftea in viam ingenito pondei i con- trariam femper ire pergant. Quot ut regiones furfum, & deorfum in immenfitate definiantur. Quot ut omnesato- mialteram ament, alteramaverientur. Qiiot ut non modd finecausa, fed etiam tam contra Natur^ vim, quara fenfu- um fidem, declinarent. Quot ut cum nullo eormlio guber- nentur, fuas quaeque provincias adirent. Quot ut fortuitA concurfione inter fe tam pulchr^, tamque accommodata fa- bric^ cohserefcant. Quot ut Terra in Mundi mediofit, qudd fit locus infiriius, etiamfi neque imum, neque medium uf- quam effe poffit. Quot ut cum eo pervenerint, etiamfi ni- hilofuftententur, conjurationequadam fadta, omnes, exuto pondere, quieicant. Quot ut Terra e^ fede fita fit, qu# fola omnium in ocini immenfitate fibi fit accommodata. Quot cum uno impetu ferantur, ne inunumacervumcon- volvanturomnia. Quot ut immenfic iftas Coeleftium fpha?- ra?, tanto aTcrrS, tum intervallo, tum robore extruantur. Quot uteo loci, quoevenit, eveniatfoliscontextura. Quot ut omnino moveatur. Quot ut in Orbem. Quot ut ea per- nicitate. Quot utea conftantil Quotutei aequabilkate. Quot ut curfu fpirali. Quot ut intra Tropicorum latitudk- nem. Quot ut a folftitialibus fignis utrinque retrorfunr, nulla alia causa, nifi pabuli defiderio incitatus, aut ventis hinc inde forte flantibus impulfus. Quot denique ut cum quovis vefpere extindtus fit, mane femper novo lumine in- cendatur. Quot ut lucis atomi ab eo exhalantes tanta fint gravitate, ut ea folum impulfa^ temporis momentoab ufque Ccdo, ad ufque Terram deferantur. Quot ut aqua, & :'tcr- ra tam enormi insequalitate coiverint. Quot ne ubique

Nn 2 permifceantur,

Epicuri Cartiju Disp.III}

permilceantur. Quot neaquacum levior fit tcrram undi- que inundaret. Quot ne acefcat. Quot ut depofito fale in nubestollatur. Quot denique ut leniter, & guttatim de- pluat. Hisautemhinc altera lanceexpcnfis,indecontra co- gitatenihil quod fuam utilitatem non habct in rerum natura eflqadmirabiliconfpirationequodque cuique infervire. Co- gitate quanto providenti^ cohfilio terra optimo tum longitu- dinis,tum latitudinis, a fole intervallocollocetur. Quanto ei* dem ubicunq$ fita fit aut ipfi Sol aut ipfiiSoli circumvolvatur. Quanto tam sequabili celeritate totam quotidie circumear. Quantonovaquotidie fpira. Quantointra Zodiaci latitudi- nem.Quanto ab utroq$ latere annuatim. Quanto tam;mirabiii' pernicitate lumcnundique diffundat. Quantoaer ialuberri- m2 puritate fufus fit, & cxtcnuatus. Quanto ne aquarum moles terras undique abforberet. Quanto ubique agitetur Oceanus. Quanto falecondiatur. Quanto fontes aquarum per omnes Terra? plagas fcaturiant. Quanto nubes e mari in aera tollantur. Et quanto in terras guttatim redeant. Atque hxc cum ab utnique parte cogitaveritis, poftremo in utramque cogitate, fi in uno omniumaliter quam evenit evenerat, otiolam, & inutilem extitilfe omnem rerumNa- turam. Qnamvis enim atomi fblares forte aliquandocoa- luerint, nititamencontigerat ifta coagmentatio, eo d Ter- rarumorbe intcrvallo, quo contigit, S»l inutilis extiterat. Si eo loci, & fine motu adhuc inutilis. Si cum motu nifi circulari, minimeutilis. Si circulari, neque obliquo, mi- nus quoque utilis, Si obliquo, nifi tamen Ecliptioe lati- tudine, adhuc inutilior. At cum haecomnia in foleconti- gerint, nifi quoque tot cafas in Terr3 contingant, rurfum omnis tot, tantarumque commoditatum ufus interiret. Si enim aut pauciores atomi tcrreftres, aut plures aquea?, eti- amfi magna insequalitate fint, forte fuiflent, ex earum con-^ greliunihil fieri potutrat, pneter lutum, campofqueliquen- tes» Atfris, qui par eft, utriufque apparatus contigerat, nifiquoque contigerat ab invicem feparari, nil, nifi coeno- ft, Jk prorfas inutilis foret ex utrifque moles. At fi (cpa~ rentur, nifi tamen contra Naturx vim Terra aquas emineret, nuilam fuisincolisfedem prasbere poffet. At cumfeccfie- rinr, rifi tamen. & femper ; moveantur, Sc iale condiantur

aqua?,

Sect. XV. Hypothefes evertuntur. aqua?, omnino animantium, qui in terra gignuntur, vita? in- falubres fuiflent. Si vero & mota?, & fale mifte fuerant, niii tamen rurfum ab eodem variis artibus divellantur, iifque tam fubtilibus, ut nulla hominum ars aflequi valeat, omms demum Terrarum ufus funditus interierat. Haec omma, inquam, cum cxpendcritis, hinc innumerabiles ejufmodi cafuum, qui nulla fortuna accidcre poterant, complexiones. IHinc perplexa, & ab invicera innumerabilibus modiscon- fpirantia rerum omnium emolumenta 5 qwx null2 caus3, fic utfunt, eflepotuerant, nifi quod confilio ftc eflb inftituan- tur> Sipoftremo utrinqueexpenderitis, ut, quanquamin- comprehenfibili ferie ad invicem nectantur omnia, fi tamen in uno omnium aliter acciderat, interierat omms omnmm ufus, & opportunitas. His, inquam, ommbus ab omnv parteexpenfis, fi qws veftrumeo ftupore fit5 ut tam admi- rabilemeventuumconfpirationem, quorum plerique nullo cafu, neque qu^vis causJ, nifi prxftantiflimo conhhoeve- nire poterant, nulld Numinis Providentia, fed causabrutS, fuiquenefcia, faftamfuifle, autcredat, aut dicat, quidipfe dicam ? Tu25 fatue, fatuitate fruere? 8c vale.

Sect.XV. Iftoautem homine profligato, qui, ut mihi videtur, inter pueros in Patris ludo (eratcmm Ludimagi- ftcr) potius vapulare, quam intcr Phiiofophos pcrltnngi meruits ita quidem, ut retutare dignatus non tuiilem, niii fummi Philofophi refutandum elfe putaverant, neque tamerr fatis refutavere. Proximus fequitur Cartefius qui foa ra- tione eandem Phtlofophiae viam longe majori mgenio, at- que, ut puto, mcliori inftituto, quantum ficri potuit, m- ftruxit, & adornavit. Non enim ab initio impietatem animo meditatum fuiife puto, feclcumavha militari, nul- lis artibus, nifi mathematicis, eruditus ad literas aecelierk, iifdem mechanicis legibus, quibus caftra, & ftativa virfo- lertiffimus extruxerat, mundos quoque extrut potuUle pu- ta-vit. Quiequid vero animo habuerit, philolophiam lta traftavit, ut fua philofophandi ratione omnem de Natur* Opifice lcientiam plane fuftulerit. Quanquam enmi ipfam materiam, equ3, faftus fit Mundus hiq afpc&abflfe, Deo procreatam, in particulas certae cujufJam magmtudinis

Epicuri & Cartefti Disp.tH. divifam, certaque raotus quantitate incitatam effe voluit, cimitamendatisiftisipfam fe fuis legibus neque aDeode- fiauis, in lunc Univerfi fabricara fponte extruxifle conclu- feftt, nimis pei fpicue Deum, quem rerum Opificio praefie prcfatus fucrat, ab eodem penitus exclufit. Si enim ipfa materia, ipfo nihil procurante, fe fuis viribus in hanc Mun- di fabricamcompofuifledetur, an a feexiftat, atquemove- n poflit, cuivis, nedum Cartefio, negotii multum non fa- ceflet. Atque propterea nonnunquam fubvereri me fa- teor, ne in periculum, autinvidiam veniret, pauca ifta,qua? hvpothefifu^fuppofuit, fuppofuiffe. Prafertim cum eam abeo principioexorfusfit, a quo Athei omnes exordiuntur, veram Phyfiologiam a rerum finibus accerfendam non efle. §lnod profe&o nimk fuperbi de tiobk fentiremus, fifnes, qno<> in Mundo extruendo fibi prcpofi/it, ingcnii nofiri vi compre- hendi pojje putaremus'. Qui quidem modelti^, five ferii fivefimulata,omnem, quam deDeo fcientiam, a rerum Na- tura habere poffumus, fobrie, & religiose fuftulit. Cum in- de Deum effe nulld alia ratione, nifi quod ad finem quen- dam praftitutum collimaverint qux fecit, omnia, intelliga- mus. ^ Refte equidem & pie confuluiffe fateor, ne nimis temere, & angufte fincs, quos fibi propofuit immenfa Nu- minis fapientia,^ definiantur. Cum ampliflima illius opera, multos ufus, eofque nobiles & eximios habere poflinr, qui noftrsl, fint, an non fint, non omnino interfunt. Ita qui- dem perfpicuum fatis eft Terra?, quam incolimus, utilitati Solem, & Lunam infervire 5 non igitur ei foli infervire dice- mus. Nobis ergo fatis effe dicimus, quod eorum ufu fiua- mur, & quanquam alios, eofque prarclaros, quibus infervi- ant, habere poflent, tamen noftrScum noninterfint, nobis fortafse nunquam innotefcent. Quoniam vero noftrx opis non fit , omnes rerum fincs inveftigare, an igitur nullos, eos etiamfi quotidie palpemus, & videamus, agnofcere lice- bit? Iftuc quidem Cartefi, non modeftiae foret, fed brutse potius, & fatuse vecordias. Imo fruftra omnino effemus, fi iemper ignotis, & negle&is rerum finibus, quicquam in'il- larum naturas, vires, & facultates inquiramus 5 cum fui fo- liusfinisgratiS, eomodo, quo conftituta eft, conftituatur cujufque Natura 3 atque adeo ad eum folum refpiciendo

Se c t. XVI. Hypothcfes evertuntur.

quid in re quaque quasrendum fit, monemur, Sc fine eo quid quseramus prorfusnefcimus,fed femper vanas con je&u- ras, & fomniantium vifa fequimur. Cujus rei exemplo fit ipfe Cartefius, qui cum femel e Phy fica fua omnem finis con- templationem ablegaverat, cum omni fuo mechanico acu- mine, ommque mathcmatico apparatu naturam rcrum inve- ftigare aggreffus fit, nil, nifi futiles, & inanes quafdamfa- bulas magno cum labore finxit, 8tfomniavit. Et quid mi- rum? Nifi enim ob quofdam fines, leges fux mechaniae, quibus omnia abfolvit, inftitutx fint, nullam omnino illa- rum rationem reperiemus. Cum ed folum ratione natune legesfiant, quod ad praeftitutos fuos effeftus defignentur ; & nifidefignentur, undeaut fint,aut qui quid Valeant, nun- quam affequemur. Sic leges, quas fibi ipfe finxit, fcilicet quicquid femel moveatur, (emper moveri ? omnem motum fua natud efle tum reftum, tum a centro ? motum re&um a centro, cum plura moventia fe impediunt, femper fieri circularem, fi ab Inftituto divino proveniant, ut Pha?no- mena, quse effecerunt, efficiant, quamobrem ifta condi- tione naturae leges fiant, facile intelligimus s alioqui nulla cuivis occurret ratio, quin quse iis contrarte fint, Nature lcgeseffe potuiflent. Ufque adco perfpicuum eft ut nifi primum rerum fincs agnofcant Philofophi, principia nulla habercpofle, quibus philofophari incipiant; iisvero femcl inventis, probabiles conjefturas de reliquis caufis aflcqui licere. Cum igitur poftquam e Phyfica fua omnem finium fcientiam ablcgavcrit, proximo articulo fubjiciat, efle ta- nicn in Ethicis pium, cli(crc omma h Dco proptcr ?;os faffafu- #5 quanqtuvn p in Phjdcis riclicnhm, icl populo adblandi- endicausa plane fubjecifie vifuseft. Nift enim phyficare- rum contcmplationc, quantum noftro fint ufui5conftet, nul- la crit in Ethicis ratio, quamobrem noftri causa faftas fuifle credamus. Atquc igitur fi illius confidcrationc omnia no- ftri causd fafta f uifle non intelligatur, ultro nulloque funda- mentonixa de eo opinio, fed lnani anticipatione pra^repta sn mores referetur.

Sect. XVI. Quanqunmdiflimulare ncquco non modo

Cartcfium^ fedSt ante eum illuftriffimum iftum Philofophum,

Vtrnhmntni

zZ^ Epicnri <& Cartefti ■DfSp.IiL

Vertilawitmtnofkr&tetii finalium caufarum inquifitionem lon- Dc augment. ge a Phyficae fua? provinciis amoviflc. Qui propterea in ea cap^ lb'3' male collocatam queritur, quod caufarum phyficarum in- veftigationcm impcdicrit, five ( ut ille) Rxmorarum inftar fcicntiarum quafi velificationem rerardarit, quod cum ho- minesfpeciofis, &umbratilibus iftis caufis adhserefcant, non ulterius in phyfica? fcientia? curfu velificari curarunt. Qua de causa Democriti, Sc aliorum, qui Deum, & mentem a fabrica rerum amoverunt, Philofophiam, fibi videri aiit, 'quatenus ad caufas phyftcas, multo folidiorem fuiflTc, & altius in Naturam penetraire, quam, illa 'Ariftotelk, & Platonk. Quoquidem rei judicio, veniam cum a bonis omnibus, tum ab ipns viri maximi manibus impetrem, fi folito fuo acumine caruifle dixerim. Tametfi enim cum quovis, nedum cum tanta?, tamquemerito acquifita? Authoritatis viro, defcien- tiarum terminis, pugnare nollem 3 Quam late pateat Phy- ifica? campus , an omnino, & quibus Metaphyfic*e limitibus circumfcribatur. Aut fi eam controverfiam, mc3 quid in- tcreffe cenferem, ipfenon de terminis, fed de tota poflef- fione contenderem, omnemque Metaphyfica* provinciam, Phyfica? finibus apponi oportere litis a&ione perorarem. Quo cnim cafu diftin&a effe cepit difciplina novimus : Quod nempe cum Ariftoteles obfcura, & confufa qu^dam fragmcnta reliquerit, qu# in Phyficorum libros infercire non potuit, ifta feftatores fui Metaphyfica appellarunr, quod cum iis nullum idoneum locum invenire poffent, poft Phyfica collocari placuiffet, ( ut Cardanus fuos de varietate libros, e rudcribus congefiir, qua?, poft eosde (ubtilitate confcriptos fupereffent.) Quolibro quanquamomnisimpic- tatis fumma fit, cum omnem Ph/lofiphi (ut appellant) Theo- logiam contineri fcholaftici exiftimarent, immanem, atque ociolam iftam, quam coluere Theologiam, inde defumpfe- runt, & qui rem feorfim tra&are vellent, Deus bone ! quam immenfa quseftionum, quse nulhim habent aut ufum, aut certitudinem, volumina condiderunt ! Noftras autem vir nobilis, abjefta vulgari ifta Metaphyfica, utriufque fcicn- ti^terminosficdefiniri voluit, ut Phyfic^e provincia? fit, de causa effeftrice, & materiali, Metaphyfica? de form3,' Sc fine tradare. Quorfum vero ? Quamobrcm una eademque

non

•Sect.XVT. Hjpotbefes e^ertuntui.

non fit de omnibus caufis fcientia ? Quid enim aliud eft rem quamque nolle, quam illius caufas inveftigare ? Nifiergo omnes, imperfeera, Sc manca fit necefle eft, quamcunque de re quavis (ciemiam habeamus. Ut quidem, fi feparen* tur, id non fit partiri, fedmutilare. Prsefertim cum caufa* rum omnium mutua fit fcientia, ita utaltera, utoporter, fciri non poffit, nifi & altera fciatur, neque una, nifi & omnes. Qua foll ratione multum praftare arbirror caula- rum omnium naturalium inveftigationem unius (cientix ter- minis finiri, quam in plures, foffis quafi vi faftis, difcer- ptam efle. Saltem quicquid praetcrea extra Phyficar fitfei in exilium ire imperaverit vir magnus, caufiim tamen fi lem imprimis retineri ab eo exorarem. Quod cum omnia illius caus3, & fiant, atquefuomodo fiant, nifi qua? fit illa prius, quodammodo intclligamus, quid in re qu3que qux- rendum fit, fcmper nefciemus , ifri autem cognit3,facillime Scquafi manu ducet in cseterarum omnium fcientiam. Ex- empli gratii, fi de reicujufque caus3cffe&rice fiat difquifi- tio, cum fitcaufa effe&rix, aut prima ifta omniumque com- munis, aut fecunda, atque rei cujufque propria, in utriuf- quc cognitionem quodirigit finis (equendo, ducimur. An ^nim qua^vis omnino fit cauft effeftrix prima, fcire ncquit Phyficus, nifiquodcum rei ufum pcrfpexerit, caufarn intel- lc&ricem elfe fciat, quae & finem inftituit, & mediaeiaf- fcquendo idonea elegit. Si vcro non perfpexerit, quidnr, qu#fo, ipfa matcria fortuitS quavis concurfione in inutilerfl molemcoire potuit ? Atque igitur, fublatis rerum finibus, nulla, nifi Epicurea, qu^ omnia folis materia? motibus effi* cit, fuperfuturaeft Phyfiologia, Scfiquis, eos cum fuftule- rit, caufam effe&riccm a materia diverfam accerfire velit,aut ultrout hic, aut ut Epicurei fimulatc accerfct. Dealterd causa, quae fecunda dicitur, eadem ac dc prim^ erit difqui- fitio: Si enimnulla certa ratione procedat, rurfus in folius materiae cafum devolvimur 5 fin certa,qusefit, atquequem- admodum inftituta, fol3 mediorum ad fines aptitudine in- telligitur 5 cum fitvis qusedam artificiofa, qua? rat3, Scfta- bili vi3, feu, ut ille loquitur, Schematifwo vires fuas in re- bus gignendisexercet 3 ut ergo', qu<e fit, &quidvaleat, in- telligamus, videndum eft, qu3 via, quibusgradibus, & ad

O o quem

Epkuri <? Cartefii Eh s p . IIL

quem fincm progrcdiatur. Qux fi quis noverit, id demum eftomnem illius caufe naturam pernovifle. Quod idem dc rei cujufque form3 dicendum eft, cum enim nihil fit aliud, quam internum iftud ageridi principium, eadem, non alii difquifitionefeorfim inftituti, inreftigandura eft. Ipfa au- tem materia, nefcio au qua\ inquifitione digna fit, cuman ifta, qua? prima dicitur, fimplex fit an varia, atque fivc fimplex, five varia, cujufmodi fir, ncminem aut fcire, aut fciturum effe arbitror. Et fi quis fciverit, nullius pretii > fcientia videtur, nifi quoque intelligat, quibus mutationi- bus rei cujufque formam alfequatur. Atqui fic rurfus in formarum fcientiam revertimur, qux cum rei cujufque fi- nem explorando acquiratur, perfpicuum eft ab iftidifquifi- tione, omnem de naturi philofbphiam inchoari, atque in illius inventione perfici 3 utdemum fi ePhyficse terminisab- legetur omnis caufarum finalium contemplatio, non modo inutilis, fed nulla fiiperfutura fit fcientia. Gum vero caufas finalesphyficarum inquifitionem femper impediviffe urgeat yir magnus,quod qui iis ufi funt, in iis femper acquieverint, iftucnonipfius fcientia?, fedhominum culpam efie novit,qui cum a tam foelici initio exorfi fint, ad exitum, in quem res . ipfa duceret, pervenire foia ofcitantii neglexerunt. Ita ( ut ipfiusexemplo utar ) cum ojfapro columnk, & trabibus irttellexerint anatura indnci, quibusfabrica corpork innitatur 5 An non nifi plane ofcitentur, & dormitaverint, in alias omnes inquifitioncs ducat, & impellat ? Nempe qua? fit offium natura , qui in animalfum generatione procreentur, quomodo ad ftabilitatem extruantur, qu2 ftrudurse ratio- ne, atque commifiurarum varietate, ad fuum munus opti- me comparentur > Qiiam fane fcientiae viam nifi fecuti fint., manifeftam ignavia?, & ftuporis culpam fuifTe conftat. Sal- tem, ftpaulo ftrius vixiflbt vir fummus, hdc foll fcicntia? ra- tione ipfam Anatomiam ad perfeftionem pa?nc perdudbm efie viderat. Etenim do&i complurimi, cum quafi confenfu quodam quifque fua? partis, quam fibi tra&andam fumpfit, omncs ufus expcrtus fit, omnem totius corporis naturam accuratfc exploravere* ut quidem jejuua admodum, &c puerilisplerunquefit omnis veterum Anatomia, ficurnre- centiorum invcntis conferatur. Cura vero Platonem, atque

Ariftotelcm

Se c t. XVI. Hypothefes eVertuntur.

Ariftotelem in harc vada impegiffe infiftat, ipfe utriufque ruin* rationem optimfc infinuavit. In Phyfid nempe nihil profcciffe Platonem, quod Ideis fuis, five formis materii abftradhs, ommaperfici voluerit, qu3 und reomni Phyficar de caetcrre mquifitioni finis imponitur : Neque eo melius remfeciffeAriftotelem, quod caufas finales, potius nt Lo- g7C£ amatory quam Theologi£ amplexus fit. Quse profe&o nefcio, anacrior, an verior fit iftius Philofophbe cenfura, , cum plerafoue, quas in Phyfici rationes attulit, h Logici fuidefumpferitj indknim, quas voluit, rerum definitio- nescumfibifabricaviffet, ne fiat definitionum difpendium, res ut prius faftas efle definierat, fieri oportcre conclufitl Exempli caus3, motus setcrnitatem a temporis a?ternitate de- monftrat Poilofophus, quod cum tempus motus menfuram effe definiiflet, fi femper iftuc fit, motum quoque, quem metiatur, femper efle ncccfle eft. Neque alii, quos affcrt, finesautacujufqueinftituto, autab ips3 rerum naturdori- untur, fed a fuis folum decretis, qua? ad libidinem, & fine causi ftatuifle placuerat, atque igitur Coelum in ortum potius quam occafum moveri, tum quod Oriens mundi pars dextra fit, tum quod preftet in dextram, quam finiftram moveri} utrumque autem ipfe pro arbitrio decrevcrat, effe innaturadextram&lajvam, atqueeffe alteram altednobi- liorem 5 adco ut ratio decori, ad quam in finibus fuis con- ftituendis refpcxit, ad rerum naturara nihil pertinuerit, fed quippiam aut eflc, aut non cffe ftatuit, ut maxime cum fuis Effatis convcniret. Atque duobus hifce exemplis, pame omnem Ariftotelicae phyfiologi* rationem exhibui, h quibus tam jejune philofophatum fuiffe quis non videat, non quod caufas finales, fed quod fteriles, & infoecundas phyficarum vice fubftituerk, atque pratfertim quod omnem rerum Naturam caufis finalibus fine cujufvis confilio im- prargnaverit. Quo quid fieri potuit abfurdius > Praeftaret eniminomniNatur« folertid nullos efle finesdicere,quam efle dicere, nullius autem confilio conftitutos. Saltem e£

j^a?16 n°n aIiter' ^m Democritus & Epicurus, Deum c* Mentem a fabrid rerum amovifle vifus eft : Quod cum te£ent> jpfinonaliascaufasfinalcs, quam quas illi afferunt, attcrre Jicer, iftam fcilieet rerum feriem, & connexionem,

Oo 2 quac

x88 Egicuri tsr Cartefii Disp.IIF.

qua? ex ipfarcateria? & motus neceffitate confequatur. Quo confcnsere utrique, neque re quavis diffenfere, nifi quod, dum ille omnia qualitatibus fuis, ifti atomorum motibus* effecerint. Atque iftuc rem unicam effe videret fi experhi, velletvir acerrimus, qua eorum philofophia naturalis fibifo- lidior cfle, atquealtiusin naturam pcnetralle vidcatur. Qjtfc ergofieri, quis forte inquiet, tantijudicii virum, tam im- mancs fabulas foliditatis laude extuliHc? Scias ergo idem non modo ipfi, fed & iftius fcculi do&ioribus omnibus contigii- fe. Cum fcilicet plane ineptam, & inutilcm iftam, qu^ tamdiu invaluerat, qualitatiim philofophiam perlpexerant, atqueindignarentur iftos e (chol^ fungos cucullatos eamtam fuperboimperiohumanogencri impofuifle 5 fi quam Philo- fophiam forte invencrant, five vcra, fiVe fal(a fit, modo intelligi potuerat, ipfum ftatim veritatem inveniffe fummo gaudio elati vociferantur. Atque adco cum in iftam Ato- morum philofophiam, qua? per multa fecula incognita, & obfolcta jacuerat, incidillent, nihil non mngnum de ea fibi, 8c aliis promiferunt, atque igitur in ea excolenda\ nonpau- ci, omnem aetatem trivere. At ubi coeptum, ibi defitum/ eft 3 ut enim ip(e Baconus initio omnia Naturae opcra vari- is corpufculorum Untjtntepth, & pjchtfiombus fafta fuiffe intellexerat, ita qui fccuti funt, nondum ad ulteriorem exi- tum provehuntur. Importunosde atomis clamores iemper, & ubiquc, audimus, mundos moliri, & demoliri : At qui- bus tcntamcntis, & praelufionibus quicquam in natuii fin- gulare efficiant, nihil ulterius audivimus, neque, ut audi- amus, fpcrandumcft, donec Philofbphi tandem a rerum fi- nibus fuas mechanicas lcgcs difcendas efle intellexerint. Quoddenique fi quando intcllexerint, mtelligent quoque quoordinc, a quibus principiis, pcr quos cuniculos liccat Naturam venari, Ut fi humano ingenio omnino in illius recefTus penetrare liccat, aut ifta, aut nulla via, pcnetran- dum eft.

Se c T.XVII. Poftremo non poflum,quin maxime mirer, & fere ftupcam egregium hunc Philofophum, tam incautfe caufas finalcs e Phyfic^ fii3 ablegaviffe 3 cum quodnon mo- do fiimmo judicii acumine preftiterit, tura ctiam quod

fummi

Sect.XVH. Hypothefes eyertwttur. z&y fumma cum diligentia veterum fcriptis verfatus fit : Qpod cum fuerit, nefcire non potuit omnem inter eos de numinis exiftenti^ controverfiam h3c quxftione primum verfari. Qui enim nullum Numen efie dicerent, omnem quoquecaufam finalem e rerum natur^ ablegari oportere dixerunt. Primo enim intuitu intellexere omnes, fi naturalia omnia finis causaaut fiant, autagant, quendam efie omniumOpificem, cujus confilio ad (uumfincm quodque dirigatur,atque adeo Deumefie5feu (quod eodcm redit) tlniverfi Dorainum, & Reftorem. Atque igitur Dewocrtim, TLfknrus, aliique omnes, qui nullum Numen efic voluerunt, ea folum ratio- ne fines in rerum natura videre nollent, ne, fi vidiflent, i Numcn quoque, cujus confilio conftituti fint, fateri cogan- tur. Dumqui contrariam caufam tueri in fe fufceperant, • cujufmodi prsecipue fuere primi tum ex AcademiH, tum e Stok Philofophi, de rerum finibus pracipuam contentionem > fccerunt. Atqueigitur optime, 8c fummo cum judicio vc- teres quofdam e Porticn mechanicos,* ( qui etiamfi fummum - Numen clle ccnfuerint, omnia tamen Naturae Phamomena, non illius confilio, fed varia rerum levitate, Sc gravitate dcMc fafta fuille ccnfucrunt ) hos optimeinquam vir optimus inL,orbc lSL. olim monuiile videatur, nenon modo ab omni Numinis cul- « tu, fcd primis (kaefc&K decretis defcifcant. Ut «ntmfcd* Patcr omnia ita Numinis Providcntia conftituta, &: dehgna- ta efle voluit, ut quidem omnibus fati necefiitatem impofa- erit, quidam qui fecuti funt, vicc fati a Deo conftituti nc- vum quoddam mechanicum finxere, quo cauia caufe fem- pitcrnaferieconnechtur. Hos, inquam, ne incauti omni- um ruinas edant fic prudenter monuit. Aliquanto fateor prolixior locus eft, cum tamen tam apte rei, qu£ agitur, conveniat, atque cumfummo acumine chfputetur, ebopene, pretiumduxicum viro ciomnium, ut mihi videtur, fimilli- mo controverfiam perorare. Stc igitur ille. Vide tu, ho- «^J**» mobclle,ne transferens, & abducensunumquodque eo, ubi natura illi locum afiigndffe videtur, quandam Mundi diilo-" lutionemcommcntens, & htcmEmpedocleam rebus immit- tas .* Aut potius prifcos illos excites contra. Naturam Ti- tancs, &Gigantcs, fabulofamqueillam, & horrcndamcon- fufionem introducas, feorfim omne grave omne levc

Oo 3 duponens* .

Bficm &r Cartefii Disp. IIL

difponens. Non terra caloris foret particeps, non aqua fpiritus^ nthil gravium furfum, levium deorfum movere- tur, fedres, qux principia rerum cenfentur, mixtionemfu- gientes, nequealteraalterius nullam contcmperatibnem ad- mittentes, fed omncm communicationem averfantes, fuif- quepropriis, 8c contumacibus motibus contentar, eo modo quo Univerfum a quo Deus abcft, ut dixit Plato, fe habe- rent. Hoc eft, ficut fe habent corpora animis deftituta & mente, doncc amabilis Providentia? facultas innaturam afcita eft,iifque Amicitiam,Venerem, 8c Amorem indidit ("ut Empedocles, Parmenides, Hefiodus cecinerunt ) ut locum rautantes res, & una alterius facultate impertitsl, alix quie- tis, aliaeque motfis neceflitatibus illigata?, & ad meliorem ftatum vi quadam adafta?, pro eo, atque fiia ferebat Natu- ra, ut concederent, atque mutarentur, concentum quen- dam, focietatemque conficeretlt. Etenim fi nulla Mundi pars praeter naturam affettafuit, (ed unumquodque ita, ut natum eft jacet, nulI2 'tranflatione, nulla mutatione indi- gens $ quibus neinitio quidem opus habuerit : Miror, quod- nam fit munus Providentia?, aut quid fecerit Pater ille, & Artificiofiflimus Opifex Jupiter. Non enim, in exercitu, fcientid opus eft ordines inftruendi, fi fu3 (ponte quivis mi- litumlocumfuum, ordinem, & ftationem noverit, quse ac- cipere debeat, & tueri. Neque hortulanis, aut archi- teftis ufus erit, fi ibi aqua ultro adfluat plantis rigatione in- digentibus, hic Iateres, ligna, & lapides fpontaneis moti» bus in locum, concinnitatemque defignatam, coeunt. Sin eft, ut hxc ratio palam tollat Providentiam, foli autem Deo conveniat, rerum difpofitionem difpertiri^ quid mi- rum, fic ordinatam, & concinnatam efTe Naturam, ut hic Ignis, ibi Aftra, alibi Terra, fuperius Luna fit collocata, ar&iore rationis, quamnaturae vinculo conftri&a ? Alioqui fi omnia naturalibus ferridebeant momentis, ncque Sol jam inOrbemrevoIvatur, neque Lucifer, nequealiorum ullum Aftrorum. Surfiim enim, non fecundiim circulura, ferri levia, & ignea Natura? impetus jubet. Si vero hanc Na- tura admittit varietatem, in locorum mutatione, uthicig- nisfuo motu (emper furfum tendat, quandoautem coelum attigit, cumejusrotationecircumagitetur: Quid mirum, fi

etiam

SfiCT.XVH. Hypotbefes eVerttmtur*

etiam gravia, & terrena ita fuperantur a continente corpo- re, utaliud motusgenus fufcipiant? Non enim profe&o id fert Natura Coeli, ut levia furfum ferri prohibeat, gravia & deorfum inclinantia compefccre nequeat, fed utrorumque naturi ita utitur, uteam in melius convertat. Verum enim- vero fi quod yidetur, nobis irapavid£ dicendum eft, omif- fis iis opinionibus, quorum habitus ferva noftra fecit judi- cia, apparet nullam Univerfi partem ipfam a fe, ordinem, fitum, motumve habere, quae abfque ulli conditione natu- ralia dici pofliut $ fed quando unumquodque, fi cujus rei ortum fatturave eft, ei fe utiliter movendum accommoder, & vel ad agendum, vel ad paticndum, ita fe praebeat ut cjus faluti, pulchritudini, & facuhati convcnit 5 tunc videbitur Natura* convenienter collocari^ moveri, affici. Ita fane, quid ipfe cenfuit impavide dixit ( & jufta quidem fiducia ) rerum fcilicet naturam, quoquoverfum vertas, nifi caufam finalem inveftigando, nonomnino intelligendam efle : Cum enim neque coeco efficientis impetu, ncque folius materise neceftitate, reseum, quem videmus, ordinem adipifcipo- tuerint, Opificis cujufdam confilio, qui in quaque re ad ftnemprarftitutum refpexit, 8c fuas cuique facultateseiafle- quendo dedit, fe uti necefle efie vidit.

Hxc autem cum vos omnes, & dofiores mechanici, de communi veftri causa monuerimus, de c*eteris nosvobif- cummordicus difputare nolle fciatis. Atque primum no- iM nihil referre, quam philofophorum fudhra, quafve Mundi hypothefes fequamini, nerope ipfos natune fines, qui cuiquefatisapcrti funt, nos fequimur, non utvos, abditoy operandi modos. Nobisitaque perinde elfc fciatis, Mundi t ceconomia eoordine, qui Ptolemseo placuit, aneo, qui Ty- choni, an eo, qui Copernico, an alio quocunque extrua- *ur. Cum enim ad quodcunque exemplar illius Idea con- formetur,- ad artificioflflimum quoddam conformatam fu- ifle a mutu3, &mani£cfta rerum vmnium libi invicem utili- tate dubitare pudet. Ita five Terra Soli five Sol Ttrr* cir- cumvolvatur, eadem prorfus in utroque fitus utilitas Tepe- ritur^ atque utrum mavis, neuter ci ratione, qua mjve- tur, moveri potuit, nifi ut praeclaros iftos, quos diximis, ufus aflequatur, Nihil ergo ignavam quorundam veftram

proterviam

Epicuri & Cartefti Disp.IfL

.proterviam moramur, qui quicquam a Naturae opcribus ccrtoconcludipoflenegant, quod qui fiant, nondum fatis exploratum habeamus. Quomodocunque enim aut operetur aut inftituatur Natura, fi forte nefcii fimus, tamen cum tan- ta arteinftitui, atque m tampneclaros fines femper operari, quocunque demum modo" videamus, an non eadem certi- tudine fapicntifiimi cujufdam Artificis confilio gubernari novirnus, acfiqu3 ratione eam tam accurate comparaverit, penitusperfpeftqm habuerimus^ nifi cuiquam an ulli ufpi- amfint Artificesimportuni ifti fuci, dubit^ndum efle dixe- rint, quodquoartificioAutomaticujuflibet rotas, filamen- ta, tk commifluras difpofuit, ipfe artis ignarus chm (it, non intellexerit.

Dcnique fuam cuique non modo mundihypbthefin, fed & fuam de ea philofophandi rationem concedemus, impri- mis vero nofhi non omnino referre intelligatis mechanico veftro, anquovisalioartificio, rerum natura adminiftretur. Cum quocunque fiant omnia, confilio quodam quod ad fuos m fingulis fines collimavir, gubernari novcrimus. Quanquamfic adyerfariis omnibus impudentiflime pravari- cari, atque ne ea, qua oportct, aequitate adverfarii audi- antur, prajudicia ciere foletis, ut, fi quis ineptias vcftras a\it contempferit, aut rcprchenderit, ftatim eum qualita- tum philofophiam revocare clamctis. Qui calumnia omni- bus ingcnue philofophantibus, quos nihil tam trepide ve- rerinoftis, quam ne in turpiffimam fcholafticorum tyran- nida rurfum redigantur, odii, & invidia? fatis conflatum efle putatis. Sciatis ergo multa, acmagna ifta, qua? de me- chanicis veftris viribus loquimini nos ea conditione ultro daturos, fi retro detur , cas non e bruta, & cxci materi^ temeritate, fed ab Artificis inftituto inchoari. Quo dato omnis mter nos fedatur controverfia, cum non minorem ft! pienti* vim efflagitet iftiufmodi Mechanifrni apparatusquam fiqu^que, fola Artificis potentia, fuo forent ordine per- fedta. Quanquam igitur multa, qua? in rerum nrmiraevc- mre intuemur, nobiliori quodam principio adminiftrari jpfe puto, tamen fi omnia, fola mechanid ratione perfici vos vehtis, quanto magiscaus* principis foJcrtiam vos mi- ran debetis, quas materiam vagam, & inertcm ea arte

gubernet 5

Sect.XVH. Hypotbefes eVertmtur.

gubernet^ ut tam inviolabili conftantid tot, tamqueadmi- rabilibus muniis ipfa ultro fungatur? Cum longe pra?cla- riorisartificii fit Automata conficere, quae ipfa iefuisviri- bus moderentur, quam inftrumenta, qux nihil, nifi ipfius Artificis fubfidio moliri poflimt. Non ergo e3 quseftione verfaturvobifcum controverfia, anNaturae pha^nomena me- chanifmo explicanda* fint? Sed an mechanifmusifte,cujus tan- tam vim efle vociferamini, nifi causa quSdam intelle&rice inftituatur, tam mirabilia efficere potuerat > Iftuc fi in vos difputandum fufceperitis, quam mirifice facetiis veftris cap- ti dele&abimur, ut in uno Epicuro nihil eflc, quod ube- riori rifu dele&ari poflit, quam iftiufmodi conatus infania vidiftis. Imo quidem tam crafla?, & curtas funt,quas ha&e- nus finxiftis, hypothefes, ut, fi cum ipsa rerura fubtilitate conferantur, vosquoque, nifi quod vobis, veftrifque cbm- mentis ridiculfe aflentari foleatis, tam graves ineptias non pofletis non irridere 5 faltem ufquc adeo inepta? funt,ut fatis ipte declarent naturam rerum, non fua, fed alid quSdam, qu^cunque fit ifta, ratione gubernari. Clamatis rerum omnium vires Iblis corpufculorum motu, magnitudine, fi- gur3, fitu, &ordineexplicari 5 atfi,ut intimam cujufvisef- feftus naturam explicetis, defideremus , nunquam ulterius pergitis, nifi auod eo modo, quo fit, atomorum motu quodquefieri doceatis. quanquam, omifs^ plerunque inte- riori rerum naturS, fatis vos fecifle magnumque aliquid affe- cutos effe arbitramini, fide unaaut alteni cutanefi qualita- tc conje&uras qualefcunque attuleritis. Sibi itaque per me licetplacere pergant Hypothefibus fuis extruendis mecha- nicarum legum Archite&i, atque fua quifque, fi quam fa- bricatuseft, gaudeat, 8c fi quosdifcipulosadeptusfit,regno ipfefuo, modofuoDeum non exuat, ut placet dominetur. Sinfuiiprovinciacontentuseflenolit, fed in Numinis po£ fefiiones irrumpat, fuae det temeritati, fi fuis ipfe omnibus exuatur. Atque fic Cartefius (ut ad eum a communi mecha- nicorum causa redeamus ) qui egregius philofophus efle potuerat, fi quas in mundo condendo partes fibi fumpfit, fumrno opifici tribuiflet. Cum vero omnes fibi fumpferit, nil, nifiruinas& fibi & Mundo fecit 5 etenim quse fit vera rerum naturae fabrica, & quibus artis mechanica? legibus

p p extru&a

Epicurt &r Cartejti Disp.IIL

extructa fit cum fuo Acumine explorare potuit 5 quod fi fe- cerat, germanam mechanicam Philofophiam confeciftet. Cum vero mechanifmi fortuiti feriem, atque LVlundi ftruftu- ram, fine Deo ordiri ipfe vellet, cum omni fui ingcnii fub- tilitate, lutulenti ifta Epicuri fatuitate demerfus, voluta- vit, nequemulto peritiori elegantia,quam homulus ifte im- peritiffimus, luta, & limum aggeffit. Atque fic non modo omnem rerum noftrarum univerfitatem, fed & Mundos alios innumerabiles fine Archite&o, 8t Machinamentis Ob- limatorfabricare pergit.

Se c T. XVIII. Primum nullum fpatium a corpore diver- fum efTevoluit, & cujufque locum, nihil aliud eife, quam fuam cujufque magnitudinem 5 atque igitur nullam rn Uni- verfo vacuitatem, fed praxise quantum materia?, fpatiitan- tundem efle, ita ut ficubi nulla reperiatur materia, ne- que fpacium efle, ubi autem reperitur, abfoluta fit, nulld interje&& inanitate, corporis plenitudo, Atque ita confti- pato Univerfo proxime Deum omnibus materix particulis motum initio impreffifTe voluit, eafque eundem primd Naturse lege femper confervare. Atque fecunda a centro abire. Tertia, fi fibi permittantur, omnium reftum fore. Cum veroalice aliasimpedierint, QuartJ denique omnes in circularem flefti. Qua tandera motus ratione cum mutufi compreflione conterantur, temporis decurfu tria elementa fiunt $ Quorum primum fubtilem quandam materiam efle voluit, qua? circulari ifto motu, e particularum angulis ab- raditur 5 fecundum globulos omnes, qui abrafis angulis, fu- perfunt^ tertium particulas quafdam ftriatas, quascumper tres globulos tranfiverint, tribus ftriis, cochlearum more, intorquentur. EprimoSolem, e fecundo Coelum, etertio Terram cumPlanetis, &Cometis fieri ftatuit. Atque eti- am alia quaecunque in Natura evenire cernuntur, quemad- modum trium iftorum corporum motu, atque fineullo Ar- tificis auxilio, foli mechanicarum legum neceffitate eveni- ant, ipfe mathematice cum explicare, tum demonftrare pollicetur. Qu3 autem defcriptione, & quo eventu, dc fingulis fiio ordine Phaenomenis, fumma autem brevi- tatedicemus. Cumenim magnam Provincia? partempr»-

occupaverit

Sect. XVIII. Hypothefes eVertnntur. 295

occupaverit; vir dofiiffimus, qua? ipfe trafiavit^aut om- ^lc^c ^oru5 nino mittam, autquam maxime potero, breviffime expedi- nciirMct' am. Caeteraforte aliquanto fulius,& uberius expofiturus.

Rei autem initio eodem quo Epicurus turpiffimo luto tenetur, fic enim exorfuseft ille, 'Et kcjwi** isi bh-oV, Empyr.i.ad- aMflf j£ §si wmtnsi Igiv *£$ mqv, fi motus (&, f/?, rfty/i verrus phvf< /»^^f eji9 eji ergo & inane 5 ita tamen rem tra&avit, quafi, ut contra fe ipfe dicat, maxime curaverat, ut ne quidem fpatii punftum per omnem fpatii immenfitatem inane reli- querit. E3dem Cartefius folertia, cum hoc uno poftulato, nempe materiam moveri, omnia naturse phsenomena le effe&urumpollicetur, id proxime curaehabuit, nequisple- na corporis pofleffione vacaret locus, in quem abire pof- fet 5 non modo quod minimam fpatii vacuitatem teterri- mum naturae portentum exiftimaverit, ( quibus autem ratio- nibus, quantum materi^ intereft, cuifoli omnia deferri vo- luit, poftea dicemus. ) Sed quod primas matcri<£ particu- las fefe invicem non minori vi, & duritie, quam lapides molares compreflifle fumpferit , Quod tamen, nifi fumpfe- rat, triafuaElementa, quaeeramentis, Sc limaturis hoc mo- tu violentoabrafisfiunt, efticere non potuit. Atque vero fi Mundus ab initio fblidiffimis corporibus ubique implea- tur, quicquid fibi perfuadere poffint fubtiliora ingenia, cer- te Neminem efle mihi ipfe perfuadeo, nifi fubtilitatis affeftu communesomnesomnium hominum notitias decoxerit, qui non intelligat, nihilo facilius quicquam per aera moveri, quam fi totum a Coeload Terram ufque fpatium folido mar- more impleatur. Neque quicquam fe adjuvat, cum exhoc Pars2 quod loca omnia corponbus plena fwt^ femper eddem materid Art.33. partes<equalibur locis co£quentur } fequi fateatur nullumcorpus movcri pojje^ nifi per circulum, ita falicet ut aliud aliquod cor- pus ex loco^ quem ingreditur^ expeUat, hocque rurfus aliud^ & aliud ufque ad ultimumr quod in locum a primo dereliSum^ eo- dem temporis momento^ quo dereliSm cji, ingrediatur. Se- quitur quidem, & quid, quaefo, abfurdius fequi potuerat, quam mufcam movere non poffe, quin fimul uno, eodem- que momento, totus undique concutiatur Mundus ? Quid vero fi forte a parte boreali una, ab auftrali altera movea- tur, an non penitus, utpote tam contrariis motibus con-

p p 2 cuflus

2^6 Epicuri <<r Cartefti Disp.HE

cuffusdiffiliret? Netamen tam facilem totius Naturse rui- nam metuamus, neutra quidem, ne Probofcidem unquam* movere potuit. Quo enim movere incipiat, cum totum to- tiusCirculifpatiumabufque fronte ad tergumfolido corpo- re referciatur ? Quid autem in re tam perfpicua multa? Si enim Univerfum tam plena natura ubique conftipetuiv fit>> gulare nihil, autre&a, aut per orbemr moveri potuir, cum. quocunque tendat, ipfumcorpus, quod proxime fitum eft, ab omni parte, ne locum cedat, prohibeatur 5 adeo ut, quantumcunquc nitetur, motum nullum per fempiterna fe- cula inchoaverir, aut fiinchoaverit, primum ipfum Univer- fiim locofuo commovere neceflc eft. Quod denique fi mo-, veatur, nulla alia ratione moveri poffet, nifi ingentiscujuf- dam rotceinftar, una cura omnibus fui partibus circumvol- vatur. Nifi vero tantum fenfuum prajudicia exuere labo- raveris, ut cum praejudiciis ipfi fenfiis fimul exuantur, an non Aerem, pr^fertim Patriae tua?, quo fiitis tenui uti con- tigit, minus craflnm, &concretum effe fentis ? Quod ni fit, qui, quxfo, te aut fpirare, aut movere poffe putas? Aut qui volucres, quoties ab OrtuinOccafiim volare nituntur, denfis globulorum turbinibus, quos incredibili vi, & celeri- tateincontrarium explofos efTe ais, mille, milleque yulne- ribus transfixos, atque confoffos non efle intelligis ? Silo* cum cedere dicas, praeterquam quod nullus pateat in quem cedant, id quoque de globulis Bombarda explofis dicas, cum ifti his multo vehementiori celeritate, eadem vero foli- ditate (cum eadem fint omnia) moveantur. Craffa funt iftaec, Cartefi, crafla funt omnia, atque fomniantium por- tentis, quam philofophorum lucubrationibu6 fimiliora. Ne- que ad tam perfpicua Refponfi (atis efle putes nobis expro- brare mentem, ut Philofophos decet^ a fenluum pra?judi- ciis non fiuis abduxiffe, quo quidem prsefidio tuas tandem omncs mathematicas demonftrationes tueris. Non enim£. pneoccupatis puerorum opinionibus, ut tu eorum experi- mentis, diiputamus, crede mihi omnes qqantum ipfevelis multis abhinc annis abjecimus, puris, Stintegrisfacultati- bus tecumagimus, neque quas rationes afferre volumus, nifi. qux optima fenfuum fide confirmantur. Te vero nonmi- amur tam importune a fenfibus ut caveamus, monere, cum

quandiu

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XfX. Hypothefes evertuntur.

quandiu iis utamur, a craflis tuis fubtilitatibus non poflu- musnon abhorrere. Quanquam profefto adeo tam omni rationi, quam fenfui, adverfintur, ut, priufquam iis aflen- tiri, aut quidem intelligere conemur, mentem oporteatnon modd a fenfibus, fed a feipfa,abhorrere.

Sect. XIX. Atque igitur ne quis in rerum naturam vacuo patefiat aditus, tolluntur omnia, non fine vi maxim^ omnibus illius facultatibus illata, per quas fe quoquo modo infinuare poflit. Atque adeo ne fit, neque motum, neque (patium3 neque locum, neque rarum, neque denfum, ne- quedurum, neque molle in rerum Univerfitate reliquit, aut faltem enormes, & diftortas quafdam iis omnibus notio- nesaptavit, quse cum omnium Naturis manifefto pugnant, folum, ut peftiferum iftuc monftrum a quovis in Mundi moenia introitu prohiberet. Primum ergo nihil in Natur3 reipfa durum efle voluit, fed tunc folum duritiem fieri, cum quid alteri non cedat* Si enim quotiefcunque manus vejlr£ verfus aliquam partem moventur, corpora omnia ibi exiftentia reccderent ( fi verd plena fint omnia quo recedant ) eadem celeritate^ qui iU<e accedunt, mitiam unquam duritkm fcntire- muf. Quafi - idem corpus quod dum quiefceret, folidum, & compa&um fuerat, fi moveri inceperit, continuo in mol- liciemfolvatur: Velutifi Cartefiusdigitum globulo marmo- reo infigeret, durum effe fentiret 5 fi tamen eadem celen- tatedigitofubducaturglobulus, qiu ipfe feqiu aut voluit, aut potuit, mollem, 8c fluidum effe diceret. Nimis ccrte violenta hxc funt5 quam ut homines fenfuum praejudicia f cumCartefio ficappellare placuit quidquid fuis fubtilita- tibus non favere vidit ) exuere perfuadeant. Verumta- menduritieinotionemaliter definire non potuit, cum enim Univerfum folida materil ubique plenum, nulLlque vacui- tate interfperfum ftatuerit, dura a mollibus partium folidi- tate differrenon poflent, quatcnus ift.i hypothefi fint omnia xque folida, nihil itaque reipfa aut durum, aut molle effe, fed ita forte dici refpeftu fenfuum noftrorum, quatenus iis aut cedere, aut refiftcre contingant, ne ipfe fecum difli- deret, coaftus definivit. Mihi vero liceat omnes fenfuum errores, quos a prima aetatc, 8c cum ipfo Nutricis lafte

Epicuri Cartefii Disp. ttL

fuxiifecontigit, adextremamufquecanitiemretinere, quam ut vir faftus hujufmodi nugis oblefter, quibuslnfans fe de- cipi, & deliniri dedignaretur.

Atque huic fimilis, & confentanea eft Rarefaftionis ck Condenfationis definitio. §&antum, inquit, ad rare* faUionem^& condenfationem,quicunque ad cogitaticnes fuas attendet0 ac nihil volct admittere^ nifi quod clare percipiat, non putabit in ipfis aliud quidquam contmgere^ quam fi'gur<e mutationem 5 ita fcilicct^ ut rara corpora illa (int, inter quorum partes multa intervalla exijlunt, corporiUw aliis re- pleta 5 & per hoc tantum denftora reddantur, quod ipforum partes ad invicem accedentes' intervallaifla in/minuant, vel planetollant. Praeftaret iane, utmihi videtur, mediocri in- • genio quoquo modo fapere, quam tanta fubtilitate, quod evulgoquifque intelligit, non intellexifle. Quis enim ad denfitatem nihil intereffe non clari percipiat, an corporum intervalla corporibus ejufdem Naturse, an aliena?, implcan- tur, fi penitus impleantur? Atque etiam, (1 undique ita ar&eftipentur, figuram nihil mutare poflc, cum omnefpa- tium, quocunque fleftas, prius folido corpore occupetur. Et denique fi univerfa Natura moles ita ardte compingatur, eamuni partemoveri non poffe, nifi quatcnus una cum to- tius motu feratur. Perfpicuae funt conclufiones, & qui- cunquead cogitationes attenderit, & quicquid clareperci- piat admiferit, certe contra tantam perfpicuitatem pugnare nequit. Hanctamcnnotionem, ut fuae de abfoluta plenitu- dine hypothefi fit confcntanea, fibi neceflariam efle vidit. Cum enim corpora eadem nunc rariora, nunc compa&iora viderat, fi nulla in illorum interftitiis vacuitas efle poflit, quid dicere potuit, nifi aliis alius natura repleri > Quod quanquam nihil adjuvat, quoniam fi pjene conftipentur omnia, eadem nihilominus femper fapereflet denfitas,tani< n cum aliquid dicendum fit, nihil melius (quanquam profefto neque quicquam pejus) dicere potuerat.

Neque prioribus omnino diflidet^ quae proxime fequi- turloci, five fpatii definitio, quod quocunque vertas, at- quequkunouefignificatione accipias, a corpore nunquam differre poflit. Quod ut efficiat, in internum, ck exter- numdividit, atque de interno ftatuit eandem plane ejje iUius

in

Se ct. XIX. Hypothefes evertuntur* 2<><

htlongnmylatnm^ &profundumextenfwnem cumiUa^ qu£cor- pus confiitnit. Equa perfpicua definitionenafcitur perfpi- cua hax conclufio 5 Quicquid movetur, non in alium tranf- ferri locum, fed fuum ftcum tanquam farcinam femper por- tare. At vero an unquam cogitavit Cartefius quid fit, in quodmovere poffit ? An punftum omnis extenfionis expers? Si iftuc, qui omnes corporis extenfiones comple&i potuit } An (patium, quod ipfum fit corpus? Si iftuc, foret non modolocusinloco, fed & corpu>- in corpore: Andenique fpatium, quod omni corpore fit vacuum > Si iftuc, novus tandem repcritur locus, qui a corpore differt, ncque una cum eo defertur. Cum vero alterum abicrit, quid an lo- cum pone reliquit, in quem nos vulgus alterum, quodfe- quuur fubftitui putamus ? Si non reliquei it, ergo iftuc alte- rum, quod fuccedit, nullum ingreditur locum 5 & fi nullum, nufquam eft. An potius fuum utrumque locumfecum por- tareinquies? Ergo in qusecunque diverfa, atque longin- qua loca moventur, nunquam loca magis, quam magnitu- dinem permutare poiTcnt. Quod autem (ententi^e falfa? pr*e- clarius argumentum effe poffit, quamfi ab ea tam perfpicue fequatur nihil quod movetur loco movcri ? Cui denique notioni confcntanea eft altera ifta, locum & fpatium nihil Art.15.. aliud quam corporis cujufque magnitudinem, figuram, & fitum inter alia corpora defignare, ut, fi quoquo modo fi- tum refpedtu cu jufcunque corporis mutare contingat, id de- mum fit movere. Unde fequitur ut, fi me quiefcente, aliud corpus fitum fuum forte mutaverit, eodcm modo mo- veri me, ac fi reipsa propriis pedibus iter inirem. At fa- ne quis, qui omninoad fuas cogitationes attendat, ( cumad eas a Pkilofopho femper mittamur ^nihilinterefle diceret, ut moveri me aut credam, aut fentiam, an movear ipfe, an quicquid aliud moveatur.

Locum autem externum nihil aliud effe ftatuit quam cor- pan poris fuperficiem, quse proxime ambit locatum. Quam Art 15. eandem atque ipfius Ariftotelis notionem effe cuique notum eft, quanquam ab ipfo non arbitror mutuatum fuifie, fed cum ipfum Ariftotclem nunquam viderit, aut a Philofophis cucullatis accepillc, autin eandem forte incidiile. Id enim plerunque magnis iftis ingeniis quaeomnia novare volunt,

contigit,

500

Lib. i. de fulxil

'Epkuri & Cartejti Di sf .111»

contigit, ut ipd cadera vift qua? vctcres in fomnis fuis vi- dere vifi funt, ipfi fomniarent : Quemadmodum narrat Car- tlanus qucndam Fabrum ferrarium nomine Galcazcnm clc Ru- lck\>xx lxtitiiinfanivifle, quod jam olim invcntam Arekj- mcdkCochlcam fc primum invenifle exiftimaret. Nc vero inancs efle fomniorum fpecies ipfiintelHgant3 nihil non di- cent, aut credent, ne e fomno excitentur. Atquc igituc Ariftotelescum fuo, i. e. quodde eo Illuftrifl. Verulamius Dcaag.fcicnt. obfcrvavit, Ottomanorum more, qui regnare (e haud tuto '^^•4. pofleputaret, nifi fratresftios omnes contrucidaflct, fubla- tis aliorum omnium fententiis, locum tandem efle defini- Phyf.i4.c6. verat, m mi&isrv jgrr<^ TOjao/r©., Corpom conti?;cntis terminum, continuo ipfum Univerfum, quod nullius corpo- ris complexu teneatur, nufquam efle definire non puduit. Cap. 7. To q to^, v 7rS5 to $ 7rZoLv{p tb KJt Jc, £ ?ti aMot 17) <a^6

TBTO, QVMQ ^At^. tD^t Q -mc (£ oAoj>, lifov '£%lV *%W§tV TW

orzLviis. TJniverjum verb non cfi alicubi, qubd enim alicnbi id ipfum eji aliquid, & infuper oportet pr£ter hoc cJJe alwd quid- piamin quofit, fedpr£ter univerfum^ <& totum^ nihil ejiquod Jit extrarZ)niverfum. Cum vero exfententia fuatamper- (picue fequatur nufquam eife Univerfum, tam immani con- clufione ab ea deterritum efle putarem 5 nc tamen defini- tionis (u# labefa&etur Authoritas, nulquam efle fidenter dicendum eft. Eruditam hominis Grxci impudentiam! Qpod idem etiam Carteftus cum, five Mundus finitus, five infinitus ftatuatur, fequi vidiflet, fubtiliflime ( ut fibi vi- fum eft ) neutrum efle dixit, atque conclufionis vim ver- bulo infolenti indefinitum efle dicendo elufit. Plane fequi vidit, fi interminabilis fit mundus, cum nullis contineatur terminis, nufquam fore 5 fi terminetur,nullius tamen corpoi is fuperficie circumfcriptus, extra omnem Joci complexum ja- cere. Quid ergoagendum eft, cum perfpicua fit utrinque conclufio ? Periclitanda (unt omnia, ne levillimum defini- tioni confletur periculum, atque igitur neque finitum, ne- que infinitum efle dicemus. Auda&er profe&o di&um,atque aperte ipfi Dialeftic# fundamento contrarium, ut quicquid enuncietur, verum fit aut efle, aut non efle. Quod enim neque finitum, neque infinitum eft, nequeterminari, neque non terminari diccndumeft. Quod cum dixerit,unam minam

in

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.XIX. Hyfothefes eVertuntur.

in mcndicantemquendam, Diale&icum erogare monerem. Quid autem fi neutrum fit, cfle poftit ? Indcfinitum ? O acutam hominis mechanici hebetudinem, qui inter duo ifta mcdium fe reperifte putaret ! Iftuc enim indefinitum aut terminatur, atque adeo finitum cft$ aut non, atquc adeo infinitum. Nemo certe in Dialeftica ufque adco c^cus efie poftit, quin videat ad illorum alterum acceflifle oporterc. Cum vero tam otiofo verbulo praeclaram controverfiam tanta inter philofophos contcntione agi- tatam, folidefefuftulifleputet, quis, qui ipfe non infani- erit, non modo ca?cum, fed & amentem efle dubitaret 3 Atqui tamen non modo omnibus Dialeftica? rationibus, fed & fibi, ipfifque haminum (enfibus parum eft, fi con- tradixerit , modo frn&a , integraque fervetur definitio. Cum enim locus extcrnus fit fola corporis ambientis fuper- ficies, fequitur plane, mutata fuperficie, Iocum quoque mutari, atque igitur Turrcm flante vento, cum continuo nova fuperficieambiatur, loco movcri. Nequaquam,inquit Cartefw, nifi fitum quoque immutarct. Tollcnda ergo eft defiriitio, fi enim fuperficiesambiens fit locus, ipsamutata, quis tam impudens, qui locum mutari negaverit > Aut fi ne- gaverit, quid certius concludi poflit, quam eandcm locuni non efle ? Quantacunque autera certitudine concludatur, ciim femel elle di&um iit, femper efle dicendum cft. Efto igitur. Quidautem ipfa fit fuperficies dicas. Piimum/>cr Lib.i.Arc.i fupcrftciemnonhic inteUigi^ inquit,»Zkz» corporfc ambicntfcpar- tem, fcd fohtm tcrminum qui mcAius cji inter ipjum corpm am- biens, & id qttod ambitur, quiqtx nihil alittd cji, quammodus. Quifquamne vero ita defipiens, ut credat terminum,quineu- trius pars fit, inter utrumque fitum efle, cum fit fui pars ex- trema corporis cujufque terminus? Aut fi inter utrumque medius fit, qui corpus, quod proximum jacet proximum efle poflit, cumalterum ab alteromedii interpofitu fcparetur? Cum vero medium iftuc modum cffe ftatuerit, Quifquamne prxter Cartcfium d\x\ih poterat,modum,qui ad neutrum per- tinet, mediuminter duo corpora jacere ?Quas enim tam ridi- cula rcs eft,quam fine fubftantia modus? Deinde intelligi fu- ibid. pcrjicicm in communi,qu£ non fltparr unius corporfc magfc quam alter Ufty fed cadem lcmpcr effc ccnfcatur^ citm rcttnct eandem

Qjj magni-

Epicuri & Cartejti Disp. III.

magniiudinem &figuram. Ergo quocunque deferatur mo- bile, locum nunquam mutabit, cum fuperficie i&Xincommu- ni ubicunque fit, femper ambietur. Iftucautem maximum fuaeinDiale&icaperitise argumentum videtur, quodfuper- ficiem communcm a particulari re feparabilem exiftimave- rit 5 itaut, cum abierit particularis, maneat communis. Si vero una, eademque res fint, utfunt, mutatafuperficiepar- ticulari, fimul mutabitur communis, atque igitur moto aere movebitur & turris, cumnovafuperficie tam fpeciali, quam generid, ambiatur.

Sect. XX. Alias autem omnes fubtilitate maximevin- cit motus definitio, quippe reje&a vulgari iftl, quod (Tt attio^ qui corpus aliquod ex uno loco in alium migrat ? quan- quam cur non placeat, nifi quod fit vulgaris non intelligo* alioqui certe fatis pcrfpicua (fi definitione quavis opus fit ) videtur, rem quamque tum moveri, cum e loco in locum migraverit. Tamen cum nullum locum efle dixeri- mus, nifi quem corpus quodque fibi fua prafenti3, & mag- nitudineeffecerit, non feremus. Quam ergo illius vice fub- Pars2.Arc.24. ftituendam effe placet ? Ejfc tranjlationem unius parti* mate- ri£, five unius cx vicinia eorum corporun^ qu£ iUud immcdiate contingunt^ & tanquam quieficntia fpcUantur^ in vianiam diorum. Belle admodum, Cartcfi, atque, ut foles, acute ! Qud vero Authoritate audire avemus. Atque primum quamobrem, fi quid omnino moveatur, ex unius vicinitate in alterius moveri necefie fit ? Quid enim fi unica omnium eadem coagmentatione compafta moles fuiffet, an non mo- vere potuit, quod deeffet alia a cujus vicinitate migraret? Quid fi Cartefw folitarium vixiffc contigcrat ( fi quibus ex- emplisfamiliaribusipfeufus eft, nobis qu-oque uti licuerit) an non propriis pnediis fpatiari potuit, nifi fortetribules, Sc vicinos habuiflet, quorum alteri hodie, cras alteri pro fua urbanitate eum invifere placeret ? Quid vero qudd motus magnitudinem tranjlatwne ab aliorum corporumvi- cinia metiamur, an idcirco ipfa tranjlatio nihil fit aliud, quam ipfa viciniae mutatio? Cum five alia corpora fuerint, five nuJla, quifque movere fe, & a loco in locum transferri, id- fjue nullis prayudiciis occupati fentiamus. Atque nifi ipfe

Cartefus

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

S e c t. XX. Hypothefes eyertuntur.

Cartejlushogicam, nedicam, linguam Latinam, planenefci- verat, aliam effe fitus, aliam loci mutationem intellexerat } Situm enim eam, quam quidque cuique pofitionem habet, Latini definirent 5 Locum vero fpatium quod, alterum quid- visfit, necne, quidque occupat. Situs ergo ciim fitrerum alterius ad alteram ordo, in neutia mutari poteft, quin in utraquemutetur 5 Locus vero cum fit (ut loquuntur Logi- ci) resabfoluta^ mutari, nifi cujufque motu, nequit. At- que igitur etiamfi omni motu fiat vicinise mutatio, tamen ifta ipfius motus naturae prorfus eft aliena } cum corpus quodvis, etiamfi nulla fit alterius vicinitas, elocomlocum transfcrri poffit.

Quid quod deinde hinc plane fequatur corpus quodli- bet, dum quiefcit, moveri, ciim ifto immoto akerius cu- jufque motu fieri poffit vicsni^ mutatio? Conclufionem au- tem vidit Cartefius, atquequanquamfatis enormis fit, quse quenquam a quavis opinione deterreat, pro fua aut libera» litate, aut ofcitanti ', eam amplexus eft, neque adeo defi- nire dubitat, In omni motu tranflationem ejfe reciprocam0 nec A poffe intclligi Ccrpus A B transferri ex vicinia corpork C D, quinetiam fmul intclligaturCorpusC D ex vicinia corpork A B'-> ac plane eadem vk^ & aUio requiritur ex una parte, atque cx altera. Quis autem corpus alterum cum quiefcit moveri credet, folummodo quod alterum vicinum amoveatur ? aut fi una cum eo moveri contigerit, quiefcere tamen diccret, qudd corporis contigui viciniam non mutaverit 5 atque adco fi omnia eodem motu abripi contigerat, femper tamen, quod idem inter fe intervallum confervent, quiefcere dice- rentur. Atque hinc quanquam ipfe Terram circa propri- umCentrum motudiurno, Sc circa folemmotuannuo, mo- veri definiverat, nullum tamen in ed motum proprie fic didlum reperiri feret 3 quia non transfertur ex vicinia par- 1 tinmCmli^ quatcnus immott confiderantur , quanquam enim vulgus, quod ex uno loco in alium migret, eam moveri di- ceret, tamen fiquis Philofophus advertens cam cjfeGlobum in Coslo Jiuido^ cy- mobili contcntum^ folcm autcm^ & ficUas fixas eundcmfempcrintcr fc fltum fervare, hk utatur^ utimmotisad iuim locum clcterminandiim, & idco affirmn ipfwi movcri, abfque ratione loquctur, Si vero tam fatue fit cum Philofophis

Qjq 2 fapiendum,

}04 Epicuri Cartejii Disp.III.

fapiendum, ut quanquam quicquam mille millehos paffus quotidie transferri videam, tamen immotum femper effe Jovem lapidem jurare tenear, liceat mihi cum vulgo tan- tundem fidei feniu^m prayudiciis habcre, ut quod e loco in locummigrarevidcam, movcri crcdam5 atque palam dice- re aufim. Imo vero hinc non modo Terram, dum quiefcit, moveri, fed & contrariis motibus fimul moveri fequetur. Si enim omnis Tranflatiofit reciproca, cumfupcr ipfam Cor- pus ABtransferturab occafu in ortum, & corpus C Dab ortu in occafum, Terra in viam utrique contrariam, cum utriufque viciniammutaverit, fimul transfcretur. Atque id Psrs2.Art.32. quoque vidit ipfe Cartefius, Qui igitur elufit? Sequi fate- tur,fed tamen dicendum effe negat, quod contrarii ifti motus intcr fe pugnant, atque igitur ifto cafii fola corpora, non au- tem iplam Terram moveri, ut credamus, monuit. Atqui quid, quaefo,abfurdius quisaquovis adverfario extorquere defideraret, quam quodipfeultro fatetur ? Aut fi ipfe fibi adverfari optallet, qui apertius feciffe poterat, quam ut cum Articulo uno tranflationem omnem reciprocam effe& dixerat, & demonftraverat, proximo reciprocam non effe non modo apcrte fateatur, fed & eadem demonftratione id fefateri cogat. Satis cquidcm contra fcntcntiam conclu- fum efle putarem, cum duo iftacxca fequi plane demon- ftreturp tum eandem rem eodem tempore moveri, & non moveri, tummotibus contrariisfimul transferri. Utramque conclufionem Cartefius ipfe vidit, eo tamen acumine efie vo- luit, ut nihilominus in fententia permancndum effc putaret.

Poftremo vero qua Naturae neceffitate fit, utcorpora, quorum viciniam mutando fiat motus, fint quiefcentia? Quifquamne putare poteft, cum ipfe ambulaverit, five alia omnia moveant, five quiefcant, fc plus, minufve moveri? Quid corpus quod transferri videmus attinet akerius aut motus, autquies, ita ut moveatur alterum folum, quod al- terum quiefcat, quod fi moveri incipiat, iftuciftaduntaxat causamoveridefinat? Quid quod deinde cumad cujufque motumaPcujus quietem poftulaverit, fecum ipfe ea re, ut aliis omnibus, confenferit? Cum in fua PhilofophiS nullum fit fan&ius, aut antiquius decretum, quam in motu efle ©mnia. Quanquam enim particuks in moleculis fuis immo-

tas

Sect. XX. Hjfotbefes evertuntur.

tas retineri, atque quamdiu retinentur, non in motu, fed ad motumconatu eilc voluerir, vifibiles tamen omnesllni- verfi partes,- atque ad quas tanquam quiefcentes in motus rnenfura (peftare poilumus, fumma pernicitate mbvcri volu- it. Atque igitur ipfe, fiquis Terram moveri affirmet, quod I ftellisfixis utatur, ut immotis ad illius locum dcterminan- dum-> eumabfque ratione loquiedixit, quod nulla fitratio, cur fixasconfideret, ut immotas, cum fcire non poflit, quin moveantur, non modo ipfa?, fed & multa corpora ultra ip- fas, qua? non videmus. Quanquam vero omnium pracla- riffime di&um videatur ad cujufque motum alicujus quie- tem poftulari, ciim ipfe eodem tempore omnem motum reciprocum cfle definiverat, adeo ut ex eo folum, quod res mota in novam viciniam* transferatur, iftam alteram, qux alioqui immota permanferat, transferri dicendum fit. Qui crgo, fi ea ratione quod fe moveat altera moveatur, ut quiefcens^zScm pofiit > Quam pulchre conveniunt ifta, nifi altera quiefcat, non poteft altera moveri^ & tamenfimove- aturaltera, non poteft altera quiefcere? Clara? mehercule, diftin£te, & perfpicuaererumnotiones, atque quales, ab hu- jufraodi inventiomwt virk, femper refcrre folemus.

Cuivis, qui paulo fuerit nafutior, hxc tam enormia pra*- fatum fuiile Cartefium, fuboleret, ut iis hominum animos adomnia devoranda pararet, atque equidem, fi quisiitec omnia exorpferit, nefcio an quicquam tam enorme fit, quod poftmodum gutture tam diftento, hxrere poflit. Ipfe ve- rononaftutid, fed mente intcgr3, & fimplici fachimfuifle arbitror 5 cumcnimmilestransfuga ab armisad literas devo- laverit, aut prorfus Dialc&icae, a qua inchoare debuerat, oblitus eft, aut cum non ftatim de fummo imperio cogitaret, vulgarem iftam Scholafticorum (erio perdidicit, femperque tanquam indubitata arte ufus eft. Atque igitur toti(es tam turpiter in rebusclariflimis lapfum fuifle contigit aut quod mald Logica utebatur, aut quod nulli Atque eaadmira~ tione, qua qui nihil in ea arte intelligunt habuiifeper noti- ones fuas objeUivas^iformales in Metaphyficis liquct } quan- quam (ut novatorum omnium mos eft, qui cum per quos profecerint, fateri nollent, rebus tritis verba nova, & m- ufitata dare, ut cum notionem prifcam nomine quovis info-

^3

j0($ Epicuri <& Cartefii DlSP.III.

lenti appellaverint, ipfi ipfiusnotionis Authores videantur ) quas fcholaftici pracifwnes appellant, ipfe Idw appellavit, atquc eodem fcre acumine quo otiofi ifti de iis difleruit. At prseter infignesfuasinMetaphyficis (ubtilitates egregias mul- tas Phyficae fu#, quafi magni momenti ipfe putaverat, dili- genter infercire conatus eft. Atque primum a gravi ift3 con-

Parsi.Art.5o. troverfia fere exorfus eft, an fubftantias nomen Deo, & Creaturis conveniat unwoce^ an tqitivoce ? ^ Atque fumma Philofophigravitatc, ut nequaquam uniyoce convenire pu- temus cavere monuit, an vero fcholaftici, a quibus fumpfit, barbaris iftis vocibus quicquam fignificare vellcnt, aut (I vellent, anquidomnino poffint, animumnunquaminduxit, fed temere eos tumin voce, tum in fententid fecutus eodem modo, quo illi controverfiam deffnivit. Atque eadem eti- amratione, quod fcilicet Deus, ut exiftat nulldaMrein- digeat, aliseautem omnesnon nifi illius opeexiftant, atque igitur nullam fubftantise fignificationem efle utrique commu- nem. Exiftcntiae fuse conditione fateor ut plurimum differ- re, atqui tamen non intelligo, cur eddem fubftantia? appel- latione non convenirent, ut univerfali fua notione, quam habent, ab aliis omnibus, quxfubftantiamonfunt, diverfam concipiuntur. DijudicatS autem h3c nobili inter Deum, & Creaturas controverfi^, in fummum Dei honorem, itaut cum ipfeeodem cumiis Subftantiae nomine appelletur, non eademfit iftiusnominis fignificatio } mox quinarium pradi- cabilium ut vulgo vocantur feu ut ille univerfalium nume-

Arc. & rum Trianguli natmi mathematice demonftrare pergit. Ad fummam vero Logicas peritiam pervenit, cum definire pro- feftus eft, definitiones enim Ariftotelicas, quas a fcholafticis defumpfit, plerunque fequitur 5 Ariftoteles vero cum, qui praceflerunt, res bene defcripferant, eas, ne ab iis non dif- fentiret, male defcripfit. In quantas autem calamitatcs, aut propria infcitiS, aut eum temere fequendo, incidat Carte- fius, fufius, quam res meretur, jam ante diftum eft. Quan- quam omnium fumma fit, cum inreeadem naturam generi- cam a particulari feparabilem effe, atque quoties quicquid •movetur reveri feparari ferio animoque fimplici putaverit. Qua unare virum acutum in Logid novare non meditat um fuifle liquct, fed cum illius fidemmdubitatam, ut Mathc-

maticae

Sect.XXI. Hypothfes eVertuntur. matic* fu* arbitratus fit, quas Diale&ic* leges, Sc notio- nes a Keciermanno. aut alio quovis vulgari fyftemate di- dicerat, maximus alioqui omnium dubitator, nihil dubi- tans, abforpfit.

Sect. XXI. Excifis hifce Dialeftic* dumetis, quorum obfcuritate, quoties ledifficultate quavis confliftari fentit, tenuitatem fuam abfcondit, & tuetur 5 cum eo ordine ple- ninque profechis fit, ut difputatio a mathematicis demon- ftrationibus inchoata hujufmodi tandem obfcuris, & fa- lebrofis notionibus concludatur, his ergo, inquam, vepri- bus, & fpinis omnibus avulfis, aperitur via, qua ad me- chanicasfuasnaturaeleges, quas pone pofuit, proficifcamur.

Quarum prima cft, Ut, quicquid movetur, fud natura femper movcri pcrgat. Si quidem fui naturd moveatur, concedam* fin aliunde motus imprimatur, tandiu perfe- veraturumaio, quamdiuvis imprefla permaneret * cummo- tusmagnitudo vis impreffe magnitudini aequaretur. Pro- pterea cumomnem motum a Deo impreflum efle voluit, an ■ tandem defineret, an femper pergeret, non a Natud motus fed a Dei, qui impreffit, arbitrio demonftrare oportuit. Cum vero liberum fit Dei arbitrium ( fi quis fit Deus ) mo- tum, quem femel excivit, femper, an aliquandiu confcrvare velit, nifi quid velit, ipfe dcclaraverit, fcire nequeamus. IntelJicimus autem ( inquit ) perfeSionem efe inDto, nonjo- An liim quod in ftipfo (h immutabilk, fed etiam quodmodoquam maxime conftanti, atque immutabili opercturl Vnde jcqmtuv Dettm ■qitantum motus creavit tantundcm femper conjervare. Primum autem ifta ratione, relictis mechanicis Natur* legi- bu?,rem totam divinis Attributis expedire aggreditur. De- inde eddem concludat Dcum per omnia seternitatis fecula idem fecifle, 8c fafiurum eile, qvuod cum fit immutabilis, modo ouam maxime conftanti, & immutabili operetur. Fiuftraautemdemonftrationibus fuis indubitatam omnium exoerientiamrefellere conatur, cum proxime mutationes quafdamefle ipfe fateatur, qnas evidens experientia, vel di- vina revetatio certas reddit, quafque fne ulla in Creatore mu- tatione fieri pcrcipimus, aut crcdimus. At vero fi ahquas mutationes, falva fui conftantia, efficere hceat, cur non P plures t

Epicw-i & Cartefti Disp.III.

plures ? Quam incallide difputatur, tametfi tum experi- entia, tum revelatione divin3, quafdam in Deo operandi mutationes effe fciamus, in aliis tamen omnibus modo quam maxime conftanti, & immutabili operari, ne ipfe mutettfr, concludendum eft. At vero, mi Philofophe, fi experientia?, & revelationi fides danda fit, argumento fallimur, fi argu- mentum concluferit,mentiuntur & experientia, & revelatio. Quid igitur, inquam, incallidiusdicipotuit, quam, utquam plurima Dei opera fine illius mutatione mutari fateatur, & tamen, nifi ipfe mutetur mutari ifta non poffe concludat > Atqui qtiotidiana inquit experientia regnlam confirmat^ qitod projeffa femper in motu perfeverarent^ nift ab aere retardari contingeret. Quod quis, qu^fo, expertus eft aut ubi ? ut etiamfi axioma verum effe darem, experientia tamen fatis exploratum efle femper inficiarer. Neque enim intelligo qui demonftrari poflet, quoties pueri Iapides e funda projece- rint, eos femper in motu perfeveraturos, nifi Deus puero- rum lufus in omnia fecula confervare fua immutabilitate in- tereffe reputaret. Verum fi quis hanc legem rogaverit, minime tamen omnium Cartefius, cum tantum ipfe abeffe ve- lit, ut quicquid movetur, fua natuni moveri pergat, ut creatum nihil, nifi vi qu2dam fuftentetur, quae ea non minor fit quam qux primum creavit, non poffe momento perma- nere ftatuat 5 fi vero ifta fit omnium, praeter unum Deum, conditio, ut eodem, quo funt ftatu, fu3 natuiu perfeverare nequeant, non fui natura permanere apta funt, cum3 nifi caufis externis confcrventur, omnia plane interirent. At- que igitur ipfe Cartefus ad motus perfeverantiam femper pra?fcntcm Numinis concurfum poftulavit, ita ut, altero lublato, alterum tolli necelie fit. Non ergo qufcquid quod movetur, fud naturd femper movetur, cum ab omni motu fua natura ceffaret, nifi, novfi vi extrinfecus adveni- ente, continuoimpellatur. Atqui, inquit, Deum, immu- tabiliscum fit, quantum motus initio impreffit, tantundem femper confervaturum. Efto. An non ergo aperte fatetur motum, non fua natuni, fed vi extern3, permanere? At vero fi ea fit Dei immutabilitas, ut nihil agerepoffir, nifi quod femper egerit, & quod femel egit, fempcr afturus fit, qui initio, aut materiam creare, aut eidem motum dare

potuit ?

Sect.XXL Hypothefes cVertuntur.

potuit ? Si vcro a&ionem, ut placuit, inchoaverit, cur non etiam, ut placuerit, ab eadem ceffare poffit ? En vero quam aperte cum ad Epicuri fortunam, tum ad Arijiotclk fatum accefierit, fic enim illi omne Providentia? rcgttnen fuftule- runt, quod nullum fummo Numini in fuas aciiones imperi- um efle voluerint^fed fcmpiterna quadam neceffitate vin&um (quam ab illius immutabilitate ctiam duxit Arijlolcles) ei- dem operi per omnia fecula inftare. Ita hic nofter cum ei nullum agendi cknon agendi arbitrium conceflerit, adeo ut quicquid agat, non confilio, aut ele&ione, led naturse ne- ceffitate egifle velit, idem quod illi Numen, inanem, nem- pe fine Providcntid, larvam, in fummi Re&oris locum fub- ftituit. Quod fi quis feccrit ut quoque Numcn omne a- perte tollat, fepe monuimus. autem ratione, non modoNumini Providentiameripere cumprimisconatuseft,» led quod primum a Mechanicis ducitur, omne omnium in fuas facultates dominium , fi enim quicquid movetur, fem- per nifi impeditur moveatur, & fi quicquid quiefcit, fem- per, nifialiunde motum, quiefcat, peracta rcs eft, Cartejt^ quo tendis, atque, quidvelis, intelligimus 5 mechanic^ vi, & neceffitate fafta efle omnia 5 nullum aut confilium, aut voluntatcm hominibus ineffe, fed quicquid ipfos fecum fta- tuere aut velle contingit, ad id fola caufarum materialium extrinfecus moventium, impelli. Machinas ergo efle nos omnes, atque fola machinatione moveri, nullam confilia noftra mutandi poteftatem habcre 5 fi quid agere incipia- mus, non nos in nobis agendi voluntatem ciere, fed, ad agendum, impetu arceri 5 fi abaftione definamus, non cef- fare, fed impediri. Atque hoc imprimis vultis, atque cor- di habetis omnes, nequis ufquam fit pietati, aut virtuti locus, ut vos mechanica veftil infanist fimul, & impietate correpti Bacchanalia exerceatis. Quanto autem furore alii, fuis locis diftum eft, cmanra infciti^ tu, qui prima tu| lege, qu# ipfe tam male, imo, ut a te, tam ridicule ftncitur, fancitum efle velis, fatis jam, utinam ne nimium, dixerimus. Nifi quod una adhuc ejufdem fuperfit ratio, quse, cum caeterarum omnium fit multo jucundiffima, omni- no praeterire poenitet. Motnm nempe fua natura non cejjare, quod ijio patfo ad quietem tenderet 5 ghiies vero motui cjt

R r contr**

3 1 o Eficuri <& Cartejli Disp. III.

contraria, at legibm naturs quam maxime adverfatur, ut quid ad fuum contrarium^ five fui deflruUionem^ ferri pojfit. Quantas autem tibi gratias ageret 8c haberef humanum ge- nus, fi iftam legem (ancire poflis > Duriorem enim quifque fentimus, atque omnes natura pulfu ad mortem exa&3 #ta- te brevi ducimur. Et quid fi iftuc Naturae decretum aver- lemur omnes, tamen obtemperandum eft, & cuiquc, velit nolit, quo ire jubet eundum. Noftrd vero ut in vit3 mane- amus, intereft$quid autem motus ut maneat, aut pereat, interefle pofiit > NullS philauti^ aut movendi, utnos, vi- vendi oble&atione tenetur. Cur ergo in fiium contrarium non tendat 5 cur a quiete abhorreat, cum eam neque me- tuat, neque oderit > Scias ergo, CarteJ^ fcias, inter Mo- tum, & Quietem nullas glifcere inimicitias, nullas interce- adereasmulationisa^gritudines, fedpacate, & amice utrinque vivi, atque uter fuperior fit, utrique perinde efle, & fi alter forte vicerit, cedere fponte alterum 5 neque quiviftusefh ut reftituatur, arma movere, neque qui vicit, ne reftitua- tur, vigilare. Videfne quantd cum authoritate, tum (api- entid primam tuam mechanifmi lcgem fanciveris > At fic lanciuntur omnes.

lars2.Art.3S. S E c T. XXII. Secunda itaque Natura lex eft unam- quamque partem materi£ fcorfim fpeUatam non tendere un- quam, nt fecundum ullas lineas obliquas pergat moveri, fed tantummodo fecundum re&as. Verum prorfus nego, qui e- nim a fe, aut oblique, aut rette moveri poflint, cum (uos ipfie curfus definire nequeant, neque quo ferantur curent 5 fedeo folummodo progrediantur, quovis imprefla impel- lit, atque adeo in Dei arbitrium rurfus devol vimur. Verum

Tbid. caifa hujus reguU eadem eji, qu£ pr<ecedentk^ nempc immu-

tabilitas^ & (implicitas operationk^ per quam Deus in matc- ria motum confcrvat^ neque enim illum confervat, ni(i pr<ecise qualis efl, eo ipfo tcmporis momento, quo confervat. Quam ma- le cum Deo agitur, ut nequidem unam atomum per om- niafecula oblique moveri efficiat, quin immutabilem Na- turae fux perfe&ionem decoxerit. Ufque adeo perridicula, & puerilis eft ipfa ratio, utquidem fe ipfa tollat, quis enim tam vecors efle poffit, qui credat3 fi quandounara atomum

Deus

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.XXII. Hypotbefes eyertnntur. 31

Deus vel minimum a Gcometrica re&itudine unquam impu- lerit, tum amiffis primis fuis immutabilitatis, & fimplicitatis perfe&ionibusDeumefle defiviile? autqui non vidcat,fi cu- jufvis fuerit momenti, non modo omnem motum initio re- ftum fuifie, fed femper fore ? Cum enim Dei concurfu con- fervetur, an minus immutabilitatem fuam labefa&abit, fi motum quemvis, poftquam in obliquitatem deflettitur, nunc fuo concurfu confervaverit, quam fi obliquum initio efFece- rat } Tam proclive eft magnis ingeniis pueriliter ineptire, fi animum ab infantiae praejudiciis liberum ineptiis ferio appli- cuerint. Atqui tamen hoc quoque experienti2 confirmatur, ibid. §>uia Lipk funda circumrotatus, quandocunque egrediatur^ pcr~ get linea reffa, non obliqua moveri. Bella profefto demon- ftratio, & digna quidem, quse primis naturc legibus, atque mathematicis demonftrationibus, tanquam omnium princi- pium fiibfternatur! Lapis e funda forte elapfus, non tantd obliquitate movetur, quantd cum fund& circumrotatur 5 ergo omnis omnium motus lineam reftam afFe&at 5 quafi in- numerabiles non fint movendi rationes, pneter fundarum jaftus. Quanquam equidem dubito nc pueri Philofbphum monere pofiint lapidem e fund^ elapfum, etiamfi minus cur- va line^, curv3 tamen femper moveri. Cujus egregii Ph#- nomeni, quodtanto Geometri*e apparatu obruit, &oblcu- ravitCartefius,puer cum fueram alienam caufam fufpicari me memini^ contrariosfcilicet motuum conatus, alterumavi imprefla furfum, alterum a gravitate undecunque orta deor- fum, inter quos contrarios nifus oblique ferri necefle eft, Sc cum initio robuftior fuerat vis imprefla, oblique furfum, cum autem ifta paulatim extabefceret gravitate vida obli- que deorfum. Motus autemipfe fua natura nullam deter- minationemhaberepoteft, cum non fe ipfe cieat, fed causd quadam efFeftrice imprimatur, quod igitur vim imprimit, fimul viserationem definit, qudire perget, dum aut emori- atur vis impreffa, aut ma jori impedita vel quiefcat, vel in aliam infle&at. Cum ergo omnem motum materise parti- culisprimum a Deo impreffum effe cenfeat, ipfefolus, qui impreffit, definire potuit an fecundum lineas reftas, anob- liquas ire perrexerint 5 nulla igitur ab ipfa motus natura aut obliquitatis, aut reftitudinis ratio petenda eft. Quod

Rr 2 tamen

Eptcuri <& Cartejti Disp.IIL

tamcn cum primis vellent Mechanici, ut fuas quafcunque habet leges, eas Geometrica neceffitate habere ipfi demon- ftrent} ita ut prsecisa ifta confideratione, an a causa qu3- dam, an a nulJa, inchoetur, poftulet ipfa motus natura, ut fecundum mechanicas ipforum leges definiatur.

Altera Natura* lex eft, a centro omnes materix particu- las movere conari. At qua mechanidi neceffitate a Cen- tro potiufquam ad Centrum ? Unde nafcatur ifta neceffi- tas a materia', aut motus natura, nunquam demonftrare voluit Cartefius, neque, fi vellet,potuit 5 fin iftiufmodi mo- tus determinationem imprefierit, qui Stipfum motum, ite- rum a mechanicis legibus ad folum Dei confilium devolvi- mur. Quid autem voluit, penes fuum arbitrium habuit, cum fua ininjiitabilitatc nihil interfit, an a Ccntro, an ad Centrum, modo motu fimplici & refto ferantur. At vero fic magni Imperatores pro fummo fuo Imperio contraria im- perare folent 5 Ariftotcles ille magnus omnia fubter Lun^e ambitum in ccntrum abire diu juflerat ^ noftra autem setate exortus eft Princeps, qui, everfo Macedonico imperio, om- nia & fiibter, & fuper in contrarium abire jubet. Magn3 utrique Authoritate, & proculdubio, ratione pari, cum ipsa materiS, multum interfit, an domi inclufa delitefcat, an foras evagetur. Qiiid autem agct ipfa rerum natura, qu# tam contrariis imperiis tenctur? Certe, ne magna? commoveantur feditiones, timendum eft, eum pars altera Pompeium, C^faremalterafcquatur? At fi qui per infani- am magnos fe principes cfle putant, decreta, & edi&a fua omnibus,ut placet, imperant, fuas nihilominus quifque vita* rationes fequitur, neque aliter nifi quod forte irriferit, dementium minis commovetur. Pari vcfanid mechanici ifti Reguli omni rerum Naturse ferrum, & incendia mini- tantur, nifi fuis obtemperaverint decretis. Retta in cen- tram abite omnia, inquit Ariftoteles, aut, ut in malam rem abeatis efficiam : Ne abite, inquit Cartefius, ut refta a centro abeatis, legem me tulifle fcitote, & nifi obfequamini, nunquam, quod maximfc verendum eft, fietipfe Mundus. Atresipfe (pretis utriufque mandatis, fuaquseque ratione, ut aut evenerit, aut expedierit, quaedam furfum, qua^dam deorfum, quaedam in orbem movent, & movebunt.

Poftrema

Sect. XXII. Hjpothefes eVertuntur.

Poftrema Natur* Lex eft, quod cum alia? alias impedi- verint, in orbem fleftantur omnes. Hanc quoque utmam demonftraffet ! ipfe cnim me non intelligere fateor, qui omnino fieri potuit, ut ex eo folum quod quaeque motum cujufque rectum impediat, neceflario nafcatur motus om- nium circularis 5 fed ut mihi videtur, omnes fecundum Na- turae indolem re&a linca abire pertinaciter niterentur, do- nec tandem ad alterius vorticis circumferentiam particulae hujus primas pervcnirent, ubi, fi progredi non poflent, qui- efcerent, atque aliorum omnium, quae a tergo fequuntur, motum impcdirent 5 qua tandem ratione, omnem omnium motum fifti necefle eft. Si vcro poffent, quidni extra fuum vorticem refto curfu avolarent omnes ? Qua? certe, fi om- nis motus fua natura" fit reftus, mechanicis legibus multo ve- rifimilius eventura puto, quam fe omnes m circulum deHex- uras. Prafertim cum quaeque atomus alns undique con- ftipetur, iftse aliis, atque adeo aliae aliis per totius circuli ambitum,donec ab alteri partead primam redeamus. Quod fi ita fuerit, qui, quaefo, quaevis fieri potuit infle&io? fi enim a parte finiftra impellatur, cum impulfui ifti omnis materia? moles a parte finiftra refiftat, iftum fecundum regu- las, per quas cujufque corporis vim ad agendum, vel re- fiftendum metiri docuit Cartefius, facillime fuperabit. Cum vero quarque particula alii, tam a dextra, quam a riniltra conftipetur, atque cum linei refta ire pergant omnes, cum deinde quamdiu ea pergant, non poffunt ahae aharum vias occupare, cum denique nulla ufpiam fit vacuitas, m quam corpus e linea fua eliminatum abire poffit,nemo certe ea he- betudine efle poteft qui non intelligat omnes femper refta fua via moveri, cumneque alias aliae impellant, neque ab aliis impellantur, aut potius cum tam arfte fe invicem pre- mant, ut qu^que Atomus non ipfa fecum ardius uniatur, quamomnes invicem, quatenus non major fit inter ipfcs vacuitas, quaminter Atomi latera, unicam compattam, 3C conftipatamomniummolemexonn.

Mechanic* leges hae funt, qmbus egregms llle Philolo- phus hunc, quemufpicimus, Mundum fine Numine, aut Numinis ProvidentiS, machinan polhcetur. Atque li a Natune Conditore ad mundum fabricandum mftitutas ta-

Kr 3 terl

3M Epicuri & Cartefii Disp. III.

teri vellet, omne Numen a rerum natura exclufifle non ac- cufaveram. At n.M tale voluit Cartefius, fed folumfide- tur motus, iftas effe iftius conditiones quas ipfe dixit, ne- que fi Deusvoluit, alias efie potuiffe, atque igitur nullo Num.msconfihofaaa fmfieomn.a, fed Ntlmenfit, annon fit, fecundurr ' motus leges mechanica neccffitate quicquid evemt, evemfTe. Et quanquam earum rationes quafdam ab Attnbut.s d.v.ms expofuit, ejufmodi tamen funHns omnemv,m Prov,dent.Santecedunt, atqueeadem neceffi- TLZ^ C ^ rerrum Naturaexiftit, eidem dominantur 5 Adeo ur, umotus fineNumme inchoari poffet, necellefir fecundurr . leges .ftas definiri, & cum inchoavedt DeU non ilhusconfiho, fedfolanatur* neceffitate in certam rationem determ.nan. Atque igitur admodum fufpicari me fateor Cartefium, ut Ieges fuas ftabiliret, attributa divina ludi^ cre.nterpofu.ife; ex.ftimare enim nonpotuit vir, quinon plane truncus fu.r, maximas Numinis perfeftiones pericli- tar , h unam atomum .n orbem circumferri efficiat ; atque ig.tur popular.ter tantum egifle dubito, cum Mechanif mum iuum ab ipfius Dei ratfonibus incho^S^ Topulum

S^HE'*?'* 3CCeptUrUm' ^odDPeiPmter- eiie putat. Ahoqu, ,pfe „s non multum tribuifle vifus eft fedcum ad res efficiendas proficfcitur, folamechS motus, Sc maten* neceffitate omnia expedivit ouk qu.d 1 autem in animo habuerit, cum id imprimis voh it mechamca neceffitate a Deo nequaqnam conftim ti om- nem rerumnaturameffici, & adminiftrari, quorfum Deum

ftratSuT eUamfi T fit' jPfe M^hematicis demon ^tT^T^ quojamfiunt, neceffario fieri oXa 2e n/n i ^ CUmfe feci0e Putet> &q«icquam SnnentJ.P V 0<JUatUr' ^ n°bis Plal^ iIlufit ^t feipfc

non ,ntellex,t, aut pot,us utrumque fecit, ut folent ifti om- Sgrt.CUm UmdrepUtant' fe4i illufi^nonin-

eges de,nde nullas efte pofle, nifia NatuTSoSS fuos finesmfntutas; atque igitur cum fuas C«t$m non

con-

Sect. XXIII. Hypothefes eVertmtur. 31 *

confilio fa&aseffe, fed ipfas fe fu2 vi, & neceffitate in re- rum naturam intuliffe voluit, an non porro liqueat, fi qu# forte fint leges ab initio inftituta?, quas tamen ipfe fecit, non fuifle inftitutas? Quanquam vero rata fit ifta omnis, quamlegibusfuis tribuit vis, & authoritas, nihiltamenad mundum fabricandum fineNumine valebunt. Quid enim fiomnem materix fluxum in orbem contorquere valeant, quid inde nifiunaomniumineodemingenti vortice vertigo exoriri potuerat > Cum igitur Univerfitas in tantam vorti- cum multitudinem dividatur, ut qua?que ftella fuum fibi circumvolutum habeat, atque Sol fpeciatim, una cum Pla- netis fuis fuo turbine verfetur, quo mechanifmo quemque fibi feorfim a reliquis circumvolvi efficiemus ) An ipfe ato- mi in varias turmas, 8ccohortcsfe fponte diviferunt? At fi vellent, iftuc non patitur communis omnium circumgyra- tio, qu# fi quis forte vortex coagmentationis primordia fecerat, eum fuo impetu diremptum in commune materia? pelagus fecum abfportaret. Vidit autem Cartefius omnes liias vires mechanicas fibi hac in re nihil effe profuturas, atque hic igitur Deo am im%<ms aperte uti coa&us eft, pars ^ktufi* eumque operisdimidio plane perfunftum effe voluit^ cum quod immcnfam materix congeriem, intambene difpofitos ordines diftribuerit 3 tum quod tantundem motus, quan- tus effe&us fiios procreare poffet, cuique imprefferit. At- que ha&enus ruftico ifto homine (quis enim Epicuro agre- ftior) plus fapuifle vifus eft, ifte enim ipfi materiae reliquit ciim ut fe fine causa moveat, tum ut fe in innumerabiles vor- tices diftribuat, quod tamen qui fieri potuit, vir ofcitans explicare non cogitavit. Cartefius vero, qui non, ut ille, communi fenfu caruit, cumplane perfpexerit nihil nifi iftis duobusprius fumptis provehendum effe, idcirco materiam . in ordinem difponi, eiquemotumimprimi poftulavit, ante- quam quid valeant vires mechanicae , aufus eft experiri. Quanquam cum ad eas pervenerit, haud minus quam ille fatuus (quo enim alio nomine hominem appellem, qui tan- to faftidio nihil intellexit) defipuifle vifus eft 3 quod cum motura adeptae, inque vortices colle&ae fuerint Atomi, fuos omnes, quos produxerunt, effe<Sus, fold mechanica- rum legum neceffitate produ&uras effe ftatuat 3 idque eti-

amft

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Epicuri & Cartefii Disp.lII.

amfi Deus, cum motum & ordinem dediflfet, nihil ejufdem modiefEciendum fibi propofucrat : Atque adeo leges, quas attulit, mechanicas non Numinis procuratione inftitutas fuiffe, fed ipfas propria vi, dato vorticum motu, 8c ordine, rerum Univerfitatem confecifle. Quam primum ergo eas fe fatis ratas fecifle cenfuit, continuo omni Numini vale- dixit, neque poftea quicquam, nifi folis lcgibus mechani- cis, non fecus, ac fi nullum fuiffet Numen, effici, & pro- creari voluit. Atque ita in omnibus, quse fequuntur, ea- dem, qua ipfe Porcus^ licentii in omni fortunse obfcoeni- tate volutatus eft. Quod, ut mihi videtur magno Numi- nis argumento, atque mechanifmi elencho effe debet 5 cum mechanici omnes qui ab eo omnino exordiri nolunt, ne qui- dem unum digitum movere, aut verbuai non plane fatuum proferre pofTunt 5 qui vero ab eo exorfi funt, ii quandiu eum, aut ducem fequi, aut comitcm fecum ferre volunt, curfu fecundo progrediuntur 3 quam primum autem eum de- feruerint, ftatim eodem, quo illi, torpore ftupent, & qua- fi Circes pocula deguftaverant, in porcos commutantur. Atque igitur ipfe vir acutiffimus, ne unius Phaenomeni ra- tionem melius quam Epicurus expedire valuit. Quid au- tem de ifta causa concludemus, quam fi fibi defendendam fufceperit Cartefius^ defenfione fua non fapientius, quam ipfe porcorum princeps, perf unftum effe > An non meher- cule fatis conclufum eft dignam efTe, qua? folis fatuis de- fendatur, cum fi eam quis fapiens tueri velit, mox fiat ca- nk immundus vel amica luto fus.

S e c T. XXIV. Fixis ergo omnibus mechanifmi legj- bus, faftoq^ue omni vorticum apparatu , de Phamomenis fingulis quam Epicuri more philofophatus eft, videamus 3 Atque primum qua neceffitate gignantur Elementa, tutn deinde ex elementis, quid fecundum leges mechanicas ex- oriri potuerat. Atque imprimiscum, ut primum Elemen- tum efficiat, partes quafdam e corpufculis folidiffimis ab- rafas efle velit, idem, quod in omni loco, f ecifie vifus eft, ut, qua? intelleftu difficillima funt, fibi fidenter, tanquam indubitata fumat. Qyo finenefcio,nifiut arduis afifueti faci- lius quicquid poftca in eo minus verofimile videatur, ferre

difcamus.

Sect.XXIV. Hypothefes e^ertuntur.

difcamus. Licet enim in minimo quoque corpore quandam partis a parte diftin&ionem fibi comminifci poffint Geome- tra?, Phyfici tamen non eft, ut reipfa plures effe cenfeat 5 cum enim res fit fimpliciffima, & tota eadem, minimum quodque, partem amittere nequit, nifi tota deftruatur : At vero fi anguli abradi poffint, quid eft quod ipfos in alias quoque partes diffipati prohibeat (potiffimum fi an- gulofe, & inaequales fuerint) ealque in innumerabiles alias, & earum quamque in totidem alias, cumquocunque in di- videndo procefleris quaeque fuae divifionis capax repe.rie- tur 5 e quibus plane fequitur, non mente folum, fcd reip- fa quamque atomum in innumeiabiles dividi potuiffe. Ne- quefecallidefatis fubduxit vir argutus, cum partes nec^ue finitas, neque infinitas, fed indefimta* effe definiverit, cum omnis numcrus aut finitus, aut non finitus efle neceffe fit, atque adeo ut inter utrumque reperiatur, qui neuter fit, primis, &communibus omnium hominum notitiis adver- fatur. Mathematicum itaque philofophum demonftrare o- portuifle puto^ corpus folidiffimum, omnifque vacui exors reipsa difcerpi poffe, priufquam rem (ut opinor) fimplicif- fimam, a fe tam facile divelli poffe tanta fiduci^ fumpfiffet. Atque quidem, nifi quis Deus fuerit, qui alicujus, quan- tulaecunque molis, corpufcula effecit, quse & magnitudinis fint exordia & nulli diffipationi obnoxia, quicquid finxe- rint, nunquam qui ipfa Materia, aut exiftat aut coalefcat, folvent Mechanici. De priori fuperius contra Epicitrum diximus, de pofteriore autem qui ejufdem partes coalefcant non intelligimus, cum fint fingute folutae, neque in alias penetrare poffint, & propterea non ar&ius adhserere, quam quod fint alise aliis contiguae 3 atque adeo duriffima quse- que corpora non magis inter fe quam granorum acervus, dcvinciri poffent, cirni in omnibus non alia ("ut inquk) fiat *mio, quam quod pars parti accumbat. Atque, quod ait Cartcfw, corpora foli quiete inter fe umri} reliquis fuis commentis omnino confentaneum effe videtur 5 etiamfi e- nim juxta fe quiefcere contingat, nifi tamen aliquo vin- culo quod utramque fubeat, ad invicem conftringantur^ onanino foluta, & diverfa effe neceffe eft. Quiefcunt acer- vi grana, quiete tamen nullam inter fe coagmentationem ^ S f adi-

3'8

Epicuri <& Cartejti Disp. III.

adipifcuntur. Quid autem multa > cum quifque intelligat materise partes, five quiefcant, five femoveant, nonar&ius agglutinari poffe quam quod fingulse fingulis, foluta? ta- men accumbant. Ufque adeo perfpicuum eft, dempto Numine, quaecunque in Natunl prima & certiflima funt, in- telligenda non efTe. Et quanquam qui corpufcula prima produxit, ipfe folus, quemadmodum produxerit, intel- ligat 5 tamen qui, produ&a? cum fint, cxtenfe fimul, & di- vifionis expertes effe poffint, nos quoque, eo quod fint omnino plena & folida, facillime intelligimus. Quo qui- dem pa&oplane tollitur, ut mihi videtur, idquodinPhy- ficismaximfcarduum habetur^ atque quse contra difputari folent, fiMathematica funt (ut funt pleraquej funt prorfus aliena, fi Phyfica, facillime, & fine negotio, fihujuseffe loci putarem dilui potuiffent. At cum fubtiliora fint de materise divifibilitate, ifta ulterius urgere nolo, imprafcn- tiarum fatis eft5 quod a re, qua nihil fit in orrini Philofo- phid difficilius, exordiatur. Quo monito corpora^ fi placet, folidiflima, atque idcirco nullius divifionis capacia, fum- m£ tamen motus vehementii difcerpi potuiflc dabimus. Qui verotam minuta corpulcula fe tant2 vi affricare poffent, ut in minutiffimas minutias k mutuo comminuant, neque da- re, neque intelligere nos profitemur. Quippe tantam vim nifi maximo pondere faftam nunquam experti fuimus, at- que quo celerior eft motus, nifi mole, St gravitate adju- vetur, eo ad ejufmodi effeftum imbecilliorem fentimus $ cum itaque maxime exiles, eaque ratione leviffima? fint pri- mx particula?, quantacunque celeritate hinc inde faltitare poffint, non tamen edvife fuis iftibus quaffabunt, ut in tot, tamque exigua fragminula diffilire cogantur. Atqui tamen qui abraduntur anguli, quam quaefo figuram obtine- rent? Non aliam inquit, quam angulofam, & plerunque triangularem, cumglobuli, quimateriam fubtilem compri- munt, non propius coire poflint, quinin medio fpatium triangulare relinquant.^ Figura vero angulofa, atque potifc fimum triangularis, cum fit aliarum omnium ad motum ineptiffima, qui fiet (ut ftatuit Cartefius^) corporum om- nium mobiliffima? Celeritatem, inquit, e locis latioribus in anguftiora tranfcundo adipifcitur 5 quod fi fieri potuit,

nullis

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioleca Nazionale Cenrrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXIV. Hypothefes eyertuntur.

nullis tamen legibus mechanicis tantam, quantam ipfe vo- luit. Imo tantum abeflet locorum anguftiis novam celeri- tatem acquirat, ut, fi ad quem locum, locis pcr quos prius tranfiverat arftiorem accedat, angulis invicem impli- catis, cum non pateat fpatium per quod tranfire potuit, potius immobilis ha?reret. Quicquid autem Elementi pri- mi particulis contigiffe finxerit, cum fint figurse in^qualis ratione ad motum ineptiffirna?, vix unquam mediocri ce- leritate, etiamfi vi, aliunde imprefsl, impellantur, cieri poffint, nedumtanti rapiditate exagitari, ut fiant omni- um longe mobiliflima?.

Cum autem materia fubtilis per globulos ubique tran- feat, qu3, quasfo, lege mechanid figuram fuam mutet, ut fe viarum anguftiis accommodare poffit > Quoniam repug- nat (inquit Cartefius) in Naturd vacuum reperiri, fic e- nim nihili aliqua foret extenfio, atque idcirco materiam fubtilem intervalla omnia, quse globulis interjacent, occu- pare. Qu^m autem abfurda res fuerit vacuitas, 8c quan- tum fua interfit, ipfe videat, ut autem devitetur , neque noftr3, fcio, neque materia fitbtili omnino intereffe puto. Saltem novi materiam (ubtilem nihili jlt, an non fit extenfio^ cordi non multum habere, aut non tantum ut, ne fit, fe pa- trid (iia longinqui temporis exilio mul&averit. Si itaque, ne fiat vacuum, fua intereffe putet Cartefius, demonftrare Qportuit, quo mechanifmo materia fubtilis id devitare pof- fit. Aut enim vacui abfurditatem deprehendit, atque adeo curas habet, nc, fi interftitia deferat, in tantum fo- lcecifmum tandem incidat, ut nihili extenfionem efficiat. Si non deprehenderit, cum ipfo naturse ordine in vorticis Centro detineatur, quid cft, quod tantam ejufdem co- piam inter globulos manere coerceat ? Non ipfi globuli, cum femper deorfum detrudant, cumque inter eos pate- ant interftitia, per quse in proprium locum elu&ari pof- fit, non ipfa fe, ciim femper nifi fud natura faltem glo- bulorum cxpulfione, in centrum feratur. Nulla itaque mechanici causa, fed nefcio quo fafcino, inter globulos tam longe a propriis laribus detinetur.

Deir.de vero cum prirai Elementi particula? partium inaequalium abrafione fiant, cur non & ipfae omnes fierent

Si 2 rotund^,

}2o Epicuri <& Cartefii Disv.UL

rotundae, vehemcntiori enimfui motus impetu, quamqux- Bars j.Art.^. vis aliae invicem atteruntur, adeo ut fola vi fui motus in ra- mentainnumerabiliadiffipentur. Cur itaque, abrafis om- nium angulis, rotunditatem non acquirant ? /i enim tot aliae particute temporis fuccetfu fphxrica? fiunt, quot, eti- amfi minori rapiditate moveantur, coelis omnibus extru- endis fufficiant, cur non, inquam, eodem, aut raulto bre- viori temporis fucceffu omnium rapidiffima? fe mutuo in eandem figurse lubricitatem perfricarent? Quod fi fiat, & q.uin fiat, nihil eft juxta leges mechanicas quod impe- diat, neque fol, neque lumen effe poffet$ fol ergo non nifi vi qu^dam legibus mechanicis fada, per tot feculorum fe- ries confervatur 5 fi enim particufce, e quibus fa&us eft, eodem modo, quo c*etera* omnes angulos fuos amitterent fierent rotunda?, rotunda* vero cum fadte fint, eandern cum fecundoelemento, figuram, quo non folem, fedccelum fieri voluit, adipifcerentur. Quid ergo eft, quod impe- dire poffit? nihil, quantum novi, nifi prapotens ille, qut omnia poteft, vacuimetus: quatenu* fi omnes materke particufe fphxric^ fiant, cumplures globul* fimul ;un£l:i fpatium continuum replere nequeunt, vacuum interfti- Ufcr.s3Art.48. tium effe necefTe fit, qua causi pofle Deum particulas om- nes fphaericas, cum primum creaverit, effeciilc ipfe negat. Quibus profe&o nefcio an quid magis argumento ut fit va- cuum^efTe poffit, ne alioqui ipfe Deus tres globulos juxta fe pofitos creare non valeat. Quis enim ifto ca(u fpatium inter eos triangulare inane effe non putaret, potiufquam fummam Numinis potentiam, ne eos efficiat infuperabili neceffitate impeditam diceret ? Ego fane demonftrationem Mathematicis Cartefii omnibus clariorem, nifi fui ipfe fidu- c\i anteverterat, fic conclufiffe putaveram. Deus tres globulos juxta fe fitos creare poteft$ inter tres globulos fimul jun&os fpatium triangulare efTeneceHoeft, ergo cum nullo corpoFS repleri poteft, etiam & vacuum elfe necefTe eft. Atque igitur cum Gartefius rem a Deo effici inficietur non argumentum folvit, fed argumenti conclufionem im- pudenter ncgat, & quidvisfe difturum indicat, ne vacu- um effe (cum femel non efTedixerit) fateatur. Atque ita ciun omnes Elementi primi particute, qua? funt figune cu*.

jufvis

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXIV. Hypothefes eVertuntur.

jufvis inaequalis mutuo attritu angulos fuos amifliira? fintr quid impediet, netandem fiantquseque rotundae? In Car- tefii hypothefi nihil, nifi quod ifto cafu non fiipereffet, quod globulorum interftitia implere poflet. Ergo, ne quando Vacuitas contingar, corpora, qu# alioqui fecun- dum leges mechaniais fe invicem in abfolutam rotundita- tem affricarent, qukunque vi atteruntur, nullam vim al- tera alteris afferre, fed integra, & quafi intafta conferva- ri omnia. Atqui nimis optata hrasc funt, Cartefi, ne dicam, impudenter difta , nihilque demonftrant, nifi hominem, qui talia dicere coaftus fit, in fententia effc, quae fine maxi- mis opinionum portentis teneri. nequit. Utcunque ve- ro fuerit, cum particute primi Elementi omnes fe mutuo atterunt, ipfa? minori temporis fpatio vehementiu* attrita?,. quam quaevis alise, omnibus abrafis iraequalitatibus fierent rotunda?., atqui cum iftius figuras omnes fecundi elementi cenfu numerantur, diu eft (tandiu nempe quandiu fa&ifunt Cceli) ex quo quaevis fupereflent, quae in primo cenferi poflent.

Neque etiam ma jori, aut mechanica, aut conftantia fem~ piternas fuas Natune leges tuetur Cartefius , cum primi Elementi materiam adeo flexilem efie velit, utne vacuum- fiat, (iiam figuram pro ratione cujufque loci occupandi ac- commodare valeat. Quatenus jam ante primas materiae par- ticulas tam duras, & rigidas efle cenfuerit, ut fi forte una* in alias inciderint, tanta vi fe impingant, ut fi quid om- nino insequale habeant, eo impetu decutiatur, ipfequetan- dem omnes attritus vehementia in sequabiles globulos detor- nentur. Quid ergo dicemus, chm ipfa ejufdem materiae ra- menta, qua? antequam abradi contigerat, fuerant quovis marmore rigidiora, quam primum abrafa funt, continuo cera quavis molliora fiant^ adeo ut cum antea nullicor- pori, facillime nunc omni cedant. Neque enim quicquam figune exilitas, modo fit seque folida, ad flexilitatem valere poteft 5 fi itaque ante abrafionem tam facile figuram im- mutare non poffent, neque poft eam faftam facilius fe fle&ere valebunt, fic autem pro fua libidine, & ut fuum in Philofophia regnum tueatur Cartefius, inconftantes, & contrarias naturse leges ubique tulit. Si fua* Hypothefi & Sf3 uno

Epicuri Cartefti Disp. III.

uno Articulo expediat, ut fe mutuo atterant corpora, funt omnia quovis faxo duriora 5 fi verb altero mox expediat, utfe alia aliorum figuris accommodent, necefleeft, ut ip(a eadem eadem naturse neceffitate quovis luto molliora re- periantur.

Atqui denique fi ea facilitate poftea ne fiat vacuum, cur non ab initio eadem nq fiat fui diflblutio, fleftantur > Naturali enim Motusaffeftu novit Cartefius, quantum quid- que a fui diflblutione abhorreat 5 cur ergo fe in omnes for- mas non immutarent, Jgnemqtte^ hcrribilemque feram, flu- viumque liquentem^ ne tam violentam fui diflolutionem pa- tiantur ? Aut cur vehenjentius a vacuo, quam fiii diflipa- tione metuant, ut, cum nihil fe confervandi causi molian- tur, neverb quoquo modo fiat vacmfolxcifmus, omniaten- tarent. Ipfe profe&b horreola vacua, quam brachium, aut pedem avulfa efle mallem, neque dubito quin qua?que Atomus, ne quid fui amittat, non minus fui interefle putet, quamne alicubi vacuitas contingat, atque igitur non video, cur plus in illius introitu impediendo, quam proprte folidi- tate tuenda, laborarct.

Neque profe&b minus, quam in prioribus iftis, in tcr- tio Elemento perficiendo fecum cumque rebus ipfis diflen- tire videtur, quippe quod e primi elementi minutiis fieri voluit, qua> cum ob craflitiem minus forte celeriter exagi- tentur, quseque cum valde angulofe fuerint, fibi mutuo ma- gis, magifque cohaerere apta* funt, dum tandem in ingentes quofdam acervos colligantur, quales funt maculas in Solis fuperficie, ipfa Terra, cxterique Planet*. At profe&b (i ob implexas figuras fecum haerere apt£ fint, quamobrem ab initio, antequam in minores angulos diffringi contigerat, citm fint magis angulofae, minufquemobiles,non cohxferint? Hujus tam contrarii eventus nullas alias mechanicas ratio- nes afferre poteft, nifi quas ubique attulit, tum quod fic fbrte evenerit, cumquod Hypothefi ficevenirecxpediverit. Alioqui certe nemo non videt ante angulorum abrafionem ut invicem implicentur, multo aptiores efle, quam cum minus angulofe faftse, majoremqucceleritatem fuerint ad- ept#. Praefertim cum nullo alio vifco, qua m quiete Car- quaevis corpora coalefcere arbitratur 5 quo itaque ce-

lerius

Sect. XXV. Hypothefes eVertuntur.

lerius moveantur, eo difficilius ad invicem agglutinari di- cere necefie eft. Ut veroin corpora folidiffima, aut in fuperficie Solis, aut circa Terra?, reliquorumque Planeta- rum, quaeingenti vehementiffimi ignismole occupari cen- fuit, tam ar&e coagmententur , quis (atis mirari poffit ? Quanquam idquodmaxime miremur videatur, eademcor- pora tam dura efle, ut ardentiffima* flamm^e impetu non diffipentur^ tam mollia tamen, ut globulorum, utcunque exigui fint, circumvolutione, Cochlearum more, quam facillime intorqueantur.

S E c T. XXV. Nunc autemdeletis elementis, mecha* nicis lcgibus, & dialc&icis definitionibus, totum negotium plane confccimus, neque opus erit feorfim (fi iis fteterat) in fiias de fingulis Naturse phaenomenis rationcs inquirere. Cirni Phxnomena Elementis, Elementa Legibus, Leges Defini- tionibus confecerit Philofophus ; iftis ergo fublatis, fi qux (ecuta funt, fimul tolluntur omnia, Cum veroad iftucne- gotium acceflerit, abje&is ftatim omnibus a tergo legibus mechanicis, quas antea fempiternJ, & inviolabili neceffi- tate ratas efle voluerat, omnem omnium rerum fabricam cafuum innumerabilium, & plerunque ftcum pugnantium, i&ibussedificavit. Neque quidem, fiinvicem conferamus, in cujufque effe&us ortuminus, quam ip(e Epicurus fortu- nx licentia ufus eft. Quo tandem effecit ip(e lcges mccha- nicas, nifi quoque magnam vim fortuna eifdem addiderit, ad rem quamque efficiendam non fuffecifie 5 adeo ut tandem pene omnia aur folo vacui horrore, aut caeca cafus temeritate, mechanicorum princeps abfolvifle videatur. Age igitur, pa- ratisElemcnti^ jaftis legum fundamentis, dat2 denique de- finitionum authoritate (ut mechanicae credulitati nullus con- cedendi finis cftj nunc ad mundos, fi placet, extruendos nofmet accingamus $ & quantum vis mechanica, quantum ca?ca, fk volubilis illa Dea valeat, & deniquean quid om- nino mraquc\ breviffime, quantum fieri poteft, videamus. Et ne omnia fequar, paucas iftas, quasinhocnoftro Mundo deprehendimus, rerum utilitates fequemur. Atque primiim folem, cum totius principatum teneat, faciamus. En ita- que clariffimi fideris Natales ! Crevit witio fanlatw mate-

ria

Epicuri <& Cartejti Disp.IIL

ria primi Elementi, ex eo quod particuU fecundi ajfiduo mo- tu fe invicem magis, ac magis attererent, cumque major ejus quantitas fuit invortice quam necejjc erat, ad implenda exigua illafpatia^ qm intcr particulas jphtricas fecundi Elementi, fibi mutuo incumbentes reperiuntur, quicquid ex ed refidui fuity pofiquam fpatia ?Jia repleta funt, ad centrum confuxit, ibi- que corpus folis jphtricum, & fuidijfimum compofuit.

Atqui vero praeter id, quod jam ante monuimus Ete- menti primi particulas, cum, ut aliscmutuo attritu rotund^ fiant, in fecundi partes tandem migrare omncs. Impri- mis virum tam acutum non vidifle miror Terrarum orbem ifta hypothefi quam plurimis fui Diamctris folis mole im- merfam fuifTe. Quippe cum omnes materice particulas mag- nitudine aequales fuifle fuppofuerit, atque adeo ex iftis bina fua prima Elementa fieri, Globulos , e quibus Coe- lum, & materiam fubtilem, e qu2 Solem fadum voluit. Si primas iftas cubos fuifle fumamus, quod idcirco fumimus, quoniam cum proxime ad figuram fphsericam accedant, mi- nima ramentorum copia ab iis abradi poffit quanta autem abraditur, cam ad globulos rationem habet, quam partes Cubi extantes ad infcriptum Globum (/. e.) eandem quam habet io.ad n. atque eifdem fere sequalis fere sequalefpa- tiumoccuparet, cujus alterum dimidium, fi globulorum interftitiis interfperfum, & alterum dimidium, in centro colle&um fupponamus, fol ipfe quartam Vorticis partem teneret, qu2 proportione femidiametrum folis dimidio fe- midiametri Vorticis aliquanto majorem efle fequeretur^ atque adeo Terram hanc, quam incolimus, cum, fi totius latitudini comparemus, non longe a fole fita fit, aliquam- multis fui diamctris ipib corpore folis, fivelngenti Ignis ebul- lientis mole obrutam efle. Totius rei rationem doftiffimus Amicus perfpicue fubduxit, & demonftravit. Atque qui- dem tam clara, & folida eft demonftratio, ut fe fola to- tam hypothefin in asternum conficere & labefattare fuf- ficiat. Ipfum igitur, cum tam preclare totius rei demon- ftrationem perfecit, Leftorem adire mallem , quam qux (cripferunt alii, eadem excribendo eum onerare. Pnefer- tim cum res tota, fchematibus coram oculis pofitis, demon- ftretur5 qu* fi fepius narrentur, nil nifi naufeam crearent:

quas

Sect.XXV. Hypothefes eVertuntur.

quasigitur rationcsin computando inivit fi quis fciredefi- deret, ipfum adeat$ Ego autem nil nifi illius non modo le&ione, fed fummo ftudio dignas efie fpondere poffum. Quanquam cujufque qui mundi fyftema intuetur^ oculis res ipfa fatis manifefta fit, cum fpatium, quod percurrunt Planeta?, fi cum amplitudme totius Vorticis comparetur, perexiguum & fit, & cfle ipfe veBt5 quod non modoto- tius Hypothefeos fed & ipfc Univerfi ratio exigit, adeo ut non modo Terne Orbis, fed & omnium Planetarum fy- ftema longe intra Solis diametrum abforberi neceffe fit, cum ifta proportione Sol fpatium omne ultra Saturni or- bitam impleret. Nequefane quoquo modo, fi lapfumfuum deprehenderat Cartefius, refarcire potuit, nifi Deum juftam omnium Elementorum copiam , qu£ ad cujufque ufum Sc officium fufficiat, effeciile fuppofuerat. Si vero accuratius ad leges Mcchanicas rem totam expendamus, ma- teria fubtilis non modo quartam partem, fed pene vorti- <:is dimidium occuparet, cum ad centrum omnis feratur, neque, ne abeat quicquam impedire poflit, nifi inanis ifte inter globulos vacui timor: Id vero quid M interfit, mo- do propriam provinciam tueatur, diximus. Si enim rerum Naturam yacuum exhorrefcere novit, atque adeo fu# na- tur^ vim inferre maluit, ne communem illius segritudinem patiatur 5 ifto pa&o rem admodum mechanice expedi- tam habcmus} fi non novit, dicat, inquam, quo mechanif- mo fud a vacuo abhorrere interfit. Cum itaque fecun- dum leges mechanicas omnem materiam fubtilem in Centrum detrudi neceffe fit, nihilque fit, quod ne eo abiret, impedire poffit} cumque par fit illius atque fe- cundi Elementi copia, dimidium totius Vorticis fpatium occuparet, atque adeo nefcio quot mille diametros, ul- tra Terram, extumefceret. Quod quoque cum in omni- um fixarum vorticibus contingat, ut materia fubtili p^ene dimidium vorticis occupetur, dimidium Coeli reipfa flam- meum forct,totum autem, quafi una flamma,appareret, non aliter quam in facibus accenfis,quarum non longe diflitarum cujufque radiationes ad proximam pervenire videmus.

Deinde cum Solis figuram rotundam effe velit, quod globuli omnes aqualitcr a Centro vorticis recedere co-

T t nentur,

iz6

Enchir. Met. Cap. 17.

Epicuri & Cartejti D15p.HL

nentur, demonftravit idem vir do&iffimus ifto motu, fi fit pure mechanicus, (blis corpus rotundum non fbre, fed fiftulae inftar, aut conioe, aut cylindracea? per Axcm, ab unius Poli ad alterius extremitatem protendi 5 ciim juxta hanc hypothefin globuli coeleftes per totum Vorticis ax- em, ab iis ipfius partibus, quibus accumbunt, mechanico hoc conatu conentur circulariter incedere, atque eo pafto locum materia? fubtiliflimae aliquo modo quidem rotundum relinquerc, non fpha:ricum tamen, fed cylindraceum poti- us, aut faltem verfus utramque Axis extremitatem in Coni nmcronem paulatim faftigiatum. Qiiam demonftrationem, quanquam primo intuitu fud luceat perfpicuitate, tamen fa.illimo fchemate illuftravit, quod etiam, fi placet, Le- ftorem oblechtionis fuae causa intueri effiagitarem.

Proxime vero cum tam folem, quam fidera omnia cir- ca fuos axes volvi voluerit. Quid fi requiram, quo me- chanifmo fuas converfiones, tam sequabili conftantia perfici- ant > Ea, inquit, lege qua quicquid movetur a Centro mo- veatur in Circulum. Efto igitur, utoptare potes, move- antur, curvero in incitatifiima ifta converfione, tam in- credibili aequabilitate, ut fempiternis pene feculorum sta- tibus, ne uno quidem celeritatis momento mutentur. Iftuc autem eft, quodnunc a vobis quaerimus 3 de legis iftius,mo- tufque ortu fuperius di&urn eft, hujus autem loci ert, de illius tam ^quabili ratione refpondere. An vero fatis re- fponfi putatis, cum de motus conftantid intcrrogetur, fi quemadmodum omnino forte fieri potuit dicatis > At talia funt femper veftra Oracula, cum de rerum folertid fcifcitamur, nulla alia a vobis refponfa, nifi de rebus ipfis, eas fic forte contigiffe obtinemus. Imo vcrb quanquam in folidis corporibus aequabilis motusratio forte cvenire pof- fet, tamen adeo quidem mobilis videtur ignis natura, ut certe nullum ratum, conftantemque motum jdiu confervare poffit. Adeo ut fi Cartefius una cum Anaxagora Solem Uminam ardentem effe cenfuerat, qui, rotas inftar, circa fe volvatur, quodammodo fortalfe affequi poffemus^ At cum metalli liquefa&i inftar, Sc ardentiffima ebullitione aeftuantiseffearbitretur, ut eofdem gyros eadem conftan- tia3 qud rota furama virium asqualitate circumafta confi-

ciat,

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXV. Hypothefes cvertnnt ur.

ciat, fiintelligere fe putet Cartefius, Mechanicorum prin- ceps haberi profe&o jure meretur.

At portenta omnia fuperat (nifi quod maxima videan^ * tur omnia) enormisifta motusin folis vortice in^qualitas^ quam fine qu.vis mechanica ratione finxit, cum fecundi E- lementi globulos Centro propiores celerius, qnam remoti- oresad certam diftantiam moveri ftatuat, ultra quam eo iterum celerius, quo remotiores : adeo ut cum infimi, St fupremi circuitus fuos intra paucas hebdomadas abfolvant, mediitriginta annos eodem circuitu abfolvendo impendant. At quamobrem ad certam intervalli diftantiam perve- niat ifte impetus, ibique extabeicat, & ftatim rurfus tan- to impetu revivifcere incipiat, ut innumerabiles prope- modum plures celeritatis gradus, quam antea, adipifcatur > Quid enim magis enorme excogitari potuit , quam cum omnes initio aequaliter moveantur, alii mox breviflimo tem- poris fucceflu, ut fupputavit idem vir do&iffimus, vici- bus 105120 aliis ctlerius moveantur? Etenim cum Terra motu annuo conficiat mille pafluum 23652000 globuli ejufdem vorticis fuperiores tanta rapiditate moventur, ut horx uncia fpatii tantundem percurrant. Quod quanquam fi omnino fieri fibi perfuadere potuit, caufas tamen mecha- nicas excogitare dcbuit, quibus tam enormis motuum in- ^qualitas effici potuiflet. Si enim demonftraverit, cum c viil latiori in anguftiorem tranfeant bini globuli, tranfire non po(fe nifi alter alterum praeceflerit, cum tamen qui forte praecedit novam celeritatem adipifci non demonftra- vit, cum, qui fequitur, prxeunti femper haereat femperque protrudat 5 & fi novam quandam celeritatem ifto cafu ac- quifiverit, non vero opinor tantam, ut I05120 vicibusce- lerius moveatur. Uxc tamen fu2 Hypothefi coa&us ftatuit Cartefius, ita ut, nifi ftatuerit, neque ipfe fecum confen- tire, neque Ph^nomena explicare potuerit.» Nifi enim incredibilem iftam fuperiorum celeritatem fumpfiflet, Co- metarum, qui tam celeriter totum vorticem percurrunt, motum explicare non poterat, neque etiam Saturni motum, quem in ambitu fuo non nifi triginta annis abfolvit, nifi iftam inferiorum tarditatem fuppofuif- fet.

Tt 2 Skct.

Epkuri <(jr Cartefti Disp.IIL

S e c t. XXVI. Atqui in coeleftium rationc quorfum ulterius fequar, cum in iis, qua? fcquuntur, omnibus, omnem laborem non tam in mundorum fabricatio- nem, quam eorundem demolitionem infumpfcrit ? Fafto enim folc, ftellifque fixis, quas quoque totidem foles efle voluit, mox totus in eo eft, ut quas fabricas extruxerat, funditus evertat. Sic pueri, cum xdicnlas e luto, & li- mo fecerunt, cafdem alioqui propria imbecillitate cafuras mox demoliri folent. Atque cadcm quidem facilitate, quj ipfi aidificatiunculas fuas nunc extruunt, nunc diripiunt, Cartefius innumerabiles mundos nafci , Sc interire efficir, neque profe&o mirum eft, fi quales ille condidit, extremo digito facillime evcrtantur. Ego quidem, fi eam effe Terra? fabricam putarem, quam ipfe defcripfit, univerfam fefquiobolo non emerem, quis enim in diem perduratu- rum expeftaret, qux nihil ftabilius fit, quam fpuma qua?- dam, igne ebulliente forte emifla, mox quod aut diffipe- tur, aut abforbeatur interitura. Atqui praeter id quod in ftragibus edendis pcne totus fit$ cum aedificat, idem, quodEpicurum fecifle diximus, & ipfe fecit, quippe pr#- terita omni natura? folertia atque cujufque illius partis utilitate, nil nifi craflam, & quafi materiatam illius mo- Jem defcripfit. Atque fi utriufque mundos conferamus, diffi;ile diftu erit, uter majori inlcitid extruxifle videatur. Siab Epicuro requiras, quamobrem Terra fede, quam te- ner, fita eft ? Quod, inquit, cum fit omnium gravillima, in imum feratur. Idem a Cartefio fi requiras, Quod, inquit, labefa&ato fuo, quem prius habuit, vortice, in folis vorti- cem (cum in innumerabiles alios abire pofiet) delapfa fir, in quo, pro fuae foltditatis ratione, certa a fole diftantia, verfatur. At neuter quicquam, quanquam maxima res fit, quam ab iis requirimus, de fumrni intervalli commo- ditate, refpondet. Quanquam enim, qui tanta terrarum moles ufpiam tenui aere, nullis a fe fulcris innixa fuftinea- tur,phy(ice explicari non poffe,& novimus, &demonftravi- mus. De ifto tamen nunc non agitur, nihilque quaerimus nifi quod fi res folo cafu, nullaque Providentia fiat, qui tam fecundo eventu contigit, ut ubicunque fita fit, ea a Sole diftantiae ratione poneret, quae unica fibi omnium

Sect. XXVI. Hypothefes evertuntur.

fit maxime accommodata. Atque igitur opportunkates iftseomnes, quas fuperius enumeravimus, perfe qu^Pro- videntia inftitutae fint, fatisindicare ubique dicimus. Vos vero, anquse omnino in pha?nomeno fit commoditas, nec- ne, pro veftra an ofcitantiS, dicam, an impudentia animad- vertere nolitis, (cd ifta diligenter prxteritd fatis fecifle vos remini fi, qui quodvis forte contingat intervallum, craf- se, ckfquallide difleratis. Atque ifta?c unica yeftrx phi- lofophia? ratio eft, ut naturam omni fua folertii fpoliatam contempletur, neque quid aliud agitis, nifi ut, cum omnes a mundo utilitates detraxeritis, molem iftam, quae fupereft, inertem veftris legibus mechanicis extruatis. Opus meher- cle praeclarum, atque fane puerorum, dementium, & veftrum induftria longe digniflimum. Ita deinde fi ab Epr- cttro requiramus, quamobrem folmoveatur? quod, mquit aut vcntorum flatu, aut, quo invitat pabulum , feratur. Si a Cartefw quamobrem Tcrra ? quod, inquit, ferventif- fima folis'ebullitione hucilluc agitetur. Si yeroabutro- que, quamobrem ei conftantiS, ea xquabilitate, flent venti, & ebulliat ignis, neque etiam hic quicquam ipfi attcndunt, fed belle admodum fe fecifle rentur, fi ven- tos flare, & ignem xftuare dixerint. Quorum fane utro- que nihil unquam conftantiae , & sequabilitati , quarum nunc caufa inquiritur , magis contrarium reperire po- tuerant. Si quamobrem aut Solem ab Ortu in Occafum, ut Epicuro placuit, aut Terram ab Occafu in Ortum, ut Car- tefio, ferri contigerit 5 quod inquit Epicurus fic rerum ini- tio contigit : Cartefius autem nihil refpondit, neque, fi vellet, quicquam melius refpondere potuit 5 cum, fi detur materiam coekftem mechanica quavis neceflitate in orbem volvi nulla tamen in hanc viam potiufquam retro con- trariam volvitur, nifi quodin eam declinatione forte fa&a abire contigerat. Si denique (ne omnia fequar) quam- obrem per iEquatorem, quamobrem oblique, quamobrera curfufpirali, quamobrem ad Tropicos, quamobrem utrin- que retro. Quas omnium caufas attulit Epicums, fuperi- usdiximus, fi vero quas Cartefius requiras, ipfe nullas,ra- tus cumres maximse inrerum natura fint, prudenter^ taci- tas efle prstereundas, nihilque ulterius, poft ingentia ilta

33° Epicuri & Cartefii Disp. III.

de demonftrationibus Mathematicis, qua? cum ipfis rerum omnium Phamomenis convenirent, promilFa, in caleftium rationes velificare aufus eft, nifi quod Planet^, ut in le- bete fpuma, Sc in vortice palca?, circumferantur. Digna profeftoomniiftafolertiaquam in Sole defcripfimus expli- catio! Cum ergo in craiTioribus iis folisPhxnomenis, nem- pe qua? attigit de illius ortu, magnitudine, & figurl tam enorme lapfus fit , cumque folertiora omnia, mirabilcm nempe motuum varietatem, conftantiam St xquabilitatem, omnino tra&are non aufus fit, nolo ulterius hominem de- viftum, & profligatum lacefTere : Neque enim meliores fo- les ipfe fecit, quam quos ignes fatuos efFecit Epicurus : cirm ergo iftum porcorum gregis virum majori, quam meruit,ar- gumenti copi& oneraverim, quse in iftum difputavi in hunc exaggerarenolo, eademenim, fi huic accumulentur, eun- dem quoque obruerent : Cum perinde fit, an rabidus ignis impetus fummam in motibus fuis conftantiam, anfortuita vcntorum temeritas confervare dicatur. Si quis itaque operas pretium exiftimaverit, ut difputatione fufiori feor- fim inftitud, qua? de coeleftibus deliravit Cartefius, refuten- tur, non alio labore opus eft, quam ut, quae de iis adver- fus Epicurum difputavimus, repetid leftione in memo- riam revocaret. Me quidem tantse mechanicorum levi- tatis nunc tandem plane perta?fum cft, atque tam pue- rilia tanta induftria infeftatum fuiffe jam pene poenitet, ne igiturnimiumfufceptilaborispigeat, properandum eft.

S e c t. XXVII. Facro itaque Sole, nuncdemumTer- ram quoque, & Planetas faciamus. At vero quid fa&u fa- cilius, cum erdem facilitate, qu ; macula? inSolis fuperficiem nafcantur > Qui itaque nafcuntur maculae ? Quid inquit in- terrogas? cum eodem nafcantur modo, quo in aqu3 ebul- *>ars liente fpuma exoritur. Eadem cnim ratione qu* vidcmvs a-

quam0 liquorefque alios quofcunque cum igni admoti effervcfcunt, atque aliquas particulas diverfe a reliquis natur*?^ ac miniis ad mctnmaptasin fe continent, dcnfam fyumam ex particnlps ijiis conflatam emittere, qua? fupra ipforum fuperficiem natare, pgu- rajque admodnm irngulares, & mutabiks habere folet 3 tt* perjpiamm efi materiam folis^ utrinque ex ejus Polis versiis

Eclip-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXVII. Hjpothefes eVertuntur.

Eclipticam ebuUicntem^ dcbcre particulas Jftrratas, ahafque om- nes qit£ facile fibi mutuo adhwent, ac difficultcr commitni ipfius motui objcquuntur^ ex fc tanquam fpumam expellcre. Sic verd putidiffimis fimilitudinibus femper depellis , cum ubique leges mcchanicas, & demonftrationes mathematicas pollice- ris } Spumam liquorum ebullitione, nefcio quo cafu cffervere novimus, at quibus Naturae legibusid fiat, ut demonftres, eftlagitamus. Et fi quoquo modo qui in aqua ebulliente fpuma effervefcat, invenire poffis, qui tamen in fervidiffimo ignis liquore quicquam tale ad aliquam diuturnitatem fub- fideat, fupereft adhuc legibus mechanicis demonftrandum. Ifta fubito emergit, Sc fubito evanefcit$ & quid mirum, cum nulla certa naturas ratione fiat nullique ejufdem ufui inferviat, atque adeo ut forte exoriri, forte quoque interire contingat. At quid iftuc ad Terram, cxterofque Planetas, quoscum ingentes ardentiffimofque ignis fornaces fuppofu- eris, qui tam facile, tamque diu fpuma quae omni marmore, & metallo craffior fit obruatur, explicare dcbuifti. Regio- nem enim Terrae inferiorem, qux in Ccntro fuo ingentem ignis molcm compleftitur , corpus folidiffimum, & pene indilTolubile dicis, &: quidem ni dixeras, fuperior, quam in * colimus, ciim laxa, &: foluta fir, facillimo inccndio intei i- turam vidifti. Define itaque ridiculis iftiufmodi fimilitudi- nibus, Sctandem leges mechanicas audiamus. En itaque : ghtando materra primi Elcmenti, ad corpus folk altcriufve flde- f ris pcrvenit, ibi omncs ejus minuti£ maxime agitat£, cum nuU Us globulorum fcundi Elementi obicibus impcdiantur, in fwri- lcs motus confentire laborant. TJnde fii^ ut rll<e jiriat£^ ncc uon ctiam al?£ mult£ paulo minorcs, qu£ ob figuras nimis angu- lofas^ molcmvc nimk magnam, tantam agiUtioncm refugiunt0 ab alik minutijjimk fparentur^ ac fibi mutuo facile adh&rm- tcs^ proptcr intqualitatem fuarum pgurarum^ moles aliquando permagnas componant, qu£ intim£ Cocli fupcrpciei contigu£-> fyderi , ex quo cmcrfcrunt^ adjunguntur, 0* ibi reffjientes illi aclicni^ in qua vim lumink confificre fupra diximvs, fimiles fuvt illis maculk^ qu£ in folis fupcrficic confpici folent. At- que adeo eo tandem uti diximus, res femper dimittitur, ut ad cujufque Phamomenifolutionem non mcchanicas Natura? leges fed varios cafus tibi arripueris, quorum nullas mecha-

nicas

Pars 3. 146.

Art.

Epicuri <sr Cartejti Disp.IIL

nicas caufas invenire, & explicare conatus es. Ita ut mun- dorum Ortus, 8c Interitus a fortuita particularum ftriatarum colle&ione , quam a caufis minutis , & valde incertis tum produci, tum difiblvi putas, evenire fatearis. Et quidem cum fimpliciffimae fint Naturae lcges, nifi vi quadam majore non modo citra, fed & contra naturae vim fuperari contin- gat, eodem tenore operari femper perfeverarent. Sic tria Elementa pro vari2 fui motus celentatc, & molis magnitudi- ne, ab invicem ftatim abirent, adeo ut nunquam poftea ad quofvis effedtus procreandos permifceri poffinr, (cilicet om« nis materia fubtilis in Ccntro delitefceret, tum deinde om- nesglobuli ad extremum convolarent, & denique matcria ftriata, fi in cumulum aliquem fbrte coiverat, lemper cum fegnis, & crafla fit, in eodem loco cohaereret, atque adeo le- cundum leges mechanicas quemcumque ftatum materiam adipifci femel contigerat, eundem, in omnia fecula confer- yaret. Cum itaque rerum omnium quas videmus, ordinem a fortuita ftriatarum coagmentatione exorfus es, nullo me- chanifmo, fed folo cafu, omnia inchoari dicis, eoque tam facili , ut , fi omnino evenire poffit , tot mundos , quot vere mufcas & papiliones nafci videremus. Si enim parti- culae ftriatae forte in paulo majores cumulos -cohsereant, fiunt maculae, & fa&ismaculis, pereunte antiqu.1, continuo nova rerum facies exoritur. Ita quidem ut ipfe mundi, quem afpicimus, ortum e fortuitis aliorum innumerabilium ruinis tandem effeceris. Nihil enim vctat ( inquis ) qtto mi- nus arbitremur, vajiijjimum illud fpatium, in quo jam unicus vortex primi Cccli continetur, initio in quatuordecim, plitrefvc vorticcs fuijfe divifum, eofque ita fuifje dijpofitos, ut fydera^ qu£ inCcntris fitis habcbant^ multis puulatim maculis icgeren- tur^ & deinde ijii vortices uni ab al/is dejirucrcntur, modo jam a nobk dcfcripto, unus citius, alius tardius, pro dtvcrfo corum fitu. Adco ut cumilli tres^ in quorum Centris erant Sol, Jupiter, & Saturnus^ c£teris ejjent majores 5 fydera qu£ in Centris quatuor minorum Jovem circumjiantium verfabantur^ verfus Jovem delapfa fint, & qu£in Centris duorum aliorum Saturno vicinorum verfus Saturnum^ & Mcrcurius Venus , Terra, Luna, & Mars verfus Solem 5 Ac tandem ttiam Ju- ptter, & Saturnus7 una cum minoribus (ideribus ik adjunltis,

con-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.XXVII. Hypothefes eVertuntur. cot.fluxcrint vcrfus tundem Solem, ipfis mtiltb majorem, pefi. quam ecrum vortices fucriitit abfumpti, Quantas ftrages ! fi quifacilitatemundosdemoliris, condere potuifles, profecto tu quoque Deus, Dcus forcs, inclute Memmi. Si quan- aoqueforte plurcs maculas circa quodvis fidus colligantur non magno negotio totum vorticem diripiunt ; ut mirum Gr, liquiipiam vortex vel paucos annos permanferit, atuttot lecuhs quot ab hujus fyftematis exordio numerantur, nifi mechanica demcntia correpto prorfus incredibile ; cam ne- que majon facilitate nequeconftantia quam fpuma inaqua ebulhente autfianr, autpereant.

Atqui cum huc appulerint, (appulerunt enim nulht certa mechanica neceflitate impulfi) unde, quxfo, tam apta intervalla inter fe fcrvent, tamque ratos acceflus, ac receflus perficiant > Audite qui non modo fine Architecto, ftd & fine machinamentis, facillime efficcre geftiat. Vt eniminiis flumittum locis, inquibus aqua in feipfam contorta Pl, vorttcem facit, Ji varitfefluca iUi aqu* incumbattt, videbimus ipfasfmul cum ea deferri, & nonmtUas etiam circa propria cetttra cottverti, & co celerius itttegrum gyrum abfolvere, qub centro vorttcis erunt viciniores; & denique quamvis femper motus arculares afeUent, vix tamen unquam circulos om. mno perfetJos dejcribere, fed nonmhil iti longitndincm-) & '«tttudinem aberrare. Ita eadem omnia de Planetis abfque uUa difficultate poffumus imaginari, <&per hoc unum cunUa eorum Phtnomena expUcatttur. En Philofophum ! qui nullis prm- par cipns, mfi evidenter perfpedfis utitur, qui nihil nifi per ma- thematicas confequentias , ex iis deducit > qui denique quicquid deducit, cum omnibus naturje Phsnomenisaccu- rateconfentiredocet: Cumtamentot, tantaTque moles mo- tus tam ratos, tam aequabiles, tam varios, tam denique im- plexos tanta cum rerum omnium utilitate confervare vide- nt, tam ftupendi Phamomeni rationem mathematice de- monifratam, ^cexplicatam putat, fi cum feftucisfineordine, nneulu, &finepulchritudine, fortuito&inconftanti motu aeiatis, perfunctorie -contulerit : Hajccine principia pcr fe evidenter perfpcfta > Haeccine confequenti* mathematica:? naccine cum natura: Phsnomcnis accurate confentiunt? L»eum lmmortalem! quenquam mortalium adeo vefane de-

U u fipere ,

334

Pars3.Art.34

Epicuri & Cartefii Disp. IIL

fipere, ut ineflfabilem iftam fapientiam, quam in tam pulchro^ & commodo univerfi ordine ubique elucere videmus, tam craflis tamque infulfis fabulis penitus eliminareprofiteatur. At nihil non dtlirant homines ambitionis inlania correpti. Quis vero tam leves, tamque abje&os efle hominum animos putaret, ut dogmata tam infulfa, folummodo propter 110- vitatem, tanquam oracula arripiant ! Quanta enim admira- tione ad hujus philofophiam, tanquam ad Sibylke antrum accurritur! Ut faliccs fe reputent, ante Cartefii astatem non vixifle, quod, eo nondum nato, nihil intellexerit ho- minum genus, cum ille omnem omnium rerum fcientiam mathematicis demonftrationibus, & ornavir, & explicuit. En vero quales demonftrationes ! cum omnia arbitratu iuo fibiipfe fumat, & fi cuipiam contulerit quod fortuito vel nulla certa natura? vii evenit, quanta fit mechanica? necefli- tatis demonftratio ! quanquam (ane tam longe abeft quo minus demonftrationes bene conficiat, ut peftime quidcm comparaverit. Si enim aquarum vorticibus fimiles forent Cartefiani, contraria omnia in omnibus evenirent. Ifto enim padto materia fubtilisalia omnia corpora a fe propel- lendo, in circulum ferri non effeeerat, fed quicquid intra fui vorticis marginem reperiret, fibi arreptum funditusab- forpferat. Fornacum itaque potius fimilitudine, quam vor- ticum, uti oportcbat, cum principium omnis omnium Pla- netarum motus fit ingens ignis moles in Centro delitefcens,, cujus vehementiflimo impetu omnia exagitari arbitratur. At quis non rideat tam varios, tamque ratos motus tam te- merario principio gubernari ? Igneenimquid levius, quid inconftantius ? ut li alia corpora moveri erliciat, nullo ta- mcn ordine, nullaque conftanti^, fed contra fumm^ cum temeritate huc illuc, nefcio quibus, mille millenis cafibus exagitarct. Cum itaque tam admirabiles coeleftium viciffi- tudines fumma cum varietate, fumma cum conftanti3, fum- ma denique cum rerum omnium utilitate videamus, dicemus ifta omnia, nifi infanire cordi fit, a rabido ignis furore pro- venire? Cum denique moneat, ne putcmus omnia ccrAra planctarum accurate in codcm plano fcmpcr confiflcrc, nec cir- culos^ qnos dejcribunt, cjjc omninO pcrfccJos 5 jcd ut in omm- bw ahk rcbus naturalibus contingere videmus , ijia tantum

prtter-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXVIII. Hypothefes eVertuntur.

praterpropter talia effe , ac etiam labentibus feculis continuo nmteri arbiiremur. An vero non vidcrit, fi omnia mecha- nica neceffitate fiant, aliter fieri non pofte > vcl fi aliter, non folum cafu, fcd & contra legum mechanicarum neceffi- tatem evcnire? fi enim globuli materia fubtili in circulum moveantur, & fi Phnetae globulorum motibus obtempe- rent, qui quoquo modo fieri poffit, ut motus circulares non tueantur, cum ipfi neque fe gubernare, neque fuos curius immutare valeant; fi itaque immutaverint , cafu & iine causa lmmutarunt. Quo tandem fit , ut omn«s leges mechanica?, quanquam ipfa rerum neceffitate ftabi- liri voluit, facillirne fortunae temeritati obfequantur. Quocirca quafcunque in natura mutationes cernimus, non a folo mechanico fragminulorum motu, fed ab ali- qu2 alid causa, qu# eorum motus gubernat , confici ne- cefle eft.

Sex;t. XXVIII. Extruftis autemcoelis, fi tandem Ter- ram noftram efficere fuiTque radicibus fuftinere moliamur, non opus eft multum aut ingenii, aut laboris in opere im- pendamus, cum eo mechanifmo, quo macula? in fole, na(- catur5 & eo macula?, quo in aqu3 ebulliente fpuma. En yero totms Opens Impenfa! Fingamus (inquit) Terram hanc quam incolimus fuijje olim ex fola matcriaprimi Elementi conflatam^ wfiar Solis, quamvis ipfo ejfet multb minor 3 & vajium vorticem circa fe habuijje, in cujus ceniro confifiebat^ fed cum particuU firiaU, alieque von ommum mnmtijfim* minuti£, ifiius materit primi Elementi, (ibi mutuo adh<erercnt, flcque in materiam tertii Elementi verierentur, cx iis primi maculas opacas, in Tcrr<e fuperficie genitas effe, fmiles iis, quasvidemus circaSolem affidne generari, ac diffolvi, deinde parttculas tertii Elementi, qu£ ex continua ifiarum macula- mm diJJoluUoneremanebant, per ccelum vicinum diffufus.mag- namibimolem aeris, Jtve ttheris, fuccejfu temports compofu- W> «c denique pofiquam ifie £ther valde magnus fuit, denft- ores maculn circa Terram ^enitas, eam totam contexif[e\ at- quc obtcncbr«afch cumque ipfa non pojfent amplius dijjolvi, ac Jorte permuh* fibi mutuo incumbcrent, (imulqtte vis Vertick terram contimntk minuerctur, tandem' ipfam unh cum ma-

U u 2 culfa

j j 5 £/ft«ri Cartefti Disv. III.

r////^ toto aere, quo involvebatur, in alium majorem vor- ticem, in cujus centro eji Sol, delapfam ejjc. De iis, quas Terrse, cum caeteris Planetis communia funt, fuperius dixi- mus^ 'fcilicet qui circa fe quotidie volvi^ qui fornace, quovis ferro duriore, cingi 5 qui, cum in hunc Solis vor- ticem delapfa fit, tam aptum a Sole intervallum obtinere potuit : jam vero fupereft quse eidem fingulari quddam ratione conveniunt quam breviffime dicamus. Primum itaque Terramintres Elegionesdivifit, intimam, quamma- teria fubtili repleri, mediam, quam corpore valde denfo, &conftipatooccupari$ extimam, quamlaxam, & folutam particularum tertii Elementi congeriem efle voluit^ cum igitur Terra e fuo in Solis Vorticem, e£que celeritate, qua fe Comet* trajiciunt delapfa fit, an non rapidiflimo ifto motu exteriorem fuperficiem amiflura fit > Quippe cum omni ferro compaftior fit media regio, motum quem femel accepit, facillime confervaret^ atque adeo cum fummo celeritatis impetu in Solis viciniam devolveretur, regionem exteriorem, cujus partes fint minus inter fe alligata?, ut plumbum plumas , a tergo longe relinque- ret.

Atqui fi hucincolumis acceflerit, duo adhuc fupcrfunt (ne nimis importunus videar, fi rurfum de fummis fuifi- tus commoditatibus lacefiam) quae ab eo perquirerem, tum qui fui compagem, tum qui peculiarem fibi Lunxque vorti- cemconfervaverit. Primum autem vi gravitatis expedivit. Pars4.Art.3i.Sienim omnia fpatia circa Terram, qu* ab ipfius Terr* materi3 non occupantur, vacua efient, hoc eft, fi nml con- tinerent nifi torpm^ quod motus aliorum corporumnuUa ratione impediret^ nec jnvarct, & interim hxc Terra circa fuum Axem, fpatio viginti quatuor horarum proprio motu vol- veretur, foret ut ill# omnes ejus partes, qux fibi mutuo non eflent valde firmiter alligata?, hinc inde verfus coelum diffilirent. Eodem modo, quo videre licet, dum turbo gyrat, fi arena fuper ipfum conjiciatur, eam ftatim ab illo recedere, atque in omnes partes difpergi } & ita Terra non gravis, fed contra potius levis efiet dicenda : Atque jgitur gravem globulorum coeleftium impetu fa&am effe 3 quippe qui totius molis Terra occurfii a inotibus fuis fe- n rr cundiim

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioteca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXVIII. Hypothefes eVerttmtur.

cundum Hneas reftas perfequcndis impediti, ab ea undi- que recedunt. Verum cum recedere non poffint, nifi tcr- reftria in quorum loca ipfi fuccedunt, deorfum in fua pro- pellant, hinc cujufque corporis gravitatem, folum quod materii ccelefti deprimatur, nafci. Rem ille fufius mul- tifque axiomatis fecutus eft, fed tamen cum mechanicaom- nium ratio vim fiiam a maximo ifto Natura? afFeftu accipi- s unt, nempe a vigilantiffima ift2 rerum omnium cuni, ne forte fiat vacuum nihilive extenfio, per fingula fequi nolo, quanquam fua quodque axioma difficultate confli&etur$ fed miffis omnibus mechanicis rationibus, rem craffius, & familiarius cum homine acuto conficiam. Quid enim fatis miremur, cum terrena omnia telluris rapidiffim^ converfi- one, ab ca in aerem tanto impetu disjefta fint, ut tenue il- lud corpus, quod facillime cuique, & in quamque partem, cedit, nonmodo vehemcntiffimum eorummotum compef- cat, veriim etiam novum in viam contrariam, atque priore robuftiorem imprimat. Quicquid certe valeant globuli cceleftes, quamdiu tamen in aere verfentur, atque cd- dem, qui tenue iftuc Elementum facitttate diffipentur, nunquam animum inducam, ut cum lapis molaris fummi vi^Terra abire nitatur, materia coeleftis, quaseimole tan- tum sequalis fit, non modo illius impetum fuftineat, fed re- tro longe majori impetu repellat. Citius perfuaderi me patiar (ut militari exemplo cum milite utar) globulum e tormento bellico explofum, fi in viam huic materiae coe- leftis fluxui contrariam fiat explofio, non hoftem, fed- ip- fum exploforem confofiurum. Si enim Terrarum Orbis cujufque diei fpatio circa fe volvatur, incredibili ifU mo- tus rapiditate longe majori impetu folida quaeque a fe dif- jiciat necefle eft, quam aut pulvis pyrius, aut quidvis ali- ud valere po/let. Utrius virium rationes tu, Cartefi, om- nium optime expertus es, Turbiniscum puer, pulveris Py- rii miles cum fueras, jam vero fi utriufque vires, Philofo- phus cum faftus fis, experiri, atque rationes conferre pla- ceat, invenies ingentem hunc Telluris turbinem longe ma- jori incitationecircumvolvi, quam plumbeos veftros globu- los, ex ipfis Tormentis a?re faftis, explodi. Atque igi- tur cum pro rapiditatis fu£ ratione corporibus quae ei

U u 3 incum-

Epicuri <sr Cartefti Disp.IIL

incumbunt vim abeundi imprimat, maximS vi (atque qu^ quidem fingi non poteft major) forct ut in aerem, nifi ipfe impediret, disje&a fint omnia. Ut vero tanta fit cor- pori9 iftius tenuiflimi virtus, quae immobilia, atque mag- no pondere ad terram depreffa, & fixa teneat,.id, inquar», eft, quod nos qui mechanici non fumus, fatis mirari non poflumus. Aut fi quis tantam effe putaverit, mirabilius eft, fi qudvis vi moveri quicquam poffe putet. Nulla enim visin terris reperitur, quae vi ab ipsa Terra impreflae par fit, ut fi iftam aeris pondus fuperet, plane fuperaret 8c omnera. Adeo ut tandem facilius pueri per seris, aut mar- moris corpora, quam per ipfum Aerem turbines fuoscon- torqueant, lapidefque conjiciant. An non belle admo- dum primo hoc Phamomeno perfun&us eft Philofophus ! Proximo tamen longe nobiliori fubtilitate fibi illufit vir acutus, fi enim qui Terra proprium fibi, Lunasque vor- ticem obtineat, perquifiveris 5 facillime, inquit, Vt enim fepe in Aquarum vorticibus contitigit, ita in majori illo czle- jijs materi<e vortice funt alii ntinores vortices, unus in cujus centro Jit Terra, circa quam dum in eafdem partesmajor vor- tex feratur , Luna Menfis fpatio circumeat. Mechanice quidem ! Cum enim Clobuli majoris Vorticis per minorem Terrae pertranfirent, an non ipfam a fuo Centro, & extra fuum Vorticem propellerent > Etenim fi Sol fit in Centro magni vorticis, & Terra in Centro parvi, qux fui Vorti- cis globulis circa proprium Axem rotetur, hos cum globuli circa Solem magnd celeritate volventes interfecant, fecum in Terra globum deferrent, qui cum nihil ab altera parte fuftentetur, quatenus omnes fui Vorticis globuli in circu- lum moveantur, nihil impedire poteft, quin tum a fuo Centro, tum extra fuum Vorticem in Solis magnum longe, lateque excutiatur. Ad eum modum quo res quafque venti lmpetu, e fuis locis in alias mundi partes transferri vide- mus 5 cum enim Terra in fluido aere, tanquam in aequili- brio fuftentetur, eam minimJ vi, fi ab altera parte accedat, in alteram deferri necefle eft. At ciim Globulorum mag- num vorticem circumvolventium turbine impetatur, nulJa vi contra vim tantam fuftineri potuit, adeo neceffe eft, fi quando vortex in vortice contingat, continuo minorem

majorc

Sect. XXIX. Hypothfes eyertuntur.

ma jore labefaftari. Quid aiis, Cartefi, nonne planevides, quam inartificiose, imo fatue Mundum extruxifti ? Quis putaret accrrimum Artis Mechanica? magiftrum, rem tam manifeftam non vidifte ? Ipfe tuam Mundi figuram fumas, quam Partis tertia* articulo tricefimo primo defcripfifti. An non primo Schematis intuitu tuo Acumini occurrit ingentem iftum, circa magnum Solis Vorticem, matetiv ccdeftis fluxum, cum ad Terrse exiguum pervenerit, primo eum prorfus direpturum, cum globulos omnes, tam fupra Terra? globum, quam infra eodem fecum torrcnte auferret? Dcinde Terram ipfam cum Materia a tergo fita eam fufti- nere nequeat, quod in circulo moveatur, direptd vorticis parte anteriore, extra (uum Vorticem, in magnum iftum omniumque communem afportaudam efle? Poftremo Lu- nam circa Terram moveri non pofle, fi enim ad eam perve- niret magni Vorticis fluxus cum in parte fuperiore verfetur, fecum fuo circulo circa Solem deferret, neque circa Ter- ram redirepofiet perinferiorem cum magni Vorticis impe- tu, incontrariam viam feratur? Quseeadem cumde Pla- netis omnibus, fuifque cujulque Afleclis dicenda fint, an nonperfpicuum fit, philofophum certiflimas, & inevitabi- les ornnium edidifle ruinas ?

S E c T. XXIX. Ha?c de ortu & fitu noftri Orbis, nunc de fingulis ejufdem partibus, cum vero de igne in Centro, & Metalli fornace, circa eum fufpenfo, antea, cum de Pla- netis, dixcrimus, de folisextima^regionisPhamomenis, jam fupereft, dicamus. Atque primum ut aqua Terra (ecerni, eique fupernatare eveniat, magno apparatu duo, deinde tria, Stfi opusfit, poftmodum quatuor, Scpluraalia cor- pora cflicimus, eorumque produ&ionem mechanicis mo- tiis, gravitatis, luminis, & coloris lcgibus mathematiceex- plicamus. Imprimis vero omnia in duo corpora dividamus, alterum, Aeris inftar, rarum, &fluidums alterum, me- talliinftar, craflum, & opacum, equo mox tertiumnafci- tur, cum fcilicet pofterioris particula? paulatim arftius fe prcmant, oblongas quafdam ipfis interjeftas exprimunt, & iupra fe in altumeniti cogunt,^;/^ ibi tranfuerfm jacentes non Pars faale nteaUbus occurrunt, per quos regrcdi pojjint. Atque

hinc

540 Epicuri Cartejii

Wncnt, aquam fnteriori crufta» expuMam,

Disp.m.

eidem femper

fupernatare. Ita (an£, fi quo mechanifmo fe omnes ftatim are&oin tranfverfum immutare demonftraverat 3 cumvero ifto cafu aquarum molem, neomni terrarummoli undique immifceatur, (uo more fecreverit, nifi aliquam tanta?, tam- que obftinata* mutationis caufam attulerat, poft ingentes omnium fuarum legum mechanicarum labores, tandem rem omnem ridiculo & quidem incredibili quodam cafu abfol- vit. Si igitur per eofdem meatus, per quos egreffce funt aquse particuke, regredinon poflint, quod tranfverfim ja- ceant, dieat, quibus mechanicis legibus fitum a refto in tranfverfiim mutare, tamque diu, & femper confervare pof- ftnt, alioqui, poft ingentem legum mcchanicarum often- tationem, rem totam, nefcio quo cafu, & fine omni caus2 fic accidifie dixit, quod tantundem eft, ac fi nihil omnino dixilfet. Quis verd credat aquam, cum tam volubilis fit, conftare particulis, quse nullo modo fitum mutare poflunt ? Quis rem tam mobilem, nil nifi bacillorum tranfverfim in terram jacentium fafciculum efle putet, cujufmodi fi fuerit, non facilius fitum fuum immutare poflet, quam poflet baculus tranlverfim in Terram jacens fe ultrd in re- ftura erigere, aut in orbem contorquere > Denique quis non rideat, tam rigidas, & contumaces efie aqu# particulas, ut, cum e Ternl femel emerferint, nunquam poftmodum in eam vi quiivis fletti potuiflent ?

Faftis autem Aquis, qui tandem terram fupra eas emi- Pars 4.Art.58. nere facian]us? inquit? ubi particuU minus foliddeik^ qu<e aquam componunt^ ex aere lapfe fint, hdferunt in foper- ficie aqua^ & quia pler<eque ex ipfis fuerunt ramofe, paulatim flbi mutub annexa^ corpus durum a duobus aerk^ & aqu£j qu£ funt fluida, valde diverfum compofuerunt. Quid defpc- retis Mechanici, qui omnia Terrarum Orbis fundamcnta in ipsd aqud ponere, atque ex iis, tam lubrice ja&is, tantse molis & ponderis mundum extruere potuiftis ! Si particute terreftres in aquas forte depluant, quanquam graviores fint, in e2 tamen quod fic exigant leges mechanica?, folum fta- bilient, & tam ar&e inter (e coibunt , ut tandem ex iis corpus denfiflimum, quod ob duritiem fuam, fornicis in- ftar, fufpenfumfit, exurgat. Si vero aqueis graviores fint

par-

Sect.XXIX. Hypotbefes eVertuntur.

particulae teri;ena? (quod & ipfe fatetur, & ipfi experi- mur) undc, qua?fo, aqua? fummitati incubuerc, cum ma- jori gravitatis ponderein fundum protrudantur 5 adeo ut, quaxunque pars Terra? in aquam inciderit, cum quaque aquas parte ejufdem molis gravior fit,infra eam fubfidere de- beat, quo pafto tandem tota aqu* moles toti tcrvse undi- que innataret? Cartefium cum primum legiflem, mirari me memini, poftquara omnem Terra globum aquis ope- ruerat, qui natale Solum plantis, & aniraantibus fedem fundare potuit 5 multa fomniavi, eaque mechanicis fabulis fatis fimilia, animum vero nunquam (ubire potuit tanta Terrarum fpatia pulvifculis in aquam depluentibus, fun- damenta St radices egifte. Plufquam mathematica? fintifta? demonftrationes, oportet, quas tam male fundatis in Phy- fidt commentis, nitantur.

At res nondum confefta eft$ ifto enim pa&o, ut me- tallum Igncm, aqua Metallum, ita terra Aquam complefte- returj cum igitur aliis locis eminere, aliis fubmergi videa- mus, novum Mechanicorum Acumen efflagitat. Poftquarn itaque tantum Terrae fornicem extruxerat, rurfum ut ex illius ruinis cam orbis terrarum, quam videmus, faciem con- ficiat, penitus demolitur. Et lapsus initium ficfibifinxit. Cum fcilicet aqita vi caloris vcrfus Terram femper afcendcndo njole imminueretnr^ non amplius cjus particttU omnes Tcrr<e meatus occuparunt, ali£ minores particuU ex aere venientes in carum loca fucccjjerunt, cumque h<e ifios Terr<e meatus non Jatis implcrent^ & vacuum in Natura non dctur, matcria cee- lcjiis, qtJ fola omnia exigna intervalla, qtt£ circa particu- las corporum terrejirium rcperiuntur^ repleri pojjunt, in illos mens, eorum figuras immntabat^ impetumque faciebat ad quofdam ita diducendos, ut hoc ipfo alii vicini angujiiores red- derentur. TJnde facile contingebat nt quibufdam ejus parti- bus a fe mutuo dtsjux&is, in eo ficrcnt fijfurt, qu<e pojiea, fuccejfu tcmpork^ majorcs, & majores evajerunt. Ciim au- tcm mttlt<e tales rim<e forcnt, atqne ipfie jemper augcrentur, tandem ejus partes tamparum fibi mutuo adh<efcrunt, vt non amplius in modum fornkis pojjit fufiineri, & ideo totum con- fraat/m^ in fupcrfiacm corporis ferrei gravttate ftta delapfttm eji. Cnmque h<ec fuperficics jatis lata non cj/cty ad omnta

X x illius

Epicuri Cartefti Disp. III.

illius fragmenta fibi mutuo adjaccntia, & fitum^ quem prius habuerunt, fcrvatitia, reciphnda^ qu<edam ex ipfis in latus in- clinari, atqueuna in alia recumbere debuerunt^ eo modo^ quo jam difpofita funt. O vacui timorem, quantum Numcn es9 imo quantum omni Numine fuperius ! tu folus Natune non modoleges, fed & legibus vires dedifti. Tuo juffumun- dioriuntur, & occidunt. Qua?que atomus, tuo Numine affiata, fuas imbecillitatis ftatim oblita, quid moliri pave- bit ? Ita ut, quanquam omnis rerum natura fine te iners, & otiofa in omnia fecula jacuiffet, mundostamen fi jufferis innumcrabiles, aut gignat, aut diripiat. Cum forniccm adeo omni caute robuftiorem extruxeramus, utnulla quan- tScunque vi dirui pofie putemus, fi tamen minimum minimo tui periculum incidcrit, eo impctu eidem antevertendoab omniparte praecipitarunt atomorum acies$ ut totum, pras immensa iftus vehemcnti3, funditus confregcrint.. Et qui- dcm fi fubito ingentem in fornice hiatum effecerant, eum tanto impetu forte fubrui potuiffe darcm $ at cum exigua fint intervalla, qua? vacuitatem fcntiunt, neque tamen per- fcftam, cum & ipfa minoribus particuJis occupentur, nulU mcchanici ratione intelligi poteft, qui tanta copiJ in fpa- tia tamexigua ruat materia coeleftis, ut corpus tam com- pa&um percuffionis vchementid funditus excutiatur. En vero, quam apte fe difpofuerint ruinse ! adeo ut, cum de- 2« lapfe fint, non dubium fitf quin debeant eo ipfo modo^ quo difponuntur, difponi. Si vero dubium non fuerit, quor- fum%qua?foabEpicurodifccflimus? Cur enim Mundum la- pidum potiufquam atomorum fortuita concurfione effeftum efle dicamus } Nifi quod facilius his fieri potuerit, quod quaeque cuiquc, propter fuas molis exilitatem, fe quodam- modo accommodare polfit, dum ingentia faxa, qualia e tanti fornicis ruina diffringuntur, quo forte femcl decum- bant, fempcr jacerent. Ut terra quidcm nil, nifi ingens & horrida foret faxorum unius in alia recumbentium ag- geries. Quid enim aliud, e faxis magna vi in corpus durif- Gmum delabentibus, oriii potuiffet? Cum igitur tali cafu Orbem Terrarum fieri exiftimct Cartefitts, illius aut ufum, aut ornatum nunquam confpcxiffe vidctur : fi enim rm- menfamcamporum planitiem herbis, & floribus veftitam, fi

aqua-

Sect. XXX. Hypothefes eVertuntur.

aquarum in montium altitudines afcenfum, fi fontium & fluminum in omnes terne partes commodiflimc difFuforum curfus, fi Oceani limites, fi litorum amoenitates, fidenique commodifiimam, & pulcherrimam fedem omnis generis animantibus cerricre voluerit, & poftea fortuitis ruinis, nul- llque Archite&i arte, ita difponi arbitretur, dignus eft, qui ab omnibus teftis & urbibus humand induftrid extru&is, fk ornatis exulet, quique nullius urbis civis, nullarumque sedium incola fit, nifi quae aliarum ruinis cafu decumbenti- bus, conficiantur. Qi»id plura ? cum futilia fint omnia, & metamorphofeon "monftra mendacii infolentii fuperent, adeo ut, qui talia ferio delirent, fatis inepti, & excor- des fint, quos ad Poetarum portenta mittamus, & me- rentur fane, qui filvas & faxa, cantus fuavitate capta in urbes & oppida primum coivifie credant.

Se c t. XXX. Quanquam autcm cum univerfie Terra pulchritudinem contemplemur, eam nullo mechanico cafu . conftitutam efle non poflumus non fateri 5 fi tamen fingu- lorum Ph&nomenbn, quse ex hac ftrage oriri voluit Car- tefius, utiLtatem refpiciamus, ifta multo vehementius a me- ctianicorum fabulis abhorrere primo intuitu videbimus. De iEftu marino nihil neceflc eft quicquam dicere, quod juxta Cartefii Hypothefin fola aeris preflione nat, qu3 par- te Vorticis Terrae Luna impendet 5 cum igitur nullum ifti- ufmodi Vorticem eflfe potuiflejam ante probaverim, om- nia Phjnomena, qua? ab eopendere voluit, una cum eo funditus tolluntur. Datis autem omnibus, quse fibi fum- pfit Cartefw, egregii & immanes lapfus ftint, qui aut to- tam Hypotkefin, aut fingulas ejufdem partes labefaftant quos ined deprehendit H. Morus, quod capite 14. En- chiridii Metaphyfici Leftori videre licet, ipfe autem ut fidejufli ea fequi mallem, quae alii minus attigere.

Si quisitaque Philofophum intcrroget, qua vi mccha- nic2 aqua marina in tantam rerum omnium utilitatem Sale condiatur. ghtod (inquit) duarum fpecierum particulk con- fiet, nempe qu£ juerunt fatis tcnues, ut ab illo folo impetu, quo a matena ccelejii agebantur, flefti poflent, circa alias paulo crajfiores, qu<e fic f&i non poterant, convolut*, ipfas

. X x 2 fecum

Epicuri <& Cartefti Disp.IIL

fmirt detulerattt. Atqui cum eundem ortum habuerint, quamobrem, quaefo, alia? omnino inflexiles, aliae fumma flexilitate prarditas evaferunt? Omnes initio rigidas fuilleip- fe coa&us ftatuit, cum alioqui nec fe poflent mutuo atte- rere, nec deinde atterendo lseves, & teretes efficere, nec ultimo aliarum particularum preffione tam prompte fupra ipfas exilire, qui itaquepars rigiditatem fuam fempertenu- ere 3 pars facillime fle&i didicere ? Non quod magis tenues a materia coelefti fle&antur 5 fi enim tenues iftae rigidse fu- erint, utcunque huc illuc materias coeleftis agitatione im- pellantur, ut ifto motu flexiles, &fluidas'fiant, novumfane mechanicorum auxilium implorat. Cum verd fubjicit alias affiduo ufu promptius fie&i didiciflb, alias defuefcendo om- nem, fi quam habucrint, amififle, qui quicquam in iis con- fuetudo valeat, quis, quaefo, intelligit ? Cum earum Na- tura* foliditatem, & plenitudinem immutare, aut imminu- erenon poflit^ five enim moveant, five quiefcant, nihil priftinae fubfhuitise amittunt, aut novse acquirunt , fiautem femper-apque folida^ & plense fuerint, femperquoque^que flexiles fint necefle eft. Flexiles autem cum fuerint magis tenucs, quamobrem craffioremquseque fibi arripiat, eique ft tamar&econvolvat, ut femper fecum, ubicunque impel- latur, fuis amplexibus deferat. Sienimtam facile huc il- lucflectantur tenues, quibusmachinis rigidioresomninoap- prehendant ? aut fi forte apprehendant, qui, quaefo, tam pertinaci tenacitate compleftantur ? Pra?terea fi mareifti- ufmodi particulis conflatum fit, quarum pars altera fluida eft, akera rigida, e talimiftura non fieret aqua, fedlutum, potiffimum, cumrigidas craffiores eflevelit, & propterea majorem totius molem conftituere. Denique quamobrem particula?, qua? non flefti magis quam quae fle&i poflunt, a putredine tueantur^ ea enim eft falis in mari utilitas, ut a foetore integrum confervet, at qui folummodo, quod ri- gidum fit, ei facultate praeftet, idipfum eft, quod utinam mechanice explicaret. Praefertim, cum ne aqua putrefcar, moveri quoque necefle fit, qua causd continuis iEftibus agi- tari diximus. Atqui fal, cumrigidum fit, tantum abeffet, quicquam motui confcrat, ut, quantum in fe fit, omnino ftagnare efficiat 5 quo cafu tota aquarum moks, perindeac

m

Sect. XXX. Hypothefet eVertuntur. 345

in ftagnis, & paludibus experimur, infalubri vitio tabefce- ret} idque potiffimum, eum major fit falis, quam aqua* copia, quatenus particute falinae iint aqueis crafliores, atque adeo, nifi quid aliud aut fortuito, aut confultd impediat, majorem falis, quam aquse, molem efficerent, quod totius motum penitus inhiberet, ut majori Terrx quantitate, minori aquse commifta fieri videmus:

Deindequo pafto fontes, & flumina e mari oriuntur? Pars 4,Art.^ Cum infra campos^ & montes magna fint cavitates, aquk plcn^ non dubium eji, quin multi quotidie vapores, hoc eji^ aqu<e particuUvi caloris ab invicem disjun£f<e, ac ccleriter mott^ ufque ad extcriorem camporum fuperficiem, atque ad fumma montinm juga pervcniant. Pojiquam autcm ijii va- peres fic afccndcrunt, frigcre fiiccedente, torpefcunt.&^ amifi sivapork forma, rurfus in aquam vertuhtnr 3 qu£ aqua de± fcendere non poteji per eofdem illos meatus^ per quos vapor afcendit, quia funt nimk angufii, fed aliquanfb latiores vias invenit^ m intervallk crujiarum, five corticum, quibus tota terra exterior confiata eji, qu£ vi£ ipfam obliqui, fecundum valliitm, & camporum declivitatem, deducunt. Qu£ autem vi altius ufque ad montium juga aflurgunt ? An quod de- fcendere nequeant? Quiefcant igitur, & loco quocun- quc, ubi vis caloris deficiat, fuae gravitatis vi depreflfc ma- neant. An quod latiores vias invenerint ? At fi invene- rint, quid opus eft, utper eafdemafcendant ? Aut fiopus fit, qu3 vi mechanid, eas contra Natura? Indolem fubire nitantur ? Si quidem latiores invenerant aut rettas, aut de- clives, qui in eas ferantur inteliigimus 5 at cum latiores fur- fum invenerit, ut per eas, five rette, five oblique afcen- dant, folummodo quod invenerint, folius eft Mechanici di- cere. Ubicunque enim vis caloris deficiat, contra omni- um legum Mechanicarum imperiumfit, fi vel digitum altius aflurgant, cum nulla omnino caufa fit, quae attoHat, & proprise Gravitatis Natura caufa fit, quae deprimat.

Cur vero fontes dulcefcant? qnod foU aqu£ dulck par- ticuU^ qn<e tcnucs, & ficxiles funt^ afcendant, particuU an- tcm Salk, cum fmt rigid* ac dur£, nec facile in vapores mu- tari, nec nllo modo pcr obliquos Terr<e meatus tranftre poffunt. At bond fide! quifquarane fibi perfuadere poffit, Terraz

X x 3 meatus

Epicuri <& Cartefti Disp. III.

meatus particufo aqu* tam commode, nifi Inftituto, ap- tari potuifle ? Cum enim non afcendant particute falinse, folummodo quod per obliquos meatus tranfire non poffint, quam admirabili Providentise arte oblique terebrari viden- tur, ut aqueis tranfitum prabeant, falinis negent? Innu- merabiles funt ubique Terra meatus, quantd itaque Artis fubtilitateconcinnantur, ut, cum particula?aque^9 &falinae mole fua tam parum difcrepent (funt enim utraque pra ex- ilitatenullifenfuum perceptioni obnoxia?J unx tamprom- pte vias, fibi fatis patentes inveniant, alterae vero, pra? viarum anguftid5femper haereant. Nefcio an quicquam mirabiliusex- cogitari poffit,quam in rebus tam exiguis tanta difcrepantia.

Qu3 denique vi Mechanidl nubes in Aera tolluntur, cum fint particula? aqueas e quibus fiunt aereis graviores > Pra>- (ertim juxta Cartefianam hypothefin^ qua globuli circa Ter- ram maxima celeritate in gyrum volvuntur, qui Corpora omnia, fi afcendere conentur, violentid motus in terram rurfus deturbarent. At cura afcenderint, qui coha?rere poflent, ciim aer ubique globulorum motibus exagitetur, & aqua cum adeo flexilis, & lubrica fit, & proinde quam- plurimis poris fcateat, copiam aut globulorum, autmateriae fubtilis femper admiftam habeat, quorum irrequieta agita- tione difcerpi necefle eflet. Praefertim cum nullum aliud unionk principium agnofcat Cartefiw, prseter ipfam rerum quietem, qui igitur quoquo modo cohaerere poffent, qua» cum fu3 natunl lubricae funt, tum magnis tumultibus ubique g agitantur? Atqui poftremo fi coiverint, qui in alto fufpen- di poflent, ciim quo fublimior fit aer5 eo quoque tenuior eft, & propterea minus apta ad aquarum moles fuftcn- tandas, validior autem corpora gravia ad terram depd- lere, cum eo loci vehementior fit globulorum rotatio, qua fola gravia omnia in terram praecipitari ipfe fta- tuit.

Sec t. XXXI. Paucis hifce, qua> e Cartefw attulimus, quam impar fit phtinomenis rerumfolvendis mechamca Phi- lofophia, fatis liquere arbitror. Innumera quidem aliaYunt quse ex inftituto miflafeci, quoniam cuique Leftori, hxc monito, ipfa per fe facillime occurrent omnia. Primum

qucd

Se c t. XXXL Hypothefes eyertuntur.

quod leges Nutnr£, quas ipfe finxit, nullam vim habere pof* fent, nifi quam ab ejufdem Opifice accepiffent. Tum de- inde, quod cum eas pro libidine fumpferit, iis fblis nihil perficiar, fed contra omnia, aut portentofb quodam ca- 10, autanili vacui horrore abfolvat. Proxime, qudd in cujufque Ph&notncni mechanifmo, eos ubique fingat cafus, quitumipfi rerum Natura?, tum aliis, quos ipfc "alibi co- aftus fingit, advcrfentur. Poftremo vero quod, ut dixi, rerum fblertiam nequaquam attigerit, ut etiamfi phyficfc earum rationes, quas ipfe attulit, cum Natnr& Phdtnonicnk confentirent ("quanquam plerseque, ne dicam omnes, pla- ne diffenferintj tamen, fi crafiiflima ea quseque Phdtnowe- na^ qua? pro fubtilitate fu& attigit, cum iis qux in Mundi noftri folertia jam ante capite fuperiori defcripfimus, con- ferantur, non alia videbuntur, quam fi puerorum aedificati- unculas cum accuratiffimfc fabrefaftis Jovk CapHolini a?di- bus contulcrimus. Et quid mirum ? Cum non h militiS, fed e ludo, & pueritise difciplin3, ipfe ad Philofophiam pro- feftus fuiffe videatur. Qudd fcilicet experimcnta omnia,- quibus ad Hjtpothefin fuam aut ftabilicndam, aut ornan- dam ufus eft, a folis puerorum ludis, & exercitationibus attulerit. Sic primum notitiam de elementorum ortu, aut a globulis, marmore5 feu argilld faftis, aut ceraforum aci- nis, quibus utrifque admodum & cxercentur, & deleftan- tur pueri, accepifle vifuseft. Iftorum enim tribus non plu- res coire pofTe vidit, neque etiam tam arfte coire, quin in medio intervallum triangulare relinquant. Atque hinc duo prima Elementa fafta funt, tertii autem ccrta ratio nulla cffe poteft, cum forte fieri, ut globulos globulis accu- mulari contigerit, quod quoque, cum acinos in cavernulam quovis acino non majorem jaftare folitus eft, didiciffe vi- deatur. Plerumque enim ifto cafu, priufquam quis vice- rit, acinos in ejufmodi cumulos acervari contingit, qui ma- culis.iftis fimillimi funt, quarum congerie in fideris fiiper- v ficie colleft^, ipfe ipfum fidus labefaftari, atque in Come- 1 tam aut Planetam mutari voluit. Ab his autem initiis paulb forte aetate proveftior, cum fe fundarum jaftu dele- ftaret, ad mechanicas motus leges profeftus eft. Nequc enim aliis fere, experimentis, ad rationes cum motus, tum

lucis

EpicUYt <sr Cartejii Disp.III.

lucis explicandas, uti cogitavit, quam qua? in fundis aut cannis, five (ut appellat ille^ canalibus (quod alterum inftrumentorum genus eft inter pueros notiffimumj ob- fervantur. Tandem vero a Pueritia verfus primam ado- lefcentiam aflurgens , fe fluvialibus exercitiis, atque pra?- fertim natando dele&are coepit, cum vero juvcnis acerrimi ingenii fuerit, mox in fluminym finibus, locifque omnibus flexuofis, parvulos quofdam aquarum Vortices quotidie vidit, atqueiniisminl varietate ftftucas, aliafque omnesle- viores minutias hinc inde pervagari obfervavit. Unde animum ftatim fubire potuit fidera, cum eorum motus tam mirabili, atque implex2 varietate conficiantur, fimili ratione in fuis quseque Vorticibus circumferri. Atquefic coeleftium intervalla, motus, aliafque omnes rationes fceli- citer inveni(Te fibi aflentatus eft, atque fe affentatiunculd fuk tandiu immerfit, donec his omnibus rerum tantarum obfervationibus fatis fe inftru&um putaret, qui in (e om- nem rerum naturam fimili qu2dam ratione explicare fufci- .perct. Atque hinc tandem egregia ifta Philofophia nata eft, quam tot tamque puerilibus ineptiis refertiflimam effe demonftravimus. Neque profe&o poftquam ad virilem setatem perveniffet, aut qua? experimenta fecifle aut quas hypothefes extruxifle videtur, nifi qua* de magneticis, & dioptriciscommentatus eft} atque eorum utroque viril*N ter admodum fe expediifle fateor. De magnete optimis experimentis inftruftus, omnia illius Phtnowena acumine fedignodifieruit. Atqui vero fi ed folerti^ fiat vis mag- netica, qua ipfc eam ra&am efle defcripfit , nihil eft in omni aut arte, aut natunl, quod pari faftum efle videmus, ut quidem, fi quod fit opus, quod Opificis artem indicare poteft, nihil eft, quod magis id poflit, quam Magnetis Attificium. De ifto autem fatis fuperius diftum puto, tum fumma (olerti t conftitutum fuifle, tum Cartefii mechanid, nifi qua? eadem artificiofa fit, confici non potuiffe. In D/- optrica vero, ut alios omnes, ita & fe ipfe fuperavit, ut e- nim de fua Luminis explicatione nihil dicam, quanquam fit omnium, quas ha&enus vidimus, longe & elegantiflima, 8c verofimillima, in Oculorum fabrica, atque ipfius vifionis ■ ratione tam multiplicem, & reconditam artium omnium

mathe-

Sect.XXXL Hypothefes eVertmtur.

mathematicarum pcritiam inveftigavit, ut plane non, nifi ab Artifice quodam, qui idem in omnibus Mathematico- rum artibusfit eruditiffimus, fieri potuiffe demonftraverit. Si itaque ipfe Cartejius alios omnes Geometriae gloria vi- ciffe putetur5 qudd tot, tamque praeclaras in hac un2 re rationes geometricas deprehenderit, quanto magis acumine eum antecelluiffe putandum eft, qui nullius exemplo do- ftus, eas primus invenit, atque ad earum normam rem fieri accuratiffimfcprocuravit. Ut quidem'vix illuftrius Naturse Opificis argumentum, quam fit Cartefii Dioptrice, efTe pu- tem. Qjiod quidem facillimfc cmifque, qui fit mathema- tice eruditus, demonftrare poflTet, atque utinam aliquis demonftraret.

DI S-

Sect. I.

DISPUTATIO QUARTA.

Alundum neque prorfus infeftum, neque necef jitate fattum , fed folo Opificts confilio ex^ truBum fuijje aemonfiratur.

Se C T. I. fS&P6g*||Iim vcro Fortunam, quam Deam fa- ciunt Epicuret, cuique omnium im- perium & regimen fummiferunt, a fummd rerum dejecerimus, fupereft jam durior fatalis neceffitatis domi- natio 5 cujus jugum acerbiflimum nifi excutiamus, omni- bus nihilominus fempiterna fervitus fervienda eft. Cum nemini quicquam agere licebit, nifi quod aeterna vi & ne- ceffitate coaftus agat, quo non modo tollitur omnis ho- minum libertas, atque ea fublat^, fides-> pietas, & juftitia: Qua? enim in machind virtutis ratio cfle poteft ? Sed etiam Optimae Numinis Providentia? poteftas & imperium abro- gatur. Quo quid poteft humanogeneri tetrius aut acer- biusaccidere? Qua? tanta calamitas, tanta vitae defperatio evenire, cura hac una re ja&a fint omnia noftra felicitatis fundamenta, quod optimas 8c (anftiffimae Providentia? nos charos & dileftos efle putemus. Qu2 animi fiducii deje&i in fummam rerum omnium defperationem prascipitaraur. Cum inania effe haec omnia experti fentiamus, neque im- pofterum meliora expe&cmus. Ut itaque tum nos ipfos h tam vili quadrupedum conditione in hominum jura & libertates vindicemus ; tum in optimi Numinis dominatum rerumfummam, noftrique praefertim curam voveamus, om- nibus viribus enitendum eft, ut tam foeda, tam immanis, tam intolerabihs Tyrannis deleatur. Idque eo magisquod fint, iique non prorfus rudes, qui, cum de Foriuna deviftl triumphaverint a de viftoriii in Fatum defperandum efle

Y y 2 cen~

Mundum neque infeilum fuijfe, Disp. IV.

cenfeant. Atque equidem non diffiteor plerofque, qui prselium inierunt, tam inconfiderate congreflos fuifle, ut, fi ipfi non plane vifti fint, eo tamen exitu quem vellent tur- piter cecidiffe videantur. Multa enim multis an potuerit Mundus ab otnni iEternitate extitifie difputantur. Et qui potuifie aiunt, omnem de Numinis exiftenti^ certitudinem fublatam effe arbitrantur. Quid enim inquiunt Caus^ opus eft, fi femperfuerit? & quis, fi nulla fit rerum Caula, Deus effe poteft ? Qua in fententia funt SchoU Peripatetk* qui- dam recentiores , qui nihil aliud, ut tollatur Deus, quam Mundi jEternitatem poftulandam efie putant. Et qui con- tra difputare folent, nifi fempiternum effe non potuiffe de- monftrent, ipfi nihil proficere fe quoque putant. Atque adeo incauti admodum in locum nimis lubricum & ambi- guum omne difputationis momentum detulerunt: Ut fi Mundus quoquo modo femper effe potuerit, vincant A- thei 5 & nifi non potuiffe demonftraverint, caufam non ob- tineant ipfi. Quis enim certum & comprehenfum habere poffit, quin ab asterno Mundus fieri potuiffet, cum poffe effe nunquam cseperit, at fi nunquam efle pofle c#pit, (em- per effe potuiflet, & fi femper ab omni iEternitate > Nc- que enim quis dubitare poteft Mundum, priufquam fa&us fuerit, fieri potuiffe: Si itaque quodvis duiationis mo- mentum, quod illius Ortum anteceffit, fumpferit, eo efle poffe coepifle non dicet 5 aut fi dixerit, momento, quod proxime deceffit, fieri non potuiffe quoque dicendum eft. Quis verd in difputando tam contumax & importunus effe poffit, ut Mundum, qui priori momento impoffibilis fuit, pofteriori , quod proxime fecutum eft, poffibile effe coe- piffe dicat ? Denique fi Deus poffe efficere nunquam coepit, certe iple Mundus nunquam coepit effici potuifle. Sophi- fticae itaque & fallaces funt conclufiunculae, quas in terum aeternitatem contorquent Scholajlici, cum nihil magis per- fpicuum effe poffit quam Mundum poffe efle nunquam cse- piffe, e quo plane fequitur femper efle potuiffe, & fi potuerit, folius eft otio, literis, & feipfo abutentis rati- unculis quibufcunque aculetis & Metaphyficis contra pug- nare.

Sect.

Sect.IL neque ex necefitate procreatum.

Sect. II. Nobis vero cum totam difputationem ad- verfus Atheosomnesinunicum locum de rerum fitnbus de- duxerimus, perinde eft rerum Univerfitatem fempiter- nam an aliquando inchoatam efle afleruerint. Cum uno ifto ab omnibus rerum commoditatibus argumento, nullis om- nino Qwfis phyficis fed folo Opificis confilio aut effe aut effici potuiffe demonftrationem confecerimus. Quo con- fefto univerfali ratione contra omnesconclufum eft, tam eos qui Fortun^ quam qui Fato extitifle arbitiantur. Neque enim cum utrifque quicquam difputatur, nifi an continu- ata ifta rerum omnium cognatio atque admirabilis earun- demutilitas fola materii extituTe potuerint} an porro de- fideretur caufa mentis & confilii compos, quas tot tantaf- que rerumtam variarum cognationes & utilitates compa- raverit. Atque igitur de utroque fatis jam ante conclufi- mus, primumMundumfineOpifice eflfe non potuifle, quod caufts fhyfick e£ ordinis ratione, qu2 fabricatur, fabricari non potiierat. Deinde cum in omni ejufdem ordine fum- ma fit commoditatis ratio, ab Opifice quodam qui in eo condendo ad eandem refpexit extruftum f uifle. Poftremo cum nulla fit ordinis ratio nifi unica ifta commoditatis ra- tio, hinc plan£ confe&a eft demonftratio Mundum non mo- do ab Opifice extruftum ciTe, fed a folo Opifice extrui potuifle.

Primum itaque cum Mundi partes alias ahis quafi contig- natione qu2dam fecum cohserere & confpirare viderimus, qu3 brutse materiae vi tam admirabilis tantarum molium fy m- metria extruatur interrogamus ? Qyi Terra locum & fitum quem tenet na&a fit? Qua vitenuiaere fufpenfa teneatur? Quafympathi^ partes omnes undique toti coha?rere confen- tiant ? Quamobrem a contrariis regionibus in eundem lo- cumfemper nitantur? Curcertoa Solis ambitu intervallo collocetur ? Quid five Terrae five Soli motum omnino de- derit ? Quid circa Axem fuum, diurnum ? Quid circa magni Orbis ambitum annuum ? Quamobrem per iEquato- rem? Quamobrem intra Zodiacum? Quamobrem curfu fpirali ? Quamobrem tanta sequabilitate ? Quid Coelum a Terra fecreverit? Quid Terram ab Aqu2 ? QuidAquam

Y y 3 tanta

Mundum nequeinfeBum fuiffe, Disp. IV.

tant^ conftantia xftuare ? Quid Sale condiri fecerit > Quid denique vi perpetu3 in montium cacumina atque iEtheris fublimitatem fuftulerit? Quorumomnium an quse fit comrao- ditas hic nondum inquiro 5 folum fcire aveo, qui quoquo modo folius materias facultatibus evenire aut exiftere po- tuillent. Atque igitur cum de omnibus fuperius com- probaverim, non folis materice viribus effici potuiffe, St de plerifque contra naturales ipfius facultates fafta fuil- fe, ifta folum ratione contra omnes Caufam quandam efFe&ricem efTe a materia diverfam demonftratur.

Cum vero in omnibus una commoditatis ratio habeatur. CumTerra tam opportunuma Sole tum longitudinis tum Jatitudinis intervallura habuerit , ut in omni immenfitate opportunius nullum habere pollet. Cum omnes ipfius par- tes tam admirabili Archite&urae ratione fecum confpirent^ ut omnem Archite&orum lolertiam artis fubtilitate longe fuperavcrit. Cum in maximam rerum utilitatem omnis motus folaris ratio inftituatur : quod incredibili ifto rap- tus diurni circuitu conficiantur no&ium dierumque oppor- tunitatess quod annuo ifto per ^Equatorem , intra Zo- diacum line3 fpirali utiliffimse fiant, (& fine quibus omnis terrarum Orbis interiretj seftatis hyemifque viciffitudines: quod incredibili celeritate aeris interventu caloris lucifque radii ab eodem ad ufque Terram defcrantur. Cum multi- plici utilitate Terrae globus contra leges mechanicas extrua- tur, quod unum globum conftituerint Terra & Aquay quod diverfas ejufdem partcs occupaverint 3 quod omnis aquarum moles,' levior cum fit, Terram non undique ope- ruerit 5 quod in Oceani lacunis contineatur 5 quod Ocea- nus altis litoribus terminetur 5 quod aeftu & fale a putredine confervetur 5 quod denique ex eodem aquae dulces in om- nium rerum falutem contra vim Natura? in altum tollan- tur. Tot tantarumque utilitatum caufam cum quaerimus, quicquamne intereft, modo abfit fapientia? Eam enim quocunque nomine five Fortuna? five Fati appellaverint^ cum nil aliud nifi materia effe poflit, id unumeft quod ab initio quaefivimus, cum in omni Mundores tamdiverfas in ordinem confpirare, tam conftantes vices obire, tant2 de- mum utilitate Gbi invicem infervire videamus, qui ifta om-

Sect. III. neque ex necefsitate procreatum.

nia a Caus2 bruta nihilque intelligente proficilci credentas > Atque igitur ut priori conclufione Univerfiim non fo!2 materia extitiffe obtinui, ita h2c Caufam iftam alteram, quae a Materia diverfa eft, fapientiflimam efle comprobavi. Qua dilputandi ratione neque cafu neque neceflitate neque alii cxci & bruta quacunque via extitifle efficitur, qu6d non nifi confilio fieri aut omnino cfle comprobetur. Et prop- terea fempiternum non effe, quoniam effe non potuit pro- bare nolumus, fed infe&um non fuiffe quod optimo confi- Ho faftum fuiffe demonftraverimus. Jun&is autem & col- le&is utriulque Argumenti copiis, tum nihil Caufis phyfuis & naturalibus fieri pofle, tum omnia fummi Providentia fa&a fuifle, an non fatis conclufum eft Mundum non modo ed faftum fuiffe, fed & ci foli fieri potuiffe?

Sect. III. Cum vero tam facra tamque Religiofa apud plerofque femper fuerit Ariflotelk Authoritas, ut ci fo\i Mundi iEternitatem, cujus praecipuus ipfe celebratur Patronus, fatis defenfam & propugnatam effe arbitrentur. Poftulat caufe, quam fufcepimus, defenfio, tum ut quid ipfecenfuit dicamus, ne fi plane inimpia fententia fuerit, fua? Authoritatis exiftimatio nimium ponderis & momenti haberet : tum ut a dogmatis quibus impietatis difcipli- nam extruxit, quaeque incautos atque imperitos induxe- runt, ut fan&iflimas reftae rationis leges proderent, im- pofterum caveri moneamus. Prsefertim cum tantum ubi- que hujus difciplina valuit, ut ipfum Terrarum Orbem ip- fe Philofophorum (olus una cum difcipulo fuo viciffe vide- atur. Dum cnim alii aliarum Seftarum principes Athcnis aut nonnunquam Rom£, aut paucis fortafie Gr<£ci<e&Lltali£ vicis regnaverunt : ipfe omnibus populis atque nationibus nefcio quo fato cum fumma & pcne divina Authoritate im- peravit. Atque potiflimum per Enropam aliquot jam (c- eula ita viguit, ut tanquam nulli alii unquam fuiffcnt, fo- lus ipfe Ploilofophus audiret. Neque id tantum fed & quafi omnis Veritatis unus Inventor & Author f uiffet, Theologi uno confenfu omnes omnia illius Authoritati tribuerunt. Quo demum contigit, ut a ma joribus noftris fatalem & car- cam quandam Theologiam ipfis Impietatis decretis funda-

tar»

4 5 6 Mundutn neque infeftum fuijje, Disp. IV.

tam& extru&am acceperimus. Hunc ergo cum non mo- do impietatem docuit, fed 8c ipfam pietatem corrupit, im- primis tollendum efle puto. Qiianquam illius fraudem aperiri quam redargui utilius videatur, cum null2 ali2 ratione nocere poffit, nifi quod non intelligatur. Prafer- tim cum idem quod de Veneficis quibufdam vulgo fertur, feciffe vifus fit, qui fcilicet malis atque ut aiunt atris Arti- bus utentes, alios, ne ipfi in criminis fufpicionem veniant, diligenter accuftrefolent: Atque adeo quidem Arijloteles cum teterrimam Impietatis rationem in animo habuiffe fe noverit, in alios e2 causa, quos infontes effe novit, magno animiardore exarfiffe fimulavit. Quibus clamoribus, qui- bus jurgiis, quibus reprehenfionibus Phyficos veteres ubi- que perfecutus eft, folum quod praetermilsi CausH Ejfitfri- ce omnia fol^Materi^ perfeciffent? Atque eosea diligenti^ ubique de hac culpa reprehendit, quafi omnibus perluafum efie vellet fe hac un3 ratione utNaturaeNumen prseficeret, ad Philofophiam tra&andamindu&umfuifie. Qu3 quidem aftuti;!, quanquam omnium fortafle nemo animo tam male- volo bellum omni Numini indixerit, tamen, etiam apud do&iores quofque ab ipsa criminis fufpicione plerunque e- lapfus cft. Quanquam enim fint, qui quod Mundum fem- piternum effe docuerit, accufandum effe putant, male ta- men conclufum efle diximus, cum ipfe idem quod Pythago- ras, quod Plato^ quod alii complures, qui cum primis Deum ctfe crediderunt, cenfere potuiflet, Mundum feilicet ab seternis fieculis &ftura fuifle aut (altem fieri potuifle. Cum veronon modo fempiternum & nullius unquam con- filio fafrum ubique & acerrime difputaverit, quid qu^efo efle potuit, quod tantum induftriae in ea causd poneret, nifi ut nullum illius Authorem, nullum Archite&um fuifle ef- ficeret. Atque hinc fibi tantopere in hac, prse aliis om- nibus, opinione placuit, utilliusInventione,maximegloric- Dc Coelo I. i. tur. Quanquam enim ante eum alii Mundi aeternitatem af- c. io. feruiflent, eos tamen omnes ipfe ed de causd acri\ter repre- hendit, quod genitum quoque fiiiffe dicerent. lit certe primus fit, qui Mundum ita aeternum effe dixit, ut infe- ftum & ingenitum fuiffe dicat. Atque adeo etiamfi ifti Archite&ricera Mundi Caulara nequaquara fuftulerunt,

quod

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. VI. ncque ex necefsitate procreatum.

quod ab seternis feculis fa&um fuiffe putaverint, ifte ta- men plane fuftulit, cum ut omnino quavis Numinis opcra aut Providentia unquam fieret, vir imperiofus ferre nolu- erit. Novi equidem inter Pjthagoric<e SchoU difcipulos, magni nominis Lucamtm OceUum haberi, quem Arijiotelem Tegille, atque ab eo hanc Opinionem fuffuratum fuifle fta- tuunt eruditi. At vereor ne fifro & perfonato Authore ni- mium fibi illuferint, cum non tantam Antiquitatem ifte Ocelli libellus fapuifle, fed potius ex ipfius Arijiotelis libris ex- criptus fuille videatur. Ne enim quicquam de illius fermo- nedicam, non antiqud ifta Dorica lingua, qua quieidem coaevi fuere, potiflimum Italia Oriundi, Architas Tarentius 8c Timxus Locrus fcripferunt, fed politiori Atticorum fer- monc, qualem longo poft tempore confecuti f uere. Nempe quod Sc Attica & Dorica lingua' legatur libellus, utr2 vero primum fcriptus fit nefcire me fateor. An itaque cum Do- rica, iftum, ficut & multos alios, ut feculo accommoden- tur, in Atticorum iftam, qu3 artas politior utebatur, poft- modum verterunt : an cum Attica, ut eidem vetuftatis Au- thoritatem afferrent, in obfoletam Dorum orationem mu- tare conati funt, nihil ipfe definio fed tritick judicandum permitto. Si vero ipfum Libri argumentum & tra&andi rationem fpe&emus, primum quid quod phyficis quibufdani vocabulis ufus fit, quorum Arijloteles inventor & archi- teftusperhibetur, cujufmodi vocem Antipcrijiafis effe aiunt, quce in antiquiorum nullo, ne quidem Platone reperitur. An vero mirum non fit, cum OceUus Arijiotelem tamlonge astate anteceflerit, eum omnium fcriptorum folum id ver- bum novifTe, neque quidem folum novit, fed ut notum, ufitatum, & vulgare attulit. Atque fane totum Argumcn- tumperipateticumeft, & prorfus peripatetico more trada* tum, ut nihil aliud quam Peripateticae Phyfiologia? Epito- me videatur. Potiflimum cum de Elementorum mutati- onc, & Qualitatum, tum principum, tum ex iis ortarum varietate, ad ufque fexdecim familias tra&avcrit : quan- quamenim quatuor elementa plerunque admifere Veteres, de varia tamen illorum tranfmutatione, longdque qualita- tum, quse inde nafcuntur, profapia Arijioteles primus tam accurate dixiflevifuseft. Propterea cum OceUus ipfo ac-

Z z curatius,

Mundum neque infeHtim fuiffi, Disp. IV*

curatius, earum familias enumeraverit, an non vero fimi- lius videatur, eum ab Arifiotele quam ab eo Arifiotelem mu- tuatum fuifle ? Denique cum hunc Authorem nihil Pjtha- goreum fapere, (quippe & abfque numeris philofophatur) Peripatifmum verd non modo fapere fed & redolere videa- mus, cur quaefo non e Pythagor<e fed Arifioteljs fchola pro- diifle dubitemus ? Et mcchercle fi quis Tim£um Locrutft aut quemvis alium, qui ad pofteros venit, Pythagoricct Scho- U Philofophum confuluerit, ncfcio an quenquam abeo- rum difciplina magis alienum , quam fit ipfe Occllus^ re- pererit: Si vero peripateticam philofophiam vel quidem leviflime infpexerit, ftatim faflurum fcio neminem unquam accuratiorem ejufdcm Epitomen confecifle. An vero Ari- fiotelcs Ocelio, an Occllus Arificteli pneiverir, pugnare nolo neque equidem curo, mihi fitis cft Arifiotclcm, five fuse fententia? Author fuerit, five ab aliis fumpferit,eam nuM alia catt$3, quam ut Deum omnemque ejufdem cultum tolleret, iiimpfiftc. Si enim Mundus nulio unquam confilio faftus fuerit, nullum Opificem habuit, & fi nullus fit illius Opi- fex, nequeDcus crit. Quid enim aliud Dei nomineintel- ligcre poflumus qBam praeftantem quandam xternamque Naturam, quae Mundum primum condidit fempcrque re- git? Si itaque iftiufmodi nihil effe exiftimaverit Philofo- fhus, quos prseterea agnovit Deos, folum ut Epicurus jo- candi caus.i induxit. Cum cnim Argumenta omnia a Mundi pulchritudine rerumque ordine fiiftulerit, qua* fola Deum effe confiteri cogunt, fi quem efTe dixerit, dixit, ne Athe- vienfibus fecundam occafionem fceleris in Fhilofophiam per- petrandi daret,quale prius in Sjcratem perpetraverant. Qua de causa in vitse periculum vcniflc, atque Athcnis difcedere coafrus efle fertur, tum quod Religionis facris illuferit £c Meretriculae fiias iifdem ceremoniis facrificaverir, quibus Athcnienfcs Eleuftni<e Cercri facerc folebant : tum qu,6d impia dogmata docuerit, Deum (cilicet humana non cura- re, p.eces ck facrificia nihil prodeflb, & hujufmodi alia qua^omnem Numinis Providentiam tollunt, quod fi qiiis fccerit, Deum cfle dicat an neget nihil rcferre diximus. Nifi enim fit Mundi noftri fummus Reftor & Dominus, nullum nobis Numen erit, & fi qui procul a rebus noftris

femo-

Sect. IV. neque ex nccefsitate procreatum.

femotus fit Deus, a nobis cultum aut obfequium (fine quo omnis cultus nil nifi fifra &#fimulata pietatis fpecies elle poteft) magismereri nequit, quam fi nufquam omninofu- iffet

Sect. IV. Cum veio illius Philofophia? impietatem ipfi eruditi non admodum intellexcrint, quod quanquam in Phyficis rcrum Naturam efie omnino fa&am apertiflime negaverit,inMetaphyfic".b umen a fummo Deo produdlam fuitfe conftantiflime diccre v':deatur, quid revera ccnfuerit, fi inveftigaverim opera? prctium, mefa&urum puto. Quan- quam profe&o fententiam fuam tam aperte in utrifque ex- pofuit, ut non tam mirari quam pene ftupere me fatear, doftiflimos quofque viros quid vclit nondum efle confecu- tos. Neque quidem in divinis iftis (ut habentur) Metaphy- ficorum libris mentem fuam obfcurius aperuit, nifi quod "cum eos non perfecerat, confufius difputaverit. Si vero poft libros phyficos legerimus, in iis aperte fatis ornnem Numinis divini cultum atque omnia Religionis fundamenta labefadari intelligemus. In Phyfick enim non modo ipfam de Primo Motore difputationem accuratius & uberius ex- pofuit, fed inde quoque fua fibi in Mctaphyftcis argumen- tationis principia depopofcit. Qiiid itaque magnus ifte Sapienti^ Aqmla (fic enim Athenienfis Noftua habetur) de Naturadivina viderit, ex utrifque collatis optime difce- mus, imprimis autem e Phyficowmo&wo, 6c Mctaphyfico. rum decimo quarto.

In Phyficis ergo omnem Natura? vim & rationem ab hoc L. 3. uno principio ubique duxit, Motum neceflario femper fuiiie femperque fore , eumque efie Naturse vitam eamque im- mortalem } Natura omnia fieri, eam autem non Mcntem cfle (tanquamenim caufas divcrfas fepius diftinxit,) fed fohl rerum materia & forma conftare, eafque ad Naturam ut ad ftatuam a?s & ams figuram fe habere, Natnr£ ita- que nomine, qua omnia confici voluit, folam Mechanicam rerum ipfarum neccffitatem intellexit. Ut autem motum C. fempiternum fuifle necefle eft, ita quoque nihil fe movere pofic, fed quicquid movetur ab alio moveri,- ficut enim quae vi moventur, motu extrinfecus impreflb moventur,

Z z 2 ita

Mundumneque mfeBum fuijfe, Disp.1V.

ita qux naturii, ut gravia & levia, non a fe, fed a causa, qux genuit, atque adeo gignendo motum propagavit, moveri dicendum eft. Ipfum igitur Primum Motorem ne- que a fe neque ab alio moveri pofle : fed & movere & im- mobilem cfle. Eum autem, cum fit motus aeternitas, efle fempiternum, atquc cum una tantum fit illis continuatio, 5' unum. Primum ergo motum efie continuum, eumquc, cum nullus alius continuus effe poffit, in orbem. Hinc coeleftium circuitus, atque indc infcriorum omnium ortus & interitus. Quibus perfpicuum eft fblis naturalibus re- rum facultatibus, quibus ad fuas quseque agendi vias com- parantur (cujufmodi funt in coelcftibus motus, ininferiori- bus gravitas & levitas) eum omnia confeciffe. Cum vero iftas a nullo Caufe Prim<e confilio acceptas fed fempiterna caufarum fcrie in rem quamque dedudtas effe velit, folam Mcchanicam Nuturam ponere ftatuebat. Hujus autemto- tius vim & ordinem fic porroin Metaphyfick fine quayis Nu- minis Providentia fabricare pergit. Plura ab omni iEter- tate fuifle ftatuit, primum Deum, qui ipfe fit immobilis,

ovfjcfle(3mys, vavZp&s tt,v /b^hw, <£ dLlohov £ \u>cw xivrnnv ojh^lp yjivvjJJevov aLrcLy-M) ^zoi /ct©- Tuveukvuf <£ to ^pTOV XiVbP ccyuvVTW ?/) qgW ctfTD, <& tLuu dioSov M"n<nv -im dioHv YAvet&zu, <& t&u fjuav Jp' ivcs' Principium acnrumprimum cum (ut jam ante di&um erat) fit tum per fc tum per accidens, immobile, movens autem primo, ' fempitcrno & uno motu : Cum etiam quod mo~ vetur, nccejje fit ab aliquo moveri, primum movens immobile pcr feejfe, ab *terno quodam motummovcri tternum, & fimplicem ab uno. Poft primum hunc immobilem motorem alias quaf- dam fubftantias efTe voluit, qu;e ab ipfo mot# inferiorumor- bium motibus praeflcnt. 'O^jjmv $ tUZ tS^vt©* tLu cc^riv (pO£ccv, riv vur&tv (pccfjjiv tUaj ^j^tyw iomv <£ ccyavy)to>, aMcw <J>o£as tocst^S 'irkWTOdV oLiSins ccvctym <£ tvtwv Iy&jk rfficpoy!)'/ VTcl-uvriTti <n iuvcL8uj vjtt dvT^ (£ cuSi» ^otoa9 Cum autcm vid,- amus pr&ter fimplicem totius latiomm, quam primam fubjianti- am&immobilem movere dicimuf^ c<etcras quoque lationes qu<e errantium funt ttcrnas, necejje eji igitur harum quoque lationum mamquamque fibjiantia <eterna & per fe immobili-moveri. Ciim autem prima ifta fubftantia orbes coeleftes nonimnediate

moveat,

Car;9.

S e c T. VI. mque ex necepttate procreatum. 3 7 1

movcat, ergo pra?ter eam alias quoque a materii fepara- tas, cafque tot quot funt orbes effe definivit. Poftremo [-4* Materiam attulit, cujus pars altera mutabilis, altera muta- tionisexpers, hscqus fupra, ifta quas infra Lunam collo- catur. Cum vero Primum Motorem immobilem efle fta- tuerit, quemadmodum cxtera omnia movere poffit ipfe immotus, fic explicandum putat. Ku« $ w& «re opex<ror <fc *> voniov wm, « wrafrtror, &c. eo rcodo movere, quo ap- tibile aut intelligibile, qux appetitum 8c tntellecium tta movent, ut ipfa interim non moveantur. Sic Deum, cum fummum Intelligibile, fimul Sc optimum Sc pulchetnmum fe efie noverit, fempiterni fuiipfius contemplattone totum occupari, adeo ut demum nihil aliud ipfe faenr, quam fua ipfius contemplatio. "Ek «J «w w * <«"*> ™™

««, 3 atto' *m&*w S\*.<pye< lt, n gsA», w«r n> *o^r » TvvJr 5 * <S <*n>in>r hswoZ&zy er/«r 5 S^r vontw, ok <m Q«om™ <£ -n^wWror vo«, <c« ^TO/3aM«- 6to Alew Bve InteUeUio (it ejus Natura, quid mteUigit? aut emm ipftjeip- fam ant altquid aliud^ quod ft a!iud,aut idemfemper Mtt dtvcr- titrum autem difiert aliqnid autnihil, inteUtgere bonum vel quodcunque contingit? Vel abfurdum non eji de qutbuj- dam vel quidem cogitare? Mamfejium itaque eji tUud qmd inteUigit divinifftmum bonorabilijjimumque ejje nequemutart. Nempe qui Gtipfe fua ipGus aserna intelkato, nthtlque omnino extra fe intelligere poffit, ne altoqut mutaretur. Hujusautem, quem maxime fufpiciebant, admtrattone five alio quocunqueaffeau reliquas Intelligenttas arfiffe, adeo- que nefcio quoamoris ardorc inflammatas fuum quamque Orbem moviffe, e quorum variis curfibus cum omnts mate- ri* moles vartis motibus cieri contigerit, in hanc formarum varietatcmprovariacujufquequalttatefe fabricavifle. Ita utfiquidutile, quid pulchrum, quid adnurabt.e tn rerum Natuta intucamur, id omne nondivinae artts nonProvtden- tnopusefle, fedfoliusneceffitatisexipfis rerum quahta- tibus orts eventumdicere & habere debeamus. Anvero quidomninofiat, Deus ipfe nec curet, nec qutdem cogitare poffit, cum e dignitate fui nequaquam fuertt, qutcquam noffe, quod ipfum non fit optimum & divwifjtmum. Nc-

Z z 3 Sue

Cap,

371 Mundum nequeinfeftum fui/fey Disp. IV-

que magis ipfas Intel/igentias quam Primum Motorem e con- filio operari putat, cum fote ipfius contemplatione fuos Orbes^ velint nolint, contorqucre cicantur 5 quidautemin- de (equatur, neque norunt, neque nofle poflent, cum Dei unius contemplatione vel faltem fuo cujufque opere omnes penitus occupentur. Atque adeo coeleftium curfus fine qu>is Numinis Providentia conftituti fuere, quorum dun- taxatviSc opere inferior omnis Natura nafcitur & guber- natur. Quod vero eodem ftatu qu^dam fempcr perma- neant, primum Coelum, quod eodcm modo femper move- l. 2. deortu tur, in causa efle ftatuit:, quod vero quorundamfit vicif- & intcritu. fitudo ut nunc nafcantur, nunc intereant, inferiores Orbes, I# Solem vero potiffimum, qui rebus omnibus acceflu vitam, rccefliiinteritum affert. Quod autem tanta fimul cum con- ftantii tum varietate fiant, utraque, quod fitPrimumCx- lnm Conftantiae caufa, mutationis vero reliqui Orbes, quo fit ut in omnia faecula fint iidem tanquam in circulo futuri rerum Ortus & Interitus. Cum vero fiipera & cceleftia Materiam omnem inferiorem ad varias formas pro loci va- rietate fubeundas difpofuerint, ita ut qux ab iis propius abeflet, nobiliorem ■> qux longius ignobiliorem fortita fu- €rit, hinc orta quatuor Elementa. Ignem autem cum ad Coeleftium Naturam proxime accedat, locum iis proximuni obtinuifle, hinc Aerem, deinde Aquam, Terram autem, cum omnium fit craffiflima , atque a Cceleftium Naturd quam maxime abfit, in locum omnium infimum fuo pon- dere delatam efle. Adeo ut inferiora haec omnia cum in Univerfo fitum & ordinem obtineant, in quem fe fua cu juf- que levitas aut gravitas tulerit. Cum denique horum unum- quodque fuas fibi qualitates proprisas a Natur3 habuerit, cumque Ccelorum Motu magna varietate inter fe conimif- ccantur, e tanta formarum Sc qualitatum mifturd poftremo orta efle tam varia rerum genera, tamque in omni genere diffimilia. Atque haec accuratiffima, quantum ipfe aflequi poffum, Arijiotelic£ fententi£ defcriptio videtur, qu3 Stra- toni Lampjaceno, quem Chero atquc ab ipfo eruditi omnes hujus fententiae Authorcm habuerunt, prxi vifie non dubito. Hic enim Mundum neque opcra Deow neque Atomorum motu^ fed naturalibus quibufdam punderibus faftum docuit,

adeo

Sect. IV. neque ex nccefutate procreatunu adeout fingute ejufdcm partcs eum locum Sc ordinem ob- tinuerintj quemfibi tulit fuus cujufque aut gravitatis aut levitatis gradus. Quibus quid velit a folo Magiftro Ari- Jiotcle, cui tertius fuccefiit, qui fuam Mentem plenius & uberius expofuit, difccndum eft. Qui nempe Mundum nullo divino confilio fabrefa&um fuiffe voluit, fed quaecunque funt fine quavis Dei opera, ab illius Natura eo ordine quo funt emanaffe. Quo intellefto quemadmodum Strato Ini- munitatcm Deodederit, & omnia folis naturalibus pondcribus effecerit, facile intelligemus. Quod cum ad Ariflotelk mentem omnia fponte a Deo emanaverint, eum in Uni- verfo ordinem & fitum ceperunt, inquem fua levitate & gravitate, aut aliaquacunque qualitate feruntur. Atque inhocuno omnes fuas vires exercuit Arijlotcles ut omnem Mundi compagem folis rerum naturalium facultatibus febri- caret. Quanquam enim recentiores noftn Mechanici Pbt- lofiphum, quod omnia occultis quibufdam qualitatibus ef- fecerit, planc irridendum cfle putarunt, ipfum tamen eadem plerunque mechanifmi ratione, qua ipfi, fi quidem legere potuiflent, rerum naturam confecitfe viderent. Unum enim Motum omniain Natura poffe voluit, & quanquam plura motuum gencra efie ftatuit, nontamen phyfue fcddtaLSicc divifit, ut ad fuam quifque motus Catcgoriam reducatur. Quod cumfecerit, omnes folomotu locahconfici docebat, adeo ut nihil unquam aut gigni aut intenre aut q^quo modoaliaquavisriifimotusrationeimmutan potiit. Quod ctiam perfpicue comprobatum putat, quoniam Subjtanti- arum ortus & intcritus, & quaelibet alia fecundum qmn- Utatcm aut qualitatcm mutatio concrctione tk fccrcUonc 6- unt. Qiiaz cum motu locali perficiuntur, eo folo omnia Naturx opera pcrfici conclufit, atqueigitur eundem ipfius Natune nnnc Vitam nunc Animam effe dcfinivit. Imo & \pksqualitatcs, quas tanto faftldio afpemantur Mcchanici iolo matcria: motu, cum ultro cttroque verfatur, nalci & intcrire putat 5 ut ipfe quicquid mutationis ethciant, le- cur.dum legcs cujufque Naturae mechanicas operentur. Atque adeo alias pnncipes, alias ex iis ortas ftatuit : Pnnci- pes, qu* cuique fimplici Elemento fua Natura mfunt, ut Igni vis caloris, Aqu* frigoris: Ex iis onx funt, qu* e 6 ' ^ 0 vano

Mundum neque infeSlum fuijje, Disp. IV.

vario Elementorum motu varise & multiformes oriuntur, atque ex his effici omnem rerum naturam, omnefque Ani- mantium formas. Primum autem ipfam Mundum omnef- que illius partes, Ccelum, Solem, Lunam, Sydera, Ter- ram, Mare extruxit, & qui qu^eque pars eo modo quo fit, neceflario fiat, ipfe fuis Natune legibus demonftravit. Quemadmodum autem praeftiterit, eum quoque per om- nem natura continuationem fequendo intelligemus. Inte- rim eum ma jori ftultiti2 atque mechanidi licenti^, fi ficri poflit, quam ipfe Ep/V//r//*,Mundi fabricationem cxtruxifle, ffiox demonftratum iri pollicemur.

Sect. V. Unum efle novi, quo Viri do&i, quan- quam eos ipfe non fefellit, fe avide fcfellerunt, quod fciliv cet omnem rerum naturam caufts finalibus rcferfit, atque quod , eas pmermiferint, Veteres omnes Phyficos accufavit, deni- que Phyfica? ftudiofum monuit, hinc incipiat, neque prius quicquam fe nofle putet, quam Caufam, propter quam ejiy aflecutus fuerit 5 Quod, inquit, fi quid proficere velimus, in omni Quaeftione de Ortu, delnteritu, dequavis Naturse mutatione faciendumeft. Neque modo docuit, fed mag- nificentius quam pro more fuo demonftravit. Primum a perpetua Naturas conftantiS, quae enim cafu aut for- tuito fiunt , ea magna varietate femper eveniunt 3 cum enim temere agant Caufe ifte, nullum finem certo af- fequuntur, fed effe&us diflimillimos femper efficiunt : Si igitur Caufe naturales fumm3 conftanti^ eofdem effe&us excudant, nihil aliud incaus.i eflepoteft, quam qudd ad eundem fcopum collineaverint, atque adeo alicujus fink gratia fiant & operentur. Deinde ab apta mcdiorum, ad fuos cujufque fines difpofitione 5 cum enim ut Naturd in- quit aptum eft fieri quicquid fit, fui finisgratida Natura fit, quemadmodum fi Domus in eorum numero fuiflet, qua*.Natur& fiunt, fic utique a Naturd fieret, ut nunc fit ab Arte : Et fi ea quas fiunt Natura, non fblum Natura fed etiam Arte fafta fuiflent, eodem fane modo fierent, quo Natura nunc fieri apta fiint, alterum igitur alterius gratia 5 omnino enim Ars Naturam aut perficit aut imitatur : fi igitur artificiofa alicnjus gratia fiunt, patet etiam Natura-

S e c t. V. neque ex necefsitate procreatum.

Ha ficfieri & fa&a f uiffe, cum priora & pofteriora fimiliter in utrifque ad invicem conneftantur. Quod maxime per- fpicuum in iis rebus efle inquit, quse nec arte nec conful- tatione adhibita operantur: Sic Natura & alicujus gratia hirundines nidos, aranea* telas efficiunt $ fic plantee folia fruftuum gratia furfum emittunt, St alimenti gratia radices deorfum, ut quidem perfpicuum effe concluferit in quibuf- cunque, qua? Naturd fiunt, ejufmodieffeCaufam. Poftre- mo quod peccet Natura, cum a fuo fine fort£ aberraverit } ficut enim feccatum in rebus artificiofis, ita in naturalibus contingit^ cum enim funt quaedam artificiofe, in quibus quod re&efit, alicujm gratia fit, in iis vero quae peccantur, alkujus quidem gratia Ars aggreditur 5 fed aberrat 5 res quoque fimili modo in rebus naturalibus fe habet 5 ac mon-- ftra nihil aliud quam peccata funt ejus, quod alkujus gratia agit, qua? tum efficit, aut cum ad fuum finem pervenire non potuit aut ab eo aberravit. Qy am egregia, quam mag- nifica, quam Philofophorum principe digna difputatio ! Quifquamne hominem, qui tam prseclaros, tam nobiles re- rum fines omni Naturae oeconomisl confecutus eft, qui nihil in omni rerum Univerfitate tam vile tamque exigui mo- menti reperiri voluit, in quo certiffimam finis alicujus rati- onem cernere non liceret 5 quifquamne inquam hunc ho- minem fufpicari potuit,hos omnes rerum Natura fines quo- visconfilio conftitutos dubitaffe > Ita quidem &ipfeputa£ fem, nifi cum Philofophis Crsecis omnis rei controverfia fuiflet, eonimirum hominum genere, qui nihil tamabfur- dum,tamincredibile, tamab omni fenfu alienum effe exifti- mant,quod ipfi ingenii acumine tueri non confidant5imo quo quid abfurdiusf ucrit,eo magis fibi defendendum arbitrentur^ qui denique (^ut de Sophiftis & Rhetoribus, inquit Cicere, a Dc quibus omnem fiiam difputandi rationem didicerunt ) quem- 0ra admodum caufa inferior dicendo fieri fuperior poliet, do- cereprofiterentur. Alioqui enim quistam excordem quen- quam, tam effraenatum, tamarrogantemputaret., qui poft- quam omnia, quaeinNatuni cernuntur, ob praeclariffimos finestum fieri tum agere vidiffet, ea confilio quodamcon- ftituta negare potuilfet ? Quae enim major Infania efle pof- fet quam dicentis ut quippiam quod omni intellettu vacat #

A a a quod

j p6 Mundum neque infeSlum fuiffey Di sp. IV.

quod nullo confilio, neque fuo neque alieno gubernatur, quod neque finem neque media novit, ad certum nihilomi- nus finem collineare poffet, feque ad mediorum ufum, qu^e fint ei affequendo maxime idonea componat ? Imo quidem Tragico ifto Orejie dementior fit oportet, qui putet innu- merabiles caufas fumma* cum varietate, tum conftanti^ ad certos quofdam effeftus procreandos fe componcre, ad eof- que certa via4 pervenire ; qua? tamen ipfe an talis fit finis, qui quovismodo obtineri poffir, nihilomnino intelligant, ne- que a quavis ali&caus.i, qux aut qui fit finis fru&us aut quo tendat mediorum ufus, dirigantur. Quodfane fi fieriquis exiftimaverit, non intelligo cur non idem, fi cseci nati ef- femus omnes, nos putet horribili ifta csecitate itinera con- •ficere, navigia gubernare, omniaquevitee negotia non mi- nori fiducid obire potuiffe, quam fi oculorum lumine, quo fit tuto eundum, & ubi a quovis periculo dcclinandum, dirigamur. Ininfolentem tamen& incredibilem iftam in- faniam incidit Philofophus, ut duoifbecfimul defendenda in fefufciperet} tum omnem Univerfi naturam fummS con- cordia ad optimos quofdam fines confpirare, tumconfpira- tionem iftam omnium effe nulla4 Mente fa&am, fcd in ean- dem resipfas cxci quadam Naturse neceffitate confenfifle. Atque adeo eoipfo capitequoNaturam propter finesage- re demonftravit, omnia illius opcranon ad mentemneque aliam quamcunque caufam pr^ter unam necefiitatem referri Nat. Aufc.1.2. oportere prafatur. Azktsov ^Jotuv /x, S\dllri (pvaisrtfS ^ & iveyg, tS cliHw9 twm* izk* tV dvctyy^M^ 7m$ l^i ov to7s (pucn-

tyis* cis yi Tvuwrlw tIw cl]ticw clvctyvji Tnfyms-, clc eireiii to fA$v to?ov q 7re(pVYje' <& y&v chxnv ctilixv iiww0iv<y oavv cL-^cc^vot %&jf€4v loScnv, 0 juL iiw (pihlctv <& <ru Kft^, o 5 tov vvv' Dicen- clttm porro cji primiim cur Natnra in caufarum numtrojit^ qu<£ alicujm gratia agunt : dcinde quomodo fe habeat necejfitas in rebm naturalibm : Ad enim caufam omnes refirunt : ve- luti^ quia natura eji comparatum^ ut, quod e(t calidum^ fit iale i fjh quod cji frigidum, & ur.umquodque corum qu£ ia- lia funt, idcirco bdcc necejjario funt & fittnt^ & natnra com- f aratum efi ut fint : nam licet aliam caufam dicant, tamen^ cum vix attigerint, eam valere (inunt0 a\im fcilicct Amici- tiam & Contcntionem, alim Mentem. Quibus quaefo ver-

bis

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Se c t. V. ncque ex nccefsitate procreatum. ^yy

bis apertius rerum omnium fines, propter quos Naturam operari dixerat, non Mentis cujulvis confilio (ed folius ne- ceflitatis vi conftitutos dicere potuiflet? Atque adeo ca- Nat. Aufc. 1.2. pite fuperiore caufam nullam, cur quid in Natud cujufvis c-7. grati^ fiat, reddendam ftatuit, nifi quod ex illo hoc fieri neceffe fit. "Q& l-jr& $ (pocns iv&&TV) (& rctv^iw &Mva,i Jx«' TlcLvms ^hnSbTiov to hcc /c, c5f clc ck tS& oira,ywq*Q$b' ^uaprop- ter cum Natura alicujus gratia agat, ctiam hanc caufamnofje oportct. Et cmnino reddenda eji caufa cur (it^ veluti ex iilo hoc fieri necefje eji. Atque ita alio loco quo omnium fecundum hunc clarifiime de Natur£ finibus difputare di- citur, nihil aliud rei cujufque finem quam certum & con- ftantem ejufdem eventum efle definivit. Ilajw^ 5 **y>* De Part- Ani" fuOyu Todg T60Z svet&y 07rv ccv (fctiveTcvj TB/tysTt, <5t£ps o » yuvr\ais 'Vfyajf- m /uwSzrcs efjcTTQ&i&vT©** Rcm autem hanc ejje illius gratia ubique ajjerere folcmus^ quoties finem intelligimus aliquem^ in quem motus ( fi nulla res prokibetj terminetur. Atque adeo caufis fuis finalibus non fines causa quavis intelleftrice prse- lcriptos intellexit, fed ipfos rerum eventus qui e caufarum naturalium ferie fponte oriuntur. Cum autem feriem iftam nullo confilio, fed fola rerum natune neceflitate exortam fuifle docuerit, non alias caufas finales , quam quas alii omnes, qui Deum e Mundo tollunt, ipfe agnovit. Eam fcilicet Univerfi conftitutionem qu^ ex unfi rerum materi- alium Natuni 8c facultatibus confecuta eft. Atque igitur eandem Natura & Caufe cujus gratia definitionem ubique tulit. Natura autem nihil aliud quam fempiternam cau- jV'2A)!rcgNat* farum naturalium nullo adhibito confilio feriem femper in- tellexit, idem ergo per natura? fines intellexiffe neceffe eft. Atque igitur plerunque Natur£ 8c Caufie cujus gratiaexem- plumin Animalis femine exhibuit, quod nimirum interna quadam fui facultate fe in corpus eidem, quo decidit, fi- mile fabricare difponatur. Quam tamen non a quovis Providentise inftituto, fed fol3 fubftantise fuse difpofitione confecutum effe voluit. Quid multa, cum omnem Natu- ram materisi & forma conftare, eafque ad naturam ut ad ftatuam aes & seris figuram fe habere voluiffet. Et prop- terea fa?piflime idem rei cujufque finem & formam, & qui- dem natur%am definivit^ eam nimirum Natura fabricatio-

A a a 2 nem.

378

Nat. Aufc.1.2. c 5.

Mundumneque infeBum fuiffe, Disp.IV.

nem, qud res quaeque fe habet5 fuoque modo operatur. Denique ciim Natur£ atque Artk fines omni loco compa- raverit, ad folam utriufque machinationem refpexit} ut quemadmodum in artificiofis internum fit quoddam, quod certos motus conficit, principium, ita etiam in naturalibus fimile principium incffet, quo tant2 conftantia in fuos quseque effe&us terminantur. Tantum autem abeft ut idcirco Mentem Ar chiteUri cem operi adjunxerit, ut con- tra omnia quse alicujus gratia fiunt, in ea quas Mente fi- unt> & ea qua? Natura^ diviferit. TZv jj ytvofjLivcov orol spe\fr tv yiyveru)-, toI aX «' tvtwv q tcc fiL ^'Grgpcclpecnv-, toI <f[ a hJ) <z&£pctlj>e<7iv-> ctfjLfw dX ca> tois ive*& tS o^^gv, otc

cv Tois tu ccvctyx,ct7ov <& td ws &)n tu 7roAi),

fi/a, a c^&^toj v^Tntp^iv td evex.cc 5 eveY.au

QLVOlCtA CLV

Eorum autem qu£ fiunt^ alia fiunt alicujus gratia\ alia minime , Ifiorumautem qu^damfunt ex pr£eleUione^ qu£dam non expr£~ cle&ione. Ambo autem in ik funt, qu£ alicujus gratia fiunt. §>ua- propter perfpicuum eji^ etiam in ik qu£ nec neceffario necpkrun- quefiunt/fjenommlla^ in quibus ejfe potejl, quod fii alicujus gra- tia, funt autemalicujus gratia, ciim ea qu£ a Mente ficri pof- tizt.AnCcA.2.fiint, tum etiamqu£ a Natura. Atque fic femper Mentk c 5><*. &Natur£ fines diftinxit, ut fit alter confilii, alterneceffi- tatis opus. Et propterea ei diftinguendi ratione Casus & Fortun£ notiones definiri voluit, ut altera in iis qua? pra?- ter confilium, eveniunt, alter in iis quae praeter Naturam verfetur. Atque igitur etiamfi utrumque, tumcafumtum fortunam e caufarum naturalium numero auferri vellet, nontamenidcirco fuftulit, xxtMentem fed ut mente vacu- am necejjitatem adhiberet. Quocirca veterum quofdam mirari fe profitetur, curn Univerfum cafu fa&um ftatuerint, animalia tamen aut Natura aut Mente fafta ftatuifle. Ubi alteram ab altera femper diftinxit, & tanquam caufas prorfus diverfasattulit, utaliafit eorum fententia, qui Na- turam^ eorum alia qui Mentem Univerfo praeeffe cenferent. Quibus, ne plura congeram teftimonia, quid aliud voluit quam quod qui omnia cafu fieri ftatuerunt > Cum enim unde tam mirabilis rerum conftantia & utilitas nata fit in- terrogamus, an non idern refpondent, qui Materi^ motu ne-

ceflario,

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuesl LLC.

Images reproduced by courlesy o( ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

S e c t. VI. neque ex necefitate procreatum. ceffario, ac qui fic forte eveniffe dixerint? Cum ab u- trifque omnia ifta, qua? in rerum Natura cernuntur pru- dentia? opera foli materiae, qux omnis prudentiae expers fit, pariter afcribantur ?

Sect. VI. Neque modo ipfum Univerfi ordinem me- chanidt neceffitateconnexum/ verum etiam otiofum& in- utile fuura to 0«o? devin&um effe voluit. Quid enim aliud voluit, cumipfum Primum Movens immobile efle docuerit, qui idem nullam omnino efle aftionem, nifi aut ipfum mo- tum, aut qua?a motu oriatur, docuit. Adeo utipfum im- mobile fuum Numen quamvis vi quavis fibi lnfitf, afti- onem in fe ciere poffe negaverit, atque Platonem quod pofle putaffet accerrime reprehenderit. 'Am« p. ewfc IL^,- 08*1 Xiywti ol^dfWv ?D ro duri icvro

wiJ At ncque Platoni pojjibilc ejt dkcre id quod quan- doque putat principium ejfe quod feipfum movcre pojfit. Quor- fum autem Dcus appelletur, qui idcm res bruta fit, omnif- que confilii expers, qui cogitationem in fe ciere, quicon- filium ad quidvis perficiendum fecum inire nequeat ? Qui qusefo apertius omne numinis regimen rebus abrogare, at- que mechanicam neceflitatem iis gubernandis prarhcere po- tuiffet? Tametfi enim Deum ca?tera forte moviffe vohm, eumtamenvoluitnihil nifi quod abomni *tcrmtate necef- fario egerit, egifle. Si enim (inquit) quicquam aut medi- tari, aut velle, aut agere inceperit, motum lftum (quem unicam agendi vim & rationem agnovitj ab aho accepiffe neceffe eft. Cum itaque prima Natura? lex fit , (e nihil movere poffe, neque, ne fit primo prius, fit quod pri- mum Motorem movere poffit, per omnia fecula nihil aut cozitans aut agens nifi quod femper cogitaverit & egerit,in eodem ftatu ha?fiffe quoqueneceffe eft. At fi ea fuerit Nu- minis conditio ut nullam in fe cogitandi, nullam volendi, nullam agendi facultatem habeat aut habere poffit, quid intereft an fummum Jovem, an Ranarum Deunculum Cce- lorum dorfo fedentem impofuerit? Saltem nihil aut ma jus aut melius in Mundo erit Arifiotelk Deus, quam m Automato quovis id unde motus principium ducitur. Quanquam enim res iners 8c bruta fit, feque M fponte movere non va-

3'8o

Phyf. lib. 8. cap. i.

Mundum nepe infeBum fuijfe, Drsp. IV. leat, eotaraenartificioin machina; fabricatione difponitur ut totum llhus apparatum perenni motione movere poflir' Atque na inMundo omnis motusa Deo, qui ipfefe mo- vere nequit, neque quicquam tale cogitavit, primum ef- Huxit, leque per omnem rerum Naturam propaeavit. Adeo

™ nTf*™M"rx /1S &ratio mm Nu™™ P>ovt- dentia, fed fohs Mechanic* -kgibus adminiftrctur ; quod ut unicum eft quod volunt omnes, qui Deum efle ne- gant, lta prscipuum cft quod in omni fua Philofophia docere yellet Arijloteles. Atque hinc Anaxagoram, quan- quam ahquando Jaudare vifus eft, aliis omnibus acrius reprehendendum effe putat, quod rerum ordinem fumms lua? Mentis confilio inftitutum fuiffe fentiret. Tana. 5 £ 01 tuwjpw," Tromms, clo-sSp £ ' Avct&y&s, STOS & £voltv. A>Acc p, ^'^amjtwo^foosi & <j>tW « $ tpvois dilicc. <mam,Ze<»s- <ri a\' drn^v Treps <ro «.-mi&v sviiva, *gy>v s<yec <nL%is 0 toto, ?&ps- to d\' a.mepv xgfvov ^pe^tv, &<m xmSmau tn-

foon, .4 ft^ fApSm, ori$Z*Us' 07ov ritny £vo> <pvotc<pU- to/, € vX cnp., ot! 3 Tij/y* 1Xh rofMiri^V Fortatjis autcm& qut unum principium conjiituunt, ut & Anaxanoras idcm dtcerent ("motum fcilicet non neceflario «ternum efle* fed pofie interdum effe, interdum non efle) at vefo ttihil ordtncvacat ex iis, qu£natura & fecttndum ttaturam fiunt : quandoquidem Natura omnibus efi canfa ordinrs. hfinitum vcfo ad infinitum mtllam rationis proportiottcm habct : omnis autemordoejiratio. Ctterum infinito tempore quiefcere, deittde motum aliquando cjjeh & hnjus mtUam ejje diffcrentiam cur nunc pottus, quamantea, nec rurjus aliquem ordinem habere 5 certe hoc non eji amplius Natura opus. Aut cnim ftmplhiter Je habet quod Naturi conjiat, nonmodo ftc, modoalitcr 5 ut ignts jurjum natura fiertur, nec aliquando fiertur, aliquando mimme, aut rationis proportionem habet, quodnoneji fimplex Qua: ratiociniovis&pondusinfit, videantilli, qui Graecos difputatores non prorfus mecum contempferint: fatis eft quodipfe demonftrafle fe putet Motum Naturaque Ordi- nem nullo cujufvis Mentis confilio aliquando effici potuifle idqueea ratione,quod fi femel quieverit, motum de novo'

non

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Se c t. V. neque ex necefsitate procreatum. 3 8 1

non poffit exordiri 3 id quod in fequentibus fufms & fepius a primo fuo effato, nihil fe movere pojfe? urgere pergit. Proximo autem capitulo fibi objicienti animalia, ubi qui- everint, denuo in fe motum ciere, cur non itaque & Deum, falfum elle refpondet, non enim ipfa fe moverc, fed motu aliquo extrinlecus adveniente impelli. MaA/sa<A' <£r Si^ae ni Teiw i%&v ^TD&iar, (U lyytyvofjJvys vx, cvioy\; cws, td ovufiajvov '&n <tfS if^^cov, ipepZv y> tsj^n^pv^ /aJ? &um /3a<ft£«, wriQivns t^T 1%<o£t>v vfovcs, oos <5W« ' tSto <fC

-^evSbs^ o$fjJkv $a« Tt wi^o^w T&f {«w ^ ovfJutpVTnov^ T8T«5 ™* voimoim «x, oiuio to Zfiov ctiltov, aMa^P /5%e««£i' Yazosy auTo 5 (paju^r lafTD x*f«v « ^(Jr tiavwiv, a?Aa ulr j£J? tdVdj/' bS^SwxwAw, ft£Mor<*V toM civcty^ov tcJ owfAetk iyyivetbxj. mifrcu, yjLiitnii <ano tS ^^td;' TSTwr 4'jri«f) StcLvoictv, irlu>Qpe%ivKn'eiv> 0 td S^pr £«for *MW, oVoior ou^-

/3afr« T«s iWB Maximi autem videri potejt tertwm

illud habere dubttatienem, qtibd evcnit in Animalibus, quafi in ik fiit motus, qui antea non fuijfct : ^ttbd enim prius quiefetat, pofiea ambulat, nul/a re externa movente, tit videtur. Verum hoc falfum eji, vidcmus cnim jcmpcr aliquid innatum movcri in animali. Cur autem hoc movca • titr, f;on ipjum animal cji caufi, fed id quod ambit. Ipjum autem dicimus feipfum movere, non quovis motu^ fed eo, qui, ejifecundum locttm. Ergo mhil vetat, quin potius nccef/ari- ttm eji in corpore jieri multos motus ab co quod ambit : boritm autem aliquos moverc cogitationem, vel appctitionem : eam verojam movcre totum animal, cujufmodi accidit in fomnk. Mcchanica fane animalium defcriptio , & qualcm ab ipfo vide etiao* Hobbio expe&are poffimus, qui omnes omnium afrioncs, Cap# 8* five fenfio, five intelleftio, five volitio fuerit 5 neceffita- tem fuam in rebus externis & antecedentibus habuilfe aut eeometrid aut jurejurando, ( utrum mavis , cum ea-dem fit in Academiii Malmsburienfi utriufque vis tk ratioj de- monftrabit. Atque his omnibus confentiens eft ea quam in libris dc Animi doftrinam tradidit Philofophu* 5 Animam nifi a caufis externis Sc impellentibusmoveatur, moveri non polfe, adeo ut cumdoleatauttetetur, non fint ipfius Ani- m^ fed hominis aftiones, quod cum fpiritus animales externo De Anima obiefto moveantur, ii in Anima Cquam a corpore ut a iab.a.cap.ia-

7 cera

Mundum neque infeSlum fuijft, Disp. IV. cera figuram, atque idcirco ab eodem non magis feparabi- Jem, difterre ftatuitj fimilem affe&um gignant, quo de- mum fit ut ipfa fua vi nihil efficiat, fed queraadmodum alix machinse cientur, fpirituum animalium impetu, ficut & ip- fi objeaorumphantafrxJatis,impellatur. E quibusomnibus eum nihil vehementius voluiffe intelligimus, quam ne quic- quam omnino fit in rerum Natur3, quod infitam quamvis aut cogitandi aut agendi facultatem in fe habeat 3 quod fi non fit,nullum alhid Numen erit, nifi fempiterna naturalium caufarum & effe&uum feries. At quid in re tam manifefti locos & argumenta accumularem, fi enim prccifis aliis omnibus id unum dicatur, tale effe omnium principium, ut nihil confilio, nihil ratione, nihil eleftione effecerit, fed omnia, velit nolit, Naturas neceflitate produxerit, hoc in- quam uno res confefta eft, cum ejufmodi Numen nihil fan&i- us, aut nobilius, aut cultu dignius in fe habere poflit, quam fi e folius Materiae neceflitate orta fuiffent om- nia.

Sect. VII. Jamvero cum hxc fuerit Ariftottlk opi- nio, rem fer£ confeftam jure diximus, quod quid cenfu- erit, difficilius fit invenire, quam inventum redarguere. Redarguifaciliusinquam? imo nulld alia refutatione, nifi folum ut intelligatur, opus efle potuiflet. Tametfi enim aperte & libere fatis fententiam fiiam ipfe dixit, eum tamen nefcio quo communi omnium errore dofti indo&ique ora- nes perperam intellexerunt. Cum enim Veterum quidatn qui fingulare & pene divinum Philofophi ingenium mira- bantur, in obfourioribus illius libris, quos, quod ipfi non intellexerant, «ffBmgiKtf yocabant, reconditam quandam fapientiam contineri voluiffent, ii magnd tandem animi contentione fatalem iftam, quam diximus, TheologU rati- onem eruerunt ; alii, qui anticipatd hac notione imbuti eofdem libros legebant, eadem in iis Oracula & Effata divina videre fe putabant. Atque adeo tandem alii alios pecorum ritufecuti fummamilli, non modo in philofophi3, verum etiam Theologia authoritatem tribuerunt. Et quidem tantum valuit prseoccupata hsec de Philofophi pi- etate opinio, ut non modo femido&i ifti , qui eum aut

ofcitanter

Sect. VIIL ncque ex necefsitate procreatum.

ofcitanter infpexerant, aut fuerant alios omnino fecuti, ve- rum etiam viri do&iffimi, qui eum magna diligentia adhi- bita legeranr, in eodem errore, quem ad illius le&ionem afferebant, perfeveraruut. Eundem tamen fi quis mente liberi & foluta legifiet, nefcio an quicquam in cujufvis fcriptisclarius doceri potuiifet,quam inomni fu3 philofophid ifta quam explicuimus mechanica neceffitas doceatur. Ete- nim concedam,fi placet,in libris popularibus, Ethick, Politi- cis, atque ejufmodi aliis, qusedam de Diis Deorumque cul- tu nonmale <4ixifie, atquiin iftis ad vulgi captum locu- tus eft, iifque, ut Epicurvs, pietatis fpecie illufit. Qjjan- quam profc&o ejufmodi perpauca etiam & in iis me inve- nilTe fatendum eft. Atque infigni ifto loco, quo de fum- Nicom> u , md Numinis beatitate optime difputare putatur, omnem cap. 8.' Providentiam, omnem virtutem, omnem dignitatem eidem detraxit, atque lempiternam vitam foM fui ipfius contem- platione tranfegifle voluit. Quod quam lohge ab omni pietatis ratione abfit, cum totiesdixerimus, nunc dicendum non elTe arbitror. Quicquid autem in popularibus iftis forte & obiter fcripferit, in iis omnibus, quibus de princi- piis & fundamentis trattatur, id unum, ut nulla fit rerum prater mcchanicam neceffitatem vis St ratio,laboravit. Quo inquam invento rem plane confe&am diximus. Cum enim in omni cum Atheis quibulcunque difputatione a principio de reium finibus exordiendum fit, in hunc locum, fi Ari~ Jiotelcm & qui ab eofunt, coerceamus, in duo capitafe di- videt difputatio: Primum an certi fuerint rerum natura* fines ? tum, fi qui fuerint, an & quo confilio fuerint con- ftituti? De priori autem ad AriJiotelemnullX difputatione opus erit, cum ipfeomnem rerum Naturam contemplando quidque propter finem & effe & operari vidit. Neque quidem de pofteriori, poft ea, qua? difputatione fuperiori diximus, alia long2 opuserit: Quodiifdem omnibusargu- endi locis eademque rationis perfpicuitate , qu2 Epicurea, funditus evertatur 3 cum fummas omnes finium rationes & utilitates, quas inomni rerumnaturd intuemur, non meli* us explicuerit.

Bbb

Sect,

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Mundum neque infettum fuijfe, Disp. IV.

Sect. VIII. Qponiam vero cum Arijlotele, nonvul- gari, non mediocri, imo non modo nobili philofopho, fed & ipfo Philofophorum Deo, Rege, & Pontifice difputatur : Eum quoque, quemadmodum fumus cseteros fecuti, per omnem rerum cognationem fequemur , ut cum omni fuo acumine, quo fingulari erat natur^ praeditus, nihil majus quam iftos Philofophorum fungos, Epicurum, Hobbium^ Vaninum^ in impietatis caus2 potuifTe demonftretur. Quod ut fiat, duo folum confiderare oportet} piimiim quibus Argumentis fententiam fiiam confirmaverit } deinde qui- bus mechanifmi legibus Univerfi fabricationem extruxerit. Quaeautem de priori attulit, tam levia funt, tam prorfus inania, tam Graecorum more difputata, ut qui in ea ferio difputaret, cidem qu2 ipfi vanitate correptus videretur. Cum vero tanta fit hominis Autoritas quocunque modo acquifita, difputandum eft. Primum ergo a quo exorfus eftprincipio? Motum neceflario (emper fuiffe atquefem- per fore. Quamobrem vero ? Quod denuo nihil fe mo- vere, neque motum nifialiundeacceptumaliicuivisimper- tiri poffit. Iftuc autem quamobrem ? Iftuc,inquit, quid quas- litis, cum jam ante motum (emper fuiffe demonftretur ? Id quoque novi. At utrumque fumis, & utroque fumpto utrumque probas. Atque unam iftam Dialefticae tua? ia omni loco rationem animadverto* ut rem maximam, quas in controverfia ponitur, tu ipfe tibi fumas leviter comproba- tam, tum deinde indubitata illius fumptione caetera quas fequuntur omnia demonftrari glorieris. Prima autem om- nium fundamenta inpropriis definitionibus ponuntur x, cum cnim res quafque ad mentem tuam definiveris, definiti- onum autoritate quicquid vis, id probare tibi licere putas. Ita Tempus inquis, nihil aliud eft (fic enim antea defini- veras) quam numerus motus, cum itaque tempus ipfum initium non habuerit, neque etiam motus habebit. Quid autem fi tuam tibi definitionem non conce(Terim, an non praecifa fit demonftratio ? Nego igitur, quanquam enim motustemporis intervalla forte metiatur, non tamenillius durationem efficit. Neque enim quicquam aliud eft quam continuata ipfi rerum duratio, qu# eadem eft, five quief-

cant,

Sect. VIII. nequeex necefsitate procreatunf. 37$

cant, five moveantur. Atqueigiturfi nullam durationem tibi tempus appellare placeat, nifi quar, poftquam res mo- veri coeperunt, effluxerit, tua definitione per me licet fru- aris, mihi interim nihil probas^ tuienim temporis initium effe dicam , a fempiternis tamen feculis, quanquam nullus extiterat motus, pracefliffe durationem. Quid ergo, tan- tine putas tuas valere rerum (eu potius verborum definiti- ones, ut univerfa rerum natura fe iis accommodare cogatur, imo ut ne quod iis periculum fiat, omnis ipfi Numini liber- tas tollatur. Atque adeo motum ab aeternis feculis procre- affe devin&um effe, ne alioqui contra quod tibi definire placuerat, quaevis fieret fine motu temporis duratio. An non vero digna fit definitio, qud omnis philofophiae initio & quafi fundamento utaris ? An non caetera qux fequuntur omnia praclare dcmonftrat ? An non cujulvis affenfum, qut contra fentiret, quam primum audiatur, (uperare necefle fit? Quis enim qui temporis definitionem concefferat, de motfls aeternitate dubitaret ? At fi dare recufet, quid quaefo tutui demonftratione effecifti? Atqui eodem Diale&icas more (ut fuperius de Hobbio indicavimus) utuntur Mecha- nici omnes, a parvis initiis, quse fold ipforum Autoritate innixa funt, proficifcuntur, iis autem fomel quoquo mo- do ja&is, Deus bone ! quam immanes demonftrationum moles mox altera alteris cumulata? ad Coelum ufque extru- untur. Sic igitur & nunc nofter Philofophus fumpto hoc decreto neque melius quam dixi coraprobato, fol3 illius vi & autoritate csetera omnia, quod connexionem cum eo ha- beant, fatis demonftrata arbitratur. Sic nihil fo movendi poteftatem habere demonftrat, quod fi haberet, motum non fuiffe fieri potuiffet. 'AAAa mwv 1?) acSWw, Nat.Aufc.1. *.

SikiKTOj $ GWnZPVt <>k> clvaiyy.» tuvwv cLei^t)9 At Mo- c' 5* tum non ejje eji impojjibile^ quoniam hoc antea probatum fuit^ necejfeejfe ut motus femper ftt. Quo conceffo poftulat con-' nexi ratio ut nihil motum denuo ciere poflit. Sic etiam impojfibilc demonftratur motum ant aliquando ortum fuijfe Met. 1.14.0.^. aut corruptum iri, quod femper fuerit. 'AStivcnov vavwv * c uc* ,?' y**&*l, « fSapSrcu' iei $ Sr- Ql10 fumpto ftatim Plato- nem ut redarguat fibi licere putat, quod Primum Motorem ie movere poffe dixiffet. Sic denique Priraum Movens

B b b 2 immo-

Mundumneque'mfeftum fuiffe, Disp. IV. immobile effeconftat, quod fi moveri dicatur, aut ipfurn a fe aut ab alio : nonalio, nefit primoprius} non a fe, id enim fieri non pofle jam ante praoccupatum eft. Atque eadem difputandi ratione quicquid vult femper demonftrat Philofophus. An vero quenquamne tam excordem fuiffe putat, ciim omnem motum Natura neceflitate perpetuum fuiffe femel credidiffet, ut poftmodum an quivis denuo inchoari poflit, idem dubitarct > Ut quidem cum alterum ad alterum poftulaverit, nihil melius fu3 difputatione pro- fecifle vifus eft, quamfires, quam probare fufceperat, fibi ut concedatur requifierat. Cum-Ariftotele autem de fua Diale&ica? ratione plura nolo, qudd pmer ftultam iftam Mechanicis omnibus communem 5 altera levi atque qua Grxci peculiari utebantur, ufus eft. Ii enim pofthabid omni veritatis inveftigatione folam difputandi gloriam & oble&ationcm qua>rebant. Qyibus igitur non ratione opi- niones fuas invenire, fed opinionibus fuis rationcs afferre diu ufuvenerat. Cum enim Sedfce fuse Princeps quifque effe vellet, primum novam dogmatum molem fabricare conatuseft, deindeastatem rationibus, quales in Rhetorum Officinisconficeredidiccrat, mveftigandis infumpfit, ut ea quoquo modo adverfus omnium conatus, qui contra pug- narent, tueretur. Ut quidcm idem omnes, quod fecit unus feciffe videantur, qui fibi opinioncs nunquam defuiflc dixit, fed folum argumenta quibus eas defenderet. Sic & ipfe Arijiotcles ut fuam quoque Peripatetkorum nationem haberet, veterum omnia reprehendit, novas omnium de* finitiones decrevir, Difcipulis, ut Magiftri placita vita & capite defendant, imperavit. In aliis autem quant3 fit levi- tate nugatus nunc dicere noftra nihil refert , quam vero praeclaras loco quoverfamur nugas egerit, jam fatis dixi- mus. Iis enim qua? prccefferunt fimilia funt qu* fequuntur omnia, quaefcilicet proarbitrioipfe fumpfit, fibique nemo qui contra venerit, coneeffurus eft : Nifi quod ab Anaxa- gora interroget quamobrem Mens hoc potiufquam a!io tem- pore (emovere Mundumque fabricarecogitaverit • cuifu- periusrefponfumeft, & poftea fufius refponfuri fumus.

Sect. IX. neque ex necefsitate procreatum.

Sect. IX. llnum quidem permagni ponderis Argu- mentum fuperefle fateor, Mundum fcilicet fbla Natura ne- ceflitate ab aeternis feculis eo ordine, quo nunc ftat, exti- tiffe dicendum, ne alioqui in fabulofam iftam veterum quorundam Theologorum Opinionem impellamur, qui quanquam una cum Phyficis e nihilo quicquam fieri poffe negaverant, omnia tamen e Noffe fafta fuiffe putabant* NoSe vero? quanquam alio fenfu interpretentur alii* ubi- que nihil aliud intellexiffe videntur veteres, quam decanta- tum iftud Materice Chaos, e quo omnia extru&a fuiffe cre- diderunt. Neque quicquam aliud ipft Arijioteles intel- lexit, cum utrifque vocibus quafi arujuwvfjyu idemque figni- ficantibus fimul de eSdem re ufus fuerit. Siverocaufam effe&ricem, qux materiam in ordinem redegit, quse rebus vitam, motum, & pulchritudinem dedit, Univerfo prceffe vellent, eos, quod omnia fola materii fa&a fuiffe dixif- fent, neque vere5 neque honefte, neque ingenue repre- hendit Arijioteles. Atque aliquam ejufmodi caufam mate- rise adjunxifle dicuntur, quod ad rerum generationem ple- rique aut Amorcm, aut Amicitiam, aut Concordiam adhi- buerunt, quibus inquiunt voclbus caufam quandam Archi- tcBricem poetarum more intelligebant, quae materiam fe- cum confentire, atque in hunc Univerfi ordinem confpi- rare effecit. Si vero omnium ab ipfo Chao exordium du- xerunt, quemadmodum de iis infinuavit Ariftotcles (quan- quam tam egregio calumniatori nulla fit fides adhibenda ) ipfa eft vefenia quam Mechanicis omnibus communem efle diximus, cui autem fine Mundi iEternitate mederi novimus. Quanquam profefto quid cenfuerunt, noffe non tanti arbi- tror, quippe qui, cum Poeta? fuerint, de Naturae rebus non Phyficorum acumine, fed varie, ut forte fabulse aut fcense expediret, dicere fblebant. Ita omnia e Chao nafci verifimile eft finxiffe, folum quod portentofum & fabul* fimile videretur, qui vero, aut qud causa, aut an omnino qu2vis, forte nunquam ne quidem cogitarunt. Atque qui Amorem omnia genuifle addiderunt, ii etiam quidni more Poetico locuti fint, qui rerum qualitatibus Perfonas aptare folebant. Quemadmodum Lucretius operis exordio Vene-

Bbb 3 rem

Mundum nque infeBum fuijfe, Disp. IV-

rcm advocat Patronam, quafi eam praepotentem quandam Reginam habuiffet, quae omnem rerum Naturam fuo impe- rio adminiftraffet. Atque adeo cum in omni Argumento tantas Amori partes dederint Poetas veteres, idcirco forte fecerunt, quod homines eo affe&u maxime capi & deliniri putarent, eofque propterea fabulas fiias majori voluptate cxcepturos, cum eorum animos tam jucundo affe&u demul- cerent. De rebus autem naturalibus tam infcite plcrun- que fcripfere, ut nihil omnino Philofophiae intellexiffe feu potius de e£ nunquam cogitaffe videantur. Et cum Hefi- odum, tanquam eorum Principem, ubique fufpiciat Philo- fophus, exipfouno quam parum philofophati fuerintom- nes, intelligamus, quod nihilde ipfis rcrum Naturis intel- lexit vir agreftis, fed folum fabulas quafdam, quas a yici Afcr£i vulgo acceperat, verfibus narravit. Atque ovium paftor cum fuerit, omnia fic fcripfit, ut folet hmplex & imperitum iftud hominum genus. Utquidemde antiquis iftis omnibus fabularum cantoribus optima videatur ipfius 4. Arijiotelis cenfura. c Hefiodus ("inquit) & Theologi omnes cid folum dicere curarunt, quod fibi traditum acceperant 5 c noftrom autem nullam rationem habuerunt : ita cum Deos

cminus Deorum mortales effe dixerunt, qui Ne&ar & c Ambrofiam non deguftaffent. Cujufmodi fabulis cum ta- c les caufas protulerunt, perfpicuum eft eos, quid dicant, cnon intellexiffe. Atque igitur in eorum Opiniones ac- curate inquirere oper«e pretium non puto, cum folum de- cantatas quafdam vulgi fabulas attulerint , nihilque pre- terea fcire videantur. In poetidi itaque dominentur, quan- tum iftius regni hominibus placet, atqui ut qutcquam om- nino Autoritatis in Philofophul -aut Theologia habeant, e- ruditis ferendum effe nollem. Ciim e fece incultiflimi na- ti fint, nihilque noverint nifi Patriae mores, atque id quo- quecumimmaniffiraa barbarie diu opprcffa Scpenefepulta jacuiffet. Utinam igitur eruditi omnes una cum ipfo Pla- tone impium & indoftum iftud hominum genus ex omni rep. ejiciendum efle confentirent. Cum non modo Juvenum mores evertant, quod turpia & improba de Diis fuis prae- dicaverint: Verum etiam (quaegravior labes eft)omnira-

tionis

c principia, omniaque ex ipfis

Sect. X. ne$ue ex necefsitate procreattm. tionis ufu exuant, qudd abfurdiffima fint, atque communi omnium ratione maxime aliena quae homines prorfus im- periti de iis non tam finxerint quam a rudiori Antiquitate fi&a ferid tradiderint. Etiamfi enim ipfam Virtutem elimi- naverant, ea tamen rationis vi & adjumento revocari pof- fet 5 ratione autem femel fublad, nihil intereft homines an bellu2B appellemur. Ut mehercle fi quis Dasraon improbus difciplinam, qua omnem Natura? noftrae dignitatem labe- fa&aret, inftituiffe vellet, credo nullos nifi Graecos Poetas, Sc qui eos fecuti funt, magiftros adhibuiffet. Atque hinc fit ut iis inftructum & paratum Theologorum vulgus de Deo tetriora quam Indi aut Scythae, aut omnis Barbaria credit, fumm^ facilitate crediderint. Nifi enim animos Satuwh lovh & c^terorum Graecise Numinum crudelitate occupatos & quidem plane efferatosad Theologiam attuhf- fent, fieri nonpoffeputo quempiam tamimpie tam mique de Deo Opt. Max. opinari potuiffe, ut eum fempiterna fuae fobolis miferia deleftari credat , eamque ineluftabili de- creto pene omnibus voviffe, eofque ad ea flagitia perpe- tranda vi omnipotenti duxiffc, folum ut quicquid cala- raitatisiis infligi fibi placuit, ipfi meruiffe videantur. Te- terrimam hanc de Deo Opinionem a Poetis natam effe non aio ( nihil enim tam fceleratum, tam crudele, tam ini- quum de fuis Deorum flagitiis comminifci aufi funt) fed hoc tantum dico nifi a primis annis tam turpes, tamim- pias, tam immanes fabellas difcendo affuevcrant, ad tam dura & nefaria de Deo dogmata certe nunquam tnduci potuiffe.

SecT. X. Ut vero ad Philofophos redeamus, quk> quid enim cogitaverint Poet£, aut an omnino quicquam, Arifloteles Mundum aut e confus^ materia, aut e nihilo un- quam faftum fuiffe negat, quod fempiternus eo ordine, quo nunc eft, fi>14 rerum naturae neceffitate exment. Si itaque eum plus Poetisfapuiffe concefferimus (atque id quis tanto Philofopho negaverit! )quemadmodum Philofophis quo- que omnibus, qui ante cum fuerunt, quofque pari ratio- ne reprehendendos putat, plus fapuent, videamus. At- queprimumquid quod rerum M folum virtute exiftenti-

380

Mundum neque infeSlum fuijje, Di s p . I V.

um, nullamque fui Ortus habentium multitudine potuit > Id quod praeter ipfiim & Epcurum, alii omnes (nifi pauci ifti qui uni benevolo Numini malevolum alterum adjunxe- runt) vehementiflime negarunt : Non modo ne fi ab uno difcederent, nullam poftmodum multitudinis rationem in- venirent , verum etiam qudd quicquid propri3 virtute ex- iftat, id nifi fola fumma* fuae perfe&ionis rationeaflequi non poflereputarent. Et propterea nemulta, quorum quod- queomnem perfe&ionem in fe haberet, inferre cogerentur, omnesillius gradus in nnum contulerunt. Cum itaque re- liquas (ut vocat) Intelligentias Deo fummo minores, fote tamen fuiratione exiftentes eflevelit, certequid vellet, ne- quaquam intellexit. Qyi enim intelligi poteft, ut, quod fuse folius perfe&ionis virtute fecula omnia exiftat, quo- vis perfe&ionis momento deficiat ? Cum nulla alia caula cffe aut dici poflit quamobrem exiftat, nifi abfolutiflima fuse Naturae perfe&io. Cum igitur quicquam de reli- quarum InteUigentiarum fumma perfe&ione, quatenus Deo fummo minores fint, diminutum efle velit, imperite admo- dum a fe folis (ut aiuntj efle, atque ab illo nequaquam de- More Neroch. pendere definivit. Maimonides quidem (fateor) Arijiote- Part.2.cap.4. /ewabipfo Deo Intelligentiam primam, a prima fecundam, a fecund^ tertiam, & dc ufque ad infimam procreatam do- cuiflerefert} AtquvJuddHm eruditum Interpretes Arabici fefellerunt. Ipfe enim Philofophus de earum ortu nihil omnino dixit, & forte ne quidem cogitavit, fed una cum omni rerum natura fempiternas efle, nihilque aCaus3pri- ma nifi motum aut ipfas aut quicquam aliud accepifle voluit. Quanquam enim, ne fint plura arterna primum Movens u- Nat. Aufc. 1.8. num fuifle concluferit, id tamendefolo motu, non deexi- ftentia- conclufiffe manifeftum eft. Tum quod iftam ipfam difputationem, unum effe non rei cujufquc, ledomnismo- tus pnncipium concluferit, tum quod ftatim ejufdem libri capitenonoeandem neceflario fiiiffe & Primi Motork 8c Primi Mobilk aeternitatem demonftraverit. Quod nimi- rum fi aliquid femper ejufmodi fit quod moveat, neceffe fit id etiam quod primum ab eo movetur, setcrnum effe.

Cum vero& ipfam materiam vi natura? fua? extitiflecen- fuerit, jam ante Phyfico quam turpe fit monuimus rei tam ig-

nobili

C7

Sect.XL neque ex necefsitate pmreatuni. 381

nobili tamque impotcnti perfe&ionem omnium praeftantiffi- mam adaptare, atque iftuc cum ea folum ratione dixerint, neenihilo fiantomnia, a quo Philofophos omnes unocon- fenfu magnoque impetu abhorrere diximus^ mirari me quo- que dixiidcurtam certum ratumque fumpfcrunt, utnulli certiori ratione comprobari aut egeat, aut quidem poffit. Efto enim quantum volunt captu arduumenihiloquicquara nafci, an non tamen cujufque captum, qui ad inertem, abje&am 8cignobilem illius naturam adverterit,' totam ma- tcvix molem fibi exiftcndi caufam efle multo magis fiipera- bit > Ne itaque plura nunc de el difputarem, nollem Phi- lofophos nimium arroganter chariffimi fui decrcti autori- tate geftire, cum indifficiliorem locum eo fe induunt, quam quem eo declinare fe putant. Si ergo alterum dicendum eft, ut eft,omnia equidem divinJ Potentil fa&a fuifle,fi nulla alil, hac tamen ratione coa&us dicerem,ne inerti & ignobili cuivis laxo immenfam & prseftantiffimam iftam fua? perfe&ionis vir- tuteexiftendi neceffitatem afcribendam efle coaftus dicam.

Se c T. XI. At hoc Ariftoteli cum Mechanicis aliis om- nibus commune eft. Age ergo nunc tandem de iis quse fua* difciplinas propria habet, & quorum fe inventorem gloriatur, dicamus. Primum autem veteres omncs Phyfi- cos duplici ratione reprehendit, quod cum de foll materil tanquam unico omnium Principio difputaverint, nullam fintaut MotuszwtOrdinis caufam confecuti, fedfine causa utrumque in omnem rerum naturam invexerint. Qui igi- turipfemelius? Primum enim quod motus Principium in- veftigavit 5 Deus inquit omnia movet, ut appetibile appe- titum. Optime quidem ! atqui qul quaefo ratione appeti- bile motum in appetitu efBciat dicas, mi Philofophe. An phyfico quovis influxu , nece ? Si iftuc, aliquid reale & phyficum, quod vim fuam in appetitum transferat, a fo emittere oportet. Non modo quod vim movendi a mo- vente in mobile nifi taftu tranfire non pofle tu ipfe ftatue- N*t AufcXj. ris : verum etiam quod facultas phyfica (qualis eft vis mo- & 2% vendi^ ab unl fubftantil in aliam alio modo tranfire ne- queat, cum efle non poffit, nifi fubftantil quldam fuftea- tetur. Si itaque hoc modo Deus motum in rebus aliis

C c c genu-

Mundum neqne infettutn fuiffe, Disp. IV.

genuerit, ut aliquid ex fc emittat, cum femper abfumatur, nequeseternusnequeimmortalis fuiffet. Si autem phyfico influxu non moveat, caufa motus phyfica & realis effe non poteft, cumnihil inrera, quseipfa raotaeft, operetur : & fiin eara nihil operetur, qui quasfo raotum inchoarepo- tuit ? Cum igitur Phyftco nihil fit turpius quam motum fine vi imprefsfl, extrinfecus fieri , nonne vides te, quocunque vertas, nullum motus principium inveniffe > Neque enim (quantum intelligimus) appetibile appetitum, fed fe ipfe appetitus movere videtur 5 cum id nihil aliud egerit, nifi qudd de fe cogitandi occafionem praebuerit, neque enira cummens ipfa aftionum faarumcaufa fit, ipfam cogitatio- nem efficere potuit, 8c fi eam, non tamen motum effeciffet. Non enim ftatim ad rem omnem, quam quifque mente vol- vit, movetur, fed ipfefolus an affequi velit, annolit, fuae eleftionis Author habendus eft. Si vero non ipfum Appe- titum in fe, fed folum Appetibile tum cogitationem tum motum in eo efficere dixeris, id quoque dicas quo ta&u 8c quibus viribus. Si enim a fe nihil emiferit, nihil effecit : Si emiferit, non ipfe Appetitus primum movetur, fed id ipfum quod emittitur. De quo porro quaerendum eft an motumin fe incipiat, an aliunde acceperit. Si prius, rao- tusfui caufa erit, atque primum Movens movebitur: Si pofterius, eadcm femper de eoreverfura eft interrogatio, ut demum quocunque pergas, nullum motus principium inveneris, nifi tandem caufam aliquam, qu# in fuas a&io- nes poteftatem habet, fatearis.

Neque profe&o melius qu& causa rerum natura tam con- fpirami ordine & pulchritudine fit conftituta, dixifti^ cum certe nulla ordinis caufa elfe poflit, nifi qu«e, quid fit or- do & quemadmodum comparetur, intelligat. Ordo enim quid aliud eft quam rerum aptis & aceommodatis fuis locis difpofitio ? At quid loci cuique conveniat, qui fe confervet, & quomodo alii inferviat folius eft confi- lio utentis definire. Cum itaque rerum ordini conftituen- do nullum Primi Motork confilium adhibueris 5 fed ip- fum, cumnihil tale cogitaret, InteUigentias 5 atque Intelli- gentias eadem bruta neceflitate Qxlorum orbes 3 atque or- bes ccekftcs omnem ntat*ri& molem movere velis, nihil fa-

tius

Sect. XI. neque ex necefsitate procreatutn.

tius ad ordinem efficiendum attulifti, quam fe folam materi- am ipfam fe apte difpofuifle dixiffes 3 cum non meliori con- filio utatur, quam quod nihil omnino confilii habet. Non enim fatis eft ad quid prudenter efficiendum, ut quis fit optima* rationis compos, nifi quoque eam ad rem, quam efficit, adhibere velit , & nifi adhibeat, perinde eft ac ii non haberet. Si itaque (ummo tuo Numini, ut invidiam cvitares, Intelle&um inefle cenfueris, nullum autem illius in Mundo aut condendo aut gubernando ufum putaveris, nullo peritiori Artificio rem confecifti, quam veteres ifti quos (bia materi^ omnia effeciffe calumniaris. An itaque mirabilis nonfitifta, quam attulifti Univerfi ordinisratio- nem? Cum enim omnem rerum naturam tam fapienter conftitutam vidiffes, ut ipfa tota & quseque illius pars in optimum quendam finem & fiat &operetur: Hujus inquis tanti Artificii caufam, quam nemo ante ne aflecutus eft, en quam prseclarfc ipfe expedierim! Ipfam igiturtotius fa- bricam, qua* tanta arte cohaerere videtur, nullo unquam ArchiteSo extru&am fuiffe, fedfemper & finecausa & ne- fcio qusl neceflitate optimum atque pulcherrimum ordinem obtinuiffe dico. Neque id modo, fed cum ccelorum com- plexio pluribus circulis inter fe connexis conftiterit, cui- que nefcio quo fato Intelligentiam quandam ab seternis fe- culis incubuiffe, & fupremo fupremam. Eamque, quan- quam ipfa nihil egerit, nefcio quiin proxiim impetum quen- dam orbis fui contorquendi exciviffe, quem deinceps fe- cutam efle omnium fuo ordine converfionem 5 e quorura variis motibus tandem natam effe, nemine tale quippiam cogitante, omnem naturse pulchritudinem, partiumque omnium inter fe confpirationem. Prseclara fane rerum or- dinisratio& defcriptio! &qualem a Philofopho omnium reprehenfore expeftare debeamus! Deum immortalem! Quenquamne ufque adeo infigniter defipuilTe, ut cum alios omnes reprehendiflet, quod ad Univerfi machinationem fo- lam materiam adhibuerant, ipfe eam folam ad eandem fa- bricandam adhiberet ! Nihil enim deipsarerum fabrica- tione unquamdixit, fed fumpta fempitcrn i illius neceflita- te folum motum a prim Motore per eam undique deduxit. Quenquamne putare potuiffe, ut quippiam quod ipfum

3*4

nihil omnino agat, m ams acuonem emciar, ur motum a movente in mobile fine tafhi tranfire poffit 5 ut id quod movetur, neque vim extrinfecus impreflam habet, motus fui principium non habeatur ? Quenquamne denique, qui peromnem rerum naturam admirabiles finium rationes re- fperfas vidit, fere omnera vitae induftriam in id unum, ut quemadmodum evenire poffint nullius confilio conftituta?, impendiffe ? Atqui in hoc poftremo partitum fuifle inquies ea qua? finis grati^ agunt, in ea quae mente 8c ea quse n&- tura fiunt, atque iftaec confilio fieri, haec nequaquam. Ita quidem, at iftuc omnium ftultiflime. Si enimnulhimNa- tura? confilium infit neque praefit, qui quaefo melius quam caeca fortunae temeritas viresfuas fuis finibus aflequendis di- rigere potuiflet? Cum itaque tam incredibili arte& pru- dentu fe fuafque facultates ubique moderetur,an non extre- mae ftupiditatis aut proterviae fuerit non vidifle manifefto eam confilio uti, quo fines fibi certos praeftituat, & quo ad eos tandem refto mediorum ufu perveniat ? Ut quidem in Mc fua partitione non alio acumine diviferit Philofo- phus, quam fi eorunv quse confilio fiunt, quaedam confilio ftid. !. 2. c.8. ficri, qusedam nequaquam dixiflet. Atqui inquit Ars ip- (a nullum confilium capit, finis tamen gratia femper ope- ratur, quidni ergo & ipfa Natura ? Quid autem Ars effi- ciat & quantum intelligat, non dicam, ne hominem fim- plicem fophiftarum princeps in Diale&icse (use (alebras & du- meta trahat : Artifices tamen, qui artis viam fequuntur (boui venil dixerim J confilio operari non dubito. Quod u obtinuerim, cur non idem de Naturae operibus extor- querem ? Si enim naturalis ac rebus ipfis vis infita utilita- tum, quas effecit confultrix non fuerit, Artificem, qui tum ipfem inftituat, tum utilitates quas efficit, curas ha- beat, efle necefle eft. Ut demum facilius non fit Naturae quam Artis folertiam fine Archite&rice cujufdam Artificis providentizi expedire. Atque adeo omnes qui Naturam fine Numine explicare nituntur, perinde fe gerunt, ac fi Artem fine Artifice invenirent. Quanquam minori ftultitii fc geffifle videatur Eficurm , qui Naturam fortuitam, quam Ariftoteles, qui artificiofim expofuit. Fieri enim po- left ut aliquid arti fimile forte & cafu eveniret, at vero ut

orania.

Munctutn neque infeBum fuijfe, Disp. IV. at, in aliis a&ionem efficiat, ut motum 2

Nat.Aufc.1.2,

Sect. XI. netjue ex necefittate procreatum.

omnia quse artificiose fiunt, fine Artificis confilio fierent, quis fieri pofle putabit. Atque iftuc eft quod per omnem rerum Naturam conatus eft Philofophus, ut artificiofis omnium rationes fine qu&vis Artificis ratione conficeret. Egregius labor, & ftulto Graeci hominis acumine profedto dignus! Utitaque vi3 proxim2& quafi compendiarid facil- lime ad inftituti exitum perveniret, a duobus principiis pari prudentia & impudentid dicere exor(us eft. Rerum Natu- ram cum perfe&iflimam effe , tum fapientiflime operarh Prius in primo primi de Coelo libri fuo more demonftrat, quod cum tria fint dimenfionum genera, longitudo, lati- tudo, & craffities, omnes in le contineat Mundus 3 at quod omnibus dimenfionibus conftat, omnino perfedtum efle ne- cefle eft. Qua profefto ratione demonftret quoque nihil ufque adeo imperfe&um efle pofle, quin omni perfe&ionh plenitudine cumuletur 3 cum nihileffe poffit in rerumna- turi, quod tribus iftis dimenfionibus noq conftiterit : nifi itaque mundi machina foret, qu<e longa, &latafit, nullam autem craffitiem haberet, quantkunque ftaret prtdita cul- p&, omnes perfeftionis numeros in fe comple&i demonftraf- fet Philofophus. At bene eft, tam feliciter demonftratfe, quod profe&o nifi fecerat, non intelligo, c^ii omninotno- deftiii, id fibi fumendum licere putaret, cum quidem tan- tum abfit, ut in concordiam cum fud opinione adduci poP fit 5 ut primum fit quod quis, qui contra veniret, eidem oppofiierit. Si enim rerum Univerfitas eaecd necefiitate conftituta fit, quamobremopusfuumundiqueaptum, om- niqueex parte expletum perficiat ? Qui enim, quod ubique fieri optimum eft, femper effecerit, nifi Cujufque rei quae fit opportunitas, quxqueomnium aptiflima cognatio com- prehenfum haberet ? Cum itaque tam perfefta omnia vi- derit, efle ea, non neceflitatis fed confilii opera quis nifi qui ipfeinfaniat non condufiflet ? Immo ver6 cum tam praftan- tem efle naturam ipfe viderit, ut prcftabiliorem efle non poffe fateretur, an non intelleftu, quo melior & fapientior efienonpoffit, extmi collegifle oportuiffet ?

Alterum autem, quod omni in loco fibi fumit fapientijfi~ me femper operari Naturam^ eildem quoque modeftia in fu- am Philofophiam afcifcit. Qui enim fapienter agat, quod

Ccc 3 nullo/

3 8 6 Mundum neque infeBum fuijfey Di $p . IV.

nullo confilio in fuis a&ionibus utatur ? Quid enim aliud fapientia eft, quam refta a&ionum, & confiliorum guber- natio? Natura* itaque fapientiam inomni re nos quoque fufpicimus, at qui eam aflequatur bruta neceffitas, id ip- fum eft, quod ut explicet, ubique interrogamus. Si enim nullius confilii, aut intelleftus compos fit, fine intelligendi facultate nulla effe poteft fapientia. Si itaque in omnibus fapienter egerit Natura, a przftantiori principio, quam c*ca neceffitate, gubernatur. Ut plane quidem hoc etiam effato fibi ipfi cum primis contraveniat Philofophus : Si e- nimorania neceflarid, non fapienter $ fifipienter, nonne- ceffario fiant. Cum igitur fapientes fieri compertum ha- bearnus, nonbrutS neceffitate, qu^nihil intelligat, fed a pr^ftantiffimo cujufdam confilio, qui, quid profit, quid obfit, intelligat, gubernari neceffe eft. At fic omnibus contingit(atqueEpicuro, Hobbio, Cartefio contigifle dix- imus) qui fe folos veritatis Patres, & Inventores effe vel- lent. En quam ingenti paffu prodit Magnus Ariftoteles, om- nes, inquiens,quiante me fu§re Phyfici mundum autcafu, aut confilio fa&um fuifle cenfuerunt $ ego vero neutro fieri, fedeo, quoeftordine, fempiterna Natura neceffitate exti- tifle : Et qui eo potiufquam, quam quovis alio, certiffi- mis quibufdam legibus, quaeex ipfisrerum naturis ort* funt, en quemadmodum in cujufque rei inftituto demon- ftravero. Quod autem ut efficiam, unum hoc in omni quse- ftione, ut concedatur, poftulo, Naturam femper, 8c in omni re, fapientiffime operari. Quo dato, fi de qu£ re per- contemini, qui, & quamobrem eo modo, quo fit, fiat, dicam. An vero non impudenter id principio fuo po- itulavit, quale ante pofuerat omnis fapientias expcrs. Ut eo demum pervenerit omne fuas Philofophi* Inftitutum eum, qui omma fine confilio fada fuerint, demonftratu- rum effe, fi libi prius fummo confilio extru&a fuifle con- cedatur. At cum omnem rerum rationem, qu^, & qualis fit, folis legibus Mechanicis fe non modo defcripfiffe fed & demonftrafle geftiat. En denique quemadmodum iis om- nia Phaenomena figillatim explicuerit !

Skct.

Se c t. XII. neque ex necefsitate procreatum.

Sect. XII. Primum itaque quamobrem Coelum in Orbem vertitur ? Quod (mquit) Corpora omnia natura- lia loco moveri apta fint, deinde quod fimplicium omnium fimplex fit motus, poftremd, quod fit motus omnis fim- plex, vel re&us, vel circularis. Ut itaque quatuor Ele- menta refto motu, vel a medio, vel ad medium feruntur, ita circamedium Coelum moveri oportet , quod motuscir- cularis re&o fit perfe&ior, atque proinde corpori perfe- ftiffimo debetur. Quamobrem vero corpora naturalia per fe moveri apta fint? Quod , inquit, Natuni conftent, Quid autem eft ifta Natura ? An ipfa Corpora, an quic- quam aliud, quod in iis motum ciere valeat ? Si ipfa Cor- pora, non aliam rationem attulit, quam fi corpora, quod moveantur, moveri dixerat. SiveroNatura fitquippiam aliud, quod motum incipiat, motus ipfe, cumabipsd cor- porum natura non nafcatur, naturalis effe nequit. Quic- quid autem fit (ut Deum, & Intelligentias efle, ipfe ftatuit) qu^ quxfo, Natura? neceflitate corpora quaevis, movere teneantur ? NuII^ omnino. Aut fi quavis, ipfe neque dixit, neque quivis, qui ab eo funt, dix£re ^ neque a quovis dici poteft, nifi ad caufae cujufdam arbitrium, & ele&ionem redire velit, quas & motum inchoavit, & ejufdem viam definivit. At fi quod fuerit naturale motus principium, quamobrem certa qudvis viii? Eam enim nifi eligat, cur non contraria ? Aut fi in certam fponte feratur, quamobrem non eadem omnia ? fed qusedam furfum, quse- dam deorfum, quaedam in orbem 3 an non hoc idem videa- tur atque a&ionis Provincias dare ? Cur potius, cum pri- mum coelum in circulum vertatur, non omnia eodem motu fecum abripiat ?ac fi illius curfum nonprorfusfequantur,cur tamen in contrarios fponte abeant ? nulli enim magis con- trariis effe poflunt, quam refti furfum, & re&i deorfum. Si itaque ickm fit in omnibus motus principium, cur non idem omnium motus? Si diverfum, iftuc, inquam, qu3 naturse neceffitate cuique contingat, dicendum eft. Somniorum enim Ipecies funt, non rationes, quas attulit Arifiotelcs : Corpora fcilicet fimplicia fimplici motu moveri dcbere a tres effe motus firaplices, a medio, ad medium, eirca me-

dium 3

388 Mundum neque tnfeSkm fuijje, Disp. IV.

dium 5 qusedam itaque fecundum naturam uno, qusedam alio, quaedam tertio moventur 3 primo ignis, & aer, fccundo terra & aqua, tertio coelum. At quae Naturae neceffitas fimplicia omnia fimplici motu moveri ? aut fi fit, cur non eodera ? Aut fimplicium motuum cur non tribus plures fint, cum innumerabiles effe poffint, nempe refti omnes in quamcunque viam ? Aut cur circularis potius quam quivis alius, qui mixtus, & compofitus habetur, inter fimpli- ceshabeatur? Autdeinde, nexpediat fimplicia omniafim- plici motu, diverfo tamen moveri, id an intellex&re ipfa, qua? moventur, corpora? Si non intellex§re, qui ifti Na- tune legi obfequi potuiffent ? Si intellexSre , non a Na- tuxi fed ful cujufijue optione, in fuum motum feruntur. Atque hoc quidem omnibus, qui rerum naturam yellent fine Providentid conficere femperufuvenit, ut omniumor- dinis rationes, ab ipfi Naturae convenientia ideducant. Quibus tamen profpicere & confulere praeclariffimum Pro- videntiae munus eft. Quam itaque fi non fateantur, ni- hil in naturf, a ratione decori explicare poffunt : quod fi non poffint, nullum unquam, ab ips3 rei natura, ratio- nem aut attulerunt, aut allaturi funt, qu2 vel unius even- tus caufam inveftigare queant.

Dc coeio L *• Sect. XIII. Quamobrem deinde plures fiunt orbium c- *• coeleftium motus ? Quod, inquit, fi Coclum femper con- vertatur, aliquid , nempe Terram quod femper quiefcit, effe neceffe fit 5 & fi terram, ignem quoque effe neceffe eft : qu6d contrariorum fi alterum natura fit, & alterum natura effe neceffe eft. At fi terram, & ignem effe neceffe fit, ea quoque corpora, quae inter ipla media funt, effe ne- ceffe eft > quae fi fint, varias quoque rerum mutationes effe necefle eft : Atque propterea plures fphaerarum ccelefti- um converfiones effe neceffe eft 5 fi enim una duntaxat fu- iffet, cumfitmaximeaequabilis, nullam mutationem effice- ret 3 ne itaque omnia eodem ftatu femper permanerent, hsec omnia effe neceffe eft. Per quot quantafque ambages fux (apientiae vim explicat Natura ? quamque inviolabili nexu eventuum omnium feriem colligavit, ne, fi in uno de- ficeret, adexitumnonperveniret? Atquibus, quaefo, vin-

Sect. XIIL necjue ex necefsiute procrettuml culis, tamprolixam omnium neceffitatem conftrinxit? Et priraum qu2 phyfica caus3, b coeli converfione, fequatur Terrae quietisneceffitas > An Coeli converfio ipfum efficiat > annonpotius, ciim tanto impetu feratur, quicquid com- plexu fuo habet, fecum abripiat neceffe fit > Solius i^itur Philofophi eft, e coeli motu, terrse quietem neceflario fe- qui, idque fine caus2 , dicere. Et quidem fublata illius Authontate, non aptius ccnne&untur , quam fi dicerer, eo quod fplendefcat Sol, terra tenebris obruatur neceffe fit. At fi Terra fit, quamobrem & Ignis > Quod, inquit, contrariorum fi alterum natud fit, alterum efle necefle fit. At quamobrem & iftuc > Natur<e magis aocommodaturn putaffem ut contrariorum unum tantum procrearet, tum ut fibi conftans forct neceffitas tum ut rerum incolumitati profpiceret. Si vero tantd varietate operetur, ut ad con- traria confilia fe convertat, non neceffitate, fed eodem mo- do, quo qux arbitrio, operari videtur. Ea enim propria cft arbitrii facultas, utadaffe&us contrarios producendos fibi imperare valeat. Si itaque ea Libertate utatur Na- tura, ut cum alterum contrariorum produxerit, continuo omnes vires in alterum fubducat, idque ea ratione quod, ut fiant contraria, Univerfo expediat, quid aliud effe poffit, quam Providenti3, cum non minori confilio agat, nec minus dominium in fuas a&iones habeat > Contra vero, cum & ipfe, & omnes fui fimiles, qui Providentiam tol- lunt, Naturam ex neceffitate operari velint, ei nihil re- pugnantius dicere potuit, quam eo quod contrariorum al- terum effecerit, ut alterum efficiat neceffe efle, ut potius plane fequatur , fi natur^ alterum fit, alterum natura effe impoffibile. At fi fit terra, 8c ignis, quamobrem aer 8c aqua? Quod, inquit, fi fint extrema, media quoque effe neceffe eft. At rurfum qu£ Neceffitatis lege > an ut in- tereapacem, & concordiam tueantur? Paxprofedto bo- na res eft, & fieam, interfuos cives, tueri profpiciat na- tura, optima, & fapientiffima regina eft. Alioqui autem, fi nihil confilii habeat, ridicula cft ratio, quaeex eo, quod extrema fint, media effe infert. At cum fint, plures re* rum generationes ex iis fieri neceffe inquit. Atqui res multas nafciquid opus eft ? & fi opus non fit, quorfum ^ r Ddd omnis

Mundum neque infeBum fuijje, Di sp . IV.

omnis ifte coelorum, fk elementorum apparatus, qui eo- rum ortui aut vim, aut materiam prabeat > At ut res qua^dam gignantur , primum fumpfit Philofophus , fum- pfit quidem, qu2 vero causa naturali neceffarium efle o- ftendit? deinde fi fuerit, oftendat quoque, qui omnisifte caufarum complexus ei fini, nifi fummat Providentia, in- ftitui potuiflet. Denique fi c#di Naturae vi contigerat, nihil juvat ad explicandum, qui tantos tamque varios ef- feftus procreare valeat. Si enim plures fint coeleftium converfiones, quid iftae ad varias rerum generationes > Quod, inquit, varios elementorum motus efficerent. Quid inde? Ergo ea omnia fummd varietate inter fe mifce- rent. Nego, fed locis naturalibus quaeque potius huc ufque exagitarent, at ut e fuis in aliena dejicerent, neque intelligo neque pofle puto: Aut fi poflint, fieret non Mundus, fed rerum Chaos$ quid enim aliud effi- ciat confufa Elementorum congeries ? Et denique, quan- tum vult, invicem mifceantur, quid iftuc ad homines procreandos, caeteraque omnia animantium genera? U(- que adeo ftulti omncs philofophari neceffe eft, qui om- nem Natune viam, & rationem, abfque Providentia? con- filio explicandam efle putant, cum nulla fit, aut intel- ligi poffit Naturae ratio, nifi qua? folo Providentiae con- filio inftituatur. Ut jure dixerim idem feciffe Ariftote- lemac fi quemadmodum quodvis artis opus, fola arteabf- que quovis Artifice, explicare fufceperat. Atque adeo fi Horologium velis, en, qui tibi fine fabro 8c fabrili- bus effecerit Philofophus ! Si Coelum fit, moveri nccefle cft, fi motus fit, tempus efle neceffe eft$ fi tempus fit, inftrumenta, quibus metiamur, effe necefle eft $ inftru- menta fi fint, ea numeros certis intervallis diftinftos habere neceffe eft$ & numeri fi fint, indicem, qui qu3- vis honi, ad certum numerum perveniat, efle necefleeft$ & index fi fit, rotulam, quae circumferat, efle neceffe eft $ & fic dcinceps per omnem machinse fabricationem, dum tandem fiant horologia.

Se c r;

Se c t. XIV. nequeex nece/sitate procredtuml

Sect. XIV. Proxime quamobrem Ccelum figuram De rotundam habere necefle fit, rationcs ex omni fcientia- c rum genere exquirit, quafi Natura, quo mundum omni perfe&ione abfolutum extrueret, omnibus artibus feeru- diiffet. Et primum, ut Gcometriam didicifie fe often- dat, figuram omnium perfe&iflimam elegir, ficut enim circulum in planis, ita fphasram in folidisprincipatum te- ncre novit, quod, eo quod figura fit omnium fimplicif- fima, intellexit, ficut enimcirculus unica line3, itafphx- ra unid fuperficie continetur : Et quidem Naturam yu>- fj*Tpeiv a magiftro Platone accepimus, id vero cum po- ftulaverit vir fapiens, talem efle eam, quasrationes geo- metricas intelligat, ut fibi quoque concedatur, poftula- vit. Quid autem apud brutam tuam neceffitatem vale- ant rationes geometrioe, cum eas quam perfpicuae cun- que fuerint, cernere ipfa nequeat ? Geometris itaque fi ratse fuerint, quid iftuc ad Naturam tuam ? An circulum omnium figurarum perfe&iflimum intellexk? Et fi intel- lexerit, an demonftrare potuit? Et fi potuerit, quo cir- cino tam cxquifite dcfcripfiffe valuit, ut nihil ( id quod ipfe dicis) arte accuratius defcribatur? Mox autem a Geometrid ad Phyfiologiam tranfit, quam quidem fcien- tiam, fi quamvis aliam, intellexifle Naturam decet. Qua*- nam itaque Phyficorum ratione Ccelum fphseridl figura effecerit ? Ne, inquit, (patium vacuum relinqueret 5 nifi enim rotundum fuiffet, anguli cujufcunque figura fibi invicem fucccdant necefle eft, & proinde locum eundem nunquam occuparent, atque adeo, ubi prius erat cor- pus, nunc non foret, & ubi nunc non eft, rurfus, ob fi- gurse inaequalitatem, erit. O caeca rerum Natura, quae va- cuum omne, non modo ab ipfo mundo, (cd ab ipfis mundi pomceriis abegerit! At vereor, ne confilio defit facultas, quacunque cnim abigatur, quin rurfum accedat, qui qusefo prohibere poflit, cura quicquid ultra ccelum exti- mum jaceat, vacuum effe neceffe fit > At quantamcun- que labem , fi intra civitatem admittatur, fccum afFcrat, quid, qua?fo, noxa aut pcriculi erit, fi penitus in exili- um mittatur? autfimiflum fuerit, eidem quinredeat, qui

Ddd 2 ante-

MundumnequeinfeBum fuijfe, Disp.IV.

antevcnerit Natura^ nifi corpora corporibus in infinitum ufque accumularet? a quo cum non minus, quam ab ip- fo vacuo, abhorreat Philofophus, non video, qui alii qudvis ratione extima Regni fui moenia a tam importuno hofte liberare valcat. Aut fi ipfe Philofophus valuerit, qui Naturam fuam fua mandata exequi doceat, nifi do- cere poffit, primum quid fit vacuum, tum deinde quantum periculi rerum Univerfitati minetur. Si enim ex necef- fitate operetur, nihilque ip(a intelligat, pari prudentia faxa furfum projefta ne decidant moneat, ne forte i&us impetu confringantur. Alia funt ab aliis fcientiis petita, ciim vero fint his fimilia, eodem omnia refponfo irriden- tur quod nempe qui caeca fua naturse neceffitas omni do- ftrinS, atque optimarum artium ftudiis erudka fit, nonin- telligamus.

DcC<tlo,L2. Sect. XV. Quamobrem itaque Coelum ab ortu, per meridiem, in occafum potius quam contra movea- tur? Qudd, inquit, Nahtra femper id faciat, quod opti- mum eft eorum, quae fieri po(Tunt$ cum igitur dextrum Coeli fit Oriens, antrorfum Meridies, eocurfu neceflario fertur, quod a dextr& ad anteriorem partem moveri pne- ftabilius fit, quam contra. O quam benefice, & fapi- enter omnem rerum ordinem difpenfavcrit Natura, ut non modo utili, fed & decoro confulere videatur ! Cum enim benigniffimis Coelorum influentiis, quScunque via ad nos pervenirent, five dextri, five finiftrd contenti effe poffimus, ut tamen fummam fuam urbanitatem nobis com- mendaret, dona fua affabili largiendi more, cum dextra porrigat quod laeva dare poterat, longe chariora fecit. At quamobrem quod optimum eft fomper effecit? An A quod quia id praftat femper intellexit ? Quid autem melius poffit optima Providentia ? Si non intellexerit, qui phyfici neceffitate femper ad optimum propendeat? Et fi propendeat, qui, quo fertur fe agendo definiat? Deinde quamobrem dextra pars Ortus fit, finiftra Occa- fus ? aut fi fit, quamobrem a dextra in finiftram, quam contra ire, praftabilius ftatuatur? Aut id qu3 neceffita- tis lege. ftatuerit Natura ? Ego quem l#va uti contigit,

non

Sect. XV. riequeex necefsitate procreatum. non minorem idcirco de me exiftimationem habere pof- fum. Aut denique, fi quae fit difcrepantia, qui novent bruta Natura? aut fi noverit, qui, cum caeca fit, inve- nerit? Quamobrem verd cum Coelum inerrantium ab Ortu in Occafum moveatur, Planetae contrario motu ab Occafu in Ortum ferantur ? Cur Natura, quae quod op- timum eft fieri femper faciat, eos omnes in ignobili- orem viam induxerit ? aut quid eft, quod illius vires tantum fuperare potuit, ut contra quam in fummo orbe fecit, & in omnibus, fi fua? benignitati permifla fuiffet, effecifle vellet, tot orbes ire coegerit ? Aut fi nibil fit, quod contrarium iftum iis impreflerit, (uum vi fu^ in fe quifque excivit, autfaltem eorum fummus fui motusAu- thor fuit, reliquifque dedit. Quo, quod minime vellet, graviter urgetur Philofophus, primum ne fit motus, qui I primo Motore non proficifcatur j demde, ne fit pn- mus Motor, qui ipfe non fit immobilis. Cum vero, jure an injuria, fic fe res habere velit, dicat utinam qaemad- modum fph^ra quaeque fuperior quamque fibi inferiorem fecum abripiat 5 cum fint omnes tam exquifite aequabiles, ut ipfe nihil x^fmrov Artificis manuconfeftum rotun- dius fieri polle definiverit. Quo plane fieret, ut etiamfi fint contigu*, quae tamen fuperlabuntur, in mfenores nullam vim, qu£ fecum ferant, imprimere poffent. Etfa quse foret fuperficierum inaequalitas (ut ftellas iux lpha> rx nodos effe voluit) quibus fe mutuo apprehendant, omnes eddem vi3, qud primum Orbem, moven neceffe eft. Quis enim non videt, cum quo ipfe propellit, ipfi circumvehantur, eos eodem tempore contrario motuire non potuifle? Praeterea fi quae foret contiguarum fuper- ficierum inaequalitas, ut nunc emineant, nunc excaventur, Hannibaliportxapertxfunt, &hoftis, quem maxime odit & averfatur Ariftoteles, muros occupat, cum eo caiu inter cujufque fphzr* inzqualitates horrendum lftum w- cmm delitefceret* at Equum Trojanum intus effe raallet Philofophus, quam diram iftam Natur* peftem. Aut denique fi ea arte aptentur contiguae quxque fph*rar, ut quo loco altera emineat, altera depnmatur, ita ut hujus extuberantia illius cavitatem fubiret, prsterquam quod ilft

D d d 3 rati-

Mundum neque tnfeBum fuijfe, Disv. IV.

ratione, non aliter, quam unum mobile eadem via fe- rantur omnes, quis dubitet, tam exquifitara tot tanto- rumque corporum contignationem, fummo cujufdam Opi- ficis confilio comparatam, & extru&am fiiifle ?

2. Sect. XVI. An vero eadem materia unumquodqqe Aftrum, qu3 orbis, cui inha?ret, conftet > Eanctem utri- ufque vult efle, quod eodem intervallo ab Intelligentid prim^ abfint, qua folum ratione omnes rerum ditferen- tias & yarietates evenire putat, & quidem fi diverftm efle dixiflet, dicere non potuiflet, quibus natura? legibus locum fuum in corpore alieno haberet 5 ut fi quis cla- vum aureum tabulas lignese impa&um viderit, ex ea nafci non putaret. At vero, fi eadem fit utriufque natura, dicat unde tam diverfis facultates obtineant? Quamobremfo- la Aftri facies fplendefcat, atque calfaciat, & non potius tota circuli complexio ? Quoniam, inquit, cum fit den- fior Coeli pars, qua* tanquam nodus in tabuld extet, & protuberet, fui motus vehementia calorem & lumen in aere gignit, quemadmodum lignum & ferrum motu ar- dere, & conflagrare folent. Dic ergo qua natura necet fitate nodus in cujufque circuli fuperficic emineat ? Iftuc eft, Philofophc, quod polliceris, te cujufque rei ratio- nem fola natura? vi confe&urum } aut ergo dicas quid ftellam extare fecerit, aut nihil dicis: nifi enim aliquara caufam, cur extaret, afferas, extare, idque fine caus3, dicis. At fi quid nodum forte prominere fecerit, quif- quamne, qui folem femel fufpexit, omnes utilitates, quas pulcherrimum iftud fydus ubique in omnem rerum na- turam diffundit, ab igne, quem forte in aere genuit, pro- venire credat? Quot quantafque illius utiJitates attuli- mus, ut fine eo pereat omnis Natura? & ufus, & pul- chritudo ? Quis iftas omnes, quae tam mirabili, tamquc varid conftantia redeant, nullo inftituto, fed incendio, quod forte indies erumpat, evenire putet ? Talparum' & Ca?corum hxc Philofophia eft, qui fuaviflimam lucera nunquam afpexerunt, qui folem omnia luce fufi Iuftrare, & complere nefciunt. Ne vero de admirabili ordine ac- ceffuum, & recefluum quicquam dicam, de quo (quod

mox

Sect. XVII. neqne ex necefsitate procreatum.

mox audiet^ quanquam omnium, quae in natur£ funt, maximum fit, nihil dixit l^hilofophus : nunc nihil aliud, quam qux fit natura Luminis, dicat, oramus : Qui tam facile incendatur, qui temporis momento in omnem Mun- di partem colluceat, qualis delicata fit ifta aeris tempe- ries, ut tam prompte ignem concipiat, & conceptum tantd celeritate in immcnfum ufque diffundat, & cum indies in eo fiat incendium, nunquam comburatur, nul- laque illius abfumpta materu in omnia fecula perma- neat. Ut profedto, fi nihil aliud, fatis fit folus ipfe lu- cis afpe&us, qui Philofophum in Numinis admirationem trahat, cum fecum cogitaverit, quanquam omnis Natu- rx ordo fuiffet, omnino tamen inutilem fore nifi Coe- lum, & Terram corpus interjaceret, tam mirabili, tam- que fubtili textura compa&um, ut lucem per immenfa fpatia quovis momento transferat, quo nihil, ut levi- ter plerunque attingunt Philofophi, in omni rerum na- tura mirabilius reperitur. Verum fiat lux, ut vult Phi- lofophus, eam tamen fua hypothefi una omnium Plane- tarum Luna efficiet, cum enim aeri citima fit, eum fola motu fuo affricare poffit, dum reliqui omnes, qui alio- rum folidis fphaeris alligantur, nihil in aerem poffunt, fed folum iphseram fibi contiguam quifque motus fui in- sequalitate , quaflaret.

Sect. XVII. Quamobrem vero globofae & rotundae De fint fiderum figurae? Quod, inquit, cum haud apta efle c« per fe moveri fuperius demonftretur, & natura nihil abfc que ratione, aut fruftra faciat, eam iis figuram tribuiffe neceffe fit, qua? ad motum maxime inepta foret, qualis eft rotunda, quod inftrumenta nulla, quibus ad motum fe accingat, habere poffit. De communi fapientis Na- tur^ ratione jam antea diximus, an vero hoc confilio tantum, quantum vult Philofophus, ipfa fapuerit, non intelligimus. Cum non modo alii omnes tam Philofo- phi, quam Mechanici, figuram rotundam maxime mobi- lem cenfuere : fed & ipfe, cum Coelum ultimum accura- tiffime globofum effe voluerit, quo facilius moveatur. Cum vero ifto cafu ftellas motus organis carcre fubjici-

at,

■

^p^ Mundumnequeinfe&um fuijje, Disp.IV.

Lib. i. c. 8. at, hem ! quid velit, nifi pedes non habere, quos, cum animalibus ad progreffum dati fint, ipfeque non habue- rint, non propria vi fed fui coeli motu quamque moveri probat 5 at fi vera fit demonftrandi ratio, nihil nifi pe- dibus eundo progredi, aut quovis modo moveri poffe, an non tollitur plane omnis omnium orbium, cum&ipfi pedum ad jumento careant, movendi facultas ? Quid vero (ne in re tam levi & ridiculd plura fequar) qui figura fint intereffe poffit, cum folido fphaene fua? corpori tan- quam clavi infixi haereant, atque adeo cujufcunque figu- ra?, five rotundae, five angulofe fuerint, el circumlat£ cir- cumferri neceffe eft ?

Poftremo quamobrem, cum primum Coelum innumera- bili ftellarum copil exornetur, eas inferiora quaeque fingu- las habeant ? Et quidem annon admodum mirabile videatur, nifi Artificis cujufdam confilio fiat, uni omnium Coelorum tantam (yderum multitudinem contigiffe & reliquis omni- bus, nonnifi cuique, unum ? At qui eveniat,optimd quoque Naturae ratione folvit Philofophus, quo fcilicet primura Coelum, cum inferiorum omnium fit princeos, quantum prse- ftat dignitate, tantum ornatu, & pulchritudine anteire opor- teat. Ea equidem causd pluribus Luminibus ipfum ornari, atque inferiores orbes minori Luminum copid contentos effe putaffem} ut qui ei fitu proxime accedant, accedant & gloria, quse gradatim una cum cujufque diftantid minua- tur, dum tandem ad (phaeram omnium infimam perven- tum fit, quae fi placet unius forte decore inftru&a 8c or- nata foret. Atqui, ut fibi primum Coelum tantam co- piam rapuerit, cum innumerabili fyderum multitudine fe exornaverit 5 ut inferioribus fingulis fingula relinqueret, quae iis, tanquam in arvo una fpica, haereret, non nifi a nimia fui ipfius exiftimatione, & reliquorum omnium contemptu, proficifci potuifle puto. Potuit enim fe (a- tis amplo Luminum fplendore illuftrafle, atque tamen eam reliquis copiam reliquiffe, ut fufficienti Gemmarum numero fe qu^que commendaret^ at vero ut ipfum fe tam densd Luminum congerie non tam diftin&um, quam opertum, & obrutum fore curet, annon Luxurise ma- gis, quam Ornamento effe videatur ? Potiffimum, cum ob

eam

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XVIII. neque ex necefsitate procreatuml

eam caufam, cum reliquis tam iniqui parfimoni£ egerit, ut Saturnum tam maligno affedtu efle, mirari non opor- teat. Qui enim invidii animique malevolentia non te- neatur, cum tam male fecum a&um effe viderit, ut? cum fua fpha?ra fit folum fupremi minor, ifta tanta luminum multitudine luxurict, ipfe folitarius fuo Orbi, fine gloria, fine fociis alligetur > Atqui utcunque expedierit tam prae- ftans fummi Coeli Ornamentum, id rurfum interrogo, qud Natune lege, aut Neceffitate procuretur. Si enim quis inftituerit, rurfus ad Opificem recurritur, qui, ut fibi vifum eft, varie, variis in locis, nunc rarius, nunc den- fius Luminibus diftinxit. Sin vero nullius confilio eve- nerit, id ipfura eft, pro quo fummas gratias nos Philo- fopho afturos femper fpondemus, fi explicare vellet, qua Natura? vi, & ratione fieret primum Orbem, tan- to prse reliquis ftellarum numero , ornari, (blummodo qudd ut aliis dignitate anteivit, pulchritudine anteire cxpediret.

Sect. XVIII. Atque h#c quidem pnecipua funt, qui- bus fine omni Providentia , utilitatum confultrice, folis Neceflitatis legibus, Coelcftium Pha>nomena effecit, & ex- plicuit Philofophus. Verum Solne de Coelo exciderit> Profe&o aut ipfum excidiffe, aut Ccecum effe Philofo- phum, quis non putaret? Cum enim ftellarum omnium principatum ipfe obtineat} cum cundta luce, & calore foveat^ cum fit omnis Natura dux & moderator^ cum quicquid in terris noftris vivit gignat, & in vitii tuea- tur 3 cum tam opportuno intervallo, a nobis diftet, ut fi aut propius , aut longius fitum effe contigiffet, nulli natura? emolumento infervire potuiffet, cum tantd con- ftantia convcrfiones fuas tum diurnas, tum annuas con- ficiat 3 cum curfus fuos ei ratione moderetur, ut cui- que terras regioni profit, 8c nulli noceat^ cum acceffus & reccflus fuos iis cancellis definiat, ad quos fi non perveniret, Sc quos fi, ctim pervenerit, egrederetur, uti- litates omnes, quas Terrae affert, ipfe depopularetur ; cum quando ad utrumvis fignum acceflerit, fe referat, ck inde fenfim tam certis & paribus veftigiis in contra-

E e e riam

398

Be Coelo, !. 5 I4b.4-c 4-

Mundum neque infeSlum fuijfe, Di sp. IV.

riam partem fleftaturs Cum nulla omnino caufa fit, quin eodem curfu femper pergat , nihilque fit, quod reducat, nifi ut rerum incolumitati confulatur^ Cum denique, ea rerum omnium utilitate , viciflitudines, quas curfus fui obliquitate efficit, inftitut^ fint, ut nul- M quidem ratione, aut providenti^ melius inftitui po- tuiffent. Cum inquam hxc omnia ita fe habeant, en mag- num Philofophum, qui omnem univerfi ordinem confi- cere pollicetur, qui coeleftes orbes extruxit, qui va- riis & contrariis motibus circumtulit, qui ftellis orna- vit, qui earum vires in inferiora deduxit, qui Terram fui fede immobilem alligavit, qui aquas fuis cavernis collegit } qui elementorum filvam paravit, qui fuas cui- que facultates diftribuit, quibus omnia Natune opera navare poflint^ Sclk tamen unius, quo folo hunt om- nia, & omnis Naturse ratio gubernatur, & fine quo nec nos hominum genus ftare, nec ccelum, nec terra, nec mundus ipfe poteft, fed omnis hic Univerfi ordo, & pulchritudo seternis tenebris, & fqualore jacerep hu- aus, inquam, fit, an non fit, in omni de Cceleltibus philofophia mcntioncm vix fecifle. Et quanquam heri non potuit, quin in eam altquando incideret, e tot mirabilibus, ne quidem unum Phamomenon extremis digitis attigifle, nifi quod nodum efle dixerit. Quan- tus Philofophus ! & qualem Naturam lpfe efficeret qui Mundum, fi penes fe fuerat, abfque Sole condidiflet !

Sect. XIX. Haftenus de Coelo, & Aftris, nuncde Elementis, quorum mutatione res qua?que nafcuntur, & intereunt^ atque eadem demonftrandi ratione, qua dc Coeleftibus difieruit Philofophus, omnium numerum , 8c cuiufqueinter omnes fitum demonftravit^ quod ft unum contrariorum fit, fit & alterum^ & fi contrana fint, fint & duo media. Contraria autem femper ad contra- rios angulos moventur 3 leve furfum, grave deorfum, me- dia modo furfum, modo deorfum : Hxc gravitatem m propriis locis tuentur 5 detra&i enim terd, defcendit aqua & aqu2, aer, quanquam aliter in extremis fiat 5 fublato enim. aerc, non delcendit ignis, neque in aqu*

locum

Sect. XIX. neque ex necefsitate procreatum.

locum afcendit Terra. Longa quidem continuatio, fe- riefque rerum. Primum autem, Philofophe, dic qu£ ne- ceffitate, eo quod contrariorum alterum fuerit, fequa- tur effe & alterum ? An id ipfum, quod exiftit fibi con- trarium, efficiat} an ipfum fe$ an aliquid tertium ? Si prius dixeris, dicas quoque, quJ naturae lege, ignis terram, & terra ignem gignat, folum ut hoftera habe- at, quocum continuo bella gerat? Si fecundum dixe- ris, dicendum etiam erit, qui, eidem natura» lege, materia quaevis terrae formam fibi fponte induat, ne non fit ekmentum , quod in contrarias partes ab ig- ne abiret. Si tandem poftremum dixeris, ad Opih- cem recurritur 3 qui elementa ita conftituit & terapera- vit, ut eo loci, quera iis praefcripfit, apta fint federe, eofque Natur* effe&us, quos e varia ipforum miftur^ & temperatione fieri voluit, procreare.

Quod idem etiam de proximo effeftu interrogandum eft, fi fcilicet extrema fint, efle & media 5 an extremis

fiant? At fi fint extrema, cur duo media interefie ne- ceffe fit? Quamobrem unum non fufficiat? Et quatuor cum fuerint Elementa, quamobrem contigerit jufta om- nium Proportio, & fi forte contigerit, quamobrem poft tot, tantafque mutationes tamdiu confervetur ? Si enim De Gen. & quodvis eorum reliqua aut mole, aut virtute fuperaret, Corr,l.$.c id ea omnia abforpturum iple docuit ; ut (ane mirum videatur ignem, cum tantd vi antecellat, caetera jam diu non confumpfiffe. Neque poftremo quamobrem tam fcite in fuas ftationes fe qua?que diftribuerint, ut Ignis fummum, Aer, &Aquamedium, Terraimum, avacuipe- riculo, tueatur. At de iftis mox, cum de Terra? fitu dix- erimus 3 interim quamobrem quaedam, cum locum, quem iis natura dedit, obtinuerint, eo quiefcant, nullavi, nul- lis machinis amolienda, qusedam contra facillime evo- centur, & nunc furfum, nunc deorfum migrent, ut iis DeCoelo,!. locum extrema cedere contingat? Grave, inquit, & le- ve ad locum tanquam ad fpeciem, & perfeftionem fe- runtur, quem cum obtinuerint, ideo confcrvant, quod benigne, & naturae fuae convenienter excipiat, adeout, de

gignantur media, an ipfa (e gi

ab alia causa

Ee e 2

eorurn

Mundum neque tnfeHum fuiffe, Disp. IV.

corum quiete eadem fit interrogatio, ac fi agrotum, aut famelicum interrogares, quamobrem eum potiflimum locum affe&arent, quodemum valetudinem, aut alimentum, inve- nere. Prudentcr quidem agunt, & bene eft, quod intelli- gant, ubi benevole tra&entur. At quamobrem aer quoque & aqua non fint ejufdem fapientia? compotes, cum tam de- fultorid levitate fuum locum deferuerint, fi quando quodvis corpus, quod iis proxime accumbat, forte fubtrahatur? Cur enim & ipfa ubi cum iisoptime adtum fuerit, quam ter- ra, minus intelligant? quantocunque enim acumine preftet ignis, optime novimus cra£Tam terrx molem, quid rebus fuis conduxerit, iis neque melius judicare, neque magis cura; habere. At vero, inquit, ne ufpiam incurrat va- cuum, invigilant, & proinde in omnem partem fufque deque commeare prompta funt, ut ubicunque corpus quodvis fuum locum reliquerit, ipfum, eundem occu^ pando, a communi hofte tueantur. At quamobrem plus curse, & cogitationis in Rempublicam, quam ignis, aut terra conferant? Annon res communis omnium pariter interfit? Cur itaque cum in periculo ifta fuerit, quaedam tantse curse habeant, ut privatas omnes rationes fuas pub- licx falutiomninopofthabeant^ quaedam, quid mali eve- niat nulla cura, aut folicitudine teneantur? Quae inertia^ qux ignavia, qu£ defidia, quae luxuria ifta, quae in igne, &terra tanta eft, ut cum Annibalem, non modo ad portas, fed & in ipsa urbe effe viderint, loco fuo otiofi torpe- fcant, ndque fe, ut Rdp. fuccurratur, latum digitum mo* vere fuftineant. Profefto plane Epicurea funt ifta Ele- menta, qux a fapiente Metrodoro didicerant, nihil atti- nere Graecos (ervare, & coronas ab iis reportare, fed fapientem , quicquid alii de Rep. mereantur , fibi foli charum effe, fuique duntaxat otii, & voluptatis curam habere. Et nifi quafi difciplinae decretis ifto modo difcreparent Eleraenta, non equidem video, qui tantun- dem vit^e, morumque inftituto, a fe invicem abirent. Neque qui ex Ariftotelis fententia, qukquid aut fiat, aut pereat, videre poffum , cum enim omne mixtum ex elementorum temperatione, & diffolutione nafci, & in- terire vdit, qui, quaefo, ea mifcuerit ? Cum ignis nulji

Se c t. XX. neque ex necefitate procreatmn. 40 1

vi, nullis illecebris fe deorfum trahi, nec fe furfum Terra *

patiatur. Quid, quse tanro intervallo feparantur, ut con- orr' *• c'

veniant, moverit, qua? ut omnino propinquius accedant,

vacui timor movere non potuit? Ignis ne inferius de-

fcendet, ne non vile animalculum procreetur, qui ut vel

quidem Univerfum confervaret, fua fublimitate ne mini-

mum fe movere dignaretur ! Coelum igitur, & Terrarn

facilius mifceas, iftuc enim cum nec grave fuerit, nec

leve, quin deducatur, ludtari nequit, cum Ignis, nifi

contra omnem Naturae vim & impetum, nullis ponderi-

bus deorfum trabatur, Neque poftremo videre pofTum,

quamobrem Elementorum quodque binas qualitates forti-

atur^ Ignis calorem, & ficcitatem, Aer calorem, & hu-

miditatem 5 Aqua humiditatem, 8c frigus 5 T*rra fri-

gus, & ficcitatem. An ipfe quahtates quovis naturah

}ugo copulantur, ut cui una ineft, infit & altera ? At

ifta lege eadem contrariis non potuit convenire, ut Igni

& Terr* extremam ficcitatem ipfe diftribuit. Quid er-

go tanta benevolentia? & focietatis conjun&ione devinxit,

qu# nulld natura? neceffitudine invicem conciliantur, ut

poffint contrariae contrariis confociari? At, inquit, ©e Gen. fe

cum Elementa invicem tranfmutentur, & varid eorum &°™

mutatione naturalia quxque gignantur, his Qualitatibus

inftrui oportet, quibus, ut forte expediverit, aut agere,

aut pati parata fint. Belle ! Annon itaque qui, Ele-

menta ut rerum omnium naturalium principia fint,- in-

ftituit, iis eas dedifle facukates intelligis, quibus rite fu-

is qu^que provinciis perfungantur > Si enim eo dun-

taxat fine, in fingulis qualitatum, quae nulla natura ne-

ceffitate colligantur, fiat conjugium, (iias plane, quas ha-

bent, facultates, folius finis gratii affequuntur. Atque

eo, inquam, femper Naturse contemplatione ferimur, ut

qui, id, quod eft, quidque fit, nihil intelligamus, nifi

tandem'na:ur« fuae rationem a finis, cui inftitutum eft,

confilio petere velimus.

Sect. XX. Jam vero, extruftis Coeleftium Orbium circuitibus, qui omnia gignunt, & paratis elementis, e quibus omnia rafcuntur, nunc qu£ vi, 8c quibus radici-

Eee 3 bus

Mundum neque infe&um fuijfey Disp. IV* bus defixa terra, (quae apta iifdem fedes fiti) in Medio

2. Umverfi loco fe fuftinuerit, videamus. At iftuc videat ipfa Terra, nulla enim, quibus innitatur, fundamenta jecit Philofophus. Eo enim cum venerit, in medioeam fitam effe, ibique femper quiefcere, a fenfuum fide, cce- leftiumque Pha?nomenis fi probaverit, fatis fe feciffe pu- tat; at, qu^ naturalege ad medium feratur, eoque cum pervenerit, qmefcat, Philofophi, qui omnem Univerfi ordinem, & cujufque illius partis fitum mechanicis re- rum yinbus pollicitus eft explicare, dicere non putavit. At nimis importunum effe inquies, fi quis poftulaverit, ut uno fpiritu definiat, & demonftret Philofophus 5 fatis eft quod hic loci terram fuo collocaverit, quibus au- tem ponderibus in eodem libretur, fifte paululum, 8c mox

4. accipies. En itaque qui fe habeat, & quibus vinculis teneatur! Primum grayia, & levia dicuntur aut *»*&3 feu fimpliciter, aut ^gps ln&v comparate, feu qu# altero graviora, aut leviora funt. Eorum, qua? abfolute gravia, aut levia funt, quasdam a medio, qua?dam ad medium lemper apta funt ferri. Atque horum id, quod a medio, furfum, quod ad medium, deorfum dicimus. Abjolute ergo leve eft, quod furfum, five ad extremum 5 atque abjblute grave, quod deorfum, five ad medium fertur: Ignis itaque, cum fit fimplicitcr levis, locum petit fupre- mum$ aer, & aqua, cum ad alterum comparati graves fint, nunc afccndunt, nunc deprimuntur, ut aliis Corpo- ribus contineri contingit, terra autem, cum fit abfolute gravis, imum femper petit , in eoque immobilis, & pe- nitus defixa ha?ret. Quibus cum de Elementis & gra- vitatis qualitate fatis jam ante diximus, ut nihil hic di- cere neceffe fit, nifi Philofophum, cum nil, nifi demon- ftrationes, & leges mechanicas promiferit, nil, nifi gram- maticas definitiones attulifte. Novimus enim, quid leve, quid grave, quid gravius, quid graviffimum dicatur, ne- que ab eo quid quaerimus, nifi, ut intelligamus, faciat, qui in medio Univerfi loco, cum nullis fulcris fuftente- tur, vi fua fe fuftineat. Quod abfolute gravis fit , in- quit, atque adeo fu£ NaturS apta ad medium ferri. An vero quae vis in raedio pun&o fit, qua ad fe trahat 5

aut

Sect. XX. neque ex necefsitate procreatum.

aut fi fit, quibus Machinis, qux longe funt, apprehen- dat, aut fi apprehenderit, quo impetu, aut qu2 Autori- tate, ad fe rapiat? Aut fi qua vi valeat, quamobrera Terram, pr£ reliquis Elementis depereat > Annon potius Ignem, qui omnium fit nobiliffimus, in amplexus defide- raret? An qu# vis Terra? infit, quse in medium propen- dere faciat ? At quamobrem, in tanti (patii immenfitate, uno ifto punfto potius , quam quovis alio, dele&etur? Aut fi in deliciis habeat, qui, ubi jacet, noverit > Aut fi noverit, qua facultate vim fuam motricem ciere, & guber- nare valeat, ut quam fubito Sc re&iffimd via, ad locum fuum fe (emper conferat ! At fic femper fapiunt faftidiofi ifti, qui, nifi dempto Numine, de rerum Naturis philo- fophari afpernantur. Nil nifi verba dant, aut dare pot funt: cumenim res quaeque fuas, quas habent, faculta- tes a fummo Artifice acceperint, fi qui, queraadmodum eas nullo illius confilio affecutx fuerint, explicare ag- grediantur, quid aliud, quam fi Automata quxque, fine Artificum folertui, conficiant 5 quod fi quis conari vellet f & cur non conentur magna ingenia )) eodem plane mo- do, quo Mechanici omnes rem tra&aret. Apagite itaque cum infulfis veftris rerum legibus ! nullae funt, neque efle poflunt, nifi quas prxfcripfit, & inftituit ipfe, qui omnia condidit. Aut illius in rei cujufque inftituto confifium fateamini, aut tam fuperbe philofophari definite. Quor- fum inanes veftras hypothefes tanto labore extruitis > Eum folum in Univerfo locum obtinuit Terra, quem ut occuparet, elcgit Deus. Potuit alio pofuifle, at cum hic pofuerit, fuam ftationem, quam femel adepta eft, tuetur, qua autem vi libero Coelo tam fixa pendeat, illius eft, qui libravit , dicere. Nos hoc tantum novi- mus, facultatem quandam toti inefle , qud Gngula? partes in eam ferri, eique adhaerere apta? funt 5 at quae fit ifta vis, & qui operetur, an fola magnetid, an quoque qua- vis alid ratione, inveniant Pofteri, nos nondum inveni- mus$ quScunque vero fiat, optimo Numinis confilio fi- eri intelligimus, ut plane totius molis compages folida, & a partium diffolutione incolumis fervetur.

SfcCT-

Mundum neque infeBum fuij]ey Disp. IV.

Sect. XXL Cum vero ab ipfo tellurts Globo, ad fingulas illius partes, de Mari fcilicet, ejufque motu, & faifedine, de Ventis, de Pluviis, de Fluminibus traftare venerit, quam frigidis, & jejunis rationibus fibi placere cogitur? Ipfe Epicurus cum fiiis porcis non turpius nu- gantur } aut enim res contra ipfam cujufque natura pro- penfionem difpofuit, aut (atis caufam dixiffe fe arbitra- tus eft, fi folum effe&um defcripferit, ut demum in cu- jufque Phsenomeni ratione non ulterius prove&us fit, quam fic fa&um evenire, quod fic fieri eveniat. De mari fuperius diximus, fi fcilicet ad folam ipfius aquse naturam refpiciamus, fe in Univerfum terrse globum dif- fufuram. Etenim cum fit terra levior, eadem Naturc lege, qui fupra aquam aer afcendit, illi undique inna- tare debuit 5 ut, nifi vis providentise major Natune vim fuperaverat, fieri non poflct, quin quxque pars terne cui- que aqua* fuccumberet. Quod itaque unum globum con- ftituant terra 8c aqua, quod aqua in quofdam finus colli- gatur, quod fit certis limitibus circumfcripta, quod littus Oceano ubique emineat, quod denique aqua non terram, quemadmodum Aer utramque comple&atur, foli Omnipo- tenti Numinis imperio dcbetur, quod quidque eo loco, qui fibi placuit, & rerum naturse expedit, difpofuit, atque igi- tur, cum terram commodam animantibus fedem efle vel- let, aquas, quse, fi fibi permitterentur, totam occuparent, a maximd illius parte abire jufiit 5 & ne redeant, ingen- tes efFodit hiatus, quibus, quicquid foret aquarum, cu- ftodia detineret. Et ne foeteat, perenni motu concuti, multoque fale condiri, nefcio qua mirabili arte curavit^ Sc denique cum fine aqua dulci, quae in licco funt, animantia diu fupereffe nequeant, innumerabiles canales per omnes teme partes difpofuit, eafque ea arte ex- truxit, ut a falfo fbnte aquas dulces emittant, deinde cum fempiternas terra?, 8c aquse viciffitudines finxerit Ariftoteles, adeout eademloca obfluviorum, & marismu- tationes, ftatis quibufdam periodis, nunchumida, nunc ficca fiant, qua> fit fua in Poetica facultas, cxperiri videtur^ cum rem nullis naturas viribus, fed magnis, & portentofjs

quibuf-

Sect-XXI. nequeexnecefshate frocreatum. 405 quibufdam cafibus, conficiat, cujufmodi e Poetis refert de diluviis, de incendiis, de novis terrii exortis , anti- quifque deletis. Quicquid autem cafuum comminifcatur, aquam e fuo finu, quem femel occupavit, nifi terra flu- minum impetu continuo in eam delata extrudi non pofle plane novimus. Cum vero fenfim deferatur, tantum ab- elfet ex alveo fuo dejiceret, ut cum ed penitus fe mi- fceret, 8c nil, nifi ingentem coeni voraginem, conficeret. Immo vero etiamfi fedes antiquas deferere cogeretur, non prorfus aridas, fed folum minus profundas relinqueret} atque adeo cum iftd ratione, in latiorem campum fe ccn- tinuo difFunderet, fieri non potuit, quintandem, tempo- ris diuturnitate, omnia occuparet. De his autem fupe- rius, quanquam hic penitus pmerire nollem, ut fimul integram Peripatetica? ftultitia? Hypothefm exhiberem.

Locum de maris a?ftu, pene inta&um reliquit, nifi Meteor. i. *. qudd a Septentrione in Auftrum defluere dcfiniat, quodCI- altior fit terra Septentrionalis, humilior Auftralis, atque ea causa maria feptentrionalia minus alta efle, quod ia Auftrum fuas aquas refundant. An vero (ne in re tam perfpicua plura dicam) videre non potuit Philofophus ifto cafu maria feptentnonalia non modo minus alta, fed omni aqud exhaufta fore, cum ea femper in Auftrum fluat, & nunquam refluat > De Maris falfedine aliquanto Meteor. 1. * obfcurius fcripfifle vifus eft, ut, qua? fit illius Opinio, G non plane confenfcrint ipfi Interpretes, alii enim fic in- terpretantur, quafi ftatuerit exhalatione terrcftri, eam fi- eri a fundo maris Solis feivore elevatS, quae per mare ubique tranfiens falfugincm inducit non fecus atque ci* neres per aquam tranfeuntcs eam fallam cfficiunt. Alii contra halitibus terrenis, qui radiis folaribus in fublime elati excoquantur, & cum humidis in nubes concrefcant, quibusin pluvias diflblutis, ipfi quoque una decidant, at^ue adeo acri fua qualitate aquas niarinas, fi in eas incidere contigerit, inficiant. Quse autem fententia craffi- or fit, utram interpretationem fequi malumus, arduum eft definire. Si priorem, an crediderit Philofophus eam effe vim Solis in fundo maris, ut pene aut penitus in cine- res comburat ; aut, fi crediderit, cur non etiam credat

F f f totum

Mundwn neque infeSlum fuiffe, Di sp . IV. totum Occanum eodem fervoris impetu exa?ftuare. Cum itaque tantum iri mari ardorem non effervefcere cujufque fenfu compertum fit, qui, quaefb, fabulam portenti ple- niorem, comminifci potuit Philofopbus, quam cum Solem finxerit d potentia, in ipfo maris fundo, dominari, ut terram in fal & cineres excoquat > Experiare tu ipfe Le&or, fi quid tam admirabile excogitare pofiis, quam tantum ignis impetum per tantam aqua? profunditatem ptrtranfire, adeo ut neque calefiat aqua, neque extingua- tur ignis, fed cum ad fundum pervenerit, incendia ex- citet 5 Si poflis, tu quoque meo fuffragio in Mecha- nicorum regno Principatum obtinebis. Neque proba- bilior eft, eam fi fequamur, altera (ententiae interpre- tatio. Si enim mare falfedinem fuam a .pluviis accepe- rit, cur non ipfe pluvise eldem tingantur ? Cur non omnis terra? planities (ale opcriatur, cum adufti halitus in cam una compluviis continuo depluant. Cur falfa non fint ftagna, & lacus, ciim in ipfa quoque decidant imbres, vaporibus aduftis repleti > Annon mirum videatur, cum pluviae femper dulces fint, & mare falfum, ut in fe (alfe- dinem fuam non habeat, fed ab iis, quse nullam habent, accipiat? Ut fane non fapientior videatur Philofophi ratio, quam fi Oceanum idcirco (alfum fieri dixerat, fo- lummodo quod in eum aqua? dulces continuo deferan- tur. At vero, inquit, aqua ipfa lalfa non eft, ergo fic fieri alicujus commiftione oportet. Id ut placet, at un- de admiftum iftud habuerit, adhuc quarrimus 5 & fi ne- que inferne a terni , neque fuperne a pluviis, unde fit, fi tu dixeris, novis conjefturis divinare incipias oportet 3 ha&enus enim nihil verofimile dixifti, nifi falfum effe mare, quod quid falfum fecum admiftum habeat. Quse fblutio an tantas (apientum gentis , quanta eft Peripate- ticorum, Principe digna fit, videant Vernae ifti, qui di- vinam fuae mentis particulam magiftri autoritati in tuf- piflimam fervitutem dederunt. Nobis autem liberis Gr#- culi hominis fatuitatem ridere liceat^ cum eum tant<! autoritatis 6c gravitatis fpecie ineptire viderimus.

Sect,

Sect. XXII. nequeex nece/sitate procreatunu

Sect. XXII. Fontium 8tFluviorum originem adae- w rem refert, quem in Terra? conceptaculis, atque cavernis c' frigidioribus in yaporem denfari contingit, cujus partes quanquam primum exigua? fint, minufque ad invicem concreta?, ubi vero plures ad inviccm coierint, majores guttulas conftituunt, qua? non aliter quam fumus vapi- dus in Akmbico coeuntes fonticulos, & aquarum rivulos procreant, h quorum demum plurium, pluriumque con- fluxu fiunt magnorum fluminum curfus. Miror vero qui Aer tam prompte, & fere ultro luam exuat Naturam, ut quoties in locum paulo frigidiorem forte pervenerit, formam, omnefque quas olim habuit, facultates amittar, atque fiibita*, & quidem miraculosa Metamorphofi, in alienam prorfus fubftantiam tranfmutetur. Primum enim nunquam explicabit Philofophus, qui unum Elementum quovis cafu in alterum migraverit, cum enim forma ex ipfa materise fubftantia fiat, intelligi nequit, qui quaevis materia veterem formam exuat, novamque induat, nifi fui ipfius partcm deperdat, aliamque fubftantiam, quae b nihilo fadta fit, acquirat. Utcunque vero materia om- nes formas fubire valeat (ut ille in fabulis, qui quofcun- que vultus fingere, omniumque gtftus, mores, 6c afpe- £his imitari poflit) at qna* vi, & quibus gradibus unum efle definat, & alterum efle incipiat, quomodo fbrma prior divulfa fit, St quid cum ea fiat, an pereat, an in fuam materiam redeat, an in aliit fuperfit^ quomodo gignatur nova, quonexumaterisecopuletur, multaquehu- jufmodi, qua? Mechanicum praterire nequaquam decet 5 ipfe omnino praeteriit, & prudenter quidem, quicquid enim definiat, in eas delabitur difficultates, e quibus nullo ingenio, nullaque induftria elu&ari poflet, deinde, fi aer fiat aqua, caufam mutationis effe&ricem dicere oportuit, cum fine e£ mutationem nullam effe velit, & veteres omnes, quod matcriam mutare fe pofle cenfeant, tam acriter reprehendat. Frigore ergo, inquit, fit tranfmu- tatio: ergo, inquam, ipsa materia, ciim frigus fit ipfius vis, & facultas } quod autem fua" facultate fit, feipfo fieri dicendum eft, faltem nullam aliam caufam ad efficiendvm

F f f 2 effla-

MundumnequetnfeElum fuijft, Disp. IV. efflagitat, quod ipfa vi fibi infita efficere valeat. Pne- terea, ipfe Philofophus tantum abefle frigus quicquam de novo moliri definivit, ut ipfum omnis pajfwnk prin- cipium efle ftatuat 5 ut enim calorem qualitatcm aBwam^ ita frigus pajjlvam appellat, i.e. facultatem, non qud res qua>que quid agere poffintj fed qua quicquam ab aliis pati comjparentur^ adeo ut frigore quamhbet mutatio- nem fiibire difponantur, at ut ipfum opus incipiat, non finet Natura? f\% torpor & ignavia. At quid fubtilio- ribus hifce Philoibphum urgeam, cum fidem omnem ex- cedat, tantam aeris copiam tantd conftantia in aquam for- te condcnfari, qux fufficiat tot, tantifque fluminum fca- turigimbds, qua; ubique per omnem terrarum orbemexi- liur t, 8$diffunduntur, Ipfe Philofophus aquarum molem, qu^ e quibufque fluviis majoribus, anni fpatio fluit ipsa tcrra longe niajorem cffe ftatuit} qui igitur fat;s aeris fempcr, & ubique praefto efle poflir, quse taatis aquarum copiis materiam pr^beat? Cum enim tenuiflimae fit naturse, ingens illius moles non nifi exiguam admodum aqux ef- ficiet, adeo ut omnis ifta aeris profunditas, quas ab ipfa Terra? globo ad ulque ignis locum pertingit, non fatis materix in fe habere videatur, qux fi in aquae craf- fitudinem condenfetur, paris foret molis ifti aqu#, quse diei fpatio omnibus terrarum orbis fluviis emittitur. Quod vero aiunt nonnulli Cryptas fubterraneas Alem- bicis fimiles effe, in quibus humor vapidus furfum coa&us in exiguos aqua? rivulos fe colligit : An non tandem xnagna Artis vis eft quam adhibent? Si enim eo artifi- cio extruatur Terrae Globus, ut fornices habeat quof- dam vaporibus colligendis, quofdam condenfandis idone- 0S5 Si canaliculos, & fyphones innumerabiles ea folertft ab iis ubique perduftos, ut aquam contra naturse fua* vim fiirfum alliciant 3 Si juxta Terra? fuperficiem, alia Cnt conceptacula, in quibus omnis aquarum copia de- ponatur$ Si ex iis etiam furfum alii ducantur Canales per quos aqua in montium juga, Iocofque altiores fera- tur, ut cum eo pervenerit, erumpat, feque in omnem decjivitatem fenfim exoneret, dicant, qua pneclariori ar- fcis ratione, totam conftru&ionem. Artifex fabricare po-

tuiffet.

Sect. XXIII. neque ex necefsitate procreatum.

tuiffet. Atqui fi tanto artificio Natura, quanto Arti- fex, operetur, quid fequitm* nifi effe Artificem ? Etqui- dem nifi ad aquse afcenfum Artificis adjumentum adhi- beant, (emper hxrebit : cum enim perfpicuum fir, eam, ni- fi e locis altioribus, in decliviores fluere non pofle, tum deinde cum Natura gravis fit, neque eo fu£ vi a- fcendere potuiffe, Artificii auxilio opus eft, quo qu3- dam ali3, quam Naturse ratione, furfum evehatur. Ne- que enim, qui Artificis loco, igne fubterraneo utuntur, rem melius conficiunt} fi enim aqua illius impctu in al- tum impellatur, calida Thermarum ad inftar exiliret, nifi forte deficiat caloris impetus antequam ad terrx fuper- ficiem pervenerat 5 at fi defecerit, dcficeret quoque & aqua, cum fempcr, fi pcnes fe fuerit, gravitate fu3de- orfum feratur. Quanquam itaque quo caufarum naturali- um Artificio fummus Opifex terrae interiora difpofirit, nefciamus, eo tamen artis mechanicce apparatu extruxit, ut ipfe globus terrx Aqueum Automaton videatur, quo fiat in omnem partem perennis laticis circulatio : Id quod nulla ars humana quantumcunque imitari conetur, un- quam aflequi potuilfet.

S E c T. XXIII. Quanquam autem aquam, ex ips2 Terrae profunditate, in ipfa monthim juga nullo fudore exantlaverir 5 ut tamen in ./Ethera tollat, lumbos, & bra- chia admodum exerceat, expe&averis. At machinas fu- as prsefto habet Philofophus, quibus lacus, & ftagna, & maria in fublime ferre, atque in aere fuftentare vale- w at. Si caufam ("inquit) effe&ricem defideretis, en, qui c' omnia poflit, Sol adeft, is radiis fuis vapores e mari, lociique humidis, in mediam aeris regionem evehit, ubi cum eos defcruerit, loci frigore in nubes denfantur, & fuo demum pondere in guttas foluti, rurfus in terram deferuntur. Cum de Solis mirabilibus Philofopho dice- re incubuit, an omnino fuerit necne, penitus oblitus eft, atque tantilli habuit, ut nil nifi nodum quendam, nulia vi, null3 viti praeditum effe velit, cum vero ad alia pervenerit, quandoquidera aliae rationes defint, Sole quid non efficiat? Omnium ipfe caufa eft , quicquid. * Fff3 nafd?

4io Mundtttn ne\ue tnfeBum fuijfi, Disv. IV.

nafeitur, ipfegenuit, quicquid interit, ipfe interemit $ ho- mines procreat, quamque Univerfi partem incolis, ter- ram beftiis, coelum volucribus, oceanum pifcibus re- plet^ immenfam aquarum molem,'fine qui nihil fa- lubre eflfe poffit, a putredinc confervat 5 ingentes a- quarum lacus in altum tollit, quibus rurfum in pluvi- as diffolutis, quam genuit fobolem alit & tuetur. Hunc divum hominumque Patrem, qui Coelum , qui Terram moderatur, maximum quoddam Numen effe quis cju- bitaverit? Cum vero ml, nifi nodum quendam craffi- orem efle velit, qui forte e rota fua aliquantulum ex- tuberet, fi audiret mufcas, & ranas procreare Democri- tus, Oh quam latera, venas, vultus, oculos rifu exerce- ret vir facetiarum plenus !

Quibus autem fitulis 5 & funiculis aquas tam fubli- me trahat magnus ifte exantlator ? Radiis, inquit. Qui vero radii? An vapores rapiunt, & captivos fe- cum ducunt? Non enim intelligo, qui in tantam aeris altitudinem afportarent , nifi fuum quifque radius va- porem apprehendat, eoque apprehenfo, in altum rede- at, & cum ad mcdiam aeris regionem pervenerit, tan- quam in carcerem conjiciat. Obtuse (inquit) neque cum Philofophi acumine difputas. Quid ita ? Nunquam- ne ( inquit J de vacuo audiifti ? Immo quidera fepiffi- me, & inter Philofophos de null2 re fiepius. Quid ergo, quicquam-ne in hoc negotio adjumenti adferat? Quam fimplices, inquit, eftis omnes, qui rationes me^ chanicas nefciatis! Alioqui radios folares, calore fuo dum aerem extenuent, vacuum efficere, eoque fafto, vapores, ne diu fuperfit, avolare quis nefciverit? Va- cuumne ades! Jupiter coelo delapfus eft, prafentem tanti Numinis dignitatem colo & veneror. Tu nullo fu- dore, nullis machinis terram, ut placet, ad Coelum efters, coelumque ad terram deducis, & quicquid fie- ri imperaveris, quid in omni rerum naturl ufque adeo contumax reperitur, quod tua mandata non exequa- tur ? Cum itaque particulas aqueas folo nutu evocave- ris, cur non obtemperaverint ftlina?? Quicquid enim five jubeas, live mineris, pervicaces ifhe loco fuo move-

ri

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXIII. neque ex necefsitate procreatuml

ri nolunt. Non autem quod nolint, fit ( inquit, ) fed quod non poffint: Cum enim leviores fint aquea?, quam expedite primo juffu quqlecunque iter conficiunt^ fa- linx autem graviores cum fuerint, fe tam prompte ex- pedire nequeunt, ut quantumcunque nitantur, particu- lis aqueis res prorfus confefta fit, priufquam ipfe vel quidem farcinas collegerint. Atqui fane non tam imbel- k putaveram Vacui imperium, ut particulas tam mi- nutas fuo Sacramento cogere non poftit 5 quin potius pu- taflem, id ut defcripferunt Philofophi, praefertim ipfe Stagyrita, lapides molares momento, fi juflerit, fidera fe- rire. Quot autem pondo particulam falinam aquese pra> ponderare putas, ut quse cauft alteram tand facilitate moveat, nullo labore alteram ciere poffit? Cum enim tam exigua fit utriufque moles, ut omnes hominum fen- fus pne exilitate efFugiant, non admodum difparibus ponderum momentis difcrepare, opinor, exploraveris : faltem non tam difparibus , ut cum una facilius qua- vis plum2 circumferatur , citius montes, & fcopulos, quam in aerem alteram fuftuleris! Annon potius plane admirabili Providentiae folertiS rem conftitutam effe vi- des, ciim in rebus tam exilibus, tantam tanta cum re- rum utilitate difcrepantiam inveneris ? Nifi enim furfum evehantur aque«e, falinis a tergo reliftis, particula?, imbres & pluvia?, quibus omnis enutritur natura, certiffimas om- nium ftrages, & csedes fecum attulerant, & potiffimum animantium generi, qui folo aquse dulcis potu nutriun- tur, dum fontes, & flumina ubique nimio fale afperfiflent.

Cum vero vapores, & halitus tam tenues primum prodiere, ut fint prorfus invifibiles , quomodo in tam denfas nubes coiverint? Cur potius per omnem aeris immenfitatem nun avolarent? Aut fi coalefcant, quid eft , quod tantam aquarum copiam in aere fuftineat ? Ventorum, inquiunt, flatibus fubvehuntur. At unde fem- per prxfto fint venti? Egregium iftuc Providentiae opus yidetur eos, ut ad nubes fuftentandas adjuvent, femper in promptu habere. At cum adfint, qui ipfi foli ingen- tia flumina in aere pendentia fufti-neant ? Magnd enim aquarum copil, & profunditate nubes efle novimus, non

modo

Mundum neque infeilum fuijfe, Disp. IV.

modo pluviis, quas in terram immittunt, fed ipfarum craffitudine, qua nobis coelum & folem eripiunt. Aut, cum in tantam molem coacerventur, cur guttatim deor- fum, & non torrentis inftar, decidant, non aliter, quam fi lacum in aere pendentem fingamus, qui totus fimul, fi forte decidat, prorueret? Neque fe quicquam adjuvant recentiores nonnulli, qui, cum quemadmodum nubes, ut lacus in aere pendeat, non intelligant, pluvias non gut- tarum diflblutione, fed coalitione fieri finxerunt, quafi nunquam grandior aquse moles coiverit, quam qu# gut- tulam conftituat quae quoque gravitate fua* decidit. I- dem enim de ipfo mari, atque fluminibus, fimili rati- one comminifci liceret, fcilicet non plus aquse coha?rere, quam quas fingulas guttas conftituat 5 e3dem enim craf- fitie confertas efle nubium particulas indicium eft, quod non minus vifiim intercipiant. Si vero tam arfte nu- bes, quam flumina coacerventur , dicant, qui magis, quam lacum , aut ftagnum , in aere fufpenfum ha?rere intelligant? Et qm, fi deorfum ferri contigerit, tam lentfc in guttas dtflblvatur, & tota aquse moles non il- lico uno Torrentis impetu proruat ? His autem omni- bus fatis feciffe fe cenfet Philofophus, fi nubium, & pluviarum, Solem, caufam effe&ricem, Vapores mate- rialem dixerit , quos furfura, nefcio qui, in aeris re- gionem tollit, quo cum pervenerint, in nubes forte denfantur, quae, in aquse guttas fponte folutse, rurfus in terram decidunt, quafi cum rem faftam effe fimplici- ter narraverit, omnes caufas quibus, & quemadmodum fiat, exploraflet. Eodem plane modo, quo eandem rem confecit Lucretius^

Nubila concrefcunt, ubi corpora multa volando, Hoc fuper in cceli fpatio coiere repente Afperiora : modis qu£ pojfunt indupettta Exiguis, tamcn inter fe comprejja teneri : H<ec faciunt primiim parvas confiftere nubes : Inde ea comprehendunt inter fe^ conque-gregantur 5 Et conjungendo crefcunt, ventifque feruntur9 Vfque adeo, donec tempejias fava coorta ejl.

Sect.XXIV. nequeexnecefsitate procreatum. , 415

Et fic fuis rationibus femper defunguntur Mechanici, ut cum rerum eventus, quomodocunque fiant, folum narraverint , omnes eorum caufas inveftigavifle fe info- lenter geftiant.

Sect. XXIV. De rationibus, quibus in utramque partem difputatur, seternufne fuerit mundus, an ali- quando coeperit, nihil opus eft dicere, cum aut meri* conje&uris, autleviflimis argumentis utrinque pugnetur. Qui mundi adolefcentiam aflcrunt, vetuftiffim* hiftoriae novitatem urgere folent. Si enim, inquiunt, innumera- bilibus feculis extiterit humanum genus, quamobrem fu- pra paucas setates nulla omnino rerum monumenta fu- perfint >

Cur fupr* bellum Thebanum^ & fine^a Troja Non alias alii quoque res cecinere Poet£?

His autem refpondetur, rerum prateritarum memoriam oblivione obrui & deleri pofle-, aut gentium migrati- onibus, aut diluviis, aut incendiis, aut aliis quibufcun- que ejufmodi cladibus. Quibus qusecunque in Refpub. colle&a? fuerant hominum focietates, novas fedes exqui- rerc, &, primis a migratione feculis, magno labore ter- ram fubigere, atque vi&um parare coguntur. Quo (b- lo cafu facile in oblivionem venire cenfent, quicquid an- te migrationem contigerat. Cujus conje&ura verifimili- Meteor. !. tudinem prolixa difputatione dilieruit Ariftotelcs: Quan-0,5* quam temporum antiquiorum oblivionem nulli cafui tam seque, quam ferse literarum inventioni imputari pofle pu- tarem, cum folo earum ufu rerum seternitas fulciatur. Eas itaque quamdiu nefciverint homines Cquas tamen femper nefcire poflent) monumentis nihil mandare potu- iflent, &, fi non potuiflent, neque rei cujufque memo- riam diu confervare, cum, quae ore duntaxat fiat, cito pereat rerum traditio. At, inquies, fi fcmpiterni fue- rint homines, quamobrem literas non priiis invenirent? Id autem de Arte Typographica, de Pyxide nautica, de Tormentis bellicis cur non perconteris , cum fcilicet fex

G g g mille

Mundum neque infeElum fuijfe, Disp. IV.

mille annis extiterit hominum genus, ea non antepauca fecula inveniri contigit ? Multse fortaffe futurae funt ar- tes, qux, nifi tempus defecerit, innumerabilibus ab-hinc fxculis inveniantur, & multas fortaffe eflfe pollent, quae nunquam. Et fieri quoque potuit, ut in literarum ufum, aut artem typographicam nunquam incidiffenr. Quod fi (ovth contigerat, certo perierant rerum omnium an- tiquiorum monumenta. Cum itaque fine Hteris diuturnae memorte nihii tradatur. Et cum prorfus fortuita fue- rit illarum inventio, fieri quoque potuit, quantacunque atfate fuerit Mundus, novam 8c recentem efle rerum Hi- ftoriam. Non aliter quam quidam novi orbis incola?, qui nullam rei cujufque retro a&£ memoriam , fupra a- vorum, & proavorum aetatem, habuerunt. Cum itaque conjedturas, nequidem probabiles, in tam praeclaro argu- mento nihili habeamus, hujufmodi difputationes viri do- fti (equantur, ipfe folu ratione veritatem exquiro, ne- que cum quovis, nifi qui phyficis arguraentis pugner, quicquam controverfiae habere volo. Quanquam tam le- via fint, quae afTert Arifioteles , ut res jam plane con- fecta videatur. Quem enim morentur putidiflima? iftas de motus Sc temporis aternitate rationes? Aut quen- quam fibi largiri putat fempiternum efle motum, 8c nul- lam effe durationem, nifi quam fempiternus motus meti- atur? Cum enim fempiternum effe motum fumpferit, an- non fempiternum quoque mundum fuifle fumpfit ? adeo ut fi ipfius Mundi seternitatem fumpfiflet, poftulatumni- hilo magis emendicatum ufurpaffet, quam cum, ut aeter- nus fit motus fibi detur , poftulaverit. Et cum deinde durationem omnem, motus effe&um efle definiverit, quid aliud quam ipfam rei notionem anticipatae fuae opinioni accomrnodavit? Cum prius motum & mundum femper fuiffe ftatuiffet, atque igitur nullum unquam effe po- tuiffe tempus, nifi quod motus, cum fempiternus fuerit, metiatur. Et denique, cum Anaxagoram interroget, fi JtAens drvina mundum aliquando extruxeht, quid ifto temporis momento moverit, quod per innumerabilia fe- cula movere non potuit? A caus2 liberrima intcrrogan- gandum non efle fuperius diximus, 8c cuique fat cfle dici-

flatis,

Sect. XXVI. neque ex necefsttate procreatum. 41 j

mus, fi optimo confilio extru&um fuiflfe viderit, id etiamfi qul ratione ineatur, non intclligat. Nunc ver6, cum quem- admodumfine Conditoris arbitrio, Mundi ftru&uram con- ficere Philofophus ipfe potuit, viderimus -0 ipfum esldem dif- ficultate, quam nobis exprobravit, urgeri, & quidem ob- rui videbimus, quod quampluriroa in mundo fuerint Phot- nontena, quae a nulld causa, nifi arbitrii libertate provenire potuiffent 5 ut ex iftis folis rerum naturam nulla bruta necef fitate, fed caus5, quam intelle&u pollere, quod libertate polleat, fieri intelligamus. Quid enim aliud Univerfi lo- cum, in omni fpatii immenfitate, definire potuit? Quid cceleftium orbium numerum > Quid figuram > Quid motus rationem? Quid ftellarum copiam? Quid fitum ? Quid Solis orbitam, ut ab Ortu in Occafum jaceat, potiufquam a Septentrione in Meridiem, aut ab Occafu in Ortum, aliaque hujufmodi innumera, qu# nulia caus3, nifi qua* libertate pnedita fit, definiri poflent. Quanquam enim, fummus Mundi Opifex, in omni opere, ad hnem colli- maverit, tamen cum eundem varia & multiplici ratione obtinere poflit, ex omnibus unam fuo folo Arbitrio e- legit. Ita quanto omnium emolumento Solcm extruxit, diximus, atque iftuc confilii opus eft. At quod ejus curfus ab Ortu in Occafum potiufquam ab Occafu in Ortum^ quod* non a Meridie in Septe ntrionem , aut a Septentrione in Meridiem feratur, foU arbitrii opti- one definivit, cum utrdcunque v\i confilii fui finem pa- riter aflequi potuiflet. Atque hdc demonftrandi rati- one, Judseus olim Philofophum adortus eft: Mundum ipfum docere fe , non modo ex intentione intendentk, Maim. more

r ' ~ Ncvoc part '

fed (xxX. ipfe loquitur; appropriatione appropriantis, pro- cap l9\

ficifci, h e. caufam habuifle, quas non modo confilio o-

peratur, quatenus ad certos fines refpexerit, fed ele-

ftione, quatenus proprium cujufque rei modum decre-

verit. " Videbis (inquit) in libris ejus ("AriftotelisJ il-

"lum conari nobis difponere, & ordinare exiftentiam

" orbium cceleftium , ita ut omnia fint per confecutio-

cc nem , & neceffitatem naturalem, non autem ex libera

ccvoluntate, five ex intentione intendentis, 8cappropriati-

Ccone appropriantis , Verum nequaquam adhuc perfe-

Ggg2 "cit,

ftfundum ne\uz infeBum fuiffe, Disp. IV.

"cit, quod quaefivit, neque etiam in fempiternura id " faciet. Nam conatur caufam addere, cur Coelum mo- u veatur ab Ortu, & non ab Occafu ? Cur item quidam " orbes velociorcm , quidam tardiorem motum habe- ccant> quod videlicet id proveniat ex adversa, a fu- "premd fphaera, diftantia. Denique cur feptem Pla- "netse tot habeant fphseras, & reliquae ftellae fixae om- "nes tantumunam? Horum, inquam, omnium caufas " conatur reddere Ariftoteles, eaque fecundum ordinem "naturalem, & neceflarium difponere* verum, prout di- " ftum, nequaquam rem perfecit. Nam videmus quan- CJdam fpha?ram velociorem motum habentem, alid fupe- ccriorem effe tardiorem habente $ & vice vers3, aliam cctardiorem motum habentem, fuperiorem aM velocio- "rem motum habente^ alias item motus habere a?qua- ccles, etiamfi una altior fit, quam altera. Majon au- "tem admiratione digna eft ratio Stellarum illarum in- cc numerabilium, quae funt in fphaera oftava, qux omnes tc funt globofa?, & earum quaedam parvae, quasdam mag- "na?, una hic, alia alibi, cubiti quafi diftantia ab tc remota, ut quidem nobis videtur : hic decem una con- " jundte, & coacervata?, alibi in fpatio raagno nulla pla- " ne. Quamam enim hic caufa eft , quae huic fpatio de- cccem ftellas aflignavit, & aliud fpatium vacuum, om- "nique ftelld deftitutum reliquit? Praterea, cum Cor- " pus fpha?ne totum fit unum, fimplex, 8c fine omni dif- "ferentia, propter quam caulam haec illius pars magis " conveniens fuit huic ftellae, qu* in ei exiftit, quam. 41 alia ? Haec omnia, & quse alia funt hujus genens, dif- <c ficilia funt admodum , quinimo prope & impoflibilia5. "ficredantur efle de neceflitate a Deo Opt. Max. fi- tccut videtur Ariftoteli. Si vero credatur illa ciTe ex "intentione intendentis, qui ea fic fecerit, nihil quic- " quam fententia* inerit vel miri, vel abfurdi.

Atque alia iftiufmodi quamplurima loco allato vi- dere licet. Quo quidem Argumento Grcculis omnibus plus fapuit unus Judaeus, & quidem tam ar&e urget, ut, alias quafcunque finxerint hypotheles, uno i&u evertat, cum mundi ordinem nunquam ita conficiuat, quin muU

torutn

Sect. XXV. neque ex necefSttate procreatum. torum rationem foli Conditoris libertati reliquerint, ut quidem fumma ifta Arbitrii libertas, qu3 res quafque, quse aliter difponi poterant, fuo difpofuit modo, non multo minus divina? Providentise argumentum videatur, quam admirabilis ifta fapientia, qufi omnia tam commode, tamque pulchre in emolumentum cum Univerfi, tum cu- jufque ejufdem partis confpirare fccit. Si vero penes Providentiam, quas fumma & fapienti3, & libertate pol- leat, fit mundi regimen, Sc imperium, tali certe Numi- ne gubernamur, cui omnis cultus, & obfequium debeatur.

Sect. XXV. Jam vero, fi varias mechanicorum o- piniones contulerimus, omnes in unam, eandemque fen- tentiam confentire videbimus. Quanquam enim Ariflote- Uk & Evicurus in maxime diverfas, & quidem contra- rias ftntentias abiifie videantur, cum hic omnia cafu & fortma, ille fato & wcejfitatc fieri ftatuent, in eandem tamen difciplinam plane confpirant utrique, quod fol* c*d & bruta materia? neceffitatc omnia conficiant 3 Cum enim Eficurus rem iolo cafu confecerit, tales ubique cafus attulifle geftit, quaks inevitabili- neceflitate y ab lpsa a- tomorum natur;\ eventuros cfle demonftrare fe putat. Ariftoteles autem, cum fato omnia ftare dixerit, eam cau- farum, & effeftuum feriem, qu* ex ips* rerum natura nafcitur, intellexit* & propterea, ficut : E;;«r«r omnia naturalibus atomorum motibus, lta hic fimihbus Elemen- torum mutationibus rerum omnium ortus & ^**"* conficere voluit. Atque ut ille eo modo mundi Ordi- nem conftitutum efle voluit, quo naturae indole ipfe fe atomi collocarent^ ita Arifioteles eo, quo fua Ele- menta infitis fuis viribus feu iponte fe conferrent. Et quanquam Cartefius mediam inter utramque viam calcare vifus fit, utrique tamen aceeffit. Cum entm mundum io- lo materi* motu faftum effc vellet, in hortk fomniavit 3 cum certis, & fatalibus mechanifmi Icgibus, m Lyceum tranfit^ five vcro faftum, five infeftum efle ftatuerit, dum folis materis legibus conftitutum, & dehgnatum eile ccnfeat, cum utroque convenit. Adeo ut eadem iit om- nium inftituti difciplina & ratio, nifi qudd fibi tai con-

Ggg 3 )efturi

4*7

Mundum neque infe&um fuiffe, Disp. IV- je&uri quifque placeat, quibus non longius, quam cu- jufque fe&ae difcipuli , quorum quifque peculiare fqum dogma habere folet, ab invicem abire videantur. Utcun- que autem in caeteris diflenfifle contigerit, ii in h ic opi- nione confpirarint omnes, folis materia* viribus , omnem Naturam & fieri, & gubernari, eandera omnes impie- tatis difciplinam docere, & adornarc moliuntur. Quam autem belle, & mechanice, fuam quifque fabellam expe- divit, fatis jam di&um effe arbitror, quanquam fumma tantum rerum capita fecutus fim, multoque plura, quam dixi, omiferim, quod tam putidis, & futilibus, fine nau- fei diutius hxrere nequirem: Quicquid enim dicunt, dixerunt, di&uri funt, tam gravem fatuitatis foetorem olet, ut nemo fit, qui mediocriter fapiat, cui faftidium, imd & bilem, non commovere debeat. Cum enim ho- mines, qui fummam gravitatis fpeciem fimulant, fabulas tetriores, quam quas per lufum, & jocum dccantant Poeta?, maxima cum infolentiae indignitate orbi obtrufifle videamus, de tanto humani generis contemptu, tantdque eruditionis labe non indignemur ? Atque foli funt infolen- tes ifti Sophiftae, qui impias fuas difciplinas vamum expofu- ere, nullo pretio nifi ut fuse Se&ae ipfi Magiftri, & princi- pes habeantur. Neque fpe fu2 vani homuncionum utres omnino ceciderunr, cum difcipulorum turmas femper ha- buerint, qui eos aut impietate, aut (quod plerumque fitj levitate fequantur. Et quidem fatuo cuique facilius nihil eft, quam fui nominis feftam exordiri, modo quicquam, aut impium, aut novum, aut feditioftim docuerit } cura de- fit nunquam ignavum hominum genus, qui, ut ipfi quo- que fapientes videantur, per omnem «etatem nil, nifi ma- giftri fapientiam mirari, & deprardicare nituntur. Sic olim tota pxne Graecorum natio hac vecordia capta prorfus infanire vidcbatur. Nil, nifi circumvolitabant, ut quid novi audirent, & fi quid a Vitilitigatore quo- vis forte accepiflent, cuique qui obviam iret, narrare, &, nifi aflentiebatur, rixari , & fi contraveniret , pugna- re : ut profe&o Philofophorum fchofce nil, nifi tot, ho- minum non dicam , fed bajulorum pugnantium pateftrae videantur. Potiffimum fi Athenas perambulaveris , ur-

bem

Sect.XXV. ncque exnecefsitate procreatum. bem bello civili flagrare putares, cum tctam tumultu, Sc difcordia fremere, cum cives ubique fe mutuo con* viciis infeftari, cum vultu incenfo, Sc compreiiis digitis minari, cum denique fe invicem pugnis,. Sc calcibus profcindere vidifles. Et primum fi ad Philofophorum icholas ( ut folent eruditi ) proieftus fuifles, hmc Epi- cureos Stoicis, barbis prehenfis, colaphos lmpingere, in- de Stoicos baculorum , Sc fuftium ictibus Epicureos re- pellere inveneras. Si inde perterritus in triviam con- fugifles Protagoram, colk&i e macello faece comitatum, in Soaatem, UPlatomm qualia folent bajuli, convicia facere, audiveras. Mox fi e latiore via in angiportum flexifles, Diaeoram, fervulorum turrm ftipatum, ufdem convicns, quicquid fit Numinis laccflere : atque inde fi forte in forum olitorium te contulifles, Areten Anjhp^ cum linguaci 8c garrula Amau>mm kgione obfcame in om- nem virtutis, prarfertim modeftia? cultum debacchari. Im- mo fi quae in urbe loquacitate antecellerent muliercul*, relidtis acubus, 8c fpeculis, omne tempus statis in fcho- lis conterere videras, cum Philofophis controverfia col- lifis manibus inire, fllicerniis in barbam ccntradicere, 8c nifi antevenerit aetas dentes excutere ieu ( ut loquitur Plautus ) ipfum os exoflare. Et fi e Scholis domum ca- Jentes lecutus fuifles, matres-familias cum ancilhs, fcc pe- diflequis concertare jurgiis audiveras, non de neglecio pento, non de cubiculi fordibus, non dc male abfterfis mtellis, nonde culins purgamentis; fed an mundus ah- miando ortus fit j Sc fiortus, an e mhilo, an e princi- piis- & fi e principiis, an Atomis, an Elementis^ ii ex Atomis e fimilibus, aut diffimilibus 5 fi ex Elementis, quct fint, qui mifceantur, quafque habeant quahtates? Inter quos clamores , non audiuntur puerulorum lacte carentium ploratus, clla in focum exsftuat fift.tur ve- ruculum, efculcnta aflata torrentur , menfa l.nteis non fternitur, non verritur cubile, non componuntur itragu- la, omne denique rei familiaris ornamentum, omneque nitoris, 8c munditiei ftudium negligitur. Atque iic om- nia pefTum ire finit foemina literatrix, donec intelix ma- ritus, cum nec prandium, nec ccenam, nec lectum para-

420 Mundum neque infeBum fuijfi, Disp. IV.

tum, ut oportet, habeat, eam cum tota fud ambulatri- cum caterva rurfus colo, & ftamini alligaverit. At- que nobilem hunc exitum, fruftumque habuit otiofa, 8c loquax ifta Graculorum Philofophia, ut perennem muliercularum garrulitatem exerceret. Et quid mirum > cum ipfi Philofophi, abje&a omni veritatis cur3, folam contentionem conquifiverint : adeo ut alter ab altero ver- bis quibufdam diflentire vifus fit, folum ut uberiorem difputandi campum, & copiam haberent. Ne vero quic- quam de Peripatetick^ Cjirenaick, & Epicurtk dicam, quos nulld nifi inanis arrogantias caus^ a Socrate in impiam fententiam abiifle diximus} nonne Stoici morali Philo- fophiii ab omnibus tot2 Sententia abirc, Sc prorfus no- vam, atque antea inauditam, de ratione boni, mali- que, difciplinam ferre profitebantur, ut nihil bonum, nifi quod honeftum, malum nihil, nifi quod turpe cen- fuerint. Atqui tamen cum innumerabilibus quxftiuncu- lis, & diftinftiunculis fe torferint graviflimi pueri, aliis verbis in eandem fcntentiam cum aliis omnibus confen- s§re. Sic enim corporis robur, amicos, divitias, caete- raque vitx commoda , qu* alii bona appellare folent, ipfis <s>tyY\y\ifivcL> five prtpojita appellare placuit^ atque inopiam, cegritudinem, inimicitias, aliafque fortun^ se- rumnas, quas alii in ntalk habuere, ipfi ^SrotDgpw^w, five rejeSa haberi vellent. Atque inufitatis iltis ver- bulis, qux quid fonent, nemo intelligit, vertitur maxima ifta de boni, & mali finibus, inter Stoicos, aliofque om- nes controverfia. < .

Sect. XXVI. Cum itaque tam inani levitate Gr<eci omncs Philofophiam fufceperint, nollem eorum autorita- tem tanti, in re quaque , inter eruditos haberi, ut ed fold quid verum, quid falfum, judicetur. Cum, paucis exceptis, qui Patrem Socratem fecuti funt, alii omnes fo- U aut impietatis, aut vanitatis causi Philofophiam co- lu£re. Atque potiflimum Arifiotelk autoritatem, quam maximam inter Theologos obtinuit, non modo, imminu- tam, fed funditus everfam effe vellem, ne fquod ple- runque contigit) ea decreta in (uan Theologiam afci-

fcant,

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect- XXVI. neque ex necefsitate procreatum. 41 %

fcant, qu« ipfe eo duntaxat fine, rata vellet, ut iis om- nem pietatis cultum labefa&aret. Atque hinc nata in Scholis horrenda, & fatalis ifta Theologia, ^ quae omnetn Providentias vim, & imperium tollit. Cum enim ab Arifiotele acceperint, Deum, cum fit immobilis, a&ura MctJ« *4« purum? omnifque potentise expertem effe, nunquam in potentia ad quippiam agendum fuiffe, quiquid egerit, aftum potentiam anteceffifle, atque a&u femper egiffe, aliaque ejufmodi quam plurima, quibus docere vellet Philofophus, Deum nihil confilio aut ele&ione, fed fem- piternd neceflitate operari, neque quicquam in omnia j&culacogitare, aut velle poffe, nifi quod ab asernis fecu- lis cogitaverit, & decreverit } denique quicquid agat, eddem agere neceflitate, qu£ ipfe exiftat. Quibus, quid fequitur, vidit Philofophuss Theologi vero, llhus au- toritate ca?cati, videre aut nolunt, aut nequeunt. At- que fceleftiflima haec dogmata, fic ut caput , & vitaro, defendenda putant, ne ( ut aiunt) divinae fimplicitatis, & immutabilitatis perfe&iones non tueantur. Si enira, inquiunt, quicquam quod ab omni aeternitate non ege- rit, agat , neque fimplex, neque immutabilis efle pof fit': non fimplex quod (ut inquit PhilofophusJ ex aftu, & potentLi componatur^ non imrautabilis ? qaod cum agat, a non agente in agentem mutetur.

Quid autem noxae Dei fimplicitati afferat ? an quod qusevis a&io fua? naturae pars fiat, atque intimam illius cflentiam ingrediatur > Id vero qua neceffitate, nifi quod Ariftoteli fic placuerit > IpTe enim Deus, quicquid eft, fempiternd neceflitate fuit, quafcunque itaque aftiones eliciat cum fint liberi duntaxat voluntatis effe&us, alie- nse funt prorfus ab ipfo natura?, qui femper, & neceffa- rio totus extitit. Neque refert , quicquid nugantur, fit a&io immanens , an tranjiens licet enim in ipfo effici- ente maneat , non tamen in illius Naturam tranfit. Sic cum quicquam quifque velit, ifta certe optio anima? fim- plicitatem non imminuit} neque cum quis Pcripateticus quicquam elegerit , fibi aliquid novi Naturae fuae accef- fifle perfuadeat: atque adeo fummi Numinis decretacunr fint folius arbitrii, Sc voluntatis opera, ad illius naturam

H h h non

Mtmdum neque infeSium fuijfc, Disp. IV. non magis attinent, quam quae extra fe efficiat. An ve- ro aliquid in Deo fit, inquies, quod non fit ipfe Deus! Immo.certfc (quicquid Ariftotcles atheus ftatuat) fi quicl quam velle, aut cogitare valeat, adiones fuas a fe ipfo diftinftas in fe habere necefle eft } fi in qud re effe dici poffint, qu«e cum, ut fiunt, tranfeant, neque diutius, quam fianr, permaneant. Saltem vero, inquies, Deus e potentia, & aUti compofitus foret , a qud Opinione ab- horrendum docet Philofophus. A quibus autem opinio- nibus abhorreat, novimus, quis vero illius autoritate tam ineptos, & fatuos homines fieri putaret, ut potius om- nem Providentiae vim, & poteftatem fublatam efle vel- lcnt, quam de futili & ftulto impii Philofophi Axiomate dubitare? Si qua? enim fit omnino Numinis Providen- tia, poteftatem aut decernendi, aut faciendi, quod fibi yifum erit, habeat necefle eft: at tamen fproh Deum immortalem l) ne qua omnino in te fit potentia, nihil te agere pofle, nifi quod ab omni aeternitate egeris, cau- tiores quique dicent Theologi ! Atqui porro infiftunt, fi atfio, etiam & paflio Deo ineflet, cum doceat PhiJofo- phus omni aftioni fuam paflionem comitari. Primum efto, an non itaque cum seterna fit Dei aftio, xternum quoque pateretur. Deinde fallit vir impius, & fallitur qui nulli inftituto omnia difciplina? fua? axiomata accom- modavir, nifi ut omne Providentiae regimen, & imperium tolleret. Tu itaque Le&or, ipfe in te experiare, ar> quid cum de re quavis cogites, aut decernas, patiaris, atque ut expertus fueris, de# Philofophi effato judices! At poftremo, inquiunt, fi quid perficiat Deus, quod an- tea non fccerit, mutabitur. Quid ? an mutabitur Natu- ra ? Nequaquam, inquiunt. Itane ? ifta autem muta- tio eft, a qu3 ut Deum vindicaret vefter Philofopbus, Providentiam fuftulit. An mutabitur Voluntas? Quid, an ut quicquam velit, contra quam antea voluerit? ifta quidem mutatio quandam fuas fapientiae labem afferret at nullam aliam, etiamfi mille fubierit, quae noceat, ipfe novi. Ut vero quid agat, quod antea non egerit,' ejut modi mutatio eft (~fi mutatio dicenda fit ) quaro^ fi qua Qmnino axbitrii poteftate polleat, fubire neccfleeft. Gu-

Sect. XXVI. neque ex necefsitate frocreatum.

jus libertatis facultatem nifi fummo Numini, atque illius ufum nifi Numinis Providentiae tribuamus, inane eftutri- ufque nomen, omniaque eodem modo eveniunt, quo A- thei evenire ftatuunt. Ut quidem unica fit in omni re- ligionis negotio controvcrfia, an neceffitate fiant omnia, necne? fieri ipfa Atheorum fententia eft, fin aliter, ja- &a funt Virtutis, & Pietatis fundamenta 3 Quse quan^ quam tam perfpicua fint, ut nihil magis, tamen quanta, Deus Bone ! Theologorum cohors divinae Providentiar li- bertatem labefa&ari mallet, quam ut periclitetur fatalis iftius Difciplina? authoritas, quam (bll impietatis causk conquifivit Philofophus. Qu^m autem non modd im- pius, fed & futilis difputator fuerit, jam Grtis diximus.

4*3

DIS-

Sect. Ix

DISPUTATIO QUINTA.

<±A (jeneris humani Ortu & Corporis humani JlruBura T)eum ejje demonjiratnr.

A&enus fummam Divina» Pro- videntia? fapientiam, quam cum i in pulcherrimi totius Mundi fabrica, tum in quaque ejuf- dem parte, exhibuit fummus

omnium Opifex , explicuimus. Atque tanto cum fru- &u & utilitate ipfum Mundum, quseque in eo funt omnia parata e(Te tam clare demonftravimus, ut fimul nulli fortun2, nulla neceffitate, nulld caus2 nifi quae fummo inge- nii mentifque acumine enituerit, effici potuifle demonftra- verimus. Et quidem tam varia tamque prseclara funt ubi- queoptim^ St foleitiffima? Providentix fpe&acula 5 utqui alio referre laborent5 plane non minori impudentia ftu- pore fe expcdiant, quamfiSolem, Lunam^ &c#teraaftra in Coelo efte negaverint, cum non tam illuftrc fit illorum Lumen quam fit rerum Naturae ufus. Atque in quam in- credibiles delirationes prseftantiffimi quidam Philofophi, (al- tem quorum potiffimum viguere nomina, quiquc alios in- genio anteire putantur, folummodo quod id vellent co- nari, pracipitaverint, fuperius vidimus. Ut nulla ftulti- tia, nulla fuperftitio magis credula effe poffit, quam fit ifta quaecunque Philofophiaeratio quse fineNumine adorna- tur. Cum vero ab Univerfitatis ad Animantium fabricati- onem venerimus, ^uam exultare, quam triumphare debet oratio ! Ea enim eft Argumenti copia, ea ubertas, ut eti- amfi nihil exaggeremus, omnia dicendi ornamenta, verba omnia, quae in admirationem rapiant eftlagitet. Quan- quam ea quoque fit illuis perfpicuitas utomnem orationis ornatum afpeinaii videatur : Majora enim & clariora funt

A a a a Pro-

T>eum ejje demonjlratur Disp. V.

Providentia? pha?nomena, quse in viliflimo quovis animal- culo, quam qua* in Solc, Lun35 Ccelo, Terra, Mundo de- nique univerfb cernuntur. Sumeformicam, & contem- plare paululum quanta contineatur in ifta4 cuticuD partium varietas, quantus organorum apparatus, quam commodam molem5 connexionem, fitum quseque pars obtineat, quam prompte fuo ufu ac munere perfungatur, quam mirabilis fit membrorum ftructura, quam utilis inteftinorum difpo- fitio, quantusfit oculorum vigor, quanta pedumceleritas, quam commode articulis crura diftinguantur,quam incredi- bili (ubtilitate venter, cor, vena?, arteria?, nervi, mufculi difponantur, quam abunde fuis fun&ionibus inferviant, quantam fpirituum copiam gignant, quaead generationem, nutritionem, appetitum, motum eumque celenimum & fere perennem, omnefque vita? ufus & opera femper prafto fint, quanta denique vitas vis, quanta agendi fa- cultas tam exiguae moli infit & vigeat, fi inquam hxc omnia perfpexeris, & nifi cxquifitiilimam iftam Opificis folertiam, quam nulla arshumana, nulla ratio affequi poteft, mireris & obftupefcas, truncus es, non cute non corio obduftus, fed cortice obducendus.

Si qux itaque a Philofophis fpolia fuperioribus dilpu- tandi locis ceperimus, tantum abeft de iis quicquam tri- umphi agamus, ut priufquam infignem hunc locum aggre- diar, quicquid obtinuerim ex ipsd memoria abjicere atque deponere non recufem, cum, ut dixi, ipfa Argumenti per- Ipicuitas quicquam adjumenti mutuari afpernetur. At- que igitur Philofophi in fuam quique hypothefin reftituan- tur. Et primum Epicuro dabimus non modo hunc quem videmus mundumfed Sc alios innumcrabiles fortuitis Ato- morum concurfionibus faftos fuiffe, 8c ne non fiant, ato- mos prudenter admodum paululum a naturali gravitatis pondere deflexiffe, dabimus immenfum Coeli complexum corpufculis e Terra expreffis atque nulla^causa in iublime elatis extru&um effe : Dabimus atomos terreftres quam priraum in Terra? globum coiverant, infitam fuam gravita- tis vim dimififfe : Dabimus varios ratos & conftantes cce- leftium curfus fortuitis ventorum flatibus gubernari : & ne omnia fequar, quicquid ipfe prxterea fomniavit ultro con-

cede-

Sect. L a Genem humani ortu, &e.

cedemus. Dabimus Cartefio, fi modo Deus materia? mo- tum imprefferit, ipfam cas movendi leges fibi pnefcrip- turam effe, quibus tandem fine cujufvis Artificis conli- lio fe in pulcherrimum hunc Mundi ordinem fabricaret. Dabimus nullasomnino effe rerum qualitates, quanquam effe fentiamus. Dabimus Terram Planetafque omnes ej- dem facilitate qua in aqua ebulliente (puma nafci & inte- rire. Dabimus fidera omnia ratos fuos curfus eidem ra- tione confervare qu^fuos in aquarum vorticibus innatan- tes feftuae. Dabimus aquam Terras idcirco fupernatare, quod oblongse illius particute e TerrS expreffe,ne redeant, in fitum tranfverfum fe mutaverint. Dabimus Terram for- nicis ad inftar pulvifculis in aquam depluentibus exortam efle, & rurfum fornicem iftum aliquando, ne fiat vacuum, lapfumefle, atque illius ruinas ineam orbis terrarura faci- em quam videmus forte contigiffe. Dabimus denique fon- tes & flumina fieri, quod cum vapores vi fubterranei ca- loris in altum ferantur,& pereafdem viasredire nequeant, in lumma montium juga afcendant nulld alid mechanica caus2,' nifi quod ibi Vias aliquanto latiores invenerint 5 Sc ne om- nia fequar,fumat quoque quicquid prseterea ipfe fomniavit. Poftremo etiam Ariftoteli dabimus Naturam qu^e nihil intelligit, (emper tamenfapientiflime operari, atque idcirco Coelum in Orbera ferri, quodcum motus circularis fit om- nium perfe&iflimus, corpori omnium perfe&iffimo conve- nire oporteat. Deinde plures & varios fieri coeleftium motus, ne, fi unus duntaxat foret, nihil nafcatur. Tum Ccelum figuram rotundam fibi fumpfifle, partim quod fit perfe&iflima, partim ne a tergo vacuum relinquat. Atque etiam ab Ortu per Meridiem in Occafum movere quod ma- gis decora fit ifta movendi ratio quara contraria. Imo 8c folem atque fidera omnia neque lucem neque calorem in fe habere, fed cum fint nodi extra fph^eras fuas protube- rantes, motus impetu in aere incendia ciere. Dcnique Coelum primum innumerabilibus ftellis exornari, reliqua omnia fingulis, quod quantum dignitate antecellat, tan- tum pulchritudine anteire oporteat. Et reliqua omnia dabimus qu#de Elementis, de Elementorum qualitatibns, de terre fitu, de mari, de fontibus, de pluviis, de uni-

Aaaa 2 versS

4j i* Deum ejfe demonftratur Disp.V.

vers2 rerum Natura lufit vir profanus. Atque hsec omnia cum tam liberaliter dederimus, (& qua? major, ne dicam diffolutior effe poflit liberalitas }) eos nihil nifi homines nafci nobis redhibere poftulamus, quod fi fecerint, eo folo caufim obtinuimus, fi negaverint, ipfieffefe negant. In- de igitur incipiam, homo cum fis an fempiternum an ali- quando natum effe te putas ? Ne vero fempiternum dicas, ne rifum moveas, parentum enim qui fint meminimus, dies natalis tabulis publicis perfcribitur 5 fin vero contumax fu- eris, mors ingruens te refutabit, quod fi principio caruiffes nunquam interire poffes. At cum tanto ftupore elle ne- queas, ut natum elie te tibi probem, te ergo non ita prt- dem natum effe confiteberis. At quibus Parentibus ? Nos inquies eorum meminiffe diximus. Refte, at quibus ifti > Suis inquies, & ifti fuis, atque fic retro in fecula fempiter- na. Sempiternum ergo inquis fuiffe hominumgenus, neque a quovis fa&um fed homines fe xtemi ferie genuiffe. At ifta" ratione non modo hominum genus, fed & fingularem quendam hominem fempiternum, qui neque creatus neque genitus f uit, tffe ais. Cum enim non exiftat humana natura nifi in fingulis hominibus, nifi fit fingularis quidam qui ab sternis feculis fuiffet, ipftm hominum genus fine initio efle mon potuiflet. Primus itaque iftehumani generisparens^ cumgenitus nonfuit, aut creatus aut infe&us} fi creatus, ad Deum qui omnium fit Author pervenimus^ fi infe&us, ergo & immortalis. At natura* lege omnis homo mortali conditione nafcitur, & nemo cft qui mortalem fe non fen- tiat. Si ergoquis immortalisfit, adeout neque ortumha- buerit neque interitum habiturus fit, non homo fed Deus appellandus eft, qui & ipfe fol^ praeftantiflimae fuse Natu- rae virtute femper vivit, atque humanum genus procrea- vit. At fit homo immortalis ,qui genus fuum in alios pro- pagarepoterat? Quiinquies? ut nuncquotidiehominem ho- minegenitum videmus.Quivero& iftuc,cumliberi nullopa- rentum confilio nafcantur, imo cum tantum abfit quovis confilio in eorum fabricatione utantur, ut, quemadmodum omnino fiant, ipfi nequaquam intelligant. Et fi fortafle Tfls Philofbphi intellexeritis, vos quoque nullam artem ad- hibuiffe intelJigitis. Cum itaque tanta arte, nulia autem

humand

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. If. a Generts humm ortu, &c. 4^ |

humana fiant homines, quis fit ifte artifex qui eos tanto ar- tificio conftruxit quaerimus, non ipfe homo qui quid fit nefciat, ergo caufa quaedam homine fuperior. Sive ita- que fempiternum hominum genus five aliquando or- tum ftatuas, eodem modo rem perfecifti > Si fempiternum, fempiterna fuit generationum feries. Ifta autem qua causi inftitutafuit? Si nulli dicas, iftuceftquod quaerimus, qui tam praclara quse in corpore humano cernuntur phaenomena fine causd fiant^ finquavis, aut ca?ca, aut intelle&rice. Si cxd, eadem eftquaeftio. Si intelle&rice, Deuseft. Cum ver6 seterna fecula efte non poflit hominum genus, nifi utr diximus fit fempiternus quidara homo, qui neque nafcatur neque intereat, ejufmodi autem cum ellenequeat, aliquan- do ortum effe dicendum eft. Et fi ortum, eadem eft difpu- tationis controverfia, An caus3 cxci an intelleftrice? Cae- ca autem tantarum utilitatum quas di&uri fumus effe non potuit^ fin intelleftum habeat, rurfum Deus eft. Qut itaque generis humani aeternitatem ita afferuere, ut a nulli causa ortum habuerit, primum hominem quendam effe, qui nunquam aut natus aut interiturus fit, allerere cogun- tur 3 quod cum fecerint, deinde de cujufque ab eo nati ortu nihil dicere poffunt, nifi cuidam caufe intelleftri- ci afcripferint. Cum itaque tum totius generis tum cu- jufque hominis caufa fit, fi fit Providentia praedita, Nu- men eft 5 fi fit expers, quemadmodum efficiat, difputemus.

Sect. II. Diciteigitur oboni, quiprimumhumanum genus nafcatur: Diximus,inquiunt. Qui verd vos eftis : Olim mquiunt dixerunt tam Poetse quam Philofophi. Ita qui- dem,atqui utri melius dicatis. Dicunt Poetae e faxis a Deu- calione & Pyrrhd poft terga ja&is mares & fbeminas nafci :

PauUtimque attima caluerunt moUia faxa, Jur.Sat. u

Et marihus tindas ojiendit Pyrrha piella*.

Dicunt Promethea primum & Terr£ finxifTe.

guarn fatuxlapeto mijiam fuvialibus nndk Ovid.Mct.I. FwxitweffjQiem moderantumcuntta Deorum.

M Aaaa 3 Dicunt

Deum ejje demonflratur Disp.V.

Dicunt Jovem JEaci filii virique optimi precibus com- motum formicas, quse in annosa quercu vagabantur in ho- mines mutaviffe.

7« Vota Jovi folvo, populifque recentibus urbem

Partior, & vacuos frifck cultoribus agrosy Mjrmidonafque voco^ nec origine nomine fraude. Corpora vidijii^ mores quos ante gerebant, Nunc quoque habent,parcumgenus ejljatienjque laborum^ £>u£jitique tenax, & qui qu&ftta refervent.

Dicunt denique homines glandium ad inftar e quercubus

excidiffe :

« — guercus lanrique ferebant .4 Cruda puerperia, ac populos umbrofa creavit

Fraxinus^ & feta viridk puer excidit crno.

An hsec tu credis ? Adeone inquis delirare me cenfes, qui talia Poetarum portenta credam ? Quse ergo mcliora at- lulerunt Philofophi videamus. Non alias profe&o quam quas Poetas fabulas finxerunt. Sententias itaque recites. Complures autem narravere. Nemo vero uberius quam Diodorus Siculus 8c Cenforinus. Diodoro duse memo- rantur fententise, aut eorum qui (empiternum hominum ge- nus extitiffe, aut eorum qui fortfc aliquando ortum fuiffe ftatuunt. De priori diximus, non ita fempiternum effe, ut quoque infedhim fit, nifi fit primus omnium parens & in- genitus & immortalis. Sinab xternis feculis gignatur, vel a causa rationis compote, quam Deum appellamus, velex- perte, atque adeo ad alteram JPhyfioIogorum fententiam devolvimur, qui ut ibidem refert Diodorus, hominem e terra fortuito & fine Archite&o prodiiffe ftatuunt in qu3, cum mundi initio mollis & lutola fuerit, atque poft infla- tam ac quafi fermentatam Solis calorc fuperficiem, puftute qusedam (ubtilibus pelliculis circumdat^ intumuerunt, e quibus tandem, cum maturum accepiffent incrementum, omnia animantium genera eruperunt. Cum vero Terra fub- indemagis ab igne Solis conftiparetur , nihil amplius ma-

jorum

Sect. II. a Generit huinanl ortuy &c. 43 5

jorum animalium in vitam producere potuit^ fed exmutui commiftione fingula, generari cceperunt. Quse quidem in- ter fxo^y^oc merito recenfet Diodorus, atque fabute fimilia, quam de Sole Rhodi amore capto & feptem ex ea awnxSwa* progignente memorat. Neque alia eft, quam Eufcb. refert Sanchuniatho Phoenicum fabula, nifi quod infuper Z%™%™l0t animantes fort£ in Terra? utero efFormatos tonitruum fra- gore e pelliculis excuftos fuiffeaddant. Cenforinus autem repetitis prius Poetarum fabulis fic pergit. . ghadam exipfts ™^ fapientis Profejforibus, nefcio an mag/s monfirmfas^ certe non minus incredibiles rationum fuarum proferunt opiniones. Ana~ ximandcr Milcftus, vidcri fibi e.x aqua terraque calefaSk ex- ortos ejje fwe piftes, fwe pifcibus fimilta animalia 5 in his homines concrevijje, fetufque ad pubertatcm intus retentos^ ttwcdemum ruptk illis, viros mulkrefque, qui fe jam alere pojfent procejfijfe. Empedocles autem primo membra fingula, ex terra quafi 'prtgnantc, pajfim edita, deinde coiifje, & effe- ciffe folidi 'homink materiam, igni fimul & humori pcrmix- tam. H<£c eadem opinio etiam in Parmenide^ pauculk ab Empedocle dijfcnfis. Democrito vero AbderiU ex aqua limo- que primum vifum efi homines procreatos. Seu (uti refert La&antius) vermkulorum modo de Terra nuUo duttore^ nuU laque ratione effufos. Nec longe fecus Epicurus. Is enim cre- didit limo calefaUo uteros, nefao quos, radicibus coh&rcntes primum increvijfe, & infantibus ex fe editis ingenitum lailts humorem materiam minijlrantem prAuiffe, qnos ita educatos & adultos genus hominum propagajfe. Id quod quoque ce- cinit Lucretius.

Crefcebant uteri Tcrr£ radicibus apti^ £>uos ubi tempore maturo patefccerat £tas Infantum, fugens humorem, aurafque petijfens^ Convcrtcbat ibi Natura foramina Terre^ Et fuccum venk cogebat-fundere apertis Confimilem laUis.

H*ccinecredis> Mallem profefto per jocum cum Poetis fentire te diceres, quam cum Philofophis ufque adeo dch- rares* quam ergo malis fententiameligas. Qvud de Err-

Deum tjfe demonjlratur Disp.V.

pedocle cenfes ? Credifne membra fingula primum e Ternl edita fuiffe, tum deinde in corporis humani figuram coi- viffe ? At quo femine orta funt, aut quis cujufque mem- bri fabricationem perfecit? Quis enim in brachio tam com- mode mufculos extruxit, ut omni motus rationilnfervirent ? Quis ejus extremitatem in digitos diftinxit : Quis digitorum internodiismufculos perforantes & perforatos lnferuit ? At- que cum e Teni emerferit, cur potius humero fe applicuit, quam capiti aut coxendici ? Et denique qui cum magno illius ofTe articuletur ? At tam excors efle nequis, qui credas fingulis membris vitam aut motum aut quamvis fun- ftionem inefle pofle antequam totius fabricae aptentur. Quid ergo de Anaximandro ? Quicquamne lucri ficri putas cum e mari nos potiufquam e terra emerfifle dixeris? An faci- liusTritones quamhomines gigni arbitraris? Humani cor- poris fabricationem intueare, nihilque referre intelliges ubi extruatur, fed an quoquo modo fine Opifice extrui potu- iflet. Quorfum itaque fabulas fabulis accumulare pergas? Cur enim non ab initio terrse incola? gigantur? Novum monftrum eft ut ebeftiisaquatilibus fiant terrena?, atque ut pifces dum Terrae fe afluefcunt, tandem in homines muten- tur. Miflis itaque hujufmodi rebus nimium commentitiis, de folo ipfius hominis,quale animal eum nunc afpicimus,ex- ortu perquiramus. Quid ergo tandem dc Democrito & E- picuro, an homines vermiculorum more primum e Ternl fuifle procreatos ? Te vero Epicure, qui ipfe cum fungus fine acumine, fine doftrina fueris, qui quae fit interior cor- poris humani fabricatio, (eu an qua* omnino fit nequaquam intellexeris, & quanquam omnes v\tx beatae rationes in ipfo ventriculo pofucris, tamen qux fit coeleftis ifta fcelicitatis fedes, homo ofcitans, ut fuifti, explorare nunquam cogi- taveris. Te inquam fi tamfatue & quovis porco ineptius balbutieris, mirari nequeo. Quis enim a te qui Diis tuis membra humana five externam corporis humani fpeciem fine -quovis membrorum u(u aut interiori fabridi tribuifti, meli- ora efflagitaret ? Sed miror potius hominem infantiflimum, ut nobis pueris nutrices perfuafifle memini, in hortulis In- fantes nafci non credidifle. Tu vero Democrite, quem non modo virum do&um Scacutum, fed & anatomicis dif-

fe&ionibus

a Generis humani ortu, &c.

fe&ionibus maxime exercitatum aiunt, tu inquam qui om- nium animalium vifcera infpexifti, tu qui venas, qui medul- las, qui abditas quafque partes perfcrutatus es, nihilne tu viderepoterasquodopificisrationemeffiagitaret? An quid imprudentcr,quid nonconcinne, quid non affabre, quid non optime conftitutum reperias? Quot funt in minimo quovis animalculo machina^quam praeclara cujufque officia, quara innumerabilis partium varietas, quantus organorum appa- ratus, quamcongrua fingulorum magnitudo, figura, fitus, &difpofitio, quam apta ad invicem connexio, ut tametfi in exigua moleinnumerabilia una claudantur Organa, ta- men tantum abeft effe alterum alterius impedimento, ut quodque mutuo cujufque auxilio ad juvetur. Quid ergo Artificis folertiam laudare poffet, quodin animaliumcor- poribus non reperitur? Quid tu ipfe defiderares? An ele- gantiam, an utilitatem, an varietatem, an fymmetriam? Dicas ergd qui tu ipfe quicquam nifi in deterius immutare poflis. Ne itaque Anatomicus cum fueris Epicuri more de mirabilibus Animantium machinis, quafi nil nifi Offa* carnea? fuiffent, nobifcum agas, fed fingulas totius partes ut Anatomicum decet, percurre,& tum dicas quemadmodum omnium viliffima quavis causd qux ratione caruit, fabrefi- eripotuiffet. At Lumbricorum more omnia e Terni effu- fa effe inquis. Quanquam autcm prseclara multa funt in majorum gentium animantibus qux in Lumbricis non repc- riuntur, folizm viliffimi iftius Animalculi compagem , pra?- fertim vifcera, inteftina, & organa vitalia aperias, & qui fiat fine Artificis folertia dicas, quod fi dixeris, omnia quoquefic fieri concedemus. Primum ergo totamcom- v.a.wiffif. pagem mufculorum annulaiium catena conftare repcries, dcanima qui fibris fuis ad motum perficiendum contrahuntur & Bruc- c*# dilatantur: Deindevarios pedunculos inferiori parte forti- ri, quibus obambulare & perreptare valeat : Tum in fum- mitate dorfi Varia foramina, qux pulmonum & trachea- rum ad inftar infpirationi inferviunt. Si vero ab externa4 compage ad inteftina progredieris, primum Probofcidem, qua Terram perforat, deinde oris hiatum omnibus fuis fe alendi inftrumentis inftruftum, invenies, fuperius cere- brum, inferius cefophagum, huic proximum cor, cordi r Bbbb vafa

Veum ejfe demonjlratur Disp. V.

vafa fpermatica, his ventriculum in tres regiones divifum, horum infimo, inteftinum ad caudam ulque exporre&um, a caud£ tubum quendam, qui hepatis munere fungitur, ad ventriculum perreptantera, ne quid de venis, de arteriis, de nervis dicam, quse per totum corpus ad fua qua?que munia obeunda difponuntur. Haec omnia cum perfpexeris, de bove, de elephanto, de homine null2 te folicitudine ur- gebimus. Nobis itaque animalium iftiufmodi viliffimo- rum ortum exprobrare definite, neque quod eorum Na- talibus nonadfuerunt Nutrices, nullius cur3 edita fuiffe putetis. Sed ab iis exordium duccntes fi eorum ortum fine rationeexplicare poffitis, ad noftrum genus progrediamini. Denique cum Myrmecidk opufcula abfque Opifice perfe- ceritis,tum,nequeante, qui Dadali, Zeuxidis, StPoljcleti opera fine artificio fingi poffent dicere pergatis.

Sect. III. Ne vero vobis hac dura conditione nimium devin&is prxripiatur omnis difputandi facukas, e vinculis eximemus, atque igitur folum quemadmodum homines gignantur dicite. Mundi ergoinitio locis quibufdam palu- dofis tumores fivc uteros quofdam e limo calefa&o incre- vifle, quibus tandem perruptis omnium Animantium genus, etiam & homines editos fuiile dicitis. Cur vero folo Mundi initio? Cur non poftea? Cur non hodie? Cur qu^fo tam fubito deferbuere Natura? vires, ut qux primo feculo omnia animalium genera procrearet, omnibus, quas fecuta funt, nulla poflet. Qux enim fponte ( ut ipfi opi- nantur) infeda, arbores, plantas atque id genus aha ge- nuit, nunc quoque eadem gignit : Cur igitur in homine tantum deficeret ut per tot feculorum feries, nullum fui Opcris veftigium , fpecimen nullum exhibeiet. Neque folo in homine, fed in omnibus aliis animalium fpeciebus obtorpuit vis illa procreatrix. Num enim non mirum vi- deatur Equos , Boves, Elephantos, aliaque immenfe mo- lis animalia adeo ubertim e Terr3 olim effundi, pertotta- mcn feculorum feries ne quidem aut felem aut canem aut pafferem inde erupiffe. Quae inquam tam fubitae muta- tionis caufa effe potuit? Aut fi tantum primi Mundi setate Natura fortfe defeceritj cur quaefo ab eo tempore nihil

magis

Sect. III. a Qeneris humani ortu> &c. 439

magis etiam nunc confenefcens deficiat > Idem enim quoli- bet anno in Terrae frugibus procreandis valet, quod ante quinque millia annorum valebat 3 cur igitur, fi ante com- pluresannos homines genuiiTet, nunc quoque non annuatim gignat? Cum vero binos omnium parenteselie ftatuunt,Solem & Terram, uter quaefo eorum confenuit?An Terra?Ita^Terra inquies olim omnium foecunda fittemporis longinquitate ef- foeta, ut quse olim Animantia magna, nunc tandem nifi parva parturire nequeat.Sicut ager recens fuba&usfuas fruges mul- ta luxurie effundit, qui tamen poftea exhauftis viribus magis magifquelanguefcit.At vos docebitquivis rufticusagrum,fi a femente paululum requiefcat, vires refirdre : Cur non igitur & ipfa Tellus? Quamvis enim Mater omnium appelletur, non tamen feneftute ut folent mulieres fterilefcit, fcd eandem, quam ab initio habuit, fui conftitutioncm confervat : Pe- renni enim nodtis & diei, hyemis & aeftatis vicifiitudine ea- dem confervatur calidi & frigidi, ficci & humidi tempera- tio, qua folA omnes foecunditatis rationes contincntur. Adeo ut ea duntaxat fublatd interiret omnis Naturae vis prolifica 5 fi enim aut calore fuperetur frigus, aut frigore calor, prorfus tolleretur dcbita ifta temperatura qua fol3 rerum ortus peificiuntur. Cum itaque eadem fit iemper Coeli tcmperies ^alemque Telluris dilpofitio, cur non lif- dcminlocis quibus olim, cxoriantur magni puerorum pro- ventus. Quam quoque fempiternam Telluris juventutem (refcrcnte Puilone^ fic demonfrravit Critohus 5 Outtw <t rWrfffaf * yti Yryt&Mw* & ^x©* kffSStq SbxSv ov

Ofjyiy rectQtou a« ■ <mgis jj fo*ffk 4 £ «uifo *B%i

ylui ditfjms. tb> (fucfjJcvoL ' v&kctpb&czc 58 1 VWMpffi clvcl%vot>jiv, costfy (poLOf PJyMov, % toCt limafiois QfiG&tt, r cnf (pyoejjU

{JLOLTW \&rOLvU'TUl <& %t?&TVLj. T&TBIU* ^iOXOLtnUjQ/L^ivTn , T 01*«** SvVOLfJJ.V CL^CLTLrOLTVLj [>*X& P<W> UT £p<%TOJ WA(K

•? n^f ofjLoluv yfr irtus fy(pcLs a<pGoV«s Qiw ISixis ciroL$i~

(T^Qt, 8cc. Terra certe nondum conftnnit^ ut pr£ femo ejfittd vidcri pojjit. Viget enim illa fui fcmpcr fimilis, ut cx inde- fcfsa continuaque illius fratnditate liquct. Irrtgata cmm vcl fttmhum rejiagnationibus, (icut HLgyptm, vcl anmtis imbri- hus cxhaiffias Jcracitatc vires reficit, & quietc modica fcrefo- veL moxqite ttt ante ahmenta iibertim animanttbus f/tppeditat. 1 B b b b 2 It*

Deum ejje demonjlratur Disp. V.

Itacerte cui daretur pinnas alafqtte fumere, & e fublimi cam- pos collefqtte injpicere, quomodo krbas ferant & pabttlttm, hordeum & triticum, alidfque Jpccies varias, vel agricolarum indttftria flatas vcl ftta flponte provenicntes. Pr<eterea f/aves attras e floribus ilfqt/e divina arte pi&is exhalantes 5 moxque deflexis ad arbores filveftres oculis contemplari populos, cedros, piceas^ abietes, proctraquercuumrobora, qtt£ tummontes maxi- mos tttm plerofque agros eorum rauicibus flubje&os opacant 5 agnofccrct Terr<e fmper juvenefcentis vigorem, qttam nihil diminutttm fit e priftinis ejus viribus, ergo nunc quoque homi- nes parcrct, fi unquam antea paruifct.

Quidergbfinon Terra fatifcat ? AnSol confenuit? Sole autem nihil imrmitabilius : ipfe enim per omnia fecula eddem ad momentum ufque incitatione fcrtur 3 eodem lumine col- lucct $ eafdem tempeftates efficit, atque in aliis omnibus e&demvi, qu3 ab initio operatur. Cur itaque in folis A- nimantibus deficiat ? Quod inquiunt Pomponatius & Vani- nus, non eadem fit corporum coeleftium difpofitio. Atqui corpora coeleftia non fitu fed vi & calore in inferiora ope- rantur 5 fi igitur eadem fit virium poteftas, cur non & iidem effe&us ? Utut vero Solem Sc Lunam, qui omnium principatum obtinent, ad eadem Ccdi pun&a quovis annuo curfu redire conftat, atqueadeo eodem plane modo difpo- fitos fuiffe. Reliquorum autem fiderum influxus ufque adeo perexiguus eft & loci varietate tam parum immutatus, ut in rerum natur.i perexiguum pofiit efficere, fi quam om- nino mutationem. Ita quanquam fydera fixa propter eo- rum in Orientem motum aliquot menfium fpatio tardius quam antea oriantur & occidant, nihilominus Anni tem- peftates Solisutique perZodiacumcurfui allcgatae nihil om- nino variantur. Atqueigitur cum rerum inferiorum genera- tio, non 2 remotis iftis , qui noftro Mundo non prafunt, perficiatur, caetera omnia pariter omnibus feculis nafcun- tur : atque eofdem f ru&us & arbores quas Terra olim, nunc ubique profert, idque iis in locis quos Coeli facies prorfus contraria intuetur. Cum igitur alia omnia etiam in oppo- fitis Terrae plagis eodem femper modo oriantur , unde quaefb tam infignis virtutis animalium procreatricis mu- tatio evcniret, ut ne quidem rudia eorum tentamenta, quae

olioa

Sect. IV. aGenerishumaniortu, Stc. 4

olim tanta ubertate procreaverat, nunc fit procreando. F ac autemdiverfamCcelipofituramideffecifie, ut qua: amma- lium genera olim orta f uerant, nunquam iterum oriantur : curnon alia ahis formis gignat? An non mirum videatur cum tot tam mirifica olim protulerit, atque fit eadem a- gendi virtus , ut jam nihil aut tale aut fimile vale- ret. Quid autem multis, cum omnium nugarum nu- gaciffimaifintAftrologorum nugae? Nulla enim rationeni- tuntur, nulla experientia confirmantur, fed fe fola impu- dentia Sc anicularum fuperftitione tuentur. Et quidem om- nem Artis ftultitiam eo & acumine & judicio redarguit ma- PhyC gnusiftevir Petrus Gaffendus, ut pofthac Athei fi quic- quamfapiant, in impietatis fuae defenfionem accerfire pror- fus defierint; cum quidem propri* ipfomm Hypothefes, quantacunque fint fatuitate infignes, AftrOlogorum fabuhs longe fuperentur.

Se c T. IV. At fi fut loquuntur Poetx) Coeli amplexu gravida fiat Magna Mater, qui tamen ad partum concep- tiones pervenirent > Materia enim feminalis, qux ad ho- minem fabricandum apta eft, nullam aut calorisaut frigo- ris inclementiam ferre poteft. Qui ergo infignem lftam u- triufque inarqualitatem, qux inter medium diemmediam- quenoftem intervenit,impune pateretur ? Praefertim cum m locisipfi Solis vixfubjecYis, ubi Terram hifce fihohsaucram fuifle fingunt, non roinor fit diei & noftis, quam iit apud nos hyemis sftatifque inclementia : Die emm maximo Sohs ardoreuruntur, noftefumma frigoris extremitate algent. Qui ergo tanta caloris & frigoris inxqualitate non labe- fa&etur debita materias fcminalis fermentatio, qua aut lm- peditaautperturbata mox deletur omnis foetus fabncatio. Ne quiddicam deroris delaplu, de pluviarum frigiditate, qus facillime, praefertim conceptionis initio, mnatum le- mini calorcm cverterent. Qyid demde cum ad partum pervenirent Infantes? Quo cibo vefcerentur ? Ladhs hu- mor (inquiunt) una cum iis e veficuhs erumpebat. Cur nonetiam fimul& Nutrices, fafci*,& crepundia, & quic- quidpmerea eorum aut faluti aut voluptati inferviret ? Quam breviter St argute infantes lafte ah rdpondent!

6 Bbbb 3 Unde

44* Deim effe demonjlratur Disp. V.

Undevero miniftretur illos quid interrogas? femperenim li quid evenire dixerint, de phyfid illius caus3 fatis dixifle fe arbitrantur. Cum puer nafcitur, la&ari neceffeeft, un- de autem la&is humor de die in diem fuppeditabitur ? fontes la&isfcaturiunt ut in foeminis mammx.

Lucrct.lib. $.: Convcrtebat ibi Natura foramina Terr<cy ,

Et fuccum vcnis cogebat fundere apcrtis Confimilem laffis, ficut nunc firmina qu£que Cum peperit, dulci repletur lacle, qubdomnis Impctus in mammas convcrtitur ille alimenti. j

Ritu profe&d veftrum veteii, ut quicquid fieri expedit, idfierifine causd neceflefit. Si lafte caruerint Epicurei, illius copiam efFundet Terra 5 vinum quoque & oleum fi opus fuerit credo efFufura. At Natura paravit. Ergo non tam dura noverca eft, quamtuefTe conqueftuses, cum in fuae fobolis alimentum nutritii humoris fontes ex ipfis Terne venis in agros induxerit. At qusenam eft ifta tam pro- vida folerfque Natura, quz tanto Artificio omnibus, qua; genuit, cibos tam commodos, tam uberes, tam parabiles comparavit, nifi quod Natura nomine hic, quod & ubique fit, optimam Providentiaminducant? At fic in Terril con- tigit, ut nunc in foeminis. Id quoque veteri veftrumcom- parandiritu, fi quid quod cafu vos fa&um eflc dicitis, cum quovis quod folertiflirml ProvidentiS efFe&um fir contule- ritis, eandem fuiffe utriufque rationem concluditis. Sic vos de conftanti Maris seftu interrogatos eodem modo quo confervantur aequabiles coeleftium curfus dixille mcmmi, quafiifti, quibusinNaturd mirabiliusnihil reperitur, nihil mirabile in fe haberent. Ita nunc fi quemadmodum Terra La&isfuccum fundat, quaeratur, eodcm inquitis modo quo animantia pra?gnantia fundere folebant, quanquam id fold nec nifi fola Providentid fa&um efle pollet, quo qua? genuit Natura, eadem in vid confervaret. Vos vero fi folum comparationem feceritis nulI2 interim habidad eam rati- one, an conveniat, an toto genere difcrepet, rem pracla- regeftameffeputatis, utdemumeo redeat totiusratio, fic in Terri Lac nulJ3, ut in animantibus fummii Providentii

com-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect.IV. a Generis humani ortu, &c. 443

compaiari. At fi una cum pueris forte nafcatur la&is hu- mor, deerunt Nutrices qu# iis in os inferant, cum ipfi nifi aliorum ope fe nutrire ncfciant. Atque etiam cum perrup- tis veficulis fit omnis Laftis humor in Terram effufus, unde ifte illius penus confervari potuit, quoaliquot menfes, qui- bus Infans proje&us aleretur. Atqui hanc rem acute fatis . . difleruit Laftantius. Videamus ( inquit ) an 1 ^dipfum quod rods^"! dtclitant, fieri potuerit^ ut homines nafcerentur e Terra. Si conflderet aliquis quandiu, & quibus modis edttcetur Infans^ inteUiget profeclb non potui/Je Terrigenas illos pueros fine uUo educatore nutriri. Fuit enim necejfe qitampluribus menfibus jacere projcBos, donec confirmatk nervis movere fe^ locumque mutare pojjetit'^ quod vixintra unius anni fpatium ficripotefi. Jam vide utrumne Infans eodem modo & eodem loco^ quo eft effufus, jacere per multos menfes vahtcrit. An non kumore 7U0 Terr^ quod alimenti gratta minifirabat^ & fiti corporis purgamentis in unum mijiis obrutus , corruptufque morere- tur? Deinde quomodo vim immoderatam diurni aeftus & nofturni frigoris ferre poflent ?Nifi quod ut inquit Lucretius

Novitas Mundi nec frigora dura ciebat, Llt>- *'

Nec nimios aflus, ncc magnis viribus auras.

Quafino&is dieique vicifiitudines Solis ortu & occafu non femper eodem quo nunc modo redirent. At fic femper philofophiam tra&ant afoti ifti,quafi Solem nec occidentem unquam viderant, ncc orientem, qui enim alias cum Sol adeflet, non eundem femper caloris impetum, neque ean- dem, cum abeflet, frigoris inclementiam fuifle putarent > Cuiquam vero, quem unquam uflit no&umum frigus in- credibile videretur ut puernudus atque frigido luto volu- tatus, totiusanni fpatio no&ium nequidem hyemaliumin- clementia enecetur. Adeo ut etiamfi primus ifte generis hu- mani parens fine parentenafci polfet, tamen fine educatore niox a partu tot periculis& difficultatibus confli&atus nu- tririnon potuiflet. At deniquefi ficnata & educata fuerint animantia, qui cum adoleverint fuum quodque genus propagare poflent ? Quod inquiunt cum Terra nimio Solis igne conftipata tandem fatifceret, ex mutui commiftione

fingula

Deum ejfe demonjlratur Disp. V.

fingula gigni coeperunt. Hoc etiam, ut foletis, argute! Quid enim num profpexit Natura ifta qua? primum pro- creavit, ut effoet2 Terra ipfa (e in fuo quodquegenere pro- crearent ? An non ergo optima Providentia eft, quae iftd ratione omnia qu# genuit in omnia fecula confervaret ? Num nulla caufi rationis particeps effecit ? Id autem eft quod quaerimus qui tam provide & folerter fiat ut omne ani- mal fuam in fuo quodque genere familiam propagaret ? Cura enim incredibili arte fiant omnia, parentum autem nui13, an non plane fequitur ali£ quadamcaus3, qu« ipfa Scfapien- tiflima fit Sc fummaartis peritia prsedita fabricari? At ve- ftri moris non eft in caufarum rationibus explicandis ad effe&uum folertianl intueri, fedfi quemadmodum fiantfim- pliciter narretur, quamobrem interim fic fiant nihil fo- licitivosfatisexpediiiTe putatis. En ergo quam praclare rem agitis : interrogantibus qui tam mirabili arte animantia fuam fobolem procrearent, refponfum eft quod gignendi facultate pra?dita effe contigerit. At unde ifta gignendi fa- cultas,unica res eft quam quserimus. Quis enim cuique ani- mali membra ifti muneri infervientia donavit? Quis cujuf- quegeneris fexum duplicem effecit ? Quis utriufque orga- na ita accommodavit, ut cum in variis generibus varia fint, in unoquoque tamen altera alteris aptentur? Quis ea intus vafa fabrefecit, quae materiam (eminalem per mul- toslongofque du&us elaborarent? Quis denique eam ei- dem facultatem dedit, ut fe fponte in perfe&um animal fa- bricaret? Iftasc ergo omnia qul contingant fineProviden- tid dicite. Quid autem fecum pugnantius dicere poflitis, quam ut nulld causa confultrice fiant, e3 tamen fol ua- tione fieri ut animantium confervationi confulatur ? Quod etiam cum dixeritis, adhuc tamen fupereft dicendum qua vid & ratione res tota perficiatur. At ifta veftra? Phi- lofophia* fumma eft, rem quamque fic fieri quod fic fieri contingat. Qud vero phyfidl causfi 8c quemad- modum quodque fiat erudita veftra natio, qua? ifta im- primis pollicetur, & de iftis maxime gloriatur, tam thra- fonicis promiflis fe quicquam dcvin&am effe non pu- cat.

Sect-

Sect. V. & Generis humanl ortuy &c.

Sect. V. Quorfum vero de hisplura? cum fint ipfa per fe putidiora, quam ut redargui refelHque mercantur. Neque equidem rerutari quod opus efle duxi, fed folum ut intelligatur quam ridiculis & prorfus incredibilibus fa- bulis dele&entur gloriofi ifti omnium fcientiarum fundato- res. Quo fa&o, pueriles eorum ampullas, qux quovis ha- litu diftlantur, non ulterius fequemur. Sed cum tam pra> clane tamque indubitata? in omni corporis humani fabrici reperiantur fummi Artificii rationes, earumcontemplatione admirabilem fummi Opificis folertiam demonftrabimus. Non quod in animo habuerim omnem totius fabricationis ufum &ornatum explicare^ iftuc enim pro inftituto noftro opus nimis prolixum eft, cum ingens per fe volumen effla- gitaret. Atque igitur utinam cum aetas noftra yiris do&is iiTque Anatomte peritiflTimis abundet, eorum aliquis idem nunc quod o!im Galenus opus adornaret. Quanquam enim ille prarclare opere fuo perfunftus fit, adeoutinom- nibus philofophorum fcriptis nobilius forte nullum extet philofophiae monumentum: Tamen cum tam multa & prorfus ftupenda miracula in omni pene corporis humani parte nudius tertius inventa fint, fi quis omnem illius de- fcriptioncm, qualis nunc habetur, per fe exhiberet, pra> clarius certe nullum aut Numini aut fibi monumentum condere potuiflet. Quod cum opus fit magis jucundum qu^m arduum, & plus ingenii quam laboris poftulet, pium aliquem Philofophum aliquando fufcepturum non drffido. Interim vero ne argumentum tam nobile penitus prseteream , atque ut fpecimen quoddam exhibeam , tum quam inartificiose ipfi Mechanici corporis humani ftru&u- ram expediant, tumquanta Arrificis arte expediantur in eo omni3, unam rem fequar, de qua hypothefin minus fabu- lofam Ve comminifci arbitrantur^ Corndris fcilicet duftus & canales quos usus causd non extru&os fuilfe volunt, fed liquore per eos forte fluente excavari, nonaliter quam per agros aqux duftus non naturi parentur, fed ipfis aquis, quap, cum eo forte ferri contigerit, tcmporis decurfu . tan- dcm fibi cavitates efficiant. Cujufmodi prscipufe funt Ventriculus & Inteftina, Nares & Arteria Trachza 5 ven*

Cccc &

446 Deum ejfe demonjlratur Disp. V.

& arteria?, cerebrum & nervi. Sicdeprifcisaliquot Phi- lofophis refert Ariftoteles, ut Mundum inquiens cafu teme- Dcpart.Anim. ritateque generant, ita quoque de ortu plantarum & ani- t*.c. i. malium fermonem inftituunt. OTov &* mS o^olU piovr®* j£ T8 uJW©« lyiKicw j^rfc&K/-) <£ mcrdfj \asjoSbyv)v f *** &?5k (£ tS

^liloifJLCCT©^ T8 Q mvivfJLGLT©* ^LTTOpSU^ivT©* TVS (JJUK. rHgjcs

dyaipfoLyivoLi. Ventrem nempe alvum, omneque cibi & excremcnti conceptaculum^ clum per corpm humor perlaberetur effeilumfuiffc: & nares ex rupto patuijje , cum jpiritus (ive fiatus tranfmea- ret. Quid ergo an talia ipfe refellam? Anquisea refellere opuscogitet? firefellam, vereorne abiisipfis, qui nifi re- fellantur de provincia? fugd ja&abunt, otiofae atque inutilis induftrise arguar. Si refellere recufavero, novi quantos fint de cidem fug i edituri triumphos. Refellam igitur non quod opus efle arbitror, pudet enim tam otio(a non prorfus fafti- dire, fed tum ut meipfum tam jucunda contemplatione dele- ftarem, tum ut admirabilem divini Opificis folertiam pra?di- carem : Nihil enim aut magis contemplari dele&at, aut con- ditoris artem magis laudat, quam ftupenda corporis humani in omni parte fabricatio. Dentur ergo vobis aquaedu&us ve- ftri, qualcshumor quifpiam nunc re&a fluens, nunc in finus fubinde flc&ensfibi excavare potuit. Quanquam quo fonte fcaturiat,non intelligimus,ncque qui oris aperturam effodiat, nifi viam fuam dum projefti Infantes in la&is fontibus jacerent, effecifle putetis. Quod fi fieri pofle dicatis, aa 'dentibusquoque adverfis munire dicetis> An linguam va- riis mufculis inftruftam fabricare? An afperam artcriam, ne quid cibi in pulmones forte incidat, operculo tegere } Ancefophagi tubum tam concinne terebrare ? An omni fi- brarum genere, re&is, obliquis, tranfverfis intertexere? An ventriculi ambitum tam apte cibis excipiendis excavare? Cur non potius fimplici recloque curfu flueret? quinam obftitere obices, tft eo cum venerit, fe in ambitum diffun- dere cogatur ? Aut fi quid forte obftiterit, cur per oefopha- gum non reflueret ? Aut fi forte Inteftina aperiret, cur non in fundo ventriculi, in quem dire&o impetu delabitur? Et denique cum per partem finiftram ingrediatur, cur fibi ad dcxtram exitum idque in elatiflima illius regione aperi- aet. Quin & potuune ventriculum tanta fibrarum varietate

deli-

Sect. V» a Generis humani ortu, &e.

delineare, atque alias in orbem, alias in re&um, alias in obliquum du&as texere? Annondum unas radiaret, elue- ret alteras, autpotiusqui re&ocurfu radios obliquos om- nino delineare potuit ? Potuitne utrique ventriculi orificio validum fphin&erem circumduxifle ? Potuitne animalibus, quse tam perfe&e molendi inftrumenta non haberent, du- plicem ventriculum comparare, ut cibus in altero aliquan- tumdigeftuS, perfe&e in altero excoquatur? Infuperquan- quam aquse defluxus canalem excavare potuit finibus ali- quot intortam, potuftne tamen inteftina tot convolutioni- bus & gyris invicem complicata efFormare ? Quomodo to- ties fupra fe diverfo canali redire potuit, nifi prius fiftula?, per quas remearet comparatae fuiflent? Quomodo per quam plurimos gyros ad imum pene delata non ftatim exeat, (ed illico veftigiis verfis, furfura ad ufque ventriculum perrep- taret? Potuitne folo prsetcrlapfu tam numerofos la&earum meatulos in inteftinis aperire, eofque ea magnitudine juxta & figura, ut folas particulas tenuiores craffis reli&is exu- gant ? Potuftne numerofas valvulas, raagnam prsefertim il- lam colo juxta Ileumadnatam,in viam fuo curfui contrariam apertas cfficere? Potukne motum periftalticumfaecibusde- orfum per totin fefe redeuntes anfra&us proliciendis ciere? Potuftne denique, ne omnia fequar, purior pars alimenti la&eis excepta furfum nulla Providentia condu&a re&o meatu emergere longoque dudhi per Thoracem ad ulque collum & humeros perreptare,ut in alteram,venarum fcilicet, Canalem exoneretur.An nondum mechanicae veftrae deaquae duftibus ftultitix pudet ? Me fane tandiu irrififfe pudet. A- liam ergo rationem de his vobifcum difputandi inibimus. Quemadmodum igitur fimplici noftr^ philofophisi fit tota rei fabricatio confe&aaudiatis.

Sect. VI. Qui animalia in initio procreavit ipfe idem fine nutritione ea confervari non pofTe intellexit, atque igitur ut quod fecit, quamdiu inftituerat in viti permanere, confervaret, fuis quodque nutritionis inftrumcntis inftru- xit. Atquc primum os aperuit, quo alimentum intus fuP ciperet, adversi dentium phalange munivit, ut fufceptum comminueret. Dentes duabus maxillis inferuit , quarum

C c c c 2 ftipe-

448 Veum tfft demonftratur Disv. V.

(uperior immobilis, iqferior quse priori articulata motu pradita eft, ut dum acccdat & recedat , molendi munere fungatur. Quibus autem unum tantum dentium ordinem dedit, altcrius defeftum, in aliis, prout ufus poftulaverit,du- plici ventriculo, in aliis multiplici, compcnfavit. Deinde Linguam in cibi potufque deglutiendi adminiculum ad- junxit, guftus facultate donavit ofti hyoidi tum ad firmita- tem tum ad motus gubernationem valido ligamento commi- fit. Oefophagum variis tunicis conflavit, & quamque tu- nicam variis fibris : Interiorem tranfvcrfis & circularibus varie fportula? ad inftar e viminibus fadbe intertextis tumad fenfationem tum ad robur, & quo magis grata fiat fenfatio, lanugine quldam ab ufquc faucibus ad ufque ventriculutn obduxit, ut guftus delcftatio tota gul3 fentiatur: Mediam fpiralibus furfum & deorfum contrario duchi tendentibus & veluti cochleis oppofitis fe mutuo interlecantibus, ut altcris dcglutitionis 9 alteris expuitionis opus perficeret. Extimam, qua ventriculo aliifque vifceribus ad omnium ftabilitatem conne&itur. Variis deinde mufculis varul fe movendi poteftate praeditis, quorum jundo opere cibaria attrahit, circumvenit & deorfum pellit. Et quo facilius fiat dcglutitio, ad Lingua? radicem glandulas pofuit, qua? totius fiftulae cavitatem leni & blando liquore irrigarent. 6ai. dc ufu Per Thoracem longo itinere & fui fecurum & aliis innoxium part. duxit 5 fecurum, tum quod via undique oflibus conclusl

incedat, tum quod fine vertebris alligetur : Innoxium, cimi ut vifceribus Thoracis inquilinis pradertim Arteriae magnae locum cedat, fe hofpitis modeftid a refto duftu in obli- quum convertat. Dum Diaphragma miri ratione perft> rans in ventriculi regionem proficifcatur, qui in loco nullis offibus circundato idcirco fitus eft, quo facilius, id exi- gente fui officio, extendatur. Ventriculi cavitatem ut publioe coftionis Culinam & Promptuarium paravit, 8c propterea ilHus orificium inferius non dire&e fuperiori> fuppofuit^ fed cum alterum parti finiftne conneftatur, al- teruna non modo in dextro Jatere, fed & clatiori illius parte fitum effe curavit. Ne fi in fundo, cibi incumbentis pondere fefe aperire ftimularetur inco&umque elabi pcr- mitteret? nunc vcro cum nihil nifi per acclivem afcenfum

egredi-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. VT. *a Generis hummi orm, &c.

egrediatur , alimenta non nifi pcrfeftiflim^ concoftione elaborata ad Inteftina tranfmittuntur. Utrumque infu- per fibris orbicularibus donavit, quibus fe & occludere & referare valeant, ut ftomachus utrinque claufus fuo munere commodius perfungatur, quippc fi farfiim aper- tus fuerat, calor & fpiritus elevati furfum difliparentur, atque igitur Olla? operculum impofuit. Si deorfum, ali- menta necdum rite cxco&a Inteftina fubirent. Inferius tamenOrificium fuperiori laxiusconftringitur,ut Chylofatis cofto leviter folicitatum, eum effiuere patiatur. Meatum tamen ar&iorem fecit, quod cum per oefophagumalimenta dura, afpera, magna nec multum contrita in ventriculum deferantur, hic oTov <mjXu&>t ks Siw©* (inquit Galenus ) De nt Janitor quiciam jideUs, unde nomcn traxit, alimentis *-4 nifi rite exco&is & comminutis in Inteftina tranfitum non concedat. Ipfum v^ntriculum, tribus, iifque vali- dis membranis contexuit , quo ad melius perfercnda ci- borum onera, & concoquenda robuftus fiat. Primo lanuginos^ ifta5 qua tum cibi particulae, ad conco&io- nem faciliorem detineantur } tum deinde vaforum extre- mitates a periculo quovis defendantur 5 tum denique fuccus acidus quo prxcipue fermentatiopera&a eft,ineo hofpitetur. Altcracarnofiori, qud pracipue ventriculi fubftantia con- ftituitur, atque ad meliorem operis fui funftionem variis fibrarum ordinibus donatur, re&isquibusfurfumaut deor- fum contrahitur, tranfverfis quibusadutrumquelatus, utrif* queautem, ut commodius alimentum excipiat, exceptum concoquat, conco&umfuperne aut inferne, ut opus fuerit egerat , & cibo denique perfunftus fe contrahat. Terti^ crafiiori, qux & totius ventriculi integumento fit, & cum aliis partibus conne&at} quae etiam fingulari quodam Ar- tificio minor fit interioribus, qua ratione in fibras & fulcos colliguntur, quibus Chylus hic lllic in varias portiones di£ perfus, multo facilius quam in eadem mole fimul accumu- latus concoquitur : fic enim in bibonibus, qui nimi a hu- miditate rugas iftas cluunt, Medici concoftionem labefa- ftari & penitus everti experiuntut. Denique ut in Ventri- culifundo quidam fcateret liquoi acidus profpexit, cujus vis exohitrix conco&ionis opus conficeret, atque igitur

Cccc 3 eum

Deum ejje demon/lratur Disp. V*

eum pluribus circumquaque veluti foculis fcite admodum circumdedit} fupra corde$ fubtus pancreate } anterius omento , pofteriusaorta ven^que cava 5 dextrorfum hepate, finiftrorfum liene 3 quorum calore in conco&ionis nego- tio egregie adjuvatur, iftisenimmale affedris eo femper ma- le perfungitur. Inteftina denique numerofis convolutioni- bus circunduxit, tum ut prolixo tranfitu fucci nutritii ft cer- nantur, tum ut ne continu2 faecum expulfione interpelle- mur. Anfra&us hofce variis ubique plicellis tornavit, quo commodius chylum praeterfluentem, remorentur. Atque igitur interiores tunicas exteriori triplo longiores fecit, quo cum in quam plurimos finus & fulcos corrugantur5 Chylum impediunt, ne celeri nimis curfu pertranfiret, an- tequam (uccus nutritius in venas la&eas fatis tranfcoletur. Unde inteftina cujufvis hominis, cui infunt, altitudinem Anatomici fexies plus rainus fuperare confentiunt. Fibras per omnes eorum convolutiones exporrexit, tum annula- res tum reftas invicem ad angulos reftos fecantes, quarum contra&ione dum aliae in anguftius, alia? in decurtatius con- ftringuntur, chylus in vafa la&ea exprimitur, atque fseces deorfiim urgentur : dum enim fuperior pars contrahitur, infcrior fimul relaxatur, quae cibis ideo repleta uberiorem chylum in la&eas immittit 5 & fimul ampliorem locum re- liquiarum depulfioni praebet. Qui quoque motus Intefti- norum proprius mufculis abdominis continua refpiratione furfum deorfumque commotis maxime promovetur. Cum enim qu3vis infpiratione contrahatur, abdomen inteftina conftringit, ut quas in iis crafla funt deorlum impellantur 5 quse magis fpirituofa, in hiantia vafculorum lafteorum oi: cula abfbrbeantur. Atque igitur quatuor snufculorum p a- r/^diverfo fitu pofitisjnftruitur 3 obliquis defcendcnti- bus, obliquis afcendentibus, re&is, Sc tranfverfis, quo- rum motus fic inftitutos efle in fe quifque fere expcriri poteft, ut prima parta qu^libet infpiratione thoracis in- tumefccntiil contrafta abdomen elevarent, qua dum in- tcftina contrahunt , alimenta deorfum propelluntur, fe- cunda paria fitu contrario pofita, cum omnis mufculus verfus principium moveatur, deorfum comprimant^ ter- tia dcnique & quartacura fecuxidis motu fuo femper con-

Sect. VI. Generis humani ortu, 8cc. 45 1

fpirantia, ventrem quoties intumefcit, fortius conftringant. Adeo ut peritiores quidam Anatomici magis his quam in- nat2 Intcftinorum vermiculatione ciborum conco&ionem 8c reliquiarum expulfionem promoveri cenfeant. Tum porro inteftinis omnibus mirabili arte Mefenterium inter- texuit, ut invicem alligaret, atque dudhis fanguiferos ad illa deduceret, quodquidemarte tam mirabili comparatur, utcum fex circiter ulnarum fit Inteftinorum longitudo, a v. wiiiifii peripherii ifta qux a Ccntro fpithamam tantum diftat, com- [^Jf' prehendantur : Qux itaque in fingulis palmis in multas pli- cas collefta duodecim circiter palmos inteftinorum com- ple&itur, quo fit ut in parvo & angufto fpatio tanta? In- teftinorum convolutiones diftinftim & fine confufione fer- ventur. Omento deinde operuit, ut ea omnia blando fuo De ufii Parr^ calore & pinguedinc foveret, quod idcirco,inquitGalenus, ^4' c* fimulfit & denfum &lcve& calidum, denfumquidem, ut intus includat innatam caliditatem 5 leve autem, ut (ine dolore & pondere calefaciat , calidum, quia tale oportuit efie quod cakfaciendi caus2 faftum eft, Sc propterea va1- fis (anguiferis dense confitum & copiofo fangufhe perfufum eflfe videtur. Adhsec, Inteftina omnia innumerabilibus obicibus paflim munivit, prsefertim magn2 ift^: valvula mter Colon & Inteftinum tenue appensi qu3 omnis fecum re- gurgitationi via obftruatur. Tum omnium extremitatem rotundo mufculo circunduxit, ne alioqui impure cibi reli- quia? fponte, inopinato, & continuo etHuerent. Denique per omncslntcftinorumconvolutiones innumerabilia venu- larum oftiola circumquaque apcruit, quibus quicquid in Chylo fit purioris Alimentiabforbeatur. Qux viis ufque adeo ca?cis & obliquis inter Intcftinorum tunicas occulta- vir, ut neque ull2 vi fpiritus vini, neque aer follibus im- Dr.Lower'd* miiTus (ut clare expertus eft vir folcrtiftimus) per e.lfdem Cor C3C* *" viam invcnire poflint. His autem abforptus cibusperva- riasglandulasde via attenuatus tandem ad magnum recep- taculum tanquam ad commune promptuarium deferatur, quod, ut facilior ei cum fanguine commeatus fiat, inter Diaphragmatis tendines conftituitur, ut eo qu ihbet infpi- ratione contrafto fuccus la&eus furfum exprimatur. Unde igitur longo per Thoracem du&u ad ufque venam fubcla-

vianL

Deum ejfe demonftratwr Disp.V.

viam delatus fuum tandem fanguinese maflfe, ut mari flu- mina, ve&igal perfolyit, & ne itinere fatifcat, glandula- rum multarum lympha ubique diluitur, atque quo tutior & apertior fit eidem via, du&us per quem tranfit, duplici canali per totum fere traftum fertur, qua? etiam commer- cium inter fe paflim tuentur, ut II forte alter obftruatur, Chylus peralterum viam inveniat, atque commercii bene- ficio obftru&um aperiat. Denique ne ufpiam chylus re- dire poflir, exigua ifta vafa valvulis ubique muniuntur, prsef. rtim duftus thoracicus, cum tramite propemodum re- cto afcendat. Neque magno hiatu, fed plerunque pluribus oftiis, tot inquiunt nonnulli, quot in mare Nilus, in fub- clavias exoneratur. Atque ne fanguis a veni jugula- ri & axillari pmerfluens illius influxum impediat, ab ifto latere totus hiatus valvuld pramunitur.

Sect. VII. Utcunque autem mirabilis fit Ionga & fere immenfe ifta aqusedu&us fabricatio ut cujus ope hu- mor nutritius per tot fepta & anfra&us ad tantam utilita- tem deducattir, multo tamen majorem admirationem in fe habere videntur variae iftae, quae juxta (itx funt, fermen- tationis fcaturigines, quse nifi inrivum hinc inde dedudbe praeterfluentem humorem amoen^ aciditate imbuerent, non ifte, qui nunc,liquor generofus,(ed vappa qua?dam omni fpi- ritu efFoeta in venas effunderetur, aut potius inviis angu- ftis & capillaribus nulld lymphi dilutus fua craflitie con- crefcens ftagnaret. Atque primum ipfius Ventriculi fer- mentum, undecunque miniftretur, five a fanguinearterio- fo,five fucco falivali, five Chyli reliquiis, five fpiritibus ni- tro-aereis, five ab omnibus fimul, five una cum omnibus alil quScunque ratione, mira eft ifta quam habet con- coquendi facultas, qua* quanquam vifcerum calore pr#- clare admodum adjuvetur, ip(a tamen praclariori quadam ratione perficitur, cumenim vehementi nul!2 ebullitione, qualis eft aquse ebullientis tumultus, peragatur, cibi ta- men qui fuper igne vehementi totius diei co&ione emol- liri nequeunt, in venrriculo paucis horis in cremorem ex- olvnntur. Quem chylificationis gradum adepti mox ad per- fe&iorem digeftionem inteftinis amandamur, quo fimul

ac

Sect. VII- * Generis butnani ortu, &c.' ac profefti funt, novis fcrmcntis imbuuntur, bileabhcpatc delata, & fucco acido e pancreatc, e quibus ficut fale St aceto commiftis nova nafcitur effervefcentia, qua tumul- terior chyli provehitur feparatio, tum urgetur fa?cum ex- pulfio. Qui itaque causa hepatis fubftantia innumerabili- busacinis glandulofis componitur, in quos materia fiibaci- da in Lienis glandulis (cujus quoque fubftantia nihil aliud cflecomperitur quam glandularum racemus) fanguine per arteriolas& fpiritibus per nervulos cuique infufis confefta per venam fplenicam ad hepar fertur. Ubi fiilphureis particulis ibidem excoftisaffufa, fit bilis ad Chyli in Intefti- nis fermentum idonea, qu# per innumerabiles venarum ra- dices ad foUkuhm & pritm bilarium delata atque inde in dutfum cholidochum defluens circa duodeni finem inteftina ingreditur, ibique fucco pancreatko commifta mox provin- cia fua4 defungitur. Qui fuccus in minufculis Pancreatis nodis (cumfit ifte quoqueuvarum racemus) non aliter ac fit iri Liene e fanguine arteriofo & fpiritibus excoftus exi- guo abunoquoquerivuloin magnum duftum medio fitum defertur, atque indeverfus inteftina delatus cum bile com- mifcetur. Utraque autem coeuntia tam prompte & cele- riter fu£ fermentationis provinciS perfunguntur, ut Inte- ftinum iftud, chylo citiffime in laUea vafcula propulfo, ple- runque vacuum & jejunum reperiatur. Qpas vafa, ne chy- lus in iis ob craffitiem fuam aliquando ftagnaret per innu- merabiles Mefentcrii glandulas decurrunt, & pleraque per magnam iftam in ipfius centro fitam dedu&a tenui lymphd diluuntur. Atque inde in Chyli receptaculum delata, in illudtanquam alvum communem fuccum fuum exonerant, ubi nova fucci lymphatici admiftione attenuatur. Quem luccum accuratiores quidam Anatomici diligenti autopfil taquemicrofcopioadjuta edo&i e varirs glandulis per uni- verfumcorpus undique diffufis excretum effe aiunt. At- que primuminnumerabilia vafcula ex hepate, e liene, e pui- mone, necnon ex aliis omnibus glandulis conglobatis exo- riri, iifqueacidiufcula quadam quahtate donan, atquepar- tem maximamin vala chylifera, reliquam in alias venas de- ferri. Ad illa, ut chylum Cor mox mgreilurum falfis fuis ©articulis attenuaret, ad has, ut fanguinem venofum longo ■ Dddd per

T)eum ejfe demonjlratur Di sp. V.

per corporis ambitum itinere fpiritibus fuis efFoetum nova* fermentationc recrearet. Atque hac ratione varios in vif- ceribus iftis fermentationis fontes comparatos efle prseter oculorum fidem certiffima Medicorum experientifi com- probatur, cum iftis male fe habentibus mir«e excitentur in ftnguine tragoedia?.

Nunc ergo, vos Aqusedu&uum Magiftri, cenfetifne tam mirabiles atque opportunos laticis circuitus fine (fic inter Romanos appellabantur aquaedu&uum in Urbe Curatores) Aqmrio quodam confici potuiffe? Si quas unquam vidiftis nidchwas hydrdulhai^ nunquam certe pari artificio Sc foler- ti£ confedtas vidiftis. Saltem ne iterum fingula totius ma- china* artificia percurram, quid quxfo vos defonticulis iftis exiftimatis, quibus tum a Cerebro tum a fanguine humores idonei ad varios fermentationis fontes devehantur > Nihilne eftquod nervi & arterias a diverfis fontibus tratti & profe&i in omne corpus e3 conftantia e3que fubtilitate ducantur ? Nihilneeft quodtam mirabili furculorum varietate utrique ad fingulas pervenirent, fi enim nervi fine arteriis, aut arteriae fine nerviseo ufque pertinuifient, matcriam nullam fermentationi aptam fuppeditaflent? Denique nihilne eft, cum innumerabili partium multitudine corpus fabricetur, quarum perexigua? fint multae, ad fingulas nutrimentum deferri, idque non modo per fubtiliffimos canalcs, fed etiam a diverfis fontibus 5 ita ut quanquam vaft fanguifera furculos fuos rite in partem quamvis emififlent, nifi etiam capillares nervorum ramufculi eandem fucco nervofo irri- gaflent, & viciffim, periiffet omnis aniraalium nutritio & incrernentum. Inter Medicos dilputatum memini Corpus latice nervofo an fanguineo nutriatur, atque a do&ioribus conclufum ab utroque nutriri 5 at mihi fatiseft fine utroque nullum perfici pofle'nutrimentura, etiamfi enim nullusper nervos tranfeat fuccus nutritius, nifi tamen per eos fpiritus animales in omnem partem ferantur, fine iis nulla confici poflet aclio vitalis, & nifi craffior quasdam e fanguine ma- teria fuppeditetur, folis fpiritibus fieri non poflet, neque fucco ifto quo convehuntur debitum cujufque partis incre- mentum 5 cumigitur utrique tant^ neceffitate debeaturom- nis animalium nutritio vitaeque confervatio, hoc eft, in-

quam

Sect. VIII. a Qeneris humani ortu, 8cc.

quam, quod fatis nunquam mirari pofliimus per utrofque in innumerabiles ramos & ramufculos ubique fparfos mini- mse cuique parti alimentum impendi. Omni autem Aqua?- duftus apparatu confccto, periilTet totius Artificium, fi unum Inftrumentum defuiflct, quod nifi ut veftram fatui- tatem irriderem, proptcr rei levitatcm penitus prasteriif- (em : Quippe extru&a omni quam defcnpfimus machime fabricatione nifi quoque nervuli undique per ventriculum praefertim in Orificiis difFufi ipfius vellicationem Cerebro, quod un;xa fenfationis fedes eft, communicarent, nulla fieret fames aut cibi fumendi appetitus. Iftis enim prse- cifis cum inedi^ laborarent animalia, fe fblum languere & debilitari confcia fuiflent} illius autem caufam non aliter quam in morbis aliis, quibus debilitantur vires, intelli- gerent, neque nifihacinter ventriculum & Phantafiae fe- dera communione monita unquam de cibo ad vires in- ftaurandas furaendo cogitarent. Solum ergo hunc Gry- phum egregii vos Sphinges folvite, qui cibus primum in mentem venerit, quo xnigmate foluto, qui viam fibi ab ore in cor aperuerit nunquam a vobis perquire- mus.

Sect. VIII. Atque adeo omnem Aquasdu&us primi curfum huc ufque permenfi, nunc tandem iftum fangui- nis, alterum fequamur: Qui priori eo mirabilior eft quod illius latex non fimplici curfu fed circuitu feratur. Chylus enim fanguini illapfus una cum eo per venam cavam in dex- trum cordis ventriculum fertur : inde per venam arteriofam in pulmones : e pulmonum parenchymate per arteriam ve- nofam in ventriculum finiftrum, inde per arteriam aortam atque omnes arteriarum ramos & ramulos in omnem cor- poris ambitum, ubi capillares venularum propagines fu- biens per eas eodem quo prius orbe circumfertur : in cir- culo autem ubi incipiendum fit minus certum videtur. Ego vero non a Chyli in fanguinem influxu fed a Corde inci- piam. Quanquam enim fanguinei laticis difpendia conti- nud Chyliinftillationerefarciantur, tamen prima illiuscir- culatio folo Cordis motu inchoatur. Neque nifi priusCor- culum vit* fundamentajecerit, quodvis fuppeditatur Ali-

Dddd 2 mentum

Deum ejje demonjlratur Disp, V.

mentum. Quippe in cujuique Animalis ortu vitx Chore- am a cicatricula quadam (quae poftea in cordis fabri- cam perficitur) duci viderhus.- cujus pulfu prima totius corporis ftamina atque rudimenta ducuntur. Scilicet li- quor primordialis veficulae inclufus ciim caloreexagitetur,e- am fuo motu diftendit, quse cum mufcularis fubftantia? lit, rurfus feipiam contrahit, qua conftri&ione liquor turgefcens exitumquamt, atque adeo per canales viam fibi fabricatur. Cum igitur fola Cordis compage primum oriatur fanguinis circulatio, femperque per totum vitse curriculum confer- vetur, en quam incredibili ck prorfus divina arte in tam egregii muneris fun&ionem comparatur. Atqui tamen prius (fi placet & quidem dccere videtur) prcftans & acu- tum Harvan ingenium admiremur. Qui primus ingens hoc myfterium, quod ab orbe condito in Democriti puteo de- merfum delituerat, non modo in lucem extulit, fed & ci perfpicuitatedemonftravit, utcumfumma Europa? ingcnia rei novitate quafi perterrita, aut potius obtam praclarce in- ventionis gloriam invidi^ commota agmine fa&o contrave- nire confpiraflent, omnes contradicendi vias qua fe adori- ri poffent, ipfe plane prseoccupaverat, 8c quidem doftior nemo ei le adveriarium fecit, quem non ftatim temeritatis fua? poenitebat, atque adeo ne reliquos memorem (erant au- tem magnonumero) Magnus ille Gaflendus (vir cumfam- mo ingenii acumine tum omni eruditionis copia admirabi- lis) quam invifrus fit Harvaeus nullifque telis iauciandus acerrimo fuo fafto in eundem impetu, prorfus tamen inani (imo quidem contemnendo) exemplum edidit. Ut fane in duobusegregielapfusfuiiie videatur vir alioqui fempervi- ftor, & cum Epicurum defendere & cum Harvamm oppug- nare voluerit. Atque utro turpius exitu ceciderit difficile eit di&u, ciim pariter infoelix coeptum fit manifeftam falfitatem tueri atque perfpicuse veritati bellum inferre. Atqui prxter hosquife apertos hoftes praeftiterunt, alii fuerequi ips£ rei perfpicuitate vi&i eam non funt aufi labefa&are, cum ta- men eam uno homine fimul inventam 8c perfedtam ( quod alii cuivis praechrse inventioni nunquam antea contigerat,) aut prae invidi^ non ferrent, aut ut ipfi gloria* participes fi>- erent, Harvaeanam hypothefin multis immutare & corri-

gere

Sect. IX. a Ceneris bumani ortuy &c.

gere laborarunt, atque fuccefiu tam infodici ut poft om- nes conatus atque innumerabilia experimenta de phamo- meni veritate fafta, nihil quod cujufvis momenti fit ab ip- fius fententia nifi in pejus immutatum reperiatur. Adeo ut tandem accuratiorcs omnes, quotquot argumentum ma- jori diligentia tra&avere, omnem quxftionis veritatem ip- fiusHarvsei opinione comprehenfam fateantur, atque ut innumerabiles alios pra?teream, acutiflimus Lowerus, qui quanquam Harvaeo principi argumenti invenfcione, vix ta- men tra&andi acumine ei fecundus acceflifle videatur, hic inquam variis atque clariflimis de novo fa&is experimen- tis, tandem rem totam in eum quo reliquit Harvxus, fta- tum reduxit, atque quaedam qu* Harvaeus optaverat, pr#- fertim quanta fit fanguinis per cor tranfeuntis menfura & velocitas computationem in hypothefeos perfeftionem ac- cumula vit. Horum itaque veftigia plerunque fequar, quan- quam nifi viam compendiariam quaererem, his virumcum optimum tum do&iflimum Entium accenfuiflem, qui Har- vxi hypothefin non modo fui judicii acumine defendit, fed & fingulari fermonis nitore ornavit, cum vero difputando occupetur, (& certe nemo unquam aut facetius aut acu- tius difputavit) nobis non licetefletam prolixis ut vela in immenfa difputationum maria pandamus, fed noftro in- ftituto fatis eft, qui fola quas prorfus certa funt fequl- mur5 fi ad explorata ipfius hypothefeos litora navigemus. Sic ergo primi Inventoris curfum tenentes e portu folva- mus.

S e c T. IX. Primum igitur ipfum cor mufculum efle & motu mufculari donari, tum a totius fabrid tum a partium i. e. fibrarum & tendinum ftru&ura demonftravit. Cum au- teni mufculi alii omnes fyftemate geometrico fabricentur, Cordis fabrica, cum fit idem incorpore quod Sol in Mundo, fons & princeps vita?, multo folertiori quam ca?teri omnes inftrumentorum apparatu aedificatur. Primum enim omnia illius oftia in bafi confita tendine ftipantur, in quem fibra? Ipirales, aliz ab exteriori illius ambitu, aliae ab lntenon duflu oppofito deferuntur. Qu* quo commodius cordis parietes conftringant, in ipfo ejufdem cono m unum eun- r & Dddd 3 dcmque

457

Deum cffe demonfiratur Disp. V. demque nodum contorquentur. Sicut enim mufculi alii du- plici tendine & fibris intermediis conftant5ut fi in quamlibet partem contrahantur fibra?, tendo ifta contraftione arftius conftri&us illius motum fequatur. Ita cor, duplici fibrarum fpiralium,qu£ tam in illius cono quambafi terminantur,ordi- ne conftituitur, qux contrahi nequeunt, quin cordis ventri- culos conftringantSc extremitates propius adducant>cum ve- ro Bafis loco luo nequeat moveri, quod vafis fuis e^redienti- bus & ingredientibusfufpenfa teneatur?verfus eam conus eri- gitur. Qua continu3 fibrarum contra&ione fit ea cordis con- ftri&io five fyftole, qu^ tantl vi fanguinem etiam in omncm corporis ambitum impellit , eaque foluta fit ea relaxatio five diaftole qu3 cor fanguinis inuentis influxui apeiitur : Quo influxu rurfum contrahuntur fibra?, qua nova fyftole perficitur, e2que perfe&d nov^eapertioni relaxantur, atque adeo continua hac contraftionis & relaxationis vicifiitudine mirabilis ifta fanguinis circulatio per omne vitas fpatium confervatur. Cor itaque cum fit totius animalis pars 7recyTt)MY\U.w his partibus inftruitur, auriculis duabus, to- tidem ventriculis fepto valido divifis, vafis quatuor magnis, m utroque ventriculo duobus, 8c denique undecim valvulis ad vaforum oftia fumm3 varietate confitis. Ipfe autem auriculae e2dem forma eodemque geometrias artificio quo cor ipfum, ut defcripfimus, fabricantur, cum pariter ad fanguinis ingreflum & egreflum dilatentur & contrahantur. Tota autem machina capfute quadam cingitur, e3 autem di- ftantia quam pulsus ratio poftulare videtur. Qua? quoque ambitu fuo liquorem ferofum continet. quo cordis fuper- ficies ne nimio arftu exarefceret continub hume&atur. At- que ideo in brutis quorum vifcera in diaphragma incum- bunt, hberum relinquitur, nediaphragmatisfyftote office- ret^ inhomineautem qui ereausincedit^feptoalligatur, ut ejufdem inter expirandum fyftolen adjuvaret. Deinde a- nimalia quae refpiratione indigent, duplici finu, qu* vero non refpirant, uno duntaxat donantur 5 ut iniis dexter ven- triculus folum fanguinis in pulmones refpirationis causd de- vehendi adjungatur. Quibusautem nihil necefle erat fan- guinem e corde in pulmones deferri, iis dexter venti iculus, cum otiofus fuiflet, non addatur. Atque cum in iis qui

utrQ-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. IX. d Generis humani ortu, &c.

utroque gaudent ventriculo, (anguis e finiftro in totius cor- poris ambitum vibretur, idcirco fibris longe & pluribus & robuftioribus, quam dexter qui folum in pulmones impellit, conftipatur. Porro cotdis machina in corporis humani fu- periori partc fitum obtinet, quo commodius liquorem fan- guineum furfum in caput impellat, ifte enim cum naturali pondere deorfum feratur, difficilius in altum tollitur, at- que igitur vis ponderis diftantia? ratione compenfatur, cum brevior fiat fiirfum quam deorfum impulfio. In animalibus ergo qua? pendulo capite vi&um quaerunt, ipfum ccntrum occupat, quod in iisfanguissequalifacilitate inomnempar- tem vibretur. Quo autcm vis vitalis eidem deferatur, dua- bus arteriis coronariis a bafi ad conum per multos ramulos exporreftis donatur, deinde totidem venis, qua? fanguinem a nutritione refiduum inde in cavam effundant, poftremo fingulari nervorum copia qui fpiritus fuppeditent, cum e- nim mufculus fit omnium robuftiflimus, atque perpetua agi- tatione occupetur, eximia fpirituum ubertate opus habere necelTe eft, adeo ut impedita per ligaturam eorum yi3 ani- mal horrendis fymptomatis & fubita morte corripiatur. Hxc omnia fane mirabili fatis arte extruuntur, at nihil mi- rabilius videtur quam ip(a valvularum fabricatio. Quae enim utrique ventriculo, ubi fanguis cor ingreditur, effor- mantur, cx intus rcfpiciunt, tum ut fanguinis regreilum tum ut altcriorem illius influxum inhibeant, ne cor nimis copiofo aftiuxu obruatur, & propterea non aperiuntur, priufquam fanguis antea cordi illapfus exprimatur, ut eo- dem momento quo ilhse cordis contraftione occluduntur, contrari*, qu£ foras fpe&anr, fefe fanguinis egreffui ape- riant, qu#moxejufdemexpanfione claufae, emiflirefluxum impediunt 5 quibus claufis mox alterae intus hiantes alterna- tim panduntur5 ut proximus fanguinis fluftus cordi infun- datur. Atque ita mirabili iftd alternatione omnia cordis ^rificia cuftodiuntur, fanguimfque circulatio rite peragitur. Qiise quo melius fuis oftiis cuftodiendis mumantur, mterior ventriculorum ambitus variis hinc inde columnis a fepti inferiore parte aflurgentibus intertexitur, quae in valvulas fuperiores, qua? majori robore opus habent, terminantur, uteasautcKtenfasfuftineant, aut ddabi patiantur, quo fit

				■		i
		*

460 J)eum ejje demonftratur Disp.V.

ut in omni fyftole, cono cordis vcrfus bafin addu&o, inflata? ipfum ventriculi orificium accurate obturatum fervent, at- que in omni diaftole oftium finguini impulfo laxatse ape- riant. Et denique quo commodior pateat fanguinis im- pulfui capacitas, m Cordis lateribus cavernula? quam plu- rim^ fubter iftas columnas miro artificio elaborantur, qu# corde contra&o adufque ipfas columnas attolluntur, quo fit ut ficut qualibet diaftole ipfe fanguine impleantur, ita quMibet fyftoles vice eum omnem fortius ex le excu- tiant.

Sect. X. Sic autem confefto machinse totius inftru- mento tt^tdw^/cjc^, illius impulfum cseterorum omnium motus facile confequentur : atqui tamen non minori artifi- cio canalium duftus ad fanguinem devehendum quam cordis fabrica ad eundem impellendum efFormantur. Atque adeo primum Aorta paulofupra cor incurvatur, cum enim ipfum Cordis oftium refta furfum aperiatur, & fanguis in canalem fummo impetu vibretur, fi ipfe quoque re&a in candem re- gionem duceret, fanguis nimis rapide impulfus ipfum Cere- brum inundaret. Atque igitur Aorta primo exitu pluri- DeCorde mum infleftitur. £>uo fit ( ficut accuratedefcripfitLowe- cap. 1. xus) ut incurvatus ifie angidus fanguinis eje&i impetum & primum i&um fujiineat, & maximum ejus Torrentem verfus Aort£ truncum defcendentem dirigat^ qui aliter fuperioribus Arteri<e Aort£ ramk nimius impenderetur , eofque plus fatis dijienderet, & impetu fuo caput citb pejjundaret. Deinde duplici, feu potius quadruplici tunica , earumque altera valde crafsaSc validd donatur, nefcilicet fanguinise corde vibrati impetu nimium laxetur , quemadmodum fi folito vehementior fiat Cordis palpitatio, eam laxari experimur. Atque cum vense arteriis femper incubare foleant, tamen defc^ndens cavae truncus quandiu a vertebrarum duritie & corporis crebra flexione periculo obnoxius fit, infra ar- teriam fe fubducit, ut ejus incubitufeab injuriis tueatur$ quo ceffante periculo, protinus emergit, atque ut folet, Arteri^e incumbit. Infuper cum vafa fanguifera in divari- cationibus fuis ruptionis periculo fint admodum obnoxia, iis, ubicunque facilior effe poffit noxa, glanduke tanquam

pulvi-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. X. a Generis bumani ortuy &c. pulvinaria fupponuntur, quanquam enim ipfe aliis provin- ciisiifque multo nobilioribus perfungantur, tamen prcter peculiare virtutis munus, hoc quoque beneficium totius fabrica? folo fitu conferunt. Tantum enim abeft ut quic- quam in corpore otiofum aut inutile reperiatur, ut nulla fit tam ignobilis particula, quam divinus Artifex optimo compendio pluribus officiis infervire non effecerit. Ne vero omnia fequar, quid mirabilius effe poflit quam ab una radice furculos in fingulas totius (yftematis regiones tam rato & conftanti ordine fe dirimere , cuique opportuna & debita impenfa difpenfare , & ne qua pars fuo pabulo fraudetur vias fibi in ipfis oflibus, atque potiffimum per calvariam invenire ? Quifquamne dubitare poflit va- ria ifta foraminula eo duntaxat fine perforata fuiffe, quo five venute five arteriote five denique nervi per ea fe infi- nuantes in varias undique corporis regiones ipforum indi- gas propagentur? Si quid in toto corpore temerarium null2que certa lege conftitutum videatur, id quidem de extremis & capillaribus vaforum furculis fufpicari liceret, qui tamen e3 utilitatis ratione ubique difponuntur, ut cor ipfum ad vitam non magis neceflarium videatur} fic quan- quam adeo perexiguae fint arteriolarum propagines qua* undique per cerebrum diffunduntur, ut longe omnem oculorum aciem f ugiant , tamen nifi ipfe materiam ge- nerandis fpiritibus conftanter afferrent, cerebrum non modo brevi flaccefceret, fed & facultas fpiritus gene- randi , quorum foia virtute vivitur , interiret 3 & quan- tacunque alioqui (olertia caetera totius ftruftune partes fabricarentur , periiffet omnium ufus, fi folum ifta? tan- tillx propagines defuiffent. Quid quod denique adhuc mirabilius videatur diftas propagines per totum ly**- wolMv in varios ubique plexus ftupendae quidem tum fubtilitatis tum utilitatis complicari, ut nempe purio- res fanguinis particulae per meandrulos iftos oberran- tes diuturniori mora & anguftiore tranfitu, in fpiritu- um, qui foli vitam animali fpirant, vigorem & purita- tem excoquantur.

Ee e e

Sect. XI.

Deum effe demonjlratur Disp. V.

Se c t. XI. Cum vero laticem vitalem undique ab ipfo vitae fonte in extremum corporis ambitum deduxerimus, qua via & quibus machinis in fuum domicilium reducemus? Atqui hic Anatomicorum peritia nos plane defeciffe vide- tur } quanquam enim viam qu2 redire poffet, vim tamen qu2 ineam impellatur nondum invenerunt. Artis princeps Exerc. Anacl. Harvams e venk capittaribw in parvas ramifcaticncs & in- de in majores motu mcmbrerum & mufcnlomm comprejfione exprimi voluit. Atque fic equidem (anguinem vehementius per corporis poros, prsefertim exercitiis & laboribus inci- tatum urgeri non dubito. At ftabilius defideratur princi- pium, quo tam conftans atque perennis circulatio conferve- tur.Et quanquam per quietem diaphragmatisSc mufculorum motu refpiratione fa&o etiam adjuvetur, adjumenta tamen omnia caufe principi accedunt j atque ifta?c eftquam qu*e- rirnus, lrequeenimmufculirefpirationecommoti quicquam nifi in thoracis & abdominis cavitatibus valere poffunt, ni- hilautemin artubus & membris exterioribus, quibus prae- cipue fanguine* revei fionis initur confilium. Poftremo ipfi folum fanguinis expulfioni non omnino rcdu&ioni infervi- unt, atqueiftuc eftcujus caufam ab Harvseo defideramus, quid fit quod quiefcentibus membris fanguinem in capil- lares venarum propagines impellat? Alii ergo per Anafto- mofcs iter conficiunt, atque viaquidcm brevuTima, nifi re- ad lu&aretur Expericntia. Contra enim Harvxus ipfe ocula- tiflimusad dvn^aA fidem provocat, feque qua potuit di- ligentid perquifiville, neque parum olei & opera? in Ana- ftomofi exploranda perdidille teftatur, nunquam autemin- venire potuifle vafa invicem, arterias fcilicet cum venis, perorificia copulari. Cujus quoque opinioni fuffragatur roaxime accurata cruditiflimi Needhami diligentia, viri non raodo in fua medicina? arte fed & aliis politioribus fcientiis peritiflimi, nullas inter venas & arhrias Anajiomcfes depre- hendi fed inter vafa ejufdem gencrk, arterias ncmpe c> arte- rias, venas & venas. Adeo fedula & prcvida cji Natura ut fartum tcUum fit illud magnum vitse oportet, janguinis cir- cuitus. Idcoaue nequisei obcx ex mufculorum tomprcjjione aut capil/arium obfruSione contingat^ mox alio diverticulo com-

penfan-

Exerc. 2. Riol.

De fornurto foetu c. 1.

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XI. a Generis bumani ortu,&ce. 465

penfandas cnrat. ZJbique igitur htc in cvrpore occurrunt^nuf qiidrn tamen magk conjpicua funt, quhn ubi Nttura publico wuncri intenta fnxns fan?Jtinci cxpcditioni profpicit. Pr#- terea verb fi fanguis ab arteriis in venas imrnediate tranfiret, qui qua:ib in partium nutritionem faceflere potuit, cum in iplam carnis tiibftantiam nunquam perveniret ? Denique fi ifto commeatu tuta & facilis fanguini ab arteriis in venas tranfeundi facultas detur, an qu^lb (blertiori artiftcii rati- onecomparari potuit, quamutin tam innumerabili vafb- rum capiilarium multitudine omnes omnibus tam accurate inferantur, ut c3dem facilitate fanguis ab uno in altcrum tranfcat qu3 in eodem tubulo feratur ? Atque igitur vix quicquamin toto corpore magis «confpicue fummiOpificis Artem exhibere videtur quam ifta anaftomofeon multitudo, qu2 tam provide fanguinis commeatus, ficubi forte inter- Cludi contigerit, confervatur. Alii ergo partim per ipfam carnis fubftantiam, partim per Anaftomofes ab arteriolis in venulas tranfire volunt. At verb de his an fint experien- tiam nos defecifle jam ante diximus? & fi fint, quo fiant Providentia? artificio. Ut demum nihil fuperfit nifi ut per carnis porofitates permeare poflet. Atqui hoc ipfum eft quo Artem anatomicam nos defecitfe diximus, nempequod nemo haftenus probabili quavis ratione explicuerit, qui cum fanguis in fubftantiam prorfus laxam & nulld fe com- primendi facultate prasditam pervenerit, tam prompte in minimos venarum furculos impellatur. Cum vero in ve- nulas fe infinuaverit, quomodo per cas iter denuo incep- tum conficiet, cumipfenull^ femovcndi facultate donen- tur ? Aut fi motu ifto fypltico, qualem iis incfle conje- ^ cit vir dochis, fe movere valeant, dum fanguinis influxu diftent;e fe reftituunt, adeoque eum verfus cor impellunt, id pari fit mechanices artificio, quo caetera hujus machina? inftrumenta ad fuum quodque mnnus extruuntur. His autem omnibus viarum anguftiis & difficultatibus fuperatis reliquum quod fupereft iter feptis 8c portis paflim hinc inde conftitis fingulari Providentia a quovis periculo cufto- ditur. Quippe plerifque venis valvufce qusedam temuffi- m* fimul & denfiffima? intervallo duotum, trium aut qua- tuor digitorum ab invicem diffit* appenduntur^ utori-

E e e e 2 ncu

Deum ejje demonflratur Disp. V. ficia verrus eor aperta habentes omnem fanguinis refluxum intercipiant. Quod quo tutius praftent, non line3 re£U eidemlateri fed adverfo collocantur, ut fi fuperior fitum finiftrum habeat, proxima inferior paulo ad dextrum ver- gens difponatur 3 atque fic undiqueferie quafifpirali fe in- vicem excipiunt, quofitut fi quid una elabi fiverit, idali- cubi altens fifteretur. Solis autem in venis non item arte- rns repenuntur, quod in iis fanguis fanguine e corde ex- plofo vehementer fatis a tergo urgeatur. Neque etiam venan omnes hujufmodi cuftodiis muniuntur, fed ubique ut earum prafidio opus eft collocantur 5 atque igitur in cru- rum & brachiorum venis pracipue ftativa faciunt, per quas fanguisinfernefurfumtrajeaus, facile fuo pondere nifi fep- tis his ubique exceptus retrorfum laberetur. Et denique cum vena jugularis interna apertifiima fit ftnguinis ad Ce- rebrum yia , cuftodia omnium robuftifliro2 tanquam ad arcem aditus communitur, nefanguis reclinato capite facile mmis ipfum cerebrum inundaret. Atque ita demum auxi- Ins hifce omnibus, qu* toto itinere pofita defcripfimus, ianguis non modo fine periculo, fed &, quod maximam m feadmirationem habet, fumma cum celeritate circulatur : Quam concitatiflimam efle conclufit Harvxus, at ipfam ve- locitatis menfuram inveniri folum optavit. Atque iftam & invenit & accurate computavit Lowerus, fcilicet quali- bet hora totani illius molem cordis ventriculos trigcfies pertranfire. Cum enim ventriculi cavitas duas ad minimum uncias contineat, cum qualibet fyftole omnem fanguinem expellat 5 (E3 enim vi coarftari inquit ut fi cono abfciflb digitum lmmiferis, eum ips3 manu vix tu ipfe fortius com- pnmasj cum dcnique qualibet hora duo millia pulfuum ad minimum numerentur, fequitur uncias quatuor mille in- tra hora? fpatium cor pertranfire 5 unde ratione propor- tiomshabitaadtotiusfanguinismolem, qua? raro in homi- ne ad viginti quinque libras accedit, perfpicuum eft totam vicibus triginta cor curfu repetito trajicere.

Se c t. XII. Cum autem machinam noftram divin3 arte confeftam perfecerimus, an vos veftras canales deducetis > Conari pudeat. Qyid enim fi humores, ubi fluere inci-

piunt,

Sect. XII. a Generis bumani ortu^ 8cc.

piunt, meatum fibi efformare pofifcnt, an ergo tam exquifi- tam iftam cordis fabricam cfformare potuiflent? An po- tuere duplicem in eo finum in Animantibus, quae refpirant, extruere, in iis vero qua? non refpirant, unicum? Annon Caulam quandam Intelleftricem dextrum adjunxifle plane videatis, ut inde (anguis in pulmones refpirationis causi devehatur 3 quibus autem nihil neceiTe erat fanguinem e corde in pulmones deferri, iis dextrum ventriculum cum otiofiis foret nullique ufui inferviret, non addidifle ? Quid enim providentias folertiam apcrtius teftatur, quam ope- randi varietas, ut rei ufus poftulaverit ? Potuere per om- nem Cordis fabricationem varias fibrarum feries, tam ex- quifite duftu cochleato intexere? Potuere aut auriculas adeo appofite ad cordis bafin aut valvulas adeo mirabili va- rietate ad ejufdem orificia appofuifle ? Ad quemnam cafum referetis, ut qux dextro ventriculo, ubi fanguis cor ingre- ditur, efformantur valvula?, cx intus patefcant 5 ut quaj ad venam arteriofam, per quam in pulmones defertur, ea: prioribus contrariae foras refpiciant ^ ut mutatsl vice qux finus finiftri orificio adnafcuntur, ubi fanguis in eundem deportatur, rurfum intus aperiantur, utdenique qux fan- guinis e corde in Aortam explofi reditum impediant, cx rurfus contraria* & foras patula? pendeant? Quicquamne Artificis folertiam magis defiderare poflit, quam tam op- portuna rerum tam exiguarum varietas ? Quid deinde, fi fanguis e finiftro Cordis ventriculo in Aortam explofus ca- nales fibi fabricare potuit, quid inquam de vafis pulmona- ribus dicetis, quae diu antequam quidquam per ca tranfire poflit, txtruuntur ? Aut fi dctur canaliculos fibi excavare potuiflc, an idcirco fiftulam fibi circumducere, eamque tam extcrius quam interius tevigare potuerit? Aut fi po- tuit cur venis tunicam fimplicem eamque tenucm & mol- lem\ artcriis autem propius a Corde fitis duplicem, mul- toque craffiorem Sc folidiorem elaboraret ? Potuitne val- vulas paflim intra vcnas ab earum tunicis tam commode abradere? Si quidem illarum Orificiacontraipfumfangui- nis fluxum paterent, fingi potuit (veftra fingcndi liccntia) a venaruna tunicis fanguinis impetu avulfas fuiffe^ ciimve- ro ita fita? fint, ut femper cum fanguinis fluxu confpircnt,

E e ee 3 ut

466 Deumejfe demonflratur Disp.V*

ut nempe fi {iirfum ipfe fluat, furfiim & illae patefcant -? fi deorfum, in eandcm viam quoque refpiciant, nullam aliam caufam habere poflent prsetcr cam, quam fanguinis re- fluxu intercipicndo conferunt, utilitatem. Ifhec autem ulterius exaggerare pudet, eximii enim ifti rcrum omnium ufus quos jam ante in toti machina fingulifque illius par- tibus inveftigavimus, nimium omnes fortun^ & temerita- tis partes prxoccupaverunt. Fafti ergo mirabili Circula- tionis machind fupereft adhuc immenfus Inftrumentorum apparatus qua? fanguini expurgando inftituuntur. Cum enim partes illius puriores in fpiritus animales atque parti- um nutritioncm faceflant, crafliores refiduae vappa fa&a?, ni- li quoque amandentur, purum & perennem fluminis cur- fum craflitie fua confeftim impedirent. De his ergo folum dicite. Quid an nullo confilio vafa emulgentia fecedunt ? An nullo tam opportun^ renes extruuntur? An nullo ca- runculas intus habent ? An nullo furculi emulgentium ca- pillares in eas definunt ? An nullo ejufmodi poris perforan- tur, ut ferum (utpote inutile) effiuat, non effiuat fanguis? Quorfum quaefb urina renibus percolata per liberum & apertum fpatium non depluat, nift Caufa quaedam intelle- drix ureterum fiftulas eo fine comparaflet, ut ferum in ve- ficam deferrcnt ? Potuitne urina guttatim deftillans vefi- cam pendulam tantse capacitatis conficere ? An membrano- fam? An fibris tam vario ritu extru&is contextam ? An fphinftere ad exitum conftri&am? Potuitnedenique veficae fundum, ne in cervicem decidat, urachi beneficio fuf- penfum detinere? Et ne de emun&oriis omnibus, ut ap- pellantur, dicamus, potuitnc in hcpatis parenchymate ejuf- modi meatus adaptare, qui folis particulis biliofis refponde- rent, ut dum eas percolari permittat, a reliquis fepararet, prcefertim cum humor felleus ejuldcm penefit confiftentia» cum fanguineo, ut ftupendam artis fubtilitatem flagitari fe- rant Chymici, quae alterum ab altero fecreverit ? A vobis Philofophorum fordibus folam hanc philofophiam cloaci- nam defideramus, quis enim a Porcis w itS (iopSopy vo- lutantibus ut nobiliorum sedificii partium defcriptionem requireret ?

Sect.

Sect. XIII. 4 Genem hunwii ortu, &c.

467

Sect. XIII. Pera&is tandem Aquilegum rationibus fequitur proxima tibicinum utricularium philofophia, qui fiftulas & tibias fuas fpontaneo aeris inflatu fe fabricare 8c archite&ari docent, imo etiam fine tibicine modulate ca- riere, numcrose fonare, feptenarios fundere, omnefque per- cuflionum modos imitari. Qud enim folertiori ratione phi- lofophantur ifti, qui omnia vocis & refpirationis Inftru- menta folo aere perforari extruique cenfent, adeo ut ne- que lingua ad loquendum fafta fit, neque pulmones ad refpirandum, fed cum forte extiterint, eorum quoque ufus forte extitifle, quemadmodum praeclare pro in- figni fuo ftupore docuit Epicurus & cecinit Lucre- tius.

NecdiffU' orare prius quamlingua crtata cfty Lib.4. Sed potius longe lingus pr£cejjit origo Sermonem, multoque creata Junt prim ames, ^iram fonu* eji auditus, & omnia dcnique membra Ante fuere, ut opinor^ eorum qukm foret ufut^ Haud igitttr poterantutendi crefcere causa.

Quamfabularn de lingua Sclarynge aeute fatis^ Gaflen- do irrifamefle memini. Sic enim ille. c Sunt fitis fecifle phyf. fcft. 3. crati cum dixere nares a fpiritu praetermeante difruptas mc,nb. poft. c fuifle. Verum potuerit fpiritus aliquam partem effringe- ' 2' c# 3* c re, an ideo tamen potuit afpcram arteriam formare, il- c lamque prius pervadere ? Et cum os ipfum fatis patuerit c ad cruptionem fpiritus, nonne elle potius ea caufo de- c buit, qu.t profpexcrit, ut quoniam aliquando os clau- c ditur, aperta? paterent in fubfidium nares, quibus interim c fpiritus induceretur educereturque \ Quod fi cx fol3 fpi- c ritus vehementia fuere difruptae :,cur non difruptus fiiit fur- cfumnafus, potiufquam cum ilI3 deflexione in bafin$ com- c moda aliunde, ut cumindu&ione fpiritus odor in olfaftum 'feratur? Si fecit aliunde fpiritus eruptio hujufcemodi a- cpcrturam^ cur non ita furfum arteriam aperuit, ut epi- c glottidem abduceret, & non ipfam relinqueret, quas op- c pofite adeo immififioni cibi potufque per arteriam obftaret >

Deum ejfe demonjtratur Disp.V.

cSed8clpfa arteria nonne ciim annellis cartilagineis fuit c roborata, idcirco id fuit, ne flaccefceret, & via fpiritus, c cujus eft ad vitam perpetuns itus atque reditus neceffari- c us, ex meatus collapfu intercluderetur > Et cum hi an- c nelli fuere complanati qua parte arteria contingit oefo- c phagum 5 nonne efFe debuit caula, qu# profpiceret ne cannellorum afperitate teneritudo oefophagi, ac alimento c potiflimum prastervadente, laederetur ? Cumque arteria cbronchiisvariisifta diftribuatur perpulmonis fubftantiara, c nonne arguitur debuiffe prius fpiritum per os, narefque c tranfire, pulmoni diffiando, quam e pulmone difflatum caut os aperire aut nares diffringere ? Et quorfum dia- c phragma potius non diffregit, & fub medium potiflimum cqua membranaceumeftdifrupit? Ipfum vero diaphragma c quamobrem e£ fieri contexturJ potuit, nifi quia cum cofta* c pulmonem fepientes,neque difflante illo diduci, neque ef- c flante conduci poflent, ut inanitatem intra corpusaverte- c rent 5 id praeftari per ipfum diaphragma oportuit 5 quod c per diffiationem premens abdomen nullis coftis impeditum c poflit pulmoni cedere 5 & per efflationem cum abdomine 4 repetere locum reli&um. Hxc ha&enus ille, quibus ami- cos fiios plus fatis refutaffe vifus eft, omnino enim refuta- ri, imo quidem irrideri dignos effe non exiftimo, qui fatui- tatem fuam fola impudentid in seftimationem induxerunt. E& enim ftupiditate (e in omnibus expediere, ut nifi impu- dentiflime fe quoque geffiffent, nulla unquam do&orum opinione effe potuiffent. Cum vero tam elato vultu, tam contraftis fuperciliis, tam geftiente animi faftidio dogmata fua orbi obtruferint, e^ folum ratione effecerunt, ne pror- fus inter fiingos & fatuos conculcentur. Qu3 de caus2 Epi- curum, fi quid, prudenter non dicam fed callide cogitare poterat, omnium quse in corpore cernuntur imprimis ocu- los ad ufus fiios faftos negaffe putarem : quippe quod ea fiducia, cum in omni corporis fabridi nihil fit oculorum ftruftura mirabilius, obtinuerit ut de caeteris facilius dif- putetur. Alioqui enim nifi Epicurus, in Philofbphorum cenfum irrepfiflet, quifquamne, qui qu. vis eruditione fu- erit, cum quovis an ipfi oculi videndi causa fa&i fint dif- putare dignaretur. Cum itaque ipfum hominem con-

temptifli-

Sect. XlV. a Generis humani ortu, &cc. 469

temptiffimum jam diu exiftimaverim, in contemptione ha- bere nolo, nedum tanquam gravem adverfarium refu- tare. Quandoquidem vero pr^clara quxdam de pulmo- num ufu & fabrica nuperrime reperta fint, omiffis iftis quae in quovis Anatomico reperiantur5 pauca de novisdi- cam, ut tandem videant Philofophi nihil unquam nifi ad majorem fummi Opificis gloriam in rerum natura inveniri.

Sect. XIV. ACl. Malpighio primum didicimus Pul- monem non parenchyma carneum effe, fed innumerabili- bus veficulis, non aliter quam in apum favis alveoli, con- ftitutum efFe, eo autem ordine fitis, ut a Trachea ad ex- tremam illius membranam aditus ex una in alteram pateat, neque id modo, fed & quemvis pulmofium lobum infinitis lobulis conftare, quorum finguli fud membran^ fepti per totam molem ab ips3 Trachea tanquam furculi a radice nati undique ad extremitatem pertinent, atque adeocum fiftu- lse bronchiales per totam compagem excurrant, & in vefi- culas numerolas definant, aerem non modo intus compor- tant, fed & magnam illius copiam, ut praefto fit ad vita? u- fus ftmper in fe confervant, atque quo promptius fpiritum vitalem fanguini afFundant, vafis omnis generis fanguiferis undique perluuntur. Ut optime Cl. Willifius. c Arteria? Pharm. Rat. c & vense pneumonica* Tracheam ejufque partitiones >£J Part-2- caP- *• c truSbu obfervant, namcujufque horum rami & propagines ap* 7' c e truncis fimiliter oriundi, & huc illuc protenfi, paripaflu c ubique incedunt, ita ut Trachca ejufque rami medium c ufque locum teneant , fupra hanc Vena , & infra Ar- c teria pneumonica ferantur, omnefque sequali & Ibci^ ra- cmificatione diftribuantur, quin & (urculi & propagines c compares, a fingulis emifE, comparibus. fuis ftatim appli- ccantur, inque plexusfeu velut retia mirabilia, e quibus c pulmonum textura fere in totum eft conflata, abeunt. Quibus accedunt tum lymphaedu&us qui aquam fupcrflu- amexportcnt, tum propagines nervea?, qua? fpirituum co- pias fibris mufcularibus per omnes pulmonum tunicas excurrentibus fuppcditent, e quorum vaforum filamen- tis incredibili ad maximos vitae ufus arte inter fe con- textis tota pulmonis compages fabricatur. Quae deni-

Ffff que

Detim effe demonftratur Di sp. V.

que membrana ex ipfis vaforum extreraitatibus mire con- fetta extrinfecus veftitur, ut aerem a fanguine fuperflu- um atque ei velut aggeri impingentem foras refle&at.

Cum autem tam exquifita Artis ratione conftituatur ipfa pulmonum compagcs, fi deinde perquiramus quibus Inftru- mentis refpirationis motus perficiantur, id quoque optirae defcripfit ClarifT. idem Willifius. c Circa hos motus, inquit, cdivini Conditoris mechanicem ad regulas mathematicas c plane adaptatam fatis admirari nonpoflumus} fiquidem cnulI3 alid in re manifeftius i Ggc* ^wjLWTpaV vidcatur. c Quippe cum peftoris tum ampliatio tum coar&atio a cquibufdam mufculis (quorum munus unicum eft con- c trahere) perfici debeat } res ita inftituitur ut coftae, quse 'thoracis, velut parallelogrammi oblongi verfus Cylindrum c incurvati, latera efformant, in figuram modo quadratam, c cum angulis re&is, pro peftoris ampliatione, modo in 4 Rhomboeidem, cum angufis acutis, pro ejufdem con- ctra&ione, ducantur. Quod vero a partium fitu ita mu- c tato fequitur, ut cum latera ab invicem longius abfce- c dunt, finespropiusadducantur, & econtra^ proindeque cfpatii capacitas alterari potius quamaugeri aut diminuifb-

* leat, ne ita circa thoracis cavitatem accidat, per Diaphrag- 'matismotum miro artificio ficcautum eft, ut, dum cofhe

* fuperius pro peftore ampliando verfus quadratam figurana c afcendunr, ne fines interius abbrevientur, Diaphragma, 4 quod finem inferiorem claudit, deorfum verfus Abdomen cextumefcat 5 adeo ut Thorax quoad longitudinem fimul, c ac quoad profunditatem amplietur : dein vice veisa, dum c coftse inf erius ad pedtus coardandum verfus Rhomboeidem fc figuram ducuntur, ne fines ex more Iongius abfcedant, c Diaphragma fuperius afcendit, proinde ut Thoracis ca- c pacitas inter expirandum, etiam quoad utramque diraen- cfionem anguftetur. Imo etiam duftus qui in Larynge an- nulares funt, in pulmonibus loricati exiftunt ; c Iu ut cum fc opus fit du&us iftos contrahi, cartilago infeiior fuperioris ccavitatem fubeat, fimili fere ritu ac in Locuftg tunicae ccrufratae juncturis habet. Adeo quidem divino artificio ecautum eft, ut, cum pulmones dilatantur, Bronchia in 'longitudinem maximam protendantur^ cumque illi con-

f tra-

Sfi c t. XV. a (}emris humani ortu, & c. 47 1

'trahuntur, partibus aliis irrtra alias didu&is fummc abbre- cvientur. Deniqueipfe cellulse veficulares, inquas fiftula? bronchialcs deftnunt, innumerabilibus fibris mufcularibus donantur, ut pro data occafione ipfie fe arftius contra- here atquemajorem acris copiam expirare valcant. Quo mirabili organorum Apparatu ultro finc labore fine vigi- liis perficitur ingens & perennis ifta fpiritus vitalis ex- antlatio. Si vcro quis fingulare cujufque rnukruli arti- ficium mechanicum delinea-ri flagitaverit, CL Willifium & Fallopium confulat, qui accurate fyftema omnium Geo- metricum defcripfcrunt. Mihi autem non licet omnes divini Artificii rationes fus£ explicare, quippe Inftitu- to fatis eft fi folum indicavero. Quod cum fecerim, ne- mo eft, nifi ipfe fe luminibus orbaverit , quo non cla- riflima divini Artificis monumenta ubique intueatur.

Sect. XV. Si tamen omnis hujus machinationis uti- litatem intueri placuerit, eam non minori admiratione af- fefti quam ejufdem artificium intuebimur. Varii enim il- lius ufus ab Anatomicis enumerantur, quanquam omnium rationes ad hunc unum utilitatis fru&um referuntur, quod debitam fimguinis circulationem, qui fo\Z ftat omnis vit*e ratio, tueatur. De qu£ re folerter fic difputavit vir do- ftus, fanguineam molem triplici motu donari. Motu flui- MaL Thrufto- dorum, quod heterogenese illius particute inteftino vario- dc que motu inter fe agitentur : Motu ftuminnm, quod perenni fluxu aliquoverfum feratur : Motu ealidorum, quod una cumfluiditate ei infit agitatio iftacelerior, qu# caloripe- culiaris reperitur : atque hos omnes refpirationis beneficio in fanguine confervari. Cum enim fanguis e corde in pul- mones vibratur, in quibus nulla? funt fibrae, nullus mufcu- lus, ut fuopte Marte qucmvis motum prseftare poffint, pe- nitus ftagnaturum putat nifi in fubfidium refpiratio advo- cetur. Atque igitur mirabili ift£ ratione omnes vaforum extremitates tum Trachea? tum Arterix tum Venas pulmo- naris invicem commifcentur, ut fpiritus vitalis per Tra- cheam ingreflus novam quafi lucem fanguini aftlaret, eum- quc particulis nitrofis in novam fermentationem adaftum maioriimpetu in alterum Cordisfinum impelleret. Quo . . Ffff 2 acce-

Deum ejfe demonfiratur Disp. V.

acccdens atque majorem quam in v\x anguftiis libertatem invenjens fui dilatatione validos illius parietes diftendit, qui fe pendulorum more contrahentes rurfum omnem (an- guinem explodunt. Atque hinc (umma ifta ad vitam re- (pirandi neceffitas, ut quanquam cibo & potu per dies ali- quot carere poffimus, interceptis tamen refpirandi viis ne ad femihorulam quidem vivere valeamus, quod fublata re- fpiratione, momento omnis fanguinis fiftatur motus Sc cir- culatio. Quibus quidem ipfam rei vei itatem fere attigiffe vifuscft, nifi quod cum idem fit in (anguine fluiditatis & caliditatis motus, duplicem potius ipfe motum eflb dicerem, alttrum fermentatieftn, circulatiotis alterum, atque hosfi placet perfpirationis ope confici ftatuamus, non ut fangui- rjem alioqui in pulmonibus ftagnaturum conquaUarct Sc in motum denuo impelleret, ut illi vifum eft, cum fiitis in- ftructi fint ipfi pulmones tum fibris propriis tum thoracis mufculis, quibus quicquid fanguinis in eos vibretur, ex iis validiftime excutiatur : fed ut fpiritus ifte vitalis, quem nunc omnes nitrofum efle confentiuht, in iftis viarum anguftiis minutius fanguinea? maflse admifceatur. Atque magna qui- dem eft ifta qux in pulmonibus fit fanguinis mutatio, cum clariffimis experimentis eum atro colore pulmones intrare, rutilo autem & purpureo imbutum ex illis redire demonftre- tur. Cujus caufam ut aeris nitrofi cum (anguine admix- tionem elfe aiunt, ita e3dem fermentationem vitalem for- tiusexcitari probant, cum multis experti fint nitri & ful- phuris, qualis fanguis habetur, congreflu tum effervefcen- tiam gigni tum colorem coccineum exoriri. Quam rem multi pr^clare traftavere, nemo vero aut folertius aut ubc- riusquam do&iffimusmeus olirn Collega Joanncs Mayow, qui quidem Argumentum integve & ab omni parte trafta- vit, omniaque phxnomena ad id pertinentia nitidisexpe* rimentis illuftravit. At prseter ea quae jam ante diximus, hoc unumquod praeclare expertus eft praeterire nequeo,. quod fontibus iftis frigoris utrinque ad polos fitis^ de qui- bus (uperius di&um eft, magnam lucem arTerat, eorumque curfus vel quidem mechanice explicet. Aerem nempe qui in pulmonibus fpiritu nitrofo exuitur atque adeo efFoetus & ad refpiratioaem inutilis expiratur , elatere fuo fimul 8c

pondere

Sect. XV* IGeneris bumani ortu, &c.

pondcreorbari, atque ita aeris ambientis preffura inlub- limeferri, quo fit tum ut in effoeti locum recens femper hujuspabuli vitalis copia fuppeditetur, tum ut aer iftein altum fublatus nova virtute impra?gnetur. Quippe verfus igneum Elementum, quod ipfum folem effe ait, aicendens, particulis nitro-aereis, quse propius ad folem majori copi2 hofpitantur, imprcgnari neccffeeft, atque eorum acccffu nunc gravior fa&us ad aeris rcgionem maxime frigidam vulgomediam diftam deorfum fertur, ibidemque celentcr refngeratus valderigidus evadit, vimque refilicndi deno- vo contrahit. Sicut ferrum mollius & elatere privatum, igni immiflum cxcandefceret, dein mox aqux frigid* im- merfum, cito refrigefceret , & ita demum rigiditatem vimque refiliendi fiiam denuo recuperaret. Denique cum ad regioncm frigidam pervenerit, non refta deorfum fed oblique verfus polos defertur. Etenim continuus vaporum aerifque afcenfus, qui in regione Meridionali ob calorem ibidem maxime intenfum aerifque rarefa&ionem contingir, reftum illius defcenfum impedit 3 a polisautem eundem ob- lique revertentem verfus meridiem iter tencre, ufquedum ad terram inferiorem pro variis animalium ufibus pervene- rit. Et hxc ratio efle videtur quod ventus feptcntrionalis maxime ficcus frigidufquefit, in quantum fcilicet ldem aerem particulis nitro-aereis, iifque fumme effngefcentibus ficcifque gravidum fecum rapit. Atque dum lta particul* aerea fpiritu nitro-aereo deprivatz in altum tolluntur; ibidemque eodem denuo imprsegnata?, inde ad mferiora revertunt 5 videntur particube aereae tanquam fanguis Ma- crocofmicus perpetuo gyro circulare 5 & vel ipfe Aer, dum fpiritum nitro-aereum inter circulandum haurit, quo* dammodo refpirare. An vera fit in omnibus hypothefis non dicam (quanquam verifimiliorem, fecum & cum re- rum phanomenis magis confentientem vidiffe non memim) nequeutfit, noftra omnino refert^ quippe nobis fatis eft, cum maxima femper fit ad vitae ufum & mcolumitatem fpiri* tus recentis neceflitas, fummi Providenti* folertia provifum effe ut in effoeti longe abeuntis locum recens ultro fubltitu- atur. Atque igitur locum huncpiS praedifti Authons con^ clufione peroremus, <Ut fcilicet mircmurOpificis fumim op- r Fff f 3 timique.

Deurn e/fe demonflratur Disp. V.

c timique Providentiam, cujus fapientiffimo confilio con- 'ftitutum eft, ut aer particulis nitro-acreis, fpirituque vi- ctali privatus, elaterem & pondus fuum fimul amitteret, cqu6idem obvimreliqui aeris elafticam, preffuramque in c lublime feratur, aerque recens in locum effoeti adveniat. c Alioquin enim nulla omnino foret hominum, imo ne anima- 4 lium quidcm focietas : quippe oporterct ut finguli & fepa- cratimvitamdegeremus$ quo, fpiritus nitro-aerei pe- c nus ad vitam liiftinendam fatis amplus cuique fuppeteret 5 '& quidem inter mortales non tam deagris, quam de tra- c&ibus aereis appropriandis, eorumque finibus dividen- c dis lis perpetua foret. Quin & vita uniufcujufque pere- c grinatio qua:dam perenniseflet : in quantum fc. necefle ha- c beremus noftu, & interdiu per orbem terrarum, & loca cde(erta, non tam ad divitias, dapefque exoticas acqui- crendas, quam ad pabulum aereum indagandum, auram- c que popularemevitandam late expatiari. Quanto autem cmelius nobis confuluit Pater Optimus, qui aerem hunc c circumfufum, tanto artificio conftruxit § ut fpiritus ni- ctro-aereus, Elixir, inquam, vitse fumme neceflarium, ad cnos fponte fud ufquequaque accedat, quinimo vel in cipfa noftrum ora, intimaque praecordia ultro fe ingerat.

Se c t. XVI. Fingunt deniquefucco (eminco efferve- fcente particulas fubtiliores furfum exilire, atque earum copiA in capite collc&i liquoris Cryftallini ftagnum five coagulum exoriri, atque ab eodem innumeros nervorum canaliculos fcaturientes undique per totum corpus perti- nere. Cumautem nimium alien^ provinci^ jamdiu verfatus efle videar } cumque plus fatis ptaeclara fint (apientiflima? Providentia? veftigia, quae in fupcrioribus perluftraverim, opera? pretium non exiftimoomnem lyyufpsihv & nervofi ge- mrk apparatum explicare, quem tamenii quis accurate de- fcriptum intueri defideraverit, unum confulat Willifium, qui ut Harvacus Cordis penetrale, ita ipfe Cerebri arcem pnmusfuperavit. Caufae autem mea? me fatis fccifle arbi- trabor, fi paucis, qua? ab eo didici, impudaitiffimam Me- chaiicorum proterviam propulfavero. Age ergo Ccre- brum, ut fpu fingunt, nos quoque fa&um cfle fingaoftis.

An

Sect. XVI. * Generis hmam ortu, 8cc. 47 5

An idcirco in fubftantiaadeo molli & laxa tam concinnae fpi- rituum, etiamfifuiNaturdagiles, cffraenati, vagabundi fu- erint feries & ordines exarari potuillent ? Prxfertimcum Cerebri fubftantia non mcdullofa, fed mollis Sc aquat ad inftar ftuida exiftar, cum in ecdem fpirituum fchcmatifmi primum delineantur. Quifquamne credit corpuf cula bruta & fraenata pofle in materia ditHuente dtverfas fuas tedes occupare, & fua quaque munia tueri? An fingulis \Ym- (teUa partibus fuas provincias partiri potiuflent, ut lola pars illius corticalis ob peculiarem fui ftructuram fit fpin- iuumanimalium officinaj ut in cerebro a iolutn elaboren- tur fpiritus, qui funftionibus fppntaneis * in cerebdfo qui involuntariis famulantur jutindeperenni & aequabili ethuxu in vitaliumfundionum organa ultroneqnc conlcio Ammalt difoenftntur 5 utfpiritus inCertbn reg.one cort.cahpro- creati, indeftatim in medulbrem tanquam pubhcum Em- porium fefe fponte efiundant, tbidemque difttndhs quafi loculiscuiufquefacultatis ufibus impendendi aflerventur x Anfortuito ipforumintra Cerebrummotu Pnantafia?, Me- mori* Appetitus, imo(quoniam& hocarbitrantur Athei) fitperioresaronw facultates archtteaari potuitlent ? An de- niquephilofophari, fapientes efTe, leges ferre, rc(P. ad- miniftrare, dicendi gravitate 8c copii dominari artes, ftu- Z, doftr nas traftare potuiflent ? Novi cquidem en.xos fuifle erecentioribuscompluresplcrafque an.ma: facultates mechanifmo non fortuito fed divin.tus comparato expli- care tamen vix mcliori exitu quam ipfi Mechan.c, qui- bufcum nuncdifputatur, expedierunt. Ipfc quidem VVil- lifius quiquanquamdivinoquodam acumme vigcret, ifto cona u lonee a rerum fubtilitate cecidifle vifus eft ; cum

emmqui ^^^31«^ jft£ rebro hofpitantibus contcfta fint dtfcripfttle fc putet,inftru- menTa iolum non ipfcm caufam pnncpcm at ccutus eft, & o^nouam pnclaris admodum conjectur.s d.xcnt qucm-

Sipferit,cSerorum proiedo Mechan.commmore fe quo- queLpedivit^dcoomnemingennhumamaciemfugit^u-

Deum ejje demonjlratur Di sp . V-

perat divini Artificis folertia. Vim quidem mirabilem quae vigeat, qux fentiat, qu£ intelligat, noftris hifce corpori- bus inefle fentimus } quse vero aut qualis fit, quemadmo- dum operetur,& qui cum corporecommercium habere pof- fit, nunquam intelle&u aflequi (pcremus. Quanquarn hoc aflecutum fuifle & confido & geftio, pofle indubitatis ar- gumentis demonftrare nequaquam aut materialem aut me- chanicam efle, atque fpeciatim in homine, fi quae fit Nu- minis divini Providentia, fore immortalem. Atlocialieni funt ifta. Interim autem Mentem iftam qud fopimus, qua providemus, qu3 nobis confcii fumus, e corpufculis nullo fenfu praeditis, fed temere#atque cafu concurrentibus ef- fe&am f uifle, quis cum Epicuro nifi per jocum imo potius per ludibrium difputaret ?

Deinde efto, potuerunt particulse archite&onicae fe fuum- que domicilium membrand veftire. Nihilne tamen Pro- videntiae efTe putatis quod piaMaterin cerebri plicas ubi- que infinuetur, tum ut innumeris fanguidu&ibus veftitafen- guinem ubique Cerebro & Cerebello in fpiritus animales elaborandum fuppeditet} tum ut Cerebrum invarias offi- cinas & cellulas dirimat, quo fingulae fpirituum diataxes intra proprios cancellos coerceantur,neque ultro citroqueevagan- tes feque alios aliis fufque deque immifcentes omnium facultatum exercitia perturbent ? Nihilne eft, quod per- exiguse & capillares Arteriarum propagines ubiquein to- tius iyvA<fa,Xv compagem infinuentur, qui alimentum fi- mul & mateiiam elaborandam miniftrent ? Nihilne quod iftis ubique obviam fiant fimiles venularum furculi qui quicquid eft fanguinis a fpiritibus fuperfluum exugant ? Nihilne quod glandulse omnibus paflim vafis intertexan- tur, quae fecretis demum fpiritibus laticem fuperfluum excipiant, ut tandem in communes Cerebri cloacascon- vehatur, atque inde extra illius confinia amandetur. Sin vero hifce fpongiis Cerebrum penitus caruiflet , fu- perfluis ferofitatibus, quae ipfius poros & meatulos facile oc- cuparent, prorfus obrueretur, ut in affe&ibus fcotomi<e^ vertiginis, fatuitatis, aliifque conftat, qui plerunque pr# nimia ferofitate eveniunt.

Sect. XVII. A Gemris humani ortu, Scc.

Sect. XVII. Deinde e Cerebri radice nervorum propagines germinare potuerunt. An ergo ta-ni mirabili divaricatione in fingulas corporis regioncs, ut iis ubique opuserit, longe latcque ferpere potuerunt^ ut iis fpiritus animales quaquaverfus in corporis ambitum, ad vita^ mo- tus, fenfus munia deferantur ? An potuere tunicis intra Cranium a pid Matre afcitis, atque extra, longius nempe cxcurfuri, a duraMatre produftis fe veftires quibusfpi- ritus intra nervorum meatulos cocrceantur, ne protinus avolent tenuefque evanefcant in auras ? An potuere trun- cos & ramos fuos in plura quafi fila ab invicem feparare, ne fpiritus hinc inde commeantes alii alios in tranfitu impe- diant, feddumin varias fibrillas divifi exiftunt nervi, quif- quefpirituum traftus peculiarem fibi femitam adipilcatur > An potuere fingulis mufculis pro cujufque ufu & neceflitate ramos aut denfiores aut rariores diftribuere ? Cum enim fa&a fitconcinna, varia, atque utilis ifta mufculorum om- nium ftru&ura, ut fcilicet tot tendines carne ftipentur^ ut re&a omnes per mufculi corpus ducantur 3 ut cujufque ca- put aut Ofli aut Cartilagini alligetur, ut tum adipifcan- tur fitum quo ad omnes locorum varietates fc movere poffint, ante, retro, dextrorfum, finiftrorfum, inferne, fupern^ 5 alii fledant, alii extendant, alii adducant, ahi abducant, alii attollant, alii depriraant, alii denique cir- cumagant, omnem tamen iftum mechanicum apparatum nullius ufus fuifle quis non videt, nifi nervorum propa- gines ab ufque cerebro in fingulos per univerfum corpus mufculos derivari provifum fuiffet ?

Nihilne eft quod nervi Optici in oculorum orbitas de- ferantur, qudd fefe dilatent inque varias fibras diffun- dant quod ex iis varia? tunicas fiant, quod in tunicis va- rii humores, Cryftallinus, Aqueus, Vitreus, in debitutn quifque locum & muncri fuoidoneum reponantur, quod figuram fuis ufibus maxime aptam adipifcantur, quodfci- licet Aquatilibus humor Cryftalhnus fere rotundus fit, Terreftribuslenticularis* qudd Tunica uvea foramen ha- beat, idque humori ■ Cryftallino oppofitum 5 quod mh adeflet, idque eo loci , fpecies intus fufcipi nequirent ■ Gggg quod

Deum ejfe demonfiratur Disp. V.

quod fe pro vifionis commoditate contrahere & dilatare valeat 3 quod retinae fundus tum concavus fuerit, ut radios omnes excipiat, tum pupilld uvea?que foramine amplior, ut radii in pupilli confufi amplius fpatiumna&i fe fecernant, diftinftiquead retinam perveniant. Verum ne reliqua in- numerabilia accumulem, adeo exquifita eft oculorum fa- brica, tam accommodata in iifdem organulorum omnium contextura, ut illos caed caus2 artifque experte nemoni- fi unus Epicurus negare potuiflet, neque quidem ipfe ut dixi negaffet, nifi ut impudentia fe ad caetera muniret.

Nihilne eft qudd.alterum nervorum Par eadem cum conftantid tum utilitate ramos fuos in eafdem regiones dif- fundat^ quod alterum perforata ips^ Calvarid in mufculos facici fuos furculos diffeminet, atque in linguam, palatum, os voa&s (quod quoque mira arte epiglottidi fubfterni- tur) labia, gingivas, aliaque omnia organa alimenti man- ducationi deftinata diftribuat 5 quod alterum ramulum in auricularum cavernulam emittat, qui nifi ita commode per feptum tenue fe explicaret, craffa & immedicabilis furditas induceretur ? Nihilne eft quod nervi recurrentes ab ipsi Aorti quafi de fermonis ufu foliciti, refpiciant, fur- fum refle&ant, ramolque ad voces gubemandas Laryngi inferant? Nihilne eft quod Par vagum furculos fuos cordi, ventriculo, cefophago, aliifque partibus diftribuerit, fine quibus animal e veftigio interiret, cum ligato in cervice H- lius trunco animalia mox expirare comperiatur? Nihilne denique eft quod Par intercojiale ad Hepar , Mefente- rium, Renes, omniaque infimi Ventris vifcera furculosfuos emittat, imo ut denfiffimos furculorum plexus ubique per fecum vifcera difpergat, ut ferofitates a nervofo genere ex- crementitias ad inteftina deferat foris amandandas? Quid autem plura ? Causa tam manifefta plura pudet pigetque. Pudere atqu-e pigere inquam ? Imo quod res tam ridicu- las tandiu refutaverim poenitere & quidem quod refutare cogamur indignari oportere puto. Quis enim ludibrio 8c defpeftu non fa&um effe putaret, cum ifbec omnia qua* diximus, eorumquc ufus demonftrare poftuletur? Aut cum fecerit tantam induftriam causa* tam pcrfpicu3, quae- que dubitationem quamvis ne quidem ferre potuit5 po-

fuiffe.

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XVIL a Generis humanl ortu, &c.

fuifTe, fibi non prorfus naufcarct ? Neque equidem ut caufem adverfariam everterem, tantum in e?.dem laboris &lu&ationis pofui, fed quod ifta occafione dat3 mirabilia Artificii divini monimenta contemplando me oble&are voluiflem.

Quanquam autem jucunda fit ifta, quam haftenusfecuti fuimus, feorfim inftituta Aqu^duduum & Canalium con- templatio, multd tamen majori admiratione rapiet mu- tua omnium cum omnibus commercii necefiitudo. Cum etiamfi magno Artificii apparatu ad fuum quifque munus fabricetur, nifi tamen aliorum minifterio adjutus neque fii- perefle neque quicquam proficere potuiflet. Quippe nifi b Cordein Cerebrumfuppeditetur finguis, neque nutriri ne- que fpiritus procreare poflet. Neque nifi viciflim Cere- brum debitum fpirituum ve&igal cordi impenderet, Cor languinem conficere poflet. Neque alterum fanguinem neque alterum fpiritus, nifi Ventriculus chylum & Pul- mones nitrum fuppeditarent. Neque poftremo ventricu- lus & pulmones, nifi a Corde fanguinem, a Cerebrofpiritus acciperent, fuis provinciis fungi potuiflent. Cum itaque horum cujufque, ut ita dicam, Labyrinthus tara mirabili Artis folertii feorfim extruatur, cumque tam commodi commercii opportunitate omnes invicem devinciantur, quid (proh Deura immortalem ! ) fapientius, quid utilius, quid folertius, quid denique divinius febricari potuif- (et>

Sect. XVIII. Imo inquiunt mirabilia funt ifta?c orn- nia, atqui tamen iftis non minora fine arte, fine confilio, fine ratione quotidie fafta videmus. Quid enim an non Animalia omnia qua? nunc nafcuntur, nullo Parentum ar- tificio, fed folis caufis naturalibus, quae quoqueipfe Artis expertes funt, elaborantur > Cur non igitur ab initio fine quovis Architefto pari ratione procreari poflent ? An verd non vident ifti fe hac difputandi ratione in novas, eafque multo majores difficultates delabi? Quippe & de his qua?- rimus, cum ea, quam fuperius diximus, arte fabricentur 5 parentum autem null3, ciim qui fiant, ipfi nefciant, neque caufarum naturalium ull3, cum nihil ipfie intelligant. Ifta-

Gggg2 rum

£>eum ejje demonfiratur Disp. V.

rum inquam omnium commoditatum, quas attulirrms, & quae in quovis Animali recens nato reperiuntur, caufam ar- chiteftricem quaerimus. Qiise nulla alia effe poteft quam divinus idem Artifex, qui ut initio omnia aniraalium ge- nera mirabili arte archite&atus eft, ita ad cujufque generis confervationem, iis facultatem non modo mirabilem, fed & prodigiofimillimamdedit, utfui fimile in fuoquodquc genere procrearent.

At pr^ter novum hoc fobolis propaganda?, ut ita dicam miraculum, in priores de Canalium fabricatione difficulta- tes incurrunt, cum in cujufque animalis ortu compertum fit vafa pleraque, priufquam quicquam per ea tranfiverit, efFormari 5 fic, ne quid dc ore, de oefophago, de ventricu- lo, de inteftinis dicam, Afpera Arteria, Nares,Pulmones, omniaque refpirationis inftrumenta, priufquam quicquam fpirijus viam per ea fibi fecerit, extruuntur. Imo&ipfa vafa feminalia aliquot annis antequam quicquam liquoris feminalis per ea tranfiverit in (uos ufus comparantur. At- que hinc in novum divinse Providentia? argumentum inci- dimus, qua? non minus in animalium propagatione quam primS eorundem procreatione artificiofa videtur. Si enim inftrumentorum omnium quae ad iftum ufum deftinantur, apparatum perfpexerimus, non minori, imo multo majori artificii ratione fabrefaftum fuifle comperiemus. Confide- rate igitur (*& quantum per modeftiam liceat confideremus) primum vafa quae ad femenconficiendum comparantur 5 Ve- nas, Arterias, earumque innumerabiles anaftomofts 3 plex- utn pAmpiniformem^ quiex iis in varios hinc mde cincinnos crifpatis & convolutis efformatur, ut per eos fonguis tan- quam ferpentinos canaliculos elaboretur. Epydidymedes, Teftes, Vafa deferentia, Paraftatas, Proftatas, Veficulas, quae omnia incredibili artis folertii ad fuos quseque ufus fa- bricantur. Confiderate fexuum in quoque animalium ge- nere diftincfronem atque membrorum genitalium in omni genere accommodationem^ut fi in genere quovis unius fexus partespeculiari modo efformentur, iis alterius partes ac- commodentur. Ut fi mafculis non emineat membrum ge- nitale (quod de mufcis, papilionibus, aliifque infeftis per- hibetur) fcemin3 ad femen a mare proliciendum emittitur.

Ut

Sect. XVIII. * Generis hummi ortu^ &c. Ut fexus muliebris pro rei heceffitate aliis partibus, quibus donatur virilis, careat, alias autem, eafque aut eodem modo aut diverfo,utufuspoftulaverit, conftitutas fortiatur. Con- fiderate incredibilem uteri ad naturae ufus fabricationem, ut nunc conftringatur, nunc dilatetur, tum ut quam oppor- tune femen excipiat, eoque excepto fe continuo claudat, tum ut in partu rurfus mirifice ad foetus enixum amplietur. Quam rem tam admirabilem putat Galenus, ut eam mi- rarinospofle, intelligere non pofle dixerit. Ut ejufmodi membranis conftet, qua? quamvis exiguam intus cavitatem obtineant, pro fcetus tamen numero aut magnitudine in immenfam molem facile ampliantur Imo & (contra quam fierifolet)neforte fcetus conatu rumpantur, eofiuntcra£ fiores, quo magis extenduntur. Ut fingulan Providentia? cura pelvis ofle facro & offibus Ilei efformata, mqu3 uterus fitus eft, amplior in fexu muliebri quam virili reperiatur, quo uteri extcnfioni locus detur accommodatior. Quid de univerfo partium apparatu, quae foetus nutritioni deftinan- tur dicam ? Quid de mirabiliumbilicalium ftruttud ? Quid de vafis uteri la&iferis ? Qpid de duplici tunid, Amnio & Chorio, ut in iis Infanti fuus nutrimenti penus repona- tur? Quid de humoribus nutritiis tunid utdque con- tentis? Quid de Placend ? Quid de Acetabulis? Quid de mammis? Quid denique de ipfis mammarum pa- pillis? Qu# tamenomniaadmirabili tum artistum usus ra- tione extruuntur.

Confiderate vehementes ad Venerem m omni Animan- tium genere illecebras , quibus quafi Cupidinis ftimulis afta ad fobolis procreationem folicitantur. Omnes enim prater unum hominem Animalium familia?, rationis feilicet expertes, nunquam de fobole propagandi cogitallent, niii in eam importund libidinis vellicatione incitat^ impelleren- tur Confiderate denique mirabiles feminis virtutes 5 ut tam rat* conftantia operetur, quod enim fortuitum eft, idem varium & inconftans efle neceffe eft^ praefertimubi tanta, quantam efflagitat Animalis fabncatio, cafuwn fencs poftulatur. Ut informis materia fe m Daedaleum corporis tot partibus atque organis inftrudh fyftema elaboraret. Ut tamvariis, fobtilibus, Scinvolutis motibusmoderetur, quot

Gggg3 funt

Dtim ejft demon/lratur Disp.V»

funt, quibus tam innumerabiles venarum arteriarumque meatuli delineantur , tot membroium & mufculorum fi- gurae efformantur, tot vita? & fensus organa adornantur, tam pulchra denique 8c abfoluta totius Corporis ftru&ura fabricatur. Quid pofsitne Caufa bruta ommTque rationis expers tam pneclare omnem artis, omnem rationis folertiam fuperare ? Pofsitne per innumerabiles attionum feries, per- que decies mille millenos cafos ad eundem finem femper pervenire > Quid mirabilius effe potuit quam Parentis fimu- lachrum informi humore tam accurate delineari, authumo- rem ipfum fe plufquam Daedalea arte in animal, ei a quo prodiit, fimillimum elaborare > Cum e3 partium multitu- dine , varietate , form3, ufu, fitu, fymmetria perficere, ut nihil nifi in pejus omnino mutari potuiffet. Stupeat ha>c, ftupeat inquam Intelle&us humanus, nunquam enim fperet omnibus ingenii viribus hanc tam admirabilem Opificis di- vini folertiam fe efle affecuturum. Quod quidem prodi- gii tam plenum atque miraculo tam fimile beato Jujtwo Philofopho & Martyri vifum eft, ut eddem facilitate mor- tuorum Refurre&ionem fieri potuiffe concluferit, cRem c ipfam fecum confideranti quid incredibilius videatur, c quam G in corpore nondum effemus , aliquis diceret e c parv3 quadam humani feminis gutta fieri poffe ut offa, c nervi, carnes ad eam quam videmus effigiem efformata ex- c iftant. Si quis inquam vobis, cum nondum ex talibus corti effetis affeverarct (femen humanum & imaginem c humanam pi&am indicans ) ex eo ipfo femine naturam c hujufmodi fieri poffe, num, priulquam id fa&um effet, ccrederetis? Non equidem opinor quempiam contra haec c dicere aufurum fuifle. Quomodo ergo ab initio fieri non cpotuiffe credidiffetis, ut e tenui gutd tales exifterent, catqui tamen extitiffe videtis^ eodem modo impoflibile c non effe exiftimate ut difloluta atque fominum inftar in c Terram disje&a corpora Dei juflu refurgant. Atque fi rem ferio, perpenfis utrinque circumftantiis, contemple- mur, certe nihilo facilius videbitur Corporis humani fa- bricamex aqua? guttd quam pulveris cumulo efformari. Ut quidem fi quis cadavera penitus dilapfa atque in cineres fo- luta in vitam revocari videret, divind vi fa&um fuiffe non

dubitarct,

Sect. XIX. a Gemrii bumani orftt, &c. dubitaret, ita cum nafci animalia videamus non minori ad- miratione ftupentes divini Opificis cum potentiam tum fo- lertiam veneremur.

Se c T. XIX. Poft hasc autem omnia unum adhuc fu- pereft prsclarum (ut mihi videtur) optimi Numinis argu- mentum, divinus nempe ifte Naturje inftinaus, quo omnia Animantium genera fumma benevolentia & charitate erga prolem concitantur. Qui enim induftria, qua folert.3, lmo qud quidem Providentia foetuum educationi & quafi fa- milis inftitutioni profpiciunt? Quanto artificio avicul* m- dosovisdeponendisextruunt? Qnanta dijigentia ns durn excludantur fcetus, incubant? Quanta feduhtate pulhs ct- bum vidcumqueQuaerunt? quanta denique fortitudine ab omnibus injuriis & periculis tuentur ? Quz tamen omnia nulloconfiho aut deliberatione effic.unt, fed ad ea necef- fitate quadam ftimulantur. Ciim nulla varietate, ut folent, <iui ratione agunt, fed eodem plane modo femper ope- rentur. Sunt quidem qui hujufmodi brutorum omntum, operationes, non ad inftin&us naturales tribuunt fed par- tim ad doloris & voluptatis paffiones, quemadmodum folo libidinis fenfu ad coitum concitantur : parttm ad imi- tationem, quemadmodum volucres nidos ns fim.les ex- truunt, in quibus ipfe fe enutritas fmfie mem.nerunt. Atque equidem fateor multa, qu* vulgo ad .nft.naum prscordiis infculptum referuntur, aliunde provemre po- tuifle; fpeciatim mutua illa Animalium odia, qua> anti- ^rWappehantur, aut abinjuriis prius illatts aut ab ex- emolo & lnftitutione emanare. Sic pullus mtlvum, agnus lunum lepuscanem, Scomne fere animahum genus homt- nem vitare videntur, aut quod parentes ab i.s fug.fie v.de. rint qui quoque prolem ab iifdem timere docuerunt aut ouod ab iis perterrefaaa prioris pencuh memona in fu- eam concitentur. Si enim cum lupo agnus cum cane epus, Sm muvo pullus educetur, tantum M«tjb«ft. giant, ut potius fraterno quodam amore compleaantur. Atque iis Terr* locis, in qu.bus ferarum greges nulhs ho- minum venationibus vcxantur, eas hom.n.s vultum non «a titnere compertum eft, quam in hifce noftns, ub ere

jpeum ejje demonjlratur Disp.V.

bernmis noftrum injvrriis & terroribus confli&antur. Quic- quid autem dc animalium odiis & inimicitiis definiatur, af- fe&us tamcn, quibus in fui confervationem atque fobolis curam concitantur, ipfis eorum naturis propter neceffarioa vitse ufus a fummo Numine imprimuntur. Atque igitur eorum attiones fine duce, fine exemplo, fine doftore per- ficiunt : Qua> fi mechanid qudvis ratione five voluptatis fenfu evocentur, an non admirabile fapientia? opus videa- tur omne animal e^ arte extiuxifle, utquicquid fui, fuique generis confervationi inferviret, id prompte fequi,idque na- tur# neceflitate impellatur ? Atqui pr^eterea longse funt confiliorum feries, ad quas cum animali3 fponte accingan- tur, null3 tamen mechanica ratione nulloque voluptatis fenfu explicari potuiffent. Ita enim fi libidinis ftimulis pro- lis generationi operam dare excitentur 5 quo tamen fenfu oritur tanta in foetibus educandis folicitudo ? Qua volup- tate ad nidulum extruendum impelluntur? Qud ovis tan- diu incubare perfeverent > Quamobrem non fimo egefto perindeaciis incubarent? Unde denique totae, atque fui quafi oblita?, in prolis cunt & educatione occupantur ? Pra-claraeftquasdegrillo-talpisfertur induftria & pruden- tia 5 Ad quemergo fenfum referemus quod glebas tenaci- ores habitaculis fuis extruendis femper eligant ? Ad quem, quod undique anxie & curiose confirment ? Ad quern^ quod foraminulum itui & reditui idoneum perfodiant? Ad quem,intus cuniculum, quo tuto deponantur ova,agant ? Ad quem, antra alia, ad qua* quovis periculo confugiatur, juxta efBciant ? Ad quem, canalem fibi fubterraneum, quo melius ab hoftium incurfu fe tueantur , excavarent ? Ad uem, ut invalefcente frigore nidosin Terram profundius emittant, calefa&o autem rurfum aere, altius ad ufque Terra? fuperficiem attollant? Ita quoque Eruc* cum pri- nium frigus autumnale fentiunt, latibula fibi quaerere mo- nentur. Quo tamen fenfu edodte difcunt reticulum e ra- mulis & foliis teneris adhuc & flexilibus intertexere 5 in quo fe omnes in cumulum conglomeratas a brumali frigore abfcondere&confervarepotuiffent? Ita denique Aranese materiam vifcofam in Inteftinis praegravantem fentientes, eam non aliter quam fieces egerere incitantur. Unde ta-

men

Sect. XIX. k Generis hununi ortu> &cc.

men matcriam iftam tam affabre in fila nere retiaque ex iispertexere didicerunt? Gaffendum dixiffe memini, A- Ph raneam ad texturam promoveri appetitu innato five 3. mufcarum five culicum humorem , tanquam alimentum maxime fibi congruum fugendi, ac proprid confcienti& tum deftitutionis alarum, quibus praedam per aerem vo- lare confpe&am rapiat,tum filorum fuorum vifciditatis, qui- bus per aera tenfis praeda irretiatur. Unde vero nifi folo naturx Inftindtu mufcis aut pulicibus cruorem ineffe eum- que fibi congruum alimentum effe intellexerint ? Imocura quanto fua fibi tela emolumento tbre intellexerint, an inde ftatim texendi artem didicerunt? Atque quidem quan- quam fummo artificio beftiola ifta operetur, fimplici tamen rationc, neque tantd confiliorum & ftratagematum ferie opus fimm aggreditur. Et fi forte difputare poffit, non tamen tam folerter, tam acute, tam prolixe quanr ipfe finxit. Quanta enim rationum & fyllogifmorum feries ! Ego animalculis iftis, qux ubique volitare yideo, fuccum quendam, qui dulce mihi alimentum fit, vehementer in- effe fufpicor. Id ergo ut experiar quid agam ? Mihi enim alas, quibus valeam captare, deeffenovi: Non ergo cir- cumvolitare tentandum eft. Aliud igitur confilium inibo^ Cum enim materiam quandam vifceribus inclufam habue- rim, quid fi egeffero? Et vifcida cum fit, quid fiinfila nere, & e filis retia texere tentavero? In quae inquam fi forteinciderinttemeraria ifta animalcula, iifdem profe&o irretientur. Ne vero prae ftaminum tenuitate erumpant, Egoaliaaliisfubtexendo ita retia ftabiliam, utnulH lu&i, nullo conatu captivi feunquam liberare valuerint. Et cum luftandofeplanedefatigaverint, tunc Egoinabditolatitans exiliam, Sc quicquid captum eft perdam. Quanquam enim alas non habuerim, venenofiim tamen quendam aculeum quo facile confodiam, me habere novi • atque cum ene- cavero experiar an quid ejufmodi humons mveniatur, quem in iis inveniri fufpicor ; & fi invenero, latronum ritu impofterum otiofus vivam, vitamque prcdis & rapinis, ut folentifti, propagabo. Quae quidem rationum fenespro- lixa nimis videtur neque enim Araneae textnnam exercere incipiunt, poftquam ad aetatem virilem, Scquafi dialedhca? r r ^ Hhhh atque

Deum ejje demonftratur Disp. V.

atque rationis ufum adoleverint : fed mtx funt textrices, &a primainfanti3 fila traftare aflhefcunt. Neque quavis ▼arietate, ut folent, quas ab interno animi propofito, o- pera fua moliuntur. Sed omnium opera eodem prorfus modo femper adminiftrantur, atqui igitur a nullo princi- pio nifi inftin&u naturali, qui fixus & itnmutabifis eft, proficifci polfent. Id quodde omnibus ejufinodi a&ioni- bus dicendum eft, nullo voluptatis fenfu, nullo animi con- filio, fed fola neceffuate concitari, de iis pra?fertim, quibus prolis educatione tam fedulo occupantur.

Sunt autem alii5 qui hanc Ingenii folertiam non una cum animalibus natam fuiffe, fed eam infuo quaeque genere parentum exemplo & imitatione didiciffe arbitrantur. At- que fic volucres, cum cujufmodi nidis fe enutritas fuiffe meminerint, alios iis fimiles, in quibus & fcetus fuos de- ponant, fabricare conantur. An non vero mirabile vide- atur filios tam conftanter omnibus & feculis & locis paren- tes imitari, ut nunquam ab eorum veftigiis unus alio ab- erit, nifi profefto Natura? Inftin&u fequi impellantur? At- que iftuc maximum & certifiimum inftinftusindicium & ha- b.tur & haberimeretur, fi fempcr fe eodem ritu ad aftiones fuas accingant. Si enim rebus externis moveantur, cura varia? fint tfte & quovis momento mutabiles, fumma quo- que varietate cieri neceffe eft. Si autem interno anirai con- filio, quid quarfb confiliorum ratione mutabilius eft > Cum itaque e£ conftanti^ ad eafdem aftiones concitantur, nullo certe principio nifi naturse indole, qux omnibus communis eftj cieri poffunt. Prseterea quid fi Parentes imitari ve- lint, an idcirco poffint > nos qui acriori mentis folertid prseftamus, eo artificio nidum, quo quaevis avicula fuum, fabncare nequaquam poffumus : Quod ergo ipfe tam prom- pte conficiant, aliam prater imitationis defiderium caufam efflagitat. Unde denique ipfos parcntes tantum Ingcnii acumen adeptos fuiffe dicemus > An a parentibus? Ergo in quoque genere primum, cum quod imitari pofiit, non habuerit, nullo alio principio concitari potuit, nifi irapul- fu ifto, quem omnium Opifex omnibus indidit, ut quae- dam, quse aut fibi, aut toti familia? utilia funt fequantur, qua?dam quas noxia funt averfentur. Quorfam alioqui u-

num

Sect. XIX. a GenerU humani ortu, 8cc. 487 num animalium genus ovis exclufis incubaret, non incuba- ret alterum ? Quorfum alia omnino negligant, alia alio quodam fomento contegant, alia denique ipfa per fe fove- ant, nifi quod fapientiffimus omnium Conditor iis5 quo- rum femen, poftquam exclufum eft, fe folo ad maturitatem pervenirenon potuit, principium quoddam infeverit, quo femini fovendo ip(a providere incitentur 5 iis vero, quo- rum femen nulla Parentum cura ad maturitatem pervenire potuit, nullum ejufmodi inftinttum inditum e(Te procura- verit. E quibus quid magis perfpicuum effe poffit, quam Providentiam divinam commodos quofdam inftin&us re- rum initio quibufdam animalibus infeviffe, eorumque Ideas a Parente in prolem tranfmitti profpexifle. Cum enim Animula femine contenta quaedam Parentis pars fuerit, par- tefque fingulas gcnitoris partibus analogas habuerit, fit ut prolis cerebrum iifdem habitibus & Ideis imbuatur, quibus Parentum phantafia? imbuuntur ? Sive autem prominentik Ccrebelli orbicularibus nidulentur (quod egregie Claritf. Willifius conjeftatur, cum fcilicet Animalia quo magis in- Anar.Ccrcb. ftindtii polleant, eonaajores prominentias habeant 5 quomi- c-18- nus ei> minoresj five quovis alio loco, mihi fatis cft, quod admirabili ifta Providentia? ratione animalium omnium xter- nitati provifum effe intelligatur.

Hhhh 2

DIS-

Sect.L

DISPUTATIO SEXTA.

Contra Scepticorum & Academicorum T>ifci^ plinam, potifimum QceronU de Quajlioni* bm Academicu Libros, <&* Cartejii Me~ ditationes Metaphjficas difputatur.

Sect I IkaJiaaMMAtn verd tametli omnibus, quos conditionis fuae non jnidet, neque quod humanum eft a fe alienum putant, optimam in omni rerum , Natura Numinis Providentiam fa- tis huc ufque demonftraverimus j nafcitur tamen omnife- culo fuperbum, procax, & faftidiofum hominum genus, quinificoeleftioremquandam fcientis rationem, quamcae- feriftirpe humana procreati, fe confecutos fuiffe jaftent omnem fumma cum petulantia afpernantur. Hiergo nihil probant, omnia reprehendunt, fcientias male fundatas 8c i novis initiisinchoandas effe ubique clamant. Atque adeo antequam veritatis quicquam comperire quis fperaverit, prxiudicia omnia exuenda, five quicqmd ab ahis didicit, dedifcendum efle monent, nihilque provehendum, nilino- vaprincipia, eaque a fe inventa accipiamus. Hacinquam infolentiafua laudant omnes, quicunque ea lunt ambmone inflati ut ipft mortalium foli fapuifle videantur. Adeo utquanquam novinihil ipfi reperire poffint, omniatamen fuplriorum omnium, iis folum obtreaand, causa repre- hendere conentur. Cuiufmodi fedmofos ex ant.quitate improbos omnes fuifie diximus Inter recentiores autem alius nemo maiori aut fui fiducia aut ahorum applaufu 1 quan, Carte(!*s (nxrnc emmHobbw», qut alios omnes faftidio yi- cit, Philofophorum cenfu vix nuroerandum efie ducoj om- nium fcientiarum inventionein fibi arripuiffe viffis dt

^.po Contra Scepticos <£r Jcademicos Disp. VI.

Quippe cum fummo ingenii acuraine pra?ftiterir, & nova quaedam in Geometria invenerit, conti-nuo applaufu, quera inde tulit, adeo elatus fuit, ut fcientiarum fines provehere non fatis gloria? cogitaret, nifi 8c novaomnium fundamen- ta jaceret. Quid autem in Phyfcis pra?ftitit antea diximus, quid in Metaphyficis nunc dicere ingredim»ur. Quicquid ita- que (uperius demonftrafle nos putamus, ridet & ludibrio habet vir acutus. Solem (inquit ) & Lunam, & ca?tera om- nia vos Philofophorum vulgus intueri putatis. Prseclare fane ! Quafi infanire aut fomniare non poflitis. Nulla eft Terra, nulius Sol, nullum Coelum, oculos non habetis, neque caput, neque manus, neque corpus, dormientium fomnia funt ifta omnia, aut dementium deliria. Dicis te corpus habere. An vero amentes non fint, qui fe totos Cucurbitas vel ex vitro conflatos non minori conftanthi affeverarunt ? Dicis te hic eiTe, huic foco aftidere, hye- mali toga indutum efle, chartam iftam manibus contre- ftare. An autem ifta omnia fepe in fomniis te tibi per- fuafiffe non mcminifti ? Denique duo & tr:a fimul jundht quinque eflfe putas, & quadratum neque plura neque pauciora latera quam quatuor habere. Qui vero a Deo, cum ipfe orrnia poflir, not ita te fhdhim effe fcias, ut in omnibus, quas pcrfc&iflime te fcire arbitraris, fallare? De omnibus itaque qu# olim vera efie credidimus, non levhate indu&os, fed validis rationibus coaftos (inquit) dubitare> & ab iifdem non minus quam ab aperte fa]- fis, fi quid certi velimus invenire, aflenfionem cohibereo- portet. Suffbflis autem omnibus fcientia? prifca? fundamen- tis, en quemadmodum nova ipfe jecit,praTertim cum ea pol- liceatur, quibus tales extruantur demonftrationcs, ut non viam humano ingenio paterc^ per quam meliores in~ veniri unquam pojfint. Quanquam igitur quicquam omni- no extra me efle nefciam, me tamen ipfum, eo quod an fim, dubitare poflim, effe novi. Cum autem Ideas quaf- dam, quibus res alias animadverto, five extra me exiftant fivenon, in me quoque efle intellexerim, qua? ut unde naf- cantur perfpicue intelligam, folam earum perfedtionem in- veftigando judicare oportet. Quatenus cnim Idc£ ifte cogitandi modi fum, nulla inquit inter ipfas inxqualitas

reperi-

Sect. L & Cartefii ftfedit. Metapbyficw. reperitur 5 fed quatenus una rem unam, alia aliam re- pr^efentat, alias aliis perfe&ione antecellunt. ^ Ita qua? Snb- jlantias exhibent, plus rcalitatis objeffiva, quam quae modos tantum five accidentia 5 & quae fummum Deum, quiipfe tn- finitus fit, quam qu* res faftas & finitas in fe continere novi. Cum igitur lumine naturali omnes novimus tantundem per- fe&ionisin causd efficiente cffe deberc, quantum in ejufdem effe&u reperitur, ergo cum in omni Idca fit rcalitas objccli- va% caufam, qua? eam genuit, tantundem quoque rcalitatk formalis in (e habere necefle cft. Qiiapropter fi realitas oh- jecliva alicujus ex meis Ideis tanta fit, ut certus fim eandem nec formahtcr ncc cminenter in me effe, necproinde me il- lius caufam effe potuiffe, plane fequitur non modo me, fed quid aliud, quod iftius Ide* caufa fit, etiam exiftere. QuLinquit,difputandi ratione Deum inMundo majori per- fpicuitate quam Solem in Coelo efife demonftratur. Solem enim, cum fortenon luceat, lucere fomnio autdelino aut denique Deo illufi cogitare poffumus, nequaquam vero, nifiipferevera fuerit, Deum effe, cum tanta fit ldc£ fu* perfeftio, ut nulla caus3, eam nifi ipfe effecerit, effici po- tuiffet.

Sect. II. Cum autem Cartejius rationes fuas aliis om- nibus antetuliffe non fatis putaverit, nifi omnem lpforum fenfuum fidem, communem hominum rationem, atque ta- cultatum noftrarumomniumintegritatemauferret, ea quo- que omnia tueamur necefle eft. Si enim de lllorum fide & integritate dubitetur, deomni fcientiae certitudine defpe- randum erit 5 cum unica fint inftrumenta, quibus quippi- am aut percipiamus aut dijudicemus. Ut quidem fi lis or- bemur, lux Soli eripiatur, & xtcvnx tenebrx omni rerum Naturi obducantur. Quanquam vero fuas de iis dubi- tandi rationes magna animi elatione attulerit, deiistamen multotumacrius tum uberius veteres, prcfertim fyrhonn UAcademici difputaverunt. Cum itaque eorum difciplma omnem de re quSque certitudinem, potiliimum delummi Numinis Providentia, de boni mahque legibus, atque de aliis omnibus, quibus totius vita> ratio gubernatiw, fun- ditus eripiat, caufam, quam fufcepi, eamquoque utretel-

49 1

Diog. Lacrt. 19.

Contra Scepticos <y Acakmxcos Di sp . VI.

lam, vehementer poftulare puto; Si enim dubia & incerta fint omnia, ruit omnis virtutis ftabilitas & conftantia. Cum in ifta animi flu&uatione nemo Officii fui inftitutum fatis comprehenfum, quod fatis fidenter fequatur, habere pof- fit. Unde primum Pyrrhonis Effatum fuiffe traditur, ni- hil, neque pulchrum, neque turpe, neque juftum, neque injuftumefle, fedfolalege& confiietudine homines omnia agere. Ne itaque funditus intereat fides, pietas, & ju* ftitia, & quidquid in viti human^ aut utile, aut laude dig- num fit, tollenda quoque eft ifta difciplina, quae omnem veri & falfi, boni & mali notitiam palam & aperte tollit. Qu4 inquam non modo oranis Religionis fan&itas fluftuat, cum Deus fit an non fit prorfus in incerto relinquatur 5 Sed & aliorum omnium incertitudo ei vitio vertitur, cum fi incerta & tenebris involuta fint, talia tamen funt, qualia, fiquicquam omnino fecerit, ipfe fecit. ghtider- ^xfl Ae.1.2. g0 ad nos ) ("inquit Cicero^ mtmnofira culpa ejl * Natu- ram accufa^ qu<£ in profundo veritatem, ut ait Democritus, penitus abjlruferit. Ut demum tota Scepticorum de rerum obfcuritate reprehenfio divinum Imperium aut ftultitiae aut malevolentiae accufet.

Ad hos autem cum accefferim, hominibus furiofis & mente captis Adverfarium me fiftere plane puduit. Quis enim infanire dubitaret, cum homines, nullum in rerum Natura motum effe, quanquam interim ipfi obambularent-, imo cum magno audientium numero fe ftipatos viderent, nequefe qui loquuntur neque eosqui audiunt, quicquam effe fumm^ gravitate difputantes audiret. Cujufmodi ar- gumentis imprimis verfari vifiis eft Leontinus Gorgias, at de illius difciplinae vanitate fuperius diximus, atque quem- admodum per omnes Philofophorum fe&as pervafit, ex- pofuimus. Ut verorem nunc paulo altius atqueabipfo initio repetamus, Primus Diale&icae Inventor veterumom- cium confenhi Zeno Eleates habetur, atque eam, non ut in veritatis inventione fe ad juvaret, fed ut acutius cavillari poffit, adhibebat, propterea <m%vT\v Artem litigan-

di appellavit, qu2 nimirum de omni re in utramque par- tem dicendi facultatem docere profitebatur, atque adeo primus omnem motum (ola difputandi fubtilitate (uftuliffe

perhi-

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. II. & Cartefii Medit. MetaphyficM. perhibetur. Hunc autem cum Democriti coztaneus fuerit, Protagorat audivit, atque ut Democritum in Phyficis, ita in Diale&icis Zenonem fecutus eft, qui ergo ipfe de eadem arte dvnlyytuv libros fcripfit, quibus in omni re raticmes paris momenti oppofitas effe docuit. Atque ad hujus dif- ciplinse normam exordium illud libri fui, de dik neque ut fint neque ut non Jint habeo dicere, diftum videtur, fic enim de omni re dicere profitebatur. Quam artem cives fuos magno pretio docebat, adeo ut eum plures pecunias cumu- lafle Plato narraverit, quam aut ipfe Phydias aut decem alii fculptores. Neque dubito quin hujufmodi Eriftiris fophifmatk, quibus verborum induftria ( ut inquit CelliusJ caufainfirmior fierct fortior, contra Deosin compitis cum Bajulis, in roftris cum Philofophis difputavent. Hunc fe- cutus eft Euclides Megarenfts, qui primus contentioforum fe- ftaminftituit* illum Eubulides, qui lpfam artem multorum fophifmatum inventione admodum locupletavit. Cui Di- idoruste Stilpon accefferunt, qui quoque eandem quam Protagoras impietatem docere palam profeffi funt, quemad- modum & Cyrenaici eundem in utriufque ratione feque- bantur. Atque adeo impietatis difciplina 8c Ars Eriftica, fe mutuo non modo foverunt verum etiam genuerunt, fic enim e Democriti Schola profeftus eft Pyrrho, e Pyrrho- nis Epicurus. Imo denique ifta litigandi ars non modo impias difciplinas verum etiam faniores invafit, atque prc- fertim Academicam, qui tandem non minorem quam ipli Pyrrhonii dubitationem induxerunt, donec vix quicquam aliud profiterentur, quam ut communes hominum fenfus omnemque rerum certitudinem fola difputandi fubtilitate eriperent. Atque quo quis majorem d-^n^X^w invehere profitebatur , idem eo majori autoritate St difcipulorum numero florebat. Quanta autem gloria fuerit Ciceronk «etate recens Academia, ab ipfo, quem quoque ad fearri- puit Schote Autoritas, accepimus. Quanquam caeteris extindis diutiffime fuperfuit Pyrrhonis Schola, ipfe enim SextusEmpyricus, qui ei diu praefoit, Plutarchi Nepos & familiaris, M.Antonini amicusfuit, atque Saturnwus ille Cytheneus, qui ei fucceffit, Philofophorum (qui fedam fecutifunt") poftremus eft, dequo mentionem fecit Laer-

I i i i tius.

Contra Scepticos <2r Academicos Disp. VI.

tius Et quanquam denique fuos reprehenfores & inimi- cos Sedtealiseomnes habuerunt, hxc tamen, faltem quan- tum ipfe novi, adverfarium habuit neminem. Ne ergo cum rem planfe confeftam putaflem, operam horum levitate il- lufus perdidifle videar, iftorum quoque difciphnam labe- faftari necefle conclufi. Quod cum primum meditatus fu- iflem, ipfum Empyrjcnm, qui nimirum uberrimam totius difciplinx rationem tradidit, ut 6c fuperius haerefium alia- rum principes, redarguere in animo habebam. At quam pueriliter locum de Diis traftavit, jam ante dixi, neque profefto in c^teris adverfus Mathematicos, ut vocat, li- bris femelius expediifle,finoftraintcreffet,diccrepotuiflem. Cum vero qu* adverfus Grammaticos difputavit, an quae fit iftiufmodi difciplina, quot habeat partes, an fyllabam, an nomen, an orthographiam, an Critices Canonas nte deh- niverint, ad nos nihil pertinere novimus. Qu« ltem adver- fusRhetorcs5Geometras, Arithmeticos, Aftrologos, Mufi- cos elTe prorfus alicna. Cum denique quai fequuntur om- nia, aut Phyfica, autMoralia, aut Dialedica cfle mtcllexi,. Phyfica autemomnia,qua> noftrA interefle poffunt (quid e- nim refert an Motum an Locum an Tempus refte definive* rint)in locum de Diis devoluta vidi, fic&Moralia, anfci- licet Naturd fit Bonum & Malum : Dialeftica denique ea- dcsi fuiffe omnia, qua? in wmTnmw libris de Criterio, de Signo, de Demonftratione, atque ejufmodi alns complexus eft. Nihil ergo quod quicquam mihi negotii facefferet, nifi ut ipfos aggrederer fupereffe vidi. Cum vero ad hos acceflerim, in quibus omnes liro^ locos uberrime expo- fuit, nugis tam puerilibus refertos mveni, ut profefto re- fellere pudcret. Quid ergo agerem? Si perutus mitterc ftatuiflem, impiis omnibus apertam perfugii viam me re- liquiflevidi, femper enim ultimum impietati fuae afylum in unlScepfi qir^fiverunt. Si tamen onus iftuc fulhnere vellem, me mihi in labore tam otiofo 8c inutih non fatif- fa&urumnovi, atquc igiturtumne demanibus opus imper- fedrum ponerem, tum nc mihi ipfe naufearem, unum Ci- ceronem, quemad fuaspartes attraxiffc diximus, quafiiu prclrum evocare ftatui, ut fi illius impetum, non modo fuftinere fed & arcere poffinv nemo certe, quinon ipfe

quoque

Sect. III. <? Cartefii Medit. Ifetaphyficas.

quoquc infaniat, pugnara cum aliis quibufcunquc commit-

tendam putabit.

Sect. tit Ciim autem pauca ante defe dixerit, non oftentatione, non ftudio certandi, non pertinaci£, fed fo- lum ut a temeritatis turpitudine fibi caveret, ad hanc po- tiffimum difciplinam fe applicavifle, pauca ergo & ipfe di- cam. Quanquam igitur ei Integritate fuifle puto, ut ex animo haec dixifle non dubitem, atqueferio cgitfe, cum per Jovem Deofqae Penates ardere fe ftudio veri juraret, ta- men cum maxima quaeque Ingenia fint ad nullum quani Levitatis morbum procliviora , cum deinde fi quem inya- ferit ifte morbus, ea fit illius fafcinatio, ut omnc de fe ip- fisjudiciumtollats cum denique aperta nimis hujus animi infirmitatis indicia Vir magnus dederit, veniam quoque dct, fi in eam incaute & infcienter eum lncidifle dixero. Qua enim alia ratione adduci potuit, ut contra fenfuum fidem difputaret, contra vita^ communis ufum, contra ea ipfa, quse ipfe oculis videret, manibus contreftaret, cujuf- que fensus tcftimonio certum ckperfpicuum efle intellige- ret. Ea enim eft difciplinae ratio quam fecutus eft, ut ipfos fenfus communi hominum generi eripiat, ut ca>te> rorum omnia infolenter faftidiat, ut fapientiffimos quof- quelaceflat, ut denique ne quid Sapientiae ahis tnbuat, h- bi omnem detrahat, feu ut iisomnibus caecitatem lnducat, fuos fibi oculos eruere non recufet. Qux profedto tan- ta eft Animi imbecillitas, ut non tam levitas quam furor & dementia dici mereatur. At imprimis, inquit, atementate cavendum eft , qua nihil fapientis gravitate disjunftius. Iftuc quidem quantum volet. At cur non etiam a Per- tinacia ? Iftaec enim multo minus fapientem decet. Quippc an non turpius fit omnem aflenfum in perfpicuis cohibe- re quamfemel in omni viti lapfum fuiffe? Atqui ta- men iftec una eft hujus difciplin* fapientia, nunquam af- fentire ne forte aliquando opinere aut fallare: qui qui- demnefcio an quid fit ftulti pervicaciae fimihus aut fapi- entisgravitate alienius: Integram autem judicandi poteita- tem tueri vellet. Ita profedto fi omne Judicmm tollerc fitilliusintegritatem tueri. Deinde verum fine contenti- 6 I i i i 2 one

Contra Scepticos & Academicos Di sp. VI. oneinvenirevellet. Id quoque, fi optima fit illiusinve- nienda? ratio, omnibus viribus nullam omnino effe verita- tem pugnare. Neque enim Philofophorum ulli quid fit verum ea contentione, eique pervicacia conquirunt, qu3 vos verum nihil effe contenditis. Cum igitur ea fuerit Academicorum pervicacia, Ciceronem ifti difciplina? ad- h^fiffe me quidem diu & magnopere doluiffe fateor, cum eorum levitate vir pofthominum memoriam maximus divi- ni fui ingenii vim & pondus, miferum ! debilitaverit. Ut profefto alia difputandi ratione caufas forenfes, alii locos ex philofophiS trafraviffc videatur. Iftis quam clare res obfcurasaperuit? Quam egregie frau^es vafras potentes optime compofitas detexit? Quam mirifice non magis di- cendi copia, quam ipsa rerum perfpicuitate Judicum, Au- dientium, omnium, etiam & Adverfariorum animos devi- cit, quod argumenta omnia in ifto ufu forenfi iui femper ratione traftavit. Idem tamen cum graviores e Philofo- phu locos explicarevellet, quod Gracos & potiffimum A- cademicos difputandi ratione fequi voluit, quam argutis lophifmatis omnesfuas vires ipfe (eelufiffe fepe putavit > Atquene omniafequar, in hoc uno de Deorum natud lo- co, cum optimam in omni rerum natura Numinis Provi- dentiam acumine fe digno demonftraflet, ne tamen Acade- mici perfonam deponeret, Deum immortalem ! quam levi- bus captionibus omne graviflima? difputationis pondus ele- vare enixus eft. Atque igitur fepius mecum optaviffe fa- teor, ut tam ab Academi3, potifiimum nov3 & mcdi3, quam a reliquis Gracia? fa&ionibus integram fuam judicandi po- teftatem confervaffet. Etcum Arcefilam aut Carneadem fit iecutus, aut quidem ipfum Platonem (quanquam vir fum- mi Ingenn fucnt, & qu2 nihil inter homines pr*ftabilius reperitur, integerrima? MentisJ) proprii ingenii indolem & impetum fecutus fuiflet. Qaod fi feciflet, quam ftabilem, quam divinam, quam coeleftem Philofophiam nobis reli- quiffet. Quaeftionibus autem Academicis Academia? virus omne, quanquam & aliis idem quoque venenum nimium refperfit, extraxiffe vifus eft. C^teris enim dubitandi rationes hic illic difciplina?, quam traftabat, infudit, his autem tenebras & obfcuritatem rebus omnibus obduxit.

Cum

S e c t. I V. e> Cartefii Medit. Metaphyficas.

Cum itaque Ingenii magnitudine, doftrinse copia, dicen- di facultate ita longe excelluerit} cum caufam hanc fpe- ciatim omni Ingenii vi & acumine egerit, ut nihil eorum quas proift^dici folentaut poflunt, prseterierit 5 cum de- nique graviora omnia ad caufem pertinentia omni fermo- nis ubertateamplificaverit} fido&a ifta fcepticorum igno- rantia (quo enim alio nomine difciplinam, quse nihil (cire docet, appellarcm) defendi poflet, ab ifto defenfa fuifTet. Ea autem eft ipfius Argumenti ftultitia & levitas, ut tan- tilngenii vim 8cpondusne quidem ferre potuerit, ipfum- que tum Oratorum tumPhilofophorum Principem, fi pro ea vellet dicere, captiofum nec non fallax plerunque di- cendi genus & nonnunquam puerile fequi coegerit. In hac igitur caufd non defiderantur magni ifti viri, Horten- fius% CraJJus, Antonius? quiillius impetum (quod tamen ra- ro fecerunt) jun&is viribus repellerent. Ipfe enim etiam in Mc mea mediocritate ingenii facile nulloque mei pericu- lo profligare non diffidam.

Sect. IV. Age ergo, quicquamne certo fciri poffit, necne? NonpofTeais. Quamobrem? Quod nihil tam ve- rum apparere poteft, quin idem falfum effe poflit. Nihil ergofixum, ftabile, & ratum efleputasnifi ab omnierrore tuti fimus etiamfi nos in eum voluntaria ofcitantid & teme- ritate pracipitemus? Nequaquam, inquies, fed cum om- nem induftriam adhibuerimus, nullum Vifum tam certo ve- rum efle poteft, quin idem, quoad intelligimus, falfum efc fe poffit. Quid ita ? Quod mens humana nihil ea certitu- dine verum efle fcire poteft, ut falfum effe non pofle lciat, quod fi nefciat, inquis, non poteft nifi temere & praecipi- tanter cuiquam affentire. Capio. Neminem igitur quic- quam certo fcire concefleris, nifi qui fe falli & errarenon pofle ipfe fciat. Refte inquies, ipfam Academiae A^^attigifti, id enim ft nefciat, qui certofcire poteft, cum falfum efle poffit. Imo fane iftuc eft, de quo per to- tam difputationem quafi altior fa&us ipfique pedis pollici infiftens ubique gloi iaris, nihil nos fentire, nihil percipere nihil intelligere, quod quin fenfus, quin mens, quin ratio falli poffint non certo intelligamus. Cedo igttur, an non

Iiii 3 te

CmttA Scepticos <& Acaiemtcos Disp. VI.

telufifleintelligis? Anenim per Jovem & Deos Penates ipfe jurare non pcffis, ifta dum difputaveris, Solem luce- re te in Hortenfii villa una cum Catulo & Lucullo fuiffe, atque omnes fimul in xifto confedifle ? Quanquam enim falli poffis, tamenin iftis non falli certo & indubitato nofti. Bon£ itaque fide agas, an non fatis percepta, comprehen- fi, & cognita ifta habeas, ut fine omni temeritatis culpl, aut lapsus periculo iis adentire poffis ? Tibine perfuadere potes probabile duntaxat effe, tein Hortenfii v\l\k cum L«- cnllo difputare, adeo ut dicere non audeas ita revera rem efle, an folummodo ita tibi videri ? Nolles quenquam te tam fatuum tam mfanum, tam in difputando pervicacemar- bitrari, ut ferio ubi fis autquid agas, nunquam te noffe di- cas. Captiosa tamen hlc certitudinis definitione fublat3, ni- hil elegans nihil acutum, imo denique nihil callidumindif- putationem affertis, hic enim una rixlveftram omnemfub- tilitatem exercetis, percipi nihil pofle, quod poffint multa aliter quam funt videri effe, atque igitur nullum in omni vita affenfum adhiberi, quod fieri poffit ut falfo affentia- mus 5 adeo ut cuique dubitandum fit an ipfe vivat, ubi fit, quid agat, quocum colloquatur, aliaque vitse commu- nis omnia, de quibus fi quis femper dubitare fe femel dix- erit, fe fatis ridiculum prebuit, ut ulteriori nulll mfiCjm- ci ifta difputatione urgeri mereatur : Ifte enim cum Gorgi- as multofudore fe nihil effe difputaflet, mox Sophifi* cre- bris i&ibus fuftem impegit, non eft amice, exclamans, quod conquerare, nequeenim ipfe ferio, neque tu vapulas, quip- penihil fumus. Quid ais? fentifne teefle? an nondum? Perge bacule, difputa, refelle, argumenta quam poteris graviffima urge, neque difputare define, donec virum acu- tum non modofe hominem, fed & prorfiis ftultum fentire feceris. Tametfi autem fingularis hxc Gorg/a ftultitia vi- deatur, eadem tamen Academici & Sceptici omnesftupiditate verfantur, cum in rebus omnibus nullo fafto difcrimine du- bitationem five affenfus retentionem femper tu^ndam effe doceant, quod cum iftis maxime in vitd perfpicuis feorfim accommodetur, non minus impudens quam ipfius Gorgia Inftitutum videbitur. At fi eo diffidentiae aut potius per- tinacia? fueris prove&us, ut interroganti quo fis loco refpon-

dere

5 e c T. I V. O Cartefii Medit. Metaphyficas.

dere tc non poffe fimules (Terio enim nequis) an tamen non longfc verifimilius, te, dum ifta difputaveras, Hortenfu \\\\i quam Rom<e zut Puteolk fuifle putas? Quod fi putes,

6 veftram omnem & Scepticorum proterviam uno verbo funditus evertifti. Cum horum primum fit Effatum «mrtt %gyy ?&yv ?W dik^elcBzcf, Omni orationi orationem <eqtialk ponderis adverfari : veftrum autem (tua enim ipfius verba agnofcej in eadem re paria contrariis in partibm momenta rationum inveniri. E quibus quid fequitur nifi omnem pro- babUitatem non minus quam comprehenftonem aut certitudi- nem e vitd tolli ? Si enim in omni re paria fint ab utnlque parte rationum momenta, nihil magis probabile ab una quamabalted fapiens, quod confequatur, habere poteft. At finonfint paria utrinque, plane vides primum difcipli- nx veftra? effatum everfum e(Ie. Propterea cum LhchUo omnis vita? everfionem objicienti refpondere velis, ratio- nem vit* non comprehcnfa fed vero fimilia fequendo gu- bernari, conftantiam plane defidero, cum prius in omni re paria rationum momenta in contrariis partibus effe ve- litis^ quod fi detur, an non videtis ipfi nullum probabile reli&um manere, aut fi quicquam quod fequamini vos invenire putetis, an non a tota difciplinS defcitum efle vi- detis > Quid enim fi omnem affenfum fuftineri, fi in omnibus indiferentiam retinendam effe, fi dere qudvis mterrogatos nihil in utramque partem refpondere poffe feno & conftan- ter dicatis, qui quxfo quSvis animi conftanti3 m vita? afti- onibus fapientiam & certamvivendi rationem inducerepof- fitis? Si enim fit qusevis certa vivendi ratio, cur abea a£ fenfum, quem ab omnibus fuftinendum effe docetis, fufti- neamus? & fi viciffimab omnibus fit affenfus fuftinendus, cur cuivis vit«e rationi affentiamur>

Quo qu^dem praefidio Scepticipoft Pjrrhonem omnesab omni reprehenfione fefatis tireri putant, quod inter aftio- nes vitse fc veritatis contcmplationem femper diftinxermt. Et prudenter fane, & enim ad principtorum normam vitae rationem gubernarent; eos omnes nemo, nifi qui & ipfe infaniat, prorfus infanire dubitaret. Cum enim nulla ien- fibus fit certa fides, cum in iis qu* videmus certi nihil m utramque partem . refpondcrc poffimus, unde qusfo qms

Contra Scepticos Academkos Di sp . VI.

confiliacapiat ? Quideum moveat, cui occurrit nihil, quod nonfit abutraqueparteaeque probabile 5 cum igitur nihil omnino habeat quod fequatur fapiens, aut omnia temere agat, aut ab omni a&ione (e femper contineat neceffe eft. Pyrrhonis itaque vita fua? ipfius opinioni conftare & confen- tire dicitur, cum nihil quidquam vitaret, nihil caveret, omnia fubiret, plauftra, ea fi fors obtuliffet, praerupta k)ca, canes non declinaret, omniaque ageret, quae quivis, qui fenfibus nihil concederet. Qui vero generote fuse Philofo- phicB (fic enim appellari volunt) ftultitiam quam viti tam inepte & imprudenter inftituta fibi ipfe magis exprobrare potuiffet } Cum quam opinionem in Philofophiam indux- erat, eam fi in vitam quoque induxiffet 5 fui exemplo indica- verit, omnem ejufdem prudentiam & gubernationem fundi- tus everti. At Pyrrho conftanter fibi, vos verd qui ean- dem fententiam, quamobrem non idem quoque vitae infti- tutum fequimini ? Et tu, Marce Ciceroy cur tu ipfe Pyrrhonk more non vixeris ? inquis, nm fum fapiens : itaque

vifis cedo^ neque pojfum refijiere. Quid ergo fi f uiffes fapi- ens, an reftitiffes > O quantum (apientiam iftam tibi a Diis immortalibus precarentur Reip. hoftes, quam fi impetraf- fent, contra improbos pro patrisefalute nifail in fenatu, nihil in foro, nihil in Rep. egiffes. Quippe fi Ccthegum aut Len- tulumipfiCapitolio tsedas ardentes fuppofuiffe tu ipfevide- ras, oculis nunquam ceffiffes, quod fcilicet fapientis vis ma- xima fit vifis repugnare, opinionibus obfiftere,aflenfus fufti- nere. Si vero haec fit veftrae Sapientiae conftantia ut ipfis fenfibus non affentiatur, cedo qua? delperatior efle poffit ftultitiae deliratio > Quid enim ftultius,quid amentius, quid ftupidius, quam ut quae omnia videtis, ea an omnino videa- tis, vobifcum ferio dubitetis ? Si enimeosqui per infaniam, omnia quse ipfi delirant fibique fingunt, fe videre putant non hominum (apientiffimos exiftimamus, quid de vobis dicemus, qui cum fobrios, cum ficcos, cum integros vos ef- fe putetis, eadem tamen animi firmitate quse videtis nequa- quam videre cenfeatis, aut faltem an videatis fummd cum fapientias & gravitatisfpeciedubitetis >

Deinde cum vitam non cognita non percepta non com- prehenfa, fed folura probabilia fequendo gubernari velitis,

rurfus

Sect.1V- Cartefii Medit. MeUpkyficas. rurfus ne opinionis pervicaci^ deturbemini, ipfirerum Na- turae atque communi hominum experientke impudenter ob- fiftitis. Cognitum enim, perceptum& comprehenfum ha- bet quifque quofit in loco & in quem proficifcatur, & ple- raque alia, quibus vita communis adminiftratur, non mi- nori5 quam ipfe ubi fit, certitudine novit. §>nid vero (m- quis^ confcendens navem fapiens^ num comprehenfum animo habct atque perceptum fe ex fententia navigaturum i Qifi po- fej}e fed ft jam ex hoc loco proficifcatur Puteolos Jiadia tri- ginta^ probo Navigio, bono Gubernatore , hac tranquil/itate9 probabile videatur fe illuc venturum effe falvum. An igitur tu ipfe non plane intelligisunum iftuc probabile multis com- prehenfis & certo perceptis inniti. Comprehenfum enim habetSapiens iftenavemeffe, quamconfcendit} mari, non terr£ navigaturam effe; efle Puteolos quo proficifcatur 5 effe denique gubernatorem , & tempeftatis tranquillita- tem : E quibus omnibus certo comprehenfis nafcitur hoc unum probabile, fe illuc venturum efle falvum. Nifi enim ifta comprehenfa, hoc nequaquam probabile haberet. Uf- que adeo perfpicuum eft ipfam Probabilitatem nullum prin- cipium habere prseter certitudinem. Ut profefto fi ipfe ve- ftne difputationi interfuiffem, vel ut unum quidem Proba- bile proferres , quod aliquid perfpicuum fibi fuppofitum aut fecum connexum non haberet, provocaflem. Inepte igitur ftatuit vefter Carneades, Ita placere tale vifumnuU lumejfe nt perceptio confequeretur^ ut auiem probatio, multa. Cum omnis probatio aliquam perceptionem fequatur, ne- quequicquam probabile fit, nifi quod percepto & compre- henfoquodam fuftentetur. Atque inipfo, quod ipfe at- tulifti, probabilitatis exemplo percepta & comprehenfa quam plurima per anticipationem fumuntur. Quae omnia fia?qu£ incerta fuiffent ac fit Navigationis eventus, vento- rum conftantia, maris ftabilitas, & quod forte maxime ab omniverifimilitudineremotum videatuis gubernatons fo- brietas ^tenullura fatis probabile haberet Sap^ens, quo confilium navigandi caperet. Si enim incertum putaret autnavigium, aut mare, autPuteolos, aut gubernatorem, aut tranquillitatem efle, non mehercle video qui omnmo Cetiamfi fapicns non fueritj) navigandum cogitare potuiflet.

CmtYA Scepticos <& Academicos Di sp . VI.

Anenim nonplane infanire diceres, qui terri navigareco- gitaret, aut qui mari fine nave, aut qui nave fine Guber- natore ? Si itaque Terra an Mare fit, quod vides, Navis an Plauftrum quod confcendis } Gubernator an Arator, quo- cum ad clavum fedente colloqueris, dubitares, pariter eti- am dubites alterum cum feciffe velis, alterum te fafturum, neque raari led terrl, & fi mari, fine nave, fine guberna- tore navigaturum.

Se c T. V. Denique (ut ipfo loco potiar quo maxime rixamini J duobus omnis vitas ratio gubernatur, fenfuurn fide & virtutis ftabilitate, quae utraque vos veftra affensus retentione funditus e viti fuftuliftis. Primum igitur quid nifi fenfiis habemus, quod in vita communi fequamur ? at tu in hoc uno capite pugnam efle ftatuifti :NuI/um ejfe vifum ve- rum a fenfu profeQum^ cui non appojitum fit vifum aliud^ quod ab eo nihilinterfit, quodque ab eo percipinon pojjit. Si vero de re quJque varia fint vifi, & quid verum quid falfum fit, percipi non poflit, an non plane fequitur alterum nihilo magis quam alterum effe perceptum? Utri ergo affentie- mur ? Neutri, tu ipfe inqui?, ne forte fallamur, atque igi* tur fapientem dupliciter affenfiim fuum fuftinere, uno mo- do cum hoc intelligatur omnino eum nulli rei ajfentiri^ altero, citrn fe a refpondendo^ ut aut approbet quid aut improbet^ fujii- neat^ nttieque neget aliquid^ neque aiat. ld cum ita Jit, al- terum placere, ut nunquam ajjentiatnr : alterum tcnere, ut ft- quens probabilitatem, ubicunque hac aut occurrat aut def'ciat7 *ut etiam aut non, rejpondere pojfit : nec^ ut placeat eitm^ qui de omnibu* rebu* contineat fe ab ajjentiendo^ moveri ta- men & agere aliquid^ reliquit ejufmodi vifa^ qmbus ad affio- rem excitemur. Dicis quidem, at quam fapienter nunc vi- deris, Primum enim eum quicquamne agere poffe putas, qui nihil affenfw ftto comprobare poteft ? Nura ad a&ioncm leaccingere velles, nefciensan re&e an praspoftere fit aftu- ius ? Qusb enim major efle poteft ftultitia & temeritas quam agentis quod ipfe non comprobet, & cui bonum an malunv 6r, affentirenon audeat? Cur deinde tanta inaffentiendo difficukas, in vit£ autem gubernandil facilitas lapientem de- ceret ? Si tara turpe ftt temere opinari, an non temereage-

re

Sect. V« Cartejli Medtt. Metaphyficas.

re raulto turpius effe putas ? Si igitur ut a temeritatis turpi- tudine caveamus, ab omni in opinionum decretis affenfu fuftinere mones, cur non nein turpiorem iftam in ipfius vitse Inftituto incidamus, a quovis fufcipiendo adhortaris? At Sapiens, inquis, non eji efaxo fcnlptus aut e robore dolatus^ ut vifis non moveatur. Vefter ergo fapiens non fopit. Nifi e- nimfaxum&truncusfuerit, utnihilagat, nihil opinetur, non poteft fe prudenter fatis a temeritate tueri. Si enim femel quicquam in omni vid prapoftere aut cogitaverit aut egerit, omnis fuse fapientiae ja&uram fa&am effe dicitis : quam igi- tur ne faciat, ab omni aflenfu cohibere hortamini, Ego au- tem ab omni aftione, quod nimirum in vit3 quam opinione decipi, errare, labi longe foedius fapienti exiftimaverim.

Denique quale eft probabile iftuc Vifnm^ quod in vitl communi fapiens quifque fequatur ? Expeditum inquis, fo- httum^ liberum, mtlla re implicatnm. In quas anguftias vos veftra perduxit perverfitas! Primum clamatis paria efle in omni re contrariarum rationum momenta, inter vi(a vera & falfa nihil intereffe, Sapientem vifis omnibus obfiftere, omnem denique affenfum cohibere. Nunc autem cum vos urgeri fentiatis, quanto verborum & rerum pondere sequi- libritatem veftram in alteram partem inclinare conamini ? Quanquam profe&o tand liberalitate concefliffe non tam defenfioni quam fug* fimile videatur. Quid enim magis a vobisipfi Adverfariiextorqueredefiderarent? Quid enim intereft inter vifum expeditum, liberum, fohtv.m^ mMreim- peditum, ac perceptum, cognitum, & comprehenfiim > Nonenimintelligo fut caetera verba praterearn) quod^i- fum magis certumelie poflit, quam quod fit nulla re impe- ditum. Cur autem quid cumulatis iftis vocabulis fignifican- dum fit definire nolles ? Quod tamen fi feceras, aut te ni- hil pro te dixiffe, aut penitus ad nos accefliffe vidiffes. Ip- fiautem caufatam lubricos defenfbres poftulavit, atquiin quafcunquc formas vos verfemini, femper captos & illa- queatos tenebimus. Ut fi non ea fit in rebus perfpicuitas, qusecuiquamaffentiendifecuritatempraeftet, communis vi- tatollatur^ fi fit, tollatur veftra difciplina. Adeo necef- fe eft ut ex altera, utxi autem malitis, excedatis.

Kkkk 2

At

Contra SceptlcQS <& Academicos Disp.VL

At parum eft fenfus eripi, quippe fine luce, fine oculis, fine corporis motionibus quodammodo vivere poffemus$ at ipfius Virtutis conftantiara, fine qua operae pretium non eft vivere, fuftulifti. Ifta enim una eft illius cum laus tum ftabilitas, ut omnia ad fui dignitatem referat, ut femper ho- neftum commodo anteponat, ut potius quaevis perieula, fupplicia, mortera denique ipfam fubire ftatuat, quam vel tranfverfum unguem a re&sl confcientte in omni vita difce- dat. Ubi autem huic animi magnitudini in veftni rerum omnium obfcuritate fundamenta jacietis. Nulla enim fir- mior effe poteft officii, fidei, confcientise ftabilitas, quam fit de principiis unde nata eft fides & opinio, ut fi in iftis nutemus, omnis v\tx lex & ratio vacillet vel potius jaceat necefleeft. gutro ilkvir bonus (inquit LucullusJ ^//z Jia- tuit omnem cruciahim perferre, intolerabili dolore lacerari po- t/us, quam aut officium prodat aut fdem0 cur has fibi tam gra- ves legcs impofuerit^ cum quamobrem ita oporteret, nihil ha- beret comprehcnfi, percepti, cogniti, confiituti. Hoc autem cum tam praeclare (nihil enim praeclarius in omni difputati- one aut di&um eft, aut quidem dici potuit) tibi objecifTes, quamobrem quaefo ei nunquam poftea refpondere voluifti? Quanquam enim Adverfarii difputationem diligenter fatis in aliis omnibus per fingula capita fecutus es, hunc tamen u- num locum, quafi nullam illius mentionem feciffes, peni- tusinta&um prateriifti. Mihi crede turpis & indecora eft (ne ftulta dicain) a tam illuftri argumento fuga. Aut enim non attulifle debueras, aut cum attuleris folviffe, adeout cum nihil omnino dixeris, propriae Confcientix vim, quod nihil dicendum putares, prodidiffe vidcaris. Nulloenim modofieri poteft tanta conftantid in rebus iftis utamur, in quibus nihil certi, nihil explorati habeamus. Ut fi pro- fefto Marcus filius difputationi interfuiffet, an non divi- num & coeleftem tuum de Officiis hbellum penitus de ma- nibus depofuiffet? Quid eriim inquiensvult Marcus Pater ad me fcribens, cum fermonis vehementiihoneftatis con- ftantiam mihi imperaverit, ut potius quam officium prodam, fonguinem fundi jufferit. Gum interim ipfe an qu*e omrri- no fit Officii ratio, prorfus incertura & inexploratum effe cenfueritj aut fi qu£ fit illius verifimilitudo, tara imbecil-

S ect. VI. & Cartefii Medit. Metaphyficas. lem&obfcuram effe, ut cum illius Inftitutum fequamur, an refte an aliter agamus, omnem affenfum fuftinere ipfe mo- nuerit. Si autem ea fit virtutis fu* Conftantia, per me fibi fervet, aut ftultis iftis in foro laudet, qui modo laudentur, nulla pericula fubire, nulla fupplicia perferre recufabunt. M.autem filius ("utut puerum putet fenex ifte declamita- torj unam Calliditatis prudentiam omnibusiftisnefcio qui- bus Virtutis, Offieii, Confcientis, Honeftatis, Conftantis leeibus an potius laqueis pluris aeftimabit. Vides quam ingenuus & bon* fpei Juvenis Marcut filius Athenis do- mum rediiffet, fiillius Inftitutionem a Qusftiombus Acade- micis exorfus fuifles. An vero non preftare putes te difputati- onum Academicarumgloriacaruiffe, quam ut fic difputandi fubtilitate filii Conftantiam & Integritatera fola Ingenuja- cbndicausadebilitaffes? Quanquam verofi eo fuerit Judicn acumine Marcus filius, quofuiffetu tibi «pfe aflentatus es, certe tam calamitofam Patns delirationem deploraffet. Qyis enim hominem delirum effe dubitaret qui cum tam praeclara iuftituecaus^per omnem vitam gelDffet, cumtam multa m virtutislaudem fcripfiffet, ipfe idem eadem omnia lrrita face- ret nulia prudentiori ratione indudus, mfi quod vam & con~ tentiofi quidam interGrxcos homines de iisinter fenon con- fentirent? Uno cnim ifto Argumento, e6 cum venent, ad- verfus omnes boni malique fines vir lapiens difputavit.

Sect VI. Cum veroamagno&communiiftoAcade- mia;prsfidiovosexcufferimus, nulli fcvlicet vifr, quod fal- fumeiTepoflit, tanquam vero affentiri oportere: facihui nunc per fingulos Wo^ locos fugientes perfequemur.. Ouddab iis, ouoties vos quavis difficultate premi fentitis,. irTunamiftamtanquam imperatoriam Contentionis Arcera fempertranfirefoieatis: Ifta itaque eversa aut interclusa, ma/nura in iis, qu* fequuntur fecimus compendram. Perga- mufiZr Acquepriraum ad fapientum autontatem vo- cas: Hos abftrufaomnia exclamare, nmil nos cernere, ro^ hilintclligere,veritatemnunqua^rareperturain ^oranibu* «hfputare, atque omnes inter fe de re quaque «iffidere. Elto quidem. An vero nefcis querclas iftas non tam Naturs llpi quara ab hominura levitatj , profeftas fuifle?

Contra Scepticos <? Aademicos Di sp . VI.

enim ifti, quos tanta laude commemoras Pbilofophiam nul- lo veritatis, fed folo gloria^ ftudio coluerunt ; neque igitur de re quapiam magis gloriabantur, quam fi qua? certiflima habentur , in dubitationem ipfo Ingenii acumine perdu- cere potuiflent vel laltem cum de fua quifque familul co- gitaret, fuum fibi de omni re qualecunque dogma habe- re voluiflet. Iftam inquis Sophiftarum, qui Oftentatio- nis caus2 philofophabantur, levitatem fusfle. Num vero Anaxagoram , num Democritum , num alios cornplures, quorum maxima fuit & gravitatis & ingenii gloria, inter Sophiftas numerabis? Imo profe&o vereor nefuerintom- nesSophiftae, fieosSophiftas haberi velis, qui Oftentatio- nis causa philofophantur. Num ergo inquis Sophiftes A- naxagoras, Nivem tamen nigram dixit effe, ferres me fi Ego idem dicerem i tu^ ne fi dubitarem qnidem .<? Non pro- fe&dferrem, neque ipfum fero quodfic dixit, nequete fero, quod ullam viro, qui fic dicere potuerat, Autorita- tem tribuendam effe arbitraris. Tecum ergo cogita, an tu ipfe ferres, idem fi quis coram diceret , non laturum fcio, atqui tamen cum olim di&um fit, quod non ferres fi nunc dicatur, cum laude commemorandum efle putas. An ve- ro dubitas tu eum qu£vis nifi Oftentationis causa dixifle, ut fcilicet populus Philofophi, qui tam inopinata invenerat, ingenium & acumen miraretur. Cum vero Nivem non modo albam non efle, fed fibi ne videri quidem negaret, mi- hi quidem ipfos Sophiftas pertinacid & fatuitate fuperare vi- fuseft, neque alid modeftid fe geffilfe quam Timagoras ifte Epicureus quifibi unquam cum oculum torfilfet, duas exlu- cerni flammulas efle vifas negavit. Quid ergo, inquis, de Democrito putas, quem cum eo conferre poflumus ingenii magnitudine ? De Ingenio poftea, nunc vero eum Verita- tem in profundum idcirco abftrufifle puto, ut fuperiores omnes Philofophos eam non reperifle infinuaret, feque pri- mum fuiffe, qui e putei profunditate exantlaverit. At qua> nam quaefo eft magna ifta Veritas, quae tandiu demerfa la- tuit, nifi rccensillius fcu potius Leucippi Opinio ? Cum e- nim qui praxeflerant Philofophi Deo rerum omnium Au- thore ufi fuifTent, hi omnia feclufo Numine, folo materiae & mottis Mechanifmo fa&a voluerunt. Quae fane Opinio

tam

Sect. VI. & Cartefi Medk. MttapbyftcM. 507 tam procul ab omni hominum notitisl amovetur, ut ad In- fcros ufque defodiendum fit, priufquam inveniri poffit. Neque profe&o quenquam novi, quialio quovis Inftituto rebus omnibus tcnebras obduci vellet, nifi ut ipfe primus fit, qui Terrarum Orbi lucem attulerit. Atque hlc foli Ambitioneinflatusipfe Cartefius deomnibus dubitandum eflecenfuit, qnamdin fcilicct non habemus alia fcientiarum Synopfis fitndamenta, quam ea qu& antehac habnimm : quanquam mcdit. quam primum ja&a (int fua, nunquam amplius dubitandum efleclamat. Atque \ta Arijlotcli, Epicuro, ScHobbio aliif- que omnibus, qui veterum decreta tollunt, & nova ipfi ferunt, nuila ali4 causa fuam feditionem meditari cuique m mentem vencrat , nifi ut veri inveniendi gloriam fibi folt quifque affequatur. Quanquaro profedto (ut hberfc vobif- cumagam, cum vos veftrum Autoritate vos tueamini; tan- tura virum, quantum perhibetis Abderiten lftumnonputo, fed potius vetuftatis Autoritatem habuiffe. Etiamfi enim quid de Univerfis fcripfit, fic enim ordiri aufum fuiffe glori- aris, nefciamus} fi tamen de reliquis ex iis, quas ad nos pervenerunt, judicare liceat, quid quaefo graviter, quidfa- pienter, quid non temere Sc pueriliter dixit magnus ifte tu- us Philofophus > Quid ? non modo Mundum hunc noftrum fortuito corpufculorum concurfu effbaum fuiffe, fed & fi- militer innumerabiles alios fic faftos, eofque lnter fe tam fimiles, ut inter eos nihil prorfus mterfit > QukI > fomma non in nobis commoveri, fed in fomnis animos lmagimbus externis 8c adventitiis pulfari > Quid > nullos effe omnino Deos, fed fimulacra nefcio qu* ingentia circumvolitare, eaque ut in circuitibus fuis fortMn hominum animos inour- rerent, iniis Deorum notiones impreffas reliquiffe > Hxc mihihaudfummamin viro eruditionem aut ingenium indi- care videntur, ut enim de fbrtuito Mundi Ortu, tametfi intolerabilem in rerum Naturt ignorantiam arguat, nihil dicam primum cumMundos innumerabiles, eofque mter fe fimillimos efle ftatuat, Qua quaefo Autoritate > Qu3 phy- fica ratione> Temere prorfus & puerihter dixit, fi enim na fuiffet, qui qu*fo fic fuiffe ipfe novit > Dixit tamen ut mag- na & ante fe inaudita cogitaret videretur. Deinde cum fomnianon intus nafci, fed extrinfecus commovenarbitre-

tur 1

Contra Scepticos <& Jctdemicos Disp. VI.

tur : An non Abderitic* plebis fimplicitatem fapit, qu# in- telligere non poterat, qui vifa fua in fomnis viderent, nifi ipfe rerum imagines reipfi coram oculos verftrentur ? Po- ftremd cum Deorum notiones corporeis iftiufmodi fimula- cris impreffas efle vcllet, an non eandem fimplicitatem fa- pit, cum qui in hominum animis cieri poffent, nifi iftiufmo- di (pe&ris & phantafmatis non intelligeret ? Quid autem plura ? An Philofophi gravitatem decuiffe put&s in publico femper nullo habito rei ferix & ridicular difcrimine riden- temvideri ? Tu ip(e fi virum, qui ftpientiam fit profeffus femper cachinnantem videres, an non hominis impudentis (currilitatem te contempturum putas? Cum tamen tot ante fecula riferit Democritus, vix minori Autoritate ridere quam philofophari vifus eft. Atqui ed fuerit, qu3 tu ais, ingeniimagnitudine fquanquam magnum firifle cujufvis A- thei ingenium exiftimare non poflumj cum tamen eadem vanitate qu3 Graci omnes fuerit correptus, eum abftrufa ante le omnia exclamaffe inquam, ut ipfe folus veritatis Pa- ter & Inventor haberetur. Cum vero hunc proxime ad Poetas quofdam vocas, iftuc inquam hominum gcnus qul- vis inter Philofophos autoritate effe non decere. Nulla e- nimreseft, dequdinutramque partem ex iis non pofles di- ftum afferre, qui fcilicet non ipfom rerum veritatem, fed folum di&ionis acumen & leporem femper fecuti fuere. Cum vero Socratem 8c Platonem quafi medio exercitu collocave- ris, iis profefto tu ipfe non multum confifus videris, adco ut non attuliffes, nili quod tantee Autoritatis homines om- nino praeterire non auderes. Socratem enim fibi detraxif- fe nofti, aliifque quibufcum difputaret, plus tribuiffe, quo faciliusfi vicerat, eosluse opinioni devincire poffct. Prse- fertim vero cum Sophiftis ignorantiam quandam fimulavif- fe quo facilius eorum arrogantiam increparet, qui fcilicet qu2 de re quis vellet audire, & in quam vellet partem dicere fe paratos profitebantur 3 quafi ipfi fol2 Ingenii fubtilitate quempiam, ut ipfis liberet, ad utramlibet partem pertrahe- re potuiflent. Hos ergo lufit & contempfit vir facetus & quomelius eorum irapudentiam irrideret, fe hominemfim- plicem & indo&um rudem fimulavit, ut fi eos ipfeindooi moredifputandofuperarepoflet, ipfinontam acutam fuu-

Sect.VH* & CarteJii Medit. Metaphyficas. 5^09

fe, quam putaverant, fuam difputandi facultatem intelli- gerent. Quanquam autem in Phyficis per jocum fe fatis facilem prasbuiffe finxit, in decretis tamen moralibus fum- mam tenuit opinionis conftantiam. Praeterquam enim quod ipfius Religionis causi mortem oppetere non recufaverit, femper & acerrime, 8c ad ufqueextremum fpiritum virtu- tem unam efle beatae vitx affequend^e rationem defendit. Pla.tonemautem ("ut funt plerunque fapientes nimis cauti & timidi) Magiftri fato perterritum in religionis negotio aut obfcurius dixifle aut minus fibi conftitiffe aiunt. Quan- quam verior fit eorum fententia, qui referente Sexto Empy- Hypotyp. l, rico, in quibufdam Aporematicum, in quibufdam Dogmati- c* 53' cumfaiffe cenfuerunt. Quippe in gymnafticis libris, ubi Socrates autludenscum aliquibus inducitur, autadverfus Sophiftas pugnans exercitatorium & dubitatorium quen- dam dicunt illum habere Chara&erem. Dogmaticum au- tem, ubi ferio loquens fententiam fuam aut per Socratem aut per TimAum^ aut per aliquem ex hujufmodi viris expofuit. Poftremo autem ad Cyrenseos vocas, quos minime contemp- f 0/ Philofophos effeais. Hos Philofophos eofque minim^ contemptos appellas? Melius noftihomines omnis Philofb- phia?labem atque ccenum. Qui vino, ganeis, lenociniis, adulteriis confefti vivebant, qui ungentis affluentes, qui cin- cinnati, qui com3 calamiftrata philofophabantur } qui de- nique nihil prseter gulae & libidinis voluptates fe intelligere profitebantur. Hi funt Philofophi tui minime contempti, quorum apud te tam gravis vifa eft Autoritas, ut tanquam maximam poftremo loco proponendam putare s. Non ergo cum Lucullo idem vos, quod folent feditiofi cives, feciffe dicam, cum aliquos ex antiquis claros viros proferretit, ut eorum ipfi fimiles effe videantur. Vos enim impudentius, non enim viros claros fed maxime feditiofos omniumque perturbatores commemoratis. Ut quidem idem feciffe vi- deamini, ac fi feditiofi ifti Cives non Valerium, non Fla- minmm, non Africanum, fed ipfos Gracchos & Saturninum commemoraflent. Quid autem Autoritates fe&emur, qua- rum maximx in haccausa nimis leves videntur, cum res ip- plusfatis fuifidem fecerint, de ipfis igitur Vifis, vera an falfafint, negleftis omnium Autoritatibus videamus.

6 Llll Sect.

5 1 o Contra Scepticos e> Academicos Di sp . VI.

Sect. VII. Primum ipfos fenfus, quoprccipue loco Sceptici omnes dominantur, nihil certi nunciare dicitis : Cumenim certius nihil eflepoffit, quamquodfit ipfis fen- fibus perceptum, vos null2 re magis acumen veftrum indi- careputatis, quam finoshominum vulgusdeiis ipfis, qu# videmus, qua> tra&amus, quas fentimus, quae manibus tra- ftare, quae ipfo ore habere putamus, fol;i difputandi fub- tilitate dubitare impuleritis. Hic igitur vir gravis multa dc infrafro remo, de columb^ collo, de Servilm Geminis, de dormientium, de vinolentorum, de furioforum Vifis, aliif- que ejufinodi locis Sophiftarum communibus difputas. Quae tamen omnia quorfum attuleris, nifi ut cum ipfi fenfus fiepe falfa nuncient, fapientem iis nunquam affenfurum effe concluferis. Nam & in remo, inquis, fentio non effe id quod videatur: Et in Columb^ plures videri colores, nec effe plus uno : Servilios Gcminos tam fimiles fuifle, ut ipfe Cotta, qui cum eorum altero bis conful fuerat, eum ab al- tero agnofcere vix potuiflet : at fi una fefellerit fimilitudo, dubia omnia reddidit, ut quando poflit tibi P. Geminus guintus videri, quid habes explorati, cur non poflk tibi Cotta videri? Dcnique dormientium, vinolentorum, furi- ofbmm vifa idcirco inquis proferri, ut illud efficiatur, quo certius nihil poteft efle, inter vifa vera & falfa adAnimi affenfum nihil intereffe. Praeclara fane argumentatio ! Qu^mmirabili arte£ parvulisiftis res maximas comproba- fti ! Age igitur, Remus infledti videtur, an ergo conclu- dendum fort£ remum omnino nullumefle fed folum videri ? Plures effein Columbd colores videntur 5 an ergo dubitan- dum columbam efle & collum plumis veftitum habere ? De Vifis^ vcra an falfa fint, mox dicemus, nunc autem de dif- putandi ratione, fcilicetfiin parvulis iftis nonnunquam fal- lamur, nihil omnino certi fcnfus nunciare. An igitur ocu- los erucmus, quorum fide in omni vita utimur, quorum adjumento a quovis periculo declinarecert6 novimus ? An non iis, etiamfi mare nunc purpureum, modo caeruleum, mox flavum videatur, non tuto fatis ipfum mare a Ternt fecernemus, & cum littore ambulamus, littus an mare fit dubitabimus ? Quid autem iftaec ? Quenquamne fapientutn

penes

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

S e c T. VII. <<r Cartefi Medit. Mettyhyficas.

penes ipfos (enfus falfi & veri aut Perceptionem aut Judi- cium ftatuifle putas? Id quidem ftatuit Epicurus. At quam inepte iftuc, ut & omnia, tu ipfe fepius monuifti. Ipfiautem nihilaut veriaut falfiaiunt, cum neque fiias per- ceptiones intelligant, neque de iis judicent. Sed cuique homini qu^dam intelligendi facultas ineft, cujus folius eft de (enfuum perceptionibus, verse an falfe fint, judicium ferre, ut fi quis integra Mente judicare velit, raro & fbrte nunquam falli poffit: fin nolit, non fenfuum, fed. propria cujufque voluntatis culpa eft. Nimis itaque im- portune a tritis, a parvulis, a puerilibus iftis fenfus om- nes falfi teftimonii reos declamitas. Cum fidem nunquam (apienti faciant, utpote qui prudentiam & judicium femper adhibet, priufquam eorum perceptioni quicquam cedat aut tribuat. Nihil enim cum veftra Academi3 difputamus, nifi an fapiens iis ita uti, eofque ita gubernare poffit, ut quod ipfi percipiunt, verum an falfum fit, ipfe, fi placet, certo (circ 8c judicare poffit. Cum vero nihil certum, percep- tum 8c cognitum effe concluferis, quod pueri & fatui, qua!- dam quae non funt, videre fibi videantur, quid conclufifti nifi quod cum nihil fapiantinfipientes, fapientem effe Nemi- nem ? Et cum ipfi remum inflexum, cum non infle&atur, videre fe putent, nos quoque etiamfi re&um & immififle & extraxiflefciamus, idem faltem fufpicari oportere. Hoc au- tem ("inquis^ fi ita fit^ ut nnum modo fenfibu* falfum videa- tur : pr<eJlo eft, qui ncgetrem uUam percipi pojjc fenfibus. Ita mbis tacentibus ex uno Epicuri capite, altero vefiroy perceptio & comprehenfw tollitur. guod eji caput Epicuri .<? Si uUum (enfibus vifum falfum eji, nihil percipi poteji. ^uod ve- ftrum ? Sunt falfa fenjus vifa. <£>uid fequitur ? ut taceam, conclufto ipfa loquitur, nihil poffe percipi. At honeftum non eft diiputandi genus me alterius a me non minus quam te diflentientis opinione onerare. Quid enim fi deliraverit Epicurus ? Quo jure mihi illius vitia exprobranda putas ? Mea mihi objicias, illi fua. Dico ergo quanquam falfi eflepoffint fensus vifa, qu*dam tamen percipi pofle vera. An ergo quod non poffe dixerit Epicurus, me mea fenten- tia dejeftum arbitraris? Egone quicquam illius Autoritati tribuo? Nemini minustotumfc ftultitil &infolentia con-

Llll 2 Hatum

Contra Scepticos & Academicos Di s p . VI. flatumeffcexiftimo. Certa igitur^ inquis, cumillo, quiate totus diverfus efi : noli mecum^ qui hoc tibi certe falfi ejfe ali- quidin fenfibus tibi ajfentior. Cumillo, cum libuerit, cer- tabo, nunc folo tecum, non autem quod falfi aliquid in fenfibus effe poffe affentiaris, fed quod inde veri nihil iis percipi pofle concluferis 5 id quod ftulte fold Epicuri auto- rirate conclufumeffe aio. Nunc igimr de h2c \mi re mihi tecum certamen eft. Age ergo, certa, cur quod fenfus falli poflint, veri nihil unquam certo percepiffe conclufifti. Num quod fic dixerit Epicurus ? Apage cum tu .1 Porci Autoritate, diutius cum tam kvi Adverfario certare nolo. Imo deniquetantum abeft ut cum ipfo Epicuro certarem utetiam ipfum contra vosdefendam. Eiergo nullum fen- fibus vifum falfum effe affentior. Quid tu contra ? Infra- ftum remum, Columba? collum, Turris quadrata» rotundi- tatem } Talia ridet Epicurus atque Infantium argumenta putat, neque enimcujufvis nifi admodum pueri fenfus ^//£r iftis falli pofle ait, atque igitur &gf*P*veLt m°nuit, neque nifi expenfis omnibus affenfum adhibere. Videturne turris rotunda? propius accedas, &quadratamefle videbis. An fitbaculusrecurvus, exaqua educas, & reftum effe intue- beris. Nonigitur, inquit Epicurus, ipfi falluntur fenfus, fed homines ftultos, eorum Vifa non fatis expendendo, feipfis decipi. Nunciat enim oculus turrim ifto intervallo ro- tundam apparere, & verum nunciat 5 fi autem quis revera fic efle concluferit, non ipfius oculi, fed proprise temerita- tisculpaeft, quippe fapiens fi fuiffet, aflenfum, donecpro- pius accefferat, fuftineret. Aliter ergo res effe, aliterap- parere dices, falfa ergo funt vifa, quod non ita fe habent, ut fe habere videntur. Quam parvis infiftitis ? An non res multas percipimus, qu*e foM Jpparentia exiftunt, quas ta- men nifi re quoque ipfa exifterc, comprobemus, fpedtra 8c mendacia efle concluditis. De Columba? collo quantum glo- riamini plures videri colores^ nec tamen efje plus nno. Ne quidemunum. Quid enimcum varius varid lucis refle&i- one creetur color, an non perfpicuum fit ipfos colores non in rebus ipfis exiftere fed fol2 lucis in oculum imprellione effecreatos? At tamen inquies fi adeo verfatilis fit colorum natura, utfoUIucis mutatione fiat& pereat, certa tamen

eft

Sect. VII. <6r Cdrtejti Medit. Metaphyficas. eft turris procul afpeda: & baculi aqus immenfi figura, quanquam alia nobis apparere videatur. Id quoque vobis, nifi ftulti fueritis, oculos veftros nunciare dicit, quemque nimirum ipfo vifu percipere cum res aliterfit, aliter viden. Tune ipfe fi baculum aqua; immerferis, an inflefti putares > ut fufpiceris pudet dicere. Cur ergo tam deplorate de fen- sus mendacio eamob caufam conqueraris > Ipfis ergo te ob- fiftereinquis, alioqui fi credulus fuiffes, curvum efle arbt- trareris. Verum fatua admodum credulitate efle oportet, fi fic effe vel femel quidem dubitares. Non igitur menti- unturoculi, fedtu teipfum mendacio voluntario Iudificare laboras. Sincere enim tibi nunciant ocuh baculum, quan- quamreftusfit, obliquum videri, fi vero oculos ific re ipsa eflenunciarevoles, neargumentum dimittas, ipfe ttbi illu- dis fenfuumfidem calumniaris, neque quicquam nifitein difputando pervicacem effe demonftras. Denique de his, fi nihil mihi cefferis, ipfos adeas Mathematicos. Non enim memini te quicquam contra eorum fcientias dixilfe. Hi au- tem cum res unam habeant figuram, eas altera aut ob medu varietatem, aut ob loci diftantiam apparere clariffimis & indubitatis'rationibus tibi demonftrabunt. Adeo ut fi tu aliter concludendum arbitreris, oportet primum ut eorum demonftrationes refellas, alioqui non modo^fi fenfuutn fidei fed & demonftrationum perfpicuitati obfiftes. An non ereonunc pudeat inanibus iftiufmodi fcrupuhs diutius adhx- rere quibusquandiu adhaeferis,te ipfi Eficnro(^xo qutd viro fapienti turpius evenire poffit? ) vapulandum tradideris >

Cum deindevinolentorum, fomniantium, & funolorum exemphsutaris, idem, quod ubique facis lmportuneeaufae infiftis atquetuamtibi conclufionem nulla ratione, led vi & confidentia arripis. Huic enim uni prineipio per om- nem difputationem tanquam faxo h*res, fi vifa quzdam faha effe ooffint veraefle nulla, utquidem tota difputatio ni- h ahud videatur, quam unum iftuc diftum toties repeti- tum. Quod etiamfi millks negaverimus, tu tamen, ea eft veftra-Alademics modeftia, neque dimittes, nequeproba- bis ; fed principio neque a te probato^ neque a nobis con- ceffo, fecfproruas negato, infiftes. Qu* pertinaca nimis audax & impoituna Ift, ut profefto inter .Pfos prvsnc

Contra Sceptkos eir Jcademicos Di sp . VI. turpioreffl ullam inveniffe non meminerim. An vero quod qui delirant aut infaniunt, nihil de vifis fuis certo judicare poffint, idcirco cum de fuis judicent fobiii & fapientes, vera an falfa fint, ad animi affenfum nitiil intereffe putas> Id fiipfivefani dicerent, cum iis pugnare nollem, at cum vir ficcus, & prudens dixeris, importune inquam & cum Epicure3 modeftid opinioni infiftis. Nos enim (quoties dice- mus?) non de puerorum, non de ebriorum, nondedemen- tium, fed fblis fapientum fenfibus difputamus, an fcilicet cum judicio gubernentur hominum fenfus quippiam certe percipiant necne. Tuis ergo eorum exemplis, qui judicii nullius compotes funt, quantumcunque urgeas, nihil efE- cies nifi prius inter vefanum St fapientem nihil intereffe pro- baveris. Atqui ifta tandem ratione, cum Hercules filios fuos (agittis configebat, te quoque tuos, cum videris, tuos effe nefcire metuas, & Marcum filium, cum Athenis redie- rit, interfe&urum. Ita quidem hoc tuoa dementium vifis argumento, quo tantopere geftis& quafi altior fa&us glo- riaris, neminem Academiae veftrae difciplinam fequi perlua- fifti, nifi qui idem aut infanus fit, aut infanum fe effe proba- bili aliqudratione fufpicetur.

Se C T. VIII. Si vero fenfuum Vifa alia vera, alia falfa fint,qudnotdad ca diftinguenda utamurinterrogas. Quidau- tem an qu2vis omnium communi de omnibus judicari velis? Si ergo decipi nolles, miffis gravibus iftis de remo inflexo, de columbae collo, de turre rotunda puerorum controver- fiis, prudentiam, judicium, atque animi intentionem adhi- betos circumfpicito} impedimenta removeto, ab opini- onibus praejudicatis caveto ^ lumen, fitum, intervalla mu- tato, atque tandem expenfis omnibus ipfum Afpe&um face- re fui judicii fidem' fateberis. An cujufque fingulari ? id autem quorfiim interroges? qui enim alia quam propri& naturi internofci tu ipfe poftulares ? Nihil enim eft quin ali- quid fibi ita proprium habeat, ut fit nulli alii commune, quo folo figno id ab aliis omnibus diverfum effe cernimus. Itaabomni Brutorumgenerehominemere&a figunl, &va- ria Brutorum genera inter fe fua quodque forma, & ho- mines inter fe fuo cujufque vultu fecernimus. At qtix-

Sec T. VIII. <? Cartefti Medit. Metaphyficas. dam inquis ufque adeo fimilia funt, ut nulla fenfuum in- tentione ab invicem diftingui poffint. Qyis enim aut pi- lum pilo, aut ovum ovo difcernat ? Aut fi quis centum figilla eodem annulo impreflerit, ccquae poterit in ag- nofcendo efle diftin&io? Atquetam fimiles Servilii Gemi- ni fuiffe dicuntur, ut peculiari nulla nota alter ab altero in- ternofci potuerit. Ita ut cum quis Publium videre fe pu- taret, exploratum habere non poflit, quin Quintum yi- deret : at fi una fefellerit fimilitudo, dubia omnia reddidit. An vero, Marce Pater, fic tecum in foro a&um efle velles ? Atque cum improbos accufaveris, ne iidem non fint, quos efle putas, ne fint accufandi putares > Cum prsdonem iftum C. Verrem, cum furias iftas Catilinam, Lentulum, Ccthe- gum, cum belluam iftam M. Antonium lacefliveris, an ti- mendum putas ne optimi Catonis, chariflimi Bruti, ami- ciflimi Pomponii, Quinti Fratris, & M. Fihi innocentiam violares j quod cum Servilii ifti Gemini nulh nota mter fe agnofcantur, idcirco neque quemvis a quovis mternofccre poflimus. Qyx autem eft ifta argumenti penuna ut uno tantum joco, uno fophifmate femper hsferis, non profefto ubertatem, noncopiam, non tuam dicendi facultatem de- cere vidctur. Rem nullam fe certa ratione habere, quod qu^dam efle poflint, qua; fe alia fortaflc habeantquam vi- deantur. Si fit vel quidem unum Vifum lta obfcurum, confufum, & involutum, ut neque id clare percipere, ne- que de eo certo judicare poflimus, efficitur nullum tam com- prehenfum, tam exploratum, tam perfpicuum efle, ut qua- vis diligenti^ percipiatur. Ita nunc fi tanta mter res duas fimilitudo contingat, ut altera ab altera non facile cerna- tur fcquitur nullas omnino tam diflimiles fore, quin exdem omnes effe videantur. Efto autem, fit acutum Sophifma & gravitate veftd dignum, non tamen video quamobrem toties repetatur. Subrifit proculdubio Lucullus, ciim om- nes veftras vires in id unum colleaas efle intellexerit atque igiturfbrtede refpondcndo non multum fohatus (fi vere narras) difceffit. Quis enim cum lmportunis lftmfmodi hominibus difputando fe fatigaret, quos quicquid w de- tnonftraverit, femper exclamantes audiat, utcunque cla- rum&perceptum cfle putes, fieritamen pofle ut feHanj

Contra Scepttcos & Acakmxcos Di sp . VI.

Quid autem cum Ovum non efle Bovem perceperimus, an ut fallamur fieri pofie putetis? Ita, inquis, quod cum P.Servilium Geminum aQuinto agnofcere velimus, facile fieri poffit ut fallamur. Si enim una fefellerit fimilitudo^ dubia omnia reddidit. Quod quam primum audiit Lucul- lus, fecumdixifle non dubito. Itane Marce, fatis difputa- tum eft, atque impofterum ullos hujufmodi vobifcum con- greflus me femper declinaturum fcias^ Cum pofteaquam de omnibus, prafertim de fenfuum vifis & fcientiarum de- cretis, dubitare docueritis, iftk und conclufiunculii, quafi indubitata fit, quafi omnibus concefla, quafi nulla proba- tioneindigeret, tam plenevos vobis fatisfeceritis, nempefi ovum ab ovo non poffim agnofcere, neque igitur a Galli- na quae peperit, neque a Gallo qui genuit, neque a Bove, neque ab Homine, neque ab Elephanto. Si ifta?cfit veftra a temeritatis turpitudine Gnecula cautio, fim potius Infans, fatuus, temerarius, credulus, imo denique homo Epicu- reus, quam ut tam infaced prudentnl mihi ipfe difplicerem; Atque profe&o tam procacis in Cicerone meo protervias admodum pudcret, fi ex animo & non e perfonS ifbec dif- putaflet. Quorfum enim omnis ifbec difputatio nifi quod in tanta fimilitudineunum ab altero fecerni non poffit, du- bia omnia efle fafta. Quo quid protervius conclufum efle poffit, quid enim ? Num certius fcnfuum perceptionis in- dicium defideretis, quam utreseo modo quo funt percipi- ant, cum qua? fimilitudinem habeant fimilia efle nuncxent, qua* vero non habeant, diffimilia ? At fi res ut revera funt, cernunt, quid majus ipfi ad fidem iis faciendam poftulare poffitis, nifi concludi velitis (ut profefto fi quo tendat vaga difputatio vultis) quod quoniam quae fimili noti fig- nantur fimiles efle cernimus, qux diversi & diffimillimS funt form3, poffe nulld induftria diftingui. Prxclara me- hercleargumentatio, atque veftni contra communcs omni- um fenfus tanta contentione digna ! Imo denique in iis ipfis -qua? fimillima vidcntur, ea eft fenfiium noftrorum acies, ut fi mediocrem tantum curam & ufum adhibeamus, fatis cla- ram diffimilitudinis notam cernere poffimus. Id quod de quibufdam Deli Incolis tuus memorat Lucullus, qui gallinas permultas alere qu^ftus causS folerent, hi cum ovum in-

fpexe-

Sect. VIII. <& Cartefii Medit. MetaphyJicM.

fpexerant, qua? id gallina perperiflet dicere folebant. Sed Lucullum adbibere, inquis, artem advocatam etiam fenfibus. Qmd autem hoc? nonne viderc contra te valcrc, fi jine mag- nis artificik^ ad qu£ pauci accedunt^ nojiri quidem generk admodum^ nec videre nec audire pojfitmus ? Nequaquam vir optirae, fed contra multum adjuvare videtur 5 five enim magnam artem adhibeant, five nullam, modo vere judi- cent Deliaci ifti, eximium fenfuum fuorum acumen often- dunt, quod res inter quas tanta fit fimilitudo, ea iblertia ab invicem dignofcant. Ergo inquis magnis artificiis opus eft ut noftri generis quidpiam videre poflimus. Nequa- quam quoque & iftuc. Sed omnia quse noftra interfunt fine arte cernimus. Non enim (enfus ad nullius fruftus fub- tilitatem, fed ad communis vitse ufum accepimus, atque igi- tur qu<e communi vita? ufu occurrunt, ea omnia nulte advo- cat2 arte videre poffumus. Ovum vero ab ovo fecernere quid qu^fo generis noftri interfit ? Atque id etiamfi non pof- fent Deliaci ifti 5 Sol tamen luceat necne fine quovis peje- randi periculoper Jovem atque DeosPenates jurare poty- iffent. Nobis itaque fatis eft, fi ea fit fenfuum noftrorum fides & integritas, qua opus habemus, at ea acie, qua? nulli fit emolumento, contenti & fine quavis in Naturam que- rete carere poffumus. Tu tamen fi quis Deus te interroget fanis modo Sc integris fenfibus num amplius quid defide- res, auditurum minaris quam nobifcum male agatur. Ca- ve autem, mi Amice, cum tam vehementer temeritatem re- formidare profitearis, ne minustemere&inconfiderate, ne dicam impudenter ipfam divini Numinis adverfus teipfum munificentiam calumnieris. Quid enim eft quod cum eo querendum efle putas ? Qyod quanquam fortafle vere, non tamen longius aut acrius videamus 5 feu quod cum in Hor- tenfii vill2 ipfe verfatus Puteolos videas, familiarem tuum Avianum fortaffe in Porticu Neptuni ambulantem videre nequeas. Quorfum autem videres? Cui enim ufui efle pof- fit tam longinquus ifte profpeftus? An non fatis eft quod 8c tu&c Avianus tuus quae coram Sc prope fint clare & integre percipiatis > Ipfc enim cum in Porticu Neptuni ambulave- rit, greflus fuos fine cuftodia tua gubernare novit. Tu er- eo tuis veftigiis profpicias, ille melius fecum aftum efle pu-

Mmmm tat,

Contra Scepticos & Jcademicos Disp. VI.

tat, quod etiamfi abfueris, fuis oculis ipfe fibi cavere pof- fit. Imo quid fi iptum Avianum videres, an non pariter cum Deo tuo querereris, quod annulum in digico non vi- diffes ? atque fi annulum, quod non ipfum quoque imagi- nem eidem infculptam ? Tam petulanter deploratae funt ve- ftra querimonise, ut nulhi Numinis liberalitate iis fatisfieri potuiflet. Si enim quicquid vos vobis deefle putatis, ipfe concefliffet, veftra querelarum rationenullusunquam fuif- fet finis majora flagitandi. At quidem tam longe abeft, de contrafta visus acie queraris, ut potius tam longeeam inten- di poffe, teimprimis devinctum cogitare debeas.^ Quo e- nim magis admirabili naturae beneficio utimur, quam ut qua* aliquot ftadiorum intervallo abfunt, temporis momento in oculis habeamus? Putcolos te videre fateris, quam Ur- bcm ftadia triginta ab Hortenfii viM diftare ats, Cogita er- gotecum quam admirabilis fitifta oculorum vis & acies, ut citius quam nident mare permagnum peitranfire valeant. Quid autemdeaciei contra&ione queraris, cumipfum So- kni quotidie videas? Quot enim mille ftadia a nobis abeft ! cumtamen, etiamfi manuteneres,clarius viderenon potuif- fes. Quod itaque te oculistuis non eflc contcntum, idque ipfi Deo, fi interroget , auda&er rcfponfurum efle dicis, non modo audacia? & ingratitudinis, fed & in Phyficl (zd te nollem dicere, at tamen dicendum efl) ignorantia? cri- menvidetur. Ne enim quidtecum de mirabili aut Solis curfu, aut Lucis in immenfam diftantiam fe diffundendi fa- cultate nunc dicam, cum de iftis jam fatis faperius dixeri- mus : Certe fi unquam cogitafles quanta artis varictate ip- feOculorumfabria* extruftx fint, itaut in exigua ipforum cavitate fpatia tam longe diftantia, tam late patentia inte- gre & diftinfte comple&antur, inter maxima fummi Numi- nis non modo beneficia fed & miracula reputaffes. Cum verooculis tuis contentuseffe nolis, quidplura, eruas, & experiare, qui cum omni tuo, tuorumque Artificum inge- nio perfe&iores tibi conficias, atque adeo in juftamtemeri- tatis poenam hominum perfpicaciflimus in Talpam, in No- ftuam, in Vefpertilionem mutaberis.

Sect.

S E c T. IX. Cr Cartefii Medit. Metapbyjicas.

Sect. IX. Proxime &fenfibusadrationemtranfit, at- que primum in Diale&ica* fines invadit. At cujus ? Stoi- corum 3 Quiilli aditum & quafi ipfas Thermopylasinom- nem Gr^corum vanitatem aperuerunt. Quippe cum Elea- tici & Megarici ludo & joco de cavillandi arte fcripfiflent, hi quicquid ipfi luferant, cum omni fu& gravitate in difci- plinam fuam afcifcebant, quo nimiam facetis omnibus feir- ridendi facultatem dederunt : Ut nemo non modo fcurra fit, verum etiam vir prudens & acutus, qui ipfbs non irri- ferit. Hoc igitur imprimis delegit Marcus nofter, de quo- rum fuperciliis pra?cipue triumpharet. Atque utinam non modo Zenoni fed & Gra?cis omnibus nugas fuas dialefticas eo quo merentur contemptu illufiffei : Cum quse tradide- runt prsecepta, non mpdo arti bene differendi, atque vera & falfa judicandi nullo fint adjumento, fed potius maxi- mo impedimento, cum nihil de redfe cogitandi prudentid doceant, nihil de ratione intelligendi quid rem quamque (e- quatur, nihil de fcientid perfpiciendi quale quidque fit, quid in re qu^que fit, quid cuique conveniat, quid repug- net. Sed omnis eorum cura in verborum captionibus, am- phiboliis, acuminibus, in Soritis, Pfeudomenis} in enun- ciationum connexionibus , disjun&ionibus confumitur. Quandiu itaque hac cum Dialefticis contentione veriatur, nihilgrande,nihilfeverum, nihilacutum afferre potuit, fed folum nugis nugas oppofuit. Atque primum Soritarum ca- ptionibus, quas ab Eubulide didicit, feftive admodum de- leftatur. Jgubd nulld omnino in re minntatim intcrroganti, dives pauper^ clarns obfiurus (it$ multa pauca, magna parva7 longa brevia^ lata angujia, qmmto ant addito ant dempto cer- titm rcfpondeamus^ non habcmus. At ifta folvat cum fua ve- tula Chryfippus. Quid autem ad nos qui facultatem dif- ceptatricem nobis in vita? commoda, non ad fubtilitates ve- nandasdatam eflearbitramur? Quideniman derequ&que diftintte cogitare, enunciare, ratiocinari non poffe con- cludes, quod praecifam verborum iftorum fignificationem definire non poflimus? Nihil prsecifum, nihil definitum, nihil determinatum fignificant. Vaga funt vocabula, qu£ tametfi plura aut dempferis aut addideris, idem tamen fig-

Mmmm 2 nificant.

Contra Sceptkos <(? Jcademicos Disp, VI.

nificant, Neque cnim acervus (a cujus fimilitudine Sorita- rum acumen mutuati eftis) uno grano dempto aut addito efficitur. An vero quod incerta fit in quibufdam numeri & quantitatis ratio, idcirco nihil certo perfpici, definirr, judicarivultis? An non quid fit acervus novimus, etiamfi ncque primi grani, neque decimi, neque centefimi additi- one fiat ? Saltem ampla & indefinita eft iftorum vocabulo- rum fignificatio, id quod nemo te melius novit, qui iis om- nibus permagnfi fignificandi varietate modo latiori, modo contra&iori farpiflime ufus fuifti. De iis ergo puerile eft minutatim intcrrogare, laxiori enim ufu habentur quam ut certo ullo fignificationis termino circumfcribantur. Atque hxc prima vcftra eft in Dialc&ica viftoria, quod verbo- rum, qux iithil praccifum fignificant, praecifam fignificatio- nem defiriire ncqucat. Jam vero ipfa Artis fundamenta pe- tis, prxdaro mimirum iftoGrypho, quem Mentientem five -^evSii^rov appellatis. Si dicis te mentiri veruwcpte dick, tnentnis 5 dick autcm te mentiri, verumque dick^ mentirk igi- tur. Quo quidem ut inexplicabili Sophiftae more geftis^ & quidcm praeclarum facinus cft5 atqueipfius Patria? Patrjs gravitate dignum. Quid enim prseclarius unquam peperit Graecorum acumen? Quos ob illius inventionem, trium- phos habuit, quas coronas tulit Eubulides ? Quand admira- tione, imo quibus fcditionibus omnem Grseciam commo- vit? Hinc qu3 diligentii contra hoftium impetus munive- runt? Inde quibus vigiliis fck laboribus in eo folvendo fe torferunt? Quotckquanta librorum volumina genuit ? tlt quidemunus Chryfippus dehoc uno Argumento quatuor- decim icripfiftc memoretur. Atqui tamen poft omnes & il- lius fck aliorum omnium conatus Sophifma inexpugnabile ha- betur. Quanquam profe&o, ut & ipfe ludam, non mihi tam indiffolubilis ifte nodus videtur, fed ipfa praeftigii fraus cuique patere. Cum in fuperiori effato plane dua? enuncia- tiones cannccfantur^primum te mentiri^ dcinde dicere te men- tiri$ fck proinde duplici quoque enunciationeconcludendum efle. Primum te igitur mtntiri, tum cum mentiri te ais, verumdicere 3 atque adeo alterite mentirifcquitur, alter& verum dicere 5 non itaque eadem enunciatione mentiris, St verum dicis, fed plane diverfis. Et qua? pr&xeflit, non de

prae-

Sect. IX. & Cartefti Uedit. Metaphyjicdsl or*fcnti fed de prarterito enunciari oportebar fcilicetnon remen tiri fed mentitum efie h ut non tam Dtaleta quarn Grammatics 6t fophifina quod Temfmm^ff^^ abfcondir. Atqueadeo alten enunciationi quam attuliltt omnino diffim.lis videtur. ScUicet ftdickteen & vernm dicis htcet: Deprxfentienimiftaenunciatur, quandoemm lucet lucerepotesdicere; at fi dicas te nunc mentiri, ve- rum non dice( falmm eft enim id cum dicas te nunc mentin : ante vel poft mentiri licet, at non eodem raomento. Non itaquetementirifed mentitum efle dioere oportet, aut ve- r»m non dices. Atqui denique etiamfi hu;ufmodi cavillati- Sas ( ere non poflemus, quid ad nos qu, non ver- borum fed rerum Dialefticam profitemur? Iftas folvant SSri qui cum fintnonaginta aut centum annorum puen, omnemstatem in bullulis venandis conlumunt, non ali& tmnTrif Sra quam fi nihil aliud in omm v.ta agerent SK b "'PSs nodos neaerent & folverent ut vero quid de Dialedricisdifciplinis ipfe fent.amhbere dicam* ea ?atiocinandifacultate omnes natura prsditos efle arbitror, ut nSahoartis adjumento opus fit, mfi « iPfoNa«« beneficio, qud oportet integritate utamur. J**™*™ legeinfimplicirerum conceptione utendum eft, mfi utfen fuumvifis, debita attentione, exper,ent.3 atque a prarju- Ecau one habita aflentiamus? Qua de enunaationum

nex*fint autoppofita;cogitemus? Qui deniquc in conclu- fionum evident?Lcquiefcgenaum, nif.ut m^nm- nibus & relationibus perceptis, quid quidque lequatur, 3 „on eadem quz in prioribusadhibita cura judicemus i S inquam atque hujufmodi exercitiis naturakm ranonis fecultatem plus perfici & corroborari, quam fpmofis omnr- bnVDnScoram, quos unquam ipfe vidi, pr*ccpt.s & fi iftas Vcrborum pratftgias, qu.bus fe pu-

eriS plrSu ludentes tam *^**^^f£. remus, idnon majori damno aut v.tupenofiet, quamU pu exorum dolicias, aut anuum dehrta nefciamus.

Mmmm 3 Sect.

Contra Scepticoc <& Acaiemtcos Disp. VI.

S E c T. X. Ateversi Diale&icorum republica, nul- \i mora in Phyficorum & Ethicorum poffefliones cum omni impetu involat, atque immenfes ftrages ubique edidit, 8c de omnibus, qui quSvis Autoritate fuerint, uno prselio de- vi&is triumphavit. Atqui ut homo timidus nulliufque ani- mi bellum geflit, nihil enim pugnavit ipfe, folum Grsecos omnes inmutuam perniciem concitavit, e quorum c^dibus ipfe tandem Cadm&am VjSoriam reportavit. At profe&o a M. Tullio non expe&affem ut controverfias duas omnium maximas qu^inter homines aguntur, ad fblas Autoritates referret. Cum primum hos locos eum tra&aturum intcl- lexiffem, quo gaudio laetabar, quanta lsetitia fum aufrus, quam geftiebat animus ! Nunc nunc, inquiebam, tam illuftri causa cmne fuum acumen, omnem diligentiam, omnem eruditionem adhibebit. Omnem rerum Naturam patefaftam &plan£ diffe&am videbimus, omnes boni malique rationes ab ipfis initiis dete&as & explicatas audiemus. Cum vero nihil de rebus ipfis, nihil e proprii Mente di&um perfpexe- ram, nihilque nifi fic Thaletem, fic Anaximandrum, fic A- naximenem, fic Anaxagoram, fic Democritum, fic Empedo- clem, fic Heraclitum, fic Ariftotelem, fic Stratonem, imo (quod omnium turpifiimum videbatur) fic Ariftippum, fic Epicurum dixiffe perlegeram, (proh Deum^)quamme mea fpes fefellit, imo profe&o (quid enim diflimulem?) quam fic a Cicerone effe illufum, quod ab aliis ferre non poaram, ftomachari coepi ! Vir ignave ! exclamans, quorfum nos in graviflimis Argumentis hominum, quorum levitatem nimi- um fine te novimus, autoritatibus tam importune tundis & conteris. Eorumnomina toties repetita audiifie jam ante tedebat, at cum in nobiliflimis iftis difciplinis nihil aliud audirem, me plane enecabat. Nihil pneterea unquam in omni vita inepte, nihil non dofte, non acute, non elcgan- ter (cripfifti, hic autem quafi quodam fidere ta&us in fu- bitam & horribilem quandam dementiam incidifi j vifas es 5 neque (ut foles) facetos cum amicis fermoncs habuilfe, fed furiofi ad inftar nil nifi Gracorum nomina recitaiie. Imo denique cum tuipfe tam prseclare de his rcbus fcripfifles, de Phyficisnimirum in de Deorum Natura libris 3 de Mora-

libus,

Sect. X. O* Carteftt Medit. Metapkyficas. libus, indefinibus, deofficiis, de quatfionum Tufculana- rum l.bris,qua; major infania eife poffet,quam ut ipfe idem ea omnia iolum quod de iis non confenferint Graeci,evertenda putares ? At quid iftuc tibi uni exprobrarcm, cum nihil aliud fit ipfa Academi* difciplina quam dementi* nmula- tio? Sic enim(utfolipofientinfanientes) de omnibus dubi- tare profitemini. Cui enim in dubium venire poiiit an m- fanierint ifti quisque incerta eile omnia ie ex animo pu- tareaiunt, qui an ullus fit motus, an unquam Sol luceat an quicquam in omni vita viderimus, vehementer & ferio du- bitare adhortantur ? Cum vero rem tam portentofam & incredibilem hac pr*cipue & fere fola ratione fatis compro- batam arbitrentur, quod de omni re non iden. , fenuren, : ho- mines, qui nihil in omni quzfhone nili diffidia & diilenfio- nes qusrebant, ferre non poifemus Atque.d vos Sce tici & Academici facitis, ut, ne vobis deeffet contentio, a vobifmet ipfis diffentiatis , contra omnes & proomni- bus pugnatis, partescontrarias defendatis, modo in alter., modo in neutra, modo in utraque fentenua effe vclitis. At mihi nunc cum uno Cicerone res eft, qui cum i n.hil melius quod in causa tam prsclara diceret quam Phdo- fophorum Autoritates haberet, Argumentum (quoniam m- hil prsterirevoluOqualeipfe prsbuit fequemur.

Primumergoquanta,inquit,deiPfisrerum pnnc.pi.s.n- ter magnos hoUes diffenfio ? De qu.bus autem pr.nc,p. s ? Deiislquibusomniaconftant? Apagecum tu,s Pr.nc.pns, quid enimrefert anex aqu:1, an ex aere, an exigne, an e terr, anexiftis omnibus* an ex homceomerns, anex Ato- mis, anexaliademumquacunque matena nafcantur? Aut fi qus fit .fta prima rerum materia cujufv.s noile intereffet, nequenoruntifti, neque noffe poterant, fed folus ,pfe_ no- vit qut ex ea omnia extruxit, feu pot.us qui eam .pfe fec t & proinde variam pro rerum varietate, quas fafturus erat, forSSfcxit. Totam itaquede principic ' ™™ah^ftt- onem vobis ultro traditam effe fcitote; nif, quodfuifle Pro- videntiidivinaeffcaam, nonNatura ffia extmfle dicarnu* Quid autem fuerit, an certa Ipecie, an dwersa, ar . nulia ex titit, qui qusrunt nunquam confequentur. Et donque , certo definire& ioveftigare poffent, cui hom.num gfa in

ContraSceptkos t? Academkos Disp.VL ferviret? quobeneficio vitam humanam cumularet > quam laboris mercedem referret > Nullius autem aut in ift3 aut in qudvis alid difciplini fcientiam, nifi qux aliquod utilita- tis pretium habuerit, tuendam eflfe diximus 8c dicemus. A- lias vero omnes qua?ftiones,etiamfi parvam quandamdele&a- tionem habeant, exterminandas effe, non modo quod ni- hil utilitatis afferant, fed quodnimium temporisutiliumin- ventioni eripiant. Imprimis autem aridam iftam & fterilem de Materia PrimS difquifitionem, qua? neque fru&um affert, neque voluptatem. Et fi quantum setatis in materia primi definienda confumpferunt Veteres, in phyficis experimentis, & rerum proprietatibus inveftigandis confumpfiffent, ("fi e£ fuerint quft arbitraris do&rina & fapientil inftru&i) ab iis Philofophiam tum ad animi oble&ationem, tum ad commu- nes vita? ufus longe uberiorem accepiflemus. Atque ifta quidem una germanae Phyfiologia? ratio eft, non ut mate- riam communem longeque remotam perquirat, fed quibus res quseque affe&a fit difpofitionibus, quemadmodum ad vires & facultates fuas comparetur, quibus mutationibus fiat, quibus intereat, qu3 deniquevia, quo artificio, quibus gradibus omnis naturse vis & ratio progrediatur. Quod igi- tur inutili hoc Phyfices loco tanta inter fe diffenfione pug- narunt, non Natura? culpa fed ipforum hominum levitate fa&um effe dicimus } qui qu# certa, qu£ explorata, qu<e utilia funt, pofthabuere , ut inania qua?dam quse nec noffe poffent, & fi poffent, fua fcire nihil intereflet per- fequantur.

Sect. XI. Cum veroproxime de Principio Efficiente quid & quale fit, & an fit omnino difputare pergas, hic etiam nihil aliud, nifi quod ubique fapientum (ut vocas) rixas & difcordias exprobrare. Atque primum in quacfti- one qu2 forma fit Natura divina, eandem quam in omnibus Grarcorum levitatem video,fuam fibi qucmque opinionem in re habuiffe, de qud nihil poterant ccmpertum, nihil ex- ploratum, imo nihil probabile habere. In quseftione vero an fit, fi qui diflenferint, eos neque multos, neque magnos Philofophos fuiffe diximus. Immo vero quanquam pleri- queatque praftantiffimi ineffabilem Numinis (apientiamin

pulcher-

Sect. XI. Cartefii Medit. Metaphyficasl pulchenima1 Mundi fabricatione fufpexere, nihil tamen eti- am illarum Autoritati in tam praeclara quasftione tribuemus. Et nifi folis rationis viribus non modo contra hoftium om- nium impetum tueri, fed & cujufque afTenfum, qui Mentis aut compos fit aut efle velit, extorquere poffimus, alia om- nia quaecunque argumenta omni faftidio contemnimus, af- pernamur, & negligimus. Quid ergo nos vanis tuis Auto- ritatibus laceffis? Ipfe Argumenti dignitas tam levera diC- pwtandi rationem plane recufat, neque fe Deus quicquam aut adjumenti aut impcdimenti a cujufvis Autoritate habere patictur. Nimirum tam prxclare Providentia? fuae vim om- ni rerum Natura impreffit, ut nifi operibus fuis fe fatis no- tum fecerit, nollet ut illius Naturam a Providentia* fejun- fiam qua* vis ratione agnofcamus. Atque igitur utinam hoc uno loco, quem mihi proprium vendicavi, etiamfi nullo alio, vires proprias oftendifles, ut materiam & pugn3, 8c viftoria, & triumpho dignam haberemus. At forte vim om- nem in libris de Deorum Natura effudifti, quamautem exi- lia fint qux iffcis in Deos difputantur, fatis fuperius indica- vimus. Cum vero nunc folis Autoritatibus pugnare libeat, ipfes quoquefquoniam nihil pnetermittendum eft) infeque- mur. Ariftotelem autem, cui primas concedis, fingulari prae- lio Captivum duximus, atque igitur omnino prxoccupata eft illius Autoritas. Ecce, ergoinquis, tibi e tranfverfo Lamp- facenus Strato 5 Negat opera Deorum fe uti ad fabricandum Mundum 5 gu<ecunque fint, decet omnia effe effefta Natur^ nccutille, qui afperk, & levibus, & hamatk, uncinatifque corporibus concreta h<ec ejfe dicat, >in1erjc8o inani 5 fomnia cen- fet h<tc Democriti non doccntk fed optantk : Ipfe autem fm- cults Mnndi partes perfequens, quicquid aut fit aut fiat 5 na- \ura\ibusfi^i aut fatium effe docet ponderibus & motibus. Neque huic, cum fit totus Ariftotelicus, refpondere opus eft everfis enim viri principis fortunis tam hujus quam alio- rumomnium, qui eum fecuti funt, copi* una diffipantur: Nequeenimillealia via Mundum naturahbus pondenbus atque fine opera" Deorum extruxit, quam antea extruxerat Ariftoteles. Quanquam fi fomniaverit Democritus, quis non videat non evigilafle Stratonem ? Quid enim intereft omnia, qusfiunt, naturalibus fafta eflepondenbus & mo- . Nnnn tibus,

	■

j 2 6 Contra Scepticos <& Academicos Di s p . VI.

tibus, an corpufculis propterfigurarum varictatem inter fe coha?rentibus ? Potiffimiim cum idem quod ille docuerit Dtmocritus Atomos fuas naturali fuo motu deorfum coi- viile. Cum igitur nihil aliud ad (ingulas Mundi partes fa- bricandas Strato tuus attulerit, aut poftulavcrit, qui qu#fb ulrra Dt mocriti fomnia ipfe fapuit > Neque enim minus op- tantis cft omnia foio corporum motu & pondere fieri, quam afperis, levihus, 8c hamatis, uncinatifque corponbus con- creta effe. Et denique cum omnia non Deo fed Natura ef- fefta eflfc doccat, omnemque Natura? vim a rerum pondere & motue^oriri, nullam omnino caufam efifeplane docuit. Undc enim pondus & motus > Non a Natuii, cum fint ip- faNatura$ non abalidcaus^, cum aliam nullam pmer ip- fam naturam agnofcat. Atque adeo cum nulla motus caufa pondus fuerit $ ponderis autem (quodcunque fit) omnino nulla, cumnihil efle poffit, quod ipfam materiam huc poti- ufquam illuc inclinare faciat, nulla tandem omnium futura eft. Quanquam quidem optatis & fumptis his quoque om- nibus nihil eftecit vir ille LaMpfacenvs^ cum fuperius fingu- las Mundi partes, ad quae provocat, perfequentcs non fo- Jum ut ille docuimus fed demonftravimus res quafque fuo loco non naturalibus ponderum momentis, fed folis finium Utilitatibus difponi. Quo duo iltec obtinuimus, primum Mundum naturalibus rerum ponderibus fieri non potuiile 5 Deinde non nifi Numinis Opera faftum fuifle. Quibus, opinor, Argumentum fatis cognitum, perceptum, & com- prehenfum habemus. Imo denique non modo fingularis ifta de Deo controverfia, fed omnis quaecunque de rebus Phyficisdifquifitio, inhacuna de rerum finibus quxftione verlatur. Atque igitur cum Naturae fines omnino aut neg- Iigendos aut diffimulandos putaveris, mirari non oportet fiinparvisiftis, quaefequuntur, omnia craffis tenebris oc- cultata 6k circumfufa queraris. Alioqui enim quae cujufque fuifletNatura, illius ufu facillime inveniffes. Cum itaque fatifne tandera nobis notum cft, quae nervorum natura fit qux venarum interrogas, fifolumadutriufque ufus refpex- iffes, nihilin iiseft quod plane notiffimum non habuifies Videras enim cur vena* uniconftent tunica, pluribus arte- riae 3 quod fcilicet fanguinem minus fpirituofum a corpo-

ris

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XI. & Cartefti Medit. MtttyhyfxcM.

ris extremis deferant, qu3 de causa iis eo robore opus non fit, quo ipfis arteriis, qux fanguinem fpiritibus magis re- fertum & nuper a cordis fornace exseftuantem vehunt. Videras cur multiplici fibrarum ferie intertext* fint earum tunica?, utfiforte major aut minor fuerit (anguinis copia, fe, ut expedit, aut contrahant aut diftendant, feque ab u- troque extremo in Natura? ftatum reducant. Videras deni- que cur tot ubique valvulismuniantur, ut fanguini liber af- fluxus pateat, reffuxus impediatur. Quibus compertis, nonvideoquidulteriusvelles autpoffes in venarum natu- ram perquirere. Quod idem quoque de nervis, aliifque, quae periequeris, ad corpora noftra attinentibus, fi hic fin- gula perfequi liberet, dicendum effet. Ut igitur paucis omnia comple&ar, Duo funt in Phyfidi qu^ftionum gene- ra : aut qu# de majoribus Naturse Phaenomenis inquirunt, at cum eorum fines communi omnium experientke certi & perlpicui fint, facillime inveftigantur, cujufinodi nos ipfi (quieam folam partem adornareprofitemurjnonpaucaat- tulimus. Etcum de Causa prima quseftio omnium & maxima lit & maxime interfit, eam e fummse totius fabrica?,quam con- didit,& optim2 fingularum partium inter fe difpofitione om- nium maxime perfpicuam efFe conclufimus. Aut quse ( quod alterum quseftionum genus eft) de rebus minus perfpicuis, minufque ad nos fpe&antibus fcifcitantur. Atque ut prio- ribus principia rerum externa invenimus, quo fcilicet Effi- ciente fiant, & cui Fini : ita his folas rerum formas feu in- ternuminre qu3que agendi principium, qu3 Materia? difc pofitione fiat, quapereat, qui facultates, quashabet, con- fequatur 3 & denique qufi ratione effe&us fuos perficiat. Qua> omnia cum fint occultiora, non tam certo & penitus perfpetta habemus, fed fatis eft fi ea verifimili conje&unfc affequamur. Ita omnia in corpore humano (apientiflimum quendam Opificem in prcclaros fines ea folurn intuendo ex- truxiffe novimus. At noffe qu3 ratione vis feminalis ope- retur, unde incipiat, quid primum moliatur, quid deinde, quomodo materiam in partes fecernat, & quibus tandem mutationibus omnia tam mirific^ arte abfolvat, bsec inquam noffe, eft intimam cujufque rei Naturam perfpe&am & ex- ploratam habere. At cum ad nos non admodum pertincnty

Nnnn 2 per-

5*8 Centra Sce pticos OtJcademicos Disp.VI.

perpaucis negotium faceffunt, fcilicet (utita dicam)Opti- niatibus quibufdam, qui interiori Natura* contemplatione aut fibi oble&ationem aut majorem quandam vit<e humanx utilitatem quxrunr. Atque de his folis idem,quod tu de om- nibus Phyficorum Quaeftionibus definiendum puto, Exter- tninandas non ejfe 3 eft enim c Animorum Ingeniorumque na- cturale quoddam quaft pabulum conjideratio contemplatioqut c Naturx. Erigimur, elatiores fieri videmur, humann defpi- ccimus, cogitantefque fupera atqne celeftia, h<ec noftrautex- cigua & minima contemnimus. Indagatio ipfa rerum tum 1 maximarum , tum etiam occultijjimarum habet obleftatio- c nem. Si vero aliquid occurret, quod veriftmile videatur, 1 humanijjjima completur animus voluptate, prtclareque agi cfecum fapiens pntat, ft in ejufmodi rebus veriftmile quod (it, c invenerit.

t Sect. XII. Poftremo ad bonorum malorumque no- tionem venimus, atque primum de finibus conftkuendis dif- putatur, quo Argumentoquanquam omnis vita? ratio, om- nis virtus, omnis fapientia, atque demum ipfa foelicitatis fumma continetur,de eo tamen nihil ipfe, nifi quod Philo- fophorum diffenfiones infectetur. Atque igitur cum de re ip- sa nihtfdixerit, jam ante diftum eftquanti in tantisrebus Craecorum Autoritates habeamus. Nulla enim in iftis fat magna Autoritas effe poteft, quse folo interno Natune fen- fu percipimus. Atque adeo mihi extrema? f utilitatis crimen videtur, quod quicquam in vitae beata? ratione mihi inftitu- endd aliorum autoritati tribuendum putaret. Quanquam credo fapienter & confulto egit, quippe nefcire non potuit, fi rem lpfam attigiffet, quantas fit fadturus Tragoedias. Si enim femel turbentur boni malique fines, continuoruit om- nis officii ratio, qua? nifi firmiffime fibi conftet, nulla effe potcft. Nimirum Conftantia fublatd omnis Virtus in calli- ditatem mutatur 5 ut fi quis de ea dubitaverit, vix minus in ©c Offic. L 1. officium committat atque fi ipfum omnino tollat. Id quod &ipfevidit, cum remferio traftare vellet, Scepticos omnes jus nullum de officio difputandi habere, quod nullum re- rumdeleftum, aut ad officii aditum inventionem rcliquifc fent. AtquJ hujus vanitatis perniciem in M. filii perfonil

fuperius

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XII. <& Cartefii Medit. Metaphyficasl j % y

fuperius dcclaravimus. Nunc vero de Gra?corum fenten- tiis: Qua?tametfi cujufvis autoritatis fuiflent, quidtamen ad rem, de qua ipfe attulit, attinere poffent? Quanquam non majus fit eorum levitatis Argumentum, quam quod cum finttria certiflima, efle Primam Materiam, Primam Cau- lam, Summum Bonum, de iis tamen maximos tumultus in- ter (ecommoverunt. Atqui tamen de hoc extremo, quan- tacunque diflidia quaifiverint, omnestantum re convenire, quantum verbis difcrepare videntur. Fertur enim Varro- nem plufquam ducentas fententias recenfuifle, etiamfi tri- bus plures (ut & Chryfippus flatuit) effe non potuiflent 5 aut (cilicet honeftatem efle finem,aut voluptatem, aut utrum- que 3 neque ex his, a quibus inquam reliquse omnes nihil re, folo nomine difcrepant, plusund vera efle poffet, eaque eft utroque vitam bcatam perfici. Atque hanc communi hominum fenfii, omni vita* experientia, clariflimis rationis conclufionibus percipimus, comprehendimus, demonftra- mus. Qiianquam enim invidiofo voluptat/s nomine utaris, ut delicatam & mollem iftam, quse fua* fuavitate fenfus mo- vet, omni tuo impetu infe&eris, id tamen Academidi ve- ftra libertate fecifti, qui non tam aliorum opiniones redar- guere quam calumniari foleatis. Alioqui enim longe alie- nam atque meliorem voluptatis notionem tu ipfe nofti, cum convenienter ipfi Naturae vivamus, feu cum rebus iis, quas ipft conciliat Natura, fruamur. Adeo ut voluptatis no- mine nihil aliud intelligat quivis Philofophus (quanquaro de grege porcus fuerit) quam quemque eum ftatum ad- ipifci, quem defiderat cujufque Natura. Quantumcun- que igitur aliis rebus inter fe diffenferint Philofophi, in hac tamen voluptatis ratione convenere omnes. Neque e- quidem intelligo qui diflidere poflint, cum nemo fit quiie nonamet} &fiamet, amet quoque quicquid fibi placeat. Atqueafimplici hoc principio diverfas fuas de boni mali- que finibus rationes deducunt. Solummodo igirur tuos de fimbus libros evolvas, atque omnesomnium fa&ionum Phi- Jofophos, Epicurcos, Stoicos, Academicos, Peripateticos convenire repcrks. Quid Epicurus? Omne animal fimul fin«l»i* atque natum fit, voluptatem appetere, eaque gaudere, ut fummo bono^ dolorem alpernari ut fummum malum, &

Nnnn 3 quan-

53°

De fin. L 3.

Dc fin. 1. 1.

Contrd Scepticos <? Jcademicos Disp. VI.

quantum poffit k fe repellere. Quid Zeno? Simul atque natum eft animal, ipfum fibi conciliari & commendari ad (e confervandum, & ad fuum ftatum, & ad ea qux confer- vantia funt ejus ftatus diligenda : alienari autem ab interi- tu, iifque rebus quas interitum videantur afferre. Quid Dc fin 1. 1; Plato ? Quid Ariftoteles ? Omne animal feipfum diligit, 8c fimul ac ortum eft id agit, ut fe confervet, quodhic ei pri- mus ad omnem vitam tuendam appetitusa Natura datur,^ ft ut confervet, atque ita fit affe&um, ut optime fecundum Naturam affe&um effe poffit. Videfne quantd animorum confenfione ineandem fententiam confpiraruntomnes? Et profe&o quid magnum eftprimum Natur* appetitum inve- niffe, quem acrius quam fitim & famem quifque fentimus? Ut quidem hoc in loco (quod & vidit EpicurusJ opus non fit ratione aut difputatione j fentiri enim, ut calere ignem, nivem tffe albam, dnlce mel : quorum nihil oportet exquiffrk rationibus confrmare , tantnm fatk ejje adme- nere.

Sect. XIII. Quemadmodum vero communi omnium & fenfii & fuffragio germanam voluptatis notionem non aliam effe conftat quamut fibi charus & dile&us quifque fit, atque Naturae fuas conditione gaudeat & tetetur : Ita quoqueeademexperientia & rationisufuedofti omnescon- fentiunt nulla re magis quam virtute fui amorem conciliari, nihilque aliud efle ipfam Virtutem quam artem bene beate- que vivendi. Singulas ergo percurre virtutes, quamam eft qu# tranquillitatem, Sccujus contrarium «gritudinem non pariat ? At quid ipfe probem ? Ad tuos de Finibn Jiionum lufculanarum libros provoco, id enim quoties & quam plansi indu&ione ex omnium fa&ionum, etiam & fe- cis Epicurea* primis Effatis demonftrafti? Quid enim (ne omnes fequarj Temperantia? Quid Juftitia ? Temperan- tia, dum Naturae ipfius finibus contenta fit, an non inanes omnes cupiditates extinguit^ fupervacuas xgritudines am- putat, integram corporis valetudinem, & fnentis tranquil- litatem confervat^ & denique vitam omnium libidinum in- fani2, omnium formidinum mceftiti2, atque omnium mor- borumdolore vacuamcomparat? Dum vitiumeidem con-

trarium

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XIII. <sr Cartefti Medit. MetapbyftCM.

trarium in omnia vitas incommoda induit & incurrit. In- fatiabiles funt quas fbvct cupiditates nullique luxuria con- tentae, corporis fanitatem, animse quietem labefa&ant, mor- bis & curis replent, in aerumnas, difcordias, formidines, & quicquid denique vitae tranquillitatem poffit perturbare, pr^cipitant. Ut quidem quantum quifque fe Temperan- tias legibus gubernandum tradiderit, tantum vita beata fruatur$ & contra quantum in eafdem quis peccaverit, tantundem miferiae patiatur. Adeo ut demum nihil aliud fitquam tale vitae Inftitutum, quod prudens quifque elige- ret fibique imponeret, qu6 optime fcelicitatem confequa- tur. Quid Juftitia? Nifi ut dum omnium faelicitatem curet, fuam cujufque obtineat? Ea enim eft iftius fumma» Virtutis laus & ratio, ut imprimis bonum commune cordi habuerit, atque id ejufdem pra?mium ut commune bonum tuendo,fuam quifquc faelicitatem quam optime tueatur. Imd ea eft immenfa Dei Opt. Max. fapientia, ut cuique tum ipsS rerum naturii tum cujufque ratione indicaverit, fe tu- tum neminem nedum felicem effe velle, nifi qui aliorum omnium pari affe&u, atque fui ipfius faelicitatem optare & curx habere velit. Cum enim nemini noceat, fed con- tra, quantum in fe eft, erga omnes benevolentiam exerce- at, fibi omniura amicitiam & charitatem conciliat. Qui- bus folis Vita tranquilla & fecura ("nulla enim fine fecuri- tate tranquillitasj) efficitur. Improbus autem fi quis fue- rit, non modd irrequietd confcientiae folicitudine & fuppli- cii metu excruciatur, fed & injufte faftis omnem vitae qui- etem & tranquillitatem fibi detrahit, non modo quod eo- rum, quos lafit, ultionem, fed & aliorum omniura iram & odium in fe inflammari novit. Cam enim uni ex omni- bus hoftem fe indixerit, eum fibi omnes, fi quando oppor- tune poffit, bcllum indifturum fVaudemque fa&urum eo moniti intelligunt. Atque ed lege hominum focietates continentur, ut foederequodam intcr fe devinciantur omnes & finguli tam publicum omnium quam privatum cujufque bonum tueri 5 adeo ut fi quis in alurutrum comauferit,fimul in utrumque committat, atque eo demum jure utriu(que inimicitiam mereatur. Quanquam multo gravius^ lmpen- deatNuminisquamlegum hominumque nutus 5 cumenim

53*

Contra Scepticos <fr* Jcademicos Disp. VI.

ipsd eadem rerum natura, qua fe omnibus notum fecit, om- niura quoquetum felicitatem imprimis velle, tum nullius privatam, nifiquipublicamprius quaerat obtineri, praemiis & poenis'ex ipsi natura nafcentibusindicaverit, nemoetiam- fi opibus& potentid contra legum hominumque poenas fe fatis feptum atque munitum putare poteft. Quid autem Ciceroni multa > Primam ergo fummi Numinis legem ad- verfus omnes Benevolentiam efle intelligas, dlque omnem mutui Officii rationem contineri. Huic uni fundamento ftare familias, civitates, refpublicas, imperia, omnemque hominum conjunftionem $ huic niti omnem juftitiam, fa- pientiam, omnemque virtutum omnium cultum & dignita- tem. Nullum aliud efle proborum ab improbis difcrimen, nifi quod alteri bonum omnium commune imprimis quae- rendum efie putant, quodquifaciunt, fui emolumenti cau- s2 aliis nunquam nocere pofTunt, dum alteri fuas rationes aliis omnibus anteponendas efle fecum ftatuunt, quod qui volunt, nihil eft quod eofdem a quovis fcelere, injuri3, fraude, audacia five in focium fivein focietatem coercere poflit. Num igitur maximis his probitatis officiis & fan- ftiflimis naturae legibus, quas rebus ipfis infculptas perci- pimus, atque ips^ Mathematicorum vii demonftrare poflu- mus, vim omnem & fidem (6\& paucorum Sophiftarum au- toritate derogari velles > In piftrinum potius contrudan- tur, vinculis conftringantur, in levitatis pcenam verberen- tur, imo denique ex arbore potius pendeant quam ut vel minimum eorum causa labefaftetur unius virtutis fanfritas & conftantia.

Sect. XIV. At poftremum inquis, fi femper volup- tas cum honeftate copuletur, riutnt omnia^ & maxime com- munitas cum hominum genere^ charitas^ amicitia, jujlitia^ re- liqu£ Vtrtutes : quarum ejje mdla poteji, nifi erit gratuita. Nam qu£ voluptate quafi mercede aliqua ad officium impellitur^ ea non ejl virtus^ fect fallax imitatio fimulatioque virtuth. Satius profe&o mihi crede fuiflet, Marce Tulli, opinari te, capi, faHi, temere quicquam aut falfum aut incognitum afTentiri, quam ut tandgravitatisautoritate, tandpruden- ti«e fpecie, tanta denique & Ingenii & Scienti^e oftentati-

one

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XI V. & Cartefti Medit. MeUphyficas. oneintam puerilem & infulfam pertinaciam te pracipita- res. Unquamne enim a Cicerone virtuti objici auditurum putavi, eam nifi fit prorfus inutilis nihilque fecum incom- modi afferat, non efle virtutem? Dicere tamen maluit quam ut in caufe fufceptae defenfione quoquo modo non permaneret. An hoc'in locis lubricis tibi cavere dicis, cum propria? Confcientia? clare perceptis cedere coadte fo- lo certandi ftudio relu&eris? Cum enim vitam beatam vir- tute maxime obtinendam cfle percepifles, qu3 nifi Acade- mici fronte, id Numinis Providentiae exprobrare pofles, quodcamtanta pramii mercede evocari vellet? Quod ta- menni feciffet, annon Ccelum & Terram & Deosomnes, idquefummojureobteftareris, quod virtutem nullius be- neficiipretio dignam habuiflent? Quamam autem eft tam turpisSc fordidaifta merces, qux virtutem ipfamtamfoe- de ut virtus non fit, dehoneftet, nifi <e quenquam amare, fibi bene velle, atque felicitatem optare ? Quod autem pra- clarius, quod optabilius, quod praeftantius beneficium di- vini Numinis conccflu atque muncre geneii humano dari poflet, quam ut cuique virtutem codem appetitu,quo quem- que Gbi charum fecit, conciliaret ?

Jam vero cum haec omnis fit Pjrrhoniorum & Academico- rum difciplina? ratio, qui iatis mirari poflimus homines doftos, acutos, ingcniinobilitatepraedarosrcbus tam par- vis, tam levibus, tam ludicris omnia fcientiarum tunda- menta, omncm fenfuum fidem, omnem rationis ufum, om- nem vita? gubernationem, omnem denique virtutis, pru- dentia?, officii rationcm ex iprf hominum vid fuftuhfle? Imo& ipfum Ciceroncm virum omnium poft hominumme- moriam doftiflimum atque divino ingenii acumine ce- leberrimum iis fibi tam geftienter fatisfeciffe. Cum vero tam infaceta fit ipfa caufa ut tali defenfore defendi nequeat, eamimpofterum tanquam defperatam & nullius patrocinu autcompotem aut dignam afpernemur. Potiftimum cum utipfenihilquod pro causS dici poffit , praetenits ita ne- que Ego quicquam quod ipfe dixit. Nifi quis tam mep- tus fit ut levc & populare iftuc quovis refponfo dignura arbitretur. Si quis cujufpiam opinioni affenfent, eum a- lios omnesqui diffenfcre, temeritatis & jgnoranti* poftu-

O o o o larc«

Contn Scepticos & Jcademicos Di sp . VI.

lare. Inverecundura autem efle omnes, qui fapientiam co- luerunt, uno excepto, levitatis fufpe&os habere$ quod faciunt quotquot uni cuipiam aflentiuntur. Efto ergo. An vero majoris inverecundiae non efle videatur, omncs, ne uno quidem exccpto, quod faciunt Academici, ejuf- dem non modo fufpicari, fed & fumma cum infolentia ac- cufare ?

Cum vero do&orum hominum, qui cum omnes dilci- plrnas perceperint, acuminis oftentatione nihil fe didicifle profitentur, levitatem reprehenderimus, eft & indoftum hominum gcnus, qui ineandcm ambitionem incumbcntcs eodem faftidio nihil in re quaque definiendum efle cla- mant. Quo, quanquam quid verum quid falfiim fit ipfi prseignavia inveftigare non fuftineant, ofcitantiae fuae non modo colorem qua?rere, fed & eidem laudem & palmam feadipifci aflentantur. De his ergo quid dicemus? Sub ferulam caftigandi mittantur, nullo enim alio quam puero- rum Cnifi quod infantix petulantiam adjunxerint) fupplicio honeftari merentur. Si cnim ad libcram, quam ie requirere aiunt, rerumdifquifitionemprovoccmus, quam aliam vi&o- riamde iis fcrre poflimus, nifi ut eorum de quibus tanta fi- ducia in compitis&c inter poculaeffutire folent, nihil fe in- tellexjfle fatcri cogamus? Pr^clara vi&oria & qualem vir fapiens ab infantiumincunabulisreportaregeftiret ! Ipfis e- nim nihil magis intelligunt, nihil melius fapiunt, nihil fcve- rius cogitant, neque rc quavis difcrcpant, nifiquod eorum innocentia caruerint. Hifce autem ingenii umbris fub Pae- dagogorum fafces & fceptra miflis, ad aliorum ftpientiam nihil defideratur, nifi ut purd & integra mente utantur. Neque enim quivis unquam errarunt, nifi qui aut nova mo- liendi gloriam, autfui lucrum, aut (quod plcrunque fitj populi opinionem ipfi veritati antcpofuerunt. Neque pau- ciifti (& perpauci quidcm fuerej qui in omni feculo exorti funt fapientes, mfi quod his omnibus fupcriores fuiflent, fapicntiamadipifci potuiffent. Verbo ut dicam, nemo eft, modo adfit integritas ck modeftia, quin quicquid de naturl noffe refert, facillime intelligat. Sin abfit, fui non naturas culpa eft, fi quse vult perverse intelligere, ea male & per- peram intclkxerit.

Sect. XV. «> Cartefii Medit. Metaphyficas'.

S"ECT. XV. Jam vero ciim qul levitate fufcepta fit veterum Scepticorum difciplina dcmonftraverimus, nihil opinor opus eft ut ipfam eandem levitatem propter unum Cartefium nunc iterum reprehendamus. Quse enim affen- sus fuftinendi argumenta ipfe attulit, nifi qu# ipfi prius at- tulerunt? Se nimirum aut infanire aut femper fomniare pofie, quibus quid inter prifcos magis tritum, quid tepius repetitumlegimus? Atque igitur de iis jam ante Ciceroni refponfum eft, quod quamvis qui infaniunt, cum fanos fe cffe putent, ridicule fe fallant, qui tamen fani funt, fe non infanire certiflime intelligunt. Qvx eadem eft defom- niantibus cavillatio, quod quanquam vigilemus an dormia- mus, inter fomniandum judicare non poflimus} hsec ta- men dum fcribo, me vigilare certo novi, ncque an dormi- amdubirare poffum. Sint autem valida rationes, ob quas deomnibus dubitari vellet Cartefius, anitaque feriodubi- taverit, Solne fit, Coelum, Terra 3 habeat ipfe caput, ocu- Synopf.Mcdic. los, manus ? Nequaquam, inquit, neque enim de iis quif- piam fanae mentis unquam ferio dubitavit. Lufit itaque cum curis aliis folutus tam fb!enni pomp i diem fibi indixe- rit, ut ferid tandefn Opinionum fuarum omnium cverfioni vacaret. Si enim nemo, qui fanas mentis fit, de iisdubi- tarepoflit, quid fequitur nifi tamineptas efle rationesqui- bus omnia in dubium revocari vellet, ut prorfus infaniat fi quis iis fe omnino perfuafum efle patiatur ? At fi joco tan- tum & fi&ione dubitandum efle velit, quid quaefo profu- it ? cum inani ifta fimulatione nulke omnino praejudicata? o- piniones eluuntur ? Atque adeo fuis dubitandi principiis nihil earum revera fuftulit, & nifi fuftulerit, certae adhuc & indubitatse fuperfunt, quas fcilicct nullis rationibus, eti- amfi omnibus viribus id unum ipfe conatus fit, tollendas fateatur. Atcumnon modo utdubia omnia cfle fufpice- mur, fed quoque ut quafi manifefto falfa habeamus, mo- tiueftt; quonimirum mens aequatis utrinque ponderibus in sequilibrio conftituatur : Si ferio monuerit, quenquamne a fe cxtorquere cenfuit, ut Solem nunquam lucere, fe cor- pusnullum habere, totum parte majus non efleex animo opinetur ? Cum enim ipfo Judice irifanus fit, qui ifta om-

Oooo 2 nia

- j ^£ Centra Scepicos <& Jcademicos Di sp. VI.

nia incerta diceret, qui ea falfa dicunt, omnium certequi infaniunt, defperatimmos judicare deberet. Si joco, otio abufus eft, operamque perdidit, cumiftiufmodi fi&ionesni- hil fru&us habere poffint. Etenim fi quis aut fingat aut dicat duo & tria non efle quinque, atque interim non cre- dat, contrarium non minori aflensus conftantia credit, quam fi nihil contra finxiflet aut dixiffet. Cum vero De- um Opt. Max. malignum quendam Genium efle finxerit, qui dad oper^ in omnibus quantum potuit nos fefellit, ita- que fecit ut in iis quse perfe&iflime fcire arbitremur, maxi- n\h fallamur, hoc fateor neminem antefe finxifle 5 cum ve- ro ipfefinxerit, e prazcipitiofe plane mifit, atque ita ruit ut nunquam fe poftea fuftinere poflit. Si enim tam per* verse fa&i & conflituti efle poflimus, ut falfa femper pro veris percipiamus^ quo qusefo initio (cientiae cujufvis funda- menta ordiemur ? Quanticunque enim perfpicuitate res ipfe nobis fui fidem fecerint, nihil tamen ad affenfum unquam efficient, quandiu maneat defperata ifta dubitandi ratio probabileefle ut omnia contra quam funtnobis videantur. En igitur unde initium ipfe duxerit, quod Deum effe de- monftrare poflit , eumque neque falli neque fallere. Id vero qui intellexerit ? Quod inquit fit fumme perfedtus. Atqui vero fi fit, quamobrem non fallat ? Quod mentiri & decipere a fumrnd perfe&ione fit prorfus alienum. Qui vi2 in Dei notitiam venerit pofte3 dicemus, nunc vero quScunque, nihil effeciffe dicimus, quatenus de Mentis integritate, qu3 (bl3 in omnibus percipiendis, cognofcen- dis, & judicandis utimur, femper dubitetur. Sicut igitur facultates vcraccs efle ipfe non intelligendum ftatuit, nifi Deum prius efle intelligamus^ ita Deum efle nullo modo intelligi poteft, nifi prius facultates veraces efle intelli- gantur. Cum autem Deum effe invenerim, unde fciam Hon effe deceptorem? Quod fit fiimme perfe&us. At qui fciau quid tit perfedtum, quid imperfectum, quid mentiri, quid verum dicere, cum fieri poflit ut quod fumme perfe&um putem, fit fumme imperfeftum 5 ut men- tiri fit verum dicere, ut nihil fit mendacio melius vc- rjtate nihil deterius : Ut denique perceptionibus noftris femper contrarue fint- ipfe rerura notiones? An vero,

Cartefi.

Sect. XV. <? Cartefi Medit. Metapfyjicas: Cartefi Deutn mentiri non pofle tam certo te fcire pu- tas, quam Solem interdiu, & noftu Lunam lucere, aut te oculos, temanus, te corpus habere ? Si putas, mihifolutn probes quodvis in deceptione deliftum effe, nifi cum in- iuria copuletur •■, fi enim non noceat, peccatum efle ne- go. Quid ergo fi tam facete nobis illuicrit tuus ifte Deus ut Ccelum, Solem, Terram aliaque omnia, qux cum non fint, exiftere videantur ? Nihil igituropus erat malignum finx'iffe, ut hujufmodi prsftighs ludat, fatis eft fi facetum putaveris. Aut fi a fummi Numinis Majeftate alkna fit, uteft iftalevitas, idnequetu nequeEgo tam certonovi- mus 'quamOculosnos habere & Solem lucidum efTe, ut fi vera fit tua conclufio, perfpicua tamen ex obfcuns ehcit, cum multo certius fenfuum teftimomo Solem efle, quam mendacium, quod nemini tefit peccatumefie fcum. Pro immensa itaque fua potentia me fallat five facetus ifte five malignus Deus, infanus fim, fi cum nunc Solem afpexenm, an afpiciam dubitarem. Atque tu ipfe an bona fide dubitares tresangulos sequalesefleduobusreaisi quadratumquatuor duntaxat latera haberej duo & triaefle quinque, resquaf- dammaterialesexiftere, &tefenfus, quibus eascernas, ha* bere; nifipriusDeum fallacemnon efle pro certo tibi per- fuafilfes ? Nifi difputandi causa puderet dicere, cum tu ipfe neminem fan* mentis de m ornnino dubitaturum putes 5, uttuo ipfius iudicio, prorfus infanus fit, qui dens quic- quam dubitationis a fe extorquere poffit. Atque profecjo quis plufquam infanum non reputaret, qui plus cemtudt- nisquam Solem effe, autfe corpus habere in re quav.s po- ftularet. Quid itaque opus eft nos lpfos fiais & manibus ifiisdubitandirationibus fatigare, cum fine labore, finete- meritate, finepericulo res omnes, quas fcire fit oper* pre- tium certo intelligamus. Nofhis itaque facultat.bus qui- buspVo immensa fua ben.gnhate Deus Opt. Max.nosdona- vit, contentifimus, neque fupra humamtatis fortem entta- mur; nedimifsafohdaifta, 8c qus tenen poffit fapientd, nihil nifi umbram ciufdem captare laboremus atque faltem miferrimo hujus Philofophi exitu modefte (apere dilca- mus, quicumlngenii fiduc.a fretus in altum, fpreta natur* fos conditione, evolare vellet, mox in tam profundum de-

Oooo 3 wpfus

Medic. 2.

Contra Scepticos <t? Jcademlcos Disp. VI.

lapfus fit dubitationum gurgitem, ut quantumcunque po- ftea enifusfit, nunquam potuit aut enatare autpedem fi- gere.

Sect. XVL At cum omni fud fingendi licenti^ om- nia veterum fcientiarum fundamenta evertifle fibi affente- tur, tandem Arckimedfs punBum ipfe ponit, cui tanquam firmo Scimmobili principio omnia denuo inftaurentur. Quo conatu rem fuam longe minori acumine quam veteres Scep- tici confeciffe vifus eft. Illi enim ut ab omni affenfu fuam libertatem contra Dogmaticorum ut aiebant infolentiam tuerentur, incerta omnia & incognita fore voluerunt, quo folo difciplinae fuae ("fi quam haberent ) fincm confecuti fu- ere. Contra autem Cartefius, qui omnia in dubium revo- cari voluit, ut ea ratione fummam de omnibus certitudi- nem inveftigaret 5 atexitu tam infelici, ut tandem magno fudore atque majori apparatu nihil nifi fe effe probaverit. Quod tamen opinor fimplici intuitu, fine folenni iftd diei indi&ione, fine prolixa meditationum ferie,finetanto fyllo- gifmorum ftrepitu (at notum fibi habere potuiffet. At cum ipfefit, quid fequitur? Quidinquit? omnia. Se menteb effe, effe mentem a corporefeparabilem 5 Solem, Coelum, ScTerram exiftere } fe manus, pedes, & caput habere; duo & tria quinque efficere, & poftremo Deum effe. Qui vero ifthsec omnia ? Primum inquit,Cogito,ergo fum : Con- cedimus. Ergo fum res cogitans : Id quoquedamus. Ergo Mens fum a corpore diftinfta : Qui vero } g>uod pojfum m- gare uUum ejje corpus^ ullam rem extenfam, & tamen certum mihi eji, me ejje quamdiu hoc nego, feu cogito : fum crgo res cogitans, non corpus. Q;iamobrem vero non cogitet ipfum Corpus? Quod inquit cum Corpusefle negaverim, iftota- men negato me cogitare fcio. At falfo negafti ("ut probe noris^ te corpus habere. Cur itaque cum quod cogites te effe concluferis, Corpus non fit, quod (e efle cogitet? Corpus inquis cogitare nequit. Quidni & iftuc ? &>uod complete intclligam quid fit corpus, putando tantum iUud ejje extenfum, figuratum, mobilc, &c. deque iUo negando ea omnia9 quaad lAentis naturam pertinent. Quafi vero variosdere quaque conceptus, ut vocas, inacUquatos fabricare non li-

ceat.

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XVI. & Cartefii Medit. Metafiyficte. 5 39

ccat. Tuumipfecorpus fumas, annon ineo extenfionem concipias, motu & figura non conceptis? An itaque figura 8c motus a re extensa res fint diverfie & feparabiles? Figu- ram concipere potes, non concepto circulo, an itaque in corpore rotundo aliud fit figura, aliud circulus? Denique tua ipfa Mensres extenfa fit, an inextenfa, utrum mavis, de utroque cogitare potcs, interim dc cogitatione nihil co- ^itans > Atqui cum corpus rem extenfam & mentem rem co- gitantem (inquis) concipio, completi funt utriufque concep- tu*, feu res efje completas0 quarum una abfque alia ejje pojfit in- teUigo. At hoc unde probes, aut quem qui contra difputa- vent, tibi daturum putes > Quidni enim incompleti fint u- triufque conceptus, ut cum Corpus tuum rem extenfam non autem cogitantem intelligas, non aliud facis, quam fi idem fine erefta figur3 cogitares, Dicas autem per rem completam quid intelligis. Subfiantiamindutam ik formk fi- Ve attnbutk, <pt£ fufficiunt, ut ex ik agnofcam ipfam ejje fub- Jlantiam. At ifto pafto dicas utinam quid fit efje rem incom- pletam, cumnullum attributumconcipi poffit, quinrem cui infit fubftantiamcfife agnofcas, quodabomni fubftantiane- qucat efle fecretum. Quid autem in re tam levi multa > Cum corpus rem cxtcnlam, mentem rem cogitantem 3 u- tramque fubftantiam efle intellexeris, an vero eadem, an diverfa fuerit tuo folo conceptn nunquam efficies, atque Medit^, . millics laceffitus ut id ferio coneris nunquam provocari potuifti. An non inquis > Si non poftioi Ego, effickt ip- ieDcus. Sruoniam enim fcio omvia^ qu£ clare & diJlinSe jntelhgo, talia a Deo fieri pojje, qualia illa inteUigo, fatis eji quod pojjim unam rem abjque altera clare & diftwSe wtdligcrc, ut ccrtus fim unam ab alteri ejfe divcrfam^ quia potejt faltem a Deo fcorftm poni, & non rcjcrt a qua po- tcntiaid Jiat, ut divcrfacxijtimctur: quia crgo ex una parte claram & difihBam habco Ideam mei ipfius, qmtcnus fum tantum rcs cogitans, non cxtcnfa'-> & cx alia parte diftinttam \deam corporis, quatenus efi res cxtenfa, non cogitans, ccr- tum eji m a corpore meo revera cfje dipnBum &. abfqueiUo pofe cxijiere. Futilia funt omnia & penitus pro l^ine fumpta. An non motum abfque figud clare & diftindte m- telhgis, & figuram abfque motu, & utrumque abfque cor-

	■

5 40 Contra Scepticos <& Jca&emicos Di sp . VI.

pore ? Neutrum tamen neque a fe neque ab ifto feorfim po- ni pofle ab ipfo Deo non minus clar£ & diftindle intelligis. Et rurfus cum Mentem prscise tanquam rem cogitantem tecum concipis, nthil cogitando corporea fit an incorporea, conclufione tua efficias, a Deo feorfim poni pofle ab utro- que. Quanto melius fuillet nugas efle, qua? funt, confiteri quam ut in iis tam argut£ defendendis ipsi difputandi ta-' nuitate tibi ipfe naufeares > Quantis promiflis exorfus es > noya fcientiarum fundamenta talibus demonftrationibus, quibus meliores ingenio humano inveniri non polfunt pol- liceris: Atque igitur a te ipfo incipis, & mentem te, eam- que a corpore diverfam & feparabilem longe clarius quam ipfum corpus habere demonftraturum non diffidis. Acute profe&o, atque ipsd rei folertid tibi aures omniuu devin&as tenuifti. Sic ergo gravi vultu in fcenam prodis: Mecogi- tare novi $ rem autem cogitantem a mole corpore^ diver- fam effe, quod diverfi de iis habeantur conceptus. Quo curn procefleris fpe noftra delufi exclaraamus non diverfos forte efle diverfarum rerum fed iticompletos ejufdem rei con- ceptus. Tu autem e3dem gravitate qu3 exorfus cs comple- tos effe refpondes. Cum vero ut illius demonftratione nos beares precamur, & tibi & nobis fatis fcciflTe te putas, fi rem fic efie ut ais tu ipfe definiveris. Atqui communem hanc veftrum omnium, qui Veritatis Patres efle vultis Ic- vitatem fuifle fepius jam ante dixi, ut omnia definiendo de- monftretis. At fi fufficiat definitionum veftrarum Autori- tas, difputatione quid opuseft? finonfufficiat, nihil effici- tis. Aut fi ad alia comprobanda quicquam valeret, non ta- men ad fe ipfam, ficautem vos femperad conclufionem per- venuis* ut primum rem fic fe habere definiatis, tumde- inde definitione demonftretis.

S E c T. X VIL At cum tandem Mens Optima te ipfam in- veneris, doceas precor qui c^tera omnia, Solem, Lunam Terram, & quicquid praterea in Mundo effe videturan fint, an folum efle videantur, inveniemus. Facillime in- quis: Cum enim iftorum Ideas in nobis reperiamus autab ipfisrebus proficifcuntur, quae proinde fontj aut'a Deo- atqui cum ipfc fallere non poflit, eas, nifi res ipfe extitiflent*

noftris

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. X VIL <& Cartefii Medit. Metaphyfica$; noftris animis ipfum non impreflifle fcio. De cxteris au- tem jam ante diximus quam perverse omnis eorum fcientia a Dei veracitate ducatur, cumver6 qusecunque fit, abillo pcndere velit, qui tandem efle demonftrat? Quod fcilicet in fe rei fumme perf eftse lcleam habere fe novit, quam nifi fit res ipfa fumme perfe&a, quas eam produxerat, ut fu- fius fupra diftum eft, habere non potuiffet. Primum ita- que de Idea an & qualis fit, dicamus 3 deinde an fi fit, De- um rite efle concluferit.

Alii funt, fateor, qui (quanquam alia vi2) Numinis ex~ iftentiam ab ejufdem Idea demonftrari arbitrantur, quod fcilicet omnium mentibus innata fit 5 atque innatam efie, quod omnibus communis fit 3 atque omriibus communen effe, quod de ca firma fit omnium gentium & feculorum confenfio. Cujus univerfe ad unum omnium confenfionis nulla alia caufa inveniri poteft, nifi qu* humano generi communis fit, cujufmodi demum nulla alia excogitari poteft, nifi ut aiunt ipfms Naturas InjitnUus. Si enim inftituto, aut more, aut lege aut quovis modo arbitratu humano conftituta fuiflet de Deo opinio, nec eadem ubique fuifc fet, nec omnibus communis, cum itaque omni sevo &ubi- que gentium invaluerit, dubitari nequit, quin eandem in- natam habeamus.

Huic accedit Confcientia? vis & poteftas, cujus imperium nultt vi, nulia fraude, nullS audactf excutiunt, qui id om- ni impetu nitunmr* fed fceleftiflimus quifque velit nolir, illius ftimulos & morfus fentire cogitur. Et qui fumm2 potentia muniti funt, ut bomines non metuant 3 quique in occulto fine arbitris fine teftibus flagitia pcrficiunt, ejus tor- mentis Sc f uriis agitantur 3 intus trepidant , no&es atque dies fcelerum Confcientid urgentur. Cujus caufam aliam nullam efle potuifle aiunt, nifi ipfe Deus eam, ut fui vicem in unoquoque gerat, in omnibus pofuiflet.

Quam quidem argumentationem fi in populari ratione verfaretur oratio, non penitus afpemarer, cum multitudini, quae non ratione fed autoritate ducitur, optime conv^niret. Nulla enim tam rata, tam gravis, tam imperiofa autoritas effe poteft, quam qua? omnium confenfione firmatur. At nuoniam cum eiufmodi Philofophis fit difputatio, qui lc 1 p p p p folam

	11		!

54*

Contra Sceftkos <t? Academicos Di sp - VI.

folam rationem fequi gloriantur,8ctantum abfunt quicquam aliorum opinioni tribuant, ut quicquid ab aliis ftatuatur, eS folum ratione everfum eant 5 iis quicquam nifi folam rationis autoritatem urgeri nollem 5 & nifi ea fuperiores fimus, non recufo quin alia qukunque evinci non poffit, immo non pofle ultro concedam.

Quanquam hanc difputandi ab innatis notionibus ratio- nem adhiberi hac prcecipue causl nollem, quod ci maxime utuntur omnes, qui Deum folum jocandi causa induxerunt. Atque potiffiraum Epicyrus, qui cum omnia Providentia? divina? veftigia e Mundo fe deleviffe putaflet, <s>&ftfyns (eu innatas quafdam Deorum notiones omnium animis infcul- ptas efle voluit, id quod firma omnium de iis confenfione comprobavit. At lufit vir infacetus, neque enim ipfe Deos efle omnino credidit, neque quicquam autorita- tis mortalium omnium fuffragiis tribuit 5 fed populi illu- dendi caus^, cum utilia omnia argumenta fuftuliflet, in eorum locum nefcio quas caecas notiones fubftituit, quae null& ratione, nullis ftpicntias principiis, nullo Philofb- phiae ufu demonftrari poffent, fed bruta Natune neceffi- tate fufcepta? fint. Atque rifit proculdubio vir lepidus, cum omnem de Deo opinionem fol^ populi autoritate (quam ipfe cum primis contempfit) conftitutam effe con- cluferit. Deinde populum nullo judicio, nulla ratione, nulld prudentia, nul!2 Natura? contemplatiane in opinio- nem iftam confenfifle. Poftremo in eam belluino impe- tu impelli, qui ut nullius rationis compos effe poteft, ita neque cujufvis demonftrationis pneter feipfiim. Qui quse- fo omnem de Deo notionem ma jori contemptu onerare po- tuit, quam quod in multitudinis temeritatem referret, ip- famque in caufom ab omni ratione fecretam. Atque adeo huc tandem pervenit viri infulfi difputatio, quamvis vul- garis fit de Deo opinio, eam tamen null2 ratione demon- ftraripoffe. Quo mehercle non minus aperte ipfumfuftu- lir, qu^m fi nullum effe dixiflet. At G tam lepide fibi pla- cuit fic populo illufiffe 5 quid feciffet, fi fapientes etiam plero(que eSdem calliditate illufos fuifle intellexiffet. Cum enim in Ciceronisde Deorum natura lifaris ex omnium Phi- lofophorum decretis de Deo difputctur, primum Epicurei

perfona

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XVII. O Cartefii Medtt. MetaphyficM.

perfona exorfas eft. Qui itaque fic quseftionis fundamen- tum jecit : Ejfe Deos, qtibd in omnium ayiimfs eornm no- tionem impreffijjet Natura. <>h/<e eji enim gens^ aut quod hominum genus, quod non babeat Jine doUrma anticipatio- nem quandam Deorum? Quae verba quoties ad hunc uf- que diem recitata Iegimus , eaque Cicerctis autoiitate aufta, etiamfi ipfe ea aliena perfoni attulerat, atque igi- tur mox contempfit, ipfumque argumentum cum leve per fe tum etiam falfum efle dixit. Atque primum nationum omnium opiniones defiderat, equidem arbitror (inquit) mul- tas ejfe gentes Jic immanitate ejfcratas, ut apud eas nulla fufpicio Deorum fit. Deinde non modo Philolbphos quof- dam (ed & impios omnes diffentire ait, qui nimirum impii effe non poflent, fi Deos effeputarent. Poftremo ipfi Ar- gumento alibi refpondet : £>naji veroquicquam fit tam val- de9 quam nihil fapcre, vulgare , antquafi tibi ipji in jadican- do placeat multitndo. Quibus qusecunque rationi vis & utilitas infit, eam tamen nulla Ciceronis autoritate com- probatam effe conftat. Et quanquam ipfe eadem in ex- ordio librorumde lcgibus utatur, aliifque quibus de Ebni Malique legibus difputat 5 nufquam tamen argumenti lo- co attulit, fed tanquam rem fibi, antequam de ifto loco difputare poflet, concedendam poftulavit, curn enim a fola Dei notitia pendeant omnes boni malique leges, hanc in difputatione de iisfumendam efle putavit, nc alio- qui in omni argumento effet a Numinis demonftratione in- choandum. Id quod ipfe difputationis initio fignifica- vit, Ddfne igitur, inquiens, hoc nobk, Pomponi^ Deorum immortalium vi, natura^ ratione^ potejtate, mente^ numinc, (ive quod eji aliud verbum, quo planitts fignijicem quod vo- lo9 natnram omnem regi? Nam Ji hoc non probas a Deo caufa ordienda eji. Quod igitur eo facilius dum cum Epi- cureis difputaret, fumi licere putavit, quod tantam omni- um de Diis confenfionem fuiffe ipfi arbitrarentur. Haec quidem fuit Ckeronis de argumento Epicureo opinio & judicium. Vere autem an falso" judicaverit, Academi- cus cum fit, fuam omnibus judicandi facultatem permi- fit. Quidni igitur ipfe quoque fententiam meam liber& cxplicarem ?

P p p p 2 Primum

544

Contra Scepticos <& Academicos Di sp . VI.

Primum kaque etiamfi Divinitatis natura?que legum no- tiones nobis innatas effe non negavero, quod eas Deus om- niummentibus infculpferit, quo certius cum fui memoriam, tum legum fuarum fan&itatem tueatur : Non video tamen qui iis fapiens quifque obligari fefcntiat, nifi primumre£t£ ratione eas fanciri intellexerit. Alioqui quicquid praete- rea Autovitatis habent, id totum cseco cuidam, & cujus nulla probatio effe poflit, ovQvncto-fjLcf, defertur. Quorfum autem rationis participes fafti fumus, fi animalium, quse illius prorfus expertia funt, ritu vitam inftituamus? Nifl enim quod ratione ducimur, nullo modo belluis praeftamus^ etenim iftse quoque infitas fuas leges habent, nullius tamen virtutis compotes, quod fine confilio^ fine ratione, fine cogitatione vivunt. Neque igituriis meliores fuiffent-ho- mines, nifi quod cum ipfe omnia naturi faciant, nos rati- one duce qux facienda funt judicamus. Atque iftxc prima Naturae humanae lex eft ut reftam rationem fcqui ftudea- mus, quo ftudio omnis virtus, omnis pietas, omnis fapi- ^ntia nafcitur & perficitur. Ratione igitur fublat3 fimul ifta omnia tolluntur, atque ab omni cum Dco (bcietate in eandem cum belluis omnibus conditionem detrudimur. Quofcunque itaque Inftinftm animis noftris Deus inftve- xit, nollet ut iis folis vitae inftitutum fingamus, fed rationi principatum dedit, atque id unum ipfe imperavit, ut uni ejufdemimpcrio fincere pareamus. NuIIas itaque virtutis leges nobis impreffit, nifi quas re&a ratio per fe nos doce- iet, alioqui enim an leges omnino fint,. an bona\ an mate nullo modo intelligere poffemus. At certe noluit Deus Opt.Max. cum divinam fuam rationem nobis communicafiet, ut tam fortuito & caeco principio ad omnia agenda impelle- remur. Atque equidem eo vehementius laboro ut rationis ufus natura? legibus adhibeatur, ne alioqui certum nullum cuiquam fit de iis judicandi x&Triejiov* Atque adeo quic- quid quifque impudens (u3 opinione audafter fretus, tan- quam legem, qui a Natura imbuatur, jadtaverit, foll ipfe impudentisefuseautoritate omnibus impcrabit : cum fubla- t£: ratione nihil fuperfit, quo Natune leges a privatis cu- julque opinionibus dijudicare valeamus. Sic enim Epi- curei (pro innata Sefta? immodeftiij non modo omnium

mentibus

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XVII. Cartejii ftfedit. Metaphyficas,

mentibus Deos effe, fed & humanas effe Deorum formas Natura? anticipatione impreffum & infculptum effe cla- mant. En Velleius! Anatura. habemus omnes, omniumgen- tiurn^ fpeciem nullam aliam, niji humanam, Deorum, £jht£ enim alia forma eccurrit unquam aut vigilanti cuiquant* aut dormienti ? Quanquam (ut Cotta acute) ijio modo dicere licebit Jovem femper barbatum, Apollincm Jemper imberbem, c£fws oculos Minerv<e, c£rulcos ejje Neptuni. Nempe cujuP modi multa de Diis fuis finxerant Poeta? & Pi&ores5qua? cum populus a primi aetate acceperat, a Natunl fe accepifle facile credebat. Non aliter quam Ganymedcs ille Luciani,qui cum primum in coelum raptus effet, Jovem Deum efleperfua- deri noluit, quod Panis ad inftar, quem folum Deorum no- verat, cruribus hirfutis non effet, neque fiftulam neque cor- nua haberet. Et quidem omnibus omnium gentium homi- nibus ufti femper venit, utPatrias mores, quibus >a primis annis innutriri contigit ipfamNaturam tuliffe fibi firme per- fuaferint. Qua de re illuftre & lepidum exemplum Alexan- der Magnus expertus fuiffe dicitur, qui fcilicet cum MaJJa^ getis, nifi parentes extin&os inhumarent, extrema fupplicia interminatus eflet, illi fe omnia potius fubire paratos aie- bant, quam ut facinus tam immane in ipfas Naturae leges patrarent, ea fcilicet edo&os fuiffie a quibus ipfi vitseufum acceperant, iisnon juftam fepulturam perfolvi nifirurfum in intima fua vifcera recondantur. Nihil autem a Naturas affe&u & charitate magis alienum videri, quam ut charifli- mi parentes vitaeque autores Graecorura ritu vermiculis vorandi abjiciantur. Quid autem & Graeci ? cum ut Maf- fagetas imitarentur imperare Rex fimulaffet, fe raillies mor- teacerbiflimd prius morituros, quamut parentum cadave- ra belluarum ritu devorarent. Potiflimum-cum ipfius Na- turselege didiciflent, omnesin terne gremium, undepro- fefti fumus, redire oportere. At inepte utrique. De Maf- fagetis qui in extrema barbarie verfabantur, nihil neceffe eft dicere 5 Gr*ci autem non Natura? fed Patria? legem fe- cuti funt, cum & aliarum gentium non minus honefti ef- fent erga defun&os mores, ut Romanorum, qui eo* igne abfumebant, atque cineres fecum fanfte & religiose ferva- bant, Quidde Ccis dicam, qui etiam eodem, ut putabant,

P p p p 3 Naturae

Contra Scepticos <& Academicos Di $p . VI.

Naturse affedtu parentes artate confe&os fubitd inter convi- via trucidare folebant, ut uno inopinato iftu ab ineluftabili fene&utis morbo, & quod magis importunum videbatur mortis metu eripcrent. Quid de aliis populis non modo barbaris, fed & ut fe exiftimari vellent, eruditis, ingenuis, perpolitis, qui fuas Gentis mores pro Naturas demum de- cretis oftentarunt ? Nulli kaque cuicunque legi autinfti- tuto tantam, quanta eft Natura, tribuendam autoritatem efle dico, nifi eam Natursl inftitutam eique accommodatam perfpicua ratione demonftretur. Adeo ut fi quicquam De- us nobis aut de fe aut de fuis legibus notitise infeverit, ni- hil certae & rata? autoritatis habere poffet, nifi idem quo- que ratione fanxiffet.

Sect. XVIII. Cum vero a communi hominum opi- nione Natura? Anticipationem probant, de rei veritate lu- ftari nolo 5 etiamfi fint, qui integras hominum gentes fic immanitate efferatas effe ferunt, qu# omni Numinis fenfu & fufpicione caruerunt. Quod de qu^dam inter novi Or- bis incolas Urorum gente narrat Jofephus Acofta, quod- que de Tonvoupimmbanltik , de Caribum Injnlis^ aliifque populis Americanis alii narravere. An vero ullam mere- antur fidem plane nefcio, non modo quod alii aliquanto poft de iifdem populis contrarium fcripferunt 5 verum etiam quodipfiremde qu3 narravere , non poflent fatis explora- tam habere : Quod nimirum barbari ifti eos ut teterrimos hoftes oderunt, omnemque cum iis confuetudinem ejura- runt. Atque igitur fi quofdam forte aut vi aut fraude cap- tivos duxerant, linguam tamen, qua utebantur, omnino nefciebant. Eamquefiforte paululum intellexerant, fieri potuit ut de facris fuis nihil impartiri vellent, cum omni- bus populis, atque barbaris praefertim, antiquius nihil fit quam peregrinos facra celare. Sit veio firma omnium de Deo confenlio, neque effe dubito, an igitur infculpta & in- nata fit neceffe eft ? Cur non potius ipsa rei perfpicuitate omnes fe percipere fibique aflentiri cogat ? Solem in coelo lucere communis eft gentium Sc populorum omnium opi- nio } num itaque illius ideam Natura omnium mentibus im- preffam effe concludemus ? An non potius e& vi longe late-

que

Sect. XVIII. & Cartefii Uedit. Metapbjficas. que collucere, ut omnes, qui oculos habent, eum a fe vi- fum fateri cogantur? Quidni ergo & fimiliter nobis impref- fa fit Numinis notitia, ita fcilicet ut cum ipfam Solis con- verfionem intueamur, ipfe rei afpeftus fe fine opifice con- fici non pofle indicaret > Dices vero nationes barbaras, quanquam oculos habeant, ratione tamen non omnino uti folere. Atqui oculos habere fatis efl*. Etenim tam aperta & perfpicua eft Natura? utilitas & pulchritudo, ut modo oculos tollant, fieri non poflet quin eam omnem fapientif- fimi cujufdam confilio conftitutam fuifle fateantur. Efto autem ii vis, populum non magis ratione duci, quam fi ei penitus caruiflet^ tamen ubique & in omni gente nafcun- tur emeliori lutohomines, qui rationis facultatem fe intus habere fentiunt, eaque in rerum naturis inveftigandis gene- rofo quodam irapetu uti feruntur. Hi quanquam literas Gracas aut Latinas nefciverint, do&t funt & Philofophi, qui maxima omnia fapientias principia fu3 induftria inveni- unt, atque fuos populares docent. Atque Mc ratione ip- fum virtutis cultum optima Numinis Providentia inter ho- mines confervafle videtur } quod omni locoomnique feculo quofdam,quemadmodum Athenis Socratem, cxcellenti Na- tur# habitu ac quafi divino quodam (pirituatflatosexcitave- rit. Etenim tam perfpicua eft omnis virtutis honeftas, om- nifque vitii turpitudo, ut nemo mentis integer tam excors efle poffit, qui fi femel moneatur, utramque non facillime inteflexerit. Cum itaque ab ips;i Nature pulchritudine tam perfpicua fit Numinis demonftratio, fieri non potuit quin fapientum autoritate deillius exiftenti3 fides& opinio apud populum invalefceret. Atque hujufmodi tam univer- fx omnium confenfionis exordium fuiffe non penitus impro- babile videtur : Quod fapientes ubique Populi autoritati nihil tribuunt, fed fe fola ratione & duci & vinci patiun- tur: Atque ut comnvjnis fitdere quavis opinio, nihihex- iftimant, fedliberein eam inquirunt, 8c quamcunque con- clufionem tuleritipfa ratio, eam ipfi fequuntur. Populus autem contra in rebus graviffimis non tantum fibi negoui faccffit, fcdfemper aliorum cxemplo, more patrio, & le- gum reverentia gubernatur. Atque adeo populorum om- nium de Deo confenfum nifi quoque ipfa rei evidentia

547

Contra Scepticos <&JcAdemkos Di sp . VI.

fui fidem fecerit, nullius ponderis haberi oportet, cum nulU ratione fed folo ufu fufcipiatur. Et fiipfi quoque fa- pientes confpiraverint, nihil tamen foli illorum Autoritati cedimus, neque ut cedamus ipfi poftulant, nihilque a nobis exigunt, nifi quod fc>12 rationis vi extorquere pofiunt. Non igitur autoritate fed maxima ipfius rei evidentia in Deino- tionem tanta confpiratione ferri videmur. Cum nulla effe debeat populi autoritas, & fi qua fapientibus concedatur, ea vimfuam a fold ratione accipiat: neque enim fapientes habentur, nifi quod folas rerum rationes (equi profiteantur. Qua? igitur 8c quanta fit iftorum Autoritas rationibus, quas afferunt, quifque judicabit : atque praefertim fi (apientiara ipfe profeflus fuerit, cum in iftd dignitate nullius nifi ratio- nis imperio obfequi teneatur. Imo & ipfe populus etiamfi confuetudine primum Dei notione imbuatur, poftea tamen, tam perfpicua eft ipfius rei certitudo, ipfi quoque rationes, quibus inftituta fitifta confuetudo, ab aliis propofitas quo- dammodo confequuntur. Praefertim cum unam Solis utili- tatemfpe&are monentur, qua? ipfo primo afpe&u tam mi- rabilis videtur, ut nemoeo ftupore effe poflit, qui ejus ad- miratione non moveatur. Atque hinc tam confoirans gen- tium omnium ad illius cultum propenfio orta efle videtur. Quemadmodurn ex antiquiflimis monumentis refertDiodo- rus Siculus vetuftiflimos in iEgypto mortales mundum fu- pra fe contemplatos, & non fine ftupore demiratos Univer- fi Naturam, duos efle Deos exiftimaffe asternos & primos, Solem quippe & Lunam, quibus fcilicet omnem rerum Na- turam prsecipue gubernari videbant. De his autem forte uberius, cum erit de Idololatriae ortu &vitio difputatum. Interim ad rem noftram fatis fit indicaffe confpirantem om- nium de Deo opinionem non fe omnibus innatam demon- ftrare, cumaliatantae confenfionis caufo probabilis, ipfa fci- licet reievidentia, efie poflit, quaeque cum communi vita* humanae inftitutione admodum convenire videatur.

Poftremo de Confcientias vi idem quod de hominum ,confenfidne dicendum arbitror, fi enim ratione nitatur il- lius imperium, ei, non fibi fua omnis debetur autoritas. Sifineiationeimperet, prorfus vana eft omnis illms pote- ftas, eamque non aliter metuunt homincs, quam olim ani-

cula?

Sect. XVIII. & Cartefii Medit. MetaphyficM.

cula? Minoem & Radamanthum^ quos a Poetis fuis in- exorabiles defun&orum judices effe audiverant. At quamobrem, inquies, in omni hominum genere e3 quafi pertinaci^ dominetur, ut nulla vi, nulld fraude, null& in- duftrut expugnari poffit > Quoniam, inquam, clariffimis iif- dem rationibus fuffulcitur, quibus fummum quendarfi om- nium Judicem & Dominum effe demonftravimus. Con- fcientise enim vis nulla effe poterat, nifi prius Numen effe intelligatur, cum < ei folum opinioni innixa fit, ut omnium aftionum Judicem credamus, qui fi non fit, pe- rit omnis Confcienti^ vis & poteftas. Atque igitur e2 non comprobatur divini Numinis providentia, cum ha?c prius nota fit, antequam ulla illius facultas in nobis effe poffit. At in fceleftiffimis, inquies, qui omnem Dei me- tum excuflerunt, femper maximum imperium exercere perhibetur. Non excufferunt. Sed excuffiffe fe aiunt. Sed fimulant & mentiuntur. Qiianquam enim a fe impetrare poffunt, 'ut an ullum cxiftat Numen, dubitarent^ ta- men ut nullum efle fidenter credant, nunquam aut im- petravere aut impetrabunt. Atque ifta fold dubitandi ra- tione, ne forte fcelerum Judex & Vindex fit, illius metu, etiamfi nullus fit, nunquam fe liberare poffunt. Quan- diu enim animi anxii funt, fibique diffidentes, omni fe- curitate orbantur 3 & quandiu in impietate fu2 fecuri non funt, eofdem cruciatus, quos fi fit Numen Confci- entia inferret, patiuntur. Cum denique vetus omnium gentium de Deo increbuerit opinio, cum ed omnes a primd adolefcentia imbuamur 5 cum nulli cert3 ratione, etiamfi fi&a fuiffet, everti poffit, dicas quifquis es qui rebus fic fe habentibus, illius metum, five fit, five non fit Numen, penitus debellare poffimus. Verbo igitur ut di- cam nuilam +iic moveo controverfiam an antecepta fit Numinis iriformatio, an firma fit omnium de eodem con- fenfio an inexorabile fit in omnibus Confcientise Impe- rium/ Nihil minus. Id enim unum laboro ne in dif putando feorfim afferantur, fed cum res ipfa Rationis vi primum demonftratur, argumentum his poftea amplifi- care & augere vellem, cum efficient aut Anticipationem quandam a NaturS impreflam efle, aut tantam effe ipfius

CLqqq rei

Contra Scepticos & Acddemicos Di sp. VI.

rei evidentiam , ut fi nobifcum nata fuifTet illius [cjea, certiorem de ea fidem & fcientiam nemo habere potu- iffet.

Sect. XIX. Huc ufque quantum innata Summi Nu- minis Idea, valeat, quemadmodum ab aliis tra&atur, ex- pendimus } fi vero , ut Cartejio tra&are placuit, expen- dere velimus, difputationem in duas partes difpertiri o- portet } primum quandam in fe Dei Ideam efle 5 deinde eam efle non poffe, nifi ab ipfo Deo proficifcatur. Tu- ne veroillius Ideamin te habere jattitas? Nofti, quid fit Idea ? Quas Latini rerum formas, Graci 'litcu vocant;. Tu igitur qua form^ quave fpecie fit immenfa Numinis Majeftas,intelligis ? Si intelligere te ais5 cur figurd quadam non defcripferis, aut fandonon explicaveris? Dei Nomine, inquis, intelligo Jubjlantiam quandam infinitam^ independen- tcm, Jumme intclligenttm, Jumme potentem, & a qua tum Ego ipfe, tum aliud omne^ Ji quid aliud cxtat, quodcunque ex- tat, efi creatum. Subftantiam intelligimus & nos, qua? ve- ro fit illius forma, fpecies & figura, a te difcere libenter vellemus} at tantum abeft id doceas, ut qua?, aut qua- lis fit fubftantia, dicere non audeas. ghiandam enim ef- fe cautean callide, feu potius imprudenter dicis. Quid enim hoc eft quam quas fuerit, te omnino nefcire ? Dicas itaque corporea, an incorporea fit 5 fi corporea 3 iftue mnde clare & diftin&e noveris 5 fi incorporea } iftuc, quid fit, nobis clare, & diftinfte explices. Obfcura, (mihi credej Sc difficiles funt primae iftse rerum notiones. Et fi experiare, nihil magis arduum invenies, quam quo pafto res, quae corpore vacua fit, a corporeii mole diftin- guatur. Dicis Mentem effe, at quid fit Mentis fubftan- tia, non attingis 5 folum enim rem cogifantem efle in- telligis} at mentis vim & qualitatem, non fubftantiam affequeris, &, cum cujufnam fuerit fubftantia?, dixeris, priufqu^m quicquam Ide<e attingas, de iftius fbrma quo- que, qua?, aut qualis fit, dicendum eft. Et fi Ide£ vicer aliis vocibus, quse idem fignificant uti velles, etiam Dei nullam habere te pofle tu ipfe videres. Putafne enim te illius fimulacrum, exemplar, imaginem mente depi&am

habere ?

Sect. XIX. & Cartefu Medit. Metaphyftcas.

habere ? Si non putas, nihil aliud Idc£ voce intelJigis 5 fin putas, omnem fimulacri iftius delineationem, quam intus habes, nobis quoque externa defcriptione exhibere potes^ ut quidem nunquam Dei Ideam tibi ineffe per- fuaferis, donec iftius pi&uram, & delineationem nobis de- fcripferis 3 quod cum omnino fieri nequeat, plane fequi- tur, nullam efle iftiufmodi Ideam. Potiffimum, cum Philofophi quidam fint, iique non indo&i, qui quic- quam, prseter Pharztafmata, menti advenire inficiantur, atque hinc fadtum ut in furdo nato nulla fit vocis Idea, neque in coeco lucis, quod primi occludantur aditus, per quos illarum Phantafmata ad Phantafiam perveni- rent. Si autem nullas Ideas habeamus, nifi qua? extror- fum advenere, nihil aliud funt omnes, nifi Imaginationis Phantafmata. Quanquam enim diftinftas Intelleftus facul- tates effe concefferint, non tamen diftin&as Idcas$ Sed cum mens ipfa quicquam percipit, aut de quopiam di- judicat, illius non novam, & diftin&am Ideam effingit, fed folam Ideam in imaginatione depiftam intuetur. Nul- liusitaque fubftantiae Idea intelle&ui obverfatur, nifiquse prius Phantafiam afficiat, quam cum Natura divina mo- vere nequeat, nulla illius Idea in nobis effe poteft. An ergo Deum efle non percipimus ? Immo quidcm ratione, non Idca. Qpanquam enim quendam effe furamas cum potentia? tum fapientiae novimus, qu# tamen fit illius e£ fentia omnem captum humanum non modo fuperat, fed & prorfus fugit. Cum ejufmodi fit natura?, ut menti, quamdiu carne immerfa fit, obverfari nequeat^ Et qui- dem multum intereft illius Exiftentiam, an Ideam intel- ligamus} in exiftentix enim notitiam, rerum omnium pul- chritudine ducimur 3 Ideam vero qui affequi poffimus non intelligo, nifi ipfe fe coram fiftat 5 atque quafi videndum & palpandum fe exhibeat, cum nulte fubftantiarum Ima- ^ines ad mentem, nifi per fenfus, advenire poffint. At, lnquies, cum mentem primum creaverit 5 fcihcet cum ad- huc pura, & ab omni materia defecata fuiflet, fui Ideatn infculpfiffe poterat. Quid autem potuit non pugno, led quid reipsd fecit. Et fi tibi impreffam effe putes, ocu- los intus vertas, & imaginem, quam clare depittam iple

Q^qqq 2 lntue*

Contra Scepticos & Academicos Disp. itrtueris, nobis quoque depingas. Quid vides? Subftanti- am quandam. Nego autem te quamvis fubftantiam a te ipfo diverfam in te habere, atque id mihi ut demonftres, poftulo. Quid, an demonftrationes, quae rem clarius, quam folem lucere concluferint, tandemfoli tua* fiducia» Auftoritati innitantur? At enim qttod ab alterius cogita- tiom tantum pendet tion potes ipfi ofcitanti obtrudere. Bo- na fide ! eone delapfa eft omnis difputatio, ut vincat, qui maxim3 audacid afteveraverit ? Tu claram in]te Subftan- tix cujufdam Ideam intueris 5 Ego in me nullam. Tu itaque mihi ofcitantiam exprobrare: Ego de nimio tuo acumine conqueri. At liberalius tecumagam, quanquam enim non potes meam ofcitanti obtrudere, tamen potes tu^ exemplar mihi exhibendo ofcitantiam aut exprobra- re, aut excutere. Age igitur, fpeculum adhibeas, quid vides? fubftantiam quandam infihitam^ indcpendentem,fum~ me intelligentem, fummh potentem^c. Ifth^c omnia an videas, pofthac videbimus, nunc autem de fubftantia vi- deamus: Quamvides? guandam. At fi -quandam vide* res, quaenam fit, poftes dicere, quod cum- non poffis, ni- hil vides, fed fingis, 8c fomnias. Miror qud fronte vir indole non immodeftus Ideas fuas tanto ftrepitu tantaque animi elatione univerfo Terrarum Orbi impofuerit, & fi quis eas fe non ftatim cernere faflus fit, eum communi humanitate lapfum ab hominum coetu^ ad belluarum gre- ges & pafcua miferit, & denique in viros do&iffimos, quibus antea Amicitia? jus detulerat 5 cum ingenue, & a- mice contra difputaverint, plane exarferit, refponfa dura, & pene convitia retulerit. Et taraen, quid fit Idea, fe- pius laceffitus nunquam dicere, aut qua?, & quales fuae funt, nunquam quavis defcriptione explicare vellet.

Sect. XX. Cum autem nullam ("quantum intellt- gis) divinae fubftantiae Ideam habueris, qua?, quaefo, eft, quam de illius perfe&ionibus habere te dicis? Primum eflte infinitam. Tune vero infiniti Idcam cognitam, 8c com- prehenfam habes? Nimium tibi affentaris : Quanta enirn cunque Mens fis, finitaes. Dic ergo, qui ftnita2 facul- tatis modulo inftoitum comprehendas? Si non compre-

hendis,

Sect. XX. Cartefii Medit. Metapbyjicas. $ J

hendis, finita eft, quamcunque habcs Ideam5 ipfa frt, finitum eft, quodcunque reprsfentat. At dicis **Atre qubd non apprehendas infinitum, aut omnia, que i» iUo funt, fed fufficere, Ht pauca qiudam inteUjgas, quo veram & maximi claram difiinBamque Ideam habere drca- rk. Itane > Infiniti igitur Ideam non habes, led folum finiti, cum, fi non omnia, qu* in infimto funt, partem tantum infiniti apprehendis; at infiniti pars non elt ip- fum totum infinitum. Diftinguis ighur inter raUonem firmalem infiniti, five infinitatem & rem, qu* efi wfinttaj R«p.* nam quat.tum ad infinitatem, etiamfi tUam mteUrgamus ejfe auam maxime pofitivam, non tamen nifi negaUvo quodam- . modo inteUmmm, ex hoc Jcilicet, quod m re ^*mU- mitationem advertamus, ipfam vero rem, qu<e efl mfinrta pofttivi quidem mteUigimus fed no» adsquate hoc e\i, non tltum id, quod in ea inteUigibile eji, comprehendmus fed auemadmodum in mare oculos convertentes, etft non totum lifu attingamus, nec immenfam ejus vafiitatem meUamur, dlcimur tamen iUud videre. At quantumcunque diftmx- eris nihil proficies, nifi quod id ipfum diftma.on.bus tollas, quod antea argumentis pofueras : ut cum pnus Deum infinitum effe, quod de eo infinitam Ideam habe- res, concluferis, te nunc excufatum putas, quod omnem infiniti Ideam finitam efle inquias; 8c tamen quanquam ifta tua excufatione przmiffas fuftuleris a conclufione di- moveri nolis. Si vero finita fit Dei Idea, infimtam cau- fam non exigit, & fi non exigat, fimta produci potuits & fi potuerit, ruit tota demonftratio, quae huic foh prin- cipio innititur, infinit* Ide* infinitam caufam effe opor- tere, quod tantundem ad minimum eflVdebeat reahtatn formalis in causa, quantum reperitur obJcUrv* m Idea , Jatque idcirco cum Ide* objeUiva infimta fit, . caufe quo- aue ouxeam produxit, infinitam /*rWew melie. ^mobrem vero inter rem infinitam, tatem diftinxeris; cum fi rem & diftmd f ™™>_

quod in ea przcipuum eft, ipfam fcilicet ^nnatem cer nere oportebit? Alioqui quodcun que vides fimtum ent Gumquc mones (etiam fi nihd ^onftrant monUa) J>| Jeflc rei infinit* Ideam, Infimtaus negaUvam, qmd

		!

5 54 Contra Scepticos <& Academkos Di s p . VI.

agis, nifi quod fatearis rei, qua? reipfa fort£ infinita eft, folum finitam Ideam te aflequi? Cum itaque tuo fenfii infinitam eflfe dicis, te nihil intelligere fateris, quid enim aliud eft negativa Idea, quam Ignorantia? confeflio ? Si enim pofitiva Idea, id, quod in re ips3 cffe tu ipfe no- ris, repra>fentat} negativa, quam eidem opponi velis, ni- hil, quod noris, repraefentare poteft; & fi non noveris, nullam illius habere potes Ideam^ & fi nullam habes, nihil eft. Quam denique affers fimilitudinis rationem, cum fcilicet, in mare oculos convertimus^ & Ji non toUtm vifa attingamus^ nec imrnetijam cjus vafiitatem metiamur, clicimnr tamen illud videre : Nonne vides contra te va- lere, cum quicquid videre dicamur, non tamen totum videamus? Sed aliquoufque intenditur oculorum acies, & nihil ulterius intuentur. Ita cum Deum infinitum in- telligere dicimur, aliquoufque inttelligendo progredimur, at quicquid revera intelligimus, finitum eft, & cum illi- 13 s perfe&ionem latius pat£re intelligamus, quam ut, ull^ intelle&us acie allequi poflimus, infinitam efle dicimus, quod quanquam conceptus noftri, nullum tanien illius finem agnolcamus. Cum itaque perfe&iones divinas in- finitas efle dicis, tantas folum efle dicis, quantas tu ipfe concipis, & infinitis intervallis ampliores, cujufmodi de- mum Idea, cum finita fit, cur, quaefo, neges, quantum- cunque realitatk Ideis tuis tribuas, quin ab ipsa Mente prohcifcatur ? Ciim fane cuivis liceat perfe&iflimam, quam pro fuis viribus poflit fabricare Ideam, & cum longius progredi fe non pofle fentiat 5 exclamare infinities per- fe&iorem efle, & fabricari pofle, quanquam ipfe pra» captus anguftil non poflit omnem illius amplitudinem comple&i. An igitur,inquies, nullum habemus Infiniti con- ceptum } Habemus ftne, atqui eo modo, quo dixi, non quod abfolutam, & infinitam illius Ideam habeamus fed folum quod tale quidpiam elle, qualecunque fuerit, ratio- ne concludamus. De caeteris Idea? divinae perfeftionibus, quas deinceps accumulas, nihil necefle eft dicere, cum infinit^ fint omnes, & infinitas efle ipfe fatearis, fi ita- que nullam infiniti Ideam attingimus, cujuflibet iftaruni nullam attingemus. Nifi quod obiter infinuqre operae

i pretium

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioteca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Se ct. XXI. & Cartefti Medit. Metaphyftcat. praetium videatur, e prima tua veri, & certi inveniendi reeuU Deum efle probari non poffe, mhil fcilicet ve- rum, & certum haberi oportere, nifi quod clare, & di- ftinck percipiatur. Cum igitur clarum , & diftin&um Divinae Ides conceptum confequi non poffimus, quid, fe- quitur, ipfe videas. At rurfum, inquis, diftinguo, clare, & diftinde, etiamfi non adsequate percipimus. At rur- fus, inquam," verbis, ut femper, ludis. Si enim non ada> quate, neque clare, & diftinfte } omnis enim imperfe&a* cognitio (qualis eft inadsequata) pro fuo imperfe&ionis eradu, obfcura, 8c confufa eft. Cum itaque tam longe abfit adsquatam, ut tu vocas, five ut Ego, claram, & diftinftam Dei Ideam habeamus, tms pnncipus, utcun- que diftinxeris, confefta res eft, & tollitur omnis ilhus exiftentia; certitudo.

Sect. XXI. At quid qusfo eft ifta Realitas tua obiecfivaj quam ubique tanto ftrepitu evehis, Sc miraris? Eft ipft res cogitata (inquis) quatenus efi objeBive in in- teUeiit. Pra-clare! at quid eft effe objeftive in intel- lc&ut ' FJfe in InteUeQn eo modo quo Obje&a ejje foknt. Qiiam ditfugiunt tenebrse ! quamque perfpicua fiunt om- nia ' Qyis refponfum clarius ex ipfo SibjB* antro expe- «ftaret, quam obitfta in intelledu eo modo effe, quo effe folent, hoc cft, in intelleftu eo modo effe folere, quo effe folent. At fic in juftam faftidn poenam nugari folent, qui quanquam ingenti hiatu nugas ridiculas parturire fe viderint, magnum tamen aliquid fe pepenffe clamant. Vidit Cartefius realitatem objetfivam, nomen inane efle, tamen quod magnum aliquod de eadem promiferar, eti- am convittus, ne ipfe mens non foret, fateri noluit, cum ad naufeamufque interrogatus tam frigido refponfo quic- quam aut fibi, aut aliis iatis faftum efle putaret. Sint vcro in mcnte tua Idea-, fuamque reahtatem objechvatn habeant: Quid autem rei eft lfta realitas, an res tpfa m te procreata? fi non fit, nullam iftius rei reahtatem, na- bere potes. Si fit, Dei Idea Deus alter ent, ut emm Deusfirmalk eft, qui extra te, ita objeUivus, qui m te exiftit. Cum Divins Naturs realitatem m ie contmeat,

at

55<

Ccntra Scepticos <& Academicos Di sp . VI.

at ubicunque fic ipfa Dei realitas, ipfa proculdublo res eft, quse Deus appellatur. Quo tandem pafto tot fie- rent Numina, quot homines, cum nemo fit, qui realita- tem Dei objettivam in fe non habeat, qua?, fi quid re- ale fit, res eft, fi res fit, Deus eft, nifi a fu2 realitate, hoc eft, a fe ipfe diftinguatur. Quid igitur ? an nulla nullius rei efle poflit Realitas obje&iva? Omnino nulla, non enim plures una funt cujufque rei realitates, fed fua qu^que realitas eft, & fi plures haberet non una res, fed plures foret. Si quid itaque forte fit obje&ive in Intelleftu, non eft ipfa res, fed rei conceptio, quae nihil magis reale eft, quam Intelle&us aftio 5 ut efle ob- je&ive in Intelle&u, nihil aliud fit, quam etfe Intelle&i- onis obje&um, quod nullam aliam caufam exigit, quarn ut Intelle&us fuam cogitandi facultatem exerat 5 cum e- nim de quilvis re meditari velit, fit res ipfa abfque qud- vis novae realitatis produftione ejus meditationis ob- jeftum. At nondum Cartefii faftus fle&i poteft, fed vult, Refp.ad prim. quicquid obnitimur, aliquid reale nafci. Exempli gratia, Obj. inquit, fi de ldea Solh qutratur, quid fit ? & refpondeatur^

illam ejfe rem cogitatam^ quatenus efi objeffive in InteUeBu^ nemo intelliget iUam effe ipfum Solem^ quatenus in eo ex- trinfeca ijia denominatio efi. Neque ibi obje&ive efle in intclle&u, fignificabit ejus eperationem per modum objetti ter- minare^ fea in InteUeBu, eo modo elfe, quo (olent ejus objefta, adeo ut Idea Solis fit Sol ipfe in IntelleUu exi- Jiens. Utinam foret, ut tenebras, quas tibi ipfe offiin- dis, difcuteret. An vero te Solem ipfum in te habere putas > Habeo, inquis, obje&ivum, non formalem. An qui Sol objetfivus Sol realis eft, & fi fit, quamobrem mi- nus in te, quam in coelo luceat ! At inquis, Solis forma- lis munus eft lucere, non obje&ivi. Nego 3 omnis Sol lucet, & fi non luceat objetiivus, Sol non eft. Si igitur ipfum Solem in intelle&u tuo haberes (ut habere te ais) certe nifi crafliflimis tenebris obducatur, luceret, cum ita- que non luceat, non habes. Si autem tu ipfe diceres quid objetfive in Intelle&u efle fignificet, nifi ejus opera- tionem per modum Objeffi terminare, non modo ipfum So- leminte habere, fed te ipfum Phoebum efle concederem.

At

Se CT. XXI. O Cartejli Medit. Metaphyjtcas^ At cum e Tripode loqui pollicearis, oracula fundis 5 cum- que certiffima refponfa, qua? fua perfpicuitate omnium affenfum extorqueant, expe&averimus 5 verba ambigua fo- U vatis au&oritate, credenda accipimus. Vos, inquis, Philofophi e Terr3 fati, Solem, & Lunam effe, vofque corpora habere putatis, atque crafsa illorum contemplati- one Deum quendam efle, qui omnia admirabili (apientia compofuit, concluditis. At terrena funt ifta omnia, & quantum vos aflequi ooffitis incerta Sc forte falfa. Uni- verfum ergo tollite, cum quicquid materiale Gt, fust craf- fitie ipfam veritatis viam obftruat, atque rem ab altiori exordio ducamus. En itaque Mens coelo delapfa, quam clare, iftis fublatis, omnia demonftravero ! Cum primum quifquefeeffe certo fciat, tum deinde rei cujufdam fum- me perfedte, vel faltem fe perfeftioris Ideam habere, fe- quitur rem quandam effe, qua? tantum realitatk formalk in fe habeat, quantum objeSiv* habetldea. Quod totum tibi, Mens ccelefiis, non negaverim5 nifi quod unus hxreret fcrupulus, rcalitatem fcilicet, quam vocas objeSivam, ni- hil efle reale, fed folam denominationem (quam vocant) extrinfecam, quatenus operationem intelle&us per modum obje&i terminat. Quid autem haeres > inquis, cum objeUive in inteUeUu effe ejus operationem per modum objeUi terminare nemo inteUigat, fed in inteUeUu eo modo efje, qtw folent ejus objeUa, adeo ut Idea SoW fit Sol ipfe in intelleUu exifiens. Atqui iftucquid fi non intelligamus ? Ne dicatis, mquis, ne nihil intelligere vos fateamini, cum nemo, qui quic- quam intelligit, intelligat objeftivfe in Intelle&u efle, ll- lius operationem per modum obje&i terminare, fed lpfam rem in intelle<5hi efle. Matheraatica demonftratio ! & tahs quidem, ut nulla via humano ingenio pateat, per quam melior inveniri unquam poffit ! An vero non mehus ab ad- mirabili natur* ftruftura quendam fuifle ilhus opificem conclufiffes, quam ut illius exiftentia tam tenui filo pen- deret ut fi eiie objeftive in Intelle&u fit quid reale, ld- que tant*'perfedtionis, ut nihil, quod non ipfuminfimtum eft, efficere poffit, ipfe Gtj fi vero fit (ola denomnaUo cxtrinfeca, ipfenonfit? Quod autem ut exphces, cummil- lies laceffitus irritari nunquam potuens, omnia ut mvene-

R r r r ras?

j 5 g Gwfrd Scepticos eir Jcademicos Di sp . VI.

ras, reliquifti, atqueiterumea' divinaeexiftentiaecertitudine, quam a Sole, LunaV Terr£, cseterifque illius operibus habe- re pofliimus, contenti fimus humile mortalium genus. Tu vero fi fe&am affcftaveris, coelum redeas, ubi fortafle tuam denominationum extrinfecarum Philofophiam acrius intel- ligunt 3 Nos autem Terrae filii, ea eft indolis noftrae hebe- tudo, tam fubtiliter philofophando nos non efle fatemur.

Sect. XXII. Tanta vero fit realitas tua obje<5tfva? quantam efle velis } an tamen formalem ejufdem rei realita- tem natura? perfc&ione aequare cenfes ? Si xqualis fit utriuP que conditio, plura denuo fiunt Deorum Numina, cum res diverfie fint, extra Intelle&um una, intus altera, qua?5 infi- nita* Naturae perfe&ione, cseteris omnibus antecellunt, at quicquid perfedione infinitum eft, Deus eft. Si vero re- alitas obje&iva a fumma perfe&ione quoquo modo defi- ciat, infinita non eft : fi ergo finita, caufam infinitam non exigit, & fi non exigat, a causS, qua? quoque ipfa finita fit, proficifci potuit. Ufque adeo fi magnum hunc Phi- lofophum paululum vcnari lubeat, lepufculi ad inftar, quovis fere momento in vias oppofitas fe dare, fibique millies contravenire cogitur. Ab his enim carceribus to- tius difputationis curfum inchoat, tantundem ad minimum efTe reahtatk formalis in causa^ quantum eft otje&iv<e in effe&u, ergo cum infinita fitobje&iv^e rcalitatis perfe&io, infinita erit quoque formalis. Atque fic ad calcem fubi- to pervenimus $ fin, ut pergat, urgeamus, curfiim ftatim revocat, atque fibi dire&o gradu contra occurrit. Cum enim non aufit fuam Dei Ideam ipfi Deo «equare, ne plu- ra Numina efle fateri cogatur , talia objicienti in os fibi Refp. ad ob- contradicens refpondet : guanquam modm effendi obje&i- jcft. primar. VU5 loHge imperfe&ior Jit, quam ille, quo res extra intclle- &um exijiunt, non idcirco plane nihil cjfe. Si vero longe imperfettior fit, tantundem rcalitatis formalis in CvA caust non exigit, quantum obje&iva* in fe habet : cum ifto pa- fto longe imperfe&iore realitate formali aequari aut fupe» rari poffit, adeo ut eam ipfa, quanquam infinita non fit, efficere valeat. Quo demum fit, ut nifi modum efjcndi ob- je&ivum formali omnino sequalem effe dicat, fe, fuamque

demoH-

Se c t. XXII. Cartejti Medit. Metaphyficcu.

dcmonftrandi viam planeprodat} fin dicat, quid planefe- quitur, jam ante diximus. g>uanquam verb longe imperfe- ffior fit? non tamcn idcirco nihil eji. Quam autem pudet poft tantum Thrafonifmum, in tam abjedam pufillanimi- tatem incidifle ! Cum enim primo ingreflu tanta de reali- tate tud obje&ivd ja&averas, ut nulld causa, nifi qua? ipfa omnipotens fuerir, produci poflit 5 nunc demiflbvultu, & ftomacho, faltem ut nihil non fit demum, imploras. Euge ergo, bono fis animo, nihil non fit 5 quid inde, an quod quoque nihil mus non fit femper fit montibus parturi- endum? Cum itaque res tam exiles fint Idese, ut nihil tantum non fint, non opus eft, ut aut ad graviditatem Jovfr, aut ad partum Lucin£ opem invoces, cum tam ex- ilia non duriori enixu quam fponte orta nafcantur. Ne vero parce agam, grandes fuerint, ut vis, tui Idearum foe- tus, &, fi velis, Balamis grandiores, dicam tamen, qui mens ipfa fponte effudern, fcilicet a quibus primordiis exorfa fit, quos progreflus faciat, & quo demura appara- tu, quibufque gradibus perficiat. Cum itaque Mentem tuam, pro Archimedis pun&o, fumpferis, quidni etiam pro faliente fumas > primum enim quod poft longam me- ditandi incubationem cernimus prolis veftigium eft, te eP fe : Quo dato, ea eft vis mentis prolifica, ut ei fi incu- bare perfeveret, in quantamcunque magnitudinem id am- pliare poffit. Cum enim fubftantiam quandam efle te de- prehendas, qu£dam Naturae perfe&ione praeditam, quo- dammodo ftabilem, aliquandiu duraturam, quaedam in- telligentem, atque efficere potentem 5 harum omnium per- fe&ionum meditationi fi diu incubueris, fex dierum fpa- tio, aut faltem quanto ovis Gallinx incubant, fubftantiz infinitae, setern^e, independentis, omnifcia?, omnipotentis, Ideam facile conficias. Cum enim tuae Natura* perflttioni, quoufque potes, alios, aliofque perfe&ionis gradus accu- mulaveris, rei, quam concipis, Ideam, infinitam appel- las, folummodo quod nullum meditandi finem invenias $ atque ifbec unica infinitatis Idea eft, quod quantumcun- que adauxeris, femper tamcn dcficias, atque aliquid ul- tra quam quod tu cogitare potes, addi poffe fateans. Quod quaefo, Deus fit, an non fit, quis quantumcunque

Rrrr 2 te

■H				■ !

^ 0 Contra Sceptkos <tsr Academicos Di sp . VT.

te hebetior feteri non valeat? Cum deinde -eternam dicis durationem, eam, quae nunquam exorfo, aut defitura eft, animo comprehenfam non habes, fed folum agnofcis quot- cunque annorum millia tecum cogitaveris, durationis ne- que initium, neque finem cogitare te pofle, atque iftha*c tua «Sternitatis Idea eft. Cur vero, etiamfi viginti tan- tum annos vixeris, his non adjicias viginti alios, dum cen- tenis numeres, iifque alios dum millenis, aliofque dum tandem te numeri deficiant, quod cum feceris iEternita- tis Ideam exclufifti. Quod idem de oranifcientia, om- nipotenti^, aliifque quibufcunque perfecYionibus*, quastua* Numinis Ideae tribuis, dicendum eft. Plane itaque vides quibus gradibus a pundto tuo five Archimedco^ five falu ente, fummi Dei Ideam attigeris, etiamfi ipfe neque fit, neque eam genuerit. Quanquam ne nimium tibi alfente- ris, te tam prolixil, & profunda meditatione Dei Ideam, quam tuam effe jacVitas, ex imis tuis ipfius vifceribus effo- diffe 5 Id quoque nego, eam enim diu ante te natum viri dccYi expolivere, 8c ab iis nomina, quibus ufi funt, ipfe accepifti, quid autem rei fignificent, an intellexeris* nimiam fufpicionis caufam dedifti, cum ea nunquam ex- pjicare conatus fis, neque ut coneris, quavis importuni- tate induci velis. Eo quidem ingenii acumine prafftitif- fe te novi, ut cuicunque animum ferio applicueris, in il- lius naturam tantum, quantum fortafle quifpiam alius* penetrare poffes: cum itaque in folo rerum, ne dicam, Verborum cortice teeferis,, vereor, ne temere, & levi ni- xsis meditatione, de rebus non fatis injtelle&is, nimiura fi- denter pronunciaveris. Ut ut vero fuerit, quicquid de Deo intejligendum eft, id fotis, fuperque tibi demonftravij qui aut ab aliis difcendo, aut propriam naturam contem- plando, abfque quovis Numinis afflatu illius Ideam fabricari potuerisjc & fi poflis, quid de tu3 tam jadtod, & plufquara niathematicd demonftratione fiat,rurfum tu ipfe videas..

Sect. XXIII. Verum ut per omnes, in quoscor- r^pis, cuniculos fequar, fi tanta res fit realitas tua ob- jecliva, ut Spl ipfe, quoties de eo cogitas, mente tu3 fpkndefoat. Quid lei fit, dicas. An fubftantia ? atqui id

te

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of the Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

Sect. XXIII. & Cartefii Medit. Metafiyficas. te prius inficiatum efle audivimus. An fubftantia? modus > id quoque negas. At fi neutrum fit, tenuiffimum, & ad- modum exiguum quiddam effe neceile eft. Quid ergo > an Mentis a&io? neque iftsec quidem. Jamdudum ad ni- hilum pene devenimus. Si autem neque fubftantia, ne- que illius aut modus, aut adio fit} miror grande iftuc quid tandem effe poflit. Ne itaque rumpamur, Oracu- lum edas. Aufcultate ergo ? refponfa dat Apollinis Sacerdos. EJi metitk operationk modm. Deum Immor- talem! tamdiutam tenui umbra laboravimus! Quid enim in omni rerum Natura operathnk modo vilius, quid abje- aius , quid omni effenti* dignitati ahenius ! Quam ftupct mihi animus, immo quam pudet hoc cum confi- tentem audierim ! ad rei tam imbelhs, tamque evanidas partum, fummi Numinis Majeftatem in fcenam, & qui- dem Gynaeceum deduxiffe.

Quanquam, ni res nimis feria foret, quantos cuiquam rifus moveret, cum Philofophum audiat omni mortalium generi concionantem , iis clariorem de Deo notitiam, quam qui ipfam divinam Majeftatem in coelis intuentur fe efle irapertiturum 5 atcpie in rei apparatum Univerfi fa- bricam, ne vifum impediat, tolli jubere, ut iftu fublata, majus aliquod, quodque ad Naturam divinam proxime accedat, ipfe tandem in-medium proferret ? Extindto lta- que fole, aliifque impedimentis omnibus amotis, quid' tandem rei in lucem protulit, qux tand prcrogativi gaudeat, ut fe folara Dei pra? aliis ommbus fobokm glorietur > En igitur, qui ingenti paffu, preftigiatoris ad inftar, prodeat vir gravis^ hyemali fcilicet togd indutus ! Apertis itaque acetabulis, quid tandem emittit ? Nil, ni; fi modum, eumque tenuiflimum. Modum autem, quahf- cunque fuerit, .fi ab ipfo Deo fiat fufpicimus, & venera-. mur Attuusqualiseft? fi non abipfoDeo,.inqu]s,faltem- a pura mente proficifcitur. Id quoque efto. An vero> Mentis modus eft? Id quidem vellem, mquis, at (1 noir fit, eft faltem iliius operationis modus. Belle quidem! an non mens ipfa plus perfeftionis, quam fuae °Pf a"ones? habet* fu*que operationes, quam earum modi ? Quidni ergo fuis viribus producat? fcfiproducere valeat, quid/

6 r R r r r 3 fodes *

	■

5 &% Contra Sceptkos <t? AcademlcK Di sp . VI.

fodes opus eft, coelo Deum evocare > An nondum vides quantum tibi fubtilitate tua illufeiis > Nondum inquis 3 diftingui enim oportet in omni Idea ejfe proprium, feu for- male ab ejje vicario, fen oJ>je3ivo-0 nempe quatenm ide& ift& tantnm cogitandi quidam modi funt, inter ipfas nullam in£- qualitatem agnofco, fed quatenus una unam rem^ alia aliam reprafentat, eafdem ab invicem valde diverfas cjfe patet9 di- verfafque, pro diversi objettorum perfidfione, perfe&ones ob- tinere 5 atque adeo fecundum ejje formale, ab inteUeHu^ *t fe- cundum ejje objeiiivum, a folo Deo Jieri potuerunt. Rurfum naque experiamur. Dicas ergo, an reipfa difcrepant > Non, inquis : bene ergo fe res habet. Quidni enim ip- ia caufe, qua» formalem producere valet, valeat & obje- £iivam> Quo jam te vertes? fi enim ipfius Ideae realitas formalis a foM intelledtrice mentis facultate proveniat Mens cum fueris acutiffima, diftinguas, qui quoquo mo' do obje&iva, fi (ut ipfa definiveris) eadem fuerit, ab ea- dem provenire non poffit.

Qyid itaque eft, inquis, (qua? extrema luftatio eft) quod efticiat hancldeam hoc objedura potiufquam quod- vis ahud repr*fentare> Quanquam futilis, & impor- tuna fit quzftio, nullamque aliam refponfionem merea- tur, quam ut ipfe viciffim te interrogem, cur triangulus h tnbus angulis , & quadratum e quatuor conftet > cur bis ter fex efficiant, cur ligoligo fit, & denique Davus Davus, non Oedipus. Dicam tamen, ne poft tantam libe- rahtatem, qua tecum ubique egimus, in ipfo exitu de parhmonia queraris, ideadem causa proficifci, quadehoc potiufquam alio quovis objedio cogitare velis, cum de Deo meditari placet, Dei Ideam, cum deSole, Solis, cum de Triangulo, Tnanguli, cum de Davo, Davi : cumde aha quacunque re, ilJius, inquam, Ideam efficis. Si enim penes Mentis lmpenum fit, quales vult, aftiones elicere cur non etiam & fuarum aftionum modos? Cum nihil a- hud fit, quam de re qu^que fuo modo cogitare. Nifi vehs, cum de machinS qidvis, fi placet, ipfe cogitaveris lpfam Machinam fui Ideam, ut Deum fui in te transfu- difle. Adeo ut fi novum forte Horologii artificium in- veneris, id ab ipfo Horologio acceptum efie velles: Si

velles,

Sect. XXIV. Cartefti Medit. Metapbyficas.

velles, qui fe in te eflicere poffet neque intelligere, ne- que dicere poflTes 5 aut fi Argumenti tuendi causa dicere conatus fueris, ipfam tamen Machinam non crederes tanti Mechanicae (cientid prseditam effe, ut fabrum te efle 8c fabrilia traftare doceat.

Sect. XXIV. Everfb autem primo ifto Cartefii (b- phifmate, quo ab obje&iva Idearum realitate exiftere res quoque ipfas conclufit, atque una cum eo caeteris omnibus qux quatuor primis diebus perfecit : Quse (cilicet de du- bitandi principiis, de Mentis propria? exiftenti2, de veri falfique notis, de rerum denique materialium demonftra- tione difputavit. Alterum jam fupereft fubtilius quid ejuf- demSophifma, quod quintodeincepsdie excogitavit (non enim plus temporis in Dei quam ipfe Deus in Mundi fa- bricationem infumpfit.) Sic igitur die quinto meditatur : Per Idcam Dei clare, & diftin&e intelligo Ens fnmml per- feUum^ quod autem fumme perfe&um eft, non poteft ni- fi omnes perfeftiones in fe habere, alioqui, fi quse deeffe poflint, fumme perfe&um non foret, propterea cum Ex- iftentia fit perfe&io, eam Deo convenire neceffe cft, ali- oqui non effet id, quod eft, five Ens fumme perfeftum$ atque adeo ab eflentid Dei non magis feparari poteft exi- ftcntia, quam ab efltntiS trianguli tres anguli, cum non miniis clar&, & diftinfte intelligo ad Eflentiam Dei fumme perfe- &i attinere Exiftentiam, quam ad Effentiam Trianguli, tres Angulos. Haftenus ille. Et quidem fi res finitas gradum quendam, & aditum ad perfe&iones infinitas pofuerat, me averfum, aut reclamantem non habuiflet, cum iftd \\k fa- cile ab imo ad fummum perfe&ionis gradum pervenire poflimus: Sume enim rem quamlibet, quae fafta fit, un- de interrogo, ana fe? Atqui ita fuiffet, antequam eflet^ An ab alio ? Iftuc igitur aut fa&um, aut infeftum 5 fi pri- us, idem rogo^ fi pofterius, rem fumme perfe&am atti- gi. Cura enim illius Exiftentia a null i caus3, quse ex- tra fe fit, pendeat, fol3 perfe£Hflim£ fuse Naturae vi, & ratione exiftit. Si vero fui ipfius perfe&io in fe exi- ftendi neceflitatem contineat 3 fi deinde nihil fit, quod certum perfe&ionis gradum definiat, quemadmodum re-

* Kiir

,j^4 Contra Sceptkos <srJcdem\cos Disp. VI.

bus fa&is certi perfe&ionis termini a caufis fuis circum- fcribuntur, fi autem neque a fe, neque ab alio quovis terminari poffet, non, inquam, ab alio, cum nullam ex- tra fe caufam habeat, non a fe, quod, velit nolit, foli fuae perfeftionis ratione exiftat, fummam, immenfam, & interminatam efle neceffe eft. Adeo ut, quanquam fub- tile videatur, fi tamen rite attendamus, neceflitatem ex- iftendi 2t fumm2 perfedtione nonmodo infeparabilcm efle, fed unam, eandemque cum e& notionem habere intelli*- gemus. Cum nulla alia intelligi poflit exiftendi necefli- tatis caufa, nifi fumma Naturae Perfe&io} cumquevicif- ilm ubi fit exiftendi neceflitas , nihil eft, quod Naturae pcrfedtionem quibufvis terminis definire poffet. Atque hac quidem notione Deus fe folum, cum fibi Jehovs no- nem impofuerit, defcripfifle vifus eft, quo nomine, nihil aliud fignificari voluit, quam, cum cxteri omnes, qui vul- go Dii habeantur, fafti fuerint, fe folum eum efle, qui a fc folo fummam, & immutabilem vitae ftabilitatem habu- erit, hoc eft reverd fummum eflfe Deum. Si itaque Phi- Jofophus ab his initiis profe&us per hos gradus ad fum- mum pervenerat, ut quod res fadtae fint Deum efle qui ip- fe infe&us fit, & fi infe&us, fummfe perfe&um effe conclu- ferat, eum a progreflu arcere nollem, quanquam eandem viam ipfe non inirem 3 quod adeo fubtiles fint praecifa?, & comminutae ifbe rerum notiones, ut pauci admodum eo fint acumine, qui eas plane intelligant. Cum vero Philofophus viam contrariam ingreflus fuerit, ut a foli fumma? perfe&ionis ratione ad realem Dei exiftentiam per- veniret, neque initium, neque exitum invenit^ fed an- trorfum, retrorfum fe verfans, tandem ipfa fophifmatis fub- tilitate fe ipfe perdidit.

Multum gloriatur viam parum tritam ab ttfu communi fequencio, fe primum in hanc demonftrationem incidifle. Atque id quidem eft, quod ubique fummo ftudio affe- ftaverit, ut a via hominum communi, in fiia diverticula declinaret, quo, dum compendium facere arbitratus eft, ubique in fcopulos, 8c pracipitia fe dedit. Tu vero pri- mus inveneris! facete, lepide, laute, nihil fupra! tuiim- ne, obfecrote, hoc di&umerat? vetu'credidi. Olim in-

fiim

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Centrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144

5 E C T. XXIV. Cartefii Medit. MetaphyficM. 5 67 fima Philofophorum plebetritam, & quidem vexatam efle vidimus, quanquam tam falebrofam experti funt, uttp-

fi Scholafthi, qui falebras non parum amant, penttusde- feruerint. Quod fi nefcivcris, en qutd tmroaniiiima tu- rop* barbarie, de via a te inventa, huc illuc dtfputatum eft Librum edidit An[elmus contra Infipientem, qui^ cor- de fuo Deum non efle dixit, quem eadem via, qua Tu, adortuseft. Deus (inquiens) eft id, quo majus cogttan tton poteli, (hoc eft, fumme PerfeaumJ) quod qut bene tn- teUigit, utique intelligit id itf*» fic #, nt ne cogitattone aueat non ejje. $ui vero inteUigit ic efe Deum neqmt eum non elfe cogitare. Cui conttnuo vir qutdam doftus,

6 acuti refpondit, edito libro, cui titulum fecerat. %S:Protfrentl, quo nefcire fe concluftt; -j^SSKfi pintiJr fit, quiputat hoc fequi, an Infiptens qm dtxtt tn prop/ ?9. cordefuo, non eft Deus? Quem, pr*ter Gerfontum, altof-

que, ut ea ferebant tempora, erudttos plerunque fecutt funt Scholaftict. Quid autem de alus dtcam, cum Thomas Amiinas ad quem alii omnes primas dctulerunt, auaorttate fephifma^bdicaverit > Sic ergo iUe, InteUeUo, quidfig- -m .^. niffcet hoc nomen Deus, fiatim habctur, quodDeuseJt, jtgnt- Ar, ficatur enim hoc nomine id, quo majus fignificartnon poteft. TMajus autem efi, quod e[i in re & tn InteUeU u quam Jd eft in inleUeL tantum; unde cum tntelleBo hocno- mine, Deus fit ftatim in IntelleSu, feqmtur eUam,. quod fit

7" Cuius fophifmatis nodum quanquam primo idu non penitus difruperit, Dei nomine rem fumme perfeftam Eon neceffaridintelligi refpondens, cum Deum pofuerint Ethnici fumm* perfeftionis expertem, quatenus aht folem, alii coelum, alii mundum, alii humana forma efle extlh- maverint. Qya, inquam, Refponftone argumentum non fuftulit, fed dulitj cum Deum efie fumme perfcftum £ non fumat, fed fi quippiam fumme perfcaum ftt, Deum efle concludat* quod fcihcet furome perfeftum nul tt perfeaione careat, quicquid autent non extfttt caret ah- qua, fumme ergo perfeauro, vi fus nottonts «itotne- cke eft. ProlimJ i tamen refpcnftone rem plane expedt-

S 1 1 * 1C

Contra Scef txcos £r Jcademicos Di sp . VI.

re vifus eft. Dato inquiens, quod quilibet intellignt hoc nomine Deus, quo majus cogitari non poteft (i. e. (um- me perfe&um) non tamen propter hoc fequitnr, quod in- telligat id^ quod fignifcatur per nomen Dei0 ejfe in rernm Natura, fed in apprehenfione lntelleftus tantnm. Nec poteji argui, qubd fit in re, niji daretur, quod fit in re ali- quid^ quo majus cogitari non poteji; quod non cji datum a ponentibus Deum non effe. Nihil itaque majus concludi- tur, quam rei fumme perfe&ae Ideam cogitari non poffe, quin ift£ cogitatione exiftentia? quoque Idea intelligatur } an vero ifta notio re; an fold cogitatione exiftat, nihii conduditur : Notio enim rei, quae ab exiftentiae noti- one feparari nequit, nullo modo ejufdem exiftentiam a- dtualem infert, fed folum de e2, abfque exiftentiae noti- one, cogitandum non effe. Et quidem fi folos Gramma- ticos adeas , ab iis difcas, eum duntaxat efle nominum ufum, ut folas rerum notiones fignificent, nihil autem afferant } id fcilicet Verborum munus effe, ut quippiam in Rerum Natuii effe aiant, aut negent } qu# itaque fi abfint nihil aut ponitur, aut tollitur, adeo ut rei fum- tnh perfedtee nomine fola illius notio ponatur : an vero quod ifta notione fignificatur, reipfa fit, an non fit, ni- li propofitionem conficias, qud rem fumme perfedtam cf- fe dicas, nihil dicitur. Hoc autem qui dicit, Deum qui- dem efie dicit, at nonprobat, qui vero Deum effe ne- gat, nunquam dicet. Quanquam autem prxcipuus fo- phifinatis nodus eft, quod cum dicitur, res fumme per- fe£fa tefti, & occult^ qy2dam enunciatione fubjetfo co- puletur Attributum , adeo ut rei fumma perfettio non minus attribuatur, quam fi aperte dicerem, effe rem fum- me perfe&am, quatenus, fupprefsd folum copulationis vo- ce rei ifti fumma Perfeftio tribuatur, fecundum id, quod ut caveamus, monent Dialeftici, complexum jitbjetfum cu- jufvk Propofitionk femper ejfe afjertionem hypotheticam. Ut res necefiaria necellario exiftit, hoc eft, fi fit res necef- (aria^ Chimsera exiftens exiftit, hoc eft, fi fit Chima?ra exiftens , ita res fumme perfe&a, fi quippiam tale fit, ex- iftit 5 atque adeo fi rei cuilibet quodvis Attributum,

quod

Segt. XXIV. <? Cartefii Medit. Uetaphyjtcas: quod exiftentiae notionem aut exprimit, aut includit ad- junxeris, idem de eadem pari jure concluferis. Ut fi ipfi materiae Attributum, Necejfaria, aut a fe exiftens, aut fumme perfefta adjungas, an non ftatim fequitur ipfam materiam exiftere. Atqui ad materia: Ideam Exiftendi neccflitatem non pertinere inquis. An verd non ad Materiae necefiario exiftentis Ideam > Ut enim tu fummam Perfeaionem Numinis, ita nos exiftendi necef- fitatem Materiae Attributum effecimus, quod cum fiat, eadem qua tu vi3 ad eonclufionem ducit. Quid plura > cum e? una Qyaeftione omnis verfetur controverfia, an fola Materia in rerum Univerfitate exiftat, an una cum ea divina Mens & Ratio Prius ftatuunt Athei, atque igitur ei cum exiftendi Neceffitatem, tum fummam, quae eflepoteft perfeaionem tribuendam efie arbitrantur. Ne- que enim naturalem aliam rei cujufvis perfeaionem co- citari pofle intelligunt praeter fohdam lpfius fubftantia? molem ; & fi quas alias efie putamus, faanias efie omnes inquiunt quae Materiae motu, fitu, & ordine onuntur & occidunt. Quid ergo? Num hos ips4 mateni quippiam Naturae nobilitate perfeaius daturos putas, quod tu fci- licet tale quiddam cogitare pofiis. Pnmum delin& fom- niantis Chimaeram cfle aiunt, neque eam fingendi hcenti- am tibi conccdcnt, nihil enim in rerum Natura effe vo- lunt nifi cujus exiftentiam fenfuum fide & tefiimonio de- prehendimus. Si vcro eorum adjumento quippiam a Materiae mole diverfum effe percepens, mde ordienda eft difputatio, atque ita demum m viam noftram de- fleaitur ut a rerum materialium contemplatione ad Men- tis divinae notitiam perveniatuc. Deinde quid fummae rerfeaionis vocabulo fignificari velles fcifcitantur- Si de jpsa rei perfeaione cogitaveris, nihil ahud inquiunt co- sitare potes nifi fempiternam ipfius matenae fohdita- tem Si de facultatibus quibuflibet : rerum matenah- um'eventus funt, qut nulla fua ftabilitate fruuntun Si vcr6 quam ab his perfcaionem diverfam cogitare poffis ouae fit dicere debuiftij at nullam, mqumnt, aut nnxilti rfingere potuifti, nifi qu,e ad ^iftarum alteram acce- .

Contra Scepticos &r Academicos Disp. VL

dat. Si verd, inquies, Materiam non fux naturse perfe- ftione exiftentiam adipifci, neque Mentem illius difpo- fitione nafci, rurfum reli&d jam tua difputandi via in noftram defle&is, neque quicquam promovebis, nifi a rerum faftarum Natuii ad fummae cujufdam notionera, qu<e ipfa infcdia fit, progrediere, alioqui quantumcun- que ludteris, (ummam quam cogitare potes perfe&ionem ipfi materiae tribuendam effe dicent. Denique tametfi quaedam fuiffet in Argumento fubtilitas & acumen, ne- mo tamen eft, quin etiamfi nodum folvere non poterat, (c illaqueatum potius & fraude captum quam ratione vidhim fufpicaretur. Melius ergo Religioni confuluiffet Philofophus, fi trita, ut vocat, Naturas vib incedendo ad conclufionem perduxerat, quam ut in novas ab ufu com- muni remotas declinando, tum ab ipfius rei cognitione, in quam alioqui facillime perveniri poffet, abduceret, tura vepribus Sc fenticetis in ceternum vexatos & impeditos irretiret. Cum itaque ea diligenti^ utrumque fecit Phi- lofophus, tam ut Mundum fine Deo fabricaret, quam ut nulla Numinis argumenta, nifi tenuia admodum, fi non prorfus fophiftica afferret, profe&o fevere nimis de hominis Integritate judicaflem, nifi quod cum illius nova movendi ambitionem cogitaverim, eum non tam impie- tate quam levitate peccaffe fufpicarer. Cum enim ut dixi ad Philofophiam acceffit difciplinarum omnium pne- ter Mathcmaticas & Militares imperitus, facile fieri potu- it ut dum in omni re foli novitati ftuderet, non vide- ret in quas infidias & pericula abiret. Et quanquain eum alii de iis poftea monuerunt, fateri nollet, ne In- ventionum fuarum glorii fc orbatum videret. Quo cri- mine ut^Mechanicos omnes verfari indicavimus, ita etiam fingulos ejufdem ftultitia? & credulitatis arguimus. At- que igitur Leftor cum jam tandem ad Operis finem per- venerimus, an duo ifta, quse ab initio promifi, prseftite- rim tu ipfe judices, tum foilicet Deum cuique, qui fud Rationis facultate integre uti voluit, fe latis notum fe- ciffej tum fi qui eum aut non omnino noverint, aut non rite inveftigaverint, id fola levitate accidiffe, qua2

quam

Sect. XXIV. <? CarteJtiMedit. MetaphyficaJ. quam ftulta in Mechanicis omnibus fuerit, jam fatis opi- 2or de fingulis demonftravimus. Nos ttaque quanquam tam abie&os & ad fuperftitionem prochyes efle noltem, ut cuiv.s Religioni, nifi quam perfuafertt optima ratio, fuccumbamusj ita quoque in primis ab eo antm. i afti- dio caveri vellem, ut nulla aut m Theolog.* aut tn quavis alia difciplina principia, nifi qus a nobts nova- l funt, probemus. Quod fi fecerimus, nthtl neceffe e- rit aut in Democriti puteum defcendere, aut m Car- tefii dubitationes incidere, fed quifque qm apertam re- rum Naturam paulifper perfpexe r.t ab omn. e tum Deumeffe difcet, tum qu.cqu.d przterea fcientis fit, qu ™ua interfit, 'confequetur. Cum ttaque tam faclem fe nobis pr*bucrit fumma Numinis Majeftas, ut med.o- St cur & ftudto fe plane cognitam & comprehenfam nabeamus, meriram ei gratiam juftolque honores ^ fummo animi cul u vitzque obfequio perfo vamus. Praefert.m cum nihi arduum, nihil durum, n.h.l non mcundum no- Drimperavir, de officii ratione fat.s operts exord.o d.x- imu nullas eum nifi unius btmvohnU* leges tmpofu.fle, oua" tum commune omnium bonum tum cujufque feh- ?hatem optS tueatur. Si vero nunc qu* fit opttma cuhfis divini ratio Leftor fcire aveas, fcas alacrem & modeftam pietatem nulli fuperfl.t.one nulla an.mi tatofi "ulla vanitate contam.natan- ni maxime placere. Pra^ntftmum .Ihus cultum eiie bene de ilhus Virtu«bus ftj».» ^**1^ ITbenefi^ *K ^nTfiduS omnL quibus o-

lem aoertum cordi habere^ nulhs p^g»8' nul!,s al. quam doni. aut precibm .«.«.s «am flacare audeto) ™n

572 Contra Scepticos <& jfcademicos, &c. Disp. VI.

raen Optimum colueris, mox inde fruftum & pietate tud & illius providentid dignum percipies, ut aliis om- nibus beneficus femper fueris, atque tecum ipfe tranquil- his 5 ut pulcherrime omnem fortunam feras 5 ut mortem fine vitae faftidio contemnas, vitamque fine mortis metu tranfigas* ut denique folid3 beatx immortalitatis fpe fem- per ereftus in fumm2 felicitate & vivas & moriaris.

Early European Books, Copyrighl © 201 2 ProQuest LLC.

Images reproduced by courlesy of ihe Biblioleca Nazionale Cenlrale di Firenze. CFMAGL. 2.3.144